Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu

ht t p:/ / vup t nk .t k 1

PH P BI N H NH V T
N guyn Tng V

V t l mt trong nhng php bin hnh c bn nht, c nhiu p dng trong vic gii ton nh
cc bi t on chng minh, ng quy, thng hng cc cc bi t on dng hnh. Tr ong bi vi t ngn ny
t i ch xin nu r a vi v d ca php v t trong vic chng minh cc nh l v cc bi t on t hi hc
si nh gi i.
I . L t huyt v v d
1 . nh ngha
Tr ong mt phng cho im O c nh v mt s thc k khc 0 cho trc. Php bi n hnh bi n mi
im M thnh im M sao cho . OM k OM ' =

c gi l php v t tm O h s(t s) k v c k
hi u l H( O;k ) .
im O c gi l t m v t, k c gi l h s hay t s v t.
2 . T nh cht
a) Tnh cht c bn
Tr ong php v t H( O;k ) t h
1. Tm O l im bt ng duy nht.
2. AB AB ' '

t h . AB k AB ' ' =


3. Chm ng thng qua tm v t l nhng ng thng bt bin duy nht.
4. Mt ng thng khng qua tm bin thnh mt ng thng song song vi n
5. Php v t bin ng trn ( I ; R) t hnh ng trn ( I ; R) t ha I = H( O;k ) ( I ) v R = | k | / R
b) nh l: Cho hai ng trn C( O;R) v C( O;R) sao cho , R R O O ' ' = . Khi tn ti hai php
v t H1( O1;k 1) v H2( O2;k 2) bi n (C ) thnh ( C) t rong :
1
1
1
OO R
k
R OO
'
= =
'
v
2
2
2
O O R
k
R O O
'
= =
'

Trng hp c bit: Nu hai ng trn t i p xc nhau ti A th A chnh l mt trong hai tm v
t bin ng trn ny t hnh ng trn k i a.
c) Tch ca hai php v t: Ta xt tch ca hai php v t H1( O1;k 1) v H2( O2;k 2) :
Trng hp 1: Nu k1k 2 = 1 t h t ch H2( O2;k 2) oH1( O1;k 1) l mt php tnh tin theo Vect
( )
2 1 2
1 v k OO =


Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu
ht t p:/ / vup t nk .t k 2

A2
G
A1
M
H
O
A
B
C
Trng hp 2:
1 2
1 k k = t h t ch H2( O2;k 2) oH1( O1;k 1) l mt php v t t s k = k1k 2 v c t m O
c xc nh bi cng thc
2
1 1 2
1 2
1
1
k
OO OO
k k

3 . M t s v d p dng php v t chng minh cc nh l quan trng
V d 1: (ng thng Euler). Chng minh rng trong mt tam gic, trng tm, trc tm v t m
ng trn ngoi tip cng nm trn mt ng thng.
Li gii:


Xt php v t
1
;
2
H G k
| |
=
|
\ .
: A M
( AH) ( da) (ng trung trc ca BC)
( BH) ( db) , ( CH) ( dc)
Suy r a ( AH BH CH) ( da db dc)
Hay H O.
Suy r a O; G; H t hng hng v
1
2
GO
GH
=

V d 2 : (ng trn Eul er )
Tr ong mt tam gic, trung im cc cnh, chn cc ng cao, trung im on thng ni t
nh n trc tm cng t huc mt ng t r n ( ng trn Eul er ng trn chn im)
Li gii:

Xt php v t
1
;
2
H G k
| |
=
|
\ .
nh v d 2.
Ta c A, B, C ( M, N, P)
Suy r a ( O) ( MNP)
G
M
H
O
A
B C
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu
ht t p:/ / vup t nk .t k 3

( O) (O) tm ng trn ngoi tip tam gic (MNP) (ng trn Eul er ( ) )
Suy ra O l trung im ca OH.
Hn na ta c (H, G, O,O) = - 1 nn H chnh l t m v t ngoi ca (O) v ng trn ( O)
Xt php v t
1
;
2
H H k
| |
=
|
\ .
: A D (Trung im AH), B E, C F m H: ( O) ( ) , suy r a
D, E, F ( ) .
Mt khc H: A2 A1, B2 B1 , C2 C1. Do A2 , B2,C2 ( )
Vy ta chng minh c cc im cho cng t huc ng trn Eul er v t m ng trn l t r ung
im ca ca on thng ni trc tm v tm ng trn ngoi tip tam gic.
4 . S dng php v t gii cc bi t on t hi hc sinh gii
V d 1 ( Rom ani 1 9 7 8 ) : Cho t am gi c ABC cn t i A, ni tip ng trn ( O) . Gi (w) l ng trn
t i p xc vi AB, AC ti D v E v t i p xc trong vi (O) ti K. Chng minh rng DE i qua tam ni
t i p ca tam gic ABC.
Li gii:
Xt php v t ;
AH
H A k
AK
| |
=
|
\ .
: ( w ) ( I )
Gi I l trung im ca DE, ta c ABK ADI ( g.g) suy
r a ( ) ; :
AH AI
H A k J I
AK AJ
'
' =
M J l t m ca (w) nn I l t m ca (I)




V d 2 ( VM O 2 0 0 3 ) Cho hai ng trn ( O1) v ( O2) t i p xc nhau ti M. Mt im A thay i
trn ng trn ( O2) , t A v hai tip tuyn AB, AC n (O1) vi B, C l hai t i p im. BM, CM ln
lt ct (O2) t i D v E. DE ct tip tuyn ti A ca (O2) t i F. Chng minh rng F thuc mt ng
t hng c nh khi A di chuyn trn ( O2) k hng t hng hng vi O1 v M.
Li gii:
H
K
J
E D
I
A
B C
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu
ht t p:/ / vup t nk .t k 4


Xt php v t ( ;

) . Khi ta c A A; E C; D B. ( DE) ( BC) ; ( Ax) ( Ay) ( t i p

t uyn ti A ca (O1). Do F K (giao im ca Ay v BC) . Mt khc, theo mt tnh cht quen
t huc ca cc i cc th Ay, BC v t i p tuyn ti M (Mz) ca (O1) ng quy. Do K Mz, m Mz
cng l t i p tuyn ca (O2). Do F Mz.
Vy F thuc ng thng Mz vung gc O1O2
V d 3 : ( I MO shor t l i st 2006) Hai ng trn ( O1) ( O2) t i p xc ngoi nhau t i C v t i p xc trong
vi (O) ti D v E. Gi (d) l t i p tuyn chung ca (O1)
v ( O2) t i C. AB l ng knh ca (O) sao cho A, D, O1
cng pha i vi (d). Chng minh rng AO1, BO2 v DE
ng quy.
Li gii:
Xt php v t H(D;R/R1). (O1) ( O) . V O1C / / OB, suy
r a ( O1C) ( OB) v C B. Do D, C, B thng hng.
Hn na nu gi X l gi ao ca CO1 v ( O1) . Th X A,
suy r a X AD.
Tng t ta cng c A, C, E thng hng v Y t huc EB
trong Y l giao im ca CO2 v ( O2) .
Do AEB = ADB = 90
0
. Do C l trc tm ca
tam gic MAB (M l giao im ca AD v BE)
A'
F
D
E
C
B
O1 O2
M
A
Y
X
H
M
P
B
C
O A
E
D
O
2
O
1
Nguyn Tng V Trng Ph Thng Nng Khiu
ht t p:/ / vup t nk .t k 5

Suy r a M ( d) .
Gi P, H l giao im ca MC v DE v AB. Khi ta c (MCPH) = - 1, suy r a ( AD, AP, AC, AH) = - 1.
( 1)
Mt khc xt chm ( AD, AO1, AC, AH) ng thng qua O1 song song vi AH ct AD v AC t i X v C
v O1 l trung im ca CX nn ( AD, AO1, AC, AH) = - 1 ( 2)
T (1) v ( 2) t a c A, O1, P t hng hng.
Chng minh tng t ta cng c B, O2, P t hng hng.
Do ta c AO1, BO2, DE ng quy ti P.
V d 4
5 . Bi t p
Bi 1 . Cho t am gi c ABC. Gi D, E, F l t i p im ca BC, CA, AB vi (I) l ng trn ni tip tam
gi c. Gi D, E, F i xng qua I.
a) Chng minh rng AD, BE v CF ng quy ti J
b) Chng minh rng J thuc ng thng IG vi G l t r ng tm tam gic ABC.
Bi 2 . Cho hai ng trn ( O1) v ( O2) ct nhau ti A v B. C1C2 , D1D2 l t i p tuyn chung ca (O1)
v ( O2) . I 1, I 2 l giao im ca C1D1 v C2D2 vi O1O2. Chng minh rng O1AO2 = I 1AI 2
Bi 3 . Cho ng trn ( O) v im A, B thuc ng trn sao cho A, O, B k hng t hng hng. ( I 1) ,
( I 2) l n lt tip xc vi AB ti M, N tip xc vi cung nh AB ti P, Q v t i p xc ngoi nhau t i K.
a) Chng minh rng K thuc mt ng trn c nh.
b) Chng minh rng vi mi K lun tm c P sao cho H l t m ni tip tam gic PAB.
Bi 4 . Cho t gic li ABCD. P l mt im trn cnh AB. Gi s ng trn ni tip tam gic CPD
vi tm I tip xc vi ng trn ni tip cc tam gic APD v PBC l n lt t i K v L. ng thng
AC v BD ct nhau ti E v ng thng AK v BL ct nhau ti F. Chng minh rng E, I, F thng
hng.
T i li u tham kho
[ 1] Bi gi ng ca thy L B Khnh Tr nh
[ 2] The Vi et namese Mat hemat i cal Ol ympi ad 1990 2006, Li br ar y Mat hemat i cs and Yout h.
[ 3] Php bi n hnh t r ong mt phng, Thanh Sn, NXB GD.