You are on page 1of 7

hướng dẫn thử nghiệm hệ số công suất máy biến áp lực và máy biến áp phân phối

(ngày đăng: 17/4/2006)


fprivate "type=pict;alt=" máy biến áp (mba)
được coi là một trong những phát minh về thiết bị điện hữu dụng nhất. mba được dùng để
nâng hoặc hạ điện áp hay dòng điện trong mạch điện xoay chiều, có thể cách ly các mạch
điện với nhau, tăng hoặc giảm giá trị biểu kiến của tụ điện, cuộn kháng hoặc điện trở.
ngoài ra, mba còn được dùng để truyền tải điện năng đi xa và phân phối điện một cách an
toàn cho các nhà máy, các tòa nhà. trong hệ thống điện, mba được sử dụng rộng rãi để
chuyển đổi điện năng, thông thường là biến đổi giá trị điện áp và dòng điện nhờ quá trình
cảm ứng điện từ giữa các mạch điện cùng tần số.
thử nghiệm hệ số công suất là phương pháp hiệu quả để phát hiện và từ đó tìm cách loại bỏ
các điều kiện xấu như hơi ẩm, cac-bon hóa, ô nhiễm trong các sứ xuyên, trong các cuộn dây
và trong dầu cách điện của mba. ngoài việc thử nghiệm hệ số công suất, việc đo lường dòng
điện kích thích mba cũng sẽ giúp phát hiện những trục trặc tiềm ẩn trong gông từ hoặc cuộn
dây mba.
ĐẤu nỐi thỬ nghiỆm mba 2 dÂy quẤn
khi thử nghiệm mba, kể cả mba dự phòng, cần tuân theo các quy định an toàn sau đây:
- tách mba ra khỏi vận hành và cách ly nó khỏi hệ thống điện.
- nối đất cẩn thận mba với hệ thống nối đất.
- trước khi đặt bất kỳ điện áp nào lên mba, cần đảm bảo chắc chắn rằng tất cả các máy biến
dòng (mbd) của sứ xuyên đều đã được nối tắt.
- không thực hiện bất kỳ loại hình thử nghiệm điện nào khi thiết bị điện được đặt trong chân
không. ngay tại điện áp 250 v, hiện tượng phóng điện đã có thể xảy ra.
- nếu mba có bộ điều áp dưới tải thì chỉnh nó vào nấc cách xa điểm trung tính. một vài loại
điều áp dưới tải được thiết kế có những phần tử kiểu van chống sét, do đó, nó có thể chưa
được nối tắt hiệu quả ở điểm trung tính ngay cả khi tất cả các sứ xuyên đã được nối tắt.
- nối dây tiếp đất của bộ thử nghiệm với điểm tiếp đất của mba.
- nối tắt tất cả các sứ xuyên của từng cuộn dây, kể cả trung tính của cuộn dây nối hình y.
Điểm nối đất trung tính cũng phải được tháo ra. dây nối tắt không được để võng.
việc đấu nối có thể tham khảo phần 3, bảng 3 trong cuốn sổ tay kỹ thuật (cẩm nang) delta
2000 về các cách đấu nối thử nghiệm và thử nghiệm cách điện.
quy trÌnh thỬ nghiỆm
khi thử nghiệm hệ số công suất, càng ghi được nhiều thông tin càng đảm bảo chất lượng so
sánh kết quả cho các lần thử nghiệm định kỳ tiếp theo. cần so sánh các kết quả thử nghiệm
với các dữ liệu trong bảng nhãn hiệu thiết bị. nếu không có bảng nhãn hiệu thiết bị hay các
thông số kỹ thuật xuất xưởng của thiết bị thì so sánh với các kết quả thử nghiệm của những
lần trước cho cùng một mba hoặc các kết quả thử nghiệm tương tự ở các mba cùng loại. nếu
không có được số liệu nào như trên để so sánh thì đành phải so sánh với các chỉ số của mba
mới. các kết quả thử nghiệm hệ số công suất và điện dung tại hiện trường có thể khác với các
số liệu đo lường theo các điều kiện kiểm tra tại nhà máy. do đó, hệ số công suất và điện dung
phải được đo lường vào thời gian lắp đặt và được dùng như số liệu cơ sở để so sánh với các
kết quả đo lường tiếp tục sau này. quá trình thử nghiệm hệ số công suất rất nhạy cảm với
điều kiện thời tiết. các thử nghiệm cần được tiến hành trong điều kiện thời tiết thuận lợi khi
có thể. tất cả các thử nghiệm được tiến hành với điện áp 2,5 kv hoặc 10 kv. nếu các giá trị
này lớn hơn điện áp danh định của cuộn dây thì tiến hành thử nghiệm với điện áp nhỏ hơn
một chút so với điện áp danh định.
- thực hiện trình tự thử nghiệm theo mục "cách đấu nối thử nghiệm mba 2 cuộn dây" trong
phần 3, bảng 3 cuốn cẩm nang delta 2000.
- ghi lại tất cả các thông tin từ nhãn của mba.
- lưu ý ghi lại mọi điều kiện, trạng thái hoặc những cách kết nối dây thử nghiệm nào khác
biệt hay bất bình thường.
- ghi lại nhiệt độ môi trường xung quanh, độ ẩm tương đối và đặc điểm chung của điều kiện
thời tiết tại thời điểm thử nghiệm.
- ghi lại các trị số thử nghiệm thực tế như điện áp, dòng điện, công suất, hệ số công suất và
điện dung. hiệu chỉnh dòng điện và công suất theo điện áp thử nghiệm tiêu chuẩn 2,5 kv
hoặc 10 kv.
- hiệu chỉnh các chỉ số đọc hệ số công suất của mba từ nhiệt độ dầu bên trên về 20oc.
- nhận diện từng bộ số đọc được của các sứ xuyên mba theo số thứ tự. ghi tên nhà sản xuất,
kiểu dáng, loại hình và các trị số danh định khác trong nhãn máy. Đặc biệt lưu ý ghi lại các
trị số điện dung c1 và hệ số công suất trên nhãn máy, nếu có. hiệu chỉnh các trị số đọc hệ số
công suất trên các sứ xuyên về 200c ứng với nhiệt độ môi trường.
kẾt quẢ thỬ nghiỆm
so sánh các hệ số công suất với kết quả thử nghiệm của nhà sản xuất hoặc các kết quả thử
nghiệm lần trước nếu có. không chỉnh định số liệu trong phạm vi giới hạn tối đa của hệ số
công suất được xem là phù hợp cho mọi mba, còn những máy có trị số đọc cao hơn 1% tại
200c thì phải được tiếp tục khảo sát - kiểm tra. nếu sứ xuyên đã bị lão hóa, kém chất lượng
thì tổn thất công suất sẽ lớn hơn, nhưng nhiều khi tổn thất này bị lẫn vào với tổn thất của
cách điện cuộn dây trong điều kiện làm việc bình thường. vì vậy, các sứ xuyên này cần được
kiểm tra riêng.
với giá trị hệ số công suất tăng cao so với các kết quả thử nghiệm lần trước hoặc so với các
thử nghiệm trên các thiết bị tương đồng thì có thể nhận định khái quát nguyên nhân, chẳng
hạn như dầu bị ô nhiễm. nếu cả hệ số công suất và điện dung đều tăng thì nguyên nhân gây ô
nhiễm rất có thể là nước. sau khi lọc hoặc xử lý dầu cách điện, nếu đo lại số liệu trên cuộn
dây và dầu thì có thể biết được rằng các chỉ tiêu chung về kỹ thuật đã được phục hồi tốt trở
lại như ban đầu hay chưa.
trạng thái ôxy hóa dầu và hiện tượng lắng cặn tiếp theo có tác động đáng kể đối với hệ số
công suất của cuộn dây mba. có thể khắc phục các hiện tượng này bằng cách xối rửa hay
biện pháp xử lý kỹ thuật khác, nếu việc tách bỏ lắng cặn hiệu quả thì các số đo hệ số công
suất sẽ rất khả quan.
số đo thử nghiệm trên từng cuộn dây riêng có thể thay đổi do sự khác nhau về cách bố trí và
vật liệu cách điện. tuy vậy, nếu sự khác biệt quá lớn thì nó chứng tỏ rằng đã có sự xuống cấp
nhất định hoặc hư hỏng cục bộ.
việc xem xét tỷ mỷ các kết quả đo lường theo sự phối hợp các điều kiện khác nhau đối với
cuộn dây có thể giúp ta phát hiện được khuyết tật hoặc trục trặc đang nằm ở chỗ nào; chẳng
hạn, nếu số đo giữa hai cuộn dây với nhau có hệ số công suất lớn, còn giữa từng cuộn dây
với đất (khi các cuộn dây còn lại được che chắn tách riêng ra) lại chỉ có số đo bình thường
thì chắc chắn trục trặc đang nằm giữa các cuộn dây, có thể là nằm phía trong lòng ống cách
điện.
mba 3 cuỘn dÂy
việc thử nghiệm mba 3 cuộn dây cũng được tiến hành giống như đối với mba 2 cuộn dây và
có thêm các thử nghiệm đối với cuộn dây thứ ba.
một số trường hợp, mba được chế tạo sao cho giữa các cuộn dây với nhau được che chắn bởi
một màn tĩnh điện nối với đất hoặc các cuộn dây được bố trí đồng tâm. giải pháp này khiến
cho điện dung đo được khi thử nghiệm gần như bằng không hoặc thậm chí cho ta hệ số công
suất âm. cần liên hệ với nhà sản xuất mba để kiểm tra sự tồn tại của màn chắn hoặc cách bố
trí dây quấn đồng tâm.
mba tỰ ngẪu
trong thiết kế mba tự ngẫu, dây quấn thứ cấp thực chất là một phần của dây quấn sơ cấp. Đối
với một giá trị công suất đầu ra nhất định, mba tự ngẫu thường nhỏ hơn và rẻ hơn so với mba
bình thường. Điều này càng đúng khi tỉ lệ của điện áp dây đầu vào với điện áp dây đầu ra
dao động giữa 0,5 và 2. nói chung, mọi mba tự ngẫu 3 pha đều có cuộn dây thứ ba.
Để thử nghiệm hệ số công suất mba tự ngẫu, các sứ xuyên sơ cấp và thứ cấp được nối tắt
chung với nhau, và các sứ xuyên của dây quấn thứ ba cũng được nối tắt với nhau. sau đó,
tiến hành thử nghiệm mba tự ngẫu như đối với mba 2 dây quấn. nếu mba có trích sẵn các đầu
thử nghiệm thì cần tiến hành thử nghiệm riêng cho từng sứ xuyên.
thỬ nghiỆm dÒng ĐiỆn kÍch thÍch mba
thử nghiệm dòng kích thích (kích từ) mba có tác dụng để xác định những trục trặc có thể
tiềm ẩn trong cuộn dây hoặc gông từ của mba ngay cả khi các thử nghiệm về tỉ số biến áp và
điện trở dây quấn cho kết quả bình thường. các thử nghiệm kích từ cần được thực hiện
thường xuyên cùng với thử nghiệm hệ số công suất.
quy trÌnh thỬ nghiỆm
- Điện áp thử nghiệm cần phải đủ độ lớn, không vượt quá giá trị danh định của điện áp dây
đối với mba nối tam giác và điện áp pha - đất đối với mba nối hình sao.
- Điện áp thử nghiệm phải luôn lấy giá trị đúng bằng như các lần thử nghiệm trước.
- mọi thử nghiệm dòng kích thích mba phải thực hiện theo phương thức thử nghiệm ust.
- Đối với các thử nghiệm thông lệ, các mba có bộ điều áp dưới tải cần phải thực hiện thử
nghiệm tối thiểu một lần ở nấc cao và một lần ở nấc thấp hơn tại vị trí cách xa điểm trung
tính. mba không có bộ điều áp dưới tải được thử nghiệm theo các nấc làm việc bình thường.
- Đối với các mba mới, các thử nghiệm dòng kích thích phải được tiến hành cho từng đầu
phân áp đã trích ra và thực hiện thử nghiệm cho cả hai loại: điều áp dưới tải và điều áp
không có tải.
- càng ghi được nhiều thông tin vào thời gian thử nghiệm thì việc so sánh kết quả với các lần
thử nghiệm thông lệ tiếp theo càng hiệu quả.
- ghi lại điện áp và dòng điện thử nghiệm. không cần hiệu chỉnh số liệu khi thử nghiệm dòng
kích thích cho mba.
kẾt quẢ thỬ nghiỆm
so sánh các kết quả thử nghiệm với kết quả thử nghiệm lần trước ở cùng một mba, hoặc so
với những dữ liệu đã cho của nhà chế tạo. cũng có thể so sánh kết quả với các mba cùng
kiểu. nhất thiết phải lưu ý là chỉ dùng cùng một điện áp thử nghiệm cho một mba trong các
lần thử nghiệm khác nhau. sai lệch về điện áp thử nghiệm có thể đưa đến kết quả các trị số
đọc về dòng điện không được nhất quán. từng cuộn dây riêng của mba 3 pha cần được đóng
điện ở cả hai đầu nếu lần thử nghiệm đầu tiên cho kết quả không bình thường. thử nghiệm
dòng kích thích mba trên dây quấn cao thế cũng có thể phát hiện được trục trặc trong dây
quấn thứ cấp, nếu có. kết hợp thử nghiệm dòng điện kích thích và kiểm tra điện trở dây quấn
sẽ có tác dụng trong việc cách ly khuyết tật của dây quấn hoặc gông từ mba.
các kết quả thử nghiệm trên mba 3 pha, đặc biệt là loại dây quấn nối hình y có thể đưa ra các
kết quả cao và giống nhau ở 2 pha so với pha thứ ba. Đó là do cuộn dây của pha thứ ba (pha
có giá trị thấp) được quấn quanh trụ giữa của gông từ mba 3 trụ. từ trở của trụ giữa yếu hơn
khiến cho dòng nạp bé hơn.
cuỘng khÁng nỐi song song
truyền tải điện năng ở điện áp siêu cao đòi hỏi phải lắp đặt các thiết bị bù công suất lớn nhằm
điều tiết các trạng thái quá điện áp và đảm bảo ổn định lưới điện. một trong số các thiết bị đó
là cuộn kháng mắc song song với lưới. cuộn kháng là một cuộn dây lớn đặt trong thùng và
ngâm trong dầu.cuộn kháng có thể là loại 1 pha hoặc 3 pha trong một thùng. cả hai loại đều
có sứ xuyên trung tính riêng.
ĐẤu nỐi thỬ nghiỆm
tại mọi thử nghiệm, sứ xuyên dây pha và sứ xuyên trung tính cho từng pha tương ứng đều
phải được nối tắt.
quy trÌnh thỬ nghiỆm
- ghi lại các kết quả thử nghiệm vào phiếu thử nghiệm dùng cho thử nghiệm hệ số công suất
và điện dung thiết bị hỗn hợp tại phụ lục c trong cẩm nang delta 2000.
- Điện áp thử nghiệm là 10 kv. nếu 10 kv lớn hơn giá trị danh định của cách điện thì tiến
hành thử nghiệm với điện áp nhỏ hơn điện áp danh định của cách điện một chút.
- Đối với loại thiết bị một pha thì chỉ cần thực hiện một thử nghiệm nối đất vỏ theo phương
thức ust.
kẾt quẢ thỬ nghiỆm
ghi lại kết quả hệ số công suất và điện dung như cách làm đối với mba lực ngâm trong dầu.
hiệu chỉnh nhiệt độ theo nhiệt độ của lớp dầu trên cùng. so sánh kết quả thử nghiệm với các
thử nghiệm trước đó hoặc với kết quả thử nghiệm loại thiết bị tương tự. nếu có nghi vấn
trong kết quả thử nghiệm thì tiếp tục tiến hành thử nghiệm sứ xuyên.
mÁy biẾn ĐiỆn Áp (mbĐa)
các máy biến điện áp được lắp đặt trên lưới nhằm hạ điện áp để cung cấp cho các thiết bị đo
lường như von-kế, công-tơ và các rơ-le dùng vào các mục đích bảo vệ khác nhau. Điện áp
thứ cấp đặc trưng nhất của máy biến điện áp là 120 v, vì vậy, việc thử nghiệm hệ số công
suất thường được thực hiện trên dây quấn sơ cấp.
các mbĐa một pha điển hình có thể có một hoặc hai sứ xuyên sơ cấp (cao áp). loại có một sứ
xuyên cao thế thì một đầu dây nối với điện áp cao, đầu còn lại được nối đất. các dây quấn
thứ cấp thường là ba cuộn dây, trong đó hai cuộn giống nhau và có chung một lõi.
ĐẤu nỐi thỬ nghiỆm
- cần đảm bảo rằng mbĐa đã được tách ra khỏi nguồn sơ cấp trước khi tiến hành thử nghiệm.
- tháo bỏ mọi cầu chì trên các mạch thứ cấp nhằm ngăn chặn mọi dòng phản hồi có thể tràn
sang phía thứ cấp.
- với mbĐa có 2 sứ xuyên sơ cấp: nối đất một trụ của mỗi cuộn dây thứ cấp trong suốt thời
gian thử nghiệm; đối với mbĐa có hai cuộn dây thứ cấp chung lõi thì kiểu nối đặc trưng là
x1 và y1.
- cần đảm bảo rằng mbĐa đã được nối đất an toàn với hệ thống nối đất trước khi tiến hành
thử nghiệm, điều này cũng áp dụng cho máy biến áp dự phòng.
quy trÌnh thỬ nghiỆm
- cần đảm bảo chắc chắn rằng dụng cụ và thiết bị thử nghiệm đã được nối đất an toàn.
- ghi lại tất cả các kết quả thử nghiệm. hiệu chỉnh các kết quả thử nghiệm hệ số công suất
theo nhiệt độ môi trường xung quanh.
- so sánh kết quả thử nghiệm với các thử nghiệm trước cho cùng một thiết bị hoặc với loại
thiết bị tương tự.
mÁy biẾn dÒng (mbd)
mbd được dùng để hạ thấp dòng điện sơ cấp cho cho các dụng cụ đo lường như am-pe-kế,
công-tơ và bảo vệ rơ-le. dòng điện danh định đặc trưng của mbd là 5 a.
mbd được phân làm hai loại dùng cho điện áp cao và siêu cao. các loại có điện áp cao hơn có
thể ở dạng ngâm trong dầu, dạng khô hoặc có vỏ sứ. mbd loại hình xuyến hoặc loại cửa sổ
thường không tiến hành thử nghiệm hệ số công suất.
các thử nghiệm đối với mbd có hai sứ xuyên sơ cấp được thực hiện bằng cách nối tắt dây
quấn sơ cấp, nối đất tất cả các cuộn dây thứ cấp và thử nghiệm theo phương thức gst. một số
mbd loại điện áp cao có sẵn các đầu trích phân dòng để thử nghiệm giống kiểu sứ xuyên. với
loại có trích đầu phân dòng, có thể tiến hành thử nghiệm cách điện theo đầu trích phân dòng
c1 và c2. tiến hành thử nghiệm theo tài liệu hướng dẫn thực hành thử nghiệm sứ xuyên.
cần đảm bảo rằng trước khi thử nghiệm, thiết bị đã được nối đất an toàn. ghi lại toàn bộ kết
quả thử nghiệm và hiệu chỉnh trị số đọc hệ số công suất theo nhiệt độ môi trường xung
quanh tại thời điểm thử nghiệm.
bỘ ĐiỀu Áp (bĐa)
nói chung, các bĐa được cấu tạo làm việc theo kiểu cảm ứng hoặc theo từng nấc. bộ điều áp
cảm ứng chính là một kiểu mba đặc biệt, cấu tạo giống như một động cơ cảm ứng có cuộn
dây thứ cấp, được dùng để biến đổi điện áp cấp cho bộ đổi điện đồng bộ hoặc một mạch cấp
điện xoay chiều.
bĐa kiểu từng nấc là một máy biến áp cố định có rất nhiều đầu trích ra từ dây quấn thứ cấp
và có cơ cấu chuyển mạch để kết nối một cặp bất kỳ các đầu phân áp theo ý muốn vào với
mạch phân phối.
bĐa có thể là loại một pha hoặc loại ba pha. bĐa loại đơn pha bao gồm ba sứ xuyên thường
được nhận diện là s (source: nguồn), l (load: tải) và sl (neutral: trung tính). các cuộn dây
trong máy bĐa không được tách biệt một cách hiệu quả, do đó cần thực hiện thử nghiệm hệ
số công suất cho toàn bộ máy bĐa. tất cả các sứ xuyên được nối tắt với nhau và tiến hành thử
nghiệm theo phương thức gst. khi thử nghiệm, phải chuyển nấc điều áp đến vị trí cách xa
trung tính. nếu sứ xuyên nào còn đáng nghi vấn thì có thể thực hiện thêm thử nghiệm khả
năng chịu nhiệt/chịu ứng suất cao đối với mặt bích cổ sứ.
các thử nghiệm kích thích cũng có thể thực hiện bằng cách đưa điện cao thế vào đầu cực l và
điện hạ thế vào đầu cực sl ở vị trí ust. Đầu cực s để tự do.
hiệu chỉnh các kết quả về hệ số công suất theo nhiệt độ của lớp dầu trên cùng của chính bộ
điều áp đã tách khỏi vận hành. nhiệt độ môi trường xung quanh cần lấy ở điều kiện khi thiết
bị đã được tách khỏi vận hành sau một thời gian đủ dài. so sánh các kết quả về hệ số công
suất với các thử nghiệm trước đó trên cùng thiết bị hoặc các thử nghiệm cùng loại trên cùng
loại thiết bị.
cÁc lƯu Ý trong thỬ nghiỆm mba khÔ
Điện áp thử nghiệm cần phải là điện áp pha-đất danh định của các cuộn dây mba. các thử
nghiệm hệ số công suất cho cách điện phải tiến hành từ các dây quấn đến đất và giữa các
cuộn dây với nhau.
nhiệt độ trong thời gian thử nghiệm cần phải bằng hoặc xấp xỉ 20oc. riêng ansi/ieee
c57.12.91-1997 đề nghị hiệu chỉnh kết quả khác với 20oc. tuy nhiên, hiện có rất ít tài liệu
hoặc số liệu đề cập đến việc hiệu chỉnh nhiệt độ mba khô. tốt nhất là nên lặp lại các thử
nghiệm, càng giống càng tốt, với điều kiện thử nghiệm đầu tiên.
Ở các mba khô, kết quả thử nghiệm hệ số công suất tổng thể có thể cao hơn. Đa số các thử
nghiệm đối với hệ số công suất cho kết quả dưới 2 %, nhưng lại có thể dao động lên tới 10
%. Điều quan trọng là vật liệu cách điện chế tạo mba khô cần phải đáp ứng thỏa đáng các
yêu cầu về chịu nhiệt và ứng suất.
trường hợp thử nghiệm hệ số công suất cho kết quả chưa chấp nhận được thì phải tiến hành
thử nghiệm bổ sung nếu bộ thử nghiệm có điện áp 10 kv. thử nghiệm bổ sung nhằm phát
hiện xem liệu có tồn tại độ ẩm hoặc hồ quang trong hệ thống cách điện không? Điện áp thử
nghiệm đặt vào thiết bị được thay đổi từ mức khởi đầu khoảng 1 kv và được tăng dần theo
từng quãng cho tới 10 kv hoặc tới điện áp pha-đất danh định của cách điện cuộn dây. nếu hệ
số công suất không thay đổi khi tăng điện áp thử nghiệm thì có thể nguyên nhân là độ ẩm.
còn nếu khi tăng điện áp mà hệ số công suất cũng tăng theo thì nguyên nhân chính là hiện
tượng cac-bon hóa cách điện hoặc i-on hóa các kẽ trống hay các túi khí còn sót trong mba.
theo: thông tin khcn số 1/2006

You might also like