D n VIE/61/94 H tr Xc tin Thng mi v Pht trin Xut khu ti nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam

nh gi tim nng xut khu ca Vit Nam

Bn tho, thng 8/2005

Thc hin: Trung tm Thng mi Quc t UNCTAD/WTO (ITC) v Cc Xc tin Thng mi Vit Nam (VIETRADE) Ti tr bi: Chnh ph Thy S (y ban Kinh t Quc gia Thy S SECO) v Thy in (Cc Hp tc Pht trin Quc t Thy in SIDA)

Ban Phn tch Th trng Trung tm Thng mi Quc t

MC LC

Li ni u Tm tt .. C s v mc ch nghin cu . Phng php nghin cu .. Kt qu chnh v tim nng xut khu ca mt s ngnh hng la chn . Hnh ng u tin i vi tng ngnh hng c th .. Vn ct ngang .. Kin ngh ct ngang .. Cc bc thc hin kh thi tip theo Gii thiu .. C s nghin cu .. Mc ch nghin cu Nhm sn phm la chn . Cu trc bo co ... 1. Phn tch tng i tim nng xut khu ca cc ngnh hng ... Ch s 1: Tnh hnh xut khu hin ti ca Vit Nam .. Ch s 2: iu kin cung cp ni a Ch s 3: Th trng th gii 2. Phn tch chuyn su theo ngnh ... Cc sn phm tin khong sn v nhin liu .... Thy hi sn .. Nng sn ... Cc sn phm cng nghip ... Hng th cng m ngh .... 3. Nhng vn cn tn ti v khuyn ngh . Nhng vn chnh cn tn ti Mt s khuyn ngh chnh

5 7 7 8 9 19 27 28 31 32 32 35 36 37 39 43 48 52 58 60 65 73 11 3 15 9

16 2 Danh mc sch tham kho .. 16 2 Ph lc .. 16 Ph lc 1: Ngun d liu v mt s vn .. 4 Ph lc 2: Cc ch s phc hp Ph lc 3: Ch s thu u i 16 Ph lc 4: Ch s hp dn th trng 9 Ph lc 5: So snh iu kin u t ti Vit Nam, Thi Lan v Trung Quc .. 17 3 17 3 17 4 17 7 17 3

Bng k
Bng 1: nh gi tm tt tim nng xut khu ca cc ngnh hng Vit Nam Bng 2: Tim nng xut khu ngnh v cc hnh ng u tin Bng 3: Cc sn phm xut khu ch yu ca Vit Nam nm 2004 Bng 4: Tng quan cc ngnh c nh gi Bng 5: Ch s tng hp tim nng xut khu cc ngnh Bng 6: Cc ch s thuc ch s phc hp Thnh tch xut khu ca Vit Nam Bng 7: Cc ch s thuc ch s phc hp Tnh hnh cung ni a Bng 8: Cc ch s thuc ch s phc hp Th trng th gii Bng 9: Th t cc ngnh hng c nh gi Bng 10: Phn tch SWOT mt hng thy hi sn Bng 11: Xut khu thy hi sn ca Vit Nam Bng 12: Cc mc tiu ch bin v xut khu ngnh thy sn Vit Nam Bng 13: Kim ngch xut khu cc nng sn ch yu ca Vit Nam Bng 14: Tim nng ca cc mt hng nng sn v thc phm ch bin qua ch bin Bng 15: Phn tch SWOT cho c ph v cc sn phm t c ph ca Vit Nam Bng 16: So snh gia c ph ht Arabica v Robusta Bng 17: Phn tch SWOT i vi cao su Bng 18: Phn tch SWOT i vi go Bng 19: Phn tch SWOT i vi ht iu Bng 20: Xut khu ht ca Vit Nam v nhp khu ca th gii nm 2003 Bng 21: Phn tch SWOT i vi rau qu Bng 22: Phn tch SWOT i vi ht tiu Bng 23: a dng ha: Xut khu ca Vit Nam v nhp khu ca th gii v gia v nm 2003 Bng 24: Phn tch SWOT i vi ch Bng 25: Tim nng xut khu cc sn phm cng nghip Bng 26: Phn tch SWOT i vi ngnh may Bng 27: So snh bng lng trong ngnh cng nghip dt may Bng 28: Quy trnh sn xut trong ngnh dt may ca Vit Nam v mt s i th cnh tranh c chn Bng 29: Gi nhp khu qun o c xu hng gim mt s th trng chnh Bng 30: Phn tch SWOT i vi ngnh da giy Bng 31: Phn tch SWOT i vi ngnh ni tht Bng 32: So snh chi ph nhn cng ca ngnh g ni ngoi tht trong khu vc Bng 33: Phn tch SWOT i vi ngnh t, xe my Bng 34: Cc nh my cng nghip t ng Vit Nam Bng 35: Phn tch SWOT i vi ngnh thit b, dng c v gia dng Bng 36: Phn tch SWOT i vi mt hng xe p Vit Nam Bng 37: Phn tch SWOT i vi mt hng nha v sn phm nha Vit Nam Bng 38: Phn tch SWOT i vi mt hng dy in v cp in Vit Nam Bng 39: Phn tch SWOT i vi mt hng my nng nghip Bng 40: Sn lng mt s sn phm my nng nghip chnh ca Vit Nam Bng 41: Phn tch SWOT i vi ngnh ng tu Bng 42: Phn tch SWOT i vi mt hng th cng m ngh Vit Nam Bng 43: Phn tch SWOT cho cc ngnh hng c kho st Vit Nam Bng 44: Cch thc tiu chun ha th phn th gii ca Vit Nam trn th trng th gii t mc 1 (thp) n mc 5 (cao) 5

Bng 45: Cc ch s thuc ch s phc hp v tim nng xut khu Bng 46: Ch s hp dn th trng: Ch s c s v cc ngng Bng 47: Cc iu kin u t ti Vit Nam, Thi Lan v Trung Quc Biu s liu Biu 1: Biu ngnh hng: th trng th gii v tnh hnh xut khu ca Vit Nam Biu 2: Sn xut v xut khu c ph Vit Nam Biu 3: Gi c ph trung bnh theo thng ca ICO Biu 4: Sn xut v xut khu cao su Vit Nam Biu 5: Sn xut v xut khu go Vit Nam Biu 6: Sn xut v xut khu ht iu Vit Nam Biu 7: Sn xut v xut khu rau qu Vit Nam Biu 8: Sn xut v xut khu ht tiu Vit Nam Biu 9: Sn xut v xut khu ch Vit Nam Danh mc hp tin Hp 1: Chnh sch i Mi Hp 2: Cc hip nh thng mi v tin trnh gia nhp WTO ca Vit Nam Hp 3: Cc ngnh cng nghip ph tr Hp 4: H thng phn tch mi nguy him v im kim sot ti hn (HACCP) Hp 5: Cc quyt nh v chng bn ph gi ca Hoa K i vi Vit Nam Hp 6: Nhng xut cho ngnh hi sn Hp 7: Nhng thay i m hnh cung v cu ton cu i vi mt hng c ph Hp 8: S gia tng nng sut cao su Hp 9: Trng xen k cc loi gia v l vn ng quan tm Hp 10: S pht trin trong cng nghip dt Hp 11: Hi ng qun l rng (FSC) Hp 12: Cc gi cho ngnh ni tht Hp 13: Chnh ph tnh da trn 4 doanh nghip SOEs nhm pht trin ngnh t Hp 14: V kin chng bn ph gi xe p ca EU i vi cc doanh nghip Vit Nam Hp 15: Cc k hoch kh quan ca Chnh ph v pht trin ngnh cng nghip ng tu Hp 16: Cc giai on pht trin cnh tranh ca t nc

LI NI U nh gi tim nng xut khu ca Vit Nam l mt phn ca D n Tr gip K thut mang tn H tr Xc tin Thng mi v Pht trin Xut khu nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (VIE/61/94A). D n c thc hin bi Trung tm Thng mi Th gii UNCTAD/WTO (ITC) v Cc Xc tin Thng mi Vit Nam (VIETRADE), do chnh ph Thy S (y ban Kinh t Quc gia Thy S SECO) v chnh ph Thy in (Cc Hp tc Kinh t Thy in SIDA) ng ti tr. D n nhm tng cng nng lc ca VIETRADE trong vic p ng nhu cu ca cc doanh nghip xut khu v cung cp dch v o to, thng tin v t vn thng mi cho cc t chc h tr xut khu v doanh nghip xut khu trn c s thc tin (www.mekongtpprojects.com). Bo co ny c lp bi Tin s Michael Freudenberg (Chuyn gia cp cao v phn tch th trng) v Tin s Thierry Paulmier (Chuyn gia cng tc) thuc Ban Phn tch Th trng ca Trung tm Thng mi Quc t UNCTAD/WTO (ITC). Bo co s dng cc ngun thng tin ch yu t 4 nhm t vn quc gia. Cc nhm ny thu thp nhng thng tin v tng ngnh hng c th ti Vit Nam v thc hin cc cuc phng vn doanh nghip. Thng tin v sn phm cng nghip: Gio s Tin s Phan ng Tut (Vin trng) v B Trng Ch Bnh (Trng nhm, Khi doanh nghip t nhn v doanh nghip va v nh), Vin Chnh sch v Chin lc Cng nghip - B Cng nghip; Thng tin v nng sn: Tin s ng Kim Sn (Gim c), ng Trn Cng Thng v B Phm Hng Giang (Phng Phn tch Thng tin), Vin Kinh t Nng nghip, B Nng nghip & Pht trin Nng thn; Thng tin v sn phm th cng m ngh v g ni ngoi tht: ng L B Ngc (Chuyn gia cp cao v th cng m ngh), Trung tm Nghin cu v Xc tin Sn phm Th cng m ngh.

Cc tc gi chn thnh cm n Tin s Jean-Michel Pasteels (Chuyn gia cp cao v phn tch th trng ca ITC) v vic phn tch d liu thng mi, thm nhp th trng v nhng tho lun, xut lin quan n phng php nh gi tim nng xut khu ca cc ngnh hng; v B Joan-Ann Allan (Chuyn vin T vn ca ITC), B Matthias Schmidt (Chuyn vin thc tp) v nhng h tr nghin cu hiu qu. Cc tc gi cng chn thnh cm n nhm chuyn gia ca ITC v VIETRADE v nhng h tr ca h, c bit l Tin s Martin Albani (C vn trng D n ), B Bng T (Qun c D n Quc gia), ng Bi Sn Dng (Ph Gim c D n, VIETRADE) v ng Alain Chevalier (SECO). Sau cng, cc tc gi cng by t lng cm n ti tt c nhng ngi tip nhn phng vn thuc cc khu vc t nhn nhit tnh tham gia tr li bn cu hi ca ITC. Mc d c gng thm tra cc thng tin trong tp ti liu ny, tuy nhin Trung tm Thng mi Th gii UNCTAD/WTO (ITC) khng chu trch nhim vi bt k sai st no c th c 7

trong ti liu. Cc kin v bnh lun nu trong bo co nghin cu ny phn nh kin v bnh lun ca cc tc gi v khng nht thit th hin kin v bnh lun ca cc chuyn gia, t chc ca h hoc VIETRADE. Tuyn b t chi trch nhim thng thng c p dng cho bn bo co. bit thm thng tin v bn nghin cu hin ti, vui lng lin h vi ng Michael Freudenberg (email: freudenberg@intracen.org) hoc ng Thierry Paulmier (email: paulmier@intracen.org).

TM TT Bo co nghin cu ny nh gi tim nng xut khu ca khong 40 ngnh hng ti Vit Nam, bao gm cc sn phm tin khong sn v nhin liu, thu sn, nng sn, sn phm cng nghip, sn phm th cng m ngh. Bo co so snh v xp hng cc ngnh hng theo nhiu kha cnh khc nhau, bao gm mi trng quc t (v d: nhu cu ca th gii), tnh hnh xut khu hin ti ca Vit Nam v cc iu kin cung cp ni a ca cc ngnh hng. Phn tch thng k v kho st ti liu c b sung bi cc cuc phng vn cc th nhn ti a phng Vit Nam, bao gm c khu vc t nhn v cng cng, nhm trc tip nhn nhn v mi trng kinh doanh ni a c nh hng ti cc doanh nghip ti Vit Nam hot ng trong cc ngnh hng khc nhau. Bo co bao gm ni dung phn tch chuyn su v nhiu ngnh hng ring bit, trong c nh gi im mnh, im yu, c hi v Thch thc (phn tch SWOT); xc nh nhng lnh vc chnh cn c s can thip v nhng chnh sch lin quan n xc tin pht trin xut khu trong tng lai. Bo co cng xc nh nhng th trng mc tiu c kh nng thm nhp nhm a dng ha th trng cho tng ngnh hng. Vit Nam c tim nng xut khu ln cc loi ht, du, g ni ngoi tht, than , giy dp, sn phm th cng m ngh, thy hi sn, cao su, ng tu, thy tinh, c ph, my mc nng nghip, ht tiu, gia dng, chi, tr chi v hng may mc. Ngc li, tim nng xut khu c v gii hn i vi sn phm sa, sn phm t si ay, rau qu, go, hoa ti ct cung, t, xe my v hng dt gia dng. nh gi tim nng xut khu v xc nh nhng chnh sch dnh ring cho tng ngnh hng c th ch c th l mt phn trong tng khi lng cng vic thc hin tho lun v nhng vn thc t ang ri vo tnh trng Thch thc Vit Nam. Cc tc gi mun nhn mnh rng s la chn tt nht ca Vit Nam l khng la chn nhng ngnh hng thng li trn th trng xut khu m to mt mi trng kinh doanh c li cho vic gim ri ro, hp tc, sng to v i mi.

C s v mc ch nghin cu
Vit Nam ang trong qu trnh thit k cc chin lc pht trin thng mi r rng vi mc tiu lm tng kh nng cnh tranh quc gia. Vit Nam c cc mc tng trng xut khu n tng qua cc nm, nhng cc mt hng xut khu vn tp trung vi s lng hn ch mt s ngnh hng, bao gm dt may, da giy, du m, v thy hi sn. Thm vo , cc sn phm u c c th l c th phn nh, cht lng thp, gi thp khin Vit Nam d b nh hng bi cc chu k kinh doanh v nhng bin i gi quc t. V vy, vic m rng c s cng nghip v a dng ha nn tng xut khu l vn chnh i vi Vit Nam v tr thnh mt trong nhng vn quan trng trong chng trnh chnh sch quc gia. Kh nhiu yu t trong vn ny lin quan n vic to mt mi trng kinh doanh c li cho kh nng sng to, hp tc v i mi. Tuy nhin trong mt s trng hp, cc chnh ph cn b sung nhng chnh sch nm ngang p dng cho tt c cc ngnh kinh t bng nhng chnh sch c mc tiu c th, cho nhng ngnh hng c th. 9

Khi mt chnh ph mun a ra mc tiu cho cc khu vc kinh t, iu cn thit l phi tp trung vo nhng ngnh c kh nng to ra s khc bit, c bit l nhng ngnh c tim nng tng trng cao nht trong tng lai. Cc chnh ph, nh ti tr v cc th nhn cn a ra quyt nh c thng bo trc v nhng ngnh hng u tin la chn. Bn nghin cu hin thi ny nhm to iu kin thun li cho qu trnh ra quyt nh bng cch lp ch khuyt gia cc bn nghin cu kh nng cnh tranh kinh t v m v nhng bo co chi tit v tng ngnh hng c th. Mc tiu ca bn bo co nghin cu ny nhm xc nh nhng ngnh hng c tim nng quan trng cho s tng trng xut khu ca Vit Nam trong tng lai. Bn nghin cu nhm mc ch to iu kin cho cc th nhn tham gia thit k v thc hin cc chng trnh pht trin xut khu xem xt cc thng tin nh tnh v nh lng trong mt khun kh nhn thc nht qun. N xc nh nhng khu vc kinh t c tim nng quan trng cho tng trng xut khu. N cng c s tp trung chin lc nhm ch dn cho chnh ph, cc khu vc kinh t t nhn v x hi hng ti nhng lnh vc kinh t trin vng. Bn bo co ny cp nht v m rng bn nghin cu trc y ca ITC, t thng 1/2002, ta nh gi tim nng xut khu ca Vit Nam (ITC, 2002a). Bo co cp n cc sn phm khong sn, thy hi sn, nng sn hng ha v nng phm, sn phm cng nghip, sn phm th cng m ngh. Ring lnh vc dch v khng bao gm trong bo co.

Phng php nghin cu

Tim nng xut khu ca mt nhm sn phm c xc nh y bao gm c nhng ngnh hng xut khu, c h s chng minh s liu v nhng ngnh hng cha tng xut khu nhng c nhng iu kin cn thit c th xut khu. Vic nh gi tim nng xut khu ca tng ngnh hng c xem xt nghin cu da trn mt s tiu thc m rng, bao gm: - Tnh hnh xut khu hin ti ca Vit Nam, chng hn gi tr xut khu, th phn th gii v mc tng trng xut khu. - Kh nng cung cp ni a, chng hn cht lng sn phm v tnh hiu qu ca cc ngnh cng nghip h tr. - c im mi trng quc t, chng hn s tng trng nhu cu th gii v tin trnh hi nhp th trng quc t ca Vit Nam; V tng th, bn nghin cu s dng 14 ch s v a ra cc th hng cho tng tiu thc nghin cu cng nh xp hng tng th tim nng xut khu nhm s dng thu ht s ch ca cc nh hoch nh chnh sch. Bn nghin cu da trn cc ngun thng tin t nhm phn tch th trng ca ITC v 4 nhm t vn ca Vit Nam thuc B Nng nghip v Pht trin Nng thn (MARD), Hip hi cc nh sn xut v xut khu thy sn (VASEP), B Cng nghip (MOI) v Trung tm Nghin cu v H tr cc Lng ngh Th cng Truyn thng Vit Nam (HRPC).

10

Cng tc nghin cu c thc hin vo ma xun v ma h nm 2005, bao gm nghin cu ti bn c kt hp iu tra thc a trong nc v da trn cc thng tin nh tnh v nh lng. Thng tin nh lng bao gm cc s liu thng k thng mi v d liu tip cn th trng. i vi cc iu kin tip cn th trng, s liu v thu sut c trch dn t c s d liu ca ITC mang tn Bn tip cn th trng ca ITC (ITCs Market Access Map) (http:// www.macmap.org). Cc d liu thng mi t c s d liu thng mi ca ITC (ITCs TradeMap) (www.trademap.org) l c s d liu trn mng v cc lung thng mi ton cu v cc ro cn thng mi i vi s pht trin kinh doanh v xc tin thng mi quc t, cung cp cc h s v xu hng xut nhp khu chi tit cho trn 5.300 sn phm 200 quc gia v vng lnh th. Ngi s dng ti Vit Nam c th truy cp Trade Map min ph trong thi gian t nht l n ht nm 2007. VIETRADE v D n Xc tin Thng mi VIE/61/94 cung cp tn truy cp v mt khu truy cp min ph (thng tin chi tit c ti http::// www.trademap.net/vietnam/login.htm). Thng tin nh tnh bao gm mt bn nhn xt v cc ti liu v thng tin lin quan c thu thp t cc cuc iu tra da trn bng cu hi ca ITC v phng vn cc doanh nghip v hip hi kinh doanh. Vic phng vn nhm xc nhn tnh hp l ca cc kt qu v c s nhn nhn trc tip v mi trng kinh doanh v chnh sch trong nc c nh hng ti cc doanh nghip trong cc lnh vc ngnh hng khc nhau. Thm vo , cc chuyn gia t vn trong nc xc nh nhng chin lc ca chnh ph cho tng ngnh hng c th. Tuy nhin, ng tic l khng th nghin cu cc iu kin cung cp ni a thng qua phng vn doanh nghip tt c cc ngnh hng. Kt qu xp hng cc ngnh hng cn c gii thch cn thn, c bit khi ch c nhng khc bit nh do nhiu ch s thiu tnh chnh xc.

Kt qu chnh v tim nng xut khu ca cc ngnh hng c la chn

V tng th, minh chng c sn cho thy tim nng xut khu ln nht ca Vit Nam l ht iu, du la, g ni ngoi tht, than , da giy, sn phm th cng m ngh, thy hi sn, cao su, ng tu, thy tinh, c ph, my mc nng nghip, ht tiu, gia dng, chi v tr chi, v hng may mc. Ngc li, tim nng xut khu c v gii hn i vi sn phm sa, sn phm t si ay, rau qu, go, hoa ti ct cung, t xe my v hng dt gia dng. Hng may mc, giy dp, du la, thy hi sn, g ni ngoi tht v c ph khng ch l nhng ngnh hng tr ct quan trng nht ca Vit Nam hin ti v mt doanh thu xut khu m c v s vn gi vai tr ny trong tng lai do l nhng ngnh hng c ch s tim nng xut khu cao nht (Bng 1). Cc ngnh hng quy m trung bnh c tim nng xut khu cao bao gm cao su, th cng m ngh, than , gia dng, ht tiu v ht iu. chi v tr chi, thy tinh, my mc nng nghip v ng tu l nhng ngnh hng nh v mt doanh thu xut khu hin ti nhng c tim nng tr nn quan trng hn trong tng lai.

11

Bng 1. nh gi tm tt tim nng xut khu ca cc ngnh hng Vit Nam Tim nng thp Ngnh hng xut khu quan trng (trn 500 triu USD) Tim nng trung bnh Tim nng cao Hng may mc Da giy Du la Thy hi sn g ni ngoi tht C ph* Cao su Th cng m ngh Than gia dng Ht tiu Ht iu*

---

My in

Mt hng xut khu trung bnh

Go Rau qu Hng dt gia dng t, xe my*

Vn phng phm, my mc vn phng Xe p m thanh v hnh nh

Nha Vt liu xy dng Ch Cng c Hoa ti ct chi v tr in t cung* chi Dng c cm tay Sn phm sa* Thy tinh My mc cng nghip* Sn phm t si My mc nng G* ay* nghip Thng tin lin lc v ng tu vin thng* Vt liu bao gi* Mt ong* *Tim nng xut khu ca nhng ngnh hng ny ch da trn tnh hnh xut khu hin ti ca Vit Nam v mi trng quc t. Bo co khng xem xt cc iu kin cung cp ni a do thiu d liu so snh. V vy, kt qu nghin cu khng so snh trc tip c vi cc ngnh hng khc. Di y l tm tt kt qu nghin cu chnh i vi khong sn v nhin liu, thy hi sn, nng sn, sn phm cng nghip, sn phm th cng m ngh. Trong mi nhm ngnh hng, gi tr kim ngch xut khu c th hin theo s liu nm 2003.

Mt hng xut khu t (di 100 triu USD)

Sn phm khong sn s cp v nhin liu

Du th l mt hng xut khu quan trng nht ca Vit Nam v mt doanh thu. Tuy nhin, mc thu ngoi t rng li thp hn nhiu do Vit Nam phi ph thuc hon ton vo nhp khu cc sn phm ha du v dnh vn ln cho sn xut, khai thc. Xut khu du th tng trng t con s 0 trong nm 1996 khi mi bt u sn xut ln n 3,9 t USD trong nm 2003. Th trng th gii i vi du th rt ln v tng trng mnh v mt gi tr do gi du tng. Tim nng xut khu ca ngnh hng ny c coi l cao. Cc ging du ngoi khi ca Vit Nam m rng v c cho l thuc hng ln nht tip sau Trung ng. Nhn chung, chnh ph mong i gim xut khu du th, nhn mnh vo 12

vic khai thc nhiu hn na cc ging du ngoi khi, trong khi u tin ch bin du th trong nc nhm mc ch thay th nhp khu xng v cc sn phm khc t du la. Vit Nam l nc xut khu rng than vi quy m nh nhng tng trng nhanh. Tim nng xut khu mt hng ny c v cao. Sn xut tng mnh trong nhng nm gn y v ngnh hng ny c nhu cu ni a ln. Nhn chung, cc iu kin thm nhp th trng tt do thu sut thp, th trng th gii ln v ang tng trng. Vit Nam tip tc khai thc cc ngun tr lng than mi trong phm vi bin gii lnh th ca mnh v nng cp cc cng ngh v thit b khai m tng nng sut.

Thy hi sn
Vit Nam l mt trong s 10 nc xut khu hng u th gii v cc mt hng thy hi sn. Ngnh thy hi sn l mt lnh vc quan trng trong tuyn dng lao ng, vi lc lng lao ng khong 3,4 triu ngi, c vai tr nng ng trong vic xa i gim ngho cho dn c vng ven bin. Cc doanh nghip t nhn quy m nh chi phi chnh trong ngnh. Mc d sn xut ch yu phc v th trng trong nc nhng Vit Nam c ngnh xut khu thu hi sn pht trin thnh vng. Mc tng trng xut khu trung bnh giai on 1990-2004 khong 20%. Theo thng k ca Vit Nam, kim ngch xut khu mt hng hi sn nm 2004 t xp x 2,4 triu USD. Nhu cu th gii v trung hn l kh quan v c nhiu c hi kinh doanh nhng ng thi cng c nhiu thch thc i vi ngnh thy hi sn. Vit Nam phi i mt vi hai cuc iu tra chng bn ph gi ca Hoa K. c th pht trin bn vng, ngnh thy hi sn phi m bo cht lng tin cy v tng cng kh nng cnh tranh v gi. Tim nng xut khu ca ngnh hng ny l cao nhng Vit Nam cn tp trung pht trin ngh nui trng thy sn bng cch nng cp y h thng h tr, kim sot dch bnh v mi trng nhm ci thin sn lng, nng cao nng sut v gim thiu ri ro cho ngi nng dn trong ngnh. Pht trin vic kim sot khu v sinh trong qu trnh ch bin cng l mt u tin hng u. Gi tr gia tng b sung thng qua vic tp trung vo nhng dng sn phm gi cao trn th trng ton cu, ci tin bao b v ch bin nhng sn phm thn thin vi ngi tiu dng cng l mt chin lc quan trng ca ngnh.

Nng sn
C ph l mt trong nhng mt hng nng sn xut khu quan trng nht ca Vit Nam. Ngnh c ph Vit Nam ch yu hng ti xut khu, vi lng xut khu chim 95% sn lng sn xut. Sn xut c ph - ch yu bao gm chng loi c ph Robusta tng ln nhanh chng k t cui nhng nm 1980, v sau mt thi gian ngn, Vit Nam tr thnh mt trong nhng nc xut khu chnh mt hng ny trn th gii. Ngy nay, Vit Nam l nc xut khu ng th hai trn th gii v mt lng v ng th ba v mt gi tr. Vit Nam c kh nng cnh tranh cao nh iu kin mi trng v kh hu u i, chi ph sn xut thp, sn lng thuc hng nhng nc cao nht trn th gii. Tuy nhin, c ph Vit Nam c cht lng tng i thp do trang thit b ch bin, sy kh ngho nn, cng ngh thu hoch lc hu. C ph Vit Nam cha c thng hiu v cc nh xut khu Vit Nam cn hn ch v k nng marketing. Do vy, c ph Vit Nam ch cho bn c mc gi thp hn so vi mc gi trung bnh ca th gii. Vit Nam c tim nng nng cao cht lng c ph xanh xut khu thng qua vic u t nghin cu, cng ngh hu thu hoch, lu kho v ch bin, v bng cch chuyn i sang trng c ph Arabica c gi cao hn. Nhng la chn khc l tm th trng ngch cho c ph nh c ph sch nhng lng tiu th nh. Vic ch bin trong nc i vi c ph ha tan ang c m 13

rng. Vi v tr vng chi trn th trng th gii v c c hi nng cp cht lng ch bin v x l hu thu hoch, tim nng xut khu ca ngnh c ph Vit Nam c coi l cao, nhng nhu cu cn h tr pht trin xut khu ch mc trung bnh. Vit Nam l mt trong nm nc xut khu cao su t nhin ln nht trn th gii. Vi 90% sn lng dnh cho xut khu, cao su tr thnh mt trong nhng mt hng nng sn xut khu quan trng nht ca Vit Nam. Xut khu cao su ca Vit Nam t gn 600 triu USD trong nm 2004 vi th trng chnh l Trung Quc nhp khu khong sn lng ca Vit Nam. Tim nng xut khu ca ngnh hng ny c coi l cao. Ngnh c k hoch tham vng v ang c thc hin nhm m rng din tch trng cy cao su nn sn lng v kim ngch xut khu c v s tng. Mc d sn lng thp v cng ngh lc hu, Vit Nam vn c hiu qu v mt chi ph hn so vi cc nc xut khu cnh tranh trong khu vc. Gn y, tnh hnh xut khu ca Vit Nam tng i tt c v mt gi tr v khi lng. Do nhng bin ng gi cao su thin nhin v s thiu a dng v chng loi sn phm nn vn pht trin xut khu ca Vit Nam cn tp trung vo vic ci thin tnh hiu qu ca cao su thin nhin v xc nh cc trin vng ch bin cng nghip. Kim ngch xut khu cc sn phm cao su khng ln v Vit Nam vn l nc nhp khu rng hu ht cc sn phm cao su. Mc d sn phm cao su l mt hng xut khu tim nng nhng vn tip tc l ngnh hng xut khu v tr th hai hoc th ba v s tip tc chu cnh tranh v nha m bi ngnh cng nghip ny hng ti th trng a phng v ni a. Trong ngnh cng nghip cao su, cc n lc tp trung vo vic tng sn lng, nng cp cng ngh ch bin, khai thc kh nng sn xut cc chng loi cao su phc v nhu cu cao cp v ci tin h s thng hiu ca Vit Nam. Chin lc i vi sn phm cao su t r rng v cc c hi trong lnh vc ch bin s cn phi c la chn mt cch cn thn. Go ng vai tr quan trng nht trong s cc mt hng nng nghip Vit Nam v mt an ninh lng thc, thu nhp v to cng n vic lm cho khu vc nng thn, v doanh thu xut khu. Go l mt nhm mt hng phc v ch yu cho th trng ni a, nhng khong 25% tng sn lng c xut khu trong nm 2004 vi doanh thu t gn 1 t USD, tr thnh mt trong nhng mt hng c doanh thu xut khu cao nht ca Vit Nam. Chin lc ca chnh ph khng cho thy c bt k s m rng ch yu no v xut khu go ca Vit Nam trong nhng nm 2000, v c mc xut khu hng nm khong 4,5 triu tn. Ngnh go s cn tp trung pht trin hn na cc chng loi go mi v nng cao cht lng, tuy nhin, tim nng xut khu go c coi l thp. Tnh hnh xut khu ht iu v cc loi ht khc ca Vit Nam trong nhng nm qua kh n tng, c bit l ht iu tr thnh mt hng xut khu chnh trong s cc loi ht, tip theo l nhng loi ht trng di t nh lc. Vit Nam xut khu trn 100.000 tn ht iu trong nm 2004. Vi doanh thu t 400 triu USD, ht iu tr thnh mt trong nhng mt hng nng sn xut khu quan trng nht ca Vit Nam. Trong nhng nm qua, Vit Nam xy dng nng lc ch bin ht iu nn khin Vit Nam t mt nc xut khu ht iu th tr thnh nc xut khu ht iu ch bin. Vi th phn khong 25%, Vit Nam thit lp v tr xut khu hng u trn th gii: tr thnh nc xut khu ln th hai trn th gii mt hng ht iu lt v sau n , v trc Braxin. Chnh ph u t mnh cho hot ng ch bin ti mc nhu cu ca ngnh i vi ht iu nguyn liu ln hn mc cung ni a. Do sn lng ht iu th trong nc khng nn Vit Nam ang nhp khu mt hng ny xut khu di hnh thc ht iu ch bin. Tim nng tng cng xut khu cao trn c s pht trin gi v sn lng ni a. tp trung y mnh xut khu, cn m rng sn xut ht iu nguyn liu, ci tin cht 14

lng ht iu ch bin, pht trin trong di hn cc sn phm tiu dng ng gi v a dng hnh thc s dng, chng hn s dng cho thc phm ch bin. Xut khu rau qu ca Vit Nam tng mnh k t u nhng nm 90. Vit Nam xut khu rau qu ch yu di hnh thc ch bin, c bit l rau qu ng hp c xu hng gi thp hn so vi rau qu ti. So vi sn lng ca th gii, sn lng rau qu ca Vit Nam thp hn mt phn do vic canh tc v cng ngh sau thu hoch thiu hp l. Tim nng xut khu ca ngnh ny c coi l thp mc d y l mt ngnh hn hp bao gm cc mt hng c tnh cht v tim nng rt khc nhau. Pht trin xut khu cn tp trung vo cht lng cung cp rau qu nguyn liu v ch bin, chuyn i sang sn xut rau qu ti c gi tr gia tng cao hn, h tr c s h tng nh lu kho v bo qun ng lnh v marketing xut khu ti nhng th trng la chn. Chnh ph ang thc hin nhiu sng kin khc nhau nhm y mnh sn xut v xut khu, chng hn nng cao cng ngh s dng ti nng trang, cc hot ng thng tin cho nng dn, nng cp thit b ch bin, to iu kin u i trong lin doanh sn xut v ch bin rau qu. Vit Nam cng cn phi xc nh nhng mt hng nng sn ch o i vi tng khu vc cn c theo li th so snh. Mc d c lch s 200 nm ti Vit Nam nhng ht tiu en mi ch ni ln l mt mt hng xut khu ch lc trong nhng nm 90 do c s m rng t ngt din tch trng ht tiu. Vit Nam l nc xut khu chnh gia v, chim 5% th phn th gii. Trong lnh vc gia v, ht tiu en thuc nhm cy trng quan trng nht ca Vit Nam, gip Vit Nam tr thnh nc xut khu ht tiu ln nht th gii. Ngnh ht tiu Vit Nam hng ti xut khu vi sn lng xut khu chim khong 95% sn lng sn xut. Tng sn lng ht tiu tng ng k trong giai on 1998-2004, t 15.000 tn ln n hn 100.000 tn. Ht tiu en l mt trong su mt hng nng sn c kim ngch xut khu trn 100 triu USD mi nm. V tng th, ht tiu en khng ch mang li ngun thu xut khu ng k m mt hng ny tip tc gip ngi nng dn thu li mc d gi th gii ang gim. Vit Nam cng c hng cc iu kin thm nhp th trng quc t thun li. Mc d cn tn ti mt s vn v cht lng nhng Vit Nam thu ht c cc cng ty mi v nhng ngun u t mi, m ra cc th trng mi v nng cao t l sn xut ht tiu ASTA c gi tr cao. Tim nng xut khu ca ngnh hng ny cao, ngun cung cao p ng tng i cho nhu cu v nhng p lc gi th gii gim, hn na Vit Nam c v tr thng lnh trn th trng th gii, tuy nhin, vic sn xut m rng cha phi l mt chin lc c th thc hin. Chin lc ca Vit Nam i vi ht tiu en nn tp trung vo vic to gi tr gia tng thng qua nng cao cht lng ch bin, bo m vic gieo trng c u t ng mc th c th s c c hi ci thin tnh hnh th trng y gi ln cao. V tng th i vi ngnh hng gia v, c nhng sn phm ng lc Vit Nam ang sn xut vi s lng nh v c c hi m rng nh gia v hn hp, qu v gng. Nhng sn phm ny cn c nghin cu chi tit hn nh gi gi tr tim nng ca chng. Ch l mt mt hng xut khu c kim ngch kh nh i vi Vit Nam. Tuy nhin, k t u nhng nm 90, xut khu ch tng nhanh c v mt lng v gi tr, t 60.000 tn tr gi 60 triu USD. So vi sn lng th gii, sn lng ch ca Vit Nam tng i thp. Cht lng ch Vit Nam nhn chung thp, phn nh bi gi thp hn 30% so vi mt bng gi trn th trng th gii. Nguyn nhn sn lng v cht lng ch thp l do k thut canh tc v cng ngh hu thu hoch. Do nhng yu t ny nn tim nng xut khu ch l trung bnh. Chin lc pht trin xut khu nn tp trung vo vic nng cp cht lng v ci thin sn lng. 15

i vi nhng sn phm nng sn ch c nghin cu s b, tim nng xut khu mc trung bnh hoc thp. Tuy nhin, ng tic l i vi nhng ngnh ny, bn bo co khng xem xt phn tch cc iu kin cung cp ni a ca Vit Nam do thiu d liu so snh. Tim nng xut khu sn phm g mc trung bnh. Tnh hnh xut khu g ca Vit Nam tng i yu do Vit Nam v th nhp khu nhiu hn xut khu. C hi pht trin mt ngnh cng nghip xut khu da trn ngun nguyn liu trong nc ang tng ln nhng c s cnh tranh tng i ln trong nc i vi g. Mi trng quc t l phc hp i vi cc sn phm ca ngnh, cc iu kin thm nhp th trng i vi Vit Nam kh tt, tuy nhin nhu cu th gii trong nhng nm gn y khng cao. Mt ong c th c coi l c tim nng xut khu trung bnh. Tnh hnh xut khu hin ti ca Vit Nam kh n tng v nhu cu quc t tng trng mnh. Tuy nhin, Vit Nam ang phi i mt vi cc iu kin thm nhp th trng kh khn. Hoa ti ct cung c v c tim nng xut khu thp cn c trn c s tnh hnh xut khu yu km hin ti ca Vit Nam v cc iu kin thm nhp th trng yu. Ngnh ch bin sn phm sa l ngnh yu nht trong s cc ngnh hng c nh gi v c tim nng xut khu c coi l thp. Tnh hnh xut khu ca Vit Nam i vi cc sn phm sa rt km do Vit Nam l nc nhp khu rng, vic xut khu gn y gim v mt gi tr. Mi trng quc t c bit khng u i, tng trng nhu cu thp v cc iu kin thm nhp th trng km nht trong s tt c cc ngnh hng c nghin cu. ay v cc sn phm t si ay ca Vit Nam c v nh c tim nng xut khu thp cn c trn c s tnh hnh xut khu hin ti v mi trng quc t yu km: th trng th gii dnh cho dng sn phm ny nh v ang suy gim. Vit Nam phi i mt vi cc iu kin thm nhp th trng tng i km.

Sn phm cng nghip

Ngnh may mc l mt trong s nhng ngnh hng xut khu quan trng nht ca Vit Nam. Vi trn 2 triu cng nhn, chim khong s lng lao ng tuyn dng trong ton ngnh cng nghip, ngnh dt may l ngnh ch o v tuyn dng lao ng, c bit l lao ng n. Mc lng Vit Nam trong ngnh dt may ng hng thp nht trn th gii, nng sut lao ng c v thp hn so vi Trung Quc v mt s nc cnh tranh khc Chu . Hn na, cc ngnh cng nghip h tr trong nc khng hon ton p ng tha mn nhu cu; ngnh dt trong nc khng kh nng cung cp nhng nguyn liu cn thit cho sn xut hng may mc, iu ny gii thch phn no cho thi gian sn xut ko di hn so vi Trung Quc. Mc d Vit Nam phi i mt vi cc iu kin thm nhp c s phn bit i x mt s th trng nhng tnh hnh xut khu ca ngnh kh n tng. Vic gia nhp WTO l mt c hi ci thin s thm nhp th trng th gii ca Vit Nam. Tim nng xut khu hng may mc c th c coi l cao do tm quan trng ca ngnh trong xut khu ca Vit Nam, cc mc tiu hng ti tng trng y tham vng ca chnh ph v tim nng ca th trng Hoa K nh c hip nh thng mi song phng Vit Hoa K. Hng tp trung cn nhm vo mc tiu di hn, chuyn 16

i t vic Vit Nam l nc thu ph cng on ct, may, trang tr b ng sang vic gim hm lng nhp khu v khin Vit Nam c mt vai tr nng ng hn trn th trng. Ngnh may mc cn ci tin cc ngnh cng nghip h tr trong nc, tng cng nng lc thit k, ci tin nng sut ct may, nng cp cng ngh dt, to mi lin kt vi ngi mua hng cui cng v chuyn i quy m cht lng cho cc sn phm c gi tr cao hn. Xut khu cc sn phm da giy tng mnh k t u nhng nm 90. Trong nm 2003, xut khu t mc cao nht l 2,9 t USD, a Vit Nam tr thnh nc xut khu giy dp ln th 4 trn th gii. Mc tng trng bnh qun t con s ngoi l l 18% trong giai on 1999-2003, rt ng k trong iu kin cnh tranh cao. Kh nng cnh tranh ca Vit Nam l s kt hp cc yu t bao gm chi ph lao ng thuc hng thp nht Chu vi lc lng lao ng d o to, c k lut v c trnh . Tuy nhin, nng sut lao ng c coi l kh thp, to nn mt chu k sai lm l lin tc gi mc lng thp duy tr kh nng cnh tranh. Ngnh cng nghip ny ca Vit Nam ch yu da vo cc hp ng thu ph, vi cc nh thu chnh cung cp thit k, vt liu v i khi c my mc. Da giy l ngnh ph thuc nhiu vo nhp khu, vi lng nhp chim khong 80% gi tr sn lng. tn dng nhiu hn na tim nng xut khu cao ca ngnh, pht trin xut khu cn tp trung vo vic tng ngun cung cp ni a i vi cc nguyn liu u vo cho sn xut, nng cao nng sut, a dng ha sn xut sang cc sn phm c gi tr cao hn, khai thc k nng ca ngi lao ng Vit Nam bng cch tng cng nng lc thit k v tin xa hn l to thng hiu ring v thc hin marketing tin phong. Ngnh g ni ngoi tht c truyn thng lu di vi nhiu doanh nghip ln v nhng cng ty gia nh quy m nh. Gn y, tng trng xut khu g t mc c bit him c. Nm 2003, ngnh ny xut khu c gn 1 t USD. Mc d gn y Vit Nam xut khu c sang trn 120 nc nhng nhng th trng chnh vn l Hoa K, Nht, EU. Vit Nam c lc lng lao ng r, c k nng, sn xut ra cc lot sn phm a dng, c xu hng r hn 10% so vi cc sn phm sn xut ti Trung Quc. Tuy nhin cc nh sn xut khng b sung thm nhiu gi tr gia tng cho sn phm, thay vo s dng nhng thit k ca ngi mua nc ngoi. Nhiu yu t ang lm hn ch tim nng xut khu cao ca ngnh, l vic thiu nhn cng c tay ngh thnh tho, thit b lc hu, thiu ngun rng c chng nhn bo m ngun cung nguyn liu ni a v nng lc kinh doanh, giao dch trc tip vi ngi mua hn ch. Ngnh t xe my Vit Nam cho n nay vn ch yu thc hin cc hot ng lp rp vi hm lng nhp khu cao. Trn th trng th gii, Vit Nam hin nay l nc xut khu quy m nh nhng ang pht trin, vi lng nhp khu nhiu hn xut khu. Tim nng ca ngnh ny c coi l thp, tuy nhin chnh ph c nhng k hoch tham vng nhm pht trin ngnh vo nm 2010, nhm ti mc tiu sn xut cc loi xe ph thng v sang trng v xut khu ph tng cho nhng loi xe chuyn dng. cnh tranh vi nhng nc nh Thi Lan v Malaysia, cn thc y vic pht trin cc ngnh cng nghip h tr vi nhng cng ty chuyn sn xut ph tng thay th, b phn cu thnh v linh kin. D on nhng ngnh cng nghip h tr ny s cn t 5 n 10 nm pht trin. Vit Nam mong i s xut khu 30% sn lng sn xut cc b phn cu thnh ca t vo nm 2015. Ngnh thit b gia dng Vit Nam ang giai on u ca s pht trin, nhng v ang tng trng nhanh chng trong nhng nm gn y. Tim nng xut khu ca ngnh c coi l cao. Hin ti, cc hng ca Nht Bn v Hn Quc ti Vit Nam ang thc 17

hin hu nh 90% khu sn xut, trong cc hng ca Nht thc hin sn xut phc v th trng ni a Vit Nam cn cc hng ca Hn Quc phc v xut khu. Cc mt hng ny b hn ch bi th trng ni a nh hp, cc ngnh cng nghip h tr cha pht trin v thiu nhng b phn cu thnh c sn xut ti a phng. Hu ht cc nh sn xut ch c nng lc sn xut p ng cho nhu cu ni a. Ri ro trong u t cao v li sut thp. Vit Nam c kh nng a dng ha sn phm bng hm lng cng ngh cao hoc nhng sn phm c cht lng tt, gi thnh thp dnh cho th trng khu vc nng thn. Tim nng xut khu i vi ngnh xe p l trung bnh. Trung Quc hin nhin l nc xut khu xe p ln nht th gii, mc d Vit Nam vn l i th cnh tranh mnh do chi ph lao ng thp v sn phm c cht lng cao. Theo , tng trng xut khu i vi xe p tng nhanh mt cch him thy trong nhng qua, v Vit Nam tr thnh nc xut khu xe p ln th nm trn th gii. Mt trong nhng th trng ch xut khu quan trng ca Vit Nam l EU. Nm 2003, Vit Nam xut khu 1,3 triu chic sang th trng ny, chim 8,2% th phn. Tuy nhin, trong nm 2004, cc nh sn xut Chu u n kin cc cng ty Vit Nam bn ph gi sn phm v iu ny gy tr ngi ti tim nng m rng xut khu xe p ca Vit Nam do mc thu sut c th b nng ln gp i. Mt cuc iu tra tng t cng ang c thc hin bi Canada, mt th trng quan trng khc ca Vit Nam. Ngnh cng nghip nha l mt trong s nhng ngnh pht trin nhanh nht Vit Nam, c mc tng trng xut khu hng nm l 30% trong vng 5 nm qua, tr thnh mt trong s nhng ngnh c doanh thu xut khu ch o ca Vit Nam. Tuy nhin, ngnh ny bao gm ch yu cc doanh nghip va v nh khng c kh tng to nn nn kinh t quy m, v Vit Nam ph thuc cc ngun u vo t nhp khu. Vit Nam l nc nhp khu rng cc loi nha vi s lng ln. Thm ch nu d on mc lc quan nht th nhp khu vn vt mc xut khu. Chnh ph h tr cho ngnh v s tip tc thc hin h tr. Ngnh cng ang u t cho di hn, c bit cho cc ngun nguyn liu u vo th v trung gian. Nhng Vit Nam c th s vn l nc nhp khu rng trong lnh vc ny trong mt thi gian na. u t cho nng lc sn xut i vi mt s sn phm ch o nh PVC v PP ch c th mong t c mc 50-60% nhu cu nguyn liu th vo nm 2010. Tuy nhin, xut khu l quan trng v c th tip tc tng trng nn tim nng xut khu ca ngnh c coi l trung bnh. Chin lc xut khu cn tp trung xc nh cc mc tiu c hi cho xc tin xut khu v cc lnh vc khc thay th nhp khu hoc tm kim ngun cung t nhp khu tt hn. Tim nng xut khu dy, cp v cht dn in l trung bnh. Chnh sch ca chnh ph khng c v h tr c bit cho ngnh trong khi ngnh ny cn c mt mi trng kinh doanh n nh. Mc tng trng xut khu my mc nng nghip kh c bit v ngnh ny c tim nng cao pht trin hn na nhm tn dng li th th trng ni a v khu vc c nhu cu tng i ln. Cc nh sn xut c nng lc m rng sn xut v ngnh tuyn dng mt lc lng lao ng c chuyn mn, sn xut nhng mt hng c cht lng tng i cao so vi gi thnh thc hin. Hn na, ngnh ny c hng li t nhng chnh sch h tr ca chnh ph bao gm tr gip ti chnh cho cc nh sn xut, gim thu sut nhp khu cc ngun u vo v bo h trc nhng mt hng nhp khu gi r hn. Theo B Giao thng Vn ti, hy vng vo nm 2010 ngnh ny s p ng c 45-50% nhu cu 18

trong nc v cc sn phm my mc nng nghip, v cc sn phm c th xut khu s chim khong 30% tng gi tr sn xut. Ngnh ng tu ang pht trin kh nhanh Vit Nam v thu ht nhiu nh u t v xut khu nc ngoi. Vit Nam c trn 60 cng ty ng tu v xng sa cha ca nh nc. Hin ti, hm lng ni a trong ngnh c gii hn, nhng chnh ph ang u t mnh sn xut thm ngun cung u vo trong nc thay th nhp khu. Trong nhng nm qua, cht lng tu sn xut ti Vit Nam ci thin mnh m. Ngnh ny c th c coi l c tim nng xut khu cao v chnh ph c nhng k hoch tham vng ngnh tr thnh mt ngnh xut khu quan trng, ng thi l ngnh h tr chnh cho cc ngnh khc. Ngnh u t nng cp cc xng ng tu v t k hoch c mc cng ngh ngang tm vi cc nc khc trong khu vc vo nm 2010. i vi cc sn phm cng nghip ch c nghin cu s b, tim nng xut khu nhn chung mc trung bnh. ng tic l bo co ny khng xem xt nghin cu cc iu kin cung cp ni a ca mt s dng sn phm trong lnh vc ny do thiu d liu so snh. Tnh hnh xut khu ca Vit Nam i vi my mc v thit b in c v khim tn do Vit Nam ch chim mt th phn nh trn th trng th gii v l nc nhp khu rng. Cc iu kin thm nhp th trng ca Vit Nam i vi my mc v thit b in kh tt mc d mc tng trng tng th v nhu cu quc t trong 5 nm qua thp khin tim nng xut khu ca ngnh mc trung bnh. Vn phng phm v my vn phng c coi l c tim nng xut khu trung bnh. lnh vc ny, Vit Nam nhp khu nhiu hn xut khu; xut khu chim th phn rt nh trn th trng th gii. Vit Nam c ngun cung n nh v chi ph lao ng thp khin ngnh ny tr thnh ngnh thu ht u t trc tip nc ngoi hp dn. Mc d Vit Nam c hng cc iu kin thm nhp th trng tng i tt trong giai on 1999-2003 nhng mc tng trng nhp khu ca th gii v mt gi tr l thp. i vi my mc cng nghip, Vit Nam ch chim 0,04% th phn th gii v l nc nhp khu rng. Mc tng trng nhp khu ca th gii kh khim tn, v Vit Nam c hng cc iu kin thm nhp th trng kh tt nn my mc v thit b cng nghip c coi l c tim nng xut khu trung bnh. Thng tin lin lc v thit b vin thng c coi l ngnh c tim nng xut khu trung bnh. Vit Nam l nc nhp khu rng, ch chim mt t l phn trm nh trn th trng th gii. Tuy nhin, mc tng trng nhu cu th gii l kh ln v Vit Nam nhn chung c hng cc iu kin thm nhp th trng ging nh phn ln cc nc xut khu khc. Vt liu ng gi l ngnh c tim nng xut khu trung bnh. Mc d c mc tng trng cao nhng ngnh ny thc hin xut khu rt km do Vit Nam l nc nhp khu rng vi th phn cn bin nh. Nhu cu quc t i vi vt liu bao gi rt si ng v Vit Nam phi i mt vi cc iu kin tng t nh hu ht cc nc xut khu cnh tranh.

19

Thit b m thanh v hnh nh c coi l c tim nng xut khu trung bnh. Vit Nam l nc nhp khu rng. Cc mt hng xut khu ch chim mt phn nh trn th trng th gii nhng nhu cu quc t tng trng nhp cao. Nhn chung, Vit Nam c cc iu kin thm nhp th trng trung bnh. Tim nng xut khu i vi ngnh dt gia dng v trang tr c coi l thp. Nhiu cng ty dt Vit Nam phi nhp khu 80% nguyn liu v 100% ha cht, dn n vic gi thnh sn phm cao. Trong nhng nm gn y, cc doanh nghip dt thay th hu ht cc thit b lc hu ca h, u t my mc hin i vi cng ngh tin tin nhng lnh vc ch o nh nhum, in v hon thin. V tng th, y l mt ngnh nng ng mc d cc iu kin thm nhp th trng khng u i cho Vit Nam. Ngnh chi v tr chi c coi l c tim nng xut khu cao. Trc y Vit Nam l nc xut khu rng, kim ngch xut khu tng trng nhanh, t gn 28% mi nm v mt gi tr mc d mc tng trng nhu cu th gii trong nhng nm gn y khng cao. i vi ngnh vt liu xy dng, tim nng xut khu c coi l trung bnh. Vit Nam l nc nhp khu rng nhng kim ngch xut khu cc mt hng ny tng gn 8 ln so vi mc trung bnh th gii (47%/nm). Mc tng trng kinh t cao cng vi s dy ln cc hot ng xy dng to nn nhu cu mnh m i vi cc loi vt liu xy dng ti th trng trong nc. Mc tng trng nhu cu quc t i vi vt liu xy dng kh n nh v y l mt ngnh c bo h mt phn. Dng c o lng chnh xc c coi l c tim nng xut khu trung bnh. Tnh hnh xut khu mc va phi do Vit Nam l nc nhp khu rng v c th phn nh. Mc tng trng nhu cu quc t v ang n nh v cc iu kin thm nhp th trng ca Vit Nam tng i tt. Ngnh sn xut thy tinh v sn phm thy tinh c coi l ngnh c tim nng xut khu cao. Vit Nam l nc nhp khu rng thy tinh v xut khu rt t trn th trng th gii. Tuy nhin, nhu cu quc t tng trng r rt, mc tng t c v mt gi tr l 14%/nm, v mt s lng l gn 11%. Cc iu kin thm nhp th trng kh u i i vi Vit Nam. Trong lnh vc sn xut thit b v linh kin in t, Vit Nam l nc xut khu nh nhng mc xut khu tng trng kh nhanh trn th trng th gii. Cc hng nc ngoi chim lnh khu sn xut do xu hng th gii l tip tc tm kim cc ngun cung cp nc nhng nc c chi ph thp. Vit Nam nh v tt trong lnh vc ny do l nc c lc lng lao ng c kh nng thch ng v c mc lng thp. Hng chc hng sn xut ca Nht Bn tn dng li th t nhng k hoch to ng lc hp dn nhng khu ch xut ca Vit Nam v tham gia vo lnh vc lp rp cc loi linh kin n gin. Th trng th gii i vi sn phm in t rt rng ln v tng trng vng. Vit Nam tng i t do khi thm nhp nhng th trng quan trng. Nu xt n nhng yu t ny th tim nng xut khu ca lnh vc ny l trung bnh. Pht trin xut khu cc mt hng in t trong trung v di hn l mt vn ca vic thu ht u t nc ngoi thng qua khung chnh sch c li, pht trin c s h tng h tr v ngun nhn lc hn l h tr pht trin xut khu theo thng l nh tp trung marketing hay nng cao cht lng, v.v... 20

i vi cng c cm tay, Vit Nam khng phi l nc xut khu chnh trn th gii m nhp khu nhiu hn xut khu. Mc nhp khu ca th gii tng chm trong giai on 5 nm va qua. Tim nng xut khu ca ngnh ny c coi l trung bnh.

Th cng m ngh
Tc ng kinh t x hi ca ngnh th cng m ngh kh cao, c bit l v mt gim ngho v pht trin khu vc nng thn. Ngnh ny ng gp phn ln cho vic pht sinh thu nhp cc khu vc nng thn, thu ht u t ci thin c s h tng v thu hp khong cch gia mc sng nng thn v th. Tim nng xut khu ca ngnh ny mc cao. y l mt ngnh nng ng, c mc tng trng xut khu v mt gi tr tng nhanh hn gp 5 ln so vi mc trung bnh th gii. Cc iu kin thm nhp th trng ca Vit Nam i vi ngnh ny tng i u i. Sn phm th cng ca Vit Nam ni ting do c mc gi va phi cng nh c mt lot cc loi thit k c o, ni bt nh c nn tng dn tc a dng. Tuy nhin, cht lng sn phm phc v th trng xut khu vn rt km. Thm vo , vic sn xut ri rc trn c nc nn rt kh tiu chun ha cc sn phm do vic t hng thu ph phc tp vi quy m nh. Vn cung cp nguyn liu cho cc sn phm th cng m ngh ch o nh my, tre, ci, l, g v vi dt ang trong tnh trng Thch thc, c s h tng vn chuyn cn cha t tiu chun mong mun. Ch c mt s t cc lng ngh c tip cn c cc thng tin th trng.

Hnh ng u tin i vi tng ngnh hng c th

Bn bo co a ra ngh: chin lc pht trin xut khu ca Vit Nam cn c phn bit v c th ha i vi tng ngnh hng. Trong mt s trng hp, tim nng xut khu hu nh ph thuc ton b vo vic tng cng ngun cung do cc th trng c sn v Vit Nam l nc xut khu nh, chng hn nh trng hp ca du th. i vi mt s ngnh cng nghip, vn quan trng l nng cao cht lng cc mt hng xut khu hin ti thu ht c cc mc gi tt hn, tng cng th phn c bit l i vi nhng mt hng Vit Nam chim c th phn quan trng trn th trng th gii, nh go, c ph, ht tiu v ht iu. a dng ha sn phm v pht trin ch bin l mt chin lc quan trng i vi cao su. Chuyn i t hnh thc thu ph b ng chuyn khai thc li th lng thp sang hnh thc ca mt nh sn xut tin phong vi thit k v hm lng u vo ni a cao hn v vai tr nng ng trn th trng th gii l chin lc trung v di hn i vi cc sn phm nh may mc v da giy. Trong mt s trng hp, chin lc chnh l thu ht u t nc ngoi tng cng b quyt sn xut, chng hn trong lnh vc in t. Di y l nhng sn phm v dch v c tm tt v mt tip cn theo nhng ngnh ch o pht trin xut khu (Bng 2).

21

Bng 2. Tim nng xut khu ngnh v cc hnh ng u tin Ngnh hng (xp hng trong tng nhm theo kim ngch xut khu nm 2003) nh gi bi cc nh gi chuyn bi ITC Ch thch gia t (ch s)* vn trong nc Khong sn v sn phm khong sn Du Cao Ngnh hng c mc (3,4) doanh thu xut khu ln nht ca Vit Nam, cc ging du ngoi khi hin vn ang c khai thc. Than Cao Ngnh hng xut khu (3,3) quy m nh nhng ang tng trng nhanh; nhu cu quc t cao. Thy hi sn Thy hi sn Cao Ngnh hng quan trng (3,2) i vi tuyn dng lao ng v xa ngho. Vit Nam l mt trong s 10 nc xut khu hng u th gii cc mt hng thy hi sn. Tnh hnh xut khu tt mc d c cc cuc iu tra bn ph gi (catfish v tm Hoa K). Nng sn C ph

Hnh ng u tin

Ch bin du th trong nc (nh my lc du u tin s i vo hot ng vo nm 2007) Khai thc nhng ngun tr lng than mi; nng cp cng ngh v thit b khai m Pht trin nui trng thy hi sn trnh thiu ngun d tr ti kho; cung cp nhng h thng ph hp nhm m bo cht lng tin cy; nng cp sn phm v quy trnh ch bin; pht trin hn na nhiu loi sn phm thn thin vi ngi tiu dng; ci tin bao gi v nhn hiu. Nng cp cht lng c ph ht xanh bng cch u t cho nghin cu, cng ngh sau thu hoch, lu kho v ch bin. Chuyn i sang loi c ph Arabica c gi cao hn. Nhng la chn khc l sn xut c ph phc v th trng ngch nh c ph sch mc d s lng nhu cu nh.

Cao** (3,1)

Cao

Vit Nam l nc sn xut c ph kh cnh tranh vi sn lng cao v chi ph sn xut thp. Cng ngh sau thu hoch, vn lu kho v ch bin cn lc hu.

22

Go

Thp (2,3)

Cao

Ht iu v cc loi ht khc

Cao (3,5)

Cao

Ngnh hng quan trng i vi vn an ninh lng thc v tuyn dng lao ng nng thn. sn lng go phc v tiu th trong nc, phc v xut khu. Mc d vy, Vit Nam vn l nc xut khu go ln th hai trn th gii, sau Thi Lan. Sn lng cao, lc lng lao ng ng o, chi ph sn xut thp trong vng chu th sng Mekong. Tuy nhin, cc khu vc sn xut c quy m nh, tnh cht phn on cao nn lm nh hng tiu cc n nng sut, chi ph sn xut v kh nng thu li. Ngun nguyn liu u vo nh thc ging, phn bn v thuc tr su c chi ph tn km hoc cht lng thp. Nhiu tn tht sau thu hoch do cng ngh thu hoch lc hu, phng tin vn chuyn yu km v c s h tng ngho nn. Cht lng thp mc d c s ci thin. Thu sut cao v phn bit i x. Vit Nam l mt trong s nhng nc xut khu ln nht trn th gii, nhng ngun cung ht iu th trong nc cha do lng ch bin ln. Cc mt hng xut khu ch yu di hnh thc ch bin, c bit l sn phm ng hp c gi thp. Vn ch yu bao gm cht lng thp, s lng nh, sn lng thp mt phn do canh 23

Pht trin nhng loi go mi v nng cao cht lng go thnh phm. Ci tin hiu qu ca cc ngnh cng nghip h tr. Khai thc c hi a dng ha th trng Nht Bn, Trung Quc, txtrylia v New Zealand.

Rau qu

Thp (2,2)

Trung bnh

Thc y sn xut ht iu th, ci tin cht lng ht iu ch bin, a dng ha cch s dng v nhm mc tiu vo cc sn phm ng gi phc v tiu dng. Ci tin cht lng nguyn liu th v qui trnh ch bin; ci thin c s h tng h tr nh kho cha v thit b bo qun ng lnh. ng k thng hiu Vit Nam ti nc

tc v x l sau thu hoch thiu hp l, gi cao. Ht tiu v cc loi gia v khc Cao (3,1) Cao Ngnh hng ch yu vo xut khu, sn lng xut khu chim 95% tng sn lng sn xut. Vit Nam l nc xut khu ht tiu en ln nht th gii. Nhng yu km bao gm cng ngh ch bin lc hu v cht lng sn phm vn thp Mc tng trng xut khu cao, nhng nhn chung sn lng v cht lng vn thp. Vit Nam xut khu rng ch en v mt s lng nh ch xanh, c bit l ch Oolong v Suchong. Th trng th gii i vi sn phm g c c im l nhu cu thp, gi gim v cung vt cu. Vit Nam l nc nhp khu rng v nhu cu trong nc i vi g nguyn liu kh ln. Ngnh hng xut khu quy m nh, tng trng nhanh trn th trng th gii nng ng mc d cc iu kin thm nhp th trng km. Hoa K l th trng xut khu ch ch yu. Ngnh hng xut khu quy m nh, tng trng nhanh trn th trng th gii nng ng. Cc iu kin thm nhp th trng c s phn bit i x. Cho n nay, Nht Bn vn l th trng xut khu chnh. Ngnh hng xut khu 24

Ch

Trung bnh (2,7)

Trung bnh

ngoi. Khai thc cc c hi a dng ha th trng EU, Hoa K v Canada. Nng cp cht lng v qui trnh ch bin; bo m cc n in sn xut c u t ng mc; ci thin v th th trng ca ht tiu Vit Nam. nh gi cc c hi a dng ha sn phm nh gia v hn hp, ru l en, ht hi nm sao v gng Ci tin cht lng, sn lng, k thut canh tc v cng ngh sau thu hoch. a dng ha th trng xut khu.

G v sn phm g

Trung bnh** (2,7)

y khng nh gi chi tit, cn phn tch thm.

Mt ong

Trung bnh** (2,6)

y khng nh gi chi tit, cn phn tch thm. Khai thc cc c hi a dng ha th trng Canada v txtrylia. y khng nh gi chi tit, cn phn tch thm. Khai thc cc c hi a dng ha th trng EU v Hoa K.

Hoa ti ct cung

Thp** (2,3)

Cc sn

Thp**

y khng nh gi

phm sa

(1,1)

quy m nh, tng trng nhanh trn th trng th gii pht trin tr tr. Xut khu tp trung i vi sn phm trng chim nguyn v v i tc xut khu l Hongkong Ngnh hng xut khu quy m nh, tng trng nhanh trn th trng th gii ang suy gim. Vit Nam phi i mt vi cc iu kin thm nhp th trng tng i km. Ngun quan trng v tuyn dng lao ng cng nghip. Ch yu thu ph bi cc hng nc ngoi do mc lng thp. Hm lng nhp khu cao, cc cng ty nc ngoi cung cp nguyn vt liu v thit k, cc cng ty Vit Nam thc hin cng on CMT (ct, may v trang tr hon thin).

chi tit, cn phn tch thm. Indonesia l mt th trng ang tng trng, c tim nng cao i vi xut khu ca Vit Nam. y khng nh gi chi tit, cn phn tch thm. Khai thc cc c hi a dng ha th trng Hoa K, Iran v Hongkong. Chuyn i t hnh thc CMT thu ph b ng (hin ti chim 70%) sang gim hm lng nhp khu v c vai tr ch ng hn trn th trng. Ci tin cc ngnh cng nghip h tr, nng cao nng sut lao ng trong lnh vc may mc, to mi lin kt vi nhng ngi mua hng cui cng, nng mc cht lng i vi cc sn phm c gi tr cao hn. Ci tin thit k, a dng ha sn xut, tng nng sut lao ng v thu ht u t cho sn xut cc ngun nguyn liu u vo v nguyn ph liu. Chuyn t hnh thc thu ph b ng vi hm lng nhp khu cao sang vic marketing ch ng hn.

Sn phm cng nghip Cc sn Thp** phm t si (2,2) ay

Hng may mc v nguyn ph liu

Cao (3,0)

Cao

Da giy

Cao (3,2)

Trung bnh

g ni ngoi tht

Cao (3,4)

Xut khu tng trng i vi nhng sn phm c cht lng cao. Sn xut da thuc tng vt dc. L ngnh cng nghip c gi tr gia tng thp, ph thuc ch yu vo nhp khu v cc hp ng thu ph (nhng th trng xut khu hng u trn th gii cung cp cho ngnh hng ny ca Vit Nam cc thit k, nguyn vt liu v i khi c my mc). Mc tng trng c bit him c ca mt lot cc 25

p dng y h thng chng nhn g

 t, xe my

Thp** (2,5)

c v thit b gia dng

Cao (3,1)

Trung bnh

sn phm a dng c gi khng qu cao, c sn xut bi nhng nhn cng lnh ngh, chi ph thp. Gi tr gia tng thp (hu nh 80% g nguyn liu th c nhp khu v thit k thng l ca ngi mua hng nc ngoi). Vit Nam l nc nhp khu rng vi quy m nh nhng ang tng trng. Ngnh ny ch yu thc hin cc cng on lp rp vi hm lng nhp khu cao. Xut khu linh kin t c tp trung theo loi sn phm (b dy nh la) v i tc xut khu (Nht Bn). Hu nh khng c cc ngnh cng nghip h tr ti Vit Nam, nhng chnh ph c nhng k hoch tham vng. Xut khu tng trng mnh mc d Vit Nam vn giai on u ca s pht trin. Tim nng xut khu cao ch yu do nhu cu quc t rt si ng.

(vd: Hi ng Qun l Rng FSC) v ci tin nng lc thit k.

Thc y pht trin cc ngnh cng nghip h tr. Tp trung sn xut nhng loi xe c chi ph thp. Khai thc cc c hi a dng ha th trng EU v Hoa K.

Xe p

Trung bnh (2,8)

Cao

Nha

Trung bnh (2,6)

Trung bnh

Thu ht u t nc ngoi nng cp cng ngh s dng trong x l. Khuyn khch cc doanh nghip p dng cng ngh mi tng hiu qu v gim gi thnh sn xut. Pht trin cc ngnh cng nghip h tr. Cht lng cao, cc dng Tng cng nng lc sn phm a dng, thit thit k v tip tc a k Chu u. Chi ph lao dng ha sn phm. Ci ng thp nhng nng thin kh nng tip cn sut lao ng cao. Cc v thng tin th trng iu tra chng bn ph quc t. gi ti nhng th trng xut khu quan trng (EU, Canada). Ngnh xut khu tng Tp trung vo chng trng nhanh, th trng trnh xc tin thng th gii rng v ang mi quc gia. Xc nh tng trng. Ngnh ny cc mc tiu c hi cho 26

Dy, cp v vt liu dn in

Trung bnh (2,7)

Trung bnh (hoc cao)

tip cn nhng th trng mi, ch yu bao gm nhng doanh nghip va v nh khng c kh nng to nn nn kinh t c quy m. Vit Nam ph thuc vo cc ngun u vo nhp khu. Sn phm cht lng cao, gi c phi chng, nhiu loi sn phm c sn xut theo dy chuyn c ln v hin i. Xut khu tp trung vo th trng Nht Bn v tng trng ng k trong nhng nm gn y. Nhu cu trong khu vc kh cao v cc sn phm c t l cht lng v gi thnh tt. ang tr thnh ngnh xut khu quan trng. Cht lng ng mi v sa cha tu c coi l cao. u t ca nc ngoi v chnh ph kh ln, ci tin cht lng nhanh. Ngnh xut khu quy m nh, tng trng nhanh, cc iu kin thm nhp th trng tt. Tng trng nhp khu ca th gii mc khim tn. Ngun cung n nh v chi ph lao ng thp. Vit Nam thnh cng trong vic thu ht u t trc tip nc ngoi. Ngnh xut khu quy m nh vi mc tng trng xut khu c bit khc thng. Nht Bn l th trng xut khu ch. 27

xc tin xut khu v cc lnh vc khc thay th nhp khu hoc tm kim ngun nhp khu tt hn.

My mc nng nghip

Cao (3,1)

Trung bnh

ng tu

Cao (3,1)

Cao

Xem xt li quyt nh p 5% thu nhp khu i vi thp m km, mt loi nguyn liu trc y khng b nh thu v khng sn xut c trong nc khin chi ph sn xut b y ln cao. Khai thc cc c hi a dng ha th trng EU, Hoa K, Nga v Canada. To mt chng trnh xc tin thng mi quc gia. a dng ha sn phm v ci tin cc thit k cng nghip. u t c s h tng, pht trin cc ngnh cng nghip h tr, ci tin thit k mu m tu v nng cp cng ngh.

My in

Trung bnh (2,8)

y khng nh gi chi tit; cn phn tch thm.

Vn phng phm, my vn phng My mc cng nghip

Trung bnh (2,9) Trung bnh** (2,9) Cao

Khuyn khch u t trc tip nc ngoi thng qua cc chnh sch u i. y khng nh gi chi tit; cn phn tch thm. Khai thc cc c hi a dng ha th trng Hoa K, Trung

Thng tin lin lc v vin thng

Trung bnh** (2,9)

Vt liu ng gi m thanh v hnh nh Hng dt gia dng

Trung bnh** Trung bnh (2,8) Thp (2,6)

Cc iu kin thm nhp th trng tt. Mc tng trng nhu cu th gii l tng i. Vn l mt ngnh c quy m nh Vit Nam, nhng mc tng trng xut khu rt n tng. Ngnh xut khu quy m nh, mc tng trng xut khu cao. Th trng th gii si ng. Ngnh xut khu quy m nh, mc tng trng xut khu cao. Th trng th gii si ng. Hu ht nguyn liu u vo c nhp khu y gi thnh ln cao. Hm lng nhp khu khng thay i ng k, phn nh s tr tr ko di ca ngnh dt v cc ngnh cng nghip h tr khc. Tnh hnh xut khu kh mnh mc d mc tng trng nhu cu ton cu thp. Khi lng xut khu hin ti nh, nhu cu ni a ln.

Quc, v EU. y khng nh gi chi tit; cn phn tch thm.

y khng nh gi chi tit; cn phn tch thm. y khng nh gi chi tit; cn phn tch thm. Pht trin cc ngnh cng nghip h tr. a dng ha th trng xut khu trong khu vc, chng hn Singapore v Hongkong dnh cho Vit Nam cc iu kin thm nhp th trng t do. y khng nh gi chi tit; cn phn tch thm. C chnh sch h tr xut khu. Th trng xut khu tim nng mc tiu l cc nc ln cn. y khng nh gi chi tit; cn phn tch thm. Khai thc cc c hi a dng ha th trng Hoa K, Trung Quc v EU.

chi v tr chi Vt liu xy dng

Cao (3,0) Trung bnh (3,0) Trung bnh (2,9) Trung bnh

Dng c o lng chnh xc

Thy tinh

Cao (3,1)

Thit b v Trung linh kin in bnh t (2,9)

Ngnh xut khu quy m nh, mc tng trng xut khu c bit khc thng. Nht Bn l th trng xut khu ch. Cc iu kin thm nhp th trng tng i tt. Th trng th gii rt si y khng nh gi ng. chi tit; cn phn tch thm. Ngnh xut khu tng Thu ht u t trc tip trng nhanh, bao gm nc ngoi; pht trin ch yu cc vi mch tch c s h tng h tr v hp. Cc hng nc u t cho ngun nhn 28

Cng c cm tay

Trung bnh (2,7)

ngoi, c bit l Nht Bn v Hn Quc ang tm kim ngun sn xut ti Vit Nam do chi ph lao ng thp v lc lng lao ng c kh nng thch ng. Ngnh xut khu quy m nh, tng trng nhanh. Th trng th gii tng trng chm. Tc ng kinh t x hi cao v mt gim ngho v pht trin khu vc nng thn. Sn phm c gi c va phi, thit k c o nhng cht lng km v khng ng nht do vic t hng thu ph phc tp, sn xut theo quy m nh, ri rc trn c nc. Vn cung cp nguyn liu th ang trong tnh trng Thch thc.

lc.

y khng nh gi chi tit; cn phn tch thm. Ci thin kh nng tip cn thng tin th trng; bo m ngun cung cp nguyn liu th.

Th cng m ngh Th cng m Cao ngh (3,2)

Ngun: TradeMap v Market Acess Map, ti liu iu tra kho st cc doanh nghip v hip hi kinh doanh Vit Nam. * Thang im t 1 (tim nng thp nht) n 5 (tim nng cao nht). Xp hng ngnh hng cn c din gii cn thn, c bit khi ch c nhng s khc bit tng th rt nh do nhiu ch s thiu tnh chnh xc. Tuy nhin, cc th hng thp c th ch ra nhng lnh vc tim nng cn c ci thin. ** Tim nng xut khu khng xem xt nghin cu cc iu kin cung cp ni a do thiu d liu so snh.

Nhng vn cn tn ti.
nh gi tim nng xut khu ca cc ngnh hng v xc nh nhng chnh sch c th cho tng ngnh hng c th ch l mt phn ca mt nhim v ln hn l gii quyt nhng vn thc t ang trong tnh trng Thch thc Vit Nam. Trong nhng nm qua, mc d rt thnh cng nhng cc nh xut khu Vit Nam ang phi i mt vi nhng thch thc ln. Vi s gia tng cc lung u t trc tip nc ngoi, vic thc y ci cch cc doanh nghip nh nc v s ni ln ca cc doanh nghip t nhn, mi trng kinh doanh Vit Nam v ang thay i. Cc doanh nhn v quan chc t cc hip hi ngnh hng, cc lnh vc ngnh hng khc nhau cp 29

n mt s vn cn tn ti trong cc cuc phng vn, trong c nhiu vn lin quan n kha cnh cung cp ni a: Kh nng cnh tranh v gi thnh khng . nhiu lnh vc, xut khu ca Vit Nam b hn ch do chi ph sn xut cao mc d chi ph nhn cng nhn chung thp. C hai yu t chi ph chnh bao gm kh nng cnh tranh ca Vit Nam: n gi lao ng (gi lao ng c chia bi nng sut lao ng) v cc chi ph khc, chng hn chi ph u vo v vn chuyn qua trung gian. Gi tr gia tng hn ch do ph thuc ln vo vic nhp khu nguyn liu th v cc u vo qua trung gian. Trong nhiu lnh vc, cc sn phm ch c xut khu di dng th hoc bn thnh phm nn hn ch kh nng gia tng gi tr v a dng ha sn phm. nhng lnh vc khc, nhiu loi nguyn liu th v cc u vo qua trung gian phi nhp khu v y gi thnh sn xut ln cao. Cc sn phm c sai khc nh v cht lng thp. Cht lng thp v sai khc hn ch ca sn phm khng ch do nhng kha cnh k thut sn xut (bao gm cng ngh lc hu) m cn c b quyt thit k v marketing hn ch. Cng ngh lc hu. Cng ngh ch bin v thu hoch s dng trong mt s lnh vc lc hu mt phn do thiu ngun ti chnh cp doanh nghip. Thiu thng tin, thiu c s h tng ch bin v vn ti. Chng hn, c s h tng vn ti trong ngnh may mc c coi l gy tn km hn 20% so vi Thi Lan v Trung Quc. C s h tng h tr nh kho cha v thit b bo qun ng lnh khng cho nhiu sn phm nng nghip. C s h tng thng tin ca Vit Nam c coi l yu v tn km. Kin thc hn ch v th trng nc ngoi v cc vn thng mi quc t. Nhiu nh xut khu ch c kin thc hn ch v th trng nc ngoi v mt s lnh vc cn phi thng qua trung gian. K nng bn hng vn th ng, cc doanh nghip thng ch i khch hng mt cch b ng hn l ch ng khai thc cc c hi mi. t m ca cho cc nh u t quc t. Mc d Vit Nam nhn c cc lung u t trc tip nc ngoi quan trng nhng cc cng ty nc ngoi vn gp phi nhng vn tng i ln vi cc th tc v khung php l quan liu ca Vit Nam.

Mt s khuyn ngh chnh.

Cc doanh nghip Vit Nam phi thch nghi mt cch thc s hng ti mi trng quc t ang thay i v nhng thch thc tng i lin quan n vn cung cp c cp trn. Ci tin cht lng v thit k sn phm. i vi nhiu ngnh hng, chin lc ch o ca Vit Nam hin nay vn chuyn tp trung vo cc sn phm cht lng thp, gi thp. Tuy nhin, cc doanh nghip nn to s khc bit cho sn phm v nng cp tnh chuyn nghip ca h nhng iu ny cn ph thuc vo nhiu yu t, bao gm s u t thch ng cho ngun nhn lc v c s h tng. 30

a cc tiu chun Vit Nam thch ng vi cc tiu chun quc t v gim nhng Thch thc ri ro lin quan n sc kho i vi cc sn phm nng nghip. iu ny c bit quan trng i vi cc sn phm nng nghip do cc hng ro phi thu quan, c bit l nhng hng ro k thut i vi thng mi (TBT) v cc bin php kim dch ng thc vt (SPS) tr nn ngy cng quan trng trong nhng nm gn y. Vi nhng vn lin quan n sc kho nh dch cm g v SARS, mt v d quan trng l phi pht trin mt h thng v sinh dch t hiu qu, h thng bo v thc vt v d on cc thm ha thin nhin. To thng hiu. iu quan trng l phi tng cng nhn thc v tm quan trng ca nhn hiu thng mi v s lng nhn hiu thng mi i vi sn phm xut khu. Theo d on, trn 90% sn phm nng nghip ca Vit Nam xut khu ra th trng nc ngoi khng c thng hiu do cc doanh nghip thiu thng tin v th trng xut khu, khng nhn thc c tm quan trng ca thng hiu v khng quen vi th tc v chi ph ng k thng hiu, tn thng mi v nhn hiu thng mi. u t nng cp c s h tng, khoa hc v cng ngh. iu quan trng l phi nng cp c s h tng do c s h tng thng tin, ch bin v vn ti thiu hiu qu l hn ch nghim trng i vi xut khu ca Vit Nam. Chng hn trong lnh vc nng nghip, c nhu cu cn u t cho cc hot ng sau thu hoch v cho khu vc ch bin. i vi cc sn phm thy hi sn, c s h tng c ci thin bao gm cc cng bin hin i v cc bin php an ton cho ng dn nh h thng cnh bo bo l. Chng hn nghin cu trong lnh vc thc phm nng nghip c th ci thin cht lng sn phm v a ra nhng k thut sn xut hiu qu hn. Cng nhn tm quan trng ca cc ngnh cng nghip h tr v ci thin tnh hiu qu ca nhng ngnh ny. Mc d cc ngnh cng nghip h tr ang bt u pht trin Vit Nam nhng cc nh hoch nh chnh sch v doanh nghip, c doanh nghip nh nc v t nhn, cn phi nhn bit c tm quan trng ca cc ngnh cng nghip h tr, to dng v pht trin nhng ngnh bng chnh ni lc ca mnh. Vn cn c s xc nh r rng v mt php l v c cc bin php xc tin v chnh sch h tr hu hiu. u tin pht trin theo cm. Kh nng cnh tranh ph thuc vo vic cc doanh nghip s dng ti sn ca ring h v c c nhng ti sn mi bng cch hp tc vi cc c s khc c hiu qu nh th no. Chnh ph cn xem xt t chc v pht trin theo cm cc nh sn xut v nh kinh doanh c tr s trong mt khu vc a l c chung ngi mua, nh cung cp nguyn liu hoc dch v. Hp tc trong khu vc s tr nn ngy cng quan trng i vi Vit Nam. Ci thin kh nng tip cn thng tin. Nhiu doanh nghip mi tham gia xut khu phi i mt vi nhng vn kh khn nghim trng bao gm thiu thng tin th trng, thiu kh nng s dng thng tin mt cch hiu qu, thiu kh nng kinh doanh v ti chnh xut khu, thiu cc chin lc marketing hiu qu. V vn tip cn ngun thng tin, s rt hu ch nu pht trin mt h thng thng tin th trng m tng doanh nghip u c th thm nhp. a dng ha th trng v pht trin cc hot ng xc tin thng mi. Xut khu ca Vit Nam mt s lnh vc cn tp trung v mt a l v vic a dng ha th trng l rt quan trng nhm lm gim tnh nhy cm vi nhng c sc nhu cu tng th trng. Cc ngnh hng cn tp trung vo cc hot ng marketing nhng th trng chnh (Hoa K, Nht Bn, EU) v nhng th trng tim nng c la chn (c xu hng coi trng nhp khu hoc ang tng trng nhp khu, m ca hoc c hip nh thng mi u i vi Vit Nam). 31

Ci thin kh nng tip cn thng tin. Thng tin y v cp nht l cn thit tn ti cc th trng cnh tranh. Cc nh sn xut, ch bin v xut khu cn thng tin v th trng quc t, bao gm hnh thc v xu hng sn xut, tiu th, c im th trng, vn thm nhp th trng, knh phn phi, lu kho, bao gi, nhn mc, gi c v trin vng th trng. V vy, s rt hu ch khi tp trung cc loi thng tin ny v lin tc cung cp cho tng cng ty nhng thng tin cp nht. Bo m kh nng tip cn cc ngun nguyn liu th. Trong nhiu lnh vc, kh nng cung cp nguyn liu th trong nc v cc ngun u vo qua trung gian khng lm y chi ph sn xut ln cao (thu sut nhp khu v chi ph vn chuyn cao) v i khi ph hng sn xut do ngun cung tht thng t bn ngoi. bo m vic cung cp cho ngnh ch bin, cn phi c mt k hoch c th nhm to dng v pht trin ngun cung cp nguyn liu th mt cch n nh. Thit lp quan h hp tc gn gi v ch ng gia cc th nhn v tng cng vai tr ca cc hip hi thng mi. Chnh ph, cc hip hi ngnh hng v doanh nghip phi cng lm vic vi nhau gii quyt cc vn ang trong tnh trng Thch thc v tng cng kh nng cnh tranh ca Vit Nam. iu quan trng l tt c cc th nhn trong tng ngnh hng c th nh nng dn, ngi ch bin v nh xut khu phi cng nhau hp tc cht ch, c th iu phi bi c quan b ngnh v hip hi chc nng. Vai tr ca hip hi cng c th phi tng cng do hip hi phc v v quyn li chung ca cc doanh nghip thnh vin v thay mt cho doanh nghip thnh vin by t mong mun, xut v kin ngh ln chnh ph hoc cc c quan chc nng lin quan ti chnh sch v thc hin cc qui nh php l. Thu ht u t nc ngoi. Mc d Vit Nam hon ton thnh cng trong vic thu ht cc lung u t trc tip nc ngoi, ch yu do cht lng v chi ph lao ng nhng Vit Nam vn c nhng im yu c hu cn phi gii quyt nu mun tip tc l im n hp dn. iu ny bao gm vic thiu tnh minh bch v nht qun trong khung php l v chnh sch, chng hn lin quan n vn thu, nhiu hn ch i vi u t v mi trng kinh doanh tng th, th tc vng mc, quan liu v tham nhng. u t cho con ngi. Lc lng lao ng qua o to v c k lut ca Vit Nam l ti sn quan trng hn c. Trong tng lai, vic cung cp nhn lc c o to, c bit l cc k s v k thut vin l vn quan trng sng cn i vi s pht trin ca bt c ngnh hng no. Mt chin lc quan trng nhm y mnh xut khu l tng cng ngun nhn lc bng cch tip tc u t cho gio dc c bn, o to ngh, o to ngoi ng, c bit l ting Anh. u t cho Vit Nam nm 2050. Li th so snh hin ti ca Vit Nam nm nhng hot ng thc y nhn t (da trn kh nng ca ngun lao ng v ti nguyn thin nhin) m chnh ph vn c th gi vai tr hng u trong vic quyt nh ngnh hng mc tiu v tch ly vn u t. S hin din ca Vit Nam trong cc hot ng thc y i mi vn nh hp. Tuy nhin, kh nng sng to, phn b, khai thc kin thc v thng tin ngy nay c coi l nhn t quan trng tng cng pht trin kinh t v cnh tranh ca cc doanh nghip ti nhiu nc ang pht trin. Tng trng kinh t s dn n s gia tng nhng tng hn l vic phn b cc cc ngun ti nguyn khan him. Nhng yu t v hnh c lin quan n u t cho nghin cu v pht trin (R&D), ngun nhn lc, phn mm vi tnh, thay i c cu t chc v marketing ang ngy cng thay th cho cc yu t sn xut truyn thng nh ti nguyn, ngun lc vt cht v sc lao ng vn quan trng i vi kh nng cnh tranh ca doanh nghip cc nc pht trin. Chnh ph Vit Nam cng c th la chn p dng tin trnh ny Vit Nam. Nn kinh t tri thc khng ch l mt s thay i c bn v kinh t m 32

cn to nn nhng thay i v vn ha (cch chng ta ngh) v t chc (cch thc thay i thng tin v kin thc). T do ha tr tu v sng kin trong khu vc t nhn c th l yu t quan trng nht nu Vit Nam mun tr nn ni tri trong cc ngnh cng nghip tri thc v t nn mng cho t nc Vit Nam sng to v i mi trong th k 21.

Cc bc thc hin kh thi tip theo

Bo co nghin cu tim nng tng trng xut khu trong nhng nhm mt hng c la chn, s dng khung khi nim ch yu da trn vic nh gi v mt kinh t mang tnh khch quan nh m hnh nhu cu ton cu, tnh hnh xut khu v cc iu kin cung cp ca Vit Nam). C 3 lnh vc m rng chnh cho bo co: To n lc c bit thu thp thng tin b sung cho nhng ngnh ch c xem xt nghin cu s b. i vi mt s ngnh cn c vn phi bn l thu thp thng tin nn tng (s liu thng k, bo co, nghin cu, tin tc) t cc hip hi kinh doanh hoc cc c quan b ngnh lin quan, v tm kim nhng doanh nghip sn sng dnh thi gian cho cc cuc phng vn, tr li bn cu hi iu tra. Mc d i vi mt s ngnh hng, s thiu thng tin c th l mt biu hin cho vic thiu tim nng xut khu nhng vn ny tt nhin l khng ng i vi tt c cc ngnh hng. i vi nhng ngnh nh in t, th trng th gii rng ln v si ng, v hn ch ca Vit Nam l do vn v ngun cung cp. V vy, cc nghin cu trong tng lai cn c n lc c bit nghin cu nhng ngnh ny tt hn v xem xt k hn cc iu kin cung cp ni a. Tng lnh vc nghin cu, bao gm c lnh vc dch v. Cc dch v loi tr trong bo co ny ch yu do phng php so snh c cp trong bo co nm 2001 bao gm du lch, xut khu lao ng v dch v cng ngh thng tin. Tt nhin nhng nghin cu trong tng lai nn kt hp cht ch cc ngnh dch v l nhng ngnh c yu t tng trng nhanh trong thng mi quc t. La chn ngnh hng u tin trong s nhng ngnh hng tim nng. Nu chnh ph mun la chn mt s lng gii hn nhng ngnh hng c u i c bit (v d chin lc xut khu c th cho ngnh), th vic phn tch tim nng xut khu phi c b sung bng vic nh gi cc tiu ch kinh t - x hi khc nhau cho php xc nh nhng ngnh hng cn c u tin. V vy, cn a ra nhiu hn na cc tiu ch ch quan bng cch xem xt tc ng kinh t - x hi v mc tiu chnh tr i vi ngnh hng nghin cu. Chnh ph Vit Nam c th t ra nhng iu kin u tin trong chnh sch xut khu ca mnh, xem xt cc yu t nh to cng n vic lm, tuyn dng lao ng nng thn v lao ng n, gim ngho, ci tin cng ngh v cng nghip ha, mi lin kt thun ngc vi cc ngnh khc, tc ng lan trn i vi nn kinh t, s pht sinh ngoi t, n nh mi trng v an ninh lng thc. Mt iu s rt th v l so snh tnh hnh kinh t ca tng ngnh hng c th bng nhng k vng ca x hi.

33

Gii thiu

C s
Vi tc tng trng kinh t (GDP) 8%/nm t nm 1990 n nm 1997, nn kinh t Vit Nam pht trin nhanh gp 3 ln tc trung bnh ca th gii, ch sau Trung Quc. Thnh cng v KT ca Vit Nam t khi thc hin i Mi (Hp 1) c to nn bi cc nhn t tng t lm nn kinh t thn k Singapore, i Loan v Hn Quc trong nhng nm 70 v 80. Cc nhn t ny tp trung vo vic pht trin xut khu, da trn ngun nhn lc mnh ng u v c trnh , mt x hi bnh ng, trt t x hi v n nh chnh tr, v mt nn kinh t th trng c lp k hoch kh tt. S tng trng kinh t nhanh chng ca Vit Nam gn lin vi vic xut khu pht trin mnh. Theo , xut khu hng ha v dch v ngoi du m ca Vit Nam tng 19% mi nm t nm 1991 n nm 2002, gn 4 ln so vi tc tng hng nm ca thng mi th gii. Vit Nam tr thnh nc xut kh ch yu trn th trng th gii v mt lat cc sn phm, c bit l go, c ph, tiu v ht iu. Vit Nam cng l nc xut khu hng u v da giy. Cc nhn t chnh to nn thnh cng ca Vit Nam trong lnh vc xut khu gm c (ITC, 2002a): Nhng n lc ca chnh ph trong vic thay i chnh sch kinh t t thay th nhp khu sang nh hng xut khu, t do ho nn kinh t v nm bt kinh t th trng. S thch nghi nhanh ca ngi nng dn Vit Nam i vi t do ho th trng trong Nng nghip sau i mi. S quan tm ca th trng th gii ti nhn cng Vit Nam r v cn c. Sau i Mi, Vit Nam ni ln l mt khu vc hp dn cung cp nhn cng cho cc ngnh sn xut s dng nhiu lao ng nh: dt may, giy dp, v in t cho nhng nc cng nghip mi vi chi ph nhn cng ang leo thang trong khu vc.

Hp 1: Chnh sch i Mi Nm 1986, Chnh ph Vit Nam bt u thc hin tng i mi hon ton kinh t - x hi, gi l thi k "i Mi". ng Cng sn khi xng i Mi vi mc tiu pht trin mt nn kinh t th trng "m vn gi nguyn h thng chnh tr x hi". Mc tiu ca chng trnh ny l chuyn t nc t nn kinh t k hoch tp trung, nh nc kim sot hu ht cc hot ng kinh t v kinh t t nhn b hn ch, sang mt h thng th trng t do hn. Mc d v mt tng vic chuyn sang nn kinh t th trng c pht trin t nm 1986 nhng phi n gia nhng nm 90 vic trin khai mi c thc hin. Qu trnh ci cch da vo khu vc kinh t t nhn nh mt ng lc pht trin kinh t v gim bt s qun l ca nh nc. Ci cch xa b ch hp tc x, cho php ngi nng dn nm gi t canh tc c th chuyn nhng trong thi hn ti thiu l 15 nm, t do ha gi c, tng quyn t quyt ca doanh nghip nh nc, cho php v khuyn khch cc doanh nghip t nhn mi thuc nhiu lnh vc. Ci cch kinh t to ra nhng c hi thng mi v u t mi, thng nht t gi hi oi v ph gi mnh tin t, gim thm ht ti chnh v tng li sut ln mc tch cc. Ci cch kinh t dng nh thnh cng ; i ngho c gim mnh v Vit Nam tr 34

thnh mt trong nhng quc gia pht trin nhanh nht th gii. Ngun: Trch t Cc nn Kinh t Mekong (2002) Ngun: Trch Cc nn kinh t M kng (2002). Tuy nhin, Vit Nam ang phi i mt vi rt nhiu thch thc ln: - Vit Nam vn cn l mt nc ngho tuy nm trong s nhng quc gia thnh cng nht th gii trong vn gim ngho. Vit Nam l mt nc ang pht trin vi dn s 81 triu ngi v tng sn phm quc ni (GDP) l 39 t : GDP bnh qun u ngi vo khong 480 . Mc ngho i ca Vit Nam gim mt na ch trong mt thp k, t gn 60% nm 1992 xung cn 29% nm 2002. - Kim ngch xut khu bnh qun u ngi thp so vi cc nc lng ging khu vc v cc i th cnh tranh. Nm 2004 kim ngch xut khu bnh qun u ngi ca Vit Nam l 285 , trong khi Malaysia l 5155 , Thi Lan l 1343 v Philippines 439 . - Kim ngch xut khu hng ha ch to nh, v vic chuyn sang c cu xut khu a dng hn kh phc tp, nht l do a phn nn cng nghip ca Vit Nam vn hng ti thay th nhp khu v cn c bo h nhiu. Theo thng k thng mi chnh thc ca Vit Nam, kim ngch xut khu hng ha nm 2004 l 26 t (Bng 3). Trong , ring du th chim hn 20% li nhun, v 5 nhm hng khc gm dt may, da giy, thy sn, linh kin in t v sn phm g chim gn 60%. Bng 3. Cc sn phm xut khu ch yu ca Vit Nam nm 2004 Triu Du th Dt may Giy dp Thu sn Linh kin in t Sn phm g Go C ph Cao su thin nhin Ht iu Th cng m ngh Cp in Than Sn phm nha Ht tiu Tng cng Tng kim ngch xut khu 5.666 4.319 2.604 2.397 1.077 1.054 941 594 579 425 410 385 319 259 150 21.179 26.003 T l trn tng kim ngch xut khu (%) 21,8 16,6 10,0 9,2 4,1 4,1 3,6 2,3 2,2 1,6 1,6 1,5 1,2 1,0 0,6 81,4 100% T l cng dn (%) 21,8 38,4 48,4 57,6 61,8 65,8 69,4 71,7 74,0 75,6 77,2 78,6 79,9 80,9 81,4 81,4 100

Ngun: B Thng mi (http://www.vietpartners.com/Statistic-Imex.htm). 35

- Nhn chung, gi tr ng gp ca xut khu vo nn kinh t kh thp v kh nng cnh tranh ca Vit Nam xt trn nhiu mt l do mc tin cng trong cng nghip v nng nghip thp. - Kinh t Vit Nam ang trong qu trnh hi nhp vo nn kinh t th gii, nc ny ang chun b thc hin ton b qu trnh ct gim thu quan theo l trnh ca AFTA v gia nhp T chc Thng mi th gii (WTO) (Hp 2). Thch thc ln nht i vi Vit Nam trong 5 nm ti y s l vic m bo s tng trng bn vng khi ng trc s cnh tranh v hi nhp ca quc t v khu vc. - Vit Nam phi duy tr v nng cao kh nng cnh tranh ca cc ngnh i u. Theo Din n kinh t th gii (WEF) Bo co v nng lc cnh tranh ton cu, nm 2004, Vit Nam xp th 77 trn 104 quc gia theo ch s Nng lc cnh tranh tng trng (GCI) (xp th 60 trn 102 quc gia nm 2003), v th 73 trn 93 quc gia theo ch s Nng lc cnh tranh kinh doanh (BCI). Tuy Vit Nam c cng nhn l c mt mi trng kinh t v m n nh xong bo co c nu r nhng nhc im quan trng trong cc lnh vc nh cng ngh, cc th ch cng, v mi trng kinh doanh. Nn tham nhng, quan liu, thiu nng lc v khng c s h tng c ch ra l cc vn nan gii khi hot ng kinh doanh Vit Nam. T nhng kh khn trn, a dng ha nn kinh t hin c coi l trng yu nhm phc hi nn kinh t. M rng nn tng cho xut khu tr thnh mt trong nhng vn ch cht trong hoch nh chnh sch quc gia. iu ny lin quan ch yu ti vic xy dng mt mi trng kinh doanh to iu kin cho cc sng kin, tng kinh doanh. Tuy nhin trong mt vi trng hp, bn cnh cc chnh sch hnh lang p dng cho tt c cc ngnh, chnh ph cng cn b sung cc chnh sch trng im v c th hn cho tng ngnh. Hp 2. Cc Hip nh thng mi v tin trnh gia nhp WTO ca Vit Nam T u nhng nm 90 Vit Nam bt u qu trnh tham gia vo nn kinh t th gii - Nm 1995, Vit Nam tham gia Khu vc mu dch t do ASEAN v cng bt u m phn gia nhp (WTO). - Nm 2001, Hip nh thng mi song phng Vit M (BTA) c k, to cho Vit Nam mt v th quan h thng mi bnh thng v ng gp quan trng cho qu trnh gia nhp WTO ca Vit Nam. - Nm 2003, Lin minh Chu u v Vit Nam xy dng mt tha thun song phng, cng nhn Vit Nam l mt nc ang pht trin v do c hng ch trong GSP. - D tnh Vit Nam s gia nhp WTO vo cui nm 2005, khi mi m phn song phng hon tt. L do gia nhp WTO ca Vit Nam cng nh ca phn ln cc nc ang pht trin khc l c ng lc thc y xut khu do phi ci thin cc iu kin tham gia vo th trng quc t. Cng vi vic m rng doanh s hng nng sn v dt may, Vit Nam cng hi vng thu ht thm vn u t trc tip nc ngoi. Mt li ch quan trng na i vi Vit Nam, nht l sau mt s v kin bn ph gi ti Hoa K (c da trn, tm) v EU (xe p), chnh l vic tip cn vi c ch gii quyt tranh chp ca WTO. Sau cng, vic gia nhp cng s to ra ng lc mnh hn cho nhng ci cch trong nc tip theo v nh hng th trng. 36

Vit Nam cng phi i mt vi mt s nguy c tim n trong tin trnh gia nhp WTO. tr thnh thnh vin, quc gia c nguyn vng khng nhng phi p ng mi quy nh ca WTO m tng thnh vin cng c quyn yu cu nc phi nhng b v mt vn nht nh, c gi l WTO-plus, i ly s ng h vic gia nhp. Mt quc gia khng th tr thnh thnh vin ca WTO m thiu s ng h ca cc thnh vin ch cht nh Hoa K v EU. Vic m ca nn kinh t c tc tng trng cao nhng d b xm hi nhanh hn v rng hn mong mun c th gy hi n cc nh sn xut trong nc. Bn cnh nhng thay i bt thng v c cu trong nn kinh t sau khi gia nhp, s bo h i vi mt s mt hng nhy cm bao gm ng v ng c th gim i ng k dn n gim thu nhp, nht l thu nhp cho ngi ngho. Cn mt nguy c na i vi Vit Nam chnh l nn kinh t phi th trng (NME), c th hn ch vic xm nhp mt s th trng th gii, nu cc thnh vin WTO s dng iu ny nhm mc ch bo h. Vit Nam c th gp phi mt s iu khon bo h trong nhng ngnh c kh nng cnh tranh nht, ging nh trng hp ca Trung Quc. Ngun: Oxfam (2004), Thang (2004), v Ngn hng Th gii (2005).

Mc ch
Mc tiu ca nghin cu l xc nh cc ngnh c nhiu tim nng pht trin xut khu Vit Nam . Mc tiu ny c bit xc ng trong giai on u ca cc chng trnh xc tin xut khu cho cc ngnh c th, nht l trong trng hp ny v bo co l sn phm ca mt d n ln v xc tin thng mi v pht trin xut khu. Nghin cu ny nhm to iu kin cho nhng thnh vin tham gia vo cng tc thit k v thc hin cc chng trnh pht trin xut khu c th xem xt cc thng tin nh tnh v nh lng theo mt h thng khi nim thng nht. Bo co xc nh nhng ngnh c nhiu tim nng pht trin xut khu. Bo co c mt trng tm chin lc, v nhm mc ch xut vi chnh ph, nh hng cho khu vc t nhn v x hi v nhng ngnh c nhiu trin vng nht. Bo co cng xc nh cc th trng a dng ha cn quan tm cho tng ngnh. Ch s Hp dn ca th trng l mt thc o ngn gn v hp dn ca th trng nhp khu i vi sn phm xut khu ca Vit Nam. Tri vi nhng phng php gin lc khc cng nm trong bo co ny (c s dng xc nh nhng ngnh c tim nng xut khu ln nht), ch s Hp dn ca th trng cho php xc nh nhng nc m doanh nghip Vit Nam c tim nng xut khu nhiu hn. Nghin cu ny c th ng gp cho nhng hot ng khc nm trong d n H tr xc tin thng mi v pht trin xut khu, c bit l vic xy dng Chin lc xut khu quc gia. Theo vn kin d n VIE/61/94, chin lc xut khu ca chnh ph trn c cc chin lc xut khu ngnh ca cc sn phm v dch v ch cht cha r rng v hiu qu. Tuy mt s ngnh quan trng nh thy sn, da giy v dt may xy dng c chin lc xut khu ngnh, nhng ni chung khng da trn nh gi chnh xc v tim nng ca ngnh v cn c iu chnh c th phn nh tnh hnh th trng lun bin ng. Hn na, cc chin lc ny cn c h tr bi cc chnh sch v gii php r rng nhm gip doanh nghip xy dng k hoch marketing xut khu t c nhng mc tiu ra trong chin lc ngnh. Chin lc xut khu quc gia, chin lc xut khu ngnh, cc chnh sch h tr v k hoch marketing c th phi c son tho h tr c 3 cp trong mng li xc tin thng mi c quan chnh ph, cc t chc h tr thng mi v c bit l cc doanh nghip. 37

Cc nhm sn phm c la chn

Cng vi B K hoch & u t, B NN & PTNT, B Thy sn v nhm phn tch th trng ca ITC, Cc Xc tin thng mi la chn 38 nhm hng nghin cu su v tim nng xut khu (Bng 4). Cc mt hng cng nghip chim ti thiu mt na xut khu ca Vit Nam. Tuy hng thit yu v hng nng nghip vn c v tr quan trng, xong nn tng xut khu ca Vit Nam hon ton chuyn sang ch to. Tuy nhin cc ngnh c la chn cng khng c i x nh nhau. mt s ngnh, rt kh thu c c thng tin tng hp (thng k chnh thc, bo co, nghin cu, tin tc trong ngnh) t hip hi kinh doanh hoc b lin quan, hay tm c doanh nghip sn lng tr li phng vn hoc in vo bn cu hi. Tuy d liu cho cc ngnh tng ng k trong nhng nm qua, xong phn ln thng tin vn da trn cc c tnh v kin ca chuyn gia. Bo co nay cng mun a vo cc ngnh dch v nh du lch c c bc tranh ton cnh v cc ngnh c tim nng xut khu Vit Nam nhng sau quyt nh ch tp trung vo cc ngnh hng c th nh gi da trn phng php so snh.

38

Bng 4. Tng quan cc ngnh c nh gi Cc t chc thuc hi ng t vn quc gia

B NN& PTNT B Cng nghip Hip hi cc nh sn Trung tm Nghin xut v xut khu cu & Pht trin Thu sn (VASEP) hng Th cng m ngh (HRPC)

Nghin cu chuyn su

C ph Cao su Go Ht iu & cc loi ht khc Rau qu Ht tiu Ch

Du Than Qun o Giy dp Phng tin xe my Dng c gia nh Xe p Nha Dy, cp & dy dn My nng nghip ng tu My chy in Vn phng phm, my vn phng My cng nghip Vin thng, lin lc Vt liu ng gi Thit b hnh nh & m thanh Hng si gia dng chi Vt liu xy dng Cng c Thu tinh in t Cng c cm tay

Thu sn

th cng m ngh Ni tht

Cc ngnh khng nh gik hoc khng nh gi

G Mt ong Hoa ti Sn phm sa Sn phm t ay

Cu trc bo co
- Chng 1 : so snh v xp th t cc ngnh theo 3 tiu ch (th trng th gii; hot ng xut khu hin ti ca Vit Nam v cc iu kin cu trong nc) v theo ch s tng th v tim nng xut khu. Chng ny cp ngn gn v h thng khi nim, nh ngha cc ch s lin quan, v hn ch ca phng php. - Chng 2: cung cp phn tch chuyn su v tng ngnh ring, gm c phn tch SWOT v mt s mt v xc nh cc th trng mc tiu a dng ha trong tng nhm mt hng. - Chng 3: xem xt cc vn ct ngang ch yu c nh hng ti kh nng cnh tranh ca tt c cc ngnh v tho lun v mt s xut. 39

- Phn ph lc cung cp mt s thng tin v nhng mt c th ca cc d liu c bn v phng php c s dng.

40

1. Phn tch tng i v tim nng xut khu ca cc ngnh

Chng ny d on v so snh tim nng xut khu ca Vit Nam trong mt s ngnh c la chn. Thut ng tim nng xut khu c s dng trong bo co ny mang ngha rng v c nh ngha l tim nng m rng xut khu. Mt s ngnh c th c coi l c nhiu tim nng do c thnh tch xut khu: nng lc xut khu c cng nhn qua gi tr xut khu hoc mc tng trng cao trong nhng nm qua. Tuy nhin, c nhng ngnh khc cha tin hnh xut khu, hoc c ngnh xut khu khng ng k nhng li p ng c nhiu iu kin c th xut khu. nh gi tim nng xut khu ca cc ngnh cn xem xt cc yu t a chiu a dng. S lng ln cc thng tin khng ng nht c tm lc bng cch s dng cc ch s phc hp, v cung cp mt bc tranh thc t ton cnh tuy nhin rt n gin v c th thu ht s quan tm ca cc nh lm chnh sch. lm c nh vy, mi ngnh c xem xt trn 3 tiu ch : Hot ng xut khu ca Vit Nam; th trng th gii v cc iu kin cu trong nc. Tng cng c 14 ch s c s dng trong nghin cu ny (Ph lc, Bng 45 trang 140). c th so snh c, cc bin s c ban ca tng kha cnh cn phi c chun ha trc khi c tng hp vo cc ch s phc hp. Phng php chun ha c s dng a cc ch s vo tng mc, t 1 (yu) n 5 (tt nht). Vi mi ch s, tnh 1 im cho cc ngnh vi gi tr di mt ngng nht nh v 5 im cho cc ngnh cho gi tr trn mt ngng nht nh. o c tim nng xut khu, cc tiu ch trn c kt hp nh sau: cc ngnh c quan tm nht l nhng ngnh m c 3 ch s u cao, tc l cc ngnh khng nhng nhu cu th gii ln v nng ng m cung trong nc cn phi rt hiu qu v c kh nng cnh tranh, ng thi phi c hot ng xut khu tt. Ni cch khc, tim nng xut khu cao c cc ngnh m cu th gii tng nhanh hn lng nhp khu ton th gii; cc ngnh c iu kin tham gia th trng th gii tt hoc c hng u i; cc ngnh m xut khu chim vai tr quan trng, th phn th gii ln v tng trng nhanh; cc ngnh c quy trnh sn xut hiu qu, sn phm cht lng cao; v cc ngnh cng nghip ph tr hiu qu v lm tng kh nng cnh tranh ca ngnh. Cn lu rng cc ch s phc hp cng mang nhng hn ch. Cc ch s ny nhy cm vi vic la chn ch s c bn v tm quan trng ca cc thng tin . Do vy, cc ch s ny ch cung cp mt thc o c bn v hot ng v tim nng ca tng ngnh ring. V th nn xem y nh mt bn mu ban u. Vic la chn ch s c quyt nh mt phn bi cc d liu hin c. V d, nh gi cc iu kin xm nhp th trng, th cn kt hp c cc ro cn thu quan cng nh phi thu quan, nht l cc ro cn k thut trong thng mi (TBT) v cc bin php v v sinh v kim dch thc vt (SPS). Tuy nhin, mc d cc thng tin loi ny lun c sn i vi nhiu ngnh nhng cng khng d s dng thc hin cc so snh nh lng. Hn na, cc ch s c la chn dng nh c (trin vng cn phi c da trn xu hng v tng trng mi nht). Tuy thc o c s dng ti liu mi nht khng nht thit phi c kh nng d on tt v xu hng tng lai nhng cng cho thy c cc thay i v c cu trong nn kinh t th gii. Sau cng, phng php ny khng th nh gi chnh xc tim nng xut khu khu vc do khng c nhng thng k ng tin cy v th trng khu vc nh 41

Lo v Campuchia. Hng ha c xut khu khng chnh thc th hin nhin khng th c nh gi. gim bt nhng hn ch ny, cc phn tch thng k v kho st hng lot c b sung bng cc cuc phng vn vi cc bn lin quan a phng Vit Nam, c khu vc nh nc v t nhn. Cc chuyn gia t vn trong nc thc hin kho st vi cc doanh nghip vo ma Xun nm 2005, da trn mt bn cu hi ca ITC. Kho st ny c thc hin khng ch gip hiu hn v tnh hnh trong cc ngnh c nghin cu m cn a ra nhng nh gi c s dng trong cc ch s phc hp xp hng cc ngnh theo tim nng xut khu. Cc ch s v cu th gii, hot ng xut khu hin ti ca Vit Nam v tnh hnh cung trong nc hp thnh thc o ngn gn xut cc mt hng c tim nng xut khu cao nht ca Vit Nam l cc loi ht, du, ni tht, than, da giy, th cng m ngh, ng sn, cao su, ng tu, thy tinh, c ph, my nng nghip, tiu, gia dng, chi v tr chi, qun o (Bng 5). Tri li, tim nng xut khu dng nh b gii hn trong cc ngnh nh : sn phm sa, sn phm t ay, rau qu, go, hoa ti, xe my v si gia dng. Tuy nhin cn lu rng, th hng ca cc ngnh cn c hiu mt cch thn trng, nht l khi s khc bit khng ln v nhiu ch s cn thiu chnh xc. Ngoi ra, khng th nghin cu cc iu kin cu trong nc bng vic phng vn cc doanh nghip trong tt c cc ngnh. Phn cn li ca chng ny cung cp thng tin chi tit v cc kt qu tng hp v so snh cc nhm hng theo 3 tiu ch v tim nng xut khu: phn u xem xt hot ng xut khu hin ti, phn 2 v tnh hnh cung trong nc v phn cui trnh by cc nghin cu v th trng th gii.

42

Bng 5. Ch s tng hp tim nng xut khu cc ngnh Gi tr xut khu (triu USD) Ht iu & cc loi ht khc Du m Ni tht Than Giy dp Th cng m ngh Thu sn Cao su ng tu Knh C ph My nng nghip Ht tiu gia dng chi Qun o Vin thng Vt liu xy dng Vn phng phm, my vn phng Cng c in t My cng nghip Vt liu ng gi Thit b m thanh & hnh nh My mc in t Xe p 283 3.899 956 250 4.036 351 1.938 393 2 23 571 7 105 215 81 4.100 135 61 240 30 23 143 104 102 611 180 Ch s 1* Thnh tch xut khu 3,2 2,9 2,8 2,5 4,2 2,4 3,5 2,9 1,5 1,5 3,1 2,2 2,9 2,2 2,2 3,8 1,6 1,9 2,1 2,1 2,1 2,0 1,9 1,6 2,2 2,5 43 Ch s 2* Th trng th gii 3,7 3,9 4,1 4,2 2,7 3,8 2,7 3,9 4,4 4,4 3,0 4,0 3,5 4,1 3,8 2,5 4,3 3,4 3,8 3,9 3,9 3,7 3,8 4,1 3,4 2,5 Ch s 3* Tnh hnh cung ni a .. 3,4 3,2 3,4 2,8 3,3 3,3 2,7 3,5 3,4 ,, 3,1 2,8 2,9 3,0 2,8 ,, 3,6 2,9 2,9 2,7 ,, ,, 2,7 2,8 3,3 Ch s Trung bnh * nh gi ca ITC** nh gi ca chuyn gia t vn quc gia Cao

3,5 3,4 3,4 3,3 3,2 3,2 3,2 3,2 3,1 3,1 3,1 3,1 3,1 3,1 3,0 3,0 3,0 3,0 2,9 2,9 2,9 2,9 2,9 2,8 2,8 2,8

Cao*** Cao Cao Cao Cao Cao Cao Cao Cao Cao Cao*** Cao Cao Cao Cao Cao Trung bnh*** Trung bnh Trung bnh Trung bnh Trung bnh Trung bnh*** Trung bnh*** Trung bnh Trung bnh Trung bnh

Trung bnh

Cao Cao Cao Trung bnh Cao Trung bnh Cao

Cao

Dy dn v cp G Cng c cm tay Ch Mt ong Nha Hng dt may gia dng Xe my Hoa Go Rau & hoa qu Cc sn phm ay Cc sn phm sa

51 138 21 40 22 67 101 372 5 318 178 1 4

1,7 1,8 1,7 2,5 3,1 1,4 2,2 1,8 1,9 3,0 2,2 2,0 1,0

3,3 3,6 3,5 2,9 2,2 3,7 2,9 3,3 2,8 1,0 1,8 2,4 1,2

3,2 .. 2,8 2,6 .. 2,8 2,7 .. .. 2,9 2,6 .. ..

2,7 2,7 2,7 2,7 2,6 2,6 2,6 2,5 2,3 2,3 2,2 2,2 1,1

Trung bnh Trung bnh*** Trung bnh Trung bnh Trung bnh*** Trung bnh Thp Thp*** Thp*** Thp Thp*** Thp*** Thp***

Trung bnhCao

Trung bnh Trung bnh

Cao Trung bnh

* Ch s dao ng t 1 (mc thp nht) n 5 (mc cao nht). Xp hng ngnh cn c din gii mt cch thn trng khi nhng khc bit tuyt i l nh, do nhiu ch s thiu chnh xc. ** Cc tiu chun nh gi di y c s dng phn bit ba mc tim nng xut khu: Cao (hn 3 im); trung bnh (t 2,6 n 3 im); v tim nng thp (thp hn 2,6 im). *** Tim nng xut khu da trn thnh tch xut khu hin ti ca Vit Nam v mi trng quc t. Khng xt n tnh hnh cung ni a do thiu d liu so snh. Ngun: D liu Comtrade (da trn bo co ca cc i tc thng mi ca Vit Nam), nghin cu ca ITC vi cc doanh nghip Vit Nam, bo co ca cc chuyn gia t vn trong nc, tnh ton ca ITC.

44

Ch s 1: Thnh tch xut khu hin ti ca Vit Nam

Ch s phc hp quan trng nht ca nghin cu ny, thnh tch xut khu hin ti ca Vit Nam, nh gi mc thnh cng ca cc doanh nghip hot ng trn cc th trng quc t i vi nhng nhm sn phm c la chn. Nhng lnh vc c thnh tch tt c xem nh chng minh c nng lc xut khu v v th c tim nng ln v xut khu trong tng lai. Ch s phc hp c to thnh t 4 ch s ph nh gi (1) Kim ngch xut khu ca Vit Nam theo gi tr, (2) th phn th gii ca Vit Nam (3) cn cn thng mi tng i ca Vit Nam theo ngnh v (4) tng trng ca xut khu Vit Nam. Ch s v thnh tch xut khu ca Vit Nam cao nht i vi giy dp; qun o; thu hi sn; ht iu v cc loi ht khc; mt ong; c ph; v go, sau l du; ht tiu; cao su; ni tht; xe p; ch v than (Bng 6). Ngc li, thnh tch xut khu ca Vit Nam c bit khng ha hn i vi cc sn phm t sa; my nng nghip; nha v cc sn phm nha; thu tinh v cc sn phm thu tinh; thit b v linh kin hnh nh v m thanh; v cc thit b thng tin lin lc v vin thng.

Kim ngch xut khu theo gi tr

Nhn t quan im chin lc, nhng lnh vc xut khu ln l nhng lnh vc ginh c bnh m ca Vit Nam v i hi s ch c bit. Cc nh xut khu trong nhng lnh vc ny chng minh c kh nng cnh tranh ca h trong nhng nm gn y v s c nh v tt cho cc mt hng xut khu trong tng lai. Ni cch khc, gi tr xut khu ngnh cng ln, tim nng tng trng trong tng lai cng cao. Vit Nam xut khu ng k qun o, giy dp v du (mi loi chim gn 4 t USD); tip theo l thu hi sn (khng 2 t USD); ni tht (gn 1 t USD); my mc v thit b in; c ph; cao su; cc phng tin xe my; th cng m ngh; v go (Bng 6). Ngc li, hin ti, nhng mt hng sau y xut khu khng ng k: cc sn phm ay; ng tu; sn phm sa; hoa ct cung; v my nng nghip. Tuy nhin cn ch rng nhng d liu ny da trn s liu thng k thng mi ca cc i tc ca Vit Nam (thng k phn chiu), khng bao gm tt c cc i tc: v d, nhp khu ca Lo v Campuchia t Vit Nam khng c trong Trademap.

Th phn th gii
Ch s ph ny tnh ton th phn th gii ca Vit Nam trong mi nhm sn phm c th. Ch s ny mt phn b cho ch s trc - gi tr xut khu -, u tin nhng ngnh ln v v th c xu hng khng u tin cc ngnh nh. Tuy nhin, bng cch chia gi tr xut khu cho kim ngch xut khu ca th gii, thm ch cc ngnh nh c th t c th phn cao, v d trng hp mt hng mt ong. V th, th phn th gii l mt ch s tt xc nh kh nng cnh tranh ca mt ngnh. Nm 2003, Vit Nam chim 0,3% tng thng mi th gii. Nhm sn phm c th phn th gii cao hn con s trn c coi l "vt thnh tch", l ngnh c kh nng cnh tranh. Nhng sn phm c th phn di mc 0,3% c coi l "cha t thnh tch". 45

Vit Nam chim th phn th gii ng k i vi cc mt hng c ph (5,8%); giy dp (5,4%); ht tiu v cc sn phm gia v v tho mc (4,9%); go (4,7%); ht iu v cc loi ht khc (4,2%); thu hi sn (3,7%); mt ong (2,2%); xe p (2,1%); qun o (1,7%); v ch (1,2%). Nhng ngnh khc c gi tr trn mc trung bnh nh ni tht; cao su; th cng m ngh; than; du; hng dt may gia dng; v rau v hoa qu (Bng 6). Ngc li, th phn th gii ca Vit Nam c bit thp i vi thit b v linh kin in t; ng tu; cc cng c o lng, kim tra chnh xc; nha; my cng nghip; my cng nghip; hoa ct cung; thit b thng tin lin lc v vin thng; sn phm sa; vn phng phm v my vn phng; cc phng tin xe my; thit b m thanh v hnh nh (th phn th gii thp hn 0,1 %).

Cn cn thng mi tng i
Ch s ph ny s dng cn cn thng mi ca Vit Nam nh mt ch s nh gi hiu qu nng lc sn xut ca cc ngnh. Cn cn thng mi ca mi nhm sn phm c tnh bng chnh lch kim ngch xut khu (X) v kim ngch nhp khu (M). Nu kim ngch xut khu ln hn kim ngch nhp khu l thng d thng mi, sn xut quc ni ln hn tiu dng quc ni. Nu bng nhau ngha l ngnh c nng lc sn xut ph hp v c xem l c kh nng cnh tranh. Ngc li, nu kim ngch xut khu nh hn kim ngch nhp khu l thm ht thng mi, sn xut quc ni khng b p tiu dng quc ni. Ngoi vic tnh ton cn cn thng mi (X-M) theo cc gi tr tuyt i (v d USD), c th tnh ton tng thng mi ca ngnh (X+M). Vic ny s lm gim s thin lch vi cc ngnh ln l nhng ngnh hoc c thm ht ln hoc thng d thng mi. Trn c s cn cn thng mi tng i nm 2003, cho thy Vit Nam l mt nc xut khu rng mnh c ph, than; go; ni tht; giy dp; mt ong; ch; v thu hi sn (Bng 6). Vit Nam cng l mt nc xut khu rng mt hng qun o v ph kin; ht iu v cc loi ht khc; hng dt may gia dng v ni tht; th cng m ngh; ht tiu v gia v, tho mc khc; chi v tr chi; ay; cao su; v rau v hoa qu. Ngc li, Vit Nam l mt nc nhp khu rng nha; my mc v thit b cng nghip; sn phm sa; cng c o lng v kim tra chnh xc; thit b v linh kin in t; thit b thng tin lin lc v vin thng; my nng nghip; dy in, cp v dy dn; v cc phng tin xe my.

Tng trng xut khu

Nhng lnh vc c mc tng trng xut khu nhanh v gi tr t nm 1999 n nm 2003 cho thy Vit Nam c kh nng cnh tranh trn cc th trng th gii, mc d t l tng trng chm hoc gim chng minh iu ngc li. Tt c nhng ch tiu khc cng tng ng, xut khu tng trng nhanh, thm ch nhng s liu rt nh, ch ra nhng nhm sn phm Vit Nam c tim nng xut khu cn c nghin cu chi tit. Nhng xu hng ny c th phn nh thng mi ca Vit trong tng lai. Thit b v linh kin in t; cc cng c o lng v kim tra chnh xc; my mc v thit b cng nghip c mc tng trng vt bc, trung bnh mi nm hn hai ln t 46

nm 1999 n 2003. Cc ngnh c t l tng trng t 50% n 100% mi nm nh xe p v cc phng tin giao thng khc; cao su v cc sn phm t cao su; vn phng phm v my vn phng; mt ong v cc sn phm t mt ong; thit b gia dng; my mc v thit b in t; qun o v ph kin v cc thit b thng tin lin lc v vin thng. Hu ht cc ngnh khc c mc tng trng kh quan, ngoi tr go (-17% v gi tr); ht tiu v cc loi gia v khc (-10% v gi tr, nhng +25% v khi lng); c ph (-5% v gi tr, nhng +10% v khi lng) v cc sn phm sa (-3%).

47

Bng 6. Cc ch s thuc ch s phc hp "Thnh tch xut khu ca Vit Nam" Gi tr xut Th phn th Cn cn khu, 2003 gii ca Vit thng mi Nam tng i triu Ch s % ch s % ch s USD ph ph ph Giy dp Qun o Thu hi sn Ht iu Mt ong C ph Go Du Ht tiu Cao su ni tht Xe p Ch Than Th cng m ngh chi v tr chi Thit b gia dng My mc in t My nng nghip Hng dt may gia dng Rau & hoa qu Vn phng phm, my vn phng in t Cng c My cng nghip 4.036 4.100 1.938 283 22 571 318 3.899 105 393 956 180 40 250 351 81 215 611 7 101 178 240 5,0 5,0 3,0 1,3 1,0 1,6 1,3 5,0 1,1 1,4 2,0 1,2 1,0 1,3 1,4 1,1 1,2 1,6 1,0 1,1 1,2 1,2 5,4 1,7 3,7 4,2 2,2 5,8 4,7 0,7 4,9 1,2 1,2 2,1 1,5 1,0 1,1 0,33 0,25 0,28 0,05 0,60 0,37 0,06 5,0 2,4 4,0 4,4 2,8 5,0 4,8 1,5 5,0 1,9 2,0 2,7 2,2 1,8 1,8 1,2 1,2 1,2 1,0 1,5 1,3 1,0 90 82 89 81 89 99 93 31 75 54 92 26 89 94 76 73 5 -5 -57 78 40 -35 4,9 4,8 4,9 4,7 4,9 5,0 5,0 3,6 4,6 4,1 5,0 3,5 4,9 5,0 4,6 4,6 3,0 2,8 1,6 4,7 3,8 2,1 Tng trng gi tr xut khu 1999 - 2003 p.a.% ch s ph 18 52 25 34 83 -5 -17 14 -10 91 34 48 15 19 20 28 65 57 117 7 36 90 1,8 2,9 2,0 2,3 3,9 1,0 1,0 1,6 1,0 4,1 2,3 2,7 1,7 1,8 1,8 2,1 3,3 3,0 5,0 1,4 2,4 4,1 Ch s thnh tch xut khu hin ti 4,2 3,8 3,5 3,2 3,1 3,1 3, 2,9 2,9 2,9 2,8 2,5 2,5 2,5 2,4 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 2,1

23 30 143

1,0 1,0 1,1

0,01 0,04 0,04

1,0 1,0 1,0 48

-69 -69 -84

1,4 1,3 1,0

129 122 116

5,0 5,0 5,0

2,1 2,1 2,0

Sn phm ay Hoa ct cung Vt liu xy dng Vt liu ng gi G Phng tin xe my Cng c cm tay Dy in, cp v dy dn Hnh nh & m thanh Thng tin lin lc v vin thng ng tu Thu tinh Nha Sn phm sa Mc trn (5 im Mc di (1 im)

1 5 61 104 138 372 21 51 102 135

1,0 1,0 1,1 1,1 1,1 1,4 1,0 1,0 1,1 1,1

0,24 0,05 0,14 0,23 0,21 0,06 0,13 0,13 0,09 0,05

1,2 1,0 1,1 1,2 1,1 1,0 1,1 1,1 1,0 1,0

56 4 -8 -9 -3 -45 -30 -56 -29 -59

4,2 3,0 2,7 2,7 2,8 1,9 2,2 1,6 2,2 1,6

13 44 47 44 23 58 43 53 24 51

1,6 2,6 2,7 2,6 1,9 3,1 2,6 2,9 2,0 2,8

2,0 1,9 1,9 1,9 1,8 1,8 1,7 1,7 1,6 1,6

2 23 67 4 3.899 4

1,0 1,0 1,1 1,0

0,01 0,13 0,04 0,06 4,92 0,04

1,0 1,1 1,0 1,0

-12 -41 -86 -84 93 -84

2,6 2,0 1,0 1,0

.. 18 41 -3 117 -5

,, 1,8 2,5 1,1

1,5 1,5 1,4 1,0

Cc ch s dao ng t 1 (mc thp nht) n 5 (mc cao nht). i vi mi ch s, ba ngnh c gi tr cao hn mc trn t 5 im, v ba ngnh c gi tr thp hn mc di t 1 im. Tt c cc ngnh khc t t 1 n 5 im, ph thuc v tr ca chng gia hai gi tr mc. Xp hng cc ngnh cn c din gii thn trng, do nhiu ch s thiu chnh xc Ngun: Comtrade, tnh ton ca ITC.

49

Ch s 2: Tnh hnh cung ni a

i vi tnh hnh cung ni a, nghin cu da trn nhng thng tin nh tnh t mt cuc kho st cc cng ty bng bn cu hi v phng vn do cc chuyn gia t vn trong nc tin hnh vo ma xun nm 2005. Tnh hnh cung thun li khng ch c nhng ngnh xut khu (nhng ngnh c ch s "thnh tch xut khu hin ti" cao), m c nhng ngnh cha xut khu nhng " sn sng xut khu". Tnh hnh cung cng thun li v c kh nng cnh tranh, tim nng xut khu trong tng lai cng cao. Ch s phc hp v tnh hnh cung ni a ca Vit Nam c s dng y cho thy liu nng lc sn xut trong nc c tt hay khng v c kh nng cnh tranh v cc mt (1) hiu qu ca quy trnh sn xut v cht lng sn phm, v (2) tm quan trng ca cc mi lin kt thun nghch v tnh hiu qu ca cc ngnh cng nghip ph tr. Ni chung, ch s v tnh hnh cung ni a cao nht vi vt liu xy dng; ng tu; du; than; thu tinh v cc sn phm thu tinh; xe p; thu hi sn; th cng m ngh; dy in, cp v dy dn; v ni tht (Bng 7). Ngc li, tnh hnh cung ni a ca Vit Nam khng thun li vi ch; rau v hoa qu; cao su; thit b v linh kin in t; thit b v linh kin hnh nh v m thanh; v hng dt may gia dng.

Cht lng sn phm v hiu qu ca quy trnh sn xut

Mt quy trnh sn xut hiu qu ngha l cng ngh tt (hoc t nht p ng cc tiu chun quc t), v chi ph lao ng n v thp (ngha l nng sut cao v chi ph sn xut thp). Quy trnh sn xut cng hiu qu v cht lng sn phm cng cao, tim nng xut khu cng c coi l cao. Bn cu hi c s dng cho nghin cu ny bao gm 5 cu hi: (1) Cht lng ca sn phm xut khu; (2) Nng sut lao ng so vi cc nc xut khu chnh trong khu vc v trn th gii; (3) Chi ph lao ng so vi cc nc xut khu chnh trong khu vc v trn th gii; (4) Chi ph sn xut so vi cc nc xut khu chnh trong khu vc v trn th gii; v (5) hin trng cng ngh quy trnh sn xut trong ngnh. Mi tiu chun ny s c tnh im t 1 (thnh tch thp nht) n 5 (thnh tch cao nht). Sau tnh im trung bnh cng ca "quy trnh sn xut v sn phm" (Bng 7). Trong s nhng ngnh c sn thng tin, ch s phc hp v "quy trnh sn xut v sn phm" cao nht vi ngnh ng tu; dy in, cp v dy dn; ni tht; xe p; th cng m ngh; thu tinh; chi v tr chi; thu hi sn; v vt liu xy dng. Ngc li, ch s ny thp vi thit b v linh kin m thanh v hnh nh; cao su; my mc v thit b in; thit b v linh kin in t; hng dt may gia dng; rau v hoa qu; thit b gia dng; v nha v cc sn phm nha.

Tm quan trng ca cc mi lin kt thun nghch v hiu qu ca cc ngnh cng nghip ph tr

50

Cc ngnh ho nhp vi kinh t quc gia qua cc mi lin kt thun nghch v hng li t cc ngnh cng nghip ph tr thng c tim nng xut khu cao hn. Mt la hng xut khu ca mt ngnh khng th tc ng n nn kinh t ging nh mt la hng xut khu ca ngnh khc, v gi tr gia tng ca cc ngnh c th rt khc nhau. Cc ngnh khc nhau nhiu cch chng lin kt vi cc ngnh cn li ca nn kinh t trong nc. Mt vi ngnh ho nhp hiu qu vo nn kinh t quc gia (qua cc mi lin kt vi nh cung cp v khch hng gia cng, ch bin thm), nhng ngnh khc th ngc li. V th, nhng ngnh hi nhp mnh m c th c sc ko ln v tc ng n nhng ngnh kinh t khc. Nhng hiu qu c th khc nhau, nh cc ngnh c cc mi lin kt thun s thun li hn nu cc ngnh cng nghip ph tr hot ng hiu qu. V th, cc mi lin kt thun nghch vi nn kinh t cng ln v cc ngnh cng nghip ph tr cng hiu qu, ngnh cng hp dn vi nn kinh t. V th bng cu hi bao gm hai cu hi lin quan n (1) hiu qu chung ca cc ngnh cng nghip ph tr (Hp 3); v (2) quy m ca cc mi lin kt lin ngnh thun nghch. Mi tiu chun c tnh im t 1 (hot ng km nht) n 5 (hot ng tt nht). Trong s nhng ngnh c sn thng tin, ch s phc hp v "cc ngnh cng nghip ph tr" cao nht vi vt liu xy dng; du; than; thu tinh; v thu hi sn (Bng 7). Ngc li, ch s ny thp vi ch; qun o; rau v hoa qu; giy dp; cng c cm tay; ht tiu v cc loi gia v, tho mc khc; cc cng c o lng v kim tra chnh xc; vn phng phm v my vn phng; v chi v tr chi. Hp 3. Cc ngnh cng nghip ph tr Cc ngnh cng nghip ph tr cung cp u vo trung gian cho vic sn xut thnh phm, l nhng ngnh thuc chui cung cp ngnh dc. Cc hot ng bao gm sn xut linh kin (inh vt, inh c, l xo...) v gia cng (p, nn), mc d nh ngha cc ngnh cng nghip ph tr ph thuc vo ngnh (i khi bao gm c dch v, nh pht trin ngun nhn lc). Loi hnh ngnh cng quyt nh s cn thit ca ngnh cng nghip ph tr. C s ca cc ngnh cng nghip ph tr l nhm tng kh nng cnh tranh ca cc cng ty lp rp, v th cc cng ty ny cn p ng c cc tiu chun v cht lng, chi ph v vn chuyn. Vit Nam s pht trin ca cc ngnh cng nghip ph tr khng t c mc hiu qu, cc ngnh xe my v thit b gia dng l ngoi l (t l ni a c tnh khong 70-80%). Trc y, cc cng ty nh nc theo ngnh dc thc hin hu nh ton b quy trnh sn xut, t sn xut linh kin v gia cng, v th khi nim ngnh cng nghip ph tr tng i mi. Mc d cc ngnh cng nghip ph tr ang bt u pht trin Vit Nam, c bit vi nhng ngnh c s lng ln nh cp trn, tm quan trng ca chng vn cha c tha nhn hon ton. Vn cn nhng nh ngha r rng v mt php l, v v th cn c cc bin php xc tin v chnh sch h tr hiu qu. Ngun: Ichikawa (2005), Ohno (2005)

51

Bng 7: Nhng ch s thuc ch s phc hp "tnh hnh cung ni a" S cng ty c phn g vn Ch s 1: Qui trnh v sn phm Ch s 2: ngnh h tr Cc Ch s Tnh hnh cung ni a Trun g bnh 3,9 2,8 3,4 3,4 3,3 3,6 3,5 3,4 3,4 3,4

Vt liu xy dng ng tu Du Than Thu tinh v cc sn phm thu tinh Xe p Thu hi sn Th cng m ngh Dy in, cp v dy dn ni tht My nng nghip chi v tr chi Go Thit b gia dng Vn phng phm, my vn phng Cng c o lng

2 3 3 3 1

Cht lng sn phm 3,5 4,2 3,3 3,3 3,5

Nng sut lao ng 2,0 3,8 2,7 2,7 3,5

Chi ph lao ng 4,3 4,7 3,7 3,7 4,5

Chi ph sn xut 4,0 3,7 3,3 3,3 3,0

Quy trnh cng ngh 3,0 4,0 3,7 3,7 3,0

Trung C bnh s h tng 3,4 3,5 4,1 3,3 3,3 3,5 2,0 3,7 3,7 2,5

Cc mi lin kt 4,3 3,7 3,2 3,2 4,0

3 8 8 2

3,5 3,8 3,8 4,5

3,0 3,1 3,4 3,3

4,3 3,3 3,6 4,3

3,8 3,1 3,6 3,0

3,3 3,5 3,6 3,5

3,6 3,4 3,6 3,7

2,7 3,6 3,4 2,5

3,3 2,8 2,6 3,0

3,0 3,2 3,0 2,8

3,3 3,3 3,3 3,2

8 2 1 3 3 2

3,8 3,8 4,0 3,8 2,6 3,3

3,8 2,5 2,0 3,0 2,2 2,0

3,3 4,0 4,5 3,0 4,2 4,3

3,6 1,8 3,0 ,, 2,3 3,5

3,5 3,5 4,0 2,7 2,7 3,0

3,6 3,1 3,5 3,1 2,8 3,2

3,4 3,0 2,5 3,0 3,0 2,5

2,2 3,0 2,5 2,5 3,0 2,5

2,8 3,0 2,5 2,8 3,0 2,5

3,2 3,1 3,0 2,9 2,9 2,9

3,0

2,0

4,5

3,5 52

3,0

3,2

3,0

2,0

2,5

2,9

v chnh xc My mc 2 2,5 1,8 4,5 2,8 1,5 2,6 3,5 2,5 3,0 2,8 v thit b in Ht tiu 2 3,5 3,0 3,5 3,0 2,5 3,1 3,3 1,8 2,5 2,8 & cc gia v khc Cng c 1 2,3 2,0 4,5 4,5 2,0 3,1 2,5 2,5 2,,5 2,8 cm tay Nha v 3 2,7 2,2 4,2 3,3 2,0 2,9 3,2 2,2 2,7 2,8 cc sn phm nha Giy dp 3 3,4 2,7 4,5 2,5 2,0 3,0 3,0 2,0 2,5 2,8 Qun o 3 2,9 2,5 4,2 3,7 2,7 3,2 2,2 2,5 2,3 2,8 & ph kin Hng dt 3 1,2 2,0 4,7 4,5 1,3 2,7 2,5 3,0 2,8 2,7 may gia dng & ni tht Thit b 1 2,3 2,0 3,0 3,0 2,0 2,5 3,0 3,0 3,0 2,7 m thanh & hnh nh Thit b 1 2,5 2,0 3,5 2,5 3,0 2,7 3,0 2,5 2,8 2,7 & linh kin in t Cao su & 3 4,0 1,0 4,0 3,0 1,0 2,6 3,5 2,0 2,8 2,7 cc sn phm cao su Rau & 3 3,0 2,8 3,0 3,0 2,0 2,8 3,5 1,5 2,5 2,6 hoa qu Ch & 3 3,0 2,5 4,0 3,0 2,3 3,0 3,0 1,5 2,3 2,6 cc sn phm ch Cc ch s dao ng t 1 (mc thp nht) n 5 (mc cao nht). Xp hng ngnh cn c din gii mt cch thn trng khi nhng khc bit tuyt i l nh, do nhiu ch s thiu chnh xc. Khng c thng tin v ht iu v cc loi ht khc; c ph; thit b thng tin lin lc v vin thng; hoa ct cung; sn phm sa; mt ong; ay v cc sn phm t ay; vt liu ng gi; v g v cc sn phm g. Ngun : Da trn kho st ca ITC vi cc cng ty v hip hi kinh doanh ca Vit Nam, tnh ton ca ITC.

53

Ch s 3: Th trng th gii
Ch s phc hp th hai lin quan n nhng c trng v th trng th gii. Ch s ny c kh nng kim tra v mc thun li ca mi trng quc t cho cc nhm sn phm c chn lc ca Vit Nam.. Ch s phc hp ny c to thnh t hai ch s ph, l hai ch s nh lng v hai lnh vc (1) s nng ng ca nhp khu th gii trong cc nm 1999 v 2003 v (2) cc iu kin tip cn th trng lin quan ca Vit Nam. Ni no m th trng nhp khu nng ng v cc iu kin tip cn th trng thun li th bi nghin cu ny s nh ra c mt tim nng cao hn. Da trn nhng ch s c s dng, mi trng quc t c trin vng nht i vi cc lnh vc nh: ng tu, thu tinh, thit b thng tin v truyn thng, than , ni tht, thit b v ph kin m thanh v hnh nh, dng c v thit b gia dng v my mc dng trong nng nghip (Bng 8). Th trng th gii cng c trin vng i vi du, thit b v linh kin in t, cao su, thit b kim tra v o lng, nguyn liu ng gi, vn phng phm, my mc v thit b cung cp cho hot ng vn phng; th cng m ngh, chi v tr chi. Ngc li, mi trng quc t c bit bt li cho cc mt hng nh go, sn phm sa, rau qu, mt ong, sn phm t ay, xe p v qun o.

S nng ng ca hot ng nhp khu th gii

Th trng ton cu tng trng nhanh c kh nng sinh li rng cho mt nc xut khu hn l nhng th trng tng trng chm, tr tr hoc suy yu. Tt c u c s cng bng, hot ng nhp khu th gii cng nng ng th kh nng tng trng xut khu trong tng lai cng cao. S linh hot ca lng cu th gii i vi mi ngnh c xc nh bng t l tng trng ca nhp khu th gii gia nm 1999 v 2003. T l tng trng nhp khu c xc nh bng c hai phng thc, theo phng thc o gi tr (v d nh ng la M) v theo phng thc xc nh khi lng (v d: tn). Hai phng thc ny hon ton khc bit v bn cht. Chng hn nh trong thi k 1999 v 2003 nhp khu th gii i vi sn phm du tng trung bnh 43% mt nm v gi tr (+0.4%, l mt trong nhng t l tng trng thp nht): s tng trng mnh v gi tr nhp khu th gii lc ny l do vic tng gi du. Mc cu th gii t mc cao nht trong giai on 1999-2000 i vi cc mt hng knh v sn phm t thu tinh; thit b m thanh v hnh nh; vi dt gia dng. Tt c mt hng ny c t l tng trng trung bnh hng nm nm trong khong t 10% - 15% v gi tr v khi lng (Bng 8). Cc ngnh hng nng ng khc l thit b thng tin v vin thng, gia dng, ni tht, thit b ng gi, than (nhn chung, mc tng trng v khi lng v gi tr trong khong 5%-10%), ng tu v mt ong (mc tng trng v gi tr cao khong 20%, nhng tng trng v khi lng thp). Ngc li, nhp khu th gii gim i vi sn phm ay v go (c v khi lng v gi tr); c ph v ht tiu (gim v v gi tr do gi c th gii gim). Lng cu th gii cng thp i vi sn phm ch, sa v xe p.

54

Tip cn th trng ca cc nh xut khu Vit Nam

Cc hng ro thu quan xa nay nh mt hnh thc trng pht v thm ch ngn cn mt ngnh ang sn sng cho xut khu t hot ng chuyn tim nng thnh xut khu thc tin.Tt c u c s cng bng, ngha l cc iu kin tip cn th trng ca t nc cng tt th tim nng xut khu ca ngnh cng cao. Cc iu kin ny c th l tuyt i v tng i, ngha l cc hng ro thu quan c th mc thp trong cc gii hn tuyt i hoc thp trong mi tng quan vi cc i th cnh tranh chnh. Vit Nam hng li t nhiu hip nh thng mi quc t. Ch s li sut u i l ch s nh ra mc Vit Nam c hng s i x u i ca th trng quc t i vi cc hng ro thu quan. Thng thng, da trn d liu, cc ngnh c th c xc nh l ang c hng i x u i hoc b phn bit i x trn th trng th gii. Tuy nhin, trong trng hp ca Vit Nam th tt c cc ngnh c xu hng phi i mt vi s phn bit i x, mc d theo nhng cp khc nhau v hin ang v tr trung lp tt nht. Vit Nam c hng nhng iu kin tip cn th trng xut khu u i nht cho cc nhm sn phm khc l than , thit b v linh kin in t, vn phng phm, my mc v thit b dng trong vn phng, ng tu, my mc dng trong nng nghip, thit b kim tra v o lng, ni tht, my mc v thit b cng nghip, chi v tr chi, thit b thng tin v vin thng, du, cao su & sn phm cao su v g (Bng 8). Ngc li, cc nh xut khu ca Vit Nam ang gp phi nhng thch thc v hng ro thu quan trn khp th gii i vi cc sn phm nh sa, go, mt ong, rau qu, vi dt gia dng v trang tr, qun o v hoa ct cung. S c hiu qu nu kt hp c hng ro thu quan v phi thu quan, c bit l nhng ro cn k thut i vi thng mi (TBT) v cc tiu chun v sinh (SPS). Cc bin php phi quan thu ngy cng tr nn quan trng do: s quan ngi tng ln t pha khch hng (c bit l khch hng nhng nc pht trin) i vi nhng tiu ch lin quan n v sinh v mi trng; vn v him ho mi trng i khi l mt hnh thc bao bin cho s bo h; nhng ro cn ngy cng tng v tm quan trng khi thu mc rt thp. Khng may l mc d thng tin ny c nhiu mt s khu vc, nhng n khng c s dng cho cc php so snh nh lng, do , nhng phng thc ny khng c a vo nhng ch s. Bng 8: Nhng ch s thuc ch s phc hp " Th trng th gii" Nhp khu ca th gii (triu USD) ng tu 8.385 Thu tinh 18.272 Thng tin lin lc 257.073 Mc tng trng ca nhp khu Vit Nam tip cn Ch s th gii th trng quc t th trng TG (Gi tr, (Khi Ch s (-100, Ch s % p.a) lng, ph 100) ph % p.a) 22,9 4,8 3,9 -0,5 5,0 4,4 14,3 10,7 4,4 -2,7 4,3 4,4 8,3 10,6 3,9 -1,2 4,8 4,3 55

v vin thng Than ni tht Thit b m thanh & hnh nh Thit b gia dng My nng nghip Du in t Cao su Cng c Vt liu ng gi Vn phng phm, my vn phng Th cng m ngh chi v tr chi My cng nghip Ht iu Nha G Cng c cm tay Ht tiu Vt liu xy dng in Cc phng tin xe my Dy in, cp v dy dn C ph Ch Hng dt may gia dng Hoa ct cung Thy hi sn Giy dp Qun o Xe p Sn phm ay Mt ong Rau & hoa qu Sn phm sa Go Mc trn (5 im) Mc di (1 im)

31.864 84.868 114.484 86.629 15.186 581.536 315.275 34.292 78.593 44.232 389.148 38.574 33.972 313.245 6.275 167.490 69.449 15.643 2.161 40.758 212.451 602.732 38.574 10.310 2.479 15.486 11.156 54.776 81.813 238.095 7.914 468 1.009 51.490 6.587 6.186

10,3 8,5 12,0 8,6 7,4 43,1 8,0 8,0 5,9 8,1 2,3 3,6 3,8 4,7 5,3 7,3 2,9 4,4 -1,3 6,2 3,3 6,6 2,5 -6,6 -0,4 10,0 5,9 3,8 4,6 5,5 1,8 -2,4 21,2 6,2 3,3 -4,8 21,2 -2,4

6,8 8,1 15,6 10,0 6,5 0,3 4,9 6,2 6,1 8,1 6,9 8,2 7,2 6,0 7,3 7,0 6,0 4,6 6,8 5,1 3,5 5,5 3,9 3,7 1,0 14,8 6,0 4,5 4,0 7,2 1,7 -2,1 1,9 3,7 0,3 -0,4 10,7 -2,1 56

3,3 3,4 4,2 3,8 3,0 3,0 2,8 3,0 2,8 3,4 2,7 3,0 2,9 2,7 3,0 3,1 2,5 2,4 2,3 2,6 2,1 2,8 2,1 1,7 1,3 4,1 2,8 2,3 2,3 3,0 1,6 1,0 3,3 2,4 1,5 1,0

-0,2 -0,9 -4,0 -2,6 -0,6 -1,2 -0,3 -1,3 -0,8 -3,0 -0,4 -1,8 -1,2 -1,1 -2,3 -3,1 -1,4 -1,7 -1,9 -3,4 -1,6 -4,8 -2,5 -2,8 -2,0 -12,0 -8,5 -7,0 -7,5 -10,9 -6,3 -4,8 -14,6 -13,5 -21,8 -17,0 -0,4 -14,6

5,0 4,9 4,0 4,4 5,0 4,8 5,0 4,7 4,9 4,3 5,0 4,6 4,8 4,8 4,5 4,2 4,7 4,7 4,6 4,2 4,7 3,8 4,4 4,3 4,5 1,7 2,7 3,1 3,0 2,0 3,3 3,8 1,0 1,3 1,0 1,0

4,2 4,1 4,1 4,1 4,0 3,9 3,9 3,9 3,9 3,8 3,8 3,8 3,8 3,7 3,7 3,7 3,6 3,5 3,5 3,4 3,4 3,3 3,3 3,0 2,9 2,9 2,8 2,7 2,7 2,5 2,5 2,4 2,2 1,8 1,2 1,0

*Ch vi cc thng tin Cc ch s dao ng t 1 (mc thp nht) n 5 (mc cao nht). i vi mi ch s, ba ngnh c gi tr cao hn mc trn t 5 im, v ba ngnh c gi tr thp hn mc di t 1 im. Tt c cc ngnh khc t t 1 n 5 im, ph thuc v tr ca chng gia hai gi tr mc. Xp hng cc ngnh cn c din gii thn trng, do nhiu ch s thiu chnh xc Ngun: Comtrade, tnh ton ca ITC.

57

So snh cc ch s v th trng th gii v thnh tch xut khu hin ti ca Vit Nam
Xc nh cc ngnh theo hai phng php l th trng th gii v thnh tch xut khu ca Vit Nam cho php phn bit 04 trng hp tri ngc nhau: - Nhng i tng hot ng cc th trng c nhiu sc cun ht, l ni m c th trng th gii v hot ng xut khu ca Vit Nam mc cao v /hoc nng ng. Cc ngnh sau l mt cu phn ca nhm i tng ny: du, ni tht, cao su v sn phm cao su, ht iu v cc loi ht khc, ht tiu v cc loi gia v khc. Trong cc nm gn y, cc nh xut khu nhng sn phm ny t Vit Nam chng t c sc cnh tranh ca mnh. Cc n lc xc tin thng mi cho nhng sn phm ny t ri ro hn v iu ny cng c cng c khi c nhng thc t thnh cng ca quc gia cc ngnh khc c th tham kho thm. Cc hot ng xc tin nn c bit lu n vic m rng kh nng cung cp hng. - Nhng i tng khng thnh cng nhng th trng khng hp dn l in hnh ca s i lp khi c th trng th gii v hot ng xut khu ca nhng ngnh ny u mc thp v /hoc t nng ng. c bit l trng hp ca cc sn phm rau qu, sa v mc thp hn mt cht l sn phm ay, xe p, hoa ct cung, vi dt gia dng v ch. Cc hot ng xc tin thng mi cho cc nhm sn phm theo tiu ch ny s phi gnh vc mt nhim v nng n khi trin vng xut khu khng c sng sa. - Nhng i tng hot ng trong nhng th trng khng hp dn: Hot ng xut khu ca Vit Nam mnh m nhng mi trng quc t li khng thun li i vi cc sn phm nh go, mt ong. Hn th, n cn thu hp quy m i vi mt s ngnh hng u ca Vit Nam nh qun o, giy dp, thu sn v c ph. Nhng ngnh ny tiu biu cho nhng thch thc i vi n lc xc tin thng mi ca Vit Nam. Cn c cc chin lc marketing thch hp tch bit nhng hot ng thng mi tch cc ra khi mi trng khng c trin vng nhng th trng ny - Nhng i tng khng thnh cng th trng c nhiu sc cun ht: Th trng th gii thun li nhng hot ng xut khu ca cc doanh nghip t Vit Nam hin ti cn yu km cc mt s ngnh yu cu cng ngh chuyn su nh thit b v linh kin in t, thit b thng tin v vin thng, thit b v ph kin m thanh v hnh nh, thit b kim tra v o lng. Cc ngnh khc gm my mc v thit b in, t, my mc dng trong nng nghip, my mc v thit b cng nghip, thit b v gia dng; nha v sn phm t nha, nguyn liu ng gi, nguyn liu xy dng, g v sn phm lm t g. Nhng ngnh ny chnh l nhng thch thc ln i vi cc n lc xc tin thng mi Vit Nam khi nhng cn tr khng c nguyn nhn t mi trng quc t (lng cu mnh v/hoc th trng ci m), m xut pht t nhng nhn t trong nc. Cn phi khoanh vng v loi b nhng hn ch gy tr ngi cho hot ng m rng xut khu.

58

59

2. Phn tch chuyn su theo ngnh

Chng ny phn tch chuyn su cc ngnh ring bit. Trong c th bao gm c phn tch SWOT v xc nh nhng th trng c th l th trng mc tiu a dng ho trong mi nhm sn phm. Trc ht, phn tch khong sn v cc sn phm khong sn; thu hi sn; cc sn phm nng nghip; cc sn phm cng nghip; v hng th cng m ngh. Trong mi nhm sn phm chnh, cc ngnh s c sp xp theo th t v tm quan trng ca gi tr xut khu nm 2003 (Bng 9). Bng 9. Th t cc ngnh c nh gi
Gi tr xut khu (triu USD) Khong sn v cc sn phm khong sn Du Than Thu hi sn Cc sn phm nng nghip C ph Cao su Go Ht iu v cc loi ht khc Rau v hoa qu Ht tiu Ch G Mt ong Hoa Cc sn phm sa Cc sn phm ay Cc sn phm cng nghip Qun o Giy dp Ni tht M t dng gia dng Xe p Nha Cc loi dy, cp v dy dn My nng nghip ng tu My mc in t Vn phng phm, my vn phng My mc cng nghip Lin lc v vin thng Vt liu ng gi Hnh nh v m thanh Hng dt may gia dng chi 3.899 250 1.938 571 393 318 283 178 105 40 138 22 5 4 1 4.100 4.036 956 372 215 180 67 51 7 2 611 240 143 135 104 102 101 81 Ch s trung bnh * nh gi ca ITC *** nh gi ca cc chuyn gia t vn

3,4 3,3 3,2 3,1 3,2 2,3 3,5 2,2 3,1 2,7 2,7 2,6 2,3 1,1 2,2 3,0 3,2 3,4 2,5 3,1 2,8 2,6 2,7 3,1 3,1 2,8 2,9 2,9 3,0 2,9 2,8 2,6 3,0

Cao Cao Cao Cao* Cao Thp Cao* Thp Cao Trung bnh Trung bnh* Trung bnh* Thp* Thp* Thp* Cao Cao Cao Thp* Cao Trung bnh Trung bnh Trung bnh Cao Cao Trung bnh Trung bnh Trung bnh* Trung bnh* Trung bnh* Trung bnh Thp Cao Cao Cao Cao Cao Trung bnh Cao Trung bnh

Cao Trung bnh

Trung bnh Cao Trung bnh Trung bnh Trung bnh Cao

Cao

60

Vt liu xy dng Cng c Thu tinh in t Cng c cm tay Hng th cng m ngh

61 30 23 23 21 351

3,0 2,9 3,1 2,9 2,7 3,2

Trung bnh Trung bnh Cao Trung bnh Trung bnh Cao

Trung bnh

* Tim nng xut khu khng xem xt cc iu kin cung ni a do thiu d liu so snh

61

Cc sn phm tin khong sn v nhin liu

Cc thng k a l cho thy Vit Nam c ngun ti nguyn khong sn rt a dng. Nc ny c qung pht pho, bxt, t him thuc loi ln nht th gii v nhng m du, than , thic, ng, than ch v cc khong sn cng nghip khc c gi tr thng mi cao. Vit Nam ch yu xut khu du m v than .

Du
Du th l sn phm xut khu quan trng nht ca Vit Nam xt theo tng doanh thu. Tuy nhin, ngun thu ngoi t rng nh hn nhiu do Vit Nam ph thuc hon ton vo cc sn phm ho du nhp khu v mc vn dnh cho sn xut. Tim nng xut khu ca ngnh ny c coi l cao. Hin trng v xu hng xut khu Hin nay du th l sn phm xut khu quan trng nht xt theo tng doanh thu. Kim ngch xut khu tng t khng xut khu nm 1986 khi mi bt u sn xut n mc gn y l khong 3,9 t USD nm 2003. Vit Nam l mt nc xut khu du nhng cng nhp khu mt lng ln. Du th 100% xut khu, do Vit Nam cn thiu cc nh my lc du. Mc d c mc tng trng ln v mt gi tr (14%), nc ny vn hot ng km hn so vi th trng th gii; tuy nhin xt v khi lng, xut khu tng nhanh hn mc trung bnh ca th gii. Cc th trng xut khu chnh ca Vit Nam l khu vc Thi Bnh Dng, nh Australia, Trung Quc, Singapore, Nht Bn v Hoa K. Chng ta nhn thy c nhng c hi a dng ho th trng nh Indonesia, Canada v Lin minh chu u (B, c, Ty Ban Nha, Hungary v Italia). Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Vit Nam c 600 triu thng du th d tr, tuy nhin con s ny c th s tng do tip tc c khai thc. Nm 2004, sn xut du th trung bnh t 400.000 thng du mi ngy (bbl/d), a Vit Nam tr thnh nc sn xut du ln th ba chu , v c kim ngch xut khu rng t hn 190.000 bbl/d. Cc th trng xut khu bao gm Hoa K, Nht Bn, Singapore v Hn Quc. Petro Vietnam thay i mc tiu xut khu du th ca cng ty ny nm nay ln 19,5 triu tn; cao hn 1,5 triu tn so vi mc tiu ban u, do gi du tip tc tng mnh trong qu u ca nm 2005. V th doanh thu t xut khu du t 1,6 t trong ba thng u nm, tng 30% so vi cng k nm trc, trong khi khi lng xut khu du t 4,5 triu tn, thp hn 10% so vi cng k nm trc. Doanh thu t du tng ln do gi du th cao hn, tng 48% so vi cng k nm trc. Cng ty du v kh t ln ca c nc Petro Vietnam c tnh doanh thu t xut khu du nm nay c th t 5,5 t USD, tip tc tng thm 50 USD mi thng trong nhng thng ti. Cc m du ngoi khi Vit Nam rt ln, c coi l nhng m du thuc loi ln nht nm ngoi khu vc Trung ng. Nhng con s c tnh ca quc gia ny cho thy tr lng du c th khai thc c khong 0,4 t tn du th v 0,7 t tn kh ga. Sn lng du ca Vit Nam tng ln nh c u t trc tip nc ngoi (FDI), u tin l cc cng 62

ty Lin doanh Lin bang X vit vo gia nhng nm 1980. Hin nay, cc cng ty Nga, Malaysia, Nht Bn v Canada tham gia vo khai thc v sn xut. Sn lng c tnh tng khong 20 triu tn mi nm tnh n nm 2005. Mc d l mt nc sn xut du ln, Vit Nam vn cn ph thuc vo nhp khu cc sn phm xng du do thiu kh nng lc du. Trong qu u ca nm 2004, nc ny s dng hn 900 triu USD nhp khu 2,8 triu tn sn phm xng du. c tnh Vit Nam s nhp khu 12,4 triu tn du nm 2005 vi chi ph khong 3,6 t USD; v th thu nhp rng t du kh s xp x khong 1,9 t USD. Vit Nam ang trong qu trnh xy dng nh my lc du u tin. Nh my lc du Dung Qut tr gi 1,5 t USD t tnh Qung Ngi, s c nng sut khong 140.000 thng du/ ngy bt u i vo hot ng sau khi d n khi ng c hn 5 nm. Nh my ny c th hot ng ht cng sut vo nm 2007. C s h tng cho h thng phn phi ca Vit Nam b gin on, min nam v min bc l hai th trng ring bit. Vic xy dng nh my lc du Dung Qut, t min trung ca t nc, s to ra mi quan h tng tc cht ch hn gia cc vng. Nh my lc du th hai ang c xem xt l Nghi Sn, nm pha bc H Ni thuc tnh Thanh Ho. Nh my ny d tnh s c cc my lc du cng sut 150.000 thng du/ ngy, tn khong 2,5 t USD. Thng 8 nm 2004, tp on Misubishi ng tham gia xy dng nh my Nghi Sn v hon thnh vo nm 2010. Thng 12 nm 2004, Vit Nam k hp ng vi Cng ty kinh doanh quc t (International Business Company) thuc Qun o Virgin, Vng quc Anh tin hnh mt nghin cu v tnh kh thi nhm xy dng nh my lc du th ba, t Vng R thuc pha Bc tnh Ph Yn. Tnh hnh cu th gii Th trng th gii i vi sn phm du kh rt ln, v ang tng mnh xt v mt gi tr do gi du ang tng. Kim ngch nhp khu t 580 t USD nm 2003 v ang tng vi tc chng mt l 43% v mt gi tr, ngc li vi mc tng trng v mt khi lng ch mc gn 0,3%. Cc nc nhp khu ln nht l Hoa K, Nht Bn, c, Cng ho Triu Tin v Trung Quc. Cc th trng chnh ca Vit Nam cn ng vi du Vit Nam. Hu nh tt c kim ngch xut khu ca Vit Nam trong lnh vc ny u t mt sn phm cc sn phm du (HS 270900). Sn phm ny cng chim ti gn 80% thng mi th gii trong lnh vc ny. Th trng ln nht, Hoa K, cng nh Nht Bn v Lin minh chu u, khng p dng thu quan. Vit Nam khng phi chu mc thu cao hn hu ht cc nc khc th trng i Loan v Australia. Chin lc ca chnh ph Ni chung, chnh ph hy vng s gim mc xut khu nguyn liu th. Nc ny tp trung khai thc nhiu hn cc m du ngoi khi, ng thi cng u tin ch bin du th ni a nhm mc ch thay th nhp khu xng v cc mt hng du kh khc. Trong Chin lc ca chnh ph giai on 2001-2010, nc ny hy vng vi s hot ng ca nh my lc du Dung Qut, lng xut khu du th sau nm 2005 s l 12 triu tn, v 63

gim dn trong na sau ca thp k khi cc nh my ch bin du dn i vo hot ng. Sn lng xut khu du th n nm 2010 d tnh s l 8 triu tn, em li doanh thu khong 1,6 t USD, bng mt na doanh thu hin ti.

64

Than
Vit Nam l mt nc xut khu than nh nhng tng trng mnh, c bit l than antraxit. Sn lng tng ng k trong nhng nm gn y, v Vit Nam tip tc khai thc nhng m than d tr mi trong phm vi lnh th nhm trnh tnh trng cn kit ngun than. Tim nng xut khu ca lnh vc ny c nh gi cao, mt phn do th trng th gii i vi than ln v nhu cu nhp khu ang tng. Hin trng v xu hng xut khu Vit Nam l mt nc ch yu xut khu than, nh nhng tng trng mnh. Nm 2003, Vit Nam xut khu khi lng k lc l 5 triu tn ngn (Mmst), tng ng 250 triu USD, chim 0,1% th phn th gii. Cc th trng nhp khu ch yu l Nht Bn, Trung Quc, Thi Lan, B v Hn Quc. Theo Vinacoal (Tng cng ty than Vit Nam), Brazil v Mexico cng l nhng th trng quan trng. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Vit Nam c nhng m than d tr c tnh cha khong 165 Mmst than, phn ln l than antraxit. Sn lng tng ln ng k, nm 2003 Vit Nam khai thc c 14 Mmst than, tng 11Mmst so vi nm 2002. Vinacoal hy vng s khai thc c 30 Mmst than nm 2005 v xut khu t nht 11 Mmst. Do , cc m than d tr s sm cn kit. V th Vit Nam tip tc khai thc cc m than mi trong phm vi lnh th. Thng 3 nm 2003, mt va than ln c pht hin khu vc ng bng sng Hng thuc min Bc Vit Nam. Vinacoal c k hoch s dng ngun than d tr ny cho cc nh my nhit in. Thng 10 nm 2004, Vinacoal c cc cuc tho lun vi Tng cng ty ngnh than tnh Fujian ca Trung Quc cng khai thc m Cc Su tnh Qung Ninh. Vinacoal s s dng 340 triu USD nng cp cng ngh v tin nghi khai thc m nhm tng sn lng, v s dng 227 triu USD pht trin ngnh cng nghip khai thc than. Khong 116 triu USD s c s dng cho thit b m hm v khai thc m di lng t, bao gm c cc thit b khai ph, cc loi my o phi chu thu cao, xe ti v bng ti. Ngnh ny khng s dng cc thit b m hm trong khi p dng cc cng ngh tin tin trong khai thc m . Theo Vinacoal, cu vi mt hng than nm 2010 c tnh khong t 33 n 36 triu tn, trong tng lng xut khu s khong 10-13 triu tn. Ngnh cng nghip than c nhu cu ni a ln t cc ngnh in, giy, giao thng v gia dng. Mc d t trc n nay Vit Nam vn ph thuc vo thu in, nhng gn y nc ny xc tin xy dng cc nh my nhit in s dng than. Vinacoal d nh xy dng tm nh my nhit in s dng nhin liu than v n nm 2010 t tng nng sut khong 2.900 MW. Cc nh my nhit in s dng than c th chim ti 25% tng sn lng in ca Vit Nam. Chin lc ngnh in quc gia cho n nm 2015 c tnh mi nm s cn 10,2 Mmst than p ng nhu cu ni a ang tng, v d kin nm 2010 s t 20.000 MW. Tnh hnh cu th gii Th trng th gii i vi mt hng than ln v nhu cu nhp khu ang tng. Nm 2003 th trng th gii t gn 32 t USD. Nht Bn nhp khu hn mt phn nm tng kim ngch xut khu ton cu. Hn Quc, i Loan, c v Vng quc Anh cng l 65

nhng th trng quan trng. T nm 1999 n nm 2003 cu th gii tng v mt gi tr khong 10%/ nm, vi mc tng trng v mt s lng thp hn, khong gn 7%/ nm. Ni chung cc iu kin thm nhp th trng thun li do mc thu quan thp. Vit Nam chu nhng iu kin tng t nh hu ht cc i th cnh tranh. Nhng th trng ln nh Nht Bn v EU to iu kin thm nhp th trng t do cho hu ht cc nc xut khu. Ni chung, nhng th trng c p dng thu quan, cng khng c nhng iu kin thun li hay bt li ln.

66

Thu hi sn
Vit Nam nm trong s mi nc xut khu thu hi sn hng u th gii. Nc ny c ng b bin di khong 3300km v c vng thu triu ln, to ra nhng iu kin thun li cho ngnh nh bt hi sn. Vit Nam cng s hu nhng vng nc ngt v nc l ph hp cho nui trng thu sn. Vit Nam nui trng thu sn ngoi khi, vng b bin v vng nc ngt. Hi sn bao gm c, tm, ng vt thn mm nh bch tuc v mc, v cc loi ng vt thn mm khc. Ngnh thu sn c ng gp ln cho nn kinh t Vit Nam. Lnh vc ny rt quan trng trong vic thu ht nhn cng, vi lc lng lao ng khong 3,4 triu ngi v c vai tr tch cc trong xo i gim ngho cho c dn vng bin. Hot ng trong ngnh ny ch yu l nhng doanh nghip t nhn c nh. Sn xut ch yu phc v th trng ni a, tuy nhin xut khu ca Vit Nam cng pht trin kh nhanh. Hin nay thu sn l mt trong nhng mt hng xut khu em li doanh thu ln nht cho nc ny, bn cnh du th, hng may mc v giy dp. T khi thc hin chnh sch i mi t gia nhng nm 1980, xut khu hi sn hng nm u tng. T l tng trng trung bnh mi nm t nm 1990 n 2004 khong 20%. Theo cc s liu thng k ca Vit Nam, nm 2004 nc ny xut khu hi sn tr gi xp x 2,4 triu USD. Bng 10. Phn tch SWOT mt hng thu hi sn im mnh im yu Cc iu kin t nhin thun li cho nh Thiu ngun nguyn liu gia hai ma thu bt v nui trng hi sn: ng b bin hoch di (3.260km) v cc vng nc ngt, nc Gi tr gia tng thp, do Vit Nam ch yu l ln xut khu hi sn di dng nguyn liu Vit Nam c nhiu loi thu sn c gi tr th cao nh tm, c vy, cc loi ng vt thn Hin nay cht lng sn phm vn cn mm cha ng nht Nhiu cng ty p ng c yu cu ca Ch c khong 60% cc nh my ch bin cc th trng quc t v cht lng, mc p ng cc tiu chun v v sinh v cc an ton v sinh thc phm, an ton hi quy nh v an ton hi sn sn, p ng cc tiu chun HACCP Nhng kh khn trong kim sot vi lng C kinh nghim trong nui trng cc sn khng sinh, cht cn trong hi sn xut phm hu c (c bit tm hm, hin nay khu c kinh nghim trong nui trng nhiu Thiu hp tc gia cc nh xut khu, do sn phm khc) khng c th mnh trong vic mc c Ngnh nui trng thu sn d nh s pht gi trin mt cch bn vng v ng dng cc Cc c im v ng gi v tin li ca thc tin nui trng thu sn hiu qu v sn phm cha ph hp Lut qun l nui trng thu sn. Hu nh khng c thng hiu, v hu nh khng c danh ting Hu nh khng c nhng thng tin v th trng nhp khu Thiu kinh nghim v k nng trong cc k hoch sn xut di hn Thiu vn u t C hi Thch thc Cc ngun ti nguyn bin su ln Cnh tranh ton cu ngy cng tng vn cha c khai thc Gi hi sn c xu hng gim Sn xut nui trng thu sn c th tng Cc v kin chng ph gi i vi c da 67

gp i trn ca Vit Nam (tra hoc basa) v tm Nhp khu hi sn vn ang tng trn cc th trng quc t Nhu cu ngy cng tng v cc mt hng thu sn sch v hu c cc th trng phng ty a dng ho sn phm thch nghi vi nhu cu ang thay i (cc sn phm n lin hoc ch bin ng gi nh bn ti cc ca hng bn l) S tng trng ca cc nn kinh t Trung Quc v n lm tng nhu cu trong di hn (nhng khng tng s cnh tranh) U ban Thu sn EU quyt nh hn ch hn ngch nh bt t do Ngun: cc cuc phng vn thc a, nghin cu ti bn Tim nng xut khu ca lnh vc ny cao, v c nhiu c hi kinh doanh ng thi ngnh ny cng phi i mt vi nhiu thch thc. Vit Nam phi chu hai cuc kin chng bn ph gi ti Hoa K, u tin l c da trn (tra hoc basa) v nm 2004 l tm, sn phm xut khu chnh ca Vit Nam. m bo pht trin bn vng trn th trng quc t, ngnh ny cn nng cao kh nng cnh tranh v chi ph v thch nghi vi nhng yu cu ca nn kinh t ton cu. Vit Nam cn tp trung vo nui trng thu sn trnh tnh trng suy yu. Vit Nam cng cn p dng cc h thng nh gi ph hp m bo cht lng ng tin cy, v d p dng chng trnh HACCP, bao gm cc Thc tin sn xut hiu qu (Good Manufacturing Practices GMP) v Thc tin iu hnh tiu chun an ton v sinh thc phm (Sanitary Standard Operation Practice SSOP) trong cc nh my ch bin hi sn, v cc tiu chun an ton, nhng thc tin nui trng ng tin cy v kh nng truy nguyn ca nhng khu vc nui trng thu sn. Ngnh ny cng cn nng cp, tp trung vo nhng sn phm c gi cao trn th trng ton cu, hon thin bao b v ch bin nhng sn phm thn thin vi ngi tiu dng. iu ny bao gm c vic to thun li cho ngi tiu dng bng cch pht trin nhiu loi sn phm n lin hoc ch bin, ng gi trong bao b nh bn ti cc ca hng bn l. Hin trng v xu hng xut khu Hot ng xut khu thu sn ca Vit Nam kh n tng. Tnh n nm 2003, Vit Nam xut khu thu sn tr gi hn 1,9 t USD. Theo cc s liu thng k ca Vit Nam, kim ngch xut khu nm 2004 t ti 2,4 t USD. Vit Nam ng th by trn th gii v xut khu hi sn sau cc nc Trung Quc, Thi Lan, Nauy, Hoa K, Canada v an Mch. Nhiu nc phi i mt vi tnh trng lng hng suy gim v xu hng hng ti ngh nui trng thu sn, c bit l nui tm v c. ng trong nhng nc hng u ch yu xut khu v s hu th phn ln trn th gii (khong 4%), nc ny cng ang theo xu hng ca th gii l t l tng trng cao. Vo thi im lng hng nhp khu ca c th gii tng gn 4%/ nm, Vit Nam tng hn 25%/ nm xt v mt gi tr tnh t nm 1999 n nm 2003. Thu sn l nhm hng xut khu quan trng th t ca Vit Nam sau du th, hng may mc v giy dp. Xut khu thu sn l mt ngnh truyn thng Vit Nam v 68

cng l ngnh m Vit Nam thit lp quan h thng mi lu di vi cc nc khng thuc nhm nc x hi ch ngha, ngay c trc thi k i mi. Nht Bn t trc n nay vn l mt th trng ch cht ca hng hi sn Vit Nam. Hoa K tr thnh nh nhp khu ln nht cc mt hng thu sn ca Vit Nam, nhng kim ngch nhp khu gim ng k trong nm 2004 sau cc v kin bn ph gi i vi c da trn Vit Nam (tra hoc basa) v c bit v kin tm (Bng 11). Th trng xut khu ca Vit Nam cng rt a dng, hin nay Vit Nam cung cp cho khong 75 nc. Mc d c nhng tiu chun an ton hi sn nghim ngt, Vit Nam vn ang hy vng tng cng v th ca mnh trn th trng EU, nhm gim ph thuc vo cc th trng Hoa K v Nht Bn. Tm ng lnh chim ti gn na tng gi tr xut khu v Vit Nam c bit c v tr ln i vi mt hng tm hm, xut khu khong 120.000 tn. Hu ht cc mt hng thu sn u c xut khu di dng ng lnh, tuy nhin Vit Nam cng xut khu mt s mt hng kh, ng hp v ti sng. Theo cc s liu thng k ca Vit Nam, nm 2003 tng sn lng thu sn ca Vit Nam vo khong 2,5 triu MT (mt tn, trong hi sn chim 1,4 triu MT v thu sn nc ngt v nc l chim 1,1 triu MT).

69

Bng 11. Xut khu thu hi sn ca Vit Nam

Kim ngch xut khu nm 2004 Khi lng Gi tr (mt) (triu USD) Theo th trng nhp khu Nht Bn Hoa K Lin minh chu u Cc nc Asean Hn Quc Trung Quc v Hng Kng i Loan Cc nc khc Theo sn phm Tm ng lnh C ng lnh ng vt thn mm ng lnh Hi sn kh Cc sn phm khc Tng cng 118.042 89.768 75.411 42.650 69.944 47.720 31.195 44.018 754.946 592.824 243.938 165.681 139.981 131.198 105.916 226.297 T l tng trng 2003-2004 (%) Khi lng +20,1 -27,3 +83,0 +49,5 +24,9 +11,2 +58,6 -9,0 Gi tr +29,5 -24,2 +91,7 +126,7 +31,2 -11,2 +49,1 -18,2

141.197 209.083 60.535 30.089 77.843 518.747

1.261.123 552.392 162.462 101.847 322.957 2.400.781

+12,8 +34,9 +32,7 +54,7 -31,3 +13,1

+19,2 +18,4 +42,7 +38,2 -36,0 +8,3

Ngun: Hip hi ch bin v xut khu thu sn Vit Nam (VASEP) Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Vit Nam c nhng iu kin thun li nh bt hi sn, mc d nhng vng b bin b nh bt qu nhiu ang gy p lc cho ngun ti nguyn. Nc ny c ng b bin di khong 3.260km, vi vng c quyn kinh t (EEZ) hn 1 triu km2, vi cc h sinh thi nhit i v cn nhit i a dng. Vit Nam c hn 4.000 hn o v vng b bin c hn 400.000 ha trng c. Hi sn bao gm c, tm, ng vt thn mm nh bch tuc v mc v cc ng vt thn mm khc. ng b bin di v kh kim sot, v do ngnh ny c pht trin khng theo t chc nn c Thch thc suy gim ngun hng. Vic s dng hn ngch v kim sot Vit Nam vn cn giai on u. Vit Nam c cc vng nc ngt v nc l ln ph hp nui trng thu sn. Nm 1990 gn 500.000ha c s dng nui trng thu sn, n nm 2002 din tch s dng l 955.000ha. Hip hi ch bin v xut khu thu sn (VASEP) c tnh hin nay mi ch c mt na din tch ph hp nui trng thu sn c s dng, c th pht trin thm xp x 800.000ha na. Tm, c v c chp l nhng sn phm ch yu ca ngnh ny. Tuy nhin, cc vng b bin ca Vit Nam ang cho thy nhng du hiu nh bt qu ti, v hin nay chnh sch cho ngnh ny ang chuyn sang nh bt ngoi khi v nui trng thu sn. nh bt ngoi khi mi ang bc u pht trin, v i tu nh bt hi sn vi cng ngh nh bt v cng ngh hu nh bt vn cn tt hu so vi nhng cng ngh hin i nht. Ngnh nui trng thu sn tng trng kh nhanh, trong nhng nm gn y chuyn i t quy m nh sang cc hot ng thng mi ln. ang c s chuyn i nhiu trang tri gn b bin t trng go, da sang nh bt c, v kt hp vi trng la. Bn cnh , u t trc tip nc ngoi t 70

Nht Bn, Hng Kng, v i Loan ang c a vo ngnh nui trng thu sn. Tuy nhin, sn lng vn b coi l thp so vi mt vi i th cnh tranh ca Vit Nam trong khu vc. V th, chi ph sn xut Vit Nam cao hn chi ph sn xut nc khc, v d nh Thi Lan. Cc doanh nghip t nhn quy m nh thng tr ngnh ny. Vn c nhiu cng ty nh nc, nhng xu hng chung chuyn sang cc doanh nghip t nhn. Ngi ta c tnh rng khong 3,4 triu ngi kim sng t vic nh bt v nui trng thu sn. Hu ht cc cng vic u l lao ng chn tay, do gi nhn cng Vit Nam rt thp. Tuy nhin, sn lng vn b coi l thp so vi cc i th cnh tranh chu . Ngy cng nhiu nh my ch bin c th m bo cht lng cao v cc tiu chun v v sinh an ton thc phm. T trc n nay Vit Nam vn sn xut v bn sang Nht Bn, mt th trng i hi tiu chun cht lng cao, v th cc tiu chun v cht lng v v sinh tng i cao. Vit Nam c coi l c mt h thng xut khu thu sn tng i pht trin vi cc tiu chun cht lng tt v thc hin theo H thng phn tch mi nguy v im kim sot ti hn (HACCP, Hp 4). Theo Globalfish (2004), 175 trong s 300 nh my ch bin hi sn hot ng theo cc tiu chun HACCP, v trong s , 100 nh my c chng nhn xut khu sang EU. Cc nh ch bin Vit Nam cng phi i mt vi nhng quy nh nghim ngt lin quan n vic s dng khng sinh. Mi loi khng sinh thng dng b cm s dng. Tuy nhin, ng thi cht lng sn phm cng khng ng nht, v vn c nhng vn lin quan ti cc thit b o mc v sinh trong cc nh my ch bin do cng ngh lc hu. Ch c 60% (239 trong s 405) nh my ch bin p ng cc tiu chun v v sinh v quy nh an ton hi sn ca ngnh, v cc cng ty vn gp kh khn trong vic qun l vi lng khng sinh v cht cn trong hi sn xut khu. Cho n nm 2005, tt c cc nh my ch bin hi sn Vit Nam phi p dng nhng tiu chun ngnh do B thu sn ban hnh nm 2003. i vi nhiu cng ty quy m nh, vn v ti chnh gy kh khn trong vic thu ht cc ngun u t cn thit. Mt vn ln nh hng n cung v nn kinh t nh bt c l kh nng kim sot dch bnh cn hn ch. V d, vic bng n dch st tm thng lm gim sn lng tm trong nui trng thu sn Vit Nam. Ngoi ra cng c nhng vn v mi trng do ngnh ny c pht trin hu nh thiu t chc. Ngnh ny cng c nhng kh khn lin quan n c s h tng, bao gm cc cng hin i v cc bin php an ton cho ng dn, nh cc h thng cnh bo bo v l lt. Hp 4. H thng phn tch mi nguy v im kim sot ti hn (HACCP) H thng phn tch mi nguy v im kim sot ti hn (HACCP) l mt h thng kim sot sn xut cho ngnh cng nghip thc phm. l mt quy trnh c s dng quyt nh cc im nguy him tim nng trong sn xut ch bin thc phm v xc nh mt h thng qun l v gim st nghim ngt nhm m bo thc phm an ton cho ngi tiu dng. HACCP c thit k nhm ngn nga cc mi nguy v sinh hc, ho cht v vt l, khng phi tiu dit chng. C quan qun l dc phm v thc phm Hoa K (FDA) v B Nng nghip Hoa K (USDA) s dng cc chng trnh HACCP nh mt cch tip cn hiu qu vi an ton thc phm v bo v sc kho cng ng. HACCP gm c 7 nguyn tc: - Phn tch cc mi nguy. Xc nh cc mi nguy tim nng i vi thc phm v cc bin php kim sot cc mi nguy . Mi nguy c th l v mt sinh hc, nh vi trng vi khun; ho cht nh c t; hoc vt l nh cn thu tinh hoc mnh v kim loi. 71

- Xc nh cc im kim sot ti hn. C nhiu im kim sot trong quy trnh ch bin thc phm - t khi l nguyn liu th qua qu trnh ch bin v vn chuyn n ngi tiu dng - ti cc im ny c th kim sot hoc loi tr cc mi nguy tim nng. V d nh nu nng, lm ngui, ng gi v pht hin kim loi. - a ra cc bin php ngn nga nhm hn ch ti a ti mi im kim sot. V d, i vi thc phm c nu, c th quy nh nhit nu ti thiu v thi gian cn thit m bo hn ch c bt k loi vi khun c hi no. - a ra nhng th tc nhm gim st cc im kim sot ti hn. Nhng th tc ny c th bao gm vic quy nh thi gian nu nng v nhit phi c gim st nh th no v bi ai. - a ra cc bin php cn lm trong trng hp vic gim st cho thy khng hn ch c ti a. V d, ti ch hoc loi b thc phm nu khng thc hin ng quy nh v nhit ti thiu. - a ra cc th tc nhm xc nh h thng vn hnh hon ho. V d, kim tra cc thit b o thi gian v nhit nhm xc nh b phn nu vn hnh hon ho. - Lu gi di dng vn bn ti liu v h thng HACCP. Vic ny c th thc hin bng cch lu gi cc ti liu v mi nguy v cc bin php kim sot chng, vic gim st cc yu cu an ton v hnh ng c thc hin sa cha nhng vn tim nng. Mi nguyn tc ny phi da trn c s khoa hc nh cc nghin cu v sinh hc c ph bin v cc vn thi gian v nhit nhm kim sot ngun bnh t thc phm.

Ngun: Vn phng thng tin nghin cu an ton thc phm (Food Safety Research Information Office - FSRIO, http://www.nal.usda.gov/fsrio) Tnh hnh cu th gii Cu th gii ang tng ln, nhng tng chm cng vi gi c thp hn mc thng thng. Tng thng mi th gii mt hng thu sn, ti sng, ng lnh khong 52 t USD. T nm 1999 n nm 2003, kim ngch xut khu xt v mt gi tr tng khong 4%/ nm, v tng cao hn v mt khi lng, khong 4,5% mi nm. Cu th gii tp trung ba th trng ln: Nht Bn (chim 20% th phn th gii), Hoa K v Lin minh chu u. Trong ngnh ny, Vit Nam ch yu xut khu tm, sn phm c tm quan trng ln nht trong ngnh trn phm vi ton cu. Trong vi nm qua gi tm c xu hng gim v tip tc duy tr mc thp. Mc d gi c thp hn gi bnh thng, nhu cu Nht Bn gn y cng suy gim. Nm 2004, Hoa K p dng cc bin php chng bn ph gi cho su nh cung cp ln nht (trong c Vit Nam), nh hng ln n khi lng thng mi ca nhng nc ny (Globefish, 2004). Trong ngnh ang c mt vi xu hng nhp khu quan trng. Nhp khu nhng th trng quc t ln (Nht Bn, Hoa K v EU) ang tng ln, v nhu cu cc nc ang pht trin cng ang tng ln cng vi mc tng ca thu nhp, c bit ASEAN v cc nc chu khc. Nhu cu EU c th cng s tng do U ban thu sn EU p dng hn ngch nghim ngt hn i vi vic nh bt t do. T nm 1995 n nm 2002 cc vng nh bt t do EU gim 17%. cc vng bin chu Phi, ngun ti nguyn ng vt thn mm ang dn cn kit. Hi sn c coi l ngun thay th tt cho tht v gia cm, trong trng hp bng n cc dch bnh nhiu vng khc nhau trn th gii, nh BSE (vim no th xp b, hoc bnh b in), l mm long mng, nhim dioxin g v cm g. 72

Cc iu kin thm nhp th trng cho thu sn Vit Nam tng i thun li, tuy nhin hai v kin bn ph gi lm tng gi tm v c da trn Vit Nam trn th trng Hoa K. i vi sn phm quan trng nht trong ngnh ny cc loi tm ng lnh (HS 030613) trc kia Vit Nam c t do thm nhp th trng Hoa K l th trng ln nht v c hng thu quan thp trn th trng Nht Bn, th trng ln th hai. Tuy nhin, va qua trn th trng Hoa K xy ra hai v kin chng bn ph gi i vi mt hng tm v c da trn Vit Nam (Hp 5). Hp 5. Cc quyt nh v chng bn ph gi ca Hoa K i vi Vit Nam Thng 6 nm 2003, Hoa K cho rng c da trn nhp khu t Vit Nam lm tn hi nghim trng n ngnh c da trn ni a v p dng cc mc thu chng ph gi i vi c basa (tra) phi l Vit Nam. T , mc thu p dng t khong 37 n 64%, lm tng ng k gi cc sn phm ca Vit Nam. Do , doanh thu trn th trng Hoa K ch cn mt na. Cc nh sn xut Vit Nam hin nay ang tm kim nhm a dng ho sang cc th trng chu u. Nm 2004, Hoa K bt u iu tra chng bn ph gi i vi su nh sn xut tm ln nht: Trung Quc, Brazil, n , Ecuador, Thi Lan v Vit Nam. Tm Vit Nam phi chu mc thu t 4% n gn 26%. Vit Nam khng thnh cng trong vic t c ch tiu xut khu nm 2004 do nhng quy nh bt li ny. Chin lc ca chnh ph Chnh ph t ra cc k hoch ln cho thu sn, c bit l thu sn nui. Do cc ngun nh bt b bin ang dn cn kit, trng tm ang chuyn dn sang tng cng nh bt ngoi khi v pht trin nui trng thu sn bn vng. Chin lc xut khu d tnh xut khu mt hng thu sn n nm 2010 s t 3,5 t USD (Bng 12). Chnh ph tip tc t nhn ho cc cng ty nh nc, chuyn i sang hnh thc cng ty c phn, trong nh nc nm gi 30% c phn ca cng ty. Mt chin lc khc ca chnh ph l thu ht u t nc ngoi trong ngnh ny nhm nng cp cng ngh s dng trong qu trnh ch bin. Vit Nam cn tp trung pht trin nui trng thu sn nhm gim khai thc cc ngun ti nguyn b bin. Cc bin php nh pht trin h thng h tr hiu qu, kim sot dch bnh, v kim sot cc vn v mi trng nhm tng cng li nhun, sn lng v gim ri ro cho ng dn (Hp 6). Ngoi ra, tng cng kim sot v sinh trong qu trnh ch bin cng c u tin. Gia tng gi tr hn na thng qua vic tp trung vo cc sn phm gi cao trn th trng th gii, ci tin bao b, v ch bin cc sn phm thn thin vi ngi tiu dng cng l mt chin lc ln ca ngnh ny. Bng 12. Cc mc tiu ch bin v xut khu ngnh thu sn Vit Nam
Ch bin thu sn Khai thc hi sn Nui trng thu sn Doanh thu xut khu n v Triu tn Triu tn Triu tn T USD 2001 2,17 1,32 0,85 1,65 2005 2,5 1,3 1,2 2,5 2010 3,4 1,4 2,0 3,0 3,5

Ngun: Bn k hoch pht trin kinh t - x hi ngnh thu sn, B Thu sn, 1999.

Hp 6. Nhng xut cho ngnh hi sn 73

Tng cung nguyn liu. Tng ngun cung c v tm cua nui m bo ngun cung cho lnh vc ch bin. Chnh ph cng ln k hoch cho bin php ny. Xc tin s dng thit b v cng ngh ch bin hin i. Xc tin s dng my mc hin i v cng ngh mi trong ch bin, nhm tng sn lng, nng cao cht lng sn phm v tng gi tr gia tng cng nh tng cc sn phm ng gi bn l. Nhng cng ngh hu nh bt hin i rt quan trng bo qun nguyn liu t nh bt t do, cng nh t nui trng. Hin nay, khong mt phn ba gi tr c nh bt b tht thot do bo qun khng ph hp (v d cc thit b bo qun lm lnh) v cc phng tin vn chuyn. Tng cng tip cn vi cc ngun ti chnh. Cc nh my ch bin hi sn v nh xut khu thuc cc doanh nghip quy m va v nh, thiu vn u t cho my mc thit b gii quyt cc vn mi trng v gim rc thi, gp kh khn ln. Cc doanh nghip ny cn c s tr gip trong vic xy dng k hoch hoc chin lc kinh doanh, v hng dn hon thin cc th tc tham gia cc t chc ti chnh. Nng cao cht lng sn phm. Trong tng lai cc th trng hi sn th gii c th p dng cc quy nh nghim ngt hn v v sinh v an ton thc phm, cng nh cc bin php truy nguyn sn phm. iu ny yu cu cc nh sn xut v ch bin hi sn cn tng cng nng lc kim sot cht lng trong ton b quy trnh, t nh bt n vn chuyn v ch bin. Cung cp cc thng tin cp nht v cc th trng quc t. Nhng thng tin cp nht rt cn thit c th tn ti trn cc th trng cnh tranh. Nh sn xut, ch bin v xut khu thu sn cn nhng thng tin v th trng hi sn quc t, gm cc ng thi v xu hng sn xut, tiu dng v thng mi, cc c tnh th trng, thm nhp th trng, cc knh phn phi, d tr, ng gi v dn nhn, xc nh gi v cc xu hng th trng. a dng ho th trng v pht trin cc hot ng xc tin thng mi. Cc hot ng xc tin thng mi cn m rng th trng hin c v thu ht thm khch hng mi. Hin nay, hng xut khu ca Vit Nam tp trung mt vi th trng quan trng nht th gii, nhng Vit Nam ang phi chu nhng kh khn trn cc th trng ny, nh cc hng ro k thut trong thng mi (TBT) v cc v kin chng ph gi. V th, cn a dng ho th trng gim nhng ri ro nh vy. Tuy nhin, nhiu nh xut khu cn thiu kinh nghim v chuyn mn v cc k nng marketing nh nh gi, xc tin, phn phi V d, hin nay nhiu nh ch bin v xut khu nhn thc tt vic xy dng thng hiu v nhn hiu sn phm cho hi sn Vit Nam, nhng kt qu vn cn hn ch. u t vo nhn lc. Hin nay, hu ht tt c cc nh my ch bin hi sn Vit nam u cn nhng cng nhn lnh ngh v qua o to c k nng v kin thc k thut v v sinh, an ton thc phm p ng cc tiu chun quc t. Ngnh hoc VASEP cn t chc cc hot ng o to. Thit lp cc mi quan h thn thit gia ng dn, nh ch bin v nh xut khu v tng cng vai tr ca VASEP. Nhm tng kh nng cnh tranh trn cc th trng quc t, cc bn lin quan trong ngnh thu sn Vit Nam cn hp tc cht ch, c th thng qua B Thu sn v VASEP. Vai tr ca Hip hi cn c tng cng, v hip hi phc v nhng quyn li thng thng ca thnh vin v c th t nhng mong mun, xut ca h ln chnh ph hoc cc c quan chc nng lin quan n chnh sch v vic thc hin cc quy nh php l. Ngun: da theo bo co ca VASEP

74

Nng sn
Vit Nam thnh cng ng k trong xut khu nng sn k t khi thc hin chnh sch i mi vo cui nhng nm 1980. Do Vit Nam c din tch t ln (330.363 km2), v t ai mu m, nc ny c li th t nhin cho nhng ngnh cn s dng t. Vit Nam tr thnh quc gia hng u th gii i vi mt s mt hng t nhng nm 1990, c bit l go, c ph, ht tiu v ht iu. Kinh t nng thn Vit Nam tng trng nhanh v i ngho gim ng k. T nm 1990, mc tng GDP ngnh nng nghip trung bnh hn 4%/ nm. Do vai tr to ln ca nng nghip trong vic thu ht lao ng, nng nghip lm gim ng k t l i ngho Vit Nam, trong vng mt thp k gim mt na, t gn 60% nm 1992 xung cn 29% nm 2002. Tuy nhin, mc d t c nhng thnh tu y n tng ny, t l cc mt hng nng sn trong tng s hng xut khu ca Vit Nam dn dn gim, nm 1991 chim hn 50% trong tng kim ngch xut khu hng ho ca Vit Nam, hin nay ch cn khong 15%. Xu hng ny vn c th tip din, thm ch vi tc nhanh hn, cng vi gi c nhiu mt hng ch cht gim, hn ch nng lc mt vi mt hng v cnh tranh khc lit hn t cc nh xut khu khc trong khi xut khu cc mt hng ch to v c bit l dch v ang ct cnh. Vi vic m rng sn xut, hng nng sn xut khu ca Vit Nam tng mnh. Cc sn phm nng lm sn ca Vit Nam tng nhanh, t 800 triu USD nm 1991 ln hn 3 t USD nm 2004 mc d c xu hng gim gi xut khu nhng mt hng quan trng. Lm sn, hu ht l g, cng tng mnh ln khong 1 t USD nm 2004. Xt t mt kha cnh no , Vit Nam tr thnh nn nhn t chnh thnh cng ca mt nc xut khu nng sn, lm cho nc ny tha cung v gi c mt s mt hng ch cht thay i theo chu k. Go ng vai tr quan trng nht trong s cc mt hng nng sn ca Vit Nam, c v an ninh lng thc v doanh thu xut khu. Theo s liu thng k ca Vit Nam, nm 2004, gi tr xut khu go khong gn 1 t USD, sau l c ph, cao su, ht iu, rau v hoa qu, ht tiu v ch (Bng 13). Hin nay, Vit Nam l nc xut khu ht tiu ln nht th gii v xut khu c ph ng th hai th gii. Khng ging vi nhng mt hng ny, c xem xt k lng trong bo co ny, mt hng mt ong v hoa cng c mc tng trng xut khu cao, nhng khng c s liu thng mi chnh xc ca Vit Nam. Tuy nhin, cc s liu thng k quc t da trn cc s liu nhp khu do hu ht cc i tc thng mi ca Vit Nam bo co (Bng 14), khng nh t l tng trng cao i vi mt hng mt ong v hoa. i vi mt hng mt ong, Vit Nam chim th phn th gii y n tng l hn 2%. Bng 13. Kim ngch xut khu cc nng sn ch yu ca Vit Nam
Khi lng (nghn tn) 2003 2004 3813 4070 749 936 433 485 84 107 74 60 109 96 Gi tr (triu USD) 2003 2004 721 947 505 616 378 565 284 425 151 170 105 148 60 92

Go C ph Cao su Ht iu Rau v hoa qu Ht tiu Ch

75

Tht ln Lm sn trong : cc sn phm g

12

20

16 633 567

30 1123 1055

Ngun: B Nng nghip (MARD) C hai bn nh gi khc nhau v tim nng xut khu nng sn v cc sn phm qua ch bin : - nh gi tim nng xut khu ca ITC da trn hot ng xut khu hin nay ca Vit Nam v mi trng quc t, v khng quan tm n cc iu kin cung ni a ca Vit Nam do thiu cc d liu so snh. - nh gi tim nng xut khu ca Mard xt n nhiu ch s v yu t khc nhau, bao gm khi lng v gi tr xut khu, th phn, sn lng, u ra, chi ph sn xut, gi xut khu, nhng tht thot sau thu hoch v cng ngh. Ni chung, tim nng xut khu c nh gi l cao i vi cc loi ht (c bit l ht iu); cao su, gia v (c bit l ht tiu); v c ph (Bng 14). Ngc li, ch v rau v hoa qu c tim nng xut khu trung bnh, mc d rau v hoa qu l nhm sn phm rt khng ng nht bao gm nhng loi hng ho c nhng tim nng khc nhau. Tim nng xut khu cc nhm hng khc khng c nh gi chi tit y l cao i vi mt ong; trung bnh i vi g v cc sn phm g; thp i vi cc sn phm t sa, hoa v ay v cc sn phm t ay. Bng 14. Tim nng ca cc mt hng nng sn v thc phm qua ch bin
Tnh ton ca ITC* Gi tr xut khu (triu USD) Tng trng xut khu theo gi tr (%/nm) Tng trng xut khu theo khi lng (%/nm) Ch s tim nng xut khu* nh gi tim nng xut khu nh gi ca MARD***

Th phn th gii (%)

Tim nng xut khu trong di hn

C ph v cc sn phm t c ph Cao su v cc sn phm t cao su Go Ht iu v cc loi ht khc Rau v hoa qu Ht tiu v cc loi gia v khc Ch v cc sn phm t ch G v cc sn phm t g Mt ong v cc sn phm t mt ong Hoa Cc sn phm t sa ay v cc sn phm lm t ay

571 393 318 283 178 105 40

5,78 1,19 4,68 4,24 0,37 4,92 1,52

-5,2 90,6 -17,0 34,4 36,0 -10,2 14,8

10,0 71,3 -2,4 65,8 8,3 24,5 18,9

3,3 3,4 2,5 3,8 2,4 3,3 2,8

Cao** Cao Thp Cao Thp Cao Trung bnh Trung bnh** Trung bnh** Thp** Thp** Thp**

Cao Cao Cao Cao (ht iu) Trung bnh Cao (ht tiu)

138 22 5 4 1

0,21 2,18 0,05 0,06 0,24

22,7 82,9 44,0 13,0

2,6 .. .. .. 11,1

2,8 3,0 2,5 1,2 2,3

.. .. .. .. ..

* Ch s dao ng t 1 (mc thp nht) n 5 (mc cao nht). 76

** Tim nng xut khu ch da trn hot ng xut khu hin ti ca Vit Nam v mi trng quc t. Khng quan tm n cc iu kin cung ni a do thiu d liu so snh. *** Tim nng xut khu do MARD nh gi, xem xt nhiu ch s, yu t khc nhau bao gm khi lng v gi tr xut khu, th phn, u ra, sn lng, chi ph sn xut, gi xut khu, tht thot sau thu hoch v cng ngh. Ngun: D liu ca Comtrade (da trn cc bo co ca cc i tc thng mi ca Vit Nam), do ITC tnh ton. Bo co ca MARD.

77

C ph v cc sn phm t c ph
C ph l mt trong nhng mt hng nng sn xut khu quan trng nht ca Vit Nam. Nm 2001, ngnh c ph thu ht 600.000 lao ng lu di v khong gn 1 triu lao ng bn thi gian, v th gp phn gim i ngho khu vc nng thn. Lnh vc c ph ca Vit Nam lun hng v xut khu, vi lng hng xut khu chim ti 95% sn lng. Sn xut c ph, ch yu l c ph Robusta, tng rt nhanh k t cui nhng nm 1980 v c mt thi k ngn, Vit Nam l quc gia ln trong s cc nc xut khu ca c th gii. Hin nay Vit Nam l nc xut khu ln th hai xt v mt khi lng (sau Brazil vi th phn trn th gii khong 15%) v l nc xut khu ln th ba xt v mt gi tr (sau Brazil v Columbia). Vit Nam l mt nc sn xut v xut khu c ph c kh nng cnh tranh cao do iu kin kh hu v mi trng thun li, chi ph sn xut thp, v sn lng thuc dng ln nht trn th gii. Tuy nhin, c ph Vit Nam vn th hng thp do cc thit b sy kh v ch bin v cng ngh hu thu hoch ngho nn; c ph Vit Nam khng c thng hiu v cc nh xut khu vn cn hn ch v k nng marketing. Do , c ph Vit Nam c gi thp hn so vi mc trung bnh ca th gii. Vit Nam c tim nng nng cao cht lng ca c ph xanh xut khu thng qua u t nghin cu, u t vo cng ngh hu thu hoch, d tr v ch bin, v bng cch chuyn sang sn xut cc loi c ph Arabica l loi c ph c gi cao hn. C nhng la chn khc nh nhng loi c ph ngch nh c ph hu c, nhng s lng cn nh. Ch bin ni a c ph ho tan ang c pht trin. Do Vit Nam c v tr quan trng trn th trng th gii v c nhiu c hi nhm nng cao cht lng trong qu trnh ch bin v hu thu hoch, tim nng xut khu ca ngnh c ph c coi l cao, tuy nhin nhu cu pht trin xut khu ch mc trung bnh. Bng 15. Phn tch SWOT cho c ph v cc sn phm t c ph Vit Nam im mnh im yu Cc iu kin t nhin ph hp cho c ph Thiu h thng ti tiu, lm dng thuc Chi ph sn xut v lao ng thp tr su v phn bn Sn lng cao do t ai mu m Din tch trng c ph qu bnh trng C kinh nghim trong trng c ph Thiu phng tin d tr, dch v Sn xut tp trung gn cng marketing Khong cch vn chuyn trn t lin ngn Thiu qun l ri ro (v d bo him cho nh hng tch cc n phn thu t gi ngi trng c ph) xut khu m ngi nng dn Vit Nam Th trng tng lai, sn giao dch km nhn c pht trin Th phn xut khu ln, c bit l c ph Cc tiu chun Vit Nam cha tng xng Robusta vi cc tiu chun quc t Pht trin xut khu t nhn Khng c thng hiu cho c ph xut khu, v th xut khu qua trung gian C hi Thch thc S phc hi ca th trng th gii S cnh tranh t cc mt hng khc a dng ho th trng xut khu S cnh tranh t cc nc xut khu khc Pht trin k thut ch bin t Din tch trng c ph Robusta qu bnh H tr ca chnh ph pht trin thng trng hiu, xc tin thng mi K hoch pht trin c ph Arabica khng hiu qu Gi xut khu khng n nh Hn hn 78

Hn ch ngun nc Ngun: Cc cuc phng vn thc a, nghin cu ti bn Hin trng v xu hng xut khu Hot ng xut khu c ph ca Vit Nam trong nhng nm qua pht trin ng k. Gi tr xut khu c ph Vit Nam tng gp chn ln t khong 100 triu USD u nhng nm 1990 ln khong 900 triu USD vo nm 2004 (theo s liu c tnh ca MARD). Tuy nhin cc s liu thng k quc t cho thy cc s liu thp hn: khong 571 triu USD vo nm 2003 (TradeMap). Do gi c ph th gii bin ng ln, s pht trin rt khng u. V d, doanh thu xut khu tng nhanh t nm 1991 n nm 1998. Gi tr xut khu gim t nm 1998 mc d tng ng k khi lng xut khu do gi c th trng th gii gim mnh. Doanh thu xut khu mi bt u tng tr li t sau nm 2003. Vit Nam tr thnh nc xut khu ln th hai th gii v khi lng (sau Brazil) v ng th ba th gii v gi tr (sau Brazil v Columbia). i vi c ph Robusta, Vit Nam l nc xut khu ln nht th gii, vi th phn nm 2001 trn 40%. Phn ln c ph xut khu ca Vit Nam l c ph xanh hoc c ph cha rang. Mt hng "c ph, cha rang, lc ht cht cafein" (HS 090111) chim ti hn 550 triu USD nm 2003, chim hn 10% th phn th gii. Ngc li, c ph rang d l lc ht cht cafein (HS 090122) hoc cha lc (HS 090121) ch chim mt phn nh trong cc mt hng xut khu ca Vit Nam, mc d nhng mt hng ny c t l tng trng cao Vit Nam v trn th gii. C ph Vit Nam c xut khu n hn 50 nc trn th gii. Nhng th trng nhp khu chnh ca c ph Vit Nam l Hoa K, Lin minh chu u (c, Vng quc Anh, Php, H Lan, Ty Ban Nha v Italy), Thy S v cc nc chu (Nht Bn, Singapore, Trung Quc, Philippines, Malaysia v Indonesia). Theo cc s liu tnh ton ca ITC, Canada v Nga l nhng th trng m Vit Nam c th xt n vic a dng ho th trng xut khu. Biu 2. Sn xut v xut khu c ph Vit Nam Din tch v sn lng Vit Nam

Ngun: MARD 79

Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Sn xut c ph Vit Nam tng ng k t gia nhng nm 1990, do m rng din tch trng c ph v tng sn lng (tn trn mt ha). Din tch trng c ph Vit Nam ch khong vi chc nghn ha vo u nhng nm 1980, v tng chm n nm 1994 ln khong 150.000 ha, chim khong 1,3% tng din tch trng cc loi cy khc nhau Vit Nam (ICARD, 2002). S tng gi th gii mnh t ngt vo gia nhng nm 1990 khuyn khch ngi trng c ph Vit Nam m rng nhanh chng mt cch khng kim sot din tch trng c ph. V th, din tch trng c ph Vit Nam tng ln khong 560.000 ha vo nm 2000 (chim 4% tng din tch trng cc loi cy Vit Nam), v ng th ba sau hai loi cy lng thc, go (khong 60% tng din tch) v ng (gn 6%). Tng sn lng c ph t 800.000 tn nm 2000, trong khong 95% c xut khu. So vi nm 1980, din tch trng c ph Vit Nam nm 2002 cao gp 23 ln v sn lng c ph cao gp 83 ln. Vit Nam ch yu sn xut c ph Robusta. C mt s loi c ph ht, trong hai loi ph bin nht l c ph Arabica v c ph canephora hay c ph Robusta (Bng 16). C ph ht Arabica chim hn 70% sn lng ca c th gii. C ph ht Robusta c xu hng chu gi thp hn c ph Arabica, chim 90% tng din tch trng c ph Vit Nam (ICARD, 2002). Ngnh c ph Vit Nam rt quan trng trong vic thu ht nhn cng v to thu nhp nng thn. Ngi ta c tnh nm 2001 lnh vc c ph thu ht 600.000 lao ng lu di v khong mt triu lao ng bn thi gian, v th ng gp vo vic gim i ngho khu vc nng thn (Agroviet, 2002). Bng 16. So snh gia c ph ht Arabica v Robusta
C ph ht Arabica C th s dng c ph nguyn cht hoc c pha trn t cafein hn c ph ht Robusta (1-1,5%) S dng nhiu lao ng trong vic trng, thu hoch (thng hi bng tay) v ch bin Chi ph cao hn nhng cng c gi rt cao (l loi c ph c bit) C ph ht Robusta Lun lun s dng c ph c pha trn Nhiu cafein hn c ph ht Arabica (1,5-2%) C th dng my mc thu hoch (Brazil) C mi v cht, ng Chi ph thp hn C kh nng chng li dch bnh

Sn xut c ph ca Vit Nam gp phn vo tnh trng tha cung v gim gi ca th trng c ph th gii. Hin nay, sn xut c ph ca Vit Nam ang trong thi k hn n do nhng thay i ln v gi trn th trng th gii, gim so vi mc cao nht vo nm 1995. Nm 2000, gi c ph ch bng mt phn ba mc gi nm 1998 v khong mt phn nm mc gi nm 1995. S bnh trng din tch trng c ph mt cch khng kim sot c Vit Nam lm cho Vit Nam tr thnh mt nc sn xut c ph ln gp phn vo tnh trng tha cung c ph v gim gi trn th gii. Vi mc gi rt thp, thm ch thp hn c chi ph sn xut, nhiu ngi nng dn khng mun u t nhiu hn v thm ch b trng c ph. Trong chin lc xut khu 2001-2010, chnh ph d on khi lng xut khu n nh mc t 700.000-750.000 tn, v d tnh mc tng trng doanh thu n khong 70% vo nm 2010 so vi nm 2000. Tuy nhin, hn ch vn tha cung v gim gi, chnh ph phi ch ng can thip vo vic gim din tch trng c ph. Do , din tch trng c ph nm 2004 cn khong 500.000 ha, t hn nm 2000 60.000 ha. Nhiu ngi trng c ph chuyn sang trng cc loi hoa mu khc, nh cc loi cy lng thc v ht iu. 80

Vit Nam l mt nc sn xut v xut khu c ph c kh nng cnh tranh cao do iu kin kh hu thun li, chi ph lao ng v sn xut r. Nng sut ca Vit Nam t mc cao nht trn th gii: nm 2004, nng sut c ph trung bnh ca Vit Nam l 1,6 tn/ha (v thm ch mt s vng l 4-5 tn/ha), so vi t 0,30-0.35 tn/ha Brazil, Indonesia v chu Phi, v khong 0,8 tn/ha n . Nng sut cao do t ai mu m. Tuy nhin, c ph Vit Nam c cht lng tng i thp do thit b ch bin v sy kh v cng ngh hu thu hoch km, v d vn cn thnh phn m cao. Bn cnh , cc nh xut khu Vit Nam vn cn hn ch v k nng marketing, v c ph Vit Nam cha c thng hiu. Do , gi c ph Vit Nam thng thp hn mc gi ca th gii. Trong vi nm ti, chnh ph d tnh tp trung vo nng sut v cht lng. Theo FAO, tnh hnh th trng c ph th gii khng phi l l do cho vic m rng din tch trng c ph v iu kin thit b my mc ch bin. V th, cch thc l trng c ph xen k kt hp vi trng c hoc da, nhm t mc tiu thay th nhp khu. Vic trng xen k ny s gim thiu ri ro ca vic ch trng mt loi hoa mu. Gn y, cc nh sn xut c ph tp hp li v tp trung vo ba mc tiu quay vng ca ngnh: tng din tch c ph arabica, nng cao cht lng xut khu v a dng ho cc knh phn phi (Vietnamnet.vn, 24 thng 6 nm 2004). Cc nh sn xut d nh tng din tch c ph arabica m h hy vng s t c gi xut khu cao hn. Tuy nhin, cc chng trnh trng c ph arabica nhiu ni tht bi do nhiu nguyn nhn khc nhau, nh u t khng hiu qu, sn xut nhng vng khng thun li v mt t nhin v qun l km. Lin quan n cc knh phn phi, cc nh xut khu Vit Nam thng bn hng trc tip cho cc nh ch bin c ph, nhng phi thng qua cc tp on thng mi quc t c tr s ti Vit Nam. Nm 2004 chnh ph Vit Nam khai trng sn giao dch cho th trng tng lai nhm thun li ho giao thng gia cc nh xut khu ni a v cc nh nhp khu trn th gii, nhng hiu qu ca sn giao dch ny vn cn hn ch do cc nh xut khu thiu hiu bit v khng c cc quy nh lin quan. Cc tiu chun ca Vit Nam nhm phn loi c ph khng ph hp vi tiu chun quc t, v cc nh nhp khu thng khng chp nhn cc tiu chun ca Vit Nam (Vietnamnet, 23 thng 2 nm 2005). Theo B Cng nghip, khong 40% cc tiu chun thc phm c thit lp t trc nm 1990 c. Vic p dng nhng tiu chun mi c th lm tng chi ph sn xut trong ngn hn, nhng khi lng xut khu ln hn vi gi cho c ph cht lng cao c th b p cc chi ph sn xut cao trong di hn (Agroviet, Bo co c ph, Qu 3 nm 2003). Tnh hnh cu th gii Trong nhng nm gn y th trng c ph ton cu gim cu, tha cung v gi gim xung mc thp. Lnh vc c ph ton cu ang trn suy gim, nhu cu quc t xt v mt gi tr gim 6,6% mi nm t nm 1999 n nm 2003, trong khi tng nh v mt khi lng khong 3,7% mi nm. Nm 2003, kim ngch nhp khu ca c th gii khong 10 t USD, trong nm th trng ln nht l Hoa K (20% tng kim ngch nhp khu), c, Php, Nht Bn v Italy. Mc d gi c phc hi so vi mc thp k lc ca nm 2001, vn cn nhng p lc gim gi do tnh trng tha cung ca th gii c d on vn tip din (EIU, 2005). 81

Theo nhng nghin cu gn y, c s tng ng k v gi c ph trn th trng th gii trong thi gian t nm 2004 n nm 2005 (Biu 3). Mc d c ph cht lng cao thng c tr gi cao hn nhiu so vi c ph ht Robusta, nhng gi ca c ph Robusta n nh trong nm 2005, mt phn do nhng v hn hn Vit Nam. Biu 3. Gi c ph trung bnh theo thng ca ICO

Ngun: T chc c ph quc t (www.ico.org). Ngi ta d tnh rng nhu cu quc t i vi c ph s vn gi mc thp, c bit trn th trng chu u bo ho (mt phn do s tng gi c ph bn l nhng th trng ny), mt tnh hung ch c th b li bng cch tng trng nhng th trng mi, nh cc nc mi cng nghip ho Chu . Mt nghin cu ca Ngn hng th gii cho thy th trng c ph ton cu tri qua nhng thay i v mt cu trc, lin quan n c mt cung, tr nn tp trung hn, v mt cu, tng nhu cu i vi c ph khc bit ho v cao cp (Hp 7). Ni chung, mc thu quan trong lnh vc c ph thp v cc iu kin thm nhp th trng ca Vit Nam thun li. Trong ngnh ny, th trng ring ln nht, Hoa K, cho php hu ht cc nc xut khu c t do thm nhp, nn Vit Nam khng c li th. Nht Bn, mt th trng quan trng khc, Vit Nam c c u tin hn mt cht. i vi sn phm quan trng nht ca Vit Nam "c ph, cha rang, cha lc ht cht cafein" (HS 090111), Vit Nam cng nh hu ht cc nc xut khu c t do thm nhp nhng th trng ln nht. Tuy nhin Thy S, Vit Nam phi chu s phn bit i x nng n (chu mc thu 29%, ngc li hu ht cc nc khc c hng thu 11% v mt s nc c min thu). Hp 7. Nhng thay i m hnh cung v cu ton cu i vi mt hng c ph Theo Ngn hng th gii, ngoi tnh trng tha cung, c hai kiu thay i m hnh trong tnh hnh hin ti. - S thay i v cu trc cung t nhin, c th l tng ln c v cht lng v s lng ca c ph Brazil v Vit Nam. Do , cung ton cu tr nn tp trung hn. 82

- S thay i v cu trc cu, bao gm vic tng cu i vi nhng sn phm khc bit ho v cao cp, cng ngh mi cho php linh hot hn trong vic pha trn c ph, v nhng thay i v mt ngun gc a l nh hng n hnh dng ca cc loi sn phm c ph khc nhau. Nhng thay i m hnh trn cc th trng tiu dng v thay i v hnh thc rang xay c ph xut hin cc nc nhp khu, v nhng thay i ny nh hng ln n cc nc sn xut. - Cu nhng nc nhp khu chnh tng chm. - Nhng th trng mi ni ln v tng trng nhanh, chu s chi phi ca c ph gi r di dng c ph ho tan. - Cc knh phn phi mi c c nhng th trng khc bit ho v cht lng cao hn ang ni ln nhanh chng nhiu nc. - Nhng ngi rang xay c ph tng vic s dng c ph t nhin v Robusta qua ch bin, nh lm mt v cht ca c ph. - Nhng ngi rang xay c ph quen vi vic ngun hng t i, nhng iu ny lm tng nhu cu cho nhng ngi cung cp, to thun li cho nhng cng ty thng mi ln nht. iu ny dn n vic tp trung chui cung cp trong tay s t thng gia ln. - Nhng ngi rang xay tr nn linh hot hn v sn sng n nhn nhng thay i trong ngn hn gia cc loi c ph nhm tn dng li th gi r hn. - Vic tp trung nhng ngi rang xay c ph, c bit trong thi k tha cung, minh ho cho thc t l cc th trng tiu dng c ph khc xa vi m hnh hiu qu kinh t trn sch v vi cc th trng ngy cng minh bch v khng c cc ro cn chi ph cao (Lindsey 2003). Thay vo , nhng phn ng v gi c c th chm v cch xa nhng thay i c th nhn thy c cc s kin thng mi. V d, gi bn l gim phn nh nhng thay i v gi c ph xanh trn cc th trng th gii mc d, nh theo mt bo co ca chnh ph H Lan Trong chui cung cp tnh n cc nc xut x, khng c bng chng no cho thy c hot ng tho thun ca ngnh rang xay c ph (RIAS 2002). Ngun: Ngn hng th gii, Cc th trng c ph: Nhng thay i v m hnh trong cung v cu th gii, Tho lun v s pht trin nng nghip v nng thn s 3, 2004.

83

Cao su v cc sn phm t cao su

Vit Nam l mt trong nm nc xut khu hng u cao su t nhin trn th gii. Cao su, trong 90% c xut khu, tr thnh mt trong nhng mt hng nng sn xut khu quan trng nht ca Vit Nam. Mc d cao su xut hin Vit Nam t cui th k 19, vic sn xut v xut khu vn cha ct cnh cho n nhng nm 1990 do tng nhanh din tch trng cao su v nng sut tng ln. Xut khu cao su Vit Nam t gn 600 triu USD nm 2004, trong Trung Quc l th trng ln ca Vit Nam, mua khong mt na sn phm c sn xut ra. Hin nay Vit Nam xut khu mt lng nh cao su qua x l c gi tr cao hn. Vi nhng tham vng m rng din tch sn xut cao su, c th sn xut v xut khu s pht trin. Mc d c nng sut thp v cng ngh lc hu, Vit Nam vn c chi ph hiu qu so vi cc i th cnh tranh trong khu vc. Gn y hot ng sn xut ca ngnh ny rt tt, tng ng k c v s lng v gi tr. V mc d gi cao su gim, nm 2003 cu chu v Hoa K tng y gi ln cao hn. Trong tng lai gn c th iu ny s dn n ngun thu xut khu cao hn, c bit khi cu mt hng cao su tng v chi ph cho nhng mt hng t du tng lm cho tim nng xut khu ca ngnh ny cao. Trong iu kin bin ng gi cao su t nhin, v hin ti Vit Nam cha a dng ho, s pht trin xut khu nn tp trung vo vic tng nng sut cao su t nhin v xc nh nhng trin vng trong sn xut cng nghip. Trong ngnh cao su, nhng n lc nn tp trung vo vic tng nng sut, ng dng cng ngh x l, tng sn lng nhng loi cao su c nhu cu cao (nh SVR 10 hoc SVR 20), v pht trin thng hiu cao su "Vit Nam". Chin lc cho sn phm cao su cha r rng. Xut khu sn phm cao su cha cao, v Vit Nam vn cn l mt nc ch yu nhp khu hu ht cc danh mc hng ho. Mc d cc sn phm t cao su c tim nng xut khu, nhng nhng sn phm ny c th tip tc l ngnh xut khu b tri buc th hai hoc th ba, v s tip tc phi chu s cnh tranh c m cao su t ngnh cao su t nhin hng v ni a. Nhng c hi trong ngnh sn xut s cn phi c la chn k cng. Bng 17. Phn tch SWOT i vi cao su im mnh im yu iu kin t nhin ph hp cho vic trng Sn xut cha c a dng ho mt cch cao su ph hp v tp trung vo cao su t nhin, Cc vng sn xut cao su tp trung cha qua x l hu nh khng c gi tr gia Chi ph sn xut thp tng Cng ngh km pht trin Nng sut thp Qun l yu km v k nng marketing km trong cc nng trng quc doanh Quy trnh x l km Cy cao su trng nhiu vng qu gi C hi Thch thc Pht trin cng nghip sm lp ni a Ri ro v thm ho t nhin cao nhng Phc hi cu th gii, c bit trong khu vng trng cao su (nh min Trung Vit vc Nam) Gn vi cc th trng ln, nh Trung S cnh tranh mnh m t cc nc trong Quc khu vc Tng sn xut ni a (nhiu nng dn Hn ch v ngun nc v ngun t ang chuyn t c ph sang cao su do gi c ph thp) 84

Gi u vo ca cao su tng hp cao Sn xut mi i vo hot ng Ngun: Cc cuc phng vn thc a, nghin cu ti bn Hin trng v xu hng xut khu Mc tng trng xut khu ca Vit Nam c bit tt cho cao su v cc sn phm t cao su. Mc d chim th phn khim tn trn th trng th gii, Vit Nam vn l mt nc ch yu xut khu vi t l tng trng y n tng t nm 1999 n nm 2003: mc tng trng cao k lc, 90%/nm v gi tr v 70%/nm v khi lng; n nm 2003 xut khu ca Vit Nam thu v gn 400 triu USD (TradeMap). Theo cc s liu thng k ca Vit Nam, xut khu cao su ca Vit Nam t gn 600 triu USD nm 2004, hoc cao hn trn 100 triu USD so vi nm 2003. Vit Nam l mt nc xut khu cao su t nhin hng u th gii, nhng nc ny hu nh khng xut khu nhng mt hng cao su qua x l c gi tr cao hn. Theo T chc cao su quc t, hin nay Vit Nam l nc xut khu cao su th 4 trn th gii sau Thi Lan, Indonesia v Malaysia. Nm 2004, Vit Nam c ngh gia nhp nhm cc nc xut khu cao su, The Rubber Fund, c thnh lp bi ba quc gia trn nhm n nh gi cao su trn th trng th gii (Vietnam News, 19 thng 3 nm 2004). Tuy nhin, xut khu ca Vit Nam tp trung ch yu vo cc sn phm cao su t nhin cha c x l, vi gn 60% mt hng xut khu trong ngnh ny l cao su t nhin dnh chun v k thut (TSNR) v cao su t nhin dng nguyn thu. Vit Nam xut khu cao su n hn 40 nc trn th gii, c bit l Trung Quc, vn l nc nhp khu ln nht (khong 40-50% tng kim ngch xut khu), tip theo l Singapore, Hn Quc, i Loan, c, Hoa K v Nht Bn. Vit Nam c th a dng ho th trng xut khu sang cc nc thnh vin EU nh Php v Cng ho Sc. Mc d gn y gi cao su tng, nhng Vit Nam vn phi chu gi xut khu thp so vi cc i th cnh tranh. iu ny c th do Vit Nam chuyn xut khu cao su 3L (phn loi cao su tiu chun Vit Nam) cha c x l, phn ln c xut khu sang Trung Quc sn xut sm lp cht lng thp. Bn cnh vic thiu a dng ho sn phm, cao su ca Vit Nam hu nh khng c thng hiu "Vit Nam" trn th trng. Mc d c nhu cu i vi nhiu loi cao su t nhin, nh SVR 10 v SVR 20, nhng Vit Nam khng th p ng dc cc yu cu v nhiu l do khc nhau. y cng l cu hi ln t ra cho cc cng ty x l cao su v xut khu.

85

Biu 4. Sn xut v xut khu cao su Vit Nam Din tch v sn lng

Ngun: MARD v GSO. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Sn lng v din tch trng cao su u ang tng ln. T u nm 1990, din tch sn xut cao su tng ng k. Trong giai on t 1999 n 2004, din tch trng cao su tng trung bnh hn 5%/nm v sn lng tng 15%/nm. Nng sut cao su t nhin thp nhng chi ph c kh nng cnh tranh. Mc d din tch trng cao su v nng sut u tng ln, Vit Nam vn km xa cc i th cnh tranh trong khu vc v mt nng sut (Hp 8). Theo s liu c tnh ca FAO v MARD, nng sut cao su Vit Nam, khong 800kg/ha vn thp hn nhiu so vi cc i th cnh tranh trong khu vc nh Thi Lan (1.807kg/ha), v thp hn mc trung bnh ca th gii l 1.067kg/ha. iu ny ch yu do cy cao su gi, ch yu l nhng loi cy cho nng sut thp, v s pht trin cao su tp trung nhng vng cha ph hp. Vi mt s loi cy trng mi, nng sut c th s tng theo thi gian khi cy trng thnh. Mc d nng sut thp, do chi ph lao ng r v trng hiu qu, chi ph sn xut cao su t nhin Vit Nam ch bng khong 60% so vi Malaysia v 70% so vi Indonesia v Thi Lan (Son, 2000). iu ny cho thy Vit Nam c li th ln v chi ph trong sn xut cao su t nhin. Nhng ngnh khc trong phm vi cc sn phm t cao su nn c phn tch k hn c c hi. Trong phm vi nhng ngnh ln c ngnh sn xut cao su c x l bng lu hunh, sn xut vng v ming m cao su. Mc d nhng ngnh ny ln v ang tng trng v mt gi tr, nhng cng ang gim dn gi tr n v, v th h khng th c c nhng c hi trc mt a dng ho. V Vit Nam l mt nc ch yu nhp khu nhiu mt hng thuc ngnh ny, bt k sn phm no sn xut ra s c u tin cho th trng ni a hn l cho xut khu. Trn thc t, cc cng ty x l cao su ni a bt u ku ca v tnh trng thiu nguyn liu th. V hu ht cc cng ty nh nc u t vo vic tng nng sut, h xut nh thu xut khu hoc thm ch cm xut khu m cao su kh tng cung. Cn ch rng sm lp cao su, mt sn phm c lin quan khc, khng thuc ngnh ny, m c coi l thuc ngnh t.

86

Hp 8. S gia tng nng sut cao su Cao su d dng pht trin trong iu kin a hnh i ni v c trng thnh cng cc vng b ph rng, dn n tng cng s dng t v gim si mn, tng ph sa (tng nhng khong cht tt, ph sa, cho lng sui, sng v h) v ngn l. Nng sut tng ng k nhiu nc chu thng qua a dng ho hoa mu (bao gm c cc loi cy c c cht lng cao hn) v nhng sng ch trong thc tin nng hc, bao gm cc bin php khai khn (nh gim khai thc, kt hp vi khuyn khch s dng ho cht t nng sut kh quan), k thut co m v nguyn liu tin tin (nhm rt ngn thi k cha trng thnh) v nhng sng ch khc nh trng mt cao. Ngun : FAO (1999) Tnh hnh cu th gii T nm 1999 n nm 2003 kim ngch nhp khu ca th gii tng mnh, trung bnh gn 8% mi nm v gi tr v 6,2% v khi lng. Cao su v cc sn phm t cao su chim khong 35 t USD nm 2003. Chim 15% th trng th gii, Hoa K l nc nhp khu hng u trong lnh vc ny, sau l c, Trung Quc, Php v Canada. Th trng ny c bit nng ng, tng trng mc 15%, ng th 3 trong s 4 sn phm chnh ca Vit Nam. Trin vng v cu cao su t nhin trong ngn hn rt tt. S phc hi kinh t v cng nghip trong khu vc c th lm tng cu t v do cng tng cu v sm lp cao su, sn phm hng u ca cao su xut khu. S tng gi du th cng lm tng gi cao su phn trn, mt du hiu tt v vic tng cu cao su t nhin. i vi cao su, Vit Nam c t do thm nhp th trng v thng c hng mc thu thp hoc thu tng ng cc i th cnh tranh. i vi sn phm ln th hai, Vit Nam phi chu mc thu phn bit i x trn th trng i Loan, ngc li hu ht cc i th cnh tranh c min thu trn th trng ny. Chin lc ca chnh ph Vit Nam c k hoch m rng sn xut cao su. Din tch sn xut cao su c th tng t khong 400.000 ha ln khong 700.000 ha tnh n nm 2010 trong khong 40% l cc nng trng quc doanh. Trong Chin lc ca chnh ph cho giai on 2001-2010, xut khu cao su hy vng s tng ng k ln khong 500.000 tn tnh n nm 2010, vi gi tr xut khu c tnh t 500 triu USD.

87

Go
Go ng vai tr quan trng nht trong cc mt hng nng sn Vit Nam, v an ninh lng thc, lao ng v tin cng nng thn, cc ngun thu t xut khu. La go c trng trn 1/2 din tch t nng nghip v s dng gn 80% lao ng nng thn. Go ch yu l lng thc ti th trng trong nc, nhng c ti 4 triu tn, tng ng khong 25% tng sn lng c xut khu nm 2004, mang li gn 1 t la Hoa K, a go tr thnh mt trong nhng mt hng mang li ngun thu ln nht cho Vit Nam, sau du m, hng may mc, dt may v da giy. S quan tm trc y ca chnh ph i vi an ninh lng thc, t tp trung vo go, gim i do Vit Nam v c bn m bo an ninh lng thc cho c quc gia: tiu dng go trong nc kh cao chim hn 75% tng sn lng. V vy, tng cng a dng ha t nng nghip v cc c ch th trng tr thnh nguyn tc nh hng chnh sch hin nay. Tuy nhin, cp vng, tnh, huyn, c bit l khu vc min ni v xa xi, vn m bo an ninh lng thc vn cha c gii quyt v vn cn ti cc chnh sch h tr. Chin lc ca chnh ph khng cp ti bc pht trin ni bt no trong xut khu go ca Vit Nam thi k nhng nm 2000, v t ra mc xut khu hng nm l 4,5 triu tn. Ngnh sn xut go s cn tp trung pht trin thm nhiu ging mi v nng cao cht lng, tuy nhin, tim nng xut khu vn b coi l thp. Bng 18. Phn tch SWOT im mnh iu kin t nhin thch hp cho vic trng la go Lao ng nng thn di do Chi ph sn xut thp ti khu vc ng bng sng Mekong Sn lng cao Kinh nghim trng la lu i Cc chnh sch u tin ca Chnh ph im yu Nhy cm vi thin tai (hn hn, bo) Ph thuc nhiu vo ging t Trung Quc t canh tc nh l Tn tht sau thu hoch ln Kho cha v cc c s vt cht khc (xp hng, cng) ngho nn, khin cho ph giao dch cao Khng c cc chnh sch bnh n gi Knh marketing hot ng khng hiu qu Nh xut khu khng tip cn c vi cc ngun tn dng vo ma thu hoch cao im Go xut khu khng c thng hiu T l go xut trc tip thp C hi Thch thc Cc ging mi Thin tai (hn hn, bo) Cc phng php trng mi Cnh tranh t cc nh xut khu khc, c M rng th trng do hi nhp kinh t bit t Thi Lan, Trung Quc v n Cc u tin ca Chnh ph trong vic u t Cnh tranh t cc nh xut khu tim nng ci tin cng ngh, ging, nghin cu nh Campuchia v Myanmar Cc u tin ca Chnh ph trong vic pht Cnh tranh t nhng cy trng sinh li nhiu trin k thut x l sau thu hoch v ch hn bin, cc dch v marketing. Gi u vo tng Sn lng ang t mc trn, do cn t kh nng tng thm Li nhun cho ngi nng dn gim Ngun: phng vn thc a, nghin cu ti bn 88

Hin trng v xu hng xut khu n nay, go l cy trng quan trng nht ca Vit Nam v mt an ninh lng thc, lao ng v tin cng nng thn, cc ngun thu t xut khu. La go c trng trn 1/2 din tch t nng nghip v s dng gn 80% lao ng nng thn, v theo s liu thng k ca Vit Nam, xut khu go ln ti 1 t la Hoa K nm 2004, nm 2003 l 720 triu. Tuy nhin, theo cc ngun d liu khc (TradeMap), xut khu ca Vit Nam nm 2003 ch vo khong 320 triu la Hoa K, chim gn 5% xut khu ca th gii. Vit Nam t tc c v mt hng go t nm 1989, v tr thnh nh xut khu go ln th 2 trn th gii sau Thi Lan. Trc nm 1989, Vit Nam vn l nc nhp khu go, lng nhp nm 1985 ln ti 300 000 tn. Nm 1987-1988, Vit Nam thm ch phi yu cu s h tr t nc ngoi p ng nhu cu vt qu sn lng trong nc. Chnh ph a ra Ngh quyt 10 nm 1988, khuyn khch cc nh sn xut, h tr cc h nng dn sn xut v m rng din tch trng la. Ch mt nm sau, Vit Nam xut khu hn 1 triu tn la, sau tng n nh. T nm 1989 n nm 2004, Vit Nam xut khu hn 40 triu tn go ti hn 30 quc gia (ch yu l cc th trng Chu ), vi gi tr gn 10 t la Hoa K. Mc tng lng go xut khu trung bnh vo khong 11%/nm v hn 8%/nm v mt gi tr trong cng k. Vit Nam xut khu ch yu sang cc nc Chu v Chu Phi. Indonesia nhp gn lng go ca Vit Nam, Philipin v Cuba cng l nhng nh nhp khu ln, tip theo l Malaysia, Senegal v Tanzania (s liu t TradeMap). C hi a dng ha th trng cng c ti Nht Bn, Trung Quc, Australia v New Zealand. Gn y, sn lng v li nhun t xut khu ca Vit Nam gim ng k do nhu cu v gi c trn th gii st gim. V mt gi tr, xut khu gim 17% /nm t nm 1999 ti nm 2003. Do nhu cu th gii c d bo s tng chm v Vit Nam cng ang chim u th, vic d bo tnh hnh tng trng cng b hn ch. Biu 5. Sn xut v xut khu go Vit Nam Din tch v sn lng Xut khu

Ngun: Sn xut Tng cc thng k, Xut khu B NN&PTNT Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a T u nhng nm 80, sn xut la go ca Vit Nam pht trin nhanh chng nh cc chnh sch ci cch ca Chnh ph. Sn lng go tng ng k khi chnh ph ban hnh Ngh quyt 89

10 thng 1 nm 1981, y chnh l bc u tin trong vic h tr sn xut, xc tin thng mi v xut khu mt hng go Vit Nam. Chnh sch cm chuyn mc ch s dng din tch trng la nc ca Chnh ph linh hot hn t nm 2001, v hin nay mt s khu t trng la cho sn lng thp c cho php s dng vo sn xut nhng sn phm mang li nhiu li nhun hn nh tri cy v ng sn. Trong vng 3 nm, hn 300 000 hecta trng la c chuyn sang nui tm v trng tri cy. Sn lng la Vit Nam cao so vi mt bng quc t nh c trng nhiu, nhng mc thit hi sau thu hoch vn cao. Sn lng go bnh qun tng khong 3,6%/nm trong giai on t nm 1980 n nm 2004 (GSO). Nm 2004, sn lng trung bnh c tnh hn 4,6tn/ha, gp hn 2 ln so vi mc 2 tn/ha nm 1980, nh cc nhn t nh chnh sch phn phi t, khuyn khch sn xut, tng u t vo c s h tng v p dng cng ngh mi. Trc cuc khng hong Chu , Vit Nam tng c coi l nc c chi ph sn xut thp nht th gii do c mc tin cng thp, sn xut 1 tn la vi chi ph ch bng hn na ca Thi Lan, tuy nhin, li th v chi ph ny gim cng vi s st gim ca hu ht cc ng tin Chu . Mc d sn lng cao nhng mc thit hi sau thu hoch vn cao do k thut thu hoch lc hu, phng tin vn ti ngho nn, c s vt cht yu km: thit hi chim ti 10-12% thu hoch. Mc d Vit Nam l nc sn xut go c sc cnh tranh nhng hin nay go xut khu ang c cht lng thp so vi quc t d c du hiu ci tin. Gi xut khu go ca Vit Nam thp hn so vi go t Hoa K v Thi Lan nhng khong cch v gi gim trong nhng nm gn y, cho thy s ci tin v cht lng. Nhu cu trong nc trong nhng nm gn y a dng hn, i hi cc ging mi c cht lng cao hn, c bit H Ni, Tp. HCM, v cc thnh ph ln khc. Mt s loi go nh Tm Thm, Bc Thm, Nng Thm, Hi Hu hay go hu c c c cc th trng tim nng khng ch trong nc m cn cho c xut khu. C mt s tr ngi tng cht lng, sn lng v nng sut mt go. Cc vn chnh ca nh sn xut go l tnh bin ng cao ca thin nhin v quy m t trng nh, gy nh hng tiu cc ti nng sut, chi ph sn xut v li nhun khin cho mt s nng dn b cng vic ca mnh v c gng tm vic thnh ph. Kt qu l Chnh ph phi h tr thng nht li t ai nhm lm tng hiu qu t trng la v quy m t canh tc. Cc u vo nh ging, phn bn v thuc tr su rt tn km hoc c cht lng km. Hn na, ngi trng la cng gp kh khn c nhng loi ht ging c cht lng, v phi t sn xut ch yu cc loi ht ging. Nng dn mt s vng, c bit l min ni pha Bc, nhp khu ht ging t Trung Quc, tuy nhin, ngun cung khng n nh. Nn u t hn cho ging la v tham gia vo cc vin nghin cu gp phn gii quyt vn ny. Mt tr ngi khc chnh l gi ca cc u vo khc nh phn bn, thuc tr su tng nhanh v cao, khin cho chi ph u vo tng ng k. Mi y Chnh ph a ra cc chnh sch v tr gi nhp khu cc ging la lai, bnh n gi phn bn v gim chi ph thy li. Tnh hnh cu th gii Go l ng cc c sn xut nhiu th hai trn th gii, nhng ch khong 6% c bun bn. T nm 1999 n nm 2003, th trng th gii i vi mt hng go gim mnh. V mt gi tr, lng trao i gim gn 5% mi nm v 0,4% v s lng. n nm 2003, tng gi tr nhp khu l hn 6 t la Hoa K. Th trng th gii khng tp trung lm do Rp Saudi (gn 6% th trng th gii) nhp khu nhiu nht, thng qua Brazil, Indonesia, Anh, Php v mt s quc gia khc cng chim t l tng ng trn th trng th gii. p lc i vi gi 90

c c phn nh s gim st ca th trng v gi tr nhanh hn v s lng nm 2003, c th c nhn thy mt cch ton din bi hu ht cc nh nhp khu khu. p lc gim dn i vi gi c nh bt trong nm 2004 v ang c nhng d bo v chiu hng tng ln. Sn lng la go ph thuc vo tnh hnh thi tit thun li v phn ln cc nc sn xut trc tin l p ng nhu cu trong nc. Theo UNCTAD (2005), gi go quc t rt bin ng: nu thu hoch tt v ngun tr ln, nhu cu nhp khu gim; ngc li, thu hoch t v/hoc ngun tr nh c chiu hng lm tng nhu cu, gy ra p lc i vi gi c. Thi Lan l nh xut khu hng u (khong 40% ngun cung th gii) v Go Thi trng, t l ht v 5% thng c s dng nh mt du hiu v s bin ng ca gi c th gii. EIU (2005) d on trong nm ti mc d nhu cu th gii s khng tng lm v s cnh tranh i vi go Thi Lan vn cn yu cng nh ngun tr cc nc xut khu thp nn gi c vn c xu hng tng. Cc iu kin ra nhp th trng i vi cc nh xut kh Vit Nam cn thiu do thu quan cao v c s phn bit i x . Nhn chung y l ngnh sn xut c bo h rt cao, tuy Nht Bn, Vit Nam cng c hng cc mc thu quan u i.

Ht iu v cc loi ht khc
Xut khu ht ca Vit Nam nhng nm va qua rt n tng, c bit l ht iu, sn phm xut khu ch yu trong cc loi ht, sau l lc. Vit Nam xut khu hn 100,000 tn ht iu nm 2004, mang li 430 triu la Hoa K, a ht iu tr thnh mt trong nhng mt hng nng sn xut khu quan trng nht ca Vit Nam sau go, c ph v cao su Xut khu ht iu ca Vit Nam trong vng 5 nm qua tng nhanh, ginh c th phn t cc i th cnh tranh ch yu l n v Brazil. Trong nhng nm qua, Vit Nam ci thin nng lc ch bin v do chuyn t xut khu iu th sang sn phm ch bin. Vi 25% th phn th gii, Vit Nam to lp cho mnh v tr ng u trn th gii: tr thnh nc xut khu iu ht ln th hai th gii sau n , ng trc Brazil. Do lng sn xut iu th trong nc khng , Vit Nam ang phi nhp ch bin v xut khu. Chnh ph u t nhiu vo ch bin do nhu cu v iu th ca ngnh ny ang ln hn sc cung trong nc. Tim nng tng xut khu ln tuy vn ph thuc vo vic gi c tng cng nh tnh hnh sn xut trong nc. c cc k hoch m rng t trng iu, nhng ti k thu hoch cn ti 4, 5 nm na nn cha th tin liu s la chn gii php ngn hn no cho tnh hnh cung trong nc. Tp trung cho pht trin xut khu s cn ti lm tng nguyn liu th; ci tin cht lng ht ch bin, pht trin lu di sn phm tiu dng ng gi cng nh a dng ha cng dng, v d nh i vi thc phm ch bin. Bng 19. Phn tch SWOT im mnh t ai tng trng trt c sn Lao ng nng thn di do Cc nh my ch bin c cng sut cao Cc hip hi kinh doanh hot ng hiu qu im yu Thiu ht iu th cho ch bin Sn lng thp do cht lng thp v nhiu mt v canh tc dn tri Cc h gia nh ch bin nh v lc hu C s vt cht lu kho, dch v marketing, cng tc xc tin thng mi km pht trin H thng thng tin thiu 91

Khng c thng hiu C hi Thch thc Nhu cu trn th trng trong nc v th Thin tai (hn hn, l lt, bnh dch) gii tng mnh Cc nh my ch bin c m rng thi Gi c trn th trng th gii gn y tng qu cao Gi c khng n nh Cc quc gia cnh tranh gim sn lng Cnh tranh mnh m t cc nh xut khu t Canh tc theo chiu su c th lm tng sn Chu , Chu Phi v Nam Hoa K lng

Ngun: Phng vn ti c s, nghin cu ti vn phng Hin trng v xu hng xut khu Xut khu ht ca Vit Nam nhng nm qua rt ng ch . Vit Nam nm gi hn 4% th trng ht ton cu. Trong vng 5 nm, xut khu tng trng lnh mnh mc hn 30% mi nm v gi tr, v nhanh hn 2 ln v s lng. Cc th trng ln nht l ti Hoa K, vi 15% th phn, tip theo l H Lan, Australia, Anh v Canada. Cho ti nay, ht iu l sn phm xut khu chnh trong cc loi ht, chim khong 85% lng ht xut khu nm 2003, tip theo l lc v qu da (Bng 20). C ht iu v lc hu nh c xut khu dng nhn, cn loi nguyn v ch chim s t. Xut khu nhn iu ca Vit Nam chim hn ca th gii: Vit Nam tr thnh nh xut khu nhn iu ln th 2 th gii ch sau n v trc Brazil. Vit Nam cng xut khu cc loi ht khc, gm c hnh nhn v h trn, d ch vi s lng nh. Tuy nhin, hnh nhn v h trn khng ch l 2 loi ht c nhp ch yu trn th gii m cn thuc nhm hng c t l xut khu tng cao nht t nm 1999 n nm 2003 c v s lng v gi tr. Chng c khuyn ngh c th tr thnh cc mt hng xut khu a dng ha ca Vit Nam. u nhng nm 90, ngnh xut khu ht iu pht trin nhanh chng v t nm 1999 tng trng mnh m tr li. Theo con s ca Tng cc thng k, xut khu ht iu ca Vit Nam tng mnh t nm 1999 n nm 2004, c v s lng (t 16,600 tn ln hn 100,000 tn) v gi tr (t cha y 100 triu ln 400 triu la Hoa K). Xut khu hin ti cao hn d on trong chin lc xut khu cho nm 2010 ca chnh ph (80,000 tn 400 triu la Hoa K). Hoa K vn l th trng xut khu ht iu ln nht ca Vit Nam, tip theo l Trung Quc, Australia v H Lan nhng cc nh xut khu ca Vit Nam cng vn ti cc th trng mi, bao gm, Nga v New Zealand.

92

Biu 6. Sn xut v xut khu ht iu Vit Nam Din tch v sn lng Xut khu

Ngun: B NN&PTNT

93

Bng 20. Xut khu v nhp khu ht ca Vit Nam nm 2003 Sn phm (M HS) Xut khu ca Vit Nam Gi tr Gi tr S (1000 la tng lng Hoa K tng 236.971 40 62 4 -34 9 31 63 -14 5 -6 .. .. .. .. .. .. 10 -24 10 40 180 -3 21 -1 .. .. .. .. .. .. Nhp khu ca th gii Gi tr Gi tr S (1000 la tng lng Hoa K tng 889.809 -1 11 833.540 893.869 475.241 75.104 624.011 143.948 326.005 100.118 326.761 156.875 1.045.118 1.301.126 240.751 50.916 0 -4 5 3 7 4 3 17 11 -1 18 10 4 11 2 2 10 .. 9 6 19 25 41 32 17 10 2 16 Th phn ca Vit Nam 26.6% 3.2% 2.7% 0.9% 5.6% 0.5% 1.1% 0.4% 0.4% 0.0 % 0.0 % 0.0 % 0.0 % 0.0 % 0.0 %

Nhn iu ti hoc kh, bc v (080132) Lc nhn, gi 26.323 hoc nguyn (120220) Da kh (080111) 5.149 Lc, bc sn hoc bo qun (tm ng) (200811) Da ti, tch v hoc lt v (080119) Ht khc (080290) Lc nguyn v , cha rang hay nu chn (120210) iu ti hoc kh, nguyn v (080131) Hn hp ht hoc tri cy sy kh (081350) Qu c ch ti hoc kh, tch v v lt v (080232) Qu c ch ti hoc kh, nguyn v (080231) H trn ti hoc kh (080250) Hnh nhn ti hoc kh, tch v v lt v (080212) Ht d ti hoc kh (080240) Qu ph hoc ht ph ti hoc kh (Corylus spp), nguyn v (080221) Qu ph hoc ht ph ti hoc kh, tch v v lt v (080221) 4.496 4.187 2.912 1.648 1.200 380 132 54 36 3 2 2

..

..

595.844

-4

0.0 %

94

Hnh nhn ti hoc kh nguyn v (080211) Ht vang kh hoc ti, tch v (080122) Ht vang kh hoc ti, nguyn v (080121)

0 0 0

.. .. ..

.. .. ..

109.688 61.663 11.779

7 4 -12

8 11 -8

0.0 % 0.0 % 0.0 %

Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Din tch trng iu tng nhanh t khi thc hin i Mi, t 30,000 ha vo cui nhng nm 80, 195,000 ha nm 1996 ln hn 282,000 ha nm 2004. Bt chp cc vn v hn hn cui nhng nm 90, sn lng ht iu Vit Nam vn t hn 200,000 tn nm 2004, so vi mc 70,000 tn nm 1999. Trong nhng nm qua Vit Nam ci thin nng lc ch bin v do chuyn t xut khu iu th sang sn phm ch bin. Ngnh ch bin pht trin nhanh, cng vi vic sn lng tng: nm 1986 mi ch c 6 nh my ch bin, th hin nay c khong 100 nh my, trong c rt nhiu cng ty nh nc. D n lc tng thm din tch trng iu nhng sn lng trong nc vn thp hn nng lc xut khu, v nm 2003 Vit Nam nhp hn 20,000 tn ch bin, ch yu t Indonesia, ngoi ra cng nhp t Philippines v cc nc Chu Phi. K hoch nng nghip tng th mong mun tng din tch trng iu ln 1/3 trong 5 nm tng ng 500,000 ha, v d kin s c nhiu khon u t ln nhm tng kh nng ch bin ln 700,000 tn iu th, tng ng 75% vo nm 2010. Ht iu l loi hoa mu quan trng, c bit i vi nhng b phn dn s ngho hn ti mt s vng trong nc. Ht iu mang gi tr cao nn s pht trin ca ht iu Vit Nam l do c li nhun cao hn nhiu loi hoa mu khc. Mt c tnh (da trn mt ch s c gi l ch s chi ph ti nguyn trong nc DRC) cho rng nm 1999, ch cn 20 ng chi ph ti nguyn to ra 100 ng li nhun thng qua xut khu. Vit Nam c cc iu kin thun li v t ai v kh hu trng iu mc d cy iu chu hn rt tt v thng c trng trong iu kin nhiu ma v trn t t c bn phn (OFarrell, 1998). Vit Nam cng c mt s im yu trong sn xut v ch bin ht iu. Theo cc chuyn gia ca Trung tm nghin cu iu, nhn chung, cy iu c coi l hoa mu d trng, v ngi nng dn thng khng tm lm ti vic chn ging no v cng khng chm sc nhiu ti qu trnh canh tc, do tc ng tiu cc ti cht lng v sn lng. Tuy c khc nhau gia cc vng nhng sn lng ht iu bnh qun Vit Nam thp hn cc nc khc nh Thi Lan v n . Thiu cung v iu th cho ch bin v cung khng n nh, v th Vit Nam phi nhp khu. Ngoi ra, h tng c s ngho nn, c s vt cht lu kho, dch v marketing, cng tc XTTM u km pht trin v ht iu Vit Nam cha c thng hiu.

95

Tnh hnh cu th gii Nhp khu ht ca th gii vn tng trng n nh vi mc tng hn 5% hng nm v gi tr v 7% v s lng, t hn 6 t la Hoa K nm 2003. Trong nm , Hoa K v c l nc nhp khu ht nhiu nht th gii. V ht iu ( tch v), Hoa K chim hn nhp khu ton th gii, tip n l H Lan: v tr u th ca nc ny hin nhin l do vai tr nhp khu ri xut tip ti cc nc Chu u khc. Mc d c bin ng nhng gi ht iu trn th gii gn y vn ngy cng tng, mang li li nhun cho cc thnh vin tham gia vo chui gi tr v ht iu ca Vit Nam v to iu kin cho nh sn xut canh tc theo chiu su v m mang cc nh my Vit Nam. Tuy nhin, trin vng cho cc nm tip theo vn cha r rng, mt s i din ca ngnh khng nm c gi c trn th gii, trong khi s khc li nhn nh rng trn th trng iu s b thiu lu di lm cho gi c cao hn. n , nc sn xut v xut khu ln nht vi mong mun sn xut ra 1 triu tn ht th vo nm 2010, s cn phi nhp khon nhu cu cho ch bin, tuy nhin nc ny li ang gp kh khn thc hin c iu ny do c nhng hn ch v xut khu iu th ti mt s nc sn xut. Tt c cc th trng ln u cho php Vit Nam t do gia nhp. Vit Nam c c t do gia nhp th trng v lc tch v, v thm ch c hng u i thu quan ng k Nht Bn, b li nhng bt li t a s cc mc thu quan cao hn cht t m nc ny phi chu ti Ukraine, Na Uy v Hoa K.

96

Rau qu
Xut khu rau qu ca Vit Nam tng mnh t u nhng nm 90. Vit Nam xut khu rau qu ch yu dng ch bin, nht l ng hp, hnh thc ny c xu hng i hi mc gi thp hn so vi rau qu ti. Sn lng ca Vit Nam thp so vi quc t, mt phn do phng php trng trt khng thch hp v cc k thut x l sau thu hoch. Tim nng xut khu b coi l thp, mc d y l mt ngnh rt tng hp, bao gm cc mt hng mang nhng c im v tim nng rt khc nhau. Pht trin xut khu cn tp trung vo cht lng ngun cung nguyn liu th v ch bin, vo vic chuyn sang sn xut sn phm ti mang gi tr gia tng cao hn, cng c c s h tn nh kho cha v kho ng lnh, phng php marketing la chn th trng. Chnh ph ang c nhiu bin php thc y sn xut v xut khu, chng hn nh thc y ci tin k thut canh tc, vn thng tin cho ngi nng dn; nng cp c s vt cht cho ch bin, khuyn khch lin doanh sn xut v ch bin rau qu. Vit Nam cng cn xc nh cc nng sn ch cht ca tng vng da trn li th cnh tranh. Bng 21. Phn tch SWOT im mnh im yu Kh hu a dng v thch hp vi rau qu Cc h gia nh ch bin nh v lc hu nhit i v n i Cha c cc khu sn xut tp trung Sn phm a dng H thng kim tra, gim st k thut hot C s h tr ca Chnh ph ng km C s h tng ngho nn Thiu nguyn liu cho cc nh my ch bin C s vt cht lu kho, dch v marketing km pht trin Lm dng thuc tr su v phn bn Cht lng thp v khng n nh t cc loi ging Bnh dch Thiu k nng marketing, xc tin thng mi Thiu thng hiu mnh Thiu cc tha thun thng mi song phng Thiu cc tiu chun v v sinh dch t v kim dch ng thc vt i vi cc nh nhp khu ln (Trung Quc) C hi Thch thc C kh nng m rng t ai hp l Thin tai (hn hn, l lt) Cha tn dng ht cng sut ch bin Lm dng thuc tr su v phn bn Chnh ph tng u t cho khoa hc k thut Cnh tranh t cc nh xut khu khc (Thi Nhu cu trn th trng trong nc v th Lan) trn th trng trong nc v quc t gii tng Nhp khu t cc th trng ln gim (Trung Chnh ph c chng trnh h tr Quc) Tip cn c cc th trng ln nh Trung Quc, Nht Bn, i Loan, Singapore Ngun: Phng vn ti c s, nghin cu ti vn phng 97

Hin trng v xu hng xut khu Vit Nam l nh xut khu rau qu nh trn th gii, nhng t u nhng nm 90, xut khu tng mnh. Nm 2004, Vit Nam sn xut khon 4 triu tn tri cy v 8 triu tn rau (B NN&PTNT), trong c khong 15-20% c xut khu. Vit Nam nm th phn tng i nh trn th gii, vo khong 70 triu la Hoa K. Gi tr xut khu rau qu ca Vit Nam t nhng nm 90 n nm 2001 tng 10 ln t 30 triu ln 330 triu, v sau li gim mt na ch sau 2 nm (xung 150 triu nm 2003), v tng tr li vo nm 2004 (s liu ca TCTK). Chnh ph mong mun vo nm 2010, xut khu rau qu ti v ch bin s t 1,6 t la Hoa K. Vit Nam xut khu rau qu ch yu dng ch bin, nht l ng hp, hnh thc ny c xu hng i hi mc gi thp hn so vi rau qu ti. Hoa qu xut khu ch yu l da, chui, xoi, vi, da hu, nhn, thanh long v chm chm. Rau xut khu gm c da chut bao t, khoai ty, hnh, c chua, u, sp l v t. Trong khi rau qu bn trn th trng trong nc ch yu l rau qu ti th phn ln hng xut khu li dng ch bin, a s c ng hp, cng c khi c sy kh hay p lnh. Xut khu rau qua ti hn ch. Tuy nhin, tri vi nhiu nng sn khc, gi tr gia tng v li nhun ca th trng rau qu ti c xu hng cao hn so vi sn phm ch bin, nht l hp (ITC, 2002a). Cho ti gn y, xut khu qu ph thuc vo mt s lng th trng hn ch, mc d hin nay Vit Nam xut khu rau qu sang gn 50 nc. Trong , cc nc trong khu vc chim ch yu: nm 2003, 55% c xut sang Trung Quc, tip n l Hn Quc v i Loan. Cc nh xut khu Vit Nam gp phi nhng thay i c bn v a l vi cc i tc bun bn ln (Lin bang X Vit, sau l Trung Quc) lm nhp khu gim mnh. Ban u Vit Nam c nh hng ch bin xut khu xut ch yu tri cy nhit i sang cc nc trong Hi ng tng tr kinh t: trc nm 1991, Vit Nam hu nh ch xut khu sang Lin bang X Vit v cc nc trong Hi ng tng tr kinh t, nhng sau phi ti nh hng xut khu do s tan r ca Lin bang X Vit. Mi y, cc nh xut khu Vit Nam phi chng kin s st gim mnh trong xut khu sang th trng ch yu l Trung Quc, t hn 140 triu nm 2001 xung ch cn khong 25 triu nm 2004. Mt s nh quan st cho rng nguyn nhn s st gim ny l Hip nh thng mi v tri cy gia Trung Quc v Thi Lan, Hip nh ny xa b thu quan i vi rau qua gia 2 nc vo nm 2004, trong khi thu quan p dng cho rau qu ca Vit Nam c mc t 12 n 24.5%. Xut khu sang Trung Quc tnh trn tng lng xut khu ca Vit Nam gim t trn 55% xung ch cn khong 15% nm 2004. Ngc li, gn y, xut khu sang cc th trng quan trng nh Hoa K, Nht Bn, lin minh Chu u, lin bang Nga v Hng Kng tng. V d nh xut khu sang Hoa K tnh trn tng lng xut khu ca Vit Nam tng t 1% nm 2000 ln gn 10% nm 2004: Hip nh thng mi song phng (BTA) k vi Hoa K chnh l nhn t ch yu thc y xut khu nng nghip sang Hoa K. Cc chin lc a dng ha th trng l cn thit, nu Vit Nam khng mun b phuc vo mt s lng hn ch cc th trng, nh trng hp ca tr. Bo co ny xc nh cc c hi a dng ha th trng ti lin minh Chu u (Anh, Php, Italia, Ty Ban Nha, c) v Bc M (Hoa K, Canada).

98

Biu 7. Sn xut v xut khu rau qu Vit Nam Din tch v sn lng Xut khu

Ngun: Tng cc Thng k. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Nhn chung, t u nhng nm 90, din tch v sn lng rau qu ca Vit Nam tng n nh. Din tch trng rau tng gn gp 3 ln trn 570,000 ha t nm 1990 ti nm 2003, din tch trng tri cy cng tng gp i trong cng k, ln khong 650,000 ha. Bn loi tri cy ch yu l nhn, vi, chm chm, tip n l chui, qut v xoi. Vic c din tch v sn lng tri cy, v s lng v gi tr u tng l nh mt s yu t, gm c vic t do ha cc chnh sch thng mi (t kch thch mi trng kinh doanh, nht l i vi cc sn phm mang gi tr cao nh tri cy); nh hng chin lc cho a dng ha nng nghip (t khuyn khch ngi nng dn a dng ha sn phm t sn xut go sang tri cy v vt nui); tng mc sng, nht l nng thn (khuyn khch ngi dn tiu dng cc sn phm c cht lng cao hn). Sau cng, dn s Vit Nam tng cng gp phn lm tng mnh nhu cu v thc phm ni chung. Din tch trng tri cy c d bo s t 750,000 ha vi sn lng 9 triu tn/nm vo nm 2010 (http://vnexpress.net/). Vit Nam c mt s li th trng rau qu, bao gm cc iu kin kh hu v sinh thi cho rau qu nhit i v n i, ngoi ra nhu cu trong nc cng cao. Tuy nhin, Vit Nam cng c mt s c im lm hn ch pht trin xut khu rau qu. V d, ngi nng dn v cc h sn xut nh m nhn phn ln vic sn xut rau qu Vit Nam, gy ra cc vn nh ngun cung khng n nh v cht lng thp. c khuyn ngh rng cc h sn xut nn tham gia HTX c th gim bt chi ph sn xut v to ngun cung ln v n nh cho cc cng ty vi gi cnh tranh. Cc vn ln bao gm cht lng km, s lng nh, sn thng thp v gi cao. Sn lng thp hn mc trung bnh ca th gii; cc ging ph bin Vit Nam li thng khng ph hp vi cc th trng xut khu; thiu h thng giao thng vn ti v k thut x l sau thu hoch (v d: thiu c s bo qun lnh), cng ngh ch bin c chiu hng lc hu. V vy, Vit Nam cnh tranh trn th trng xut khu phn on c gi c thp. Chi ph sn xut cao lm gim li nhun. Chng hn, mt nghin cu cho rng chi ph sn xut da ng hp Vit Nam (tri cy xut khu chnh ca Vit Nam) cao hn nhiu so vi Thi Lan trong tt c cc khu quan trng: nguyn liu (t hn 15%), ch bin v vn chuyn (t 99

hn 40%). Do gi xut khu bnh qun da ng hp ca Vit Nam ti Hoa K cao hn ca Thi Lan t 5 n 10% nn li nhun xut khu ca Vit Nam thp hn ca Thi Lan. Nhiu thit b ch bin thc phm lc hu gy nh hng tiu cc ti cht lng v nng sut ch bin. Vit Nam c hn 70 nh my ch bin tri cy, phn ln l cng ty nh nc hoc ca cc tnh, vi ton b cng sut 290,000 tn/nm nhng li ang hot ng 30% cng sut. Nhiu cng ty ch bin thc phm cha c chng nhn theo cc tiu chun quc t, nh chng trnh Phn tch ri ro v Cc im kim sot ti hn (HACCP, xem Hp 4 trang 51). Ngoi ra, thiu c s vt cht lu kho hin i v ha cht bo qun thch hp cng tc ng tiu cc ti cht lng sn phm, nht l tri cy ti d b hng. C ti 90% nng sn Vit Nam xut sang th trng nc ngoi khng c nhn hiu, iu ny c l gy nn thit hi hng triu mi nm cho nn kinh t Vit Nam. iu quan trng l phi ng k nhn hiu cho tri cy Vit Nam nc ngoi. Trong s 173 doanh nghip ca ngnh, ch c 36 doanh nghip ng k nhn hiu trong nc v 5 doanh nghip ng k nc ngoi. 9 trn 11 cng ty thuc B NN&PTNT ng k nhn hiu cho 107 loi tri cy nc ngoi. Vic to lp nhn hiu cho hng nng sn i hi mt chin lc pht trin lu di v s kt hp ng nht tt c cc khu, t chn ging, trng trt, chm sc, thu hoch, v lu kho sau khi thu hoch, i hi s phi hp cht ch gia ngi nng dn, cc nh khoa hc, nhng ngi trao i thng tin, doanh nghip v nh nc. Cc nh xut khu rau qu Vit Nam phi i ph vi s cnh tranh d di ca cc nh xut khu khc, trong khu vc Chu (Thi Lan, Philippines v Trung Quc) v th gii. Theo Ch tch Hip hi tri cy Vit Nam, tin s V Mai, Tri cy Vit Nam kh c th cnh tranh vi cc nc trong khu vc mu dch t do ASEAN, v khi Vit Nam tr thnh thnh vin ca T chc thng mi th gii - WTO, s cnh tranh s cn mnh hn (http://vnexpress.net/). Vic thiu nhn hiu ca Vit Nam s c th lm cho vn trm trng hn. Cn c s phi hp ca tt c cc bn lin quan v cc nh xut khu nhm ci thin kh nng cnh tranh ca ngnh tri cy Vit Nam. Theo pht biu ca Hiu trng trng i hc An Giang, Gio s V Tng Xun ti hi tho ngy 16 thng 11 nm 2004 (http://Vnexpress.net ): nng cao kh nng cnh tranh ca ca th trng tri cy a phng, cn thit lp s phi hp cht ch gia nh nc, ngi kinh doanh, nng dn, cc nh khoa hc, ngn hng v c quan thng tin i chng. Nh nc v cc ngn hng cng c th ng gp cho ngng tri cy ti a phng bng cch tp trung chuyn giao cc cng ngh v thit b mi nht v cung cp h tr ti chnh cho cc d n xy dng thm cc khu canh tc. Cc khuyn ngh khc gm c vic ti c cu cc khu canh tc sao cho mi khu trng mt ging cy ring: Trng nhiu ging tri cy trn cng mt din tch thng lm hn ch sn lng v cht lng ca cc loi tri cy ch yu (Tin s Chu, Vin trng Vin tri cy min Nam). Tnh hnh cu th gii Nhu cu rau qu th gii vn tng nhng khng ng k. Nm 2003, gn 70 triu tn rau qu c nhp khu trn ton th gii, cc nh nhp khu ln nht l Hoa K, c, Anh v Php. T nm 1999 n nm 2003, nhu cu rau qu th gii tng 6%/nm v gi tr, nhng ch hn 3% v s lng. Vit Nam phi i mt vi cc iu kin rt bt li khi tham gia th trng. i vi mt s sn phm xut khu quan trng nht ca Vit Nam nh Sn (Bt sn) (HS 071410) v Hoa qu v ht ng lnh (HS 081190), Vit Nam phi chu thu quan cao hn hu ht cc i th 100

cnh tranh, c th l i Loan v Malaysia. Ti cc th trng ln nh Hoa K v Nht Bn, cc iu kin l nh nhau cho tt c, cng ging nh trng hp cc th trng ln ca Vit Nam (Trung Quc v Hn Quc).

101

Tiu, cc loi gia v v cc loi tho mc dng cho nu n

D c tiu en c lch s 200 nm ti Vit Nam nhng phi n nhng nm 90, ht tiu mi ni ln nh mt mt hng xut khu ch lc do din tch trng tiu tng t bin. Vit Nam l nc xut khu gia v ln, chim 5% th phn th gii. V tiu en, mt hng quan trng nht ca Vit Nam trong ngnh, Vit Nam tr thnh nh xut khu ln nht th gii. Ngnh tiu Vit Nam rt c nh hng xut khu vi lng xut khu chim 95% sn lng. Tng sn lng tng ng k trong giai on t nm 1998 n nm 2004, t 15,000 tn ln hn 100,000 tn. Tiu en l mt trong su mt hng nng sn c gi tr xut khu trn 100 triu mi nm. Tiu en khng ch mang li li nhun xut khu ln ni chung m cn tip tc lm li cho ngi nng dn trong tnh hnh gi c th gii st gim. Vit Nam cng c hng cc iu kin tng i thun li khi tham gia th trng, v mc d vn cn nhng vn v cht lng, vn c thm cc doanh nghip mi cng vi u t mi m rng sang cc th trng mi v tng t l ht tiu mang gi tr cao sn xut ra. Mc d tim nng xut khu ln, nhng trong iu kin cung ang cao so vi cu, gi c th gii ang gim v Vit Nam cng c c v tr u th trn th trng, th vic m rng sn xut dng nh khng phi l mt chin lc kh thi. Chin lc v tiu en ca Vit Nam cn tp trung vo gi tr gia tng thng qua nng cao cht lng v ch bin, v cn m bo rng cc khu canh tc c u t thch ng. Cng c cc c hi ci thin c im ca ht tiu Vit Nam nhm nng cao mc gi. Trong ngnh gia v ni chung, Vit Nam cng ang sn xut nhiu mt hng nng ng khc vi s lng nh, c th mang li c hi m rng, cc mt hng ny bao gm hn hp gia v, ru l en, ht hi sao, v gng. Cc mt hng ny cn c xem xt chi tit hn nh gi gi tr tim nng. Bng 22. Phn tch SWOT im mnh Chi ph sn xut thp Sn lng cao C kinh nghim trng tiu en Th phn xut khu ln v nh hng trn th trng Nhiu doanh nghip xut khu ln xut hin im yu Trng tiu cn rt nhiu vn Din tch v t ai nh l Thu mua cha c t chc tt, cc nh nh ch bin cnh tranh mnh m khi thu mua nguyn liu ca nng dn Cng ngh ch bin ngho nn Cht lng cn thp C hi Thch thc a dng ha th trng Bnh dch Ci tin cht lng Gi c khng n nh Gi c phc hi u t thp do gi thp Pht trin xut khu trc tip sang th trng Cnh tranh quc t mnh m nc ngoi Ngun nc hn ch Ngun: Phng vn ti c s, nghin cu ti vn phng. Hin trng v xu hng xut khu Vit Nam nm th phn cao trn th gii v mt hng tiu. Nm 2003, gi tr xut khu gia v v tho mc dng cho nu n ca Vit Nam t trn 100 triu , tng ng vi gn 5% th phn, cao nht trong s cc ngnh xut khu. Tuy nhin, d c mc tng lnh mnh v s lng trong nhng nm gn y (gn 25% /nm t nm 1999 n nm 2003), xut khu li gim ng 102

k v gi tr (10%/nm trong cng k). im n cho mt hng gia v ca Vit Nam l Hoa K, n , c, Singapore, Pakistan v H Lan. Trong s ny, n l th trng pht trin nhanh nht vi mc tng bnh qun 25%/nm. Xut khu ca Vit Nam ch trng nhiu vo ht tiu en. Cho ti nay, mt hng quan trng nht trong ngnh i vi Vit NamNam lHt tiu cha tn hoc xay (HS 090411), chim 85% tng lng gia v xut khu. Phn ln tiu sn xut ti Vit Nam c xut khu ra th trng th gii. Vit Nam c quyn lc th trng v mt hng tiu en, cht lng v thi im thu hoch Vit Nam quyt nh cch thc vn ng ca th trng. Hin nay, tiu en c xp trong s nhm hng nng sn c kh nng cnh tranh ca Vit Nam v l mt trong 6 mt hng c gi tr xut khu trn 100 triu mi nm. Tng sn lng tiu tng ng k t 15,000 tn ln hn 100,000 tn trong giai on nm 1998-2004. Th trng nhp khu tiu ca Vit Nam rt a dng. Trc nm 2000, Vit Nam xut tiu ch yu sang cc nc Chu , c bit l Singapore. Tuy nhin gn y, cc nh xut khu tiu m rng sang cc th trng khc v hin nay Vit Nam xut khu tiu ti 40 nc trn th gii, trong gn mt na l xut sang Chu u, tip theo l Hoa K (25%), cc nc Chu (13%), Trung ng (gn 10%). Th trng a dng gip cc nh xut khu tng lng xut, khuyn khch sn xut trong nc v gim bt cc Thch thc do ch ph thuc vo mt s th trng ln. C hi tng a dng ha th trng c bit c lin minh Chu u (nht l Php, Ty Ban Nha, Ba Lan), Nht Bn, Australia, Malaysia, Iran v Nam Phi. Gi c ca Vit Nam thp hn so vi cc i th cnh tranh. D c nhiu n lc nng cao cht lng v tn tui ca tiu Vit Nam nhng cc nh xut khu Vit Nam ni chung vn phi bn vi gi thp hn trn th gii tuy khong cch ny ang ngn li, c th nh ci tin cht lng. iu ny cho thy c th c cc c hi bn c vi gi cao hn nh nng cao uy tn thng hiu, s dng thit b ch bin tt hn v marketing hiu qu hn. Biu 8. Sn lng v xut khu tiu Vit Nam Din tch v sn lng Xut khu

Ngun: Tng cc Thng k Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Sn lng tiu en tng ng k trong vng 5 nm va qua. Mc d tiu en c du nhp vo Vit Nam t cui th k 19 nhng n nm 1975 vn ch c khong 500 ha, sn xut khong 500 tn mi nm. Trong giai on nm 1975-1981, din tch trng tiu cha bao gi vt qu 103

1,000 ha. Tuy nhin vo nhng nm 90, nht l nm 1996, din tch trng tiu tng mnh t 7,500 hecta nm 1996 ln khong 52,000 hecta vo cui nm 2004. Trong nm , sn lng tiu t gn 80,000 tn v Vit Nam tr thnh nc xut khu tiu en ln nht th gii. Hin nay, phn ln tiu c sn xut min ng Nam (hn mt na tng din tch) v Cao nguyn min trung (gn 1/3). Khu vc Bc Trung B, ven bin min Trung v ng bng sng Mkng cng sn xut mt phn. Vng ng Bc B v Cao nguyn min trung c nhng l th v t ai cho sn lng cao cn vng ng bng song Mkng (Ph Quc) v Bc Trung B c iu kin kh hu thun li cho ht tiu chc v mi v c bit (Hp 9) Gn y cc cng ty nc ngoi gia nhp ngnh sn xut tiu lm tng s lng v cht lng xut khu. Nm 2003, trong s hn 70 cng ty xut khu ht tiu, 10 cng ty ln nht chim hn na tng lng tiu xut khu (thng k ca TCHQ nm 2003). Hu ht cc cng ty mi tham gia l cng ty nc ngoi, v phn no y nhanh xut khu tiu ca Vit Nam. Cc cng ty nc ngoi mi tham gia vo th trng gm c EDF Man (H Lan), Harris Freeman (Hoa K), thnh lp nm 1998, Olam (Singapore), thnh lp nm 2003. Do cc cng ty ny mang ti cc thit b hin i ch bin ra tiu cht lng cao, loi ASTA (Hip hi kinh doanh gia v ca Hoa K), h m ra cc th trng mi, c bit l Chu u. Xut khu tiu en mang li nhiu li nhun mc d c s dao ng t ngt v gi. Tiu i hi u t ban u ln nhng li l hoa mu xut khu mang li nhun cao i vi Vit Nam. Xut khu tiu vn c li trong tnh hnh gi c st gim nm 2003. Gi tiu nm 2003 vn cao hn chi ph, k c tiu cht lng cao. iu ny thay i ng k ty theo tng vng, ph thuc vo ph hp ca t. nhng ni c iu kin kh hu v t ai thun li nh tnh Bnh Phc, sn lng bnh qun l 3.5 tn/ha, trong khi nhng ni khc c th mc 2.0/ha, do lm tng ng k chi ph sn xut trung bnh. Chnh li th so snh ny cho php Vit Nam nm gi v tr u th trn th trng ngay c khi gi c st gim. Tuy nhin gi c thp c th dn ti u t gim. Nng dn c sn lng cao thng do d khi u t vo vic cn thit l sa sang li t canh tc. Cc v thu hoch ln cng c th lm cy trng kit sc, bo hiu nhng v thu hoch km i Hp 9. Trng xen k cc loi gia v l vn ng quan tm Cc cy gia v lu nm nh tiu, nhc u khu, qu, bch u khu, inh hng c vai tr quan trng trong nn nng nghip ca mt s nc Chu , c bit l nn nng nghip tiu ch. Cy gia v c trng c vn nh v ng thi nh mt hoa mu. Gia v to ra mt th trng khim tn nhng rt nhiu li nhun, v ang c cn nhc p dng canh tc xen k, v d: inh hng, nhc u khu, tiu vi da, hay bch u khu vi c ph; nhm a dng ha; v trng thay ch trong mt s iu kin mi trng nht nh, v d trng qu t nhiu ct, bch u khu vng t cao; v thay th nhp khu, v d: inh hng Indonesia, tiu n . Cc hoa mu v gia v ny cng ha hn to thm cng n vic lm do c s dng nhiu lao ng. Ngun: FAO (1999). Tnh hnh cu th gii Th trng th gii v gia v v tho mc dng cho nu n t trn 2 t nm 2003, nc nhp khu nhiu nht l Hoa K vi gn tng lng xut khu. Nhu cu i vi gia v trn th gii st gim t nm 1999 ti nm 2003: v gi tr, nhp khu th gii thc t gim 1.3%/nm, tuy lng nhp khu c tng gn 7%/nm, th hin s st gim ca gi. 104

Gi tiu en bin ng rt t ngt. Gi tiu bin ng nhiu sut t nm 1970. T nm 1998, gi gim sau thi k tng n nh t u nhng nm 90. Gi tng ngy to iu kin cho ngi nng dn u t nng cao sn lng. Vic gi gim t nm 1998 tc ng tiu cc ti tt c nhng ngi tham gia vo ngnh, bao gm ngi trng tiu, ngi ch bin v ngi kinh doanh, tuy nhin vic gi c gn y bt u tng tr li vo nm 2004 gim bt p lc v lm tng li nhun. Nhng c ma bi thu Vit Nam tip tc gi cho cung vt cu, thm ch n ht nm 2004. Quy m thu hoch v kh nng duy tr sn lng mc cao ca ngi sn xut s tip tc quyt nh s thay i ca gi c trong mt tng lai c th d bo c. c im ca ngnh l s tham gia tr trng mt cch t do v mc thu quan cao, nhn chung c p dng ton din. Cc iu kin gia nhp th trng ca Vit Nam i vi mt hng tiu en cng ging nh ca a s cc nh xut khu khc. Nhng trng hp ngoi l l i Loan, mc thu quan cao hn, Philippines, Vit Nam chu mc thu quan thp hn hu ht cc i th cnh tranh. Cc la chn v a dng ha gm c xut khu tiu v v tiu xay, nha du v tiu trng cn c nghin cu k. Do th trng th gii cho sn phm ny gim ng k v mt gi tr (hn 20%/nm t nm 1999 n nm 2003, tuy c tng v s lng) nn cn nghin cu k cc kh nng lm tng xut khu tiu v hoc tiu xay, v cu th gii vn n nh hn nhiu. Vit Nam cng ang sn xut mt s cc sn phm khc cng ngnh vi s lng nh nh gng, bt sn, ht hi sao, v cc hn hp gia v, cc sn phm ny cng c th mang li cc c hi a dng ha (Bng 23) v cng cn c nghin cu chi tit hn. Chin lc ca Chnh ph Chin lc ca chnh ph d bo lng tng xut khu vo nm 2010 vi t l 20% cn thp hn so vi nm. Li nhun thu v d tnh s tng ti 250 triu .

105

Bng 23. a dng ha: xut khu ca Vit Nam v nhp khu ca th gii v gia v nm 2003
Sn phm (M HS) Xut khu ca Vit Nam Gi tr Gi tr S lng (1000 tng tng la Hoa K 89.320 -13 17 4.273 3.572 3.547 1.019 1.012 852 456 451 263 208 134 Ht nhc u khu (090810) Bt bch u khu (090830) Ti (c c v cung) (090700) Bt cari (091050) Ht carum (090940) Ht th l (090930) Ht th l, qu bch (090950) Vani (090500) Ngh ty (091020) Ht rau mi (090920) V nhc u khu (090820) 78 64 38 19 18 9 0 0 0 0 1 6 0 26 29 2 .. 0 18 18 .. -9 .. 11 .. 67 41 .. .. .. .. 12 31 7 29 23 12 .. 1 33 23 .. -2 .. 10 .. 69 38 .. .. .. .. Nhp khu ca th gii Gi tr Gi tr S lng (1000 tng tng la Hoa K 428.933 -22 3 103.150 92.734 25.068 42.617 193.610 20.168 40.688 183.935 502.579 130.990 80.432 124.070 113.776 46.846 14.935 110.926 22.604 548.093 95.283 51.608 16.547 -3 -3 2 0 8 8 9 0 7 9 -4 3 1 14 11 0 -3 66 13 7 -7 2 30 8 2 10 33 19 12 12 6 -3 11 -3 13 2 -6 0 7 25 2 3 Th phn ca Vit Nam 20.8 4.1 3.9 14.1 2.4 0.5 4.2 1.1 0.2 0.1 0.2 0.2 0.1 0.1 0.1 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Ht tiu cha xay hoc tn (090411) Qu v hoa qu (qu tn hoc xay) (090610) Ht tiu xay hoc tn (090412) Ht hi (090910) Ngh (091030) Cc gia v khc (091099) Qu tn hoc xay v hoa qu (090620) C x hng v l nguyt qu (091040) Gng (091010) t ngt (090420) Hn hp cc loi gia v khc nhau (091091)

Ch : T l tng trng c tnh theo %/nm t nm 1998 n nm 2003. Ngun: TradeMap ca ITC.

106

Ch v cc sn phm ch
Ch l mt hng xut khu tng i nh nu so vi go, c ph, cao su, iu, rau qu v tiu. Tuy nhin, xut khu ch ca Vit Nam tng nhanh c v s lng v gi tr t u nhng nm 90, t mc 60,000 tn tng ng 60 triu . Sn lng ch ca Vit Nam thp so vi th gii. Ni chung ch Vit Nam c nh gi l c cht lng thp, c phn nh qua vic gi bn trn th trng th gii thp hn ti 30%. Nguyn nhn ca vic sn lng v cht lng thp gm c cc vn v k thut trng, v k thut x l sau thu hoch. Chin lc pht trin xut khu cn tp trung vo nng cao sn lng v cht lng. Cn xem xt k nhng l do lm tng thnh tch ca ch Vit Nam trn th trng nhm quyt nh vic a Vit Nam cnh tranh trn phm vi rng hn. Tuy c v tr trn th trng th gii v cc c hi nng cao cht lng trng ch bin v x l sau thu hoch, tim nng xut khu ca ngnh ch vn b cho l ch mc trung. Bng 24. Phn tch SWOT im mnh im yu iu kin t nhin thch hp trng ch Nhn chung cc khu t trng c, t ging, h Kinh nghim trng ch lu i thng thy li yu, sn lng thp Tng a dng ha sn phm Lm dng phn bn v thuc tr su Xut hin cc cng ty lin doanh v cng ty Phn ln khng c lin kt trong chui gi nc ngoi tr vi ngi nng dn C qu nhiu nhn hiu ch en ca nc ngoi trn th trng trong nc Thiu c s vt cht lu kho Khu vc nh nc v t nhn cnh tranh mnh m Doanh nghip nh nc thiu k nng marketing Cht lng xut khu khng n nh Xut khu ch s ch vi gi tr thp Ph thuc vo mt s th trng ln (Iraq) mang ri ro Khng c thng hiu C hi Thch thc Ch bin rt pht trin cp h gia nh, v Th trng xut khu khng n nh l ngun thu chnh cho ngi sn xut Cc nh xut khu Vit Nam cnh tranh Xut khu ca khu vc t nhn pht trin mnh m a dng ha sn phm: lm gii kht (tr Cnh tranh vi cc nh xut khu khc tan, tr hoa qu) ng dng cng ngh pht trin Qu trnh c phn ha (Chnh ph yu cu hu ht cc doanh nghip c phn ha) Ngun: Phng vn ti c s, nghin cu ti bn.

107

Hin trng v xu hng xut khu Tnh hnh xut khu trong nhng nm gn y rt kh quan. Tuy Vit Nam khng phi l ni tp trung cc nh xut khu hng u th gii nh n , Sri Lanka v Kenya, nhng th phn th gii ca Vit Nam tng i cao (1.5%). c bit, nhng ch t mc tng trng xut khu cao vi t l tng bnh qun hng nm gn 15% v gi tr t nm 1999 n nm 2003. Theo s liu thng k ca Vit Nam, xut khu ch t trn 60 triu nm 2003. Con s ny cao hn kh nhiu so vi thng k thng mi th gii, thng k ny b qua Iraq (mt i tc bun bn quan trng) v c tnh xut khu ch c gi tr 40 triu , vi cc th trng chnh l i Loan, Nga v c. Mc d sn phm xut khu chnh l ch en (Ch en xao trong gi ung lin, t 3kg tr ln, HS 090240), chim lng ch xut khu, Vit Nam cng xut mt lng nh ch xanh v mt s loi ch c bit nh ch Long v Suchong. Gn y lng ch xanh tng ln, v gp phi nhng thch thc t cc iu kin trn th gii. Nh xut khu ch Vit Nam gp phi nhng thay i c bn v a l ca cc nc i tc chnh (Lin bang X Vit, v Iraq) khin cho nhp khu gim mnh. n nm 1991, Vit Nam xut khu ch s ch sang Lin bang X Vit v ng u, ti y, ch c ch bin v ng gi li trc khi bn. Sau khi Lin bang X Vit tan r, th trng ngoi nc ca Vit Nam c m rng. Vit Nam xut ch ti hn 50 th trng tnh n u nm 2004, tuy 80% lng xut khu l sang Iraq, i Loan, n , Pakistan v Nga. Irad l mt trong cc khch hng ln ca ch Vit Nam. Cc chin lc a dng ha th trn rt cn thit. Ri ro khi ph thuc vo mt s lng hn ch cc th trng tr nn r rng khi cuc chin nm 2003 Irad dn ti nhu cu v ch Vit Nam st gim. iu ny tc ng mnh ti tt c cc bn tham gia vo ngnh ch, c bit l thnh vin ca cc cng ty nh nc ang xut khu qua Tng Cty ch Vit Nam (VINATEA): nm 2003, VINATEA ch xut c 15,000 tn ch sang Iraq d c cc hp ng bn ti 30,000 tn. Hn na, Iraq li khng thanh ton c s hng giao, to ra khon n 1.3 triu Euroth vi VINATEA. S phc hi tng bc bt u nm 2004 do xut khu c ti nh hng sang cc nc khc trnh lp li khng hong nm. Gn y, Vit Nam n lc m rng v a dng ha th trng xut khu ch. Vit Nam tp trung n lc vo cc nc Chu u, nh c v Anh v cng m rng xut khu sang Hoa K v cc nc Chu nh Nht Bn, Indonesia, Singapore. V ch en, Iraq, Pakistan v n tng l cc khch hng ln (Accenture, 2000). Cc c hi a dng ha th trng ch yu Trung ng ( rpSaudi, Oman) v Lin minh Chu u (Php, Hungary, Anh). V ch xanh, i Loan, Singapore v Nht Bn l nhng khch hng chnh. ng thi th trng i Loan hin nay cng ang tng mnh vi t l hn 30%/nm. S ph thuc ca Vit Nam vo th trng ny c th ni l qu ln. V vn xm nhp th trng mi, Vit Nam c th nhn bit synergies bng cch u t vo cc knh phn phi c ph hin c.

108

Biu 9. Sn xut v xut khu ch Vit Nam Din tch v sn lng

Xut khu

Ngun: Bo co ton cnh (B NN&PTNT). Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Sn xut ch Vit Nam tng n tng vo nhng nm 90, vic m rng din tch trng ch gp phn nhiu hn vic nng cao sn lng. Tnh n nm 2003, ton b din tch trng ch ca Vit Nam l 99,000 ha, trong 70% l ca cc h sn xut nh%, cn xp x 30% l ca nh nc v cc lin doanh. T l nm gi ca cc h tiu ch tng mnh t nm 1995, khi h c phn t theo Ngh nh 01. T nm 1990 n 2003, sn lng tng trung bnh 7%/nm, din tch v li nhun cng tng 3.5% v 3.1% mi nm. Sn lng st gim vo nm 2003, khi th trng tan r do cuc chin Irad, nhng d on s tng k lc vo nm 2004. Sn lngch Vit Nam thp so vi cc nh sn xut ln khc. Tuy sn lng ph thuc vo s a dng ca ging cy trng, k thut canh tc v cc iu kin nng nghip sinh thi, nhng so vi th gii sn lng ch kh trung bnh Vit Nam (0.8-1.2 tn/ha) l thp hn ng k so vi cc nh sn xut khc nh Kenya (2.2 tn/ha) n (1.8 tn), Nht Bn (1.7 tn), Sri Lanka (1.5 tn) v i Loan (1.1 tn, V Th Hoi, 1998). C nhiu nguyn nhn khin cho nng sut thp, bao gm cc k thut, cng ngh canh tc v x l sau thu hoch . Ngnh ch Vit Nam mang nh hng xut khu mnh m, vi xut khu chim 85% sn lng nm 2001/2002, tng vt bc t 30% nm 1991. Vit Nam sn xut ba loi ch ch bin ch en truyn thng (60%), ch en Cut, Tear, and Curl (CTC) (7%) ch xanh (33%) (Accenture 2000). Hu ht ch c tiu th trong nc l ch xanh; thc t l 90% ch xanh sn xut ra c tiu th trong nc (Accenture 2000). Ch xanh p hng nhi, sen v cc loi hoa thm khc l ph bin, chim khong 20% lng tiu th trong nc (Vo Ngoc Hoai, 1998). Ch en ch c tiu dng ti cc thnh ph ln, v k c nh vy cng ch chim 1% tng lng tiu th. Tuy nhin nhu cu ti thnh th ang ngy cng tng i vi ch en c p hng liu, do Dilmah gii thiu u tin trn th trng trong nc, Dilmah l mt cngty Sri Lankan, cng vi Lipton, chim khong 70% th trng ti cc thnh ph ln v cc khu cng nghip. Cng c mt s cng ty Vit Nam sn xut ch ti lc nh vy nhng khng th cnh tranh c vi cc cng ty nc ngoi. V vn a dng ha sn phm, Vit Nam khng c cc sn phm ch bin da trn ch nh nc gii kht, ko, bnh quy. C khong 130 cng ty Vit Nam xut khu ch, trong c 40 cng ty ch chuyn xut khu ch. Vit Nam khng c h thng sn u gi do lng bn cha ln v a s nh xut khu u c nhng mi quan h lu di vi khch hng. Ni ng hn, xut khu ch c thc hin thng qua VINATEA hoc cc nh bun t nhn. VINATEA khng cn gi v tr thng tr v xut khu, yu cu cha ti 50% trong tng lng xut khu, so vi 40% ca cc cng ty 109

trch nhim hu hn, v 8% ca cc cng ty lin doanh. Nm 2003, VITAS cng b cc k hoch m sn giao dch ch nhm y mnh xut ch trong nc v l ni t chc giao thng thng qua u gi, m u cho vic lp mt sn giao dch trc tuyn trn trang web. Tuy nhin cho ti nay, cc k hoch ny vn cha c thc hin v nh lu trn, c cc nguyn nhn hn ch s pht trin . Kh khn ln nht i vi Vit Nam l Vit Nam cha c mt nhn hiu ni ting, gi c v cht lng cha c sc cnh tranh. Cht lng ch Vit Nam ni chung c xem l thp hn mc trung bnh ca th gii, c phn nh mc gi thp hn ti 30% trn th trng th gii. Hu ht ch (en v xanh) u c bn vi khi lng ln, khng c nhn, thng hiu, hoc bao b. V d, ch c 17% ch do VINATEA xut khu c mang nhn ca VINATEA, trong khi c ti 70% c trn li v dn nhn nc ngoi. C mt khong cch ng k gia gi xut khu ca Vit Nam v mc trung bnh trn th gii. Khong cch ny tuy c gim nhng vn cn tng i cao. iu ny cng cho thy ngnh ch Vit Nam ang hi nhp hn vo th trng th gii. Ngoi ra, mt s lin doanh cng cho thy ch xanh ca Vit Nam c th bn c vi gi cao trn th trng th gii.. Tuy c truyn thng ung ch lu i nhng theo c tnh ca FAO, lng ch tiu th bnh qun u ngi Vit Nam (260 gram nm1997) l thp hn nhiu so vi cc nc Chu khc, ni ung tr xanh l thng thng nh Hng Kng (1400 gram), i Loan (1300 gram), Nht Bn (1050 gram), v Trung Quc (340 gram). Cc k hoch trong giai on 2000 2005 cho rng tiu th ch s tng 5%/nm, ln 380 gram/ngi, nhng vn cha c cc con s nh lng m bo iu ny. Tnh hnh cu th gii Th trng ch th gii vi 1,4 triu tn, ch yu l Sri Lanka, Kenya, Trung Quc v n , chim khong 2/3 tng lng xut khu. Vit Nam nm 2 - 3% th phn th gii, nhng c u th hn v ch xanh. Vic c thm nhiu nc trng ch c th lm tng cung th gii, trong khi cu tng chm. Th trng th gii v ch v sn phm ch rt yu, gim 0.4%/nm v gi tr t nm 1999 n nm 2003, v ch tng 1%/nm v s lng. n nm 2003, gi tr ca th trng khong 2480 triu . Cc nc nhp khu nhiu nht l Anh (10.8%), Nga, Pakistan, Hoa K v Nht Bn. Trong ch c t mc tng trng tch cc trong vng 5 nm qua. Th trng ca ch en ln hn 5 ln ch xanh nhng trong nhng nm gn y, tnh hnh tng trng th trng ca ch xanh tt ln. Trong 10 nm qua, cc c im ch yu ca th trng ch l gi thp, tha cung, v cnh tranh d di. EIU (2005) lu rng nm 2004 l ngoi l v gi tng. Tuy nhin, tnh hnh tha cung nm 2005 s ngn cn gi tng thm tr li. Cu t cc nc Trung ng ang tng. Cc iu kin gia nhp th trng nhn chung kh tt. Mt hng quan trng nht trn th gii v i vi Vit Nam Ch en tm hng liu (HS 090240). Sn phm ny chim 77% li nhun xut khu trong ngnh.. Ni chung, Vit Nam c t do tham gia th trng hoc c hng cc iu kin tng t nh i th cnh tranh. Tuy nhin Nam Hoa K, Vit Nam phi chu mc thu quan 107%, cao hn gp 2 ln mc p dng cho cc nh xut khu khc. Vit Nam cng phi chu s phn bit i x v thu quan ti th trng ln nht ca mnh l i Loan v nhng th trng nh hn, nh Ukraine v Botswana.

110

Thng tin s lc v nhng mt hng v sn phm ch bin cha c nh gi k

G v cc sn phm g L nc nhp khu nhiu hn xut khu, hot ng xut khu ca Vit Nam c v tng i yu. Theo d liu t TradeMap data, Vit Nam xut khu g v cc sn phm g tr gi gn 140 triu nm 2003. Vi th phn 0.2%, Vit Nam ch chim mt phn nh lng cung th gii. Tuy nhin, tnh hnh ca Vit Nam trong giai on 1999-2003 li tri ngc vi th gii: lng xut khu tng chm, ch 3%/nm nhng gi tr li tng vi mc ng k, 23%/nm. Gn lng xut khu ca Vit Nam l sang cc nc lng ging ng : Nht Bn (hn 50%), Trung Quc v i Loan. Vit Nam c th a dng ha th trng xut khu sang cc nn kinh t chuyn i ang pht trin Chu u nh Croatia v Hungary. Xut khu lm sn ca Vit Nam t hn 1 t nm 2004, trong sn phm g chim gn 95% theo thng k ca Vit Nam. Tuy nhin, Vit Nam phi nhp mt lng ln nguyn liu u vo (ch yu l g), chim khong 60% gi tr xut khu. Chnh ph Vit Nam cng c k hoch h tr mt hng nng sn. Tng l nc c din tch rng che ph ln, Vit Nam c thi k phai chu nn cht ph rng t nhng nm 50 n nhng nm 80. Trong nhng nm 90, Vit Nam ngn chn c nn cht ph rng v l mt trong s cc nc thnh cng trn th gii trong vn tng din tch trng rng. Chng trnh 5 triu ha rng ti to phn vo thnh cng ny. Hin nay, hm vi pht trin ngnh cng nghip xut khu da trn ngun nguyn liu u vo trong nc ngy cng tng khi cc nc lng ging Lo v Campuchia l nhng nh xut khu ln g, c hp php v khng hp php. u t vo cng nghip ch bin g v xy dng cc din tch trng to ngun cung cp cng ang c thc hin Vit Nam. Tuy nhin, cnh tranh vi nhu cu trong nc v g, vt liu xy dng, nhin liu v nguyn liu u vo cho ngnh ch bin trong nc cng kh ln. Chng hn, Vit Nam ang m rng sn xut giy, v ang phi nhp khu bt g. Ngnh g Vit Nam ang gp vn thiu hiu qu do th trng b bp mo nhiu mt, khin cho ngi nng dn khng mun tham gia sn xut nng lm nghip. Trong vng 5 nm, nhp khu th gii tng gn 6%/nm v lng, nhng li chm hn nhiu v gi tr vi 2.9%/nm. Ngnh sn xut g v cc sn phm g t trn 69 triu nm 2003. Hoa K chim 21% nhu cu th gii, Nht Bn chim 12% th trng, tip theo l Trung Quc, Anh v c. Th trng th gii v sn phm g nhng nm gn y mang nhng c trng nh: nhu cu tng chm, gi gim v tha cung (CBI, 2004). S vn ng trong ngnh ph thuc vo cc hot ng ca ngnh xy dng, m ngnh ny li lin quan ti nn kinh t th gii. Ti Chu u, trong vi nm qua, cu tng chm v thm ch quy m th trng cn b thu hp. Nm 2003 Hoa K v mt s nc Chu to nn ng lc tng trng. Theo T chc g nhit i quc t (2004), ngnh g ang phc hi v gi c bt u tng tr li nh trc. i vi cc sn phm trong ngnh, iu kin tham gia th trng ca Vit Nam c bit tt. Gn 50% g xut khu trong ngnh l G ming hoc vn (HS 440122). Nht Bn nhp khu hn 80% lng cung th gii v Vit Nam gp thun li khi c t do tham gia th trng ny. i vi Cc loi g khc cha c nh ngha (HS 442190), nhiu nc p dng thu quan v 111

ni chung l ph bin. Vit Nam c u i v thu quan ti Malaysia v ch phi chu mc cao hn trung bnh ti th trng nh nht l Thi Lan. Tim nng xut khu g c coi l trung bnh. Vit Nam c nhng iu kin tham gia th trng rt tt tuy nhu cu th gii tng chm. Kt lun ny cha tnh n tnh hnh cung trong nc do thiu cc d liu so snh. Mt ong v cc sn phm v ong T nm 1999 n nm 2003, hot ng xut khu ca Vit Nam rt n tng vi gi tr xut khu tng 83%/nm, b xa tc tng bnh qun ca th gii vn rt cao. Hn na, Vit Nam nm th phn th gii tng i cao, 2%, xp x 22 triu, v l nh xut khu thun. Khong 3/4 xut khu mt ong ca Vit Nam l sang Hoa K. Canada l mt th trng mi rt thu ht i vi Vit Nam, v cho php t do tham gia th trng v nhu cu ngy cng tng. Australia cng l nc c nhng iu kin v tim nng tng t i vi Vit Nam. Ngnh mt ong th gii kh nng ng vi tc pht trin nhanh. Gi tr xut khu tng hn 20% t nm 1999 n nm 2003, nhng v lng ch tng 2%, cho thy gi c th gii tng trong giai on . n nm 2003, nhp khu th gii t 1 t . Th trng mt ong th gii kh tp trung, vi nm nh nhp khu ln nht chim 2/3 gi tr. c (vi 25% th phn th gii) v Hoa K (22%) hin nhin l cc nh nhp khu ln nht, sau l Anh, Nht Bn v Php. Vit Nam cng gp phi nhng iu kin kh khn khi tham gia th trng mt ong. C 2 sn phm trong ngnh, sn phm ch cht l Mt ong t nhin (HS 040900) phi chu thu quan cao v rng. Hoa K p dng mc thu i vi Vit Nam cao hn hu ht nh xut khu khc, nhng ti Thy S, mt th trng nh hn, Vit Nam vn c hng cc u i khi tham gia th trng so vi phn ln i th cnh tranh. V Sp ong (HS 152190), cng nh nhiu nc khc, Vit Nam gp thun li khi c t do tham gia vo th trng hoc thu quan thp v cc c quyn khi tham gia cc th trng ti Nht Bn. Mt ong c coi l co tim nng xut khu trung bnh i vi , tuy hot ng xut khu rt n tng v nhu cu th gii mnh m. Tuy nhin kt lun ny cha tnh n tnh hnh cung trong nc do thiu cc d liu so snh. Hoa v cy cnh Vi doanh s 5.5 triu nm 2003, Vit Nam ch l nc xut khu hoa nh trn th trng th gii, chim 0.5% th phn. Tuy nhin Vit Nam pht trin rt thnh cng trong nhng nm gn y, vi tc trung bnh 44%/nm. S tp trung v a l rt r rt, vi lng xut khu l sang Nht Bn. Cc c hi c trin vng v a dng ha c lin minh Chu u (Anh, cng ha Sc, Ba Lan, Ireland, an Mch) v Hoa K. Nhu cu v hoa trn th gii rt nng ng. Nm 2003, nhp khu hoa v cy cnh trn th gii t gi tr 11 t . 5 nm trc , tc tng bnh qun ca ngnh khong 6%/nm v gi tr v cht lng. Cc th trng nhp khu ln nht l lin minh Chu u (c, Anh, Php, H Lan, Italia) v Hoa K. Cc iu kin ra nhp th trng ca hoa Vit Nam rt yu. Mt hng chim nhiu nht trong ngnh trn th gii v i vi Vit Nam (hn 2/3 doanh thu xut khu l t mt sn phm), l Hoa ti v n (HS 060310). Vit Nam c t do tham gia th trng m khng phi chu 112

thu quan, cng nh cc i th cnh tranh. Cc iu kin cng tng t i vi mt s sn phm khc. Hoa dng nh c tim nng xut khu thp da trn tnh hnh xut khu hin ti ca Vit Nam v mi trng quc t. Tuy nhin, cn lu rng kt lun ny cha tnh n tnh hnh cung trong nc do thiu cc d liu so snh. Cc sn phm sa Ngnh sn xut sa c hot ng xut khu yu nht trong s cc ngnh c nh gi. Vit Nam l nh xut khu thun, vi li sut cao v kim ngch xut khu 4.3 triu nm 2003, chim t l nh trn th trng th gii. Ngoi ra, gi tr xut khu thc t gim 3%/nm t nm 1999 n nm 2003, cng lm th phn vn nh ca Vit Nam tr nn khim tn hn. Sn phm ch yu Trng gia cm, c v, cn ti, bo qun hoc nu chn (HS 040700), khng tng v gi tr trong sut k nh gi. Xut khu ca Vit Nam tp trung cao vo khu vc ng ; Hng Kng, chim 60%, trong khi c Singapore v Trung Quc chim lng xut khu. Ti khu vc ng , Indonesia l th trng ang tng trng vi tim nng l th trng a dng ha ca Vit Nam. Cu th gii trong vng 5 nm tng chm, vi tc trung bnh 3.3%/nm v gi tr, tng chm v s lng. Cc sn phm sa t xp x 6.5 t nm 2003. Cc th trng trong lin minh Chu u chim phn ln cu th gii, c l nh nhp khu ln nht, chim 14% th phn th gii. Cc iu kin gia nhp th trng i vi sn phm sa ca Vit Nam yu nht trong tt c cc ngnh, v y l ngnh c bo h rt cao nhiu nc. i vi cc sn phm quan trng nht ca Vit Nam, Trng gia cm, c v, cn ti, bo qun hoc nu chn (HS 040700), a s cc nc u p dng ro cn thu quan. Sn phm ca Vit Nam c tim nng xut khu thp da trn cn c vo tnh hnh xut khu hin ti v mi trng quc t bt thun (tuy nhin cha tnh ti tnh hnh cung ni a ca Vit Nam do thiu cc d liu so snh. ay v sn phm ay Xut khu ay ca Vit Nam ch t 1triu nm 2003, tng ng vi mt t l rt nh trn th trng th gii (0.24%). Tuy nhin, Vit Nam l nc xut khu thun v kim ngch xut khu tng vi tc ng k t nm 1999 n nm 2003: 13% v gi tr v 11% v s lng. Italia chim gn 1/3 lng xut khu ca Vit Nam, Senegal, i Loan, Hn Quc v Nht Bn chim phn cn li. Cc ng vin cho c hi a dng ha th trng cho sn phm ay ca Vit Nam gm c Hoa K, Iran v Hng Kng. Th trng th gii v ay v sn phm ay nh v ang st gim. T nm 1999 n nm 2003 th trng th gii b thu hp, khi gi tr xut khu gim 2.4%/nm v 2.1% v s lng. Ti nm 2003, th trng th gii t gi tr 468 triu , lm cho ngnh ny tr thnh nh nht trong cc ngnh c nh gi. Nh nhp khu ln nht l n (10%), tip theo l Hoa K, Syria, Iran v Pakistan. Vit Nam c cc iu kin gia nhp th trng tng i kh khn. Tuy nhin, Nht Bn cho php Vit Nam t do tham gia th trng, tri vi a s nh xut khu. 113

ay v cc sn phm ay dng nh c tim nng xut khu thp cn c vo tnh hnh xut khu hin ti ca Vit Nam v mi trng quc t. Tuy nhin, cn lu rng kt lun ny cha xt n tnh hnh cung trong nc do thiu cc d liu so snh.

114

Cc sn phm cng nghip

Vit Nam ang trong qu trnh cng nghip ho hng ti nn kinh t th trng v m ca, thc hin chuyn i t mt c cu cng nghip tp trung vo nhp khu sang mt nn cng nghip hng ti xut khu c kh nng cnh tranh trn th trng th gii. y s l mt s chuyn i t cc ngnh cng nghip tp trung vn sang cc ngnh cng nghip nh tn dng ngun lao ng cht lng cao vi chi ph thp ca Vit Nam. Trong mt vi lnh vc, bao gm qun o, giy dp v in t, Vit Nam tr thnh mt im n hp dn cho vic thu lao ng tp trung t nhng nc c hot ng tt trong ngnh, nhng chi ph lao ng ang leo thang. S chuyn i ny ang cho thy nhng du hiu thnh cng ng k. Ngnh cng nghip v xy dng tip tc tr thnh ngnh ng gp ln nht cho tng sn phm quc ni (gn 40% GDP) v lao ng (chim hn mt phn ba tng lao ng ca c nc), v c mc tng trng k lc nm 2004 l 10%. Kim ngch xut khu ngnh cng nghip tng khong t 300 triu USD nhng nm u 1990 ln gn 14 t USD, chim ba phn t tng doanh thu xut khu ca Vit Nam. Di y, cc ngnh c nh gi theo th t gim dn v gi tr xut khu nm 2003. Bng 25. Tim nng xut khu cc sn phm cng nghip Ch Ch Ch s s Gi tr s 2* 3* Ch xut 1* Cc Cc s nh gi ca khu Hot th iu trun ITC (triu ng tr kin g USD) xut ng cung bnh khu th ni gii a Cc ngnh c nh gi c chiu su Qun o 4.100 3,8 2,5 2,8 3,0 Cao Giy dp 4.036 4,2 2,7 2,8 3,2 Cao Ni tht 956 2,8 4,1 3,2 3,4 Cao M t cc loi 372 1,8 3,3 .. 2,5 Thp*** dng gia dng 215 2,2 4,1 2,9 3,1 Cao Xe p 180 2,5 2,5 3,3 2,8 Trung bnh Nha 67 1,4 3,7 2,8 2,6 Trung bnh Cc loi dy, cp v dy dn My nng nghip ng tu Cc ngnh c nh gi t chi tit hn My mc in t Vn phng phm, my vn phng My mc cng nghip 51 7 2 611 240 143 1,7 2,2 1,5 2,2 2,1 2,0 3,3 4,0 4,4 3,4 3,8 3,7 115 3,2 3,1 3,5 2,8 2,9 .. 2,7 3,1 3,1 2,8 2,9 2,9 Trung bnh Cao Cao Trung bnh Trung bnh Trung bnh***

nh gi ca chuyn gia t vn trong nc

Cao Trung bnh Trung bnh Cao Trung bnh Trung bnh cao Trung bnh Cao

Trung Lin lc v vin thng bnh*** Trung 104 1,9 3,8 .. 2,9 Vt liu ng gi bnh*** Hnh nh v m thanh 102 1,6 4,1 2,7 2,8 Trung bnh Hng dt may gia dng 101 2,2 2,9 2,7 2,6 Thp chi 81 2,2 3,8 3,0 3,0 Cao Vt liu xy dng 61 1,9 3,4 3,6 3,0 Trung bnh Trung bnh Cng c 30 2,1 3,9 2,9 2,9 Trung bnh Thu tinh 23 1,5 4,4 3,4 3,1 Cao in t 23 2,1 3,9 2,7 2,9 Trung bnh Cng c cm tay 21 1,7 3,5 2,8 2,7 Trung bnh * Ch s dao ng gia 1 (thp nht) v 5 (cao nht). Xp hng cng nghip cn c gii thch mt cch thn trng, c bit khi nhng khc bit nh, v nhiu ch s thiu chnh xc. ** Sau y, cc tiu chun tu c s dng phn bit ba mc ca tim nng xut khu: cao (ln hn 3,0 im); trung bnh (t 2,6 n 3,0 im); v tim nng thp (di 2,6 im). *** Tim nng xut khu da trn hot ng xut khu hin ti ca Vit Nam v mi trng quc t. Khng xt n cc iu kin cung ni a do thiu d liu so snh. Ngun: C s d liu Comtrade (da trn bo co ca cc i tc thng mi ca Vit Nam), kho st ca ITC vi cc doanh nghip Vit Nam, cc bo co ca cc chuyn gia t vn trong nc, nh gi ca ITC. 135 1,6 4,3 .. 3,0

116

Ngnh may mc
May mc l mt trong nhng lnh vc xut khu quan trng nht ca Vit Nam. Vi hn 2 triu nhn cng, khong tng s lao ng trong cc ngnh cng nghip, ngnh cng nghip dt may ng vai tr l mt ngun vic lm then cht, c bit i vi lao ng n, v y cng l ngnh cng nghip dn u cho s tng trng ton ngnh v qu trnh cng nghip ha. Mc d Vit Nam phi i mt vi cc iu kin thm nhp th trng c phn bit i x mt s nc, nhng thnh tch xut khu ca Vit Nam trong lnh vc ny y n tng. Xut khu hng may mc ca Vit Nam c thc hin hu ht di hnh thc gia cng cho cc cng ty nc ngoi. Tin lng ca nhn cng trong ngnh dt may ca Vit Nam thuc hng thp nht trn th gii, v sn lng dng nh cng thp hn so vi Trung quc v cc i th cnh tranh khc trong khu vc Chu . Hn th na, cc ngnh cng nghip ph tr trong nc cng khng p ng c nhu cu ca ngnh may: ngnh dt trong nc khng c kh nng cung cp nguyn vt liu cn c cho sn xut hng may mc (70-80% nhp khu t nc ngoi), iu ny phn no gii thch c ti sao qu trnh sn xut hng may mc ca Vit Nam di hn so vi Trung quc. Cho n nay, s thnh cng ca Vit Nam trong lnh vc dt may da trn chi ph nhn cng thp v l mt i ch hp dn trong vic thu nhn cng sn xut t cc nh sn xut Chu , nhng nhiu thay i ln ang din ra trn th trng ton cu c bit k t khi Hip nh dt may (ATC) ht hiu lc vo u nm 2005. Hin nay ngnh may mc Vit Nam ang phi i mt vi s cnh tranh mnh m t Trung quc v n . Hn na, cho ti khi Vit Nam gia nhp t chc thng mi th gii WTO, cc quc gia nhp khu vn c th tip tc duy tr hn ngch i vi Vit Nam m khng vi phm vo cc qui nh ca WTO. S gia nhp WTO l c hi nhm nng cao c hi thm nhp ca Vit Nam vo th trng th gii. Tim nng xut khu hng may mc c th c coi l cao, do tm quan trng v cng ln ca ngnh ny trong xut khu ca Vit Nam, nhng mc tiu tng trng y tham vng ca chnh ph, tim nng ca th trng Hoa k sau Hip nh thng mi song phng, v bt chp nhng thch thc cho lnh vc ny vi s gia nhp WTO ca Trung quc v vic Hip nh dt may ht hiu lc. Vit Nam nn tp trung vo chuyn i di hn t mt nh sn xut theo hp ng gia cng th ng (CMT- cut, make, trim) (hin chim khong 70% hot ng) sang t l nhp khu thp hn v c vai tr ch ng hn trn th trng (hin chim 30%). Ngnh may mc cn nng cao cc ngnh cng nghip ph tr trong nc, nng cao nng lc thit k, y mnh nng sut trong ngnh may, nng cao cng ngh ngnh dt, to cc mi lin kt vi ngi mua cui cng v y mnh ch s cht lng chuyn sang nhng sn phm c gi tr cao hn. Bng 26. Phn tch SWOT i vi ngnh may im mnh im yu - Chi ph nhn cng thp - Hu ht sn xut theo hp ng y - Th trng ni a c bo h thc cho cc i tc nc ngoi - Lc lng lao ng lnh ngh i - Nng sut thp vi mt hng th cng (v d hng - Thiu lao ng v k thut vin thu) lnh ngh - Vi t la nguyn liu c cht - K nng qun l kinh doanh yu v lng cao khng c s qun l tm trung 117

Cc ngnh cng nghip ph tr trong nc yu km - Qu trnh sn xut tn nhiu thi gian hn so vi cc i th cnh tranh khc trong cng khu vc - Phn b hn ngch gp nhiu vn kh khn - Chi ph vn chuyn cao hn Trung quc 20% C hi Thch thc - Thm nhp vo th trng Hoa K - Hip nh dt may ht hiu lc - S gia nhp WTO - Ngnh cng nghip may mc Trung - Qui m sn xut nh vi cc hp quc ng nh cho nhng mt hng cn - S cnh tranh gay gt trong th k thut tinh xo (th trng ngch) trng ni a Ngun: Cc cuc phng vn thc a, nghin cu ti bn Thc trng v xu hng xut khu S chuyn i cng nghip Vit Nam c nh hng r rng vi mt lnh vc may mc hng n xut khu, y cng l trng hp nh nhiu quc gia khc trong giai on u ca qu trnh cng nghip ha. Ngnh dt may Vit Nam c t hn 100 nm qua, v tr thnh nh xut khu ch yu cho cc nc cng sn ng u (Comecon) t nhng nm 70. Tuy nhin sau cng cuc i mi, ngnh cng nghip ny ct cnh v chuyn i th trng. Thnh tch xut khu hng may mc ca Vit Nam l mt ngoi l. Nm 2003, kim ngch xut khu hng may mc ca Vit Nam l 3,8 t USD, chim 2% th phn ton cu. T l tng trng tng vt trong 5 nm qua, t trung bnh hn 50%/nm xt v gi tr trong cc nm t 1999 n 2003. Hin nay, Hoa k l th trng ln nht ca Vit Nam, chim 2/3 tng kim ngch xut khu, tip sau l Nht bn. Vit Nam l nh cung cp quan trng mt s mt hng dt may nht nh. V d, Vit Nam ng th hai trn th gii i vi cc loi o ngoi c m trm u cho nam gii v b trai.. (m HS 620193), cung cp 8,5% cho th trng th gii. S gia tng nhanh chng trong xut khu dt may ca Vit Nam din ra trong mi trng quc t cnh tranh cao mc d Vit Nam khng c hng quy ch ti hu quc MFN Hoa k, nc nhp khu hng may mc ln nht th gii cho ti gn y. Nht bn, th trng quan trng nht ca Vit Nam, c coi l c tnh cnh tranh cao v khng thc hin hn ngch, v v tr vng chc ca Vit Nam th trng ny c coi l du hiu cu kh nng cnh tranh cao. Tuy nhin, cc chuyn gia ca B Cng nghip lo ngi rng s pht trin ny khng bn vng. Ngnh cng nghip dt may Vit Nam tip tc ng gp mt phn quan trng vo s tng trng kinh t ca t nc trong nm 2004. Ngun thu xut khu ln v hng trm ngn vic lm mi c mang li bi cc ngun li t chi ph nhn cng r v vic m ca ca th trng Hoa k. Tuy nhin, gi tr gia tng thp v cc chuyn gia nh gi rng ngnh cng nghip ny khng c chun b tt cho vic kt thc Hip nh dt may vo u nm 2005, khi hn ngch i vi cc i th quan trng trong ngnh dt may ca Vit Nam c xa b. Tnh trng ny dng nh c xc nhn bi thnh tch xut khu ca Vit Nam qua qu u nm 2005: xut khu mt s mt hng ch cht, nhng mt hng t c doanh thu ln cc th trng im nh Hoa k v EU, gim t 30-40%. Hng nm, xut khu hng may mc ch tng 2,9%, ch yu nh vo s xa b hn ngch dt may cho cc thnh vin WTO. 118

Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Ngnh dt may l ngun thu ht nhn cng ln. Ngnh ny to vic lm cho hn 2 triu nhn cng, khong tng lao ng thuc tt c cc ngnh cng nghip. Ngnh dt may c bit thu ht nhiu lao ng n, chim 80% ngun lao ng trong lnh vc ny. Lnh vc t nhn ang ng vai tr ngy cng quan trng, c bit i vi sn xut hng may mc v dt kim, chim ti sn lng ngnh may mc. Hin nng sut hng nm t 500 triu n v qun, o v 70,000 tn hng dt kim. Ngnh cng nghip ny c khong hn 1,100 cng ty, bao gm 231 doanh nghip nh nc SOEs, 500 cng ty t nhn v 354 cng ty c vn u t nc ngoi (theo bo co nm 2004 ca B Cng nghip). Hng may mc xut khu Vit Nam hu ht di dng hp ng gia cng cho cc cng ty nc ngoi. Cc cng ty nc ngoi cung cp nguyn vt liu, thit k v i khi c my mc, trong khi cc cng ty Vit Nam ch ct, may thc hin theo yu cu kiu dng sn c (cut, make, trim - CMT). V th, t l nhp khu ca hng may mc rt ln (chim ti 70%). Trong sut nhng nm 90 cho ti khi khng hong Chu n ra, u t trc tip nc ngoi trong lnh vc ny t hn 100 triu USD/nm, cc nh u t quan trng l i loan, Hn quc v Malaysia. Nm 2000 tng vn u t trc tip nc ngoi vo lnh vc ny t ti 1,8 t USD. Cc cng ty c vn u t nc ngoi chim 1/3 xut khu hng may mc, trong khi Vinatex, mt tng cng ty nh nc chim tng kim ngch xut khu trong lnh vc ny. Tin lng ca nhn cng trong ngnh dt may ca Vit Nam rt thp, tuy nhin nng sut cng thp. Trc khi khng khong Chu n ra ko theo s st gim ca ng tin nhiu nc, tin lng trong ngnh ny ca Vit Nam thp nht th gii. Sau khng hong, tc ng mnh n cc i th cnh tranh hn c Vit Nam, tin lng trong ngnh dt may cu Vit Nam bt u tng. Mc d chi ph nhn cng vn cn tng i r mt so vi cc i th cnh tranh ln nh Trung quc, n hay Pakistan (xem bng 27), nhng nng sut ngnh dt may ca Vit Nam vn cn thp hn nhiu so vi Trung quc v cc i th cnh tranh khc Chu (theo ITC, 2002a). Vit Nam thiu lc lng lao ng v k thut vin lnh ngh, trnh qun l kinh doanh cn yu km. Bng 27. So snh bng lng trong ngnh cng nghip dt may Tn nc Tin lng/gi (cent Hoa K) Lo 12.5 Bangladesh 18 25 Campuchia 23 Vit Nam 26 Indonexia 27 n 38 Pakistan 41 Sri Lanka 48 Trung quc 68 88 Ngun: Stuart-Smith, Dayal, Brimble and Holl (2004) Cc ngnh cng nghip ph tr trong nc khng p ng . Sn xut dt ca Vit Nam xem ra li thi vi my mc lc hu, nht l cc cng ty nh nc, mc d c tin b (xem Hp 10). Khung ci hu ht l khung c con thoi hp, lm hn ch nng sut, cht lng vi 119

km. Do vy, ngnh dt khng th p ng nguyn liu cn thit cho sn xut hng may mc (theo ITC, 2000a). Ngnh dt trong nc ch p ng 25% nhu cu v vi nguyn liu ca ngnh may v cng khng p ng c cc nhu cu khc ca cc nh xut khu hng may mc nh nhu cu v si, ha cht, bng (80% bng l nhp khu), v c bit l my mc v cc linh kin (phi nhp 100%). T l nhp khu khng thay i nhiu trong nhng nm qua, cho thy cc vn bt cp trong ngnh dt vi, mc du cht lng my mc, tay ngh nhn cng dng nh c nng cao k t nm 2001. Bn cnh cht lng v s lng cung cp, cc chuyn gia cho rng s thiu phi hp gia hai ngnh ny l do cc doanh nghip dt trong nc cn yu km v cng tc xc tin thng mi v dch v. Kt qu l, cc cng ty may khng my ch n vi ni a, mc d c mt s kin cho rng cht lng khng km hng nhp khu. Hp 10. S pht trin trong cng nghip dt Trong ngnh dt, lnh vc an len ang pht trin nhanh chng p ng nhu cu trong nc v quc t. Hin nay nhiu doanh nghip cng ang u t vo cng ngh dt thoi, mt lnh vc c qui m pht trin rng. Tuy nhin, ngnh bng si cu Vit Nam vn phi nhp 60.000 tn nguyn liu th tr gi 80100 triu USD mi nm p ng nhu cu ngnh dt may trong nc. Hin nay, Vit Nam cc nh my ch bin bng c cng sut 30.000 tn/nm. Hai nh my sn xut si polyester c cng sut 30.000 tn/nm ang c ln k hoch xy dng vi chi ph khong 50 triu USD. Hin c khong 19 cng ty nh nc sn xut t la t nhin (la t tm) v hn 100 cng ty t nhn vi tng cng sut l 2.000 tn/nm, la t tm cht lng cao xut khu chim 40% trong s . Cc cng ty ny sn xut mi nm khong 5,5 triu mt la t tm v gn 800.000 sn phm la t tm.

Thm vo , h tng giao thng vn ti c chi ph cao hn mt s nc nh Thi lan v Trung quc (theo Vinatex, cao hn khong 20% so vi Trung quc), v quy trnh sn xut cng di hn so vi Trung quc (Bng 28). Vn thi gian lin quan nhiu n s lc hu. Vic khuyn khch cc khu ban u ca chui cung cp c th gip rt ngn quy trnh sn xut. Hn na, th trng dt may trong nc c bo h vi t l khong 50%. Ngnh ny chu p lc ngy cng tng trn th trng ni a do hip nh t do thng mi AFTA, v s gia nhp WTO trong tng lai khng xa. Tnh trng bun lu qun o Trung quc vo Vit Nam rt nhiu. Bng 28. Quy trnh sn xut trong ngnh dt may ca Vit Nam v mt s i th cnh tranh c chn (ngy) Hng dt Hng dt kim 50-60 60-70 60-80 90-120 40-60 Trung quc 50-70 n 60-90 Malaysia Indonexia Thi lan Vit Nam 120

90-120 Ngun: T chc dt may Gherzi Tnh hnh cu th gii

Bangladesh

Campuchia

Th trng hng may mc v ph kin ca th gii rt ln v ang tng trng, chim 230 t USD nm 2003. T nm 1999 n 2003, cu th gii tng 5 % mi nm v gi tr, thm ch cn tng nhanh hn v s lng, 7% mi nm. Hoa k l th trng ln nht chim gn 30% hng nhp khu may mc ton cu, cc th trng ln tip theo l c, Nht bn, Anh v Hong Kong. Sau cc mt hng nng sn, khng c sn phm no chu s can thip v chnh tr trn th trng nh hng may mc. Do vy, hn ngch t cc th trng trng im nh EU v Hoa k tng l yu t cnh tranh ln mang tnh quyt nh cho cc quc gia xut khu nhiu mt hng ny. Nhng hn ch ny c d b trong khun kh ca cc Hip nh thng mi a phng thuc Hip nh dt may (ATC) ca WTO. Do hip nh dt may ATC ht hiu lc vo cui nm 2004, t do ho th trng th gii, th trng th gii trn ngp cc loi qun o gi r t Trung quc. Theo ITC (2005) c tnh trng tha nng lc sn xut trn th trng th gii do s lng cc nh sn xut hng may mc ngy cng, to ra mt th trng ca ngi mua. Gi nhp khu mt hng qun o c xu hng gim, c bit th trng Hoa K v Chu u. (Bng 29). Vic Trung quc gia nhp WTO v vic Hip nh dt may ATC ht hiu lc c nh hng su sc ti th trng dt may ton cu. Tuy nhin, vic to ra hng lot cc khi lin kt thng mi nh Hip nh t do thng mi khu vc Bc M NAFTA v Hip nh t do thng mi AFTA, cng nh hng n thng mi dt may, mang li nhng u i cho cc nh sn xut trong khi. Hng may mc v ph kin Vit Nam ang i mt vi cc iu kin thm nhp th trng c phn bit i x. Hoa k, th trng ring ln nht i x vi Vit Nam ging nh a s cc nh xut khu. Tuy nhin, hng xut khu t Vit Nam tip tc chu hn ngch. Mc d thng mi th gii phn nhiu thot ra khi vn hn ngch t cui nm 2004, nhng qu trnh t do ha ch p dng i vi thng mi gia cc thnh vin WTO. Cc nc nhp khu vn c th duy tr hn ngch m khng vi phm vo cc qui nh ca WTO cho n khi Vit Nam gia nhp WTO. Tuy nhin, vn hn ngch ang y Vit Nam vo mt th cnh tranh bt li ln. Trong thi gian tr li y, EU khng phn bit i x Vit Nam vi cc i th cnh tranh ca Vit Nam na m thm ch cn dnh u i cho Vit Nam trong vic thm nhp th trng EU thng qua H thng u i thu quan ph cp (GSP). Nht bn v Canada cng l hai quc gia dnh u i thu quan cho Vit Nam nh vi cc i th cnh tranh khc ca Vit Nam. Hong Kong cng cho php thm nhp t do, nhng cho tt c cc nh xut khu. Mt vi th trng nh hn nh Romania v i loan c s phn bit i x nng n vi Vit Nam. Bng 29. Gi nhp khu qun o c xu hng gim ca nhng th trng chnh Tn nc n v 1990 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Chu u Euro/kg 17.1 17.2 17.3 17.1 18.3 17.4 16.3 14.4 Hoa k USD/SME 2.2 2.4 .. 2.2 2.2 2.1 1.9 1.8 Nht bn USD/kg .. .. .. .. 19.6 18.4 17.9 18.4 Ngun: Textile Intelligence (2004)

121

Chin lc ca chnh ph Chnh ph vn ang tip tc dnh nhiu u tin trong chin lc xut khu. C ch phn b hn ngch hin ang rt phc tp, iu ny mt phn ph thuc vo nng lc sn xut ca mi cng ty, mt phn trc tip ph thuc vo nhu cu ca nh xut khu. Gn y vn phn b hn ngch c a ra nh sng, vy nhng nhiu cng ty vn thy vn ny kh hiu. Theo d tho Chin lc Ngnh Quc gia, gi tr sn lng cng nghip ni a ca ngnh may mc c t 8 t USD ti nm 2010 v 15-16 t USD n nm 2020, chim khong nhu cu trong nc. Kim ngch xut khu hng may mc c t 9 t USD ti nm 2010 v 15-16 t USD ti nm 2020. Nhng vn ct li ch yu trong chin lc ngnh ny l pht trin mnh cc ngnh cng nghip ph tr trong nc (nguyn liu th, phng php sn xut v cc ph kin) ti nm 2005; y nhanh tc ti c cu sn xut v to cng n vic lm cho khu vc nng thn; v, bt u t nm 2015 tr i, pht trin sn phm cht lng cao nhm nng cao hnh nh Vit Nam trong lnh vc may mc.

122

Cc sn phm da giy
Xut khu da giy ca Vit Nam tri qua mt qu trnh tng trng mnh m k t u nhng nm 90. Trong cha y mt thp k, ngnh da giy ni ln nh l mt trong nhng ngnh xut khu quan trng nht ca Vit Nam. Nm 2003 kim ngch xut khu t 2.9 t USD, khin Vit Nam tr thnh nh xut khu giy dp ln th t trn th gii. T nm 1999 n 2003 tng trng trung bnh t ti mc k lc l 18%/nm, iu ny kh quan trng xt v c th l ngnh c kh nng cnh tranh cao. Theo cc s liu thng k ca Vit Nam, nm 2004 xut khu da giy vt mc tiu ti 100 triu USD. Th trng xut khu hng u l EU, chim khong 80% tng kim ngch xut khu ca Vit Nam. Vit Nam l nh sn xut c kh nng cnh tranh cao trn th trng EU, ng th hai sau Trung quc. Sau khi Hoa k thc hin ch ti hu quc MFN i vi Vit Nam, khi lng giy dp xut khu ca Vit Nam sang th trng ny tng t bin. Tnh cnh tranh ca Vit Nam nm trong s kt hp ca mt bn l chi ph nhn cng thp nht Chu v mt bn l lc lng lao ng c trnh vn ha, d o to v c tnh k lut. Tuy nhin, nng sut trong ngnh cng nghip ny ca Vit Nam c xem l kh thp, to thnh mt ci vng lun qun: duy tr cnh tranh th tin lng vn tip tc thp. Ngnh cng nghip da giy ca Vit Nam da phn ln vo hp ng gia cng, cc i tc ang dn u th trng ny cung cp kiu dng, nguyn vt liu v i khi l c my mc. Da giy l mt ngnh cng nghip l thuc nhiu vo nhp khu, t l nhp khu chim khong 80% tr gi u ra. Theo Hip hi Da giy Vit Nam, tim nng xut khu da giy c coi l cao, mc d ngnh ny s phi tp trung vo nhng sn phm ch cht, c kh nng cnh tranh v hp thi trang, nhm ginh c mc tiu tng trng xut khu. Ngnh cng nghip ny yu cu Chnh ph ban hnh cc chnh sch u i nhm thu ht u t nc ngoi trong sn xut nguyn vt liu th v cc ph kin trong nc, nhm lm gim chi ph u vo. Pht trin xut khu cn phi tp trung tng cng cung cp u vo trong nc sn xut, nng cao nng sut, a dng ha sn xut c c nhng sn phm c gi tr cao hn, khai thc cc k nng ca lao ng Vit Nam bng vic nng cao kh nng thit k, gim chi ph, to thng hiu ring cho sn phm v tng cng hot ng marketing. Bng 30. Phn tch SWOT i vi ngnh da giy im mnh im yu - Ch ph nhn cng thp - Ngnh cng nghip non tr vi s - Cht lng sn phm cao thiu ht v kinh nghim, thiu b - Chi ph cho cc phng tin giao quyt trong thit k v marketing thng vn ti v chuyn ch quc t - Chi ph sn xut cao bi nhp khu hp l ha cht, my mc v ph kin - Tng cng sn xut da thuc t - K thut ngho nn lc hu nm 2004 C hi Thch thc - c i x u i thu quan ph - S cnh tranh mnh m t Trung cp t EU (GSP) quc bi chi ph sn xut ca nc - Thu sut thp trong th trng ny thp AFTA ti nm 2006 - Thu quan cc k thp trong th trng Hoa K nh vo hip nh thng mi song phng (USBTA) 123

Ngun: Cc cuc phng vn thc a, nghin cu ti bn Thc trng v xu hng xut khu Giy dp l mt trong nhng s kin xut khu thnh cng ca Vit Nam v l lnh vc c thnh tch ln nht trong tt c cc ngnh c nh gi. Giy dp chim th phn th gii cao nht trong tt c cc ngnh c nh gi v Vit Nam l mt nc xut khu rng. Nm 2003, kim ngch xut khu ca Vit Nam ln n 4 t USD, khin cho Vit Nam tr thnh nc xut khu giy dp ln th t trn th gii, ng sau Trung quc, Hng kng v Italy. Tuy nhin, theo cc s liu thng k ca Vit Nam th nm 2004 Vit Nam ch thu c 2.6 t USD t xut khu giy dp, tng 15% so vi nm 2003, thp hn so vi s liu thng k ca Trade Map nm 2003. Xut khu giy dp tng khong 20%/nm v mt gi tr t 1999 n 2003, tng nhanh hn nhiu so vi mt bng chung ca th gii, iu ny ng vai tr rt quan trng trong bi cnh mi trng cnh tranh nh hin nay. Xut khu giy dp cho thy mt s tng trng nhanh chng t u nhng nm 90. Qua mt thp k mt hng giy dp ni ln tr thnh mt hng xut khu quan trng th t ca Vit Nam sau du th, may mc v thy sn. EU vn l khch hng quan trng ca Vit Nam, mc d Hoa k ni ln nh mt th trng sinh li cho cc sn phm giy dp ca Vit Nam. EU chim 80% trong tng kim ngch xut khu ca Vit Nam (ch ring c, Anh v Php chim 50%), v thc hin ch u i thu quan ph cp (GSP) vi Vit Nam trong vn v thu quan v hn ngch. Sau khi Hoa k thc thi ch ti hu quc (MFN) i vi Vit Nam nm 2001, khi lng hng giy dp, ch yu l giy th thao, giy da v sandal ca Vit Nam xut sang th trng ny tng mt cch nhanh chng. V cc c hi a dng ho th trng, Hn quc, Indonexia v Nga ang tr thnh nhng th trng c tim nng cao. Nm 2004 mc d doanh thu xut khu tng, nhng sn xut v kinh doanh vn i mt vi nhiu kh khn. Cc n t hng t hn c dnh cho giy vi v cc cng ty giy nh nc phi thu hp sn xut. Ngnh da giy Vit Nam ang t mc tiu xut khu vi doanh thu 3.3 t USD vo nm 2005. Theo Hip hi da giy Vit Nam, t c mc tiu trn ngnh ny phi tp trung ln cc sn phm ch cht c kh nng cnh tranh v hp thi trang. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Ngnh cng nghip da giy c tm quan trng i vi vic thu ht lao ng, v chu s chi phi ca cc cng ty nc ngoi. Ngnh da giy Vit Nam c khong hn 200 cng ty, to vic lm cho t 400,000 n 500,000 lao ng, phn ln l ph n. Mt s nhn hiu giy th thao ni ting trn th gii thnh lp cc nh my sn xut Vit Nam. Cc hng sn xut nc ngoi chim khong trong tng s cc cng ty sn xut da giy ca Vit Nam, chim 2/3 sn lng v hng xut khu. Nm 2004 mc d doanh thu xut khu tng, nhng sn xut v kinh doanh bun bn ngnh hng ny phi i mt vi nhiu kh khn. C t n t hng hn i vi giy vi v cc cng ty nh nc phi thu hp sn xut. Gi tr gia tng ca ngnh cng nghip da giy vn gi mc va phi bi cc cng ty giy trong nc vn sn xut giy dp trn c s hp ng. M hnh chung trong sn xut giy ton cu trong sut nhng nm 90 l s thay i lin tc trong sn xut ca cc cng ty phng Ty, c bit l i vi giy dp c chi ph thp, t cc quc gia mi c cng nghip ha Chu (ch yu l Hn quc v i loan) ti cc quc gia c ch ph tin lng thp Chu , c bit l Trung quc, Indonesia v Thi lan, v gn y na l Vit Nam. Yu t quyt nh ng sau vic thu nhn cng nhng nc nh Vit Nam l chi ph sn xut, c phn nh trong mc 124

lng. Kt qu l, ngnh cng nghip da giy Vit Nam da phn ln vo hp ng gia cng cho cc hng ni ting nh Nike, Adidas, Reebol, Bata,..vv..,nhng hng ny cung cp kiu dng, nguyn vt liu v i khi l c my mc. V nh vy, y l mt ngnh ph thuc vo cc cng ty a quc gia. c khong 80% nguyn vt liu c dng cho sn xut da giy l c nhp khu, mc d trong thi gian gn y sn xut da trong nc tng rt nhanh. Cc nguyn vt liu trong nc ch sn c cho sn xut giy vi v cc loi giy dp i trong nh. Cc nh sn xut Vit Nam ch c th cung cp trang thit b c bn nh my p giy v my ct. a s cc cng ty khng c kh nng thng lng bun bn cng khng thng tho v mt k thut to dng ln cc mi quan h kinh doanh vng mnh vi cc nh cung cp nc ngoi. Tuy nhin, nm 2004 tng sn lng da thuc tng mnh khi hng lot cc d n cho xng thuc da i vo hot ng. Tnh cnh tranh ca Vit Nam nm trong lc lng lao ng: l s kt hp ca mt bn l chi ph nhn cng thp nht Chu vi mt bn l lc lng lao ng c trnh vn ha, d o to v c tnh k lut lm cho Vit Nam tr thnh mt trong nhng a ch hp dn nht cho vic thu nhn cng ca cc nh sn xut cc nc cng nghip ha. Tuy nhin, nng sut trong ngnh da giy ca Vit Nam c xem l kh thp, to thnh mt vng lun qun: tin lng tip tc thp duy tr cnh tranh. Ch tch Hip hi da giy Nguyn Gia Ho n Nu chng ta mun c gi tr gia tng cao th cc cng ty phi sn xut cho chnh h. Nhng iu ny li yu cu mt s lng ln vn u t, th trng v thit k a dng. Ch c mt cng ty tnh Thi Bnh l c kh nng sn xut khong 6 triu i giy mt nm. Cc cng ty khc khng th c d tha nhiu vn nh vy u t. Kt qu l, hu ht cc cng ty trong nc s dng cc hp ng trnh cc ri ro v m bo li nhun. Tnh hnh cu th gii Th trng th gii i vi giy dp l rt ln, mc d tng trng chm trong sut thi k 1999-2003. Kim ngch xut khu trn th gii t mc 81 t USD nm 2003, vi t l tng trung bnh l 5%/nm v mt tr gi v 4%/nm v mt s lng. Hoa k l th trng ln nht trong lnh vc ny, chim 30% tng lng hng xut khu ca th gii. Hng Kng chim khong 9%, trong khi Nht bn v EU chim mt phn ln trong cc nh nhp khu quan trng cn li. Hin nay, Trung quc l nh xut khu giy dp ln nht trn th gii, tip theo l Hng Kng v Italy. S gia nhp ca Trung quc vo t chc thng mi th gii WTO trong nm 20012002 to ra mt thch thc ln cho cc nh xut khu cnh tranh trong cng th trng ngch, bao gm c Vit Nam. Tuy nhin, thng qua Hip nh thng mi Vit Hoa K, thu quan c gim mnh. Xut khu giy dp Vit Nam sang Hoa k tng mnh. Nhiu i din ca ngnh cng nghip ny tin on rng Hoa k s l mt th trng ln tng ng vi EU hin nay, tc l s t tr gi hn 1 t USD. Ngnh da giy c bo h cao v Vit Nam phi i mt vi tnh trng phn bit i x. i vi nhng sn phm quan trng nht trong lnh vc ny, Vit Nam ch c t do thm nhp hai th trng Hng Kng v Singapore. Khi xut khu ti Hoa k, Vit Nam c i x ging nh a s cc nh xut khu khc. Tuy nhin Nht bn (i vi mt s sn phm), Vit Nam phi chu mt mc thu cao hn nhiu so vi cc i th cnh tranh khc. Hn na ngnh cng nghip da giy Vit Nam c kh nng phi i mt vi vn kin chng bn ph gi EU.

125

Chin lc ca chnh ph u t nc ngoi c xem nh l ngun quan trng cn thit m rng kh nng sn xut v lin kt th trng. Theo Chin lc Ngnh Quc gia, cc cng ty nc ngoi s nhn c s khuyn khch u t trong ngnh cng nghip da giy ni a n nm 2015. Chin lc ca Vit Nam l chuyn t vic sn xut theo hp ng gia cng mt cch th ng vi t l nhp khu ln n vic tip th linh hot hn, t thit k kiu dng v s dng nhiu hn na cc nguyn ph liu trong nc trong sn xut. Ngnh cng nghip ny cng cn n s u t hn na cho cc cng ty trong nc, cc cng chuyn sn xut nguyn vt liu th, v c pht trin lnh vc ny th mi gim c cc chi ph trong sn xut. Nguyn vt liu th trong nc c th cung cp c t 20-25% cho ngnh cng nghip ny. Pht trin xut khu cn tp trung vo nng cao nng sut, thit k p v a dng ha sn xut t giy th thao v giy vi cho n cc sn phm c cht lng cao hn. Ngnh cng nghip ny cn nng cao kh nng thit k, to nhn hiu ring v tng cng tip th (proactive marketing). Hip hi Da giy Vit Nam t ra mt chin lc pht trin tng th cho ngnh cng nghip ny v ang i s chp thun ca Chnh ph. Di k hoch ny, ngnh cng nghip da giy s tp trung vo vic o to nhn cng v tng cng kh nng thit k v tip th cho cc nhn vin. Ngnh cng nghip ny thc hin hai kha o to cho pht trin tip th, iu m cc nhn vin c hc y l bit c ni no mua c nguyn vt liu r nht v lm th no bn ht sn phm vi gi cao nht. Chnh ph thnh lp cc trung tm xc tin thng mi ti H ni v TP. H Ch Minh vi n lc nhm thc y sn phm Vit Nam ra thng trng quc t theo mt cch t chc tt hn, v nng tnh cnh tranh cho cc cng ty da giy. Cc chuyn gia cu B Cng nghip nh gi rng cc chng trnh h tr ngy cng c hiu qu hn.

126

Ngnh ni tht
Vit Nam ngnh cng nghip ni tht c mt truyn thng lu i vi nhiu cng ty gia nh c qui m nh v nhiu hng sn xut ln. Trong thi gian tr li y, tng trng xut khu ni tht t mc k lc v trong nm 2003 kim ngch xut khu t mc 1 t US$. Cc th trng chnh l Hoa k, Nht bn v Chu u, mc d gn y Vit Nam xut khu ti 120 nc, tng ng k so vi 58 nc nm 1998. Vit Nam c mt ngun nhn cng lao ng vi chi ph thp v tay ngh cao, ngun lao ng ny sn xut ra hng lot sn phm a dng. Vit Nam c u th cnh tranh c bit i vi mt hng bn, gh v cc gia dng lm t g thng hoc cao su vi gi c khng t, r hn khong 10% so vi cc sn phm tng t c xut x t Trung quc. Tuy nhin, sn xut hng lot theo phng thc cng nghip khng lm tng thm nhiu gi tr, nh l s dng cc kiu dng mu m ca cc nh tiu dng nc ngoi. Mc d c s pht trin nhanh chng nhng ngnh cng nghip ny vn phi i mt vi nhiu kh khn. Tim nng xut khu ca ni tht c xem l cao, mc du c nhiu im yu nh thiu cc nhn cng lnh ngh, trang thit b lc hu li thi, thiu chng ch rng, thiu ch ng trong cung cp nguyn vt liu v kh nng kinh doanh trc tip vi cc i tc b hn ch. Bng 31. Phn tch SWOT i vi ngnh ni tht im mnh im yu - Chi ph nhn cng thp - Sn xut ngoi tht - c - i ng nhn cng lnh ngh, dng ngoi tri - (lnh vc chim nhng ngi hc cc phng 90% ca tt c cc sn phm) th php sn xut mi mt cch nhanh theo ma: vn cha xy dng c chng v c th sn xut hng lot th trng quanh nm cc sn phm - Cht lng sn phm ch t mc - Ni ting v sn phm gi r (r trung bnh v khng ng u, hn hn sn phm tng t c xut x ch s dng cc qui nh ca ISO t Trung quc l 10%) - Gi tr gia tng thp (80% g nguyn liu l nhp khu, cn kiu dng do i tc nc ngoi cung cp) - Rt t cc cng ty c my mc cht lng tt - Thiu s t chc trong cc nh sn xut a phng - Khng c s chuyn giao cng ngh gia cc nh sn xut - Vit Nam khng c h thng chng ch FSC ca Hi ng qun l rng quc t cho cc khu rng a phng hay g x, y l yu cu trong xut khu ti mt th trng no - Chi ph vn chuyn cho nhp khu 127

nguyn vt liu th cao (Lo v campuchia l nhng nh cung cp truyn thng) - Thiu cc ngnh cng nghip h tr - Thiu s h tr c hiu qu t cc hip hi thng mi - Bo h thng hiu cho cc nh sn xut ni tht trong nc Vit Nam vn cha c t chc tt - Cc k s v gim c hay nh qun l c o to cha tt C hi Thch thc - Nhu cu v kiu dng a dng ang - Ngun nguyn vt liu truyn thng gia tng c cung cp t Lo v - Thu chng bn ph gi ca Hoa k Campuchia ang b e da bi lnh ang chng li cc nh sn xut cm xut khu ca cc chnh ph Trung quc nc ny i vi g nguyn liu - Cc chnh sch h tr ca nh nc - S cnh tranh t cc nc lng ging bt u mnh m vi s thi hnh ca Hip nh t do thng mi AFTA Ngun: Cc cuc phng vn thc a, nghin cu ti bn. Vic tm ra ngun cc nguyn vt liu th l mt p lc nng n cho ngnh cng nghip ny v cc nh sn xut Vit Nam phi nhp n 80% g nguyn liu s dng trong sn xut xut khu. Mc d Lo v Campuchia l nhng nh cung cp truyn thng nhng nhng ngun ny cng ang b e da bi lnh cm xut khu. Chnh ph Vit Nam p t hn ngch n g v khuyn khch ti trng rng v trng rng. Tuy nhin, g t nhng khu rng c trng thng c cht lng thp hn so vi yu cu g dng cho sn xut. Do cc vn c lin quan n mi trng nhng th trng trng im m cc nh sn xut Vit Nam phi tng cng s dng g c chng ch t cc khu rng c chng minh l thuc h thng FSC. Tuy nhin, hin nay Vit Nam vn cha c h thng chng ch ny, v nu nh cc nh sn xut mun p ng cc hp ng tiu chun nh vy th phi nhp khu g c chng ch, iu ny c tnh thm vo chi ph sn xut Rt t cc cng ty c t chc v qun l tt vi i ng nhn vin c tay ngh chuyn mn cao v xc nh r rng c chc nng ca cng ty mnh. Nhn chung ngnh cng nghip ny thiu i ng nhn cng c tay ngh cao s dng my mc tin tin, v thiu nhng nh qun l vi cc k nng v ngoi ng v tip th. Mt s c s sn xut dng phng tin my mc hin i, tuy vy phn ln cc nh sn xut cn li khng s dng my mc t tiu chun quc t v mc ting n, cht thi v s an ton. Thc trng v xu hng xut khu Thnh tch xut khu ni tht gy c s ch vi con s tng trng nhanh trong nhng nm qua v chim th phn tng i cao trn th trng th gii. Tng kim ngch xut khu ca Vit nam nm 2003 t hn 900 triu US$, chim 1.2% th trng th gii. Hn na 128

xut khu ca Vit Nam tng trng nhanh hn rt nhiu so vi tng trng ca th trng th gii, vi kim ngch xut khu hng nm tng 30%. Nhng con s cao hn nhng con s thng k ca Vit Nam, da theo s xut khu tng t 120 triu US$ nm 1999 n khong 615 triu US$ nm 2004. Hoa k, Nht bn v EU l nhng th trng chnh ca Vit Nam i vi ni tht, v nhu cu t nhng th trng ny c trin vng pht trin tt. Hng ni tht xut khu ca Vit Nam rt a dng. Cc sn phm ca Vit Nam c mt ti 120 nc trn th gii, tng hn rt nhiu so vi nm 1998 vi 58 nc. Cc quc gia EU mi c bit nh Slovakia, Hungary v Cng ha Czech l cc quc gia c tim nng Vit Nam nhn rng th trng. g ni tht l ngun ch yu (chim 75%) trong tng doanh thu xut khu trong lnh vc ny. Trong nhng nm gn y lnh vc ny pht trin nhanh chng, tr thnh mt trong nhng ngun thu xut khu ln nht ca c nc v khin cho Vit Nam tr thnh mt trong nhng nh xut khu g thnh phm ln nht ng Nam . Cc nhm sn phm chnh bao gm bc g v khng bc g, gh ngi v cc b phn, i vi c ni tht v ngoi tht. ni tht lm t g (bao gm c gh ngi) dnh cho phng n v phng khch l sn phm xut khu hng u, chim khong 40% lnh vc ny. lm t my, tre, kim loi v nha vn cha c pht trin v trong thi gian gn y ch chim mt phn nh trong tng doanh thu ca ngnh ny. Vit Nam ang ni ln mt cch nhanh chng nh l mt nh cung cp g xut khu r nht trn th gii, cc sn phm ca Vit Nam r hn gn 10% so vi cc sn phm cng loi c xut x t Trung quc. Vit Nam c s cnh tranh c bit i vi nhng mt hng khng t tin nh bn, gh v nhng b sn phm gia dng lm t g thng hoc g do. Gn y s vt cung trong lnh vc ny to nn s cnh tranh gi c d di. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a c s thay i ln trong ngnh cng nghip ny, vi s sn xut dn tri t sn xut trn phm vi rng, cng nghip ha cao ti sn xut dng trong gia nh vi phm vi nh. Tnh trng sn xut gia dng trong cc lng ngh rt l ph bin. Cc cng nhn lnh ngh sn xut hng lot cc sn phm, ch yu lm bng tay nhng c h tr bi mt s my mc n gin. V nhng sn phm ny lm bng tay, s dng cc phng php v kiu dng truyn thng, nn n c th c tiu th nh l nhng sn phm chuyn bit. Tuy nhin s khng thay i v mt cht lng v s tr tr trong qun l sn xut ang tr thnh nhng hn ch thc t ca ngnh ny. ni no m khng c c cu c t chc th ni sn xut khng c h thng. Nn khi mt n t hng ln c lm th phi cn n s kt hp tham gia ca nhiu n v nh hon thnh, tuy nhin n c lm theo mt phng thc khng c t chc mt cch rng ln. Vit Nam c khong 20,000 doanh nghip ch bin g, gm c doanh nghip nh nc v cng ty trch nhim hu hn. C khong 450 cng ty xut khu ni tht, trong s c 120 nh sn xut ngoi tht/vn, v 330 cng ty sn xut ni tht, vi cng sut hng nm l 2.22.5 triu mt khi g trn. Ngnh cng nghip ny thu li t s u t trc tip nc ngoi t cc nc nh Singapore, i loan, Malaysia, Na-uy, Trung quc v Thy in. Mt s cng ty trong s c th p ng c nhu cu v s lng v cht lng cho cc khch hng, cc sn phm sn xut hng lot ca h u t chng ch ISO. Cc nh my ca h c t chc v qun l tt vi i ng nhn cng c tay ngh chuyn mn v xc nh r c cc chc nng ca mnh. 129

Vit Nam c chi ph nhn cng thp v c i ng cng nhn vi tay ngh k thut tinh xo (Bng 32). Cc cng nhn c th hc s dng my mc k thut mi mt cch rt nhanh v c th sn xut nhiu sn phm a dng v phong ph, t cc nguyn vt liu xy dng (v d nh khung ca chnh v ca s), ni tht tng hp (v d nh bn, gh), cho ti ni tht c chm khc hoc c gn cc ph liu c bit. Tuy nhin ngnh ny thiu nhng tay ngh chuyn mn p ng cc nhu cu v thng mi trn phm vi rng, v d ngoi ng v cc k nng tip th. Kt qu l, cc nh sn xut Vit Nam ni chung khng kinh doanh trc tip c vi ngi mua v nhng nh tiu th c bit, nhng gi vai tr trung gian iu ny thng thy nc ngoi, v d nh Hng kng v Singapore. Cc nh tiu th ni tht Vit Nam ch yu l nhng ch ca hng bn gim gi v khng chuyn nh cc ca hng hot ng t lm, cc ch hng t hng qua th v bn hng trc tip. Bng 32. S so snh chi ph nhn cng trong khu vc Vit Nam Indonexia Trung quc Malaysia Thi lan i loan Ngun: Ngoc (2005) Tin lng/gi (USD) 0.2-0.6 0.3-0.4 0.5-0.75 1.25-1.40 1.5 5.0

a s cc sn phm ni tht Vit Nam c xem l c cht lng trung bnh vi s gia tng gi tr thp. Mng th trng tm thp v trung bnh i hi cnh tranh v gi c, vn chuyn nhanh, ng gi tt v tng cng s dng g c chng ch. Tt c nhng yu cu vn l nhng thch thc ln cho cc nh sn xut Vit Nam. Hn c l khng phi mi nh sn xut u tham gia h thng qun l cht lng ISO cho nn cht lng sn phm khng n nh. Gi tr gia tng ca cc nh sn xut Vit Nam cn thp, v kiu dng mu m thng khng c thit k mt cch linh hot bi cc nh sn xut, m a s nhn mt cch th ng t cc nh tiu th nc ngoi. Tuy nhin th trng tiu th ang tng cng i hi a dng ha sn phm, mang n cho cc nh sn xut Vit Nam c hi t bn ha v cch phng nga cnh tranh gay gt t cc nh cung cp mnh ang tn ti nh Trung quc, Thi lan, Indonesia, v Malaysia. S thiu ht nguyn vt liu trong ngnh cng nghip sn xut ni tht Vit Nam lng xung trong mt giai on di, nhng hin nay Vit Nam vn nhp khu khong 80% g s dng trong sn xut. Do s i xung trong cung cp ni a, km theo cc chnh sch hn ngch n g ca chnh ph v s gia tng ca nhu cu gy p lc cho nhiu cng ty trong vic nhp khu t cc nc lng ging. Nm 2003, ngnh cng nghip ch bin g ca Vit Nam tiu tn 350 triu $ cho vic nhp khu g nguyn liu v cc sn phm rng, tng 39% mi nm. G khc v g x chim 80% g nhp khu. Cc quc gia Chu gm Lo, Campuchia, Myanmar, Indonesia v Malaysia l nhng nh cung cp chnh g trn v g x cho Vit Nam. Cc nh cung cp khc gm quc gia o Solomon, New Zealand, Thy in, Brazil, Hoa K, v cc quc gia thuc lin bang X vit c, nhng chi ph vn chuyn t cc quc gia ny tng i cao. Nhu cu v g c chng ch ang gia tng ,th nhng Vit Nam vn thiu h thng chng ch thch hp. Cc khch hng (ch yu l ngi EU) ngy cng i hi cc sn phm c lm t 130

g c chng ch ca mt t chc nh Hi ng cc nh qun l rng (FSC) (Hp 11). Hin Vit Nam khng ni no c h thng chng ch nh vy. Kt qu l, nhm p ng cc hp ng c yu cu chng ch FSC, cc nh sn xut phi nhp khu g c chng ch , iu ny lm tng gi thnh sn phm. Hp 11. Hi ng qun l rng (FSC) Hi ng Cc nh qun l Rng l mt t chc c cc nh qun l rng thnh vin bu ra nhm thc y mt mi trng trong sch cng vi cc li ch v x hi, kinh t v qun l ca cc khu rng trn th gii. Chng ch v rng l mt qu trnh nh gi rng hay vng rng xc nh liu chng c c qun l theo cc tiu chun ra hay khng. S bo m ca chng ch FSC l nhng sn phm rng (g trn hoc g loi khc) c ngun gc t nhng khu rng c qun l theo cc tiu chun ca t chc ny. Phng php dn nhn FSC th c a chung hn phng php dnh cho nhng tng lp tiu th cc quc gia; Anh, H lan, B, o, Thy S, c, Brazin, Hoa K v Nht bn. Ngun: www.fsc.org Cc cng ty trong lnh vc ny rt khng ng nht, mt vi cng ty s dng my mc li thi, cc cng ty khc li s dng nhng my mc k thut hin i. My ni a c sn xut Vit Nam phn ln l km hiu qu v khng p ng c cc yu cu quc t v an ton, mc nhim v ting n. My mc c nhp t i loan, Trung quc, Nht bn v c thng lc hu v tnh trng hot ng km, do khng t tiu chun quc t. Mt vi cng ty cng nghip ho sn xut cao, vi my mc c mc cht thi thp, mc ting n di 90 xiben (decibels) v tiu chun an ton cao, hot ng sn xut tt. Nhng tht khng may l ch c mt vi cng ty nh vy Vit Nam v do thiu s t chc gia cc nh sn xut nn khng c s chuyn giao cng ngh k thut gia cc nh my. Tnh hnh cu trn th gii Nhu cu quc t v ni tht tng trng mnh. T nm 1999 n 2003, hng nhp khu trung bnh tng hn 8% mi nm c v mt s lng v mt gi tr. Nm 2003, lnh vc ni tht chim gn 85 t US$. Th trng l ln nht l Hoa K, chim 1/3 thng mi ton cu, trong khi cc quc gia EU vn gi v tr l nh nhp khu ln. Vit Nam c hng li t vic tng i t do thm nhp vo cc th trng chnh; cc iu kin thm nhp th cng tng t nh phn ln cc i th cnh tranh ca Vit Nam. i vi mt s mt hng cc quc gia nh Malaysia v New Zealand Vit Nam thm ch cn c hng s u i so vi nhiu nh xut khu khc. Nhng cng c ngoi l, v d nh i loan, Vit Nam phi i mt vi s phn bit i x v mt thu quan i vi mt s mt hng Tuy nhin, s cnh tranh t cc quc gia lng ging ca Vit Nam c chiu hng gia tng nh l mt kt qu ca vic thc hin Hip nh t do thng mi trong khu vc Chu trong thi gian ti. Hin ti, thu nh trn cc sn phm g l 11,9% (trng lng trung bnh). Cc sn phm g nm trong nhm cc sn phm m thu c tnh theo cc iu khon trong AFTA s c gim t 0-5% trc nm 2006. Trong khi s ct gim thu to thun li d dng cho cc quc gia Chu thm nhp vo th trng Vit Nam, th i vi nguyn vt liu th li khng c mt s gim thu nhp khu no.

131

Chin lc ca Chnh ph Chnh ph Vit Nam a ra nhiu u tin v khuyn khch cho s pht trin bn vng ca ngnh cng nghip ni tht ny. Chnh ph ban hnh nhng c cu chnh sch khuyn khch cc cng ty m rng sn xut v kh nng kinh doanh, ng thi hn ch mt cch nghim ngt vic s dng g ly t rng t nhin. Sn xut ch bin g ca Vit Nam s dng c g t rng t nhin v rng trng. B Nng nghip v Pht trin Nng thn (MARD) t ra hn ngch hng nm cho vic thu ly g t cc rng trng t nhin; tng hn ngch trong thi gian gn y l 300,000 m3. Ngun thay th l rng trng, tuy nhin g t rng trng c cht lng km hn v cc cy g ny ln rt nhanh, v d nh cy khuynh ip (cy bch n), v n khng ph hp cho vic sn xut ni tht. Hn 80% loi g ny c s dng trong ngnh cng nghip giy. Mt phn nh cc loi g trong cc khu rng trng (khong 300-400,000 m3) th c cht lng tt hn (g cao su, g thng, g keo) v nhng loi g ny th c s dng trong cc ngnh ngh th cng m ngh hay lm ni tht. G nguyn liu (g trn, g x v g vn dng lm g p) th khng phi chu thu nhp khu. T nm 1998 chnh ph hn ch vic s dng t cc khu rng t nhin v a cc khu rng ny vo phm vi qun l nhm khuyn khch vic nhp khu g nguyn liu s dng trong ngnh ni tht. Dn dn vic s dng g nhp khu gia tng. gim chi ph vn chuyn trong nhp khu g nguyn liu Chnh ph cng khuyn khch v h tr vic thnh lp mt nh nhp khu g chuyn mn (specialized wood importer): cc n t hng ca cc nh sn xut s c thu thp li, tm mt ngun nguyn liu th, v nhp khu mt khi lng ln sau phn phi cho cc nh sn xut. B Thng mi c mt chng trnh di hn khuyn khch cc cng ty pht trin th trng xut khu cho cc sn phm Vit Nam. Cc nh xut khu, nhng ngi c th lp thnh cc phi on thng mi ra nc ngoi hoc tham gia cc chng trnh xc tin thng mi hay cc cuc trin lm nc ngoi l c t cch nhn h tr 50% tin v, n , thu gian hng v cc chi ph lin quan. Cc nh xut khu ni tht c th xin s tin bi hon ny thng qua Hip hi Rng Vit Nam hoc thng qua Cc Xc tin Thng mi Vietrade. Xem Hp 12 bit v cc gi b sung Hp 12. Cc gi cho ngnh ni tht S thm nhp an ton nguyn liu th. Cn c mt k hoch c bit to lp v pht trin mt ngun nguyn liu th vng bn. Cc chng trnh ti trng rng khng nhng ch m bo mt ngun nguyn liu gi r n nh, m cn nng cao cc iu kin sinh thi, nng cao sc khe cng ng, gim thin tai v to thu nhp cho nhng ngi trng rng. Chng trnh ny cng nn bao hm c vic trng song my, v song my c xem l mt nguyn liu rt quan trng trong pht trin sn xut hng ni tht Vit Nam. Hn na, mt t chc c t cch cn c lp ra chng nhn rng cc khu rng ny c qun l mt cch thch hp v c tiu chun cho chng ch FSC. ng h s pht trin ca cc nhm sn xut: Chnh ph nn xem xt vic t chc v pht trin cc nhm, tp th sn xut th cng cho cc nh kinh doanh, sn xut ni tht, nm trong cng mt khu vc a l, ni cng c ngi tiu th, ngi cung cp nguyn liu hay ngi cung cp dch v trong cng mt khu vc. Cc cng ty ny c th chuyn sn xut cc linh kin, dng c, trang thit b hay ha cht cn thit v cc cng ty khc c th chuyn sn xut cc ph tr khc cho ngnh ni tht. 132

u t trong lnh vc ngun nhn cng: Vit Nam c mt ngun nhn cng lao ng di do, nhng li thiu nng lc v mt k thut nn lm gim s cnh tranh. Chnh ph Vit Nam ang xt n mt chin lc o to hai cp : i vi cc cng nhn trong cc nh my th dy ngh cho h gim chi ph o to cho cc doanh nghip, v i vi cc nh qun l th o to pht trin kinh doanh mt cch hiu qu. u t trong cc hot ng tip th . Ngnh ni tht nn tp trung cc hot ng tip th vo cc th trng trng im (Hoa K, Nht bn, EU). Cc chin lc tip th phi a dng, c th bao gm cc cuc trng by trin lm; cc trang Web; tham gia vo cc hi ch trin lm quc t; cc phn tch th trng chuyn su nhn ra cc sn phm v cc th trng tim nng; v c mt mi trng khuyn khch cc nh nhp khu v nhng ngi mua l n thm Vit Nam. C gng duy tr cc th trng ng vai tr trung chuyn nh Singapore, i loan, Hn quc, cho hnh nh v ni tht Vit Nam c th c ph bin hn na nc ngoi. Nng cao cht lng sn phm. Cht lng ca cc sn phm ni tht da trn cht lng ca nguyn vt liu, cc k thut sn xut cng nh l s qun l c hiu qu. Do thiu cc k nng v phng tin sn xut, cng nh l thiu cc qui chun cht lng v cc c quan thc hin vic thanh tra gim st qui trnh cht lng nn cht lng khng c m bo. S nng cp cht lng v s tiu chun ha l cn thit v tt c cc nh sn xut ni tht nn p dng theo h thng qun l cht lng (ISO). Nng cao kiu dng mu m. Chnh ph ang xem xt tnh n vic thnh lp cc th vin mu mi vng ca quc gia. Cc th vin ny c th cha ng cc bo co xu hng, cc cun mu ng thi, cc tp ch ngi tiu dng, cc cun catalog th t hng, cc n phm thng mi, cc mu nguyn vt liu v cc ngnh ngh th cng truyn thng. Cc nh sn xut trong lnh vc ny cng nn thng xuyn truy cp Internet v vo cc th vin mu mini theo kp cc nh thit k mu quc gia. Chnh ph cng nn khuyn khch cc vin nghin cu v cc t chc phi chnh ph o to thnh ti cc nh thit k mu quc gia hin ang c lm vic trong ngnh ny, t h c hiu bit thu o v cc mu truyn thng v s k tc ca n. Hn na, cng nn lin kt vi cc nh to mu quc t, nhng ngi bit r v cc xu hng quc t, hc hi thm. Cung cp thng tin cho ngnh ni tht. Thng tin v cc c tnh th trng (v d nh cc xu hng v cht liu, mu sc, v kiu dng) v cc thng tin v thm nhp th trng (cc hng ro thu quan v phi thu quan) th thng l rt kh nm bt. Do vy, cch tt nht l tp trung cc thng tin ny li (v d Hip hi G Vit Nam) v cung cp cho cc c th xut khu cc thng tin c cp nht chnh xc, thng qua cc hnh thc nh tp ch hay cc dch v t vn. H tr vic thnh lp nh nhp khu g chuyn mn (specialized wood importer). gim thiu cc chi ph vn chuyn v chi ph giao dch, hip hi ny c th tp hp cc n t hng ca nh sn xut li, tm mt nh cung cp v nhp khu s lng ln sau phn phi cho cc nh sn xut. Ngun: Ngoc (2005).

133

Ngnh cng nghip t xe my

Cho n nay, ngnh cng nghip t ng Vit Nam vn ch yu gn lin vi cc hot ng lp rp, nhp khu cao linh kin. Tuy gn y Vit Nam ng vai tr l mt th trng nh ang pht trin trn th trng th gii, nhng Vit Nam vn phi nhp siu. Tim nng ca ngnh ny c xem l thp, tuy nhin chnh ph c nhng k hoch ln pht trin tng th ngnh cng nghip t ng ti nm 2010, v mc tiu ca Vit Nam l sn xut cc loi xe thng thng, xe hi v xut khu cc b phn dnh cho xe chuyn dng. Nhm cnh tranh vi cc nc nh Thi lan v Malaysia, s pht trin ca cc ngnh cng nghip ph tr i vi cc b phn ri, linh kin v ph tng cn c khuyn khch thc y pht trin. Cc ngnh cng nghip ny c mt khong 5 n 10 nm pht trin; Vit Nam c th xut khu 30% sn lng linh kin t ng vo nm 2015. Bng 33. Phn tch SWOT i vi ngnh cng nghip t xe my im mnh im yu - Ch ph lao ng thp - Ngnh cng nghip t ng ch yu - C s h tng sn xut tng i tt gn lin vi s lp rp, ch c 15% linh kin c sn xut trong nc - Thiu i ng nhn cng c tay ngh - Chi ph sn xut cao bi nhp khu phn ln my mc linh kin sn xut - Thiu cc ngnh cng nghip h tr sn xut linh kin trong nc - Cng sut s dng ca cc c s lp rp l rt thp - Th trng ni a nh C hi Thch thc Cc chnh sch h tr ca Chnh ph S cnh tranh t cc nh sn xut ang tn ti v cc nh sn xut mi xut hin Ngun: Cc cuc phng vn thc a, nghin cu ti bn. Thc trng v xu hng xut khu Vit Nam l mt th trng nh trn th gii nhng pht trin rt nhanh trong lnh vc t xe my, v l quc gia nhp siu. Nm 2003, kim ngch xut khu ca Vit Nam t 370 triu US$. Mt s tng trng k lc, tng gn 60% mi nm v mt tr gi t nm 1999 n 2003. Xut khu cc linh kin t ng ca Vit Nam c tp trung vo cc i tc v cc sn phm. Vit Nam xut khu ch yu mt sn phm, B nh la bng in v cc h thng mng in khc dnh cho xe c, my bay v tu thuyn (m HS 854430), chim 2/3 hng xut khu. Gn hng xut khu ca Vit Nam c xut ti Nht bn, Cc th trng tim nng cho vic nhn rng th trng l Hoa K v EU (gm c, cng ha Czech, Slovakia, Php v Anh).

134

Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Mt xe hi Vit Nam vn thp, c bit l khi so snh vi mt xe my. Theo Hip hi cc nh sn xut t ng Vit Nam, t l ngi s hu xe hi Vit Nam l thp vi 142 ngi/1 xe hi, c bit l khi so snh vi 8 ngi/1 xe my. Mc du y l th trng c tim nng ln, nhng c s h tng giao thng vn cn ngho nn. (Viet Nam Business Forum, 5 July 2005). Ngnh cng nghip t ng Vit Nam c gn lin vi cc hot ng lp rp c s nhp khu ln cc linh kin. T nm 1995, Vit Nam u t ln vo cc phng tin sn xut t ng, mc d thc trng th trng ca Vit Nam rt hn ch. Hin c 11 nh sn xut t Vit Nam (Bng 34), nhng nhiu cng ty khng hot ng ht cng sut: khi c cp giy php, 11 cng ty lin doanh hy vng sn xut c 148,000 chic mi nm, nhng cui cng ch sn xut c 43,000 chic nm 2003 (Viet Namnet.vn 4 June2004). Cho ti nay, ngnh cng nghip t ng trong nc b thu hp li bi th trng ni a nh v c s h tng km. Chi ph sn xut ca t sn xut trong nc cao bi Vit Nam phi nhp khu ln nguyn vt liu. Nguyn vt liu trong nc ch p ng c 15%. Gi nhp khu cc b phn, linh kin t ng cao hn gi nhp khu xe, khng k s st gi, ch ph sn xut v chi ph phn phi. Gn nh l khng c cc ngnh cng nghip ph tr Vit Nam. Bng 34. Cc nh my cng nghip t ng Vit Nam Tn Ford Viet Nam Toyota Viet Nam Viet Nam Motors Mekong Motors Star Motors Viet Nam Suzuki Vidaco Viet Nam (Daihatsu) Viet Nam Deawo Mortor Mercedez- Benz Isuzu Viet Nam Hino Motors Tng cng Tnh hnh cu trn th gii Th trng th gii i vi t xe my l rt ln v si ng. Nm 2003, th gii nhp khu khong 603 t US$ i vi cc sn phm thuc ngnh ny, chim 7% thng mi ton cu. Hoa k ng th ba trong s , tip theo l c, Anh, Canada v Php. Mt cch tng quan, nhp khu trong lnh vc ny tng 6% mi nm v mt tr gi v tng 5% trong vng 5 nm qua. 135 Ngy thnh lp 9/1995 9/1995 8/1991 12/1991 4/1994 4/1995 4/1995 12/1993 4/1995 10/1995 6/1995 Tn nc sn xut Hoa k Nht bn Philippines Nht bn Nht bn Nht bn Nht bn Hn quc c Nht bn Nht bn Cng sut thit k (chic/nm) 26,000 20,000 20,000 20,000 17,800 10,000 10,000 9,500 7,000 6,000 2,600 148,900

Nhn chung, tnh hnh thm nhp th trng cho cc nh xut khu Vit Nam trong lnh vc linh kin v ph tng t ng l kh tt. i vi mt s sn phm, Canada, Nht bn, Malaysia v Indonexia dnh cho Vit Nam s u i thm nhp hn so vi phn ln cc i th cnh tranh khc. Hoa k, th trng ln nht, Vit Nam c i x tng t nh hu ht cc nh xut khu khc. Thi lan, mt trong nhng i tc ca Vit Nam trong khi ASEAN, Vit Nam phi i mt vi s phn bit i x v thu quan. Chng hn, i vi cc bnh hi (pneumatic tires, m HS 401199), Thi lan p dng mc thu l 32%, cao hn 5% mc thu m quc gia ny p dng vi cc i th cnh tranh khc cu Vit Nam. Chin lc ca chnh ph Chnh ph c nhng k hoch ln pht trin ngnh cng nghip t ng Vit Nam ti 2010 (Hp 13). Theo B Cng nghip, ngnh cng nghip t ng Vit Nam nn tp trung vo pht trin hai dng xe: xe chuyn dng gi thp v cc loi xe cao cp. Hin nay cc nh sn xut t ng Vit Nam mi ch tp trung vo cc loi xe hi sang trng, nhng loi xe m nm ngoi tm vi ca a s dn Vit Nam, v Vit Nam l mt quc gia ngho vi thu nhp bnh qun trn u ngi l 400 US$. Cc loi xe gi thp c nh gi l s tr thnh nhu cu ln v cung cp mt th trng sinh li cho cc nh sn xut t ng trong nc. tnh hung ny, cc chuyn gia ca B Cng nghip cho rng ngnh cng nghip t ng s lm nn s thay i mnh m trong tng lai. V cc nh sn xut xe hi nc ngoi s tip tc thng lnh mng th trng xe hi sang trng, nn cc nh sn xut trong nc nn tp trung vo cc loi xe gi thp, v y cng l mt th trng sinh li. Theo d bo ca B cng nghip, Vit Nam s sn xut c 120,000 chic xe trong nm 2005, khong 240,000 chic vo nm 2010 v chng 400,000 chic vo nm 2020. Trong khi sn xut cc loi xe t mui kn v xe khch (26 n 46 ch) khng cn cng sut sn xut, th tt c cc lnh vc khc li ang ku gi u t hn na. Chnh ph cung cp s i x u i pht trin lnh vc ny cho ti tn nm 2010. Nhm kch cu, nh nc s gim bt li sut cho khch hng mua cc loi xe sn xut trong nc, c bit cho nng dn mua xe dng trong nng nghip, v iu chnh thu nhp khu i vi cc loi xe thng thng v xe chuyn dng. Chnh ph nh thu nhp khu cao ln cc b phn t ng nhp khu,nhng ci c th sn xut c trong nc, v 100% thu nhp khu cho cc loi xe di 50 ch v xe ti c trng lng di 5 tn. Hp 13. Chnh ph tnh da trn bn SOEs pht trin ngnh cng nghip t ng Theo k hoch tng th ca B Cng nghip cho s pht trin ca ngnh cng nghip t ng ti nm 2010 cho thy trc rng bn SOEs s pht trin ngnh ny. - Tp on cng nghip t ng Vit Nam s sn xut cc loi xe nh xe khch, xe ti hng nh v trung bnh, xe hi, cc ng c v hp s. - Tp on my nng nghip v ng c Vit Nam s chu trch nhim sn xut cc loi xe: xe khch, xe ti hng nh v hng trung, v mt s b phn xe hi. - Tp on Than Vit Nam s chuyn v cc loi xe ti hng trung v hng nng, cc loi xe c bit v linhh kin ph tng. - Cng ty C kh t ng Si Gn s tp trung sn xut xe khch, xe chuyn dng v cc b phn c bit. Ngun: Viet Namnet.vn 4 June 2004.

136

Ngnh thit b, dng c v gia dng

Ngnh cng nghip gia dng Vit Nam ch mi chm pht trin, nhng tng trng rt nhanh trong nhng nm gn y v c tim nng xut khu ln. Trong thi gian tr li y cc cng ty Nht bn v Hn quc chim gn 90% s sn xut, trc ht l cho th trng ni a, sau l xut khu. Cc hng b km hm pht trin bi th trng ni a nh, cc ngnh cng nghip ph tr km pht trin v thiu cc linh kin sn xut trong nc. Hu ht cc nh sn xut ch c nng lc sn xut p ng cc nhu cu trong nc, cc ri ro trong u t ln trong khi li nhu thp. Mt kh nng c th thc hin c l lm a dng sn phm vi k thut cao hoc sn phm c cht lng tt v chi ph thit k thp cho cc th trng vng nng thn. Chin lc trc y ca B Cng nghip, chin lc m tp trung vo sn xut linh kin l khng th t c. S thay i trong sn xut v cnh tranh c cnh bo trc cc cng ty sn xut gia dng Vit Nam, nhng B Cng nghip khng thit lp bt c mt chin lc mi no cho ngnh ny. Bng 35. Phn tch SWOT i vi ngnh thit b, dng c v gia dng. im mnh i ng lao ng c tay ngh im yu - Qui m sn xut nh - Th trng ni a nh - Thiu cc linh kin sn xut trong nc - Cc ngnh cng nghip ph tr km pht trin - Cc nh sn xut trong nc khng c kh nng sn xut phn mm (cho tivi LCD) - Cc sn phm mi khng c nhn hiu C hi Thch thc - S gia tng nhu cu trong khu vc v ton - Hng ha nhp khu r hn cu i vi hng gia dng - S cnh trnh mnh m trong cc th trng ni a Ngun: Cc cuc phng vn thc a, nghin cu ti bn. Thc trng v xu hng xut khu Mc d l mt nh xut khu nh trn th trng th gii, nhng Vit Nam c nhng con s tng trng xut khu cao i vi thit b, dng c v gia dng. Nm 2003, kim ngch xut khu ca Vit Nam trong lnh vc ny t 215 triu US$, nhng kim ngch nhp khu cng gn nh ngang bng s . Ba th trng chnh gm Nht bn, c v Trung quc. Xut khu ca Vit Nam trong lnh vc ny tng hn 60% mi nm t 1999 n 2003, v xut khu tng gn gp ba ln ti th trng Trung quc. Hoa K v cc nc EU (gm Anh, Ty Ban Nha, Hungary v Latvia) l nhng th trng tim nng cho s nhn rng th trng.

137

Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Ngnh thit b v gia dng Vit Nam mi chm pht trin. Trong lnh vc ny, cc thit b dng trong gia nh l ang l nhng sn phm dn u, chim hn 90% gi tr tng trng cng nghip u ra ca ngnh ny. Gn 90 % s sn xut gia dng nh t lnh v my git c thc hin bi cc cng ty Nht bn v Hn quc, gm cc hng nh Sanyo Electric,Toshiba, LG Electronics, v Samsung Electronics. Tuy nhin, i vi t lnh v my git, ch c hng Sanyo l hng pht trin h thng sn xut vi s s dng cao cc ph tng ni a v hng ha xut khu kh ln, trong khi cc cng ty khc b thu hp li bi cc ngnh cng nghip ph tr trong nc km pht trin v sn xut vn mc ti thiu, theo kiu cha kha trao tay: h nhp khu cc b lp rp cho cc c s sn xut lp rp cui cng trong nc v bn th trng ni a. Trong thi gian tr li y, khng c cng ty nc ngoi ni ting no sn xut my iu ha, l vi sng, my ht bi, ni cm in, my nc nng, hay ni ga Vit Nam. iu ny cho thy s quan trng ang gia tng ca vic pht trin u t trc tip nc ngoi v s quan trng trong chuyn giao sn xut gia cc cng ty trong v ngoi nc, Chnh ph Vit Nam n lc thuyt phc cc cng ty nc ngoi nh Toshiba, Panasonic, Hitachi, Samsung, v LG, chuyn giao cc phng tin sn xut cho Vit Nam. Ni chung cc cng ty Hn quc sn xut xut khu v cc cng ty Nht bn sn xut phc v th trng trong nc. Cc cng ty Hn quc nh sn xut xut khu, trong khi cc cng ty Nht bn thng sn xut vi mc ch thay th nhp khu v nhm vo th trng Vit Nam, nhng hin cng c nhng cng ty tr thnh nh xut khu quan trng. Theo cc chuyn gia ca B Cng nghip, cc nh u t nc ngoi phi i mt vi nhng kh khn t cc qui nh v s dng linh kin trong nc, thu nhp khu linh kin cao, nhng ngha v trong xut khu ngay t lc ban u v cc nh u t ny vn ang u tranh ginh li nhun. Hng nm, ch c 10% v tuyn truyn hnh c bn Vit Nam l c sn xut trong nc v Vit Nam ch chim c 0.7% th trng v tuyn truyn hnh th gii. Vi u ra thp nh vy, cc cng ty trong nc khng th u t sn xut cc linh kin c. Hn na, bt u t nm ti, v tuyn truyn hnh c lp rp trong nc c th gp kh khn trong cnh tranh vi v tuyn c nhp khu t cc nc trong khu vc ASEAN, khi thu nhp khu nh trn cc sn phm in t dng thnh phm s c gim t 0-5% theo l trnh AFTA. Do qui m sn xut nh, nn cc cng ty trong nc phi mua cc linh kin vi gi cao hn v khng th c c hi tit kim c nh cc tp on quc t ln hn. Do vy hin nay nhiu cng ty ngng vic lp rp v d nh tr thnh cc nh phn phi cho cc cng ty nc ngoi. Thm vo , th hiu ca ngi tiu dng ang thay i v nhu cu cho v tuyn LCD ang gia tng, gi c ang gim, nhng cc cng ty Vit Nam khng th phn ng kp, t khi cc nh sn xut trong nc khng th sn xut phn mm cn thit cho v tuyn LCD. Cc cng ty cn thay i to ra cc sn phm c nhn hiu mi, nhng sn phm c gi tr cao v li nhun cao. Chin lc trc y ca B Cng nghip, chin lc m tp trung sn xut vo linh kin, khng th t c. Chin lc chnh ca Chnh ph l thu ht u t nc ngoi vo lnh vc ny nng cp s dng k thut trong sn xut, nhng chin lc ny li khng cho bit r 138

rng l lm th no chuyn giao c k thut cho cc cng ty trong nc. B Cng nghip khng xy dng nhng chin lc mi cho ngnh ny. Tnh hnh cu th gii S gia tng ca nhu cu quc t i vi thit b, dng c v gia dng v ang ni ln nhanh chng, tng trung bnh l 8.6% mi nm v mt tr gi v 10% mi nm v s lng trong 5 nm qua. Nm 2003, ngnh ny t c 85 t US$ trong nhp khu ton cu. Cho n nay, Hoa k vn l nh nhp khu ln nht trong lnh vc ny, chim hn 20% ca xut khu ton cu. Tip theo l Anh ng th hng hai, c ng hng th ba v Php ng hng th t, tng nhp khu ca ba quc gia ny cng li tng ng vi nhp khu ca Hoa k. Vit Nam c cc iu kin thm nhp th trng tng i tt, mc du cc iu kin ny thay i theo tng sn phm.Tnh trng ca nhng sn phm quan trng nht c th thay i. Cc mt hng thu li ln nht trong xut khu lnh vc ny l cc loi qut (qut bn, qut ng, qut treo tng, ca s, qut trn, c m 841451), y l mt ngnh hng m Vit Nam c hng t do thm nhp hai th trng ln nht, Nht bn v Hng Kng. i vi mt hng my git v t lnh Vit Nam cng phi i mt nhng iu kin thm nhp nh l a s cc i th cnh tranh khc.

139

Xe p
Trung Quc vn gi v tr l nc xut khu xe p hng u trn th gii, mc d Vit Nam c sc cnh tranh cao nh chi ph nhn cng thp v sn phm c cht lng tt. Trong nhng nm qua, xut khu xe p ca Vit Nam t mc tng trng ngon mc, a Vit Nam tr thnh nc xut khu xe p ln th nm trn th gii. EU l th trng xut khu xe p ch yu ca Vit Nam. Trong nm 2003, xut khu xe p Vit Nam sang EU t 1,3 triu chic, chim 8,2% th phn EU. Tuy nhin, nm 2004 vic cc nh sn xut EU pht n kin cc cng ty Vit Nam bn ph gi trn th trng v xe p Vit Nam c th phi chu mc thu cao gp i mc thu c nh hng ti trin vng pht trin xut khu xe p Vit Nam. Trng hp tng t cng ang xy ra ti Canada, mt th trng xut khu xe p ln khc ca Vit Nam. Do vy, tim nng xut khu mt hng xe p Vit Nam hin c nh gi mc trung bnh. Bng 36: Phn tch SWOT i vi mt hng xe p Vit Nam im mnh im yu Lc lng lao ng ln v c kinh nghim Thiu thng tin th trng Chi ph nhn cng thp Thch thc Nng sut lao ng cao Sn phm c cht lng cao C hi a dng ho sn phm Cc cuc iu tra v chng bn ph gi ti EU v Canada Ngun: Cc cuc phng vn thc a v nghin cu ti bn Thc trng v xu hng xut khu Xut khu xe p ca Vit Nam t c nhng thnh qu ng n tng v Vit Nam hin l nc xut khu xe p ln th 5 trn th gii. Theo thng k ca TradeMap, xut khu xe p ca Vit Nam tng bnh qun khong 50%/nm trong giai on t nm 1999 n nm 2003 v t kim ngch 180 triu USD trong nm 2003. S liu thng k ca Vit Nam cho thy, kim ngch xut khu xe p v ph tng ca Vit Nam nm 2004 tng gn 50% so vi mc 230 triu USD nm 2003. c bit, s lng xut khu xe p v th phn ca Vit Nam ti EU tng mnh trong nhng nm gn y, t 250.000 chic (chim 1,6% th phn EU) nm 1999 ln ti hn 1,3 triu chic (8,2% th phn EU) trong nm 2003 v c tnh t mc cao 1,5 triu chic nm 2004. Anh Quc v c l hai i tc hng u ca Vit Nam ti EU. Vit Nam cng c c hi a dng ho th trng xut khu cc nc EU khc (nh Na Uy, CH Sc) cng nh Nht, Singapore v Indonesia. Tuy nhin, vic EU v Canada ang p dng cc bin php chng bn ph gi i vi xe p Vit Nam c th nh hng ng k ti trin vng pht trin ca ngnh hng ny. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Cc doanh nghip Vit Nam c sc cnh tranh cao do sn phm c mc gi thp nh chi ph nhn cng r v nng sut lao ng cao. Hn na, cc nh sn xut trong nc nh Hng Xe p Phng hong Vit Nam (Dragon Bicycle) khng qu ph thuc vo u vo nhp khu v h c th sn xut c 70% cc ph kin cn thit. Hn na, cht lng sn phm c nh gi cao do h s dng thit k theo kiu dng chu u vi thn xe lm bng cht liu st hoc nhm, chng loi sn phm a dng, phong ph t loi xe th thao, xe leo ni ti cc loi xe i trong thnh ph. 140

Tnh hnh cu th gii Th trng xe p th gii pht trin chm vi mc tng trng hng nm t 1,8% v tr gi v 1,7% v s lng trong nhng nm gn y. Trong nm 2003, kim ngch nhp khu ca ngnh t tr gi gn 8 t USD. Cc nc nhp khu ln nht l Hoa K (chim 16% tng nhp khu ton cu), tip theo l c, Nht, Php v Anh Quc. Vit Nam phi chu bt li ng k v cc iu kin xm nhp th trng xut khu. Khi xut khu xe p sang EU, th trng xut khu ln nht ca Vit Nam, Vit Nam phi chu mc thu l 11%.i vi th trng xut khu ln th hai l Canada, Vit Nam cng phi chu mc thu 9%. Hn na, cc nh sn xut xe p Vit Nam hin ang phi ng u vi nhng th thch khc nghit hn ti cc th trng quan trng ny. Vo gia nm 2004, EU kin Vit Nam bn ph gi xe p ti th trng EU (xem hp 14 di y). To n thng mi quc t Canada cng ang tin hnh mt cuc iu tra tng t i vi xe p Vit Nam khi nhn c n kin ca Hip hi cc nh sn xut xe p Canada. Hp 14: V kin chng bn ph gi xe p ca EU i vi cc doanh nghip Vit Nam Cc nh sn xut xe p Vit Nam hin ang phi ng u vi nhng th thch gay go trn th trng th gii. Nm 2004 EU bt u tin hnh iu tra n kin ca Hip hi cc nh sn xut xe p EU kin cc doanh nghip Vit Nam bn ph gi xe p trn th trng EU. Hin nay, xe p ca Vit Nam xut khu sang EU ang phi chu mc thu 15%. Nu EU phn quyt Vit Nam bn ph gi trn th trng th xe p Vit Nam s b nh thu chng bn ph gi vi mc cao, d kin l 34,5%. Mc d EU cha a ra quyt nh cui cng nhng v kin ny cng tc ng lm gim s lng xut khu xe p ca Vit Nam trong nm nay. Theo t Financial Times (2005): Universal Cycles- hng nhp khu 600.000 chic xe p hng nm vo th trng Anh- cho bit, hng ngng t cc n hng t Vit Nam. Vo u nm nay, To n thng mi quc t Canada cng tin hnh cuc iu tra tng t i vi xe p Vit Nam khi c n kin ca Hip hi cc nh sn xut xe p Canada.

141

Nha v cc sn phm nha

Ngnh cng nghip nha l mt trong nhng ngnh pht trin nhanh nht ti Vit Nam, t mc tng trng xut khu hng nm 30% trong 5 nm qua v tr thnh mt trong nhng ngun thu xut khu ln ca Vit Nam. Tuy nhin hot ng trong ngnh ch yu bao gm cc doanh nghip va v nh, lc lng khng to ra c cc nn kinh t quy m, v ngnh nha Vit Nam cn ph thuc vo nguyn liu nhp khu. Vit Nam l nc nhp khu rng ln v nha, thm ch nu c tnh lc quan nht th nhp khu vt qu xut khu ti 4 ln. Chnh ph ang v s tip tc h tr ngnh nha tham gia cc hot ng nh hi ch trin lm thng mi v cc hot ng xc tin thng mi khc. Ngnh cng nghip nha cng ang thc hin u t di hn, c bit trong khu sn xut nguyn liu u vo l nguyn liu th v sn phm trung gian, nhng d kin trong thi gian ti Vit Nam s vn l nc nhp khu rng v nha. Vic u t sn xut mt s sn phm chnh nh PVC (Polyvinyl chloride) v PP (polypropylene foam) d kin cng ch p ng 50-60% nhu cu nguyn liu th ca Vit Nam ti nm 2010. Tuy nhin, do xut khu ang v s tip tc tng trng ng k, nn tim nng pht trin ca ngnh nha Vit Nam c nh gi t mc trung bnh. Chin lc pht trin ngnh nha cn tp trung khm ph nhng c hi cho xc tin xut khu v chuyn hng sang sn xut cc sn phm thay th nhp khu hoc tm kim cc ngun nhp khu tt hn. Bng 37: Phn tch SWOT i vi mt hng nha v sn phm nha Vit Nam im mnh im yu Cc chng trnh h tr ca Chnh ph Ph thuc vo nguyn liu th nhp khu Hn ch v cng ngh Hn ch v quy m sn xut do hu ht l cc doanh nghip va v nh Chnh sch u t v h tng kinh doanh khc C hi Thch thc Tip cn cc th trng mi Nhu cu trong nc khng n nh u t sn xut nguyn liu th (PVC, PP) Ga nha nguyn liu khng n nh trong 5 nm ti Ga ht nha tng do gi du tng Nhu cu t Trung Quc tng S cnh tranh mnh m trong khu vc, trong c Trung Quc Ngun: Cc cuc phng vn thc a v nghin cu ti bn Thc trng v xu hng xut khu Thc trng xut khu ca ngnh nha Vit Nam yu km do xut khu ch chim t trng rt nh trn th trng th gii v Vit Nam l nc nhp khu rng v nha. Nu nhn theo hng tch cc, xut khu ca ngnh nha Vit Nam t mc tng n tng v kim ngch. Theo s liu ca Comtrade, kim ngch xut khu nha v sn phm nha Vit Nam, sau thi k tng trng vng mc hn 40%/nm trong giai on 1999-2003, ln ti hn 65 triu USD nm 2003. Do Vit Nam xut khu sang cc nc khng c bo co thng k nh Lo v Cmpuchia, nn s liu thng k trn ca Comtrade c th cha phn nh y tnh hnh xut khu ca ngnh nha Vit Nam. Theo s liu thng k ca Vit Nam, xut khu ca ngnh nha t mc tng ng k, ln ti gn 260 triu USD trong nm 2004, tng 34% so vi nm 2003 v d kin t mc tng 35% trong nm 2005.

142

Hin nay Vit Nam xut khu ch yu sang cc nc chu , nhng Hoa K ang ngy cng tr thnh mt i tc quan trng ca Vit Nam. Cc nc nhp khu nha ch yu ca Vit Nam, theo Comtrade, l Nht Bn, Trung Quc v Philipin; cn theo ngun tin ca Vit Nam (t Vietnam News ngy 21/2/2005) l Nht Bn, Hoa K, Cmpuchia, i Loan, Philipin, Hn Quc, Australia, Php v Malaysia. Hoa K vn ln tr thnh nc nhp khu nha ln th hai ca Vit Nam trong nm 2004, so vi v tr th 5 trong nm 2003. Trong nm 2004, ngnh nha Vit Nam nhn c nhu cu nhiu hn t cc nc ASEAN, bc u tip cn th trng Chu Phi v xut mt lng hng ban u ti cc nc thuc Cng ng cc quc gia c lp (SNG). C th thy c hi a dng ho th trng xut khu ca Vit Nam, c bit cc nc thnh vin mi ca EU (Lithuania, CH Sc, Slovakia, Estonia, Hungary, Ba Lan) cng nh Hoa K v Iran, ni c nhu cu tng hn 20%/nm trong nhng nm gn y. Theo cc ngun tin ca Vit Nam, Vit Nam xut khu ch yu l tm lp, bao b v dng trong nh. c th hiu r hn tng ngnh hng nh cng nh cc mt hng ch cht i vi mi th trng c th cn phi c thng tin chi tit hn. Tuy nhin, ngun Comtrade cng khng cung cp y s liu v ngnh nha: sn phm ln nht ca c Vit Nam v th gii trong h thng thng k thuc mt hng loi khc c ghi l: Sn phm t cht do khng c ghi chi tit (HS 392690), tip sau l Nha tm, mng, l, dy; ng a nng, ng dn, ng vi bng nha v PVC (Polyvinyl chloride). Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Ngnh nha Vit Nam tp trung ch yu l cc doanh nghip va v nh v ph thuc vo nguyn liu nhp khu. c tnh c trn 80% doanh nghip trong ngnh l doanh nghip va v nh. Trnh nhn cng thp do thit b v nh xng lc hu v Vit Nam phi nhp khu phn ln nguyn liu sn xut. Vit Nam nhp khu nguyn liu t cc nc Hn Quc, Thi Lan, Singapore v i Loan. Trong , Hn Quc l nc cung cp ln nht ti Vit Nam vi tr gi 100 triu USD, chim hn 17% tng tr gi nhp khu nha nguyn liu ca Vit Nam. Do nh hng ca gi du m, ga nguyn liu u vo ca ngnh nha tng mnh trong nm 2004, nhng c th s h gim. Ga nha nguyn liu, u vo ch yu ca ngnh nha, tng khong 250% k t u nm 2004. D on gi s gim vo nhng thng cui nm 2004 do ga du trn th gii h. Tnh hnh cu th gii Ngnh cng nghip nha th gii si ng do nhu cu trn th trng th gii tng trng nhanh. Trong vng 5 nm qua, mc tng nhu cu ca ngnh nha t trung bnh khong 7%/nm v s lng v tr gi. Kim ngch nhp khu nha v sn phm nha th gii t khong 170 t USD trong nm 2003. Trung Quc, Hoa K v c l nhng nh nhp khu ln nht. Nhng mt hng chnh ca ngnh nha, ngoi loi mt hng khng c ghi chi tit, l cc sn phm trung gian nh: polyethylene, polypropylene v cc loi khc. Vit Nam c iu kin thm nhp th trng tng i tt v c hng mc thu thp hu ht cc th trng xut khu. Nhn chung mc thu i vi hng Vit Nam u thp cc th trng chnh hoc Vit Nam c i x ngang bng nh cc nc xut khu khc. i vi sn phm t cht do khng c ghi chi tit, Vit Nam c i x tng t nh hu ht cc nc xut khu khc, thm ch cn c hng mc thu u i ti th trng Malaysia. Chin lc ca Chnh ph Chnh sch ca Chnh ph i vi ngnh nha mang tnh hn hp nhng c xu hng h tr hn. Theo Hip hi Nha Vit Nam, cc chnh sch v thu, hi quan v khuyn khch u t 143

vn cha c hon thin v vic h tr ngnh nha cha c tho ng. Trong khi , B Thng mi cho bit, cc sn phm nha c tim nng xut khu ln v s c ch trng trong chng trnh xc tin thng mi trng im quc gia trong nhng nm ti. Chnh ph dnh gn 1 t USD h tr vic xy dng v ci to 5 nh my sn xut nguyn liu th nh PVC v PP. Cc nh my ny, d kin c hon thnh vo nm 2010, hy vng s p ng c 5060% nhu cu v nguyn liu th ca ngnh cng nghip nha. Nm 2005, Chnh ph s cung cp kinh ph 700.000 USD cho cc hot ng xc tin thng mi ca ngnh nh t chc cho cc doanh nghip tham gia cc hi ch quc t ( Trung Quc v Ba Lan) v cc on kho st giao dch ( Chu Phi, ng u). Mt khon ngn sch cng s c cung cp h tr cho vic t chc Hi ch Nha Vit Nam, vic thnh lp cc trung tm d liu ngnh, o to v h tr k thut cho vic mua cc thit b v ci to nh xng.

144

Dy in, cp v dy dn
Vit Nam hin c khong 60 doanh nghip sn xut v kinh doanh dy in, cp in v dy dn in cht lng cao vi gi c hp l, trong s c nhiu doanh nghip c dy truyn sn xut hin i v quy m ln. Trong nhng nm gn y, xut khu cc mt hng ny ca Vit Nam t mc tng ng k, ch yu tp trung vo th trng Nht Bn. Tuy nhin, tim nng xut khu ca ngnh ch mc trung bnh, mt phn do chnh sch ca Chnh ph dng nh khng c bit h tr cho ngnh. Bng 38: Phn tch SWOT i vi mt hng dy in v cp in Vit Nam im mnh im yu Sn phm c cht lng cao Nguyn liu phi nhp khu Ga c hp l Thu nguyn liu nhp khu thay i Dy truyn sn xut hin i v quy m ln Thu VAT cao hn Nhu cu trong nc cao C hi Thch thc Nhu cu t cc nc lng ging tng Qu trnh u thu ko di Chnh sch ca Chnh ph i vi ngnh khng n nh Ngun: Cc cuc phng vn thc a v nghin cu ti bn Thc trng v xu hng xut khu S liu thng k v xut khu dy in, cp in v dy dn in ca Vit Nam t cc ngun thng tin Vit Nam v th gii chnh lch nhau rt nhiu. Theo thng k ca Trademap, xut khu cc mt hng ny ca Vit Nam t hn 50 triu USD trong nm 2003 (tng hn 50%/nm trong giai on 1999-2003). Tuy nhin, ngun tin Vit Nam a ra con s thng k cao hn nhiu: nm 2003 xut khu t 300 triu USD (tng 56% so vi mc 186 triu USD nm 2002) v c tnh nm 2004 t 385 triu USD. Theo ngun tin ny, th trng xut khu ch yu ca dy cp in Vit Nam l Nht Bn (chim 90%), Hong Kong, Australia, Hn Quc v cc nc thnh vin ASEAN. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Vit Nam hin c khong 60 doanh nghip sn xut v kinh doanh dy in, cp in v dy dn in cht lng cao, trong s c nhiu doanh nghip c dy truyn sn xut hin i v quy m ln. Cc sn phm Vit Nam chim hn 70% th trng ni a v nhiu sn phm c trin vng tt trn cc th trng nc ngoi nh cht lng c nh gi cao v gi c hp l. S tng trng xut khu cc sn phm ny ca Vit Nam trong tng lai c th s b nh hng bi thu nhp khu nguyn liu. Mc d xut khu dy in v cp in ca Vit Nam tng trng mnh m trong nhng nm gn y, nhng nhiu nh sn xut phn nn rng vic nh thu nhp khu i vi cc nguyn liu dng sn xut trong ngnh l mt cn tr rt ln v ti chnh, lm gim li nhun v hn ch sc cnh tranh. Tnh hnh cu th gii Th trng dy in, cp in th gii tng trng chm trong thi k 1999-2003 vi mc tng trung bnh ch t 3% v tr gi v 4% v s lng. Trong nm 2003, kim ngch nhp khu ca ngnh t 38 t USD. Tnh hnh cu th gii khng cao. Hoa K l th trng nhp khu ln nht, tip theo l c, Trung Quc, Mhic v Php. 145

Cc iu kin xm nhp th trng i vi Vit Nam l hp l v phn ln cc nh nhp khu u p dng chnh sch thu i vi mi mt hng trong lnh vc ny.. Hu ht cc nc u p dng mt s bin php hng ro thu quan v Vit Nam c i x tng t nh phn ln cc nc xut khu khc. Chnh sch ca Chnh ph Chnh sch ca Chnh ph dng nh khng c bit h tr cho ngnh sn xut dy in, cp in v dy dn in. Quyt nh ca Chnh ph nh thu nhp khu 5% i vi mt hng thp m, loi nguyn liu khng sn xut c trong nc v trc y khng b nh thu, lm chi ph sn xut tng. Theo tr li phng vn ca mt s doanh nghip, thu nhp khu ny c a ra ng vo thi k c bit kh khn i vi ngnh v cng lc vi vic gi thp m tng ng k trong nm qua. Cc doanh nghip cng phn nn v vic tng thu VAT i vi mt hng dy in v cp in t mc 5% ln ti 10% lm tng thm gnh nng i vi ngnh v d on qu trnh hon thu VAT ko di tc ng lm chm s tng trng ca ngnh. Vic hon thu VAT chm c ngha l doanh nghip phi tr li sut ngn hng cao cho ti khi c hon tr li tin bi v phn ln vn hot ng ca cc doanh nghip u c vay t ngn hng. Qa trnh u thu mua nguyn liu hin nay cng phc tp do s dao ng ca ga nguyn liu.

146

My nng nghip
Ngnh my nng nghip Vit Nam t mc tng trng xut khu ngon mc v c trin vng pht trin hn na nh nhu cu trong nc v khu vc kh ln. Sn phm c cht lng tng i tt nu so snh vi chi ph sn xut do cc nh sn xut trong nc c nng lc m rng sn xut v lc lng lao ng trong ngnh c k nng. Hn na, ngnh my nng nghip cn c hng chnh sch h tr ca Chnh ph bao gm: h tr v ti chnh cho cc nh sn xut, gim thu nhp khu i vi nguyn vt liu u vo v bin php bo h hng ni a trc cc ngun nhp khu gi r. Theo B Giao thng Vn ti, ti nm 2010 Vit Nam d kin s p ng c 45-50% nhu cu v my nng nghip trong nc v xut khu c 30% tng tr gi sn lng. Bng 39: Phn tch SWOT i vi mt hng my nng nghip im mnh im yu Lc lng lao ng c k nng Mu m v kiu dng cng nghip Ga thp S a dng ho sn phm T l gia cht lng vi chi ph tt Sn xut quy m nh Nhu cu trong nc cao Chin lc h tr ca Chnh ph: thu nhp khu nguyn vt liu u vo thp C hi Thch thc Nhu cu cao t cc nc lng ging Cc sn phm ca Trung Quc c gi thnh thp hn Ngun: Cc cuc phng vn thc a v nghin cu ti bn Thc trng v xu hng xut khu Xut khu my nng nghip ca Vit Nam mc rt thp, tuy nhin tng trng xut khu li cao t bin, t mc tng cao nht trong s tt c cc ngnh c kho st. Trong nm 2003, kim ngch xut khu my nng nghip Vit Nam t 7 triu USD, cao gp i trong vng 5 nm. Tuy nhin, Vit Nam vn l nc nhp khu rng. Hn mt na lng xut khu ca Vit Nam l xut sang th trng Hoa K, s cn li l cc th trng Chu v Uganda. Vit Nam c th khai thc c hi a dng ho th trng ti cc nc ang c nhu cu tng nh Indonesia v Hn Quc. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Cc nh sn xut my nng nghip Vit Nam c nng lc m rng sn xut. Lc lng lao ng trong ngnh c k nng c th sn xut ra nhng sn phm c cht lng kh cao vi chi ph sn xut thp. V d, Tng cng ty My ng lc & My Nng nghip Vit Nam (VEAM) sn xut c nhng sn phm t cht lng bng 80% cht lng hng Nht Bn nhng chi ph sn xut ch bng mt na. Cc loi my nng nghip khc nh my ko v my xt go nu so vi sn phm ca cc nc ASEAN th cht lng tng ng nhng chi ph sn xut ch bng 7080%. VEAM hin ang bt u xut khu sang cc nc ASEAN v Trung ng. Chnh ph Vit Nam khuyn khch cc doanh nghip c kh va v nh a phng tham gia v phi hp vi cc doanh nghip c kh trong v ngoi tnh/thnh tham gia sn xut my v thit b nng nghip. Nhu cu my ch bin v nng nghip th trng ni a rt cao v cc nh sn xut trong nc hin ang phi cnh tranh vi hng nhp khu gi r ca Trung Quc. c th cnh 147

tranh, cc doanh nghip Vit Nam cn a dng ho chng loi sn phm hoc ci tin mu m, kiu dng cng nghip. Bng 40: Sn lng mt s sn phm my nng nghip chnh ca Vit Nam My ko v xe ti My p la My xt go My cng c ng c diesel My phun thuc tr su My bm nng nghip Ngun: Nin gim thng k 2003 1995 2709 1482 2043 1358 4217 26000 547 2000 1932 11877 12484 431 15623 70400 3496 2001 2885 12013 18298 655 18721 52800 4328 2002 3052 12997 13433 661 32570 52400 3578 2003 3205 13200 13510 650 55678 51700 3510

Tnh hnh cu th gii Nhu cu v my nng nghip trn th trng th gii tng vng trong vng 5 nm gn y: nhp khu tng trung bnh 7,4%/nm v tr gi v 6,5%/nm v s lng. Nhp khu cc sn phm trong ngnh t hn 15 t USD trong nm 2003. Hoa K (chim 12% tng nhp khu ca th trng th gii), c, Php, Canada v Anh l nhng nc nhp khu hng u trn th gii. Cng nh phn ln cc nc xut khu khc, hu ht cc mt hng my nng nghip ch yu ca Vit Nam c t do thm nhp cc th trng. Nu b nh thu, tr mt s trng hp c bit, Vit Nam v cc nh xut khu khc trn th gii u c i x ngang bng nh nhau. Chin lc ca Chnh ph B Cng nghip xy dng K hoch tng th pht trin ngnh my nng nghip ti nm 2010. Nhm nng cao sc cnh tranh ca ngnh, Chnh ph dnh h tr ti chnh cho cc ch trang tri v cc doanh nghip u t sn xut my nng nghip. Ngoi ra, thu nhp khu vt liu, ph tng c gim, trong khi thu nhp khu my nng nghip tng.

148

Ngnh ng tu
Ngnh ng tu Vit Nam hin ang pht trin vng chc v thu ht c cc nh u t nc ngoi v cc nh xut khu. Vit Nam c hn 60 xng ng v sa cha tu quc doanh. Hin nay hm lng ni a trong sn phm ca ngnh ng tu cn mc hn ch nhng Chnh ph ang u t mnh cho vic sn xut nguyn vt liu u vo thay th nhp khu. Cht lng tu Vit Nam -Made in Vit Nam- c ci thin mnh m trong nhng nm qua. Ngnh ng tu Vit Nam c nh gi l c trin vng ln v Chnh ph c k hoch kh quan cho vic pht trin ngnh ng tu tr thnh mt ngnh xut khu ch cht v h tr c lc cho cc ngnh cng nghip khc. Cc xng ng tu ang c u t ci to v ti nm 2010 ngnh ng tu Vit Nam d kin s t trnh cng ngh ng tu ngang bng vi cc nc trong khu vc. Bng 41: Phn tch SWOT i vi ngnh ng tu im mnh im yu C b bin di trn 3.200 km H tng c s yu km Chi ph thp, lc lng lao ng c kinh Hm lng ni a hn ch nghim Thit k mu m yu Cht lng dch v ng tu Hot ng th nghim sn phm yu (cng Cht lng dch v sa cha vic ny rt cn thit kim tra tu trc Thng hiu Vinashin khi c khai trng) Cng ngh tin tin ca mt cng ty Cng ngh nhn chung cn s ng (Vinashin) C hi Thch thc Nhu cu cao trn th trng th gii v ni Cnh tranh mnh m trong khu vc a V tr a l khu vc ang pht trin Ci thin ngun nhn lc qua o to nc ngoi Ngun: Cc cuc phng vn thc a v nghin cu ti bn Thc trng v xu hng xut khu T mt vi nm trc Chnh ph quyt nh s pht trin ngnh ng tu thnh mt ngnh xut khu ch cht. Theo s liu ca Vit Nam, doanh thu bn trong nc ca ngnh t khong 250 triu USD, xut khu t 70 triu USD trong nm 2003 v d kin tng doanh thu c bn ni a v xut khu s tng ln ti hn 5 t USD vo nm 2010. Loi tu nh sn xut trong nc c xut khu sang cc nc lng ging nh Lo, Cmpuchia v Trung Quc. Cc xng ng tu a phng hin c cng sut sa cha ln ti 50.000 tu DWT. Tuy nhin, con s thng k trn ca Vit Nam khc xa so vi s liu ca ngun tin quc t vi c tnh xut khu tu ca Vit Nam ch t 2 triu USD trong nm 2003. S d c cc s liu khng nht qun trn c th mt phn l do s khc bit trong thng k, khi Vit Nam xut khu sang cc nc Lo, Cmpuchia, nhng nc khng c bo co thng k ti Lin hip quc nn khng c s liu trong ngun tin TradeMap. Theo TradeMap, xut khu ca ngnh ng tu Vit Nam ch chim 0,2% th trng th gii v Vit Nam vn l nc nhp khu rng. Xut khu trong nm 2003 ch t 2 triu USD. Trong , xut sang Nht Bn chim t trng khong , s cn li ch yu xut sang cc nc ng 149

, n , Ty Ban Nha, B v H Lan. Cc th trng tim nng gm Ba Lan, Italia v Thu in. Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Vit Nam hin c trn 60 xng ng v sa cha tu trc thuc B Quc phng, B Thu sn v c bit B Giao thng Vn ti s hu trn 70% cng sut ng tu. Cc sn phm chnh ca cc xng ny bao gm tu thp ch hng v nh bt c ngoi khi, ng thi cc loi tu ch du tn nh, tu no vt v tu ch khch cng ang c sn xut vi s lng ngy cng tng. Cc xng hin c kh nng ch to c nhng tu ch hng 6500 DWT. Hin nay hm lng ni a trong sn phm ca ngnh ng tu cn mc hn ch nhng Chnh ph ang u t mnh m cho vic sn xut nguyn vt liu u vo thay th nhp khu. Hin nay thnh phn ni a ch chim 30-35%, ch yu bao gm nhn cng, nguyn liu th cp v mt s thit b ph, trong khi ng c v thit b chnh u phi nhp khu. Mt s thit b nhp khu gm: ng c diesel hng hi, thit b li in t bng sc nc, my cu ti 120 tn, my nn kh, my xt tay quay, my ct plasma, my hn v cc thit b khc trn tu. Phn ln lng thp phi nhp khu v chim mt t trng ng k trong tr gi ca con tu do Vit Nam sn xut. Do vy, Tng cng ty ng tu Vit Nam (Vinashin) ang u t vo mt nh my sn xut thp tm phc v ng tu. Nh my thp ny c cng sut sn xut 350.000 tn/nm. Tng cng ty cng c mt nh my sn xut thp thanh vi cng sut sn xut 500.000 tn/nm ti min Trung v thit lp cc nh my lp rp ng c diesel 6.000 hp v ph tng min Bc Vit Nam. Mt vn quan trng khc na l kh nng thit k kiu dng tu v th nghim sn phm ca Vit Nam. Cht lng ca nhng con tu do Vit Nam sn xut (Viet Nam made) c ci thin mnh m trong nhng nm qua v thu ht c cc khch hng nc ngoi. Hn na, cc tu nc ngoi trong hnh trnh ca mnh gh vo nhng xng ng tu Vit Nam sa cha. Hin nay cc tu do Vit Nam sn xut di nhn hiu Vinashin i khp trn th gii. Vinashin cng c mt s quan chc qun l trong cc cng ty thnh vin tham gia cc kho o to ngn hn ti cc xng ng tu ca Ba Lan, an Mch, c hc tp k nng qun l v nng cao nng lc thit k. Tnh hnh cu th gii Nhp khu ca th gii tng rt nhanh trong giai on 1999-2003, tng hn 20% v tr gi v 5% v s lng. Tnh hnh cu th gii i vi cc loi tu ln ti 8 t USD trong nm 2003. Hoa K l nc nhp khu dn u, tip theo l Ba Lan, Italia, Ty Ban Nha, Php, c v Canada. Ni chung Vit Nam c iu kin tt thm nhp th trng trong ngnh ng tu. Vit Nam c sc cnh tranh do c t do thm nhp th trng xut khu hoc c hng mc thu thp v cc iu kin tng t nh hu ht cc nc xut khu khc. Chin lc ca Chnh ph Chnh ph c nhng k hoch kh quan cho vic pht trin ngnh ng tu tr thnh mt ngnh xut khu ch cht v h tr c lc cho cc ngnh cng nghip khc. Cc xng ng tu c u t nng cp v ngnh ng tu Vit Nam d kin s t trnh cng ngh ngang bng vi cc nc khc trong khu vc vo nm 2010 (Hp 15). Trong chin lc pht trin ngnh ng tu c Chnh ph thng qua, Tng cng ty ng tu Vit Nam (Vinashin) nu r mc ch quc t ho ngnh ng tu Vit Nam. Theo chin lc pht trin ca Vinashin, t 150

nay ti nm 2010, ngoi vic p ng nhu cu ni a, Vinashin s n lc ch to sn xut c th xut khu t kim ngch 1 t USD/nm. Vinashin t c trnh th gii trong mt s lnh vc cng ngh nh: sn xut que hn, thit b tu v sa cha tu. Hp 15. Cc k hoch kh quan ca Chnh ph v pht trin ngnh cng nghip ng tu Chnh ph c nhng k hoch kh quan cho vic pht trin ngnh ng tu tr thnh mt ngnh xut khu ch cht v h tr c lc cho cc ngnh cng nghip khc. T nm 2000 n 2002, Chnh ph u t khong 65 triu USD nng cp cc xng ng tu, c bit cho cc b trt ( h thu tu), thit b ct v hn. Cc sn phm bao gm c tu trng ti t 6.500 ti 11.500 tn, tu ch du 3.500 tn, dch v dnh cho hnh khch, tu ko v my no vt u p ng tiu chun quc t. Hin nay Vinashin ang m rng cc xng ng tu ho nhp vi nn kinh t ca khu vc Hip hi cc nc ng Nam (ASEAN). Vic m rng ny c th cho php Vinashin t cng sut ch to 30 tu trng ti t 6.500 35.000 tn mi nm. Vinashin xy dng cc xng ng tu quy m ln ng v sa cha tu ch du loi ti 100.000 tn. Tng cng ty cng xy dng mt nh my cn thp sn xut thn tu thy mt tnh ven bin min Bc, mt nh my sn xut ng c diesel v cc nh my sn xut ph tng khc. T nm 2006 n 2010, ngnh cng nghip d kin tp trung vo mc tiu quc t ho, tng sc cnh tranh v thu cc chuyn gia nc ngoi ch to nhng con tu ln cho xut khu. Ngnh s phi ng u vi nhng th thch nh tng vn, o to ngun nhn lc v s cnh tranh trong khu vc. Ngnh ng tu Vit Nam ang gp phi s cnh tranh mnh m, c bit t cc nh cung cp hin ang l i tc truyn thng ca Vit Nam nh Nht Bn, Singapore, Hn Quc v Trung Quc. Ngoi ra, cc i th khc nh Ba Lan, Na Uy v Phn Lan cng hot ng kh nng ng trn th trng.

Ti nm 2010, Vit Nam d kin s tr thnh nc c ngnh cng nghip ng tu vi trnh cng ngh ngang bng vi cc nc trong khu vc. Do , t l sn phm sn xut trong nc trong tng sn lng d kin s tng ti 60-70%, phc v hiu qu cho k hoch xc tin xut khu v to iu kin thun li cho s pht trin ca cc ngnh cng nghip khc. Mc bn trong nc v xut khu d kin t hn 5 t USD vo nm 2010. Cng sut sn xut ca ngnh s pht trin, c th ch to c nhng tu container 14.000 tn, tu chuyn ch 12.500 tn, tu ch hng 6.500 tn v tu ch du 100.000 tn. Chu u v Nht Bn s l nhng th trng xut khu chnh ca Vit Nam. Ngun: Bo co ca B Cng nghip

151

Thng tin tm tt v cc sn phm cng nghip c nghin cu s b

Cc sn phm cng nghip xut khu ca Vit Nam ang ngy cng c a dng ho vi mt s lng cc ngnh mi bt u tham gia vo hot ng xut khu, v d nh ho cht, cc sn phm c kh, cc sn phm in v in t v vt liu xy dng. Cc th trng ch cht nhn chung vn l cc nc lng ging. Mt s ngnh cng nghip c y mnh trong thi k kinh t k hoch nh mt phng thc cng nghip ho thay th hng nhp khu v c Chnh ph u tin hng u trong u t v bo h t nhng nm 1950 ti nhng nm 1980. Cng ngh sn xut thng c nhp khu t Lin x c, ngoi ra cng nhp t Trung Quc v cc nc khc. Nhiu ngnh cng nghip vn ch yu l quc doanh. Xut khu ca nhng ngnh hng ny chim t l phn trm kh nh trong sn lng v th trng chnh ch l th trng ni a vi hu ht cc sn phm c bo h nng vi mc thu nhp khu thng trn 100% (ITC, 2002a). nh gi khch quan mt s ngnh ny cho thy cng ngh sn xut, thit k v kh nng sn xut cn nhiu hn ch. V d, mt nghin cu v sc cnh tranh ca ngnh c kh ch r ngnh ny hon ton khng c tnh cnh tranh v my mc nhn chung li thi, hot ng km hiu qu, h thng h tr km pht trin v tim lc ti chnh ca cc doanh nghip dnh cho vic nng cp cng ngh cn yu. Cc doanh nghip c khuynh hng hot ng trnh chuyn mn ho thp nh vy vi mc ch sn xut tt c nhng linh kin cn thit v h thng ngun cung bn ngoi phc tp. Mt du hiu ch r nng lc sn xut ca ngnh cng nghip Vit Nam yu l: chi ph th trng trong nc nhn chung u cao hn gi trn th trng th gii (ITC, 2002a). Chnh ph t hy vng ln vo s pht trin nhanh chng ca nhng ngnh xut khu tim nng ny. Nhng khng r rng Chnh ph ng u vi s chuyn i ny nh th no khi Vit Nam phi chu s cnh tranh khc lit trn cc th trng xut khu, c bit l t Trung Quc. Nghin cu ny khng iu tra c nhiu chi tit v thc trng ngun cung ca nhng ngnh cng nghip ni trn. i vi mt s ngnh, kh c th tm c nhng doanh nghip sn sng dnh thi gian tr li phng vn v bng cu hi iu tra cng nh c c nhng thng tin c bn (s liu thng k, bo co, nghin cu, tin tc ca ngnh) t cc hip hi hoc cc b ngnh lin quan. Mc d vic thiu thng tin c th l tt i vi trin vng xut khu ca mt s ngnh, nhng iu tt nhin khng ng vi tt c cc ngnh cng nghip. Tuy nhin, i vi mt s ngnh, th trng th gii rt rng ln v si ng, cc nghin cu v trin vng ca ngnh cn c s n lc c bit c kt qu tt hn v kim sot c s thay i ca ngun cung trong nc. My v thit b in Vit Nam l nc xut khu my v thit b in mc nh nhng tng trng nhanh chng. Xut khu tng vt trong giai on 1999-2003, t mc tng trung bnh khong 50%/nm v tr gi v khong 5% v s lng. Trong nm 2003, Vit Nam t doanh thu hn 610 triu USD t xut khu cc mt hng ny. Ngnh in my Vit Nam mi bc vo giai on pht trin ban u v Vit Nam l nc nhp khu rng, chim th phn rt nh trn th trng th gii. Mt hng bng mch in (Printed circuits - HS 853400) l sn phm ln nht ca Vit Nam v th gii, t mc tng xut khu trung bnh hn 75%/nm v tr gi. Xut khu cc mt hng my v thit b in ca Vit Nam theo hng tp trung cao vi gn 80% tng xut khu ch sang 5 nc lng ging: Nht Bn (chim gn 1/3), Philippin, Thi Lan, Trung Quc v Singapore. Cc th trng ang tng trng nh cc nc khi ng u c nh 152

Nga, CH Sc v Slovakia l nhng th trng tim nng mi, c bit l cc nc thnh vin mi ca EU, nhng th trng cho php Vit Nam c t do thm nhp th trng. Tng nhu cu ca th trng quc t trong 5 nm qua tng chm vi mc nhp khu ch tng 3%/nm v s lng v tr gi. Th trng my v thit b in th gii t doanh thu ch hn 210 t USD trong nm 2003. Hoa K l th trng ln nht chim th phn gn 14%, tip theo l Trung Quc, c, Hongkong v Mhic. Cc iu kin thm nhp th trng i vi mt hng my v thit b in Vit Nam tt. Nhn chung Vit Nam c t do thm nhp cc th trng hoc c hng cc iu kin tng t nh cc i th cnh tranh khc trn cc th trng chnh. i vi mt hng bng mch in (HS 853400), sn phm quan trng nht i vi ngnh in my Vit Nam v th gii, Vit Nam c t do xut khu vi mc thu thp, ch phi chu mc thu phn bit i x ti th trng i Loan v Israel. Tim nng xut khu cc mt hng my v thit b in ca Vit Nam c nh gi mc trung bnh do Vit Nam c hng cc iu kin thun li khi thm nhp th trng v xut khu ca Vit Nam ang tng ln r rt. Tuy nhin mc tng trng ca th trng th gii ang chm li. Vn phng phm v my vn phng Xut khu cc mt hng vn phng phm, my vn phng ca Vit Nam tng trng ng kinh ngc, t mc gn 90% trong giai on 1999-2003. Trong nm 2003, xut khu t 240 triu USD, chim th phn rt nh trn th trng th gii (0,06%). Hoa K v Nht Bn l nhng bn hng nhp khu ch yu. Hin nay, i vi nhng mt hng ny, Vit Nam vn nhp khu nhiu hn xut khu. Cc nc thnh vin mi ca EU nh Hungary, CH Sc v Slovakia l nhng th trng hp dn em li c hi a dng ho th trng xut khu i vi Vit Nam. Trong nm 2003, Vit Nam t doanh thu 240 triu USD t xut khu cc mt hng vn phng phm v my vn phng. Trc y, Vit Nam khng c bt k mt dy truyn sn xut thit b thng tin c quy m ln no, ngoi vic lp rp my vi tnh c nhn do cc doanh nghip quc doanh v t nhn thc hin tiu th trn th trng ni a. Tuy nhin, hng Canon u t gn 10 t yn xy dng nh my sn xut my in ti Khu cng nghip Thng Long ngoi thnh H Ni. Cc hng nc ngoi ln khc cng ang c k hoch u t theo Canon. iu ny cho thy kh nng Vit Nam c th tr thnh im n u t trc tip nc ngoi hp dn i vi cc mt hng trn do sn c ngun cung n nh v chi ph nhn cng thp. Trong giai on 1999-2003, nhp khu cc mt hng vn phng phm v my vn phng trn th gii tng trng chm v tr gi, vi mc 2,3%/nm, trong khi mc tng v s lng cao gp 3 ln, t khong 7%. Trong nm 2003, nhp khu cc mt hng trn ca th gii t khong 390 t USD. Hoa K l nc nhp khu hng u chim khong 1/5 nhp khu ca th gii, tip theo l cc nc c, H Lan, Anh Quc v Nht Bn. Vit Nam c hng cc iu kin thm nhp th trng xut khu kh tt. Vit Nam c t do xut khu sang hu ht cc th trng ln v ch c mt s nc nh thu nhng l thu khng phn bit i x nn cng khng gy bt li i vi Vit Nam. Ngoi tr duy nht l th trng i Loan, ni hu ht cc nc c t do xut khu trong khi Vit Nam b nh thu 9% i vi hu ht cc sn phm chnh.

153

Tim nng xut khu trong lnh vc ny ca Vit Nam c nh gi mc trung bnh. Vit Nam l nc xut khu nh vi mc tng trng cao trong bi cnh th trng th gii tng trng chm v Vit Nam c thun li nh c hng cc iu kin xm thp th trng xut khu tt. My v thit b cng nghip Xut khu my v thit b cng nghip ca Vit Nam t mc tng trng n tng (kim ngch xut khu hng nm tng hn gp i trong thi k 1999-2003), mc d Vit Nam vn l nc nhp khu rng. Trong nm 2003, xut khu cc mt hng ny ca Vit Nam t 143 triu USD, ch chim 0,04% th trng th gii. Trong , xut khu sang Nht Bn chim khong tng xut khu ca Vit Nam, s cn li ch yu xut sang cc nc ng khc. Vit Nam c th a dng ho th trng xut khu, c bit sang cc nc: Trung Quc, Hoa K v EU. Tng trng nhp khu mt hng my v thit b cng nghip ca th gii mc va phi trong giai on 1999-2003, t khong 5%/nm v tr gi v 6%/nm v s lng. Trong nm 2003, nhp khu cc mt hng ny trn th trng th gii t hn 313 t USD, trong Hoa K l nc nhp khu hng u, chim 13% tng nhp khu ton cu. Cc nc nhp khu chnh khc gm: Trung Quc, c, Php v Canada. Vit Nam c hng cc iu kin tt xm nhp cc th trng my v thit b cng nghip. Do c t do xut khu sang cc th trng hoc hng mc thu thp v cc iu kin tng t nh hu ht cc nc xut khu khc nn Vit Nam gi c sc cnh tranh v ngnh hng ny. i vi mt hng my cng nghip, tim nng xut khu ca Vit Nam c nh gi mc trung bnh. Vit Nam t mc tng xut khu nh mi trng quc t tt, tuy nhin vn l nc nhp khu rng v mt hng ny. . Thit b lin lc v vin thng Vit Nam l nc xut khu nh nhng rt nng ng trong ngnh thit b lin lc v vin thng: xut khu t mc tng trung bnh 50% hng nm v tr gi trong 5 nm qua. Trong nm 2003, kim ngch xut khu trong lnh vc ny ca Vit Nam t 135 triu USD, ch chim t l phn trm nh trn th trng th gii. Vit Nam hin vn l nc nhp khu rng nhng thc trng ca ngnh trong nhng nm gn y bo hiu trin vng pht trin tt p trong tng lai. Cc nc ng l th trng xut khu chnh ca Vit Nam, trong Nht Bn v Hong Kong chim hn 2/3 tng xut khu, tip theo l Thi Lan, Malaysia v Trung Quc. Vit Nam c th a dng ho th trng xut khu ti cc nc EU nh c, Anh Quc v Ty Ban Nha. Nhu cu v thit b lin lc v vin thng trn th gii tng ng k trong thi k 1999-2003, t mc tng 3%/nm v tr gi v thm ch v s lng tng nhanh hn, t mc 10%/nm. Nhp khu cc mt hng ny trn th gii t tr gi khong 260 t USD trong nm 2003. Nc nhp khu ng hng u th gii l Hoa K, chim 20% tng lng nhp trn th gii, tip theo l Hong Kong, Trung Quc, c v Vng quc Anh. Nhn chung Vit Nam c hng cc iu kin xm nhp th trng tng t nh hu ht cc nc xut khu khc trn th gii. i vi mt hng Thit b truyn pht (HS 852520), mt hng chim 1/3 tng xut khu ca ngnh, Vit Nam ch phi chu thu ti th trng i Loan. iu ny cng tng t i vi mt hng B phn ch hoc ch yu s dng truyn pht (HS 852990), mt hng chim khong 1/3 xut khu ca ngnh. 154

Tim nng xut khu ngnh hng ny ca Vit Nam c nh gi mc trung bnh nh mi trng kinh doanh quc t thun li v mc tng trng xut khu cao, mc d Vit Nam vn l nc nhp khu rng. Nguyn vt liu ng gi Vit Nam l nc nhp khu rng v nguyn vt liu ng gi vi t trng nh trn th trng th gii, nhng xut khu tng mnh trong nhng nm qua. Xut khu ca Vit Nam t tr gi 104 triu USD trong nm 2003 nh mc tng trng xut khu hng nm t hn 43% trong nhng nm gn y. Xu hng ny s tip tc c thc y do xut khu tng mnh i vi mt hng Hm, hp, thng carton (HS 481920), mt hng xut khu ln th 4 trong lnh vc ny ca Vit Nam. Cc th trng xut khu chnh ca Vit Nam hin nay l Nht Bn (20%) v Malaysia (13%). Hoa K, th trng ln th 3 (chim gn 9%) cng l mt th trng quan trng v xut khu ca Vit Nam sang th trng ny tng hn 2,5 ln/nm trong 5 nm qua. C hi a dng ho th trng xut khu ca Vit Nam cc nc EU (c, B, Slovakia, Latvia, Php). Nhu cu v nguyn vt liu ng gi trn th trng th gii si ng. Trong thi k 1999 2003, Tnh hnh cu th gii tng 8%/nm v tr gi v s lng vi kim ngch nhp khu t khong 45 t USD trong nm 2003. Cc nc nhp khu hng u l Hoa K (13%), Php, Mhic v c. Nhn chung Vit Nam c hng cc iu kin v xm nhp th trng tng t nh hu ht cc i th cnh tranh khc. i vi mt hng quan trng nht trong lnh vc ny ca Vit Nam l Ti v bao ti (HS 392321), Vit Nam khng gp bt li trn nhng th trng ln nh Hoa K, Mhic hay Nht Bn. Tuy nhin, ti th trng i Loan, sn phm ca Vit Nam b nh thu cao hn so vi phn ln cc nh xut khu khc (mc d mc nh, 4 im %). Trng hp ny cng xy ra i vi 2 mt hng quan trng khc chim tng cng hn 50% kim ngch xut khu trong lnh vc ny ca Vit Nam. Tim nng xut khu cc nguyn vt liu ng gi ca Vit Nam mc trung bnh. Nhu cu th gii si ng v cc iu kin xm nhp th trng thun li, nhng xut khu ca Vit Nam hin vn mc khim tn. Thit b v ph kin m thanh v hnh nh Thu nhp t xut khu cc mt hng thit b v ph kin m thanh, hnh nh ca Vit Nam vt qu 100 triu USD trong nm 2003 do mi trng kinh doanh quc t si ng, mc tng xut khu v tr gi mc 24%, nhanh gp gn 2,5 ln so vi mc tng trung bnh ca th gii. Trong lnh vc ny, Vit Nam vn l nc nhp khu rng v xut khu ch chim phn nh trn th trng th gii. Hn Quc nhp khu chim 1/3 tng xut khu ca Vit Nam, tip theo l Singapore, Hoa K, Trung Quc v Nga. Khi xem xt vic a dng ho th trng, Vit Nam c th hng ti Hong Kong, mt th trng ang tng trng cho php t do xm nhp v cc nc Chu u nh Vng quc Anh, Na Uy, Croatia v Ty Ban Nha. Ba mt hng xut khu hng u ca Vit Nam l n chn khng mu cho mn hnh video v hnh nh truyn hnh (HS 854011), My thu truyn hnh mu (HS 852812) v Loa phng thanh... (HS 851829). Tnh hnh cu th gii v cc mt hng thit b v ph kin m thanh, hnh nh tng tc r rt trong thi k 1999-2003 vi mc tng nhp khu t 12%/nm v tr gi v 15%/nm v s lng. Kim ngch nhp khu cc mt hng ny trn th gii t khong 115 t USD. Hoa K l nc nhp khu hng u chim 22% th phn ca th trng th gii, tip theo l c, Hongkong, Vng quc Anh v Php. 155

Nhn chung Vit Nam khng gp thun li cng nh bt li so vi cc i th cnh tranh trn th gii. Tuy nhin, mt hng My thu truyn hnh mu(HS 852812), sn phm ln th hai i vi Vit Nam v ln nht ton cu trong lnh vc ny, b p thu cao ti cc th trng nhp khu v Vit Nam phi chu mc thu cao ng k so vi hu ht cc i th cnh tranh khc. Tim nng xut khu i vi cc mt hng thit b m thanh v hnh nh ca Vit Nam c nh gi mc trung bnh. Cc iu kin ca th trng th gii thun li nhng Vit Nam vn l nc nhp khu rng v ngnh hng ny. Hng dt ph kin trong nh Xut khu hng dt ph kin trong nh ca Vit Nam kh tt trong vng 5 nm qua. Vit Nam l nc xut khu rng v t kim ngch xut khu 100 triu USD trong nm 2003, tng gn 7%/nm v tr gi trong giai on 1999-2003. Tuy nhin, xut khu ca Vit Nam ch chim t l nh trn th trng th gii. Xut khu mt hng vi lanh dng trong nh bp v toilet (HS 630260) chim hn na tng xut khu trong lnh vc ny ca Vit Nam v xut khu ca Vit Nam chim 2% th phn ca th trng th gii. Xu hng pht trin ngnh hng ny ca Vit Nam so vi th gii l kh quan trong vng 5 nm qua, nhng Vit Nam khng tip tc u t. Ngc li, xut khu ca Vit Nam li gim trung bnh 1%/nm v tr gi. Nht Bn l nc nhp khu hng u i vi vi mt hng dt ph kin trong nh ca Vit Nam, chim t trng 40%. Hoa K, c, i Loan v Php cng l nhng i tc nhp khu chnh ca Vit Nam. Vit Nam c th a dng ho th trng xut khu nhng nc trong khu vc, nh Singapore, Hong Kong, nhng th trng cho php t do thm nhp. Nhiu doanh nghip dt Vit Nam phi nhp khu ti 80% nguyn liu v 100% ho cht dn n gi thnh sn xut cao. Hm lng nhp khu khng thay i ng k qua thi gian phn nh s tr tr ko di trong lnh vc dt v cc ngnh ph tr khc ca Vit Nam. Tuy nhin, trong nhng nm gn y, cc doanh nghip dt thay hu ht thit b li thi, u t mua cc loi my mc hin i c sn xut t Chu u hoc Nht Bn, gn lin vi cng ngh tin tin trong cc khu quan trng nh nhum, in v hon thin. Hng dt ph kin trong gia nh l lnh vc si ng v nhp khu mt hng ny ca th gii tng 10%/nm v tr gi v khong 15% v s lng trong vng 5 nm qua. Trong nm 2003, nhp khu hng dt ph kin trong nh ca th gii c t 15,5 t USD. Nc nhp khu hng u th gii l Hoa K (chim t trng 30%), c (10%), Vng quc Anh, Nht Bn v Php. Cc iu kin xm nhp th trng trong lnh vc ny khng thun li i vi Vit Nam. Tuy nhin hu ht cc th trng chnh, Vit Nam gp hon cnh tng t nh cc i th cnh tranh khc. . Tim nng xut khu i vi hng dt ph kin trong nh ca Vit Nam c nh gi mc thp. Vit Nam l i tc nh trn th trng th gii trong khi trin vng pht trin b hn ch bi cc iu kin xm nhp th trng khng thun li. chi v tr chi Xut khu cc mt hng chi v tr chi ca Vit Nam kh tt. Trong giai on 1999-2003, xut khu cc mt hng ny ca Vit Nam tng nhanh, gn 28% v tr gi v t kim ngch xut 156

khu 81 triu USD trong nm 2003. T trng xut khu ca Vit Nam trn th trng th gii t trn mc trung bnh v Vit Nam l nc xut khu rng trong lnh vc ny. Hn mt na xut khu ca Vit Nam l sang 4 nc EU: Vng quc Anh, c, B v Php. Cc nc thnh vin mi ca EU nh CH Sc v Slovakia l nhng th trng ang tng trng. Croatia cng l mt th trng ang ni i vi nhng mt hng ny. Nhu cu cc mt hng chi v tr chi ca th gii tng trng chm, mc tng khim tn, ch t 3,8%/nm v tr gi trong giai on 1999-2003. S lng nhp khu tng nhanh hn, t mc tng 7,2%/nm. Trong nm 2003, nhp khu cc mt hng ny ca th gii ch t di 34 t USD. Th trng nhp khu ln nht l Hoa K, chim hn 1/3 tng nhp khu ca th gii, tip theo l Hong Kong, c, Vng quc Anh v Nht Bn. Cc iu kin xm nhp th trng xut khu ca Vit Nam mc va phi. Nhn chung Vit Nam c t do xut sang Hoa K vi mc thu thp. Mt khc, Vit Nam phi chu thu cao hn ti cc th trng i Loan v Th Nh K, tuy th cc mc thu ny vn nhnh hn so vi cc mc thu p dng i vi hu ht cc nc xut khu khc. Tim nng xut khu ca ngnh chi v tr chi Vit Nam c nh gi mc cao. Vit Nam l nc xut khu rng vi mc tng trng xut khu cao mc d Tnh hnh cu th gii m m. Nguyn vt liu xy dng Xut khu nguyn vt liu xy dng ca Vit Nam mc di trung bnh so vi th gii, nhng tng trng xut khu rt cao. Trong giai on 5 nm, xut khu cc mt hng ny ca Vit Nam tng gn 8 ln so vi mc trung bnh ca th gii, t mc tng 47% hng nm v tr gi, mc d tng v s lng chm hn, t 9% nhng vn cao hn so vi mc tng trung bnh ca th gii. Trong nm 2003, kim ngch xut khu trong lnh vc ny ca Vit Nam t 61 triu USD. Xut khu ca Vit Nam chim th phn rt nh trn th trng th gii v Vit Nam vn nhp khu nhnh hn xut khu. Mt hng xut khu quan trng nht trong ngnh ny ca Vit Nam (tnh theo tr gi) l Cc tm lt ng, gch tm lt tng bng gm trng men (HS 690890), chim 1/7 tng xut khu. Xut khu mt hng ny ca Vit Nam rt tt vi mc tng 130% hng nm v tr gi. Vit Nam xut khu ch yu sang cc bn hng trong khu vc, trong i Loan l nh nhp khu ln nht (chim 30%), ngoi ra Indonesia, Nht Bn v Philippin cng l nhng i tc ch yu. Nc nhp khu ng th 5 khng thuc cc nc Chu l B, l im n quan trng, t c th xm nhp cc th trng cn li ca EU. Vit Nam cng c th a dng ho th trng sang cc nc Bc M nh Hoa K v Canada, nhng th trng m ca t do cho hng nhp khu. Nn kinh t tng trng cao ko theo s si ng trong hot ng xy dng Vit Nam, to ra nhu cu mnh m i vi cc mt hng vt liu xy dng. T , cc mt hng xi mng, knh v sn phm knh ca Vit Nam c trin vng xut khu. Nhu cu th gii i vi nguyn vt liu xy dng tng n nh. Trong giai on 1999-2003, nhp khu cc mt hng ny ca th gii tng hn 6% v tr gi v 5% v s lng. Nhp khu trong nm 2003 t hn 40 t USD. Nc nhp khu ng u th gii l Hoa K chim t trng 18% th trng th gii, tip theo l c, Php, Vng quc Anh v Italia.

157

Trong mt s lnh vc c bo h, cc iu kin xm nhp th trng i vi hng xut khu ca Vit Nam khc nhau ph thuc vo tng loi sn phm. i vi mt hng quan trng nht trong ngnh hng ny trn ton cu l lt bng gm trng men... (HS 690890), ng thi l mt hng xut khu ln th hai ca Vit Nam, Vit Nam c t do xut khu ch sang 6 th trng (trong c Thu S v Nht Bn). Ti hu ht cc th trng ch yu khc (nh Hoa K) v mt s th trng nh hn ( rp X t, Nga, Thi Lan), hng Vit Nam khng ch b nh thu m cn b phn bit i x mt cch ng k so vi hu ht cc i th cnh tranh khc. i vi mt hng xut khu quan trng nht ca Vit Nam trong lnh vc ny l Thp, ct thp dng li lm bng st hoc thp (HS 730820), tnh hnh bt li gim hn do Vit Nam c hng u i t cc th trng tng i ln nh Indonesia v Malaysia. Tim nng xut khu cc mt hng nguyn vt liu xy dng ca Vit Nam c nh gi mc trung bnh. Mi trng th gii thun li, tuy nhin Vit Nam ch l mt i tc nh trn th trng v hin nhp khu vn cao hn xut khu. Cc dng c o lng, kim tra v chnh xc Xut khu cc dng c o lng, kim tra v chnh xc ca Vit Nam tng hn 122%/nm v tr gi trong giai on 5 nm t 1999-2003. Hot ng xut khu ca Vit Nam si ng hn hn so vi xu hng chung trn ton cu, tuy nhin Vit Nam vn l nc nhp khu rng. Kim ngch xut khu cc sn phm ny ca Vit Nam t 30 triu USD trong nm 2003, ch chim th phn nh trn th trng th gii. Nht Bn ni ln l bn hng ln, nhp hn 2/3 tng xut khu ca Vit Nam. Cc c hi a dng ho th trng i vi ngnh hng ny ca Vit Nam c th khm ph ti cc th trng Hoa K, Trung Quc v EU (Slovakia, Hungary, c). Trong nm 2003, thu nhp t xut khu cc mt hng ny ca Vit Nam t khong 80 triu USD. Nhu cu ca th gii i vi cc mt hng dng c o lng, kim tra v chnh xc tng trng n nh, t mc tng trung bnh khong 6%/nm v s lng v tr gi. Nhp khu cc mt hng ny ca th gii t tr gi khong 79 t USD trong nm 2003. Hoa K, Trung Quc v c l nhng nc nhp khu ln nht. Cc iu kin xm nhp th trng trn th gii tng i tt. Vit Nam chu cc iu kin tng t nh hu ht cc nc xut khu khc, khng thun li nhng quan trng hn l cng khng bt li so vi cc i th cnh tranh. Xut khu mt hng Thit b v ph tng iu chnh...(HS 903290) chim hn 1/3 tng xut khu trong lnh vc ny ca Vit Nam. Tim nng xut khu cc mt hng ny ca Vit Nam c nh gi mc trung bnh. Mi trng th gii kh thun li v xut khu ca Vit Nam tng trng ng k. Tuy nhin Vit Nam hin vn l nc nhp khu rng trong lnh vc ny. Thu tinh v cc sn phm thu tinh Kim ngch xut khu thu tinh v cc sn phm thu tinh ca Vit Nam ln ti 23 triu USD trong nm 2003, nh mc tng trng xut khu cao, t trung bnh 18%/nm trong nhng nm qua. Tuy nhin, thc trng xut khu ca Vit Nam yu km do Vit Nam l nc nhp khu rng v xut khu ch chim th phn nh trn th trng th gii. iu ng ch l s tng trng xut khu gia cc sn phm trong lnh vc ny ca Vit Nam rt khng ng u. Nc nhp khu thu tinh ln nht ca Vit Nam l Hoa K v Philippin, mi nc nhp tng xut khu ca Vit Nam. Cc th trng c khm ph nhm a dng ho th trng xut khu ca Vit Nam l cc nc EU, ni c tng cng 9 th trng ng u trong danh sch xp loi tnh hp dn ca th trng trong chng trnh nghin cu ny. 158

Tnh hnh cu th gii v thu tinh v cc sn phm thu tinh tng r rt trong thi k 19992003. Nu tnh theo tr gi, tng trng t mc 14%/nm v tnh theo s lng, mc tng t khong 11%/nm. Trong nm 2003, th gii nhp khu 18 t USD cc mt hng ny v th trng nhp khu chnh l Hoa K, Trung Quc, c, Php v Hn Quc. Cc iu kin xm nhp th trng thun li i vi Vit Nam. i vi mt hng quan trng nht th gii v Vit Nam trong lnh vc ny l Bnh, chai, l, chai tht c... (HS 701092), phn ln cc nc u cho php t do nhp khu. Tuy nhin, ni chung Vit Nam cng gp phi mt s ro cn v thu. Vit Nam c tim nng cao v xut khu cc mt hng trong lnh vc ny. Th trng th gii si ng v Vit Nam c hng cc iu kin xm nhp th trng tt. Thit b v linh kin in t Vit Nam l i tc nh nhng pht trin nhanh trn th trng thit b v linh kin in t th gii. Mc d l nc nhp khu rng, nhng xut khu hng in t ca Vit Nam t tr gi hn 22 triu USD trong nm 2003, chim di 0,01% th phn trn th trng th gii. Vit Nam xut khu ch yu vi mch in t v ch yu tp trung theo v tr a l vi khong 1/2 xut khu sang Nht Bn, ti Hn Quc. Vic m rng hai th trng ny y mc tng trng xut khu trong lnh vc ny ca Vit Nam ln rt cao, t trn 128%/nm v tr gi. C hi a dng ho th trng c th nhm ti Trung Quc v Hong Kong, cng nh EU (c) v c bit l cc thnh vin mi ca EU (Hungary, Ba Lan, CH Sc v Slovakia). Xu hng trn ton cu l chuyn sn xut hng in t ti nhng nc c chi ph thp. Sn xut vi mch v cc linh kin in t khc i hi s nghin cu v pht trin cao . Cc hng sn xut ln thng u t 10-15% doanh thu cho vic nghin cu. Qa trnh chuyn sn xut thng thng t cc nc c chi ph nhn cng cao ti cc nc c thu nhp thp, c bit l Chu , l ph bin. Vit Nam cng l mt a im tt cho qu trnh chuyn i . Cc hng nc ngoi, c bit l cc hng Nht Bn v Hn Quc nh Fujitsu, Sony v Daewoo, chim u th trong sn xut thit b v linh kin in t. Nhiu hng bt u u t vo th trng Vit Nam t gia nhng nm 90 tr i. Mt s hng ca Nht Bn nh Mabuchi Motor, Tokin v Fujitsu tn dng cc chnh sch u i cc khu ch xut v thc hin lp rp nhng linh kin in t kh n gin nh my bin th, dy xon in v ng c mt. Vit Nam l im n hp dn cho vic chuyn sn xut i hi nhiu nhn cng t cc nc vng mnh trong lnh vc in t nhng li c chi ph nhn cng qu cao. Vic chuyn sn xut ch yu p dng i vi mt s linh kin trong h thng sn xut ca cng ty u t. Li th so snh ca Vit Nam thu ht cc u t hng xut khu l cht lng v chi ph nhn cng. Cc nhn t quan trng khc na l nhng u i, cc iu kin thun li v dch v cung cp cho cc cng ty nc ngoi. Tnh hnh chnh tr v x hi n nh cng l yu t cn thit. Vit Nam c chi ph nhn cng rt thp, lc lng lao ng c nh gi l c kh nng thch nghi tt, tnh hnh chnh tr v x hi rt n nh. Nhng mt khc, cc doanh nghip nc ngoi gp phi nhng vn lin quan ti cc th tc quan liu v khun kh php l ca Vit Nam; h thng thu khng thun li cho u t v c s h tng v thng tin yu km vi chi ph cao (ITC, 2002a). S cnh tranh gia cc nc ang pht trin nhm thu ht u t nc ngoi theo xu hng sn xut hng xut khu rt quyt lit, do qu trnh chuyn sn xut nh vy ngy cng c nhn nhn nh mt ng lc chnh 159

cho pht trin kinh t. C kin cho rng cc doanh nghip Nht Bn coi Vit Nam nh mt ngun linh kin in t c gi tr gia tng cao hn so vi cc nc khc, v d nh Trung Quc. Tnh hnh cu th gii v in t mc khng l v tng trng vng chc. Nhp khu cc mt hng ny trn th gii t 315 t USD trong nm 2003 v tng 8%/nm v tr gi v gn 5% v s lng trong giai on 1999-2003. Nhng nc nhp khu ln nht tp trung khu vc ng , tr Hoa K, nc c xp trong danh sch 5 nc nhp khu ln trn th gii. Trong s , Trung Quc l nc nhp khu ln nht, tip theo l Singapore v Hong Kong. Trung Quc cng l nc c tc tng trng nhp khu nhanh nht, t mc trung bnh gn 45%/nm. Vit Nam tng i t do khi xm nhp hu ht cc th trng chnh yu. i vi mt hng quan trng nht trong lnh vc ny ca Vit Nam l bng vi mch in t (HS 854230), Vit Nam cng nh cc i th cnh tranh khc c t do xm nhp cc th trng chnh, ch tr ti i Loan, mt hng ny ca Vit Nam phi chu thu 1%. cng l iu kin chung i vi hu ht cc sn phm trong lnh vc ny. Tim nng xut khu hng in t ca Vit Nam mc trung bnh v chin lc pht trin ngnh in t trong thi k trung v di hn l thu ht u t nc ngoi qua khung chnh sch thun li, pht trin c s h tng h tr v pht trin ngun nhn lc, hn l h tr pht trin xut khu thng thng tp trung vo marketing, nng cao cht lng... Cng c dng bng tay Vit Nam khng phi l i tc quan trng trn th trng th gii trong lnh vc ny, nhng xut khu ca Vit Nam trong nhng nm qua tng ng k, t mc tng 43%/nm v tr gi. Vit Nam vn nhp khu nhiu hn xut khu v thu nhp t xut khu t xp x 20 triu USD trong nm 2003. Khong hn 60% xut khu ca Vit Nam sang Philippin, tip theo l Ukraina, Chile, Marc v Clmbia. Vit Nam c th xem xt a dng ho th trng ti nhng th trng m v ang tng trng nh Nht Bn v Na Uy. Gn mt na kim ngch xut khu mt hng cng c dng bng tay ca Vit Nam l t xut khu sn phm Cng c c th hon i n, dp hoc c l (HS 820730). y l mt hng kh si ng ca Vit Nam v xut khu mt hng ny tng trung bnh 60%/nm trong vng 5 nm qua. Nhp khu cc mt hng cng c dng bng tay ca th gii tng trng chm trong 5 nm qua, vi mc tng 4,6% v s lng v ch 4,4% v tr gi. Ti nm 2003, nhp khu cc mt hng ny ca th gii t tr gi 15,6 t USD. Hoa K l nc nhp khu hng u, chim 1/5 tng nhu cu ca c th gii, tip theo l c, Php, Anh Quc v Canada. Vit Nam c hng cc iu kin xm nhp th trng tng t nh hu ht cc i th cnh tranh khc. Nhn chung hng Vit Nam c t do vo th trng EU, Nht Bn v c hng mc thu thp ti Hoa K. cc th trng trong khu vc, Vit Nam gp phi ro cn v thu, mc d hu ht cc i th cnh tranh khc cng chu hon cnh tng t. c bit, i Loan, Vit Nam b p thu cao hn so vi phn ln cc nc xut khu khc i vi hu ht cc mt hng. Cc mt hng cng c dng bng tay c tim nng xut khu mc trung bnh do mi trng th gii bc trung v Vit Nam l nc nhp khu rng trong lnh vc ny. 160

Hng th cng m ngh

Ngnh hng th cng m ngh c tc ng to ln i vi nn kinh t v x hi, c bit trong vic gim i ngho v pht trin khu vc nng thn. Ngnh hng ny ng gp ln trong vic to ngun thu nhng vng nng thn, gip thu hp khong cch v mc sng gia nng thn v thnh th. Ngnh th cng m ngh chim khong 2% tng doanh thu xut khu ca Vit Nam. Tim nng xut khu hng th cng m ngh Vit Nam c nh gi mc cao. Ngnh hng ny kh si ng v xut khu tnh theo tr gi tng nhanh hn gn gp 5 ln so vi mc tng trung bnh ca th gii. Cc iu kin xm nhp th trng trong lnh vc ny i vi Vit Nam tng i thun li. Cc mt hng th cng ca Vit Nam ni ting bi gi c hp l cng nh s a dng phong ph vi nhng thit k c o, ring bit ca cc dn tc. Tuy nhin, cht lng cc sn phm Vit Nam vn tng i km. Hn na, cng sut sn xut b phn tn khp t nc. Do , vic sn xut hng lot sn phm l rt kh thc hin do phi k nhiu hp ng ph vi nhng c s sn xut nh. Ngoi ra, ngun nguyn liu sn xut cc sn phm th cng m ngh chnh (nh my, tre, ci, l, g v hng dt) ang b tht cht v c s h tng giao thng yu km. Ch c mt s lng ngh th cng c c hi tip cn thng tin v th trng. Bng 42: Phn tch SWOT i vi mt hng th cng m ngh Vit Nam im mnh im yu Thit k c o v ring bit Cht lng sn phm km Thiu ngun nguyn liu cho sn xut Thiu quy trnh tiu chun ho Cng sut sn xut phn tn khp t nc ng x km Thiu s phi hp gia nhng ngi th th cng Thiu cc chuyn gia pht trin sn phm c nng lc tm quc gia Thiu thng tin v th trng C hi Thch thc Th trng Hoa K Nn ph rng Pht trin du lch trong nc Thiu nguyn liu (my, tre, ci, l, g v Cc chuyn gia pht trin sn phm hng dt) Ngun: Kt qu kho st ca ITC i vi cc doanh nghip Vit Nam Thc trng v xu hng xut khu Xut khu hng th cng m ngh ca Vit Nam t tng cng 350 triu USD trong nm 2003. y l ngnh hng si ng ca Vit Nam vi mc tng trng xut khu tnh theo tr gi t 20%/nm, gn gp 5 ln so vi mc tng trung bnh ca th gii. Cc th trng xut khu ch o ca Vit Nam l c, Hoa K, Nht Bn v Anh Quc. Vit Nam c th khm ph c hi a dng ho th trng xut khu, c bit ti cc nc thnh vin mi ca EU nh Ba Lan, CH Sc v Slovakia.

161

Tnh hnh cung v sc cnh tranh ni a Vit Nam c truyn thng lu i trong sn xut hng th cng m ngh. Chng loi sn phm th cng m ngh ca Vit Nam rt phong ph, bao gm: g M ngh, my tre, ci v l, gm, thu ren, dt th cng, ng, giy th cng, sn phm th cng, sng, knh hoc cc sn phm kt hp, cc sn phm M ngh. Cc mt hng th cng ca Vit Nam ni ting bi gi c hp l cng nh s a dng phong ph trong nhng thit k c o, ring bit ca cc dn tc, mt c im ch yu gip cho hng Vit Nam ngy cng ph bin trn cc th trng th gii (trch bo co ca chuyn gia t vn trong nc nm 2005). Xut khu chim t trng nh trong tng sn lng hng th cng m ngh ca Vit Nam. Th trng ni a chim khong , th trng nc ngoi v tiu th c nhn, mi ni chim khong tng sn lng. Cng sut sn xut b phn tn khp t nc. Hin c nc c 2.017 lng ngh truyn thng, trong 80% lng ngh min Bc, c bit l vng chu th sng Hng. Vic sn xut hng lot sn phm l rt kh thc hin do phi k nhiu hp ng ph vi nhng c s sn xut nh. Cc sn phm th cng m ngh ch yu (nh my, tre, ci v l, g v hng dt) ang b thiu nguyn liu trm trng. Cc mt hng ny cha rt t hm lng nhp khu, ch di 5% do hu ht u vo sn xut l nguyn liu trong nc (trch bo co ca chuyn gia t vn trong nc nm 2005). C s h tng v giao thng ca Vit Nam yu km. Cn c s lin kt v giao thng m bo cho ngnh hng tng trng v pht trin. Do hu ht cc con ng lng Vit Nam ri si nn cc mt hng th cng m ngh nh s v gi song my b h hi trong qu trnh vn chuyn v ch yu c vn chuyn bng xe p, xe nga hoc xch tay. Cc con ng ni gia cc lng cng thng qu hp cho vic vn chuyn bng xe c gii, do khng th vn chuyn nguyn liu th vi kch c ln hoc vi s lng ln. Cc nh sn xut buc phi mua nhng nguyn liu c ch bin nh tre ct on. Nu cc con ng lng rng hn, chi ph sn xut s gim v khu ch bin nguyn liu th c th c thc hin ngay ti cc c s sn xut trong lng. Do vic pht trin ng x l v cng cn thit m bo h thng phn phi l tng v gim chi ph sn xut (theo bo co ca chuyn gia t vn trong nc nm 2005). Ch c mt vi lng ngh c c hi tip cn thng tin v th trng. Cc nh sn xut cc vng nng thn c rt t hoc thm ch khng c thng tin v th trng, mt hng v gi c. H sn xut theo n t hng ca cc nh phn phi, nhng ngi thng xuyn ch ti cc lng ngh t hng. Trong khi cc doanh nghip t nhn thnh th c th c mt s thng tin v c sc cnh tranh hn th cc doanh nghip nng thn ch ph thuc vo n t hng ca cc nh mi gii trung gian hoc cc khch du lch. Do , cc sn phm ca h thiu s sng to. Cc sn phm ny c sao chp hoc theo mu thit k c sn. Theo bo co ca chuyn gia t vn trong nc, Vit Nam thiu cc chuyn gia pht trin sn phm th cng c nng lc tm quc gia h tr cc nh sn xut trong vic thit k mu m sn phm thch ng vi nhu cu ca th trng. Tuy nhin, ngnh th cng m ngh c ng gp to ln i vi vic gim ngho i v pht trin nng thn, cung cp vic lm v thu nhp ch yu cho cc vng nng thn, to thm thu nhp ngoi ngh nng cho cc a phng ngho. Ngnh hng ny ng gp ln trong vic to ngun thu nhng vng nng thn, gip thu hp khong cch v mc sng gia nng thn v 162

thnh th. Theo kho st gn y ca MARD & JICA, sn xut hng th cng m ngh l ngun thu chnh cho khong 10% h gia nh nng thn (1,42 triu h). Ti 2.017 lng ngh th cng tuyn dng khong 1,35 triu lao ng (62% n gii, 38% nam gii). Cc c s sn xut my tre an thu ht s lng lao ng cao nht (342.000 ngi), tip theo l sn xut ci (233.000 ngi), dt (136.000 ngi) v thu ren (129.000 ngi). Sn xut hng my tre an c nh gi l ph hp cho vic xc tin v to vic lm do cng ngh sn xut n gin v ngun nguyn liu th c th kim c ti a phng. T l h i ngho cc lng ngh th cng l 3,7%, so vi t l i ngho trung bnh Vit Nam l 10,4% (theo bo co ca chuyn gia t vn trong nc nm 2005). Tnh hnh cu th gii Tnh hnh cu th gii i vi cc sn phm vn ho tng trng kh. Trong giai on 19992003, xut khu cc mt hng ny trn th gii tng 8,2% hng nm v s lng v 3,6% v tr gi. Kim ngch nhp khu trn th trng th gii t 36 t USD trong nm 2003, trong Hoa K l nc nhp khu hng u, chim 37% tng nhp khu ca th gii. Nhng nh nhp khu ln khc gm Anh Quc, Hong Kong, c v Nht Bn. Cc iu kin xm nhp th trng trong lnh vc ny i vi Vit Nam tng i thun li. Hoa K, nc nhp khu ln nht th gii, p mc thu thp hoc khng nh thu i vi cc mt hng th cng m ngh v i x vi Vit Nam cng tng t nh hu ht cc i th cnh tranh khc. Vit Nam cng c t do xut khu vo th trng EU i vi mt s mt hng trong lnh vc ny. Canada v Malaysia cho php Vit Nam c hng u i so vi hu ht cc nh xut khu khc. Mhic, mc d l th trng nh, nhng li i x phn bit, i khi r rt i vi Vit Nam. Chin lc ca Chnh ph Chnh ph Vit Nam c gng s dng ngnh th cng m ngh nh mt cng c pht trin nng thn, bo tn h thng vn ho v l phng tin thc y hot ng kinh t v gip gim i ngho cc vng nng thn. Chnh ph t mc tiu pht trin ngnh th cng m ngh t doanh thu hng nm ln ti 1 t USD vo nm 2005 v 1,5 t USD vo nm 2010, to cng n vic lm cho 1,8 2,4 triu ngi vo nm 2005 v 4,5-6 triu ngi vo nm 2010.

163

Nhng vn cn tn ti v khuyn ngh

Trong khi bn bo co ny tp trung vo nh gi tim nng xut khu ca mt s ngnh c th, ngi vit bi ny mun nhn mnh rng gii php tt nht cho Vit Nam l khng ch n thun la chn ra nhng thnh tu v th trng xut khu m l mang n mt mi trng kinh doanh cho cc doanh nghip, l mi trng cho php nui dng sc sng to, thc hin i mi v i ph vi nhng ri ro. nh gi tim nng xut khu v xc nh chnh sch c th cho ngnh hng c th ch l mt phn ca nhng hot ng tm c hn nhiu nhm gii quyt nhng vn thc t ang c Thch thc xy ra Vit Nam. Hin ang c s tranh ci gia cc chuyn gia v nhng nh lp php v li ch ca vic dn sn c (picking winners), ngha l nng mt s khu vc ngnh hng nhng li lm phng hi n nhng lnh vc khc, ch khng phi l thun ty to ra mt sn chi bnh ng nhm ci thin mi trng kinh doanh cho tt c cc ngnh. Trn thc t, c nhiu chnh ph ang thc hin cch tip cn rt thc dng, l lch vo gia hai tnh th v nh vy s c c c hai yu t. Cho d trong trng hp c th no i chng na, chng hn nh trong trng hp tht bi trn th trng th s c nhng can thip mang tnh mc tiu nhm vo nhng ngnh hng c th iu chnh v cng s c nhng u tin nht nh to ra mi trng kinh doanh thun li cho doanh nhn c trong v ngoi nc. Do vy, tc gi ca bi nghin cu ny khuyn co chnh ph nn ra cc chin lc cho ngnh hng cng vi cc chnh sch thch hp nhm i ph vi nhng vn ln ang ni ln. Nhng vn chnh cn tn ti Mc d gt hi nhiu thnh cng trong cc nm gn y, nhng cc nh xut khu ca Vit Nam ang phi i mt vi nhng thch thc ln. Trong cc cuc phng vn tin hnh vi cc cc doanh nghip v cc cc cn b t cc hip hi ngnh hng, tt c u nu ra mt s nhng lnh vc ang gp tr ngi m phn ln nhng vn li ny li lin quan n pha nh cung cp hng trong nc (bng 43), l: - Cht lng thp v sn phm khng a dng: Mt trong s nhng cn tr chnh i vi s tng trng xut khu mt s khu vc (du v mt s loi nng sn) l nhng sn phm ny c xut khu dng th hoc ch c s ch. Vic xut khu nh vy v hnh chung hn ch kh nng tng gi tr gia tng v s a dng ca sn phm. Khi m s cnh tranh v nhng yu cu v gim gi thnh sn phm ngy cng mnh m th vn v sn phm cht lng thp chnh l iu cn c mt s khu vc sn xut, c bit l i vi sn phm cng nghip. Cht lng thp v sn phm n iu khng ch lin quan n kha cnh k thut sn xut (nh s lc hu v cng ngh) m cn l s yu km v phng thc qun l, thit k v marketing. Gi tr gia tng hn ch do ph thuc ln vo nhp khu nguyn liu th v nguyn liu trung gian. mt s lnh vc, sn phm c xut khu di dng c ch bin nhng phi nhp khu nguyn liu th v cc nguyn liu trung gian. Nh vy, do thu nhp khu cao v chi ph vn chuyn ln dn ti gi thnh sn phm tng v ngun cung cp hng khng c m bo n nh. Cc loi sn phm xut khu ch yu ca Vit Nam nh qun o v giy dp u ph thuc ln vo nhp khu nguyn liu, gi tr gia tng thp. Hin ti, Vit Nam ch yu vn hot ng vi vai tr l mt nh thu ph, khng c nhng mi lin h trc tip vi th trng. - Lc hu v k thut. K thut ch bin s dng nhiu lnh vc li thi m nguyn do l v kh nng ti chnh eo hp ca cc doanh nghip. - Kh nng tip cn vi cc ngun ti chnh. Nhiu cng ty, c bit l cc doanh nghip va v nh khu vc t nhn u thiu vn m rng quy m u t, mua my mc v u t cho 164

ngun nhn lc. Cc doanh nghip cng cn c s h tr xy dng k hoch kinh doanh hoc xy dng chin lc cng nhng ch dn c th thc hin ng cc quy trnh ca cc t chc ti chnh. - C s h tng khng tng xng. Chng hn nh h tng cho vn chuyn hng qun o t hn khong 20% so vi Thi Lan v Trung Quc. Cc h thng c s h tng h tr khc nh kho bi v gi lnh khng p ng c yu cu ca hng nng sn. V d nh i vi go, nhng tht thot sau khi thu hoch rt ln, chim khong 10-12% v ma m ch yu l do cng ngh thu hoch lc hu, phng tin vn chuyn th s v c s h tng c k. - Gi c khng cnh tranh. mt s khu vc sn xut, hng xut khu ca Vit Nam cn nhiu mt hn ch do gi thnh sn xut cao mc d chi ph nhn cng r. Chnh ph v cc bn hu quan cn lu n hai nhn t chi ph chnh trong bao gm c sc cnh tranh ca Vit Nam l: chi ph theo n v lao ng (chi ph nhn cng theo n v sn phm, l phng thc cn bng vi t l chi ph nhn cng v nng xut lao ng) v cc chi ph khc nh nguyn liu trung gian v vn chuyn. Chng hn nh sn phm giy dp, chi ph nhn cng thp nhng chi ph sn xut li cao do phi nhp khu cc ho cht, my mc v ph kin. Trong khi trn th gii c chi ph nhn cng v nng xut c xu hng gim i th chi ph cho lao ng c tay ngh cao mt s khu vc sn xut li cao hn so vi cc nc khc khu vc. Bng 43: Phn tch SWOT cho cc ngnh hng c kho st Vit Nam im mnh ( xy dng) im yu ( khc phc) Nn tham v tham nhng. n nh ti chnh, x hi v chnh tr Chi ph lao ng c tay ngh cao hn so vi V tr a l thun li, nm trong khu vc cc nc khc trong khu vc. nng ng Nng xut thp. Cc nhn t cho sn xut rt phong ph (nhn Sn phm cht lng thp. cng, nng nghip, lm nghip v ng Cng ngh sn xut lc hu. nghip) Gi tr gia tng trong sn xut t do hn ch v Chi ph nhn cng kh r ngun nguyn liu th v nguyn ph liu. Lc lng lao ng c k lut. C s h tng khng tng xng. Chi ph vn chuyn ni a cao so vi cc nc khc trong khu vc. Hn ch v b quyt trong thit k v marketing. Khong cch gia cc ngnh nng thn v thnh th kh ln. Qu trnh gim bt thu VAT ca chnh ph cn chm. Cha xy dng c thng hiu cho hng nng sn C hi ( nm bt) Thch thc ( i ph) Gia nhp WTO Sc cnh tranh tng c th trng ni a v Hi nhp khu vc (ng ch l Hip nh quc t do gim bt bo h cho cc ngnh Khu vc T do Thng mi ASEAN - trong nc. AFTA) v cc hip nh thng mi song Khng cn ro cn v thu quan. phng trong tng lai. a dng v th trng v sn phm. Chuyn giao cng ngh do u t trc tip nc ngoi. Ci tin cht lng sn phm v c s h tng 165

Ngun: Phng vn thc a v nghin cu ti bn - Kin thc th trng nc ngoi v tnh hnh thng mi quc t cn hn ch. Thng tin v th trng quc t c vai tr rt quan trong i vi nhng doanh nghip mong mun xut khu trc tip sang cc th trng quan trng nh Hoa K v Lin minh Chu u. Tuy nhin, nhiu nh xut khu vn rt cn rt hn ch v kin thc th trng nc ngoi v vn cn phi qua khu trung gian rt nhiu ngnh hng. Theo kt qu ca qu trnh t do ho thng mi Vit Nam, sc tng trng ngy cng mnh nhng doanh nghip c t nhn v nh nc l do hot ng thng mi hng vo xut khu. Tuy nhin, nhng doanh nghip ny ang phi i mt vi hng lot nhng vn v kh khn nh thiu thng tin th trng v khng c kh nng s dng nhng ngun thng tin mt cch c hiu qu. Mt khc, c s h tng v thng tin ca Vit Nam vn b xem l yu km v t cho d c nhiu ci tin tin trong nhng nm gn y. Phng thc qun l bn hng vn cn nhiu hn ch, cc doanh nghip vn c thi quen ch i khch hng mt cch th ng ch khng phi l t mnh i tm kim mt cch tch cc nm bt nhanh nhng c hi mi. S phi hp gia cc c quan v chnh quyn a phng c ci thin ng k, tuy nhin s phi hp ny vn cn lng lo. - Cha hon ton ci m i vi cc nh u t quc t. Mc d Vit Nam tip nhn nhng lung u t trc tip nc ngoi quan trng, nhng cc cng ty nc ngoi vn gp phi nhiu vn v th tc hnh chnh v khung php l ca trong nc. Hn na, h thng thu quan cha to iu kin thun li cho u t v c s h tng v thng tin cn nhiu yu km v t . Mt s khuyn ngh chnh Cc doanh nghip Vit Nam phi phi tm cch thch nghi ng ph vi tnh hnh quc t ang c nhiu bin ng v nhng thch thc ch yu nh cp trn. iu ny c c bit quan trng nu Vit Nam mun t c v th hng u t nht l i vi mt vi sn phm hay quy trnh sn xut t cht lng cao. Vi s gia tng cc lung u t trc tip nc ngoi cng vi qu trnh ci cch ang c thc y nhanh chng khu vc doanh nghip nh nc v s ni ln ca cc doanh nghip t nhn, hot ng kinh doanh Vit Nam thng xuyn c s bin i. iu ny c ngha l mt lnh vc khng th gii quyt c tt c nhng vn c Thch thc, tuy nhin, lnh vc li c th nu bt ln nhng hot ng c la chn u tin nhm ci thin hn na kh nng cnh tranh v tim nng xut khu ca cc ngnh hng c kho st. - Ci tin cht lng sn phm v thit k. Cho n nay, i vi nhiu ngnh hng, chin lc ch yu ca Vit Nam vn l chuyn v tiu chun ho v sn xut hng lot cc sn phm. i vi nhng sn phm ny, gi c l tiu chun la chn chnh trn th trng v vic gim gi l chin lc duy nht m cc doanh nghip s dng lm cng c cnh tranh trn th trng, l ni m s cnh tranh quc t rt mnh m. Tuy nhin, nhiu sn phm c th c phn bit bi cht lng (khng ch lin quan n nhng nhn t khch quan nh tin cy v dch v sau bn hng m cn c nhng tiu chun mang tnh ch quan nh thit k v ting tm) v iu ny lm tng s la chn cho cc cng ty i vi nhng lnh vc h mong mun cnh tranh. Mt t l v cht lng-gi c hp l c th c tm thy nhng khu vc th trng c bnh din thp v cao. Trong khi cc cng ty nhng nc pht trin c xu hng theo ui mc tiu v gi cao, cht lng tt ti mt s khu vc ( khu vc , vic tr lng cng phi cao), th cc cng ty cc nc ang pht trin li thng phi la chn khu vc gi c thp, cht lng thp v tr lng cng thp. Cc cng ty ca Vit Nam cn phi cng c hn na s chuyn mn ho ca mnh. Tuy nhin, vic chuyn mn ho cng ph thuc vo nhiu yu t 166

nh u t mt cch thch hp vo cht lng nguyn liu th, k thut sn xut, c s h tng, qun l hiu qu v ngun nhn lc. - Thch ng tiu chun ca Vit Nam vi tiu chun quc t v gim thiu nhng Thch thc nh hng n sc kho ca hng nng sn. Cht lng khng p ng c yu cu phn ln l do thiu tiu chun cht lng v khng c cc c quan chc nng thc hin vic kim tra. Cn phi c phng thc ph hp thch nghi ho tiu chun ca Vit Nam ph hp vi tiu chun quc t. iu ny c bit quan trng i vi cc sn phm nng sn v thu sn l nhng sn phm m th trng th gii p dng nhng quy nh rt kht khe v an ton v v sinh thc phm cng nh ngun gc xut x. Trong nhng nm gn y, nhng hng ro phi thu quan, c bit l nhng ro cn k thut trong thng mi (TBT) v nhng quy nh v v sinh trong Hip nh SPS ng vai tr ngy cng quan trng do tm l lo ngi ca khch hng (c bit nhng nc pht trin) v nhng nh hng ca mi trng v v sinh. Bn cnh , cn c nhng vn v lin quan n sc kho nh cm gia cm v SARs. iu quan trng l cn c bin php nhm gim thiu nhng Thch thc nh hng n sc kho v mi trng thin nhin bng cch thit lp mt h thng hiu qu v th y, h thng bo v thc vt v cnh bo thin tai. thc hin c vic ny, cc nh ch bin v sn xut cn phi nng cao kh nng qun l cht lng thng qua dy chuyn ng tin cy t vic canh tc/nui trng v thu hoch/nh bt n vn chuyn v ch bin. Vic nng cao cht lng v tiu chun ho cng cn thit i vi sn phm cng nghip. Cc hng sn xut cn thc hin theo quy trnh qun l cht lng (ISO). - Xy dng thng hiu. Nng cao kh nng nhn thc v tm quan trng ca nhn mc v s lng nhn hiu thng mi ca sn phm c xut khu l iu ht sc cn thit. Chng hn nh c khong 90% sn phm nng sn ca Vit Nam c xut khu sang th trng nc ngoi nhng khng c nhn mc, iu ny c ngha l nn kinh t Vit Nam hng nm mt i hng trm triu la Hoa K. Nguyn nhn chnh l do cc doanh nghip xut khu khng c thng tin v th trng xut khu, khng nhn thc ng v tm quan trng ca nhn mc thng mi v khng hiu r quy trnh v chi ph v ng k thng hiu, tn tui v nhn mc. - u t nng cp c s h tng v khoa hc & cng ngh. Mt h thng c s h tng km hiu qu chnh l mt tr ngi nghim trng cho xut khu ca Vit Nam. V d nh i vi ngnh thu sn v nng nghip, hin c nhu cu v u t vo cc khu sau khi thu hoch v vo lnh vc ch bin. Chng hn nh vn ln hin nay l trang thit b ca kho gi lnh hoc gi m cn ngho nn. Theo nh kho st vo nm 2002 ca Vin Nghin cu Chnh sch lng thc quc t (IFPRI) th cha n 3% cng ty kinh doanh rau qu ca Vit Nam c kho gi lnh. i vi sn phm thu sn, mt phn ba gi tr c nh bt c b mt i do thiu trang thit b gi lnh v phng tin vn chuyn. i vi ngnh ny, cn nng cp loi hnh c s h tng hin i nh cu cng cng cc bin php m bo an ton cho ng dn nh h thng bo bo v l. iu cn na l u t vo cc my mc hin i v cng ngh mi ci thin sn lng v cht lng sn phm ng thi lm tng gi tr gia tng. Chng hn nh nghin cu v lnh vc sn phm lng thc c th ci tin cht lng v xut ra nhng k thut sn xut c hiu qu hn. - Nhn thc c tm quan trng ca nhng ngnh h tr v ci thin hiu sut ca nhng ngnh ny. Cc cng ty tin tin thng tp trung vo nhng mng m h c kh nng thc hin tt nht v mua nhng nguyn liu v dch v khc trn th trng. Mc tiu ca nhng ngnh h tr ny l lm tng sc cnh tranh ca cc hng lp rp, do , iu quan trng l nhng cng ty ny c th p ng c tiu ch v cht lng, chi ph v chuyn giao. Mc d nhng ngnh h tr ang bt u trin khai Vit Nam, nhng nhng nh hoch nh chnh sch v doanh nghip, c cng ty nh nc v t nhn cn phi hiu c tm quan trng ca nhng ngnh h tr va c s sng to v va trin khai nhng ngnh ny bng n lc ca chnh mnh. Do 167

, cn lm r v d hiu v nhng nhn t lin quan nh php lut, cc bin php xc tin c hiu qu v cc chnh sch h tr. Theo cc chuyn gia t B Cng nghip, ngnh thit b gia dng l ngnh c tim nng v tr thnh ngnh tr ct ban u nng cho nhng ngnh h tr Vit Nam. Nguyn liu trung gian ca ngnh ny tng ng vi 70-80% sn phm. Nhng ngnh c nhu cu ln v ngnh hng h tr l hng in t nghe nhn trong tiu dng hng ngy v ngnh cng nghip t ng hin trong nc ang c nhu cu v cng l ngnh i hi trnh cng ngh kh cao. - To iu kin thun li cho s pht trin ng b nhm i tng. Sc cnh tranh ph thuc vo vic cc doanh nghip s dng nhng ti sn hin c ca mnh v c c phng thc tip cn vi nhng ngun mi hiu qu nh th no thng qua hp tc vi nhng hng v t chc khc. Chnh ph nn cn nhc vic t chc v trin khai ng b cho nhm cc nh ch to v cc cng ty cng nm mt khu vc a l, cng c nhng khch hng chung v nhng nh cung cp nguyn liu hoc dch v chung. Cc cng ty c th chuyn vo sn xut cng c, ph kin v trang thit b hoc l nhng nguyn ph liu khc. Hp tc khu vc s tr thnh mt nhn t quan trng cho Vit Nam. - Ci thin vic tip cn thng tin. Thng tin cp nht v ph hp thc s thit yu i vi s sng cn nhng th trng cnh tranh mnh m. Nhng nh sn xut, ch bin v xut khu cn thng tin v th trng quc t nh mu m, xu hng sn xut (v d nh xu hng v ngun nguyn liu, mu sc v kiu dng), tiu dng, th trng, nhng c trng, tip cnh th trng (cc hng ro thu quan v phi thu quan), knh phn phi, kho bi, ng gi v nhn mc, gi c v trin vng v th trng. Nu tp trung c nhng thng tin cp nht v cung cp cho cc cng ty s h tr cho h rt nhiu trong kinh doanh. - a dng ho cc th trng v trin khai cc hot ng xc tin thng mi. Cc hot ng xut khu ca Vit Nam mt s khu vc c hnh thc rt tp trung theo v tr a l. Do tnh a dng ca th trng, cn thit phi c phng thc lm gim i s nhy cm ca nhng c sc v ngun cu nhng th trng n l. V d nh vo nm 2003, chin tranh I-rc lm mt i nhu cu ch ca Vit Nam nc ny. Cc hot ng xc tin thng mi cn thc y hn na nhm m rng nhng th trng hin c v tm kim c nhng khch hng mi. Cc ngnh hng nn tp trung vo nhng hot ng marketing nhng th trng chnh (Hoa K, Nht Bn v EU) v nhng th trng tim nng c la chn v nhng th trng nhp khu ng vai tr quan trng hoc c sc tng trng nhanh, ng thi l nhng th trng m hoc c nhng hip nh thng mi u i vi Vit Nam. - m bo tip cn ngun nguyn liu th. mt s ngnh hng, cung cp nguyn liu th v nguyn liu trung gian cho sn xut trong nc khng p ng c nhu cu dn n chi ph cho sn xut tng (thu nhp khu v chi ph cho vn chuyn cao) v i khi lm gin on hot ng sn xut v ngun cung t nc ngoi khng n nh. m bo vic cung cp cho cc ngnh ch bin, cn c k hoch c th nhm to ra v pht trin ngun nguyn liu th n nh. i vi sn phm ng nghip, c k hoch v u t vo ngh nui trng thu sn. i vi sn phm th cng m ngh, ni tht v ch to sn phm t g, chng trnh trng cy gy rng khng ch m bo mt ngun nguyn liu th n nh vi chi ph thp m cn ci thin c iu kin sinh thi, nng cao sc khe cng ng, gim thin tai v to thm thu nhp cho ngi nng dn. Cn phi c mt t chc c uy tn v nng lc chng nhn rng rng c qun l ng v c iu kin c cp chng ch FSC. - Thit lp quan h hp tc cht ch v linh hot gia cc bn hu quan v cng c vai tr ca cc hip hi kinh doanh. Chnh ph, hip hi ngnh hng v doanh nghip phi cng lm vic nhm gii quyt nhng vn ang c Thch thc xy ra v cng c sc cnh tranh ca Vit Nam. iu quan trng l tt c cc bn trong mt ngnh c th nh nhng ngi nng dn, nh ch bin v cc nh xut khu cn hot ng gn kt cng nhau v cng do mt B v 168

hip hi ngnh hng iu phi. Do , vai tr ca hip hi c th cng c nng ln khi m hot ng ca n l phc v nhng quyn li chung ca cc thnh vin, hn th, hip hi cn c vai tr u mi, thay mt cho ngnh trnh nhng mong mun, nhng xut v khuyn ngh ln chnh ph hay cc cp c thm quyn lin quan n chnh sch v thc hin cc quy nh php lut. - Thu ht u t nc ngoi. S cnh tranh gia cc nc ang pht trin nhm thu ht u t trc tip nc ngoi (FDI) rt khc lit, v d nh u t - u t chung di hnh thc lin doanh hoc 100% doanh nghip vn nc ngoi ang ngy mt tng v c nhn nhn nh mt cng c ch yu cho pht trin kinh t, tim nng kinh t v l du hiu ca hng thnh ca ton b nn kinh t quc gia. FDI l mt hnh thc c hiu qu nhm nng cp cng ngh sn xut, k nng qun l v chuyn giao b quyt trong kinh doanh vi nhng tc ng lan to khng ch n thun bn trong khun kh cc doanh nghip nc ngoi na. Bn cnh , FDI c xu hng kch thch hi nhp kinh t v mang n phng thc tip cn cng vi cc knh phn phi v marketing ton cu, c bit khi u t hng vo xut khu v cng ty mc tiu nm trong h thng sn xut thng nht ca cng ty u t. Mc d Vit Nam rt thnh cng trong vic thu ht u t FDI v u t li ch yu vo cht lng v chi ph cho cc ngun nhn lc, nhng Vit Nam cn phi khc phc nhng hn ch c hu nu mun tr thnh mt a im hp dn, thu ht u t cn. l vic thiu s minh bch v tnh nht qun v khung chnh sch v php l, v d nh nhng vn lin quan n thu, nhng tr ngi i vi u t, mi trng kinh doanh chung, cc th tc cn cng knh, nn quan liu v hi l. - u t vo con ngi. R rng, lc lng lao ng di do, c k lut v c cht lng ca Vit Nam l mt ti sn quan trng v qu gi nht. Tuy nhin, do lc lng lao ng thiu i nhng nng lc v mt k thut nn cn tr nhiu sc cnh tranh ton din. Chng hn nh, hu ht tt c nhng nh my ch bin thu sn Vit Nam hin nay ang cn nhng cng nhn c o to v c tay ngh vi kh nng v k thut v nhng kin thc v v sinh, an ton thc phm p ng c cc tiu chun quc t. Trong tng lai, ngun cung thit yu v ngun nhn lc c o to, c bit l tng lp k s v th c kh l thc s cn thit i vi s pht trin ca bt k ngnh no. Mt chin lc trng im thc y xut khu l cng c hn na ngun nhn lc thng qua vic tip tc u t vo tt c cc cp gio dc v o to: gio dc c s, o to ngh v ngn ng, c bit l ting Anh v o to bc i hc. Chnh ph nn ra chin lc o to hai cp : o to ngh cho cng nhn cc nh my nhm gim cc chi ph cho doanh nghip v o to cc nh qun l h c th thc y hot ng kinh doanh ca mnh mt cch c hiu qu. Cc hot ng o to c th c t chc hoc thc hin thng qua cc hip hi ngnh hng ring. - u t vo Vit Nam n 2050. Li th cnh tranh ca Vit Nam tm thi l nhng hot ng do yu t nh hng (da vo kh nng ca ngun ti nguyn v lc lng lao ng di do, xem bng 16) v cc hot ng do u t nh hng (chnh ph c th vn nm gi vai tr lnh o trong khi a ra quyt nh ngnh no l mi nhn v tp trung vn u t). Vic thc cc hot ng do qa trnh i mi nh hng ca Vit Nam tm thi vn xp bn l. Tuy nhin, kh nng sng to, phn b v khai thc kin thc v thng tin hin nay c coi nh mt nhn t chnh lm nn tng cho sc tng trng ca kinh t v kh nng cnh tranh ca cc cng ty nhiu nc pht trin (OECD, 2001). Nhng ti sn khng nhn thy c ca mt cng ty nh u t cho nghin cu v pht trin (R&D), ngun nhn lc (o to), phn mm my tnh, s thay i v t chc v marketing v nhng sn phm hay hot ng phi vt cht khc c em ra so snh vi nhng ti sn c th nhn thy c nh u t vo cc trang thit b v nh my. Nhng nhn t khng nhn thy c ang ngy cng thay th nhng yu t sn xut truyn thng nh ngun ti nguyn (thin nhin), ngun vn (sc kho) v lao ng (bng tay) v nhng nhn t ny c vai tr quan trng i vi kh nng cnh tranh ca doanh nghip nhng nc tin tin. S tng trng kinh t l do bt ngun t nhng 169

tng ch khng phi l s phn b nhng ngun ti nguyn khan him. Chnh ph Vit Nam hon ton c th la chn tin trnh ny cho Vit Nam. Nn kinh t da trn c s tri thc khng n thun l mt s thay i v nn kinh t m cn kch thch s thay i c v vn ho (cch chng ta ngh) v cch thc t chc (cch trao i kin thc v thng tin). T do ho v t do tri thc v sng kin trong lnh vc t nhn c th l mt nhn t quan trng nht nu Vit Nam mong mun to ra nhng bc tin i vi nhng ngnh da vo tri thc v t nn mng cho mt Vit Nam i mi v sng to trong th k 21. Hp 16. Cc giai on pht trin cnh tranh ca t nc Khi cc quc gia pht trin, h s c nhng bc tin v li th cnh tranh c trng v phng thc cnh tranh. S tin b ny c th c m t nh mt chui tip ni ca cc giai on, mi giai on li c nhiu khc bit v c im kinh t v nhng thch thc. - Giai on u tin l giai on Yu t nh hng, y l giai on m li th cnh tranh da vo nhng kh nng v ngun ti nguyn thin nhin v lao ng. Giai on ny ch mang li mc lng thp - Giai on u t nh hng, hiu qu trong vic sn xut sn phm t tiu chun v cc dch v tr thnh ngun c u th hn v li th cnh tranh. Cc nn kinh t giai onh ny tp trung vo sn xut v xut khu dch v. Giai on ny c th t c nhng mc lng cao hn nhng li rt d b nh hng bi khng hong ti chnh v nhng c sc v cu v t bn ngoi. - Giai on do Qu trnh i mi nh hng, kh nng sn xut nhng dch v v sn phm i mi theo cp cng ngh quc t c s dng cc phng thc tin tin nht tr thnh c u th v kh nng cnh tranh. Ti giai on ny, mi trng kinh doanh quc gia mang c trng sc mnh tt c nhng lnh vc cng vi nhng nhm i tng pht trin ng b. Nhng nhm i tng ny tr thnh c s quan trng nhm to ra khng ch sn lng m cn l s i mi trn bnh din quc t. Cc t chc v nhng khuyn khch h tr cho qa trnh i mi cng c trin khai c hiu qu, lm tng hiu sut ca s tng tc gia cc nhm i tng. Cc cng ty cnh tranh bng nhng chin lc c o thng l cng ty c quy m ton cu v u t mnh vo nhng k nng tin tin, cng ngh hin i nht v c kh nng thc hin i mi. Ngun: Michael E. Porter v Christian H.M. Ketels, S cnh tranh ca nc Anh: Chuyn sang giai on tip theo. S Thng mi v Cng Nghip Anh, Ti kiu kinh t hc DTI s 3, Thng 5-2003.

170

Danh mc sch tham kho

Accenture (2000), Th trng ch th gii Agroviet (2003), Bo co v c ph, Qu 3. Trung tm xc tin xut khu t nhng nc ang pht trin (CBI) (2004a), Bo co vn tt v th trng EU nm 2004, Cc loi ht, Rotterdam. (2004b), Kho st th trng EU 2004: Hoa v l, Rotterdam (2004c), Kho st th trng EU 2004: ni tht ni a, Rotterdam (2004d), Kho st th trng EU 2004: Thit b in, Rotterdam. (2004e), Kho st th trng EU 2004: Sn phm thu sn, Rotterdam. (2004f), Kho st th trng EU 2004: Sn phm giy dp, Rotterdam (2004g), Kho st th trng EU 2004: Rau qu ti, Rotterdam (2004h), Kho st th trng EU 2004: trang sc, Rotterdam (2004i), Kho st th trng EU 2004: Linh kin t, xe ti, xe mooc v thit b vn chuyn khc, Rotterdam (2004j), Kho st th trng EU 2004: Vn phng phm, thit b vn phng v trng hc, Rotterdam (2004k), Kho st th trng EU 2004: G v sn phm g, Rotterdam (2003a), Kho st th trng EU 2003: Qu tng v vt phm trang tr, Rotterdam (2003b), Kho st th trng EU 2003: Sn phm da, Rotterdam (2003c), chi v sn phm tr chi, Rotterdam Chambers, W. (2004), D bo gi c thc n gia sAustralia t ng cc trong mi trng lun i thay, Bo co in t v trin vng cho c quan Nghin cu kinh t, S Nng nghip Hoa K, Washingtn. Mnh Hng (2004), Xc tin cc ngnh hng h tr: im mu cht nhm thu ht FDI nhng nc ang pht trin. Trung tm Nghin cu hn hp EC (JRC) (2002), Bo co v nhng phng php hin hnh v nhng thc tin trin khai ch s phc hp, Ispara, I-ta-li-a C quan tnh bo kinh t (2003), M t s lc quc gia: Vit Nam, Lun n. (2003), Bo co quc gia: Vit Nam, Lun n. (2005) D bo hng ho th gii: thc phm, thc n gia sAustralia v ung, Lun n. (2005) D bo hng ho th gii: Nguyn liu th dng trong cng nghip, Lun n. Euromonitor (2004), Kho st th trng: ung nng Anh. (2004) Kho st th trng: ung nng Hoa K. (2004) Kho st th trng: ung nng c. 171

(2004) Kho st th trng: ung nng Php T chc Nng nghip v Lng thc ca Lin Hp Quc FAO (1999), Vn phng i din khu vc Chu v Thi Bnh Dng, Chng trnh thc a ca FAO v s pht trin nng nghip Chu v Thi Bnh Dng. (2002), Tng quan th trng hng ho 2001-2002, R-ma. (2004), M t s lc quc gia Vit Nam, R-ma. (2004), Tng quan th trng tht, s pht hnh thng 12, R-ma (2004), Th trng xut khu nng sn phi truyn thng, R-ma. (2005), Hng ho thc phm c bn, Trin vng v thc phm, S 1, thng 4 nm 2005, R-ma. FAO Globefish (2004), Tim nng mnh m ca sn phm Tm Vit Nam th trng Chu u, Bo co th trng tm, Thng 5. (2004), Nht Bn: S hi phc thi k na u nm ca Nhp khu tm th trng Nht Bn. Bo co th trng tm, s thng 9 nm 2004. (2004), Hoa K: Nhp khu gim Th trng Hoa K, r sot tnh cn bng v s phc hi v gi c Bo co th trng tm, Thng 12. (2004), Vit Nam: Cc nh xut khu ca Vit Nam t mc tiu vo cc th trng Chu u mi nm 2004, Bo co th trng tm, Thng 12. Freudenberg, M. (2003), D bo tng hp v hot ng ca quc gia: Mt nh gi quan trng, Phn ban OECD v Khoa hc, Cng ngh v Cng nghip, Bo co thc hin STI, s 2003/16 ICARD (2002), Tc ng ca ton cu ho i vi nhng nh sn xut c ph ngho c Lc. Vin nghin cu Chnh sch lng thc quc t (IFPRI) (2002), Rau qu Vit Nam: Gi tr gia tng t ngi nng dn n khch hng. Vin nghin cu quc t v Pht trin bn vng (2003), sn xut C ph bn vng Nghin cu ti 12 th trng ln, Co-lm-bi-a. Trung tm Thng tin quc t UNCTAD/WTO (ITC) (2002a), nh ga tim nng xut khu ca Vit Nam, Bn cui cng, thng 1. (2002b), Chng trnh Xc tin thng mi nam-nam, Vit Nam: Kho st cung v cu v lnh vc t ng, thng 6. Bn hng dn v tnh hnh c ph (www.thecoffeeguide.org). T chc G nhit i quc t (2004), Tnh hnh v g nhit i. Cp nht v rng nhit i ITTO 14/4, Nht Bn. Ichikawa K. (2005), Cc ngnh h tr cng c v xy dng Vit Nam: bo co tng qut, T chc Xc tin Thng mi nc ngoi ca Nht Bn (JETRO), H Ni. MARD, Mt lot cc bo co hng nm. Nn kinh t khu vc sng Mkng (2002), Nghin cu v Thng mi, u t trc tip nc ngoi v Lao ng Vit Nam, mt mc tiu cho d n do DFID, ESCOR ti tr v Ton cu ho, sn xut v s ngho i: nghin cu vi m, trung bnh v v m, Thng 10. 172

Hc vin quc gia v Din n trin khai Nghin cu chnh sch (GRIPS) (2003), Chin lc cng nghip ho ca Vit Nam trong thi k ton cu ho, Thng 7. L B Ngc (2005), nh gi tim nng xut khu ca ngnh th cng m ngh Vit Nam, Bo co D n VIE 61/94, D n do Trung tm Thng mi Quc t UNCTAD/WTO (ITC) v Cc xc tin Thng mi Vit Nam (VIETRADE) thc hin. Nguyn nh Chnh (2004), Cc nhn t c xu hng tc ng n sn xut la go v chn nui ln. Nguyn Sinh Cc (2003), Nng nghip nng thn, thi k ci cch, Nh xut bn Thng k. Nguyn Sinh Cc (2004), S pht trin nng thn v nng nghip sau 20 nm i mi. Nguyn Tn Phong (2004), L trnh mi cho pht trin ngnh ch, Tp ch ca cc nh sn xut ch, s 6. Nguyn Thng (2004), Vit Nam, Hc vin pht trin Hi ngoi, Lun n. T chc Pht trin v Hp tc kinh t (OECD) (2001), u t vo nhng khu vc khng nhn thy c, Chnh sch v Pht trin, Ban Khoa hc, Cng ngh v Cng nghip DSTI/IND (2001) ngy 5 thng 9 nm 2001. O'Farrell Pat, S. Blaikie and E. Chacko (1998), Cy iu, ngnh ngh mi nng thn: Mt cun cm nang cho nng dn v nh u t do Keith Hye xut bn. (http://www.rirdc.gov.au/pub/handbook/contents.html). Ohno, K (2005), Cc ngnh h tr - mt s phn tch xem xt, VDF & GRIPS. Oxfam (2004), Li ta trc cnh cng C phi Vit Nam s gia nhp WTO da trn nhng iu khon v ng h pht trin?, Bo co vn tt ca Oxfam, trang 67, Anh. Phm Minh Tr (2000), nh gi v sc cnh tranh ca ht iu cc nc ASEAN. L.D Sn (2000). nh gi v sc cnh tranh ca cao su cc nc ASEAN. Surendra Kotecha, Phan S Hiu, Michiel Kuit, Jan Von Enden and Rob Swinkels (2002), Cnh tranh c ph Vit Nam v cc gii php v chnh sch ci thin tnh hnh, Agroviet. Hi ngh Lin hp quc v Thng mi v Pht trin (UNCTAD) v Qu chung dnh cho hng ho (2004), s hng ho, New York v Ge-ne-v. Hi ngh ca Lin hp quc v thng mi v Pht trin (UNCTAD) 7 Cyclope (2003) Kho st hng ho th gii 2003-2004: Th trng, xu hng v mi trng kinh t th gii, New York v Geneva. Cc Nng nghip Hoa K (USDA) (2004), Sn phm sa: Th trng th gii v Thng mi, Thng 12. (2005), Xut khu g cho khu vc sn xut ni tht ca Vit Nam. C quan ngoai thng v nng nghip, phng Thng tin, thng 1, Washington. (2005), Trin vng i vi mt hng go, pht hnh thng 4 nm 2005, Washington. (2004), Tng quan v th trng tht b th gii, Gia cm v vt nui: Th trng th gii v Thng mi. Pht hnh thng 10 nm 2004, Washington. (2004) Cp nht tnh hnh v c ph, Cc sn phm nhit i: Th trng th gii v Thng mi, pht hnh thng 12 nm 2004. 173

Ngn hng Th gii (2005), Bo co vn tt v hng ho, Trin vng ca nn kinh t th gii, Washington. (2004), C ph - Nhng m hnh mi v Cung v Cu trn th gii, Washington. (2005), Ra nhp WTO: Bi hc v kinh nghime, Trade Note 22, Washington. Cc Website. Agroviet (www.agroviet.gov.vn). Euromonitor (www.euromonitor.com). T chc nng lng ca Lin hp quc (FAO), Cc Lm nghip. (www.globefish.org). T chc C ph quc t (www.ico.org) T chc G nhit i quc t (www.itto.or.jp). Tng Cng ty Dt May Vit Nam (www.vinatex.com). Din n doanh nghip Vit Nam, Tp ch pht hnh hng tun ca Phng Thng mi v Cng nghip Vit Nam (http://vibforum.vcci.com.vn ). Hip hi Da - Giy Vit Nam (www.lefaso.org.vn). Cc Xc tin Thng mi Vit Nam (www.vietrade.gov.vn).

174

Ph lc
Ph lc 1. Ngun d liu v mt s vn . Cc cng c trn Internet ca ITC l S Thng mi (Trade Map) v S tip cn Th trng (Market Access Map). Th trng th gii, cc iu kin tip cn th trng v nhng hot ng xut khu hin nay ca Vit Nam c phn tch c th thng qua nghin cu ti bn v da vo hai cng c trn internet. - i vi cc iu kin tip cn th trng, tham kho d liu v thu quan t c s d liu ca Biu tip cn th trng ca ITC (http://www.macmap.org). Biu v tip cn th trng l mt ngun tng hp v thu quan v cc phng thc tip cn th trng c p dng cp song phng ti 170 nc nhp khu i vi cc sn phm xut khu t 239 nc v vng lnh th. Cc sn phm c m t chi tit hu ht cc cp v dng thu ca quc gia. N bao gm thu u i ph cp (MFN) cng nh nhng u i song phng, a phng v trong khu vc; cc loi thu bt buc (bound tariffs); cc mc hn ngch thu song phng v a phng; thu chng bn ph gi; v nhng Quy nh v Xut x v Chng nhn xut x. - Nhng s liu t Biu thng mi ca ITC (www.trademap.org) l mt c s d liu trc tuyn v nhng lnh vc thng mi ton cu v nhng ro cn tip cn th trng s gp phi khi trin khai cc hot ng kinh doanh quc t v xc tin thng mi. Biu cung cp chi tit v tnh hnh v xu th v xut nhp khu ca hn 5.300 sn phm 200 quc gia v lnh th. Trn c s ngun d liu ln nht th gii COMTRADE, Biu Thng mi gii thiu nhng gi tr v s lng xut nhp khu, t l tng trng, th phn v thng tin th trng. N cho php nhng ngi s dng phn tch tnh hnh th trng, la chn nhng nc u tin thc y xut khu, r sot li nhng hot ng ca nc cnh tranh v tip cn c nhng c hi a dng ho sn phm khi hiu r v tim nng thng mi v nhng hot ng hin hnh ang din ra gia cc nc. Cn lu y rng Vit Nam c truy cp min ph vo Biu thng mi t nht l n nm 2007. D n xc tin thng mi VIE 61/94 do Vietrade v ITC thc hin s cung cp tn v mt khu (xin tham kho ti trang web http://www.trademap.net/vietnam/login.htm). V nhng s liu thng mi, Vit Nam khng c bo co nm 2003 cho Ban Thng k ca Lin Hp quc (UNSD) thng qua H thng m hng v m t hng ho ng b 6 s (Harmonised System HS 6-digit). Trong trng hp ny, Biu thng mi ca ITC s dng s liu ca nc i tc, mt phng thc c hiu nh l s liu phn nh. Ni cch khc, tng s liu trong bo co v nhp khu ca nc i tc s c s dng lm s liu xut khu ca Vit Nam cho mt ngnh no . Nhn chung th s liu phn nh vn tt hn l khng c cht d liu no, tuy nhin, nhng s liu phn nh cng c nhiu thiu st, trong thiu st quan trng nht l loi s liu ny khng bao qut c tnh hnh thng mi vi nhng nc khng c bo co, v d nh trng hp ca Cng ho dn ch nhn dn Lo. Mc d cn thiu st, bi nghin cu ny da trn d liu phn nh tnh hnh ca nm 2003. Tuy nhin, cc s liu thng mi khng nn ly t ngun duy nht m cn b sung thm cc ngun khc v c bit l cn c s kim tra cho do cc chuyn gia v sn phm v nhng ngi trong ngnh thc hin. Do , nghin cu ny l s kt hp gia nghin cu ti bn v nghin cu thc a. 175

Kho st doanh nghip da trn nhng bn cu hi ca ITC i vi ngun cung trong nc, nghin cu phn ln da trn thng tin nh tnh t nhng kho st i vi 80 cng ty da trn bn cu hi v phng vn do chuyn gia trong nc thc hin trong ma xun nm 2005. Kho st thc a c thc hin khng ch mang li mt s hiu bit hn v nhng g ang din ra nhng lnh vc c th v thc hin c phn tch SWOT m cn c c nhng nh gi s dng cho ch s phc hp nhm xp hng cc khu vc sn xut theo tim nng xut khu. Ph lc 2. Cc ch s phc hp Bn nh gi tim nng xut khu ca cc ngnh i hi phi tnh n nhng nhn t c kh nng m ra nhng hng i a dng. Nhng ch s phc hp rt c gi tr v chng c kh nng kt hp s lng ln cc thng tin khng ng nht v c kh nng cung cp mt hnh nh ln v thc t, mc d ch l hnh nh cn n s, nhm thu ht s lu tm ca cc nh hoch nh chnh sch. Nhng bc tip theo xy dng nhng ch s phc hp gm pht trin mt khung kh v khi nim v nh ngha nhng bin s; tiu chun ho nhng ch s cho php tin hnh nhng php so snh v o lng gi tr cc ch s nhm tin ti c mt ch s tng hp nht. Xc nh nhng bin s lin quan Trn ht, mt ch s phc hp phi l tng ca tt c cc thnh phn. Nhng im mnh v im yu ca mt phc hp phn ln l xut pht t cht lng ca cc bin s c s. Mt cch l tng th cc bin s nn c la chn trn c s phn tch v xc nh chnh xc nhng g c lin quan n n cc hin tng c nh gi, ng thi chng li phi c mi lin quan tng h ln nhau. Tuy nhin, do bn cht ca mnh, cc ch s phc hp c th che du c nhng vn v d liu v khng a ra nhng con s thng k r rng. Trong khi nhng ch s c cht lng km c th ch mang li mt phc hp yu km th nhng ch s c cht lng cao li ch c th mang li hoc mt ch s phc hp mnh hoc mt ch s phc hp yu tu thuc vo cc nhn t khc. Vn ln nht khi xy dng ch s phc hp l thiu nhng s liu c lin quan. S liu thng k c th khng sn c do mt cng on no khng tin hnh nh gi hoc khng mt n v no thc hin vic ny. D liu c th s dng khng phi l s liu c thc hin thng qua s so snh gia cc nc hoc ch c mt vi quc gia. Ch s cng c th l nhng gi tr c o lng nhng khng tin cy hoc khng khp vi nhng khi nim c phn tch trong cu hi. Nhn chung, vic xy dng ch s phc hp ca quc gia lin quan n s cn bng gia phm vi rng ln ca lnh vc trn quc gia v d liu c cht lng thp hn. Do yu t v thi gian v ti chnh c lin quan n vic trin khai cc ch s c thc hin thng qua php so snh trn bnh din quc t, ch s phc hp thng c xy dng da trn cc ngun d liu c cht lng khng c nh mong mun. Rt cuc, chng ch c th o lng c nhng lnh vc th hin r rng nht v c th d dng tip cn c. Tiu chun ho cc bin s nhm cho php thc hin cc php so snh Cc bin s cn c tiu chun ho hoc bnh thng ho trc khi chng c tng hp li thnh ch s phc hp. Cc bin s c ngun gc t rt nhiu n v thng k v t cc 176

ngun khc nhau v phm vi hoc quy m. Cc bin s cn c t vo mt nn tng thng thng nhm trnh nhng vn khi kt hp cc n v xc nh gi tr (v d nh cc cng ty, con ngi v tin bc). Mt s phng php k thut c th c s dng tiu chun ho hoc bnh thng ho cc bin s, mi phng php u c nhng u khuyt ring (Trung tm nghin cu hn hp EC , 2002; Freudenberg, 2003). Phng thc bnh thng ho c s dng y bin i mi ch s thnh mt phm vi ca s 1 (thc hin yu km) v 5 (thc hin tt nht). l a 01 im ti cc ngnh c nhng gi tr di mt gi tr ngng c th v 5 im cho cc ngnh c gi tr trn gi tr ngng. Cc ngng c s dng trnh c nhng gi tr qu vt tri v cng nhm phn no hiu chnh nhng vn v cht lng s liu khi cho rng gi tr vt qu xa mc trung bnh hoc phm vi bnh thng, t gy ra xu hng phn nh s liu c s mt cch s si/ngho nn. Kt qu l, cc ngng s dng y l nhng gi tr ca cc ngnh tt nht hoc yu km nht c nh gi n mc th 3. Ni cch khc, ba ngnh thc hin tt nht c 5 im v ba ngnh thc hin km nht ch c 1 im. Tt c cc ngnh khc c c im gia phm vi 1 v 5 ph thuc vo khong cch tng ng gia hai ngng theo cng thc di y: Gi tr - ngng thp hn 1+4* ----------------------------------------Ngng cao hn - ngng thp hn. Nu gi tr ca ngnh cn bng vi gii hn cao hn, t l s l 1 v gii hn s l 1+4*1=5 . Nu gi tr cn bng vi gii hn thp hn, t l l 0 v gii hn s l 1+4*0=1. Bng 44 a ra mt v d v cch tiu chun ho s tng trng xut khu v gi tr ca hai ngnh. Bng 44: Cch thc tiu chun ho th phn th gii ca Vit Nam t 1 (thp) n 5 (cao) Qun o Gi tr cho ngnh (%) Ngng cao hn (ht tiu) Ngng thp hn (nha) Gi tr - ngng thp hn Cao hn - ngng thp hn (Gi tr - ngng thp hn)/(cao hn ngng thp hn) 1 + 4 [(gi tr - ngng thp hn) (Cao hn - ngng thp hn)] Ngun: Trch t bng 6. nh gi cc ch s thu c ch s phc hp, tng hp. Bnh thng ho cc ch s c tp hp thnh mt ch s phc hp phi l ch s c o lng v gi tr - tt c nhng bin s c th c nhng gi tr o lng nh nhau hoc 177 1,71 4,92 0,04 1,71 - 0,04 = 1,67 4,92 0,04 = 4,88 1,67 / 4,88 = 0,34 2,36 Thy sn 3,71 4,92 0,04 3,71 0,04 = 3,67 4,92 0,04 = 4,88 3,67 / 4,88 = 0,75 4,00

chng phi phn nh nhng gi tr khc nhau v tm quan trng, tin cy hoc nhng c im khc ca d liu c s. Nhng phng php nh gi mang li nhng bin s khc nhau v c nh hng ln n kt qu ca ch s phc hp v th hng ca mt ngnh theo mt quy m c th c th d dng thay i vi nhng h thng o lng gi tr khc. Do , cc phng tin o lng gi tr l tng nn c la chn theo mt khung kh v l thuyt c bn hoc theo c s khi nim cho ch s phc hp. Mt phng php c cng b nn s dng xc nh cc phng thc o lng gi tr v cn c din gii mt cch r rng. Mt phng php nhm a ra nhng cch thc o lng gi tr cn bng i vi tt c nhng ch s ph hoc nhng thnh t ph (c th gm cc s bin thin ca cc ch s) hm rng mi nhm ch s c tc ng nh nhau i vi cc din bin c o lng gi tr. L do n gin v d hiu l tt c nhng ch s a ra cho nhng phng thc o lng thng thng nm ch s cao hn k tip. Chng hn nh nhu cu quc t v cc iu kin tip cn th trng u c o l 50% i vi th trng th gii (bng 45) Bng 45: Cc ch s cho ch s phc hp v tim nng xut khu. Ch s phc hp Ch s ph Ch s c s dng Ch s 1. Hot ng xut nhp khu hin hnh 1a. Xut khu ca Vit Nam Gi tr xut khu nm 2003 1b. Th phn th gii ca Vit Nam Th phn ca Vit Nam trong xut khu ca th gii nm 2003 1c. Cn bng thng mi tng ng ca Vit Nam T l thng mi rng trong tng thng 1d. Tng trng xut khu ca Vit Nam Tng trng gi tr xut khu thi k 1999 v 2003 Ch s 2. Th trng th gii 2a. S nng ng lng cu quc t Tng trng khi lng nhp khu thi k 1999 v 2003 Tng trng gi tr nhp khu thi k 1999 v 2003 2b. Cc iu kin tip cn th trng tng ng ca Vit Nam Ch s v u im hoc nhc im v thu quan Ch s 3. iu kin v lng cung trong nc* 3a. Cht lng sn phm v hiu sut ca cc quy trnh sn xut. 178 1/3 1/6 1/6 1/6 1/3 1/6 1/12 1/12 1/12 1/12 1/12 1/12 1/12 1/12 1/3 1/12 1/12 Xc nh gi tr ch s tng

Nng xut lao ng ca cc nc xut khu ln th gii v khu vc Chi ph lao ng ca cc nc xut khu ln th gii v khu vc Hin trng ca cng ngh sn xut Nhng Thch thc v c hi v cng ngh Cht lng sn phm xut khu 3b. Tm quan trng ca lin kt thun nghch ca nhng ngnh ph tr Tm quan trng ca lin kt thun nghch lin ngnh Hiu qu ca nhng ngnh ph tr * Da trn cc bn cu hi v phng vn trn 80 doanh nghip. 1/6

1/30 1/30 1/30 1/30 1/30

1/12 1/12

Hn ch
Cn lu rng nhng ch s ch khi qut phn no nhng g din ra trn thc t: vi bn cht ca mnh, chng ch o lng c nhng g c th xc nh c s lng v c d liu. Hn na, nhng ch s c la chn l nhng s c quan st trc (cn nhng g thuc v trin vng li da trn xu hng tng trng gn y). Cho d mt php o lng nhng din bin gn y khng cn thit phi a ra c nhng tin on v cc xu hng c th din ra trong tng lai, nhng n s mang n mt ch dn tt v tnh hnh hin ti v n cn th hin nhng thay i v c cu ca nn kinh t th gii lin quan n lng cu quc t. Cc ch s phc hp cng kh nhy cm khi la chn v nh gi nhng ch s c s. Mt vi ch s li c tm quan trng hn nhng ch s khc, tuy nhin, li kh c th thit lp nn mt trt t v th t do thiu nhng tiu ch r rng. Do , cn lu v cch hiu vn : ch s ch cung cp mt phng php th s v hot ng v tim nng ca mi ngnh. V vy, m hnh nn c nhn nhn di dng mt m hnh c tnh cht t vn, khi gi suy ngh ch khng phi l mt m hnh c thit lp c th v cho tt c nhng gi tr bt bin. Nhng ch s khc c th c tin hnh la chn. V d, nm bt c vi cc iu kin tip cn th trng, cn thit phi kt hp c hng ro thu quan v c phi thu quan nhng cch ny li khng d dng thc hin cc php so snh nh lng chnh xc. Cc cch xc nh khc bao gm cch hiu v tim nng xut khu nh tc ng ca kinh t - x hi i vi s i ngho v to cng n vic lm. Cc cch xc nh ny c loi b do chng khng phi l phng php nh gi v khng thch hp p dng i vi tt c cc ngnh. Cui cng, th hng ca ngnh ngh nn c hiu mt cch thn trng, c bit khi nhng khc bit c bn khng ln do c nhiu ch s thiu i s chnh xc. Tuy nhin, nhng th hng rt thp c th biu th nhng lnh vc c tim nng tin hnh nng cp tt hn. Ph lc 3. Ch s thu u i Mc ch ca ch s ny nhm kim chng xem liu Vit Nam c th hng nhng thu quan u i lin quan n nhng i th cnh tranh chnh hay khng. Chng ti tnh ton t l thu tng ng theo gi hng m cc doanh nghip Vit Nam v nhng nc xut khu chnh ang phi gnh chu (t nht 5 triu la xut khu hoc mt th phn th gii trn 0,5%), i vi mi sn phm (c xc nh ti mc 6 s ca H 179

thng m hng v m t hng ho ng b - HS code, v d nh HS 030613: Tm v tm paan) v i vi mi th trng nhp khu (nh Nht Bn) Chng ti so snh thu p dng cho Vit Nam vi thu ca cc nc trung gian (ngha l trong v d ny, tp cc nc 50% xp th 50), 25% i vi nc c nhng t l thp nht (ng th 25) v 5% i vi nc c t l thp nht (ng th 5). Chng ti tnh ton s chnh lch gia thu p cho mi loi trong ba nhm (tp 50%, 25% v 5%) v t l c p cho Vit Nam. S chnh lch s dng r rng biu th s i x u i cho Vit Nam trong khi nhm c u i vn phi i mt vi thu cao hn ch khng phi Vit Nam. Nhng nc m s chnh lch l 50% hoc cao hn th t 10 im, cn i vi nhng nc m s chnh lch l -50% hoc thp hn th ch uc -10 im. Tip theo, chng ti tnh ton mt mc trung bnh cho ba loi chnh lch trn mi sn phm v nh nhp khu bng cch nh gi tr gp i s chnh lch gia Vit Nam v nhng nc hng u i thu quan nht th trng Nht Bn (tp 5%). Nhng nc c th t n 40 im (10 trong tp 50%, 10 trong tp 25% v 20 trong tp 5%). Khi , i vi mi sn phm, chng ti tin hnh tng hp trn tt c cc th trng bng cch nh gi tr li sut u i trn quy m ca mi th trng. i vi mi ngnh, chng ti tnh ton gi tr trung bnh ca tt c cc sn phm thuc ngnh . S biu th kt ca ca ngnh c th khng mang ngha thc t. N ch thc s c ngha khi c em so snh cho gia cc ngnh hng xc nh s no c ch s cao hoc thp. Khi , nhng s c tiu chun ho li ti mt phm vi gia 1 (thu cao nht ca tt c cc ngnh) v 5 (thu thp nht). Thu theo gi hng c p dng cho cc nc xut khu mt sn phm xc nh (v d HS 030613 tm v tm paan ng lnh) ti mt th trng xc nh (v d nh Nht Bn).

180

Ph lc 4. Ch s hp dn th trng Ch s hp dn th trng l mt phng php gin lc thu ht th trng nhp khu cho cc sn phm xut khu ca Vit Nam. Tri ngc vi nhng phng php gin lc khc trong bn bo co ny (m c s dng nhm xc nh cc ngnh c tim nng xut khu cao), ch s hp dn th trng cho php xc nh nhng nc m doanh nghip Vit Nam c tim nng xut khu hn. i vi mi sn phm, ch s hp dn th trng so snh v th tng quan ca cc nc nhp khu 03 lnh vc: - S nng ng ca th trng nhp khu, l lnh vc c xc nh gi tr bng s chnh lch v sc tng trng ca cc th trng nhp khu v s tng trng ca hot ng nhp khu th gii i vi cng loi sn phm. Vic c mt trong nhm nc c tc tng trng nhanh c th tc ng tch cc n tnh hnh xut khu ca Vit Nam. - S phn nh ca cc th trng nhp khu t cc hot ng xut khu ca Vit Nam, s biu trng ny c xc nh bng bng s chnh lch t phn ca nc nhp khu trong xut khu ca Vit Nam v xut khu th gii. S phn nh mnh m, c bit nhng th trng ln chng t rng doanh nghip Vit Nam c tim nng xut khu hn na. - M ca th trng nhp khu i vi sn phm t Vit Nam, l hnh thc c xc nh gi tr bng thu theo gi hng tng ng m h p cho hng nhp khu t Vit Nam. Tt c u tr nn cng bng v s d dng hn cho doanh nghip Vit Nam khi tin hnh xut khu m rng th trng hn l xut khu ti nhng th trng cn kh khp kn. Tt c ba hnh thc o lng ny u rt quan trng, do , vic kt hp chng thnh mt phng php n gin c th cho php xc nh nhng th trng nhp khu kh nng ng v ci m v cng l nhng th trng m Vit Nam hin ang c phn nh s liu. a ra nhng phng php o lng c th so snh c, l phng php din gii theo nhng n v chnh lch, mt ch s cn phi c to ra cho mi ch s c s. Phng php la chn y l chuyn nhng gi tr ca cc ch s thnh mt h thng im. H thng a ra nhng im t nht cho nhng nc c gi tr di ngng gi tr c th. i vi tt c nhng gi tr gia hai ngng, cng thc p dng c th hin bng 46. Sc hp dn ca th trng i vi mt ngnh l trung bnh gi tr ca cc sn phm c bn, s o lng thc hin t nhng gi tr nhp khu ca nc nhp khu. Bng 46. Ch s hp dn th trng: Ch s c s v cc ngng. nh gi tr Ch s Ngng thp Ngng cao hn Cng thc tnh hn (v cc (v cc im) im cho gi tr im) gia hai ngng.

S nng ng S chnh lch v ca th trng sc tng trng nhp khu ca th trng nhp khu v hot ng nhp khu th gii: Chnh lch <181 Chnh lch Chnh lch/3

Theo gi tr Theo khi lng

15% (-5 im) Chnh lch <10% (-5 im)

>+15% (+5 im) Chnh lch >+10% (+5 im) Chnh lch >+10% (+10 im) Chnh lch Chnh lch/2

S phn nh ca th trng nhp khu trong xut khu ca Vit Nam

Chnh lch v Chnh lch phn ca nc (<0%) nhp khu trong (0 im) xut khu th gii v phn ca nc nhp khu trong xut khu ca Vit Nam Thu tng Thu > 30% ng theo gi (quy m ngc) hng c p cho hng nhp (-10 im) khu t Vit Nam Tng s im (-20 im) ca 03 cch o lng

S m ca ca th trng nhp khu i vi sn phm ca Vit Nam

0% (+10 im)

(15% - thu)/1,5

(+30 im)

182

Ph lc 5. Cc iu kin v u t Vit Nam, Thi Lan v Trung Quc: mt php so snh. Bng 47. Cc iu kin u t Vit Nam, Thi Lan v Trung Quc. Cc nhn t Chi ph t ai S hu t ai Vit Nam Thng thng l 35 la/m2 Cho thu t Thi Lan Khu vc 3 30 la/m2 Trung Quc 30 la/m2 S khc bit Trung Quc cho thu t 50 nm Thi Lan: S hu t ai hon ton l mt li th ln. Trung Quc c thi hn cho thu di hn Vit Nam, do xp th hai v li th.` Quy m t xy dng Ph qun l t ai. Thay i ch yu theo khu cng nghip VN t hn 1 hcta l 0,9 la/m2/nm. Trn 01 hecta l 0,8la/m2/nm. Cc ph trn cn cng 10% thu VAT. Chi ph xy dng i vi cng trnh nh nhau chi ph l 24 la/feet vung (01 feet = 0,3048 m2) t hn Nh my cht lng cao tiu chun phng Ty 22 la/feet vung Nh nhau i vi cng trnh nh nhau 25 la/feet vung Nh nhau S chnh lch nh c li cho Thi Lan. Khong 85% 50-60% Thi Lan cho php xy dng nhiu hn. Vit Nam cao hn mt cht. Trung Quc v Thi Lan nh nhau.

Np ph rt n Cho thu 50 gin - s hu hon nm. ton.

20 la/Rai/thng

Ch quy nh mt s khu vc, khng phi tt c.

Cc tin ch

Khng c s khc nhau gia Thi Lan v Trung Quc Vit Nam t hn. R rng l Thi Lan tt hn.

Thu

1. i vi EPZ t l thu 10% - min thu 08 nm 2. i vi IP v 80 nhp khu - t l thu l 10% - 02 nm min thu - 02 nm tip

Thi Lan min 02 nm min thu 08 nm i thu - 03 nm vi cc d n BOI tnh mc 50%. v 5 nm tip theo tnh mc 50%. Cc khu tr khc i vi vn 183

theo tnh 50%. 3. 50-80% xut khu t l thu 15% - 02 nm min thu v 02 nm tip theo tnh 50%. 4. Nh hn 50% nhp khu t l thu 15% , 02 nm min thu v 02 nm tip theo tnh 50%. Thu nhp khu i vi nguyn liu th. Thu gi tr gia tng Phi ng thu nhp khu ri yu cu min tr khi xut khu. 0-20% - Xut khu c min, nhng th tc khng n gin nh thng bo. Khng th hon i

chuyn, in, nc l 10 nm v cng thm cc khon khu tr khc.

05 nm min tr, Khng c thu 75% min tr cho hi quan nu ch nhp khu cc mt l xut khu. hng bn trong nc. 7% 17%

Thi Lan vn c mt cht li th hn.

Thi Lan nh thu thp hn v cng d dng hn trong hon thu xut khu. Thi Lan hon ton c li th hn. Trung Quc c li th hn.

Chuyn i ng tin.

Hon ton c th hon i. 10% i cc tin li c phn.

Khng th hon i Li nhun c min tr thu

Thu i vi Ti 10% tu thuc cc khon tin vo quy m u t c chuyn. tu mi ln chuyn tin ra nc ngoi. Gi ca cc loi chi ph. Cao v khng th d on trc Vit Nam nn lu thm v lnh vc ny.

Thi Lan t hn mt cht

Trung Quc r hn mt cht.

Thi Lan v Vit Nam cn gim nhng chi ph ny Vit Nam cn ch v tnh d bo. Trung Quc trng c v r hn nhng cc khon tr cp trn thc t lm cho chi ph ny Trung Quc tr nn t hn. Thi Lan t hn i vi qun l trnh cao, k

Lao ng khng c chuyn mn.

45 la H Ni v Tp. HCM, 35-40 la nhng thnh ph khc. i vi lnh vc An ninh x hi, cng thm 15%.

Lng ti thiu ca khu vc 3 ca Thi Lan l 70 la/thng.

Lng cho cng nhn khng c chuyn mn Trung Quc l 60 la mt thng

Lao ng c chuyn mn.

Kh c th tm c cc nh qun l gii, cn b ti chnh v

Thi Lan cnh tranh nh v tr gia do Trung 184

Trung Quc c mc chi ph tng ng do

k s lao ng c chuyn mn khong 150la/thng, nhn vin vn phng cng tng t hoc t hn mt cht.

Quc v Vit Nam phi cng thm cc khon ph cp lm cho cc mc lng c s so snh hn.

cc mc trung gian, nhng li r hn i vi nhng v tr cao hn.

s... nhng i ng qun l v k ton di do hn Vit Nam. Trung Quc c u th thc s do gi c ca ngnh qun l v k thut thp hn, i ng nhn lc di do.

Cc ngnh h tr.

Vit Nam vn cha c c nhiu ngnh h tr cung cp nguyn liu th, lp rp ph... Nhp khu hu ht cc nguyn liu th v nhng vt phm cha c ch bin khi c nhu cu. Hn 2,500 la

Thi Lan c nhiu cc ngnh h tr c th sn sng cung cp nguyn liu, dch v...

Trung Quc c Trung Quc v nhiu ngnh h Thi Lan co u tr nhng khu th hn Vit vc ln nm dc Nam. theo b bin v cc thnh ph ln.

Chi ph vn chuyn mt cng-ten-n 40 feet. Cc ph ph ca xp tu Bo h s hu tr tu Lut php

Hn 2.000 la

Di 2.000 la

Li th thuc v Trung Quc.

t hn so vi Thi Lan v Trung Quc. Yu nhng ang c ci thin. Yu nhng ang c ci thin

Thi Lan r hn

Trung Quc t hn mt cht Trung Quc yu c cng c nhng mt s khu vc vn cn phi ci thin. C th

Mt cht li th dnh cho Thi Lan. R rng Thi Lan bo h mnh hn. Thi Lan mnh hn nhng Trung Quc cht ch hn. Trung Quc v Thi Lan nh nhau nhng Vit Nam vn cn ci tin hn na mt s khu vc. Li th thuc v Trung Quc.

Thi Lan mnh hn. Thi Lan mnh lnh vc ny.

Tnh tin Khng th d bo lng ca lut trc. php v chnh sch Chnh ph. Quy m v th Th trng trong trng trong noc ca Vit Nam nc. ln hn Thi Lan nhng GDP ca Vit Nam li thp hn. Th trng trong nc ca Vit Nam

C th

Quy m th trng trong nc ca Thi Lan tng ln do AFTA (Hip nh v Khu vc t do Thng mi 185

Th trng trong nc ca Trung Quc rng ln hn.

khng ln bng ca Trung Quc v cng nh hn so vi quy m trung bnh.

ASEAN) v c kh nng thc y FTA (Hip nh T do Thong mi) vi Trung Quc. Thi Lan tin nghi Trung Quc c hn tr khi c nhiu ci thin. so snh vi Thng Hi. R hn v chi ph nh ca, thc n v cc chi ph khc. Thi Lan cung cp nhng hot ng c phm vi rng hn.

Cht lng cuc sng ca nhng cn b nc ngoi. Chi ph h h cho cn b nc ngoi

Vit Nam c nhiu ci thin hai thnh ph H Ni v Tp. HCM. Chi ph v nh ca t hn Thi Lan. Thc phm, ngi gip vic Thi Lan v Vit Nam r hn Trung Quc.

t hn i vi Thi Lan r hn. cc chi ph cho nh ca, thc n v nhng chi ph khc.

Christopher W. Runckel, Vit Nam - M ca cho Kinh doanh? 2003 (www.businessin-asia.com/vn_industrial.html). Khi cc nh u t tm kim a im u t, h thng nhn vo Vit Nam, Thi Lan v Trung Quc quyt nh. Chng ti lit k tt c cc iu kin ca 03 nc theo quan im ca mnh v nhng im mnh v im yu ca mi nc nh i vi mt a im xy dng nh my hoc bt u v m ra mt hot ng kinh doanh mi. i vi Thi Lan, chng ti s dng Ban u t ca Thi Lan, Khu vc 3, c bit l khu vc xung quanh Rayong v vng ven bin pha ng. Bng - cc v vng ngoi thng khng c s cnh tranh v gi c khi mt hot ng khng cn phi c k thut cao hoc chuyn mn v M thut, do y l nhng lnh vc d tm thy Bng - cc v khu vc xung quanh thnh ph do kinh nghip kh lu nm ca Thi Lan i vi u t nc ngoi.

186