Professional Documents
Culture Documents
Ch−¬ng 1
CÊu tróc tinh thÓ vµ sù h×nh thµnh
1.1. CÊ u t¹ o vµ liª n kÕ t nguyª n tö
nguyª n tö = h¹ t nh© n + electron = (proton + n¬tron) + electron
n¬tron kh«ng mang ®iÖ n
proton mang ®iÖ n d− ¬ ng = ®iÖ n tÝ ch cña electron → ng/tö trung hoµ
Kh¸ i niÖ m c¬ b¶ n vÒ cÊ u t¹ o nguyª n tö
CÊ u h× nh electron (electron configuration) chØ râ: sè l−îng tö chÝ nh (1, 2, 3...), ký
hiÖ u ph© n líp (s, p, d...), sè l− îng electron thuéc ph© n líp (sè mò trª n ký hiÖ u ph© n
lí p). VÝ dô : Cu cã Z = 29 cã cÊ u h× nh electron lµ 1s22s22p6 3s23p63d104s1 qua ®ã biÕ t
® − îc sè electron ngoµ i cïng (ë ®© y lµ 1, hãa trÞ 1).
C¸ c kim lo¹ i chuyÓ n tiÕ p: Fe cã Z = 26: 1s22s22p63s23p63d64s2
1.1.2. C¸ c d¹ng liª n kÕ t nguyª n tö trong chÊt r¾n
C¸ c lo¹ i vË t liÖ u kh¸ c nhau cã thÓ tån t¹ i c¸ c d¹ ng liª n kÕ t riª ng. Sù kh¸ c nhau cña
c¸ c d¹ ng liª n kÕ t ®ã còng lµ nguyª n nh© n t¹ o nª n c¸ c tÝ nh chÊ t kh¸ c nhau.
a. Liª n kÕ t ®å
®ång
ng hã
hãaa trÞ
Lµ liª n kÕ t cña hai (hoÆ c nhiÒ u) nguyª n tö gãp chung nhau mét sè electron hãa trÞ ® Ó
cã ® ñ t¸ m electron ë lí p ngoµ i cïng. Cã thÓ lÊ y ba vÝ dô nh− sau (h× nh 1.1).
• Clo cã Z=17 (1s22s22p63s23p5), cã 7e ë líp ngoµ i cïng, 2 nguyª n tö Cl mçi nguyª n tö
gã p chung 1 electron ®Ó líp ngoµ i cïng 8e (h× nh 1.1a).
Cl H
+ Cl Cl Cl Ge
H C H
Ge Ge Ge
a) b) c)
H
Ge
Ion d−¬ng
Me+ Me+ Me+ Me+
M© y
Electron Me+ Me+
Me+ Me+
Li+ F-
Me+ Me+ Me+ Me+
( nh 1.3)
c. Liª n kÕ t kim lo¹i (h×
o §/n: lµ liª n kÕ t trong ®ã c¸ c cation kim lo¹ i nhÊ n ch× m trong ®¸ m m© y electron tù
do.
o N¨ ng l− î ng liª n kÕ t lµ tæ ng hîp (c© n b» ng) → c¸ c ion kim lo¹ i cã vÞ trÝ x¸ c
®Þ nh. C¸ c nguyª n tè nhã m Ia cã tÝ nh kim lo¹ i ®iÓ n h× nh, cµ ng dÞ ch sang bª n
ph¶ i tÝ nh chÊ t kim lo¹ i cµ ng gi¶ m, tÝ nh ®ång hãa trÞ trong liª n kÕ t cµ ng t¨ ng.
o TÝ nh chÊ t cña kim lo¹ i : liª n kÕ t nµ y t¹ o cho kim lo¹ i c¸ c tÝ nh chÊ t ®iÓ n h× nh:
¸nh kim hay vÎ s¸ ng, dÉ n nhiÖ t vµ dÉ n ®iÖ n tèt vµ tÝ nh dÎ o, dai cao
d. Liª n kÕ t hçn hîp -
Thù c ra c¸ c liª n kÕ t trong c¸ c chÊ t, vË t liÖ u th«ng dông th−êng mang tÝ nh hçn
hî p cña nhiÒ u lo¹ i. VÝ dô : Na vµ Cl cã tÝ nh © m ®iÖ n lÇ n l− ît lµ 0,9 vµ 3,0. V× thÕ
liª n kÕ t gi÷ a Na vµ Cl trong NaCl gåm kho¶ ng 52% liª n kÕ t ion vµ 48% liª n kÕ t ®ång
hã a trÞ .
e. Liª n kÕ t yÕ u (Van dederr Waals)
Do sù kh¸ c nhau vÒ tÝ nh © m ®iÖ n t¹ o thµ nh vµ ph© n tö ph© n cùc. C¸ c cù c tr¸ i
dÊ u hó t nhau t¹ o ra liª n kÕ t Van der Waals. Liª n kÕ t nµ y yÕ u, rÊ t dÔ bÞ ph¸ vì khi
t¨ ng nhiÖ t ®é.
1.2. S¾p xÕ p nguyª n tö trong vËt chÊt
1.2.1. ChÊ t khÝ
Trong chÊ t khÝ cã sù s¾ p xÕ p nguyª n tö mét c¸ ch hçn lo¹ n → kh«ng cã h× nh d¹ ng,
kÝ ch th−íc x¸ c ®Þ nh.
1.2.2. ChÊ t r¾n tinh thÓ
ChÊ t r¾ n tinh thÓ :
- TrËt tù gÇn, mµ cßn cã c¶ trËt
tù xa.
- C¸ c kiÓ u m¹ ng tinh thÓ x¸ c
® Þ nh: lË p ph− ¬ng, lô c gi¸ c,...
(h× nh 1.4)
- Oxy
a) - Si (b) c)
H× nh 1.5. CÊu tróc khèi tø diÖn [ SiO4]4- (a), thñy tinh th−êng SiO2 (b)
thñy tinh tinh thÓ SiO2 (c)
c. ChÊ t r¾n vi tinh thÓ
Còng víi vË t liÖ u tinh thÓ kÓ trª n khi lµ m nguéi tõ tr¹ ng th¸ i láng rÊ t nhanh (trª n
d− í i 104® é /s) sÏ nhË n ® −îc cÊ u tróc tinh thÓ nh−ng víi kÝ ch th−íc h¹ t rÊ t nhá (cì
nm), ®ã lµ vË t liÖ u cã tª n gä i lµ vi tinh thÓ (cßn gäi lµ finemet hay nanomet).
Tã m l¹ i c¸ c vË t liÖ u cã ba kiÓ u cÊ u tróc: tinh thÓ (th−êng gÆ p nhÊ t), v« ®Þ nh
h× nh vµ vi tinh thÓ (Ý t gÆ p).
1.3. Kh¸i niÖ m vÒ m¹ng tinh thÓ
§/n: m¹ ng tinh thÓ lµ m« h× nh kh«ng gian biÓ u diÔ n quy luË t h× nh häc cña sù s¾ p xÕ p
nguyª n tö .
PhÇ n lín vË t liÖ u cã cÊ u tró c tinh thÓ , tÝ nh chÊ t rÊ t ®a d¹ ng phô thuéc vµ o kiÓ u
m¹ ng.
1.3.1. TÝ nh ®è i xøng
• M¹ ng tinh thÓ mang tÝ nh ® èi xøng, lµ mét trong nh÷ng ®Æ c ®iÓ m quan träng, thÓ
hiÖ n c¶ ë h× nh d¸ ng bª n ngoµ i, cÊ u tróc bª n trong còng nh− c¸ c tÝ nh chÊ t cña vË t
r¾ n tinh thÓ .
7
• TÝ nh ® è i xøng lµ tÝ nh chÊ t h× nh häc khi quay mét ®iÓ m hay mét phÇ n tö xung
quanh 1 ® iÓ m hay mét ®−êng víi mét gãc α chóng sÏ trïng lÆ p nhau. §iÓ m hay
® − êng ® −îc quay xung quanh ®ã ® −îc gäi lµ t© m hay trôc ®èi xøng. §èi xø ng qua
mÆ t ph¼ ng ®−îc gäi lµ ®èi xøng g−¬ng. Gäi n = 2π/ α lµ bË c ®èi xøng, chØ cã n =
1, 2, 3, 4, 6; ký hiÖ u L1, L2, L3, L4, L6.
L
[111]
2
y [010]
[100]
1
x a [110]
a
a
{100} {110}
d)
Th− êng dï ng c¸ ch vÏ t−îng tr−ng (h× nh c). Nguyª n tö n» m xÝ t nhau theo ph− ¬ ng
<111>, do ®ã:
3
- ®− ê ng kÝ nh nguyª n tö dng.t = a , sè s¾ p xÕ p lµ 8.
2
C¸ c mÆ t tinh thÓ xÕ p dµ y ®Æ c nhÊ t lµ hä {110}. MË t ®é xÕ p thÓ tÝ ch Mv = 68%. Cã
hai lo¹ i lç hæ ng: h× nh 4 mÆ t vµ h× nh 8 mÆ t nh− tr× nh bµ y ë h× nh d. Lo¹ i 8 mÆ t cã
kÝ ch th− íc b» ng 0,154 dng.t n» m ë t© m c¸ c mÆ t bª n {100} vµ gi÷a c¸ c c¹ nh a. Lo¹ i 4
1
mÆ t cã kÝ ch th−íc lín h¬n mét chót, b» ng 0,291 dng.t n» m ë trª n c¹ nh nèi ®iÓ m
4
gi÷ a c¸ c c¹ nh ®èi diÖ n cña c¸ c mÆ t bª n. Nh− vË y trong m¹ ng A2 cã nhiÒ u lç hæng
10
nh− ng kÝ ch th− íc ®Ò u nhá, lín nhÊ t còng kh«ng qu¸ 30% kÝ ch th−íc (®−êng kÝ nh)
nguyª n tö .
C¸ c kim lo¹ i cã kiÓ u m¹ ng A1 th−êng gÆ p lµ : Feα, Cr, Mo, W.
M¹ ng chÝ nh ph−¬ ng t© m khè i chØ kh¸ c m¹ ng A2 ë a = b ≠ c
3 2
a
a) b) c)
{100} {111}
a) b) c) d)
H× nh 1.12. ¤ c¬ së m¹ng lôc gi¸c xÕp chÆt (a,b,c) vµ
c¸ch xÕp c¸c mÆt tinh thÓ {0001} (d)
H× nh 1.15. CÊu tróc m¹ng cña grafit (a), sîi cacbon (b) vµ fullerene (c).
d. CÊ u tróc cña SiO2
H× nh 1.5a, lµ m« h× nh s¾ p xÕ p kh«ng cña c¸ c khèi tø diÖ n tam gi¸ c ®Ò u
SiO44- cñ a SiO2.
Th¹ ch anh víi cÊ u tróc lôc gi¸ c (h× nh 1.16a), cristobalit β víi cÊ u tróc lË p
ph− ¬ ng (h× nh 1.16b). Trong ®iÒ u kiÖ n nguéi nhanh sÏ nhË n ®− îc thñy tinh (v« ®Þ nh
h× nh) nh− ë h× nh 1.5b.
H× nh 1.15. S¾p xÕp khèi tø diÖn (SiO4)4- trong th¹ch anh (a), cristobalit β (b).
1.4.3. ChÊt r¾n cã liª n kÕ t ion
CÊ u tró c tinh thÓ cñ a hî p chÊ t hãa häc cã liª n kÕ t ion phô thuéc vµ o hai yÕ u tè:
13
• Tû sè cñ a ion © m vµ ion d−¬ng ®¶ m b¶ o trung hßa vÒ ®iÖ n.
• T−¬ ng quan kÝ ch th−íc gi÷a ion © m vµ ion d− ¬ng: trong tinh thÓ ion, c¸ c ion
lu« n cã xu h−íng s¾ p xÕ p ®Ó ®é xÕ p chÆ t vµ tÝ nh ®èi xøng cao nhÊ t.
M¹ ng tinh thÓ cñ a hî p chÊ t víi liª n kÕ t ion vÉ n cã c¸ c kiÓ u m¹ ng ®¬n gi¶ n (A1,
A2) nh−ng sù ph© n bè c¸ c ion trong ®ã kh¸ phøc t¹ p nª n vÉ n ® −îc coi lµ cã m¹ ng
phø c t¹ p.
Cã thÓ h× nh dung m¹ ng tinh thÓ c¸ c hîp chÊ t hãa häc víi liª n kÕ t ion ®−îc t¹ o
thµ nh trª n c¬ së cña « c¬ së cña ion © m, c¸ c ion d− ¬ng cßn l¹ i chiÕ m mét phÇ n hay
toµ n bé c¸ c lç hæng.
TØ mØ vÒ cÊ u tró c cñ a chÊ t r¾ n cã liª n kÕ t ion ®−îc tr× nh bµ y ë ch−¬ng 7.
1.4.4. CÊu tróc cña polyme
Kh¸ c víi kim lo¹ i vµ c¸ c chÊ t v« c¬, « c¬ së chØ t¹ o nª n bëi sè l−îng h¹ n chÕ
(tõ vµ i ®Õ n vµ i chôc) nguyª n tö (ion), mçi ph© n tö polyme cã thÓ gåm hµ ng triÖ u
nguyª n tö. VÝ dô PE (C2H4)n:
H H H H H H H H
C = C → C C → C CCC
H H H H H H H H
m¹ ch kÝ n bÎ liª n kÕ t kÐ p t¹ o m¹ ch th¼ ng
C¸ c ph© n tö (m¹ ch) polyme ®−îc liª n kÕ t Van der Waals víi nhau (liª n kÕ t yÕ u).
Mét sè vï ng c¸ c m¹ ch s¾ p xÕ p cã trË t tù t¹ o nª n cÊ u tróc tinh thÓ , phÇ n cßn l¹ i lµ v«
® Þ nh h× nh.
1.4.5. D¹ng thï h× nh
Thï h× nh hay ® a h× nh lµ sù tån t¹ i hai hay nhiÒ u cÊ u tróc m¹ ng tinh thÓ kh¸ c
nhau cñ a cï ng mé t nguyª n tè hay mét hîp chÊ t hãa häc, mçi cÊ u tróc kh¸ c biÖ t ®ã
®−îc gä i lµ d¹ ng thï h× nh: ký hiÖ u α, β, γ, δ, ε.... Qu¸ tr× nh thay ®æi tõ d¹ ng thï
h× nh nµ y sang d¹ ng thï h× nh kh¸ c ® −îc gäi lµ chuyÓ n biÕ n thï h× nh. C¸ c yÕ u tè
dÉ n ® Õ n chuyÓ n biÕ n thï h× nh th−êng gÆ p h¬n c¶ lµ nhiÖ t ®é, sau ®ã lµ ¸ p suÊ t.
Cacbon ngoµ i d¹ ng v« ® Þ nh h× nh cßn tån t¹ i: c¸ c d¹ ng thï h× nh (c¸ c h× nh 1.13,
1.14): kim c−¬ ng (A4), grafit (A9). sîi cacbon (cÊ u tróc líp cuén), fullerene (cÊ u tró c
mÆ t cÇ u C60) trong ®ã . grafit lµ d¹ ng th−êng gÆ p vµ æn ®Þ nh nhÊ t.
S¾ t (Fe) cã hai kiÓ u m¹ ng lµ : Feα-A2, T < 911oC, Feγ-A1, T= 911 ÷ 1392oC, Feδ T>
1392oC -1539oC; → tÝ nh chÊ t ≠.
ChuyÓ n biÕ n thï h× nh bao giê còng ®i kÌ m víi sù thay ®æi vÒ thÓ tÝ ch (në hay
co) vµ c¬ tÝ nh. VÝ dô: khi nung nãng s¾ t qua 911oC s¾ t l¹ i co l¹ i ®ét ngét (do t¨ ng
mË t ® é xÕ p tõ 68 lª n 74% khi chuyÓ n tõ Feα → Feγ) vµ hoµ n toµ n ng−îc l¹ i khi lµ m
ngué i (®iÒ u nµ y h¬ i tr¸ i ví i quan niÖ m th−êng gÆ p lµ nung nãng th× në ra, cßn lµ m
ngué i th× co l¹ i) → rÌ n khu« n?.
1.5. Sai lÖ ch m¹ng tinh thÓ
Trong thùc tÕ kh«ng ph¶ i 100% nguyª n tö ®Ò u n» m ®óng vÞ trÝ quy ®Þ nh, g© y
nª n nh÷ ng sai lÖ ch ®−î c gä i lµ sai lÖ ch m¹ ng tinh thÓ hay khuyÕ t tË t m¹ ng. Tuy sè
nguyª n tö n» m lÖ ch vÞ trÝ quy ®Þ nh chiÕ m tû lÖ rÊ t thÊ p (chØ 1 ÷ 2%) song ¶ nh
h− ë ng lín ® Õ n c¬ tÝ nh: kh¶ n¨ ng biÕ n d¹ ng dÎ o, biÕ n cøng...).
Phô thuéc vµ o kÝ ch th−í c theo ba chiÒ u trong kh«ng gian, sai lÖ ch m¹ ng chia
thµ nh: ® iÓ m, ®−êng vµ mÆ t.
14
1.5.1. Sai lÖ ch ®iÓ m
§ã lµ lo¹ i sai lÖ ch cã kÝ ch th−íc rÊ t nhá (cì kÝ ch th−íc nguyª n tö) theo ba
chiÒ u kh«ng gian, cã d¹ ng bao quanh mét ®iÓ m. H× nh 1.17 tr× nh bµ y tæng qu¸ t c¸ c
d¹ ng sai lÖ ch ® iÓ m nµ y.
a. Nót trèng
trè ng vµ nguyª n tö tù xen kÏ (H× nh 1.17a)
Do dao ® é ng nhiÖ t quanh vÞ trÝ c© n b» ng, ë møc ph© n bè n¨ ng l−îng kh«ng
® Ò u, mét sè nguyª n tö bøt khái nót m¹ ng ®Ó l¹ i nót trèng vµ t¹ o nguyª n tö xen kÏ
gi÷ a.
vÐ c t¬
(a) (b) (c)
H× nh 1.18. LÖch biªn: tinh thÓ kh«ng lÖch (a), m« h× nh t¹o thµnh (b),
sù s¾p xÕp nguyªn tö trong vïng lÖch (c)
15
Nh− thÊ y râ ë h× nh 1.18b: ®− êng AD ® −îc gäi lµ trôc lÖ ch, nã chÝ nh lµ biª n cña b¸ n
mÆ t nª n cã tª n lµ lÖ ch biª n. Víi sù ph© n bè nh− vË y nöa tinh thÓ cã chøa b¸ n mÆ t sÏ
chÞ u ø ng suÊ t nÐ n, nö a cß n l¹ i chÞ u øng suÊ t kÐ o.
VÐ c t¬ Burgers: lµ vÐ c t¬ ®ãng kÝ n vßng trßn Burgers vÏ trª n mf vu«ng gãc r
ví i trôc
lÖ ch khi chuyÓ n tõ tinh thÓ kh« ng lÖ ch sang tinh thÓ cã lÖ ch. LÖ ch th¼ ng b ⊥ ADL
vÐ c t¬
c. LÖ ch xo¾n
xo¾ n (screw dislocation) (h× nh 1.19a) A
A A
B B
B
D
D D
C C
C
a) b) c)
H× nh 1.19. LÖch xo¾n: tinh thÓ kh«ng lÖch (a), m« h× nh t¹o thµnh (a),
®Æc ®iÓm s¾p xÕp nguyªn tö trong vïng lÖch (c).
H× nh 1.20. M« h× nh ®¬n
tinh thÓ (a),
®a tinh thÓ (b),
tæ chøc tÕ vi kim lo¹i ®a
tinh thÓ (c),
cÊu tróc cña siªu h¹t
(d).
b. §é h¹ t
§é h¹ t cã thÓ quan s¸ t ® Þ nh tÝ nh qua mÆ t g· y, ®Ó chÝ nh x¸ c ph¶ i x¸ c ®Þ nh trª n tæ
chø c tÕ vi.
CÊ p h¹ t theo tiª u chuÈ n ASTM: ph© n thµ nh 16 cÊ p chÝ nh ®¸ nh sè tõ 00, 0, 1,
2...., 14 theo trË t tù h¹ t nhá dÇ n, trong ®ã tõ 1 ®Õ n 8 lµ th«ng dông.
CÊ p h¹ t N=3,322lgZ+1, víi Z lµ sè h¹ t cã trong 1inch2 (2,542≈ 6,45cm2) d−íi ®é
phã ng ® ¹ i 100 lÇ n.
Ng− êi ta th− ê ng x¸ c ® Þ nh cÊ p h¹ t b» ng c¸ ch so s¸ nh víi b¶ ng chuÈ n ë ®é
phã ng ® ¹ i (th− êng lµ x100) hoÆ c x¸ c ®Þ nh trª n tæ chøc tÕ vi. C¸ c sè liÖ u ph© n cÊ p
h¹ t xem trong b¶ ng 1.2.
B¶ ng 1.2. C¸c cÊp h¹t chuÈn chÝ nh theo ASTM
CÊ p h¹ t 00 0 1 2 3 4 5 6 7 8
2
Z(x100)/inch 0,25 0,5 1 2 4 8 16 32 64 128
2
Z thù c/mm 4 8 16 32 64 128 256 512 1024 2048
2
S h¹ t, mm 0,258 0,129 0,0645 0,032 0,016 0,008 0,004 0,002 0,001 0,0005
CÊ p h¹ t 9 10 11 12 13 14
Z(x100)/inch2 256 512 1024 2048 4096 8200
Z thù c/mm2 4096 8200 16400 32800 65600 131200
S h¹ t, mm2 2.10-4 1.10-4 6.10-5 3.10-5 1,6.10-5 7,88.10-6
17
H× nh 1.21. Thang ¶nh cÊp h¹t chuÈn øng víi ®é phãng ®¹i x100
c. Siª u h¹ t
NÕ u nh− khèi ®a tinh thÓ gåm c¸ c h¹ t (kÝ ch th−íc hµ ng chôc - hµ ng tr¨ m µm)
ví i ph− ¬ ng m¹ ng lÖ ch nhau mét gãc ®¸ ng kÓ (hµ ng chôc ®é), ®Õ n l−ît mç i h¹ t nã
cò ng gå m nhiÒ u thÓ tÝ ch nhá h¬n (kÝ ch th−íc cì 0,1 ÷ 10µm) víi ph−¬ng m¹ ng lÖ ch
nhau mé t gãc rÊ t nhá (≤ 1-2o) gäi lµ siª u h¹ t hay block (h× nh 1.20d). Biª n gií i siª u
h¹ t còng bÞ x« lÖ ch nh−ng víi møc ®é rÊ t thÊ p.
1.6.3. Textua
theo tè c ®é lµ m nguéi khi kÕ t tinh. Nguéi chË m trong khu«n c¸ t ∆T lín h¬n khi nguéi
nhanh trong khu« n kim lo¹ i.
Khi nung nã ng: sù nã ng ch¶ y sÏ x¶ y ra ë nhiÖ t ®é T > TO, ∆T ®−îc gäi lµ ®é qu¸
nung.
1.7.2. Hai qu¸ tr× nh cña sù kÕ t tinh
Gå m hai qu¸ tr× nh c¬ b¶ n nèi tiÕ p nhau x¶ y ra lµ t¹ o mÇ m vµ ph¸ t triÓ n mÇ m.
a. T¹ o mÇ m
T¹ o mÇ m lµ qu¸ tr× nh sinh ra c¸ c phÇ n tö r¾ n cã cÊ u tróc tinh thÓ , víi kÝ ch
th− í c ® ñ lín, chóng kh«ng bÞ tan ®i nh− tr−íc ®ã mµ ph¸ t triÓ n lª n nh− lµ trung t© m
cña tinh thÓ (h¹ t), hai lo¹ i mÇ m: tù sinh vµ ngo¹ i lai.
MÇ m tù sinh
C¸ c ® ¸ m nguyª n tö cã kÝ ch th−íc ®ñ lín r ≥ rth (coi chóng lµ c¸ c h× nh cÇ u b¸ n
kÝ nh r) mµ theo tÝ nh to¸ n vÒ nhiÖ t ®éng häc, rth (b¸ n kÝ nh tíi h¹ n cña mÇ m) ®−îc
2σ
tÝ nh theo c«ng thøc: rth = , trong ®ã: σ - søc c¨ ng bÒ mÆ t gi÷ a
∆Gv
r¾ n vµ láng, ∆Gv - chª nh lÖ ch n¨ ng l−îng tù do (GL - GR) tÝ nh cho mét ®¬n vÞ thÓ
tÝ ch.
Mét khi mÇ m cã r ≥ rth → ph¸ t triÓ n lª n thµ nh h¹ t.
19
Khi ®é qu¸ ngué i ∆T cµ ng lín th× ∆GV còng cµ ng lín, rth cµ ng nhá → sè l−îng
mÇ m cµ ng lín → h¹ t nhá .
MÇ m ký sinh
Lµ c¸ c hË t r¾ n n» m l¬ löng trong kim lo¹ i láng, thµ nh khu«n ®óc → mÇ m ngo¹ i
lai. Thù c tÕ lµ trong nhiÒ u tr−êng hîp ng− êi ta cßn cè ý t¹ o ra vµ ®− a c¸ c phÇ n tö r¾ n
vµ o ® Ó gióp kÕ t tinh, sÏ ®− îc nãi tíi ë môc sau.
b. Ph¸ t triÓ n mÇ m
MÇ m ph¸ t triÓ n lµ nhê c¸ c ®¸ m nguyª n tö b¸ m lª n bÒ mÆ t mÇ m ®Æ c biÖ t lµ trª n c¸ c
bË c lÖ ch xo¾ n.
b. H× nh d¹ ng h¹t
H× nh d¹ ng h¹ t phô thuéc vµ o ph−¬ng thøc lµ m nguéi:
- Ngué i ® Ò u theo mä i ph− ¬ng → h¹ t cã d¹ ng ®a c¹ nh hay cÇ u (h× nh 1.25).
- Ngué i nhanh theo hai ph− ¬ng (tøc theo mét mÆ t) → h¹ t cã d¹ ng tÊ m, l¸ , phiÕ n nh−
grafit trong gang x¸ m.
20
- Ngué i nhanh theo mét ph−¬ng nµ o ®ã, h¹ t sÏ cã d¹ ng ®òa, cét hay h× nh trô.
- D¹ ng tinh thÓ h× nh kim (® Ç u nhän) → chØ khi nhiÖ t luyÖ n.
1.7.4. C¸c ph−¬ ng ph¸ p t¹o h¹t nhá khi ®óc
H¹ t nhá → c¬ tÝ nh cao h¬ n (bÒ n vµ dÎ o h¬n = ®é dai cao h¬n) → ? h¹ t nhá.
a. Nguyª n lý
KÝ ch th−íc h¹ t còng phô thuéc vµ o t−¬ng quan cña hai qu¸ tr× nh: t¹ o mÇ m vµ ph¸ t
triÓ n mÇ m. Sè mÇ m ®− î c t¹ o ra cµ ng nhiÒ u th× h¹ t cµ ng nhá, mÇ m lín lª n (ph¸ t
triÓ n) cµ ng nhanh th× h¹ t cµ ng lín. KÝ ch th−íc h¹ t A phô thuéc vµ o tèc ®é sinh mÇ m
3
v
n vµ tèc ®é ph¸ t triÓ n v (mm/s) theo c«ng thøc thùc nghiÖ m: A = 1,1 4 , ® Ó t¹ o
n
h¹ t nhá → t¨ ng n vµ gi¶ m v
b. C¸ c ph−¬ng ph¸p lµm h¹t nhá khi ®óc
T¨ ng tèc ®é nguéi
Khi t¨ ng ® é qu¸ ngué i ∆To, tèc ®é sinh mÇ m n vµ tèc ®é ph¸ t triÓ n dµ i cña mÇ m v
®Ò u t¨ ng (h× nh 1.26) n,v
n