Dai Khan So Cho Hue

C NV TÔI YÊU T QU C TÔI!
H n thiêng sông núi n c Nam

Máu h ng nòi gi ng Con R ng Cháu Tiên
V vang hùng c ph ng ông
V y vùng b n b tranh tài n m châu.
D i kh n sô cho Hu
Tác gi : Nhã Ca
Tác gi ebook: C n V
C ng tác viên:Mèo Con
Ebook c post t i box VH-LS forum thegioiebook.com
T NGÔN: Có ai ó ã t ng nói “cho dù cu c chi n có chính ngh a n

m y thì ng i ch u h u qu l n nh t không ph i là các bên tham chi n mà là
ng i dân”, i u ó không sai chút nào trong cu c chi n VN,tôi làm ebook
này nh 1 l i”c m n nh ng ng i n m xu ng”(Tr nh Công S n) có
cu c s ng thanh bình ngày hôm nay.Dù ây là sách vi t tr c n m 1975 có
nhi u i m không phù h p v i ngày nay,nh ng s au kh c a ng i dân
m i là i u b n c n bi t
Ch ng 1: Nh ng gi u tiên
Không bi t ti ng súng u tiên n vào gi kh c nào? Gi a êm, tôi ã choàng t nh d y vì

ti ng n xé to c c nh ng gi c m v n.
V a k p l n xu ng kh i t m ph n g , tai tôi ã ù i vì nh ng ti ng n ran b n phía.
Chuy n gì v y? Không bi t làm th nào mà tôi l n tròn t phòng ngoài vào phòng trong.
Bàn tay ai kéo tôi giúi vào gi a phòng. Tôi n m è lên da th t ai non mát. M t ti ng kêu
nh t c ngh n vào âm thanh h n n c a súng n bên ngoài. Khi tôi k p nh t nh l i
tâm th n thì !a cháu nh ã ng"i lên c, n m g#n gàng trong lòng tôi. "Còn !a mô
n a? Vô h t i. Vô m t ch .” Ti ng má tôi thì thào. Que diêm t t ph t nh ng có ánh n n
le lói t phòng ngoài h t vào. Ð!a em trai tôi tr n theo làn ánh sáng m ng ó, nó ng"i
áp vào bên má tôi. “Làm n t t giùm ng#n n n ngoài bàn th i, t t luôn c l tr m n a.”
Ông anh l n c a tôi v i vã làm theo l i má tôi, r"i nh y i r t nhanh vào ng"i d"n cùng
m t ng. Lúc này tôi m i c m th y ng t ng t n mu n t t th$ vì h i ng i, vì mùi tr m
h ng và mùi n n khét.
C n phòng quá ch t, l i b cái gi ng chi m m t m t n%a. Anh tôi ph i l n xu ng g m
gi ng. Ng i này n m gác lên ng i kia. Cái bô d i chân gi ng, th nh tho ng b
va ch m, vang nh ng âm thanh r n r ng càng khua ng thêm n i s hãi c a m#i ng i.
N m im c m t lát, hoàn h"n l i, m#i ng i b t u nghe ngóng. Tôi dán tai xu ng
n n g ch. Ð!a cháu gái ã l n xu ng n m c nh tôi, hai tay nó ôm u, hai chân nó l#t
vào hai chân tôi. Tôi h i nh :
"Tina n m có ch t không?"
"Không, cô i. Tina s quá."
www.thegioiebook.com 1
www.heartsay.com
"Ð ng có khóc.”
Tôi v v !a cháu. Nh ng cùng lúc ó nh ng ti ng n ình ình l i d i th c lên. Ð!a cháu
b tay, ôm ch&t l y tôi, ng i nó run c m c p. Tr i i, súng b n c sau v n mình. Tôi
nghe ti ng súng ng sau v n th t trong, th t bu t. Th ng em ghé vào tai tôi:
"AK. Thôi, t i nó v r"i."
Tôi kéo nó:
"Mày n m xu ng i."
"Không can chi mô ch . Ð em ng"i."
Cánh c%a s b ng b b t ra và c! th , hai cánh c%a c! d i m$ ra, óng p vào theo nh ng
ti ng n l n. Ti ng n $ sau v n b n th t rát. Má tôi thì th m:
"Ðánh t i "n v n t i."
"Không, "n tr ng bia."
"Không, ánh cùng kh p. Con nghe phía v n t i, phía tr ng bia, phía ru ng, phía sau
ng r y."
"Su't, im i cho v i. Tr i i. Tr i i. Tr i i."
Ti ng tr i i t h(i b ng n m ngay trên chót l (i. B u tr i xo)t l%a sáng tr ng, t rung
chuy n nh a ch n. Lên c n r"i. Tôi c*ng không th n m yên nghe ti ng d i t!c c
ng c c. Tôi mu n ng"i nh m d y nghe ngóng, nh ng ch n m ch t không nhúc
nhích c. Ð!a em h# lúc này c*ng chen c m t ch , hai chân nó chu"i d i gi ng,
u nó thò ra kh i m t n%a c%a phòng. Nó l i b t diêm, l i có ti ng la nh : con kh , t t
diêm i. Ng#n diêm t t ph t. Nh ng trong bóng t i, lúc này tôi t $ng t ng ra c r"i.
Tôi "ng i u run v i m tôi, anh tôi, em gái tôi. Tôi "ng i u co qu p, c è nén s run
r+y, c (n tung lên ti ng n b t d i ng c. Ð!a em h# tôi nghe ngóng m t h"i r"i ng"i
d y, nó bò ra gian nhà ngoài, chúng tôi nín th$ ch i. Ch m t lát sau, nó bò vào nói r
tai t ng ng i:
"Nó $ y sân v n nhà mình."
"Su't."
L i nhi u ti ng su't l#t ra kh i c%a mi ng nh m t h i huýt gió nh .
Anh tôi gi#ng h i gay g t:
"Nó b n nh pháo $ bên ngoài, vài ti ng ng nh làm sao nghe c."
R"i anh ti p:
"Quái gì, nó v ánh "n tr ng bia r"i. L n tr c c*ng ánh su t m t êm, sáng ra là rút
h t."
Tôi m ng th m. Chúng tôi ch u ng có l n hai ti ng "ng h" r"i. Tôi c a c tay
lên nhìn m&t chi c "ng h", nh ng r i cho tôi, tôi mang "ng h" không có kim d
quang. Và ngoài tôi ra ch,ng có ai k p thì gi mang "ng h" h t. Dù sao chúng tôi c*ng
hy v#ng mong cho tr i sáng. Ông anh tôi không bi t sao b ng tr$ ch!ng kêu au b ng
b t thình lình. V y là chi c bô l i có d p c dùng t i. Chúng tôi au kh vì lát lát m y
!a nh òi i tiêu, i ti u. Lát lát anh tôi l i kêu au b ng, mà cái bô thì quá nh . M#i
ng i v a n m v a run, v a c gi cho chân tay kh i lóng ngóng. Tôi c ngh n m t
cái gì d n c n s hãi, nh ng không, tôi không ngh gì c h t. Ð u óc tôi vang d i
ti ng súng. Tay chân tôi c! l t b t run r+y b t ch p c s t ch v t b c c a tôi. Có
nhi u lúc ngay c chân tay, thân th mình c*ng không nghe l i mình n a.
www.heartsay.com
Nh ng r"i nh s ch u ng quen d n, tôi bình t nh l i c và c n run r+y bi n m t.

Hình nh chúng tôi ã ch u ng m t th i gian khá dài và bình minh s p n. Tôi nghe
ti ng r c r ch trong chu"ng gà $ àng sau t m vách t ng l#t vào nh hai cánh c%a s ã
b t tung cùng v i ti ng súng n h n lo n. Thái, tên !a em h# tôi, ã bình t nh ng"i d a
vào t ng, và phì phà trên môi i u thu c lá lúc nào. Tôi l n tay, n m ch&t tay nó:
"Thái, li u có yên c không?"
"Em làm r ng bi t c, cái n thì ch u..."
Tôi l i h i anh tôi, lúc ó ã n m trên gi ng vì không ch u n i s chen l n d i t:
"Anh, sáng mai ch c yên há anh?”
"Làm r ng bi t c, anh c*ng ch u."
Tôi âm ra th t v#ng ngang. Nh ng ánh l%a x)t ngang d#c phía ngoài c%a s không còn
n a, nh ng hai cánh c%a v-n còn b d i b t ra b t vào vì nh ng ti ng n l n. Súng to,
súng nh ang n ran t m&t qu c l , t mi t chùa, t phía sau ng r y. C n nhà c a
chúng tôi n m n l., ch u ng b n m&t ang ánh nhau. Qu c l và b ru ng $ ngay
tr c m&t, ng r y xe l%a $ àng sau l ng. Hai phía hai bên, m t xéo v i "n tr ng
bia, m t xéo v i "n v n t i An C u.
Không th n m yên ch t i sáng, tôi l i kh i chuy n:
"Sáng ngày yên ch c ra ng d/ s l m!"
Thái phà thu c trúng ngay vào m&t tôi:
"Bu"n quá, lúc này có súng ( s h n nhi u. Bi t v y t i qua em lên n v ."
"Không bi t t i sáng ã yên c ch a?”
Tôi h i hoài m t câu nh ng i ng ng+n: Bi t âu. Mà yên ch!. Sáng ra mà súng n
không ng ng thì ch t h t.
"Tr i i, ng nói, t i nó trong v n."
Ð!a em gái c a tôi c i nh :
"Má s chi mà s d r!a. Ch Vân, sáng ra ch v i em i th m tr n ánh nghe. Coi ch ng
v Sài Gòn vi t m t phóng s chi n tr ng u n m y gay c n."
"Gi(n chi mà gi(n vô h u t i r!a. M y chuy n ó ng có ham.”
Má tôi c n nh n. Nh ng chúng tôi ã b t d n c n s hãi, b t u nói chuy n c, mà
câu chuy n c*ng b t ng ng+n. Lúc này ti ng súng $ trong v n ã d u d n, nh ng xung
quanh thì v-n còn n ran. Tôi n m mà m t không r i kh i cánh c%a s phía trên u !a
em gái. Tôi n m ch , cho t i khi b u tr i t i m t bên ngoài kia b hút b t màu en &c.
Lúc này tôi c n s bình t nh, c n s!c m nh. Tôi mong cho tr i sáng thì tr i ã g n sáng
r"i. M y chi c lá cây ph t ph bên ngoài c%a s ã hi n l m , r"i rõ d n. M y !a cháu
tôi kêu khát n c. Chúng tôi ch i cho ti ng súng b t " t, Thái m i i ra ngoài rót m t
ly n c cho hai !a nh . Ti ng súng ã có v. th a h n, b!c màn êm ã b t m c k)t
n. Anh tôi hy v#ng h n ai h t:
"Thái, coi yên súng em xe Honda ra ngoài, anh mu n lên T Ðàm. Ch c ch và m y !a
nh s ghê l m."
Gia ình tôi lúc này ang chia làm hai. Ch dâu tôi và m y !a nh còn $ nhà trên u
d c B n Ng . Nên anh tôi là ng i lo l ng nh t. Nh ng ch c không sao. Mo ng i t an
i. Ð n sáng là yên, v y sáng r"i. Môi má tôi ã b t tím, tay chân bà c*ng b t run r+y.
Nh ng n i vui m ng c a chúng tôi không c lâu. Ðúng lúc tôi nghe ti ng gà gáy n i
www.heartsay.com
chu"ng gà thì ti ng súng ã b t u n l i. R"i có ti ng m c%a r m r m, cùng nhi u

ti ng chân ch y $ ngoài sân:
"M$ c%a, m$ c%a."
Thôi ch t r"i. Chúng nó ã t i. Chúng nó s p tràn vào nhà. Má tôi m&t tái xanh, nh
ch y t i t t ng#n èn v a m i th p. Ti ng i bác d i Phú Bài b n lên m m. Ti ng
súng nh n chát chúa. Cánh c%a mu n b t tung vì nh ng ti ng p. Thái bò ra gi a nhà.
"Su't, con."
R"i h n ch y ra m$ toang c%a. Có nhi u ti ng quen thu c la hét bên ngoài. Cánh c%a v a
m$ tung ra, thì c nhà y ng i. Chú tôi $ phía d i ng r y, sát chân núi Tam Thái,
cùng gia ình con dâu v i nh ng gia ình hàng xóm khác ch y túa vào. Tr. con ng i
l n chen chúc ch t c m t gian nhà gi a r ng rãi. M y !a nh ho ng s quá, ngã v t ra
gi a nhà, có !a v a run v a ái ra qu n. Chú tôi v a khóc v a k :
"S p h t r"i ch i. Trên ó b m#t-chê câu, nhà m Ngh bên c nh ó m t n%a cái nhà."
Bé, !a con trai l n c a chú tôi ôm m t lúc hai !a con nh , v a th$ v a nói không ra
h i:
"T i nó ông l m. Trên con y nhà r"i bác."
Tôi tò mò:
"Làm sao em ch y xu ng c?"
"Dân h# ch y xu ng d i này h t. Trên ó m#t-chê câu s p h t nhà c%a. Ch y gi a
ng em th y Vi t c ng t m n m t m ba, nó ng"i c tr c sân nhà ng i ta."
Chú tôi ch t nhìn quanh r"i h t ho ng:
"Con H"ng âu r"i, con H"ng b th ng Ði n ch y phía nào r"i. Thôi ch t con tôi cháu
tôi...”
Chú tôi ch a k p d!t câu thì ã ngã ph ch xu ng vì m t qu B-40 ph t xu ng mái ngói.
Tôi ang há h c m"m thì g ch v n ã y m t mi ng.
Cái bô d i chân gi ng không bi t b ai á vào tràn ra nhà. Tôi v a sát ng i xu ng
thì ã phát nôn vì m t mùi thúi ho c xông lên t n u, nh ng không còn cách c a qu y gì
n a. Nhi u !a tr. không ch u ng n i ré khóc vang nhà. Nh ng ti ng khóc b ch n
ngay vì nh ng bàn tay ã b t mi ng, ho&c nh ng tràng súng c t !t. Tr i i, n sáng r"i
sao không yên? Tôi quay qu t h i !a em:
"L n tr c có lâu nh v y không?"
"Không, l n tr c b n ít h n, không có i bác câu nhi u nh th này. Sáng ra là nó rút
i h t."
Bé bò l i phía tôi:
"Tr i, ch không t $ng n i mô. Em th y t i nó máu me cùng mình. T i nó ng"i bên v n
thím Quy t, em ch y xu ng ây em th y."
"Th y mày ch y h# yên à?"
"T i h# c*ng v a ch y v a b n, mình c*ng ch y i. 0 trên ó ch c ch t quá ch i."
Nó v a nói v a ôm ch&t !a con gái trong lòng. V nó khóc th m thi t:
"Anh coi i tìm con H"ng v i th ng cu Ði n, không tui ch y ra cho súng b n cái ùng
cho r"i."
Má tôi g t:
"Ch t n n i không lo, ai m n t i bây không ch y v i nhau."
www.heartsay.com
"Làm r ng ch y v i nhau c, m nh ai n y ch y, t $ng còn s ng n ch mô."

Hai v ch"ng nó nín im, nh ng ch m t giây sau, tôi l i nghe chúng càu nhàu cãi c#. M t
lát sau ti ng súng l i th a d n. Bé v i ch y ra sân r"i mò d n ra ng. Ch ng hai m i
phút sau nó tr$ l i, m t tay b th ng con.
"Ch ...”
Bé h gi#ng, ti p:
“Em i tìm con H"ng v i th ng Cu, em ph i i b ng ng sau v n. Ngang ng r y em
g&p t i nó, nó h i em i mô r"i b t gi em l i. Chúng nó có ba !a, m t !a b th ng.
Em n n n nói i tìm con l c, ban u nh t nh nó không cho, nó h i em làm ngh gì.
Em nói th m c, em b l c con. V sau nó cho i. Em tính n u nó b t, em li u ch t gi t
súng. M t th ng b th ng g n ch t, m t th ng b th ng nh) không c m súng c, còn
th ng kia m y u h n em..."
Hà, em gái tôi, n t:
“Thôi, mi ng có ba hoa, nói phách t u...”
“Em nói thi t, ng i ta quân i mà...”
R"i nó s c nh l i "n tr i và "ng i, nó ng"i bu"n hiu. Lát sau th$ dài:
“Lính tráng mà ng"i m t xó nh ri có nh c không?”
Nh ng ng i xóm trên vào nhà tôi bây gi m i hoàn h"n l i. Ng i v ch vú cho con bú,
ng i b t u kháo chuy n. M i ng i k m t chuy n i c*ng th y Vi t c ng ra sao.
H# k h# c*ng ch y suýt ch t, c*ng th y viên n nó to và r c nh âm vào m&t mà
không bi t sao l i không trúng.
B ng nhiên vào lúc 8 gi sáng, ti ng súng nh d"n v mi t Phú Cam. Ti ng i bác d i
Phú Bài không câu lên n a. Lúc ó chúng tôi m i l n ra sân. V n cây yên t nh không
m t bóng ng i, nh ng trên c , trên t, còn l m t m nh ng v t máu khô &c.
M t vài nhánh cây gãy, n i b tre cu i ng ng n thông ra m&t ng r y, nh ng
cành khô c banh ra, ch a nh ng l i i g#n. M y ch em chúng tôi h t s!c sung s ng
hít th$, ai c*ng m ng th m nh th này là ã yên. Anh tôi chu+n b lên nhà $ T Ðàm.
Tôi ra cái b c n tr c sân múc n c súc mi ng, ánh r ng. Nh ng ng i trú ng trong
nhà tôi v i vã b"ng b nhau tr$ v xóm. Chú tôi là ng i ch y b ng ra kh i nhà tr c
tiên. Ông quá lo l ng không bi t nhà c%a còn hay ã m t. Tôi c nhón gót nhìn lên mi t
núi, c*ng không th y c gì. Thái, em tôi, h i:
“Ch nhìn chi r!a?”
Tôi th$ ra:
“Ch c êm qua trên núi m" m b chân p lung tung, m bác m i chôn.”
M" m m i chôn ây là m c a ba tôi. T Sài Gòn, nh ng ngày cu i n m v ch"ng con
cái tôi ang chu+n b u n m v n T t $ Hu thì tin ba tôi h p h i. Leo lên m t chi c
máy bay quân s ch$ th c ph+m cho lính $ ti n "n, tôi v t i v a k p nh ng gi cu i
cùng c a ng i cha.
Thái cúi u. Nó i t i b c n múc n c. Ti ng má tôi kêu:
“Thái, con em cái này ra sau v n.”
Anh L/ tôi ã m&c qu n áo xong. Chi c Honda ã c d ng s1n. Tôi nói:
“Cho em lên T Ðàm v i.”
Anh L/ b o:
www.heartsay.com
“Ð coi sao ã. Th y không yên r"i, ngoài ng v ng tanh v ng ng t.”

Nh ng l i anh tôi nói ch a d!t thì có nhi u ti ng ng ì m c a xe ch y vào thành ph
ng qu c l . Chúng tôi !ng $ sân nhìn ra. M t oàn xe cam nhông ch$ lính M2 và
nh ng kh+u i bác ang t t l i ngoài ng n i hàng dài. Lính M2 nh y xu ng,
Thái b t la to:
“Bác i, yên r"i, quân M2 ã lên. Mình ra ng, mình coi c r"i.”
Má tôi kêu:
“Vào nhà h t, vào nhà không nó b n.”
Anh tôi c n:
“Ð!a nào $ âu c! $ ó. Ð!ng yên ng có ch y mà nó t $ng Vi t c ng ch t h t c gi .”
Ðoàn lính M2 ã xu ng xe, ti n vào các khu v n, n m bò xu ng v ng, l i xu ng
phía ru ng. Ch m t phút sau v n nhà tôi ã y lính M2.
M t vài ng i lính M2 nhìn chúng tôi dò ch ng r"i l i ra phía v n g m súng ch a vào
các b i cây tr c khi b ng qua v n khác. Không có gì x y ra h t. Tình hình hoàn toàn
yên t nh. Chúng tôi i vào nhà ng"i yên $ t m ng a g . Ra ng lúc này nguy hi m. Ai
c*ng ngh th . Có l lính M2 ang i lùng Vi t c ng ây. Chúng tôi im l&ng ng"i nhìn
nhau, h"i h p ch i. Hai ng i lính M2 i ngang qua sân, h m súng vào trong nhà.
Chúng tôi c gi v. m&t th t th n nhiên. Má tôi còn có v. c g ng làm ra vui m ng n a.
Hai ng i lính M2 d ng l i, r"i a m t cho nhau, i vào b c th m, h t hàm ra hi u cho
chúng tôi ra !ng $ c%a h t. M t ng i lính M2 nói hai ti ng gì ó không ph i ti ng M2.
Chúng tôi ng ngác nhìn nhau, ng i lính M2 l v. t!c gi n, n t l n:
“Kên c t.”
Anh tôi h i m t câu ti ng Anh, nh ng ng i M2 v-n la:
“Kên c t.”
Má tôi là ng i hi u ra u tiên, bà nói l n:
“Ông M2 h i th. c n c c.”
Ng i lính M2 g t u. Ng i i cùng ch súng th,ng vào ng i chúng tôi. Chúng tôi
trình th. c n c c. Khi tôi a t m th. c a c quan VOF (Voice of Freedom) thì ng i
lính M2 g t u và khuyên chúng tôi trong lúc này nên $ yên trong nhà. Tr th. l i, m t
ng i tr# tr) nói ti ng Vi t cám n, r"i i ra phía v n. Chúng tôi ch a k p ng"i xu ng
t m ng a g ã nghe m y ti ng n l n. Thái quen v i súng n, kêu lên:
“Thôi, B-40 c a Vi t c ng r"i.”
Ti ng B-40 t phía núi, t phía ng r y b n ra nh m a. Phía ngoài ng, nh ng xe
thi t giáp mang súng c i 40 ly b n tr l i k ch li t. T ng m nh ngói b s!c ép, ho&c trúng
s t l n n r i t! tung lên u lên c . C nhà l i chui vào phòng trong. Cùng lúc ó
nh ng ti ng la khác n i lên nh ri $ mi t ngoài ng. Cái gì v y? Thái mu n ch y ra
tr c tiên. Má tôi n m áo gi ri t nó l i, nh ng Thái c! van nài mãi. Cu i cùng h n ló ra
c%a, th t lui th t t i vì nh ng ti ng súng b n i tr l i c! vèo vèo ngang qua mái nhà.
3m. 3m. Vài thân cây l n $ ngoài v n xu ng. Chúng tôi ai n y n m sát xu ng t,
buông trôi cho s may r i. L n này ch c ch t quá. C u nguy n i. Ti ng la khóc $ v n
bên, $ tr c m&t càng lúc càng th m thi t. R"i ti ng kêu ch t kêu cháy vang lên.
M y ng i lính M2 ang núp $ v n sau v i ch y ra ng phía có ti ng kêu khóc. Lúc
này n b n i c! nh m a, ti ng B-40 y u d n r"i t t luôn. Ti ng kêu khóc ã nghe rõ
www.heartsay.com
m"n m t. Chúng tôi không ai b o ai cùng m t l t ch y ra sân. C n v n mé m&t tr c,

ang có c n nhà b c cháy và lính M2 ang c d p t t l%a. Lúc này tôi m i hoàn h"n l i
chút ít. Má tôi lo s không bi t l%a có lan sang c n nhà th c a chúng tôi không. Bà hét
g#i m y !a cháu lo gói " l i, có gì còn mang ra c chút c a c i. Trong ti ng l%a n
l p p, trong âm thanh "n ào c a nh ng tràng ti u liên b n ran kh p các mi t v n,
ti ng khóc n i lên th m thi t: Dì i, d ng i, má tui ch t r"i. Ai c!u cho v i. Ti ng kêu,
ti ng khóc, ti ng chân hàng xóm ch y thình th ch b t ch p c súng n. Má tôi lùa chúng
tôi vào nhà. Thái c c% sang ch a l%a. M y ng i lính M2 i vòng l i, qua sân nhà,
nhìn vào. Ng i M2 soát gi y chúng tôi lúc nãy a m y ngón tay và nói m t câu ti ng
Vi t b p b) i ý báo cho bi t ngoài ó có m y ng i ch t.
Xong r"i h# ra xe, oàn xe r" máy ch y vào thành ph , nh ng ch m y phút sau, có l xe
ch a k p qua kho ng c u An C u, thì chúng tôi nghe mi t c u th! súng n d d i.
M t lát, oàn xe M2 m m rút lui, không còn kiêng n gì n a, c! b n nh m a d#c hai
bên ng. Nh ng l n này, xe tr$ v r t ít, hình nh ch có oàn xe i sau. Có l nh ng
chi c xe này v ch$ thêm súng n, và oàn xe i tr c ã l#t ph c kích.
Ti ng súng $ m n c u ã th a th t d n.
Ch ng m i l m phút sau, khi nhìn ra ng, chúng tôi th y có m t oàn ng i m&c
qu n áo màu vàng, vai vác súng i u tr n. Tôi l t t ra sân: Thôi úng r"i, h# rút i, và
lính mình v . Tôi m ng r( nh iên nh a tay v-y thì ch t nh n ra n i hông h# eo
cái b r t. Lính qu c gia thì mang ba lô ch!. Tôi s ng l i. Ðoàn ng i c*ng không ông
l m, ch ch ng vài ch c ng i.
Thái lúc này m i th y s hãi:
“Thôi ch t em r"i. H# vào bi t em là cán b xây d ng nông thôn thì không cách gì s ng
n i.”
Tôi b o nó a gi y t cho tôi gi . Tôi c+n th n b gi y t c a nó trong cái túi áo r"i x p
g#n &t gi a m qu n áo ang gói ng n ngang trong m t t m drap l n. Anh tôi c tin
t $ng:
“Anh nhà giáo ch c không can chi. N u h# h i em, em nói em là h#c sinh nghe.”
Thái d nh ng nghe ch ng y u xìu. Gia ình Bé l i l t t d#n xu ng. M y bao b ng
g o, áo qu n, m y cái soong. Chú tôi không i, má tôi kêu tr i kêu t, nh ng t i em tôi
b o chú $ l i gi nhà. Trên ó ã có cái h m c* làm sau v pháo kích l n tr c. Má tôi
không tin t $ng vào cái h m ó l m. Bà b t Bé i g#i ông xu ng nhà, nh ng Bé v a i
m t lát, ã h t ha h t h i quay l i:
“Bác ui, h# v ông nh ki n. H# ang h#p ngoài ngh)o, h# treo c , h# hô hào. H# l y
h t Hu r"i. Ng i ta b o bên Phú V n Lâu treo cái c gì to th c lúc. Con v a t i th y h#
ang b c loa g#i, con l i nhanh vào v n Bác Ái l i v , may mà h# không th y.”
Tôi h i có ai b th ng không, Bé nói là th y h# ông l m, sáng th y có ng i b th ng,
ch em âu h t r"i. Má tôi nói li u có di t n lên T Ðàm c không thì Bé cho bi t là
ng sá h# gác h t r"i, góc nào c*ng có ng i !ng gác. Tôi h i i h i l i là mày có
th y t n m t không, nó b c mình: “Thì th y m i ch y th c m ng v ây. Ð"n v n t i
th y v ng teo nh không có ng i $, t ng thành gì c*ng nát h t...”
Lúc ó kho ng m i m t gi . Chúng tôi h t !ng l i ng"i, lóng ngóng nhìn ra ng. Lát
lát má tôi sai m t !a cháu ra nhìn xem có ai i l i không. Nh ng ng xá v ng ng t.
www.heartsay.com
M y l n nó nh i l n v phía ngh)o ng xay, nh ng không can m lê b c t i

ó. Lúc này nó ã nhìn th y $ ó treo m t lá c VC. Nó tr$ vào m&t mày r u r :
“Tr i lính mà ai c*ng nh tui thì Hu m t là ph i. Bi t v y ng có v cho xong. Ðã nghe
l nh c m tr i r"i mà còn v .”
Bé bu"n c*ng ph i. Ðáng nh ra dù Hu còn hay m t nó c*ng ph i có m&t v i anh em.
Nh ng ba tôi ch t cu i n m, Bé c gi y phép m y ngày u n m lo vi c nhà. Lúc
này, èn u c trên bàn th ba tôi l i sáng tr ng, m i !a chúng tôi u th p h ng và c u
nguy n. Ðây là c n nhà th duy nh t c a dòng h# tôi mà ph i su t c m t i l n l n c c
kh làm n l ng thi n, ba tôi m i g y d ng n i. C n nhà ch a tu b thì ba tôi ã có m t
ch ng"i trong c n nhà th này. Súng n êm qua và sáng nay ã nhân !c v i c n nhà
th c a dòng h# chúng tôi ngoài m!c t $ng t ng.
R"i chúng tôi c*ng còn lo n n a. B a c m tr a c n u v i vàng nh ng không có "
n. Ngày cu i n m thì xong vi c ám ma. Ð n ngày m"ng m t gia ình tôi nguy n n
chay c u nguy n cho ng i ch t. Ðáng nh ph i n T t $ ngôi nhà anh L/ tôi $ T
Ðàm, chúng tôi, k c anh L/, má tôi, cô em gái, m y !a cháu nh , cùng m y !a em
con chú ã tình nguy n $ l i c u kinh. C n nhà th ch! không ph i là n i $ nên
thi u th n th!. Chúng tôi ph i n y c%a nhà ngang, xu ng c n nhà ph cho ông giáo
Tr ng An C u thuê, v ch"ng h# v quê n T t, l y chén bát và tìm " gia v nh
n c m m, mu i t. Kh là vì không nh $ ây, chúng tôi không tích tr g o. Lúc này
ã không còn nghe ti ng súng, ho&c có thì c*ng ch là ti ng súng nh v#ng xa xa, $ m t
mi t nào ó. Nh th là ngh a lý gì? Không có m t chi c máy bay, không có m t chi c xe
ch y.
Ðoàn xe M2 ã vào t i thành ph tan bi n i ng nào. Nh ng Vi t c ng v a t h#p t i
ngh)o Hàng Xay b ng t n i âu h t. T i sao chú tôi $ xóm trên ch cách m t con ng
r y, m y cái v n, c*ng không xu ng c. Lâu lâu l i th y m t oàn ng i i âu ngoài
ng phía d i qu c l , vào thành ph . C n nhà th c a chúng tôi n m $ An C u, sát
ngo i ô, l i ngay ng qu c l n i Phú Bài v i Hu .
Trong thành ph Hu lúc này ra sao, chúng tôi không tài nào oán n i. C nhà h p nhau
l i s%a c n h m c* d i nhà b p. Ti ng súng càng v chi u càng d d i. Ngoài ng
b ng v ng tanh. 0 nhà b p, nhà trên, dân trong xóm n t' n n n m la li t m y c n
bu"ng nh c che hai ba m&t t ng. Má tôi sai !a cháu dâu nhóm b p n u m t n"i
cháo, ch c ch,ng ai còn lòng d nào ng"i n c m chi u. Nh ng n"i cháo n u v a chín t i
thì Thái ã nhìn th y có ng i i l i $ ngoài ng. M&c k ti ng súng ang n ran m#i
phía, m&c k bom n có th n ngay trên u mình, c nhà chúng tôi tràn ra sân, r"i ra
ng cái. M t hai ng i p xe t phía c u An C u i lui i t i, Thái v-y l i h i:
“Ngoài n có ai i không?” “Ng i ta t n c qua bên sông h t.” Má tôi la l n:
“Lên B n Ng T Ðàm c không?”
“Ch c c.”
Nghe ti ng “ch c c” thôi mà c gia ình tôi c*ng tràn tr hy v#ng. M y !a cháu gi c
ph i di t n qua bên kia sông ho&c lên T Ðàm ch! $ ây ch c ch t h t. Vi t c ng ã v
óng kín h t m#i nhà, m#i ng ph . Nhà chúng tôi l i n m ngay gi a hai cái "n và
ng#n "i Thánh Giá n m ngay phía àng sau l ng. N u xáp lá cà $ ây m t tr n ch c c
làng An C u ra tro h t. Má tôi v v i m t ít qu n áo c a ba tôi nh ng th! còn b l i,
www.heartsay.com
không em li m cho ng i ch t. Bà gói l i c+n th n. Gia ình m y !a em h# tôi thì lo

gánh g o, qu n áo, n"i ch o và nh ng d ng c c n thi t. Tôi xách cái ví tay, cái xách
nh . Anh tôi d t chi c Honda ch$ em gái tôi v i hai !a cháu i tr c. T i g n c u An
C u, má tôi nói anh c! i tr c i, ch$ con và em lên r"i tr$ l i ón t ng ng i b ng xe
cho mau. Thái l y chi c xe p tìm ng sang ph . Chúng tôi chia tay $ tr c "n v n
t i. T ng oàn ng i c m cúi l t t, b"ng b , xách gói ch y qua phía c u. Chúng tôi
theo h# nh ng t i c u c b#n không c i v phía Tân L ng, Phú Cam mà c! b xua l i
c u. Lúc chúng tôi ch y t i, m t trong hai ng i àn ông gác c u a tay ch n l i:
“Ði âu, bà con ai $ yên trong nhà, không c ch y.”
Tôi !ng s ng àng sau l ng má tôi. Hai ng i àn ông m&c qu n áo ka ki vàng, nh ng
chân i dép. Không ph i là lính qu c gia r"i; ch c h# là quân gi i phóng. Tôi nhìn s ng
h# không nói c m t câu, mi ng tôi c!ng l i. Má tôi nói nh mu n khóc:
“Nhà c%a s p r"i m y ông i, còn chi mà $. Tui sang nhà bà con bên kia sông.”
Lúc ó tôi không còn th y bóng em tôi ch$ em gái và cháu tôi âu n a. Tôi ngh là anh
ã i thoát r"i. Hai ng i lính v-y cho chúng tôi qua c u. M y v*ng máu #ng gi a c u
ch a khô, ru"i nh&ng bu en xì. Ch m t o n ng ng n mà tôi nhìn th y bi t bao
nhiêu dép, giày v , qu n áo rách, b r t, ba lô v ng b a bãi, dính l-n v i máu và nh ng
m nh th t.
Má tôi b o qua c u r"i c! i d#c b sông tìm ng lên c n nhà $ T Ðàm. Nh ng i
c m t o n, chúng tôi th y nh ng ng i i tr c lúp xúp ch y tr$ l i, v a ch y v a
khóc. Chúng tôi h i h# không nói ra c, c! làm d u v-y lui. Tôi ch n m t cô nh :
“Sao tr$ lui v y em?”
“Trên n , n i c u Ph Cam h# !ng y, h# gác, h# u i lui.”
“C! i tràn không c à?”
“H# b n hai ba ng i.”
Má tôi níu chúng tôi l i. M y !a em tôi c*ng h t ho ng b o v con t t t $i i lui. Chúng
là lính g&p h# ch c không n r"i.
Không hi u nh phép l nào mà khi qua c u h# không h i t m . Khi má tôi xin qua c u
c, c oàn c! n i uôi nhau mà ch y. C*ng có l h# còn b n v i nh ng oàn ng i i
sau.
Qua c c u r"i, lúc này tôi m i dám nhìn hai bên ng ph . Ch An C u nh m t bãi
chi n tr ng, máu còn ch a khô, máu in trên nh ng b!c t ng loang l v t n. M t
chi c xe t ng l i vào l ng âm vào m t c n ph , t m b ng hi u còn treo l ng l,ng.
Hai ba c n ph không còn hình dáng gì. Không m t c n nhà tr c ng nào còn
nguyên. Gi a ng y r-y ch ng ng i v t, máu me, qu n áo, rác, s t v n, g ván.
Chúng tôi len l i mà i. Không m t ôi m t nhìn ra c%a, nh ng c n nhà nh ã hoang
v ng h t. Không còn bi t âu yên mà ch y t i n a. Thôi c! li u, má tôi nói li u mà tìm
ng lên T Ðàm, gia ình h#p l i s ng ch t có nhau. Chúng tôi i h t con ng ng n,
d#c xu ng Lê L i. Con ng àng tr c m&t d-n sang nhà b u i n và c u Tràng Ti n
sao v ng ng t. Ti ng súng $ m&t nhà dây thép n nh b p rang. Ðoàn ng i này i t i,
oàn ng i kia ch y lui, không k p nghe nhau tr l i, c! th , ch y loanh quanh trong
nh ng khu v c ch a b ki m soát. Cu i cùng chúng tôi d"n vào khu nhà th dòng Chúa
C!u Th .
www.heartsay.com
Không còn ch y i âu c n a, phía tr c m&t ng i ta ã ch y lui l i h t. Phía àng

sau c*ng không còn ng tr$ lui. Má tôi kêu tr i kêu t. Anh tôi ã m t t m d ng.
Ngoài ng th a ng i d n và nhi u ti ng súng g n t i n i. M#i ng i ch y ào vào bên
trong nhà th h t. T t c c d"n vào khu nhà gi ng. Ti ng súng nh ã bao quanh khu
nhà th .
Má tôi kêu chúng tôi xu ng c n h m xây d i gi ng ng nh ng ch ó không còn
chen chân n i. Chúng tôi l i kéo nhau vào m t ch trong góc. Bé tr i chi c chi u c*, c
nhà h n m i ng i, g"m ng i l n và con nít chen nhau m t ch ng"i nh . Khi tìm ra
c m t ch ng"i r"i, tôi m i nghe th y ti ng vo ve t d i h m a lên, ti ng tr. con la
khóc, ti ng cãi nhau, tranh giành nhau m t góc nhà. Bên ngoài ti ng súng v-n n ròn rã.
Ð c m t lát khi ti ng súng d!t, m t s ng i khác ch y n nhà th . Tôi ch y ra sân
g&p Thái i vào. Nó ch p l y vai tôi: "Vô i ch . Súng còn nhi u l m."
Tôi h i:
“Sao em tr$ l i, có g&p anh L/ không?”
“Không ch i, em lên c u Kho Rèn, nh i qua c u, g&p h# h# kêu l i, b t gi em. Em
n n n mãi m i cho i. Em t $ng em b b t r"i.”
Tôi h i Thái th y gì không. Thái nói th y g n m*i c u xác ch t còn la li t. M t s ng i
b b t ng"i bên kia c u. Có hai ba ng i M2 b trói d-n i.
M t s ng i khác l i tràn vào nhà th , tôi t i h i th m có ai mi t c u B n Ng v có
th y m t ng i àn ông ch$ hai !a nh và m t cô gái không. M t c u nh k : có th y
m t ng i àn ông, ch$ hai !a nh v i m t cô gái c! phóng i xe qua c u. H# b n m y
phát, xe suýt âm xu ng sông. H# gi l i, r"i th y tha cho i lên phía c u B n Ng . Thái
nghe nói qu quy t anh L/ ã thoát. Tôi d-n Thái t i ch má tôi ng"i. M y !a cháu nh
ang ng"i n bánh ch ng. Má tôi a m t nhìn tôi dò h i. Tôi k l i chuy n v a nghe
c cho má tôi nghe. Thái kêu khát n c, v&n cái vòi nh ng không có m t gi#t n c
nào. M y !a nh ái c ra chi u.
Ng i này c! h i ng i kia mãi v nh ng i u ã trông th y, ã k . Tôi h i th m Thái v
ng i lên T Ðàm, Thái nói qua c u Tràng Ti n c, không i lên Nam Giao c.
Nó ã c h t s!c, nh ng th y không có cách nào nên ành quay v nhà th , không ng
g&p gia ình c*ng $ ó. Tôi và Thái c! nghe êm êm ti ng súng là ra sân !ng ngóng, cho
t i chi u t i không th y anh tôi tr$ l i. Chúng tôi d t nhau i vào. Thái l y cái áo m ng tô
c a ba tôi l i, khoác vào ng i tôi:
"Ch m&c i k.o l nh."
Tr i m a l t ph t, c m t ngày tôi không còn s!c ý n b u tr i, n cây c . Tôi
nhìn lên b u tr i màu chì, n&ng nh#c, nh ng h t m a bám vào tóc, vào m&t không làm tôi
l nh h n. S l nh l o, tê cóng, lo s , run r+y su t m t ngày ã bóp c!ng da th t, và th
xác tôi ã nh b p trong t l nh. Khi tr$ vào tôi b c qua chân m y ng i b th ng
n m la li t $ m t phòng nh g n c%a ra vào. M y ng i àn ông ang b ng bó, h# làm
vi c c*ng l ng x ng l m. M y ng#n èn c y ã c th p $ m y cái b c, $ các hàng gh ,
khi tôi v a xu ng kh i m y b c c p n i kho ng gi a gi ng ng xây cao, &t t ng
Ð!c M), tôi b ng ng"i th p xu ng. Hình nh Thái c*ng kéo tay tôi n a. M t ti ng v(
khô khan. Ti ng m t ng i rú lên. Khi nh t nh nhìn l i, m t trong hai ch u cây kê $ hai
cái b á ã xu ng. Ch àn bà n m s p xu ng n n g ch, bên c nh nh ng m nh sành
www.heartsay.com
v(. Ch ã d a u vào cái ch u, và quên i. Cái ch u r i, +y ch ngã b nhào. Nhi u

ti ng ch%i r a vang lên $ nhi u góc t i. Tôi ng"i bó g i bên c nh má tôi và Thái. Má tôi
ch a n gì, tôi c*ng v y. Thái h i tôi có ói không r"i ch y i, m t lát, nó tr$ vào v i òn
bánh tét trên tay. C m mi ng bánh a lên mi ng, tôi nu t không trôi. Tôi c*ng không
th y ói, th y khát mà ch th y trong lòng c"n cào tr m th!.
M t ngày r"i, tôi không nh ch"ng con. C n nhà nh c a gia ình tôi $ Sài Gòn lúc này
ra sao? Có yên n không? Ch"ng con tôi ang làm gì? Tôi t $ng t ng t ng khuôn m&t
các con, hình dáng i ra i vào c a ch"ng, r"i c b a c m t. nh t n a. B a c m không có
bàn tay ng i àn bà, thi u ch ng"i ó, b a c m t. nh t t i nghi p l m. Má tôi c m ch&t
tay tôi:
“Con i, d a vào vai m mà ng .”
Thái !ng lên, nó nói ph i i ki m m t ch nào t t h n. Tôi g c u vào vai má tôi. M y
!a cháu nh ang khóc, òi n c, òi c m, òi s a. Tôi nghe ti ng cánh c%a s t phía
c%a chính kêu l.ng k.ng. Không có m t ai $ ngoài ng, ngoài sân. Ngôi nhà gi ng
r ng l n có mái cong và nhi u ch &t kính, t ng th t dày, cách kho ng nh ng lá c%a
b ng g lim óng ch&t.
Nhi u ti ng n l n bay ngang qua khu nhà th , r"i ti ng n m m sau ó. Má tôi kéo
tôi t a ng i vào bà. Tôi ng"i nh th và nhìn mãi ng#n èn c y &t n i chân gh , tr c
m&t. Ng#n l%a không nh c nh tôi gì h t, c*ng không em t i chút hy v#ng nào.
Tôi nghe nh ng ti ng khóc nh , nhi u vô s k . Có ti ng khóc thét lên $ góc phòng ng
kia. Ch c m t ng i nào ó v a m i ch t.
Có ti ng dép l)p x)p t m t ngách nh n i li n nhà ngang. R"i m t cái bóng to l n n i
lên $ kho ng t ng ng tr c m&t. R"i l nh nh ng cái bóng nh khác, u v i n%a
ng i c*ng hi n lên theo. Tôi quay l i, trên cái b c cao, d i t ng Ð!c M), m t ng i
àn ông m&c áo chùng en ang !ng gi cao ng#n u c. M t ông th y, m t linh m c.
T t c m#i ti ng khóc r m r!t, nh ng ti ng thì th m v t bi n m t. Tôi nghe phía ó c t
lên m t gi#ng nói:
“T t h t èn c y i, tôi s &t ng#n u c này $ ây. M#i ng i bình t nh và tìm ch ng
i. Chúa s che ch$ cho chúng ta.”
Ng#n u c chi u nh ng u ng i ng"i l m ch m lên t ng, nh ng chi c bóng c a ông
linh m c ng n d n, r"i bi n m t.
www.heartsay.com
Ch ng 2: Nhà th dòng Chúa C u th
Nh ng ti ng khóc t m t!c ã r i r c, nh t nh o d n. T t c các ng#n èn c y cháy ã l i

tàn, nh ng bên trong nhà th không còn không khí th$. Thái ã c g ng d"n c
cho má tôi m t ch n m khá tho i mái. D nhiên c m t ch n m nh th là ng u
v i s nguy hi m nhi u h n. Tôi và em Thái c*ng ch#n m t ch n m trên hàng gh
nguy n. M#i ng i khác chi m nh ng ch kín áo, nh chui gi a các dãy gh tr ng, ho&c
d i chân bàn, chân gh . H# hy v#ng nh ng v t ch&n m nh mai ó s ch ng ( ph n nào
bom n cho h#. Chúng tôi ch#n hai chi c gh dài g n nhau, nh v y hai ch em có th
thì th m trò chuy n. B u tr i bên ngoài g n nh yên t nh, lâu lâu, i m vài ti ng n xé
nát. G ch á, kính v( l i lo ng xo ng r i. Tôi lo l ng:
“Hay mình xu ng t n m i.”
Thái c n:
“C! n m ây. Trái bom n u nó trúng thì t c*ng tung lên, m y cái bàn, cái gh nh m
nhò chi. N m $ ây dù gì c*ng còn d/ th$, ch . Không can chi mô!”
Bây gi thì th y ch a can chi. Nh ng khi can chi thì... Nh ng trong lúc ho ng s , còn
nghe ti ng ng i tr n an, c*ng ( nhi u l m. Mà xu ng sàn, ch c tôi c*ng không ch u
ng v i h i ng i, ti ng rên r kêu la c a ng i b th ng ch a c b ng bó. C! nghe
ti ng n là má tôi ch"m d y:
“Xu ng t. Xu ng t h t i bây.”
Th y kêu hoài mà không nghe con cháu tr l i, má tôi càu nhàu r"i c*ng ch u phép. Tôi
n m th,ng, m t m$ l n nhìn lên tr n nhà mà mái ã b v t nhi u góc, th nh tho ng th y
nh ng ánh sáng xanh lè x)t qua r"i ti p theo ti ng n long tr i l$ t. Qua khung kính
màu trên vòm nhà th , có nh ng ánh sáng lù mù mà tôi oán là c a h a châu, vì ó là th!
ánh sáng ch ch p ch n, ch p ch n r"i t t ngúm, i m vào nh ng tia l%a x)t và nh ng
ti ng n l n g m thét.
Tôi c n m th t im, c ôn l i nh ng phút kinh hoàng u tiên c a thành ph Hu và c*ng
quen d n v i bi n c kh ng khi p ang kéo dài. M i ch a qua m t ngày mà th i gian
dài nh c tháng, c n m. Ðã có lúc, hy v#ng có b ng lên. Ðó là lúc ng"i $ b á, tôi
nghe l i bàn tán c a các ng i ch y lo n:
“Ch c m t hai b a r"i v . M y ng i lính gi i phóng nói h# ch $ ch i n T t v i "ng
bào b y ngày r"i h# i.”
M i ngày th! nh t ã bao nhiêu ng i ch t, máu . Chúng tôi ch m i ch u c có m t
ngày. Còn nh ng ngày t i...
Tôi ang ngh mông lung d n nén c n s hãi thì b ng bàn chân tôi b ai n m l y, kéo
m t cái. Tôi r t chân l i, không dám la, ch ú r"i ng"i r t d y. Thái nghe ti ng ng,
bên gh kia c*ng b t ng"i d y theo.
“Chi r!a ch . Chi r!a?”
Gi#ng Thái nh nh ng y s lo âu. Tôi há mi ng mà không nói ra l i, quai hàm tôi c!ng
ng c. Tr c m&t tôi, Trúc c*ng ã ng"i d y t bao gi , rên kh :
“Ch ngó coi. Ai n i a t ?”
www.heartsay.com
Nó nhào qua, b u ch&t l y vai tôi. Hai m t tôi m$ tr ng tr ng. Ch m t màn en. Bàn tay
c a ai ó ã buông chân tôi ra. N u không có ánh h a châu bên ngoài v a x)t sáng thì tôi
không nh n ra cái bóng en ang ch"m t i phía chúng tôi.
“Em...em...”
Gi#ng Thái:
“Ch ng s .”
Cái bóng v p vào chân gh , r"i m t gi#ng nói y u t:
“Cho em ng chung v i, em s quá ch i.”
Nh n ra gi#ng nói c a Thu, cô em h#, tôi v-n ch a hoàn h"n. Nh ng tôi ã m$ mi ng
c:
“Nói nho nh . S chi v y?”
Thu thì th m:
“Em n m bên c nh cái bà mà khi chi u mình th y ó. Bà ó ôm cái b#c nh tr c ng c.
N m mà c*ng ôm kh kh không r i...”
“Thì k bà n . Có chi mà s ch .”
“Em ng%i th y mùi hôi, hôi l m.”
Tôi n t nh :
“Nhi u chuy n. Ch y c ngày, có ng i s ái trong qu n. Hôi ch r ng không hôi. Mai
m t em c*ng hôi nh cú.”
“Không ph i. Em n m sát bên c nh, th y ghê ghê. Bà c! khóc r r nh con d kêu, r"i c!
nói l m b m trong mi ng nh iên, mà cái mùi... nó k4 l4... Em s l m.”
Thái ph i co chân l i, n m sát m t u gh nh ng ch cho Thu ghé vào.
Ðêm u tiên xa nhà, ng $ m t n i hoàn toàn xa l v i s s hãi giày vò, không bi t
thân m ng mình s ra sao, g n hai gi sáng mà tôi v-n không ch p m t c m&c dù quá
m t m i. B ng nhiên tôi nghe m t ti ng kêu rú th t thanh và ti ng rú không ng ng, v-n
ti p t c. Tôi ho ng s !ng b t d y, và trong khi !ng d y, tôi p nh m m t ng i nào
ó ang n m gi a lòng gh . T!c thì b p ùi tôi b véo m t cái au i ng bu t lên t n u,
nh ng c*ng nh ó mà tôi t nh táo c. Nhi u ti ng kêu, ti ng lào xào bàn tán, r"i t
ng t r i vào s im l&ng, nh m#i ng i ã bi n m t h t trong bóng t i. R"i m#i ng i l i
hi n ra, toàn nh ng u là u khi m t que diêm lóe lên và m t ng#n u c trên b c c
th p sáng. Cha S$ ang b c lên cái b c g nh , gi#ng lo l ng h i:
“Có chuy n chi r!a, bà con? Có ai b th ng?”
Có ti ng khóc t m t góc xa, ti ng m t ng i già r t rè l-n trong ti ng rên r c a ai ó.
“D th a cha, có ng i... có ng i au b ng... ..”
Nhi u ti ng th$ ra. Nhi u ti ng b u b u khó ch u. Trong hoàn c nh này không ai còn
s!c lo cho ai, th ng cho ai ngoài thân mình. Nhi u cái u ngã xu ng, nhi u ng i n m
ng tr$ l i. Cha S$ càng l v. lo l ng:
“Có ai bi t ( . không? Có ai là y tá không?”
Im l&ng.
Cha S$ l n ti ng h n, nh c l i:
“Ai bi t ( ., xin giúp... Tôi yêu c u quí v ...”
Không có ai tr l i h t. Ti ng xì xào c*ng ng ng b&t và gi#ng cha S$ hoàn toàn r i vào
im v ng. Ánh u c lung linh chi u l m khuôn m&t y tuy t v#ng c a cha. Cha S$ t
www.heartsay.com
m t ng#n èn c y r"i c m$ ng i xu ng gi a hai hàng gh .

“Có ai không? Có ai không?”
Ti ng cha S$ càng lúc càng l c lõng, vô v#ng.
Cha S$ v-n c g ng len l i i xu ng thêm nh ng dãy gh cu i. Bu i chi u ng i ta ã
giành nhau quay gh thành t ng khu riêng cho t ng gia ình. Nh ng ng i n sau, ch u
thi t thòi, n m tràn ra sàn nhà, ch nào l#t c n m ho&c ng"i là h# tranh giành nhau.
“Có ai làm n. Xin Chúa chúc phúc cho ng i hi n l ng, xin bà con r lòng th ng
xót...”
S t n t y c a cha S$ r"i c*ng c m t vài ng i áp !ng khi cha xu ng n cu i
phòng. Vài bóng ng i i theo cha, tôi không nhìn rõ h# nh ng tôi bi t trong ám ó có
Thái.
Ng i ta khiêng ng i àn bà chuy n b ng . lên c n gác l%ng n i dành cho ban nh c
trong các bu i l/ ho&c bu i gi ng. C n gác này hoàn toàn tr ng, nó g n mái nhà và c
coi là n i nguy hi m nh t, không ai can m lên ó núp bom n.
“Lên ó d/ s l m, d/ n bom...”
M t gi#ng nói xì x m, không chút xót th ng ng i mà g n nh còn m ng cho mình
ki m c ch t t h n. Tôi âm th m c u nguy n, n n n bom n ngoài kia, xin ng ng l i
m t lúc cho ng i àn bà qua c n ho n n n.
Trên c n gác l%ng, ti ng rên la c a ng i àn bà b t u th m thi t h n, r n r h n. Con
Thu b o d n ngh nh u nghe ngóng, nó phê m t câu:
“Ch i, cái bà ni không bi t d chi h t. Ð. mà la quá tr i...”
Con Thu ch a làm m), nó làm sao hi u c c nh ng i àn bà qua bi n m" côi m t
mình. Tôi ã sinh ., tôi bi t c n au . hành h ng i àn bà nh th nào, nh ng lúc
này tôi c*ng không th chia s. gì c cho bà ta. Tôi ã m t quá, c n au . c a bà làm
cho tôi càng m t thêm. Không khí nh t âu tràn vào, xông t i và tôi th$ phào, nh)
nhõm khi nghe ti ng con nít khóc oa oa chào i. Ti ng khóc m nh m , b t ch p, không
bi t có em s tin t $ng, hy v#ng, s!c l c ti p cho ai không, nh ng v i tôi thì có. Cám
n ti ng khóc chào i trong c nh kh n cùng tuy t v#ng.
“Kh e re. H t m t cái l tai. Bà n . r"i.”
Gi#ng Thu có chút vui v. mà d%ng d ng. Ti ng khóc c a !a tr. l i n i lên, m nh d n,
nh thi ua v i ti ng bom, ti ng n bên ngoài ang h!ng d ïy. Tôi nh m t câu trong
Thánh Kinh: M ng r ng mình ã sanh m t ng i cho th gian... Ðêm nay, âu ch $
trong cái góc t t i, trong s s ng s ch t này có m t con ng i m i t i, mà trong thành
ph Hu , trong ly lo n, v-n còn có nh ng ti ng khóc khác n a, ang l n x vào i.
Ti ng khóc s sinh trong c n nhà ang b t l%a cháy, trong lúc viên n ã i n n%a
ch ng. Ti ng khóc ra i k t thúc nh ng au n v t th ng trên thân th ng i m)
ang gi h p h i... Ti ng con nít khóc càng làm tôi nh t i các con tôi lúc này ang $ Sài
Gòn. Có chuy n gì x+y ra n i ó không? Có không? N u có chuy n gì thì ru t m) s au,
s !t, n u có chuy n gì x+y ra cho m), ru t c a các con c*ng au, c*ng !t...
Ng#n u c trên b á ã c th i t t, nh ng trên c n gác v-n còn chút ánh sáng r#i
xu ng. Ngu i m) ã h t rên au. Ð!a bé ã h t khóc. Tôi hình dung ch àn bà ang ng .
Hài nhi c*ng ng . Hai gi c ng hòa h p bình yên m&c k giông bão, bom n c a cu c
i ang ào t t i.
www.heartsay.com
Nh ng êm c*ng b t con ng i ng ng b t s gi t chóc. Ti ng bom th a th t h n và

nh ng tràng súng lâu lâu m i i m không có s tr ng tr i c a êm dài. Tôi ch p m t
c.
G n sáng, tôi b ng th!c t nh. Quên là ang ng trên cái gh dài, h)p, tôi ng"i b t d y nh
khi còn $ nhà mình. Tôi chao o mu n té. V a lúc ó tôi c*ng ch t nh n ra hoàn c nh
c a mình lúc này. Tr c h t tôi o m t tìm má tôi. Bà v-n n m co qu p, u g i lên cái
gi ng qu n áo. Thu và Thái n m ng c chi u, u châu vào nhau, c*ng co qu p ng i
m i ch . Còn s m l m, b u tr i ch a sáng h,n nh ng bên ngoài v-n chi u vào nh ng
lu"ng sáng c a h a châu. Không còn ti ng bom, không còn ti ng súng. Bên ngoài im
v ng n ng t ng t và không hi u chuy n gì ã x+y ra? Tôi nh qua ánh th!c má tôi
d y. Nh ng v a b chân xu ng ch a t i m&t sàn, ng i tôi nh b i n gi t. Rõ ràng tôi
p lên m t thân ng i, nh ng cái thân c!ng nh cây c i, mà l nh ng t. H a châu l i
chi u vào, l i cho tôi nhìn th y m t xác ch t n m gi a hai hàng gh , m t v-n còn m$
tr ng tr ng nh h ng lên nh ng l h ng trên mái nhà th y ánh sáng. Không bi t tôi
ã dùng bao nhiêu s!c l c, hay cái thân tôi bi n thành cái lò xo nh y b n t i ch Thái
n m, ch"m lên u Thái và Thu. Hai !a em b ng t nh, cu ng quíu ôm ch&t tôi:
“Chi r!a ch ? Chi r!a?”
Tôi ú . Hai !a em ng ngác nhìn quanh. M#i ng i v-n còn ng say. Lúc này ánh sáng
ngoài tr i khá t , ã chui vào t nh ng l h ng trên mái nên có th th y toàn c nh tuy
không c rõ ràng. Thái v-n ch a th y xác ch t n m d i t nên h i:
“Chuy n chi r!a ch . Có chi mà ch s ?”
Không dám lên ti ng, ch a tay ch . Con Thu r t u, b ng tai:
“Tr i t. Coi t . D/ s quá, s quá...”
Thái ra d u cho chúng tôi im l&ng. Thái ã t ng là m t cán b xây d ng nông thôn nên
th y ng i ch t c*ng ã nhi u, nó không s hãi.
“Ch và Thu ng"i yên $ ây. Ng"i b chân lên gh . Ð em...”
Thái b i, nói là tìm cha S$. M y ch em tôi ng"i co rút ng i, ôm ch&t l y nhau. Phía
bên kia, má tôi quá m t m i, còn ng nh . M t lát sau xác ch t c khiêng ra ngoài. N i
ch n m c a xác ch t v a c mang i, còn l i m t v*ng n c vàng b y nh y máu
m ch y ra t v t th ng. Thái l y kh n mùi soa c t ngang mi ng m*i r"i i d#n d)p.
Xong xuôi, Thái i ch cho tôi:
“Ch n m ó ngh i. Em qua bên gh kia.”
Thái nh ng m t, l ng tai nghe ngóng:
“Bên ngoài im r . Khi h"i em khiêng xác ch t ra ngoài c*ng th y l&ng nh t . Ch c yên
r"i. Ch sáng coi ra r ng r"i mình v nhà.”
Tôi v-n không tin t $ng:
“Bi t ra r ng mà dám v . Ð i coi ng i ta r ng thì mình theo....”
“R!a ch n m ng i. Coi con m t ch kè t ...”
Nh ng ch a k p n m xu ng, Thu ã kéo gi t tôi:
“Ch i, ch ...”
“Chi n a?”
“Coi cái bà ó t . Bà ó khi túi n m g n em, r ng ch mò t i g n ây r"i nì. I, chi coi...”
T d i n n t, cách ch ng hai dãy gh , m t ng i àn bà l"m c"m bò d y. Ch !ng
www.heartsay.com
th,ng, tay v-n ôm cái b#c kh kh . Lúc này tr i sáng, tôi nh n ra c cái b#c b ng v i,
bên trong là gì? M t !a bé? Sao không th y c a qu y nhúc nhích ? Ð!a bé b nh n&ng?
Thi u n? H t h i s!c? Ðôi m t c a ch àn bà không còn chút th n s c. Ch li c nhìn
chúng tôi b ng ánh m t kh kh o r"i cúi xu ng ung a cái b#c v i, gi#ng r n r :
“À... i! Con ng i con... À i... Ru h i ru h(i là ru... Bên c n thì ch ng, bên su (sâu) thì
chèo... Ng i con... Con ngoan... con i là con!”
Gi#ng ch rít lên:
“Con i là con. Con i!”
Ch àn bà b t khóc. Tôi không hi u t i sao ch ru con mà khóc? Ch c hôm qua nhà ch
b cháy, ch"ng ch ch t r"i, ch b"ng !a con ch y thoát? Thái n m day m&t v phía ch
àn bà, h i:
“Con ch ó há?”
Ch àn bà g t u. G t t i m y cái liên ti p.
“Nó m n r ng mà ch khóc? Nó au m chi không?”
Ch àn bà ôm ch&t cái b#c v i h n, h i quay ng i nh s ng i ta giành m t:
“Không r ng. Không r ng h t.”
“Gia ình ch mô h t r"i?”
“Ch t. Ch t h t. Ch t. Ch t h t, còn mô n a...”
Ch ng ng l i. N c m t ã nhòe nho)t trên g ng m&t xanh xao. Tôi không dám nhìn
khuôn m&t méo mó kh au ó. Con Thu nói nh :
“Ch c m n iên. Ngó c&p m t l ... d/ s ...”
L c u, nghiêm m&t. C*ng không th la !a em. Nhi u ng i ã tr$ d y. Nhi u ng i
b o gan i ra ngoài tìm n c súc mi ng, r%a m&t. Cha S$ tr$ l i, yêu c u thân nhân ph i
khiêng nh ng k. b th ng ra khu nhà ngang. 0 ó có m t s thanh niên tình nguy n
giúp (, s n sóc, b ng bó cho ng i b th ng. Nh ng không ai nghe l i, h# ngh dù
ng i b th ng, c $ bên trong nhà th , g n g i thân nhân v-n an toàn h n. Cha S$
ph i cùng s thanh niên i len l i vào các dãy gh . Nhi u ng i c khiêng ra ngoài.
Thái c*ng h ng hái cùng ám thanh niên giúp cha S$. Má tôi c*ng ã d y t lúc nào, và
Thái ã tìm c n c, d p t kh n em t i cho má tôi lau m&t. Tôi l n t i bên má,
ng"i gi a má tôi và m t bà c già khác.
“Má”.
Tôi n m ch&t tay bà. H i m. Thân thu c. Êm ái. Tôi h i t a ng i vào m):
“Má. Má có ng c không?”
“G n sáng thì m t quá, má ng m t h"i mô không hay. H# có b n nhau nhi u không?”
“ Ít thôi, má.”
“5a. Hèn chi ng yên, không b gi t mình.”
Tôi không k cho má tôi nghe vài chuy n ã ch!ng ki n h"i n%a êm v sáng. Má tôi l i
h i:
“Li u có yên không con. M n r ng mà v coi nhà c%a. Còn gia ình anh con trên T Ðàm
n a, b&t vô âm tín nh ri làm má lo trong b ng quá. Ch n , tui còn th ng con trai, v nó,
con nó ang k)t trên T Ðàm...”
Má tôi l i b t khóc. Bà c ng"i bên c nh an i:
“Ai c*ng ch u ch riêng chi mình ch . Khóc c*ng không làm chi c. Tui, th ng con trai
www.heartsay.com
b h# b t t b a u, m y !a cháu ch y l c mô không th y, ch t s ng ra r ng c*ng

không bi t... Tui c*ng b y trong b ng ch n ...”
Khuyên nh ng i "ng c nh ng l i làm ng m i th ng tâm, bà c c*ng !a n c m t.
Bà a tay ch ông c ang ng"i phía u gh i di n, tay ôm b#c qu n áo, nói:
“Ông nhà tui ó t . Ch ch còn hai cái m ng già v i nhau còn con cháu tr. không th y
mô... Ai c*ng kh h t.”
Chút t nh l&ng trong nhà th b qu y ng. M#i ng i ã tr$ d y. Ti ng "n ào nh ong
v(. M y cánh c%a g lim ch c ch n c hé m$, ánh sáng lùa vào. Thái b i ra ngoài.
M t lát sau Thái tr$ vào cho bi t bên ngoài yên l m. Nhi u ng i c*ng i ra nghe ngóng,
có ng i còn ra t n ng ph !ng nhìn lui nhìn t i r"i tr$ vào thông tin cho m#i ng i.
Lát sau, ngay trong sân nhà th , ã có nhi u nhóm t m n m t m ba nhìn ra con ng
v ng ng t nh ã hoang ph t bao lâu r"i.
“L i d ng ang yên, mình ra ngoài ki m n c, ch .”
M y ch em dè d&t i theo sau l ng Thái ra ngoài, t i gi ng n c. M#i ng i ã t i ây
ông ngh)t và ang giành gi t nhau v i ch m t cái gàu múc n c. Gi ng n c n m c nh
m t dãy nhà b p n i li n v i dãy nhà ngang n m mé m t khu v n r ng tr"ng lo i cây
trái. Qua m t ngày m t êm tù túng bên trong nhà th , lúc này tôi m i hít th$ c khí
tr i, nhìn th y g c cây ng#n c và m&t t còn bình yên.
B u tr i n&ng tr u màu xám và b t u r i xu ng nh ng h t m a nh nh b i. Tôi kéo v t
áo m ng tô l i và cài nút kín c vì không khí bên ngoài giá l nh. C êm qua bên trong
nhà th , y h i ng i, y lo âu, tôi ã không th y l nh mà còn nóng b!c. Lúc này !ng
bên gi ng n c, nhìn c cây, m a b i, không khí trong lành, tôi th$ hít không ng ng, th$
hít ham h nh s ngày mai, ngày m t s không còn c th$ trong b u không khí nh
v y n a.
M t lúc sau tôi c*ng ph i r i gi ng n c và v n cây xanh um. Thu b vào bên trong nhà
th tr c. Nó ã l y c m t lon b y n c. Thái r tôi ra ng coi có gì l không.
Con ng nh dài, r ng h n ngày th ng, tr ng v ng và y bí hi m h n ngày th ng.
Chúng tôi vòng l i phía sau, ch có m t con ng tráng nh a ch y th,ng, d-n t i m t b
sông. C*ng có m t vài ng i ra n ó. Chúng tôi h i nhau, c*ng không ai bi t gì h n
chúng tôi c .
Sau cùng, hai ch em tôi i vào m t xóm nh . M#i nhà u c%a óng then gài gi a nh ng
khu v n nh t m m a. C*ng còn vài nhà có ng i. Th y chúng tôi, h# thò u ra $
nh ng cánh c%a hé và h i th m:
“M y ng i $ mô. Th y ra r ng r"i? H# còn ó hay ã i ch a?”
Chúng tôi còn bi t gì h n h#? Chúng tôi l c u. Con ng phía tr c không bi t
chuy n gì ang ch i? Lúc ó, có m t toán ng i t b sông ch y ng c lên, h# ra d u
cho chúng tôi tr$ l i. Và r"i ám ông cùng theo chân chúng tôi, t trong sân nhà th . H#
cho bi t h# $ phía bên kia c u, h# ã ch y lo n và mu n tr$ v . Nh ng $ bên kia c u lính
Vi t c ng ang canh gi .
“Th y chúng tôi, h# u i tr$ l i nhà. Chúng tôi ch y i b t k , h# a súng lên nh m
b n. R!a là t i tôi ch y bán s ng bán ch t. H# còn b n u i theo d#a làm chúng tôi ch y
té x p té ng%a...”
Ðám ng i này v-n ch a ch u vào bên trong nhà th cha S$ x p &t ch $. H# c! l
www.heartsay.com
ng nhìn ra ng, m i m t ngóng ch m t ng i nào ó ch y t i h i th m tin t!c nhà

c%a c a mình. Nhi u ng i còn có ng i nhà $ l i.
Và l lùng thay, không bi t $ âu chui ra, trong sân nhà th xu t hi n nhi u b m&t l . H#
nh ã $ s1n ây t êm r"i. H# t n mát âu phía sau khu v n r ng, hay chính c bên
trong nhà th , l-n trong dân chúng. Thái kéo tay tôi:
“Mình ng !ng ây. M y ng i này sao th y nghi quá.”
Hai ch em i vào trong. Má tôi và bà c bên c nh u ng c m&t lên ch i và nôn
nóng h i:
“Có th y chi không? Có nghe chi không?”
Tôi l c u:
“Không th y chi h t má. Bên ngoài yên l&ng nh thành ph ma v y ó.”
Má tôi c n môi, nu t n c mi ng, nh n nhó:
“Bi t r!a c! $ nhà. Thà ch t $ nhà còn h n ch t b ch t b i.”
Tôi còn bi t l i gì an i má tôi. Thu t i ng"i bên c nh, thì th m:
“Ch . Em bi t có con ng t t i v nhà mình.”
“H# gác $ hai u c u. Không qua v c.”
“Ð ng ni không ph i qua c u. Mình i t i b sông, may ra có ò. Ch ni v ng l m ch .”
“Không c. Ð ng có i +u. Ð coi ng i ta làm r ng thì mình làm r!a.”
Ð n chín gi sáng v-n không nghe m t ti ng súng n . Bên ngoài im l&ng nh t . Thình
lình, có vài ng i ch y vào báo tin:
“Ð ng i c r"i. Bên kia sông, ng i ta ang tràn qua, nhi u l m.”
M#i ng i ùa ra. Tôi và Thái c*ng chen chúc trong ám ng i c ra kh i c%a nhà th .
Gi a sân, t t p t i m y nhóm ch y lo n t i. Ðàn ông, àn bà, bà già, con nít. Ng i
ang hoa tay ch ch , k chuy n, ng i khóc thút thít. Tr. con n m ch&t áo ng i l n v i
m&t m*i còn kinh ho ng th t s c. Tôi chen mãi m i vào c bên trong, !ng g n m t
ch àn bà:
“Ch $ mô ch y t i ây?”
“Tui $ d i sân v n ng. Nhà tui cháy r i r"i.”
“M i cháy?”
“Không. Cháy t b a qua l n. Không còn chi h t. Tui ch t! c vô thân. Tr i i là tr i...”
Ch àn bà khóc. Tôi h i ti p:
“Ði ng th y chi l không? R ng l i ch y t i ây?”
Ch àn bà h m*i, a tay qu)t n c m t:
“B a qua d i tui nhà ni cháy thì ch y qua nhà n#. H# t i ông l m, không cho ai i ra
kh i xóm. Sáng ni th y có ng i ch y ngoài ng, m i ch y i theo...”
“H# cho i?”
“H# ch b t thanh niên thi u n t p h#p r"i i khiêng ng i b th ng. Nghe nói có nhi u
xác ch t, ph i em chôn. Có rút i mô h t, ang nh ki n r"i bi n nh ma r!a ó. Gi a
ng, th y xác ch t b t lo n.”
Ðang nói, th y m t ng i quen trong nhóm bên c nh, ch nhào t i ôm ch m l y, khóc bù
lu bù loa:
“O i là o. Tan nát h t r"i o i...”
Ng i àn bà l n tu i m t r ng r ng, nh ng c g ng an i hàng xóm:
www.heartsay.com
“Khóc chi tào lao r!a. Có ng i ta có mình ch . M y !a nh mô mà không th y?”

Ch àn bà lúc này m i nhìn quanh. M y !a nh con ch ang ng ng ngác ngác nhìn
m y ng i l n khóc lóc, bàn tán. Ch túm m y !a con l i:
“Bi u !ng m t ch không thì l i l c. Nói không nghe... O i, t i nó ây nì o. T b a qua
t i gi ch a !a nào có cái chi nhét vô mi ng... Mà nhà c%a, bàn th ông bà ông v i cháy
r i r"i o i...”
“Còn th ng? Mô không th y?”
“T i nó b t r"i. Ði theo m y ng i kia, không bi t ra r ng...”
“Con cháu tui c*ng b b t i. Nghe nói ch i khiêng t i ng i b th ng r"i v . H t vi c
thì v ch gi l i m n chi. Mình c! c u tr i kh n Ph t i o n ...”
Ch àn bà v-n khóc. M y !a nh níu ch&t áo m). M a phùn cùng n c m t t -m
m&t tôi. Tôi c n m t chút không khí th$. Lách ra ngoài, tôi g&p Thái ang nói chuy n
v i m t ng i àn ông cùng v i gia ình c a ông ta. Nhi u b#c l n nh , m t ôi thúng
gính ng y " c l nh k nh. Ng i àn bà ch c m i sinh, !a bé còn nh l m, b#c
trong m t cái ch n c*. Bà ta th$ m t nh#c, !a con gái ch ng m i m t tu i ôm !a em
trên tay, h t nhìn cha n nhìn m).
“Bác $ mô ch y v ây?” Thái h i.
“Tui $ trên Phú Cam. Trên ó t i nó còn ông l m.”
“R!a r ng bác ch y c?”
“Li u. Li u c u i. Nh Chúa che m t nên m i thoát c t i ây. T i nó ông l m, ch
mô c*ng th y t i nó...”
“Bác có nghe tin t!c chi không?”
“C*ng có nghe s s . H# nói t i gi i phóng chi m h t thành ph Hu r"i. Vài ba b a n a
ông H" vô th m n m ng chi n th ng. H# nói ông H" mà vô ây, bà con c Bác phát
g o n không h t...”
“0 ó mà có g o. C!t khô c*ng không có. T b a qua t i ch gia ình tui m i m t
m ng ch a có h t c m h t cháo mô trong b ng nì... Phách t u...”
Ng i àn ông v a chen câu nói eo kính c n. Xung quanh ông ta có n m sáu !a nh ,
!a n m áo, !a n m qu n, kêu cha cha, con ói, m&t m*i méo x)o, tèm nhem. Thái l i
h i:
“R!a ch bác $ mô ch y t i ây r!a?”
“Bên tê sông.”
“Bên ó ra r ng, bác?”
“M y ông vô t i n i là kh r"i. Bét m t ã th y h# y nhà, y v n. Cha nào c*ng m
cà tong cà teo, ói eo vàng hai con m t mà toàn nói phách t u không r!a. Ng i s ng
b n lo n, ng i ch t, ng i b th ng c*ng b n lo n, khiêng v t trong sân nhà ng i ta
r"i vô nhà th y chi c*ng v c*ng vét. Con trai con gái m i l n b t i t i th ng, chôn
xác. Vô nhà kêu g#i n u c m cho quân gi i phóng, m n g o, m n m m mu i. Nói là
m n ch c p c a dân thôi m y ông m y bà i... Nhà tui con ông, khi mô c*ng tr
g o, " khô, cá m m. R!a mà h# ch$ i h t không ch a cho tui m t n m, còn nói phách,
b a mô Bác vô, g o phát không cho dân... 0 nhà c*ng ch t ói, thôi li u m ng ch y qua
ây xin cha g o c!u m y !a con nít tr c ã...”
“Dân bên ó ch t nhi u không bác?”
www.heartsay.com
“Thì b a u n $ mô b n nh m a. Ch t ch r ng không ch t. S s t i sáng mùng hai,

có m y nhà chung quanh tui c*ng m t sáu m ng...”
Thình lình m t ng i àn ông m&c áo m ng tô en i t i. Cái áo m ng tô thì dài mà
ng i h n thì ng n nên c! kéo ph t t. Ch c ch n cái áo này c*ng là c a m n thôi. H n
h i:
“Bác t âu t i ây?”
Gi#ng ông ta l l không ph i mi n B c, c*ng không ph i mi n Trung, khi thì nh
Qu ng Bình hay Hà T nh. Ông ta nhìn ng i àn ông eo kính g m g m. Ng i àn ông
eo kính tránh lu"ng m t c a ông ta, cúi u. M y !a nh bíu ch&t l y ng i cha, s s t.
Thái b m tay tôi. Chúng tôi l ng xa ra. Thái thì th m:
“Th ng cha ó th y kh nghi quá. Thôi ng h i th m n a.”
Bây gi trong các nhóm khác ch y vô sân nhà th , có nh ng ng i b th ng c
khiêng theo. Thái +y vai tôi:
“Ch i vô trong i. Ð!ng ây c*ng không làm chi c. Ð em $ l i coi m t lúc r"i vô
sau.”
Tôi th y nhi u ng i t phía trong ang i ra. Tôi tìm b ng gh c a mình và ng"i xu ng.
Má tôi v-n ng"i bó g i. Bà c già bên c nh ang têm tr u. Nh ng lá tr u ã héo, vôi ã
khô. Ð!a em dâu a con cho tôi b ra ngoài tìm cách n u c m. M y !a em tôi khi
ch y lo n, b l i h t, m i !a em theo m t túi g o. Nh ng t i tr a, !a em tôi v-n ch a
th i c m c vì không có n c. Ng i ta bu quanh mi ng gi ng không còn ch chen
chân, và vì nhi u ng i dùng quá nên các m ch n c r ra không cho nh ng chi c gàu
ch ch c múc. Thái nhanh nh)n ra xóm ki m c m y bánh mì ngu i âu t nhi u
ngày và th t h p. Ch a bao gi chúng tôi th y nh ng h p th t gà, h p b , " vi n tr M2
quí giá t i nh v y. Ngày th ng tôi không nu t n i m y th! này.
Tr i ánh còn tránh b a n. Tôi nh m t câu các c th ng nói. V y mà ang n n%a
ch ng thì ti ng súng l i n , n r t ròn rã $ phía b sông. Khu nhà th quay m&t ra ng
l n, phía tr c m&t nhà th , bên kia ng là ru ng. Khu ru ng khá l n, ch y dài t i t n
con ng d-n ra nhà dây thép. Phía sau l ng nhà th , cách m t xóm nh là b sông. M t
nhánh c a sông H ng, ch y t C u Lòn, v t i Ga Hu , qua B n Ng , Ph Cam, t i An
C u và còn ch y dài xuôi v âu n a, tôi không bi t. Càng v chi u ti ng súng th a d n
và v Bé n u c n"i c m. Chúng tôi không em theo chén bát nên m i ng i ph i l y
tay mình n m c m chia cho nhau. Nh ng khi n"i c m v a bày ra, thì c ch c bàn tay, c
ch c mi ng mi ng, chén s!t m. chìa ra. M t l* tr. con ói ùa t i. N"i c m nh ph i chia
n m x. m i... Ph n còn l i ch,ng c bao nhiêu, chúng tôi l i c! nh ng qua nh ng
l i. R"i m i ng i c*ng chia nhau n m t ít. Hèn chi má tôi th ng m ng chúng tôi m i
khi hoang phí: h t c m là h t ng#c c a tr i. V Bé c o n"i a thêm cho tôi m t mi ng
c m cháy nh . Nh ng mi ng cháy b gi t và m t !a nh ch y bi n, l-n vào ám ông
n m ng"i nghiêng ng%a.
Nhìn theo th ng bé, tôi ch t b t g&p ch àn bà ôm b#c v i. Ch ng"i d a vào chân gh ,
ôi m t ng ngác th t th n th nh tho ng nhìn ng i này ng i kia r"i cúi xu ng ôm ch&t
cái b#c v i. Ch ru con, ru h i ru h(i.
Hai ông bà c già em theo nhi u bánh tét và m!c. H# c*ng gìn gi kín áo, và ang n
v i nhau. Ông c lén a cho tôi m t khoanh bánh tét. Tôi nh t ch i thì Thái ã v i
www.heartsay.com
c m l y, cám n. M t mi ng n lúc này còn h n c vàng b c, châu báu. Nào vàng b c

châu báu có b vào mi ng nhai c cho ( c n ói âu! V a c n m t mi ng bánh, tôi
b ng d ng ng i l i. Hình nh có ng i nào trong ám ông em theo c cái radio
ch y pin. H# v&n âm thanh nh l m nh ng tôi c*ng ráng nghe lõm bõm. Ðài Phát thanh
Hu l#t vào tay h#. Tin loan báo Sài Gòn ã thu c quân gi i phóng...
“Mi n Nam ã thua. Gi i phóng toàn qu c.”
Gi#ng m t thanh niên tr.. Ti ng nói phát ra t chi c radio bi n m t. M t gi#ng khác:
“C t i. Tr i i là tr i. Kh l m, ng nghe, ng nghe...”
Tôi ch t nh là lúc so n " em i, ti n tay tôi có b vào túi v i m t cái radio nh xíu.
Nh ng hi n nó n m trong túi v i nào thì tôi không nh . Ðã ánh th ng toàn qu c. Mi ng
c m trong mi ng tôi ngh)n c!ng l i.
Ðêm th! hai $ nhà th không khí và quang c nh ã g n quen thu c h n. M t vài ng#n
èn d u tim l%a th t nh và u c ch c t m t ng#n, mà t i 9 gi t i ph i t t. C èn
d u nh c*ng ph i t t h t.
Ðêm nay, m#i ng i xì xào nói chuy n nhi u h n. Thái k cho tôi nghe v nh ng i u ã
th y c trong ngày. Ngay d i sàn nhà th , phía d i có m t ph n h m th p. 0 d i
ó ng i ta chen chúc nhau giành chút an toàn, nh ng b+n th u và hôi hám l m. Ngay
$ phía trên, nhà nguy n và nhà gi ng, tr n cao, thoáng mà chúng tôi còn không ch u n i
h i ng i ta. Tr. con a ái tùm lum, c*ng ã n&ng mùi l m r"i. Trong êm, có thêm m y
ng i àn bà chuy n b ng ., chúng tôi nghe thêm c vài ti ng khóc vào i. Ti ng
khóc con tr. làm tôi nh t i m y !a con tôi. Lúc này chúng ang $ Sài Gòn. Theo tin
t!c phát thanh c a h# thì Sài Gòn c*ng ã m t. Ch"ng con tôi ra sao? Có ch y lo n? Có
ly tán? Trái tim tôi có lúc nh b bóp ngh)n, không th$ n i.
C*ng có lúc quá m t m i, tôi ng thi p i. Nh ng c n ng quá ng n. Tôi b ánh th!c
d y b ng m t ti ng la ho ng h t, th t thanh:
“Ch t tôi. Ch t tôi r"i. Bà con i!”
Nhi u ti ng " v t r i lo ng xo ng. Vài ti ng kêu rú theo. Gi#ng kêu lúc u l i l n h n,
kh ng khi p h n:
“Vi t c ng t i. Vi t c ng t i. Ám sát. Gi t ng i. Chúng nó t i.”
“Ðâu? Ðâu? Tr i t i, Vi t c ng.”
Ng i ta ch"m d y, nh y xu ng t, bám ch&t nhau. H t ho ng, lá ó, kêu gào....
“Cha i, c!u chúng con. Chúa i!”
Ng#n u c trên b cao c t lên, chi u lung linh hình bóng cha S$.
“Bà con yên l&ng. Chuy n chi? Chuy n chi x+y ra?”
“D th a cha...”
“D nghe la... D có ng i la... Vi t c ng t i.”
“Ai la. 0 âu?”
“D th a cha. 0 ây. D ông ni nì. Ông la quá.”
Vài ng#n èn nh c t thêm. M#i ng i nhìn v h ng có ti ng nói. Ch,ng th y gì
ngoài nh ng chi c u cao th p l nh . Cha S$ kêu:
“Ai v a la ó. Ð!ng d y coi.”
M t ng i àn ông b +y !ng lên trên gh . Ánh u c chi u t i, m t khuôn m&t còn th t
th n, gi#ng l p c p:
www.heartsay.com
“D con, cha i. Con n m m , d/ s quá.”

“Th ng cha m c d ch.”
Nhi u ti ng nguy n r a. Ng i àn ông nói ti p:
“N m m th y Vi t c ng...”
“Tr i t. Th y Vi t c ng mà làm nh th y ma qu6.”
“Còn h n n a t .”
Ai ó nói. M t gi#ng cáu k nh:
“M cha cái th ng vô duyên. M cha th ng nào p vào b ng ông mu n phòi m(.”
“Tui c*ng b p trúng m t.”
“Tui nì. Tui b chân á vô m&t. T cha th ng mô con mô, tao bi t tao b. c,ng.”
M t gi#ng àn bà:
“Cha i! Nó còn la n a. Cha u i nó ra ngoài.”
“Cho nó ra ngoài nó th y Vi t c ng, cha. Làm ng i ta h t h"n.”
Nhi u gi#ng ph h#a. Nh ng cha S$ ch b o m#i ng i im l&ng và nên n m xu ng ng
ti p l y s!c vì ch a bi t chuy n gì còn x+y ra n a. M#i ng i nghe l i. Nh ng cha S$
v a i thì th ng cha ng m làm ng i ta s ái ra qu n không bi t th m thía chuy n gì
mà b ng ré lên c i. Ti ng ch%i r a l i n i lên. Ng i àn ông im b&t. Bên ngoài l nh
l m, làm quá dám cái ám ông kia khiêng h n v!t ra ngoài m a êm.
Nh ng không ai ng yên c. Tr i ch a t ng sáng dã nghe ti ng quát tháo gi n d c a
cha S$. L i ng"i d y, l i l ng nghe. T b á, cha S$ và ám thanh niên tr t t ang lôi ra
m t cô m t c u. M t thanh niên ch vào m&t hai cô c u, có l h# ang run.
“Ch a bi t s ng ch t ra r ng, còn làm chuy n t"i b i.”
M#i ng i chen nhau !ng c trên gh nhìn cho rõ m&t c&p thanh niên nam n . M t
gi#ng nói phát ra t ám ông:
“Ðánh ch t chúng nó i.”
“Ðu i ra ngoài.”
“Ð ng tr áo cho nó.”
Cha S$ l i ph i dàn x p, làm ám ông d u l i và a c&p nam n xu ng nhà ngang. Cha
s $ l i ây c&p nam n kia s không yên v i ám ông ang c ng th,ng. Mà xu ng
nhà ngang c*ng là m t hình ph t quá n&ng r"i, $ ó, h# ph i ng"i chung v i nh ng xác
ch t, may ra thì còn c $ chung v i nh ng ng i b th ng.
C m t xã h i bát nháo ang thu nh l i trong khu v c Dòng Chúa C!u th . Có k. sinh,
ng i ch t, có ganh ghét, ph-n n , h n h#c mà c*ng có th ng yêu. Tr. s sinh c cho
n m trên c n gác nh . Ng i nào b th ng, b nh, ch t c khiêng xu ng phía sân sau,
trong dãy nhà th p. S chung ng gây ra nhi u v cãi vã, ki n t ng, k c ánh l n.
Nhi u ng i ch y lo n ã c n l ng th c. Cha S$ ph i l y g o d tr c a nhà th phân
phát. Dù ã có m t s thanh niên tình nguy n xung vào i tr t t , c*ng không sao ng n
c n n i ng i ta giành gi t, ánh nhau l u ch y máu tranh bát g o, mi ng th!c n.
Gi#ng cha S$ không còn thanh, l n nh tr c mà kh n &c l i. Cha ã hò hét, can thi p,
lo l ng quá nhi u cho ám ông ch y vào nhà Dòng. G o ch c c*ng không còn bao nhiêu
phát ti p...
Có m t ng i không h ý t i g o, t i th!c n. Không x p hàng, chìa tay l nh gì h t.
Ðó là ch àn bà ôm cái b#c v i, ng"i yên l&ng $ m t góc, ch m ch ru !a con ng . C
www.heartsay.com
m) không n, c con không bú. Cha S$ em t i cho ch m t v t c m, ch n c m ch ng,

hình nh r!t r!t t ng h t c m b vô mi ng nhai s ( b t cho ch m t chút ray r!t ch!
không ph i m u c u s s ng? Ri t r"i ng i ta c*ng m&c k ch , không ai thèm chú ý.
Ngoài ng c*ng không còn ng i ch y lo n. C thành ph nh chìm ng trong m a
phùn và giá l nh. Cha S$ ã óng c%a nhà th , ch ng này ng i ã thi u không khí
th$.
Qua ngày th! ba, m#i ng i ang có chút hy v#ng là m#i chuy n s khá h n thì ngay lúc
g n sáng, m#i ng i ang ng b d ng c d y vì ti ng súng. Nhi u ng i ang n m trên
b ng gh l n i xu ng t, b t k è lên trên ng i khác. Ti ng súng nh , r"i súng l n.
Ðoàng. Ðùng. Ðùng. Nhà th rung lên.
Ánh ch p c a bom n, c a l%a. Và choang, m, choang. Vài t m ki ng trêm vòm nhà
th v(. Lúc này thì không gan lì n m ráng trên b ng gh c n a. Tôi c*ng l n
hay té xu ng gi a nh ng hàng gh . Ng i n m ph i l"m c"m ng"i d y kh i ph i
ch"ng lên nhau. Thái ã kéo má tôi l#t vào gi a. Bom n bên ngoài càng ngày càng b n
rát, d d i. Chúng tôi c! ng"i khít lên nhau, ôm ch m l y nhau, c n k cái ch t cho t i
sáng thì bi t còn s ng vì ti ng n th a th t d n r"i d!t.
Nghe ngóng, ch i m t lúc, tôi và Thái cùng vài ng i n a b o gan i ra ngoài. Con
ng d-n ra b sông hôm nay y rác r $i, d b+n nh m t cánh tay c a m t t% thi ã
r a nát d i m a gió, còn mu n chu"i t i b n sông r%a ráy. Nhi u ngôi nhà s p, nhi u
nhà c%a, cây c i cháy r i.
Ði vào m t xóm nh . Nhà cháy, nhà bay nóc, m t c%a. Vài xác chó xác mèo n m tr
trong sân. Không có bóng ng i. Tôi l&ng l kéo Thái tr$ v nhà th . Có l ch này là
còn yên n, ít nh!t trong th i i m này.
Khi chúng tôi tr$ v thì có m t s ng i còn i n a. H# tìm tòi trong nh ng nhà b tr ng
ít g o, ít bánh ch ng bánh tét trên nh ng bàn th còn nguyên. H# c*ng em v xác vài
con gà con v t ã ch t. Ba b n ng i khiêng c xác m t con heo. H# a ra gi ng,
m n " nhà b p c a nhà th , c o lông, làm th t. Bé c*ng ph làm heo, c chia ph n.
Th t c c t nh , kho v i mu i. Nhà th ch,ng còn gì ngoài mu i.
Ti ng súng ch ng ng c m t lúc r"i l i b t u. Nh ng không d"n d p mà t ng ch&p,
t ng ch&p, cho t i tr a. Cô em dâu c a tôi c*ng ra gi ng l y n c n u m t n"i c m nh .
Nh ng khi em vào, chúng tôi không dám bày ra mà d u d i g m gh , lâu lâu thò tay
v t m t v t nh chia nhau n. Ðám tr. con ói nhi u quá. Tôi i m y v t c m l y n%a
òn bánh tét c a bà c “hàng xóm”. Không c m lòng &ng, Thái c t m ng t ng lát bánh
tét chia cho l* tr. con, nh ng c*ng không th m gì.
Bu i tr a ti ng súng b ng nhiên im b&t. Trong m t m#i ng i có hy v#ng. Nh ng chút hy
v#ng ó tan bi n nh mây khói khi t ng lo t n d y lên. Ð n b n âu g n l m, nh t
phía ru ng tr c m&t, t hai bên hông nhà th , t phía sau. Nhà th rung lên và vòm kính
trên nóc ti p t c v(. M i l n m t ti ng n l n, m t ti ng kêu choang là kính r i xu ng
nh m a á. Má tôi l y cái m n bung ra, trùm kín u con cháu, s mi ng kính r i trúng
tét u. Nh ng Thái b t i m y m nh kính c!a c tay, c!a vai, máu ch y th m áo lòm.
Thu c thang không có, má tôi l y m thu c rê em theo n tr u r t vào v t th ng cho
Thái. C*ng may em Thái kh e m nh, quen dãi d u m a n ng nên v t th ng c*ng ch
làm au rát chút nh mà thôi.
www.heartsay.com
Ch ng hai ti ng "ng h" sau, ti ng súng d"n d d i v phía sau nhà th , $ bên kia sông.
Thái thì th m cho tôi bi t ó là lo i súng A-ka c a Liên Xô mà Vi t C ng th ng dùng.
Ti ng n A-ka s c, ng#t, gi t ng i c*ng l) làng. Hai ch em tôi co qu p bíu ch&t nhau.
T m m n má tôi trùm u làm ngh)t th$ quá. N u lúc ó ti ng súng không ng t b t, tôi
không thò u ra kh i, ch c c*ng ch t ng p.
“Có v. yên h n, ch . Ð em ra ngoài.”
Thu c n:
“Ê Thái. Ð ng. Ð ng v i. Nghe hình nh ...Nghe ã t ...”
Phía bên ngoài cánh c%a nhà th , có nhi u ti ng "n ào. Ti ng p c%a, ti ng kêu c!u:
“Cha i. C!u chúng con. C!u chúng con...”
“C!u ng i. C!u ng i...”
“Ð ng m$. Ch t quá r"i cha i.”
Cha S$ ang b m t !a nh b th ng vì mi ng kính, nghe kêu, cha a !a nh cho
m t thanh niên tr t t !ng bên, m$ c%a, ch y b ng ra ngoài.
Ng i ta $ bên ngoài tràn vào nh giòng n c l*. Ðâu mà nhi u th . H t ch . H# !ng
sát vào nhau. Nhi u ng i b th ng vô t i là ngã l n ra t. Ðám ông c* b b t bu c
d"n c c l i, nén ch&t lui phía sau. Cha s$ l i ph i hô hào, dàn x p. R"i âu c*ng vào ó.
C cái b cây u c, nay c*ng có ng i leo lên n m ng"i. Sát b &t t ng Chúa và
Thánh giá, con nít bò l n ng n.
“Khóa c%a l i. H t ch ch!a r"i.”
Ðám ng i c*, ám ng i m i h i han nhau. Ch bi t c là Vi t c ng t i ông l m.
Bên kia sông b n nhau d l m. Nghe nói quân lính mình ã t i... Nghe nói ánh nhau ác
li t nh ng có lính mình và lính M2, ai c*ng m ng, ã có ti ng hoan hô reo vui.
Cha S$ l i +y c%a b c vào. Theo sau l ng cha có hai ng i l . M t nam m t n , h# là
ng i da tr ng. Ðám ông l i xôn xao:
“M2 t . M2 ph i không?”
“M2 chi mà lùn t t. Th ng Tây ni lùn t t. Tây ó.”
Ng i àn ông !ng tu i qu n áo s c s ch, râu ria x"m xoàm nh con i i trong
r ng ch y l c v ph . Tay h# c m c tr ng có vi t ch “báo chí”. Cha S$ nói chuy n v i
h# b ng ti ng Pháp. Thì ra, ây là hai phóng viên c a m t t báo ngo i qu c. Ng i àn
ông còn có chút bình t nh, nh ng ng i n phóng viên thì trên m&t còn y nét s hãi.
M#i ng i bu t i coi. Con nít chui d i chân ng i l n, kêu réo v i nhau:
“Bây i! T i coi ông tây bà m.”
B#n tr. nít này âu khác gì tôi h"i còn th u. Nh ng ng i da tr ng t i x! s$ Vi t Nam,
coi nh là ng i r t t trên m&t tr ng xu ng. Tôi c*ng có m&t trong ám con nít i coi
ông tây bà m. Nh ng ông tây bà m h"i ó oai h n nhi u, âu có nh ch nhác nh hai
ng i ch y lo n này. Cha S$ nói chuy n nhi u l m. M t lúc sau ng i n phóng viên ã
b t s , cô ta a máy nh lên b m lia l a:
“Ê, coi nó ch p hình. Ch p hình.”
Con nít thích chí chui t i !ng dàn ngang. Nhi u ng i l n che m&t.
“Báo chí ó. Nó ng báo có cái m&t mình...”
Ch p ám ông. Ch p ng i b th ng. Ch p con nít. Ng i àn bà có ôi m t ch a h t
th t th n ch m ch m vào ng nh. Nh ng !a con nít nhay nhay vú m) mãi mà không có
www.heartsay.com
s a, ngó cái ng nh, nh vú m) ra r"i khóc ré lên... 7ng máy nh a v phía tôi. Thái
!ng d y dùng c cái l ng che khu t, l n gi#ng:
“Còn ch p v i chi c gì...”
Nó a tay ra d u mu n p b cái máy nh. Cô n phóng viên c i mu n làm thân. H#
i lên gác ch p ti p m y s n ph và hài nhi r"i xu ng nhà gi ng, a máy nh b m liên
ti p.
C*ng liên ti p lúc ó có ti ng súng n . M#i ng i lúc ó m i nh n ra nguy hi m c a s
có m&t hai ng i này. Vi t c ng s p t i ây r"i. Chúng th y hai ng i da tr ng s ngh là
M2 và s ra tay tàn sát. V y là h# nhao nhao òi cha S$ ph i u i hai ng i này ra kh i
nhà th .
“Cha i. Ðu i chúng i.”
“L y máy nh c a nó.”
“ Không cho ch p n a. Ði i.”
Cha S$ bi t c s!c m nh c a ám ông, nên a hai ng i ra kh i khu nhà nguy n,
ki m m t ch khác cho h#. Nhi u ti ng th$ phào nh) nhõm.
“Nó i r"i.”
“Ch t t i n i không lo, còn a máy hình bám lia b m l a...”
Ti ng nói ch a d!t thì m t ti ng rú n i lên. Ch àn bà ôm cái b#c ng"i trong góc. M t
!a nh ã ngh ch kéo cái b#c v i c a ch ta. Ch c nó ngh có " n trong ó. Ch gi ng
l i c cái b#c.
“Con i là con i!”
Ch r r-m cái b#c:
“Con i, con có au l m không? Con ng... Con ng b m ... con i! Ng i, ng i
m ru nì... 3u ... Ng i ta i có ôi có b n, m i m t mình ch ng v ng t i n%a êm...”
Ch ta nói ra mi ng câu gì c*ng là th h t. Cái b#c gì trong tay ch ta v y? Sao không r i
kh i tay? Nó là b#c qu n áo, là con búp bê, là...?
Nh ng rõ ràng ch ta là ng i không còn t nh trí n a.
Bu i chi u cha S$ tr$ l i. Cha b o m#i ng i im l&ng, gi#ng nghiêm tr#ng:
“Bà con ng có ch n r n. Tình hình không khá nh mình t $ng mô. Có tin quân M2
kéo lên $ qu c l 1. Nhi u n i ang ánh l n.”
“Cha i, ch ch y i mô, cha?”
“Không ch y i mô h t. Nh ng ph i lo phòng b , lúc nào c*ng s1n sàng. B t u t bây
gi ph i d#n ch l i s ch s , th! t . Mình s chia ra nhi u ô $, s n sóc giúp (
nhau... Nghe tôi nói ây. Bà con lúc này ph i th ng xót nhau, ùm b#c nhau cùng
thoát ho n n n..”
Cha S$ nói là làm li n. Nh ng hàng gh c quây l i làm hàng rào t ng khu. M i khu
g"m m i gia ình. Cha s$ s l y kho g o sau cùng phát vào ngày mai. Cha c*ng kêu g#i
thanh niên nam n , nh ng ng i còn s!c l c t ch!c i tr t t , i c!u th ng. Ch àn
bà ôm cái b#c c a t i trong khu cùng gia ình tôi. Ai c*ng còn gia ình, nh ng ch
thì l. loi. Ch ng"i sát bên Thu. M y êm r"i ch âu có ng nghê gì nh ng sao ch không
ngã g c? Ch ta ã iên? C*ng không sao, ch ta iên và hi n lành.
Nh tài t ch!c c a cha S$ mà chúng tôi có ch riêng, thoáng h n. Có th i lui i t i
ch! không b bó chân bó c,ng nh tr c. M i ngày ch n $ c phát ch i quét d#n,
www.heartsay.com
tr. con c a vào k6 lu t c*ng b t phá phách ngh ch ng m. Tuy mùi n c ti u tr. con
không th t+y c nh ng m#i ng i c*ng ã quen, không khó ch u t i mu n ói m%a.
Có lúc tôi r Thái i xu ng nhà ngang. Nh ng g&p nhi u xác ch t m i &t $ ây vì ch
ch!a xác ã kín y. Trong m y khu chia nhau $ bên trong nhà th , c*ng có vài ng i b
m ng vì v t th ng, vì b nh mà không có thu c.
Bu i t i l i có ng i b nh n&ng ngay sát khu bên c nh. M t ng i àn ông n m qu n
qu i d i t. Tôi ch"m qua dãy gh nhìn. M i h"i chi u tôi th y ông ta còn t nh táo, còn
ng"i n m y mi ng bánh mì khô mà. Bây gi ông ta tr n m t, ch th y tròng tr ng, l n
l n, sùi b#t mép, nh ng khuôn m&t bi n i b t ch ng, khi nh kéo m t n c i, khi nh
kéo m t cái m u.
“Ch i, ông n m m r ng r!a?”. Thái h i.
“Khi không ba h n n i iên. Ai mà bi t.”
“Ðiên khi mô. H"i chi u em th y ông ng"i n bánh mì khô mà.”
“Thì v y. H n ch y t i ây v i th ng con trai b th ng. H"i chi u th ng con ch t r"i,
xác còn ngoài n t ...”
M t ng i k :
“H n nói nhà h n giàu, có nhà l u xe h i. V h n ch t ngay b a u. H n ôm th ng con
ch y. M y b a ni h n ti c c a c! than hoài. Ch con h n ch t luôn nên h n n i iên.”
“T i nghi p quá h ?”
“M ng ng i không ti c, còn ti c c a c i. Ðiên chi mà ngu r!a tr i.”
Ng i àn ông ang l n l n, b ng kêu lên:
“L y m y ông "ng chí....D ...không ph i, d gi i phóng. Xin ng t nhà, ng t
xe...L%a. L%a d/ s quá… L y các "ng chí... tha cho cái nhà, cái nhà...”
“Th ng cha k4 khôi ch a. R ng không xin cho v , cho con mà c! cái xe, cái nhà...Thi t
là qu báo chi ây...”
“L y kh n b t mi ng th ng cha l i. T i nó vô mà nghe c là ch t h t ó...”
Thái kéo tôi v ch :
“Ch ng s m i. Em ki m c chi c chi u, d u d i ni nì...”
Thái lôi chi c chi u d i g m gh ra tr i. Má tôi yên lòng ng l ng. M y êm r"i, bà c!
d a l ng vào t ng, vào gh mà ng gà ng g t. M t má tôi sâu ho m và có qu ng thâm
th t m.
Ng i àn ông ã h t ch u ng, iên luôn r"i. Ðêm, ông ta c! la nh cháy nhà. Nh ng
m#i ng i quá m t m i, c*ng ã quen d n không th y còn chi l coi. May mà ai c*ng
ch p m t c m t lúc, vì g n sáng, ti ng súng l i n inh tai. Tôi mu n nh m d y, má è
u tôi xu ng:
“Súng ó t . Ð ng tr"i u lên nó trúng.”
Tôi nghe rõ r"i. Ti ng i bác $ âu câu t i r t g n. Lâu lâu i m m t vài tràng súng nh .
R"i có ti ng xe ch y ngoài ng. Thái n m sát tai xu ng sàn nhà, nghe ngóng:
“Ti ng xe thi t giáp ó ch . A... có xe t ng. Xe t ng n a...”
M&t t rung chuy n m i khi có oàn xe ch y qua. M i l n có ti ng xe là có ti ng súng
n liên h"i. Chúng tôi ôm ch&t l y nhau. Má tôi không ng t c u nguy n....
Bu i t i hôm tr c tôi ch n có m t lát c m v t nh nên sáng hôm sau, b ng ã ói c"n
cào. Bé và Thái i l nh g o. V Bé và Thu lo i n u c m. Ph i n u cho s m, ch ai bi t
www.heartsay.com
lúc nào bom n t i. Thái còn ùa c:

“M y bà n u c m, n u có ánh nhau ch y c*ng mang theo n"i c m mà ch y nghe.”
C mà ùa ki m vui, nh ng ai mà c i n i. N u c m t n"i c m c*ng không ph i
d/. Có g o nh ng ki m c i $ âu. Có m y ngày mà c i trong nhà th h t s ch. Ng i ta
b. c cành khô, v c lá r ng, b. c thân cây còn t i, nh ng v i ch ng ó ng i, m#i
th! trong nhà th không cung c p n i. Thái tính i ra ngoài xóm ki m c i thì ti ng súng
bên kia sông b t u n l n. M#i ng i v i b c a ch y l y ng i vào tr n bên trong nhà
th . Ch ng t b t ti ng súng, Thái li u l nh i ra xóm ki m c m c i. V Bé và Thu
l i dè d&t ra ngoài n u c m. Ð n lúc này ã b n vào phía nhà th . Má tôi lo l ng:
“Ra kêu m y !a vô. Còn n u n ng chi n a.”
R"i n"i c m c*ng chín. V Bé nh ã ph i ch y m t m ch v i n"i c m vào bên trong,
th$ h n h n:
“D/ s quá. T b p ch y vô ây mà n nó r t sau l ng nè.”
Nó nh gi#ng:
“Bác. Con nghe nói bên An C u nhà con, nhà Bác h# tràn vô chi m $ h t r"i. Mà bác i,
nghe nói Vi t c ng c*ng $ y xung quanh ch ni r"i.”
“Tr i i là tr i!”
Tôi bi t má tôi ang lo l ng v nhà c%a. Bàn th ba tôi v a bày xong nh ng ngày cu i
n m còn m i toanh, n m l nh l o không nhang không khói. Lòng ng i v hay ch"ng già
dù cách bi t âm d ng v-n n&ng ngh a tình v i h ng khói ph ng th . Th y má tôi s t
sùi, Thái ôm vai:
“Bác. Thôi n mi ng c m cho ch c b ng ã bác i. Con c*ng s t ru t quá nì bác. M
con, em con ang $ d i Bao Vinh không bi t ra r ng.”
R"i nó ti p:
“Ð con coi yên yên con v d i n .”
Má tôi m u máo:
“Ch a yên mô con i. Súng n mô có con m t con n . Ð ng b bác nghe con.”
Thái !a n c m t:
“Con mô bi t chuy n t#a h#a nh ri. Con mà có súng con nh!t nh ch y ra ngoài ng,
tìm lính mình cùng ánh nhau v i t i nó.”
Bé kêu nh :
“Thái. Mi ng nói +u. 0 ây... không ph i là không có... B i tre có l tai nghe, l( mi ng
là kh ...”
“Thôi n i.”
C*ng không n c. Ðúng lúc ó l i m m ti ng súng. Kính l i r i v( lo ng xo ng.
M#i ng i n m sát xu ng t. Thái dúi tôi vào d i hàng gh r"i a c cái l ng ( cho
má tôi. Nh ng may m n, ch m t l n kính v(, ch a k p làm ai b th ng thì ti ng súng ã
h ng v phía khác. Tôi ng c nhiên khi nh n ra có c ti ng súng nh t trong sân, sau
dãy hàng rào nhà th b n ra n a. V y là h# ã t i n i!
Chúng tôi ch u ng s kinh hoàng nh v y ch ng n%a ti ng "ng h". Ch n%a ti ng thôi
sao? Nó dài nh c th k6, nó làm t t c m ch máu c ng kéo ra, bao l n mu n !t. R"i
c*ng còn s ng!
Chúng tôi ã m$ m t, ã nhìn th y nhau. Ng i àn ông iên c n s ã làm b t iên,
www.heartsay.com
ng"i co ro. Bà c già d a vào ng i ch"ng già h"ng h c th$. Coi ch àn bà ôm cái b#c
v i kìa. Ch nép sát vào tôi t lúc nào v y? M t mùi hôi th i xông lên làm tôi mu n nôn
#e. Cái mùi hôi này sao bây gi tôi m i nh n ra. Cái mùi hôi th i kinh hoàng quá. Nó là
mùi th t r a, mùi chu t ch t, mùi m" hôi... mùi m m thúi? Không ph i, hình nh t t c
các th! mùi ó h n h p l i! Không ph i ch riêng tôi, mà má tôi, mà Thái, mà m#i ng i
c*ng v a nh n ra cái mùi n"ng n&c ó r"i. Thái ch"m ng i mu n kéo cái b#c. Ng i
àn bà né tránh a cái b#c sang bên. Có l vì m nh tay quá, cái b#c tung ra, trong cái
b#c thò ra m t bàn chân tr. con nh xíu, n!t n., b y nh y. M t dây n c vàng s n s t r i
xu ng sàn thành m t v*ng nh . Mùi th i xông lên n"ng n&c h n, kh ng khi p h n. Tôi
hoa c m t, choáng váng mu n x u. B ng nhiên tôi la l n m t ti ng. Tôi c*ng không hi u
vì sao tôi la.
Ng i àn bà c*ng la lên m t ti ng l n h n, ngay sau ti ng la c a tôi. Ti ng la c a bà ta
gi ng ti ng kêu c a m t con thú b gi t. Ti ng g m rú c a con thú tuy t v#ng cùng v i
ti ng súng n i lên bên ngoài làm tôi t nh ng i. M&c ti ng súng. M#i ng i d"n v
ng i àn bà, v mùi hôi th i, v cái xác ch t tr. con ã quá lâu. M t ng i àn ông ti n
t i tr c m&t bà ta:
“Ð a ây.”
Con thú ã h t s!c h t h i, ã thôi không v t vã mà y u xìu:
“Ð ng. Ð ng m y ông i. Con tui. Nó còn s ng, còn th$. Con tui mà... Con i... ng i
con, ng i con...”
Ng i àn bà c a a cái b#c, nh ng nh c tay không lên. Ti ng hát c*ng !t quãng vì
ti ng th$ g p gáp. Bà ra ã ói quá.
“Ð a ây.”
M t ng i àn ông a tay, ch a k p ng t i thì cái b#c t t mép v i. M t v t r i l n
theo t m v i bung, mép v i v-n còn gi ch&t trong tay ch . Xác m t hài nhi r i xu ng n n
nhà. Ð!a bé ã ch t t lâu, không còn hình hài nguyên v)n mà ch là m t ng th t ang
r a nát, r n n c m .
Nh ng ng i xung quanh kêu rú lên. Thu lùi l i ôm l y m&t. Má tôi quay i. Nh ng ch
àn bà thì khác, nh v a s p ngã v t xu ng vì ói, vì h t h i s!c, ch b ng nhào t i xác
!a bé. Ch dùng c t m thân ch ch"m lên thân hình !a tr.. Ðôi m t l c th n b ng nh
r c ánh, ch nh ch"m h m nh s1n sàng v", c n xé n u ai ng n !a con ã ch t c a
ch .
“L y !a nh i. Thúi quá.”
Ng i ta kéo ch ra. Ch vùng v ng, nhe r ng. Nh ng ch có bao s!c n a. Mi ng thì thào:
“Ð ng mà. Con tui. Con c a tui mà.”
Ng i àn bà b kéo ra m t góc và n m b)p dí. Nh ng bà ta a c&p m t nhìn m#i ng i
nh van xin, l y l c, r"i bà l t t i, l t t i. Bàn tay c a bà ã ng c bàn chân c a xác
!a con. R"i ch ôm ch&t cái chân nh bé nh y nh a, hôi hám, ch rên lên:
“Con ây r"i. Con mô có b m .”
Cái mi ng ch méo x)o. Khóc hay c i? Ch nhìn lên nóc nhà th , ôi m t l i -n,
th t th n, l c i u, nh không nhìn th y gì n a h t, mà ã l#t ra ngoài vòm tr i bên ngoài.
“Kéo m ta ra i. Tr i i, coi t ...”
“Con i. M ôm con nì. R ng mà con d quá r!a. Ð m) chùi cho con...”
www.heartsay.com
Cái mi ng c a bà a t i ngón chân nh xíu, l$ lói. Cái l (i ch àn bà a ra, li m láp

ngón chân, bàn chân. Tôi mu n x u. Thái ( tôi:
“Ch ng nhìn n a. Ch i ra ch khác i.”
Tôi không c t b c c. S th ng kh quá m!c c a ng i àn bà c*ng làm tê li t th n
kinh tôi.
“Ði kêu cha. Báo cho cha bi t.”
“Kéo con m ra. M y chuy n ni không c n cha ph i lo. M y anh em tr t t mô h t r"i?”
Hai ng i gi ch&t ch àn bà. M y thanh niên l y m t cái áo c* b#c kín xác !a bé.
Gi#ng ch àn bà òng #c nh con heo b c t ti t.
“Con i, con không b m mà. Con i, con khóc i, khóc l n i cho m d ... Khóc i,
khóc i con i! Tr l i cho tui, tr l i con tui cho tui... tr l i... tr l i...”
Ð!a nh ã c em i. Ng i ta không gi ch n a. V a c th ra là ch bò, ch l t,
ch khóc, ch kêu. Cha S$ l i t i:
“Ðóng ch&t c%a. Không ai c ra ngoài. Ðang ánh nhau d l m.”
Lúc ó cái i p khúc “tr con tui l i cho tui, tr l i cho tui, tr l i con tui” m i lùi xa
trong u tôi, và tôi nh choàng t nh vì ti ng súng bao quanh b n b . Ng i àn bà l t
theo d i chân cha S$ mà không ai ý. Khi cha ra ngoài, óng c%a l i thì ch c*ng l t ra
ngoài luôn r"i.
Ra n ngoài nh có không khí, th$ c nhi u, c n ói b +y lui b t hay sao mà gi#ng
ch gào thét l i thi ua c v i bom n. Ch ch y i âu? Ch ra sao r"i? Ch thoáng
m t cái, ti ng c a ch hoàn toàn im b&t trong ti ng súng càng lúc càng h n lo n.
Tôi v-n còn b chôn chân $ ch !ng ó. Ð!a bé không còn. Ng i m) kh n kh c*ng
không còn? N c m t tôi ch y ràn r a trên m&t t lúc nào. Tôi l i nghe vang trong u
i p khúc òi con c a ng i m). Bom n nu t bà m t r"i sao? Nu t giùm bà i, vì bà ã
g%i s s ng theo !a con r"i. Chúc m) con s m g&p nhau.
Ng i ta quên ch àn bà ngay sau ó. Bây gi không ch súng nh n r n mà c súng l n
c*ng t i t p n a. Ð i bác. Bom ch m. B 40. Aka. M#i ti ng súng d d n nh t dùng
h y di t con ng i ang d"n t i thành ph Hu nh bé, hi n lành, ang xô vào khu
nhà th m#i ng i dùng c u nguy n. Choang. Choang. M y mi ng kính màu trên vòm
nóc nhà th còn sót l i, v( tan, r i xu ng làm m t tr n m a kính bên trong.
“0 ây nguy quá r"i, bà con i!”
Ai ó la th t thanh. C nh h n lo n tìm n i tr n núp. Ti ng xô +y, ti ng ch%i r a nhau.
Có nhi u ng i chui xu ng d i l p ng i khác ang n m è nhau núp tr n. Có ng i
kéo m t ng i khác d i gh nguy n l y ch cho mình. Nh ng âu c*ng không yên
n a. C khu nhà th rung rinh, trêm vòm r c l%a, c g ch, ngói, b i khói nh m t t m
l i dày ch p xu ng.
“Ch y. Ch y bà con i.”
“M i, con b r"i...”
“Anh i, con nó...”
“Tr i i, ch"ng tui... Bà con i, c!u, c!u...”
Ti ng kêu khóc n i lên b n phía. Ng i ta xô +y nhau, níu kéo nhau. D"n góc này, chui
nh i góc kia. 3m. 3m. Kêu la. Nh m m t. Ch t th t. Ch t gi . S t i ch t. Cây thánh giá
g t trên t ng bay xu ng. Cây thánh giá ã có máu c a chúa, không th m thêm máu
www.heartsay.com
c a ai. Nh ng kính, g ch, á, b n t! tung, gây nhi u th ng tích. M t ng i àn ông d a

u vào cây thánh giá ã n m yên d i n n nhà, cái u b nát vì g ch á ngh)o sang
m t bên. Anh ta m$ ôi m t an nhiên nhìn m#i ng i.
Tôi có b th ng $ âu trên ng i không? Má tôi, Thái, các em tôi có !a nào b th ng
không? Trên qu n áo m#i ng i y máu, máu c a mình, máu c a ng i. M t tia máu
b n c vào m&t tôi, vào m t tôi làm tôi ph i nh m m t l i. Tôi b r i vào bóng t i và nh
th y t% th n ang giang tay ra, òi d t i.
“Ch b r"i, Thái i!”
“Không ph i ch mô. Máu c a ng i ta.”
Thái xé v t áo s mi lau m&t cho tôi.
“Con i. Con mô r"i?”
“Má, má mô? Mô r"i?”
Tôi qu qu ng. Tay tôi ng c má tôi. Da bà còn m m, còn m. Thái v-n c qu t lau
ti p trên m&t tôi. Dù hai mí m t rít ch t, tôi c*ng c m$, và bám áo Thái b c theo.
Không bi t hai cánh c%a g dày ch c ch n có khóa ch&t hay không, mà ch c n oàn
ng i v a ùa t i là ã b +y tung, r u r o. Hình nh không c n ph i b c, thoáng cái
chúng tôi ã b +y ra t i sân. Nh ng ra t i sân, chúng tôi l i l c vào gi a c n bom n.
B u tr i y nh ng l n sáng nh s m sét, b n phía ti ng rít c a n, trên u ti ng d i
c a bom. Nhi u ng i ngã xu ng. Ti ng kêu khóc nh ri.
“Tr$ l i. Tr$ l i.”
Xô +y, chen chúc, p lên nhau tr$ vào bên trong còn v t v , khó nh#c h n lúc +y
cánh c%a g mà ra ngoài. Chúng tôi c! b xô d t lui xô d t t i, và nhà th ba phía c%a m$
toang hoác, bên trong tr ng h c in c m t kho ng tr i.
Chúng tôi tìm c m t kho ng t ng. Nh ng ch a nh h"n, ám ng i ã ùn t i, l i
xô, l i +y, uýnh l n, gi ng kéo. Chúng tôi l i ph i ch y, nh m m t nh m m*i mà ch y.
Khi m$ m t ra, chúng tôi l i tr$ vào c bên trong nhà th . Bây gi c*ng ch còn m y
m nh t ng s p , m t n%a mái nhà th ã m t tiêu. Th y không an toàn, nhi u ng i
l i kéo nhau ch y ra, h# tràn xu ng nhà ngang, nhà b p, phía sau v n, bên gi ng n c.
0 âu ch c n có m t v t ch n là có ng i +n núp. Không còn ai có th c!u ai, lo cho ai
lúc này n a.
“0 ây là ch t. Bác, mình ph i ch y.”
“Còn ch y i mô ch con i!”
Má tôi rên lên r"i òa khóc. M t ti ng rú. M t ng i ngã. M t ti ng kêu cha kêu m). M t
ng i n a b th ng. C! v y, bên này bên kia, góc này góc n#. 3m. M t ti ng n ngay
trên u chúng tôi. Không bi t chúng tôi ã ch y hay b ném ra ngoài. Ch bi t c m u
ch y gi a các l n n xé tr i, r p cây c i, x t ng#t con ng i.
C*ng có lúc súng n bi t m t, bi t ngh ng i. Tôi ng"i ph t xu ng. 8t t t. Tôi ng"i lên
m t con heo b th ng và con heo au n ch%i l i tôi, h t tôi xu ng t. Lúc ó tôi m i
có chút th i gian coi l i mình. Qu n áo tôi t -m máu . Má tôi, Thái và m y !a em
áo qu n c*ng nhu m máu nhi u h n t cát. Nh ng may m n ch a ai b v t th ng
nào áng k . Thái b thêm vài m nh ki ng c t $ c , $ cánh tay. Còn tôi, m t ngón chân b
b s t, d p. Nh ng chút au rát âu có th m thía gì v i c nh ch t chóc au n xung
quanh. Tôi ã m t luôn ôi dép lúc nào không bi t. Ch,ng ai còn m t ôi dép trong chân,
www.heartsay.com
k c má tôi. Nh ng Thái v-n ôm ghì b#c g o và bình n c. Má tôi v-n còn cái b#c qu n
áo.
“Còn b#c qu n áo c a ch và c a em âu? Há? Ðâu?”
Tôi ã th r i $ âu. Lúc nào. Nh gì n i. Thây k . Không c. Thái ch y tr$ l i và tìm
ra.
Súng n ngh l y h i xong r"i l i b t u l. t. lên ti ng. M#i ng i bàn nhau, c! ch y ra
phía b sông. Còn ngu"n tin M2 và lính C ng hòa ã $ bên kia c u. Bên kia c u m i là
hy v#ng. Thì c! i t i.
Qu là phía bên kia sông có yên t nh h n. Súng n ran nhi u $ phía ru ng. Có nhi u oàn
ng i di t n i ng c i xuôi, lo n x vì h# ch,ng bi t n i nào yên n, n i nào không
yên! Bi t h i han c*ng không c tin t!c gì, mà ng i ta c*ng không có thì gi k c
cái g t u hay l c u n a.
“Thôi k con i, phó cái m ng cho tr i t.”
“D . R!a thì mình c! theo ng i ta mà ch y.”
Gia ình chú tôi có nhi u con cháu. M y !a con nít th t quá t i nghi p. Chúng nó v a
ói, v a m t, l i còn b kéo lê i, m&c k chân ng á, cây cành gi a ng. Ch y qua
m y cái l ng c , cung An Ð nh ã th p thoáng hi n ra gi a m t v n r ng cây c i r m
r t. Cung An Ð nh hi n nay là n i $ c a Bà T Cung. Trong sân c*ng ã l nh ng i.
Chúng tôi theo vào và c*ng v i vàng tìm ch tránh n. Bên trong ã khá ông, chúng tôi
b d"n vào phía sau, sát b n c l n. 0 ây, ti ng súng xa h n. Có v. v ng tâm, Thái s p
&t " c và ch ngh ng i. V Bé l y m y mi ng c m v t a cho má tôi và b y con nít
tr c. Lúc này tôi m i ý không th y hai ông bà c già ng"i sát c nh trong nhà th âu.
Lúc ch y, h# bám theo áo chúng tôi mà. Th y tôi c! th c m c lo cho hai ông bà c , má
tôi nói:
“Ai có s ph n ó con i. Ph n mình còn ch a bi t t i ây ra r ng n a là... 9n i m t
mi ng. Thái, con c*ng n luôn. M y !a n a, n luôn. Ch l( ra l i ch y....”
“Con th y $ ây yên. L i g n sông, bên kia nghe nói M2 lính mình ã t i...”
“Thôi, n i. H i âu mà oán.”
Má tôi nói v y mà úng. Ch m i phút sau thôi, ti ng súng ti n l i g n và bao vây quanh
khu cung An Ð nh. Thái +y m#i ng i n m xu ng. Chúng tôi n m sát vào nhau, nh
thân này có th ch n n cho thân kia. Không ai dám ngóc u lên, vì m t ng i m i
nh m d y kéo !a con, ông ta b ngay m t viên n x)t vào, b!t luôn m t l tai. C*ng
may nó tránh xuyên qua cái u. Ch t h t.
Chúng tôi l i r i ngay vào trung tâm c a tr n ánh r"i. L n này, cái ch t nh ã n nh&t
t ng ng i. Súng l n, súng nh , t b n phía l y cung An Ð nh làm i m nh m. 3m. 3m.
Hai ti ng n làm chúng tôi bay d i t! tung. Cái b ch!a n c v(. N c tràn t c
phòng. Phía tr c ã tr ng r ng.
“Ch y”.
Nhi u ti ng hô. Nh ng nhi u ng i không ch y c, n m ó. H# ã ch t. Chúng tôi
theo Thái t phòng d i ch y lên phòng trên. Nh ng cánh c%a ng n phòng ã óng l i.
Day. Ð m. Ð p. Cánh c%a c*ng tung ra. Ti ng n bên ngoài càng d"n d p h n, làm cho
con ng i ta thu nh l i và ch ng ó ng i thêm vào c*ng ch tr n n p.
Không còn âu an toàn n a. L i m, m. C n nhà rung lên, gi t lo n. 3m. 3m. M t n%a
www.heartsay.com
mái nhà xu ng. Rào rào. Ðá g ch. Ti ng kêu. Ti ng khóc. Thái c +y chúng tôi vào
tu t phía d i m t b tr ng k6. Cát b i làm chúng tôi không m$ m t ra c. Nh ng tôi
bi t má tôi v-n n m ch&t tay tôi. Gi#ng má tôi bên tai: “Con i. Con. Con còn ó không
con.”
B u tr i âm u bên ngoài sáng r c. T ng l n ch p lóe lên. M i l n ch p chi u cho tôi m t
hình nh. M y !a con tôi. Tôi ch c không tr$ v th y chúng nó n a. Ch"ng con tôi
ã mua vé s1n, ngày mùng hai T t s v Hu . Ngày mùng Hai qua r"i, bây gi là mùng
m y? Tôi còn lòng d nào mà tính toán tháng v i ngày. 0 Sài gòn có nh $ ây không?
Ch"ng tôi. Các con tôi. Tr i t i! Tôi không g&p c n a!
Nh ng lúc này là phút t n cùng r"i. Phút gi a s ng và ch t là m t l n ch nh . S s hãi
c*ng ông c!ng r"i. Tôi bình t nh l lùng. Tôi b t tai mà v-n nghe ti ng n rít. Lúc d"n
d p phía này. Lúc th a th t phía kia. Lúc sao d"n h t vào m&t ti n. Lúc ch y vòng phía
sau. Nh ng tòa nhà ã nh cái r ng s p r ng, ong a, lung lay và ch gi b!t ra...
“Không xong r"i. Cõng ngài. Cõng ngài mau lên...”
“Ch y... theo”.
Thu la lên. Nh ng Thái dìm u Thu xu ng.
“Mu n bay luôn cái u há.”
“Phò ngài ch y mau. Phía này. Không, phía này...”
“Tr i i. Ð p lên u tui.”
“Cha m i, trúng ch b th ng c a tui. Ui chao, ui chao...”
Tôi hé m t. Bóng ng i ch y th p thoáng trong b i mù. M t bà già m&c áo g m eo trên
l ng m t ng i mà tôi không nh n ra àn ông hay àn bà. Nh ng cái ng i cõng ngài
m nh l m, xô, +y, p, g t... và bi n m t r t nhanh. Cùng lúc ó, Thái c*ng b ng ng i
nh y v#t ra phía c%a s . Em Thái c*ng b chúng tôi?
“C m cái c i tr u c a ngài...”
“Cái m n... cái m n...”
Vài ng i l t t ch y theo. R"i h t. M t gi#ng càu nhàu:
“Bà T Cung ó. S ng quá hí. Gi ni mà còn ngài v i nghi c.”
Không ai h $ng !ng vì ti ng súng l i vang r n. Không ph i m t phía mà tr$ l i b n phía.
S không còn m t d p may nào n a! Các con i! Thôi m) t giã, m) v nh bi t các con!
Tôi không th c m c gì v vi c em Thái nh y ra ngoài c%a s n a. Tôi c*ng ã h t hy
v#ng ch y thoát nh v a r"i ch y ra kh i nhà th . S ch t $ ây. Trong lúc g n nh mê
i, tôi b ng có c m t $ng trên má c a mình m áp. N c m? Làm gì có. Máu ó thôi.
M t ám lông xù xì áp vào ng i tôi, ch n phía tr c ng c tôi. M t cái l (i chó li m vào
m&t tôi và máu, $ ng i tôi hay ng i nó, mà có mùi ngai ngái, tanh m, d/ ch u. Máu t
ngoài áo th m vô hay t bên trong ch y ra. Con chó c! d i vào tôi, +y sát tôi vào ng i
má tôi. Má tôi ra sao r"i? Má có ng t i không?
www.heartsay.com
Ch ng 3: Nh ng m nh v n góp nh t
Sau m t êm hò hét, ph-n n , r c l%a, bóng t i c*ng tan d n. Tr i v a hé sáng thì nh ng

ti ng súng c*ng im b&t.
M&t tr i nh ã n tan tành t bao gi . Ánh sáng c a ngày h t hiu, bu"n th m. Bu i sáng
nay th!c d y không nghe ti ng gà gáy, không có ti ng chim kêu, không có ti ng chuông
chùa và ti ng chuông nhà th , c ti ng gà v t c*ng không n a.
B u tr i nh mu n !a n c. Nh ng khu v n b ng tiêu i u u ám l , c -m s ng mai
b d-m nát tan tành, vung vãi nh ng gi. rách, m nh n và v t máu. V t máu kéo lê m&t
ng, n i dài t khu v n này sang khu v n khác. M t vài v*ng máu còn #ng tr c
sân, bên b c n, c nh g c mai vàng ng p ng ng e ng i vì màu s c quá t i t n.
Cùng v i ánh sáng nh t nh o v a ló d ng, trên các n.o ng, b ng xu t hi n vô s
ng i, àn ông có àn bà có. :àn ông m&c qu n áo ka ki, qu n dài qu n ng n có, àn bà
m&c bà ba en, tóc bím nh ng không th l ng mà c t lên cao, g#n gh . H# c m súng, m&t
mày n&ng chình ch ch nhìn nhau. Nh ng t p khác gác $ các u ng, tr c nhi u nhà,
ho&c n m ng"i la li t $ các khu v n. Có r t nhi u xác ch t và ng i b th ng $ u
d c, hai ba xác n m sõng soài, $ gi a ng vài xác n m s p. Bên c nh m t t p gác $
u c u có vài xác c t u và nh ng tay, nh ng khúc chân v ng vãi. Bên v ng, m t
s ng i b th ng ang n m rên la, m t s àn ông àn bà ang khiêng t ng ng i vào
m t khu v n g n ó. Khu v n bao b#c m t ngôi nhà l n, nh ng nh không có d u v t
gì c a ng i s ng trong ó n a.
M t thi u n có ôi m t s c, eo súng A.K. i ra gi a ng, cô ta a tay lên mi ng nói
l n:
“Các "ng chí, hãy t i th ng b t vào v n này, còn bao nhiêu xác ch t d"n l i m t n i.”
Cô ta l p i l p l i hai ba l n. Ti ng cô là ti ng ng u tiên trong bu i sáng. Gi#ng nói
l n c a cô nh rung v( nhi u cánh c%a và tràn vào bên trong nh ng c n nhà ang óng
kín. Ti ng c a cô gái c*ng làm nh ng ti ng rên la c t to h n.
L p ng i b th ng c khiêng i r t lâu. M t toán ng i khác t d i d c i lên, m t
toán khác t trên d c núi i xu ng, ng i thi u n lúc nãy h i, gi#ng v-n r n r ng:
“Sao, báo cáo tình hình các n i, các "ng chí!”
“Hoàn toàn xong h t. : ch câm h#ng t lúc b n gi sáng.”
“Tôi s ph trách v nh ng ng i b th ng. S "ng chí hy sinh giao cho "ng chí
X10.”
“Trên ó kho ng g n 100 "ng chí b th ng.”
“:em lên phía chùa trên d c.”
“Phía d i c u có kho ng trên n m ch c ng i b th ng, s hy sinh nhi u h n.”
“:em vào v n, s tìm a i m di t n sau.”
“Có tin n a.”
“G?”
“B3 truy n l nh các "ng chí chia nhau vào các nhà, ng "ng bào b ch y gây
phi n ph!c. Ngay sáng hôm nay ph i vãn h"i tr t t .”
Nhi u ti ng nói: Tuân l nh. Nh ng t p ng i chia nhau i. Phút ch c oàn ng i th a
h,n, ch còn vài t p gác $ ng ng. M t anh lính tr. vác kh+u A.K. a tay qu t trán,
www.heartsay.com
m&c dù lúc ó trán anh ta không có gi#t m" hôi nào. : i cho các "ng chí b n i khu t,
anh r vào c n nhà ng tr c m&t. Con ngõ d-n vào nhà khá xa. Khu v n âm u bao kín
ngôi nhà ngói c kính. Anh lính tr. ng p ng ng r"i a tay gõ c%a. Nh ng gõ m t h"i
không th y gì, anh b i ra. Quái, rõ ràng nhà này có ng i $ mà. Anh l+m b+m. Anh i
qua kho ng sân r ng, !ng l i bên chi c b c n c nh g c mai vàng. Nhà nào c*ng có cái
b c n, hòn non b và cây mai vàng y h t nhau. Anh nhìn k2 trên m&t t. Có nhi u v t
máu n i nhau ch y dài ra m t góc v n n i phía b i tre. Anh gi m t cánh tay lên rung
nh) m t cành mai. Anh nhìn vào ngôi nhà m t lúc, r"i anh th$ nh) b i ra, l i d a l ng
vào c t tr u c ng h m súng !ng gác.
M t lát sau, trong nhà có ti ng chân nh) i ra c%a. Bên trong c n nhà còn t i m . Bóng
m t ng i àn ông th n tr#ng dò t ng b c m t. Anh ta ti n n n i cái s p g . M t xác
ng i ang n m p chi u $ ó. Anh gi$ chi u lên g#i nh :
“Ông n i, ông n i.”
M t ng i àn bà n a i ra !ng sau l ng ng i àn ông. Ng i àn ông a tay vu t
m t ông già ang m$ tr ng tr ng, r"i nói v i ng i àn bà:
“Ông i r"i.”
Ng i àn bà b c lùi m t b c r"i òa khóc. Nh ng r"i ch t nh ra, bà a tay t b t kín
mi ng mình l i, hai m t bà ta c*ng m$ tr ng tr ng nhìn ng i àn ông, v. h t ho ng mê
s ng. Ng i àn ông a tay lên qu t n c m t r"i c*ng b t ch&t mi ng mình l i. C hai
i vào c n phòng nh phía trong. Có ti ng thì th m trong bóng t i nh t m , nhi u u
ng i n m ng"i l m ch m:
“R ng con, ngoài yên ch a?”
“Su't. H i d h , không nghe nó v a gõ c%a ó r ng!”
“Con, ôn con ra r ng r"i?”
Ng i àn ông kéo ng i àn bà ng"i xu ng:
“Mình ng"i xu ng i, ng có !ng n a.”
Ng i àn ông c*ng ng"i xu ng c nh v . Gi#ng anh ta ngh)n ngào:
“M , ông i r"i.”
Nhi u ti ng khóc mu n b t ra r"i g ng l i k p. Ti ng thút thít c a ng i l n r"i tr. con
t m t!c. Ng i àn ông l i !ng d y:
“Thôi ng khóc. H# nghe h# vô ch . M , m ng có khóc.”
Nh ng nói xong ng i àn ông c*ng n c lên m t ti ng nh . Anh ta i ra ngoài nhà, anh
dòm qua khe c%a. M t t p àn ông àn bà ang i vào trong sân. Anh ta nhè nh) tr$ i
vô. C n nhà hoàn toàn im l&ng.
Ti ng gõ c%a n i lên ban u còn th a, r"i tr$ nên c p bách. Có gi#ng àn ông ng i
mi t ngoài c t lên:
“M$ c%a, m$ c%a, quân gi i phóng n.”
Bên trong c n phòng nh , ng i àn bà c m ch&t l y tay ng i àn ông. Bàn tay c a
ng i m) b t ch&t mi ng !a cháu, s nó la khóc. Ti ng p c%a bên ngoài m nh h n:
“M$ c%a. M$ c%a không chúng tôi b n.”
Có ti ng ng i àn ông tr. tu i:
“H"i nãy tôi gõ mãi mà không có ai. Ch c h# ch y h t r"i.”
“Vô lý, êm mà ch y i âu. Ch a ai ch y kh i nhà h t.”
www.heartsay.com
R"i m t gi#ng khác dõng d c:

“Tôi m t m t t i ba mà không m$ c%a là tôi b n. Có ai trong nhà không? M t…”
Ng i àn bà xô ng i àn ông ra c%a, ch l+y b+y th nào mà gây m t ti ng ng nh .
Bên ngoài có ti ng c i g n r"i ti ng hô ti p:
“Hai.”
Ng i àn ông ã ra t i c%a, anh gi hai tay lên kh i u:
“D l y các ông, l y các ông tui m$, d tui m$…”
“À, bi t ngay mà. M$ c%a.”
Ng i àn ông l+y b+y m t lúc m i m$ c cánh c%a. Toán ng i ùa vào nhà. H# có
kho ng ch ng m i ng i, k. vác súng tr ng ng i xách b r t. Ng i àn ông l n tu i
nh t, có ôi m t th t to nh ng v. m&t xanh xao, nhìn m t l t kh p nhà:
“Các "ng chí canh gác c%a ngõ.”
Vài ng i i vào các phía c%a s . Ng i àn ông ch nhà m&t tái xanh tay chân run c m
c p nói không ra ti ng:
“L y các ông chúng tôi là ng i l ng thi n.”
“H , t i sao g#i c%a hoài không m$ h . M$ ng cho ng y ch y ph i không?”
“L y các ông, con s quá.”
“Không có các ông nào $ ây h t. Chúng tôi là quân gi i phóng.”
“D .”
“Có bao nhiêu ng i trong nhà g#i ra h t i. Mau.”
R"i ông quay i:
“Các "ng chí. M$ c%a s ra.”
Ánh sáng lùa vào c n phòng, soi rõ khuôn m&t c a ông già n m trên s p g . Chi c chi u
ã c m$ ra t tr c, t m ch n p trên ng i ông loang y máu, ã s t khô. Ng i
àn ông l n tu i b c t i m t b c nhìn vào m&t ng i ch t, r"i la " lên m t ti ng:
“Ông ch t r"i h !”
“D .”
“B t bao gi ?”
“D th a ông… ông gi i phóng, d b t lúc m t gi sáng, máu ra nhi u quá.”
“Các "ng chí cho em xác ra ngoài v n giùm i.”
M y ng i àn ông nh xúm t i. Ng i àn bà run l p c p:
“L y các ông, d l y các ông gi i phóng, d chúng con xin c chôn c t.”
“: ó.”
M y ng i ang i n t m s p g d ng l i. Ng i àn ông l m t vào phòng trong:
“G#i h t c nhà ra ây. :i ra h t. Ai còn $ trong chúng tôi b n.”
M y !a tr. con ra tr c r"i m t ng i àn bà !ng tu i, m y cô con gái, m t ch àn bà
b !a con nh . M&t ng i nào ng i ó tái xanh. Ng i àn ông l n tu i n t:
“:!ng c vào m t góc nhà.”
C nhà líu ríu !ng v phía s p g , bên c nh xác ch t c a ông già. Có ti ng ng nh
phía trong. Ng i àn ông l n tu i l ng tai nghe. M t n cán b d m t i m t b c, ch a
súng vào c n phòng nh :
“Ai trong ó xin m i ra.”
Bên trong v-n im nh t . Nh ng ng i àn ông l n tu i ã l m t ra hi u.
www.heartsay.com
Hai ba ng i khác b c t i. Cánh c%a phía bên bu"ng trong b ng b t m$ sáng. M t bóng
ng i lao ra ngoài. M t ti ng chóc khô, l nh, vang lên. Có ti ng kêu $ bên ngoài c%a s
và ti ng rú c a m y ng i àn bà. Ng i àn ông !ng tu i l i c i g n:
“Coi l c soát k2 nhà này.”
“Tuân l nh.”
M#i ng i chia nhau i l c soát, ng i àn bà già và thi u ph b"ng con ôm m&t khóc
n!c n$. M y cô gái m&t tái xanh, c t không còn h t máu. Ng i àn ông ôm ch&t m t
!a nh ang u lên ng i ông. :ám ng i l c soát m t h"i tr$ ra, m t ng i nói:
“Không có gì n a c .”
Ng i àn ông !ng tu i h t hàm:
“Ra coi tên ó ch t ch a!”
“D , ã xem, ch t r"i.”
Nhi u ti ng khóc cùng b t lên m t lúc. M y cô n cán b xúm l i, v. hung h ng lúc u
bi n m t. M t cô làm thân v i thi u ph :
“Ch ng bu"n, ng s . Chúng tôi ch x% nh ng ng i có t i, còn nh ng ng i dân thì
chúng tôi có b n ph n ph i b o v .”
Thi u ph chùi n c m t:
“Nó là em tui mà. Nó có t i tình chi mô.”
“T i anh y b ch y. Trong hoàn c nh chúng tôi, chúng tôi ph i t v .”
Ng i àn ông !ng tu i nhìn m t l t nh ng khuôn m&t ang run r+y, tái xanh. Gi#ng
h n ch m ch m, u u:
“M) và ch ng s . Chúng tôi n ây là gi i phóng cho "ng bào…”
Ng i thi u ph ang khóc b ng nín b&t, ng ngác. M y !a con gái nép sát vào nhau.
Có ti ng chân ng i ch y t ngoài c ng vào. Hai gi i phóng quân khác i vào. H# có
quàng kh n xanh $ c , ng i àn ông !ng tu i h i:
“Có chuy n gì v y?”
M t ng i nói nho nh vào tai ng i àn ông l n tu i. H n g t g t u, quay l i nói v i
các n cán b và m y ng i gi i phóng:
“Các "ng chí $ l i ây. Còn tôi v i "ng chí Thu i lên xóm Chùa.”
Ti ng chân i ra c ng. M t n cán b gi tay:
“Các "ng chí, chúng ta $ l i ây, s%a so n c m n c r"i ph b n t i th ng, ti p v n.”
“:"ng chí Xuân nói ph i. Lát n a ch c có ti p v n t i.”
Ng i n cán b mang tên Xuân m m c i, v vai thi u ph thân m t nói:
“Bây gi tôi nh các "ng chí ph v i ông nhà lo chôn hai xác ch t. Th a ch , ây
là…”
Xuân ch vào xác ch t ông già. Ng i m) v i vã tr l i thay con dâu:
“D th a cô, ây là ông n i c a t i nó.”
Ng i n cán b xua tay:
“Ch t, m) gi i phóng, con xin m) ng g#i con là cô. Con xin c làm con m) nh các
ch các anh $ ây.”
Cô nói xong quay l i "ng b n:
“Bây gi nh "ng chí Ti n, "ng chí Bình lo chôn giùm hai xác ng i, c và anh ang $
ngoài v n.”
www.heartsay.com
R"i i khuôn m&t bu"n r u, ng i n cán b tên Xuân quay l i phía gia ch :
“Th t áng ti c, tr ng h p ngoài ý mu n, xin chia bu"n v i m) và các anh các ch .”
Ng i àn ông quay m&t i gi u hai gi#t l ang l n xu ng. Xác ch t c a ông già và
ng i thanh niên c bó trong hai chi c chi u r"i em vùi nông $ góc v n. M t lát
sau, m y cô n cán b làm thân v i m y cô gái, các ng i lính gi i phóng thì chia nhau
gác góc v n và lo i liên l c, Xuân nói v i ng i àn bà già:
“Th a m), nhà ta còn g o không?”
Bà già th t thà:
“G o còn hai bao. T t mà cô. Còn c bánh tét và m!t n a cô.”
“;y, xin m) ng g#i con b ng cô n a. M) g#i con là con nh g#i các anh các ch ây.”
Cô l i c i, nói ti p:
“Có l vài ba b a n a b i m i ti p l ng th c t i. M) cho chúng con vay hai t g o.
Vài ba hôm l y xong thành ph Hu , Bác H" vào th m, con s th a tr ng h p c a m).
Bây gi xin m) ký vào cu n s vàng c a Bác H".”
Cô quay l i g#i:
“:"ng chí N âu, em s ra ây.”
Ng i n cán b tên N là m t cô gái m p m p, nh ng n c da v-n tái xanh, cô ta nhanh
nh+u rút trong áo ra m t cu n t p, chìa t i bên bà già:
“Th a m) ây, xin m) ký.”
Ng i àn bà già run run:
“D tui có bi t ch chi mô mà ký.”
Cô gái l i c i, h i m y cô gái Hu ang !ng d"n v i nhau m t góc.
“Thôi các ch biên tên r"i ký giùm. À mà tôi biên tên cho c*ng c…”
“D th a m), m) tên chi. D xong r"i. Xin ch ký.”
Cô gái nh run run vi t m t ch ký ngu ch ngo c lên trang gi y. N a cu n s cho
Xuân. Ng i àn bà l&ng l chùi n c m t. M y cô gái v-n !ng d"n m t góc, n m ch&t
tay nhau, trong lúc cô n cán b tên Xuân c i:
“Tr a nay chúng ta n m ng chi n th ng.”
Nh ng m nh m&t tr i v( v n ang d n d n t l i, v-n d t d l+n khu t bên trên b u tr i
y mây mù và gió l nh.
Nh ng m máu cùng s ng v ng trên c ã khô l i nh ng v t tím b m. Trong
nh ng khu v n nhi u d u t m i. T t c nh ng ng i b th ng u c khiêng lên
m t ngôi chùa và các n c!u th ng ang tr tài b ng bó. V. vui t i bu i sáng bi n m t
trên khuôn m&t h#; nh ng "ng chí gi i phóng i i l i l i gác các u ng ho&c chia
nhau tràn vào các nhà dân.
N i ngã ba, trong m t quán nh b tr ng, m y ng i àn ông b th ng nh) ang ng"i r
r t v t th ng. Anh lính tr. tên Thu ang b"ng súng !ng gác $ góc ng. C nh ám c
anh ng"i, m t v*ng máu c a ai ã khô, m y con ru"i xanh bay v t v , th nh tho ng vài
con ch n v n tr c m*i anh, mu n bám vào m&t anh, anh a tay xua v i dáng i u h t
s!c l ãng.
M t vài nhà, c%a m$ toang, ng i ta th y các anh gi i phóng, các cô cán b i vào. Th nh
tho ng có m t vài !a nh ch y ra sân, t!c thì có m t ng i l n ch y ra b b ng !a bé
lên h t ho ng ch y vào nhà, m t hút. Không khí hoàn toàn yên t nh. V a m i êm qua,
www.heartsay.com
ti ng súng xé màn tr i, rung nhà c%a, bây gi t t c s "n ào ó ã l+n m t cùng bóng
êm, l i m t m&t tr i v( v i nh ng kinh hoàng còn bám ch&t trên m&t t y máu,
trên nh ng cành cây gãy , trên nh ng ng#n lá xanh r ng y v n.
T t c m#i nhà, m#i ng i u ng"i ch m vào m t ám. H# e dè nhìn nh ng anh lính
mi n B c mà h# c phép g#i là quân gi i phóng, i lui i t i, nét m&t ôi khi ph n kh$i
ôi khi nghiêm ngh bí +n. H# không dám tr l i m t câu h i nào c a ám ng i l m&t.
Dân trong xóm c*ng ng c nhiên không ít khi th y vài ng i láng gi ng m i hôm qua còn
chúc t t nhau, sáng nay ã th y h# c m súng trong tay, c*ng qu n kh n xanh kh n n i
c và nhìn h# b ng ánh m t e d#a, kiêu ng o. Nh ng ng i này công khai i th m hàng
xóm. M t ông th lò rèn m i t i qua say r u lè nhè ch%i nhau v i m y cô gánh n c
ngoài gi ng, nay c*ng xách súng i th m t ng nhà. G&p ai anh c*ng n$ n c i th t t i,
huênh hoang nói:
“:"ng bào yên chí i, bà con yên chí i. Vài ba hôm n a c H" vô, tha h" mà liên hoan.”
“Bác không bi t ó ch . Tui theo quân gi i phóng lâu r"i. Tui n m vùng mà.”
M#i ng i nhìn anh ta v i khuôn m&t xanh lè. Ai c*ng s , th ng ngày anh ch là th rèn
hi n lành, chi u chi u say r u hay nói b y, gây g v i tr. con, v i các cô $ i gánh
n c. Nh ng bi t âu anh không chu c oán mua h n v i nhi u ng i trong xóm. M y
!a con trai con c a m t bà bán th t heo $ ch c*ng nô n!c xách súng theo gi i phóng.
M t ông già n mày th ng ngày ng"i tr c m y quán n c, hôm nay m&t mày c*ng
r ng r( h,n, ông ta i kh p các nhà tuyên truy n m :
“Quân gi i phóng t i r"i nghe, r"i ây mình s ng l m. Tui nói thi t ch ai làm cái chi $
ây mà tui không bi t.”
Câu nói nh m t l i e d#a, ng i ta a m t nhìn nhau, v. lo l ng bu"n r u không th
nào che d u c n a.
: n kho ng tr a thì quân gi i phóng n thúc m#i ng i ra h t $ ngoài sân. H# kêu g#i
nh ng thanh niên i t i n, nh ng thanh n i t i th ng. M i l m tu i tr$ lên là ph i
i h t, ch các bà m) mà h# g#i là m) gi i phóng, các s n ph , các bà mang thai mà h#
g#i là ch gi i phóng, thì $ nhà giúp ( các anh gi i phóng c m n c. M t s ng i b
th ng ch u không n i au n ã trút h i th$. Nh ng quân gi i phóng không em chôn
trong v n n a, h# ch$ i theo v i oàn b th ng lên mi t trên. :ó là nh ng con ng
d-n lên Tây Thiên, lên dòng Thiên An, lên các l ng t+m. Gi a tr a, nh ng ngôi nhà bu"n
t. im l&ng c*ng có h i khói, d u hi u c a bu i c m.
Nhi u ti ng khóc b t lên th m thi t. Trong nhi u ngôi nhà c*ng có nhi u ng i dân ch t
vì v t th ng không thu c thang b ng bó. Ng i lính tr. tu i ang gác $ ngã ba l ng
tai nghe r"i châm m t i u thu c hút. M y ng i trong quán h i v#ng ra:
“Ai khóc $ âu v y?”
“Trong m y nhà kia kìa.”
“Ch c có ng i ch t!”
“Dân mà, quân mình ch$ i h t r"i.”
Anh ta l i nhìn vào m t ngôi nhà n m khu t trong m t v n cây, h i:
“Bi t ây là gì không?”
“Nhà th c Phan ó.”
“M t v anh hùng, m t ng i cách m ng h ?”
www.heartsay.com
“5.”
Ng i trong quán h i ti p:
“L y xong m y "n ch a?”
“Ch a có tin gì h t.”
Ng i lính tr. l i im l&ng. Ti ng khóc trong nhi u c n nhà n i lên, anh ta châm m t i u
thu c n a r"i cau mày. Anh ng p ng ng r"i m nh d n i vào m t nhà g n nh t.
:ó là m t ngôi nhà tranh n m ngay m&t ng g n ngã ba n i anh lính !ng gác. Anh
ghé c%a nhìn vào, bên trong ngôi nhà, gi a b ván g , m t xác ch t n m ng%a, c m t gia
ình bu quanh kêu khóc. M t bà già, m t ng i àn bà b !a con và hai !a tr. ang
xúm quanh xác ch t: Con i là con i, anh i là anh i. Ba i là ba, ba i. Ti ng ng i
m), ng i v , ti ng nh ng !a con th làm não ru t ng i nghe. Anh lính B c Vi t t n
ng n a tay p nh) c%a.
Cánh c%a không óng, anh ch m i a tay gõ ã t ng +y ra. Luôn à anh i th,ng
vào nhà. Hai ng i àn bà h t ho ng nhìn ra, m y !a tr. con nín khóc. Anh i t i g n
nhìn xác ch t, không ph i m t mà là hai xác ch t. Phía trong xác c a ng i àn ông còn
xác m t !a tr. kho ng lên ba, m&t mày tím b m và còn dính y máu. Ng i àn bà già
chen t i tr c m&t anh nh che ch$ cho m y xác ch t, ôi m t bà nhìn ng i lính gi i
phóng v i v. van nài c u kh+n:
“Ông i, ch t h t r"i, không còn ai n a mà b t i.”
Bà ch vào ng i àn bà ang b !a nh :
“Con nó m t nách ba !a con d i, ông tha cho m) con tui…”
Ng i àn bà già nói xong b t khóc, cô con dâu và m y !a nh l i khóc theo. Ng i
lính nhìn quanh gian nhà, " c th t nghèo nàn, $ gi a nhà kê b ng a gõ, bên chái trên
là b bàn gh , ng sau b bàn gh là m t bàn th nh , phía bên trái kê chi c gi ng tre.
Trên bàn th còn nguyên m y òn bánh tét, m y a m!t bánh. Trên chi c bàn g ph
m nh v i ny lông hoa hòe còn chi c bình bông c m m t cành mai vàng. M y cái tách,
m y cái ly úp trên m t cái khay b ng nhôm. Anh d u gi#ng h i bà già:
“Nhà này c a m)?”
“D , còn ây là con cháu tui.”
Bà ch c ng i ch t l-n ng i s ng. Ng i lính B c Vi t m$ cái kh n quàng c c a
mình p lên m&t ng i àn ông, r"i rút kh n mùi xoa lau b t máu dính &c trên m&t !a
bé. Anh kéo cái ch n p kín m&t mày th ng nh . V a lúc ó có ti ng ng d i b p,
ti ng p c%a r"i m t khuôn m&t àn bà u r i bù ló lên:
“Bà B ng i, có chút d u mô cho tui m t chút. Có chút thu c cho tui m t chút. Nó s p
ch t r"i bà B ng i.”
Ng i àn bà l t t i lên nhà, th y hai xác ch t n m sõng s t trên ván g , bà ta lùi l i:
“7i tr i i, m n r ng ri nì. M n r ng ri nì tr i.”
Bà a m t nhìn kh p m&t m#i ng i, n khi ch m ph i anh lính gi i phóng. Bà a tay
lên mi ng, khuôn m&t ã tái xanh bây gi xám ngoét.
Bà già xô vai ch àn bà:
“Ch Trùm i v i. : ng có ch y qua ch y l i n a.”
Ng i àn bà tên Trùm run l+y b+y:
“Bà B ng làm n làm ph c cho tui xin chút thu c r t v t th ng cho con Bê, máu ra
www.heartsay.com
nhi u quá, nó x u r"i.”

“Con Bê há? Nó b th ng?”
“Nó b th ng h"i g n sáng. Tr i t qu6 th n ôi, kh cho gia ình tui, h"i tr c t i ch
n $ có r ng mô mà tr i b t tan tành nh ri r!a tr i.”
R"i nhìn hai xác ch t, bà g ng l i:
“Tr i t h(i, còn th ng Tanh v i th ng cu em r ng mà ra thân th ri nì tr i!”
Nghe ti ng than c a ng i hàng xóm, ng i v b t khóc n c lên, bà già b l y !a cháu
trên tay con dâu, c*ng m u máo:
“Thôi con i, i ra mà n u chén c m, &t bát nhang lên cho t i nó, r ng mà kh ri tr i,
nhang tàn khói l nh…”
“Ai b n ai gi t nó ó?”
“Bi t mô mà l n, ch Trùm i, ch bi t là con mình, cháu mình ch t.”
Ch Trùm nhìn ng i lính gi i phóng và ch t nh là mình v a nói m t câu h có th nguy
hi m, ch nín thinh. Nh ng ng i lính v-n l ãng nhìn v phía bàn th . Nh ng chân
nhang ã tàn, hai ng#n n n cháy g n l i c th i t t t lúc nào. M t lát, th y ng i àn
bà l t t i xu ng b p, anh nói theo:
“Có ai b th ng em qua bên chùa, quân c!u th ng b ng bó cho.”
“Có, tui ã em qua r"i, h# nói thu c ch a cho quân gi i phóng.”
Ch àn bà ã khu t sau b p. Ti ng chân i vòng ra phía h.m… Ng i lính gi i phóng
nhìn xác ch t m t l n n a r"i nói v i bà già:
“Thôi m), m) ng khóc n a, ph i có ng i hy sinh cho chúng ta chi n th ng.”
Ng i àn bà già không hi u. Ng i v a tay qu t n c m t:
“Tr i i là tr i, m con tui bi t s ng v i ai ri nì tr i.”
Có ti ng súng n , ch m t ti ng m t r"i nín h,n. Anh lính gi i phóng ch y ra ngã ba nhìn
ng ngác. M t anh lính gi i phóng ang gác tr c m t c%a nhà cách ch ng m i th c
gi tay ch vào m t b i cây bên ng. Ng i lính tr. nhìn theo m t thanh niên ang c
bò ra m&t ng, anh ta ã trúng n, máu l t t ng v t dài trên m&t t. Ng i lính tr.
ch y l i. Bàn tay ng i thanh niên a ra mu n c nâng ( nh ng anh c*ng không còn
s!c n a, cánh tay r i b ch xu ng t, mi ng anh m p máy m t hai câu gì ó r"i anh
n m l t ng%a, b t ng. Ng i lính gi i phóng !ng s ng l i. Ti ng ng i b n ng xa
h i:
“Ch t r"i h ?”
Ng i lính tr. g t u. Anh ta a tay lên c nh mu n s vào chi c kh n, anh ta ng
vào c áo và c m ch&t l i. Phía ng sau l ng có hai ch n cán b i t i, th y anh ang
!ng nh tr i tr"ng, h# c i phá ra:
“:"ng chí Thu làm gì !ng ó. Ch anh !ng gác ng ngã ba kia mà. Thôi ráng gác i,
có l t i nay b i mình rút lên phía núi.”
M t cô nhìn xác ch t:
“Sao v y? Ai b n ó? :"ng chí h ?”
“Không.”
Ng i b n !ng ng kia la l n:
“Nó mu n ch y tr n, th y nó lui cui sau b i cây, tôi n súng ó.”
M t cô nhìn xác ch t, c i khinh b :
www.heartsay.com
“Th! này béo t t d , n b s a c a M2 ây mà.”

Ng i lính tr. a hai bàn tay c a anh ra nhìn, anh i tr$ l i ch gác c a mình. Trong
m t c n nhà khác l i có ti ng kêu khóc:
“C!u tôi v i, b làng n c i, con tui, con tui…”
Ch c l i có m t ng i n a v a m i ch t. M y cái u thò ra:
“: ng nhà ó có chuy n gì v y?”
“Ng i ch t.”
“M y ng i?’
Anh a hai ngón tay làm d u, r"i ch t nh ra, anh l t t a thêm m t ngón n a. Trong
quán có ti ng nói l n:
“Vào ây n bánh ch ng. Bánh ch ng Hu ây. :"ng chí nào ra thay dùm "ng chí
Thu.”
Anh lính tr. l c u nói:
“Thôi kh i.”
Có ti ng chân ch y, phía xác ch t ang n m tênh hênh bên ng có hai ba ng i ch y
t i, toàn àn bà và con nít:
“Con ôi là con ôi, i ra m n chi cho h# b n ch t con ôi.” Gi#ng ng i m) kêu la th m
thi t. Anh lính gi i phóng i t i h i:
“Con bà?”
“D , con tui.”
“T i sao không $ nhà mà i ra ng làm gì gi này?”
“Con em gái nó b th ng, nó i ki m #t lá chu i v r t.”
“Th à!”
Ng i lính i v ch . M y ng i àn bà, m y !a con nít xúm l i ôm xác ng i thanh
niên i khu t vào m t ngõ nh . Ng i b n !ng gác ng kia b c l i g n phía anh lính
tên Thu:
“:"ng chí c n ph i cao c nh giác. C p trên ra l nh không c lân la nói chuy n b a
bãi, t i nó u là tay sai M2 ng y h t.”
C hai ng i u tr$ l i v trí c*. Phía d i c u, m t oàn ng i i lên, h# ang t i
th ng. M y cô gái Hu còn nh m&t m*i xanh lè ng sau là m y anh gi i phóng và
m y cô n cán b . H# i th t nhanh, m&t l m l4. Các cô gái Hu hi n rõ v. s hãi và m t
, nh ng ng i n m trên b ng ca máu me y mình. Anh lính tr. i ra phía ng nhìn
t ng khuôn m&t ng i b th ng i qua. : n ng i cu i cùng anh ta níu cáng l i:
“M ch.”
Ng i thanh niên $ trên b ng ca b ng v i tr ng m$ ôi m t l nhìn m&t ng i g#i.
Ng i lính tên Thu cúi xu ng:
“Mày b r"i.”
Ng i b th ng nh ch môi au n:
“Ch c tao không s ng n i. Thu có v B c c nh cho th y me tao bi t.”
Anh ra d u cho b n tháo cái giây b c eo $ c , th u thào:
“Nh a cho . tôi. Thu.”
Thu v i buông tay b n. Cô n cán b trong i c!u th ng ã lên ti ng g#i hai cô gái
Hu 4 ch khiêng chi c b ng ca l t t i lên. Ng i b th ng c nh ng m t nhìn b n
www.heartsay.com
và c a bàn tay lên v-y mà không còn s!c n a.

Anh lính tên Thu s ng s nhìn b n b khiêng i xa d n. Tay anh còn c m ch&t s i dây
b ng b c. M ch. Anh g#i l n. Nh ng chi c b ng ca ã khiêng i xa, còn l i m t tay, anh
a tay d i m t mình mà nh là vu t m t cho b n. Phía d i c u l i m t t p khác i lên,
h# c*ng t i th ng. Anh v-n c m ch&t s i dây b c trong tay, s ng s nhìn t ng chi c
b ng ca khiêng qua m&t mình. Nh ng anh không nhìn t ng ng i b th ng n a.
Ngang qua m*i súng c a anh, m y cô gái Hu càng b c mau, nh s vô tình m t viên
n có th bay ra ghim vào ng i mình. Anh ta cho m*i súng chúc xu ng t. Trong
m t cánh c%a s t m t ngôi nhà phía ngã ba, n m trong m t khu t r ng và trong cây
c i, anh ta b t g&p m t ôi m t th p thò nhìn. Anh không dám nhìn l i, s ôi m t ó s
bi n i. :ó là ôi m t c a m t cô gái nh kho ng m i l m m i sáu tu i. Phía sau l ng
cô gái có m t bàn tay ch p l y vai áo:
“: ng có nhìn mà.”
M t ng i àn bà kho ng ba m i tu i kéo tu t cô gái vào, gi#ng thì th m:
“: ng có ngó. T i nó v a b n ch t m t ng i g n ngã ba a t .”
Cô gái r t u… le l (i:
“Ch , có m t tên Vi t c ng )p trai ghê i ch . Nó gác $ ngã ba ó t .”
Ng i àn bà lôi tu t cô em nh vào trong m ng:
“Nói tào lao. :i vô.”
Cô gái nh i vào. Ng i àn bà b x c !a bé gái ang !ng $ c%a bu"ng, nói v#ng vào
trong:
“M , t r ng sáng t i ch ch$ nhi u xác ch t, nhi u ng i b th ng quá m i.”
Ti ng ng i àn bà già run run:
“Nh nh cái mi ng, vô trong ni mà nói.”
C nhà xúm vào bu"ng. Thi u ph nói nh vào tai bà già:
“Ch c h# s p rút lên trên tê h t r"i.”
“Tao c*ng mong r!a.”
“H"i hôm h# ch t nhi u r!a thê m .”
“Ch c sáng quân i mình ã lên r"i, ch c h# chu+n b rút lui r"i ó h ?”
“Ch c r!a.”
“R ng ôn mi ch a th y lên?”
“K)t d i ó r"i.”
Cô gái l i b i ra ngoài. Bên trong ng i àn bà nói gi#ng thi t nh :
“: ng cho th ng H i nó xu ng. Chút n a m l y c m v t lên cho nó n không nó x u.”
“Khi h"i có m y tên i vô nhà, c! ngó lên tr n, tao s b t ch t.”
Bên ngoài, n i cô gái nh nhìn ra, anh lính B c Vi t còn ang !ng nhìn theo m y cô n
cán b t p xe p, +y xe Honda. Các cô bím tóc, qu n x n n quá u g i.
Cô gái nh nhìn hai cô +y theo m t cô ng"i trên xe tuy có hai ng i gi hai bên mà
chi c ghi ông v-n qu)o qua qu)o l i.
M y cô c i ùa thi t vui nh ng anh lính tr. không c i. M&t anh l m l m lì lì nhìn
xu ng con d c ang có m y ng i àn bà ch y ra ng kêu c!u:
“C!u con tui v i, b làng n c i. C!u ch"ng tui c!u cha tui.”
M y cô n cán b l t qua m&t anh, c i c i nói nói:
www.heartsay.com
“Trong này nhi u xe quá, th ng l i r"i mình có xe i.”

M t cô nói l n:
“:"ng chí Thu tích c c quá h !”
Cô ta nh i gi#ng Hu r t khó nghe. Anh lính tr. cau mày. Anh li c vô trong c n nhà tr c
m&t. Cô gái nh v i th t u vào. Không hi u b c t!c hay bu"n bã chuy n gì, anh ta a
súng lên nh m thân cây tr c m&t nh mu n b n. Không có ti ng n n . M y cô n cán
b c i xòa, thoáng cái h# ã xu ng t i l ng ch ng d c.
M t con chó mình m+y dính máu khô t trong m t b i cây l t ra, anh lính gi i phóng
l m m t hòn á ném m nh. Còn chó còn s!c ch y b ng ba chân, nh ng ch c
m t quãng, nó bò l t r"i n m b)p m t ch . Anh lính i t i g n a súng lên u con v t
nh m b n, nh ng c*ng không ti ng n , con chó le l (i, mi ng y n c dãi, m t ng c
nhìn ng i !ng tr c m&t, ánh m t con v t làm ng i lính v i quay i, r"i tr$ v ch c*.
M y cô n cán b ã vòng tr$ lên, ngang qua m&t anh, m y cô v-n 4 ch +y và ng i n
cán b ng"i trên xe trán ã l m t m m" hôi nh ng khuôn m&t l i h t s!c t i t n.
Ch a bao gi thành ph Hu s ng trong m t không khí y ch t chóc, hoang mang nh
th . T t c nh ng xác ch t c*ng nh nh ng cán binh b th ng u ã c a lên ng
núi. Nh ng trong m i xóm, c! vài gi là có m t vài ng i b th ng không c y
thu c men ngã ra ch t. T sáng t i chi u, ti ng khóc b t lên t nhà này t i nhà n#. Ti ng
khóc nh m t b nh d ch truy n nhi/m r t nhanh. Bên c nh nh ng s ch t chóc au bu"n,
còn ph i nh c t i cái b nh d ch hân hoan c a các anh gi i phóng. Bu i sáng h# còn e dè
v i ng i dân, nh ng t i tr a t i chi u, m t n i l nh c truy n tai r t nhanh, h# thay
i thái thành nh ng chi n s r t nh*n nh&n th ng dân s ng hòa h p v i dân d/ dàng.
Nh ng bao g o t trong các ngôi nhà cùng v i bánh tét bánh ch ng, m!t bánh y !
trong m y ngày t t c mang ra sân ch t lên nh ng chuy n xe v n t i ch$ lên mi t
trên, mà theo các anh gi i phóng thì h# m n t m cho quân i gi i phóng. Vài hôm n a,
khi n nh xong thành ph , g o s r. vô cùng, không có c t c nh M2 ng y mà bán m t
bao t i m y nghìn "ng. H# c*ng hô hào nhà ai có “c ba que” (c ba que là c VN màu
vàng có ba s#c ) thì ph i em ra t i thay b ng lá c gi i phóng, c bác H".
Nh ng ai còn g o, còn bánh thì ph i em ra trình v i quân gi i phóng, h# làm nh ng
cu n s ghi tài s n c a dân vài hôm n a, khi c H" vào s n n x!ng áng. H# c*ng
kêu g#i nh ng thanh niên ng l+n tr n mà ph i ra trình di n nh n lãnh s khoan
h"ng. M y nhà hòm nên hy sinh giúp "ng bào ho n n n lo chôn c t nh ng ng i dân b
ch t, nh ng t t c nh ng khu v c u không c i. Trong m i v n nhà u chôn m
ng i thân. H# c*ng cao c nh giác, dân chúng không c ra ng, không ct
h#p tr khi c gi y c a quân gi i phóng m i i h#c t p. Su t ngày nh ng cô cán b lân
la vào nhà này nhà n# h i th m tình c nh c a dân, làm thân v i các bà, các cô, các anh
các ch . Nh ng bà già m i nhìn h# nh nhìn nh ng v hung th n, bây gi h# phong lên
làm m) gi i phóng, các thi u ph c làm ch gi i phóng. Nh ng ng i l n tu i u ti p
ón h# b ng ánh m t nghi ng , phòng nh ng tr. con thì có v. khoái l m. Ch m i t
sáng t i chi u, chúng ã t xung quanh các cô n cán b , các anh b i. Chúng vui thích
theo dõi các cu c t p xe p c a các cô n cán b ho&c chúng bu quanh các anh gi i
phóng. Nhà nào c*ng có quân gi i phóng t i th m h i, h# n u c m hay n u ng ngay
trong nhà. Các cô gái kh e m nh c m n i n u c m cho b i. Nh ng thanh niên,
www.heartsay.com
nh ng c u trai m i b n m i l m c m n i t i súng n, ho&c c phát súng,

c chia toán giúp các anh b i s p t ch!c nh ng bu i h#c t p. M i ngày u,
nhi u thanh niên àn ông tr n chui nh i trong xó bu"ng, trên tr n nhà. Nh ng t i ngày
th! hai, nhi u ng i nghe các anh gi i phóng kêu g#i ã ra trình di n: Ai $ nhà ó, chúng
tôi không bao gi dám ng t i m t ng i dân, chúng tôi là b n dân mà. :ó là câu nói
thu c lòng c a m y anh gi i phóng. M&c dù các khu v c u c m liên l c v i nhau, m y
nhà chung quanh ch c h i han d m ba i u mà có nhi u tin "n l m. Ch,ng h n nh
bu i tr a ngày th! hai, nhi u ng i c tin là chi c xe sang tr#ng nh t c a c v n M2 $
Hu b tr ng d ng, m t c p ch huy c a Vi t c ng ã lái i kh p thành ph . M t tin khác
l i nói r ng nhi u xe nhà binh do các anh gi i phóng lái ch$ y nhóc bánh ch ng bánh
tét và g o ch y qua các ng ng. Các anh lính gi i phóng vui v. h n, h# h i han dân,
và khi có ng i àn bà nào nh c t i nh ng tin "n thì h# c i tin t $ng:
“Quân gi i phóng ã chi m c Hu , bây gi c gi vãn h"i tr t t , ch cho các t nh
ánh xong là hòa bình.”
Nhi u ng i ng ngác vì s phát giác trên. H# nghe ra dô nh ng nhà nào có ra dô u b
các anh gi i phóng tr ng d ng h t. H# t ch thu và nói r ng, trong lúc này, "ng bào ch
nên nghe l i c a quân gi i phóng, có th M2 ng y tung nh ng tin sai l m làm dân chúng
hoang mang. Nhi u ng i d u c ra dô nh ng không dám m$ ra nghe n a. Nh ng nhà
có ng i thân ch t ã tìm ra c v i chít kh n tang, m t vài nhà có mùi h ng khói
bay ra tr c con m t nhìn h t s!c d%ng d ng c a các cán b gi i phóng. H# n u ng th
c%a. Ngày t t gia ình nào c*ng d tr th!c n. Nh ng qua ngày th! hai th! ba h t
th t, m t vài nhà lén làm th t heo th t gà, quân gi i phóng len l i tìm ki m c mua l i
c a dân b ng m t giá r. m t. R"i h# t ch!c t p h#p vào ngày th! ba. Bu i sáng cho
thanh n , bu i chi u cho thanh niên. :"ng th i h# rút quân t p trung vào m t vài n i,
t m r i nhà dân chúng, nh ng lúc nào các cán b c*ng len l i t ng nhà l y c là i th m
h i.
Bu i h#c u tiên c t ch!c trong m t ngôi chùa r ng, ho&c các tr ng h#c. Ng i ta
không kh i ng c nhiên khi th y xóm này xu t hi n m t ng i i di n cho dân, r"i xóm
khác m t ng i i di n. Nh ng ng i này m i hôm qua là anh p xích lô hay ông già
say r u s ng lây l t u xóm. Dân chúng c*ng không kh i ng c nhiên khi th y ti ng
c i vang $ m t vài ng i m i m y hôm tr c có v. lù ù nh t, bây gi tr$ thành nh ng
nhân v t h t s!c kích ng, h# i l i xóm hô hào, tuyên truy n cho quân gi i phóng.
Ngay chi u th! hai, m"ng ba t t, có m t vài vùng ã c ch!ng ki n c nh x% t i. M t
vài nhân v t trong xóm b b t k t t i là theo quân M2 ng y. H# b a vào m t tr ng
h#c, các thanh niên nam n c nhóm l i. Nh ng b m&t quen thu c n m vùng là ng i
th+m quy n k ra nhi u t i tr ng c a b cáo nh t. Nh ng b n án c k t thúc v i
vàng. Nhi u k. b d-n i, r"i ngay bu i chi u hôm ó nhi u tin "n có ng i ã b x% t%.
M#i ng i ch a t nh h"n b$i m t êm m"ng m t súng n ghê h"n, m t bu i sáng m$ m t
d y th y y máu me xác ch t, thì ã b t u lo s vì nh ng cu c tìm b t x% án c a quân
gi i phóng. M&c dù ngoài m&t h# t ra r t t% t v i dân chúng, nh ng "ng th i nh ng v
b t b , x% t i ã b t u; tr ng h#c, n i c a tr. th , chùa chi n nhà th , n i c a o
giáo, b ng tr$ thành n i h i h#p, n i tòa án nhân dân thành l p.
Th nh tho ng có vài ti ng súng l. t. ho&c m t tràng. M#i ng i nh nh ng con chim b
www.heartsay.com
th ng v i vàng n m xu ng t, k. chui t#t d i g m bàn, g m ph n. Tr. con c*ng ã

quen v i không khí c ng th,ng s hãi, ã nhìn th y máu me ch t chóc, h/ c! nghe th y
ti ng súng là không c n i ai nh c nh , c! ch y tìm ôm ch&t ng i l n, ho&c sát m&t
xu ng n n t. Nh ng ti ng súng ch l. t. r"i im l&ng kéo dài, không có gì thêm ngoài
ti ng c i nói c a các anh gi i phóng $ ngoài ng ngoài ti m.
:êm n, trong b u không khí im l&ng n ng p th$, ng i ta nghe ti ng cú rúc. Ti ng
cú rúc y kh p thành ph . Ng i ta h" nghi, gi a bom n, gi a không khí s&c mùi t%
khí hôi hám, l* cú dám mò v làm náo lo n c thành ph ang tê li t. Ti ng cú hay ti ng
ng i làm m t hi u rú trong êm? Ng i ta nín th$ và ch i, không bi t ch i cái gì
s n, nh ng linh tính s còn nhi u i u xui x.o, tang th ng. Nh ng ng i ch"ng b ng
nhìn v trìu m n h n, nh ng bà m) ôm con th nh s chúng s p bi n m t. C cây, nhà
c%a, ng i, súc v t b ng nh c m th y m t s g n g i khó t .
Ng i ta không th bi t thêm gì ngoài nh ng tin t!c do các n cán b , nh ng anh gi i
phóng tuyên truy n. Trong nh ng bu i h#p, nhi u c già lên t ng trình v nh ng tin t!c.
Nh ng cô gái i h#p v k l i r ng m t ông già bán cháo lòng c b u lên làm ch t ch
bu i h#c t p, m$ u bu i h#p, ông th ng lên nói v tình hình chi n cu c trong n c.
:ã d t ch l i không quen nói, ông th ng g#i tr t tên các ài phát thanh và dùng sai
danh t nh ng ch ai dám s%a i ho&c c i. Ông bàn v tin t!c chi n s và luôn luôn
m$ u b ng câu: Theo ài a, bê, xê thì quân gi i phóng ã chi m c Sài Gòn và các
thành ph , các t nh khác. Quân gi i phóng hoàn toàn làm ch tình th . Bu i h#p nào ông
c*ng nhai i nhai l i câu ó. Các c u sinh viên b m nhau. Các thi u n nhìn nhau ng+n
ng . Bình th ng ch m y khi c nghe m t câu ch#c c i ã nh th , nh ng lúc này
ch ai còn dám c i c n a. Nh ng bu i h#p g n nh b b t bu c nh ng h# v-n r tai
nhau, làm th nào nh ng thanh niên, àn ông tránh m&t b t, ng cho các anh cán
b nhìn th y.
: n chi u ngày th! hai thì không khí hân hoan c a các "ng chí gi i phóng b t sôi n i.
Sau khi m t ông th may b tình nghi là liên l c viên c a M2 ng y b gi t, xác v t $ m t
ngã ba, sau khi hai thanh niên trong m t cái h m nh b b n vì mang t i tr n tránh quân
gi i phóng, các n cán b ã rút h,n vào nh ng a i m c ch nh s1n, không lui t i
th m vi ng th ng tr c các nhà dân n a. Cho n hôm ó ti ng súng l. t. b t u n $
các mi t xa, v h u ng n.
Các anh gi i phóng nói v i nhau là xe t ng c a M2 có lên thám thính mi t qu c l , có th
x y ra ác chi n. Nh ng ngu"n tin ó không ch c ch n gì, $ m t vài vùng ã có các anh
gi i phóng i rao:
“Các thanh niên, àn ông lo chu+n b m i l m ngày g o i d m t l p h#c v ng
l i c a quân gi i phóng.”
H# ào h m, h cá nhân, t i v* khí. Không khí c ng th,ng h,n lên. Ngoài ng, trong
v n, $ các u h.m vang ti ng x.ng cu c c a các anh gi i phóng ào h m.
Thanh niên, àn ông b t u tìm ch tr n. T các cánh c%a s hé m$, nh ng khuôn m&t
già tr. ló ra nhìn nh ng anh gi i phóng ào h m, mày m&t l m lì, không ai dám h i th m
vui v. nh m y gi qua n a.
: n êm th! ba thì c thành ph b ng b t d y vì h a châu, vì i bác. Các anh b i,
các cô n cán b không còn th y $ âu n a, h# nh bóng ma l+n vào êm t i. Ng i ta
www.heartsay.com
ch nghe th y ti ng kêu khóc quen thu c c a êm m"ng m t tái hi n. Ch a ai k p ào

h m tránh bom, êm hôm ó các mi t T :àm, Thành N i, Gia H i, Kim Long là
nh ng mi t n ch u i bác n&ng n nh t.
Bu i sáng hôm sau, ng i ta v i vã ào h m. H m ào ngay trong sân, trong v n, ho&c
ào ngay trong nhà. Các anh gi i phóng ch còn gác l. t. $ các góc ng. Dân chúng
tràn ra ng, h i th m nhà này nhà n#. Có vài gia ình l c c i t n c , nh ng các anh
gi i phóng !ng gác các ng ng ra hi u không cho ai c i h t. Ng i ta ào h m
v i vàng, t t c các c%a s , c ng s t u c d( xu ng làm h m. Có nhà không
v t li u, h# ra tr i m c, ho&c ch&t tre.
Vài tr i m c ch thoáng cái là không còn m t t m ván. H t ván, ng i ta bê c hòm, n p
hòm v ch ng ( n p h m b ng t. Có nhà ào c h m r"i c nhà xu ng núp th y
ch t ch i quá l i phá ra làm l i. : n tr a thì i bác l i câu lên, ang n c m có k. b c
c m n c chui xu ng h m. Các anh gi i phóng chui xu ng h cá nhân. H# không $ trong
nhà dân n a, nh ng khi có ti ng súng, h# $ âu không bi t, tràn vào các v n, các
ng, en kín các h cá nhân.
Khi ti ng súng t m d ng, c nh ào h m l i tái di/n. Vài ám cãi nhau ch%i nhau vì tranh
nhau ván $ tr i m c ho&c t cát. Cu c pháo kích b t thình lình làm m t s dân chúng và
m t s quân gi i phóng ch t hay b th ng. H# l i vào t ng nhà b t thanh niên thanh n
i t i lên mi t núi. Ng i ta nh n nháo "n i v i nhau là h# &t b ch huy trên ó. V
phía bên t ng n, b ch huy &t $ ph ng Gia H i. 0 vùng này ho t ng h ng h n, m&c
dù i bác câu lên u, h# v-n t ch!c nh ng bu i h#p, h#c t p. Trong thành n i, quân
gi i phóng hoàn toàn chi m h t. Có nh ng cán b n m vùng, nh ng thanh niên m t tích
t lâu, b ng th y xu t hi n. H# eo b ng, h# c m u, h# i lùng t ng nhà h i t i. Vài
cu c r t b t, vài ng i b b n g c ngã gi a ng, xác ng i ó không ai dám em
i chôn, có xác ã b t u có mùi, máu khô #ng, s&c mùi tanh và ru"i nh&ng bu y,
trông h t s!c kinh kh ng.
B t u nh ng ngày Hu m$ c%a a ng c.
www.heartsay.com
Ch ng 4: Qua m t chuy n ò
Tôi góp nh&t c nhi u m nh chuy n v n v&t, m i ng i k m i khác nhau v m y

ngày u tiên quân gi i phóng n Hu . Góp m t ít khi $ nhà th , m t ít khi v a m i t i
cung An Ð nh. T $ng n cung An Ð nh thì o n ng gian nan ã b t m t n%a, vì khi
v a &t chân t i ó, tôi ã nghe nhi u ng i kháo nhau:
"Có máy bay c a quân i mình r"i. H# kêu g#i dân chúng c di chuy n v h u ng n."
"H u ng n là ây nì."
"Nghe nói bên mình cho máy bay lên thám thính b chúng b n lên nh m a, máy bay
ph i bay cao tít."
"Mà thi t ch có nghe trên máy bay ng i ta kêu r!a không?"
"Nghe ch . Bà con không th y ó r ng, ng i ta ch y r n r n v phía h u ng n h t nì.
Các vùng khác k)t l m. Phía trên Ph Cam, B n Ng , T Ðàm, không ai v c h t."
"Qua c u Tràng Ti n c không?"
"Mô c, h# óng y $ nhà dây thép mà."
M i ng i m i chuy n, tôi l m bi t c tình hình chung c a thành ph . Tôi nói v i
má tôi, chú tôi là mình $ phía h u ng n ch c yên r"i. Nh ng khi tìm c ch ng"i, ch a
k p d( v t c m mang t nhà qua, thì súng l i n , chúng tôi l#t vào gi a tr n chi n. Trong
lúc tôi n m xu ng chân bàn, y h i ng i h i chó và ch ch t. Tôi ngh là ch c ch n
ch t, c n nhà l u s b s p, s chôn vùi chúng tôi trong ám g ch v n, thì b ng ti ng súng
im r m t vài phút. S ng r"i. M t ti ng nào kêu l n trong u tôi, d i ng c ra và m$
m t nhìn t ng ng i chung quanh. H# ng"i r t d y ng ngác, b i cát còn bay mù m t, các
c%a kính v( ch a h t rung. Nhìn lên chi c s p "ngài ng " th y còn l i c i tr u b ng "ng
ch m r"ng ph ng và cái ch n nhi u màu. Ngài ã c cõng i r"i. Không bi t có s ng
thoát c không! Ch a k p nói v i ai m t l i nào thì m t ti ng B40 lao vút trên mái
ngói. 3m, m t m ng mái nhà s p, b i bay mù, m#i ng i r t u, thu mình nh l i. Cánh
c%a s ch còn dính vài m nh kính, s t nh#n b ng nh b va m nh, r"i m t bóng ng i
nh y v t vào. Vài ti ng la b t lên, vài ti ng ú không ra l i. H# tràn vào r"i. Vài ng i
úp m&t vào hai bàn tay. Tôi m$ nhìn s ng, không ph i lính qu c gia hay quân gi i phóng
mà là Thái. Mình nó y máu. Nó nh n nhác nhìn tìm r"i lôi má tôi, lay chú tôi và c nhà
d y:
"Ch y, ch y bác, ch y ch ."
Tôi kéo nó n m xu ng, hét:
"Em, làm ng i ta h t h"n. Ch y i mô, ch t h t bây ch ó."
Thái d ng th,ng tôi ng"i d y. Lúc này tôi m i th y bên hông mình t s*ng. Máu, máu
còn t i rói ch y d#c xu ng d i chân. Tôi b th ng r"i. B th ng sao ch,ng th y au
n gì h t. Tôi quay v t l i:
"Má."
Má tôi m$ m t nhìn tôi l . Tôi b t khóc ch"m t i kéo má tôi:
"Má, má b r"i."
Má tôi l c u. Thái b ng lôi tu t tôi chúi vào ng i nó:
www.heartsay.com
"Dang ra, dang ra."

Tôi nép h,n vào vai c u em. Lúc này tôi m i nh th n nhìn k2 con chó to l n m i ây
chui rúc bên hông tôi ã b th ng n&ng. Có l nó ch t r"i c*ng nên. Tôi không th y nó
nhúc nhích c c c a gì n a, nh ng n i v t th ng máu v-n còn r r ch y. Thái nói nh
vào tai tôi:
"Ch nói bác ch y g p i, h# ang si t vòng vây $ ngoài. Không l a lúc này ch y là ch t."
Không l a lúc này ch y là ch t. Ti ng ch t nh m t s i dây b n ng c tôi t i c%a s , r"i
nhanh nh c t, tôi lao u ra ngoài, m&c c%a s cao th p th nào ch a bi t. Tôi r i t#t ra
ngoài cùng lúc cánh c%a chính m$, Thái và Bé th y tôi ch y c*ng h t ho ng ch y theo.
Chúng không k p nh y qua c%a s mà húc vào cánh c%a l n. Vài mi ng kính còn dính l i
ti p t c r i lo ng xo ng. Chú tôi, má tôi, v Bé, Thu và m y !a nh c*ng h t ho ng
ch y ra theo. Tôi nhìn quanh. Tuy t nhiên không có m t bóng ng i nào. Nh ng rõ ràng
h# ang g m nhau, ang b n nhau. Lúc $ trong cung An Ð nh, tôi nghe nh ti ng súng
b n i t phía c%a, hay chính t bên trong b n ra n a. V y mà tôi không nhìn th y ai h t.
Th y tôi ng ngác, Thái l i kéo tay tôi ch y. Hình nh nhi u ng i khác c*ng v a theo
chúng tôi ch y ra n a.
B sông ch n tr c m&t. Chúng tôi ã b xa cung An Ð nh m t kho ng dài.
Ti ng súng ng sau l i n i lên, d d i, ác li t h n. Nh ng ti ng súng kéo d n t i phía
tr c "ng, bên phía nhà th . Chúng tôi xa d n n i nguy hi m. M t oàn ng i t phía
c u ch y xu ng. Thái h i:
"Qua c u c không?"
M y cái u cùng lúc l c m t l t. Tôi kêu l n:
"Ð ng ch y t i phía ó, h# ang ánh nhau."
Nh ng oàn ng i nh không nghe, h# v-n c m u ch y. M y !a tr. con v p ngã,
khóc ré lên r"i l i l"m c"m ng"i d y ch y ti p. V Bé lúc này m i kêu lên:
"B h t " l i $ trên n r"i."
Bé la lên:
"B h t, ch t ch a lo, lo ba cái "..."
V Bé m u máo:
"Còn m y v t c m không mang i, chút n a c*ng ch t ói."
Lúc này tôi ch y lúp xúp sau Thái. Tôi b ng ho ng kinh khi th y máu $ c nó ang ch y
giòng xu ng vai. Tôi kéo tay nó:
"Thái, em b th ng r"i."
Nó v a ch y v a th$:
"C cái mái ngói xu ng u em. Nh ri là nh), không r ng mô ch ."
M t b n sông n a hi n ra, Thái reo lên:
"Có ò, có ò, mình qua sông c r"i."
Khúc sông $ ây sao yên lành quá, cây sung bên b n sông v-n xanh um, m&t n c v-n
l&ng l và m y hòn á &t trên b n v-n s ch s , nh1n bóng. Tôi bàng hoàng nh nhìn th y
m t c nh nào $ trong c n m ng ho&c m t mình ã hoa lên r"i. Chúng tôi v a d ng l i
b n thì ng sau c*ng có vài ng i khác ch y n. Thái h i:
"Ch y $ mô t i?"
"0 bên nhà th ."
www.heartsay.com
"0 cung An Ð nh."

"Th y chi không?"
"Ch c s p h t r"i, b n d l m."
Thu ch y xu ng b n. M y con ò nh b hoang không ng i $. Chúng tôi g#i mãi m i
có m t ch àn bà ló ra.
"Cái chi r!a?"
"Cho chúng tui qua sông v i bà i."
Ng i àn bà l c u:
"Không c mô. Ðang ánh nhau d i n , ra gi a sông l( n trúng m n r ng."
"Ch $ ây c*ng trúng r!a."
"Thà tui ch t m t mình. Tui còn m t mình mà."
Gi#ng ch l nh nh "ng. Thái n n n :
Ch làm ph c cho t i tui qua bên n . Bên n có nhà quen không t i tui ch t h t $ ây."
"Ðông r!a r ng mà ch$ n i."
Má tôi nói khó:
"Ch làm ph c cho m y chuy n. Th i bu i gi&c giã $ có !c l i cho con cái."
"Tui m t mình ch có ai mà ong phúc. Tui ch a i mà $ ây ch coi ông dôn tui có n i
lên $ khúc sông ni không."
Chúng tôi ã oán ra l m câu chuy n. Ch c ch"ng ch ta v a m i ch t, và ch ta ang
d$ iên d$ khùng. Chúng tôi l i nói khó. Ch àn bà b ng lòng ch$ m y chuy n. Qua
kh i khúc sông ng n có m y th c, Thái a ti n và bu c ch àn bà ph i l y. Ch c m
ti n và tr$ m*i qua a nh ng ng i khác ang i bên kia b n.
Ti ng súng $ bên phía cung An Ð nh, bên phía "ng có v. êm h n. Khi chúng tôi lên
ng cái thì không còn s!c nghe ngóng n a. Khu này yên t nh quá. Ch a m t nhà
nào b h h i gì h t. Bé nói:
"Mình tìm nhà quen $ r"i mai mình v nhà. Ch c khu mình g n qu c l h# rút h t r"i."
Thái cãi:
"Rút chi n i. Ð ng có l m mà ch t."
"Xe M2 $ qu c l ch y lên "n An C u mà mi còn cãi n a..."
"Xe M2 lên là nghe ti ng súng r"i, không th y hay r ng."
Chúng tôi ti p t c ch y. Tôi h i Bé ây là mi t nào. B Hu lâu quá, tôi quên g n h t
ng sá. Bé nói ây là ng lên Tân L ng, lên chút là có chùa.
Nghe n chùa, má tôi m ng r(:
"Mình vô chùa xin $ nh . Ch c h# không dám phá chùa mô."
Thái nói:
"Nhà th còn b n s p hu ng gì chùa h# n . Mà c! th% coi."
Tôi m t l không i c n a. Lúc này tôi m i th y chân nh!c bu t. Tôi ã b m t dép,
chân tôi l i b m t m nh kính c t, máu còn r r ch y. Tôi ng"i b t xu ng t:
"Con không i c n a."
Má tôi d dành:
"Ráng chút nghe con, ráng i chút con. G n t i r"i."
Nh ng má tôi c*ng m t quá. Lúc này nhìn l i má tôi, tôi th y bà v-n còn xách cái xách áo
qu n n i tay. S s hãi ã làm má tôi quên cái xách tay n&ng n . Thái v-n ôm chi c c&p
www.heartsay.com
da c a tôi. Má tôi v a nói v a ng"i xu ng bên c nh tôi. Thu c*ng ng"i theo, m y !a nh
c*ng ng"i b t xu ng t. Có m y nhà m$ c%a hé nhìn chúng tôi r"i v i óng c%a l i. Tôi
không hy v#ng gì h# giúp chúng tôi lúc này. Thái và Bé quay l i, th y chúng tôi ng"i b t
c xu ng t và chú tôi n%a mu n ng"i n%a mu n i thì gi tay c n:
"Thôi, t i con t i chùa coi r ng."
Nh ng i c m t quãng, chúng quay l i. Lúc này chúng m i ý n nh ng oàn
ng i ch y lo n, oàn này i t i tr c, oàn kia ch y ng c l i. H i h# thì ra phía nào
c*ng có ánh nhau h t. V Bé ang ng"i b ng !ng r t d y:
"Quên r"i, $ xóm ni mình có ch U, mình vô t m r"i sai con Thu v nhà coi ra r ng."
Tôi c*ng mong có ch ng"i ngh , u ng m t ng m n c. T sáng n gi tôi ch a có
mi ng c m, ch a u ng c m t gi#t n c. Bé h ng hái d-n u. Chúng tôi i vào m t
xóm nh toàn nhà tranh. Bé gõ c%a mãi m i th y ng i ra m$ c%a: Ch U.
Bé kêu m ng r(:
"T $ng ch i t n c r"i ch . Không can chi há?"
"Can chi. 0 ây m y b a ni có chi mô. Không ai i h t."
"Không có m#t chê câu t i h ?"
"Không, xóm trong b r"i. Mà ngoài ni ào h m h t r"i. Can chi mà s ."
R"i ch t nh n th y m t oàn ng i ông úc !ng àng sau l ng Bé, ng i àn bà h i:
"Bà con h t há?"
"D bác em nì ch . Ch em. Bác, ây là bà ch v c a con."
"Vô, vô nhà h t i, ng !ng ây l n x n h# dòm ngó."
C oàn kéo vô nhà. Nhà nh , ch t h)p. Thái lót cái ch n d i n n t n m (. Má
tôi, v Bé m i sanh và m y !a nh c ch nhà nh ng cho cái gi ng nh , n m sát
vào nhau, ch tr$ mình nh) là có th r t xu ng t. Tôi, Thu và Thái ph i n m d i t.
Tr i b t u m a phùn, l nh c m da. V a s , v a l nh l i thêm cái ói dày vò, tôi run l p
c p. Ng i ch nhà l y cho tôi m t bát c m ngu i n v i xì d u. Tôi n nh ch a có b a
cao l ng m2 v nào ngon lành n th . 9n xong thì tr i ã chi u. Thái h i dò ng i àn
bà xem $ ây có quân gi i phóng không. Ng i àn bà c i t i t nh:
"Không r ng mô. H# v hoài, h# i ngoài ng k h#. H# t% t l m mà."
"H# có soát nhà không?"
"M y b a u thôi. M y hôm u h# nh m y con nh i t i n, t i th ng. B a ni h t
r"i. H# c*ng là ng i ch chi mà s . H# t% t l m mà."
"Bà có nói chuy n v i h# không?"
"Nói hoài. Có r ng mô."
Ng i àn bà $ v i m t bà già ch"ng g n b y m i tu i và m t !a con trai út m i b y
tu i. Ng i ch"ng b i th i kháng chi n c* không th y tin t!c. Khi bi t ra i u ó, tôi
không còn l y làm l v c m tình c a bà ta i v i m y anh gi i phóng n a.
Bu i t i, chúng tôi không dám ng trên nhà mà xu ng ng d i h m ào $ tr c sân.
Chú tôi, Thái và Bé vào ng $ nhà th c a m t dòng h# l n trong xóm. Nhà th xây ki u
x a, á l n ch c ch n l m. Tôi, và nh ng ng i àn bà khác cùng tr. con xu ng h t d i
h m. Chi c h m nh quá mà ph i ch!a t i h n m i m ng ng i, chúng tôi không còn
ch &t l ng.
Kho ng g n m i gi là i bác t Phú Bài b t u câu vào thành ph . H a châu soi sáng
www.heartsay.com
r c c b u tr i. Ti ng máy bay g n r"i xa. Không khí báo hi u m t cu c ng l n. C

thành ph nh u chìm trong i m g$ s p b tàn di t. Tôi ôm ch&t l y má tôi, d a u
vào vai bà mà ng . Má tôi không ng t l i c u nguy n: C u cho con tôi tai qua n n kh i.
Cho con tôi s ng.
Tôi bi t má tôi ang lo cho tôi nhi u nh t. Ch"ng con tôi $ Sài Gòn ch c ang b n ru t
b n gan vì tôi. Nh ng t i sao tôi tin c ch"ng tôi còn r i rãi lo cho tôi. Tin t!c "n
ãi c Sài Gòn và các t nh ã m t. V y ch"ng con tôi ã l u l c t i n i nào r"i.
Tôi mu n nói: má i, con s quá. Nh ng tôi ph i t ra can m h n má tôi yên lòng
ôi chút. Tôi nói:
"Ðánh nhau l n ch c s p yên r"i."
Ti ng nói c a tôi th t nh nh ng trong h m kín m#i ng i u nghe h t. M t cô gái m p
ú ang ng"i sát bên tôi lên ti ng:
"H# ông l m ch ."
Ti ng ng i con trai bà ch nhà nói theo:
"Con ni nó i khiêng xác ó ch , ch t b t lo n."
Tôi h i:
"Khiêng i mô."
"Khiêng lên t n trên núi. H# ch t nhi u l m m không h t."
"Ch khiêng nh v y mà không s à?"
"S b t ch t. V a khiêng v a run. Tr i l i l nh n a, hai u g i mình nh mu n s m
luôn. G m b t ch t. Xác nào c*ng dính y máu. Còn ng i b th ng thì ch t lên xe nh
s p cá r!a, ng i ni ch"ng lên ng i n#, không bi t m n r ng mà s ng cho c."
"Toàn là quân gi i phóng h t?"
"Ch r ng. H# ch ai vô ó n a."
"Khiêng xong h# cho v ?"
"H# còn b t i khiêng n ch , mà tui tr n. Túi ni ch c trong h# c*ng v b t i n a. Tui
tr n ra ây ng nh . Trong ó có m#t chê câu t i r"i ó."
Tôi không h i n a, nh ng cô gái có à, c! nói ti p:
"N i v n c nh nhà tui h# chôn ng i d/ s quá, lòi m y cái chân."
"Nói dóc i, bà n i."
Nghe c u bé con bà ch nhà nói móc, cô gái n i sùng:
"Ð" con trai chui d i h m c ngày c êm bi t chi. Ra ngoài mà coi th%. Sau chùa t , h#
chôn lòi tay lòi chân coi d/ s b t ch t. Nì, mi bi t th ng T h t tóc không?"
"Bi t."
"<. H n b b t ra ngoài v n ào h chôn xác ch t, mà chôn sau v n h n m i ghê ch .
H n tr n i c r"i."
"Tao ghét th ng ó l m, cho h# b t luôn."
"Mày n nói o ng h u chi r!a. R ng mà ghét ng i ta?"
Có ti ng ng i àn bà tên là ch U g t kh . M t trái h a châu r i th t g n và l%ng l h
xu ng. Ánh sáng soi rõ c vào mi ng h m. Tôi nhìn ra c m&t cô gái. Má tôi kéo manh
chi u rách che b t mi ng h m l i. Ðêm hôm ó chúng tôi ng"i su t êm. Ð i bác b n ình
ình vào các mi t, nh ng may m n không có qu nào r i vào xóm chúng tôi trú +n. Ti ng
i bác không ng t, d i c m&t t. M t tôi nh tá h a theo m i ti ng n , và c! th , c
www.heartsay.com
êm, trái tim p liên h"i, n i lo s &c quánh cho t i g n sáng.

L i thêm m t l n c may m n n a. Ð n g n sáng ti ng i bác th a d n ch còn n 4
m $ mi t xa, nh trên núi. Ch thêm m t ti ng "ng h" n a chúng tôi m i lên kh i
mi ng h m. Súc mi ng b ng mu i h t và r%a m&t b ng n c m a. Tr i v-n còn m a bay
và l nh giá, tôi khoác chi c áo m ng tô c a ba tôi l i trên ng i, cùng v i Thái i d n
ra ngõ.
D n d n b o d n, hai ch em ra t i mi t sông. T các phía v-n còn nh ng toán ng i t n
c l. t.. Thái ón l i h i, có ng i cho bi t h# $ "ng An C u, ho&c ng ch An C u. Có
ng i cho bi t h# $ bên nhà th ch y qua. C u An C u còn không? Ng i tr l i còn,
ng i tr l i b s p. Không bi t tin $ ai n a. Thái nói v i tôi là mình ã h t s!c may m n,
êm qua bên nhà th , Vi t c ng ã tràn vào b t h t àn ông, công ch!c mang i. Nó k
l i mà m&t nó tái xanh c t không ra gi#t máu.
Phía ng r y v-n có ng i i. Thái ch cho tôi th y nh ng oàn ng i xuôi ng c phía
trên ng r y, +n hi n sau nh ng b i cây th p.
Khi hai ch em tr$ vào, Thái ch t nhìn lên ng#n i n cao. N i ng#n i n có tháp cây tre
và trên cây tre m t lá c hai m u và xanh lá m bay ph t ph i. Chi u qua, khi i
ngang qua ây, khi nhìn lên c t i n này coi trên tr i có máy bay không, tôi âu có
nhìn th y gì. Thái em chuy n ó vào k cho m#i ng i nghe, ch ai l y làm l h t:
"H# treo hoài. H# treo c trong chùa, n i ngã ba n a..."
Nh ng n tr a hôm ó thì c xóm nh này không ai còn bình t nh n a. Ð i bác ã
câu t i n i. Ti ng máy bay nh g m, xé nát b u tr i m m, xám ngoét. Gi a tr a,
chúng tôi ph i chui xu ng h m. M t s khác vào nhà th h#. Nh ng ti ng n r t g n, có
lúc nh d i ngay u. Còn nghe ti ng n là ch a ch t. Thái b m vào tay tôi:
"Ch b t ch&t hai tai l i, n m sát cho ( t!c ng c."
M t vài nhà có ti ng kêu khóc nh ri. N m trong h m ch t quá, ng t không th$ c,
Thái ch ng t ti ng i bác, kéo tôi ch y t#t vào nhà th . T tr a t i chi u t i hôm ó,
i bác không ng ng n a, nh ng b n ã i xa h n.
Bu i chi u, chúng tôi ra c ngoài tr i kho ng ch ng m i giây r"i l i chui vào h m.
Ðêm, tôi không vào h m n a mà ng d i g m m t cái k trong nhà th h#. M y êm
li n không ng , tôi ã m t nhoài ng i. M&c súng, m&c n, m&c s ng, m&c ch t, tôi l n
ra ng . N%a êm, tôi b ánh th!c d y b$i ti ng máy bay, ti ng n réo, nh ng r"i âm
thanh ó c*ng chìm i, c n bu"n ng è n&ng lên t t c . Cho t i sáng hôm sau, Thái ph i
d ng c tôi d y:
"Ðêm qua ch bi t có chuy n gì không?"
"Chuy n gì?"
"H# v y $ ây. H# gõ c%a nh ng không th y ng t nh chi h t h# i r"i."
Má tôi r u r :
"Ði u này ch c ch t quá. Con Vân, túi qua ng d quá không bi t chi h t há. N g n l m,
ch c nhà c%a mình tan h t r"i."
Má tôi l i khóc. V Bé bò ra kh i b th , r"i t i l t chú tôi c*ng tr$ d y:
"Ch c ph i ch y n a quá. 0 ây nguy r"i."
Chú tôi nói gi#ng lo l ng. Má tôi b o Bé và Thu i n u c m nh ng nh ra g o ch còn
m t ít, má tôi nói:
www.heartsay.com
"N u cháo n (."

Chú tôi phàn nàn $ nhà còn n%a t g o mà con Thu hôm qua v không t i nhà c
l y em i. Con Thu v g n t i xóm th y xóm v ng tanh nó l i s , b i tr$ v .
Nh ng n"i cháo ch a chín thì chúng tôi l i nghe ti ng máy bay n, r"i i bác d i Phú
Bài l i câu lên. C nhà l i vào h m nh ng lát sau th y ti ng súng không nh m vào khu
v c này, tôi và Thái l i bò ra vì ng t ng t quá. Hai ch em ch y qua nhà ch U r"i l n ra
ngõ. Có ti ng súng nh b n nh m a $ mi t Ph Cam. Ch c chúng b n máy bay, Thái thì
th m. Ng#n c màu máu m v-n ph t ph i bay trên ng#n tre tháp vào c t i n. V-n còn
ng i ch y lo n $ ngoài ng, chúng tôi ón l i h i nh ng không ai bu"n tr l i, h# v a
khóc v a ch y. M t oàn ng i có võ trang t phía c u kéo lên Ph Cam, Thái kêu tôi
ch y vào m t cái quán b hoang. Ðoàn ng i i ngang qua ng, m&t mày l m lì, h#
vác súng, tay eo b ng, áo qu n h n n, Thái thì th m: Quân B c Vi t ó. Tôi c nhìn
phân bi t xem h# có khác gì mà Thái nh n ra c, tôi ch u nh ng không dám h i
Thái.
Ðoàn ng i i lên m t lúc, chúng tôi nh ch y ra kh i quán v nhà, nh ng t phía
Ph Cam, ti ng chân, ti ng kêu khóc b ng vang d i. R"i m t oàn ng i n a xu t hi n
tr c khi ti ng súng ròn rã n nh m a, ti ng máy bay g m nh xé tr i và i bác không
k p th$. Ðoàn ng i n g n d n, Thái s%ng s t:
"Tr i i, dân, dân ch y lo n."
Ðoàn ng i có n c tr m ng i, d-n u là m y ông cha, m t hai ông s . H# c m c
tr ng, làm b ng th! v i t i t , lá c hàng ph c, lá c s hãi. H# v a i, v a ch y nh
nh ng con l t t. Phía sau nh ng lá c tr ng, nh ng ng i d-n u, dân chúng b"ng b
nhau. K. gánh ng i g"ng ch y lúp xúp.
Thái !ng h,n ra v ng gi tay ón:
"Th a cha, trên r!a r ng?"
Ông cha l c u, mi ng nh ang sùi b#t mép. M t tu s b m t !a bé b th ng máu
ch y nh gi#t trên ng, a tay xua xua t d u b o chúng tôi ch y theo, ng !ng
nguy hi m. Nh ng ông c*ng không nói n i ra thành ti ng n a. Ðoàn ng i c! th l n
ch y qua m&t chúng tôi, àn bà b con, àn ông gánh g"ng, tr. con ch y lúp xúp. H#
khiêng c k. b th ng n a. M t ng i àn ông b th ng $ chân ch y kh p khà kh p
kh/nh, th nh tho ng té xu ng t r"i g ng d y. Có k. m t cánh tay ang ong a ch
còn dính chút th t da. K. u u, ng i b trán, nh ng gi#t máu r u i theo m y mi ng
v i tr ng làm c i tìm bình yên ang phe ph t d-n u. Ðoàn ng i v a ch y v a kêu
khóc v a c u kinh, k. #c kinh c u Chúa, k. kêu tr i g#i Ph t.
Ðoàn ng i ch y lêu bêu xu ng c u r"i b ng ch y ng c tr$ l i, r"i ang ch y ng c
b ng tr$ lui, ti p t c v phía tr c. Ti ng súng t phía Ph Cam v-n nh m a, vài k. y u
u i ch y cu i cùng cách oàn ng i khá xa, h# kêu gào nh ang tuy t v#ng s p ch t
n r"i:
"Cha i, ch con. Cha i, c!u chúng con. Chúa ôi, qu6 u i chúng con..."
Tôi ( m t ng i àn bà v a ngã s p xu ng m&t ng:
"Lên ây ngh ã ch , $ ây ch a ánh nhau, vô ây."
Ng i àn bà ã b th ng $ ùi, máu ra nhi u l m, nh ng v-n g ng d y l c u:
"Tui ch y theo cha, ch"ng tui con tui trong ó mà."
www.heartsay.com
Bà l i ch y. Thái ch y theo:
"Trên n còn chi không?"
"H t c , h t c . <, mà còn, còn nhi u ng i k)t l i, còn h n tr m thanh niên ang b vây
không ch y c."
"H# b vây?"
"H# b n l i, h# b n l i... Cha i, ch con v i cha i."
Ng i àn bà l i ch y, nh ng oàn ng i ã b cách xa bà ta quá. M t ti ng n l n. Tôi
lóa m t. Thái ôm ch&t l y tôi:
"Ch y, ch y ch . C m tay em nì."
Thái kéo tay tôi l#t vào xóm. Ðoàn ng i nh tan tác $ ng xa, r"i qua l p khói b i, tôi
l i th y h# ch y ti p t c.
Khi tôi vào t i nhà th h# thì má tôi ang n m $ mé c%a ch . Bà n t tôi m t h"i r"i kéo
tôi dúi xu ng b . Nh ngày x a, má t $ng con nh ngày x a còn bé. Tôi chui t#t vào bên
trong tìm m t ch d a u mà không có. Má tôi n m phía ngoài h i v#ng l i:
"N m yên, con Vân mô r"i. Ð ng có n m phía ngoài nghe."
Má tôi nói v y mà bà n m phía ngoài. Con Thu r nh bên tai tôi:
"N"i cháo cháy r"i."
Lúc ó tôi không th y ti c gì n"i cháo n a, dù tr c ó tôi ã ói c"n cào. Thu l i nói:
"Ch i âu làm bác c! òi ch y ra tìm, em ph i ôm bác l i."
Tôi mu n khóc quá, tôi a tay c m ch&t gióng tre kê d i b th , ch có m t kho ng
cách ng n, tôi ao c c m bàn tay má tôi mà không c. Trong bóng t i l m , tôi th y
có m l%a nh lóe lên. Ch c Thái ã tìm âu c i u thu c. Nó nói v i tôi:
"H i bác hút thu c không."
Tôi h i tìm $ âu ó thì nó nói:
"C bao y l n. Em l m c khi oàn ng i i qua r"i. Ch c ai r t."
Tôi ngh t i nh ng gi#t máu r i vãi $ d#c ng, nh ng gi#t máu ó ang kéo dài n
âu r"i. B t giác tôi rùng mình. Thu h i:
"Ch l nh h ?"
Tôi l c u, nh ng ch c Thu ch trông th y gì âu. Thái a cho tôi m t i u thu c và
nói v i tôi a cho bác hút ( l nh. Ði u thu c ch a k p a i ã r i kh i tay tôi lúc
nào. S gây ti ng ng, tôi không dám a tay s so ng n a. T lúc ó t i tr a, chúng tôi
không còn dám m$ m t nhìn th y ánh sáng bên ngoài n a. Ð i bác câu vào nh không
còn tính kho ng cách. Trên u tôi, xung quanh tôi, ti ng n d i nh v( tung l"ng ng c,
nh b ôi cái u. Má tôi hô m#i ng i n m r p xu ng t. N m r p xu ng t h t r"i
c*ng ch a c, ôm ch&t l y nhau có ch t cùng ch t m t ng. Nh ng không, tôi
không th ch t m t ng c, tôi ph i s ng còn tr$ v v i con tôi và dù Sàigon còn
hay m t, các con tôi c*ng ph i s ng ch tôi v n a. Ð ng có ch t. Cho tôi s ng.
Ti ng n nh b ng tôi v t trong l%a . M t ti ng, hai ti ng, ti ng n a. L y tr i l y Ph t,
ch a trúng. Thêm ti ng n a, qu tim c! nh y lo n x , c! mu n tung ra. 3m, tôi nghe có
ti ng n l n mà. V y ai kêu ch t tôi r"i v y? Ai khóc nh ri ngoài kia v y? 3m n a. C
mái nhà nh s p xu ng u tôi r"i. Ng c tôi b r"i, máu tôi ang tr vòi ch y. Tôi l n
qua l n l i. Không, tôi ch a b , tôi còn s ng mà. Ti ng khóc b t lên:
"Vân, Vân mô r"i con."
www.heartsay.com
"Ch , ch mô r"i ch ."

Cánh tay Thái r"i cánh tay má tôi n a. Cát b i trên mái nhà v-n ti p t c r i xu ng. Tôi
không m$ c m t ti ng nào. L n này ch c ch t quá r"i, i bác v-n không ch a
kho ng cách. Ng i tôi sau ti ng n ã không còn s!c run. Thôi, c nhà chúng tôi, c
m#i ng i trong ngôi nhà th h# này n m ch ch t.
Nh ng r"i phút kinh hãi ó l i qua. Ti ng súng ã ng ng và r i rác a lên các phía xa.
Ti ng súng v a ng ng là có ti ng la khóc. Tôi v t ch y ra ngoài, má tôi níu l i:
"Con i, ng, ng i."
Nh ng Thái c*ng ra n sân r"i, c c ch,ng ã, tôi th p thò $ c%a.
Bên ngoài cây c i xác x , g ch ngói r i t! tung $ sân. Tr c m&t khu nhà th h#, m t
m nh n xoáy m t h t l n. M y c%a kính v( toang, t m bình phong che phía tr c b
v t m t góc. V a lúc ó Thái ch y vào m&t mày tái mét:
"May quá ch i, nhà th ch b m t m nh bom phía sau góc, n i cây u . Cây u
gãy r i r"i."
Thái a tay ch lên mép t ng phía sau, $ ó t ng ã l$ nh ng m ng l n và ngói tr i
h t, l m t kho ng tr i màu xám chì. S s ng th t tuy t v i, n u m nh bom r i ch ch vào
m t tí n a ch c chúng tôi ã xong. Thái k cho chúng tôi nghe, $ àng sau, cách hai ba
c n nhà b nguyên v)n m t qu bom r i trúng. M y mái tôn v ng ra xa, có t m v ng lên
chém g-y m t #t d a. Hai ba c n nhà b s p, m y ng i ch t. T lúc ó t i chi u, chúng
tôi không dám b c ra kh i b th n a. V Bé b o d n i n u c n"i c m, nh ng t i
chi u t i, chúng tôi m i ng"i n. Ðang n c m thì nghe có nhi u ng i ch y lo n t phía
B n Ng v , Thái ch y nhanh ra sân. Ðoàn ng i t B n Ng v ch y th,ng mãi trên
mi t ng r y, duy có hai cha con ói l không i c, ng"i b t xu ng v ng. M#i
ng i a vào nhà. Ng i àn ông kho ng b n m i tu i, !a con gái c( m i l m. Sau
khi c n m i ng i m t bát c m lót lòng, hai cha con t nh ng i l i. Ð!a con gái ng"i
nép vào góc b th , m$ ôi m t nh th t th n nhìn ra phía c%a. M t ti ng ng nh c*ng
làm cho con bé ôm ch&t l y cha.
Ch cho ng i àn ông t nh táo, má tôi m i h i dò:
""Ông $ B n Ng v ?"
"D , tui $ B n Ng ."
"R!a trên T Ðàm có ai ch y c không?"
Ng i àn ông ch a k p tr l i, má tôi ã nóng ru t:
"Con trai, con dâu, con gái v i m t b y cháu k)t trên ó."
Ng i àn ông nói mà ôi môi v-n còn l p b p:
"Tui $ phía d i c u, sát b sông l n. Trên T Ðàm thì ch u, h# canh gác d l m."
"Không ai ch y c h t?"
"Ch c không."
Tôi nghe ti ng th$ dài y v. tuy t v#ng c a má tôi. Ng i àn ông v-n còn p a p úng,
môi v-n run l p c p:
"Nhà tui không còn m t mi ng ngói."
Thái h i:
"M n r ng bác ch y xu ng ây c?"
"Nhà tui ch a trúng n c u, mà ti ng d i c*ng bay h t ngói. Hai cha con tui núp trong
www.heartsay.com
h m c ngày, r!a là nh n ói g n ba hôm r"i. Khi ng t ti ng súng, tui bò lên mi ng h m.

Ghê quá, d/ s quá. Nhà c%a xung quanh s p h t, không còn m t bóng ng i. V y là tôi
xu ng h m kéo con gái ch y nh iên ra kh i nhà. Tôi p không bi t bao nhiêu xác
ng i, tôi nghe không bi t bao nhiêu l i rên trong ám g ch. K , cha con tui ch y bán
s ng bán ch t t i n i ni thì h t s!c ành ng"i i xu ng ng."
"R!a gi a ng không g&p h# r ng?"
"Thi u gi ng. H# m c ào h m, m c ch$ ng i b th ng, nh r!a mà mình ch y c.
Con nh c a tui h n s quá h n té xu ng ng m y l n, n m run nh lên kinh phong, tui
ph i kéo i nó, tay chân nó tr t h t tr n tr#i."
"Ông ch có hai cha con thôi hà?" M t ng i nào ó h i trong bóng t i.
"D tui còn v v i thêm m y !a nh n a. Ngày m"ng m t, m con nó v d i Bao Vinh
r"i, v d i quê. Kh quá bà con i, không bi t d i ó có r ng không, v con tui m c
k)t d i ó r"i."
"Ôi, ai có s!c n y lo. Bi t mình có s ng không mà lo n a ch ."
Má tôi h i con bé:
"Cháu còn ói không?"
Không nghe ti ng con bé tr l i, ng i àn ông nói:
"Bà h i r ng con không nói? D th a bà nó s quá r"i nh khùng. M y ngày n m d i
h m v a ói v a s , nó nh b i c r"i r!a. Thôi, chuy n ni thì ch t h t ch còn chi n a
bà con ôi. Tui i mà p lên bao nhiêu xác ch t. Ð n ng sau, tr c m&t. Tui t $ng
không t i ây n i trông th y bà con."
Ng i àn ông nh ngh)n ngào mu n khóc. Có ti ng tr. con khóc, ti ng ng i àn bà tr.
c n nh n:
"Thôi tui ng ngoài h m cho r ng, vô ây ch t quá th ng nh ch u mô có c."
Ti ng ng i àn ông:
"M cha mi, ch t t i n i còn cãi. Cha m con cái $ m t ch h t. Có ch t ch t c gia ình
cho tr#n ch ng i s ng k. ch t thêm t i."
Ng i àn bà thút thít khóc. Bên ngoài, ánh h a châu th sáng c vòm tr i. Ti ng súng
l i b t u n . Không bi t ánh $ mi t nào n a, vì tôi nghe nh mi t nào c*ng có súng.
Ðêm có ti ng chân i sàn s t bên ngoài, m#i ng i nín th$. Ð!a con gái v i ng i àn
ông v a t n c t i ban chi u không có ch nào, hai cha con d a l ng vào b xây. Ð!a
con gái th nh tho ng kêu: Ba i, con s quá. Ng i àn ông v v : Ð ng s , không r ng
mô.
Có ti ng kêu c!u r"i ti ng súng n . Thái c m ch&t tay tôi thì th m:
"Nó ám sát."
Tôi nh l i khuôn m&t anh lính gi i phóng gác n i c u khi chúng tôi i qua. M t anh lính
B c Vi t ng ngh ch, anh nhìn ai c*ng ra b#n M2 Ng y h t. Anh la hét, c m oán r"i
cu i cùng m#i ng i c*ng ch y c h t qua c u. Tôi ngh ch c anh không trông th y gì
ngoài àn ông, àn bà, con nít ch y lo n, còn b#n M2 Ng y ch m t êm n súng là ch t
h t r"i. Tôi nh t i m t "n binh tr ng tr n không m t ng i lính gác. Tôi c*ng không
nhìn th y m t xác nào v t ngang hàng rào. Nh th là ngh a lý gì, êm u tiên không n
súng không t n công "n là gì? Vô lý, bao nhiêu lính trong thành ph u ch t. Ng i
àn ông t n c t i h"i chi u v a cho bi t là Vi t c ng v-n ch a l y c m t "n binh
www.heartsay.com
nào, nh ng "n binh nào c*ng b không.

Ng i àn ông còn cho bi t quân gi i phóng nh bóng ma, h# +n ó hi n ra ó, và trong
ba êm n m d i h m anh t $ng t ng nh trên h m lúc nào c*ng có ng i i qua i l i,
nh ng khi anh li u ch y lên thì ngôi nhà nát c a anh nh ã hoang v ng t lâu l m.
Ðêm n, không khí n&ng n n ng t th$. Thêm m t vài ng i t n c t i và c n nhà th
h# nh h t c không khí. Mùi súng n ã lan tràn t i n i. Mà ti ng súng kh p n i ang
d"n v th t. N%a êm, vài ti ng kêu th t thanh ngoài ngõ, ngoài b sông. Ti ng chân ch y
thình th ch. Có c ti ng ào t n a. Tôi không còn bi t s nh ng xác ch t banh u c t
tay c t chân n a, nh ng trong chút không khí chia s t nhau trong c n nhà th h# t i t m,
tôi có c m t $ng nh mùi t% khí ang l n d n và n u $ l i thêm m t vài ngày n a, chúng
tôi s ch t vì ng p th$, vì b nh ho n.
Ð n sáng hôm sau thì khu xóm này hoàn toàn ng p tràn ti ng súng. Ð n i bác câu t i
n i, r"i súng l n, súng nh . N m d i b th chúng tôi nghe c ti ng xe h i ch y ngoài
ng n a. Thái áp tai xu ng t, c tìm coi mi t nào ánh nhau. M t vài g c cây $
ngoài sân b trúng n, ngã g c. Thái oán ch c ang ánh nhau $ mi t ch . Có th ánh
$ bên kia sông r"i. Nó bàn i bàn l i là ph i ch y. Có th êm nay h# ánh t i khu xóm
Tân L ng này. Má tôi nghe nói thì run l+y b+y ôm ch&t l y tôi:
"M n r ng ch . Má ch t ã ành, còn con, con còn hai !a con, ai nuôi nó con i."
Tôi c n ch&t hai hàm r ng l i. Trong thành ph này ã bao nhiêu ng i ch t r"i, bao
nhiêu tr. con, ng i l n, bao nhiêu bà m) b ra i con b v . Nh ng nh ng !a tr. ó
bi t có s ng c n khi d!t tr n gi&c? Khi $ trong nhà th , tôi ã nhìn th y m t s tr.
con cha m) b n ch t, ch y theo oàn ng i di c . Chúng ch y qua ch y l i ng ngác,
b ng i này n t, ng i kia la. Ðói quá, chúng c p gi t c a ng i khác. N u tôi ch t i
hay n u tôi không ch t mà m t luôn chúng nó?
Hình nh ng i àn bà ôm xác ch t c a con ã sình thúi trong ngôi nhà th n i tôi ch y
t i m y ngày u ã làm tôi tan nát ru t gan.
M t gi "ng h" sau, i cho ti ng súng im giây lát là chúng tôi ch y ra kh i ngôi nhà
th , m i ng i ôm theo nh ng th! còn sót l i, xách qu n áo, cái ch n Bé l y c khi $
cung An Ð nh. Thái ch y ra tr c tiên, chúng tôi ch y ra sau. M y ngày li n m i trông
th y ánh sáng, dù ánh sáng ã b ng p trong làn m a b i t. l nh. Khi chúng tôi tràn ra
kh i nhà thì m t s ng i khác c*ng tràn ra theo. Hai cha con ng i àn ông ch y ra phía
b sông, Thái v-y chúng tôi lên mi t ng r y. Nh ng v a ra kh i nhà m t o n, chúng
tôi l i b vây hãm gi a ti ng súng n ran b n m&t.
L i ánh nhau. Thái hô m#i ng i n m xu ng ng. C! l n vào b i cây, vào mé ng.
Chúng tôi n m d"n ng l i v i nhau. Hai cha con ng i àn ông n m xu ng. Ð i bác l i
câu lên, ình ình kh p b n m&t. Ti ng súng c*ng nh vây tròn theo chúng tôi vào gi a.
M t ngôi nhà trúng n l%a b c cháy. Tr. con, ng i l n t trong nhà ch y ra. L%a cháy
lan sang nhi u c n nhà khác, nhi u ng i n a ch y ra. Ti ng la ti ng khóc nh ri. Phía
tr c b i súng mù m t, phía sau ng i àn ông cho bi t là ang ng l n. Ch còn
n c xuyên qua h.m, tìm l y m t ch núp khá yên n h n. M t qu i bác n ình cách
chúng tôi vài ch c th c. Chúng tôi nh b chôn trong m nh n và b i mù. L y tr i
ph t, không ai b h t. Khi khói ã tan, chúng tôi không nhìn th y hai cha con ng i àn
ông n a. H# ã ch y tr c khi qu n n hay trong khi khói n ang b c mù r"i. Thái
www.heartsay.com
hô l n:
"C! ch y i l i h i bác v a n mà n m."
Ng i tôi run lên c m c p, ch y không v ng n a. K . Thái +y tôi, tôi +y má tôi, má tôi
+y Bé, và c! +y ng sau ng tr c. Thái c*ng dí chúng tôi xu ng h t b ào sâu,
còn b c m t m b i khói và thu c súng.
"N m ây. Không th có hai qu r i m t ch mô bác. T i con i tr n t i con bi t mà."
Câu nói c a Thái giúp tôi yên tâm c ôi chút. Nh ng sao ng i tôi v-n c! run lên
c m c p. G n m t tu n l/. B qu n áo v-n ch a c thay, chi c áo m&c ngoài y
nh ng v t máu khô và b t u hôi. Thái l n ng i sát c nh tôi:
"Ch ng run, ch ph i bình t nh cho bác ( s ."
Má tôi m$ ôi m t l nhìn tôi. Ðôi m t c a s hãi, c a v. tuy t v#ng và s lo l ng
th ng m n tôi vô b . Tôi b t lên khóc. Lúc này tôi b t s ch t th t. Tôi có má bên c nh,
có ch t má con tôi c*ng nhìn th y m&t nhau. Có ti ng khóc lóc t phía xa v#ng t i. Tôi
m$ m t hé nhìn. T trong ám khói l%a, trong ti ng bom n $ ng tr c, m t ng i
àn bà và m t !a bé ang +y cái xe bò i n. Bà v a i v a khóc v a kêu gào:
"Chúa $ mô. Ph t $ mô. Tr i i."
Trên xe, xác m t ng i àn ông máu me bê b t ã ch t c!ng, m t còn m$ tr ng. Xác ch t
không ki m c m t chi c áo p. Thái nh y lên kh i mi ng h m, nó c i cái áo
khoác ngoài màu n s#c p lên m&t ng i àn ông. Ng i àn bà và !a nh c! th
hì h c +y chi c xe v phía tr c m&t c*ng ang r n vang n l%a. Tôi n m ch&t l y tay
má tôi:
"Má."
Tôi ch kêu lên c có m t ti ng r"i ngh)n ngào. Má tôi v-n nhìn tôi v i ôi m t l
ó. Thái nh y xu ng h , chùi hai tay vào qu n:
"Bà ó m n r ng c*ng ch t. D i n ánh nhau d l m."
Ti ng i bác v-n câu lên u u. Tôi oán c m t vài tràng súng $ trong nh ng khu
v n b n ra. Thái ngh :
"Ch c l i s p ánh nhau t i phía ni r"i. Ch y, ch y g p bác."
Nói xong là Thái nh y i lên mi ng h m. Bé b con cho v nh y lên theo. Thây k "
oàng, nhi u th! b v t l i d i h bom. Thái d-n u, Bé i cu i dò ng. Chú tôi
d t tay !a con gái l n c a Bé. Con nh s quá ái c ra qu n, hai ng qu n sát vào nhau,
nó b c không c b lôi i s n s t. Thái m t tay xách cái xách qu n áo c a má tôi,
l ng cõng thêm th ng con trai lên ba c a Bé. Má tôi ôm cái m n tr c ng c nh mu n
che ch$ t m thân g y m c a bà. Tôi i tr c má tôi, ng sau l ng Thái. Chú tôi i g n
sau cùng, v a i v a c n nh n. Ông v a ói v a s ch t l i v a thèm r u:
"Ði t m l i nh ri nguy hi m l m. Ch y mau tìm ch núp. H# tràn t i n i r"i."
0 trong các khu v n, tôi nhìn th y có u ng i l nh . Ch c h# núp d i h cá nhân.
Nh ng h#ng súng h m s1n trên mi ng h . Nh ng b i cây s t so t. Có ti ng n t n $
trong m t b!c thành nát:
"Ch y mau, ch t n n i r"i ó."
L i m t gi#ng nói l l mi t ngoài. Tôi nh b ma u i, ch y b cách kho ng má tôi t i
m y ch c b c.
Nh ng không k p n a r"i, tr n chi n ã kéo t i n i. Ti ng súng b n nh m a, chúng tôi
www.heartsay.com
b k)t gi a hai làn n.

"Ch y."
Thái hô l n. Chúng tôi ch y.
"N m xu ng."
Chúng tôi l i n m xu ng. Ng i tôi không còn t ch c n a mà b i u khi n theo
ti ng hô c a Thái. Trong trí tôi h u nh ã hoàn toàn tr ng tr n, s1n sàng tuân l nh b t
c! l i sai khi n nào.
"Không xong r"i."
Thái +y má tôi, chú tôi, gia ình Bé và Thu vào m t ngôi nhà. Nh ng ng i núp bên
trong không ch u m$ c%a. Chúng tôi l i ch y, ch y l c t khu ang ánh nhau này qua
khu ang ánh nhau khác và tôi không còn trí nh nh n ra n i mình n là vùng nào
n a. Ti ng súng g n quá, tr$ l i ng sau c*ng không c, ti n t i n a c*ng không
c. Ðoàn ng i i tr c có nhi u ng i b th ng ang n m d-y ch t gi a ng,
c nh nh ng xác ch t c* ã sình to, mu n búng n c. Tôi ph i nh y vào m t b i cây
tránh xác m t ng i àn bà ch t bên c nh ôi thúng gióng và chi c òn gánh còn n m t a
bên vai. V*ng máu ã khô bong t ng mi ng tr n v i cát b+n. Bên c nh nh ng xác ng i
b banh ng c, b u, c t tay chân, nh ng cánh tay khúc chân m t bi t nh có ai n
ánh c p. Tôi ngh n àn chó hoang m y ngày nay lang thang trong thành ph , nh ng
tôi không còn s!c s hãi n a. Bây gi ph i ch y thoát ã. M t vài ng i b
th ng ang n m rên r , nh ng cánh tay ch n v n a theo níu l y ng qu n, v t áo.
Nh ng ti ng kêu xin:
"Ðem tôi theo v i. C!u cho v i, tr i i."
Nh ng tôi v-n p qua h# mà i, nhi u ng i khác c*ng p qua h# mà i. Tôi b m t
bàn tay níu l y ng chân qu n. Tôi gi t m nh, ti ng v i rách so t. M&c k , tôi ph i s ng
tr c ã, dù s ng thêm m t giây, m t gi hay m y gi "ng h" n a.
"Ch ni nguy hi m l m, ch c h# s p ng nhau t i n i r"i."
Thái nói ch a d!t câu ã nghe nh ng ti ng chóc chóc t trong các khu v n nã xu ng
phía b sông. Phía sông, t ng lo t ti u liên i liên nã lên d d i. Thái không k p thêm ý
ki n gì n a. Nó nh y phóc lên kh i h bom:
"Ch y."
Chúng tôi ch y theo. Ti ng n t các v n d i m&t sông b n lo n x . Không th ch y
n i n a, chúng tôi bò l n d i t.
"C! bò t i, c! l n l n tròn, l n theo con nì."
Thái hô l n nh ng nghe ti ng c ti ng m t:
"Bác ch y n i ch n t . Ch y ra ng sau b!c t ng ó."
Thái c m ch&t tay tôi l i:
"Ð bác ch y tr c ch ."
Chú tôi, má tôi, v ch"ng Bé, m y !a nh vùng d y ch y thoát ra phía b!c t ng. Thái
kéo tôi: Ch y mau. Nh ng chóc chóc, hình nh m t l n n t sau b!c t ng b n t i.
N m xu ng. Thái kéo tay tôi, hai ch em l n i xu ng t. C bò t i, cái c%a nhà t .
Gi a bom n, gi a khói súng, ngôi nhà g ch còn !ng v ng, hình nh ch a b m t v t
n nào. Ngôi nhà s ng s ng nh m t phép l . Thái khom ng i gi chân á vào cánh
c%a. Cánh c%a b t m$ d/ dàng. Tôi lao ng i vào.
www.heartsay.com
Nh ng cái gì th kia? Tôi nh y m t b c vào bên trong r"i hai chân nh b keo dính ch&t,
không tài nào c t lên n i n a. Tôi a tay lên mi ng, tôi há m"m mu n kêu. Nh ng tôi
nh ã ch t !ng r"i.
Tr c m t tôi, xung quanh tôi y xác ch t. Ng i n m s p, k. l t ng%a. Ng i co rúm
l i, k. ang tr n tr ng m t tay chân kh,ng khiu. Nh ng mi ng th t, nh ng v*ng máu bê
b t kh p n n nhà. Chân tôi không th b c t i mà c*ng không còn ch b c lui c
n a.
Không bi t nh âu tôi còn c s ph n !ng khi m i b c chân vào nhà. Hình nh khi
b c chân tôi ch a ch m t, m t tôi ã ch m ph i c nh hãi hùng bên trong c n nhà, và
m t s!c m nh nào ó ã a bàn chân tôi b c tránh c nh ng v*ng máu. Ch ó hình
nh c*ng ch v a cho m t bàn chân. Còn m t bàn chân ch dính h xu ng ch m gót.
Tôi mu n kêu rú lên, mu n ngã v t xu ng ng t x u. Nh ng không, tôi còn nh n ra c
nh ng v*ng máu, nh ng cánh tay, khúc chân, tôi ph i c !ng.
R"i s kinh hãi nén ch&t quá, d"n t chân lên nh u, t nh u xu ng chân, b t dùm
tôi c m t ti ng kêu l n. Thái ã !ng s1n sau l ng tôi r"i. Ng i tôi b x c n i lên, và
Thái vác tôi lên vai, m&c súng n, m&c nguy hi m, ch y nh bay ra kh i c n nhà ghê
r n.
Khi tôi t nh d n l i thì Thái c*ng v a &t tôi xu ng t. Nh ng v*ng máu c a ai v-n còn
v ng v t tr c m t tôi. Không, không ph i, tôi d i m t, máu th t, máu thành gi#t, máu
#ng v*ng quanh m y xác ch t còn t i.
"Bác âu?"
Tôi h i Thái. Nó a tay lên chùi m&t, v a nói:
"Góc t ng àng n t ."
Má tôi, chú tôi, và Bé ch y l i.
"Tr i i. T $ng ch v i Thái l c m t r"i ch ."
Má tôi ch p l y vai tôi:
"Ng"i xu ng, ng"i xu ng con."
M t tôi hoa lên, tôi th y nh ng tàng lá xanh tr c m&t lây l t r"i xoay tít. Gi a nh ng
vòng xoay tít mù ó, nh có nh ng gi#t máu, nh ng cánh tay, khúc chân ai quay theo
n a.
Nhi u ti ng n bay, nhi u ti ng nhà . Tôi n m l n ra t. Cách ch tôi kho ng m i
th c, m t ng i àn ông ang bò t i g n.
"C!u tôi v i, c!u tôi v i bà con i."
Ng c và cánh tay ông ta máu ch y ròng ròng, tôi l n sát sát vào Thu. Thu rú lên. Chú tôi
b t mi ng nó l i. Ng i àn ông l t t i g n d n. Mi ng ông không ng t kêu la. Ông a
cánh tay y máu c a ông lên mút, mi ng ông lòm, hai m t ông tr n tr ng. Tôi th y
ông l n tròn m t vòng r"i d-y ành ch. M t tôi l i hoa lên. Tôi b m vào tay mình th t
ch&t r"i úp m&t xu ng t.
Ti ng súng xa d n c m t quãng, r"i có ti ng chân ch y thình th ch, ti ng hô l n.
Ti ng chân d i vào tai tôi, nh b c c qua u tôi n a. Ti p theo nh ng ti ng n lách
cách, m&t tôi nóng r c. Thái d ng tôi d y:
"Ch y g p, không ch t cháy ch ."
Tôi níu áo Thái, p b a lên ng i ch t, ng i s ng. Tôi g#i má i má h(i. Tôi nghe
www.heartsay.com
ti ng g#i c a tôi nh ti ng g#i cu i cùng c a m t con ng i s p ch t.

"Má ây con i."
Tôi nghe ti ng má tôi tr l i, ti ng má tôi khóc n a. Tôi ch a ch t. Tôi v-n còn nghe, còn
th y, còn s ng h,n hoi mà. Tôi l i ti p t c ch y.
Ti ng súng b ng th a d n. Chúng tôi v-n ch y. Tôi c! nh m sau l ng Thái mà ch y theo.
Nhi u bàn tay d i t v n lên v i tôi, nhi u ti ng van xin c u c!u. Tôi c*ng mu n la
to:
"Ai c!u tôi v i ây. Tôi còn s!c l c gì n a."
Cho t i khi tôi xô vào l ng Thái và d ng l i thì c gia ình tôi ã ng"i xu ng bên ng.
Ti ng súng ã th a l m r"i. Ð i bác c*ng ng ng. Tôi m$ b ng m t. Tôi không còn c m
th y m t mình hoa lên n a. Nh v y là lúc nào mình có c m t $ng s p ch t n n i m t
m i hoa. Bây gi tôi yên tâm s ng r"i. Chúng tôi ang ng"i bên ng r y xe h a. M y
!a nh v-n còn nguyên lành ó sao? Tôi ng c nhiên m t i m lui. Ch ng ó m ng
ng i trong c n l%a n mà v-n còn y . N c m t tôi trào ra, n c m t chú tôi, má
tôi, v ch"ng Bé c*ng trào ra. Con Thu ôm ch&t th ng Cu vào lòng, th ng nh mu n thi p
i vì s hãi. Thái vu t ve con ng s t c* nói:
"Mình theo ng r y i v nhà. Ðánh nhau kh p n i r"i, v nhà i bác."
"V nhà h# ánh t i m n r ng?"
"Ch $ mô c*ng r!a, n thua may r i bác i."
"Li u nhà có còn không hay tan hoang r"i."
Không ai tr l i c câu này h t. Nh ng chi u hôm ó, tr c khi tr i t i, chúng tôi c*ng
l n mò tìm c ng v nhà. Thái nói nhà tôi $ sát qu c l d/ x y ra ng l m.
Cu i cùng, chúng tôi d#n lên nhà chú tôi $ sau ng r y, g n sát m y ng#n "i nh phía
chân núi Tam Thái.
Tr c ó, tránh nh ng cu c pháo kích, Bé ã ào m t cái h m sâu d i t, phía trong
nhà trú +n. Khi chúng tôi vô, cái h m c s%a sang l i. Thái và Bé lo ào t
thêm vào bao ch t lên mi ng h m.
T t c các ngôi nhà k c n v-n im l&ng m t cách l th ng. Ngôi nhà sát nhà chú tôi b
m t trái h a ti/n ngay t sáng hôm m"ng m t s p m t m t n%a, m y cây tre $ sau v n
ng nghiêng s p c lên s n nhà.
Ch c không còn ai $ trong xóm h t, tôi ngh th . Nh ng t i hôm ó, Thu phát giác ra có
nhi u nhà còn ng i $. Nó khám phá ra nh ng ch m èn d u nh ho&c nh ng ti ng ng
nh bé s s t. C êm u tiên ng trong h m, chúng tôi nín th$, không dám phát ra ti ng
ng. Thái nghi nh ng d u hi u báo ng, có ng i trong nhi u nhà ch a ch c là dân
chúng trong vùng. Ðôi khi là "h#" c*ng nên. Chúng tôi th ng dùng ti ng h# ch Vi t
c ng và tránh ti ng gi i phóng. Th t không gì m a mai tàn t b ng ti ng "gi i phóng"
khi nhìn c nh au th ng tan tành trong thành ph nh th này. Lúc vô con h.m d-n vào
nhà chú tôi, tôi c*ng còn nhìn th y lá c gi i phóng rách b m treo trên m t cây i tr c
m t ngôi nhà s p .
C êm, chúng tôi nghe ti ng cú rúc liên h"i. Ti ng cú nh tràn kh p b n m&t nh ch t
ch!a m t v. gì th t th ng. M i l n ti ng cú kêu, tôi có c m t $ng nh l (i hái c a t%
th n t trên b u tr i en iu ang chém xu ng s1n sàng trúng b t k4 ai, " v t gì.
G n v sáng, tôi nghe có ti ng chân ng i ngoài v n. Ti ng chân r t kh , khi g n khi
www.heartsay.com
xa. Chúng tôi b u ch&t tay nhau. Bé s1n sàng &t tay lên mi ng !a bé nh nh t m i sinh
h n tháng, s1n sàng b t ch&t l y mi ng !a bé l( nó la khóc.
Nhìn bàn tay to l n c a !a em b t h trên mi ng !a bé, lòng tôi b t nh-n n au xót.
Ch m t ti ng chân d ng l i trên mi ng h m, ch m t lóe èn pin chi u xu ng và !a bé
ch a k p ré lên thì bàn tay ã ch&t c!ng mi ng nó. Ch vài cái d-y d a r"i thôi. Ðêm nay
có bao h m sâu câm nín ti ng khóc tr. em? Ðã có bàn tay nào bóp m nh mi ng m t !a
bé ch a? Và nh ng b m&t ng i l n v a xót th ng mình v a b t nh-n trong m t không
khí c a nh s1n sàng qu t ch t t i ng i.
Nh ng r"i m t êm n a c*ng qua, chúng tôi ng c nhiên th y mình còn s ng gi a m t
xóm v ng hiu. Nh ng chúng tôi ã l m, còn vài nhà có ng i $, h# là nh ng ông già, bà
già không ch y theo con cháu c, ho&c m t vài gia ình s quá $ lì.
Sáng hôm sau, tôi nghe nhi u ti ng ng, nhi u khuôn m&t ló ra. Ð i ti ng súng th a,
m t bà lão bò sang th m chúng tôi r"i không dám v n a. Nh bà lão, tôi bi t thêm trong
xóm m y hôm nay y quân gi i phóng và hi n gi h# ang ào h m ào h $ chân núi.
Trong khi sát ó, "n Tr ng Bia v-n y lính Qu c gia và n i ng#n núi sau "n ã nã i
nh ng trái i bác lên mi n Long Th#, Kim Long. Má tôi kêu tr i là d i quá m i v g n
h#. Thái kéo tu t bà lão xu ng h m:
"Ð ng h# bi t mình v ."
Nh ng bà lão c quy t r ng ban ngày h# lên sau "n h t, h# không bi t c. Bà d&n
thêm: tuy t i không th p èn.
Bu i tr a, m t gia ình trong xóm tìm v , c n nhà c a h# ã s p, h# xin ào h m ngay
trong nhà chú tôi. Bà lão $ mãi cho t i chi u, có !a cháu nh ch y qua ón v , nhà bà
lão ch cách nhà chú tôi m t cái sân và con ng h.m h)p.
Các tr n ánh v-n di/n ra $ xung quanh. Ðêm n, chúng tôi l i nín th$ d i h m. Chúng
tôi ch i i u may r i, nh ng i u may th t mong manh, c nhà u ói l nh ng c*ng
ch,ng còn ai s!c than th$ n a.
Còn m t s ch i y kinh hoàng n a. M t ti ng n mà chúng tôi không k p nghe,
không k p hay bi t gì h t.
www.heartsay.com
Ch ng 5: H i ký (1969) - Ng i T! àm v" k chuy n
B n ngày li n, tôi n m d i h m t i và trong b n ngày, tôi ã ph i nh n n h t hai. Sáng

hôm nay, !a em gái bò lên kh i h m l c l#i âu c khúc bánh tét ã m c meo. Nó bò
xu ng, l t lá và c! út t mi ng ng i này c n m t mi ng t i mi ng ng i khác.
Tôi ã chán ngán tuy t v#ng l m r"i. Tr c ó vài ti ng "ng h", tôi có c m t $ng c!
nh n ói nh th này cho t i lúc m t l , thi p i, r"i i vào m t gi c ng v nh vi/n thì th t
là sung s ng. Dù sao c*ng sung s ng h n cõi s ng mà chúng tôi ang h!ng ch u.
Nh ng khi nghe mùi th m c a n p, mùi m c c a lá, và mi ng bánh tét a n g n,
mi ng tôi b ng m$ ra toác hoác, m t ni m sung s ng n hoan l c, m t h nh phúc ch t
ng t khi mi ng bánh ã n m trong mi ng.
N c mi ng trào ra và c! qu n quít ve vãn quanh mùi n p m n và th m ngát n l m
ng i.
Không, cái ch t th t là tàn nh-n, không làm cho ng i ta sung s ng nh tôi t $ng. M&c
k nh ng ti ng n ình ình bên ngoài, m&c k ti ng ào x i ngay trên t, nh trên u
mình, m&c k cái ám nh anh lính gi i phóng tr. tu i gác tr c c ng nhà luôn luôn a
m*i súng nh m quanh s1n sàng nh n. Mi ng bánh trong mi ng tôi nh m t h nh phúc
tuy t i mà ch có ng i may m n nh t, hy h u nh t, m i c b t g&p trong i mình
m t l n. Mi ng bánh càng nh i, n c mi ng trong mi ng càng t i ch y và không
d ng c hoan l c, ham h , tôi nhai ng u nghi n. Lúc ó, tôi t nh l i ôi chút, tôi nói
nh rên lên:
"Còn mi ng mô n a không, cho tui mi ng n a."
Cô em gái còn mi ng bánh chót nh a lên mi ng, nghe ti ng nói c a tôi li n ng ng l i:
"Anh n i."
Tôi nhìn th y ôi m t nó h t s!c bu"n r u qua ánh n n th p tít trong góc h m.
"9n i ch!."
Tôi không k p a tay ra l y mà ch há mi ng. M t mi ng bánh n a, m t h nh phúc tuy t
v i n a t i. Tôi th t sung s ng quá, hai l n h nh phúc t i ch cách nhau trong giây phút.
Lúc này thì tôi t nh ng i l i r"i. Tôi v n vai, m i bi t là x ng s ng mình nh!c m i
m t cách k4 l . Nh ng cùng lúc ó tôi b ng nghe th y ti ng àn hát v#ng xu ng. Ti ng
àn b u, àn tranh, àn nguy t và có c ti ng ngâm th n a.
"Ai ó h ?"
Em gái tôi thì th m:
"Ôn Võ Thành Minh ó."
Võ Thành Minh, con ng i trào l u c*, c a th i Phan B i Châu, K4 ngo i h u C ng
Ð , còn l u l c l i gi a th i i này ch u chung s ph n v i thành ph , ã làm gì v y?
Hình nh hôm qua, em gái tôi c*ng ã thì th m k cho c nhà ang $ d i h m nghe v
nhân v t k4 l này, nh ng tôi ói l , tôi có nghe gì âu. Ti ng àn lúc này n i lên th t rõ
dù ti ng i bác v-n m m n kh p n i và m#i ng i trong h m ôm ch&t l y nhau. Con
em gái tôi eo c!ng $ m t bên vai tôi và run l p c p:
"Kêu con Trúc xu ng ch má."
Má tôi l c u:
"K nó, ai mà nói n i."
www.heartsay.com
Ti ng hát ti ng àn, ti ng ngâm th ng ng b&t sau m t vài ti ng n g n n n i nh ngay

trên mái nhà, trên u mình. Nhi u ti ng hô l n:
"Xu ng h m."
Ðám ng i trong h m nhích ch t l i, vài ng i tr n xu ng. Má tôi h i nh :
"Con Trúc có ó không?"
Ti ng con Trúc tr l i:
"Con ây nì má."
Tôi nghe ti ng Trúc thì th m v i con Oanh:
"Th ng ó ch y núp trong nhà mình, ch c nó tìm ch ."
Con Oanh làm thinh. Tôi oán con Trúc ám ch tên lính Vi t c ng gác $ tr c nhà. M i
l n i bác câu t i, h n th ng núp trong nhà ch ít khi xu ng h cá nhân nh "ng i.
Ngay khu nhà này có m t t ba ng i coi gác và hình nh h n là t tr $ng. M t ng i
nào ó g t:
"Kh , ng xì x m n a."
M#i ng i im l&ng, nín th$, nh ng giây phút c ng th,ng t t cùng này, chúng tôi ã ch u
ng r t nhi u gi qua.
Tôi bi t ông Minh không xu ng h m chúng tôi. Tôi oán ông ang núp $ m t h m nào
khác. Có ti ng àn bà khóc. Trúc thì th m:
"Bà giáo s Lê V n H o ó. Anh nì, bà nói v i em ông ch"ng bà bi t có ánh nhau, tr c
T t d&n bà mua m y t g o s1n."
Oanh g t:
"K m , c! khóc trù trù. R ng ông ch"ng i c ng la hét cho quân gi i phóng mà v
con ch t s trong h m ni r!a. Nghe nói thêm ghét."
Nh ng tôi không ác nh Oanh, ti ng khóc c a ng i àn bà làm tôi càng th ng h i.
M y ngày tôi không dám ra kh i h m, s m y anh lính gi i phóng bi t tôi núp trong h m
này. K , ai b o tôi hèn thì b o, tôi lo l y m ng s ng c a tôi tr c ã.
Tuy k)t c!ng d i h m, nh ng chuy n x y ra trên m&t t tôi u c hai cô em gái
t ng thu t y . Nhà bên bác B y ã s p, tr ng ti u h#c b không, lính Xây d ng
Nông thôn v canh gác m y b a T t ã qu ng súng mà ch y. 0 ngã ba nào có c gi i
phóng treo. Ông th may già trong xóm b gi t, xác vùi nông trong khu t tr ng ti u
h#c C ng "ng.
Bà H o, v ông giáo s ang vang danh v i cu c gi i phóng c ô Hu , v-n c ngày
khóc lóc, i !ng không v ng, eo l y áo ông Võ Thành Minh. C n l* con, bà c*ng
không s!c s n sóc n a. Bao nhiêu hào hùng, bao nhiêu gan d , can m trong m t
ng i àn bà ã b ông ch"ng hút h t r"i ch ng. Dù ngh v y, tôi c*ng không gi n bà.
Khi ti ng súng th a b t, tôi l i nghe ti ng ánh máy ch trên mi ng h m lóc cóc. Ch c
m y anh b iv c máy ch , làm ra i u quan tr#ng, ánh t trình ho&c báo cáo
ch ng? Không ph i, tôi nghe ti ng ng i già ho húng h ng, r"i ti ng ông Minh g#i:
"Con Oanh mô r"i, lên ây ông nh chút mi."
Oanh chui lên kh i mi ng h m, má tôi kéo l i:
"Ð ng có lên."
Nh ng con bé c!ng u:
"H t b n r"i mà m s chi."
www.heartsay.com
Nói xong nó ã khu t d ng. Tôi ló u lên theo. Má tôi ghì u tôi l i:
"Tui l y anh, anh chui xu ng cho."
Nh ng tôi v-n c! ló u ra kh i mi ng h m. B n ngày, tôi âu nhìn th y m&t tr i. Tôi
thèm m t chút không khí bên ngoài, và ao c c nhìn th y m t ng#n lá cây lay ng
còn bi t c mình ch a b cách bi t v i s s ng, v i c cây, v i m#i h i th$. Dù ao
c v y, tôi v-n ch trông th y gì h t, c n nhà th t i lù mù, m t ng#n n n nh b che
khu t sau m t cái c t l n. Oanh, cô em c a tôi ã bò t i t n góc nhà, n i ng#n n n lung
lay sáng.
Tôi ph i d i m t hai ba l n m i nhìn quen c m#i v t trong khu nhà th . Ông Võ
Thành Minh ang ng"i trên m t cái gh bông, tr c m&t là m t cái gh th p kê bàn máy
ánh ch . Ông không ánh máy mà có v. ng"i ng-m ngh . Oanh ghé sát m&t #c gì trên
t gi y. Tôi c nhìn ra phía c%a s , nh ng không th y gì h t. Cánh c%a s óng kín mít.
Tôi mu n bò lên ghê l m nh ng tay má tôi v-n túm l y vai áo s1n sàng kéo tôi tr$ vào.
Có ti ng la thét $ ngoài. Ti ng p c%a kh+n c p. Lúc này không i má tôi kéo n a,
ng i tôi chui xu ng h m r t nhanh, r"i chui vào cái k)t riêng dành cho tôi. Có cái ngách
nh này, n u h# r#i èn pin xu ng h m c*ng khó ki m th y tôi. Má tôi nh t nh b t tôi
tr n, không h# trông th y.
Có ti ng m$ c%a $ bên trên, nhi u ti ng chân vào nhà. Con Oanh chui xu ng, nó l t l i
phía tôi, thì th m:
"H# vô y nhà."
"H# có h cá nhân, vô m n chi?"
"H t b n r"i, h# vô nhà l c soát."
Oanh nói ch a h t câu thì ti ng chân ã i t i mi ng h m. M t ánh èn pin chi u xu ng,
Oanh vói dúi tôi vào vách, kéo mép chi u tr i h m che l i r"i ng"i t a l ng vào. Ti ng
ng i $ trên h m v#ng xu ng:
"Lên h t trên nhà ki m soát."
Ti ng ông Võ Thành Minh h t s!c bình t nh:
"C nhà lên h t i. Toàn àn bà con nít mà s chi. L) lên i."
Má tôi chui ra tr c, r"i tr. con, ng i l n, bà già u lên theo. Oanh lên cu i cùng, ánh
èn pin quét qua quét l i m y l t. Tim tôi nh ng ng p. Ti ng ng i trên h m dõng
d c:
"Còn ai n a, lên h t i."
Gi#ng má tôi run run:
"D h t r"i."
Ti ng ông Võ Thành Minh:
"Không tin m y anh c! xu ng mà soát. S h n thì b n vào m t lo t n cho n ch c."
Tôi l nh c ng i, tay chân c gi mà v-n run l p c p. Nh( nó b n vào th t thì làm sao.
Tôi mu n kêu thét lên nh ng tay tôi ã t b t kín l y mi ng mình.
"Má i, má i."
Ti ng kêu th m trong u tôi y r-y tuy t v#ng. Nh ng ti ng c i trên mi ng h m ã
giúp tôi yên tâm ôi chút:
"Thôi, !ng s p hàng l i i. Anh em ai ó m$ giùm c%a s cho sáng."
Tôi th$ phào, nh ng ng c còn n&ng nh b è b$i t ng á nghìn cân. Ch a thoát âu. Tôi
www.heartsay.com
nép sát vào ngách h m. H i t l nh ng m vào ng i tôi bu t giá. Ti ng nhi u ng i trên

nhà lao xao.
"Ðàn bà con nít h t h . Bà ni r ng khóc d r!a?"
"D , tui b l c m t ch"ng tui."
"Ði h#p h ?"
"D ch"ng tui là ông giáo s H o."
Gi#ng ông Võ Thành Minh:
"Ch"ng ch ni i l p m&t tr n Liên Minh Dân T c hay Hòa Bình hòa bi c chi ó mà
không ch u i ón v con. Các "ng chí có g&p thì nh n ông ta v r c v r c con
vinh nh c cùng ch u ch . Ông ham làm cách m nh chi mà v con ch t s ng không bi t
r!a."
Gi#ng tên t tr $ng nói có v. d u h n tr c:
"A. V y ra gia ình này là c a gi i phóng r"i. Ð"ng chí c mà. V y có gì giúp ( cho
quân gi i phóng không?"
"Còn gì, chúng tôi ã ói t m y hôm nay r"i."
"Còn g o không?"
"Các ông tìm mà l y."
Ti ng m t ng i khác nói:
"Báo cáo "ng chí t tr $ng, $ góc kia hai bao g o còn nguyên."
"Anh ghi có m n $ nhà này hai bao g o. Ghi vào s v sau tr l i và tuyên d ng công
tr ng v i m&t tr n."
Im l&ng vài giây, tôi nghe gi#ng quen thu c ó nói ti p:
"Còn hai cô này ph i i h#p, chi u nay hai gi h#p $ Chùa nghe. Ðàn ông xóm này ph i
i h#c t p h t r"i, ph n c*ng nên h#c t p ng l i c a m&t tr n."
"Chúng nó s quá rút gân r"i m n r ng i."
"À, còn c . Xin m i c i g&p c p ch huy chúng tôi."
"C p ch huy mô?"
"C p ch huy vùng này. Tôi ch là t tr $ng c a nhóm ba anh em chúng tôi canh gác
quanh khu v c nhà này."
"R!a h !"
"C i v i chúng tôi. Xin c mang theo m i l m lon g o."
"Ðem g o m n chi r!a?"
"Ðem g o n. H#c t p trong ba hôm r"i v ."
"Cái chi mà ph i h#c v i t p?"
"L y cái b hay cái túi mà ng g o. Ðem theo d ra càng t t."
"H#p chi m i c ch ?"
"H#c t p, ã nói là h#c t p mà. M i ông i theo."
"Tao không i."
Gi#ng ch c n ch b t ng c a ông Minh làm tôi ch ng h%ng. Ch c t hôm quân gi i
phóng t i Hu t i gi ch a ai dám nói m t câu nh th . Tôi th m lo cho tính m nh ông.
Th y không ai ý n chi c h m này n a, tôi r i kh i cái ngách nh , ng"i t a vào thành
h m. Tôi không nhìn rõ m&t tên t tr $ng nh ng tôi nghe c ti ng h n c i g n:
"Ông làm chi cho ch?"
www.heartsay.com
"Ð ch nào?"
"M2 Ng y."
Gi#ng ông Võ Thành Minh ng o ngh/:
"Nói gì t m b y v y! Tao mà theo M2, mi v h i ông H" Chí Minh nhà mi ã dám nói
v i tao gi#ng ó ch a. Tao không i nghe không. Mu n m i tao h#p ph i có gi y H" ch
t ch ch cái m&t tr n gi i phóng c a t i bây mà n nh m gì. T i bây bi t tao là ai không?"
Có l tên t tr $ng n ông già gân th t, tôi không nghe h n nói thêm gì h t. M t gi#ng
khác ( l i:
"Bác i theo chúng cháu t i g&p c p ch huy. G n ây là b ch huy mà bác."
"Không i, mu n nói gì thì kêu c p ch huy c a bay l i. Tao $ ây, ây là nhà th c
Phan, tui bây l chi mà không bi t. Tao s tuy t th c, xu ng ng"i d i c u B n Ng ph n
i l i gi i phóng c a t i bay. Tao ch ng c M2, c c ng s n."
Tôi i m t lúc m i nghe gi#ng ông nói ti p:
"Còn bà H o, có nh n chi cho ch"ng thì nh n. Nên nh n h n v mang i mà h $ng vinh
quang nghe."
Ti ng ng i àn bà khóc s t sùi. Ti ng m y ng i gi i phóng chào và ti ng chân i ra.
Oanh và Trúc chui xu ng h m tr c. Nó ghé sát tai tôi:
"S không?"
Tôi không tr l i, d nhiên là chúng ã oán c tôi s hay không r"i. Dù tôi ã nghe
h t cu c i áp $ trên nh ng tôi v-n c! b t Oanh k l i. Trúc c i nh nói có tên gi i
phóng mê ch Oanh, h n nhìn ch ch m ch m. M y ngày r"i mà h n l không b t ch
Oanh i h#c t p. Vi t c ng mà c*ng bi t mê gái r!a t .
Trúc c i. Má tôi m ng:
"Ð" con qu6 s!. Mi c i chi r!a? Ch t t i n i mà không lo."
Nh s c nh t i hoàn c nh, Trúc nín b&t. Oanh k cho tôi nghe chuy n ông Minh. Nó
nói:
"Khi em lên em th y ôn th p èn ánh máy. Ôn vi t th g%i ông H" Chí Minh, g%i t ng
th ng M2, yêu c u ng ng chi n. Ôn vi t : Nhà th Phan tiên sinh ngày... tháng... n m...
Khi tôi vi t th này g%i t i các ông thì trên u tôi máy bay r n r , súng n g m thét
long tr i l$ t, thành ph Hu chìm trong ti ng khóc than oán h n... Ôn vi t r"i ôn xé,
ôn #c cho em nghe, ôn nói ôn kêu g#i c th gi i n a..."
"Lúc bình th ng không kêu g#i, bây ch g#i ai nghe..."
Oanh tin t $ng:
"Ê, ng nói b y. Ôn nh kêu g#i thanh niên sinh viên xu ng c u ng"i tuy t th c ph n
i n a."
"Ph n i ai?"
"Thì ph n i chi n tranh là vô nhân o, là tàn ác, không có chính ngh a nào $ chi n
tranh h t."
Câu nói c a cô em gái th t bình d , ng ng+n nh làm tim tôi th t l i. M y hôm nay thành
ph có bao nhiêu ng i ch t, bao nhiêu k. b th ng. Xác ch t sình thúi trong nhà, ph i
ngoài ng không ai chôn c t. R"i nh ng ng i i h#c t p t u ch a th y ai v h t.
H# còn s ng hay ã ch t r"i? Tôi ngh mà th ng cho ông già th i sáo bên b h" Genève
ngày nào. Ông ph n i vi c chia da ch. th t c t t n c Vi t Nam. Nh ng r"i ch m t
www.heartsay.com
mình ông, ti ng kêu tr$ nên nh bé. Bây gi ti ng kêu y l i c t lên còn y u t thêm bi t
bao nhiêu n a!
M t lúc sau tôi l i nghe ti ng lóc cóc ánh máy. Su t c ngày, m&c bom n, m&c ói
khát, ông v-n c! ng"i bên bàn máy ánh ch v i ng#n n n mù m . Bu i chi u có m y
thanh niên ch y t i trú +n, ông cùng v i h# ào h m.
Ti ng cu c t thình th ch, ti ng máy bay li ng trên b u tr i. Khi ti ng máy bay v a i xa
thì l i ti ng i bác câu t i.
C! m i l n nghe có ti ng máy bay nào bay t i g n là súng tr ng, súng ti u liên, i liên
l i b n nh m a lên b u tr i. Các anh gi i phóng núp $ h cá nhân kháo nhau là h c
nhi u máy bay l m, nh ng k4 th c tôi ch nghe ti ng ng nào g n khu v c tôi $ có
th t $ng ra có m t chi c máy bay r t.
Bu i t i, m&c bên ngoài súng b n nh m a, súng l n nh nh m b n máy bay, m&c tr i
m a tí tách l nh bu t, m&c bom n, m&c h a châu, ông Minh g#i h t thanh niên lên nhà,
ng"i ánh n và ca hát. Tôi m&c má tôi n n n khóc lóc c*ng chui lên kh i h m nh p
b#n. Ông Minh th t gi i, không bi t ông th i c n"i c m t lúc nào. 9n c m v i n c
m m kho m&n mà sao ngon th , t $ng c i mình ch a có b a c m nào ngon h n.
Gi#ng ông Minh v-n tin t $ng:
"Mình c! kêu g#i hòa bình, c! kêu g#i th gi i. Ngày mai tao vi t th g%i n a. Tao t
ch!c tuy t th c ph n i M2, ph n i Vi t c ng, !a nào dám theo không?"
M#i ng i ng"i nhìn nhau, n%a mu n h $ng !ng vì th y gi#ng ông y h ng hái, n%a
mu n phì c i vì y tính ch t m a mai khôi hài. Còn tôi, lúc ó ch mu n c yên thân,
qu c gia hay c ng s n lúc này ch có tý ngh a lý gì h t n u tôi không s ng c.
C thành ph Hu ang d-y ch t, ang kêu than. C thành ph b i mù bom n. V y mà
nh ng bu i h#c t p c a các anh gi i phóng, theo l i các em tôi k l i thì không còn màn
trình di/n nào khôi hài tài tình h n. H#c t p v ng l i ng, v hòa bình trong lúc bên
ngoài sân, sau v n y ti ng k t i, ti ng hô gi t b , th tiêu, ti ng rú não nùng c a
ng i dân vô t i. H n làm công ch!c? H n làm b"i s$ M2. T i n&ng ch t ng t mây xanh.
Gi t. M t lo t súng, nh ng xác ng i dãy d a v i bao nhiêu t i l i mà không hi u, không
nh m m t c.
Th y chúng tôi t n ng n nhìn nhau, ông Minh l i nói:
"T i bây không i, tao i m t mình. Tao i ánh l i cái n."
Nh ng r"i ông ch a ánh n l i v i. Ông l i bày trò ca hát, ánh n. S mà t i khi ch t
c*ng ch t. C! ca hát, ngâm th cho ( s hãi.
R"i ông l i ngh :
"Ð!a nào có ng sáo không? Tao th i l i bài h"i x a tao th i bên b h" L Man $ h i
ngh Gi Neo."
Ch có anh nào dám mò i l y ng sáo cho ông th i. C b#n ng"i sát góc t ng dày nh t
sát mi ng h m nh( có gì thì chui xu ng h m cho nhanh. Tr i bên ngoài m a r rích,
chúng tôi ng"i sát nhau mà v-n th y l nh run.
Ð i bác v-n câu lên u u. Có ti ng anh chàng gi i phóng tr. tu i h i v#ng vào:
"Sao không chui xu ng h m mà àn hát "n ào th ? Ð ch nó bi t nó th bom xu ng ó."
Ch có ông Minh dám tr l i:
"C thành ph ch nào mà ch,ng có bom n. Chú em có mu n s ng m y phút cu i cho
www.heartsay.com
vui thì qu ng súng i, vô ây ca hát ch i."

Anh chàng gi i phóng bên ngoài im b&t. M y sinh viên k chuy n thì th m v anh chàng
này, cho bi t m y hôm nay h n có v. tr m t l m. Ch c h n ã nhìn th y c nh máu
th t r i và ng lòng ch ng. Ông Minh c i:
"Con ng i c ng s n làm gì có tình c m. Chúng nó ch có m c ích là th ng, di t, ti n
t i. Tao $ v i chúng nó lâu r"i tao bi t."
Ông nói thêm:
"Ph i nhìn nh n chúng nó t ch!c gi i nh ng v m&t tình c m thì b t l m."
"V y ông là ng i qu c gia r"i."
"Tao không ng h M2, tao không ch u c ng s n. Tao ch ng lung tung h t."
"Ông ch ng m t mình."
D i ánh n n, khuôn m&t ông Minh r n ch c l i và n i lên nhi u ng nh n, ông nhìn
v phía b th c Phan. Ti ng súng bên ngoài l i n . H# t n công ch ng? Ðánh nhau
ch ng? Thà ánh nhau kh c li t i ho&c chúng tôi s ng ho&c ch t. C! ng"i d i h m,
nghe các em nghe m tôi k l i nh ng ng i ch t bên ngoài tôi nh ng"i trên ng l%a
. Tôi c*ng không c n bi t s tr n tránh chui nh i nh th này có hèn không n a.
Có ti ng ng $ c%a h m, bà H o l i bò ra nhìn ông Minh, khóc:
"Ôn i, êm ni coi b d/ s quá."
M t gi#ng thì th m bên tai tôi:
"Không bi t ông giáo s c a chúng ta lúc này ang làm gì. Ch c ang h#p cách m nh v i
cách mi ng."
"Ông mà b t c mày ch c ông ch nh tình th y trò n a âu."
Ông Minh d cho ng i àn bà i xu ng h m. Tôi l n mò ra t i c%a nhìn ra ngoài bóng
êm. Bóng êm n&ng n d y &c nh ng bí m t, nh ng e d#a ch t chóc, u u t t% khí.
Nh ng tôi c*ng hình dung ra c $ góc nào là cái b n c, $ góc nào là hàng chè tàu,
góc nào là khóm mía. Nh ng lá cây en bóng lung linh nh kêu g#i tôi t $ng t ng n
th!. Giá lúc này tôi c hòa mình vào b u tr i êm, c !ng tr c sân ng+ng m&t
lên tr i h!ng nh ng gi#t m a u xuân mát r i, ng#t l m. Giá tôi c i d o trong khu
v n r ng này m t mình nh nh ng t i m i tr c T t ây, d o trong v n và ng%a m&t
nhìn b u tr i en t $ng t ng ra khuôn m&t ng i yêu.
Có ti ng ng $ ngoài v n. Ti ng chân ng i di chuy n. Ch c các anh gi i phóng ang
liên l c v i nhau. Khu v n t m n màng tr i y lá cây khô còn âu n a. T t c ã b
ào x i thành nh ng h m h , ho&c b cày nát t lâu vì nh ng m nh n. M t thân cây
nào ó trong v n g-y m c qua m t tôi. Cây vú s a, cây mãng c u hay cây nhãn l"ng gì
ó. Tôi oán ra s không còn nguyên v)n c a khu v n, và ao c m t bu i sáng còn
s ng i ra v n, i ra c ng nhìn con ng, nhà c%a quen thu c.
"Ngày mai tao không th $ nhà c n a. Ng i ch t nhi u r"i, tao ph i i t i th ng, i
c!u tr . T i bây i v i tao hí."
Tôi không nghe ti ng m t c u nào tr l i h t. Có m y thanh niên $ trong nhà này, nh s
b ng b nh c!ng r n c a ông Minh mà ch a b h# b t i. Tôi ngh t i vùng này v-n còn $
trong s ki m soát c a h#, sinh m ng ng i dân còn ch&t trong tay h#, h# ch a ra tay ó
thôi. Em tôi k : h# em r t nhi u ng i $ xóm khác v r"i tuyên án th tiêu, x% t% ngay
t i ây. Nh ng xác ch t c vùi l p v i vàng không có m t t m chi u gói.
www.heartsay.com
Ðã n gi cú rúc. Tôi i lùi l i. Ông Minh nói thôi gi i tán r"i th i ph t ng#n èn. Các
thanh niên sinh viên khác v h m ng . Ch có ông Minh không ch u ng h m. Tôi th n
tr#ng bò vào h m, bò qua má tôi, các em tôi r"i nhi u chân ng i khác n a m i t i cái
ngách h m, n i trú +n mà i v i tôi lúc này là an toàn nh t. Tôi v a m t m i, v a chán
n n nên &t mình xu ng là ng ngay.
Sáng ngày ra, tôi nghe ti ng lao xao trên mi ng h m. M#i ng i ã ra ngoài h m h t. Tôi
nh chui ra nh ng má tôi la: Khoan ã. Trúc chui vào báo cho tôi bi t t sáng t i gi
không th y i bác câu t i n a. Quân gi i phóng c*ng rút lên phía ngh a a, ch còn m t
s canh gi t d i c u lên kh i d c thôi.
Ông Minh nói chuy n r t l n gi#ng:
"Ch c chúng nó i t p h p gì ó."
M t lúc sau Trúc x i cho tôi m t bát c m và d&n ng có lên. Bên kia tr ng h#c, m y
thanh niên b h# b t lên trên ó h t r"i. Tôi h i m y thanh niên sinh viên bên kia h m thì
sao. Trúc cho bi t h# ã t n mát h t, ông Minh ã lo s1n ch núp cho h#. Tôi ngh t i
ti ng àn ti ng hát gi a tr a, gi a êm. M y anh gi i phóng gác $ bên ngoài bi t tê i là
bên trong nhà th có thanh niên trú +n. Nh ng tôi c*ng ch,ng lo l ng lâu h n n a vì tôi
nghe th y ti ng l n kêu và ti ng m#i ng i lao xao. M t con l n b gi t. B a c m tr a
này ch c s có món n ngon. Gi a lúc này mà có m t mi ng th t l n thì th t là may m n,
món n cao l ng m2 v sang tr#ng quá ch ng.
Tôi nh p nh m $ mi ng h m:
"Má, ai m n th t heo r!a?"
"Kh , vô trong i."
"Th t heo há má?"
"Bên nhà ch Tính, ôn Tôn m n heo ó. Chút n a chia m t ít kho dành n."
Tôi reo nh tr. con:
"Má nh l y ph n ít m( kho m&n nghe má."
"Thôi kh , vô i, ch t n n i mà không lo, n v i u ng."
Tuy nói v y nh ng má tôi c*ng l n mò sang nhà bên c nh chia m t ph n th t heo.
Tr a hôm ó tôi n m d i h m ng%i mùi th t kho th m ph!c mu n ng t c m*i. Tôi quên
h t m#i kh i, m#i lo s . C! th này ch c s p yên n r"i. T sáng t i gi th nh tho ng có
vài ti ng i bác câu r t xa, nh $ phía Trúc Lâm, Tây Thiên gì ó. Xa l m mà.
N"i th t nh th m m&n th t lâu, s ch i làm tôi b"n ch"n c ru t gan nh ng c*ng làm
cho tôi thêm ph n sung s ng. Trúc hích tôi:
"Anh ng%i mùi th t mê ch a? Em ngh t i lúc mi ng th t... ngon l m h ?"
Tôi ch a k p phát bi u ý ki n thì Oanh thò u vào:
"Ê, h# v ông l m. H# ào thêm h m h và chia gi các ngã ng, các v n."
Trúc tr m ngâm:
"Sáng h# rút r"i mà."
"H# mang theo nhi u súng n l m. Có c xe bò ch$ n n a. Ð u ngoài ngõ mình a t ."
R"i gi#ng nó run run:
"D/ s l m anh i, khi h"i em chui qua nhà ông Tôn coi chia th t heo v i má, th y có con
chó tha khúc tay hay chân chi c a tr. con, nó g&m th t s ng. Th y r!a em s th t heo quá
tr i."
www.heartsay.com
Trúc kêu lên:

"D/ s ." R"i nó co ng i l i: "R!a mà ch c! ch y qua ôn Tôn c."
"Mô có. Tao s quá tao nh y lùi l i. Nghe ti ng ng, tên lính gi i phóng canh $ ngoài
ch y vô b"ng súng nh b n. Tao s quá la lên. H n th y con chó ang n m g&m x ng,
h m hè nhìn, h n nh n r ng c i r"i h i có mu n qua bên ó tui d)p ng cho. Tao s
quá làm thinh. H n nói: Cô ng s , ch c con chó tha $ âu n ó. R"i h n c m á li ng
con chó cong uôi ch y m t, cái khúc th t ó còn $ n i b i ó, d/ s quá ch ng."
"H n noái chi v i ch n a khôn?"
"H n nhìn ch . Ch v a s v a d . D òm r!a thê. R"i h n noái: Cô s tui l m h ? Tao
ph i noái: D s chi mà s . Không bi t m n r ng h n c*ng m n thinh luôn. R"i l i i ra
c%a l i. Tao ch y m t m ch vô nhà. Khi h"i má b t tao x t th t heo kho, tao bu"n m%a
m y l n."
Oanh v a nói v a a tay che mi ng mu n o). Mùi th t kho v-n bay vào quy n l y m*i
tôi, h t s!c h p d-n. Câu chuy n c a Oanh ch làm tôi g m s mùi th t kho chút nào. Ðã
lâu r"i, không ngày nào tôi c n no, có ngày nh n ói n a.
Oanh c m tay tôi nói:
"Anh nghe cho coi, h# ào h m ó."
Tôi nghe ti ng cu c t, ti ng chân ng i i l i. Ti ng m Khái nói óng h t c%a ngõ.
Tôi ngh th m, óng kín c%a che ng i nh ng âu có che mùi th t kho. Dám m y anh
gi i phóng vào th m vì mùi th t kho l m. Tôi c*ng không nghe ti ng ông Minh n a. Em
tôi cho bi t ông ã t i cái b g o leo xe p i t h"i sáng r"i. Chúng nói ông i phát g o.
M t lúc có ti ng ng i $ ngoài v#ng vào:
"Các m) gi i phóng làm n t t giùm b p, s khói máy bay nó bi t nó b n."
Má tôi c*ng là m) gi i phóng r"i ó. B p t t cái r p nh ng mùi th t kho âu có t t n i.
Tôi t $ng t ng ra nhi u cái mi ng ang nu t n c b#t xu ng c . Tôi l i ló u ra:
"Má, chín th t r"i ch má?"
"Kh , vô i. Ð cho nó th m chút ã nào. Con Trúc mô r"i, ra l y n"i c m ngu i khi hôm
ra ây hâm l i mà n."
Trúc v a d m d y thì có ti ng hô to $ bên ngoài:
"Xu ng h m h t, máy bay t i."
Khi ti ng hô v a m i gióng lên tôi v-n th y b u tr i êm t nh, v y mà li n ó ã có ti ng
máy bay ào t i, phút ch c ã $ trên u r"i l n vòng. Ch m y phút sau r c két b n
xu ng nh m a. M#i ng i tràn xu ng h m h t. M t con chó m c m t xanh lè c! h m hè
mu n chui xu ng h m. M Khái ph i c m con dao li ng kêu cái k.ng, con chó m i ch u
ch y ra l i khác.
Ti ng r c két b n nh m a, n nh ang trút xu ng u chúng tôi v y. Chúng tôi ôm
ch&t nhau, ng i này sát vào ng i kia nh tìm thêm $ nhau chút n ng t a. Có ti ng s p
phía tr c, phía sau, có ti ng kêu khóc $ nhà bên c nh, ti ng hô c a các anh gi i
phóng, c ti ng thét lên nh b c t h#ng n a. Lúc n-y, con heo b ch#c ti t c*ng kêu lên
bi th m nh th , sao tôi ch th y gì c .
3m m t ti ng. Có nhi u mi ng ngói l$, r"i ti ng b i cát r i rào rào. Ti ng hô, ti ng g#i
nhau c a m y anh gi i phóng $ ngoài v n. Tôi ngh ch c h# có nhi u ng i b th ng
l m. M t lát sau, ti ng súng d i t b n tr k ch li t. Ti ng n t trên tr i trút xu ng
www.heartsay.com
c p bách h n. Tôi chìm i, tai ù, ng c nh ngh)t th$ và c! n m b)p dí $ góc h m, tay

chân không còn c t lên c n a.
Ð hai phút sau thì ti ng súng trên tr i th a d n mà máy bay c*ng i m t, ch còn ti ng
súng d i t b n lên thì v-n ì )t n thêm vài phút n a, cho t i khi có l nh truy n:
"Ng ng."
Ti ng ng ng i t góc v n này qua góc v n khác, vang vang trên m&t t và ti ng
súng c*ng t t d n, d"n v vài ti ng l. tr c khi ng ng h,n. Má tôi d&n không c !a
nào tr"i lên mi ng h m h t. Có ti ng m c%a:
"Có ai trong nhà ra công tác giùm."
Tôi oán ch c l i b t i khiêng xác ch t, xác b th ng. Má tôi ra d u cho m#i ng i im
l&ng. Nh ng không c, cánh c%a b báng súng d#ng m$ toang, nhi u ti ng chân i vô
nhà:
"T t c lên kh i h m h t."
Má tôi lên tr c, r"i t i m y bà già, m y ch àn bà ôm con. Trúc $ l i v i tôi, còn Oanh
c c ch,ng ã ph i chu"i lên. M t bà già a cho nó !a nh m i y n m, m) nó ã ch t
t hôm ti ng súng u tiên n . Oanh b#c kín !a nh trong t m kh n bông, run r+y lên
kh i mi ng h m. Tôi nghe ti ng àn ông h i:
"Ai không có con d i?"
Hình nh vài ch àn bà ph i i. Có ti ng anh chàng gi i phóng tr. tu i v-n gác ngoài
ngõ nói:
"Cô này m i . d y, ang y u."
V y là thoát c r"i. Hú h"n cho con Oanh. M t lát sau tôi th y nó b !a nh xu ng,
tay chân nó v-n nh còn run r+y. Tôi ( !a bé cho nó và m ng th m là !a nh ã
ngoan ngoãn không khóc. Tôi nào ng nó thi u s a, ói l , không còn s!c khóc n a.
B$i l y, êm êm, nhi u khi tôi nghe ti ng tr. khóc nh , y u t nh ti ng mèo kêu.
Tôi h i Oanh:
"Chúng nó b t nh ng ai?"
Gi#ng tôi h i th t nh , nh ng Oanh a tay ra d u ng n tôi l i. Ti ng chân i ra kh i nhà.
V a lúc ó, tôi nghe nh có ti ng xe p $ ngoài sân, r"i gi#ng ông Minh vào g n
d n:
"R ng? 0 nhà có ai b chi không? Tao lo quá."
Ti ng ng i àn bà v ông giáo s H o khóc thút thít. Ti ng má tôi t ng thu t l i
chuy n nhà. Gi#ng ông Minh v-n r n r ng:
"Coi, xu ng h m h t i, máy bay t i ch ó. Các n i nát h t r"i. Ch c quân bên này ang
dàn tr n vào thành ph ."
Tôi l ng tai nghe. Gi#ng ông Minh h i nh xu ng:
"T$m l m. Tao i t d i ng lên ây mà g&p y xác ch t. T i h# không r!a bây.
Ch t trong h , ch t bên c nh t ng, ch t n m s p m&t xu ng ng. Tao i t ngoài ngõ
vô ây mà th y y máu. Tao c! kêu tr i: Ôi thôi, xong r"i, $ nhà còn chi n a. Khi vô
nhà, th y t i nó i ra theo l i sau v n. R ng, không có ai b th ng ch ?"
Tôi ló u lên, h i:
"Ôn, tình hình bên ngoài ra r ng?"
"Tao g&p b#n ch huy c a chúng nó r"i."
www.heartsay.com
Ông c i, móc ra cái gi y:

"Nó r tao ghê l m, nh ng tao b o tao ch ng lung tung h t. Tao không s bên nào. M c
ích c a tao lúc này là i c!u th ng, i phát g o, c!u c ai thì c!u. Cái th ng ch huy
vùng ni, nó có v. khôn lanh l m. Nó c p cho tao cái gi y i ng, i trong vùng h#
ki m soát lúc mô c*ng c. Ðây nì..."
Ông a cái gi y v phía tôi. Nh ng má tôi ã n t:
"Th ng ni thi t, xu ng d i n ng"i không mi? Thôi ôn i, hay ho chi gi y t qu n mà
khoe. Có nó thêm m t."
Ông Minh c i ôn h u:
"Tau ã noái tau là ng i qu c t mà. C ng s n c*ng không làm chi c tau, t i bây
th y khôn?"
Tôi tò mò mu n #c t gi y ó l m nh ng má tôi ã nhìn tôi g m g m. S bà bu"n tôi
v i chui xu ng h m. Oanh l i thò u lên:
"Ôn m n r ng mà t i th ng ó ôn?"
"Tau &t h# lên xe p +y i. Nhà th ng b hoang r"i, tau a i h# vô m y tr m c!u
th ng b t b ng bó. À này Oanh, mi tìm cho tau m y th ng sinh viên y khoa. Quanh m y
nhà này, tau bi t t i nó tr n thi u chi. Mi i liên l c dùm h ?"
"Ông n i con c*ng không dám. Ra ngoài cho b n ch t h ?"
"Con ni nhát quá, thôi tau lo."
Ti ng má tôi b ng la lên th ng th t:
"Thôi r"i..."
"Chi r!a?"
"Thôi r"i, ch t r"i..."
Gi#ng Oanh h t ho ng:
"Chi r!a má?"
"Trách th t kho..."
Tôi không d n c, tranh v i Oanh thò u lên kh i mi ng h m:
"R ng má?"
"Ð b h t r"i, còn chi n a..."
Tôi nhìn l i phía b p d u, ngay trên tr n nhà, m t m ng ngói b v(, trách th t b ng t
c*ng v(, nh ng mi ng th t tr n l-n v i g ch cát n m l n lóc. T nãy gi mãi c ng th,ng
vì nhi u bi n c d"n d p, tôi c*ng quên m t h,n n"i th t kho. Ð n bây gi thì thôi h t r"i.
Th y m y m) con tôi ti c ng+n ng , ông Minh c i:
"Ôi, ti c chi m y chút ó. Tau có hái v m y trái su ây nì. Tau lên th u trên r-y ch ch i
mô."
"Ôn lên th u trên ó. Tr i, trên ó ra r ng ôn?"
"Thì ai v-n $ yên nhà ó. H# óng h,n trong nhà dân à nghe. Có m y cái nhà d i n
b không, tau th y m y dàn su ngon quá. Tau hái c nhi u l m, phát h t r"i, còn m y
trái !a mô l y thì l y."
Oanh reo lên:
"Ð)p quá. Trái su )p quá."
Tôi ch th y trái su )p gì. N"i th t ã v(, nh ng mùi th t kho v-n còn ph ng ph t. Tôi
nu t n c mi ng và bu"n bã chui xu ng.
www.heartsay.com
"Anh ti c n"i th t l m h ?"

"<."
"Em thì ch thích yên cho r"i. M y b a, h# nói ch $ ch i v i dân m t tu n l/, r ng h# $
lâu r!a?"
"Ai bi t âu ó, con nh này th t tin ng i."
Oanh l i nói ti p:
"M y ngày u, m y cô cán b t p xe p vui quá, mà h# ch bi t chi h t anh hí, "ng
i c a h# ch t r n r n mà h# c! gi(n h t vui ch i nh không. M y hôm u, m y cô nói
v i em s t ch!c v n ngh liên hoan n a, r"i h# t ch!c chi mô!"
"B n nhau nh m a r!a mà liên hoan chi."
"Mà h# x% t% ng i ghê quá anh. Em th y h# b n hai h#c sinh hay sinh viên chi ó trong
v n bác B n t . Ð em k cho nghe. Chính cái t trong v n mình b n ch! ai. Em nghe
cái th ng nh nh ngoài c ng hay nhìn em ó, nó noái có x% thì c p ch huy hay tòa án
nhân dân x%, ng có th tiêu. M y tên kia nói "ng chí ch có tinh th n ch b i. R"i h#
b n. Tr i i, em nh m m t."
Oanh nói gì thì nói, tôi v-n còn ti c n"i th t kho. G n tu n l/ n kham kh b a ói b a
no, bao t% tôi nh ã teo l i. Tôi n m m#p xu ng chi u mi ng sùi b#t mép. C n ói l i
kéo t i hành h làm tôi kh s$ iêu !ng. Con gái nh n ói th t tài, Oanh và Trúc b a n
b a không mà v-n t nh nh sáo s u. Còn tôi s p ph i thi p i r"i ây.
Bu i chi u, khi t nh d y, th y xung quanh mình v ng ng t. M#i ng i ã b tôi t n c
i h t ch khác r"i ph i không? Tôi h t ho ng a tay s so ng, ph i lâu l m tôi m i
nhìn th y chút ánh sáng t mi ng h m h t vào, l n l n tôi nhìn rõ bàn tay tôi. Nh ng tôi
ch a dám lên ti ng g#i hay bò ra mi ng h m mà yên l&ng nghe ngóng. Hình nh trên nhà
có ti ng bát *a khua r n r ng, nh ng không có m t ti ng ng i. C ti ng ng ngoài
v n ngoài sân c*ng v ng n a. C g ng mãi t p trung thính giác, tôi m i nh n ra ti ng
va ch m c a *a bát, ch c c nhà ang n c m $ trên h m. Sao không ai ánh th!c tôi
d y? Sao c nhà n( tôi cùng qu-n v i c n ói l . Không, tôi ph i bò lên cho c nhà
bi t là tôi c quy n góp m&t trong b a c m gia ình. Tôi m t l nh ng c g ng bò
lên mi ng h m. Ti ng va ch m bát *a, ti ng nhai nu t ch!ng t nh ng k. ang n u ng
h t s!c thô l . Ch c ã yên r"i và c nhà ang sung s ng v i b a c m no nê. Tôi c
bám vào hai bên mép thành t, ló u ra ngoài.
Tôi có n m m ch ng? Tôi còn s ng hay ã ch t ói? Không, tôi không ph i là con ma
ói, tôi còn s ng àng hoàng mà. Mâm c m nào bày ra v i nh ng khuôn m&t l ho c
v y? Tôi m$ l n m t nhìn r"i ngã r i ánh b ch xu ng áy h m. Ti ng ng c a chính
mình làm tôi s hãi t t . H# ã nghe, h# s vào lôi c tôi ra và m t phát súng s n .
C n ói c a tôi tiêu tan âu h t. Mâm c m úng là chén bát c a gia ình tôi, nh ng t t c
gia ình tôi và nh ng ng i trú +n trong nhà th ang ng"i $ góc nhà, r*, lo s . N m
sáu anh gi i phóng ang ng"i n c m ngon lành, không ai nói v i ai m t l i, h# n h i h
nh ng i s p ch t ói v c b a c m. Tôi n m l&ng i m t lúc không th y ng t nh
gì thì l i h"n tr$ l i. Nh ng v a lúc ó, ti ng máy bay l i ào n, r"i i bác câu t i.
Ti ng chân c a m y anh gi i phóng ch y ra kh i nhà: Cám n m) gi i phóng. Ti ng m t
ng i àn ông v#ng vào r"i chìm trong ti ng n r c k t b t u b n xu ng. M#i ng i
tràn vào h m. Trúc l n g n l i phía tôi:
www.heartsay.com
"Anh mô r"i?"
Tôi tr l i y u t. Oanh nhét cho tôi n m c m v t nói:
"Khi h"i x i c m cho h#, em lén v t m t v t d u trong áo cho anh nì."
Tôi không còn s!c a tay ra c m n a. Trúc r!t t ng mi ng c m út vào mi ng, tôi
nhai nu t v i vàng cùng ng n c b#t còn y ! trong mi ng. Dù sao m t v t c m nh
lúc này i v i tôi c*ng quý h n m#i món n cao l ng m2 v $ trên i. Má tôi l m
b m:
"Ðang d#n c m nh xu ng ánh th!c con d y n thì h# vô. May mà con ch a lên. R!a là
ph i m i, h# n li n."
Oanh kêu nh :
"9n r"i cám n r i rít, m) gi i phóng t t, ch gi i phóng t t, t t hoài ki u này ch c ch t
quá."
Nh ng Trúc bênh:
"Thì $ mô c*ng có ng i t t ng i x u. Cái anh gi i phóng tr. tu i ch em cho mình
ch c lon g o là chi. Anh l y mô r!a hè?"
Không ai tr l i th c m c cho Trúc. R c k t nh ném ngay trên u. Má tôi oán ch ng:
"B n $ ây ch c n trút xu ng $ B n Ng ."
"Ch c d i ch ."
"D i ng r y."
"Xì, h i mô mà cãi, t i phiên T Ðàm bây ch ó."
"D i c u h# v-n còn óng. Khi tr a tui th y m y nhà i t n c b h# u i lên v a ch y
v a khóc. Xóm mình có nhi u ng i b th ng l m nghe."
"Ôn Minh i mô h ?"
"Ôn l i i phát g o, i t i th ng r"i."
"Cái ôn chi thi t khùng, th i bu i ni, ai có thân n y lo."
Tôi n m im nghe máu th m trong t ng m ch nh . M t tôi ã h t hoa, tay chân tôi ã h t
run r+y. Tôi b t s r c k t h n, nh ng "ng th i tôi c*ng hi u r ng m#i th! ch t súng
n, hay ch t ói khát u kinh kh ng nh nhau. Mà g o trong nhà, m y anh gi i phóng
ã m n khuân i h t. Tình tr ng này kéo dài thêm vài tu n n a ch c là chúng tôi ch t
ói h t. Má tôi than th m v i m t bà b n:
"Th i bu i nh ri mà ôn Minh còn vác v m y c u sinh viên. Có àn ông trong nhà phi n
ghê l m."
Ch c má tôi l i lo s cho tôi. M#i khi, tôi gi n má tôi ghê l m n u nghe má tôi phàn nàn
nh th , nh ng lúc này, tôi th y bà nói h p lý. Oanh thì th m:
"Ôn em m y anh n v i b ng bó c!u th ng."
Tôi càu nhàu:
"H# b t gi t h t cho coi."
Oanh tin t $ng:
"Ôn có gi y c a m&t tr n i ng mà. Còn ôn thì kh i s i."
Ðúng lúc ó, có ti ng p c%a. Không bi t ai p c%a mà tim m#i ng i nh ng ng p.
Ti ng r c k t bên ngoài v-n ròn rã nh m a. Ti ng n t d i t b n lên v-n rào rào.
Phía này chóc chóc, phía kia t ch t ch. Ð các c( súng ch a lên tr i. Ti ng p c%a càng
g p rút h n, r"i có ti ng la n a, nh ng chúng tôi không th nào nh n ra ti ng c a ai.
www.heartsay.com
Oanh nh p nh m:
"Hay ôn Minh v ."
"Su't ng noái. K ai thì ai. Im h t i, tr i i."
Ti ng p c%a v-n liên t c, r"i có ti ng d ng c%a thình th ch. Trúc c ng quy t:
"Ôn Minh v r"i ó, ch c ch n mà."
Không nói thêm m t ti ng, nó tuôn ch y ra kh i h m. Má tôi níu theo mà không k p. Bà
ch bi t kêu tr i kêu t. Ti ng m$ c%a r"i ti ng chân hai ba ng i kéo vào, r"i ti ng Trúc
kêu rú lên. Tôi h t ho ng ch p vai má tôi:
"Ch t r"i."
Má tôi vùng ch y ra kh i h m quên h t m#i nguy hi m. Nh ng cùng lúc ó, tôi nghe
ti ng ôn Minh:
"Mau em thu c, em b ng ra ây."
Ti ng Trúc:
"M n chi còn b ng. Kêu m y anh y khoa h ?"
"Mau lên."
Nhi u ng i n a i ra kh i h m. Tôi c*ng tò mò ngóc u lên mi ng h m nhìn. Trong
ánh sáng l m h t t ngoài b u tr i th m m vào, tôi nhìn th y hai ng i àn ông máu
me bê b t. M t ng i m t còn m$ l , m t ng i m t khép nh ã ch t r"i, anh ta l
m t m nh u tr ng h u nh lòi não.
Tôi h i Trúc:
"Ai ó?"
Trúc l c u. M&t nó tái xanh. Nh ng r"i nó c*ng ph v i m#i ng i b ng bó cho hai k.
b th ng. Máu ch y #ng v*ng gi a nhà. Trúc v a che m&t v a xé cái áo cánh tr ng
làm b ng. Ngoài ng, ngoài v n l i có nhi u ti ng hét l n. Ch c l i có k. b th ng
r"i.
Ôn Minh ngo c tôi lên:
"Lên ây, m c ánh nhau, h# không vô b t mô mi s ."
Tôi lên !ng c nh hai ng i àn ông b th ng. Ti ng r c k t ã th a d n, nh ng máy
bay v-n còn l n thêm nhi u vòng $ trên tr i. Ti ng n d i t b n lên c*ng th a th t
h n. R"i m t toán hàng xóm xông vô nhà, h# kêu khóc nh ri:
"Nhà tui cháy r"i bà con i."
"Th ng con tui ch t không mang i c."
"Ôn Minh i, sang em th ng con nh c a tôi qua v i. Nó b k)t gi a ng g ch r"i."
Ðám ông kêu khóc nh ri. Má tôi l i h i th m tin t!c bên ngoài. Ôn Minh giao hai
ng i b th ng cho chúng tôi r"i b ng ra ngoài c%a. Tôi ch k p kêu m t ti ng:
"Ôn..."
M t lo t súng n ròn ngay u c ng. Thôi r"i, ch c ôn Minh ã b th ng. Oanh +y c%a:
Ôn i, ôn i. Nó ch y ra nh ng má tôi ã ng n k p. Ti ng ôn Minh n t n ai $ u ngõ.
Oanh v a quay vào thì có ti ng +y c%a. Ng i lính gi i phóng tr. tu i gác tr c c ng
nhà i vào. H n ôm m t cánh tay. Má tôi v i +y tôi xu ng h m tr c khi h n nhìn ra
k p.
"R ng r!a, ôn."
"Cháu b th ng. M) gi i phóng cho cháu xin chút b ng b ng l i."
www.heartsay.com
Oanh nhanh nh+u:

"H t b ng. M y hôm ni áo xé b ng còn không ."
"Coi giùm còn chút thu c nào không."
Oanh cay chua:
"V y các "ng chí c!u th ng mô r"i. Các cô n cán b c!u th ng mô r"i. M y ngày ni
t i tui ch h# t i xin thu c mà ch,ng th y h# mô h t."
Tôi không nhìn m&t anh gi i phóng, nh ng bi t h n ang xúc ng ho&c au n l m vì
gi#ng h n run run:
"Tôi b nh), có k. b n&ng h n tôi."
V a lúc ó tôi nghe gi#ng ôn Minh. Ôn b vào m t !a bé thì ph i, tôi nghe gi#ng tr.
con khóc.
"Con Oanh, con Trúc, l y áo ra m n b ng mau lên."
Ti ng chân Oanh ch y i. Ti ng ôn Minh nói:
"=a, "ng chí c*ng b th ng h ? Vô ây chi v y?"
"Xin ông m t chút thu c, xin mi ng v i b ng l i."
"N&ng hay nh)?"
"Nh) thôi mà."
"Kh i, l y vôi mà bôi vô c*ng sát trùng r"i. M n chi có thu c, còn chút thu c c!u
ng i kh+n c p. Bình vôi n i góc nhà a t ."
V-n gi#ng ôn Minh:
"N i góc nhà có "ng chí c a anh ó. Tôi ã b ng bó xong, anh coi sáng yên thì em h#
v b ch huy ch m sóc. Coi khó s ng ó."
Thì ra hai ng i ôn Minh v a vác v , có m t ng i là Vi t c ng. Ôn Minh không phân
bi t gì h t, ông ch c!u ng i b th ng. Tôi nghe gi#ng anh lính tr. c th n nhiên nh ng
che gi u nhi u c m ng:
"Cám n c . Bác và : ng s nh n c ."
"Tao h ? Tao không c n : ng, không c n Bác. Tao ch bi t h n là ng i, h n au thì tao
c!u. M cha nó b n nhau, gi t nhau, ch có dân kh ."
Anh lính gi i phóng e dè:
"Trong khu n y có nhi u lo i cán b , c không nên ra ngoài nhi u, l( h# hi u l m thì
phi n l m."
"Tao h ? Tao ng i qu c t mà. Ông H" c*ng ph i n tao, ông t ng th ng M2 c*ng n
tao, vì tao có chính ngh a."
Ôn v-n ti p t c c i g n. Tôi không nghe tên lính gi i phóng nói thêm gì h t.
Trúc bò xu ng c nh tôi:
"H t b n nhau r"i anh."
"5."
"Ch t b t lo n. Ð u ngõ mình c*ng có t . Anh s khôn?"
"Tao th y chi mà s ."
"Ch c mình ph i t n c . 0 ây m n r ng c*ng ch t."
Tôi không h%. Tôi l ng nghe ti ng ng trên mi ng h m. Ti ng m y ng i b th ng
rên h h . Ti ng ng i àn ông l y u t:
"Ð"ng chí $ t nào?"
www.heartsay.com
"T b n chín."
"Ðem tôi v b ch huy c không. Tôi mu n g&p ng i quen nh n ra B c."
"Ð"ng chí nh n i, tôi g%i giúp cho."
Gi#ng ng i àn ông y u h n:
"Không, tôi ch a ch t. Tôi ch a th ch t c. Ðem tôi v ... Tôi mu n..."
Ti ng nói c t !t n%a ch ng. Ngoài c%a, có nhi u ti ng chân r"i ti ng ng i lao xao. T i
th ng. Gi#ng ôn Minh: Có c!u m y ng i ang b th ng không, tui g%i v i.
"Không, ch t i th ng quân gi i phóng."
Ti ng i bác l i câu lên. Nh ng công vi c t i th ng v-n ti p t c. Thanh niên thi u n
b b t i làm công tác. May m n làm sao, Oanh và Trúc v-n tr n c. Ôn Minh nh t
nh không i, hình nh ôn có a cái gi y di chuy n trong vùng ki m soát c a quân gi i
phóng ra d#a. M t lát h# rút i h t, ôn Minh ra l nh cho m#i ng i m i n t n n tìm
ch d ng h m. H t ch ào xu ng t, h# d ng h m n i. Nh ng cánh c%a c tháo
xu ng.
Chúng tôi c*ng nh t nh s%a sang l i c n h m. M&c ti ng máy bay, m&c i bác, tr. con
ng i l n ra sân ào t em vào cho y trên h m, càng dày càng t t. Có m y ng i
b th ng ch t, nh ng xác này c em ra sân chôn, nh ng c! v a ra ào là máy bay
n, th y bóng ng i d i t là r c k t b n xu ng. M#i ng i ch y tán lo n. M y anh
gi i phóng trong các h cá nhân nguy n r a om sòm. H# n i sùng b n luôn m y tràng
n b ng qua u ám ng i ang ch y tán lo n. Không ai ngh t i vi c chôn xác ch t
n a, và c*ng không ai còn s!c s s ng bên c nh nh ng xác ng i ang b c mùi, dù có
th ch t vì nhi/m c.
Anh lính gi i phóng tr. ã c b ng bó cánh tay. H n v-n gác tr c c ng. Ít khi vào
nhà, v. m&t nghiêm trang. Tôi c m t $ng c*ng nh h n mà Oanh v i Trúc kh i i t i
th ng, khiêng n.
Qu nh l i Oanh oán, m y ngày sau không ngày nào là không có máy bay, r c k t b n
xu ng nh m a. Ð i bác m i ngày m i nhi u. M y hôm u, bu i sáng, m#i ng i còn
lên c mi ng h m l y " ho&c ch y ra xách n c. V sau không ai dám ra ngoài
sân, bò lên mi ng h m ã là m t i u quá can m. C! tình tr ng này, trong vài hôm n a,
chúng tôi s h t n c và th!c n khô c*ng s h t. T i nghi p má tôi, bình th ng bà là
ng i g&p chuy n gì c*ng quýnh quáng, s v( m t, v y mà n lúc tuy t v#ng bà l i can
m h n ai h t. M&c bom, m&c n, má tôi c! chu"i lên mi ng h m tìm g o, n u c m.
Nhi u m nh i bác v ng vào t ng, nhi u m nh bom ch m r i xu ng mái ngói, chui t#t
vào nhà. Má tôi v a run v a l t vô h m. Nh ng r"i sau ó l i bò ra. Má tôi ch còn bi t
s ng phút nào hay phút ó t n l c lo cho con cái.
Ôn Minh i su t ngày, th nh tho ng ghé v v i m t ít th!c n khô chia u cho các h m.
Ngoài vi c ti p c!u cho m#i ng i, ôn c*ng không quên nh ng ng i trú ng trong ngôi
nhà th c Phan.
Nhi u êm, chúng tôi bàn n chuy n t n c . Má tôi sang h m bên c nh, có gia ình ông
hi u tr $ng. Ông này ngày u ã dám li u l nh ch$ hai !a con nh và cô em gái t An
C u tr$ v T Ðàm. V ông b k)t $ ây. Ông su t ngày c*ng chui trong h m không dám
ra ngoài, s b b t. M y ngày u, các cô cán b hay vô lân la th m h i, nói chuy n v i
bà v . Gia ình này còn m t n%a k)t $ An C u và em gái dám i v i ôn Minh, tìm ng
www.heartsay.com
dò v phía ó, nh ng không i l#t. Má tôi bàn v i gia ình ó, li u có cách nào t n c

không. Nh ng c*ng nh chúng tôi, h# c*ng ang $ th tuy t v#ng. Ng i v ôm !a con
nh khóc r m r!t. Ng i ch"ng h t lo cho s ph n mình, l i lo cho bà m) và m t s
ng i thân k)t l i $ An C u. Tin t!c ôn Minh em v m i ngày m t bi quan h n.
Nhi u êm, tôi ã n m m th y mình có m&t trong oàn ng i t n c . Ð tìm m t s
s ng, chúng tôi c m ch&t áo nhau, i t ng oàn dài. Chúng tôi qua c u. Xác ch t còn sình
thúi y ng. Phía bên kia là quân i Vi t Nam C ng Hòa, phía bên này là gi i
phóng. Không ai ng n c n chúng tôi h t. Chúng tôi i gi a súng n, gi a ti ng la thét,
r"i cây c u s p, c oàn ng i theo nhau r t h t xu ng d i giòng sông. Nh ng c*ng
không thoát c, d i lòng sông có bao nhiêu chi c mi ng hoét c a th y quái há ra,
ch c nu t c oàn ng i vào b ng. Tôi h t ho ng hét lên r"i th!c gi c. M&c dù tr i bên
ngoài l nh bu t, c ng i tôi m" hôi vã ra nh t m. M" hôi vì s hãi, vì m t và c*ng có l
vì ói n a. Nhi u lúc, tôi nh !a tr. nh a ngón tay vào mi ng và nút. Tôi nút hoài
trong bóng êm, th y ngón tay c a mình nh t d n mùi v . Mùi v ó tôi bi t, m" hôi và
t b+n tr n l-n.
M t ngày r"i m t ngày n a trôi qua. Tai chúng tôi ù i vì súng, m t m i vì ói và u
óc tê li t vì nh ng ti ng n d i ình ình, chung quanh. Nh ng l lùng, chúng tôi v-n ch a
ai ch t c . G o ã c n, ôn Minh em âu v c m y b ch c m khô chia u cho m i
gia ình m t ít. Chúng tôi nhai c m khô mà c*ng ph i h t s!c dè x.n. Khát n c quá,
m t vài ng i ra sân l y n c $ b c n. M t vài ng i ch y không k p b m nh n ghim
vào ng i, nh ng may thay, không m t ai ch t h t.
Chúng tôi không còn ai nh c t i chuy n t n c n a. Ra kh i mi ng h m là có th ch t r"i,
hu ng chi ra t i sân, t i ng.
Nh ng r"i có m t bu i sáng, không bi t bu i sáng ngày th! m i m y n a, có ti ng g#i
tên tôi ngoài c%a. M i u má tôi ghì u tôi xu ng, b t mi ng không cho tôi th a. Nh ng
v sau, Oanh nh n ra c ti ng c a B o, m t ng i em con chú, mò qua nhà tôi c.
Oanh lên m$ c%a r"i lôi B o vô h m, B o nói:
"R ng không ch y i, h# i h t r"i mà."
"R ng mi gan r!a. Ð i bác câu nh m a r!a mà qua ây c."
"Thì mình c! i li u. Nì, tr n không?"
"M n r ng tr n?"
"0 ây r"i nó c*ng b t i. Ði v i tôi."
"Ði mô?"
"Mình i trong v n, t i h n không bi t. Mình i ngã chùa r"i vòng qua phía l u Ðua ra.
Mình v d i. Ch c c mà."
Má tôi run l+y b+y:
"Không c. Ð ng có m o hi m."
Nh ng tôi b ng lóe lên m t ý nh. Có $ ây thì c*ng s ch t, li u i nh th , may ra còn
ng s ng. Tôi d&n nh B o:
"Ð c, i tao v i."
Tôi an i má tôi g n n%a ti ng bà m i ch u cho i. Nh ng khi tôi lên mi ng h m v i
B o thì nghe ti ng má tôi khóc th m thi t nh a ám ma. Tôi r n c ng i. Bên ngoài
là ánh sáng, nh ng tôi có c m t $ng nh bóng t% th n c*ng l ng v ng $ ó, ang nô
www.heartsay.com
gi(n, thông "ng v i nh ng ti ng n , nh ng tràng n b n l. t. kh p vùng. Ti ng khóc

c a má tôi làm u g i tôi mu n x m xu ng. Tôi mu n lao l i vào h m, n m g c bên má
tôi có ch t cùng ch t có s ng cùng s ng. Nh ng B o ã kéo tay tôi. Cánh c%a hé m$
và chúng tôi lách ra ngoài. Ánh sáng làm tôi chói m t. Nh ng tôi !ng s ng l i, n i chi c
b c n, cây mai ã g-y h t nhánh, ch c m t qu i bác ã r i g n âu ó, nh ng nh ng
cánh hoa vàng v-n ti p t c, bên c nh nh ng cành g-y, nh ng g ch ngói, nh ng bông mai
vàng nh nh ng m hy v#ng gây cho lòng tôi bao tình c m thi t tha, ham s ng.
"Coi ch ng!"
3m. M t ti ng n th t g n. B o kéo tôi n m xu ng. R"i tôi b B o kéo b t d y, tôi ang
ch y theo B o hay b B o lôi i c*ng v y. Khi ngo nh l i, ngã ba ng Chùa và nhà th
c Phan ã b che khu t. N c m t tôi trào ra. Vài gi#t m a l t ph t l nh bu t bám vào
m&t. B o v a lôi kéo tôi v a th$:
"Mau lên."
"Ngã mô?"
"L u Ðua ra."
Tôi không còn thì gi mà ng m c cây, nhà c%a ng sá n a, i bác câu t i càng dày.
Ti ng n ình àng tr c, àng sau, bên hông. C! ch y m t quãng, c hai l i n m xu ng.
N m xu ng r"i !ng d y ti p t c ch y. Tôi không bi t m&t m*i tôi ra sao, nh ng m&t m*i
B o thì tôi không còn nhìn ra n a. Qu n áo chúng tôi b t cát, b i gai x c rách t ng
ng dài. Tôi v a ch y v a kêu lên:
"Ði là ch t. Ch c ch t."
L u Ðua ra ã hi n ra. Chúng tôi ch y b a t i, tôi v p ph i nhi u xác ch t, nhi u lúc suýt
b nhào. Ch y còn cách l u Ðua ra vài ch c th c, chúng tôi l i b bao vây vào gi a
ti ng súng l n nh . Hai bên n súng giao chi n. C g ng mãi chúng tôi m i vào cl u
Ðua ra. M t cá chân chúng tôi ng p máu. Trong nhà toàn xác ng i. Xác m i có c* có,
xác qu c gia có, vi t c ng có. Ngay $ tr c nhà, tôi nhìn th y xác hai ng i M2 tr ng
to b ng con bò. Có i u l lùng là hai xác ng i M2 m&c " en nh " cán b xây d ng
nông thôn. Nh ng tôi ch a k p tìm hi u thêm thì B o ã lôi tu t tôi vào trong. V a lúc ó
có ti ng súng b n t i. B o nhào vào m t góc, ng i B o nhu m y máu t i máu khô.
Tôi c*ng l n m t vòng và n m ng sau m y xác ch t ã sình hôi. Tôi l y tay che kín
m t, n b n vèo vèo i qua u. Hai bên giao tranh th t ác li t m t h"i r"i l i im. Nhi u
ti ng chân i vào l u Ðua ra. Tôi nghe có gi#ng nói:
"Th y có hai tên ch y vô ây mà."
"Ð"ng chí có th y rõ ràng không y?"
"Ch c ch n. Hai tên còn nh . Ch c là liên l c viên c a M2 Ng y. Chúng v a vô thì súng
n ."
Tim tôi nh ng ng p. Tôi n m s p m&t xu ng v*ng máu khô y ru"i nh&ng. M&c, tôi
c n ám xác ch t này che ch$. Có ti ng chân b c qua m y xác ng i, r"i ti ng c i
g n:
"H , m y tu i ranh ã ph n qu c."
M t ti ng súng n . Tôi nghe ti ng B o la lên. Vai tôi b ng nhiên c*ng au nhói. Tôi còn
k p nghe m t tràng n quét ngang mình tr c khi ng t i n a.
"Bây gi ông i âu?"
www.heartsay.com
"Tui c*ng không bi t n a. Tui ch y i."

Ng i con trai v a k câu chuy n trên nhìn ra phía ng s t. Tôi h i ti p:
"Anh c tin t!c chi trên T Ðàm không?"
"Tui b th ng $ l u Ðua ra, t $ng h# b t c. May mà tui ng t i h# t $ng tui ch t.
Khi tui t nh d y thì B o, b n tui ã b h# b t i r"i. Nh ng xác ch t còn ng n ngang
nh ng n i c%a có treo c gi i phóng. Tui ph i c g ng mãi m i bò ra kh i nh ng xác
ch t. Tui th y b n b im l&ng, bên qu c gia c*ng không có ai, mà c ng s n c*ng không
có ai. Tui l n mò xu ng Phú Cam. Nhà c%a b tr ng, dân chúng ch y h t r"i, tui ch g&p
toàn ng i ch t. Tui theo l i ng r y mà v ây."
Tôi t $ng g&p ng i con trai này $ T Ðàm v , s bi t c tin t!c gia ình anh tôi $
trên ó, nh ng r"i c*ng mù t t.
Tôi khuyên:
"Gi anh nên ki m xóm nào còn ng i mà $ v i h#. Chúng tôi s p t n c n a r"i."
"Ch c tui qua bên nhà th . Nghe nói bên n h# t' n n ông l m."
"Ý ng qua, h# l c soát b t h t r"i."
"Thôi tui c! ch y i. Nh ng tui ph i $ trong thành ph , gia ình tui còn m c k)t $ trên
n . Hai !a em gái tui n a."
"Còn ôn Minh ra r ng?" Má tôi h i.
"D cháu không bi t gì n a."
Chúng tôi nhìn theo ng i con trai i tr$ lui phía ng r y. C o n ng v ng tanh
không có bóng c m t con v t. Anh i t i ng xa r"i mà không quay l i. Tôi h t ho ng
khi nghe ti ng n g n m n ó. Tôi kêu lên, nh ng ng i con trai ã i xu ng m t cái d c
ng n và khu t sau nh ng b i cây r m r p.
Má tôi th$ dài:
"0 ây ch c ch t. Mình ph i ch y, trong xóm ch y h t r"i."
Chú tôi chen vào:
"H# ch y v phía d i Phú L ng, nghe nói d i ó yên l m."
"Phú L ng là phía nào?"
Ch a ai k p tr l i thì ti ng súng ã t i g n. Ti ng xe ch y r n r n $ phía qu c l .
Thái reo lên:
"Quân mình ti n vô thành ph ti p vi n ó."
Bé rành r :
"C! ngày t i, êm rút v Phú Bài. Ðêm h# l i v chi m, thành th% nh không."
Má tôi khoát tay:
"Thì vô h m ã r"i tính chi thì tính."
M t lát sau th y có ng i g"ng gánh ch y vô nhà. Thu bò lên h m r"i kêu:
"Chú Ð ch, không i c h ?"
"Sang bên ki u m-u mà ng không i c. B n nhau d quá."
"Chú, chú nh i mô?"
"V Phú L ng."
S p x p cho gia ình ng"i vào m t góc nhà, ng i àn ông ch gia ình hàng xóm chui
xu ng h m k chuy n. Ông ta nói r ng $ bên thành n i h# hoàn toàn chi m óng. Có vài
ng i tr n v bên ni c, h# i b ng ò, nh ng s i ch y n n li u l nh ó ch t h t hai
www.heartsay.com
ph n ba, i m i ng i may ra còn m t hai ng i s ng sót. Ông cho bi t ang ánh nhau
$ B u i n. Má tôi h t ho ng:
"Ðánh b u i n r"i s p ánh v bên ni, làm r ng ch h$ tr i!"
V y là i cho ti ng súng th a b t, c nhà chúng tôi chui lên kh i mi ng h m b"ng b
nhau i ch y lo n. V nhà chú tôi m y hôm, t nhà chú t i nhà chúng tôi c*ng $ trong
khu v c An C u, cách nhau có m y tr m th c mà chúng tôi không dám v qua nhà
th m. M y ngày li n $ trong h m t i, Thái phân chia m#i ng i lo công vi c. L y c ít
g o ít n c m m trong nhà chú tôi thì Thái lãnh nh ng th! ó. Má tôi v-n kh kh gi
xách qu n áo mà h t m t n%a là qu n áo c a ba tôi, khi ch t không li m h t c. Tôi gi
m t xách nh và cái c&p ". V Bé gánh m t gánh y n"i niêu, bát a, g o c m. M i
ng i u có vi c y tay y chân h t và tr. con thì c d&n dò là c! b u theo áo ng i
l n mà ch y.
Chúng tôi ch y xu ng ng mù u. Ban u ai n y ch y h ng l m vì ti ng n n i lên $
ng sau và ti ng máy bay vào thành ph . Nh ng khi ã b xa c ti ng ng kinh
hoàng ó r"i, chân tôi c h" b c không v ng n a. Má tôi ng"i b t xu ng ng.
M t thanh niên t phía d i phóng xe Honda i lên. Thái v-y l i:
"Anh i mô r!a?"
"Nghe nói trên ni có nhi u "ng bào t n c , tui i lên coi có ai c n chi giúp (."
Thái vui v.:
"Chúng tôi ang c n giúp (. D i ó yên không?"
"Yên ch . D i n h# ch tràn vô ban êm. Ban ngày ai lo chuy n n y, có chi mô."
Thái m ng r(:
"V y b n ch$ bác tui m t o n. Ch$ r"i b n i ch Thùy D ng m t, t i tui xu ng bây
ch ."
Má tôi v i vàng trèo lên ng sau xe.
"Bác ôm cho ch&t."
Anh thanh niên phóng nh bay, ch m t thoáng má tôi khu t d ng ng xa. Tôi g ng
g ng !ng d y ti p t c theo Thái. D#c ng, tôi g&p không bi t bao nhiêu oàn ng i
ang i t n c .
H# b"ng b nhau, g"ng gánh, v a i v a ch y v a ngoái l i nhìn v phía sau, thành ph
y ti ng n l n nh .
M t ng i àn bà v a i v a khóc:
"Tui thoát c mình tui, tui ch y c t i ây r!a còn ch"ng con tui s ng ch t ra r ng
h tr i? Ra r ng ây ông tr i?"
Bà nhìn lui thành, nhìn lên ông tr i. Ông tr i v-n m t màu chì, s1n sàng ch y thành n c
mà không s!c ch y. M t chi c xe bò khác i l)t )t sau m t ám ng i kho ng ch ng
m i m y ng i. Chi c xe bò do hai ng i àn bà +y, trên xe có hai ng i n m, h#
c p b ng chi c chi u c*.
Tôi nhìn th y b n cái chân thõng xu ng, lòi ra ngoài chi u, b n chân u dính bê b t
máu. Chi c xe không th +y nhanh h n vì s!c l c hai ng i àn bà ã h u ki t. M t
ng i àn ông trên vai vác m t !a nh , !a nh b th ng máu ra g n h t, nét m&t xanh
xao ang g c trên vai ng i àn ông, ánh m t m$ l nhìn theo oàn ng i ang ch y
ng sau, nh l y hình nh canh ch ng s s ng. Nh ng gi#t máu r i vãi trên m&t
www.heartsay.com
ng, nh ng bàn chân khác tràn t i làm nhòe i ho&c xóa b . Tôi nh l i oàn ng i
c m c tr ng i trong thành ph n l%a, oàn ng i t Ph Cam i xu ng, cha có s có,
ng i lành l&n dìu ng i b th ng, ng i s ng còn g ng g ng c i áo mình p cho
ng i ch t. Ðoàn ng i ó l u l c v âu r"i, li u h# có tìm c con ng v Phú
L ng, Phú Bài nh chúng tôi không?
B t ch t tôi c*ng quay l ng l i nhìn thành ph .
Tôi nhìn th y nh ng ng khói cao mù. Ti ng súng xa d n nh ng h t s!c kh c li t. Ti ng
i bác n ình ình, th nh tho ng có trái sai t#a r t th t g n oàn ng i ch y lo n. H#
n m c xu ng, còn tôi, tôi b Thái xô ngã xu ng ng:
"Ch y i ch ch ."
"Ch y thì ch y."
Ch y. Ph i ch y. Tìm m t con ng thoát.
www.heartsay.com
Ch ng 6: i v" trong l#a n
Chúng tôi ch y qua m y cánh "ng b không, ng p n c, qua vài kho ng t tr ng cây
c m#c hoang vu thì d-n t i m t xóm nh . Vài mái nhà th a th t ven ng. Thái m ng
r( kêu lên:
“Có quân i mình óng ây r"i.”
Th p thoáng sau oàn ng i ch y lo n, tôi nh n ra bóng m t vài quân nhân ang eo
súng !ng l p ló tr c m t c ng rào. Thôi, th là thoát n n, chúng tôi ã n vùng bình
yên. Má tôi trong m t cái quán ch y ra:
“Má ây nì, má ây nì.”
Thái kéo tôi vào hàng hiên c a cái quán. Quán b không, $ gi a quán m t cái h m cát to
t ng, choán h t c gian nhà. Bên c nh chi c quán là m t cái nhà g ch b không, lính
M2 và lính Vi t ang gác $ ó. Ng i lính M2 và hai anh lính C ng Hòa i soát gi y
t ng ng i. Tôi không nh là cái th. c n c c $ âu n a, nh ng r"i c*ng tìm ra.
V Bé &t gánh xu ng, ng"i ôm !a con nh th$ d c:
“Thôi, s ng r"i.”
Nh ng Thái và Bé v-n có v. e dè l m. M t toán ng i d ng l i $ quán, h# khiêng theo
m t ng i àn bà b th ng, n phá tung c n%a m nh ng c, ch còn thoi thóp th$. M y
anh lính ch y t i, r"i m t ng i M2 khác ch y t i d( chi c ch n p kín ng i àn bà l c
u. Tuy nhiên ng i M2 c*ng v i vã i tr$ ra, nói cho xe ch$. M y ng i lính M2 khác
l c u, a tay ra d u tuy t v#ng. Chi c xe bò ch$ hai ng i b th ng c*ng ã t i n i.
M t ng i ã ch t, m t ng i ng c ngo i. Ng i àn bà v t mình v t m+y khóc lóc. Bà
ôm l y xác ch t, bà bò lê d i t:
“Ông i, con ch t, cháu ch t, tui còn mình ông, ông c*ng b tui ông i.”
Ng i àn bà cùng +y xe bò v i ng i kia c*ng khóc:
“Ông i, ông khoan ch t, ông ch t r ng cho ành ông i.”
Bà ta m$ chi u, s tay vào u k. h p h i, m$ banh ôi m t l ã khép kín, c!ng l i:
“: ng ông i, ông ng b tui.”
Hai ti ng khóc, m t c a ng i tuy t v#ng, m t c a ng i còn bám l y chút hy v#ng
mong manh b t lên, ng i này c gào l n h n ng i kia. Cu i cùng, m t trong hai ng i
àn bà ch y t i c m tay m t trong m y ng i lính !ng coi cùng m y ng i M2, l y l c:
“L y anh, anh m n n ch$ ch"ng tôi xu ng d i Phú Bài.”
“Không có xe. Xe mô mà ch y qua "ng d i nó là h# b n li n. Ch u.”
“C!u giùm ch"ng tôi ông i. ”
Bà ta l i n m tay m t ng i M2. Ng i M2 l c u. Thái c*ng l ng x ng:
“Hay có thu c chi em r t v t th ng cho h# may ra...”
Ng i lính ng i Vi t, nh ã quen v i không khí này lâu l m:
“Ôi, công c c. Không k p mô mà làm...”
“Thì k ...”
“Mà m n chi có thu c. Thu c tiên lúc ni c*ng ch u...”
Ng i àn bà xô ng i M2 ra r"i ch y l i chi c xe. Bà d$ chi c chi u, r"i tr n m t,
nghi n r ng và ngã v t xu ng:
“Thôi r"i...”
www.heartsay.com
Bà p u xu ng t, bà p tay xu ng t, bà ng+ng m&t lên tr i:

“Tr i cao, t dày nì, ch"ng tui... tr i cao t dày nì...”
Bà l n l n, r"i bà l i ch"m d y:
“Thôi i, thôi i i m T!. Mình lên thành ph l i.”
Ng i àn bà n# ang khóc lóc mu n ng t i, nghe ti ng g#i, lau giòng n c m t:
“:i lên ph h ?”
“:i lên trên n ch t chung v i nhà v i c%a, v i ch"ng v i con luôn. S ng m n chi n a
tr i.”
M#i ng i l i khuyên can. Nh ng không làm lay chuy n c lòng hai ng i àn bà
ã tuy t v#ng n cùng c c. H# nhìn v phía súng n , l%a cháy, ch tay la hét:
“Cháy h t. Cháy h t i. Tui c m gan tím ru t r"i ây. Tr i i là tr i.”
“:i i. H# không th ng mình mô. Ai mà th ng mình lúc ni, h tr i...”
Ông tr i c*ng ã ng lòng, s t sùi. Nh ng h t m a bay l t ph t, b u tr i lam chì ã ch y
n c.
Hai ng i àn bà v a +y xe tr$ l i thành ph v a khóc lóc. H# không nhìn lui nh ng
ti ng khóc c a h# còn quy n mãi trong làn m a, trong không khí c ng tràn bu"n th m.
Chi c xe bò xa d n, hai bóng ng i 4 ch +y xe nh d n trên ng dài, ti n mãi v i
vùng l%a n. M t ng i lính nói theo:
“M y m ó iên m t r"i.”
Không ai phê bình gì n a. Hai ng i àn ông khiêng cái cáng có ng i b th ng ch t
h i m t ng i lính:
“Trong làng có tr m c!u th ng không?”
“Ch$ vô i, có dân v trong n .”
Hai ng i àn ông v i vã !ng d y khiêng cáng i. M t !a nh ch y lúp xúp theo. M t
ng i àn ông nói:
“Mai, i cháu.”
Th ng nh không tr l i, nó c m cúi ch y. M t gi#ng àn bà c t lên:
“Ch c con c a ng i àn bà ó.”
“Th ng nh ch a bi t gì h t, t i ghê.”
Thái h#p c gia ình l i bàn chuy n n $. V ch"ng Bé nói s i b xu ng Phù L ng
nh ng Thái ng n l i. Tr i chi u r"i, i c*ng không k p n a. :oàn ng i d ng chân bên
quán c*ng ã t n mát vào trong xóm h t. Tôi h i Thái ây là âu, Thái nói vô trong m t
chút n a là thôn Th y D ng H . V ch"ng Bé i u ình v i ch quán xin $ u m t
hôm. Ng i ch quán nói:
“0 ây thì n m ngoài hè ch h m ch t r"i.”
Bé s c nh có ng i quen. Thái nói:
“Em c*ng có ng i quen, thôi mình chia ra làm hai b t phi n h# ph n nào.”
Thái có ông c u, ông anh c a má nó. V y là má tôi, chú tôi, tôi v i Thái tách ra n
nhà c u Giáo. V a th y m&t chúng tôi, c u Giáo ã ch y ào ra:
“Tr i t i, r ng ch y c v d i ni r"i. Nam mô A Di :à Ph t. Ph c !c may m n
quá. Vô ây, vô ây ã ch ...”
Má tôi b t khóc:
“T $ng ch t h t r"i ch mô n a anh i. Chuy n ni là h t r"i...”
www.heartsay.com
“Ôi ng i còn là c. Ch vô ây, vô ây ã...”

Tôi h i:
“C u, d i ni yên không?”
“Ôi, có chi mà không yên. M y b a ni, h# v d i ni bi t c man mô mà noái cho h t. H#
ch y ngang ây r"i h# v Phù L ng h t. V d i Phù L ng, Phú Bài nghe yên l m.”
Má tôi l i i ý:
“Hay mình v Phù L ng.”
Thái can:
“Không c, ph i $ ây dò tin t!c c a anh L/, m n r ng c*ng có ng i $ T :àm
v . H# v t i là mình ch n h i th m li n. Bác con.”
Chúng tôi v a ng"i yên $ b ph n thì b ng có ti ng n ình long tr i l$ t. Không ai b o
ai, má tôi, chú tôi, tôi và Thái c*ng nhào xu ng t. Nh ng kìa, m#i ng i v-n ng"i im.
C u Giáo c i:
“Chi r!a. Trên "i h# b n i ó mà.”
Tôi ch t hi u, ng#n núi phía trong $ bên kia ng là n i &t i bác b n vào thành ph .
Nh ng qu i bác b n i $ ây ã gây bao nhiêu ch t chóc $ trong thành ph kia. Nh ng
tôi c*ng hi u là không còn làm th nào h n c. Tôi leo lên ph n g ng"i mà v-n ch a
h t run. M t vài ti ng súng b n l. t. trong xóm. C u Giáo nói dân v i tu n h# b n. Tôi
h i $ ây Vi t c ng có v t i n i không, m Giáo nói:
“:êm h# v hoài, mà k h#, mình $ trong nhà, êm ng m$ c%a. H# i ngoài v n k
h#.”
“H# có soát không?”
“0 xóm d i h# có v b t, $ ây thì không. :ây g n "n, có lính gác mà s chi.”
Nh ng c u Giáo c+n th n:
“K ra mình c*ng ph i tâm ch . :êm tuy t i ng có nói chuy n, c a mình chi h t.
H# vô ó.”
Thái ngh ào thêm h m. T i hôm ó, m#i ng i l ng x ng s%a l i h m. Nhà d ng
c thêm m t cái h m n i n a. Tr i ch ng v ng là c u Giáo b t m#i ng i không c
ra sân hay l p ló ngoài c%a. Ngoài ng không còn m t bóng ng i i l i, k c lính
Vi t và M2 c*ng rút vào nh ng n i an toàn. Tôi b ng linh c m nh s p có chuy n gì x y
ra. Gi a c nh yên l&ng nh ang l ng lòng ch i m t chuy n gì ó.
Nh ng êm u tiên ng $ Th y D ng H không có chuy n gì x y ra h t. Sáng s m
hôm sau, ng d y, tôi nghe ti ng chim hót. Tôi l n ra sân r%a m&t súc mi ng, r"i cùng v i
ng i con dâu c a c u Giáo i ra ngõ coi tình hình. M#i sinh ho t v-n bình th ng, tr c
c%a nhà, bên kia ng, n i ình, ch v-n ông. Nh ng s ông úc có m t v. gì khác
th ng. Lài kéo tôi sang phía ch , n i hàng bán cháo lòng, ng i !ng ng i ng"i, h# n
u ng xô b". Bên c nh oàn ng i ang ng"i !ng ó, còn nh ng ng " cao ng t,
nh ng thúng gióng. Hình nh h# m i t n c v sáng nay. Tôi l i h i th m. Nh ng ai c*ng
ch bi t chuy n ng i ó. Nhi u ng i $ An C u, nhi u ng i $ t n d c c u Nam Giao,
nh ng h# c*ng ch cho tôi bi t gì h n ngoài nh ng tin t!c ã nh n c. M t ng i nói
cho tôi bi t là $ trên kia, còn nhi u ng i b th ng. Lài kéo tôi b o lên coi. Cô nàng
ch a b ch y lo n, t hôm T t n nay, $ Th y D ng H yên n quá, ch bi t s là gì.
Nh ng tôi thì khác, m t ti ng súng, m t ti ng ng l c*ng làm tôi gi t mình. Má tôi
www.heartsay.com
!ng $ trong sân, th y chúng tôi i xa thì g#i l i b o ng có i. Tôi nói vài câu cho má
tôi an tâm. Câu mà má tôi b ng lòng nh t là khi tôi nói may ra $ trên ó có ng i $ T
:àm v .
Tr i v-n m a bay, n u không ph i ch y lo n, nh ng ngày u xuân m a phùn th này
th t tuy t di u. Nh ng lúc này tôi không còn s!c ng m phong c nh n a. Nh ng
oàn ng i t Hu t n c v v-n là c nh chính p vào m t tôi. Tôi nôn nao, g&p ai c*ng
h i th m dù bi t là nh ng câu tr l i c a h# gi ng nhau h t.
“Bác $ mô v ó?”
“0 An C u.”
“B n Ng .”
“0 c u Nam Giao.”
“Trên ó ra r ng r"i ch ? r"i m ? r"i bác? r"i anh?”
“Tan nát h t. Tan h t r"i.”
Câu nói ch y vút theo nh ng b c chân. :oàn ng i nào c*ng v a i v a ch y nh s
ti ng súng s theo k p. Lài kéo tay tôi:
“Thôi i, h i ai c*ng nh nhau h t.”
Tôi i theo Lài, nh ng h/ g&p là h i. K. tr l i, k. không bu"n m$ mi ng. K , tôi nh
nhi/m m t thói quen khó b và dù nh ng câu tr l i r t gi ng nhau mà m i l n nghe tôi
v-n còn b( ng(, l lùng nh khám phá thêm m t i u l n a.
Chúng tôi i qua m t kho ng t tr ng, cái quán nh và khu "n binh hi n ra. 0 ây th t
là m t c nh h n n, ng i ng"i ng i n m la li t bên ng, trong sân, tr c quán. M y
anh lính, m y anh dân v l ng x ng soát gi y ng i này, h i th m ng i n#. M y ng i
M2 !ng ng m oàn ng i r"i nhe r ng c i vô duyên, ch h p tình h p c nh chút nào.
Nh ng ng i b th ng c s p m t n i và ã có m y y tá trong vùng ra b ng bó. H i
th m m i bi t là oàn ng i này t nhi u n i v . H# cho bi t c u Tràng Ti n ã s p,
c u An C u c*ng ã s p. Có ng i $ bên ph thoát c nh m o hi m i ò. M i
chuy n ò ch$ m t ng i sang sông ph i tr trên n m ngàn "ng.
Nh h i th m nh ng ng i m i v sáng nay, mà tôi bi t Hu ã ánh nhau kh p n i, bên
phía Qu c gia ch a chuy n quân mà m i b n i bác và th bom. Máy bay li ng su t
ngày. Máy bay còn kêu g#i dân chúng c d"n v phía h u ng n thoát tay Vi t c ng
n a. Tôi c bi t là $ tr ng :"ng Khánh, Qu c H#c và tr ng Ki u M+u ã tr$ thành
nh ng n i t m c cho "ng bào. H# $ nh ng n i này c*ng nh ùa gi(n v i t% th n vì
nh ng trái i bác b t ch ng ho&c b k)p gi a hai phe ánh nhau, ngày nào c*ng có ng i
ch t. Tôi c h i th m tin t!c vùng anh tôi $, nh ng h# l c u ho&c c mò oán tr l i thì
c*ng càng bi quan h n, ch h n nh :
“Trên ó nát h t r"i, thành bình a r"i.”
Có ng i còn nói y nh mình ã ch!ng ki n t n m t:
“Trên ó thì ch có Vi t c ng ch dân thì còn ai n a. N i i bác b n ngày êm, m i
m y ngày nay c*ng ch t r"i, ng nói súng n, ng nói chuy n h# u t . Tui $ B n
Ng mà th y mùi hôi b c xu ng nì. Chó nó lên tha c cánh tay, c khúc chân còn y
th t, rùng r n l m.”
M t ng i còn thêm:
“Trên n ch t không ai chôn, không còn cái nhà mô nguyên v)n. M y hôm tr c có
www.heartsay.com
ng i tr n v nói cho tui nghe r!a ó.”

Thôi, nh v y tôi còn hy v#ng gì gia ình anh tôi còn s ng n a. C cô em gái mà khi ba
tôi t giã cõi i, m t v-n dán ch&t vào khuôn m&t nó nh mu n g$i g m nh ng ng i $
l i. M y !a cháu nh n a, m y n m nay tôi m i v , b n vi c tang ch a k p b k p b"ng.
N c m t tôi mu n trào ra, và lòng tôi không còn chút hy v#ng nào n a. Nh ng lúc ó,
tôi l i nghe m t gi#ng khác tr l i m t ng i nào ó ang h i.
“Trên T :àm h ? C*ng có ng i thoát ch . H# i lên ng Tây Thiên, trên ó yên l m,
nh ng kh là $ ó l i y quân gi i phóng. B ch huy c a h# mà. Nhi u ng i m c k)t
nh ng m n r ng ch,ng có ng i thoát c.”
“Bà ng có lo. Tui $ d i d c mà c*ng thoát c nì, cái nhà c a tui không còn hòn
g ch mô còn nguyên h t.”
Tôi l i hy v#ng:
“Nh t nh là gia ình anh tôi s thoát c.”
Nh ng ngh t i bà ch dâu y u u i, m t b y cháu nh v i !a em gái th d i, tôi l i lo
l ng. Ông anh tôi c*ng y u u i l m, cu i n m, cái tang l n làm anh tôi ch t i s ng l i
m y l n. C m y ngày ám, anh tôi không n c m t bát c m và hôm a ám tang ba
tôi, anh ã ng t x u tr c m .
Th y tôi !ng l&ng ng i, Lài kéo tay tôi:
“Thôi mình v i, $ ây trông n quá tr i.”
Gi a ng tôi g&p v ch ng Bé, nó nói là nó $ l i ây n ngày mai nó s i xu ng Phù
L ng, $ ây mà yên n gì. Tôi không tr l i. Th t ra, tôi c*ng không còn có th oán ra
n i nào yên n h n n i nào n a.
Má tôi i tôi $ u c ng, bà h i:
“Có tin gì không?”
Tôi nói cho má tôi yên lòng:
“Có ng i cho bi t trên T :àm h# t n c lên Tây Thiên, Trúc Lâm nhi u l m.”
“R!a anh con r ng không t n c , i lên Trúc Lâm r"i vòng ng núi Ng Bình v An C u
c ch .”
“Ch c anh còn k)t chuy n chi ó.”
Má tôi th c m c:
“Ng i ta t n c h t, r ng nó ch a i.”
R"i bà nh t nh $ l i ây ch . Khi vào nhà, m Giáo mua cho tôi m t tô cháo lòng.
Tô cháo lòng nóng h i, th m ph!c, nh ng khi nu t mi ng cháo vào c h#ng, tôi l i th y
ng ng t.
Lúc này mà tôi còn mu n n ngon, mu n sung s ng, qu tôi là m t ng i ích k6. Tôi
ang nh con tôi, ch"ng tôi. Tôi ang lo cho anh ch tôi, em gái tôi cùng l* cháu nh . Tôi
có th t c s ng r"i không? Và s ng có m i mình.
N c m t tôi trào ra. Lài h i:
“R ng không n i, nóng há. 5, tô c a mình nhi u tiêu quá, n nóng ch y c n c m t
ây nì.”
Lài l i c i. Tôi quay i d u ôi giòng l . Má tôi v-n còn ng"i ng+n ng tr c tô cháo.
Tôi lau n c m t nói:
“9n i má.”
www.heartsay.com
Má tôi nói:
“Con n i con. T i nghi p con quá, m i m y ngày nh n ói nh n khát.”
Tôi ch p m t, màn n c m ng nhòa d n và tôi nhìn th y rõ khuôn m&t má tôi. Bà ang
nhìn tôi ch m ch&p. Bát cháo còn &t tr c m&t và làn khói ã m ng d n, s p ngu i l nh.
M y mi ng huy t heo n i l u b u.
Tôi b ng rùng mình, mi ng huy t heo gi ng nh ng v t máu b m mà tôi ã nhìn th y. Tôi
+y tô cháo ra xa. Má tôi ôm m&t òa khóc:
“Mình thoát v ây n sung s ng, còn con cháu ra r ng h$ tr i?”
Má tôi l i kêu tr i. Không bi t ã bao ng i nh t i ông tr i mà kêu trong nh ng ngày
bi n lo n. Lài an i:
“Thôi bác, bác có kh s$ thì chuy n ã x y ra. Còn có may r i mà bác.”
Thái ã n h t tô cháo c a nó. Nó l i +y tô cháo v phía tôi:
“9n i ch . Có mà n, ng i ta ch t v súng n, ch t ói y ng.”
Tôi c nu t vài mu ng cháo cho má tôi và Thái vui lòng. Nh ng m i mi ng cháo nu t
vào c , tôi nu t theo c s xót xa b t nh-n. Lúc $ ngoài ng, tôi ã nhìn th y m t !a
bé nhìn ch m ch m vào bà hàng cháo, nó òi n nh ng bà m) c! g t i, b ch y v phía
con ng dài. :!a bé chòi p hai chân và khóc nh ng ti ng nó ã kh n &c, không còn
ra h i n a.
M Giáo k chuy n ngóng c $ nh ng ng i ch y lo n cho c nhà nghe.
C u Giáo lo l ng:
“Không bi t mình có l y l i Hu c không. Trên ó m t thì d i ni mình c*ng không
s ng n i!”
M Giáo nguýt dài:
“Cái mi ng c a ông coi ch ng ó. Túi qua h# v h# b t i m y ng i ó t . Có m t hai
ng i ch $ trên Hu v tr n h# c*ng b t. Ng i ta i m ch ó nghe, c! tin mà ch t khi
mô không bi t.”
Má tôi lo l ng:
“R!a mình $ n i ni không c r"i.”
Thái tin t $ng:
“Bác c! yên trí i, h# không bi t mình là ai mô. Ch y i mô c*ng r!a h t, $ mô c*ng có
h# r"i.”
Thái c làm cho má tôi yên trí mà $ l i ây, ch #c qua ôi m t nó tôi hi u là nó ã quá
m t m i, li u n âu hay ó. C u Giáo m ng nó n m&c s ch s , bi u l y qu n áo nhà
quê mà m&c. M Giáo c*ng a cho tôi b " en r ng thùng thình. Má tôi d&n tôi ph i
b i tóc ki u Hu lên cho cao, l( êm h# có vào h i thì nói là dân làm r-y. Tôi soi ng i
trong t m ki ng và b ng th y mình xa l h,n, tôi nhìn tôi c*ng không còn nh n c nét
quen thu c n a.
T gi phút ó cho t i tr a chi u, tôi không r i m t kh i ng cái. Nh ng oàn ng i
ch y lo n v càng lúc càng ông. Có h i h# ch khoát tay ch l i àng sau v i m t câu
nói v i vàng: :ánh nhau sau n , ch t h t. : n tr a chi u thì tôi th y có ng i ch$ c xác
ch t trên xe p mà ch y v .
M t gia ình ông bác s $ âu d i d c Nam Giao ch y v c Th y D ng H , h#
em theo c m t chi c xe Honda t i ". M y cô con gái m&t không còn h t máu,
www.heartsay.com
ng ng ngác ngác ng"i ngh chân bên l ng. Ông bác s g#i gánh cháo lòng, m i
ng i n t i b n n m bát, v a n v a th$, nét m&t ang kh au r ng r( d n.
M t gia ình khác c*ng ch y v t i ây thì ki t s!c, h# d#n d)p m t góc ình $ t m
qua êm. Bà m) lên c n suy/n, chi u hôm ó bà ch t. Ng i ta bu l i coi ông nh ki n.
Xác ng i àn bà to béo n m chình ình trên chi c chi u, m t tr n ng c, hai tay còn n m
ch&t g( không ra. Ng i ch"ng ng"i bên xác v th$ ra th$ vô, lâu lâu l i nhìn v phía
thành ph Hu , nh ng n khói cao ng t ang ùn mãi lên b u tr i màu chì nh chi c
l (i xám c a con quái v t. X chi u h# d#n i âu m t, khi tôi tr$ ra thì th y n i góc ình
ch còn b l i có chi c chi u. T!c thì m t gia ình khác thay ngay vào ch ó. Chi c
chi u thành n i n m ng"i c a c m t gia ình m i m y m ng ng i.
Lài k cho tôi nghe m t chuy n ã trông th y. H n nói, v. m&t v a c m ng v a t!c
c i:
“H"i chi u có m t cô gái m&c " cao b"i, ôm cái áo m ng tô mà khóc s t m t. Cô ta i
vô xóm, gi áo m ng tô ra i lon g o mà không ai i. Cô khóc. Mình h i chuy n cô nói
cái áo m ng tô c a b" cô mua bên M2, g%i v t&ng. Cô ói quá, mu n i lon g o mà
không ai i. Mình nh vô l y g o i mà m mình không cho. Nói cái áo n trong
nhà l( h# vô h# nói mình thân M2, h# b n luôn. Cô n i g hoài, v a khóc v a n n n
mà ch ai i h t.”
Th i bu i này c vàng b c, châu báu, ng#c ngà c*ng không quý giá gì h n, mi ng t còn
có ích chôn xác ch t ch vàng b c âu có no c. H t g o lúc này là h t châu, quý
giá h n t t c m#i th! trên i. M Giáo ã d&n dò là n u c m ph i cho nhi u n c n
mau no và nh hà ti n g o.
Ngay chi u hôm ó, Thái i v n ng bà con mua ho&c xin m i nhà n m ba lon, nó ki m
c g n n%a bao g o. Th y Thái vác g o v , m t má tôi sáng r(:
“Th ng ni tài quá.”
Thái v t bao g o xu ng t:
“9n h t ch ng ni mà ch a yên là ch t ói luôn. Không ai dám cho hay bán thêm m t h t
thóc.”
Dì V n c a Thái ch y t i h i:
“Có ai mua vàng không? Ngoài ng, oàn ng i t n c v , h# bán m t l ng vàng có
m y tr m b c ho&c i l y g o.”
M Giáo c i cay ng:
“M t c c vàng i m t h t g o c*ng không c. Có mà iên.”
Thái nhìn làn m a b i, than th$:
“M a ri khó ánh l m. Bên mình có h i cay nh ng m a nh ri làm r ng mà th c,
n c m a s làm trôi h t.”
C u Giáo l c u:
“Thôi, có ng i ta có mình, mi than th$ làm chi.”
M y !a con nít b ng t ngoài ng ch y ùa vào, m&t mày h t h h t h i. R"i ti ng c
m t oàn xe r m r kéo t i. Tôi nhìn ra ã th y m t oàn xe M2 ch y t phía Phú Bài
lên. Nhi u ng i M2 nh y xu ng xe, n m sát hai bên ng và b n ch thiên ròn rã. H#
b n c vào r-y, vào núi. C u Giáo hét m#i ng i vô h m. T t c các c%a ngõ u c
óng ch&t l i.
www.heartsay.com
Ti ng súng n nh b p rang t ng lo t r"i xa d n. :oàn xe r n r t ch y qua, có nhi u

ng i ch y vào nhà, không k p n m m#p ngoài sân n i chi c b c n i oàn xe ch y qua
h t, ti ng súng xa d n m i p c%a r m r m. Má tôi thì th m:
“Má th y $ n i ni c*ng không yên chi h t. R ng mà má lo quá con i.”
Má tôi l i có ý nh i t n c n a. L n này thì chính má tôi ngh . Nh ng tôi i ý. Tôi
bi t là có ch y i âu thì tình c nh c*ng ch khá h n. Má tôi làm thinh.
Ngoài ng ã hoàn toàn v ng v.. Bóng t i p xu ng r t nhanh. M a b i dày d n và
không khí l nh toát. Má tôi ng"i bó g i trong góc ph n g , nhìn ra ngoài b u tr i ang
en d n. B a c m h"i chi u tôi n c l ng m t bát, còn má tôi n xong m t bát thì l i
khóc, nh ng gi#t n c m t l n xu ng bát c m và má tôi v i vàng b *a.
Hai chi c h m n i y nhóc ng i, không có ch c a qu y n a. Tôi mu n qua bên o U
ng nh , nh ng không dám b c ra sân. May quá, Hi n gõ c%a và g#i. Tôi theo Hi n qua
nhà bên c nh. Hi n là m t sinh viên m2 thu t, bà con bên ngo i c a Thái. C n nhà c a
Hi n $ khu t m&t ng h n và ã ào c cái h m sâu xu ng nhà khá r ng. Hi n t
ng#n èn ch cho tôi coi m y b!c tranh m i v . Nh ng tôi ch th $ng th!c c gì, ch
nh n c gì, u óc tôi c ng th,ng t t . Tôi ang lo s nay mai ti ng súng s t i ây,
và ch c chúng tôi không còn s!c ch y n a.
Hi n nói:
“Có m y thanh niên tìm ch , h# h i em mà không bi t ý ch ra r ng!”
Tôi m m c i: Thôi, em tha cho ch , bây gi m&t m*i ch th này, qu n áo rách b m th
này. : m t d p khác, n u còn c s ng. Th y D ng H là n i ch ghi n trong nh ng
ngày ch y lo n. Tôi nh t i nh ng h t v t l n Hi n b trong túi gi m dúi a cho tôi n,
tôi nh m t vài khuôn m&t tr. nhìn tôi n%a th ng h i n%a bu"n c i. Ph i, tôi bu"n c i
l m. Nh ng i u ó âu có quan tr#ng gì, mi/n là tôi s ng c.
:êm ó, tôi không n m h m mà n m n i chi c gi ng r ng v i o U, v i cô con dâu c a
o U và !a cháu nh . Tr i l nh bu t, tôi trùm ch n kín u. Chi c áo m ng tô c a ba tôi,
tôi v-n mang kè kè bên mình, k c lúc ng .
Thôn xóm im v ng m t cách khác th ng, không có c ti ng chó s a. Không có m t
ti ng súng nh . Ch có ti ng i bác trên ng#n "i nh b n i u u và ti ng ình ình
m t n i xa v#ng l i. N i xa ó là thành ph Hu , là Thành N i, T :àm, An C u, Nam
Giao... M i ti ng ình nh xoáy tim tôi, tôi bi t r ng, khi tôi c n m yên n $ n i ây
thì trong thành ph ó, bao nhiêu ng i ang ch t súng ch t n, ch t ói ch t khát. Bao
nhi u l"ng ng c mu n v( tung, bao nhiêu gi#t n c m t hòa l-n v i máu.
Thao th!c mãi r"i tôi c*ng thi p i. Tôi chìm vào m t c n m d d i. Tôi th y tôi ch y
lo n cùng kh p các ng ng trong thành ph . Nh ng khuôn m&t các anh gi i phóng
nh nh ng ng i kh ng l", luôn luôn mu n nu t ch%ng tôi. Nh ng trái n r i ng sau
l ng, r i ng tr c m&t. Và tôi c! ch y, y h t nh nh ng c nh tôi s ng qua. Sau l ng tôi
nh ng xác ch t b t ti ng khóc u i theo, c nh ng bàn tay, khúc chân c*ng ch y theo níu
n a. D i chân tôi máu ch y nh su i. Nào xác Vi t c ng, xác tr. em, xác lính, xác M2,
xác bà già n m ng n ngang bít kín ng. M&c, tôi b c qua xác h# và ch y t i ng
tr c. Nh ng tôi b k)t gi a hai n khói kh ng l". Tr c m&t tôi cháy, sau l ng tôi cháy.
Nh ng oàn ng i ch y lo n xuôi ng c, p b a lên nhau. Tôi nh n ra trong oàn
ng i có c oàn ng i c m c tr ng ch y qua sông m t ngày nào. Có c má tôi, em
www.heartsay.com
Thái, anh L/, bé Hà ch y tít ng xa và b cách tôi.

0 bên này c u, m t anh lính gi i phóng b c tay làm loa: :"ng bào hãy $ trong nhà, ng
ra ng. 0 bên kia, m t anh lính qu c gia gào l n: Hãy v phía h u ng n. T n c v
phía h u ng n. Tôi không còn nh n ra ph ng h ng nào n a. N i nào là h u ng n? N i
nào là t ng n? Nh ng dòng máu ã ch y ra t i b sông và m&t n c l nh bu t có nh ng
làn ch h"ng. : ng khói ng sau l n d n, ng khói tr c m&t l n d n. Khói bao b#c
tôi, che kín m t tôi, r"i nh ng ti ng súng l n nh b t u thi nhau n . :oàn ng i kêu
khóc, k. v t ch y, ng i ngã xu ng. Tôi c*ng ch y theo. Nh ng không k p n a r"i. M t
ti ng n l n. C thành ph n tung theo. Ng i tôi nh tan trong nh ng m nh g ch cát.
Tôi còn k p nghe ti ng kêu c a tôi rú lên, bay vút lên b u tr i màu chì x m.
Có bàn tay kéo tôi dúi xu ng t: Ch y vô h m. Mau lên. Tôi ch t t nh. M t ti ng n r t
g n rung chuy n c c n nhà, m y cánh c%a s b b t tung c! ánh ra p vào liên ti p.
Tôi l n tròn d i t m y vòng thì t i mi ng h m.
www.heartsay.com
Ch ng 7: trùng ch ng 5
Ch ng 8 trùng ch ng 6
Ch ng 9:
Có l tôi là ng i xu ng h m ch m nh t. M t ti ng n n a ti p theo. Mái nhà kêu r t r t

nh muôn ngàn m nh v n ang trút xu ng trên mái tôn. Thì ra ti ng n trong c n m c a
tôi kéo m t thành ph trùng h p v i ti ng n gi a êm n i làng quê này. Bàn tay ai
bên s n tôi run l p c p. M t tràng súng nh n i lên kh p n i. H# ánh nhau t i n i r"i.
Tôi n m ch&t l y tay o U. Tay o U c*ng run l p c p. Tôi ngh t i má tôi, chú tôi và Thái $
bên nhà c u Giáo. Ch c má tôi c*ng ang run lên nh chúng tôi $ ây. Gi#ng Hi n nói
nh :
“Ch c ánh nhau r"i.”
Có ti ng p c%a. M#i ng i im l&ng, nín th$. O U b ng càu nhàu: T cha con chó, nó ra
sân r"i. Ti ng con chó s a lên t ng h"i, ti ng súng n l. t. r"i ti ng chân ch y kh p
v n. Tôi n m r p xu ng sát m&t h m. H# i lùng b t dân làng r"i. S ph n tôi r"i s ra
sao? Tôi nh t i l i Hi n b o lúc t i là có m y thanh niên ã nhìn ra tôi. Không, tôi ã s
quá r"i nghi ng b y, không th ai còn s!c h i ai lúc này. Tuy v y, lòng tôi không
xua u i h t s ng v c.
Ti ng chân ch y ngang v n r m r m r"i có ti ng hú, ti ng g#i nhau: Khai h a r"i. Qu i
$ u non. L c $ cu i sông. Ti ng hô b n. :ó là nh ng ám hi u. Nh ng không bi t h# có
soát nhà không. :ó là m i quan tâm nh t c a tôi lúc này. Ti ng chân d ng l i $ sân. R"i
ti ng chân l i ch y i. Ti ng hô xa d n r"i im l&ng h,n. Lúc này nh ng ti ng súng l i n i
lên. Ti ng Hi n g t g ng m t mình:
“: i i h t m i b n. Thi t " ngu.”
M t lát sau, có ti ng dân v la hét ngoài ng: :u i theo, anh em i. Nh ng ch m y
phút sau l i hoàn toàn im l&ng. O U b t chúng tôi ng"i su t êm d i h m, không cho lên
nhà ng n a.
Sáng s m, tôi ch y sang nhà c u Giáo trong lúc ch a có m t nhà nào hé c%a. Tôi p c%a
thình th ch. Bên trong nghe ngóng m t h"i r"i cánh c%a hé ra ch v a m t ng i lách vô
r"i gài ch&t l i ngay. M#i ng i v-n còn $ trong h m. Má tôi a tay ôm ch&t l y tôi khóc
vùi.
Thái thì th m:
“:êm qua bác lo cho ch quá, bác khóc c êm.”
Tôi ôm ch&t má tôi h n và không bi t nói m t l i nào má tôi yên lòng. Ch c má tôi
ch,ng còn phút nào yên lòng n a. Thái ch cánh c%a s bay m t t bao gi :
“Túi qua n m y ti ng, m y cái c%a bay h t r"i.”
Ti ng dì V n:
“Thì bom nó r i âu sát nhà mình nì. Tao nghe m t cái r t, t $ng cái h m bay luôn. Tao
c! ôm cái u, t $ng cái u c*ng tiêu luôn r"i.”
M Giáo g t:
“Dì r ng hay noái b y r!a thê.”
www.heartsay.com
Túc, con trai c u Giáo, ùa:

“Bay u còn hai ch n còn ch y c mà dì.”
“Nói r ng mà nói tào lao t! . 0 n i súng n mà cái mi ng ch ch ch ch.”
M t lát sau th y không có gì l và ngoài ng ã có ng i i. C u Giáo m$ c%a. M t
m nh bom n m chình ình $ tr c sân. M#i ng i ch y ra coi ngó m t h"i. Thái i ra
ng m t lúc r"i v cho bi t là t i hôm qua Vi t c ng ã gi t cái c u v c n i c ng.
Nh ng gi t luôn hai ba qu mìn mà không s p h,n, ch l ng m t l l n, xe không i c
nh ng i b và xe g n máy qua c.
Thái nói thêm:
“Túi qua h# v làng nh ng r"i rút i h t. Ch c h# t $ng c u s p r"i.”
Ngoài ngõ có ti ng g#i. Chúng tôi nhìn ra. V ch"ng con cái Bé ang gánh g"ng b"ng b
nhau !ng $ ó.
Tôi ch y ra:
“:i mô v y?”
“:i xu ng Phù L ng, $ ây không yên r"i.”
“Xa không?”
“Xa, ng i ta i c mình i c ch .”
“Bi t $ d i ó có yên không?”
“Ng i ta i r n r n.”
Bé nói:
“H i bác v i ch có i thì i, không t i em i.”
Thái l c u:
“0 mô c*ng r!a, bi t mô ra r ng mà i.”
“Anh xu ng d i n , anh tìm "n lính trình di n luôn. T!c quá.”
Thái làm thinh m t lúc, suy ngh r"i h i:
“Anh có tin t!c chi không?”
“Nghe nói th ng "n tr $ng c a mi b c t c r"i. Cô cán b ch y v nói l i.”
Th y Thái yên l&ng, Bé ti p:
“Mi $ ây r ng h# c*ng v lùng h# b t. H# bi t là nhi u ng i t n c v ây r"i.”
Má tôi ã ra t i n i. Chú tôi òi i theo v ch"ng Bé. Th là gia ình tôi l i chia thêm
m t l n n a. Thái !ng nhìn v ch"ng Bé i khu t kh i c u v c, th$ dài:
“Mình vô i bác.”
“Thái nh t nh $ ây?”
Thái mím môi:
“0 ây.”
Má tôi r ng r ng n c m t:
“Dù r ng i n a, $ n i ni c*ng g n An C u. Không bi t trên ra r ng r"i...”
Tôi bi t má tôi ang nh t i c n nhà, t i bàn th ba tôi và ngôi m m i trên núi Tam
Thái. Hôm i t n c xu ng Th y D ng H , ngang qua "ng, má tôi nhìn lên phía núi
hoài. Nh ng c*ng nh tôi, má tôi không th phân bi t c m nào là m ba tôi. N i
s n núi là khu v c c a ng i ch t, và ngôi m nào c*ng gi ng nhau nh h t.
M y ngày u $ Th y D ng H th t yên n. Nh ng t hôm b t u có ti ng n $ c u
v c thì ban êm i bác l i câu t i làng này. T i nào chúng tôi c*ng chui vào h m th t
www.heartsay.com
s m. Qua êm th! hai thì m y ti ng n ti p n a, c u v c h h i hoàn toàn. Ban ngày M2

lên làm c u, nh ng ban êm thì h# rút v h t, nh ng ph n cho m y anh gi i phóng. : n
ngày sau n a thì trong làng ã có vài nhà b trúng n i bác. Sáng nào c*ng nghe ng i
ta bàn tán xôn xao v nh ng trái i bác b n ra ngoài sông, r i vào nhà dân c . M t hai
nhà ã b tr#n. Ban êm các anh gi i phóng v l c soát b t dân. Phía c u v c ã b ch n
l i, lính canh gác không cho dân i v Phù L ng n a. Chúng tôi b k)t $ Th y D ng
H và l i ch i s r i may.
M t vài ng i trên Hu t n c v cho bi t là $ An C u ã c gi i t a. Quân M2 và lính
qu c gia ã chi m óng, làm ch hoàn toàn. Vài ng i tr$ lên ch$ c a nh ng h# tr$ v
khóc lóc th m thi t. Nhà c%a nào không b s p thì c%a ã b m$ tan hoang và " c
không còn gì h t. C u An C u ã b gi t s p ngay kho ng gi a, s qua l i h t s!c khó
kh n. Má tôi h i th m k2 càng l m, h# cho bi t tuy ã gi i t a c, nh ng lính qu c gia
và M2 ch lên có ban ngày, ban êm rút tr$ l i Phú Bài h t. Trong làng l i có tin gi&c s p
t i ây, $ trên ph thua, th nào h# c*ng rút v quê. Ng i ta s%a so n t n c . Má tôi
và Thái quy t nh tr$ l i An C u.
M y ngày li n, tôi nhìn th y nh ng oàn xe ch$ y xác ch t và binh s b th ng ch y
tr$ v , qua làng. Nh ng ng i ta v-n ùn ùn kéo nhau tr$ l i Hu .
Nh ng "ng th i, c*ng có oàn ng i ùn ùn t Hu kéo v . K. ch y lên, ng i ch y
xu ng. Má tôi cho Thái i dò ng tr c. Nó i kho ng ch ng n%a bu i thì tr$ v :
“Nhi u ng i v An C u r"i bác. Mình v i.”
V y là chúng tôi s%a so n lên An C u. Má tôi d&n dò c u Giáo n u $ ây i bác d quá
thì lên trên ó. M Giáo chia thêm cho má tôi ít g o: Dù r ng i n a $ d i ni c*ng còn
có thóc, giã ra mà n, trên n k)t là ch t ói. M Giáo, c u Giáo và c nhà a chúng tôi
ra m t kho ng ng r"i m i tr$ lui. Th y nhi u oàn ng i g"ng gánh kéo nhau v Phù
L ng, má tôi l i do d . Thái ph i nói mãi má tôi m i th$ dài: Thì thôi c*ng ành. Thái
nói $ l i Th y D ng H h t s!c nguy hi m, nó nghe phong thanh: êm, Vi t c ng ã vô
xóm b t nh ng thanh niên i.
Tôi th y h i yên tâm khi th y có nhi u ng i i tr$ lên, h# mang theo nh ng thúng,
gióng không. Tôi h i, h# cho bi t là quân Qu c gia ã chi m An C u h# ang ki m soát
trên ó, lên xem còn chi thì ch$ i không b tr m c p l y h t.
Ti ng i bác v-n n ình ình n i phía thành Hu . M&t má tôi tái xanh, môi bà run r+y:
“M n r ng ch , trên ó còn b n nhau.”
Thái qu quy t:
“An C u v phía ta r"i, i bác b n lên mi t B n Ng , T :àm.”
Qu úng nh l i Thái nói, lên t i Mù U, tôi nhìn th y bóng nh ng quân nhân th p
thoáng. H# vác súng i thành t ng hàng, ho&c l. t. !ng gác $ hai bên ng. Lên t i
"n Tr ng Bia thì tôi càng v ng lòng h n n a. Lính $ trong "n r t nhi u. Phía ngoài,
h# !ng gác c+n th n l m. Khi chúng tôi i ngang qua, b t g&p nh ng tia m t h# nhìn, tôi
mu n c i mà không c i n i. Tôi ch c h# c*ng th , nh ng ôi m t nhìn chúng tôi cho
t i khi chúng tôi i xa. M t vài nhà hai bên ng hé c%a. Vài ng i thò u ra h i:
“V l i h ?”
Má tôi g t g t u, h i l i:
“Yên ch a?”
www.heartsay.com
“>, c r"i. :ào h m tr n n. May r i bi t mô bác i.”

M t ti ng n l n nh xé rách màng tai. Chúng tôi v i vã n m d t xu ng ng.
M t ti ng nói trong sân nhà nào nói v#ng ra:
“: n mình b n ó. Sau "n Tr ng Bia b n i mà.”
Tôi !ng d y, ng ng ngh u ph i t r"i kéo má tôi !ng d y theo. Bà nhìn quanh nhìn
qu t:
“V ng quá, ch a có m y ng i v .”
R"i bà h i m t u ng i trong m t c%a nhà v a ló ra:
“M i v ?”
“Không, tui $ n i ni t m y b a ni.”
“Không can chi h ?”
Ng i àn bà thò u ra nhi u h n, gi hai ngón tay r"i ch v phía góc sân:
“Ch t hai ng i.”
Tôi nhìn theo tay ng i àn bà ch . Hai n m m t p s sài n i góc sân l nh l o không
có m t que h ng. Tôi kéo ch&t hai v t áo m ng tô r"i quay m&t i n i khác. Ng i àn
bà v. m&t cho t l i, không bi t s kh c kh t lâu hay m i bi n i khuôn m&t bà ta.
Nh ng bà không có v. gì bi th m h t. Tôi rùng mình, m i m y ngày r"i, h# ch ng nh
ã quen v i máu, v i s ch t chóc bi th ng.
G n n nhà, chân tay tôi run r+y quá. Tôi v a m ng v a s . Tôi t ý lo l ng ngôi nhà ã
nát, không còn toàn v)n n a. Hôm i xu ng Th y D ng tránh n n, ngang qua ng
cái, tôi ã c nhìn vào ngôi nhà, nh ng n ng sau l ng nh xô tôi ch y t i, và nh ng
hàng cây loáng thoáng che khu t khu v n. Trong nh ng ngày $ Th y D ng, bi t âu
ngôi nhà ã s p. Ng i ta ch "n ãi vài câu chuy n h t s!c th ng tâm và khôi hài là
gì. :oàn quân M2 lên An C u th y ngôi nhà nào còn nguyên lành ho&c tình nghi là b n
b a vào, b t k bên trong có ng i hay không. Ho&c h# tràn vào nhà, !ng $ mi ng h m
mà b n tràn vào h m. H# s Vi t c ng núp trong ó. Càng g n nhà, chân tôi càng b c
mau h n. Thái và má tôi c*ng th . Khi i thì gia ình tôi th t ông, khi v ch còn má tôi,
tôi v i Thái. Dì V n v i cô con gái ang s%a so n, nói s lên sau. V ch"ng Bé v Phù
L ng r"i. Thu c*ng b i theo.
Khi s p b c vô ngõ, khu v n c a chúng tôi khu t $ ng sau m t khu nhà khác và con
ngõ i vào d-n t i c ng tr"ng hoa c+n và chè tàu, tôi b ng nghe ti ng g#i ng sau. Thì ra
chú tôi ang t t t i theo. V ch"ng Bé bàn tính nh th nào mà b ông $ l i. Tôi +y
cánh c ng s t khép h . Ngôi nhà b ng b ng sáng lên nh chào m ng chúng tôi v i
nh ng d u hi u m i m.. Mái ngói b tr t ho&c l ng l vì n r c két, vì bom ch m. Tr c
nhà, b!c t ng n!t m t kho ng l n và nh ng cánh c%a s b s!c d i c a bom n m$
toang hoang. Tuy v y, hai cánh c%a chính v-n óng. Thái nh y lên th m tr c tiên. Nó
&t bao g o xu ng, quay l i nhìn má tôi r"i móc túi l y chìa khóa. Tôi th y tay nó run r+y
và m&t nó tái i. Cánh c%a m$, ánh sáng tràn vào c n nhà. Nh ng èn n n th p d$, nh ng
li/n i, nh ng bông hoa c m p vào m t tôi. Tôi ch y ào vào nhà, g c u n i bàn
th ba tôi. Má tôi ng"i b t xu ng t c t ti ng khóc. Và Thái, tuy ã theo công giáo và
r%a t i t lâu, nó v-n tìm h ng th p lên bàn th ba tôi $ gian trên, r"i c m n m h ng
còn l i th p các l h ng ông bà, nh ng ng i thân ã ch t. Tôi nhìn lên bàn th ba tôi,
t m nh ph v i cùng t t c l tr m, bàn n n u ph m t l p b i dày. M t tôi ch t b t
www.heartsay.com
g&p nh ng l th ng trên mái nhà và má tôi ang g#i Thái, tay c m m t m nh bom hay
n gì ó, s n sùi, xám ngoét màu k m.
M t lát, chúng tôi i l c soát xem có m t mát gì không. May quá, nh ng th! chúng tôi b
l i u còn nguyên, ch nh ng th! em i m i m t. Thái qu quy t là ch a ai vô nhà. K
ra c*ng ch ai thèm vào ngôi nhà này làm gì, ba tôi v a m i ch t xong, khu nhà l i b
hoang không ng i $ t lâu, hôm ám ba tôi xong, li/n en tr ng hoa c m, vàng h ng
y nhà, trông vào nh m t khu nhà m". N u ai l c vào khung c nh tang tóc, tiêu i u
th này, ch c c*ng ho ng l m. Nh ng vì ây là nhà chúng tôi, n i kia là bàn th t tiên,
n i n# là bàn th v a thi t riêng cho ba tôi, tôi m i có c c m giác m cúng và bình
yên nh th này.
Má tôi b o óng b t c%a s l i, c%a l n c! khóa bên ngoài tr khi có vi c gì c n i ra
ngoài, h# l m t $ng là nhà b không. Tôi nhìn ra c%a s quan sát xung quanh hàng
xóm. Bên khuôn t nh Nam An th t v ng v., nh ng nhà xung quanh ó c*ng th t v ng
v.. Nh ng m t lát, tôi th y m t ông già i ra tr c sân, d ng l i n i c t c th ng treo c
Ph t giáo khi l/ l c, ông !ng ngó ra con ng v ng v., hai tay ch p sau l ng. Tôi
mu n g#i ông già h i chuy n nh ng má tôi ã kéo tôi tr$ vào. Thái nói:
“Mình ph i làm h m l i. H m này có ch c chi mô.”
Hai ch em tôi cùng v i ông chú ph nhau s%a l i h m. Ngay chi u hôm ó, Túc và Lài t
d i Th y D ng H lên. Túc cho bi t d i ó không yên và lên ây $ t m. M t lát Hi n
c*ng i xe Honda vào. May thay, chúng tôi v a b Th y D ng úng lúc. C*ng trong
chi u hôm ó v ch"ng Bé tr$ l i n a. :i gi a ng chúng nó ã b ch&n l i, nghe âu
d i xa kia có xe b b n và t n công, oàn xe M2 b k)t l i, êm nay ch a ch c ã v
d i Phú Bài c. Nh ông ng i, chúng tôi m$ c%a b p. D i b p, h"i tr c ba tôi có
cho m t ông giáo viên thuê. Hôm T t, v ch"ng con cái v quê n T t và khóa c%a l i.
D i b p có s1n m t cái h m n i b ng bao cát, chúng tôi khuân t m lên nhà làm m t cái
h m n i $ phía sau bàn th . Thái v a làm v a h i tôi có th y chi l không. Tôi nói không.
Thái nói khi h"i i vô nhà, ngay qua c ng nhà ng tr c xây m&t ra h.m vô nhà chúng
tôi, Thái th y n i nhà ng tr c có m t ngôi m tr c sân. Trên m có nén h ng và
m t n i chu i xanh. Tôi nh l i nhà hàng xóm ng tr c ã b n và b c cháy ngay
sáng m"ng hai, có m y ng i b th ng ch c m t ng i ã ch t. Thái nói nh :
“Bác gái ng tr c ch t chôn $ ó. H# i mô h t r"i, nhà b không.”
“Còn m y ng i b th ng n a mà.”
Thái l c u nói: Em ch u. Thái c*ng nh tôi, làm sao bi t thêm gì h n n a. Chúng tôi l i
l ng x ng làm h m. 0 tr c khuôn có hi u " m c, Thái ra khiêng c m y t m ván
khá t t, em vào kê h m.
Chi c h m coi c*ng t m c, nó chia làm hai ng n. Ng n trong dành cho má tôi và m y
ch em. Ng n ngoài dành cho àn ông. May thay, nhà tôi v a xong ám ma, có r t nhi u
èn c y, th p t i m y tháng ch c c*ng không h t. Thái l i tìm ra m t thùng d u h a. Ba
tôi d o còn s ng v-n a tích tr ", ông s p v h u và nh dùng khu v n cùng nhà th
h# này làm n i an d (ng tu i già.
Chi u t i hôm ó, chúng tôi n c m r t ngon. C m g o giã tay, n v i th t kho m&n. Món
n này do m Giáo ài th# t lúc còn $ d i Th y D ng. Chúng tôi n th t nhi u c m.
Vì làm vi c m t và ói n a, ch c má tôi ph i nh ng m t m t n%a ph n c a bà.
www.heartsay.com
:êm n, tr c khi gài c%a ngõ c+n th n và chui vào h m, dì V n t h ng trên bàn th
ba tôi, lâm râm kh n nguy n. R"i i ra sân th p h ng vái b n ph ng. Cây mai n i b
n c v-n còn l th m y bông, dì em h ng c m $ g c cây mai ó. Chúng tôi n m t,
lèn sát nhau mà v-n không ch . Lài v i Túc không ch u n m h m, tr i chi u n m
ngoài nhà. Má tôi lo l ng bàn tính chuy n nh ng ngày s p n. Dì V n càu nhàu nói, dù
sao i xu ng d i Phù L ng v-n yên h n là $ ây. Nh ng má tôi nói ch y ông ch y
tây ã h t r"i, gi v ây có ch t c*ng không còn ti c chi n a. 0 ây còn mong c bi t
tin con cháu.
V ch"ng Bé và chú tôi thì lên nhà c a h# phía trên ng r y t chi u. Bé cho bi t trên
ó ng i ta v c*ng ông l m r"i. Nhi u gia ình khi ch y còn nguyên lành, khi v thi u
m t vài m ng. H# ã ch t d#c ng. Má tôi d&n: ban êm ai g#i c%a ng m$. Thái
khôn khéo ra ngoài khóa c%a l i r"i leo c%a s mà vào. Nó ngh r ng làm nh th có ai
g#i h# t $ng là nhà b không. Mà úng nh v y, n%a êm có nhi u ti ng súng n nh , r"i
ti ng chân i ngoài v n. Ti ng chân i m nh b o không thèm d u di m gì h t. Ti ng
chân d ng l i $ tr c c%a nhà r"i có ti ng gõ c%a. Ti ng àn ông nói:
“Có ai không. M$ c%a. M$ c%a.”
Có ti ng khác g t:
“:"ng chí ch hoài công, t i nào c*ng gõ. H# b nhà hoang mà.”
“Khu v c này ng i ta v ông l m r"i. Bi t âu ch nhà ã v .”
“Nh ng nhà này có tên trong danh sách không ã ch ?”
“Có tên, nh ng ông già làm công ch!c ó ã ch t r"i.”
“V y thì thôi. Con cháu h# $ k h#. Tôi oán ch c ch a có ai v âu. Nhà này ai mà dám
$.”
Ti ng chân xa d n. Có ti ng chó s a trong xóm ra. M t lát có ti ng i bác n g n. Lài
chui t#t vào h m. Chúng tôi ph i ng"i d y m i ch . Ti ng i bác r i u u, xa có,
g n có. Có ti ng quá g n, d i t!c ng c làm chúng tôi co rúm ng i l i. Lài n m tay tôi
h i: Vân ng"i mô. :ây nì. 0 n i ni d/ s r!a h . Ti ng dì V n nói:
“Im i, ng có rì rào.”
Xa xa ti ng súng l i n ran. :ánh nhau $ âu có v. l n l m. Chúng tôi thao th!c lo l ng
m t vài gi r"i c*ng m t quá ng thi p i.
Sáng ngày, dì V n d y tr c nh t. Dì ngóng $ c%a nghe ng t nh r"i m i m$ hé c%a.
Ngoài ng v ng ng t, nhìn nhà nào c*ng hoang v ng n d/ s . Thái chui ra sân tr c
tiên, r"i t i tôi, t i Lài. Bu i sáng tr i v-n l t ph t m a và lá cây trong v n xanh m t
cách k4 l . Qua nh ng ám mây lam sà th p, tôi b ng hình dung c phía sau m t b u
tr i xanh l và ánh m&t tr i r c r(. Má tôi, dì V n c*ng ch y ra: Nam mô A Di :à Ph t,
m t êm yên n ã qua. Dì V n ch p tay vái b n ph ng tr i. Chúng tôi nhìn nhau,
m ng m ng t i t i. Lâu nay chúng tôi v-n sát nhau k c n bên nh ng nguy hi m mà
không nhìn th y nhau hay sao mà bây gi , !ng tr c sân l i m ng t i nh sau bao ngày
gian nguy m i g&p nhau, th y nhau v-n còn lành l&n.
Nh ng c n m ng t i ch a d!t, ngoài qu c l , m t oàn xe M2 ch y t Phú Bài lên, súng
b n rát vào hai bên ru ng. Chúng tôi không ai b o ai u ch y vào nhà óng ch&t c%a.
:oàn xe M2 qua m t lúc thì Thái l i nói:
“Có lính mình lên.”
www.heartsay.com
Nó !ng bên cánh c%a s hé m$ và nhìn ra ngoài. Má tôi nói:

“Ph i s%a l i cái h m. Th ng Thái nh ào thêm t lên cho dày nghe.”
M&c dù c g ng hy v#ng nh ng chúng tôi ch a th y d u hi u gì ch!ng t mình là ng i
s s ng sót trong thành ph này, sau bi n c .
:êm th! nh t tr$ l i thành ph , m&c dù có ti ng i bác, có ti ng súng n ran $ xa xa,
chúng tôi v-n còn c ng yên c m y ti ng "ng h" trong chi c h m ch t h)p.
Không may cho chúng tôi, chi c h m c s%a sang m i ba b n hôm thì ng i thuê c n
nhà b p là m t giáo viên ti u h#c d y tr ng An C u tr$ v .
Th y c%a b p b m$ tung, ông có v. không b ng lòng. Ông v i vàng b h t " c vào
m y cái gi l n, ng ý òi m y bao cát l i xây h m a v con v t m trú, xong ông ta
l i lên xe Honda i m t. Sáng s m hôm sau chúng tôi l i d( h m, mang bao cát xu ng
b p tr l i, r"i cùng nhau làm t m m t cái h m m i không l y gì làm kiên c l m. Ng i
thuê c n nhà b p tr$ v s%a sang l i cái h m, nh ng ông ch a v con v có m t hôm
lo thu d#n ch$ " i n i khác. Chi c h m d i b p b không, Thái l i mò xu ng l y
thêm bao cát lên ch t cho dày.
M y ngày sau, qu c l m t n i vào An C u có v. t p n p h n tr c, ng i t n c i,
ng i h"i c v có v. ông úc h n. M t vài gia ình t m trú l i m t bu i ho&c m t ngày
n i s p m c, r"i h# l i ti p t c i v Phù L ng, Phú Bài.
M i ngày, v ch"ng Bé xu ng cho chúng tôi ít tin t!c. Nào êm qua Vi t c ng v y$
ngo)o Hàng Xay. Nào sáng nay quân mình i g( c treo tr c "n v n t i. Ho&c: Bác i,
s p ánh t i n i r"i. H# s p ánh chi m l i An C u.
Tôi không th nào hi u c vi c gì s x y ra n a. Nh ng khu v c An C u thì có v. bình
yên h n. M t hai ngày u, chúng tôi không th y gì l , nh ng v ch"ng Lài thì êm nào
c*ng nghe ti ng chân i qua v n. Vài ba hôm, Hi n, Lài và Túc v d i Phù L ng.
Nhi u gia ình t n c v d i ó vì nghe d i Phù L ng, Phú Bài có l p tr i t' n n. V
ch"ng Bé gan lì $ l i cho t i m t hôm có m y qu i bác không hi u vì tính sai t#a
hay c ý r i trúng vùng An C u vào êm khuya. Lúc ó chúng tôi ang n m trong h m,
m i ng i u b d i b t lên và túm ch&t l y nhau. Hai ba ti ng n liên ti p th t g n r"i
im l&ng h,n. Sáng ra Thái i ngóng tình hình, th y ngoài ng ng i ta khiêng m y
ng i b th ng &t bên ng, tìm cách a i b nh vi n M2. G n chín gi sáng, m t
oàn xe lính i lên, nh ng không chi c nào d ng l i. R"i t i m i gi , nh ng ng i lính
bi t ng quân, nh y dù, t d i Phú Bài i b lên. Không có ph ng ti n nào n a, m y
ng i b th ng ã ch t. Hai c n nhà hoàn toàn h h i, mái tôn c a nhà trúng n v ng
tu t ra t n sau ng r y. R"i êm hôm sau l i n n a, l n này xa h n m t chút, và sáng
hôm sau, v ch"ng Bé h t h h t h i b b"ng nhau xu ng nhà chúng tôi:
“Không $ c r"i. Lính mình $ Sài Gòn ra, ánh l n l m. :ang chi m l i nhà b u i n.
Dân d"n v h t n i tr ng ki u m-u. :êm qua bom ch m r i trên xóm con, m y cái nhà
n a b s p.”
Má tôi th$ dài. Thái lo l ng:
“Có ai b th ng không?”
“Không, may ng i ta u $ h m h t. :êm qua anh t $ng nguy r"i ch .”
Và không i h i ý ki n ai, v ch"ng Bé, Thu cùng m y !a nh g"ng gánh, b"ng b a
nhau v Phù L ng.
www.heartsay.com
Má tôi th y tình hình gay go quá, n%a mu n i n%a mu n không. Má tôi v-n ngóng i
tin t!c $ Nam Giao, T :àm. Nh ng có c chút tin t!c nào thì ch toàn là nh ng tin
t!c làm chúng tôi thêm tuy t v#ng.
Trong nh ng ngày tr c, dân chúng Hu ch t vì i bác, vì bom máy bay, vì b u t ,
i m ch . Chúng tôi $ An C u, coi nh giáp v i ngo i ô thành ph , có ch y lo n thì c*ng
ch y vì s b Vi t c ng b t, ho&c b trúng n ch t oan. Nh ng l n này, ác chi n ã di/n
ra kh p cùng thành ph . M t vài n i quân qu c gia ã chi m l i c, nh ng lá c gi i
phóng ã c g( xu ng. 0 "n Tr ng Bia ã th y th p thoáng lính ra vào, nh ng $
"n v n t i v-n b không. C u An C u ban ngày c M2 lên canh gác và s%a ch a. Ph i
n i xong m y cái c u, quân i m i dàn qua bên ph c. Phía bên h u ng n m i ch
yên n có m y vùng. Tin t!c a v thành n i, ph Tr n H ng : o v-n do h# chi m gi .
0 Nam Giao, B n Ng , T :àm v-n là n i h# óng quân.
Chúng tôi v l i thành ph úng lúc phe qu c gia c giành l i t ng t c t th t là m t trò
ùa nguy hi m. Nh ng ch y thoát thân m t mình m t n%a gia ình b k)t l i, qu trong
lòng chúng tôi không ai mu n th .
Gi a lúc chúng tôi c trú ng $ m t ph n t t ng i ít nguy hi m thì thành ph Hu
r i vào lúc ng p súng n, máu . Và nh có m t ng i thoát t ph v , chúng tôi bi t
c nh ng tin t!c kinh hoàng bên kia sông H ng.
M t bu i sáng, Thái th y m t oàn xe i lên, t i c u r lên phía Phú Cam, r"i r t nhi u
oàn lính dù, bi t ng quân i b t d i Phú Bài lên. M t lúc sau l i th y M2 t i s%a
ti p c u An C u. Thái kêu tôi ra ng:
“Ng i ta i l i nhi u r"i ch .”
Má tôi d&n:
“: ng có ra ng nghe t i bây. Quân mình lên là s p ánh nhau l n r"i ó.”
Qu nh l i má tôi oán. Ch ch ng n%a ti ng "ng h" sau khi oàn lính i qua, là ti ng
súng l n nh n i lên $ mi t Phú Cam, B n Ng . Và m t s dân chúng b"ng b nhau ch y
lo n v An C u xu ng Phù L ng.
“:ánh nhau l n r"i.”
Má tôi kêu chúng tôi chui vào h m h t. Nh ng g n t i tr a chúng tôi m i nh ra là nhà
ch a có gì n, ch còn ít g o.
Thái nói:
“H"i nãy con th y d i Mù U có bán th t heo. D i ó v i ch mình $ yên r"i, thu c
vùng qu c gia r"i.”
Má tôi làm thinh. Thái l i nói:
“: con v i ch Vân i mua th t. H# b n nhau $ trên B n Ng l n mà bác.”
Tôi c*ng mu n ra ng coi tình hình nên nói vô giúp Thái:
“Con v i nó ch y ra mua m t chút v li n mà má.”
Má tôi th$ dài:
“5, mà i mau nghe.”
Tôi theo Thái chui ra kh i h m. Má tôi d&n:
“Tránh n mà i nghe con.”
Câu nói c a má tôi làm tôi v a th ng v a bu"n c i. Làm sao tránh n c. Nh ng
tôi c! d cho má tôi yên lòng. Tôi v i Thái không i xu ng Mù U mà r nhau i ra th,ng
www.heartsay.com
phía c u An C u.
Thi t chúng tôi ã gan cùng mình. Ngoài ng không có m t ng i i, lính M2 lính
Vi t xuôi ng c tíu tít chuy n quân.
H# ch bu"n chú ý t i chúng tôi n a. Chúng tôi ra t i c u An C u, th y c u n i ang
c công binh M2 làm g n xong, chúng tôi không dám i ng cái mà vòng l i sau i
theo con ng nh sau ru ng mà v nhà. Nhi u h bom ào nh ng h m l n, tr i m a,
n c #ng thành t ng v*ng. Ngang qua m t khu v n b không, chúng tôi nghe th y
ti ng ng sau m t b i tre.
Thái kéo tôi:
“:i nhanh ch .”
Tôi tò mò ngoái l i nhìn qua nh ng nhánh tre th a, tôi nhìn th y nh ng ngôi m t p
v i vàng, $ trên m c m th. ki m tra và c nh ó, m t chi c h m cá nhân, m t xác lính
B c Vi t ang n m v t n%a trên n%a d i mi ng h m, không bi t b th ng hay ã ch t,
c nh ó m t h bom và nh ng cành cây khô, nh ng nhánh tre ngã gãy t t i. Qua m y
ngôi v n b hoang, chúng tôi t i m t th%a ru ng nh vuông v n, ru ng b không và
n c lúp xúp. Tôi không bi t ng nên c! i sau Thái. Có ti ng máy bay t i g n, Thái
kéo tôi n m m)p xu ng ng, i cho máy bay khu t m i ti p t c !ng lên i l n v
nhà. Khi tôi !ng d y, tôi b ng nghe ti ng rên r . Tôi d ng l i thì Thái ã kéo tay tôi: :i
ch . Thái nói nh :
“B#n h# b th ng, không khéo h# b n mình. :i ng t t ni thi t d i h t s!c.”
Thái c m ch&t tay tôi và lôi tôi i theo nó. Nh ng ti ng rên m t lúc m t rõ và m t van nài
h n. C!u tôi v i. C!u tôi v i. C!u tôi v i. Tôi không th làm ng c, rõ ràng là ti ng
ng i s p ch t. Tôi nhìn quanh qu t và ch t nh n ra m t thanh niên ang g c bên m t
chi c h nông, hình nh ng i ta ào r"i b d$ n%a ch ng, hay m t mi ng bom nào cày
lên c*ng nên. Thanh niên m&c m t chi c áo m ng tô màu xám, dính y máu. Thái nhìn
th y và nó bi t không ph i quân gi i phóng. Tôi kéo Thái l i g n:
“Ch c là sinh viên hay h#c sinh chi ây.”
Chúng tôi ã !ng bên c nh. Hình nh nh n ra ti ng chân ng i, khuôn m&t bê b t t
ng+ng lên, m t giòng máu r ch y bên mép. Thanh niên a tay ôm ng c và mu n g c
xu ng. Thái v i nh y xu ng h ( thanh niên d y:
“Tôi ch t m t,” ng i thanh niên rên r .
“Anh $ mô t i?”
Thái cúi tai sát ng i thanh niên. Anh ta c g ng a tay ch v phía, phía tr c là nh ng
v n cây. Tôi không hi u. Thái h i:
“Anh $ bên ph thoát sang?”
Thanh niên g t u.
V a lúc ó l i có ti ng máy bay t i g n. L n này hình nh t i m y chi c và bay li ng
ngay trên u chúng tôi. Ng i thanh niên ra d u chúng tôi nên lánh i và cho bi t Vi t
c ng còn +n núp trong nhi u khu v n n i này nên Thái a tay ra d u cho tôi i tr c
r"i dìu thanh niên !ng lên. Ti ng máy bay nh s p h xu ng trên u, Thái hét l n:
“Ch y vô nhà tr c m&t.”
Tôi ch y th,ng vào chi c ngõ m$ s1n, Thái ã t i sát l ng. Chúng tôi b c qua m y b c
th m là vào nhà. C n nhà b không, có m t h m cát nh ng Thái v a nhìn vào ã b m
www.heartsay.com
mi ng lùi l i:
“Có ng i ch t.”
Tôi nh ch y ra nh ng bên ngoài ã có ti ng súng n . M t lo t n trên máy bay b n
xu ng. Ti ng r c két nh r i ngay trên nh u. Thái ành kéo tôi ch y xu ng b p, $
ây có chi c b c n. Thái &t thanh niên ng"i d a n i b n c r"i kéo tôi b t n m s p
xu ng t.
“: ng có ng+ng u lên. Có n ngoài v n ó.”
Tôi n m sát xu ng t, hai tay ôm l y u. Thái bình t nh h n, nó xé áo lau v t th ng
cho thanh niên và b ng bó l i. Ng i thanh niên ã b t s và t nh táo h n. Anh cho bi t
anh ta tên là Khâm, $ trong thành n i. Anh ã thoát c b ng cách gi làm àn bà, ch y
theo oàn ng i tràn ra c%a thành và vét h t ti n em theo thuê m t chuy n ò qua
sông. Anh m$ hé chi c áo m ng tô ra, bên trong là v t áo dài màu xanh nhu m y máu.
Chi c kh n trùm trên u ã r i m t t bao gi .
Ti ng máy bay v-n l n vòng, m&c ti ng n t d i t b n lên nh m a, và c! m i
vòng tròn l n tr$ l i là nh ng lo t r c két b n xu ng x i x . Tim chúng tôi p liên h"i.
Ch c gi này má tôi $ nhà lo l ng l m, theo ph ng h ng thì tôi oán $ phía nhà tôi
không vi c gì, mé này g n Ph Cam. N m $ n i ây tôi th y b p bênh quá, có th trúng
n b t c! lúc nào. Tôi ngh t i chi c h m $ trên nhà nh ng Thái cho bi t là có ng i
ch t. Tôi tò mò h i Thái:
“Em th y gì trong h m v y?”
“Có m t ng i ch t $ trong ó. D/ s l m, em nhìn vô th y m t ng i n m ng%a, tay
chân khô queo, hai m t nh còn m$ và h ng v mi ng h m. Bên c nh ó có nh ng
v*ng máu &c, em nhìn th y m y con chu t ang ch y lui ch y t i l ng x ng, có con
ang ng m vào u ngón tay ngón chân c a xác ch t.”
Tôi rùng mình, mu n b ngôi nhà ch y ra ngay. Nh ng bên ngoài lúc này y r-y s
nguy hi m. Ti ng súng d i t nh d n r"i rút v mi t xa h n. Hình nh h# ã b nh ng
h cá nhân ch y thoát khi ti ng máy bay còn l n vòng. Và khi ti ng máy bay quành
tr$ l i thì không còn nghe ti ng b n tr $ xung quanh n i chúng tôi núp n a. Khâm có v.
t nh táo h n, anh ã t a c l ng vào thành b c n, Thái l y cái lon múc n c $ b c n
cho Khâm u ng nh p nháp. Anh ta m t máu nhi u quá, khuôn m&t xanh lè và hai m t
sâu, ch!ng t nhi u êm m t ng . M&c dù ti ng n d i t không còn b n lên n a,
nh ng máy bay v-n l n vòng trên u, chúng tôi bi t là ch a th thoát ra kh i ngôi nhà
này c. Khâm nói, gi#ng y u t:
“M y ngày tr c ch s b gi i phóng b t, x% t%. Ch s ch t bom. Nh ng lúc này sao t
nhiên tôi ch,ng s gì n a. Tan nát h t r"i.”
Và Khâm b t u k cho chúng tôi nghe v cu c ch y tr n c a Khâm. Chuy n c a nh ng
ng i k)t $ bên kia dòng sông H ng.
www.heartsay.com
Ch ng 10: Chuy n t! thành n i
Không hi u do m t phép l nào mà ngôi nhà v-n còn nguyên v)n.

Chúng tôi s ng ch t h)p trong chi c h m ào sâu xu ng t, trên mi ng h m, xung quanh
ch t toàn bao cát, nh v y là ã m i m y hôm.
Chuy n gì? À, m y ngày u. M y ngày u thì âu có gì kinh hoàng. C*ng nh các
vùng khác, êm m"ng m t, chúng tôi n m l n sát t, chui c xu ng g m gi ng vì ti ng
súng b n kh p m#i phía. Sáng ngày ra là Vi t c ng ã y nhà, y v n. H# i l i ngoài
ng ông ngh)t. Ð"ng ph c à? Không. H# v n các th! qu n áo. Có t p m&c áo ka
ki h,n hoi, nh ng ph n ông h# m&c qu n ùi. Ð&c bi t là ng i nào c*ng có eo b ng
màu n i tay, ho&c quàng kh n n i c .
Chuy n gì x y ra v y? Hu m t r"i sao?
Chúng tôi nhìn nhau dò h i, mu n ch y qua hàng xóm h i th m tin t!c c*ng không c
n a. Ai $ yên nhà n y. Và h# ra l nh m i nhà ph i t ào h m l y b t u t p ch u ng
gian kh chi n th ng. Chúng tôi ã l y c Hu , các n i ang ánh nhau, i toàn
qu c chi m c h t là th ng l i. Quân gi i phóng nói v y.
M y ngày u vui l m. H# n u c m, n u ng trong nhà chúng tôi. Nghe nói h# s t ch!c
liên hoan n a. R"i h# ch$ âu t i thi t nhi u m!t bánh, nh t là bánh tét, và h# n u ng lu
bù. 9n nh ch a bao gi c n.
Hôm u tiên tôi s l m, gia ình tôi c*ng s cho tôi n a. Tôi là con m t, l( có chuy n gì
ch c m tôi không ch u n i. Nh ng m y ngày u thi t êm th m. Tôi còn c nghe h#
nói chuy n n a ch . H# nói chuy n vui l m. Em tôi h i c chuy n ngoài B c, h# nói i
s ng ngoài B c no . Nh ng nhi u anh cán binh B c Vi t nhìn m y cô gái m&c qu n
ng ch t, áo s mi hoa hòe thì t v. ng c nhiên. Tôi nghe h# xì xào v i nhau:
"Con gái $ trong này )p quá, n m&c y quá."
M y ch n cán b thì ghét ra m&t. B$i v y, qua ngày th! hai, các cô gái Hu trong thành
n i bi t c s không a thích ó và thay i l i n m&c li n. M y ngày u êm ru,
th nh tho ng l m m i nghe ti ng súng n xa thi t xa, âu phía bên h u ng n, mà t n vùng
ngo i ô, không ai ý n a.
Có m y n cán b vác xe c a thiên h ra t p. Nhi u nhà ã tr n ra Gia H i c t hôm
u, ngay t m sáng. H# i th t là d i, ban u chúng tôi ngh th . Nhà h# b không,
m y cô n cán b tha h" mà vào l c l#i. V t mà các cô a thích nh t là xe p và xe
Honda. Nhìn th y các cô cán b x n áo x n qu n n háng mà t p xe p thì không nín
c i c. Nh ng bu"n c i mà âu có dám c i, chúng tôi lo s cho t ng lai l m.
Ch a bi t r"i s ra sao. M y anh lính Vi t c ng có v. l c quan. Toàn qu c th ng tr n,
"ng bào yên tâm. H# báo tin cho bi t v y. Và $ trong thành n i, chúng tôi ng c nhiên
th y h# tràn vào kh i kh i, tôi không th y có v. gì là ng , máu c . Ch c t i tôi
không ra kh i nhà. Ngay t sáng tinh s ng ngày m"ng hai, má tôi ã óng ch&t c%a l i,
chúng tôi ch c nhìn ra ng qua k h$.
Nh ng dù qua m t k h$ r t nh , tôi c*ng nhìn th y ngoài ng r t ông ng i i l i.
Các anh lính Vi t c ng u mang b ng xanh ho&c b ng tr ng n i cánh tay áo.
Không khí ng ph thay i th t t ng t, bên c nh nh ng khuôn m&t lo l ng núp sau
nh ng cánh c%a, có nh ng b m&t t i c i, ra chi u h t s!c h n h$. Nhà ông giáo Kê,
www.heartsay.com
m t ng i àn ông !ng tu i ã b nhà i t p k t h n m i n m, b ng xu t hi n. Ông ta

có m t bà v hàng ngày i bán chè và m t c u con trai kho ng ch ng 17, 18 tu i. S xu t
hi n c a ông giáo Kê làm m#i ng i lo l ng. M tôi nói gi#ng run run:
"Thôi ch t r"i, ông n v là ông bi t h t trong vùng ni, th nào ông c*ng b t b lung tung
cho coi."
Tuy lo v y, nh ng nhân v t ông giáo Kê c*ng ch a làm cho chúng tôi kinh hoàng b ng
hai c n nhà ngay $ u ng Nguy/n Hi u b ng tr$ thành n i ra vào t p n p c a các
anh cán binh Vi t c ng. Ng i ta "n v i nhau có hai n sinh viên là cán b n m vùng.
Hai cô $ ngay c n nhà u ng, có ng i trông th y hai cô m&c qu n tây, áo s mi, i
nón lá i i l i l i trên ng, l ng eo súng l c ki u Ti p Kh c. Tôi không bi t c tên
c a các cô, nh ng ng i ta cho bi t hai cô là sinh viên tr c $ Sài Gòn. Tôi oán m t vài
tên trong s b n c* quen thu c, nh ng ch a có gì làm b ng c ch c ch n.
C*ng n i ng Nguy/n Hi u, m t ông th mã tr c theo Vi t c ng, ã tr$ v h"i chánh
nay tr$ thành cán b n m vùng. Ng i ta lo nh t là b m&t này. Anh $ ây ã lâu, và th
nào anh c*ng l p công, ch i m m t s th ng dân. Má tôi lo l ng h i tôi có làm chi cho
ông ta thù oán không. Tôi suy ngh mãi không tìm ra chuy n gì, tuy nhiên tôi c*ng không
an tâm. M y ngày li n tôi không dám ra ng. Má tôi h/ th y m&t tôi ló nhìn ra khe c%a
là lôi l i, kéo tu t vô trong bu"ng, óng c%a kín mít.
Nh ng m y ngày qua, tôi ch a th y chuy n gì l x+y ra, ngoài vi c các ng i lính Vi t
c ng vào t ng nhà b t i h#c t p. Tôi l i c m tôi em d u trên tr n nhà. Con em gái
tôi ph i i h#c t p. Khi v , nó cho bi t là l p h#c c t ch!c $ nhà ông giáo Kê. Tôi
h i h#c nh ng gì, nó cho bi t là ng i ta yêu c u các cô vào t ng ban, ban c ng, ban
c!u th ng, ban ti p t . Tôi h i nó ch#n ban gì thì nó ch c i l c u:
"Em run b t ch t. À, em có g&p..."
Tôi h i nó g&p ai thì nó làm thinh, m&t l v. s hãi. Tôi g n h i thêm m y l n, nó v-n
không dám nói. Nó còn ti t l cho tôi bi t là thanh niên sinh viên b b t i h#c t p ông
l m.
C ngày hôm ó, tôi không n c m c, tôi c m th y c h#ng khô ng. Hình nh tôi
s p c m n&ng. Câu nói n%a úp n%a m$ c a !a em gái làm tôi không an tâm. T i hôm ó,
tôi r i kh i tr n nhà xu ng t n m, tôi h i l i nó. L n này gi#ng nó run run nh s p
khóc:
"Em g&p cô Ðoan, cô Ðoan $ u ng mình ó anh."
"Hai cô l n mà?"
"Thì cô Ðoan v i cô Kim $ i di n nhà nhau ó."
"Nó có nhìn ra em không?"
"Có, nó h i anh i mô mà không t i h#c t p, em nói anh i v quê hôm h m tám T t. Nó
c i, nói ngày m"ng m t nó g&p anh i ra c%a Ðông Ba v i anh H o, anh Toàn. Em lo
quá."
"R"i em tr l i r ng?"
"Em làm thinh."
"Nó nói chi n a không?"
"Có, nó khuyên em nên gia nh p m&t tr n liên minh, hòa bình chi ó. Em c! làm thinh.
Nó nói em giúp nó c. Nó h)n s g&p em sau."
www.heartsay.com
"Em th y th y Ðóa i h#p không?"

"Em không th y th y mô h t."
"Còn ông giáo Kê v ra r ng?"
"Ông giáo Kê di/n thuy t h ng l m. Em s quá ch nghe gì h t, mà có nghe c*ng không
hi u. Anh nì, ông i t p k t v râu dài t i ng c, coi d/ s quá. À anh, em th y hình nh
có anh Ð c n a."
"Ð c?"
Tôi kêu lên s%ng s t. Thôi ch t r"i, Ð c ã tr$ v . Nh ng tôi không tin Ð c có th là m t
ng i c ng s n c. Ngày tr c, tôi c*ng có chân trong nhóm tranh u v i Ð c. Ð c
th ng tâm s là anh không th ch p nh n c ng s n. R"i m t th i gian sau, vì b theo dõi,
ru"ng b t, Ð c tr n i.
Có ng i nói Ð c v i Ðoan v i Ng#c cùng tr n m t l t. L n này Ð c tr$ v , ch c Ng#c
và Phan c*ng tr$ v r"i. Tôi th m lo ng i, ngày tr c Ph có m t cô nhân tình c*ng $
trong thành n i này, sau khi Ph i ít lâu, cô tình nhân ã v i thay lòng i d theo m t
ng i khác. Ngoài vi c b kh s$ vì tr n tránh, Ph còn m t luôn ng i yêu n a. L n này
n u tr$ v , ch c Ph s au kh ghê l m. Li u chuy n gì s x y ra? Tôi h i g&ng mãi em
gái tôi có nhìn th y Ph không. Có ai nhìn th y Ph không? Nó qu quy t là nó không
th y, c b n bè c a nó i h#p c*ng nói không th y. Tôi h i yên tâm và m ng th m cho k.
ph n b i. N u Ph tr$ v , thêm m t m i thù h n n a, cô bé thay lòng kia ch c c*ng
không tránh c h u qu th ng tâm. Nh ng em gái tôi c i g ng:
"Anh t $ng v t i Ph m i bi t r ng! Em tin là Ph không ch p nh n mô. Nh ng Ph và
Ng#c không có m&t $ n i thành."
Tôi không kh i bùi ngùi nh l i b n bè c*. Dù Ð c, dù Ng#c, dù Ph có b i, có theo lý
t $ng nào n a, dù thù ngh ch v i tôi, tôi c*ng v-n còn gi nh ng k6 ni m v h#. Tôi t
tin tôi, tôi tin b n bè. Tr c ây, Ð c ã b d"n n b c ng cùng, ph i tr n theo bên
kia, nh ng s có m&t c a Ð c không còn làm tôi lo s n a, mà ngh t i Ð c, tôi b ng c m
th y yên n h n m t chút. Tôi nh b ng là ph i g&p cho c Ð c. Tôi không tin là có
chuy n gì s!t m. trong tình bè b n. Ngày hôm nay, hay ngày mai, th nào tôi c*ng có d p
g&p l i Ð c. Tôi ph i g&p. Tôi h i em gái:
"Em có nói chuy n v i anh Ð c không?"
"Em th y m t ng i gi ng nh anh Ð c thôi ch em ch a dám nhìn. Anh y eo b ng
xanh, có súng n a."
"Em coi b anh ra r ng?"
"Có v. tr m ngâm ch không hách d ch nh m y tên cán b n m vùng khác. Anh bi t
xóm mình chán chi cán b n m vùng, r!a mà mình bi t chi mô."
Tôi h i ti p:
"R!a h# h#c t p cái chi?"
"Thì nh anh n m trên nhà khi mai anh nghe ó. H# t i nhà h# nói m i i h#p, em nh
tr n nh ng cô Ðoan cô !ng u ngõ g#i ngay tên em nên ph i i. H# nói i h#p mà h#
còn b t h#c t p n a. R"i h# di/n thuy t, tuyên truy n v th ng l i."
"H# tuyên truy n r ng?" Tôi nôn nao.
"H# nói chi n th ng l y c Hu là nh s óng góp c a nhân dân. V y các tr. em v
nhà tìm nh ng khúc tre, khúc g y ng n r"i s n en, khi mô nghe ti ng máy bay quân M2
www.heartsay.com
ng y t i thì em ra ch a lên tr i b#n M2 ng y t $ng là súng, ph i khi p m tr c

tinh th n ch ng qu c, tay sai c a nhân dân Hu . H# còn nói là "ng bào ng cho
m t tên M2 ng y, m t tên Vi t gian nào tr n trong nhà. G&p tr ng h p ó ph i báo cáo
cho gi i phóng bi t ngay."
Tôi kinh hoàng:
"Vi c xúi con nít s n khúc tre gi làm súng có thi t há?"
"Em nghe rõ ràng nì. H# còn tuyên truy n nhi u l m. Nì anh, tr c khi h#p, các anh gi i
phóng còn #c kh+u hi u, r"i n 7 nhi m v c a ng viên, r"i l i c a "bác" H", em nh
nh ri thì ph i: Trung v i ng, hi u v i dân, nhi m v nào c*ng hoàn thành, khó kh n
nào c*ng v t qua, k. thù nào c*ng ánh th ng. H# hô l n mà hô nhi u l n, em b t thu c
làu."
Tôi g t: K xác h#. Tôi âu c n ph i bi t, ph i nghe nh ng kh+u hi u trung thành v i bác
v i ng. Chính nh ng ng i lính B c Vi t i vô Nam, h# thu c làu nh ng kh+u hi u ó,
nh ng ch c c*ng có ng i không hi u t i sao ph i trung thành, ph i ch t.
Nh ng l i tuyên truy n ó ã gây m t h u qu tai h i. V sau, khi các tr n ánh di/n ra,
không hi u vì nh ng ti ng súng $ các h cá nhân b n lên, hay vì nh ng dùi, g y c a các
em nh b b t ra ch a lên tr i mà máy bay b n xu ng nh x i x .
Su t êm ó, tôi không ng c. Sáng ngày ra ã ph i lên tr n nhà n m. Em gái tôi v-n
ch y qua hàng xóm dò tin t!c, nh ng tôi không dám ch ng m&t xu ng nhà ch ng nói
ra ng. Tôi s h# bi t m&t. Nh t là ông th mã h"i x a là Vi t c ng, nay v h"i chánh
ã tr$ thành m t cán b n m vùng. Ông không a b#n sinh viên nh tôi. R"i còn nhà ông
giáo Kê n a, c c u con m i b y m i tám chi ó, ít khi nói chuy n v i tôi àng hoàng.
Em gái tôi ã nói d i là tôi b k)t l i $ d i quê, tôi s em tôi mang v vì s có m&t c a
tôi n a.
Ngay sáng hôm ó, tr c nhà tôi, sau v n tôi nghe có ti ng cu c t. R"i m t lúc sau có
ti ng lao xao d i nhà. Tôi nín th$ n m yên nghe ngóng. M t gi#ng nói àn ông l n tu i,
gi#ng Qu ng Bình thì ph i, và hình nh nói chuy n v i m tôi:
"M) ph i cho ào h m. Chúng ta còn ph i ng u v i r t nhi u khó kh n. Quân M2
ng y có th em máy bay t i th bom gi t nhân dân. Nh ng không sao, chúng s th t
b i n&ng n ."
Ti ng chân i r o quanh nhà. Ti ng m tôi n n n :
"D nhà tui n chi c, ba chúng nó khu t núi lâu r"i, chúng tui m góa con côi... D ,
bánh tét trong nhà làm... D bánh cúng..."
"0 ngoài B c nhân dân ta n T t vui l m."
"D ."
"N m nay, Bác cho chúng tôi c vào ây n T t v i nhân dân trong này. G&p các m),
các ch , chúng tôi sung s ng l m."
"D ."
"À, tôi quên, giá g o c a b#n M2 ng y bán bao nhiêu m t bao?"
"D , m i t m y nghìn, ba nghìn có, hai nghìn có."
"B#n M2 ng y bán c t c , u ng máu nhân dân. Ð i khi gi i phóng xong, g o ch bán
n m tr m "ng m t t ."
"D ."
www.heartsay.com
"Nhà m) có ai giúp ( ào h m không?"

"D m con tui ào. Ngoài tui v i con nh , v i th ng con trai lên m i ni còn m y !a
cháu. Còn có bà dì, bà ngo i. D không dám làm phi n m y ông."
Ti ng chân i vào phía bàn th . Tôi oán ra b c chân m tôi v i vã nh mu n ng n l i:
"D m y hôm n i bàn th d#n r"i."
Gi#ng àn ông c i gi l :
"Không, m) c! vi c cúng ch ."
"D , cúng... Mà m y hôm ni ai còn lòng d mô mà cúng. Hôm m"ng m t t $ng ch t r"i,
nh n ông bà... D th a $ trong n không có chi h t. D có bánh, bánh tét. D m i, m i
ông... à m i... "ng chí."
"Cám n m). Nhân dân mi n Nam t t v i gi i phóng quá. Chúng con h t s!c ghi n m)
gi i phóng..."
Ti ng chân i ra kh i nhà r"i xa d n. Ð i m t lúc tôi ló u xu ng, t m c c tông che
mi ng tr n nhà v a hé ra, tôi ã th y m&t m tôi nhìn lên, hai tay bà ch p tr c ng c:
"Tui l y ông, ông $ trên ó cho tui nh . Chúng v a v vét h t bánh trái r"i."
Tôi s má tôi lo l ng, v i r t u lên và kéo mi ng c c tông l i. Su t ngày hôm ó, tôi
n m b)p trên tr n nhà. Ð i lúc nào th t v ng, em gái tôi a c m lên ho&c rót cho ly
n c l nh.
M y hôm sau, h# ít vào nhà, có l h# không còn h" nghi gì gia ình chúng tôi n a. Cô em
gái tôi v-n c! ph i i h#p, i h#c t p. Nó v mách v i tôi:
"Ðúng anh Ð c anh i."
"Nó có nhìn ra em không?"
"Có. Anh c i nói: Con H ng em Khâm ây ph i không? M i ây mà l n quá hí." Em
nh ngày tr c anh Ð c hay xoa u em l m.
"V y em có s không?"
"Không, anh hi n l m anh i. Anh h i th m anh, r"i h i th m m n a. Anh nói r nh anh
t i th m m ."
"Tr i i, em có khai anh tr n trong nhà không?"
H ng c i:
"Em mô có d i. Anh y c*ng không h i ri t b t bí em chi h t. Anh ch nói: Khâm có sao
không? Em nói d không. R"i em nh ra nói li n:
T i anh Khâm v m c k)t d i nhà quê. Anh h i quê $ Bao Vinh ph i không? Em g t
u, anh h i gi t mình. Anh có v. lo s cho anh n a."
Tôi c m ng và t th)n th m. Thì ra Ð c v-n còn là b n tôi. Ð c không h thay i gì
h t. V y t i sao Ð c tr$ v ? V v i nhi m v gì? Lòng tôi càng nôn nao mu n g&p Ð c
h n. Tôi ng ý v i H ng là mu n d m t bu i h#p. H ng nói:
"Không c mô. Anh Ð c thì hi n lành nh ng có m y ng i khác d l m. H# nói
chuy n hung h ng thi t d/ s ."
R"i H ng thì th m vào tai tôi:
"Anh nì. Khi h"i ngang qua ngã ba em th y ai nh anh Tý. Anh y ôm áo qu n nh mu n
i tr n xu ng ng Mai Thúc Loan."
"=a, th ng Tý. Nó dám ch y tr n h ?"
"Không bi t anh i. Nh ng em th y h n c*ng eo b ng tr ng n i cánh tay. Hay là h n
www.heartsay.com
c*ng theo Vi t c ng r"i."

"Cái th ng ó dám l m. Ai ch nó thì vi c chi mà không dám làm."
Tôi h m h c. Nh ng "ng th i c*ng lo s n a. N u nó theo gi i phóng, nó dám tìm b t
tôi ho&c i m ch cho b t tôi l m. Tôi nói v i H ng:
"Em ng có cho nó g&p, nó h i lôi thôi."
Tôi s nó nhìn th y em gái tôi r"i nh ra tôi. Có th vì nhi u vi c, nó ang quên tôi c*ng
nên, nh ng g&p m&t m t ai liên quan t i tôi, có th nh c nó nh . Th ng ngày tôi không
a nó, k c khi còn trong nhóm tranh u, tôi ã nhi u l n nói v i b n bè:
"Th ng Tý không tin c. Nh ng nó dám có m&t trong ám quy t t%, nó ã l ng l#c
bao nhiêu anh em."
Th y tôi tr m ngâm, H ng v i nói:
"Em th y anh Tý là em tránh li n, em s b t ch t."
"Em con gái vi c chi mà s h n?"
"Em s anh n b t em. Em th y m y !a b n cùng i h#p v i em th y anh n là núp h t."
Tôi c i, c tr n an con bé:
"K nó, mình có m n chi mà s ."
"Anh không bi t ó, d i ng Ông Ích Khiêm, h# b t h t r"i. Công ch!c, quân nhân b
b t i h t. Nh t là m y ng i làm s$ M2."
"Mình có làm s$ M2 mô mà s . C*ng không công ch!c n a mà."
"D i n b b t thi t nhi u. Nhi u ng i c*ng có làm chi mô mà c! b b t nh th ng."
Ðúng nh l i em gái tôi oán, qua ngày sau, xóm tôi $, các thanh niên, công ch!c và
quân nhân b b t i h t. M t vài ng i tr n ch y b b n t i ch . Nhà chúng tôi ã làm
xong c m t cái h m khá kiên c b ng bao cát và nh ng t m ván l y $ b ng a g quý
t m y i l i.
Tuy v y, ban ngày tôi v-n tr n trên tr n nhà, ban êm m i dám xu ng h m ng . Tôi ã
b t u chán n n và m t m i. Gi a lúc ó thì m#i ng i ho ng h t vì i bác câu t i n i.
N m áp tai xu ng t, tôi nghe ti ng r m rì liên h"i nh xe t ng ch y $ âu bên ngoài
thành n i, ôi lúc tôi m h" nghe ti ng máy bay.
M t vài nhà ã trúng i bác. Ng i ta cho bi t i bác trúng nhi u nh t là các b thành.
Ng i ta còn cho bi t là lá c $ Phú V n Lâu ã b h xu ng và treo c gi i phóng r"i.
Nh ng khi i bác câu t i thành n i, ai n y u ho ng s ra m&t. Thêm nh ng cu c b t
b g t gao c a Vi t c ng làm không khí càng kinh hoàng h n.
M t bu i tôi ang n m trong h m nhai m y mi ng bánh mì khô thì nghe phía u ngõ có
ti ng chân r t u i. Ti ng hô:
"Ð!ng l i. Ð!ng l i."
Ti ng chân ch y vòng ng sau v n chúng tôi. Ti ng chân u i r m r p, có v. nhi u
ng i và h i h . M t ti ng n , m t ti ng kêu rú lên. Tôi b t ch&t hai tai l i. M tôi ôm
ch&t l y H ng và m y !a em nh c a tôi !a n m sát xu ng m&t h m, !a ôm chân má
tôi, !a ôm chân H ng m u máo.
M t lúc sau, ti ng chân t ngoài v n i vào gi a sân. Tôi nghe ti ng lao xao:
"T i nó ch y. Nó úng là quân tay sai cho M2 ng y."
"Nó ch t h,n ch a ó?"
"Ch a ch t r"i c*ng ch t. Mà có thi t nó làm cho M2 không?"
www.heartsay.com
"Nó làm cho M2 mà. Ngày th ng tui th y nó có nhi u ô la l m."

"V y thì úng r"i."
"Không có tui thì nó tr n c r"i. Trong xóm ni ai ch y tr n àng tr i tui c*ng bi t. T i
nó ph i tr n máu, ph i không, th a "ng chí t tr $ng."
"Ð"ng chí tích c c l m."
Tôi nghe gi#ng ng i i m ch viên quen quen. Hình nh bác ta $ âu trong xóm trong.
H ng c*ng nh lên ti ng thì m tôi ã g t nh :
"Im i, nó nghe nó vô ch ."
Chúng tôi im l&ng. Nh ng r"i có ti ng xô c%a r"i ti ng chân i vào nhà:
"Nhà i âu v ng h t r"i. Chúng tôi m i lên có chút chuy n."
M tôi l t t chui ra. R"i H ng c*ng chui ra.
"D ."
"Có ng i m i b b n sau v n. Chúng tôi s cho ng i t i em chôn. Chúng tôi mu n
d&n l i là ng có ch!a ch p b#n M2 ng y. Xin bác hãy giúp chúng tôi, t!c là giúp ng,
giúp n c nhà c l p."
Má tôi d d luôn mi ng. M t gi#ng khác nói:
"Nhà này ch có m y ng i àn bà con nít mà."
"B$i v y chúng tôi m i d&n. Ð chúng vào, chúng gi t c nhà, chúng tôi không k p c!u."
H ng ngây th h i:
"D th a các anh, các anh v a b n ai ó?"
Gi#ng ng i i m ch viên quen quen:
"Th ng cha Minh. H"i ch a c gi i phóng, nó hách nh t xóm nhà ta ph i không? Cô
xác nh n cho các "ng chí àn anh ây bi t."
Tôi nghe H ng d r t nh . Ti ng ng i i m ch h i:
"C u Khâm mô không có $ nhà?"
Tim tôi p m nh. Thôi ch t r"i, h n ã nh c t i tôi. Tôi oán không l m, úng là ng i
n u bún $ trong xóm. Th ng ngày h n ch $ nhà xay b t làm bún, v h n em bán s
bán l. cho b n hàng. H n c*ng ít nói chuy n v i ai l m. Gi#ng H ng c th n nhiên:
"D anh cháu b k)t d i Bao Vinh r"i. Hôm n xu ng m ng ông bác r"i ch a k p lên thì
x y ra..."
"D i ó thì kh i lo, hoàn toàn thu c v quân gi i phóng và nhân dân r"i."
H ng khôn khéo vu t uôi:
"D thì $ ây c*ng thu c v gi i phóng r"i."
"Còn m t chút trong s oàn n a, ch a thanh toán xong. Nh ng chúng s ch t ói h t
bây ch . Nay mai mình có thêm quân ti p qu n t Qu ng Tr , t B c vô n a, lo chi."
H n còn !ng ba hoa tán t ng dài dòng n a r"i m i cùng m y "ng chí àn anh b i.
Tôi th$ phào nh) nhõm, coi nh là v a m i may m n thoát ch t. Em gái tôi chui xu ng
h m, nói nh cho tôi nghe:
"Tên bán bún trong xóm ó anh. H n lì lì r!a mà ai ng ."
"H n b n ai r!a?"
"Ông Minh. Ông ch t r"i."
"H n i v i ai?"
"Thì v i m y ng i Vi t c ng ch ai n a. Khi ang nói chuy n, em th y ch Ðoan và ch
www.heartsay.com
Kim i ngoài ng."

"Có th y em không?"
"Có, h# có v-y tay chào em n a."
"Em h t s ch a?"
"S ch h t chi c. H"i hôm qua h#p, g&p em hai ch lì lì có chào h i chi mô. Anh nì,
b a ni có v. lùng xét b t b d l m r"i ó. Anh c+n th n m t chút."
"Ng i ta có s m ng c mà em."
"G&p anh Ð c, ch c anh không vi c chi anh hí?"
Tôi th$ ra, không m y tin t $ng:
"Anh m n r ng bi t c."
Má tôi ã tr$ vào:
"Ông Bèo bán bún mà Vi t c ng ó t i mi i."
"Con nghe gi#ng nói con c*ng oán ra."
"May mà nhà mình không thù oán chi v i h n."
"Không thù oán mà h n còn n mình n a ch má," H ng nói, "Hôm m v ., h n có
t i vay m m y tr m. Hôm tr c T t m bi u con i òi, may con quên ch không ch
sinh ra thù oán r"i."
V a lúc ó chúng tôi nghe nhà bên c nh có ti ng àn bà kêu khóc. Má tôi ra d u chúng
tôi yên l&ng r"i l ng tai nghe"
"Bên nhà ông Bình."
"Gi#ng bà Bình la ó ch ai vô n a."
H ng c m ch&t tay tôi:
"Hình nh h# b t ng i."
Ti ng la khóc nhà bên m i lúc m t l n:
"L y các ông, ch"ng tui vô t i, con tui i h#c mà."
Gi#ng àn ông th n nhiên:
"Không can gì âu m). M i bác v i anh i h#p r"i v mà... Ði h#p r"i v , m) c! an tâm.
Chúng con t i ây là gi i phóng Hu , chúng con nh s giúp ( c a nhân dân thành
ph Hu mà."
Ti ng kêu khóc y u d n. M t lát sau có ti ng p c%a. H ng m$ c%a th y T nh i vào,
m&t mày tái mét:
"T i nó b t anh Ð nh i r"i. Ba tui c*ng b b t."
M tôi h i:
"Ch a cháu tính r ng?"
"M cháu nói cháu ch y sang ây nh bác cho cháu tr n (. Bên n th nào h# c*ng tr$
l i b t cháu i."
Má tôi th$ dài s n s t:
"Thôi c*ng c. Xu ng d i h m i."
T nh em t i cho tôi nhi u tin l l m. Nào ngoài c%a thành có nhi u Vi t c ng ch t vì
trúng n i bác, bom ch m. Nào nghe ngoài Gia H i u t ghê l m. Nào chuy n x% t%
m y ng i nghi làm cho M2 r"i chôn xác trong m y khu v n phía ng d i. Tôi h i
t i sao bác bên nhà ã già mà h# còn b t i. T nh cho bi t là h# vào trong nhà, cùng i có
ông Bèo làm bún trong xóm. Ông nói nh gì ó r"i m y ng i gi i phóng m i i luôn.
www.heartsay.com
Lúc ó T nh tr n d i b p, ch c ông Bèo quên T nh, không i m ch .

Má tôi nói:
"May mà mình không thù oán chi."
"Bên cháu hình nh cha thù l m. Tr c T t cha t i vay ti n m cháu không cho. Cha vay
m y l n không có tr . V i l i h"i cha say r u ch%i bóng ch%i gió gì ó, anh Ð nh cháu
có nói ph i trái, ch c th ng cha nó thù r"i ch nó h i."
T nh l ng nghe ti ng khóc còn n non bên nhà, nh n m&t:
"Má cháu l y nó mà cháu b t nóng m&t. ? c gì cháu có kh+u súng, cháu ria cho m t
tràng r"i cùng ch t c*ng cam."
Tôi an i:
"Ch c không can chi mô, bác già r"i. H# b t i r"i c*ng th v ch can chi mà lo."
"D ."
"D i xóm nghe nói có nhà trúng bom r"i ph i không?"
"Hình nh r!a. H"i nãy bên nhà em, ông Bèo h m d#a là nhà nào dung túng M2 ng y d/
b bom nh!t, vì h# nghi là Vi t c ng chi m nh ng nhà ó."
"Nói nh c. v y mà c*ng nói."
Má tôi l m b m. Ðêm ó, ti ng i bác ch a t i khu tôi $, nh ng th nh tho ng c*ng có
vài trái r i l c, trúng vào m t vài khu v n, làm bay ngói, rung nhà. Ngoài ng, lính
Vi t c ng ã b t i l i. H# rút vào nh ng h m trú +n kiên c . N u có gác ng thì h#
c*ng ào nh ng h cá nhân.
www.heartsay.com
Ch ng 11:
T hôm ó, em gái tôi v-n th ng b m i i h#p, h#c r"i c th v . L n nào tôi c*ng
h i th m v Ð c. B a nó nói có trông th y, b a nó nói không. Nh ng b ng m t hôm, tôi
nghe c gi#ng nói c a Ð c.
Hôm ó, trong lúc c nhà ang n c m d i h m thì có ti ng gõ c%a. Má tôi l t t b o
chúng tôi n m sát vào t n cùng h m cát, r"i leo lên m$ c%a. Hình nh ch có m t ng i
và má tôi chào h i, gi#ng h i vui m ng:
"=a, c u ó h ? C u v khi mô?"
Tôi h"i h p ch i gi#ng tr l i:
"D , cháu v cùng v i anh em $ khu v c n i thành ni mà."
Tôi không nghe má tôi h i gì n a. Im l&ng m t lát, gi#ng tr. l i h i:
"Bác ã ào h m ch c ch n ch a? Ph i tr ng k4 ch ng ( lâu ó bác. Tình hình coi b
m t r"i."
"D ."
"Tr i, bác làm cháu d quá. Cháu v-n là th ng Ð c nh h"i tr c mà bác. À, Khâm mô
r"i?"
Má tôi gi v s t sùi:
"Kh l m anh i. Nó i t hôm m"ng m t, v d i quê $ Bao Vinh r"i có th y t m h i
nó n a mô. Tui ang lo quá, s nó nóng ru t i tr$ lên tìm d#c ng b b t b c*ng nên.
Tui ch có mình nó, anh bi t ó, n u nó m nh h nào thì tui s ng không n i..."
Ðúng là Ð c r"i. Tôi mu n lên h m g&p b n, nh ng H ng ã n m ch&t tôi l i:
"Ð ng anh, anh iên ó h ?"
Gi#ng Ð c:
"Bác ng có lo. Ai có t i ph i n. Khâm v i cháu v-n là tình b n..."
"Anh th ng thì tui bi t v y, nh ng gi a ng gi a sá, nó âu có g&p anh..."
Ð c có v. tr m ngâm m t lát, gi#ng h i b t tin t $ng:
"Ch t có s mà bác. Cháu có s ch t thì ã ch t t lâu r"i. Bác ng g#i cháu b ng anh
n a, cháu bu"n l m. À, bác, nghe th ng T nh nó sang ây h bác?"
Tôi gi t mình. T nh n m bên tôi mà run l p c p. May má tôi ( l i:
"Nó có sang r"i i r"i. Nó i h#p r"i có v mô n a."
"=a, v y ai gi nó. Ð c, cháu h i r"i th nó v . Cháu v a g&p th ng Ð nh anh nó.
Th ng Ð nh ph i i h#c t p, ch c ng i ta s a nó sang bên kia Gia H i ho&c xu ng
d i bãi dâu."
"Ði chi mà xa r!a."
Ð c không tr l i má tôi mà h i:
"H ng mô r"i bác?"
Má tôi không dám d u:
"Em nó s quá su t ngày chui trong h m ho&c tr n d i g m gi ng, con n nó s súng
n b t th n."
"Bác g#i H ng lên i, cháu ch ai mô mà s ."
S Ð c xu ng h m, H ng v i vã bò lên kh i mi ng h m. Tôi nghe ti ng Ð c c i l n:
"B H ng t $ng tui lên núi r"i v thành c#p n th t ng i r ng mà nghe ti ng tui s d
www.heartsay.com
r!a?"
H ng c g ng c i kh s$:
"Em mô có s anh, nh ng m y hôm ni em s ch t quá."
Ð c ng"i nói chuy n v i má và em gái tôi r t lâu. Ð c k cho má tôi và H ng nghe
nh ng n i c c kh tr c khi lên núi. Ð c nói n%a khôi hài, n%a m a mai:
"H"i cháu ch tranh u mà b b t, b ánh p quá s!c t $ng t ng. Bác bi t không,
chúng nó p nát c hai bàn tay c a cháu. Ng i cháu còn y th)o, cháu ch t i s ng l i.
Ân n oán tr ch bác. Cháu lên núi t m s h#c o, nay thành tài tr$ v cho chúng bi t
m&t. Cháu không mu n h i ai, nh ng n máu ph i tr ch bác."
Không bi t khuôn m&t má tôi ra sao mà Ð c l i c i:
"Nói có r!a mà bác tái mét m&t. Ðùa cho vui ch! cháu c*ng b ép bu c quá ph i lên núi.
Cháu i mô c*ng không d!t c Hu . Cháu còn c m l m bác i."
V a lúc ó có ti ng chân nhi u ng i i vào. Tôi nghe nhi u ti ng nói chuy n và chính
Ð c k l i v v a b t ng i $ m y nhà bên c nh. Có gi#ng lè nhè:
"Th ng cha tr n tài thi t, không có "ng chí Ð c thì bi t âu mà ki m cho ra."
M t gi#ng khác c i:
"Tôi bi t nó tr n d i n m gi ng. Th ng cha ó trong xóm ni ai mà l cái m&t h n n a
ch ."
Có l m t nhóm cán b n m vùng. H# nói chuy n l n ti ng và c i ùa vui v.. T nh hích
vào tay tôi nh nói, nh ng tôi b t mi ng nó l i. Tôi s $ trên mi ng h m h# nghe ti ng.
H ng l i h i v Ng#c và Ph . Ð c tr l i:
"Có v h t. Ph v i Ng#c $ ngoài Gia H i."
"Em không nghe ai nói g&p hai anh n h t."
"H ng thì có i mô mà nghe, mà th y. Con gái chi mà nhát quá tr i."
R"i Ð c nói v i má tôi:
"Ti c th ng Khâm nó k)t d i quê, có nó, cháu b t nó i làm vi c v i cháu." R"i Ð c
ch t ng-m ngh , "Nh ng ch c cháu c*ng không ép nó mô. Khi bác g&p nó, bác nói là
cháu v i nó khi mô c*ng là b n."
Ð c $ l i nói chuy n lâu l m. Ð c h i má tôi nhà còn g o n không. R"i Ð c h!a s
em g o t i ti p t cho c nhà. Th y Ð c vui v., má tôi và H ng có v. b t s hãi. Má
tôi h i th m tình hình, ban u gi#ng Ð c có v. kh quan, nh ng v sau s tin t $ng
c*ng có v. gi m sút. Ð c d&n dò nên làm h m c+n th n, xóm ngoài và xóm trong ã có
nhi u nhà trúng i bác. Ð c còn cho bi t quân M2 ã ti n vào qu c l 1, ban ngày ã lên
t i An C u. Nh ng Ph Cam, T Ðàm, B n Ng v-n còn là khu v c c a quân gi i
phóng. Má tôi không d n c than th$: Ch c dân chúng ch t nhi u l m. Tôi không nghe
Ð c tr l i câu ó, và ti ng c i vui c*ng im b&t m t lúc lâu.
Tr c khi v , Ð c còn h!a là s tr$ l i th m. Ð c d&n dò H ng m t vài i u nào ó mà
tôi nghe không rõ. Ch có ti ng H ng d nh p. Ð c và m y ng i gi i phóng, cán b v a
ra kh i nhà m t lúc thì ti ng i bác l i ti p t c. Má tôi, H ng l i chui xu ng h m.
H ng k l i chuy n v a g&p Ð c m&c dù tôi ã nghe g n h t. H ng nói trong s t i
nhà, có m t ng i còn tr., eo g ng c n, ch c c*ng cán b n m vùng. Má tôi d&n tôi
ph i c+n th n vì Ð c h)n s tr$ l i. Bà nh c t i chuy n Ð c h!a là s ti p t g o và b o
H ng n u c n gì thì c! tìm Ð c t i. Tôi nghe và th y c m ng. Th t ra không ch
www.heartsay.com
ngh a nào, không lý t $ng nào chia r tình ng i, tình b n c. Tôi ngh v y c*ng quá
nông c n ch ng. Nh ng m y ngày hôm sau thì Ð c không có thì gi t i th m chúng tôi
n a, m&c dù tôi bi t nhi u l n Ð c v-n i ngang qua nhà.
M t l n ti ng i bác v a ng t, ti ng súng l n nh bên ngoài thành c*ng ã n lúc ngh
x h i, tôi b ng nghe ti ng quát tháo $ ngoài ng. Em gái tôi ã d n l m, nó dám bò
lên hé c%a nhìn ra ng coi. Tôi nghe ti ng quen quen và nh n ra ti ng c a Ð c. H ng
ló u xu ng h m nói nh :
"Ch t cha. Anh Ð c b t g&p anh Tý r"i."
Tôi ch a k p h i thêm thì H ng ã tr$ lên, ti p t c lén nhìn ra ng. Gi#ng c a Ð c
vang t phía ngoài:
"Các "ng chí tôi x% tên này. Ð tôi quy n u tiên. Tr c kia nó làm chúng tôi kh s$
iêu !ng bao phen. Nó ph i tr t i ác."
Gi#ng Tý rên r :
"L y anh tha cho em. Ch em c*ng theo gi i phóng r"i. Em eo b ng ây anh nì, anh, em
eo b ng nì. M y ngày hôm ni em ho t ng cho gi i phóng, em i m ch b t nhi u tên
M2 ng y r"i. Em xin l y công chu c t i."
Ð c c i g n, gi#ng cay c:
"Mày mà c*ng bi t n n n. Không, tao ph i x% mày. Mày xu ng !ng d i cái h tao h i
t i."
Có ti ng xô +y r"i ti ng kêu thét c a Tý:
"7i, l y anh, xin anh tha cho em."
"Tha cho mày. H"i tr c tao ã l y tình b n x% v i mày mà mày có tha cho tao mô. Tao
b b t, b tù t i, b ánh p." Ð c c i g n, khôi hài thêm: "H , tao lên núi t m s h#c
o v ây, chuy n ni mi ng có hòng."
Gi#ng Tý nh ang khóc:
"Em l y anh, tha cho em. Em l y anh, em bi t l i r"i. B$i r!a em theo gi i phóng ngay t
u."
"Mày có tài theo mau l m. Vì r!a tao m i b ánh p giam c m. Mày !ng xu ng h
cong l ng xu ng, nghe tao h i ây."
"Ý, l y anh, ng b n em ch t. Em, em... ý tr i, anh... anh..."
Ð c b t c i ròn rã:
"B n mày? Không, mày âu có c ch t mau l) r!a. Mày ph i ch t d n ch t mòn, ch t
au n kh s$. Trong i tao, tao ã b oan !c, ch! tao không mu n x% oan !c ai h t."
Tôi rùng mình. Gi#ng Ð c h n h#c, quy t li t l m r"i. Tôi nghe m t gi#ng ng i nào ó
nói:
"Thôi "ng chí, nó ã n n n t i l i, ã v v i gi i phóng v i nhân dân. Ð"ng chí nên..."
"Nên gác l i h n thù riêng? Không, h n thù riêng c a tôi c*ng là h n thù chung c a bè
b n tôi n a. Các "ng chí xin ng xía vô tr ng h p này, xin "ng chí. Ch xin các
"ng chí tr ng h p này mà thôi."
Gi#ng Ð c t nhiên quát l n:
"Ð!ng yên ó. Tao ch a b n âu, ng hòng."
"L y anh, thôi, thà anh b n em ch t i, cho em b t kh s$."
"Không."
www.heartsay.com
Gi#ng Tý kêu l n nh gào b c h#ng:

"Em l y anh, em l y anh..."
Ti ng Ð c c i ran. Ti ng c i y u t h n xói vào u tôi làm tôi choáng váng. R"i m t
ti ng súng n . M t ti ng thét l n. Xong r"i. Nh ng không, m t ti ng n n a, m t ti ng
thét n a. C! ti p t c nh th . Tôi m y l n thót c tim, r"i th$ phào nh) nhõm cho k. b
t i. Ch t là h t. Nh ng l ch a, m i ti ng súng là m i ti ng thét, thêm m t tràng c i
iên d i c a Ð c.
Ti ng súng ng ng h,n sau m t ti ng kêu hãi hùng c a Tý. L n này thì tôi yên tâm cho Tý
r"i.
Bây gi ti ng súng $ âu ngoài thành, xa h n n a, hình nh $ phía ch , phía c u Tràng
Ti n chi ó l i n n a, r"i ti ng i bác. Má tôi g#i H ng mau vô h m. Nh ng H ng
nh còn hãi hùng v i c nh ã ch!ng ki n, nó !ng s ng $ cánh c%a hé m$. Má tôi ph i
ch y ra lôi nó vào h m. Tôi h i mày th y gì. Nó cà l m, cà c&p, run r+y mãi m i k l i
cho tôi nghe l i c nh ã ch!ng ki n. Ð c ã tìm g&p c Tý. H n b t Tý !ng d i m t
h cá nhân r"i b t u h i t i và hành h . Ð c xin các "ng chí gi i phóng có m&t $ ó
c gi i quy t m i thù riêng và các "ng chí gi i phóng ã không ai can thi p. Tý !ng
d i h , c! m i lúc Ð c a súng lên nh m vào trán Tý mà bóp cò, Tý l i nh m m t,
khuôn m&t l nh lùng ch i. Nh ng r"i phát súng ch i không n . Ð n khi phát súng
ch i n thì Tý v-n không ch t. M i phát n c! l t qua màng tang, qua u, qua bên
vai và m i l n nh th Tý c! t $ng là ã l u l i th gian ti ng thét cu i cùng c a nó. Sau
ó, Ð c kéo Tý lên r"i d-n i.
Chi c h b tr ng ó, m y ngày sau, H ng k cho tôi nghe, có m t ng i lính gi i
phóng ch t g c trong ó, u kê lên mi ng h và m&t quay vào phía nhà tôi. Tôi oán
ch c tr c khi ch t, anh còn k p nhìn th y nh ng bông mai vàng trong sân và m t ph n
mái nhà b s p vì m nh n hay nh ng phát B40 c a êm u tiên khai h a.
Tôi không còn nh nh ng ngày sau ó là m"ng m y hay m i m y n a. M&t tr n ã lan
t i n i thành r"i. Ti ng i bác ngày êm r i không ng t. B thành s p nhi u ch . Ng i
ta "n c%a Ðông Ba, c%a Th ng T!, c%a S p u b b n xu ng, ch n h t l i ra vào.
M y ngày u chúng tôi còn ra kh i h m n u n c. Nh ng m y hôm sau, ti ng i
bác r i không ng t, r"i ti ng súng b n ra ngoài thành nh m a. Má tôi và H ng ph i
kéo bao g o xu ng h m và chúng tôi nhai g o s ng cho ( ói. Nhai g o s ng, u ng
n c l nh, tr i l i rét nh c t ru t gan, h i t th m vào ng i, c nhà b au b ng.
Chúng tôi ph i canh ch ng ti ng i bác, leo lên h m ti u ti n ngay ra nhà. Ðôi lúc ang
n%a ch ng, nghe ánh ình m t ti ng, không ch y mà c*ng t ng r i t#t xu ng h m nh
b ai n m qu ng xu ng h .
C! s ng nh th m y hôm, ng i chúng tôi xanh l t. H ng không ch u n i n a, nó
khóc r m r!t su t ngày. V y mà âu c yên thân. M&c ti ng n i bác, m&c máy bay,
các anh lính gi i phóng v-n tìm cách t i tr c c%a t ng nhà, kêu g#i "ng bào góp s!c
chi n u v i m&t tr n. Kh+u hi u là: Không dung gi&c M2, không ch!a ch p Vi t gian,
không s n lòng tr c áp l c súng n. N u c n, t t c "ng bào l n bé tràn ra h t ngoài
ng chi n u v i M2 ng y.
M i l n nghe nh th , chúng tôi run nh c y s y. Nh ng ng i chung quanh ch t m i
ngày m i nhi u. Ngay $ àng sau v n nhà chúng tôi, có ba b n xác ch t b l i, không
www.heartsay.com
bi t dân hay gi i phóng. Ban êm, ôi khi chúng tôi nghe ti ng la thét $ àng sau v n.
Ho&c h# b t ng i d-n ngang qua nhà, ti ng van l y kêu khóc n não ng i.
M t ngày n a trôi qua, chúng tôi v-n còn s ng. Nh ng ngôi nhà bên c nh b m t qu i
bác câu t i tan tành. Nhà sát ó b mi ng r i tung c mái tôn và chi c h m ang $ trong
nhà thành h m l thiên. Ánh sáng chi u vào h m làm m#i ng i s hãi. V y là h# li u
ch t ch y ra ng, sang nhà tôi xin trú ng .
M&c dù ch t ch i, hôi hám h n, nh ng s có m&t c a nhi u ng i làm chúng tôi yên lòng
h n. Nh ng ng i m i t i cho bi t ã có nhi u oàn ng i t n c ra ngoài b sông, m&t
Gia H i. Nh ng H ng qu quy t r ng, chính Ð c nói tr ng Gia H i là n i trú óng c a
b ch huy Vi t c ng, n i ó còn dùng làm tòa án nhân dân n a. Tôi can má tôi. T n
c ra ó, khác nào út u vào mi ng c#p.
Ch có m t t g o mà thêm bao mi ng ng i n, chúng tôi ph i n c m ch ng. May gia
ình t n c t i không có tr. con, nên nh n ói nh n khát c. M i sáng chúng tôi nhai
m t n m g o, tr a m t n m, chi u m t n m.
Ch có v y mà bao g o v i i m t cách áng s . Có l h t bao g o này, chúng tôi ch a
ch t vì bom n thì c*ng ch t vì ói khát. M i ngày m#i ng i nhìn nhau, th$ dài ho&c !a
n c m t. Không ai còn s!c bàn vô tán ra n a.
M t bu i tr a, m#i ng i ang ng"i trong h m nhai g o s ng thì có ti ng xô c%a r"i ti ng
g#i:
"M i, m i."
Má tôi nghe và nh n ra ti ng !a cháu trai $ ng Mai Thúc Loan. Bà m ng rú lên:
"Ðây nì, d i h m nì con i, xu ng mau."
M t cái u ló vào. Th ng Tam. Nó run l p c p, m&t mày tái mét. Má tôi kéo nó sát vào
ng i:
"M v i ba mô r"i. R ng i m t mình?"
Tam òa khóc:
"M ch t khi ch y ra ng v i cháu r"i. M bi u cháu c! ch y i, m hoa tay tr n m t.
Cháu không ch u i. Khi m ch t cháu m i i."
M tôi khóc òa:
"Tr i t i. Còn ba mô? Ba mô nói cho m bi t."
"Ba b b t i r"i. Ba b b t trói d-n i cùng v i nhi u ng i khác n a. Nghe nói b a
lên c%a thành cho i bác b n xu ng. M i, m i..."
Tam khóc ng t. Má tôi c*ng khóc ng t. Tôi n i gai c y ng i. T i sao l i a dân lên
c%a thành cho máy bay b n xu ng ch t. Nh ng ng i này có t i tình gì? L i m y th ng
cha cán b a ph ng t thù t oán ây mà. Chòm xóm láng gi ng mà gi t nhau ây mà.
Tôi gi n c m gan, mu n hét l n m t ti ng cho ( t!c. Tam v-n n!c n$:
"H# ác l m m i, h# b t m y ng i tình nghi em lên thành trói l i cho máy bay M2
t $ng là Vi t c ng b n xu ng. Hôm qua m i m y ng i, hôm ni m y ch c ng i. Ch c
có ba cháu r"i."
Má tôi p tay p chân. Gi#ng H ng y u t:
"Khóc m n chi má. Tr c sau c*ng ch t. Thà ch t tr c còn s ng h n. Con mu n ch y
ra ng cho máy bay b n ch t cho r"i. S ng nh ri khác chi ch t ày ch t #a."
Có ti ng súng nh n ran tr c m&t ng. Má tôi và Tam ng ng b&t ti ng khóc. Hình
www.heartsay.com
nh quân gi i phóng d-n m t oàn t i nhân i qua. Có ti ng kêu khóc, có ti ng la l n.

Má tôi ôm l y ng c. Con H ng há h c m"m r"i ngã v t xu ng t. Tôi s tay nó th y
l nh ng t. May ng i hàng xóm t i $ nh có chai d u xoa kh p ng i H ng. M t lát
sau nó h i t nh, rên r :
"Ghê quá m i. Ghê quá anh i..."
R"i nó khóc. Hình nh nó ang khóc trong c n mê s ng. Tôi c m ch&t tay em gái. T i
nghi p cho nó. Nó n g o s ng lâu ngày không ch u n i, cái b ng c ng phình nh b
báng. Mi ng nó trào b#t mép. M t lúc sau nó t nh h,n. Nó ôm ch&t má tôi:
"Con không ch u c n a. Ch c con ch t."
Gi a c n bom n nh m a bên ngoài, má tôi v a khóc v a bò lên kh i mi ng h m. Bà
l c l#i gì lâu l m. Tôi s t ru t c! thò u lên g#i:
"Má, má xu ng h m li n i."
Mãi má tôi m i xu ng. Trên tay bà c m òn bánh tét m c meo. Bà l t l p lá và a cho
H ng, lúc ó ang n m b)p xu ng t mà th$ nh s p !t.
B t u t ó, h t êm kinh hoàng này n i t i ngày kinh hoàng khác.
Tôi không tài nào ng c. Không còn m t ai dám lên mi ng h m n a. Th!c n c n
d n.
Bao g o g n h t mà chúng tôi l i thêm m t mi ng n. Tam k)t l i luôn. Không dám m t
mình tr$ v nhà n a.
H ng b nh n&ng, n m r)p m t ch . Má tôi c! ngóng b c chân i trên m&t t, hy v#ng
Ð c tr$ l i. N u Ð c còn tr$ l i, chúng tôi còn nh v c. M t bu i chi u, chúng tôi
nghe ti ng chân i nh) vào nhà, r"i ti ng ng i ngã ph ch xu ng. M t lát sau nhi u ti ng
chân khác u i t i. M t ti ng súng n . M t ti ng kêu thét lên. Nhi u ti ng lao xao nói
c i: Có ch y ng tr i. M t gi#ng khác có v. ng c nhiên: Nhà ni ch c không có ng i
$. Có h m, ch c h# $ d i h m. "L c soát coi, ôi khi ng y quân tr n trong ó." "Ôi c!t
ái tùm lum, ch c ch,ng có ai. Thúi quá, i ra." Ti ng chân xa d n. Má tôi m ng r( t i
!a n c m t. Ð ng phân rác d dáy b a bãi gi a nhà ã c!u chúng tôi. Má tôi hít m t
h i dài, g t u: Bây gi m i th y quý ng phân. Tôi c*ng v y, không còn ghê s mùi
hôi th i xông xu ng n a.
Ch c h# i, b l i m t xác ch t ngay gi a nhà chúng tôi n a. Tôi th c m c không bi t xác
c a ai. Tôi ngh t i Tý. C*ng không có th là Tý. Ð c ã b t i, không d/ dàng gì cho h n
tr n nh) nhàng th . Nh ng tôi ch th c m c m t chút r"i thôi, n i lo s nh t c a tôi là
vài hôm n a xác ch t s sình thúi, và ch c ch n mùi xác ch t tr n v i phân ng i s
không d/ ng%i nh mùi tôi ang ng%i.
R"i bao g o c n d n, c n cho t i áy. Bu i sáng hôm ó, má tôi báo ng h t th!c n.
Gia ình t i t m trú có v. b n kho n vì h# cho là có trách nhi m trong v ói khát c n
k . Nh ng dù không có h# thì g o c*ng s h t và chúng tôi c*ng s ch t ói. H t nhanh
hay c m c thêm hai ba hôm n a c*ng th thôi. Má tôi khóc:
"Kh ch a nì, không ch t bom n mà ch t ói m i kh thân ch ."
R"i bà ôm H ng khóc vùi.
Sau ó chúng tôi nhai nh ng h t g o cu i cùng m t cách th n tr#ng nh s m t vài h t s
r i vãi mà không có cách gì tìm th y l i c.
Gia ình hàng xóm nh t nh nh n, nh ng má tôi v-n chia: Ôi, có ch t thì cùng ch t. 9n
www.heartsay.com
i r"i ch t. M#i ng i khóc lóc, nh ng không ai dám khóc to, s có ng i nào trên m&t
t nghe th y.
Hình nh nhi u c n nhà chung quanh chúng tôi ã s p . Nhi u ti ng n th t l n làm
d i t!c c ng c. Ðôi khi chúng tôi t $ng nh ti ng n ã cày x i m t c n nhà $ và nh m
m t ch ch t, m t lúc sau nh ng ti ng n d u b t, chúng tôi m i bi t là mình v-n ch a h
h n gì.
Ti ng súng l. n ã g n h n, hình nh ã c n k $ mi t ph . Tôi b ng n+y ra m t ý nh:
"Má, mình i tr n i, $ ây ch c th nào c*ng ch t."
"Tao không còn bi t chi n a. Tùy mày nh li u ó."
Chúng tôi l i nh n ói thêm hai ngày n a. H ng m t l . Hai gia ình chúng tôi bàn so n
vi c i tr n. Tam c bò lên mi ng h m, m&c ti ng súng n, h n l n ra c%a xem xét ngoài
ng. M t lúc sau, h n chui xu ng h m, gi#ng có v. m ng r(:
"Ngoài ng ng i ta i ông l m. Lâu lâu l i có m t t p ng i ch y v phía c ng
thành."
Má tôi b t d y:
"Mình i theo h#."
Nh ng Tam g t i:
"Không, ch àn bà và ng i già. Không th y àn ông. Ðàn ông h# i âu h t r"i."
Má tôi bàn vi c gi d ng. M y ng i àn bà b H ng ch y tr c, còn tôi gi m&c qu n
áo àn bà, i kh n i theo sau. Tôi h i:
"Còn Tam làm r ng. Vô lý c*ng gi d ng n a."
Tam bu"n r u:
"S ng ch t có s m ng. Anh c! lo ph n anh."
Ngay x tr a hôm ó, chúng tôi b"ng b , dìu d t nhau lên kh i mi ng h m. V t p ngay
vào m t tôi là xác m t ng i àn ông sình to n m s p, máu me ã &c khô l i. Hai tay
h n dang ra nh ôm m&t t. Chúng tôi không nhìn rõ m&t h n. Tam b n r n vi c hóa
trang cho tôi. Tôi m&c qu n áo c a H ng, u trùm kh n kín mít. Má tôi thu x p m t ít
th! l&t v&t gói vào m t cái b#c r"i gi c giã m#i ng i ra ng.
Cánh c%a b t m$. Tôi chói m t l o o mu n té. Khi quen v i ánh sáng r"i tôi m i nh n
ra m#i c nh v t i thay. Không còn m t hình d ng c* nào c gi l i. L lùng, c n nhà
c a tôi ch a trúng i bác v-n tr v gi a nh ng khu v n x xác, nh ng ngôi nhà ã tan
thành ng g ch v n. Ðâu c*ng có ng i ch t, trong sân, u ngõ, ngoài ng. Nh ng
v*ng máu ã khô ho&c còn m i. Ti ng i bác v-n câu u u t phía trong thành n i,
nh ng t p ng i ti p t c ch y ra. H# v a ch y v a la khóc r n tr i. Không ai h i ai,
không ai nhìn ai.
Ngay gi a ng, hai bên ng, nh ng mi ng h l n do ng i ào, do bom n ào
c*ng có. V a ch y t i ng Mai Thúc Loan thì m t lo t súng nh ngoài thành b n vào
nh m a. Ðoàn ng i ch y ng tr c có vài ng i ngã xu ng. T!c thì h# quay u tr$
l i, m t àn ong tan b y. Tôi v i kéo m#i ng i ch y tr n vào m t c n nhà nát ngay l
ng. Nhà ã s p, ch còn m y b!c t ng tr v . Chúng tôi chui vào àng sau b!c
t ng, leo qua ng g ch l n. Nhà này có m t cái h m cát nh ng h m c*ng b trúng i
bác tan tành, bao cát v( t! tung, các cây g g-y v ng la li t. Và gi a nh ng bao cát b ào
lên, gi a nh ng thanh g l n, xác m t ng i M2 n m s p, m&t nhìn ra ngoài ng. Tay
www.heartsay.com
anh ta a ra tr c m&t và n m ch&t l i. Tôi tò mò nhìn k2, thì ra ó là m t b!c nh nh

in hình m t ng i àn bà tây ph ng ang áp má bên m t !a bé gái b m-m. C hai m)
con cùng c i, t i th m gi a v n cây trái t i t t. Ng i M2 còn tr. l m, anh ta ch a
t i ba m i tu i, mái tóc vàng hoe dính bê b t máu. Xung quanh xác ch t c a anh ta,
chi c ví da x tung, gi y t , th t r i vung vãi cùng chi c b t l%a và nh ng giây n còn
m i nguyên, b !t ra t ng o n. Tam tò mò h n, nó nhìn sát vào tay ng i M2 và #c
c giòng ch nh ng sau b!c nh. H n l+m nh+m: L y Chúa, cho con g%i l i c u xin
n m m i sang Vi t Nam cho ch"ng con. Chi n tranh ch m d!t và gia ình oàn t . L-n
trong ng th t r i vãi, Tam l m c m t chi c nh n a, c*ng ng i àn bà, g n
nh không có m nh v i che thân ang n m s p trên chi c gi ng r ng tr ng tr i v i m t
l i ng sau, t n i nh ch"ng thê thi t.
Không bi t ngày th! m i m y hay hai m i m y mà ng i M2 ã vào c t i ây. Có
l h# ã n và b +y lui. May mà chúng tôi ã tìm ra t i c ây. Khi chúng tôi ra t i
ng, hình nh n i con ng chúng tôi $ không còn m t gia ình nào n a. H# ã ch t
ho&c i t lâu r"i. H ng ng"i r* d a l ng vào ng g ch, nó gi tay che m t không
dám nhìn xác ch t.
Ng i àn bà l n tu i nh t $ nhà hàng xóm trú ng nhà tôi bò ra ngoài nhìn r"i ngo c
chúng tôi:
"Ngoài ng có ng i i r"i. Ði i thôi."
Chúng tôi l i d t dìu b"ng b nhau i. Nh ng c! m t o n, chúng tôi l i ch y ào tìm ch
tránh n ho&c n m m#p xu ng t khi nghe trên u có ti ng r t r t. M i l n có ti ng r t
r t trên u là có ti ng n c a i bác. Ð ng tr c chúng tôi có ng i trúng n, ng sau
chúng tôi có ng i trúng n. Ðoàn ng i ch y lo n b ng d ng t t p h t g n n i c%a
thành. Ng i tôi run lên. H# ki m soát ch c. Chúng tôi n g n. Có m t toán quân gi i
phóng ang ng"i $ ó. H# không ng n ch n nh ng oàn ng i t ng d ng l i tr c
nh ng m*i súng g m g m nh s1n sàng nh n. Tôi kéo vuông kh n che u tóc, che
m&t cho th p xu ng.
Má tôi v i nhét vào túi áo trong c a tôi m t gói ti n nh r"i bà b x c H ng lên.
"Ðàn bà c i qua. Ðàn ông thanh niên i tr$ l i."
M t gi#ng c!ng r n t trong toán gi i phóng ang ng"i d a l ng bên c%a ra l nh. Tam tái
m&t, nó c l+n trong ám àn bà tr. nít. Tôi nín th$ i qua. M y ôi m t g m g m
nhìn th,ng vào m&t. B ng có ti ng nói:
"Anh kia !ng l i."
Tôi gi t thót c ng i, không dám nhìn l i. H# nói tôi hay nói ai. Nh ng tay ai ã +y
l ng tôi i th,ng t i phía tr c. Ti ng H ng rên r nh au n l m. Tôi bi t m t ph n
nó au n th t và m t ph n nó làm b kêu la. B ng Tam vùng ch y v phía tr c. M t
tràng súng u i theo nh ng hình nh súng ch b n lên tr i. Ðoàn ng i tràn ra c%a thành
ông quá. Tam nh ó c! v a lách v a ch y. Nghe ti ng súng, $ bên ngoài có ti ng súng
áp tr . Hai bên l i b n nhau lo n x . Chúng tôi l c b y nhau ch y bán s ng bán ch t.
M t tràng n réo bên tai. Tôi v i n m xu ng t, và khi !ng d y c thì má tôi, em
tôi, Tam và nh ng ng i hàng xóm ã ch y l c âu m t r"i. Tôi ch t i ng ng i, má tôi,
em tôi, có m&t trong oàn ng i ch y phân tán các ng hay ã n m trong ng xác v a
m i ngã ng sau l ng ang còn nóng h i, tràn tr s s ng kia? Tôi mu n quay l i nh ng
www.heartsay.com
không c n a. Súng n xô tôi ch y mãi v phía tr c. Tôi ã ra t i ph Phan B i

Châu.
Lúc nãy, rõ ràng tôi nghe nhi u ti ng súng b n vào c%a Ðông Ba, và quân Vi t c ng bên
trong b n tr l i. Nh ng ra t i ây, sao tôi không th y bóng m t ng i nào h t. Ch có
nh ng xác ch t. Xác Vi t c ng ch t t lâu ho&c còn t i, xác dân chúng i t n c . Tôi
nhìn th y nhi u c nh th ng tâm l m. Nh ng ch àn bà ch t trong tay còn ôm ch&t con.
Nh ng ng i àn bà b ng ch%a ch t lòi con ra ngoài. Th y ch y $ ngoài ng nguy
hi m quá, tôi xô c%a vào m t c n ph g n ó.
C n ph b tr ng. Tôi ng c nhiên khi nhìn th y nh ng l h ng l n c n i b!c t ng c!
ti p t c thông t nhà này sang nhà khác. Tôi ngh là Vi t c ng h# dùng l i này di
chuy n ch ng. Nh ng tôi không dám m o hi m leo sang nh ng c n nhà khác. C n ph
này ch a s p hoàn toàn, nh ng tôi ki m hoài không ra c m t chút th!c n nào h t.
C c ch,ng ã tôi ph i tìm sang nhà khác, ki m b t c! cái gì n cho ( ói. Khi tôi nh&t
c m t túi bánh mì khô bên c nh xác m t em bé ch t ã lâu m&t m*i sình th i, thì tôi
c*ng b trúng m t viên n vào tay. Tôi t b ng bó b ng áo c a em bé ã ch t, và viên
n n bây gi v-n còn m c c!ng trong th t, có l tôi au nh!c h n c là vì v t th ng
này.
Tôi không hi u làm th nào mà tôi còn s ng sót c khi ch y t i b sông. Tôi không
bi t, không nh rõ khúc sông nào. Lúc nhìn th y m&t n c, tôi khát cháy c h#ng, ng i
khô qu t không còn m t gi#t m" hôi. Sau l ng tôi, trên u tôi, ti ng súng n . Tôi b ng
c m th y au nh!c kh p ng i và hình nh máu trong ng i tôi ang ch y ra nh su i.
M&c, giòng sông xanh tr c m&t êm quá, màu xanh ban u làm m t tôi d u l i, r"i t t
c giòng sông ch p l y tôi, nh n chìm tôi xu ng. Tôi ã l t t i sát b sông, tôi v c c m&t
mình xu ng, tr n c ng i xu ng, giòng n c mát l nh nh mu n óng tôi thành m t
t ng b ng. R"i có ti ng la ch i v i: C!u ng i ta v i, c!u ng i ta v i. Tôi b nh c b ng
lên m t con thuy n, và tôi thi p i.
Khi tôi t nh d y thì thuy n ã qua sông. Tôi b m y v t th ng khá n&ng. Có bao nhiêu
ti n, tôi d c cho ng i lái ò ã c!u s ng tôi h t. Tôi t giã ng i lái ò r"i c g ng v a
bò v a l t lên ng.
Hình nh tôi bò ngang qua nhi u xác ch t l m. Tôi n c tr ng Ki u M-u. 0 ây,
ng i ta t n n ông l m, ông n n i tôi không còn có ch n m. Tôi c b ng bó s
sài, c n u ng. Ng i ta khuyên tôi nên i v phía An C u, $ ó ã yên, may g&p
quân i, h# ch$ v Phú Bài m i có thu c thang b ng bó. Tôi ã i qua bao nhiêu con
ng nh , tôi có ngang qua b u i n n a thì ph i, c! $ ch này có ti ng súng, tôi bò
tránh sang ch khác. N i b u i n, tôi th y có m y xác Vi t c ng b xích chân n i kh+u
i liên. H# ã ch t. M t n i khác tôi c*ng th y t ng t nh th . Khi t i c u An C u,
tôi th y có lính mình và ng i M2. Tôi ch a k p i t i thì x+y ra ti ng súng, tôi v i l t
vào con ng nh tránh n. Khi i qua o n ng h"i nãy anh c!u tôi, tôi b m t
phát súng trong v n b n ra. Tôi ngã ngay xu ng t. Dù v y, tôi c*ng c l t t i cái h
bom tránh n l c. Khi $ tr ng Ki u M-u, tôi th y có nhi u ngôi m m i. Ng i ta
nói: m i ngày có m y ng i ch t. Ho&c b th ng t tr c, ho&c trúng bom. Tôi t $ng
qua t i ây thì có th v Phú Bài c. Nh ng gi thì tôi h t hy v#ng r"i. Tôi không hi u
sao tôi còn t nh táo t i phút này k cho anh, cho ch nghe chuy n c a tôi c. Có l
www.heartsay.com
máy bay ã xa r"i.

Thôi anh ch m&c tôi, ch y i, không h# tràn t i bây gi . Xin d ng tôi n i cánh c%a,
không, n i cái c t kia c*ng c. Tôi còn nhìn th y m a, th y c cây. B i cây tr c m&t
ch a có m t v t n nào t i phá, m a g i s ch h t tôi nhìn...
Thái d ng ng i thanh niên n i chi c c t ngó ra góc v n. 0 ó có m t ch u cây. M y
ch u hoa th c d c tr ng và tím v-n n$. Xa h n là m t b i cây l n ang n m nghe m a
v v . Có l máy bay s tr$ l i th t. Thái ng ý mu n i và em ng i thanh niên theo,
nh ng anh ta m m c i l c u. Tay anh b t u run, môi anh ta tím b m l i và ôi m t
ch p nhanh nh mu n thu hút h t b u tr i và c nh v t tr c m t. Ðôi m t d i d n nh có
m t cái màn m ng kéo tràn qua. Thái c m ch&t tay anh ta. N i khóe m t s p tàn l i b ng
r xu ng hai gi#t n c m t và mi ng anh m p máy. Anh c nh ng lên nh mu n thâu
h t m#i hình nh r"i !ng tròng. Thái l c u. Tôi th t lùi l i !ng ng sau l ng Thái.
Thái nh) nhàng vu t m t cho ng i thanh niên, r"i &t xác anh ta n m th,ng bên chi c b
c n.
Tr i m a n&ng h t h n. Tôi th th-n theo Thái ra ngõ. Tr c ngõ, m y xác Vi t c ng n a
v a m i ch t. H# n m s p có, ng%a có. Thái vu t m t cho t ng ng i r"i kéo tay tôi i.
Tôi b ng ho ng kinh mu n v#t ch y t i ng tr c. Thái h i:
"Chi r!a ch ?"
Tôi nói không ra h i, a tay ch lui. Xác m t Vi t c ng v a m i c Thái vu t m t
xong ã nh m, b ng l i m$ tr ng tr ng ra, nh nhìn theo chúng tôi. Thái xô tôi t i tr c:
"Thôi k , i i ch . Ði i mau."
Chính chân Thái c*ng quýnh l i. Hai ch em d t díu nhau ch y thoát con ng nh . M t
lúc sau t i "n An C u, th y có thúng h t v t c a ai b r i vãi y ng, Thái nh&t
c ít qu còn nguyên b vào túi.
Hình nh ng i thanh niên tên Khâm v a m i ch t trong m t c n nhà l c! ám nh tôi
mãi. H n k t nh táo v y t i sao l i ch t chóng vánh nh th ? Cái ch t thi t d/ dàng và
ôi khi không gi i thích n i. H n ã $ n i bom n trong su t bao nhiêu ngày, b bao
nhiêu v t th ng. Tr n ch y mãi sang g n t i n i bình yên thì l i ch t vì m t viên n
nào ó trong v n, t sau m t b i tre b n i. Cái ch t th t nh s b(n c t.
V y s ph n tôi, s ph n gia ình tôi l y gì b o m. Tôi ã ch y cùng kh p, v nhà quê,
l n l i lên Hu . 0 nhà quê c*ng có ng i ch t vì i bác r i l c. V thành ph , tìm n i an
n nh t c*ng có nh ng viên n i l c h t s!c vô tình. Tôi b ng bàng hoàng c ng i khi
ngh t i nh ng ngày $ nhà th , $ Cung An Ð nh, nh ng ngày ch y t Tân L ng v mi t
ng r y. 0 âu c*ng y cái ch t mà chúng tôi ch a bi t, ch a ch t, ch không ph i là
không th ch t.
Ban u tôi nghe "n là Vi t c ng $ ch i ba ngày, r"i t ng lên b y ngày. R"i tin c H"
vào th m dân. C ch a vào mà thành ph ã ch t !t m t n%a, ã tan nát s p g n h t.
Ngày c vào, ch c gì con cháu còn s ng hoan hô c . Nhìn "ng bào ch t, lòng tôi
không kh i xót xa, nh ng nhìn nh ng xác Vi t c ng tôi c*ng không th c m thù h#. H#
c*ng ch t la li t cho bác H" vô Hu . Thái nói:
"R ng t nhiên ch khóc?"
Tôi ph i nói là tôi s l m. Ch c Thái c*ng ang ngh gì mà tôi nhìn th y m t nó bu"n hiu.
V t i nhà, má tôi ang !ng l p ló $ c%a. Bà ch y x ra kéo chúng tôi vào nhà, v a
www.heartsay.com
m ng v a khóc:
"T i bây thi t. T i bây thi t làm tao h t h"n h t vía."
R"i bà kéo chúng tôi vào nhà. Trên bàn th ba tôi, mùi nhang bay th m ph!c. Dì V n
ang th i c m b ng chi c b p n u d u hôi $ m t góc nhà. Dì nói:
"Tr a ni n c m có u kho nghe bây. D i Th y D ng v a mang lên, c a c u m
Giáo g%i cho ó."
Thái ng ngác:
"Ai lên, lên khi mô? M i ánh nhau mà."
"Thì nó lên r"i b k)t $ Mù U. Nó phóng xe nh bay t i ây, ng t súng là v li n."
Tôi hi u dì V n nói nó ây là ai r"i. Ch c con trai c a c u Giáo.
Má tôi nói:
"Ð ng có m$ c%a nghe. Có nhi u nhà ng i ta v r"i. M$ c%a s Vi t c ng bi t."
Tr a ó, chúng tôi ang n c m thì nghe m t ti ng n nh sét trên u. C nhà l i v t h t
b ng u chui vào h m. L i ánh nhau ch ng? Nh ng ch có m t ti ng n l n r"i thôi.
Hai cánh c%a s ang óng b t ra, thêm m t ít ngói tr t l nh ng m nh da tr i màu
chì. M y ti ng "ng h" sau chúng tôi m i bi t là m t toán lính M2 i ngang g n "n An
C u, ng"i ngh chân t i bên ng, ki m l i th y m t m t cây súng. V y là h# kéo vào
m t c n nhà l u )p nh t b tr ng, &t mìn gi t n cho h gi n.
www.heartsay.com
Ch ng 12: Tr v" ngôi nhà c$
Nhà $ ng tr c ã tr$ v . Tr c T t, tôi th y nhà này ông l m, con cháu ra vô y

sân. Khi ba tôi m t, ông ch nhà c*ng có qua th m vi ng n a. V y mà bây gi ch có hai
ng i con trai tr$ v . H# m&c qu n áo i tang và i m* tr ng trên u.
Tôi bi t c h# v là nh nghe c ti ng khóc. M t bu i x tr a, khi v a chui ra kh i
mi ng h m giúp dì V n l y n c vo g o, tôi b ng nghe ti ng khóc ai oán $ nhà tr c
m&t ngõ. Dì V n khoát tay:
“Im, ai khóc mà d/ s r!a. Ai khóc nh ma khóc r!a h .”
Tôi nói:
“Con nghe ch ng nh ti ng àn ông.”
Thái bò ra:
“Ti ng khóc bên nhà tr c mình, hình nh nhà bác N m thì ph i ch h !”
“Ch c v y.”
“: em ra sân nghe th% coi.”
Thái thoát ra sân. Tôi v i vã ch y theo nó. :úng ti ng khóc $ nhà tr c ngõ th t. Ngôi
m tr c sân ai ã th p h ng, làn khói m ng manh bay là là sát m&t t r"i tan loãng r t
mau. Thái !ng tr c cây d a nhìn vào. M t cái u r"i hai cái u ló ra. Hai ng i con
trai l n c a gia ình này. M&t m*i hoe và m t ch a ráo l . Thái h i th m:
“M y anh v r"i ó à?”
“Không, t i tui v r"i i li n. V coi nhà c%a ra r ng.”
Thái ch ngôi m :
“M bác gái y ph i không? Hôm n mà chôn c, k bác gái c*ng có ph c l m.”
“M tui ch t ngay t i nhà mà. Còn con em tui ch a ch t, vì ch a ch t m i mang h#a.”
“=a, ch c cô ã b th ng n&ng l m.”
“Nó c*ng ch t r"i.”
Ng i em a tay lên tr i, ch v phía thành ph ang b c khói:
“Tui th không i tr i chung v i chúng nó. Anh th% coi, con em gái tui b th ng sáng
u tiên, nhà cháy. Ba tui v i em tui ch$ nó i nhà th ng. Khi n mô ã bi t Vi t c ng
chi m h t thành ph . Rõ ràng là M2 v i Vi t c ng b n nhau r"i nhà tui cháy. : n trúng
m tui không ph i B40 mà là n c a M2 $ ngoài ng b n vô. M tui ch t vì n M2
ch không ph i c a Vi t c ng. R"i ba tui ch$ em tui, ch gái tui c*ng i theo, i gi a
ng b trúng bom n chi ó ch t luôn. Chôn ngoài tr ng Ki u m-u. Tr i i, t i tui
t i n i ch còn th y m y cái th. ki m tra và cái bình th y ng n c sôi ã ngu i ng t &t
bên m y ngôi m vùi nông.”
“M y anh tìm ra m bác r"i?”
C hai ng i cùng s t sùi. H# chùi n c m t:
“M y ngày tr c l n. Tui nghe h# ch ch y ra t i n i t $ng ch t. R"i tui v ây núp n
u tiên h t. Trong xóm mô có ai. R!a mà ghê quá, m t qu bom chi ó không bi t n a
r i s p mái nhà, chui t#t vào mi ng h m, cái u ch ng ng c nh m t m*i tên, mà nó
không n . Anh em tui nh m m t ch nó n , nó không n . V sau ch y ra c kh i h m.
Ch tr$ v nó v-n còn mà ch a n . :i t n c tui c! lo nó n thì tan tành s nghi p.”
Tôi s tái ng i. Té ra m y ngày nay tr$ v , chúng tôi s ng bên m t ngôi nhà ch!a m t
www.heartsay.com
u bom l n. N u nó n , bên nhà chúng tôi không kh i b h#a lây.

“Bây gi m y anh i mô?” Thái h i.
“Ch t i tui v Phù L ng. 0 ây s l m.”
Hai ng i con trai s%a so n ít th! c n dùng, ra th p nhang thêm n i m ng i m) r"i
chào chúng tôi, i ra ng. Thái ch y theo h i:
“M y anh i b .”
“Không, xu ng kh i Mù U có xe Lam r"i. Xe lên t i r"i.”
Tôi m ng nh b t c vàng:
“Th h . Anh làm n cho h i, xe có qua Thanh Lam không.”
Tôi s c nh t i m t n i mà tôi có th nh c y c. 0 Thanh Lam có m t c s$ nh , chi
nhánh c a n i tôi làm vi c. N u có xe Lam, tôi s i xu ng ó nh h# giúp ( tr$ l i
Sài Gòn. M t trong hai ng i v a i v a tr l i tôi:
“Có, có.”
Tôi ch y m t m ch vào nhà. Má tôi h i ai khóc ó. Tôi không tr l i câu h i c a má tôi
mà tíu tít khoe:
“Con s p i Sài Gòn c r"i.”
“Hí. Mi i Sài Gòn.”
“: ng i v Thanh Lam c r"i. Con s v ó xin ph ng ti n v Sài Gòn.”
Má tôi ch ng h%ng:
“Thi t không? Tao không tin c.”
Tôi k chuy n hai anh em con trai nhà ng tr c ngõ cho má tôi nghe. Má tôi hi u ra và
m ng r(. Mi/n là thoát c vô v i ch"ng con. Tôi b ng tím l m ng i. Ch"ng con tôi $
Sài Gòn li u có còn yên n không? Sài Gòn c*ng ánh nhau, c*ng ch y lo n, c*ng ch t
chóc nh Hu . Các con tôi. Các con có i má tr$ v ? N c m t tôi b ng ch y giòng
giòng. Má tôi n t:
“Ngh t m b y. Ch c không can chi mô.”
Câu nói c a má tôi v-n không an i tôi c chút nào h t. N u gia ình tôi $ Sài Gòn có
chuy n gì, thà tôi ch t $ ây v i Hu . Nh ng s má tôi phi n mu n thêm, tôi v i chùi
n c m t.
Bu i chi u hôm ó, Thái a tôi v Mù U ch xe Lam. Nh ng xe Lam không có.
Tôi l i nghe phía c u B c b gi t mìn, xe c không i l i c. Nh ng n x chi u,
nhi u oàn xe M2 ch y lên. R"i nhi u oàn xe M2 ch y v . C! m i oàn xe ch y lên, h#
ch$ theo m t ít gia ình v h"i c , oàn xe tr$ xu ng h# cho thêm vài gia ình i t n c .
V-n c! c nh ng i i ng i v , không ai còn bi t c $ ch nào yên thân h n ch nào
n a. Ng i ta c! ch y, còn ch y c là còn bi t mình ch a ch t.
X chi u hôm ó, Túc lên th m. Túc cho bi t là ng qu c l m t ban ngày yên l m vì
có M2 gác. Ban êm, M2 rút v , Vi t c ng t trong núi tràn ra và i l c soát t ng nhà, b t
thanh niên lên núi theo h#.
T i hôm ó Thái bàn v i tôi, ngày mai, hai ch em i b v Th y D ng r"i m n xe c a
Túc i v Thanh Lam. :êm ó, tôi không tài nào ch p m t c.
Lòng tôi nôn nao m t cách khó t . Lúc này tôi m i th y lòng con ng i ích k6 nh nhen
h t s!c. Gi a s ch t chóc y r-y, vì m t chút hy v#ng ch a âu vào âu, tôi ã vui
s ng m t mình. Má i, má. Nhi u lúc, gi a ti ng i bác câu ình ình trong êm, tôi
www.heartsay.com
thoáng nghe m h" nh có ti ng con tr., trong ký !c b t ra hay trong s nh th ng v#ng

t i.
Tr n ánh n bao gi m i tàn ây. Và thành ph n hôm nay n a có bao nhiêu xác
ch t. N m im m t ch trong bóng t i, d i h m sâu, tôi không có th hình dung ra s
nát, tang th ng c a thành ph . Ch ng ó ti ng súng, ch ng ó i bác, ch ng ó bom
c*ng ã rách nát c thành ph nh bé, quê h ng thân yêu c a tôi r"i. Tôi ng c nhiên
khi ngh r ng t i sao t t c súng n, t M2, t Nga, t Ti p Kh c b ng n m trên tay
ng i B c Vi t, ng i Nam Vi t, xu ng m t thành ph nh bé, hi n lành nh thành
ph Hu . Bom n t nh ng n c nào th t xa xôi, v i danh ngh a giúp ( mi n Nam,
vi n tr mi n B c, b ng d ng cùng t p trung vào m t thành ph nh , banh th t tr. th ,
c t lìa tay chân, m&t m*i bao ng i. Hình nh nh ng khúc tay khúc chân tôi nhìn th y
d#c ng. Nh ng c nh ái ân v ng tr m gi a ti ng súng, trong m t góc khu giáo ng
trang nghiêm y r-y ti ng kêu, ti ng khóc. Hình nh m t xác hài nhi b#c trong áo bà m),
ôi s s ng, dù sao s s ng v-n ph i ti p t c. Nh tôi còn th$ c trong êm kinh hoàng
này ây. Không, không ph i ch m t mình Hu , mà hình nh trên bao nhiêu t nh khác, c
Sài Gòn, n i các con tôi, n i ch"ng tôi ang s ng c*ng có nh ng hình nh này n a. C*ng
bom n, nhà cháy, tan nát, ch t chóc. Nh ng tôi b ng nhiên c! tin ch c r ng không có
n i nào ch u c nh kh cùng c c nh Hu , n i chúng tôi ang ch u.
Tr i bên ngoài hình nh m a n&ng h t h n. Nh ng ti ng m a ang c d t b!c màn êm ái
mát l nh c*ng ang b rách nát vì h a châu, vì súng n, vì máu l n a. Tôi ngh t i
nh ng ngôi m m i l p t v i vàng, êm nay m a s th m xu ng, m a s m$ m t cho
ng i ch t, hút thêm chút sinh l c c a s s ng ch a k p tan trong thân th b$i cái ch t
quá b t ng . M a c*ng s r%a tai cho h# nghe n a, ti ng th$ c a t, ti ng rung chuy n
c a bom n. :êm nay, còn bao nhiêu xác ch t ch a k p chôn, ch a ai vu t m t, ho&c
n m s p, ho&c n m ng%a. Bao ôi m t s m$ tr n tr ng v i m t hình nh nào ó còn dán
ch&t trên m&t t, ho&c còn trong vòm tr i cao xám x t. Thành ph có bao nhiêu con
ng ho&c bao nhiêu nhánh r nh tay chân, nh ng cánh tay ó ã ch t rách bung,
không còn s!c v v ng i tìm t i n a.
Và trong êm nay, oàn ng i g"m các cha, các s , dân chúng, b"ng b nhau c m c
tr ng ch y xuôi ch y ng c ã t n mát n i nào? Có bao nhiêu ng i $ l i d#c ng, có
bao nhiêu khúc chân khúc tay ch i v i? V y mà tôi còn n m ây. L y Ph t. L y Chúa.
Xin Ph t, xin Chúa phù h tôi. Tôi ch t h th)n quá. Vì ã bao n m r"i, có bao gi tôi
ngh t i Ph t, t i Chúa âu. Nh ng vô ích, ng có hy v#ng hão huy n n a. T i sao Ph t
Chúa ch c!u m t mình tôi, ch th ng xót tôi mà không th ng xót bao ng i khác?
Sáng ra, khi th!c d y, tôi b ng c m th y m t s yên t nh n r n ng i. Tôi mò m-m
trong bóng t i. Ng#n èn d u v&n tim th t nh &t trong góc h m ã khô d u t t t lúc
nào. Tôi ng ph i nh ng cánh tay, nh ng bàn chân l nh ng t. Sao th n y? Không còn
ai th$ n a h t sao? Không, tôi v a ng ph i ng c c a ai ó còn nóng h i.
“Sáng r"i, d y.”
Tôi ánh th!c m#i ng i. Má tôi m t nh#c:
“T i qua không ng c, sáng ra ng ch,ng bi t tr i tr ng chi h t.”
Thì ra c êm qua ai c*ng th!c. Thái vùng d y chui ra kh i h m và m$ c%a s . Có chút
ánh sáng tràn vào làm m nh t b t bóng t i nh ng chúng tôi v-n ch a nhìn ra c nhau.
www.heartsay.com
Khi ra kh i h m r"i, tôi v-n còn c m th y b b#c trong m t s im l&ng d y &c. H t ánh
nhau r"i sao? Không có ti ng súng nh , không có c súng l n n a. Thái ra d u cho tôi
d ng l i $ c%a r"i ch y ra ng. M t lát nó ch y vào:
“Ch , ng i ta l i i t n c . R ng l r!a hè?”
“:i mô?”
“H# i v phía d i, ch c v ch Mai, Phù L ng.”
Tôi reo lên:
“Mình v d i H ng Th y i.”
“Ch tìm v s$?”
“5.”
Tôi ng ý y v i má tôi. Lúc u bà c n, nh ng v sau, th y nhi u ng i i v l i Phù
L ng quá, bà b ng lòng cho chúng tôi i. Ra n ngõ, má tôi còn d&n:
“Coi ng i không c thì tr$ lui nghe con.”
Tôi ph i h!a i h!a l i cho má tôi yên lòng. Chúng tôi theo oàn ng i t n c i b v
Th y D ng. V t i ch , chúng tôi ghé vào nhà c u Giáo m n xe g n máy. Nh ng xe
h t x ng, không tìm ra x ng $ âu mua n a. Chúng tôi ành ph i ti p t c i b . :i
c m t o n, chúng tôi theo k p oàn ng i phía tr c. C*ng có vài gánh hàng t d i
i lên, nh ng gánh rau xà lát xanh non. Thì ra $ ây, ch búa v-n h#p nh th ng. Các
vùng này, ch có ban êm, Vi t c ng m i tràn v b t b , ch ban ngày hoàn toàn an ninh.
Tuy v y, nhìn vào nh ng thôn xóm, tôi v-n c m th y nh có m t s gì ghê g m, s1n sàng
bùng n .
Thêm m t o n ng n a, ngang qua cánh "ng r ng, chúng tôi ph i i sát vào b
ng nh ng l i cho m t oàn xe ang h i h ch y ng c tr$ lên. Trên xe y lính
M2. Thái kéo tay tôi r t xu ng sát b ru ng b không, x p n c. :oàn xe này ch c lên
Hu ti p vi n. Chúng tôi ang $ gi a oàn xe thì m t ti ng n l n, nh ti ng súng c i
khai h a, r"i thì nh ng tràng súng l n nh b n t trong nh ng chòm cây xanh phía sau
ru ng ra nh m a. :oàn xe i tr c v a b n tr v a ti p t c ch y. :oàn xe sau d ng l i
và t t c binh s M2 u xu ng xe, tràn xu ng hai bên b ru ng. Chúng tôi v i l n xu ng
ru ng, m t n%a ng i d m d i n c l nh ng t, u kê trên m t b c t. Thái luôn
mi ng gi c tôi:
“Cúi u thi t sát ch . C! n m yên, ng có ch y.”
Ti ng súng hai bên b n tr nhau nh m a b ng qua u chúng tôi. Chúng tôi ang $ gi a
hai l n n. Tôi v a lo s v a h i h n quá. Khi ra i, má tôi ã can ng n v y mà tôi
không nghe. Bây gi l( ch t $ ây thi t là lãng nhách. Nh ng may quá, ti ng súng phía
trong nh ng lùm cây xa d n r"i im h,n. H# ã rút. Không ai b th ng h t, oàn xe M2
ch b h h i nh) và n m phút sau h# ã ti p t c lên ng c.
Ch cho oàn xe M2 i khu t th t xa, chúng tôi m i leo lên ng cái. Phía b ru ng bên
kia c*ng có nhi u ng i lóp ngóp bò d y. H# c*ng là nh ng ng i i t n c . :i cm t
o n, chúng tôi g&p m t ng i àn bà gánh xà lát ang b th ng n&ng bên c nh gánh rau
c a bà r i v ng vãi. Chúng tôi d ng l i xem xét v t th ng c a bà và ch a bi t làm th
nào thì may quá, m t chi c xe Lam t d i Phù L ng i lên. Ng i tài x th y ám
ông nh y xu ng h i:
“M i ng khúc ni ph i khôn?”
www.heartsay.com
“V a m i t!c thì nì. Xe M2 ngang qua là h# b n.”

“Xe ch y qua c h t r"i há? Bà ni b th ng r ng ây?”
“N&ng l m. Bác làm ph c ch$ bà ta xu ng Phú Bài, n m nhà th ng M2 may ra s ng
c.”
“Thì tui c*ng oán r!a, tui ang núp d i n , nghe trên ni yên ti ng súng m i lái xe lên
coi bà con có ai b chi không. Tr i, tình c nh ni mình không th ng mình thì ai th ng.”
Bác tài cùng vài ng i khác khiêng ng i àn bà b th ng lên xe. Bác nói:
“Coi ai i c thì c! quá giang tui ch$. Không l y ti n nong chi mô. Ng"i ch t ch t m t
chút.”
Thái nói:
“Cho chúng tôi t i ng n . N i Thanh Lam ó.”
“Lên i.”
Chi c xe ch y b ng b ng. Tôi nhìn lui l i ch v a giao chi n, không còn d u v t gì, ngoài
gánh rau xà lát r i vung vãi. Nh ng "ng ru ng v-n loang loáng n c và nh ng chòm
cây xa v-n im lìm ôm kín ni m bí m t. Ng i tài x k chuy n oang oang, ti ng ông l-n
trong ti ng máy xe n nghe khi c khi m t. : i ông cho bi t là t hôm x y ra ánh
nhau, ông ã ch$ bao nhiêu ng i b th ng v Phú Bài r"i. Gi a ng có nhi u ng i
ch u không n i au n ã ch t, ông ch$ v làng, ông em chôn luôn.
Chúng tôi ph i hét to rát c c , ng i tài x m i nghe và d ng xe l i, th chúng tôi xu ng
Thanh Lam. Tôi vào s$ m t mình. Lúc !ng trong chi c phòng r ng, tôi m i th y ng i
tôi t l nh, n c không ph i ch ! ra t qu n áo mà nh thoát ra t trong da th t tôi n a.
Ng i tôi c!ng l i nh m t kh i n c á.
Ng i coi chi nhánh nh c a s$ ch y ra:
“Tr i i. M y hôm ni quay qu t không bi t m n r ng mà tìm ch . M n r ng mà ch v
ây c. Ng"i ây, ng"i xu ng ây...”
Tôi không s!c ng"i xu ng n a. Tay chân tôi i âu m t tr#i. Ch còn kh i óc ch a
ông &c, ra l nh cho tôi phát thành l i...
“Anh V, anh bi t tin t!c chi $ Sài Gòn?”
“À, ch lo cho anh v i các cháu há? Không r ng, không r ng. M i túi qua trong n g#i ra
h i tin ch . Ngày mô anh c*ng t i s$ i tin ch . Ch yên trí i.”
“Anh nghe chi v gia ình tôi không, các con tôi...”
“Các cháu v-n kh e mà. Trong ó ánh nhau c*ng l n nh ng yên r"i. Ch ch $ trong n
bình an vô s . Tôi b o m v i ch y. : ng lo.”
M t h i m b ng b ng lên t ng c và lúc này hình nh qu tim tôi v a p v a toát ra
l%a, ra không khí nóng m. Làn khí m áp ó ch y r t nhanh truy n qua m ch máu, tôi ã
ch t nh n ra tay chân c a mình. Tôi m p máy ôi môi:
“Anh nói th t?”
“Tôi cam oan v i ch là gia ình trong n yên n h t. Ngày b a qua trong n g#i ra, b t
i tìm ch mà. Mà m n r ng ch xu ng d i ni c.”
“Tui i b .”
“Ch ch $ luôn d i ni tui tìm cách cho ch vô Sài Gòn.”
Tôi nh Thái ang !ng i tôi ngoài ng. Còn má tôi, em tôi, anh ch và các cháu tôi
n a. Không, tôi ph i $ l i, tôi không th b i m t mình lúc này c. Mà ch c gì $ l i
www.heartsay.com
ây tôi ã yên n tìm c ph ng ti n i. Ban êm, $ nh ng "n, nh ng s$ v-n là

nh ng m c tiêu, nh ng mi ng m"i ngon c a h#, $ ây c*ng nguy hi m l m. Tôi nói:
“Mai tôi tr$ l i. Bây gi tôi ph i lên An C u.”
Ch n ch m t lát nghe chuy n Sài Gòn, tôi tr$ ra, mang theo m t lít x ng khi t i
Th y D ng m n xe g n máy mà v Hu cho s m. Thái v-n !ng ch tôi $ m t cái
quán nh x c%a s$. Hai ch em l i i b n Th y D ng.
May d#c ng không có chuy n gì x y ra. T i Th y D ng, hai ch em tôi vào c u
Giáo. M Giáo ã s1n cho chúng tôi m t ít rau váng, khoai lang và ít th t heo. : x ng
vào xe, chúng tôi ch$ th!c n v An C u.
Tôi k chuy n v Thanh Lam cho c nhà nghe. Khi bi t tin m y !a cháu ngo i không h
h n gì, má tôi m ng n phát khóc. Nh ng bà v a m ng cho cháu ngo i n phát khóc
thì sau ó l i kh s$ lo l ng khóc cho ám cháu n i còn k)t trên T :àm.
Bu i x chi u hôm ó, b ng $ c n nhà b không bên kia ng có hai ng i àn ông l
m&t t i $. Trông h# xanh xao m y u l m. H# l n mò sang nhà chúng tôi và xin $ t m.
Má tôi v a trông th y h# i vào ngõ ã kéo Thái d u tu t vào trong góc h m. Hai ng i
àn ông v a nói chuy n v a nhìn quanh nhà b ng con m t láo liên. H# c s%a gi#ng nói,
tôi không oán c gi#ng nói bình th ng c a h# nh th nào, nh ng nh ng l i h# nói
hình nh ch a c quen mi ng l m:
“Th a bác, chúng cháu ch y lo n v ây, bác cho chúng cháu $ t m ít b a.”
Má tôi v i vàng nói l p:
“D nhà ch có m y m con. D $ d i ni ban ngày lính qu c gia ki m soát, ban êm
m y ông gi i phóng v ki m soát. Nhà l i tr ng tr i, xin m y anh tìm ch khác yên h n.”
“Sao bác không ch y mà v làm chi?”
Má tôi gi v chùi m t, ch vào bàn th ba tôi:
“D , ba cháu m i m t xong, m con tui c*ng không mu n i mô n a h t, thôi thì phó
m&c cho s m ng.”
“Ch ây là con bác?”
“D .”
“Ch c ch làm công ch!c?”
“D không. V ch"ng nó th may. Nó v ch u tang, còn ch"ng nó k)t l i $ trong Qu ng.”
“Ch may " m hay " Vi t ch ?”
M t tên v a c i c i v a h i tôi. Tôi tr l i b a:
“D m Vi t chi mô. May m y " bà ba cho bà con l i xóm mà m y ông.”
M t ng i ch m t c n nhà phía bên kia ng:
“T i cháu $ bên kia bác. Có chuy n chi c n bác sang g#i chúng cháu s sang ( n cho
bác.”
“D , cám n m y anh.”
Hai ng i àn ông i vào nhà, nhìn quanh qu t và ti n d n n mi ng h m. Má tôi v i
ch y theo:
“D , các anh ng"i ch i u ng n c. D trong h m n hôi hám l m. M y ngày không ra
ngoài c, m y !a cháu nh a ái hôi rình. M y anh ng"i ch i.”
Nh ng hai ng i àn ông l m&t chào chúng tôi r"i i th,ng ra ngõ. H# i vào c n nhà
tr c m&t. : n chi u t i chúng tôi không còn th y h# âu n a.
www.heartsay.com
:êm n, ti ng súng mi t Ph Cam, B n Ng n ròn rã. : i bác câu v phía ó liên ti p.

Chúng tôi n m trong h m, nghe ti ng i bác d i l i mu n ù tai. R"i hai ba ti ng n m
m nh c n nhà ã b v ng i âu h t r"i. G ch ngói r i trên nóc h m rào rào. Chúng tôi
n m sát vào nhau, qu qu ng tìm nhau, lúc nào c*ng có c m t $ng nh m t ng i thân
yêu n a s1n sàng b i trong êm t i.
Sáng ra, chúng tôi m i bi t là nh ng cánh c%a s c Thái óng ch&t l i, c t b ng giây
thép c*ng ã b v ng ra, r i sau hè nhà. C n nhà l i s t ngói, l i t ng thêm m t ít n a.
Chúng tôi ra v n quan sát ch n . Hai ba c n nhà cách c n nhà phía sau hè b i bác
câu trúng. Chúng tôi ph i i vòng ra ng, vào h.m m i t i c n nhà b n. C n nhà ã
hoàn toàn s p , m t l h ng l n ngay gi a n n nhà. Cây d!a tr c sân b c t !t và
mái nhà bên c nh b m y t m tôn qu t sang, h h i m t ph n ba mái nhà. Không ai ch t,
ch có vài ng i b th ng nh) vì ng i ch nhà này ào h m $ ngoài sân.
Nhà bên c nh có m t ông già $ l i gi nhà, con cháu ã i ch y lo n h t. Ông già quá,
ch c n trên tám ch c, không i c n a. Ông ch ào h m h , c! ng trên t m ph n
g nh ng ch a h h n gì. Thái và tôi vào c n nhà c a ông c coi m nh n v ng qua phá
nát m t vách t ng phía m&t. Ông c h p hem nhìn chúng tôi:
“R ng v r"i hí? Khôn ch y $ ây trúng n h t r ng?”
Tôi h i:
“Th a ôn, trong nhà i mô h t r"i?”
“Xu ng âm ph r"i ch i mô. T cha nó, nói ng có ch y, c nhà ch y h t, nghe ch t
mô $ g n tr ng Ki u m-u h t r"i. Tui còn m t mình, già mà không ch t, con cháu ch t
h t $ v i ai.”
Ông a m t nhìn lên bàn th , bình hoa v n th# ã héo tàn, m y bát nhang b không và
chén n c trà âu t t i m"ng m t ã g n c n #ng m t l p b i d y trên màu vàng &c
quánh ã s p hóa . Ông già ng"i trên ph n g , c! a tay d i m t hoài, tôi không bi t
ông b b i vào m t hay ang khóc. Ông ng"i quay l ng ra phía chúng tôi l m b m hoài gì
ó. C n nhà iêu tàn hoang v ng r n ng i. Ông già nh m t bóng ng i ch t khô ch t
héo. Trên bàn th , b!c nh m t c già móm mém c i, hai m t ã m t h t màu thi c nh,
tr ng dã nh m t ma... Thái và tôi không ai b o ai, u th t lùi i ra c%a.
:ám ông v-n còn bu y trong ngoài c n nhà b trúng i bác. Thì ra xóm này dân
chúng ã tr$ v khá ông, nh ng ch ai dám ch ng m&t ra ngoài, h# ào h m và s ng
l+n lút bên trong. Thái nói là có nh ng gia ình $ ch khác t n c t i ây, r"i $ luôn
không i n a.
:ám ông ang bàn tán b ng ch y ào ra ng. M t ám ông khác ang t t p u
h.m. Thái kéo tôi ch y ra. :ám ông này ang bu quanh m t cô gái nh b th ng n&ng.
Cô gái c &t n m trên t m b c*, tr i trên l c t.
Theo ng i ta bàn tán, nhà cô nh này $ trên ng r y. T ng sáng, m t trái i bác ã
r i trúng sau v n và m nh n ghim vào ng i cô. M t m nh n ã trúng b ng và ám
ru t lòng thòng ch y ra ngoài. C ng i cô c bao kín b ng t m m n c* nh ng máu
th m ra t mèm t $ng v t thành gi#t c. M&t cô bé tái xanh, hai m t m$ l . Ng i
cha ng"i x m bên !a con gái v a khóc v a l y van:
“L y bà con cô bác, làm n ki m xe dùm ch$ con tui xu ng Phú Bài cho b nh vi n M2
nó c!u.”
www.heartsay.com
Nh ng ng sá ch,ng có chi c xe nào, tr nh ng oàn ng i t n c không bi t t m n

nào, kéo v và c! i th,ng theo qu c l 1. Thái cúi xu ng xem xét v t th ng c a cô gái
r"i l c u. M t ng i nói:
“C!u li n may ra k p.”
Nh ng cô gái v-n n m ch bên ng cho t i tr a, c nh ng ôi m t ã l c th n lên
nhìn ng i cha, n c lên m t ti ng r"i tr n ng c m t.
Ng i cha khóc m 2, ôm l y xác con và c! th , ông ch y mi t d#c theo qu c l , v a
ch y v a la khóc thê th m. M y ng i lính gác "n Tr ng Bia ch y ra ng n ông l i,
nh ng không còn ai ng n n i ông n a. Ch y c m t quãng, ông ta ng"i l i bên l
ng i ch t ng phút h i th$ con gái y u d n. Thái nói:
“Thôi vô nhà i ch .”
Chúng tôi i tr$ v , d#c ng, Thái h i m t oàn ng i ch y l i:
“0 mô v ó bác?”
“T :àm.”
“Bác $ mô?”
“B n Ng .”
Thái reo lên và c m ch&t tay tôi kéo ch y. Vào t i nhà. Thái la l n:
“Trên T :àm t n c v . Có ng i v .”
Nh ng khi má tôi ch y ra c thì oàn ng i ã i xa. Nh ng oàn ng i khác ti p t c
kéo v . H# $ nh ng vùng khác. Bên ph , trên B n Ng , trên ga, Phú Cam. M t ng i $
B n Ng cho bi t là trên T :àm k)t l m, b ch huy Vi t c ng v-n óng $ ó. Và quân
M2 ã dàn t i bên kia c u B n Ng .
Má tôi l i th t v#ng. Bu i tr a, dù có " n ngon d i Th y D ng g%i lên, không ai c m
th y ngon. Hình nh cô bé v i ng ru t lòng thòng ch ch t t ng giây t ng phút bên l
ng làm tôi x n xang.
Khi chúng tôi n c m xong, $ ngoài ng l i th y t ng t p lính t phía qu c l i vào
thành ph , qua An C u. H# mang ba lô, súng ng, ng i này cách ng i kia ch ng n%a
th c, và hoàn toàn im l&ng. H# không ngó ngang hai bên nhà c%a ng ph . Thái nh n
ra là lính Bi t ng quân, r"i m t oàn n a là lính Nh y dù, r"i Th y quân l c chi n. Dù
má tôi ng n m , h n c*ng ch y ra ng, gi tay v-y. Tôi c*ng ch y theo Thái. 0 m t
vài sân nhà khác, c*ng có nhi u ng i ra !ng gi tay v-y và h i th m. Nh ng ng i
lính này nh $ xa n, ng i h# còn y b i và có v. lo l ng m t m i. H# m m c i tr
l i nh ng bàn tay v-y, nh ng l i th m h i. Thái ra sát ng:
“Anh i, anh $ mô t i ó?”
“T i này $ Sè gòng m i ra.”
M t ng i v a tr l i v a i. Ng i i ti p theo thò tay vào ba lô l y ra hai h p nh li ng
vào chân Thái:
“Bi u b n. M ng b n còn s ng.”
Ng i i ti p theo lôi ra m t gói thu c, ng i ti p theo n a l i li ng thêm ít " h p. Tôi
ch y theo tr l i:
“Các anh c m i mà n, còn ánh nhau nhi u mà.”
“Thôi cô c m i. Chúng tôi bi t có s ng mà n không! :i quy t t% mà.”
Vài n c i, vài cái nhún vai. Tôi !ng s ng ng i nhìn theo. M y hôm nay có nhi u tin
www.heartsay.com
tung ra: lính t i vùng nào an ninh là v vét, ch$ " c a dân b l i ch y lo n. Ng i ta h i
h tr$ v gi c a, và vì s v i vàng mà nhi u ng i ch t oan. Nh ng oàn quân này
sao khác h,n. M t th i k)o n a v ng t i chân tôi. Tôi không còn s!c cúi xu ng nh&t
n a.
“M ng các b n còn s ng.”
M y ng i lính i sau ti p t c la hét. Nh ng bàn tay v-y a tr l i, nh ng n c i chào
nhau ti p theo. :oàn lính i qua d n, tôi ã cúi xu ng c, c m ch&t th i sô cô la trong
tay và bóp v n nát lúc nào không bi t n a. Ch a bao gi tôi nhìn th y nh ng ng i lính
d/ th ng nh th . H# là lính mi n xa n ch t $ Hu . H# ng i Sài Gòn, ng i B c
di c , ng i các t nh mi n Nam, mi n Trung, mi n B c. H# n ch t v i Hu . Tr i i,
tôi ngh t i nh ng ng i lính a ph ng, m t s ã b "n ch y v ngay t hôm u,
m ts i h i yên là x ra, i vác g o, i vào nh ng c n nhà b không l y ". Nh ng
món n béo b$ Vi t c ng ã khuân i t m y ngày u x+y ra bi n lo n, nh ng món c&n
th a còn l i dành cho k. th a n c c th câu. Tôi ã th y hai ng i lính khiêng chi c
xe Honda, vài ng i khác khiêng t , khiêng gh , ho&c b#c nh ng v t d ng l y trong các
nhà nát, còn hôi rình xác ch t. Thái ã ôm m y h p " lên tay và gi c tôi tr$ vào. Khi
nghe k chuy n, má tôi c m ng mu n khóc.
“T i nghi p, l y c a h# m n chi, h# n cho có s!c mà ánh.”
Dì V n c! suýt soa hoài:
“H# t t quá hí. R!a m i bi t là h# d/ th ng ch mô có nh m y th ng m c d ch $ trong
xóm, n c p, th a n c c th câu mà. T i nó l i s ng nh n mà m y anh ó l i c c kh
d m vào ch tên n m i t i ch .”
Có ti ng súng $ xa xa v#ng l i r"i. Ch c l i ánh nhau. Tôi ngh t i nh ng ng i lính v a
li ng cho chúng tôi nh ng h p th t, nh ng th i k)o. H# c i ó, nh ng lúc này ã có
ng i ngã xu ng. Hu s làm gì cho h# trong nh ng ngày s p t i. Không, Hu c*ng ã
tr x ng da r"i, tan nát h t r"i. Nh ng ch c ch n Hu s còn, dù b ng tàn l%a, b ng tro
ngu i, b ng x ng ng i. Các anh s có ng i còn s ng còn tr$ v l i quê nhà và còn tr$
l i gi Hu .
Thái ã t m t i u thu c. Nó th khói thành nh ng vòng tròn, m l%a u thu c l p
lòe khi thu nh , khi bùng l n, nh n i hy v#ng ang d n dà ph n kh$i r"i th t l i trong
h"n tôi.
:úng lúc y, tôi b ng bàng hoàng vì có ti ng ng ngoài sân. R"i có ti ng g#i:
“Má i.”
Gi#ng con gái. Má tôi ng"i r t d y. C nhà túa ra mi ng h m. Má i, má i, má i, má
i... Ti ng g#i má i không d!t. Cánh c%a m$ tung. Chi c xe p r i b ch xu ng t và
Hà nh y x vào n m g#n trong lòng má tôi: Má, má, má...
“Con, con... Ui cha con Hà. Ba h"n b y vía con Hà... Con v c, con v c.”
Tôi ch t nhìn ra sân, m t ông già m&c áo dài en, ang !ng c m ghi ông xe p nhìn
vào nhà mà m m c i.
Má tôi kêu lên:
“Ôn Minh. Ôn v r ng r!a?”
R"i má tôi khóc, khóc sung s ng, khóc "n ào:
“Ôn i, ôn vô ây. Ôn vô ây ôn.”
www.heartsay.com
Ông già bình t nh d ng xe p, vu t l i v t áo dài en r"i b c lên t ng b c c p i vào

nhà. Má tôi v-n còn ôm ch&t c!ng Hà trong tay. Ông già mà má tôi g#i là ôn Minh ch
vào Hà:
“Tui em con l i xu ng cho bác ó. M y hôm ni h n òi i, h n hành tui b t t i thân
mà.”
“Ông em con xu ng ó má.”
Ông Minh v a ng"i xu ng gh v a nhìn quanh nhà:
“May ph c, nhà không b h h i chi n&ng h t.”
Má tôi v a gi c tôi pha n c v a h i:
“Ôn i, t i còn $ trên ra r ng ôn?”
“Không r ng. T i nó còn $ trên. Th y L/ th y nóng lòng l m, c! nh t nh òi i xu ng
d i ni tìm bác. Tui ph i c n. Hai ôn con tui ngày mô c*ng tìm cách i xu ng d i ni mà
i khôn c ó ch .”
“Có !a mô b ...”
Má tôi d ng l i, m&t tái xanh ch i. Ôn Minh u ng m t ng m n c:
“Không r ng. À, ch có con Hy b trúng m t mi ng n vô chân. Mà không r ng, trên ó
có m y tên y khoa, h n b ng bó cho r"i.
Nh có ông già m&c áo the en và Hà thu t l i, tôi bi t thêm r t nhi u v tình hình trên
T :àm. Gia ình anh tôi ph i b sang lánh n n bên nhà th c Phan. Xung quanh ã g n
tan tành h t. Chùa T :àm n i chính di n c*ng s p mái, nhà gi ng thì b i bác câu t i
t p, tan tành. M y ngày u, Vi t c ng chi m chùa trú ng và t m th ng, nh ng v
sau h# rút d n lên phía trên núi, ch có c t quân canh gác và ào h m chi n u. Ôn Minh
cho bi t hi n $ chùa có hàng tr m ng i t' n n và xung quanh ó, nhi u nhà ã s p hoàn
toàn. Con ng t nhà th c Phan xu ng t i c u B n Ng , hai bên nhà c%a không còn
m t c n nguyên v)n. Gia ình anh tôi ch y qua h t bên nhà c Phan cùng v i nhi u gia
ình và nh ng ng i t' n n khác. Hà ch vào ông già:
“Ch bi t ai ây không? Ông Võ Thành Minh ó.”
Th y tôi ng ngác, nó nói thêm:
“Ông là ng i th i sáo bên h" Genève ph n i chia ôi t n c h"i 54 t , ch .”
Tôi nhìn ông già, ông ang b n k chuy n cho má tôi nghe. Hà nói ti p:
“Ông Minh mà ch không bi t há? Ông còn tên là Võ Song Thi t ó.”
Tôi h i nh :
“Bây gi ông làm gì?”
“Ông gi nhà th c Phan, ông là "ng chí c a c Phan mà ch . M y ngày ánh nhau,
nh có ông mà nhi u ng i kh i ch t ó nghe. Vui l m.”
Tôi tr n m t:
“Mày nói vui? Tr i i, ch t nh v y mà mày nói vui sao?”
“Ông Minh nói $ hoàn c nh mô, mình c*ng c g ng vui s ng. Ông Minh có s ch t mô.
Ông i hoài c ngày ch . Ông i phát g o, i t i th ng, i th m các n i...”
Tôi nhìn k2 ông già. Ông m&c áo the en, qu n v i tr ng, u i chi c m* bê rê en.
Không bi t má tôi ki m u ra tr u mà bà em ra m i ông nhai tr u b m b.m. Khuôn
m&t ông thông minh, hi n lành. Nhìn ông, ng i ta d/ b t nh y c m tình h n là nghi k',
dò xét. Hai chi c xe p v-n còn ngoài sân. M a phùn v-n ch a d!t và ti ng súng v-n
www.heartsay.com
v#ng xa xa. Má tôi l i h i:

“Ôn i ng mô xu ng ây?”
“Hai ôn con tui i cùng các ng. M y b a ni r"i. Có b a i xu ng quá L u :ua Ra l i
th y ánh nhau, b n nhau quá ph i tr$ v . Con Hà nó nóng ru t l m.”
Má tôi a ôi m t y trách móc nhìn em gái tôi. Nó cúi u và h i m m c i.
Ông Minh t thêm:
“Bi u nó $ nhà nghe i. Ôn i là con i v i, con i v i ôn. M y ngày tr c, hai ôn con
lên núi Ng Bình coi ánh nhau, nh tìm ng v d i ni n a. G&p lúc h# ánh nhau,
i bác câu lên núi y m tr m m, hai ôn con l n t gi a l ng ch ng núi l n xu ng, r"i
n m vùi n i m t h bom. Khi p thi t. R!a mà con Hà h n thích l m. Con ni gan nó là
gan cách m ng mà.”
Má tôi ch m chú nghe ông Minh k , khuôn m&t lúc tái lúc vui. Bà th$ ra khi nhìn Hà
ang nhìn bà mà c i:
“Mi thi t á!”
“5, hai ôn con lên L u :ua Ra, l y c ôi giày còn m i nguyên.”
“D/ s quá ôn hí. C L u :ua Ra toàn máu khôn à.”
“Kh , r!a mà c! i. Con ni thi t...”
Có l s má tôi lo l ng, Hà nói l sang chuy n khác:
“Ôn nì, ch con ây ôn nì.”
Tôi l i ph i g t u chào ông Minh. V a g&p ông, tôi ã có c m tình ngay. Nh nh ng l i
l do ng i thanh niên tránh n n v k l i b a tr c, tôi không th y xa l v i ông chút
nào h t.
“Hà nó noái chuy n v ch luôn ó.”
Tôi c i:
“Ôn i, ôn ng g#i con b ng ch n a. Coi con nh Hà r!a.”
Ông Minh g t u:
“Ph i a. R!a cho nó d/ g#i. T i nghi p, con ra ây m c k)t ph i không?”
“D .”
“M y con r"i?”
“D hai.”
“T i nghi p.”
Hà chen vào:
“Ông Minh ngh s l m nghe ch . 0 trên T :àm ánh nhau, b n nhau r m r m mà ôn c!
h#p thanh niên tr n trong nhà th c Phan l i àn hát c ngày.”
Tôi h i:
“Quân gi i phóng yên cho ôn làm "n v y r ng?”
“M y ngày u c ch . V sau thì lo mà tr n cho k2. Ôn noái m y anh thanh niên xu ng
c u B n Ng òi tuy t th c ph n i chi n tranh.”
Tôi t!c c i:
“Ôn nói ch i.”
Hà nháy m t ra d u b o tôi ng nói n a. R"i nó quay sang ông Minh:
“Ông cho ch con coi cái gi y do M&t tr n gi i phóng c p cho ông i ng.”
Ông c i hi n hòa:
www.heartsay.com
“Hà, mi noái t m b y. Gi y ó n thua chi. Tao i bên mô c*ng c vì tao có làm nô l

cho ai mô. Tao ch ng h t, chi n tranh là tao ch ng.”
Hà mách ti p:
“Ôn còn vi t th ph n i H" Chí Minh, c t ng th ng M2 và kêu g#i th gi i n a.”
“Tao m n m t mình mà n nh m chi. R!a nh ng c*ng c! m n, ph i không con?”
Ông a m t sang tôi và m m c i. Tôi g t u. Ông nói ti p:
“Con có dám ra c u ng"i ph n i chi n tranh v i ôn không?”
“Ôn nói d(n hoài.”
Má tôi l i chen vào:
“Ôn làm r ng a L/ v i v con nó v d i ni giùm i ôn!”
“Thì ôn con tui ang dò ng i ây nì. Khó thoát l m. B a ni ph i i vòng L u :ua
Ra, r"i vòng xu ng ngã ng r y không c. Hai ôn con l i vòng ngã Tây Thiên. Trên
r!a, i bác nh m a r!a, i mi t lên Tây Thiên m i ng t ti ng n .”
Th y n c m t má tôi ch y dài, ông an i:
“Có ng i ta có mình. Còn tui thì không lo chi h t nghe.”
Hà thêm:
“Ch i ra ngoài xe p ôn a t . :ó, có cái b ng g o. Bao nhiêu g o t t, ôn em phát
h t r"i, ó toàn là t m khôn ó thôi. Thôi thì c ngày ôn i phát g o, i t i th ng. Ôn ch
có cái xe p ó.”
Chi c xe p c a ông c d ng bên cái c t b ng giàn hoa, trên ghi ông treo l ng l,ng
m t cái b b ng v i c ng tròn. Tôi nhìn l i ông, ông b cái m* ra r"i l i v i vàng i lên
u:
“Thôi, ch c tui ph i i. Ph i lên l i T :àm.”
Má tôi nài n :
“Ôn $ l i n c m ã r"i lên. Ch nghe mô ang ánh nhau mà ôn.”
“:ánh nhau k cha chúng. Tui lên. Coi chi u ni còn i t i th ng n a. :i t i th ng nì,
i ki m th!c n nì, trên n t i nó h t " n r"i.”
Hà nói:
“Khi mô ôn xu ng?”
“M i.”
“M i ôn xu ng, con lên l i v i ôn h .”
Má tôi n t:
“Mi t $ng chuy n gi(n há, r ng mà òi i.”
Ông Minh bênh Hà:
“Can chi, s ng ch t có s c mà bác. Con ni d n l m nghe. Tui mà còn làm cách m ng,
tui cho nó theo li n.”
Má tôi n ôn Minh, làm thinh. Hà d&n i d&n l i: mai ôn nh v . Tôi và Hà a ông ra t n
ngoài ngõ:
“Thôi bây vô i. :!ng $ ngoài nguy hi m l m.”
“Ôn i, lên t i, nói cho anh con bi t k.o anh con lo nghe ôn. Noái má con v i c nhà $
d i ni yên lành h t.”
“5.”
“Ôn nh mai xu ng nhe ôn!”
www.heartsay.com
“5.”
Ông leo lên xe p và p i, chi c áo en khu t d n n i ngh)o. Hà ng+n ng . Tôi nói:
“Thôi vô.”
“D i ni yên quá ch h !”
“5 yên.”
Tôi không n( k cho em tôi nghe v nh ng trái i bác câu l c lúc g n sáng. Tôi c*ng
d u luôn chuy n ng m i ngày x y ra trên qu c l . Ch c n sau ru ng, sau xóm có
m t vài phát AK, hay vài qu B40 b n ra là c con ng này có th tan tành h t. Ngay
ngày u tiên n súng, quân M2 c*ng lên c t i An C u coi tình hình r"i sau ó v
n m yên m t n i cho Vi t c ng hoành hành. Khi i ngang qua kh i ngh)o, m t phát súng
$ âu phía sau Mi u : i Càng b n ra. :oàn quân M2 d ng l i, m t vài ng i M2 i vào
nhà g n nh t lôi ra m t thanh niên. Anh này bi t nói ti ng Anh, là m t giáo sinh tr ng
s ph m Quy Nh n v th m nhà. Anh a gi y t , nói chuy n v i ng i M2. Nh ng h#
âu c n bi t. M t phát súng n , ng i thanh niên t i nghi p ngã xu ng t, co dúm ng i
l i. Ng i M2 leo lên xe lái v Phú Bài. Trong c n nhà g n ó, m#i ng i túa ra ôm
l y xác thanh niên khóc lóc. M t vài anh gi i phóng ang óng quân trong nh ng nhà
m&t sau ti n ra:
“: o quân M2 tàn ác gi t dân.”
“Chúng tôi xin chia bu"n. :ây là m t cái ch t anh d*ng, m t ng i vì dân vì n c.”
M t lá c màu m nh c p lên m&t ng i ch t. M t lúc sau m#i ng i rút i h t.
Ch còn thân nhân c a xác ch t v-n ch a ng t gào khóc, nh ng r"i ti ng khóc c a h#
c*ng chìm d n trong ti ng súng n ran b n phía. Còn nhi u n a, làm sao tôi có th k cho
em tôi nghe h t. M i m y ngày tr c ây, quân M2 m t m t kh+u súng ã gi t m t
c n nhà l u. M i m y ngày tr c ây, dãy nhà bên kia ng có m t gia ình m i v .
:êm hôm ó quân gi i phóng v b t ng i ch gia ình i m t. Ng i này làm gác dan
hay gi xe gì ó cho m t chi nhánh c nh sát. Ông ta ã già và ch c t i nay ã ra ng i
thiên c . Hà v-n i bên tôi tr$ vào nhà. Nó h i:
“Nhà mình ào h m ch a?”
“Không ào h m thì ch t r"i. Ngày nào c*ng có n l c, có i bác r i g n. 0 ây m i
yên có m y ngày nay.”
“Trên n d/ s l m. Ch bi t không, i bác r i nh không ng ng, r"i máy bay. B a
tr c có m y ng i ch t, ng i ta s quá em ra v n chôn. Máy bay b n xu ng nh
m a, s quá.”
Má tôi ã ón $ c%a. Khi chúng tôi v a l#t vào c%a là bà óng ch&t c%a l i.
Thái c*ng $ trong h m bò ra:
“Chào ch Hà.”
“=a, khi h"i t i ch mi $ mô?”
“Tr n $ trong h m.”
“R ng mi không ra?”
“Ra s l m. Bi t ch ra r ng mà ra. L( ch là ng i c a gi i phóng thì r ng.”
“:" con kh . Tao v mà mi không m ng.”
“Em nói ch i ó ch . Nghe ti ng ch là em m ng b t ch t. Nghe có ti ng àn ông, em
t $ng nhi u ng i em s . M y hôm ni, túi h# v b t ng i d l m nghe ch . C! có ti ng
www.heartsay.com
cú rúc là h# v .”
“=a, r ng gi ng trên n r!a? Trên n êm mô c*ng nghe toàn ti ng cú rúc. D/ s l m.”
“M t hi u c a h# ó.”
Má tôi v-n ch a h t th c m c:
“Mà r ng h# cho con i?”
“M y b a u h# c m, v sau i bác b n lên quá, h# ai i thì i. :àn ông thanh niên
i, h# m i b t.”
T i hôm ó, m y ch em n m c nh nhau, Hà k chuy n T :àm, cho bi t t t c chùa u
b s p. Quân gi i phóng treo c làm tr s$ chính $ chùa Linh Quang, và t ch!c nh ng
bu i h#c t p t i ó. M y ngày u không ai c ra kh i nhà. 0 trong nhà làm h m, $
ngoài quân gi i phóng ào h cá nhân, không khí có v. kh+n c p l m. Nh ng m y ngày
u hoàn toàn c yên t nh, không ai lo s m y, n khi i bác câu t i, dân chúng m i
ho ng h t i t n c . Nh ng ra ng là ch t. Tôi h i h# có treo c sao vàng không.
Hà nói ch có c máu m . Ngay ngày u, h# ã hô hào h h t “c ba que” xu ng và
ki m v i may c máu m . Thái h i th m v oàn cán b xây d ng nông thôn óng $
tr ng h#c m y hôm tr c T t. Hà ngao ngán: T i ó nó ch y âu m t h t t khi có ti ng
súng n , v t " l i lung tung. Khi em lên t i thì không có chi n a. Hà t cho tôi nghe
nh ng cô n cán b . Các cô này i th m dân, vào t ng nhà h i han, nh ng các cô vào nhà
ai là làm cho tr. con, bà già s r t l (i l i. Hà k cho tôi nghe chuy n bà x p M p. Nó
nói:
“Bu"n c i l m ch . M y ng i gi i phóng b u cho bà x p làm m) gi i phóng. Chút chi
h# c*ng g#i m) gi i phóng. Bà s h# l m. C! m i l n g&p h# vô nhà là bà tíu tít: M) gi i
phóng, m) gi i phóng. Các con x!c chút d u v i m). Bao nhiêu chai d u Nh thiên ng
bán n i quán c a bà, bà cho h t. C! th y m&t h# là bà ngã lên xu ng s!t m&t s!t mày
h t.”
Tôi h i Hà có s không, nó nói s thì có s , nh ng m y ngày u, nh có ông Minh nên
vui l m. Ông h#p thanh niên l i hát h ng n ca $ nhà th c Phan. Ông òi vi t th
ph n i chi n tranh. M y ngày u không có ti ng súng, ông ng"i ánh máy ch lóc cóc
r"i t ch!c hát. Ông nói r ng hát nh th m i b t thì gi tr ng lo s . Hà cho bi t là khi
qua bên nhà th c Phan thì g&p bà v ông giáo s Lê V n H o, ng i c quân gi i
phóng a ra làm th tr $ng Hu . Tôi tò mò h i th m. Hà cho bi t là bà ta nói là tr c
T t, ông H o b o bà mua ít g o th!c n d tr , ch! không cho bà bi t gì h t. Trái v i l i
c a ng i thanh niên thu t l i, Hà nói bà H o r t d/ th ng, bà còn có !a con tên Nai.
Ông Minh h t lòng giúp ( bà ta. Bà H o c*ng nh nh ng ng i àn bà s súng n và
nhát gan. Bà ch,ng rõ gì công vi c c a ch"ng h t.
Má tôi nói làm th nào c*ng ph i a anh L/ và gia ình v d i này. Hình nh M2 ã
ti n t i c u Nam Giao. Hai bên ang h m hè nhau và cùng gi th th . N u h# ánh
nhau thì bao nhiêu dân còn l i s ch t h t.
Hà nói:
“Mai ôn Minh v , con lên T :àm.”
Má tôi làm thinh. Hà nói:
“Ch lên v i em không?”
Tôi không h!a v i Hà, tôi ang $ trong tình tr ng vô cùng nguy hi m. N u h# bi t tôi, h#
www.heartsay.com
tìm ra tôi, ch c ch n tôi c*ng s b b t i nh bao nhiêu ng i công ch!c khác. Thái h i:
“:i ng mô?”
“:i ng núi Ng Bình. Trên ó tr ng không, h# rút c r"i. B a tr c em v i ôn Minh i
lên th u núi Ng Bình !ng coi hai bên b n nhau. : i bác câu t i, s quá l n xu ng núi,
còn y d u n i tay em ây nì ch . Em i v i ôn t i L u :ua Ra n a. Toàn máu là máu,
có xác ch t thúi rình...”
“Ch i r!a có th y xác M2 không?”
“Phía sau L u :ua Ra, tao có th y m t hai xác chi ó. Nó tr ng lên r"i, coi d/ s l m.”
Hà a tay s vào t ng h m, nói:
“H m nh ri d/ s l m. Làm l i h m i. 0 ây yên r"i nh ng s i bác câu l c trúng thì
ch t h t.”
Má tôi nh l i m y trái i bác h"i t ng sáng làm s p nhà, ch t ng i, bà th$ dài:
“L y chi ra mà làm h m.”
Hà nói:
“Mai con lên trên n , con mua bao cát v cho. Trên n bán thi u chi.”
Thái c*ng chen vô:
“Trên bác con còn m t ít, mai con lên trên, con h i anh Bé.”
Chúng tôi l i bàn vi c ào h m. Hà nói không nên làm h m trong nhà, nguy hi m l m.
Nh( nhà s p, h m không s p c*ng không th có l i ra, dám b ch t ngh)t l m. Cu i cùng,
chúng tôi bàn mai s ào h m $ ngoài sân. Má tôi nói: Thôi ch em bây ng i. Hà ôm l y
tôi, tôi c*ng vòng tay ôm l y nó. Th t là may m n, trong khi bao nhiêu ng i ch t, bao
nhiêu gia ình tan nát, ch em tôi còn c n m c nh bên nhau. M i nói chuy n, chúng
tôi quên c ti ng súng v-n 4 m khi g n khi xa. M t lúc sau, Thái nói:
“B n d quá ch .”
Hà góp:
“D chi mà d . Trên ó c! n ình ình b n phía, lúc nào c*ng nh s p n trên u mình.”
“R!a Vi t c ng có ch t không?”
“Có ch r ng không. Mình $ trong nhà, trong h m t t mà còn ch a ch c yên, hu ng chi
h# $ trong cái h nh xíu. Tr c nhà mình còn có m t tên gi i phóng gác.”
“Có nói chuy n v i em không?”
Hà làm thinh. Má tôi g t nh :
“Ng i ch bay, nói chuy n hoài r ng. Ng i, sáng mai l y s!c mà ào h m m i.”
Tôi ngh t i anh tôi, lúc này ang cùng v con $ trong c n h m t i t m, và bi t âu êm
nay, quân M2 Vi t s t n công lên T :àm. Ch m t gi , m t phút qua, m#i s có th
thay i h t. Bi t âu ngày mai em tôi không còn tr$ lên trên ó c n a. C*ng nh tôi,
bi t âu bây gi ang $ vùng ã yên, mà s không còn c tr$ vào Sài Gòn g&p
ch"ng con n a.
Nh ng r"i tôi c*ng ch,ng còn s!c ngh ti p. Tôi nh m m t và ng êm trong ti ng
i bác ang n t i t p, cày nát m t thành ph th m ng, )p .
www.heartsay.com
Ch ng 13: Con chó gi a dòng
Ch m t êm ng d y, sáng ra, ng sá b ng náo nhi t h,n. Lính t d i Phú Bài theo

qu c l 1 lên nhi u l m. H# i b và v-n c! i d#c t ng ng i, eo ba lô. H# v a i v a
nhìn xung quanh, hai bên ng, và m m c i chào nh ng ng i ang !ng nhìn theo
h#. Không bi t d tr t bao gi mà m t bà già ã bày m t r giá ng thu c lá ra bán $
góc ngh)o Ð ng Nay. Vài anh lính d ng l i:
"M) bán cho con m t gói Ru by i m)."
"Các anh mu n gói mô c! l y. Tui có bi t Ru by là thu c chi mô."
M t gi#ng h i:
"V y thu c âu mà m) bán v y m)?"
"Há? Thu c mô há? Thì tui t n c v ây, tui th y ng i ta b l i có cái giá bán thu c ni
d i g m gi ng. Th y m y anh i qua, tui bày ra bán ki m n."
"M) l y bao nhiêu?"
"Bi t chi mô. M y c*ng c."
Ng i lính móc ví l y ra t gi y hai tr m a h t cho bà già. Bà ta ng+n ng :
"Nhi u ri! M y ch c mà."
"M) c m h t mà tiêu."
"Khôn, khôn. M y anh i ánh gi&c, c m l y mà mua th!c n. Tui bi u không ó..."
Vài ng i d ng l i, h# v t ra m t tr m, hai tr m l y thu c. Ch m t lát, thu c lá h t s ch.
Bà già c m m t n m ti n toàn gi y tr m ch y theo m y anh lính:
"M y anh ui, tui không l y ti n. Cho chi mà di u ri nì..."
M y cái u quay l i, c i:
"M) gi mà mua th!c n. T i con bi t s ng ch t ra sao."
"Ði t i u n mà m)."
"Chúc m) may m n..."
Ðoàn i tr c ã b bà già quá xa, oàn lính sau ti p t c i n, th y m t bà già v a ch y
v a kêu, không hi u chuy n gì. H# l i móc trong ba lô ra nh ng " h p nh , li ng t i
chân bà già:
"Bà ói h ? Ðây, c m l y mà n."
"Bà còn con cái chi không?"
Nhi u ti ng th m h i. Nhi u h p nh r i t i chân bà. Bà ch a k p nh&t thì có m y !a tr.
con $ âu ch y ra nh&t h t. M y anh lính n t ùa:
"Ê nh ng cho ng i già c v i t i bây."
B#n tr. ù té ch y. M y cái h p c trao t n tay bà già. Vài anh ân c n:
"Thôi bà tr$ v nhà i, ng ch y theo mà nguy hi m l m."
Ðoàn lính l i ti p t c i. Thái và tôi !ng ngóng xem có oàn ng i nào t n c v không.
Nh ng ch c th y lính M2 lên nhi u quá, h# không dám i n a. Má tôi r i rít gi c làm
h m, bà quên là chúng tôi ch a có m t bao cát nào. Ðoàn lính i t i g n tr a m i h t.
Chúng tôi yên tâm d#n ra bàn n. Lâu l m m i có m t b a n àng hoàng nh th . D i
m Giáo v-n ti p t th!c n lên u u. Hôm nay chúng tôi có món th t kho v i u
s ng. Dì V n hà ti n th!c n, kho thi t m&n, nh ng chúng tôi n v-n th y ngon nh
th ng. Má tôi h i th m $ trên T Ðàm n u ng ra sao thì Hà nói nh có ông Minh nên
www.heartsay.com
n u ng s ng l m. Ôn i v là có th t có rau. Nh ng m y hôm nay ánh nhau quá, ông

b n i t i th ng, nhà l i h t th!c n, m y !a nh ã b t u khóc.
9n c m xong, Thái i b xu ng t n Mù U, nghe nói d i này có h#p ch . Nh ng ch m i
t i Tr ng Bia thì ã b lính u i lên.
Ông Minh gi úng l i h!a, ông v l i th t. 9n c m xong, chúng tôi s%a so n ngh tr a
thì ông d t xe p vào sân. C nhà ùa ra ón ông vào nhà:
"Sao ôn, t i trên n r ng?"
"Yên h t, không r ng h t. Th y L/ nghe tìm c ra bác v i c nhà, th y m ng l m."
Hà l ng x ng:
"Con lên v i ôn. Ð ng ra r ng ôn?"
"Thì v-n i ng núi. B n nhau quá ch ng. Tao ph i c t hai v t áo lên vác xe mà ch y."
Hà có v. h!ng kh$i:
"Con i v i. Con s%a so n i v i ôn nghe má."
Má tôi lo l ng:
"Li u i c không con?"
"Ð c, c mà."
"R!a r ng L/ nó ch a v ?"
"Ði c là ng i tay không chân r i, ch nó v con ùm , l i con Hy b th ng m n
r ng mà i."
R"i ông nói ti p:
"Hà s%a so n i. Vân rót cho ôn chút n c."
Dì V n h i:
"Ôn có em g o theo phát không?"
"Có ch . Có cái túi ó."
Hà ã s%a so n xong, nó d t xe p ra r"i cùng v i ôn Minh i lên T Ðàm. Má tôi l y
m t ít th!c n b t Hà em lên trên ó. Hà nói t i v th nào c*ng có bao cát. V y là Thái
v i tôi ki m ch ào h m. Chúng tôi nh ào ngay tr c sân. Thái b t u công vi c.
Chúng tôi phá cái h m c* làm thành cái h m m i khác.
Bu i chi u hôm ó, Hà v m t mình, không có ông Minh, nó c*ng không em theo xe
p. Ði theo nó có hai ng i sinh viên, m&t mày xanh xao, tóc tai r i bù nh ng i s ng
t m t n i thi u ánh sáng m&t tr i ã lâu. Hà nói:
"Ðây là m y anh sinh viên, anh Ch v i anh Hát."
Má tôi h i:
"Làm r ng m y anh i c mà L/ ch a ch u i."
Hà k :
"Tr n i ó ch má. H# canh d l m. Anh L/ i thì h# bi t li n. Con ph i gi v i vô i
ra c ch c l n, r"i m i em m y anh i c."
Thái h i:
"R!a h# không th y hay r ng?"
"Có, có cái tên gác tr c c%a trông th y. Tao s b t ch t, s nó b n. Nh ng th y nó
không nói chi c . Nó nhìn theo."
Thái ùa:
"Ch có nháy m t v i h n không?"
www.heartsay.com
"Kh , s b t ch t còn ch#c. Mà tên ó còn tr., h n t% t l m."

"H n có khi mô nói chuy n v i ch không?"
"Không, ít l m."
"Nó nhìn ch không?"
"Kh ."
"R!a là nó mê ch r"i."
Hai sinh viên g ng c i. Má tôi m i:
"M i vô trong nhà, ng !ng ngoài ni mà h# dòm ngó."
Hà i d-n u:
"Vô i, vô nhà ngh i."
Hai ng i sinh viên kh n ôm m i ng i m t bao cát to t ng. G n n m tr m cái bao.
Làm h m r"i. Hà nói. Má tôi h i sao ông Minh không a xu ng. Hà nói ông b n i
t i th ng. M2 t i c u B n Ng r"i, nh M2 t i c u nên quân gi i phóng rút b t lên ng
núi mà nhi u ng i m i ch y thoát c. Hà cho bi t trên T Ðàm, i bác câu nh m a,
càng ngày càng d d i.
Ngay chi u hôm ó, c nhà hi p l c ào h m l i. Mãi t i ngày hôm sau h m m i d ng
xong. Cái h m c* $ trong nhà v-n còn gi l i vì nhà quá ông. Chúng tôi ã mua c ít
th!c n, và m i l n ông Minh xu ng chúng tôi l i g%i lên c m t ít ti p t cho trên gia
ình anh ch .
Cách ngày sau, m t gia ình $ T Ðàm b o gan i ng Tây Thiên, tr n v c An C u.
Nhà này gánh g"ng theo c nhi u th! l m, vì hai v ch"ng ông ta là ch m t quán t p
hóa. Ngang nhà tôi, h# tràn vào và xin $ t m. Má tôi b ng lòng ngay. H# chi m ngay c n
nhà b p, l t t gi$ h t c%a ra làm h m. Ông ch nhà này còn em theo c c xe g n
máy, c d u hôi, ông có !a con gái b ng tu i Hà. V y là hai cô nh bàn nhau tìm cách
tr$ lên T Ðàm, liên l c v i nh ng ng i còn k)t l i tr n v An C u.
Ba b n l n i v không, m i có m t l n i l#t c. Anh L/ tôi nh n v là th nào c*ng
thoát xu ng An C u, nh ng i cho quân gi i phóng rút b t ã, s h# ý.
Má tôi s t ru t nh t, su t ngày ng"i !ng không yên. Bà i ra i vào h i th m nh ng
ng i t phía B n Ng , T Ðàm t n c v . Ông Minh b c t !t liên l c trong m y hôm.
Ð ng núi i bác câu nhi u quá, Hà và cô gái nh tên Nga không dám m o hi m n a.
Nh ng vài ngày sau, ông Minh tr$ l i, ông v t chi c xe p g-y ghi ông ra gi a sân, r"i
v a th$ v a i vào nhà. Má tôi h i ngay:
"R ng, trên ó ra r ng r!a ôn?"
"Nguy l m. H# dàn quân, s p ánh nhau r"i. Ð i bác b n nh m a, ch ng vài b a n a là
nát h t."
"Tr i i, r!a v con th ng L/ ra r ng h tr i."
Ông Minh th$ dài:
"Tui c*ng ng lo. Dù r ng c*ng ph i c!u gia ình nó."
"R!a ôn i ng mô v ?"
"Ði d#c mé sông, n b n nh m a. Ng i ch y lo n b th ng y. Tui v a ch$ m t
ng i b th ng t i b nh vi n Hu r"i vô ây. Bên ni yên r"i, i l i c r"i. N i b u
i n, n i ngân kh còn chình ình m y xác Vi t c ng chân b c t n i i liên, th y n
quá."
www.heartsay.com
Hai anh sinh viên ch y ra, ông Minh nói:

"=a, t i bây ch a ra nhà th ng. Ra nhà th ng mà giúp ( dân ch . Ngoài n yên r"i có
chi mô."
Ông quay l i Hà:
"Con i tìm coi có $ ch mô s%a c, s%a cái ghi ông xe cho ôn con."
Hà vác xe i r"i vác xe v :
"Ðã có ai mà s%a. Ôn l y xe con mà i."
"5, thôi, bác cho tui mi ng tr u. Tui ph i i ch ây."
Má tôi l i g%i ít " n lên T Ðàm. M y ngày nay $ Tr ng Bia ã có ch , ng i ta h c
heo bán th t, có rau d i ch Mai gánh lên bán. Tôi c m tay Hà a ông Minh ra t n
ngoài ng. Hà có v. dùng d ng, c! d&n ông hoài:
"Ôn, nh r nh là xu ng ây nghe ôn. Ôn ng $ trên n n a."
Ôn Minh quay l i m ng Hà:
"Con nh ni h thi t. Ð ng có bu"n, ôn còn lo cho nhi u ng i trên ó n a ch . Ð ôn
a anh ch v i m y cháu v cho. Yên trí, yên trí."
Ông nói xong, trèo lên xe p, p th,ng ra phía c u An C u. Thái ch y ra, ba ch em l i
i b ra ng c u. M2 ã gác $ ây, n i "n v n t i c*ng có lính gác. Khu v c chúng tôi
hoàn toàn yên r"i, ch lo cho anh ch tôi ang $ khu nguy hi m nh t. Các thanh niên ch y
lo n tr$ v ã p xe p i ra ngoài tr ng Ki u M-u coi ánh nhau bên ph . Chi n tr n
phía bên kia có v. ác li t l m. Ch c phía trên T Ðàm c*ng th . Chúng tôi ang i b thì
g&p m t oàn ng i t phía c u i l i, ng i i xe có, i b có. Có ti ng xe g n máy
d ng l i sát ch em tôi. Tôi ng+ng lên nhìn và kêu m ng r(:
"Anh Trai."
Ông anh h# c a tôi ang ng"i trên xe g n máy, m ng r( h i th m tíu tít:
"L/ v c ch a? Nhà yên h t há?"
Tôi bu"n bã:
"Nhà yên nh ng anh ch L/ còn k)t trên T Ðàm."
Anh c i. Tính anh v-n vui nh n nh th i v i chúng tôi:
"Anh v nhà r"i. T i ch i nghe. Ð ng có lo cho L/, không r ng mô. Có tin chi cho anh
bi t hí."
Anh nh d m i, r"i l i th ng xe l i:
"Ê, t i bây, tao có cái ni."
Anh a tay vô túi áo m ng tô. Có v t gì ph"ng l n $ trong ó. Hà a tay móc túi lôi ra
m t qu h t v t l n còn nóng. Anh lôi ti p m y qu n a:
"M i !a m t cái h t v t l n."
Tr c khi i, anh d&n:
"Ð ng có ra ngoài c u. M2 nó gác nó b n tùm lum ó. Ng i ta ch y lo n khóc nh ri $
ngoài."
"0 mô ch y xu ng?"
"Anh c*ng ch y b t ch t, không có h i."
Có m y ti ng súng n l. t., Thái kéo tôi i v .
Ngay hôm ó, Bé xu ng nhà, giúp chúng tôi p t thêm lên h m và nói là s i trình
di n. Nó nói trong ngày mai s a gia ình v d i Phù L ng vào tr i t' n n, vì nhà ã
www.heartsay.com
h t g o n. Thái c*ng nóng ru t òi i trình di n. M t vài ng i lính a ph ng p xe

p qua cho bi t tin t!c là quân i ã óng $ h u ng n, d)p xong xuôi Vi t c ng r"i, dân
chúng hãy tr$ v và ai là quân nhân, công ch!c ph i i trình di n ngay. Có th lên Tòa
t nh ho&c $ tr ng Ki u M-u c*ng có v n phòng. V y là Thái thay qu n áo i ngay, m&c
dù má tôi và tôi ng n tr$ h t s!c c*ng không c.
Hai ti ng "ng h" sau Thái tr$ v , nói là d ng nh phía h u ng n i c r"i, quân M2
và Vi t ã óng h t. Bên ph b n nhau nh m a, l%a b c mù tr i. 0 T Ðàm v-n ch a
d)p xong, quân Vi t M2 v-n ch a dám xông qua c u B n Ng , hay c u Nam Giao. Dân
chúng ch y lo n $ bên kia c u kêu khóc nh ri. Thái còn k là $ trên tòa t nh, trên Nha
i bi u, còn y xác Vi t c ng ch a ai chôn. Hai anh sinh viên t giã gia ình chúng tôi
i ra nhà th ng Hu s n sóc nh ng k. b n n. Th y h p lý, chúng tôi c*ng không gi .
Tôi h i Thái ã trình di n ch a, Thái nói r"i, ngày mai i l nh v* khí và công tác. Thái
cho bi t c p ch huy c a h n ã b gi t, m t ng i àn bà khác, có ch!c v nh trong
oàn cán b xây d ng nông thôn b ch&t u, c t h t tay chân. Tòa t nh v ng ng t và hình
nh ông t nh tr $ng c*ng ã b gi t. Nhi u tin "n lung tung ghê g m l m.
C*ng ngay chi u hôm ó, Thái i m t h"i, khi tr$ v , nh tài n nói ho t bát, h n em v
cho nhà n%a bao g o. Má tôi nhìn bao g o m ng n ch y n c m t. Tôi thì t hôm liên
l c c v i s$ m t l n r"i b k)t ng m t liên l c luôn. Tôi m n cái xe g n máy c a
gia ình ng i $ t m c n nhà b p, r Thái xu ng Thanh Lam m t l n n a. L n này may
m n h n, tôi liên l c c v i Sài Gòn và yên trí m t tr m ph n tr m là gia ình tôi v-n
yên n. Tôi ch ch có máy bay là thoát c. M t ngày n a trôi qua, T Ðàm v-n k)t
trong khói l%a, bom n, và chúng tôi hoàn toàn không bi t tin t!c gì c a anh tôi h t. R"i
nh ng ng i $ B o Qu c ch y v , nh ng ng i $ B n Ng ch y c v . Ông Minh
c*ng bi t t m d ng. Ai lo vi c ng i ó, tôi c dò h i h t s!c, nh ng không có k t qu .
Hai ngày sau, m t c u em i ngang qua, ghé th m, cho hay tin c u Ð i Hòa ã ch t. C u
Ð i Hòa là ng i i u khi n ban nh c i n i. C u ã già nh ng v-n còn kh e l m, nhà
c u $ sát d i chân b c c p chùa B o Qu c. M t túp l u tranh n s , tr c sân bày y
ch u hoa, ch u ki ng. Trong nhà c u, các th! àn, t nh ng cây àn th t c , t i nh ng
cây àn m i nh t. Tôi th ng ao c c c u cho m t chi c àn tranh nh th a nh c u
v-n nói:
"Con h#c c, c u cho cái àn h"i tr c c a ngài ng àn, ngài àn hay n n i ma nó
!ng ngoài nó nh p."
Nh ng tôi l i không bi t gì v qu c nh c, và c*ng không dám xin c u chi c àn quý giá
ó.
Bây gi c u Ð i Hòa ã ch t. C u ch t $ âu? Trong lúc ch y lo n hay $ nhà? Còn s
ph n nh ng cây àn, túp l u tranh n a. Tôi run gi#ng h i c u em. Khánh k là c u Ð i
Hòa ch y lo n t i tr c nhà Khánh $ g n b u i n. 0 ó ang yên, b ng m t trái i bác
b n sai r i xu ng. C u ch trúng có m t mi ng n nh n i thái d ng, và c! th , c u
n m xo i ng i, tâm trí r t t nh táo, i máu ch y h t, khô ng i là ch t. Tôi !a n c
m t. Tôi ã khóc quá nhi u. Tr c bi n c M u Thân, tôi ã khóc cho cái ch t c a ba tôi.
Trong lúc thành ph tan nát, tôi ã khóc cùng v i bao nhiêu ng i, bây gi tôi khóc cho
ông c u ngh s2 hi n lành, th ng c làm v. nghiêm trang, c x a tr c m&t con cháu.
Và nh ng cây àn n a, bao nhiêu v n li ng c a c u tôi, c*ng là nh ng v n li ng cu i
www.heartsay.com
cùng c a qu c nh c, thôi th ã theo c u chôn vùi trong khói l%a.

Má tôi c*ng ng"i l&ng ng i i m t giây. Ch c má tôi nh l i th i nào cùng $ v i c u
trong hoàng thành r c r(. Nh ng ti ng àn, ti ng phách. Nh ng bu i sáng nh c nhã vang
l ng. Nh ng áo m*, nh ng thanh âm ngày vua ng tri u. Má tôi c*ng t ng h#c àn v i
c u th a nh và c c u che ch$ cho trong nh ng lúc ông ngo i gi n d vì má tôi không
có khi u v âm nh c, h#c d$ h n c u.
"Mà có ch c là ông Ð i Hòa th t không, hay con nghe ai nói l i?"
"Không, chính m t con th y mà. Ông ch t trong nhà con."
Tôi n m ch&t bàn tay má tôi. Bàn tay má tôi run run. Mãi lúc sau, má tôi m i ngh)n ngào:
"R!a còn bà thì r ng?"
"D không can chi, bác gái còn s ng."
Má tôi quay sang tôi:
"M n r ng mà i ón m con v ây."
Nh ng Khánh l c u. 0 ngoài ó hay $ ây c*ng có th yên n mà c*ng có th n i
bác r i l c b t c! lúc nào. V i l i ch c gì m tôi ã i. Khánh cho bi t là gia ình c u tôi
ra kh i nhà trong lúc c n nhà còn ang b c cháy. C u tôi v a quay l i v a kêu tr i kêu
t, mu n lao tr$ vào cùng cháy v i m y cây àn. Ng i ta ph i lôi c u tôi i. T ó
c u không nói v i ai m t câu nào cho t i khi c u trúng mi ng n ch t.
Nh v y là h t, t ng i già c , c x a nh t nh c u tôi, t i !a nh lai M2 u ã b
qu t ch t trong tr n chi n. M i ngày có bao nhiêu t n bom n, ã trút xu ng u thành
ph Hu . M y ngày nay, máy bay bay nhi u vô s . Ð!ng ngoài qu c l , chúng tôi có th
nhìn th y nh ng chi c ph n l c li ng nhanh nh ch p và th xu ng t ng lo t bom, ti p
theo nh ng ti ng n , dù d i xa, nh ng vô cùng kinh kh ng. Ra xa h n, !ng $ bên này
sông nhìn sang, ch Ðông Ba tr$ thành bình a, nhà c%a bên ph nh qu n ch&t trong
ám khói mù. M i ti ng n , cát b i, g ch ngói l i bay t i t nh m t trái pháo kh ng l"
n tung xác.
Má tôi nghe tin c u Ð i Hòa m t, r"i b&t luôn tin t!c ông Võ Thành Minh, b t u ho ng
h t. Ðôi khi ang ng"i n c m, bà b chén *a ôm m&t khóc. Tôi s u óc má tôi tr$
nên b t bình th ng. Trong hoàn c nh này, ai c*ng có th iên c. Nh m t ng i
quen c* c a gia ình tôi ch y lo n v ngang qua, má tôi níu l i. Bà ta ang khóc mùi
m-n, i vào nhà k chuy n ch,ng có u uôi gì h t. R"i b ng b t c i:
"Ch a khi mô tui nhìn th y ám cháy to nh r!a. Ng i ch t cháy c! nh heo quay."
C i c r"i, bà ta ng c nhiên và l i ôm m&t khóc. Bà ta iên c t ng phút ng n.
Tr a hôm sau, Thái ã liên l c c v i oàn c a nó. Khi tr$ v , Thái báo tin:
"Ng i ta $ T Ðàm, B n Ng ch y v ông l m. Phía mình ã g#i b ng máy bay,
khuyên dân hãy ch y quân i tràn lên ánh ch."
Má tôi nh y choi choi nh m t !a tr. con:
"R!a há. Ð!a mô i ón. Ði ón li n."
Tôi, Thái và Hà tình nguy n i ngay. Chúng tôi ra t i c u An C u. Tôi oán ch c anh ch
tôi có i c*ng ch i c ng b sông, quân gi i phóng s rút lên phía núi, và $ ó,
ch c súng n ang r n tr i. Chúng tôi i b ra c u. Nhi u ng i ch y lo n quá. H# g"ng
gánh, b c tr. con vào thúng mà gánh ch y. Thái la cà l i h i, nh ng không ai mu n tr
l i, ho&c có tr l i thì câu tr l i c*ng ch,ng giúp ích gì c chúng tôi. M y anh lính M2
www.heartsay.com
gác $ hai u c u nhìn oàn ng i ch y lo n lôi thôi l ch th ch c i v i nhau, chúng

nheo m t, làm trò, ôi khi a súng lên b n ch thiên d#a n a. Ðoàn ng i nghe ti ng
súng là b ch y, nh ng tràng c i thích thú n i lên ng sau l ng.
Ng i ch y v i chó, chó ch y v i ng i. Nh ng con chó $ âu ch y theo oàn ng i mà
nhi u th không bi t. M t con chó en b nh ng b c chen l n, ch y tràn xu ng m t u
c u mép sông. B ng m t phát súng n , con chó kêu m t ti ng th m thi t, l n tròn và r i
xu ng n c. Ti ng c i "n ào n i lên. M y ng i M2 en, M2 tr ng !ng trên c u ti p
t c b n ng n không cho con chó l i lên b . Con chó c! xa d n b , kêu o,ng o,ng, h t s!c
th m th ng. Nh ng viên n v-n b n t i t p nh ng hình nh không nh gi t con chó,
mà ch gi không cho nó vào b . Có nh ng viên n b n tr ch lên b ng, nh ng viên
khác d i xu ng n c. Ðoàn ng i t n c ch y t i h n lo n, kêu khóc r n tr i. Ti ng kêu
khóc càng to thì ti ng c i c a m t s ng i M2 bên kia sông c*ng càng l n. Ngã xu ng
r"i !ng d y, !ng d y r"i chúi nh i. Dân t c tôi y sao? Con chó ang c lóp ngóp l i
vào b tìm s s ng ó sao? Ðáng th ng cho dân tôi, n c tôi, thân ph n ng i dân
không b ng m t trò ùa, không b ng m t con chó. Tôi cúi xu ng nh&t hòn á c m ch&t
trong tay. Tôi bóp ch&t hòn á nh bóp ch&t tim mình. Qu ng i, li ng vào m&t chúng. Ð"
dã man, tàn b o. Trong m t lúc, nhìn oàn ng i lúc nhúc ch y, la khóc, s hãi, tôi b ng
u t h n tràn ng i. Dân t c da vàng nh bé th t, nh ng còn gì béo b$ n a âu? Con chó
ch y rong dài trong bao ngày ã khô n c mi ng, ã l$ loét, r ng lông. Tôi a hòn á
lên. Li ng i. Li ng vào m&t chúng r"i ra sao thì ra. Nh ng không, hòn á mà làm c
gì! Con chó ã xa b l m. Nó c kêu lên m y ti ng n a, r"i hai chân tr c không ph i
b i mà p n c lung tung. Tôi th r i hòn á xu ng t. Ðoàn ng i la hét khóc lóc ã
i qua c o n ng, m t vài gói " r i l i không k p nh&t. Ðoàn ng i khác ti p t c
i t i. Con chó bây gi ã chìm c mình xu ng n c, m&c cho giòng n c l&ng l cu n i
cùng nh ng giòng máu th m h"ng m&t n c sông xanh. Tôi nu t n c mi ng, c h#ng
khô ng, n c m t nh mu n trào lên. Thái !ng c nh tôi im l&ng. M&t nó và Hà cùng
tái nh t trong m t n i th ng kh , nh c nhã nh không bao gi g t r%a c.
M t bàn tay en ui a lên v-y chúng tôi. M t h p th t ném t i l n lóc d i chân.
Không bi t ngh sao, Thái á m nh vào h p th t. H p th t l n lóc r i xu ng sông và chìm
ngh m. Vài ti ng c i kh vang lên. Tôi a kh n lên chùi n c m t, ngh)n ngào b o
các em:
"Mình v i."
Tr c khi i, tôi l i nh&t viên á c m trong tay r"i không làm gì h t. Ch m t viên á
này mà i t i ba phát súng, ba m ng ng i, dám l m. Lúc này, ai ch có th là k. ch
da vàng d i l i nhìn c a nh ng con m t xanh.
Khóc lên i, gào to lên n a i, khóc v i quê h ng yêu d u ang qu n qu i, ang g-y
x ng s ng. Ðoàn ng i i qua, r"i oàn khác ti p t c. Nh ng ôi m t vàng úa, th t
th n, nh ng bàn tay níu ch&t b#c qu n áo, gia tài còn l i và i mãi. C ã cháy, cây ã
ngã, nhà ã s p. Giòng sông xanh th m ng mùa xuân ã loang y máu ng i, máu chó.
Ð ng g ch càng ngày càng cao. Hòn á c m ch&t trong tay làm gì. Tôi ném nó vào
m t ngôi nhà . Hòn á m t t m luôn d u v t.
Cùng bu i sáng hôm ó, tôi nghe thêm c nhi u ngu"n tin l m. Bên ph coi nh ã
thanh toán g n xong. C u Tràng Ti n ã gãy, công binh M2 ang c g ng b t t m nh p
www.heartsay.com
c u khác chuy n quân qua, và súng i liên, ti u liên, máy bay b n xu ng nh m a

trên nh ng c n nhà nát. 0 ph , ng i ta không dám ch y thoát ra ng, t nhà này,
dân chúng c th ng t ng qua nhà khác, và c! th , h# thoát v ng Gia H i, ho&c có
ng i ch y ng c lên Kim Long. Ng i ta nói t i cái ch t c a ông Tinh Hoa, ch hi u
sách, ông ói và khát quá, ch y b ng ra ng. Tr c khi ra, ông ã nghiên c!u m t l i
ch y, ch y xiên x)o, ngang qua ngang l i theo ch chi tránh n. Nh ng n v-n b n
t i và ông ngã s p, ch t li n t i ch . Ng i oán là Vi t c ng b n, ng i oán qu quy t
là M2 b n, nh ng dù ai b n thì ông ta c*ng ã ch t. Tôi ngh t i nh ng ng i ang m c
k)t $ T Ðàm, $ Thành N i. Toàn thành cao bao xung quanh, c%a Chánh Tây là l i ti p
quân c a Vi t c ng, phía các c%a Th ng T!, Ðông Ba, c%a S p thì n máy bay, n
M2 b n nh m a. Có bao nhiêu ng i ang quay qu t, qu n qu i trong ó. Nh ng chi c
h m kiên c nh t ch có th ch u ng n i v i nh ng c( súng nh , làm sao ch u th u v i
nh ng qu h a ti/n, nh ng t n bom h ng ngày trút xu ng. Còn thành n i c kính n a, di
tích cu i cùng c a m t th i l ch s%, v i nh ng cành vàng i n ng#c, v i nh ng chi c bình
b ng s! i m hoa x a c hàng tr m i vua, v i chi c ngai vàng b không n a. Thôi,
súng Nga Sô, Ti p Kh c, súng M2, ã san b ng, p nát m t thành ph c a c kính, c a
l ch s%. Không bao gi còn d ng l i c n a. Tôi không hy v#ng gì n a. Ngày th ng,
tôi ít tâm n v n này, nh ng lúc này, nhìn nh ng t n bom trút xu ng thành n i,
lòng tôi au th t l i. Má tôi ã t ng k chuy n trong hoàng cung th i tr c. Nào l u vàng
i n ng#c, nào n i Ngài ng , nào nh c ban mai, chuông bu i t i. Nào ngày a ám Kh i
Ð nh, có c#p b ch v ch u. Bao nhiêu giai tho i, bao nhiêu huy n s% trong nh ng câu
chuy n th a nh , )p và hay h n c truy n c tích.
Quá tr a hôm ó, m t chuy n b t ng x y ra n a, b t ng n n i c gia ình chúng tôi
bàng hoàng s%ng s t, b u da b u th t xem chuy n có ph i th c hay trong m . 9n c m
tr a xong, c nhà ang ng"i k l i chuy n m i ng i nghe c thì có ti ng g#i ngoài
c%a:
"M i, m ."
Má tôi quên c x gu c, ch y ùa ra sân. Con Mai, ng i làm c a anh ch L/ tôi ang
khiêng m t u, u ng sau là m t ng i àn ông l còn tr., $ gi a là Hy, em gái ch
dâu tôi. Hy n m trên cái võng và ang c ngóc u lên nhìn. Con Mai v a kêu: M i,
m i, v a a m t tay v-y r i rít. Hy c khiêng vào nhà, con Mai ch ra ng v a
khóc v a nói:
"M i, th y L/ ang ch y ng sau, ang $ ngoài ng."
Tôi ch y b ng ra tr c, má tôi ch y theo, r"i Hà, r"i Thái. Ngay tr c ngõ, anh tôi ã t i
n i. Anh tôi ang +y m t chi c xe s t tr. con, i chân không, tóc tai r* r i. Trên xe &t
hai !a con trai m&t mày y thu c , và ang m u máo khóc.
Tôi ôm choàng l y các cháu. Cháu gái l n Ti Na ang ch y lúp xúp ng sau c*ng nhào
vào lòng tôi. N c m t tôi trào ra. Các cháu tôi c*ng khóc thút thít. Anh tôi ch lui ng
sau:
"Ch ang $ ng sau n ."
Tôi r i t i nh , ch y t i phía c u. Nh ng ch ngang ngh)o Ð ng Xay, tôi th y ch dâu
tôi ang ng"i b t xu ng t, chi c nón t i t &t m t bên. Ch b !a con nh m i sinh,
m&t m*i c*ng m ìa n c m t. Tôi ôm cháu nh , d-n ng. Ch dâu tôi không i dép,
www.heartsay.com
m t m i i theo sau. Vào t i nhà, anh ch tôi !ng tr c bàn th ba tôi. Ch tôi g c u
vào bàn th mà khóc. M y !a nh khóc theo. Má tôi, tôi và Hà c*ng ch y n c m t
m ng m ng t i t i.
www.heartsay.com
Ch ng k t:
M t lúc sau, anh ch tôi m i t nh táo k chuy n ch y lo n c. Tôi h i th m anh i ng

nào, anh tôi k :
"Ð n trên n b n d quá. Vi t c ng không th ki m soát c n a. Quân M2 ã t i c u
Nam Giao và B n Ng . Ngày hôm qua, lúc ch p t i, m t chi c h m s p, è ch t m t !a
nh ch t c a c C ng Ð , m t !a b th ng. Anh b hai !a nh y máu me. Bà X p
b m t !a. T i nh cho i tr c c m c tr ng, kéo xu ng c u B n Ng a m y !a
nh ra nhà th ng. Vài ng i ch y theo n a, t i c u B n Ng , anh t ý xin qua, nh ng
th y ông quá, b#n M2 nghi ng , gi tay xua b t tr$ l i. C oàn ch a k p quay l i, h# ã
b n vào chân, s t bên tai, trên u. L* nh khóc quá, c oàn ph i kéo lên. Ð!a nh
ch u không c au ã ch t."
Ch dâu tôi nói thêm:
"Anh gan l m má. Ôm hai !a nh máu me y mình. Anh gi áo cho má coi."
Anh tôi a tay áo lên, nh ng v t máu ã thâm tím l i. Anh tôi g y nhom, hai m t vàng
khè và m&t không còn chút máu. M y !a nh òi n. Hà l c l#i l y c m cho các cháu.
Má tôi h i d"n:
"Trên n tan h t r"i hay r ng con?"
"Ui, còn chi mà còn má. Nhà mình h h t r"i. Có em theo chi c mô. M i cháu ch
m&c m t b qu n áo. M y b a súng yên, t i con Mai nó qua, lôi c ít " g%i bên nhà
th c Phan. Không bi t nay mai, bàn th còn nguyên lành không n a. Ðêm qua, súng
còn nh m a, c! t i là h# kéo v , gi ng c d quân mình. Hai bên b n nhau. Con ch c
mai bên mình lên c trên n . Bi t $ l i r ng c*ng ch t, ông Minh khuyên t i con nên
li u mà i."
Má tôi v-n ch a ng t xúc ng:
"Con i b ng ng mô r!a? Ng mô mà xu ng c?"
"Ði ng ng r y má. Nh ôn Minh h t ó."
Anh tôi ch ng i thanh niên:
"Ôn Minh ph i lên t i Tây Thiên nh anh ây xu ng khiêng giùm Hy i. M t mình con
m c ba b n !a nh . Bê m i sinh còn " oàn n a. Ôn Minh lo h t, t i ôn quá."
Bê là tên c a ch dâu tôi. Hà th c m c:
"R ng anh không nói ôn v m t l n luôn."
"Ôn còn b n c!u th ng, t i th ng. Ôn nói ôn ch a i c, ôn i mà l i bao nhiêu
ng i k)t trong vòng súng n, ôn không yên tâm."
Tôi rót n c m i ng i thanh niên u ng. Anh ta kho ng ba m i tu i, nét m&t r n r i.
Anh tôi không ng t l i cám n. Hà thì bu"n r u lo l ng cho ôn Minh không h t. Má tôi
h i th m nh ng ng i hàng xóm. Ch Bê cho bi t bà X p M p ang i $ ng sau, con $
c a bà b th ng nh), i cà nh c, v a i v a d-n bà. Má tôi h t ôm !a nh này l i ôm
!a khác. T i nghi p, chúng nh m t àn chim nh b n, nghe ti ng súng i bác sau
Tr ng Bia b n i c*ng run l+y b+y, a tay che u.
U ng xong chén n c, ng i thanh niên nh t nh òi lên l i Tây Thiên. Má tôi m i $
l i, anh ta nh t nh không ch u. Anh nói anh ph i i g&p ông Minh. Anh tôi lo s ng
có gì b t tr c. Anh m n m t chi c xe p, nói i ng núi Ng Bình, ch c không sao. Má
www.heartsay.com
tôi ân c n d&n i d&n l i nh anh th nào c*ng chuy n l i m i ôn Minh v .

M t lúc sau bà X p M p t i n i. Con $ v a i cà th#t v a c m tay bà. Vào t i sân bà ã
khóc n!c n$:
"Th y L/ ã t i ch a? Ðã t i ch a?"
Anh tôi ra ón bà vào nhà. Bà &t cây g y d a vào chân gh , nhìn quanh nhìn qu t, th y
má tôi, bà l i khóc:
"Bác i, t $ng không còn trông th y m&t nhau r"i ch ... Tr i t i, t nhiên mà t b ng
n i sóng... Nhà mình yên h t ch bác."
"Bà ng"i ( m t i. Nhà yên h t. L y Tr i l y Ph t."
"Nam mô A Di Ðà Ph t. Tui c! s cho h# b t th y L/ na i..."
"Tui $ d i ni mà ru t nh nung nh n u bà i..."
Má tôi c*ng b t khóc. Hà th y v y khôi hài:
"M) gi i phóng i mà các con gi i phóng không gi l i r ng m)?"
"5, 5... t i nó ch y h t r"i. B c cha l-n m)."
Câu nói c a bà làm cho m#i ng i ang r u c*ng b t c i, mà riêng bà, bà l i lau n c
m t:
"Thôi bác i, th y nhau là quí r"i. Ng i còn c a còn..."
Hà h i anh tôi:
"Trên n h# rút h t ch a?"
Anh tôi nh n m&t:
"Thi t t i nó khôn h t s!c. Nó rút i h t r"i, ch còn l i vài tên, c! ch y góc này l)t )t
vài tràng n, t i góc khác l)t )t vài tràng n. Quân M2 $ d i c u t $ng ông không
dám tràn lên, ch thi t h# rút i g n h t, ch l i vài ch c m ng c m ch n r!a thôi. Nói
thi t t!c c i, m y tên $ l i b n ch#c ch&n quân M2, còn ng lên núi h# s p hàng
rút quân, v a i v a hát. Hình nh h# i ti p vi n mô $ c%a Chánh Tây."
Tôi h i th m v m t ng i b n c*, c*ng là cháu n i c a c C ng Ð :
"Th ch Hà ã t n c c ch a?"
"Ch Hà cùng núp trong nhà th c Phan. B a h m s p, ch Hà m t m t !a.Thì anh b"ng
con nh ó i xu ng c u B n Ng , con Ti Na, Nô R ng c m c tr ng. Bà X p v i m y
ng i n a i ng sau nì. Mà nó b n n i chân ó. Ch Hà t n c lên mi t Tây Thiên. Anh
là nh có ôn Minh dò ng m i xu ng ây c ó ch ."
Ð!a cháu nh c a tôi khóc:
"Cô, cô. Cây vú s a nhà mình gãy, cháu hái c hai trái chín mùi."
Tôi v a th ng h i v a bu"n c i. M t cây xanh t t hàng n m cung c p bao nhiêu trái
cây, nó không m ng, gãy r i xu ng, ch l m có hai trái thì !a cháu tôi l y làm thích
thú.
V t i An C u, anh tôi yên tâm h n. Chúng tôi lo l ng t ch!c l i i s ng. G o ch c
ch n s không n n u tình tr ng này kéo dài, nh ng gia ình chúng tôi c*ng không th
v nh ng khu t' n n lãnh g o, lãnh ti n. Thái v a lo i trình di n, v a lo chuy n mua
g o. Tôi l i i liên l c v i s$ i máy bay vào Sài Gòn. Nh ng tr c ó, tôi c*ng ph i
lo cho Hy vì v t th ng lâu ngày, ang làm c. Tôi ch c u c!u $ s$, nh ng ng sá
l i b t u khó i l i. Tôi ành rán ch .
Chi u hôm sau, $ T Ðàm l i kéo xu ng thêm m y gia ình n a, trong ó có gia ình
www.heartsay.com
m t ông th y c* c a tôi, và nh ng ng i con c*ng ã i d y h#c, nh ng !a cháu nh .

Anh L/ ón h# vào nhà, ng i nào c*ng i chân t, ch y t i t . Chúng tôi c bi t
thêm là sau khi anh tôi tr n thoát, Vi t c ng l i v b t m t s thanh niên. Khéo tr n l m
m i thoát c. Ôn Minh hình nh c*ng b h# gi l i. Hà kêu lên th ng th t: Ôn Minh
mà c*ng b b t h ?
Th y Liên, th y giáo c* c a tôi, ã già, l c u tuy t v#ng:
"T i qua h# còn b n m y thanh niên g n n i tr ng h#c."
Má tôi h i:
"Trên n ã ng t súng ch a?"
"Ôi, nh m a rào, càng ngày càng d . Chúng tôi li u ch t i. L y Tr i l y Ph t, v
ây m i bi t là s ng."
Ngôi nhà chúng tôi b ng ông vui h,n. Ngay sáng hôm sau, m#i ng i lo làm h m. C!
m i gia ình m t góc sân, t t c các th! gì còn l i trong nhà có th gi$ ra làm h m c,
h# u tr ng d ng. Nh ng chúng tôi không phi n hà gì, n u ph i tháo c chi c nhà ra
làm thêm m t cái h m n a, ch c ai n y c*ng h t s!c vui v..
Các nhà bên c nh c*ng l c c kéo nhau v , làm h m phòng i bác. Ch nh h#p $
tr c con ng d-n vào Tr ng Bia. M t vài quán n ã m$. S!c s ng vun tr"ng th t
nhanh, v a m i m y ngày, nhà c%a, làng xóm ìu hiu nh không bao gi còn có h i th$
n a. V y mà ch qua hai ba ngày sau, dân chúng tr$ v . 0 âu có ng i, có h i th$ là có
quán, có khói, có b a c m. Nh ng c*ng thê th m l m, c nh ó, cách ch ng m t cây s ,
hai cây s , máu v-n ti p t c ch y. Bu i sáng oàn lính bi t ng, nh y dù, th y quân l c
chi n v a i ngang qua qu c l , nét m&t còn h"ng máu, bu i chi u, xác h# ã c
khiêng tr$ v con ng c*.
M&c dù khu v c chúng tôi ã yên t nh, nh ng ban êm, Vi t c ng v-n v b t ng i. Ban
ngày, lính M2 lên, gác ng, gác trong các khu v n và nhìn sinh ho t dân chúng v i
ôi m t nghi ng , không m y thi n c m. Ch m t ti ng ng kh nghi là m t b ng n
b n vào h m y ng i. M t ti ng súng n , c m t xóm nh phía sau ru ng b c cháy.
Lính M2 !ng gác xua dân ch y ra kh i nhà nh ng không c mang theo m t th! gì
h t. Ti ng khóc la vang tr i d y t. Ng i ta ch y ra kh i nhà, !ng nhìn ng#n l%a. Dân
chúng $ vùng này càng ông h n vì nh ng ng i t n c m i n. Nh ng m*i súng c a
ng i M2 ch vào h#. H# ành v a khóc v a ch y lo n thêm m t l n n a. M i l n th y
lính M2 vào v n là anh tôi kêu c nhà và gi c nh ng ng i trong các h m khác lên kh i
h m và vào nhà h t. Th y nhà chúng tôi ông, àn bà tr. con nhi u, h# không kh nghi gì
h t.
Ch c ch có xóm tôi $ là dân chúng v s m và ông nh t, $ các vùng khác c nh ó, m&c
dù ã yên n nh ng ch a ai dám tr$ v .
Lính a ph ng th a lúc ch nhà b i, c y c%a vào khuân h t " c. Nhi u ng i tr$
nên giàu có. Tôi ã t ng th y nh ng ng i àn ông khiêng c xe Honda còn khóa i
ngang qua nhà. Tôi c*ng trông th y c nh m y anh lính nh y dù $ xa n r t theo v i
ng i lính a ph ng vì h# ang ôm " $ m t nhà nào ó ch y ra ng. M t anh th y
quân l c chi n $ Sài Gòn ra a cho Thái xem m t cây bút máy kh c hai chi c tên l"ng
vào nhau. Anh k , anh l m c n i xác ch t m t cô gái. Cô gái Hu nào ch t c*ng
l i m t mái tóc th t dài, làm anh c! ôm h t m i ti c th ng này t i m i ti c th ng khác.
www.heartsay.com
M t vài gia ình khác n a c*ng v a thoát c $ T Ðàm v , cho hay là M2 ã qua c
c u B n Ng , nh ng ch a lên kh i d c, còn n m ch . Tôi ngh t i nh ng trái i bác s
d-n u cho oàn quân. T t c ã tan nát r"i, ch c s còn d n ch&t xu ng t sâu n a.
Ng i ta nói t i nh ng xác ch t d#c ng. Nh ng !a tr. không k p chôn c t, v t b a
trong b i cây, hay vùi gi a ng g ch. Ðám chó ói t lâu b ng c d p no nê. Ai th ng
kh , ai ch t chóc m&c, ch có l* chó là phè ph(n. Tôi ý th y quanh vùng tôi có nhi u
chó xu t hi n. Ngoài vi c phòng ng a i bác, phòng ng a Vi t c ng v b t, còn ph i tr
ít g ch li ng chó n a. M i l n d#n c m, b#n chó h m hè ngoài v n. Nh ng b#n
chúng ông thì nhân s trong nhà chúng tôi c*ng ông úc không kém, chúng không th
tràn vào nhà c. Thái ti c r.:
"M y hôm ói g n ch t ch,ng th y con nào, không ông ã v" l i, ông n th t cho (
lòng."
Hàng ngày chúng tôi ra ng !ng nhìn xem máy bay th bom bên thành n i. Nh ng
chi c máy bay g m thét nh xé rách b u tr i bu"n th m. Nh ng ng#n khói nh núi v-n
ti p t c b c cao. 0 Gia H i có m t vài ng i thoát i c, h i n, h# v a khóc v a k :
"Ch t h t r"i, ch t h t r"i. H# &t b ch huy $ tr ng Gia H i, u t , gi t ch t hàng
ngày. Ghê l m."
"Còn trong thành n i?"
"Ch y t n c ra Gia H i."
"Gia ình anh còn ai không?"
"Còn m t mình tui. Qua chuy n ò m t ba ngàn. Thôi chào bà con cô bác."
"Vô ây t m ( vài ba b a r"i i."
Nhi u ng i m i, nh ng ng i àn ông cô n t ch i. Ch c ông ta mu n i càng xa
ng khói, xa máu me ch t chóc càng s m càng hay. Ông ta i nh ch y trên ng qu c
l .
M t ng i khác k :
"Chúng nó b t u gi t ng i d l m r"i. G&p àn ông là b n. Nghe ai i m ch là b n.
Tui tr n hai m i m y ngày trên máng x i, có b a ói quá, ph i nh rêu mà nhai, lùa
n c trên máng x i mà u ng. Bà con coi, cái b ng tui phình ra nh àn bà b báng. Tui
ph i v Phú Bài xin n m b nh vi n."
Ng i ta còn k c m t gia ình $ Gia H i ch t vì cái Ti Vi:
"Máy này liên l c v i ch?"
"D th a không, cái máy Ti Vi coi hát múa."
"V&n lên nghe th%."
M$ máy, không th y có hình nh hát múa. M t b ng n, àn bà tr. th ngã g c. M t
b n án c p lên: Ð "ng bào noi g ng. Ð!a nh ch t không k p nh m m t. Hai
!a con c a m t ng i m) Vi t Nam lai M2, ng i m) i V*ng Tàu hai !a nh $ nhà
cho ch vú. Ðây là con M2 Ð , l i sau có h i cho t ng lai dân t c. Không c n phí
n. Hai cái u c a hai !a nh b p vào t ng. Óc, não, máu me phun tung tóe.
V-n còn nh ng ng i b th ng c khiêng i. Ho&c h# ch y lo n b th ng, ho&c h#
ti c c a tr$ v trong lúc hai bên ng , trúng n. Bao nhiêu c n nhà b hoang, bao
nhiêu c a c i còn b l i. Các anh gi i phóng ch gi i phóng x ng máu và c m nh m
nh ng th! nh) nhàng nh "ng h", bút máy, nh ng " v t nh nh , xinh xinh, hay ng
www.heartsay.com
ngh nh. Ph n còn l i dành cho k. th a n c c th câu, bao nhiêu c*ng không v a.
Ng i ta còn k r ng, m t thanh niên còn nh tu i, con c a m t ông ch ti m vàng, b gù
l ng, ã d t trong mình m i m y l ng vàng ch y tr n. Anh ta b b n ch t ngay $ trên
h , m t phát n không bi t c a ai, vàng c*ng ch y theo máu, ch l i xác ng i x u
s . Ch a h t âu. Còn tàn sát, ch t chóc nhi u n a. Nh ng ng i thanh niên, àn ông b
Vi t c ng nói ngon nói ng#t là i h#c t p m i l m ngày, mãi ch a th y v và nh ng
ng i khác v-n b ti p t c mang i. S ph n nh ng ng i này s ra sao? H# ã c tình
gi dân l i, ch c s em làm bia ( n trong lúc th cùng. Nh ng dân chúng, ph n
ch t chóc, ph n b tr n, ch c c*ng ch,ng còn bao. Nh ng ti ng rú n%a êm, nh ng b n
án, nh ng ti ng súng gi t ng i không lý do, làm sao dân chúng dám $ l i, dám tin
t $ng.
Hàng ngày tôi ra !ng bên ng, hy v#ng trong ám ng i t n c v , có ông Võ Thành
Minh. M i g&p ông có m y ngày, tôi ã h t s!c yêu kính ông. Ai hèn, ai can m trong
c n bi n lo n này u l di n ra h t. Hôm nay, nghe tin M2 ã tràn lên t i T Ðàm và hai
bên ang ánh nhau, giành t ng t c t, ch c ông Minh không còn có th $ yên ó mà t i
th ng theo tinh th n h ng o c a ông n a. Không ai còn s!c s ng n hôm nay mà
ch t cho súng n. Tôi hy v#ng ông Minh s v . H# b t ông làm gì? Ch c ông s thoát
c và tôi s g&p ông tr c ngày b Hu . Tôi ã liên l c c v i s$ và chu+n b ngày
lên ng vào Ðà N1ng. Nh ng sao tôi v-n ch a mu n i. Tôi ch i ng khói kh ng l"
v n lên t trong thành n i l n d n. Nó ph i l n d n ch!. M t ng i àn bà ã d-n m t
!a nh i trên ng qu c l v a khóc v a k :
"7i, bà con làng n c i. Nhà tui cháy, ch"ng tui b b t, r!a mà con tui c*ng l c."
Ng i ta tò mò h i bà:
"R!a !a nh bà d t theo là ai? Không ph i con bà hay r ng?"
"Con tui l c r"i bà con i. Tui c m nó n i tay mà lôi mà ch y. R!a mà khi nhìn l i thì
không ph i, g&p th ng bé này."
Ng i àn bà l i ti p t c khóc, ti p t c k và lôi th ng bé ch y. Ng i àn bà g#i con,
!a nh g#i cha m) nó. C nh trông th t t!c c i nh ng c*ng r t n c m t. Trên quê
h ng tôi, bao nhiêu !a tr., bao nhiêu bà m) ã kh nh th ? K làm sao h t c. M t
ngày n a trôi qua, l i m t ngày n a n. Khu An C u có v. yên lành h n tr c. Bu i
sáng, tôi ã n c nh ng bát cháo lòng heo, giò heo c a nh ng ng i bán hàng rong.
Chúng tôi không còn ph i chui rúc d i h m t i su t ngày n a. Nh ng không khí d ng
nh c a h,n. M t m#i ng i lúc nào c*ng cay xè. Thu c h i cay c a quân "ng minh
r i kh p n i b t nh ng gi i phóng quân còn sót l i. Ngay sau khu v n cách nhà tôi
vài c n, có m t ngôi nhà b không, m t chi c h m b không, ng i ta c*ng b m h i cay,
xông ra m t gi i phóng quân b th ng, b "ng i b l i. Và khi lên nhìn th y ánh sáng
thì h n c*ng v a th$ h t ra mà ch t. 0 trong h m, dù au n, h n c*ng vi t nh t ký, vi t
th g%i cho m) và em. Ði u &c bi t là h n có m t lá th ngu ch ngo c vi t ph n i
chi n tranh n a: Khi tôi ch t, tôi mu n g i u lên t B c, dù chân tôi $ mi n Nam. Tôi
ã gây c nh máu $ thành ph này, tôi ph i máu c a tôi l i hòa cùng v i dòng
máu oan !c c a dân Hu , c a dân t c tôi. Ng i lính Bi t ng #c xong m y dòng trên,
anh v i nhét lá th vào túi, r"i l&ng l b xác tên Vi t c ng, xác m t ng i Vi t Nam, ra
v n. Anh ào m t cái h nh và chôn xác ng i mi n B c ch t cùng v i dân Nam. Anh
www.heartsay.com
nhìn quanh qu t, tính lui tính t i tìm ra ph ng B c làm ch g i u cho k. b c m nh.

Tôi mu n xin anh lính b!c th , nh ng th y m&t anh l m lì và vác kh+u súng n&ng n quá,
tôi l i thôi. Ch m t lát sau, khi ra ngoài l , tôi trông th y chính anh lính ó ria m t tràng
súng vào m t b i cây. Không có ng i nào h t, ngoài m t con chó m. Con chó ch y ra,
m t h c l%a, mi ng nó ang tha m t c c x ng ng i. Thôi, tôi không mu n k n a.
Ng i ta còn "n là $ trong thành n i, xác ch t c a dân và c a Vi t c ng ã ch t cao.
Nh ng ng i dân ch y lo n b trúng n n m ch"ng lên nhau. Nh ng xác Vi t c ng n m
y nh ng h , xác $ d i m ng, bên ng l u b u nh cá ch t m c c n.
C*ng t hôm ó, $ phía Nam Giao, T Ðàm không còn ai ch y lo n v n a. Hình nh
c*ng ch còn ai mà ch y. H# ã b i, và s còn l i thì ã $ gi a hai l n n r"i. Tôi
m t luôn tin t!c c a ông Minh. Anh tôi th$ dài m i l n nghe ch em tôi nh c nh$ t i ông.
Má tôi mua c ít cau tr u v-n dành. Không hi u c n c! vào âu mà má tôi tin là ông
Minh s bình yên vô s .
Tôi thì tôi không tin c nh th . Có th ông ã b b t i nh nh ng l i "n. Ông b b t
i cùng th y Ðôn H u. Nh v y, có th ông không b gi t. Có c không? Nh ng tôi
v-n nghi ng i l m. Hai !a bé con lai M2 thì t i tình gì? M t nhà s nh th y Ðôn H u,
m t h ng o, m t chi n s nh ông Võ Thành Minh. Tr i i, sao gi a ti ng súng, gi a
c nh máu me, gi a bao nhiêu ng i ch t oan !c, tôi l i c! th c m c nh ng i u nh th .
Ði u c n thi t là tôi ph i làm sao thoát kh i Hu , s ng c, tr$ v trông th y
các con tôi, g&p m&t ch"ng tôi. Tôi s ra i dù l i Hu quay qu t, tan tành, nát. Ð
l i má tôi, anh tôi, em gái, các cháu, bà con giòng h#. Có th $ l i thêm m t êm, n
l t tôi c*ng s b b t. Ti ng cú rúc, ti ng báo hi u c a t% th n v-n còn m i êm, khi xa
khi g n. Tôi em nh ng i u suy ngh trên nói v i anh tôi. Anh tôi c*ng khuyên:
"Tìm c ph ng ti n, em nên i ngay, ng ch n ch . V c t i ây, anh c m th y
nhà mình ã yên tâm h n r"i."
Nhìn th y i u gì mà anh tôi dám qu quy t nh v y? Tôi nhìn lên bàn th ba tôi. Ch
dâu tôi ã t hai ng#n n n, th p m t cây nhang l n. Mùi h ng th m ph!c. Trong thành
ph này, bao nhiêu ngôi m ang l nh l o, ang v i nu i khói h ng. Ba i, ba v-n may
m n. Ði u ó làm cho anh con tin t $ng ph i không ba? N u ba g ng g ng s ng thêm
vài ngày n a. Chuy n gì s x y ra cho ba? Tôi không dám ngh ti p n a. Hu i, m t
ngày tôi v ch u tang cha, ch u tang thêm cho c thành ph . Trong bi n c này, bao b n
bè tôi l p c* ã ra i. Ngôi tr ng Ð"ng Khánh thân yêu, n i dung d (ng tu i th u,
tu i l n lên c a tôi ã nát t i ch ng nào? Nh ng cây ph ng, nh ng h c cây y k6
ni m n a, sao tôi v-n có c m t $ng nh nh ng h c cây k6 ni m c a tôi n i sân tr ng
ang !a y máu. Tôi mu n c trông l i dòng Chúa C!u Th , n i tôi ã tránh n n
nh ng ngày u tiên, mu n ghé l i cung An Ð nh, xem ng g ch ã kh ng l" nh th
nào. Mu n t i Tân L ng coi c n nhà c a ch U, coi ngôi nhà th h#, còn nguyên
v)n hay ã y v t bom n. Nh ng n i tôi ã dung thân, tôi ã g%i l i m t ít k6 ni m.
Nh ng n i ó tôi ã nhìn th y máu, nhìn th y s ch t, và c*ng ã nhìn th y s sinh s n.
Ôi, c n gác n i nhà th , n i ó ã sinh ra i thêm c bao nhiêu em bé n a. Gi a c nh
r-y ch t, tanh hôi, ti ng khóc ra i c a tr. th v-n vùng v-y m nh m , v-n v n lên t t
cùng s kiêu hãnh c a s!c s ng. Không ch n i c n gác chuông c a ngôi nhà th ó âu.
G n m t tháng tr i nay, kh p thành ph Hu , trong h m t i, gi a ng, bên b ao, bên
www.heartsay.com
nh ng v*ng máu ã ngu i, nh ng tay chân què qu&t, còn bao nhiêu tr. th khác ra i
n a. Ð t l p nh ng ti ng kêu th ng thi t thì i c*ng m$ nh ng ti ng khóc s sinh.
Không, Hu s không bao gi tan nát, v( t i nh s t n th . Bên vòng l%a, c nh bom
n, nh ng bu i ch ã h#p l i, k. s ng sót ã tr$ v vòng quanh qu+n, l m le i ch .
Và d i m ng bên ng, trong t t i, bao xác ch t m$ m t tr ng tr ng ch i. Tôi
g&p thêm m t s ng i các n i ch y v n a. T Gia H i, t B n Ng , t Kim Long. V y
là Hu ã r ng. M t ng i s ng sót k l i vì mu n c!u kho ng h n m y ch c ng i m c
k)t trong m t xóm nh , các anh lính ã ph i hy sinh m t s khá ông. M t ng i khác
nói r ng chính anh v a thoát c t d i a ng c lên. Anh ta b b t i. M t oàn ng i
b b t, m t s i dây th ng dài c t ng i này li n v i ng i khác. Ðoàn ng i c d-n lên
phía núi. T i m t kho ng t tr ng, m t anh gi i phóng ra l nh m$ giây trói cho m#i
ng i, b t h# ào h m h . Nh ng h m h m i nguyên bên c nh nh ng cây c i còn xanh
t i. Ðoàn ng i c !ng s p hàng l i. M t lo t n thi ân: Gi i phóng. M t s ng i
c ch a l i: Xô h# xu ng h và l p t i. Nh ng gi#t n c m t không !a ra c,
nóng nh l%a ch y ng c xu ng nung t ru t gan. S ng i còn l i v sau c*ng b s
ph n nh th . Nh ng tôi, t i r ng tôi may m n thoát ch t? Tr i t qu6 th n. Tôi thoát
c mà v ây. Ông bà tôi ã c!u tôi. Tr i Ph t hay ma qu6 ã c!u tôi. Chào t t c chào
bà con cô bác. Tôi ph i ch y tr n chúng nó. Tôi ph i i tìm v con tôi. Tôi i tr n ây, bà
con cô bác tr n i. Tr n ngay i. Ng i àn ông k xong chuy n xúc ng quá ch c ã
hóa iên r"i. Chúc anh c iên quên. Ðiên c, th t sung s ng cho anh bi t m y.
M t ng i khác thì trái l i, v a k chuy n v a khóc. Ông ta không iên mà r i thay, còn
quá sáng su t tràn y s xúc c m.
"H# $ trong nhà tui m i m y ngày. Nhi u ng i b th ng mang v . Nhi u ng i ch u
không th u ã ch t. Bà con bi t không? H# c*ng bi t th ng ng i, h# c!u th ng còn tui
b mi ng i bác. M t anh lính B c Vi t tr. ã than th$ v i tui: Các bác ngh l i ng
ghét b t i cháu. T i cháu ch bi t thi hành theo l nh trên. T i cháu c*ng xa gia ình, ói
kh . Nhìn c nh "ng bào ch t nh th này, t i cháu c*ng kh au l m. Ngoài B c h#
tuyên truy n vào Nam ánh M2 ch cháu âu bi t c s nh th này... Ðó, h# c*ng t i,
h# c*ng oán chi n tranh l m ch ."
"V y sao bác ch y t i ây?"
"H# b i h t r"i. Nhà ch còn toàn xác ch t. Còn có m t anh b th ng $ l i ó, khuyên
tôi nên i i, $ l i là ch t. Bây ch tui i, i t i n i mô yên n nh t. Ðây v (n ch a yên."
H# c*ng là ng i ch!! Hu i, Hu có c m thù h# không? Nh ng ôi m t m$ sâu tr ng
tr ng trong t en, trong cõi vô minh có c m thù h# không? C m thù ch!, ph i không?
Nh ng không ph i c m thù h#, mà c m thù nh ng trái n t âu nh p vào t n c
bi n chúng ta thành k. b gi t ho&c b b t, bu c ph i gi t ng i, gi t anh em, cha, m), bà
con ru t th t. Ru t và th t, trong g n m t tháng qua tôi ã nhìn th y bao nhiêu. Bao nhiêu
ó, có nh c nh$ gì ch ng?
Các em tôi ã i trình di n h t. Thái c a v Phù L ng, Bé tr$ l i n v . Phía h u
ng n ã b t u ki m soát dân. Nh ng ng i tr$ v ùn ùn kéo nhau i l nh phi u ki m
soát. Anh tôi c*ng ã l nh phi u.
Xung quanh khu v c tôi $, hình nh ng i ta ã tr$ v g n h t. V t i nhà, gia ình này
thi u m t m), gia ình khác thi u cha, k. m t con. Nh ng ti ng khóc thê th m b t lên,
www.heartsay.com
n i t nhà này sang nhà khác. Ng i ta k cho nhau nghe v nh ng ngày ch y lo n,

nh ng cái ch t thê th m, và ng i ta khóc mùi m-n. Nh ng gi i kh n tang ã b t u
xu t hi n.
0 s$ cho ng i lên báo tin là s có tr c th ng a tôi t Hu vào Ðà N1ng, t Ðà
N1ng, tôi s i máy bay vào Sài Gòn. Tôi m ng r( l m. Nh ng không dám t s m ng r(
ó ra cho má tôi, anh tôi bi t. Càng ngày, má tôi, anh tôi càng t ra bu"n bã, c n xúc
ng, kinh hoàng ban u ã l ng d n và tr$ thành á trong m i cõi lòng. Ðêm, chúng tôi
v-n ph i ng h m, ngày s&c s a n c m t vì h i cay. Nh ng chúng tôi v-n tin t $ng là
tai n n s p ch m d!t. Bu i t i hôm ó, trong b a c m, tôi m i dám em chuy n $ s$ báo
tin có máy bay cho má và anh tôi nghe. Má tôi khuyên:
"Con nên tìm cách i s m. Ngó Hu r!a ch ch a yên mô, má th y còn nhi u r i ro l m."
Tôi bi t má tôi mu n nói t i nh ng viên n l c, nh ng trái i bác sai ng, nh ng
ti ng cú rúc ban êm, nh ng b c chân dò d-m m i bu i t i. Tôi nói v i c nhà:
"Ði nh th này, con ch a yên tâm. Con thoát m t mình con thôi, r"i $ nhà l( x+y ra
chuy n gì..."
"Chuy n gì x+y ra n a thì c*ng ành ch u. S m ng mà em."
Anh tôi nói. Ðôi m t anh nhìn lên bàn th ba tôi. Ng#n n n v-n le lói cháy và tr m h ng
v-n th m ph!c.
"Có l sáng m t con i. Chi u mai, con ph i v d i Phù L ng $ l i. S có chi b t tr c
k)t ng."
"Lo tr c v-n h n," má tôi nói.
M y !a cháu nhao nhao:
"Cô s súng, cô i ph i khôn cô?"
"Th cháu có s súng không?"
"M i b a u s , v d i ni, cháu h t s r"i."
Ðêm ó, tôi không ng c. Ch còn m t êm nay n a, ng n i ngôi nhà này, ngôi nhà
mà tôi ã tr$ v ch u tang cha r"i ch u tang chung cho c m t thành ph , tôi có c m
t $ng nh trong êm t i, ngoài v n, v-n còn y ti ng chân i. Th nh tho ng nh ng
ti ng rú, ti ng hét v-n còn d i trong ti m th!c. Má tôi c*ng không ng , bà n m bên c nh,
l n tay trong bóng t i tìm c tay tôi:
"Con ng i cho kh e con. Th!c chi mà th!c hoài."
Tôi tr$ mình, th$ ra, nói v i má tôi:
"Súng b n nhi u quá má."
"Ch c bên thành n i."
"Không bi t trên T Ðàm ã ánh xong ch a?"
"Con yên tâm, trên n yên là mình v l y ". Ch c c*ng không m t mát nhi u âu."
"Má không tin là cái nhà ó ã s p à?"
Má tôi tin t $ng:
"Không, có s p c*ng không n n i."
"Chuy n ni yên, má có nh b Hu không? Hay con vô trong thu x p mang c nhà
mình vô Sài Gòn luôn."
"Không."
Ti ng "không" má tôi tr l i mau, không suy ngh . B làm sao c ph i không má? Ph i
www.heartsay.com
không Hu ? Tôi t $ng t ng ra ngôi m c a ba tôi n m trên s n "i, vây quanh gi a

nh ng ngôi m ông tôi, bà tôi, chú tôi và nh ng bà con thân thu c khác. R"i ngôi v n,
c n nhà tôi ang s ng ây n a. C m t i ng i, sau bao l n th t b i, ba tôi m i d ng
n i ngôi v n, c n nhà này. Nh ng cây c i v-n còn c s ng, dù vàng võ, x xác $ ngoài
v n kia, u do bàn tay ba tôi ã g y d ng lên. Bây gi ba tôi ã n m xu ng. Cùng v i
bi n c này trong thành ph , bao nhiêu ng i n a ã n m xu ng. Nh ng cây c i s ph i
ti p t c m#c ti p t c xanh, nh s ch t c a ng i d i m" ph i ti p thêm s!c l c cho s
s ng c a c cây m#c tràn trên t. Gi#ng má tôi v-n u u:
"Má ngh mình còn s ng, mình còn g y d ng l i c."
R"i bà nói sang chuy n khác:
"Con vô Sài Gòn nh tìm cách báo tin cho má bi t gia ình trong ó ra r ng."
Tôi cam oan v i má tôi là $ Sài Gòn yên t nh tr$ l i r"i, và tin t!c nh n c là gia ình
tôi v-n yên n. Nh ng má tôi v-n th c m c:
"Vô, con nh làm cái h m. Chuy n ni v ph i làm cái h m l i cho ch c ch n."
Tôi d d vâng vâng cho má tôi yên lòng. Ðêm ó tôi khóc âm th m mãi. N m nghe ti ng
súng n ran t phía bên kia thành n i, ti ng i bác câu u u, âm thanh nh a oan
h"n. Mai tôi b Hu i m t mình, tìm bình yên m t mình. Nh ng li u có còn ch
nào bình yên? Quê h ng, n i nào c*ng có máu, có l%a. Tôi chúc cho Hu nh ng gì ây?
Sáng hôm sau, Hà cùng v i m y cô nh $ chung nhà i xe p, c tìm ng lên T
Ðàm. Nh ng n x tr a, Hà tr$ v , m&t m*i y b i. Nó nói: ng không th nào i
c. 0 trên ó ang ánh nhau d d i l m. Các ng ng lên xu ng b ch n h t.
Tôi b n r n s%a so n xu ng Thanh Lam. Nói là s%a so n ch th t ch có gì, ngoài s
b n r n ng i thân trong nhà.
Tr c khi i, tôi v i Hà i m t vòng th m xung quanh khu tôi $. Lên nhà chú tôi, c nhà
ã i t' n n d i Phù L ng. Xung quanh hàng xóm tr$ v th a th t. Nh ng ngôi nhà b
trúng n càng ngày càng h h i, h t s!c tiêu i u. Ði vòng con ng nh này là ng ra
núi. N i ó, m chôn ba tôi. Nh ng không dám i xa h n n a.
Hai ch em xu ng c u An C u. Lính M2 v-n gác y, chúng tôi mu n i xa h n nh ng
có ng i nói nguy hi m l m. Khu tr ng Ki u M-u v-n còn b n n bên kia sông b n
qua. Khi chúng tôi v t i nhà, th y trong nhà có ng i l . M t ông lão ang ng"i u ng
n c và nói chuy n v i c nhà. Ông lão này có t i tám m i tu i. Má tôi gi i thích là ông
$ m t trong các c n nhà phía sau v n. Con cháu ã t n c h t, ch còn m t mình ông $
l i trong c n nhà ó t ngày u x y ra ti ng súng t i gi . Tôi tò mò h i th m, nh ng
hình nh ông không nghe gì h t, c! h i m t i u ông l i nói m t chuy n khác. M t lúc
sau, tôi m i bi t là ông v a lòa v a i c. Tôi h i l n:
"C $ m t mình l y chi mà n?"
"Có ch . Nhi u l m. T i con cháu tui nó l i bánh mì khô, bánh ch ng, g o nì..."
"C không s súng sao?"
Câu h i này tôi ph i h i t i hai ba l n, và làm d u c già m i hi u:
"Súng há? 9n thua chi. Tui i c mà, có nghe c*ng nh nghe ti ng b p rang n r!a thôi."
"M y ngày u c có g&p h# không?"
"Chi?"
"G&p h#?"
www.heartsay.com
"H# là chi?"
"Vi t c ng ó c ."
Tôi la lên n khan c c . C già g t u ra v. hi u:
"<, . Vi t c ng. Có, có. H# vô nhà th y ông già thì m n chi ông già, n c!t ông già..."
Tôi ang bu"n c*ng không nh n c i c. Ông c già l i k :
"Cái t i con cháu nói không c. Tui bi u ng có i, c! i. Nghe nói trúng bom c l*
ch t h t r"i. Ch t h t l i m t mình tui. Kh thân ch a..."
"Ch c tính r ng?"
"Tui nghe bên ni v ông ng i, mu n qua h i th m tìm ng i tìm xác t i chúng. Kh
quá các bác, các cháu i. Tui ã khuyên t i nó ng i, nó không nghe. Nh tui c! n no
r"i n m ng . K súng k n, r!a mà có ch t mô nà tr i. R!a mà t i nó khôn bi t ma a
l i qu6 d-n ng chi mà b"ng b nhau i h t."
Má tôi khuyên:
"Ôn v nhà i, ng có i tìm. Ai ch t ng i ta c*ng chôn h t r"i, bi t mô mà tìm."
Ông c già a tay d i m t:
"Chôn h t há? Chôn mô?"
"Ch t mô ng i ta chôn $ ó."
Tôi nhìn th y hai gi#t n c m t hi m hoi ch y xu ng trên gò má nh n nheo c a ông già.
Ông không chào h i ai, i ra kh i c%a. Tôi i theo, a tay ( ông, ông cho tôi a
ông v t i nhà.
Th t l lùng h t s!c. Ngôi nhà ông s p h t m t n%a, l i y c v t bom v t n. V y mà
ông già không h h n chi h t. Tôi ch nh ng d u n $ t ng. Ông nói:
"Nó b n ó."
Ông l n t i g n bên vách t ng s p:
"Cái nhà nh . Tui có nghe chi mô, ch có ti ng bình m t cái, ng i tui h i d i tr$ lên,
m$ m t th y cái nhà r"i."
Tôi th y bên góc nhà m y cái c gi i phóng y máu, m t vài chú ru"i v-n còn bâu $
y. M y chi c c ti t ra m t mùi tanh khó ng%i. Th y tôi nhìn, ông già gi i thích:
"C a m y ông gi i phóng b l i ó. M y b a u thôi thì ch t, r"i b th ng tùm lum.
Ðem vô ây, ó, n m $ góc nhà ó r"i khiêng i, không bi t i mô n a."
"Bây gi c s ng v i ai?"
"M t mình."
"L y chi n?"
"Mai m t yên, mình nh chính ph ch . Con cháu ch t h t c r"i. Mình nh chính ph ."
Tôi chào ông c già r"i i v . T i nhà ã th y xe s$ i s1n. Má tôi ang !ng nói
chuy n v i m y ng i trong nhà, th y tôi, má tôi ch y ra:
"H# t i ón con r"i ó."
Tôi ôm ch m l y má tôi. Tôi mu n khóc mà không khóc c. Nh ng má tôi b t khóc d/
dàng:
"Thôi con vô s%a so n mà i."
"Má."
"Con s%a so n i i..."
Gi a không khí hoang mang c a ngày giá rét, má tôi d ng nh ang g t l , nhìn ng#n
www.heartsay.com
"i cao tr c m&t. Trên ó, là ph n m ba tôi.

Tr c khi tôi i, tôi th p m t nén h ng lên bàn th . Hình nh tôi mu n kh n m t i u
gì ó, nh ng trí nh c a tôi th t hoàn toàn mù m t.
Xách cái túi nh . Ôm khóc v-y chào m#i ng i. Tôi ã ra n l ng. Chi c xe n máy
ch s1n. Ngay trên u tôi, nh ng chi c máy bay không ng t g m thét, l n vòng. Và $
phía xa bên kia thành n i, nh ng khói b c cao, qu n qu i trong nh ng ti ng n tung v(.
Tôi th t s p b Hu r"i sao?
H%T
www.heartsay.com

Dai Khan So Cho Hue

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dai Khan So Cho Hue

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

C NV TÔI YÊU T QU C TÔI!

H n thiêng sông núi n c Nam

T NGÔN: Có ai ó ã t ng nói “cho dù cu c chi n có chính ngh a n

Không bi t ti ng súng u tiên n vào gi kh c nào? Gi a êm, tôi ã choàng t nh d y vì

Nh ng r"i nh s ch u ng quen d n, tôi bình t nh l i c và c n run r+y bi n m t.

chu"ng gà thì ti ng súng ã b t u n l i. R"i có ti ng m c%a r m r m, cùng nhi u

"Làm r ng ch y v i nhau c, m nh ai n y ch y, t $ng còn s ng n ch mô."

“Ð coi sao ã. Th y không yên r"i, ngoài ng v ng tanh v ng ng t.”

m"n m t. Chúng tôi không ai b o ai cùng m t l t ch y ra sân. C n v n mé m&t tr c,

M y l n nó nh i l n v phía ngh)o ng xay, nh ng không can m lê b c t i

không em li m cho ng i ch t. Bà gói l i c+n th n. Gia ình m y !a em h# tôi thì lo

Không còn ch y i âu c n a, phía tr c m&t ng i ta ã ch y lui l i h t. Phía àng

v(. Ch ã d a u vào cái ch u, và quên i. Cái ch u r i, +y ch ngã b nhào. Nhi u

Ch ng 2: Nhà th dòng Chúa C u th

Nh ng ti ng khóc t m t!c ã r i r c, nh t nh o d n. T t c các ng#n èn c y cháy ã l i

m t ng#n èn c y r"i c m$ ng i xu ng gi a hai hàng gh .

Nh ng êm c*ng b t con ng i ng ng b t s gi t chóc. Ti ng bom th a th t h n và

b h# b t t b a u, m y !a cháu ch y l c mô không th y, ch t s ng ra r ng c*ng

ng nhìn ra ng, m i m t ngóng ch m t ng i nào ó ch y t i h i th m tin t!c nhà

“Khóc chi tào lao r!a. Có ng i ta có mình ch . M y !a nh mô mà không th y?”

“Thì b a u n $ mô b n nh m a. Ch t ch r ng không ch t. S s t i sáng mùng hai,

c m l y, cám n. M t mi ng n lúc này còn h n c vàng b c, châu báu. Nào vàng b c

“D con, cha i. Con n m m , d/ s quá.”

m) không n, c con không bú. Cha S$ em t i cho ch m t v t c m, ch n c m ch ng,

lúc nào bom n t i. Thái còn ùa c:

Cái mi ng c a bà a t i ngón chân nh xíu, l$ lói. Cái l (i ch àn bà a ra, li m láp

c a ai. Nh ng kính, g ch, á, b n t! tung, gây nhi u th ng tích. M t ng i àn ông d a

Sau m t êm hò hét, ph-n n , r c l%a, bóng t i c*ng tan d n. Tr i v a hé sáng thì nh ng

R"i m t gi#ng khác dõng d c:

nhi u quá, nó x u r"i.”

“Th! này béo t t d , n b s a c a M2 ây mà.”

và c a bàn tay lên v-y mà không còn s!c n a.

“Trong này nhi u xe quá, th ng l i r"i mình có xe i.”

nh ng c u trai m i b n m i l m c m n i t i súng n, ho&c c phát súng,

th ng v i vàng n m xu ng t, k. chui t#t d i g m bàn, g m ph n. Tr. con c*ng ã

ch nghe th y ti ng kêu khóc quen thu c c a êm m"ng m t tái hi n. Ch a ai k p ào

Tôi góp nh&t c nhi u m nh chuy n v n v&t, m i ng i k m i khác nhau v m y

"Dang ra, dang ra."

"0 cung An Ð nh."

r c c b u tr i. Ti ng máy bay g n r"i xa. Không khí báo hi u m t cu c ng l n. C

êm, trái tim p liên h"i, n i lo s &c quánh cho t i g n sáng.

"N u cháo n (."

"Ch , ch mô r"i ch ."

h m c ngày, r!a là nh n ói g n ba hôm r"i. Khi ng t ti ng súng, tui bò lên mi ng h m.

nào, nh ng "n binh nào c*ng b không.

b k)t gi a hai làn n.

ti ng g#i c a tôi nh ti ng g#i cu i cùng c a m t con ng i s p ch t.

Ch ng 5: H i ký (1969) - Ng i T! àm v" k chuy n

B n ngày li n, tôi n m d i h m t i và trong b n ngày, tôi ã ph i nh n n h t hai. Sáng

Ti ng hát ti ng àn, ti ng ngâm th ng ng b&t sau m t vài ti ng n g n n n i nh ngay

nép sát vào ngách h m. H i t l nh ng m vào ng i tôi bu t giá. Ti ng nhi u ng i trên

vui thì qu ng súng i, vô ây ca hát ch i."

Trúc kêu lên:

c p bách h n. Tôi chìm i, tai ù, ng c nh ngh)t th$ và c! n m b)p dí $ góc h m, tay

Ông c i, móc ra cái gi y:

"Anh ti c n"i th t l m h ?"

Oanh nhanh nh+u:

dò v phía ó, nh ng không i l#t. Má tôi bàn v i gia ình ó, li u có cách nào t n c

gi(n, thông "ng v i nh ng ti ng n , nh ng tràng n b n l. t. kh p vùng. Ti ng khóc

"Tui c*ng không bi t n a. Tui ch y i."

Ch ng 6: i v" trong l#a n

Bà p u xu ng t, bà p tay xu ng t, bà ng+ng m&t lên tr i:

“Ôi ng i còn là c. Ch vô ây, vô ây ã...”