Tim Hieu 30 Vuon Quoc Gia o Viet Nam

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.
Thng Huyn K4a
Gii thiu chung

Vn quc gia Banff, Alberta, Canada. Vn quc gia l mt khu vc t hay bin c bo tn bng cc quy nh php lut ca chnh quyn s ti. Vn quc gia c bo v nghim ngt khi s khai thc, can thip bi con ngi. Vn quc gia thng c thnh lp nhng khu vc c a mo c o c gi tr khoa hc hoc nhng khu vc c h sinh thi phong ph, c nhiu loi ng-thc vt c nguy c tuyt chng cao cn c bo v nghim ngt trc s khai thc ca con ngi. Cc vn quc gia l mt khu vc c bo v theo quy nh ca IUCN loi II. Vn quc gia ln nht th gii l Vn quc gia ng Bc o Greenland c thnh lp nm 1974. nh ngha: Theo nh ngha ca Lin minh Quc t Bo tn Thin nhin v Ti nguyn Thin nhin (IUCN) th vn quc gia l: Natural area of land and/or sea, designated to(a) protect the ecological integrity of one or more ecosystems for present and future generations,(b) exclude exploitation or occupation inimical to the purposes of designation of the area and(c) provide a foundation for spiritual, scientific, educational, recreational and visitor opportunities, all of which must be environmentally and culturally compatible. Tm dch: Khu vc t nhin ca vng t v hoc vng bin, c chn (a) bo v tnh trng nguyn vn sinh thi ca mt hay nhiu h sinh thi cho cc th h hin ti v tng lai, (b) loi b vic khai thc hay chim gi khng thn thin i vi cc mc ch ca vic chn la khu vc v (c) chun b c s cho cc c hi tinh thn, khoa hc, gio dc, gii tr v thm quan, tt c cc c hi phi c tnh tng thch v vn ha v mi trng. VN QUC GIA: khu bo tn thin nhin do nh nc quyt nh thnh lp, nghim cm mi hot ng khai thc v ph hu gii t nhin trong nhm bo v nguyn vn cc h sinh thi, bo tn nguyn v loi ng vt, thc vt, bo tn ngun gen t nhin c gi tr khoa hc, kinh t, gii tr, gio dc v thm m. H thng sinh thi trong khu VQG phi c gi nguyn trng, khng c s can thip ca con ngi vo mi trng vt l v cc h ng vt, thc vt. Cc mi quan h qua li gia h sinh vt v mi trng, gia cc h sinh vt v bn trong mi h sinh vt vn hnh theo quy lut cn bng t nhin. Cc chc nng sn xut, iu ho v bo v trong h thng trin khai mt cch bnh thng. VQG l i tng qun l theo mt quy ch nghim ngt do nh nc ban hnh. VQG c phn thnh 3 phn khu: phn khu bo v nghim ngt, phn khu phc hi sinh thi, phn khu hnh chnh - dch v. Cc khu dch v dnh cho hot ng tham quan, gii tr v tr s c quan qun l; c th thit k ng s, vn cy, h nc v cng trnh phc v khch tham quan. bo m an ton vic
bo tn cc h ng vt, h thc vt, h sinh thi c vng m. Vng m l vng t ai c php khai thc hn ch v mc ch dn sinh nm lin k vi VQG hay khu bo tn thin nhin, l hnh lang an ton bo v, kim sot, ngn chn s xm nhp t bn ngoi vo VQG. VQG thng c xy dng ti cc danh lam thng cnh, ni c nhiu ti nguyn qu gi, nht l ti nguyn sinh vt, dng lm ni nghin cu t nhin nguyn sinh hoc lm ni du lch, ngh ngi. VQG u tin trn th gii l VQG Yeluxtn (Yellowstone) Hoa K, xy dng vo nm 1872. Vit Nam, n cui nm 2003, c 27 VQG. VQG Cc Phng, VQGCt B, VQG Ct Tin, vv. Lch s: tng v vic thit lp cnh quan thin nhin ng c bo v c th no di s bo v c ngun gc t u th k 19. Nh th ngi Anh William Wordsworth nm 1810 vit v h District nh l "mt loi ti sn quc gia trong mi ngi c quyn v li ch, nhng ngi c mt nhn bit v tri tim thng thc". Ha s M George Catlin nm 1832, trong nhng chuyn i v min ty nc M, vit rng th dn Bc M ti Hoa K cn c bo ton: bng mt s chnh sch bo v ln ca chnh quyn ... trong khu vn trng l ... Mt vn quc gia, cha ngi v ng vt, tt c trong s hoang d v trong sch ca v p t nhin ca h!. Nam tc Thy in gc Phn Lan Adolf Erik Nordenskild cng a ra kin tng t vo nm 1880. Nh t nhin hc ngi M gc Scotland John Muir cng a ra cc cm hng trong vic thit lp cc vn quc gia, cp ti nhiu tng ca cc phong tro bo tn, mi trng v quyn ng vt sau ny. tng chung ca h l gi li nhng iu k diu ca thin nhin sao cho cc th h tng lai c th thng thc chng v tm li c chng ti ni . Ra i: C gng u tin thit lp nhng vng t c bo v l ti Hoa K, vo ngy 20 thng 4 nm 1832, khi tng thng Andrew Jackson k mt sc lut d tr 4 vng t xung quanh khu vc ngy nay l Hot Springs, Arkansas nhm bo v cc sui nc nng t nhin v cc khu vc ni cn k chnh quyn Hoa K s dng trong tng lai. N c bit n nh l Khu bo tn Hot Springs. Tuy nhin khng c c quan quyn lc nh nc no c thnh lp v vic kim sot ca lin bang i vi khu vc khng c thit lp mt cch r rng cho ti tn nm 1877. C gng tip theo nhm thit lp nhng vng t c bo v cng l ti Hoa K, khi tng thng Abraham Lincoln k sc lut ca Quc hi Hoa K ngy 30 thng 6 nm 1864, nhng li thung lng Yosemite v rng Mariposa vi cc cy c sam (hay c tng khng l) (sau ny l Vn quc gia Yosemite) cho bang California, trong ghi r: Bang cp [California] ti s chp nhn s chuyn nhng ny vi cc iu kin r rng rng cc ti sn s c duy tr s dng cng cng, lm trung tm ngh ngi v tiu khin; s khng c chuyn nhng vo bt k thi gian no. Vn quc gia Yellowstone, Hoa K. Nm 1872, Vn quc gia Yellowstone c thnh lp nh l vn quc gia tht s u tin trn th gii. Khi tin tc v cc k quan thin nhin ca khu vc Yellowstone ln u tin c cng b th vng t ny, khc vi Yosemite, ang l mt phn ca lnh th m cha mt bang no chim quyn qun l, v th
Thng Huyn K4a
chnh quyn lin bang chu trch nhim trc tip qun l, mt qu trnh chnh thc c hon thnh vo ngy 1 thng 10 nm 1890. N l c gng v li ch t hp ca cc nh bo tn, cc chnh khch v c bit l cc doanh nhn (c th l cng ty qun l tuyn ng st Bc Thi Bnh Dng, m hnh trnh i qua Montana thu c li ch ln nh s to ra im hp dn du khch ny), m bo rng Quc hi Hoa K s thng qua sc lut nhm thnh lp Vn quc gia Yellowstone.Wallace Stegner vit rng vn quc gia l tng tt nht ca ngi M xut pht t vic bo tn mang tnh hong tc m cc chnh th Cu th gii phc v cho chnh bn thn h - to ra s bo tn dn ch, m cho tt c mi ngi, "n phn nh chng ta kha cnh tt nht, ch khng phi kha cnh t nht." . Tuy vy, ch 44 nm sau khi thnh lp cc vn quc gia Yellowstone, Yosemite v gn 37 vn quc gia, khu bo tn khc th c quan nh nc qun l ton din cc khu vc ny mi c thnh lp ti Hoa K - l Cc Vn Quc gia Hoa K (NPS). Mt iu th v l mt doanh nhn, ng Stephen Mather, l ngi thc y mnh m nht cho vic thnh lp NPS, ng d vit cho Franklin Knight Lane, khi l B trng Ni v v nhu cu . Lane mi Mather n Washington, DC lm vic cng ng trong son tho v ch s thng qua ca d lut v t chc NPS, c Quc hi Hoa K ph chun v k ngy 25 thng 8 nm 1916.S lng cc khu vc hin ti do NPS qun l ti Hoa K l 391, trong ch c 58 l cc vn quc gia. Ti cc quc gia khc, tng v thnh lp vn quc gia nh Yellowstone cng dn dn c chp nhn. Ti Australia, Vn quc gia Hong gia c thnh lp pha nam Sydney nm 1879. Ti Canada, Vn quc gia Banff (khi gi l Vn quc gia ni Rocky) l vn quc gia u tin ca nc ny vo nm 1885. New Zealand c vn quc gia u tin vo nm 1887. Ti chu u cc vn quc gia u tin l tp hp gm 9 vn ti Thy in vo nm 1909. Hin ti, chu u c 370 vn quc gia. Sau i chin th gii ln th hai, cc vn quc gia c thnh lp trn khp th gii. Vn quc gia Vanoise trong khu vc dy ni Alps l vn quc gia u tin ca Php, thnh lp nm 1963 sau khi din ra cc cuc biu tnh ngn chn mt d n du lch ti y. Ti Vit Nam, Vn quc gia Cc Phng thnh lp nm 1966 l vn quc gia u tin ca nc ny. Cc c trng ca vn quc gia: Vn quc gia hm ni Bryce ti min nam Utah, Hoa K c thnh lp nm 1928. Trc y n l khu bo tn quc gia.Cc vn quc gia thng thng nm ti cc khu vc ch yu l cha pht trin, thng l nhng khu vc vi ng - thc vt bn a qu him v cc h sinh thi c bit (chng hn c th l cc loi ang nguy cp), s a dng sinh hc, hay cc c trng a cht c bit. i khi, cc vn quc gia cng c thnh lp ti cc khu vc pht trin vi mc tiu lm cho khu vc tr li gn ging nh tnh trng ban u ca n, cng gn cng tt.
Ti mt s quc gia, chng hn nh ti Vng quc Anh v Wales, cc khu vc c dng lm vn quc gia khng phi l vng hoang vu, cng khng do nh nc s hu, v c th bao gm cc khu dn c v vic s dng t l ng k, thng thng chng l mt b phn hp thnh ca cnh quan khu vc. Vn quc gia u tin ca Scotland, vn quc gia Loch Lomond v Trossachs, c thnh lp thng 7 nm 2002 v vn quc gia Cairngorms c thnh lp thng 3 nm 2003. 1.Qun l, s dng: Phn ln cc vn quc gia c vai tr kp, mt mt y l khu vc cung cp ni c tr cho s sng hoang d, mt khc n li phc v nh l ni du lch ph bin cho qun chng. Vic qun l cc mu thun tim n gia hai mc ch ny c th l mt vn , c th l du khch s em li thu nhp cho vn quc gia v vn quc gia s dng ngun thu nhp ny duy tr v pht trin cc d n bo tn. Cc vn quc gia cng l ngun cung cp cc ti nguyn thin nhin c gi tr, chng hn nh g, khong sn v cc loi ti nguyn c gi tr khc. S cn bng gia nhu cu khai thc cc ti nguyn ny vi tn tht do vic khai thc gy ra, thng l thch thc rt quan trng i vi h thng qun l vn quc gia. Cc vn quc gia cng hay b n h bt hp php v cc dng khai thc lu khc, i khi l do tham nhng. iu ny e da tnh nguyn vn ca nhiu mi trng sng c gi tr. 2. Cc dng bo tn khc: Mt vi quc gia cng chn cc khu vc vi tm quan trng lch s, khoa hc hay vn ha c bit lm vn quc gia hoc l cc thc th c bit trong h thng vn quc gia ca mnh. Cc quc gia khc li s dng kiu khc cho vic bo tn cc khu vc lch s. Mt s cc khu vc ny, nu t c cc tiu chun ra, c th c UNESCO cng nhn l Di sn th gii. Ti nhiu quc gia, cc c quan chnh quyn a phng c th l t chc chu trch nhim duy tr h thng vn. Mt s trong s cc h thng vn ny cng c gi l vn quc gia. Mt s vn quc gia theo quc gia: o: Hin ti, o c 6 vn quc gia vi tng din tch 2.356 km, chim khong 2,8% din tch nc ny. c: Ti c hin ti c 14 khu vc thin nhin c gi tr c gi l vn quc gia. Vi 9.134,31 km, cc vn quc gia ca c chim khong 2,6% din tch nc ny. Hoa K: Hin ti Hoa K c 58 vn quc gia chnh thc, nhiu trong s trn 100 nm tui. Vn quc gia Yellowstone ti cc bang Wyoming, Montana v Idaho c thnh lp nm 1872 l vn quc gia u tin trn th gii. Vit Nam: Vit Nam hin ti (nm 2007) c 30 vn quc gia, vi vn quc gia Cc Phng thnh lp nm 1966 l vn quc gia u tin ti Vit Nam. Tng din tch cc vn quc gia khong 10.350,74 km (trong c 620,10 km l mt bin), chim khong 2,93% din tch t lin ca nc ny.
Hnh nh t v tinh Landsat 7 ca vn quc gia Kavir, Iran.
Thng Huyn K4a
Vn quc gia ti Vit Nam l mt danh hiu c Chnh ph Vit Nam cng nhn chnh thc thng qua ngh nh, c B Nng nghip v Pht trin Nng thn Vit Nam v y ban nhn dn cp tnh qun l. 30 vn quc gia sau y ti Vit Nam c cng nhn: Nm thnh lp 1992 2001 2002 Din tch(ha) 7.610 15.783 15.048 36.883 1991 1986 1994 2003 1992 2001 2002 6.986 15.200 20.000 7.100 16.634 91.113 55.029 200.000
Vng
Tn vn Hong Lin Ba B Bi T Long Xun Sn Tam o Ba V Ct B
a im Lo Cai Bc Kn Qung Ninh Ph Th Vnh Phc, Thi Nguyn, Tuyn Quang H Ty Hi Phng Ninh Bnh, Thanh Ha, Ha Bnh Nam nh Thanh Ha Ngh An H Tnh Qung Bnh
Trung du v min ni pha Bc
ng bng Bc B
Cc Phng Xun Thy Bn En P Mt V Quang Phong Nha-K Bng
Bc Trung B
Ty Nguyn
Bch M Ch Mom Ray Kon Ka Kinh Yok n Ch Yang Sin Bidoup Ni B Ct Tin
1991 2002 2002 1991 2002 1992 2002 1993 2002 1994 2002 2003 2006 2006 2003 2001
22.030 56.621 41.780 115.545 58.947 64.800 73.878 26.032 15.043 18.765 7.588 8.053 41.862 8.286 19.814 29.865 31.422
Tha Thin-Hu Kon Tum Gia Lai k Lk k Lk Lm ng ng Nai, Lm ng, Bnh Phc Bnh Phc B Ra-Vng Tu Ty Ninh ng Thp Kin Giang C Mau C Mau Ninh Thun Ninh Thun Kin Giang
ng Nam B
Ty Nam B
B Gia Mp Cn o L G Xa Mt Trm Chim U Minh Thng Mi C Mau U Minh H Phc Bnh Ni Cha Ph Quc
1.VN QUC GIA HONG LIN

Nm cao t 1.000 n 3.000 m so vi mt bin, 60.000 ha Vn quc gia Hong Lin nm pha Ty Nam huyn Sa Pa l mt thm thc vt a dng, l phi xanh to cho mi trng cnh quan thin nhin Sa Pa ni ring v cc a phng ln cn ni chung mt kh hu n ho vi a dng sinh hc v cng phong ph v qu him. Ti y, t rt sm cc nh nghin cu khoa hc trong v ngoi nc qua nhiu nm nghin cu v tm hiu v h sinh thi Sa Pa u tha nhn l mt vng a dng sinh hc gm nhiu chi, h ca hn 2.000 loi thc vt bc cao, hng ngn loi ng vt c xng sng, cn trng v b st... chim gn 50% trong tng loi ca h ng - thc vt Vit Nam, trong c nhiu loi ng, thc vt qu him c tn trong sch nh: bch xanh, thit sam, thng tre,
Thng Huyn K4a
thng , inh tng, d tng... Cc loi chim qu nh i bng m to, tr mo , chim ht m vng, vn en, gu trng, i bng... nhiu ni vng bng nhng ni y vn cn. l cha k hng trm loi tho dc qu him nh quy, thc, trng, hong lin chn chim, quyn, kim giao, tho qu cha c khai thc. T nm 2003 tr li y, sau khi c quyt nh thnh lp vn quc gia, mt nhm cc nh khoa hc trong v ngoi nc, cc trng i hc c giao nhim v kt hp cng a phng nghin cu s a dng sinh hc ca khu bo tn thin nhin tch cc kho st, thng k mt cch h thng nhm xy dng mt bn hin trng vn quc gia. Qua kho st theo dc tuyn Hong Lin pht hin thm nhiu loi qu him nh cao 2.000 mt ca khu vc cc x So M T n Dn Thng c khu rng p mu mc lin tip vi din tch trn 100 ha, mi cy c ng knh trn 1m, l vng t hu nh cn nguyn s cha ai t chn n. Cn huyn Phan Xi Png i San S H cao gn 3.000m, li pht hin rng quyn vi khong 20 loi trong tng s 27 loi c mt ti Vit Nam, trong p v nhiu nht l loi quyn ly, quyn huyn diu, quyn silie... Ngay c loi kim giao c coi l him cng tm thy y - trn cao 1.700m. l cha k cn trn 2.500 loi ly c mu tiu bn nhng cha xc nh c tn h ca cy. Gn y, ti khu vc Vn quc gia, ngi ta cn tm thy loi nm c linh chi, trong c cy to, nng gn 6 kg. V ng vt, ngoi mt s loi quen thuc nh sc bay, mo rng, sn dng, vn en, g li mu... mi y cn pht hin thm loi ch gai rt him c Vit nam. Do din tch vn rng ln, a hnh phc tp, tip gip vi c 6 x trong huyn v mt s huyn bn, tnh bn nn cng tc bo v ti nguyn thin nhin trong vn c chnh quyn a phng (tnh Lo Cai) t ln hng u v trc tip giao nhim v cho Ban gim c vn quc gia bng nhng bin php hu hiu bo v bng c mi trng sinh thi y. Trc mt l y mnh tuyn truyn nhn dn cc vng m khng vo rng khai thc, sn bn ba bi ng thc vt qu him. T nm 2003 tr li y, lnh o Vn c sng kin k kt vi cc h dn trong vng tham gia bo v v pht trin Vn. n gia qu II/2004 c trn 300 h dn 6 x vng m v cc trng thn bn, cc trng dng h k cam kt tham gia bo v rng v th rng theo nhng ni dung cam kt khng sn bn, by bt chim chc, th rng, khng khai thc cht ph rng v.v... Pht trin du lch cnh quan sinh thi phi m bo khng xm hi n rng, khng vt rc thi, ho cht gy tc ng xu nh hng xu n mi trng sinh thi ca Vn. C k hoch h tr rt nhng h dn ra khi vng li tp trung cng tc tu b, bo v pht trin vn rng... Tuy nhin n nay mi c 1/6 din tch (khong 10.000 ha trong tng s 60.000 ha) Vn c k cam kt vi dn, s din tch cn li vn ang tip tc c trin khai theo phng n tip tc k kt vi dn a phng hoc tng cng bin ch cho lc lng bo v Vn; tng cng gio dc nng cao thc bo v ti nguyn mi trng i vi ngi dn i i vi p dng cc bin php ngn chn s sn bn, khai thc ba bi ti nguyn rng, hn ch v tin ti ngn chn c hiu qu vic khai thc, sn bn khin sinh vt trong Vn suy gim. Vi lng yu ngh v qu rng, hin nay i ng cn b Vn quc gia ang tp trung hon chnh bn hin trng rng Vn quc gia Hong Lin vi thi gian sm nht phc v nghin cu khoa hc v bo tn s a
dng sinh hc ti y, gp phn gi cho mi trng sinh thi Sa Pa mi mi tr thnh im ngh mt hp dn, im tham quan du lch pha Ty Bc ca t quc cn gi mi c v p t nhin v khng kh trong lnh vn c ca n.
2.VN QUC GIA BA B:

a im: min Bc Vit Nam Gn thnh ph Bc Cn Ta : 22o2419N, 105o3655E Din tch : 76,19 km2. Thnh lp: 1992 Khch tham quan: 63.000 ( nm 2004). C quan qun l: UBND tnh Bc Cn H Ba B trong vn quc gia Ba B. Vn quc gia Ba B: l mt vn quc gia, rng c dng, khu du lch sinh thi ca Vit Nam, nm trn a phn tnh Bc Kn, vi trung tm l h Ba B. Vn quc gia Ba B c thnh lp theo Quyt nh s 83/TTg ngy 10 thng 11 nm nm 1992 ca Th tng Chnh ph. V tr: Vn c ta l 1053655 kinh ng, 222419 v bc. N nm trn a bn 5 x Nam Mu, Khang Ninh, Cao Thng, Qung Kh, Cao Tr thuc huyn Ba B, tnh Bc Kn. Vn quc gia ny cch th x Bc Kn 50 km v H Ni 250 km v pha bc. Thng tin chnh: Vn c din tch 7.610 ha, trong : - Khu bo v nghim ngt c din tch 3.266,2 ha. - Khu phc hi ti sinh rng 4.083,4 ha, - Khu dch v hnh chnh 301,4 ha. Vn c cao so vi mc nc bin l t 150 m n 1.098 m. pha ty nam ca vn c dy ni Phia Boc, c cc im cao t 1.505 m n 1.527 m. a dng sinh hc: Vi trung tm l h Ba B, khu vn quc gia ny c: - 600 loi cy thn g (thuc 300 chi, 114 h khc nhau). - 65 loi th (22 loi c tn trong sch Vit Nam). - 214 loi chim thuc 17 b,47 h (7 loi c tn trong sch Vit Nam). - 46 loi b st v ng vt lng c. - 87 loi c (11 loi c tn trong sch Vit Nam). Vn c mt s loi qu him nh voc mi hch, gu nga, bo la, bo hoa.
3.VN QUC GIA BI T LONG

a im: min Bc Vit Nam Gn thnh ph : H Long Ta : 21o0507N, 107o3815E Din tch : 157,84 km2. Thnh lp: 2001 C quan qun l: UBND tnh Qung Ninh.
Thng Huyn K4a
Vn quc gia Bi T Long l mt khu bo tn sinh quyn cp quc gia ti khu vc vnh Bi T Long huyn Vn n tnh Qung Ninh Vit Nam. Vn c thnh lp theo quyt nh 85/2001/Q-TTg ca Th tng chnh ph nc Cng ha X hi ch ngha Vit Nam, ngy 1 thng 6 nm 2001. Vn quc gia Bi T Long nm trong vng c ta a l l: 2055'05" 2115'10" v Bc v 10730'10" 10746'20" kinh ng. Din tch t nhin ca vn bao gm din tch t ai ca tt c cc o nm trong khu vc ta trn, km theo cc vng bin vng quanh cc o ny vi b rng 1 km tnh t ng b bin cc o , tng din tch l 15.783 ha. Cc o thuc vn quc gia bao gm: Ba Mn, Tr Ng Ln, Tr Ng Nh, Su Nam, Su ng, ng Ma, Hn Chnh, L H, Mng H Nam, Mng H Bc, Di To, Chy Chy, y, Soi Nh, ..., v cc o nh trong vng ta nu trn.
4. VN QUC GIA XUN SN

a im:Ph Th, Vit Nam Gn thnh ph Vit Tr Ta : 21o0730N, 104o5600E Din tch : 150,48 km2. Thnh lp: 2002 C quan qun l: UBND tnh Ph Th. V tr a l: Vn quc gia Xun Sn nm huyn Tn Sn, tnh Ph Th, cch thnh ph Vit Tr 80 km, c phm vi ranh gii c xc nh nh sau: - Pha ng: Gip cc x Tn Ph, Minh i, Long Cc, huyn Tn Sn. - Pha Ty: Gip huyn Ph Yn (tnh Sn La), huyn Bc (tnh Ho Bnh). - Pha Nam: Gip huyn Bc (tnh Ho Bnh). - Pha Bc: Gip x Thu Cc, huyn Tn Sn. Ta a l: T 2103' n 2112' v bc v t 10451' n 10501' kinh ng. a hnh: Vn quc gia Xun Sn nm trn h thng ni vi c cao t 700 n 1.300 m. Trong khu vc c rt nhiu hang . Din tch: Vn quc gia Xun Sn c din tch vng m 18.369 ha, trong din tch vng li l 15.048ha khu vc bo v nghim ngt l 11.148 ha, phn khu phc hi sinh thi kt hp bo tn di tch lch s: 3.000 ha
phn khu hnh chnh, dch v: 900 ha. im c trng ca Xun Sn l vn quc gia duy nht c rng nguyn sinh trn ni vi (2.432 ha). Xun Sn c nh gi l rng c a dng sinh thi phong ph, a dng sinh hc cao, a dng a hnh kin to nn a dng cnh quan. Din tch vng m ca Vn quc gia Xun Sn l 18.639 ha, bao gm cc x: Kit Sn, Lai ng, Minh i v mt phn cc x: ng Sn, Tn Sn, Kim Thng, Xun i, u cng huyn. a dng sinh hc: Nhng dy ni vi ti Vn quc gia Xun Sn Theo thng k bc u, Vn quc gia Xun Sn c 726 loi thc vt c mch thuc 475 chi v 134 h trong c 52 loi thuc ngnh Quyt v ngnh Ht trn. C 282 loi ng vt, vi 23 loi lng c, 30 loi b st, 168 loi chim, 61 loi th[1]. Nm trong khu vc giao tip ca hai lung thc vt M Lai v Hoa Nam, h thc vt Xun Sn c cc loi re, d, si v mc lan chim u th. Ngoi ra, Xun Sn cn c cc loi tiu biu cho khu vc Ty Bc nh tu mui, tu l dui, sao mt qu v ch ch, ch vy, nghin, di, vu ng, kim giao (rng ch ch Xun Sn l mt trong nhng rng ch ch p v giu nht min Bc). Xun Sn cn l kho ging bn a, kho cy thuc khng l, c bit l cy rau sng mc t nhin c mt cao nht min Bc
5.VN QUC GIA TAM O.

V tr: Vn quc gia Tam o nm trn trong dy ni Tam ip,tnh Vnh Phc.c im: vn quc gia Tam o l khu vc c tnh a dng sinh hc cao, l kho d nc ta. tr cc ngun gen ng thc vt qu him ca
Vn Quc gia Tam o c din tch 36.883 ha. Thm thc vt y c trng cho 5 kiu rng. H thc vt c 904 loi thuc 478 chi, 213 h thc vt bc cao, trong c 64 loi thc vt qu him c ghi vo Sch Vit Nam. ng vt gm c 307 loi, trong 56 loi ng vt qu him c tn trong Sch Vit Nam (gm 22 loi th, 9 loi chim, 17 loi b st, 7 loi lng c v 1 loi cn trng). Vn quc gia Tam o l ti sn qu ca quc gia, c nhiu li ch cho cng ng c dn trong khu vc. Vn cn em li gi tr to ln trong vic bo v mi trng, iu tit v cung cp nc, phc v nghin cu khoa hc v phc v cho du lch v ngh dng, cung cp lm sn, dc liu...
6. VN QUC GIA BA V.
Vn quc gia Ba V l mt vn quc gia ca Vit Nam, c thnh lp nm 1991 theo quyt nh s 407-CT ngy 18 thng 12 nm 1991 ca Ch tch Hi ng B trng Vit Nam.
10
Thng Huyn K4a
V tr a l: To a l: T 21 01' n 21 07' v bc v 105 16' n 105 25' kinh ng. Vn quc gia Ba V nm trn khu vc thuc huyn Ba V tnh H Ty v hai huyn Lng Sn, K Sn tnh Ha Bnh vi din tch 6.986 ha, cch Sn Ty, H Ty 15 km v cch H Ni 50 km v pha ty. T u th k 20, Ba V l a danh ni ting nh s a dng ca cc h sinh thi v c phong cnh p, kh hu mt m. Vn quc gia ny nm trong dy ni cao chy dc theo hng ng bc-ty nam vi nh Vua cao 1.296 m, nh Tn Vin cao 1.226 m, nh Ngc Hoa cao 1.120 m. ng-thc vt: Hin ti, ngi ta bit trn 1.000 loi thc vt, trong s c khong 200 loi cy dc liu, nhiu loi qu nh bch xanh, thng, d, lt hoa. V ng vt, c 45 loi th, 115 loi chim, 61 loi b st v 27 loi ch nhi, trong c nhiu loi qu him c tn trong Sch Vit Nam v th gii nh g li trng, kh, bo, gu, sc bay, v.v. Hnh nh:
Ba nh ni cao nht trong Mt phn vn quc dy ni Ba V gia Ba V
Vn m thch tho v xng rng trong Vn quc gia Ba V
Kh th rng trong vn quc gia Ba V
7.VN QUC GIA CT B

Vn quc gia Ct B l khu rng c dng ca Vit Nam, khu d tr sinh quyn th gii. Vn quc gia Ct B thuc huyn Ct Hi, Hi Phng. Lc s: VQG Ct B thnh lp ngy 31/3/1986 theo quyt nh s 79/CP ca Hi ng B trng Vit Nam (nay l chnh ph). Gm cc h sinh thi bin, h sinh thi rng trn cn, h sinh thi rng ngp mn. V tr a l: Bn qun o Ct B, vng rng quc gia Ct B c khoanh mu xanh m VQG Ct B nm cch trung tm thnh ph Hi Phng 35 hi l v pha ng. C ta a l: 204350-205129 v bc. 1065820-1071050 kinh ng. Bc gip x Gia Lun. ng gip vnh H Long. Ty gip th trn Ct B v cc x Xun m, Trn Chu, Hin Ho. Din tch: Tng din tch t nhin ca vn l 15.200 ha. Trong c 9.800 ha l rng ni v 5.400 ha l mt nc bin. iu kin t nhin:
11
a hnh: Ton b VQG Ct B gm mt vng ni non him tr c cao <500 m, trong a phn l nm trong khong 50-200 m. o Ct B ch yu l ni vi xen k nhiu thung lng hp chy di theo hng ng Bc-Ty Nam. a cht: m ch yu ca o l vi. Vn quc gia Ct B nhn t nh Cao Vng t ai:VQG Ct B gm c 5 nhm t chnh: - Nhm t trn ni vi: l loi t phong ha mu nu hoc nu vng pht trin trn vi v sa thch, tng t >50 cm, pH = 6,5-7. Phn b di tn rng, ri rc trong vn. - Nhm t i feralit mu nu vng hoc nu nht pht trin trn sn phm vi t chua hay gn trung tnh. Trong nhm t ny cn c loi feralit mu trng xm hay mu nu vng pht trin trn dip thch st chua vng i trc, tng t mng, cu tng xu, nhiu ln, dt kh di rc. - Nhm t thung lng cn pht trin trn vi hoc sn phm vi, tp trung cc thung lng, c rng t nhin che ph. - Nhm t thing lng ngp nc, pht trin ch yu do qu trnh bi t, ma ma thng ngp nc, tng t mt trung bnh hoc mng. - Nhm t bi t ngp mn do sn phm bi t ca sng, pht trin trn vung ngp mn Ci Ving, Ph Long. Ti nguyn sinh vt: Thc vt: Rng y c mt kiu chnh l kiu rng ma nhit i thng xanh, nhng do iu kin a hnh, t ai v ch nc nn y c mt s kiu rng ph: rng trn ni vi, rng ngp mn ven o, rng ngp nc ngt trn ni. Rng y cng c nhiu kiu sinh thi rng c bit nh qun hp Kim giao (ti khu vc gn nh Ng Lm); n u V nc (khu vc Ao ch). Thnh phn thc vt c 741 loi, nhiu loi cy g qu nh trai l, lt hoa, lim xt, d hoa, kim giao, g trng, ch i, trn th gii ch c dy ni Himalaya, thc vt ngp mn 23 loi, rong bin 75 loi, thc vt ph du 199 loi. ng vt: Trn khu vc Vn c C 282 loi trong 32 loi th, 78 loi chim, 20 loi b st v lng ng, 11 loi ch nhi. c bit c loi voc Ct B (tn khoa hc: Trachypithecus poliocephalus phn loi poliocephalus) tc voc u vng (mt s ti liu gi nhm l voc u trng, tn khoa hc: Trachypithecus poliocephalus phn loi leucocephalus ch c Trung Quc) l loi c hu hp ca Ct B, hin ti ch cn 66 c th, ch cn phn b cc ni ven b bin (theo s liu cung cp ca chi cc kim lm VQG Ct B, nm 2007). ng vt ph du 98 loi, c bin 196 loi, san h 177 loi.
8.VN QUC GIA CC PHNG

Vn Quc gia Cc Phng (hay rng Cc Phng) l mt khu bo tn thin nhin, khu rng c dng nm trn a phn ba tnh: Ninh Bnh, Ha Bnh, Thanh Ha. Vn quc gia ny c h ng thc vt phong ph a dng mang c trng rng ma nhit i. Nhiu loi ng thc vt c nguy c tuyt chng cao c pht hin v
12

bo tn ti y. y cng l vn quc gia u tin ti Vit Nam.
Thng Huyn K4a
Lch s: Vn quc gia Cc Phng l ni mang nhng gi tr lch s v l mt a im kho c. Cc di vt ca ngi tin s c nin i cch y khong 12.000 nm c pht hin ti Vn quc gia, chng t con ngi tng sinh sng ti khu vc Cc Phng t 7.000 n 12.000 nm trc. Ngi ta pht hin mt lot cc hin vt nh m m, ru , mi tn , dao bng v s, dng c xay nghin v.v. trong mt s hang ng thuc vn quc gia ny. Gn y, mt phn b xng ca mt loi lng c bin, rt c th l thn ln c (Ichthyosaurus spp.) c pht hin trong a bn vn. y l khm ph u tin ca loi ny Vit Nam. Nm 1960, rng Cc Phng c cng nhn l khu bo tn rng v c thnh lp theo Quyt nh 72/TTg ngy 7 thng 7 nm 1962 nh l mt khu rng cm vi din tch 20.000 ha nh du s ra i khu bo v u tin ca Vit Nam. Quyt nh s 18/Q-LN ngy 8 thng 1 nm 1966 chuyn hng lm trng Cc Phng thnh Vn quc gia Cc Phng v thnh lp mt Ban qun l vn quc gia ny. Quyt nh s 333/Q-LN ngy 23 thng 5 nm 1966 quy nh chc nng v trch nhim ca Ban qun l. V tr a l: To : T 2014' ti 2024' v bc, 10529' ti 10544' kinh ng. Din tch: Ngy 9 thng 8 nm 1986, Cc Phng c nu trong danh sch cc khu rng c dng theo Quyt nh s 194/CT ca Ch tch Hi ng B trng vi phn hng qun l l Vn quc gia v din tch c quyt nh l 25.000 ha[1]. Lun chng kinh t-k thut ca vn quc gia c Vin iu tra quy hoch rng xy dng vo thng 10 nm 1985. Lun chng ny sau c Ch tch Hi ng B trng ph duyt ngy 9 thng 5 nm 1988 theo Quyt nh s 139/CT. Trong lun chng, ranh gii ca vn quc gia c xc nh li v tng din tch c a ra l 22.200 ha, bao gm 11.350 ha thuc a gii tnh Ninh Bnh, 5.850 ha thuc a gii tnh Thanh Ha v 5.000 ha thuc a gii tnh Ha Bnh. a hnh v thy vn: Vn quc gia Cc Phng nm pha ng nam ca dy ni Tam ip, mt dy ni vi chy t tnh Sn La hng ty bc. Di ni vi ny vi u th l kiu karst t nhin, hnh thnh trong lng i dng cch y khong 200 Ma. Dy ni ny nh ln n cao 636 m to thnh mt nt a hnh ni bt gia mt vng ng bng. Phn dy ni vi bao quanh vn quc gia c chiu di khong 25 km v rng n 10 km, gia c mt thung lng chy dc gn ht chiu di ca dy ni.
13
a hnh karst nh hng r nt n h thng thy vn ca Cc Phng. Phn ln nc trong vn quc gia b h thng cc mch nc ngm chng cht ht rt nhanh chng, nc sau thng chy ra nhng khe nh bn hai sn ca vn quc gia. Do vy, khng c cc ao h t nhin hay cc thy vc tnh nm trong vn quc gia, m ch c mt dng chy thng xuyn l sng Bi. Con sng ny nm pha ty ca vn, chy theo hng bcnam vo sng M. a dng sinh hc:Vn quc gia Cc Phng-Vit Nam c chp t trn cao, vo lc hong hn Thc vt: Thm thc vt Vn quc gia Cc Phng vi u th l rng trn ni vi. mt i ch, rng hnh thnh nn nhiu tng tn c th n 5 tng r rt, trong tng vt tn t n cao trn 40 m. Do a hnh dc, tng tn thng khng lin tc v i khi s phn tng khng r rng. Nhiu cy rt pht trin h r bnh v p ng vi tng t mt thng mng. Vn quc gia hin l ni c nhiu loi cy g ln nh ch xanh (Terminalia myriocarpa), ch ch (Shorea sinensis) hay ng (Tetrameles nudiflora)[2], hin ang c bo v thu ht du khch thm quan. y cng l ni phong ph v cc cy g v cy thuc. Cc Phng c mt khu h thc vt phong ph. Hin nay, ngi ta thng k c khong gn 2.000 loi thc vt c mch thuc 887 chi trong 221 h thc vt. Cc h giu loi nht trong h thc vt Cc Phng l cc h i kch (Euphorbiaceae), Ha tho (Poaceae), u (Fabaceae), Thin tho (Rubiaceae), Cc (Asteraceae), Du tm (Moraceae), Nguyt qu (Lauraceae), Ci (Cyperaceae), Lan (Orchidaceae) v r (Acanthaceae). Khu h thc vt Cc Phng l tp hp yu t a l thc vt bao gm Trung Quc-Himalaya, n Myanma v Malesia. n nay, c 3 loi thc vt c mch c hu c xc nh cho h thc vt Cc Phng l h trn Cc Phng (Pistacia cucphuongensis), mua Cc Phng (Melastoma trungii) v cui Cc Phng (Heritiera cucphuongensis) . Vn quc gia Cc Phng cng c xc nh l 1 trong 7 trung tm a dng thc vt ca Vit Nam. ng vt: Rng Cc Phng c h sinh thi kh phong ph v a dng, gm 97 loi th (trong ni bt nht l cc loi kh chu ), 300 loi chim, 36 loi b st, 17 loi lng c, 11 loi c v hng ngn loi cn trng. Nhiu loi nm trong Sch Vit Nam. Cc Phng l ni sinh sng ca mt s qun th th quan trng v mt bo tn, trong c loi linh trng ang b e da tuyt chng trn ton cu mc e da cc k nguy cp l voc qun i trng (Trachypithecus delacouri) v loi s b nguy cp trn ton cu l cy vn bc (Hemigalus owstoni). Thm vo , loi bo hoa mai (Panthera pardus) l loi b e da mc quc gia cng mi c ghi nhn gn y[6]. Ngoi ra, hn 40 loi di c ghi nhn ti y. n nay, c 313 loi chim c xc nh Cc Phng. Cc Phng nm ti v tr tn cng pha bc ca vng chim c hu vng t thp Trung B, tuy nhin, ch c mt loi c vng phn b gii hn c ghi nhn
14

quan trng ti Vit Nam.
Thng Huyn K4a
ti y l khu m di (Jabouilleia danjoui). Cc Phng c cng nhn l mt trong s cc vng chim Nhiu nhm sinh vt khc cng c iu tra, nghin cu Cc Phng trong c c. Khong 111 loi c c ghi nhn trong mt chuyn iu tra gn y trong c 27 loi c hu. Khu h c trong cc hang ng ngm cng c nghin cu, t nht c mt loi c c ghi nhn ti vn quc gia l loi c hu i vi vng ni vi, l c mo Cc Phng (Parasilurus cucphuongensis). Loi c ny sau cng c ghi nhn ti khu xut bo tn thin nhin P Lung. n nay xc nh c 280 loi bm y, 7 loi trong s l cc loi ln u tin c ghi nhn Vit Nam ti Cc Phng vo nm 1998. Cc gi tr khc: Vn quc gia Cc Phng l mt trong nhng a im du lch c ting, thu ht s lng ln du khch. Do s lng du khch ln, Cc Phng l ni rt c tim nng cho vic nng cao nhn thc cng ng v cc vn mi trng. Tim nng ny cng c tha nhn v c nhng hot ng thc t c thc hin v d nh Trung tm Du khch ca Vn quc gia i vo hot ng gia nm 2000. N l mt trong nhng im quan, cng vi cc im khc nh Tam Cc - Bch ng, nh th Pht Dim, c Hoa L, khu bo tn thin nhin Vn Long, v.v. ca tnh Ninh Bnh. Du khch n y khm ph h ng thc vt phong ph, chim ngng cnh quan thin nhin p. Vn quc gia Cc Phng c ng c l di sn th gii nm 1991 tuy nhin do h s cn thiu st nn hin nay vn tip tc hon thin c UNESCO sm cng nhn l di sn thin nhin th gii.y cng l mt a im nghin cu sinh hc v o to cn b khoa hc: nhiu sinh vin v nghin cu sinh tin hnh cc kho hc thc a ti vn. Trong vn cng c mt Trung tm o to cn b kim lm cho cc tnh pha Bc Vit Nam. Rng Cc Phng cn ng vai tr trong vic iu tit ngun nc cung cp cho cc cng ng dn c a phng. Rng bo v u ngun h cha nc Yn Quang cung cp nc cho sinh hot v sn xut nng nghip cho cc vng ln cn. Cc vn v bo tn: Mt s loi th ln nh h (Panthera tigris), vn en m trng (Hylobates leucogenys) tuyt chng vn quc gia Cc Phng trong thi gian gn y. Nguyn nhn chnh l do sc p t cc hot ng sn bn v din tch ca vn l qu nh khng p ng c yu cu bo tn cc loi ny. Khi Vn quc gia Cc Phng c thnh lp, c khong 500 ngi sng trong cc xm thuc vng li ca vn quc gia ny. Quyt nh s 251/CT ngy 6 thng 10 nm 1986 ca Ch tch Hi ng B trng yu cu di chuyn nhng khu dn c ny ra ngoi ranh gii vn quc gia. Trong giai on di di u tin, kt thc vo cui nm 1990, 6 xm vi 650 ngi c chuyn n nh c vng bn sn a ngoi ca vn. Tuy nhin, hin vn cn khong 2.000 ngi sng dc theo b sng Bi bn trong vn. S dn ny cng ang c ln k hoch di di. Khong trn 50.000 dn sng vng m ca vn quc gia, rt nhiu ngi trong s h c cuc sng ph thuc vo cc ngun ti nguyn thin nhin bn trong vn. Lm sn b khai thc mnh nht l g v ci. Vic thu hoch c, nm, mng lm thc n cng nh vic i ly thn chui lm thc n gia sc din ra thng xuyn. Hot ng sn bn ly thc n v bn cho dn kinh doanh ng vt hoang d lm suy
15
gim nghim trng s lng cc loi th, chim v b st trong vn. Rng vng ra tip gip vi dn c ang b suy thoi nghim trng do vic ly ci v chn th gia sc ba bi cng nh b pht quang ly t lm nng ry mt s khu vc. Vn khc l du lch. Mt lng ln du khch n Cc Phng hng nm cng to ra mt vn c bit i vi vic qun l vn quc gia. Nc thi, thu hi cy cnh v nhim ting n t nhng nhm du khch qu ng l nhng vn cha kim sot c. K hoch qun l ca vn li qu tp trung vo vic pht trin du lch v iu ny lm gim hiu qu ca cng tc bo tn a dng sinh hc. iu ny cng c th dn n s pht trin c s h tng du lch vi nhng nhng tc ng tiu cc v mi trng. Vic nng cp con ng xuyn qua thung lng trung tm ca vn s to iu kin cho vic xm nhp khai thc lm sn. Tng t nh vy, vic xy dng cc h nhn to trong vn quc gia s dn n mt s khonh rng b pht quang v lm thay i ch thy vn ca vng. Mt trong nhng mi e da ln n tnh a dng sinh hc ca vn quc gia ny l vic xy dng ng H Ch Minh chy dc theo thung lng pha ty sng Bi vi chiu di khong 7,5 km. Ngoi cc tc ng trc tip khi thi cng xy dng, con ng ny hon thnh s lm cho kh nng tip cn cc khu vc rng tng cao, to iu kin thun li cho vic khai thc sn phm rng tri php cng nh trong tng lai cc hot ng ti nh c s c trin khai trong khu vc ny. Tuy nhin mt s kin li cho rng vic xy dng con ng ny khng nh hng ti mi trng ca vn quc gia. Cc d n c lin quan: Hip hi ng vt hc Frankfurt (Zoologische Gesellschaft Frankfurt) cng B Lm nghip Vit Nam thnh lp Trung tm Cu h Linh trng nguy cp (EPRC) Cc Phng nm 1993 nhm nui nht, gy ging v nghin cu i vi cc loi vn, cu li v voc ca Vit Nam. EPRC nhn linh trng t cc c quan nh nc tch thu t nhng i tng bun bn tri php ng vt hoang d cha tr v chm sc ti Trung tm. Cc Phng cng l ni trin khai d n sinh sn, sinh thi ca loi cy vn bc v chng trnh sinh thi hc v bo tn ra. Hai chng trnh ny trin khai nhm thit lp cc tri nhn nui sinh sn qun th ca cc loi ng vt b e da trn ton cu, hin ang b tnh trng bun bn ng vt hoang d e da. D n bo tn Cc Phng (CPCP) c T chc Bo tn ng Thc vt hoang d Quc t thc hin t nm 1996 n nm 2002. Phi hp vi cc t chc hu quan ti Vit Nam, FFI chng trnh Vit Nam thc hin d n do World Bank v GEF ti tr c tn gi l "D n bo tn cnh quan ni vi P Lung-Cc Phng" trong giai on 2002-2005. Mc tiu ca d n ny nhm bo v vng ni vi ti P Lung-Cc Phng cng nh cc loi hoang d sng trong khu vc thng qua vic thnh lp mt khu bo v mi, tng cng cc h thng bo v hin c v tng cng nng lc cho cc n v lin quan. D n cn tng cng hin trng bo tn cc loi voc mng trng (Trachypithecus spp.) v ku gi, xy dng s ng h t cng ng trong cng tc bo tn vng ni vi.
9.VN QUC GIA XUN THY.

a im: min Bc Vit Nam
16

Gn thnh ph : Nam nh, Thi Bnh. Ta : 20o1348N, 106o3100E. Din tch : 71,00 km2. Thnh lp: 2003. C quan qun l: UBND tnh Nam nh.
Thng Huyn K4a
Vn quc gia Xun Thy l khu bo tn d tr sinh quyn t rng ngp mn. y l rng ngp mn u tin Vit Nam c quc t cng nhn theo cng c Ramsar, l rng ngp mn th 50 ca th gii. Vn quc gia Xun Thy c nng cp t Khu bo tn t ngp nc Xun Thy theo quyt nh s 01/2003/Q-TTg ca Th tng Chnh ph Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam ngy 2 thng 1 nm 2003. a l: Vn quc gia Xun Thy nm pha ng nam huyn Giao Thy, tnh Nam nh, ngay ti ca Ba Lt ca sng Hng. Khu vc vng li ca vn l din tch t ngp mn trn ba cn ct ca sng l cn Ngn, cn L v cn Xanh thuc x Giao Thin. Ton b vng m v vng li ca vn nm trn a phn cc x Giao Thin, Giao An, Giao Lc, Giao Xun v Giao Hi. Din tch ton b vn khong 7.100 ha, gm: 3.100 ha din tch t ni c rng v 4.000 ha t rng ngp mn. Hng nm c ti khong 100 loi chim di c chn ni y l im lu tr trn ng di c v phng Nam tr ng, trong c ti 1/5 s lng c m tha ca ton th gii. Ti vn c tnh c 215 loi chim nc sinh sng, nhiu loi gn nh tuyt chng c tn trong sch th gii, nh: r m tha, b nng, c tha, choi choi m tha, mng bin, dic u ... Trn vng t ngp mn ny, di ln nc thy triu c khong 165 loi ng vt ni v 154 loi ng vt y, tng cng khong 500 loi ng vt. V thc vt, vn hin c 120 loi thc vt bc cao, trong c nhiu loi rong to c gi tr kinh t cao.
10.VN QUC GIA BN EN.

a im: min Trung Vit Nam. Gn thnh ph : Thanh Ha. Ta :19o3700N, 105o3130E. Din tch : 166,34 km2. Thnh lp: 1992 C quan qun l: UBND tnh Thanh Ho. Vn quc gia Bn En l mt vn quc gia thuc tnh Thanh Ha, Vit Nam. c thnh lp theo quyt nh s 33 ngy 27 thng 1 nm 1992 ca Ch tch Hi ng B trng Vit Nam. S liu a l: Thuc huyn Nh Thanh v huyn Nh Xun, tnh Thanh Ha. Nm cch thnh ph Thanh Ha khong 36 km v pha ty nam. Tng din tch l 16.634 ha, trong rng nguyn sinh l 8.544 ha. Vn quc gia Bn En c a hnh nhiu i ni, c nhiu sng, sui v h trn ni.
17
a dng sinh hc: C nhiu loi sinh vt qu, vi 870 loi thc vt (lim xanh, lt hoa, ch ch, trai l, b hng...), 66 loi th (vi 29 loi c tn trong Sch Vit Nam nh: si , gu nga, vn en, phng hong t, g tin mt vng...) Tim nng du lch: Nm cch thnh ph Thanh Ho 46 km v pha Ty nam, vn quc gia Bn En l mt a im du lch sinh thi hp dn i vi bt k ai yu thch v nguyn s ca to ho. So vi cc Vn quc gia pha Bc nh: Ba B, Ba V, Tam o, Cc Phng .. vn Bn En c tm c thc s v tim nng du lch sinh thi. Vn Bn En tri rng trn 2 huyn Nh Xun v Nh Thanh vi tng din tch 16.634ha, chia lm 3 khu vc chnh, trong khu bo tn ngun gien l ni 'cm a' ca vn (ch nhng nh khoa hc mi c php tm hiu, nghin cu), y h thc vt rt phong ph vi hng trm loi, b, h (C h c ti 10 loi) nh cc loi cy lim xanh rt c trng (c cy ln ti c ngn tui) cy tr tr v cc loi thuc nam qu Tnh c trng ca vn c nhng nt p v phong ph rt khc cc vn quc gia khc. H ng vt cng vy, cc loi qu him y l voi, h, gu, chim tn ti trong 37 b, 96 h, 216 ging v 309 loi, cc loi Voi, Vn m trng, h ...thuc loi qu him ang c bo v. Tuy nhin, phn khu du lch sinh thi dng nh gn gi vi du khch hn c. Khu ny gm lng h c hnh thnh bi 4 con sui v con sng Mc c din tch rng khong 3.500 ha, nc bn ma xanh bic, tnh lng trong qun th khng gian tri, my, non, nc hu tnh. Du khch s tho lng khi n thm 21 hn o vi nhng sc thi rt khc nhau bng cc chuyn ca n, xung my ....c bit, ti y c 8 tuyn i du lch trn h thm cc c o. Trong 8 tuyn i (c bn tu theo s la chn ca khch) tuyn ngn nht l 1,5km v tuyn di nht 8,5km. Du khch c th n thm o ng vt, o thc vt, chim ngng hang Di, ngm cnh hang ng vi nhiu hnh th k l c sp t bi bn tay ca to ho. Hn th na, du khch c th i vo cc bn lng ca ngi H'Mng, ngi Th ung ru cn hon ton ph hp vi tour du lch cng ng. cc o ng vt, cc loi th c bo v, nui nng theo hnh thc bn hoang d nn mi hot ng sinh hot ca n u t nhin n l th. Trong o thc vt bao gm tt c cc loi cy c tn Vit Nam, c trng phn theo tng loi, tng b, h phc v rt tt cho cc nh khoa hc, ngnh lm nghip, mi trng sinh thi v khch du
18

lch
Thng Huyn K4a
Trn tuyn b bt u t trung tm vn i ln khu pha Bc, chng ta s bt gp nhng cnh quan khng km phn hp dn so vi ni khu. l cm ni Hi Vn tn ti song song vi 21 hn o trong lng h, cm di tch hang L Cao khng chin - ni Gio s Trn i Ngha tng ch to v kh t nm 1945 phc v khng chin chng Php. i xa hn na, khch du lch c th n Ph Sung, Ph Na - ni nhn dn vn thng t chc phng hi cng t tri t Tip l qun th thng cnh hang Ngc, cy lim trm tui nh biu tng ca vn. Trong hang Ngc, mt sui nc trong vt, theo quan nim nu tm c y c ngha l ci b c nhng tc trn nng nhc nht ca cuc sng i thng. C l chnh v th m hang Ngc tuy c xa hn mt cht so vi cc o trn lng h Bn En, song vn l im c khch n ng hn c. n Bn En, d l du lch sinh thi, song nu t trc vn c th c hng nhng mn n c sn nh: mn c qu, c m.. rt to c bt t sng Mc c th nng hoc luc, hp Ma h c th n thm mn trai dt vch (mt loi nhuyn th gn ging vi c) c bit mang hng v ca rng. Bn En hm nay ang c quan tm ch ng mc, n kh nng du lch sinh thi v nhim v bo tn. Vi nhng th mnh vn c, c th khng nh Vn Quc gia Bn En vi o, rng, sng, sui, h nc, hang ng v s trn trng ca con ngi, Bn En s l im du lch sinh thi l tng.
11.V N QUC GIA P MT.

Vn quc gia P Mt l mt khu rng c dng pha Ty tnh Ngh An. Ting Thi, P Mt c ngha l nhng con dc cao. c thnh lp theo quyt nh s 174/2001/Q-TTg ca Th tng Chnh ph ngy 08/11/2001 v vic chuyn hng Khu Bo tn Thin nhin P Mt thnh Vn quc gia. V tr a l: T 1846 n 1912 v bc v t 10424 n 10456 kinh ng. iu kin t nhin: Din tch: Tng din tch ca Vn quc gia P Mt l 91.113 ha, tri rng trn 3 huyn Tng Dng, Con Cung v Anh Sn ca tnh Ngh An. Trong phn khu bo v nghim ngt: 89.517 ha, phn khu phc hi sinh thi: 1.596 ha. Vng m ca Vn quc gia P Mt c din tch 86.000 ha. a hnh: cao bin ng ca rng P Mt l t 200 - 1.814 m trong nh P Mt cao nht: 1.814m.
19
: Mt cnh vn quc gia P Mt. a dng sinh hc: P Mt l mt trong nhng im c nghin cu rt k v a dng sinh hc. Cho n nay c 1.144 loi thc vt c mch c ghi nhn l phn b P Mt. Trong c 3 loi l mi cho khoa hc: Cleistanthus spp. nov., Phyllagathis spp. nov. v Phrynium pumatensis. Kiu rng c trng nht l rng thng xanh trn t thp vi u th ca cc cy h du (Dipterocarpaceae) (Hopea spp. v Dipterocarpus spp.), D (Fagaceae) (Quercus spp., Lithocarpus spp. v Castanopsis spp.) v Long no Lauraceae (Cinnamomum spp. v Litsea spp.). Theo nghin cu ca cc nh khoa hc y c 3 loi th c hu ng Dng: sao la (Pseudoryx nghetinhensis), th sc Bc B (Nesolagus spp. nov.), vn en m trng (Hylobates leucogenys), vn m hung (Hylobates gabriellae). Ngoi ra cn c cc ghi nhn v mang ln, mang Trng Sn, voc ch v chn nu, h, voi, cy vn... Tng s c 259 loi chim c pht hin, trong 22 loi c nguy c tuyt chng, nhiu loi chim qu, him nh tr sao, ning c hung.. Dn c: Sinh sng xen k trong khu rng cm ny ch yu l ngi Kinh, ngi Thi, ngi Th (b tc an Lai). H sinh sng hu ht cc thn bn, trong cc nh sn bng g vi ngh trng la nc. nhng vng i, h tham gia trng cy hoc t nng lm ry, trng mu hoc cc loi cy lng thc khc; nui tru, b v gia cm; lm sn phm tre v dt vi truyn thng.
12.VN QUC GIA V QUANG.

Vn quc gia V Quang l mt vn quc gia thuc tnh H Tnh, ni c nhiu loi sinh vt c hu ch c Vit Nam. c thnh lp theo quyt nh s 102/2002/Q-TTg ca Th tng chnh ph Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam ngy 30 thng 7 nm 2002. V tr a l: Vn quc gia V Quang nm pha ty bc tnh H Tnh, cch thnh ph H Tnh 75 km. - Pha ng gip x Ho Hi (huyn Hng Kh). - Pha ty gip x Sn Kim (huyn Hng Sn). - Pha nam gip bin gii Vit Nam - Lo. - Pha bc gip x Sn Ty (huyn Hng Sn), v cc x Hng i, Hng Minh (huyn V Quang).
20

To a l: T 1809 n 1826 v bc. T 10516 n 10533 kinh ng. Din tch: Tng din tch: 55.028,9 ha. Trong :

Thng Huyn K4a
Phn khu bo v nghim ngt: 38.800,0 ha. Phn khu phc hi sinh thi: 16.184,9 ha. Phn khu hnh chnh dch v: 44,0 ha.
13.VN QUC GIA PHONG NHA - K BNG.

Di sn th gii UNESCO. Quc gia Vit Nam Dng Thin nhin Tiu chun viii Tham kho 951 Vng Chu - Thi Bnh Dng Cng nhn 2003 (K hp th 27) V n quc gia Phong Nha-K Bng l mt vn quc gia ti huyn B Trch v Minh Ha, tnh Qung Bnh, cch thnh ph ng Hi khong 50 km v pha Ty Bc, cch th H Ni khong 500 km v pha nam. Vn quc gia ny gip khu bo tn thin nhin Hin Namno tnh Khammouan, Lo v pha ty, cch Bin ng 42 km v pha ng k t bin gii ca hai quc gia. Phong Nha-K Bng nm mt khu vc ni vi rng khong 200.000 ha thuc lnh th Vit Nam, khu vc lnh th Lo tip gip vn quc gia ny cng c din tch ni vi khong 200.000 ha. Din tch vng li ca vn quc gia l 85.754 ha v mt vng m rng 195.400 ha. Vn quc gia ny c thit lp bo v mt trong hai vng carxt ln nht th gii vi khong 300 hang ng v bo tn h sinh thi bc Trng Sn khu vc Bc Trung B Vit Nam. c trng ca vn quc gia ny l cc kin to vi, 300 hang ng, cc sng ngm v h ng thc vt qu him nm trong Sch Vit Nam v Sch th gii. Cc hang ng y c tng chiu di khong hn 80 km nhng cc nh thm him hang ng Anh v Vit Nam mi ch thm him 20 km, trong 17 km khu vc Phong Nha v 3 km khu vc K Bng. ng Phong Nha l ng gi nhiu k lc: (1) Hang nc di nht. (2) Ca hang cao v rng nht. (3) Bi ct, rng v p nht. (4) H ngm p nht. (5) Thch nh trng l v k o nht.
21
(6) Dng sng ngm di nht Vit Nam. (7) Hang kh rng v p nht th gii. Kin to carxt ca Vn quc gia Phong Nha-K Bng c hnh thnh t 400 triu nm trc, t thi k i C Sinh do l carxt c nht chu .Tri qua nhiu thay i ln v a tng v a mo, a hnh khu vc ny ht sc phc tp. Phong Nha-K Bng ph din cc bng chng n tng v lch s Tri t, gip nghin cu lch s hiu c lch s a cht v a hnh ca khu vc. Khu vc Phong Nha-K Bng c l l mt trong nhng mu hnh ring bit v p nht v s kin to carxt phc tp ng Nam . c UNESCO cng nhn l Di sn thin nhin th gii theo tiu ch a cht, a mo nm 2003, Phong Nha-K Bng ang hng ti mc tiu c UNESCO cng nhn ln 2 l Di sn thin nhin th gii vi tiu ch a dng sinh hc vo nm 2008. Ngun gc tn gi: Tn gi vn quc gia ny ghp t hai thnh phn: tn ng Phong Nha v tn khu vc rng ni vi K Bng. ng Phong Nha trc y thng c xem l ng ln v p nht trong qun th hang ng ny. C kin gii thch cho rng ngun gc tn gi Phong Nha c ngha l gi (ch Hn: phong) rng (ch Hn: nha) (gi thi t trong trong ng, nh tua ta nh hm rng) nhng kin khc li cho rng Phong Nha c ngha l tn ngi lng gn y ch khng c ngha l gi v rng nh vn thng c gii thch. Theo L Qu n th Phong Nha l tn mt lng min ni ngy xa. C kin khc li cho rng tn gi Phong Nha khng phi xut pht t ngha rng v gi, m t hnh nh nhng ngn ni nm thnh tng dy u n nh hnh nh cc quan ng thnh hng trn sn chu hay quan th, ngi ta ly ch Phong Nha theo ch Hn (ch phong ngha l nh ni, nha c ngha l quan li) t tn cho ng Phong Nha. ng Phong Nha cn c tn khc nh ng Thy Tin, Ni Thy, ng Troc, Hang Tra (Hang Cha). V tr, din tch, dn s: Trc khi tr thnh mt vn quc gia, khu vc ny l mt khu bo tn t nhin. Khu bo tn Phong Nha-K Bng c din tch 5000 ha c Chnh ph Vit Nam chnh thc cng b ngy 9 thng 8 nm 1986 v c m rng thnh 41.132 ha vo nm 1991. Ngy 12 thng 12 nm 2001, Th tng Chnh ph c quyt nh s 189/2001/Q-TTG chuyn Khu bo tn thin nhin Phong Nha-K Bng thnh vn quc gia vi tn gi nh hin nay. Vn quc gia Phong Nha-K Bng c ta t 1721 ti 1739 v bc v t 10557 ti 10624 kinh ng, nm trong a bn cc x tn Trch, Thng Trch, Phc Trch, Xun Trch v Sn Trch thuc huyn B Trch, tnh Qung Bnh. Phong Nha-K Bng cch thnh ph ng Hi khong 50 km v pha Ty Bc, cch th H Ni khong 500 km v pha bc. Pha ty vn quc gia ny gip khu vc bo tn Hin Namno, mt khu vc carxt nm tnh Khm Mun, Lo. Vn quc gia Phong Nha-K Bng c tng din tch l 85.754 ha, bao gm:

Phn khu bo v nghim ngt: 64.894 ha Phn khu phc hi sinh thi: 17.449 ha Phn khu dch v hnh chnh: 3.411 ha.
Trong khu vc vng m ca Vn quc gia Phong Nha-K Bng c dn ca 12 x vi tng din tch thuc vng m l 1479,45 km thuc huyn Minh Ha (Dn Ha, Ha Sn, Trung Hoa, Thng Ha); B Trch (Tn
22
Thng Huyn K4a
Trch, Thng Trch, Phc Trch, Sn Trch, Ph nh, Hng Trch) v huyn Qung Ninh (Trng Sn). Cc khu vc dn c ny ch yu sng ven cc sng ln nh sng Chy, sng Son v cc cc thung lng c sui pha ng v ng bc ca vn quc gia ny. Cc khu vc ny thuc khu vc vng su vng xa ca Qung Bnh, c iu kin h tng c s nh ng giao thng, in, gio dc, t km pht trin. Dn c y ch yu sng bng ngh nng, khai thc lm sn. Kh hu: Cng ging nh vng Bc Trung B ni chung, v tnh Qung Bnh ni ring, kh hu vn quc gia ny mang c trng kh hu nhit i gi ma, nng v m. Nhit trung bnh hng nm l 23-25C, vi nhit cao nht l 41C vo ma h v mc thp nht c th xung 6C vo ma ng. Thi k nng nht l vo thng 6-8 vi nhit trung bnh 28C, cn t thng 12 n thng 2 c nhit trung bnh 18C. Lng ma trung bnh hng nm o c l 2.0002.500 mm, vi 88% lng ma trong khong thi gian t thng 712. Mi nm c hn 160 ngy ma. m tng i l 84%. a cht, a mo: Qu trnh hnh thnh: H thng hang ng ti khu vc Phong Nha-K Bng c hnh thnh do nhng kin to a cht xy ra trong lng dy ni vi K Bng cch y hn 400 triu nm vo thi k i C Sinh. Tri qua cc thi k kin to quan trng v cc pha chuyn ng t gy, phi tng v un np lin tc to ra cc dy ni trng ip do chuyn ng nng cao v cc bn trm tch do chuyn ng st ln, ng vai tr nh nguyn nhn ca mi nguyn nhn to ra tnh a dng v a cht, a hnh - a mo, mng li thy vn v tnh a dng, k th v hang ng du lch i vi cc thnh h vi Phong Nha-K Bng pht trin t Devon n Carbon - Trecmi. Khu vc Phong Nha-K Bng hin ti l kt qu tng hp ca 5 giai on pht trin ln trong lch s pht trin v Tri t trong khu vc: - Giai on K Ordovic mun - giai on Siluri u (450 triu nm) - Giai on K Devon gia v mun (khong 340 triu nm) - Giai on K Than - K Permi (300 triu nm) - Giai on Orogen - Giai on i Tn Sinh (250-65 triu nm) Lch s nghin cu a cht a mo: Ln u tin, on a cht 20, mt c quan trc thuc Tng cc a cht Vit hon thnh cng trnh o v Bn a cht t l 1/500.000 min Bc Vit Nam vo nm 1965 vi s tr gip ca cc chuyn gia Lin X, trong khu vc tnh Qung Bnh c xp vo i tng cu trc Trng Sn. y l ln u tin cc c im a cht nh a tng, hot ng magma v cu trc - kin to ca khu vc ny c cc nh khoa hc Vit-X m t mt cch h thng v chi tit. Sau t kho st v o v , Cc a cht Vit Nam (nay l Cc a cht v Khong sn Vit Nam) tip tc tin hnh o v a cht t l trung bnh v ln chnh xc ho cu trc a cht v xc nh tim nng khong sn vng lnh th ny v hon tt v bn a cht 1/200.000 t Mahaxay - ng Hi km theo thuyt minh "a cht v khong sn t Mahaxay - ng Hi", y l cng trnh b sung nhiu kt qu nghin cu mi v a tng v khong sn
23
trong vng. Nm 2001, bn a cht 1/50.000 t Minh Ho km theo Bo co thuyt minh "a cht v khong sn t Minh Ho" c hon thnh v a c nhiu kt qu nghin cu mi v c sinh a tng Mesozoi v cc khong sn phosphat v vt liu xy dng ca vng. Ngoi ra, cc nh khoa hc cng thc hin cng b nhiu cng trnh nghin cu quan trng v ranh gii Frasni - Famen (Devon thng) . c im t nhin: Phong Nha-K Bng c mt cu trc a cht phc tp, vi lch s pht trin v Tri t t thi k Ordovicia (464 Ma). iu ny to ra 3 loi a hnh v a mo. Mt trong s l cc kin to khng phi carxt vi cc ngn ni thp trn vi cc thm t tch t mi mn dc theo cc thung lng sng Son v sng Chay v ti cc mp khi ni vi trung tm. Loi kin to ln khc l cc kin to carxt c c trng l cc carxt nhit i c ch yu l t Mezozoic, nhng 2/3 ca khu vc ny l carxt t i Tn Sinh. vi chim mt din tch khong 200.000 ha, vi mt khu vc tng t tnh Khm Mun ca Lo. Qu trnh kin to carxt to ra nhiu c im nh cc sng ngm, cc ng kh, cc ng bc thang, ng treo, ng hnh cy v ng ct cho nhau. Cc ng c sng c chia thnh 9 ng ca h thng Phong Nha vo sng Son v 8 ng ca h thng ng Vm vo sng Chay. So vi cc khu vc carxt khc trn th gii c cng nhn l di sn th gii, khu vc Phong Nha-K Bng c c im t nhin c nhiu d bit do iu kin kh hu v cu trc a cht khc nhau. Khu vc Phong NhaK Bng nm trong vnh ai to ni Alpi, mt ai ni tr pht trin mnh m vo thi k Kainozoi. V vy, cc khi vi ti khu vc ny b bin dng c hc kh mnh do t gy. Kh hu khu vc ny l nhit i gi ma nn cc hin tng carxt ti y khng ging vi cc khu vc n i v cng qu trnh carxt cng nh cc dng a hnh m n to ra trn b mt v khu vc ngm. H thng t gy chng cht trn mt vi ti khu vc Phong Nha-K Bng to iu kin cho nc d thm vo cc khi lm tng kh nng ha tan do trong nc c cha cc cht axt c phn ng vi vi (ccbonat canxi). H thng hang ng hng v ca Phong Nha c to ra do qu trnh cc khe nt kin to, sau l qu trnh phong ho vt l v ho hc gm mn, ho tan, ra tri qua hng triu nm. Trong iu kin nhit i m, qu trnh Karst ho rt mnh m v cng v tc ph hu. Ngoi h thng ni vi, vng ni t c nn m ch yu l Macma axt, st, bin cht v ph sa c. V th nhng, khu vc Phong Nha c nhiu hoi t hnh thnh t cc ngun m khc nhau. t ch yu l t Ferart vng trn ni vi, t Feralit vng trn Mcma axt, t Ferarit vng nht v t ph sa bi t ven sng. Khu vc Phong Nha-K Bng c hang ng c tui c nht ng Nam , vi thi gian bt u hnh thnh hang ng l 35 triu nm trc ng thi vi pha tch gin hnh thnh Bin ng. Cc hng chy ca h thng hang ng ti khu vc Phong Nha-K Bng trng vi hng cc t gy mang tnh khu vc v a phng. L trong cc khu vc thung lng xy ra t thng 9 n thng 11 nhng trong ma kh t thng 2 n thng 8 th hu nh cc con sui u kh cn. H thng hang ng:
24
Thng Huyn K4a
Vn quc gia Phong Nha-K Bng l mt trong hai khu vc vi ln nht th gii. So vi 41 di sn th gii khc c carxt, Phong Nha-K Bng c cc iu kin a hnh, a mo v sinh vt khc bit. Carxt ti y c nin i t thi k i C Sinh, 400 triu nm trc, do Phong Nha-K Bng l vng carxt ln c nht chu . Nu nh khu vc Hin Namno, mt khu vc bo tn t nhin ca tnh Khm Mun, Lo, gip Phong Nha-K Bng v pha ty c kt hp thnh mt khu bo tn lin tc, th khu vc bo tn ny s l khu rng carxt cn tn ti ln nht ng Nam vi din tch 317.754 ha. Ti Phong Nha-K Bng c mt h thng gm khong 300 hang ng ln nh. h thng ng Phong Nha c Hi nghin cu hang ng Hong gia Anh (BCRA) nh gi l hang ng c gi tr hng u th gii vi 4 im nht: c cc sng ngm di nht, c ca hang cao v rng nht, nhng b ct rng v p nht, nhng thch nh p nht. So vi 3 vn quc gia khc c UNESCO cng nhn l di sn th gii khc ng Nam (Vn quc gia Gunung Mulu Malaysia, Vn quc gia sng ngm Puerto Princesa Palawan ca Philippines v Vn quc gia Lorentz Ty Irian ca Indonesia) v mt s khu vc carxt khc Thi Lan, Trung Quc, Papua New Guinea th carxt Vn quc gia Phong Nha-K Bng c tui gi hn, cu to a cht phc tp hn v c h thng sng ngm a dng v phc tp hn. Lch s khm ph hang ng: Thch Nh v mng trong ng Phong Nha Cc vn t khc trn vch bng ngn ng Chm Pa c cho thy ng Phong Nha c ngi Chm pht hin t thi xa xa khi vng t ny cn thuc Vng quc Chm Pa. Nm 1550, Dng Vn An l ngi u tin vit v ng Phong Nha. ng Phong Nha c chm ln mt trong Cu nh i Ni triu Nguyn Hu. Nm 1824, ng Phong Nha c vua Minh Mng sc phong l "Diu ng chi thn". Ngoi ra cn c cc vua nh Nguyn "Thn Hin Linh". Cui th k 19, ng Lopold Michel Cadire, mt linh mc ngi Php, thm him ng, khm ph cc ch vit ca ngi Chm v ng suy tn Phong Nha "ng Dng nht ng". Thng 7 nm 1924, nh thm him ngi Anh Barton sau khi kho st Phong Nha nh gi rng ng Phong Nha c th snh ngang vi cc hang ng ni ting trn th gii nh ng Padirac (Php), ng sng Drac (Ty Ban Nha) v v p k v ca hang ng. Nm 1935, mt ngi dn a phng tnh c pht hin ra mt ng kh c ca ng nm cch ca ng Phong Nha 1000 m, trn cao 200 m. ng ny nm trong khi ni vi K Bng thuc x Sn Trch, huyn B Trch. y l ng c cnh quan k v khng km ng Phong Nha nhng li khng c sng ngm. Nm 1937, Phng du lch ca Khm s Php ( Hu) n hnh mt cun tp gp gii thiu du lch Qung Bnh, trong c gii thiu v ng Phong Nha. a im du lch ny c xp hng nh ng Dng thuc Php. Trc nm 1990, c nhiu cuc thm him hang ng ca cc nh khoa hc Vit Nam v nc ngoi nhng cha h l nhiu v h thng hang ng Phong Nha.
25
Nm 1990, ln u tin i hc Tng hp H Ni cng vi Hip hi nghin cu hang ng Anh (British Cave Research Association) phi hp khm ph v nghin cu hang ng trong khu vc ny mt cch su rng. Cuc khm ph hang ng ln u c tin hnh nm 1990 bi mt nhm cc chuyn gia v hang ng ca Hip hi nghin cu hang ng Anh v Khoa a cht a hnh ca i hc Tng hp H Ni, do Howard Limbert ch huy. Nhm thm him ny hon tt nghin cu ng Vm. Nm 1992, mt nhm gm 12 nh khoa hc Anh v 6 gio s ca i hc Tng hp H Ni tin hnh cuc thm him th hai v hon tt thm him 7.729 m thuc ng Phong Nha v 13.690 m thuc ng Vm v cc hang ng ln cn. Cuc thm him th 3 vo nm 1994 bao gm 11 nh khoa hc Anh v 5 nh khoa hc Vit Nam thuc i hc Tng hp H Ni. Vic thm him cc hang ng trong khu vc ny l mt cng vic kh khn v nguy him. Cc on thm him mt nhiu thi gian vi nhng kh khn nh: hang ng sc nhn d gy thng tch, lng hang hp, cc sng sui ngm c th dng ln t ngt lm bt ca hang, lng xy trong nhiu khu hang ng c th khng . Cc kt qu thm him, nghin cu ny mang n mt s hiu bit ton din v h thng hang ng Phong Nha-K Bng v c lm c s cho bo v, quy hoch v pht trin du lch cng nh hon thin h s trnh ln UNESCO cng nhn l di sn thin nhin th gii. Cc nh khoa hc khm ph v nghin cu 20 hang ng vi tng chiu di 70 km hang ng, trong s c 17 hang ng ti khu vc Phong Nha v 3 hang ng ti khu vc K Bng. Nm 1999, cc nh khoa hc ca Trung tm Nhit i Vit-Nga cng tin hnh cc kho st v h ng thc vt khu vc K Bng. ng Phong Nha di 7.729 m, c 14 hang, c dng sng ngm di 13.969 m. Cc thch nh trong ng tri qua hng triu nm kin to t nc c ha tan vi (CaHCO3) m tch t thnh nhng hnh tng l mt nh hnh s t, hnh ngai vng, hnh c Pht v.v. Hang ng trong Vn quc gia Phong Nha-K Bng Nm 2005, Hi hang ng Anh pht hin mt hang ng kh, t tn ng Thin ng, ln nht v p nht ti Phong Nha-K Bng Theo nh gi, hang ng Thin ng cn to ln v p hn c ng Phong Nha. Ngy 1 thng 6 nm 2006, B Vn ha Thng tin Vit Nam pht hnh b tem chn lc Phong Nha-K Bng H thng ng Phong Nha: Cho n nay, cc nh khoa hc kho st 44,5 km hang ng nhng du khch bnh thng ch c th vo c 1500 m. H thng ng Phong Nha c cc hang ng ng ch sau: - Hang Ti: nm trn thng lu sng Son. Hang ny c chiu di 5.258 m v cao 83 m. - Hang: di 736 m. - Hang Ch An: di 667 m v cao 15 m. - Hang Thung: c sng ngm di 3351 m. - Hang n: di 1645 m v cao 78,6 m, c bi ct bn trong, l ni sinh sng ca n.
26

- Hang Khe Tin: ta lc pha nam Phong Nha, di 520 m. - Hang Khe Ry: ta lc pha nam Phong Nha. - Hang Khe Thi. H thng ng Vm: - Hang Vm: di 15,05 km v cao 145 m c nhiu thch nh v mng p. - Hang ai Cao: di 1645 m v cao 28 m. - Hang Dut: di 3,927 km v cao 45 m, c bi ct mn. - Hang C: di 1.500 m cao 62 m. - Hang H: di 1.616 m v cao 46 m - Hang Over: di 3.244 m v cao 103 vi chiu rng trong khong 3050 m. - Hang Pygmy: di 845 m.
Thng Huyn K4a
- Hang Rc Carong: ni sinh sng ca ngi thiu s Arem. H sng trong hang ng v sn bn hi lm t nhin. ng Tin Sn Ca vo ng Tin Sn hay ng Kh ng Tin Sn hay ng Kh l mt ng p ni ting khu vc Phong NhaK Bng. Ca vo ng Tin Sn nm cch ca ng Phong Nha khong 1.000 m, cao so vi mc nc bin khong 200 m. ng Tin Sn c chiu di l 980 m. T ca ng i vo khong 400 m c mt vc su chng 10 m, v sau l ng ngm tip tc di gn 500 m, kh nguy him nn du khch cha c php n khu vc ny m ch tham quan ti khong cch 400 m t tnh t ca ng. ng ny c pht hin nm 1935, ban u, c dn a phng gi ng ny l ng Tin, do v p k b thn tin ca n. Sau ny ng Tin Sn c gi l ng Kh, phn bit vi ng Phong Nha l ng nc. ng Tin Sn l ni c cnh thch nh v mng k v huyn o nh trong ng Phong Nha nhng li c nt ring l cc m thanh pht ra t cc phin v ct khi c g vo vang vng nh ting cng ching v ting trng. Theo cc nh khoa hc thuc Hi hang ng Hong gia Anh, ng Tin Sn c hnh thnh cch y hng chc triu nm, khi mt dng nc chy qua qu ni c rng, bo mn ni vi K Bng. Sau , do kin to a cht khi ni ny hoc c nng ln, hoc b h xung khin cc khi sp ngn chn dng chy lm nn ng Tin Sn pha trn. Cn phn c sng ngm chy qua to ra hang ng Phong Nha. D ng Phong Nha v ng Tin Sn nm lin k nhau nhng gia hang ng ny li khng thng nhau. C dn a phng nht c mt s hin vt c th l di ch di ch ca ngi xa trn bi t bng phng trc ca ng. ng Thin ng: ng Thin ng c nh gi l ng ln v di hn ng Phong Nha. y l mt ng kh, khng c sng ngm chy qua nh ng Phong Nha. Theo kt qu kho st s b ca cc nh khoa hc, so vi ng Phong Nha th ng Thin ng c chiu di v quy m ln hn nhiu. Trong ng Thin
27
ng c nhiu khi thch nh v mng k o. Phn ln nn ng l t do, kh bng phng nn thun tin cho vic tham quan v thm him. Trong khi nhit ma H bn ngoi l 36-37C th nhit trong ng Thin ng lun 20-21C. H thng sng ngi v nh ni: Sng ngi: Sng ngm ti li vo ng Phong Nha Ngoi h thng hang ng, Phong Nha-K Bng cn c cc sng ngm di nht. c trng ni vi ca khu vc Phong Nha-K Bng to ra mt h thng sng ngi trong vng kh phc tp, c rt t sng sui c nc thng xuyn. C 3 con sng chnh trong vn quc gia ny l sng Chy, sng Son v sng Troc. Ngun nc cung cp cho cc con sng ny l h thng cc sng sui ngm di lng t, cc sui ny u ni ln mt t ti cc hang ng nh n, Vm, Ti v Phong Nha. C ba con sng chnh trong vn quc gia Phong Nha-K Bng u chy vo sng Gianh, sau ra bin ng th trn Ba n thuc huyn Qung Trch. Nc sng Chy on trc Hang Ti c mu xanh c trng m theo nhiu chuyn gia l do c cha lng CaHCO3 v cc loi khong cht khc vi nng cao. Khu vc Phong Nha-K Bng cn c hng chc con sui v thc nc p nh: Thc Gi, Thc M Loan, Sui Mc phun ln t chn mt dy ni vi, Sui Tr Ang. Cc nh ni: Phong Nha-K Bng c mt s ngn ni cao hn 1000 m, ng ch l nh Co Rilata vi cao 1.128 m v nh Co Preu cao 1.213 m. Cc ni vng carxt ca vn quc gia ny c chiu cao in hnh trn 800 m v to thnh mt dy ni lin tc dc theo ng bin gii hai nc Vit Nam v Lo, trong ng ch l cc nh: Phu To (1174 m), Co Unet (1150 m), Phu Canh (1095 m), Phu Mun (1078 m), Phu Tu En (1078 m), Phu On Chinh (1068 m), Phu Dung (1064 m), Phu Tu c (1053 m), Phu Long (1015 m), Phu c (1015 m), Phu Dong (1002 m). Nm xen gia cc nh ny l cc nh c chiu cao t 800-1000 m: Phu Sinh (965 m), Phu Co Tri (949 m), Phu On Boi (933 m), Phu Tu (956 m), Phu Toan (905 m), Phu Phong (902 m), ni Ma Ma (835 m). Vng a hnh phi carxt chim mt t l nh, ch yu nm vng ngoi v pha bc, ng bc v ng nam ca Phong Nha-K Bng vi cc nh ni cao 500-1000 m vi dc 25-30 v s chia ct cao. C mt s thung lng hp dc theo cc con sui v khe nh: khe Am, khe Cha Lo, khe Chua Ngt v mt thung lng nm dc theo Ro Thng ra cc nam. Theo hng bc-nam c cc nh ni ng ch nh: Phu Toc Vu (1000 m), M Tc (1068 m), C Khu (886 m), U B (1009 m), Co Rilata (1128 m) (nh cao nht ca vn quc gia ny, nm ra cc nam ca vn quc gia). ng thc vt: H thc vt:
28

Nha-K Bng.
Thng Huyn K4a
Thc vt trn ni vi, dng thc vt in hnh ti vn quc gia Phong Vn quc gia ny l mt b phn ca vng sinh thi Trng Sn. Cho n nay, chng loi thc vt ln nht y l rng thng xanh m, rm nhit i trn vi cao 800 m so vi mc nc bin. 96,2% din tch khu vn quc gia ny c rng bao ph; 92,2% l rng nguyn sinh; 74,7% (110.476 ha) khu vn quc gia ny l rng m nhit i thng xanh trn vi c cao di 800 m; 8,5% (12.600 ha) l rng m nhit i thng xanh trn vi c cao trn 800 m; 8,3% (12.220 ha) l rng m nhit i trn t ni t c cao di 800 m, 1,3% (1.925 ha) l bi cy v c v cy ri rc trn vi; 2% (2.950 ha) l c, bi cy v cy ri rc trn ni t; 180 ha l rng tre na v my song; thm cy nng nghip 521 ha. Theo s liu thng k mi nht, Vn quc gia Phong Nha-K Bng l rng nguyn sinh trn ni vi in hnh vi cc loi thc vt c trng nh: nghin (Burretiodendron hsienmu), ch i (Annamocarya spp.), ch nc (Plantanus kerii) v sao (Hopea spp.). Thc vt c mch 152 h, 511 kiu gen, 876 loi thc vt c mch, trong d c 38 loi nm trong Sch Vit Nam v 25 loi nm trong Sch th gii, 13 loi c hu Vit Nam, trong c sao v cy h Du (Dipterocarpaceae) . vn quc gia ny c mt khu vc rng bch xanh c phn b trn nh ni vi c din tch khong trn 5000 ha, c khong 2500 cy vi mt 600 cy/ha. Cc cy bch xanh vn quc gia Phong Nha-K Bng c tui 500-600 nm. Bi hin trn th gii ch c 3 loi bch xanh c nhn din. y l qun th bch xanh ni (Calocedrus rupestris) ln nht Vit Nam. Loi bch xanh ny nm trong nhm 2A theo quy nh ti cng vn s 3399/VPCP-NN (ngy 21 thng 6 nm 2002) nh chnh cho ngh nh 48 ca Chnh ph, thuc nhm qu him, hn ch khai thc. Trng i hc Khoa hc t nhin thuc i hc quc gia H Ni, phi hp vi Trung tm nghin cu khoa hc ca Vn quc gia Phong Nha-K Bng pht hin thm ti vn quc gia ny 1.320 loi thc vt mi, trong c mt s qun th thc vt ln c nh gi l c bit qu him. Cc nh khoa hc cng pht hin 3 loi lan hi qu him, v rng bch xanh ni duy nht trn ton lnh th Vit Nam. Lan Hi y c vn quc gia Phong Nha-K Bng c 3 loi: lan hi xanh (Paphiopedilum malipoense), lan hi xon (Paphiopedilum dianthum), lan hi m (Paphiopedilum concolor). IUCN (Hip hi Bo v Thin nhin Th gii) trong nm 1996 xp lan hi l loi ang ng trc nguy c dit vong rt cao (tuyt chng trong tng lai gn) . H ng vt: Thn ln Phong Nha-K Bng, mt loi mi c cc nh khoa hc c pht hin Vn quc gia Phong Nha-K Bng. Phong Nha-K Bng l ni sinh sng ca 113 loi th ln, ni bt nht l h v b tt, loi b rng ln nht th gii, 302 loi chim, trong c 35 loi nm trong Sch Vit Nam v 19 loi nm trong Sch th gii; 81 loi b st
29
lng c (18 loi trong Sch Vit Nam v 6 loi Sch th gii); 259 loi bm; 72 loi c, trong c 4 loi c hu Vit Nam. Nm 1996, y c loi c mi pht hin Vit Nam. Linh trng c 10 b linh trng, chim 50% tng s loi thuc b linh trng Vit Nam, 7 loi nm trong Sch Vit Nam, c bit l voc H Tnh, sao la, mang. Phong Nha-K Bng c nh gi l c h t nhin a dng nht trong tt c cc vn quc gia v khu d tr sinh quyn quc gia trn th gii. Phong Nha-K Bng l ni c cng ng linh trng phong ph bc nht ng Nam . Nm 2002, nh khoa hc c Thomas Zegler pht hin ra mt loi thn ln tai mi c tn l Tripidophrus Nogei ti vng ni Karst thuc khu vc Ch Ni. Loi thn ln ny c ng trn s bo 114 (2) pht hnh thng 7 nm 2007 ca tp ch Revue Suise De Zoologie. Cc nh khoa hc t tn loi ny l Thn ln Phong Nha-K Bng (danh php khoa hc: Cyrtodactylus phongnhakebangensis). Cc nh khoa hc c xy dng mt khu gii thiu Vn quc gia Phong Nha-K Bng ti Vn th Kln gii thiu s a dng sinh hc ca vn quc gia ny, y cng pht hin ra loi rn mai gm mi. Qua mt thi gian kho st, cc nh khoa hc c, Nga v Vit Nam pht hin thm 10 loi mi trong vn quc gia ny, trong bao gm 5 loi rn, 5 loi tc k, thn ln, nhiu loi trong s mi pht hin ny l ng vt c hu y. Cc nh khoa hc Vit Nam v cc nh khoa hc Nga thuc Vin ng vt hoang d Sankt-Peterburg, cc nh khoa hc c ca Vn th Koln pht hin thm ti vn quc gia ny hn 100 loi mi trong khu h c. Mi loi c cha tng thy Vit Nam c pht hin vn quc gia ny. Trong 3 loi c Phong Nha-K Bng c ghi vo Sch Vit Nam th c 2 loi c chnh. l c Chnh hoa (Anguilla marmorota) v c Chnh mun (Anguilla bicolo). T chc Bo tn ng vt hoang d Th gii (FFI) tin hnh kho st v c bo co cho rng Vn Quc gia Phong Nha-K Bng c 4 loi c xp vo din nguy cp trn phm vi ton cu, l voc H Tnh, voc en tuyn, voc ng sc v vn en m trng. Ngy 27 thng 2 nm 2005, mt n b tt vi s lng ln xut hin ti Vn quc gia Phong Nha-K Bng. Gi tr kho c, lch s, vn ha: Vn quc gia Phong Nha-K Bng cng cha ng nhiu di vt kho c. Cc bng chng v s sinh sng ca con ngi khu vc ny l cc u ru thuc Thi k mi v cc hin vt tng t c cc nh kho c Php v Vit Nam tm thy trong cc hang ng. Nm 1899, mt gio s truyn o ngi Php tn l Lopold Cadire kho st v nghin cu v v vn ho v phong tc, tp qun ca ngi dn vng thung lng sng Son. Trong th vit cho Trng Vin ng bc c, ng khng nh: Nhng g cn li ca n u rt qu gi i vi s hc. Gi n l gip ch cho khoa hc. u th k 20, cc nh thm him hang ng v v hc gi Anh, Php n Phong Nha v h pht hin y mt s di tch Chm v Vit c nh bn th Chm, ch Chm khc trn vch , gch, tng , tng pht, mnh gm v nhiu bi v v.v.
30
Thng Huyn K4a
Nm 1995, Vin Kho c hc Vit Nam nhn nh ng Phong Nha c du hiu l mt di tch kho c hc v cng quan trng. Vin ny cho rng c kh nng du tch hang Bi K trong ng l mt thnh ng Chm Pa t th k 9 n th k 11. Ti ng Phong Nha, ngi ta pht hin nhiu mnh thn v ming cc bnh gm c trng men ca Chm vi cc mnh gm th s c li en, c vng ming loe rng so vi thn, to mt gc gn vung. Ngoi ra, ngi ta cn pht hin ra cc mnh gm hoa vn ming hnh cnh sen, mu xanh ngc, mu lng th hng nht. ng Phong Nha l ni vua Hm Nghi tr ng trong thi k thc hin Chiu Cn Vng khng chin chng thc dn Php. Cc di tch lch s cch mng c: Bn ph Xun Sn, ng mn H Ch Minh v ng 20 Quyt Thng, M Gi, A.T.P, Tr Ang, C Tang, cua Ch A, Khe Ve... hay cc di tch Hang Tm C, hang Chn Tng, bn ph Nguyn Vn Tri, cc kho hng ho trong h thng hang ng Tuyn Ho, Minh Ha trong thi k Chin tranh Vit Nam. Di sn thin nhin th gii: Di sn th gii ln 1: tiu ch a cht, a mo. H s ngh cng nhn vn quc gia ny l di sn th gii c Chnh ph Vit Nam trnh ln UNESCO nm 1998. L do a ra ngh cng nhn vn quc gia ny l di sn th gii bao gm: s a dng sinh hc cao, s c o v v p ca h thng hang ng v phong cnh ni vi. Ban u, Chnh ph Vit Nam ngh UNESCO cng nhn Khu bo tn Phong Nha nm 1998 v IUCN tin hnh kim tra ti hin trng trong thng 1 v 2 nm 1999. Ti cuc hp bnh thng vo thng 7 nm 1999, y ban nh gi ca UNESCO kt lun rng Khu bo tn Phong Nha c c s p ng c tiu ch (i) v (iv) ca UNESCO cho ng c vin di sn th gii nu nh ranh gii c m ra thnh vn quc gia Phong Nha-K Bng rng hn. y ban ny cng ngh hai nh nc Vit v Lo tho lun v kt ni hai khu bo tn Phong Nha-K Bng (Vit Nam) v Hin Namno (Lo) thnh mt khu bo tn lin tc phi hp bo tn. Trong ln ngh th hai ca Chnh ph Vit Nam gi UNESCO vo nm 2000, phm vi khu vc c gm c khu vc rng K Bng nh kin nm 1999 ca UNESCO. Tuy nhin, vo thi im ny, Chnh ph Vit Nam cng tuyn b xy dng ng H Ch Minh v ng ni quc l 20 vi ng H Ch Minh ct qua vng li ca vn quc gia ny. Nhiu t chc quc t nh IUCN v T chc ng thc vt quc t thuyt phc v khuyn Chnh ph Vit Nam thn trng trong vic xy dng cc con ng ny qua Vn quc gia Phong Nha-K Bng. Trong mt bc th ca T chc ng thc vt gi UNESCO ngy 15 thng 12 nm 2000 c tnh cn 4,5 tn thuc n cho mi km ng. Do vic xem xt nh gi cng nhn l di sn th gii i vi vn quc gia ny khng tin trin g hn. Thng 5 nm 2002, Chnh ph Vit Nam cung cp thm thng tin cho UNESCO v vic nng cp Khu bo tn Phong Nha-K Bng thnh Vn quc gia Phong Nha-K Bng vi din tch rng hn hai ln c trc (85.754 ha) km theo k hoch bo tn (quyt nh ca Chnh ph thng 12 nm 2001).
31
Chnh ph thay i tuyn ng H Ch Minh v UNESCO nh gi tuyn mi khng nh hng n vn quc gia ny do tuyn ng c xy vi mc trch nhim i vi mi trng cao, ngoi ra tuyn ng ny cung cp ng tip cn khu vc vn nhng vn cho rng ng ni ng H Ch Minh v ng 20 i qua khu li vn quc gia ny l khng cn thit v tc ng xu n h ng thc vt y (cht cy, xe c gy xo trn cuc sng sinh vt, to iu kin thun li cho sn bt ng vt v cht cy). y ban nh gi cho rng tiu vn quc gia ny c ngh theo hai tiu ch i (lch s Tri t v ni bt a cht) v iv (a dng sinh hc v cc loi b e da) cha t do cha c bng chc thc v a cht a mo c cung cp trong h s v khu vc vn quc gia ny cha rng bo tn cc loi qu him. Chnh ph Vit Nam b sung thng tin v gi tr a cht a mo khu vc vn quc gia ny. Ti k hp ton th ln th 27 t 30 thng 6 n 5 thng 7 nm 2003, i din 160 quc gia thuc T chc Gio dc, Khoa hc v Vn ha Lin Hip Quc (UNESCO) cng nhn Vn Quc gia Phong Nha-K Bng, cng vi 30 a danh khc trn ton th gii, l di sn thin nhin th gii. Vn quc gia Phong Nha-K Bng c UNESCO cng nhn l di sn th gii v t tiu chun viii l v d ni bt i din cho cc giai on ca lch s tri t, bao gm bng chng s sng, cc tin trin a cht ang din ra ng k ang din ra trong qu trnh din bin ca cc kin to a cht hay cc c im a cht v a vn. ngh cng nhn ln 2: tiu ch a dng sinh hc. Nm 2007, Hi ng Di sn vn ha quc gia Vit Nam thng nht ngh Th tng cho php B Vn ha - Th thao v Du lch Vit Nam k trnh h s gi UNESCO cng nhn vn quc gia Phong Nha-K Bng l Di sn thin nhin th gii ln 2 v tiu ch a dng sinh hc. B h s trnh ln ny c b sung cc t liu qu v h ng thc vt ti vn quc gia ny. H s trnh UNESCO ln ny cng nu r tnh ni bt ton cu v a dng sinh hc, v tnh ton vn ca vn quc gia Phong Nha-K Bng. Nhiu chuyn gia trong nc v quc t cho rng nu Vit Nam hon thin h s th c nhiu kh nng UNESCO s cng nhn Vn quc gia Phong Nha-K Bng l di sn thin nhin th gii ln 2 vi hai tiu ch a cht a mo v a dng sinh hc, so vi mt tiu ch c cng nhn nm 2003. Tnh a dng sinh hc ca vn quc gia ny snh ngang vi cc khu vc c cng nhn l di sn hay cc khu xut chu v chu c, c bit so snh vi cc khu di sn hoc ang xut c cha ni vi nh khu vc ni Emi v ni Pht Lc Sn (Trung Quc), vn quc gia sng ngm Puerto Princesa Palwan ca Philippines - mt di sn th gii ti Philippines. Vn quc gia Phong Nha-K Bng c cc nh khoa hc nh gi l l trung tm ca khu vc min trung Vit nam. WWF tha nhn khu vc vn quc gia ny c tnh a dng sinh hc cao nht hnh tinh. Cuc bu chn 7 k quan thin nhin th gii mi. Cng vi Vnh H Long v Phan Xi Png, Phong Nha-K Bng l mt trong 3 a danh ti Vit Nam c a vo danh sch ng c vin cho cuc bu chn 7 k quan thin nhin th gii mi. y l cuc bu chn qua mng Internet do t chc NewOpenWorld, mt t chc phi chnh ph khng c hu thun bi UNESCO, c tr s ti Thy S ng ra t chc ton cu. Theo kt qu s b, v s cn thay i, do New7Wonders cng b
32
Thng Huyn K4a
lc 6 gi sng ngy 22 thng 2 nm 2008 (gi Vit Nam), Phong Nha-K Bng ln u tin vt ln ng th nh trn bng xp hng 77 k quan c bnh chn nhiu nht th gii, ch xp sau Vnh H Long. Hot ng du lch: Thuyn phc v du khch tham quan Vn quc gia Phong Nha-K Bng Vi nhng u th nh nu trn, Vn Quc gia Phong Nha-K Bng c iu kin thun li pht trin cc loi hnh du lch: - Du lch khm ph hang ng bng xung - Du lch sinh thi, khm ph h ng thc vt - Leo ni mo him: y c hang chc nh ni c cao tng i trn 1.000 m, dc vi dng ng ph hp cho cc hat ng leo ni th thao mo him. Mt trong nhng tuyn du lch mi l i bng du thuyn theo dng sng Chy ngc vo rng su. Cng i ngc dng sng Chy, dng chy sng ny cng khc khuu, i qua nhiu thc ghnh v n khu vc rng Tr Mng. Tuyn ny c cc n v kinh doanh du lch kho st v ngh m tuyn du lch sinh thi rng Phong Nha-K Bng sm a vo phc v khch du lch ngoi tuyn tham quan cc hang ng Phong Nha v Tin Sn. Khu vc Phong Nha-K Bng c thc Chi cao khong 50 m, c bi Rn B... Tn gi Rn B do y l ni b tt sinh sng v sinh y. Khu vc Phong Nha - K Bng c nhiu a danh c gi theo c im ca rng nh Nc Ngang - ch mt dng sui chy vt ngang, khc vi cc dng sui khc chy xui xung trong khu vc ny; Nm - mt hn ln nm ngay gia dng thc chy; Chn Tht - mt hn c hnh dng ging nh mt chic tht dng thi tht. Con sui c bit khu vc Phong Nha-K Bng l Nc Tri - ni c dng nc chy tri ln khi mt t. Trong 3 nm sau khi c UNESCO cng nhn, lng du khch n tham quan Vn quc gia Phong Nha-K Bng gia tng t bin. Sn bay ng Hi ang c xy dng p ng nhu cu khch du lch. Vic Phong Nha-K Bng c cng nhn l di sn th gii nh l mt cch qung co t nhin, l mt c hch cho pht trin du lch, c bit l thu ht du khch quc t. Tnh Qung Bnh cng cp php cho mt s d n du lch ln nh: khu bit th ngh dng sng Son, khu ngh mt Nhy, khu ngh mt 4 sao Sun Spa... tng cht lng phc v khch du lch. Phong Nha K Bng, cng vi cc di sn th gii khc ti min Trung: C Hu, Ph c Hi An, Thnh a M Sn, Khng gian vn ha Cng Ching Ty Nguyn, cng l mt tuyn im quan trng trong chng trnh quc gia v du lch mang tn Con ng di sn min Trung do Tng cc Du lch khi xng v pht ng. Nh lng du khch tham quan khu vc Phong Nha-K Bng, khong 1.000 dn khu vc Xun Sn sng bng ngh du lch (dch v thuyn tham quan, hng dn vin, nhip nh). Nhiu ngi trc y l lm tc nhng hin chuyn sang bo v rng trong vn quc gia ny. Trung tm Vn ha Du lch Phong Nha-K Bng hin c 248 thuyn, to vic lm cho 500 c dn a phng, vi mi thuyn bao gm 2 ngi c hun luyn cc k nng an ton v hng dn du khch v c thu nhp khong 70.000 ng mi ngy. Trong nm
33
2000, trung tm ny o to cho nhng ngi sn trng a phng h chuyn i ngh nghip t ph rng sang bo v rng v cung cp dch v du lch. Tuy nhin, do cng tc qung b (trang web ca tnh Qung Bnh khng c thng tin c th v cp nht v di sn thin nhin ny), dch v, tin ch cho khch du lch n thm vn quc gia ny hu nh cha c nn t nm 2005 n nay, khch n tham quan Phong Nha-K bng bt u chng li v gim dn, ch yu l khch ni a, trong lng khch n Phong Nha-K Bng n ln th hai ch chim 10%. Vic b tr n chiu sng trong cc hang ng vn cha c thc hin mt cch khoa hc, khng lm ni bt nt p huyn o t nhin ca thch nh. Bn trong hang ng vn cha b tr hp l nh v sinh dnh cho du khch tham quan. Cng tc bo tn v qun l: Cng tc bo tn: Ban qun l d n vn quc gia Phong Nha-K Bng hin c i ng nhn vin 115 ngi bao gm cc chuyn gia v ng vt hc, thc vt hc, lm sinh hc, kinh t-x hi hc nhng li khng c thm quyn x l cc vi phm v thiu cc phng tin qun l hu hiu i vi cc mi e da i vi vn quc gia ny. Hin c mt khu bn hoang d dnh cho linh trng vi din tch 18 ha ti vn quc gia ny vi hng ro in t. D n ny do Hi ng vt Frankfurt (Zoologische Gesellschaft Frankfurt) (c) u t dnh ring cho Vn quc gia Phong Nha-K Bng bo tn 10 loi linh trng, trong c voc H Tnh, voc ch v chn nu qu him. Khu vc ny c c h sinh cnh vi y thc n cho linh trng pht trin tt. Vn quc gia Phong Nha-K bng c a vo quy hoch pht trin kinh t ca tnh Qung Bnh trong giai on 1997-2010. Vn quc gia ny cng c a vo k hoch bo tn a dng sinh hc xuyn bin gii Phong Nha-K Bng v Hin Namno gia Lo v Vit Nam. Nhiu cuc hi tho c chnh quyn hai tnh Qung Bnh v Khm Mun t chc phi hp bo tn khu vc Phong Nha-K Bng v Hin Namno ca Lo. Cc vn v qun l v bo tn: C hai lng ngi dn tc thiu s Arem v Ma Coong sinh sng trong vng li ca Vn quc gia Phong Nha-K Bng. Bn trong vng m ca vn quc gia ny, c 52.001 ngi ang sinh sng, ch yu l ngi Kinh v mt s nh ngi Cht v Vn Kiu, nhiu ngi trong s h mu sinh bng cch khai thc lm sn. Ni ti khu vc Vn quc gia Phong Nha-K Bng b dn a phng khai thc, c o ly bn khin cho nhiu trin ni b nham nh cn chnh quyn a phng th lm ng. K t khi tr thnh di sn th gii, lng khch du lch n y tng vt, cc hot ng ca lm tc, tnh trng sn bn ng vt hoang d l mi nguy cho vn quc gia Phong Nha-K Bng, trong khi lc lng kim lm li kh mng. S gia tng du khch thm quan khu vn quc gia ny cng gy ra vn cho mi trng y nh cc rc thi, nhim nc do hot ng du lch, nh hng ca con ngi ln hang ng (nhiu ngi b cc mng mang v, khc chm linh tinh ln vch ng), nhng c bit nh hng nht l e da n s a dng sinh hc. Nhiu cng ng di trong cc hang ng cng b tc ng xu do s tham quan ca du khch.
34
Thng Huyn K4a
Vic xy dng mt nh my nhit in chy bng than ti thn Vnh Sn, x Qung ng, huyn Qung Trch, cch Phong Nha-K Bng 40 km v hng ng bc vi cng sut 3.600 MW c nhiu ngi nh gi l c th gy nhim khng kh v nc khu vc vn quc gia ny. Chy rng trong ma kh cng l mt mi e da thng trc i vi ton khu vc. Hot ng xy dng ng ni ng H Ch Minh v quc l 20 chy xuyn qua li vn quc gia ny v cng gy ra mi e da v mi trng, lm nh hng n khu vc sinh sng ca nhiu loi ng thc vt, hat ng n mn ph lm ng khin nhiu loi ng vt phi di di khi ni sinh sng, d Chnh ph Vit Nam c quyt nh xy dng ng H Ch Minh chy theo tuyn ng 15 v 12A, c dc theo ranh gii pha ng ca khu vn quc gia ny ch khng ct ngang qua khu vn ny gim thiu nh hng n h ng thc vt cng nh a hnh khu vc. Do cng tc qun l cn yu km, nhng khu vc rng vng m ca vn quc gia ny b tn ph nng n, nhiu vng gn nh b cht trng, cc loi g qu b khai thc n cn kit. Hot ng khai thc v bun bn g qu t khu vn quc gia ny c t chc thnh h thng hon chnh, c tnh mi ngy c khong 1 tn g b khai thc cho mc ch thng mi, c bit cc loi g qu c gi cao nh g mun Diospyros spp., Ging Hng Pterocarpus macrocarpus. Tnh trng sn bt t th rng hoang d trong vn quc gia ny bn cho cc qun n, nh hng a phng rt nghim trng. ng vt hoang d y b sn bt, mua bn, git tht do thc ca ngi dn km, cc c quan c thm quyn a phng lm ng, thm ch mt s cn b lnh o thn x li l li bun ng vt hoang d, c cn b cng an a phng lm ch mt nh hng tht rng chuyn phc v cc mn n t ng vt hoang d c sn bt t Vn quc gia Phong Nha-K Bng. Vn quc gia Phong Nha-K Bng hin khng cn c ngha i vi bo tn h Panthera tigris, voi Elephas maximus v cc loi b hoang d. Cc ging c chnh qu y l c chnh hoa v c chnh mun cng b c dn a phng sn bt t phc v cho cc nh hng, qun n do mi ngi tin rng n tht cc loi c chnh ny c tc dng trng dng b thn. Cng tc quy hoch khu vc ph cn: Cng tc quy hoch khu vc ph cn vn quc gia Phong Nha-K Bng hu nh khng c thc hin bi bn. Cng tc qun l quy hoch xy dng trong khu vc ph cn ny cng bc l nhiu vn . iu ny dn n vic cp s trn lan cho dn a phng, hng lat ngi nh v hng qun c dn xy dng mt cch t pht, ln xn. Cc ch u t o th mi v khu du lch trong khu vc ny cng ng k d n chim t v khng trin khai d n. Bn quy hoch tng th v chi tit vi din tch 200 ha do Trung tm quy hoch tnh Qung Bnh thc hin v cha c ph duyt c nhiu ngi nh gi l khng c tm nhn tng lai. y ban Nhn dn tnh Qung Bnh tuyn b s thu t vn nc ngoi quy hoch xy dng v pht trin du lch khu vc ph cn Vn quc gia Phong Nha-K Bng H tr quc t: Nm 2005, chnh ph c h tr hn 12,6 triu euro cho vic bo v a dng sinh hc ca Phong Nha K Bng. Nm 2007, chnh ph c ng h cho Vit Nam 1,8 triu euro gip bo v a dng sinh hc, ci thin thu nhp cho c dn vng m.
35
Vn quc gia Phong Nha-K Bng cng nhn c ti tr 132.000 USD cho cng tc bo tn loi linh trng trong vn quc gia ny cng nh khu vc vng m t T chc bo tn ng thc vt hoang d quc t (FFI). Nm 1998, T chc Bo v ng Thc vt Quc t (FFI) thc hin d n o to cho cn b qun l vn quc gia ny. Ban Pht trin Quc t ca Anh cng h tr vn cho Qu Bo v Thin nhin Th Gii (WWF) thc hin d n bo tn song hnh vn quc gia ny v khu bo tn Hin Namno. T chc FFI cng cng nhn c s ti tr t qu mi trng v qu cc loi tiu biu thuc phng Mi trng, B Nng thn v Lng thc Anh quc thc hin d n nng cao nhn thc bo tn cho hc sinh a phng cng nh du khch. Mt vi hnh nh:
Sng Son
Ca vo ng vi sng ngmBn trong ng
Sng ngm bn trong
Cnh trong ng Mt gc vn quc gia
Thch nh
14.VN QUC GIA BCH M.

Vn quc gia Bch M l mt vn quc gia thuc tnh Tha Thin-Hu, cch thnh ph Hu 40 km. c thnh lp theo quyt nh s 214-CT ngy 15 thng 7 nm 1991 ca Ch tch Hi ng B trng Vit Nam. V tr: Ta 1605 ti 1615 v bc v 10743 ti 10753 kinh ng. Vi din tch 22.030 ha, ch yu nm trn 2 huyn Ph Lc v Nam ng thuc tnh Tha Thin-Hu. nh Bch M vi cao 1.450 m so vi mc nc bin l nh ni cao nht ca vn.Thng 1 nm 2008, Chnh ph nc Cng ha X hi ch ngha Vit Nam quyt nh m rng din tch vn quc gia Bch M ln thnh 37.480 ha. Thc Quyn cao 300m trong vn quc gia Bch M
36
Thng Huyn K4a
Vn c tnh a dng sinh hc cao. Thc vt y gm 2147 loi, trong c mt s loi him v c gi tr nh hong n gi, trm hng. ng vt ghi nhn c 1.493 loi, c bit c mt s loi th mi c pht hin Vit Nam nh sao la. Lch s: Th k th 20 mang li mt s bin i ln cho Bch M. Vo thi Vua Khi nh t 1916-1925, Bch M c bit n nh mt khu rng hoang s v m m. u tin, n gy s ch n nhng ngi lm cng tc bo tn vo nm 1925 khi c mt k hoch thnh lp Vn quc gia c trnh ln cc nh chc trch thuc a Php nhm bo v loi g Li lam mo trng (Lophura edwardsi). Nm 1932 khu vc Bch M c khm ph bi ng Girard, mt k s ngi Php, vi tham vng pht trin mt khu ngh mt trn ni. Tip theo nhng nm sau , mt h thng gm 139 bit th, khch sn, b bi, ng giao thng,... c hnh thnh y phc v cho vic tham quan, ngh dng ca gii quan chc ngi Php v nh giu thi by gi. Sau khi Php ri khi Vit Nam nm 1954, khu ngh mt sm b qun lng v by gi ch cn st li mt vi ngi nh b che lp bi rng rm ti sinh. Nm 1960, Chnh ph Min Nam Vit Nam Cng Ha thnh lp Vn Quc Gia Bch M - Hi Vn nhng cng vic bo tn bc u khng ko di c bao lu. Chin tranh Vit Nam xy ra nhng trn nh c lit Vn. nh Bch M bin thnh sn bay trc thng v n bt, chin ho ca qun M Ngy vi kim sot khu vc Hu, Nng v bin ng. Sau khi thng nht li nm 1975, nhiu d n c nh pht trin vic trng trt cy n qu ni nhng do nh hng ca iu kin thi tit, nhng n lc ny tht bi lin tc. Cui cng, khi Vn Quc gia Bch M c thnh lp vo nm 1991 vi tng din tch l 22.031 ha nm trn a phn hnh chnh ca hai huyn Ph Lc v Nam ng ca tnh Tha Thin-Hu. Tuy nhng nghin cu v a dng sinh hc rng Bch M cha c y nhng cng chng minh kh r rng v mt s lng rt ln cc loi ang sinh sng y. S a dng ny c th gii thch bi s phc tp ca a hnh cng nh s chuyn tip ca hai vng a l Bc v Nam Vit Nam.
Thc vt: Thc vt VQG BM bao gm 2 thnh ph
Rng kn thng xanh ma ma nhit i cao
rng kn thng xanh ma ma nhit i ca
Rng cao trn 900m l rng giu v t b nh h
ngi. Thc vt Bch M bao gm 2.147 loi chi k vo sch Vit Nam c nguy c b tuyt chng. M c t nht 3 loi cy mang tn ca mnh : Piper
tng s loi thc vt Vit Nam. Trong s ny c 86
loi c tim nng thng mi v c s dng lm c
bachmariaefolia, cissus bachmaensis va elaeocarpus
37
Ti khu vc nh c mt vi loi thc vt ht trn him thuc h kim giao nh Hong n gi, podocarpus neriifolius va podocarpus fleuryi. Vo thng 2, bn c th tm thy rt nhiu hoa Quyn dc theo cc con sui nh v c bit l di chn thc Quyn. Cc khu rng cn cha cc loi cy l rng c gi tr nh cc loi thuc h Dipterocarpaceae, g hng mc v Trm hng. trn ni cao, cc loi cy g si v ht d l rt ph bin. Cc khu rng y giu v cc loi thuc h cau da nh my v c ui c, cng nh cc loi dng x v cc loi lan. Do nh hng ca vic ri cht c dit c v bom n trong sut cuc chin tranh Vit Nam, rng nguyn sinh mt s vng ca Vn Quc Gia b nh hng ng k. A DNG SINH HC: ng vt: Khu h ng vt y cng rt phong ph vi nhiu loi c hu v qu him. Cho n nay cc nh khoa hc ghi nhn c 1.493 loi ng vt bao gm: 132 loi th (chim 1/2 s loi th Vit Nam), 358 loi chim, 31 loi b st, 21 loi ch nhi, 57 loi c, 894 loi cn trng ang c mt trong Vn. Trong tng s cc loi hin thng k c, c n 68 loi c ghi vo sch Vit Nam l nhng loi cn phi bo v nghim ngt. c bit c nhng loi th mi cng c tm thy y nh Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), Mang Trng Sn (Muntiacus truongsonensis) v Mang ln (Megamuntiacus vuquangensis). Cc loi th ln nh h v bo c th vn cn nhng ch nhng vng ho lnh thuc pha Ty Nam ca Vn. Tnh a dng cn c chng minh r rng qua s ghi nhn vi 358 loi chim, chim mt phn ba s loi chim c mt Vit Nam. Trong b G c 7 loi trn tng s 12 loi Vit Nam, trong c nhng loi qu him nh Tr sao (Rheinardia ocellata) v g Li lam mo trng (Lophura edwardsi) l loi va mi c pht hin y sau hn 55 nm c cho l tit chng ngoi thin nhin.
Sao la l 1 trong nhng loi th
Voc Ng Sc (Pygathrix nemaeus
ln mi c pht hin cui th k nemaeus) l mt loi qu him, ang phn XX b Bch M n vi Bch M bn s c dp thng thc mt chui cc ng mn c o ch dnh cho nhng ngi yu thch thin nhin hoang d v vn minh hay n gin l
38

nhng ngi thch thng thc nhng cnh p thin nhin c trng ni y. Bn c th mt t nht mt ngy khm ph cho mi ng mn m khng cn bt k mt thit b leo ni c bit no. Mt i giy th thao, tt v chng vt v mt tm lng nhit tnh ng h bo tn nhng gi tr ca thin nhin c th s lm cho
Thng Huyn K4a
chuyn thm ca bn th v hn. ng mn Tr Sao:i xuyn qua cnh rng nhit i s dn bn n thc Tr Sao tuyt p. ng mn ny l mt trong
nhng a im thm him Bch M. Nh tn gi ca n, y c rt nhiu chim Tr sao ang sinh sng. Do mt rng
y rt dy nn iu ny c ngha l ta ch c th nghe nhiu hn thy.
* ng mn thc Quyn Nhng phong cnh tuyt p t nh ca thc nc hng v ny l nt thu ht c sc cho du khch n Bch M. y n hoa vo thng 3. ng mn thc Ng H.
thay i ca rng khi i trn con ng ny dn n nh ca mt thc nc cao 300 m thc Quyn. C r
Bng qua khu rng tuyt p v nhng ngi nh b nt, ng mn ny dn bn n mt lot cc thc nc duy
y bn c th bi li tha thch trong nhng h nc trong sut ta pha l. Tuy nhin nc y kh lnh v bn
39
* ng mn Hi Vng i: Khong 500 m t im dng cui cng ca con ng ln Bch M - Km 0, bn s
cao1450 m. ng y bn c th nhn thy cnh quan bao la hng v ca cc dy ni ni tip ra tn bin n
c yu thch nht ti Bch M, c bit vi nhiu bit th nt l bng chng ca mt thi du lch vng son n
15.VN QUC GIA CH MOM RAY.
Vn quc gia Ch Mom Ray, nguyn l khu bo tn thin nhin Ch Mom Ray, thuc tnh Kon Tum, l mt v Nam s 103/2002/Q-TTg ngy 30 thng 7 nm 2002. Ngc Hi. Pha bc gip a gii hnh chnh cc x: B Y, Sa Loong (thuc huyn Ngc Hi). Pha nam gip a CampuchiaLo. Ta a l: t 1418 n 1438 v bc, v t 10729 n 10747 kinh ng. Tng din tch: 56.621 ha, trong - Phn khu bo v nghim ngt: 40.566 ha. - Phn khu phc hi sinh thi: 12.137 ha. - Phn khu hnh chnh dch v v du lch: 3.918 ha. Sa Nhn, Sa Sn, Mrai, Ya Sia, th trn Sa Thy (thuc huyn Sa Thy), tnh Kon Tum.
thng cc khu rng c dng ca Vit Nam. c thnh lp thep quyt nh ca Th tng chnh ph Cng ha X
V tr: Vn quc gia Ch Mom Ray nm pha bc Ty Nguyn v pha ty ca tnh Kon Tum, trn a phn c
Mrai, Yasia. Pha ng gip a gii hnh chnh cc x: Rki, Sa Nhn v th trn Sa Thy. Pha ty gip bin g
Vng m ca vn quc gia Ch Mom Ray c din tch 188,749 ha bao gm cc x: B Y, Sa Loong (thuc huy
16.VN QUC GAI KON KA KINH.
Vn Quc gia Kon Ka Kinh l mt vn quc gia ca Vit Nam, c thnh lp theo Quyt nh s 167/2002/ Kon Ka Kinh. Vn quc gia Kon Ka Kinh l mt khu vc u tin v bo tn a dng sinh hc ca Vit Nam, khu vc v quc cn l mt a im du lch sinh thi hp dn.
11 nm 2002 ca Th tng chnh ph Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam trn c s chuyn i v nng cp t
Ngoi s a dng v phong ph ca h ng thc vt rng, Vn quc gia Kon Ka Kinh ng vai tr quan trng t
u ngun ca cc con sng nh sng Ba v sng k Pne, cung cp nc ti tiu cho hng ngn ha c ph, h t
cung cp nc sinh hot cho cc huyn ca tnh Gia Lai v Kon Tum. Pha ty ca vn quc gia l mt phn lu
in Yaly. Thng tin chung: Vn quc gia Kon Ka Kinh nm trn cao nguyn Kon Tum, thuc a bn ba huyn Mang oa ca tnh Gia Lai. Phn trung tm nm x Ayun, huyn Mang Yang, pha ng bc tnh Gia Lai, cch thnh
v hng ng bc, phn b trn din tch 41.780 ha vi ta a l t 1409 n 1430 v bc v t 10816 gip cc x k Roong, Kon Pne, Kroong v L Ku huyn KBang, pha ty gip x H ng huyn k oa.
Pha bc gip x k Roong huyn KBang, pha nam gip x H Ra v mt phn x A Yun, x k Y cng huy
Vn quc gia Kon Ka Kinh c tn trong danh sch cc khu rng c dng t nm 1986 theo Quyt nh s 194/C
40
Thng Huyn K4a
1986 ca Ch tch Hi ng B trng CHXHCN Vit Nam, vi din tch 28.000 ha nhm bo tn rng cn nhit
ht trn. Nm 1999, Vin iu tra qui hoch rng Vit Nam (FIPI) kt hp vi T chc Chim quc t (BirdLife In
n u t thnh lp Khu bo tn thin nhin Kon Ka Kinh. D n ny c B Nng nghip v Pht trin nng th
thm nh, ph duyt cng nm, vi din tch l 41.780 ha. Vn quc gia Kon Ka Kinh l 1 trong 4 vn quc g a hnh: cao ca vn quc gia Kon Ka Kinh nm trong khong t 570 m (thung lng sng Ba) ti 1.748 m
B, Ch Mom Ray v Hong Lin), ng thi l 1 trong 27 vn ca khu vc ng Nam c cng nhn l v
dng sui t pha ng vn quc gia cp nc cho sng Ba, con sng chy ngon ngoo gn nh theo hng bc lu vc ca cc sng nhnh cho sng M Kng. Do a hnh dc ng, cc sng sui bt ngun t vn quc gia nhanh vi nhiu thc nc.
sng A Yun ri i hng thnh gn nh ty bc-ng nam vo bin ng gn thnh ph Tuy Ha; trong k
Vn quc gia Kon Ka Kinh c khong 33.565 ha rng t nhin, chim 80% tng din tch ca n. Vn quc gi hodginsii). Sinh vt: Vn quc gia Kon Ka Kinh kh phong ph v a dng. y l im hi t ca cc lung thc vt sau:
cc kiu mi trng sng min ni. C th, y c khong 2.000 ha rng hn giao l kim v l rng, cha ch y
Thc vt: Do c im a dng v a hnh, cao, kh hu, t ai v cc nhn t hnh thnh rng khc to c
- Lung thc vt thuc khu h Bc Vit Nam c cc loi cy thuc cc h Fabaceae, Euphorbiaceae, Magnoliacea c nhiu loi cy trn n v din tch v cc loi u th c t thnh khng ln.
Lauraceae, Fagaceae v.v. Lung thc vt ny thng phn b nhiu khu vc chu nh hng ch ma m nh
- Lung thc vt thuc khu h Vn Nam-Qu Chu v chn dy ni Himalaya c cc loi cy l kim ca nhm th
nng (Podocarpus imbricatus), hong n gi (Dacrydium pierrei), kim giao nam (Nageia wallichiana), p mu (F (Anogeissus acuminata), ch en (Parashorea stellata), ch ch (Parashorea chinensis), cm (?) v.v nh bng lng i (Lagerstroemia tomentosa) v.v.
- Lung thc vt thuc khu h Malaysia-Indonesia: i din cho lung thc vt ny l cc loi cy thuc h Dipte
- Lung thc vt n -Myanma: Tiu biu c cc loi cy thuc cc h Combretaceae nh choi (Terminalia be
Kt qu iu tra h thc vt rng vn quc gia Kon Ka Kinh thng k c 687 loi thc vt thuc 459 chi
ngnh 2 l mm chim a s (104 h, 337 chi, 528 loi). Sau l ngnh 1 l mm (15 h, 82 chi, 111 loi). Cc n thnh phn loi. c bit c rt nhiu loi thc vt c hu, qu him cn phi bo tn ngun gen nh:
16 h, 32 chi v 40 loi. Thc vt ht trn c 5 h, 8 chi, 8 loi. Vn quc gia Kon Ka Kinh c h thc vt rt ph
- C 11 loi c hu l: thng Lt (Pinus dalatensis), hoa kh, g (Afzelia xylocarpa), trc trung (Dalbergia (Dendrobium bellatulum). - H thc vt rng vn quc gia Kon Ka Kinh c 34 loi qu, him, c gi tr bo tn ngun gien v nghin cu
(Dialium cochinchinense), b nt Trung B (Alchornea annamica), du moc, song bt (Calamus poilanei), lng h
trong sch Vit Nam v th gii. Trong tng s 34 loi ghi trong sch , c 24 loi ghi trong sch Vit Nam
cp E (ang nguy cp, b e da tuyt chng), 6 loi cp V (s nguy cp, c th b e da tuyt chng), 7 loi thu
41
thuc cp b e do (T), v 8 loi thuc cp K (khng bit chnh xc). Theo phn loi ca IUCN nm 1997 c 141 th gii gm 1 loi thuc cp E, 2 loi b e da cp V, 12 loi thuc cp him. Phn ln din tch vn quc gia Kon Ka Kinh l rng nguyn sinh vi cc kiu thm thc vt rng chnh sau: - Kiu rng kn thng xanh, ma m cn nhit i ni thp. quc gia ny cy l kim (p mu) chim u th.
- Kiu rng kn hn giao l rng, l kim ma m cn nhit i ni thp. y l kiu rng hn giao gia cy l kim
ng vt: Kt qu iu tra h ng vt rng Vn quc gia Kon Ka Kinh cho thy c 428 loi ng vt. Trong (Lepidoptera). H ng vt rng vn quc gia Kon Ka Kinh c 16 loi c hu l:
xng sng sinh sng trn cn (34 b, 74 h) v 205 loi ng vt khng xng sng (nh bm) thuc 10 h tro
- Lp Th: C 5 loi th ln c hu cho ng Dng v Vit Nam l: vn m hung (Hylobates gabriellae), vo vuquangensis).
(Pygathrix cinerea), h (Panthera tigris), mang Trng Sn (Muntiacus truongsonenensis) v mang V Quang (M
- Lp Chim: Kon Ka Kinh nm trong khu c hu chim cao nguyn Kon Tum. C 7 loi chim c hu, trong c
Nam: khu u en (Garrulax milleti), khu m di (Jabouilleia danjoui), khu Kon Ka Kinh (Garrulax konk
nm 1999 v 4 loi c hu cho Vit Nam v Lo: khu u xm (Garrulax vassali), tro cy m vng (Sitta sol
(Lophura nycthemera) v thy cha t (Megalaima lagrandieri). c bit, khu Kon Ka Kinh l mt loi m (IBA). - B st, ch nhi: Vn quc gia Kon Ka Kinh cng l khu vc quan trng ton cu v bo tn a dng ng vt c mt lot cc loi lng c c hu trong khu vc rng ni Ty Nguyn, bao gm c 4 loi c nh gi l b c hu cho vng v cho Vit Nam l: thn ln Bun Li (Sphenomorphus buonluoicus), loi c hu cho vng
khoa hc trong vng 30 nm tr li y khu vc chu . V cc l do ny, Kon Ka Kinh c ghi nhn nh l k
trong qu trnh nh gi lng c ton cu l Leptobrachium banae, L. xanthospilum, Rana attigua v Rhacophor
3 loi c hu cho Vit Nam bao gm thn ln ui , chng Sa Pa (Rana chapaensis), ch gai sn (Rana verruc
Ngoi nhng loi mi pht hin v nhng loi c gi tr c hu nu trn, h ng vt rng vn quc gia Kon Ka - Lp Th: 10 loi, trong c 9 loi ghi trong sch th gii, 7 loi ghi trong sch Vit Nam. - Lp Chim: 14 loi, trong c 8 loi ghi trong sch th gii v 11 loi ghi trong sch Vit Nam. - Cc lp B st, ch nhi: 14 loi ghi trong sch Vit Nam.
qu him, c gi tr bo tn ngun gen v nghin cu khoa hc, c ghi trong sch Vit Nam v Th gii. C
17.VN QUC GIA YOK N.
Vn quc gia Yok n l mt trong nhng khu rng c dng ln nht Vit Nam, thuc tnh k Lk. V tr a l: Vn quc gia Yok n nm trn a bn 4 x thuc 3 huyn: X Krng Na, huyn Bun n, x
huyn Ea Sp (tnh k Lk) v x Ea P huyn C Jt (tnh k Nng); vn cch thnh ph Bun Ma Thut kh
bc. Vn quc gia Yok n c ph duyt theo quyt nh s 352/CT ngy 29 thng 10 nm 1991 ca Ch tch
42
Thng Huyn K4a
Nam vi mc ch bo v 58.200 ha h sinh thi rng khp t thp. Ngy 24 thng 6 nm 1992 B Lm nghip r thnh lp Vn quc gia Yok n trc thuc B Lm nghip. Vn quc gia Yok n c m rng theo quyt ngy 18 thng 3 nm 2002 ca Th tng Chnh ph Vit Nam.
To a l: T 1245 n 1310 v bc v t 1072930 n 1074830 kinh ng. Quy m din tch: c m l 4.172 ha. Vng m: c din tch 133.890 ha, bao gm cc x bao quanh Vn quc gia. ln l rng khp. Yok n cng l vn quc gia duy nht Vit Nam bo tn loi rng c bit ny. Ranh gii ca vn quc gia ny nh sau: - Pha ty gip bin gii Vit Nam-Campuchia.
115.545 ha, trong phn khu bo v nghim ngt l 80.947 ha, phn khu phc hi sinh thi l 30.426 ha v phn
Vn nm trn mt vng tng i bng phng, vi hai ngn ni nh pha nam ca sng Serepk. Rng ch y
- Pha bc theo ng tnh l 1A t ng ba Ch M'Lanh qua n bin phng s 2 n bin gii Vit Nam-Campuc
- Pha ng theo tnh l 1A t ng ba Ch M'Lanh n Bn n, ngc dng sng Serepk n gip ranh gii huy
- Pha nam gip huyn C Jt v ct ng 6B ti Km 22+500, theo ng 6B n sui k Dam gip bin gii V rng, tru rng v b tt khng l.
a dng sinh hc: Ni y c 63 loi ng vt c v, 196 loi chim, 40 loi b st, 13 loi lng c, 464 loi th
y l ni tr ng ca mt s loi ng vt nguy cp mang tnh ton cu nh: b xm (Bos sauveli), mang ln (M
vuquangensis), nai c tng (Cervus eldi), b banteng (Bos javanicus), voi chu (Elephas maximus), h (Panther Yok n l mt trong nhng ni c khu h chim phong ph nht ng Dng.. sinh hc ca vn nhng vn phi i mt vi trng sn bt, xm ln t ai v nguy c chy rng. Bn cnh , Th vin nh:
alpinus) v ch v chn en (Pygathris nigripes). Cng tc iu tra vn ang tip tc, nhng cc kt qu nghin c
Cc vn : Ngnh lm nghip, chnh quyn cc cp v ban qun l vn quc gia Yok n c nhiu n lc tron
ti nhiu khu rng rng ln, trong phn ln c giao khai thc g thng phm do cc lm trng quc do
Kim lm v voi trong vn Yk n
iu trong vn Yk nMt thong Yk nCi voi sang vn
Vn Yk n trong ma kh Ty NguynVn Yk n ma kh
18. VN QUC GIA CH YANG SIN.
Vn quc gia Ch Yang Sin l mt khu rng c dng ca Vit Nam. c thnh lp theo quyt nh s 92/20
43
thng 7 nm 2002 ca Th tng chnh ph Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam. iu kin t nhin:
V tr a l: Vn quc gia Ch Yang Sin nm trn a bn cc x: Yang Mao, Ch Drm, CVui, Ho Phong, H
Ngc in thuc huyn Krng Bng v cc x: Yang Cao, Bng Krang, Krng N, k Phi thuc huyn Lk, t
nh ni Ch Yang Sin (2.442 mt) cao nht h thng ni cao cc Nam Trung B. Pha ng: dc sng Krng B
Br n ng phn thu sng Krng Ana. Pha Ty: t sui k Cao n ng ba sui k Kial v n ng ph Jang Bng n sui Ea Ktuor. To a l:T 1201416 n 1303058 v bc T 1081747 n 1083448 kinh ng Din tch: Tng din tch l: 58.947 ha Trong gm: Phn khu bo v nghim ngt: 19.401 ha Phn khu phc hi sinh thi: 39.526 ha Phn khu hnh chnh, dch v: 20 ha ng v cc huyn Krng Bng, Lk thuc tnh k Lk. l cc loi c hu v qu him. Nghin cu khoa hc, gio dc mi trng, pht trin du lch sinh thi,... Gp phn pht trin kinh t, x hi a phng. Bo v rng u ngun sng Serepk, M Kng, iu ho v cung cp ngun nc cho sn xut nng nghip. ghi nhn c mt y. Th vin nh:
k Phi. Pha Nam: dc sng Krng N, ranh gii k Lk v Lm ng. Pha Bc: bt u t thc Krng Kma
Din tch vng m ca Vn quc gia Ch Yang Sin l 183.479 ha, nm trn a bn cc huyn Lc Dng, Lm
Mc tiu, nhim v: Bo v mu chun cc h sinh thi rng trn ni cao Ty Nguyn, bo tn cc loi ng, th
a dng sinh hc: C 876 loi thc vt (143 loi c hu Vit Nam, 54 c tn trong sch Vit Nam); 203 loi
19.VN QUC GIA BIDOUP NI B.

km theo tnh l 723. Vn quc gia Trm Chim thuc tnh ng Thp l mt khu t ngp nc, c xp trong h thng rng c
Vn quc gia Bidoup Ni B nm trn a bn huyn Lc Dng v huyn am Rng, tnh Lm ng, cch th
Ni y c nhiu loi chim qu, c bit l su u , mt loi chim cc k qu him, c tn trong sch . V tr a l: Vn quc gia Trm Chim nm trong vng ng Thp Mi, thuc huyn Tam Nng, tnh ng Ph Th, Tn Cng Sinh) v Th trn Trm Chim. Vi s dn trong vng l 30.000 ngi.
1040 1047 v bc, 10526 - 10536 ng vi tng din tch 7.588 ha nm trong a gii ca 5 x (Ph c,
44

20.VN QUC GIA CT TIN.
Thng Huyn K4a
Vn quc gia Ct Tin l mt khu bo tn thin nhin nm trn a bn ba huyn Tn Ph, Vnh Cu (ng N c thnh lp theo quyt nh s 01/CT ngy 13 thng 1 nm 1992 ca Th tng chnh ph Cng ha X hi
v B ng (Bnh Phc), cch Thnh ph H Ch Minh 150 km v pha bc. c trng ca vn quc gia ny
ni khu rng cm Nam Ct Tin (c thnh lp theo quyt nh s 360/TTg, ngy 7 thng 7 nm 1978 ca Th
thin nhin Ty Ct Tin (c thnh lp theo quyt nh s 194/CT, ngy 9 thng 8 nm 1986 ca Ch tch Hi Phc vi tng din tch l 73.878 ha.
Tin nm khu vc c to t 1121 ti 1148 v bc, v t 10710 ti 10734 kinh ng, trn a bn ca ba
B rng banteng
Cc hp phn:
Phn nm trn a bn Ct Tin v Bo Lc thng c gi l khu vc Ct Lc. Kh nh Bu Su (rng 5-7 hecta thuc huyn Tn Ph), Bu Chim (50-100 hecta), Bu C, Bu c L, Trng C,... cao tuyt i khng qu 125m) Nam Ct Tin. Phn trn a bn B ng thng c gi l Ty Ct Tin.
gic mt sng. Phn trn a bn Tn Ph v Vnh Cu thng c gi l khu vc Nam Ct Tin. Khu vc ny c
ton b cc vng t ngp nc rng khong 137,6 km (trong 1,5 km ngp nc thng xuyn, 53,6 km ngp
Lch s: Nm 1978, Vn quc gia ny c bo tn v c chia thnh 2 khu vc: Nam Ct Tin v Ty Ct Ti Mt cun ht khc ca rng Ct Tin l s tn ti ca n b tt khng l nng trn hng t, vi s lng khong
Tin cng c bo tn do y c loi t gic Java sinh sng. Chnh nh loi t gic ny lm khu bo tn ny
c tuyt chng cao do b sn bn trm v mt ch v rng b cht ph. Nm 1998, ba khu ny c sp nhp thn ang t ra du hi c mt nn vn minh c tn ti y. Trong thi k Chin tranh Vit Nam, khu vc ny b
dng sinh hc gn y nht (2004) l vic th 38 con c su gc Thi Lan vo h Bu Su gia rng. Pht hin k
K hy hoi nng n. Nhng khu vc b ri cht c da cam ngy nay ch c cc loi tre, c mc, khng c cc lo nh n rng.
th rng trc v sau chin tranh gim ng k. Ngoi ra, cc dn tc sinh sng quanh rng t, ph rng l
a dng sinh hc: Khong 50% din tch ca Ct Tin l rng cy xanh, 40% l rng tre, 10% l nng tri. ng
sng, voi chu , b tt, gu ch, gu nga, tru rng, h, bo hoa mai, bo gm, nai...Cc loi chim ca Ct Tin
en, vt tri cnh trng, chim m sng ln...Ct Tin l ni c ng ca 40 loi nm trong Sch th gii, trong trn di 20.000 USD/sng). Ct Tin cng c UNESCO cng nhn l "Khu d tr sinh quyn".
a phng v ngi Trung Hoa tin rng kh nng cha bnh ca sng t gic nh thn dc v c mua bn v
21.VN QUC GIA B GIA MP.
Vn quc gia B Gia Mp l ni bo tn cc ngun sinh quyn min ng Nam B, Vit Nam. Lch s: Vn quc gia ny c chuyn hng t khu bo tn thin nhin B Gia Mp thnh vn quc gia theo q
45
ph s 170/2002/Q-TTG ngy 27 thng 11 nm 2002.
V tr: Vn quc gia B Gia Mp nm pha ng Bc tnh Bnh Phc, trn a bn x B Gia Mp huyn Ph 121730 v bc, v t 1070330 n 1071430 kinh ng.
cc Bc ca tnh. Pha ng vn quc gia ny l tnh k Nng, pha Ty Bc l bin gii Vit Nam - Campuch
Quy m: Vn quc gia B Gia Mp c tng din tch 26.032 ha, nhng trong din tch rng t nhin l 21.37 gm 7.200 ha thuc tnh Bnh Phc v 8.000 ha ca tnh k Nng.
2.798 ha rng trung bnh, 1.692 ha rng ngho, 5.064 ha rng hn giao v 11.434 ha rng tre na. Vng m vn
Nhim v: Vn quc gia B Gia Mp va l ni bo tn h ng vt, thc vt hoang d, ngun dc liu qu hi
u ngun cho nhng h cha nc ca thy in Thc M v thy in Cn n. Ngoi ra, n cn phc v nghi Nam B.
trng v pht trin dch v du lch sinh thi. y l ni bo tn cc ngun gien qu him ca h ng, thc vt ph
H ng thc vt: H thc vt y c 724 loi thc vt nm trong 326 chi, 109 h, 70 b thuc 6 ngnh thc v mt, thch tng, ging hng, trc, ... Ngoi ra vn c 278 ging cy dc liu. Vn bao gm nhiu kiu rng: - kiu rng kn rng l hi m nhit i (rng du rng l theo ma, cn gi l rng khp); - kiu rng kn thng xanh ma m nhit i (rng l xen cy g). H ng vt ca vn quc gia ny gm rt nhiu loi ng vt hoang d, tt c c 437 loi.
vn cn o bo tnh cht ca rng nguyn sinh, vi a s thuc nhng loi cy h du v cy h u, qu him nh
- V c th c 73 loi, trong c 59 loi c mt trong sch Vit Nam nh: gu ch, bo gm, si la, b tt, b
en, ... Vn quc gia l ni c tr ca nhiu loi ng vt thuc b linh trng nh: kh ui ln, kh mt , kh xanh, nic m vn, chim cng, g tin mt , chim yn hng xm... - B st c 30 loi trong 12 loi ghi trong sch .
- Cc loi chim th vn c 168 loi, hin c 10 loi ang b e da tuyt chng nh: g li, chim hng hong, chi
- Cc nh khoa hc cng xc nh c hn 200 loi ng vt ca vn c th lm dc liu nh: kh, rn, trn
23.VN QUC GIA TAM O.

mt phn din tch o v khu vc bin ln cn. c thnh lp theo Quyt nh s 135/TTg ngy 31 thng 3 Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam. V tr: Ta : 834 n 849 v bc v t 10631 n 10645 kinh ng Din tch: Tng din tch l 15.043 ha, trong :

Vn quc gia Cn o l mt khu vc bo tn nm pha bc huyn Cn o, tnh B Ra-Vng Tu. Phm
Phn trn o l 6.043 ha Phn bin l 9.000 ha
a dng sinh hc: H ng thc vt c trng ca vn quc gia Cn o l cc loi sinh vt bin, trong c
loi ra bin. Nm 2006, mt phi on i din UNESCO Vit Nam n khu vc vn quc gia ny kho st v
46
Thng Huyn K4a
hc ca h t nhin y. UNESCO Vit Nam cho rng, vn quc gia ny iu kin trnh ln UNESCO nhin v vn ha. Th tng Chnh ph ch o B Vn ha Thng tin v UBND tnh B Ra Vng Tu lp h
phn thc vt Cn o tng i phong ph v a dng vi khong 882 loi thc vt bc cao thuc 562 chi, 161 h
30 loi phong lan, 103 loi dy leo, 202 loi tho mc v.v. 44 loi thc vt c cc nh khoa hc tm thy ln u hexandra) v.v.
khoa hc ly tn Cn Sn t tn loi. Mt s loi c xp vo danh mc qu him nh lt hoa (Chukrasia tabul
H ng vt rng Cn o n nay ghi nhn c 144 loi, trong lp Th chim 28 loi, chim 69 loi, b s
ng vt c hu ti Cn o nh: sc mun (Callosciunis filaysoni), sc en (Ratufa bicolor condorensis), chut h ca vng o xa t lin vi nhiu loi c hu.
condorensis), thch sng Cn o (Cyrstodactylus condorensis). Cn o l vn quc gia c h ng vt c x
H sinh thi bin ca Cn o cng a dng v phong ph vi 1.321 loi sinh vt bin thng k c, trong
rong bin 127 loi, c bin 7 loi, ph du thc vt 157 loi, ph du ng vt 115 loi, san h 219 loi, th v b s
sch Vit Nam. Nhiu loi c gi tr kinh t cao nh thu sn, rong bin. Cc loi th bin qu him nh: c vo
nc (Orcaella brevirostric), u gng (Dugon dugong). c bit Cn o cn l bi trng ca mt s loi ra b hc phn i do can thip xu vo Vn Quc gia Cn o.
Vn : Gn y, c mt d n xuyn qua vn quc gia ny gy nhiu tranh ci, l d n ng di 25 km r
23.VN QUC GIA G XA MT.
Vn quc gia L G - Xa Mt l mt vn quc gia ca Vit Nam, c thnh lp theo Quyt nh s 91/2002
Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam trn c s nng cp Khu Bo tn thin nhin L G - Xa Mt. Tn gi khc
quc gia L G - Sa Mt. V tr a l: Vn quc gia L G - Xa Mt nm trn a phn 3 x Tn Lp, Tn Bnh, Ho Hip thuc huy kinh ng trong vng sinh thi nng nghip ng Nam B.
x Ty Ninh khong 30 km v pha bc ty bc, theo ng 781, din tch 18.765 ha vi ta t 1102' ti 1147
Lch s hnh thnh: L G - Xa Mt c tn trong Quyt nh s 194/CT ngy 9 thng 8 nm 1986 ca Ch tch H
X hi Ch ngha Vit Nam. Theo quyt nh ny th L G - Xa Mt c din tch l 10.000 ha. Trc khi c c
G-Xa Mt thuc s qun l ca hai lm trng Ho Hip v Tn Bnh. n thng 12 nm 1996, Phn vin iu t
xy dng d n u t cho L G-Xa Mt vi din tch 16.754 ha, nhng li xc nh tn l Khu rng Vn ho Lc
c B NN& PTNT ph duyt theo Cng vn s 842NN/PTLN/CN ngy 21 thng 3 nm 1997 v U ban Nh thnh lp.
ngy 16 thng 7 nm 1997 theo Quyt nh s 261/Q-UB. Trn c s quyt nh ca U ban Nhn dn tnh, Ban
Nm 1999, khi r sot li ton b h thng cc khu rng c dng ca Vit Nam, Vin iu tra Quy hoch Rng v
International) xc nh L G - Xa Mt hin cn nhiu din tch rng t nhin quan trng vi din tch ln, v
rng khu bo tn. Ngay sau , hai c quan ny tin hnh kho st nhanh khu L G-Xa Mt vo thng 12 nm
c gi tr cao v a dng sinh hc. Nm 2001, Birdlife International, Vin STTNSV v i hc Khoa hc T nhin
47
tra trong khu vc, kt qu cho thy L G-Xa Mt c gi tr a dng sinh hc cao. Mt thnh vn quc gia. Theo Quyt nh ca Th tng Chnh ph, tng din tch vn quc gia ny l 18.765 giao t S NN&PTNT sang UBND tnh Ty Ninh. Hin ti Ban Qun l vn quc gia c 22 cn b bin ch, 53 rng. 18.765 ha (Cc Kim lm, 2003), danh lc ny hin vn cha c Chnh ph Vit Nam ph duyt.
Ngy 12 thng 7 nm 2002, Th tng Chnh ph ra Quyt nh s 91/2002/Q-TTg chnh thc chuyn hng K
nghim ngt 8.594 ha, phn khu phc hi sinh thi 10.084 ha, phn khu hnh chnh, dch v 87 ha. Trch nhim qu
L G - Xa Mt c trong danh lc cc khu rng c dng Vit Nam n nm 2010 c xy dng bi Cc Kim l
a hnh, thy vn: Vn quc gia L G - Xa Mt nm pha ty vng t thp min ng Nam B. a hnh k
5-10 m trn mc nc bin. Con sng ln nht trong khu vc l sng Vm C. Con sng ny bt ngun t Campu ng bc v cc sng Mc Mu, Xa Ngh, T t, B Dic. a dng sinh hc:
ca bin gii di 16 km gia Vit Nam v Campuchia. Trong vn quc gia c mt s sng sui nh chy vo sn
Thc vt: Vn quc gia L G - Xa Mt l khu vc c rng che ph ln nht ti tnh Ty Ninh, chim 26% tng
tnh . Thm thc vt rng khu vc c dng khm gia rng bn rng l, rng rng l trn t thp (do t ngho v ng c t ly vi cc thm ci lc.
khng c vm l dy dc) v cc di hp rng thng xanh ven sng sui v rng trm (Melaleuca spp.). Gn bin
Cc loi cy ph bin ti vn quc gia L G - Xa Mt c vn vn (Anisoptera costata), du nc (Dipterocarpu
chai (D. intricatus), du song nng (D. dyeri), sao en (Hopea odorata), sn m (Shorea roxburghii), cm xe (Xyli
xylocarpa), g mt (Sindora siamensis), xoay (Dialium cochinchinensis), cm lai (Dalbergia sp.), ging hng (Pt
(Lagerstroemia sp.) v sn ct (Shorea cochinchinensis). C mt vi khu vc rng thun (n loi) ca cc loi c hng v mc na (Diospyros mollis) . ng vt: Qun ng vt ca vn quc gia L G - Xa Mt vn cha c nghin cu k, mc d nhm ca L
nh Dipterocarpus costatus v D. intricatus. Rng ti vn quc gia ny c mt loth cc loi c tn trong sch
(2000) nhn c mt s bo co v s tn ti ca mt s loi ng quan tm v mt bo tn, nh voc ch v ch
bc ng Dng ( Trachypithecus villosus), kh mt (Macaca arctoides), gu nga (Ursus thibetanus), si (
aureus). Mt s t kho st nhanh c tin hnh v ghi nhn mt s loi c tm quan trng bo tn[2][6]. Kt q
tn ti cc loi c gi tr bo tn nh cu li nh (Nycticebus pygmaeus), kh ui ln (Macaca leonina), kh ui d
Trong ln kho st thng 1 nm 2001, s hin din ca cng (Pavo muticus), g li hng ta (Lophura diardi) v h ng Dng, cng nh gm gh lng xanh (Ducula aenea), mt loi chim ca cc cnh rng t thp, cng c
c thng bo mt cch ng tin cy. Ngoi ra, hc c trng (Ciconia episcopus) v vt m vng (Psittacula eupa
cc loi ghi nhn, mt s cc loi khc ng quan tm v mt bo tn cng c th c ti L G - Xa Mt. Chng
(Polyplectron germaini), gi y nh (Leptoptilos javanicus), qum cnh xanh (Pseudibis davisoni) v qum ln (
Khu h chim ti vn quc gia ny rt c trng, ti cc sinh cnh t ngp nc c rng ghi nhn nhiu loi c
(Ciconia episcopus), gi y nh (Leptoptilos javanicus) v c nhn (Anastomus oscitans). Cc sinh cnh rng ghi
48
Thng Huyn K4a
g li hng ta (Lophura diardi), hai loi c vng phn b gii hn g tin mt (Polyplectron germaini), chch c
Ngoi ra, L G - Xa Mt cn l ni dng chn bay qua ca loi su u (Grus antigone), trn tuyn di c gia nhn l mt trong cc vng chim quan trng ca Vit Nam.
sinh sn ti Campuchia. Da trn tm quan trng ca cc loi ang b e da ton cu v cc loi c vng phn b
Qua phng vn ng dn a phng, ngi ta ghi nhn thng tin v s c mt ca c su xim (Crocodylus siamen
ton cu mc cc k nguy cp ti sng Vm C trong vn quc gia. Nhm ca Tordoff cng ghi nhn thng tin t Vm C xc nh chnh xc s tn ti ca loi ny.
bt ti sng Vm C nhng a phn Campuchia, ti thng ngun vn quc gia. Hin ti, cha c bt k t k
Cc vn : Trong sut thi k chin tranh, L G - Xa Mt l ni hng chu cc t nh bom c lit, di thm c
Cc vn bo tn hin vn cn nhiu hn ch, nhiu tr ngi. L G-Xa Mt l khu vc rng ln, d tip cn, lc
khng sc qun l, bo v.Mi e da ln nht i vi a dng sinh hc ti vn quc gia l vic bin i cc s
nng nghip. Nm 2001, h thng ng v knh nc c thit k xy dng ti mt trong nhng trng t ngp
vi mc ch a dn vo ti nh c ti khu vc. Do khu vc c gi tr a dng sinh hc cao, cc cp chnh quyn
nh ch vic xy dng. Tuy nhin, khu vc ny s cn gp nhiu mi e da nu khng c nhn thc, nh gi
Hin nay vn cn tn ti nhiu quan im khc nhau trong vic tip tc bo v cc vng t ngp nc ti vn qu ngoi g v chy rng. Trong s ny sn bn v by bt hin c nh gi l cc mi e da nguy him nht i
Cc mi e da khc phi k n trong qu trnh nh gi nhu cu bo tn l khai thc g tri php, sn bn, by b
Cc gi tr khc: Trong chin tranh chng M, L G - Xa Mt l c s ca i pht thanh Gii phng min Nam
c cch mng ca qun gii phng. Bi vy, khu vc ny cn c ngha quan trng v mt lch s. Ngoi ra, rng
quan trng trong vic phng h u sng Vm C. Nhiu h dn c sng ph thuc vo ngun ti nguyn thu sn cho Chng trnh 327 t nm 1999. Ban qun l vn quc gia tin hnh d n "H tr bo tn cc sinh cnh t - Xa Mt, huyn Tn Bin, tnh Ty Ninh". Mc ch ca d n nhm tng cng nng lc cho cn b vn quc
Cc d n c lin quan: Chng trnh 661 l ngun kinh ph ch yu cho cc hot ng ca Ban qun l vn q
nc, nng cao nhn thc v tm quan trng ca cc vng t ngp nc trong cng ng a phng v m bo hai nm 2003 - 2004.
quan trng trong vn quc gia s c bo v ng mc. D n ny c ti tr bi d n bo tn vn quc gia
Ngn hng pht trin chu (ADB) nh gi xut vay vn pht trin nng thn ca B NN& PTNT Vit N
Ha, d n nc sch ln ti cc tnh Ty Ninh, Long An, Bnh Dng v Bnh Phc. Mt trong s cc hot n
ti tiu ca h Du Ting sang a phn huyn Tn Bin, tnh Ty Ninh, bao gm c din tch vng m cho v vc, nht l ti vng m ca vn quc gia. Tuy nhin, chng trnh qun l vn quc gia v vng m ca d ng tiu cc trn, cc chng trnh ny d kin s c thc hin trong vng 7 nm.
ny c th s c nhiu tc ng nh hng n vn quc gia, c bit mt dn s tng nhanh lm tng p lc l
nh gi nhu cu bo tn: Nhu cu bo tn c BirdLife International phi hp cng Ban qun l vn qu v gin tip, c 6 hot ng cn u tin nhn ti tr ca VCF c xc nh:
nm 2003 vi s h tr ca d n bo tn vn quc gia Ct Tin. Da trn cc nh gi v gi tr a dng sinh h
49
- Nng cao nng lc cho cn b vn quc gia. - Tng cng phi kt hp vi cc c quan thc thi php lut khc. - Nng cao nhn thc cho cc nh hoch nh chnh sch, cn b hnh php v cng ng a phng. - ng qun l cng ng. - Hoch nh li ranh gii. - Thit lp cc chng trnh gim st cc loi v sinh cnh t ngp nc chnh. ca D n bo tn Ct Tin. Cc hot ng qun l cn u tin c xc nh: - Duy tr s ton vn ca tt c cc vng t ngp nc theo ma. - Bo v tt c cc din tch rng trn t thp khi tnh trng chuyn i thnh cc mc ch s dng t khc. - Xc nh li chnh xc ranh gii vn quc gia. - Kim sot tnh trng khai thc g lu. - Kim sot sn bn, by cc loi ng vt. - Kim sot khai thc qu mc cc LSPG. - Kim sot chy rng. - T chc iu tra, nghin cu a dng sinh hc - Nng cao nng lc cho cn b vn quc gia. - Trang b y c s vt cht, trang thit b cho Ban qun l. - Tng cng phi hp vi chnh quyn a phng v cc t chc c lin quan. - Tin hnh, t chc cc chng trnh gio dc, nng cao nhn thc. - Pht trin kinh t cho cng ng dn c vng m.
K hoch qun l: K hoch qun l do Birdlife International phi hp cng Ban qun l Vn Quc gia xy d
24.VN QUC GIA TRM CHIM.
Vn quc gia Trm Chim thuc tnh ng Thp l mt khu t ngp nc, c xp trong h thng rng c d
nhiu loi chim qu, c bit l su u , mt loi chim cc k qu him, c tn trong sch . V tr a l: Vn quc gia Trm Chim nm trong vng ng Thp Mi, thuc huyn Tam Nng, tnh ng Sinh) v Th trn Trm Chim. Vi s dn trong vng l 30.000 ngi. Lc s: - Nm 1985, Trm Chim c y ban Nhn dn tnh ng Thp thnh lp vi tn gi l Cng ty Nng Lm Ng trng trm v khai thc thy sn, v va gi li c mt phn hnh nh ca ng Thp Mi xa xa. - Nm 1986, loi su u (chim hc, su c tri), c ti pht hin Trm Chim.
1047 v bc, 10526 - 10536 ng vi tng din tch 7.588 ha nm trong a gii ca 5 x (Ph c, Ph Hip
- Nm 1991, Trm Chim tr thnh Khu Bo tn Thin nhin Trm Chim cp tnh, nhm bo tn loi su u (G
- Nm 1994, ni y tr thnh Khu Bo tn Thin nhin Trm Chim, cp quc gia, theo Quyt nh s 47/TTg ng iu chnh li l 7.588 ha.
tng Chnh ph km theo thng t s 4991/KGVX, vi din tch 7.500 ha. Vo thng 9 nm 1998, din tch ca V
50

ph.
Thng Huyn K4a
- Nm 1998, ni y tr thnh Vn quc gia Trm Chim theo Quyt nh s 253/1998/Q-TTg, ngy 29 thng 1
Chc nng: Bo tn h sinh thi t ngp nc c trng ca vng ng Thp Mi, bo v khu vc di tr cho c mi trng t nhin v bo v ti nguyn thin nhin. iu kin t nhin:

chim su (Grus antigone)., bo tn cc loi ng-thc vt bn a, cc ngun gen qu him, v duy tr nhng iu
a hnh: Ni chung l thp trng, ni cao nht l 2,3 m, ni thp nht l 0,4 m (so vi mc nc bin Ty Nam B Nhng vng t trng chim 152 ha Nhng vng g cao chim 194 ha Vng phng chim 5858 ha
Kh hu-Thy vn:
Bn thm thc vt VQG Trm Chim - 2006
- Nhit : Nhit y cao quanh nm v tng i t bin ng, nhit trung bnh hng nm khong 27C, n nht l 37C vo thng t v thp nht l khong 16C.
cui ma kh (t thng 12 n thng 2) v tng ln khong 1-2C vo cc thng cui ma kh, u ma ma (t th
- m: m trung bnh hng nm duy tr trong khong 82 - 83%. m cao nht c th ln n 100% v thp
- Ch gi: T thng 5 n thng 11, hng gi thnh hnh vng ny l hng TyNam, tc gi trung bnh gi vi tc ln trong cn ma cha tng xy ra.
v gy ma. T thng 12 n thng 4 c gi ngBc, tc gi trung bnh khong 2 m/s. Bo hu nh khng
- Lng ma: Lng ma phn b theo ma r rt, trung bnh khong 1.650 mm/nm. Ma ma tp trung t thng trung bnh o c ti Vn quc gia Trm Chim khong 110-160 ngy/nm. thng qua h thng kinh thy li (knh Hng NgLong An, ng Tin, An Ha v Ph Hip) trn vo ni ng
ma tp trung vo khong thi gian ny. Trong khi , thng 1, 2, 3 li l nhng thng kh hn nht, thi tit hu n
- Ch nc: Vn quc gia Trm Chim chu nh hng thy vn ca vng chu th sng MeKong, nhn ngun
n thng 12. Vn quc gia Trm Chim c chia thnh 5 vng qun l khc nhau (A1-A5), mi khu vc c b
51
knh v vi tng chiu di ln n 59 km. Mc nc bn trong vn quc gia c iu tit thng qua h thng qu kh. Thnh phn thc vt, phn b v tc sinh trng b nh hng bi nhng tc ng ny. a cht: Trm tch Pleistocen
xung quanh. Hin nay, gim ri ro do la vo ma kh, mc nc bn trong vn quc gia lun c gi m
Trm tch: Khu vc vn quc gia Trm Chim c hnh thnh trn hai nn trm tch Pleistocen v Holocen, vi
- Trm tch bin gi (mvQiv2-3). Trm tch mang nhiu vt liu th (quartz) to thnh nhng g cao trong vng Trm tch Holocen tng (sulfaquents). c, tht v st. - Trm tch proluvi (pQiv2-3) chim 1.835 ha. Ch yu l vt liu lng t t xi mn. - t xm in hnh (Typic Tropaquults), khong 476 ha. - t xm ng mn (humic Tropaquults), 274 ha. - Cc nhm t dc t trn nn trm tch Proluvi chim din tch 1.559 ha.
- Trm tch bin (mQiii2). Cng vi trm tch bin gi, trm tch bin cng thuc Pleistocen, v chim din tch kh
- Trm tch m ly-bin (bmQiv2-3) chim 3.565 ha, cha nhiu khong pyrit (FeS2 y l ngun vt liu gp ph
- Trm tch lng sng c (ab2Qiv2-3) chim khong 717 ha. y l nhng con sng cht v c bi p b nhn
- Nhm t ct c (aeric Tropaquults), c hnh thnh thng qua qu trnh phong ha trm tch Pleistocene chim
- Cc nhm t ph sa c nn phn: Trm tch sng - bin (amQiv2-3) chng ln lp trm tch m ly - bin (bm c tng phn (sulfuric) cha cc khong jarosit.
ph sa c tng sinh phn (sulfidic) (sulfic Tropaquents, sulfic Tropaquept
- t phn hot ng (Sulfaquepts), hnh thnh t nn trm tch m ly b a dng sinh hc: H sinh thi ng vt: Su ang h cnh VQG Trm Chim
khong 355 ha, phn b nhiu nht ti khu A5. chua ca t: pH ch k
Vn quc gia Trm Chim, c din tch 7.588 ha, thuc huyn Tam Nng tnh ng Thp. y l ni c tr ca t antigone) hay su c tri. H sinh thi thc vt:
sng, 40 loi c v 147 loi chim nc. Trong , c 13 loi chim qu him ca th gii. c bit l mt loi chim
Vi cc yu t t nhin: trm tch, a mo, v c tnh t kh a dng, t t xm, pht trin trn nn trm tch c
ph sa mi v t phn pht trin trn trm tch tr Holocen gp phn lm a dng cc qun x thc vt t nhi H sinh thi rng trm:
ghi nhn c 130 loi thc vt, phn b n thun cng nh xen k vi nhau to thnh nhng qun x thc vt
52
Thng Huyn K4a
Trm trn t phn VQG Trm Chim
Rng trm (Melaleuca cajuputi) l thm thc vt thn g c din tch ln
tc ng con ngi, hu ht nhng cnh rng trm nguyn sinh bin m
cnh rng trm trng, thuc loi Melaleuca cajuputi (h Myrtaceae), nh
c nhng cm trm phn b theo kiu t nhin. Hai kiu phn b c gh
v trm phn tn. Trm phn tn c s hin din thm c xen k gm cc
c mm (Ischaemum rugosum v I. indicum), hong u n (Xyris indica), nh cn vng (Utricularia aurea), c
(Nymphaea lotus), c mui (Caprimulgusmaeruru), cho bo (Dicrurus macrocercus), ht mt (Aethopiga siparaj
palpebrosa), chim s (Carpodacus erythrinus), n (Apus affinis), r qut (Rhipidura albicollis), chch che (Lucus
Nhng loi chim thng gp: c trng (Egretta garzetta), c b (Ardeola bacclus), c la (Ixobrychus sinensis), c (Streptopelia tranquebarica), c cm (Caprimulgusmaerurus), c (Tyto capensis), ng ngp nc theo ma:
dic la (Ardea purpurea), dic xm (Ardea cinerea), ing ing (Anhinga melanogaster), cng cc (Pharacroco
ng c ngp nc theo ma l mt trong nhng h sinh thi kh ph bin trong khu vc VQG Trm Chim. Nhn on thc vt tiu biu ca vng t ngp nc. ng c nng:
cao thnh nhng ng c n thun, trong khi c nhng loi cng pht trin chung vi cc loi thc vt kh
Hong u n (Xyris indica) v c nng kim (Eleocharis atropurpurea) VQG Trm Chim
ng c nng (Eleocharis sp.) chim din tch khong 2.968 ha, to thnh mt trong nhng thm c rng ln; bao
atropurpurea) - y l bi n ca loi chim su (Grus antigone), khong 235 ha, nng ng (Eleocharis dulcis), 1.2
thnh cc qun x thc vt: nng kim nng ng (E. atropurpurea E. dulcis), vi ni xut hin ca hong u
(E. atropurpurea P. repens); nng ng - c ng (E. dulcis P. repens), khong 937 ha; nng ng - c ng la m
O.rufipogon), 443 ha; nng ng - c ng - c ch (E. dulcis - P. repens C. dactylon), khong 72 ha. Nhng ni c chn (Ceratophyllum demersum).
nm th xen ln trong qun x nng l nhng loi thc vt thy sinh nh nh cn vng (Utricularia aurea), sng m
Nhng loi chim thng gp: su (Grus antigone), c trng (Egretta garzetta), c b (Ardeola bacclus), trch c, t
poecilorhyncha), le khoang c (Nettapus coromandelianus), dic la (Ardea purpurea), dic xm (Ardea cinerea),
53
lp.
ng c mm: ng c mm (Ischaemum spp.); chim din tch kh nh so vi cc cng ng thc vt khc, kho
thun v qun x mm - c ng (Ischaemum spp.- Panicum repens). Phn b hin din ch yu trn nhng di lip
trong mt vng a hnh thp.Nhng loi chim thng gp: cng cc (Pharacrocoraxniger), chin chin (Prinia fl leucocephala), gi y (Leptoptilos dubius).
c la (Ixobrychus sinensis), ct nh (Turnix syluatica), dic la (Ardea purpurea), dic xm (Ardea cinerea), c (
ng c ng: ng c ng (Panicum repens); c ng phn b trn mt din rng, chim din tch khong 958,4 h
n 98% hoc cng xut hin vi cc loi thc vt thn tho khc: c ng - c x (Panicum repens - Cymbopogon
trn t ging c; c ng la ma (Panicum repens Oryza rufipogon), khong 268 ha; c ng - c ch (Panicum
khong 50 ha; c ng mai dng (Panicum repens Mimosa pigra), khong 86 ha, y l khu qun x c ng b
hi. Nhng loi chim thng gp: cng t (Houbaropsis bengalensis), chin chin (Prinia flaviventris), sn ca (A (Leptoptilos dubius), chch m ly (Locustella certhiola)
caprata), tru u hung (Merops superciliosus), c (Tyto capensis), trch, c (Ardeola bacclus), giang sen (Mycter
ng la ma: ng la ma (Oryza rufipogon); phn b kh rng, chim din tch khong 824 ha. Tuy nhin, cnh
n thun c din tch kh nh, khong 33 ha, din tch cn li c s hin din ca la ma l s kt hp vi nhng rufipogon - Leersia hexandra), khong 160 ha; la ma - c ng - c ch ( O. rufipogon P. repens C. dactylon),
qun x thc vt c trng cho vng t ngp nc: la ma - c ng (O. rufipogon Panicum repens), khong 544
Hu nh tt c cc loi chim trong Trm Chim u thch vi ng la ma, k c su u (Grus antigone), sinh c H sinh thi m ly: Sen v ngh trong vng m ly lng sng c VQG Trm Chim
Lc nc (Cyperus malaccensis); phn b ri rc dc theo kinh o v dc theo ng rch c, din tch tp trung
Ngh (Polygonum tomentosum) phn b nhng ni a hnh trng thp, khong 159 ha. Trong , ngh n thu Nhng loi thng gp: c la (Ixobrychus sinensis), c lp (Egretta garzetta), c c (Anastomus oscitans), c b sng c, chim din tch khong 158 ha.
li hin din chung vi loi thc vt khc nh la ma (O. rufipogon), rau da (Jussiaea repens), nh cn vng (Utr
Hi on sen sng (Nelumbium nelumbo Nymphaea spp.) ch yu trn cc vng m ly ngp nc quanh nm
Nhng loi chim thng gp: le hi (Tachybaptus raficollis), le khoang c (Nettapus coromandelianus), vt tri (A rudis) Tim nng du lch: n Trm Chim, du khch s bt gp n hin trc cnh bao la ca t tri ng Thp mnh
r, g li nc (Hydrophasianus chirurgus), g nc vn (Rallus striatus), cuc ngc nu (Porzana fusca), mng k
thng 12 n thng 5 dng lch, y l ni c tr ca khong 60% qun th su u , l loi chim cao nht tron
54
Thng Huyn K4a
Nhng vn t ra: Mai dng xm ln Trm Chim Nhng vn , thch thc m Ban qun l VQG ang quan tm: thin nhin t ngp nc bn trong. Ch bo v nghim ngt trong nhiu nm qua dn ti xung t gay gt
- p lc ca cng ng ngho sng trong xung quanh vn quc gia Trm Chim v s ph thuc ca cng ng, n
v cng khng ngn cn c s xm nhp vo bn trong khai thc ti nguyn, dn n s suy kit ti nguy
- Vn qun l thy vn cho ph hp vi nhu cu ca h sinh thi t ngp nc, trong bi cnh ch thy vn
thay i do s pht trin h thng knh o rng khp. T vic qun l thy vn cha ph hp lm thu hp din
kim (Eleocharis atropurpurea) lm cho khng cn ngun thc n cho chim su dn n mt c th ca loi chi
Mt c th su (Grus antigone) thay i qua tng nm VQG Trm Chim (1986 - 2006) - Vn pht trin du lch sinh thi, sao cho va mang li li ch cho cng ng, ng gp cho bo tn m khng - S xm ln ca cc loi ngoi lai xm hi. Hin nay vn quc gia Trm Chim ang b e da nghim trng bi
(Mimosa pigra), mt loi thc vt c IUCN xp trong 100 loi ngoi lai xm hi nguy him nht th gii. Nu k
10-15 nm na, ton b vn quc gia s b loi ny xm ln thnh loi c tn. S a dng sinh hc s mt i ho
25.U MINH THNG.
Vn quc gia U Minh Thng l mt vn quc gia ca Vit Nam, c nng cp t khu bo tn thin nhin U V tr a l: Ta : T 931 n 939' v bc v t 10503' n 10507' kinh ng. Sng Trm chia U Minh thnh hai vng thng v h. U Minh H thuc tnh C Mau, U Minh Thng thuc tnh
quc gia theo Quyt nh s 11/2002/Q-TTg ngy 14 thng 1 nm 2002 ca Th tng chnh ph Cng ha X h
Rng U Minh (U Minh Thng v U Minh H) l kiu rng rt c th, c xp hng c o v qu him trn t
55
Do nhiu nguyn nhn tc ng, rng tp trung U Minh Thng nhiu hn v loi rng nguyn sinh chim phn Thun ca tnh Kin Giang, thuc vng bn o C Mau. Long.
c cng nhn l vn quc gia vo thng 1 nm 2002, vi din tch 8.053 hcta. Rng nm trong a gii ca c
Mc tiu, nhim v: Bo tn mu chun h sinh thi rng trm ng phn trn t than bn, mt vng ngp nc q
Bo tn a dng sinh hc ca h sinh thi rng ngp nc, c bit 8 loi chim nc quan trng v cc loi ng v
Gp phn bo tn v tn to di tch lch s cp quc gia v chin khu cch mng U Minh Thng trong thi k ch thi pht huy gi tr ca h sinh thi rng trm phc v nghin cu khoa hc v tham quan, du lch sinh thi.
Gp phn cn bng sinh thi, tng che ph ca rng, m bo an ninh mi trng v s pht trin bn vng ca
26.VN QUC GIA MI C MAU.
Vn quc gia Mi C Mau l mt vn quc gia ti x t Mi, huyn Ngc Hin, tnh C Mau. c thnh l (thnh lp theo quyt nh s 194/CT, ngy 9 thng 8 nm 1986). V tr: Vn quc gia ny c v tr ti mi t cc Nam ca lnh th Vit Nam. Ta : t 832 n 849 v bc v t 10440 n 10455 kinh ng. Tng din tch t nhin: 41.862 ha, trong :

TTg ca Th tng chnh ph Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam ngy 14 thng 7 nm 2003 trn c s nng c
Din tch phn trn t lin: 15.262 ha. Din tch phn ven bin: 26.600 ha.
Phn khu chc nng trn t lin - Phn khu bo v nghim ngt: 12.203 ha. Thuc tiu khu 2 v tiu khu 3 ca khu rng c dng t Mi v khu - Phn khu hnh chnh dch v: 200 ha. Thuc khu vc ven Rch Tu, khu knh Hai Thin, khu Rch Bu Ln v
- Phn khu phc hi sinh thi: 2.859 ha. Thuc tiu khu 4 v phn ven bin tiu khu 1 ca khu rng c dng t M
Phn khu chc nng phn trn bin: Phm vi tnh t mp b bin pha ty ra pha bin, chc nng ch yu ca p sau: - Ca So Li thuc huyn Ci Nc. Ta : T 1044730 kinh ng v 848 v bc. - Cch b bin 4.700 mt. Ta : T 10445 kinh ng v 848 v bc. - Ngoi bin. Ta : T 10442 kinh ng v 840 v bc. - Ngoi bin. Ta : T 10442 kinh ng v 835 v bc. - Ngoi bin. Ta : T 10448 kinh ng v 83330 v bc. - u rch Trng Phi thuc huyn Ngc Hin. Ta : T 10448 kinh ng v 83430 v bc. huyn Ngc Hin, tnh C Mau. Mc tiu
sinh vt bin v h sinh thi ven b, duy tr v nghin cu qu trnh a mo v sinh thi t nhin ca Vn quc g
Vng m: Vng m ca Vn quc gia Mi C Mau c tng din tch 8.194 ha, nm trn a bn cc x: t M
56

sinh thi t ngp nc vng t mi ang trong qu trnh din th t nhin.
Thng Huyn K4a
- Bo tn lu di mu chun sinh thi c tm quan trng quc gia, khu vc v th gii trn c s cc gii php kho
- Xy dng Vn quc gia Mi C Mau phc v cc hot ng tham quan, du lch sinh thi v hp tc quc t,
hnh bo tn v s dng bn vng ti nguyn rng ngp mn, pht huy gi tr v chc nng kinh t ca h sinh th
- Pht huy vai tr phng h bo v mi trng, hn ch xi l, thc y qu trnh bi t b bin, bo v i sn
vng t lin, bo v khu c tr ca ng dn vng ven bin, to nn tng cho qu trnh pht trin bn vng vn sn, h tr cho cc hot ng sn xut vng ven bin.
- Bo v a dng sinh hc ca cc h sinh thi rng ngp mn, ni c tr cho cc loi sinh vt vng ven bin, cu
- Xy dng c cu x hi ngh rng n nh, ph hp vi cc mc tiu qun l, bo v v pht trin rng thng qu ca Vn quc gia. rng v ca h sinh thi t ngp nc v cc phng php s dng bn vng ti nguyn t ngp nc. - Gp phn cng c quc phng, bo v an ninh chnh tr v trt t x hi vng cc Nam ca Vit Nam.
bn vng ca cc h canh tc Lm-Ng nghip, tng nng sut ca rng nng cao li ch kinh t ca nhng din
- Ci thin c s h tng nng thn nhm ci thin iu kin sinh sng ca nhn dn trong vng. Nng cao nhn th
a dng sinh hc: c trng ca vn quc gia ny l h ng thc vt rng ngp mn. Thc vt c trng gm:
vt khu vc vn ny a dng, gm c: ra, rn, trn, cua, cc loi c nc l, ba kha, sc v.v. Din tch mt t c
c m rng mt cch t nhin do hng nm Mi C Mau ln ra bin hng chc mt bng ngun ph sa do h th
27.VN QUC GIA U MINH H.

Th tng chnh ph Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam, trn c s nng cp khu bo tn thin nhin V Di. c trng vng t ngp nc trn lp than bn do xc thc vt tch t lu nm to thnh. Thc vt c hu y Vit Nam. V tr, din tch: Ta : T 91230 ti 91741 v bc v 1045411 ti 1045916 kinh ng. Bnh Ty Bc thuc huyn Trn Vn Thi. Vn quc gia U Minh H c ba phn khu chnh gm: - Khu bo tn h sinh thi rng trn t than bn: 2.570 ha - Phn khu phc hi v s dng bn vng h sinh thi rng ngp nc: 4.961 ha - Phn khu dch v hnh chnh: 755 ha giam K1 Ci Tu v trung tm nghin cu ng dng rng ngp Minh Hi.
Vn quc gia U Minh H l mt vn quc gia ti tnh C Mau. c thnh lp theo quyt nh s 112/Q-TT
mm... ng vt c trng l: ra, rn, trn, c thi li, cc loi c nc ngt, chim, cn trng...y l mt trong h
Vn quc gia U Minh H c tng din tch 8.286 ha nm trn a bn cc x Khnh Lm, Khnh An thuc huyn
Ngoi ra, Vn quc gia U Minh H cn c hn 25.000 ha vng m thuc cc lm-ng trng U Minh 1, 3, lm-
Mc tiu: Bo tn, ti to cc gi tr v cnh quan thin nhin, mi trng sinh thi v a dng sinh hc ca h sin thn, di tch lch s, phc v cng tc nghin cu khoa hc, tham quan v pht trin du lch.
trm trn t than bn.Vn quc gia U Minh H cn c nhim v bo tn v pht trin ngun gen cc loi ng t
57
28.VN QUC GIA PHC BNH

2006 do ph th tng Nguyn Tn Dng k quyt nh chuyn Khu bo tn thin nhin Phc Bnh thnh Vn thng cc khu rng c dng ca Vit Nam. V tr:Ta : T 115832 ti 121000 v bc v 1084100 ti 1084905 kinh ng.
Vn quc gia Phc Bnh thuc x Phc Bnh, huyn Bc i, tnh Bnh Thun. Thnh lp theo Quyt nh s
Vn c tng din tch 19.814 ha, gp phn bo tn sinh cnh rng t nhin ca h sinh thi rng vng ni cao,
BiDoup - Ni B Lm ng to thnh mt vng bo tn thin nhin rng ln, gp phn cho vic bo tn a d
v Nam Trung B. Bo tn sinh cnh rng t nhin tiu biu, c o ca h sinh thi rng vng ni cao vi cc k tnh Ninh Thun. hot ng sn xut v i sng, pht trin kinh t - x hi ca vng Nam Trung B. Vn c 3 phn khu chc nng: Phn khu bo v nghim ngt

rng ma m nhit i; rng hn hp cy l rng v cy l kim nhit i; rng l kim; rng tha cy h du tiu
Ngoi ra, vn cn c nhim v gp phn nng cao nng lc phng h u ngun nc cho h thng sng Ci ca
Khu phc hi sinh thi Phn khu hnh chnh - dch v
ng thc vt: Vn quc gia Phc Bnh c 513 loi thc vt v 170 loi ng vt qu him.
29. VN QUC GIA NI CHA

134/2003/Q-TTg ca Th tng Chnh ph Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam ngy 9 thng 7 nm 2003.
Vn quc gia Ni Cha l mt vn quc gia ti huyn Ninh Hi, tnh Ninh Thun, Vit Nam c thnh lp v
V tr a l: VQG Ni Cha thuc huyn Ninh Hi, tnh Ninh Thun gip vi tnh Khnh Ho. v tr cc
gia vng ng Nam B v Nam Trung B, c to t 1103525 n 1104838 v Bc v 109045 n 109
bc l ranh gii gip tnh Khnh Ho. Nu da trn a hnh t nhin c qun th vng ni th ranh gii pha bc p
thuc Hn Mt ngay ca vnh Cam Ranh, nh vy chiu bc nam s l khong 33km v tng chiu di ng b b
Cha c ba mt gip bin. Ngay pha bc l phn di ca vnh Cam Ranh thuc x Cam Lp huyn Cam Ranh tn
l bin ng vi cc x Vnh Hi v Nhn Hi thuc huyn Ninh Hi. Pha nam l m Ni, pha ty gii hn bn
a cht th nhng: VQG Ni Cha nm trong min Trng Sn Nam thuc a i Kontum, c tui a cht c
to ch yu trn nn a cht vng chc ca khi magma xm nhp v phn xut xen k nhau vi 3 loi m c phong ho hnh thnh t c cc loi t chnh nh sau: - t bc mu trn Magma acid v ct: C hu ht cc vng i, ni thp, phn b cao di 700m. Loi phm ca m magma acid v ct nn t c thnh phn c gii nh, tng t mng, c nhiu kt von v ong
v Granite chim ch yu khu vc ny. ven ra khi ni l trm tch t ngun gc bin v m ly bin. Tr
chua cao, d thot nc v ngho cht dinh dng. Trong qu trnh phong ho bo mn th y chnh l loi t d
58

vc v l mt trong nhng ngun cung cp sn phm ct tch t chn i ni.
Thng Huyn K4a
- t xm nu vng bn kh hn: C phn b vng bn sn a, cng c hnh thnh trn m magma acid v
hn. t c mu xm en n nu xm, c thnh phn c gii nh, tng t mt c nhiu si sn v l u (t l
lng dinh dng thp, chua, kh. Nhm t ny phn b chim gn ht din tch ca khu ni cha, c thnh phn
- t vng trn m magma acid: Phn b nhiu cao khc nhau, nhng thng tp trung nhiu vng n
dc ln, tng t kh dy, c thnh phn c gii nh, chua, ngho mn v cht dinh dng v kh nng gi nc k
- t xi mn tr si (E): Phn b cc vng sn, dng, nh vng i, ni c dc ln, t b bo mn, ra ra ng bc. - t ct: phn ven bin pha ng nam v ng cn c t ct in hnh vng ven bin, phn b dc b bin, ko nhng on c ni n lan ra bin, to thnh nhng bi ct c din tch kh ln. c bi t, phu din t cha phn ho thnh cc tng t r rt. - t mn m ly: Phn b khu vc quanh m Ni, xung quanh ni Qut x Tri Hi. hung bc ng bc-nam ng nam, gii hn v pha nam l t gy Krongpha - Phan Rang, phi ty bi t gy
t l ln v l u kh cao (t 50-70%), ngho cht dinh dng, chua v kh, thm thc vt rng ngho nn (ch
- t ph sa: Phn b hp, ch c mt s sui ln, a hnh bng phng nh sui ng Nha pha ty nam v
a hnh, a mo: Trn phm vi khu vc nh, v mt a mo th khu vc VQG Ni Cha thuc dy ni khi tn
ny l kt qu ca hot ng kin to nng to ni nhiu ln thi k Miocene v Pliocene. Hot ng nng to vm
nhau to nn cc bc a hnh gn ging nh bc a hnh ngy nay. Vi cc b mt san bng Miocene gia
mun 700 - 850m, Pliocene sm 500 - 650m, Pliocene gia 300 - 350m v Pliocene mun 150 - 200m. Cc b m
Miocene gia gn nh trung tm, thp v tr dn theo cc hng. Khi ni ny, sau pha nng u Miocene mun
cao khong 170 - 200m, cho ti Pliocene gia, khi ni t cao 600-650m, v cc pha nng sau a cc qu trnh xm thc, l v bc mn vn cn ang pht trin mnh.
theo cc hot ng nng th khi ni cng b bc mn mnh v l ra cc khi xm nhp nh khi xm nhp t
phm vi rng hn, cho c vng Phan Rang lin k th Phan Rang thuc kin trc hnh thi kiu ng bng tch t
c hnh thnh t kt qu ca st ln km theo bc mn, l ni giao nhau ca cc h thng t gy Cam Ranh-Ph
hnh b h thp v bc mn nhiu. Gii hn pha bc chnh l khi Ni Cha. Xem xt tng th th khu vc Phan R
khi ni tng cao hn hnh thnh mt dng bn trng khp kn ch h ra mt pha ng l bin. T cc hot ng t
ngy nay cc khu vc ln cn VQGNC v ti ngay khu vc Ni Cha, v mt a hnh, VQGNC c cc c im
- Khu vc Ni Cha l mt khi ni kh lin lc, nhn t nh v tinh th Ni Cha c hnh dng nh mt con ra c nht l nh ni C Tuy c d cao 1.039m. -a hnh thp dn t trung tm ra, phn pha bc v ty c dc ln hn pha nam v pha ng. Pha ty v ty ni ra bin
phn nh ra ca mi Xp th vo vnh cam Ranh nh ang t bin b ln t lin. Khi ni ny c nhiu nh c
khi ni nh to thnh cc thung lng sn ni theo hng ng bc-ty nam; cn pha bc, ng v ng nam a
- a hnh c cao di 300m: phn b pha ng v nam v cc khu vc pha bc gip bin, a hnh t b chia
59
- a hnh c cao t 300-700m: phn b pha ty v ty nam, a hnh b chia ct mnh, hnh thnh cc thung l n 350. n 400.
- a hnh c cao trn 700m: phn b phn trung tm, c nhiu nh ni cc cao khc nhau, b ngn ct b
Xa hn v pha ty nam l ng bng nh Phan Rang, bao bc xung quanh bi cc khi ni cao. C khu vc Ni C b chn li bi cc khi ni n lan ra bin c cao trung bnh 500-700m. Kh hu, thy vn: Khu vc VQG Ni Cha nm lt hon ton trong khu vc kh hu ven bin min trung thuc
dng a hnh lng cho, ngn cch pha bc, ty v nam l cc khi ni c a hnh cao trn 500m cho n trn 1
c im l kh hn cao trong ton b ch ma-m, m c im ny lin quan n v tr b che khut ca vng vi lng ma trung bnh nm di 700mm, c nhng nm di 500mm.
pha bc, ty v nam vi hai lung gi ma chnh. Trong vng kh hu kh hn ny th khu vc Phan Rang c c
Ma ma khu vc ny n mun so vi cc vng khc v kt thc cng sm hn, bt u khong thng 9 - 10 v
ma ng Bc khng nh hng nhiu n khu vc nn khng cung cp thm lng m vo ma gi ma ng b
ma th li b cc khi a hnh cao hn v tr bn trong hng gn ht lng m m gi ma ty nam mang li v Rang-Mi Dinh ch t 650-750mm/nm. thng lnh nht khng xung thp hn 230C (cho a hnh thp, ng bng) (Bng 3.1), nn nhit cc thng 150C ng bng v gim thm theo cao. 85%, trong cc thng ma kh, m ti thp tuyt i c th xung di 20-25%. Theo Lun chng Khoa hc ca VQG Ni Cha (4), tnh ton cc ch s nhit v ma hng thng th khu vc ny thng kit v c xp vo loi kh hn nht Vit Nam. Ch s kh hn X = 9 . 4 . 2 dng chy ngn, nh v lu lng thay i theo ma, din tch lu vc cho tng dng chy khng ln.
gi ma Ty Nam. Do v tr tip gip nh vy lng ma ti khu vc Ni Cha c th t xp x 1000mm hoc h
Ch nhit ca khu vc mang nhng nt c trng ca ch nhit min Nam, khng c ma ng lnh, nhit
chuyn tip kh hu xch o nhit i. Cc yu t cc tr v nhit c th thy qua cc tr s cc tiu nh nhit
m khng kh lin quan n ch nhit v ma nh trn nn m trung bnh ch khong 80%, trong cc th
H thng dng chy thy vn: Vi a hnh l mt khi ni nh c lp nh vy nn h thng thy vn sng su
Nhn chung khu vc VQGNC khng c sui ln, ch c mt s sui nh, ngn n ma kh gn nh khng c n ng. - Sui ng Nha : bt ngun t pha nam Ni Chu chy xung m Ni, qua a bn cc x Phng Hi, Tri Hi din tch lu vc =37 km, dng chy chun qo = 0,193 m3/giy. 5,52.106 m3. m3/giy, lu lng wo = 3,63.106 m3.
nh sui Nc ngt, Sui Nc ging, Sui Kin Kin, sui ng Nha, sui L , sui . Cc sui trn u bt n
- Sui Nc Ngt 3: bt ngun t ni ng, ni Cha Anh, din tch lu vc = 33,7 ha dng chy chun qo = 0,115
- Sui Kin Kin : bt ngun t Ni Cha chy v hng ty thuc a bn x Li Hi. din tch lu vc = 22 km2
60

chy chun q0 = 0,102 m3 /giy, w0 = 3,22.106m3.
Thng Huyn K4a
- Sui Nc Ngt 1 : ( bi cp ) bt ngun t pha bc Ni Cha chy v hng ng ra bin Bnh Tin bi Cp,
Ngoi ra trong vng m cn c mt s sng sui nh khc, c lu lng khng ng k, v ma kh hu nh kh cc sui vi din tch lu vc nc ln nh: Sui Nc Ngt, Sui Kin Kin, Sui ng Nha.
Thy vn: Do a hnh him tr, dc cao 10 25o nn hnh thnh h thng sui trong vng vi mt khe su
Hu ht cc sui trn u bt ngun t cc khu vc ni cao chy ra bin ng. Ngoi ra, VQG Ni Cha c khong hn 40 ng quanh nm, l ni c kh nhiu thc vt thn tho, cy bi v ng vt: th, lng th, b st sinh sng. cng khong 2 3,5m. Sng bin: T thng 1 4: Hng thnh hnh l Ty Ty Nam, cao trung bnh 1 1,1m, cc i khong 2m; bnh ca nc bin t 31 33%.
trong c mt s bi ct v cn ct nh, v c mt h nc nh trn ni Vch, gn bin khu vc Vnh Hy c n
Thy triu trong khu vc mang tnh bn nht triu khng u, trong ngy c hai ln triu ln v hai ln triu rt.
hnh l ng Bc, cao trung bnh khong 1,2m, cc i khong 2,5m. Nhit trung bnh ca nc bin trong
30.VN QUC GIA PH QUC

Vn quc gia Ph Quc l mt vn quc gia ca Vit Nam, nm ti o Ph Quc, tnh Kin Giang. Vn quc gia Ph Quc c thnh lp theo Quyt nh s 91/2001/Q-TTg ngy 8 thng 6 nm 2001 ca Th
Ch ngha Vit Nam v vic chuyn hng Khu Bo tn thin nhin Bc o Ph Quc thnh Vn Quc gia Ph Q
V tr: Vn quc gia Ph Quc bao gm a phn khu Bo tn thin nhin Bc o, khu vc ni Hm Rng, G thuc huyn o Ph Quc, tnh Kin Giang. Vn quc gia Ph Quc tri di t 1012' n 1027' v bc v t 10350' n 10404' kinh ng. Quy m din tch: Tng din tch 31.422 ha, bao gm: khu bo v nghim ngt 8.603 ha, phn khu phc hi sinh chnh v dch v 33 ha. Mc tiu: o. hot ca nhn dn, pht trin bn vng kinh t, x hi ca huyn o Ph Quc. - Gp phn cng c an ninh quc phng, tng cng sc mnh cho tuyn phng th ty nam Vit Nam.
ranh gii hnh chnh thuc cc x: Gnh Du, Bi Thm, Ca Cn v mt phn cc x Ca Dng, Hm Ninh, D
-Bo tn h sinh thi rng nhit i hi o, ngun gen ng, thc vt rng qu him v c gi tr, cc sinh cnh r
- Duy tr v pht trin che ph ca thm thc vt rng m bo chc nng phng h rng u ngun, cung c
C quan qun l: UBND tnh Kin Giang c Quyt nh 01/2002/Q-UB ngy 17/01/2002 thnh lp Ban qu
Pht trin Nng thn, gm Ban gim c v cc phng chc nng. Nm 2002, bin ch ca Ban qun l l 32 ng
Hot ng du lch: Vn quc gia Ph Quc thu ht nhiu khch du lch nh cnh p thin nhin v nhng b ng ca du lch vi mi trng t nhin.
rt c tim nng v du lch sinh thi c chnh quyn cho l mt chin lc lu di pht trin kinh t mt cch
61
Cc gi tr a dng sinh hc:
B bin dugong Rng san h. Coral section; dyed to determine growth rat.
Hin nay c t thng tin v khu h ng vt o Ph Quc. Thm thc vt ni y l rng thng xanh trn
Ph Quc c n 12.794 ha rng, trn cc ai cao rng cn giu, tuy vy cc ai thp rng b suy thoi nhiu, v sng. Phn bin Ph Quc rt phong ph v a dng, cc rng san h bt gp quanh cc o nm pha nam. Cc rng san h ny chim n 41% din tch. Khu h c trong cc rng san h rt phong ph, cc loi h C m (Serranidae) v h C bm (Chaetodontidae) v nhiu loi c gi tr kinh t khc. thng k c 89 loi san h cng, 19 loi san h mm, 125 loi c rng san h, 132 loi thn mm, 32 loi da gai v 62 loi rong bin, trong nhiu loi quan trng nh trai tai tng (Tridacna squamosa) v c un ci (Trochus nilotichus). Ph Quc ghi nhn loi i mi (Eretmochelys imbricata) n vng bin ny trng, nhng n nay tn sut gp chng l rt t, ngoi ra c cc thng tin t ngi dn a phng v s xut hin ca b bin dugong nhng vn cha c nghin cu chnh thc. du canh, du c l mi e do ln i vi a dng sinh hc.
Fabaceae. n nay ghi nhn c 929 loi thc vt trn o. Cng c mt vi ghi nhn cho rng Ph Quc tr
Dn s trong vng: Dn c trn o Ph Quc l dn du nhp t nhiu vng khc nhau. Trn o ng nghip l h
62
Thng Huyn K4a
TI LIU THAM KHO:

1. NON NC VIT NAM ( Tng cc du lch Vit Nam). 2. A L T NHIN VIT nam ( V T Lp) 3. Cc trang Web: - www.vncreatures.net. - www.dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn. - www.vi. Wikipedia.org. - www.vietnamtourism.com. - www. Webdulich.com. - www.congdongdulich.com. - www.vietnam-travel.com.vn.
63

Tim Hieu 30 Vuon Quoc Gia o Viet Nam

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tim Hieu 30 Vuon Quoc Gia o Viet Nam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Gii thiu chung

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Hnh nh t v tinh Landsat 7 ca vn quc gia Kavir, Iran.

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Tn vn Hong Lin Ba B Bi T Long Xun Sn Tam o Ba V Ct B

Trung du v min ni pha Bc

Cc Phng Xun Thy Bn En P Mt V Quang Phong Nha-K Bng

1.VN QUC GIA HONG LIN

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

2.VN QUC GIA BA B:

3.VN QUC GIA BI T LONG

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

4. VN QUC GIA XUN SN

5.VN QUC GIA TAM O.

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Ba nh ni cao nht trong Mt phn vn quc dy ni Ba V gia Ba V

Vn m thch tho v xng rng trong Vn quc gia Ba V

Kh th rng trong vn quc gia Ba V

7.VN QUC GIA CT B

8.VN QUC GIA CC PHNG

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

9.VN QUC GIA XUN THY.

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

10.VN QUC GIA BN EN.

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

11.V N QUC GIA P MT.

12.VN QUC GIA V QUANG.

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

13.VN QUC GIA PHONG NHA - K BNG.

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Ca vo ng vi sng ngmBn trong ng

Sng ngm bn trong

Cnh trong ng Mt gc vn quc gia

14.VN QUC GIA BCH M.

Tm hiu Vn quc gia Vit Nam.

Thng Huyn K4a

Thc vt: Thc vt VQG BM bao gm 2 thnh ph

Rng kn thng xanh ma ma nhit i cao