S 50 Thng 09/2011

Qu c gi thn mn, Karl Marx (sinh ngy 5 thng 5 nm 1818) l mt nh t tng, nh cch mng ni ting ca c. Marx trng thnh trong mt thi k hn lon, gia lc cc cuc cch mng ang din ra ti chu u vo nm 1848. Ti nc c cc cuc ni dy i dn ch, ti Php ch qun ch b tiu dit, ng thi ngi dn Hung ang u tranh i t do v c lp khi nn cai tr ca ngi o. Trong lc th ch tin i ngh (pre-parliamentary) ti c c thit lp th ni chin ang tn ph nc Thy S v thnh ph Prague trung tm ca cc hn lon do vic thnh lp lin minh thun Slav (a paan-slavic alliance). Ring ti nc Anh, phong tro i dn ch Chartism ang e da lt chnh quyn. Ngi dn chu u vo thi k ny i hi cc chnh quyn v x hi phi gim bt cc lm dng xu xa gy nn do cuc k ngh ha, v i hi hy b cc tn tch phong kin. y l giai on thch hp cho cc t tng lt , cp tin, v Marx quan st cuc Cch mng Php nm 1848, coi Cng x Paris (the Paris Commune) din ra vo nm 1871, l mt kiu mu ca x hi v sn. Ch ngha x hi ca Marx vi hc thuyt Duy vt bin chng c sc nh hng ln ti cc nc ang pht trin v cc nc thuc a. Hc thuyt Marx vi phong tro Quc t Cng sn gp mt phn khng nh trn con ng u tranh dnh quyn li cho giai cp v sn m c th nht l cng nhn v nng dn. Trong na u th k 20, bn phn mi nhn loi i theo l thuyt ca Marx v h tn vinh ng nh mt v Thnh. Tuy nhin, theo nh li bnh lun ca gio s kinh t David L. Prychitko th gic m y sp trc khi th k 20 chm dt. Hn na, sau khi bc sang th k 21 th vn cha c nc no thc s thnh cng trong vic p dng l thuyt ca Marx vo trong i sng thc t. Vi ch Marx Nhng g cn li, Tp ch Thanh nin PHA TRC gi n qu c gi cc bi bnh lun, nghin cu v l thuyt Marx hin i ca cc tc gi phng Ty ln Vit Nam. ******* Thi gian va qua, PHA TRC c mt s thay i nhm p ng nhu cu thng tin ca c gi. Sau s 50, tt c cc bi vit mi s ng trc tip ln trang chnh ti www.phiatruoc.info, s c lu li di dng PDF v pht hnh mi ba thng. PHA TRC rt mong n nhn cc bi vit mi t c gi khp ni, gi v contact.phiatruoc@gmail.com. Tp ch chn thnh cm n cc bn ng hnh cng PHA TRC trong hn 4 nm qua, v vi tinh thn Ngi bt ca tri thc v Tinh thn ca tui tr, PHA TRC s tip tc cng hin v chia s n qu c gi nhng bi vit trung thc, pht huy s sng to, nng cao thc v con ngi v x hi, v s lun l din n trao i kin trn tinh thn tn trng s khc bit. Ban Bin Tp Tp ch Thanh nin PHA TRC Thng 9/2011
Anh bia: FlickrTony Trn

TP CH THANH NIN PHA TRC Web: phiatruoc.info Blog: phiatruoc.wordpress.com Facebook: facebook.com/phiatruoc Twitter: twitter.com/tapchiphiatruoc Email: contact.phiatruoc@gmail.com

BAN BIN TP
V Thy Nhu-Hoang Lan-Nht Tn -Nguyn n-ng A-Vit Quc

THIT K TRNH BY
Hu Ph-Thanh PhongTn Ngha-Mai Khi-Hng Phc

CNG TC VIN
Thin Thai-Elbi-Tn Ngha-DBTT Ngc Cm-Min Thy-Linh Sn-Nht Nam-ng Khng-inh TngHin Lng- ng Khoa

QUNG CO-AUDIO
Quc Bnh-Chinh Nhn-Tm Kin

WEBSITE
K V-Thanh Phong
Chu M Tap Chi Phia Truoc PO Box 462220 Escondido, CA 92046 USA Chu u, Chu 10 rue Louis Rossel 35000 Rennes FRANCE

Mc lc
Trung-n: Va cham t bin ng Bn giai oan chnh trong quan h Vit-Trung Sc manh cua Internet Gii tre va t do thng tin Chuyn bu chn 7 New Wonders of Nature Occupy Wall Street lan rng khp th gii

Chnh tri X hi Kinh t

4 6 8 10 12

Kho st tin trinh lich s trit hoc phng Ty Ph phn cc chu nghia: t bn, xa hi, cng sn Tnh khng tng cua Chu nghia Xa hi Chu nghia Mc Nhng ng nhn v hoc thuyt Mc Nhng tn cua Mc a git Mc MarxNhng gi con li...

19 23 25

Tiu im

27 31 37 39

Khoa hoc Vit Nam: S ra i cua nhng tai nng Vn gio duc nhn cch Vit Nam hin nay Gio duc Vit Nam: iu gi ang din ra? K c v mt nga ba sng huyn thoi Steve Jobs: 20 li trch dn xut sc nht

44

Chuyn mc

45 48 50 53

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

n Trung
Hng Phc dch v bin tp Tun trc, mt trong nhng tranh chp vn kh khn nht th gii tr nn t hi hn. Nhiu tin tc gn y cho rng tp on Oil and Natural Gas Corporation (ONGC) thuc n ang hi m vi Chnh ph Vit Nam cng thm d v khai thc hydrocarbon bin ng. y c th l bc tin bnh thng nhiu nc khc trn th gii nhm pht trin cc nn kinh t nng ng ca h cng nh thc y mi quan h song phng gia hai nc. Tuy nhin, bin ng l vng bin khc vi nhiu ni trn th gii, v thi gian qua c nhiu nc ln ting tuyn b ch quyn ti y. Thm na, ngoi cc quc gia ng Nam , Trung Quc cng ln ting tuyn b hu nh gn ht c khu vc bin ng vi ng li b 9-on v xoy ln ln sng cng thng trong khu vc. Cc cng ty khai thc du nhn thy c hi trn ngp ti vng bin ny nhng hu ht cha c cng ty no mnh dng o su cc ngun ti nguyn, mt khc, mi hn lon chnh tr li l iu m nhiu chuyn gia lo ngi. Vn lnh o Vit tranh chp ch quyn hi lin quan n cc qun Hong Sa-Trng Sa gia Nam v Trung Quc ko

Va chm t bin ng

Th tng Trung Quc (tri) v ngi ng nhim n . Reuters

di t nhiu thp k qua. Nhng mi cng thng gn y nht bt u bng ln trong ma h va qua sau khi mt tu hi gim Trung Quc ct cp thm d mt tu a chn ca Vit Nam. V hin nay vi s xut hin ca n nc duy nht trong khu vc chu c th xem l mt thch thc ln i vi Trung Quc th s hin din ca h ch lm tnh hnh thm trm trng. Gn y, mt bi x lun ng trn bo Global Times di s kim duyt ca Trung Quc mt c quan ngn lun dnh cho cc quan chc hiu chin trong nhm lnh o Bc Kinh, nghim khc ln ting cnh bo rng n khng nn tip tc theo ui chng trnh hnh ng trong khu vc ny. Bi bo cn tip, n nn nh rng, cc hnh ng ca h Bin ng s y Trung Quc n gii hn. Trung Quc hoan nghnh tnh hu ngh Trung-n, nhng iu ny khng c ngha l Trung Quc t n ln trn ht Trung Quc c gng duy tr nn ha bnh nhng ng thi cng c gii hng. Trung Quc cn phi nhc nh h v cc gii hn cng nh sc chu ng ny. C Bc Kinh v H Ni nhn mnh l h c ch quyn "khng

th chi ci" cc qun o ngoi bin ng. i Loan, Indonesia, Philippines, Brunei, v Malaysia cng ng thi ra cc tuyn b tng t. Tuy nhin, do c lng khong sn v du ha khng l, v ng thi cng l mt trn chin lc v tuyn ng vn chuyn quan trng bt nht ca th gii, nn khng c iu g ngc nhin khi cc quc gia ln cn ln ting tuyn b li ch ca h ti y. Trong chuyn thm chu nm 2010, B trng Ngoi giao Hoa K Hillary Clinton cng ln ting yu cu gii quyt cc tranh chp Bin ng mt cch ha bnh cng nh m bo an ton cho tuyn ng vn chuyn trong hi phn quc t. i vi ngi M, cch ni "u tin ngoi giao hng u" l ti khng nh Washington c quyn can thip vo khu vc ny. Thi gian gn y, n tng cng cc quan h quc phng vi Vit Nam, v thnh cng trong vic tip cn cc cng hi qun cng nh gip H Ni chun b mt hm i tu ngm mi. Bc Kinh hong s bi s hp tc Vit-n, nhng t nht khng phi v s gn gi v mt a l gia Vit Nam i vi o Hi Nam tr s ca hm i tu ngm ht nhn Trung Quc. Theo bo co xut hin vo cui thng
Trang 4

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
- c bit n vi tn gi "chui ngc trai". Theo mt s nh chin lc n , Trung Quc thit lp ln cc c s hi qun v theo di din bin t Min in n Vit Nam, vi mt cng chin lc trong vng bin su t ti Hambantota, Sri Lanka. V vy, ng Harsh Pant, mt hc gi chuyn v cc vn quc t ti King University London, vit rng n nn chi cc tr chi tng t. ng vit, n phi mnh m bc b tuyn b ch quyn ca Trung Quc trn ton b bin ng. n cng phi xy dng cc mi quan h i tc chin lc ng tin cy vi cc quc gia khc trong khu vc ngn chn s thng tr ca Trung Quc chu v nu khng th iu ny s lm suy yu li ch an ninh n cng nh ton khu vc. Trn mt kha cnh chin lc, nhn nh ca ng Pant rt ng v mang nhiu ngha: cc nc ang ln nh n cng nh Trung Quc nn tha hip quyn li ring ca h xoa du nhng ni s hi o tng ca cc nc khc. Tuy nhin, mc d sc mnh ca quan h kinh t v tnh bn gia hai nc thng xuyn xut pht t c hai th , rt t ngi nghi ng rng s ni ln ca n v Trung Quc s dn n chin tranh. Trong mt khu vc nhiu phc tp th nhng va chm thng khng th trnh khi. V khi hai quc gia c v kh ht nhn vi dn s bao gm gn 1/3 ca nhn loi va chm th tn tht tt nhin s rt nng v hu qu l khn lng. Ishaan Tharoor Ngun: Time 19.09.2011

gn dy ni H i m a l a y a . Nhng trong khi s khc bit c nhiu hay t ang b ng bng trong nhiu thp k qua th cuc i u trn bin c th chng minh nhiu iu kh on trc c.
Ch tch nc Vit Nam Trng Tn Sang v ch nh, Gwynne Dyer, Th tng Manmohan Singh, ti n hm mt cu chin 12.10.2011. Anh: AFP

binh chu bnh lun rng, bn c th tn cng bin gii t lin nu bn thc s mun, nhng l mt quyt nh rt ln vi nhng hu qu khn lng: mt l tuyn b chin tranh, hoc ngc li. Ngay c cc chnh ph kiu ngo hay hoang Vit Nam v n hm 12/10/2011 k hip nh tng nht cng s suy ngh tht hp tc v thm d du kh vng Bin ng k v gp nhiu kh khn trc khi bt tay vo by nm nay, mt tu Trung mt quyt nh nh vy, v Quc c gng chn tu chin thng h kt thc bng cch ca n , Airavat INS, ngay quyt nh khng lm iu . ngoi khi b bin ca Vit Nam. Trong khi , trn bin, bn c Tu Airavat lc y ang thc hin th d dng tri dt vo mt chuyn thm thng xuyn n cuc i u qun s nghim cng Hi Phng. Trc hai trng m khng bn no c thng, mt b tc xy ra gia cc nh c. tu hi qun Trung Quc v tu Vit Nam gy ln mt ma h V kch bn c th xy ra (d v m mang tnh lch s khi nhiu ) xung t gia hi qun Trungngi Vit trong nc ln ngoi n s ch l vn thi gian. Vic nc xung ng biu tnh phn d kin ca n tin su vo i Trung Quc gy hn. khu vc bin ng c th l p li sau mt lot cc d n n v Trung Quc c mt ca Trung Quc tri khp cc ng bin gii qun s ha vng n Dng v quanh n chung (v cng c tranh chp)

Trang 5

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Bn giai on chnh trong

quan h Vit-Trung*
Nguyn Hung Pha Trc chuyn ng Biu tinh ti H Ni14.08.11. Anh: Ba Sm

T khi thnh lp nc Cng ha nhn dn Trung Quc, quan h Vit Nam-Trung Quc tri qua khong bn giai on chnh. Giai on u tin, t nm 1949 n nm 1978, c c trng bi tnh ng ch xuyn qua nn tng thc h, tin cy v h tr ln nhau. Trong sut c hai cuc chin tranh chng Php, sau l Hoa K v min Nam Vit Nam, th Trung Quc ng mt vai tr vng chc v khng th thiu trong vic h tr cho Vit Nam Dn ch Cng ha (Bc Vit). Giai on th hai bt u khi Vit Nam xm lc Campuchia vo nm 1978 v chin tranh bin gii Vit-Trung vo nm 1979, v sau kt thc vo nm 1990. y l mt trong nhng thi k c trng i lp, chin tranh v mt lng tin ln nhau trong quan h Vit- Trung. Giai on th ba bt u vo nm 1991, trong quan h ngoi giao gia hai nc phc hi n nm 2007. Nhng nm u ca thi k ny, s ci thin nhanh chng trong quan h song

phng da trn mi su ch vng c chng kin r rng, lng ging hu ngh, hp tc ton din, n nh lu di, hng ti tng lai nhm thc y kinh t v gii quyt cc tranh chp bin gii, theo chiu hng c li cho pha Trung Quc. Tuy nhin, tinh thn hp tc v tnh hu ngh ny lm suy yu trong giai on sau do mi quan tm ca Vit Nam v s ln mnh ca Trung Quc v cc hnh ng mnh bo ca h bin ng. Giai on th t, bt u vo nm 2008, th hin qua s quyt on ngy cng tng ca Trung Quc chng li cc n lc ca Vit Nam trong cc vn lin quan n ch quyn v ton vn lnh th bin ng. Tng lai ca quan h Vit Nam-Trung Quc ph thuc vo s tng tc gia hai nc (v a l v lch s) v hai bin s (chnh sch ca Trung Quc v thay i trong mi quan h ca cc cng quc). V mt a l, Vit Nam l mt t nc nh b sng trong ci

bng ca mt ngi hng xm khng l. l vic bnh thng i vi mt nc ln trong cuc mu tm nh hng i vi mt ngi hng xm nh hn, v vic nc nh hn n lc chng li s bnh trng bo v nn c lp cho n khi hai bn t c mt tha hip c li th cng l chuyn d hiu. Trong qu kh, khi hai nc cng chia s mt h t tng v phi i mt chung mt k th nhng quc chng ch ngha cng sn th mi quan h tt nhin cht ch v vng chc. Nhng sau khi kt thc Chin tranh Lnh, s sp ca ch ngha cng sn chu u, v nn kinh t th trng bt u pht trin mnh cng nh hi nhp vi th gii th cc t tng thc h gia Trung Quc v Vit Nam bt u suy yu, ng thi lm sng li mi quan h theo dng nc ln-nc nh, v chin lc ca Vit dn mt lng tin vo Trung Quc. Nm 1990, khi Vit Nam cm thy b e da bi cc bin i trit trong th gii cng sn th h quay sang tm kim ng minh cng sn vi Trung Quc
Trang 6

CHNH TR - X HI
nhm chng li mi e da din bin ha bnh' ca phng Ty. Nhng Trung Quc mt mt chp nht s gii ho, nhng bc b yu cu lin minh ca Vit Nam. V khng c s hu thun chc ch bi Trung Quc, nn Vit Nam bt u c nhng bc i khc nhm nh hng li chnh sch i ngoi i vi cc nc lng ging v phng Ty, cng nh c gng ci thin h s ca mnh trn thng trng quc t. Thnh cng ca chnh sch ny mang li kt qu bnh thng ha mi quan h Vit-M, a Vit Nam hi nhp vo cc h thng ASEAN, v va qua tr thnh thnh vin khng thng trc ca Hi ng Bo an Lin hip Quc trong nm 2008 v Ch tch ca ASEAN trong nm 2010. Nu v mt a l v lch s kt hp minh chng cho s mt lng tin ca Vit Nam i vi Trung Quc trong quan h song phng c bn ny th hnh ng ca Trung Quc t nm 2008 trc tip khng nh iu ny. Mt mt, Trung Quc tng tc xy dng hi qun trong khu vc bin ng, trong khi th cc trang web Trung Quc bt u cng b "k hoch xm lc" chng li Vit Nam. Mt khc, Trung Quc bt u cnh bo cc

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
thng nh chu ng ln th nm v ADMM-Plus ti H Ni trong thng 10 nm 2010. ng thi, quan h qun s VitM c ci thin r rt, thng qua cc cuc i thoi chnh tr-qun s u tin trong nm 2009 v tip theo l cc cuc i thoi v chnh sch quc phng trong nm 2010. Nhng hnh ng hung hng ca Trung Quc Bin ng phn no gip hi t li nhng li ch v mt chin lc gia Vit Nam v Hoa K v gip y mnh mi quan h hu ngh nhanh chng, bt chp ni lo s "din bin ho bnh" ca Vit Nam. Tt c iu ny cho bit, Vit Nam khng mun chng li Trung Quc nu khng cn thit. V thc h, Vit Nam vn cm thy thoi mi vi Trung Quc hn so vi Hoa K. V kinh t, Trung Quc l mt th trng y tim nng, cng l mt ngun h tr ti chnh v mt m hnh pht trin m Vit Nam c th hc theo. Tr ngi ln nht i vi mi quan h tt p gia hai nc hin nay vn l cc mu thun v tranh chp xoay quanh khu vc bin ng. Vit Nam tuyn b mt phn rng h s khng nhng b thm na i vi nhng yu cu kh chp nhn ca Trung Quc. Do , gii php ha bnh cho vn ny ph thuc rt nhiu vo s kim ch v lng ho hip ca Trung Quc. Nu khng th p ng nh mong i, th Trung Quc s ch n gin y Vit Nam v cc nc khc xa hn v hp tc cht ch hn vi Hoa K. Nguyn Hng l gio s ngnh chnh ph v quan h quc t ti i hc George Mason. Ngun: The Diplomat *Ta do PHA TRC t
Trang 7

cng ty du m nc ngoi khng nn tip tc khai thc nng lng trong khu vc m Vit Nam tuyn b ch quyn trong khi th h v tip tc khai thc du trong khu vc tranh chp vi Vit Nam. Gn y hn, trong nm 2009, Trung Quc n phng p t mt lnh cm nh c trong vng bin ng, bt gi ng dn Vit Nam v cng khai tuyn b ch quyn vi hn 80% din tch khu vc bin ng mt tuyn b vi phm nghim trng khu kinh t c quyn ca Vit Nam. Vit Nam phn ng bng cch khuyn khch cc tu nh c Vit Nam tip tc nh bt c trong khu vc tranh chp, mua bn v kh tng cng phng th, v bt chp s phn i t pha Trung Quc, Vit Nam vn tip tc a phng ha vn tranh chp Bin ng v tm kim s hp tc ca cc nc khc.

Hoa K c nhng kin r rng rng h khng chia s quan im v cc tuyn b ca Trung Quc bin ng, v phn i bt k n lc no lin quan n vic e da cc cng ty M tham gia vo hot ng kinh t hp php cng nh ngn cn s t do duy chuyn trong vng bin ng. Tuy nhin, nhng hnh vi hung hng ca Trung Quc vn tip tc gia tng khin Hoa K tranh th quay li chu , bao gm c Vit Nam. Quyt tm mi ny ca Hoa K nhm khuyn khch s tin tng i vi cc quc gia chu , trong c Vit Nam, phi mnh m phn i Trung Quc, nh c phn Tng b th Vit Nam Nguyn Ph Trng (tri) nh ti cuc i thoi v Ch tch Trung Quc H Cm o ti i snh ng Nhn dn Bc Kinh trong chuyn Shangri-La trong thng 6 nm 2010 trong Hi ngh thm thng 10/2011. Anh: Reuters

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

iu ny khng phi ring cc quc gia c ti. Cc chnh ph trn khp th gii, trong c c chnh ph do dn bu ra, n lc trong nhiu nm lin tip nhm kim sot cc phng tin truyn thng Internet v mng x hi, bi s lo ngi v tim nng kch ng bo lc, lan truyn thng tin tri chiu, pht tn hinh nh khiu dm v c bit l cc nh bt ng chnh kin. Anh: RSF

Nhng chu , ni tt c mi th u c t cc nn dn ch t do n ch c ti ton tr v c nhng quc gia hay th ch nm th trung dung ang ngy cng nhn ra rng kim sot ni dung trc tuyn, bao gm c cc bt ng kin, l vic hu nh khng th thc hin c.

rng sc mnh thng tin min ph c th hin ra trc mt ca bn th l mt cm gic khc bit ch ng thm sc mnh." Sc mnh c din ra trong nm nay ti Ai Cp, Libya v Tunisia, ni chnh ph b lt bi cc phong tro do mng Internet h tr. Hoa K c gng ngn chn ph bin cc loi cp Wikileaks v Th tng Anh David Cameron e da s tm thi kim duyt cc trang mng x hi sau khi cc cuc bo lon xy ra hi thng 8/2011.

chnh ph thc s c thi gian lm bt c iu g cm cc phong tro ", ng Vijay Mukhi, mt chuyn gia an ninh mng cho bit. V ch Mukhi cho bit chnh ph ngn chn mt s trang web, nhng vi s lng ln ngi s dng Internet ton cu cng vi hng trm triu k s cng ngh th vic vt qua nhng kh khn y cha phi l iu g nghim trng. "Chnh ph n khng nhn ra rng ngn chn cc trang web l mt nhim v v ch bi v ngy nay vic truy cp cc trang b cm tr nn qu d dng khi c th dng cc chng trnh [vt tng] khc," ng ni. "H ch l gip ph bin thm cc trang web y vi lu lng truy cp nhiu hn m thi." Mt nghin cu da trn 37 nc ti tr bi Lin hp Quc do Freedom House thc hin u nm nay, cho bit rng Nam Triu Tin, quc gia vi s khong 80% h gia nh c truy cp vo Internet, l mt trong hai nn dn ch trn th gii ra sc ngn chn ngi dn truy cp vo mt s trang mng.
Trang 8

Ngay c Trung Quc, ni m c nhiu quy nh mnh m v Internet cng ang phi vt ln v tm cch lm th no i ph vi cc trang blog ang ngy cng tr nn ph bin bi hng trm hng triu ngi c, v vic ngn chn chng l Chu cng ang ra sc hc hon ton rt kh ngn. tp v sc mnh ph bin ca "Chnh ph ang cam kt kh th gii Internet. nhiu ngun lc v thi gian Ti n , chnh quyn i li ngn chn cc trang web v ti li mt bc vo thng trc ngh rng l mt phn ng khi chin dch chng tham hong lon", ng Phil nhng c nhn rng trn Robertson, Ph gim c b Facebook, Twitter v cc trang phn Chu ca Human Rights nhiu mng x hi khc v Watch Bangkok cho bit. thu ht hng chc ngn ngi "H c mt s cch ngn chn n cc a im biu tnh. tm thi, nhng v lu di, h Nhng cho ti nay th hu nh s khng c hiu qu bi v mi khng c du hiu no cho thy ngi vn s tm cch ny hay s c gng ca chnh ph c cch khc c c nhng tin th dp tt c cc chin dch tc m h mun nghe. trc tuyn. "Mt khi ngi dn c tip "Vi tc m n ang pht xc vi Internet v nhn ra trin mnh, ti khng ngh rng

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011 bt lc trong vic c gng qun l cc kin bt ng trc tuyn bi v cc phng php nh e da ng ca cc t bo v nhm mc tiu vo cc bloggers ch lm cho c dn mng tc gin hn v dn n kh nng kch chng li chnh ph," ng Kian Minh, ngi ang dy ti trng i hc UCSI Kuala Lumpur cho bit.

Ngun: Freedon House

Hn Quc sn lc nhiu ni dung trc tuyn c lin quan n Bc Triu Tin, v trn thc t th h vn ang trong tnh trng chin tranh. Tuy nhin, cng dn Hn Quc ngy m vn ng chnh ph v yu cu gim mc ngn chn h c th truy cp nhiu hn. Tng gim c ca t chc Electronic Frontier Foundation vit trong mt l th rng, "khng c nn dn ch lnh mnh no c th tn ti nu nh t do ngn lun lun b xm hi.

"Vic kim sot trn bnh din rng cc bi pht biu trc tuyn Nam Hn thiu s gim st v r rng l ngn chn ngi dn truy cp vo cc ti liu, ni dung lch s, chnh tr Quyt nh trn dn n v ngh thut gi tr," bc th nhiu li bnh lun chnh tr trc ni. tuyn si ng. Cc nh phn Singapore ngn chn mt danh tch ni rng chnh ph Malaysia sch khong 100 trang mng lng l xem xt mt s hnh ch yu l cc trang vi hnh thc sn lc thng tin trong cc nh khiu dm, nhng khng cuc tranh lun, nhng cui thanh lc bt k trang web cng h quyt nh lm li chnh tr no. V mc d h iu . kim sot nghim ngt trong "Chnh ph cm thy hu nh

"C dn mng r rng c khch l rt nhiu v chnh ph rt kh tm cch lm nhng cc vn tho lun chnh tr, g ngc li v lo ngi cc phn nhng h cho php cng dn ng ngc, ng Ong ni. ch trch chnh sch ca chnh ph - r rng nht l trong thi Phn ln chu u cm thy gian nm gian chun b cho rng nu tip tc gia tng kim duyt v p t bt k loi iu cuc tng tuyn c va qua. no trn Internet c th s dn ng Nhn dn Hnh ng c n kt qu tiu cc. th ginh chin thng mt cch d dng trong cuc bu c va Thng th nu chnh ph ri nhng h nhn c s nhm vo mt nhn vt hay ni ng h thp nht k t khi dung no th t ng s gy thnh lp ng, v phe i lp s ch , Cherian George, gio s ti i hc Cng ngh thng ln trong lch s. Nanyang Singapore cho bit. Nc lng ging Malaysia cam kt trong nm 1996 rng h "Phn ng chung l blogger b khng p t cc iu khin kim duyt t ng tr nn ni kim duyt Internet v c ting v c nhiu ngi bit khen thng c bit vi cc n. khon u t t nhng cng ty "Tnh hnh duy nht m cc cng ngh nc ngoi nh chnh ph c th lm trong Microsoft v Cisco Systems. ngn hn v phi thc hin mt cch nhanh chng l c th dp tt tt c cc knh thng tin lin lc nu c bo lon xy ra, nhng nh ni, khng phi l thng sch hay mt gii php hu hiu v bn vng. ng Khoa chuyn ng

Trang 9

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Nhng con s va s t do

it Nam l mt trong nhng quc gia c t l ngi s dng Internet vo loi cao so vi th gii. Vic ny lm cho gii truyn thng trong nc rt t ho v thng ru rao khp ni. Tuy nhin, iu ny khng ng ngha vi vic c t do thng tin m ngc li, theo t chc Phng vin Khng bin gii (Reporters sans frontiers), li l quc gia c nhn nh l mt trong nhng k th ca Internet. Ti sao c nghch l ny? Hin nay, Vit Nam c c cu dn s tr rt ng so vi cc nc ln cn. L d nhin, h chim phn ln trong s nhng ngi s dng Internet. Ngy nay, con ngi ni chung v c bit th h tr ni ring, do tip cn vi thng tin v tri thc ca nhn loi rt d dng. l mt c quyn m th h i trc khng c. Vy, h thng ln mng lm g? Theo nhng con s thng k khng chnh thc th ch yu Internet c dung gii tr n thun nh c tin tc, nhng v n git gn, xcngan ca gii ngh s, chat chit... V c bit l chi v nghin game online nh nhng tr bn, chm, git mang y tnh bo lc... Nguy him hn l c trng hp cc game th mang nhng ci hc c t game v nhng tr bo lc vo cuc sng. Nu tranh th lt qua nhng trang mng Vit Nam th cng khng th trch cc bn tr c khi y ry nhng cm d.

Khng bit t lc no ti ghin Internet, mt th ghin mang tnh ph bin ton cu ca thi i cng ngh thng tin. Internet ra i l mt bc tin v i ca nhn loi, n mang con ngi li gn nhau hn, kt ni nhng nn vn minh, v c bit chia s thng tin ti tng ng nghch ca cuc sng. Tt nhin, v s hu ch ca Internet c nhiu sch bo cp nn ngi vit bi ny khng i su m ch trnh by vi iu quan tm t Internet. Thin Thai
Gii tre va chnh tri Mt cu hi t ra l, liu gii tr c quan tm ti chnh tr, tnh hnh kinh t x hi ca t nc? Qua nhng tm hiu trc quan v vn sng ca ngi vit bi ny cho thy rng h c nhng rt m h v hi ht, ch mt s t trong nghim tc tm hiu. Th h tr l tng lai ca t nc r rng l mt nhn nh khng mi. Tuy nhin, hc sinh thng c khuyn nh rng hy hc cho gii sau ny lm giu cho nc nh mt trong nhng li khuyn rt chung chung. V li, h khng c to mt mi trng thun li nui dng v pht huy tinh thn trch nhim cng dn. H b tuyn truyn, nh hng trong suy ngh, bt c cp hc no t thp ti cao ngi hc cng bt buc hc m l thuyt chnh tr ca chnh ng cm quyn cng h t tng lin quan. N tao nn s x cng trong tm hn ngi hc. V tt nhin, mi n lc thot ra vng kim ta thng c khuyn co l khng nn. Chnh tr l g nu khng phc v cho i sng ca nhn dn? u tranh cho cc quyn c bn ca loi ngi l mt qu trnh lu di v gian kh. Tht bt ng l trong khi nhiu nc tha hng thnh qu ca n th Vit Nam vn cn nh hnh cho con ng ca mnh. ng phi, a nguyn, t do, dn ch l mt trong nhng ti cm k Vit Nam, y hn l nhng ch nhy cm... V bt c ai v tnh hay hu , cng khai hay b mt bn lun (mang tnh xy dng hay kch ng) s d dng b quy chp l nhng phn t bt ho v d dng b cng an s gy. Mt ranh gii tht mong manh. H khng c ng bo him cho nhng hnh ng hay pht ngn mang tnh tng t. T do va ng tng bin tp T do thng tin l mt yu t cn bn dn ti mt x hi minh bch. Cho n ngy nay, Vit Nam cha c iu ny. T trung ng ti a phng c hng trm t bo giy bo mng, tp ch...nhng dng nh ch c mt v tng bin tp. [V ny l ai hn chng ta bit.] Nhng t bo cp tin b nh bn v dm ng cc thng tin cha kim duyt, vi trung tm nghin cu x hi
Trang 10

CHNH TR - X HI
b gii th, nhiu website, blog a tin nhy cm b chn, nh sp...thm ch nh trang mng x hi ni ting v s hu ch v c ca tng trn ton th gii nh Facebook cng b ngn chn Vit Nam, hay nh Vietnamnet l mt bo in t ni ting cng b tin tc tn cng lm nhiu t v ti nay gn nh ngng hot ng. V xc nh th phm dng nh l cng vic khng my kh khn... Mt thi bao cp trong kinh t a ton dn ti khng hong trm trng, nay vn cn bao cp trong t tng v ngn cn quyn tip cn thng tin ca cng dn. iu ny, r rng i ngc li xu hng pht trin ca nhn loi th k XXI. Tnh yu qu hng t nc ca mi ngi dn Vit Nam, qua chiu di ca lch s vi nhng

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
nhn v tnh yu nc nng nn, v v hnh chung gy ra h su ngn cnh nhn dn v chnh quyn, khin lng ngi ly tn trong lc cn huy ng sc mnh ton dn tc. Tnh hnh th gii trong thi gian gn y c nhiu s kin xy ra dn dp, v Internet ng vai tr v cng quan trng trong vic m rng v cung cp thng tin. Ma xun -Rp Bc Phi l mt trong nhng minh chng v hi chung cnh tnh cho nhng ch mt ng, c ti cn li... S rng buc v kim duyt thng tin trong thi i ton cu ha ngy nay ch khuyn khch gii tr tm mi n lc thot ra vng kim ta v tm n s tht nhanh hn. T.T. 2011 TCPT s 50

bin ng, thng trm vn c chng minh n khng h phai nht, v c minh chng qua 11 cuc biu tnh chng Trung Quc hai thnh ph ln ca t nc H Ni v Si Gn ma h va qua. Tuy nhin, li mt ln na di sc p ca g hng xm khng l tham lam v khng mun ko di tin l xu dm coi thng s lnh o sng sut ca ng, nhng cuc biu tnh yu nc tm thi kt thc trong s trn p mnh m v th bo. ng ch v phn n hn l cc chin dch tuyn truyn, bi nh, xuyn tc hnh ng ngha ca nhn dn, ch s, hc gi, tr thc li mt ln na c truyn thng trong nc mang ra s dng. iu ny khng nhng khng mang tnh gio gic cho th h tr m lm lch lc i ci

Trang 11

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Nu qu thc Vnh H Long xng ng ng cp a danh du lch hng u, thi khng cn n danh ho, bng chnh thc lc vun p, qun l, thu ht khch ca cc c quan chc nng cng s to c nhiu li ch kinh t cho nc nh. Nn c tm nhin xa, nu qung b danh thm lng ly, ko gi khch n m kh nng t chc, qun l yu km thi ci danh y khng c tc dng lu di Vi ti, Vnh H Long tht tuyt v ang ch i nhng nh qun l c bn lnh, tm nhin bin n thnh vin ngc du lch ca Vit Nam! Th Phong tng hp

Khng c c s khoa hoc Hin ti Vit Nam ang ro rit vn ng cuc bu chn cho Vnh H Long tr thnh 1 trong 7 K quan thin nhin ca th gii. Nhn b ni, qu l mt cng cuc y ho hng th hin tnh yu nc, lng t ho dn tc v mang li nhiu li ch to ln cho kinh t, vn ha, du lch nc nh. C v nh trc ming bnh ngt bo b ny, nhiu quc gia ang c lao vo trn chin bnh chn y kh th m i khi ci c cha bit l bao nhiu nhng trc ht thy nguy c tt c ch l tr ci. Nm 2007, theo nhiu t bo a tin, khi New Open World Corporation (NOWC) cng b danh sch 7 K quan th gii mi, t chc UNESCO ln ting thng thng ph nhn kt qu ny. Cng vi cc chuyn gia ngh thut, UNESCO cho rng kt qu cuc bu chn ny khng h c tnh hc thut chuyn mn cao, khng cn c theo mt tiu ch khoa hc r rng. Kt qu bu chn qua

Internet v in thoi di ng ny ch phn nh tnh cht ring t, cm tnh v hon ton phc v cho nhu cu t qung b quc gia. N khng c bt k ng gp no v mt ngha v bn vng cho vic phng gi cc cng trnh c chn. Chin dch bu chn "7 K quan th gii mi" l sng kin ca ngi Thu S Bernard Weber pht ng nm 1999. Vic la chn c tin hnh vi cc l phiu t do v l phiu phi tr tin qua hnh thc in thoi hay mng Internet. L phiu u tin c t do ng k thnh vin v nhng l phiu sau c th c mua thng qua mt khon quyn gp cho NOWC. Ngoi vic bn phiu bu, NOWC da vo cc khon quyn gp t c nhn, vic mua bn cc loi hng ho nh o phng, lu nim v cc khon thu t qung co hot ng. Nagib Amin, mt chuyn gia Ai Cp v di sn th gii pht biu rng, "Ngoi

kha cnh thng mi, l phiu khng c c s khoa hc." Vy m NOWC li ln ting tuyn b l t chc phi li nhun! iu ny nhn vo tht kh tin. V by gi, n cuc bu ch 7 K quan thin nhin, nu Vnh H Long ca Vit Nam lt vo top 7 th bn b th gii c tht s cng nhn? Ti on rng, 7 cng trnh kin trc th gii c cng b nm 2007, n nay, my ai cn nh c ngoi tr nhng ci tn qu ni bt nh Vn L Trng thnh hay Taj Mahal. (V ngi ta cng khng qun rng phn nhiu nhng cng trnh c lt top thuc v nhng quc gia c dn s ng nht). o danh v thc Hin nay, Vit Nam, bn cnh phong tro bu cho Vnh H Long c ging trng thi kn, mt b phn c dn trn mng c nhng phn bin tinh , y cnh gic vi NOWC. c phi l t chc phi li nhun, hot ng v li ch cng ng? u tin vo Trang 12

CHNH TR - X HI
www.new7wonders.com, ngi ta thc mc ti sao tn min ca website ny khng phi l .org hay .net m li l .com. Bn hy t hi c bao gi thy website unesco.com, worldbank.com, hay greenpeace.com cha? Phi li nhun nhng li c quy nh y nghch l : Mi a danh tham gia phi c mt y ban h tr chnh thc, c t cch php l, phi k hp ng v c NOWC chp thun, v phi ng l ph l 5.000 USD mi thng. NOWC rt kho lo bin tng y cm hng v tham vng trc li ca vi c nhn tr thnh mt hin tng ton cu bi h nh rt trng vo tm l dn tc nht l vi nhng nc ang pht trin, cha c thng hiu quc gia v du lch v c dn s ng. Cn mt s tht khc khng ai Vit Nam mun ni ra l gii truyn thng Vit Nam qu ngy th v b la thm hi. Cuc bu chn ny b UNESCO ty chay v trn thc t hnh thc hot ng ca n s khng th em li mt kt qu ng tin cy. iu nc ci nht chnh l tt c cc nc c c lao vo chin dch click chut in cung cho a danh t nc h. Ni thng ra

www.phiatruoc.info y l cuc chy ua ca nhng quc gia gii t sng! Bi h tin rng, mt khi a danh nc h c vinh danh, iu mang li qu nhiu t ho v thun li cho thu ht du lch. Trong dng thc bu chn rm r , c khi no ngi Vit chng ta fairplay tht s bu chn cho a danh ca nhng quc gia khc m mnh nh gi cao? V ngc li cng ng hoang tng rng ngi dn bt k quc gia no bu chn cho Vit Nam. Ti dm chc mt iu, 90% nhng ngi tham gia bu chn ny u chng hiu bit bao nhiu v a danh ca chnh t nc h ch ng ni n hiu bit a danh cc nc khc. Nu ch da vo thng tin qung b hi ht qua vi tm nh v cc on video th n chng phn nh c iu g thc t c. Ti mng l trong vng bnh chn cui cng ny, Trung Quc khng c a danh no. Bi ti tin, ngi dn nc h hiu c bn cht vn , cho d bt k a danh no ca nc h c cng nhn trong top 7 th u khng thuyt phc c th gii. Thm na, vi sc mnh v tm nng thu ht du lch ca nc h vn chng cn mt danh ho kiu ny. Cn Vit Nam

S 50 - Thng 09/2011
ta v Bangladesh thc cht ang qu kht khao danh hiu, v qu ngy th c tin. Hu x t nhin hng Dng nh thi i cng pht trin, ngi Vit Nam qun ri bi hc v thuyt Chnh danh m Khng T tng dy. Vit Nam cng nhng nc trong danh sch bu chn cui cng ang lao vo cuc chy ua, bt chp tt c t bu chn cho a danh nc mnh, mong em li li ch quc gia. Nhng ri d cho c t c nh mong mun, ti tin chc ho quang ca n, n o ca n cng ch ba chm by ni trn mt bo trong vi thng. V do ai cng qu hiu bn cht l bch ny th ngha v du lch, kinh t cng s rt mong manh. Cng ng quc t s khng ngy th ngh rng 7 a danh c vinh danh thc s l 7 k quan th gii tuyt nht. Vit Nam l vua ca nhng cuc bnh chn v cng khng t ln b mt vi iu . Nm 2008, khi T chc hoa hu th gii quyt nh dnh mt v vo top 16 cho th sinh c lt bnh chn nhiu nht, hu Thin L ca Vit Nam dn u bnh chn. Th nhng n pht cht b Morley li hy i kt qu v t nh a ra l do chng ch rng b phn k thut b trc trc, nhng s tht l g th bn thn ngi dn Vit Nam v cng ng quc t u qu r. t danh hiu nh vy c tht s ng t ho? Mi ngi dn Vit Nam lun c gng ht sc v kh nng ca mnh, c th lm mt iu nh b no gp phn pht trin t nc bng nhiu cch. Ti khng cho rng c dn tc lao vo cuc bnh chn y k tr ny l th hin lng yu nc, em li nhiu li ch kinh t nh tng o tng. ng b ta tng dy, hu x t nhin hng. Nu qu thc Trang 13

Trang web www.new7wonders.com - ni ang binh chn ang din ra cho n ngy 11.11.2011. Anh: Chp t trang web

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

28 ky quan c vo chung kt trn trang web NOWC. Anh: NOWC Vnh H Long xng ng ng cp a danh du lch hng u, th khng cn n danh ho, bng chnh thc lc vun p, qun l, thu ht khch ca cc c quan chc nng cng s to c nhiu li ch kinh t cho nc nh. Nn c tm nhn xa, nu qung b danh thm lng ly, ko gi khch n m kh nng t chc, qun l yu km th ci danh y khng c tc dng lu di. mt phng din khc, chnh ci phong tro vn ng bu chn rm r, li ko ton dn, hc sinh, sinh vin, vin chc quyt lit click chut ko theo ci h ly lm xu x din mo bn cht con ngi Vit Nam. Chng ta khng th ly l do rng tt c cc nc c lt vo danh sch c u bu chn cho nc h nh v bo nn Vit Nam cng c dnh ly mt sut. Ha ra, ngi Vit ang c lm tr ci, c danh ot ly mt thnh qu o nh vn thc cht chin thng ca n khng h xng ng. Ti khng ph nhn Vnh H Long rt tuyt, song khng c c s no khng nh Vnh H Long thc s xng tm k quan nht hng ton cu. V cng chng c a danh no trn th gii ng cp ln t ht tt c vo top 7. Bi mi quc gia, lnh th, vng min, a danh c mt c trng ring. To ha vn sng phng, ci quyt inh a danh no hn hn nm trnh qun l, chinh phc khch du lch ch khng phi li rao trng rng ca bt k t chc no. Cha ng ngi ta tng giu nhi hin

tng ny bng thnh ng con ht m khen. Vn ha p ca ngi Vit bao i nay khng th chp nhn s di tr ny. Nu nhng ngi qun l v gii truyn thng Vit Nam vn y ho hng y nhn dn vo cuc chi xu x, tr con th e rng ch to ra cho cng tnh dn tc nhng thi h tt xu mi. Trong nay mai, cuc bnh chn ca NOWC s b d lun quc t qun lng, thm ch ty chay. Nhng quc gia no c bnh chn cho a danh nc mnh lt top 7 ang nh mt i lng t trng dn tc (ch khng h c cht t ho no) v thiu st vn ha ng x mt cch fairplay! ng o c x hi Vit Nam b mo m nh vy! Vi ti, Vnh H Long tht tuyt v ang ch i nhng nh qun l c bn lnh, tm nhn bin n thnh vin ngc du lch ca Vit Nam! Mt dn tc c vn ha p, c tm nhn tr tu su rng th khng bao gi chn con ng pht trin t nc mt cch non km, hi ht mang tnh th cng n thun ny! T.P. 2011 TCPT s 50 Trang 14

Vinh Ha Long. Anh: aftabFlickr

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Nhng ngi biu tnh Ph Wall kin thanh ph New York

Min Thy bin dch v tng hp Ngi biu tnh Ph Wall b bt trong mt cuc tun hnh ngang qua cu Brooklyn kin Th trng thnh ph New York Michael Bloomberg, v i din S cnh st Raymond Kelly vi cc buc cho rng thnh ph v cnh st vi phm cc quyn hin nh ca cng dn. Nm trong s nhng ngi biu tnh, i din cho khong 700 ngi b bt gi trong ngy 01/10 va qua, n khiu ni v cc quyn dn s ti ta n lin bang Manhattan. H tuyn b rng cc nhn vin S cnh st thnh ph New York by h vo mt on ng trn cu Brooklyn v bt gi h tri php. Trong n khiu ni, mt on vit rng, "sau khi h tng v dn mt nhm ngi biu tnh vo ng hng v Brooklyn Bridge, cnh st thnh ph New York t ngt v ngn chn khng cnh bo trc v bt gi hng trm ngi biu tnh bt chp nhng nguyn nhn khng r rng. Nhng ngi biu tnh tuyn b chng li cc v bt gi, v cho rng cnh st vi phm cc quyn c quy nh trong Hin php Hoa K, cng nh yu cu thnh ph khng s dng cc chin thut tng t trong tng lai. Nhm ny cng i hi thnh ph phi bi thng cc thit hi lin quan. Cnh st cho bit rng ngi biu tnh c cnh bo khng nn chn ng v nhng ngi cn li pha sau c php ri khi hin trng. Khng phc v Muriel Goode Trufant, Trng phng c bit ca thnh ph v B Lut t tng Lin bang, thng bo trong mt bo e-mail cho bit rng: "Chng ti khng c p ng y vi cc giy t php l chnh thc, nhng chng ti s xem xt k nhng tuyn b ". Mt ngy trc , thm phn lin bang t chi ngn chn cnh st s dng cc loi xe but thnh ph vn chuyn nhng ngi biu tnh b bt, cng nh t chi cc yu cu ca cng on v mt lnh cm [dng xe but ch ngi biu tnh v ni giam gi] c hiu lc ngay lp tc trong khi v kin tng ang xy ra. Thm phn Paul Engelmayer bc b yu cu ca Cng on Lao ng Vn ti thuc a phng s 100, trong lc cng on tm cch ngn chn cnh st s dng H thng Vn chuyn thuc thnh ph New York dng xe but a ngi biu tnh v cc ni giam gi. Thm phn t chi ban lnh cm c nh theo yu cu ca cng on. Engelmayer bin h rng cc ti liu hng dn trong H thng Vn chuyn cho php ngi iu hnh xe but cn phi lm g khi c yu cu t s cu ha hoc s cnh st. Manh m cho thy Cc ti liu "mnh m cho thy" rng cc ti x nhn thc rng trong iu kin cn thit th h c th s phi h tr s cnh st. ng Engelmayer cho bit rng xe but tng c Cc cnh st thnh ph New York yu cu h tr t nht trong ba s kin: th nht l trong cuc tn cng khng b ngy 11 thng 9 nm 2011, sau xe but c dng a cc nn nhn b thng cc ta nh vo bnh vin, v mt ln khc l lc s tn c dn trong trn bo Irene cch y vi thng trc. "Nhn vin cnh st v H thng Vn chuyn l nhng cng nhn cng lm vic trong cng mt thnh ph v c chung mt nhim v chung", thm phn Engelmayer nhn mnh. Cng on Lao ng hin c 38,000 thnh vin, bao gm c 9,000 ti x xe but, cho bit rng h cng ng h cc cuc biu tnh Ph Wall, trong lc cuc biu tnh ngy cng gy c nhiu s ch trn khp c nc M, sau khi cnh st bt gi hng lot ngi vo u thng 10 va qua trn cu Brooklyn. Mt lot xe but ng Arthur Schwartz, lut s ca Cng on, cho bit rng cnh st yu cu iu ng hng lot xe but n trung tm Brooklyn sau khi Department of Correction b kt trong cc tuyn ng giao thng. Cc ti x c lnh tr li xe ca h v chy cu ln Brooklyn a nhng ngi biu tnh b bt v tr s cnh st One Police Plaza v cc a im khc. Engelmayer khng ng vi lp lun ca Schwartz rng cnh st c th iu ng xe but trong cuc tun hnh va qua, v cho rng nh gi mang "tnh tnh ton cao" v rng cnh st s c Trang 15

CHNH TR - X HI
chun b k lng hn trong cc tun sp ti. S kin hm ngy 1 thng 10 l rt khc thng," Arthur Larkin, mt lut s ti V php lut thnh ph cho bit trong mt tuyn b. "Ta n cho rng vic cnh st s dng xe but khng phi l iu khng hp l." Cnh st thnh ph New York "s c chun b sn sng" trong cuc tun hnh sp din ra v c kh nng h s khng ti din tnh trng tng t nh hm 1/10, ng Larkin cho bit. ng cho bit ng khng th loi tr kh nng rng xe but c th s c s dng thm mt ln na. Thc hanh t lu' "Vic H thng Vn chuyn Cng cng h tr S cnh st ca thnh ph v nhn vin cha chy khi c yu cu h tr khn cp l iu m chng ti thc hnh t lu," ng Jeremy Soffin, pht ngn vin ca S Giao thng Vn ti, trong c c thnh ph York New, ni trong mt e -mail. "Chng ti hi lng rng ta n lin bang t chi yu cu ca Cng on Lao ng". Bui iu trn tip theo d kin s din ra vo ngy 1 thng 11 sp ti. ng Shwartz ni rng ng cha quyt nh c khng ngh phn quyt va ri hay khng. "Chng ti ang tm kim cc hng khc nhau, ng John Samuelsen, Ch tch Cng on Lao ng thuc a phng s 100, ni vi phng vin sau khi s kin xy ra. Cc cuc biu tnh vn tip tc din ra pha nam ca ta n lin bang ti Zuccotti Park, thnh ph New York. S ngi biu tnh tng ln n 1,000 vo lc cao im, tuy nhin, khng c ngi biu tnh no b bt nh ln trc. Mt vi chc ngi tham gia t chc mt cuc hp hng ngy "chim ng" "sng nay ti gc ng bc ca cng vin tho lun v hu cn. Chia se nim tin

www.phiatruoc.info Mt ngi n ng ti cuc hp cho bit rng mt ngh khng tham gia vo nhng hot ng c th ht s ch ca cnh st v cn vch r hn l cc hot ng g "Phong tro ca chng ti ang m rng mt cch nhanh chng v cc c s h tng cng c p ng lin tc, Julien Harrison, 29 tui, mt trong nhng ngi t chc n t Eugene, Oregon, cho bit trong mt cuc phng vn. Harrison cho bit thm rng ng c mt hin trng gn hai tun l nay chun b. Gn , mt nhm su tr em v nm ngi ln ht bi "We shall not be moved". Cc em ging cao mt bng mu vng mang dng ch: "Chng ti tin vo: s cng bng", "Chng ti tin vo: s chia s". cui pha ty ca cng vin, mt nhm mang treo bng vi dng ch, "Cnh snh thnh ph New York bo v v phc v ngi giu." 'Khng s'

S 50 - Thng 09/2011
t vch u h ra khi cc ca knh trong cc ta nh ny, Jason Moses, 25 tui, tt nghip ngnh lut ti i hc Pace v cho bit vn cha tm c vic lm. Moss ni rng ng sn sng lm bt k cng vic g lin quan n ngnh lut, v c tnh s mt khong 15 nm mi c th tr dt s n m ng vay mn trong thi sinh vin. Linnea M. Palmer Paton, mt sinh vin tt nghip ti i hc New York, hin ang l thc tp vin khng lng, ng thi cng l ngi ph trch lin lc bo ch cho nhng ngi biu tnh. C y ni c n phn i cc cuc vn ng hnh lang v thiu vic lm trong nn kinh t nc M.

Nader Vossoughian, 38 tui, New YorkAnh: PaulS mt gio s kin trc s tham gia biu tnh vi con gi va c 2 tui ni rng ng khng s b bt. Gia nh ng, trong bao gm mt cp song sinh 10 thng tui, lm cho anh ta cm thy c trch nhim hn i vi tng lai ca cc em nh trong bi cnh ngho i, bt bnh ng v qun l yu km ca chnh ph. New YorkAnh: PaulS "Nu bt tun dn s l mt phn trong cuc tr chuyn vi cc con em ca ti, th hy iu xy ra, v l nhng iu cn bn m t nc ny da vo xy dng ngay t thi lp quc," ng Vossoughian ni thm trong mt cuc phng vn ti Lower Manhattan. "Chnh ph M cn phi

Trung tm truyn thng ca Chim Ph Wall, 30/09/2011. Anh: Matt McDermott Trang 16

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Occupy Wall Street (Chim Ph Wall) l mt cuc biu tinh ang din ra ti Thnh ph New York. Nhm chng ch ngha tiu th Adbusters Canada ban u ku gi phn i v ly cm hng t phong tro Ma xun A Rp, c bit l cc cuc biu tinh Qung trng Tahrir Cairo m bt u cuc Cch mng Ai Cp 2011. Mc ch ca cuc biu tinh l bt u chim ng lu di Ph Wall, khu ti chnh ca Thnh ph New York, ln n gii ngn hng, th phm ca cuc khng hong ti chnh 2008. Phong tro ny ku gi 20.000 ngi n tp hp trn ngp vo khu vc H Manhattan vo ngy 17 thng 9 nm 2011. Hng nghin ngi biu tinh hng ngy ti khu ph thng mi ca New York. Nhng ngi biu tinh c mt ng o trn Qung trng Liberty Plazza. Ngi biu tnh M khng i dn ch, m yu cu nhiu cng bng x hi hn. i tng phn i ca h l s hung hn v tham lam ca gii ti chnh, nh hng ca gii ti chnh ln nn chnh tr Hoa K, nh hng ca tin v cc tp on i vi ch dn ch, v mt tc ng tr li v php l v chnh tr cho cuc khng hong ti chnh ton cu. Nhng ngi t chc c nh chim ng Ph Wall s ko di n khi yu cu ca h t c. Cc yu cu c th ang trong qu trnh trin khai. Trn cc biu ng, c th c thy hng ch: Tt c cc ch ngn hng u l pht xt. C 1.500 ngi, trong c thanh nin v thnh vin cng on tham gia biu tinh ngy 1 thng 10. Khong 700 ngi biu tinh chng Ph Wall b cnh st bt gi, gia lc h ang chun b tun hnh qua cu Brooklyn New York. Tuy nhin, cnh st th hu ht s ny mt ngy sau . Vo ngy 1 thng 10, cc cuc biu tinh tng t c t chc ti Los Angeles, San Francisco, Boston, Chicago, Albuquerque, Tampa, Charlotte, Seattle, Denver, Nashville, v Portland, Maine.Trich t Wikipedia

Manhattan, New York

Boston, Massachusetts

Trn cu Brooklyn, New York Seattle, Washington State

Los Angeles, California Trang 17

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
Berlin, c Quc

Thnh ph Amman, Jordan

Vancouver, Canada

Brussels, B

Mainila, Phiippines

Paris, Php

Tokyo, Nht Bn

i Bc, i Loan

London, Anh Quc

London, Anh Quc

Seoul,Nam Hn Trang 18

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

kin vn ha v lch s rt phc tp c tn thi ky Phc hng bt u min Bc nc vo th k 14 v lan truyn khp Ty u trong sut hai th k tip theo. X hi phong kin ang cht dn, cc thnh th tr nn quan trng hn v nhng thnh vin ca mt giai cp thng nghip hin i khch l nhng t tng mi trong ton hc, khoa hc, v cng ngh. Mt s thay i ln lao khc phong tro Ci cch tn gio cho php nhng trit gia sng trong cc quc gia theo Tin lnh School of Athens - Raphael t ra nhng cu hi trit hn v khoa hc, chnh tr v lun l. Ch ngha Nhn vn thi Phc Hng c ngha l cc trit gia c th suy tng v nhng thnh tu v nhng tng ca con ngi, t tp trung hn vo s hin hu v bn cht ca Thng . Ngc Cm

Eramus va Aristotle Mt trit gia m thm h tr vic khi ng phong tro Ci cch Tin lnh l Eramus (1466 -1536) vi tc phm Tng ca in r, hin ngang ph phn s lm dng ca gio hi Cng gio. ng khng coi trng ai c, cng khng coi trng Eramus mi trit gia. Ging nh cc nh hoi nghi trc ng, Eramus cng cho rng s minh trit ca con ngi l chuyn o tng v khng bao gi t n c. Bn cnh l s pht trin ca cc nh l thuyt chnh tr. Aristotle thng tr hu ht thn hc, trit hc, khoa hc v bt u pht hin ra rng Aristotle cng thng mc sai lm kh ngon mc. Mt tri khng h quay quanh Tri t nh ng nhn nhn. Aristotle cn khng Aristotle nh rng mc tiu ca mi hot ng chnh tr l to ra nhng cng dn ngay thng v mt lun l nhng hai nh trit hc chnh tr thi Phc hng cho thy ng cng

nhm c lnh vc ny. Niccolo Machiavelli va Thomas Hobbes Niccolo Machiavelli (1469-1527) quan st cch hnh x tn nhn ca nh cm quyn Italy thi Phc hng v kt lun trong tc phm Qun vng rng lun l v chnh tr khng ha trn vi nhau c. ng xc lp cc nguyn tc ca mt Machiavelli x hi dn s th thc v hin i. L thuyt ny c b sung bi L thuyt Kh c x hi ca Thomas Hobbes (1588-1679). Hobbes tin rng x hi cn mt kh c m bo an ton cho cc c nhn. Nhng mt kh c gia nhng c nhn ch ngha tn bo thng nht thit phi c tng cng bng mt kh c c gi l Kh c Nh nc cho php chnh Hobbes quyn trng pht nhng ai vi phm Kh c x hi. ng khng nh: Nh nc c ch quyn l iu kin cho vic bo tn mng sng con ngi v cc gi tr vn minh. Lun l khng g khc hn l mt tha thun y hoi nghi gia
Trang 19

TIU IM
nhng tn cn . Francis Bacon va Rene Descartes

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

T s pht trin ca khoa hc m m u l Trit l Khoa hc ca Francis Bacon (1561-1626) vi tuyn b: Tri thc l Sc mnh, m ra thi k Trit hc Hin i m i din u tin chnh l Rene Descartes (1596 1650). Descartes l nh ton hc ngi Francis Bacon Php kin quyt da vo s t tr ca c nhn v khng chu chp nhn nhng li gii trit hc mang tnh chnh thng lc by gi. ng nghin cu s vn hnh bn trong ca u c trong mi quan h vi th gii bn ngoi v nhn mnh n s khc nhau gia tri gic v suy tng. Phng php hoi nghi c h thng ca ng c tnh ni quan v t truyn nhng cng ht sc khch quan v logic. Trong Cc suy nim siu hinh hc ca mnh, ng t ra cu hi: c chng mt loi tri thc c th nhn bit c mt cch chc chn? Bng cch p dng mt k thut hoi nghi khoa hc trit , ng nhn ra rng mnh c th ph hy nim tin ca mnh v mi th. Hoi nghi kiu Descartes l tch ly v tn nhn. Nghi ng l mt loi t duy nn c nghi ng rng ta ang t duy l iu khng n. Vi s thc nhn y, Descartes tin ti Descartes chng minh rng con ngi l thc th nh nguyn k l. Thuyt hoi nghi ca Descartes l mt loi tr chi trit hc c ng dng xc lp u l nhng loi nhn thc chc chn. Trit hc Descartes mang li lng knh trng mi m i vi tn iu rng nhn thc ch thc ch c th rt ra t l tnh vi cu ni ni ting: Ti t duy ngha l ti tn ti. iu ny kch hot mt cuc tranh bin trit hc ko di sut hai th k sau v cn di hn th na. Sau Descartes, cc trit gia nh B.Spinoza(1631-1677) vi Thuyt Nht Nguyn, G.WLeibniz (1646-1767) vi n t lun ni tip v pht trin rc r, m ng cho Phong tro Khai sng. Voltaire Voltaire (1694-1778) l tn tui c phch ca phong tro Khai sng mt k nguyn ca tro lu cp tin x hi v nim tin mi m vo sc mnh l

tnh trc gio iu, m tn v chuyn ch. Cng vi nh Bch khoa uyn bc nh D.Diderot (1713 -1784) v cc nh trit gia khc ca Php, Voltaire lm cho mi ngi bin n cc nh tin phong ca thuyt duy nghim ngi Anh nh Voltaire Bacon, Newton v Locke; Thuyt duy tm ca Gim mc Berkeley (1685 1753) v Hume (1711-1776) vi Thuyt hoi nghi thng nim. Jean Jacques Rousseau Mt trit gia c cng c bit vi Phong tro Khai sng l Jean Jacques Rousseau (1712-1778). ng l mt nh t tng chnh tr bc b hc thuyt ca Hobbes v tnh bc bm sinh ca con ngi. ng nhn nh rng: Cuc sng Rousseau ca nhng ngi t nhin tin vn minh l cuc sng an vui v nhn i nhng khi nhng pht minh ln ca con ngi v nn vn minh v t hu xut hin, tt c u tut dc. Chnh huyn thoi tr v vi T nhin nh hng ti Phong tro vn ha c tn l Tro lu lng mn. Rousseau tin rng lut l ca x hi phi l mt s din t ca ch chung vn lc no cng ng n. ch chung ny c xc lp nh th no v khi no th n phi c cng c l nhng iu khng r rng. Tht khng may cc hon cnh Cch mng lun lt nhng k duy tm v c hi tn nhn, ri sn sng tuyn b rng chnh mnh l hin thn trc tip ca ci thc th tru tng kia, ri tip tc p t ci thc th y ln nhng ngi khc mt cch y bo lc. G.W. Friedrich Hegel Trc y, cc trit gia vn cho rng Aristotle khm ph ra logic hc v qu ng nh th. Nhng c mt logic hc khc! Nhn thc c mt lch s mang tnh tin ha c nn nn t nhng khi nim ch khng phi t nhng Friedrich Heghen mnh s kin ng hay sai mt cch c lp. l nhn nh ca G.W.Friedrich
Trang 20

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
c khc li tr nn th ch vi Kito gio v hon ton bc b nhng nim tin vo bt k th gii siu vit hay t thn no. ng tuyn b: Thng cht v chnh chng ta git ngi.

Hegel (1770-1831) vi Php bin chng ni ting. Nhng nim ln ln v vn ng tng bc tin ti mt s nm bt tt hn v thc ti trong mt tin trnh c nh trit gia ny gi l Php bin chng: Khi nim mi, n lt n li sn sinh phn ca chnh mnh, v nh th, tin trnh s tip tc mt cch khng khoan nhng cho ti khi rt cc t ti nim tuyt i. l mt s tng kt mang tnh tin ha v tn gio v tinh thn v vn minh ca con ngi: c hai kinh qua nhiu cp cho ti khi t c thc tuyt i v s hi ha x hi. Arthur Schopenhauer Mt trit gia c th ch vi phng php ca hc thuyt ca Hegel l Arthur Schopenhauer (1788 -1860). ng cho rng lng tin ca Hegel v mt s kt thc c hu cho lch s nhn loi l tr ba hoa nhm nh ca mt tay ngang Schopenhauer ngu xun v vng v. ng ng vi Kant rng con ngi ch c th sng trong th gii hin tng nhng vi Schopenhauer, th gii hin tng l mt th gii mng o lun b mun kim sot. mun iu khin mi sinh vt, k c con ngi. Schopenhauer c th coi l trit gia phng Ty u tin nh hng ca Pht gio vi cc lun im sau: Hon ton l mt s v mc ch, mt loi sc y buc mi sinh vt n nm vi nhau, sinh con ci v cht i. Con ng duy nht thot khi gung ci xay y l hy dit b i mun. Con ngi thch tin rng i sng c nhn ca chnh mnh c mt loi ngha cao hn no y nhng thc ra chng c g trong cuc i h ngoi s thi thc phi tha mn nhng dc vng mi. Nhng ch hay dc vng c nhn khc nhau khng trnh khi i ti xung t v l l do to ra kh au ca con ngi. Mt phng cch l hy dn thn vo nhng hot ng chim nghim hay ngh thut. Nhng t tng ca ng nh hng ln n cc v nhn nh nh son nhc Richard Wagner (1813-1883) v trit gia c Nietzsche (18441900) k chng Cha. Friedrich Nietzche Friedrich Nietzche tuy ln ln nh mt ngi theo phi Luther thun thnh ging nh nhiu trit gia

Nietzche

Ging nh hu ht cc trit gia tin bi, ng ra sc nh ngha li bn tnh con ngi. ng cho rng khi qut ha v bn tnh ca con ngi l sai lm v n quy gim con ngi thnh mt bn tnh chung y xuyn tc. ng tin tri rng ch ngha t bn hin v s tin b cng ngh s ch to ra mt th gii t sn ca nhng con ngi mt hu tm thng, xong xnh. Ludwig Feuerbach Hn 80 nm tri, trit hc c kin tr cho rng th gii c cu to bng nhng t tng do h khng nht tr vi nhau v bn tnh ca nhng t tng ny v v nhn thc ca con ngi i vi chng, nhng t Ludwig Feuerbach (1804-1872), duy tm chuyn sang duy vt.

Feuerbach

ng cho rng: Ta phng chiu mi s hon ho cha thc hin c cu chnh ta thnh mt thc t tng tng, khng mang tnh con ngi, tc Thng , thay v quan tm n vic ci thin c th thc hin c nhng con ngi ng loi ca ta. V sau, ng chuyn t s ph phn theo kiu Hegel cnh t v o tng tn gio sang thuyt duy vt cp tin. ng bo: Ti n, vy ti tn ti, c ngha l nhu cu vt cht l ci th nht, t tng l ci th hai. Cuc hn phi gia thuyt bin chng ca Hegel v thuyt duy vt ca Feuerbach m ng cho ch ngha Marx. Karl Marx Karl Marx (1813-1883) khi u nh mt nh Hegel cnh t tr tui nhng li pht trin mt m hnh duy vt bin chng mi m v lch s. Trit hc ca ng l s pha trn ca thuyt duy tm c, Marx kinh t chnh tr hc Anh v Ch ngha X hi Php. Vi Marx, lch s l mt cu chuyn v mt cuc u tranh bin chng thng xuyn nhng khng phi gia nhng
Trang 21

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

t tng tru tng ca Hegel m l gia mi giai cp v lc lng kinh t u ht sc hin thc. Cuc chin u bin chng ny tt yu kt thc bng mt cuc Cch mng ca cng nhn quc t, bin i x hi v lch s nhn loi. Tuy nhin, thc t chng minh rng cuc Cch mng ny khng hon ton v lch s nhn loi vn c tip tc bin chng. Jeremy Bentham va John Stuart Mill Cng thi gian vi Marx, Anh, mt loi tri hc v thn v duy vt khc ny mm c gi l Thuyt ch dng hay Thuyt Cng li do Jeremy Bentham (1748 1832) sang lp v sau c John Stuart Mill (1806 -1873) ci tin. Khc vi Marx, hai trit gia Bentham ngi Anh ny cho rng khng c sai lm t thn no trong ch ngha t bn, bi ch ngha t bn l khng th trnh khi. Bentham cho rng: H thng php lut ca nc Anh c xy dng trn mt m bng bong phn khoa hc cu tin kin lch s v s m tn tn gio. l s nhm nh i c kheo. Do , nhim v ca bt k chnh quyn no c bu ln l phi m bo s hnh phc ln nht cho s ng ngi nht. V th, trit hc chnh tr phi tm cch gia tng s vui sng v gim thiu au kh. Trit hc phi dn ch. J.S.Mill c iu chnh li hc thuyt ca Bentham. ng lo rng hc thuyt ny s dn ti s c ti ca a s. Trong quyn Bn v t do, ng bin h cho mt s bao dung J.S.Mill i vi nhng kin v li sng ca thiu s, min chng khng lm tn hi n nhng ngi khc. Mt x hi a nguyn l mt x hi lnh mnh, mt phn bi v n mang li mt v i trong ng chn l rt cc s chin thng sai lm. Lun l cn ci g nhiu hn l s thng tr ca a s. T tng dn ch ca Anh c bit pht trin M vi cc nh chnh tr nh Thomas Jefferson (17431826) v Benjamin Franklin (1706-1790), v M hnh thnh mt nc Cng ha dn ch. Ti M, rt nhiu t tng mu thun nhau cng tn

ti. Mt nh dn ch ni ting khc ca M l John Dewey (1859-1952). ng c nhng t tng mi m v xy dng thc dn ch cho con ngi t thu thiu thi: Ti ngh nhng nh gio dc khng nn tip tc quan nim tr em nh l nhng bnh ng trng rng, thu ng ta tha h nhi nht y thng John Dewey tin vo . Tri li phi xem tr em nh l nhng ngi gii quyt vn c tinh thn c lp suy ngh cn c th thch khng ngng. Hin c t nht l 10.000 trit gia hn lm v chuyn nghip Hoa K. H vn c quan nim trit hc nh mt hot ng thc tin bn v nhng vn ca thc v v s th khc: tr thng minh nhn th, y c, nhn quyn, ton hc, thuyt tng i, logic hc Vi tin trnh pht trin mnh m ca trit hc sau Phc hng cho ti cui th k 19 v u th k 20, x hi nhn loi thc s thay i n chng mt. V vn tip tc tin trnh y, cc hc thuyt Hu hin i v ang c xy dng hon thin dn tri thc nhn loi.

(Cn na: Phn 2 Ch Ngha Hu hin i)

Trang 22

TIU IM Quan im

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Ph phn cc Ch ngha t bn capital (tng lng sn xut) ngha l vn ch ngha: c s hu, hot ng, v giao dch vi mc ch to ra li nhun cho ch s hu t nhn hoc cc c ng. t bn, x hi Ch ngha x hi lm theo nng lc, hng theo nhu cu. v cng sn Ch ngha cng sn lm theo nng lc, hng theo nhu cu.
Ch ngha t bn v cng sn l hai trng phi i lp khi ni n cc t tng kinh t v x hi hc. Trong khi cm t ch ngha x hi i khi c dng ln ln vi t cng sn, cc cm t ny khng cng ngha - ch ngha cng sn l mt hinh thc cc oan ca ch ngha x hi. C hai ch ngha t bn v ch ngha x hi c nghin cu rng ri, v ty thuc mi ni trn th gii thi hai loi ny mang mt ngha trit l cng nh gi tr khc nhau. V d, Hoa Ky l mt nn dn ch t bn trong khi phn ln cc nc Bc u v Ty u l nhng nn dn ch x hi ch ngha.
Cc ph phn v chu nghia t bn Nhng ngi ch trch thng cho rng ch ngha t bn l lin kt vi: phn phi ca ci v quyn lc khng cng bng v khng hiu qu; theo xu hng th trng c quyn hoc c quyn theo nhm (v c chnh ph). Ngoi ra, cng c nhiu kin cho rng ch ngha t bn l ch ngha quc, phn cch mng v l mt hnh thc khc khai thc kinh t v vn ha, n p ngi lao ng v on vin, hay nng hn l hin tng xa lnh x hi, s bt bnh ng, tht nghip, v bt n kinh t. Nhiu tng lp thuc ch ngha x hi xem ch ngha t bn l khng hp l bi quy ch sn xut v lnh o cc nn kinh t khng c k hoch, do to ra nhiu bt ng v mu thun ni b. Trong nhng nm u th k 20, Vladimir Lenin lp lun rng nh nc s dng sc mnh qun s bo v li ch t bn ch ngha nc ngoi l mt h qu tt yu ca ch ngha t bn c quyn. Kinh t gia Branko Horvat tng pht biu rng, "s pht trin ca ch ngha t bn tr nn ni ting trong thi gian gn y dn n vic tp trung cng n vic lm, vn luyn v quyn lc; nhng t ngi bit rng n cng dn n s ph hy gn nh hon ton nn kinh t t do." Gio s kinh t Ravi Batra ti i hc Southern Methodist lp lun rng s bt bnh ng gia mc thu nhp qu ng v s giu c l mt trong cc nguyn nhn c bn ca cuc khng hong ti chnh v suy thoi kinh t, hin tn ny s dn n s sp ca ch ngha t bn v t s xut hin mt trt t x hi mi. Cc nh mi trng th lp lun rng ch ngha t bn i hi phi lin tc tng trng kinh t, v chc chn s lm cn kit cc ngun ti nguyn thin nhin hu hn ca tri t cng nh cc ngun lc khc ang c s dng rng ri khp ni. Cc nh s hc lao ng v hc gi, chng hn nh Immanuel Wallerstein, Tom Brass v sau ny l Marcel van der Linden, th lp lun rng s bt cng trong lao ng nh n l, cc t nhn, v nhng ngi b cng ch l tng thch vi mi quan h t bn ch ngha. Nhiu tn gio ch trch hoc phn i cc yu t c th ca ch ngha t bn. V d nh o Do Thi gio truyn thng, Kit gio, v Hi gio cm cho vay tin vi li sut, mc d phng php ca ngn hng Hi gio c pht trin. Ring Kit gio l ngun ca c hai bn khen ch ch ngha t bn, t bit v kha cnh vt cht ca ch ngha t bn. Cc ph phn v chu nghia xa hi V ch ngha x hi, cc ph phn t m hnh kinh t v chnh tr x hi ch ngha u khng hiu qu hoc khng ph hp vi quyn t do dn s, thm ch ln n c cc quc gia theo x hi ch ngha. C rt nhiu ph phn tp trung vo cc hot ng kinh t v nhn quyn ca nhng quc gia Cng sn, mc d vn cn nhiu tranh lun xung quanh vic c nn tip tc phn loi cc quc gia y cn theo ch ngha x hi na hay khng. Trong cc cuc tranh lun v kinh t, Friedrich Hayek lp lun rng mt nn kinh t ch huy bi x hi ch ngha kh c th truyn ti thng tin v gi c v hn ngch sn xut y do thiu mt c ch gi c, v kt qu l n khng th a ra cc quyt nh kinh t hp l. Thm na, Ludwig von Mises lp lun rng mt nn kinh t x hi ch ngha khng th tn ti Trang 23

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

c, v hng ha khng th c nh gi hp l khi nh nc l ch s hu duy nht vn hng ha. Hayek tip tc lp lun rng vic kim sot x hi da trn phn phi ca ci v ti sn c nhn m ch ngha x hi ch trng l khng th t c trong lc khng gim c s thnh vng cho dn chng ni chung, v mt quyn t do chnh tr v kinh t. Quan im ca Hayek c lp li bi Winston Churchill trong mt bi din vn c pht sng trc khi cuc tng tuyn c Anh vo nm 1945: mt chnh sch x hi ch ngha l ng gh tm i vi nhng tng t do ca Anh. Ch ngha x hi khng th tch ri c s an xen vi ch c ti v cc i tng tn th nh nc. N s quy nh cho mi ngi nhng ni h lm vic, phi lm nhng g, ni h c th i v nhng g h c th ni. Ch ngha x hi l mt cuc tn cng vo quyn c sng th t do. Khng c h thng x hi ch ngha no c th thnh lp m khng c mt cnh st tr. mt hnh thc no th h s phi da li m hnh ca Gestapo1 [] S khc bit trong nn kinh t gia chu nghia xa hi va chu nghia cng sn Trong mt nn kinh t x hi ch ngha, cc phng tin sn xut v phn phi hng ha c s hu chung hoc di hnh thc chnh ph trung ng, trong h thng xuyn ln k hoch v kim sot hon ton nn kinh t. Mt khc, mt x hi cng sn thng khng c chnh ph trung ng cc ti sn thng thuc s hu tp th v t chc lao ng da vo cc li th chung ca tt c nhng thnh vin. chuyn i t mt x hi ch ngha t bn, bc u tin cn l ch ngha x hi. T mt h thng t bn ch ngha, cc l tng x hi ch ngha s d dng t c hn, v n l ni sn xut phn phi theo thnh tch (vic lm) ca ngi dn (theo s lng v cht lng cng vic thc hin). i vi ch ngha cng sn (phn phi sn xut theo nhu cu), iu kin tin quyt l phi c sn xut cao nhm chia u cho cc nhu cu ca mi ngi. Trong mt x hi Cng sn l tng, mi ngi lm vic khng phi v h phi lm m v h mun lm v iu ny vt ra khi thc v trch nhim. Khc bit gia xa hi chu nghia va cng sn v chnh tri Ch ngha x hi khng chp nhn mt x hi da trn tng lp giai cp. Nhng ch ngha x hi tin rng h c th lm cho qu trnh chuyn i t ch ngha t bn sang ch ngha x hi m khng c mt s thay i c bn trong tnh cch ca nh nc. H gi quan im ny bi h khng ngh rng mt nh nc di dng t bn ch ngha nh mt t chc ch yu cho ch c ti ca cc tng lp t bn, m l

mt mnh nh trong b my c th c s dng v li ch ca bt c tng lp no iu khin c n. Nu nh vy th giai cp cng nhn c quyn lc khng cn p v b my nh nc t bn ch ngha c v thit lp ring b my ca h tin ln ch ngha x hi. lm c iu ny th h phi thc hin tng bc mt trong khun kh ca cc hnh thc dn ch m nh nc t bn ch ngha c. Mt khc, Cng sn tin rng ngay sau khi giai cp cng nhn v cc ng minh ca h chim c v tr lnh o th h cn phi thay i cc tnh cch c bn ca nh nc, phi thay th ch c ti t bn ch ngha bng ch c ti bi giai cp cng nhn ca ngi lao ng nh l bc u tin trong qu trnh m theo phi kt thc s tn ti ca cc nh t bn di hnh dng mt tng lp (ch khng phi l mt c nhn) v mt x hi khng cn giai cp cui cng c m ra. Li binh va kt lun Bt k h thng no m tt c mi ngi dn c ting ni chun thun thng qua mt cch chnh danh th u c th tn ti. l bn cht khi chng ta phn u thnh cng v xy dng mt cuc sng tt p hn bt k nhng lnh vc bn ang sinh hot l g. Nhng ngc li, x hi s lun c nhng ngi tn dng li th quyn lc chn p v ln p cc li ch ca nhng ngi khc. Trong khi , cc l thuyt ha hn nhng iu vin vong huyn hoc cung cp cho tt c mi ngi cc nhu cu m khng cn nng lc th thng khng phi l nhng l thuyt thc t. Nu khng th x hi ngy nay l mt x hi hon ho theo ng ngha. Chng ta sng c gng xy dng x hi tt p hn. Mt x hi khng tng nh ch ngha x hi hay ch ngha cng sn kh c th tn ti lu di nu khng da vo mt nn chnh tr c ti cng vi b my cng an, an ninh cng knh len li vo mi hm hc ca t tng con ngi. Cui cng th d vi ch ngha no th chnh quyn cng phi c nhn dn chnh thc trao quyn thng qua cc cuc bu c cng bng, minh bch v t do. Hn na, bt k ch ngha x hi, ch ngha cng sn, hay ch ngha t bn th x hi cng cn mt bn hin php dn ch nhm m bo cc quyn c bn ca cng dn v gii hn quyn lc ca nh nc, ng thi phi c ton dn phc quyt thng qua mt cch cng khai v cng minh. Mt bn hin php ph hp vi nguyn vng ca ngi dn s sng lu hn bt k mt th ch ngha no khc. ng Khng bin dich Tng hp t nhiu ngun ___
1. Gestapo l tn gi tt ca Geheime Staatspolizei, l lc lng cnh st b mt (hoc Mt v) ca t chc SS do c Quc x lp ra.

Trang 24

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Thng 5 nm 1988, t bo S Tht (Pravda) cho ng mt bi vit tm tt tinh trng nn kinh t x hi ch ngha S-vit: Khng mt lnh vc no trong 170 lnh vc ch o mt ln hon thnh c mc tiu K hoch ra trong vng 20 nm qua... iu ny mang li phn ng dy chuyn l s gian kh v thiu cn bng, dn n tinh trng hn lon c k hoch... s mt thng bng ny nh hng n tng l chn lng ca nn kinh t, v tr thnh mt huyn thoi.
*Richard M. Ebeling, 09/1990 Thanh Thy bin dch T ng c s dng trong bi bo s hn lon c k hoch nm bt c thc cht ca ch ngha x hi. Nhng n cng vang ln nh minh chng [s ng n] ca mt trong nhng ch trch xc ng nht v ch ngha x hi trong th k 20: nh kinh t hc ngi o, Ludwig von Mises. 17 nm v trc, nm 1920, kinh nghim ca S-vit ch mi 3 nm tui i. Nhng ngay t thi im , di tn Chin tranh Ch ngha Cng sn, nhng ngi Bn-s-vch theo L-nin quc hu ha cng nghip, xa b gi c v gi lng th trng, tuyn b kt thc nn kinh t ng tin v thit lp k hoch di dng kinh t ch o c kim sot t trung ng. Cng trong nm , 1920, Ludwig von Mises xut bn mt trong nhng bi lun quan trng nht trong lch s kinh t: Tnh ton Kinh t trong Khi cng ng X hi ch ngha (Economic Calculation in the Socialist Commonwealth). Trong cha y 50 trang, Mises chng minh r rng v khng th bc b c, rng ch ngha x hi tt s tht bi. ng kt hp l lun ca bi ny vo lun n Ch ngha x hi, mt Phn tch Kinh t v X hi hc nm 1922. Trong , cc nguyn l kinh t ca h thng x hi ch ngha c phn tch trong bi cnh rng ln hn cng vi nhng chng bnh x hi, kinh t v vn ha ca ch tp th ch ngha. Khng phi ngu nhin m mi th nghim vi ch ngha x hi to ra ci m S Tht gi l s hn lon c k hoch, hoc, nh Mises t tn cho mt trong nhng cun sch ca ng nhng nm 1940, Nhng Hn mang c K Hoch. Ngay c khi chng ta b qua chuyn lnh o cc nc ch ngha x hi rt t quan tm n an sinh ca cng dn ca h; ngay c khi chng ta khng t nng s thiu vng ng lc c nhn trong nn kinh t x hi ch ngha; v ngay c khi chng ta khng s thiu quan tm hon ton v ngi tiu dng trong ch ngha x hi; vn c bn vn cn nguyn: nhng nh hoch nh k hoch x hi ch ngha, d c tt i chng na, cng khng bit phi lm g. Tm im trong lp lun ca Mises v ch ngha x hi l k hoch tp trung ca chnh ph ph hy phng tin c bn nht gi c th trng thit lp qua cnh tranh qua con ngi trong x hi a ra nhng quyt nh kinh t mt cch c l tr. Mt nn kinh t hin i vi h thng phn cng lao ng tin tin, vi k thut tinh vi v ngun vn a dng phong ph l qu phc tp c th t chc v qun l bi cc nh hoch nh. Qu nhiu kin thc (v qu nhiu loi kin thc) phn tn qu nhiu ngi. Nh hoch nh khng th tp trung tt c cc thng tin xc ng v thay i khng ngng ca mt x hi phc tp. Anh ta khng th dn xp mi th trong mt nn kinh t theo ng cch cho n chy ng bi bn. Mises gii thch, trong nn kinh t th trng t do (khng c s can thip ca chnh ph), khng tn ti vn m nh hoch nh x hi ch ngha phi i mt. Yu t then cht l ti sn t nhn v t do c nhn. Trong h thng phn chia lao ng, trong mi giao dch i hi s tho thun ca ngi mua v ngi bn, t li c chuyn ha thnh li ch chung (nh Adam Smith lp lun t lu). Khng ai c th ly c nhng g ngi khc s hu, tr phi, i li, anh ta mi cho ci g m ngi kia sn lng hon i. Nh vy, mt c nhn, ci thin iu kin ca anh ta, bt buc phi lu tm n nhu cu v mong mun ca nhng ngi ng bo khc. Nhng trong mt h thng phn cng lao ng bao la, bao trn c th gii, trong nhng i tc giao thng b chia ct bi khng gian v thi gian, lm th no pht hin ra nhng g ngi ta cn sn xut tha mn nhu cu tiu dng ca nhng ngi khc? V lm th no sn xut vi hiu nng cao, tc l vi t lng ph kinh t nht? Mises gii thch, ch nh ti sn t nhn s bin tt Trang 25

TIU IM
c nhng iu thnh c th. S hu v t nguyn trao i to ra nhng c hi sinh li t bun bn. Tr gi cnh tranh v mi cho hng ha v dch v a dng sinh ra gi c th trng mc gi m nhng giao dch c tha thun v hon tt. Tt c nhng gi c chuyn ti thng tin hu ch cho tt c mi ngi trong th trng v nhng hng ha ang c nhu cu nhng ni khc trn th gii.

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
Nh hoch nh x hi ch ngha, nh vy, ch o nn kinh t ch ngha tp th mt cch m qung. Anh ta khng th bit hng ha no cn sn xut, s lng tng i l bao nhiu, v cch thc kinh t thch hp nht l g sn xut vi ti nguyn v lao ng m anh ta c di quyn lnh o tp trung. iu dn n s hn n c k hoch, nh Mises gi, hoc trng thi hn lon c k hoch m bo S tht nhc n.

Cng lc , s hu t nhn cc phng tin sn xut cho php thu mua v thu cc ngun ti nguyn v lao ng sn xut nhng mt hng ngi tiu dng c th mun mua. Vic tr gi cnh tranh bi cc doanh nhn mua c nhng phng tin sn xut lm nn gi c th trng cho cc ti nguyn cn thit. Cc gi c ny to iu kin cho doanh nhn nh gi gi tr tng i v tnh sinh li ca vic s dng cc phng tin sn xut theo nhng cch khc nhau. V mt kinh t, chng cung cp phng tin xc nh hng ha no nn sn xut t tn km nht.

Ludwig von Mises Anh: Wikipedia

Ludwig von Mises sinh ngy 29 thng 9 nm 1881. Thng 9 nm 1990 ny nh du sinh nht ln th 109 ca ng. (ng qua i ngy 10 thng 10 nm 1973, 92 tui). Tc phm xut sc nht ca ng, Hnh ng ca Con ngi, Mt Lun n Kinh t, c xut bn ngy 10 thng 9 nm 1949, tc 41 nm trc [khi tc gi vit bi ny]. Trong c cuc i, ng l mt trong nhng nh bo v cng quyt s t do ca con ngi v nn kinh t th trng t do. V ng cng l mt trong nhng nh ph bnh quan trng nht ca ch ngha x hi trong th k 20. Nhng trong cuc i, ng tng b ph bng v hn ght bi mt phn ln cng ng tr thc, trong c nhiu ngi trong ngnh kinh t, khp ni trn th gii. Ti c ca ng l g? Trong mt k nguyn ni thc h ch ngha tp th ln ngi, di dng ny hay dng khc, trong Nh nc c th phng nh cha tri, v trong s phc tng Nh nc trc sau nh mt c ra, Ludwig von Mises cng quyt bo v c nhn v s t do c nhn chng li cc chnh ph quyn lc v hn. Nhng ng lm nhiu hn th. ng x vn o tng x hi ch ngha vn tng tuyn b thnh vng c th n t nn kinh t k hoch tp trung. ng khng ch chng t rng thnh vng ch c th n qua s t do v th trng t do. Ch ngha x hi nh mt phng thc ci thin iu kin sng ca con ngi l iu khng th. Ch ngha x hi ang suy thoi trn ton th gii. Nhng ngi tng sng di ch ngha x hi ang tm cch khm ph li nhng quy tc v nh ch ca nn kinh t th trng. Ludwig von Mises cng hin cuc i ng ch ra ti sao ch ngha x hi phi tn li v ti sao kinh t t do l khng th thay th. S can m v tn ty ca ng i vi nhng nguyn tc ca t do l hnh mu v l tng cho tt c chng ta noi gng trong cc th h tng lai. * Gio s Ebeling l Gio s kinh t danh hiu Ludwig von Mises ti i hc Hillsdale v cng l Ph Ch tch ph trch cc vn hc thut ca Qu Tng Lai T Do. 2011 Bn ting Vit TCPT Trang 26

Ngoi ra, v tin l phng tin trung gian hon tt cc mi giao dch, ng thi cng l gi tr th trng ca mi hng ha, dch v v mi phng tin sn xut u c chung quy li theo mu s chung tin cho vic so snh v nh gi gi tr tnh bng tin trn th trng. Theo Mises, chnh l iu bin tnh ton kinh t trong nn kinh t th trng thnh iu c th. Mi ngi u c t do trong vic la chn. Gi th trng xut pht t nhng la chn , cho php mi c nhn mua v chia s thng tin v nhu cu ca nhng ngi khc trong th trng. Th trng cung cp phng thc qua ngi ta c th ra quyt nh t do v kinh t nht. C qu trnh ny mang li li ch cho ton x hi. Vn vi ch ngha x hi, Mises nhn mnh, l n rt ngn qu trnh tnh ton kinh t. V n lm nh vy bng cch bi b s hu cc phng tin sn xut t nhn, v loi tr cc mi trao i mt cch ha bnh v t nguyn. V thiu quyn t hu lut nh, n s khng c kh nng ln ng lc mua bn; khng c g mua bn, s khng c tr gi v mi cho hng ha v ti nguyn; khng c tr gi v cho hng, s khng c trao i c thc hin; khng c giao dch c thc hin, s khng c gi c th trng; v v khng c gi th trng th hin cc gi tr tng i ca hng ha v ti nguyn, s khng c phng cch duy l bit hng ha v ti nguyn c gi tr nh th no i vi con ngi; do , doanh nhn khng th bit lm th no hng ha v ti nguyn c th c s dng mt cch hiu qu v nng sut tha mn nhu cu v mong c ca cng chng tiu dng.

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

n mt th k sau ci cht ca Karl Marx, ng vn c xem nh l mt trong nhng nhn vt gy tranh ci nhiu nht trong th gii phng Ty. Marx khng ngng ch trch ch ngha t bn v ha hn mt tng lai x hi ch ngha hi ha l khng th trnh khi, v s l ngun cm hng dn ti cc cuc cch mng mang tnh quy m ton cu. V dng nh vi cuc cch mng Bolshevik Nga v s ly lan ca ch ngha cng sn trn khp ng u th gic m ch ngha Mc bt r vng chc trong na u ca th k XX. Gic m y sp trc khi th k XX chm dt. Ngi dn Ba Lan, Hungary, Tip Khc, ng c, Rumani, Nam T, Bulgaria, Albania, v Lin X bc b thc h Mc-xt v bc vo qu trnh chuyn i ng k i vi quyn s hu t nhn v h thng kinh t th trng, m cho n ngy nay h thng ny vn tip tc hot ng mnh m. Kha cnh no ca ch ngha Mc to ra mt lc lng cch mng mnh m nh th? V phi gii thch nh th no v s sp ca ch ngha Mc? Nhng cu tr li li nm trong mt s c im chung ca ch ngha Mc kinh t, l thuyt x hi, v tm nhn tng th.

David L. Prychitko* - Nguyn n bin dch

L thuyt v gi tri lao ng L thuyt v gi tr lao ng l mt tr ct chnh trong nn kinh t truyn thng ca Marx, n c th hin qua kit tc Capital (1867). Yu cu c bn ca l thuyt rt n gin: gi tr ca mt loi hng ha c th c o lng mt cch khch quan bng s lng gi lao ng trung bnh cn thit sn xut rng mt hng . V d, nu mt i giy phi mt gp i thi gian sn xut so vi mt ci qun th i giy mang gi tr gp hai ln so vi ci qun. V lu di, gi c cnh tranh ca i giy s mc gp hai ln gi ca ci qun, bt k gi tr ca cc yu t vt cht nh th no. Mc d l thuyt v gi tr lao ng c chng minh l sai lm, nhng n vn chim u th trong s cc nh kinh t c in trong thi gian gia th k 19. V d, Adam Smith ve vn vi l thuyt v gi tr lao ng trong cc bi vit c in bo v ch ngha t bn, The Wealth of Nations [tm dch S giu c ca cc quc gia] (xut bn nm 1776), v sau l David Ricardo h thng ha l thuyt trn qua tc phm Principles of Political Economy [tm dch Cc nguyn tc ca kinh t chnh tr] (xut bn nm 1817), mt vn bn m nhiu th h s dng nghin cu nn kinh t th trng t do. V vy, cc l thuyt v gi tr lao ng khng phi l iu duy nht i vi ch ngha Mc. Tuy nhin, Marx c gng bin cc l thuyt y nhm chng li cc l thuyt v ch ngha t bn, thm ch cn y n theo hng lm cho hu ht cc nh kinh t hc c in phi phn vn, lng l khng bit phi lm th no. Marx lp lun rng l thuyt c th gii thch cc gi tr ca tt c mt hng, bao gm c hng ha m cng nhn bn cho nh u t i li s lng bng. Marx gi y l "sc lao ng" hng ha. Quyn lc lao ng l kh nng ca cc cng nhn trong vic sn xut ra hng ha v cc dch v. Bng cch s dng cc nguyn tc v kinh t hc c in, Marx gii thch rng gi tr ca sc lao ng phi ph thuc vo s gi lao ng m x hi cn nui dng, cung cp thc n, qun o, v ni tr n nhn vin c kh nng lm vic. Ni cch khc, cc cng nhn lm vic di hn thng s ph thuc vo s gi lao ng cn thit trong qu trnh sn xut h lm vic cho ph hp. Gi s mi

Trang 27

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

ngy phi mt nm gi trong s gi lao ng n ung, sm sa, v bo v mt cng nhn h c sc lm vic cho bui sng hm sau, v nu mt gi lao ng bng mt ng la, th mc lng ng mc ca h s l nm la mi ngy. Marx sau t ra mt cu hi tn khc rng: nu tt c cc hng ha v dch v trong x hi t bn ch ngha c xu hng bn vi gi (tin lng) qua phn nh gi tr thc s ca cc mt hng (c o bng gi lao ng), th lm th no cc nh t bn hng c li nhun ngay c khi ch trong thi gian ngn hn? Lm th no cc nh t bn vt ra s thng d cn li gia tng doanh thu v tng chi ph? p n m Marx gii thch l cc nh t bn buc phi c hng mt s v tr c quyn v mnh m vi t cch l ch ca nhng t liu sn xut v do c th tn nhn bc lt nhng cng nhn khc. Mc d cc nh t bn tr tin lng xc ng cho cc cng nhn ca h, nhng bng cch no Marx khng gii thch r rng y rng cc nh t bn buc cc cng nhn phi lm vic nhiu gi hn gng vt sc lao ng ca h. Nu nh cc nh t bn tr tin cho mi cng nhn l nm la mi ngy, th c th ni rng anh ta yu cu cng nhn lm vic mi hai gi mi ngy mt ngy lm vic c th c xem l bnh thng trong nhng nm m Marx cn sng. Do , nu mt gi lao ng bng mt ng la, m cng nhn sn xut tng cng tr gi l mi hai la nhng ch c tr nm la mi ngy. im mu cht l: cc nh t bn bn rt gi tr thng d t nhng cng nhn lao ng v tn hng s tin li nhun. Mc d Marx c gng s dng l thuyt gi tr lao ng chng li ch ngha t bn bng cch khai thc ht kh nng ca n, nhng ng v tnh chng minh nhng l-gic v cc gi nh c bn yu km ca n. Marx ng khi ng cho rng cc nh kinh t c in khng gii thch y v li nhun ca cc nh t bn ch ngha. Nhng Marx cng tht bi. n cui th k 19, cc gii kinh t gia bc b l thuyt v gi tr lao ng. Cc kinh t gia ngy nay tin rng li nhun khng phi do cc nh u t khai thc sc lao ng ca cng nhn. Thay vo , h tin rng, cc nh u t kinh doanh kim li nhun bng cch on trc c sc tiu th hin ti, bng cch chp nhn ri ro, v bng cch t chc sn xut hiu qu. S tha ho Tuy nhin, ch ngha Mc cn c nhiu ngha khc na so vi l thuyt v gi tr lao ng v nhng li ch trch ca Marx v cch tm kim cc khon li nhun. Marx thu dt nn kinh t v trit hc li vi

nhau nhm xy dng mt l thuyt lch s v con ngi v thay i x hi. Khi nim v s tha ha ca ng, v d, ln u tin a ra trong Economic and Philosophic Manuscripts of 1844 [Bn tho Kinh t v Trit hc nm 1844], ng mt vai tr quan trng lin quan n nhng li ch trch v ch ngha t bn. Marx tin rng mi ngi, bi bn cht, l t do, l nhng th cht sng to hon ton c th bin i th gii. Tuy nhin, ng quan st thy rng th gii cng ngh hin i pht trin dng nh ngoi tm kim sot ca chng ta. Marx ln n cc th trng t do l "hn lon", hoc ba bi [khng c s thng tr - ungoverned]. ng cho rng cc nn kinh t th trng c iu phi thng qua vic mua bn t pht v ti sn t nhn quyt nh bi lut cung v cu ngn chn kh nng kim sot s phn ca nhng c nhn v tp th. Marx ln n ch ngha t bn l mt h thng xa lnh qun chng. L lun ca ng nh sau: mc d cng nhn sn xut ra cc mt hng trn th trng, l lc lng ca th trng, nhng cng nhn li khng phi l ngi nm mi quyn hnh. Mi ngi c yu cu phi lm vic cho cc nh t bn c ton quyn kim sot cc phng tin sn xut v duy tr quyn lc ti ni m cng nhn lm vic. Vic lm , ng ni, tr nn thoi ha, n iu, v ch ph hp cho cc loi my mc ch khng phi cho nhng con ngi sng to v t do. Cui cng, cng nhn t tr thnh i tng ca c ch ngi my b mt cm gic vi bn cht con ngi, a ra nhng quyt nh da trn s lnh nht ca li nhun, t quan tm n gi tr v nhng cn thit ca con ngi. Marx kt lun rng cc khi t bn ngn chn kh nng to ra mt x hi nhn o m chng ta ang sng. Khi nim v s tha ha ca Marx da trn cc gi nh quan trng nhng hay dao ng [khng vng chi]. ng a ra gi nh rng con ngi c th thnh cng xa b x hi th trng tn tin, v thay vo bng mt x hi hon ton dn ch theo k hoch. Marx tuyn b rng chng ta ang tha ha khng ch bi v nhiu ngi trong chng ta vt v chi u vo nhng cng vic t nht, thm ch cn c th lm gim gi tr, hoc bi v chng ta cnh tranh trn th trng theo xu hng t li nhun trn nhu cu ca con ngi. Vn y khng phi so snh s vt v vi hnh phc. Chng ta ang thi ha, ng bin lun, bi v chng ta cha thit k c mt x hi c y k hoch v kim sot, mt x hi khng c s cnh tranh, li nhun v thua l, tin bc, ti sn t nhn, v vn vn... mt x hi m theo Marx d on, l chc chn phi xut hin khi th gii tin ln thng
Trang 28

TIU IM
qua lch s.

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

y l vn ln nht i vi l thuyt ca Marx v s tha ha: ngay c vi nhng pht trin mi nht trong cng ngh my tnh, chng ta cng khng th to ra mt h thng ton din theo k hoch nhm chm dt nhng tnh trng khan him v tnh bt nh. Nhng i vi nhng ngi theo Mc khi ni v s tha ha ca ch ngha t bn, th h phi t gi nh rng mt th gii c k hoch chc chn s thnh cng. Marx tin rng di ch ngha t bn, chng ta "tha ho" hoc "tch bit" nhng tim nng lp k hoch mang tnh sng to v kim sot s phn chung ca chng ta. Nhng nu k hoch x hi ch ngha ton din tht bi trong thc t, nu v qu tht nh vy, n l mt iu khng th nh chng ta hc c t Mises v Hayek, th chng ta khng th no "tha ha" theo cch s dng thut ng ca Marx. Chng ta khng th no tha ha t tim nng ca chng ta trong mt k hoch kinh t ton din nu m cc quy hoch ton din ca Marx l iu khng thc t, l iu khng c! Khoa hoc Xa hi chu nghia Theo mt s kin kin cng chng li ch ngha duy tm, th Marx cho rng nhng li ch trch ca ng v ch ngha t bn u da trn nhng pht trin mi nht trong khoa hc. ng gi l thuyt ca ng l " khoa hc x hi ch ngha" phn bit r rng vi cc loi ch ngha x hi khc, chng hn nh Henri de Saint-Simon v Charles Fourier nhng ngi dng nh lun nui gic m v mt x hi l tng trong tng lai m khng thu hiu x hi hin ti thc s hot ng nh th no. Khoa hc X hi ch ngha ca Marx kt hp cng vi kinh t v trit l, bao gm c l thuyt v gi tr v khi nim tha ha, chng minh rng trong sut qu trnh lch s nhn loi, mt cuc u tranh su sc pht trin gia cc nhm "c" v cc nhm khng c". Marx cho rng ch ngha t bn b v vo mt cuc chin tranh gia hai tng lp: giai cp t sn (giai cp t bn s hu cc phng tin sn xut) v giai cp v sn (giai cp cng nhn, gii m b cc nh t bn thng xt). Marx tuyn b rng ng pht hin ra quy lut ca lch

s - lut m theo ng s phi by c nhng mu thun v ch ngha t bn v s cn thit cho cc cuc u tranh giai cp. Marx d on rng s cnh tranh gia cc nh u t s pht trin rt khc lit, cui cng, hu ht cc nh u t s ph sn, ch cn li mt s t cc nh t bn c quyn kim sot gn nh tt c cc nn sn xut. Vn ny, i vi Marx, l mt trong nhng mu thun ca ch ngha t bn: s cnh tranh, thay v to ra cc sn phm tt hn vi gi thp cho ngi tiu dng, th trong thi gian di hn li to ra s c quyn, m da theo th cc nh t bn li bc lt sc lao ng ca cng nhn cng nh ngi tiu dng. iu g xy ra vi cc nh u t trc y? H li ri vo hng ng ca giai cp v sn, to thm ngun cung cp lao ng, dn n mc lng b tut gim, v iu m Marx gi l s tng trng lc lng tht nghip d tr. Ngoi ra, Marx ngh rng, bn cht ca nn kinh t th trng li phc tp, hn lon, khng c k hoch nn s d dn n khng hong kinh t nu nh ngun cung v cu tr nn khng ph hp, c th gy bin ng ln trong hot ng kinh doanh, v cui cng, l khng hong kinh t nghim trng. Marx bin lun rng mt nn kinh t t bn ch ngha cng tin b th nhng mu thun v xung t li cng nhiu. Ch ngha t bn cng to ra ca ci, th li cng gieo ht ging t ph hy cng nng. Cui cng, giai cp v sn s nhn ra rng h c th dng sc mnh tp th lt mt s t cc nh u t cn li, v sau , l ton b h thng. Marx ngh rng ton b h thng t bn ch ngha vi nhng ti sn c nhn, tin bc, th trng, k ton, tn tht v li nhun, th trng lao ng, v vn vn phi c bi b, v thay th bng mt h thng vi y cc k hoch cng nh t qun l nn kinh t s hon ton chm dt s bc lt v tha ha. Mt cuc cch mng x hi ch ngha, theo lp lun ca Marx, l khng th trnh khi. Mt thm inh Marx chc chn l mt nh t tng su sc, ngi ginh v s tnh cm ng h ca nhiu ngi
Trang 29

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

trn khp th gii. Tuy nhin, d on ca ng khng chu ng c s th thch ca thi gian. Mc d cc th trng t bn ch ngha thay i trong vng 150 nm qua, nhng s cnh tranh khng h phn cp thnh cc nh t bn c quyn. Trn thc t th tin lng tng v t l li nhun khng suy sp. V cng khng c s hnh hnh v tng trng lc lng tht nghip d tr nh Marx din t. ng l chng ta c nhng cuc sc vi cc chu k kinh t, nhng ngy cng c nhiu cc nh kinh t hc tin rng cuc suy thoi v tnh trng tr tr c th l kt qu ngoi mun ca s can thip ca nh nc (thng qua chnh sch tin t c thc hin bi ngn hng trung ng v chnh sch ca chnh ph v thu v chi tiu) so vi tnh nng vn c ca cc th trng. Chc chn rng cc cuc cch mng x hi ch ngha c xy ra trn ton th gii, nhng khng bao gi l thuyt ca Marx d on n c th xy ra trong cc nc t bn tin tin nht. Ngc li, ch ngha x hi cng bc nhng ngi ngho, nhng ni thng c gi l Cc nc Th ba. V nhng cuc cch mng thng v tnh b qun chng ngho i ln n v h phi sng trong cc h thng v ch c ti chnh tr. Trong thc t, ch ngha x hi hon ton tht bi trong vic to ra cc x hi phi tha ha, t qun l, v c k hoch mt cch y . N khng gii phng c qun chng v thay vo nghin nt dn chng vi ch trung ng tp quyn, thng tr, v lm dng quyn lc nh nc mt cch kinh hi. Cc quc gia cho php quyn s hu t nhn v trao i th trng mt cch ton din, tri ngc vi nhng "nc dn ch cng ha x hi ch ngha" ca th k XX, c hng mc tng trng kinh t di hn ng khm phc. Nn kinh t th trng t do nng qun chng ra khi ngo i, v tng th to iu kin v th ch cn thit cho mt nn chnh tr t do. Marx khng hiu c iu ny. V cc mn ca ng ta cng vy. L thuyt v gi tr ca Marx, trit hc ca ng v bn cht con ngi, v tuyn b ca ng v s pht minh ra quy lut ca lch s ch ph hp vi nhau nhm cung cp mt tm nhn phc tp v quy m v trt t trong mt th gii mi. Nu trong ba qu u tin ca th k hai mi cung cp nn tng cho vic th nghim v nhng tm nhn , th cui th k hai mi chng chng t bn cht khng tng thc s v khng th thc hin c. Trong cn tri dy lin quan n s sp hng lot ca ch ngha cng sn, ch ngha Mc truyn thng ch ngha m cc nh kinh t hc ch trch khng ngng trong nhiu thp k qua, th hin nay

cc nh sng bi cng nh cc cu Mc-xt li nghim tc t vn v ch ngha ny. Ngy nay, mt s ngi theo hu ch ngha Mc vn cn tn ti, in hnh l cc nhm n lc hot ng khng ngng trong tp ch nghin cu Rethinking Marxism [Cn nhc li ch ngha Mc]. Thay v c gng gii quyt cc b him ca l thuyt gi tr lao ng hoc ra cc m hnh, l thuyt mi ca nn kinh t k hoch, nhiu mn sc nt nht ca ch ngha Mc ngy nay li nh gi cao s phn tch cn bin v nhng vn kin thc cng nh khuyn khch cng hot ng chung vi nhau. Trong nn vn hc mi ny, Friedrich Hayek dng nh c cch nhn thc tch cc hn so vi Marx. Tht kh bit trc nhng g s n qua cc loi pht trin ny, nhng chc chn n khng ging ch ngha Mc ca qu kh. * David L. Prychitko l gio s kinh t ti Northern Michigan University, Hoa K. Ngun: Library of Economics and Liberty
----c thm: Boettke, Peter J. The Political Economy of Soviet Socialism: The Formative Years, 1 9 1 8 1 9 2 8 . Boston: Kluwer, 1990. Bhm-Bawerk, Eugen von. Karl Marx and the Close of His System. 1896. Reprint. Clifton, N.J.: Augustus M. Kelley, 1975. Burczak, Theodore. Socialism After Hayek. Arbor: University of Michigan Press, 2006. Ann

Elliot, John E., ed. Marx and Engels on Economics, Politics, and Society: Essential Readings with Editorial Commentary. Santa Monica, Calif.: Goodyear, 1981. Hayek, Friedrich A. The Fatal Conceit: The Errors of Socialism. Edited by W. W. Bartley III. Chicago: University of Chicago Press, 1988. Kolakowski, Leszek. Main Currents of Marxism. 3 vols. New York: Oxford University Press, 1985. Prychitko, David L. Markets, Planning, and Democracy: Essays After the Collapse of Communism. Northampton, Mass.: Edward Elgar, 2002. Prychitko, David L. Marxism and Workers SelfManagement: The Essential Tension. W e s t p o r t , Conn.: Greenwood Press, 1991.

Trang 30

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Tt c t tng ca Marx khng ngoi mc ch lm xoay chuyn tr li ci bnh xe Lch S b coi nh dng li thi ng. Ngy nay, chng ta cng thy "bnh xe lch s" b bt buc phi ngng quay trc "chn tri khng th vt qua" ca dn ch i ngh v kinh t th trng. Vi th, tim hiu Marx, mt cch chn thnh, ngoi mi thin kin, c th l mt nhu cu t nhin vo thi i ca chng ta. Nguyn Hoai Vn

gi ta nhn danh Marx st hi trn di 100 triu ngi, tha hc thuyt Marx b a vo thng rc ca lch s. Nhng, hy ngh li: ngi ta nhn danh Thin Cha git hi khng di 80 triu th dn M Chu, cha k bao ngi v ti ti cc lc a khc. C cn a Thin Cha v Ky T Gio vo thng rc ca lch s hay khng? Hc thuyt Marx c tn sng thi qu bi nhng gung my tuyn truyn ti cc quc gia ton tr, v bi i ng tr thc ng tr trn trng t tng ti cc nc t do. Ngi ta cn nh cu ni ca Sartre: nhng k chng Cng l ch! Ngy nay, i ng tr thc quay lng li Marx, mc d cha nht quyt phi chy theo ci g. Trong s trng vng , dn ch ngh trng cng vi kinh t t do mc nhin tr thnh im n ca Lch S . Nh th tt c s dng li : mt hnh thi dn ch, v th trng t do. iu quan trng phi t hi l nhng vn trng i ca nhn loi c hy vng c gii quyt bi cc phng thuc ny hay khng? Vn mi sinh nhim, vn chnh lch giu ngho, vn ti nguyn khnh kit a cu ch cn khong hn 40 nm d tr du ho, 70 nm kh t, 55 nm Uranium. Thm vo , s lng xe hi v mc tiu th nng lng s nhn i trong hai thp nin ti (1). Gi s ngi ta thnh cng trong vic nng cao mc sng ca i a s dn trn th gii hin ang ngho i, n mc ngang hng vi ngi dn Hoa K, th ti nguyn ca tri t s khnh kit trong vng 10 nm, cha k n vn nhim. Th tng tng mi ngi Trung Hoa u c xe hi, khi xe ca h s lm ngp th ton a cu! Dn ch i ngh, kinh t duy li, c ngn cn c ngi Trung Hoa mua xe hi hay khng? C bt ni ngi Hoa K, v ch trong lnh vc lng ph ti nguyn v gy nhim, phi bt tiu th, bt hao ph ti nguyn, bt gy nhim, hay khng? C bt ni ngi dn cc nc giu mnh, phi gim mc sng ca mnh chia s vi nhn dn cc nc ngho i hay khng? Marx cng tng ng trc mt im n ca Lch S thi ng. X hi thi Marx mang du n ca cuc cch mng Php 1789. Vi cuc cch mng y, ngi t sn ot quyn kim sot x hi, xy dng mt x hi t sn, ri ngng li . X hi

t sn khng c mc tiu no khc hn l s trng tn ca n. Trit hc ca giai on , trit hc Hegel, ng ha Thin Cha vi ton th s Hin Hu. S vt l Thin Cha trong khng gian, v Lch S l Thin Cha trong thi gian. Ngi ta c th phi tr v xy dng s vt mt cch thun l, t n mt L Tng, n Thin Cha, v con ng a n trng thi L Tng y, l Lch S. cui cuc hnh trnh ca Nim, l im n ca Lch S. , Lch S s vnh vin ngng li. Theo Hegel, x hi t sn vo th k 19 chnh l ci kt cuc ny ca Lch S. Marx trng thnh trong bi cnh t tng y. ng tng quan st im n ca Lch S thi ng, nh chng ta ang nhn im n ca Lch S thi chng ta. Tt c t tng ca ng khng ngoi mc ch lm xoay chuyn tr li ci bnh xe Lch S b coi nh dng li y. V th, tm hiu Marx, mt cch chn thnh, ngoi mi thin kin, c th l mt nhu cu t nhin vo thi i ca chng ta. Mt khc, cng c th ni tm hiu Marx, thi chng ta, bt u bng vic nhn ra nhng ng nhn v Marx. Cc gung my tuyn truyn, Cng sn cng nh chng Cng, a vo u c chng ta qu nhiu xc quyt v Marxnhng xc quyt sai lm. Xin nu ln y vi ng nhn nn tng, cng bn c suy xt. MARX V THUYT NH MNH (Dterminisme) Quan im ca Marx cho rng thc ca con ngi b iu kin ha bi mi trng sng, thng b hiu nh nh mnh ch ngha . Ng nhn ny a n nhng tuyn b dao to ba ln vch ra ci gi l ng i tt yu ca Lch S , trong con ngi ch hin din nh mt b phn trong gung my. Theo l thuyt ny, thc ca con ngi b iu kin ha bi cuc sng, m cuc sng chuyn ha trong thi gian, li chnh l Lch S, nn, trong dng Lch S, con ngi b nm c li i, mt hn tnh cch tc nhn, ch ng. Thuyt nh mnh chnh l quan nim tng lai chng l g khc hn l hin ti c ni di, c suy din t nhng quy lut, t s vn hnh mt cch my mc, ca nhng d kin , bao gm khng nhng cc d kin vt cht, m c thc, suy t v hnh ng ca con ngi. Vi quan Trang 31

CHNH TR - X HI
im ny, cch mng khng cn ch ng. Cch mng i hi on tuyt vi mt hin trng, khng th l s ni di ca hin trng cho d vi bt c quy lut tt yu no.

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
nu ln ch ng ca nhng yu t khc (ngoi kinh t), cng tham gia vo tc ng h tng (3).

Khi Marx trnh lun n tin s, vo nm 1841, lc ng va 23 tui, vi ti Khc bit gia trit hc thin nhin ca Dmocrite v ca Epicure , Marx ng v pha Epicure, chng li quan im nh mnh ca Dmocrite. Thm vo , ng vch ra tng quan bin chng gia t do sng to v s quy nh ca nhng iu kin thc t. Nhiu nm sau, ngi ta c ng trong T Bn Lun: Lch S loi ngi khc vi Lch S thin nhin ch con ngi lm nn Lch S ca mnh, ch khng phi thin nhin . l kha cnh T Do trong sng to. Nhng ng cng ni trong Le 18 Brumaire de Louis Bonaparte: Con ngi lm nn lch s ca mnh, nhng con ngi khng th lm lch s mt cch c on, theo nhng iu kin m mnh chn la, m ngc li, phi chiu theo nhng iu kin trc tip k tha t qu kh . l kha cnh b quy nh bi thc ti. n y, ch ni n kha cnh quy nh trong hc thuyt Marx l phn bi Marx. Tinh hoa ca t tng ca Marx l tng hp v vch ra tng quan gia hai yu t t do v quy nh , trong tin trnh sng to Lch S ca con ngi. Marx cho rng s khc bit gia nh kin trc s km ci nht v con ong ti ba nht, l ngi kin trc s xy dng cng trnh ca mnh trong tr c, trc khi thc hin n trong thc t. Kt qu vic lm ca nh kin trc hin hu trong tr tng tng ca ng trc khi ng bt tay vo vic (2). Hnh ng ca con ngi th hin mc tiu m ngi y nh trc trong thc ca mnh. Lch S con ngi pht sinh t thc y, thc d phng, thc mc ch. Tia sng ca ci tr tu bit d phng ni con ngi chiu ri vo thi gian trc mt, cho thy, khng phi l mt tng lai kh hu duy nht, m nhiu tng lai kh hu. Con ngi c kh nng chn la gia nhng tng lai kh hu y. Khng thy u l con ng tt yu ca Lch S c! X hi Ch ngha hon ton khng c tnh tt yu! X hi Ch ngha ch l mt tng lai kh hu. T bn Ch ngha, sau khi cho ht nhng u im ca n, c th a n X hi Ch ngha hay mt ci g khc. Lng trong thuyt nh mnh, quan im kinh t quy nh tt c , cng thng c gn cho Marx. Engels ni: Chnh Marx v ti, phn no phi lnh trch nhim trong vic mt s ngi tr nhiu khi gn cho kha cnh kinh t mt tm quan trng qu ng. Trc s ph nhn vai tr ca kinh t ni nhng i th ca chng ti, chng ti phi nhn mnh n kha cnh y, v khng phi lc no chng ti cng tm ra c thi gi, ni chn, v dp thun tin

Vn thng tng cu trc cng l mt ng nhn thng thng i vi hc thuyt Marx. Trong Idologie Allemande, Marx cho rng: v th, lun l, tn gio, siu hnh hc () v nhng hnh thi thc lin h, mt i b ngoi c lp, t hu . Ngi ta hiu rng chng hon ton b quy nh, nh i sng quy nh thc, khng phi thc quy nh i sng (4). Tuy nhin Marx cng ni: iu kh hiu, khng phi l nhn bit rng ngh thut (C) Hy Lp () gn lin vi nhng hnh thi pht trin ca x hi thi y. Kh khn nm ch ngh thut Hy Lp vn em li cho chng ta, ngy nay, nhng cm hng m thut v vn cn () gi tr tiu chun, m thc, khng g snh c (Contribution la critique de lconomie politique). Ngh thut cng thuc thng tng cu trc , v y c Marx khng nh tnh c lp, tri vi nhng g ngi ta thng hiu. Engels cng iu chnh cu ni ca Marx, rng: (thng tng cu trc) mt b ngoi c lp (4), khi ng khng nh tnh c lp tng i ca thng tng cu trc (3). MARX V CH (DOGMATISME) NGHA GIO IU

Khng g xa la hc thuyt Marx hn l ch ngha gio iu. T thiu thi, Marx ph b hai hnh thi gio iu ch ngha, l: gio iu ch ngha duy tm ca Hegel, v gio iu ch ngha duy vt ca Feuerbach. Feuerbach o ngc trit l gio iu duy tm ca Hegel, cho rng trong trit hc Hegel, con ngi phng ci L Tng trong tm thc mnh ra bn ngoi mnh, lm nn Thin Cha, ri tn th, chy theo ci l tng gi l Thin Cha y. l mt hin tng vong thn . ng cho rng thay v i tm Thin Cha, phi tm li con ngi, cha lnh cn bnh vong thn kia. ng o ngc trit l ca Hegel, nhng vn gi ci khung gio iu ca trit l y, thay th Thn Hoc bng mt thn hc khc, mt thn hc duy vt. Con ngi m Feuerbach mun tm li, l mt con ngi tru tng, khng tht, l lng trn ci khng trung ca mt h thng trit hc. Marx em con ngi y vo x hi, v gn n vo hin thc bng hnh ng. V con ngi hnh ng, nn con ngi tham d vo cuc sng, v vi x hi tnh, con ngi c kh nng hnh ng tp th. Con ngi hin hu bng hnh ng, tc ng trn hin thc, nhng cng b quy nh bi hin thc. Gn lin vi hin thc, bi tng quan bin chng, l chi b gio iu ch ngha . Tht vy, khi ra mt l thuyt, Marx lun xc nh phm vi p dng ca l thuyt y, tc ci hin thc trong l thuyt ny ng, v nhng bin Trang 32

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

i cho ra ci hin thc khc s ph nh n. Th d khi ni v quy lut gi tr (loi de la valeur), cho rng lao ng l yu t duy nht to ra gi tr ca hng ha, Marx gi nh mt mi trng trong cung v cu u v hn, v yu t my mc ch truyn li ch khng can thip vo vic to ra gi tr. Trong bi cnh my mc chy bng hi nc thi ng, Marx thc rng quy lut gi tr s tr thnh sai, khi khoa hc tin b hn v can thip trc tip vo kh nng sn xut. ng vit: Cng lc vi s pht trin ca i k ngh, vic lm ra ca ci cng ngy cng bt l thuc vo s lng thi gian lm vic, v cng ngy cng l thuc nhiu hn vo hiu nng ca yu t c kh (). Sn xut s l thuc vo trnh tin trin ca khoa hc v k thut (). Khi m lao ng, di dng trc tip, khng cn l nguc gc chnh ca ph hu, th thi gian lm vic cng khng cn l thc o ca s ph hu y (Fondements de la critique de lconomie politique, t. II). mt on sau, Marx thm vo yu t t chc sn xut rng: mc d khng th thiu c, (lao ng trc tip) b thu hp vo mt vai tr khim nhng i vi tc ng ca khoa hc () v nng lc sn xut n t m hnh t chc x hi ca ton th lc lng sn xut . Quy lut gi tr tr thnh sai, d on li nhun (ca t bn) lun c khuynh hng gim st cng sai. T bn s khng nht thit kt vo mu thun cng tng sn xut cng km li nhun, v cng km li nhun cng tng sn xut . Thm vo , T bn cn c th to ra nhng th trng mi ty kh nng sn xut ca mnh, hay c th nhn c t chnh quyn nhng gip , trc tip hay gin tip, v.v Nhng tuyn b cng iu kiu nh T bn Ch ngha ang dy cht tr thnh v ngha. Sang mt vn khc. Ngi ta thng ni n nm giai on Lch S c Marx nu ra: cng sn nguyn thy, n l, phong kin, t bn, v cng sn vn minh. Trong th tr li Michailovski nm 1877, Marx chng li nhng ngi bin ha s m ti (Marx) v ln m t s hnh thnh ca T bn Ch ngha ti Ty u, v bin s y thnh mt l thuyt lch s v trit hc c tnh ph qut, p dng mt cch tt yu cho ton th mi dn tc, bt chp nhng iu kin lch s ca cc dn tc y . Trong Li Cui ca T Bn Lun n bn th hai, nm 1873, Marx trch dn mt tp ch Nga (Le Messager Europen), nh sau: ngi ta ni rng cc quy lut ca i sng kinh t lun nht qun, lun bt bin : chng p dng cho hin ti cng nh cho qu kh. y chnh l im m Marx chng li: theo ng, cc quy lut tru tng khng c tht Ngc li, mi giai on lch s c nhng quy lut ring ca giai on y . L THUYT NH NC CA MARX Trong Critique de la Philosophie de lEtat de

Hegel (1843), Marx vch ra thc cht ca ci Nh nc c Ph m Hegel coi nh cao im ca L Tr. Hegel cho rng Nh nc l ngun gc ca x hi cng dn (hay dn s), do tnh tiu chun, nn tng, tng trng cho L Tr, ca n. Marx, ngc li, khng nh x hi cng dn cho ra Nh nc. X hi cng dn (hay dn s), l s tp hp ca nhng quyn li kinh t v x hi. N cho ra Nh nc. Vy Nh nc n t nhng quyn li kinh t x hi. Nh nc khng i din cho mt L Tng tru tng, m i din cho quyn li kinh t x hi ca thnh phn u thng. Theo phng php lun ca Feuerbach, th vic ngi dn cho ra x hi cng dn, cho ra Nh nc, t n ln u mnh, ri phc v n, b n cai tr, ch huy, l mt hin tng vong thn (mt l lun tng t nh vi khi nim Thin Cha). Gii php c Marx ra l mt nn dn ch thc th (tc tm li ngi dn, nh tm li con ngi ni trn), ph b t tng m qung cho rng Nh nc l hin thn ca mt L Tng, l nh cao ca Tr Tu Mt Nh Nc ton tr, tp trung, cng ngy cng can thip vo mi lnh vc ca i sng, l mt quan im hon ton tri ngc vi hc thuyt Marx. Mc d vy, ngi ta vn thng hay ng ha m hnh Nh nc cng knh, ch huy kinh t, vi Cng sn, vi hc thuyt Marx. Trong Ch trch cc chng trinh Gotha v Erfurt , Marx v Engels (ng tc gi), vit rng: Vi s hnh thnh ca x hi X Hi Ch Ngha, Nh Nc s t n tan r v bin mt. Thay th bng ci g? thi ng, Marx ch c mt th d bc pht trc mt, l Cng x Paris. Marx v Engels rt ta ra t th d y, nhng u im m ngi ta c th tm lc nh sau: mt ch t qun, mt hnh thi Dn ch trc tip, v mt s tn quyn rng ri c th a n ch lin bang nu Cng x Paris thnh cng trong vic lan ra trn ton nc Php. VAI TR CA NG LAO NG ng lnh o l mt khng nh phn li hc thuyt Marx. i vi Marx, ng l mi trng ca thc ch khng phi l ni tp trung quyn lnh o. Nu khng th ng cng s ri vo mt trng hp vong thn. Ngi lao ng phng c vng ca mnh ra ngoi mnh, thnh ra ng lao ng, ri cm ci phc v n, chnh l vong thn, l cho mt thnh phn ca tm tr mnh, m mnh nh mt, quay li ch huy, n p mnh, nh ni trn vi Thin Cha v Nh nc. Marx vit: Chng ta khng th () i cng ng vi nhng k tuyn b r rng rng ngi lao ng khng kin thc c th t gii phng mnh v cn c gii phng t bn trn (th gi Brake, 17 thng 9 nm 1879). Marx cng chng li s c tn ca X hi Ch ngha trong giai cp cn lao. ng vit: Vai tr ca ( Trang 33

CHNH TR - X HI
nht) Quc t (Cng sn) l t chc, ph bin, iu hnh, nhng cao tro t pht ca giai cp th thuyn, ch khng phi l ch huy hay p t bt c h thng t tng no. MARX V THUYT KHNG TNG (UTOPIE)

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

nh nhng hnh thi sn xut ny n (tc nhng iu ch c gi tr mt thi v mt ch), m ng cng nh ngha X hi Ch ngha qua cu cnh ca n, qua mc ch em li cho con ngi s ny n ton din, mt em b mang ti nng ca Mozart hoc ca Raphael, c th thc s tr thnh Raphael hoc Mozart (4). l mt l tng, l duy tm, v l tng y l khi im ca trit hc Hnh ng ca Marx Hegel l hin thn ca trit hc Duy tm. Th m Marx ni v Hegel nh sau: Lin h gia ti v Hegel rt n gin. Ti l mt t ca Hegel, v nhng iu b lp ca nhng tn hu sinh ngh rng n lc c th em chn nh t tng v i ny, i vi ti, hon ton khi hi (2). Engels ni, trong li m u n bn 1874 ca sch la Guerre des Paysans, rng: nu trc khng c trt hc (duy tm) c Quc, nht l trit hc Hegel, th X hi Ch ngha khoa hc khng th no hin hu c . Mt khc, Marx khng phi l mt nh Duy vt gio iu, mc d ng tip nhn di sn ca cc nh Duy vt trc ng, c bit l Feuerbach. Trong th gi Feuerbach ngy 11 thng 8 nm 1844, Marx vit: ng em li cho X hi Ch ngha () nn tng trit hc . Engels th ni: Tt c chng ti, mt thi, u tng theo Feuerbach (3). Duy vt gio iu cho rng ci thc ti m ta cm nhn thy c mt s hin hu t thn. Thc ti tr thnh s tht tuyt i , thnh tiu chun, thay th ci L tng, hay Nim ca trng phi Duy tm. Thc ra, thc ti m ta nhn bit ch l mt s tht tng i, c tm tr chng ta to thnh qua s hiu bit, qua kinh nghim, qua tm l, qua nhng phng tin quan st v thc nghim m khoa hc k thut thi i chng ta cho php. Con ngi tm bit thc ti bng gi thuyt v thc nghim. Bc ng tm bit thc ti nh th, l v cng tn. mi chng ng, con ngi v ln mt bc tranh tm thi hnh dung thc ti, v ra nhng gi thuyt, nhng d phng v thc ti, cn c kim chng qua hnh ng, qua thc nghim. Duy vt gio iu quan nim s vn ng ca s vt hin hu mt cch t thn, tuyt i , quy nh Lch S v cho ra mt tng lai tt yu. Lch S c vit sn. Hc thuyt Marx, ngc li, quan nim nhiu gi thuyt v thc ti, v nhiu tng lai kh hu. Sang trng phi Duy tm th chnh s vn ng ca Nim trn con ng vch ra bi bin chng php, mang vai tr quy nh Lch S. Tuy nhin, con ngi khng tip cn vi s vt t nhin cng nh vi nhng phm tr nim mt cch trc tip, m phi qua trung gian ca i sng, i sng c nhn, gia nh, v x hi. V th, vi Marx, s vn ng ca vt cht cng nh s vn ng ca nim u phi hi nhp vo i sng, qua trit l Hnh ng, tr thnh s vn ng ca Lch S. Vi thng trc khi ng qua i, ti c vit cho Trn Trang 34

Ngi ta thng ni hc thuyt Marx l X hi Ch ngha khoa hc, i nghch li vi nhng Fourier, Saint Simon v.v l X hi Ch ngha hoang tng. Nh i vi nhiu trit gia i trc ng nh Hegel, Feuerbach, Fitche, Moses v.v v c Epicure, Marx khng du dim nh hng ca cc nh x hi tin phong trn t tng ca ng, mc d trn mt s kha cnh, ng ch trch h. Engels ni, Chng ta, nhng ngi X hi c, hnh din v ngun gc ca chng ta khng nhng n t Saint Simon, Fourier v Owen, m t c Kant, Fichte, v Hegel. Tht ra hoang tng" khng hon ton i nghch li vi hc thuyt Marx. Nh ni trn, Lch S khng dn n mt tng lai tt yu. Tc l c nhiu tng lai kh hu. Con ngi vi thc mc tiu trong hnh ng ca mnh, c th hnh dung mt trong nhng tng lai kh hu y nh mc tiu ca hnh ng ca mnh. Tng lai c hnh dung v c chn lm mc ch y, c th s khng xy ra. S hnh dung n tr thnh hoang tng. Mc d vy, n khng nht thit i nghch li vi hc thuyt Marx. S hoang tng ch i nghch li vi hc thuyt Marx khi no n hon ton b bng r khi thc ti, khi n ph nhn tng quan bin chng gia t do sng to v nh hng ca thc ti, khi n tr thnh hon ton tru tng, sn phm ca L Tng, ca Nim thun ty. MARX V CC TRIT HC DUY TM, DUY VT B gi l duy tm duy ch l mt s nhc i vi ngi Cng sn. Tht ra, duy tm v duy vt lin h vi nhau bng mt tng quanhbin chng. Nh ni trn, gia nhng tng lai kh hu, con ngi hng n mt tng lai c coi nh tt, nh l tng". l mt quan im duy tm. Marx khng chng li thi y, m em n vo thc ti, qua trung gian ca hnh ng. Hnh ng l nh hng trn nhng yu t c th ca thc ti. Qua hnh ng con ngi bt buc phi chu quy lut ca thc ti. Sng to ca con ngi hnh ng khng th khng b nh hng bi nhng iu kin c th. im then cht ca hc thuyt Marx l Hnh ng. Mt thi L Tng duy tm c th l mt khi im cho Hnh ng, v nh th, n tr v vi thc ti, th hin tng quan nn tng ca hc thuyt Marx gia mt bn l sng to t do, bn kia l thc t quy nh. Cn nh l Marx khng ch n thun nh ngha X Hi Ch ngha qua nhng phng tin ca n, kiu

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

c Tho mt bc th trong c on nh sau :

Bc trch dn Lnine cho rng: Khng c trinh thp nht ca vy cht, tc vt cht khng c ci gi c nhin nhn l u tin m quy nh mi bc tin ha khc. Bc cng cho rng th gii l vt cht v hn ng vn ng. Tu trung, ta c th hiu, nh Lnine, rng: Thin Nhin trong tt c cc b phn ca n khng c gi u tin v cng khng c gi kt thc. Ci vt cht khng c hn mt giai on Lch S khc, Marx v Engels khng ch v cng khng bit t u ra nh th c cn l ngn ngi cao vai tr ca tn gio trong cng cuc vt cht hay khng? Chp nhn s hin hu ca vt u tranh chng bt cng x hi. Trong Contribution cht nh vy c cn thc s l duy lHistoire du Christianisme vt bin chng na hay khng? Vi Ngy nay, tn gio, c bit l Primitif, Engels gi cc cng ng n mt lc no , ch v Ky T Gio, trong i a s Ky T Gio nguyn thy l l hn , hay ch khi thy khng trng hp, khng cn l cng c nhng t chc X hi Ch ngha hin hu, s khng cn ci im ca p bc na, m ngc li, u tin. ng cng nhn mnh ta vt cht m bin chng thng ng v pha k b p bc. n vai tr khai phng ca ca Ky na, v s ch cn l vn ng Nhng chnh quyn n p tn gio T Gio trong x hi C La M khi nim thun ty, tc l duy u l nhng chnh quyn bo th ang trn ra nt, mc d c tm . vng v mt s i mi, trn v nhiu ni trn th gii, tn nguyn tc, s ch thnh s tht gio chnh l nim hy vng ch yu, Tr li vn nn ny rt n gin. sau s sp ca ci th gii nu khng phi l duy nht, trong Lnine, cng nh Marx, khng l vic chuyn i nhng th ch t cng kh ny, mt i sau lun nh nhng nh duy vt gio tt p v hnh phc. n th k iu, tc khng bn n gii hn hi, tham nhng, bt cng, bc 16, nh thn hc Thomas Munzer hay khi im ca vt cht t lt quan nim li Cha, Cha, thn, m ca vt cht c nhn bit c bi con ngi. S tm hiu vt cht, Thin khng phi tm bn ngoi, m trong chnh ni tm con ngi. Vn vong thn trong iu kin Nhin, cng nh Th Gii, V Tr, l v cng tn, khng t ra na, v Engels gi Munzer l ng khm ph ra ci ny n li li ra ci khc, mi gi thuyt khi p dng vo thc nghim li t ra mt s Tin Tri ca Cch mng . V nh Sng ca Thin Cha soi chiu ni tm ca mi ngi, giu cng nh vn , mt s trc trc, thc y ngi ta tm ra ngho, qu phi cng nh cng inh, nn Thn Hc nhng gi thuyt, nhng pht minh mi Vt cht c nhn bit bi con ngi c coi l v hn, v ca Munzer a n bnh ng, chng p bc, bt cng. Khi tham gia mt cuc ni dy ca nng dn, con ng tm bit mi trng vt cht l mt con ng vit trn l c hiu hng ch sau: Ly Cha, ng v hn. xin hy ng h Cng L ca Ngi . Engels cho rng MARX V TN GIO Nc Cha, i vi Munzer, l mt x hi khng c Ngi ta thng thu tm quan im ca Marx v tn giai cp, khng c t hu, v khng c Nh nc . gio trong cu: tn gio l thuc phin ca qun Th hi c bao nhiu ngi Cng Gio thnh thc chng . Marx vit cu y vo nm 1843, lc ng 25 ngh rng Nc Cha l mt x hi giai cp, t hu, tui, trong tc phm Critique de la Philosophie du cai tr bi mt gung my Nh nc ?

ca mnh v b nhng th y thng tr ngc li). Khng nhng th, vi Hegel, ngi ta cn quan nim Lch S nh mt con ng dn n Thin Cha, thng qua nh nc c Ph v x hi t sn. Tn gio tr thnh nt chn i vi s vn hnh ca Lch S. Nu chng ta l nhng ngi Ky T Hu sng thi Marx, rt c th chng ta cng chia s mt s nhn nh ca Marx v tn gio ?

Droit de Hegel. Trong cng mt on vn, ng cng ni: Tn gio mt mt phn nh s cng kh ca con ngi, mt khc l s i khng chng li s cng kh y . Tc l tn gio cng c th l mm mng ca cch mng Nh bn n nhiu ln trn, mi quan im ca Marx u phi c t trong bi cnh Lch S trong quan im y c th p dng c. Marx chng li tn gio thi ng, v tn gio, vo lc , ng vai tr thnh tr ca cc lc lng bo th, chng li mi s thay i trong mt x hi y dy p bc, bt cng. Trn mt trit l, tn gio, theo m hnh m Marx chng kin, l mt hin tng vong thn. Con ngi phng ra ngoi mnh nhng c vng, s st, l tng, ri h thng ha thnh Thin Cha, chy theo th phng (vong thn l nh mt nhng g

Marx v Engels cng tha nhn nh hng ca Joachim de Flore, mt tu s sng th k 12, trn X hi Ch ngha. L thuyt ca ng ny da trn sch Apocalypse, tc quyn sch cui cng ca Thnh Kinh Tn c. Joachim de Flore cho rng giai on mt ngn nm c ni n trong Apocalypse, trong c Ky T s tr li ng tr trn th gii, chnh l mt s ip hy vng, mt Tin Mng theo ngha gc ca ch Evangile (evagellion ting Hy Lp l tin mng). cng l mt thi thc u tranh, lin trong hin ti, cho s hnh thnh ca Nc Cha, vi Tnh Yu ng tr trn mi tng quan x hi. T tng ny em tng lai vo hin ti, v, nh hc thuyt Marx, n c kh nng lm quay li bnh xe Lch S b b tc. Thn hc ca ngi tu s Joachim de Flore nh hng trn nhng nh cch mng sau , t Jan Hus, qua Thomas Munzer, n Marx v Engels. Trang 35

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Trc tnh p bc bt cng ca Nh nc c Ph, gn lin vi Ky T Gio thi ng, Marx ni trong la Question Juive: Nh nc t nhn l Ky T Gio tht ra ch l s ph nhn Ky T Gio ca Nh nc y, v hon ton khng phi l s th hin ca Ky T Gio trong chnh tr . ng ch trng t n mt x hi trong nn mng khng phi l Ky T Gio, m l nn tng nhn bn ca Ky T Gio (5). Ngy nay, tn gio, c bit l Ky T Gio, trong i a s trng hp, khng cn l cng c ca p bc na, m ngc li, thng ng v pha k b p bc. Nhng chnh quyn n p tn gio u l nhng chnh quyn bo th v nhiu ni trn th gii, tn gio chnh l nim hy vng ch yu, nu khng phi l duy nht, trong vic chuyn i nhng th ch t hi, tham nhng, bt cng, bc lt c Gioan Phao L nh ni, nm 1995: T bn phi phc v cho lao ng, khng phi lao ng phc v cho T bn , tm lc nhng tng c Ngi ra trong S ip Centesimus Annus (1991), a n nhn xt khi hi ca Benoit Duquesne: c Gioan Phao L nh l ngi Marxiste cui cng ! (6). CH I G NI HC THUYT MARX? Vo thng 10 nm 2002, trang nh ca t in bch khoa danh ting Encyclopedia Britanica ng mt ti liu ca Peter Hudis v Marx (Marx trong ton cu ha - Marx in the mirror of globalisation), gi Marx l v tin tri ca Ton Cu Ha . Hudis trch dn John Micklethwait v Adrian Wooldridge, hai nh bin tp ca tp ch The Economist , pht biu trong tc phm A future perfect: the challenge and hidden promise of globalisation, cho rng quan im ca Marx v lin h ton cu gia cc quc gia m t nhng vn t ra bi ton cu ha, t cch y

150 nm! John Cassidy trong mt bi bo nm 1977 The Return of Karl Marx (New Yorker) gi Marx l Nh t tng v i ca tng lai (the next big thinker), v trch dn mt nh ti phit cao cp ca Wall Street, nh sau: Cng kinh doanh lu nm Wall Street, ti cng vng tin rng Marx c l . Francis Wheen, trong Karl Marx, a life, pht biu rng: Cng nghin cu Marx, ti cng nhn ra tnh cht hp thi mt cch khng th tng tng c ca ng. Nhng chuyn gia hay nh chnh tr thi nay thng t ho l nhng nh t tng tin phong khi khng b l c hi no bn n vn thi trang ton cu ha , m khng bit rng Marx phn tch ti ny t nm 1848 . Tht ra, c l khng nn nhn nhng phn tch ca Marx t nm 1848, m nn nhn phng php phn tch ca ng. p dng hc thuyt Marx, th k 21, khng th l sao chp nhng g Marx ra vo cui th k 19. p dng hc thuyt Marx, th k 21, l ni tip cng trnh nghin cu ca Marx, l ng dng linh ng phng php phn tch thc ti ca ng, v t ra nhng d kin vt ln thc ti, , qua Hnh ng, lm chuyn vn tr li bnh xe bin chng b ngng tr, ng hu tham gia mt cch thc v sng to vo Lch S. Bn c th t hi: Tai sao ti li b cng phu tm ti bin h cho Marx? Ti cng t hi nh vy. V, mt bui sng n, ti tm ra cu tr li, l : mt trnh rt khim nhng, ti c mt ci g chung vi ng. Tht vy, cng nh Marx, ti khng phi l ngi mc xt (7)! N.H.V. 7/4/2004 Ch Thch :

Anh: marxistupdate.com

(1) (2)

www.decroissance.org T Bn Lun

(3) Marx et Engels Etudes Philosiophiques Ed Sociales (4) (5) Idologie Allemande Ed Sociales La Question Juive

(6) Benoit Duquesne - La France en Direct - Antenne 2 :15/1/1996 (7) Marx ni vi Lafargue : Ti, Karl Marx, khng phi l ngi Marxiste Th Engels gi Berstein - 3/11/1882 Ngun: www.nguyenhoaivan.com

Trang 36

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

au vn ha Trung Quc v vn ha Php, ch ngha Marx tng l mt h t tng c nh hng ln ti x hi Vit Nam. Th nhng, k t khi Lin Bang X Vit sp , v c bit trong thi ky i mi hi nhp, thi lng tin vo ch ngha Marx b suy sp trn mt t nc m Ch ngha Cng sn thng th. Mc d ch ngha Marx vn c rao ging u n t nh trng ti x hi, nhng liu nguyn nhn ca hin tng suy gim lng tin ny c phi ch n thun vi ch ngha Marx sai lm? Nht Tn

________
Chn l ti thng? Nhn li th k 19 v th k 20, ta khng th ph nhn nhng hiu qu m ch ngha Marx v Quc t Cng sn lm c. H l mt ming ghp khng th thiu trn bc hnh hon ho ca nn tng dn ch. Trong khi giai cp t sn ang thng th v nhng ngi cng nhn, nng dn phi chu ng mt cuc sng khn kh v vt cht, khng c m bo cc quyn lm ngi ti thiu, th Ch ngha Marx gip nhng ngi ny thc c nhn quyn m h gn nh lng qun. Tri qua qu trnh pht trin ca Quc t Cng sn th 2 vi ch trng tha hip quyn li do Enghen xut cho ti Quc t Cng sn th 3 do Lenin xng vi ch trng bo ng, Ch ngha Marx i n ng li cc oan. Nhng mt hiu ng khng ng, vt ra khi suy tnh ca ba v thnh Cng sn ny, l Ch ngha Cng sn t c thnh cng ln a s cc nc thuc a. Ti y, Ch ngha Cng sn c v ngi dn thuc a ng dy i ch quyn cho dn tc, chm dt hon ton ch thc dn. Nhng ng nc ci l Ch ngha cng sn ca Marx li khng h thnh cng trong tin trnh xy dng t nc, m c th l Vit Nam. Ti sao vy? C phi v Ch ngha Marx l khng ng n? Nh nhn nh trn, Ch ngha Marx ch l mt mnh ghp ca s dn ch hon ho. Ch ngha ca mt c nhn hay mt nhm c nhn, cho d c xut sc th no cng khng phi l chn l ti thng p dng mi hon cnh. Ch ngha Marx c th bo v quyn li ca ngi dn lao ng chn tay, ngi ngho, nhng ngi tn cng x hi nhng cn tng lp qu tc, tng lp t sn, tng lp tr thc th th no? Vic tc b quyn li ca cc tng lp khc bng bo lc cch mng chng khc no nh cht tt c cc cy trong rng cho bng
Trang 37

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

vi nhau! Phi chng cc tn ca Quc t Cng sn th 3 qu thn tng vic lm cp ngi giu chia cho ngi ngho ca vua trm Robinhood? Vic lm y c th i quyn li cho ngi lao ng chn tay nhng ng thi cng khin h tr nn li bing. Vy th, ngay chnh vi ngi v sn, Ch ngha Marx vn khng hon ton t ng quyn li vo tay h. iu chng t, ch ngha ny cho n s pht trin ca Lenin, khng phi ti thng. Chu nghi va phi chu nghia Ngc li, Vit Nam v mt s cc nc cng sn khc, Ch ngha Marx li c xem nh chn l ti thng. Nh li lch s Chu u, tng c thi ngi ta coi Kinh thnh nh chn l ti thng, v cng tng c thi h h nhc Kinh thnh, suy sp lng tin vo Thng v Jesus. Ly g m bo rng Marx ng, Jesus sai hay ngc li? Jesus khng sai, Marx cng khng sai nhng h khng ng hon ton. Vic mc nhin coi mt ch ngha hay t tng no l chn l v cng ch v mt gio dc ca cc tn cc oan git cht nhng tn tui v i y.

s ng cc oan vi dp v ngn chn t duy mi m ca h. H qun rng qu trnh pht trin ca trit hc chnh l s phn bin. Hy xem bi hc ca Thin cha gio, nhng Galileo, Darwin, Nietzches, Freud u b gi l nhng k chng Cha v thc t l h lm suy sp c tin khp th gii phng Ty. Nu nh thi im y Thin cha gio chp nhn t tng ca nhng k chng Cha v b sung vo h t tng ca Thin cha gio th chc chn rng khng xy ra hin tng ny. T , ta c th suy ra lun im th hai.

Chnh vic gio dc cc oan ngn tr s pht trin ca Ch ngha Marx v n chm dt Lenin. V cng nh bi hc ca Thin cha gio, nhng nh phn bin ca Ch ngha Cng sn c gn cho hai tnh t phn ng. V nh vy, vn cn nguyn mi s bt ton ca Ch ngha Marx. Nhng tn ca Marx qun rng khng c Heghen v Ch ngha X hi khng tng ca Phurier - Owen th khng th c Ch ngha Marx. V khng c Enghen, Lenin th Ch ngha Cng sn chng pht trin mnh bo trong lch s, vy th h c g li chn ng s pht trin bng vic coi nh chn l ti Th nht, thi gio dc cc oan v cng thng? ch kch thch cuc chng i mnh m hn. Bn tnh con ngi rt hay nghi ng, nht l khi ng trc mt a cu m ng bin gii h khng c m bo v quyn li. Nhng t dng nh b xa nha v m ca nhn ra th tng ny, cho d ng n, nhng r rng gii l hng nghn th gio l, ch ngha, t khng th m bo mt i sng hnh phc cho tng Ging nh rt nhiu quc gia theo Ch h. Bi vy, h bt u ny sinh nghi ng v ngha Cng Sn khc, nc ta s c hai la phn bin. H lp tc gp phi s chng i ca chn: Hoc l chp nhn Ch ngha Marx l mt ming ghp ca bc tranh ton cnh v chp nhn bt tay vi cc nhm phn bin khc; hoc l xy dng mt nc Vit Nam phi ch ngha, mt nc Vit dn ch thc s. Bi ngi ta c th gn cho nhiu phng php hai ch ch ngha, nhng cha thy ai gi dn ch l mt ch ngha. Dn ch l mt hnh thi x hi hon ho m bt c ch ngha no t c ch kim, t ng sang Ty u hng ti. N.T. 2011 TCPT s 50
Ngun: ToonPool Trang 38

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Bn mnh cho qu d Hans Rckle l mt thin ti ch to chi. Ca hng ca anh y nhng bp b tuyt p, nhng hong t, cng cha, hip s, ngi khng l, ch ln, nng tin, v v s qui vt, bn cnh rt nhiu nga, xe, lu i, bn gh, vt dng loi ... Nhng mn chi y n du nhng php mu k diu, v, trn cc k hng ni chng c trng by, nhng mi tnh lm ly, nhng cuc ng d di, nhng trao i d dm, nhng mn u php ngon mc gia cc tc phm ca Hans khng ngng din ra. Tuy vy, mc d ti nng tuyt vi ca mnh, Hans vn khng tin mua thc n hng ngy... Anh chm trong n nn, v phi bn dn cc mn chi mu nhim ca mnh cho c Qu. Tht l mt thm ha cho cc nng cng cha phi chia tay ngi yu, ri xa cha m, trao mnh cho Qu d, v au bun thay, khi nhng ngi khng l, hip s v ch ln phi gi t bn hu ri vo vc xu en ti ca a ngc! Cc mn chi tm cch thot khi nh mnh hi hng y, bng nhng phn ng mnh bo, hay u tr, khi hi ...

vy, bin chng php i vi Marx l mt tin trnh i t ph nh, ti ph nh ca ph nh, v li tip tc ph nh. N khng c im dng theo kiu hp ti thng ca bin chng Hegel. V th, cho xut bn mt tc phm l thuyt l mt nghch l. V khi va bung ra khi tay mnh, n cn phi cp nht, sa i. Mt l do c th hn khin Marx ngn ngi xut bn mt s l thuyt ca mnh, c bit l l thuyt kinh t, l ng vn cha tm ra mt phng php ton hc kim nghim chng. Sau 15 nm vt ln vi cc phng trnh (1), vo nm 1867, khi quyn u ca T bn lun ra mt, Marx vn cha thy c cch no gn lin gi tr duy nht c th o lng c, l gi th trng, vi nn tng ca cc quy lut kinh t ca ng, l tr gi lao ng .

Marx d tr s vit 6 quyn T bn lun. Nhng thc t, ch c duy nht quyn u c ng cho xut bn, sau 20 nm thai nghn. Cc quyn 2 v 3 u do Engels gp nht t nhng ghi chp tm c sau khi Marx qua i. Khi trt hi th cui cng, Marx sn sng giao cho th gian b lm y l mt trong rt nhiu cu chuyn m Marx ng ch bi c Qu nhng suy t su sc v h trng khu k cho ba c con gi, va nghe, va i b nht ca i ng hay cha? Trong tm no ng, do chi, c khi rt xa (Souvenirs sur Marx Engels bao suy t cn ang dang d, cn ch trin n, hay Moscou) ... C l chng mang nhiu ngha v ang tr thnh, trong mt tin trnh bin chng v tm l ca ng hn bt c nghin cu hn lm no. bin ... i a s cc cu chuyn y khng c ghi li v Mun bt c g, cng phi ... lam vic! bin mt ... Nh Hans, Marx lm ra nhng tc phm m t ngi cm nhn c gi tr, n Khi ni v quyn u ca T bn lun, Marx cho phi bn chng cho c Qu, tc cho nhng k s bit hai iu vt tri nht ca tc phm ny l s dng chng cho en ti ca h. Thuyt th nht, chng minh c rng lao ng mang hai vong thn ca ng th hin r rng qua cu tnh cht, ty theo nhn n di kha cnh gi tr thc dng hay gi tr trao i ; th nh, phn tch chuyn ny. tr gi gia tng mt cch bit lp vi cc kha Tin trnh bin chng v bin cnh c bit ca n nh: li nhun k ngh, Giao mt tc phm cho nh xut bn l iu m thng mi, li tc ti chnh, li tc bt ng sn Marx lun ngn ngi. C khi ng ln la hng chc v.v... (Marx - Engels: th tn) nm, sau khi nhn, v tiu sch, tin ng trc. Nhng iu ny thot nghe c v b him nhng Mt tc phm l thuyt, i vi ng, l mt thc thc ra n ch din t mt nguyn l n gin m th sinh ng, bin ha, xoay chuyn ng nhp cc bc cha m thng dy cho con ci. l, mun vi bnh xe bin chng nh ng quan nim. Tht c bt c g, cng phi ... lm vic! Vic lm l
Trang 39

TIU IM
ngun gc ca tt c ...

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Tht vy, tin khng " ra tin" nh ngi ta thng lm tng. Mun to thm tin, ngi ta phi "u t" n vo mt s yu t, nh nguyn liu, kin thc, my mc, v mt yu t quan trng nht, khng th thiu, l sc lm vic. Chnh sc lm vic to thm ph hu, ch khng phi bt c g khc. Sc lm vic l "mn hng" duy nht trong tt c cc hng ha, c th u n t sn sinh ra chnh n. Ngi lao ng lm vic mt mi, nhng ch cn ng ngh n ung, l sc lc phc hi, li c th tip tc lm vic (2). Trong khi , cc mn "u t" khc, nh nguyn liu, my mc, k c nhng kin thc nht nh ... ch c th cng ngy cng suy gim, hao mn, mt gi tr. V th, nh t bn mun vn ling ca mnh tng ln, th buc phi "mua" lao ng. Ngi lm cng khng bn hng ha, m bn sc lm vic ca mnh. Tin lng m anh ta nhn lnh cho php m bo i sng ca anh ta, anh ta c th mi ngy mi tip tc ti to ra sc lm vic ca mnh. Tin lng y, cng vi nhng u t vo my mc, nh t, nguyn liu v.v... cho ra tri gi trao i ca mt mn hng, khin mt ci bn c th "bng" mt s b o, hay mt s cn go chng hn. Nh u t thm vo mt khon li nhun, ri bn mn hng y ra trn th trng. Mt phn li nhun ny c chia cho ngi cho vay vn (ngn hng), ngi cho thu nh t, cho nh nc (ng thu) v.v... Gi bn trn th trng cng ty thuc vo gi tri thc dng ca mn hng, tc nhng li ch m n mang li cho ngi tiu th, so vi nhng mn hng khc cnh tranh vi n. Tc l, sc lm vic cho ra gi tr trao i v gi tr thc dng, ng thi vi "tr gi gia tng", tc phn vn c tng ln sau khi bn mn hng. V ngi cng nhn vin khng c hng th ci "tr gi gia tng" y, mc d chnh cng vic lm ca anh ta sn sinh ra n, nn Marx coi coi nh mt s bc lt. Tt c tng quan gia nhng ngi bn sc lm vic ca mnh vi nhng ngi ch n thun xut vn, c Marx t trong bi cnh ny. Trong mt s giai on, mu thun gia hai loi ngi y c th mang sc thi hp tc (mu thun hp tc), nhng cng c th tr thnh mu thun u tranh. cao T bn Chu ngha Ngy nay, chng ta nhn thy trong x hi T bn nhiu phng cch gim thiu mu thun ny. Th d nh tch ri vic qun tr v iu khin x nghip vi vic s hu vn t bn. Nhng ngi iu khin cc cng ty nn l nhng ngi lm cng, lnh lng nh cc cng nhn vin khc ca

x nghip. Marx v iu y nh trong mt gin nhc ha tu, nhc trng nn ch l mt nhc s nh nhng nhc s khc m khng cn phi s hu tt c cc nhc kh ... (T bn lun, Quyn 3). Mt th d khc l chnh sch thu kha, thu hi li mt phn tr gi gia tng ti phn phi cho ngi lm cng qua nhng tr cp v chi tiu c li ch chung. Nh t bn rt cn hp tc trong gii php ny v hai l do chnh yu. u tin l h cn x hi n nh, khng c qu nhiu tranh chp, yn ch kinh doanh. Th n, nh t bn cng phi coi ngi lm cng nh nhng ngi tiu th hng ha hay dch v, nn cn chia li cho nhng cng nhn vin y mt s li tc, cng vi nhng bo him an sinh x hi, hu tr v.v..., cho h c tin v c cm gic an ton mnh dn tiu th. Cn ni l Marx quanh nim T bn Ch ngha nh mt tin b ln ca nhn loi, mt s khai phng i vi cc giai on lch s trc: M hnh sn xut t bn a n s k ngh ha mt cch rng ri, tng thm li nhun cho cng vic lm. Mt khc T bn Ch ngha khai thc nhng ti nguyn thin nhin v nhn lc mt cch ton din, gia trn s pht trin ca khoa hc, em li c nhiu tin ch chung v vt cht cng nh tinh thn (...). y chnh l ng tc to ln ca t bn, nng x hi ln mt trnh vn minh vt trn tt c cc giai on trc , tc nhng giai on ch ng khung trong pht trin cc b, hn ch, v ch bit sng bi thin nhin . (Marx Engels Werke). T bn Ch ngha em li t do t tng, t do tn ngng, tuyn dng cao tro t do cnh tranh trong lnh vc hiu bit ... , trong khi giai cp t sn c cng khch ng tim nng ca nhn loi, ph v s c lp ca cc quc gia ... (Tuyn Ngn ng Cng sn). V th, ch n khi no T bn Ch ngha, v nhng mu thun ni ti, tr thnh mt chng ngi cho s tin b ca cc x hi loi ngi, th lc y mi c nhng iu kin cho s suy thoi ca n. Marx tin liu tin trnh ton cu ha ca T bn Ch ngha, cng vi nhng chu k khng hong, cng lc cng gn nhau v cng su m (xem phn sau). Tuy nhin, nu nhn ton b t tng ca ng t lun n tin s vit nm 1841 lc 23 tui, vi ta Khc bit gia trit hc thin nhin ca Dmocrite v Epicure (3), th khng th gn cho Marx nim tin vo mt tng lai tt yu, trong T bn Ch ngha s dy cht trc mt X hi Ch ngha "bch chin bch thng"! Theo Marx, tia sng ca ci tr tu bit d phng ni con ngi chiu ri vo thi gian trc mt, cho thy, khng phi l mt tng lai duy nht, m nhiu tng lai kh hu. Con ngi c kh nng
Trang 40

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

chn la gia nhng tng lai kh hu y. X hi Ch ngha ch l mt tng lai kh hu. T bn Ch ngha, sau khi cho ht nhng u im ca n, c th a n X hi Ch ngha hay mt ci g khc (4). Thm ch vo nm 1871, Marx hnh dung mt kh nng ko di T bn Ch ngha nu bit thch nghi vi nhng i hi ca ngi lm cng, c bit l nng cao li tc ca h, nh ni trn ("mu thun hp tc" gia li tc t bn v li tc lao ng). Gii thch thc tin nht cho cc chu k khung hong cua T bn Ch ggha Tuy nhin, iu m cng nh Marx, chng ta u nhn thy, l T bn Ch ngha lun phi vt ln vi nhng chu k khng hong. Vy, ng c nguyn thy no ct ngha c nhng khng hong lin tc y? Chnh im ny m cho n ngy nay, nhiu ngi vn cho rng khng c gii thch no r rng v n gin hn thuyt "khuynh hng suy gim t l li nhun" ca Marx. Theo ti ngh nu phi gi li mt ci g trong t tng ca ng, th l thuyt ny chc chn phi c chn la. Xin tm lc n nh sau: Nh ni, khi mt x nghip lm ra mt mn hng, th gi tr ca mn hng y c coi nh tng ng vi s lng thi gian lm vic to ra n. Khi x nghip y u t vo vic gia tng nng sut lm ra 110 thay v 100 mn hng vi cng s lng thi gian lm vic, th gi tr ca mi mn hng lin b suy gim v gi bn ca n cng gim. S tin thu c cho mi mn hng bt i, khin x nghip c th khng thu hoch b li cho vic u t vo s gia tng nng xut. Gii php cho tnh trng ny l tip tc u t li tng thm nng sut, cho, vi s hng sn xut nhiu hn na, vn trong cng thi gian lm vic, nh u t tip tc tng thu nhp b li vn u t, cng thm li nhun. S gia tng nng sut mi ny khin gi tr ca mi mn hng li gim thm i, gi bn ca st thm xung, cng vi s tin thu c. Kt qu l li cng phi tng u t tip tc tng nng sut, tm li nhun trn nhiu hng ha hn na, to nn mt vng lun qun . V th, kinh t th trng l mt u tu khng ngng lao ti, m khng c kh nng ngng li. Chng ta u bit, mt x nghip sn xut t i, l mt x nghip ang hp hi. Vic chy ua sn xut nh th khin x nghip t bn ch ngha lun phi m rng th trng, tiu th tt c hng ha m n sn xut ra. "Th trng" cng vic lm cng c m rng mt cch tng t. M rng rt ro a n ton cu ha. S thc p bt buc phi m rng tm nh hng ca mi x nghip cn mang ngha mt cuc

Anh: Forein Policy

chin sng cn vi tt c nhng g c th cn tr s bnh trng y. Mi cng ty phi chin u khng nhng vi cc cng ty cnh tranh, m c vi nhng cu trc x hi, nghip on, chnh quyn, lut php, v thin nhin, v nhng yu t ny u c th cn tr s gia tng sn xut ca n. y l tnh trng m Marx gi chin tranh ca tt c chng li tt c . Bt cng! Nhu cu gia tng nng sut cng khin cho cc x nghip khng ngng u t vo nhng phng tin k thut. My cng lm thm c nhiu cng vic th x nghip cng bt cn n vic lm ca nhn cng. Hu qu rt d nhn ra l nn tht nghip. Mt khc, tng trng ph hu cng n t my mc, k thut (5), th n cng dnh ring cho nhng ngi c vn, kh nng u t vo my mc, k thut (6). Ngi lm cng ch c ph hu t trn cn bn sc lm vic ca mnh, nn ch tham gia vo s gia tng giu c ny mt cch rt khim nhng, qua tit kim. l mt trong nhng l do khin cho ph hu cng ngy cng tp trung vo tay nhng ngi c nhiu vn. Nghin cu ca Moodys Analytic gn y cho bit 37% tiu dng ca Hoa K tp trung trong tay 5% dn s! Nu chnh lch ny khng c iu chnh bi thu kha, th nhng cng thng trong x hi s khng th trnh c. Nh t ph Warren Buffet cho bit ng tr 17,4% li tc cho thu v, trong khi cc ngi lm cng cho ng phi ng gp i, t 33 n 41% thu nhp ca h. Mt khc, cng ti Hoa
Trang 41

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

K, trong khi ngi ta ct gim cc li ch x hi v hu tr ca ngi dn, th mt phn quan trng c phn ca gii u t li c hng mt t l thu rt thp, ch 15%! (www.nytimes.com)

Nhin ca mnh! Cch mang, c ng, nha nc, va chuyn ch v sn ...

Gi s T bn Ch ngha phi b thay th, th Cch Mt bt cng khc, c th ct ngha ti sao nhng mang c cn thit hay khng? Vo thng 5 nm 1880, ngi giu vn giu thm ln, d trong giai on Jules Guesde n gp Marx. ng sa son chng khng hong nh hin nay (7), l vic em tin o trnh cho ng Th Thuyn Php tranh c quc hi. b p cho tin tht. Cc c phn, tri phiu, a c, Marx vit cho ng phn dn nhp ca chng trnh u tng vt trong sut nhiu nm qua, vt xa ny, trong con ng tranh c c cao mt s tng trng thc s ca cc cng ty v ca tr cch r rng. Cn nhn mnh rng y l ti liu gi a c. Mt phn quan trng ca nhng u t chnh tr cui cng ca cuc i Marx ... (Archives ny li n t tin i vay. Vay ca ai? Ca nhng marxists.org). Trc , trong k hp ca Quc T ngi i vay ch khc, nhng ch y li vay theo Th Thuyn vo thng 9 nm 1872, Marx ti xc dy chuyn t mt chui nhng c ch sn mang nhn mt lp trng tng c ng ra. l, vic y n ... n khi bong bng tan v, th nhng tranh th quyn hnh phi c thc hin qua mn tin o v cng to ln b mt i lin c cc thng phiu, tt c mi ni c th c. Mt nm chnh ph b vo bng tin tht ly trc , tr li mt cuc ca ngi dn, bng cch tng thu, phng vn ca bo New York Hnh trang hiu bit v Marx cn dn nn lng bng, ct gim li ch World, Marx ni: Ni dy x hi, sc khe, hu tr v.v... Tnh khi dy trong chng ta mt thc l mt s in r nu u trng ny kim chng quy lut gi quan trng khc thc nhng di tranh n ha em li mi tr ca Marx, cho rng ch c cng tr ca cc chnh quyn mang danh thnh qu mt cch nhanh vic lm mi to ra ph hu. K d Cng sn n t truyn thng StalineMao. Cc chnh quyn ny la o chng v an ton . ch l li nhun o. Nhng kh ni, mang vi khu hiu thay cho mt hc Trong nhiu pht biu khc, li phi coi nh tht ... thuyt, pht ng nhng cuc u khi ni v cch mng, Marx Khuynh hng gia tng bt cng x tranh, p t mt nn chuyn ch, cho rng chn la bt c d hi ny c v khng g ngn cn hon ton ch cho mt mc tiu duy y ch thnh cng khi n c c, k c bi nhng chnh quyn nht, l chim th quyn hnh! pht ng trn ton cu, thin t, nh chnh quyn Obama. cng nh Cng sn ch ngha: Hot ng ca giai N cng c kim chng nhiu ni khc, mc d cp v sn cng nh Cng sn ch ngha ch c th kinh t c tng trng vi ch s pht trin phi hin hu trong bi cnh lch s ton m ... Theo Marx, khuynh hng y a n thoi cu (Ideologie Allemande). Mt iu m nhiu tro ca T bn Ch ngha a, trong i khng, u lnh t nhn l Marxist sau l i ... tranh, v trong s suy kit mi lc ca ngi tiu Vy cn vn c ng? i vi Marx, ng l th, lm kinh t sp . mi trng ca thc ch khng phi l ni tp Tn ph thin nhin trung quyn lnh o. Nu khng th ng cng s Mt him nguy khc cho ci u tu ch bit lao ti ri vo mt trng hp vong thn. ng chng li ny l khnh tn ti nguyn thin nhin v to mt cu trc tp trung lnh o cch mng, v n nhim, tn ph mi sinh. Kinh t th trng c lao ch bao gm mt thiu s (...) tuyn d ng thng ti, n mt lc no s khng cn nguyn liu nht t tng v hnh ng, nhng trong thc cht na, v mi trng sng ca con ngi s nhim chnh l gio iu ch ngha v tng phc m qung Perinde ac cadaver nh mt xc n mc khng cn chu ng ni cht ... (Marx, Engels Th tn). Ngay c n lc y, con tu kinh t th trng cng s khng ngng li c, v bn cht ca n l lun Vai tr cua nha nc th sao? Vi s hnh thnh phng mnh n trc mt. Ci thng duy nht c ca x hi X hi Ch ngha, Nh nc s t n tan th quan nim c l quyn lc chnh tr n t r v bin mt (Marx - Ch trch cc chng trnh cc chnh quyn v t x hi cng dn. Tuy nhin, Gotha v Erfurt). ai cn tr ni kinh t th trng khi n chnh l ng c Cn chuyn ch v sn? N phi c thc hin em cm o n cho a s con ngi trn th gii? trong phm vi dn ch, qua a s trong mt quc Mt s t ngi giu s m tng n vic bo v hi c bu ln mt cch hon ton t do, gia mi sinh. Nhng trc mt h s l v s ngi mt th ch a ng, khng lm tn hi n t do thiu thn, sn sng lm bt c g ra khi vng c nhn, t do bo ch, cng nh nguyn tc phn ly ngho kh, d cho c phi st hi M Thin quyn (ti liu va dn). N khng chim hu

Trang 42

TIU IM

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

gung my quc gia phc v cho chnh n (Adresses du CG de lAIT ... 1871 - Oeuvres Choisies, t.2 Ed du Progrs, 1970). Marx ngy nay ... Bi ny khng c mc ch khai qut m m yn p ca Marx, mt th gi tranh ci, v nhng khc xng, si tc (c ch lm t ...). Cng vi bn c, chng ta ch nhanh chng gn lc nhng iu c ch cho ngy hm nay, cho nhng g chng ta ang mun thc hin. C khi l nhng hi tng au thng, nhng kinh nghim m mi ngi cn ghi nh. Cng c khi l nhng cch nhn hin ti, bn nhy v thc dng ...

Cng sn n t truyn thng Staline-Mao. Cc chnh quyn ny la o mang vi khu hiu thay cho mt hc thuyt, pht ng nhng cuc u tranh, p t mt nn chuyn ch, hon ton ch cho mt mc tiu duy nht, l chim th quyn hnh! V sau ht, khi nghe chnh Marx tuyn b ti khng phi l ngi Marxist , chng ta d dng nhn ra mt s gi qu gi, , cng nh ng, t khng nh mnh khng thuc v t tng Marx, khng phi "trung thnh" hay c bn phn g vi n. Ngc li, t tng ca Marx, nhng khm ph v phng php suy lun ca ng, phi phc v cho chng ta, cho con ng trn chng ta ang dn thn...

Marx ngy nay, trc tin l hi tng li s phn bi t tng ca ng bi nhng ngi tha k. EnNguyn Hoai Vn gels vi quan nim mt ng tin phong , Kautsky bp mo l thuyt kinh t, Lnine vi vic 14.09.2011 pht ng cch mng ti mt nc chm tin, v nht l Staline, ngi bin chuyn ch v sn thnh Ch thch chuyn ch trn ngi v sn, bp nght chnh ngi v sn, sau khi tiu dit cc giai cp khc! Marx tng vit mt tc phm v php tnh tiu phn, Nhiu chc triu ngi b mng v nhng phn khng xut bn (Lafargue - Souvenirs sur Marx) bi y ... Bi hc cn c rt ta l phi lun ng Thay th mt ngi lao ng gi i hay au yu khng tn vc nhng l thuyt ton din, gii thch tt c, vi km gi cho x nghip, nn i vi nh u t, sc lao ng lun vn lun t sn xut ra n. mc ch cu , nh mt tn gio! Ngi ta cng khng qun vai tr ca cc ng X hi v Lao ng cng nh cc nghip on u Chu n t truyn thng Quc T Th Thuyn do Marx thnh lp. Cc t chc ny gp phn quan trng trong vic xy dng mt m hnh u Chu trong nhng u t x hi c coi trng. Hnh nh nhng ngi th u tin trong lch s ln ng i ngh h chnh l di chnh quyn X hi Leon Blum. Con ng ci t, tim tin, cng c nhng nt duyn dng ca n ... T tng Marx ngy nay cng l mt cch nhn kinh t bn nhy. Mt mt qua thuyt gi tr , trong vai tr ca cng vic lm c nu r (8), ng thi vi bn cht h o ca nhng li nhun thun tu ti chnh, u c, cng nh tnh cht bc lt ca vic ly tin tht b cho tin o. Mt khc, qua thuyt "suy gim t l li nhun", ct ngha mt cch nht qun, t hin tng ton cu ha, c gii ha, cho n s gia tng chnh lch giu ngho, hay tin trnh tn ph mi sinh, khnh tn ti nguyn thin nhin, m khng th cng li c. iu quan trng l tnh cht "khng th cng li c", mc d thc v thin ch! Mi con ngi u phi nhn bit iu ny d l tm cch phn bin li. Hnh trang hiu bit v Marx cn khi dy trong chng ta mt thc quan trng khc. thc nhng di tr ca cc chnh quyn mang danh
Marx ng v pha Epicure, chng li quan im nh mnh ca Dmocrite. Mt kh khn i vi ngi c Marx, l ng pht biu nh mt trit gia, ng thi nh mt lnh t chnh tr. Ngn ng ca trit gia c khi khng ph hp v b ln t bi ngn ng ca nh chnh tr ... Xin ghi nhn l "khuynh hng suy gim t l li nhun" ch l mt khuynh hng v ch p dng cho t l li nhun, nn li nhun ca tt c cc nh t bn khng nht tit phi suy gim Marx t vn ph hu to ra bi nhng pht minh, sng ch, nhng khng khai trin. Ngi dn nc ngho nn quan tm nhiu n phng cch to ph hu ny ...

Theo Financial Times, li tc trung binh ca cc ch ngn hng u Chu v Hoa K tng 36% trong nm 2010. Jamie Dimon (JPMorgan Chase) v Lloyd Blankfein (Goldman Sachs) c thu nhp 2010 gp 15 ln hn nm 2009. Gim cBarclays, HSBC, Lloyds Banking Group v Royal Bank of Scotland u lnh trn 26 triu USD trong nm 2010 (atlantico.fr). Wall Street Journal cho bit trong 10 nm va qua 15 ngi thu c 14 t USD, bng GNP ca Ivory Coast ... Trong khi li tc trung bnh ca cc gia nh M nm 2010 gim 7% so vi 1999, v s ngi ngho tng 2,6 triu, ln n 46,2 triu ngi, mc cao nht t 52 nm nay (Census Bureau) Mc d Marx tha nhn gii hn ca iu ny, vi s tin trin ca khoa hc k thut v "t chc sn xut", khi y : thi gian lm vic khng cn l thc o ca s ph hu na (Fondements de la critique de lconomie politique, t. II).

Trang 43

Gc SINH VIN HC SINH

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
ngay c trong cc lnh vc cn thit nh sc khe cng cng v cng ng. V d, ngi ta c tnh rng c khong 3 triu ngi qua ba th h b nh hng bi cht c da cam. Cht khai quang ha hc c s dng bi ngi M trong cuc chin Vit Nam, cht m c cho gy ra mt lot cc iu kin suy nhc, bao gm c ung th, d tt bm sinh v chng nt t sng. Tuy nhin, cc mu c s dng trong cc chng trnh nghin cu li rt

hng trc, Vit Nam ng v tr th ba ti Robocon, mt chng trnh cnh tranh xy dng robot dnh cho sinh vin i hc trong khu vc chu Thi Bnh Dng. Vi cc i th nh Nht Bn v Hn Quc ni ting am hiu v cng ngh, Vit Nam ng hng th ba trong 19 lnh vc nghe c v nh mt thnh tu ng knh n. Trong thc t, n hon ton ngc li. Vit Nam thng gii Robocon ba ln trong mi nm qua (cc nm 2002, 2004 v 2006).

ang b thiu cc ngun lc khoa hc cn thit. ng Qun cnh bo rng ch c thm nhiu tin vo mng ny th mi duy tr c cht xm Vit Nam. Qu nhiu nh khoa hc ti nng ra nc ngoi nghin cu v mun li . Ng Bo Chu, mt nh ton hc va c trao tng gii Fields trong nm 2010 l mt trong nhng v d c th. Tin s Ng Bo Chu c o to ti Php, v k t vo quc

Khoa hc ti Vit Nam: S ra i ca nhng ti nng

Theo mt cuc kho st ca mt Cty nhn s, ngi ta a ra kt qu: 64% trong s du

hc sinh Vit Nam tt nghip quyt nh li nc s ti sinh sng v lm vic v 66% trong s quyt nh li y cho rng, ch lng, thng ti Vit Nam cha xng ng vi cng sc, tin bc h u t trong qu trinh hc nc ngoi. Vi th, h khng mun v Vit Nam lm vic sau khi tt nghip. So snh no thi cng khp khing c, nhng th t hai con s v ch lng ca ging vin tr trong cc trng i hc Singapore v Vit Nam thi mi thy ht c ni lo ca du hc sinh Vit Nam khi quyt nh v nc lm vic. Nu nh Singapore, ging vin tr i hc c lng khi im trung binh 1.500 USD n 3.000 USD/thng, tng theo tng nm thi Vit Nam, con s ny c tnh nh sau: 2,34 x 650.000 ng, tr cp 30% lng ging dy. R rng l con s , s so snh khng th khng lm ngi ta cn nhc nhiu hn v c hi vic lm khi tt nghip.Php lut & X hi

Mc d Vit Nam vt tri trong cuc thi quc t, nhng trong cc cng vic hng ngy th li t thnh cng hn. Phn ln ti nng nu trn khng pht trin c (hoc i ra nc ngoi) v cc thiu iu kin cn thit. Tn B trng Khoa hc v Cng ngh Nguyn Qun cho bit ng hy vng s thay i c iu ny. ng ni vi Thanh Nin trong phin bn ting Anh rng, Vit Nam cn tng cng u t trong lnh vc ny gp bn, nm ln. Hin nay u t ca Vit Nam trong lnh vc ny ng mc 2% GDP, nhng theo tiu chun quc t th iu ny khng phi l ti t. Tuy nhin, vi GDP tng i thp c ngha rng, mt cch tuyt i, khu vc ny

tch Php v hin ang lm vic ti Hoa K. Pierre Darriullt, mt nh vt l lm vic ti cc trng i hc Vit Nam k t khi ng chnh thc ngh hu vo 1998, ni rng Vit Nam khng cung cp u i cho sinh vin tr v nc cho cc chng trnh nghin cu sau i hc. Vn ny trong qu kh khng phi l mt vn ln v a s cc nghin cu sinh c o to Lin X thng khng c s la chn, v h buc phi tr v nc. Nhng th gii ton cu ha ngy nay khc. Mt khc, cc nh khoa hc nc ngoi thng phn nn rng nghin cu ti Vit Nam khng ,

nh, v thng th cc nghin cu ny him khi hon tt ng qu trnh peer-reviewed trc khi xut bn. Nhng trong s tht vng c mt s du hiu hy vng. Mt nh khoa hc kh hu ngi c ca ngi ngnh thy vn Vit Nam. Vit Nam l mnh t lun lun d b nh hng nng bi l lt, kt qu l, cc nh khoa hc v k s chuyn nghip tm cch ng ph v di chuyn lng nc xung quanh nhm kim sot hnh vi ca lt li. Cng vic ny l im ng mng nu nh n cng c th ngn chn c cc ngun ti nng ang chy ra nc ngoi.

Hng Phc chuyn ng Ngun: Economist

Trang 44

Gc SINH VIN HC SINH

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

t trong nhng phng din v cng quan trng ca gio dc bn cnh cung cp, bi dng, nng cao tri thc l gio dc tm hn, nhn cch cho ngi hc. Cn phi c trit l nghim tc v gio dc c x hi hiu rng, gio dc l qu trnh trui rn, o to, un nn con ngi ch khng n thun l vn thuc v tri thc, pht trin nhn lc. Th nhng nhn vo nn thc trng hin nay, gio dc Vit Nam ang thiu st trm trng v ci gi l gio dc con ngi.

Vn gio duc nhn cch Vit Nam hin nay

Ngoai thc con c v thc va tim thc Mt trong nhng l hng ng s nht ca gio dc Vit Nam l quan nim thin cn, thiu st v nhn cch ca mt con ngi. Trit hc Mc cho rng nhn thc ca con ngi i t trc quan sinh ng n t duy tru tng, ri t t duy tru tng n thc tin. Con ngi gm hai phng din vt cht v thc, trong vt cht quyt nh thc. V ngi Vit Nam p dng trit c s l thuyt ny trong qu trnh gio dc con ngi. Hng hc sinh n cuc sng v thn ch ngha mt cch cc oan v ch gio dc mt cch my mc bng vic tc ng vo thc vi qu trnh nhi nht cc t tng loi. V mn hc lm cng c cho h t tng ny ch yu l gio dc cng dn, lch s v ng vn. Mt trong nhng yu t quan trng ca con ngi ng nh Mc ch ra l thc. Song l nhn thc lun s khai ca th k XIX v con ngi. Sang th k XX, c th ni ngnh Phn tm hc ca Freud v Jung c mt pht kin v i b sung, lm hon chnh cho l thuyt ca Mc khi pht hin ra nhng phng din khc ca nhn cch con ngi, tm hn con ngi, bn cht con ngi bn cnh thc: l v thc v tim thc. V gio Trang 45

Cn nhn cch ln nhn lc Mt con ngi vi t cch l sn phm ca nn gio dc bt k phi m bo c hai phng din nhn cch v nng lc (tri thc). Song dng nh, vi ci tm th nn nng mun y nhanh qu trnh hin i ha, cng nghip ha t nc ang si sc tng gi Vit Nam thot khi i ngho, vn ln giu c bin nn gio dc tr nn thc dng c v nh ch ch trng nhi nht tri thc, tuyn truyn chnh tr. Vic xem pht trin gio dc l quc sch hng u bi dng nhn ti, pht huy nhn lc l iu khng th thiu. Nhng khng th ch nghing v mt thi cc, ch bit li ch trc mt th hu qu tht kh lng. Nhn vo tnh trng bo lc hc ng ang din ra n mc bo

ng hin nay, nhng st th mu lnh th h 9X nh s kin L Vn Luyn va qua, ang xut hin dy c trn cc bo php lut buc d lun phi nghim tc nhn li o c x hi ny. V trch nhim trc ht phi thuc v gio dc nh trng (bn cnh nn tng gia nh). Nhiu ngi vn lm tng rng qu trnh gio dc nhn cch ca hc sinh ch gn lin vi cc mn hc nh vn, s, a. Cch hiu d dn n mt biu hin cc oan l xen lng vo chng trnh cc mn khoa hc x hi nhng bi hc o c x cng, gio iu kiu nh tnh yu qu hng t nc, tnh yu cha m, bn b mt cch gng go. Thc cht nhng dng tri thc trong bi hc khng pht huy bao nhiu tc dng gio dc tm hn cho hc sinh.

Gc SINH VIN HC SINH

dc khng phi ch tc ng n thc mt cch trc din m cn thm thu, kho lo chuyn ha nhng gi tr tt vo con ngi bng con ng v thc, tim thc. L thuyt v hai khi nim ny vn rt ph thng, y, chng ti khng i su vo cc lun thuyt m s i thng vo vn bng nhng biu hin thc tin ca n. Ly vi v d minh ha. i vi hc sinh tiu hc, thay v chng ta ch gio dc thc cc em v tnh yu thin nhin, thc bo v mi trng bng cc bi hc gio iu th ta cn c nhiu cch thc khc phi hp tc ng n cc em. S tc ng c th l to ra cc n tng dng v thc khi thit k cc sch gio khoa c ba l hnh nh ca dng sng hay cnh rng ti p. Nh vy c lp 30 em hc sinh ta c 30 dng sng hay 30 cnh rng. Nhng hnh nh y s tn ti cng cc em, m thm i vo tm thc cc em bng con ng v thc gp phn to cm gic yu v thn thin vi thin nhiny ch l mt cch minh ha. Nhng ni nh vy thy rng, nu tha nhn l thuyt v v thc ca Freud v Jung, gio dc s khng ch dng li cch gio dc nhn cch hc sinh ch n iu bng nhng bi hc thin v ghi nh. C nhng s tc ng tinh t, m thm nhng hiu qu rt ng k. Gio dc Vit Nam cha bao gi lm c hay ngh n iu bi tuyt i ha trit hc Mc v k th Phn tm hc ca Freud v Jung. Nhn li gio dc ngy xa li thy gio dc Vit Nam cn thua xa cha ng v phng din ny. Tuy ngy xa nn gio dc Khng hc khng c l thuyt v ci gi l v thc, tim thc, song iu ng ni l cch dy, cch hc ca cc th h s t li nht qun i theo chiu hng ny. Mt trong nhng biu hin ca n chnh l cch hc n i

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

n li nhng li ca gii truyn ni ca thnh thng cng nht nhn. Trong quan tc ng vn ha Trung n cng chng Quc (v sau theo con ng v ny Vit Nam thc ch khng chu nh phi thc. Bng hng), nhng vic lp i lp li ngi Nho sinh, thng tin mt sn khi cn nh phm no ti thng mi mc nhm chn, ngy c i c Gio dc Vit Nam nn bit phn cm trn cc li n mc rng m t duy m tip nhn knh truyn hnh, thuc lng b nhiu ngi ngh nhiu lung minh trit ng Ty Tam t kinh rng l tr l kim c thi may ra mi sc gio (quyn sch ng ght cng dc tm hn hc sinh mt cch tng hp nhng khin cho mi ton din. Bng ngc li vn c li hay p ngi ght khng ca thnh cc oan trit hc Mc mt cch mua sn phm. nhn). tui 5, my mc bo th, coi thng tm Nhng h lm. 6, 7 c linh con ngi thi ch to ra Nhng hnh nh lu lu. Khng nhng th h v hn, nhng c nhng thng tin hn l h hiu my mu lnh, git ngi khng c v v ngha, ht, nhng vn run tay! gy bc tc lc c c, c qung co t nh, suy nghim mi ngy ri ngt, l bch xen vo mt on dn hiu ra hay nh ngi ln phim hay s chng c ngha g lc ging gii. y khng phi l cch . Nhng khi nhu cu ln ting, hc vt theo li hiu hin i sau khi xch ti ra cc shop, chng l ny, m mc ch ca n l tp nhng gi hng u ngi ta cho con ngi ci tc phong lm mua sn phm xut hin v quen vi nhng iu hay p, tuy thc trong qung co ch khng khng hiu, nhng tm tr hng phi l sn phm v danh khc. ngy nhc i nhc li dn dn n v thc thm thu vo tm Ni nh vy thy hiu bit v thc, chuyn ha vo thc. Mt ci gi l v thc rt hiu qu con ngi sut ngy ch ngm ngi trong vic tc ng n con ngi. nhng iu hay p th nhng gi V gio dc thi hin i phi nm tr p ca n s dn chuyn ha c iu ny c qu trnh tc theo hai con ng c v thc ln ng n hc sinh ton din hn. thc, thm ch lng su tr thnh Li thnh hin ngy xa lp i lp tim thc. li c ngha gio ha v thc con

Nhn li cng c tuyn truyn chnh tr hin nay ca Vit Nam thng qua con ng bo ch truyn thng, th vic lp i lp li cc vn t tng l mt v kh li hi tc ng n qun chng. C th h khng nghe ht, hiu ht nhng n c thm dn theo thi gian. y vy m ngi ta li khng h vn dng n trong gio dc nhn cch con ngi. Ngay c cc chiu thc qung co

ngi th nn chng xt li nhng bi hc v chin tranh, v git chc mu me kiu Ch Pho, Rng X Nu, kiu nhng bi chm M, bn Php s v tnh lm mo m nhn cch cc em hc sinh theo chiu hng xu cng theo con ng v thc. D b mt ngn ng ngi ca nhng hnh ng ca Ch Pho l git ngi v l phi, ngi dn lng X Man chm M l v yu nc, Tm ch nc si Cm l hp nh cng bngth Trang 46

Gc SINH VIN HC SINH

trn thc t vi mc dy c chng trnh vn s ton nhng chi tit mu me nh vy s t nhiu gi cho hc sinh v bo lc. D ngi thy c l gii n mc no cng l trn phng din l tr, nhng trong tm thc cc em c thm vo nhng gi man r th mt ngy no n s chuyn ha thnh hnh ng nu ngi hc khng c kh nng t sn lc, iu chnh. Ti v cng gm ghic vi cch dng t trong dy vn hin nay ca Vit Nam. Lm sao c th cho rng Ch Pho git B Kin l hnh ng ca tn st nhn lng thin? Tm ch nc si git cm ri lm mm gi cho m Cm l th hin kht vng cng bng, s chin u ti cng trng tr ci c nh cc nh bin son quan nim ng gc nhn tm linh, tn gio th git ngi no cng l git ngi, v php lut Vit Nam h chng phi cng khng chp nhn iu ? Vy m em vo mi trng ph thng li i ca ngi ht li. Th ha ra cc em hiu, sau ny nu b ch em cng cha khc m c hip qu ng nh Tm th s c quyn hnh ng tn nhn tr th thc hin cng l chng? Ti thy x hi ngy nay sinh ra qu nhiu Ch Pho con cng bi ci li ca ngi ln l bch ca ngi thi qu. Li khng phi vn chng m li ngi dy, ngi son sch khng c cch kin gii phn lp tht r sn lc tnh nhn vn ng ngha ca vn hc m ch h h ci ging ca k chin thng thch trng tr k th, ci c i vi hc tr dy nh th l bt lng. Mc cho ngn t b ngoi l ca ngi iu hay ho g, nhng ca ngi ng cm vi loi nhn vt nh Ch Pho l v thc tim nhim ci c vo tm hn hc sinhnht l nhng em c sn xu th bo lc. i! Nn gio dc dy vn, s Vit Nam ton nhng li y hng hi chm git chm,

www.phiatruoc.info chm ca c Mt th lm sao tm hn ang lc hnh thnh v d b bin dng ca hc sinh tr nn hin ha, nhn hu? Dy gio dc cng dn m ch bit n t tng v thn ch ngha m ln ging cao o coi thng i sng tm linh, tn ngng, ch bai cc tn gio th hc sinh s tr thnh nhng st th mu lnh kiu L Vn Luyn ngy cng nhiu l iu d hiu. Nn m rng t duy X hi y nhng thnh phn phc tp. C ngi khng lm c v h thc c l phi, bn cht lng thin, bit lm ch mnh la chn iu ng. Nhng c ngi khc v li dy gii lut ca Cha, Pht, c cuc sng tm linh, h c ni khip hi v qu bo v nim tin vo phn thng p ca Thng cho ngi tth khng dm git ngi. l l do t thi s khai ca nhn loi n nay, th gii khng bao gi thiu i tn gio. Phi c nim tin ngi ta sng tt hn. Vy m nn gio dc ny li my mc i theo t tng v thn, dng mn s, gio dc cng dn lm cng c nhi nht cho hc sinh, nh bt i ht nim v i sng tm linh ca con ngi. Vt cht quyt nh thc. Chng c thng ! Chng c Pht hay thn no! Kt qu l con ngi sa vo li sng thc dng, khng bit s tri pht ma qu. Th nn khi ra tay th c kiu Tm hay Ch Pho cc em xung dao rt ngt! Gio dc Vit Nam coi thng tm linh ca con ngi. Th nn mc cho nhng bi hc o l c sng sng c p o a vo l tr cc em hng ngy nhng tm thc cc em vn chai sn, tm linh cc em ngho nn th lm sao c th l con ngi hon ho v nhn cch. Ngay c mt nc hin i bc nht nh M m nc h vn c cc trng thn hc, cc ngnh huyn hc nghin cu, tn trng v tm linh tn gio vy m gio

S 50 - Thng 09/2011
dc Vit Nam vn c oan oan tuyn truyn cc oan t duy v thn. em n l cng c, mt hung thn nh gc ht i sng tm linh ca con ngi. Khi cc hc tr hi Khng T v th gii qu thn, ng khim nhng khng ni v t thi knh nhi vin chi. Khng phi ng khng bit m ng cho rng khng nn ni. Nhng gio dc nc ta ngy nay th t tin mnh ci g cng bit v dng trit hc Mc i ph phn Pht l bi quan, nguyn l ng hnh thm su ca trit hc Trung Hoa l nhm nh. H ph phn c cch ni thm thy nhn chi s tnh bn thin ca Khng T l sai lm, v theo Mc th con nt cha c thc th ly u ra thin c. Chao i! Mt nn gio dc cc oan t tng v thn, ch trng vt cht (vt cht quyt nh thc) ri dy cho hc sinh bng b thnh nhn, ko theo l ph nhn ht cc gi tr lun l, tm linh m cc thnh nhn dy sng cc oan, thc dng, v hn nh ma nh qu! Bao gi ngi ta mi chu hiu cch ng x thng minh khim nhng ca Khng T, rng c nhng th bit nhng khng dy m cho vn vt din bin theo l t nhin ca n! Tm li, gio dc Vit Nam nn bit rng m t duy m tip nhn nhiu lung minh trit ng Ty kim c th may ra mi sc gio dc tm hn hc sinh mt cch ton din. Bng ngc li vn c cc oan trit hc Mc mt cch my mc bo th, coi thng tm linh con ngi th ch to ra nhng th h v hn, nhng c my mu lnh, git ngi khng run tay! n lc Vit Nam cn mang gio dc nhn cch vn tm linh vo chng trnh gio dc nhm lm du li bn tnh hung hng, ham lm cch mng ca th h chng M ngy no! Linh Sn 2011 TCPT s 50 Trang 47

Gc SINH VIN HC SINH

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

i hc Vit Nam: iu g ang din ra?

ng nm, hc sinh Vit Nam sau khi tri qua k thi tt nghip trung hc ph thng vi 6 mn, h s tip tc ng u vi k thi tuyn sinh i hc c t chc trn quy m c nc vi thng nht do B Gio dc v o to n nh. nh Tng
K thi tuyn sinh nm nay (2011) khng c thay i ln nhng li c bo ch trong nc tn khng t giy mc. Trong , mt s hin tng tiu biu c cho l bt thng nh s mt cn i qu ln gia cc khi ngnh, nht l nhng ngnh thuc khoa hc x hi, nng nghip Hin tng ng ch khc l hng lot cc trng phi ng ca ngnh hc do sinh vin trng tuyn qu t, trong khi tng s h s ng k d tuyn l 1,5 triu nhng hn na triu th sinh phi t b cuc ua tm mt chn ging ng i hc sau khi B Gio dc n nh im sn. Vy iu g ang thc s din ra? Lam pht ai hc T khi c quy ch i hc t thc, hng lot i hc ngoi cng lp mc ln nh nm sau cn ma ni theo kinh t hc c th v von nh lm pht hin nay l lm pht i hc. Theo thng k, t nm 1998 n 2009 c nc c 307 trng i hc, cao ng mi c thnh lp hoc nng cp (t cao ng ln i hc, t trung cp ln cao ng). Nh vy, bnh qun trong vng 1 thng c 2 trng i hc, cao ng mi c thnh lp. C bit l nm 2009 khi ch trong thng 8 c n 5 trng mi ra i. Con s ny cha tnh cc trng thuc qun i, cng an hay cc trng, khoa trc thuc, phn hiu, phn vin. Tnh n ht nm 2009, c nc nc c 409 trng i hc, cao ng, v theo bo co mi nht nm 2011, con s ny ln ti 414 trng. Nhiu hoi nghi v tc tng chng mt ca cc trng i hc, cao ng trong thi gian ngn c t l thun vi tng cht lng o to hay khng? V liu B Gio dc v o to vi vai tr l B ch qun ca phn ln cc trng i hc, cao ng trn c nc c thc s nm r tnh hnh hot ng v pht hin sai phm (nu c) x l? Vi con s 414 trng, c bnh qun mi tun B Gi dc v o to thanh tra mt trng, th phi mt hn 8 nm ri mi thanh tra ht s trng y. Tuy nhin vic thanh tra, kim tra ton din vi quy m ln nh th cha tng c khi ng trong khi s lng trng c tng u n qua cc nm. Nganh hc mt cn i, cht lng b ng Theo thng k k thi tuyn sinh i hc, cao ng nm 2011, c nc c 1.5 triu h s d thi. S lng h s khi A (Ton-LHa) vn p o l 55.2%, ng th nh l khi B (Ton-LHa) 19,4%, k n l khi D (Ton-Vn-Ngoi ng) v gn cht bng l khi C (Vn-S-a) vn l khi thi ca cc ngnh khoa hc x hi, nhn vn. H s d thi ng k tp trung vo cc ngnh c xem l hot ti Vit Nam nh khi ngnh kinh t, cng ngh thng tin, k thut... Trong khi , nhng ngnh c mt thi vng son nh s phm, nng nghip th ngy cng tha vng th sinh. Tnh trng va nu dn n hng lot cc trng c o to ngnh ny phi ng ca v thiu sinh vin. S mt cn i sinh vin gia cc ngnh hc dn ti nhiu h ly cho x hi v ngay chnh bn thn ngi hc. Theo thng k, ti TP.HCM c n 60% doanh nghip khng hi lng v cht lng sinh vin tt nghip t i hc v cao ng; trong khi c ti 50% sinh vin tt nghip phi lm vic tri vi ngnh ngh hc. Nhng thc t trn l hu qu ca cng vic t vn, hng hip cn qu yu km, v hu ht ngi hc hin nay lun mun hc nhng ngnh c lng cao,
Trang 48

Gc SINH VIN HC SINH

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

hc hng u th gii. Ch trng ny c khi ng bng vic vay 400 triu USD t Ngn hng th gii v ADB nhm u t xy dng 4 i hc. Nhng thc t nhng trng ny, tiu biu l i hc Vit c, ging dy theo chng trnh ca c vi s lng sinh vin cc k khim tn. Thc t ny li phn nh ci gi l chng trnh khung m B p dng cho hng trm trng i Xp hng cc trng i hc Vit Nam so vi cc trng trn th gii do Ranking Web of hc, cao ng trn Universities (webometrics.info) cng b vo thng 7/2011. c nc qu li c xem l hot m khng hi tha thy, thiu th lnh thi. V liu ci gi l i hc quan tm nhiu ti s thch hay ngh. Li dng tm l hm danh Vit Nam c ngha g khi ch l kh nng. Bnh cnh , cht m nhiu trng cho ko sinh v ngoi cn rut l ca nc lng u ra ca sinh vin vn vin vi nhng chiu nh tng khc! Chng ai xy nh t nc, cn l mt du hi ln khi m hc bng, gim im trng b hnh bt bng nh nn gio nhiu trng i hc, cao ng tuyntrong khi cht lng th dc ca nc ta hin nay! c t l sinh vin tt nghip loi b ng. Ti Vit Nam vn cha Cha ai bit liu cuc chy ua kh, gii ln ti hn 90% mi xy dng cc chun mc hay c ho danh 500 i hc hng u kha, trong khi d hi lng ca bt k mt t chc no nh gi, th gii s i ti u, trong khi doanh nghip vi nhng sinh vin kim nh cc i hc. X hi i hc Vit Nam vn cn ngn ny nh nu trn ch t 60%. Vit Nam ngy cng thiu tin ngang bao nhiu th tiu cc iu ny cho thy r rng vic tng vo cht lng m gio mc bo ng v trm trng. Va o to sinh vin vn cha gn dc i hc hin ang v s o trong khi B Gio dc v o to vi nhu cu ca cc doanh to ra. vn lun h ho cuc vn ng nghip trong nc. l cha k B hnh, bt bng ni khng vi bnh thnh tch a phn sinh vin sau khi c th xem ra, bnh thnh tch trong tuyn dng phi qua mt giai Trong khi gio dc i hc mt nn gio dc ti Vit Nam khng on o to li p ng nhu nc lun t ho vi truyn ch l tm l ca hc sinh m cn thng hiu hc ang lm vo tnh cu cng vic. cp cao hn, v m, trong t trng hn lon nu khng mun Mt khc, vi tm l coi trng duy ca lnh o t trn xung! ni l khng hong, thm ch l bng cp, chy theo thnh tch lc ng theo gio s Hong .T. m a s hc sinh sau khi tt Ty, th B Gio dc v o to M Tho15.10.2011 nghip trung hc ph thng u li c ch trng trong vng 15 Vit ring cho Pha Trc mun c tm bng i hc. Hu nm ti, Vit Nam s c 5 trng qu ca tnh trng ny l mt x i hc c tn trong top 500 i
Trang 49

VN HA NGH THUT

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

u thng 9 va qua, c dp v thm vng ng ba sng gip gianh gia hai tnh Lai Chu v in Bin, ni hp lu gia sng , sng Nm Na v sui Nm Lay ti thc s ng ngng trc s i thay ca cnh quan ni y. Trc mt ti l mt bin h mnh mng nc. Khng tim u thy nhng cnh vt xa: Nhng hn o, nhng cn ct ven b, nhng bn Thi Trng bn sng vi bit bao k nim. Sau mt thong ng ngng l mt cht bng khun xen ln ht hng. B xe li gia cu Lai H (mi), ti lng thng i b v pha dinh th o Vn Long c tim li mt cht du xa. Nhng cu chuyn ca mt thi qua bng chc a v trong ti, mi y m nay tr nn xa xm vi vi. Tiu Phong
Ng ba sng xa ni ting l ni th mng vi nhng cnh rng ban ngt ngn. Trong tm thc ngi Thi Trng, hoa ban gn vi mt cu chuyn tnh cm ng v lng mn v mt i trai gi yu nhau tha thit, th tht sut i chung thy bn nhau, nhng v nh chng trai qu ngho, b m nng khng nhn chng lm r. Chng nh phi t bit nng v ra i tht xa. Khi tr v, chng nhn c tin ngi yu b trn vo rng ch nht nh khng chu b m g bn cho k khc. Ri nng cht trong rng v i ch, nh mong. Chng au n ln tm theo du vt ca ngi yu, nc mt nh git xung tng du chn nng. t lu sau, t nhng vt chn y mc ln nhng cy n hoa trng p. chnh l cy hoa ban. Ma hoa ban n cng l ma l hi. Gi trai Thi ngt ngy trong iu xe. V hi hi hoa ban cng din ra trong sut ma ban n. Nhng i la r nhau i tm nhng cy hoa ban n r h hn v hi tng nhau nhng nhnh hoa thm ngt. Cng t cuc vui ny, nhng mi tnh bt u chm n v bit bao i nn v nn chng. Hoa ban v th m c v nh bng hoa ca tnh yu. Cnh ban trng ngn tng trng cho s tinh khit, trong trng ca ngi con gi Thi. Hoa ban v xo Thi l nhng hnh nh gn b khng kht, t im cho nhau. Ni ng ba sng rc mu hoa ban ma thng hai y cn l ni trc kia bit bao trinh n Thi Trng rc r trong cc iu xo, p n ni h c v nh nhng N thn trinh trng gn gi ngi n ngh thut xo. y l cc ban xo ca ng Cha x Thi o Vn Long. ni y, ln u tin cc iu xo dn gian Thi c rn ra, ti luyn n hm nay dng cho i mt ngh thut xo chuyn nghip. Nhng cng ng thng thay cho nhng s phn, nhng cnh i trinh n khi thnh

Trang 50

VN HA NGH THUT
gi xo ca nh Chu phn in li tr thnh nhng n l ca chn a ngc trn gian. Sau nhng mn xo mua vui cho tic ru ca cha Thi v quan Ty li dng tm thn mnh tho mn dc vng ca by lang si. Kh au l th, ti nhc l th! Nhng hu ht gi xo u khng dm b trn bi nhng tm thn mm mi ch quen vi xo, vi khp kia th lm sao c th chy thot khi nhng tm thn lc lng ca bn lnh l nh cha rt ui, lm sao vt c dng nc sng ngy m cun cun go tht, vi nhng thch trn gia lng sng, nhng vch dng ng hai bn b? M nu c trn thot th hnh pht ca nh cha s trt xung gia nh h vi vic tch thu rung t, b pht i phu gp ba ln Nghe n cng c mt s gi xo, lnh l thng nhau, liu r nhau b trn nhng ri u b mng nhng con thc Mn Hi, Mn Thm, Ht Nht, Ht Lai y l nhng con thc d nm trn qung sng chy t Trung Quc ra n ng ba sng thi. Cn ngay chnh ti ng ba ny tha ct nc h thu in cha dng, cnh sng yn bnh lm; ng nh li nht xt ca Nh vn Nguyn Tun trong Ngi li sng : B sng hoang di nh mt b tin s, b sng hn nhin nh ni nim c tch ngy xa. B sng y trc y c rt nhiu ru mt mn c sn c nht v nh ch c phng tri Ty Bc ny. Ti nh lm ci ngy u tin t chn n bn ngi Thi Trng ngay u cu Lai H. Lc y khong u thng Chp, ti c thng thc mn ru ngon khng th ch vo u c. Ci th ru ngn di, ng mt, lp lnh, xao ng trong lng nc ven sng ni nc ch l l n u gi hay ngang i ngi. Ru c vt ln ri trn mt nhng phin phng, rng, dng thanh tre, g va p va nht gc ru, sn, si Sau

www.phiatruoc.info
mi cho ru vo x ra nhiu ln ri mang v mui nht khong 10 15 pht ri ra li, thi nh, cho gia v gm mui, hnh, ti, t, tiu rng, gng, th l, l chanh, c x thi nh trn u vi ru ch bin thnh nhng mn n hp dn.

S 50 - Thng 09/2011

Ngy y, ti c thng thc canh ru nu vi tht di, ru cng cm xi nhng ngon nht vn l ru vi trong tro nng hay nng trn than hng. Ti nh mi hai mn c ch bin t ru l mn kay pho v kay pnh. lm kay pho, ngi ta ly ru tm p gia v c gi trong l chui, vi tro nng, ph than hng ngoi tro khong hai gi cho n khi l chui kh gin, m ra thy ru vng Hoa ban t lu tr thnh mt trong nhng biu rm l c. Cn kay pnh tng cho ci p Ty Bc. Anh: Siu tm th khng gi bng l chui m bng l lt hoc l chanh, kp tre Thi Trng ni y vn truyn tai nng trn gin than cao. Khi ru nhau truyn thuyt v mn ru chn th rn li trong cho m xi. trong lng sng . Ngh n y, ti li cht thm mt ln c thng thc li mi v ca Truyn k rng, Xa kia c mt anh mn kay pho, kay pnh: gin, dai, chng trai bn yu mt c gi p gia thm m nh c mc nng. n nh To. To ngn cn tinh yu ca h vi hn mun gi c gi lm Khng ch l mn n khoi khu ca nng hu. i trai gi tro ln ngn nhiu ngi, ru cn l biu tng ni cao, ct tc minh bn thnh mt cho lng thy chung, son sc. Ngi mi th nguyn m nhau khc n cht v bin thnh sao Hm, sao Mai. Nc mt h chy thnh dng sng , tc ca h ho thnh loi ru di lo xo trong lng nc. Ni sng l con sng huyn thoi th ng ba sng ny phi c gi l ng ba sng y p huyn thoi. Mt trong nhng huyn thoi c sc sng mnh lit trong cng ng ngi Thi Trng sut t Mng So, Phong Th dc theo dng Nm Na v n tn Mng Lay l huyn thoi Hin Bt tn ca mt hn o nh hnh ci u ngi b chm sng sng gia ng ba sng t thu ct nc lng h

i xo ca Cha Thi o Vn Long Anh: T liu lu tr ti Bo tng tnh Lai Chu

Trang 51

VN HA NGH THUT

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011
Trung ng vi sc mnh nh c ngn vn tinh binh n ng. N nhc nh i i lnh cha phn phong v ch quyn ni bin i rng: D c c th tp cng khng c qun rng t ny c ch. Nay, v tr tm bia chm trong nc lng h, cn tm bia c ct ra, di vn ln cao trnh ngp. Mi suy ngh min man, ti ng trong sn dinh th h o lc no chng hay. Quang cnh xung quanh khng c g thay i, mi th vn th: hoang tn, lnh lo. D n trng tu, tn to Di tch cp tnh ny c xc tin t lu. Bn thn ti cng tham gia vo nhng cuc kho st, su tm t liu phc v cho cng tc trng tu, tn to. Nhng khng hiu sao cho n nay, d n vn nm trn giy, mc cho nc lng h dng n chn di tch. Vn bit dng i lun thay i nh dng nc sng mi ngy mi khc, nhng trong tm tr ti lc ny li tro ln mt ni c ao c gp li nhng ngi c, cnh xa d bit rng nim m c s khng bao gi tr thnh hin thc. Mt tri x bng. Nhng di ni pha xa nh ln nhng tia nng chiu t hnh nan qut khng l. Ti nh ngi sp cht ui bng v c mt khc g ni: t ra, bu tri vi nh nng cui chiu ni y vn nh xa. T.P. Lai Chu, ngy 2/9/2011 Ch thch: 1. Cu Lai H c b chim trong nc. 2. Ngha ca nhng t phin m ting Thi trong bi vit: xo (ma), khp (ht), Chu phn in (Cha t mng), x (dng c ra rau nh ci r, ci r ca ngi Vit), kay pho (ru vi tro), kay pnh (ru nng), To (chc danh ng u mt n v hnh chnh truyn thng ca ngi Thi: bn, mng) 3. 4 con thc hung d nht trong s 73 con thc ca dng sng chy trn a phn nc ta. C 4 con thc ny (cng 6 con thc khc t hung d hn: Kng M Trn, La Sa, Ht V, Mn Lay, Ht No Ko, Kng M Di) u nm trn qung sng cch bin gii Vit Trung trong khong t 10 n 50 cy s.

Bia L Li trc khi c di di. Anh: Tiu Phong/PHIA TRC

thu in cha dng. Theo huyn thoi ny th hn o y vn l mt hn thing tn thng ngun sng Nm Na Kim Thy H (Trung Quc). Ai sng gn hn thing y s lun gp may mn. Cch y my trm nm n t nhin tri theo dng Nm Na khin cho c bn ngi Thi Trng bng b, dt du nhau i theo. N tri n mt bi ct ln bn dng Nm Na, dng li , ngi Thi Trng dng li lp bn gi l Ching Sa. Chng bao lu Ching Sa tr nn ng c, Hin Bt li tri tip v dng ng ba sng ny. Phi chng, v tin vo truyn thuyt m ng Cha x Thi o Vn Long chn ni y t i bn doanh. Thm ch dn gian cn truyn tai nhau bo rng trn hn o Hin Bt y l ni chn ct thi hi m ca cha t cng rt nhiu vng bc. Sau ngy gii phng in Bin, nhiu ngi hm ca ra o ny o bi tm ca; nhng ca u chng thy, ch thy sau l nhng ci cht hi hng bi li nguyn. Khng ch lng mn vi nhng truyn thuyt v tnh yu i la, b n bi nhng huyn tch c xa, ng ba sng ny cn ni ting l ni yt hu him yu. Vo ci thi giao thng ng thu cn chim v tr c tn ni y, bit bao ho kit, gian hng u c gng chim gi bi ngy ai lm ch c ng ba sng th s lm ch c c vng ny, khng ch con ng ln Phong Th, Sa Pa, Mng T v xui v Ho Bnh cng nh qua ng in Bin sang Lo. Ngy cn ngi trong ging ng i hc, ti tng c nghe ging rng: o Ct Hn, mt th lnh ngi Thi ti Mng L, chu Ninh Vin hi th k 15 ni ln chng li triu nh, em qun nh chim hai l Quy Ha (Lo Cai) v Gia Hng (khong gia sng M v sng ). V l , nm 1431 vua L Thi T (L Li) phi hong t L T T v quan t khu L St lm tin phong, L Thi T th thn chinh dn i qun ln chu Ninh Vin, nh tan qun ca o Ct Hn. Vua chin thng tr v t tay bi th Tr quc an bang ln vch P Hui Ch bn b bc ng ba sng . Bn qun in cung sao dm trnh s trng pht Dn bin thy t lu i ta n cu sng K by ti lm phn t xa vn c t ai him tr t nay khng cn Ting gi thi hc ku lm cho qun gic run s Sng ni t nay nhp vo bn th khc vo ni Trn gi pha Ty nc Vit ta Ngy lnh thng Chp nm Tn Hi (1431) Ngc Hoa ng ch . Tm bia c Hoi Lai t sng sng hin ngang nh mt ct mc ch quyn ca vng triu phong kin

Trang 52

BN C BIT

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Nm 1997, Apple cho ra mt chin dch Hy suy ngh khc [Think Different] sau khi Steve Jobs quay tr li cng ty do chnh ng thnh lp. ng bt u cng vic vi nhng li ni sau y: "y l cho nhng ngi in, nhng ngi khng ph hp, nhng qun phin lon, nhng ngi gy ri,... nhng ngi nhn thy nhiu th khc nhau - h khng thch cc quy tc, v h khng tn trng tnh trng nguyn vn... bn c th trch dn ngun t h, khng ng vi h, tn vinh hoc ph bng h, nhng iu duy nht bn khng th lm l b qua h bi v h l nhng ngi s lm thay i mi th ... H y loi ngi tin ln pha trc, v c th mt s khc s ngh rng h l nhng ngi in r, nhng chng ta s thy thin ti xut hin, bi nu nhng ngi in r y dm ngh rng h c th thay i th gii, th h l nhng ngi s lm thay i th gii." Steve Jobs, ngi qua i ngy 5 thng 10 nm 2011 tui 56, l mt trong nhng ngi nhn thy mi th theo mt hng khc bit. Khi tin tc v ci cht ca ng lan truyn ra khp th gii, ngi dn khp mi ni bt u chia s mt s cu trch dn ni ting nht ca ng. Sau y l cc on trch dn ni ting nht: "Bn khng th bit nhng im mc c ni kt vi nhau trong tng lai hay khng, cc bn ch c th bit nhng iu khi nhin li m thi. Vi th, cc bn hy tin tng rng, theo mt cch no n, nhng im mc s ni kt vi nhau trong tng lai ca bn. Cc bn cng cn phi tin vo mt s th khc nh: s quyt tm, vn mnh, cuc sng, nhn qu hoc bt c ci gi. Phng php cha bao gi lm ti tht vng v n to ra nhng thay i trong cuc sng ca ti." Bi pht biu trong l ra trng ti i hc Stanford nm 2005 "iu kh khn trong vic thit k cc sn phm l c lo tp trung vo mt nhm ngi tiu dng no nht nh. Rt nhiu ln, mi ngi khng bit h mun nhng th gi cho n khi bn ch cho h thy." - BusinessWeek nm 1998 Cng vic s chim phn ln cuc i bn v cch duy nht thnh cng mt cch thc s l hy lm nhng vic m bn tin rng s l nhng vic tuyt vi nht. V cch to ra nhng cng vic tuyt vi y l bn hy yu vic minh lm. Nu nh cc bn cha tim thy n, hy tip tc tim kim. ng b cuc bi vi bng tri tim bn, bn s bit khi bn tim thy n. Bi pht biu trong l ra trng ti i hc Stanford nm 2005 "Ti l ngi duy nht m ti bit mt i mt phn t ca mt t la trong mt nm ... N mang y ngha c tnh..." - Apple Confidential 2.0, nm 2004

Trang 53

Huy Thun bin dch Ngun: abc News Anh: Apple

BN C BIT
Khng ai mun cht. Thm ch nhng ngi mun c ln thin ng cng khng mun cht ch vi mun c ln . V ci cht l ci ch m tt c chng ta u phi n, khng ai trong chng ta thot khi n. V l cch m n phi din ra bi l ci cht chnh l s sng to tuyt vi nht ca cuc sng. chnh l tc nhn thay i cuc sng. N loi i nhng ngi gi m ng cho nhng ngi tr. Bi pht biu trong l ra trng ti i hc Stanford nm 2005 " l mt trong cc thn ch ca ti - tp trung v gin d. S n gin c th cn kh t hn s phc tp: Bn phi lm vic chm ch lm suy ngh ca bn sch s hn nhm to ra s gin d. Tuy nhin, gi tr cui cng ca n cng tht xng ng, bi vi mt khi bn thnh cng, bn c th di chuyn c nhng ngn ni." - BusinessWeek nm 1998 "S th v c lm mt tn cp bin hn l gia nhp Hi qun." - "Odyssey: Pepsi Apple," 1987 "Picasso c mt cu ni, 'cc ngh s gii thi sao chp, cc ngh s v i thi cp trm'. V chng ti lun lun bit xu h v s n cp cc tng tuyt vi ... Ti ngh rng mt phn ca nhng gi lm cho Macintosh v i l nhng ngi to ra n l nhng nhc s v cc nh th v cc ngh s v nh ng vt hc v cc nh s hc v tt c h u l cc nh khoa hc my tnh tt nht trn th gii". "Triumph of the Nerds: The Rise of Accidental Empires", 1996 Suy ngh rng minh sp cht chnh l iu quan trng to ra c hi ln trong cuc i minh. Bi vi tt c mi iu t s k vng ca mi ngi t vo bn, tt c mi nim t ho cho n ni s phi i mt vi s xu h hay tht bi, tt c s bin mt khi bn phi i mt vi ci cht. Khi , ch cn li iu g thc s quan trng. ngh rng chng ta ang i mt vi ci cht, khi chng ta sp chng cn gi na, l cch tt nht m ti bit trnh khi vic chng ta cm thy s hi khi sp nh mt i th gi . Chng c l do gi bn khng lng nghe s mch bo ca tri tim minh...Hy lun khao kht. Hy c di kh. Bi pht biu trong l ra trng ti i hc Stanford nm 2005 "Hy l mt thc o cht lng. Mt s ngi cho n nay vn khng quen lm vic trong mi trng ni m s xut sc c ky vng nhiu nht." "[Thit k] khng ch l v hinh dng v s cm nhn. Thit k l phi xem n hot ng nh th no." The New York Times, 2003

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

Trang 54

BN C BIT

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

"C mt cu ni c ca Wayne Gretzky m ti lun yu thch: Ti trt qua ni qu bng sp n, khng phi l ni n i qua'. V chng ti lun lun c gng lm iu ti Apple. Ngay t lc chng ti bt u. V chng ti s lun lun tip tc." Khi ti 17 tui, ti c c mt cu chm ngn nh sau: Nu bn sng mi ngy u nh ngy cui cng ca cuc i minh, mt ngy no bn s hon ton tin tng rng bn ng. Cu chm ngn li n tng rt su trong ti v k t , trong sut 33 nm qua, ti lun nhin vo gng mi bui sng v t hi minh: nu ngy hm nay l ngy cui cng ca cuc i minh, ti c tip tc lm nhng gi ti sp lm trong ngy hm nay khng? V nu trong nhiu ngy, cu tr li vn l khng thi ti bit, ti cn phi thay i iu gi . Bi pht biu trong l ra trng ti i hc Stanford nm 2005 "L ngi n ng giu nht trong ngha trang khng quan trng vi ti ... T nh vi bn thn minh vo mi bui ti trc khi ng rng chng ta lm c mt iu gi tuyt vi... l nhng gi quan trng vi ti." The Wall Street Journal, 1993 Ti mun li mt du n trong v tr ny "L do hp dn nht i vi hu ht mi ngi mua my tnh gia inh l s c lin kt thnh mt mng li thng tin lin lc ton quc. Chng ti ch ang giai on u tin ca cc bc thc s t ph i vi hu ht mi ngi, ng ch nh thi ky in thoi vy." Playboy,1985 "Bn c mun dnh thi gian cn li ca cuc i bn bn nc ngt khng, hoc bn mun c mt c hi thay i th gii? Mt on tr chuyn nhm thuyt phc John Sculley tr thnh Gim c iu hnh cho Apple, Odyssey: Pepsi to Apple", 1987 "My tnh l mt cng c ng ch nht m chng ti tng ch to. N tng ng nh mt chic xe p cho tm tr ca chng ta." "Memory and Imagination: New Pathways to the Library of Congress," 1991./.

Trang 55

Anh: areacellphone.com

Thi gian ca cc bn l c hn, vi th ng lng ph thi gian sng cho mt cuc i ai . ng nht minh trong nhng tn iu no , sng nh vy l sng bng suy ngh ca nhng ngi khc. ng quan im ca nhng ngi khc lm m nht i quan im ca chnh bn thn bn. iu quan trng nht l bn hy dng cm i theo s mch bo ca tri tim v trc gic ca chnh minh. Bng cch no , chng bit r bn thc s mun tr thnh ci gi. Nhng iu khc ch l th yu. Bi pht biu trong l ra trng ti i hc Stanford nm 2005

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

S tht cha hn l nhng g tn mt chng kin!

Gi bai cho TCPT qua contact.phiatruoc@gmail.com
Trang 56

CHNH TR - X HI

www.phiatruoc.info

S 50 - Thng 09/2011

www.phiatruoc.info www.facebook.com/phiatruoc www.twitter.com/tapchiphiatruoc

Trang 57