Professional Documents
Culture Documents
------- -------
BI GING
Lu hnh ni b
H NI - 2006
LI NI U
Ton cao cp A1, A2, A3 l chng trnh ton i cng dnh cho sinh vin cc nhm ngnh
ton v nhm ngnh thuc khi k thut. Ni dung ca ton cao cp A1, A3 ch yu l php tnh
vi tch phn ca hm mt hoc nhiu bin, cn ton cao cp A2 l cc cu trc i s v i s
tuyn tnh. C kh nhiu sch gio khoa v ti liu tham kho vit v cc ch ny. Tuy nhin
vi phng thc o to t xa c nhng c th ring, i hi hc vin lm vic c lp nhiu
hn, do cn phi c ti liu hng dn hc tp thch hp cho tng mn hc. Tp ti liu hng
dn hc mn ton cao cp A2 ny c bin son cng nhm mc ch trn.
Tp ti liu ny c bin son theo chng trnh qui nh nm 2001 ca Hc vin Cng
ngh Bu Chnh Vin Thng. Ni dung ca cun sch bm st cc gio trnh ca cc trng i
hc k thut, gio trnh dnh cho h chnh qui ca Hc vin Cng ngh Bu Chnh Vin Thng
bin son nm 2001 v theo kinh nghim ging dy nhiu nm ca tc gi. Chnh v th, gio trnh
ny cng c th dng lm ti liu hc tp, ti liu tham kho cho sinh vin ca cc trng, cc
ngnh i hc v cao ng.
Gio trnh c trnh by theo cch thch hp i vi ngi t hc, c bit phc v c lc
cho cng tc o to t xa. Trc khi nghin cu cc ni dung chi tit, ngi c nn xem phn
gii thiu ca mi chng cng nh mc ch ca chng (trong sch Hng dn hc tp Ton
A2 i km) thy c mc ch ngha, yu cu chnh ca chng . Trong mi chng, mi
ni dung, ngi c c th t c v hiu c cn k thng qua cch din t v chng minh r
rng. c bit bn c nn ch n cc nhn xt, bnh lun hiu su hn hoc m rng tng
qut hn cc kt qu. Hu ht cc bi ton c xy dng theo lc : t bi ton, chng minh
s tn ti li gii bng l thuyt v cui cng nu thut ton gii quyt bi ton ny. Cc v d l
minh ho trc tip khi nim, nh l hoc cc thut ton, v vy s gip ngi c d dng
hn khi tip thu bi hc.
Gio trnh gm 7 chng tng ng vi 4 n v hc trnh (60 tit):
Chng I: L gch ton hc, l thuyt tp hp, nh x v cc cu trc i s.
Chng II: Khng gian vc t.
Chng III: Ma trn.
Chng IV: nh thc.
Chng V: H phng trnh tuyn tnh
Chng VI: nh x tuyn tnh.
Chng VII: Khng gian vc t Euclide v dng ton phng.
Ngoi vai tr l cng c cho cc ngnh khoa hc khc, ton hc cn c xem l mt
ngnh khoa hc c phng php t duy lp lun chnh xc cht ch. V vy vic hc ton cng
gip ta rn luyn phng php t duy. Cc phng php ny c ging dy v cung cp
1.1
S LC V LGC MNH
1.1.1
Mnh
mnh . Nu mnh
khng
p l mnh c k hiu p, c l
p, q l mnh c k hiu p q (c
(c l
p, q l mnh c k hiu p q
q , k hiu p q , l mnh ch
p ng q sai.
( p q) (q p) c gi l mnh
p tng ng q , k hiu p q .
Mt cng thc gm cc bin mnh v cc php lin kt mnh c gi l mt cng
thc mnh . Bng lit k cc th hin ca cng thc mnh c gi l bng chn tr.
T nh ngha ca cc php lin kt mnh ta c cc bng chn tr sau
5
p q
p q
1 1
1 0
0
0
1
0
pq
pq
1
0
0
1
0
0
1
0
0
0
1
0
pq
1
0
p q
1 1
1 0
1
1
0
0
pq q p
1
1
0
1
1
0
1
1
0
1
pq
1
0
0
1
Cc tnh cht
Dng bng chn tr ta d dng kim chng cc mnh hng ng sau:
1)
p p
lut ph nh kp.
2) ( p q ) ( p q ) .
3)
p q q p, p q q p
4)
p (q r ) ( p q) r
p (q r ) ( p q) r
lut kt hp.
5) [ p (q r )] [( p q) ( p r )]
[ p (q r )] [( p q) ( p r )]
p p lun ng
lut bi chung.
6) Mnh
p p lun sai
7)
pq pq
pq pq
lut mu thun.
lut De Morgan.
pqq p
9)
p p p; p p p
lut ly ng.
10)
1.2
1.2.1
p ( p q) p ; p ( p q) p
lut hp thu.
TP HP
Khi nim tp hp
Khi nim tp hp v phn t l khi nim c bn ca ton hc, khng th nh ngha qua
cc khi nim bit. Cc khi nim "tp hp", "phn t" xt trong mi quan h phn t ca tp
hp trong l thuyt tp hp l ging vi khi nim "ng thng", "im" v quan h im trn
ng thng c xt trong hnh hc. Ni mt cch nm na, ta c th xem tp hp nh mt s t
tp cc vt, cc i tng no m mi vt hay i tng l mt phn t ca tp hp. C th ly
v d v cc tp hp c ni dung ton hc hoc khng ton hc. Chng hn: tp hp cc s t
nhin l tp hp m cc phn t ca n l cc s 1,2,3..., cn tp hp cc cun sch trong th vin
ca Hc vin Cng ngh Bu chnh Vin thng l tp hp m cc phn t ca n l cc cun
sch.
1.2.2
Cch m t tp hp
Ta thng m t tp hp theo hai cch sau:
a) Lit k cc phn t ca tp hp
V d 1.1: Tp cc s t nhin l nh hn 10 l
Tp hp cc nghim ca phng trnh
{1, 3, 5, 7, 9 }.
x 2 1 = 0 l { 1,1}.
P = {n
n = 2m, m }
ng c k hiu
{x
x 2 1 = 0 = { 1, 1}.
c hnh nh trc quan v tp hp, ngi ta thng biu din tp hp nh l min phng
gii hn bi ng cong khp kn khng t ct c gi l gin Ven.
c) Mt s tp hp s thng gp
- Tp cc s t nhin
= { 0, 1, 2, ... }.
- Tp cc s nguyn
= { 0, 1, 2, ... }.
- Tp cc s hu t
= { p q q 0, p, q
- Tp cc s thc
= z = x + iy x, y ; i 2 = 1 .
- Tp cc s phc
1.2.3
}.
Tp con
B nu mi phn t ca A u l phn t
Ta c:
B A.
A B ta ch cn chng minh x A x B v v vy khi
chng minh A = B ta ch cn chng minh x A x B .
Nh vy chng minh
A ( X ) khi v ch khi
A X . Tp X l tp con ca chnh n nn l phn t ln nht cn l phn t b nht trong
Tp hp tt c cc tp con ca
X c k hiu
P (X ) . Vy
P (X ) .
V d 1.3:
X = {a, b, c}
Ta thy X c 3 phn t th
rng nu
1.2.4
X c n phn t th
P (X ) c 2n phn t.
(x A B ) ((x A) (x B )) .
Vy
(x A B ) ((x A) (x B )) .
Vy
(x A \ B ) ((x A) (x B )) .
Vy
c bit nu
A v B , k hiu A \ B hay A B , l tp gm cc
B X th tp X \ B c gi l phn b ca B trong X v
c k hiu l
C XB .
Ta c th minh ho cc php ton trn bng gin Ven:
A B
A B
C XB
A B = B A,
A B = B A
2.
A ( B C ) = ( A B) C ,
A ( B C ) = ( A B) C
3.
tnh kt hp.
A ( B C ) = ( A B) ( A C ) ,
9
A ( B C ) = ( A B) ( A C )
Gi s
1.2.5
tnh phn b.
4.
A = A; A = A; A X = A
5.
A A = X; A A =
6.
A B = A B ; A B = A B lut De Morgan
7.
A \ B = A B = A A B = A \ ( A B) = C AA B .
DS ( x) = {x D S ( x)}. Khi :
a) Mnh
x D , S ( x) (c l vi mi x D , S ( x) ) l mt mnh ng nu
(c l vi mi) c gi l
lng t ph bin.
b) Mnh
x D , S ( x) (c l tn ti x D , S ( x) ) l mt mnh ng nu
(c l tn ti) c gi l
lng t tn ti.
! x D, S ( x) (c l tn ti
x D, S ( x) ) nu DS (x ) c ng mt phn t.
d) Php ph nh lng t
(
)
x D, S ( x) ( x D, S ( x) )
x D, S ( x) x D, S ( x)
(1.1)
x a
10
(( x a ) (x = a )) ( f ( x) L < ) .
Vy ph nh ca
lim f ( x) = L l
xa
> 0 , > 0 ; x :
1.2.6
( 0 < x a < ) ( f ( x) L ).
t nht mt tp Ai no v
I Ai l tp gm cc phn t thuc mi tp Ai .
iI
(x UiI Ai ) (i0 I ; x Ai )
(x IiI Ai ) (i I ; x Ai ).
Vy
An = {x
V d 1.5:
Bn = {x
(1.2)
0 x n (n + 1)}
1 (n + 1) x < 1 + 1 (n + 1)}
U A = [0 ; 1) , I B = [0 ; 1] .
n
n =1
1.2.7
n =1
Quan h
1.2.7.1 Tch cc ca cc tp hp
nh ngha 1.4: Tch cc ca hai tp
dng
( x, y ) trong x X v y Y .
Vy
V d 1.6:
X Y = {( x, y ) x X v y Y }.
(1.3)
nm
X c n phn t, Y c m phn t th X Y c
11
(1.4)
Ch 1.1:
1. Khi X 1 = ... = X n = X th ta k hiu
X n thay cho 1
X4
2
...
X.
43
n ln
iI X i .
( x chia ht cho y ) , x, y
R1 : xR1 y xM y
R2 : xR2 y ( x, y ) = 1 ( x v y nguyn t cng nhau) x, y
R3 : xR3 y x y ( x nh hn hay bng y ) x, y
R4 : xR4 y x y Mm , x, y . Ta k hiu x y(mod m)
x ng d vi y mul m.
b) i xng, nu
X c gi l c tnh:
d) Phn i xng, nu
12
trn
xRx, x X ;
a) Phn x, nu
c) Bc cu, nu
x, y X m xRy v yRx th x = y .
v c l
trn
X c gi l quan h tng ng nu c
ta thng vit
x X l tp hp
x x'
X ~ = {x x X }.
V d 1.9: Quan h
. Nu
tng ng gi l quan h ng
x ~ y , ta vit
x y (mod m) .
Ta k hiu tp thng gm m s ng d mul m:
m = 0 , 1, ..., m 1 .
V d 1.10: Trong tp hp cc vc t t do trong khng gian th quan h "vc t
vc t
r
u
bng
r
v " l mt quan h tng ng. Nu ta chn gc O c nh th mi lp tng ng bt
OA .
1.2.7.4 Quan h th t
nh ngha 1.8: Quan h hai ngi
trn
X c gi l quan h th t nu c ba
quan h
quan h th t.
Khi nim quan h th t c khi qut ho t khi nim ln hn (hay ng sau) trong
cc tp s, v vy theo thi quen ngi ta cng dng k hiu " " cho quan h th t bt k.
Quan h th t
k ca
V d 1.12: Cc tp
( , ), ( , ), ( , ), ( , )
c sp ton phn, cn
( ,M)
( X , ) v tp con A X . Tp A c gi l b chn
trn nu tn ti q X sao cho a q , vi mi a A . Khi q c gi l mt chn trn ca A .
nh ngha 1.9: Cho tp c sp
A.
duy nht.
Tng t nu
p = min A .
V d 1.13: Trong ( , ) , tp
A = [0 ;1) = {x
0 x < 1} c
1 = sup A A , inf A = 0 A
do khng tn ti
14
NH X
nh ngha v v d
0 a 0,1 a 2, 2 a 4, 3 a 6, ...
Ta c th nh ngha nh x mt cch trc quan nh sau:
nh ngha 1.10: Mt nh x t tp
phn t x X vi mt phn t duy nht
f :X
Y
Ta k hiu
X Y
hay
x a y = f (x)
x a y = f (x)
X c gi l tp ngun, Y c gi l tp ch.
V d 1.14:
X vo Y .
Hm lgarit
y = ln x l nh x ln : *+
x a y = ln x
Hm cn bc hai y =
x l nh x
: +
xa y= x.
f ( A) = { f ( x) x A}
f : X Y v A X , B Y .
(1.5)
15
A qua nh x f .
f ( X ) = Im f c gi l tp nh hay tp gi tr ca f .
f 1 ( B ) = {x X f ( x) B}
c gi l nghch nh ca tp con
Khi
(1.6)
B ca Y .
f 1 ( y ) = {x X y = f ( x )}.
1.3.2
(1.7)
Phn loi cc nh x
nh ngha 1.12:
1) nh x
t phn bit.
Ngha l: Vi mi x1 , x2 X ; x1 x2 f ( x1 ) f ( x2 ) hay mt cch tng ng,
vi mi x1 , x2 X ; .
f ( x1 ) = f ( x2 ) x1 = x2
(1.8)
(1.9)
y = f ( x), y Y
trong ta xem
(1.10)
x l n v y l tham bin.
Nu vi mi
Nu vi mi
nh.
l n nh.
Nu vi mi
f l song nh.
16
f:
V d 1.16: Cho nh x
x a y = f ( x ) = x ( x + 1)
Xt phng trnh
Bit s
y = f ( x) = x( x + 1) = x 2 + x hay x 2 + x y = 0 .
A l tp con ca X th nh x
i: A X
x a i ( x) = x
A = X nh x i c k hiu Id X gi l nh x ng nht ca X .
p: X X ~
x a p( x) = x
1.3.3
nh x ngc ca mt song nh
gi l nh x ngc ca
Vy
f v c k hiu f 1 .
f 1 : Y X v f 1 ( y ) = x y = f ( x) .
(1.11)
y = a x , a > 0, a 1
Hm m
y = a x x = log a y .
V d 1.21
Xt hm
sin : [ 2 ; 2] [ 1;1]
x
a sin x
n iu tng cht v ton nh nn n l mt song nh. Hm ngc c k hiu
arcsin : [ 1;1] [ 2 ; 2]
y
a arcsin y
x = arctg y y = tg x , x ( ; ), y ( 2 ; 2 ).
x = arc cot g y y = cot g x , x ( ; ), y (0; ) .
1.3.4
Hp (tch) ca hai nh x
X Y Z th tng ng x a g ( f ( x)) xc nh mt
nh x t X vo Z c gi l hp (hay tch) ca hai nh x f v g , k hiu g o f . Vy
g o f : X Z c cng thc xc nh nh
nh ngha 1.14: Vi hai nh x
g o f ( x) = g ( f ( x)) .
V d 1.22: Cho f :
(1.12)
, g:
vi cng thc xc nh nh
g ( x) = 2 x 2 + 4 . Ta c th thit lp hai hm hp g o f v f o g t
f ( x) = sin x,
vo .
f o g ( x) = sin( 2 x 2 + 4) , g o f ( x) = 2 sin 2 x + 4 .
Qua v d trn ta thy ni chung
giao hon.
18
g o f = Id X v f o g = IdY , lc g = f 1 .
1.3.5
Lc lng ca mt tp hp
Y.
{1,2,..., n} c gi l c lc lng n . Vy
X c lc lng
n khi v ch khi X c n phn t. n cn c gi l bn s ca X , k hiu Card X hay X .
Quy c lc lng ca l 0.
Tp cng lc lng vi tp
l tp v hn m c.
l tp v hn m c, cn tp
khng m c.
E ln E c gi l mt php
th, cn nh ca song nh ny c gi l mt hon v n phn t ca E .
Nu ta xp cc phn t ca
cc phn t ny.
c bit nu
E theo mt th t no th mi hon v l mt s i ch
...
(1.13)
19
1 2 3 4
2 1 3] l hon v t php th =
c (1) = 4 ,
4 2 1 3
(2) = 2 , (3) = 1 , ( 4) = 3 .
V d 1.23: 4
Tp hp
bt k.
Chnh hp
Cho tp hp hu hn c
B = {1,2,..., p}.
p cc phn t ca E l nh ca mt nh x t
B n E .
p nh mt b gm p thnh phn l cc phn
t c th trng nhau ca E . Ni cch khc, mt chnh hp lp chp p l mt phn t ca tch
Ta cng c th xem mt chnh hp lp chp
Descartes
E p . Vy s cc chnh hp lp chp p ca n vt l n p .
qu sau
p gm n phn t ca E ( p n) l
B vo E .
Hai chnh hp n chp p l khc nhau nu:
nh ca mt n nh t
20
n!
(n p)!
(1.14)
T hp
Nu ta hon v
Vy ng vi mt t hp p vt c ng
hp
n chp p th
Ap
n!
.
Cnp = n =
p!
p! (n p )!
(1.15)
3
A50
= 50 49 48 = 117.600 cch bu.
3
C50
=
50! 50 49 48
=
= 19.600 cch bu.
3!47!
6
Nh thc Niu-tn
Xt a thc bc
n : ( x + 1) n = ( x + 1)( x + 1)...( x + 1)
144424443
n tha s
( x + 1) n = x n + an 1 x n 1 + an 2 x n 2 + ... + 1
21
n chp p , do a p = Cnp .
( x + 1) n = Cnn x n + Cnn 1 x n 1 + ... + Cnp x p + ... + Cn0
Vy
Thay x = a b (nu
b 0 ) ta c:
Cnp a p b n p
(1.16)
p =0
a, b
(k c trng hp
b = 0 ).
1.4.5
S lc v php m
A B + A B = A + B ,
(1.17)
b)
A B = A B ,
(1.18)
c)
{f
(chnh hp c lp)
(1.19)
d)
P ( A) = 2 A ,
: A B} = A
e) Nu
(1.20)
f : A B song nh th A = B .
(1.21)
Cng thc cng a) thng c s dng trong trng hp c bit khi A, B ri nhau
A B = , lc A B = A + B .
Cng thc nhn b) c th m rng cho k tp bt k
A1 ... Ak = A1 ... Ak
(1.22)
U3
U2
U1
2 2.23.2 4 = 29 = 512 .
b) U1 c
n ch s ( n 3) trong
c ng hai ch s 8.
Gii: Gi s
ng hai ch s 8.
l s t nhin c
n 1 v tr t ch s 8
n 2 v tr cn li. Vy c ng (n 1)9 n 2 s N
Cn21 v
Cn21 8 9 n 3 =
(n 1)(n 2)
8 9 n 3 s N thuc loi ny.
2
a) Tm s cc giao im ca chng.
b) Tm s cc ng thng mi c to bi cc giao im trn.
Gii:
A
Dj
n=4
a) S cc giao im ca
Cn2
giao im.
b) Xt ti im
ng trn i qua
A l Di , D j ; i < j .
Trn mi ng c ng
Vy trn
Di , D j c 2(n 1) 1 im, do c
Cn2 (2(n 1) 1) =
(n 2)(n 3)
ng thng mi ni n A . V mi ng
2
1 2 (n 2)(n 3) 1
Cn
= n(n 1)(n 2)(n 3) .
2
2
8
V d 1.29: Cho tp con
A c p phn t ca tp E c n phn t. Hy m s cc cp
X Y = E, X Y A
Gii: K hiu
(1.23)
B = E \ A.
A = {( X ,Y ) X Y = E, X Y A }
Vy s cc cp
n p
2 y' Cny' p = 3n p .
y'= 0
1.5
1.5.1
CC CU TRC I S
Lut hp thnh trong
nh ngha 1.20: Mt lut hp thnh trong trn tp
X l nh x t X X vo X .
*: X X X
Ta thng k hiu
( x, y ) a x * y
Lut hp thnh trong kt hp hai phn t
x, y ca X thnh mt phn t x y ca X v
, ,
.
V d 1.31: Php cng vc t theo quy tc hnh bnh hnh l php ton trong ca tp
R3
cc vc t t do trong khng gian, nhng tch v hng khng phi l php ton trong v
r r r r
r r
u v = u v cos(u , v ) R3 .
X c gi l:
x, y, z X : x ( y z ) = ( x y ) z
25
x, y X : x y = y x
e X nu
x X : x e = e x = x
4) Gi s * c phn t trung ho
ca x X nu x x' = x' x = e .
r
0 l phn
trong
u c phn t i l
,
l
a.
Chng minh:
x l x .
1.5.2
Nhm
nh ngha 1.22: Gi s
G3: Mi phn t ca
Nhm
e.
G u c phn t i.
,+ ) , ( ,+ ) , ( ,+ ) , ( ,+ ) , ( R3 ,+ ) , ( *,) , ( *,) , ( *+ ,) ,
sao cho
x, y G : f ( x y ) = f ( x) f ( y ) .
Nu
(1.24)
Vnh
nh ngha 1.24: Gi s trn tp
v du nhn, khi
A1:
x, y, z A : x ( y + z ) = x y + x z
x, y, z A : ( x + y ) z = x z + y z
( A,+,) l vnh c n v.
27
nh ngha 1.25:
x 0 ca A c gi l c ca 0 nu tn ti y A, y 0 sao cho
x y = 0 ( 0 l phn t trung ho ca lut cng ca vnh ( A,+,) ).
1) Phn t
2) Vnh khng c c ca
c gi l vnh nguyn.
V d 1.33:
1)
2) K hiu
C[ a ;b ]
l tp hp cc hm lin tc trn on
C[ a ;b ] xc nh nh sau:
f , g C[ a;b] : ( f + g )( x) = f ( x) + g ( x); fg ( x) = f ( x) g ( x)
Ta c th kim chng c rng vi hai php ton ny th
n v v c c ca 0.
3)
thuc vo vnh s
4) Tp
K=
n =
c h s
, , , .
mod n cc s ng d mul n .
x + y x'+ y ' (mod n) v xy x' y ' (mod n) . V vy ta c th nh ngha php cng v php
nhn trong
n bi:
x + y = x + y v x y = x y
Chng hn
(1.25)
Trng
nh ngha 1.26: Vnh giao hon c n v
( K ,+ ) l nhm Abel,
K2:
( ,+,)
l s nguyn t.
Gii:
Gi s
n , m 0 (mod n) th ( m, n) = 1 do tn ti hai
l s nguyn t v m
Ngc li, nu
n l trng th vi mi m
sao cho:
n l s nguyn t.
I S BOOLE
L thuyt i s Boole c George Boole (1815 - 1864) gii thiu vo nm 1854 trong bi
bo "Cc quy lut ca t duy", trong k thut i s c dng phn tch cc quy lut ca
lgch v cc phng php suy din. Sau i s Boole c p dng trong cc lnh vc khc
nhau ca ton hc nh i s, gii tch, xc sut... Vo khong nm 1938, Claude Shannon (Clau
S-nn) ( mt k s vin thng ngi M) l ngi u tin p dng i s Boole vo lnh vc
my tnh in t v l thuyt mng.
1.6.1
hai ngi
, : B B B
': B B
a (b c) = (a b) c, a (b c) = (a b) c
B2:
a b = b a, a b = b a
B3: Tn ti cc phn t khng v phn t n v
a B a 0 = a, a 1 = a
a B th a ' B l phn t i theo ngha l:
a a ' = 1, a a' = 0
B4: Vi mi
B5: Lut
mi
a, b, c B
v lut
, ngha l vi
a (b c) = (a b) (a c), a (b c) = (a b) (a c) .
V d 1.36: Gi s
X , xt
P ( X ) l tp cc tp con ca
tp con trong
X . Cc lut hp thnh
khng l
v phn t
( B2 ,,, ' )
l mt i s Boole.
0 1 a
0 0 1 a
1 1 1 1
a a 1 a
b b 1 1
0 1 a
0 0 0 0
1 0 1 a
a 0 a a
b 0 b 0
b
b
1
1
b
b
0
b
0
b
0
1
a
b
'
1
0
b
a
th ( B4 , ,, ' ) l i s Boole.
nh ngha 1.28: Hai cng thc Boole trong i s Boole
nu trong mt cng thc ta thay
V d 1.39: Hai cng thc
30
a, b B ta c:
1)
a a = a, a a = a;
2)
0' = 1 , 1' = 0 ;
3)
a 1 = 1, a 0 = 0 ;
4)
a ( a b) = a , a ( a b) = a ;
5) Nu tn ti
6) Nu
7)
(tnh hp thu)
c B sao cho a c = b c v a c = b c th a = b ;
Chng minh:
Theo nguyn l i ngu ta ch cn chng minh cc ng thc th nht t 1)-7).
1)
2)
a =a0
= a (a a' )
theo B4
= (a a) (a a' )
theo B5
= (a a) 1
theo B4
=aa
theo B3
0' = 0'0
theo B3
=1
3)
theo B3
a 1 = a (a a' )
theo B2,B4
theo B4
= (a a) a'
theo B1
= a a'
theo 1)
=1
theo B4
31
a (a b) = (a 1) (a b)
theo B3
= a (1 b)
theo B5
= a 1
theo 1)
=a
5)
theo B3
a = a (a c)
theo 4)
= a (b c)
= ( a b) ( a c )
theo B5
= (a b) (b c)
= b (a c)
theo B5
= b (b c)
=b
6) V
ac =bc
ac =bc
ac =bc
theo 4)
( x y ) ( x y ' ) ( x' y ) .
Gii:
Ta c
( x y) ( x y' ) = x ( y y' ) = x 1 = x .
( x y ) ( x y ' ) ( x' y )
= x ( x' y ) = ( x x' ) y = 1 y = 1.
( x y ' ) [x ( y z )'] z
= ( x y ' ) [( x y ' ) ( x z ' )] z
= ( x y ' ) ( x z ' ) z = ( x y ' ) [( x z ) ( z ' z )]
32
= ( x y ' ) [( x z ) 1]
= ( x y ' ) ( x z ) = [( x y ' ) x ] z = x z .
V d 1.42: n gin cng thc
Gii: Ta c
( x y z ) ( x y z ' ) ( x' y z )
( x y z ) ( x y z ' ) ( x' y z )
= [( x y z ) ( x y z ' )] [( x y z ) ( x' y z )]
= [( x y ) ( z z ' )] [( y z ) ( x x ' )]
= ( x y) ( y z) = y ( x z) .
1.6.2
y
mng song song c bn (hnh 1)
Mt mng bt k c th nhn c bng cch ghp ni tip hay song song cc mng c bn
ny.
Ta k hiu cc chuyn mch bi cc ch
gi tr 0 v trng thi ng ta cho x nhn gi tr 1. Trong mt mng nu hai chuyn mch lun
cng trng thi th ta k hiu cng mt ch. Hai chuyn mch c trng thi lun ngc nhau, nu
mt chuyn mch c k hiu l x th chuyn mch kia c k hiu l x' .
Mng song song (hnh 1) nhn gi tr 1 khi c t nht mt trong hai chuyn mch
x, y nhn
gi tr 1, ta k hiu
y'
x
tng ng vi cng thc
Cn cng thc Boole
( y z ) ( x y' ) .
( x z ) ( y z ) ( y ' x) m t mng:
y'
x' y ' .
Hai mng N1 v N2 c gi l tng ng nu n thc hin cng mt chc nng, ngha
l vi bt k cch chn cc trng thi ng m mi v tr chuyn mch trong mng th trng thi
u vo v u ra ca N1 v N2 u nh nhau.
Ta c th p dng i s Boole gii quyt hai vn sau:
1.6.3
x
y
y
w
] [
z
w
y
x
z'
Ta c ( z x ) ( x ( y z ' ) ) ( z x ) ( z y )
= [( z x ) (( x y ) ( x z ' ) )] [z ( x y )]
= [( x ( z z ' ) ) ( x y )] [z ( x y )]
= x [ z ( x y ) ] = ( x z ) [x ( x y ) ]
= ( x z) ( x y) = x ( z y)
Vy ta c mng tng ng n gin hn
y
35
36
x'
y'
t trn trng
, K
+: V V V
(u , v) a u + v
: K V V
( , u ) a u
u, v, w V v , K
(u + v) + w = u + (v + w)
V2) C
0 V sao cho u + 0 = 0 + u = u
V3) Vi mi
u V c u V sao cho u + (u ) = (u ) + u = 0
V4) u + v = v + u
V5)
( + )u = u + u
V6)
(u + v) = u + v
V7)
( )u = ( u )
V8)
1u = u , trong 1 l phn t n v ca K .
Khi
c gi l cc vc t, cc phn t ca
c gi l cc phn t
37
hng vi vc t phn phi i vi php cng ca s v hng v php cng vc t. Tin V7)
l tnh kt hp ca tch cc s v hng vi php nhn vi vc t.
R3
V d 2.1: Tp
tng ng: cc vc t cng phng, cng hng, cng di). Xt php cng hai vc t theo
quy tc hnh bnh hnh v tch mt s thc vi mt vc t theo ngha thng thng th
R3
l mt trng, xt
K n = x = ( x1 ,..., xn ) xi K , i = 1, n
Ta nh ngha:
( x1,..., xn ) = (x1,..., xn ) , K
D dng kim chng li hai php ton ny tho mn 8 tin ca khng gian vc t c vc
t khng l
0 = (0,...,0) .
123
n phn t
Khi
V d 2.3: Gi
f + g , f C[a, b] , f , g C[a,b ] , .
0 (t ) = 0, t [a, b].
V d 2.4: Gi
Pn
l tp cc a thc bc
n, n
0.
Pn
l khng gian vc t vi vc t
P=
l tp cc a thc
n +
Ta nh ngha php cng l php cng hai a thc v php nhn vi mt s vi a thc theo
ngha thng thng V d 2.4 th
2.1.2
P l khng gian vc t v Pn P vi mi n + .
Tnh cht
1) V
u V .
2) C lut gin c: u + v = u + w v = w .
3) Vi mi
u V , 0u = 0 , (1)u = u .
4) Vi mi K , 0
5) Nu u
=0.
= 0 th = 0 hoc u = 0 .
Chng minh:
1) 2) Xem Tnh cht 1.4.
3) Vi mi
0u = 0 .
u V , u + (u ) = 0 = 0u = (1 1)u = 1u + (1)u .
(1)u = u .
0 + 0 = 0 = (0 + 0) = 0 + 0 0 = 0, K .
5) Nu u
= 0 v gi s 0 1 K
0 = 1 0 = 1 (u ) = ( 1 )u = 1u = u .
T nh ngha ca khng gian vc t ta c th m rng cc khi nim sau:
1) Ta nh ngha
u v := u + (v) , khi
u +v = w u = wv.
2) Do tnh kt hp ca php cng nn ta c th nh ngha theo qui np:
k =1
39
Tng t
k =1
V c th thu hp c vo W th cc
tin V1-V8 lun tho mn, do W l khng gian vc t con ca V .
nh l sau y ch ra rng nu 2 php ton trong
nh l 2.2: Gi s
(i)
(ii) Vi mi
u, v W , vi mi th u + v W , u W
(iii) Vi mi
u, v W , vi mi , th u + v W .
u, v W , vi mi , th u W , v W
u + v W .
(iii) (i):
u, v W , : u + v = 1u + 1v W , u = u + 0u W .
V vo W . Hn na W
u W 0 = 0u + 0u W ( tin V2), vi mi u W , u = 0u + (1)u W (tin
V3), cc tin cn li hin nhin ng. Vy W l khng gian vc t con ca V .
Vy php cng v php nhn vi s thc thu hp c t
con ca V .
V d 2.7: Tp
40
V d 2.9:
thc bc
2.2.2
n.
Pn
Pm
nu
n m , trong Pn
l khng gian cc a
(Wi )iI
V th
IWi
iI
con ca V .
Chng minh: p dng nh l 2.2. ta d dng suy ra iu cn chng minh.
u S th u = 1u W ' vy S W ' .
m vm W '
vi u1 ,..., u n , v1 ,..., vm S .
Do
W ' l khng gian con ca V cha S . Gi s W " l khng gian con ca V cha S .
Vi mi u W ' , u = 1u1 + ... + n u n , u1 ,..., u n S . V W " cha S nn
Vy
u1 ,..., u n W " u = 1u1 + ... + n u n W " . Do W ' W " . Ni cch khc W ' l
khng gian con nh nht ca V cha
2.2.3
S . Vy W ' = W = spanS .
{u1 + ... + un V
khng gian vc t con ny l tng ca cc khng gian con W1 ,..., Wn v k hiu W1 + ... + Wn .
41
Vy
(2.2)
UWi
iI
(Wi )iI
Vy
Wi = span ( UWi ) .
i I
Wi .
iI
Theo nh l 2.4 ta c
i I
iI
ui j Wi j , i j I , j = 1,..., k ; k = 1, 2, ... .
(2.3)
= {0} .
Chng minh:
(): Gi s W1 W2 , v W1 W2 th
duy nht suy ra
v = 0 . Vy W1 W2 = {0} .
(): Gi s
v = 0 + v = v + 0 W1 W2 . Do cch vit
u = u1 + u 2 = v1 + v2 W1 + W2 th
u1 v1 = v 2 u 2 W1 W2 = {0} u1 = v1 , u 2 = v2 .
Vy tng ca hai khng gian con l tng trc tip W1 W2 .
2.3
42
S c gi l c lp tuyn tnh nu t:
th
1 = ... = n = 0 .
{e1, e2 }
trong
V d 2.11: H cha vc t
H hai vc t
u1 = u 2 hay u 2 = u1 .
Trong
u = 1v1 + ... + n vn .
0 , u = 1 v1 ... n vn .
Hn na gi s
v h
{v1,..., vn }
khng
c lp nn
u = 1v1 + ... + n vn th
43
'
'
'
'
0 = u u = ( 1 + 1 )v1 + ... + ( n + n )vn 1 + 1 = ... = n + n = 0
Do
2.4
2.4.1
'
'
1 = 1 ,..., n = n . Vy cch vit trn l duy nht.
HNG CA MT H HU HN CC VC T
H con c lp tuyn tnh ti i
V nu h {v1 ,..., vn } c lp
S , ta k hiu vn +1 , sao
S hu hn nn qu trnh
b sung thm ny s dng li, cui cng ta c h {v1 ,..., vn , vn +1 ,..., vn + k } c lp tuyn
tnh ti i ca S .
2.4.2
Hng ca mt h hu hn cc vc t
R bng cc vc t ca h S c cc h R1 , R2 ,... m mi vc t
ca h S vn cn l t hp tuyn tnh ca R1 , R2 ,....
thay dn cc vc t ca h
u1 =
44
v1 2 u 2 ... k u k .
1
S vn cn l t hp tuyn tnh cc
vc t ca R1 .
Tng t ta c v2 = 1v1 +
khng ng thi bng 0, ta gi s
Khi
u2 =
v2 1 v1 3 u3 ... k u k .
2
Xt h R2 = {v1 , v2 , u3 ,..., u k } , mi vc t ca
ca R2 .
S c lp tuyn tnh. Vy n k .
nh l 2.9: Mi h con c lp tuyn tnh ti i ca h hu hn
c s phn t bng nhau.
Chng minh: Gi s
S cc vc t ca V u
S , k hiu r (S ) .
Qui c h ch c vc t
2.5
S c gi
0 c hng l 0 .
nh ngha 2.10:
1) Nu khng gian vc t V c mt h sinh hu hn th V c gi l khng gian hu hn sinh.
2) Mi h sinh c lp tuyn tnh ca V c gi l mt c s ca
V.
u V
{e1,..., en } l
mt h cc vc t ca
V . Cc mnh sau l
tng ng:
(i) H { e1 ,..., en } l mt c s ca V .
(ii) H { e1 ,..., en } l h c lp tuyn tnh ti i ca V .
(iii) Mi vc t
(2.4)
{e1,..., en }.
Ta k hiu to ca vc t
Vy nu
u trong c s
B = {e1,..., en } l [u ] B .
u tha mn (2.4) th
[u ] B
nh l 2.11: Gi s
= ( x1 ,..., xn )
(2.5)
cc vc t ca
Chng minh: Gi s
S khng phi l h sinh, theo tnh cht 2.6-3) tn ti vc t, ta k hiu v k +1 , sao cho h
{v1,..., vk , vk +1} c lp tuyn tnh. Tip tc qu trnh ny cui cng ta c h
s th
(theo B 2.8). Vy
n ta xt h
V c gi l s chiu ca V , k hiu
B = {e1,..., en } trong :
(2.6)
B = {1, t,..., t n } l mt c s ca
Pn , gi l c s chnh tc. Vy
dim Pn = n + 1 .
Ch 2.14: Khng gian
P=
n =1
sinh.
(ii) Nu h
(iii) Nu
S l h sinh ca th m n .
Chng minh: Gi
cc iu cn chng minh.
(2.7)
(2.8)
{ e1,..., el } l mt c s ca W1 I W2 (nu W1 I W2 = th
l = 0 ). Theo nh l 2.11 ta c th b sung thm { e1 ,..., el , u1 ,..., u m } l mt c s ca W1
v { e1 ,..., el , v1 ,..., vk } l mt c s ca W2 . Vi mi v W1 + W2 th:
Chng minh: Gi s
l h sinh ca W1 + W2 . Mt khc, gi s
S l h hu hn cc vc t ca V . Khi
r ( S ) = dimW , vi W = spanS .
S:
S;
Loi cc vc t vi = 0 ,
2.
Gi s v1 0 , loi cc vc t vi t l vi v1 ,
3.
Gi s vi , ... , vi
1
k
v 4 = (1,2,0,2) , v5 = (1,2,1,2) .
Gii:
Cch1:
1 1
1 1
1 3
1 2
1 2
1
1
1 1
0 2 0 2
0 2
0
2
0 1 1 1
0 0
1
0
1 1
1 3
0
(Hng1 hng 1, hng 2 - hng1 hng 2, hng 3 - hng1 hng 3, hng 4 - hng1
hng 4, hng 5 - hng4 hng 5)
1 1
0 2
0 0
0 0
0 0
0 2
0 0
0 0
1
1
0
0
0
1 1 1
1 0 1
0 1 0
0 0 0
0 0 0
x + y = 1
x y = 3
x + y = 1
x y = 3
= xv1 + y v 2 th
x = 2 , y = 1 .
x + y = 1
x y = 2
x y = 2
49
x + y + z = 1
x y + 2 z = 2
x + y = 1
x y + 2 z = 2
x = 3 / 2 , y = 1 / 2, z = 0 .
50
Chng 3: Ma trn
3. CHNG 3: MA TRN
3.1
m hng n ct
a11
a
A = 21
M
am1
c gi l mt ma trn c
a12
...
a22
...
am 2
...
a1n
a2n
amn
(3.1)
Khi aij , i, j th
A c m n c th c vit tt dng
[ ] ji==11,,nm
A = aij
Khi
hay
[ ]
A = aij
m n
(3.2)
m = n ta ni A l ma trn vung cp n .
m n c k hiu
Mmn .
Tp hp tt c cc ma trn vung cp n c k hiu Mn .
Tp hp tt c cc ma trn c
V d 3.1:
0 1
3 2
[ ]
l ma trn c
2 3.
[ ]
, B = bij
bng nhau, k hiu A = B , khi v
A = aij
m n
m n
ch khi a ij = bij vi mi i = 1, m ; j = 1, n .
Hai ma trn cng c
51
Chng 3: Ma trn
3.2
3.2.1
A = aij
[ ]mn
A + B = cij
j = 1, n .
(3.3)
V d 3.2:
3.2.2
2 3 0 0 8 5 2 5 5
9 4 1 + 3 1 7 = 6 5 6 .
[ ]
[ ]mn
kA = kaij
V d 3.3:
(3.4)
1 1 2 1 0 1 4 1 2 0
=
.
2 3 8 10 3 2 4 5
A + ( B + C ) = ( A + B) + C ;
1)
A + 0 = 0 + A = A;
3)
A + ( A) = 0 , trong A = aij
4)
A + B = B + A.
Vy
( Mmn ,+ )
]mn
l mt nhm Abel.
[ ]
[ ]
c m n :
, B = bij
A = aij
m n
m n
52
0.
5)
k ( A + B) = kA + kB ;
6)
(k + h) A = kA + hA ;
k, h vi mi ma trn
Chng 3: Ma trn
7)
k (hA) = (kh) A ;
8)
1A = A .
Vi 8 tnh cht ny tp
K hiu
j bng 1 th h cc ma trn
Vy
3.2.3
{Eij i = 1, m ; j = 1, n } l mt c s ca Mmn .
dim Mm n = m n .
[ ]
[ ]
v B = bij
l ma trn c
A = aij
m p
p n
mn c k hiu v nh ngha bi
[ ]mn
AB = cij
, trong
cij =
aik bkj
vi mi
i = 1, m ; j = 1, n .
(3.5)
k =1
V d 3.4:
cij
= ai1
ai 2
aip
b1 j
b2 j
b pj
1 3
1 2 3
9 15
1 2 5 1 0 = 7 17 .
2 4
2 8 4
2
3[1 4 2] = 3 12 6 .
53
Chng 3: Ma trn
Ta thy rng tch ca hai ma trn A v B nh ngha c khi s ct ca A bng s hng
ca B . V vy c th nh ngha AB nhng khng nh ngha c BA nu s ct ca B
khng bng s hng ca A .
hn, xt
1
2
A= 0
M
0
1
3
=
B 0
M
0
0 0 K 0
3 0 K 0
0 0 K 0
M M O M
0 0 0 0
1 2
11 4
AB = 0
0
M
M
0
0
0 K 0
0 K 0
0 K 0
M O M
0 0 0
2 0 K 0
0 0 K 0
0 0 K 0
M M O M
0 0 0 0
3
3
BA = 0
M
0
6 0 K 0
0 0 K 0
0 0 K 0
M M O M
0 0 0 0
sau xc nh c th ta c cc ng thc:
1)
2)
3)
4) Vi mi k , k ( AB ) = ( kA) B = A( kB ) .
5) Vi mi s t nhin dng n ta xt ma trn I n vung cp n c cc phn t trn ng
cho bng 1 v cc phn t v tr khc u bng 0.
In = O
1
54
Chng 3: Ma trn
Khi vi mi ma trn
A c m n ta c I m A = A = AI n .
Ma trn I n c gi l ma trn n v cp n.
T cc tnh cht trn ta thy tp hp cc ma trn vung cp
nhn ma trn
0. Chng hn
1
2
A = 0
M
0
2
4
0
M
0
0
0
0
M
0
K
K
K
O
0
0
0
M
0
2 6
1 3
B=0
0
M
M
0
0
0
0
0
M
0
K
K
K
O
0
0
0
M
0
A, B 0 nhng AB = 0 .
3.2.4
Ma trn chuyn v
A , k hiu At
[ ]
At = cij
; cij = a ji
n m
V d 3.5:
4 1
A = 2 0 ;
5 9
i = 1, n j = 1, m .
(3.6)
4 2 5
At =
.
1
0
9
( A + B)t = At + B t .
2)
(kA)t = kAt .
3)
( AB)t = B t At .
nh ngha 3.4:
Chng 3: Ma trn
MA TRN CA MT H VC T TRONG MT C S NO
B = {e1,.....en }.
c to trong c s B :
{v1,..., vm } l mt h vc t ca V
n
v j = aij ei , j = 1, m
i =1
c s
[ ]
c cc ct l cc to ca cc vc t { v1 ,..., vm } trong
A = aij
n m
c gi l ma trn ca h vc t { v1 ,..., vm } trong c s B .
Khi ma trn
A c n m cho trc th ta c h m vc t m to ca n
l cc ct ca A .
V vi c s c nh B = { e1 ,.....en } th c tng ng 1 - 1
gia cc ma trn c n m vi cc h m vc t ca V .
Vy khi khng gian vc t
Ma trn chuyn c s
[ ]
(3.7)
i =1
l ma trn chuyn t c s
Khi vi vc t bt k
Ta c:
B sang B ' .
n
i =1
i =1
u V ; u = xi ei = x'i e'i .
[x' j ]n1
(3.8)
A = PA'
56
B , B ' th
(3.9)
Chng 3: Ma trn
3.4
HNG CA MA TRN
nh ngha 3.5: Ta gi hng ca ma trn
A , k hiu r ( A) , l hng ca cc vc t ct ca A .
h khng thay i:
1) i ch cho nhau hai vc t ca h.
2) Nhn vo mt vc t ca h mt s khc
0.
3c + c c
1
2
2
0
0 0
1 3 4 2
1
4
c
+
c
c
3
1 1 4 1 3
2
7 7 0
A= 2
2c + c c
1
4
4
1 2 1 2
1 5 5 0
c1 c1
c2 c2
0 0 0
1
2
7 0 0
c2 + c3 c3
1 5 0 0
Vy
r ( A) = 2 .
1 2
a 1
B=
1 a
1 2
c
c1
2
c4
c c1
1
c +c c
1
2
2
c + c c
1 3
3
c1 + c 4 c 4
1 1 1
1 1 1 1 2
c5
1 1 1 c3 c1 1 1 1 a 1
c
0 1 1 4 2 0 1 1 1 a
c c
2 1 1 5 3 2 1 1 1 2 2c1+ c5 c5
57
Chng 3: Ma trn
1
1
0 0 0
0
0 2 a + 1 3
1 1 1
a
1 1 3 2
Vy
c c
1
1
c c
2
3
c c
3
2
( a + 3) c + ( a + 1) c + 2 c c
2
3
4 4
(3 - 2a)c -3c + 2c c
2 3
5
5
1 0
1 2
0 1
2 1
1
0
0
1 2 2a 2 2a
0
0
0
0
0
0
4 nu a 1
.
r ( B) =
3 nu a = 1
hng k
1
R (k , ) = [aij ] =
0 i j
aij = 1 i = j k
i = j = k
(3.10)
ct k
1 hng i
0 hng j
1
1
0
P (i, j ) = [akl ] =
ct i
ct j
1 k = l i; j
0 k = l v bng i hay j
akl = 1 k = i, l = j
1 k = j , l = i
(3.11)
Chng 3: Ma trn
1
1
Q(i, j , ) = [akl ] =
1 hng i
1
ct j
1 k = l
akl = k = i, l = j
0 trong cc trng hp khc
(3.12)
a b c 1 0 0 a b c
a ' b ' c ' 0 0 = a ' b ' c '
a b c 0 1 0 b a c
a ' b' c' 1 0 0 = b' a' c'
a b c 1 0 0 a + c b c
a' b' c' 0 1 0 = a'+c' b' c'
Chng 3: Ma trn
d) Nu nhn P, Q, R vo bn tri ca ma trn
A th ta c cc kt qu tng t nh trn,
b
c
1 0 0 a b c a
0 0 a' b' c' = a' b' c'
60
Chng 4: nh thc
4. CHNG 4: NH THC
4.1
HON V V PHP TH
nh ngha 4.1:
1) Mi song nh
...
[ (1)
3) Du ca php th:
Cho hon v
[ (1)
c mt nghch th ca
Gi s k l s cc nghch th ca
sgn = (1) k
(i) > ( j )
th ta ni
l
(4.1)
Sn .
6 phn t ...
V d 4.1: Hon v
[1
1 2 3
3 2] ng vi php th =
c mt nghch th. Vy
1 3 2
sgn = (1)1 = 1 .
tm s cc nghch th k ca php th ta thc hin cc bc sau:
Trong hon v
[ (1)
( 2) ... ( n)] c i1
l gi tr sao cho
(i1 ) = 1 .
61
Chng 4: nh thc
Gi k1 l s cc s trong
[ (1)
Xo s
(i2 ) = 2
gi
k2 l s cc s cn li trong
v tip tc m nh th ...
k = k1 + k 2 + ... + k n 1
V d 4.2: Hon v 3
Vy
4 2 1] c k1 = 3 , k 2 = 2 , k3 = 0 .
k = 5 v sgn = (1)5 = 1 .
khi v ch khi du ca
sgn =
(i ) ( j )
i j
bng
1 . Vy
(i ) ( j )
.
du
i
j
1 i j n
2) Chuyn v
= [i0
(4.2)
=
1 2 ...
(4.3)
sgn = (1) k = 1 .
3) Vi mi
(4.4)
Chng 4: nh thc
sgn =
( (i )) ( ( j ))
(i ) ( j )
=
du
du
i
j
(
i
)
(
j
)
1 (i ) ( j ) n
1 i j n
( (i )) ( ( j ))
.
du
(
i
)
(
j
)
1 i j n
sgn sgn =
( (i )) ( ( j ))
(i ) ( j )
du
du
i
j
i
j
(
)
(
)
1 i j n
1 i j n
( (i )) ( ( j ))
= sgn ( o ) .
du
i
j
1 i j n
NH THC
Khi gii h phng trnh tuyn tnh
D=
ax + by = c
ta tnh cc nh thc
a
'
x
b
'
y
c
'
+
=
a b
c b
a c
= ab'ba' , Dx =
= cb'bc' , D y =
= ac'ca' .
a ' b'
c ' b'
a' c'
Nh vy nh thc ca ma trn
a12
a
A = 11
vung cp 2 l
a
a
21
22
a
a12
A = 11
= a11a22 a12 a21 .
a21 a22
Mt khc nhm i xng S 2 c 2 phn t l
1 2
1 2
=
v
2
c du
1 2
2 1
1 =
sgn 1 = 1 , sgn 2 = 1 . Vy
a
a12
A = 11
= a11a22 a12 a21
a21 a22
63
Chng 4: nh thc
S 2
n bt k nh sau.
[ ]
c k hiu l
A = aij
n n
det A =
(4.5)
S n
[ ]
1 2 3
1 2 3
1 2 3
=
=
,
,
2
3
,
1 2 3
1 3 2
2 1 3
1 =
1 2 3
1 2 3
1 2 3
=
=
,
,
5
6
3 1 2
3 2 1 .
2 3 1
4 =
c du
a11
a12
a21 a22
a31 a32
a13
a23 =
a33
S 3
64
Dn =
a12
a22
a13
a23
a33
... a1n
... a2n
... a3n
O M
ann
Chng 4: nh thc
Xt php th
Vi mi
1 2 ... n
0
c sgn 0 = ( 1) = 1.
1 2 ... n
0 =
Sn , nu 0
th tn ti
S n
a11
a21 a22
Tng t D ' n = a31 a32
M
M
an1 an 2
= a11... ann .
a33
M O
an3 ... ann
(4.8)
a1n
a2, n 1 a2n
c) Tnh nh thc D"n =
N
M
M
an 1,2 ...
...
an 1n
an1
an 2
...
...
ann
Xt php th
2
... n
1
tho mn 1 ( k ) + k = n + 1, k = 1, ..., n .
1
...
1
n
n
1 =
Ta d dng tnh c
D"n =
S n
(4.9)
Tng t
65
Chng 4: nh thc
[ ]
ca h vc t { v1 ,..., vn } ng vi
A = aij
n n
c s B trong khng gian vc t V cng c gi l nh thc ca h vc t { v1 ,..., vn } v k
hiu D B {v1 ,..., vn } . Vy
nh ngha 4.3: nh thc ca ma trn
(4.11)
aij nu i k , m
, A' = a 'ij
, a 'ij = akj nu i = m
th det A' = det A .
A = aij
n n
n n
amj nu i = k
[ ]
Tht vy:
[ ]
det A' =
S n
S n
S n
sgn 'a1 '(1) ...am '(k ) ...ak '(m) ...an '(n) = det A
'S n
trong
' = o [k m ] .
[ ]
[ ]
[ ]
, B = bij
v ma trn C = cij
c hng th k
A = aij
n n
n n
n n
l t hp tuyn tnh ca hng th k ca A v B .
Cho hai ma trn
66
Chng 4: nh thc
Ngha l
vi mi j = 1,..., n.
ckj = akj + bkj ;
th
Tht vy:
det C =
S n
S n
sgn a1 (1) ...ak (k ) ...an (n) + sgn b1 (1) ...bk (k ) ...bn (n)
S n
S n
= det A + det B .
[ ]
[ ]
t
, a 'ij = a ji , i, j = 1,..., n
, A = a 'ij
A = aij
n n
n n
det At = det A .
det At =
S n
S n
sgn a
1 1 (1)
S n
sgn 1 a
S n
v
...a
1 1 (1)
k 1 ( k )
...a
...a
k 1 ( k )
n 1 ( n)
...a
n 1 ( n)
= det A
sgn = sgn 1 .
67
Chng 4: nh thc
6) T 5) suy ra rng cc tnh cht ca nh thc ng vi hng th cng ng vi ct v
ngc li. V vy ta ch cn chng minh cc nh l v nh thc ng vi hng. Chng hn, t 4)
suy ra nu ta cng vo mt ct mt t hp tuyn tnh cc ct khc th nh thc khng thay i.
nh thc ca mi h vc t ph thuc tuyn tnh u bng 0.
(4.12)
V d 4.4:
a
1
a) Dn = 1
M
1
1
1
= (a + n 1) 1
M
1
1
a
1
M
1
1
1
a
M
1
...
...
...
O
...
1
a + n 1
a + n 1
1
1 = a + n 1
M
M
a
a + n 1
1
a
1
M
1
1
1
a
M
1
...
...
...
O
...
1
1
1 (cng cc ct vo ct 1)
M
a
1 0
0
1 ... 1
1 a 1 0
1 ... 1
a ... 1 = (a + n 1) 1
0
a 1
M O M
M
M
M
1 ... a
1 0
0
1
a
1
M
1
Dn = (a + n 1)(a 1) n 1 .
b)
[ ]
vi aij = 1
A = aij
n n
...
68
...
...
...
0
0
0
... a 1
Chng 4: nh thc
det A = a1 j
sgn a2 ( 2) a3 (3) ...an ( n) +
S , (1) = j
n
S , ( 2) = j
n
+ anj
sgn a1 (1) a2 (2) ...an 1 (n 1) .
S n , ( n) = j
V vy nh thc ca ma trn
A c vit li di dng
(4.13)
A theo ct th j.
Aij = (1)i + j M ij
nh l 4.3:
Trong
trn
(4.14)
A.
Chng minh: Trc ht ta chng minh A11 = M 11 . Ta c:
A11 =
vi
sgn
S n , (1) =1
a 2 ( 2 ) ...a n ( n ) =
' = {2,..., n}
Trng hp
sgn ' a
'S n 1
l php th trong tp hp
2 '( 2 )
...a n '( n ) = M 11
{2,..., n} .
a v hng 1 ct 1.
Do
Cng thc khai trin theo hng i c suy t tnh cht 3.7: 6)
69
Chng 4: nh thc
(4.15)
c + c c3
1
3
1 2 3
4
2c1 + c 4
1 0 1
2
V d 4.5: D =
=
3 1 1 0
1 2 0 5
c4
1 2
2
2
1 0
0
0
3 1 4 6
1 2 1 7
2
2
2
2
0
0
= (1) 2 +1 1 1 4 6 = 1 3 5
2 1 7
2 3 9
= (2)(3)(1)
4.4.2
1 5
1 9
= 6(9 5) = 24 .
[ ]nn
A = aij
j ,..., j k
Ai 1,...,i
1
i + ...+ ik + j1 +...+ j k
= (1) 1
c gi l phn b i s ca
V d 4.6:
70
j ,..., j k
M i 1,...,i
1
(4.16)
j ,..., j k
.
M i 1,..., i
a11 a12
a
a
A = 21 22
a31 a32
a41 a42
23 a12
=
M 13
a32
j ,..., j k
v
M i 1,...,i
a13
a23
a33
a43
a14
a24
a34
a44
a13
a
a24
23
1+ 3 + 2 + 3 a21 a 24
, A13 = ( 1)
.
= 21
a33
a41 a44
a41 a44
Chng 4: nh thc
nh l 4.4 (Laplace):
1) Khai trin k hng i1 ,..., ik :
det A =
1 j1 <...< j k n
nh thc ca
j ,..., j k j1 ,..., j k
Ai ,...,i
1
k
1
k
M i 1,...,i
(4.17)
vi phn b i s tng ng ca n.
2) Khai trin k ct j1 ,..., jk :
det A =
1 i1 <...< ik n
nh thc ca
j ,..., j k j1 ,..., j k
Ai ,...,i
1
k
1
k
M i 1,...,i
(4.18)
vi phn b i s tng ng ca n.
c bit khi k =1 ta c cng thc khai trin theo hng v theo ct (3.4).
Chng minh: Trng hp i1 = 1,..., i k = k :
,..., k
M 11,...,
k =
1,..., k
M 1,..., k =
S k
,..., k
sgn 'ak +1 '(k +1) ...an '(n) = A11,...,
k
'S n k
,..., k
det A . Ni cch khc M 11,...,
k M 1,..., k ch bao gm cc
hng t ca det A ; n l mt b phn trong biu thc tng ca det A . Trng hp tng qut
l mt hng t trong tng ca
j ,..., j k
j ,..., j k
v nh thc con bc k gc
, ta bin i hng v ct ca det A a M 1
i
1
k
1 ,..., ik
M i 1,..., i
Chng 4: nh thc
ch hng th ik a v hng th k. Tng t i ch j1 1,..., j k 1 ln a cc ct
j ,..., j k
vn l
M i 1,..., i
1
j ,..., j
M i11,..., i kk .
j ,..., j
j ,..., j k
i + ...+ ik + j1 +...+ j k
= (1) 1
M i 1,...,i k , nh vy cc hng t ca
1
k
1
k
Ai 1,...,i
j ,..., j k
j ,..., j
Ai 1,..., i k cng ch l cc hng t ca det A .
1
k
1
k
M i 1,..., i
Mt khc mi
j ,..., j k
j ,..., j
Ai 1,..., i k c k!(n k )! hng t. S cc nh thc con
1
k
1
k
M i 1,..., i
j ,..., j k
k
trn k hng i1 ,..., ik bng s cc t hp n chp k v bng C n . Cc hng t ca
1
k
M i 1,..., i
j ,..., j k
j ,..., j
Ai 1,..., i k
1
k
1
k
M i 1,..., i
1
M i ,...,
ik
1
1 j1 <...< j k n
bit ca
j ,..., j k j1 ,..., j k
k
Ai ,..., i
c Cn k!( n k )! = n! hng t phn
1
k
1
k
M i 1,..., i
no ca mt trong nhng
j ,..., j k
j ,..., j
Ai 1,..., i k vi
1
k
1
k
M i 1,..., i
ng thc (3.6).
Cng thc khai trin theo ct (3.7) c chng minh trc tip hon ton tng t cch trn
t
hoc c th suy ra t kt qu trn v p dng tnh cht det A = det A .
a11
M
a k1
...
a1k
O
M
... akk
V d 4.7: Dn =
ak +11 ... ak +1k
M
O
M
an1
... ank
72
0
M
0
...
0
O
M
...
0
ak +1k +1 ... ak +1n
M
O
M
akk +1
... ann
Chng 4: nh thc
j ,..., j k
= 0 nu { j1 ,..., jk } {1,..., k }.
1
M 1,...,
k
[ ]
[ ]
,
, B = bij
A = aij
n n
n n
[ ]nn
C = AB = cij
cij =
aik bkj
k =1
Xt nh thc cp 2n:
aij
D2n =
1
1
bij
1
a11
M
a
D2n = n1
1
... a1n
O
M
... ann
1
1
c11
M
cn1
0
0
O
0
b12
0
M
0
b1n
M
0
O
bn 2
M
bnn
73
Chng 4: nh thc
Tip tc bin i tng t nh trn cui cng c:
D2n =
a11
...
a1n
c11
...
c1n
an1
...
ann
cn1
... cnn
0
1
1
D2n = (1)
2n( 2n +1)
+n
2
= (1)
det C = det C .
4.5
4.5.1
( Mn ,+,.)
vung cho trc cha chc c ma trn nghch o i vi php nhn ma trn.
nh ngha 4.4: Ma trn vung
cp B sao cho AB = BA = I .
A , k hiu A1 .
Chng 4: nh thc
det A =
Do
1
det A1
[ ]
0.
[ ]nn
B = Aij
, c gi l ma trn ph hp ca A .
A = aij
n n
A 1 =
vi
, trong
det A 0 th A kh nghch v
1
Bt ,
det A
(4.19)
B l ma trn ph hp ca A .
A theo hng th k ta c:
det A nu i = k
t
ai1 Ak1 + ... + ain Akn =
AB = (det A) I .
nu i k
0
det A nu i = k
t
a1i A1k + ... + ani Ank =
B A = (det A) I .
nu i k
0
H qu 4.7: Nu
Chng minh:
(4.20)
BA = I hoc AB = I th tn ti A1 v A1 = B .
BA = I det A 0 A1 v
B = B( AA1 ) = ( BA) A1 = A1 .
1 2 3
1 0 8
A11 = (1)1+1
5 3
0 8
= 40 ,
A12 = (1)1+ 2
2 3
1 8
= 13 ,
75
Chng 4: nh thc
A13 = (1)1+ 3
2 5
= 5 ,
1 0
A21 = (1) 2 +1
1 3
=5 ,
1 8
A23 = (1) 2 + 3
A22 = (1) 2 + 2
A31 = (1)3+1
A33 = (1) 3+3
2 3
5 3
1 2
2 5
= 9 ,
2 3
= 16 ,
0 8
1 2
= 2,
1 0
A32 = (1)3+ 2
1 3
2 3
=3 ,
=1 ,
Vy
t
40 13 5
40 16 9 40 16 9
1
16 5
2 = 13 5
3 = 13 5 3 .
A1 =
1
9
5
2 1
3
1
2
1 5
4.5.3
P(i, j ) , Q(i, j , ) (xem 3.10, 3.11, 3.12). Mt khc theo H qu 4.7 th A1 = E1...Ek .
E1...Ek = E1...Ek I l ma trn c c bng cch
thc hin bi cng cc php bin i s cp tng ng nh thc hin i vi ma trn A ln
Cng vi lp lun nh trn ta c:
cc hng ca ma trn n v
1) Vit ma trn n v
I bn phi ma trn A :
AI
AI
a ma trn
v tri v ma trn n v.
3) Khi v tri tr thnh ma trn n v th v phi l ma trn
A I .......... I A1 .
76
A1 .
(4.21)
Chng 4: nh thc
V d 4.10: Tm
1 2 3
vi A = 2 5 3
1 0 8
1 2 31 0 0
2 5 30 1 0
1 0 80 0 1
h1 h1
2 h1 + h2 h2
h1 + h3 h3
1 2 3 1 0 0
0 1 32 1 0
2 h2 + h3 h3
0 0 1 5 2 1
h1 h1
h2 h2
h3 h3
h1 h1
h2 h 2
3h3 + h1 h1 1
3h3 + h2 h2
0
h3 h3
1 2
3 1 0 0
0 1 32 1 0
0 2 5 1 0 1
2 0 14 6
3
1 0 13 5 3
0 0 1 5 2 1
1 2 3 1
0
0
0 1 32 1
0
0 0 1 5 2 1
3h2 + h1 h1
h2 h2
h3 h3
1 0 0 40 16 9
0 1 0 13 5 3
0 0 1 5 2 1
40 16 9
1
Vy A = 13
5 3 .
5
2 1
1
4.6
A1
{v1,..., vn }
[ ]
Chng 4: nh thc
Vy ta c
[ ]
e j = bij vi , B = bij
AB = I det A 0 . (4.22)
i =1
nh l 4.9: H
nh l 4.10: Gi s
[ ]
A = aij
l mt ma trn c
m n . Nu c nh thc con cp p
p gc tri
,..., p
M 11,...,
p 0 . Khi p vc t ct u c lp tuyn tnh, v nu c mt vc t l t hp tuyn
tnh ca
,..., p
p 1 vc t cn li th mu thun vi gi thit M 11,...,
p 0 , do r ( A) p . Ta cn
a p1
a k1
... ... a1 p
... ... a2 p
M
... ... a pp
... ... akp
a1s
a2 s
a ps
aks
Khi
Khi
,..., p
k > p : det B = 0 , v det B l nh thc cp p + 1 bao M 11,...,
p.
,..., p
ak11 + ... + akp p + aks M 11,...,
p =0
V vy vc t ct v s l t hp tuyn tnh ca p vc t ct u. Vy
H qu 4.11:
78
r ( A) p .
A l mt ma trn c m n th r ( A) = r ( At ) min(m, n) .
Chng 4: nh thc
Ch 4.12: 1) T cng thc (4.20) ta chng minh c nu
c s
A l ma trn chuyn t t
2 1 2 3
V d 4.11: a) Ma trn A = 2 9 4 7
4 3 1 1
2 1 2
2 1 3
= 20 , 2 9 4 = 2 9 7 = 0 .
c
2 9
4 3 1
4 3 1
Vy
r ( A) = 2
1
0
4
2
4 2 1 7
2
1
1 0
c
= 0 nhng
= 1.
b) Ma trn B =
3
1 1 4
4 2
2 1
1 4 3 4
2
1
0
Bao nh thc ny bi nh thc cp 3 4 2 1 = 1 .
3
1 1
nh thc cp 4 duy nht
B = 0 . Vy r ( B) = 3 .
a
1
V d 4.12: Tm hng ca ma trn A =
1
1
Ta c
Vy:
1 1 1
a 1 1
1 a 1
1 1 a
A = (a + 3)(a 1)3 .
Khi
a 3, a 1 th r ( A) = 4 ;
79
Chng 4: nh thc
Khi
a = 1 th r ( A) = 1 ;
1 3 1
Khi a = 3 , 1 1
3 0 r ( A) = 3 .
1 1
1
Trong thc hnh ta c th kt hp phng php ny vi phng php bin i s cp ln
cc hng cc ct ma trn th qu trnh tm hng ma trn s nhanh hn.
80
..............................................
am1 x1 + am 2 x2 + ... + amn xn = bm
(5.1)
Hay
aij x j = bi , i = 1, ..., m
j =1
Trong
x1 , x2 ,..., xn l n n,
b
x
21 a22 ... a2 n
2
2
, B=
, X =
A=
M
M
M
M
O
M
am1 am 2 ... amn
bm
xn
(5.2)
81
AX = B
5.1.3
sau
(5.3)
(5.4)
Vi cch vit ny ta thy rng h phng trnh (5.1) c nghim khi v ch khi
b Span{ v1 , ..., vn } .
5.2
NH L TN TI NGHIM
nh l 3.18: (Kronecker-Kapelli) H phng trnh (5.1) c nghim khi v ch khi
~
~
r ( A) = r ( A ) trong A l ma trn c c bng cch b sung thm vo ma trn h s A mt
ct cui l v phi ca h phng trnh.
b1
M
bm
(5.5)
5.3
D , i = 1,..., n;
j =1
Trong
82
(5.6)
Gi
k =1
gi thit ny
..............................................
a p1x1 + a p 2 x2 + ... + a pn xn = b p
a11 ... a1 p
Gi s M
O
M 0 (trng hp khc cch gii hon ton tng t)
a p1 ... a pp
H phng trnh trn c vit li:
............................................................................
a x + a x + ... + a x = b a
p2 2
pp p
p
pp +1 x p +1 ... a pn xn
p1 1
83
x p +1 ,..., xn .
x1 + x2 + x3 + x4
x + x + x + x
1
2
3
4
V d 5.1: Gii v bin lun theo tham s h
x1 + x2 + x3 + x4
x1 + x2 + x3 + x4
T v d 4.12 chng 4 ta c
Khi
=1
=1
=1
=1
x1 = x2 = x3 = x4 x1 = x2 = x3 = x4 =
Khi
1
+3
x1 + x2 + x3 + x4 = 1
H phng trnh c v s nghim x1
Khi
sung
= 3 : det A = 0 r ( A) < 4
1
1
1
1
1
1
1
1
r ( A) = 3 ) nhng ma trn b
3 1 1
1 3 1
~
= 64 0 r ( A) = 4 h v nghim.
nh l 5.3: H Cramer
84
(theo V d 3.18
~
A c nh thc con cp 4
1
3
5.4
= 1 x2 x3 x4 vi x2 , x3 , x4 tu .
b
x
21 a22 ... a2 n
2
2
, B=
, X =
A=
M
M
M
M O M
an1 an 2 ... ann
bn
xn
c nghim
5.5
X = A1B .
Ta c th kim tra c rng: khi thc hin cc bin i s cp sau ln cc phng trnh
ca h th s c h mi tng ng:
i ch hai phng trnh;
Nhn, chia mt s khc 0 vo c 2 v ca mt phng trnh;
Cng vo mt phng trnh mt t hp tuyn tnh cc phng trnh khc.
Gii h phng trnh tuyn tnh bng phng php kh Gauss l thc hin cc php bin i
n
aij x j = bi ; i = 1,..., m
s cp (c th i ch s cc n nu cn) a h phng trnh (5.1)
j =1
v h tng ng
a'11
a ' pp
trong
b'1
b' p
b ' p +1
b 'm
(5.7)
a '11...a ' pp 0 .
Nu mt trong cc
khc 0 nn h v nghim.
85
a'22 x'2 +
... + a'2n x'n = b'2
.........................................
(5.8)
2 x1 + 5 x2 8 x3 = 8
4 x + 3 x 9 x = 9
1
2
3
V d 5.2: Gii h phng trnh
2 x1 + 3x2 5 x3 = 7
x1 + 8 x2 7 x3 = 12
~ 4
A=
2
5 8
8
1
2
3 9 9
4
3 5 7
8 7 12
2
8 7 12
1 8 7 12
2 5 8 8
5 8 8
0 7 7 7
3 9 9
3 5 7
0 2 3 1
1 8 7 12
1
0 11 6 16
0
0 1
0
1
1
1
0 2 3
0
1
0
8 7 12
1
0
1 1 1
0
0 5 5
0 1
1
0
0 0 3
1 0 2
.
0 1 1
0 0 0
x1 = 1
8 7 12
1 1 1
0 1
1
0 0
0
h phng trnh
3x1 + 2 x2 + 5 x3 + 4 x4 = 3
2 x + 3 x + 6 x + 8 x = 5
1
2
3
4
x1 6 x2 9 x3 20 x4 = 11
4 x1 + x2 + 4 x3 + mx4 = 2
5
4
3
3 2
1 6 9 20 11
3 2
6
8
5
5
4
3
~ 2 3
A=
1 6 9 20 11
2 3
6
8
5
4
m
2
4
m
2
4 1
4 1
1 6 9 20 11
1 6 9 20 11
0 5
0 20 32
8
16
9
64
36
0 0
0 15 24
0
0
0
48
27
0
1
m
0 0
0 5 8 m 16 8
1 1 1 4 2
0 5 8 16 9
.
0 0 0
0
0
1
0 0 0 m
x1 x2 x3 4 x4 = 2
H cho tng ng vi h: 5 x2 + 8 x3 + 16 x4 = 9
mx4 = 1
m = 0: h v nghim;
m 0: h c v s nghim
x4 =
hay
1
9m 16 8
4m 3
x3 , x1 =
x3 .
, x2 =
m
5m
5
5m
5
9m 16 8
1
4m 3
x3 ,
x3 , x3 , ; x3 ty .
5
5m
5
m
5m
87
x3 + x4 x5 = 3
x1
2 x + 2 x + x 9 x
=2
2
3
4
1
V d 5.4: Gii h phng trnh 3 x1 x2 + x3 8 x4 4 x5 = 2
6 x + x + x 16 x 5 x = 3
3
4
5
1 2
x1 + x2 +
x4 + 2 x5 = 2
1 3
1 3
1 0 1 1
1 0 1 1
0 2 3 11 2
2 2 1 9
0
2
8
~
A = 3 1 1 8 4 2 0 1 4 11 1 7
0 1 7 22 1 15
0 1 1 16 5 3
0 1 1
1 1 0
1
2 2
0
3
1
1
0
0
0
0 1 1
1 3
1 0 1 1
0 1 1
1 1
0
3
1
0
0 1 11 4 6 0 0 1 11
0 5 11 2
8
44
0 0 0
0 0 0
0 6 22 2 14
44
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0 0
1 0
1 3
0 2
0 0
3
3
1
4
6
22 22
22 22
0 2
3 1
0 2
1 1
0 0
H cho tng ng vi h:
= 2
x1
+ 3 x5 = 1
x2 + x3
=2
x3 3 x4
2 x4 + x5 = 1
88
x1 = 2
x = 3 + 3x
2
4
c nghim
x3 = 2 + 3 x4
x5 = 1 2 x4 ; x4 tu
..............................................
a m1 x1 + a m 2 x2 + ... + a mn xn = 0
(5.9)
~
r ( A) = r ( A) n v
r ( A) = n .
Chng minh: Ta chng minh b). Thc hin cc bin i tng ng ln ma trn b sung
(5.8) ca h a v h tng ng vi ma trn b sung c dng
0
0
1
0
0
0
0
(5.10)
n p chiu ca .
90
6.
6.1
6.1.1
(i) vi mi
u, v V ; f (u + v) = f (u ) + f (v)
(ii) vi mi
u, v V , ; f (u ) = f (u )
(6.1)
= W th f c gi l t ng cu.
V d 6.1: Xt cc nh x sau:
1) nh x khng
0:V
u a
0(u ) = 0
IdV : V V
2) nh x ng nht
u a IdV (u ) = u
3) Php v t t s k
f :V V
u a f (u ) = ku
4) Gi s
v1 + v2 a v1
5) Php tnh tin theo vc t v0
V , T : V V
u a u + v0
0.
91
[ ]
,
A = aij
m n
T : n
m
( x1,..., xn ) a T ( x1,..., xn ) = ( y1,..., ym )
xc nh bi
y1
M = a
ij
ym
[ ]
x1
M
xn
(6.2)
l mt nh x tuyn tnh.
Ngc li ta c th chng minh c (xem mc 4) mi nh x tuyn tnh t
u c dng nh trn.
6.1.2
n vo m
Cc tnh cht
nh l 6.1: Nu
(i)
f (0 ) = 0
(ii) vi mi
(iii)
v V : f ( v ) = f (v )
n
n
f xi vi = xi f (vi ) , x1,..., xn , v1,..., vn V .
i =1
i =1
f : V W l nh x tuyn tnh th
f (0 ) = f (0 0 ) = 0 f (0 ) = 0
n.
f (u + v) = f (u ) + f (v) .
Chng minh: Vi mi u , v V , , :
() : f (u + v) = f (u ) + f ( v) = f (u ) + f (v)
V vo W hon ton c xc nh bi nh ca mt
c s ca V , ngha l vi c s B = { e1 ,..., en } ca V v h vc t u1 ,..., u n W cho trc
nh l 6.3: Mi nh x tuyn tnh t
Chng minh:
*) Tn ti: Vi mi
v V , gi s ( x1 ,..., xn ) l to ca
v trong c s B , ngha l
i = 1,..., n .
g : V W l nh x tuyn tnh sao cho g (ei ) = ui , vi mi
i = 1,..., n khi vi bt k v V , v = x1e1 + ... + xn en ,
*) Duy nht: Gi s
6.1.3
g= f.
6.1.3.1 Hom(V,W)
Cho hai khng gian vc t
f , g Hom(V ,W ) , tng ng
V W
v a f (v ) + g ( v )
f + g v gi l tng ca f v g .
V W
v a kf (v)
(6.3)
(6.4)
kf .
{e1,..., en }
l mt c s ca
V1 vi mi u f (V1 ) , tn ti v V1 :
iu ny suy ra
f (V1 ) .
f : V W ta k hiu v nh ngha
Kerf = f 1{0}, Im f = f (V )
l ht nhn v l nh ca
f , k hiu
r ( f ) = dim Im f
l hng ca nh x
(6.6)
f.
f :V W
(6.5)
(6.7)
Im f (do l mt c s).
f (v) Im f ;
Vi mi
f ton cu.
r ( f ) = dim W .
n cu
nh ngha 6.4: nh x tuyn tnh m n nh c gi l n cu.
nh l 6.7: Vi nh x tuyn tnh
(i)
f n cu.
r ( f ) = dim V .
Chng minh:
ng cu
nh ngha 6.5: nh x tuyn tnh va n cu va ton cu c gi l ng cu.
Vy ng cu l mt nh x tuyn tnh v song nh.
Hai khng gian
V ,W c gi l ng cu nu c nh x tuyn tnh ng cu
f :V W .
f : V V c gi l t ng cu ca khng gian V . Tp hp cc t
ng cu ca V c k hiu l Gl(V ) .
Php ng cu
() : Nu f : V W
ng cu th
= dim W .
f :V W
l nh x tuyn tnh tho mn f (ei ) = i ; i = 1,..., n (xem chng minh nh l 4.3). Khi
f l t ng cu ca V th nh x ngc
f : V W l nh x tuyn tnh t V vo
f : V W hon ton c xc nh bi nh ca
mt c s ca V . Gi s B = { e1 ,..., en } l mt c s ca V th nh x tuyn tnh f hon
ton c xc nh bi h vc t { f (e1 ),..., f (en )}. Mt khc theo chng 3-(1.3), nu
B ' = {1,..., m } l mt c s ca W th h { f (e1 ),..., f (en )} hon ton c xc nh bi
ma trn c m n c n ct l cc to ca cc vc t f (e1 ),..., f (en ) trong c s B ' . V
vy vi hai c s B , B ' cho trc th nh x tuyn tnh f hon ton c xc nh bi ma
Theo nh l 6.3, mi nh x tuyn tnh
trn
[ ]
, trong
A = aij
m n
f (e j ) = aij i ; j = 1,..., n
(6.8)
i =1
97
f trong c s
B ca V v B ' ca W .
B ca V v B ' ca W l ma trn c
cc ct l to ca { f (e1 ),..., f (en )} vit trong c s B ' .
Nh vy ma trn ca nh x tuyn tnh
V d 6.2: Xt nh x
f trong c s
f : 3 2
( x, y, z ) a (2 x + y 4 z ,3 x + 5 z )
f (1,0,0) = (2,3) = 2(1,0) + 3(0,1) .
f (0,1,0) = (1,0) = 1(1,0) + 0(0,1) .
f (0,0,1) = (4,5) = 4(1,0) + 5(0,1) .
Vy ma trn ca
f trong c s chnh tc ca 3 v 2 l
2 1 4
A=
3 0 5
Nu ( x1 ,..., xn ) l to ca
v V trong c s
B.
B ' th
y1
x1
M = a
ij m n M
ym
xn
(6.9)
....................................
y = a x + ... + a x
m1 1
mn n
m
(6.10)
[ ]
hay
f.
B = {e1,..., en }
[ ]
[ ]mn
A, B l ma trn ca f , g th A + B l ma trn ca f + g v
kA l ma trn ca kf , vi mi k .
Hom (V ,W )
nh l 6.11: Tng ng
Mm n
A
r ( f ) = r ( A) .
r ( A) ca ma trn A l hng ca h cc vc t ct
do r ( A) = dim f (V ) = r ( f ) .
Chng minh: Hng
B = {e1,..., en }, B ' = {e'1 ,..., e'm }, B " = {e1" ,..., el "}. Gi s A l ma trn ca f
trong c s B , B ' v B l ma trn ca g trong c s B ' , B" th BA l ma trn ca
g o f trong c s B , B" (xem thm (3.1)). Tht vy:
[ ]
i =1
Ta c
bki e"k
i = 1,..., m
k =1
m
m
i =1
i =1
l
l m
i =1 k =1
k =1 i =1
iu ny chng t
BA l ma trn ca g o f .
99
Mn
f aA
A l ma trn ca f trong mt c s c nh ca V xc
l mt ng cu vnh, trong
nh bi (6.8).
f + g A+ B
kf kA
f o g AB
r ( f ) = r ( A)
6.4.2
f : V W l nh x tuyn tnh.
T l ma trn chuyn c s
khng gian V .
P l ma trn chuyn c s
Gi
Gi
ca W .
B1 , B2 ,
trong c s B '1 , B '2
A l ma trn ca f trong c s
A' l ma trn ca f
A' = P 1 AT
Th
Tht vy: Gi s
[ ]mn
f (ei ) = aki k ;
i =1
'i = pki k
i =1
100
(6.11)
e' j = tij ei
i =1
m
mm
i =1
i =1
k =1
k =1 i =1
Mt khc:
n
n
n
m
m n
i =1 k =1
i =1
i =1
k =1 i =1
Do
i =1
Suy ra
trong hai c s
j = 1,..., n ; k = 1,..., m .
i =1
PA' = AT . Vy
c bit nu
vi mi
A' = P 1 AT .
sang
B ' th:
A' = T 1 AT
Ch : Nu
s
T l ma trn chuyn c s
B sang c s B ' th
(6.12)
T 1 l ma trn chuyn c
bin
T sao cho B = T 1 AT .
T (6.12) cho thy hai ma trn ca mt t ng cu bt k trong hai c s khc nhau l
ng dng. Nu
det f = det A
trong
6.4.3
(6.13)
A l ma trn ca f trong mt c s no .
trnh tuyn tnh (5.1-5.4) tng ng (trang 130-131) c nghim khi v ch khi
b Im f
(6.14)
(x1 , ..., xn )
l nghim ca phng trnh tuyn tnh thun nht (5.9) (trang 137) khi v
ch khi
(6.15)
Nhn xt: T hai nh l 6.11 v 6.12 ta thy rng mt bi ton v nh x tuyn tnh c th
chuyn sang bi ton ma trn, h phng trnh tuyn tnh v ngc li. Chng hn chng minh
nh thc ca ma trn A khc 0 ta ch cn chng minh t ng cu tuyn tnh c ma trn l A l
n cu hoc ton cu, hoc h phng trnh tuyn tnh tng ng c duy nht nghim.
6.5
CHO HO MA TRN
Trong phn ny ta gii quyt bi ton: Vi t ng cu tuyn tnh
hy tm mt c s ca V ma trn ca
f ca khng gian V ,
n
Bi ton trn cng tng ng vi bi ton: Cho ma trn
(6.16)
T v tm c s ma trn
cu
f trn V nu f (W ) W .
Gi s {e1 ,..., ek } l mt c s ca
ca V . Vi c s ny ma trn ca
f c dng
nk
k
102
nk
nk
k
6.5.2
f th c th chn c s ma trn ca f
nk
Vc t ring, gi tr ring
Vi mi
, k hiu
.
nh l 6.13: 1)
gi tr ring .
2) Nu
V.
l gi tr ring ca
l gi tr ring ca
3) Vi mi
(6.17)
f th mi vc t v 0 ca V u l vc t ring ng vi
bt bin i vi
f.
f ( f (v )) = f (v ) = f (v ) f (v ) V
nh ngha 6.11:
c gi l gi tr ring ca ma trn
(6.18)
[ ]
nu tn ti
A = aij
n n
x1
x1
x1 0
A M = M hay ( A I ) M = M
xn
xn
xn 0
Khi
6.5.3
a thc c trng
nh ngha 6.12: Gi s
trn
(6.19)
A trong mt c s no ca V . Khi :
P ( ) := det ( f idV ) = det( A I )
l mt a thc bc
trng ca
(6.20)
f v ca A .
nh l 6.14:
0 l gi tr ring ca f
Chng minh:
khi v ch khi
tng ng sau: nh x f 0idV khng n cu, h phng trnh tuyn tnh thun nht (5.9) c
2 c ma trn chnh tc
3 2
A=
.
1 0
Phng trnh c trng
P ( ) =
3
1
c cc nghim
104
2
1 2
1
=
=
1
0
1 = 1, 2 = 2 .
2
= (1 )(2 ) = 0
2
v = ( x, y ) ng vi gi tr ring 1 = 1 l nghim ca h
( A 1I )
x 0
2 2 x 0
=
hay
1 1 y = 0 .
y 0
x + y = 0.
v = ( x, x) = x(1,1), x 0 .
* Vc t ring
v = ( x, y ) ng vi gi tr ring 2 = 2 l nghim ca h
2 x 0
1
x 0
= hay
y = 0 .
2
0
y
( A 2 I )
x + 2y = 0 .
v = (2 y, y ) = y (2,1); y 0 .
nh l 6.15: Mi t ng cu
z1 0
[A 1I ] M = M
z n 0
(6.21)
z 1
x 1 0
x 1 0
[A 1I ] M = [A 1I ](1 + ki ) M = M [A 1I ] M = M
z n
x n 0
x n 0
105
phc ta suy ra
x 1
x 1
y 1
A M = a M b M ;
x n
x n
y n
y 1
x 1
y 1
A M = b M + a M
y n
x n
y n
f (v) = av bu
f (u ) = bv + au
Vy
(6.22)
f.
T ng cu cho ho c
nh ngha 6.13: T ng cu
c s ca V ma trn ca
V gm cc vc t ring ca f .
Mt cch tng ng, ta ni ma trn
1 k m.
* Khi
k = 1 h mt vc t v1 0 l c lp tuyn tnh.
* Gi s h {v1 ,..., vk } vi 1 k
{v1,..., vk , vk +1} c lp. Tht vy, gi s
(6.23)
(6.24)
(k +1 1 ) x1v1 + ... + (k +1 k ) xk vk = 0
V
{v1,..., vk }
c lp v cc
1,..., m
x1 = ... = xk = 0 xk +1 = 0 .
H qu 6.17: Nu a thc c trng ca t ng cu
ng
f cho ho c.
H qu 6.18: Gi s a thc c trng ca t ng cu
f ch c cc nghim thc:
dim Vi = mi .
Chng minh:
() : Trong mi Vi
ta chn mt c s gm mi vc t. H
(6.25)
n vc t gp
() : Gi s f
c dng cho
P ( ) = (1) n ( 1 )...( n )
Suy ra cc gi tr ring
1 ,..., n
Bi ton 1: Cho t ng cu
T 1 AT c dng cho.
f trong khng gian vc t V . Gi s B = {e1 ,..., en } l mt c s
trong V v ma trn ca f trong c s B l A . Khi bi ton 1 tr thnh bi ton 2. Ngc
Cho t ng cu
cc bc sau:
Bc 1: Tm nghim ca phng trnh c trng:
P ( ) = (1) n ( 1 ) m1 ...( k ) mk .
Bc 2: Vi mi gi tr ring
x 1 0
[A i I ] M = M
x n 0
(6.26)
no , 1 i k th
f khng ho cho c.
8 0 3
108
B ' cn tm.
i , vi mi
P ( ) =
9
8
4
0
6 = 9
3
8
= (3 ) 9
8
Do
5
8
4
0
6
3
0
3 = (3 )( 1)( + 1)
5
A c cc gi tr ring 1 = 1, 2 = 1, 3 = 3 .
*) Gi tr ring
= 1 c vc t ring v = ( x, y, z )
3 1 0 x 0
9
5
6 y = 0
8 0 2 z 0
Ta c:
3
3 1 0
3 1 0
0
0
9
5
6
0
0
4
8 0 2
8 0 2
1 0
0 0
0 1
3x y = 0
4 x + z = 0
y = 3x
z = 4 x
= 1 c vc t ring v = ( x, y, z )
1 1 0 x 0
9
3
6 y = 0
8 0 4 z 0
Ta c:
1 1 0
1
3
6 0
9
8 0 4
2
1
0
0
1
109
=0
x y
+ z=0
2 x
x = y
z = 2 x
= 3 c vc t ring v = ( x, y, z )
1 1 0 x 0
9
1
6 y = 0
8 0 6 z 0
Ta c
1 1 0
1 1 0
1
6 0 0 0
9
8 0 6
4 0 3
=0
x + y
+ 3z = 0
4 x
x = y
4
z = 3 x
4 x
v = x , x,
x = (3,3,4) chn e'3 = (3,3,4) .
3 3
C s mi gm cc vc t ring
1
3
1
T= 3
1 3 .
4 2 4
Do
1 0 0
T 1 AT = 0 1 0 .
0 0 3
3 2 0
0
0 1
110
3
P ( ) = 2
0
2
3
= 1 3
1
=
0
0
5
0
0
1
= (5 )( 1) 2 .
Do
A c cc gi tr ring 1 = 5 v 2 = 1 (kp).
*) Gi tr ring
=5
c vc t ring
2 2 0 x 0
2 2 0 y = 0
0
0 4 z 0
c h phng trnh tng ng:
x + y = 0
z=0
x = y
z = 0
**) Gi tr ring
= 1 c vc t ring v = ( x, y, z )
2 2 0 x 0
2 2 0 y = 0
0
0 0 z 0
H phng trnh trn tng ng vi phng trnh:
x y = 0 , z tu .
1 1 0
5 0 0
1
Ma trn chuyn c s T = 1 1 0 v T AT = 0 1 0 .
0 0 1
0 0 1
111
1 1 1
1 1
V d 6.6: Cho ha ma trn A = 1
1
1 1
a thc c trng ca
1
1
P ( ) =
1
1
1
1
= 1
1 1
1
1
1
1
1
= (1 ) 0 2
0
0
0
= (1 )( + 2) 2 .
2
2 = 2
(kp).
1 x 0
2 1
1 2 1 y = 0
1
0 2 z 0
2
Ta c 1
1
1
2
1
3
0
2
1
1
1
1 0 1
3 0 1 1 0
0
0 0
0 0
x + z = 0
x y=0
x = z
x = y
2 = 2
1 1 1 x 0
1 1 1 y = 0
1 1 1 z 0
112
c vc t ring
x + y + z = 0.
v = ( y z , y , z ) = y (1,1,0) + z (1,0,1) .
Chn e'2 = ( 1,1,0) , e'3 = ( 1,0,1) .
0
1 1 1
1 0
Ma trn chuyn c s T = 1 1
0 v T 1 AT = 0 2 0 .
1 0 1
0 0 2
1 3 4
Cho ha ma trn A = 4 7 8
6 7 7
V d 6.7:
a thc c trng ca
1
P ( ) = 4
6
3
4
1
7
8 = 2 + 2
7
7
6
5
= (1 + )
0
8
1
= (1 + )
0
0
4
0
1
7
7
1
3
4
1
0 = (1 + ) 0
7 7
1
4
0
1
7 7
3
4
1
0 = (3 )( + 1) 2 .
4 3
2 = 1 (kp).
2 = 1 c vc t ring v = ( x, y, z )
2 3 4 x 0
4 6 8 y = 0
6 7 8 z 0
113
2 x 3 y + 4 z = 0
y 2z = 0
114
y = 2z
v = ( x,2 x, x ) = x (1,2,1)
x = z
7.1
7.1.1
:V V
(u , v) a (u , v)
sao cho khi c nh mi bin th n tr thnh nh x tuyn tnh i vi bin kia.
Ngha l vi mi x1 , x2 , y1 , y 2
, vi mi u1 , u 2 , v; u , v1 , v2 V th
(u , y1v1 + y 2 v2 ) = y1 (u , v1 ) + y 2 (u , v2 ) .
nh ngha 7.2: Dng song tuyn tnh
c gi l c tnh:
i) i xng: Nu
(u , v) = (v, u )
ii) Khng m: Nu
(u, u ) 0
(u , u ) = 0
vi mi
vi mi
(u, u ) 0
(7.1)
u, v V ;
(7.2)
u V ;
vi mi
u V ;
khi v ch khi
u = 0.
(7.3)
(7.4)
(7.5)
u 0.
Mt khng gian vc t
Euclide.
R3
R2
u v = u v cos(u, v) .
thng
Ta d dng kim chng c tch v hng (theo tn gi thng thng) l mt dng song
tuyn tnh xc nh dng, do n l tch v hng theo nh ngha trn. Vy
R2 , R3
l hai
Vi
th
x, y = x1 y1 + ... + xn yn
Gi s
= {( x1,..., xn ) xi ; i = 1,..., n}
, ,
(V ,
nh ngha 7.3: Vi mi vc t
qua biu thc
v =
Nu
(7.6)
v, v .
(7.7)
v = 1 th v c gi l vc t n v.
u, v V th
u, v u v
u , v t l.
v 0 th vi mi t
Mt khc
Cauchy-Schwarz.
ta c:
u + tv, u + tv = t 2 v
116
(7.8)
u + tv, u + tv 0 .
+ 2t v, u + u
' = v, u
0 . T suy ra bt ng thc
u = kv th
u , v = kv, v = k v
= kv v = u v .
u, v = u v th ' = 0 . Suy ra tn ti t0
u + t0 v, u + t 0 v = 0 u = t 0 v .
Ngc li: nu
sao cho
ta c bt ng thc
(7.9)
H cc vc t S = {v1,..., vn } ca
nh l 7.3: Gi s
gian Euclide
u
k = 1: V h S c lp nn u1 0 . t v1 = 1 .
u1
k = 2 : Xt v2 = u 2 , v1 v1 + u 2 , ta c v2 0 (v nu v2 = 0 th u 2 = kv1 ,
iu ny tri vi gi thit h
S c lp). t v2 =
v2
v2
, h
{v1, v2 }
trc chun v
span{v1 , v2 } = span{u1 , u 2 }.
117
vk = u k , vi vi + u k
(7.10)
i =1
vk =
vk
(7.11)
vk
Bc 2:
u
1 1 1
u1 = 3 v1 = 1 = , , .
u1 3 3 3
v2 = u 2 , v1 v1 + u 2
=
v2 =
Bc 3:
2 1 1
,
,
v2 =
.
6 6 6
v3 = u3 , v1 v1 u3 , v2 v2 + u3
4 1 1 1 1 2 1 1
1 1
, ,
,
,
+ (1,2,1) = 0, ,
3 3 3 3
6
6 6 6
2 2
v3 =
118
2
6
3
1 1 1 1
4 2 2
, ,
+ (1,1,1) = , ,
3 3 3 3
3 3 3
1
2
1
1
,
v3 = 0,
.
2
2
C s trc chun
u, v V , ta c
v = v, e1 e1 + ... + v, en en .
i)
(7.12)
ii)
u , v = u , e1 v, e1 + ... + u, en v, en .
iii)
= v, e1
+ ... + v, en
(7.13)
(7.14)
Nu
7.1.4
th
nu
v u vi mi u S .
Tp con S1 trc giao vi tp con S 2 , k hiu S1 S 2 , nu
v u vi mi
v S1, u S 2 .
Tnh cht 7.7:
1) Nu
v S th v spanS .
119
W th v W khi v ch khi v ei , vi mi
i = 1,..., k .
S V . Ta k hiu S = {v V v u , u S }.
3) Vi mi tp con
Tp
( ) = W
V = W W , W
Hai khng gian con W , W
Chng minh: 1) Vi mi
0 S S . Vi mi v1 , v2 S , , , u S :
v1 + v2 , u = v1, u + v2 , u = 0 v1 + v2 S .
4) Gi s {e1 ,..., ek } l mt c s trc chun ca W .
v V , t u = v, e1 e1 + ... + v, ek ek
W .
Ta c: v u , ei = 0, i = 1, ..., k v u W
Vy
V =W +W .
Ngoi ra
u W W th u , u = 0 u = 0 , do V = W W .
( ) .
( ) V v = u
v W
+ u 2 , u1 W , u 2 W
0 = v, u 2 = u1 + u 2 , u 2 = u1, u 2 + u 2 , u 2 = u 2 , u 2
( ) W .
u 2 = 0 v = u 1 W W
120
7.2
7.2.1
[ ]
1 nu j = k
;
nu j k
aij aik = jk = 0
i =1
jk
(7.15)
l k hiu Kronecker.
A t A = I = 1 A = 1 .
V d 7.4: Ma trn
1 3 2 6
A = 1 3 1 6
1 3 1 6
1 2
1 2
0
cos
A=
sin
sin
cos
A
=
hay
sin
cos
sin
.
cos
(7.16)
A trn tho mn At A = I .
a b
a c a b 1 0
t
A=
A
A
=
I
v
th
b d c d = 0 1
c d
121
a 2 + c 2 = 1
Suy ra ab + cd = 0
2
2
b + d = 1
Mt khc t
(1)
(2)
(3)
ax + cy = 0
bx + dy = 1
Cramer
b=
a
c
, d =
.
A
A
) Nu
a b
cos
2
2
A = 1 th A =
v a + b = 1 A =
b a
sin
sin
.
cos
) Nu
a b 2
cos
2
A
=
A = 1 th A =
,
a
+
b
=
1
sin
b a
sin
.
cos
nh l 7.8: Ma trn ca mt h trc chun vit trong c s trc chun l mt ma trn trc
giao. c bit mi ma trn chuyn t c s trc chun sang c s trc chun l ma trn trc giao.
Chng minh: Gi
trc chun
[ ]
B = {e1,..., en }.
T (7.12) ta c
i =1
i =1
v j = aij ei = ei , v j ei
n
T (7.13) ta c
aij aik =
i =1
Vy
7.2.2
v j , vk = jk
(V ,
) (
f (u ), f (v) V ' = u, v V
122
(7.17)
B = {e1,..., en }
l mt c s trc chun ca
f (ei ), f (e j ) = ei , e j .
l c s trc chun th vi mi
(): Gi s
u, v V :
7.2.3
trc chun
v ch khi
[ ]
A = aij
l ma trn ca t ng cu
1 hay 1.
f (v), f (v) = v, v = 2 v, v .
f (v), f (v) = v, v 2 v, v = v, v
v, v 0 2 = 1 . Vy = 1 .
123
7.3.1
AT l ma trn cho th T t AT t = T t AT . Do T t At T = T t AT ,
T kh nghch nn At = A .
Ngc li, ta s chng minh nu A i xng th cho ho trc giao c.
7.3.2
T ng cu i xng
nh ngha 7.9: T ng cu
f : V V c gi l i xng nu vi mi u, v V :
f (u ), v = u , f (v)
Tnh cht 7.12: Nu
khi v ch khi vi mi
(7.18)
B = {e1,..., en } l mt c s ca V
th t ng cu
f l i xng
i, j = 1,..., n ,
f (ei ), e j = ei , f (e j )
(7.19)
= xi y j f (ei ), e j = xi y j ei , f (e j ) = v, f (u )
i =1 j =1
i =1 j =1
[ ]
Gi s A = aij l ma trn ca t ng cu
f (e j ) = aij ei = f (e j ), ei ei
i =1
Vy vi mi
124
i =1
i, j = 1,..., n :
aij = f (e j ), ei .
(7.20)
B = {e1,..., en }
l ma trn i xng.
nh l 7.14: Cc gi tr ring ca mt ma trn i xng l cc s thc. Ni cch khc,
phng trnh c trng ca ma trn i xng vung cp n c n nghim thc.
Chng minh: Gi s
l ma trn i xng A cp
cho
f (v) = av bu
f (u ) = bv + au
Do
V
f (v), u = a v, u b u , u , v, f (u ) = a v, u + b v, v .
(1 2 ) v1, v2 = 0 v1, v2 = 0 .
nh l 7.16: Nu
V gm cc vc t ring ca f .
f c vc t ring u1 ng vi gi tr ring 1 ,
u1 = 1. t W1 = {u1 } = span{u1}.
Chng minh: Theo nh l 7.14
Vy W1 bt bin i vi
V = W1 W1 nn ta c th xt:
f1 = f W : W1 W1 , dim W1 = dim V 1 .
1
125
W1 gm
V gm cc vc t
f.
tn ti c s trc chun
f . Gi T l ma trn chuyn t c s
T t AT =
O
n
trong
7.3.4
1 ,..., n
l cc gi tr ring ca
A.
cho
(7.21)
T cn tm.
0 2 2
2 1 3
a thc c trng
2
A I = 2 3
2
126
4
2
2
1 = 4 3
3
2
1
3
V.
(4 )
2
= 0
1
0
(4 )
2
2
3 = 0
2
1
Vi gi tr ring 1 = 2 , vc t ring
2
3 = (4 ) 2 ( + 2)
4
v = ( x, y, z ) l nghim ca h
2 x 0
2 2
2 5 1 y = 0
2 1 5 z 0
2
1
2 2
1 1
1 1 1
1 2 0
3 3 0 1 1 0 1 1
ta c 2 5 1 0
2 1 5
0 3 3
0 0 0
0 0 0
H phng trnh trn tng ng vi h
x + 2 y = 0
x = 2 y
c nghim
y z=0
y = z
Trc chun ho c
Vi gi tr ring
u1 = ( 2
6 ,1
6 ,1
6) .
4 2 2 x 0
2 1 1 y = 0
2 1 1 z 0
ta c
2 1 1
4 2 2
2 1 1 0 0 0
0 0 0
2 1 1
y z
v = ( x, y , z ) = + , y , z =
2 2
2x y z = 0
1
1
y ,1,0 + z ,0,1 .
2
2
127
= ,1,0 , v3 = ,0,1 .
2
u 2 = (1
5 ,0 ) , u 3 = ( 2
5,2
30 , 1
30 , 5
30 ) .
2 6 1 5 2 30
2 0 0
t
Vy T = 1 6
2 5 1 30 v T AT = 0 4 0 .
1 6
0
0
4
0
5
30
7.4
7.4.1
: V V
Gi s
V.
B = {e1,..., en } l mt c s ca V
[ ]
Ma trn
(7.22)
B.
(ei , e j ) xi y j =
i , j =1
(7.23)
aij xi y j
i , j =1
(u , v) =
: V V
B.
xc nh bi
aij xi y j
i, j =1
nh ngha 7.10: Gi s
V.
nh x Q : V
: V V
v a Q (v ) = (v, v )
c gi l mt dng ton phng trn V .
128
theo (7.23) ta c
i , j =1
i, j =1
Q (v ) = (v, v ) =
Ngc li nh x Q : V
Q (v ) =
(ei , e j ) xi x j = aij xi x j
c biu thc to trong c s
aij xi x j , vi v = xi ei
i , j =1
(7.24)
i =1
l mt dng ton phng ng vi dng song tuyn tnh sao cho aij = (ei , e j ) .
Ni cch khc mt dng ton phng Q : V
l mt hm s xc nh trong khng
gian vc t
aij xi x j ta c th thay
i, j =1
, v = ( x1 , x2 , x3 ) = x1e1 + x2 e2 + x3e3 l
A ca Q c s chnh tc
1 1 2
A = 1 1 1 .
2
1 4
7.4.2
[ ]
[ ]
[ ]
T = tij
B = {e1,..., en }.
l ma trn chuyn t c s
B sang B ' :
e' j = tij ei
i =1
n
n
l =1
k =1
n
n n
=
t
(
e
,
e
)
t
t
a
t
ki k l lj ki kl lj
k =1 l =1
k =1 l =1
Vy
A' = T t AT
x1
x'1
th X = TX '
t X = M , X ' = M
xn
x'n
Xt ma trn mt hng mt ct
t
[Q(v)] = aij xi x j = X AX = a'ij x'i x' j = X 't A' X ' .
i, j =1
i, j =1
130
(7.25)
[Q(v)] = X t AX = (TX ' )t A(TX ' ) = X 't (T t AT ) X ' = X 't A' X ' .
7.4.3
(7.26)
(7.27)
B = {e1,..., en } c ma trn
cho trc giao ma trn
[ ]
A = aij
[ ]
T l ma trn chuyn t c s
V d 7.8:
Q:
Q c s chnh tc ca
l:
0 2 2
A = 2 3 1
2 1 3
Theo V d 7.6 tn ti c s
e'1 = ( 2
6) ,
e'3 = (2
6 ,1
6 ,1
30 , 1
30 , 5
e'2 = (1
5,2
5 ,0 ) ,
30 ) .
Q c dng:
131
Q (v ) =
aij xi x j ,
i, j =1
aij = a ji , v = xi ei .
i =1
aii 0 ,
chng hn
a11 0
th ta c th sp xp li:
n
n
2
a1i
Q(v) = a11 x1 + 2 x1
xi + aij xi x j
a
i = 2 11 i, j = 2
n
n
n a
a1i
1
i
xi + aij xi x j a11
xi
= a11 x1 +
a
a
i = 2 11
i, j = 2
i = 2 11
2
(7.28)
n
n
a1i
= a11 x1 +
xi + a'ij xi x j
a
i = 2 11
i, j = 2
a
y1 = x1 + 1i xi
a
t
th
i = 2 11
y j = x j ; j = 2,..., n
a'ij yi y j
i, j = 2
a'ij yi y j .
i, j = 2
x1 = y1 + y2
x2 = y1 y2
x = y ; j = 3,..., n
j
j
th
0 , chng hn a12 0 .
Q (v ) =
i , j =1
i, j =1
aij xi x j = a'ij yi y j
(7.29)
v = ( x1, x2 , x3 ) :
y1 = x1 x2 + 2 x3
t y 2 = x2 + 3 x3
y = x
3
3
x1 = y1 + y2 5 y3
x 2 = y 2 3 y3
x = y
3
3
x2 = 0 1 3 y2 ma trn chuyn c s T = 0 1 3 .
x3 0 0 1 y3
0 0 1
Vy trong c s mi e'1 = (1,0,0) , e'2 = (1,1,0) , e'3 = ( 5,3,1) ;
phi l ma trn trc giao v c s {e'1 , e'2 , e'3 } khng phi l c s trc chun.
V d 7.10: Cho dng ton phng
= ( x1 + 2 x2 + x3 ) 2 2 x2 x3
y1 = x1 + 2 x2 + x3
x1 = y1 2 y2 y3
t y 2 = x2
hay x2 = y 2
y = x
x = y
3
3
3
3
th
Q (v) = y12 2 y2 y3
y1 = z1
t y2 = z 2 + z3
y = z z
2
3
3
th
x1 1 2 1 1 0 0 z1 1 3 1 z1
x = 0 1
0 0 1 1 z 2 = 0 1
1 z2
2
x3 0 0
1 0 1 1 z3 0 1 1 z3
Vy trong c s mi e'1 = (1,0,0) , e'2 = ( 3,1,1) , e'3 = ( 1,1,1) ;
vi dng cc tng ng
v c ma trn trong c s
B = {e1,..., en }
[ ]
A = aij :
A u khc khng
th vi mi
134
a12
.............................................
a x + a x + ... + a x = 1
j2 2
jj j
j1 1
lun c nghim duy nht k hiu l
(7.31)
(1 j , 2 j ,...., jj ).
f1 = 11e1
f = e + e
2
12 1
22 2
.........................................
f n = 1n e1 + 2n e2 + .... + nn en
Xt h vc t
(7.32)
j = 1,..., n . nh thc ca h
11 22 .... nn 0
nn h
trong
D j 1
Dj
{e1 ,..., en }
T (7.31) v (7.32)
i = 1,..., j 1 v
B ' = { f1,..., f n }
jj =
( f j , f i ) = 0 vi mi i < j
vi mi
cng c
( f j , f j ) = ( f j ,1 j e1 + ... + jj e j ) = jj ( f j , e j ) = jj .
Mt khc dng song tuyn tnh i xng nn ( f j , f i ) = 0 vi mi
Vy
Gi
nu i j
0
( f i , f j ) = D j 1
D nu i = j
j
vi
i, j = 1,..., n
i > j.
(7.33)
th :
135
1n
11 12
11
n
22
2
t
T AT = A' = ( f i , f j ) =
O
T =
O
M
nn
nn
Vy biu thc to ca
Q trong c s
v = y1 f1 + ... + y n f n Q(v) =
D
1 2 D1 2
y1 +
y 2 + ... + n 1 y n 2 .
D1
D2
Dn
2 1 4
c cc nh thc con chnh
D1 = 1, D2 =
1
= 1;
D1
k =1
ta c 11
x1 x2 = 0
x1 + 2 x2 = 1
)
(7.34)
nghim x1 = x2 = 1
(7.35)
x1 + 2 x2 + x3 = 0
2 x + x + 4 x = 1
3
1 2
1 1
= 1, D3 = A = 9 .
1 2
f1 = e1 = (1,0,0)
x1 =
5
1
1
, x2 = , x3 = .
9
9
3
(7.36)
f 2 = e1 + e2 = (1,1,0)
(7.36)
f3 = 5 9 e1 + 1 3 e2 1 9 e3 = (5 9 ,1 3 ,1 9) .
Q c dng:
v = ( x1 , x2 , x3 ) = y1 f1 + y 2 f 2 + y3 f 3
Q (v ) =
1 2 D1 2 D2 2
1
y2 +
y3 = y12 + y 2 2 y32 .
y1 +
9
D1
D2
D3
Cc v d 7.9, 7.11 cho thy rng cng mt dng ton phng ta c th a v cc dng
chnh tc vi cc h s khc nhau. Tuy nhin s cc h s dng v h s m l nh nhau. Ta s
chng minh iu ny qua lut qun tnh.
7.4.7
[ ]
[ ]
[ ]
B = {e1,..., en },
B sang B ' th
A = Tt
Q c dng:
v = xi ei , Q(v) =
i =1
Gi s
aij xi x j ,
i, j =1
aij = a ji .
B ' = {e'1 ,..., e'n }, B" = {e"1 ,..., e"n } l hai c s sao cho biu thc to ca
n
i =1
i =1
i =1
(7.37)
Ta chng minh
Gi s
Ta c
.................................. , ..................................
y = b x + ... + b x
z = c x + ... + c x
n1 1
nn n
n1 1
nn n
n
n
(7.38)
(7.37)
(7.39)
i =1
i =1
i =1
v V , v = xi ei = yi e'i = zi e"i 0
tho mn iu kin:
y1 = ... = y p = 0
z q +1 = ... = z r = z r +1 = ... = z n = 0
(7.40)
0.
Xt vc t
v0 = xi0ei 0 .
i =1
v0 = zi e"i = 0 , mu thun. Vy p = q .
i =1
138
Nu
R rng
Q th:
suy bin.
nh l 7.19 (Sylvester): Gi s dng ton phng
Q c ma trn l A trong mt c s no
ca V . Khi :
(i)
(ii)
m.
Chng minh: (i) Gi s
[ ]
A = aij
Q trong c s
Q Vk
cng xc nh dng. Mt khc theo lut qun tnh ta suy ra rng cc gi tr trn
ng cho ca ma trn dng chnh tc ca dng ton phng xc nh dng l lun lun dng
nn nh thc ca n cng dng. Vy det Ak > 0 , vi
k = 1,..., n .
139
B ' = { f1,..., f n } sao cho biu thc to ca Q trong c s B ' c dng chnh
tn ti c s
tc:
v = y1 f1 + ... + y n f n Q(v) =
Vy
D
1 2 D1 2
y1 +
y2 + ... + n 1 yn 2 .
D1
D2
Dn
Q xc nh dng.
7.5
7.5.1
Ox , Oy
Oxy
x' Ox
y' Oy
ct nhau ti
theo chiu
ta chn hai vc t n v ln lt l
{ }
i v j . H i, j l mt c s trc chun.
nu
trong mt phng vi h to
vx , v y
l hnh chiu ca
Oxy . Cp (v x , v y )
Ox, Oy
c gi l to ca
Theo cc php ton cng vc t (theo quy tc hnh bnh hnh), nhn mt s vi mt vc t
v tnh v hng ca hai vc t
th
Nu
u v = u v cos(u, v)
v = vx i + v y j = v ,i i + v , j j .
OM = xi + y j th ( x, y ) c gi l to ca im M , k hiu M ( x, y ) . Ni
cch khc to ca vc t OM l to ca im
c to ( x A , y A ); ( x B , y B ) th vc t
140
M . Hai im A, B
AB c to ( x B x A , y B y A ) .
vy
M
j
O
j
i
vx
O i
F1 , F2
F1 , F2
vi di trc ln
l tp
hp:
x2
a
y2
b
=1
vi
(E )
c dng:
a2 = b2 + c2 .
(7.41)
b) Hyperbol
(H ) :
x2
a
y2
b
= 1 vi b 2 = c 2 a 2
(7.42)
c) Parabol:
Cho ng thng
( P ) = {M MF = d ( M , )}
141
Nu F ( p 2 ,0) ,
() : x = p 2
th
(P ) c phng trnh:
y 2 = 2 px
(7.43)
()
Ellipse
Hyperbol
Parabol
Oxy . Mt ng cong bc 2 c
(7.44)
a12
a
A = 11
, a12 = a21 .
a21 a22
142
cos
T =
sin
sin
.
cos
x cos
y = sin
Nh vy h to mi
gc
sin x'
cos y '
Ox' y ' c c bng cch quay h trc Oxy quanh gc O mt
.
Phng trnh ng bc 2 (7.44) trong h to
Ox' y ' l:
(7.45)
1 2 0
a'
a'
1 x'+ 1 + 2 y '+ 2 + a '0 = 0
1
2
Tnh tin h to
Ox' y ' n h to XY :
a'
a'
X = x'+ 1 , Y = y '+ 2 , ta c:
1 X 2 + 2Y 2 + a'0 = 0
(7.46)
a)
b)
c)
a '0 0 , 1 2 < 0 :
d)
a '0 = 0 , 1 2 > 0 :
1 X 2 + 2 Y 2 = 0
1 , 2 bng 0 :
a'
2 y '+ 2 + 2a'1 ( x'+ a"0 ) = 0
2
t X = x '+ a"0 ,
a
a'
Y = y '+ 2 ta c: Y 2 = 2 1 X .
(7.47)
X lm trc i xng.
lm
trc i xng.
c)
(G ) : 5 x 2 4 xy + 8 y 2 = 36 .
5 2
A=
c gi tr ring 1 = 4, 2 = 9 cho ho trc giao ta c:
2
8
2
1
2
1
i ' = 5 i + 5 j
x = 5 X + 5 Y
1
2
j' =
y = 1 X + 2 Y
i+
j
5
5
5
5
Ma trn
phng trnh ca
(G ) trong h to mi:
4 X 2 + 9Y 2 = 36
X2 Y2
+
= 1.
9
4
X
2
144
i , j , k . Ta ch xt h trc Oxyz
v ta c th vit
v = vx i + v y j + vz k = v , i i + v , j j + v , k k
trong v x , v y , v z ln lt l hnh chiu ca
(v x , v y , v z ) c gi l to ca vc t v , k hiu v = (v x , v y , v z ) . To ca vc
t
OM = ( x, y, z ) c gi l to ca im M , k hiu M ( x, y, z ) .
(E ) bc 2 c phng trnh
x2
a2
y2
b2
z2
c2
= 1.
*) Gc
x2
a
y2
b
z2
c
= 1.
O l tm i xng;
z' Oz l mt ellipse;
145
z' Oz l mt Hyperbol.
x2
a
y2
b
z2
c
=1 ,
x2
a
y2
b
z2
c
= 1.
x2
a
y2
b
z2
c
= 1 .
( H 2 ) theo mt elippse;
*) Giao ca ( H 2 ) vi mt phng cha
z' Oz l mt Hyperbol.
Ellisoid
x
Hyperboloid mt tng
Oxy
x2
a
y2
b
146
x2
a
y2
b
= 2z .
= 2z .
z' Oz l Parabol.
( P2 ) :
z' Oz l mt Hyperbol;
x' Ox l mt Parabol;
y' Oy l mt Parabol.
Paraboloid elliptic
Paraboloid hyperbolic
g) Cc mt tr bc 2
Cc mt tr bc 2 i xng qua mt phng
*) Tr elliptic:
x2
a2
*) Tr Hyperbolic:
*) Tr Parabolic:
+
x2
a2
y2
b2
xOy
= 1.
y2
= 1.
b2
x 2 = 2 py .
x
y
y
y
Tr elliptic
Tr Hyperbolic
x
Tr Parabolic
147
x2
a
y2
b
z2
c
= 0.
z' Oz l mt ellipse;
z' Oz cp ng thng.
7.5.3
Phn loi cc mt bc 2
Trong h to Descartes vung gc
[ ]
(7.48)
0 0 3
Ma trn
.
148
x
x'
y = T y ' .
Cng thc i to
z
z '
Mt bc 2
(7.49)
(Q ) c cc dng sau:
a) Cc gi tr ring 1 , 2 , 3 khc 0 ( 1 2 3 0 )
Bng cch tnh tin h to ta c th a phng trnh (7.49) v dng:
1 X 2 + 2Y 2 + 3 Z 2 = C ' .
*) Nu
(7.50)
C' 0
*) Nu
l Ellipsoid;
tri du:
(Q ) l Ellipsoid o;
C' = 0
1, 2 , 3
1, 2 , 3
cng du:
(Q ) l nn bc 2.
(Q ) l nn o (mt im).
0.
3 = 0 , 12 0
+ 2Y 2 + 2b'3 Z = 0 .
12 > 0
v Paraboloid hyperbolic nu
12 < 0 .
*) b'3 = 0 : Tnh tin to ta c: 1 X
+ 2Y 2 = C ' .
149
0.
3 = 0 , 2 = 0 , 1 0
2
*) b'2 = b'3 = 0 : Tnh tin h to ta c: 1 X = C ' . Do (7.49) l phng trnh
cp mt phng song song nu C ' 0 v trng nhau nu C ' = 0 .
V d 7.13: Trong khng gian vi h to
(Q) : 7 x 2 + 7 y 2 + 10 z 2 + 2 xy + 4 xz + 4 yz 12 x + 12 y + 72 z = 24
7 1 2
2 2 10
a thc c trng
A I = (6 ) 2 (12 ) .
1 2
T =1 2
0
1 3 1
1 3 1
1 3 2
6
6 0 0
t
6 c det T = 1 v T AT = 0 6 0
0 0 12
6
x
x'
i to y = T y ' th phng trnh ca mt (Q ) trong to mi:
z
z '
1
1
1
6 x'2 +6 y '2 +12 z '2 12
x'
y '+
z'
2
3
6
1
1
2
1
1
+ 12
x'
y '
z ' + 72
y '+
z ' = 24
3
6
6
2
3
150
) (
) (
X 2 Y2 Z2
+
+
= 1.
30 30 15
suy ra (Q ) :
Vy
Y = y '+2 3 , Z = z '+ 6 ,
(Q) : 2 xy + 2 xz + 2 yz 6 x 6 y + 6 z = 0 .
0 1 1
1 1 0
A I = ( + 1) 2 (2 ) .
a thc c trng
1 2
T =1 2
0
1
1
6 1
6 1
3
1 0 0
3 c det T = 1 v T t AT = 0 1 0
0 0 2
3
x
x'
i to y = T y ' th phng trnh ca mt (Q ) trong to mi:
z
z '
) (
Tnh tin to :
suy ra
Vy
1
1
1
x'
y '+
z'
2
6
3
1
1
1 2
1
x'
y '+
z ' + 6
y '+
z ' = 0.
2
6
3 6
3
(Q) :
= 1.
45
45
45
(Q ) l mt Hyperboloid mt tng.
151
Ti
Mcliu
lc tham kho
1.
2.
3.
K. MAURIN, Analiza,
4.
5.
6.
JEAN-MARIE MONIER, Gio trnh ton, Tp 1,2,3,4. NXB Gio dc, H ni, 1999
(dch t ting Php, DUNOD, Paris,1999)
152
Mc lc
mc lc
Li ni u .......................................................................................................................................3
Chng 1: M u v lgc mnh , tp hp nh x v
cc cu trc i s.............................................................................................................5
1.1. S lc v lgc mnh ......................................................................................................5
1.2. Tp hp .................................................................................................................................7
1.3. nh x ................................................................................................................................15
1.4. Gii tch t hp - Nh thc Newton.....................................................................................19
1.5. Cc Cu trc i s.............................................................................................................25
1.6. i s Boole .......................................................................................................................29
Chng 2: Khng gian vc t......................................................................................37
2.1. Khi nim khng gian vc t..............................................................................................37
2.2. Khng gian vc t con ........................................................................................................40
2.3. c lp tuyn tnh, ph thuc tuyn tnh............................................................................42
2.4. Hng ca mt h hu hn cc vc t ..................................................................................44
2.5. C s, s chiu ca khng gian vc t................................................................................45
Chng 3: Ma trn..............................................................................................................51
3.1. Khi nim ma trn ..............................................................................................................51
3.2. Cc php ton ma trn ........................................................................................................52
3.3. Ma trn ca mt h vc t trong mt c s no .............................................................56
3.4. Hng ca ma trn................................................................................................................57
Chng 4: nh thc..........................................................................................................61
4.1. Hon v v php th ............................................................................................................61
4.2. nh thc ............................................................................................................................63
4.3. Cc tnh cht c bn ca nh thc .....................................................................................66
4.4. Cc cch tnh nh thc ......................................................................................................68
153
Mc lc
4.5. ng dng nh thc tm ma trn nghch o..................................................................74
4.6. Tm hng ca ma trn bng nh mc ................................................................................77
Chng 5: H phng trnh tuyn tnh ................................................................81
5.1. Khi nim v h phng trnh tuyn tnh ...........................................................................81
5.2. nh l tn ti nghim........................................................................................................82
5.3. Phng php Cramer ..........................................................................................................82
5.4. Phng php ma trn nghch o........................................................................................84
5.5. Gii h phng trnh tuyn tnh bng phng php kh Gauss..........................................85
5.6. H phng trnh tuyn tnh thun nht ...............................................................................89
Chng 6: nh x tuyn tnh.......................................................................................91
6.1. Khi nim nh x tuyn tnh...............................................................................................91
6.2. Nhn v nh ca nh x tuyn tnh.....................................................................................94
6.3. Ton cu, n cu, ng cu...............................................................................................95
6.4. nh x tuyn tnh v ma trn..............................................................................................97
6.5. Cho ha ma trn..............................................................................................................102
Chng 7: Khng gian vc t Euclide dng ton phng.....................115
7.1. Tch v hng, khng gian vc t Euclide .......................................................................115
7.2. Ma trn trc giao v nh x tuyn tnh trc giao ..............................................................121
7.3. Cho ha trc giao ma trn - T ng cu i xng.........................................................124
7.4. Dng ton phng.............................................................................................................128
7.5. ng bc 2 trong mt phng v mt bc 2 trong khng gian .........................................140
ti liu tham kho .........................................................................................................152
154