ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΛΑΝ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ

Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι Λόγοι και τα αίτια της μεταφοράς της πρωτεύουσας – ίδρυση

Κωνστ\πολης, (330-1453).

Η ανάγκη νέου διοικητικού κέντρου, από τον Μ. Κωνσταντίνο , ο οποίος το

είχε κατανοήσει μέσα από το μεταρρυθμιστικό του έργο. Η Ρώμη είχε πάψει
να είναι το επίκεντρο της πολιτικής ζωής , ενώ μέσα στο πνεύμα της
ανανέωσης το προνομιούχο Βυζάντιο ήταν η καλύτερη υποψήφια περιοχή.
Βρισκόταν πάνω στο σταυροδρόμι της Ευρώπης και της Ασίας , στο
πέρασμα μεγάλων χερσαίων και θαλασσίων δρόμων , σε απόσταση βολής
αλλά και ασφάλειας από τα δύο επικίνδυνα σύνορα , το ανατολικό και το
παραδουνάβιο. Η Κ. είχε τον Βόσπορο ανατολικά, τον Κεράτιο κόλπο
βόρεια και την θάλασσα του Μαρμαρά νότια, τα οποία ήταν φυσική
προστασία της πόλης και μόνο στα δυτικά σύνορα, που ήταν ευάλωτα
στις εχθρικές επιθέσεις υψώθηκε ισχυρό τείχος.

ΣΚΟΠΟΣ Ίδρυσης Κωνστ\πολης

Η ίδρυση της Κωνστ\πολης έκρυβε πολλές σκοπιμότητες .

1. Ανταποκρινόταν στις πολιτικές και θρησκευτικές προσδοκίες της
ελληνόφωνης ρωμαϊκής Ανατολής
2. Σηματοδοτούσε την ειρηνική έναρξη μιας πολιτικής εξουσίας (της
ενωμένης Ρωμ. Αυτοκρ.) κάτω από το σκήπτρο του μονοκράτορα αλλά και
κάτω από την ενιαία θρησκευτική πίστη , τον χριστιανισμό.
3. Η Νέα Ρώμη, βρισκόταν στο μεταίχμιο του αρχαίου και του νέου τρόπου
ζωής και εγκαινίασε την ιστορία του οικουμενικού κράτους σε πολιτικό και
οικονομικό επίπεδο.
4. Δεν ήταν προϊόν στρατιωτικού κατορθώματος, αλλά αποτέλεσμα πολιτικής
οξυδέρκειας και έμπνευσης , ή όπως δήλωσε ο Κωνστ\νος, ιδέα που του
υποβλήθηκε από τον Θεό.

1
 ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
ΙΔΡΥΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ (324-337)
1. ΡΩΜΑΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ στην πολεοδομία της πόλης
Α) Διεύρυνε τον Ιππόδρομο (κέντρο ψυχαγωγίας, πανόραμα αυτοκρατορικής αίγλης, όπου γίνονταν
αυτοκρατορικές εθιμοτυπικές εκδηλώσεις.
Β) Δίπλα του κτίστηκε το αυτοκρατορικό ΠΑΛΑΤΙ ΤΗΣ ΔΑΦΝΗΣ (με απευθείας πρόσβαση στην
αυτοκρατορική εξέδρα του Ιπποδρόμου).
Γ) Το Αυγουσταίο (Μεγάλη Πλατεία προς τιμή της αυγούστας Ελένης)
Δ) Σύγκλητος
Ε) Φιλαδέλφειον (σταυροδρόμι όπου υπήρχε σε βάθρο το χρυσό αντίγραφο του σταυρού + δικό του
άγαλμα + μητέρας του + και όλο του το σόι (3 γιοί + ανηψιός) = εικαστική έκφραση
σταθεροποίησης της δυναστείας

2. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ στην πολεοδομία της πόλης (λίγες αρχικά)

Ίδρυση εκκλησίας Αγίων Μοκίου και Ακακίου (πιθανόν Αγίων Αποστόλων
Καθεδρικός Ναός Αγίας Ειρήνης
Κατοικία Επισκόπου ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΠΑΛΑΤΙ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟ ΠΑΛΑΤΙ + ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ

(ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ = ΙΣΟΤΙΜΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ)

ΝΕΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

3. ΡΩΜΑΪΚΕΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

Ο Κων/νος στο FORUM (Αγορά) πρόβαλε
ΤΙΣ ΔΙΚΕΣ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ (ΜΙΘΡΑΪΣΜΟΣ)
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
= ρωμαϊκή παράδοση = Αυτοκρατορική λατρεία = ορειχάλκινο άγαλμα ακτινωτό διάδημα
=Απεικόνισή του ως ΘΕΟΥ ΗΛΙΟΥ = τονισμός της θείας υπόστασης του Αυτοκράτορα
Τιμή στη θεά Τύχη σύμφωνα με τις ρωμαϊκές θρησκευτικές παραδόσεις
Όμως
Το ΧΡΥΣΟ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΟ
ΠΡΟΪΜΙΟ ΝΕΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΤΑΣΕΩΝ

2
3. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ στην πολεοδομία της πόλης
Ισχυρός παράγοντας. Η Κων/πολη γέμισε ελληνιστικούς κίονες και αγάλματα. Πλατειές
λεωφόροι. Ισχυρές επιδράσεις από τις ακμάζουσες ελληνιστικές πόλεις.
Τα παγανιστικά αγάλματα αποκομμένα από τους τόπους λατρείας τους έπαυαν να αποτελούν
αντικείμενα λατρείας και είχαν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα. Νεωτερισμός =Επιδίωξη του
Κων/νου
ΞΕΧΩΡΙΣΤΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΜΕ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΘΕΣΜΩΝ

1. Ρωμαική κληρονομιά
2. Ελληνική παράδοση.
3. Χριστιανισμός.
Ο κρατικός μηχανισμός βασίστηκε στους πολιτικούς θεσμούς της
Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΉ ΆΣΚΗΣΗ Της
ΚΡΑΤΙΚΉς διοίκησης και η εξύψωση του θεσμού του αυτοκράτορα σε
συνδυασμό με την εδραίωση της μονοκρατορίας του Κωνσ\νου δηλώνει
την ρωμαϊκή κληρονομιά του Βυζαντίου.
Η ελληνική γλώσσα και η κληρονομιά των ελληνιστικών βασιλείων
των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου, αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο
εκατομμυρίων ανθρώπων, ποικίλων θρησκευτικών , κοινωνικών και
φυλετικών προελεύσεων για να εκφράσουν με τον καλύτερο τρόπο την
έννοια της πολιτικής συνοχής.(ιδιότητα του ρωμαίου πολίτη σε όλους
τους υπηκόους , εκτός από τους δούλους. Constitutio Antoniniana )
Η χριστιανική θρησκεία με τα εσχατολογικά μηνύματα , τον πλούσιο
συμβολισμό , τα κηρύγματα για αλληλεγγύη, αδελφική αγάπη , ανθρώπινη
ισότητα και φιλανθρωπία, ασκούσε γοητεία και με την γρήγορη και ευρεία
εξάπλωσή της υποσχόταν πνευματική συνοχή.
Το βυζαντινό επίτευγμα στηρίχτηκε σε πνευματικές , πολιτιστικές
συνεκτικές δυνάμεις : στην Χριστιανική θρησκεία και την ελληνική
γλώσσα, οι οποίες δημιούργησαν ένα «ομόδοξον» και «ομότροπον»
περιβάλλον .Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η βυζαντινή πολιτεία κατάφερε να
αναπλάσει την ρωμαϊκή σκέψη για συγχώνευση και αφομοίωση
επιδράσεων διαφορετικών κόσμων και πολιτιστικών παραδόσεων και να
παγιώσει το «ομότροπον» , δηλαδή την ουσιαστική και συνειδητή
συγκρότηση ενιαίας ανθρώπινης κοινότητας.

3
 ΤΑ ΣΥΝΕΚΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΑΝ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ σελ. 29

Αντίθετα με τη ρωμαϊκή παράδοση (διοικητική προσέγγιση constitution Antoniniana = δικαίωμα
του Ρωμαίου πολίτη εκτός δούλων)
το Βυζάντιο στηρίχτηκε σε
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ. Δηλαδή
Ισχυρές επιδράσεις δημιουργούν

1) ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
ΟΜΟΔΟΞΟ ΚΑΙ ΟΜΟΓΛΩΣΣΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
2) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Εμπόδισαν το μοναρχικό πολίτευμα να μεταβληθεί σε δεσποτικό, τυραννικό καθεστώς και

αναπτύχθηκαν: η Δικαιοσύνη, η φιλανθρωπία, η συνετή «κατ’ οικονομία άσκηση αυτοκρ. Εξουσίας.
ΑΝΑΠΛΑΣΕ τη ρωμαϊκή σκέψη για συγχώνευση και αφομοίωση επιδράσεων διαφορετικών
κόσμων και πολιτισμικών παραδόσεων = παγίωσε το
ΟΜΟΤΡΟΠΟΝ
που είναι = Η ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΕΝΙΑΙΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ
ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ
Ενίσχυση της ιδέας της Οικουμενικότητας (με την επίδραση του χριστιανισμού
ΒΥΖΑΝΤΙΟ (σταυροδρόμι λαών και κράματος πολιτισμών)
Μετεξελίχθηκε σε
ΒΥΖΑΝΤΙΟ
ΚΡΑΤΟΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΟ ΜΕ ΕΝΙΑΙΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΟΥΣ
ΘΕΣΜΟΥΣ
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗ ΜΟΝΑΡΧΙΑ + ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ + ΝΕΑ ΚΡΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ
ΜΕ ΡΙΖΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Α. Ομόδοξον = χριστιανική θρησκεία

Β. ομόγλωσσον =ελληνική γλώσσα
Γ . ομότροπον = συγκρότηση ενιαίας ανθρώπινου κοινότητας.

4
 Η ιδέα της μίας και μοναδικής αυτοκρατορίας
Η βυζαντινή αντίληψη αποδέχεται την ύπαρξη ηγεμόνων εκτός βυζαντινής αυτοκρατορίας
οι οποίοι είναι κατώτεροι
και γι’ αυτό δεν διασπάται η ιδέα της μίας και μοναδικής Αυτοκρατορίας

-Η ΘΕΣΠΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΟΝΑΡΧΙΚΟΥ

ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ

Το μοναρχικό και συγκεντρωτικό πολίτευμα της Βυζ. Αυτοκρ.

θωρακίστηκε με την πίστη στην θεοπρόβλητη και θεοστήρικτη εξουσία. Ο
βυζαντινός αυτοκράτορας μέσα από δοξασίες , εθιμοτυπίες και
συμβολισμούς είναι τοποτηρητής του Θεού. Λειτουργεί κατά μίμησίν του
, διέπεται από φιλανθρωπία και αντιδρά στα όρια του καλύτερου δυνατού
:κατ’ οικονομίαν.
Η παντοδυναμία του αυτ. περιορίζεται όμως από ιδεολογική και ηθικούς
φραγμούς μέσα από την χριστιανική σκέψη που λειτουργεί σαν τροχοπέδη
στον περιορισμό της υπέρβασης της αυτοκρατορικής εξουσίας.
- ΠΙΣΤΗ ΣΤΟ ΚΡΑΤΟΣ
Κάθε ξένη απειλή, (εδαφική η οικονομική), προσέβαλε την Ουράνια
Βασιλεία επί της γης , την οποία αντιπροσώπευε ο αυτοκρ. Και υπονόμευε
την ασφάλεια και την σωτηρία των πολιτών.
Βάση αυτού του συλλογισμού αναπτύχθηκε η πεποίθηση ότι κάθε πόλεμος
είχε « αμυντικό χαρακτήρα» και καθιερώθηκε η έννοια του «δίκαιου
πολέμου».
Έτσι η βυζ.αυτοκρ. μετατράπηκε σε : φύλακα του ιερού , τιμωρός της
αυθαιρεσίας και προστάτης της τάξης και της ειρήνης.

- ΡΩΜΑΪΚΑ ΠΑΤΡΙΑ
Η Ρωμαϊκή κληρονομιά είναι το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της βυζαντινής
πολιτείας , ενώ το ρωμαϊκό αυτοκρ. ιδεώδες , για την αποκατάσταση του
ρωμαϊκού κράτους στα πολιά σύνορα, επηρέασε ιδιαίτερα το πολιτικό
γίγνεσθαι της Κωνστ\λης.
Η κατοχύρωση της οικουμενικής δύναμης, του Αιώνιου και αήττητου τη
δυναστείας των Ρωμαίων , μέσα από τον τίτλο «αυτοκράτωρ Ρωμαίων»
αποκλείει κάθε δικαίωμα αμφισβήτησης της ρωμαϊκής εξουσίας του
βυζαντ. Αυτοκρ.

Ο αυτ. αναβαθμίζεται σε αιώνιο προστάτη της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

5
 ΣΥΝΟΨΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΟ
Μοναρχικό Πολίτευμα
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ = ΑΠΟΛΥΤΟΣ ΜΟΝΑΡΧΗΣ = ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ
Επίγεια εικόνα του Θεού

Αυτοκρατορικό ιδεώδες – Αποκατάσταση της αυτοκρατορίας στα παλαιά σύνορα

Πίστη στα πάτρια
Πίστη στο κράτος – Αμυντικός χαρακτήρας οποιοδήποτε πολέμου

Ρωμαϊκή επίδραση

Κρατική οργάνωση = πολιτικοί και πολιτειακοί θεσμοί

Εμπλουτισμός ρωμαϊκής παράδοσης

Eλληνική πολιτιστική παράδοση + ελληνική γλώσσα + Χριστιανισμός

ΒΥΖΑΝΤΙΟ
ΝΕΟ ΚΡΑΤΟΣ + ΜΟΝΑΡΧΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ + ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ
(βαθειά ριζωμένη στην ελληνορωμαϊκή πολιτειακή και πολιτιστική παράδοση)

Δραστ. 1 σελ.27

Ήθελε ο Κωνσταντίνος να δώσει στην νέα πρωτεύουσα Χριστιανικό

χαρακτήρα?

Ο Κων\νος προσπάθησε να συνδυάσει το παρελθόν: ρωμαιοελληνιστικό,

με το παρόν: Χριστιανισμό.
Δεν έκτισε μεγάλο αριθμό εκκλησιών, αλλά η όλη διευθέτηση μοιάζει να
συμβολίζει το νέο θεσμικό πλαίσιο της αυτοκρατορίας. Εκκλησία και
εξουσία αποτελούν ισότιμους παράγοντες στην διασφάλιση του
χριστιανικού πνεύματος και την διευθέτηση των ανθρωπίνων σχέσεων.

6
Δραστ.4 σελ.31

Ήταν απολυταρχικός-δεσποτικός ο τρόπος διακυβέρνησης του

Βυζαντίου?

Ο β.αυτοκρ. είχε συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες στο πρόσωπο του, ενώ η
αυτοκρ. Εξουσία δεν δεχόταν κοινοβουλευτικό έλεγχο ούτε βασιζόταν σε
γραπτούς συνταγματικούς περιορισμούς. Ωστόσο το μοναρχικό πολίτευμα
από την φύση του , είχε δημιουργήσει δεοντολογικούς και ηθικούς
φραγμούς στην άσκηση εξουσίας.
Το θεοκρατικό περίβλημα της εξουσίας και ο χριστιανισμός, με το μήνυμα
αγάπης, ανεξικακίας και ευσπλαχνίας, ωθούσε τον αυτ. να ενεργεί στα όρια
του καλύτερου δυνατού και να σέβεται τον πολίτη.
Λειτουργούσε κατά μίμισιν του Θεού, συνεπώς ήταν φιλάνθρωπος.
Η υπέρβαση της εξουσίας προσέκρουε στην σθεναρή αντίσταση πολιτικών
και εκκλησιαστικών παραγόντων.

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΤΟΡΙΚΟ ΑΞΙΩΜΑ σελ. 34

Imperator ή Αugustus

Εκφράζει στρατιωτική ιδιότητα Αντικαταστάθηκε με την ελληνική λέξη

Aυτοκράτωρ
(Απόλυτη εξουσία)

Επικρατεί η ονομασία ΒΑΣΙΛΕΥΣ ενώ η ονομασία Αύγουστος

περιορίζεται σε διοικητικά έγγραφα η ονομασία

(επί Ηρακλείου 610-641)

Επιβιώνει ο όρος ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ή ΒΑΣΙΛΕΥΣ ή ΔΕΣΠΟΤΗΣ

Ανάδειξη Αυτοκράτορα
Αναγόρευση ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΤΥΠΙΚΟ
Στέψη Αγ. Σοφία (διαχωρίστηκε από την αναγόρευση 7ος αιώνας)
Θρησκευτική επικύρωση. Αλλά χωρίς την αναγόρευση δεν είχε
νομική ισχύ
ΕΚΛΕΚΤΟΡΕΣ
Στρατός
Σύγκλητος Μόνοι, ή συνδυαστικά μπορούσαν να ανατρέψουν τον αυτοκράτορα

Λαός

7
ΣΥΜΒΟΛΑ α) Χλαμύδα β) Στέμμα
Πρώϊμη εποχή = επικράτηση στρατιωτικών
Μανιάκιον (περιδέραιο) + ασπίδα
10ος αιώνας κόκκινα πέδιλα
Δυναστική διαδοχή Ποτέ δεν καθιερώθηκε νομοθετικά ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΟΜΩΣ
επικράτησε η Διαδοχή του Αυτοκράτορα = πρωτότοκο – εγγονό ανιψιό
Αναγόρευση ΣΥΝΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ
Απέκτησε θεσμική ισχύ
Aντιβασιλεία Σε περίπτωση ανήλικου. Εξελικτικά, πήρε συγκεκριμένη
πολιτειακή μορφή. Αρχικά επιτροπεία αναλάμβανε
η Σύκλητος αργότερα εξέχουσες προσωπικότητες,
10ος αιώνας Στρατηγός-Αντιβασιλέας ή ναύαρχος.
ΓΕΝΙΚΑ ΣΕΒΟΝΤΑΝ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΔΟΧΩΝ
Η κληρονομική διαδοχή είχε σαν αποτέλεσμα = Συρρίκνωση του ρόλου των εκλεκτόρων
Εκλογή αυτοκράτορα
Δεν υπήρχαν κοινωνικοί περιορισμοί Οροι: Αρτιμέλεια (με εξαιρέσεις)
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΑΞΙΩΜΑ

Δεν υπήρχε συνταγματικός περιορισμός Σπάνια (λόγω χηρείας) (εξαιρέσεις )

Αλλά δεν είχαν τις θεμελειακές ιδιότητες Να γίνουν ιερείς + Διοίκηση στρατού
Στέψη αυτοκράτειρας Χωριστή στο παλάτι

Δεν υπήρχε φραγμός για την άσκηση εξουσίας από τις γυναίκες (έκφραση
αμηχανίας και συντηρητισμού, από την Βυζ. Αυτοκρατορική γραφειοκρατία
προς την καινοτομία). Η άνοδος της γυναίκας , προσέκρουε θεωρητικά σε δύο
παράγοντες καθοριστικούς για την θεσμική φυσιογνωμία του αυτοκράτ.: στην
αδυναμία να γίνουν ιερείς = πρωτοκαθεδρία στην Χρ. Εκκλησία, να ηγηθούν
του στρατού= γενική διοίκηση των ενόπλων δυνάμεων.

8
Ο Ιδανικός άρχοντας , αρετές του αυτοκρ.

• Εκλεκτός του Θεού, όπως βασιλεύει ο Θεός το σύμπαν έτσι

κυβερνά και ο αυτοκρ.
• Φιλανθρωπία
• Γενναιοδωρία
• Αγνότητα
• Φιλαλήθεια
• Τήρηση του νόμου (ευνομία)
• Ευσέβεια
Η πολεμική ικανότητα παραμερίζεται μπροστά στην ιδιότητα του
ειρηνοποιού.

Ιερότητα του προσώπου του αυτοκράτορα

Άγιος. Το παλάτι ιερό Δημόσιες εμφανίσεις: Τελετουργικές. Επευφημίες,. Προσκύνηση

ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ (ΣΕΛ. 47)

Μέχρι τον 11ο αιώνα οι αυτοκράτορες στην πλειοψηφία τους δεν προέρχονταν από
πλούσια κοινωνική τάξη.
Μετά τον 11ο αιώνα, η αριστοκρατική καταγωγή σε συνδυασμό με την ΠΟΛΕΜΙΚΗ
ΤΟΛΜΗ του αυτοκράτορα αποτελεί σημαντικό στοιχεία της εκλογής του.
11ος αιώνας Γενικότερη κοινωνική μεταβολή Αναβάθμιση της αριστοκρατικής
καταγωγής και άνοδος της ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑΣ (δες παρακάτω 11ος
αιώνας)

ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟΝ 11ο αιώνα δες ΠΑΡΑΚΑΤΩ

9
ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΣΕΛ. 48-50

Πρώτο μέλημα κάθε αυτοκρ. Ήταν η κοπή νομισμάτων στο όνομα του, ως
πράξη κατοχυρώσεις της εξουσίας.
Το βυζ. Νόμισμα αποτελεί επίσημη εικαστική έκφραση της προβολής του
αυτοκρατορικού ιδεώδους . ήταν σύμβολο και καθρέφτης, θεμέλιο και
όπλο , ιδανικό μέσο αποτύπωσης και μετάδοσης έντονου συμβολισμού και
προπαγάνδας με επίκεντρο την προσωπικότητα του αυτοκρ.
Δίνεται έμφαση στο συμβολισμό που εκφράζεται με τα αυτοκρ. σύμβολα
της αυτοκρ. Ένδυσης και εξουσίας και γίνεται πιο συγκεκριμένο με την
αντιπαραβολή της αυτοκρ. μορφής στην μία όψη και της θεικής από την
άλλη.
Έτσι εκφράζεται η θρησκευτική αποστολή του αυτοκρ. , ο ρόλος του επί
της γης ,η πηγή της δύναμης και της εξουσίας του , το πολιτικό του κύρος.

Πρωτοβυζαντινή περίοδος (Επί Ιουστινιανού) Απομάκρυνση από στρατιωτικούς

Τύπους. Απεικόνιση στους σόλιδους με στρατιωτική
στολή να κρατά σταυροφόρο σφαίρα τονίζοντας
πολιτική και θρησκευτική κυριαρχία.
ος
7 αιώνας Οριστική απομάκρυνση από τον τύπο του
αυτοκράτορα- Στρατιώτη.
Για πρώτη φορά απεικόνιση στην πρόσθια όψη
Ο ΧΡΙΣΤΟΣ σε νομίσματα.
Εποχή εικονομαχίας Εξαφανίζεται ο σταυρός και αντικαθίσταται από τη
Μορφή του συναυτοκράτορα, νεκρών προκατόχων ή
βασιλικών μελών
Νίκη ορθοδοξίας αναστήλωση Επαναφορά της μορφής του Χριστού στους σόλιδους.
Εξελικτικά η απεικόνιση του αυτοκράτορα στα νομίσματα αποκαλύπτει νέα ιδιότητα
Ο Αυτοκράτορας στέφεται από τον Χριστό, την Παναγία ή το Χέρι του Θεού. (Νομίσματα
μακεδονικής δυναστείας κυρίως 12-13ος αιώνας υποδηλώνουν
Θεία χάριτι μεταμόρφωση του αυτοκράτορα από κυρίαρχο βασιλέα σε επίγειο θεό.
11ος αιώνας Επιβάλλεται το πρότυπο του αυτοκράτορα-πολεμιστή.
Κομνηνοί Τονίζεται η στρατιωτική υπόσταση του αυτοκράτορα.
12ος Δεν απεικονίζεται πλέον ως στρατιώτης.
Παλαιολόγεια εποχή Νέες εμπειρίες. Συρρικνωμένη αυτοκρατορία
Απεικόνιση αυτοκράτορα γονυπετής σε στάση μετάνοιας

10
 ΣΥΝΟΨΗ
1) Η θρησκευτική προέλευση της αυτοκρατορικής εξουσία = βάση πολιτικών και
πολτειακών θεσμών
2) Ο βυζαντινός αυτοκράτορας ασκούσε την εξουσία του θεία χάριτι, όφειλε όμως να
κυβερνά κατά μίμηση του Ουράνιου Βασιλέα, σύμφωνα με τις χριστιανικές αρχές.
3) Ο τρόπος εκλογής του δηλώνει την παλιά ρωμαϊκή αντίληψη
4) Η παραμονή του στο θρόνο εξαρτιόταν από την προσήλωση στα καθήκοντά του.
Αν παραμελούσε τα καθήκοντά του έχανε την θεία προστασία και ο λαός τον ανέτρεπε.
5) Δεν υπήρχε συνταγματική ρύθμιση για τη μοναρχική διαδοχή. Ο αυτοκράτορας όμως
φρόντιζε για τη διαδοχή του με συναίνεση Στρατού συγκλήτου και λαού
6) Η θεϊκή προέλευση της εξουσίας επηρέασε την εικόνα του αυτοκράτορα. Μέχρι τον
11ο αιώνα υπερίσχυε η εικόνα του φιλάνθρωπου και ειρηνοποιού αυτοκράτορα.
Αργότερα τονίστηκε η πολεμική αρετή και η αριστοκρατική καταγωγή.
7) Η εικόνα του αυτοκράτορα στα νομίσματα αναφερόταν στη νόμιμη εξουσία του και
στη δημοσιοποίηση του αυτοκρατορικού προτύπου.

ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Αυτοκρ. Και νόμοι

Ο αυτοκρ. Ήταν πηγή των νόμων αλλά απαλλασσόταν από κάθε νομική
εξάρτηση. Έπρεπε να ενεργεί βάση των νόμων που είχε εκδώσει.
ΦΡΑΓΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΥΤΟΚΡ. ΑΞΙΩΜΑΤΟΣ ΗΤΑΝ ΟΙ ΝΟΜΟΙ

ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ
Βασικές τρεις αρχές
• Ο αυτοκρ. Εξαιρείται των νόμων (Πανδέκτες)
• Ανύψωσε τον ηγεμόνα σε θέση παντοδυναμίας δηλαδή τον
εξουσιοδότησε να θεσπίζει, να ερμηνεύει και να ανυψώνει.
• Ορίστηκε από τον Θεό να κυβερνά ως απεσταλμένος του, ως
έμψυχος νόμος. Ωστόσο,

Στην Ιουστινιάνεια νομοθεσία: υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για αυτοκρατορική

συμμόρφωση προς τους νόμους.(Εισηγήσεις)
Οι δεσμεύσεις αυτές προκύπτουν από την ηθική υποχρέωση του αυτοκράτορα να
υποτάσσεται στην ιερότητα των νόμων (αντίληψη με βαθειές ρίζες) και προσαρμόζει την
εξουσία του κατά μίμηση του θεού, γίνεται υπόδειγμα συμπεριφοράς.

11
 ΘΕΣΠΙΣΗ ΚΑΙ ΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ ΜΕ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΗΘΙΚΕΣ ΚΑΙ
ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΕΣΜΕΥΣΕΙΣ

Έννομη επιστασία =Οι τρεις θεμελιακές νομοθετικές αρχές του

Ιουστινιανού (δες παραπάνω) παράλληλα με την ηθική υποχρέωση του
αυτοκράτορα να υποτάσσεται στην ιερότητα των νόμων και να
προσαρμόζει την εξουσία του κατά μίμηση θεού

Ο ΑΥΤ. ΥΠΌΔΕΙΓΜΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ . η εξουσία του δεν αποτελεί

δυνατότητα αυθαιρεσίας αλλά ευκαιρία να διδάξει με το παράδειγμά
του την τήρηση δικαίου , συνεπώς να επιβάλλει δεοντολογικούς
φραγμούς για την περιφρούρηση της ευνομίας.

Ο ΝΟΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Στόχος του Ιουστινιανού: να περιορίσει τον τεράστιο όγκο των νόμων
(δωδεκάδελτος) και να εξαλείψει τυχόν επαναλήψεις, αντιφάσεις και
παραλήψεις στις παλιές διατάξεις.

Δραστηριότητα 9 σελ. 67
Ο ορισμός των βυζαντινών ότι ο αυτοκράτορας ενεργεί σύμφωνα με το νόμο ενώ
Ο τύραννος παρασύρεται από τις προσωπικές του βλέψεις αποτελεί τον πληρέστερο
προσδιορισμό για το νομικό πλαίσιο της αυτοκρατορικής εξουσίας.
Ο βυζαντινός αυτοκράτορας αν και πηγή όλων των νόμων, ανώτατος κριτής και
δικαστής, υπέκυπτε στην υπεροχή του νόμου.
Η αυτοκρατορική εξουσία κάτω από την επιταγή ότι είναι μίμηση θεού έπρεπε να
βασίζεται στο σεβασμό της δικαιοσύνης. Να θεωρεί το νόμο ως αληθινό και σοφό
κυβερνήτη της πολιτείας και την εξουσία του όχι μέσο αυθαιρεσίας αλλά φύλακα του
νόμου.

12
Χαρακτήρας του βυζαντινού νομοθετικού οικοδομήματος
Οι νόμοι είναι νόμοι ρωμαϊκοί
Ωστόσο κάτω από το χριστιανισμό και την ελληνική παράδοση έγιναν ορισμένες μεταβολές
Η Ιουστινιάνεια νομοθεσία διέπεται από πνεύμα κοινωνικής δικαιοσύνης και μέριμνας για τη
βελτίωση της θέσης των αδυνάτων.
Ιουστινιάνειες μεταρρυθμίσεις
1) Επέβαλε περιορισμό στο ρωμαϊκό θεσμό του απόλυτου ελέγχου του πατέρα της
οικογένειας.
2) Ενθάρρυνε και διευκόλυνε την απελευθέρωση δούλων
3) Ευνοϊκές διατάξεις για τις γυναίκες

ΕΠΕΣΑΝ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2007 (τα έργα του Ιουστινιανού)

ΕΡΓΑ : 1. ΠΑΝΔΕΚΤΕΣ
2. ΚΩΔΙΚΑΣ
3. ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ.
4. ΝΕΑΡΕΣ.

ΛΕΟΝ Γ΄ (εικονομάχος)

Ο φιλανθρωπότερος χαρακτήρας των νόμων (ΕΚΛΟΓΗ)

Έκδοσε:
ΕΚΛΟΓΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ (κωδικοποίηση του αστικού,
οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου προς το
φιλανθρωπότερον.

Η «Εκλογή» ήταν ένα σημαντικό βήμα στην εξέλιξη του βυζαντινού

δικαίου. Αποτελεί ένα είδος κωδικοποίησης των βασικών για την
καθημερινή ζωή κανόνων δικαίου και ειδικότερα του αστικού ,
οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου. (πρώτος χριστιανικός
κώδικας νόμων)
• Περιορισμός θανατικής ποινής, αντικατάσταση με
ακρωτηριασμό
• Αναγνώριση χριστιανικού γάμου
• Δικαίωμα στην εκκλησία να ασκεί την επιμέλεια στα ορφανά.
• Αποκλεισμός της φρενοβλάβειας ως λόγος διαζυγίου
• Βελτίωση της θέσης της γυναίκας (ίσο μερίδιο με τον άνδρα
στην κοινή περιουσία)

13
Βασίλειος Α΄ και Λέοντας ΣΤ΄ Σοφός
ΕΡΓΑ
1. ΠΡΟΧΕΙΡΟΣ ΝΟΜΟΣ
2. ΕΠΑΝΑΓΩΓΗ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ
3. ΒΑΣΙΛΙΚΕΣ
4. ΝΕΑΡΕΣ (μικρότερα ή ειδικότερα νομοθετικά κείμενα)
Ταυτόχρονα εμφανίστηκαν και μικρότερα ή ειδικότερα
νομοθετικά νομικά κείμενα οι ΝΕΑΡΕΣ

Βασιλικά ξ΄ βιβλία = κωδικοποιητικό έργο που περιείχε το

πλάτος των νόμων

Το πρόβλημα των «δύο εξουσιών» ΣΟΣ

Μία μεγάλη καινοτομία στην ΕΠΑΝΑΓΩΓΗ/ΕΙΣΑΓΩΓΗ είναι

ο καθορισμός των καθηκόντων και δικαιωμάτων του αυτοκρ. και
του πατριάρχη, ως ισοδύναμων φορέων στο πολιτικό
οικοδόμημα.
Ο ΑΥΤΟΚΡ. Θα πρέπει να μεριμνά για την γαλήνη και την
ασφάλεια του κράτους , την φροντίδα και την μέριμνα των
πολιτών, ενώ ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ για την ΠΕΡΙΦΡΟΎΡΗΣΗ ΚΑΙ
ΤΗΝ ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΊΑΣ.
Με τον τρόπο αυτό εισάγεται η έννοια των «ΔΥΟ ΕΞΟΥΣΙΏΝ»
Η ρύθμιση αυτή αποτελεί σοβαρή παρέκκλιση από το πρώιμο
σύστημα ρύθμισης των σχέσεων κράτους και Εκκλησίας στο
Βυζάντιο, σύμφωνα με το οποίο υπήρχε μόνο ένας θεσμός και οι
δύο εξουσίες δεν ήταν ανεξάρτητες.
Αργότερα, απαλείφθηκε από τον Λέοντα ΣΤ΄ διότι ο διαχωρισμός
των αρμοδιοτήτων (πολιτικών και θρησκευτικών) δεν συνέφερε
στην ουσία την ΕΚΚΛΗΣΙΑ

14
 ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑ (τέλος 11ου αιώνα)
1) Μεγάλη Σύνοψις των Βασιλικών
2) Ο Τιπούκειτος
3) Εκλόγα Βασιλικόρουμ Λιμπρόρουμ Ι-Χ (Ecloga Basilicorum
Librorum Ι-Χ)

Τιπούκειτος
ο Τιπούκειτος (τι που κείται), δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα αναλυτικό
ευρετήριο της μεγάλης κωδικοποίησης στα χρόνια της βασιλείας του
Ιωάννη Κομνηνού. Και

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑ
Ενοποίηση των σχολίων των Βασιλικών από τον Ι. Ξιφιλίνο (μέσα
11ου αιώνα)
ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ
Σύνοψη των νόμων (Ψελλός – απλουστευμένη μορφή νόμων)
Πόνημα νομικόν (Μιχαήλ Ατταλειάτης)

ΤΑ ΒΑΣΙΛΙΚΑ παραμένουν κύρια νομική πηγή από τον 10ο αιώνα και
μετά
έχουμε μόνο νεαρές (μεμονωμένα νομοθετήματα)
και προς το τέλος 12ου αιώνα νόμοι με τη μορφή
χρυσόβουλλων λόγων (για παροχή σημαντικών προνομίων από τον
αυτοκράτορα

Εξάβιβλος

Ένα σημαντικό νομικό συλλεκτικό έργο του Κωνσταντίνου

Αρμενόπουλου, η οποία οφείλει την ονομασία της στο γεγονός ότι
αποτελείται από έξι βιβλία. Σε αυτά έχει ταξινομηθεί όλη η ύλη του
αστικού και ποινικού δικαίου , ενώ υπάρχουν παραρτήματα με ρυθμίσεις
που δεν μπορούσαν να ενταχτούν σε κανένα από τα έξι βιβλία.

Η επίδραση στην εκπόνηση συλλεκτικών έργων κατά την μεταβυζαντινή

περίοδο ήταν έντονη ενώ γρήγορα έγινε γνωστή στη Δύση και στον
σλαβικό κόσμο. ΑΠΟΤΕΛΕΣΕ ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
μέχρι την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα το 1946

15
ΝΕΑΡΕΣ
Οι νεαρές ήταν μεμονωμένα νομοθετήματα. Σημαντικό μέρος νεαρών
στην εποχή των Κομνηνών ρυθμίζει εκκλησιαστικά θέματα.

Λόγω του ανταγωνισμού ανάμεσα στην κεντρική εξουσία και τις

κεντρόφυγες δυνάμεις των μεγάλων γαιοκτημόνων, οι αυτ. 10ο και 11ο
αιώνα, για να διασφαλίσουν τους πολίτες και τις κοινωνικές ισορροπίες
και να περιορίσουν τις καταχρήσεις των δυνατών, θέσπισαν
νομοθετικά μέτρα. Αυτά ήταν μία σειρά Νεαρών που αποσκοπούσαν στην
εξισορρόπηση της κοινωνίας και την εξασφάλιση του χαρακτήρα
διαιτησίας του κράτους, Δηλαδή ανάμεσα στους πλούσιους γαιοκτήμονες
και την κεντρική εξουσία

Φαίνεται καθαρά η ανησυχία των αυτοκρατόρων απέναντι στην

ανερχόμενη δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων.
Το νομοθετικό έργο από το 12ο αιώνα έχει παρακμάσει.

Η ερώτηση μπορεί να είναι:

Ποιά τα νομοθετικά έργα από τον 11ο αιώνα και μετά
Απάντηση:
Συλλεκτικά
Μεγάλη Σύνοψις των Βασιλικών
2) Ο Τιπούκειτος
3) Εκλόγα Βασιλικόρουμ Λιμπρόρουμ Ι-Χ (Ecloga Basilicorum
Librorum Ι-Χ)
Ερμηνευτικά
Ενοποίηση των σχολίων των Βασιλικών από τον Ι. Ξιφιλίνο (μέσα
11ου αιώνα)
Διδακτικά,
ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ
Σύνοψη των νόμων (Ψελλός – απλουστευμένη μορφή νόμων)
Πόνημα νομικόν (Μιχαήλ Ατταλειάτης)

+ νεαρές και χρυσόβουλοι νόμοι (προνόμια) και βέβαια πριν την

άλωση,(1204+1453) η ΕΞΑΒΙΒΛΟΣ του Αρμενόπουλου

16
 ΣΥΝΟΨΗ ΣΕΛ. 60
1) Ο αυτοκράτορας είχε το δικαίωμα να εκδίδει, τροποποιεί, ή καταργεί
νόμους. Η χριστιανική επίδραση μαζί με κοινωνικές και πολιτικές πιέσεις
λειτούργησαν συνδυαστικά, και ο αυτοκράτορας υπάκουε στους νόμους
2) Η κωδικοποίηση των νόμων απέβλεπε στην προσαρμογή των
ρωμαϊκών νόμων στη βυζαντινή πραγματικότητα και κυρίως στη
«νομιμοποίηση» της απολυταρχικής εξουσίας του αυτοκράτορα.
Κορυφώθηκε επί Ιουστινιανού 4ος αιώνας.
3) Το νομοθετικό έργο συνεχίστηκε και με έκδοση νέων νόμων μέχρι τη
Δυναστεία των Μακεδόνων. Επί Κομνηνών αρχίζει η πτώση. Μόνο
νεαρές και χρυσόβουλοι λόγοι

Το Βυζάντιο διαμορφώθηκε από τον συγκερασμό τριών βασικών

παραγόντων
1) ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
2) ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
3) ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΕΛ. 71

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Μεγάλοι και μικροί, δυνατοί και πένητες

Ή κύρια
ΑΝΩΤΕΡΗ ΤΑΞΗ ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ ΦΤΩΧΟΛΟΓΙΑ

ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΤΑΞΗΣ

Ευγενική καταγωγή, περιουσία και η άσκηση ανώτατων
λειτουργημάτων και στα ανώτατα αξιώματα της εκκλησίας
12ος αιώνας Ευγενική καταγωγή
ου
Τέλος 12 αιώνα Η υψηλή θέση στην κρατική ιεραρχία

Η ιθύνουσα τάξη αποτελείται από τους :

ΔΥΝΑΤΟΥΣ
ανώτεροι, πολιτικοί, κληρικοί, στρατιωτικοί λειτουργοί που έχουν
ταυτόχρονα και τον πλούτο και τη διοικητική εξουσία
ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ και
χαρακτηριζόταν από:
κοινωνική κινητικότητα και ρευστότητα
που είχε σαν συνέπεια την εμπόδιση της συγκρότησης
κλειστής αριστοκρατικής κοινότητας

17
Όμως από το τέλος του 10υ αιώνα παρατηρείται μια
ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ τέλος 10ος αι.
Σελ. 76

Οι ισχυρές οικογένειες της επαρχίας με επιγαμίες διατηρούσαν τα υψηλότερα

αξιώματα και δημιούργησαν την εδραίωση του φαινομένου ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ
(π.χ. η Μακεδονική δυναστεία).

Οι πλούσιες οικογένειες της επαρχίας (ήδη από τον 9ο αι.) διαμόρφωσαν

κλειστή άρχουσα τάξη και απόκτησαν μεγάλη δύναμη.
10ος -11ος αιώνας Μεγάλος ανταγωνισμός με την κεντρική
εξουσία των αυτοκρατόρων που προσπαθούσαν
να κρατήσουν τις ισορροπίες και να περιορίσουν
την ασυδοσία των Δυνατών.
(Βασίλειος Β΄ και όλοι οι αυτ. μετά προσπάθησαν
να τους αναχαιτίσουν με σειρά νεαρών)

Εμφάνιση αστικής τάξης

1) από την ανάπτυξη του εμπορίου
2) από την χρησιμοποίηση στον κρατικό μηχανισμό ανθρώπων χωρίς ρίζες
στις μεγάλες οικογένειες και χωρίς πλούτο, αλλά με υψηλή παιδεία και
προσωπικές ικανότητες.

Η αστική τάξη αποτελείτο από κατώτερα ή μεσαία κοινωνικά στρώματα των

μεγάλων πόλεων με εφόδιο την υψηλή παιδεία και την ευφυΐα οι οποίοι
πρωτοστάτησαν στην κοινωνική ζωή, στελέχωσαν τον κρατικό μηχανισμό και
κυρίως εκπροσωπήθηκαν στη Σύγκλητο.
Η αστική τάξη απόκτησε ισχύ.
Οι αυτοκράτορες μετά τον 10 αιώνα στηρίχθηκαν σ’ αυτή την αστική
ομάδα των διευθυντικών παραγόντων με σκοπό να δημιουργήσουν
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ που θα εξασφάλιζε κοινωνική και πολιτική
ισορροπία.

Οι αριστοκράτες της γης αντέδρασαν ΒΙΑΙΑ στην προσπάθεια από τον

αυτοκράτορα να δημιουργήσει ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ.
ΚΑΙ ΑΝΕΛΑΒΑΝ ΤΟΝ ΑΠΟΛΥΤΟ ΕΛΕΓΧΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ με την
άνοδο του εκπρόσωπου τους τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό) που επέβαλε δικές
του κρατικές δομές.

ΕΝΩ ΠΡΙΝ ΕΙΧΑΜΕ κάθετη κοινωνική κινητικότητα που εμπόδιζε

την δημιουργία κλειστής αριστοκρατικής κοινότητας τώρα αυτό
ανατρέπεται και έχουμε

18
 ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΙ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ
ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΛΕΙΣΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΩΝ
γύρω από τον αυτοκράτορα (με επιγαμίες)

Η αστική τάξη δεν εξαφανίζεται αλλά χρησιμοποιείται από τους

αυτοκράτορες στον κρατικό μηχανισμό μετά την 1η άλωση από τους
σταυροφόρους στη Νίκαια και στην οικονομική ενίσχυση των
Παλαιολόγων αργότερα.

Μεσαία τάξη (καλλιεργητές, κατώτεροι κρατικοί υπάλληλοι, ελεύθεροι

επαγγελματίες, έμποροι).
11ος αιώνας Η ανάπτυξη της οικονομίας συνετέλεσε στην
Συνειδητοποίηση της ως ξεχωριστής τάξης.

ΠΟΙΕΣ ήταν οι μικρότερες κοινωνικές οντότητες στο Βυζάντιο.

Σελ.78

Παράλληλα με τις τρεις βασικές ομάδες, υπάρχουν και μικρότερες κοινωνικές

οντότητες, τα μέλη των οποίων διατηρούσαν ζωτική κοινωνική επαφή μέσα
από συγγενικές, επαγγελματικές η πελατειακές σχέσεις. Αυτές ήταν οι
κοινωνικές μικροδομές, όπως ονομάζονται σήμερα και περιελάμβαναν

• Την οικογένεια
• Κοινότητα χωριού ή πόλης
• Συντεχνίες
• Μοναστικές κοινότητες
• Στρατιωτικές μονάδες
• Ομάδες με θρησκευτικές, πολιτικές, πνευματικές ή ψυχαγωγικές
κατευθύνσεις .
Είναι φανερό ότι οι δεσμοί των «παραστρωμάτων» στηρίχτηκαν σε
ευκαιριακούς παράγοντες , συνεπώς η διάρκειά τους ήταν ρευστή , με
ημερομηνία λήξης ή αναπροσαρμογής ανάλογα με τις πολιτισμικές και
πνευματικές αναζητήσεις κάθε περιόδου.

19
 Χαρακτηριστικά της Δυτικής φεουδαρχίας. Σελ. 79
1. Θεσμός εξάρτησης του ελεύθερου ανθρώπου από άνθρωπο και
αυστηρή ιεράρχησή τους σε μία σειρά εξαρτημένων υποτελών και
δεσποτών.
2. Κατακερματισμός της κεντρικής εξουσίας , ώστε οι διάφοροι
δεσπότες και υποτελείς να κατέχουν αρμοδιότητες που μπορούσαν
να φτάσουν μέχρι την απόδοση δικαιοσύνης, την διατήρηση
προσωρινού στρατού, κοπή νομισμάτων.
3. Στήριξη της οικονομίας αποκλειστικά σε δραστηριότητες της
αγροτικής παραγωγής .
4. παραχώρηση γης (φέουδο) σε γαιοκτήμονες οι οποίοι την
εκμεταλλεύονταν για δικό τους όφελος , με την υποχρέωση όμως να
προσφέρουν ορισμένες υπηρεσίες , κυρίως στρατιωτικές.
5. ανάθεση καλλιέργειας της γης σε χωρικούς (serfs) με περιορισμένη
προσωπική ελευθερία, από τους οποίους ο φεουδάρχης εισέπραττε
τη φεουδαρχική πρόσοδο.

ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Οι αυτοκράτορες, κυρίως η μακεδονική δυναστεία πολέμησαν ενάντια στην

επέκταση της μεγάλης ιδιοκτησίας που πήρε τη μορφή πάλης ανάμεσα στην
κεντρική εξουσία και τις φυγόκεντρες δυνάμεις των δυνατών
Τα μέτρα που φαινομενικά διευκόλυναν την εμφάνιση φεουδαρχικών τάσεων
είναι:

• ΠΡΟΝΟΙΑ= Παροχή κτήματος μαζί με παροίκους σε διάφορα

πρόσωπα, υπό τον όρο της παροχής υπηρεσιών στο κράτος.
• ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ (ανάπτυξη ιδιωτικών στρατών) που περιέβαλλαν και
ακολουθούσαν τους ευγενείς. Περιελάμβαναν δούλους, συγγενείς αλλά
και ένοπλους φρουρούς , οι οποίοι συνδέονταν μέσω δεσμών πίστης ,
εξάρτησης με τους μεγαλοϊδιοκτήτες γης.
• ΧΑΡΙΣΤΙΚΙΟΝ= παραχωρήσεις μοναστηριών και ευαγών ιδρυμάτων σε
μεγαλοϊδιοκτήτες , αλλά και σε εκκλησιαστικά ιδρύματα . Αρχικός
σκοπός της χαριστικής δωρεάς ήταν η φροντίδα και η καλή λειτουργία
του μοναστηριού. Οι χαριστικάριοι έναντι των φροντίδων τους,
αποκτούσαν την επικαρπία του ιδρύματος για την υπόλοιπη ζωή τους.
ΕΞΚΟΥΣΕΙΕΣ = Καθολικές ή μερικές φοροαπαλλαγές των
μεγαλοϊδιοκτητών και των μονών. (κυρίως 11ος-12ος αιώνας).

20
ΑΛΛΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΕΧΟΥΜΕ ΟΥΣΙΩΔΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ

1) Χαριστίκιον θυμίζει το δυτικό beneficium

2) Πρόνοια θυμίζει το δυτικό φέουδο
Αλλά ΠΟΤΕ δεν έγιναν ο κύριος τρόπος κατοχής της γης

Το ίδιο ισχύει και για τις

3) Εξκουσσείες που είναι κάτι ανάλογο με τη δυτική δεσποτεία που ποτέ δεν
γενικεύτηκε.
4) Ενώ στο δυτικό φέουδο η άμεση στο Βυζάντιο η καλλιέργεια με αγγαρείες
καλλιέργεια μεγάλου μέρους είχε ελάχιστη και περιθωριακή θέση
γίνεται από τις αγγαρείες των serf Το μεγαλύτερο μέρος των μεγάλων ιδιοκτησιών
κατανέμεται σε μικρές οικογενειακές εκμεταλλεύσεις
των χωρικών, παροίκων ή ανεξάρτητων καλλιεργητών
Οι αγγαρείες που οι πάροικοι οφείλουν στον κύριο της
Γης είναι ελάχιστες -12- ημέρες το χρόνο
(εξαγοράζονταν σε χρήμα)
Ο ΠΑΡΟΙΚΟΣ ο οποίος διαθέτει ατομική περιουσία
Ρωμαϊκού τύπου δεν είναι ο δυτικός serf.
5) H οικονομία του Βυζαντίου δεν βασίστηκε μόνο στη καλλιέργεια της γης αλλά ανέπτυξε
ένα αξιόλογο εμπορικό και βιοτεχνικό τομέα που διεύρυνε το κοινωνικό πεδίο παραγωγής
και εκμετάλλευσης.

ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ οι διαφορές είναι περισσότερο ξεκάθαρες

Ο ΙΣΧΥΡΟΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ
ΚΡΑΤΟΥΣ ΔΕΝ ΕΠΕΤΡΕΨΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΤΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ
ΕΞΟΥΣΙΑΣ
Η κοσμοθεωρία του βυζαντινού ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του υπήκοο του ανώτερου
άρχοντα και όχι ένα κρίκο σε μια αλυσίδα με άρχοντες και υποτελείς.

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ των δύο συστημάτων , φεουδαρχικού και βυζαντινού, σε ότι

αφορά τις γαιοκτητικές σχέσεις είναι σημαντικές. Κάποιες ομοιότητες
κινήθηκαν σε διαφορετικό νομικό, πολιτικό και πολιτειακό πλαίσιο , συνεπώς
υπέθαλπαν ουσιαστικές θεσμικές διαφοροποιήσεις.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ (ΣΒΟΡΩΝΟΣ)
Η δύναμη της ελληνιστικής χριστιανικής παράδοσης, σε συνδυασμό με τη
συγχώνευση του μετακλασικού ρωμαίικου δικαίου, δεν επέτρεψε στη
Βυζαντ. Αυτ. να αναπτύξει ούτε στην πράξη αλλά ούτε και στη θεωρία
ολοκληρωμένη φεουδαρχική αντίληψη.

21
ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ σελ. 84
Α) Η ανώτερη τάξη
χαρακτηριζόταν από:
1) Οικονομική δύναμη,
2) Φημισμένη οικογένεια
3) Υψηλή θέση στην αυτοκρ. ιεραρχία.
(δεν υπάρχει παγίωση, αναφέρονται αξιοσέβαστοι, άρχοντες, δυνατοί κλπ.)

1. ΣΥΓΚΛΗΤΟΣ: Τα μέλη της διέθεταν Αριστοκρατική καταγωγή

Σημαντικά περιουσιακά στοιχεία
Όσοι είχαν υπηρετήσει σε ανώτερα κρατικά λειτουργήματα + την προσωπική αξία ήταν
κριτήρια ένταξης στη Σύγκλητο, γεγονός που εξελικτικά διευρύνει την ανώτατη αυτή
τάξη και απομακρύνεται από την καθαρά κληρονομική απονομή του συγκλητικού
τίτλου.
11ος αιώνας Αναβάθμιση της συγκλητικής τάξης. Συμπεριλαμβάνει
τους νεόπλουτους εμπόρους και τεχνίτες.
↓
Εδώ έχουμε την αντίδραση των Αριστοκρατών
(αντιπαλότητα ανάμεσά τους)

2. Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ Μεγάλες επαρχιακές οικογένειες από

παραμεθόριες επαρχίες.
Διέθεταν σχεδόν το μονοπώλιο των μεγάλων στρατιωτικών αξιωμάτων από τον 9ο αι.
Με δεσμούς ενδογαμίας και τη μεγάλη γαιοκτησία αποτελούσαν την πλειοψηφία των
ΔΥΝΑΤΩΝ. Η αριστοκρατία αυτή είχε ιδιότυπα ιδεώδη. (κατασκεύαζαν φανταστικές
γενεαλογίες) Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ. (πιο πάνω
σελ.19-20).

3. Υψηλόβαθμοι αυλικοί ή κρατικοί λειτουργοί και αξιωματούχοι.

10ος αιώνας και μετά: (Μέλη μεγάλων οικογενειών, δικαστές,
φοροεισπράκτορες παγίωσαν μια
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ στη Κωνσταντινούπολη
με επισφαλή θέση (όποτε ήθελε τους απόλυε ο αυτοκράτ.)
Β) Η Μεσαία τάξη
Εκτεταμένη. Γαιοκτήμονες (μικροί και μεσαίοι) κατώτεροι κρατικοί υπάλληλοι, ελεύθεροι
επαγγελματίες, έμποροι και παραγωγοί (μεταξιού), ειδικευμένοι τεχνίτες, στρατιώτες κλπ.
Ελεύθεροι επαγγελματίες: Περισσότερο στα αστικά κέντρα
Έμποροι (στα πανηγύρια ή στα κέντρα)
10ος αιώνας Η ανάπτυξη της οικονομίας δημιούργησε μια ομάδα
πλούσιων βιοτεχνών και εμπόρων που μαζί με τραπεζίτες
και ελεύθερους επαγγελματίες (αξιόλογους) κλπ.
σχημάτισαν βαθμιαία
Μια μέση κοινωνική τάξη, ένα είδος
ΑΣΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ Τα μέλη της: Οι δημοτικοί, το δημοτικόν, οι αστικοί ή της
αγοράς
Οργανωμένοι σε συντεχνίες ή αδελφότητες διακρίνονταν από τον
όχλο(ανοργάνωτο πλήθος).

22
Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗ ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΩΤΕΡΑ
ΣΤΡΩΜΑΤΑ (ή ΟΧΛΟ) εξαρτιόταν ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑ και ΤΗΝ
ΥΠΟΛΗΨΗ

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ. Επιτρεπόταν σε όλους που είχαν τα

απαραίτητα φυσικά προσόντα, ενώ απείχαν από:
Πολιτικά αξιώματα
Εμπορικές επιχειρήσεις ή αγροτικές καλλιέργειες.

Γ) Ο ΟΧΛΟΣ (ετερόκλητο πλήθος εργάτες, ψαράδες, μικρομαγαζάτορες,

ζητιάνοι κλπ.)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ: Φτώχεια έως εξαθλίωση.

Δ) ΟΙ ΔΟΥΛΟΙ
Η θέση των δούλων

Οι δούλοι στο Βυζάντιο είχαν κερδίσει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στο

πλαίσιο του χριστιανικού υπόβαθρου. Η τιμή τους ήταν αρκετά ψηλή και
παραμένει άγνωστη η προέλευσή τους.
Μερικοί ήταν απόγονοι δούλων, άλλοι προέρχονταν από αγορά και άλλο
αποτελούσαν προϊόν αιχμαλωσίας
Εργάζονταν στα σπίτια πλουσίων και ασχολούνταν κυρίως με οικιακές
ασχολίες. Η ανάθεση της επιστασίας του σπιτιού η ακόμη και της φροντίδας
της οικογενειακής περιουσίας αποτελούσε εκδήλωση εμπιστοσύνης , γεγονός
που οδηγούσε στην ιεραρχική διαβάθμιση (πρωτεύων δούλος)
Απόδοση ελευθερίας (Εκλογή)
ΣΥΧΝΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ζεύγους παντρεμένων δούλων με οικονομική
υποστήριξη.

23
Σελ. 99. Διάδοση μωαμεθανισμού και ενοποίηση Αράβων
Η φυγή του Μωάμεθ λόγω σύγκρουσης με το θρησκευτικό κατεστημένο
της Μέκκας ονομάσθηκε Αιγίρα και το έτος φυγής =έτος έναρξης
ισλαμικής χρονολογίας.
Ο μωαμεθανισμός μετέτρεψε τις αλληλοσπαρασσόμενες φυλές τις
Αραβίας σε μια οργανωμένη θρησκευτική κοινότητα με συγκεκριμένες
αρχές συμπεριφοράς. Η αλληλεγγύη μεταξύ των μωαμεθανών, ο
θρησκευτικός ζήλος του νεοφώτιστου, η ανοχή σε όσους αναγνώριζαν την
ανωτερότητα του Ισλάμ συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην επικράτηση
του μωαμεθανισμού στη Μ. Ανατολή και τη Β. Αφρική.

ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ Γείτονες ΣΕΛ. 95

ΑΡΑΒΙΚΕΣ Κατακτήσεις

Κατακτήσεις = Περσία –Συρία- Παλαιστίνη-Αίγυπτο

ΑΙΤΙΑ= Στρατιωτική αδυναμία Βυζαντινών
Δυναμισμός των Αράβων
Αποξένωση των αιρετικών πληθυσμών (μονοφυσίτες), από την
βυζαντιν. Διοίκηση (φορολογική-θρησκευτική καταπίεση).

Συνέπειες = Έχασε τον σιτοβολώνα της Αιγύπτου και τους μονοφυσίτες

υπηκόους του. Εκτεταμένες πληθυσμιακά ακμαίες περιοχές χάθηκαν
ΑΛΛΑ επιβίωσε η Βυζαντ. Αυτοκρατορία, χρησιμοποιώντας ως
στήριγμα το Ελληνικό στοιχείο της Μικρά Ασίας.

717, 732 Σχολιάστε.

Οι Αραβικές επιδρομές συνεχίζονταν στα τέλη του 7ου αιώνα , μετά την
πολύχρονη πολιορκία της Βασιλεύουσας, η οποία σώθηκε χάρη της χρήσης
ενός νέου όπλου του « υγρού πυρός».
Οι Άραβες κατέκτησαν ολόκληρη τη Βυζαντινή Αρμενία και,
εκμεταλλευόμενοι πολιτικές ταραχές στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας,
προέλασαν και πάλι μέχρι τα τείχη της Κωνσταντινούπολης (Αύγουστος
717) .
Η τελευταία Αραβική επίθεση εναντίον της Κωνστ\λης ( που
αποκρούστηκε χάρη στον Λέοντα Γ΄ Ισαύρου) μαζί με την ήττα των
Αράβων στο Πουατιέ της Γαλλίας (732), συντέλεσε στην αποτροπή της
κατάκτησης της Ευρώπης από τους Άραβες. Παράλληλα άλλαξε την ροή
του πολέμου επιτρέποντας την διενέργεια περιστασιακών βυζαντινών
αντεπιθέσεων. Αλλαγή που οφείλεται στην ικανότητα του Λέοντα Γ΄ και του
Κωνστ\νου Ε΄ της δυναστείας των Ισαύρων..

24
ΑΚΡΙΤΕΣ ΚΑΙ ΘΕΜΑΤΑ

Οι συνεχείς επιδρομές των Αράβων στην Μικρά Ασία είχαν σαν αποτέλεσμα
την επινόηση νέων μεθόδων από τους Βυζαντινούς . Ετσι για την
αποτελεσματικότερη άμυνα της αυτοκρ. Και για έγκαιρη προειδοποίηση
εισβολών , χρησιμοποιήθηκαν οι θεσμοί των ΑΚΡΙΤΩΝ και των ΘΕΜΑΤΩΝ.
ΑΚΡΙΤΕΣ = ΣΥΝΟΡΙΑΚΟΊ ΦΡΟΥΡΟΊ που φύλαγαν τις περιοχές που
κατοικούσαν με παροχή κτημάτων για να ζήσουν. Μέσω του συστήματος
των Φρυκτωριών (σταθμοί επικοινωνίας με οπτικά σήματα) προσέφεραν
έγκαιρη προειδοποίηση στους αυτοκρ. Και γρήγορη αντίδραση του
βυζαντινού στρατού για την επιτυχή απόκρουση των εισβολέων.(ακριτικά
τραγούδια)
Ερώτηση: Τι ήταν το σύστημα των Φρυκτωριών?

ΘΕΜΑΤΑ = Διαίρεση της βυζαντινής αυτοκρατορίας σε μεγάλες

διοικητικές περιφέρεις τα ΘΕΜΑΤΑ.
Κατά τον 8ο αιώνα ολοκληρώθηκε η διοικητική αναδιοργάνωση της Μικρά
Ασίας με την επέκταση του θεσμού των Θεμάτων σε όλη την έκτασή της.
Τα ΘΕΜΑΤΑ ήταν η διαίρεση της χώρας σε μικρότερες διοικητικές
περιφέρειες. Οι Ισαυροι ανανέωσαν τον παλαιότερο θεσμό των
ΕΞΑΡΧΑΤΩΝ υιοθετώντας τον θεσμό των ΘΕΜΑΤΩΝ , που είχαν μικρότερη
έκταση. Παράλληλα, απέτρεπαν την αντιμετώπιση των εχθρικών εισβολών ,
χάρη στην συνεχή παραμονή στρατιωτικών μονάδων σε αυτά.(ονομασία
από στρατιωτικές μονάδες). Ο θεσμός μείωσε την καταστροφικότητα των
αραβικών επιδρομών και συντέλεσε σε μεγάλο βαθμό στην τελική έκβαση
των αραβοβυζαντινών συγκρούσεων υπέρ της Βυζαντινής αυτοκρ.

Ποιος λαός επωφελήθηκε από την γνωριμία του με τον άλλο?

Άραβες ή Βυζαντινοί? ΣΕΛ.107,
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Οι δύο λαοί μεταξύ τους δεν βρίσκονταν πάντα σε εχθρικές σχέσεις.. τα
διαστήματα ειρήνης επέτρεπαν την ανταλλαγή ιδεών , ειδικότερα στις
παραμεθόριες περιοχές.
Περισσότερο ωφελημένοι είναι οι ΆΡΑΒΕΣ, οι οποίοι δεν είχαν αναπτύξει
μορφή πολιτισμού πριν την γνωριμία τους με τους Βυζαντινούς. Έτσι, κάτω
από την επίδραση του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, οι Άραβες υιοθέτησαν
μορφές τέχνης και κρατικής οργάνωσης.
Ειδικότερα στην λογιστική υποστήριξη του αραβικού κράτους, στην
ανέγερση τζαμιών και πολυτελών κτηρίων και στη μελέτη θετικών
επιστημών, η οποία στηρίχθηκε στη μετάφραση κειμένων αρχαίων Ελλήνων
συγγραφέων στα αραβικά.

25
Οι επιδράσεις στον Βυζαντινό πολιτισμό είναι λιγότερο εμφανείς και λιγότερο
ουσιαστικές . Αντίθετα οι Βυζαντινοί προβληματίστηκαν από:
ΤΗΝ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ (μέσω της τέχνης τους) στην ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ
ΤΟΥ ΘΕΟΥ.(ΑΝΕΙΚΟΝΙΚΗ αραβική θέση).
Οι εικονομάχοι αυτοκράτορες και ένα μέρος του μικρασιατικού πληθυσμού ,
δέχτηκαν πως ο Θεός δεν πρέπει να απεικονίζεται. Η πλειοψηφία είχε
αντίθετη άποψη, η οποία τελικά επικράτησε ύστερα από μεγάλες συγκρούσεις
που κράτησαν ενάμιση αιώνα (εικονομαχία)

ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ σελ. 107

Αίτια αποδιοργάνωσης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.11ος

Ο Βασίλειος ο Β΄ είχε κατορθώσει να εξουδετερώσει όλους τους

επικίνδυνους εχθρούς της ΑΥΤΟΚΡ. ενώ είχε αποδυναμώσει τους
πλούσιους αριστοκράτες (απειλούσαν με εξεγέρσεις) και η Β.Α. είχε
βρεθεί στο απόγειο της δύναμής της.
Όμως οι διάδοχοι, φάνηκαν λιγότερο ικανοί λόγω της ενασχόλησής τους με
δολοπλοκίες για την κατάληψη της εξουσίας και την διασπάθιση των
πόρων της αυτοκρ. Ήταν απειροπόλεμοι , ενώ οι ισχυροί αριστοκράτες που
στελέχωναν το στράτευμα είχαν τεθεί στο περιθώριο .Ετσι τα μισθοφορικά
στρατεύματα που υπήρχαν προκαλούσαν προβλήματα.
Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων , βρήκε το Βυζάντιο κράτος
ανέτοιμο να τους αντιμετωπίσει.

(1071-1176 σχολιαστε)πιθανή ερώτηση

Οι Σελτζ. Τούρκοι ήταν νομαδικά φύλα που έγιναν μωαμεθανοί (1000μ.χ)

και εντάχτηκαν στην υπηρεσία του αραβικού χαλιφάτου, ως μισθοφόροι.
Τον 11ο αιώνα οι ανατολικές επαρχίες του Βυζ. υπέφεραν από τις επιδρομές
των Σ.Τ., τις οποίες ο βυζ. στρατός αντιμετώπιζε με δυσκολία.
Ο Ρωμανός Δ΄ ο Διογένης , σε μια απόπειρα να λύσει το πρόβλημα,
συγκρούστηκε μαζί τους (Αρσλάν) στο Ματζικέρτ (1071). Ο Βυζ. Στρ. είχε
αριθμητική υπεροχή, αλλά ηττήθηκε λόγω των εσωτερικών προστριβών και
της παράλληλης προδοσίας ορισμένων Βυζ. διοικητικών
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ = έτσι άνοιξε ο δρόμος των Σ.Τ. προς την Μικρά Ασία,
από την οποία δεν εκδιώχτηκαν ποτέ. Παγιώθηκε λοιπόν η μορφή της
Μ. ΑΣΙΑΣ υπό τα τουρκικά φύλα για τους επόμενους αιώνες.

Η δυναστεία των Κομνηνών για περίπου έναν αιώνα (1081-1185)

αναχαίτισε την προέλαση των Σ.Τ, αλλά στη προσπάθεια του Μανουήλ να

26
ξαναδώσει στο Βυζ. την αίγλη Της ΕΠΟΧΉΣ ΤΟΥ Ιουστινιανού, με
εκστρατεία εναντίον του Αρσλάν (Σελτ. Τούρκοι) παγιδεύτηκε στο
ΜΥΡΙΟΚΈΦΑΛΟ (1176). Αυτή η ήττα σε συσχετισμό με την μάχη στο
Ματζικέρτ (1071), είχε σαν αποτέλεσμα την οριστική παγίωση της
Τουρκικής κυριαρχίας στο εσωτερικό της Μικ. Ασίας.
Την περίοδο 1180-1204, λόγω των εσωτερικών προστριβών και της έντονης
εσωτερικής αποσύνθεσης, έχουν σαν αποτέλεσμα την Τουρκ. Εξάπλωση στη
Μικρά Ασία. Αργότερα, μετά τη κατάληψη της Κων\λης από τους
σταυροφόρους (1204) η ηγεσία κατέφυγε στη Βιθυνία, όπου ίδρυσε την
Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Εκεί αξιοποιήθηκε το μικρασιατικό
στοιχείο και νικήθηκαν οι Σ.Τ. και έτσι αντισταθμίσθηκαν οι συνέπειες
της μάχης στο Μυριοκέφαλο και τέθηκε τέρμα στη επεκτατικότητα των
Σελτζούκων.

Πολιτικές και οικονομικές συνέπειες της ΣΕΛΤΖΟΎΚΙΚΗΣ

ΕΞAΠΛΩΣΗΣ και εδικότερα της ήττας στο Ματζικέρτ. Σελ 108
πιθανή ερώτηση

Οι Σ.Τ. αποδείχτηκαν πιο επιθετικοί από τους Άραβες. Οι βυζαντινοί

βρέθηκαν χωρίς συμμάχους ( αφού ο Κωνσταντίνος Μονομάχος
ενσωμάτωσε την ΑΡΜΕΝΊΑ στην αυτοκρ., η οποία αποτελούσε διάμεση
ζώνη ανάσχεσης των Τούρκων).
Η ήττα στο Ματζικέρτ επιβεβαίωσε την στρατιωτική αδυναμία των
βυζαντινών να απωθήσουν τους Σ.Τ. και επέτρεψε την ολοσχερή
καταστροφή σημαντικών αστικών κέντρων.
Η πληθυσμιακή σύνθεση της αυτ. άρχισε να μεταβάλλεται, η οικονομία
αποδιοργανώθηκε, οι εμπορικοί δρόμοι προς την Ανατολή έκλεισαν και
μακροπρόθεσμα το βυζ. κρ. Οδηγήθηκε στην παρακμή.
Οι δύο ήττες απέβησαν μοιραίες για του βυζ. επειδή εξασθένησαν τα
μικρασιατικά σύνορα.
Οι Τούρκοι αποτελούσαν πάντα τον μεγαλύτερο κίνδυνο καθώς απειλούσαν
την Μ. Ασία, που ήταν η σπονδυλική στήλη της αυτοκρατορίας.

Η έκταση της Σλαβικής παρουσίας στην Ελλάδα.( θέση Φαλλμεράϋερ)

Πιθανή ερώτηση σελ. 116

Σλάβοι = μικρές ανοργάνωτες ομάδες αγροτών και κτηνοτρόφων . η

παρουσία τους στη Μακεδονία είχε ειρηνικό χαρακτήρα με μικρές
εξεγέρσεις , Θεσσαλία Πάτρα .
Ο Φαλλμεράυερ έχει λανθασμένη εντύπωση ως προς την έκταση της
σλαβικής παρουσίας στην Ελλάδα.

27
 «θεώρησε πως η βυζ. Ελλάδα είχε ερημωθεί ευτελώς από το ελληνικό
στοιχείο και εποικίστηκε από Σλάβους που στην συνέχεια
εξελληνίστηκαν»
Αντιθέτως , τα σλαβικά φύλα είχαν ειρηνικό χαρακτήρα .
Σταδιακά αποτέλεσαν αυτοτελείς διοικητικές ενότητες <<Σκλαβηνίες>> ,
οι οποίες διοικούνταν από βυζαντ. αξιωματούχους και ήταν οργανικά
εντεταγμένες στο βυζαντινό διοικητικό σύστημα. Με το πέρασμα του
χρόνου αφομοιώθηκαν από το ελλ. Στοιχείο λόγω=
• Του εκχριστιανισμού
• Της διασποράς , σε σημεία με ομοεθνείς (Μ. Ασία)
• Εσκεμμένη εγκατάσταση Ελλ. Πληθυσμού
• Γενικότερη συναναστροφή με Έλληνες πολιτιστικά ανώτερους.
Παρέμειναν μόνο κάποια σλαβικά τοπωνύμια, ως κατάλοιπο της σλαβικής
παρουσίας.

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΧΤΗΚΑΝ ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΑΠΟ τους

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ
1. διάδοση ορθοδοξίας από Βυζαντινούς ιεραποστόλους
2. Βουλγαρικό (Κυριλλικό) αλφάβητο , το οποίο στηρίζεται στο Ελληνικό
με κάποιες μετατροπές.
3. επιδράσεις στους Βούλγαρους βασιλείς ώστε να κατασκευάζουν
ανάκτορα με βυζαντινό ύφος.
4. η εκπαίδευση είχε στηριχτεί (Συμεών) στην μελέτη Ελλήνων ή αρχαίων
συγγραφέων.

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΧΤΗΚΑΝ ΟΙ ΣΕΡΒΟΙ

Σε πολλούς τομείς.
Στη νομοθεσία, είναι το χαρακτηριστικότερο , αφού υιοθέτησαν Βυζαντινούς
νομικούς κώδικες ως επίσημα νομικά κείμενα του κράτους.

Στο εκκλησιαστικό τυπικό και στην εκκλησιαστική λογοτεχνία, ακολούθησαν

βυζαντινά πρότυπα.

Στην κρατική ιεραρχία και διοίκηση (κεφαλή, πρόνοια) και στην

εκκλησιαστική τέχνη.

28
Σλάβοι της Ρωσίας εμφάνιση των Ρως
9ος αιώνας Το δυτικό τμήμα κατοικούσαν διάφορα σλάβικα φύλα σε πόλεμο
μεταξύ τους. Το Βυζάντιο διατηρούσε περιορισμένες εμπορικές σχέσεις με
νότια Ρωσία. Προμηθευόταν πρώτες ύλες (δέρματα, γούνες, ξυλεία).
Μέσα 9ου αιώνα
ομάδες Βίκινγκς εγκαθίστανται στη Ρωσία
Συγχωνεύονται με ιθαγενείς Σλάβους και σχηματίζουν το
Μεσαιωνικό έθνος των Ρως Το όνομά τους. Ρως- Ρώσοι
ος
10 αιώνας
Οι Ρως απείλησαν επανειλημμένα τη Βυζαντινή αυτοκρατορία
Ο βυζαντινός πολιτισμός διαδόθηκε ευρέως στη Ρωσία: Αρχικά με τον
εκχριστιανισμό της πριγκήπισσας Όλγας (Έλγας)
Η εκκλησία είδε τη δυνατότητα εκχριστιανισμού του ρωσικού έθνους.

(σελ. 125)
Συμπέρασμα
Μέσα από οξύνσεις φτάνουμε: Οι Ρως (Βλαδίμηρος αρχηγός) βοήθησαν τον
Βασίλειο να αντιμετωπίσει εξεγέρσεις γαιοκτημόνων (Σκληρών) σε
αντάλλαγμα να του δώσει την αδελφή του (Αννα). Αυτός δεν ήθελε αλλά μετά
την κατάληψη της βυζαντινής Κριμαίας από τους Ρώς είπε το … ναι.
Ο γάμος του Βλαδίμηρου και της Άννας συνοδεύτηκε από ομαδική
βάπτιση των Ρως και προσχώρησή τους στο χριστιανισμό,
επισφραγίζοντας έτσι την επιβολή του βυζαντινού πολιτισμού στις
ρωσικές χώρες, ενώ υιοθετήθηκε (μέσω της Άννας) και από την ηγετική
τάξη των Ρως.
Ο γιος του Βλαδίμηρου, Γιαροσλάβ ο Σοφός στράφηκε μεν ενάντια στο
Βυζάντιο, αλλά παράλληλα προήγαγε το ρωσικό πολιτισμό (εκβυζαντισμό)
με τη βοήθεια βυζαντινών καλλιτεχνών.
Εικονογράφηση Αγίας Σοφίας Κιέβου
Κατασκευή πλούσιας βιβλιοθήκης στο Κίεβο (λατινικά, ελληνικά,
σλαβικά βιβλία)

Η Ρωσία αποτέλεσε ένα από τα στηρίγματα του Βυζαντινού κράτους στον

αγώνα του για την επιβίωση. Οι ρωσικές χώρες παρείχαν καταφύγιο σε
Έλληνες που ζητούσαν καλύτερη τύχη μετά την άλωση της Κων/πολης

ΤΕΛΟΣ Β ΤΟΜΟΥ

29