GII TCH MNG

CHNG 2
GII PHNG TRNH VI PHN BNG
PHNG PHP S
2.1. GII THIU.
Nhiu h thng vt l phc tp c biu din bi phng trnh vi phn n khng c th gii
chnh xc bng gii tch. Trong k thut, ngi ta thng s dng cc gi tr thu c bng
vic gii gn ng ca cc h phng trnh vi phn bi phng php s ha. Theo cch , li
gii ca phng trnh vi phn ng l mt giai on quan trng trong gii tch s.
Trong trng hp tng qut, th t ca vic lm tch phn s l qu trnh tng bc chnh xc
chui gi tr cho mi bin ph thuc tng ng vi mt gi tr ca bin c lp. Thng th
tc l chn gi tr ca bin c lp trong mt khong c nh. chnh xc cho li gii bi tch
phn s ph thuc c hai phng php chn v kch thc ca khong gi tr. Mt s phng
php thng xuyn dng c trnh by trong cc mc sau y.

2.2. GII PHNG TRNH VI PHN BNG PHNG

PHP S.
2.2.1 Phng php Euler:
Cho phng trnh vi phn bc nht.
dy
= f ( x, y)
dx

(2.1)
y = g(x,c)

Hnh 2.1: th ca hm s t
bi gii phng trnh vi phn
y

y0
x

x0

Khi x l bin c lp v y l bin ph thuc, nghim phng trnh (2.1) s c dng:

y = g(x,c)
(2.2)
Vi c l hng s c xc nh t l thuyt trong iu kin ban u. ng cong miu
t phng trnh (2.2) c trnh by trong hnh (2.1). T ch tip xc vi ng cong, on
ngn c th gi s l mt on thng. Theo cch , ti mi im ring bit (x0,y0) trn ng
cong, ta c:
dy
y
x
dx 0

dy
l dc ca ng cong ti im (x0,y0). V th, ng vi gi tr ban u x0 v y0, gi
dx 0
tr mi ca y c th thu c t l thuyt l x:
Vi

Trang 12

GII TCH MNG

dy
h (t h = x)
dx 0
Khi y l s gia ca y tng ng vi mt s gia ca x. Tng t, gi tr th hai ca y c th
xc nh nh sau.
dy
h
y 2 = y1 +
dx 1
y1 = y 0 + y

hay

y1 = y 0 +

y= g(x,c)

y3
y2
y1
y0

Hnh 2.2 : th ca li gii xp x

cho phng trnh vi phn bng
phng php Euler

dy
0= f ( x1 , y1 ) x0
x1
dx 1
Qu trnh c th tnh tip tc, ta c:
dy
y3 = y 2 +
h
dx 2

Khi

h
x2

x3

dy
h
dx 3
...........................
Bng gi tr x v y cung cp cho ton b bi gii phng trnh (2.1). Minh ha phng php
nh hnh 2.2.
y 4 = y3 +

2.2.2. Phng php bin i Euler.

Trong khi ng dng phng php Euler, gi tr dy/dx ca khong gi thit tnh ton bt u
vt ra ngoi khong cho php. S thay th c th thu c bng cch tnh ton gi tr mi
ca y cho x1 nh trc.
x1 = x0 + h
dy
h
y1( 0) = y 0 +
dx 0
Dng gi tr mi x1 v y1(0) thay vo phng trnh (2.1) tnh ton gn ng gi tr ca

dy
ti
dx 1

cui khong.
(0)
dy
= f ( x1 , y1( 0 ) )
dx 1
(0)

Sau tn dng gi tr y1(1) c th tm thy bi dng trung bnh ca

dy
dy
v
nh sau:
dx 0
dx 1

Trang 13

GII TCH MNG

dy
dy

+
dx 0 dx 1
y1(1) = y 0 +
h
2

(1)
Dng x1 v y1 , gi tr xp x th ba y1(2) c th thu c bi qu trnh tng t nh sau:
(1)
dy
dy

+
dx 0 dx 1
y1( 2) = y 0 +
h
2

Ta c:
( 2)
dy
dy

+
dx 0 dx 1
( 3)
y1 = y 0 +
h
2

Qu trnh c th tnh tip tc cho n khi hai s lin nhau c lng cho y l ngang bng nm
trong phm vi mong mun. Qu trnh hon ton lp li thu c gi tr y2. Kt qu thu c c
s chnh xc cao hn t s bin i ca phng php Euler c minh ha trong hnh 2.3.
(0)

y = g(x,c)

dy (0)
dx 1

y2
y1
y0
h
0

x0

(0)
dy
dy

+
dx 0 dx 1

dy
dx 0

Hnh 2.3 : th ca li
gii xp x cho phng
trnh vi phn bng phng
php bin i Euler.

x1

Phng php Euler c th ng dng gii h phng trnh vi phn cng lc. Cho hai phng
trnh:
dy
= f1 ( x, y, z)
dx
dz
= f 2 ( x, y, z)
dx
Vi gi tr ban u x0, y0 v z0 gi tr mi y1 s l:
dz
y1 = y0 +
h
dx 0

dy
= f1 ( x0 , y 0 , z 0 )
dx 0
Tng t.

Vi:

Trang 14

GII TCH MNG

z1 = z 0 +

dz
h
dx 0

dz
= f 2 ( x0 , y 0 , z 0 )
dx 0
Cho s gia tip theo, gi tr x1 = x0 + h, y1 v z1 dng xc nh y2 v z2. Trong phng php
bin i Euler y1 v z1 dng xc nh gi tr o hm ti x1 cho nh gi gn ng cp hai
y1(1) v z1(1).
Vi:

2.2.3. Phng php Picard vi s xp x lin tc.

C s ca phng php Picard l gii chnh xc, bi s thay th gi tr y nh hm ca x
trong phm vi gi tr x cho.
y g(x)
y l biu thc c lng bi s thay th trc tip gi tr ca x thu c gi tr
tng ng ca y. Cho phng trnh vi phn (2.1).
dy = f(x,y)dx
V tch phn gia khong gii hn cho x v y.

y1
y0

x1

dy = f ( x, y)dx
x0

x1

Th

y1 y0 = f ( x, y)dx

Hay

y1 = y0 + f ( x, y) dx

x0

x1

x0

(2.3)

S hng tch phn trnh by s thay i trong kt qu ca y vi s thay i ca x t x0

n x1. Li gii c th thu c bi s nh gi tch phn bng phng php xp x lin
tc.
Ta c th xem gi tr ca y nh hm ca x c th thu c bi s thay th y di
dng tch phn vi y0, cho gi tr ban u nh sau:
x1

y1(1) = y0 + f ( x, y0 ) dx
x0

Thc hin biu thc tch phn vi gi tr mi ca y by gi c thay th vo phng

trnh (2.3) thu c ln xp x th hai cho y nh sau:
x1

y1( 2 ) = y0 + f ( x, y1(1) ) dx
x0

Qu trnh ny c th lp li trong thi gian cn thit thu c chnh xc mong

mun..
Tht vy, c lng tch phn lun lun phc tp th nhng phi gi thit cho bin c
nh. Kh khn v cn thc hin nhiu ln tch phn, nn y l mt hn ch s p dng
ca phng php ny.
Phng php Picard c th p dng gii ng thi nhiu phng trnh nh sau:
dy
= f 1 ( x, y , z )
dx
dz
= f 2 ( x, y, z)
dx

Theo cng thc, ta c:

x1

y1 = y0 + f 1 ( x, y0 , z0 ) dx
x0

x1

z1 = z0 + f 2 ( x, y0 , z0 ) dx
x0

Trang 15

GII TCH MNG

2.2.4. Phng php Runge- Kutta.

Trong phng php Runge- Kutta s thay i gi tr ca bin ph thuc l tnh ton t
cc cng thc cho, biu din trong iu kin c lng o hm ti nhng im nh
trc. T mi gi tr duy nht chnh xc ca y cho bi cng thc, phng php ny
khng i hi thay th lp li nh phng php bin i Euler hay tch phn lin tip
nh phng php ca Picard.
Cng thc rt gn gn ng xut pht bi s thay th khai trin chui Taylor. RungeKutta xp x bc hai c th vit trong cng thc.
(2.4)
y1 = y0 + a1k1 + a2k2
Vi k1 = f(x0,y0)h
k2 = f(x0 + b1h, y0 + b2k1)h
Cc h s a1, a2, b1 v b2 l chnh xc. u tin khai trin f(x0+ b1h, y0+ b2k1) trong
chui Taylor ti (x0,y0), ta c:

f
f
+ ..... h
k2 = f ( x0 , y0 ) + b1
h + b2 k1
x 0
y 0

Thay th hai iu kin k1 v k2 vo trong phng trnh (2.4), thu c:

y1 = y 0 + (a1 + a 2 ) f ( x 0 , y 0 )h + a 2 b1

f
f
h 2 + a 2 b2 f ( x 0 , y 0 )
h2
x 0
y 0

(2.5)

Khai trin chui Taylor ca y ti gi tr (x0,y0) l:

y1 = y 0 +

dy
dx

h+
0

dy
= f ( x0 , y 0 )
dx 0

d2y

h2

dx 2

+ ....

d2y
dx 2

=
0

(2.6)

f
f
f ( x0 , y0 )
+
x 0 y 0

Phng trnh (2.6) tr thnh.

y 1 = y 0 + f ( x 0 , y 0 )h +

h2

f
y

f (x 0 , y 0 )
0

h2
2

......

(2.7)

Cn bng cc h s ca phng trnh (2.5) v (2.7), ta c:

a1 + a2 =1; a2b1 = 1/2; a2b2 = 1/2.
Chn gi tr ty cho a1
a1 = 1/2
Th a2 = 1/2; b1 = 1; b2 = 1.
Thay th gi tr ny vo trong phng trnh (2.4), cng thc gn ng bc hai RungeKutta l:
y1 = y 0 + 1 k 1 + 1 k 2
2
2

Vi
V th.

k1 = f(x0,y0)h
k2 = f(x0+ h, y0 + k1)h

y = 1 ( k1 + k 2 )
2

p dng ca phng php Runge-Kutta cho vic xp x bc hai i hi s tnh ton ca

k1 v k2. Sai s trong ln xp x l bc h3 bi v chui ct sau iu kin bc hai.
Tng qut cng thc xp x bc bn Runge-Kutta l:
y1 = y 0 + a1 k 1 + a 2 k 2 + a 3 k 3 + a 4 k 4
(2.8)
Vi k1 = f(x0,y0)h
Trang 16

GII TCH MNG

k2 = f(x0 + b1h, y0 + b2k1)h

k3 = f(x0 + b3h, y0 + b4k2)h
k4 = f(x0 + b5h, y0 + b6k3)h
Tip theo th tc ging nh dng cho ln xp x bc hai, h s trong phng trnh (2.8)
thu c l:
a1 = 1/6; a2 = 2/6; a3 = 2/6; a4 = 1/6.
V
b1 = 1/2; b2 = 1/2; b3 = 1/2; b4 = 1/2; b5 = 1; b6 = 1.
Thay th cc gi tr vo trong phng trnh (2.8), phng trnh xp x bc bn
Runge-Kutta tr thnh.
y1 = y 0 + 1 ( k1 + 2k 2 + 2k 3 + k 4 )
6

Vi

k1 = f(x0,y0)h
k
h
k 2 = f ( x0 + , y 0 + 1 )h
2
2
k2
h
k 3 = f ( x0 + , y 0 + )h
2
2
k 4 = f ( x0 + h, y 0 + k 3 )h

Nh vy, s tnh ton ca y theo cng thc i hi s tnh ton cc gi tr ca k1, k2,
k3 v k4 :
y = 1/6(k1+2k2+2k3+k4)
Sai s trong s xp x l bc h5.
Cng thc xp x bc bn Runge-Kutta cho php gii ng thi nhiu phng trnh vi
phn.
dy
= f ( x, y , z )
dx
dz
= g ( x, y , z )
dx

Ta co:
y1 = y0+1/6 (k1+2k2+2k3+k4)
z1 = z0+1/6 (l1+2l2+2l3+l4)
Vi: k1= f(x0,y0,z0)h
k
l
h
, y 0 + 1 z 0 + 1 )h
2
2
2
k
l
h
k 3 = f ( x0 + , y 0 + 2 z 0 + 2 )h
2
2
2
k 2 = f ( x0 +

k4 = f(x0 + h, y0 + k3,z0 + l3)h

l1 = g(x0,y0,z0)h
k
l
h
l 2 = g ( x0 + , y 0 + 1 z 0 + 1 )h
2
2
2
k
l
h
l3 = g ( x0 + , y 0 + 2 z 0 + 2 )h
2
2
2

l4 = g(x0 + h, y0 + k3,z0 + l3)h

Trang 17

GII TCH MNG

2.2.5. Phng php d on sa i.

Phng php da trn c s ngoi suy, hay tch phn vt trc, v lp li nhiu ln
vic gii phng trnh vi phn.
dy
= f ( x, y )
dx

(2.9)

c gi l phng php d on sa i. Th tc c bn trong phng php d

on sa i l xut pht t im (xn,yn) n im (xn+1, yn+1). Th thu c
phng trnh vi phn v sa i gi tr yn+1 xp x cng thc chnh xc.
Loi n gin ca cng thc d on phng php ca Euler l:
yn+1 = yn + ynh
Vi:

y n' =

dy
dx

dy
dx

t
n +1

(2.10)

Cng thc chnh xc khng dng trong phng php Euler. Mc d, trong phng php
bin i Euler gi tr gn ng ca yn+1 thu c t cng thc d on (2.10) v gi tr
thay th trong phng trnh vi phn (2.9) chnh l yn+1. Th gi tr chnh xc cho yn+1
thu c t cng thc bin i ca phng php l:
y n +1 = y n + ( y ' n +1 + y ' n )

h
2

(2.11)

Gi tr thay th trong phng trnh vi phn (2.9) thu c c s nh gi chnh xc hn

cho yn+1, n lun lun thay th trong phng trnh (2.11) lm cho yn+1 chnh xc hn.
Qu trnh tip tc lp li cho n khi hai gi tr tnh ton lin tip ca yn+1 t phng
trnh (2.11) trng vi gi tr mong mun chp nhn c.
Phng php d on bin i kinh in ca Milne. D on ca Milne v cng thc
bin i, theo ng l:
4h
(2 y ' n 2 y ' n 1 +2 y ' n )
3
h
y n +1 = y n 1 + ( y ' n 1 +4 y ' n + y ' n +1 )
3
y ' n +1 = f ( x n +1 , y n( 0+)1 )
y n( 0+)1 = y n 3 +

Vi:
Bt u ca s tnh ton i hi bit bn gi tr ca y. C th tnh ton bi RungeKutta hay mt s phng php s trc khi s dng cng thc d on sa i ca
Milne. Sai s trong phng php l bc h5.
Trong trng hp tng qut, phng php mong mun chn h nh nn ch vi ln
lp l i hi thu c yn+1 hon ton chnh xc nh mong mun.
Phng php c th m rng cho php gii mt s phng trnh vi phn ng
thi. Phng php d on sa i l p dng c lp i vi mi phng trnh vi phn
nh mt phng trnh vi phn n gin. V vy, thay th gi tr cho tt c cc bin ph
thuc vo trong mi phng trnh vi phn l i hi s nh gi o hm ti (xn+1, yn+1).

Trang 18

GII TCH MNG

2.3. GII PHNG TRNH VI PHN BC CAO.

Trong k thut trc y m t cho vic gii phng trnh vi phn bc nht cng c th
p dng cho vic gii phng trnh vi phn bc cao bng s a vo ca bin ph. V
d, cho phng trnh vi phn bc hai.
d2y
dy
a 2 + b + cy = 0
dx
dx

Vi iu kin ban u x0, y0, v

dy
th phng trnh c th c vit li nh hai
dx 0

phng trnh vi phn bc nht.

dy
= y'
dx
d 2 y dy '
by '+ cy
=
=
2
dx
a
dx

Mt trong nhng phng php m t trc y c th l vic lm i tm li gii

cho hai phng trnh vi phn bc nht ng thi.
Theo cch tng t, mt vi phng trnh hay h phng trnh bc cao c th quy v h
phng trnh vi phn bc nht.

2.4. V D V GII PHNG TRNH VI PHN BNG

PHNG PHP S.
Gii phng trnh vi phn s minh ha bng s tnh ton dng in cho mch RL ni
tip.
t=0

R
i(t)

e(t)

Hnh 2.4: S biu din ca mch

in RL

Cho mch in RL trong hnh 2.4 sc in ng hiu dng khi ng kha l:

e(t) = 5t
0 [ t [ 0,2
e(t) = 1
t > 0,2
in tr cho theo n v ohms l.
R = 1+3i2
V in cm theo n v henrys l.
L=1
Tm dng in trong mch in theo cc phng php sau:
Eulers
Bin i Euler.
Xp x bc bn Runge-Kutta
Milnes
Picards

Trang 19

GII TCH MNG

Bi gii:
Phng trnh vi phn ca mch in l.
L

di
+ Ri = e(t )
dt

Thay th cho R v L ta c:
di
+ (1 + 3i 2 )i = e(t )
dt

iu kin ban u ti t = 0 th e0 = 0 v i0 = 0. Khong chn cho bin c lp l:

t = 0,025.

a. Phng trnh theo phng php Euler l.

in =

di
t
dt n

in+1 = in +in
Vi

di
dt

= en (1 + 3in2 )in
n

Thay th gi tr ban u vo trong phng trnh vi phn,

in i1 = 0. Ti t1 = 0,025; e1 = 0,125 v

dy
dt

= 0 v i0. V th, dng

0

di
= 0,125 {1 + 3(0) 2 }0 = 0,125
dt 1

i1 = (0,125)0,025 = 0,00313
Th
i2 = 0 + 0,00313 = 0,00313
Lp bng k kt qu li gii a vo trong bng 2.1
Bng 2.1: Gii bng phng php Euler
Thi gian
tn

Sc in ng
en

Dng

n
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

0,000
0,025
0,050
0,075
0,100
0,125
0,150
0,175
0,200
0,225
0,250
0,275
0,300

0,000
0,125
0,250
0,250
0,375
0,500
0.625
0,750
0,875
1,000
1,000
1,000
1,000

0,00000
0,00000
0,00313
0,00930
0,01844
0,03048
0,4534
0,06295
0,08323
0,10611
0,12837
0,15000
0,17100

i n = i n 1 +

di
dt

t
n 1

di
dt

= e n (1 + 3i n2 )i n
n

0,00000
0,12500
0,24687
0,36570
0,48154
0,59444
0,70438
0,81130
0,91504
0,89031
0,86528
0,83988

Trang 20

GII TCH MNG

b. Phng trnh ca phng php bin i Euler l.

i n( 0) =

di
t
dt n

i n( 0+)1 = i n + i n( 0 )
(0)
di
di

+
dt n dt n+1
(1)
i n =
t
2

(1)
(1)
i n +1 = i n + i n

Vi

di
dt

(0)

= en +1 {1 + 3(in( 0+)1 ) 2 }in( 0+)1

n +1

Thay th gi tr ban u e0 = 0 v i0 = 0 vo trong phng trnh vi phn

di
=0
dx 0

Do : i0(0) = 0 ; i1( 0) = 0 .
Thay th vo trong phng trnh vi phn i1( 0) = 0 v e1 = 0,125
(0)

di
= 0,125 {1 + 3(0) 2 }0 = 0,125
dt 1
0,125 + 0
i0(1) = (
)0,025 = 0,00156
2

Nn
i1(1) = 0 + 0,00156 = 0,00156

Trong li gii v d cho phng php, khng thc hin lp li in(1+)1 = in +1 . Bi gii thu
c bng phng php bin i Euler c a vo trong bng 2.2.
Bng 2.2: Bi gii bng phng php bin i Euler.
n

Thi Sc
Dng
Gian in in in
tn
ng en

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

0,000
0,025
0,050
0,075
0,500
0,625
0,750
0,175
0,200
0,225
0,250
0,275
0,300

di
dt

in( 0)

0,000 0,00000 0,00000 0,00000

0,125 0,00156 0,12344 0,00309
0,250 0,00617 0,34383 0,00610
0,375 0,01375 0,36124 0,00903
0,02423 0,47573 0,01189 0,625
0,03754 0,58730 0,01468 0,750
0,05360 0,69594 0,01740 0,875
0,875 0,07234 0,80152 0,02004
1,000 0,09367 0,90386 0,02260
1,000 0,11596 0,87936 0,02198
1,000 0,13763 0,85455 0,02136
1,000 0,15867 0,82935 0,02073
1,000 0,17908

en +1

in( 0+)1

di
dt

( 0)

n +1

in(1)

0,125 0,00000 0,12500 0,00156

0,250 0,00465 0,24535 0,00461
0,375 0,01227 0,36272 0,00758
0,500 0,02278 0,47718 0,01048
0,03612 0,58874 0,01331
0,05222 0,69735 0,01606
0,07100 0,80293 0,01874
1,000 0,09238 0,90525 0,02133
1,000 0,11627 0,87901 0,02229
1,000 0,13794 0,85419 0,02167
1,000 0,15899 0,82895 0,02104
1,000 0,17940 0,80328 0,02041
Trang 21

GII TCH MNG

c. Phng trnh dng phng php Runge-Kutta gii.

di
= e(t ) (1 + 3i 2 )i
dt

Ta c:
k1 = {e(t n ) (1 + 3in2 )in }t
2

k1
k
t

k 2 = e(t n + ) 1 + 3 i n + . i n + 1 t
2
2
2

k
k
t

k 3 = e(t n + ) 1 + 3 i n + 2 . i n + 2 t
2
2
2

2
k 4 = {e(t n + t ) 1 + 3(i n + k 3 ) . (i n + k 3 )}t
in = 1 (k1 + 2k 2 + 2k3 + k 4 )
6

in+1 = in + in
Vi:
e(tn) = en
e(t n +

t
e +e
) = n n +1
2
2

e(tn + t) = en+1
Thay th gi tr ban u tm c k1:
k1 = 0.
Tm c k2:

0 + 0,125
k2 =
1 + 3(0) 2 00,025 = 0,00156
2

Tm c k3:

2
0 + 0,125
0,00156 0,00156
1 + 3
k3 =

0,025 = 0,00154
2
2
2

Tm c k4:

k 4 = {0 + 0,125 1 + 3(0,00154) 2 0,00154}0,025 = 0,00309

Th
i0 = 1 (0 + 0,00312 + 0,00308 + 0,00309) = 0,00155
6

V
i1 = i0 + i0 = 0+ 0,00155 = 0,00155
Bi gii thu c bng phng php Runge-Kutta c a vo trong bng 2.3.
d. Cng thc d on sa i ca phng php Milne l.
4 t
(2i 'n 2 i 'n 1 +2i 'n )
3
t
in +1 = in 1 + (i 'n 1 +4i 'n +i 'n +1 )
3

in( 0+)1 = in 3 +

Vi
i 'n =

di
dt n

Trang 22

GII TCH MNG

di
= en (1 + 3in2 )in
dt n

Cc gi tr ban u i hi phi thu c t li gii ca phng php Runge-Kutta.

Vi i0 = 0; i1 = 0,00155; i2 = 0,00615; i3 = 0,01372.
Thay th vo phng trnh vi phn, ta c:
i0 = 0; i1 = 0,12345; i2 = 0,23485; i3 = 0,36127.
Bt u ti t4 = 0,100 v thay th vo trong cng thc d on, c lng u tin cho
i4 l:
i4( 0 ) = 0 + 4 (0,025)[2(0,12345) 0,24385 + 2(0,36127 )] = 0,02418
3

Thay th e4 = 0,500 v i4 = 0,02418 vo trong phng trnh vi phn, ta c:

i4 = 0,500 [ 1 + 3(0,02418)2]0,02418 = 0,47578
D on v gi tr chnh xc, ch khc nhau mt s hng thp phn v vy khng i hi
lp li nhiu ln. Kt qu sau tng bc c ghi vo bng 2.4. Ti t9 gi tr d on
ca dng in l 0,11742 nhng trong khi gi tr chnh xc l 0,11639. Vic thc hin
lp li bi s thay th gi tr chnh xc trong phng trnh vi phn thu c i9 =
0,87888. C ln lt dng trong cng thc sa i thu c c lng th hai cho i9
= 0,11640, trc khi kim tra gi tr chnh xc. Thc hin lp li trong tt c cc bc
m bo yu cu chnh xc.

Trang 23

0,000 0,00000 0,00000 0,0625 0,00000 0,00156 0,00078 0,00154

0,125 0,00155 0,00309 0,1875 0,00310 0,00461 0,00386 0,00459
0,250 0,00615 0,00610 0,3125 0,00920 0,00758 0,00994 0,00756
0,375 0,01372 0,00903 0,4375 0,01824 0,01048 0,01896 0,01046
0,500 0,02419 0,01189 0,5625 0,03014 0,01331 0,03084 0,01329
0,625 0,03749 0,01468 0,6875 0,04483 0,01606 0,04552 0,01604
0,05354 0,01740 0,8125 0,06224 0,01874 0,06291 0,01872 0,875
0,875 0,07227 0,02004 0,9375 0,08229 0,02134 0,08294 0,02132
1,000 0,09360 0,02260 1,0000 0,10490 0,02229 0,10475 0,02230
1,000 0,11590 0,02199 1,0000 0,12690 0,02167 0,12674 0,02168
1,000 0,13758 0,02137 1,0000 0,14827 0,02105 0,14811 0,02105
1,000 0,15863 0,02073 1,0000 0,16900 0,02041 0,16884 0,02042

k3

0,000
0,025
0,050
0,075
0,100
0,125
0,750
0,175
0,200
0,225
0,250
0,275

k2

k2
in + --2

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

k1

en+ en+1
k1
-------- in + --2
2

Sc Dng
in in
ng
in
en

Thi
gian
tn

Bng 2.3: Gii bng phng php Runge-Kutta

in + k3

k4

in

0,125 0,00154 0,00309 0,00155

0,250 0,00614 0,00610 0,00460
0,375 0,01371 0,00903 0,00757
0,500 0,02418 0,01189 0,01047
0,625 0,03748 0,01468 0,01330
0,750 0,05353 0,01740 0,01605
0,07226 0,02004 0,01873
1,000 0,09359 0,02260 0,02133
1,000 0,11590 0,02199 0,02230
1,000 0,13758 0,02137 0,02168
1,000 0,15863 0,02073 0,02105
1,000 0,17905 0,02009 0,02041

en+1

GII TCH MNG

Bng 2.4: Bi gii bng phng php ca Milne.

Trang 24

GII TCH MNG

Sc in
ng en

Dng in
(d on) in

0,100
0,125
0,150
0,175
0,200
0,225

0,500
0,625
0,750
0,875
1,000
1,000

0,02418
0,03748
0,05353
0,07226
0,09359
0,11742

10

0,250

1,000

0,13543

11

0,275

1,000

0,16021

12

0,300

1,000

0,17894

N
in

4
5
6
7
8
9

Thi gian
tn

in

Dng in
(sa i)

0,47578
0,58736
0,69601
0,80161
0,90395
0,87772
0,87888
0,85712
0,85464
0,82745
0,82881
0,80387
0,80382

0,02419
0,03748
0,05353
0,07226
0,09358
0,11639
0,11640+
0,13755
0,13753+
0,15911
0,15912+
0,17898
0,17898+

+ : gi tr sa i th hai thu c bi vng lp

d. Phng trnh dng phng php Picard hm tng ng khi u cho i, cn i0 = 0
l:
t

i = i0 + e(t ) i 3i 3 dt
0

Thay th e(t) = 5t v gi tr ban u i0 = 0

i

(1)

5t 2
= 5 t dt =
0
2
t

Thay i(1) cho i trong phng trnh tch phn, thu c:

t
5t 2 375t 6

i ( 2 ) = 5t
0
2
8

5t 2 5t 3 375t 7
dt =

2
6
56

Qu trnh tip tc, ta c:

t

5t 2 5t 3 375t 6 375t 7 125t 8

+

+ .... dt
i ( 3) = 5t
0
2
6
8
7
8

2
3
4
7
5t
5t
5t
375t
=

+ ....
2
6
24
56
t

5t 2 5t 3 5t 4 375t 6 375t 7
( 4)

+
+ .... dt
i = 5t
0
2
6
24
8
7

5t 2 5t 3 5t 4 t 5 375t 7

+ ....
2
6
24 24
56

Gii hn chui sau s hn bc bn l:

5t 2 5t 3 5t 4

+
i=
2
6
24

Nu hm dng xp x i chnh xc bn s thp phn vi s hn xp x u tin khng ch

n sai s ln th .
5log t [ log0,00120
log t [ 9,415836 - 10
t [ 0,2605
Trang 25

GII TCH MNG

Gi tr gii hn l hm xp x hp l. V vy, trong v d ny hm c th dng ch

thu c y cho trong khong 0 [ t [ 0,2; Bi v cho t > 0,2 th e(t) = 1. Cho nn, hm
xp x khc phi chnh xc cho trong khong 0,2 [ t[ 0,3 nh sau:
i = 0,09367 +

t
0, 2

( 1 i 3i ) dt
3

{1 0,09367 3(0,09367 ) }dt = 0,09367+ 0,90386(t- 0,2)

i = 0,09367 + {1 0,09367 0,90386(t 0,2 ) 3[0,09367 + 0,90386(t 0,2)] }dt
= 0,09367 + 0,90386 {1 1,07897 (t 0,2) 0,76189(t 0,2 ) 2,45089(t 0,2) }dt
i (1) = 0,09367 +

( 2)

0, 2

0, 2

0, 2

= 0,09367 + 0,90386 x

(t 0,2) 2
(t 0,2) 3
(t 0,2) 4
x ( t 0,2) 1,07897
0,76189
2,45089
dt
2
3
4

Cui cng, ta c:
i(3) = 0,09367 + 0,90386(t - 0,2) - 0,48762(t - 0,2)2 - 0,05420(t - 0,2)3 - 0,30611(t - 0,2)4 + 0,86646(t - 0,2)5 ....
Chui gii hn, hm xp x l:
i = 0,09367 + 0,90386(t - 0,2) - 0,48762(t - 0,2)2 - 0,05420(t - 0,2)3 - 0,30611(t - 0,2)4
Cho i hiu chnh trong bn s thp phn, ta c:
0,86646(t - 0,2)5 [ 0,00005
(t - 0,2) [ 0,14198
Hm hp l cho trong khong 0,2 [ t [0,342
Gi tr thu c bng phng php Picard c a vo trong bng 2.5.

2.5. SO SNH CC PHNG PHP.

Trong bi gii ca phng trnh vi phn hm quan h gia bin ph thuc y v bin c
lp x cn tm tha mn phng trnh vi phn. Bi gii trong gii tch l rt kh v c
mt s vn khng th tm c. Phng php s dng tm li gii bng cch biu
din y nh mt s hm ca bin c lp x t mi gi tr xp x ca y c th thu c
bng s thay th hon ton hay biu din tng ng quan h gia cc gi tr lin tip
ca y xc nh cho vic chn gi tr ca x. Phng php Picard l phng php s kiu
u tin. Phng php Euler, Runge-Kutta, v Milne l v d cho kiu th hai.
Kh khn ch yu pht sinh t phng php xp x y bng hm s, nh phng php
Picard, tm thy trong ln lp li s tch phn hin ti phi thc hin thu c hm
tha mn. V vy phng php ny l khng thc t trong hu ht cc trng hp v t
c dng.

Trang 26

GII TCH MNG

Bng 2.5: Gii bng phng php Picard.

n
Thi gian tn
Sc in ng en
0
0
0
1
0,025
0,125
2
0,050
0,250
3
0,075
0,375
4
0,100
0,500
5
0,125
0,625
6
0,150
0,750
7
0,175
0,875
8
0,200
1,000
9
0,225
1,000
10
0,250
1,000
11
0,275
1,000
12
0,300
1,000

Dng in in
0
0,00155
0,00615
0,01372
0,02419
0,03749
0,05354
0,07229
0,09367
0,11596
0,13764
0,15868
0,17910

Cc phng php theo kiu th hai i hi php tnh s hc n gin o thch hp

cho vic gii bng my tnh s ca cc phng trnh vi phn. Trong trng hp tng
qut, n gin quan h i hi dng trong mt khong nh cho cc bin c lp nhng
ngc li nhiu phng php phc tp c th dng trong khong tng i ln tn
nhiu cng sc trong vic chnh xc ha li gii. Phng php Euler l n gin nht,
nhng tr khi khong tnh rt nh th dng n cng khng ng vi thc t. Phng
php bin i Euler cng s dng n gin v c thm thun li kim tra h thng vn
c trong qu trnh thu c ci thin s c lng cho y. Phng php c s chnh
xc gii hn, v vy i hi dng khong gi tr nh cho bin c lp. Phng php
Runge-Kutta i hi s rt ln ca php tnh s hc, nhng kt qu cng khng chnh
xc.
Phng php d on sa i ca Milne l t kh khn hn phng php Runge-Kutta v so
snh c chnh xc ca bc h5. V vy, phng php ca Milne i hi c bn gi tr ban
u cho bin ph thuc phi thu c bng mt s phng php khc, hu nh phng php
bin i Euler hay phng php Runge-Kutta, l nh nhau. Trong s ng dng my tnh cho
phng php s. Chng trnh i hi bt u li gii nh phng php ca Milne. Li gii
tip tc dng cng thc khc cho d on v sau sa cha gi tr ca y cung cp qu trnh
h thng cho kim tra tt bng sa cha c lng ban u. Nu s khc nhau gia d on v
gi tr chnh xc l ng k, khong tnh c th c rt gn li. Kh nng trong phng php
ca Milne khng c hiu lc trong phng php Runge-Kutta.

Trang 27

GII TCH MNG

Bi tp:
2.1. Gii phng trnh vi phn.
dy
= x2 y
dx

Cho 0 [ t [ 0,3; vi khong phng trnh 0,05 v gi tr ban u x0 = 0 v y0 = 1, bng

cc phng php s sau y.
Euler
Bin i Euler.
Picard
Xp x bc bn Runge-Kutta
Milne dng gi tr bt u thu c phng php Runge-Kutta
2.2. Gii bng phng php bin i Euler h phng trnh vi phn.
dx
= 2y
dt
dy
x
=
2
dt

Cho 0 [ t [ 1,0; Vi khong phng trnh 0,2 v gi tr ban u i0 = 0,x0 = 0 v

y0 = 1
2.3. Gii bng xp x bc bn Runge-Kutta phng trnh vi phn bc hai.
y = y + xy
Cho 0 [ x [ 0,4; Vi khong phng trnh 0,1 v gi tr ban ux0 = 0,y0 = 1, v y0 = 0

Trang 28