Professional Documents
Culture Documents
Môc lôc
Trang
Lêi giíi thiÖu................................. ..............................3
A/ PhÇn I : Më ®Çu....................................................4
I. Kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi...........4
II. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi.............................4
III. Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu 5
B/ PhÇn II : Néi dung.................................................6
I. Häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i KT-XH. NÒn t¶ng lý luËn
cña CNDVLS................................. ...............................6
1 1. Nh÷ng c¬ së xuÊt ph¸t ®Ó ph©n tÝch ®êi sèng
x· héi.................................................... .....................6
2. H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi............................7
2.1. Kh¸i qu¸t................................. ..........7
2.2. KÕt cÊu & chøc n¨ng cña c¸c yÕu tè cÊu
thµnh HT KT-XH....................... ......................................8
a. Lùc lîng s¶n xuÊt........................8
b. Quan hÖ s¶n xuÊt.......................9
c. KiÕn tróc thîng tÇng.................10
d. C¬ së h¹ tÇng...........................11
3. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i KT-XH.......12
II. Qu¸ ®é lªn CNXH - Con ®êng ph¸t triÓn tÊt yÕu
............................................ .......................................13
1. H×nh th¸i KT-XH cña C.Mac trong c¸ch m¹ng
XHCN ë níc ta.............................................. ................13
2. NhËn thøc vÒ CNXH & thêi kú qu¸ ®é.....14
2.1. NhËn thøc vÒ CNXH.......................14
2.2. NhËn thøc vÒ thêi kú qu¸ ®é.........16
2.3. Níc ta qu¸ ®é lªn CNXH..................16
3. X©y dùng CNXH ë níc ta.........................17
3.1. Môc tiªu......................... .................17
3.2. Ph¬ng híng.................................... .18
III. VËn dông lý luËn HT KT-XH trong c«ng cuéc ®æi
míi ë ViÖt Nam............................ .............................19
1. Thµnh tùu.......................................... ......19
2. Mét sè tån t¹i & nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra. .22
3. Mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n..........................23
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
®ang trë thµnh vÊn ®Ò nãng báng ®îc c¸c nhµ khoa häc x·
héi ë nhiÒu níc quan t©m. Trªn thùc tÕ, chñ nghÜa ®Õ quèc
vµ bän ph¶n ®éng quèc tÕ, bän c¬ héi vµ ph¶n béi lu«n t×m
mäi c¸ch phñ nhËn hoµn toµn nh÷ng gi¸ trÞ c¸ch m¹ng vµ
khoa häc cña chñ nghÜa M¸c trong ®ã cã lý luËn h×nh th¸i
kinh tÕ-x· héi. ChÝnh v× thÕ, lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
cÇn ®îc bæ sung vµ ph¸t triÓn.
ViÖc nghiªn cøu vµ vËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x·
héi vµo sù nghiÖp ®æi míi ®Êt níc ®ang lµ mét yªu cÇu bøc
b¸ch ë ViÖt Nam. Mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò gay cÊn vµ míi mÎ ®îc
®Æt ra nh: LiÖu ViÖt Nam cã thÓ tho¸t khái t×nh tr¹ng c¸c n-
íc nghÌo, tr¸nh ®îc nguy c¬ tôt hËu, v¬n lªn thµnh mét níc
c«ng nghiÖp tiªn tiÕn kh«ng? LiÖu chóng ta cã thÓ bá qua
chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa mµ vÉn x©y dùng thµnh c«ng h×nh
th¸i kinh tÕ-x· héi céng s¶n chñ nghÜa trªn ®Êt níc ViÖt Nam
hay kh«ng? v.v...TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®Òu cÇn ®îc gi¶i
®¸p b»ng lý luËn, ®Æc biÖt lµ lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x·
héi. ViÖc nghiªn cøu vµ vËn dông nã nh thÕ nµo trong thùc
tiÔn níc ta sao cho phï hîp lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt.
Vµ ®©y còng chÝnh lµ lý do khiÕn em chän ®Ò tµi nµy.
PhÇn I : Më ®Çu
Khi x©y dùng quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö, C.Mac vµ
F.¡ngen ®· xuÊt ph¸t tõ tiªn ®Ò sau: “Tiªn ®Ò ®Çu tiªn cña
toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i th× dÜ nhiªn lµ sù tån t¹i cña
nh÷ng c¸ nh©n vµ con ngêi sèng”. X· héi díi bÊt kú mét h×nh
thøc nµo còng lµ sù liªn hÖ vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a con ngêi
víi con ngêi. Ngay tõ khi míi ra ®êi, con ngêi ®· cã nhu cÇu
t×m hiÓu vÒ chÝnh m×nh vµ vÒ thÕ giíi xung quanh. C¸c nhµ
t tëng ®· tõng tiÕp cËn vÊn ®Ò con ngêi díi nhiÒu h×nh thøc,
nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau vµ hä ®· cã nhiÒu ®ãng gãp quý
b¸u nh: ph¸t hiÖn ra nhiÒu thuéc tÝnh, phÈm chÊt, n¨ng lùc
phong phó vµ kú diÖu cña con ngêi vÒ mäi mÆt sinh häc, x·
héi còng nh t©m lý, ý thøc. Trªn c¬ së ®ã, hä ®· ®Ò xuÊt
nh÷ng con ®êng, biÖn ph¸p ®Ó híng con ngêi ®Õn cuéc
sèng tèt ®Ñp. Nhng do nh÷ng h¹n chÕ lÞch sö nªn c¸c nhµ t
tëng tríc ®©y cha cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ vÒ sù tån t¹i cña con
ngêi còng nh vÒ lÞch sö x· héi loµi ngêi. Do vËy, hä ®· m¾c
mét sai lÇm lín. §Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy, triÕt häc C.Mac ®·
cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi, nh÷ng ®ãng gãp míi. LÇn ®Çu tiªn
C.Mac ®· v¹ch ra ph¬ng thøc tån t¹i cña con ngêi, xuÊt ph¸t
tõ cuéc sèng cña con ngêi hiÖn thùc. C.Mac ®· ®a ra mét
trong nh÷ng luËn ®iÓm ®îc coi lµ quan träng nhÊt trong
quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch sö cña «ng: “Trong tÝnh hiÖn
thùc cña nã, b¶n chÊt cña con ngêi lµ tæng hoµ c¸c mèi quan
hÖ x· héi”. Theo C.Mac, con ngêi tån t¹i trong x· héi víi t c¸ch
lµ s¶n phÈm cña x· héi. H¬n n÷a, con ngêi kh«ng ph¶i lµ s¶n
phÈm cña x· héi nãi chung mµ bao giê còng lµ s¶n phÈm cña
mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh.
MÆt kh¸c, C.Mac nhËn thÊy ph¬ng thøc tån t¹i cña con ngêi
chÝnh lµ nh÷ng ho¹t ®éng cña hä. C¸c quy ®Þnh hµnh vi
lÞch sö ®Çu tiªn vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy con ngêi ho¹t
®éng trong suèt qu¸ tr×nh lÞch sö cña m×nh chÝnh lµ nhu
cÇu vµ lîi Ých. F.¡ngen ®· viÕt: “...®· ph¸t hiÖn ra quy luËt
ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi ngêi nghÜa lµ t×m ra sù thùc ®¬n
gi¶n...lµ tríc hÕt con ngêi cÇn ph¶i ¨n, mÆc, ë, uèng tríc khi
cã thÓ lo chuyÖn lµm chÝnh trÞ, khoa häc, nghÖ thuËt, t«n
gi¸o...”. Nh vËy, nhu cÇu tån t¹i cña con ngêi ®îc h×nh thµnh
mét c¸ch kh¸ch quan vµ cã nhiÒu thang bËc mµ tríc ®ã lµ
nhu cÇu sèng nh: ¨n, uèng, mÆc, v.v... sau ®ã míi ®Õn c¸c
nhu cÇu kh¸c nh giao tiÕp vµ tham gia c¸c sinh ho¹t céng
®ång, nhu cÇu ph¸t triÓn t©m hån vµ trÝ tuÖ, v.v...V× vËy,
ho¹t ®éng lÞch sö ®Çu tiªn cña con ngêi lµ s¶n xuÊt ra
nh÷ng t liÖu cÇn thiÕt ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cña
m×nh. Víi quan niÖm ®ã, C.Mac ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng:
Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh toµn bé ®êi sèng
x· héi vµ nh÷ng mÆt c¬ b¶n cña ®êi sèng x· héi thÓ hiÖn ra
víi t c¸ch lµ nh÷ng h×nh thøc kh¸c cña s¶n xuÊt vËt chÊt. S¶n
xuÊt vËt chÊt chÝnh lµ yÕu tè nÒn t¶ng v× nã t¹o ra nh÷ng
®iÒu kiÖn vËt chÊt cho x· héi tån t¹i; nã lµ ®éng lùc ph¸t
triÓn cña x· héi, chi phèi nh÷ng yÕu tè kh¸c trong cÊu tróc x·
héi; nã lµ c¬ së cña lÞch sö loµi ngêi, t¹o ra nh÷ng t liÖu sinh
ho¹t mµ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t nµy ®¸p øng nhu cÇu sèng
cña con ngêi; nã t¹o ra nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt mµ nh÷ng t liÖu
s¶n xuÊt nµy t¹o ra nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö cña loµi ngêi. Còng
nh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt, con ngêi tù t¹o ra vµ
hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n m×nh. Nh vËy, s¶n xuÊt vËt chÊt
lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu trong bÊt kú mét x· héi nµo.
Tuy nhiªn, s¶n xuÊt chØ lµ yÕu tè nÒn t¶ng cña ho¹t ®éng
s¶n xuÊt. Trªn c¬ së vËt chÊt vµ s¶n xuÊt vËt chÊt hay trªn c¬
së tån t¹i x· héi th× con ngêi ®· s¶n sinh ra ý thøc mµ ®Æc
trng lµ hÖ t tëng ®¹o ®øc, t«n gi¸o. C¸c nhµ s¸ng lËp ra chñ
nghÜa duy vËt lÞch sö ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt ®óng ®¾n
mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a tån t¹i x· héi vµ ý thøc x· héi
nµy. C.Mac ®· x¸c lËp nguyªn lý cã tÝnh chÊt ph¬ng ph¸p
luËn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ: “Kh«ng ph¶i ý thøc con
ngêi quyÕt ®Þnh tån t¹i cña hä, tr¸i l¹i, chÝnh sù tån t¹i x· héi
cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä”.
X· héi lµ bé phËn ®Æc thï cña thÕ giíi vËt chÊt, vËn ®éng
vµ ph¸t triÓn theo quy luËt kh¸ch quan. Quy luËt x· héi lµ
nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n chÊt tÊt yÕu, lÆp ®i lÆp l¹i cña c¸c
qu¸ tr×nh, hiÖn tîng cña ®êi sèng x· héi, ®Æc trng cho
khuynh híng c¬ b¶n ph¸t triÓn cña x· héi tõ thÊp ®Õn cao.
2. H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
2.1. Kh¸i qu¸t
H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy
vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn
lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch
øng víi lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ víi
mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ
s¶n xuÊt ®ã.
H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®¹t nguyªn t¾c ph¬ng ph¸p luËn
khoa häc ®Ó nghiªn cøu tÊt c¶ c¸c mÆt x· héi. Ch¼ng nh÷ng
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. Sù
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
xÐt ®Õn cïng lµ do lùc lîng s¶n xuÊt quy ®Þnh. Lùc lîng s¶n
xuÊt ph¸t triÓn qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nèi tiÕp nhau
tõ thÊp ®Õn cao thÓ hiÖn tÝnh liªn tôc trong sù ph¸t triÓn
cña x· héi loµi ngêi. Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm:
- Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen
lao ®éng, biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt
chÊt.
- T liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra, tríc hÕt lµ c«ng cô lao
®éng. T liÖu s¶n xuÊt gåm: ®èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao
®éng. §èi tîng lao ®éng lµ bé phËn cña giíi tù nhiªn ®îc ®a
vµo trong s¶n xuÊt nh: ®Êt canh t¸c, níc...Ngoµi ra cßn cã
®èi tîng kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mµ con ngêi s¸ng t¹o ra.
T liÖu lao ®éng lµ nh÷ng vËt thÓ mµ con ngêi dïng ®Ó t¸c
®éng vµo ®èi tîng lao ®éng nh»m t¹o ra nh÷ng t liÖu sinh
ho¹t phôc vô cho nhu cÇu cña con ngêi. T liÖu lao ®éng chØ
trë thµnh lùc lîng tÝch cùc c¶i biÕn ®èi tîng lao ®éng khi
chóng kÕt hîp víi lao ®éng sèng. ChÝnh con ngêi víi trÝ tuÖ
vµ kinh nghiÖm cña m×nh ®· t¹o ra t liÖu lao ®éng vµ sö
dông nã ®Ó thùc hiÖn s¶n xuÊt. T liÖu lao ®éng dï cã ý
nghÜa lín lao ®Õn ®©u nÕu t¸ch khái ngêi lao ®éng th×
còng kh«ng ph¸t huy ®îc t¸c dông, kh«ng thÓ trë thµnh lùc l-
îng s¶n xuÊt cña x· héi. Lªnin cã viÕt: “Lùc lîng s¶n xuÊt hµng
®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ngêi lao ®éng”.
Gi÷a c¸c yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊt cã sù t¸c ®éng biÖn
chøng, qua l¹i lÉn nhau. Sù ho¹t ®éng cña t liÖu lao ®éng phô
thuéc vµo trÝ th«ng minh, sù hiÓu biÕt, kinh nghiÖm cña con
ngêi. §ång thêi, b¶n th©n nh÷ng phÈm chÊt cña con ngêi,
nh÷ng kinh nghiÖm vµ thãi quen cña hä ®Òu phô thuéc vµo
t liÖu s¶n xuÊt hiÖn cã. Sù phô thuéc nµy thÓ hiÖn ë chç hä
sö dông nh÷ng t liÖu lao ®éng nµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
H¬n n÷a, con ngêi kh«ng chØ sö dông nh÷ng t liÖu hiÖn cã
mµ cßn s¸ng t¹o ra nh÷ng t liÖu lao ®éng míi. Nh÷ng t liÖu
lao ®éng nµy lµ lùc lîng vËt chÊt cña tri thøc con ngêi. Nh÷ng
tri thøc khoa häc, nh÷ng kinh nghiÖm, thãi quen cña con ngêi
®Òu rÊt cÇn thiÕt ®Ó hoµn thiÖn kü thuËt vµ ph¬ng ph¸p
s¶n xuÊt. Nh vËy, sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ sù
ph¸t triÓn cña t liÖu lao ®éng thÝch øng víi b¶n th©n con ng-
êi, víi sù ph¸t triÓn v¨n ho¸, khoa häc-kü thuËt cña hä.
nhËn biÕt x· héi cô thÓ nµy víi x· héi cô thÓ kh¸c ®ång thêi
tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña lÞch sö.
Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau ®©y:
- Quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
- Quan hÖ qu¶n lý vµ ph©n c«ng lao ®éng.
- Quan hÖ ph©n phèi s¶n xuÊt lao ®éng.
Ba mÆt nãi trªn cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, kh«ng
t¸ch rêi nhau, trong ®ã quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt cã
ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ kh¸c. B¶n
chÊt cña bÊt kú quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng ®Òu phô thuéc
vµo vÊn ®Ò nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu trong x· héi ®îc
gi¶i quyÕt nh thÕ nµo.Cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n vÒ t
liÖu s¶n xuÊt: së h÷u t nh©n vµ së h÷u x· héi. Hai h×nh thøc
së h÷u nµy lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ hiÖn thùc gi÷a ngêi víi
ngêi trong x· héi.
Trong t¬ng lai, khi x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi,
quan hÖ ngêi bãc lét ngêi ®îc xo¸ bá, quan hÖ së h÷u chØ
cßn sù kh¸c biÖt vÒ h×nh thøc, song ®Òu lµ nh÷ng bé phËn
kh¸c nhau cña quan hÖ së h÷u x· héi chñ nghÜa, trong ®ã
quyÒn b×nh ®¼ng cña c«ng d©n ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt ®îc
thùc hiÖn. §ã lµ ®iÓm mÊu chèt ph©n biÖt quan hÖ së h÷u
x· héi chñ nghÜa víi quan hÖ së h÷u t b¶n chñ nghÜa.
ViÖc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua giai ®o¹n ph¸t
triÓn t b¶n chñ nghÜa cña níc ta kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá tÊt
c¶ quan hÖ së h÷u c¸ thÓ, t nh©n, chØ cßn l¹i chÕ ®é c«ng
h÷u vµ tËp thÓ. Tr¸i l¹i, ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ së
h÷u t nh©n gãp phÇn vµo s¶n xuÊt kinh doanh th× chóng ta
nh c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, ph¸p luËt cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c¬
së h¹ tÇng; cßn c¸c yÕu tè kh¸c nh triÕt häc, nghÖ thuËt, t«n
gi¸o th× ë xa c¬ së h¹ tÇng vµ chØ cã mèi liªn hÖ gi¸n tiÕp víi
nã.
KiÕn tróc thîng tÇng cña x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp bao
gåm hÖ t tëng vµ thÓ chÕ cña giai cÊp thèng trÞ, tµn d cña
c¸c quan ®iÓm x· héi tríc ®Ó l¹i, quan ®iÓm vµ tæ chøc cña
c¸c giai cÊp míi ra ®êi, quan ®iÓm t tëng vµ tæ chøc cña c¸c
tÇng líp trung gian, tÝnh chÊt c¬ b¶n cña kiÕn tróc thîng tÇng
trong mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh.
d. C¬ së h¹ tÇng
C¬ së h¹ tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp
thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nhÊt
®Þnh. C¬ së h¹ tÇng cña mét x· héi cô thÓ bao gåm nh÷ng
quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ, quan hÖ s¶n xuÊt tµn d cña x·
héi tríc lµ mÇm mèng cña x· héi sau. Trong x· héi cã giai cÊp
®èi kh¸ng, tÝnh giai cÊp cña c¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu quan
hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai
cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån ngay tõ trong c¬ së
h¹ tÇng.
Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, c¬ së h¹ tÇng tån t¹i
nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng th× kiÕn tróc thîng tÇng còng
mang tÝnh ®èi kh¸ng vµ ph¶n ¸nh tÝnh ®èi kh¸ng cña c¬ së
h¹ tÇng, biÓu hiÖn sù xung ®ét, quan hÖ t tëng vµ ë ®Êu
tranh t tëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. Bé phËn cã quyÒn
lùc m¹nh nhÊt cña kiÕn tróc thîng tÇng x· héi cã quyÒn lùc
m¹nh nhÊt lµ nhµ níc, c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ tiªu biÓu
cho chÕ ®é x· héi vÒ mÆt chÝnh trÞ, ph¸p lý. ChÝnh nhê cã
nhµ níc mµ t tëng cña giai cÊp thèng trÞ míi cã kh¶ n¨ng
thèng trÞ ®îc toµn bé ®êi sèng cña x· héi. Giai cÊp thèng trÞ
nµo thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ vµ n¾m gi÷ chÝnh quyÒn nhµ
níc th× hÖ t tëng cïng nh÷ng thÓ chÕ cña giai cÊp ®ã còng
gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ. Nã quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp
®Õn xu híng cña toµn bé ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi vµ
quyÕt ®Þnh c¶ tÝnh chÊt ®Æc trng c¬ b¶n cña toµn bé kiÕn
tróc thîng tÇng x· héi.
Ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi lµ m« h×nh lý luËn vÒ x·
héi vµ nh mäi m« h×nh kh¸c, nã bao qu¸t tÊt c¶ tÝnh ®a d¹ng
cña c¸c hiÖn tîng x· héi. V× vËy, hiÖn thùc x· héi vµ s¬ ®å lý
thyÕt vÒ x· héi kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. Trong thùc tÕ, c¸c
sù kiÖn lÞch sö mang tÝnh chÊt kh«ng lÆp l¹i, hÕt søc phong
phó, c¸c yÕu tè tinh thÇn vµ vËt chÊt, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ th-
êng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i, x©m ph¹m vµ chuyÓn ho¸ lÉn
nhau. H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi chØ ph¶n ¸nh mÆt b¶n chÊt,
nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong, tÊt yÕu, lÆp l¹i cña c¸c hiÖn t-
îng ®ã. Tõ tÝnh ®a d¹ng cô thÓ, lÞch sö bá qua nh÷ng chi
tiÕt c¸ biÖt, dùng l¹i cÊu tróc æn ®Þnh vµ l«gic, ph¸t triÓn
cña qu¸ tr×nh lÞch sö. Trong bÊt kú giíi tù nhiªn hay trong x·
héi nµo ®Òu kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã hiÖn tîng “thuÇn
tuý”. §ã chÝnh lµ ®iÒu mµ phÐp biÖn chøng cña C.Mac nªu
lªn. H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®em l¹i nh÷ng nguyªn t¾c, ph-
¬ng ph¸p luËn ®Ó nghiªn cøu x· héi, lo¹i bá ®i nh÷ng c¸i bªn
ngoµi, ngÉu nhiªn, kh«ng ®i vµo c¸i chi tiÕt, cô thÓ, vît qua
khái tri thøc kinh nghiÖm hoÆc x· héi häc m« t¶, ®i s©u v¹ch
ra c¸i b¶n chÊt æn ®Þnh tõ c¸i phong phó cña hiÖn tîng, v¹ch
ra c¸i l«gic bªn trong cña tÝnh ®a d¹ng cña lÞch sö.
3. Sù ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu qu¸ tr×nh
nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao. T¬ng øng víi mçi giai ®o¹n lµ
mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi. Sù vËn ®éng thay thÕ nèi tiÕp
nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi trong lÞch sö ®Òu do
t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. §ã lµ qu¸ tr×nh lÞch sö
tù nhiªn cña x· héi. C.Mac viÕt: “T«i coi sù ph¸t triÓn cña
nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù
nhiªn”. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña x· héi cã
nguån gèc s©u xa ë sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
ChÝnh tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt ®· quyÕt
®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ nh vËy
nã quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña h×nh
th¸i kinh tÕ-x· héi nh mét qu¸ tr×nh tù nhiªn. Trong c¸c quy
luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña c¸c
h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi th× quy luËt vÒ sù phï hîp vÒ quan
hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng ®ãng vai
trß quyÕt ®Þnh.
Mét mÆt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt, lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu
tè ®¶m b¶o tÝnh kÕ thõa trong sö ph¸t triÓn, tiÕn lªn cña x·
héi, quy ®Þnh khuynh híng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao.
MÆt kh¸c cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n
®o¹n trong s¶n xuÊt ph¸t triÓn cña lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ
s¶n xuÊt lçi thêi ®· ®îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu
quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ dÉn ®Õn h×nh th¸i kinh tÕ-
x· héi míi cao h¬n giai ®o¹n ®Çu. Nh vËy, sù xuÊt hiÖn vµ
ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ ®îc gi¶i thÝch tríc hÕt b»ng
sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt. Trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña
c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi, h×nh th¸i míi kh«ng xo¸ bá mäi
yÕu tè cña h×nh th¸i cò mµ trong khi ph¸ vì cÊu tróc cña hÖ
thèng cò l¹i b¶o tån, kÕ thõa vµ ®æi míi nh÷ng yÕu tè cña
nã, võa ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc võa t¹o ra bíc ph¸t triÓn. Do
®ã, nã t¹o ra t×nh tr¹ng chång chÊt, ®an xen nh÷ng yÕu tè
cña h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi kh¸c cña nhiÒu thêi kú lÞch sö
kh¸c. Lªnin ®· chØ râ: “Trªn thÕ giíi kh«ng cã vµ còng kh«ng
thÓ cã thø chñ nghÜa t b¶n nµo lµ thuÇn tuý c¶ v× chñ
nghÜa t b¶n lu«n lu«n cã nh÷ng yÕu tè phong kiÕn, tiÓu thÞ
d©n vµ c¶ nh÷ng c¸i kh¸c n÷a”.
Tuy nhiªn, v¹ch ra con ®êng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn
lÞch sö ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®· gi¶i thÝch ®îc râ rµng
sù ph¸t triÓn x· héi trong mäi thêi ®iÓm lÞch sö. Qu¸ tr×nh
lÞch sö cô thÓ ë mçi níc v« cïng phong phó, cã hµng lo¹t
nh÷ng yÕu tè lµm cho tiÕn tr×nh chung trong sù ph¸t triÓn
cña x· héi loµi ngêi cã nh÷ng biÓu hiÖn ®a d¹ng phong phó ë
nh÷ng níc, d©n téc kh¸c nhau. Kh«ng thÓ xem xÐt qu¸ tr×nh
lÞch sö nh mét con ®êng th¼ng, nh©n tè quyÕt ®Þnh trong
qu¸ tr×nh lÞch sö xÐt ®Õn cïng lµ nÒn s¶n xuÊt ®êi sèng
hiÖn thùc. Nh÷ng nh©n tè kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nh©n tè
quyÕt ®Þnh mµ nh÷ng nh©n tè kh¸c cña kiÕn tróc thîng
tÇng ®Òu cã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh lÞch sö. V× vËy, ®Ó
hiÓu ®îc lÞch sö th× cÇn thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn c¸c nh©n tè
c¬ b¶n cã tham gia trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng.
TiÕn tr×nh lÞch sö cña mét d©n téc, cña mét quèc gia cô thÓ
thêng xuyªn bÞ c¸c yÕu tè kh¸c ë bªn trong vµ bªn ngoµi chi
phèi nh hoµn c¶nh ®Þa lý, truyÒn thèng v¨n ho¸, t©m lý d©n
téc, quan hÖ giao lu víi c¸c d©n téc kh¸c. TÊt c¶ c¸c yÕu tè
®ã ®Òu cã thÓ gãp phÇn k×m h·m hoÆc thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn cña mét d©n téc nhÊt ®Þnh. TÝnh trong chiÕn tranh
hay hßa b×nh cña mét d©n téc còng cã thÓ lµm gi¸n ®o¹n,
ph¸ vì tiÕn tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn hoÆc t¹o tiÒn ®Ò ph¸t
triÓn lÞch sö cña mét d©n téc.
II. Qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi - Con ®êng ph¸t triÓn
tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë níc ta hiÖn
nay
1. H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi cña C.Mac trong cuéc c¸ch
m¹ng x· héi chñ nghÜa ë níc ta hiÖn nay
Níc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua giai ®o¹n ph¸t
triÓn t b¶n chñ nghÜa kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá tÊt c¶ nh÷ng
quan hÖ së h÷u c¸ thÓ, t nh©n, chØ cßn l¹i chÕ ®é c«ng h÷u
vµ tËp thÓ. Tr¸i l¹i, tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ së h÷u t nh©n
gãp phÇn vµo s¶n xuÊt kinh doanh th× ta chÊp nhËn nã nh
mét bé phËn tù nhiªn cña qu¸ tr×nh kinh tÕ x©y dùng chñ
nghÜa x· héi, khuyÕn khÝch mäi h×nh thøc kinh tÕ ®Ó ph¸t
triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao cuéc sèng cña nh©n d©n. Trong
sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh quan hÖ s¶n
xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã vai
trß rÊt quan träng. Nh÷ng quan hÖ nµy cã thÓ gãp phÇn
cñng cè quan hÖ s¶n xuÊt, còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng quan
hÖ së h÷u. Trong c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa nh÷ng n¨m qua, do
®o¹n kÕ tiÕp nhau trong cïng mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi.
Sù kh¸c nhau c¬ b¶n cña hai giai ®o¹n nµy lµ ë tr×nh ®é
ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ tríc hÕt lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt. C.Mac coi hai giai ®o¹n ®ã lµ nh÷ng
nÊc thang trëng thµnh vÒ kinh tÕ cña h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
céng s¶n chñ nghÜa.
§Æc trng cña chñ nghÜa x· héi lµ mét chÕ ®é x· héi ®îc
x©y dùng trªn c¬ së tõng bíc thiÕt lËp chÕ ®é së h÷u x· héi
chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt bao gåm: së h÷u toµn d©n vµ
së h÷u tËp thÓ. ChÕ ®é së h÷u nµy thêng xuyªn ®îc cñng
cè, hoµn thiÖn, ®¶m b¶o lu«n lu«n thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
- Thø nhÊt, ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi víi tèc ®é cao,
ngµy cµng hiÖn ®¹i nh»m t¹o ra ngµy cµng nhiÒu cña c¶i vËt
chÊt cho x· héi, ®¶m b¶o tho¶ m·n ngµy cµng ®Çy ®ñ
nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cho nh©n d©n, kh«ng
ngõng n©ng cao phóc lîi x· héi cho toµn d©n.
- Thø hai, ®¶m b¶o cho mäi ngêi cã quyÒn b×nh ®¼ng
trong lao ®éng, s¸ng t¹o vµ ®îc hëng thï lao theo nguyªn t¾c:
“Lµm theo n¨ng lùc, hëng theo lao ®éng”.
- Thø ba, khèi liªn minh c«ng-n«ng-trÝ thøc ngµy cµng ®îc
cñng cè, t¨ng cêng, quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ ®îc thùc
hiÖn, ngêi giµ ®îc x· héi quan t©m ch¨m sãc, t¬ng lai cña
tuæi trÎ ®îc b¶o ®¶m.
- Thø t, nhµ níc x· héi chñ nghÜa ngµy cµng ®îc cñng cè,
hoµn thiÖn, nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ngµy cµng ®îc
ph¸t huy.
- Thø n¨m, b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi
lµm cho mäi ngêi ngµy cµng ph¸t huy ®îc ®Çy ®ñ tÝnh tÝch
cùc cña m×nh trong c«ng cuéc x©y dùng x· héi míi, lèi sèng
míi.
- Thø s¸u, hÖ t tëng Mac-Lªnin gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong ®êi
sèng tinh thÇn cña toµn x· héi; ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn
trong x· héi ngµy cµng phong phó, lµnh m¹nh.
- Thø b¶y, cã quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c víi nh©n d©n c¸c
níc, kiªn quyÕt ñng hé nh©n d©n c¸c níc trong cuéc ®Êu
tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ chñ nghÜa
x· héi.
Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n nãi trªn ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña
chñ nghÜa x· héi. MÆc dï trong nh÷ng n¨m qua, t×nh h×nh
thÕ giíi cã nhiÒu diÔn biÕn phøc t¹p, chÕ ®é x· héi chñ
nghÜa ë Liªn X« vµ §«ng ¢u sôp ®æ khiÕn chñ nghÜa x· héi
t¹m thêi l©m vµo t×nh tr¹ng tho¸i trµo nhng b¶n chÊt thêi ®¹i
kh«ng hÒ thay ®æi. Loµi ngêi vèn ë trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é
tõ chñ nghÜa t b¶n lªn chñ nghÜa x· héi më ®Çu b»ng cuéc
c¸ch m¹ng th¸ng Mêi Nga vÜ ®¹i. Con ®êng mµ nh©n lo¹i
®ang ®i chÝnh lµ con ®êng th¾ng lîi cña hoµ b×nh, ®éc lËp
d©n téc, d©n chñ vµ chñ nghÜa x· héi.
LÞch sö ®· chøng minh r»ng kh«ng ph¶i bÊt kú níc nµo
còng ph¶i tuÇn tù tr¶i qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®·
tõng cã trong lÞch sö. ViÖc bá qua mét h×nh th¸i kinh tÕ-x·
héi nµo ®ã lµ do nh÷ng yÕu tè bªn trong quyÕt ®Þnh, song
®ång thêi cßn tuú thuéc ë sù t¸c ®éng cña tõng nh©n tè bªn
ngoµi. Níc ta còng ®· cã nh÷ng tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn cho
phÐp chóng ta lùa chän con ®êng x· héi chñ nghÜa, kÕt hîp
søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i ®Ó qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi, nhanh chãng tho¸t khái nghÌo nµn, l¹c hËu lµm
cho ®Êt níc ngµy cµng phån vinh.
2.2. NhËn thøc vÒ thêi kú qu¸ ®é
§Æc ®iÓm næi bËt cña thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi
cña níc ta lµ nh÷ng nh©n tè cña x· héi míi vµ x· héi cò ®an
xen lÉn nhau, ®Êu tranh víi nhau trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi
sèng x· héi nh chÝnh trÞ, v¨n ho¸, t tëng, v.v...C¸i biÖn chøng
nhÊt cña thêi kú qu¸ ®é lµ sù qu¸ ®é vÒ chÝnh trÞ mµ ë ®ã
nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n ®îc thiÕt lËp, cñng cè vµ ngµy
cµng hoµn thiÖn.
- VÒ kinh tÕ: §©y lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Bªn
c¹nh nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ cña x· héi chñ nghÜa cßn cã
nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, trong ®ã cã c¶ thµnh phÇn
kinh tÕ t b¶n.
- VÒ mÆt x· héi: Trong thêi kú nµy vÉn cßn cã sù kh¸c biÖt
c¬ b¶n gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c miÒn cña ®Êt
níc, gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay.
- VÒ v¨n ho¸, t tëng: Bªn c¹nh nÒn v¨n ho¸ míi vµ hÖ t tëng
míi, cßn tån t¹i râ tµn tÝch cña nÒn v¨n ho¸ cò, hÖ t tëng cò,
l¹c hËu (thËm chÝ cßn ph¶n ®éng), lèi sèng cò, v.v...
Thùc chÊt cña thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ thêi kú
®Êu tranh quyÕt liÖt vÒ chÝnh trÞ, t tëng, kinh tÕ, v¨n ho¸, x·
héi gi÷a mét bªn lµ giai cÊp c«ng nh©n, víi giai cÊp n«ng
d©n vµ víi c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c ®· giµnh ®-
îc chÝnh quyÒn, nhµ níc, ra søc ph¸t ®éng ®a ®Êt níc qu¸
®é lªn x· héi chñ nghÜa víi mét bªn lµ c¸c giai cÊp bãc lét, c¸c
thÕ lùc ph¶n ®éng míi bÞ lËt ®æ nhng cha hoµn toµn bÞ xo¸
bá vµ vÉn cßn nu«i hi väng quay l¹i c¸i “thiªn ®êng” ®· mÊt.
2.3. Níc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi
§¶ng ta chØ râ: “Níc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua
chÕ ®é t b¶n, tõ mét x· héi vÉn lµ thuéc ®Þa nöa phong
kiÕn, lùc lîng s¶n xuÊt rÊt thÊp”. Lùc lîng s¶n xuÊt rÊt thÊp
quy ®Þnh tÝnh tÊt yÕu kinh tÕ-x· héi cña x· héi ta cha ®Çy
®ñ, cha chÝn muåi trong sù ph¸t triÓn tù nhiªn, néi t¹i cña nã.
Tån ®äng nhiÒu tµn d quan hÖ t tëng, ý thøc x· héi, t©m lý
do x· héi thùc d©n, phong kiÕn cò ®Ó l¹i. §©y lµ nh÷ng khã
kh¨n, trë ng¹i lín trong bíc chuyÓn tiÕp lÞch sö tõ mét x· héi
kÐm ph¸t triÓn sang mét x· héi hiÖn ®¹i, phï hîp víi nh÷ng
chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i vµ cña tiÕn
bé x· héi.
§iÒu cÇn chó ý lµ cã thÓ bá qua chÕ ®é t b¶n qu¸ ®é lªn x·
héi chñ nghÜa nhng kh«ng thÓ bá qua viÖc chuÈn bÞ nh÷ng
tiªu ®Ò cÇn thiÕt, nhÊt lµ tiªu ®Ò kinh tÕ cho sù qu¸ ®é Êy.
Nãi c¸ch kh¸c, cã thÓ bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa nhng
ph¶i tiÕn hµnh sao cho sù bá qua nµy kh«ng hÒ vi ph¹m ®Õn
tÝnh lÞch sö tù nhiªn cña sù ph¸t triÓn. Do ®ã, cÇn cã sù ph¸t
triÓn nhÊt ®Þnh, coi nh©n tè t b¶n chñ nghÜa trong thêi kú
qu¸ ®é lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan.
§¸ng tiÕc trong nhiÒu n¨m qua, chóng ta ®· ¸p dông mét
c¸ch m¸y mãc, cã nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm vÒ chñ nghÜa x·
héi. Chóng ta ®· bá qua tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ chñ nghÜa
t b¶n. §iÒu nµy vi ph¹m nghiªm träng vÒ lý luËn sù ph¸t triÓn
cña M¸c. Chóng ta ®· phñ nhËn chñ nghÜa t b¶n mét c¸ch
s¹ch tr¬n, kh«ng tiÕp thu nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña nã vµo
sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc. Chóng ta v× n«n nãng muèn cã
nhanh chñ nghÜa x· héi trong thêi gian ng¾n nªn ®· tiÕn
hµnh c¶i t¹o å ¹t nh»m xo¸ bá chÕ ®é chiÕm h÷u t nh©n t
b¶n chñ nghÜa, xo¸ bá thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa
b»ng bÊt cø gi¸ nµo.
§øng tríc thùc tÕ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 80 trë l¹i ®©y, khñng
ho¶ng kinh tÕ-x· héi n¶y sinh vµ ngµy cµng trë nªn trÇm
träng. §Ó thùc hiÖn tèt c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc, §¶ng ta
®· kh¼ng ®Þnh r»ng ph¶i kiªn tr× nghiªn cøu vµ vËn dông
®óng ®¾n, s¸ng t¹o nh÷ng nguyªn lý, lý luËn cña chñ nghÜa
Mac-Lªnin mµ tríc hÕt lµ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vµo viÖc ®Ò
ra c¸c chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, c¸c gi¶i ph¸p x©y dùng ®Êt n-
íc. ViÖc ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®óng ®¾n vµo ®iÒu kiÖn cô
thÓ cña níc ta lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n.
3. X©y dùng chñ nghÜa x· héi ë níc ta
3.1. Môc tiªu
Níc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi gÆp nhiÒu khã kh¨n nh
kinh tÕ cßn l¹c hËu, nh÷ng tµn d cña chÕ ®é cò cßn nhiÒu,
tr¶i qua mÊy chôc n¨m chiÕn tranh, c¸i qu¸ ®é l¹i cßn nÆng
nÒ, chñ nghÜa x· héi thÕ giíi ®ang l©m vµo cuéc khñng
ho¶ng nghiªm träng, c¸c thÕ lùc thï ®Þch lu«n lu«n t×m c¸ch
bao v©y ph¸ ho¹i sù nghiÖp cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, bªn
c¹nh nh÷ng khã kh¨n lín ®ã, chóng ta còng cã nh÷ng thuËn
lîi nh: ChÝnh quyÒn nhµ níc ngµy cµng ®îc cñng cè; ®Êt níc
®i vµo giai ®o¹n hoµ b×nh x· héi; nh©n d©n cã lßng yªu níc
truyÒn thèng, cÇn cï, s¸ng t¹o trong lao ®éng; mét sè c¬ së
vËt chÊt kü thuËt x©y dùng hiÖn ®¹i ®ang ph¸t huy hiÖu qu¶
cña nã; cuéc c¸ch m¹ng Khoa häc C«ng nghÖ cïng víi xu thÕ
quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi lµ mét thêi c¬ ®Èy
m¹nh sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc.
Môc tiªu tæng qu¸t ph¶i ®¹t tíi khi kÕt thóc thêi kú qu¸ ®é
lµ: “X©y dùng x· héi, vÒ c¬ b¶n nh÷ng c¬ së kinh tÕ cña chñ
nghÜa x· héi víi kiÕn tróc thîng tÇng, chÝnh trÞ vµ t tëng v¨n
ho¸ phï hîp lµ cho ®Êt níc ta trë thµnh níc x· héi chñ nghÜa
phån vinh”.
Trong giai ®o¹n hiÖn nay, sau khi kÕt thóc chÆng ®êng
®Çu tiªn cña thêi kú qu¸ ®é, chóng ta b¾t ®Çu bíc vµo thêi
kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ víi môc tiªu
tæng qu¸t lµ x©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp cã
c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan
hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh
v÷ng ch¾c, d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n minh,
tõ nay ®Õn n¨m 2020 ra søc phÊn ®Êu ®a níc ta trë thµnh n-
íc c«ng nghiÖp.
3.2.Ph¬ng híng
Thø nhÊt, chóng ta ph¶i coi träng vai trß vµ b¶n chÊt cña
nhµ níc, thÓ hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn vµ nguyÖn väng cña nh©n
d©n; x©y dùng nhµ níc x· héi chñ nghÜa - nhµ níc cña d©n,
do d©n vµ v× d©n; lÊy liªn minh giai cÊp c«ng nh©n, giai
cÊp n«ng d©n vµ tÇng líp trÝ thøc lµm nÒn t¶ng vµ do §¶ng
céng s¶n l·nh ®¹o; ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ quyÒn lµm chñ
cña nh©n d©n, gi÷ kû c¬ng x· héi, chuyªn chÝnh víi mäi
hµnh ®éng x©m ph¹m tíi lîi Ých cña Tæ quèc vµ cña nh©n
d©n.
Thø hai, thùc hiÖn nh÷ng biÕn ®æi cã tÝnh c«ng nghiÖp
ho¸ trªn c¶ ba lÜnh vùc: lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt
vµ kiÕn tróc thîng tÇng; trong ®ã ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt
lµ nhiÖm vô träng t©m hµng ®Çu t¹o tiÒn ®Ò kinh tÕ v÷ng
ch¾c cho sù ra ®êi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi chñ
nghÜa. Ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn cuéc c¸ch
m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang diÔn ra dån dËp, m¹nh mÏ
®ßi hái chóng ta ph¶i cã quan niÖm míi vÒ c«ng nghÖ ho¸,
kh«ng ph¶i lµ u tiªn x©y dùng c¬ së vËt chÊt víi nh÷ng
ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng theo con ®êng c«ng
nghiÖp ho¸ cæ ®iÓn mµ lµ lùa chän nh÷ng ngµnh c«ng
nghiÖp thÝch hîp, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, c¬ së vËt chÊt
kü thuËt, hÖ thèng th«ng tin t¹o tiÒm n¨ng nhanh chãng øng
dông c«ng nghÖ míi. Bªn c¹nh ®ã, ph¸t triÓn mét nÒn n«ng
nghiÖp toµn diÖn lµ nhiÖm vô trung t©m nh»m tõng bíc x©y
dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi, kh«ng
ngõng n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi
sèng nh©n d©n.
Thø ba, ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt,
ph¶i tõng bíc thiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa tõ
thÊp ®Õn cao víi sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u. ChÕ ®é
c«ng h÷u ph¶i lµ kÕt qu¶ hîp quy luËt cña qu¸ tr×nh x· héi
ho¸ thùc sù chø kh«ng thÓ t¹o ra b»ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh,
cìng Ðp. ChuyÓn tõ quan hÖ hiÖn vËt sang quan hÖ hµng ho¸
- tiÒn tÖ trë l¹i ®óng quy luËt ph¸t triÓn tù nhiªn cña kinh tÕ:
thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi, lÊy ph©n phèi theo
kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu.
Thø t, tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa trªn lÜnh vùc
t tëng vµ v¨n ho¸; ph¸t huy nh©n tè con ngêi, con ngêi võa lµ
môc tiªu võa lµ ®éng lùc ®Ó x©y dùng mét x· héi v¨n minh;
gi¶i phãng c¸ nh©n ®Ó gi¶i phãng x· héi; kÕt hîp søc m¹nh c¸
nh©n víi søc m¹nh céng ®ång lµ ®éng lùc quan träng cña
chñ nghÜa x· héi.
Bªn c¹nh ®ã, viÖc lu«n ®æi míi, kiÖn toµn bé m¸y nhµ níc
lµ viÖc lµm kh«ng kÐm phÇn quan träng. Trong ®ã, nhiÖm vô
cña chóng ta lµ:
- Chèng quan liªu, chuyªn quyÒn, ®éc ®o¸n trong bé m¸y
nhµ níc.
- Ph©n biÖt râ chøc n¨ng, quyÒn h¹n cña c¸c cÊp, c¸c
ngµnh.
- §a ra mét hÖ thèng ph¸p luËt chÆt chÏ, ®ång bé vµ cã
tÝnh kh¶ thi cao.
- Cã chÝnh s¸ch vµ quy m« ®µo t¹o, båi dìng nh÷ng c¸n bé
cã n¨ng lùc, phï hîp víi yªu cÇu ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt níc.
III. VËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi trong
c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam
Trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o c¸ch m¹ng ViÖt Nam, ngay tõ LuËn
c¬ng n¨m 1930, §¶ng ta ®· chØ ra r»ng c¸ch m¹ng ViÖt Nam
ph¶i tr¶i qua hai giai ®o¹n c¬ b¶n: hoµn thµnh c¸ch m¹ng t
s¶n d©n quyÒn vµ tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng qua chÕ
®é t b¶n chñ nghÜa.
Qua c¸c thêi kú ®Êu tranh víi nh÷ng chuyÓn biÕn c¸ch
m¹ng quan träng, §¶ng ta lu«n kh¼ng ®Þnh con ®êng c¸ch
m¹ng ®· v¹ch ra. ViÖc x¸c ®Þnh con ®êng ph¸t triÓn ®Êt níc
lµ mét sù nhËn thøc vµ vËn dông s¸ng t¹o lý luËn h×nh th¸i
kinh tÕ-x· héi cña chñ nghÜa M¸c vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña
ViÖt Nam.
ViÖc chän con ®êng ph¸t triÓn cña d©n téc kh«ng ph¶i do
ý muèn chñ quan, duy ý chÝ cña §¶ng mµ con ®êng ®ã ®îc
x¸c ®Þnh trªn c¬ së ph©n tÝch toµn diÖn, khoa häc, c¶ vÒ lý
luËn vµ thùc tiÔn, c¶ t×nh h×nh trong níc lÉn quèc tÕ trªn c¸c
lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, ®Æc biÖt lµ dùa trªn sù
ph©n tÝch s©u s¾c vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng
s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, vÒ
“kh¶ n¨ng bá qua chñ nghÜa t b¶n” vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña
ViÖt Nam. Trªn c¬ së ®ã, §¶ng ta cho r»ng con ®êng ®Þnh
híng lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa ë
níc ta lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn
cña níc ta trong thêi ®¹i ngµy nay.
Trong qu¸ tr×nh vËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
®a ®Êt níc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi thêi gian qua, chóng
ta ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu nhng còng cßn cã mét sè tån
t¹i nhÊt ®Þnh. Do ®ã, chóng ta cÇn ph¶i ph©n tÝch s¸ng tá
nh÷ng thµnh tùu vµ tån t¹i ®ã, lÊy ®ã lµm c¬ së cho viÖc
thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc
theo híng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸.
1. Thµnh tùu trong viÖc vËn dông lý luËn h×nh th¸i
kinh tÕ-x· héi vµo c«ng cuéc ®æi míi ë níc ta
Bíc vµo thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, nÒn kinh tÕ níc
ta cßn phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá, cha cã ®¹i c«ng nghiÖp c¬
khÝ, lùc lîng s¶n xuÊt võa thÊp võa kh«ng ®ång ®Òu, gi÷a
lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh
trÞ thiÕu sù g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Sù t¸c ®éng qua l¹i
gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, gi÷a kinh tÕ vµ
chÝnh trÞ cha phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt
x· héi. Tríc thùc tÕ ®ã, §¶ng ta tiÕn hµnh c¶i t¹o x· héi chñ
nghÜa, c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt níc nh»m ®Èy m¹nh sù ph¸t
triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi,
x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng cña chñ
nghÜa x· héi trªn ®Êt níc ta. Nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc
trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp liªn quan ®Õn viÖc vËn dông lý luËn
h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®Ó ®æi míi ®Êt níc ®îc thÓ hiÖn
trªn mét sè mÆt sau:
Thø nhÊt, chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh
vÒ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. C«ng cô s¶n xuÊt kh«ng
ngõng ®îc ®æi míi tõ thÊp ®Õn cao, nguån lao ®éng ®îc t¹o
ra dåi dµo, ®éi ngò c¸n bé khoa häc kü thuËt t¨ng ngµy cµng
nhanh c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, c¬ cÊu kinh tÕ ®ang ®îc
chuyÓn dÞch tõ ®¬n gi¶n, l¹c hËu, tr× trÖ, kÐm hiÖu qu¶
sang c¬ cÊu cã nhiÒu ngµnh, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ
ngµy cµng ph¸t triÓn theo híng tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i. Mét sè
ngµnh, c«ng tr×nh, s¶n phÈm ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn
chung cña nÒn kinh tÕ nh ®iÖn, dÇu khÝ, xi m¨ng, viÔn
th«ng, v.v...®· ®îc chó träng ®Çu t vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt t¨ng
nhanh qua tõng n¨m. C¬ së vËt chÊt kü thuËt cña chñ nghÜa
x· héi ®· tõng bíc ®îc x©y dùng vµ ®ang tõng bíc ®îc t¨ng c-
êng.
Thø hai, chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh
trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ cña quan hÖ s¶n xuÊt.
Do nhËn thøc ®îc vai trß quyÕt ®Þnh cña quan hÖ së h÷u vÒ
t liÖu s¶n xuÊt ®èi víi quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ ph©n phèi
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi, chóng ta ®· vµ ®ang
quan t©m gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÒ vÊn ®Ò së h÷u t liÖu
s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Víi viÖc chñ
tr¬ng ph¸t triÓn ®a thµnh phÇn kinh tÕ ®Ó gi¶i phãng n¨ng
lùc s¶n xuÊt x· héi ch¾c ch¾n sÏ tån t¹i ®a h×nh thøc së
h÷u.
Quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ ph©n phèi còng ®· ®îc c¶i
tiÕn tõng bíc. Chóng ta ®· chuyÓn tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp
chung quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
®iÒu tiÕt cña nhµ níc vµ bíc ®Çu ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶
kh¶ quan, nÒn kinh tÕ ®ang tõng bíc ph¸t triÓn. H×nh thøc
ph©n phèi theo lao ®éng lµ chÝnh, kÕt hîp víi ph©n phèi
theo lîng vèn tham gia cña mçi ngêi vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt
vµ ph©n phèi l¹i theo c¸c chÝnh s¸ch x· héi hîp lý. ViÖc quan
t©m ®óng møc ®Õn khuyÕn khÝch lîi Ých cho ngêi lao ®éng
®· t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn.
Thø ba, qua qu¸ tr×nh t×m tßi nghiªn cøu lý luËn vµ tæng
kÕt kinh nghiÖm thùc tiÔn, nhÊt lµ tõ khi bíc vµo c«ng cuéc
®æi míi, chóng ta ®· vµ ®ang gi¶i quyÕt ®óng mèi quan hÖ
biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, t¹o
®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ-x· héi ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Cã thÓ
nãi thµnh tùu næi bËt trong vËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh
tÕ-x· héi vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc lµ viÖc
chóng ta ®· ®a ra vµ thùc hiÖn ®îc chñ tr¬ng kho¸n hé trong
n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn
®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ cña quan hÖ s¶n xuÊt trong
n«ng nghiÖp phï hîp víi tr×nh ®é thùc tÕ cña lùc lîng s¶n
xuÊt nh»m thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
Thø t, gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh
trÞ nªn võa ph¸t triÓn ®îc kinh tÕ, võa gi÷ v÷ng ®îc sù æn
®Þnh chÝnh trÞ, x· héi, gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ cã nhiÒu biÕn ®éng phøc t¹p. Sù
nghiÖp ®æi míi do §¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o ®îc tiÕn
hµnh toµn diÖn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi,
trong ®ã næi bËt nhÊt lµ nh÷ng ®æi míi trong lÜnh vùc kinh
tÕ vµ lÜnh vùc chÝnh trÞ. Thùc hiÖn thµnh c«ng ®æi míi ë
trong lÜnh vùc nµy cã ý nghÜa gãp phÇn thóc ®Èy viÖc gi¶i
quyÕt nhiÖm vô ®æi míi trong lÜnh vùc kia. Tríc hÕt, ph¶i
®æi míi kinh tÕ, kh¾c phôc t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ-
x· héi nghiªm träng cña ®Êt níc tÝch tô tõ nh÷ng n¨m tríc.
Song muèn ®æi míi kinh tÕ, tríc tiªn §¶ng vµ Nhµ níc ph¶i
®æi míi nhËn thøc, ®æi míi t duy mµ tríc hÕt lµ ®æi míi
quan niÖm vÒ m« h×nh vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi
cña ViÖt Nam. Cïng víi ®æi míi kinh tÕ, ph¶i tiÕn hµnh ®æi
míi chÝnh trÞ v× chÝnh trÞ lµ biÓu hiÖn tËp trung cña kinh
tÕ, ®æi míi kinh tÕ ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ®æi míi thÝch øng
vÒ chÝnh trÞ, râ nhÊt lµ ®æi míi t duy chÝnh trÞ trong viÖc
x¸c ®Þnh ®êng lèi, ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch. Nh vËy, ®æi
míi kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®îc tiÕn hµnh ®ång thêi trong mét
qu¸ tr×nh thèng nhÊt, kh«ng biÖt lËp, t¸ch rêi.
Nh vËy, qu¸ tr×nh vËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi
®Ó ®æi míi ®Êt níc, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i
ho¸ ®Êt níc lµ:
- §· nhËn thøc ®óng vai trß quan träng cña lùc lîng s¶n
xuÊt, kiªn tr× c«ng nghiÖp ho¸ nªn ®· t¹o ®îc sù ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt, x©y dùng vµ t¨ng cêng c¬ së vËt chÊt
cho chñ nghÜa x· héi.
- Bíc ®Çu ®· gi¶i quyÕt ®óng c¸c mèi quan hÖ cña quan
hÖ s¶n xuÊt mµ tiªu biÓu nhÊt lµ ®· thùc hiÖn ®îc viÖc kho¸n
hé trong n«ng nghiÖp, t¹o nªn sù ph¸t triÓn vît bËc cho nÒn
n«ng nghiÖp níc ta trong thêi gian qua.
- Tõng bíc gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ mèi quan hÖ biÖn chøng
gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, x©y dùng ®îc
mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nªn ®· khai th¸c vµ ph¸t
huy ®îc søc m¹nh tæng hîp cña toµn x· héi lµm cho nÒn kinh
tÕ ph¸t triÓn nhanh.
- §· gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong thêi kú ®æi míi. Nhê ®æi míi toµn
diÖn, ®ång bé vµ cã bíc ®i thÝch hîp nªn ®· gi÷ v÷ng ®îc
æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, kh«ng g©y ra sù ®¶o lén x· héi, gi÷
v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trong hoµn c¶nh quèc tÕ
cã nhiÒu biÕn ®éng phøc t¹p.
nªn chóng ta cha cã mét nÒn t¶ng kinh tÕ-x· héi v÷ng ch¾c
®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña chÕ ®é x· héi
míi. Víi ®Æc ®iÓm ®ã, muèn t¹o ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt
cho chñ nghÜa x· héi, muèn ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc lîng s¶n
xuÊt, muèn nhanh chãng ®uæi kÞp c¸c níc tiªn tiÕn, chóng ta
kh«ng thÓ kh«ng tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
®Êt níc. Trong ®iÒu kiÖn míi cña thêi ®¹i, víi sù giao lu kinh
tÕ quèc tÕ, chóng ta cÇn ph¶i ph¸t huy lîi thÕ cña nh÷ng níc
®i sau trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸.
T¹i §¹i héi toµn quèc lÇn thø VIII, §¶ng ta ®· ®Þnh híng cho
chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta lµ: “KÕt hîp
c¸c bíc ®i tuÇn tù, nh¶y vät, võa ph¸t triÓn theo chiÒu réng
võa ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, kÕt hîp c«ng nghÖ truyÒn
thèng víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tranh thñ ®i nhanh vµo hiÖn
®¹i ë nh÷ng kh©u quyÕt ®Þnh”. §ã lµ híng ®i ®óng ®¾n
nhÊt ®Ó nhanh chãng t¹o ra sù chuyÓn biÕn c¨n b¶n vÒ kinh
tÕ-x· héi cña ®Êt níc.
C«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn
diÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi tõ sö dông søc lao ®éng
thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao
®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p tiªn
tiÕn, hiÖn ®¹i t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. §ång thêi
lµ mét qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
nh»m c¶i biÕn mét x· héi n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét x·
héi c«ng nghiÖp, g¾n víi viÖc h×nh thµnh tõng bíc quan hÖ
s¶n xuÊt tiÕn bé, ngµy cµng thÓ hiÖn ®Çy ®ñ h¬n b¶n chÊt
u viÖt cña chÕ ®é míi.
HiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i x· héi trªn tÊt c¶ c¸c
lÜnh vùc nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸, an ninh, quèc
phßng, v.v...Mét x· héi ®îc gäi lµ hiÖn ®¹i ph¶i lµ mét x· héi
cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®¹t tíi tr×nh ®é hiÖn ®¹i c¶ vÒ
c«ng nghÖ, c¬ cÊu, chÕ ®é qu¶n lý. Cèt lâi cña hiÖn ®¹i ho¸
kinh tÕ lµ t¹o ra sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ g¾n liÒn víi ®æi míi c¨n b¶n
vÒ c«ng nghÖ, ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c ngµnh cã hµm lîng
khoa häc vµ c«ng nghÖ cao, x· héi cã nÒn d©n chñ réng r·i,
nÒn v¨n ho¸ ph¸t triÓn cao, an ninh, quèc phßng v÷ng m¹nh,
v.v...
§Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ trong ®iÒu kiÖn
thiÕu thèn rÊt nhiÒu mÆt, c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ,
®Æc biÖt lµ ng©n s¸ch, ®Çu t ph¸t triÓn, c¸n c©n th¬ng m¹i
vµ thanh to¸n quèc tÕ...lu«n trong t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng
xuÊt ph¸t tõ c¸c nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan, thªm
vµo ®ã yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ ®ang ®Æt ra nh÷ng th¸ch
thøc to lín, nh÷ng bÊt cËp trong bé m¸y qu¶n lý hµnh chÝnh
c¸c cÊp vµ t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ
khu vùc nªn chóng ta kh«ng thÓ gi¶i quyÕt dµn tr¶i tÊt c¶. C¸i
thiÕu lín nhÊt trong c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ hiÖn nay
lµ con ngêi cã tri thøc vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn, c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i, vèn vµ x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ-x·
héi, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, vai trß cña nhµ níc, v.v...Thùc
hiÖn tèt sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ chÝnh lµ
qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®ã. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu vµ
néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ thùc tÕ cña
níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay, mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n
trong viÖc vËn dông lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®· ®îc
®a ra díi ®©y nh»m gãp phÇn thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc:
Thø nhÊt, gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ biÖn chøng
gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn
cho quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc lîng s¶n xuÊt
ph¸t huy t¸c dông tèt ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn
®¹i ho¸. Muèn vËy, cÇn ph¶i chñ ®éng thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt. MÆt kh¸c, ph¶i
tÝch cùc ®æi míi c¸c néi dung cña quan hÖ s¶n xuÊt, x©y
dùng hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp, t¹o ph¬ng thøc kÕt
hîp tèt nhÊt c¸c yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊt víi nhau, ph¸t
huy cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña tõng yÕu tè, thóc ®Èy s¶n xuÊt
ph¸t triÓn.
Thø hai, vËn dông s¸ng t¹o phÐp biÖn chøng gi÷a c¬ së h¹
tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng, gi÷a kinh tÕ víi chÝnh trÞ trong
qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸.
Kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ hai mÆt cèt lâi cña mèi quan hÖ gi÷a
c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng. Do vËy, muèn c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng, chóng ta cßn ph¶i vËn
dông s¸ng t¹o phÐp biÖn chøng gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi
míi chÝnh trÞ trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ -
hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng. §Ó sö dông phÐp biÖn chøng nµy,
chóng ta cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nã trªn ba ph¬ng diÖn sau:
cho c¸c chuyªn gia ViÖt Nam cã nhiÒu c¬ héi tiÕp xóc, t×m
hiÓu vµ häc hái ®Ó bæ sung, n©ng cao tr×nh ®é kiÕn thøc
chuyªn m«n vµ kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp cña m×nh, häc tËp
®îc nh÷ng kiÕn thøc qu¶n lý tiªn tiÕn cña thÕ giíi. Mét trong
nh÷ng nguån lùc quan träng bËc nhÊt cña ®Êt níc lµ ®éi ngò
trÝ thøc. Do ®ã, chóng ta cÇn quý träng vµ sö dông hîp lý ®éi
ngò nµy. Ph¶i nhanh chãng xóc tiÕn viÖc ®µo t¹o, båi dìng
c¸n bé, c«ng nh©n ®Ó phôc vô kÞp thêi cho viÖc ®Èy m¹nh
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸.
Thø t, x©y dùng mét chiÕn lîc ph¸t triÓn c«ng nghÖ, kÕt
hîp viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ níc ngoµi víi viÖc n©ng cao
kh¶ n¨ng c«ng nghÖ trong níc nh»m t¹o ra mét
tiÒm lùc c«ng nghÖ quèc gia thÝch hîp.
Thø n¨m, huy ®éng triÖt ®Ó mäi nguån vèn, qu¶n lý vµ sö
dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn ®· huy ®éng ®Ó ®¸p øng
nhu cÇu vÒ vèn, phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn
®¹i ho¸.
Thø s¸u, chó träng x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi;
tËp trung søc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n theo híng
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸.
Thø b¶y, tiÕp tôc thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
theo híng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. ChuyÓn dÞch c¬
cÊu kinh tÕ cÇn ®îc xem lµ ®iÒu kiÖn cÇn, cã tÝnh chÊt
trung t©m cña t¨ng trëng. V× vËy, nÕu kh«ng t¹o ®îc nh÷ng
chuyÓn dÞch c¬ cÊu cÇn thiÕt th× qu¸ tr×nh t¨ng trëng khã
cã thÓ thùc hiÖn ®îc. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn
®¹i ho¸, chóng ta cÇn t¹o ra sù dÞch chuyÓn vÒ c¬ cÊu kinh
Nh vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi vÉn
cßn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ khoa häc vµ tÝnh thêi ®¹i cña nã. Nã
thùc sù lµ ph¬ng ph¸p luËn khoa häc ®Ó ph©n tÝch thêi ®¹i
hiÖn nay nãi chung vµ c«ng cuéc x©y dùng x· héi chñ nghÜa
ë ViÖt Nam nãi riªng.
Mét lÇn n÷a, qua bµi viÕt nµy, em xin göi lêi c¶m ¬n tr©n
träng ®Õn thÊy gi¸o Hoµng Quèc ViÖt ®· híng dÉn vµ gióp ®ì
em hoµn thµnh bµi viÕt cña m×nh. §©y lµ mét ®Ò tµi liªn
quan ®Õn kh«ng Ýt nh÷ng vÊn ®Ò nªn em kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng sai sãt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
V× vËy em mong cã ®îc nh÷ng nhËn xÐt quý b¸u cña c¸c
thÇy, c¸c c«.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
§Òtµi:
Líp : 31D
Môc lôc
..........................3
PhÇN A
PHÇN B
Néi dung
II. Qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi,con ®êng ph¸t triÓn tÊt
yÕu cña c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë níc ta hiÖn nay 11
PHÇN C
häc rÊt khã ®Ó cã thÓ hiÓu ®îc cÆn kÏ,râ rµng vÒ nã.Do vËy
viÖc lµm bµi ” TiÓu luËn TriÕt häc ” còng h¼n kh«ng n»m
ngoµi môc ®Ých gióp cho sinh viªn cã thÓ hiÓu s©u,réng
h¬n vÒ m«n häc nµy.Muèn vËy mçi ngêi ph¶i tù t×m tßi,tra
kh¶o c¸c tµi liÖu,s¸ch b¸o ®Ó phôc vô cho c«ng viÖc cña
m×nh.Vµ v× thÕ bÒ dÇy kiÕn thøc cña mçi ngêi sÏ ®îc t¨ng
lªn.VÒ ®Ò tµi ”Lý luËn vÒ H×nh th¸i kinh tÕ-x· héi ®èi víi
c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë níc ta hiÖn nay” h¼n rÊt bæ
søc bøc xóc lµ Kinh tÕ - X· héi nã bao trïm lªn tÊt c¶,nã g¾n
liÒn víi mçi ngêi mµ ë ®©y h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cña M¸c
lµ mét bíc ®ét ph¸,lµ nÒn t¶ng lý luËn cña Chñ nghÜa duy
vËt lÞch sö.ViÖc nghiªn cøu nã nh thÕ nµo ®Ó vËn dông vµo
thùc tiÔn níc ta,qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi lµ hÕt søc cÇn
thiÕt.
phÇn a
nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n
lÞch sö nhÊt ®Þnh víi mét kiÓu Quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc trng
cho x· héi ®ã phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña Lùc l-
îng s¶n xuÊt vµ víi mét KiÕn tróc thîng tÇng phï hîp ®îc x©y
trß ®éc lËp nhÊt ®Þnh nhng còng bÞ chi phèi bëi nh÷ng
th¸i Kinh tÕ - X· héi nµy lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö M¸c ®·
chØ râ ®îc b¶n chÊt cña tõng chÕ ®é x· héi.Nh vËy,lý luËn
h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch
®óng ®¾n vµ khoa häc vÒ sù vËn hµnh cña x· héi trong giai
gian,kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng ph¶i tr¶i qua tÊt c¶ c¸c
nµo ®ã trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh.VËn dông ®iÒu
së khoa häc ®Ó chøng minh r»ng con ®êng qu¸ ®é lªn Chñ
kiÖn hiÖn nay - vÉn lµ tÊt yÕu vµ hoµn toµn cã kh¶ n¨ng thùc
hiÖn ®îc.
tÕ x· héi víi viÖc nhËn thøc tÝnh tÊt yÕu con ®êng tiÕn lªn x·
1. Môc ®Ých
Nghiªn cøu ®Ò tµi Häc thuyÕt h×nh th¸i kinh tÕ x· héi víi
viÖc nhËn thøc tÝnh tÊt yÕu con ®êng tiÕn lªn x· héi chñ
nghÜa ë níc ta
héi cña M¸c vµ ¸p dông lý luËn nµy vµo thùc tiÔn ë níc ta hiÖn
nay.
2. ý nghÜa
ViÖc n¾m v÷ng b¶n chÊt khoa häc cña lý luËn vÒ h×nh
th¸i Kinh tÕ X· héi sÏ thÓ hiÖn ®îc chÝnh x¸c nh÷ng vÊn ®Ò
cßn yÕu nhÊt cña ®êi sèng Kinh tÕ X· héi.Mµ muèn thùc hiÖn
tèt mét ®iÒu g× th× ph¶i hiÓu ®îc b¶n chÊt cña nã,do vËy
®èi víi c¸ch m¹ng Chñ nghÜa X· héi mµ ë ®©y ta nãi ®Õn lµ
níc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi bá qua chÕ ®é T b¶n th×
nã thËt linh ®éng vµo thùc tiÔn ë níc ta lµ mét viÖc lµm hÕt
phÇn b
néi dung
díi bÊt k× mét h×nh thøc nµo còng lµ sù liªn hÖ vµ t¸c ®éng
qua l¹i gi÷a ngêi víi ngêi.Ngay tõ khi míi ra ®êi,con ngêi ®·
quanh.C¸c nhµ t tëng ®· tõng tiÕp cËn vÊn ®Ò con ngêi díi
lùc phong phó,k× diÖu cña con ngêi vÒ mäi mÆt sinh häc,x·
nh÷ng con ®êng,biÖn ph¸p híng con ngêi ®Õn cuéc sèng tèt
tríc ®©y cha cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ vÒ tån t¹i cña con ngêi
lÇm lín.§Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy triÕt häc M¸c ®· cã nh÷ng
ph¸t hiÖn míi,nh÷ng ®ãng gãp míi.LÇn ®Çu tiªn M¸c v¹ch ra
ph¬ng thøc tån t¹i cña con ngêi,xuÊt ph¸t tõ cuéc sèng cña
®îc coi lµ quan träng nhÊt trong quan ®iÓm duy vËt vÒ lÞch
sö cña «ng : ”Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã,b¶n chÊt cña con
ngêi lµ tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ x· héi ”.Theo C.M¸c con ng-
êi tån t¹i trong x· héi víi t c¸ch lµ s¶n phÈm cña x· héi,h¬n
n÷a con ngêi kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña x· héi nãi chung
mµ bao giê còng lµ s¶n phÈm cña mét h×nh th¸i x· héi nhÊt
®Þnh.
MÆt kh¸c,M¸c nhËn thÊy ph¬ng thøc tån t¹i cña con ngêi
®Çu tiªn vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy ccon ngêi ho¹t ®éng
viÕt : ”... ®· ph¸t hiÖn ra quy luËt ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi
ngêi nghÜa lµ t×m ra sù thùc ®¬n gi¶n... lµ tríc hÕt con ngêi
cÇn ph¶i ¨n mÆc,ë uèng tríc khi cã thÓ lo ®Õn chuyÖn lµm
tån t¹i cña con ngêi h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan vµ cã
tiÕp vµ tham gia vµo c¸c sinh ho¹t céng ®ång,nhu cÇu ph¸t
®Çu tiªn cña con ngêilµ s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu cÇn thiÕt
C.M¸c ®· ®i dÕn kÕt luËn r»ng : Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸i
cña ho¹t ®éng x· héi thÓ hiÖn ra víi t c¸ch lµ nh÷ng h×nh
thøc kh¸c cña s¶n xuÊt vËt chÊt.S¶n xuÊt vËt chÊt chÝnh lµ
yÕu tè nÒn t¶ng v× nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt cho
x· héi tån t¹i,lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi,chi phèi nh÷ng
yÕu tè kh¸c trong cÊu tróc x· héi,lµ c¬ së cña lÞch sö loµi ng-
nµy®¸p øng nhu cÇu sèng cña con ngêi,t¹o ra nh÷ng t liÖu
s¶n xuÊt mµ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt nµy t¹o ra nh÷ng thêi ®¹i
lÞch sö cña loµi ngêi.Còng nh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt
chÊt th× con ngêi tù t¹o ra vµ hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n
m×nh.
trong bÊt k× mét x· héi nµo.Tuy nhiªn s¶n xuÊt chØ lµ yÕu tè
nÒn t¶ng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt.Trªn c¬ së vËt chÊt vµ s¶n
xuÊt vËt chÊt hay trªn c¬ së tån t¹i x· héi th× con ngêi ®·
gi¸o.C¸c nhµ s¸ng lËp ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· ®Æt
kh«ng ph¶i ý thøc con ngêi quyÕt ®Þnh tån t¹i cña hä,tr¸i
X· héi lµ bé phËn ®Æc thï cña thÕ giíi vËt chÊt,vËn ®éng
nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n chÊt,tÊt yÕu,l¾p ®i l¾p l¹i cña c¸c
khuynh híng c¬ b¶n ph¸t triÓn cña x· héi tõ thÊp ®Õn cao.
a) H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi lµ mét ph¹m trï cña Chñ nghÜa
duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö
nhÊt ®Þnh víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc trng cho x·
héi ®ã,phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n
xuÊt vµ víi mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng trªn
cßn thÊy ®îc tÝnh lÆp l¹i,tÝnh liªn tôc cña mèi quan hÖ gi÷a
ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t ë nh÷ng x·
mÆt lÞch sö.Xem xÐt ®êi sèng x· héi ë mét giai ®o¹n ph¸t
triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh,coi nh mét cÊu tróc thèng nhÊt t¬ng
®èi æn ®Þnh ®ang vËn ®éng trong khu«n khæ cña chÝnh
b) KÕt cÊu vµ chøc n¨ng cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh H×nh th¸i
Kinh tÕ - X· héi.
r¹c,nh÷ng c¸i nh×n riªng lÎ,x· héi lµ mét chØnh thÓ toµn diÖn
héi.ChÝnh tÝnh toµn vÑn ®ã ®îc ph¶n ¸nh b»ng kh¸i niÖm
Lùc lîng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt,kü thuËt mµ mçi H×nh
H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi xÐt ®Õn cïng lµ do Lùc lîng s¶n
xuÊt quyÕt ®Þnh.Lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn qua c¸c H×nh
th¸i Kinh tÕ - X· héi nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao thÓ hiÖn
tÝnh liªn tôc trong sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi.Lùc lîng
vËt chÊt.
⇓ T liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra bao gåm T liÖu lao ®éng
nhiªn mµ con ngêi s¸ng t¹o ra.T liÖu lao ®éng lµ nh÷ng
vËt thÓ mµ con ngêi dïng ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao
cho nhu cÇu cña con ngêi.T liÖu lao ®éng chØ trë thµnh
lùc lîng tÝch cùc c¶i biÕn ®èi tîng lao ®éng khi chóng
kÕt hîp v¬Ý lao ®éng sèng.ChÝnh con ngêi víi trÝ tuÖ
khái ngêi lao ®éng th× còng kh«ng ph¸t huy ®îc t¸c
héi.LªNin viÕt : ” Lùc lîng s¶n xuÊt hÊp dÉn cña toµn thÓ
chøng.Sù t¸c ®éng cña t liªu lao ®éng phô thuéc vµo
êi.§ång thêi b¶n th©n nh÷ng phÈm chÊt cña con ng-
thuéc vµo T liÖu s¶n xuÊt hiÖn cã,phô thuéc vµo chç hä
Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ
- X· héi l¹i cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t¬ng øng víi
mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt.Quan hÖ s¶n
nµy víi x· héi cô thÓ kh¸c ®ång thêi tiªu biÓu cho mét giai
®èi víi tÊt c¶ nh÷ng quan hÖ kh¸c.B¶n chÊt cña bÊt kú mèi
quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng phô thuéc vµo vÊn ®Ò nh÷ng T
liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu trong x· héi ®îc gi¶i quyÕt nh thÕ nµo.
h÷u ®ã lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ thùc hiÖn gi÷a ngêi víi ng-
êi trong x· héi.
thiÕt chÕ t¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹i cña thîng tÇn
Mçi yÕu tè cña KiÕn tróc thîng tÇng cã ®Æc thï riªng,cã
quy luËt riªng nhng kh«ng tån t¹i t¸ch rêi nhau mµ liªn hÖ t¸c
trÞ,ph¸p luËt cã liªn hÖ trùc tiÕp víi c¬ së h¹ tÇng con c¸c yÕu
héi tríc lµ mÇm mèng cña x· héi sau.Trong x· héi cã giai cÊp
Quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy ®Þnh.TÝnh chÊt ®èi kh¸ng
giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t nguån ngay tõ trong c¬
së h¹ tÇng.
nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng th× KiÕn tróc thîng tÇng còng
mang tÝnh ®èi kh¸ng ph¶n ¸nh tÝnh ®èi kh¸ng cña C¬ së h¹
t tëng cña c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng.Bé phËn cã quyÒn lùc m¹nh
nhÊt cña KiÕn tróc thîng tÇng x· héi cã quyÒn lùc m¹nh nhÊt
lµ nhµ níc,c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ tiªu biÓu cho chÕ
t tëng cña giai cÊp thèng trÞ míi thèng trÞ ®îc toµn bé ®êi
sèng cña x· héi.Giai cÊp thèng trÞ nµo thèng trÞ vÒ mÆt kinh
nh÷ng thÓ chÕ cña giai cÊp Êy còng gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ.Nã
quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn xu híng cña toµn bé
®êi sèng tinh thÇn cña x· héi vµ quyÕt ®Þnh c¶ tÝnh chÊt
®Æc trng c¬ b¶n cña toµn bé KiÕn tróc thîng tÇng x· héi.
d¹ng cña c¸c hiªnh tîng ®êi sèng x· héi.V× vËy,hiÖn thùc x·
kh«ng lÆp l¹i,hÕt søc phong phó,c¸c yÕu tè tinh thÇn vµ vËt
ph¶n ¸nh mÆt b¶n chÊt nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong,tÊt
yÕu,lÆp l¹i cña c¸c hiÖn tîng Êy;Tõ tÝnh ®a d¹ng cô thÓ,lÞch
l«gic ph¸t triÓn cña qóa tr×nh lÞch sö. BÊt k× trong giíi tù
îng ” thuÇn tuý ”.§ã chÝnh lµ ®iÒu mµ phÐp biÖn chøng cña
khái tri thøc kinh nghiÖm hoÆc x· héi häc m« t¶,®i s©u v¹ch
ra c¸i b¶n chÊt æn ®Þnh tõ c¸i phong phó cña hiÖn tîng,v¹ch
ra cai l«gic bªn trong cña tÝnh nhiÒu vÎ cña lÞch sö.
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu qu¸ tr×nh
nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao.T¬ng øng víi mçi giai ®o¹n lµ
mét h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi.Sù vËn ®éng thay thÕ nèi tiÕp
nhau cña c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi trong lÞch sö ®Òu do
t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan.§ã lµ qu¸ tr×nh lÞch sö
quy ®Þnh m mét c¸ch kh¸ch quan cña Quan hÖ s¶n xuÊt,vµ
nh vËy quyÕt ®Þnh qóa tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña
quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng,ph¸t triÓn cña c¸c
H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi th× quy luËt vÒ sù phï hîp vÒ Quan
hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña Lùc lîng s¶n xuÊt
®ãng vai trß quyÕt ®Þnh.Mét mÆt cña nh÷ng Ph¬ng thøc
s¶n xuÊt,Lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®¶m b¶o tÝnh kÕ thõa
MÆt kh¸c cña Ph¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n
®o¹n trong s¶n xuÊt ph¸t triÓn cña lich sö.Nh÷ng Quan hÖ
s¶n xuÊt lçi thêi ®· ®îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu
Quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n vµ dÉn ®Õn H×nh th¸i Kinh tÕ
- X· héi míi cao h¬n giai ®o¹n ®Çu.Nh vËy,sù xuÊt hiÖn vµ
ph¸t triÓn cña H×nh th¸i Kinh tÕ ®îc gi¶i thÝch tríc hÕt b»ng
sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt.Trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña
c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi,h×nh th¸i míi kh«ng xo¸ bá mäi
yÕu tè cña h×nh th¸i cò mµ trong khi ph¸ vì cÊu tróc cña hÖ
thèng cò l¹i b¶o tån vµ kÕ thõa vµ ®æi míi nh÷ng yÕu tè cña
nã võa ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc,võa t¹o ra bíc ph¸t triÓn.Do ®ã
t¹o ra t×nh tr¹ng chång chÊt ®an xen nh÷ng yÕu tè cña
rµng sù ph¸t triÓn x· héi trong mäi thêi ®iÓm lÞch sö ë mçi n-
lo¹t nh÷ng yÕu tè lµm cho tiÕn tr×nh chung trong sù ph¸t
triÓn trong sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi cã nh÷ng biÓu
nhau.Kh«ng thÓ xem xÐt qu¸ tr×nh lÞch sö nh mét con ®êng
cïng lµ nÒn s¶n xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc.Nh÷ng nh©n tè kinh
nh©n tè kh¸c cña KiÕn tróc thîng t©ng ®Õu cã ¶nh hëng
®Õn qu¸ tr×nh lÞch sö.V× vËy ®Ó hiÓu ®îc lÞch sö th× cÇn
thiÕt ph¶i tÝnh ®Õn c¸c nh©n tè c¬ b¶n cã tham gia trong
TiÕn tr×nh lÞch sö cña mét d©n téc cña mét quèc gia cô
thÓ thêng xuyªn bÞ yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi kh¸c chi
®Òu cã thÓ gãp phÇn k×m h·m hoÆc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn
cña mét d©n téc nhÊt ®Þnh.TÝnh träng chiÕn tranh hay hoµ
b×nh cña mét d©n téc còng cã thÓ lµm gi¸n ®o¹n,ph¸ vì tiÕn
tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn hoÆc t¹o tiÒn ®Ò ph¸t triÓn cña
II. Qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi - Con ®êng ph¸t triÓn
tÊt yÕu cña c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë níc ta hiÖn
nay.
1. H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cña M¸c trong cuéc c¸ch m¹ng
Níc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi kh«ng qua giai ®o¹n
t nh©n gãp phÇn vµo s¶n xuÊt kinh doanh th× chÊp nhËn nã
nh mét bé phËn tù nhiªn cña qu¸ tr×nh kinh tÕ x©y dùng Chñ
triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao cuéc sèng cña nh©n d©n.Trong
sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh Quan hÖ s¶n
h÷u.Trong c¶i t¹o X· héi Chñ nghÜa nh÷ng n¨m qua do kh«ng
kh¸c dÉn ®Õn viÖc c¶i t¹o Quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng ®ång bé
chØ nam cho hµnh ®éng vµ nªu cao t tëng Hå ChÝ Minh.Néi
dung cèt lâi cña Chñ nghÜa Mac- LªNin lµ ë t tëng gi¶i phãng
con ngêi khái chÕ ®é lµm thuª,khái chÕ ®é t h÷u dùa trªn
Chñ nghÜa X· héi cña nh©n d©n ta ®¬ng nhiªn lÊy Chñ
nghÜa Mac - LªNin lµ kim chØ nam cho hµnh ®éng.T tëng Hå
ChÝ Minh lµ sù vËn dông s¸ng t¹o Chñ nghÜa Mac - LªNin vµo
hoµn c¶nh níc ta mµ cèt lâi lµ sù kÕt hîp Chñ nghÜa Mac -
LªNin víi phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu níc cña
nh©n d©n ta.T tëng ®ã ®· trë thµnh mét di s¶n tinh thÇn
giai cÊp c«ng nh©n do ®éi tiªn phong cña nã lµ §¶ng Céng
s¶n l·nh ®¹o ®¶m b¶o cho nh©n d©n lµ ngêi chñ thùc sù cña
nÒn d©n chñ X· héi Chñ nghÜa,®m¶ b¶o ph¸t huy mäi kh¶
n¨ng s¸ng t¹o tÝch cùc,chñ ®éng cña mäi c¸c nh©n,mäi tÇng
líp x· héi trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ v¨n ho¸,phôc
êi thùc hiÖn cho ®îc lîi Ých vµ quyÒn lùc cña nh©n d©n lao
®éng.
” Chñ nghÜa céng s¶n kh«ng ph¶i lµ mét tr¹ng th¸i cÇn
ph¶i s¸ng t¹o ra,kh«ng ph¶i lµ mét ý tëng mµ hiÖn thùc ph¶i
trµo hiÖn thùc,nã xo¸ bá tr¹ng th¸i hiÖn nay,nh÷ng ®iÒu kiÖn
cña phong trµo Êy lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng tiÒn ®Ò hiÖn ®ang
tån t¹i. ”Dùa vµo sù ph¸t triÓn nh÷ng m©u thuÉn cña x· héi
T s¶n trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña nã,dùa vµo triÓn
dù ®o¸n vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi trong t¬ng lai
tÊt yÕu ph¶i tiÕn ®Õn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi Céng s¶n
Chñ nghÜa mµ Chñ nghÜa X· h«i lµ giai ®o¹n ®Çu cña h×nh
th¸i Êy.
cho m«n khoa häc mµ nh÷ng ngêi X· héi Chñ ngh·i ph¶i ph¸t
triÓn h¬n n÷a vÒ mäi mÆt nÕu hä kh«ng muèn trë thµnh l¹c
kh¸c,H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi Céng s¶n Chñ ngh·i tr¶i qua
hai giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau trong cïng mét H×nh th¸i Kinh tÕ -
X· héi; Sù kjh¸c nhau c¬ b¶n cña hai giai ®o¹n nãi trªn lµ
ph¸t triÓn cña Lùc lîng s¶n xuÊt.C.M¸c coi hai giai ®o¹n ®ã lµ
nh÷ng nÊc thang trëng thµnh vÒ Kinh tÕ cña H×nh th¸i Kinh
§Æc trng cña Chñ nghÜa X· héi lµ mét chÕ ®é x· héi ®îc
x©y dùng trªn c¬ së tõng bíc thiÕt lËp chÕ ®é së h÷u X· héi
Chñ nghÜa vÒ T liÖu s¶n xuÊt bao gåm së h÷u toµn d©n vµ
cè,hoµn thiÖn b¶o ®¶m lu«n lu«n thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ
- Ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi víi tèc ®é cao ngµy
cµng hiÖn ®¹i nh»m t¹o ra ngµy cµng nhiÒu cña c¶i cho x·
héi,b¶o ®¶m tho¶ m·n ngµy cµng ®Çy ®ñ nh÷ng nhu cÇu
vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cho nh©n d©n,kh«ng ngõng n©ng cao
lao ®éng,s¸ng t¹o vµ ®îc hëng thï lao theo nguyªn t¾c : ”
⇓ Khèi liªn minh c«ng - n«ng - tri thøc ngµy cµng ®îc
⇓ B¶o ®¶m sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ngêi lµm
cho mäi ngêi ngµy cµng ®îc ph¸t huy ®Çy ®ñ tÝnh
tÝch cùc cña m×nh trong c«ng cuéc x©y dùng x· héi
s«ng tinh thÇn trong toµn x· héi,®êi sèng v¨n ho¸ tinh
Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n nãi trªn ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña
t¹m thêi l©m vµo tho¸i trµo nhng b¶n chÊt thêi ®¹i kh«ng hÒ
nghÜa T b¶n lªn Chñ nghÜa X· héi më ®Çu b»ng cuéc c¸ch
chÝnh lµ con ®êng th¾ng lîi cña hoµ b×nh,®éc lËp d©n
ph¶i tuÇn tù tr¶i qua c¸c h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi ®· tõng cã
trong lÞch sö.ViÖc bá qua mét H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nµo
cßn tuú thuéc ë sù t¸c ®éng cña tõng nh©n tè bªn ngoµi.ë n-
chóng ta lùa chän con ®êng X· héi Chñ nghÜa,kÕt hîp søc
m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i ®Ó qu¸ ®é lªn Chñ
nghÜa X· héi, nhanh chãng tho¸t khái nghÌo nµn,l¹c hËu lµm
§Æc ®iÓm næi bËt cña thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi
cña níc ta lµ nh÷ng nh©n tè cña x· héi míi vµ t©n tiÕn cña x·
héi cò ®an xen lÉn nhau vµ ®Êu tranh víi nhau trªn mäi lÜnh
vùc cña ®êi sèng chÝnh trÞ,v¨n ho¸,x· héi,t tëng... trong x·
tëng míi cßn t«n t¹i râ tµn tÝch cña nÒn v¨n ho¸ cò,hÖ t
tëng cò,l¹c hËu ( thËm chÝ cßn ph¶n ®éng ),lèi sèng
cò...
Thùc chÊt cña thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi lµ thêi
ho¸,x· héi,gi÷a mét bªn lµ liªn minh giai cÊp c«ng nh©n víi
giai cÊp n«ng d©n vµ víi c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng
®a ®Êt níc qu¸ ®é lªn X· héi Chñ nghÜa,víi mét bªn lµ c¸c
giai cÊp bãc lét,c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng míi bÞ lËt ®æ nhng
cha hoµn toµn bÞ xo¸ bá,vÉn cßn nu«i hy väng quay l¹i c¸i ”
qua chÕ ®é T b¶n,tõ mét x· héi vÉn lµ thuéc ®Þa nöa phong
Lùc lîng s¶n xuÊt rÊt thÊp quy ®Þnh tÝnh tÊt yÕu Kinh tÕ
- X· héi cña x· héi ta cha ®Çy ®ñ,cha chÝn muåi trong sù ph¸t
§©y lµ nh÷ng khã kh¨n,trë ng¹i lín trong bíc chuyÓn tiÕp lÞch
sö tõ mét x· héi kÐm ph¸t triÓn sang mét x· héi hiÖn ®¹i,phï
hîp víi nh÷ng chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ cña nÒn v¨n minh nh©n
nghÜa nhng ph¶i tiÕn hµnh sao cho sù bá qua nµy kh«ng hÒ
c¸ch m¸y mãc,cã nh÷ng quan niÖm sai lÇm vÒ Chñ ngh· x·
s¹ch tr¬n,kh«ng tiÕp thu nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña nã vµo
nhay Chñ nghÜa X· héi trong thêi gian ng¾n ®· tiÕn hµnh c¶i
cø gi¸ nµo.
nªn trÇm träng.§Õ thùc hiÖn tèt c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc
§¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng ph¶i kiªn tr× nghiªn cøu vµ vËn
dông ®óng ®¾n,s¸ng t¹o nh÷ng nguyªn lý,lý luËn cña Chñ
vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña níc ta lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã
kh¨n.
a) Môc tiªu
héi trong t×nh tr¹ng cßn l¹c hËu vÒ kinh tÕ,nh÷ng tµn d cña
cña chÕ ®ä x· héi cò cßn nhiÒu,tr¶i qua mÊy chôc n¨m chiÕn
tranh,c¸i qu¸ ®é l¹i cßn nÆng nÒ,Chñ nghÜa X· héi thÕ giíi
®ang l©m vµo cuéc khñng ho¶ng nghiªm träng,c¸c thÕ lùc
thï ®Þch lu«n lu«n t×m c¸ch bao v©y ph¸ ho¹i sù nghiÖp cña
thuËn lîi : ChÝnh quyÒn nhµ níc ngµy cµng ®îc cñng cè,®Êt
níc ®i vµo giai ®o¹n hoµ b×nh x· héi,nh©n d©n cã lßng yªu
vËt chÊt kü thuËt x©y dùng hiÖn ®¹i ®ang ph¸t huy hiÖu qu¶
cña nã,cuéc c¸ch m¹ng Khoa häc C«ng nghÖ cïng víi xu thÕ
quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi lµ mét th¬× c¬ ®Èy
Môc tiªu tæng qu¸t ph¶i ®¹t tíi khi kÕt thóc thêi kú qu¸
Chñ nghÜa X· héi víi KiÕn tróc thîng tÇng vµ chÝnh trÞ, vµ t t-
ëng v¨n ho¸ phï hîp lµ cho ®Êt níc ta trë thµnh níc X· héi Chñ
Trong giai ®o¹n hiÖn nay,sau khi kÕt thóc chÆng ®êng
®Çu tiªn cña thêi kú qu¸ ®é,chóng ta b¾t ®Çu bíc vµo thêi
kú ®Èy m¹nh C«ng nghiÖp ho¸,HiÖn ®¹i ho¸ víi môc tiªu tæng
vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i,c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý,Quan hÖ s¶n
xuÊt tiÕn bé phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña Lùc lîng s¶n xuÊt,®êi
®Õn n¨m 2020 ra søc phÊn ®Êu ®a níc ta trë thµnh níc c«ng
nghiÖp.
b) Ph¬ng híng.
Coi träng vai trß vµ b¶n chÊt cña nhµ níc,thÓ hiÖn ®Çy
nh©n d©n,lÊy liªn minh giai cÊp c«ng nh©n,giai cÊp n«ng
d©n vµ tÇng líp trÝ thøc lµm nÒn t¶ng,do §¶ng céng s¶n l·nh
Thùc hiÖn nh÷ng biÕn ®æi cã tÝnh c«ng nghiÖp ho¸ trªn
ch¾c cho sù ra ®êi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt X· héi Chñ
nghÜa.Ph¸t triÓn Lùc líng s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn cuéc c¸ch
ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng theo ®êng c«ng nghiÖp ho¸
thèng th«ng tin t¹o tiÒm n¨ng nhanh chãng øng dông c«ng
nghÖ míi.Bªn c¹nh ®ã ph¶i ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp
toµn diÖn lµ nhiÖm vô trung t©m nh»m tõng bíc x©y dùng
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng
nh©n d©n.
Phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña Lùc lîng s¶n xuÊt,thiÕt lËp
tõng bíc Quan hÖ s¶n xuÊt X· héi Chñ nghÜa tõ thÊp ®Õn cao
lµ kÕt qu¶ hîp quy luËt cña qu¸ tr×nh x· héi ho¸ thùc sù chø
tõ quan hÖ hiÖn vËt sang quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ trë l¹i
®óng quy luËt ph¸t triÓn tù nhiªn cña kinh tÕ : Thùc hiÖn
nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi,lÊy ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao
TiÕn hµnh c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa trªn lÜnh vùc t t-
m¹nh c¸ nh©n víi søc m¹nh céng ®ång lµ ®éng lùc quan
Bªn c¹nh ®ã viÖc lu«n ®æi míi,kiÖn toµn bé m¸y nhµ níc
ngµnh.
phÇn C
KÕT LUËN
triÕt häc tríc ®©y cha kÓ ®Õn lÇn ®Çu tiªn cã sù kÕt hîp
gi÷a duy vËt vµ biÖn chøng,sù viÖc ®îc xem xÐt trªn c¬ së
nh©n lao ®éng khái sù bãc lét,tÊt nhiªn chñ nghÜa M¸c
kh«ng ph¶i lµ dÊu chÊm cuèi cïng cña triÕt häc.Ngay trong
sung,hoµn thiÖn dÇn theo c¸c qu¸ tr×nh lÞch sö.Tuy nhiªn
triÕt häc M¸c ®îc x©y dùng trªn mét nÒn t¶ng lÊy kh¸ch
lý luËn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cã gi¸ trÞ kh«ng chØ trong
mét thêi ®iÓm lÞch sö ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh,phôc vô cho mét
®ã Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t
triÓn nh©ts ®Þnh cña Lùc lîng s¶n xuÊt vµ c¸c Quan hÖ s¶n
xuÊt t¹o thµnh mét kÕt cÊu Kinh tÕ - X· héi nhÊt ®Þnh mµ
trªn ®ã dùng lªn mét KiÕn tróc thîng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh
trÞ còng nh c¸c h×nh th¸i ý thøc x· héi t¬ng øng.§ång thêi lý
luËn còng chØ ra r»ng sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c
ph¸t triÓn cña c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi võa bÞ chi phèi
cña c¸c quy luËt chung,võa bÞ t¸c ®éng bëi ®iÒu kiÖn lÞch
sö cô thÓ.
h¬n rÊt nhiÒu so víi thêi C.M¸c nhng sù ph¸t triÓn ®ã vÉn
nguyªn gi¸ trÞ cña nã trong mäi giai ®o¹n.Tuy nhiªn lý luËn
H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi kh«ng cã tham väng gi¶i thÝch ®îc
tÊt c¶ c¸c hiÖn tîng cña ®êi sèng x· héi mµ nã ®ßi hái®îc bæ
sung b»ng nh÷ng ph¬ng ph¸p tiÕp cËn khoa häc kh¸c nhng
®ång thêi víi nh÷ng ph¬ng ph¸p tiÕp cËn míi vÒ x· héi,kh«ng
ph¶i v× thÕ mµ lý luËn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi trë lªn lçi
thêi.
ra nhngx gi¶i ph¸p cho c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc ta ngµy
Níc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi trong bèi c¶nh quèc
®øng ttríc nhiÒu khã kh¨n thö th¸ch,lÞch sö thÕ giíi ®ang tr¶i
H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cña C.M¸c vµo thùc tiÔn nh»m x©y
⇓ Cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao dùa trªn Lùc lîng
v.v...
th¸i Kinh tÕ - X· héi vÉn cßn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ khoa häc vµ
tÝnh thêi ®¹i cña nã.Nã thùc sù lµ ph¬ng ph¸p luËn khoa häc
®Ó ph©n tÝch thêi ®¹i hiÖn nay nãi chung vµ c«ng cuéc x©y
,1982.
A . MỞ ĐẦU
I . MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Trong xu thế phát triển của nền kinh tế toàn cầu đó là tình trạng quốc tế hoá
làm cho nền kinh tế các nước thu hẹp dần khoảng cách của sự phát triển không đồng
đều giưa các quốc gia với nhau làm cho nền kinh tế của chúng ta có những thách thức
trước sự phát triển đó .
Sau khi sự sụp đổ cúa một hệ thống các nước XHCN ở Đông Âu thì làm cho hệ
thống các nươc XHCN đã mất đi sự cân bằng so với CNTB trước tình hình đó đặt ra
cho nước ta nhiều vấn đề đoa là làm sao có thể giữ vững được con đường mà mình đã
lựa chọn mà còn phải thúc đẩy đưa đất nước đi lên vì vậy mà việc vận dụng các học
thuyết và các tư tưởng của triết học cho sự phát triển là vấn đề cấp bách với nước ta
đòi hỏi những người đứng đầu của Đảng và nhà nước phải hiểu tình trạng của đất
nước mà vận dụng một cách đúng đắn các quan điểm triết học , một trong các quan
điểm đó là “ hình thái kinh tế - xã hội và việc vận dụng của nó cho sự phát triển “
ViÖc vËn dông c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi trong th¬× ®¹i
CMKHKTCN hiÖn nay lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan ®Ó cã thÓ tiÕn
hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®¸t níc, x©y dùng níc ta thµnh
níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2O20
II . PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Để có hiểu được sự phát triển và sự vận động của nền kinh tế và các hình thái xã
hội đòi hỏi những người đứng đầu Đảng và Nhà mước phải nắm vững các tư tưởng
triết học và phải biết vận dụng nó đúng cách đúng chỗ và tình hình đất nước ,
Nguyễn văn Minh lớp 80153 89
Tiểu luận triết Hình thái KT-XH và vận dụng vào thực tiễn
Thông qua việc phân tích quy luật chúng ta có thể rút ra đước các bài học
cho bản thân mình và vận dụng vào sự phát triẻn của đất nước
Tìm hiểu quy luật :
+ Lý luận chung :
- Quy luật phủ định của phủ định
- Nội dung của quy luật
- ý nghĩa thực tiễn của quy luật
+ Thực trạng của nước ta hiện nay :
+ Giải pháp và kiến nghị cho sự phát triển của nước ta hiện nay
Khi nghiên cứu vấn đề về các hình thái kinh tế và xã hội giúp cho chúng ta hiểu
hơn về sự phát triển của nền KT- XH và việc vận dụng nó vào thời đại ngày nay để
thúc đẩy nền kinh tế XH
Trong quá trình xây dựng xã hội ở nước ta đảng và nhà nước đã chủ trương nhất
quán chính sách phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ
chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN đó là nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ,
B . Néi dung
I . LÝ LUẬN CHUNG
H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét ph¹m trï cña nghÜa duy vËt lÞch sö
®¸ng ®Ó chñ nghÜa x· héi ë tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh
víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña nã thÝch øng víi lùc lîng s¶n xuÊt ë mét
tr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ víi mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng lªn trªn
nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ®ã. Häc thuyÕt Mac Lª nin vÒ h×nh th¸i kinh tÕ
x· héi v¹ch râ kÕt cÊu c¬ b¶n vµ phæ biÕn cña mäi x· héi, quy luËt vËn
®éng vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña x· héi. X· héi kh«ng ph¶i lµ tæng sè nh÷ng
hiÖn tîng, sù kiÖn rêi r¹c, nh÷ng c¬ cÊu phøc t¹p trong ®ã cã nh÷ng mÆt
c¬ b¶n nhÊt lµ lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt vµ kiÕn thøc thîng
tÇng. Mäi mÆt ®ã cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ t¸c ®éng ®Õn c¸c mÆt kh¸c
t¹o nªn sù vËn ®éng cña c¬ thÓ x· héi. ChÝnh toµn vÑn ®ã ®îc ph¶n ¸nh
b»ng kh¸i niÖm h×nh th¸i kinh tÕ x· héi.
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n nèi tiÕp
nhau tõ thÊp ®Õn cao. T¬ng øng víi mçi giai ®o¹n lµ mét h×nh th¸i kinh
tÕ x· héi. Sù vËn ®éng thay thÕ nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi
trong lÞch sö ®Òu do t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan ®ã lµ qu¸
tr×nh lÞch sö tù nhiªn cña x· héi. M¸c viÕt: “T«i coi sù ph¸t triÓn cña
nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn”. Trong
c¸c quy luËt kh¸ch quan cho phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i
kinh tÕ x· héi th× quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh
chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt. Lùc l-
îng s¶n xuÊt mét mÆt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ yÕu tè b¶o ®¶m tÝnh
kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh khuynh híng ph¸t
triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt thø hai cña ph¬ng thøc
s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n
lo¹i”. Theo quan ®iÓm cña Lª nin th× «ng ®· quy nh÷ng quan hÖ x· héi vÒ
c¸c quan hÖ s¶n xuÊt “quy nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt vµo nh÷ng tr×nh ®é
cña lùc lîng s¶n xuÊt” tõ ®ã gi¶i thÝch ®a sù vËn ®éng cña c¸c h×nh th¸i
x· héi. Bëi v×, nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt bao gií còng tån t¹i tr©n mét tr×nh
iiI . MỘT SỐ THÀNH TỰU TRONG PHÁT TRIỂN NỀN KINH TẾ CỦA
NƯỚC TA HIỆN NAY
Sau 10 n¨m ®æi míi (1986-1996) ®Êt níc ta ®· tr¶i qua kh«ng
Ýt nh÷ng khã kh¨n vµ gÆt h¸i ®îc nhiÒu thµnh tùu to lín vÒ mäi
mÆt.
Trong ph¸t triÓn kinh tÕ, nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn theo theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®· h×nh thµnh vµ bíc ®Çu cã sù
ph¸t triÓn cô thÓ s¶n lîng l¬ng thùc thùc phÈm ®· t¨ng ®¸ng kÓ tõ
13,3 triÖu tÊn n¨m 1970-1980 ®· t¨ng lªn 26,3 triÖu tÊn n¨m 1995.
Trong 3 n¨m 1991-1995 nhÞp ®é t¨ng trëng cña s¶n phÈm quèc
néi lµ 8,2%, tû träng dÞch vô tõ 38,6% lªn 41,9% vèn ®Çu t c¬ b¶n
n¨m 1990 lµ 15,8% ®Õn n¨m 1993 lµ 27,4%. Nguån vèn c«ng
VÒ mÆt x· héi còng cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc. §êi sèng vËt
chÊt cña phÇn lín nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, ®¶m b¶o c¸c mÆt vÒ
y tÕ gi¸o dôc, b¶o hiÓm cho nh©n d©n. Thu nhËp b×nh qu©n
®Çu ngêi ®· ®îc n©ng lªn xÊp xû 200 USD/ n¨m. C¸c chØ sè pht
con ngêi lµ 0.539 chØ sè tuæi thä lµ 0.67, chØ sè kiÕn thøc lµ 0,78
tr×nh ®é d©n trÝ vµ møc ®é hëng thô v¨n ho¸ ®îc n©ng cao, ng-
êi lao ®éng ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng tÝch cùc cña m×nh.
Tuy nhiªn xÐt vÒ mÆt tæng thÓ th× sau 15 n¨m thùc hiÖn c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ chóng ta ®· ®i nh÷ng bíc ®i v÷ng ch¾c
vµ quan träng t¹o tiÒn ®Ò cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sau nµy. Tuy
mét sè mÆt cßn cñng cè cha v÷ng ch¾c nhng níc ta ®· tho¸t khái
khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi hoµn thµnh c¬ b¶n nhiÖm vô cña
chÆng ®êng thêi kú ®Çu ®ñ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò bíc sang ®Èy
m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Con ®êng ®i lªn x·
héi chñ nghÜa cña níc ta ngµy cµng ®îc x¸c ®Þnh râ h¬n.
ViÖt Nam lµ mét níc cã ®iÓm xuÊt ph¸t kinh tÕ thÊp do chÞu
¶nh hëng cña chiÕn tranh, kinh tÕ ph¸t triÓn muén. Muèn ph¸t
triÓn nhanh nÒn kinh tÕ muèn rót ng¾n kho¶ng c¸ch l¹c hËu cÇn
ph¶i ph¸t huy c¸c ®iÓm sau:
Ph¶i sö dông lîi thÕ níc ph¸t triÓn muén vÒ c«ng nghiÖp.
Tt¸nh chiÕn tranh, t¹o ra khung c¶nh hoµ b×nh ®Ó lµm kinh tÕ
®Ó cÇn ph¶i æn ®Þnh vÒ mÆt chÝnh trÞ t tëng.
Ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ®óng m« h×nh ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ
kinh tÕ thÞ trêng, ¸p dông nh÷ng thµnh tùu KHKTCN vµo s¶n xuÊt.
X©y dùng c¸c quy hoÆc c¸c ngµnh s¸t hîp víi thùc tiÔn cña
ngµnh vµ ®Þa ph¬ng ph¶i thêng xuyªn xem xÐt vµ ®iÒu chØnh.
B¸m s¸t thùc tÕ ph¸t hiÖn, tæng kÕt vµ nh©n réng c¸c m«
h×nh ®iÓn h×nh tiªu biÓu cho trÝ tuÖ vµ søc m¹nh cña nh©n tµi.
Cô thÓ ho¸ luËt ph¸p n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lÝ cña
nhµ níc .
Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ nh»m môc tiªu
biÕn ®æi níc ta thµnh mét níc c«ng nghiÖp c¬ së vËt chÊt kü thuËt
hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp
sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nguån lùc con ngêi ®îc ph¸t huy møc sèng
vËt chÊt tinh thÇn ®îc n©ng cao quèc phßng vµ an ninh æn ®Þnh
v÷ng ch¾c lµm cho d©n giµu níc m¹nh x· héi c«ng b»ng vµ v¨n
minh.
Nh vËy c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi
®Ó t¹o ra sù chuyÓn ®æi c¬ b¶n toµn bé bé mÆt níc ta vÒ kinh tÕ
chÝnh trÞ vµ quèc phßng an ninh. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸ hiÖn nay víi chØ lµ bíc ®Çu cña nh÷ng thµnh tùu khiªm
tèn mµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc x¸c ®¸ng khÝch lÖ.
ViÖc §¶ng vµ nhµ níc chän con ®êng tiÕn hµnh c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ hÕt søc ®óng ®¾n. B»ng sù th«ng minh s¸ng
t¹o cÇn cï cña con ngêi. ViÖt Nam sÏ cÊt c¸nh trë thµnh con rång
Ch©u ¸ chóng ta sÏ hoµn thµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt
níc ®a ®Êt níc ViÖt Nam s¸nh vai cïng c¸c cêng quèc n¨m ch©u
cïng b¹n bÌ quèc tÕ trªn con ®êng ph¸t triÓn.
Lêi më ®Çu
Néi dung
II. PhÇn thø nhÊt
Lý luËn chung vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi
I. H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi
1. Kh¸i niÖm
H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa
duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tong giai ®o¹n lÞch sö
nhÊt ®Þnh víi mèi quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc trng cho x· héi ®ã
, phï hîp víi tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ víi
mét kiÕn tróc thîng tÇng ®îc x©y dùng trªn quan hÖ s¶n
xuÊt Êy .
Lùc lîng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt - kü thuËt cña
mçi h×nh th¸I kinh tÕ x· héi .sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
cña mçi hinh th¸I kinh tÕ x· héi xÐt ®Õn cïng lµ do lùc lîng
s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh . Mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi l¹i cã mét
kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t¬ng øng víi mçi tr×nh ®é
nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt . Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt
lµ bé x¬ng cña c¬ thÓ x· héi hîp thµnh c¬ së h¹ tÇng , trªn
c¬ së Êy xuÊt hiÖn mét kiÕn tróc thîng tÇng t¬ng øng víi nã
. Quan hÖ s¶n xuÊt l¹i g¾n bã mËt thiÕt víi lîng s¶n xuÊt ,
Häc viÖn Ng©n Hµng 107
TiÓu luËn TriÕt häc
hai mÆt nay t¹o thµnh thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ cña lùc lîng
s¶n xuÊt . Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt cña
h×nh th¸i kinh tÕ x· héi .
2. CÊu tróc cña hi×nh th¸i kinh tÕ x· héi .
CÊu tróc cña hi×nh th¸I kinh tÕ x· héi bao gåm :
-Lùc lîng s¶n xuÊt
-Quan hÖ s¶n xuÊt
-KiÕn tróc thîng tÇng
* Cã thÓ biÓu diÔn bëi s¬ ®å sau :
Lùc Q
lîng uan
s¶n hÖ
xuÊt s¶n
xuÊt
Mçi mÆt cã vÞ trÝ kh¸c nhau vµ t¸c
®éng ®Õn mÆt kh¸c trong h×nh th¸i kinh tÕ x· héi.
2.1.S¶n xuÊt vËt chÊt vµ vai trß cña nã ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña x· héi
C¸c M¸c ®· nªu lªn mét ch©n lý lµ : con ngêi tríc hÕt
ph¶i sèng råi míi nãi ®Õn c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh chÝnh trÞ
,v¨n ho¸ , t tëng . muèn tån t¹i , con ngêi ph¶i cã l¬ng thùc
®Ó ¨n ,v¶i ®Ó mÆc , nhµ ®Ó ë cïng víi nhiÒu thø cÇn thiÕt
kh¸c n÷a . Nh÷ng thø nay kh«ng cã s½n trong tù nhiªn mµ
do con ngêi s¶n xuÊt ra ,do con ngêi t¸c ®éng vµo tù nhiªn
c¶i biªn c¸c d¹ng vÊt chÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho ®êi
sèng x· héi .Con ngêi s¶n xuÊt ra cña c¶I vËt chÊt ®ã lµ yªu
cÇu kh¸ch quan cña sù sinh tån x· héi.
2.2. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt , quan hÖ gi÷a hai
nh©n tè cña mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt
T liÖu s¶n
Ngêi
xuÊt Quan Quan Quan
lao
§èi T hÖ hÖ hÖ
®én
tîng liÖu vÒ së vÒ vÒ
g
lao lao h÷u mÆt ph©n
®én ®én vÒ t qu¶n phèi
g g liÖu lý s¶n
s¶n phÈm
Häc viÖn Ng©n Hµng 111
xuÊt
TiÓu luËn TriÕt häc
2.2.3. Quy luËt quan hÖ s¶n xu¸t
Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é vµ
tÝnh chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt . Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan
hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt , chóng
tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau mµ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn
nhau , trong ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph¬ng
thøc s¶n xuÊt vµ lu«n biÕn ®æi , cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ
h×nh thøc x· héi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¬ng ®èi æn
®Þnh .Trong ®ã néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc vµ h×nh
thøc phô thuéc vµo néi dung , khi néi dung thay ®éi th×
h×nh thøc còng biÕn ®æi theo. Cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng
ngng cña x· héi , lùc lîng s¶n xuÊt còng ph¸t triÓn kh«ng ng-
ng lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¶i h×nh thµnh vµ biÕn
®æi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña quan hÖ s¶n xuÊt
.Vµ khi ®ã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi ra ®êi thay thÕ ph-
¬ng thøc s¶n xuÊt cò . Mac viÕt : “ Nh÷ng quan hÖ x· héi
®Òu g¾n liÒn mËt thiÕt víi nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt .Do cã
nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt míi , loai ngêi thay ®æi phong thøc
s¶n xuÊt míi cña m×nh vµ do thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt
, c¸ch kiÕm sèng cña m×nh , loµi ngêi thay ®æi tÊt c¶
nh÷ng quan hÖ x· héi cña m×nh . C¸i cèi xay quay b»ng tay
®a l¹i x· héi cã l·nh chóa , c¸i cèi xay ch¹y b»ng h¬i níc ®a l¹i
x· héi cã nhµ t b¶n n«ng nghiÖp “
Nh vËy , theo M¸c , lùc lîng s¶n xuÊt ®ãng vµi trß
quyÕt ®Þnh trong viÖc thay ®æi ph¬ng thøc s¶n xuÊt , dÉn
®Õn thay ®æi toµn bé quan hÖ x· héi .
2.3. Quan hÖ gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng
I.TÝnh tÊt yÕu cña c«ng cña ®æi míi ë ViÖt Nam
ë ViÖt Nam , do chung ta cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp tõ
mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu , thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng-
êi cßn thÊp , muèn ph¸t triÓn kinh tÕ , muèn n©ng cao ®êi
sèng nh©n d©n th× chóng ta kh«ng cßn con ®êng nµo kh¸c
lµ ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc
theo môc tiªu cña ®¶ng ®Ò ra : “ x©y dung níc ta thµnh
mét níc n«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt – kü thuËt hiÖn ®¹i ,
c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý , quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé , phï hîp víi
Häc viÖn Ng©n Hµng 116
TiÓu luËn TriÕt häc
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt , ®êi sèng vËt
chÊt vµ tinh thÇn cao , quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c ,
d©n giau , níc m¹nh , x· héi c«ng b»ng v¨n minh”.§ã lµ mét
®iÒu kiÖn tÊt yÕu víi hoµn c¶nh níc ta hiÖn nay .Vµ môc
tiªu ®ã lµ sù cô thÓ ho¸ häc thuyÕt Mac vÒ h×nh th¸i kinh
tÕ x· héi vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña níc ta .
Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ , hiÖn ®¹i ho¸ hiÖn ®¹i
ho¸ ®¸t níc thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc lîng s¶n
xuÊt ngµy cµng hiÖn ®¹i , tinh vi .Vµ khi lùc lîng s¶n xuÊt
ph¸t triÓn th× quan hÖ s¶n xuÊt míi ra ®êi kÐo theo ph¬ng
thøc s¶n xuÊt míi còng ra ®êi quy ®Þnh mét h×nh th¸I kinh
tÕ x· héi míi.khi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi ra ®êi th× x·
héi ngµy cµng tiÖn bé h¬n ph¸t triÓn h¬n .
Häc thuyÕt Mac vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi kh«ng
chØ cã ý nghÜa víi viÖc nhËn thøc lÞch sö vµ thêi ®¹i , ®èi
víi viÖc tiÕp cËn chñ nghÜa x· héi mµ cßn cã ý nghÜa thùc
tiÔn trùc tiÕp trong c«ng cuéc ®æi míi cña níc ta .Ngµy tõ
khi míi ra ®êi , d¶ng ta ®· x¸c ®Þnh ®I lªn con ®êng chñ
nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa.trong qu¸
tr×nh ®æi míi , ®¶ng ta lu«n kh¼ng ®Þnh ®êng lèi ®ã
,kiªn tr× vµ kiªn ®Þnh con ®ßng x· héi chñ nghÜa .§Ó x©y
dung chñ nghÜa x· héi , ph¶i ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã
sù qu¸ lý cña nhµ níc theo ®Þnh h¬ng x· héi chñ nghÜa.Lùc
lîng s¶n xuÊt níc ta phæ biÕn vÉn dùa trªn lao ®éng thñ
c«ng , trinh ®é lùc lîng cßn thÊp kÐm víi nhiÒu lo¹i h×nh
quan hÖ s¶n xuÊt khac nhau, nªn cÇn tiÕn hµnh c«ng
nghiÖp ho¸ ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ
Häc viÖn Ng©n Hµng 117
TiÓu luËn TriÕt häc
x©y dung quan hÖ s¶n xuÊt míi theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa .§èi víi kinh tÕ , xÐt cho ®Õn cïng lµ lµm cho quan
hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt ,thóc ®Èy
lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn theo híng c«ng nghiÖp ho¸ ,
hiÖn ®¹i ho¸ .
II. Mèi quan hÖ g÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ vµ c¸c mÆt khac trong
qu¸ tr×nh ®æi míi
Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn , c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ cã tÝnh chÊt vµ vµi trß kh¸c nhau , song l¹i cã
quan hÖ biÖn chøng víi nhau ®Ó t¹o thµnh hÖ thèng kinh tÕ
cã môc tiªu thèng nhÊt . §Ó gi÷ ®îc ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa , kinh tÕ nhµ níc ph¶i ®ãng vµi trß chñ ®¹o ,kinh tÕ
nhµ níc víi kinh tÕ hîp t¸c lµm nÒn t¶ng . Kinh tÕ nhµ níc
ph¶I gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ vÜ m« æn
®Ønh , gi÷ ®îc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ theo quü ®¹o x· héi
chñ nghÜa. §ång thêi víi ®æi míi kinh tÕ vµ trªn c¬ së lÊy
®æi míi kinh tÕ lµm träng t©m ,chóng ta ®æi míi tong boc
vÒ chÝnh trÞ .§æi míi chÝnh trÞ ph¶I ®i nh÷ng bíc ®i v÷ng
ch¾c va th¹n träng , võa phï hîp víi ®æi míi kinh tÕ , võa
chñ ®éng th¸o gì , t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÐ ph¸t triÓn. §æi
míi chÝnh trÞ nhng ph¶i gi÷ v÷ng sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ
.Khi ®«i míi ®iÒu kiÖn kiªn quyÕt lµ gi÷ v÷ng l·nh ®¹o cña
®¶ng céng s¶n viÖt nam, ph¶i tiÕp tôc ®æi míi vµ chØnh
®èn §¶ng
Khi ®æi míi , Nhµ níc cung chñ träng trong viÖc
®æi míi trªn lÜnh vùc v¨n ho¸ ,x· héi . Chóng ta më réng
quan hÖ quèc tÕ ,chän läc v¶ dông nh÷ng tinh hoa cña
Häc viÖn Ng©n Hµng 118
TiÓu luËn TriÕt häc
nh©n lo¹i , ®ång thêi ph¶i chó träng gi÷ g×n vµ ph¸t huy
b¶n s¾c d©n téc ,ph¸t huy vµi tro cña con ngêi , thùc hiÖn
mùc tiªu d©n giµu níc m¹nh , x· héi c«ng b»ng , v¨n minh
theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa .
III. Sù ®«i míi g¸n víi ho¹t ®éng cña Ng©n hµng
Ng©n hµng quèc gia ViÖt Nam ®îc thµnh lËp tõ
th¸ng 5/1951 ë c¸c vïng tù do trong thêi kú kh¸ng chiÕn
chèng thùc d©n Ph¸p.Sau ngµy miÒn Nam hoµn toµn gi¶i
phãng (30/4/1975) c¶ níc tån t¹i mét hÖ th«ng Ng©n hµng
nhµ níc tõ trung u¬ng ®Õn chi nh¸nh tØnh vµ chi ®iÕm
ng©n hµng c¸c huyÖn.
Tríc th¸ng 9 n¨m 1990 , hÖ thèng tæ choc ng©n
hµng nãi trªn lµ hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp ®éc quyÒn ;
trùc tiÕp kinh doanh tiÒn tÖ ,ho¹t ®éng th«ng qua trung
t©m tiÒn mÆt , trung t©m tÝn dông , trung t©m thanh to¸n
vµ kinh doanh ®¸ quý vµng b¹c. ViÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm
cña trung t©m nãi trªn thêng theo ®Øa chØ do cÊp trªn
ph©n phèi .
Cã thÓ nãi , ho¹t ®éng cña tæ chøc ng©n hµng
nµy chØ thÝch øng víi ®iÒu kiÖn chiÕn tranh vµ m« h×nh
kinh tÕ chØ huy t¹p trung quan liªu , bao cÊp vµ mét thêi ®·
mang l¹i t¸c dông nhÊt ®Þnh .Song , cµng vÒ sau, nhÊt lµ
khi nÒn kinh tÕ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng , hÖ
thèng tæ chøc ng©n hµng nay béc lé nhîc ®iÓm .Bëi lÏ, hÖ
thèng ®ã kh«ng ph©n biÖt chøc n¨ng quan lý vÜ m« cña
nhµ níc trong lÜnh vùc tiÒn tÖ víi chøc n¨ng kinh doanh cña
ng©n hµng th¬ng m¹i ; quan liªu , cöa quyÒn ; lµm gi¶m sót
tÝnh tù chñ trong ngµnh ng©n hµng …Muèn ra khái t×nh
Häc viÖn Ng©n Hµng 119
TiÓu luËn TriÕt häc
thÕ tÊt yÕu nãi trªn , tÊt yÕu ph¶i ®æi míi hÖ thèng tæ
chøc Ng©n hµng .
Tõ sau th¸ng 9 n¨m 1990 ®Õn nay vÒ mÆt tæ
chøc tõ mét cÊp ®· chuyÓn thµnh hÖ thèng Ng©n hµng hai
cÊp : Ng©n hµng nhµ níc vµ Ng©n hµng th¬ng m¹i ( kinh
doanh). §©y lµ “mèc “ cã tÝnh bíc ngoÆt ®¸nh dÊu trong
chuyÓn biÕn trong nh©n thøc vÒ tæ chøc vµ chøc n¨ng
nhiªm vô cña hÖ thèng tæ chøc Ng©n hµng nhµ ë níc ta.
N N N Ng N N N N N
g©n g©n g©n ©n g©n g©n g©n g©n g©n
hµng hµng hµn hµn hµng hµng hµng hµng hµng
c«ng ngo¹i n«ng g kü th- th- th- th-
th- th- nghi ®Ç th- ¬ng ¬ng ¬ng ¬ng
¬ng ¬ng Öp ut ¬ng m¹i m¹i m¹i m¹i
vµ vµ cæ t níc
ph¸t ph¸ phÇn nh© ngoµ
triÓn t n i
n«ng triÓ
th«n n
Trang
PhÇn më ®Çu…………………………………………………….. 1
Néi dung
PhÇn thø nhÊt : Lý lu©n chung vÒ h×nh th¸i kinh tÕ
–x· h«i………………………………………. 2
I.H×nh th¸i kinh tÕ – x· héi……………………………………… 2
1.Kh¸i niÖm…………………………………………………… 2
2.CÊu tróc……………………………………………………… 2
2.1. S¶n xuÊt vËt ch©t vµ vµi trß cña nã ®èi víi
sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi…………………
… 3
2.2. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt , quan hÖ
gi÷a hai nh©n tè cña mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt
………… 3
2.2.1. Lùc lîng s¶n xuÊt……………………………………… 4
2.2.2. Quan hÖ s¶n xuÊt ……………………………………….
4
2.2.3. Quy lu©t quan hÖ s¶n xuÊt ……………………………
…..5 2.3. Quan hÖ gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th-
îng tÇng ……… 6
II.Sù ph¸t triÓn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét qu¸ tr×nh
lÞch sö t nhiªn……………………………….
6
III .ý nghÜa to lín cña häc thuyÕt Mac vÒ
hinh th¸i kinh tÕ -x· héi…………………………………… 7
phÇn hai : VËn dông vµo c«ng cuéc ®æi míi
ë ViÖt Nam………………………………………. 9
I.TÝnh tÊt yÕu cña c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam…………
………. 9