WTO v GATS 1. T chc Thng mi Th gii l g? T Chc Thng mi Th gii (WTO) ra i vo ngy 1/1/1995.

c sng lp t kt qu ca Vng m phn Uruguay v m phn thng mi a bin din ra t nm 1986 n nm 1994, t chc ny c nhim v theo di, gim st h thng thng mi a bin trn c s cc Hip nh ca WTO. n thng 8/2001, t chc ny c 142 nc thnh vin (chim hn 90% thng mi th gii) v 31 quan st vin ang trong tin trnh m phn gia nhp. Khong 100 quc gia l cc nc ang pht trin. Trong phn Li ni u ca Hip nh Marrakesh v vic thnh lp T chc thng mi Th gii nu ln cc mc tiu ca WTO nh sau: nng cao mc sng, m bo cng n vic lm, m bo mc thu nhp thc t cao v tng trng u n, m bo cc nhu cu c p ng hiu qu, m rng sn xut v trao i thng mi hng ho v dch v trong khi vn cho php s dng ti u cc ngun ti nguyn ca th gii ph hp vi mc tiu pht trin bn vng, bo v v gn gi mi trngtheo hng ph hp vi cc nhu cu v mi quan tm ring ca tng quc gia cc mc pht trin kinh t khc nhau. Chc nng chnh ca WTO l m bo s chuyn dch ca thng mi quc t theo hng c hiu qu v ng tin cy. Cc chc nng khc ca n gm thi hnh cc Hip nh ca WTO, hot ng vi t cch l mt din n cho cc cuc m phn thng mi, x l cc tranh chp thng mi, cung cp s h tr v o to cho cc nc ang pht trin v cc vn lin quan n chnh sch thng mi, gim st cc chnh sch thng mi quc gia v hp tc vi cc t chc quc t khc. Ban Th k ca WTO t ti Geneva l c quan cung cp khun kh c bn cho vic thc thi cc iu lut quc t v thng mi hng ho v dch v. Hip nh WTO gm c khong 60 Hip nh, ph lc, quyt nh v tha thun s b, trong ba Hip nh ln l Hip nh chung v Thu quan v Thng mi (GATT ) nm 1994, Hip nh chung v Thng mi Dch v (GATS), v Hip nh v cc Kha cnh lin quan n Thng mi ca Quyn S hu Tr tu (TRIPS). Thm vo , Hip nh WTO cn bao gm cc cam kt ring l (c gi l bn danh mc lch trnh cam kt) c a ra bi cc quc gia thnh vin trong cc lnh vc c th nh thu quan v th trng dch v.

WTO a ra mt h thng ngha v thng mi r rng cho mi quc gia thnh vin v mt khung php l m bo rng nhng ngha v c tun th. Cc quyt nh thng c nht tr bi cc nc thnh vin v sau c ph chun thng qua bi chnh ph cc nc thnh vin. WTO thc hin vic r sot nh k cc chnh sch thng mi ca cc nc thnh vin m bo rng thng mi ti quc gia c chi phi bi cc qui nh v chnh sch minh bch. Bn nn thng mi ln nht trong t chc l Hoa K, EU, Nht Bn v Canaa - c cc chnh sch thng mi c r sot k theo nh k hai nm mt ln. 2. Hip nh chung v Thng mi dch v l g ? Hip nh chung v Thng mi Dch v (GATS) l mt hip nh thng mi thit lp nn mt h thng qui tc thng mi quc t ng tin cy (trong lnh vc dch v), m bo mt s i x cng bng v khng phn bit i vi tt c nhng ngi tham gia. . . , thc y hot ng kinh t thng qua cc chnh sch rng buc v c bo m; v xc tin v pht trin thng mi dch v thng qua cc tin trnh t do ha cp tin.". Hip nh bao trm tt c cc lnh vc dch v ngoi tr nhng dch v c cung cp bi cc c quan chnh ph v cc bin php nh hng n quyn hn v dch v trong lnh vc hng khng. N xc nh bn phng thc cung cp sau: cung cp qua bin gii, tiu th nc ngoi, hin din thng mi nc ngoi, v hin din c nhn nc ngoi. Hip nh qui nh r ngha v c bn i vi cc quc gia thnh vin, theo s i x v dch v v vi nh cung cp dch v ca tt c cc quc gia thnh vin khng c km u i hn so vi s i x m quc gia thnh vin dnh cho dch v v nh cung cp dch v ca bt k quc gia no khc ( nguyn tc i ng ti hu quc MFN), v ban hnh tt c cc bin php p dng chung v thit lp nhng im hi p quc gia, ni c nhim v p ng nhng yu cu v thng tin cho cc quc gia thnh vin khc (mt cch r rng, minh bch). GATS yu cu mi quc gia thnh vin c mt danh mc cam kt c th ch r nhng dch v m quc gia thnh vin bo m nhng nguyn tc v thm nhp th trng, nguyn tc i ng quc gia v nhng nguyn tc hn ch. Cc nc ang pht trin c to iu kin linh hot trong vic m ca th trng cho mt s lng nh hn cc lnh vc dch v, t do ha mt s lng t hn cc loi hnh giao dch kinh doanh v m ca th trng theo cc giai on ph hp vi

tnh hnh pht trin ca h. Cc mc cam kt l tng i khc nhau gia cc quc gia thnh vin ca WTO. GATS cng nhn mt cch r rng quyn hn ca cc quc gia thnh vin trong vic iu chnh hot ng cung cp dch v theo cc mc tiu chnh sch ca ring quc gia . GATS cng cho php cc quc gia thnh vin c quyn thc hin hay duy tr cc bin php hy b cc cam kt ca h trong nhng trng hp c th. V d cc bin php c thc hin bi mt quc gia c kh khn nghim trng v tnh hnh ti chnh i ngoi. Hip nh bao gm vn kin chnh, cc ph lc, danh mc cc cam kt ca cc quc gia thnh vin v danh sch min tr i vi ngha v i x ti hu quc MFN. Trong s cc ph lc ca Hip nh c Ph lc v iu khon Min tr II (a ra nhng iu kin m cc quc gia thnh vin c th p t s min tr i vi ngha v MFN ca h), v cc ph lc v nhng lnh vc c th (nh thng tin lin lc, dch v ti chnh v dch v giao thng vn ti). Nhng ngha v v cam kt ca GATS c hiu lc thi hnh theo c ch ca WTO. Mt quc gia thnh vin c th khng c rt li cc cam kt ca mnh m khng bi thng cho cc quc gia thnh vin khc. GATS cng c cc vng m phn lin tip gia cc quc gia thnh vin tha thun v cc tin trnh t do ha mc cao hn 3. Hip nh GATS v WTO gip ch nh th no cho mt nh xut khu dch v ? Hu nh tt c cc th trng xut khu chnh v cc lnh vc dch v v sn phm u c cp trong Hip nh WTO. Hip nh nhm mc tiu to lp mt h thng thng mi t do hn, cnh tranh hn v c li hn cho cc nc ang pht trin. Li ch u tin cho cc nh xut khai dch v l tng cng s minh bch v kh nng tin on v cc qui tc c p dng trong thng mi quc t. Bng vic cho php cc nh xut khu c th thng bo v cc quyt nh trn c s nhng iu kin thm nhp th trng c bit n v khng thay i, GATS khuyn khch pht trin cht lng dch v, cnh tranh gi c v ci tin vic chuyn giao dch v. GATS bt u ci thin v ang tip tc ci thin kh nng thm nhp ca cc quc gia thnh vin vo th trng dch v quc t khng l vi gi tr giao dch c t xp x 14 nghn t USD mi nm.

Di nguyn tc khng phn bit i x ca GATS ( i x ti hu quc), mt quc gia thnh vin phi p dng cho tt c cc quc gia thnh vin khc s i x tng t m n dnh cho bt k i tc thng mi no. Nhng iu kin thm nhp th trng c t ra trong cc cam kt c m phn trong nhng lnh vc c th. Nguyn tc i ng Quc gia cng l mt cam kt c m phn theo hip nh GATS; trong nhng lnh vc m mt quc gia thnh vin thc hin cam kt i ng quc gia, n khng c thc hin cc bin php phn bit i x c li cho nhng dch v hay nh cung cp dch v trong nc. Cc nh xut khu nhng nc ang pht trin c th tn dng cc thng tin cung cp theo khun kh Hip nh WTO c nhng nh gi thc tin v cc yu t khc nhau nhng th trng h quan tm. V d, thng tin v chnh sch kinh t hin hnh c th thu thp t vic r sot li cc chnh sch thng mi trong WTO i vi tng quc gia thnh vin. GATS ku gi tt c cc quc gia thnh vin pht trin thit lp cc im lin h nhm gip cc nh cung cp dch v nhng nc ang pht trin bng cch cung cp cc thng tin v k thut v thng mi. Danh mc cc cam kt quc gia theo Hip inh GATS c th c s dng so snh cc th trng mc tiu v xc nh nhng cch thm nhp th trng tt nht. Bng cch theo di tin trnh cc cuc m phn lin quan ti WTO, cc nh xut khu c th bit trc nhng thay i v qui nh c th din ra trong tng lai v pht trin cc chin lc kinh doanh ph hp. 4. C th ly thng tin v nhng cam kt t do ha trong lnh vc dch v nh xut khu u? Theo hip nh GATS mi thnh vin ca WTO c yu cu trnh mt danh mc cc cam kt trong cc lnh vc dch v. Nu bn c k hoch xut khu dch v sang mt th trng mi, bn nn r sot thng tin v danh mc cc cam kt i vi th trng mc tiu ca bn xc nh cc iu kin thm nhp v nhng i ng quc gia ca th trng i vi loi hnh dch v ca bn. Khng ging nh GATT, GATS khng bt buc cc Thnh vin ni rng iu kin thm nhp th trng hay i ng quc gia thng qua tt c cc lnh vc dch v cho cc thnh vin khc. Nhng ngha v c m phn da trn c s tng ngnh mt v c tuyn b r trong danh mc cc cam kt ca Thnh vin. GATS bt buc cc thnh vin phi c danh mc cc cam kt c th, bt k cc cam kt ch mc ti thiu. Theo bn cht ca GATS, danh mc cc cam kt lin tc thay i.

Mt trong nhng cch thng dng nht tip cn danh mc cc cam kt l thng qua trang web ca y ban Chu u INFO-POINT v Thng mi Dch vu Th gii, http://gats-info.eu.int/gatsinfo/gatscomm.pl?MENU=fff. Trang ny cho php bn c th la chn nhng thng tin c th v cc cam kt trong lnh vc dch v ca bn v v th trng m bn quan tm. Nh cp phn trc, cc cam kt ny cng c ng ti trn trang web ca WTO. Trang web ca WTO cng cung cp cc bo co c th theo tng lnh vc v cc hip nh t do ha thng mi thng tin v nhng pht trin mi v cc c hi mua sm chnh ph. c c nhng thng tin ny, bn hy vo trang web ca WTO, chn A-Z list, chn Services, trade in, v chn nhng tiu m bn quan tm. tip cn cc ti liu ca WTO, hy vo trang web cua WTO, chn Search v theo nhng ch dn tm nhng g bn cn. 5. Nn lm g nu vic xut khu dch v ang b gy tr ngi mt cch khng cng bng th trng nc ngoi? Bn nn bo co tnh trng vi c quan chnh ph chu trch nhim v thng mi quc t trong lnh vc dch v ca nc bn. Mc d cc cng ty t nhn khng c s tip cn trc tip vi WTO nhng bt k chnh ph thnh vin no thy rng lnh vc dch v ca nc h ang b i x khng cng bng hay b phn bit i x bi cc thnh vin khc u c th em vn ny ra trc c ch gii quyt tranh chp ca WTO. Cho n cui thng 8 nm 2001, c tng s 234 tranh chp c a ra WTO gii quyt. 63 tranh chp trong s c khi xng bi cc nc ang pht trin v 12 tranh chp bi cc nc pht trin v ang pht trin. Khng c tranh chp no trong s c lin quan n cc dch v mt cch cn bn, mc d ba trng hp c lin quan ch yu n thng mi hng ha theo hip nh GATT c nhng yu t quan trng ca GATS. C ch gii quyt tranh chp l mt din n phn gii cc tranh chp gia cc Thnh vin ca WTO. Bc u tin l nhng Thnh vin no cm thy b i x sai c th yu cu tham vn song phng vi Thnh vin b co buc l vi phm. Nu s tham vn khng gii quyt c vn trong vng 60 ngy, bn kin c th yu cu thnh lp mt ban hi thm v ban ny phi hon thnh cng vic trong vng su thng k t khi thnh lp. Khun kh thi gian c th c iu chnh khi xem xt sn phm b cht vn; v d, cc tranh chp

lin quan ti nhng hng ha d hng c th c gii quyt trong vng ba thng. Mt tuyn b ca c ch gii quyt tranh chp bao gm s thng qua bn tuyn n ca Hi ng xt x hay bn bo co khng ngh. Tuyn b ny gii thch mt cch n gin v vic mt chnh ph c hay khng vi phm mt trong nhng Hip nh ca WTO. Khi tuyn b ny c chuyn cho c quan gii quyt tranh chp, n phi thng qua bn co trng trong vng 60 ngy tr khi bn b n a ra du hiu khng n hoc nu c quan gii quyt tranh chp quyt nh trn c s trng cu kin thng nht khng thng qua bn tuyn n. n khng n c gii quyt bi mt to phc thm gm ba c quan c v tr c cng nhn trong lnh vc php lut hay thng mi quc t, v khng c lin kt vi bt k chnh ph no. Thng thng mt n khng n ko di di 60 ngy v Ta phc thm c th ph chun, thay i hay gi nguyn bn tuyn n gc. Cc Thnh vin b pht hin khng tun th cc ngha v ca mnh c yu cu phi p dng cc bin php tun th theo cc ngha v lin quan n Hip nh do hoc phi bi thng cho Thnh vin c quyn li b vi phm. Cc Thnh vin vi phm c WTO dnh cho mt khong thi gian hp l" tun th ngha v, thng thng l 15 thng, nhng hu ht cc bn ng thc hin trong vng mt nm. Mc tun th ca cc Thnh vin ni chung l cao. Tranh chp i vi cc bn th ba cng c gii quyt theo cc nguyn tc gii quyt tranh chp ca WTO. H khng c nhiu quyn nh cc bn chnh thc trong tranh chp. H ch c quyn i vi bn trnh u tin ca cc Thnh vin lin quan v h khng th khng li quyt nh ca Hi ng xt x. H cng khng th dng cc bin php tr a chng li bn b n nu n khng tun theo bn tuyn n ca Hi ng xt x hay quyt nh ca Ban hi thm. Hip nh chung v Thng mi Dch v Bch khoa ton th m Wikipedia Hip nh chung v Thng mi Dch v (ting Anh: GeneralAgreement on Trade in Services, vit tt l GATS) l mt hip nh ca T chc Thng mi Th gii (WTO). Hip nh c k kt sau khi kt thc Vng m phn Uruguay v bt u c hiu lc k t ngy 1 thng 1 nm 1995. Hip nh c thit lp nhm m rng phm vi iu chnh ca h thng thng mi a phng sang lnh vc dch v ch khng ch iu chnh mt mnh lnh vc thng mi hng ha nh trc .

Tt c cc thnh vin ca WTO u tham gia GATS. Cc nguyn tc c bn ca WTO v i ng ti hu quc v i ng quc gia cng u p dng vi GATS. [sa]Nguyn nhn Trong sut mt thi gian di, ngi ta cho rng khng cn thit phi c mt hip nh v thng mi dch v v theo truyn thng, hu ht cc hot ng dch v u l nhng hot ng din ra trong phm vi ca mt quc gia v kh c th tin hnh giao dch qua bin gii. Chng hn nh khi chng ta i ct tc hoc i khm bnh, thng th c ngi cung cp dch v v ngi s dng dch v u l ngi trong cng mt nc. Hn na, mt s lnh vc nh vn ti ng st hay vin thng thng c xem nh nhng lnh vc m nh nc nm ton quyn s hu v kim sot do tm quan trng v c s h tng ca chng cng nh bn cht c quyn t nhin ca chng. Nhng lnh vc quan trng khc nh y t, gio dc, v dch v bo him c bn c nhiu quc gia coi l bn phn ca nh nc do tm quan trng ca chng i vi x hi v lin kt cc vng min. V th, nhng lnh vc dch v ny c kim sot rt cht ch v vic cung cp chng khng nhm mc tiu li nhun. Tuy nhin, trong mt s lnh vc dch v, c bit l dch v ti chnh quc t v vn ti bin, t hng th k nay c s trao i xuyn bin gii. Chng l nhng lnh vc h tr c lc cho thng mi hng ha pht trin. Nhng lnh vc khc cng ang tri qua nhng thay i c bn mang tnh k thut cng nh nhng thay i v lut l iu chnh, dn n vic tham gia ngy cng nhiu hn ca khu vc t nhn v s gim dn cc hng ro cn tr cho nhng ai mun tham gia. S pht trin ca giao thng vn ti, thng tin lin lc v Internet cng khin cho ngy cng c nhiu loi dch v c th thc hin c khi ngi cung cp dch v v ngi s dng dch v c quc tch khc nhau. Nhng dch v nh ngn hng in t, khm bnh t xa, hay du hc, pht trin c chnh l nh iu . Nhiu chnh ph cng cho php cnh tranh trong nhng lnh vc dch v trc y h gi c quyn, chng hn nh vin thng. [sa]Bn phng thc cung cp dch v GATS chia ra bn phng thc cung cp dch v mang tnh thng mi quc t: 1. Cung cp qua bin gii: vic cung cp dch v c tin hnh t lnh th ca mt nc ny sang lnh th ca mt nc khc. V d: Gi in thoi quc

t, khm bnh t xa trong bnh nhn v bc s khm ngi hai nc khc nhau. 2. Tiu dng ngoi lnh th: ngi s dng dch v mang quc tch mt nc i n mt nc khc v s dng dch v nc . V d: Sa cha tu bin, L hnh, Du hc, cha bnh nc ngoi. 3. Hin din thng mi: ngi cung cp dch v mang quc tch mt nc i n mt nc khc, lp ra mt php nhn v cung cp dch v nc . V d: mt ngn hng thng mi m mt chi nhnh nc ngoi. 4. Hin din th nhn: ngi cung cp dch v l th nhn mang quc tch mt nc i n mt nc khc v cung cp dch v nc . V d: Mt gio s c mi sang mt trng i hc nc ngoi ging bi. [sa]Phn loi cc lnh vc dch v Theo ti liu k hiu MTN.GNS/W/120 ca T chc Thng mi Th gii, dch v c chia thnh 12 nhm ln, trong li bao gm nhiu phn nhm khc nhau. 12 nhm l: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Cc dch v kinh doanh. V d: t vn php l, x l d liu, Cc dch v thng tin lin lc. V d: bu chnh, vin thng, Cc dch v xy dng v k thut lin quan n xy dng. V Cc dch v phn phi. V d: bn bun, bn l,... Cc dch v gio dc. Cc dch v mi trng. V d: v sinh, x l cht thi,... Cc dch v ti chnh. V d: ngn hng, bo him,... Cc dch v lin quan n y t v dch v x hi. Cc dch v lin quan n du lch v l hnh. Cc dch v gii tr, vn ha, v th thao. Cc dch v giao thng vn ti. Cc dch v khc.

nghin cu pht trin, nh t, cho thu, qung co,... truyn hnh,... d: xy dng, lp my,...

Dch v trong kinh t hc, c hiu l nhng th tng t nh hng ha nhng l phi vt cht. C nhng sn phm thin v sn phm hu hnh v nhng sn phm thin hn v sn phm dch v, tuy nhin a s l nhng sn phm nm trong khong gia sn phm hng ha-dch vu. Dch v c cc c tnh sau: Tnh ng thi (Simultaneity): sn xut v tiu dng dch v xy ra ng thi;

Tnh khng th tch ri (Inseparability): sn xut v tiu dng dch v khng th tch ri. Thiu mt ny th s khng c mt kia;

Tnh cht khng ng nht (Variability):khng c cht lng ng nht;

V hnh (Intangibility):khng c hnh hi r rt. Khng th thy trc khi tiu dng; Khng lu tr c (Perishability): khng lp kho lu tr nh hng ha c.

Dng 7P's Marketing cho sn phm dch v.

Product: sn phm dch v mang n cho khch hng l g? Price: gi c nh th no? Place: h thng phn phi, im bn sn phm dch v nh th no? Promotion: s dng cc cng c tip th nh th no?

People: con ngi trong qu trnh cung ng sn phm dch v nh th no?

Physical evidence: nhng dn chng xc thc l g? Process: quy trnh nh th no?

Ton th nhng ngi cung cp (sn xut) dch v hp thnh khu vc th ba ca nn kinh t. C nhiu ngnh dch v:

Cung cp in, nc Xy dng (khng k sn xut vt liu xy dng) Thng mi Ti chnh, ngn hng, bo him, mi gii chng khon, ... Y t, chm sc sc khe, chm sc tr em

Gio dc, th vin, bo tng Du lch, khch sn, cho thu nh Thng tin, bu chnh, internet Giao thng, vn ti Cung cp nng lng (khng k khai thc v sn xut) Gii tr, th thao, nh bc, dch v tnh dc n ung Cc dch v chuyn mn (t vn, php l, thm m, v.v...) Qun s Cnh st Cc cng vic qun l nh nc

T DO HA THNG MI DCH V: THCH THC V C HI I VI CC NC ANG PHT TRIN

Trong khi mt s dch v, v d nh vn ti quc t v du lch c kinh doanh mang tnh quc t trong nhiu thp k, nhng tin trin gn y lm tng mi lo ngi v nh hng ca thng mi dch v quc t i vi cc nc ang pht trin (PT). u tin, tin trin cng ngh trong cng ngh thng tin (IT) gim ng k chi ph truyn thng quc t v do mang li nhiu dch v kinh doanh lin quan n IT. Mt s nc PT, ng ch l n c li do dch v lin quan ti xut khu IT tng ng k trong nhiu thp k qua. S tp trung vo vic gim ngho i trong chnh sch tr gip quc t, hnh nh thu nh ca Mc tiu pht trin thin nin k to ra s ch i vi cc lnh vc dch v c vai tr quan trng trong vic ci thin iu kin sng v tng tnh cnh tranh ca ngnh cng nghip xut khu cc nc PT (v d: nc, in, y t, vin thng). Trc y nhng dch v ny thng do cc doanh nghip nh nc cung cp vi cht lng khng m bo hoc khng cao. Vi s tr gip c bit t Ngn hng th gii v cc ngn hng pht trin khc, nhiu nc PT ci cch mt s lnh vc lin quan ti u t nc ngoi khi t nhn ha cc nh cung cp dch v v thnh lp cc c quan qun l mi. Kt qu khc nhau ca nhng ci cch nh vy dn ti nhu cu phi tng kt v nhng bi hc rt ra t kinh nghim t do ha lnh vc dch v v gim cc hng ro nhp khu. Vi vic kt thc Vng Uruguay v m phn thng mi vo thng 4/1994, vic t do ha nhp khu dch v tr nn ph bin trong h thng thng mi th gii. Trong khi Vng Uruguay ch yu thnh cng trong vic xy dng

mt c s khi nim v t chc i vi lnh vc m phn dch v v t mang li vic t do ha thc s, vic phn tch k t cui nhng nm 1990 mang li nhiu li ch tim nng v t do ha tip cn th trng i vi nh cung cp dch v nc ngoi, c bit l trong dch v kinh doanh. iu ny dn ti vic cc nc PT cn khng nh v tr ca mnh trong Vng m phn Doha ang din ra v dch v khi tin ti giai on m phn chi tit. Ba vn c bn ny va lin quan cht ch vi nhau, va lin quan ti cc vn c phn tch ring r: cng ngh, kinh t, th ch v chnh tr, nhp khu dch v so vi xut khu dch v (mi vn theo cc phng thc cung cp khc nhau); chnh sch n phng, song phng v a phng. Cc vn a dng ny phn nh mt thc t l dch v l mt lnh vc rng ln v phc tp v cc u tin trong chnh sch do nn tp trung vo tng phn ngnh v tng quc gia c th. ng thi, cng cn c mt s nhn t quan trng to nn tnh hiu qu ca vic t do ha dch v cn c a vo xem xt. Cc nc PT s c li t t do ha nhp khu dch v nu t do ha lm tng s cnh tranh gia nhng ngi cung cp. y l trng hp in hnh i vi dch v ca ngi sn xut, chng hn nh vn ti ni a v quc t, dch v ti chnh v vin thng. Vic b cc hn ch v tip cn th trng ca ngi nc ngoi (k c thng qua u t trc tip) thng a ti vic ci thin cht lng dch v hoc gim gi v lm tng s cnh tranh quc t ca cc ngnh cng nghip lin quan. Do , trong m phn vng pht trin Doha cc nc PT c th thy c li trong vic cam kt t do ha i vi nhp khu dch v ca ngi sn xut. Ngc li, li ch ca t do ha nhp khu khng r rng i vi 1 mt s dch v cho ngi tiu dng m vic cung cp ph thuc vo c quyn mng li (v d phn phi nc v nng lng) hoc yu cu thc p do ngho i (sc khe, gio dc). t c mc cung cp ti thiu v x hi c th i hi chnh sch ca chnh ph c chun b k lng vi s tr gip quc t. i vi cc nc PT, nhng lnh vc nh vy khng phi l lnh vc u tin i vi cc cam kt v nhp khu dch v theo GATS. Hu ht xut khu dch v ca cc nc PT, c bit l dch v IT gp phi mt s hng ro quan trng cc nc cng nghip ha. Tuy nhin, theo GATS xut khu dch v c th c thc hin thng qua vic di chuyn tm thi ca th nhn, v d cng dn ca nc ang pht trin lm vic cc nc cng nghip ha khng c tr thnh c dn . Nu Vng m phn Doha lm tng c c hi cho vic di tr lao ng tm thi th li ch i vi cc nc PT s rt ln. 2. Cc nc ang pht trin trong m phn GATS

Ngai vic thng mi dch v mi c cp n trong h thng thng mi a bin v ch c t kinh nghim trong vic thc hin hip nh GATS, cn c nhiu vn v k thut v th tc cn c gii quyt mt cch thch ng m bo rng cc nc ang pht trin cng c li t qu trnh t do ha thng mi dch v. 2.1 Phm vi ca GATS Phm vi rng ln ca GATS cng vi tnh phc tp ca nhiu quy nh v thc t l mt khi cc cam kt c a ra th rt kh hy b lm gia tng lo ngi v kh nng ca cc thnh vin tip tc theo ui cc mc tiu chnh sch cng thng qua quy nh trong nc hoc bng cch cung cp dch v cng. [1] Cc lo ngi ny c bit ng vi cc nc ang pht trin c nng lc hnh chnh v phng tin ti chnh hn ch (v d nh chi tr cho i din php l ti C quan gii quyt tranh chp ca WTO). Bn cht ca nhng lo ngi ny nm ch do tnh phc tp ca cc quy nh v i khi ngn t khng r rng, vic hiu ca bi thm on khng chc chn, nn mt cam kt ngy hm nay c th c nhng tc ng khng d an c trc trong tng lai hay c th tri buc cc chnh ph trong tng lai bi cc cch thc khng th chp nhn c v chnh tr. D sao, cc thnh vin GATS vn c c phm vi dao ng rng trong vic a hay khng a cc lnh vc dch v ca mnh vo nhng nguyn tc ny. Trong khi cc ngha v chung (cam kt nn) theo Phn II ca GATS (nh l i x ti hu quc-MFN) p dng cho tt c cc ngnh dch v c cung cp nh hng ho, cc thnh vin li c th ghi nhn cc ngoi l vi i x MFN[2]. Cc cam kt c th (theo Phn III ca GATS, bao gm cc iu khon v tip cn th trng v i ng quc gia v mt h qu tim n kinh t v chnh sch ln, ch p dng cho cc lnh vc dch v m cc thnh vin cam kt han tan. Nh vy, v nguyn tc, cc thnh vin GATS vn c ton quyn kim sot chnh sch ca mnh, bng cch ghi nhn tt c cc ngoi l mong mun i vi cam kt chung v lch trnh ca nc mnh vo thi im Vng m phn Uruguay v m bo l cc cam kt ring (dc) (Phn III) s cp y trong cc u tiu chnh sch. Cng lc, cc hng ro hnh chnh o ngc cam kt theo iu XXI ca GATS l rt ng k (k c nu n tnh c c to ra). Mi quan tm v nng lc ca thnh vin WTO nhm theo ui mc tiu chnh sch cng xut pht t trng thi phc tp ca mt s nguyn tc ca GATS kt hp vi mt vi ngn ng lut php khng r rng, k c nh ngha cc loi dch v m GATS c iu chnh (iu I (3)) v s phn bit gia tip cn th trng vi quy nh trong nc[3]. GATS iu chnh iu I (3) nh ngha cc dch v bao gm: bt k dch v no trong bt k lnh vc no ngoi tr cc dch v c cung cp trong iu kin thc thi ca cc c quan quyn lc chnh ph, im mt dch v c cung cp trong iu kin thc thi ca c quan quyn lc chnh ph c ngha l bt k dch v no c cung cp khng theo

nn tng thng mi hoc cnh tranh vi mt hoc nhiu nh cung cp dch v khc. nh ngha ny thiu r rng v t tnh nh hng v cch thc ban bi thm gii quyt tranh chp trong tng lai c th din gii (c bit l khng c tin l). V d, cc nh thng thuyt c th d dng b qua yu cu phi tuyn b r rng rng mt s cam kt vi cc lnh vc dch v c nh ngha i khi khng p dng cho cc tiu khu vc thuc chnh ph, nh pht thanh truyn hnh trong trng hp dch v nghe nhn. D sao cng phi ghi nhn l cu ch trong iu I (3) dnh cho mi thnh vin WTO quyn quyt nh vic mt dch v ring c c cung cp bi c quan chnh ph hay khng v v th khng c iu chnh bi GATS. c bit, trng thi thuc v chnh ph c th khng b tc ng bi vn l chnh dch v ny cng c cung cp nh hng ho thng mi hoc bi mt nh cung cp dch v cnh tranh. Cu ch trong mc tiu thng lng ca iu VI (4) ca GATS nhm n cc quy nh tng lai v iu tit trong nc cng cn cha r rng, c th nh sau: Vi nhn nhn nhm m bo rng cc bin php lin quan n nhng yu cu v tin trnh thm nh, tiu chun k thut v yu cu giy php khng to ra nhng hng ro khng cn thit i vi thng mi dch v, Hi ng v Thng mi Dch v, thng qua cc u ban thch hp m Hi ng c th lp ra, s m rng bt k nguyn tc no xt thy cn thit. Nhng nguyn tc nh vy s nhm mc tiu m bo rng cc yu cu l, gia cc mc: (a) c t trn mc ch v tiu chun minh bch, nh l nng lc v kh nng cung cp dch v; (b) khng nng n hn mc cn thit m bo cht lng ca dch v; (c) trong trng hp quy trnh cp php, khng phi chnh chng lm thnh mt tht cht vic cung cp dch v. Nh vy, cc quy nh sp ti s cn phi lm r xem cc yu cu (a), (b) v (c) c p dng bt chp vic mt thnh vin c cam kt c th trong lnh vc c xt hay khng, nh l vic xem xt cu ch ca iu VI (4) gi ; hoc ch khi hin din mt cam kt c th m n, ng nhin, khng th b suy yu v cc quy nh trong nc, nh mt gi hp l-gch. Cho n nay, Hi ng Thng mi Dch v, qua cc phin m phn chung v quy nh trong nc, pht trin i cht cc nguyn tc ny; ch cc bn d tho quy nh kh d nht m c th chuyn ngha ca cc tc ng c th c l dnh cho lnh vc k ton. Nhng nguyn tc ny c th ch p dng cho nhng nc m c cam kt c th trong lnh vc ny. Mt s xut v lp trng ca cc nc ang pht trin trong cc cuc m phn trong tng lai: - Bt c khi no c th, cc nh m phn nn tp trung lm r ngn t khng r rng trong hip nh GATS. c bit, dch v cng ph hp vi Iu I (3) nn c nh ngha mt cch r rng hn v cc quy nh i vi quy nh trong nc (iu VI(4)) ch nn p dng nu cc cam kt c th c th c bi b. cp thc hin, nhng quy nh r rng nh vy c th t c tt nht

thng qua Hi ng Thng mi Dch v. - V cc nguyn tc tng lai i vi quy nh trong nc (Iu Vi(4)), cc nc ang pht trin c th mun gia cc quy nh ny cng n gin cng tt do nng lc hnh chnh hn ch. Tri li, cc nc cng nghip c th tm kim cc nguyn tc kh chi tit m d thc hin hn trong khi t phi quan tm ti vn hnh chnh. - Cc nh m phn phi tnh n vic hiu rng nht c th i vi cc nguyn tc GATS hin nay v m bo cc cam kt c th c nh ngha mt cch thch hp. Cc nh ti tr c th gip cc nc ang pht trin gii quyt s phc tp ca GATS bng cch o to cho cc nh m phn ca cc nc ang pht trin v v chuyn mn c lin quan. 2.2 T do ha nhp khu dch v ca cc nc ang pht trin n phng i vi a phng. Nu mt nc quyt nh m ca lnh vc dch v cho cnh tranh nc ngai, th khng c ngha rng GATS lun lun l khun kh hu dng nht lm iu . T do ha cng c th thc hin n phng hoc trong nhiu trng hp l mt phn ca iu kin i vi khon cho vay iu chnh c cu ca IMF hay WB. Do vy, nc s hng li t c ch nhp khu t do hn m khng c tr hon, chi ph hnh chnh v ri ro tim n trong qu trnh hot ng trong khun kh GATS. T do ha n phng khng cam kt kh o ngc c th hp dn i vi cc nc nh, ang pht trin m nng lc hnh chnh hn ch hoc khi k thut cung cp dch v vn ang pht trin hoc nhng quy nh tt nht cha c xy dng. V l thuyt, l do cn bn ca hip nh a phng v t do ha thng mi dch v cng ging nh i vi thng mi hng ha. ng tic l do cn bn ny c th c che y bi ch ngha trng thng nhiu khi c s dng trong m phn thng mi quc t. Ch ngha trng thng cho rng xut khu l tt trong khi nhp khu l iu khng nn lm. Theo , mt nc a ra nhng b di hnh thc gim hng ro nhp khu (dn ti nhp khu nhiu hn) i li vic gim hng ro nhp khu ca i tc (dn ti xut khu nhiu hn). L thuyt ny l sai lm bi v nghin cu thc nghim cho thy li ch ca t do ha thng mi trc ht dnh cho chnh cc nc t do ha thng qua gi thp hn, nhiu hng ha v dch v tiu dng hn hay nhiu u vo sn xut hn cng nh s dng cc ngun lc hiu qu hn. Trong khi cc nh xut khu cng hng li do c th tp trung vo cc lnh vc h c li th so snh, li v thu nhp ca h nh hn so vi ca nc t do ha nhp khu. Vy th ti sao cc nc ang pht trin khng nn t do ha kinh t mt cch n phng? Thc cht l v t do ha n phng c th khng kh thi v mt chnh tr. Bo h kinh t hin nay lm li cho cc nhm quy m nh v c t chc tt (nhng nh sn xut cc hng ha v dch v c bo h) trong khi

t do ha s mang li li ch tng th ln hn cho cc nhm c t chc km hn v quy m ln hn nhiu (v d ngi tiu dng hoc khch hng). i vi mi thnh vin ca cc nhm c quy m ln ny, chi ph bo h qu nh so vi chi ph cn thit chng li s bo h.[1] thot khi tnh trng tin thoi lng nan ny, cc cuc m phn a phng a ra gii php c gi cc bin php ci thin kh nng tip cn th trng ca cc nh xut khu. Do , ch ngha bo h hin nay phi i mt vi s phn i tp trung hn ca cc nh xut khu v gi cc bin php t do ha nng cao phc li gi y c tnh kh thi v mt chnh tr. Mt lp lun hp l v kha cnh kinh t i vi cc tha thun thng mi a bin, bao gm nhp khu dch v, c th da trn chnh sch kinh t ca ch ngha bo h thng mi thay v da trn phn tch li ch v chi ph ca t do ha thng mi i vi nn kinh t v x hi (c th thu c thng qua t do ha n phng thay v a phng). Logic ny cng gip chng ta hiu vic m rng h thng thng mi a bin trong vng m phn Urugoay t thng mi hng ha (GATT 1947) sang c dch v (GATS) v quyn s hu tr tu lin quan n thng mi (TRIPS). Vic t do ha hn na thng mi hng ha mang li li ch cho cc nh xut khu ca cc nc ang pht trin ng thi l kh khn chnh tr i vi cc nc pht trin nh trong cc vn nng nghip v dt may. V th, vi vic thc hin c gi cam kt trong khun kh WTO, gm c dch v v TRIPS, cc nc pht trin, c bit l M, s c hng li v c s ng h ca cc lnh vc xut khu ch cht. i vi nhp khu dch v, cc nc ang pht trin c th cam kt di hnh thc l cc iu kin i vi cc khon vay t cc t chc ti chnh quc t. V d, cc ci cch trong lnh vc dch v c to thun li bi cc khon cho vay ca cc ngn hng pht trin vi iu kin l phi thc thi cc chnh sch ngnh ph hp (bao gm m bo cho cc nh u t trc tip nc ngoi). Nh vy cc nc ang pht trin cn xem xt: - t do ha nhp khu dch v ch yu v li ch ca chnh mnh; - t do ha n phng khng ch kt qu m phn a phng nu bin php c th l c li v c th thc hin c thng qua qu trnh chnh tr trong nc, mc d c th gp phi s phn i ca cc nhm li ch c th. Hn na, cc nc ang t do ha c th tm kim tn dng t cc i tc thng mi i vi t do ha t nguyn (v d, t do ha n phng); - t do ha nhp khu ton din hn, khng k n s phn i t cc nhm li ch c bit trong nc, nh l mt phn ca gi t do ha xuyn ngnh, a phng trong bao gm cc bin php c li i vi nh xut khu ca mt nc (nh ct gim bo h nng nghip hay hn ngch dt may).

L mt phng sch nhm tng kh nng t do ha nhp khu, i vi nhiu nc ang pht trin, cc cam kt trong khun kh GATS c th km quan trng hn so vi cc iu kin phi cam kt vi cc t chc ti chnh quc t. 2.3 Qu trnh m phn m phn v dch v ti Vng Doha s dng phng thc yu cu v cho vi cc cuc m phn song phng m kt qu c th c p dng a phng thng qua iu khon ti hu quc. Phng thc yu cu-cho c ngha l mi nc s gi bn yu cu ti cc nc tham gia khc yu cu i tc thc hin cc cam kt t do ha nhp khu nht nh ca nc . Mi nc s tr li cc yu cu nhn c bng mt bn cho di hnh thc d kin mt l trnh cam kt. Qu trnh t vn song phng, nhiu bn v i khi a phng s tha thun mt l trnh cam kt cho tng nc, c tt c cc nc tham gia khc chp nhn v kt qu tng th ca cc cuc m phn trong tt c cc lnh vc s c cam kt ti vng m phn . Nh vy, l trnh i vi dch v c th rt khc nhau gia cc thnh vin, ty thuc vo chnh sch u tin, kh nng p ng cc chi ph iu chnh ca mi nc (v d mc pht trin ca nc ). Mt mt, qu trnh ny m bo cch tip cn t di ln c s dng trong t do ha dch v ( l l do ti sao mt s nc ang pht trin ln nh n li ng h mnh m). Mt khc, qu trnh ny t ra cu hi l: trong thc t, c th to ra ng lc cho t do ha nh th no? hoc c th t c mt kt qu c ngha nh th no? Trc ht, do quy m v khi lng thng mi ca cc thnh vin rt khc nhau nn cc cuc m phn song phng thng khng cn xng. V d, kh m tng tng c rng EU hay M li c th a ra mt nhng b quan trng i vi yu cu ca mt nc ang pht trin nh. Mt khc, kh m hnh dung cc cuc m phn khng cn xng nh vy c th thc hin trn c s truyn t nhng hiu bit c bn v mi quan tm ca mi pha. Th hai, v l trnh ca mi nc khc xa nhau nn rt kh xy dng nguyn tc c i c li vn l mu cht ca bt k cuc m phn no. Trong khi i vi thng mi hng ho, ch c mt s t cc ro cn v t bn thn cc ro cn ny c th nh lng c th kh khn r nht i vi vic a ra cc l trnh ph hp v dch v l cc ro cn thng mi i vi doanh nghip tn ti di cc hnh thc khc nhau. Do , k hoch cho t do ho dch v s c xu hng nh tnh hn l nh lng, nh: "chp nhn cc cam kt c th trong mt ngnh c th", "bi b v cn bn tt c cc trng hp min tr MFN da trn s nhn nhng", "thc hin cc cam kt c th theo phng thc 4", "thng qua cc ti liu lin quan v vin thng c bn",vv...

Tr khi mang tnh cht khu vc c th cao, cn ni chung nhng k hoch ny t c th hn v do t hin thc hn so vi mt quyt nh i vi cc ro cn thu quan v phi thu quan v hng nng sn nhp khu hay ct gim thu nhp khu trung bnh ca hng ho vi mt t l nht nh. Cc mc pht trin khc nhau, nhng u i chnh sch,vv... vn cn c quan tm. Tuy nhin, nhng k hoch ny s gip cc bn tham gia nh v yu hn khai thc s h tr m phn, thc y vic thit lp chng trnh quc gia ring ng thi cung cp cc chun mc so snh i vi cc cam kt ca tng quc gia. Khi tnh minh bch ho ngy cng tng, cc k hoch cng s bao gm c vic thng qua l trnh ring nh c xut trong chng trnh mu v giao thng ng bin hay vin thng c bn. Cc k hoch s c tho lun tt nht trong mt c ch nhiu bn, c th trn c s nhng tuyn b v lp trng ca cc bn tham gia chnh hay nhm cc quc gia. Trong thi gian qua, cc cuc m phn thng mi quan trng hu ht din ra song phng gia cc i tc chnh trong khi cc nc ang pht trin ch hng li cc kt qu m phn theo nguyn tc MFN nhng cng v th m cc mi quan tm c th ca cc nc ang pht trin khng c a ra xem xt. K t tht bi ca Hi ngh B trng ti Seattle nm 1999, s ng thun v li ch ca cc quc gia ang pht trin cao hn trc, c bit trong vng m phnDoha hin nay. c s ch trng hn ti tm quan trng ca GATS v t do ho vi cc iu kin ring ca mi quc gia trong qu trnh yu cu v cho cam kt hin nay. Mt tri ca vn l khng c t do ho thc s. Cc quc gia ang pht trin khng th c c s nhng b cn thit t cc quc gia pht trin trong lnh vc dch v hay bt c lnh vc no khc. Ch yu cc nc ang pht trin ch tham gia cc cuc tham vn song phng v sau l cc cuc m phn a phng hay nhiu bn cht ch hn. Cc nc ang pht trin nn chun b g trong m phn? - iu ct yu l cc nc ang pht trin cn bt u m phn vi mt quan im r rng v nhng u i i vi vic t do ho nhng dch v nhp khu nhm ci thin s pht trin kinh t ca mnh. Bn cho ca cc nc ang pht trin nn phn nh chin lc ca mnh v cc nh m phn khng nn qu n tng i vi cc yu cu t cc i tc chnh trong m phn, nh EU v M. - Trong m phn song phng v nhng yu cu hay bn cho, cc i tc chnh thng i nhng bn cho c li cho vic cam kt nhng u tin ca h do cc i tc thng mi nh nh cc nc ang pht trin nn c nhng chin lc u tin tng t vi cc quc gia mi gia nhp t c li ch

ln hn trong m phn. Cc nh m phn phi i mt vi s trao i tt yu cc bin php t do ho c th, c tnh n tnh nhy cm quc gia mt cch y v s hp l ca t do ho a phng ku gi cc bn to ra t do trong mt phng thc rng ri v c th thc hin c mt cch ng thi (khng cn thit phi p dng mc tip cn th trng v i x quc gia nh nhau).

[1] Nu t do ha kinh t n phng, mt nc ln c th theo ui chnh sch thu ti u theo s s dng mt cch hiu qu quyn lc th trng ca mnh thao tng t gi thng mi sao cho c li cho nc . Khi mt s nc theo ui chnh sch t do ha kinh t, chnh sch thu ti u s mt tnh hiu qu v h thng thng mi a bin gip cc chnh ph trnh b ri vo vng xoy ca ch ngha bo h. [1] Th tc hy b cc cam kt c quy nh ti iu XXI ca GATS. V bn cht, cc i tc thng mi b hnh ng hy b tc ng c th yu cu iu chnh n b trong l trnh ca cc thnh vin. Nu khng c s ng v phn x tng xng khng th hy b cam kt. iu ny lm cho qu trnh hy b cam kt phc tp v khng th d on trc. i vi thng mi dch v, cho n nay, qu trnh ny vn kh khn. Trng hp gn y lin quan n vic m rng sang pha ng ca Lin minh Chu u; mt s thnh vin EU mi hin nay phi chp nhn c ch nhp khu km t do hn c ch h cam kt khi gia nhp WTO. [2] Cc ngoi l vi quy ch i x MFN phi c gi nh l tm thi, nhng trong thc t li khng em li mt thi hn hiu lc (Ph lc GATS v iu khon II Cc ngoi l). [3] Nhng hu qu khng c d tnh trc ca vic tin hnh c th l kh quan trng, nh trong v tranh chp gia M v EU cui nhng nm 1990 v c ch nhp khu chui m EU xut nhm mc ch chnh l bo v th phn b nh ca ngi trng chui Carribbe theo Cng c Lom, r rng phn bit i x nhm chng li nhng ngi bn bun M v vi phm quy ch MFN v v th b cc bi thm on gii quyt tranh chp phn x bt hp php.

www.nciec.gov.vn/index.nciec?836

Dch v, t cc dch v chm sc sc khe n cc dch v ti chnh ngn hng, v ang tr thnh ngnh chim t trng ln nht trong nn kinh t quc dn ca nhiu nc trn th gii. Dch v khng ch to cng n vic lm v thu nhp ti nhiu quc gia m cn ng vai tr l u vo (input) quan trng sn xut ra cc hng ho v dch v khc (v d: dch v vin thng). Do vy mt ngnh dch v hiu qu cao l rt cn thit cho tng th nn kinh t. V chnh v vy, nhng tho thun v m ca th trng dch v c vai tr quyt nh s thnh bi ca cc cuc m phn thng mi ton cu hin nay. M ca th trng dch v s em li li ch cho tt c cc nn kinh t, bao gm c cc nc ang pht trin, vi iu kin c thc hin mt cch thn trng. Tuy nhin m ca th trng dch v l mt vn cc k phc tp. Trong bt c cuc m phn no v thng mi dch v u t ra mt cu hi hc ba rng liu nhng ngi cung cp dch v (cc y t,

lut s hoc k s bo tr my tnh) c th ti quc gia khc hnh ngh hay khng. Cc vng m phn thng mi ton cu trc y ch t c kt qu khim tn trong m ca th trng dch v. Tuy nhin s pht trin ca cng ngh to ra mt xung lc ring bit cho vic m ca th trng dch v. Cc dch v trc tuyn (online services) (v d: cc trung tm dch v khch hng qua in thoi, qua e-mail) khng nht thit phi c thit lp trong cng mt quc gia, thm ch l cng mt chu lc. Cc th trng dch v c m ca thng qua cc hip nh song phng v khu vc, thng qua cc chng trnh ci cch t bn trong tng quc gia. Hin ti cc cuc m phn t do ho thng mi dch v trong khun kh Chng trnh ngh s ha v s pht trin (DDA) ca T chc thng mi th gii (WTO) to c hi cho tt c cc nc nhng trnh pht trin khc nhau nh gi li ton b qu trnh pht trin dch v v thc thi m ca mnh m hn na th trng dch v. Ai hng li t vic t do ho thng mi dch v? Nhng nm gn y t trng dch v trong nn kinh t th gii tng ng k, v hin nay dch v chim khong 70% tng gi tr sn xut ca cc nc pht trin OECD. Ngnh dch v cng ngy cng c vai tr quan trng ti cc nc c thu nhp trung bnh v thp, thay th dn nng nghip v cng nghip. M ca lnh vc thng mi dch v s em li li ch cho c cc nc pht trin v ang pht trin. Bt chp quan nim phn ln cc nc ang pht trin rng h s b thua thit bi cc ngnh dch v ni a c kh nng cnh tranh yu v tnh hiu qu thp, thc s thng l cc nc ang pht trin s t c nhiu li ch ng k. i vi tt c cc nn kinh t, li ch c c t t do ho thng mi dch v l ln hn rt nhiu so vi li ch c c t t do ho thng mi hng ho. Th nht l do mc bo h ca thng mi dch v cao hn so vi cc lnh vc khc, v dch v chim t trng ngy cng ln hn trong nn kinh t. Th hai, cc dch v nh vin thng v vn ti c tm quan trng c bit trong vic sn xut v vn chuyn hu ht cc loi hng ha, do vy th trng dch v m ca hn na c th tc ng mnh m n tng th nn kinh t. V d: nng nghip v cng nghip s hng li t vic tng tnh hiu qu cc u vo, v iu ny chc chn s lm gim bt nhng kh khn m cc lnh vc ny gp phi do kt qu ca vic m ca th trng ca bn thn cc lnh vc ny. S di chuyn tm thi ca th nhn n cc nc cung cp dch v (Phng thc cung cp dch v 4 trong GATS) l nhn t quyt nh vic t do ho th trng dch v i vi hu ht cc nc ang pht trin. M ca lnh vc ny c th to ra li ch to ln cho nn kinh t th gii, mc d tc ng c th ln tng nc v tng lnh vc dch v l khc nhau, ph thuc vo loi hnh v k nng ca ngi lao ng tham gia cng nh c ch qun l iu hnh ca chnh ph. Vic a ngi cung cp dch v ra nc ngoi c th gip mt nc ang pht trin gim p lc v th trng lao ng trong khi tng ngun u

t v xy dng ngun nhn lc. Nhng khon tin t nc ngoi chuyn v c th l mt ngun thu ng k. V d: khon kiu hi chuyn v Vit Nam nm 2005 ln n gn 4 t USD, tng t 20-25% so vi nm 2004. Tuy nhin cng tn ti mt s ri ro. Khi nhng ngi lao ng c trnh cung cp dch v ra nc ngoi, nc xut khu dch v khng ch mt i nhng k nng ca h m cn mt tin u t hun luyn v o to h. Tuy nhin, nhng ri ro ny c th c gim thiu bi bn cht tm thi di chuyn ca Phng thc cung cp dch v 4 trong GATS. i vi nc tip nhn dch v, nhn ngi lao ng vo lm vic tm thi cung cp dch v s gip tng kh nng cnh tranh v lm gim gnh nng v thiu ht lao ng trn th trng v mt ngn hn. Bi v s phi pht sinh mt s chi ph iu chnh, phng thc cung cp dch v 4 cn phi c iu chnh bi h thng php lut v cc c ch chnh sch trong nc thch hp. Cc nc ang pht trin xut khu nhng dch v g? Cc nc cng nghip pht trin vn dn u th gii v thng mi v u t trong lnh vc dch v, tuy nhin cc nghin cu gn y cho thy cc nc ang pht trin ang ngy cng tr nn chuyn mn ho v thnh cng trong mt lot cc lnh vc dch v. Trong dch v nghe nhn, ngnh phim nh ca n chim doanh thu ln trn th trng quc t. Xut khu phim nh tng t 2 t USD nm 1998 ln n 5,25 t nm 2001. Trong dch v cng, mt s nc ang pht trin nm trong danh sch 20 nc l cng cng-te-n c trng ti bc xp hng u th gii, trong Singapore, Trung Quc, i Loan, Hn Quc v Hng Kng (Trung Quc) nm trong danh sch 5 nc ng u. V dch v xy dng, 51 trong 150 cng ty ng u th gii nm 2004 v mt doanh thu th trng nc ngoi, l cc cng ty ca cc nc ang pht trin nh Trung Quc, Th Nh K, Hn Quc, Braxin, Ai cp. Cc dch v chm sc sc kho l ngun xut khu v ngun vn nc ngoi chnh i vi mt s nc ang pht trin. Nam Phi tr thnh mt a im thng lui ti ca cc bnh nhn phu thut to hnh. Ngy cng c nhiu bnh nhn t Vng quc Anh v Nauy cng nh Canada v M n cc bnh vin Costa Rica. Trong khi cc bnh nhn ca Bolivia, Peru v Equao n Chil cha bnh. Cuc cch mng tin hc, c bit l internet gip cho vic cung cp mt lot cc dch v thng qua con ng in t tr nn d dng. Cuc cch mng ny to nn mt th trng ton cu cho cc dch v, t cc trung tm hi p t xa cho ti vic lp trnh cc phn mm phc tp, trong cc nc ang pht trin t Chu cho n vng Carib ang chim t trng ngy cng ln. iu ny c ngha l v mt di hn cc doanh nghip c th tit kim ti 50% chi ph do chi ph tng i thp ca ngun lao ng cht lng cao v nhng tin b trong lnh vc vin thng. Nhng tn dng nhng c hi xut khu dch v trn phm vi quc t, cc nc ang pht trin cn phi thit lp mt h thng vin thng hiu

qu, mt lc lng lao ng c hun luyn o to bi bn v c kh nng tip cn th trng dch v ca cc nc pht trin. ng thi, bn cnh nhng li ch ng k do thng mi dch v ton cu em li, cn phi quan tm gii quyt nhng tc ng tiu cc ngn hn ti cc nc cng nghip pht trin, v d nh tht nghip, gnh nng ca mt dn c ln c s h tng vt cht k thut, xung t vn ho Trong t do ho thng mi dch v chuyn giao cng ngh c vai tr g? M ca th trng dch v cng tng kh nng tip cn cc cng ngh nc ngoi. Bi trong khi phn ln cc cng ngh mi c hnh thnh cc nc pht trin, thng mi c th gip cc nc ang pht trin hng li t hot ng nghin cu v ng dng (R&D) trn phm vi quc t. Trong nhiu lnh vc dch v khc nhau, cc nh cung cp dch v nc ngoi gip chuyn giao cng ngh mi v xy dng nng cao nng lc. Chuyn giao cng ngh din ra nhiu cp khc nhau: qua cc hp ng, qua vic s dng trang thit b mi trong c cha ng cng ngh mi v qua vic trao i kinh nghim v kin thc gia cc bn Nhng cng ngh mi l yu t quyt nh gip cc nc ang pht trin tham gia mt cch y nht vo nn kinh t tri thc ton cu. Tuy nhin, vic chuyn giao cng ngh cng c ci gi ca n v cng cn ph thuc vo vic bn nhn c kh nng s dng thnh tho cng ngh mi hay khng. M ca th trng dch v khng ch gip gim chi ph chuyn giao cng ngh trong cc ngnh dch v m cn trong cc ngnh nng nghip v cng nghip. V d: cc dch v kinh doanh c th gip cc doanh nghip a phng tng nng sut v ng dng cng ngh nc ngoi phc v nhu cu ca h. Tt c cc dch v nh vin thng, gio dc v o to chuyn su, ti chnh v hu cn (logistics) c th gip cc nc ang pht trin tip cn vi cng ngh mi v gim chi ph ng dng chng. Thc t chng minh vic m ca th trng dch v l cht xc tc cho vic a dng ho cng ngh v y nhanh tin b cng ngh. Mt vng xon c tch cc c th c thit lp trong tng cng thng mi gip y mnh cc ngun cng ngh lu chuyn v cng ngh lu chuyn li dn n tng cng thng mi bi v n sng to ra nhng cch thc kinh doanh mi. Tp trung vo cc dch v quan trng thc y trao i kin thc v kinh nghim gia cc doanh nghip trong nc v nc ngoi c th tc ng mnh m n vic chuyn giao cng ngh v tng trng kinh t cc nc ang pht trin. (Trong dch v vin thng s lng cc thu bao in thoi di ng tng nhanh hn v chim t trng ln hn s lng cc thu bao c nh nhiu nc ang pht trin l nh cng ngh GSM ca cc nh khai thc mng nc ngoi. K c khi nh khai thc mng trong nc trin khai cng ngh GSM ri th s c mt ca mt hoc mt s nh khai thc mng khc ca nc ngoi cng to nn s cnh tranh v gi c v cht lng dch v khin gi c thp hn v cht lng dch v cao hn, gip

cng ngh n c vi nhiu ngi hn. Trong dch v bn l Chu M Latin cc i gia bn l nc ngoi tham gia cc lin minh hoc sp nhp vi cc c s bn l a phng. Nhng cng ngh mi v k thut qun tr mi c ng dng dn n s ra i ca h thng cc siu th v trung tm mua sm thay th cho cc ca hng bn l n l nh b. Nhng nh bn l a phng phi thch ng bng vic ng dng mt s cng ngh ca cc nh bn l nc ngoi nh u t vo cng ngh thng tin v thay i chin lc kinh doanh v nh gi. Trong ngnh ngn hng Innexia, cc c ch iu tit qun l cho php cc ngn hng t nhn tham gia vo th trng, tuy nhin th phn ca cc ngn hng ny vn cn rt hn ch. Tuy nhin cc ngn hng thng mi t nhn ny tng cng i mi cc hot ng ca mnh v cung cp cc dch v ngn hng mi nh cc chng trnh hun luyn o to h tr bi cc ngn hng nc ngoi. Sau mt phn ln nhn vin c ngn hng nc ngoi hun luyn o to chuyn sang lm vic ti cc ngn hng khc v cc ngn hng ni a bt u xy dng nhng chng trnh hun luyn o to tng t. Aptech v NIIT l hai doanh nghip cung cp cc dch v hun luyn o to cng ngh thng tin c tr s ti n . Khch hng ca h l cc cng ty phn mm hng u nh Microsoft, PeopleSoft v Computer Associates v hai doanh nghip n ny cn xut khu dch v hun luyn o to v cng ngh thng tin ti nhiu nc ang pht trin. Chuyn giao cng ngh thng qua thng mi l rt quan trng i vi s pht trin ca ngnh cng ngh thng tin n v gi y n xut khu cng ngh thng tin ti c cc nc pht trin v ang pht trin.) V sao cn phi iu tit thng mi dch v? Ci cch trong lnh vc dch v l mt nhim v khng d dng. Li ch c c t ci cch s b gim thiu hoc thm ch khng t c kt qu nh mong mun nu nhng ci cch ny khng nhm vo tt c cc chnh sch hn ch cnh tranh trong dch v. C rt nhiu cuc ci cch khng to ra c kt qu nh mong mun bi vn tn ti nhng bin php cho php cc doanh nghip thng ng vi nhau hoc ngn cn s cnh tranh lnh mnh. Nhng n lc ci cch cng phi tnh n vai tr ca chnh ph trong vic m bo nhng mc tiu phi kinh t, v d nh kh nng tip cn ph chng ca ngi dn i vi cc dch v vin thng, dch v in, nc dch v thc y tng trng v pht trin, gn km vi t do ho thng mi dch v phi l s iu tit v thc thi cc chnh sch ni a ht sc cht ch. Khuynh hng t nhn ho v tng cnh tranh trong nhng nm gn y nhiu nc tng nhu cu iu tit cc lnh vc dch v nh cc dch v ti chnh. Cc chnh ph cn a ra cc bin php ng tin cy bo v cc nh u t hoc nhng ngi gi tin, m bo tnh hi nhp v tnh n nh ca h thng ti chnh. Gn y khuynh hng tng cng tham gia ca khu vc t nhn trong

cc lnh vc dch v trc y tng b hn ch cnh tranh nh dch v vin thng, nng lng v mi trng cng i hi s tng cng iu tit qun l. Cn c nhng cng c iu tit v nhng phng thc tip cn mi trong vic nh gi, kh nng tip cn ph chng v cc tiu chun dch v. Kh nng tip cn dch v ca ngi ngho, cng nh vic bo v ngi tiu dng v kim sot cht lng dch v cng rt quan trng i vi cc dch v c bn nh y t v gio dc. Ngi mua dch v thng khng c cung cp thng tin y v nh cung cp dch v. Trong khi , cc ci cch c cu phi c thit lp m bo rng mc tiu ca cc chnh sch cng vn t c hiu qu. Mt nghin cu v cc dch v php l cho thy nhng ro cn thng mi khng phi l bin php duy nht thc hin nhng mc tiu x hi trong cc ngnh nh cc mc tiu v bo v tiu dng, p ng tiu chun ngh nghip v kin thc v a phng. Cc bin php nh yu cu cc nh cung cp dch v php l phi hp vi ngi dn a phng, kim tra thm quyn ca h v bt h tham gia bo him trch nhim ngh nghip cng c th l bin php tt, thm ch l tt hn vic s dng cc ro cn thng mi thc hin cc mc tiu x hi ra. Thu ht u t nc ngoi nhiu hn thng l cch thc tt nht tng cng cnh tranh trong cc ngnh dch v, tuy nhin t nhn ho v vic cc cng ty nc ngoi nm gi cc cng ty ni a c th dn n hnh thnh nhng lc lng th trng qu ln mnh v gi c c quyn. Do vy song song vi vic m ca th trng thng mi v u t cc chnh ph cn phi cn thit lp lut php iu tit cnh tranh. thc hin tt c nhng cng vic qun l iu hnh ny mt cch hiu qu i hi phi c nhng c quan iu tit qun l c lp, c thm quyn v mnh. C th s rt tn km thit lp nhng c quan qun l nh vy. C th cng phi cn n nhng k nng nghip v phc tp: do vy dng nh cc nc ang pht trin ang phi i mt vi nhiu thch thc hn. S h tr k thut v xy dng nng lc do l cc k quan trng cho nhng nc ny. Tng t nh vy, nhng chnh sch trong nc thch hp cng cn thit c nc cung cp v nc nhn dch v gii quyt nhng vn lin quan n di chuyn ca th nhn theo phng thc cung cp dch v 4, bao gm vic lu tr qu thi hn, tnh trng d r chy mu cht xm v nhng vn x hi khc nh nhng vn xung t vn ho hoc s thiu tn trng phong tc tp qun, khng tun th k lut lao ng. Cc nghin cu cho thy hu ht cc vn ny u c th c iu tit qun l vi iu kin l c quyt tm chnh tr v chnh sch ph hp. Mt s nc ang thnh cng trong vic gii quyt vn lu tr qu thi hn bng vic huy ng ngun lc t chc gim st lung di tr tm thi; xc nh r trch nhim, ngha v ca ch lao ng khi h ti tr cho cc th nhn di tr. Cc nh ti tr cn phi hp tc vi chnh ph gim st v c trch nhim nhng ngi lao ng hi hng. Mi ngi c lin quan cn nhn thc c rng trong trng hp vi phm php lut h s phi chu x pht .

Mi quan ngi ca x hi v tnh trng chy mu cht xm c th c gim thiu bng cc chnh sch y mnh s h tr t pha x hi v lun chuyn cht xm khuyn khch nhng ngi di c tr v nh vi kinh nghim v k nng mi ca h. Thc tin t cc hip nh song phng cho thy phn ln cc chng trnh di tr tm thi c tnh n nh cao l cc chng trnh c iu tit v thc thi mt cc thch hp v to ra s linh hot thng qua cc khuyn khch v kha cnh kinh t v x hi. C l s khuyn khch quan trng nht l vic cho php nhng ngi di tr tr v qu hng c quay tr li nc s dng dch v cung cp dch v trong tng lai. Vic qun l tt hn na nhng khon tin gi v t nc ngoi c th ng vai tr quan trng to ra mi trng thun li thc y ngi dn hi hng. Cc chng trnh h tr doanh nghip va v nh cc nc s ti cng nh vic thit lp nhng quy nh php lut lin quan n vic chuyn tin nhanh chng v thun li hoc vic lp nhng qu cng ng c th c bit hu ch. S phi hp, hp tc gia nc cung cp v nc nhn dch v v s hp tc gia cc quan chc thng mi v lnh s hai nc l c s hiu qu nht t c nhng kt qu quan trng ng k v mt qun l. Nhng thch thc ln nht trong m phn dch v i vi cc nc ang pht trin l g? Khng nn nh gi thp tnh phc tp ca vic t do ho thng mi dch v theo GATS, c bit l trong trng hp thiu ht, yu km v nng lc qun l hnh chnh v nng lc m phn ca nhiu nc ang pht trin. Mt quc gia cn phi tp hp mt khi lng s v y thng tin cn thit trc khi c th gi nhng yu cu, nhng bn cho nhy cm v m ca th trng trong thng mi dch v. Nhng thng tin ny bao gm vic xc nh r nhng c hi v thch thc t ra i vi cc nh xut khu dch v ca quc gia , xc nh nhu cu xy dng nng lc ca quc gia v nh gi nhng tc ng x hi c th c t vic t do ho thng mi dch v. Do vy, vic chun b cho cc cuc m phn i hi mt tip cn ton din vi s tham gia ca tt c cc c quan chnh ph c lin quan (v cc nh m phn), cc nh lp php, cc nh hoch nh v qun l, cc doanh nghip v cng ng. C ch hp tc v t vn l cc k quan trng to ra mt phng php tip cn (tm nhn) thng nht, mch lc, th hin tt nht c th quan im ca quc gia . iu ny c bit ng i vi dch v bi tnh n a dng ca cc ngnh dch v, ca cc phng thc cung cp dch v v phm vi iu tit m n bao trm. Nhng c ch nh vy thng thiu cc nc ang pht trin. Tuy nhin mt kho st gn y ca OECD- UNCTAD cho thy mt s cc nc ang pht trin ang rt n lc chun b hiu qu cho cc cuc m phn. Nhng nghin cu nh gi tc ng i vi tng quc gia, tng khu vc c th ang c thc hin trn khp th gii nghin cu nh gi tc ng kinh t x hi tim tng ca vic t do ho cc lnh vc dch v quan trng trong khun kh m phn v c ch phi hp hp

tc gia cc B, ngnh thnh vin Chnh ph v s t vn ca cc bn c quyn li c lin quan. Tuy nhin vn cn nhiu vic phi lm gip cc nc ang pht trin t kt qu tt trong nhng vng m phn GATS ti y. SOURCE: CNG THNG TIN IN T B CNG THNG