CHNG II: TNG QUAN V U T QUC T

1. Khi nim v c im ca u t quc t

1.1. Khi nim v c im ca u t 1.1.1. Khi nim C nhiu khi nim v u t ty mc ch, gc nhn nhn. Theo Samuelson v Nordhaus u t l s hy sinh tiu dng hin ti nhm tng tiu dng trong tng lai. Theo t in Wikipedia, u t theo cch hiu chung nht l vic tch ly mt s ti sn vi mong mun trong tng lai c c thu nhp t cc ti sn . Theo t in Econterms, u t l vic s dng cc ngun lc vi mong mun tng nng lc sn xut hoc tng thu nhp trong tng lai. Cc khi nim trn u nhn mnh n mc ch ca u t l thu v c nhiu hn nhng g b ra, ni cch khc chnh l tnh sinh li ca hot ng u t. t c mc tiu trn, ch u t phi c nhng ti sn hay cn gi l cc ngun lc nht nh (tin, ti nguyn thin nhin, sc lao ng, my mc, thit b, ...). Cc ngun lc ny c s dng khng phi p ng cc nhu cu tiu dng hin ti ca ch u t m phc v trc tip cho hot ng sn xut, kinh doanh (xy nh my, ca hng, mua sm trang thit b, mua hng ha, nguyn vt liu, ...) hoc c s dng trn th trng ti chnh (gi tit kim, mua chng khon, ...). Li ch m hot ng u t em li cho cc ch u t t nhn c th hin thng qua ch tiu li nhun (chnh lch gia thu nhp m hot ng u t em li cho ch u t vi chi ph m ch u t phi b ra tin hnh hot ng u t ). Di gc ca ton b nn kinh t, li ch m hot ng u t em li c th hin thng qua li ch kinh t x hi (chnh lch gia nhng g m x hi thu c vi nhng g m x hi mt i t hot ng u t). Li ch kinh t x hi ca hot ng u t c nh gi thng qua mt lot cc ch tiu khc nhau (nh to ti sn mi cho nn kinh t, to vic lm, ...), trong cc nh kinh t hc nhn mnh n ch tiu to ti sn mi cho nn kinh t v cho rng u t phi gn vi vic to ra cc ti sn mi cho nn kinh t (mua hng ha, nguyn vt liu, ... d tr trong kho, xy dng cc nh my mi hoc mua sm cc cng c sn xut 1

mi)1. Theo ngha ny, u t l vic b tin ra xy dng cc nh my mi, mua sm cc trang thit b phc v sn xut kinh doanh v tng d tr hng ha, nguyn vt liu. Nh vy, u t phi gn vi hot ng sn xut v chnh sn xut s gp phn to ra cc ti sn mi cho ton b nn kinh t. Hot ng u t ny c gi l u t pht trin. Cng c nhng hot ng s dng ti sn em li li ch cho c nhn ngi ch s hu ti sn nh mua cc chng khon, giy t c gi, gi tit kim. Nhng nhng hot ng ny ch l vic chuyn giao quyn s dng tin hoc quyn s hu cc chng khon, giy t c gi t ngi ny sang ngi khc m khng to ra ti sn mi cho nn kinh t (cha xt n quan h quc t trong lnh vc ny). Di gc ca c nhn ngi s dng ngun lc, hot ng ny c gi l u t ti chnh, nhng di gc ton b nn kinh t hot ng ny khng c xp vo u t pht trin. Tm li c th hiu u t l vic s dng vn vo mt hot ng nht nh nhm thu li li nhun v/hoc li ch kinh t x hi. Hot ng u t c th din ra ngay ti lnh th nc m ch u t ng k quc tch gi l u t trong nc hoc c th din ra lnh th cc nc khc vi nc ng k quc tch ca ch u t gi l u t ra nc ngoi. Di gc ca mi quc gia, c hai ngun vn u t cho nn kinh t, l vn u t trong nc (huy ng t cc thnh phn kinh t trong nc) v vn u t nc ngoi (TNN )(huy ng t nc ngoi), gn vi hai ngun vn ny l hai hot ng u t trong nc v TNN. 2. c im ca u t - C vn u t: Tin, t ai, nh xng, my mc thit b, bng pht minh, sng ch,... Vn thng c lng ho bng mt n v tin t d tnh ton, so snh. - Tnh sinh li: li nhun hoc li ch kinh t x hi.

Samuelson Paul A. & Nordhaus William D. (1985), Economics, McGraw-Hill Book Company, 12th Edition.

- Tnh mo him: Hot ng u t thng din ra trong mt thi gian di v vy n c tnh mo him. Qu trnh tin hnh hot ng u t chu tc ng ca nhiu yu t khch quan v ch quan khin cho kt qu u t khc vi d tnh ban u v rt c th li nhun hoc li ch kinh t x hi thu c s thp, thm ch l. y chnh l tnh mo him ca hot ng u t, n i hi ch u t phi l ngi dm chp nhn ri ro, chp nhn tht bi. 1.2. Khi nim v c im ca u t quc t, u t nc ngoi Vn ln u tin c di chuyn gia cc trung tm thng mi ca cc vng quc phong kin nh Amsterdam, Anvers, Bruges, Lun n, Geneves, Venise vo th k 16 v 17. Do khng hi lng vi cc i tc nc ngoi, cc thng nhn ln ca H Lan, Anh, Italia gi thnh vin ca gia nh hoc nhn vin ca doanh nghip ra nc ngoi lm vic. Cc thng nhn ny chnh l nhng ch u t quc t u tin. Trong thi k ch ngha thc dn, mt s nc Chu u i xm chim t ai cc chu lc lm thuc a ca mnh, trao i bun bn vi cc nc thuc a pht trin m ra mt k nguyn mi cho u t ra ngoi lc a Chu u, vi s xut hin ca cc cng ty thuc a. Nu lc u hot ng ny ch yu mang tnh thng mi, th cng c km nhng khon u t tuy t vo nh xng, ca hng, kho bi cng v sau cn c c u t vo trng trt. Khi vic s dng vn nc ngoi cha c gi l u t quc t m l "xut khu t bn". Ch yu l cc ng ch cc nc thc dn b vn vo sn xut kinh doanh cc nc thuc a nhm v vt ti nguyn thin nhin, bc lt sc lao ng ca dn bn x: n in cao su, khai thc m, ... Xut khu t bn thi k ny c trng bi s bt bnh ng. Cng vi s pht trin ca kinh t x hi, hot ng u t thay i rt nhiu. Hot ng ny khng cn b hp trong khun kh gia cc nc chnh quc vi cc nc thuc a v cng mt dn tnh bt bnh ng. Ln u tin hot ng ny xut hin vi tn gi mi "u t nc ngoi" trong cc gio trnh t php quc t ( 3

Php nm 1955, ..., sau c nhc n trong cc hi tho lut quc t v c quy nh c th trong b lut u t nc ngoi hoc trong cc hip nh song khuyn khch, thc y v bo h u t. u t quc t v u t nc ngoi l hai tn gi khc nhau ca cng mt loi hot ng ca con ngi. S d c hai cch gi do gc xem xt, nhn nhn vn khc nhau. ng trn gc ca mt quc gia xem xt hot ng u t t quc gia ny sang cc quc gia khc hoc ngc li ta c thut ng "u t nc ngoi", nhng nu xt trn phng din tng th nn kinh t th gii th hot ng c gi l "u t quc t". 1.2.1. Khi nim Ti hi tho ca Hip hi Lut quc t Hen xinh ki (Phn Lan nm 1966, TNN c nh ngha nh sau: "u t nc ngoi l s di chuyn vn t nc ca ngi u t sang nc ca ngi s dng nhm xy dng x nghip kinh doanh hoc dch v". nh ngha ny cha nu c mc ch ca u t nc ngoi, mi ch cp n mt v ca hot ng u t l "s di chuyn vn" v "tin hnh hot ng sn xut kinh doanh". Lut u t nc ngoi ca Cng ho lin bang Nga (4/7/91 quy nh: "u t nc ngoi l tt c cc hnh thc gi tr ti sn hay gi tr tinh thn m ngi u t nc ngoi u t vo cc i tng ca hot ng kinh doanh v cc hot ng khc vi mc ch thu li nhun". nh ngha ny tng i y , ch r bn cht ca u t l thu li nhun, tuy nhin vn cn hn ch c th thy ngay sau khi c Lut ca Ucraina: "u t nc ngoi l tt c cc hnh thc gi tr do cc nh u t nc ngoi u t vo cc i tng ca hot ng kinh doanh v cc hot ng khc vi mc ch thu li nhun hoc cc hiu qu x hi". Mc ch ca u t nc ngoi khng ch thu li nhun v cho ch u t m cn nhm ci thin iu kin sng, mang li li ch chung cho ton dn nc nhn u t. phng v a phng v

Lut u t ca Vit Nam ban hnh nm 2005 qui nh: u t nc ngoi l vic nh u t nc ngoi a vo Vit Nam vn bng tin v cc ti sn hp php khc tin hnh hot ng u t. Tm li, c nhiu khi nim khc nhau v u t nc ngoi, c th rt ra ngha khi qut v hot ng ny nh sau: u t nc ngoi l vic cc nh u t ca mt nc (php nhn hoc c nhn a vn hoc bt k hnh thc gi tr no khc sang mt nc khc thc hin cc hot ng sn xut kinh doanh hoc cc hot ng khc nhm thu li nhun hoc t cc hiu qu x hi. 1.2.2. c im c im ca hot ng u t nc ngoi cng ging nh u t ni chung, ch khc l c s di chuyn vn t nc ny sang nc khc. So vi nh u t trong nc, cc nh u t khi u t ra khi bin gii quc gia mnh s c mt s bt li do khong cch v a l v s khc bit v vn ha, ... 2. Phn loi u t quc t C nhiu tiu ch khc nhau phn loi u t quc t: Theo ch u t, theo thi hn u t, theo quan h gia ch u t v i tng tip nhn u t,... Phn ny ch gii thiu mt cch phn loi c s dng nhiu trong cc ti liu v u t quc t l phn loi theo ch u t vi hai hnh thc l u t t nhn quc t v u t phi t nhn quc t. 2.1. 2.1.1. u t t nhn quc t u t trc tip nc ngoi (Foreign Direct Investment - FDI) Khi nim FDI xut hin khi mt nh u t mt nc mua ti sn c mt nc khc vi nh qun l n. Quyn kim sot (control- tham gia vo vic a ra cc quyt 5 nh

nh quan trng lin quan n chin lc v cc chnh sch pht trin ca cng ty) l tiu ch c bn gip phn bit gia FDI v u t chng khon. Theo cc chun mc ca Qu tin t th gii (IMF) v T chc hp tc v trin kinh t (OECD), FDI c nh ngha bng mt khi nim rng hn. Theo IMF: FDI nhm t c nhng li ch lu di trong mt doanh nghip hot ng trn lnh th ca mt nn kinh t khc nn kinh t nc ch u t, mc ch ca ch u t l ginh quyn qun l thc s doanh nghip.2 Theo OECD: u t trc tip c thc hin nhm thit lp cc mi quan h kinh t lu di vi mt doanh nghip c bit l nhng khon u t mang li kh nng to nh hng i vi vic qun l doanh nghip ni trn bng cch: (i) Thnh lp hoc m rng mt doanh nghip hoc mt chi nhnh thuc ton quyn qun l ca ch u t; (ii) Mua li ton b doanh nghip c; (iii) Tham gia vo mt doanh nghip mi; (iv) Cp tn dng di hn (> 5 nm).3 Hai nh ngha trn nhn mnh n mc tiu thc hin cc li ch di hn ca mt ch th c tr ti mt nc, c gi l nh u t trc tip thng qua mt ch th khc c tr nc khc, gi l doanh nghip nhn u t trc tip. Mc tiu li ch di hn i hi phi c mt quan h lu di gia nh u t trc tip v doanh nghip nhn u t trc tip, ng thi nh u t c mt mc nh hng ng k i vi vic qun l doanh nghip ny. Theo qui nh ca Lut u t nc ngoi ti Vit Nam ban hnh nm 1996 "u t trc tip nc ngoi l vic nh u t nc ngoi a vo Vit Nam vn bng tin hoc bt k ti sn no tin hnh hot ng u t theo qui nh ca Lut ny". pht

Jacquemot Pierre (1990), La firme multinationale: Une introduction conomique, Economica, Paris. OECD (1999), OECD Benchmark definition of foreign direct investment, 3rd edition.
2

Nh vy mun hiu r v FDI Vit Nam cn xem xt cc qui nh trong Lut u t nc ngoi ti Vit Nam. V bn cht, Lut ny cng thng nht cch hiu v FDI nh cch hiu thng dng trn th gii. Tm li c th hiu FDI l mt hnh thc u t quc t trong ch u t ca mt nc u t ton b hay phn ln vn u t cho mt d n nc khc nhm ginh quyn kim sot hoc tham gia kim sot d n . FDI c th hiu theo hai ngha FDI vo (ngi nc ngoi nm quyn kim sot cc ti sn ca mt nc A) hoc FDI ra (cc nh u t nc A nm quyn kim sot cc ti sn nc ngoi). Nc m ch u t nh c c gi l nc ch u t (home country); nc m hot ng u t c tin hnh gi l nc nhn u t (host country). c im:
FDI ch yu l u t t nhn vi mc ch hng u l tm kim li nhun: theo cch phn loi TNN ca nhiu ti liu v theo qui nh ca lut php nhiu nc, FDI l u t t nhn. Tuy nhin, lut php ca mt s nc (v d nh Vit Nam) qui nh trong trng hp c bit FDI c th c s tham gia gp vn ca Nh nc. D ch th l t nhn hay Nh nc, cng cn khng nh FDI c mc ch u tin hng u l li nhun. Cc nc nhn u t, nht l cc nc ang pht trin phi c bit lu iu ny khi tin hnh thu ht FDI. Cc nc tip nhn vn FDI cn phi xy dng cho mnh mt hnh lang php l mnh v cc chnh sch thu ht FDI hp l hng FDI vo phc v cho cc mc tiu pht trin kinh t, x hi ca nc mnh, trnh tnh trng FDI ch phc v cho mc ch tm kim li nhun ca cc ch u t. Cc ch u t nc ngoi phi ng gp mt t l vn ti thiu trong vn php nh hoc vn iu l tu theo quy nh ca lut php tng nc ginh quyn kim sot hoc tham gia kim sot doanh nghip nhn u t. Lut cc nc thng quy nh khng ging nhau v vn ny. Lut M quy nh t l ny l 10%, Php v Anh l 20%, Vit Nam l 30% v trong nhng trng hp c bit c th gim nhng khng di 20%, cn theo qui nh ca OECD (1996) th t l ny l 10% cc c phiu thng hoc quyn biu quyt ca 7

doanh nghip - mc c cng nhn cho php nh u t nc ngoi tham gia thc s vo qun l doanh nghip. T l gp vn ca cc ch u t s quy nh quyn v ngha v ca mi bn, ng thi li nhun v ri ro cng c phn chia da vo t l ny. Ch u t t quyt nh u t, quyt nh sn xut kinh doanh v t chu trch nhim v l, li. Hnh thc ny mang tnh kh thi v hiu qu kinh t cao, khng c nhng rng buc v chnh tr, khng li gnh nng n nn cho nn kinh t. FDI thng km theo chuyn giao cng ngh cho cc nc tip nhn u t thng qua vic a my mc, thit b, bng pht minh, sng ch, b quyt k thut, cn b qun l, ... vo nc nhn u t thc hin d n. Thu nhp ca ch u t ph thuc vo kt qu kinh doanh ca doanh nghip m h b vn u t, n mang tnh cht thu nhp kinh doanh ch khng phi li tc. 2.1.2. u t chng khon nc ngoi (Foreign Portfolio Investment - FPI) Khi nim FPI l hnh thc u t quc t trong ch u t ca mt nc mua chng khon ca cc cng ty, cc t chc pht hnh mt nc khc vi mt mc khng ch nht nh thu li nhun nhng khng nm quyn kim sot trc tip i vi t chc pht hnh chng khon. c im - Ch u t nc ngoi ch nm gi chng khon, khng nm quyn kim sot hot ng ca t chc pht hnh chng khon; - S lng chng khon m cc cng ty nc ngoi c mua c th b khng ch mc nht nh tu theo tng nc; - Thu nhp ca ch u t: c nh hoc khng ty loi chng khon m h u t; 8

- Phm vi u t ch gii hn trong s cc hng ha ang lu hnh trn th trng chng khon ca nc nhn u t; - Nc tip nhn u t ch nhn c vn bng tin, khng c c hi tip thu cng ngh, k thut hin i, kinh nghim qun l. 2.1.3. Tn dng quc t (International Loans) Khi nim Tn dng quc t l hnh thc u t quc t trong ch u t mt nc cho i tng tip nhn u t mt nc khc vay vn trong mt khong thi gian nht nh. Ch u t c th l cc ngn hng, cc t chc tn dng (tn dng quc t ca cc ngn hng) hoc nh cung cp (tn dng thng mi) hoc cc i tng khc. Nu l tn dng quc t ca cc ngn hng th s c cc c im sau: - Quan h gia ch u t v i tng nhn u t l quan h vay n. i tng nhn u t khng c quyn s hu ch c quyn s dng vn ca ch u t trong mt khong thi gian nht nh, sau phi hon tr li cho ch u t c gc v li. - Ch u t (ngi cung cp vn) tuy khng tham gia vo hot ng ca doanh nghip tip nhn vn nhng trc khi cho vay u nghin cu tnh kh thi ca d n u t, c yu cu v bo lnh hoc th chp cc khon vay gim ri ro; - Vn u t thng di dng tin t; - Ch u t nc ngoi thu li nhun qua li sut ngn hng theo tha thun gia hai bn v ghi trong hp ng vay c lp vi kt qu kinh doanh ca doanh nghip vay (i tng nhn u t). 2.2. u t phi t nhn quc t u t phi t nhn quc t l hnh thc u t trong ch u t l cc chnh ph, cc t chc ti chnh quc t, cc t chc phi chnh ph. Dng vn u t 9

ny thng tn ti di hnh thc cc dng vn h tr (aids hoc assistance hoc

official

capital flows). Theo U ban H tr pht trin chnh thc (DAC) ca T chc Hp tc v Pht trin kinh t (OECD) cc dng vn h tr ny c chia thnh hai loi: H tr pht trin chnh thc (ODA - Official development assistance) v H tr chnh thc (OA - Official Aid). 2.2.1. H tr pht trin chnh thc (ODA) Khi nim ODA. Vic phn loi vin tr no l ODA c th khc nhau mi nh ti tr. Theo cch hiu chung nht th vn ODA l cc khon vin tr khng hon li, vin tr c hon li hoc tn dng u i ca cc Chnh ph, cc t chc lin chnh ph, cc t chc phi chnh ph (NGO), cc t chc thuc h thng Lin hp quc (UN), cc t chc ti chnh quc t dnh cho cc nc ang v chm pht trin. c im ODA. Vn ODA mang tnh u i. Vn ODA c thi gian cho vay (hon tr vn) di, c thi gian n hn di (ch tr li, cha tr n gc). y cng chnh l mt s u i dnh cho nc nhn ti tr. Vn ODA ca WB, ADB, Ngn hng Hp tc Quc t Nht Bn (Japan Bank for International Cooperation -JBIC) c thi gian hon tr l 40 nm v thi gian n hn l 10 nm. Thng thng, trong ODA, c thnh t vin tr khng hon li (tc l cho khng). y chnh l im phn bit gia vin tr v cho vay thng mi. Thnh t cho khng c xc nh da vo thi gian cho vay, thi gian n hn v so snh mc li sut vin tr vi mc li sut tn dng thng mi. S u i y l so snh vi tn dng thng mi trong tp qun quc t. Cho vay u i hay cn gi l cho vay mm. Cc nh ti tr thng p dng nhiu hnh thc khc nhau lm mm khon vay, chng hn kt hp mt phn ODA khng hon li v mt phn tn dng gn vi iu kin thng mi to thnh tn dng hn hp. 10

C hai iu kin c bn nht cc nc ang v chm pht trin c th nhn c ODA l: iu kin th nht: Tng sn phm quc ni (Gross Domestic Product-GDP) bnh qun u ngi thp. Nc c GDP bnh qun u ngi cng thp th thng c t l vin tr khng hon li ca ODA cng ln v kh nng vay vi li sut thp v thi hn u i cng ln. Khi cc nc ny t trnh pht trin nht nh qua ny s gim i. iu kin th hai: Mc tiu s dng vn ODA ca nc nhn phi ph hp vi sch u tin cp ODA ca nh ti tr. Thng thng, cc nc cung cp ODA u c nhng chnh sch v u tin ring ca mnh tp trung vo mt s lnh vc m h quan tm hay c kh nng k thut v t vn (v cng ngh, kinh nghim qun l...). ng thi, i tng u tin ca cc nc cung cp ODA cng c th thay i theo tng giai on c th. V vy, nm c hng u tin v tim nng ca cc nc, cc t chc cung cp ODA l rt cn thit. V thc cht, ODA l s chuyn giao c hon li hoc khng hon li trong nhng iu kin nht nh mt phn Tng sn phm quc dn (Gross National ProductGNP) t cc nc pht trin sang cc nc ang pht trin. Nh vy, ngun gc thc cht ca ODA chnh l mt phn ca tng sn phm quc dn ca cc nc giu c chuyn sang cc nc ngho. Do vy, ODA rt nhy cm v mt x hi v chu s iu chnh ca d lun x hi t pha nc cung cp cng nh t pha nc tip nhn ODA Vn ODA mang tnh rng buc. ODA c th rng buc (hoc rng buc mt phn, hoc khng rng buc) nc nhn. Mi nc cung cp vin tr c th a ra nhng rng buc khc nhau v nhiu khi cc rng buc ny rt cht ch i vi nc nhn. V d, Nht Bn quy nh vn ODA ca Nht (hon li v khng hon li) u c thc hin bng ng Yn 11 chnh ngng i ngho th s u i

Nht Bn... B, c v an Mch yu cu khong 50% vin tr phi mua hng ha v dch v ca nc mnh.. Canaa yu cu cao nht, ti 65%. Thy S ch yu cu 1,7%, H Lan 2,2%, hai nc ny c coi l nhng nc c t l ODA yu cu phi mua hng ha v dch v ca nh ti tr thp. c bit l Niu Diln khng i hi phi tiu th hng ha v dch v ca h. Nhn chung, 22% vin tr ca DAC phi c s dng mua hng ha v dch v ca cc quc gia vin tr. Ngun vn ODA lun cha ng c tnh u i cho nc tip nhn v li ch ca nc vin tr. K t khi ra i cho n nay, vin tr lun cha ng hai mc tiu cng tn ti song song. Mc tiu th nht l thc y tng trng bn vng v gim ngho nhng nc ang pht trin. ng c no thc y cc nh ti tr ra mc tiu ny? Bn thn cc nc pht trin nhn thy li ch ca mnh trong vic h tr, gip cc nc ang pht trin m mang th trng tiu th sn phm v th trng u t. Vin tr thng gn vi cc iu kin kinh t. Xt v lu di, cc nh ti tr s c li v mt an ninh, kinh t, chnh tr khi kinh t cc nc ngho tng trng. Mi quan tm mang tnh c nhn ny c kt hp vi tinh thn nhn o, tnh cng ng. V mt s vn mang tnh ton cu nh s bng n dn s th gii, bo v mi trng sng, bnh ng gii, phng chng dch bnh, gii quyt cc cuc xung t sc tc, tn gio... i hi s hp tc, n lc ca c cng ng quc t, khng phn bit nc giu, nc ngho. Mc tiu th hai l tng cng v th chnh tr ca cc nc ti tr. Cc nc pht trin s dng ODA nh mt cng c chnh tr, xc nh v tr v nh hng ca mnh ti cc nc v khu vc tip nhn ODA. Hoa K l mt trong nhng nc dng ODA lm cng c thc hin chnh sch gy nh hng chnh tr trong thi gian ngn. Nht Bn hin l nh ti tr hng u th gii v cng l nh ti tr s dng ODA nh l mt cng c a nng v chnh tr v kinh t. ODA ca Nht Bn khng ch a li li ch cho nc nhn m cn mang li li ch tt nht cho chnh nc Nht. Trong nhng nm cui thp k 90, khi phi i ph vi nhng suy thoi nng n trong khu vc, Nht Bn quyt nh tr gip 12

ti chnh rt ln cho cc nc ng Nam l ni chim t trng tng i ln v mu dch v u t ca Nht Bn. Nht Bn nhn gnh vc mt phn gnh nng cuc khng hong kinh t Chu bng k hoch tr gip do B trng Ti chnh Kichi Miyazawa xut vo thng10 nm 1998. Nht Bn dnh 15 t USD tin mt cho cc nhu cu vn ngn hn, ch yu l li sut thp v tnh bng ng Yn, v dnh 15 t USD cho mu dch v u t c nhn nhng trong vng 3 nm. Cc khon tr gip ni trn c thc hin v li ch ca c hai bn. Cc khon cho vay s c tnh bng ng Yn v gn vi nhng d n c cc cng ty Nht tham gia. Tm li, vin tr ca cc nc pht trin khng ch n thun l vic tr gip hu ngh, m cn l mt cng c li hi thit lp v duy tr li ch kinh t v v th chnh tr cho nc ti tr. Cc nc vin tr ni chung u khng qun dnh c li ch cho mnh, va gy nh hng chnh tr, va thc hin xut khu hng ha v dch v t vn vo nc tip nhn vin tr, nhiu nc cp vin tr i hi cc nc tip nhn phi thay i chnh sch pht trin cho ph hp vi li ch ca bn ti tr. Do , khi nhn vin tr, cc nc nhn cn cn nhc k lng nhng iu kin ca cc nh ti tr ODA l ngun vn c kh nng gy n. Khi tip nhn v s dng vn ODA do tnh cht u i nn gnh nng n nn cha xut hin. Thng thng, vn ODA khng c u t trc tip cho thng

sn xut, nht l

cho xut khu trong khi vic tr n li da vo xut khu thu ngoi t Mt s nc do s dng khng hiu qu ODA, c th to nn s tng trng nht thi, nhng sau mt thi gian li lm vo vng n nn do khng c kh nng tr n. Do , trong khi hoch nh chnh sch s dng ODA phi phi hp vi cc loi ngun vn tng cng sc mnh kinh t v kh nng xut khu. 2.2.2. H tr chnh thc (OA) OA c nhng c im gn ging nh ODA. im khc nhau l i tng tip nhn u t, i vi ODA ch c cc nc ang v km pht trin c nhn 13

hnh thc u t ny, cn OA c th u t cho c mt s nc c thu nhp cao v d nh Israel, New Caledonia,... 3. u t trc tip nc ngoi (FDI)

3.1. Mt s l thuyt v FDI 3.1.1. S lc v cc l thuyt v FDI Cc l thuyt v u t quc t tm cu tr li cho cc cu hi nh ti sao phi hoc nn u t ra nc ngoi? Nhng i tng no c th v nn tin hnh u t ra nc ngoi? u t u? Khi no? v Bng cch g? Trong s cc l thuyt tm cch l gii v FDI, cc l thuyt da trn nhng l gii v t chc doanh nghip hin c nh hng ln nht. Nhng l gii v t chc doanh nghip ca FDI bt ngun t lun n tin s ni ting ca Hymer hon thnh nm 1960, cng b nm 1976. Trong lun n ca mnh, trc tin Hymer phn bit gia u t chng khon v u t trc tip v kt lun rng cc gi thuyt v trao i vn thng qua th trng chng khon l gii s di chuyn vn quc t khng ph hp vi s phn b vn thc t ca cc cng ty a quc gia (MNC) v khng th l gii nguyn nhn ca FDI. Hymer a ra mt nn tng mi v cch l gii vi m i vi FDI bng cch ch ra rng FDI khng phn b mt cch ngu nhin gia cc ngnh cng nghip v rng cc iu kin cnh tranh, c bit l cc iu kin v th trng sn phm, nh hng rt nhiu n FDI. p dng L thuyt v T chc doanh nghip, Hymer ch ra rng nu cc MNC nc ngoi hon ton ging vi cc doanh nghip trong nc, cc MNC s chng tm thy li ch g khi xm nhp vo th trng nc , v r rng cc MNC phi tr nhng chi ph ph tri khi kinh doanh nc khc, v d nh ph lin lc v vn chuyn, chi ph cao hn cho nhn vin lm vic nc ngoi, ro cn v ngn ng, hi quan v phi hot ng ngoi mng li kinh doanh ni a (y l nhng bt li th ca cc cng ty khi u t ra nc ngoi). Vy nn Hymer cho rng tin hnh sn xut nc ngoi cc MNC cn c trong tay mt s li th s hu ring ca doanh nghip, 14

nh nhn hiu ni ting, cng ngh cao hn v c bo h, k nng qun l hoc chi ph thp hn nh m rng qui m, nhng li th ny b p li nhng bt li m cc MNC phi ng u trong cnh tranh vi cc doanh nghip nc s ti. Vic doanh nghip quyt nh s khai thc cc li th ny bng cch cp license

hoc FDI ph thuc vo bn cht ca cc li th v mc khng hon ho ca cc th trng i vi cc li th m doanh nghip nm gi. S khng hon ho cng cao th doanh nghip cng c xu hng la chn FDI v kim sot hot ng hn l tin hnh nhng giao dch thng mi thng thng. Theo Hymer, nhiu nh kinh t c nhng ng gp vo vic l gii v t chc doanh nghip ca FDI. Trong s ng quan tm nht l cc nghin cu ca Kindleberger, Caves v Dunning. Cc nghin cu ny tp trung xc nh v nh gi ngun gc v mc ca cc li th s hu ring bit ca doanh nghip dn n FDI, v d nh nng lc cng ngh, trnh lao ng, c cu cng nghip, s khc bit ca sn phm, k nng marketing v nng lc v t chc qun l. Tip , mt l thuyt khc cng c nh hng ln trong vic l gii FDI l l thuyt v vng i sn phm ca Vemon (1966). L thuyt vng i sn phm l gii cc yu t quyt nh n thng mi quc t v sn xut nc ngoi v mi quan h gia hai hnh thc ny. Vo gia nhng nm 1970 mt s nh kinh t hc nh Buckley v Casson (1976), Lundgren (1977), v Swedenborg (1979), xut p dng l thuyt ni b ho l gii s pht trin ca cc MNC trn c s l thuyt v chi ph giao dch. Theo quan st ca Buckley v Casson, cc MNC s la chn hnh thc FDI (ch khng la chn cc hnh thc khc nh xut khu hoc cp license) thm nhp th trng nc ngoi khi cc cng ty ny c mt s li th v ni b ho. Ngha l, cn c cc li ch kinh t gn vi vic doanh nghip khai thc mt c hi th trng thng qua cc hot ng trong ni b hn l thng qua cc giao dch bn ngoi (cc hot ng thng mi thng thng) v d nh bn cc quyn ca doanh nghip i 15

vi cc ti sn v hnh cho cc doanh nghip khc. Nhng li ch kinh t ny c th gn vi cc chi ph (bao gm c cc chi ph c hi) tun th hp ng hoc m bo cht lng hoc cc tiu chun khc. Buckley v Casson ghi nhn rng u khng c cc chi ph ny, cc doanh nghip thng chn cch cp license hoc nhng quc t. Cch tip cn ni b ho gn vi tng v s khng hon ho ca th trng do Hymer xut v m rng hn a ra cch l gii v s tn ti ca cc MNC vt qua bin gii quc gia. Nhn chung, l thuyt ny cho rng i ph vi s khng hon ho ca th trng cc ti sn v hnh v thng tin, doanh nghip c xu hng ni b ho cc hot ng gim n mc thp nht cc chi ph giao dch v tng hiu qu sn xut. C Buckley (1987) v Casson (1987) u lu cn s dng thm cc bin s c trng ring ca a im u t cng cc bin ni b ho l gii hot ng ca cc MNC. Tng hp cc yu t chnh ca nhiu cng trnh khc nhau l gii v FDI, Dunning quyn thm nhp th trng

xy dng nn mt m hnh kh cng phu theo c 3 iu kin cn thit mt doanh nghip tin hnh u t trc tip ra nc ngoi. Cch tip cn ny c bit n di tn Thuyt chit trung ca Dunning. 3.1.2. L thuyt v vng i quc t ca sn phm (International product life cycle - IPLC) ca Raymond Vernon L thuyt ny c S. Hirsch a ra trc tin v sau c R. Vernon pht trin mt cch c h thng t nm 1966 trn c s nghin cu cc doanh nghip ca M. L thuyt l gii c u t quc t v thng mi quc t, coi u t quc t l mt giai on t nhin trong vng i sn phm. L thuyt ny cho thy vai tr ca cc pht minh, sng ch trong thng mi v u t quc t bng cch phn tch qu trnh quc t ho sn xut theo cc giai on ni tip nhau. Hai tng lm cn c xut pht ca l thuyt ny l:

16

- Mi sn phm c mt vng i, xut hin - tng trng mnh - chng li suy gim tng ng vi qui trnh xm nhp - tng trng - bo ha - suy gim; vng i ny di hay ngn tu thuc tng loi sn phm. - Cc nc cng nghip pht trin thng nm gi nhng cng ngh c quyn do h khng ch khu nghin cu v trin khai v do c li th v qui m. Gi thuyt ny d dng c chng minh M trong nhng nm 1960. Theo OECD trong s 110 pht minh hoc cc pht minh ch yu c trin khai trong giai on 1945-1960, 74 pht minh c ngun gc t M, 18 t Anh, 14 t Cng ho lin bang c v 4 t Nht. Theo l thuyt ny, ban u phn ln cc sn phm mi c sn xut ti nhn rng ri trn th trng th gii th sn xut bt u c tin nc

pht minh ra n v c xut khu i cc nc khc. Nhng khi sn phm mi c chp hnh cc nc khc. V theo l thuyt ny kt qu rt c th l sn phm sau s c xut khu tr li nc pht minh ra n. C th vng i quc t ca mt sn phm gm 3 giai on : + Giai on 1: Sn phm mi xut hin cn thng tin phn hi nhanh v c bn trong ncpht minh ra sn phm, xut khu khng ng k. Mt cng ty pht minh v a ra th trng mt sn phm sng to mi nhm p ng nhu cu pht hin c trn th trng ni a nc cng nghip pht trin. Ban u cng ty cn gim st cht ch xem sn phm c tho mn nhu cu ca khch hng khng (cn thng tin phn hi nhanh), vy nn thng thng, sn phm c tiu th nc pht minh ra sn phm. Qui trnh sn xut cn phc tp, ch yu l sn xut nh. Ban u doanh nghip thng mun ti thiu ho chi ph u t nn cha mun m rng th trng ra nc ngoi. Xut khu trong giai on ny khng ng k v ch xut khu sang mt s th trng pht trin khc. Ngi tiu dng ch trng n cht lng v tin cy hn l gi bn sn phm v vy co dn ca cu so vi gi bn hu nh bng khng. Sn phm c th c bn vi gi cao. 17

+ Giai on 2: Sn phm chn mui, nhu cu tng, xut khu tng mnh, cc i th cnh tranh trong v ngoi nc xut hin, FDI xut hin Cc khch hng tha nhn gi tr ca sn phm. Doanh nghip pht minh ra sn phm tng cng sut, thm ch c th u t xy dng thm cc nh my mi trong nc v bt u ngh n vic xut khu sang cc th trng khc, c bit l cc th trng c mc thu nhp bnh qun u ngi cao nh nc pht minh ra sn phm (nc cng nghip pht trin). Cc i th cnh tranh trong v ngoi nc xut hin v thy c th kim c nhiu li nhun. Gi tr thnh yu t quan trng trong quyt nh ca ngi tiu dng. p ng nhu cu ngy cng tng th trng nc ngoi v ng u vi cnh tranh, doanh nghip pht minh ra sn phm tm cch u t trc tip sang cc nc c nhu cu sn phm cao rt ngn khong cch gia a im sn xut v th trng tiu th nhm gim chi ph. FDI xut hin. Trong giai on ny nc pht minh ra sn phm vn gi vai tr l nc xut khu sn phm cn cc nc khc vn l cc nc nhp khu sn phm. Tuy nhin cn lu rng nhu cu v sn phm nc pht minh gim dn vo cui giai on ny, ch c nhu cu nc ngoi tip tc tng. + Giai on 3: Sn phm v qui trnh sn xut c tiu chun ha, th trng n nh, hng ha tr nn thng dng, cc doanh nghip chu p lc phi gim chi ph cng nhiu cng tt tng li nhun hoc gim gi tng nng lc cnh tranh, FDI tip tc pht trin Cnh tranh ngy cng khc lit, gi tr thnh cng c quan trng trong cnh tranh gia cc nh sn xut. Doanh nghip pht minh ra sn phm tm cch u t trc tip sang cc nc ang pht trin tn dng cc li th v chi ph u t r c bit l chi ph lao ng. Nhiu nc xut khu sn phm trong cc giai on trc (trong c nc pht minh ra sn phm) nay tr thnh nc ch u t v phi nhp khu chnh sn phm v sn phm sn xut trong nc khng cn cnh tranh c v gi bn trn th trng quc t.

18

Cng cn lu rng l thuyt ny c xy dng cn c ch yu vo tnh hnh thc t ca M trong nhng nm 1950-1960. Trong thi k ny M l nc dn u v pht minh sng ch. Ngy nay, sn phm c pht minh nhiu nc khc ngoi M v cc sn phm mi c th c tung ra ng thi nhiu nc khc nhau. Mng li sn xut quc t ngy cng phc tp khng th l gii c nu ch s dng cc gi thuyt n gin v vng i quc t ca sn phm ca Vernon. Bn thn Vernon cng tha nhn iu ny v cho rng khi khong cch v cng ngh v thu nhp gia M v cc nc cng nghip khc c thu hp li th l thuyt trn c nhiu hn ch trong vic l gii thng mi v u t quc t. khc phc hn ch ca L thuyt vng i quc t ca sn phm ca mt s nh kinh t hc khc xut tng m rng cc gi thuyt ca cc nc pht trin. 3.1.3. L thuyt Chit trung ca Dunning v sn xut quc t (Dunnings Eclectic theory of international production) : L thuyt Chit trung c Dunning xut t nm 1977 trn c s kt hp cc gi thuyt v t chc doanh nghip, ni b ha v li th a im l gii v FDI. L thuyt nhm tr li cc cu hi sau: - Ti sao nhu cu v mt loi hng ha mt nc li khng c p ng bi cc doanh nghip ca chnh nc hoc bi cc hng ha nhp khu qua con ng thng mi thng thng? - Gi s mt doanh nghip mun m rng hot ng, ti sao doanh nghip khng chn cc cch m rng khc (sn xut nc mnh ri xut khu sang cc nc khc; cho php doanh nghip nc ngoi s dng cng ngh ca mnh; ...) m li chn FDI. Theo tc gi nn u t di hnh thc FDI khi c 3 yu t li th a im, li th v quyn s hu v li th v ni b ho c tho mn. Ba yu t trn c 19 Vernon,

Vernon bng cch

a thm cc chi ph khc ngoi chi ph lao ng vo l gii hin tng FDI ca tt c

kt hp trong mt m hnh c tn gi OLI trong O (Ownership advantages) l li th v quyn s hu, L (Location advantages) l li th a im v I (Internalization advantages) l li th ni b ha. Li th v quyn s hu hay cn gi l li th ring ca doanh nghip specific advantages -FSA) Mt doanh nghip tin hnh sn xut, kinh doanh nc ngoi phi tr nhng chi ph ph tri (gi l chi ph hot ng nc ngoi) so vi i th cnh tranh ni a ca nc . Chi ph ph tri ny c th l do: (i) s khc bit v vn ha, lut php, th ch v ngn ng; (ii) thiu hiu bit v cc iu kin th trng ni a; v/hoc (iii) chi ph thng tin lin lc v hot ng cao hn do s cch bit v a l. V vy, c th tn ti c th trng nc ngoi doanh nghip phi tm cch c c thu nhp cao hn hoc chi ph thp hn i th cnh tranh nhm b p li bt li v chi ph ph tri cp trn. Mun lm c iu ny doanh nghip phi s hu mt hoc mt s li th cnh tranh c bit gi l li th v quyn s hu hoc li th ring ca doanh nghip. Chnh cc li th khng b chia s vi cc i th cnh tranh s gip cc doanh nghip thnh cng trong vic chinh phc cc th trng nc ngoi. Cc li th ny (t ra l mt phn) phi l li th ring bit ca doanh nghip, sn sng chuyn giao trong ni b doanh nghip v gia cc nc. Doanh nghip s hu li th ny mt cch c quyn v c th khai thc chng nc ngoi v s c c thu nhp cn bin cao hn hoc chi ph cn bin thp hn so vi cc i th cnh tranh. iu ny gip doanh nghip khc phc bt li th v chi ph ph tri khi hot ng nc ngoi, thm ch doanh nghip cn c th c thu nhp cao hn cc i th cnh tranh. Li th ni b ha Khi doanh nghip c cc li th v quyn s hu, doanh nghip c th tng thu nhp bng cch s dng cc li th ny nc ngoi. Doanh nghip c nhiu cch m rng hot ng ra nc ngoi t cch xut khu n thun, cp license, nhng quyn n cc hnh thc FDI nh lin doanh hoc doanh nghip 100% vn 20 (Firm

nc ngoi. Mi hnh thc em li nhng li ch v nhng chi ph ring cho cc nng, vo th trng sn phm vo cc ro cn thng mi ca ph, ... Bng: Cc hnh thc m rng hot ng ra th trng nc ngoi Xut khu Cp license Nhng quyn (franchising) Lin doanh Doanh nghip 100% vn nc ngoi

MNC v

iu ny thay i ty thuc vo nc ch u t v nc nhn u t, vo cc i tc tim chnh ph hoc phi chnh

Cc hnh thc m rng hot ng ra th trng nc ngoi trong bng trn

c sp

xp theo mt trt t nht nh. u bn tri l th trng 100% bn ngoi (xut khu cho cc i tc khng c quan h lin kt) trong chi ph qun l v mc kim sot ca doanh nghip i vi hot ng nc ngoi rt thp nhng chi ph giao dch rt cao. u kia l th trng 100% ni b, cng ty nc ngoi do cng ty m s hu ton b, trong chi ph qun l v quyn kim sot cao nhng chi ph giao dch thp. Nh vy, trong bng trn khi cc hnh thc m rng hot ng ra th trng nc ngoi chuyn dch t tri sang phi, cc chi ph giao dch s gim i, chi ph qun l v quyn kim sot s tng ln. MNC s so snh gia nhng im li v bt li ca cc hnh thc trn v la chn hnh thc no c li nht cho mnh. Theo cc gi thuyt v ni b ha, FDI s c s dng nhm thay th cc giao dch trn th trng bng cc giao dch ni b khi cc nh u t thy cc giao dch ni b s t tn km, an ton v kh thi hn cc giao dch trn th trng bn ngoi. iu ny thng xy ra do s khng hon ho ca th trng cc yu t u vo ca sn xut. S khng hon ho ca th trng xut pht t hai nhm nguyn nhn ch yu, l nhng yu km t nhin v nhng yu km v c cu ca th trng. Nhng yu km t nhin ca th trng bt ngun t s yu km hoc thiu cc th trng t nhn; nhng yu km ny ny sinh mt cch t nhin trong qu trnh hnh thnh th trng. C nhiu loi khng hon ho ca th trng xut hin mt cch t nhin trong cc th trng bn ngoi. Hai trong s nhng s khng hon 21

ho quan trng nht l s khng hon ho hoc thiu mt th trng tri thc v s tn ti cc chi ph giao dch cao trn cc th trng bn ngoi. Cc yu km quan trng khc ca th trng xut hin do nguyn nhn ri ro v tnh khng chc chn, v s ph thuc ln nhau gia cung v cu. Nhng yu km v c cu th trng nh: thu quan, hn ngch, cc chnh sch

thu v cc chnh sch u i khc, hn ch kh nng tip cn ca i tc nc ngoi vo th trng vn trong nc, cc chnh sch thay th nhp khu (mt hnh thc ca bo h cc ngnh cng nghip non tr) Nh vy, khi th trng bn ngoi khng hon ho, cc doanh nghip s c c li th ni b ha khi la chn FDI l hnh thc xm nhp th trng nc ngoi. Li th ny s gip doanh nghip gim c chi ph v khc phc c nhng ro cn, ri ro do s khng hon ho ca th trng bn ngoi gy ra (ro cn thu quan v phi thu quan, bin ng bt thng ca th trng hng ha bn ngoi, ...). Chnh cc li th ni b ha gip cc MNC tin hnh hot ng kinh doanh ng b v hon chnh, sn xut nhiu nc v s dng thng mi trong ni b doanh nghip lu chuyn hng ho, dch v v cc yu t v hnh gia cc chi nhnh ca chng. Tuy nhin cng cn lu rng mc d ni b ha em li nhiu li ch nhng cng phi tr nhng chi ph nht nh cho qu trnh lin kt kinh doanh. Mt trong nhng chi ph quan trng nht l chi ph qun l, ngha l chi ph iu hnh mt doanh nghip ln vi nhiu cng ty thnh vin hp tc trong cng ngnh hoc trong cc ngnh c tnh cht bn hng ca nhau, cc doanh nghip ny c th trng ni b rt phc tp v hng ha, dch v v cc ti sn v hnh. Th hai, vic lin kt kinh doanh trn ton cu i hi cc ngun ti chnh khng l m c th khng c sn i vi doanh nghip hoc ch sn c vi chi ph cao hn so vi cc hnh thc khc. Th ba, cc phng php kinh doanh mi c th ko theo nhng i hi c bit hoc cc ti sn chuyn dng m MNE khng c, khi doanh nghip c th chn cc hnh thc xm nhp khc. 22

Khi c li th v quyn s hu v li th ni b ha, cc doanh nghip s cn phi cn nhc chn a im u t trc tip nc no c li nht cho vic pht huy 2 li th trn. Vn ny s c gii p thng qua cc nh gi v li th a im ca cc nc tip nhn u t i vi ch u t. Li th a im hay cn gi l li th ring ca nc nhn u t (country specific advantages- CSA) Doanh nghip s ch tin hnh hot ng FDI khi hot ng ny c li hn hot ng u t trong nc nh cc iu kin sn xut thun li (lao ng r hn, th trng ng ca, ...). ng c di chuyn u t ra nc ngoi l s dng li th ring ca doanh nghip (FSA) cng vi cc yu t nc ngoi. Thng qua cc yu t ny (v d nh lao ng, t ai), MNC c th khai thc hiu qu cc li th v quyn s hu c c thu nhp cao hn. Li th a im ca nhiu nc l yu t quan trng trong vic xc nh nc no s tr thnh im n ca cc MNC. Vic la chn a im u t ph thuc vo nhng tnh ton phc tp gia cc yu t kinh t, x hi v chnh tr. Cc li th kinh t bao gm s lng v cht lng cc yu t sn xut, phn b cc yu t sn xut v mt khng gian, chi ph sn xut v nng sut, dung lng v phm vi th trng, chi ph vn ti, vin thng, ... Cc li th v vn ha x hi gm s khc bit v vn ha gia nc ch u t v nc nhn u t, thi chung i vi nc ngoi, khc bit v ngn ng v vn ha, quan im i vi t do hnh ng. Li th chnh tr gm s n nh v chnh tr, cc chnh sch chung v ring ca chnh ph c nh hng n dng FDI, n sn xut quc t v n thng mi gia cc doanh nghip. Cn lu rng hp dn tng i ca cc a im khc nhau c th thay i theo thi gian, vy nn nc nhn u t trong chng mc nht nh c th thit k li th cnh tranh ca mnh tr thnh mt a im hp dn FDI. Tm li, vic la chn gia xm nhp bng con ng thng mi hay u t khng hon ton n gin. Mt doanh nghip thnh cng l doanh nghip bit kt 23

hp ng thi c ba nhm li th thit k mng li hot ng v cc chi nhnh ca mnh nhm thc hin mt cch tt nht chin lc pht trin ca doanh nghip. 3.2. Phn loi FDI C th s dng nhiu tiu ch khc nhau phn loi FDI. Di y l mt s tiu ch thng dng. 3.2.1. Theo hnh thc xm nhp Theo tiu ch ny FDI c chia thnh 3 hnh thc: u t mi (greenfield investment): Ch u t nc ngoi gp vn xy dng mt c s sn xut, kinh doanh mi ti nc nhn u t. Hnh thc ny thng c cc nc nhn u t nh gi cao v n c kh nng tng thm vn, to thm vic lm v gi tr gia tng cho nc ny. Sp nhp v mua li (merger & acquisition): ch u t nc ngoi mua li hoc sp nhp mt c s sn xut kinh doanh sn c nc nhn u t. Theo qui nh ca Lut Cnh tranh c Quc hi Vit Nam thng qua thng 12 nm 2004 v c hiu lc t ngy 1 thng 7 nm 2005: Sp nhp (merger) doanh nghip l vic mt hoc mt s doanh nghip chuyn ton b ti sn, quyn, ngha v v li ch hp php ca mnh sang mt doanh nghip khc, ng thi chm dt s tn ti ca doanh nghip b sp nhp; Mua li (acquisition) doanh nghip l vic mt doanh nghip mua ton b hoc mt phn ti sn ca doanh nghip khc kim sot, chi phi ton b hoc mt ngnh ngh ca doanh nghip b mua li. FDI ch yu din ra di hnh thc mua li. M&A c nhiu ch u t a chung hn hnh thc u t mi v chi ph u t thng thp hn v cho php ch u t tip cn th trng nhanh hn. 3.2.2. Theo quan h v ngnh ngh, lnh vc gia ch u t v i tng tip nhn u t Theo tiu ch ny FDI c chia thnh 3 hnh thc: 24

- FDI theo chiu dc (vertical FDI): nhm khai thc nguyn, nhin vt liu (Backward vertical FDI) hoc gn gi ngi tiu dng hn thng qua vic mua li cc knh phn phi nc nhn u t (Forward vertical FDI). Nh vy, doanh nghip ch u t v doanh nghip nhn u t nm trong cng mt dy chuyn sn xut v phn phi mt sn phm cui cng. - FDI theo chiu ngang (horizontal FDI): hot ng FDI c tin hnh nhm sn xut cng loi sn phm hoc cc sn phm tng t nh ch u t sn xut nc ch u t. Nh vy, yu t quan trng quyt nh s thnh cng ca hnh thc FDI ny chnh l s khc bit ca sn phm. Thng thng FDI theo chiu ngang c tin hnh nhm tn dng cc li th c quyn hoc c quyn nhm c bit l khi vic pht trin th trng trong nc vi phm lut chng c quyn. - FDI hn hp (conglomerate FDI): Doanh nghip ch u t v doanh nghip tip nhn u t hot ng trong cc ngnh ngh, lnh vc khc nhau. 3.2.3. Theo nh hng ca nc nhn u t Theo tiu ch ny FDI c chia thnh 3 hnh thc: - FDI thay th nhp khu: hot ng FDI c tin hnh nhm sn xut v cung ng cho th trng nc nhn u t cc sn phm m trc y nc ny phi nhp khu. Cc yu t nh hng nhiu n hnh thc FDI ny l dung lng th trng, cc ro cn thng mi ca nc nhn u t v chi ph vn ti. - FDI tng cng xut khu: Th trng m hot ng u t ny nhm ti khng phi hoc khng ch dng li nc nhn u t m l cc th trng rng ln hn trn ton th gii v c th c c th trng nc ch u t. Cc yu t quan trng nh hng n dng vn FDI theo hnh thc ny l kh nng cung ng cc yu t u vo vi gi r ca cc nc nhn u t nh nguyn vt liu, bn thnh phm.

25

- FDI theo cc nh hng khc ca Chnh ph: Chnh ph nc nhn u t c th p dng cc bin php khuyn khch u t iu chnh dng vn FDI chy vo nc mnh theo ng ca mnh, v d nh tng cng thu ht FDI gii quyt tnh trng thm ht cn cn thanh ton. 3.2.4. Theo nhn t b tc ng trong qu trnh u t Theo tiu ch ny FDI c chia thnh 2 hnh thc: - FDI pht trin (expansionary FDI): nhm khai thc cc li th v quyn s hu ca doanh nghip nc nhn u t. Hnh thc u t ny gip ch u t tng li nhun bng cch tng doanh thu nh m rng th trng ra nc ngoi. - FDI phng ng (defensive FDI): nhm khai thc ngun lao ng r cc nc nhn u t vi mc ch gim chi ph sn xut v nh vy li nhun ca cc ch u t cng s tng ln. 3.3. Cc yu t c nh hng n dng FDI Cc quan im v cc nhn t nh hng n FDI c th c tp hp theo hai nhm chnh, l cc quan im xut pht t cch tip cn vi m (coi cc MNC l cc ch th chnh quyt nh dng vn FDI, trn c s xy dng cc l thuyt v cc MNC l gii hin tng FDI v ch ra cc nhn t nh hng n quyt nh u t trc tip ra nc ngoi ca cc MNC) v cc quan im xut pht t cch tip cn v m theo c cu th trng s quyt nh cc nhn t nh hng n FDI. i din tiu biu cho cch tip cn vi m l thuyt Chit trung ca Dunning trong ch ra ba nhm nhn t nh hng n FDI nh trnh by trn. C rt nhiu tc gi theo cch tip cn v m, mi tc gi ch nhn mnh n mt hoc mt vi nhn t nh hng n FDI nh tnh sn c ca cc ngun lc trong nc, dung lng th trng,... Nhn chung c th tp hp cc nhn t ny thnh bn nhm chnh l: cc nhn t lin quan n ch u t, cc nhn t lin quan n nc ch u t, cc nhn t lin quan n nc nhn u t v cc nhn t ca mi trng quc t. 3.3.1. Cc nhn t lin quan n ch u t

26

Mc tiu ca cc ch u t, c bit l cc ch u t t nhn khi tin hnh u t l nhm thu li nhun cng nhiu cng tt. Mun vy h khng th dng li th trng trong nc m phi tm cch vn ra th trng nc ngoi. xm nhp th trng nc ngoi, cc ch u t c th s dng nhiu cch khc nhau (xut khu, tin hnh FDI, nhng quyn, ...). Vn t ra cho cc ch u t l phi la chn c hnh thc xm nhp ph hp, em li hiu qu cao nht v gp phn thc hin mc tiu ti a ha li nhun. Thng thng ch u t s quyt nh u t ra nc ngoi di hnh thc FDI khi bn thn h c cc li th c quyn ring v FDI s gip h tn dng c li th ni b ha cc ti sn ring ny. 3.3.2. Cc nhn t lin quan n nc ch u t Cc bin php lin quan trc tip n u t ra nc ngoi v mt s bin php khc c lin quan gin tip n u t ra nc ngoi cc ca cc nc c nh hng rt ln n vic nh hng v n lng vn ca nc chy ra nc ngoi. Cc nc c th c cc bin php khuyn khch, h tr cho cc ch u t nc mnh tin hnh u t trc tip ra nc ngoi v trong nhng trng hp cn thit, cng c th p dng cc bin php hn ch, hoc cm u t ra nc ngoi. Cc bin php khuyn khch u t trc tip ra nc ngoi bao gm: Tham gia k kt cc hip nh song phng v a phng v u t hoc c lin quan n u t. Cc Hip nh ny thng c cc qui nh bo h v khuyn khch hot ng u t gia cc nc thnh vin. Chnh ph ng ra bo him cho cc hot ng u t nc ngoi. Vic u t ra nc ngoi c nguy c gy ra cho cc ch u t rt nhiu ri ro. Cc hng bo him t nhn c th bn cc hp ng bo him cho cc ch u t ra nc ngoi bo him chng li mt s ri ro. Tuy nhin, c nhiu ri ro c bit l cc ri ro v chnh tr v phi thng mi (b quc hu ha, tn tht do chin tranh, ...) cc cng ty bo him t nhn khng sn sng ng ra bo him. Chnh v vy, nu Chnh ph cc nc ng ra bo him cho cc ri ro ny th cc nh u t ca cc nc s yn tm hn khi tin hnh u t ra nc ngoi. u i thu v ti chnh, c th di dng cc h tr ti chnh trc tip cho cc ch u t (chnh ph cp vn, cp tn dng hoc tham gia gp vn vo d n 27

u t nc ngoi); h tr xy dng c s h tng (KCX, KCN, cu, ng, ...); ti tr cho cc chng trnh o to ca cc d n FDI nc ngoi; min hoc gim thu (min thu chuyn nhng ti sn, gim thu cho cc ch u t u t vo cc ngnh hay a bn khuyn khch u t, ...), hon np thu i vi cc khon thu nhp t u t nc ngoi, k cc DTT vi nc nhn u t. Khuyn khch chuyn giao cng ngh. Chnh ph cc nc c th h tr vn, tr gip v k thut, dnh cc u i cho cc d n FDI nc ngoi c km theo chuyn giao cng ngh. Cc bin php ny thng c chnh ph cc nc cng nghip pht trin p dng khuyn khch cc ch u t nc mnh chuyn giao cng ngh sang cc nc ang pht trin thng qua FDI. Tr gip tip cn th trng, dnh u i thng mi (thu quan v phi thu quan) cho hng ha ca cc nh u t nc mnh sn xut nc ngoi v xut khu tr li nc ch u t. Nc ch u t cng c th m phn nc nhn u t d b cc ro cn i vi FDI v vi thng mi gia hai nc. Nc ch u t c th tham gia vo cc lin kt kinh t khu vc, lin khu vc hoc quc t to thun li cho cc ch u t nc mnh trong qu trnh u t v tin hnh trao i thng mi vi cc nc khc. Cung cp thng tin v tr gip k thut. Chnh ph hoc cc c quan ca Chnh ph ng ra cung cp cho cc ch u t cc thng tin cn thit v mi trng v c hi u t nc nhn u t (hnh lang php l, mi trng kinh t, chnh tr, x hi, cc thng tin c th ca ngnh, lnh vc hay a bn u t). Vic h tr k thut cho nc nhn u t ci thin mi trng u t, ci

cch lut php, chnh sch theo hng r rng, minh bch hn v nng cao hiu
qu ca b my hnh chnh cng s to thun li cho hot ng FDI. Cc bin php hn ch u t bao gm: Hn ch chuyn vn ra nc ngoi. kim sot cn cn thanh ton, hn ch thm ht, cc nc ch u t c th p dng bin php ny. Hn ch bng thu, nh thu i vi thu nhp ca ch u t nc ngoi (ch u t phi np thu thu nhp hai ln cho nc nhn u t v cho c nc ch u t); c cc chnh sch u i v thu i vi u t trong nc khin 28

cho u t ra nc ngoi km u i hn, p dng cc chnh sch nh gi chuyn giao xc nh li cc tiu chun nh gi, t xc nh li thu nhp chu thu v thu thu nhp doanh nghip ca cc cng ty c hot ng u t ra nc ngoi, ... Hn ch tip cn th trng, nh thu cao hoc p dng ch hn ngch hay cc ro cn phi thng mi khc i vi hng ha do cc cng ty nc mnh sn xut nc ngoi v xut khu tr li. Cm u t vo mt s nc. Do cng thng trong quan h ngoi giao, chnh tr, nc ch u t c th khng cho php ch u t nc mnh tin hnh hot ng u t mt nc no . 3.3.3. Cc nhn t lin quan n nc nhn u t Khi la chn a im u t nc ngoi, ch u t s phi cn nhc n cc iu kin sn xut, kinh doanh a im xem c thun li hay khng ngha l cn nhc n cc yu t c lin quan n li th a im ca nc nhn u t. Cc nhn t nh hng n li th a im ca cc nc nhn u t c cp n trong khi nim Mi trng u t. Mi trng u t l tng ho cc yu t v php lut, kinh t, chnh tr, vn ho x hi v cc yu t c s h tng, nng lc th trng, li th ca mt quc gia c lin quan, nh hng trc tip hoc gin tip n hot ng u t ca nh u t trong v ngoi nc khi u t vo quc gia . Theo Hi ngh ca Lin hip quc v Thng mi v Pht trin (UNCTAD), cc yu t quyt nh FDI ca nc tip nhn u t c chia thnh 3 nhm sau: Th nht l khung chnh sch v FDI ca nc nhn u t gm cc qui nh lin quan trc tip n FDI v cc qui nh c nh hng gin tip n FDI. Cc qui nh ca lut php v chnh sch lin quan trc tip FDI bao gm cc qui nh v vic thnh lp v hot ng ca cc nh u t nc ngoi (cho php, hn ch, cm u t vo mt s ngnh, lnh vc; cho php t do hay hn ch quyn s hu ca cc ch u t nc ngoi i vi cc d n; cho php t do hot ng hay p t mt s iu kin hot ng; c hay khng cc u i nhm khuyn khch FDI; ...), cc tiu chun i x i vi FDI (phn bit hay khng phn bit i x 29

gia cc nh u t c quc tch khc nhau, ...) v c ch hot ng ca th trng trong c s tham gia ca thnh phn kinh t c vn TNN (cnh tranh c bnh ng hay khng; c hin tng c quyn khng; thng tin trn th trng c r rng, minh bch khng; ...). Cc qui nh ny nh hng trc tip n khi lng v kt qu ca hot ng FDI. Cc qui nh thng thong, c nhiu u i, khng c hoc t c cc ro cn, hn ch hot ng FDI s gp phn tng cng thu ht FDI vo v to thun li cho cc d n FDI trong qu trnh hot ng. Ngc li, hnh lang php l v c ch chnh sch c nhiu qui nh mang tnh cht hn ch v rng buc i vi FDI s khin cho FDI khng vo c hoc cc ch u t khng mun u t. Cc qui nh ca lut php v chnh sch s c iu chnh ty theo nh hng, mc tiu pht trin ca tng quc gia trong tng thi k, thm ch c tnh n c cc qui hoch v ngnh v vng lnh th. Bn cnh , mt s cc qui nh, chnh sch trong mt s ngnh, lnh vc khc cng c nh hng n quyt nh ca ch u t nh: Chnh sch thng mi c nh hng rt ln n quyt nh la chn a im u t v FDI gn vi sn xut v tiu th hng ha, dch v. V d cc nc theo ui chin lc pht trin sn xut trong nc thay th nhp khu s thu ht c nhiu FDI vo sn xut cc hng tiu dng phc v nhu cu trong nc nhng sau mt thi gian khi th trng bo ha nu nc khng thay i chnh sch th s khng hp dn c FDI. Chnh sch t nhn ha lin quan n vic c phn ha, bn li cc cng ty. Nhng nc cho php cc nh u t nc ngoi tham gia vo qu trnh t nhn ha s to cho cc nh u t nc ngoi nhiu c hi, nhiu s la chn hn trc khi quyt nh u t. Chnh sch tin t v chnh sch thu c nh hng quan trng n s n nh ca nn kinh t. Cc chnh sch ny nh hng n tc lm pht, kh nng cn bng ngn sch ca nh nc, li sut trn th trng. Nh vy cc chnh sch ny nh hng rt nhiu n quyt nh u t. Cc ch u t u mun u t vo cc th trng c t l lm pht thp. Li sut trn th trng nc nhn u t s nh hng n chi ph vn, t nh hng n thu nhp ca cc ch u t nc ngoi. Chnh sch thu ca nc nhn u t cng thu ht c s quan tm rt ln ca cc ch u t. Thu thu nhp doanh nghip nh hng 30

trc tip n li nhun ca cc d n FDI. Thu thu nhp i vi ngi c thu nhp cao, thu tiu th c bit, ... nh hng trc tip n gi thnh sn phm. Nhn chung cc ch u t u tm cch u t nhng nc c cc loi thu thp. Chnh sch t gi hi oi nh hng n gi cc ti sn nc nhn u t, gi tr cc khon li nhun cc ch u t thu c v nng lc cnh tranh ca cc hng ha xut khu ca cc chi nhnh nc ngoi. Mt nc theo ui chnh sch ng tin quc gia yu s c li trong vic thu ht TNN v xut khu hng ha. Chnh v vy chnh sch ny nh hng n FDI. Chnh sch lin quan n c cu cc ngnh kinh t v cc vng lnh th (khuyn khch pht trin ngnh no, vng no; ngnh no bo ha ri; ngnh no, vng no khng cn khuyn khch, ...) Chnh sch lao ng: c hn ch hay khng hn ch s dng lao ng nc ngoi; u tin hay khng u tin cho lao ng trong nc, ... Chnh sch gio dc, o to, chnh sch y t, ... nh hng n cht lng ngun lao ng cung cp cho cc d n FDI. Cc qui nh trong cc hip nh quc t m nc nhn u t tham gia k kt. Ngy nay, cc qui nh ny thng to thun li cho FDI v n bo v quyn li cho cc nh u t, hng ti khng phn bit cc ch u t theo quc tch, ... Nhn chung cc ch u t nc ngoi thch u t vo nhng nc c hnh lang php l, c ch, chnh sch y , ng b, thng thong, minh bch v c th d on c. iu ny m bo cho s an ton ca vn u t. Th hai l cc yu t ca mi trng kinh t. Nhiu nh kinh t cho rng cc yu t kinh t ca nc nhn u t l nhng yu t c nh hng quyt nh trong thu ht FDI. Ty ng c ca ch u t nc ngoi m c th c cc yu t sau ca mi trng kinh t nh hng n dng vn FDI: Cc ch u t c ng c tm kim th trng s quan tm n cc yu t nh dung lng th trng v thu nhp bnh qun u ngi; tc tng trng ca th trng; kh nng tip cn th trng khu vc v th gii; cc s thch c bit ca ngi tiu dng nc nhn u t v c cu th trng.

31

- Cc ch u t tm kim ngun nguyn liu v ti sn s quan tm n ti nguyn thin nhin; lao ng cha qua o to vi gi r; lao ng c tay ngh; cng ngh, pht minh, sng ch v cc ti sn do doanh nghip sng to ra (thng hiu, ...); c s h tng phn cng (cng, ng b, h thng cung cp nng lng, mng li vin thng). - Cc ch u t tm kim hiu qu s ch trng n chi ph mua sm cc ngun ti nguyn v ti sn c cp phn trn, c cn i vi nng sut lao ng; cc chi ph u vo khc nh chi ph vn chuyn v thng tin lin lc i/ n hoc trong nc nhn u t; chi ph mua bn thnh phm; tham gia cc hip nh hi nhp khu vc to thun li cho vic thnh lp mng li cc doanh nghip ton khu vc. Th ba l cc yu t to thun li trong kinh doanh, bao gm chnh sch xc tin u t; cc bin php u i, khuyn khch u t; gim cc tiu cc ph bng cch gii quyt nn tham nhng, ci cch th tc hnh chnh nng cao hiu qu hot ng ca b my qun l Nh nc; nng cao cht lng cc dch v tin ch x hi m bo cht lng cuc sng cho cc ch u t nc ngoi (cc trng song ng, cht lng cuc sng, ...); cc dch v hu u t. T lu cc nc nhn u t thc c tm quan trng ca cc yu t ny, v vy cc nc thng tm cch ci tin cc yu t ny nhm to thun li nhiu hn cho cc ch u t. Bn cnh cch tip cn ca UNCTAD, cn c cch tip cn khc theo mi trng u t bao gm cc yu t sau: - Mi trng chnh tr x hi : s n nh ca ch chnh tr, quan h cc ng phi i lp v vai tr kinh t ca h, s ng h ca qun chng, ca cc ng phi, t chc x hi v ca quc t i vi chnh ph cm quyn, nng lc iu hnh v phm cht o c ca i ng lnh o t nc, thc dn tc v tinh thn tit kim ca nhn dn, mc an ton v an ninh trt t x hi. - Mi trng php l v hnh chnh: tnh y v ng b ca h thng php lut; tnh r rng, cng bng v n nh ca h thng php lut; kh nng thc thi php lut; kh nng bo v quyn li ca nh u t ca php lut; nhng u i 32

v hn ch dnh cho cc nh u t ca h thng php lut; th tc hnh chnh v hi quan. Mi trng kinh t v ti nguyn: Chnh sch kinh t; cc ch tiu nh gi hiu qu kinh t x hi (GDP, GDP/ngi, GNP); t l tit kim quc gia; cc lung vn u t cho pht trin; dung lng th trng v sc mua ca th trng; ti nguyn thin nhin v kh nng khai thc; tnh cnh tranh tng th ca nn kinh t; tnh hnh bun lu v kh nng kim sot; chnh sch bo h th trng ni a; h thng thng tin kinh t. Mi trng ti chnh: Cc chnh sch ti chnh (thu chi ti chnh, m ti khon, vay vn, li sut, chuyn li nhun v nc,...); cc ch tiu nh gi nn ti chnh quc gia (cn cn thng mi quc t, cn cn thanh ton quc t, n quc gia, t l lm pht); t gi hi oi v kh nng iu tit ca Nh nc; kh nng t do chuyn i ca ng tin; hiu qu hot ng ca h thng ngn hng; hot ng ca th trng ti chnh; h thng thu v l ph; kh nng u t t Chnh ph cho pht trin; gi c hng ho; ... Mi trng c s h tng: H thng ng s, cu cng, sn bay, cng, ...; mc tho mn cc dch v in, nc, bu chnh vin thng, khch sn, ...; kh nng thu t v s hu nh; chi ph thu t, n b gii to, thu nh; chi ph dch v vn ti, in, nc, thng tin lin lc, ... Mi trng lao ng: ngun lao ng v gi c nhn cng lao ng; trnh ca i ng cn b qun l v cng nhn; cng lao ng v nng sut lao ng; tnh cn c v k lut lao ng; tnh hnh nh cng, bi cng; h thng gio dc o to; s h tr ca Chnh ph cho pht trin ngun nhn lc. Mi trng quc t: quan h ngoi giao ca chnh ph; quan h thng mi, mc c hng u i MFN v GSP ca cc nc ny; hp tc kinh t quc t (tham gia vo cc khi kinh t, din n kinh t th gii); mc m ca v kinh t v ti chnh vi th trng bn ngoi; ... 33

3.3.4. Cc nhn t ca mi trng quc t l cc yu t thuc mi trng kinh t, chnh tr, x hi ton cu c n nh hay khng, c thun li hay khng thun li cho nc ch u t v nc nhn u t cng nh cho chnh ch u t khi tin hnh hot ng u t ra nc ngoi. Tnh hnh cnh tranh gia cc nc trong thu ht FDI nh hng nhiu n dng chy FDI. nng cao nng lc cnh tranh trong thu ht FDI cc nc s phi ci tin mi trng u t, to thun li v a ra nhng u i cho FDI. Nc no xy dng c mi trng u t c sc hp dn cao hn th nc s c kh nng thu ht c nhiu FDI hn. Cng vi mi trng u t ngy cng c ci tin v cng c m cao, dng vn FDI trn ton th gii s d dng lu chuyn hn v nh vy lng vn FDI ton cu c th tng nhanh. 3.4. Tc ng ca FDI 3.4.1. M hnh nh gi tc ng chung ca FDI L thuyt v li ch ca u t nc ngoi ca Mac Dougall, sau c M.C. Kemp pht trin thm ln s dng sn lng cn bin ca vn u t lm cng c chnh, cc tc gi ch ra rng s tng vn FDI va lm tng tng sn lng u ra va phn phi li thu nhp gia nh u t v ngi lao ng. M hnh ny da trn gi thuyt sn lng cn bin c xu hng gim dn khi vn u t tng ln. Cc tc gi ch gii hn vic nghin cu vic u t gia 2 nc trong c mt nc l nc cng nghip pht trin v mt nc l nc ang pht trin vi gi thuyt khng c s trao i vn gia 2 nc ny vi mt nc th ba. 3.4.2. Tc ng ca FDI i vi nc ch u t 3.4.2.1. Tc ng tch cc - Bnh trng sc mnh v kinh t v nng cao uy tn chnh tr trn trng quc t. - S dng li th ca ni tip nhn vn gim chi ph, nng cao hiu qu s dng vn v t sut li nhun, khc phc c tnh trng tha vn tng i. - M rng th trng tiu th sn phm, khc phc tnh trng lo ho sn phm. - Tm kim cc ngun cung cp nguyn, nhin liu n nh 34

i mi c cu sn phm, p dng cng ngh mi, nng cao nng lc cnh tranh.

3.4.2.2. Tc ng tiu cc
- Qun l vn v cng ngh - S n nh ca ng tin - Cn cn thanh ton quc t - Vic lm v lao ng trong nc 3.4.3. Tc ng ca FDI i vi nc nhn u t 3.4.3.1. Tc ng tch cc Gp phn b sung mt lng vn ln cho u t pht trin Theo l thuyt "ci vng lun qun" v "c huch" t bn ngoi ca Samuelson, a s cc nc ang pht trin u thiu vn, thu nhp thp ch ngi dn sng mc ti thiu, do kh nng tch ly vn hn ch. Thc tin trn th gii cho thy cc nc mun t tc tng trng cao phi u t t nht 20% GDP vo vic to vn. Trong khi cc nc nng nghip ngho nht ch c th tit kim c 5% GDP. V phn ln trong s tin tit kim nh b trn phi dng cung cp nh ca v cc cng c gin n cho dn s ang tng ln. Phn dnh cho pht trin rt t. Bn cnh cc nc ang pht trin cn gp phi nhng kh khn khc nh dn tr thp, ti nguyn thin nhin khan him, k thut lc hu, ... Chnh v vy cc nc ang pht trin ngy cng kh khn v c vng mi vo ci vng lun qun (xem hnh 1.1). c th bt ra khi ci vng lun qun trn, theo Samuelson cc nc ang pht trin cn c huch t bn ngoi thng qua vic thu ht TNN. Thu nhp bnh qun thp

Nng sut thp

Tit kim v u t t

35
Kh nng tch ly vn km

Hnh 1.1: Vng lun qun ca s km pht trin Tm li, trong thi k u mi pht trin, trnh kinh t ca cc nc ang pht trin thp, GDP v GDP tnh theo u ngi thp v vy kh nng tch ly vn trong ni b nn kinh t rt hn ch. Bn cnh , nhiu nc tm l chung ca dn chng l cha yn tm b vn u t tin hnh sn xut, kinh doanh do c ch huy ng vn cha r rng, cha ph hp. Trong khi nhu cu vn u t pht trin nhm rt ngn khong cch vi cc nc cng nghip pht trin li rt ln. TNN, vi vai tr l mt ngun vn b sung t bn ngoi, gip cc nc k trn gii c bi ton thiu vn u t v dn thot ra khi vng lun qun. Trong cc ngun vn nc ngoi th ngun vn FDI c nh gi l rt quan trng i vi nhiu nc. FDI chim mt t trng ng k trong tng vn u t ton x hi ca cc nc ang v km pht trin. Trong giai on 1998-2003, FDI thng xuyn chim khong 10% tng vn u t cho ti sn c nh cc nc ang v km pht trin (xem bng 1.1). C nhng nc FDI vo chim trn 30% thm ch 50% tng vn u t cho ti sn c nh hng nm, v d nh Sudan, Angola, Gambia, Nigeria, Bolivia, Arrmenia, Kazakhstan, Tajikistan, Singapore, ... Vit Nam trong giai on 1992-1997, FDI vo trung bnh chim 34,5% tng vn u t cho ti sn c nh hng nm, trong nhng nm gn y t l ny gim nhng vn trn 10%.

Bng 1.1: T l gia vn FDI vo v tng vn u t cho ti sn c nh cc nc ang pht trin phn theo chu lc (%)
Khu vc 1992-1997 (trung bnh hng nm) 1998 1999 2000 2001 2002 2003

36

Cc nc ang pht trin Chu Phi Chu M La Tinh v Carib Chu v Thi Bnh Dng Trung v ng u

7,9 6,5 10,1 7,4 6,9

12,3 8,3 17,4 10,6 15,2

14,7 11,6 25,6 11,3 19,3

14,9 8,8 21,1 13,3 18,3

13,1 20,7 19,8 10,2 15,4

9,9 12,3 14,9 8,3 16,8

10,0 13,9 11,2 9,3 9,5

Ngun: WIR 2004

T nm 1993 n nay, FDI lun chim t trng ln trong tng vn TNN vo cc nc ang pht trin. c bit trong giai on 1998-2003, FDI chim trn 50% tng vn TNN vo cc nc ang pht trin (xem hnh 1.2)
400 350 300 250 200 150 100 50 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Tng vn TNN vo cc nc ang pht trin FDI vo cc nc ang pht trin

Hnh 1.2: FDI trong tng cc dng vn TNN vo cc nc ang pht trin (triu USD) Ngun: WIR 2004 Ngoi ngha b sung mt lng vn ng k cho u t pht trin kinh t, cn ni n cht lng ca vn FDI. S c mt ca ngun vn ny gp phn to iu kin cho ngun vn Nh nc tp trung vo cc vn kinh t x hi u tin 37

(c s h tng, cc cng trnh phc li x hi, ...). Ngun vn ny cng gp phn nng cao cht lng, hiu qu cc ngun vn trong nc. Vn trong dn c kch thch a vo sn xut, kinh doanh. Cc doanh nghip Nh nc phi tng cng u t v ch n hiu qu u t trong iu kin phi cnh tranh vi cc doanh nghip c vn FDI. Cc doanh nghip c vn FDI to ra cc lin kt vi cc cng ty trong nc nhn u t thng qua cc mi quan h cung cp dch v, nguyn vt liu, gia cng. Qua FDI thc y u t trong nc pht trin, gn kt cc cng ty trong nc vi th trng th gii. Nh vy, cc tim nng trong nc c khai thc vi hiu qu cao. C c cc cng ngh ph hp, y nhanh qu trnh cng nghip ha, hin i ha t nc Bn cnh vic thiu vn pht trin, cc nc ang pht trin cn c nhu cu rt ln v cng ngh. Cng ngh trong nc ca cc nc ny thng qu c v lc hu, kh nng nghin cu, ng dng cng ngh thp trong khi cuc cch mng khoa hc cng ngh pht trin vi tc ngy cng cao trn th gii. V vy, cc nc ang pht trin khng cn cch no khc l phi nhp khu cng ngh t cc nc pht trin hn y nhanh tc CNH-HH t nc nhm rt ngn khong cch pht trin. Th nhng ngun vn trong nc rt hn ch khng cho php cc nc ny nhp khu c nhiu cng ngh. Trong khi cc ch u t nc ngoi c nhu cu khai thc li th c quyn ca mnh v cng ngh nc ngoi. Mun vy, h khng cn cch la chn no tt hn l tin hnh hot ng FDI di hnh thc u t 100% vn nc ngoi hoc lin doanh cc nc ang pht trin. Cc cng ngh m cc ch u t nc ngoi chuyn giao cho cc nc ang pht trin thng di dng nhng tin b cng ngh, sn phm cng ngh, cng ngh thit k v xy dng, k thut kim tra cht lng, cng ngh qun l, cng ngh marketing. Chi ph chuyn giao cng ngh vo cc nc ang pht trin qua FDI c xu hng tng ln trong giai on 1980-1997.[58, tr 13-14] S lng cc hp ng cng ngh gia cc cng ty m vi cc chi nhnh, cng ty con cc nc

38

ang pht trin tng ln nhanh chng, t mc trung bnh 10 hp ng/nm trong nhng nm u 1980 ln gn 40 hp ng/nm vo gia nhng nm 1990.[56, tr 27] Trong giai on 1980-1996, cc hp ng chuyn giao cng ngh thng qua FDI vo cc nc ang pht trin xut hin nhiu trong cc lnh vc cng ngh thng tin, ha cht, vt liu mi v t (xem hnh 1.3).

Cng ngh thng Cc ngnh khc 28% tin 27%

Ha cht 19%

Dc phm 5% Cng nghip thc phm Sn xut t 3% 9% Sn xut vt liu mi 9%

Hnh 1.3: Phn b cc hp ng chuyn giao cng ngh thng qua FDI vo cc nc ang pht trin theo ngnh, lnh vc giai on 1980-1996 Ngun: WIR 2004 FDI khng ch mang li cng ngh cho cc nc thng qua con ng chuyn giao t nc ngoi vo m cn bng cch xy dng cc c s nghin cu v pht trin, o to cho i ng lao ng nc ch nh phc v cho cc d n u t. Chi ph cho nghin cu v pht trin ca cc chi nhnh nc ngoi chim t trng ln trong tng chi ph cho nghin cu v pht trin nhiu nc ang pht trin. V d trong nhng nm 1990 t trng ny ca cc chi nhnh nc ngoi Hungary, Singapore v i Loan l trn 50%.[58, tr. 412], [60, tr. 19] Nh vy FDI gip cc

39

nc ang pht trin hc hi, t pht trin c kh nng cng ngh ca chnh mnh.

Chuyn dch c cu kinh t theo hng tch cc Nhng thp k u sau Chin tranh th gii ln th hai, FDI vo cc nc ang pht trin ch yu nhm khai thc cc ngun ti nguyn thin nhin phc v cho cc ngnh cng nghip chnh quc. Ngy nay, FDI ang tr thnh mt yu t to ra s chuyn bin c cu kinh t tch cc cc nc nhn u t. FDI ch yu c tin hnh bi cc TNC v thng tp trung vo cc ngnh cng nghip v dch v, v vy FDI p ng c nhu cu pht trin cc ngnh ny ca cc nc ang pht trin. T trng FDI vo nng nghip trong tng FDI vo cc nc ang pht trin gim t 12% giai on 1989-1991 xung 10% giai on 2001-2002. T trng FDI vo cc ngnh ch to cng gim mnh nhng vn mc cao (con s tng ng cho 2 giai on l 53% v 40%). Trong khi t trng FDI vo lnh vc dch v tng mnh t 35% giai on 1989-1991 ln 50% giai on 2001-2002.[62, tr. 263] Vi t trng vn FDI vo cc ngnh cng nghip v dch v ngy cng tng, ngun vn ny gp phn tng nhanh t trng v sn lng, vic lm, xut khu, ... ca cc ngnh cng nghip, dch v trong nn kinh t ca cc nc ang pht trin. T trng ca cc ngnh kinh t truyn thng (nng nghip, khai thc, ...) gim mnh. FDI gp phn tch cc vo cc cn i ln ca nn kinh t Cc d n FDI gp phn n nh kinh t v m ca cc nc ang pht trin. Cc cn i ln ca nn kinh t nh cung cu hng ha trong nc, xut nhp khu, thu chi ngn sch u thay i theo chiu hng tch cc nh s ng gp ca FDI. FDI i vi cung cu hng ha trong nc. Trong giai on u mi pht trin, do trnh pht trin thp, cng ngh, my mc thit b lc hu, thiu vn...

40

nn nng lc sn xut ca khu vc kinh t trong nc ca cc nc ang pht trin rt yu km, khng p ng c nhu cu tiu dng trong nc, nn kinh t ph thuc nhiu vo nhp khu. Ngun vn FDI vo gip cc nc gii quyt c kh khn trn. Khu vc c vn FDI p ng mt phn nhu cu hng ha trong nc, lm gim cng thng cung cu, gim s ph thuc hng nhp khu. Trong nhng nm sau, khi FDI vo sn xut vt cht ngy cng tng th cc doanh nghip c vn FDI tham gia cung ng ngy cng nhiu cc loi hng ha cho tiu dng trong nc. Trong c cu nhp khu, t trng hng tiu dng gim xung. Thm vo , cht lng hng ha p ng c nhu cu trong nc, chng loi hng ha phong ph, t hng tiu dng c nhn, hng tiu dng gia nh n hng tiu dng cao cp. FDI i vi xut nhp khu. Khng ch p ng nhu cu ni a, FDI ngy cng hng mnh vo xut khu. Ngun ngoi t ng k t xut khu gip cc nc ang pht trin ci thin cn cn thng mi. Do nhu cu hng ha trong nc c p ng tt hn v c ngun ngoi t t xut khu m nhp khu cng thay i theo hng tch cc. C cu nhp khu thay i mnh, t trng hng my mc thit b, cng c sn xut tng. FDI cn c nhng tc ng tch cc n cn cn vng lai v cn cn thanh ton ni chung. Ngoi ngun thu t xut khu, cc ngun thu khc trong cn cn vng lai cng chu nh hng dy chuyn t hot ng FDI. Cc dch v phc v cc nh u t thu ngoi t c m rng v pht trin. Khch quc t n cc nc ang pht trin vi mc ch tm hiu c hi u t tng ln, dch v du lch, khch sn, vn chuyn hng khng, cng theo m pht trin. Mc d nh hng ca FDI n cn cn thanh ton cn l vn tranh ci, do quan im cho rng ngun li nhun chuyn ra nc ngoi dn s ln v c tc ng bt li, nhng v lu di FDI vn c nh hng tch cc cho cn cn thanh ton ni chung. Ngun thu t xut khu v t cc dch v thu ngoi t s ngy cng tng, cn nhu cu nhp khu s n nh. FDI i vi tng trng GDP v thu ngn sch Nh nc. FDI gip cc nc tng GDP. nhiu nc ang pht trin, tc tng trng ca khu vc c vn FDI thng cao hn tc tng trng ca khu vc kinh t c vn trong nc, chnh v

41

vy FDI gp phn y nhanh tc pht trin v tng trng kinh t, thc y cc thnh phn kinh t khc pht trin. T trng ca khu vc kinh t c vn FDI trong c cu GDP theo thnh phn kinh t ngy cng tng. Khu vc ny lin tc c tc tng trng cao hn mc trung bnh ca nn kinh t. FDI cng gp phn tng thu cho ngn sch nc nhn u t thng qua thu v tiu dng cc dch v cng cng. M rng th trng xut khu v nng cao nng lc cnh tranh trn th trng th gii Vai tr ny ca FDI th hin rt r nt cc nc p dng chnh sch thu ht FDI hng vo xut khu. S xut hin ca cc d n FDI i km vi cng ngh, my mc, thit b hin i gip cc nc nng cao cht lng v a dng ha cc mt hng xut khu. Cc d n FDI to ra nhng sn phm c cht lng cao hn, ph hp tiu chun quc t hn. Bn cnh thng qua cc mi quan h sn c ca cc nh u t nc ngoi hng ha ca cc doanh nghip c vn FDI tip cn c th trng th gii. Nh vy, FDI va lm tng nng lc xut khu va m rng th trng xut khu cho cc nc nhn u t. nhiu nc kim ngch xut khu ca cc doanh nghip c vn FDI chim t trng ngy cng cao trong tng kim ngch xut khu ca c nc (xem bng 1.2.). Trong lnh vc ch to, kim ngch xut khu ca cc doanh nghip c vn u t trc tip ca M cc nc NIC chu , nhng nc sm p dng chnh sch thu ht FDI hng vo xut khu, chim trn 60% tng doanh thu trong nhng nm 1980, trong khi t trng ny thp hn rt nhiu cha n 20% cc nc Chu M La Tinh, cc nc duy tr chnh sch sn xut thay th nhp khu n nhng nm 1980. u nhng nm 1990, khi cc nc Chu M La Tinh chuyn sang p dng chnh sch thu ht FDI hng vo xut khu, nng lc xut khu ca cc nc ny tng ln ng k v khu vc c vn FDI chim ti 48% tng kim ngch xut khu ca Brazil.[56, tr. 254] Bng 1.2 : T trng kim ngch xut khu ca cc chi nhnh nc ngoi trong tng kim ngch xut khu ca mt s nc ang pht trin Nc Argentinac Nm 1995 T trng (%) 14 Nc Boliviac Nm 1995 T trng (%) 11

42

2000 Brazilc Trung Quc n Mexicoc i Loan Phn Lanb 1995 2000 1991 2001 1985 1991 1995 2000 1985 1994 1998 2000

29 18 21 17d 50d 3 3 15 31 17 16 48 56 Vit Nama Hungary Peruc Malaysia Colombiac Chi Lc

1999 1995 2000 1995 2000 1985 1995 1995 2000 1995 1999 2001 2002 2003

9 16 28 6 14 26 45 25 24 58 80 24.4 27.5 31.4

Ngun: WIR 2002

a b

S liu ca Vit Nam ly t ngun ca Tng cc Thng k S liu v kim ngch xut khu ca cc chi nhnh nc ngoi ch tnh n kim

ngch xut khu ca cc chi nhnh do nc ngoi s hu phn ln.

c

S liu v kim ngch xut khu ca cc chi nhnh nc ngoi da vo s

liu bnh

qun ca giai on 1998-2000. Trn c s mu nghin cu ca 385 cng ty c vn TNN trong 82 Argentina, 160 Brazil, 20 Trung Quc, 21 9 Peru.
d

Colombia, 93 Mexixo v

S liu t ngun MOFTEC.

C cu hng xut khu cng thay i theo hng tch cc. Tr gi hng cng nghip ngy cng tng. Mt phn do cc doanh nghip FDI ch yu xut khu hng cng nghip ch bin. Mt s nc nh Trung Quc, Costa Rica, Hungary, Ireland, Mexico, ... rt thnh cng trong vic tng th phn mt s mt hng trn th trng th gii.

43

FDI gp phn pht trin ngun nhn lc FDI gip cc nc ang trin tn dng c li th v ngun lao ng di do.

nhiu nc, khu vc c vn FDI to ra s lng ln vic lm cho ngi lao ng c bit l trong lnh vc ch to. Nhn chung, s lng vic lm trong khu vc c vn FDI v t trng trong tng lao ng cc nc ang pht trin c xu hng tng ln. Xu hng chung cc nc l t trng lao ng trong khu vc c vn FDI trong lnh vc ch to so vi tng lao ng trong lnh vc ny ln hn t trng lao ng trong khu vc FDI trong tt c cc lnh vc so vi tng s lao ng nc nhn u t . (xem bng 1.3.).

Bng 1. 3: Lao ng trong cc doanh nghip c vn FDI mt s nc ang pht trin

S lao ng trong cc doanh nghip c vn FDI (nghn ngi) Nc Nm Lnh vc ch to Brazil 1987 1995 Trung Quc 1987 1997 Hng Kng 1985 1994 Indonesia 1992 1996 Malaysia 1985 86.4 67.5 262.5 505.2 141.0 324.6 384.6 758.1 952.3 1 447.4 210.0 5 987.9 7 108.0 32092.0 50830.0 847.6 423.0 7 847.6 10773.0 473.3 40800.0 96543.0 146680.0 2 182.4 2 533.2 78104.1 85701.8 10.2 16.0 3.3 4.7 29.8 12.8 0.5 0.9 Tt c cc ngnh Lao ng trong cc Tng s lao ng (nghn ngi) doanh nghip c vn FDI/tng lao ng (%) Lnh vc ch to Tt c cc ngnh Lnh vc ch to 24.3 13.4 Tt c cc ngnh 16.2 3.5 0.2 4.1

44

1994 Mexico 1985 1993 Nepal Singapore 1998 1980 1996 Sri Lanka 1985 1996 i Loan 1985 1995 Th Nh K 1986 1990 Vit Nam 1995

529.2 424.5 906.6 44.7 149.4 197.4 40.6 197.6 230.7 517.6 12.9 31.0 110.9 144.4 44.7 240.2 261.6 1 003.6 532.1 1 097.9 62.9

1 211.3 994.1 5 078.0 2 303.6 287.2 378.7 169.0 363.3 2 501.0 2 449.0 875.7 975.2 745.0 2 707.0 781.1 1089.0 7 428.0 9 045.0 32833.0

43.7 42.7 17.9 1.9 52.0 52.1 24.0 54.4 9.2 21.1 1.5 3.2 14.9 5.3 5.7 22.1 3.5 11.1 3.3

Ngun : WIR 2000

Bn cnh , FDI cn gp phn vo vic o to, nng cao trnh cho ngi lao ng. Nng sut lao ng trong cc doanh nghip c vn FDI thng cao hn trong cc doanh nghip trong nc (xem bng 1.4). Vi tiu ch coi hiu qu lm vic l u tin hng u trong tuyn dng v s dng lao ng, cc doanh nghip c vn FDI thng xy dng c mt i ng cng nhn, nhn vin lnh ngh, c tc phong cng nghip, c k lut cao. i ng cn b ca nc nhn u t tham gia qun l hoc ph trch k thut trong cc d n FDI trng thnh nhiu mt. Phn ln s lao ng cp cao ny c tham gia o to, hun luyn trong v ngoi nc, c tip thu nhng kinh nghim qun l iu hnh ca cc nh kinh doanh nc ngoi. c bit vi hnh thc doanh nghip lin doanh, ch u t ca nc ch nh tham gia qun l cng cc nh u t nc ngoi nn c iu kin tip cn v hc tp kinh nghim qun l tin tin ca nc ngoi trong sn xut kinh doanh, nng dn kin thc kinh doanh hin i ca mnh ln, v d nh: kinh nghim xy 45

dng v nh gi d n, kinh nghim t chc v iu hnh doanh nghip, qun l ti chnh, k ton, qun l cng ngh, nghin cu th trng, ngh thut tip th, thng tin qung co, t chc mng li dch v, ... Bng 1.4 : So snh nng sut lao ng ca cc chi nhnh nc ngoi v cc doanh nghip trong nc trong lnh vc ch to mt s nc
Chi nhnh nc ngoi Nn kinh t Nm S lao ng (1000 ngi) 5 987.9 67.5 526.7 258.6 Gi tr gia tng (triu USD) 43105.6 2 422.0 12082.7 25131.7 Nng sut lao ng (USD) 7 199 35881 22940 97193 Doanh nghip trong nc S lao ng (1000 ngi) 55594.1 355.5 842.3 2 180.1 Gi tr gia tng (triu USD) 146372.5 9 335.0 11727.0 44763.5 Nng sut lao ng (USD) 2 633 26259 13923 20533

Trung Quc Hng Kng Malaysia i Loan

1997 1994 1995 1994

Ngun: WIR 2000

Nhiu nghin cu cho thy tin lng tr cho lao ng trong cc doanh nghip

c vn FDI ln hn trong cc doanh nghip trong nc. iu ny khng ch ng cc nc ang pht trin m cn ng c cc nc cng nghip pht trin. L do ch yu l cc doanh nghip c vn FDI thng c xu hng u t vo cc ngnh hoc cc a bn c mc lng tng i cao nc nhn u t, hoc thng thu lao ng c tay ngh cao, hoc nh cng ngh ch u t em vo hin i hn nn c th em li nng sut cao hn, do tin lng tr cho lao ng cao hn,... Theo nghin cu ca Lipsey, cc doanh nghip c vn FDI cc nc Mexico, Marc, Venezuala, Indonesia, Singapore, i Loan, Trung Quc, Hng Kng v Malaysia tr lng cho lao ng cao hn cc doanh nghip trong nc v cc doanh nghip trong cng ngnh.[48, tr. 27-28] Tc ng lan truyn ca b phn lao ng trong khu vc FDI rt c ngha. Cc cn b qun l v cn b k thut trong nc c kch thch nng cao trnh khi giao dch vi cc i tc nc ngoi. Ngi lao ng, nht l lc lng lao ng

46

tr, mong mun tm vic lm trong cc doanh nghip c vn FDI c th sc trnh v tay ngh.

trong

mt mi trng nng ng hn v c thu nhp cao hn quan tm hn n vic nng cao

Cng c v m rng quan h hp tc quc t, y nhanh tin trnh hi nhp vo nn kinh t khu vc v th gii Trong cc hot ng kinh t i ngoi, hot ng TNN ngy cng c ngha v vai tr quan trng. Quan h u t gp phn thc y cc quan h kinh t i ngoi khc pht trin. Cam kt bo m cho hot ng FDI v hiu qu ca cc d n FDI l c s cc nc ang pht trin thu ht cc ngun vn TNN khc (ODA, tn dng quc t, ...). Quan h thng mi ca cc nc m rng theo qu trnh pht trin ca cc doanh nghip c vn FDI. Cc doanh nghip ny trong giai on xy dng c bn c nhu cu nhp khu rt ln. Trong qu trnh hot ng, cc doanh nghip ny li c nhu cu nhp khu nguyn nhin vt liu v xut khu sn phm. Ngoi thng ca cc nc nhn u t c m rng c v chng loi hng ha cng nh th trng nh rt nhiu vo cc doanh nghip c vn FDI. Thng qua cc d n FDI, nht l cc d n ca cc MNC, cc nc ang pht trin tng bc tham gia vo phn cng lao ng quc t v vo h thng sn xut th gii. Hot ng FDI gp phn lm phong ph, a dng v su sc cc quan h kinh t i ngoi ca cc nc ang pht trin. Nn kinh t trong nc dn dn tham gia su rng hn vo nn kinh t khu vc v th gii. iu ny to thun li cho cc hip nh hp tc kinh t song phng, a phng. nc tham gia vo cc

3.4.4. Tc ng tiu cc
- Ph thuc v kinh t - Tip thu cng ngh lc hu nhim mi trng

- Trit tiu kh nng cnh tranh ca cc doanh nghip trong nc 47

- Li sng, cc vn x hi 3.5. Xu th vn ng ca FDI trn th gii trong nhng nm gn y 3.5.1.1. FDI tng trng mnh trong nhng nm 1990, suy gim trong giai on 2001-2003 v nay phc hi Trong giai on 1991-2000 trong khi thng mi quc t c tc tng trng chm

nm 2000 tc tng l 10% gp i tc tng ca nm 1999, th FDI c tc tng trng rt cao. Bng 1.5: Lng FDI trn ton th gii 1974 1986 1992 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tng FDI (t USD) Tc tng vi (so nm 2 ln 2 ln 2 ln 11 (12 (6 (3 nm) nm) nm) 28 41 33 16 -40 -30 40 78 168 325 360 460 693 1075 1271 760 534

trc) (%)

Ngun : UNCTAD
Tuy nhin trong giai on 2001-2003 FDI ton cu gim mnh. Trong 2 nm 20042005 FDI phc hi. 3.5.1.2. FDI phn b khng u gia cc nc trn th gii c v dng vn vo v ra FDI ngy cng phn b khng u gia cc nc v tc tng FDI cc nc cng rt khc nhau v khng n nh qua cc nm : Cc nc pht trin ang l cc quc gia thu ht FDI ln nht th gii vi tc tng FDI bnh qun hng nm ln ti vi chc % trong nhng nm gn y. nm 1999 FDI vo M tng gn 30% so vi nm 1998, t 250 t USD chim gn 1/3 FDI ton th gii. EU l khu vc thu ht FDI ln nht th gii vi 285 t USD nm 1999 tng 24% so vi nm 1998. Cc nc ang pht trin t ch chim 70% FDI ton th gii nhng nm 1960 nm 1999 ch chim 22,5% tng FDI trn th gii.

48

Bng 1.6: Phn b FDI vo cc nc trn th gii (%) Cc nhm nc Cng nghip pht trin ang pht trin Trung v ng u Ring cc nc km pht trin (49 nc) 86-90 82,4 17,5 0,1 0,4 91-924 66,5 31,3 2,2 1,1 93-98 61,2 35,3 3,5 0,6 99-005 80 17,9 2,0 0,4 2001 68,4 27,9 3,7 0,5 2002 65,4

Ngun: Tng hp t cc Bo co u t ca UNCTAD.

Gia cc nc ang pht trin FDI phn b khng u, ch yu tp trung vo mt s t nc. 2/3 FDI vo cc nc ang pht trin tp trung vo 10 nc trong c 7 nc chu (Trung quc, Singapore, Malaysia, Indonesia, Hongkong, i Loan v Thi Lan), 3 nc chu M (Achentina, Mexico v Colombia) khng c nc no thuc chu Phi, chu u. 1/3 FDI cn li chia s cho hn 100 nc. Trung Quc lun dn u trong cc nc ang pht trin v thu ht FDI, thng xuyn chim 1/3 FDI vo cc nc ny : nm 1998 FDI vo Trung Quc chim 80% FDI vo chu v 35% FDI vo cc nc ang pht trin. Do tc ng ca khng hong ti chnh tin t chu nm 1997, FDI vo Trung Quc c xu hng gim : nm 1997 gim 11%, 1998 : -10% ; 1999 : -10%, nm 2000 c du hiu phc hi. Trong thp k va qua, 5 nc nhn FDI nhiu nht trong cc nc ang pht trin thng xuyn chim t 50-70% tng FDI vo khu vc ny. 10 nc nhn FDI nhiu nht trong cc nc ang pht trin thng xuyn chim t 70-80% tng FDI vo khu vc ny. 30 nhn FDI nhiu nht trong cc nc ang pht trin thng xuyn nhn c trn 90% tng FDI vo khu vc ny. 3.5.1.3. FDI ch yu b chi phi bi cc TNC

Giai on FDI gim FDI tng t bin nh M&A

49

Mc d c s a dng ho v ch th tham gia u t nhng thc cht 90% FDI ang c kim sot bi cc cng ty xuyn quc gia, m ch yu l khong 100 cng ty ca M, EU v Nht Bn. Hin c khong 60.000 TNE vi hn 500.000 chi nhnh trn ton th gii. Cc TNE chim 25% tng gi tr sn xut ca ton th gii Do thc lc rt mnh (vn + k thut + cng ngh + th trng + phng thc qun l) c th vt c tim lc kinh t ca nhiu quc gia, vi cu trc mng li, c s h tr ca cc phng tin thng tin hin i, cc cng ty a quc gia ang thc s "phong to", chi phi hot ng ca h thng kinh t ton cu. Cng da vo thc lc mnh, bng nhiu phng thc khc nhau, cc cng ty ny nh hng rt ln n vic iu chnh lut chi kinh t ton cu cng nh n chnh sch ca nhiu quc gia. C s lin kt cht ch gia kinh doanh cng nghip, thng mi - dch v vi kinh doanh ti chnh ngn hng trong hot ng ca cc cng ty ny, hnh thnh nhng t hp khng l theo kiu ti phit, lng on. Gia cc cng ty ny tn ti quan h hai chiu va lin minh va cnh tranh khc lit. Lin minh thao tng cc nn kinh t quc gia no hay i phng. Cn cnh tranh l bn cht v hin t ti trnh cao (thn tnh c nhng tp on khng l). Xu hng hp nht cc tp on vn l khng l nht th gii trong hu ht tt c cc lnh vc quan trng hng u ca nn kinh t hin i din ra rt mnh trong vi nm gn y l mt ng thi rt mi. Mi quan h phc tp ca cc cng ty ny vi nhau trong nhiu trng hp lm cho vic d on chiu hng vn ng ca cc mi quan h chnh thc gia cc nc v khu vc tr nn kh khn hn rt nhiu. 3.5.1.4. FDI ch yu c thc hin di hnh thc M&A Cho n cui nhng nm 60, u t trc tip nc ngoi ch yu di hnh thc chi nhnh. T na u nhng nm 70 v nh cao l gia nhng nm 80, hnh thc mua li hoc hp nht tr nn ph bin. Cui nhng nm 80 M gn 85% u t nc ngoi di hnh thc mua cc cng ty c sn so vi 15% lp cc chi nhnh mi. FDI di hnh thc mua li v sp nhp (544 t $ )chim 84% tng FDI trn th gii nm 1998, tng 60% so vi nm 97 (chim 71%). Trc y qu trnh lin kt v hp nht ch din ra vi cc cng ty va v nh, cn vic thn tnh st nhp ch din ra trong quan h gia cng ty ln vi cng ty nh, th hin nay cng vi vic hnh

50

thnh cc khi kinh t - mu dch khu vc, qu trnh hp nht, lin kt cc cng ty, tp on ln nht th gii hnh thnh nhng ch - cng ty din ra mnh m. Xu hng ny ca cc doanh nghip phng ty, k c cc doanh nghip mi xut hin trn bn th gii ca hnh thc u t trc tip nc ngoi, ch yu c gii thch bi cc l do gn vi s nhanh chng, t ri ro hn v kh nng ti chnh km ca cc cng ty nc nhn u t: + Mua ngay phn th trng v h tr chin lc ca mng li phn phi cho php tit kim thi gian xc tin hot ng th trng nc ngoi. + Nghin cu v so snh v ri ro v hiu qu gia vic lp chi nhnh v mua li thng phin din v t c tnh thuyt phc; nhng xu hng ca nhng nm 80 chng minh tm quan trng ca tnh chc chn khi mua li mt cng ty c sn so vi ri ro ca vic u t mi, thng bp bnh hn, ti mt nc xa l; + S tng trng mnh m ca FDI trong nhng nm 80 gn lin vi kh nng ti chnh km ca rt nhiu cc cng ty M v chu u v s st gi trn th trng chng khon. i vi cc ch u t, c bit l cc ch u t ln, M&A c nhiu u im hn hnh thc u t mi nh: Gip ch u t chim lnh ngay cc th trng mi, tng ngay th phn v mc ton cu ho, b sung cc nng lc cn thiu ca ch u t trn th trng ny; tit kim chi ph, ct gim chi ph : sau khi st nhp vi New England Corp. (k c chi nhnh ca ngn hng ny), tp on Ti chnh Flinorstar t mc tit kim hng nm l 350 triu USD cng vi mc thu nhp ph l 200 triu USD; tng kh nng cnh tranh : Ky-Corp mt ngn hng loi va nhy vt t v tr 200 ln 36, sau khi kt np mt s ngn hng c nh khc. Sau 10 nm li nhun thu c t c phiu ca ngn hng mi st nhp ny c mc tng trung bnh mi nm l 10,5%, lng c phiu tng 4,5% v gi c phiu ca n tng nhanh hn t 25 USD nm 1985 ln 35 USD nm 1995.

51

Tuy nhin, i vi cc nc nhn u t M&A cng em li nhiu mi e da nh: dn n tnh trng c quyn, cnh tranh khng lnh mnh, c quyn; tng t l tht nghip bi sau khi sp nhp cc tp on s gim bt s nhn vin tit kim v nng cao kh nng cnh tranh. Chnh v vy, cc nc cn thit lp nhng lut nh, nhng c s php l r rng cho vic st nhp mua li ny : chng c quyn, chng nhng bin php cnh tranh bt cng v nhng hnh ng la di bt hp php, ... B lut chng c quyn ca M ra i nm 1976 buc cc ngn hng phi thng bo cho cc bn, cc t chc c lin quan v mi khon mua c phiu c gi tr 15 triu USD (hoc 15% c phiu cu cng ty) y l gi tr ti thiu cho php trong mi cuc sp nhp. Nh vy s trnh cho cc cng ty b cun vo cc cuc sp nhp mt cch th ng hoc trnh b thn tnh. Nh quy nh ny m M kim sot c mi cuc sp nhp ngay t u. 3.5.1.5. C s thay i su sc v lnh vc u t u thp k 60: ng c ca ch u t l nh hng th trng m ch yu l lao ng r. Cc ngnh thu ht nhiu FDI: nhng ngnh sn xut truyn thng, khai khong, ch bin nng sn. Nhng nm 80: cng vi s chuyn dch c cu kinh t, lnh vc u t cng thay i. Cc nc ang pht trin vn ch yu u t vo lnh vc sn xut vt cht. Ngy nay, FDI tp trung vo cc ngnh kinh t mi nh tin hc, cng ngh thng tin, sinh hc, ... Cc ngnh sn xut truyn thng b sp nhp v t chc li : t, in t, dc phm, ho cht. FDI vo dch v pht trin mnh chim trn 60% FDI trn th gii trong nhng nm 2000. u t vo c s h tng cng tng nhanh di cc hnh thc BOT, BTO, BT. 4. H tr pht trin chnh thc (ODA)

4.1. Phn loi ODA. v Theo tnh cht: - Vin tr khng hon li: Cc khon cho khng, khng phi tr li. - Vin tr c hon li: Cc khon vay u i (tn dng vi iu kin mm). - Vin tr hn hp: Gm mt phn cho khng, phn cn li thc hin theo hnh thc tn dng (c th l u i hoc thng mi). v Theo mc ch: 52

H tr c bn: L nhng ngun lc c cung cp u t xy dng c s h tng kinh t, x hi v mi trng. y thng l nhng khon cho vay u i.

H tr k thut: L nhng ngun lc dnh cho chuyn giao tri thc, cng ngh, xy dng nng lc, tin hnh nghin cu c bn hay nghin cu tin u t, pht trin th ch v ngun nhn lc... loi h tr ny ch yu l vin tr khng hon li.

v Theo iu kin: ODA khng rng buc nc nhn: vic s dng vn ti tr khng b rng buc bi ngun s dng hay mc ch s dng. ODA c rng buc nc nhn: Bi ngun s dng: C ngha l vic mua sm hng ha, trang thit b hay dch v bng ngun vn ODA ch gii hn cho mt s cng ty do nc ti tr s hu hoc kim sot (i vi vin tr song phng), hoc cc cng ty ca cc nc thnh vin (i vi vin tr a phng). Bi mc ch s dng: Ch c s dng cho mt s lnh vc nht nh hoc mt s d n c th. ODA c th rng buc mt phn, v d, mt phn chi nc vin tr, phn cn li chi bt c ni no. v Theo hnh thc h tr - H tr d n: L hnh thc ch yu ca ODA thc hin cc d n c th. N c th l h tr c bn hoc h tr k thut, c th l cho khng hoc cho vay u i. - H tr phi d n: Bao gm cc loi hnh nh sau: H tr cn cn thanh ton: thng l h tr ti chnh trc tip (chuyn giao tin t) hoc h tr hng ha, h tr qua nhp khu. Ngoi t hoc hng ha c chuyn qua hnh thc ny c th c s dng h tr ngn sch. H tr tr n.

53

 Vin tr chng trnh: L khon ODA dnh cho mt mc ch tng qut vi thi gian nht nh m khng phi xc nh mt cch chnh xc n s c s dng nh th no. 4.2. Qu trnh hnh thnh v pht trin 4.2.1. Ngun gc lch s ca ODA Sau i chin th gii ln th II, cc nc cng nghip pht trin tha thun v s tr gip di dng vin tr khng hon li hoc cho vay vi iu kin u i cho cc nc ang pht trin. T chc ti chnh quc t - WB c thnh lp ti Hi ngh v Ti chnh - Tin t t chc thng 7 nm 1944 ti Bretton Woods thuc bang Hampshire (Hoa K). Mc tiu ca WB l thc y pht trin kinh t v tng trng phc li ca cc nc vi t cch l mt t chc trung gian v ti chnh, mt ngn hng thc s vi hot ng ch yu l i vay theo cc iu kin thng mi bng cch pht hnh tri phiu, ri cho vay ti tr u t ti cc nc. S kin quan trng hn c l ngy 14/12/1960 ti Pari k tha thun thnh lp T chc Hp tc Kinh t v Pht trin (Organisation for Economic Co-operation and Development OECD). T chc ny bao gm 20 nc thnh vin ban u ng gp phn quan trng nht trong vic cung cp ODA song phng v a phng. Trong khun kh hp tc pht trin, cc nc OECD lp ra nhng y ban chuyn mn, trong c y ban H tr Pht trin (Development Assistance Committee DAC) nhm gip cc nc ang pht trin pht trin kinh t v nng cao hiu qu u t. Thnh vin ban u ca DAC gm c 18 nc. Nm 1996, DAC cho ra i bn bo co Kin to th k XXI- Vai tr ca hp tc pht trin. Bo co ny cp ti mt vai tr khc ca vin tr ngoi vai tr cung cp vn. Vin tr pht trin phi ch trng vo vic h tr cho cc nc nhn c c th ch v nhng chnh sch ph hp ch khng phi ch cp vn. D nhin tin cng l vn quan trng nhng vin tr c hiu qu phi mang li c ti chnh ln tng v s kt hp gia hai yu t c ngha thc s quan trng. Hin nay, cc thnh vin ca DAC gm: o, B, Canaa, an Mch, Php, c, Ailen, Italia, H Lan, Nauy, B o Nha, Thy in, Thy S, Vng quc Anh, Hoa K, txtrylia, Niudiln, Nht Bn, Phn Lan, Lucxmbua, Ty Ban Nha v y ban ca Cng ng Chu u (EC). Ba thnh vin cn li ca OECD l Hy Lp, 54

aixlen, Th Nh K cng c quan h cht ch vi DAC. Hn Quc ang trong qu trnh gia nhp DAC. 4.2.2. Cc nc v cc t chc cung cp ODA Ngun vn ODA phn ln c cung cp bi cc nc thnh vin U ban H tr Pht trin (DAC ) thuc T chc hp tc kinh t v pht trin (OECD), chim trn 95% tng ODA th gii. Do vy lng ODA ton cu ph thuc rt nhiu vo mc vin tr ca cc nc ny. Bn cnh vic cung cp ODA trc tip, ng vai tr cc nh ti tr song phng, cc nc cung cp ODA cn chuyn giao ODA cho cc nc ang pht trin thng qua cc t chc vin tr a phng. Cc t chc l: - Cc t chc thuc h thng Lin hp quc nh: Chng trnh pht trin ca Lin hp quc, Qu nhi ng Lin hp quc, chng trnh lng thc Th gii, Qu dn s Lin hp quc, T chc Y t Th gii, T chc Nng nghip v Lng thcv.v... - Cc t chc ti chnh quc t gm: IMF, WB, ADB, Qu vin tr ca cc t chc OPEC, Qu C-Oet (KUWAIT), Ngn hng Pht trin Chu Phi, Ngn hng Bc u... - Ngoi ra, cac t chc phi chinh ph (NGO) cng tham gia vo vic cung cp ODA trn th gii. S lng cac t chc ny tng len rt nhanh trong vi thp k qua, hot ng mnh m tren nhiu lnh vc. 4.2.3. Qu trnh pht trin ca ODA trn th gii Tng khi lng ODA trn th gii tng chm trong nhng nm 1960. Trong nhng nm 1970 v 1980 vin tr t cc nc thuc OECD vn tng lin tc. n gia thp nin 80 khi lng vin tr t mc gp i u thp nin 70. Cui nhng nm 1980 n nhng nm 1990 ODA vn tng nhng vi t l tng thp. Nm 1991, vin tr pht trin chnh thc t ti con s l 69 t USD theo gi nm 1995. Nm 1996, 21 nc ti tr OECD dnh 55,114 t USD cho vin tr, bng 0,25% tng GNP ca h v bng 1,71% tng chi ngn sch ca chnh ph cc nc ny, c ngha l 67,85 USD trn u ngi. Cng trong nm ny t l ODA/GNP ca cc nc DAC ch l 0,25%. So vi nm 1995, vin tr ca OECD trong nm 1996 55

gim 3,768 t USD, tc khong 4,2%. Trong khi th lung ti chnh t nhn t OECD t con s 234 t USD, nhiu hn nm 1995 80 triu USD v bng 4,2 ln gi tr ODA. Trong sut giai on 1993-2003, tng ODA ca cc nc DAC t bnh qun gn 56 t USD, thp nht nm 1997 (gn 47 t USD) v t cao nht vo nm 2003 (gn 68,5 t USD). Mc d c mt s bin ng theo tng thi k song nhn chung gi tr tuyt i

Tng ODA thun ca DAC 1993-2003

70 60 50 40
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Ngun: Tng hp t ti liu ca DAC/OECD ODA ton cu khng thay i nhiu v khng p ng nhu cu ngy cng gia tng ca cc nc tip nhn. Hin ang din ra cuc cnh tranh quyt lit gia cc nc ang pht trin tranh th ngun vn ODA. Phn phi ODA theo cc nc nhn ti tr khng ng u v mt cn i trm trng theo khu vc lnh th.

Bng1.7: Nhng nc nhn c nhiu ODA nht 1985 v 90-94. n v: t USD Nc Tng ODA dnh cho 10 nc nhn c nhiu nht 11,4 19,3 21,7 21,5 18,5 18,7 1985 1990 1991 1992 1993 1994

56

Bng-la-et Trung Quc Ai Cp n Innsia Nhng nc khc T trng ODA dnh cho 10 nc nhn c nhiu nht trong tng ODA ton th gii (%)

1,1 0,9 1,8 1,6 0,6 5,4

2,0 2,2 5,4 1,5 1,7 6,5

1,6 2,0 5,0 2,7 1,9 8,5

1,7 3,1 3,6 2,4 2,1 8,6

1,4 3,3 3,3 1,5 2,0 7,0

1,3 3,5 2,3 1,4 2,2 8,0

35,0

33,0

32,0

32,0

31,0

32,0

Ngun: World Bank (1996), World Debt Table, Volume 1. V phn phi ODA theo vng, k t nm 1970, ODA ch yu hng vo tiu vng Sahara, ring Nht Bn li u tin cho Chu . Bng sau minh ha phn b ODA 10 nh ti tr ln (gi v tr t 1 n 10 trong s cc thnh vin qua phi). theo vng ca OECD, theo th t t tri

57

Bng: Phn b ODA theo vng ca 10 nh ti tr ln nht . ( Giai on 1964 -1996) n v: t USD
Vng Vin ng Chu Nam Trung ng Nam M Bc v Trung M Nam Sahara chu Phi Bc Sahara chu Phi Chu u Chu i Dng. Nht 48,4 20,0 4,8 5,6 5,0 11,6 M 5,5 6,8 26,4 5,3 15,1 21,6 c 22,9 11,7 7,5 7,5 5,0 25,4 Php 7,3 2,4 2,1 3,3 1,9 53,4 H Lan 5,0 16,3 6,0 11,3 13,9 38,2 Anh 10,2 22,6 3,5 3,2 5,8 45,8 Italia 8,7 1,5 2,6 8,2 7,9 34,8 Thu in 10,2 1,5 5,5 5,9 8,3 44,9 Canaa 18,8 15,6 2,6 8,4 10,2 34,7 an Mch 11,9 15,3 0,9 2,5 5,9 55,2

2,5 0,8 1,3

12,0 2,6 4,7

8,3 11,4 0,3

15,7 O,8 13,1

1,8 7,2 0,2

1,2 6,3 1,3

30,2 6,0

30,2 9,4

7,7 1,6 0,4

8,0 0,3 11,9

Ngun: Tng hp tti liuca DAC/OECD.

58

C cu ODA theo ngnh v lnh vc ca tng nc ti tr c khc nhau, song nhn chung cc nh ti tr u quan tm ti gio dc, y t, vn ti, vin thng, h tr chng trnh...Cc nh ti tr cng dnh mt phn ng k trong ODA xo n. Mc d c s nht tr v tm quan trng ca u t cho pht trin ngun nhn lc, ODA dnh cho lnh vc ny d nh gi bng tiu ch no cng cn nhiu hn ch. Tnh t 1993 n 1996, hng nm, ch c Nauy v Thy in l hai nc c t l vin tr dnh cho gio dc ph cp trong tng chi ph dnh cho gio dc ln hn 30%, v H Lan cng gi c mc bnh qun l 23%, cn DAC trong cng thi gian ny ch t bnh qun l 13%. Bng: C cu ODA theo lnh vc ca DAC nm 1996

T trng trong tng

Lnh vc ODA ca DAC ( % )

Gio dc, y t v dn s Nc v v sinh Vn ti , thng tin v nng lng Nng nghip Vin tr chng trnh Gim n Cu tr khn cp v vin tr lng thc Cc lnh vc khc

15,6 4,9 18,7 7,5 4,9 11,5 8,0 28,9

Ngun: Tonny German and Judith Randel( 1998).Thc trng ca vin tr 19971998. Mt s nh gi c lp v hp tc pht trin. Nxb chnh tr quc gia. H Ni.

59

4.2.4. Nhng xu hng mi ca ODA trn th gii Trong thi i ngy nay, dng vn ODA ang vn ng vi nhiu sc thi mi. y cng chnh l mt trong nhiu nhn t tc ng ti vic thu ht ngun vn ODA. Bi vy, nm bt c nhng xu hng vn ng mi ny l rt cn thit i vi cc nc nhn ti tr. v Ngy cng thm nhiu cam kt quan trng trong quan h h tr pht trin chnh thc. Trong nhng nm 90, ti cc cuc hi ngh cp cao quc t, cc nh ti tr, cc nhn vin tr c mt s nhng cam kt c ngha ln lao. Nm 1995, ti Hi ngh cp cao th gii v pht trin x hi, chnh ph cc nc t nguyn cam kt thc hin tho thun 20:20 . Cc nc vin tr cam kt dnh 20% ngun vin tr v cc nc nhn vin tr dnh 20% chi tiu cng cng cho cc dch v c bn. Nm 1969, DAC xc nh mc tiu l cc nc pht trin dnh 0,70% GNP ca nc mnh cho vin tr pht trin nc ngoi. Thng 6 nm 1997, ti Phin hp c bit ca i hi ng Lin Hp Quc (UNGASS), cc nc thnh vin DAC mt ln na khng nh cam kt dnh 0,70% GNP cho vin tr. Mc d t ti nay c rt t nc t c mc tiu ny v c mt s nc gim khi lng vin tr trong nhng nm qua. Cc nc thnh vin DAC, tr Hoa K, vn tip tc khng nh cam kt ny . Nm 1996, DAC cng b mt cng trnh c tiu Kin to th k XXI: cng hin ca hp tc pht trin. Trong cng trnh ny, cc nc thnh vin DAC cam kt phn u t mt s mc tiu c th c nht tr ti cc Hi ngh ca Lin Hp Quc. l: - Gim mt na t l nhng ngi ang sng trong cnh ngho kh cng cc vo nm 2015. - Ph cp gio dc tiu hc tt c cc nc vo nm 2015. 60 nc

- Xo b s phn bit gii tnh trong gio dc tiu hc v trung hc vo nm 2005, coi y l mt tin b cho s bnh ng v gii v tng quyn lc ca ph n. - Gim hai phn ba t l t vong tr s sinh v tr em di 5 tui v gim ba phn t t l t vong tui trng thnh vo nm 2015. - Hon thin h thng y t chm sc sc kho ban u, m bo sc kho sinh sn khng mun hn nm 2015. - Thc hin cc chin lc quc gia v ton cu vo nm 2000 v s pht trin bn vng ca tt c cc nc. v Bo v mi trng sinh thi ang l trng tm u tin ca nhiu nh ti tr Ngy cng c s nht tr cao gia nh ti tr v nc nhn vin tr v vn bo v mi trng. Nht Bn coi vn mi trng l mt lnh vc u tin trong chnh sch vin tr ca mnh. Nht Bn a vo Hin chng ODA ca mnh nguyn tc vic gn gi v pht trin mi trng nn i i vi nhau. Nht Bn ang gia tng nhng n lc ca mnh bng cch cung cp vin tr song phng qua nhng t chc quc t c lin quan n vn mi trng nh l Qu Mi trng Lin Hp Quc (UNEF), Chng trnh Pht trin Lin Hp Quc (UNDP). Bo v mi trng sinh thi c bn ti nh l mt trng tm ca cng ng nh ti tr ti Hi ngh v Mi trng v Pht trin ca Lin Hp Quc t chc vo thng 6 nm 1992. Cn c vo nhng din bin gn y trong lnh vc mi trng, ADB iu chnh chnh sch u tin cho bo v mi trng ca mnh, tp trung gii quyt nhng thch thc v mi trng trong thi i hin nay, ci thin mi trng sng, v s pht trin lu bn. v Gn y, vn ph n trong pht trin thng xuyn c cp ti trong chnh sch ODA ca nhiu nh ti tr 61 cc

Ph n trong pht trin (Women in Development - WID), l mt quan im cao vai tr ca ph n v khuyn khch h tham gia vo cc hot ng pht trin . Ph n ng mt vai tr quan trng trong i sng kinh t-x hi cc nc ang pht trin. c hng nhng thnh qu ca pht trin, ng thi ph n cng gp phn ng k vo s pht trin. V th, s tham gia tch cc ca ph n v m bo li ch ca ph n c coi l mt trong nhng tiu ch nhn nhn vic thc hin vin tr l thit thc v hiu qu. Vo nhng nm 1970, WID bt u thu ht s ch rng ri trn th gii. Nm 1983, cc nc DAC thng qua Cc nguyn tc c bn ca WID (sa i nm 1984). Nhng nguyn tc ny nhm thit lp h thng khuyn khch WID hon thin trong hp tc pht trin. Vic to ra cc c hi cho ngi ph n pht trin ni chung v nng cao thu nhp ca h ni ring s dn ti vic ci thin mc sng, gim t l i ngho v duy tr tng trng n nh. Ngay t thng 7 nm 1985, ADB a vn nng cao vai tr ngi ph n trong pht trin thnh mt mc tiu chin lc trong cc hot ng ca mnh. T tng ch o trong cc d n ca ADB l nng cao v tr ca ph n trong hot ng kinh t, x hi v m bo quyn li ca h trong s pht trin chung. Theo ADB, nhng lnh vc m s pht trin ca n c th mang li li ch trc tip cho ph n l nng nghip v pht trin nng thn, cc ngnh cng nghip quy m nh c kh nng to vic lm, tng thm thu nhp cho ngi ph n, sc dc, cp nc v v sinh. Nht Bn cng khng nh quan im khuyn khch WID trong chng trnh ODA ca mnh. Thng 5 nm 1991, Nht Bn chnh thc cng b Chnh sch WID. Nht Bn rt tch cc u t cho Qu pht trin Lin Hp Quc v Ph n (UNIFEM), Vin Nghin cu v Hun luyn Quc t v S tin b ca Ph n, v cc t chc quc t khc c lin quan n WID.

kho v dn s, gio

62

v Mc tiu v yu cu ca cc nh ti tr ngy cng c th, tuy nhin, ngy cng c s nht tr cao gia nc ti tr v nc nhn vin tr v mt s mc tiu Vi mi khon ODA cung cp cho cc nc ngho, cc nh ti tr a ra cc mc tiu v yu cu ngy cng c th hn. Mc tiu v yu cu cng c th th s rng buc cng cht ch, v cui cng dn ti nh ti tr s t c mc ch ca mnh mc cao nht. Mc tiu v yu cu cng c th khin cho nc nhn ti tr nhanh chng xc nh kh nng tha mn nhng vn m nh ti tr t ra, ng thi khng lch hng trong qu trnh thc hin. Cc mc tiu t c s nht tr ngy cng cao gia nh ti tr v nc nhn vin tr l: cho vin tr. Nht Bn v Hoa K, hai nh ti tr hng u th gii, t trc n nay cha bao gi dnh ti 0,35% GNP cho ODA. Hn na, gn y nhiu - To tin tng trng kinh t. Xo i gim ngho. Bo v mi trng. H tr khai thc tim nng sn c v s dng chng mt cch c hiu qu.

v Ngun vn ODA tng chm Nm 1969, DAC yu cu cc nc cng nghip pht trin dnh 0,7% GNP ca mnh cho vin tr. Ngh quyt ca Hi ngh cp cao cc nc thuc DAC c t chc vo thng 12 nm 1988 tip tc khng nh : hng nm cc nc cng nghip pht trin cn phi trch 0,70% GNP ca mnh cung cp ODA. Lin Hp Quc cn ku gi cc nc pht trin phn u t t l ODA/ GNP l 1% trong tng lai. Nhng n nay, nm 2006 bt u, cc nc pht trin vn cn cch xa mc tiu 0,7% GNP s liu cho thy M cn c xu hng gim cung cp ODA c v s tuyt

i ln s tng i. an Mch, Na uy, Thy in, H Lan ch phn u gi vng t l ODA / GNP. c v Anh th ch c gng duy tr khi lng ODA khim tn t nhiu nm qua. Nm 1997, Nht Bn cung cp mt lng ODA l 9,358 t USD, bng 0,22% GNP, chim 19,4% tng ODA ca khi DAC. Tip theo, Php cung cp gn 63

6,307t USD, c cung cp khong khong 5,8 t USD. Cn Hoa K, gim cung cp ODA ti mc ch cn gn bng 0,1% GNP. y qu l du hiu khng my kh quan v s gia tng vin tr. Trong sut nhng nm 80 v u nhng nm 90, Hoa K lun l nc ng u OECD v cung cp ODA. H Lan v Vng Quc Anh gi v tr th nm, mi nc cung cp khong 3 t USD. Canaa ng th su vi trn 2 t USD.

Bng: ODA v t l ODA/GNP ca cc nc DAC Cc nc DAC xtrylia o B Canaa an Mch Phn Lan Php c Ai len Italia Nht Bn Lucxembua H Lan Niudiln Nauy 1992 (Triu USD) 1015 556 870 2515 1392 644 8270 7583 70 4122 11151 38 2753 97 1273 (% GNP) 0,37 0,30 0,39 0,46 1,02 0,64 0,63 0,38 0,16 0,34 0,30 0,26 0,86 0,26 1,16 1997 (Triu USD) 1061 527 764 2045 1637 379 6307 5857 187 1266 9358 95 2947 154 1306 (% GNP) 0,28 0,26 0,31 0,34 0,97 0,33 0,45 0,28 0,31 0,11 0,22 0,55 0,81 0,26 0,86 64

B o Nha Ty Ban Nha Thy in Thy S Anh M Tng cng

293 1518 2460 1139 3243 11709 62711

0,35 0,27 1,03 0,45 0,31 0,20 0,34

250 1234 1731 911 3433 6878 48327

0,25 0,23 0,79 0,34 0,26 0,09 0,22

Ngun: World Bank (1999), 1999 World Development Indicator. Ngun ODA t cc nc khng thuc DAC d c tng ln cng kh lm thay i c tnh th chung. Vin tr ca Cng ho lin bang Nga cng phi nhiu nm na mi c hy vng t c mc cao nh trc y. Vin tr ca i Loan, Hn Quc tuy c tng i cht, nhng khi lng ODA tuyt i t c khng th lm thay i trin vng v tc gia tngvin tr. Cung vn ODA tng chm trc ht do cc ngun cung cp ODA ch yu gp nhiu kh khn. Trong nhng nm gn y, cc nc OECD ang phi u tranh kim sot vic thm ht ngn sch v kim ch vic gia tng trong chi tiu ca chnh ph. Mc d vin tr cho nc ngoi ch chim mt phn rt nh trong ngn sch, nhng n l mt trong nhng hng mc u tin b ct gim. Nht Bn phi lo i ph vi suy thoi nng n trong khu vc. Cc c quan thuc h thng pht trin ca UN lm
vo tnh trng khan him ngun vn cung cp vin tr do mt s nc thnh vin

n ngha v ng gp ti chnh. Cc t chc ti chnh quc t nh WB, ADB cng ang phi ng u vi nhng kh khn v ngun vn do phn gp vn hn hp ca mt s nc thnh vin. Tnh trng ti chnh ca cc nc ngho mc n nhiu, kh nng hp th vn ODA ca nhiu nc tip nhn cn hn ch, thiu ch ng trong thu ht vin tr... cng l nhng nguyn nhn lm ngui nhit tnh ca cc nh ti tr. Ngoi ra, trn th gii xut hin nhng quan im mi, tin b v hiu qu ODA. Hiu qu s dng vn ODA c quan tm hn bao gi ht, ch 65

khng phi l ct sao cung cp c cng nhiu vn ODA cng tt. Bi vy, thm mt l do cc nc giu cung cp vin tr mt cch thn trng hn. Hn na, kinh t, x hi, mi trng trong nc. v Cnh tranh gia cc nc ang pht trin trong vic thu ht vn ODA ang tng ln ODA ang l i tng cnh tranh gay gt trong cc u tin phn phi ngn sch. Nguyn nhn th nht, do cc nc ng u v cc nc cng ho thuc Lin X (c) mi tr thnh cc i tng c nhn vin tr. Ring cc nc Trung vi quy m khong hn 50 triu dn v thuc cc nc ang pht trin cn n mt khi lng ODA ln. Nguyn nhn th hai l, quc t ang t ra trch nhim gip cc nc ang pht trin gii quyt cc vn mi trng ton cu nh s thay i kh hu, bo v tng -zn, bo v sinh thi, bo v ngun nc. Cc nc ang pht trin phi cnh tranh nhn c s gip ny v cung cp ODA nh hn nhu cu v vn ODA rt nhiu. Hn na, vn ODA dnh cho cc vn mi trng c mt t trng ln thng l vin tr khng hon li, cc nc u mun nhn c s u i ny. Nguyn nhn th ba, gn y trn th gii xut hin mt lot vn m vic gii quyt chng cn n nhng khon ODA khn cp nh: khc phc hu qu chin tranh vng Vnh, xung t sc tc chu Phi, vn hi ho bnh, hi hng ngi di tn ng-g-la, -t-pia, Ni-ca-ra-goa, Ap-ga-ni-stng ... Trong nhiu nm ti s cnh tranh thu ht ngun vn bn ngoi vo cc nc ang pht trin tip tc cng thng. V mc cu dng vn ny s tng mnh trong khi mc cung th c th s b thu hp do: - Cc nc Chu b tc ng mnh ca cuc khng hong kinh t-ti chnh nh Lan, Hn Quc, Indnxia, Malaysia v cc nc khc b tc ng khng truyn s cn mt lng vn ln phc hi nn kinh t. - Vi nhng yu km ca h thng ti chnh ngn hng v s n v ca cc bong bng bt ng sn, lng tin ca cc nh u t nc ngoi vo Chu vn c coi l khu vc nng ng nht th gii b gim st. 66 Thi hin nay, nhiu nc, ngi dn mun chnh ph gim bt ngoi vin tp trung gii quyt nhng vn

hong lan

- Kinh t ca mt s nc vn l nh ti tr ln nh Nht Bn ang trong giai on suy thoi v cng liu xiu bi cuc khng hong kinh t-ti chnh Chu va qua. - Hoa K, trc nm 1993 l nh ti tr cung cp vn ODA ln nht, nhng nm gn y

gim cung cp ODA. Hoa K dnh s u tin cho cc khu vc trung tm khng hong, trc ht l Cn ng, Bc M v M La Tinh. Trong iu kin mt cn i cung cu v ODA, cnh tranh gay gt gia cc nc, cc khu vc v thu ht ngun vn ny, Vit Nam vn ang ginh c s quan tm, ng h ca cng ng ti tr quc t. Theo nh gi ca cc nh ti tr, trong nhm nc c thu nhp thp, Vit Nam ang tin hnh ci cch v bc u c nhng thnh cng. Vit Nam cn phi tranh th khai thc v s dng c hiu qu ngun vn ODA cho s nghip cng nghip ha, hin i ha t nc. 4.3. Vai tr ca ODA trong chin lc pht trin kinh t ca cc nc ang v chm pht trin Trong khi nghin cu cc m hnh pht trin kinh t, ngi ta thy c bn m hnh chin lc c bn. Bn m hnh ny c th khi qut thnh 2 dng: chin lc hng ni( chin lc thay th nhp khu) v chin lc hng ngoi hay cn gi l chin lc kinh t m( chin lc xut khu sn phm th, chin lc hng mnh vo xut khu, chin lc cn bng xut - nhp khu. ng nhin mi nc c mt cch la chn chin lc kinh t ring. M hnh kinh t ny c th thnh cng nc ny nhng li khng thnh cng nc khc. Tuy vy, nu khi qut li ta c th nghin cu s i ln ca ba nc sau: Hn Quc, t sau khi nh chin (1953) n nm 1960, mt mt phi phc hi kinh t sau chin tranh, mt mt do p dng chin lc hng ni nn mc d Hoa K a vo nc ny mt lng vin tr kh ln, nhng t nc khng ra khi khng hong. T nm 1960, nc ny thay i hon ton chin lc kinh t theo hng hng ngoi trit . Kt qu l Hn Quc nhanh chng thot khi nn kinh t tr tr, thu nhp ngoi t t xut khu tng ln nhanh chng v sau 30 nm

67

thot khi cnh ngho nn, lc hu tr thnh mt quc gia t pht trin nhanh c ba tiu thc tc tng trng GDP, gii quyt vic lm v cng nghip ha. n l nc p dng chin lc hn hp (c hng ni, c hng ngoi); tuy ba tiu thc trn u t c nhng chm hn Hn Quc. Min in p dng chin lc hng ni nn tr thnh mt trong nhng quc gia c nn ngoi thng km pht trin, s nghip cng nghip ha khng c g ng k. WB tin hnh nghin cu 41 nc trn th gii v chia lm 4 nhm quc gia: Hng nhin, c

ni mnh, Hng ni va phi, Hng ngoi va phi v Hng ngoi mnh. Trong 4 nhm nc

ny, xt theo 3 tiu thc tc tng trng GDP, gii quyt vic lm v cng nghip ho, WB kt lun rng cc nc hng ngoi mnh l cc nc thnh cng nht. Chin lc hng ngoi l s la chn ng n dnh cho cc nc ang v chm pht trin. Trong chin lc ny, cc khu ch yu i vi bn ngoi gm vic m rng ngoi thng, thu ht vn FDI v ODA. 4.3.1. ODA l mt ngun vn c vai tr quan trng i vi cc nc ang v chm pht trin. Tt c cc nc khi tin hnh cng nghip ha u cn vn u t ln. chnh l tr ngi ln nht thc hin chng trnh cng nghip ha i vi cc nc ngho. Trong iu kin hin nay, vi nhng thnh tu mi ca khoa hc v cng ngh, cc nc c th tin nhanh khng ch bng kh nng tch lu trong nc m cn kt hp vi tn dng kh nng ca thi i. Bn cnh ngun vn trong nc cn c th huy ng ngun vn nc ngoi, nhiu khi vi khi lng ln. Tuy nhin, vn trong nc c vai tr quyt nh, vn nc ngoi c vai tr quan trng, c kh nng thc y s pht trin. i vi cc nc ang pht trin khon vin tr v cho vay theo iu kin ODA l ngun vn quan trng trong tng th cc ngun vn bn ngoi chuyn vo cc nc

68

ny. Nhiu nc tip thu mt lng vn ODA kh ln nh mt b sung quan cho pht trin.

trng

Sau chin tranh th gii th II, nhiu nc Chu thiu vn khi phc v pht trin nn kinh t. u t vo c s h tng i hi mt lng vn ln, li sut thp, thi gian thu hi vn lu, nhiu ri ro. V vy cc nc gp nhiu kh khn trong vic thu ht vn FDI vo lnh vc ny. Nhiu nc tranh th c ngun vn ODA t cc nc giu. Trong giai on u pht trin kinh t, i Loan nhn c vin tr t Hoa K ti 1,482 t USD. Vn vin tr gp phn rt ng k trong qu trnh i ln ca i Loan. T mt nc nhn vin tr, nhng nm gn y i Loan tr thnh nc cung cp vin tr. Hin nay, Nht Bn l nh ti tr hng u th gii, nhng trc y Nht Bn cng tng l mt nc nhn vin tr. Nm 1945, ngay sau khi chin tranh th gii th II kt thc, Nht Bn gp rt nhiu kh khn. Khi , Nht Bn nhn c s gip ca Hoa K, cc nc khc trn th gii, Qu nhi ng Lin Hp Quc (UNICEF) v cc t chc khc ca Lin Hp Quc bng thc phm, thuc men, cc dch v y t v mt s hnh thc tr gip khc. Trong nhng nm 50, Nht Bn phc hi vi mt tc ng kinh ngc. Vi s tr gip ca Hoa K, cc t chc ti chnh quc t nh WB, nhiu d n ln c thc hin, l cc d n ng xe la cao tc Shinkansen, nhng d n ng cao tc, cc d n xy dng p nc... Nn kinh t Nht Bn pht trin nhanh chng vi s gip ca vn ODA. u nhng nm 60, Nht Bn l nc nhn vin tr t WB nhiu th hai trn th gii. Nm 1990, Nht Bn tr n xong cho Ngn hng Th gii. Bng Tip nhn ODA ca cc nc ASEAN v ng Nam n v: triu USD
Bnh qun TT Nc 1989 1990 1991 1992 1993 ngi giai u on % So vi GDP 1,4

1989- 1993 (USD) 1 Innxia 1840 1747 1874 2095 2026 10,8

69

2 3 4 5 6 7

Vit Nam Thi Lan Philippin Malaysia Lo Myanma

129 739 845 140 140 184

194 802 1284 469 152 166

248 722 1054 289 131 179

579 776 1717 209 157 115

319 614 1490 100 199 102

4,5 10,6 23,0 5,2 43,2 2,3

2,5 0,5 2,8 0,2 14,9

Ngun: World Bank (1995), World Development Report. Do tnh cht u i, vn ODA thng dnh cho u t vo c s h tng kinh t x hi nh u t vo ng x, cu cng, cng trnh in, cng trnh cp thot nc v cc lnh vc gio dc, y t vn ha v pht trin ngun nhn lc... Vo u nhng nm 1970, c s h tng kinh t x hi ca cc nc ng Nam sau khi ginh c c lp rt ngho nn v lc hu. Cc quc gia sm nhn thy vai tr quan trng ca vic pht trin cc hot ng giao thng vn ti, thng tin lin lc v bu chnh vin thng.... Theo bo co ca WB, t nm 1971 n nm 1974, ti Philippin vn chi ph cho pht trin giao thng vn ti chim ti 50% tng vn dnh cho xy dng c bn v 60% tng vn vay ODA c chi cho pht trin c s h tng. Kt qu l n cui nm 1994, Philippin c 811 cng ln nh t tiu chun quc gia, 329 cng cp tnh v vn ti thy m bo c 85% lng hng ha chuyn tr ni a... to iu kin cho giao lu kinh t quc t thc hin nhanh chng, thun tin. Nhiu cng trnh h tng kinh t x hi nh sn bay, bn cng, ng cao tc, trng

hc, bnh vin, trung tm nghin cu khoa hc mang tm c quc gia Thi Lan, Singapore, Innxia c xy dng bng ngun vn ODA ca Nht Bn, Hoa K, WB, ADB v mt s nh ti tr khc. Mt s nc Nht Bn, Hn Quc trc y cng da vo ngun ODA ca Hoa K, WB, ADB hin i ha h thng giao thng vn ti ca mnh.

70

4.3.2.

ODA gip cc nc ngho tip thu nhng thnh tu khoa hc, cng ngh hin i v pht trin ngun nhn lc

Nhng li ch quan trng m ODA mang li cho cc nc nhn ti tr l cng ngh, k thut hin i, k xo chuyn mn v trnh qun l tin tin. Cc nh ti tr cn u tin u t cho pht trin ngun nhn lc v h tin tng rng vic pht trin ca mt quc gia quan h mt thit vi vic pht trin ngun nhn lc. y mi chnh l nhng li ch cn bn, lu di i vi nc nhn ti tr. C iu l nhng li ch ny tht kh c th lng ha c! V vy chng ta s chn loi hnh hp tc k thut ca Nht Bn - nc ng u th gii v cung cp ODA, minh ha cho vai tr nu trn ca ODA. Hp tc k thut l mt b phn quan trng trong ODA ca Nht Bn v c chnh ph Nht Bn c bit coi trng. Hp tc k thut bao gm hng lot cc hot ng rng ri t vic xut bn v cung cp sch, ti liu k thut bng nhiu th ting. Cc chng trnh hp tc k thut do chnh ph Nht Bn thc hin c tin hnh di cc hnh thc: nhn ngi sang hc tp Nht Bn; gi cc chuyn gia Nht v cung cp trang thit b, vt liu, c cc nhn vin tnh nguyn t t chc nhng ngi tnh nguyn hp tc Hi ngoi Nht Bn (JOCV). C quan hp tc quc t Nht Bn (Japan International Cooperation Agency-JICA) c thnh lp thng 8 nm 1974, l t chc duy nht thc hin cc chng trnh hp tc k thut do chnh ph Nht Bn bo tr. Vic hun luyn, o to, l mt phn ca hp tc k thut do chnh ph Nht m nhn. Dng hp tc ny nhm o to cn b chuyn mn ng gp vo s pht trin kinh t, x hi ca cc nc c ngi c hun luyn, o to. Bi v vic o o c thc hin Nht Bn, cc hc vin c c hi tm hiu vn ha, x hi v nn kinh t Nht Bn. Nh , h tr li t nc mnh cng vi nhng tri thc, k nng thu c qua qu trnh o to v s hiu bit rng v Nht Bn. Nht Bn cn thc hin mt chng trnh o to gi l chng trnh o to nc th ba. Chng trnh o to nc th ba c bn ging vi hp tc k thut theo 71

kiu d n. Vic qun l do nc th ba tin hnh da trn vic k mt vn bn v nghin cu v pht trin.... Cn Nht Bn cung cp, vin tr hoc c chuyn gia, chu ph tn v o to v cc phng tin khc. H thng ny nhm thc y hp tc k thut gia cc nc ang pht trin v chuyn giao y cng ngh. T thng 3/1975, Nht Bn lin tc thc hin chng trnh o to nc th ba, t nm ny sang nm khc, ti trung tm nghin cu v o to Korat (Thi Lan) v du tm t... Vic c chuyn gia l mt hnh thc hp tc k thut c lch s lu di. Vic ny c tin hnh theo cc k kt quc t gia Nht Bn vi cc nc ang pht trin hoc theo yu cu ca cc t chc a phng. Vic c chuyn gia c tin hnh theo nhiu cch khc nhau. Trong mi trng hp, mc ch chnh l chuyn giao hiu bit, cng ngh cho cc nc ang pht trin thng qua nh hng, iu tra v nghin cu, gp .... Vic ci tin trnh cng ngh ca cc nc ang pht trin cui cng s gp phn vo s pht trin kinh t x hi ca h. K t khi Nht Bn bt u chng trnh hp tc k thut sau chin tranh Th gii th II, vic c chuyn gia ch yu hng v cc nc Chu . Tuy nhin, gn y, cc khu vc khc cng c yu cu ngy cng tng v trong nm ti chnh 1982, Chu nhn c 59,5% tng s chuyn gia Nht; Trung Cn ng 6,3%; Chu Phi 5,9% v M La Tinh l 19,7%. Trong cc nm ti chnh 1954-1990, tng s chuyn gia Nht Bn c c l 32.034 ngi, phn theo khu vc a l nh sau: Chu 18.947, Chu Phi 2.564, Trung Cn ng 2.702, M La Tinh 5.766, Chu u 216, Chu i Dng 477, ni khc 1.362. Cung cp thit b v vt liu c lp cng l mt b phn ca chng trnh hp tc k thut. Nht Bn bt u s hp tc thng qua vic cung cp thit b v vt liu vo nm ti chnh 1964. y, cung cp thit b v vt liu c ngha l cung cp nhng thit b v vt liu vi t cch l mt b phn ca chng trnh hp tc k thut. Nhng phn bit s cung cp vi s cung cp thit b v vt liu trongkhun kh vin tr 72

chung khng hon li, ta tm gi l cung cp thit b v vt liu c lp. Vic cung cp thit b v vt liu c lp c kt hp vi vic Nht Bn c chuyn gia v o to k thut ti Nht Bn nng cao hiu qu ca hp tc k thut. Trong thi gian t 1964 n 1987, c 910 trng hp Nht Bn cung cp thit b v vt liu c lp, tr gi tng cng khong 15,7 t Yn, phn phi nh sau: 43% tng s cho Chu -ChuiDng;28%choTrungCnng;25%choMLaTinhv4%cho cc khu vc khc. Nht Bn cn thc hin hp tc k thut theo th loi tng d n. Cc chng trnh hp tc k thut do Chnh ph Nht giao cho JICA thc hin gm 3 loi: o to k thut ti Nht, c chuyn gia Nht sang cc nc, cung cp thit b v vt liu. 3 th loi hp tc k thut ny c th c thc hin mt cch c lp, nhng c s phi hp tt hn v c hiu qu hn i khi 3 th loi ny c kt hp thnh mt th loi mi v hp tc k thut c gi l hp tc k thut theo th loi tng d n. Mc tiu ca hp tc k thut theo th loi tng d n l chuyn giao cng ngh cho cc k s, k thut vin, nhn vin y t... ca cc nc nhn vin tr bng cch cho h tham gia vo cc d n pht trin thuc cc lnh vc c th nh nng nghip, lm nghip, nh c, y t, nghin cu v dn s v k hoch ha gia nh, dy ngh v cc hot ng nghin cu lin quan n lnh vc . Gn y, cc nc ang pht trin nu ngy cng nhiu yu cu hp tc theo th loi ny, tnh cht ca cc yu cu c xu hng tr nn ton din hn, ln hn v quy m so vi trc y. Hp tc k thut ca Nht Bn l mt v d rt sinh ng v vai tr ca h tr pht trin chnh thc trong vic gip cc nc ang pht trin tip thu nhng thnh tu khoa hc k thut hin i, cng ngh tin tin v pht trin ngun nhn lc. 4.3.3. ODA gip cc nc ang pht trin iu chnh c cu kinh t Do dn s tng nhanh, sn xut tng chm v cung cch qun l kinh t, ti chnh km hiu qu, cc nc ang pht trin, c bit l cc nc Chu Phi ang vp phi nhiu kh khn kinh t nh n nc ngoi v thm ht cn cn thanh ton quc t 73

ngy cng tng. gii quyt cc vn ny, cc quc gia ang c gng hon thin c cu kinh t bng cch phi hp vi Ngn hng Th gii, Qu Tin t quc t v cc t chc quc t khc tin hnh chnh sch iu chnh c cu. Chnh sch ny d nh chuyn chnh sch kinh t Nh nc ng vai tr trung tm sang chnh sch khuyn khch nn kinh t pht trin theo nh hng pht trin khu vc kinh t t nhn. Th gii tha nhn s cn thit ca loi hnh vin tr ny i vi cc nc ang pht trin v Nht Bn cng ch trng ti loi hnh ny. Nht Bn tch cc tham gia h tr cho cc cuc ci cch ny. c bit, t nm 1988 n 1990, Nht Bn dnh khong 52 t Yn cp vin tr khng hon li di dng ng ti tr vi cc t chc quc t. Nht Bn cng cp vin tr khng hon li nhm h tr cho vic iu chnh c cu kinh t Chu Phi v cc nc khc. Trong 3 nm t 1987 n 1989, Nht cp 61,7 t Yn h tr hon thin c cu kinh t cho 26 nc Chu Phi. T nm 1990 n 1992 cp 600 triu la M cho Mng C, Pru v cc nc khc Chu , Trung v Nam M. Trong giai on 3 nm t 1993 n 1995, Nht Bn dnh mt khon vin tr tng cng khong gn 700 triu la M h tr iu chnh c cu kinh t cc nc ang pht trin. 4.3.4. ODA gp phn tng kh nng thu ht vn FDI v to iu kin m rng u t pht trin trong nc cc nc ang v chm pht trin Cc nh u t trc tip nc ngoi khi quyt nh b vn u t vo mt nc, lm tng cc ph tn ca u t. Mt c s h tng yu km nh h thng giao thng cha hon chnh, phng tin thng tin lin lc thiu thn v lc hu, h thng cung cp nng lng (in, nhin liu) khng cho nhu cu s lm nn lng cc nh u t v rng nhng ph tn m h phi tr cho vic s dng nhng tin nghi h tng s ln cao, cha k n thit hi nh hot ng ca nh my, x nghip phi dng v mt in, cng trnh xy dng b d v khng c nc. 74 trc ht

h quan tm ti kh nng sinh li ca vn u t ti nc . H cnh gic vi nhng nguy c

Mt h thng ngn hng lc hu cng l l do lm cho cc nh u t e ngi, v nhng chm tr, ch tc trong h thng thanh ton v s thiu thn cc dch v ngn hng h tr cho u t s lm ph tn u t gia tng, dn ti hiu qu u t gim st. Nh vy, u t ca Chnh ph vo vic nng cp, ci thin v xy dng mi cc c s h tng, h thng ti chnh, ngn hng u ht sc cn thit, nhm lm cho mi trng u t tr nn hp dn hn. Nhng vn u t cho vic xy dng c s h nhiu trng hp, cc nc ang pht trin cn phi da vo lm tng sc ht dng vn FDI. Ngun vn tng rt ln, trong ngun vn ODA b sung

cho vn u t hn hp t ngn sch Nh nc. Mt khi mi trng u t c ci thin s ODA ca M, Nht v mt s nc khc ch yu c u t pht trin c s h tng ca cc nc ng . Nh c s h tng pht trin m cc nc ny c iu kin thun li trong vic thu ht u t trc tip ca nc ngoi. Mt khc, vic s dng vn ODA u t ci thin c s h tng s to iu kin cho cc nh u t trong nc tp trung u t vo cc cng trnh sn xut kinh mang li li nhun. Tm li, ODA khng ch l mt ngun vn b sung quan trng cho cc nc ang v chm pht trin m cn c tc dng lm tng kh nng thu ht vn t ngun FDI v to iu kin m rng u t pht trin trong nc, gp phn thc hin thnh cng chin lc hng ngoi. Tt c cc nc theo ui chin lc hng ngoi u c nhp tng trng kinh t rt nhanh v bin i c cu kinh t trong nc mnh m trong mt thi gian ngn chuyn t nc Nng - Cng nghip thnh nhng nc Cng - Nng nghip hin i, c mc thu nhp bnh qun u ngi cao. doanh c kh nng

75