Chng 1: VN HA HC V VN HA VIT NAM

1.1. Vn ha v vn ha hc 1.1.1. Vn ha v cc khi nim c lin quan a. Quan nim v vn ho phng ng Ngi Trung Quc quan nim: - Khng T, nh trit lun l thi Xun thu (th k VI trc C.N) ni n vn l ci do ngi lm nn, khng t nhin m c. - Thp nin chi k, mc nh th mc; bch nin chi k, mc nh th nhn - Tnh k lm li trong mi nm, khng chi hn trng cy; tnh k lm li trong trm nm khng chi hn trng ngi bi dng nhn ti. - Qu Bi trong Chu dch: Quan h nhn vn d ha thin h - xem dng v con ngi, ly m gio ha thin h. - Lu Hng (nm 77 76 B.C): vn tr gio ha" dng vn ha. Vn ho y c dng i lp vi v lc (phm dy vic v l khng phc tng, dng vn ha m khng sa i, sau mi thm chm git). Vit Nam: - Theo chit t ca ting Hn: Vn: p; ha: tr nn, bin ci => lm cho ci g tr nn p c gi tr l vn ha. - Theo ngha rng: vn ha l nhng tp qun c bit, c tnh in hnh i vi tng nhm ngi nht nh trong mt phm vi nht nh. Nh vy, theo ngha rng nht vn ha l mt h thng hu c cc gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to. - Theo ngha hp: vn ho cn c gii hn theo chiu su hoc theo chiu rng, theo khng gian hoc theo thi gian... + Gii hn theo chiu su: vn ha c hiu l nhng gi tr tinh hoa ca n (np sng vn ha, vn ha ngh thut...). + Gii hn theo chiu rng: vn ha c dng ch nhng gi tr trong tng lnh vc (vn ha giao tip, vn ha kinh doanh...).

+ Gii hn theo khng gian: vn ha c dng ch nhng gi tr c th ca tng vng (vn ha Ty Nguyn, vn ha Nam B...). + Gii hn theo thi gian, vn ha c dng ch nhng gi tr trong tng giai on (vn ha Ho Bnh, vn ha ng Sn...)... - Ch tch H Ch Minh tng ni: Mun c li ch mi nm phi trng cy, mun c li ch trm nm phi trng ngi Vn ha = gio dc= trng ngi. phng Ty T vn ho di v ngn ng - Trong ting Php, Anh: Culture - Trong ting c: Kultur trt Culture v Kultur u bt ngun t ch Latin l Cultus

(hoc Cultura) mang ngha trng trt, c tr, luyn tp, lu tm. C 2 loi trng Cultus agri: trng trt ngoi ng- thch ng v khai thc t nhin Cultus animi: trng trt tinh thn - gio dc o to c th hay cng ng h khng cn l con vt, bi dng tm hn con ngi Quan nim v vn ho trong lch s phng Ty: - Th k XVII XVIII: thut ng vn ho c ngha canh tc tinh thn bn cnh ngha gc l qun l, canh tc nng nghip. - Th k XIX: cc nh nhn loi hc phng Ty dng c hai khi nim vn ha/vn minh phn loi trnh vn ha t thp n cao. H cho rng vn ha phng Ty chim v tr cao nht. - Th k XX: nhiu hc gi thng nht quan im s khc nhau v mt vn ho tng dn tc khng phi theo tiu chun tr lc m xt gc khc bit. Nh vy, ta thy c s gp g gia t tng ca phng Ty v phng ng v vn ha (l s gio dc con ngi, l ci i lp vi t nhin). c phng ng v phng Ty t vn ho u ch nhng hot ng vt cht v tinh thn ca con ngi trong quan h vi t nhin v x hi nhm xy dng cuc sng ngy mt tt p hn. Cc nh ngha vn ho

Hin nay, s lng khi nim vn ha c th ln ti con s hng nghn, bi thc t vn ha c rt nhiu cch hiu v mi nh nghin cu tm hiu mt kha cnh no th s a ra mt khi nim thin v lnh vc mnh nghin cu. nh ngha vn ho ca UNESCO (1992): - Theo ngha rng: Vn ho hm nay c th coi l tng th nhng nt ring bit, tinh thn v vt cht, tr tu v xc cm quyt nh tnh cch ca mt x hi hay ca mt nhm ngi trong x hi. Vn ho bao gm ngh thut v vn chng, nhng li sng, nhng quyn c bn ca con ngi, nhng h thng cc gi tr, nhng tp tc v tn ngng. Vn ho em li cho con ngi kh nng suy xt v bn thn. Chnh vn ho lm cho chng ta tr thnh nhng sinh vt c bit nhn bn, c l tnh, c c ph phn v dn thn mt cch o l. Chnh nh vn ho m chng ta xt on c nhng gi tr v thc thi nhng s la chn. Chnh nh vn ho m con ngi t th hin, t thc c bn thn, tm ti khng bit mt nhng ngha mi m v sng to nn nhng cng trnh vt tri ln bn thn. - Theo ngha hp: Vn ho l tng th nhng h thng biu cm (k hiu) chi phi cch ng x v giao tip trong mt cng ng, khin cng ng y c c th (so vi cng ng khc).
Mt s hc gi M: Vn ho l tm gng nhiu mt phn chiu i

sng v np sng ca mt cng ng dn tc.

GS. Trn Quc Vng (trong Vn ho hc i cng v c s vn ho

Vit Nam, Nxb KHXH, H.,1996) cn nhn mnh thm: Vn ho bao gm h thng nhng gi tr nh gi mt s vic, mt hin tng (p hay xu, o c hay v lun, phi hay tri, ng hay sai) theo cng ng y.
GS. o Duy Anh vit trong Vit Nam vn ha s cng (Nxb Tp HCM,

ti bn, HCM.,1992): Theo gii thuyt ca Flix Sartiaux th vn ho, v phng din ng, l cuc tin trin tin b m khng ngng ca nhng tc dng x hi v k thut, kinh t, t tng, ngh thut, x hi t chc, nhng tc dng y tuy lin lc m vn ring nhau. V phng din tnh th vn ho l trng thi tin b ca nhng tc dng y mt thi gian nht nh v tt c cc tnh cht m nhng tc dng y by ra cc x hi loi ngi. y cng l cch nhn tng t ca cc nh nghin cu vn ho ni ting Vit Nam khc nh Nguyn Vn Huyn (Vn minh ca ngi Vit Nam), Phan K Bnh (Vit Nam phong tc).

 Nh nghin cu vn ho Phan Ngc (Vn ho Vit Nam v cch tip

cn, Nxb Vn ho Thng tin, H.,1994, tr.105): Vn ho l mi quan h gia th gii biu tng v th gii thc ti. Quan h y biu hin thnh mt kiu la chn ring ca mt tc ngi (mt c nhn) so vi mt tc ngi (mt c nhn) khc. Nt khu bit cc kiu la chn lm cho chng khc nhau, to thnh nhng nn vn ho khc nhau l khc x. Tt c mi ci m mt tc ngi tip thu hay sng to u c mt khc x ring c mt mi lnh vc v rt khc khc x mt tc ngi khc
Vin s Trn ngc Thm (C s vn ho Vit Nam, Nxb Gio dc,

H.,1999): Vn ho l mt h thng hu c cc gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to v tch ly qua qu trnh hot ng thc tin, trong s tng tc gia con ngi vi mi trng t nhin v x hi. nh ngha ny c dng ch ra 4 c trng quan trng nht ca vn ho l tnh h thng, tnh gi tr, tnh lch s v tnh nhn sinh.
cng vn ho 1943 ca ng Cng sn Vit Nam: Vn ho bao

gm c t tng, hc thut (tc l khoa hc v k thut), ngh thut. Vn ho cng c coi l mt trong 3 mt trn ca Cch mng Vit Nam (mt trn kinh t, mt trn chnh tr, mt trn vn ho). Tm li Vn ho l mt h thng tng th cc gi tr vt cht v tinh thn do mt cng ng ngi nht nh sng to ra, l cch thc con ngi sng to v s dng cc gi tr y trong qu trnh hot ng thc tin tc l trong qu trnh nhn thc v tng tc ca mnh vi t nhin, vi x hi cng nh qu trnh t nhn thc, t hon thin bn thn ch ng nhn o ha ngy cng cao cuc sng ca mnh. b. Khi nim vn minh
Xt trong v t vng

- T vn minh trong ting Php l Civilisation, trong ting Anh l Civilization: u c ngha l hot ng khai ha, lm cho thot khi trng thi nguyn thy. Chng c chung ngun gc Latin l civitas vi ngha gc l th, thnh ph v cc ngha phi sinh l th dn, cng dn. - Hn Vit: vn l v p minh l sng tia sng ca o c biu hin : chnh tr, php lut, vn hc, ngh thut.
4

 Cc quan nim v vn minh

Trong ting c t vn minh ch cc x hi t c ti giai

on t chc th v c ch vit.
W. uran s dng khi nim vn minh ch s sng to vn ho, nh

mt trt t x hi gy ra v kch thch. Vn minh c dng theo ngha t chc x hi, t chc qun l v hot ng vn ho.
Theo F.ngghen, vn minh l chnh tr khoanh vn ho li v si dy

lin kt vn minh l Nh nc.

Cc hc gi Anh, Php thng s dng ln ln hai khi nim vn ho

v vn minh ch ton b s sng to v cc tp qun tinh thn vt cht ring cho mi tp on ngi.
Theo GS. Trn Quc Vng: vn minh l trnh pht trin nht nh

ca vn ho v phng din vt cht, c trng cho mt khu vc rng ln, mt thi i hoc c nhn loi.

Nh vy, cc cch hiu v vn minh c nhng vn c bn sau:

+ Vn minh l s sng to ca vn ho. + Vn minh l mt trnh pht trin nht nh ca vn ho. + Vn minh ch mt trnh k thut. + Vn minh c trng cho 1 khng gian vn ho tng i rng ln. + Vn minh phi c trng cho mt thi gian vn ho tng i di. Tt c cc vn ny c th hin trong 4 yu t c bn: th, ch vit, nh nc, trnh k thut. Vn minh l s kt hp y cc yu t tin tin ti thi im xt n to nn, duy tr, vn hnh v tin ha x hi loi ngi. Cc yu t ca vn minh c th hiu gn li l di sn tch ly tri thc, tinh thn v vt cht ca con ngi k t khi loi ngi hnh thnh cho n thi im xt n. Vn minh l trng thi tin b v c hai mt vt cht v tinh thn ca x hi loi ngi, tc l trng thi pht trin cao ca nn vn ho. i nghch vi vn minh l man r, hoang d, lc hu. c. Khi nim vn hin, vn vt
Vn hin: phng ng, t xa xa ph bin khi nim vn hin (

phng Ty khng c khi nim vn hin, vn vt nn khng th dch chnh xc 2 thut ng ny ra ngn ng phng Ty).
5

 Trung Quc: Khng T ni trong Lun ng L ca i H, ta c th

ni c, nhng nc K (nc cn bo tn l ca i H) khng chng minh; l ca i n, ta c th ni c, nhng nc Tng (nc cn bo tn l ca i n) khng chng minh. l v vn hin khng , nu th ta c th chng minh Nh vy, vn hin l mt thut ng ch chung s sch v cc ch chnh sch. C s sch tc l bc vo thi k vn minh. Vit Nam: - T thi L (1010), ngi Vit t ho nc mnh l mt vn hin chi bang. - n i L (th k XV), Nguyn Tri vit trong Bnh Ng i co: Duy ng i Vit chi quc Thc vi vn hin chi bang Sn xuyn chi cng vc k th Nam Bc chi phong tc dic d. Vn hin y l mt khi nim rng ch mt nn vn ha cao - gn vi ngha trnh pht trin vn ho ca t vn minh trong np sng tinh thn, o c c ch trng. - GS. inh Gia Khnh (Vn hc Vit Nam th k X na u th k XVIII, t.I, Nxb i hc v Trung hc chuyn nghip, H.,1978, tr.374) phn tch: vn trong vn hin l vn minh, cn hin l nhn ti. V ng cng cho rng khi nim vn hin ca ngi xa tng ng vi khi nim vn minh, vn ho ngy nay, c iu li nhn mnh vo vai tr ca nhng nhn ti lm ng lc c bn cho s pht trin ca vn minh, vn ho. - Trong t in ting Vit: vn hin l truyn thng vn ha lu i. - GS. o Duy Anh gii thch: vn hin l sch v, l nhn vt tt trong mt i. Ni mt cch khc, vn l vn ha, hin l hin ti. Nh vy, vn hin thin v nhng gi tr tinh thn do nhng ngi c ti c chuyn ti, th hin tnh dn tc, tnh lch s r rt. - GS. V Dng Ninh (trong Lch s vn minh th gii, Nxb Gio dc, H., 1998) cho rng: di thi phong kin phng ng trc y, khi cha c ch vn minh vi ngha nh ngy nay th ch vn hin thc cht l vn minh.

- GS. Cao Xun Huy trong sch T tng phng ng gi nhng im nhn tham chiu, Nxb Vn hc, H., 1995 nhiu ln dng thut ng vn hin ch th tch. Vn vt - GS. o Duy Anh: vn vt l nhng sn vt ca vn ho nh l nhc, ch . Vt y l t ch nhng ci c trong khong tri t, ch s, v s l vic ngi ta lm, hoc cc ngh nghip. - TS. Trn Ngc Thm: vn vt l truyn thng vn ho tt p biu hin nhiu di tch lch s v nhiu nhn ti trong lch s. - GS. Trn Quc Vng cho rng: vt trong vn vt l vt cht. Nh vy, vn vt l khi nim hp ch nhng cng trnh, hin vt c gi tr ngh thut v lch s, khi nim ny cng th hin su sc tnh dn tc v tnh lch s. d. Bng so snh cc khi nim vn ha, vn minh, vn hin, vn vt Khi nim Vn ho Vn hin Vn vt Vn minh Bao gm c Thin v gi Thin v gi Thin v gi tr vt cht gi tr vt cht tr tinh thn tr Tnh gi tr thn. Tnh ch th Tnh lch s n nay) u do con ngi sng to ra L mt lt ct ng i ti mt khong thi C b dy lch s (t khi loi ngi ra i cho gian nht nh (trong giai on pht trin cao ca x hi). Mang tnh siu dn tc Phm vi nh Mang tnh dn tc hng Ngun gc (khu vc, quc t). vt cht k thut. v gi tr tinh (truyn thng (nhn ti, di vn ha lu tch, hin vt). i).

Gn b nhiu hn vi phng ng nng Gn b nhiu hn vi nghip. phng Ty th.

1.1.2. Bn cht ca vn ho
7

- Theo Federico Mayor Tng gim c UNESCO th bn cht ca vn ho L s th hin v phn nh mt cch tng qut v si ng mi mt ca cuc sng (ca mi c nhn v c cng ng ngi) din ra trong qu kh cng nh ang din xra trong hin ti, qua hng bao th k, n cu thnh mt h thng cc gi tr, truyn thng thm m v li sng m da trn tng dn tc t khng nh bn sc ring ca mnh. - Trong t tng H Ch Minh: + Vn ho l mt b phn hp thnh ton b i sng x hi ca dn tc v cc quan h kinh t, c cu kinh t l nn tng pht trin vn ha. Vn ho l mt kin trc thng tng, nhng c s h tng ca x hi c kin thit ri, vn ho mi kin thit c. + Vn ho l lnh vc ca cc gi tr nhn vn, l sn phm ca trnh pht trin ca con ngi. V s nghip trm nm phi trng ngi. + Vn ho do con ngi sng to ra nhng n khng mt i cng vi cc th h ngi to ra n m tri li cn to lp c mt phng thc nhm gn gi cc kh nng sng to, cc trnh chun mc vn ho ca quan h x hi. + Vn ha mang tnh dn tc, cc gi tr vn ho ca mi dn tc u bnh ng vi nhau. + Bn cht vn ho gn lin vi lao ng sn xut, vi kh nng sng to ca nhn dn, vi cc ch kinh t - chnh tr - x hi, vi truyn thng mi dn tc, vi trnh pht trin ca con ngi Vn ho l ni lc ca mi s pht trin, c bit, vn ho lun hng ti s pht trin x hi. - Theo GS.TS L Ngc Tr (trong Thch thc ca sng to Thch thc ca vn ho, Nxb Thanh nin, tr.257): Bn cht ca vn ho l trnh . Vn ho cng pht trin, trnh cng cao. - Theo David Hicks: Vn ho mang bn cht ca c tnh v chng tc theo trng phi vn ha v c tnh trong nhng nm 1950 1960 ti chu u. * Bn cht x hi ca vn ha: Vn ha khng t nhin c m do con ngi sng to v tch ly. n phn nh phng thc tn ti ca con ngi v x hi. Vn ha hnh thnh trong i sng hin thc, tn ti trong tt c cc lnh vc hot ng v quan h x hi ca con ngi. Nh vy, vn ha l tng ha cc gi tr m con ngi v x hi to ra qua qu trnh lch s. Mi m thc vn ha u l sn phm ca tp th/ ca cng ng/x hi c lu truyn t th h ny qua th h khc c gi gn pht trin thnh truyn
8

thng v di sn. Vn ha chnh l cng c phn nh r nt i sng x hi ca nhn loi trong tng thi k lch s. * Bn cht nhn vn ca vn ho: Vn ha hng con ngi ti nhng h gi tr cao p, ct li trong x hi: chn thin m. C th coi y l ba tr ct ct li trong s pht trin vn ha ca nhn loi. Khi ci chn, ci thin, ci m b xung dc, b coi nh hay lng qun th vn ha cng ang trn b vc ca s xung dc suy i. Vn ha hng ti nhng gi tr cao p nhm hon thin con ngi, khin cho con ngi tr nn nhn bn hn, x hi nhn vn hn. 1.1.3. Chc nng ca vn ho
Chc nng gio dc: y l chc nng bao trm nht ca vn ho, n gp phn bi

dng con ngi, hng l tng, o c v hnh vi ca con ngi vo iu hay l phi, iu khn l thit theo nhng khun mu, chun mc m x hi quy nh. Ngun gc pht sinh: - Vn ho c tnh lch s, n bao gi cng c hnh thnh trong mt qu trnh v c tch ly qua nhiu th h; c duy tr bng truyn thng vn ho, tc l c ch tch ly v truyn t kinh nghim trong cng ng qua khng gian v thi gian; c c kt thnh nhng khun mu x hi v c nh ha di dng ngn ng, phong tc, tp qun, nghi l, lut php, d lun - Tnh lch s buc vn ho thng xuyn t iu chnh, tin hnh phn loi v phn b cc gi tr.
Phng tin thc hin: l h thng chun mc m con ngi hng ti,

bao gm: - Nhng gi tr n nh: truyn thng - Nhng gi tr ang hnh thnh
H qu:

- Vn ho ng vai tr quyt nh trong vic hnh thnh v hon thin nhn cch. - m bo tnh k tc ca lch s - To cho lch s nhn loi v lch s mi dn tc mt s pht trin lin tc.

 Chc nng nhn thc: tn ti trong mi hot ng vn ho. Ni cch khc, chc

nng nhn thc l chc nng u tin ca mi hot ng vn ho, thiu n khng th ni ti chc nng no khc. Ngun gc pht sinh: + Vn ho hnh thnh v pht trin trong qu trnh tng tc gia con ngi vi thin nhin, vi x hi v vi chnh mnh. S pht trin vn ho gn cht vi s pht trin nhn thc. Khng c nhn thc th khng c vn ho, khng c pht trin.
Phng tin thc hin l kh nng nhn thc ca vn ho. H qu: chc nng nhn thc ca vn ha li tr thnh phng tin, cng

c, con ng vn ha thc hin cc chc nng cc chc nng khc ca mnh. Chc nng giao tip - Vn ho l sn phm hot ng thc tin ca con ngi do vy n cng l mt hin tng x hi
Ngun gc pht sinh: Do mang tnh nhn sinh (con ngi sng to ra

vn ha), vn ho tr thnh si dy ni lin con ngi vi con ngi v c tc dng lin kt h vi nhau.
Phng tin thc hin: bao gm cc thnh t ca vn ha nh ngn

ng, phong tc, tp qun

H qu:

+ m bo tnh lin h gia ngi vi ngi, gia cng ng ny vi cng ng khc, gia quc gia ny vi quc gia khc. + Quy nh nhng chun mc v ni dung giao tip gia cc i tng giao tip khc nhau. Chc nng t chc v iu chnh x hi
Ngun gc pht sinh:

- Vn ho c mt khp mi ni ca x hi loi ngi, hin din tt c mi lnh vc i sng, trong suy ngh v hnh ng, trong tm l tm thc tm linh ca mi ngi. Bi vy, vn ho c kh nng to ln, mnh m v lu bn trong t chc v iu chnh x hi.

10

- Tnh h thng ca vn ha gip pht hin nhng mi lin h mt thit gia cc hin tng, s kin thuc mt nn vn ho cng nh cc c trng, quy lut hnh thnh pht trin ca n. - Tnh gi tr ca vn ha gip hnh thnh thc o mc nhn bn ca x hi v con ngi. H thng cc gi tr vn ho l kh bin, lun ph hp vi thc t gip cho x hi duy tr c trng thi cn bng ng, khng ngng t hon thin v thch ng vi nhng bin i ca mi trng. V nh vy, vn ho tr thnh h iu tit cho s pht trin ca x hi.
Phng tin thc hin: cc gi tr trong vn ha t chc i sng cng

ng, h thng chun mc o c (ty theo tng thi i), truyn thng vn ha, ci Chn ci Thin ci M trong vn ha
H qu: Xut hin chc nng phi sinh ca vn ho l nh hng.

- nh hng cc chun mc, lm ng lc cho s pht trin ca x hi. - Vn ho nh hng cho suy ngh v hnh ng ca mi ngi, mi cng ng, mi dn tc, ca c nhn loi. Chc nng thm m
Ngun gc pht sinh: cng vi nhu cu hiu bit, con ngi cn c nhu

cu hng th, hng ti ci p. Con ngi nho nn hin thc theo quy lut ca ci p cho nn vn ho ngh thut phi c chc nng ny.
Phng tin thc hin: kh nng dng vn ha, bin i ha

ci cho s vt hin tng con ngi tr nn p hn, nhn vn hn.

H qu: cuc sng ca con ngi ngy cng thoi mi hn, p hn.

Chc nng gii tr

Ngun gc pht sinh: nhu cu gii ta tinh thn, thoi mi tm l, th

gin c bp ca con ngi y l chc nng xut pht t mc tiu hon thin con ngi.
Phng tin thc hin: cc sng to trong lnh vc vn hc ngh thut,

cng ngh gii tr, lm p, cc hot ng s kin vn ha truyn thng v ng i

H qu: i sng vn ha, i sng tinh thn, i sng vt cht ca con

ngi ngy cng c ch trng v nng cao.

11

1.1.4. Cu trc vn ho

Theo cch nhn truyn thng, vn ha c cu trc hai phn rt

n gin: vn ha vt cht v vn ha tinh thn. y l cu trc mang tnh c s, n gin, khng th cho thy ht c s phong ph v phc tp ca h thng vn ha. Bng i chiu cch phn chia cu trc vn ha ca mt s nh nghin cu Hc gi L. White o Duy Anh Nhm Vn Tn M.S. Kagan Ng c Thnh Nguyn Tn c Quan nim v cu trc ca vn ho Cng ngh + X hi + T tng Sinh hot kinh t + Sinh hot x hi + Sinh hot tri thc Vn ho vt cht + Vn ho x hi + Vn ho tinh thn Vn ho vt cht + Vn ho tinh thn + Vn ho ngh thut Vn ho sn xut + Vn ho x hi + Vn ho t tng + Vn ho ngh thut Hot ng sinh tn + Hot ng x hi + Hot ng tinh thn + Hot ng ngh thut Vn ho nhn thc + Vn ho t chc cng ng + Vn ho ng Trn Ngc Thm x vi mi trng t nhin + Vn ho ng c vi mi trng x hi Vn ha vt cht + Vn ho tinh thn + Vn ho t chc qun l + L Ch Dng Trn Quc Vng Vn ho giao tip + Vn ho ti sn xut sinh hc x hi Vn ho sn xut + Vn ho v trang + Vn ho sinh hot

Theo l thuyt h thng:

- Mi h thng phi bao gm cc yu t v cc quan h gia chng, mng li cc mi quan h to thnh cu trc. Khng c h thng no li khng tn ti di dng mt cu trc, cu trc c coi nh mt thuc tnh ca h thng. - Mi yu t ca h thng u c th l mt hoc vi tiu h thng - Mi h thng u c quan h mt thit vi nhau v vi mi trng xung quanh.

Vi cch tip cn h thng nh vy, vn ho c th c coi l h thng vi 4 tiu

h c bn sau y:

12

VN HA

VN HA NHN THC

VN HA NG X VI MI TRNG T NHIN

VN HA NG X VI MI TRNG X HI

VN HA T CHC I SNG

NHN THC V V TR

NHN THC V CON NGI

VN HA TN DNG MI TRNG T NHIN: - Tc ng tch cc

VN HA NG PH VI MI TRNG T NHIN - Tc ng tiu cc

VN HA TN DNG MI TRNG X HI: - Tc ng tch cc

VN HA NG PH VI MI TRNG X HI: - Tc ng tiu cc

VN HA T CHC I SNG TP TH: - Quc gia - th - Nng thn

VN HA T CHC I SNG C NHN

13

1.1.5. Cc loi hnh vn ha a. Vn loi hnh vn ho Nhng nn vn ho mang mt s c im v phong cch c bn tng ng c cc nh vn ho hc xp vo mt loi hnh vn ho. Ging nh ngn ng, vn ha c s a dng rt ln v loi hnh. Hin nay, ang tn ti hai quan nim v vic phn chia cc loi hnh vn ho.
Quan nim th nht: xut pht t gc nhn a l (ly a Trung Hi lm gii tuyn), c

2 loi hnh vn ho phng ng v vn ho phng Ty vi nhng nt phn bit c bn sau Loi hnh vn ho c trng Trng thi T duy Tm l Phng Ty ng Duy l Ch trng vt Tnh Duy linh cht, Ch trng n tinh thn, tm Phng ng

chung thng mi linh Hnh thi vn minh Cng th Nng nghip Hng ti Ci d bit Ci ha ng, dung hp Phng php t duy Tuyn Trng Thi i vi qu kh Thin v cng sinh Thin v ngng m Nguyn nhn ca s khc bit gia vn ho phng ng v vn ho phng Ty: - Vn ho phng Ty bt ngun t nhng thnh bang bn b a Trung Hi. Nhng thnh bang y sng chnh bng ngoi thng, khng bit n kinh t t cung t cp. C s cho s giu c ca c dn y l thng nghip. H va sn xut, va bun bn, va bnh trng lnh th. ng thi, cc thnh bang u c mt i ng tr thc ng o khin cho chu u c th khc phc c phng thc sn xut chu truyn thng. - Vn ho phng ng hnh thnh trn c s nng nghip trng trt trn lu vc ca nhng con sng ln. Th cng nghip ch l ngh ph thuc vo nng nghip v nng thn. Thng nghip b coi nh. Cng x th tc v tn tch ca n c bo lu trong lng x hi c giai cp v chnh vic khng ph v cng x th tc nh vy lm cho phng ng khng c nhn t khc phc c phng thc sn xut chu phng thc th hin ca ch cng x th tc.
Quan nim th hai: phn bit 2 loi hnh vn ha gc nng nghip v gc du lc da

trn c im mi trng sng ca ch th sn sinh ra nn vn ho y.

14

Cn quy c: - Loi hnh vn ho gc nng nghip bao gm nhng nn vn ho gc nng nghip ch yu l trng trt la nc. - Loi hnh vn ho gc du mc bao gm nhng nn vn ho gc nng nghip ch yu l chn nui i gia sc trn ng c v trng trt i mch (la kh).

Cc c trng khu bit ch yu gia hai loi hnh vn ha theo gc nng nghip v
gc du mc Cch ng x vi mi trng thin nhin - C dn nng nghip sng ph thuc rt nhiu vo thin nhin. Ni sng ch yu l vng ng bng, lu vc cc con sng, vng ven bin. Vi ngh chnh l trng la, h quan tm n vic chm sc cy ci, t ai, ngun nc ni sinh sng. V nh vy, cch sng ca nhm c dn ny l cn s n nh, nh c, nh ca bn chc, t khi b di di, sng ha hp, ha nhp vi thin nhin, lun cu mong ma thun gi ha, ng la y ng, con n chu ng, quanh nm qun qut bn nhau. V mt nhn thc, t duy - C dn nng nghip ph thuc nhiu vo thin nhin (nhiu yu t cng mt lc khng tch bch nhau). Do , i vi h li t duy c trng l loi t duy mang tnh tng hp, ko theo tnh bin chng. Tng hp nhm bao qut c nhiu yu t, bin chng l tm ra cc mi lin h, quan h gia cc yu t . Nt c o ny to ra mt tnh cch con ngi, mt nt bn sc vn ha ca c dn nng nghip l a quan st v c rt kinh nghim truyn i cho con chu.
15

- C dn du mc ly ni ng c tho nguyn, ni cao ro lm ch sinh sng ca mnh. Nhng v ngh sng chnh ca h l chn nui gia sc nn ph thuc vo ngun cung cp c, h i ht cnh ng c ny li sang cnh ng c khc. V vy, ch ca h khng c nh, nay y mai (du c), phng tin sng (nh ca) cng theo m c ch tc mt cch tin li nht, d di chuyn, d tho dng, cuc sng ca h ch mang tnh tm b.

- c du mc, do cc yu t cu thnh trong hot ng ngh nghip chnh ca h khng qu nhiu nn i tng quan tm ca h khng tn mn. V vy, h c li t duy mang tnh phn tch, m x vn hn l gom t vn . Tnh phn tch li ko theo n tnh siu hnh, tc l ch trng cc yu t tru tng ha tch chng khi cc mi lin h mang tnh bin chng.

Hai li t duy c trng nu trn u c nhng mt mnh v mt yu khc nhau. V nh li t duy tng hp t n cc tiu tit, ch tp trung vo ci i th, do , t c iu kin hnh thnh nhiu khoa hc chuyn su nhng li t duy ny li c li din t ngn gn, hm sc, thm thy, c phm vi p dng rng ri. Trong khi , li t duy phn tch l c s cho vic hnh thnh cc ngnh khoa hc chuyn su, cc t tng thng c thay i thng xuyn nn khoa hc c iu kin pht trin nhanh d dng trong p dng nhng kin thc mi trn c s thc nghim, bin lun v chng minh mt cch r rng, khch quan v c sc thuyt phc. Tuy nhin, tnh siu hnh d lm mo m bn cht s vt nh n vn c v c trong mt chng mc, li c t sc thuyt phc trong mt phm vi rng ln. T chc cng ng v mt s im khu bit khc - C dn nng nghip a t chc theo nguyn tc coi trng tnh cm trng tnh, dn n thi trng c -> trng vn -> trng ph n. Nguyn tc trng tnh trng t chc cng ng cn th hin li ng x x hi mm do, linh hot hiu ha v nn dn ch lng xm. - C dn du lc vi kiu t duy phn tch dn n li sng trng l duy l, theo nhng nguyn tc ra nht nh, i hi tnh t chc v k lut cao, coi trng sc mnh, trng ti, trng v, t hiu ha, x l theo th mnh quyn lc (nn dn ch v dn ch t sn phng Ty)

Bng so snh 2 loi hnh vn ho gc nng nghip v gc du mc VN HA TIU CH a hnh Ngh chnh c trng gc Cch sng ng x vi Thi c vng mi trng t nhin GC NNG NGHIP ng bng (m thp) Trng trt nh c Tn trng Mong mun ha hp vi thin nhin VN HA GC DU MC ng c (kh ro) Chn nui Du c Coi thng Tham vng ch ng t nhin phn tch v siu hnh Khch quan L tnh Thc nghim Trng sc mnh Trng ti Trng v Trng nam
16

Trng quan h - thin v Trng yu t - thin v tng hp v bin chng Ch quan Li nhn thc t duy Cm tnh Kinh nghim Trng tnh Trng c Nguyn tc t Trng vn chc Trng ph n

T chc cng Cch thc t Linh hot Hiu ha ng chc i sng Dn ch ng x vi Trong tip Dung hp mi trng x nhn Trong i ph Mm do hi 1.2. nh v vn ho Vit Nam

Nguyn tc Hiu thng Qun ch Chim ot v c tn Cng rn

Vit Nam gc tn cng pha ng nam ca phng ng, thuc loi hnh vn ha gc nng nghip in hnh. 1.2.1. Vn ha Vit Nam thuc loi hnh vn ho gc nng nghip Ngun gc
Mi trng sng ca ch th vn ho l vng ng bng chu th nm trong

lu vc cc con sng ln: sng Hng, sng M, sng M Kng Kh hu: nng m, ma nhiu (nm trong vnh ai kh hu nhit i gi ma cn xch o). Sinh hot kinh t truyn thng: nng nghip trng trt (trng la nc).
c trng: Lo to dng mt cuc sng n nh, lu di, khng xo trn, mang tnh cht

trng tnh. ng x vi mi trng t nhin Vit Nam thuc loi hnh vn ha gc nng nghip in hnh vi loi hnh canh tc chnh l nng nghip la nc, iu ny quy nh cch ng x ca ngi dn vi mi trng t nhin vi nhng c im c bn nh sau: - Sng nh c: Kinh t trng trt dn n nh c lu di lm tin cho vic c dn c tr theo n v huyt tc. - C thc tn trng v c vng sng ha bnh vi thin nhin. Gi gn c mi trng sng t nhin nhng li khin con ngi tr nn rt r, e ngi, thm ch tn sng t nhin. V mt nhn thc: T vic quan st cc hin tng t nhin mt cch gin n, qua kinh nghim qua s nhn thc gip h hnh thnh t duy tng hp, bin chng bi thin nhin khng phi l mt hai hin tng ring l v gia chng c nhng mi lin h qua li mt thit (ngi Vit tch ly c mt kho kinh nghim ht sc phong ph v cc mi quan h ny). T chc cng ng:
17

- Theo nguyn tc trng tnh: v sng c nh vi nhau trong n v t c l lng x nn phi to ra mt cuc sng ha thun, ly tnh ngha lm u. - H qu: + Li sng trng tnh cm dn n thi trng c, trng vn, trng ph n. + C tm l tn trng v c x bnh ng: l nn dn ch lng mc, n c trc nn qun ch phong kin phng ng v nn dn ch t sn phng Ty. + Tm l coi trng cng ng, tp th. - Cch thc t chc: Li sng linh hot, lun ng bin cho thch hp vi tng hon cnh c th. ng x vi mi trng x hi: - Dung hp trong tip. - Hiu ha, mm do trong i ph. Mt tri Thi ty tin
Tnh t chc km

Khng hnh thnh c nhng khoa hc chuyn su. Cc c trng ca loi hnh vn ha gc nng nghip TIU CH Kh hu c trng gc Ngh chnh ng x vi mi trng t nhin Li nhn thc t duy T chc cng ng Nguyn tc Cch thc VN HA GC NNG NGHIP
Nng nng lm, ma m nhiu

Trng trt Sng nh c, thi tn trng, c mong sng ha hp vi thin nhin Thin v tng hp v bin chng (trong quan h), ch quan, cm tnh v kinh nghim Trng tnh, trng c, trng vn, trng n Linh hot, dn ch, trng

tp th ng x vi mi trng x hi Dung hp trong tip nhn Mm do, hiu ha trong i ph

1.2.2. Ch th v thi gian vn ho a. Ch th vn ho Vit Nam

18

Ch nhn ca vn ho Vit Nam ngy nay l dn tc Kinh/Vit v 53 dn tc anh em khc sng trn lnh th Vit Nam, trong Vit tc ng vai tr ch th. Ngun gc dn tc:
Thi s khi: cc tc ngi Vit Nam ra i trong phm vi ca trung tm hnh

thnh loi ngi pha ng, trong khu vc hnh thnh ca i chng phng Nam Australoid.
Trong nhng thi k tip theo:

- Vo thi i gia (khong 10.000 nm v trc), mt dng ngi thuc i chng - Mongoloid t vng Ty Tng (dy Hymalaya) thin di v pha ng Nam, n khu vc m by gi gi l ng Dng (Indochine) th dng li. Ni y, din ra s hp chng gia dng ngi ny vi c dn bn a Mlansien (thuc i chng c Australoid hay i chng phng Nam). Kt qu l s hnh thnh ca chng Indonsien (cn c gi l c M Lai hay ng Nam tin s) vi nhng c im nh da ngm en, tc gn sng, tm vc thp. Chng ngi mi ny ta i sinh sng trn ton b vng ng Nam c. - Vo cui thi i mi, u thi i ng (cch ngy nay khong 5000 nm), khu vc Nam Trung Hoa v Bc ng Dng by gi (nam sng Dng T n lu vc sng Hng) xy ra s tip xc gia i chng Mongoloid vi nhng ngi Indonsien mt cch thng xuyn dn ti vic hnh thnh mt chng mi l Austroasiatic chng Nam . Vi chng Nam ny, cc nt Mongoloid li cng ni tri, do vy n c xp vo ngnh Mongoloid phng Nam. + Chng Nam c chia tch thnh nhiu chng tc m th tch c ca Trung Hoa v Vit Nam gi l khi c dn Bch Vit: in Vit, Mn Vit, ng Vit, Nam Vit, Lc Vit + Cng ng Bch Vit sng trn mt khu vc rng ln t nam sng Dng T n Bc Trung B Vit Nam hin nay v hp thnh nhng khi c dn m ban u mi khi ni mt ngn ng ring: Mn Kh me, Vit Mng, Ty Thi, Hmng Dao. - Thi Bc thuc (th k II n th k VIII): S chia tch tip tc nhiu ln a ti s hnh thnh cc tc ngi c th (song song vi qu trnh chia tch ngn ng) v tc ngi Vit/Kinh (chim khong 90% dn s) tch khi khi Vit Mng vo khong th k VII VIII.

19

- Dc theo di Trng Sn ca Vit Nam vn l ni sinh sng ca nhng ngi thuc chng Indonsien, cuc sng bit lp ca h lu gi c nhiu c im ca vn ha c gn gi vi vn ho ng Nam hi o. H l t tin ca tc ngi Chm, Raglai, , Chu ru, Giarai, Bana, Xng gi chung l Nam o.

Nh vy, tuyt i b phn cc tc ngi trong thnh phn 54 dn tc Vit Nam u c cng mt ngun gc chung. Chnh iu to nn tnh thng nht cao thng nht trong a dng ca con ngi v vn ho Vit Nam.
Phc ngun gc 54 dn tc Vit Nam
Chng Indonsien (c M Lai, ng Nam tin s)

Austronsien (Nam o)

Austroasiatic (Nam , Bch Vit)

Nhm Chm - Chm - Raglai - - Churu

Nhm Mn Kh me - Mnng - Khme - C ho - Xting

Nhm Vit Mng - Vit - Mng - Cht - Th

Nhm Ty Thi - Ty - Thi - Nng - Cao Lan

Nhm Hmng Dao - Hmng - Dao - P Thn

b. Thi gian vn ho - Thi gian vn ho c xc nh t lc mt nn vn ho hnh thnh cho n khi tn li. Thi im khi u ca mt nn vn ho do thi im hnh thnh ch th vn ho (thi im hnh thnh dn tc) quy nh. - Thi gian vn ho Vit Nam c tnh t khi con ngi bt u c mt trn lnh th Vit Nam, c xc nh nh sau: + Bt u t bui ban u n khong th k I trc Cng nguyn. + L mt giai on di v c tnh cht quyt nh, l thi k hnh thnh v nh v ca vn ho Vit Nam.
20

+ L giai on bn a ca vn ho Vit Nam. 1.2.3. Khng gian vn ho Hon cnh a l kh hu - Kh hu: nhit i gi ma, nng lm sinh ma nhiu, m cao. -Sng ngi dy c. - y l ni gp g ca cc lung giao thng thy b: t Bc xung Nam; t lc a ra bin v t bin vo t lin. y cng l bn cng ng ba ng Thi Bnh Dng - n .
Xt trong phm vi hp

- Khng gian vn ha Vit Nam nm trong khu vc c tr ca ngi Bch Vit (t pha nam sng Dng T ti vng bc Trung b Vit Nam hin nay). - Hin nay, khng gian vn ho Vit Nam nm trn vn trong lnh th Vit Nam vi 54 dn tc anh em thuc cc ng h khc nhau. Xt trong phm vi rng - Nm trong khu vc c tr ca ngi Indonsien lc a (cnh y l sng Dng T pha Bc v nh l vng ng bng sng M Kng pha Nam). - y l khu vc c to nn bi hai con sng ln cng bt ngun t cao nguyn Ty Tng l Dng T Giang v M Kng. Xt t trong ci ngun:
Khng gian vn ho Vit Nam c nh hnh trn nn ca khng gian vn ho

khu vc ng Nam (bao gm c ng Nam lc a v ng Nam hi o).

Sau , vn ho Vit Nam t c tng ng Nam gia nhp vo vng vn ho

ng (Trung Quc, Triu Tin, Nht Bn) v n c xu hng nht dn tnh cht ng Nam , m dn tnh cht ng . Cc vng vn ha Vit Nam - Hin nay, Vit Nam c 3 phng n phn vng vn ho: Theo PGS.TS Ng c Thnh: c 7 vng vn ho ng bng Bc B Vit Bc Ty Bc v min ni Bc Trung B ng bng duyn hi Bc Trung B Duyn hi Trung v Nam Trung B Trng Sn Ty Nguyn
21

 Gia nh Nam B Theo GS. inh Gia Khnh: c 9 vng vn ho ng bng min Bc Vit Bc Ty Bc Ngh - Tnh Thun Ha Ph Xun Nam Trung B Ty Nguyn ng bng min Nam Thng Long ng H Ni Theo GS. Trn Quc Vng: c 6 vng vn ho Ty Bc Vit Bc Chu th Bc B Trung B Trng Sn Ty Nguyn Nam B Tt nhin, trong mi vng vn ho ny li c th chia ra lm nhiu tiu vng vn ho khc nhau. 1.3. Tin trnh vn ho Vit Nam 1.3.1. Thi k vn ho bn a c lp - Tnh t khi con ngi bt u c mt trn lnh th Vit Nam cho ti khong th k I trc Cng nguyn. - Chia lm 2 giai on: + Thi tin s: T thi c sang thi gia v n thi mi (50 30 vn nm trc Cng nguyn). + Thi s s: Thi k ng v st sm, cch y khong trn di 4.000 nm. a. Thi tin s

22

 l thi k trc khi xut hin nn vn ho ng Sn rc r trong lch s. N chnh l giai on hnh thnh, nh v v pht trin vn ho Vit Nam trn mt c tng vn ho chung cho c c dn vng ng Nam .
Hot ng kinh t: nng nghip tr thnh sinh nghip ch yu ca tuyt i a s c dn

ng Nam . Lm nng ry, trng la cn ( sn i, sn ni thp), gieo cy la nc ( thung lng, ng bng chu th v ng bng ven bin), vi cng c sn xut l cuc ng, cuc st, dng sc ko t gia sc (tru, b), tho ngh i bin v nh bt hi sn.
Trnh t chc x hi: min ni l b lc, trung du v ng bng: dn vn n

trnh lin minh b lc. Cc nn vn ho tiu biu: Vn ho Ni (Thiu Ha Thanh Ha) ca ngi vn (Homo Erectus) s k thi i c, cch y khong 40 50 vn nm. Vn ho Sn Vi (Lm Thao Ph Th) ca ngi hin i (Homo sapiens) hu k c (20 15 nghn nm trc Cng nguyn). Vn ho Ha Bnh ko di trong khong t 12.000 n 7.000 nm cch ngy nay (thi i mi). iu kin nh c lu di v s pht trin ca nng nghip dn lm hnh thnh r nt tnh a phng trong vn ho tng phm vi hp ca mi khu vc c tr. b. Thi s s - l thi k ca vn ho ng Sn ta sng. - Trn lnh th Vit Nam tn ti ba trung tm vn ho ln l ng Sn ( min Bc), Sa Hunh ( min Trung) v ng Nai ( min Nam). Vn ho ng Sn c coi l ct li ca ngi Vit c. c hnh thnh trc tip t ba nn vn ho lu vc sng Hng, sng C v sng M. Giai on tin ng Sn: - Nguyn liu ch to cng c v v kh: , tre, g, na, xng, sng, ng. gm t nung cao hn, dy hn v cng hn, a s c mu xanh mc. - Sinh hot kinh t: trng la nc, chn nui mt s gia sc nh tru, b, ln, g C s giao lu mnh m thng qua vic tip xc kinh t - x hi (hot ng trao i kinh t, hot ng trao i phi kinh t nh tng phm - vt phm tn gio), hoc quan h hn nhn, ngoai giao, xung t v ha gii.
23

- i sng tinh thn: lm ch c ngh thut nhp iu trong ca ma, biu hin tnh i xng cht ch ca cc m tp hoa vn trang tr (th hin s pht trin nhn thc hnh hc v t duy chnh xc). Chn ct ngi cht cnh khu vc c tr. C s pht trin ring ca tng khu vc lu vc sng Hng, sng M v sng C. iu ny phn nh mt thi k tn ti ca cc b lc hay lin minh b lc gia cc vng. Giai on ng Sn (Giai on vn ho vn Lang u Lc): Vo khong th k VII trc Cng nguyn, cc nn vn ho b lc mt dn tnh a phng tin ti ch ha chung vo mt nn vn ho thng nht vn ho ng Sn. l lc cc nhm b lc lin kt li trong mt quc gia nc Vn Lang. c trng vn ho ng Sn

Pht trin ngh nng nghip la nc:

- Canh tc trn nhiu loi t khc nhau phng thc qung canh. Hnh thc canh tc ph bin l loi rung ch ma. - Nng c a dng vi cuc, xng, mai, thung v c bit li cy bng kim loi to nn bc nhy vt trong k thut canh tc (nng nghip dng cy pht trin vi nhiu loi cy ng ph hp vi tng loi t). - Sng to trong k thut tr thy bng cch p chng lt. Chn nui tru, b pht trin m bo sc ko cho nng nghip. Ngh luyn kim ng: - K thut c ng thau t ti nh cao vi trnh iu luyn ng kinh ngc: s lng v loi hnh cng c, v kh bng ng tng vt. c bit l c c nhng hin vt bng ng kch thc ln trng ng, thp ng c hoa vn phong ph. - K thut luyn v rn st cng kh pht trin, c bit l giai on cui ca vn ho ng Sn. Bn cnh l ch to thy tinh, lm mc, sn, dt vi, an lt, lm gm, ch tc . Vn ho c tr, n, mc, v i li: - C tr trong cc loi nh c mi cong, mi trn v l nh sn, nguyn vt liu lm nh bng tre, g, na v l. - Qun t thnh lng xm gn cc con sng ln hay cc chi lu ca chng. vng ng bng ph nhiu, mc qun t cao hn nhng ni khc. - n mc qun o theo li trn, ng kh, i chn t. Ring i vi n ph bin mc vy thay kh. C mt s loi o nh o cnh di tay, o x ngc bn trong c ym. Trang phc l hi l vy lng chim hay l kt, kh di thu
24

- trang sc lm bng ng, thy tinh. eo trang sc tay, c tay, chn. - i li bng thuyn, b trn ng sng v ven bin. Ngoi ra cn c i b, mang vc trn vai, trn lng. bit thun dng voi, dng voi chuyn ch. Vn ho tinh thn: - Hnh thnh nhng huyn thoi, thn thoi. - Nghi l v tn ngng giai on ny gn cht vi ngh nng trng la nc: tc th thn mt tri, ma dng, cc nghi l phn thc v nhng nghi l phn thc khc (ht i p trai gi, ua thuyn, th diu). Ko theo l cc l hi ma, cu nc - Tc n tru, nhum rng, xm mnh, ung nc bng mi, gi ci lm lnh c im ni bt thi k ny l tu duy lng phn lng hp: m dng, c ci.

Giao lu vn ho:
- y l thi k m s giao lu vn ho din ra rt rng ri m khch th l vn ho Sa Hunh, vn ho ng Nai, vn ho ca c dn Nam Trung Hoa, vn ho ng Nam hi o, vn ho ng Nam lc a. S ha qu trnh hnh thnh Nh nc Vn Lang Mu thun v u tranh nhm khc phc v ha iu vi t nhin ngun (li nc, dng o Kinh t

mng, p , nm bt v tun th thi Yu t v..) Nguy c ngoi xm ngoi sinh v t chc t v (qun xng v kh, thnh quch, th lnh qun s) Yu t ni Tip xc rng ri sinh ngoi trong ngoi (trao i vt phm hng ha) B qun my

Nh Vn Lang
25

l Qun s nc

- Phn ha ti sn M rng - Phn ha khng gian v mu sng thun x hi

(cc chc nng)

Sn xut pht trin mnh: - Nng nghip dng Yu t ni cy v sc ko. sinh - Gia sc - Nhiu ngh th cng ra i. Hnh chnh

Vn ho Sa Hunh c coi l tin nhn t ca ngi Chm v vng quc Chm Pa. Vn ho Sa Hunh c phn b t o Ngang n ng Nai. - Tn ti t khong hn 4.000 nm cch ngy nay cho ti th k I II sau Cng nguyn. - L sn phm ca c dn nng nghip trng la nhng ng bng ven bin cn bu. Ch nhn vn ho Sa Hunh ni ting Nam o v c quan h ci ngun v giao lu vi c dn tin Nam . Vn ho ng Nai c coi l mt trong nhng ci ngun hnh thnh vn ho c Eo ca c dn thuc nhm M Lai a o sinh sng vo nhng th k sau Cng nguyn vng ng v Ty Nam B. Hin nay, vn ho c Eo thng c gn vi vng quc Ph Nam mt Nh nc tn ti t th k II n th k VII chu th sng Cu Long. N c nhn nhn nh bc m u cho truyn thng vn ho ti ch Nam B vi bn sc ring v sc sng mnh lit. - Ch nhn ca vn ho ng Nai sinh sng cc tiu vng sinh thi khc nhau vi nhng m thc sn xut vn ho thch hp. 1.3.2. Giai on vn ho Bc thuc - chng Bc thuc Khi u t nm 179 trc Cng nguyn (khi u Lc ri vo tay Triu vua nc Nam Vit) cho n nm 938 sau chin thng ca Ng Quyn trn sng Bch ng. Cc c trng vn ho c bn trong giai on ny: Tip xc cng bc v giao thoa vn ho Vit Hn vi 2 xu hng Hn ha v chng Hn ha
26

 Xu hng Hn ha vi mc tiu ng ha ca phong kin phng Bc lnh vc chnh tr - x hi: Nh Hn di thc m hnh t chc chnh tr v sinh hot x hi ca Trung Hoa sang t Vit: bt dn Vit hc tp, n, mc, t chc x hi, lm rung ging ngi Hn. ng thi, di dn t t phng Bc xung sng ln vi ngi Vit (dn M Lu) ng ha dn Vit qua con ng huyt thng lnh vc t tng: nh Hn truyn b cc hc thuyt, tn gio ca phng ng: o Nho, o Lo Trang vo Vit Nam. Xu hng chng Hn ha ca dn Vit T u Cng nguyn tr i, nn vn minh ng Sn (m si dy lin kt l Nh nc vn Lang u Lc vi thit ch x hi l ch Lc tng) b gii th cu trc nhng nhng mnh vn ca nn vn minh ny cng vi ci thn thi ng Sn ca n khng h mt i m c ha tan vo nn vn ho dn gian ca cc lng Vit c cng nh vn ho ca cc thnh phn tc ngi khc. Gi gn, bo tn v pht trin bn sc vn ho dn tc, ngi Vit mt nc m khng mt lng. T thi Hng Vng, c mt nn vn ho ring ca ngi Vit c mc d cn gin d, cht phc. Cho n giai on ny, tuy c nhng bin i nht nh song vn gi c nt bn a: trng ph n, c v s dng trng ng, co - bi tc, xm mnh, chn ct ngi cht trong quan ti hnh thuyn hay thn cy khot rng, nhum rng, n tru cau, th cng t tin Tip bin nhng nt vn ho ngoi lai cho ph hp vi ng t, thy th Vit Nam hnh thnh nn nhng yu t vn ho ngoi sinh trong tng ha nn vn ho Vit. Nt hng xuyn ca vn ho Vit Nam l s khng chi t vic tip thu, tiu ha v lm ch nhng nh hng vn ho ca nc ngoi v Trung Quc cng khng l ngoi l. Trn c s mt vn ling vn ho bn a vng chc, s hp thu cc yu t vn ho ng Nam , n (Nam ), Trung v Ty c tc dng trung ha nhng nh hng to ln ca Trung Hoa khin vn ho Vit c thi Bc thuc vn mang tnh cht c o, c th, khc v vn c th phn bit c vi vn ho Trung Hoa m vn duyn dng, mm mi hn trong sc thi ha ng vn ho. Bc thuc v chng Bc thuc l hai mt i lp v u tranh quyt lit, chi phi ton b tin trnh lch s Vit Nam trong hng chc th k. Giao lu vn ho t nhin Vit - n
27

 Trong giai on thin nin k I sau Cng nguyn, lung nh hng ca vn ho n theo Pht gio du nhp vo nc ta. Vi hai tng phi chnh l dng Tiu tha v i tha, khi vo Vit Nam, Pht giao bin dng kh nhiu (bi o Blamn, lng knh Trung Quc v yu cu hp l ha ca phong tc tp qun ca c dn bn a). nh hng mnh m ca vn ha n n vn ha Chm pa Chm pa (th k II - XV min Trung Vit Nam) mt b phn ca vn ho Vit Nam. Lun c coi l mt quc gia n ha song trong qu trnh tip thu vn ho n , ngi Chmpa kt hp hi ha gia yu t vn ho a phng (ni sinh) v vn ho bn ngoi (ngoi sinh) trn c s mi trng t nhin v tm l dn tc sng to ra nn vn ho ca mnh c nhng nt chung, ng thi cng c nhiu nt ring so vi nhng vn ho lng ging khc ng Nam cng tip thu nh hng ca vn minh n . nh hng ca vn ho n n vn ho c Eo: Tn gio ch yu l Blamn gio v Pht gio. Th linga biu tng sinh thc kh nam. Kin trc vt phc v tn gio tang ma: n th, n thp, m ha tng 1.3.3. Giai on vn ho t nm 938 n th k XVI

Bi cnh lch s: y c coi l thi t ch ca quc gia i Vit, ko di t nm 938

n nm 1858. Cc vng triu lin tc thay th nhau xy dng mt quc gia t ch. t nc c m rng v pha Nam Lin tip c cc cuc xm lc ca phong kin phng Bc v nhng cuc chin tranh bo v t nc ca c dn Vit.
Hai ln phc hng vn ha dn tc

+ Ln 1: Thi L Trn. S phc hng ny din ra sau khi t nc c gii phng khi ch Bc thuc. + Ln 2: vo th k XV, sau khi gic ngoi xm (Minh) b qut sch ra khi b ci, t thi L Thi T n i L Thnh Tng. c trng vn ha thi L Trn:
Vn ho L Trn chng kin thi k hng thnh nht ca Pht gio, Pht gio

tr thnh quc gio. V cng vi nhu cu xy dng cng c nh nc Trung ng tp quyn, nh du thi im Vit Nam chnh thc tip nhn Nho gio. ng thi, vi tinh thn bao dung, n cng m rng ca cho vic tip thu c o gio. Tam gio ng nguyn trn
28

c s truyn thng dn tc khin cho vn ho Vit Nam thi L Trn pht trin mnh m v mi phng din. Tinh thn vn ho L Trn khai phng a nguyn phi hp Pht Nho o cng cc tn ngng dn gian khc k c nh hng ca vn ho Chmpa. Nn vn ho bc hc hnh thnh v pht trin. y l bc pht trin c v s lng v cht lng ca nn vn ho i Vit. - Nn vn hc ch vit - Hn t c hnh thnh vi mt i ng tc gia hng hu (tr thc Nho gio, tr thc Pht gio). - S hnh thnh ca nn vn hc ch Nm. Cc ngnh ngh thut nh ca, ma, nhc, cho, tung cng ra i v pht trin. Trn c s khai thc nhng gi tr ca kho tng vn ho dn gian, thu ha nhng thnh tu ca vn ho bc hc Trung Hoa, n cc ngnh ngh thut ny rt nhanh chng nh hnh bn sc dn tc. c trng vn ha thi L s
Nho gio tr thnh quc gio, Pht gio, o gio b ln t. Chnh sch c

tn Nho gio ca nh L gp khng t s phn khng trong dn gian, m vn ho dn gian chnh l ni th hin r rt s phn khng ny.
Hy b dn quyn t tr ca cng x, y nhanh qu trnh phong kin ha c

cu x hi Vit Nam. Nhng s thay i ny trn phng din quan h s hu, khng tc ng nhiu n c cu t chc ca lng x Bc B.
Cc ngnh ngh, lng ng pht trin, hiu trung tm th cng nghip xut hin.

V gio dc: - Ch o to nho s c xy dng theo mt xu hng rt chnh quy. T Quc t gim (Thi hc vin Kinh thnh) n cc trng (ti cc o, gm trng cng v trng t). - Ni dung hc l khun vng, thc ngc ca Nho gio, l cc sch kinh in v lch s cc vng triu phng Bc. - i tng hc ca cc trng ny c phn ci m hn so vi cc thi trc: con em qu tc quan li, con em bnh dn khng k giu ngho. - Ch thi c kh quy c: T nm 1422 tr i, c ba nm mt ln ti kinh thnh c thi Hi, ti cc a phng c thi Hng. Tin s c xng dang, vinh quy bi t v khc tn vo bia Vn Miu (bia tin s). - Tuyn la quan li qua thi c, ch c s t l qu tc tn tht.
29

 lnh vc vn ha: - Nm 1483 Lut Hng c L triu hnh lut c bin son hon chnh. - Dng vn hc ch Nm khng ngng pht trin: Nguyn Tri, hi Tao n cng L Thnh Tng - Mt s loi hnh nh ca, ma, nhc vn tip tc c pht trin. - V kin trc - iu khc: chu s nh hng mnh m ca h t tng Nho gio - Tn ngng th cng thnh hong c s thay i c v lng ln din mo. 1.3.4. Giai on t th k XVI 1858 Nho gio bt u suy tn: - Nm 1527, Mc ng Dung cp ngi nh L v lp ra nh Mc. Trn thc t, nh Mc chng li t tng c tn Nho gio ca nh L nhng t trong tim thc giai cp phong kin va bo v Nho gio va dng Nho gio lm k cng cho i sng x hi. - Th k XVIII nh du s tan v ca Nho gio, mi gi tr ca Nho gio t tung khng c cch g c th cu vn c. S suy sp ca Nho gio ko di cho n u th k XIX, mc d cc th lc vng triu gng sc cng c a v ca Nho gio (Gia Long, Minh Mnh, Thiu Tr, T c) nhng vn khng th khi phc v th c tn ca n, hn na, lung t tng nhn vn ch ngha trong dn gian tri dy v pht trin mnh m. Du nhp Kit gio: - Bt u t th k XVI, Kit gio du nhp vo nc ta theo chn cc gio s B o Nha, Ty Ban Nha. Thi ca cc vng triu i vi tn gio ny qua cc thi k lch s c s khc nhau: nh Nguyn giai on ny, lc th cho php hot ng lc th cm on ngt ngho. Thnh tu v vn hc: - Vn Nm ngy cng pht trin vi cc tc gia: Nguyn Bnh Khim, o Duy T, Nguyn Du, H Xun Hng, B Huyn Thanh Quan, Nguyn Gia Thiu... Tng ng vi s pht trin ca vn hc vit bng ch Nm l s pht trin ca th lc bt v song tht lc bt Cha bao gi nn vn hc dn tc li t n nh cao rc r nh thi k ny. - C c mt h thng vn Nm khuyt danh. - S n r ca cc sng tc dn gian: truyn ci, truyn trng, tc ng, cc hnh thc din xng dn gian (ht tung, cho, o). V kin trc, s tri dy ca Pht gio, o gio khin cho nhng thit ch ca cc tn gio ny c xy dng kh nhiu.
30

- nh, n, cha kh pht trin, mang phong cch dn gian m nt. Kin trc nh lng pht trin mnh. - Ngh thut tc tng th k XVIII t n trnh iu luyn - Kin trc v iu khc kinh thnh tip thu v pht trin truyn thng iu khc thi L nhng hin i hn v c s tip cn vi ngh thut to hnh phng Ty ng thi. ng Trong v s pht trin ca vn ho Vit - Lnh th quc gia c m rng v pha nam. - Ngi Vit ng Trong sng trong nhng mi quan h rng buc, l: + Vn vn ho n trong tim thc h mang theo t vng t ci ngun v vn ho ng x vi mi trng t nhin x hi ca vng t mi. + S giao lu gia vn ha dn tc Vit v vn ha ca cc dn tc khc trn cng a bn. + Mi quan h gia vn ha ca lu dn khai ph v vn vn ha ca lp c dn xa xa. 1.3.5. Giai on t nm 1858 1945: y l giai on Php thuc chng Php thuc. Chnh sch vn ho ca Php i vi Vit Nam: - Mang tnh cht n dch. - Duy tr Nho hc nhm li dng Nho gio duy tr trt t x hi. - M trng hc v mt s c s nghin cu khoa hc. Vi mc ch khng hon ton v nng cao dn tr cho ngi dn thuc a m ch yu nhm o to ra mt i ng cng chc phc v cho nh nc bo h. - S dng ch Quc ng lm cng c cai tr v ng ha vn ho. - Pht trin bo ch thng bo cc chnh sch thc dn v ca ngi cng n khai ha, truyn b vn minh i Php. c trng vn ho - Tip xc cng bc v giao thoa vn ho Vit Php, ko theo vic tn ti hai xu hng u ha v chng u ha. - Giao lu vn ho t nhin Vit Nam vi th gii ng Ty. - H t tng: tn ti v xut hin nhiu h t tng khc nhau, tc ng ln nhau, ha hp ln nhau, t bin dng do khc x qua mi trng x hi to nn mt trng t tng h rt phc tp (h t tng thn thoi, Nho gio, tro lu t tng dn ch

31

t sn, t tng Tam Dn ca Tn Trung Sn, ch ngha Mc Lnin vi h t tng v sn). - Vn ho vt cht: th Vit Nam chuyn v tr t trung tm chnh tr - vn ho sang trung tm cng thng nghip (H Ni, Si Gn Ch Ln, Hi Phng), kin trc th kiu phng Ty c a vo Vit Nam nhng c Vit Nam ha, giao thng vn ti pht trin. - Bo ch ra i v pht trin gp phn thc y s chuyn mnh ca vn hc ch Quc ng. - Vn hc na sau th k XIX c bc pht trin nhanh chng: vn hc lc ny l mt th v kh ca qun chng chng k th cp nc, c ng cho s tin b x hi. - Vi h t tng Mc xt, nm 1943, ng Cng sn ng Dng a ra cng v cch mng vn ho Vit Nam vi 3 nguyn tc: dn tc ha, i chng ha v khoa hc ha. 1.3.6.Giai on t nm 1945 n nay Trong giai on ny, lch s dn tc chng kin 30 nm trng k chng xm lc: khng chin v quc v i chng Php v chng M. - X hi Vit Nam thay i ton din t giai tng cho n t chc i sng sn xut, pht trin gio dc x hi ch ngha - Ngi dn vi t cch cng dn c khng nh, cng vi iu ny, thc h v c nhn c t m. - Dn tr ngy cng c nng cao, tng lp tr thc ngy cng ng o. - Vn ho c ng lnh o theo nh hng kt hp nhng nguyn tc cch mng vi nhng truyn thng tt p ca dn tc. c trng vn ho: - S pht trin ca vn ho ngh thut chuyn nghip, iu ngy cng khng nh r hn bn sc vn ho dn tc, cng nh khng nh s tip cn vi xu th hin i ca thi i. - K tha v nng cao cc gi tr vn ho truyn thng mt cch su sc. - Giao lu vn ho ngy cng m rng trong s t nhin v t gic. Tip thu tinh hoa vn ho nc ngoi xy dng nn vn ho Vit Nam tin tin, m bn sc dn tc v thng nht trong a dng, ha nhp m khng ha tan.
32

- Trong xu th ton cu ha hin nay, vn ho Vit Nam , ang v s gi vng c bn lnh ca mnh vng chi bi ra bin ln. Chng 2: VN HA T CHC X HI 2.1. C s hnh thnh - Con ngi lun mang hai bn cht, bn cht t nhin (phn con) v bn cht x hi (phn ngi). Con ngi l c nhn khng chia ct c, ng thi cng l sinh vt c tnh x hi cao nht. - Con ngi khng ch sng cng, sng vi t nhin m con phi sng cng nhau, sng vi nhau to thnh nhng cng ng x hi. - Theo o Duy Anh (trong Vit Nam vn ho s cng, ti bn, Nxb Tp. H Ch Minh, HCM., 1992, tr. 359) th c ba nguyn l c bn tp hp con ngi thnh x hi: Nguyn l cng ci ngun (nguyn l cng dng mu): y l cng lnh t nhin ca loi ngi, l nguyn l tin nghim xut hin ngay t bui u ca lch s loi ngi. Nguyn l ny, cng vi thi gian, c m rng t phm vi gia nh, gia tc ra phm vi tc ngi v ngi Vit Nam l ra c phm vi quc gia. Nguyn l cng ch (trong vn ho Vit Nam ngi ta gi l quan h hng xm lng ging): nguyn l ny ng vai tr quan trng t thi i mi (hay thi Cch mng nng nghip cch y khong 10.000 nm), khi con ngi c nhu cu sng nh c v chuyn mn ha lao ng. Trong vn ho c truyn Vit Nam, nguyn l cng ci ngun v nguyn l cng ch l hai nguyn l nn tng ca vic t chc i sng cng ng (gia nh, lng xm). Nguyn l cng li ch: y l nguyn l ca cc mi quan h tng lp, giai cp, ngh nghip, gii tnh - Ph h (c cu) x hi Vit Nam c truyn:

C nhn Gia nh H hng Lng xm Vng (min, x) t nc

Trn c s nn vn ho gc nng nghip, tm v m, x hi Vit Nam c t chc theo cc hnh thc: nng thn, th v quc gia. V t chc nng thn l lnh vc quan trng nht. N chi phi c truyn thng t chc quc gia v t chc th, c din

33

mo x hi v tnh cch con ngi. Nng thn l gn vi lng. Sau lng th n nc. Vit Nam truyn thng, t chc th c vai tr m nht nht. 2.2. Cc hnh thc t chc c bn 2.2.1. T chc nng thn

Theo huyt thng: Gia nh v gia tc

L hnh thc t chc cng ng da trn nguyn l cng dng mu (nguyn l cng ci ngun). Quan h huyt thng l quan h theo hng dc, theo thi gian. N l c s cho tnh tn ti. - Trc tip: 9 th h K/C C ng Cha Ti Con Chu Cht Cht

- Gin tip (con ch con bc, anh em h): quy nh rt nghim ngt. Nhng ngi cng quan h huyt thng gn b mt thit vi nhau thnh n v c s l gia nh v cu thnh gia tc (h). Thch sng theo li i gia nh: 3 4 th h cng chung sng di mt mi nh Sc mnh gia tc th hin tinh thn m bc, thng yu nhau. T chc nng thn theo huyt thng dn n h qu: c gia trng (ny sinh t tnh tn ti) v tnh t hu (c nui dng bi s coi trng gia nh ht nhn).

Theo a bn c tr: Xm v lng

L hnh thc t chc i sng cng ng ch yu da trn 2 nguyn l cng ci ngun, cng ch. Nhng ngi sng gn nhau c xu hng lin kt cht ch vi nhau, sn phm ca li lin kt ny l khi nim lng xm. - i ph vi mi trng t nhin: thin tai, tn dng ti nguyn sn xut - i ph vi mi trng x hi (nn trm cp, gic ngoi xm). Nh vy, lng l mt n v cng c c mt vng t chung ca c dn nng nghip, mt hnh thc t chc x hi nng nghip tiu nng t cp t tc, mt khc l mu hnh x hi ph hp, l c ch thch ng vi sn xut tiu nng, vi gia nh tng tc gia trng, m bo s cn bng v bn vng ca x hi nng nghip y.

34

 Cch t chc nng thn theo a bn c tr da trn quan h hng ngang, theo khng gian. N l ngun gc ca tnh dn ch, bi l mun gip nhau, mun c quan h lu di th phi tn trng, bnh ng vi nhau.

Theo ngh nghip v s thch: Phng, hi

y l hnh thc t chc cng ng theo nguyn l cng ch v nguyn l cng li ch. L s lin kt theo chiu ngang nn n mang c trung l tnh dn ch - nhng ngi trong cng mt phng hi phi c trch nhim tng tr, gip ln nhau. Trong mt lng, phn ln ngi dn u lm nng ngip, tuy nhin nhiu lng c nhng b phn dn c sinh sng bng ngh khc, h lin kt cht ch vi nhau to nn n v phng. nng thn Vit Nam cn c Hi, lin kt nhng ngi cng s thch, th vui, ng cp.

Theo truyn thng nam gii: Gip

Gip l mt t chc mang tnh 2 mt: - Lin kt theo chiu dc: nhng nam gii theo lp tui - Lin kt theo chiu ngang: nhng ngi cng lng c im ca gip: - Ch c nam gii tham gia - Mang tnh cht cha truyn con ni: cha gip no th con cng vo gip y. - Gn b vi trch nhim c nhn theo tui: ti u (t nh n 18 tui), inh (trng), lo (t 60 tui tr ln). - C cu: Cai gip cc ng lnh (lnh nht lnh hai lnh ba ) hng gip (lo, inh, ti u). - c xy dng trn nguyn tc trng tui gi (trng x) vinh d ti cao ca thnh vin hng gip l ln lo. H qu: - Tnh tn ti: theo la tui - Tnh dn ch: cng lp tui th u bnh ng nh nhau. - Gip cho vic qun l lc lng sn xut (n ng) mt cch cht ch: phn chia t ai v ng gp ca thnh vin trong gip (s inh v s in).

35

 Theo n v hnh chnh: Thn v x

V mt hnh chnh, lng c gi l x (i khi mt x cng c th gmm vi lng), xm c gi l thn (i khi mt thn cng c th gm vi xm). c im dn c trong lng: c s phn bit gia dn chnh c v dn ng c. - Dn chnh c: l dn gc lng, c mi quyn li. Dn chnh c chia lm 5 hng + Chc sc: nhng ngi t hoc c phm hm + Chc dch: nhng ngi ang lm vic trong x + Lo: nhng ngi thuc hng lo trong cc gip + inh: trai inh trong cc gip + Ti u: hng tr con trong cc gip - Dn ng c: l dn t ni khc n tr ng, lun b khinh r v hu nh khng c quyn li g. y l sn phm ca c ch vn ho nng nghip. L phng tin duy tr s n nh ca lng x, nhm hn ch vic ngi nng dn b lng i ra ngoi cng nh hn ch khng cho ngi ngoi vo sng lng. T chc b my hnh chnh: gn nh, bao gm b phn quan vin hng x (chc sc, chc dch v mt phn nhng ngi cao tui nht trong hng lo). Thng chia thnh 3 nhm: - K mc (Hi ng k mc): Tin ch v th ch ng u. c trch nhim bn bc tp th v quyt nh cc cng vic ca x. - K lo: nhng ngi cao tui nht trong x ng vai tr t vn cho Hi ng k mc. - K dch (l dch): do Hi ng k mc c ra, c nhim v thi hnh mi quyt nh ca Hi ng k mc. + L trng (x trng) Ph l (gip vic) Hng trng (lo vic cng ch) Trng tun (lo vic an ninh, tun phng). + Trc tip lm vic, tip xc vi dn v quan trn. + Qun l ba hng dn: lo, inh v ti u + Phng tin qun l: s inh (trai inh - nhn lc), s in (rung t - kinh t). S ha cc hnh thc t chc x hi nng thn Vit Nam NGUYN TC SN PHM QUAN H TNH CHT
36

T CHC Huyt thng a bn c tr Ngh nghip S thch Truyn thng nam gii Hnh chnh

Gia nh, gia tc Lng xm Phng Hi Gip

Tn ty tnh cm Dn ch Dn ch Tn ty x hi Dn ch

Hng dc Hng ngang Hng ngang Hng dc Hng ngang Hng dc

X, thn

Tn ty x hi

H qu ca ca vic t chc nng thn Vit Nam

To nn tnh cng ng v tnh t tr lng x. y l 2 c trng bao trm nht, quan trng nht ca lng x v lun tn ti song song. Chng l ngun gc sn sinh ra rt nhiu u im v nhc im trong tnh cch ca ngi Vit Nam. Chc nng Bn cht Biu tng Nhn mnh Tch cc H qu Tiu cc Tnh cng ng Lin kt cc thnh vin Hng ngoi Sn nh, bn nc, cy a S ng nht - Tinh thn on kt tng tr - Tinh thn tp th ha ng Tnh t tr Xc nh s c lp ca lng Hng ni Ly tre S khc bit - Tinh thn t lp - Tnh cn c

- Np sng dn ch bnh ng - Np sng t cp t tc - Tnh ch quan ca t duy nng nghip - c t hu ch k - Th tiu vai tr c nhn - Thi da dm, li - T tng cu an, c n - Thi co bng, k Hnh thnh li ng x nc i ngi Vit - c b phi, a phng cc b - c gia trng - tn ti, gia nh ch ngha

2.2.2. T chc th

Ngun gc:
- Phn ln th Vit Nam l do Nh nc sn sinh ra: Vn Lang, C Loa, Luy Lu, Thng Long, Ph Xun Bi, th truyn thng Vit Nam trc ht l trung tm chnh tr, ri t mi l kinh t v vn ho.

Chc nng:
th Vit Nam thc hin chc nng hnh chnh chnh tr l ch yu.
37

 thc hin chc nng y, trong th tn ti 2 b phn: - B phn qun l: hnh thnh trc theo k hoch - B phn lm kinh t (bun bn): dn hnh thnh sau mt cch t pht.

c im
u do Nh nc qun l. th Vit Nam truyn thng yu t v l thuc vo Nh nc. Tn ti hin tng lng cng thng: nhng lng x nng thn thc hin chc nng kinh t ca th. Chng khng pht trin tr thnh th c m mi sinh hot vn ging nh mt lng nng nghip thng thng. C quan h mt thit vi nng thn v mang c tnh ca nng thn rt r nt: - T chc hnh chnh c sao phng theo t chc nng thn: th truyn thng cng c chia thnh cc ph - huyn tng thn. - T chc th theo phng: phng vn l cng ng ca nhng ngi lm cng mt ngh v cng mt qu. - th truyn thng Vit Nam va mang tnh cng ng li va mang tnh t tr - vn l 2 c trng c bn ca nng thn Vit Nam. th Vit Nam hin i: c 6 loi ( th c bit v cc th loi 1 n 5) So snh gia th Vit Nam truyn thng v th phng Ty. Tiu ch Ngun gc Chc nng Qun l c im th Vit Nam th phng Ty - Phn ln do Nh nc sn sinh - Hnh thnh mt cch t pht ra. - Thc hin chc nng hnh - Thc hin chc nng kinh t l chnh l ch yu Nh nc qun l - Yu t, l thuc ch yu th t tr - T tr vng mnh

2.2.3. T chc quc gia - n v c s v khng gian sinh hot vn ho chnh yu ca ngi Vit Nam l Lng. n v quan trng th hai sau Lng l Nc t nc. - T chc quc gia Vit Nam i thng t lng ln n nc, cc khu trung gian t ng vai tr quan trng v thng xuyn b thay i.

Ngun gc
Nc l s m rng ca lng. Nhu cu lin kt li chng lt v chng ngoi xm ca c dn Vit.
38

 Chc nng
ng ph vi mi trng t nhin: chng thin tai, c bit l l lt. ng ph vi mi trng x hi: chng gic ngoi xm, m rng lnh th.

c im
B my qun l: t t pht (thi Hng Vng) ti hc tp cch t chc x hi ca Trung Hoa (thi c lp t ch) v ca phng Ty (sau ny). thc quc gia v tinh thn on kt dn tc rt mnh m. thc c lp dn tc v lng yu nc mnh lit: khi ngun t tnh t tr. Truyn thng dn ch nng nghip Truyn thng vn ho nng nghip: trng vn, trng nng c thng Chu h qu ca tnh t tr lng x c im chnh trong m hnh nh nc Vit Nam thi phong kin l mc tp quyn c m rng v tng ln, quyn hn ca x b hn ch. c im ca vn ho t chc x hi Vit Nam - Mang tnh lng phn: + Quc gia bao gm nng thn v th. + Nng thn bao gm lng thun nng v lng cng thng. + th bao gm b phn lm qun l v b phn lm kinh t. - Kh nng bo tn mnh hn kh nng pht trin: + Ni b nng thn: tnh t tr mnh hn tnh cng ng + Ni b th: hot ng hnh chnh ca b phn qun l ng vai tr quyt nh, ch o hot ng thng mi ca b phn lm kinh t. + Nng thn ln lt th. + th yu t, l thuc. Kh nng bo tn mnh l ngn ngun to ra sc mnh chng li mi m mu ng ha. ng thi, gy ra s bo th, km gi sc vn ln ca x hi Vit Nam truyn thng.

39