BÀI GI NG MÔN H C: CÔNG NGH S N - VECNI

Giáo viên ph trách: D NG TH HY

Khoa Hóa - HBK à N ng

CL C
Ch ng I. M U
Ch ng II: DUNG MÔI MÔI -MÔI TR NG PHÂN TÁN
Ch ng III CH T LÀM KHÔ
Ch ng IV. B T MÀU
Ch ng V CH T T O MÀNG
Ch ng VI : CÔNG NGH S N XU T S N
Ch ng VII : QUÁ TRÌNH GIA CÔNG MÀNG S N
Ch ng VIII: M T S PH GIA DÙNG TRONG S N

TÀI LI U THAM KH O

Nguy n V n L c - K thu t s n - Nhà xu t b n giáo d c - 1999.

Swaraj Paul - Surface Coatings - John Wiley & Sons - 1997.
Zeno W. wicks, JR. Frank, N. Jones, S. Peter Pappas- Organic Coating - Wiley -
Interscience 1999.
Dieter Stoye, Werner Freitad - Paints, Coatings and Solvents - Wiley - VCH -
1998
Gunter Buxbaum - Industrial Inorganic Pigments - Wiley - VCH - 1998
Henry Fleming Payne - Organic Coating Technology - John Wiley & Sons, INC -
1960.

Ch ng I. M U

I/ Vài nét v l ch s phát tri n:

Vào th i k tr c công nguyên, ng i Ai C p ã bi t trang trí t ng, hang h c
mình và các v t d ng trên c s ch t k t dính là lòng tr ng tr ng, sáp ong, nh a cây
tr n v i b t màu thiên nhiên.
Vài ngàn n m sau ó ng i Trung Hoa ã phát hi n và dùng m cây s n làm s n ph và
keo. Tr c ây s n c s n xu t t các lo i d u th o m c, nh d u lanh, d u tr u, d u gai, d u

1
d a, d u h ng d ng, d u ngô, d u cao su...Các lo i nh a thiên nhiên nh cánh ki n, nh a
thông, bi tum thiên nhiên...Các lo i b t nh cao lanh, oxit s t.
n th k 20, cùng v i s phát tri n chung c a ngành công nghi p hoá ch t, công
nghi p s n t ng h p ra i và phát tri n m nh, t bi t là nh ng n c có công nghi p hoá ch t
phát tri n m nh. Toàn th gi i n m 1965 s n xu t kho n 10 tri u t n s n, n m 1975 t ng lên 16
tri u t n.
Trong công nghi p s n ngày nay ng i ta s d ng kho n 2700 lo i nh a làm ch t t o
màng, 700 lo i d u, 2000 lo i b t màu, 1000 lo i dung môi và kho n 600 ch t ph gia.
Tr c ây, s n d u chi m u th trong công nghi p ch t o s n. Nh ng trong vòng 10
n m tr l i ây s n t ng h p ã ti n lên chi m u th hàng u trong các lo i s n.

II/ S n là gì?
Tr c ây m t s nhà nghiên c u ã a ra m t vài khái ni m nh sau:
- S n là huy n phù c a b t màu, ch t n trong dung d ch ch t t o màng v i dung môi
t ng ng (Liên Xô).
- S n là t h p l ng ch a b t màu, khi ph lên n n thành l p m ng s t o thành màng
ph không trong su t (M ).
Hai nh ngh a này bao g m các lo i s n màu c, men (Pigment Paint)
D ng v t li u s n không ch a b t màu g i là vec ni - là dung d ch t o màng trong dung
môi thích h p.
nh ngh a t ng quát: S n là h phân tán g m nhi u thành ph n (ch t t o màng, ch t
màu... trong môi tr ng phân tán). Sau khi ph lên b m t v t li n n n nó t o thành l p màng
u n, bám ch c, b o v và trang trí b m t v t li u c n s n.
Nh v y: ch c n ng c a màng s n là trang trí và b o v v t li u n n.

III/ Phân lo i s n:
Có r t nhi u cách phân lo i :
- C n c vào b n ch t c a ch t t o màng:
+ S n d u thu n tuý: Thành ph n ch t t o màng ch có d u th o m cnên ít dùngdo không
b n.
+ S n d u nh a: thành ph n ch t t o màu g m d u th o m c và nh a ( thiên nhiên, nhân
t o). Lo i này c dùng ph bi n trong i s ng h ng ngày nh ng ít dùng trong các nghành k
thu t.
+ S n t ng h p: Ch t t o màng là nh a t ng h p (g i tên c n c vào tên c a lo i nh a:
S n epoxy, s n alkyd...)
- C n c b n ch t c a môi tr ng phân tán:
+ S n dumg môi môi tr ng phân tán là dung môi h u c
+S nn c môi tr ng phân tán là n c.
+S nb t không có môi tr ng phân tán.
- C n c vào ng d ng:
+S ng .
+ S n kim lo i
+ Men tráng g m, s ...
+S n ch ng hà.
+s n cách i n
+ S n ch u nhi t
+ S n b n hoá ch t
+ S n b n khí quy n.

2
 - C n c vào ph ng pháp s n:
+ s n phun.
+ S n t nh i n
+ tráng, m kim lo i.
- Các d ng s n t bi t khác:
+S nd n i n
+ S n c m quang
+ S n phát sáng

IV/ Thành ph n c a s n:
Bao g m các thành ph n sau:
- Thành ph n chính:
+ Ch t t o màng: là thành ph n ch y u quang tr ng nh t quy t nh các tính ch t c a
màng s n.
Ch t t o màng bao g m: d u th o m c, nh a thiên nhiên, nh a t ng h p.
ôïi v i d u th o m c thì ch có lo i khô (CI >130) nh d u tr u, d u lanh m i có kh
n ng t o màng (do trong phân t có nhi u n i ôi) còn lo i bán khô (95 < CI <130) và không
khô ( CI < 95) thì ch dùng bi n tính nh a t ng h p dùng làm ch t hoá d o.
Nh a thiên nhiên, nh a t ng h p c bi n tính thay i tính ch t.
+ ch t màu ( b t màu, b t n)
+ Môi tr ng phân tán
- Thành ph n ph :
+ Ch t hoá d o
+ Ch t làm khô, óng r n
+ Ch t n nh
Ngoài ra còn có nh ng h p ch t c bi t nh : ch t di t khu n, d n nhi t, d n i n, ch t
phát sáng, c m quang...

Ch ng II: DUNG MÔI MÔI -MÔI TR NG PHÂN TÁN.

Trong s n, dung môi là h p ph n chính nó th ng chi m kh i l ng l n h n so v i ch t

t o màng. M t s lo i s n, dung môi chi m n 80%, ch có 20% là ch t t o màng nh : s n
nitro xenlulo, clo cao su...
Dung môi: là ch t l ng d bay h i dùng hoà tan các ch t t o màng, ch t hoá
d o...chuy n h s n vào tr ng thái thu n l i cho vi c ch bi n và s d ng và s bay h i h t trong
quá trình t o thành màng s n.
I/ Yêu c u i v i dung môi.
1/ Kh n ng hoà tan.
- M i dung môi ch có m t kh n ng hoà tan m t s ch t t o màng nh t nh. N u dung
môi và ch t t o màng có phân c c càng gi ng nhau thì càng d hoà tan.
Ví d : Axetat xenlulo là m t este có phân c c t ng i nên tan trong nh ng dung
môi có phân c c t ng t là các este ho c ceton nh axeton, etyl axetat ho c cao su là h p
ch t không phân c c nên không tan trong nh ng dung môi không phân c c là các hidrocacbon
th ng ho c vòng nh x ng.
-Ngoài ra kích th c phân t c ng có kh n ng hoà tan
Ví d : Xenlulo là ho t ch t r t phân c c, l ra hoà tan trong n c nh ng do kh i l ng
phân t c a nó quá cao nên nó ch tr ng trong n c ch không tan.

3
 - D a vào kh n ng hoà tan ng i ta chia dung môi làm ba lo i:
+ Dung môi th t (dung môi ho t ng)
+ Dung môi n: b n thân nó không hòa tan ch t t o màng nh ng h n h p c a nó v i dung
môi th t làm t ng kh n ng hòa tan so v i ch dùng dung môi th t.
+ Ch t pha loãng.
Dung môi th t i v i m t ch t t o màng là nh ng ch t l ng hoà tan th t s ch t t o
màng ó. Còn ch t pha loãng t mình nó không th hoà tan ch t t o màng mà ch góp ph n làm
gi m nh t c a dung d ch.
T l ch t pha loãng v i dung môi th ng có m t gi i h n nh t nh. N u v t quá gi i
h n ó s làm keo k t ch t t o màng, làm dung d ch b c. T l s d ng th ng bé h n h s
keo t K (hay ch s c m ) sau:

L ng ch t pha loãng
K = L ng dung môi th t
Trong th c t K có th t n 0,5 ÷0,8. Ch t pha loãng c ch n ph i:
+ D bay h i h n dung môi th t
+R ti n
ánh giá kh n ng hòa tan ch t t o màng c a dung môi ng i ta dùng khái ni m l c
dung môi:
L c dung môi: L c dung môi c a m t dung môi i v i m t ch t tan là kh n ng phân tán ch t
tan c a dung môi ó. M t dung môi có l c dung môi c c i khi nó có th phân tán m t ch t tan
hoàn toàn trong m t kho ng thay i n ng r ng.
Nhi u ph ng pháp có th dùng ánh giá l c dung môi c a các dung môi nh ph ng
pháp i m Kauri - butanol, i m aniline, ph ng pháp dimethyl sulfat i v i hydrocacbon,
ph ng pháp t l pha loãng và h ng s nh t i v i dung môi lacquer. M t dù các ph ng
pháp này r t h u d ng tuy nhiên c n ph i nh r ng các ph ng pháp này ch cung c p các tiêu
chu n ng u nhiên (arbitrary criteria) (ngh a là ây không ph i là tiêu chu n th c ánh giá).
Chúng không cung c p c giá tr l c dung môi tuy t i c a m t dung môi nào ó khi s
d ng hòa tan h n h p các nguyên li u s n mà lo i nguyên li u có th thay i theo t ng lo i
s n.
Ch s dung môi là m t tiêu chu n t t ánh giá l c dung môi, có th áp d ng nó i
v i b t k dung môi ho c h s n nào.
Ch s dung môi b ng t s gi a nh t c a s n trong dung môi tiêu chu n và nh t
c a s n trong dung môi ó.
Do nh ng dung môi t t th ng t o ra dung d ch có nh t th p nên n u dung môi ó t t
h n dung môi chu n thì ch s dung môi l n h n 1, ng c l i thì nh h n 1. Ph ng pháp này
có u i m là có th o c l c dung môi c a m t dung môi nào ó c thêm (ho c thay th )
vào h s n. Ng i ta có th ti n hành o v i nhi u giá tr n ng khác nhau c a ch t hòa tan
sau ó thi t l p th .
Giá tr Kauri - butanol (kí hi u là KB) c xác nh b ng cách chu n 20 gam dung
d ch kauri - butanol 33% b ng dung môi hydrocacbon cho n khi h n h p tr nên c n n i
không th c c m t trang in khi nhìn xuyên qua dung d ch này. M t s gái tr KB cho
b ng 4, 5 trang 258.giá tr KB dùng ánh giá l c dung môi c a hydrocacbon r t t t. Tuy
nhiên kh n ng hòa tan c a dung d ch nh a kauri trong các dung môi này có th khác v i kh
n ng hòa tan c a các lo i ch t t o màng khác trong các dung môi hydrocacbon ó.

4
 Ph ng pháp th dimetylsunphat ch ra ph n tr m c a hydrocacbon th m ho c
hydrocacbon béo không no trong dung môi hydrocacbon. Do h n h p hai ch t này có l c
dung môi cao h n hydrocacbon béo no nên thí nghi m c th c hi n ánh giá kh n ng
này. Tuy nhiên hi n t i ph ng pháp này không dùng nhi u do dimetylsunphat r t c.
T l pha loãng dùng ch y u ánh giá l c dung môi c a các ch t pha loãng lo i
hydrocacbon c dùng trong nitroxenlulo lacquer thinner (các ch t bay h i nhanh). Thí nghi m
c ng có th ch ra l c dung môi t ng i c a các dung môi th t. Ví d m t dung môi có th
pha loãng nhi u h n b ng toluen s là dung môi t t h n so v i dung môi cho phép pha loãng
b ng toluen ít h n. Nh ã bi t lacquer là h n h p c a dung môi th t, ch t pha loãng và dung
môi n. Các hydrocacbon th m có th dùng làm ch t pha loãng v i t l cao h n so v i các
hydrocacbon béo. T l pha loãng là t l gi a ch t pha loãng và dung môi th t v a t o ra
s c trong dung d ch nitroxenlulo có n ng cu i cùng là 10% (t c là t i i m t o ra s
c thì n ng c a dung d ch nitroxenlulo là 10%). Các giá tr tiêu chu n hóa là o n ng
này còn th c t có th o các giá tr n ng khác. Nh v y s có nhi u giá tr v t s pha
loãng ph thu c vào n ng dung d ch nitroxenlulo. T ó có th thi t l p th và có th
ngo i suy t th vì ây là quan h ng th ng. Trong m t s tr ng h p c n dung d ch
nitroxenlulo có n ng 8%. T t nhiên ph ng pháp xác nh ch v i nitroxenlulo là ch t tan
duy nh t. Th c t lacquer th ng m i có ch a ch t hóa d o và m t s lo i nh a khác mà lo i và
l ng có th thay i. Do nhi u ch t pha loãng có th là dung môi i v i các ch t này nên t l
pha loãng trong th c t có th khác so v i tiêu chu n. Tuy nhiên kinh nghi m cho th y r ng có
th s d ng t l pha loãng thi t l p n s b cho các lacquer.
Thông th ng i m d ng c a phép chu n r t khó xác nh, nó ph thu c vào s phát
tri n c a s c t s k t t a ban u c a các c u t r n. Vì v y c n ph i hi u r ng t l pha
loãng c xác nh t i m cu i c a phép chu n ch không ph i m u sau m t th i gian
m i c k t qu (vì khi theo th i gian thì s có m t s tr ng h p k t t a tan ra còn m t s
tr ng h p thì k t t a phát tri n m nh h n).
Ph ng pháp nh t không i ánh giá h n h p dung môi th t và ch t pha loãng thông
qua thông s nh t c a dung d ch nitrocellulose v i các n ng khác nhau. Có th thi t l p
th quan h gi a nh t thay i theo n ng c a nhi u c p dung môi - ch t pha loãng, t
ây có th ch n c giá thành th p nh t t o ra m t dung d ch có m t nh t cho tr c. Tuy
nhiên các d li u này không phù h p khi dùng ánh giá l c dung môi.
Trong t t c các ph ng pháp dùng o l c dung môi trên, các k t qu d a trên giá tr
nh t ho c k t t a c a m t dung môi ã bi t. Khi s n c ng d ng s n thì t l gi a các
c u t thay i do t c bay h i c a các dung môi khác nhau. Ph ng pháp nh t không i
c xác nh i v i các hàm l ng r n khác nhau g n v i i u ki n t o màng, c bi t là t i
giá tr hàm l ng r n cao. Tuy nhiên th i gian c n thi t làm thí nghi m nh v y là r t l n nên
giá tr t s pha loãng c d ng r ng rãi h n.

2/ i m sôi(nhi t sôi):
- Nhi t sôi c a m t dung môi là nhi t ó áp su t h i b ng áp su t khí quy n. M i
dung môi có m t i m sôi xác nh m t áp su t xác nh. Tuy nhiên i v i m t ch t l ng
g m h n h p các h p ch t hoá h c t ng t nhau nh x ng ho c xilen th ng ph m s sôi
m t kho ng nhi t .
- Nhi t sôi không ph i là tiêu chu n th c ánh giá t c bay h i c a dung môi.
Các phân t có kích th c càng nh thì bay h i càng nhanh. i u này ch úng i v i các ch t
l ng không phân c c nh các hidrocacbon (các phân t t n t i c l p nhau). Còn các ch t l ng
phân c c thì các phân t k t h p ch t ch v i nhau do t n t i các l c hoá tr ph gi a chúng. S
k t h p này làm t ng nhi u kích th c c a chúng. Do v y s bay h i s b c n tr . M c k t

5
h p gi a các phân t s b gi m khi nhi t t ng và i m sôi s k t h p th c t b ng 0. Do
v y 2 ch t l ng có th có i m sôi nh nhau nh ng n u m t ch t l ng có s liên k t m nh gi a
các phân t còn m t ch t không thì t c bay h i c a chúng nhi t th ng r t khác nhau.
Ví d : Cellosolve (tên th ng ph m c a dung môi ete etandiol C2H5OCH2CH2OH) bay
h i ch m h n r t nhi u so v i Butylacetat (CH3COOC4H9) m c dù kh i l ng phân t c a nó
th p h n do cellosolve là m t ch t l ng phân c c và có s liên k t m nh gi a các phân t .
T ng t etyl alcol (C2H5OH) là ch t l ng bay h i ch m h n r t nhi u so v i etyl axetat
ho c benzen m t dù i m sôi c a nó g n b ng v i hai ch t này.
Ng c l i i v i ch t l ng h u c không phân c c (benzen, tuloen...) thì tuân theo quy
lu t thông th ng, ngh a là nhi t sôi t ng thì t c bay h i nhi t th ng gi m.
3/ T c bay h i.
T c bay h i c tr ng cho kh n ng r i kh i b m t c a m t ch t l ng. T c bay h i
c a dung môi nguyên ch t và dung d ch c a dung môi ó khác nhau do v i cùng m t di n tích
b m t thì n ng các phân t dung môi trên b m t dung môi l n h n dung d ch. Ngoài ra ch t
tan còn c n tr s bay h i c a dung môi tu thu c vào ái l c c a nó v i các phân t dung môi.
-T c bay h i không ch b nh h ng b i lo i và n ng các phân t ch t r n mà còn
ph thu c vào dày c a màng và s tu n hoàn (l u thông) c a không khí trên b m t màng.
-T c bay h i là m t y u t r t quan tr ng i v i quá trình t o màng t s n dung môi.
N u dung môi bay h i quá nhanh thì s có nh ng nh c i m:
+ S n nhanh chóng b c l i do v y khó gia công.
+ Các phân t không bay h i ch a k p s p x p l i nh ng v trí thu n l i làm cho tính
n ng c lí c a màng b gi m.
+ L p dung môi trên cùng bay h i quá nhanh làm cho r n l i s m trong khi các phân t
dung môi các l p bên d i ch a k p thoát ra h t gây nên hi n t ng ph ng r p, nh n màng.
V i nh ng s n ch a dung môi bay h i quá ch m thì màng s ch m khô, làm gi m n ng
su t.
Do v y khi dùng dung môi nên dùng dung môi g m 3 lo i: bay h i nhanh, v a, ch m. B
3 này giúp màng s n có ch y t t nh t, b m t s n u, bóng và p.
Ngoài ra trong s n còn có m t m t m t trong nh ng dung môi th t bay h i ch m h n
n c tránh cho m t s n b cm .
4/ Kh n ng c h i và cháy n .
Do c i m c a dung môi là d bay h i nên khi s n xu t và gia công dung môi s vào c
th con ng i qua:
+ Hô h p.
+ Mi ng.
+ Da (h p th qua da)
H u h t dung môi u c h i: M t s dung môi gây viêm da, cháy da, gây mê ho c tr ng
thái không nh n th c c, m t s nh h ng m nh n n i t ng nh máu, th n. Các nh h ng
này tu thu c vào lo i da và b n thân m i ng i. Do v y trong nh ng nhà máy, xí nghi p c n
thông gió t t ng n ng a s thâm nh p c a dung môi vào c th . Nên tránh ti p xúc tr c ti p
v i dung môi, nh t là r a tay, chân.
- V i nh ng dung môi có hàm l ng cho phép t i a < 100 ppm r t c h i, 100÷200
ppm c h i bình th ng.
Ví d 1: benzen, CS2, cyclohecxan, dioxan...(r t c)
Ví d 2: metyl acol, metyl clorua... ( c bình th ng)
Ngoài ra dung môi còn có c i m d cháy, h n h p dung môi và không khí trong gi i
h n nào ó có th gây n . Do v y khi s d ng dung môi c n ph i l u ý (B ng 6/260)

6
Dung môi Nhi t Nhi t Gi i h n n Th tích h i T tr ng Kh i
ch p t cháy (% th tích (Ft3/gallon) h i l ng
cháy (oF) trong không (không l ng
(oF) khí) khí = 1) (pound/
gallon)
60oF
D i Trên 80oF 212 oF
Gasoline 0 495 1,3 6 ... ... 3-4 6,15
Benzol 13 1070 1,4 8 38 47 2,77 7,36
Methyl alchol 52 1065 6 36,5 83 107 1,11 6,63
Ethyl alchol (99%) 57 1034 4 14 58 72 1,59 6,61
Isopropyl alchol (99%) 59 1148 ... ... 44 55 2,07 6,57
Ethyl acetate 26 1130 ... ... 34 43 3,04 7,4
Sec-buthyl acetate 60 ... ... ... 25 31 4 7,22
Aceton 6 1340 2,15 13 27 35 2 6,64
Methyl ethyl keton 24 ... ... ... 37 47 2,41 6,75
Hexane 0 450 1.2 6,9 27 34 2,97 5,77
Heptane 22 450 1 6 24 30 3,51 6,07
Octane 45 450 0,9 6 23 28 3,65 6,05
Process naphtha 21 450 1 6 24 30 3,51 6,1
VM & P naphtha 55 450 1,2 6 21 26 4,04 6,11
Varsol # 1 105 450 1,1 6 19 24 4,76 6,53
Varsol # 2 110 450 1,1 6 20 24 4,73 6,67
Varsol B 105 450 1,1 6 18 23 4,9 6,55
Varsol C 105 450 1,1 6 18 23 4,9 6,7
Varsol high-flash 112 450 1,1 6 17 22 5,1 6,46
H.S.D. naphtha 122 500 1,1 6 17 21 5,41 6,55
Solvesso toluol 45 1026 1,3 6,7 31 39 3,17 7,23
Solvesso xylol 81 900 1 5,3 27 34 3,65 7,25
Solvesso 100 110 900 1 6 23 29 4,24 7,25
Solvesso 150 149 900 1 6 21 27 4,8 7,42
High aromatic naphtha 140 ... ... ... 20 25 5,14 7,53

5/ n nh hoá hoc:
- Khi dùng dung môi ph i l u ý xem dung môi ó có ch a nh ng nhóm ho t ng có kh
n ng ph n ng hoá h c v i các ph n t khác hay không, n u có s nh h ng r t l n n tính
n ng c a màng s n.
- Dung môi c dùng không nên ch a nh ng h p ch t sunfua và không c có tính
axit vì nó s n mòn kim lo i ho c ph n ng v i m t s b t màu ho c nh a trong s n.
+ Tính axit c xác nh b ng vi c chu n b ng dung d ch KOH, ch t ch th
phenol Phtalein.
+Sunfua c xác nh b ng cách nhúng mi ng ng s ch vào dung môi, n u mi ng ng
chuy n sang màu t i có m t sunfua.
6/ Mùi và màu:
- Mùi m nh ho c khó ch u trong dung môi có nh h ng sinh lí tr m tr ng n công nhân
và ng i s d ng s n. Mùi ôi lúc do l ng nh t p ch t không th tách ra c kh i ung môi
gây nên ho c do b n ch t c a dung môi ó.

7
 M i ng i có ph n ng khác nhau v i mùi. Ví d butyl alcol không h gì v i m t s
ng i nh ng i v i m t s ng i khác thì nó l i gây nôn m a => T t nh t nên ch n dung môi
không mùi.
- Màu c ng nh h ng không t t n các lo i s n tr ng và màu sáng nên c ng ph i l u ý.
7/ T tr ng; Giá thành.
- Trên th tr ng, có n i dung môi c bán theo kh i l ng có n i dung môi c bán
theo th tích và giá c s khác nhau. Nên ti n vi c s d ng và theo dõi giá c thì nên chú ý
n t tr ng c a dung môi. M t khác dung môi th ng c mua theo kh i l ng và n ph i
li u trong s n xu t c ng tính theo kh i l ng, nh ng khi bán s n ph m s n thì th ng bán theo
n v th tích. Cho nên t tr ng c ng là c s th nh l p n và tính giá thành s n ph m.
- Dung môi c dùng ph i m b o giá c ph i ch ng, d ki m.
- Vi c s d ng ch t pha loãng làm gi m áng k giá thành s n ph m.
Ngoài ra dung môi ph i không ch a n c (hút m) và t p ch t c h c, t p ch t màu,
mùi...nh trên. N u dung môi ch a n c s làm màng s n c m , kém bám dính.
II/ M t s dung môi:
1/ Dung môi terpen: c l y t cây thông.
Là dung môi c dùng s m nh t trong công nghi p s n.
- Tr c ây ng i ta tách nh a thông và d u thông t cây thông nh ng sau ó do nh n
th y hi u qu kinh t không nên ng i ta ch chi c t g c cây thông còn thân thì ùng vào vi c
khác.
- - M t s terpen và các d n xu t c a nó:

CH3 CH3
CH2
CH
CH3
C CH3
C
CH3
CH3

_ Pinen CH 2 = C _ CH 3
_Pinen Di penten
CH3 CH3 CH3

CH3 _ C _ CH3 H3C _ C _ CH 3 _ CH _ CH

H 3C 3
OH
( Ter Pinolen )
_ Ter pineol ( P_ xynen )
Terpen và các d n xu t c a nó là các hidro m ch vòng, không no.
2/ Dung môi hidro cacbon:
- Th ng
- Th m
- Naphtenic: là các h p ch t m ch vòng, no ho c không no, có ho c không có m ch
nhánh alkyl.
Ví d :
8
 - Dung môi h p h p ch t m nh th ng:
n- hexan ; 2,2 -dimetyl butan ; 2-metyl pentan.
- Dung môi h p ch t th m:
C6H6 ; 0- xylen ; p-xylen ; m- xylen ; toluen
- Dung môi naphtenic:
Xiclopentan ; xiclohexan ; etyl xiclohexan.
3/Dung môi có ch a oxi.
Th ng là nh ng dung môi phân c c, giá thành cao nên trong s n ng i ta th ng dùng
k t h p v i các dung môi khác thay i tính n ng c a màng và gi m giá thành.
- Các lo i s n ch a oxi:
Alcol:
CH3OH c nên ít dùng ; C3H7OH
C2H5OH ph bi n ; C4H9OH
Este: etyl axetat ; butyl axetat
Ceton : axeton ; MEK (metyl, etyl xeton)
Ete:
Ete c a etylen glicol:
CH3OCH2CH2OH metylcellosolve
C2H5OCH2CH2OH cellosolve
4/ Dung môi ch a clo:
Có kh n ng ch ng cháy, giá thành cao, th ng là c nên h n ch s d ng.
M t s dung môi ch a clo thông d ng:
Cloroform ; Tricloetylen ; CCl4
5/ Dung môi Nitro Parafin:
Nitrometal ; Ntroetal ; 1- Nitro Propal ; 2- Nitropropal (4 lo i thông d ng nh t)
Nó dùng t t cho các s n có ch t t o màng là polyvinyl, xenlulo và các d n xu t c a
xenlulo, t bi t là axetat xenlulo.
Các lo i dung môi này th ng không c, không có kh n ng gây cháy n tr nitro metal
6/ Dung môi furan và các d n xu t:

CHO CH 2OH
O O
O
Furan Fufuryl Alcol Fufuran

CH 2 OH
O O

Tetra hidro furan Tetra Hidro Fufuryl Alcol

9
 Ch ng III CH T LÀM KHÔ.

t ng nhanh quá trình óng r n màng s n ng i ta a vào s n m t ch t g i là ch t

làm khô ho c ch t óng r n.
Ch t làm khô gi vai trò làm t ng nhanh t c khô c ng màng s n g c d u, d u nh a,
s n g c t ng h p bi n tính d u (s n alkyd, epoxi ...)

I/ Thành ph n ch t làm khô:

Tr c ây ch t làm khô ch y u làm b ng xà phòng chì, cobalt, mangan c a axit béo d u
lanh ho c axit nh a nh : ch t làm khô linoleat, ch t làm khô resinat.
Hi n nay còn có xà phòng c a m t s axit h u c c dùng làm ch t làm khô.( ch t làm
làm khô là xà phòng kim lo i n ng c a các axit h u c )
B ng sau ây là c i m c a m t s ch t làm khô th ng m i:
Lo i %r n % kim lo i T tr ng riêng Pounds/gallon nh t
Linoleates
Pb 100 13 1,05 8,75 Heavy liquid
Pb 100 26,5 1,25 10,45 Solid
Co 100 4,26 0,97 8,05 Heavy liquid
Co 100 8,5 1,03 8,58 Solid
Mn 100 4,35 0,98 8,15 Heavy liquid
Zn 100 8,2 1,03 8,58 Solid
Resinates (acid nh
Pb 100 16 1,27 10,63 Solid
Pb 100 24 1,4 11,7 Solid
Co 100 3 1,11 9,23 Solid
Mn 100 3,5 1,13 9,4 Solid
Zn 100 1 1,08 9,02 Solid
Naphthenates
Pb 42 16 1 8.33 0,5
Pb 62 24 1,15 9,6 0,5
Pb 100 34 1,44 12 Paste
Co 56 6 0,96 8 0,5
Co 100 10 1,15 9,6 Paste
Mn 62 6 0,97 8,1 0,5
Mn 100 10 1,15 9.6 Paste
Zn 60 8 0,98 8,2 0,5
Ca 62 5 0,95 7,9 0,5
Ca 58 4 0,93 7,76 0,5
Fe 72 6 1,01 8,4 1,4
Octoates ( CH3(CH2)3CHCOOH

10
Pb 54 24 1,12 9,33 0,5
Co 40 6 0,9 7,5 0,5
Mn 45 6 0,9 7,5 0,5
Zn 41 8 0,9 7,5 1,6
Ca 43 4 0,9 7,5 0,65
Tallates (acid béo và acid nh a thông)
Pb 57,6 16 1.04 8,7 0,5
Pb 71,3 24 1,16 9,7 1,25
Co 45,4 4 0,9 7,5 0,5
Co 74,6 6 0,98 8,15 3,7
Mn 48,2 4 0,9 7,5 0,5
Mn 72,4 6 0,97 8,1 2,5

Ch t làm khô c bán trên th tr ng d ng dug d ch trong x ng pha s n (mineral

spirite ) hàm l ng kim lo i c th và d ng không có dung môi dùng trong m c in và s n
không dung môi.
- b ng là c i m c a m t vài ch t làm khô th ng ph m tuy nhiên chúng có th thay
i tu thu c vào m i nhà s n xu t khác nhau.
- Trên th tr ng ch t làm khô linoleat và resinat c bán v i tên c a nó nh ng nh ng
lo i khác c bán v i tên th ng m i
tên th ng m i c a m t s ch t làm khô:
Lo i ch t làm khô
Hãng s n xu t Naphthenate Octoate Tallate
Advance Solvent and Chem.Corp. Soligen Hexogen Advasol
Ferro Chemical Corp. Naphthenate Catalox Tallate
Fred. A. Stresen - Reuter, Inc. Naphthenate Octoate ...........
Nuodex Products Corp. Nuodex Octoate Nuolates
Harsaw Chemical Corp Uversol Octosol Linoresinate

Yêu c u r t quan tr ng i v i ch t làm khô là ph i duy trì hoà tan t t và n nh trong

dung d ch, k t h p t t v i ch t t o màng.
- Ch t làm khô linoleat, resinat và tallat c i u ch t các axit có kh n ng b oxi hoá
nên có khuynh h ng thay i theo th i gian.
- Nh ng ch t làm khô naphtenat và octoat c i u ch t axit h u c no do ó không b
oxi hoá nên n nh h n
+ Ch t làm khô linoleat c i u ch t axit h n h p c a d u lanh.
+ Ch t làm khô resinat c i u ch t axit nh a thiên nhiên.
+ Ch t làm khô naphtenat c iêìu ch t nh ng axit naphtenic là s n ph m c a quá
trình tinh luy n u m v i công th c t ng quát CnH2n-2O2, CnH2n-4O2,
CnH2n-6O2 và ch a c hai n xu t cyclopentan và xiclohexan.
R: hidro ho c g c alkyl

R COOH
R COOH
R2 R2
R2 R2

R2 R2
R2 R2
11 R2
 Naphtenic là axit no không nh y v i s oxi hoá nên t o các xà phòng n nh h n.
Tuy nhiên chúng ch a m t l ng nh t p ch t mang màu và ph n nào có mùi khó ch u. Lo i
ch t làm khô octoat kh c ph c c nh c i m này. Nó c i u ch t axit octoit.
2-etyl hexoic axit.
Axit này không b oxi hoá nên dùng làm ch t làm khô nh ng t h n axit naphteic.

II/ S n xu t ch t làm khô:

Ch t làm khô c t ng h p b ng cách n u mu i ho c oxit kim lo i trong d u khô và
nh a r i pha loãng s n ph m v i x ng pha s n và g i la “ch t làm khô l ng” chúng có khuynh
h ng “t o c n” theo th i gian do s oxi hoá làm gi m hoà tan
- D u th ng dùng là d u lanh ho c d u cá và nh a cây mà ch y u là nh a thông.
- Trong m t vài ch t làm khô ng i ta cho vào m t l ng nh vôi nh m t ng phân tán
và n nh.

CH3_ ( CH 2 )3 _ CH _ COOH
i
C 2H5
Chì c dùng ch y u là oxit chì PbO. Ngoài ra còn dùng cacbonat và axetat chì
Cobalt c dùng d ng acetat cobalt vì oxit cobalt r t khó tan
Mangan c dùng d ng oxit mangan ho c Borate (MBO2 ,M3BO3, M2B4O7)
Do oxit Mangan ph n ng ch m v i d u và òi h i nhi t cao, s n ph m có màu t i
do ó dùng lo i b t m n MnO2 ph n ng x y ra d dàng h n nh ng t h n. N u yêu c u
màu sáng h n nên dùng Borat mangan.
-Ti n hành:
D u và nh a c gia nhi t t 3500÷5000F ph thu c vào mu i kim lo i c cho vào, mu i
này c cho vào t t và khu y tr n m nh. Gia nhi t t t n khi ph n ng x y ra hoàn toàn.
i m d ng ph n ng r t khó xác nh và hàm l ng cu i c a kim lo i không th ng nh t gi a
các m . Làm ngu i n 4000F, pha loãng trong x ng pha s n và b m vào thùng ch a.
ng tháo s n ph m ph i cách áy kho ng 0,3 m c n không vào thùng ch a. C n c
l y ra theo nh k ng ng d i áy ho c m n p.
+Ch t làm khô th ng ph m tiêu chu n c i u ch b ng m t trong hai ph ng pháp
n u ch y ho c k t t a.
• Ph ng pháp n u ch y:
L ng mu i kim lo i ã tính toán c gia nhi t v i axit h u c . Do ph n ng v i axit d
dàng h n v i d u nên nhi t ph n ng th p h n và màu s n ph m p h n. Mu i kim lo i
c cho vào t t và khu y tr n u .Nhi t t ng lên t t do nhi t ph n ng to ra. Sau khi
ph n ng x y ra hoàn toàn t ng nhi t n 225÷ 3000F tách n c c a ph n ng, ph i gia
nhi t ch m tránh s t o b t. N u ch t làm khô c bán v i hàm l ng r n 100% thì m lúc
ó c làm ngu i và óng gói sau khi i u ch nh hàm l ng kim lo i. N u bán d ng dung
d ch thì lúc ó m s n ph m c b m vào thùng pha loãng ch a dung môi khu y tr n m nh
t o dung d ch ôìng nh t. Cho vào m t ít ch t tr l c và l c vào thùng tr n. L y m u và xác nh
hàm l ng kim lo i. Hàm l ng kim lo i th ng cao h n tiêu chu n và c i u ch nh b ng
cách cho thêm dung môi vào.
• Ph ng pháp k t t a:
Cho dung d ch n c c a mu i kim lo i n ng vào dung d ch n c xà phòng natri c a axit
béo
( c i u ch b ng ph ng pháp NaOH + axit béo) t o xà phòng trung tính (xà phòng c a
kim lo i n ng). Xà phòng này càng s ch (không ch a) cacbonat càng t t do các kim lo i c a

12
ch t làm khô t o cacbonat mà các cacbonat này không tan trong d u. Dung d ch xà phòng c
l c và th ng cho vào l ng d axit c i thi n n nh c a ch t làm khô.
Các mu i kim lo i tan trong n c nh axetat chì, nitrat chì, sunfat colt ho c sunfat
mangan c cho t t vào dung d ch xà phòng nóng, khu y u n khi k t t a hoàn toàn. Tách
l p n c k t t a r a vài l n b ng n c nóng r i làm khô b ng cách gia nhi t nhi t
210÷3000F tu thu c vào ch t làm khô i u ch . Nó có th c bán d ng 100% hàm l ng
ch t r n ho c hoà tan trong x ng pha s n bán d ng dung d ch.
• Ch t làm khô k t t a th ng có màu sáng h n và hàm l ng kim lo i ôìng u h n ch t
làm khô n u ch y .

III/ S d ng ch t làm khô:

L ng châït làm khô c tính toán d a trên hàm l ng kim lo i ã bi t.
L ng kim lo i c tính d a vvào hàm l ng u. Ví d : v i vecni yêu ch t làm khô
d a trên % kim lo i so v i hàm l ng d u trong vecni.
V i các nh a t ng h p: alkyl, silicol...thì l ng ch t làm khô c dùng trên c s % kim
lo i so v i hàm l ng nh a r n.
Ví d 1: 0,6% chì, 0,04 % cobalt, 0,004% mangan so v i d u.
Ví d 2: 0,3% chì, 0,03% cobalt so v i hàm l ng nh a r n.
- Ch t làm khô c dùng ph bi n nh t trong s n oxi hoá và óng r n nhi t th ng
(có m t oxi không khí). Ngoài ra còn dùng trong s n s y nóng.
- Trong m i tr ng h p nên dùng ch t làm khô v i l ng t i thi u v a áp ng yêu
c u làm khô màng.
N u dùng d :
• T ng giá thành.
• T ng khuynh h ng bi n màu c a màng s n theo th i gian ho c khi s y.
• Gi m m m d o c a màng theo th i gian. N u dùng d ch t làm khô cobalt và mangan có
th làm nh n màng trong s n s y nóng và ngu i, c bi t n u màng dày h n bình th ng.

VI/ C ch tác d ng c a ch t làm khô:

M t dù ch t làm khô c dùng ã lâu nh ng c ch tác d ng c a nó n nay v n
ch a r ràng.
Tuy nhiên, qua kh o sát ng i ta cho th y r ng lúc u xu t hi n giai o n c m ng t c giai
o n na không có gì thay i x y ra nh ng n u thay vì d u thiên nhiên ta dùng este glixerin c a
axit linolenic có tinh khi t cao thì th i gian c m ng không còn. Do v y ng i ta cho r ng
trong d u thiên nhiên có ch a ch t ch ng oxi hoá, ch t này c oxi hoá b i ch t làm khô tr c
khi s oxi hoá c a d u x y ra t o thành màng.
Khi có m t ch t làm khô thì t c h p th oxi c a màng u t ng do s thay i hoá tr
mà ch t làm khô l y oxi phân t t bên ngoài không khí bi n thành oxi nguyên t ho t ng h n
r i truy n cho d u thúc y ph n ng t o màng.
Khi có m t ch t làm khô, l ng oxi t ng c ng c h p th b i màng trong quá trình khô
2(RCOO)2 Mn + O2 2(RCOO)2 Mn O
4+

2Mn(RCOO)2 + 2 _ O _
bé h n do ch t làm khô làm t ng quá trình phân hu các peroxit c ng nh hidroperoxit làm t ng
t c t o n i ngang t o màng khô.

13
V/ Các kim lo i dùng trong ch t làm khô:
Khi kh o sát kh n ng làm khô màng c a 20 kim lo i và m t s xà phòng c a chúng,
klebsattel k t lu n r ng: Cobalt, Vanadi và Mn ho t ng nh t. Tác d ng làm khô c a Ni và Cu
b ng không, không có kim lo i nào c n tr t c khô.
Trong ch t làm khô th ng k t h p 2 hay nhi u kim lo i do m i kim lo i có m t tác d ng
riêng trong quá trình làm khô.
Ví d : Pb c xem là ch t làm khô chi u sâu.
Co là chát làm khô b m t.
Mn làm khô b m t nhi u h n chi u sâu.
Zn ng n ch n khô b m t nh ng thúc y khô chi u sâu b ng cách gi b m t
không khô Oxy c liên t c xâm nh p và h p th vào.
Ch t làm khô Fe th ng có màu r t t i, c bi t không có hi u qu nhi t th ng
nh ng r t có hi u qu nhi t cao và c dùng r ng rãi trong s n en s y nóng.
Ca n u dùng m t mình thì tác d ng làm khô không cao nh ng khi có m t Co thì r t hi u
qu .
Pb khi có m t h i H2S thì s có màu t i vì v y tránh dùng Pb v i nh ng màng s n ti p
xúc v i h i H2S.
Ca không có tính c nh Pb nên c dùng trong s n không c, không có Pb nh ng
b n n c c a màng s n ch a ch t làm khô Ca không t t b ng Pb. Do v y Ca luôn c dùng
v i l ng t i thi u.
Trong th c t vi c dùng k t h p các lo i ch t làm khô th ng làm t ng nhanh tác d ng
làm khô.
Ví d : Gi s màng s n không có ch t làm khô s khô trong th i gian 120 n 125 gi .
N u dùng m t mình ch t làm khô Mn thì th i gian khô (t) là 12 gi . N u dùng Pb thì t = 26 gi .
Pb + Mn thì t = 7,5 gi . Pb + Mn + Co thì t = 6 gi .

VI. i u ki n i v i kim lo i trong ch t làm khô:

Kim lo i dùng làm ch t làm khô ph i d ng hoà tan trong d u, nh a và các dung môi
dùng v i nó.
Kim lo i dùng làm ch t làm khô hi u qu nh t khi nó có th t n t i h n m t t ng thái
Oxy hoá. Chúng th ng là nh ng kim lo i n ng. Nh ng kim lo i này có l p v i n t bên trong
ch a b o hoà nên ho t ng h n.
Ví d : Ni t ng t nh Co v nhi u m t (ch nói v tính ch t v t lý) và xà phòng
Naphtenat c a nó c ng tan t t trong d u, nh a... nh ng không c dùng làm ch t làm khô do
i nt l p v bên trong c a nó ã bão hoà nên n nh v i Oxy tr ng thái hoá tr th p.
Ngày nay ng i ta c bi t quan tâm s n xu t s n không mùi, do v y ngoài vi c ch n l a
dung môi không mùi còn ph i chú ý n mùi c a ch t làm khô, c bi t i v i s n n i th t.

VII/ S h t ph ch t làm khô:

M t s b t màu (mu i than, TiO2 ) có kh n ng h p ph ch t làm khô làm cho ch t làm
khô không còn có s n trong d u xúc ti n quá trình khô do v y t c khô b gi m.
kh c ph c hi n t ng này có các bi n pháp:
+ X lý b m t b t màu sao cho h p ph c a b t màu i v i ch t làm khô là bé nh t.
Tuy nhiên vi c x lý r t ph c t p nên t n kém và có th nh h ng không t t n m t vài tính
ch t c a b t màu.
+ Dùng d ch t làm khô sau khi t c h p ph c a b t màu i v i ch t làm
khô thì v n còn ch t làm khô xúc tác cho qúa trình khô x y ra. Tuy nhiên bi n pháp này

14
th c t không t t vì h p ph ch t làm khô ch m do v y s còn m t l ng l n ch t làm khô
trong d u n u s n c dùng tr c khi h p ph ã bão hoà.
+ thêm vào m t ch t c h p ph ch n l c b i b t màu. Ch t này th ng c cho vào
trong quá trình nghi n. ây là bi n pháp t t nh t.

Ch ng IV. B T MÀU

Các v t có màu s t khác nhau vì chúng có kh n ng h p th và ph n x khác nhau i v i

ánh sáng nhìn th y. Ánh sáng nhìn th y là t h p c a 6 màu c b n có b c sóng t 400÷700 A0
Màu B c sóng (A0)
Tím 400÷465
Lam 465÷510
L c 510÷580
Vàng 560÷590
Cam 590÷620
620÷700
Khi chi u m t chùm ánh sáng tr ng lên m t ch t nào ó có th có các tr ng h p sau:
+ Ch t ph n x hoàn toàn ánh sáng tr ng chi u vào s có màu tr ng.
+ Ch t h p th hoàn toàn ánh sáng tr ng chi u vào s có màu en.
+ Ch t h p th m t vài tia ng v i m t vài b c sóng và ph n x ph n ánh sáng còn l i
thì s mang màu c a nh ng b c sóng ph n x .
Do v y màu c a b m t là do s h p th và ph n x ch n l a ánh sáng tr ng chi u vào.
T i sao các ch t h p th và ph n x ch n l c ánh sáng tr ng thì có màu ?
Y u t c b n c a s t o màu trong các ch t là do s s p x p và dao ng c tr ng c a
các i n t trong nguyên t và phân t . Nh ng y u t này thay i tu thu c vào các y u t sau:
d ng tinh th , d ng h t, kích th c h t, m c phân tán trong màng s n và m t ph n ph thu c
vào b n ch t c a ch t t o màng.
Khi các i n t dao ng v i các t ng sô ï t ng ng b c sóng nào thì s h p th tia
sáng có b c sóng ó và ph n x ph n còn l i t o nên màu c a ch t ó.
Ví d : Ch t có c u trúc i n t dao ng v i t ng s t ng ng v i b c sóng ánh sáng
màu l c thì nó s h p th tia sáng và ph n x các tia còn l i làm cho ch t ó có màu .
Kích th c h t c ng làm thay i màu c a b t màu.
Ví d : khi thay i kích th c h t thì Fe2O3 có th có màu t cam n s m.
Nh v y m t ch t (hay b t màu) có th có các màu s c c b n sau: 6 màu, , cam...,
en, tr ng, ghi (xám) là màu t o nên do ph i tr n hai màu tr ng và en.
V m t quang h c: en, tr ng, xám không t ng ng v i b c sóng riêng nên g i là
không màu s c.
V m t công ngh thì các m t này v n c coi là có màu. B t màu ta dùng có th mang
m t trong 6 màu c b n ho c ph i tr n gi a các màu ó và ph i tr n màu tr ng v i en, xám.
Nh ng ch t h p th ho c ph n x hoàn toàn ánh sáng tr ng là nh ng ch t c (không
trong su t). Nh ng ch t cho ánh sáng xuyên qua hoàn toàn là nh ng ch t trong su t hoàn toàn
(n c c t, r u tinh khi t, thu tinh...). Nh ng ch t trong su t nh ng v n có màu ó là màu c a
nh ng tia sáng xuyên qua.
Ví d : Dung d ch Fe(CNS)3 có màu do Fe(CNS)3 h p th m nh tia màu xanh, xanh lá
cây còn nh ng tia khác thì cho xuên qua.

15
 Khi pha màu, mu n bi t màu ã t ch a ng i ta dùng ph ng pháp so màu v t li u s n
v i nh ng thang màu tiêu chu n. Hi n ch a có thang màu tiêu chu n chung mang tính qu c t
nh ng nhi u n c tiên ti n hay nhi u hãng s n xu t l n có nh ng thang màu tiêu chu n g n nh
nhau và l u hành trên th tr ng nh ng thang màu in s n trên gi y nh a hay kim lo i.
Vi c ch n và pha màu trên th c t c ti n hành b ng th c nghi m, tin c y ph thu c
vào kinh nghi m c a k thu t viên.
-C s k thu t pha màu là các gi n ph ng, tam giác, t giác...nh ng ph bi n nh t
là s ò c u

I. B t màu.
1/ Khái ni m:
B t màu là thành ph n quan tr ng t o màu cho màng s n. B t màu không hoà tan trong
dung môi ho c d u. Nó c nghi n ng u v iï ch t hoá d o có tác d ng che ph b m t,
ch ng xuyên th u c a tia t ngo i làm cho màng s n có màu, ch u n c, ch u khí h u, nâng cao
c ng mài mòn, kéo dài tu i th màng s n...
-B t màu là nh ng ch t có màu s c, có nhi u cách phân lo i ch t màu: Theo màu s c,
theo thành ph n, theo tính ch t, theo l nh v c s d ng,...
có t m nhìn t ng quát ta có th h th ng d i d ng s :

CHÁÚT MAÌU

khä n gh oaì tan hoaì tan ph áøm maìu

(bäüt maìu (Pigm ent ) ) (thu ä úc n hu äüm)

Tan tron g du ng mäi Tan tron g næ åïc

Hæîu cå
Âån ch áút
Ngu yãn gä úc Taïc h kãút
Tan tron g dáöu Tan tron g cäön - Thu äúc nhuäüm: - Mæûc v iã út
-
xå, såüi, vaíi, len Cháút maìu
Bäüt Muäüi t han Azo Muäúi kã út
bäng, tå så üi täøng t hæûc pháøm
Tha n nu ng Âa voìng Azo, axit
Al håüp
-
Cu Phæïc nit rozo Mu äúi k ãút
Than ch ç
phen yl metal
Zn
Pb
Håüp c h áút

Oxit: TiO , ZnO(ZnS) Muäúi : Sunfat Phæïc c h áút: Häøn håüp:

2
Fätfat,titan at xan h lam (xan hpari) Litopon (Zn s + BaSO )
Fe2 O 3, Pb3O4,Cr2 O 3 4
Cro mat , Molipdat xan h biãøn ( ultra m arin ) Sun fopo n (ZnS + CaSO )
4

Công nghi p s n s d ng ph n l n ch t màu không tan (b t màu, Pigment) và m t l ng

nh ch t màu tan trong d u dùng s n xu t vecni.
Nh v y, b t màu trong s n xu t s n là nh ng ch t màu d ng h t m n (m t vài µm)có
màu s c khác nhau không hoà tan mà có kh n ng phân tán trong n c, trong dung môi và ch t
t o màng.
• Tác d ng c a b t màu:

16
 - T o v m quan cho s n ph m s n ( làm cho b m t v t li u s n có màu s c p, nh n)
-T o b n ánh sáng (ch ng xuyên th u c a tia t ngo i), ch u n c, ch u khí h u, t ng
b n ch c, t ng kh n ng b o v ch ng n mòn, mài mòn cho màng s n. Ch ng gh cho kim
lo i n n (b t ch ng gh ).
*. M t s tính ch t c a b t màu:
- Kích th c h t:
B t màu d ng b t, n u kích th c quá l n thì s phân tán trong h không ng nh t d n
n màng s n kém b ng ph ng nh ng n u quá bé thì di n tích b m t riêng l n d n n
h p ph ch t t o màng l n nên ph i s d ng t l gi a ch t t o màng và b t màu cao d n n
t n kém nhi u ch t t o màng, ng th i t o nh ng t p h p nh trong s n g i là vón c c c c
b .
Thông th ng kích th c h t nh sau.
S n lót: 20 ÷ 40 µm ( tiêu chu n qu c t )
40 ÷ 50 µm (tiêu chu n Vi t Nam)
S n ph : 5 ÷ 10 µm (tiêu chu n qu c t )
20 ÷ 40 µm (tiêu chu n Vi t Nam).
i v i s n lót trong m t s tr ng h p có th duy trì 60 ÷ 70 µm t o cho màng có
nhám nh t nh.
- ng m d u:
Là l ng d u (Polymer) tính b ng gam c n dùng ng m v i 100g b t màu t o thành b t
nhão.
ng m d u càng bé càng t t vì t n ít d u nh ng không c bé quá do lúc ó b t màu
khó b th m t b i ch t k t dính làm màng kém ch t ch , do v y màng s kém b n và th m m.
C n c vào ng m d u xác nh l ng d u c n dùng khi s n xu t s n màu.
Th c t l ng d u c n dùng g p ôi ng m d u.
ng m d u ph thu c vào b n ch t b t màu và ch t t o màng.
- Kh n ng che ph :
Là l ng b t màu c n thi t (tính b ng gam) ph lên 1m2 b m t s n.
Kh n ng ph l n thì s c n ít b t màu. Mu n v y b t màu không nên m n quá.
- C ng màu: là l ng màu c n thi t t n tông màu.
- b n màu: theo th i ho c d i tác d ng ánh sáng, các y u t môi tr ng.
*. M t s b t màu vô c th ng dùng:
Tên g i T.Ph n ch y u Tr ng l ng Tác d ng và
riêng g/cm3 ph m vi s d ng
1. B t màu tr ng
- Litopon ZnS + BaSO4 4,18 - 4,20 B t màu ph bi n cho các lo i s n
g y dùng trong nhà
- Cacbonat chì nPbCO3.Pb(OH)2 6,7 - 6,86 Dùng cho s n b n th i ti t
- Oxid k m ZnO 5,66 B t màu ph bi n
- Sulfat Bary BaSO4 4,35 - 4,49
- Oxid Titan TiO2 3,85 - 3.9 Dùng ph bi n v i nhi u lo i s n

2. B t màu xám
- B t nhôm Al 2,64
-B tk m Zn 7,06
3. B t màu en
- Mu i than 94% C 1,6 - 2 Dùng cho nhi u lo i s n
- B t chì Pb 11,344 Làm s n n n ch ng g

17
4. B t màu vàng
- Cromat chì PbCrO4 6 - 6,12 Dùng cho nhi u lo i s n
- B t Cromo k m m.ZnOn.CrO3 ........ Làm s n n n chóng g trên nhôm và các
pK2Oq.H2O kim lo i khác
5. B t màu , da cam
- Qu ng s t Mumia Qu ng Fe2O3 ........ Dùng ph bi n. R , b n và sáng
- Xuric s t Qu ng Oxid s t .......... Dùng php bi n, r và b n
- Xuric chì Pb 3O4 8.3 B t màu ch ng g t t nh t
6. B t màu nâu
- Oxid mangan Mn2O3n.H2O 4,2 - 4,4 (n=1) Dùng cho s n ngoài tr i
7. B t màu tím
- Ph ph m Pyrite Fe2O3 4,95

II/ B t màu tr ng.

B t màu tr ng là h p ph n quan tr ng trong các lo i s n tr ng và s n màu sang (kem, ghi
nh t, c m th ch...). c dùng r ng rãi nh t là oxit titan, oxit k m, litopon, sunpopon, cacbonat
chì.
- Các b t màu c ng khác nhau nhi u v tính ch t v t lý và hoá h c. Do v y ng i l p n
pha ch c n n m rõ c s khác nhau ó.
B ng: M t s tính ch t v t lý c a các b t màu tr ng tiêu bi u
B t màu Gal/100lb h p ph d u* Ch s khúc x L c ph **
Basic carbonate white lead 1,78 8 - 15 1.94 - 2,09 15 - 25
Basic sulfate white lead 1,9 10 - 14 1,93 - 2,02 13 - 16
Basic silicate white lead 3 15 ...... 12
Oxit chì 2,14 12 - 25 2,08 20
Sunfit k m 3 22 2,37 58
Litopon 2,79 12 - 18 ...... 27
TiO2 (A) 3,08 20 - 25 2,55 115
TiO2 (R) 2,86 18 - 22 2,76 147
* s g d u d th m t 100g b t màu
** n v là feet vuông trên 1 puond b t màu. Nó ch có giá tr t ng i vì l c ph b nh h ng b i n ng (kích
th c) c a b t màu
1 gallon = 4,55 lit, 1 pound = 450 gam, 1 feet = 0,3048 met.
1/ Titan ioxit (TiO2):
TIO2 có hai d ng thù hình: anataz và rutin. ây là lo i b t màu tr ng có c ng màu và
l c ph l n nh t, trong ó d ng rutin có ch s khúc x l n h n, h t m n h n nên l c ph cao
h n nên nó c dùng nhi u h n.
Trong vùng có ánh sáng nhìn th y c hai d ng u có kh n ng ph n x cao nên tr ng
cao. Tuy v y trong vùng sóng ng n (tím và t ngo i g n) kh n ng ph n x gi m. d ng rutin
gi m nhi u (nên không ch ng tia t ngo i t t) do ó d ng rutin vàng h n.
TIO2 có ho t tính quang hoá cao. D i tác d ng c a ánh sáng, c bi t là vùng sóng ng n
b m t b tách oxi làm màng s n b hoá ph n và có th làm b c màu các ch t h u c khi ti p xúc
v i chúng. Do v y TIO2 cao c p th ng có các ph gia h n ch th p nh t kh n ng quang
hoá này.
T p ch t kim lo i (Fe, Mn...) làm TIO2 có th thay i màu khi ch u tác ng c a ánh
sáng, nhi t , không khí.... Hi n t ng “vàng hoá “ này d ng rutin nh y h n d ng anataz. Ph
gia ch ng l i hi n t ng này là các ch t hu nh quang hay có kh n ng t y tr ng quang
h c(tím mangan, xanh bi n).

18
 TiO2 b n hoá h c: Không tan trong n c, ch u c ki m loãng, axit c, ch hoà tan
hoàn toàn trong h n h p sunfat amon và H2SO4 m d c, ch u nhi t cao (1840 + 100C m i
nóng ch y) không b i màu d i tác d ng c a khói công nghi p.
TiO2 c dùng nhi u trong h u h t các lo i s n màu s n men d ng dung môi và tan
trong n c. TiO2 lo i có m n cao và tinh khi t c dùng trong m c in.
2/ Chì tr ng:
Có 3 lo i c dùng nhi u nh t hi n nay là:
Basic cacbonat white lead ( B. C. W. L), Basic sunfate white lead ( B. S. W. L) và basic
silicate white lead ( B. S. W. L)
a/ Basic carbonate white lead (carbonate chì tr ng):
Có hai d ng:
- D ng h n h p:
+ 4PbCO3.2Pb(OH)2.PbO

HO _ Pb _ O _ Pb _ O O O O O _ Pb _ OH

C C C C

HO _ Pb _ O _ Pb _ O O O O O _ Pb _ O _ Pb _ OH
+ 2PbCO3.Pb(OH)2

HO _ Pb _ O O O

C C Pb

HO _ Pb _ O O O
- Carbonate chì PbCO3:
Carbonate chì có các ho t tính hoá h c v i axit trong ch t t o màng và màng s n bé h n
carbonate chì ki m do ó b n màng s n khi dùng carbonate chì ki m bé h n khi dùng d
carbonate chì th ng.
b/ Basic sunfat white lead (sunfat chì tr ng):
có 5 d ng:
- Tetrabasic chì sunfat (PbSO4.4PbO).
- Tribasic chì sunfat ng m n c (PbSO4.3PbOnH2O)
- Monoobasic chì sunfat (PbSO4.PbO)
- Chì sunfat bình th ng (PbSO4)
Sunfat chì ki m cho màng s n có tính ch t t t h n sunfat chì th ng do oxit chì trong b t
màu chì có vai trò quan tr ng quy t ng tính ch t c a màng s n.
c/ Basic silicate white lead (silicate chì tr ng)
Quá trình t ng h p c ti n hành nh sau:
4PbO.SO3 + SiO2 = 2PbO.SO3 + 2PbO.SiO2
4PbO + H2SO4 4PbO.SO3 + H2O
Thành ph n s n ph m thay i tu theo t l nguyên li u u. th ng thành ph n c a nó
nh sau:

19
 PbO : 47,9%
SiO2 : 47,9%
SO3 : 4,2%
3/ Oxit k m:
B t màu oxit k m có lo i ch a và không ch a chì. N u oxit k m ch a > 5% sunfat chì thì
c xem là oxit k m - chì.
Oxit k m có d ng b t màu tr ng, c u trúc tinh th , kích th c h t 0,1 ÷ 0,5µm
Kích th c h t t i u l c ph l n nh t t 0,2 ÷ 0,3µm.
Khi h t càng m n thì ph càng cao nh ng càng nh y v i tác nhân khí quy n, quang
hoá, hoá h c.
ZnO là b t màu có tính ki m y u ph n ng c v i axit béo t do trong d u hay s n
ph m phân hu c a ch t t o màng. Khi l ng axit t do này th p thì hi n t ng này làm t t tính
th m t c a b t màu, gi m sa l ng b t màu trong s n, t ng chút ít tính ch u m c a màng. N u
l ng axit t do l n s làm keo t , màng s n m và kém bám dính.
-N u lâu ngoài không khí s b carbonat hoá làm t ng mu i tan trong n c và gi m
l c ph .
- So v i TiO2, ZnO kém v nhi u m t nh ng nh có tr ng khá cao và giá thành th p
nên c dùng nhi u trong các lo i s n, màu, s n men ch t l ng trung bình dùng s n trong
nhà.
4/ Litopon (ZnS + BaSO4):
Là b t màu tr ng k t tinh (thu c b ng cách ng k t t a ZnS và BaSO4 theo ng
l ng) có ch s khúc x 2,0
Khi t ng Zn thì l c ph t ng
B n ki m, kém b n axit. ZnS b axit loãng phân hu y H2S ra. Tuy v y nó b nv i
axit béo t do trong d u hay ch t t o màng, b n v i khí công nghi p h n ZnO.
- c dùng trong s n c có dung môi và s n pha n c làm vi c trong nhà, ngoài tr i,
n i có khí h u không kh c nghi t.(Trong s n loãng litopon d b sa l ng)
- Giá th p h n ZnO.

III/ B t màu en:

T ng i ã dùng than x ng và mu i t các ám cháy có khói làm nguyên li u màu
en. Hi n nay ng i ta v n dùng than x ng và mu i làm b t màu en trong s n và trong m c
in. Ngoài ra m t s h p ch t khác c ng c dùng làm b t màu en.

20
M t s lo i b t màu en:

Loaûi Thaình pháön

-Muäüi tæì äúng khoïi 83 ÷ 95 % C

-Muäüi loì 99 ÷ 99,5 % C
-Muäüi âeìn 95 ÷ 99,9 % C
-Graphic (Natural or synthetic) 80 ÷ 98 % C
-Than gäø 50 ÷ 70 % C; 30÷50%CaCO3,
K2CO3
-Than âaï Fe2O3, SiO2, MgSiO3
-Oxit sàõt (tæû nhiãn) Fe2O3, SiO2, âáút seït
-Oxit sàõt (täøng håüp) 99% Fe3O4
-Antimon (tæû nhiãn) khoaín 65% Sb2S3
-Antimon (täøng håüp) háöu hãút laì Sb S
1/ Than mu i:
Mu i nh d n khói, mu i lò thu c lo i than mu i.
Mu i ng d n khói có màu en m.
Mu i lò có màu en xám.
Than mu i c dùng r ng rãi làm b t màu en trong công nghi p s n, m c in. Công
nnghi p cao su dùng kho n 90% s n l ng than mu i. Nó dóng vai trò là tác nhân gia c ng và
n h n là t o màu.
- Kích th c càng bé thì càng en và l c ph càng l n. Ng c l i thì có màu en xám.
- Thành ph n C t 83 ÷ 95 % t p ch t là m t l ng nh khoáng
- Than mu i có d ng h t c u r t nh (b t c c m n) 0,01 ÷ 0,6µm b m t riêng l n 5 ÷ 30
m2/g, th m d u cao 50 ÷ 250g d u 100g mu i. T tr ng th c 1,75 ÷ 2 g/cm3, t tr ng bi u
ki n 0,1 ÷ 0,4 g/cm3 (do x p).
- Mu i than h p ph ch t làm khô trong s n ch a d u TV làm gi m hi u l c khô.
2/ Mu i èn:
Màu và kích th c h t gi ng mu i lò nh ng m m h n và d phân tán trong s n h n. Nó
c t o thành khi t nhiên li u t d u m v i kh i l ng không khí không t cháy
hoàn toàn, khi thay i l ng không khí thì kích th c h t c ng thay i. N u l ng khí t ng thì
s n l ng b t màu gi m nh ng h t m n h n và màu en h n.
Kích th c h t: 0,06 ÷ 0,1µm
h p ph d u: 50 ÷ 150gam d u / 100gam mu i
T tr ng: 1,75 ÷ 1,83
C ng màu và l c ph l n do kích th c h t bé và g n nh h p ph hoàn toàn ánh
sáng nhìn th y.
2/ Than chì (graphic):
Là lo i b t màu en xám, có ánh kim.
- Graphic thiên nhiên lo i ch t l ng cao ch a 80 ÷ 85 % cacbon còn l i là h p ch t silic
và oxit s t. Graphic t ng h p t 98% cacbon.

21
 - Trong thiên nhiên than chì t n t i 3 d ng: vãy m ng, gân lá và vô nh hình.
- C u trúc tinh th l c giác, các tinh th này s p x p thành l p nguyên t . Các l p cách
nhau xa nên d tách l p.
- R t b n nhi t , b n hoá ch t và nhi u môi tr ng xâm th c, d n nhi t, nhi t t t.
4/ Than nung:
Là s n ph m t không ti p xúc v i không khí các lo i có ngu n g c t ng v t, th c
v t.

Ch ng V CH T T O MÀNG.

Là thành ph n quan tr ng quy t nh nh ng tính ch t c a s n và màng s n.

i v i nh ng lo i s n và quá trình t o màng do hi n t ng v t lý (bay h i dung môi) thì
ch t t o màng c g i là “không chuy n hoá”, lo i này g m: các polimer nhi t d o, nh a thiên
nhiên ...Còn các polimer nhi t r n, s n ph m ch a d u béo thu c lo i ch t t o màng “ chuy n
hoá” nh s tham gia các ph n ng hoá h c t o m ng không gian làm cho màng b n v ng v i
nh ng i u ki n kh c nghi t.
Có th phân bi t các ch t t o màng nh sau:
+ Ch t t o màng thiên nhiên: d u th c v t (d u béo),nh a thiên nhiên, bitum thiên
nhiên...
+ Ch t t o màng bán t ng h p: các d n xu t hoá h c c a polimer thiên nhiên (cao su...)
+ ch t t o màng t ng h p.

§ 1. D U TH C V T VÀ D U CÁ.

D u và d u cá thu c lo i d u thiên nhiên, nó c dùng trong s n, vecni, nh a bi n tính

và làm ch t hoá d o trong s n nitro xellulo. D u c l y t cây, h t, qu ho c m t s loài cá.
Nói chung là có th có ngu n g c t ng v t ho c th c v t. S d ng nhi u nh t là d u th c v t
hay còn g i là d u th o m c.

I/ D u th o m c:
1/ Công th c chung:
D u th o m c là este c a glixeri v i axit béo và thu c lo i triglixeric, có ch a thêm l ng
r t ít ch t không béo.
- Công th c chung c a d u:

CH 2 _ OCOR

CH _ OCOR '

CH 2 _ OCOR "
V c u trúc có th bi u di n nh sau:

2
C

1
C
22
C 3
 Các ng 1, 2, 3 t ng tr ng cho các g c axit béo.
N u 1 n m trên t gi y, 2 h ng ra xa ng i c thì 3 h ng v phía ng i c.
- Thành ph n c a d u bi n i tu theo ph ng pháp s n xu t, i u ki n và th i th i gian
b o qu n d u tr c khi s d ng.
- Các axit béo ch y u có trong d u là nh ng axit m ch cacbon có c u t o th ng no ho c
không no.
+ Các axit béo no:
a. capric C10H20O2
a. Lauric C12H24O2
a. Myristic C14H28O2
a. Palmitic C16H32O2
a. Stearic C18H36O2
a. Arachidic C20H40O2
a. Behenic C22H44O2
+ Axit béo không no:
a. oleic: CH3(CH2)7CH = CH(CH2)7COOH (có nhi u trong d u l c)
a. linoleic: CH3(CH2)4CH = CH - CH2 - CH = CH - (CH2)7COOH
a. linolenic: C2H5 CH = CH - CH2- CH = CH - CH2 - CH = CH(CH2)7COOH
a. rixinobic:CH3(CH2)5CH - CH2 - CH = CH(CH2)7COOH (có nhi u trong d u ve)

OH
a. oleostearic:

CH3 -(CH2)3- CH = CH -CH = CH -CH = CH - (CH2 )7COOH (có nhi u trong d u

tr u >80%).

Nhìn vào các công th c c u t o ta th y gi a nhóm cacboxyl và các n i ôi c a axit không

no u có 7 nhóm -CH2-. T m quan tr ng c a các nhóm không ho t ng này c xem nh là
hoá d o n i.

- Các axit béo phân b trong d u theo quy lu t phân b ng u:

N u d u có ch a % axit béo A Toàn b triglixeric là s g c axit béo A

100 3

> 60 2÷3

33 ÷ 66 1÷2
< 33 0÷1
Tuy nhiên m t s nhà nghiên c u khác thì cho r ng s phân b axit béo trong d u không
tuân theo quy lu t phân b ng u mà nó phân b m t cách h n n.
- Ngoài axit béo, trong d u còn có các thành ph n không béo ( chi m kho n 0,1 ÷ 1 %
tr ng l ng ) nh sáp, photphatic, ch t màu.
+ Sáp: là este c a axit béo v i r u cao phân t .
Ví du: r u xerilic C26H53OH.

23
 + Photphatic: là este c a glixerin trong ó ngoài axit béo còn có c g c photphatic, trong
g c này có m t nguyên t H c thay th b ng m t baz có N.
Ví d : kephalin

CH2 _ OCOR 1

CH _ OCOR 2
OH
I
_ _
CH _ O _ P CH2 CH2 _ NH2
II
O
2/ Phân lo i d u th o m c:
Ng i ta phân lo i d u th o m c d a vào kh n ng khô c a chúng, kh n ng khô do tính
không no c a axit béo trong d u quy t nh. không no c ánh giá b ng ch s Iod CI (CI
là s gam iot ph n ng v i 100 g d u). D a vào ch s này ng i ta phân lo i d u nh sau:
a/ D u khô:
Có CI > 130 ch a nhi u axit béo không no có 2 n 3 n i ôi nên khô nhanh. Ví d : d u
tr u, d u lanh.
b/ D u bán khô: CI = 95 ÷ 130
Màng s n ch m khô, d nóng ch y, d hoà tan do ó dùng k t h p v i d u khô.
Ví d : D u u nành, d u h ng d ng, d u ngô...
c/ D u không khô: CI< 95 , không dùng s n xu t s n c.
Ví d : d u ve, d u d a
3/ S n xu t d u:
D u có th c s n xu t b ng hai ph ng pháp: chi c d i áp l c và chi c b ng dung
môi.
Chi c d i áp su t:
Ví d : dùng tách d u lanh t h t cây lanh:
Sau khi h t c làm s ch kh i t p ch t l , v và thân b ng ph ng pháp th i ho c sàng
c a vào nghi n trong máy nghi n ng (3 ÷ 5 tr c). Sau ó chuy n sang n i n u hình tr
có các a n m ngang và các dao g t quay quanh tr c n m trên a. Các h t ã nghi n c cho
vào giá trên n i r i nh dao g t y chúng xu ng các a th p h n. N i có trang b v b c un
nóng b ng h i n c và m t ph n h i n c c cho vào tr c ti p làm m n hàm m yêu
c u, khi i n l thoát áy n i nhi t c a “b t” lanh t 190 ÷ 2000F.
Tr ng thái v t lý và hàm m thích h p là nh ng y u t r t quan tr ng quy t ng hi u qu
c a quá trình chi c d i áp su t. Ra kh i n i n u, b t c chuy n sang thi t b chi c lo i thu
l c ho c lo i expeller
V i lo i thu l c, b t ph i c t o thành mi ng, sau ó b c trong t m c b n b ng
lông l c à tr c khi c gi a các a c a thi t b ép thu l c (m i thi t b trên 20 a). Khi t ng
áp l c, l c nén tác d ng lên báng b t t ng, lúc u t ng ch m sau ó t n c c i (kho ng
4000 PSi). Th i gian ép 1 gi . D u ch y qua b ph n l c thô r i vào thùng l ng. Bánh b t c
nghi n làm th c n gia súc.
Thi t b xpeller khác thi t b trên là có vít xo n ho c thi t b i u hoà c ép d i áp l c
áng k qua thùng tròn (xi lanh) nh tr c vít d u c ch y ra qua l nh c l c và ch y vào
thùng l ng. B t ch a kho n 4% d u c tháo ra d ng mi ng v n.

24
 Nhi t c ad u c tách ra b ng ph ng pháp trên t 170 ÷ 180oF. khi làm l nh trong
thùng ch a, m t vài h p ch t c tách ra (sterin, photphatic...) d ng k t t a. Cho thêm vào
ch t tr l c r i ti n hành l c tách t p ch t, sau ó cho vào thùng ch a. D u này c bán
d ng d u “thô, l c hai l n” có th dùng làm s n ngo i th t, kho, s n xu t linoleum (v i s n) và
nh ng ng d ng khác.
Chi c b ng dung môi:
u i m l n nh t c a ph ng pháp này là hi u su t thu h i d u t h t cao (99 ÷ 99,5%).
u i m n a là công nhân lao ng ít (hi n nay t t c các nhà máy u dùng thi t b liên t c,
i u khi n t ng). D u u nành r t d chi c b ng ph ng pháp này:
u c làm s ch, cán n t, tr n v i h i n c, t o m nh và c a vào h th ng chi c
dung môi. Nh ng mãnh u nành c cán m ng kho n 0,008 ÷ 0,01 inch và v n b n khi
qua x lí trong h thông chi c. Nh v y s tách c d u nhi u mà không t o nh ng h t m n do
s b , gãy c a các phi n m ng này (s b , g y này làm c n tr t c l c c a d u).
V i các lo i h t không t o phi n m ng b n nh h t lanh, bông thì k t h p v i ph ng
pháp chi c b ng áp l c hi u su t chi c cao nh t và lo i b nh ng v n do h t m n gây nên.
Quá trình chi c c th c hi n theo ph ng pháp ng c dòng v i dung môi nóng, h n
h p dung môi và d u sau ó c tách b ng cách cho bay h i và ch ng c t. Dung môi còn l i
trong nh ng mi ng này c tách ra nh nhi t và h i n c tr c ti p.
Dung môi là hexan ho c tricloruaetylen.
Yêu c u c a dung môi:
+ Giá thành th p.
+ Gi i h n sôi h p
+ n nhi t hoá h i bé
+ Không gây c h i
+ Không cháy n
Tricloruaetylen ít cháy n h n so v i hexan.
4/ Làm s ch d u:
Là quá trình tách các h p ch t không béo d ng huy n phù hay d ng hoà tan, các acid
béo t do, các ch t màu.
• Tác h i c a các h p ch t c n tách i v i màng s n:
- H p ch t không béo d ng huy n phù: làm màng s n kém ng nh t, kém óng ánh, d
hút n c và gây khó kh n trong quá trình s n xu t nh làm b n thi t b hoá d u.
- H p ch t không béo d ng hoà tan có tính keo nh photphatic, ch t nh n làm màng s n
d hút n c do chúng là nh ng ch t a n c, d tr ng trong i u ki n th ng nên d làm cho
màng s n b r n n t.
- Các acid béo t do và s n ph m phân hu c a chúng là các acid, andehyd phân t th p
làm gi m t c khô c a màng s n, d tác d ng v i b t màu ( t o xà phàng) gây ra hi n t ng
keo hoá, làm gi m tính ch t c a màng s n.
- Các ch t màu: làm cho d u có màu th m, do ó không dùng s n xu t các lo i s n có
màu sáng c.
Vì v y c n ph i làm s ch d u tr c khi s d ng
a/ Ph ng pháp l ng:
l ng trong th i gian n m ngày ho c h n, các t p ch t c h c s l ng xu ng.
Ph ng pháp này n gi n nh ng t n kém th i gian nên ít dùng.Mu n rút ng n th i gian
có th :
+ Nâng nhi t lên 35 ÷ 405 C
+ Thêm vào các ch t r n ho t ng b m t nh t ho t tính.
+ L c qua màng l c.

25
b/ X lý nhi t:
un nóng d u lên nhi t 220 ÷ 3000C th t nhanh, các ch t keo hoà tan và các ch t
nh n s keo t l i, sau ó l ng, l c ho c ly tâm tách chúng ra.
l ng nhanh có th thêm vào m t ít t ho t tính (< 3%)
Do x lý nhi t cao nên s oxy hoá d x y ra các n i ôi làm nh h ng n tính ch t
c a d u ( ch s iot gi m, ch s acid t ng). Vì v y ph i làm ngu i nhanh.

c/ Ph ng pháp hydrat hoá:

Làm cho các ch t keo tan trong d u và photphatic tan trong d u h p ph n c, tr ng lên
tách ra kh i d u d ng nh bông kéo theo các t p ch t c h c và m t ph n các ch t màu.
Có th hydrat hoá b ng cách dùng n c ho c h i n c ho c dùng dung d ch ch t i n
gi i ( m t s dung d ch mu i, HCl m c, H2SO4 ...).
Ví d : cho vào d u lanh ho c d u h ng d ng 5% n c un lên 70 ÷ 800C, khu y h n
h p 45 phút.
• Chú ý: v i các ph ng pháp trên, trong c n d u có ch a khá nhi u d u (30÷35%), có th thu
h i l i b ng 2 cách:
- Trích ly b ng d u x ng.
- Xà phòng hoá d u trong c n d u thành xà phòng n i lên r i em dùng.
d/ T y tr ng b ng cách h p ph :
Dùng t ho t tính h p ph các t p ch t có l n trong d u. t ho t tính th ng dùng là
lo i silicat nhôm ng m n c: mAl(OH)3nSiO2pH2O.
-M c t y tr ng t l thu n v i th i gian t y nh ng n u th i gian quá lâu thì t c t y
gi m.
- Hàm l ng n c trong t càng nhi u thì kh n ng t y càng gi m. Do ó, ph i s y t
th t k tr c khi s d ng.
- Ph ng pháp này tiêu hao d u khá nhi u do t h p ph d u t 50 ÷100% so v i kh i
l ng t. Do ó ph i thu h i d u t t b ng cách:
+ Trích ly b ng d u x ng (là dung môi hoà tan d u mà không hoà tan các h p ch t không
béo b t h p ph ).
+ X lý b ng kìm bi n d u thành xà phòng r i em dùng.
+ Dùng t sau khi h p ph làm mattit, ch t g n ...
• Th c hi n:
un nóng d u lên 100÷1200C, khu y u và cho t ho t tính vào. Sau m t th i gian
dùng máy l c ép tách các t p ch t và t ra. Nên ti n hành trong môi tr ng chân không (kho ng
0,8 atm) tránh s ti p xúc c a oxy không khí (s oxy hoá d u).
Nh c i m c a ph ng pháp này là nhi t 100÷1200C ph ng pháp này không tách
hoàn toàn các ch t không béo.
e/ T y s ch b ng ki m:
Dùng dung d ch ki m trung hoà các acid t do có m t trong d u. Xà phòng t o thành
kéo theo các t p ch t nh t p ch t c h c, ch t nh n..
các t p ch t l ng nhanh ng i ta th ng thêm vào m t ít n c nóng ho c dung d ch
mu i n. L ng ki m dùng v a trung hoà các acid béo t do (c n c vào ch s acid: s
mg KOH/1g m u).
D u x lý b ng ki m có ch s acid th p nh t, t i a kho ng 0,25 c xem là d u t t
nh t dùng làm vecni và s n xu t nh .

f/ T y b ng acid:

26
 Cho acid m nh H2SO4 vào d u thô trong thùng ch a. Khu y tr n u, nên cho acid ch
v a than hoá các t p ch t và làm cho chúng tách ra. N c c cho vào d ng ph n
ng, acid c tách b ng cách r a v i n c nóng ho c h i n c.
Sau khi qua êm l p d u tách ra và c làm khô b ng cách khu y tr n cho n c
bay h i.
D u tinh ch b ng acid có ch s acid cao do s t o thành m t vài h p ch t sunfat. Ch s
acid cao thu n l i i v i vi c nghi n m t s b t màu trong s n trong nhà nh ng không dùng
trong s n có b t màu có ho t tính cao.
Th c t ng i ta th ng k t h p m t s ph ng pháp trong vi c x lý làm s ch d u. Ví d :
ph ng pháp hydrat hoá + t y s ch b ng ki m + t y tr ng b ng h p ph : hydrat hoá b ng cách
dùng dung d ch HCl 0,25% v i l ng 2% so v i d u nhi t 30÷500C, th i gian 30 ÷40 phút.
Trung hoà b ng dung d ch NaOH(150 bomme) nhi t 50÷700C trong th i gian 30 ÷40 phút
v i l ng 100÷150%. R a s ch, tách và s y chân không xà phòng t o thành. T y tr ng d u
trong chân không v i 2% t ho t tính( t này ã cs yk nhi t 95÷1000C) trong
kho ng m t gi . Sau ó l c l y d u s ch.
5/ X lý d u.
t ng ch t l ng và áp ng các yêu c u c bi t ng i ta ti n hành x lý d u sau khi
làm s ch b ng m t s ph ng pháp sau:
a/ un:
Th ng áp d ng i v i d u lanh ho c d u u nành c ng có th dùng ph ng pháp này.
- Gia nhi t d u n 4500F cho PbO vào và khu y tr n u. Gia nhi t ti p n 5000F r i
cho binobat cobalt và mangan vào r i khu y tr n.
Có th dùng axetat cobalt và manborat thay cho linoleat kim lo i. Trong tr ng h p này
mu i kim lo i c cho vào t t 4500F và nhi t c t ng n 5250F. M c gi
nhi t này n khi mu i kim lo i chuy n hoá thành xà phòng.
V i mu i axetat, i m d ng c a ph n ng là khi nghe mùi c a CH3COOH trong khói t
n i.
D u x lý b ng ph ng pháp un c dùng ph i h p v i s n màu ho c s n tr ng mà
không có thêm ch t làm khô.
b/Trùng h p nhi t:
Gia nhi t d u ã làm s ch n nhi t xác nh và gi nhi t này trong th i gian c n
thi t nh t t n giá tr xác nh.
Nhi t x y ra trùng h p nhi t c a các d u nh sau:
- D u lanh: 575 ÷ 6000F
- Tía tô: : 575 ÷ 6000F
- u nành: 600 0F
- Cá: 550 ÷ 560 0F
Nhi t càng cao thì t c trùng h p càng l n. Tuy nhiên không c cao quá do:
+ i m b c cháy c a d u vào kho n 6100F nên ph i tránh ph n ng gây ho ho n.
+ nhi t cao d u b phân hu t o các axit béo t do và các h p ch t có màu t i làm
gi m ch t l ng c a d u khi dùng làm s n.
+ nhi t cao t c oxi hoá d u l n làm gi m s n i ôi trong d u và xu t hi n các
s n ph m phân hu làm d u có màu t i.
kh c ph c các nh c i m trên nên ti n hành trùng h p d u trong n i kín có s c khí tr
ho c trong môi tr ng chân không.
- Khi ti n hành trùng h p, ch s axit t ng theo nhi t . Nhi t càng cao thì ch s axit
càng cao do các axit t do c t o nên b i s phân hu nhi t và phân hu oxi hoá. N u ti n

27
hành trùng h p trong môi tr ng chân không thì ch s axit bé h n do trong h ph n ng có m t
ít không khí h n và m t vài axit bay h i c tách ra nh chân không.
- Th i gian trùng h p nhi t i v i a s lo i d u th ng dài nên rút ng n ng i ta
dùng các xúc tác nh : PbO, ZnO...Ng c l i có m t s lo i d u có ch a nhi u n i ôi liên h p
(d u tr u) thì ph n ng x y ra quá nhanh nên d b gel hoá. Vì v y i v i các lo i d u này thì
nhi t trùng h p th p ho c ti n hành trùng h p các nhi t riêng bi t ho c có th ph i h p
v i các lo i d u khác có ch a các n i ôi không liên h p (Ví d : d u tr u/ d u lanh = 1/1÷1/2 ).
• C ch ph n ng nhi t trùng h p:
+ D u có n i ôi liên h p thì s x y ra ph n ng c ng h p dien - ander t o các s n ph m
c ng h p dien, dien - trien, trien.
Ví d :

R R R
I I I
CH CH CH
II II
CH CH CH CH __ R
I + I II I
CH CH CH CH __ CH = CH __ R '
II II
CH CH CH
I I I,
R' R' R
S n ph m c ng h p ien
R
R
CH
CH R
CH
CH CH
+ CH CH CH R
CH
CH ,
CH CH CH CH CH CH R
CH
CH CH
,
R ,
CH R
,
R

S n ph m c ng h p ien - trien

28
 R R
I I
CH CH
II II
CH R
CH I
I CH
CH CH
CH CH __ R
II + II I
II
CH CH CH CH __ CH = CH __ CH = CH __ R '
I I CH
CH CH I
CH
II II II
CH CH CH
I I
I R'
R' R'
S n ph m c ng h p trien.

+ D u ch a n i ôi không liên k t thì có 2 kh n ng:

• Trong quá trình ph n ng d u ch a n i ôi không liên h p s chuy n sang liên h p và x y ra
nh trên.
• Trùng h p m ch tr c ti p:

R R
I I
CH2 CH2
I I
CH CH
II II
CH CH
I I R __ CH2 __ CH = CH __ CH __
CH = CH __ CH2 __ R '
2 CH2 2 *CH
I I __ CH __ CH =
CH CH R __ CH2 __ CH = CH CH __ CH __ R '
II II
CH CH
I I
CH2 CH2
I I
R' R'
Các nhóm CH2 n m k các n i ôi trong các phân t d u s b kích ho t và ph n ng v i
nhau (trong d u có các n i ôi liên h p c ng có các ph n ng này nh ng ít)
- Quá trìng trùng h p m ch tr c ti p có x y ra các ph n ng ph nh sau:

29
 * Ph n ng phân hu t o axit t do:

CH2 __ OCOR1 CH2

I II
CH __ OCOR2 C __ OCOR2 + RCOOH
I I
CH2 __ OCOR3 CH2 __ OCOR3
* Ph n ng làm t liên k t C- C.
__
__ __ ' R __ CH2 __ CH3 + R ' CH = CH 2
R CH2 __ CH2 __ CH2 __ CH2 R
R __ CH2 = CH2 + R '__ CH2__ CH3
Các s n ph m ph s b c h i lên (ng i ta g i sai là h i d u) các s n ph m này làm màu s c
c a d u b th m l i.
- Trong quá trình trùng h p nhi t các ch s c a d u s b thay i: Ch s iot gi m, ch s
axit t ng, ch s nh t t ng , kh i l ng riêng t ng...
c/ X lý b ng vôi:
Trên th tr ng có bán d u ã vôi hoá có nh t cao (Ngay c hàm l ng 35% trong
dung môi v n còn nh t cao). D u này c dùng ch y u trong s n vôi “ CanxiCoater”. M t
l ng nh dùng trong s n men ki n trúc r ti n .
D u x lý vôi th ng là d u lanh, d u cá ho c h n h p các d u này.
- D u ã trùng h p nhi t c vôi hoá b ng cách cho vôi tôi vào nhi t 300oF r i ti p
t c nâng nhi t lên 400-450oF .
Ví d : Vôi hoá d u lanh :
D u lanh trùng h p nhi t : (148Poize) 90gal
D u lanh trùng h p nhi t : 10gal
Vôi tôi : 30lb (Pound)
White spirit 230gal
Gia nhi t 90gal d u lên 600oF sau ó làm ngu i xu ng 300oF. Cho qua h n h p vôi tôi
và 10gal d u còn l i vào t t và kh y tr n m nh. T ng nhi t n 450ò F sau ó làm ngu i
xu ng 400oF tr c khi pha loãng v i White spirit .
d / Oxi hoá :
Th i lu ng không khí ho c oxi qua d u nhi t 160 - 250oF gây nên s oxi hoá d u
khá nhanh làm t ng nh t . Không c gia nhi t dâu lên quá 410oF vì quá trình trùng h p
oxi hoá to nhi t d làm d u b c cháy .
V i ph ng pháp này t o d u có nh t cao v i giá th p h n trùng h p nhi t. Nh ng
tính ch t hai lo i này s khác nhau :
* S n ph m trùng h p oxi hoá có màu vàng h n , kém b n l o hoá h n .
* Do trùng h p oxi hoá nên s t o ra các nhóm -COOH làm cho d u có th ph n ng v i
b t màu có tính ki m làm keo k t s n vì v y lo i d u trùng h p oxi hoá không dùng làm s n
màu .
* Trong thành ph n d u trùng h p oxi hoá hàm l ng oxi l n h n nhi u so v i trùng h p
nhi t .
Tuy nhiên d u lanh và d u u nành oxi hoá có bóng và tính ch t ch y t t c dùng
trong s n men , s n
e/ Tách dung b ng môi :
Ph ng pháp này d a trên nguyên t c thay i hoà tan theo nhi t .

30
 tách m t c u t trong h n h p các c u t có tính ch t g n gi ng nhau có th dùng
dung môi hoà tan c u t ó mà không hoà tan các c u t khác. Sau ó thay i nhi t thì c u
t ó tr nên không tan. thu c m t c u t tinh khi t có th tách nhi u l n.
Ví d : Tách d u lanh b ng ph ng pháp hai giai o n :
* Giai o n 1:
- Kh màu t 11 xu ng 1 trong ph n tinh
- Tách acid béo t do .
* Giai o n 2:
Tách d u tinh ch thành hai ph n : ph n có ch s iot cao và ph n có ch s iot th p t ng
ng v i tính ch t khô t t h n và kém h n. (Ph n có ch s axit bé h n dùng làm nh a alkyd).

Giai o n 2
Giai o n 1
(ch s Iôt)
Nguyên Ph n
Ph n tách Cao Trung bình
li u u Tinh ch
Màu 11 1 en 1 1
Ch s Iôt 185 185 170 210 160
Acid béo (%) 0,8 0,05 1,8 0,03 0,07
%d u 100 98,5 1,5 48,5 50

f/ Thu phân d u và este hoa l iï:

V i ph ng pháp tách trên có th tách d u thành hai ph n t ng ng v i tính ch t khô
t t h n và kém h n. Tuy nhiên triglycerid c a h u h t các lo i d u là glycerid h n h p có ngh a
là trong h u h t các phân t d u ba g c acid béo là khác nhau.
Ví d : Trong m t phân t d u lanh g m:
M t n hai g c linolenic
M t n hai g c linoleic
M t g c oleic
Vài phân t thì có m t g c stearic
Do v y m c dù tách c ph n khô t t h n nh ng d u ó ch a ph i là t t nh t do m t vài
phân t ch a t i thi u là m t g c acid béo có không no th p.
V i ph ng pháp này d u c tách ra thành acid béo và glycerin. Các acid béo c
tách ra riêng l b ng ch ng c t ho c k t tinh r i este hoá l i v i glycerin t o m t lo t d u t khô
t t nh t n kém nh t.
C ng có th làm t ng khô h n n a b ng cách este hoá các acid béo b ng các alcol
không ph i là glycerin. Th ng là các alcol có ch c cao h n glycerin.
Ví d

HO H2C CH2 OH
C
HO H2C CH2 OH
Pentaerithrytol

HOH2C CH2 OH
HOH2C C CH2 O CH2 C CH2 OH
HOH2C CH2 OH
31
 dipentaerithrytol
Sorbitol

OH
ÄHO H2C CH2 OH
ÄHO H2C CH2 OH

OH

H2C CH CH CH CH CH2

OH OH OH OH OH
2,2,6,6 tetrametylol cyclohexanol

- Ph ng pháp tách d u: D u có th c tách ho c thu phân b ng nhi u cách:

+ Xà phòng hoá d u v i NaOH sau ó x lý b ng acid vô c thu l i acid béo.
+ Cho d u và l ng nh n c vào n i ch u áp su t cao thu phân d u thành acid béo
và glycerin.
Nh ng ph ng pháp này n u ti n hành gián o n thì không kinh t b ng ph ng pháp
liên t c. Ph ng pháp liên t c giá thành s n ph m th p và s n ph m thu c có tinh khi t
cao h n. V i ph ng pháp này, n c và d u ch y ng c chi u qua m t c t c gia nhi t và áp
su t, không có xúc tác. D u i ra bên trên c t và “ n c ng t” (là n c có ch a glycerin) i ra
áy c t.Vùng gi a c t c thi t k sao cho n c r i xu ng t ng gi t nh qua d u nhi t
kho ng 5000F. Hi u su t toàn ph n kho ng 98÷99%.

Næåïc ngoüt
Acid beïo

H in c
N c
D u

- Tách acid béo: Dùng ph ng pháp ch ng và k t tinh.

32
 Vi c tách h n h p thành t ng ph n riêng l không ph i là n gi n do tính ch t v t lý c a
các acid béo t ng i g n nhau.
- Este hoá b ng các acid béo:
Các acid béo thu c có th em este hoá v i các alcol nhi t th p h n i m sôi c a
alcol m t tí trong n i kín có sinh hàn ng ng t . Có th dùng xúc PbO ho c Naphtanatcanci.
Ví d : Este hoá d u lanh v i Pentaerythritol.
Acid béo d u lanh: 2130g
Pentaerythritol: 255g.
Gia nhi t acid d u lanh lên 3200F trong 30 phút và cho Pentaerythritol vào. T ng nhi t
t i 4660F trong 45 phút và duy trì nhi t này d n khi t ch s acid yêu c u (kho ng 8 n
10).
Pentaerythritol c l y d 10,5% tm c este hoá g n nh hoàn toàn.
D u sau khi t ng h p c trùng h p nhi t b ng cách t ng nhi t lên 5500F và gi
nhi t này n khi t nh t c n thi t.
g/ ng phân hoá:
M c ích ng phân hoá là c i thi n khô c a d u b ng cách thay i v trí n i ôi
trong phân t mà không thay i s n i ôi.
Ví d : ng phân hoá n i ôi không liên h p

CH = CH CH2 ,
R CH = CH R

thành n i ôi liên h p:
,
R CH CH = CH CH = CH CH2 R
N i ôi liên h p này làm cho c tính khô t t h n và trùng h p nhanh h n.
Tuy nhiên c ng có nh ng tr ng h p ng phân hoá d u không t ng khô, b n n c và
ki m c a màng do ng th i x y ra s ng phân hoá theo h ng khác:
Ví d :
,
R CH CH = CH CH = CH CH2 R
H H H
, ,
R C =C R R C =C R
Cis trans
H
D ng trans kém khô h n và có c u hình n nh h n.
h/ Kh n c trong d u ve (d u th u d u):
Thành ph n acid béo ch y u trong d u ve là acid ricinoleic có m t n i ôi nên nó thu c
lo i d u không khô nh ng sau khi kh H2O s chuy n thành d u khô. Ph n ng x y ra nhi t
cao nên có th dùng xúc tác h nhi t ph n ng. Xúc tác có th là H2SO4 c ho c
loãng, Dietylsulfat.
H2SO4 c có ho t tính xúc tác m nh h n nh ng làm màu d u t i h n.
C ch
R R R
13 H C H H C H 13
H C H O OH
+
12 H OH H2SO4 C
C
C S= O Nhiãût phán H 12

11 H C H H2O
33
-
- H SO
2 4 H C 11
10 H C O
H C 10
9 H C H C H
 u tiên xúc tác acid ph n ng v i nhóm OH c a acid ricinoleic t o este, sau ó nhi t cao
s nhi t phân xãy ra và acid c tách ra.
Quá trình ph n ng không ch t o s n ph m kh n c 9,11 mà còn t o s n ph m 9,12.
ng th i v i hi n t ng kh n c, hi n t ng ng phân hoá c ng xãy ra t o 50% ng phân
cis và 50% ng phân trans.

R
H C H R R
H C H C
R H C
H C H C H C H C H

H C H C H C H C H

H C H C H C H C

H C H H C C H C H
, , , ,
CisR 9,11 R
cis 9,12 trans R9,11 R 9,12
trans

Quá trình kh n c n u ti n hành trong môi tr ng chân không thì êm d u h n d i áp

su t th ng.
Do trong trong ng có n c tách ra nên s gay ra hi n t ng thu phân m t ph n d u,
ti p ó là ph n ng este hoá gi a nhóm OH trên C12 c a d u và acid béo t do. Hi n t ng este
hoá này làm c n tr ph n ng tách n c do nhóm OH cb ov .
Ph n ng kh n c là thu n ngh ch nên ch xãy ra n m t m c nào ó (ngay c trong
môi tr ng chân không n c c tách ra).
Nói chhung quá trình ph n ng kh n c xãy ra r t ph c t p do có xãy ra các ph n ng
ph .
Ví d : S trùng h p m t ph n d u ã kh n c nhi t cao.
Kh n ng trùng h p c a ng phân 9, 11 cao h n 9,12 do ó d u ve kh n c th ng
ph m ch ch a 25% acid linoleic liên h p 9,11 (sau khi kh n c acid linoleic liên h p 9,11 và
không liên h p 9,12 m i lo i chi m 40 n 42%).
Ngoài ra ng i ta có th chuy n d u có m t n i ôi thành d u có 2 n i ôi b ng ph ng
pháp k t h p Oxy sau ó kh n c.
Ví d :
R R R
H C H H C H H C
H C O2 H C OH H C
H C H C OH - 2 H2O H C
H C H 34 H C H
H C
, , ,
R R R
 Có th x y ra ph n ng tách 1 phân t n c r i s p x p l i t o ceton. ây là ph n ng
không mong mu n:
i/ Maleic hoá:
R R R R
H C H H C H H C H H C H

H C O2 H C OH C OH C O

H C H C OH - 2H O
H C
2 H C H
H C H H C H H
H C H C H
, , ,
R R ,
R R
Th ng dùng Anhydricmaleic v i hàm l ng 2 én 10% nh m t ng t c trùng h p c a
các lo i d u ch a acid béo không no. s n ph m c t o thành g i là d u maleic hoá hay còn g i
là A úc. S n ph m này có th este hoá b ng Glycerin ho c Pentaerythritol ho c trung hoà b ng
ki m, NH3, amin... t o s n ph m tan trong n c dùng làm s n n c ho c s n nh t ng.
- C ch t o A úc nh sau:
+ D u có ch a n i ôi liên h p:

,
R CH CH CH CH R
,
R R
+
O O
O O O
O
+ D u có ch a n i ôi không liên h p:
,
R CH CH CH2 CH CH R ,
R CH CH CH CH CH R
+
O O
O O O O
+
,
R CH R
O O O O
O O O
O
O
D u maleic hoá so v i b n thân nó có nh ng u i m sau : d dàng b nhi t trùng h p
h n, màu s n ph m sau khi nhi t trùng h p sáng h n, màng s n khô, ch u n c và b n khí
quy n h n.
Do maleic n mòn các lo i thép gh nh ng, s t nên n i ph n ng ph i làm b ng thép
không gh nh nhôm. Quá trình x lý c ti n hành nh sau:
D u và anhydric maleic c gia nhi t trong n i kín có ng thông h i và khu y tr n
m nh. Nhi t ph n ng thay i t 200 n 2800C tùy thu c vào lo i d u c x lý. S n
ph m c r a b ng n c và xác nh ch s acid.
35
k/ ng trùng h p v i Styren:
m t vài khía c nh, d u ng trùng h p gi ng v i d u maleic hoá do chúng ct o
nên b ng cách c ng h p các c u t khác v i ph n không no c a các phân t d u. Tuy nhiên
trong d u ng trùng h p, cáu t c cho vào ph i có kh n ng trùng h p. Ví d : Stiren, (-
metyl stiren, cyclopentadien là nh ng monomer c dùng nhi u nh t hi n nay:

CH3

CH = CH2 CH2 = C

- Khi ti n hành ng trùng h p d u và styren có th b ng hai ph ng pháp, dung môi

ho c kh i:
* Ph ng pháp dung môi: Ph n ng d i u khi n, xãy ra ch m h n, n u s n ph m òi
h i không ch a dung môi thì ph i tách dung môi.
* Ph ng pháp kh i: xãy ra nhanh h n nh ng có khuynh h ng n trùng h p c a styren
t o s n ph m không tr n l n do s n ph m không t ng h p v i d u. h n ch ng i ta dùng
h n h p 25(35% (- metyl styren và 65( 75% styren thay vì 100% styren s cho s n ph m ng
nh t v i các lo i d u.
t ng t c ph n ng th ng dùng xúc tác peroxit nh peroxit benzoyl...ph n ng
c ti n hành trong n i kín có thi t b h i l u.
- S n ph m có b n ki m, n c t t và khá b n lâu (tu i th ), nh y v i dung môi th m
(do có PS). Có th c dùng trong s n ki n trúc và công nghi p.
• C ch : r t ph c t p.
Trong quá trình trùng h p gi a styren v i d u khô s xãy ra m t s ph n ng ng th i.
Ph n ng nào x y ra v i t c nhanh nh t s là ph n ng chi m u th và quy t nh s n ph m
t o thành.
(C 6H5COOH)2 2C6H6COO 2C6H5 + 2CO2

.... C6H5 __
[ CH2 __ CH __
] CH2 __ CH
n ( R __ )

__ __ __ __
M ch PS có th phát tri n theo hai h ng: CH2__CH [ CH2 CH ] nCH2 CH ( __ )

M ch PS s k t h p v i phân t d u:
R____ R
a) R __ +

__ __ R__ __ R
b) __ +
2R __

__ __
__
N i ôi __
càng nhi u thì xu h ng này càng cao,
... nh t càng l n và d b gel hoá.
c) + 2
Ngoài ra còn có ph n ng trùng h p gi a styren và d u:

36
 R R
CH __CH __ CH __ CH
2
CH CH
CH2 = CH +
CH CH
CH __ CH __ CH __
HC 2
R'
R'

II/ S t o màng:
Trong quá trình khô không khí, màng ti p nh n 10 ( 12% oxi, t o c u trúc peroxit ng
th i t o nên các s n ph m phân hu oxi hoá. Liên k t ngang gi a các phân t d u c hình
thành t o s n ph m polimer khâu m nh.
- C ch t o màng:
O2 __
R
__ CH
= CH
__ '
R R __ CH __ CH __ R + R CH = CH __ R'
__ __
R__ CH CH__ R' O O

O O
R'__CH __ CH__ R'
R R R' R R R
CH2 CH2 CH2 CH2 CH2 CH2
CH CH *
CH CHOOH CH CH
CH CH CH CH CH
+ O2 CH
+ OOH + OOH + OOH
CH2 CH CH CH or CH CH
CH CH CH CH CH CH
CH CH CH CH *
CH CH OOH
CH CH CH CH CH
(T o ra hidro 2
peroxit 2 n các n i 2 ôi t không2liên h p
chuy n2 liên h p,CH
t 2o thu n l i cho
R' m ch). R'
quá trình khâu R' R' R' R'
V i ph n ng u: Ch s iot gi m.
V i ph n ng sau: Ch s iot không i.
Trong quá trình t o màng, ch s peroxit, hidro peroxit t ng.
+ Ti p t c xãy ra ph n ng phân hu các peroxit, hidro peroxit t o m ng l i không gian và
t o s n ph m ph . Chuy n màng d u t d ng l ng sang r n.
. S n ph m ph có kh n ng bay h i: H2o, H2O2, HCOOH, CH3COOH .. .
. S n ph m ph không bay h i: Axit béo m ch ng n, andehyd, xeton.. .
. __ __
. R__ CH CH R'
R__ CH __ CH__ R' + R__ CH = CH __ R' O O
__ __ __ __
O O R' CH CH R'

R__ CH__ R'

.
O
__
R__ CH R' R __ CH = CH__R'
37
+
O
OOH
R CH __ CH2__ R'
__
 R__ CH __ R'
O + H2O
R __ CH = CH __ CH__ R'
__ __
R CH__ R' + R CH=CH __ CH2__ R'
__ R'
R__ CH
OOH + H2O 2
R__ CH = CH
__ __
CH R'
Khi s y nóng còn có các ph n ng x y ra nh sau:
( Trùng h p nhi t ).
R R
R
CH CH
__ R
CH CH
+
__ CH = CH__ R'
CH CH
CH CH R'
R' R'
R R
dien _ dien
CH CH R

CH CH R
+ ,
CH CH CH CH R
CH CH ''
,
CH R
CH '
,
R CH

CH (dien - trien)
,
R R'''''
R

CH CH

CH CH R

CH CH '' R
+ ,
CH CH CH CH CH R
CH
,
CH CH CH R
CH '
CH CH
(trien - trien)
N uRd,
u ,có n
khôngR'''''i ôi liên h p thì d i tác d ng c a nhi t thì s xãy ra hi n
t ng ng phân hoá t o n i ôi liên h p r i xãy ra ph n ng trùng h p nh trên ho c
có th trùng h p m ch tr c ti p gi a các nhóm metylen:
R R R R R R

CH CH CH CH CH CH

CH CH CH CH CH CH
. .
CH2 + CH2 CH + CH CH CH

CH CH CH
38
CH CH CH

CH CH CH CH CH CH
III/ S phân hu và lão hoá màng:
D i tác d ng c a ánh sáng, t bi t là tia t ngo i, các tác nhân hoá h c (dung
môi h u c , n c,...) s gây ra hi n t ng phân hu và lão hoá màng.
Quá trình phân hu c ng x y ra ng th i trong quá trình khô màng nh ng v i
m c nh h n, Khi quá trình t o màng k t thúc thì s phân hu xãy ra áng k .
* C ch : OOH OOH
- R C R
R1 CH R2 R1 C R2 + 1 2 R1 C R2 H 2 O2
+ O2 HOH OH O
O O
R3 CH R4 R3 CH R4 R3 CH R4

, OH
R CH R R CH R
-
O OH
O O
,, , ,,
R CH R R C R
- , ,
R CH CH R RCHO + R CHO

O O
-
CHO
O
O HOC

O CHO + HOC
O (Aldehyd mach ngan)

Ngoài ra do màng khô v n còn ch a các liên k t ôi và m t vài Hydroperoxid có

kh n ng h p th Oxy, n c, ánh sáng. D i tác d ng c a các y u t này, liên k t ôi có
th b Oxy hoá t o 2 nhóm Hydroxy ho c tán công vào nhóm Metylen ho t ng t o
Hydroperoxid. Nhóm Hydroperoxid có th bi n i t o Ceton ho c Hydroxy.
Ví d : a/
,
R CH2 CH CH CH2 CH CH CH2 CH CH CH2 R

+ O2

,
R CH2 CH CH CH CH CH CH CH CH CH2 R

OOH - 2 H2O OOH

,
R CH2 CH CH C CH CH C CH CH CH2 R
b/ O O
,
R CH2 CH CH CH 2 CH CH CH2 CH CH CH2 R

+ O2 39
,
R CH2 CH CH CH CH CH CH CH CH CH2 R
 (2 NH A DÙNG TRONG S N
i v i nh a th t khó có m t khái ni m c th b i vì nó có thành ph n hoá h c
và tính ch t v t lý thay i trong m t gi i h n r ng. Tuy nhiên n u nhìn chung thì m t
nh a có th có nh ng tr ng thái sau:
+ Có th thay i tr ng thái v t lý t r n, c ng, dòn sang l ng, nh t, không bay
h i.
+ M m khi gia nhi t, không có i m nóng ch y xác nh (ch ng t không k t
tinh 100%).
+ Là h p ch t h u c nên ph n l n hoà tan trong dung môi h u c , tr m t vài
tr ng h p ngo i l .
+ T o màng liên t c khi làm l nh dung d ch nh a nóng ch y ho c khi bay h i
dung môi t m t dung d ch nh a.
+ M t h n h p g m nh ng ch t hoà tan l n nhau thì trong su t (nh a - nh a ho c
nh a - dung môi) còn n u không tan thì s c.
V i nh ng i u ki n trên thì có r t nhi u ch t h u c c xem là nh a. Tuy
nhiên ch có m t s nh a c dùng trong công nghi p s n vì ngoài các yêu c u k
thu t nó còn ph i áp ng yêu c u v kinh t .
- Nh a dùng trong s n c chia làm 2 lo i:
+ Nh a thiên nhiên
+ Nh a t ng h p
I/ Nh a thiên nhiên:
Có ngu n g c t ng v t ho c th c v t.
1/ Nh a có ngu n g c t th c v t:
thu ct :
- Nh a r t cây.
- Chi c b ng dung môi
- Khóng v t.
a/ Nh a thông: c chia làm 2 lo i
- Gôm: là m r ra t cây thông. t ng t c r c a nh a thì sau khi x
rãnh ph t lên rãnh dung d ch H2SO4 50 ( 60%.
Thành ph n g m:
N ng: Nh a thông 68%
Nh : Turpentin 20% (d u thông)
N c 12%
H n h p thu c em ch ng c t tách H2O và Turpentin. Nh thông thu
c tr ng thái nóng ch y cho qua b ph n l c r i vào thùng ch a. Nó có màu vàng
n en ph thu c vào ph ng pháp x lý và lo i thi t b dùng ch ng c t.
- Nh a thông g : G và r em nghi n nh r i chi c b ng dung môi Naphta
nóng.
+ Thành ph n: Trong quá trình chi c có th xãy ra m t vài ph n ng hoá h c nên
thành ph n nh a thông sau khi chi c là:
Nh a thông
40
 Turpentin
Dipenten
S n ph m thu c em l c, ch ng c t phân o n tách ph n bay h i và
nh a thông thô. Nh a thông thô có màu s m vì có m t ít ch t mang màu. Có th tách
ch t mang màu b ng m t trong các ph ng pháp sau:
• X lý dung d ch nh a trong Naphta nóng b ng Fufurol, sau ó làm ngu i,
l ng s tách thành 2 l p: nh a trong Naphta và màu trong Fufurol.
• a dung d ch nh a trong Naphta nóng qua các c t h p ph ( t ho t tính,
gi i h p b ng Alcol - Naphta) gi l i các ch t màu.
Nh a thông g có khuynh h ng k t tinh nhi u h n nh a thông gôm.
• c i m c a nh a thông:
- V thành ph n:
Ch a 90% Acid nh a và 10% h p ch t trung tính.
Trong Acid nh a ch y u là Acid abietic và có th b ng phân hoá t o Acid
levopimaric:

COOH COOH
CH3 CH3

CH3 CH3 CH3

CH3
CH
a. abietic CH a.levopimaric
CH3
CH3
- Có kh n ng xà phòng hoá:
+ Nhóm -COOH c trung hoà b i ki m, Oxit k m t o nh a thông ki m hoá và
Resinat k m dùng làm ch t ho t ng b m t.
+ T o Resinat Mangan, cobalt, chì dùng làm ch t làm khô cho d u và s n.
- Tác d ng v i các Alcol t o ra các ester có th ph i tr n v i các lo i
nh a khác và v i d u làm s n ho c Vecni.
Ví d :nh a thông cho tác d ng v i Glycerin dùng trong keo (ch t t ng dính, b t
dính), m c in, s n phân tán trong n c và m c:
O
H2C O C CH3
O
CH3 C O CH

CH2 O
CH3 CH3
O C CH3 CH
CH3 CH3
CH3
CH
- i m ch y m CH m th p, Acid cao nên th ng c bi n tính b ng các
3
ph ng pháp hoá h c tr c khi dùng làm s n và vecni. CH3 CH3
• Các ph ng pháp hoá h c bi n tính nh a thông: CH
+ Maleic hoá: CH3
S n ph m c t o thành b ng cách ester hoá A uc abietic maleic b ng Glycerin
ho c Maleic hoá ester c a Glycerin v i nh a thông:

COOH
COOH C
Ä OOH
CH3
CH3 O CH3
O
+ O
CH3 CH3
CH3 CH3 CH3
CH3 41O CH3
O
CH3 CH3
 S n ph m t o thành là ester.
+ Ph n ng t o nh a a tu:
nh a thông có kh n ng ph n ng v i Phenol, Andehit... S n ph m ph n ng
gi a nh a thông và PF g i là nh a Copal nhân t o:
COOH
CH3 OH

+ ... CH2 CH2 OH

CH3 CH3
...
CH3
CH3
CH3

CH3
HO CH2
O

CH2
COOH
O
CH3
CH2
CH3
O CH3
HO CH2

CH2 CH3
..
.
S n ph m t o thành còn nhi u nhóm -COOH nên ng i ta cho tác d ng v i
glycerin (ester hoá) r i tr n v i d u th c v t làm s n s n h p ng th c ph m
b/ Nh a m : COOH
CH3
cl yt t và có ngu n g c t th c v t. Lo i nh a này có nhi u các vùng
nhi t i và có 2 lo i: Nh a Copal và nh a Anta.
• Nh a Copal:
Có thành ph n ch a xác nh rõ, nhi t nóng ch y cao h n so v i các lo i nh a
thiên nhiên khác.
Sau khi x lý nhi t 280 ( 300oC và ch ng tách các ch t b c thì Copal d hoà
tan trong nhi u dung môi h n và k t h p hoàn toàn v i d u th c v t.
• Nh a Anta:
Thành ph n hoá h c g m 70% Polyester c a Acid succinic
(HOOC-(CH2)2COOH) nen tính ch t c a nó g n gi ng v i nh a Polyester t ng h p.
Nhi t ch y m m x p x 175oC, nhi t nóng ch y 300oC, tan t t trong hydrocacbon
th m, d u thông. Hi n nay nó c dùng ch t o s n d u.
c/ Bitum:
Có 3 lo i: bitum thiên nhiên, bitum nhân t o và PEC.
• Bitum thiên nhiên: Có 2 lo i ch y u:

42
 - Asphaltit: Là lo i bitum t t nh t, ch a ít t p ch t, có nhi t nóng ch y
khá cao (( 980C).
- Asphan:
Ch a nhi u t p ch t h n do ó nhi t nóng ch y th p h n Asphaltit, kém bóng
h n. Lo i này c l y t qu ng asphan ( t n t i 30% bitum, 70% t p ch t).
l y bitum t qu ng thì ph i dùng dung môi chi c bitum ra.
• Bitum nhân t o:
Là s n oxi hoá c n d u m hay b n thân d u m , cracking s n ph m d u m ho c
bi n tính hoá h c d u mo,í nó khác v i bitum thiên nhiên là ch a ít t p ch t h n và
trong thành ph n có CaSO4, tan nhi u trong d u khoáng h n, ch a ít l u hu nh h n và
l u hu nh k t h p không ch t ch nên khi un nóng n 2000C thì H2S thoát ra. Ch a
axit asphaltogenic.
• PEC:
PEC là s n ph m ch ng khô, cracking ho c nhi t phân các lo i á d u, g , acid
béo,...Do v y ta có các lo i PEC t ng ng nh : PEC nh a g , PEC stearin, PEC than
á, PEC á d u...
- PEC than á:
Là c n c a quá trình ch ng c t nh a than á, không tan trong c n, este, tan m t
ph n trong white spirit, d u thông, d u x ng, tan hoàn toàn trong CS2, CHCl3, xylen,
benzen... không k t h p c v i d u do ó không th dùng làm s n d u.
- PEC á d u:
Là c n c a quá trình ch ng c t á d u, tan trong CS2, CHCl3, benzen,...b n v i
ki m và acid, dùng ch t o s n d u g y (hàm l ng d u ít).
- PEC nh a g : là s n ph m ch ng c t nhi u lo i g . Trong thành ph n c a
nó có ch a nh a, các oxi acid, alhi ric, phenol,... tan trong các h p ch t th m, d u
khoáng, ít tan trong h p ch t m ch th ng.
- PEC stearin:
Là s n ph m c a quá trình ch ng c t acid béo b ng h i n c quá nhi t. S n ph m
này có nh t l n, tan trong C6H6, xylen, d u thông, CS2, CHCl3. Th ng c dùng
làm s n cách i n, chi u nhi t lo i s y nóng.
+ thành ph n c a bitum:
- D u khoáng: là các h p ch t m ch th ng lo i paraphin, naphten,
polinaphten, không b h p th b i t sét, tan trong t t c các lo i h u c , làm t ng kh
n ng hoà tan c a bitum nh ng làm ch m quá trình khô c a màng s n.
- Nh a trung tính: là s n ph m trunh gian c a quá trình trùng h p các
cacbua hi ro, có khi b h p ph b i t sét, làm màng s n trên c s bitum co gi n, àn
h i.
- Asphalten: là s n ph m oxi hoá, trùng h p, l u hoá nh a. Làm màng s n
trên c s bitum c ng, dòn, nhi t nóng ch y cao, tan trong benzen nh ng không tan
trong c n, d u x ng. Trong bitum thì nh a trung tính và asphalten là hai thành ph n
quan tr ng nh t.
V i bitum ch a càng nhi u nh a thì càng d k t h p v i d u th c v t nên d
dàng dùng s n xu t s n, màng trên c s bitum có tác d ng ch u nhi t, hóa ch t,
n c, ch ng g nh ng kém b n d i ánh n ng vì v y th ng dùng quét lên kim lo i,
bê tông,... s d ng trong môi tr ng ch u hóa ch t, nhi t . N u dùng ngoài tr i thì
thêm vào m t ít b t nhôm h n ch r n n t.
2/ Nh a có ngu n g c t ng v t.
• Nh a cánh ki n :

43
 Nh a cánh ki n do sâu cánh ki n nh ra. Lúc u cánh ki n d ng thanh
hay d ng h t g i là gomme l c. Ng i ta un gôm l c v i n c sôi chuy n hóa ch t
màu có trong gôm l c r i cán thành t m r t m ng, có màu vàng g i là shel l c. Nh v y
shel l c là nh a cánh ki n ã qua ch bi n.
- Thành ph n:
Thành ph n ch y u c a shel l c là ester c a Acid béo mà ch y u là Acid
aleiritiric:

CH 3 ( CH2 )2 CH ( CH 2 ) CH COOH
7

OH OH
Ngoài ra shel l c c ng có ch a kho ng 5% sáp.
- Shel l c nóng ch y 110 ( 1150C, hoà tan trong C2H5OH, ki m, amoniac
và mu i c a axit leoric.
- Shel l c c dùng ch t o nhi u lo i s n, c bi t là s n cách i n. c
i m c a màng s n có shel l c là có b n c h c cao, không hút n c.
II/ Nh a t ng h p.
Nh a t ng h p dùng ch t o s n không nh ng ch có tác d ng thay th cho ph n
l n các lo i nh a thiên nhiên mà ch y u coön là s n xu t các lo i s n t bi t (s n
ch u nhi t, s n ch u hoá ch t, th i ti t ...). Vi c s d ng nh a t ng h p còn cho phép ti t
ki m b t m t l ng d u th c v t dùng làm th c ph m.
- Khi xét n tính ch t c a nh a t ng h p dùng êí ch t o s n c n chu ý n
nh ng tính ch t sau:
+ Kh n ng hoà tan vào dung môi và kh n ng k t h p v i các thành ph n khác
trong s n (d u, nh a thiên nhiên ...).
+ Kh n ng bám dính, co d n, b n khí quy n.
+ Kh n ng cách i n, n nh hoá h c ...
• Các tính ch t c a nh a liên quan n vi c dùng ch t o s n:
- Tr ng l ng phân t : Tr ng l ng trung bình t ng do ó tính ch t c lý t ng
nh ng kh n ng hoà tan gi m.
- a phân tán: gi m b n nh ng t ng kh n ng hoà tan.
- C u trúc: Ch có c u trúc m ch th ng và m ch nhánh m i có kh n ng hoà tan
còn c u trúc R3 không nóng ch y, không hoà tan. Do ó nh a dùng ch t o s n ch có
th là P m ch th ng hay P ang giai o n chuy n bi n d n sang R3 (ví d : PF rezolic).
Quá trình chuy n t c u t o m ch th ng sang R3 là quá trình óng r n màng s n.
Có th th c hi n b ng 2 cách:
+ Dùng xúc tác (ch t làm khô) ho c s y nóng màng s n.
+ Dùng ch t óng r n.
- Thành ph n hoá h c và phân c c: c ng có tác d ng quy t nh n tính
ch t
c a P.
Ví d : Mu n màng s n không cháy, b n v i axit, ki m thì nên dùng monomer có
t n t i halogen. Ví d : VC, vinylten clorua.
1/ Nh a alkyd:
Là nh a poli ester có c u trúc R3 c ch t o t alhi ric c a axit l ng ch c mà
ch y u là alh ric phlalic và r u a ch c mà ch y u là glycerin và penta ery thrytric.
CH2 OH CH2OH
CO CH2OH
O CH OH C
CO CH2OH
CH2 OH
(AP) 44 CH2OH
 Nh a alkyl i t AP + glycerin g i là glyphtal,
AP + penta ery thrytric - penta phtal
- Màng s n trên c s nh a alkyd không bi n tính có c i m: bám dính t t v i
nhi u v t li u, àn h i, bóng, b n d i tác d ng c a ánh sáng nh ng l i có nh t i m
là dòn, d n t, hút n c, khó hoà tan trong dung môi do c u trúc ch t ch . Do ó trong
th c t r t ít dùng nh a alkyl không bi n tính làm s n
- Ng i ta th ng bi n tính alkyl b ng acid béo ho c d u th c v t.
a/ Bi n tính alkyl b ng acid béo.
Nguyên li u: glycerin, AP, acid béo có th cho vào m t lúc ho c t ng h p
monoglyceric c a acid béo tr c
CH2 OH CH2 OCOR

CH OH + RCOOH CH OH

CH2 OH CH2 OH
Mônoglyceric + AP t o ra c u trúc nhánh:
R R

CO CO

O O

CH 2 CH CH2 CH 2 CH CH2 ...

O O
O
CO CO
CO CO ...

Tuy nhiên, vi c tách Acid béo t d u th c v t r t ph c t p và giá thành cao nên

ph ng pháp này ít s d ng.
b/ Bi n tính alkyd b ng d u th c v t:
Thành ph n: Triglyceric
Glycerin
AP
i v i ph ng pháp này không th a nguyên li u vào cùng m t lúc vì nAP +
Glycerin t o s n ph m không tan trong d u.
C u t o c a nh a Alkyd bi n tính b ng d u th c v t có th bi u di n nh sau:

HOOC COO C3 H5 OOC COO C3 H5 OOC COO ...

OH OCOR

Trong th c t ng i ta th ng dùng c d u bán khô và d u khô. Các g c R này

còn có các n i ôi có kh n ng k t h p v i nhau b ng nh ng c u n i Oxy -O- (trong quá
trình óng r n) làm cho Polymer có c u t o m ng l i r t thích h p làm s n:

O
HOOC CO O
45 C3 H5
C3 H5 OOC CO O OOC COO C3 H5 OH

O O

CO CO
 - Nh a Alkyd bi n tính b ng d u th c v t có th pha thêm m t ít nh a
thông (hàm l ng nh a thông không nên v t quá 10%) gi m nh t nh ng làm
cho màng s n dòn.
- Tính ch t c a nh a Alkyd bi n tính b ng d u th c v t ph thu c ch y u
vào các y u t : l ng d u, không no c a d u.
+ Hàm l ng nh a trong d u c ánh giá b ng % tr ng l ng d u (hay Acid
béo) trong nh a. Nó th ng dao ng trong kho ng 30 ( 70%. C n c vào hàm l ng
d u trong nh a Alkyd bi n tính có th phân làm 4 lo i nh a:
lo i nh a hàm l ng d u (%)
béo > 60%
béo trung bình 45 ( 59%
g y 35 ( 44%
r tg y < 35%
Hàm l ng d u ( béo) càng cao thì dung d ch nh a càng ít nh t, kh n ng hoà
tan vào dung môi cacbuahydro m ch th ng càng d dàng, s n càng d ng m b t màu và
có kh n ng dùng ch i quét gia công, màng s n co gi n t t, b n v i th i ti t nh ng
kém r n, ít bám dính, kém b n v i dung môi d u nh n và ch m khô.
+ không no ( khô) c a d u:
D u càng khô thì màng s n càng khô nhanh nh ng nó làm dung d ch nh a có
nh t cao, d b keo hoá, màng s n chóng b lão hoá. Do ó th ng dùng k t h p d u
khô và bán khô màng s n ch m lão hoá và có tác d ng hoá d o.
Nh a Alkyd bi n tính b ng d u th c v t có bóng cao, c ng, b n v i n c, ánh
sáng và th i ti t, bám dính t t v i kim lo i và t ng i co dãn. Ngoài ra nó còn có kh
n ng ph i h p v i nhi u lo i nh a khác nên ph m vi s d ng khá r ng.
2/ Nh a Polyester m ch th ng:
có 2 lo i: no và không no
a/Nh a Polyester no:
c t o thành t r u 2 ch c no và Acid 2 ch c no.
Nh a này ch c dùng hoá d o cho các lo i nh a khác nh : PVC, UF,
Melamin-formandehit ...
b/ Nh a Polyester không no:
R u 2 ch c và acid 2ch c không no có th dùng thêm m t ít glycerin,
pentaerythric,acid th m,no...
Nh a a t xong cho hoà tan vào m t lo i monomer (th ng là styren).Monomer
v a là dung môi v a là ch t có kh n ng tham gia ph n ng ng trùng h p v i nh a
t o thành c u tr u không gian .C u t o c a nh a sau khi ã ng trùng h p v i styren
nh sau:

46
 ..
.
... OC CH CH OOC CH CH COO CH2 CH2 ...

CH

CH2 n
... OC CH CH OOC CH CH COO CH CH ...
..
.
Vì dung môi tham gia vào thành ph n cu màng s n nên có th g i s n polyster
không no là s n không có dung môi (có th dùng không quá 10% dung môi th c s nh
:acetin metanol ..)
Quá trình hình thành màng s n có x y ra ph n ng ng trùng h p nh a v i
monomen d i tác d ng c a ch t kh i ù .Do v y các loai b t màu và ch t n dùng
trong s n UPE ph i tho mãn các yêu c u sau :
+Không b phân hu b i proxit
+Không tham gia ph n ng v i nh a
+Không nh h ng n t c trùng h p
B t màu th ng dùng là :TiO2, litopon ...ch t n :b t
Màng s n trên c s UPE ccó bóng r t cao, c ng, b n v i mài mòn,b n v i
nh t , ánh sáng,n oc, d u x ng ... nh ng có khuy t i m là bám dính vói kim lo i
th p
3/ Nh a phenol-formandehyd
Có hai lo i :
-Novol c t o thành khi l y d phenol và xúc tác là môi tr ng acid:
OH OH

CH2OH
+ CH2O
Trong môi tr ng acid các nhóm metylol t o thành nhanh chóng tác d ng v i
nhau ho c v i phenol:
OH OH OH OH

CH2OH ÄHO CH2 -H

2O CH2 O CH 2
+

ÄOH OH OH OH

CH OH CH2
2
T hai ph n +ng trên cho th y c u t o c a nh a t ng i ph c t p nh ng có th
gi i thích c u t o c a nh a nomol c nh sau :
OH OH OH

+ nCH2O CH2 + nH2O

(m + 1 )

- Nh a rezolic: t o thành khi l y d fomann ehy và xúc tác ki m

- Môi tr ng ki m giai o n u s t o ra các mono,tridimetyol, phenol
N u ti p t c a t s c s n ph m nh a có c u t o th ng và có m t ít nhánh
ch a khá nhi u nhóm metylol t do:

OH OH OH OH

...
... CH2 CH2
47 CH2

CH2 OH CH2 CH2 OH

 Nh các nhóm metylol t do nên khi un nóng n 1700C ho c cho thêm xúc tác
acid thì nh a s óng r n và có c u trúc không gian .

OH ÄOH CH2

... CH2 ...

CH2 CH2

CH2 CH2

... CH2 CH2 ...

OH OH
Novolac rezolic r t ít dùng làm s n vì chúng khó hoà tan vào cacbuahydro và
không tr n h p c v i d u th c v t. kh c ph c c hai nh c i m trên ng i ta
ti n hành bi n tính nh a phenol formandehyd ho c ch t o nh a phênol có nhóm th
v para g i là nh a phenol có nhóm th ho c nh a phenol 100%.
a/ Nh a phenol 100%:
ây là nh a không có bi n bi n tính nh ng có kh n ng hoà tan trong các
cacbuahydro và tr n h p c v i d u .Các c i m này ph thu c vào b n ch t hoá
h c, kích th c nhóm th .
+ N u là nhóm th alkyl thì nh a d dàng k t h p vo i d u; tan trong cacbuahydro
th ng và th m. N u nhóm th alkyl thì khó tr n h p v i d u và ch tan trongcác
cacbuahydro th m do ó th ng dùng phenol có nhóm th alkyl
+ Kích th c nhóm th càng l n càng d tr n h p v i d u nh ng c ng c a
nh a gi m .
- t ng h p nh a tr c tiên ph i ch t o alkyl phenol , th ng là para
butylphenol b t 3 t r u izobutylic v i phenol có xúc tác H2SO4, c ch :

CH3 CH3

CH3 C OH + H2SO4 CH3 C OSO2OH + H2O

CH3 CH3

CH3 CH3

CH3 C OSO2OH + OH CH3 C OH + H2 SO 4

CH3 CH3
Sau ó ti n hành a t alkyl phenol v i formalin. Nh a alkyl phenol c dùng
ch t i s n n n dùng cho các d ng c , thi t b s d ng vùng nhi t i và m khá
cao.

48
b/ Nh a PF bi n tính:
Có th bi n tính PF b ng m t s ch t sau:
- Acid nh a thông.
- R u (th ng dùng butanol).
- D u th c v t.
• Bi n tính b ng nh a thông:
Lo i nh a này dùng trong s n xu t s n d u thay cho nh a copal thiên nhiên nên
th ng có tên là nh a copal t ng h p. Khi pha tr n v i d u ch t o s n thì th ng
g i là s n albertol.
- C ch tác d ng c a nh a thông v i PF (xem ph n nh a thông).
- S n xu t nh a copal nhân t o, có hai ph ng pháp:
+ a t c h n h p g m phenol, formalin, nh a thông. S y nh a tách h t n c
r i cho glycerin vào ester hoá nhóm -COOH c a nh a thông 2500C. Sau cùng nâng
nhi t lên 280 - 3000C tách h t glycerin không ph n ng r i ngu i nghi n.
+ un nóng ch y nh a novolac v i nh a thông theo t l :
Novolac 1
nhua
. thong 2
í nhi t ü 280 - 3000C trong th i gian 10 - 12 gi .
Có r t nhi u lo i nh a copal nhân t o, i u ó ph thu c vào lo i phenol, t l
gi a phenol v i formondehyd, t l gi a PF v i nh a thông, lo i r u a ch c dùng
ester hoá và m c ester hoá (s n ph m sau khi bi n tính ph i ester hoá h ch s
acid do acid có trong nh a thông gây ra).
- ng d ng: ch y u ph i tr n v i d u tr u s n xu t s n, d u rây nóng
dùng s n h p.
• Bi n tính b ng r u:
Dùng r u ete hoá các nhóm metylol v a t o thành trong quá trình a t phenol
v i formondehyd. M c ích là gi m phân c c c a nh a làm cho nó k t h p cv i
d u và tan trong cacbua hi ro.
- Th ng dùng r u butylic (vì r u có ít cacbon h n thì ít có tác d ng còn
r u có nhi u cacbon h n thì nh a s b m m.
- Các ph n ng:
OH OH

CH2 OH CH2 OH
+ C4 H9OH

CH OH CH2 O C 4H9
- Trong quá2 trình s y nóng. S xãy ra ph n ng các nhóm metylol ch a b ete
hoá ho c b ete hoá ( y C4H9OH ra) t o s n ph m có c u trúc R3.
• Bi n tính b ng d u th c v t:
t ng kh n ng hoà tan c a nh a PF vào d u ng i ta ti n hành a t s b PF
t o PF phân t th p sau ó cho tác d ng v i butanol r i m i bi n tính b ng d u th c v t.
Nh a t o thành có c u t o nh sau:
OH OH

CH2 CH2 OH

n
- C ch : CH2 OC4 H9 CH2 OC4 H9

49
 OH O
(metylen quynon)
... H2O
CH2OH ... CH2

O O
CH2 O
... O CH2
CH2 + + ... CH2
... ... ..
. ...

..
.
O
CH2
Nh a PF bi n tính b ng d u th c v t cho màng s n t ng i co gi n, b n n c,
dung môi, th i ti t nên th ng dùng s n xu t s n men b n v i x ng d u, s n nh p
ch u acid.
4/ Nh a ure formon ehyd:
UF dòn, bám dính kém, tan trong m t s dung môi h n ch nên mu n dùng s n
xu t s n ph i bi n tính nó b ng r u (th ng dùng butanol). Sau khi bi n tính nh a có
th tan trong r t nhi u dung môi tr d u x ng và d u thông và có kh n ng t o thành
màng s n t t. Tuy nhiên ít khi dùng nguyên nh a UF bi n tính mà dùng ph i h p v i
các lo i nh a khác nh glyphtal làm t ng tính àn h i và bám dính kim lo i ...
• Bi n tính UF:
T o monometylol ure và dimetylol ure (nhi t < 400C, môi tr ng ki m y u
PH = 7 ÷ 8,5).
NH2 NH CH2 OH NH CH2 OH

CO + CH2O CO + CO

NH2 NH2 NH CH2 OH

Cho butanol vào và ti n hành ete hoá trong môi tr ng acid y u (cho alhy ric
photphoric ho c acid khác). imetylol ure ete hoá không hoàn toàn t o butaxymetyl ure.
NH CH2 OH NH CH2 OH

CO + C4H9 OH CO

NH CH2OH NH CH2 OH
S n ph m này ti p t c a t t o nh a.

NH CH 2 OC4 H9 NH CH 2 OC4 H9 NH CH 2 OC4 H9

CO CO CO

NH CH 2 N CH2 N CH2 OH
n
- Trong quá trình bi n tính chú ý:
+ Nên dùng r u izobutylic vì butanol b c 2 và b t 3 ph n ng r t ch m. Có th
thay m t ph n butanol b ng xylen (r ti n).
+ Dùng t l phân t gam gi a F/U = 2,5/1. ( t o dimetylo ure t o kh n ng
ete hoá cao h n).
5/ Nh a epoxy:
Nh a epoxy là s n ph m a t t h p ch t có ch a nhóm epoxy CH CH2 hay
t h p ch t có kh n ng t o thành nhóm epoxy. O
- Có 3 lo i nh a epoxy ph bi n:

50
 + Nh a epoxy i t epiclohy rin và iphenylolpropan (bic phenol- A), (epoxy
ian).

CH 3

HO C OH + CH 2 CH CH 2 Cl

CH 3 O
CH 3

Cl CH2 CH CH2 O C ÄO CH2 CH CH 2 Cl

OH CH 3 OH

D i tác d ng c a ki m diclo ridrin chuy(diclo

n thành diepoxy.
ridrin)
CH 3
2 NaOH
Cl CH 2 CH CH2 O C O CH2 CH CH 2 Cl

OH CH 3 OH

CH 3

CH 2 CH CH 2 O C Ä O CH2 CH CH2 + 2 NaCl + 2 H2 O

O O
CH
Các nhóm epoxy nl i ti p t c tác d 3ng v i iphenylolpropan t o nh a epoxy.

CH 3

n CH2 CH CH2 O C O CH2 CH CH2 + (n - 1 ) (Bic phenol A)

O O
CH 3
CH 3

CH 2 CH CH2 O C Ä O CH2 CH CH2 O

CH 3 OH ( 2n -1 )

CH 3

2 2 C O CH CH CH
Các ph n ng ph :
O
CHm
+ Thu phân epiclohi rin t o glycerin (do ki 3 d ).
+ Thu phân nhóm epoxy cu i m ch t o mhóm hi roxyl.
+ Trùng h p mhóm epoxy t o ra c u trúc không gian (ph n ng trùng h p còn
có th xãy ra gi a nhóm epoxy và nhóm OH.

CH2 CH ... ... CH2 CH ...

O ...
O CH2 CH

O CH2 CH ...

O CH2 CH ...

..
.

CH 2 CH ... + ... CH 2 CH CH2 ...

O
OH
... ...
CH 2 CH
51
O CH 2 CH CH2 ...

OH
 + Nh a epoxy i t PF và epiclohy rin (polyepoxy).

OH OH OH OH

CH2 ... + CH2 CH CH2 Cl

CH2 CH2
O

CH CH2 CH CH2 CH CH2

O CH2 O O CH2 O O CH2 O

CH2 CH2 ...

+ Nh a epoxy i t s n ph m epoxy hoá các h p ch t không no.

Ph n ng epoxy hoá ti n hành nhi t 25 ( 600C trong dung môi h u c
(benzen, toluen, clorofrom).
+ u tiên cho peroxit hi ro tác d ng v i acid h u c (xúc tác là acid) t o
peraxit:
H+
H2O2 + RCOOH RCOOOH+ H2O
+ Cho peroxit tác d ng v i h p ch t không no t o mhóm epoxy.
, ,, , ,,
RCOOOH + R CH CH R R CH CH R + RCOOH
+ Ph n ng ph áng chú ý là ph n ng m vòng.O
, ,, , ,,
R CH CH R + RCOOH R CH CH R
O
OH OCOR
1/ óng r n nh a epoxy:
Nh a epoxy là nh a nhi t d o nên không th chuy n sang tr ng thái nóng ch y,
không hoà tan. Do ó mu n cho nh a có tính ch t c lý t t ta ph i thêm vào các ch t
óng r n. Th ng dùng 3 lo i ch t óng r n: Ch t óng r n lo i amin, ch t óng r n lo i
axit và các ch t óng r n khác.
a/ óng r n b ng amin và poliamid ( óng r n ngu i):
_
ch _ ch 2 r
I I
r '_ ch _ ch 2 + r nh2 _ ch _ ch _ nhr
2
+
_ ch _ ch _ r '
2 oh n
I I
o oh o ch _ ch2
I
oh

*/ óng r n b ng amin m ch th ng:

(ví d hexametylen iamin NH2- (CH2)6- NH2 ).
- Quá trình óng r n xãy ra r t nhanh ngay nhi t th ng và to nhi t . th i
gian óng r n 1 ( 2 gi . N u pha thêm m t ít dung môi lo i ceton thì th i gian s
d ng lâu h n (24 ( 48) gi .
- L ng amin cho vào ph i tính toán chính xác sao cho m t nguyên t hi rô ho t
ng c a nhóm amin t ng ng v i m t nhóm epoxy vì n u d amin thì các nhóm

52
epoxy s k t h p v i các amin và h n ch kh n ng t o thành c u trúc không gian
(t c là các nguyên t hi rô ho t ng trong m t phân t amin không ph n ng
h t). Còn n u thi u amin thì c u t o m ng l i th a th t, kém ch t ch .
- Do các amin th p phân t c (bay h i) n mòn kim lo i. kh c ph c ng i ta
th ng dùng lo i a úc là s n ph m ng ng t gi a nh a epoxy và amin.
Ví d hexametylen diamin có c u t o:
h2n _ (ch 2)6 _ nh ch 3 nh 2 _ (ch 2)6 _ nh
I I I
_ _c _ _ _
o ch 2 _ ch _ ch2
ch 2 _ ch _ ch2 _ o
I I I
oh ch3 oh
Khi dùng lo i này (còn g i là amin bi n tính) thì ph n ng xãy ra v a ph i, ít to
nhi t và l ng ch t óng r n ít nh h ng n ph m ch t s n ph m (vì tr ng l ng
phân t l n nên ít sai s khi ch n t l và do tr ng l ng phân t l n nên ít nh
h ng n tính ch t c lý c a nh a).
* Ch t óng r n là amin th m (ví d : phenylen i amin).

nh2
I

I
2nh
Quá trình óng r n xãy ra ch m h n và ch xãy ra nhi t cao, màng s n ch u
nhi t, b n c h c , cách i n t t h n so v i màng s n óng r n b ng amin m ch
th ng nhi t th ng.
* Ch t óng r n là nh a polyamid phân t th p (ví d s n ph m a t c a amin
th m ho c th ng v i imer, trimer c a axit béo d u khô (- NH- CO-).
- Có th óng r n nhi t th ng ho c nhi t cao. L ng polyamid thêm vào
t 40 ( 100% l ng nh a epoxy. Hàm l ng này có nh h ng n t c óng
r n và tính ch t c a màng s n. Nh a polyamid làm cho màng s n co dãn, b n va
p, nh a epoxy làm màng s n c ng, r n, bám dính t t.
b/ óng r n b ng axit.
Th ng dùng axit l ng ch c óng r n. Quá trình này xãy ra nh sau: u tiên
i axit tác d ng v i nhóm epoxy. Sau ó iaxit s ph n ng v i các nhóm hy rôxyl
trong m ch epoxy và các nhóm hi rôxyl m i t o thành t o m t s c u n i và giãi
phóng n c.
_ _ _ _ _ _ _
ch2 _ ch _ o r o ch2 _ ch ch2 _ o r ch2 _ ch ch2
I
o oh o
ch3
I
+ r ' _ hooc _ r ' _ cooh r : _ _c _ _
I
ch2 _ch _ ch2_ _ _ _
o r _ ch_3
o _ _ _
ch 2 ch c h2 oo _ ch 2 _ c h _ ch 2
r
I I I
o oh oh o
I
co
I + r (c oo h)2
r'
I
co
I
_
ch 2 _ ch _ ch2 _ o _ r _ o _ ch 2 _ ch c h2 _ o _ r _ o _ ch 2 _ c h _ ch 2 _ o
I I
o oh oh
_ _ _ _ _ _
ch2 _ ch _ ch 2 _ o r _ o _ ch 2 ch ch2 _ o r _ o ch2 ch _ ch 2
I I
o oco oh
53
I o co
r '_ co
I
o r'
I
_ ch _
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Ph n ng xãy ra 200oC. Giai o n u nhanh h n giai o n sau và có khuy t
i m là tích n c. kh c ph c ta dùng anhi ic c a axit.
co
r' o
co
C ch :
I _ co I
ch oh + r' o ch _ oco _ r '_ coo h
I co I

I
ch _ oco _ r '_ coo h + ch 2 _ ch
I
o

I _
ch oco _ r '_ coo _ ch 2 _ ch
I I
oh
I I
+ ch _ o h + c h2 _ ch ch _ o _ ch 2 _ ch
I I I
o oh
(Ph n ng này xãy ra do anhi ric ho c axit không tham gia ph n ng làm xúc tác)
- óng r n anhi ric c ng xãy ra nhi t ( 200oC. Trong c hai tr ng h p
xãy ra quá trình óng r n nhanh h n ng i ta dùng xúc tác 1 ( 3% amin b c 3.
Th ng dùng 0,6 (0,8 mol anhydric cho m t nhóm epoxy. Khi ó nhi t óng
r n còn 120oC.
c/ Các lo i ch t óng r n khác:
Ngoài hai lo i ch t óng r n ph bi n là amin và axit ng i ta còn dùng m t s
ch t sau:
- Nh a PF hàm l ng 50 ( 70% l ng epoxy (nh a PF d ng dung d ch 10%
trong butanol). Ph n ng óng r n 175oC (ph n ng óng r n do nhóm epoxy +
hi rôxyl c a phenol).
- Nh a UF, melamin formandehyd. óng r n 150 ( 200oC.
2/ Bi n tính nh a epoxy.
Th ng bi n tính nh a iepoxy MP cao (2900 ( 3800) hay polyepoxy
và dùng axit béo d u khô, bán khô ho c không khô. L ng axit béo dùng 1 (1,5
phân t v i m t nhóm epoxy.
Quá trình bi n tính qua hai giai o n:
+ Giai o n 1: axit nbéo + nhóm epoxy nhi t 130 (160oC.
r coo h + ... _ ch _ ch 2 _
r _ co o _ ch2 _ ch ...
I
o oh

54
 + Giai o n 2: axit béo + nhóm hi rôxyl 200 ( 220oC:
_h o
r cooh + r co o _ ch 2 _ ch _ ... 2
r coo _ ch 2 _ ch _ ...
I I
oh ocor
Nh a bi n tính có c i m:
- Có kh n ng óng r n mà không c n ch t óng r n.
- Nh a dính t t và co dãn nh ng kém b n hoá h c và kém ch u n c do có t n t i
các liên k t este.
3/ Ph i h p nh a epoxy v i các nh a khác
Thông th ng có các tr ng h p tr n l n sau:
- Epoxy - Alkyd:
Các nhóm cacboxyl c a nh a alkyd bi n tính tác d ng v i nhóm epoxy và hi rôxyl
c a epoxy t o c u trúc không gian mà không c n dùng ch t óng r n.
Thông th ng hay tr n epoxy phân t th p v i gliphtal bi n tính b ng d u khô còn
tính axit.
- Epoxy - PF lo i nhi t r n: ch u nhi t t t có th tr n v i UF.
- Epoxy ng trùng h p v i styren và nhi u h p ch t vinyl khác: VC, VAX làm
s n, keo, ng m v i, gi y...
- Epoxy tr n v i cao su buta ien - nitril co dãn nhi t khá r ng.

Ch ng VI : CÔNG NGH S N XU T S N.
s n xu t m t lo i s n nào ó thì ph i qua các công o n s n xu t sau:

Chuáøn bë vaì
Phäúi Nghiãön Loüc Pha Sån Âoïng
phán têch
träün mën träün goïi
nguyãn liãûu

Ph gia. Ki m tra
Ch t làm khô.
B t màu.

Dung môi.
Ch t t o màng.
1/ Chu n b và phân tích nguyên li u:
Tr c khi a các nguyên li u vào s d ng ph i ki m tra l i ch t l ng.
Ví d : i v i ch t t o màng ph i ki m tra l i các ch s nh : TLPT, nh t,
hoà tan...

2/ Ph i tr n.
* Nguyên t c:
- Khi ph i tr n ch t l ng và ch t r n ng i ta cho ch t r n vào ch t l ng kèm theo
khu y tr n.

55
 - N u ph i a m t l ng nh c u t nào ó (kh i l ng ( 1% so v i t ng kh i
l ng các c u t ) th ng ng i ta không a tr c ti p vào mà l y m t ph n h n
h p các c u t ó tr n u v i c u t này t o h n h p trung gian, sau ó ph i tr n
l i thành m t kh i l n.
- i v i các c u t có kh n ng b b c h i, b bi n i hoá h c công o n sau
thì c hoà tan ho c phân tán s b trong m t ph n dung môi và ch a ph n
này vào công o n s n bán thành ph m (s n tr c khi óng h p).
* Cách ph i tr n: dùng thi t b có cánh khu y ho c dùng ph ng pháp khu y tay:
- Trong th c t không a hoàn toàn ch t t o màng vào giai o n ph i tr n mà
ch a m t ph n t n c thích h p v i t ng ph ng pháp nghi n (3
tr c, bi) (sau khi nghi n 3 tr c, i u ch nh c r i nghi n bi).

Cháút taûo
maìng

Pha loaîng

- Bäüt Âaïnh paste

maìu.
- Bäüt

Nghiãön

- Dung mäi. Dung dëch cháút taûo

- Phuû gia. Phäúi träün maìng

Loüc

3/ Nghi n: Kiãøm tra

t o phân tán ng nh t trong toàn b th tích s n.
- Máy nghi n: Dùng máy nghi n 3 tr c ho c nghi n bi:
+ Máy nghi n 3 tr c:
VÂoïng goïiV
1 2V 3

V3= 3V2 = 9V1

Kho ng cách 2 ( 3 ( 2 ( 1.
* Các y u t nh h ng n hi u qu nghi n:
( Kho ng cách gi a 2 tr c.
( V n t c và t t c c a các tr c.

56
( nh t c a past (past quá c ho c quá l ng cho hi u qu kém).
* c i m c a máy nghi n 3 tr c:
( Ô nhi m môi tr ng , c h i.
( Thao tác n ng nh c.
( Kho ng cách gi a 2 tr c d b thay i trong quá trình làm vi c. Do ó mn
c a s n thay i.
( N ng su t cao h n máy nghi n bi.
+ Máy nghi n bi:
Khi s d ng máy nghi n bi thì ph i chú ý t i v n t c quay t i h n.
V n t c quay t i h n (Vth): Là v n t c mà trong ó l c li tâm b ng l c h ng tâm
(có ngh a là bi s b dính lên thành thi t b ).
(vòng/ phút) D: ng kính thi t b
V n t c c a máy nghi n bi b ng = 50 ( 60% Vth s cho hi u qu nghi n cao
nh t.
-Hi u qu nghi n ph thu c vào:
( V n t c quay.
( nh t: L n, bé: Mòn bi.
( T tr ng c a mt nghi n : Bi thép d = 1,6 cm. Bi s d = 3,7 cm.
( Th tích bi: Bi thép: 45 ( 50% Vt/b . Bi s : 50 ( 50% Vt/b .
u i m c a thi t b này là không c n theo d i.
4/ L c:
Gi l i nh ng ph n t có kích th c l n nh các h t b t màu ch a b nghi n nh ,
nh ng mãnh v c a bi, các ch t r n l có th r i vào. t ng n ng su t, th ng
l c d i áp su t. L i l c có th là v i ho c l i kim lo i.
5/ Pha tr n:
M t s ph n l i nh dung môi, ch t t o màng c a vào công o n này.
Vi c pha tr n nh ng h p ph n còn l i vào h n h p c th c hi n ch y u nh
khu y tr n,
6/ Ki m tra ch t l ng:
Ti n hành ki m tra l n cu i các thông s k thu t c n thi t tr c khi óng gói s n
ph m nh m m b o an toàn v ch t l ng cho s n ph m khi a ra th tr ng

57
 Ch ng VII : QUÁ TRÌNH GIA CÔNG MÀNG S N.

X LÝ B M T
Trong ph n tr c ã ch ra r ng các ph ng pháp c s d ng thành l p n và s n xu t
s n s t o ra nh ng tính ch t c n thi t phù h p v i s a d ng c a các thi t b c s d ng.
Tuy nhiên cho dù vi c l p n và s n xu t có c n th n n âu i n a nh ng màng s n c ng s
không t c n ng tính ch t mong i n u b m t v t li u c n s n không c chu n b t t và
s n c c ch n s d ng không úng. Ví d màng s n không th bám dính t t n u trên
b m t v t li u n n b nhi m b n b i t, m (grease: m ng v t), ho c các lo i v t li u l
khác. M không nh ng làm nh h ng n bám dính mà còn có th b h p th vào trong s n
làm gi m c ng và gi m ch ng ch u mài mòn và hoá h c. S quan tr ng c a vi c lo i b s
nhi m b n b m t ã c th a nh n trong công nghi p s n, nh ng th t không may nhi u lo i
s n ki n trúc l i c s d ng ph lên các b m t b nhi m b n và x u xí.
M i lo i s n khi s d ng s có m t chi u dày màng thích h p nh t. n u s n m ng h n
ho c dày h n u gây ra h h ng. S không ng nh t v b dày c ng c n ph i tránh vì nó có
th là nguyên nhân gây ra s phá hu s m màng s n ho c làm gi m kh n ng ch u môi tr ng.
Các lo i s n c gia công b ng ch i quét ph i lo i b s ch y ("flowed out") và n u gia công
b ng ph ng pháp phun ph i c nghi n nh và không c quá t (wet) ho c quá khô. Các
bi n pháp phòng ng a v i các ng d ng khác nhau c trình bày ph n ti p theo.
M i lo i v t li u n n c n có nh ng ph ng pháp chu n b khác nhau. Trong a s
tr ng h p n u v t li u n n c làm càng b ng ph ng tr c khi s dung thì càng kinh
t và không c n ph i l p y các l h ng b ng s n r i ánh bóng s n khô có cb
m t b ng ph ng. Hai tr ng h p ngo i l ó là g có th m và kim lo i úc (metal
casting and open grain wood). M t l p s n n ng lót b m t ho c n có th c
dùng l p y các l h ng trên b m t và ch t g n có th s d ng làm y các v t
lõm sâu h n. Tuy nhiên vi c s d ng các lo i s n này c ng không th làm ph ng b m t
hoàn toàn.
Có s liên quan gi a g s d ng và lo i n dùng cho g có th m nh S i, óc
chó, ào hoa. Trong tr ng h p này thì n g là thích h p do c u trúc t nhiên c a nó
có các l x p sâu c n ph i c làm y tr c khi s n. Vi c lo i b b i g c ng là c n

58
thi t vì nó làm gi m l c liên k t gi a g và s n. B i này có th lo i b b ng chân
không ho c th i khí.
S bám dính c a s n n n v i bê tông có th c c i thi n nh s n mòn b ng
dung d ch acid loãng nh HCl, 3% phôtphoric ho c 2% ZnCl2 trong n c.
B m t c a bê tông và v a Stucco (lo i v a nh th ch cao nh n trát vào t ng
ngoài ho c m t ti n c a toà nhà) có x p thay i trong ph m vi r ng thì c n ph i có
m t l p s n làm kín. Các lo i s n c s d ng i v i các lo i v t li u này trong các
ki n trúc ngoài tr i có th b hoá ph n ho c b bi n ch t nghiêm tr ng tr c khi s n l i.
N u s hoá ph n nh thì có th c gia c ho c c liên k t b i m t l p s n ph kín
(cách ly), nh ng a s tr ng h p c n lo i b b i ph n b ng cách th i.
B m t c a nhi u lo i gi y cü chu n b s n b i các nhà s n xu t gi y. H
s d ng các lo i c hoá h c (chemical :"sizes") i u ch nh x p c a gi y ho c kh
n ng ti p nh n s n và m c. Gi y c ng có th c làm ph ng b ng ph ng pháp hoá
h c nh cán.
i v i kim lo i vi c x lý không nh ng làm s ch kim lo i mà còn lo i b g và
x ng th i th ng hoá b m t ch ng s n mòn. Trong m t s tr ng h p các
kim lo i khác nhau c n các ph ng pháp x lý khác nhau nh thép, nhôm, magiê và các
lo i h p kim. M t s ph ng pháp x lý kim lo i nh sau:
- T y b ng dung môi
- Kh d u m b ng h i
- Làm s ch b ng ki m
- Làm s ch b ng nh t ng
- Làm s ch b ng hoá ch t và th ng hoá
- Kh m b ng h ng ngo i kho ng 5500F
- t b ng ng n l a tr c ti p ho c trong lò kho ng 6000F
- Làm s ch b ng ng n l a Oxy - Acetylen
- Làm s ch vãy thép cu n nóng
- Làm s ch c h c b ng tay ho c d ng c i n
- Phun cát ho c s i
- Tách màng s n c
I. T y b ng dung môi:
Trong quá trình s n xu t các s n ph m kim lo i nh thân ô tô, các b ph n c a t
l nh, s n ph m gia d ng và nh ng chi ti t nh nh bulông, ai c kim lo i c bôi tr n
thu n ti n cho vi c t o m u, thành hình và các v n hành c khí. Các lo i d u bôi tr n
c s d ng nh : d u, m , các stearat. Các lo i ch t bôi tr n này cùng v i b i và c n
c n ph i c lo i b kh i kim lo i tr c khi s n. Ph ng pháp n gi n nh t và c ng ít
hi u qu nh t là t y b ng dung môi.
Trong ph ng pháp này ng i th c hi n d ng m t mi ng d th m t dung môi
th ng là Naphta ho c Stoddard solvent (s n ph m naphta d u m có kho ng sôi t ng
i h p dùng ch y u làm s ch khô (không n c)) t y nh ng ch t b n sau ó t y
kim lo i v i m t t m d khô. Các t m d và naphta s s m bão hoà ch t b n và ph i
thay th th ng xuyên, i u này ít xãy ra trong th c t và các x v i th ng m c l i trên
b m t kim lo i. Vì v y ph ng pháp này không th t o ra b m t s ch c ng th i
d n n nguy c cháy n . M t s dung môi khác và h n h p dung môi c ng cs
d ng lo i b các ch t b n c bi t, nh ng nhìn chung ph ng pháp này không thích
h p t o ra nh ng b m t kim lo i hoàn toàn s ch.
nâng cao hi u qu và n ng su t t y, ng i ta dùng nhi u bi n pháp khác nhau
nh :

59
 Kh m b ng h i:
Theo ph ng pháp này các chi ti t kim lo i c t trong h i dung môi nh
tricloetylen, h i dung môi ng ng t và ch y kh i b m t kim lo i kéo theo m . Ph ng
pháp n gi n này r t hi u qu lo i b các lo i d u và m hoà tan trong dung môi,
nh ng nó có th không lo i b c các lo i t không hoà tan. Vì v y ph ng pháp này
th ng c c i ti n. Ví d kim lo i có th c cho qua Zôn h i sau ó c phun
dung môi l ng và ti p theo qua Zôn h i khác. Nh ng c i ti n khác bao g m nhúng kim
lo i trong dung môi m sau ó qua zôn h i ho c nhúng trong ch t l ng sôi sau ó qua
ch t l ng m và h i. Vi c s p x p th t nh m kích ng kim lo i khi c nhúng trong
ch t l ng thu n l i cho vi c lo i b các ch t b n r n. Các ph ng pháp này có th
v n hành b ng tay ho c t ng m t ph n.
Hai lo i dung môi c s d ng r ng rãi nh t là tricloetylen và percloetylen. C
hai lo i dung môi u không có kh n ng gây cháy trong u ki n s d ng kh m , nh ng
m sôi c a chúng khác nhau và nh v y nhi t v n hành kh m c a chúng khác nhau. Vì
y tricloetylen c dùng nhi u h n percloetylen vì m sôi c a tricloetylen là 1880F, c a
percloetylen là 2500F
S m t mát dung môi c n ph i c h n ch vì nh ng lý do sau:
- các dung môi này có giá thành cao
- các dung môi hydrocacbon clo hoá th ng c
- h i dung môi n ng s t p trung d i sàn và có th b hút b i các dòng i
l u n các èn khí c a lò nung g n ó. Dung môi có th b phân hu b i nhi t và vì
v y t o ra HCl, HCl có th i vào lò nung. N u s n trong lò có ch a nh a amino thì
acid s thúc y s óng r n c a chúng b m tû và t o ra n p nh n trên b m t.
N u v n hành úng thì kh m b ng dung môi s t o ra b m t kim lo i r t s ch,
ngoài ra kim lo i c ng r t khô vì không s d ng n c trong quá trình ng th i nhi t
và th i gian ttrong thi t b c ki m soát m b o s bay h i hoàn toàn c a dung
môi t kim lo i nóng.
Quá trình làm s ch và s n liên t c:
M t c i ti n có nhi u u i m c a ph ng pháp kh m b ng h i dung môi
là quá trình làm s ch và s n liên t c. Quá trình này òi h i s n ph i c làm loãng v i
tricloetylen nh là dung môi bay h i duy nh t. Thi t b bao g m m t trong s các thi t
b c i ti n c a quá trình làm s ch b ng dung môi và i theo sau là quá trình s n lên kim
lo i ã làm s ch b ng ph ng pháp nhúng, phun ho c flow-coating. Toàn b quá trình là
h th ng kín vì v y tricloetylen c thu h i s d ng trong công o n làm s ch. S
v ng m t c a không khí trong h th ng ng n ng a s t o màng trên b m t (skinning)
c a s n và l ng s n b phun ra ngoài (overspray paint) c thu h i s d ng l i.
Khi tricloetylen c s d ng, nhi t trong thi t b thay i t 190 n 2100F. Vì v y
các lo i s n khô không khí s khô hoàn toàn và s n sàng cho vi c óng gói các s n
ph m c s n sau khi ra kh i thi t b . L p s n n n s y nóng (baking primers) s s ch
dung môi (solvent-free) và có th b óng r n hoàn toàn (set) khi chúng r i kh i thi t b
t o i u ki n cho vi c s n và óng r n các l p s n ti p theo trong dây chuy n.
N u s n c n nhi t v n hành th p trong thi t b thì metylen clorua v i i m sôi
1040F có th c s d ng. Khi tricloetylen không áp ng c yêu c u hoà tan s n
thì có th thay b ng Percloetylen nh ng nhi t v n hành cao h n.
Các h th ng 2 pha:
Các chi ti t kim lo i có th c làm s ch, c ng nh các chi ti t kim lo i ã c
s n ho c ph i s n l i vì m t các l i trong quá trình s n có th c tách l p s n ra b ng
các h th ng 2 pha: m t pha có ch a n c và m t pha ch a dung môi h u c . Các
hydrocacbon clo hoá th ng c s d ng r t t t trong các h th ng nh v y do chúng
60
không cháy, n ng h n n c và không tr n l n v i n c vì v y chúng hình thành m t l p
th p h n trong h th ng. H th ng 2 pha lo i c các ch t b n hoà tan trong n c (ch t
b n này không th lo i b b ng dung môi h u c . Do a s các h th ng 2 pha v n hành
nhi t phòng nên kim lo i khi ra kh i thi t b s dính n c và c n ph i lo i b b ng
cách gia nhi t và th ng dùng không khí nóng.
Metyl clorua ho c tricloetylen có th c s d ng trong pha h u c vì chúng có
ho t tính tách t t i v i nhi u lo i s n. Khi dung môi b nhi m b n chúng c thu h i
b ng ch ng c t trong n i ch ng c t. Tricloetylen ng ng t các giá tr nhi t bình
th ng c a n c l nh nh ng Metyl clorua nhi t c a n c làm l nh ph i nh h n
700F. ng c l i các thi t b dùng tricloetylen c n nhi t v n hành 1440F thu n
l i cho quá trình tách trong khi ó các thi t b dùng Metyl clorua th ng c v n hành
nhi t phòng tránh sôi h n h p dung môi - n c.
làm s ch và tách màng s n c , các chi ti t kim lo i u tiên a a sâu
xu ng d i nhúng vào l p dung môi n m d i l p n c, sau ó c nâng lên
nhúng trong n c. Các chi ti t có th c khu y o thúc y vi c tách các ch t
nhi m b n. Chi ti t kim lo i ã s ch c treo phía trên l p n c và c phun n c
lo i b các gi t dung môi và các h t r n có th dính theo. Sau ó các chi ti t này c
s y khô, th ng b ng không khí nóng. H th ng này có th v n hành b ng tay ho c liên
t c.
C n ph i chú ý tránh không nhi m b n thi t b b i các hóa ch t nh NaOH.
NaOH ph n ng v i tricloetylen t o thành s n ph m có kh n ng gây cháy.
II. Làm s ch b ng hóa h c:
Các kim lo i b nhi m b n có th c làm s ch b ng dung d ch ki m nóng ch a
các ch t nh ki m, xô a khan (Na2CO3), Na3PO4, natri tripolyphosphate, tetranatri
pyrophosphate, borax, natri metasilicate, và natri orthosilicate. Hi u qu t y s ch s
c nâng cao khi dùng thêm tác nhân th m t. N u n c s d ng là n c c ng thì tác
nhân càng hóa (sequestering agents) ho c tác nhân t o chelat (h p ch t h u c t o v i
ion kim lo i h n 1 liên k t ph i trí) (chelating agents) gi m s t o thành xà phòng
không tan.
Dung d ch ki m lo i b d u và m b ng s xà phòng hóa và nh hóa ch không
ph i b ng s hòa tan nh dung môi. Vì v y các dung môi d u m c nh hóa có th
c thêm vào dung d ch này ho c kim lo i b nhi m b n có th c r a b ng các
dung d ch nh t ng tr c khi dùng dung d ch hóa ch t trên. Do a s các dung môi và
ch t làm s ch ki m không lo i b c g và vãy thép nên có th thêm công o n x lý
acid lo i b các ch t b n này. M t s dung d ch làm s ch b ng ki m ch a các tác
nhân chelating có th lo i b g và vãy kim lo i m c th p nên có th không c n x
lý acid. C n chú ý là các dung d ch làm s ch có tính ki m m nh không nên s d ng
làm s ch các kim lo i nh nhôm.
H2SO4 loãng th ng hay s d ng nh t t y g và vãy nh ng các acid khác nh
aicd muriatic, phosphric, hydrofluoric, và nitric c ng c s d ng. Acid sulfamic c
s d ng r t hi u qu và an toàn h n các acid khác x lý thép không g austenitic. Các
ch t c ch c a vào ng n ch n s hòa tan kim lo i sau khi ã lo i b vãy. Sau
khi kh vãy, kim lo i c r a trong n c s ch và sau ó c r a trong ki m loãng
trung hòa acid còn l i.

III. Th ng hoá ho c x lý photphat

Vi c x lý b ng photphat k m ho c photphat s t th ng hoá b m t thép là
m t thành công l n v m t kinh t . Hàng tri u ôla c ti t ki m m i n m t vi c s

61
d ng màng photphat trên các v t li u kim lo i. Thép c nhúng trong dung d ch
H3PO4 ch a k m photphat bão hoà. M t vài acid c dùng t n công thép sau ó
mu i k m photphat k t tinh lên b m t c a thép t o thành m t l p ph t ng i c
khít. Tính ch t c a l p ph c quy t nh b i th i gian và nhi t c a quá trình và
b i vi c thêm các ch t xúc tác và các ch t c i bi n khác.
Màng photphat s t c t o ra b ng cách x lý thép trong b H3PO4 có ch a các
mu i nh amoni và nitrat acid photphat. Ng i ta cho r ng do photphat s t c t o ra
b i s t n công c a các mu i acid lên thép t o ra mu i không tan trong b dung d ch, t
ó t o thành màng ph trên b m t thép. Màng ph hình thành nh v y s ng n c n s
t n công ti p theo c a dung d ch, vì v y màng ph photphat s t th ng m ng h n màng
ph photphat k m.
Vi c s d ng màng ph s m nh t vào n m 1869 nh ng n n m 1908 m i a ra
th ng m i v i phát minh c a Thomas Coslett. Sau ó vào n m 1929 Tanner và Darsey
phát hi n r ng thêm m t l ng nh ng vào b gia công s gi m th i gian gia công t
1 gi xu ng còn 10 phút. th i gian gia công c rút ng n h n n a khi n m 1931 ng i
ta thêm tác nhân Oxy hoá oxy hoá hidro c gi i phóng thành n c, vì v y lo i b
c hidro trên m t phân chia gi a kim lo i và dung d ch photphat. Sau ó ng i ta ã
rút ng n th i gian gia công còn 2 phút b ng cách t ng t l hoá ch t ph trên hàm l ng
photphat ch a trong dung d ch x lý. Gi m th i gian cho vi c photphat hoá ã cho phép
vi c s d ng nó trong h th ng b ng chuy n và màng ph c t o ra b i ph ng pháp
phun ho c nhúng. Kim lo i ph i c làm s ch b ng m t trong các ph ng pháp ã nêu,
trong v n hành quy mô l n thì công o n làm s ch và công o n s y khô cu i cùng
c sát nh p vào công o n photphat hoá (t o ra m t mô un). Nh ng công o n này
thay i trong m t kho ng r ng ph thu c vào yêu c u x lý. Các hoá ch t c bi t
c s d ng x ký s t, thép nhôm, k m, cadimi cùng nh các dung d ch x lý n
l photphat hoá thép, k m nhôm và các h p kim c a chúng. Màng vi tinh th
photphat h n ch s n mòn v t ki u và t o ra m t b m t mà s n dính bám t t h n là b
m t kim lo i. Màng ph photphat c ng ng n c n s n mòn lan to c a s n n u s n b
phá hu b i ph n ng hoá h c.
K t qu t ng t c ng có th t c b ng cách làm s ch và x lý kim lo i v i
dung d ch H3PO4 nh ã mô t trên nh ng k t qu không t t nh x lý photphat. Khi
làm s ch b ng dung d ch H3PO4 c n dung d ch có n ng t 15 n 20% và v i n ng
nh v y không th t o màng ph photphat v ng ch c trên kim lo i. V i ph ng pháp
này ch t o ra 5 n 10 mg màng ph trên 1 ft2 trong khi ó ph ng pháp x lý photphat
t o ra 50 n 3000 mg/ft2 b m t kim lo i.
I.4 Làm s ch b ng c h c:
Vi c làm s ch b ng tay dùng búa, bàn ch i, ch i thép nhanh chóng tr nên l c
h u và không hi u qu i v i các b m t l n khi xu t hi n các d ng c i n, khí nén.
Vi c làm s ch b ng tay ch thích h p i v i các v t li u có kích th c nh và trong b o
trì (s a ch a các ch h ng nh ). Vãy và g có th c lo i b b ng bàn ch i và ch i
thép và sau ó th i b ng khí nén. Tuy nhiên vi c làm s ch b ng tay khó lo i b h t cácc
vãy bàm dính ch t.
Lo i thi t b i n s d ng r ng rãi nh t là ch i quét quay (gi ng nh ch i quét
ng). Nó có nhi u hình d ng và kích c v i các lo i lông c ng khác nhau. Thép v i
ch t l ng cao có th d ng th ng, x p g p hay d ng n . Ch i i n lo i b g và vãy
không b n (loose scale) d dàng nh ng ph i có thi t b i n khác lo i b nh ng vãy
bám ch c. N u b m t b nhi m b n d u ho c m nhi u thì c n ph i lo i b chúng b ng
dung môi tr c khi sùng ch i thép vì ch i có xu h ng phân ph i các v t li u này nhi u

62
h n là lo i b chúng. Các ch i quét không nên v n hành v i t c quay quá cao ho c
gi c nh t i m t ch trên b m t n n v i th i gian l n vì nó có th ánh bóng b m t
và vì th làm gi m s bám dính c a s n. Các a mài c ng có th thay th cho ch i thép
khi c n thi t.
Các d ng c t o ra va p b ng i n c ng c s d ng, m t vài d ng c có s
k t h p gi a và p và quét. Búa i n dùng r t t t lo i b các vãy bám ch c và các
l p s n c dày. Tuy nhiên ph ng pháp này t n th i gian và không kinh t b ng
ph ng pháp phun cát, kim lo i (d ng h t) ho c các ch t ch u mài mòn khác Blasting
cleaning).
IV. Làm s ch b ng phun cát:
G và vãy thép ho c màng s n c có th c lo i b kh i b m t thép b ng
ph ng pháp phun cát, s i kim lo i ho c các lo i v t li u ch u mài mòn t ng h p khác
t o ra bè m t hoàn toàn s ch các t p ch t này (white metal). Trong các lo i v t li u
dùng phun thì cát c dùng r ng rãi khi phun ngoài tr i vì các lo i v t li u khác
ph i thu h i sau khi phun còn cát thì có th không c n. Bên c nh ó giá thành c a cát
c ng r h n. Có 3 m c làm s ch khi phun cát: white metal finish, comercial finish và
brush-off finish. White metal finish là làm s ch hoàn toàn g , vãy g , vãy thép, s n và
các ch t nhi m b n khác và là i u ki n t t nh t s n. Comercial finish thì b m t v n
còn màu do các v t g và m t ít vãy thép ch a b lo i b . Brush-off finish có m c
s ch kém h n Comercial finish.
Cát s d ng ph i ch a hàm l ng silic oxit l n và ph i c r a s ch và sàng
có kích th c ng u. Lo i qua sàng 12 mesh c xem là có kích th c l n, qua
sàng 18 mesh là trung bình, qua sàng 40 mesh là lo i nh , và 80 mesh là r t nh .
m m b m t ho c d ng b m t (profile pattern) (khi phun thì v trí b m t nào ch u tác
ng c a h t cát s lún vào, v trí còn l i s nhô ra) c a thép c làm s ch nh h ng
l n t i vi c ch n kích th c cát và áp su t khí nén. Liebman ã a ra chi u cao t i a
c a profile c t o ra ng v i các kích th c c a cát: 1,5 mil ng v i 80 mesh, 1,9 mil
ng v i 40 mesh, 2,5 mil ng v i 18 mesh, 2,8 mil ng v i 12 mesh (1 mil = 1/1000
inch). N u profile quá thô thì s hình thành các peak trên l p s n n n và hi n t ng g
s xãy ra (vì n u b m t có l i lõm l n thì l p s n n n s không che ph h t bê m t.
Nh ng ch l i lên cao s tr ng ra và b g (s n hoa r : g xu t hi n t i nh ng v trí
nh và phát tri n (rust bloom)). Nhìn chung, chi u cao c a các profile không l n h n
1/3 chi u dày t ng c ng c a màng s n. Tuy nhiên, Bigos l i k t lu n r ng quy lu t
chung trên không có c n c . T công trình nghien c u nh h ng c a profile lên tính
ch t c a s n ông ngh t ng thêm chi u dày màng s n 1 mil trên các b m t có profile
bình th ng so v i b m t hoàn toàn ph ng, t c là n u b m t thép b ng ph ng c n l p
s n dày 5 mil thì b m t thép c làm s ch b ng ph ng pháp th i c n b dày màng
s n là 6 mil. Bigos ch ra r ng các profile cao d i 4 mil không có nh h ng l n n
tính ch t c a màng s n trong i u ki n bình th ng.
Cát t bãi bi n có ch a mu i trên b m t, nên n u nó c s d ng thì mu i s
bám trên b m t thép làm thúc y s t o g bên d i l p s n. Vì v y cát ph i c
ch n l a c n th n tránh nh ng s nhi m b n nh v y và ph i c r a.
Thi t b phun g m thùng ch a cát có l áy cát i qua l này vào ng ng
c n i v i khí nén. Aïp su t khí nén ít nh t là 90 psi y cát qua vòi phun t i b
m t c n làm s ch. Th ng vòi phun c t cách b m t 6 inch và vuông góc v i b
m t. ây là góc cát t o ra l c va p l n nh t. Tuy nhiên trong vài tr ng h p k t
qu làm s ch t t h n khi nghiêng m t góc 450. Ch t l ng c a quá trình làm s ch b ng
ph ng pháp này ph thu c nhi u vào k n ng và kinh nghi m c a ng i v n hành.

63
 B m t thép sau khi làm s ch b ng ph ng pháp phun r t d b n mòn nên c n
ph i ti n hành s n ngay. N u không làm c nh v y thì ph i dùng các ch t ph c
ch , th ng ng i ta dùng dung d ch acid cromic 2% trong n c. Có th thay th acid
b ng natri cromat, dicromat ho c kali dicromat. Dung d ch g m 1,28% amoni phosphat
và 0,32 % natri nitric c ng c s d ng.
Dung d ch c ch có th c s d ng trong khi th i và nguy c v b i t cát khô
c lo i b b ng cách s d ng m t vòi phun cho phép dung d ch n c c tr n v i
cát khhi nó thoát ra kh i vòi ho c s d ng m t lo i vòi khác trong ó dung d ch bao ph
bên ngoài dòng cát khi phun ra. M t lo i thi t b khác s d ng n c áp l c cao và
nhi t cao (kho ng 2000F) thay vì không khí nén, i u này s lo i b c b i và các
tia l a i n do t nh i n, nhi t cao làm cho b m t mau khô.

1/ các ph ng pháp t y màng s n c : Có 3 ph ng pháp:

a/ Ph ng pháp c h c:
- Dùng cào b ng thép, ch i hay m t s v t li u mài mòn t y các màng s n
không bám ch t vào b m t.
- i v i các màng s n bám ch c có th dùng máy phun cát t y.
b/ Ph ng pháp nhi t:
Dùng nhi t làm cho màng s n hoá m m, sau ó dùng dung môi hay ch i cào t y
i. Nhi t có th dùng èn hàn ho c èn c bi t.
c/ Ph ng pháp hoá h c:
Dùng các hoá ch t: ví d dung d ch ki m, dung môi h u c ...làm cho màng s n
b phân hu tr ng,...m m nh n sau ó dùng ch i s t c o s ch, r a h t v t hoá
ch t còn l i trên b m t v t li u s n, th t khô r i m i s n.
Ví d : Mu n t y s ch b m t thép và gang có th dùng dung d ch g m:
75 ÷ 100 g/l H2SO4 (d =1,84).
110 ÷ 150 g/l HCl (d = 1,19)
200 ÷ 250 g/l NaCl
3 ( 5 ch t làm ch m.
Cho t y nhi t 20 ( 60oC trong 5 ( 50 phút ho c dùng dung d ch sau:
H2SO4 ÷ 15 20%
NaCl 7 ÷ 10%
N c m 1 ( 3%
N c 77 ( 67%.
T y 50oC trong 5 ( 45 phút.
Trong tr ng nh p t y g nh ch c n dùng dung d ch loãng 3 5% HCl hay
H2SO4 ho c dùng h n h p sau v a có tác d ng t y g v a có kh ,n ng t o màng
ph t phát hoá.
H3PO4 74%
C2H5OH 20%
C4H9OH 50%
Hi rôquynol 1%
H n h p dung môi dùng tách màng s n trên g :

Thành ph n Hàm l ng
Metylene chloride PRG 90 gal
Methanol 10 gal
Paraffin wax (122 - 1240F ASTM) 16,5 lb
64
 Methocel PRG - 4000 cp 11 lb
Methocel: Methyl cellulose
Cách ph i tr n: cho paraffin nóng ch y vào methylene chloride trong khi khu y
tr n m nh. Cho methocel vào trong khi khu y tr n. Cho methanol vào trong khi khu y
tr n. Ti p t c khu y n khi ng nh t.
H n h p dung môi dùng tách màng s n trên b m t thép:

Thành ph n Hàm l ng
Metylene chloride (tech.) 71 gal
Toluene 3 gal
Methanol 12 gal
Di - triisopropanolamine PRG 9,5 gal
N c 1,5 gal
Methocel PRG - 4000 cp 13 lb
Areskap 100 33 lb
Oleate kali 22 lb
0
Paraffin (122 - 124 F ASTM) 16,5 lb
Triethyl amoni phosphat (40% trong etylic - 0,5 lb
monsanto)
Cách ph i tr n:
Cho Paraffin nóng ch y vào h n h p c a Metylene chloride và dung môi paraffin
trong khi khu y tr n m nh, khu y cho n khi ng nh t.
Cho methocel trong khi khu y
Cho methanol trong khi khu y
Cho l n l t các ph n còn l i trong khi khu y
Khu y cho n khi ng nh t
Trong th c t , t ng hi u qu kinh t thì ph i ch n h n h p các ch t t y phù
h p.
Kh d u m : Dùng dung d ch ki m loãng ho c dung d ch mu i.
Dung môi: D u thông, x ng, dicloetan...
Ph ng pháp súng h i n c r t hi u qu và c s d ng i v i các chi ti t quá
l n không th dùng ph ng pháp ngâm. Dung d ch ch t tách c cho vào ng h i
n c nh m t vale và m t ng d n n i v i thùng ch a tác nhân tách. Sau khi quá trình
tách k t thúc, chi ti t có th c r a b ng n c nóng b ng cách khhóa vale d n tác
nhân tách vào súng.

CÁC PH NG PHÁP S N

Ch n s n và k thu t s n r t quan tr ng. N u ch n lo i s n không thích h p s

gây lãng phí hay màng s n s kém ph m ch t.
Ví d : S n g y dùng s n các dùng trong nhà, có c i m chóng khô bóng.
S n béo s n các d ng c , v t d ng ngoài tr i có c i m: ch u th i ti t, không
bóng, lâu khô, t ti n h n. Do ó không th em s n g y s n ngoài tr i (do kém
co gi n) và s n béo s n trong nhà ( t, lãng phí).
* S n:
Khi s n tr c tiên ph i khu y u s n, i u ch nh nh t cho thích h p v i t ng
ph ng pháp s n (thêm dung môi). i v i các lo i s n 2 thành ph n ph i tr n
ch t óng r n ngay tr c kho s d ng v i t l ã c h ng d n khi mua s n.

65
 L ng s n c tr n ch t óng r n ph i c gia công h t tr c khi các ch tiêu
k thu t b thay i áng k .
- Ti n hành gia công màng s theo th t các l p nh sau:
+ S n n n: là l p s n u tiên, ti p xúc tr c ti p v i b m t v t li u s n do ó nó
ph i t các yêu c u sau:
( Bám dính t t v i v t li u s n và l p s n bên ngoài.
( Có kh n ng ch ng g (n u s n kim lo i).
( b n c h c cao.
+ S n lót:
Nh m m c ích làm ph ng b m t có l p s n tr c khi s ph ch không làm
t ng tác d ng b o v c a màng s n. (Do v y n u b m t b ng ph ng thì không c n
s n lót).
+ S n ph :
ây là l p s n hoàn thi n nên th ng òi h i ph i có bóng t t. Do ó vi c gia
công l p s n này ph i ti n hành c n th n v a m b o tính n ng k thu t v a t o
c v m quan t t.
M t s ph ng pháp c s d ng gia công màng s n nh sau:
Brushing Preesure curtain coating
Spraying Knife coating
Flow - coating Roller coating
Dipping Calender coating
Fluidized bed coating Silk screen coating
Sluch coating Tumbling barrel
Centrifugal coating
M t s ph ng pháp trên ã c c i bi n ng d ng s n t ng trên dây chuy n
c ng nghi p.
Các c tính c a m t s ph ng pháp c tóm t t trong b ng d i ây:
Lo i c tính thi t b c tính s n Chi u dày T c ng
màng ((m) d ng (lít/phút)
Dùng tr ng l c - phân tán - nh t th p 10 - 65 0,5 - 0,8
ho c hút không khí - long pot - life
- D s d ng
Cung c p b ng - áp l c + - nh t môi 45 - 100 0,7 - 1,5
áp l c không khí tr ng th p
- d s d ng - long pot - life
1 c u t , không - áp su t thu - nh t môi 80 - 100 1,5 - 2,0
dùng khí nén l c tr ng cao
- ng i v n - long pot - life
hành ph i có k
n ng
2 c u t , không - cung c p ng - nh t cao 150 - 200 3,0 - 8,0
dùng khí nén th i 2 c u t - short pot - life
(twin feed)
- Ng i v n
hành ph i có k
n ng
- t

66
I. Ph ng pháp dùng ch i quét và con l n:
Ph ng pháp này s d ng ch y u i v i s n ki n trúc. Vi c s d ng ch i quét
s cho ch t l ng và v m quan ph thu c r t nhi u vào y u t tay ngh ng i th s n.
V t li u làm ch i quét c ng nh h ng không nh n màng s n hình thành.
Lông l n thi n là t t nh t nh ng s l ng ít do ó ng i ta thay nó b ng tóc ng a
ho c s i t ng h p nh ng lo i này không t t b ng lông l n thi n. Trong m t vài lo i ch i
có c lông và s i t ng h p (th ng là nylon). M i ng d ng s có m t lo i ch i v i kích
th c và hình dáng phù h p.
S ra i c a con l n ng d ng cho di n tích l n có b m t b ng ph ng làm rút
ng n th i gian s n, nhi u c i ti n ã ra trong thi t k và ki u c a l p bao bên ngoài con
l n. Da c u (lambskin) c dùng r ng rãi làm l p bao, nh ng v t li u t ng h p tr
nên ph bi n h n. Chi u sâu c a l p lông m n trên v b c r t quan tr ng trong vi c gi
s n trên ó và s b ng ph ng c a l p s n t o thành. V b c b ng nhung cho b ng
ph ng cao nh t. V b c có th l y ra làm s ch.
II. Ph ng pháp phun:
S phát tri n ng d ng phun là t dây chuy n s n xu t ô tô t h p. ng
d ng quét quá ch m v i h th ng b ng chuy n và nhi u công o n ánh bóng cu i
cùng là quá nhanh không th s d ng ch i quét. Nguyên t c c b n c a phun s n là
phân tán s n thành các dòng phun b i nh và phun th ng vào v t c n s n. Thi t b phun
s n nguyên thu s d ng không khí nén nh là môi tr ng phân tán. Hi n nay nó v n
còn s d ng r ng rãi nh ng m t s ph ng pháp khác và các c i ti n v n ra i, ví d
các lo i phun s n:
Compressed air spraying Two - component spraying
Electrostatic spraying Aerosol application
Hot - spraying techniques Airless spraying
Steam - spraying
Có 2 ph ng pháp chung cho s n phun v i không khí nén: ph ng pháp c c hút
và ph ng pháp thùng áp su t. C c hút c s d ng cho quy mô nh . M t c c kim lo i
ch a s n c v n vào súng phun và s n c hút vào súng phun b i không khí ch y
qua m t l trên m t ng thông v i c c.
Trong ph ng pháp thùng áp su t s n c cho vào thùng và không khí c
nén vào thùng. S n c d y qua vòi bên trong súng phun. S n r i súng phun thông qua
m t van i u ch nh, s l ng s n c ki m soát b i m t cò súng (nút b m) trên súng
và áp su t trong thùng. Các dòng s n nh r i súng c phân tán b i dòng khí nén th i
qua u súng. Dòng phun có th c i u ch nh t o ra d ng phun ph ng cs
d ng r ng rãi ho c t o d ng hình tròn ho c hình nón cho các ng d ng c bi t. Lo i
súng này bao g m tr n bên trong và tr n bên ngoài. a s các lo i súng c thi t k
có th tách riêng u, dây cáp, vòi. i u này cho phép dùng các lo i s n ph m s n khác
nhau. Tuy v y v n có m t s lo i s n ph i thay i toàn b súng. Ví d các súng c
bi t dùng phun các lo i s n r t nh t ho c các lo i s n n ng t nh a cây nh h ng.
M t lo i súng c bi t khác c s d ng phun các ch t r n nh b t thu tinh cho
các màng s n bóng và dùng cho các s i d t ch t khúc nh len. Khi h i n c quá nhi t
c dùng nh là môi tr ng phân tán thì m t lo i súng có dòng h i vào u súng c
s d ng vì v y nhi t ch cung c p cho ph n này c a súng.
phun s n thì th tích khí nén c ng c n ph i . Aïp su t t i súng phun thay
i t 30 n 70 Psi và thùng áp su t t 10 n 35 Psi. th tích khí c n thi t các áp
su t khác nhau và v i các súng phun tiêu chu n c cung c p b i nhà s n xu t.

67
 phun l p s n ng nh t v chi u dày thì ph i g i u dòng phun m i khi súng
phun di chuy n lui t i trên v t li u c n s n. i u này ngh a là bao ph hoàn toàn thì
dòng phun ph i v t xa h n thành c a v t c n s n. Vì v y m t ph n s n s b m t mát,
do ó ph i lo i l ng s n này ra kh i môi tr ng ho c thu h i nó thông qua h th ng
thu h i.Vì lý do này nên phun s n công nghi p c ti n hành trong các bu ng phun.
Bu ng phun có nh u hình d ng và kích th c khác nhau và nó có th là m t ph n c a h
th ng dây chuy n. i v i quy mô nh bu ng phun có th là m t m trùm n i v i qu t
hút lo i s n d . Nh ng lo i bu ng s n nh v y thì s n th a s tích t l i trên t ng
(b t) và các chi ti t gây nên nguy c cháy. h n ch s bám dính trên các thi t b
ng i ta dùng m bôi lên t ng, qu t hút và ng d n ho c s n lên chúng m t l p s n
có kh n ng bong ra.
kh c ph c nh c i m d gây ho ho n ng i ta a ra bu ng phun r a n c
(Water wash spray booth). V i lo i bu ng phun này thì dòng khí hút ra c cho qua
m t màng n c c t o ra t vòi phun. Dòng n c này s a l ng s n th a vào m t
thùng thu h i. Các gi t n c trong không khí ra b gi l i (lo i b ) b i các vách ng n.
Do ó dòng khì ra s không còn s n và n c.
Nh ng ng i s n phun có kinh nghi m có th t o ra m t màng s n có chi u d y
r t u n. Nh ng do h là con ng i và ph i m t m i nên chi u dày màng s n ph i
c ki m tra nh k . S n phun t ng r t hi u qu và kinh t i v i quy mô s n
xu t l n. M t ho c nhi u súng phun c b trí phun s n. M t thi t b kh i ng t
ng cho súng khi v t c n s n i vào v trí s n sàng cho vi c phun s n và t t súng khi
v t ó i ra kh i vùng s n.
Làm s ch và s n trong lòng ng d n s làm dòng v t li u di chuy n t t h n và
gi m giá thành b o trì. M t lo i máy c trang b i xuyên qua l ng ng, nó có
nhi m v t y r , c n b n trên thành, th i s ch các v t li u r i ra và sau ó phun s n lên
trên b m t ng khi nó i ng c tr l i. u quay c a máy c trang b ch i quét c ng,
búa làm tróc v y, vòi khí và các súng phun. S n có th khô trong không khí ho c gia
nhi t b ng lò, kích th c c a m t lò dài 70 Ft, r ng 37 Ft, cao 19 Ft. Nhi t ô ügia nhi t
kho ng 250 n 4500F và không thay i trên d i 20F.
Ng c l i có nh ng súng phun t ng r t nh cho phép a vào trong lon bia
phun nh a vinyl ho c s n nh ng v t r t nh .
S n t nh i n: Ph ng pháp s n này do công ty Ransburg Electro-coating
Coporation a ra. V i ph ng pháp này h n 99% v t li u c phun ra bám vào v t
c s n. Ph ng pháp này lo i b g n nh hoàn toàn l ng s n th a (over spray) và
ti t ki m s n áng k . H u h t các v t li u kim lo i và phi kim u có th cs nv i
nhi u lo i s n khác nhau b ng ph ng pháp này.
Quá trình c n m t t i n áp n i v i thi t b phun s n t o m t tr ng t nh i n
gi a thi t b phun và v t c n s n. Có nhi u lo i thi t b phun ho c thi t b phân tán c
s d ng nh ng có hai lo i c s d ng nhi u nh t là lo i hình qu chuông và lo i hình
a. S n c cung c p cho thi t b phân tán thông qua m t tr c nh h ng r ng. S
quay c a thi t b phân tán làm s n phân b u trên thành ngoài c a thi t b phân tán.
Khi s n r i kh i thi t b phun nó c phân tán b i tr ng t nh i n và các h t s n b
hút lên v t c n s n do tác d ng c a tr ng.
Các thi t b phun t nh i n ki u chuông và ki u a r t thích h p cho vi c s n các
chi ti t trên dây chuy n t h p. m t nhóm các thi t b phun ki u qu chuông có th c
dùng phun các chi ti t l n ho c có hình d ng ph c t p, và m t chi ti t có th quay
tròn trên b ng chuy n khi nó i qua thi t b phun

68
 Vi c s d ng s n t nh i n ti t ki m c m t l ng s n r t l n khi s n
các chi ti t bên ngoài. Bu ng s n nh khung, g m xe, các chi ti t trang trí n i th t b ng
kim lo i. N u s n t nh i n thì s s n c nhi u h n t 50 n 100% v t ph m/ gallon
so v i s n phun không khí.
Phun không có không khí :
Trong quá trình phun không khí nén, m t ít s n s i vào không khí do không khí
trong dòng phun ra. i u này s góp ph n làm t ng thêm l ng s n phun th a
(overspay) và gây m t mát s n. Ph ng pháp phun không có không khí không c n
không khí nén cho s phân tán nh ng nó ph thu c vào áp l c tác ng lên s n ho c b
ph n gia nhi t và áp su t i v i các thi t b c c i ti n.
Thi t b c a công ty Nordson bao g m m t b m, m t b gia nhi t, m t súng, m t
b ph n i u ch nh nhi t và áp su t. Dòng s n vào c tu n hoàn liên t c trong h
th ng th m chí khi s n không c phun. T c tu n hoàn c ki m soát b i m t van
kim, van này cho phép m t l ng s n c n thi t i ng c t súng phun v l i c ng hút
c a b m. Khi súng c kh i ng phun s n thì b m t ng t ng t c vì v y duy trì
c áp su t không i trong h th ng. S n c gia nhi t gi m c và thúc y
s phân tán. Nhi t c ki m soát t ng. H th ng có th c làm s ch b ng cách
l y que xiphông t b ph n cung c p s n và c nó vào thùng dung môi ( ng hút s n
c nhúng vào thùng dung môi), dung môi s thay th s n trong h th ng và s n có th
c lo i b nh van tháo.
S phân tán c a s n c t o ra b i áp l c và nhi t. Aïp l c cao s t o l c y
s n l ng qua vòi súng v i t c cao h n t c t i h n c a ch t l ng vì v y nó s b v
thành nh ng gi t nh . Thông th ng v n t c không l n so v i nh t c a ch t l ng
t o ra các gi t nh c n thi t nh m t o b m t b ng ph ng nên nhi t s h tr v n
này theo 2 cách: gi m c và t ng áp su t h i c a dung môi.
Súng phun có th v n hành b ng tay ho c t ng.
Hãng Gray ã a ra thi t b cho s n phun áp l c cao không c n nhi t cao vì
áp su t l ng c t o ra r t cao và u vòi phun nh . Aïp su t cao c t o ra b i m t
b m c bi t, có th t o ra áp su t l n g p 20 l n so v i áp su t th ng, nó c n không
khí cung c p áp l c lên n 100 psi. s d ng không khí áp l c 80 psi, b m s t o ra
áp l c 1600 psi t i vòi phun phân tán s n.
Công ty Cleanola c ng a ra máy phun s n d a trên nguyên t c ho t ng
không có không khí s n m t ngoài c a ng. Máy c trang b m t b m n p li u, b
gia nhi t và m t b thu h i h i thu h i các ph n bay h i c ng ng t t s n (dung
môi). M t b pin pin u vòi phun s kh i ng t ng khi ng c s n sàng v
trí phun. Máy có th s d ng phun t t c các lo i ng thông th ng v i t c s n
nhanh. Máy c trang b di chuy n trên m t ng ray s n các ng ang ho t
ng trên dây chuy n ho c ã c thoá ra.
Phun nóng (hot spraying application)
Quá trình phun nóng hi n nay c s d ng cho nhi u v t li u phun khác nhau.
Các thi t b c a các hãng s n xu t ch khác nhau v ph ng pháp gia nhi t cho s n.
T t c các các lo i thi t b u c trang b máy i u nhi t tránh hi n t ng quá
nhi t. Trong a s tr ng h p nhi t c a v t l e s n súng phun 140 - 160oF nh ng
m t s ng i v n hành thì thích phun nhi t 100 - 1200F. Nhi t cao h n th ng
s d ng phun các lo i s n có hàm l ng r n cao nh ng nó c ng gây ra nguy c
"phun khô" làm tính ch t ch y không t t ( do nhi t d cao quá thì trên ng d n n b
m t v t li u ph n l n dung môi bay h i)

69
 Quá trình phun nóng s cho k t qu t t i v i các s n có ch a ch t t o màng có
tr ng l ng phân t cao (coating based on high polymer film former). Nh ng lo i s n
nh v y th ng ch a hàm l ng r n th p và c n các dung môi t ng i t. Gia nhi t
s n làm gi m t c a nó vì v y có th phun v i hàm l ng r n cao h n. Nh v y có
th ti t ki m c c m t n a dung môi.
Phun 2 c u t
Các lo i s n ch a các nh a nh Epoxy thì c n ph i thêm ch t xúc tác ngay tr c
khi s d ng. Do ó ng i ta thi t k thi t b tr n s n và ch t xúc tác b ông.
Nói chung sau khi các thông s áp su t và t c dòng c thi t l p thì thi t b
này ho t ng gi ng nh súng phun bình th ng.
Thi t b phun 2 c u t không dùng khí c a hãng A Gusmer nh sau:
Hai c u t c b m qua hai ng m m riêng bi t sóng phun. Chúng c tr n
s b trong súng tr c khi c phân tán b i áp l c. Không khí nén không cs
d ng cho quá trình phân tán do v y có r t ít overspray. Súng c thi t k có thi t b
làm s ch tránh hi n t ng óng r n trong súng
Thi t b có th phun dung d ch ho c ch t l ng 100% không bay h i. tc a
v t li u c phun ph thu c không nhi u vào nh t cu chúng ho c kh n ng t o
thixotropy. N u ó là nh t th t thì nó có th c phun nh t 50s ( o trên c c
ford, s 4) t i nhi t phun. Nhi t phun có th thay t nhi t phòng n 2500F,
áp su t thay i t 100 - 500 Psi. Thi t b r t tích h p phun Epoxy, UPE, Uretan và
làm gi m m nh overspray và c h i.
III. ïng d ng Aerosol:
V t li u s n c ch a trong các thùng áp su t g i là Aerosol. Trong a s các
tr ng h p áp su t c t o ra do florua cacbon nh CFCl3 ( tr Cloflometan) và
CCl2F2 . H n 2 h p c u t này là khí i u ki n nhi t và áp su t th ng nh ng có
th b hoá l ng và dùng d ng l ng v i s n trong các thùng áp su t y và phân tán
s n. Khi h n h p s n và tác nhân y r i kh i thùng ch a thì s bay h i nhanh chóng
c a tác nhân y s phân tán s n.
u i m duy nh t c a s n aerosol là ti n l i, nh c i m n i b t c a nó là giá thành trên
m t n v di n tích cao. S n có th dùng n gi n b ng cách n nút trên thùng ch a mà không
c n ch i quét hay các thi t b khác làm s ch sau khi s d ng. Tuy nhiên trong nhi u tr ng
h p tác nhân y và s n chi m th tích g n b ng nhau trong thùng ch a, do ó di n tích
cph r t ít so v i th tích c a thi t b ch a. M t dù không có l i v kinh t nh ng s n
Aerosol thích h p cho nhi u tr ng h p : ví d dùng s n nh ng ch b phá h ng trên g ho c
kim lo i trong khi s d ng ho c v n chuy n nh các máy bán th c ph m t ng, các thi t b
v n phòng. S n aerosol có th thay th cho các can (thùng) s n nh bán trong các c a hàng. S
thay th này d a trên quan ni m d s d ng quan tr ng h n giá thành ( vì s l ng nh nên
không áng k ).
IV. Ph ng pháp nhúng:
Ph ng pháp nhúng là ph ng pháp n gi n nh t trong gia công màng s n. Ph ng
pháp này c s d ng r ng rãi i v i s n lót (l p s n lót) vì i v i s n này dày và tính
ch t không quan tr ng. Nó c bi t h u d ng i v i v t li u thép nh thân ô tô và các d ng c
trang trí n i th t b ng kim la i mà các d ng c này c n ch ng n mòn c b m t bên trong l n
bên ngoài. Nh ng tr ng h p nh v y thì b m t bên trong không c n l p s n hoàn thi n.
Trong tr ng h p v n hành quy mô nh các chi ti t có th c nhúng b ng tay
và treo lên giá s n th a nh i và khô. N u quy mô l n có th th c hi n nhúng và l y
ra trên h th ng b ng chuy n.

70
 T c rút v t li u n n ra kh i thùng s n c xác nh b i t c c a b ng
chuy n và góc nghiêng c a ph ng rút ra so v i ph ng th ng ng. V i t c bình
th ng thì chi u dày c a l p s n kông ng nh t vì t c này nhanh h n t c mà t i
ó s n ông c ng ho c ng ng ch y. màng s n t c ng nh t thì t c rút
ra kho ng 2 ( 4 inch/ phút nh ng t c này l i r t ch m so v i a s các b ng chuy n
và n u góc nghiêng c a thùng l n thì thùng ph i dài h n r t nhi u so v i l ng s n
c n s n v t li u

M t trong nh ng nh c i m c a s n nhúng các v t li u l n là s d th a m t

l ng l n s n làm y thùng. Các thùng s n l n c ng gây nguy c cháy l n. Vì v y
s n nh th ng trong n c và s n n c th ng c s d ng theo ph ng pháp này.
Do các lo i s n nhúng th ng là lo i Oxy hoá (khô nh Oxy hoá) nên chúng có
xu h ng t ng c do quá trình Oxy hoá xãy ra di n tích ti p xúc v i không khí và
vùng nhúng và ruút ra c a v t li u khi s n. Vì v y, n nh c a s n trong khi s
d ng là m t v n c n chú ý, th m chí khhi không t tiêu chu n thì toàn b l ng s n
có th b lo i b .
T c ch y c a s n có th c ki m soát b ng m t s dung môi bay h i và
nh t c a s n. Do nh t càng th p thì hi n t ng ch y càng m nh nên dung môi ph i
có bay h i l n mb o dày c a l p s n. Th ng, luôn có s ch y x y ra
sau khi rút v t li u c n s n ra và dòng ch y này t o thành các gi t ho c ch h ng (tear)
ph n d i c a thanh v t li u, i u này làm nh h ng n s n ph m. Các l h ng có
th c lo i b b ng t nh i n gi ng nh trong s n t nh i n. Vi c lo i b các l này
c n c n th n v i các lo i s n s y nóng vì n u các l c lo i b tr c khi v t li u
nhúng i vào vùng nhi t thì các l có th c t o ra tr l i vì s ch y x y ra do nhi t
c a s n t ng lên nh ng ch a k p óng r n.
M t ph ng pháp s n nhúng s d ng h th ng kín dung môi Tricloroethylene ã
c mô t ph n u c a ch ng này. V t c n n c gia nhi t t công o n làm
s ch, s n c ng nóng; vì v y t c bay h i c a dung môi h u nh b ng v i t c rút
v t ra nên màng s n ng nh t h n và ít xu t hi n tears.
M t ph ng pháp s n nhúng khác c i ti n c s d ng v i m t s lo i s n
Vinyl. Các dung d ch nh a này thay i t giai o n ch y t do sang d ng gel không
ch y r t nhanh do nhi t thay i và do s bay h i c a m t l ng dung môi t ng i
nh . N u v t c gia nhi t tr c khi nhúng, m t ít dung môi s bay h i nhanh chóng
khi rút ra và màng s n chuy n sang tr ng thái gel không ch y. V i cách này có th s
d ng nhúng s n n ng mà không có s lún (sag) ho c tear trong v n hành nhúng n
(nhúng m t l n).
S n nhúng các nh a Vinyl có th c h tr b ng cách gia nhi t v t li u n n
n m t nhi t nào ph thu c vào kh i l ng c a kim lo i trong v t li u n n và

71
chi u dày c a màng s n c n s n. V t li u n n c nhúng và rút ra v i m t t c mà
t i ó nh a b gel hoá l p t c sau khi rút ra và s ch y b d ng. Nh a sau ó c gia
nhi t làm nóng ch y các h t nh a to màng liên t c.
M t ph ng pháp c i ti n khác c a s n nhúng là ng d ng t ng sôi. Ph ng pháp
này c ng d ng r ng rãi châu Âu và c phát tri n b i các công ty nh Polymer
Processes, Incorporated. Quá trình c n v t li u s n d ng b t có kích th c nh . Không
khí nén ho c khí nén bên trong c th i xuyên qua l p v t li u b t chuy n chúng
sang i u ki n t ng sôi. V t li u n n c gia nhi t n nhi t xác nh và nhúng vào
vùng t ng sôi. V t li u s n s dính lên kim lo i nóng và sau khi rút ra s n s khô do làm
l nh ho c có th c óng r n b i các ph ng pháp thông th ng khác.
Chi u dày c a màng s n c quiy t nh b i nhi t c a v t li u n n và t l
gi a kh i l ng và b m t c a kim lo i và c ng b i th i gian nhùng trong vùng t ng sôi.
Ph ng pháp này c bi t h u d ng i v i các nh a nhi t d o nh các nh a vinyl, PE,
nylon và các Polymer khác. Neúu kh ng ch i u ki n s n t t s không có s ch y x y
ra sau khi rút ra và màng s n có th khô ngay sau khi làm l nh n nhi t th ng.
V. các khuy t t t trên màng s n:
Vai trò c a màng s n là : b o v v t li u n n và t o v m quan. có c hi u
qu t i a c n ph i lo i b các khuy t t t có th nh h ng x u. B ng d i ây nêu ra
m t s khuy t t t có th xu t hi n khi s d ng s n. Trong a s tr ng h p nh ng
khuy t t t này có th b lo i b n u chon c dung môi thích h p.
Khuy t t t nh ngh a
Air entrapment Không khí có th b gi l i trong màng s n
khi dung môi b m t nhanh, óng r n nhanh
ho c nh t ban u c a s n cao. V n
này có th gi i quy t b ng cách thêm ít
dung môi bay h i ho c ch t phá b t
Bénard cells (ô becna) Là các ôn 6 c nh c hình thành do
nh ng ki u xoáy tu n hoàn các ki u tu n
hoàn này c t o ra do dung môi bay h i.
S c n b ng dung môi kém (khi dung môi
bay h i v i t c khác nhau có th s tách
pha), s khác nhau v t tr ng, nhi t và
s c c ng b m t là các nguyên nhân.
Blistering (ph ng r p) Các bong bóng do các gi t n c b h p ph
b i màng s n ho c l n trong s n c hình
thành trong quá trình ph i ho c nhúng
Blooming (s phai màu) S hình thành m t l p m ng, m trên b
m t màng s n gi ng nh d u ho c wax.
i u này làm gi m bóng và b m t
màng s n xu t hi n các ch m l m m.
Blushing (s c màng s n) S hình thành m t l p tr ng m c trên
ho c trong màng do s h p th m trong
quá trình khô ho c óng r n. Hi n t ng
này có th lo i b b ng cách gi m m
t ng i c a môi tr ng và (ho c) gi m
t c bay h i c a dung môi
Chalking (hoá ph n) S xói mòn oxy hoá c a l p s n khi ch u
tác ng tr c ti p c a ánh n ng m t tr i.

72
 T o thành b m t màu tr ng có th c
washed off
Cissing ( Xu t hi n nh ng di n tích nh c a b m t
v t li u n n không b ph s n
Craters (Các h ) Nh ng ch b lún xu ng d ng hình gi ng
trong màng s n. Có th do các h t gel, ch t
b n, các s i, silicon không hoà tan, các gi t
d u.
Crawling and dewetting (s bò và s không M t th i gian ho c ngay sau khi s n xu t
th m t) hi n s co c a màng s n trên b m t v t
li u n n. Ph n di n tích b m t b tr ng ra
do màng s n co l i g i là crawling.
Fat edges (m p rìa) S n tích t rìa c a b m t cs n
Fish eyes (m t cá) Các Crater mà tâm c a nó ch a vùng s n
ng nhát d c bao quanh b i ph n lún
xu ng c theo sau b i m t nh. Nguyên
nhân là do s thay i s c c ng b m t
xung quanh h t b i và (ho c) s nhi m b n
Floating (s n i) S thay i màu s c ho c xu t hi n các v t
m trên b m t s n sau khi màng s n hình
thành, k t qu là màng s n không ng
nh t v màu s c, xu t hi n các s c ho c các
vùng tròn trên b m t. Thông th ng
nguyên nhân này là do s tách riêng c a
các lo i b t màu làm xu t hi n các vùng
màu khác nhau có danûg ô bec na tròn
Flooding (S l ng) Là s thay i ng nh t v màu s c trên
b m t c a màng s n sau khi c s n. S
khác nhau v kích th c, t tr ng, hình
d ng b t màu ho c s keo t t o ra các t c
l ng khác nhau. S l ng x y ra m nh
trong các h th ng có nh t th p, các h
th ng khô ch m và màng dày h n bình
th ng.
Haze (s ng mù) Xu t hi n m t l p trên b m t làm gi m
bóng bi u ki n c a màng s n. S ng mù có
th do: các ph gia ch a hi u l c
(sightly incompatible additives), các ch t
này làm thay i s c c ng b m t (ví d
chát ch ng t o b t, ch t c i thi n ch y),
làm cho b m t tr nên xù xì do s ông t ,
các ô bec na li ti...
Orange peel (v cam) B m t c a màng s n b nhô lên và t o
sóng gi ng nh v qu cam. i u này có
th do nh t c a màng cao ng n c n vi c
t o s b ng ph ng c a màng ho c do s c
c ng b m t làm gi m s ch y. Thêm tác
nhân ki m soát ch y, ho c dung môi có t c

73
 bay h i th p ho c trung bình có th
tránh c hi n t ng này.
Peeling (bong, tróc) M t k t dính do s tách và cu n l i c a
màng s n
Popping (s n t n ) Các khuy t t t xu t hi n khi dung môi b
gi thoát ra m nh t màng lúc màng dã b
gel. Hi n t ng này có th t o thành các
h , crater, lúm ng ti n. S n t n do
dung môi có th lo i b b ng cách t ng th i
gian khô b m t, ch n dung môi có bay
h i ch m h n, t ch c l i vi c gia nhi t,
ho c làm gi m t c óng r n c a s n
Sagging (ch y xu ng ho c ch y l ch sang S n b ch y xu ng v trí th p h n do tr ng
m t bên) l c. i u này có th x y ra khi s n và s
d ng s n có nh t th p
Telegraphing ( Là s xu t hi n các khuy t t t trên b m t
và khuy t t t v c u trúc c a v t li u n n
bên trong màng s n ã óng r n. Nguyên
nhân thông th ng là do gradient s c c ng
b m t t ng lên do gradient nhi t ho c
n ng trên v t li u n n. Có th làm gi m
hi n t ng này b ng cách s d ng silicon.
Water spotting Là s thay i ngo i quan b m t (surface
apprence) do s ng n c trên màng
s n ho c v t li u n n. Các khuy t t t là do
s n nh y c m v i n c nh ng c ng có th
do s l ng c a các v t li u hoà tan khi n c
bay h i
Wrinkling Là khuy t t t khi óng r n b m t (t o m t
l p màng m ng trên b m t) và tr thành
quá c so v i linh ng c n thi t cho
s ch y trong quá trình dung môi thoát ra.
L p c trên b m t h p th dung môi ho c
ch t l ng b gi bên trong màng s n làm
xu t hi n b m t g n sóng xù xì.

74
Ch ng VIII: M T S PH GIA DÙNG TRONG S N

Ph gia c s d ng trong n pha ch s n vì m t s lý do nh sau: d s n xu t,

c i thi n tính l u bi n và vi c s d ng s n, giúp cho quá trình t o màng. Chúng còn c i
thi n b n lâu c a s n. Vì v y ph gia có vai trò nh t nh trong màng t ho c trong
màng khô. D i ây là m t s ph gia c s d ng trong quá trình chu n b s n, quá
trình t o màng và c i thi n tính ch t c a màng khô c ng nh n nh c a s n khi b o
qu n.
• S n xu t s n:
- ch ng t o b t: các ch t c i thi n s c c ng b m t ng n ng a s t o b t
trong khi gia công s n
- tác nhân phân tán: c i thi n s phân tán và s n nh c a các h t b t màu
trong s n.
- Tác nhân th m t: các ch t c i thi n s c c ng b m t nh m c i thi n tính
th m t ch t t o màng c a các h t b t màu và vì v y c i thi n c tính n
nh c a h phân tán.
- Tác nhân thixotropy: các ch t c i thi n l u bi n nh m m c ích t o ra c
màng s n có dày l n mà không c n t ng nh t quá cao. i u này m
b o s nghi n b t màu t t trong quá trình s n xu t s n
• n nh s n và duy trì ch t l ng:
- tác nhân ch ng sa l ng: các ch t c i thi n l u bi n nh m ng n ch n s sa l ng
c a các h t b t màu n ng khi b o qu n trong thùng.
- Các ch t ch ng vi khu n và n m m c: ch ng s phân hu s n trong thùng
ch a b i vi khu n và n m m c.
- Tác nhân ch ng t o khí: các ch t c ch ho c ch t hút m dùng c ch
nh y c a k m ho c hút m tránh ph n ng gi a k m v i n c và acid làm
sinh khí H2 trong các s n có hàm l ng k m cao.
• ïng d ng s n, t o màng và các tính ch t c a màng t:
- tác nhân ch y và t o b ng ph ng: các ch t c i thi n s c c ng b m t lo i
b d u c a ch i quét, v cam (orange peel) và các hi n t ng không bình
th ng khácc c a màng.
- Tác nhân ông t : các ch t hoá d o nh m làm gi m Tg c a Polymer cho
phép các h t phân tán liên k t (k t dính) và t o màng trong s n phân tán.
(ngh a là làm cho Polymer tr ng thái ch y nhi t th p liên k t các h t
phân tán l i v i nhau).
- Ch t kh b t (defoamers): các ch t c i thi n s c c ng b m t có tác d ng phá
hu các b t khí xu t hi n trong màng s n t.
- Ch t c ch t o g (Flash rusting inhibitors): c thêm vào các lo i s n
water - borne ng n ch n s n mòn v t li u n n.
• các tính ch t c a màng s n khô:
- các ch t h p th UV (UV absorbers): là các ch t n nh ánh sáng và ch t
ch ng Oxy hoá h p th n ng l ng c c tím và chuy n nó sang d ng nhi t
ho c các g c kém ho t ng ng n ch n s phá hu ch t k t dính.

75
 - Ph gia ch ng n i và ch ng l ng (floating and flooding additives): là các ch t
thixotropy nh m làm gi m linh ng c a các c u t trong màng s n t và
ng n ch n s n i c a b t màu và s tách màu.
- Ch t làm ch m cháy (fire retardants): các ph gia làm cho s n n ra khi ti p
xúc v i ngu n nhi t (flame), chuy n t d ng màng sang d ng b t c ng, dày.
- Tácc nhân làm m m d o (toughening agents): làm gi m c ng c a s n khi
nh a hoá chúng.
Các ph gia c s d ng v i hàm l ng th p, có lo i ch s d ng v i hàm
l ng nh h n 1% t ng kh i l ng theo n.
I. Ch t kh b t:
1. Gi i thi u: trong nhi u quá trình gia công, các ch t ho t ng b m t r t
c n thi t t o ra các hi u qu c bi t. Ví d s nh hoá các h t nh a a n c t o
s n aqua c n ph i có các tác nhân b m t và tác nhân th m t. S n aqua c ng ph i
ch a b t màu th m t và các ph gia phân tán c ng nh các tác nhân ki m soát ch y.
M t c tr ng c a tác nhân b m t là chúng có xu h ng t p trung t i b m t phân
chia nh không khí/ n c, t i ó chúng t nh h ng và vi c t nh h ng này ph
thu c vào kh n ng hoà tan và c u trúc hoá h c c a chúng. M t u i m v s có m t
c a tác nhân b m t trong s n n c là chúng có kh n ng làm gi m s c c ng b m t c a
h th ng. Tuy nhiên l i có nh h ng ph không mong mu n là các tác nhân này c ng
gi không khí và tr n l n vào s n trong quá trình s n xu t và s d ng d ng n nh.
II. B t là gì?:
B t có th nh ngh a là khí n nh trong môi tr ng l ng. N u m t dòng khí
c a vào m t ch t l ng, các bong bóng c t o ra có d ng hình c u. N u ch t l ng
là tinh khi t, t c là không có tác nhân b m t thì các bong bóng s di chuy n ra b m t
và v ra. Khí t bong bóng s b tiêu tan và ch t l ng bao b c bong bóng s ch y l i v i
nhau.
Trong các ch t l ng có ch a tác nhân b m t, các bong bóng hình c u t o b t n
nh. M c dù cácc bong bóng i n b m t ti p xúc v i không khí nh ng chúng ã
c bao b c b i tác nhân b m t và t o thành l p màng b m t g i là l p m ng
(lamella). B m t phân chia v i không khí c ng ch a màng b m t, màng này t o thành
m t m ng l i n nh khi các bong bóng t p trung dày c trên b m t.
Trong s n các b t d ng c u có chi u dày các phi n lên n nhi u (m. các phi n
bao quang các bong bóng hình thành m t ám b t. S n nh c a b t do nhi u y u t
nh : chi u dày c a các phi n n nh, ch t l ng không th ch y ra và m t i nhanh
chóng. S phá hu b t c ng b ng n ch n do l c y t nh i n gi a các phân t tác nhân
b m t b ion hoá n m trong các phi n. M t lý do n a góp ph n làm cho b t n nh là
tính àn h i Gibbs c a các phi n. Hi n t ng này x y ra do s kéo c ng màng m ng
trong ó có hoà tan các ch t ho t ng b m t.
Khi hi n t ng này x y ra, b m t c a phi n b gi n r ng ra làm cho n ng tác
nhân b m t b gi m c c b , i u này l i làm t ng s c c ng b m t. Do ó t c
s c c ng b m t nh nh t có th có các màng ã b kéo c ng s kéo l n nhau (pulls
together) gi ng nh m t l p da àn h i.
B t c t o ra trong khi s n xu t ho c ng d ng các lo i s n aqua và m c. ám
b t t o ra trong giai o n tr n và phân tán cúa quá trình s n xu t ho c khi óng thùng có
th kéo dài th i gian s n xu t và làm gi m th tích hi u d ng c a h th ng (do b t t o ra
làm t ng th tích). Trong quá trình s d ng b t n nh t p trung b m t phân chia v i
không khí s t o ra các khuy t t t th ng g p khi màng s n khô.

76
 Lý thy t m i v b t nêu lên s khác nhau gi a s kh màng b t và s kh màng
khí. Các ch t kh b t phá hu tr c ti p các b t có kích th c l n t i b m t phân chia
v i không khí, còn ch c n ng c a các ch t kh khí trong khi và sau khi s n thành màng
là làm t ng v n t c n i lên b m t c a các b t có kích th c nh (microfoam).
2. ch t kh b t ho t ng nh th nào:
kh b t có hi u qu thì ch t kh b t ph i có hàm l ng c n thi t nào ó trong
h s n (t c là ph i t n ng t i h n). Lúc ó nó m i có th th ng c c ch n
nh b t trên. làm c i u này ch t kh b t ph i hoà tan gi i h n trong s n và di
chuy n t i b m t phân chia v i không khí. T t nhiên ph i không có hi u ng ph
không mong mu n nghiêm tr ng nào x y ra nh t o thành các crater khi s d ng ch t
kh b t.
phá hu b t, ch t kh b t ã c nh hoá thành các gi t nh trong s n ph i
liên k t v i các l p b m t n nh và th m vào bên trong phi n b t. Ti p theo ch t kh
b t ph i dàn tr i ra (ph ) nhanh chóng trên toàn b l p tác nhân b m t b phá v . K t
qu làm cho tính àn h i c a màng b y u i và các phi n b phá.
Ho t tính ph cao và s c c ng b m t th p là 2 y u t quan tr ng ánh giá
ch t l ng c a ch t kh b t.
Ho t tính kh b t có th c t ng c ng khi a thêm vào h các ch t k n c
d ng phân tán v i m c phân tán thành các h t có kích th c r t nh nh silica.
Hi u ng này có th gi i thích nh là quá trình kh th m t do các h t r n k n c
th m vào màng tác nhân b m t n nh c a phi n làm t o ra các vùng không n nh
c c b , t ó làm cho phi n b rách ra.
3. các lo i ch t kh b t trong s n aqua và m c:
Có 2 lo i ch t kh b t c s d ng r ng r i ó là trên c s hydrocácbon d u
m và silicon. Các d n xu t d u m béo và th m c s d ng nh là ch t ph trong
n pha ch ch t kh b t. Tr c ây các d u th m c s d ng r ng r i tuy nhiên hi n
t i do m c c h i c a chúng l n nên ít s d ng. Các d u béo ít c h n nh ng do
chúng ít t ng thích v i môi tr ng aqua nên làm gi m bóng c a các lo i s n có
bóng trung bình và cao.
Trong nhi u l nh v c công nghi p, d u silicon nguyên ch t có hi u qu cao,
nh ng vi c s d ng chúng trong s n th ng em n nhi u khuy t t t trên b m t nh
crawling và cratering (s bò và các h ). t ng t ng thích, ng i ta ti n hành bi n
tính polysilosan b ng các polyether k n c. Ph ng pháp này t o ra ch t kh b t có
ho t tính ph r t cao trong khi v n th hi n c tính t ng thích v i nhi u h th ng
mang (dung môi). Ngoài ra lo i ch t kh b t này không gây nh h ng x u n bóng
ho c vi c xác nh bóng.
c i thi n khuy t i m ng i ta ti n hành a các o n polyether k n c vào
polysilosan (b ng ph ng pháp ghép)
Kh i silosan c i thi n ho t tính b m t trong khi ó t ng thích c
quy t nh b i kh i Polyether. Hoá tính c a môi tr ng c kh b t quy t nh hoá
tính c a ch t kh b t (t c là tu thu c vào hoá tính c a môi tr ng mà ch n ch t kh
b t thích h p). r t khó gi i thích r ràng m i quan h gi a c u trúc c a ch t kh b t
và s thay i nh h ng c a chúng do s ph c t p c a h n h p aqua (công th c pha
ch aqua). Do có s khác nhau r t l n v yêu c u i v i các n khác nhau cho nên
không th có gi i pháp chung cho v n b t.

4. a các ch t kh b t vào h s n nh th nào:

77
 C n ph i hi u r ng hàm l ng và hi u qu c a ch t kh b t trong s n nh t ng
ph thu c vào công th c s n xuât ( n), c bio t là lo i Polymer, kho ng pH, màu
c ng nh c u trúc hoá h c c a ph gia c s d ng. Quy trình s n xu t và ng d ng
c ng nh h ng n lo i và l ng ch t kh b t c n thi t.

Khi a ch t kh b t vào h s n c n ph i phân bi t nh t ng c a ch t kh b t

(chu n b d ng nh t ng) và ch t kh b t 100%. í d ng nh t ng khi a vào h
s ít g p r c r i h n ( n gi n h n) do kích th c lý t ng các h t ch t kh b t có
tác d ng t i u ã có s n trong nh t ng r i.

N uc n tinh khi t có th dùng nh t ng không có các h t k n c (các h t

này a vào s làm t ng hi u qu kh b t nh silica ã c p trên)

V i h n h p ch t kh b t 100% thì hi u ng kh b t b nh h ng m nh b i l c
tr c trong công o n nghi n (shear force) ho c s n, c n thi t ph i m b o kích th c
h t kh b t c t o ra ph i t t. N u l c tr t quá l n có th làm gi m hi u qu kh b t
do t o ra các gi t ch t kh b t có kích th c quá nh không th m b o ch c n ng.

S nh hoá ch t kh b t không tri t có th gây ra s t n h i. N u trong quá

trình a ch t kh b t vào ta s d ng ng su t tr t t ng i th p thì thì ch t o ra k t
qu t t nh t th i, trong quá trình b o qu n, s h p ph t ng ph n (t ng ph n: partial)
ch t kh b t lên b m t ch t r n có th x y ra và t ng lên làm t ng xu h ng t o b t c a
s n và các khuy t t t b m t.

5. m t s ph ng pháp thí nghi m i v i ch t kh b t:

Hi u qu kh b t tr c tiên oc xác nh trong phòng thí nghi m. Thông

th ng không th l y k t qu trong phòng thí nghi m áp dung trong th c t mà
không có hi u ch nh. Do v y ng i ta luôn c g ng tìm các ph ng pháp sao cho có th
ánh giá c hi u qu c a ch t kh b t trong s n xu t và ng d ng.

M t trong nh ng ph ng pháp sàng n gi n nh t là khu y. Không khí c a

vào nh t ng d i nh ng i u ki n nh t nh, cánh khu y s d ng là cánh khu y tua
bin (turbine blade). Ti n hành cân nh t ng tr c khi và ngay l p t c sau khi a
không khí vào s xác nh c chính xác l ng không khí c a vào và t ó o
c hi u qu c a ch t kh b t. Ph ng pháp này c ng c s d ng xác nh thùng
tr n t i u cho công o n s n xu t cu i cùng.

M t s ch t kh b t c ng có th gây ra các khuy t t t trên b m t nh các v n

v th m t, cratering và không khí l n vào s n. Vi c o dòng ch y (flowout test) cho
phép ánh giá hi u qu c a ch t kh b t. M u c s d ng trong th khu y em tráng
lên màng Polyester (Hostaphan film, ho c in North America Hecules Polyester film)
ngay sau khi tr n. Màng c t ngiêng 250 so v i ph ng th ng ng.

Ngoài ra hi u qu tách khí c a ch t kh b t có th c ánh giá sau khi màng

khô.

B m t c a các v t li u n n không ph i bao gi c ng b ng ph ng (bê tông, g ,

kim lo i). M c t o b t thay i tùy theo x p và c u trúc c a v t li u n n. Trong
nh ng tr ng h p c th , s l ng ch t kh b t c t i u hóa trong i u ki n th

78
khu y và th dòng ch y không th áp d ng c, nh t là v i các b m t v t li u n n có
ch a không khí (có x p l n). Vì v y l ng ch t kh b t t i u ph i c xác inh
trong i u ki n ng d ng c th (do ó nó liên quan én kinh nghi m).

Ph n l n các lo i s n nh t ng c s n b ng ph ng pháp l n. Trong ph ng

pháp thí nghi m b ng con l n, ng i ta s d ng con l n có l p lót x p tr i 40 gam
s n lên b m t không có tính h p ph (card test) có di n tích t ng c ng là 500 cm2. Con
l n c làm m b ng n c tr c khi s d ng m b o l ng s n bám lên trong khi
nhúng và th i gian khô. Màng t t o thành có t l kho ng 300 gam/m2. Các t m card
c em so sánh sau khi khô. Trong khi s n ang khô, th i gian h u d ng c tính
b ng giây cho n khi t t c các bong bóng b v h t, trong các i u ki n m th p
ho c nhi t cao, th i gian v h t bong bóng ph i ng n.

Các thí nghi m trên giúp ta có th xác nh ch t kh b t t t nh t và t l t i u

cho m t lo i s n c th , v t li u n n và i u ki n s d ng.

II. ph gia ki m soát b m t

a s các lo i s n, d u bóng và m c in c ng d ng d i d ng l p m ng trên

nhi u lo i v t li u n n. Các màng này có di n tích b m t t ng i l n so v u th tích
c a nó, và m t di n tích ti p xúc v i v t li u n n l n.

Trong khi t o màng có nhi u v n có th xãy ra nh s th m t không m

b oc ab m t c s n, tính ch t ch y kem, t o thành các crater và b t màu b n i lên.
Ngoài ra, b m t màng có th b m h n so v i d ki n và nh y c m v i tác nhân n
mòn.

*. Th nào là b n ch t c a ho t ng b m t ?:

các hi n t ng xu t hi n t i b m t c a màng óng vai trò qan tr ng trong vi c

t o thành các khuy t t t, và có th nh h ng n tính ch t màng. Nh ng hi n t ng này
có th b nh h ng l n khi thêm m t l ng nh các ch t ho t d ng b m t, kh c ph c
nhi u v n và c i thi n b m t s n.

Các ch t c xem là ho t ng b m t n u chúng làm gi m s c c ng b m t c a

m t ch t l ng, ví d , b i s t p trung t i b m t phân chia v i không khí. Nhi u ch t là
ch t ho t ng b m t trong n c (N c có s c c ng b m t r t l n: 73 mN/m). m t
phân t tác nhân ho t ng b m t ch a c ph n phân c c và không phân c c. Phân t
có kh n ng h ng ph n không phân c c vào không khí và ph n phân c c vào ch t l ng
t i b m t phân chia pha. Do c i m c a các lo i s n dung môi là s c c ng b m t
th p nên v nguyên t c, ch có các fluorocarbon, các d u silicon và các siloxan bi n tính
là các ch t ho t ng b m t i v i chúng.

1. Siloxan bi n tính là gì ?:

Siloxan bi n tính là m t nhóm th c bi t c a các compound, và c tìm th y

nhi u d ng khác nhau.

79
 Siloxan bi n tính h u c có các c i m r t khác so v i polymer g c c a nó là
polydimetylsiloxan. Lo i này có liên quan n s t o thành các crater do silicon và các
khuy t t t b m t khác do silicon. Các compound là các d n xu t t polydimetylsiloxan
tr ng l ng phân t th p (PDMS ho c các d u silicon). Trong ó các nhóm metyl c
thay th b i các g c h u c khác nhau t o t ng h p t t v i s n và m c in. các
ph n h u c cu c phân t có th là polyether, polyester ho c m t g c alkyl dài.

D n xu t quan tr ng nh t là polyether. Th ng Etylen và (ho c) Propylen oxit

nh n c t Polyether c s d ng, t ng h p v i n c t ng lên do có ch a nhóm
etylen oxit. Các y u t nh h ng n tính ch t c a Siloxan bi n tính là hàm l ng
silicon, lo i và v trí c a các nhóm h u c trong phân t .

2. Các ph gia b m t có tác d ng gì ?:

a s các ph gia bè m t có nh h ng t i h n m t trong các c i m sau ây:

- C i thi n ch y (làm gi m v cam, không có crater, c i thi n bóng)

- Ki m soát s t o thành hi u ng sóng (r t h u d ng trong ng d ng s nô

tô).

- Ch ng l i s n i c a b t màu (các ô bénard)

- Gi m h s ma sát (c i thi n s tr t b m t)

- C i thi n s ch ng xé rách.

- C i thi n s th m t v t li u n n (ng n ch n crater, fisheyes, l inh)

Ph gia tr t và ch y c s n xu t t siloxan bi n tính hoàn toàn gi ng nhau, và

hi u qu c a chúng c ng gi ng nhau. Th ng, tr ng l ng phân t c a nh ng ph gia
này thay i t 1.000 n 15.000. có hi u qu v i m t h th ng cho s n, ph gia ph i
t ng thích v i các dung môi, bao g m c n c. Các ph gia c n ph i t ng thích t t
v i ch t t o màng s ch y r i r m ho c s ch y kém không x y ra trong s n l ng
ho c màng khô.

3. S ch y c c i thi n nh th nào?:

s ch y lý t ng trong màng s n có th c xem nh là s t o thành m t b m t

ng nh t, b ng ph ng, bù l p cho các khi m khuy t do các ng d ng c bi t nh d u
ch i ho c g n sóng do con l n. Có th t ng t ng r ng s c c ng b m t l n là nguyên
nhân c a các hi n t ng trên.

S ch y t t hay x u không ch ch ph thu c vào s c c ng b m t c a s n mà

quan tr ng h n là s ng nh t v s c c ng b m t trên toàn b di n tích b m t. Ph
gia ch y ho t ng b m t giúp t o c gradient s c c ng b m t này.

S bay h i c a dung môi t màng s n là nguyên nhân gây ra s khác nhau v s c

c ng b m t, do s thay i n ng c a dung môi theo h ng vuông góc v i b m t
phân chia pha v i không khí. S di chuy n riêng l c a các phân t (khu ch tán) c ng
nh s di chuy n c a m t di n tích l n l p s n x y ra nh m bù vào s khác nhau này.

80
Do s c c ng b m t d c theo chi u dày màng s n thay i nên t c ch y c ng thay
i t o ra b m t không bình th ng.

Vi c a các compound siloxan bi n tính vào h s n s làm cho s c c ng b m t

c a màng s n th p và ng nh t ng th i ít thay i trong khi dung môi bay h i. Do
lo i b c s thay i s c c ng b m t nên s khô và s ch y t c ng nh t.

` vi c t o ra s c c ng b m t th p khi dùng ph gia trên c s siloxan bi n tính còn

làm t ng tính th m t v t li u n n và t o s ch y t t, c bi t i v i các lo i s n aqua.

Ngoài ra các ph gia trên c s siloxan bi n tính c ng có th t o cho b m t

b ng ph ng trong khi chúng không ho t ng b m t. Trong tr ng h p này chúng có
th là ch t hóa d o cho Polymer. Vì v y vi c s d ng phu gia này có th cho phép s
d ng ch t t o màng có tr ng l ng phân t cao.

4. Ch ng s n i c a b t màu nh th nào?:

dòng ch y xu t hi n trong quá trình khô có th t o ra s xoáy có các b riêng

bi t. Khi các vùng xoáy này có hình d ng là l c giác u, nó c g i là ô Bénard. T i
tâm ô này, n ng dung môi cao trong khi ó ph n có n ng dung môi th p di
chuy n xu ng t b c a ô. Do v y s c c ng b m t t i tâm c a vùng xoáy th p h n t i
b . S ch y c a v t li u t n i có s c c ng b m t th p n n i có s c c ng b m t cao
x y ra làm t o thành các thung l ng (vùng tr ng) t i tâm c a vùng xoáy và các vùng nhô
cao (núi) t i b .

Ô Bénard có th nh h ng r t m nh i v i các lo i s n có ch a h n h p b t
màu. Khi 2 lo i b t màu trong s n có linh ng khác nhau, chúng c v n chuy n
trong vùng xoáy v i m c khác nhau, b t màu linh ng h n s i lên và b l ng ng
trên nh (núi) ho c b c a ô. i u này d n n s tách riêng các b t màu, và th ng là
nguyên nhân t o các c u trúc t ong trên màng s n khô. Trong s n có ch a b t màu làm
gi m bóng, các h t b t màu có kích th c l n h n b y kh i khu v c ch y cao h n
n tâm c a ô. N u b m t oc s n c treo th ng ng thì s phá h y các ô t o nên
các v t dài. Hi n t ng này g i là hi n t ng t o v t hay t o s i t .

Ô Bénard có th c ng n ch n b ng ph gia ch y trên c s Siloxan bi n tính.

Dòng ch y xoáy c ng n ch n theo c ch t ng t nh s ng n ch n dòng ch y b
m t do ph gia ch y và tr t. M t s ph gia phân tán có th t o ra hi u qu này (nh ng
ph gia phân tán nh ng có a thêm vào các nhóm có ch c n ng ng n ch n ô Bénard)

5. S ma sát c làm gi m nh th nào?:

Ph gia trên c s Siloxan bi n tính có th làm gi m ma sát b ng cách:

- thông qua tác d ng lên s ch y, b m t c a màng tr nên b ng ph ng h n, s và

chi u cao c a các v trí không ng u trên b m t c gi m t i thi u.

- Trong khi khô, n ng ph gia t i b m t t ng lên. M t màng ng n ch n c

t o thành t o ra s bôi tr n th y ng h c t t khi v t r n tr t trên b m t.

6. T i sao hi u qu c a phu gia tr t l i ph thu c vào thành ph n s n?:

81
 Các ph gia tr t c bi t có hi u qu trong cac h th ng s n dung môi. Các ph
gia c v n chuy n nhanh chóng n b m t phân chia v i không khí trong quá trình
khô, t i ây chúng t o thành m t màng bôi tr n. Trong các h th ng không dung môi,
ph gia tr nên không hòa tan trong quá trình t o liên k t ngang và di chuy n lên b
m t. C ch này c bi t hi u qu trong các lo i s n óng r n b ng tia UV. Yêu c u (v
l ng) c a ph gia trong h th ng không dung môi cao h n trong h th ng dung môi.

Trong s n water - borne, hi u qu c a ph gia tr t ph thu c m nh vào ch t t o

màng. C ng nh trong h th ng không dung môi, yêu c u c a ph gia t c hi u
qu t ng ng cao h n so v i h th ng dung môi. M t lý do làm t ng l ng ph gia
trong h th ng water - borne là do ch t nh hóa còn l i trong màng s n khô co kh n ng
hòa tan (t ng thích) ph gia tr t.

7. Hi u qu ch ng Crater:

Crater c nh ngh a là các ch lún nh , nh trên màng s n, nghuyên nhân

xu t hi n là do tính th m t c a màng b xáo ng. Crater th ng xu t hi n khi s n
ti p xúc v i các b m t có s c c ng b m t nh h n s c c ng b m t c a s n. S n
không th th m t b m t này và b y kùi b i ph n này. Các b m t kim lo i không
c kh m hoàn toàn, các v t li u n n b b n, bê tông có ch a d u r t d xu t hi n
crater khi s n.

S ô nhi m không khí c ng là nguyên nhân t o crater. Các h t b i ho c cát có th

bám vào các b m t ã c chu n b s ch s n, khi s n không th th m t các h t
này, di n tích ti p xúc b gi m t o thành crater.

M t nguyên nhân khác làm xu t hi n crater là s có m t c a các v t ch t khó

th m t, không hòa tan trong n s n xu t s n. Ví d nh các gi t d u, các h t gel,
silica.

N u s n có th c ng d ng v i s c c ng b m t th p thì th m chí khi có

các tác nhân là nguyên nhân (thúcc y) t o crater ta c ng thu c m t màng s n hoàn
h o. Ph thu c vào b n ch t c a crater, các ph gia th m t b m t (các hydrocacbon
flo hóa, ho c h n h p các silicon c bi t nh TEGO( Flow ATF) c bi t có hi u qu .
Trong tr ng h p các crater t o ra do s l a ch n các ph gia silicon không thích h p
thì ph i s d ng polydimetlsiloxan tr ng l ng phân t th p v i hàm l ng t ng i
cao.

8. Các chú ý khi th c hành (thao tác):

m b o chính xác li u l ng và ng nh t c a ph gia ch y và tr t khi

a vào h th ng s n thì thích h p nh t là pha loãng ph gia trong dung môi, n c,
ho c các ch t pha loãng ho t ng m nh. i v i h s n không dung môi, n u s pha
loãng s b là không th thì ph i ti n hành khu y tr n lâu m b o r ng s phân
tán các ph gia là hoàn toàn. M t s lo i s n water - borne, không dung môi, và s n
óng r n b ng b c x c n th i gian phân tán ph gia r t l n.

Khi m t màng s n c ng d ng có ch a ph gia ki m soát b m t thì tính bám

dính c a l p s n ph ph i c ki m tra xác nh. Có th ph i a ph gia vào s n ph
mb o c tính th m t v i n n.

82
III. ph gia phân tán

Các ph gia th m t và phân tán t o thu n l i cho vi c ph i tr n b t màu và b t

n vào s n. S màu hóa (pigmentation) thành công quy t nh các tính ch t quang h c,
l c ph c a màng. S phân tán b t màu t i u s t o ra s phân b b t màu trong s n
ng nh t không ch khi m i s n xu t mà c trong th i gian b o qu n và ng d ng. M t
s v n liên quan n s ph i tr n b t màu:

- ph i tr n các h t khó th m t.

- nh t c a h n h p nghi n cao.

- Sa l ng b t màu

- S nh h ng b t màu không t

- Sagging (s ch y xu ng do tr ng l c (khhi nh t th p)

- Flôding (s sa l ng v i các t c khác nhau).

- Floating (ô Bénard)

- bóng không ng u

- L c ph kém

- Ch nh màu khhó

Ph n l n các v n này có th b lo i b khi s d ng các ph gia phân tán và

th m t thích h p.

1. C u trúc bên ngoài c a B t màu và n:

các nghiên c u ã ch ra r ng c ng màu t i u, bóng, l c ph và kh n ng

ch u th i ti t có th c c i thi n khi khi s d ng các h t b t màu có kích th c thay
i t 0,05 - 0,5(m. a s các b t màu th ng m i có kích th c n m trong kho ng này.
Hình d ng b t màu r t a d ng, t a di n (titan di oxit), ph ng (mica), d ng c u không
hoàn h o (nodular: ôxit k m) ho c vô nh hình (than en). Ngoài s khác nhau v lo i
b t màu, còn có s khác nhau v kích th c, th m chí trong cùng lo i b t màu. S khác
nhau v kích th c c ng do b t màu d ng h t n, k t h p (agglomerate) và t h p
(aggregate).

Các h t nh nh t t o ra trong s n xu t b t màu là h t n. Các h t n t o ra

d ng các tinh th riêng bi t ho c trong các chùm tinh th , các chùm tinh th này l n lên
cùng nhau. Các h t b t màu ti p xúc b m t v i nhau t o nên m t nhóm c g i là t
h p. các nhóm h t b t màu có kích th c l n nh t là m t t p h p c a các h t b t màu
n và các t h p, chúng liên k t v i nhau b i các l c y u (l c vandecval), nhóm này
c g i là k t h p (agglomerate).

Khi b m t c a các h t b t màu n, t h p, k t h p b bao b c b i ch t t o

màng ho c ph gia phân tán thì s keo t có th x y ra. N u các phân t b h p ph

83
t ng tác v i m t phân t khác thì các h t b t màu liên k t l i v i nhau trong m t i u
ki n c bi t nh là s keo t .

Kích th c và d ng c a các h t b t màu, các t h p c quy t nh b i nhà s n

xu t. Các k t h p t o thành trong t t c các lo i b t màu nh ng chúng là c n thi t trong
khi s n xu t s n vì kích th c c a chúng l n. Th t ng c nhiên, s keo t l i là m t hi u
ng t t i v i màng s n, t c là nó duy trì s ng u v màu s c. Trong quá trình s n
xu t s n, các k t h p b phá v . S k t h p tr l i ph i c lo i b , và n u c n, vi c
keo t có ki m soát ph i c ti n hành.

Vi c phân tán b t màu, tách các h t b t màu và t o s p hân b ng nh t c a nó

trong pha l ng c g i là s phân tán.

2. Các quá trình x y ra trong khi phân tán:

quá trình phân tán là m t trong nh ng công o n ph c t p trong s n xu t s n. Các b t

màu th ng c phân tán trong công o n nghi n h n h p c c a b t màu, m t ít
ch t t o màng, dung môi, ph gia phân tán và th m t. T l b t màu và ch t t o màng
cao thúc y s th m t t t và t o thu n l i cho s l ng ng c a ph gia phân tán và
th m t trên b m t b t màu. S phân tán x y ra theo 3 b c k ti p:

B c 1: Th m t:

Trong khhi th m t, không khí t b m t c a b t màu oc thay th b ng ch t

l ng trong h n h p nghi n. i u này th ng x y ra khi phân c c c a b t amù và s n
nh nhau, ví d trong tr ng h p b t màu h u c k n c trong s n dung môi hay b
m t b t màu a n c trong s n n c, n u b t màu v i b m t không phân c c c a
vào s n n c thì ph i dùng ph gia th m t.

B c 2: phá v các k t h p, th m t các b m t m i t o ra:

phá v các k t h p c n t o ra các l c tr t. Trong th c t , i u này x y ra

trong các thi t b c bi t (thi t b hòa tan, ngi n cát, nghi n bi...). trong các thi t b này
h t b t màu b nh h ng b i l c tr t không áng k do vi c s d ng ph gia. tránh
d t o các kêt h p tr l i, các b m t m i c t o ra c n ph i op c th m t.

B c 3: n nh phân tán:

M t khi b t màu r n ã c phân tán t t nh t, các i u ki n ph i c n nh.

T t nh t là duy trì thông qua s keo t có ki m soát. B ng cách lien k t ph gia phân tán
lên trên b m t b t màu, các l c h p d n gi a các h t b t màu có th b trung hòa. Có 2
c ch n nh khác nhau:

- n nh t nh i n, c bi t quan tr ng trong các h th ng aqua.

- Ôøn nh không gian, ph ng pháp chu n i v i s n dung môi.

Ôøn nh t nh i n x y ra khi các h t r n mang cùng i n tích. Các h t y l n

nhau do ó ng n ch n s t o thành các k t h p. n nh t nh i n r t hi u qu và l ng
ph gia când dùng ít. S b t l i chính c a n nh t nh i n là nó nh y v i s phá h y.

84
Vi c thêm ch t t o màng, s có m t c a cation, s thay i giá tr pH có th d n ns
keo t tr l i.

Trong n nh không gian, m t ph n c a ph n t ph gia th m t và phân tán

liên k t v i b m t b t màu, ph n còn l i c a phân t n m trong môi tr ng l ng xung
quanh ph n này ph i hòa tan r t t t trong h th ng dung môi/ ch t t o màng. Khi 2 h t
b t màu b th m t ti p c n nhau, o n polymer l i (phân d ra này) s ép l n nhau,
làm chuy n d i các ph n c a l p solvat (t c là d i tác d ng c a l c ép, m t s ph n d
ra b solvat hóa s b d i ch ). linh ng c a các phân t polymer b h p th s b
h n ch b i s ti p c n và các h t y l n nhau, s keo t không x t ra và s phân tán
c n nh.

có c hi u qu n nh không gian c n m t l p solvat n nh dày (0.01

- 0.1(m) và n ng c a các nhóm liên k t trên b m t b t màu l n. iv im ts
b t màu có th c n m t l ng ph gia có kh i l ng n 30% so v i kh i l ng b t
màu.

3. Thành ph n c a phân t ph gia phân tán:

Ph n này ch gi i h n trong ph m vi s n dug môi, trong ó các ph gia liên k t

n nh lâu dài v i b m t b t màu t o s phân tán n nh. C ng có th không khí
trên b m t b t màu c thay th b ng dung môi nh ng hi n t ng này không t a ra
c s phân tán n nh. có c s phân tán n nh, các ph gia phân tán và
th m t ph i ch a các nhóm anionic và các nhóm này không th thay th b dung
môi. Các ph gia ch a các nhóm acid liên k t t t v i các b t màu và b t n vô c nh
l c phân c c, trong khi ó các ph gia ch a các nhóm amino liên k t v i b m t b t
màu h u c nh l c vandecval. Các ch t có ch a h n m t nhóm liên k t trên m t phân
t c bi t có hi u qu vì vi c tách m t nhóm liên k t trên b m t b t m u không d n
n s thay th toàn b phân t ph gia trên b m t (t c là v n còn nhóm liên k t khác
gi phân t này l i trên b m t b t màu).

vi c n d nh không gian t hi u qu , m t phân t ph gia ph i ch a m t s

l ng l n các gôc h u c t ng thích v i dung môi. Các g c này th ng là các nhóm
alkyl m ch dài. Polyester, Polyacrylat, Polyether v i kh i l ng phân t ít nh t là 1000/
m t nhóm liên k t c ng c s d ng. M t phân t ph gia có th ch a nhi u nhóm liên
k t g n nhau trên phân t .

Các lo i ph ph c s d ng r ng rãi và có hi u qu là:

- Lo i acid, th ng ch a các nhóm acid liên k t v i khung k n c.

- Các mu i (các mu i trung hòa v i n) c a các acid cacboxylic ho c acid

polycacboxylic c trung hòa b i các amin m ch dài.

- Các polymer không i n ly có nhi u nhóm th amin (tòn ten), ph n còn l i

c a phân t là các dãy dài có th hòa tan trong dung môi.

*. ïng d ng:

85
 Vi c phân lo i ph gia th m t và phân tán d a vào c u trúc c a nó ch gi i h n
ch nêu lên c các hi u qu c bi t c a nó. M t cách phân lo i khác t t h n là d a
vào ch c n ng c a chúng. Theo cách phân lo i này thì ph gia th m t và phân tán
c chia thành 2 lo i: ó là tác nhân ch ng keo t và tác nhân ng keo t có ki m soát
(coflocculatant).

IV. Ph gia ch ng keo t :

s ch ng keo t t t i u khi các h t b t màu n l và các t h p b tách ra

riêng l . i u này s d n n:

- tính ch t ch y t t.

- bóng cao.

- L c ph tc c i.

- C ng màu t i u.

- trong su t cao (n u c n trong su t).

Nh c i m c a tr ng thái ch ng keo t là b t màu có xu h ng b l ng (settl

out).

TEGO( Dispers 700 và TEGO( Dispers 705 c bi t thích h p i v i vi c phân

tán b y màu và b t n vô c . Ngoài ng d ng trong s n, các gel bentonic và past b t
màu c ng có th s d ng ph gia này.

1. Ph gia cho ng keo t có ki m soát:

ki m soát n keo t giúp cho ng i thành l p n có th phát huy ct i a

màu s c và i u ch nh d c linh ng c a b t màu cho thích h p. T c sa l ng b t
màu là m t hàm c a s khác nhau v t tr ng và kích th c h t. Các h t có kích th c
l n s sa l ng nhanh h n các h t có kích th c nh .

Các dòng ch y x y ra trong màng s n ang khô có th v n chuy n các h t v t

ch t (trong h th ng có ch a dung môi) lên b m t. Các h t b t màu nh h n, ít linh
ng h n b v n chuy n b i dung môi do kh n ng ch ng l i s ch y c a chúng t ng
i l n. K t qu là các h t b t màu có kích th c nh h n s t p trung trên b m t và
nh v y s làm thay i màu s c. Hi n t ng này c xem nh là s tách b t màu theo
h ng ngang hay còn g i là flooding. S khác nhau v kh i l ng riêng s thúc y
hi n t ng flooing. B ng cách ki m soát s ông t c a các h t b t màu có kích th c
nh , hi n t ng flooding có th c ng n ch n.

S t o thành các ô Bénard c ng có th gây ra s tách b t màu khi linh ng

c a các h t b t màu khác nhau. Các h t b t màu nh h n có th t p trung t a b c a ô
Bénard - n i có dòng ch y m nh nh t. Các h t b t màu có kích th c l n h n thì t p
trung t i tâm ô - n i có dòng ch y y u. Hi n t ng này g i là s tách b t màu theo
h ng th ng ng hay còn g i là floating.

86
 Khi s n trên b m t th ng ng, các ô Bénard có th b phá h y, t o thành các
ng ch ho c s i t . Các ch t ho t ng b m t nh silicon bi n tính có th ng n ch n
s t o thành các ô Bénard, chuy n hi n t ng floating sang flooding. Ch khi s klhác
nhau v kích th c trung bình c a các h t b t màu c ki m soát b ng s ng
ông t (coflocculation) thì hi n t ng floating và flooding m i c lo i b .

Ch c n ng c a ph gia ki m soát ng keo t thông qua s i u ch nh t ng tác

gi a các h t b t màu. i u này c th c hi n thông qua các nhóm ch c trên phân t
tác nhân phân tán, các nhóm ch c này s gi i h n kh n ng hòa tan c a tác nhân phân
tán trong h th ng dung môi/ch t t o màng m t m c nào ó. Do ó các b t màu ã
c th m t s ti p xúc v i các h t khác nh l c h p d n c a các o n polymer c a
ph gia phân tán. Tuy nhiên các t ng tác này y u h n so v i t ng tác gi a các b
m t t do c a b t màu trong các k t h p. s ông t t ng i y u c t o ra b i các
ph gia c bi t có th b phá v b i m t l c tr t th p. Trong các s n không phân c c,
các nhóm phân c c c a ph gia phân tán có th t ng tác m nh v i nhau làm cho s n có
tính thixotropy, v i tính ch t này hi n t ng ch y xu ng c a các màng s n dày trên b
m t th ng ng có th c ki m soát.

IV. ánh giá hi u qu c a ph gia th m t và phân tán nh th nào?:

nhìn chung, ph gia phân tná và th m t c ánh giá d a trên c s :

- M c rút ng n th i gian c n thi t cho s phân tán.

- bóng c c i thi n.

- S l ng ph gia c n thi t.

- M c keo t .

- Kh n ng ki m soát floating và flooding.

Ph gia phân tán ph i không làm t ng m ho c gi m bóng. Kh n ng hòa

tan c a ph gia trong dung d ch m c ch t t o màng th ng c xem là tiêu chu n
l a ch n. Tính h i c c a ph gia trong ch t t o màng có th là do các nhóm liên
k t trên phân t ph gia. i u này không có ngh a là màng s n khô s gi m bóng.

Hi n t ng settling c a b t màu không ph i luôn luôn c lo i tr khi s d ng

ph gia phân tán và th m t. Tuy nhiên c n ph i phân bi t settling c ng và settling
m m. Settling c ng là do s h p ph ph gia không d n n s hình thành tr l i các
k t h p do t ng tác b m t b t màu. Cac b t màu ã b o settling c ng có th c phân
tán tr l i b ng quá trình tr n v i ng su t tr t cao. Settling c ng có th tránh c khi
s d ng m t l ng l n ph gia phân tán ho c s d ng ph gia khác thích h p h n.
Ng c l i, settlinng m m x y ra có th do s keo t cac h t b t màu b th m t hoàn
toàn x y ra y u. Nh ã nói trên, các th keo t này có th b phá v trong i u ki n
khu y bình th ng, và b t màu có th d dàng t p h p tr l i.

87
88