http://www.timsach.com.

vn Thc hin ebooks : vietv4h8

http://www.booksearch.vn

Nguyn c

Lo T

Hn hai ngn nm trc, trong khi chu u cn nm trong bng ti ca s man r, Hy Lp ang m rng nh hng chnh tr v vn ha ca mnh th Trung Hoa l mt x hi t chc tng i c k cng vi np sinh hot vn ha cao nht t trc ti nay. l nhn nh c nhiu hc gi phng Ty cng chia s. Thi Xun Thu ca Trung Hoa ko di t nm 722 ti nm 481 trc cng nguyn. Trong tnh trng trin min tao lon ca Trung Hoa, xut hin nhiu trit gia vi nhiu l thuyt khc nhau, c gi l Bch gia ch t. Vt ln trn cc trit gia y, Lo T cng Khng T l hai nhn vt ni bt nht. Vi cun o c Kinh, Lo T l ngi u tin ti Trung Hoa a ra mt quan nim v v tr. Nhng li trong cun sch nh y ca ng thm su vo dn tc Trung Hoa, lm ct li ca vn ha Trung Hoa, va to th sng cho tao nhn qun t va nh mt tn gio cho gii bnh dn ngng vng.

Nn minh trit ca o c Kinh cng c khai trin bi cc danh gia t xem l mn ca Lo T, v sau tr thnh mt nn hc thut ri dn d bin thnh mt tn gio thn b. Ti phng Ty, t khong mt trm nm nay, Lo T ngy cng c mt trong phm vi nghin cu ca nhiu hc gi thuc b mn trit cc i hc, cho ti cc tr thc mun tm cho mnh mt li suy t v sng thanh thot gia lng x hi b c kh ha v m thch tiu th.

ng thy gi thn b S am hiu ca hu th v o c Kinh th t l nghch vi mc hiu bit v thn th ca Lo T. Lo T tht s l ai, v phi chng hai ch y ch c ng v ra hnh nh mt ng thy gi thn b na h na thc? Khng hc gi no dm tr li dt khot. Da theo truyn thuyt dn gian v my trang sch c, cc hc gi Trung Hoa thng tin rng Lo T sng cng thi vi Khng T v sinh trc hay sau vi chc nm. Nu ng th tc l khong thi gian th k th su trc cng nguyn, cng thi vi cc trit gia Hy Lp tin Socrates nh Heraclitus v Pythagoras. S k ca T M Thin (sinh khong nm 145 trc cng nguyn) c k chuyn rnh rt v Lo T, vi y h L tn Nh, hiu l B Dng, thy l am. C ngi ni l Thi s m, Lo Lai T, ngi huyn Kh, nc S, nay l pha ng Lc p, thuc tnh H Nam. C ngi cn a thi im c th v cuc i ca Lo T, cho rng ng cho i ri t th trong khong 580-500 trc cng nguyn, cui thi Xun Thu. Cng c cu chuyn k li li Khng T ni v Lo T sau ln duy nht c hai gp nhau i rng ta bit v c th sn bt chim c v th, ch nh con rng th ta khng bit n theo my gi m bay ling nh th no. Nay ta thy Lo T nh con rng. Sch S k k tip rng Lo T lm quan gi sch s (Th tng s) ca nh Chu. Khi thy nh Chu suy tn, ng ri Trung Hoa, tm ra chn quan ngoi sng. Lc i qua ca i Hm Cc, ng gp quan lnh l Don H. Quan y tha: Ngi sp i n, xin hy v ti m li mt b sch. Lo T nn li son o c Kinh, ri , ci tru m i. Khi ng khut bn kia ca i, ngi i khng cn bit tung tch ng. Kho chng ca ngi i sau cho rng bi vit v Lo T trong S k hn do hu th thm vo, cn li cm khi ca Khng T l do mt o gia no ba ra tn vinh s t ca

mnh. Nh th, hnh nh ng thy gi ci tru i ra quan i v con rng bay ling trn khng cng ch trong ci huyn thoi. Chng to thm v thn b mng lung, nh hng trm cu chuyn khc v hnh trng v hon cnh sng tc ca vn thi s Trung Hoa thi c. Nhng d g i na, ng ngn y cng lm ni bt thm gi tr t tng, cuc sng lng ng v phong thi phiu ht ca tc gi o c Kinh.

o c Kinh Sch ch khong 5000 ch, gm hai phn. Thng l o Kinh gm 37 chng, bn v o ln ca v tr. H l c Kinh gm 44 chng bn v c. Tc gi vit theo hnh thc cu di ngn khc nhau, giu m iu v c ln nghe nh th t do thi nay. Sc tch. Khng chm cu. Khng l lun. Khng chng minh di dng. Th c dng l c vn, mt loi vn ngn gn, d thuc lng nhng khng d hiu. V th, n c v nh ch gi v bt ngi c phi ngm ngh, tng tng, lng nghe ting di li t lng mnh. V ngi c c rt nhiu c hi tip ni qu trnh sng to, t duy, cho tc phm sinh ng, thm su, c trin khai thm theo mi ln c. Ngoi tr hai vn chnh l o v c, sch cn trnh by kin thc s lc v binh php, thin vn, dng sinh... C ngi da vo ni dung, ct ngha rng mc ch ca Lo T l truyn thng ip tr quc, mt loi trit l chnh tr. C ngi li nhn mnh ti phm cht tm linh o hc ca n. Cc bn lu truyn t hn hai ngn nm nay c khc nhau i cht v mt s ch hoc cch chm cu. Nm 1973, ti Trng Sa, ngnh kho c hc tm thy mt bn bch th di mt m c i Hn, trong phn c Kinh c em ln trc phn o Kinh. Bn khai qut ny c gi tr tham kho rt ln v hi khc cc bn hin hnh. Cho ti nay, o c Kinh c ti c trm bn dch ra cc th ting Anh, Php, c, Ty Ban Nha, v.v. Ring trong ting Vit c cc bn dch ca Nguyn Duy Cn, Nghim Ton, Nguyn Hin L, Nguyn Tn Nhan...

V tr lun v Tri thc lun Ti Trung Hoa, trc Lo T, cha trit gia no khi xng v tr lun. Hc thuyt trng tm

ca Lo T l o v c. o sinh mt, mt sinh hai, hai sinh ba, ba sinh vn vt. Lo T m vi con s ri phn nh th, v ta hiu ca ng cho rng khng th nh ngha o, nhng o c trc v tr v o l ngun gc ca v tr. Theo Lo T, tri t mun vt do o m sinh thnh. o l ci hn mang cha phn, l ci nguyn thy v l s vn ng hng cu m ta khng th cm, khng th bit. o v danh v hnh, l cn nguyn v ct li ca mun vt. Mun vt u khi i t o, i theo o v quay v o. Cn c? Ch c y khng phi l c hnh hiu theo li lun l thng thng, m l phi hiu theo ngha ca Lo T. c l mm sng ngm ngm trong vn vt. o th sinh ra cn c th nui nng. Ngi sng c c l sng theo o. Ngi bt chc t, t bt chc tri, tri bt chc o, o bt chc t nhin. Ti y, ta chm hiu. Ci o phi thng o c Lo T ni n l thin nhin, nng lng sc sng v s vn hnh ca thin nhin. Cng c th gi l t nhin hoc thin l. V c l c theo t nhin m sng, thun theo thin l m lu hnh. Trong ci o ca v tr y, thin nhin v nhng qui lut ca chng tp hp thnh ci tr ct, ci bn th, cn t tri v sinh linh, v.v. l nhng thc th c v tr thch hp v chc nng thch hp, thao tc theo mt th thc t nhin. o y ch c bit bng trc quan, khng bng l tr. Lo T khng lp lun v o v ng chng l tr. Theo ng, l tr khin ta nhn cuc i vi con mt nh nguyn, phn chia th gii ni tm v ngoi lai, con ngi vi thin nhin, th gian vi v tr, thin v c, vinh v nhc, ng v sai, cao v thp..., lm ta xa la o. Lo T khng mt cng ging gii v o, ng chng tri thc v tr nng. ng cho rng tri thc khng gip cho ngi ta sng theo o v c. N ch lm cuc sng thm phc tp; n ch to c kh khin sinh ra c tm; n by t l thuyt ny n khin a ti xung khc... Tr nng khin ngi ta phn bit ci hay ci d nn sinh ra ham mun. ng ch trng b tr nng, b vn t, b vic dy d dn, dn chng sng mc mc, t nhin. Lo T khng chu ni nhiu v o v ng hiu r gii hn truyn t ca ngn ng. Tm li, o, ci l t nhin trong con ngi v v tr, th h v, mnh mng, su thm v ngp trn ti nm ngoi tm nm bt ca l tr, nhn bit ca tri thc v din t ca ngn t.

Lo T nhn s vt thng xuyn bin i v nhn ra lut mu thun ni v ngoi ca vn vt, ci yn tnh l ch ca ci xo ng, ci qu ly ci tin lm gc, ci cao ly ci thp lm gc, ci tht y th ging nh trng khng, con ngi tht khn kho th trng ging nh vng v... ng cn nhn ra lut phn phc bn trong v tr, vt g pht ti cc im th phn hi, h tng ri th phi hao gim trng trn ri khuyt, ht ma ng ti ma xun... Cng tc bin, bin tc thng.... Trong cng mt lc, b chi phi bi lut mu thun v lut phn phc, v tr vn hnh vi o, vn vt u nng ta vo nhau m sinh tn v tng tc to iu kin cho nhau c v khng cng sinh; kh v d cng thnh, di v ngn cng hnh, cao v thp cng nghing, thanh v m cng ha, trc v sau cng theo. Tuy o khng th hiu, khng th bn, khng th ni nhng Lo T cho rng loi ngi ch t mnh phc v mnh tt nht bng vic i trn con ng o. xoay x trong tnh cnh nghch l th c c. Sng c c tc l sng khng phn bit nh nguyn, khng khin cng, sng t nhin, vi v vi lm mt cch t nhin v i ng con ng vn hnh ca o.

Cm quyn tr nc Quc gia theo hnh nh ca Lo T l mt nc nh dn t, nn c ngi bo c l Lo T chn hnh thc lit quc lin bang cho Trung Hoa thi c. C ngi li bo l mt th Utopia ca Plato nm u mt cc oan o nghch. Ly khi nim o v c ca mnh lm h qui chiu, Lo T ch trng mt chnh quyn theo t nhin m gi ging mi, v vi nhi tr, tr m nh khng tr tc l tr vy. Theo o m tr nc v nu dng tr thut m tr nc tc l lm hi nc. Chnh quyn gm nhng ngi cht phc, n gin d v cn kim, khng xa hoa. H khng can thip vo chuyn ca nhn dn, khng da vo thnh nhn dy d dn, khng tn qu hin ti, khng vn dng l tr ng x vi dn. Lut php phi rng ri v uyn chuyn v cng gia tng lut l th dn cng b tri buc, kh s. Trng dng hin ti ch lm dn tranh nhau c ting l ngi hin. Dt thnh b tr, dn li trm phn. Dt nhn b ngha, dn li tho lnh. Dt xo b li, trm cp khng cn. trong nc, chnh quyn khng nn dng cc hnh pht rn e, nht l em ci cht ra da

dn v ti mt lc no dn khng cn s. i vi bn ngoi, phi c ht sc trnh nn binh ao. Lo T trit bc b chin tranh. Cc chng phi dng th nn im m, chng mc. Nc ln m h mnh trc nc nh th c nc nh thn phc; nc nh m h mnh trc nc ln th tt c nc ln che ch. Tm li, php tr quc an dn hay nht em li phc li cho dn chng l cng t can thip cng tt, mc cho dn sng t nhin, mc mc v gin d.

Sng i t nhin Ly v tr quan v o lm c s v p dng c, tc l vn dng o vo cuc sng i thng, l phong thi sng theo o. Cuc i c th t nhin m sng. Bn ngoi th mc mc nhn nh, bn trong th phong ph thm hu v lun lun ti mi theo vn hnh ca thin nhin. y l mt li sng t nhin, khng da v l tr, cng khng da vo tri thc. Ta nn trng tn v tnh. Tn l khim tn, ng mong pht t n cc im. H hi qu th phi gim rt ngay. Tnh l ung dung nhn nh, l v vi. C thun theo t nhin, ng ra tay to thi th, v khng th no chuyn c c tri. Ngi hiu o th lc no cng gi phn mnh hn mn. Thng minh thnh tr th nn sng nh k ngu ng n n. Khng tranh ua vi ngi khc. Minh trit l an mnh, gi s thinh lng, sng lng l vi thin nhin. Khng m ht vo mnh, khng tch ly ca ci. Nn cho k khc nhng ci mnh c. Mm th thng cng, yu th thng mnh. Sng nh nc. Nc lm li cho mi vt m khng tranh ginh, ch thp trng khng ngi no thch. Trong thin h khng c g nhu nhc nh nc nhng dng cng ph nhng ci chc v mnh th khng c g hn nc.

Trang T Sau Lo T khong hai trm nm, c mt trit gia chim bao thy mnh ha bm nhn nh bay ln ti khi tnh gic, khng bit gi y mnh ang l bm hay bm chnh l mnh. K y l trit gia v vn ho Trang T, ngi li cho i tuyt phm Nam Hoa Kinh. Trang T h Trang tn Chu, t l T H. ng sinh khong nm 369 v t trn nm 286 trc

cng nguyn, qu ti t Mng (nay l huyn Thng Khu, tnh H Nam, c thuyt ni l huyn To, tnh Sn ng nc Tng). Thuc gia nh qu tc sa st, ng tng lm quan, sau t chc v qu n. C ln ng c mi ra lm tng quc nhng ng t chi v khng mun mt th sng tiu dao vi c cy. S k ca T M Thin vit v ng: S hc ca ng khng sch g khng xem, nhng ci gc ch yu quy v li Lo T, cho nn ng vit sch hn mi vn ch [Nam Hoa Kinh], i dng d ngn... Li ng mnh mng phng tng tha thch mnh, cho nn vng cng i nhn khng ai dng c ng. Nam Hoa Kinh ca Trang T gm 33 thin, chia lm ba phn. Ni thin c 7 thin; Ngoi thin c 15 thin; v Tp thin c 11 thin. Xt theo t tng cng vn phong, cc hc gi cho rng ch phn Ni thin l do Trang Chu trc tc, hai phn cn li do ngi i sau vit v mn tn ng. y l mt tp qun t danh thng thy trong vn hc Trung Hoa, gy ch v gia tng trng lng cc pht biu ca mt tc gi no . K tha t tng ca Lo T, Trang Chu i vo chi tit hn v pht huy chng ln mc cc im. ng cho rng o l v vi, v hnh, tn ti t lc cha c tri t. V tri t mun vt c cu to bi Kh sut thin h l mt Kh vy. ng l ngi u tin qu quyt rng mi sinh vt sng trn mt t c ngun gc t di bin. V tr ca Trang Chu bin ha v cng tn. Vn vt sinh t nh nhau khng khc nhp tun hon ca thin nhin nn chng cng khc nhau v gi tr ca phm tnh v lng tnh. V tnh cht bin ha v tng i , Trang Chu m lng hoi nghi cc , i n tnh tuyt i trong ch trng ca mnh: tuyt i t do bnh ng, tuyt i tn trng c nhn v tuyt i v vi. Trong trng thi tuyt i , con ngi khng k vng, khng ch i, ch sng tiu dao theo thng ngy. Lo T tuy v vi nhng cn ngh ti chuyn nc non, cn Trang T v vi ti mc ph nh quc gia. ng ght nhng v c gi l minh qun, cc th ch v cc phm trt chnh tr. ng l ngi cc k v chnh ph. Khi vua S mi ra lm quan, ng ch ni: Ta thch lm con ra sng m lt ci ui trong bn, cn hn lm con ra thn cht ct ni miu ng, trong mt ci gi c ph la.

Tc ng ca Lo Trang Khi nim v mun vt bin ha ca Trang T ng vai tr ch yu trong trit hc Lo Trang. N thm nhp cc lung trit hc khc nh Pht gio hp thnh Thin tng, i bn cnh Khng gio to mt khng gian thanh thot trong x hi k cng cht ch. Quan nim Kh ca Trang Chu cng i vo y hc, v thut, dng sinh, phong thy... Trit l duy t nhin ca Lo T vi nm im chnh phn phc, h tnh, v vi, khim nhu, bt tranh c hu th lu gi nh mt gic m an lc mt trong nn vn minh c kh, pht trin kinh t v nhp sng x b ca nhn loi sau ng hn hai ngn nm. Ci Hn mang trong o c Kinh c ci g ta ta Chaos ca Hesiod trong Theogony (Thn linh ph h) ca Hy Lp. c Lo T, ngi ta hiu r hn v tr quan trong cc Upanishad ca kinh Veda, m c ngi nh Will Durant v Ng Tt T ni l ng ly cm hng t . Li sng tr v thin nhin theo o c Kinh v Nam Hoa Kinh cng khin ta nh ti ch trng ca Jean Jacques Rousseau ca Php v Henry David Thoreau ca M. Tiu quc ca Lo T y v o tng khng km Utopia ca Plato, nhng gic mng an lc v thun phc ca n vn m nh ngi cng dn hin i, nht l nhng lc quc gia chng may khng c c gii lnh o xng ng. V mi khi mi mt v cuc sng thng nht, hoc ti mt tui no trong i ngi, ta li nhn thy hnh nh ng thy gi ci tru chm chm i trong hoa c v gi nh ca t tri, hoc ta mun chp chn vo gic mng ha bm ca v trung nin n s.

Lo Trang v o gio Tuy nhin, nhng qung din t o c Kinh v Nam Hoa Kinh, kt hp vi Kinh Dch bt gp nim tin vo thn tin ca dn gian tr thnh mt tn gio, b ngi i gi nm na l Lo gio hay o gio. Trc ht l o Hong Lo. Ngay gia thi Chin Quc (478-221), trung tm Tc H ca nc T, ni gp g ca c ngn ch t thuc nhiu hc phi o, Nho, Php, Danh, Binh, m Dng, v.v. chun b in chng cho vic tr thin h, hc thuyt Hong Lo ca o gia ni bt nht. Kinh in ca hc phi ny l o c Kinh ca Lo T v nhng sch c truyn tng l ca Hong , mt v vua trong huyn s, trc c Nghiu Thun. i Hn V Nho hc c tn nn Hong Lo t php tr quc tr thnh php mn tu tm

dng tnh. K , kt hp tnh thn b tim n trong ngn t ca mnh vi phng thut thn tin, Hong Lo tr thnh tin thn ca o gio thi k u. Ti khong na sau th k th ba sau cng nguyn, thi ng Hn, o Hong Lo tr thnh c s cho o Thi Bnh ca Trng Gic v o Ng u m (nm u go) ca Trng Lng sau ny. Lo gio c nh ch ha vi cc o s, chn nhn, tnh tht v cc a im th phng, nghi l phng v cng mt h thng thn linh t Ngc hong Thng ti Ty Vng Mu v v s thn tin cng ma qu khc. Dn d, ngi ta xem Lo gio l mt tn gio bn a ca Trung Hoa vi ngi khai trin l Trng Lng k trn, lc ny c gi l Trng o Lng hay Trng Thin s. o thn tin ny cng c nhng nghi thc luyn an, cng bi, tr t, ba ch v c bit thut tu tin t gii thot mnh hay tm chn bng lai tin cnh ngay chnh gia hoc l lng bn trn trn th. Cuc tng tranh gia hai phi thn tin Xin gio v Trit gio l nn ca Phong thn din ngha, mt b truyn cho n nay vn cha gp ngi gii m. Ni chung, Lo gio cha ng nhiu huyn hc, c th hin bng huyn thut v php ph thy, hn bt c tn gio no khc khin n c mt nng lng c bit hp dn v kch thch ngi bnh dn. Lc bnh thng, k hoang mang hoc m tn c th n cc o s xin cc phng thuc cha tr cc bnh tc ng ln ngun kh lc ca h. Gp bui bt thng, Lo gio tng l nim hng khi v t tin cho mt s hi kn hoc phong tro nng dn ni dy thi phong kin Trung Hoa nh gic Hong Cn (khn vng), lon Quyn ph, Bch lin hi, Thin a hi, v.v. Ngy nay, c l n ang l lung cm hng cho nhng php thc hnh dng sinh luyn kh ca Php Lun Cng.

Lo Trang ha thn hin thnh gi l tn gio th phi c thn thnh, nht l i trng vi cc tn gio khc v c ch cho tn ngng vng. V th, Lo T v Trang T ha thn hin thnh. Lo T bt u c thn thnh ha t thi ng Hn, nh ng vi o v tr thnh mt v thn c trc c tri t. o gio phong Lo T lm Thi thng Lo qun v tn lm gio ch, xem o c Kinh l kinh in ch yu. Nh ng ca L Th Dn tuyn b rng Lo T l t ph ca mnh, phong ng lm Thi thng Huyn nguyn Hong , sau li my ln

gia phong l i thnh t Cao thng i o Kim khuyt Huyn nguyn Thin hong i . Sang triu i Tng, vua Chn Tng li phong tip Lo T l Thi thng Lo qun Hn nguyn Thng c Hong . a v ca Trang T tuy khng cao sang bng nhng cng cc k tn qu. Sch Chn co, thi Nam triu, th k th by, do o Hong Cnh chp li theo li thn tin cng b rng Trang T sau khi ung an dc, ban ngy ln tri c b lm Thi cc vi bin lang. Vua ng Huyn Tng phong ng l Nam Hoa chn nhn. Sang i Tng Chn Tng, ng c phong l Vi diu Nguyn thng chn qun.

o gio ti Vit Nam Sut ngn nm Bc thuc, t Giao chu khng th trnh nh hng ca o gio, nht l trong i ng vi Thi th Cao Bin. Cng nh Pht gio v Khng gio, Lo gio ti Vit Nam khng c tnh h thng thun nht vi gii tng l c gi l o s, o trng chuyn luyn an v nhng danh gia nghin cu kinh in hc thut nh Trung Hoa. Tuy th, t chn ni n Hng vi n Ngc Hoa cho ti khp nc, n vn sinh ng c l sut my ngn nm nay, c trong khoa c ln trong s th phng ca dn gian. T tng Lo Trang to cm hng tiu dao cho gii c hc, cn cc sinh hot o gio bin th ca n p ng khuynh hng cu vin tha lc ca dn gi. Thi inh Tin Hong, Lo gio bnh trng mnh. Vua phong cho Trng Ma Ni l Tng Lc o s. i L Anh Tng dng c tam gio lm thi khoa c. Mt s hnh tng th trong cha v nghi l ca Pht gio Bc Tng nh gii oan, cu siu, xin xm, tr t, ba ch, gi hn, v.v. c phn no kt hp vi li th phng ca Lo gio. C cha cn dng in ngay trong khun vin mnh. Ring vi o Cao i, mt tn gio thnh lp vo thp nin 30 ca th k 20 c ch trng Tam gio ng nguyn v Ng chi Hip nht, ta c th bt gp thoang thong phong v Lo gio trong nghi l v phng cch tu luyn, th d Luyn Tam hu t nh. V Gio tng v vi ca Cao i l L Thi Bch, mt thi ho m theo truyn thuyt l hu du ca Lo T. Dn rng hn ht l cc ph, n, in vi cc thn linh c bit nh Cu Thin Huyn n, Liu Hnh Cng cha, Thng Ngn Cng cha, Sn thn Tn Vin. Tin Dung Ch ng T,

Trn Hng o, Phm Ng Lo, v.v. Hng nm, o Mu hoc Thin tin Thnh gio c cc ngy hy nht v cc nghi l nh ngi ng hu bng, sai hn gi hn, xin xm on th, v.v. Len li vo dn gian nc ta c cc thy cng, thy ph thy, cc tng phi s dng ma thut, ph thy, t thn nh cc b cha, v.v. 2007 talawas