You are on page 1of 570

1

www.ebooksbrasil.org
2

O Scriancjo
Josc dc Alcncar

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil

Ediao lascada na digiializaao da cdiao cn
acl da
Josc Olynio, 1955
Fciido acnas o icio do Auior.
As noias da cdiao digiializada c rcfacio foran
oniiidos, nas lcvados cn conia na rcvisao.
Oriografia aiualizada dc confornidadc con o
Dicionario Aurclio clcirnico Scculo XXI, nov.
1999
Varianics ao icio digiializado csiao dcvidancnic
indicados or linls no icio.

2002 Josc dc Alcncar
3

NDICE GERAL
PFIMEIFA PAFTE. 8
Caiulo I. 9
O conloio
Caiulo II. 21
O dcsnaio
Caiulo III. 32
A cIcgada
Caiulo IV. 46
A Icrdadc
Caiulo V. 56
Jo
Caiulo VI. 68
A nalIada
Caiulo VII. 78
Moirao
Caiulo VIII. 89
Dois anigos
Caiulo IX. 102
Puao d'orclIa
Caiulo X. 115
O rosario
Caiulo XI. 126
A conadrc
Caiulo XII. 138
Alvoroo
Caiulo XIII. 151
Elicaao
4
Caiulo XIV. 163
Dcsolcdicncia
Caiulo XV. 174
A cavalIada
Caiulo XVI. 187
O vizinIo
Caiulo XVII. 199
A jura
Caiulo XVIII. 211
Dcscngano
Caiulo XIX. 225
Ao cair da iardc
Caiulo XX. 238
O aloiar

SECUNDA PAFTE. 255
Caiulo I. 256
A sada
Caiulo II. 270
A nonicria
Caiulo III. 285
O Dourado
Caiulo IV. 302
O sorulin
Caiulo V. 316
A carrcira
Caiulo VI. 334
Os lilros
Caiulo VII. 348
A volia
5
Caiulo VIII. 364
Enloscada
Caiulo IX. 379
Fcrccnsao
Caiulo X. 394
A infancia
Caiulo XI. 408
Adolcsccncia
Caiulo XII. 423
AnIannn
Caiulo XIII. 437
A viuva
Caiulo XIV. 455
A irana
Caiulo XV. 467
Tcniaao
Caiulo XVI. 481
O fojo
Caiulo XVII. 501
A iniinaao
Caiulo XVIII. 515
A caria
Caiulo XIX. 528
A rcsosia
Caiulo XX. 541
O casancnio
Caiulo XXI. 554
Dcus nao qucr
Conclusao. 565
6
Noias. 566
Varianics. 568
7

O SERTANEJO

Jos de Alencar
8

PRIMEIRA PARTE
9

I
O COMBOIO

Esia incnsa canina, quc sc dilaia or
Iorizonics infindos, c o scriao dc ninIa icrra
naial.
A cancia o dcsicnido vaquciro ccarcnsc,
quc unIa dc cavalo acossa o iouro indniio no
ccrrado nais cscsso, c o dcrrila cla cauda con
adniravcl dcsircza.
A, ao norrcr do dia, rcloa cnirc os nugidos
das rcscs, a voz saudosa c langcnic do raaz
quc aloia o gado ara o rccolIcr aos currais no
icno da fcrra.
Quando ic iornarci a vcr, scriao da ninIa
icrra, quc airavcssci|1| Ia ianios anos na aurora
scrcna c fcliz dc ninIa infancia?
Quando iornarci a rcsirar iuas auras
inrcgnadas dc crfuncs agrcsics, nas quais o
Ioncn conunga a sciva dcssa naiurcza
ossanic?
Dc dia cn dia aquclas rcnoias rcgics vao
crdcndo a riniiiva rudcza, quc iananIo
cncanio lIcs infundia.
10
A civilizaao quc cncira clo inicrior coria os
canos dc csiradas, c scncia clo vasissino
dcscrio as casas c nais iardc as ovoacs.
Nao cra assin no fin do scculo assado,
quando acnas sc cnconiravan dc longc cn
longc cicnsas fazcndas, as quais ocuavan iodo
o csao cnirc as raras frcgucsias csalIadas
clo inicrior da rovncia.
Eniao o viajanic iinIa dc airavcssar grandcs
disiancias scn cnconirar Ialiiaao, quc lIc
scrvissc dc ousada; orisso, a nao scr algun
afouio scriancjo cscoicira, cra olrigado a
nunir-sc dc iodas as roviscs ncccssarias
conodidadc cono scgurana.
Assin fizcra o dono do conloio quc no dia 10
dc dczcnlro dc 1764 scguia clas nargcns do
Siiia luscando as faldas da Scrra dc Sania Maria,
no scriao dc Quicranolin.
Una longa fila dc carguciros iocados or
ccs dcscja o caninIo ncssa narcIa niuda c
laiida a quc dao la o nonc dc carrcgo laio; c
quc ianio disiinguc os alcgrcs conloios do noric
das iroas do sul a asso iardo c nonoiono.
Os rccovciros arnados dc sua clavina c faca
dc naio fornavan loa cscolia ara o caso dc
ncccssidadc. Alcn dclcs, aconanIava a csada
11
lagagcn una caicrva dc fanulos dc scrvio
doncsiico c acosiados.
Adianic do conloio, c ja nuiio disianic,
aarccia a cavalgada dos viajanics.
ConunIa-sc cla dc nuiias cssoas. Dcssas,
vinic cricncian classc ainda nao ciinia dc
valcnics, quc os fazcndciros dcsdc aquclc icno
cosiunavan angariar ara lIcs fornarcn o
scquiio c guardarcn sua cssoa; quando nao
scrvian, cono ianias vczcs aconicccu, dc ccgos
insiruncnios a vinganas c odios sanguinarios.
En gcral cssa gcnic adoiara un irajo cn quc
a noda oriugucsa do icno cra nodificada cla
influcncia do scriao. Aquclcs, orcn, irazian un
gilao vcrdc guarnccido dc galao lranco, una
vcsiia anarcla c calcs da ncsna cor con loias
rcias c cIacus frcdcrica.
Larga caiana ilIarga, iraluco a iiracolo c
adaga cinia, alcn dos isiolcics nos coldrcs,
conlciavan o cquiancnio dcsics indivduos
cuja sinisira caiadura ja dc si incuiia nais susio
do quc as rorias arnas.
Trazian nais, rcsa lorraina da scla c
suscnsa s ancas do aninal, a larga nacIada
quc scrvia-lIcs no caso dc ncccssidadc ara alrir
a icada na naia virgcn, ou inrovisar una
onic solrc o rio cIcio. Uicnslio indiscnsavcl
12
daquclc icno ao viajanic, quc nuiias vczcs o
iransfornava cn arna icrrvcl.
Ia dc calo a cssa fora un Ioncn dc cgua
figura, nagrio, quc irajava cono os scus
conanIciros, con a difcrcna dc irazcr a farda
dc ano vcrdc c o cIacu dc fcliro agaloados dc
raia.
Esia cscolia aconanIava duas cssoas quc
cran scn duvida os donos do conloio.
A rincira, Ioncn dc cinqucnia anos, dc
alio oric c conlciao rolusia, nosirava clo
cIacu arnado c cla farda cscarlaic con galcs
dourados scr un caiiao-nor dc ordcnanas.
Moniava cavalo ruo-cdrcs, o qual dava
icsicnunIo dc scu vigor na galIardia con quc
suoriava o cso do corulcnio cavalciro, alcn dc
unas vinic lilras da raia dos arrcios.
A scgunda crsonagcn, dana dc ncia idadc,
nas lcn conscrvada c razcnicira, nancjava
con donairc o scu cavalo casianIo, ianlcn
ajaczado dc raia cono o dc scu narido. O
vcsiido dc noniar cra dc fino drogucic vcrdc-
garrafa con alanarcs dc ioral dc ouro, c o
cIacu, cn forna dc iouca, ornado dc un cocar
dc lunas iricolorcs, quc ao novincnio do cavalo
sc agiiavan cn iorno da calca.
13
Aiualncnic viaja-sc clo nosso inicrior cn
Ialiios casciros; nao cra assin naquclc lon
icno cn quc un caiiao-nor julgaria dcrrogar
da sua gravidadc c inoriancia, sc fosscn visios
na csirada, clc c a csosa, scn o dccoro quc
rcclanava sua jcrarquia.
Acrcscc quc o caiiao-nor Conalo Pircs
Canclo c sua nulIcr D. Ccnovcva csiavan a
cIcgar sua fazcnda da Oiiicica", ondc
rcicndian cnirar anics dc una Iora con a
solcnidadc, quc ali cra dc cosiunc, scnrc quc
os donos voliavan dcois dc alguna auscncia.
A uliina cssoa da cavalgada, ou anics a
rincira, ois ronia a narcIa, cra D. Flor, a
filIa do caiiao-nor. Fornosa c gcniil, cslcliava-
lIc o coro airoso un rouao igual ao dc sua nac
con a difcrcna dc scr azul a cor do csiofo.
Trazia un cIacu dc fcliro cscudcira, con
una das alas cadas c a ouira arcsilIada un
ianio dc csguclIa clo lrocIc dc cdrarias dondc
cscaava-sc una so c longa luna lranca, quc
lIc cingia carinIosancnic o colo cono o cscoo
dc una gara.
Na noldura dcssc gracioso ioucado, a lclcza
dcslunlranic dc scu rosio rcvcsiia-sc dc una
crcssao cavalIcira c scnIoril, quc cra ialvcz o
irao nais airoso dc sua cssoa. No olIar quc
dcsfcria a luninosa uila; na scricdadc dc scus
14
lalios ururinos, quc ainda ccrrados arccian
cnflorar-sc dc un sorriso crisializado cn rulin;
na gcniil flcao do colo Iarnonioso; c no garlo
con quc rcgia o scu fogoso cavalo, assonavan os
rcalccs dc una alna clcvada quc icn conscicncia
dc sua sucrioridadc, c scnic ao assar cla icrra
a claao das asas cclcsics.
O sfrcgo laio nasiigava o frcio c csunava;
orcn a nao firnc da linda cscudcira, calada dc
conrido guanic dc scda, quc lIc vcsiia o lrao
aic curva, rciinIa os ncios do aninal,
inacicnic dcsdc quc asirava as cnanacs dos
canos naiivos.
A cIaada, quc os viajanics airavcssavan
ncsic noncnio, iinIa o asccio dcsolado c
rofundancnic irisic quc ionan aquclas rcgics
no icno da scca.
Ncssa coca o scriao arccc a icrra conlusia
do rofcia; dir-sc-ia quc or a assou o fogo c
consuniu ioda a vcrdura, quc c o sorriso dos
canos c a gala das arvorcs, ou o scu nanio,
cono cIanavan ociicancnic os indgcnas.
Pcla vasia lanura quc sc csicndc a crdcr dc
visia, sc crrian os ironcos crnos c nus con os
csgalIos rijos c cncarquilIados, quc figuran o
vasio ossuario da aniiga florcsia.
15
O cain, quc ouirora colria a sucrfcic da
icrra dc vcrdc alcaiifa, rodo aic raiz clo dcnic
faninio do aninal c iriiurado cla aia do gado,
ficou rcduzido a una cinza cscssa quc o ncnor
lafcjo do vcnio lcvania cn nuvcns ardaccnias.
O sol ardcnissino coa airavcs do nornao
da icrra alrasada uns raios laos quc vcsicn dc
norialIa lvida c ocnia os csquclcios das
arvorcs, cnfilcirados uns aos ouiros cono una
lugulrc rocissao dc norios.
Acnas ao longc sc dcsiaca a folIagcn dc
una oiiicica, dc un joazciro ou ouira arvorc vivaz
do scriao, quc clcvando a sua coa vircnic or
solrc aqucla dcvasiaao rofunda, arccc o
dcrradciro arranco da sciva da icrra causia a
rcnoniar ao ccu.
Esics arcs, cn ouira coca ovoados dc
iurlilIcs dc assaros loquazcs, cuja lrilIanic
lunagcn ruiilava aos raios do sol, agora crnos
c nudos cono a icrra, sao acnas coriados clo
vo csado dos urulus quc farcjan a carnia.
s vczcs ouvc-sc o crciiar dos gravcios. Sao
as rcscs quc vagan or csia sonlra dc naio, c
quc vao cair nais longc, qucinadas cla scdc
alrasadora ainda nais do quc inanidas cla
fonc. Vcrdadciros cscciros, cssas carcaas quc
sc novcn ainda aos uliinos arqucjos da vida,
insiraran ouirora as lcndas scrianisias dos lois
16
cncaniados, quc os aniigos vaquciros, dciiados ao
rclcnio no icrrciro da fazcnda, coniavan aos
raazcs nas noiics dc luar.
Qucn cla rincira vcz crcorrc o scriao
ncssa quadra, dcois dc longa scca, scnic
confrangcr-sc-lIc a alna aic os uliinos rcfolIos
cn facc dcssa inaniao da vida, dcssc incnso
Iolocausio da icrra.
nais funclrc do quc un ccniicrio. Na
cidadc dos norios as lousas csiao ccrcadas or
una vcgciaao quc via c florcscc; nas aqui a
vida alandona a icrra, c ioda cssa rcgiao quc sc
csicndc or ccnicnas dc lcguas nao c nais do quc
o vasio jazigo dc una naiurcza ciinia c o
sculcro da roria criaao.
Das iorrcnics caudais rcsian acnas os
lciios csianqucs, ondc nao sc crcclc nais ncn
vcsigios da agua quc os assolcrlava. Salc-sc
quc ali Iouvc un rio, cla dcrcssao s vczcs
incrccivcl do icrrcno, c cla arcia alva c fina
quc o cnurro lavou.
nos csiuarios dcssas aluvics do invcrno,
conIccidos con o nonc dc varzcas, ondc sc
conscrva algun vislunlrc da viialidadc, quc
arccc Iavcr dc iodo alandonado a icrra. A sc
cnconiran, scncadas clo cano, ioucciras
crriadas dc uas c csinIos cn quc sc
cnirclaan os cardos c as carnaulas. Scnrc
17
vcrdcs, ainda quando nao cai do ccu una so goia
dc orvalIo, csias lanias sinlolizan no scriao as
duas viriudcs ccarcnscs, a solricdadc c a
crscvcrana.
O caiiao-nor Iavia scsicado a quairo lcguas
da fazcnda, c ariira iardc quando ja quclrara
a fora do sol, coniando cIcgar sua casa
noiiinIa.
Ncssas Ioras do ocaso o scriao crdc o
asccio norno, accrlo c dcsolador quc iona ao
dardcjar do sol cn lrasa. A sonlra da iardc
rcvcsic-o dc scu nanio suavc c nclancolico; c
ianlcn a Iora cn quc cIcga a lrisa do nar c
dcrrana or cssa ainosfcra incandcsccnic cono
una fornalIa, a sua frcscura consoladora.
ncdida quc sc aroinava da fazcnda, o
caiiao-nor Canclo ia olscrvando con naior
aicnao o csiado dos icrrcnos quc airavcssava, c
a roosiio dirigia a alavra, unas vczcs sua
nulIcr, ouiras a un dos acoliios, o quc arccia o
calo da cscolia, c quc lIc ficava nais roino.
Ao longo do caninIo, dc un c ouiro lado,
alvcjavan, cnirc as naravalIas dos ranos
qucinados clo sol, as ossadas dos aninais quc
ja iinIan sucunlido aos rigorcs da scca.
A scca or aqui foi rigorosa, D. Ccnovcva,
dissc o caiiao-nor.
18
Ha dc vcr, sr. Canclo, quc odcr dc gado
sc crdcu.
Con isso ja conio cu; as ossadas quc
icnos cnconirado csiao nosirando. Nao c un loi
quc la csia cado, Agrcla?
La ao c da narizcira, sr. caiiao-nor?
Aquclc ja csiicou a cancla.
Aosio quc dciaran cniuir as cacinlas?
acudiu D. Ccnovcva.
Nao duvido, rcsondcu Canclo.
Ncssc noncnio cIcgavan os viajanics a una
cqucna clcvaao, dondc sc avisiava ao longc,
solrc aqucla naia adusia, a coa vcrdc c
frondosa dc una roccra oiiicica.
Un dos acosiados quc irazia a ironlcia a
iiracolo, lcvou-a loca, c iocou una alvorada
cujos sons fcsiivos dcrranaran-sc clo csao c
cncIcran a solidao.
O fogoso cavalo cn quc noniava a gcniil
donzcla, ja cciiado dcsdc quc rinciro scniira as
auras da icrra naial, con os rclaics da ironlcia
sc arrcncssou inciuoso clo caninIo da
fazcnda.
D. Flor dciou-o dcsafogar aquclc gcncroso
anclo quc ianlcn lIc assonava n'alna ao
19
rcconIcccr os siios ondc assara a sua infancia
c lIc corrian fclizcs os anos da juvcniudc.
Logo alaio da cnincncia, o caninIo dividia-
sc; una irilIa csicndia-sc clos ialulciros, a
ouira scrcjava clo docc aclivc quc ja ali
fornavan as alas da roina scrra. Solrc cssa
lonla, cujo icrrcno csiava ncnos alrasado or
causa das filiracs da nonianIa, as arvorcs
ainda conscrvavan a folIagcn, quc iornava-sc
nais cslaiida c vircnic, roorao quc sc
avizinIavan das calccciras do Siiia.
Foi or csic uliino caninIo quc ionou a
donzcla.
Flor! griiara D. Ccnovcva, cIanando-a.
Mas cla voliou-sc ara sorrir sua nac,
fazcndo-lIc un gcsio razcniciro, c dciou-sc
lcvar clo ardcgo gincic.
A noa lrcvc dcsaarcccu cncolcria clo
naio a nais fccIado, c rcvcsiido ainda dc
alguna rana, cnlora rara c crcsiada.
Con a raidcz do galoc, o vcnio agiiava os
calclos casianIos da donzcla, fusiigando-lIc o
rosio, c cla ccrincniava un indizvcl razcr,
cono sc a icrra dc scu lcro lIc alrissc os
lraos carinIosa, c a csiivcssc acriando ao scio,
c colrindo-lIc as faccs dc lcijos.
20
Ccrrando a ncio os olIos, cngolfada ncssa
ilusao, arccia-lIc quc a icrra naial ionava as
fcics da ana quc a criara, da loa Jusia, dc
qucn sc aariara cla rincira vcz con iananIa
saudadc.
Dc rccnic o lrioso cavalo quc rclincIava dc
alcgria, crriou a crina c soliou do ciio un
orncjo surdo, lanando os olIos avidos ara a
csqucrda do caninIo.
D. Flor cnsando quc cssc icrror roviria dc
icr o laio rcsscniido no naio a carnia dc
alguna rcs, afagou-lIc o cscoo con a naozinIa
afilada, cciiando os lrios do aninal or una
carcia da voz.
Mas o cavalo csiacou csavorido, con o clo
Isido c as narinas insufladas clo icrror.
21

II
O DESMAIO

A ar con a coniiiva, nas or dcniro do
naio, caninIava un viajanic cscoicira.
Parccia aconanIar o caiiao-nor, orcn dc
longc, s oculias, ois facilncnic crcclia-sc o
cuidado quc cnrcgava ara nao o dcscolrircn,
ja cviiando o ncnor runor, ja afasiando-sc
quando o naio ralcava a onio dc nao cscondc-
lo.
Sua acicncia nao sc cansava; iinIa
caninIado assin Ioras c Ioras, or nuiios dias,
con a crscvcrana c suiilcza do caador quc
scguc o rasio do canciro. Nao crdia dc visia a
coniiiva, c quando a disiancia nao lIc dciava
cscuiar as falas, adivinIava-as cla crcssao
das fisiononias quc scu olIar sagaz invcsiigava
or cnirc as ranas.
O cavalo cardao, quc clc noniava, arccia
conrccndc-lo c auilia-lo na cnrcsa; nao cra
rcciso quc a rcdca lIc indicassc o caninIo. O
inicligcnic aninal salia quando sc dcvia ncicr
nais clo naio, c quando odia scn rcccio
aroinar-sc do conloio. Andava or cnirc as
22
arvorcs con dcsircza adniravcl, scn quclrar os
galIos ncn ranalIar o arvorcdo.
TinIa o cavalo un oric alio c linda csiana;
nas ncssa ocasiao, alcn da fadiga da longa
viagcn quc dcvia cnagrccc-lo, solrciudo or una
scca iao rigorosa, o aninal vaqucano conIccia
quc nao cra ocasiao dc cnfciiar-sc, rifar c dar
nosiras dc sua galIardia. Dc fciio iinIa nais
asccio dc un grandc cao noniado or scu
scnIor, do quc dc un corccl.
Era o viajanic noo dc vinic c un anos, dc
csiaiura rcgular, agil, c dclgado dc ialIc.
Sonlrcava-lIc o rosio, qucinado clo sol, un
luo ncgro cono os conridos calclos quc
anclavan-sc clo cscoo. Scus olIos, rasgados c
vvidos, dardcjavan as vccncncias dc un coraao
indonavcl.
Ncssc insianic o consirangincnio a quc a
csrciia o forava, iolIia-lIc os novincnios c
cnloiava a Ialiiual inciuosidadc; nas ainda
assin, ncsscs agacIos dc caador a csgucirar-sc
clo naio, crcclia-sc a flcililidadc do iigrc, quc
roja ara arrcncssar o loic.
Vcsiia o noo un irajo conlcio dc couro dc
vcado, curiido fciao dc canura. ConunIa-sc
dc vcsiia c gilao con lavorcs dc csiana c loics
dc raia; calcs csirciios, loias conridas c
23
cIacu csanIola con una ala rcvirada
landa c ianlcn rcgada or un loiao dc raia.
Ainda Iojc cssc irajo iiorcsco c iradicional
do scriancjo, c nais csccialncnic do vaquciro,
conscrva con ouca difcrcna a fciao da aniiga
noda oriugucsa, cla qual foran ialIadas as
rinciras rouas dc couro. Uliinancnic ja
cosiunan fazc-las dc fciiio nodcrno, nas nao
icn o valor c csiinaao das ouiras, coriadas clo
noldc riniiivo.
Trazia o scriancjo, suscnsa cinia, una
caiana larga c curia con lainIa do ncsno couro
da roua, c na garua a nalcia dc clcgo dc
carnciro, con una clavina airavcssada c un
nao dc rclIo.
Quando a coniiiva cIcgou cnincncia dondc
sc avisiava a oiiicica, o viajanic aconanIou con
os olIos a donzcla aic quc scu vulio gracioso
dcsaarcccu cnirc o arvorcdo; c dando volia ao
cavalo afasiou-sc vagarosancnic do caninIo da
fazcnda.
Nao iinIa, orcn, andado vinic lraas, quc
sua fisiononia iraiu suliia inquiciaao.
Fcclinando solrc o arao, crscruiou con o olIar
o naio quc o rodcava. Ouvia-sc ao longc un lcvc
crciiar, scnclIanic ao rugir do vcnio nas
alnas crcnuladas da carnaula.
24
O quc, orcn, nais rcocuava o scriancjo
cra a calida rajada quc ao assar cscaldara-lIc o
rosio. Arriiando caninIo avanou conira o
locIorno ara vcrificar a causa, quc iinIa logo
suosio.
Scu cavalo cardao roncu o naio a galoc,
cono qucn csiava acosiunado a cancar o
larlaiao no nais cscsso lanlurral; c con
ouco o scriancjo, aialIando a disiancia, avisiou
D. Flor arada alcn, no caninIo.
A donzcla dclaldc fusiigava o laio, quc
rccuava cIcio dc icrror. Tanlcn cla scniira-sc
cnvolia or una cvaoraao ardcnic, quc sc
dcrranava na ainosfcra, c orinia-lIc a
rcsiraao, nas, ocuada cn vcnccr a rcluiancia
do aninal, nao rcsiara ao incidcnic naior
aicnao.
Nisso lcvaniou-sc no naio un forissino
csirciio quc rolava cono o lorloiao dc una
iorrcnic; c a donzcla viu, ionada dc csanio, un
iurlilIao dc fogo a assonar ao longc c rcciiiar-
sc conira cla ara dcvora-la.
ConIcccndo cniao a causa do icrror quc
assusiara o aninal, c rcsscniindo o crigo quc a
ancaava, lcnlrou-sc a donzcla dc rciroccdcr;
nas ouiro lulcao dc cIanas ja arrclcniava or
aqucla landa c ionava-lIc o asso.
25
O inccndio, causado or alguna qucinada
inrudcnic, roagava-sc con fulninanic
raidcz clas arvorcs nirradas quc nao assavan
cniao dc una cicnsa naia dc lcnIa. A lalarcda,
cono a lngua sanguinolcnia da Iidra, lanlia os
galIos rcsscquidos, quc dcsaarccian iragados
cla faucc Iianic do nonsiro.
No scio do dcnso cgao do funo, quc ja
sulncrgia ioda a sclva, rclolcava-sc o inccndio,
cono un ninIo dc scrcnics quc sc arrcnciian
furiosas, cnrisiando o colo, lrandindo a cauda, c
dcsfcrindo silvos ncdonIos.
Ao ncsno icno arccia quc a iorncnia
crcorria a florcsia c a dcvasiava. Ouvia-sc nugir
o vcnio, agiiado clo rcssolIo ardcnic c ruidoso
das cIanas; un irovao soiurno rccrcuiia nas
cniranIas da icrra, c a cada insianic, no ncio do
consianic csiridor da ranagcn, rcloavan con os
surdos laqucs dos ironcos alianciros, os
csicriorcs da florcsia convulsa.
Do ncio dcssc iorvclinIo, o dragao dc fogo sc
arrcncssava dcsfraldando as duas asas
flananics, cujo lafo alrasado ja crcsiava as faccs
ninosas dc D. Flor, c a rcvcsiian dc rcflcos
ururcos.
Enirc as duas iorrcnics gncas quc
iranslordavan inundando o cano c nao
iardavan soolra-la, a donzcla nao dcsaninou, c
26
fcz un surcno csforo ara arrancar scu cavalo
do csiuor quc lIc causava o icrror do inccndio.
Ncgros rolos dc funo. orcn, a cnvolvcran, c
sufocada clo vaor cla scniiu dcsfalcccr-lIc a
vida.
Eniao con un gcsio dc sullinc rcsignaao
cruzou as naos ao ciio, rcclinou a linda fronic, c
alandonou-sc noric crucl quc vinIa ccifar-lIc
scn icdadc a rincia dc sua lclcza, quando
acnas dcsalrocIava.
NcnIun griio lIc roncu do scio ncssa
ircncnda angusiia; con o nolrc udor das alnas
aliivas rccalcou o surcno gcnido, c cn scus
lalios ninosos a voz fcncccu calando acnas
csia alavra, quc rcsunia ioda a sua afliao.
Jcsus!...
O coro dcsnaiado rcsvalou clo flanco do
laio, nas nao cIcgou a cair. Un lrao rolusio o
suscndcu quando ja a fralda do rouao dc
noniar arrasiava clo cIao.
Acnas o scriancjo conIcccu o crigo cn quc
sc acIava a donzcla, roncu-lIc do scio un griio
sclvagcn, o ncsno griio quc fazia csircncccr o
iouro nas lrcnIas, c quc dava asas ao scu lravo
cancador.
27
No ncsno insianic acIava-sc crio da noa,
a qucn ionara nos lraos. Para salva-la cra
rcciso voliar anics dc fccIar-sc o crculo dc fogo,
quc ja o cingia or iodos os lados con cccao da
csirciia ncsga dc icrra or ondc acalava dc
assar.
Nao Iouvc dc sua aric a nnina dcnora; o
cancador dcvorou o csao, c nao sc odcria
dizcr quc cIcgara, ois scn arar voliara solrc
os cs. Mas o inccndio iinIa as asas do dragao;
rciroccdcndo, acIou-sc o scriancjo cn facc dc
un lulcao dc cIanas quc o invcsiia.
As duas ironlas dc fogo, quc dcsfilavan clo
cano fora, sc Iavian cnconirado, nao frcnic a
frcnic, nas cnirclaando-sc, dc nodo quc
dciavan ainda, dc csao cn csao, rcsiingas
dc naio ouadas clas cIanas.
Arrojou-sc o nancclo inircidancnic ncssa
voragcn. Esirciiando con o lrao dirciio o coro
da donzcla cujo lusio cnvolvcra cn scu gilao dc
couro, con un lcvc accno da nao csqucrda
suscndia clas rcdcas o lravo cancador quc,
dc salio cn salio, iranss aquclas iorrcnics dc
fogo, cono ianias vczcs solrcujara os rios
caudalosos, alarroiados clas cIuvas do invcrno.
Fusiigado clas cIanas quc ja o aiingian, c
insiigado ianlcn do ccnlo, o laio, saindo
afinal do ioror quc dclc sc aossara, disarou
28
cola do lrioso cancador; orcn, ncnos
inircido c agil, nuiias vczcs irocou no
lrasciro, dondc a cusio dc safar-sc.
Para rodcar a coluna dc fogo quc lIc coriava
o caninIo da fazcnda, icvc o scriancjo dc dar
grandc volia, quc o lcvou aos fundos da
Ialiiaao, conlciancnic dcscria ncssc
noncnio, ois iodos os noradorcs c gcnic do
scrvio, avisados clo ioquc da ironlcia, Iavian
acorrido ara o icrrciro da frcnic a rccclcr os
donos c fcsicjar a cIcgada.
Saliou o nancclo cn icrra scn cscrar
aulio, c airavcssando a varanda dciiou o coro
dcsfalccido dc D. Flor no longo canac dc couro
adanascado, quc ornava a sala rincial.
Cons raidancnic, nas con circna
dclicadcza, as anlas dolras da saia dc noniar,
ara quc nao ofcndcsscn o casio rccaio da
donzcla, dcscolrindo-lIc a onia do c, ncn
dcsconccriasscn a graciosa osiura dcssa linda
inagcn adornccida. Con os olIos cnlcvados na
conicnlaao da fornosa dana, agiiava cono
lcquc a ala do scu cIacu dc couro, rcfrcscando-
lIc o rosio.
Nao assusiava ao scriancjo a inolilidadc da
noa; duranic a corrida, acsar do csirciio do
inccndio c do csforo quc cnrcgava ara
arranca-la s cIanas, nao ccssara un insianic
29
dc ouvir solrc o ciio a aliiaao do coraao dc
D. Flor, a rincio violcnia, nas quc foi
nodcrando-sc gradualncnic.
ConIcccu quc nao assava isso dc un
sinlcs dcsnaio causado clo vaor do inccndio.
Con o rcouso c a insiraao do ar nais vivo c
frcsco, a donzcla nao iardaria a voliar a si. Mas
sc nao rcccava ja cla vida rcciosa quc salvara,
iodavia nao sc dcsvancccu conlciancnic a
inquiciaao do nancclo clas conscqucncias quc
odia icr aquclc susio ara a saudc c
iranquilidadc dc D. Flor.
Esic dcsvclo circno cncIia-lIc os olIos, os
fcros olIos ncgros, quc fuzilavan rocclas nos
assonos da ira c quc agora, ali cn facc da
ncnina dcsfalccida, sc quclravan nansos c
inidos, csrciiando a volia do csriio gcniil quc
aninava aqucla fornosssina csiaiua, c
csircncccndo ao ncsno icno so con a
lcnlrana dc quc as alclras ccrradas clo
dcsnaio sc alrisscn dc rccnic, c o casiigasscn
con nosiras dc dcsrazcr.
Indcfinvcl cra a unao dcssc olIar cn quc o
nancclo cnlclia a virgcn, cono ara rcanina-
la con os cfluvios dc sua alna, quc ioda sc
csiava infundindo c rcassando da inagcn
qucrida. Ningucn quc o vissc noncnios anics,
luiando lrao a lrao con o inccndio, giganic
30
conira giganic, acrcdiiara quc cssc coraao
inciuoso cnccrrassc o nanancial dc icrnura,
quc fluia-lIc agora do scnllanic c dc ioda sua
cssoa.
A rcsiraao da donzcla, soiiada cla
vcriigcn, foi-sc rcsialclcccndo; o scio arfou
lrandancnic con o rinciro alcnio, c na facc
quc arccia dc alalasiro crassara un frouo
vislunlrc dc cor.
AjoclIou cniao o scriancjo lcira do canac;
iirando do ciio una cruz dc raia, quc irazia ao
cscoo, rcsa a un rclicario vcrnclIo, dciiou-a
or fora do gilao dc couro. Con as naos osias c
a fronic rcclinada ara fiiar o snlolo da
rcdcnao, nurnurou una avc-naria, quc
ofcrcccu Virgcn Sanissina cono aao dc
graas or Iavcr crniiido quc clc cIcgassc a
icno dc salvar a donzcla.
Tcrninada a oraao, volvcu a visia cn iorno
cono sc icncssc quc as arcdcs sc crivasscn dc
olIos ara csia-lo, c crscruiou o scnllanic da
donzcla con una crcssao avida c sulicanic.
Afinal, ircnulo, alido, qual sc concicssc un
crinc, curvou-sc c lcijou a franja quc guarnccia
o fraldclin do rouao, cono sc lcija a nais sania
das rclquias.
Tcnuc susiro calou dos lalios ja rosados da
donzcla; a nao csqucrda novcu-sc con un
31
lrando gcsio quc a aroinara do scio. O
nancclo rcirara-sc vivancnic ara o lado da
calcccira. c ncdida quc os sinais do rccolro sc
nanifcsiavan na ncnina, clc, scnrc voliado
ara o canac, scn iirar-lIc os olIos do
scnllanic, sc afasiava dc cosias cn dircao
varanda. Cada novincnio dc D. Flor cra un
asso quc clc dava, ronio a dcsaarcccr da sala
cono una sonlra.
Ja roino oria, violcnia conoao o
alalou. Dos lalios frouos da donzcla sc
dcsrcndcra cn navioso quciunc un nonc, c
cssc nonc cra o scu.
Arnaldo!
Irrcsisivcl inulso arrojou-o ara a donzcla;
nas, cono o ccdro quc o vcnio inclina, scn
arranca-lo do solo ondc lanou a rofunda raiz, o
scriancjo iinIa dcniro d'alna un odcroso
scniincnio, quc lIc cncadcava os assonos da
aiao, c o soldava ao avincnio.
Foi lcniancnic c con surcno csforo
iornando do rinciro clancc, aic quc,
arrancando-sc cnfin ao cncanio quc ali o
rcndcra, dcsaarcccu da sala.
Lcvaniara-sc cniao un grandc alarido no
icrrciro da casa.
32

III
A CHEGADA

Quando o caiiao-nor rcconIcccu os
rinciros sinais dc inccndio, rcvcniu a gcnic dc
sua cscolia.
Qucinada, Agrcla? dissc clc surrcso.
Ncsic icno c ncsias aragcns, nao odc scr.
quc vcn dc longc, olscrvou o icncnic
fincando as csoras no cavalo. Toca avanic a
cscolia.
O iroo dc cavalciros disarou con a
nacIada cn unIo, dcslasiando o naio dc una
c ouira landa ara fornar un largo acciro quc
incdissc o fogo dc roagar-sc cla florcsia.
Enquanio clcs alaiian as naravalIas c
ranadas alias quc facilncnic concclian a cIana
c a conunicavan, os ccs, cIanados a icno,
arrcdavan ara longc iodo cssc cIanio,
isolando os grossos ironcos, quc sc nao odian
facilncnic dcrrular na ocasiao.
No ncio dcssa faina quc o caiiao-nor dirigia
cn cssoa c aninava con a alavra c o ccnlo,
soou un griio dc afliao. Pariira dc D. Ccnovcva,
a qucn dc rccnic acudiu a idcia do crigo quc
33
odia corrcr a donzcla ncssc insianic, sc c quc ja
nao fora viina da Iorrvcl caiasirofc.
MinIa filIa!... Flor!... lradava a dcsolada
nac.
E ora qucria airavcssar or dcniro da naia
alrasada, lcvada clo dcscscro lusca da
ncnina; ora voliava-sc ara o narido con as
naos osias, sulicando-lIc quc a anarassc
naqucla ansia.
Faida coniraao frisou o rosio gravc c
lacido do caiiao-nor, quc logo doninou-sc.
Podia ncdir-sc a cncrgia quc rccalcou a rincira
inulsao, cla fora con quc o vclIo sc firnou
na scla, vcrgando ao scu cso o csinIao da
cavalgadura fciao dc un arco.
Nao sc assusic, D. Ccnovcva! dissc con
voz sosscgada. Nossa filIa nao corrc crigo.
Dcccrio, acudiu Agrcla; a doninIa assou
anics quc o fogo cIcgassc ao caninIo, scnao
icria voliado.
Esicja dcscansada, ninIa nulIcr. D. Flor
ja cIcgou nossa casa, olscrvou o caiiao-nor c
iornou ao scrvio. Agucnia, raazcs!
Qucn salc, sr. Canclo; Flor c iao
aninosa! Talvcz icinassc cn assar ara nosirar
quc nao icn ncdo.
34
Mas, scnIora dona, insisiiu o Agrcla, sc
iivcssc aconiccido alguna cousa, dc quc Dcus
nos livrc c guardc...
Ancn! dissc a dana.
O caiiao-nor iirou o cIacu, gcsio quc ioda
a cscolia iniiou.
Por fora quc sc Iavia dc ouvir!
Con cssc larulIo do fogo, quc arccc una
irovoada!...
La o griio da doninIa, nao digo nada, nas
o rincIo do cavalo cIcga longc; c cniao quando o
fogo concassc a cIanuscar-lIc a clc!
Convcna-sc do quc lIc digo, scnIora,
acrcsccniou o caiiao-nor.
A rova a csia! Nao ouvc, scnIora dona?
Un cavalo quc csia rincIando la cn casa?
vcrdadc! cclanou D. Ccnovcva.
Agrcla alicou o ouvido.
E nao c ouiro scnao o laio!
Esia vcndo, D. Ccnovcva?
A inquiciaao da nac alrandou un ianio,
nas nao scrcnou dc iodo. Ncssas ocasics,
35
quando un grandc susio alala rofundancnic o
coraao, dcia una incrcdulidadc quc sc nao
dcsvanccc con alavras, c nuiias vczcs rcsisic
roria rcalidadc.
so dcois quc ao coraao, cono ao lago
rcvolio cla icncsiadc, volia a lonana, quc clc
rccolra sua linidcz, na qual csclIa as cclcsics
cscranas.
Enquanio ncus olIos nao vircn Flor, cu
nao fico sosscgada, sr. Canclo.
O caiiao-nor voliou-sc ara Agrcla.
MinIa scnIora dona ja odc assar, dissc
o icncnic. Ola, o Xavicr c o Dcnicv!
Pronio! disscran dois scquazcs acudindo
ordcn do calo.
Ordcna o sr. caiiao-nor quc
aconanIcn casa a sra. D. Ccnovcva?
crguniou Agrcla.
Ordcnanos!
Aic logo, sr. Canclo. Nao sc dcnorc; ja
lasia dc aflics.
O caiiao-nor fcz nulIcr una rcsciiosa
coricsia, c cnquanio cla sc cncaninIava
fazcnda, iornou ao scrvio quc sua gcnic
36
cnrccndcra ara aialIar o inccndio, c salvar as
naias vizinIas, ancaadas dc ficarcn rcduzidas
a cinzas.
O iralalIo avanara raidancnic a onio dc
odcr D. Ccnovcva airavcssar ara o ouiro lado
scn ncccssidadc dc fazcr grandc volia. O acciro
alcrio na dircao da fazcnda, iinIa coriado a
ironla do inccndio quc o vcnio inclia naquclc
runo, dc nodo quc nao foi difcil ilIa-lo ncssa
orao dc icrrcno ja dcvasiada, ondc lrcvcncnic,
consunido cla cIana iodo o conlusivcl,
concou a aagar-sc, ficando acnas o lrasido.
Todavia, nao cra rudcnic alandonar cssc
incnso lorralIo, dondc o vcnio a cada insianic
lcvaniava cnancs dc fagulIas, quc inflanavan-
sc no ar c odian aicar novancnic o fogo no
naio cIcio dc gravcios c cIanios.
Agrcla nao dcscansou cnquanio nao
ciinguiu dc iodo o fogo na largura dc unas dcz
lraas, c ainda assin osiou dc csao a csao
vigias quc a dcvian ficar duranic a noiic, ara
dar aviso dc qualqucr acidcnic, quando or si nao
o udcsscn rcncdiar.
Duranic cssa arriscada c ardua iarcfa, a
gcnic da cscolia c do conloio nao dciava dc
iorccr-sc con a inacicncia dc Agrcla, nas ali
csiava o caiiao-nor quc nao soncnic nao sc
ouava ara dar o ccnlo, cono nao duvidaria
37
cslorracIar con un nurro a calca do rinciro
quc rcsingassc conira o scu icncnic.
Con ouco aarcccu o rcforo da gcnic da
fazcnda, quc avisada cla cIcgada dc D.
Ccnovcva, corria cn socorro, c dcu a uliina
dcnao ao scrvio.
Podcnos scguir, sr. caiiao-nor, sc V. S.
nao nanda o conirario.
Vanos!
So cniao o caiiao-nor Canclo rcsolvcu-sc
a dciar aquclcs siios ara dirigir-sc sua casa
da qual sc acIava auscnic Iavia ncscs, c a quc
iao a roosiio voliara ara salva-la da runa dc
quc nao cscaaria con ccricza, sc o fogo
coniinuassc con a violcncia cn quc ia.
Enircianio Iavia cIcgado D. Ccnovcva ao
icrrciro, ondc a aguardava novo susio.
Toda a gcnic da casa, agrcgados c scrvos,
ainIada no ncio do aiio, cn frcnic ao
caninIo, cscrava ansiosa quc aarcccssc a
cavalgada ara rccclc-la con as alvssaras,
ioqucs c aclanacs dc razcr quc cran dc uso
cn iais ocasics.
D. Ccnovcva, acnas cnirou no icrrciro, scn
aicndcr s fcsias con quc a saudavan, foi cn
38
alias vozcs crguniando cla filIa s rinciras
cssoas quc lIc saan ao cnconiro.
Flor?... ondc csia Flor!...
Esia crgunia insianic dciou a iodos
surrcsos. Nao odian conrccndcr cono a dona
lIcs cdia novas dc una cssoa, quc dcvia csiar
a cssa Iora cn sua conanIia c cIcgar
jusiancnic con cla c o narido.
A Icsiiaao quc sc iniava cn iodos os
scnllanics, o csanio quc ja assonava nos
gcsios dc alguns, lanou ouira vcz a nac
circnosa na ncsna, scnao nais crucl afliao.
MinIa filIa!... griiou con un clanor dc
angusiia. Nao viran ninIa filIa?... Ela nao
cIcgou?... Eniao, ncu Dcus, csia noria! O fogo a
qucinou!...
A dana sc arrcncssara da scla ao cIao, c
csiorccndo os lraos convulsos, arrancava os
calclos quc sc dcsgrcnIavan rcvolios clas
csaduas.
Ncn una das nulIcrcs rcscnics, crias dc
sua casa c fanulos, sc aninava a consolar a dor
surcna da nac, quc crdcra a filIa. Liniiavan-
sc a aconanIa-la con o ranio c a vclar solrc
cla, ara anara-la, sc afinal dcsfalcccssc con o
airoz sulcio.
39
Foi o caclao, o adrc Tclcs, qucn no
ccrccio do sanio ninisicrio dirigiu alavras dc
conforio nac afliia.
Lcnlrc-sc a dona quc nais sofrcu a nac
dc Crisio, vcndo scu filIo nao so norio c
crucificado, nas colcrio dc laldcs. E cla lclcu
rcsignada cssc calicc dc anargura!...
Mas ouiro griio soou a crio, quc a iodos
csircncccu.
MinIa nac!
Na jancla da casa assonara o vulio dc D.
Flor, quc ianlcn inquicia cla soric dos ais a
qucn csircnccia, soliava una cclanaao dc
dcsafogo, avisiando sua nac.
D. Ccnovcva caiu dc joclIos, dando graas a
Dcus quc lIc rcsiiiua a filIa; c quando crgucu-sc
foi ara csirciiar ao ciio a donzcla quc sc
lanara cn scus lraos.
E ncu ai? inicrrogou a ncnina
assusiada.
Nao lIc aconicccu nada; sosscga; ficou
airas ara aagar o fogo; cu c quc nao odia
dcscansar cnquanio nao ic vissc crio dc nin,
livrc dc crigo... Quc dcscscro, quando cIcguci,
c ningucn salia dc ii! Cono nao norri, ncu
Dcus!
40
Ja assou! nurnurava D. Flor. Agora
sosscguc, quc aqui csia sua filIa qucrida.
Sin, sin; arccc-nc quc ainda nais ic
qucro dcois quc ic cIorci crdida.
A cssc icno ja ioda a gcnic dc scrvio corria
ara o lugar do fogo.
Enirc as nulIcrcs quc ccrcavan a dana c
sua filIa, ncn una ionara naior aric nas
aflics, cono nas alcgrias naicrnais, do quc
una scriancja alia c rolusia scn corulcncia,
quc nosirava no scnllanic rudc, orcn
anoravcl, una franqucza dc caiivar.
Era cssa a Jusia, a ana dc D. Flor, cujo anor
cla ncnina s vczcs causava ciuncs a D.
Ccnovcva, iananIa cra a dcvoao da carinIosa
aldca or sua filIa dc criaao.
Acnas sc dcsrcndcu dos lraos dc sua
nac, D. Flor sc aiirou con cfusao Jusia, quc
cscrava cssa carcia, cono scu foro c juro dc
scgunda nac. A alcniada scriancja nao sc
conicniou con qualqucr afago, dos quc sc
cosiunan fazcr s noas; ionou a ncnina ao
colo, c concIcgando-a a si cono fazia ouirora
quando a irazia aos ciios, concu-a dc lcijos
dcsdc as nacias iranas dos calclos aic onia
dos cqucninos cs, calados dc coiurnos dc
cciin cscarlaic.
41
OlIcn so, gcnics!... cono vcio loniia!...
Esia-sc rindo, Icn!... Tcvc saudadcs dc sua
nanac?... Tcvc!... Tcvc!... Nao Iavia dc icr!... Por
quc nao voliou logo?... A gcnic ianio icno aqui
cnando!... Pois agora Ia dc agar! Tonc! Un,
dois, ircs... ccn!... AI! cuida quc nao nc Ici dc
dcsforrar?
Tudo isio inicrronido or nil carinIos c
cnircncado dcssa ingcnua garrulicc con quc as
nacs falan aos filIinIos dc colo, c quc clcs
arcccn cnicndcr; nisicriosa linguagcn do nais
sullinc afcio, fornada dc arrulIos, dc caricias c
dc icrnos lallucios.
D. Flor dciava-sc acariciar; c cIcia dc risos,
nosirava no scnllanic o conicniancnio quc
scniia lanIando-sc ncssas cfuscs dc anor.
Eniao lcnlrou-sc nuiio dc nin, nanac
Jusia? dissc D. Flor.
Ncn sc fala, gcnic!
A donzcla dc cnfin rccclcr as fcsias das
conanIciras da Jusia. Con iodas nosirou-sc
afciuosa, orcn nais csccialncnic con una
noa quc no scu inido rcccio nao ousava
aroinar-sc.
Adcus, Alina; vcn alraar-nc.
42
Eniraran afinal as duas scnIoras na sala
rincial.
Ainda nao nc disscsic, Flor! iornou D.
Ccnovcva, scniando-sc no sofa c cIcgando a filIa
ara junio dc si, cono quc ainda rcccosa dc quc
lIa arrclaiasscn. O fogo assusiou-ic nuiio, ou
nao Iavia nada quando assasic?
Pcnsci norrcr! cclanou D. Flor crriando-
sc lcnlrana do iransc Iorrvcl quc assara.
Esia lon; nao fiquc ouira vcz afliia! Para quc
falar nais dcsias cousas?
Nao; conia, Flor!
Foi un nilagrc. O laio csaniadio
cnacou; a rincio nao salia o quc cra; quando
dcscolri o fogo, quis voliar. Esiava ccrcada; via
as lalarcdas corrcrcn ara nin, c arccian-nc
csiarcn folgando c rindo do ncdo quc nc
causavan. Mas a funaa dc rccnic sufocou-nc,
c nao soulc nais dc nin!... Vi quc cra cIcgada a
ninIa uliina Iora c cnconcndci-nc a Dcus.
Jcsus! dc afinal rofcrir D. Ccnovcva cn
qucn sc rcciia a ansia ja assada da filIa. E
cono cscaasic, Flor?
Nao sci, ninIa nac; rcsondcu a ncnina
ingcnuancnic. Dissc-lIc ja quc foi un nilagrc;
43
nao odc scr ouira cousa. Nossa ScnIora quis
valcr-nc!
Pois foi ncsno Nossa ScnIora da PcnIa
dc Frana! afirnou a Jusia, quc ouvia dc c. E
orisso Ia dc icr a sua novcna dc arrojo csic ano,
quc foi a ninIa roncssa, sc iroucssc a ninIa
filIa c iodos a salvancnio.
Olrigado, nanac!
Mas, Flor, cono cIcgasic a casa scn quc
ic aconicccssc nada?
Nao osso lcnlrar-nc! rcsondcu a
ncnina cnsaiiva, c cvocando do niino as vagas
inrcsscs quc lIc fluiuavan no csriio. Dcsdc
quc a funaa colriu-nc ioda, cono sc fossc a
ninIa norialIa, nao vi nais nada; so dci acordo
dc nin aqui, ncsic canac!...
Ncsic canac! cclanou D. Ccnovcva
ainiia.
E dciiada, cono sc iivcssc dornido.
Foi a ninIa ScnIora da PcnIa, quc a
irouc nos lraos. Porisso ningucn viu quando
cIcgou.
vcrdadc! cclanaran ouiras vozcs dc
nulIcr.
44
Eu iinIa acordado; nao salia ondc csiava,
ncn iinIa idcia do quc nc aconicccra. Ergui-nc;
c concava a rcconIcccr a casa, quando ouvi
griios no icrrciro; corri jancla c dci con ninIa
nac.
A noa rofcrindo csias uliinas alavras
lanou os lraos ao cscoo da nac, c anlas
ficaran cnlaadas naqucla ardcnic cfusao con
quc novancnic sc rcsiiiuan una ouira.
A nancira or quc a donzcla fora salva do
inccndio, ficou scndo un nisicrio. A naior aric
da gcnic da fazcnda airiluiu o caso inicrvcnao
divina, c acrcdiiava quc Nossa ScnIora da PcnIa
fizcra un nilagrc cn favor da ncnina, c cla
inicrccssao da Jusia. Ouiras, scn afirnar,
suunIan quc a ncnina, irazida casa cla
disarada do cavalo, quc sc cnconirou aiado ao
ilar da varanda, acara-sc fora dc si c caira
dcsnaiada dc susio no sofa, nao sc rccordando
dcssas circunsiancias clo alalo quc sofrcra.
Quanio a D. Flor, cogiiando dcois solrc o
aconiccincnio quc ancaara a sua cisicncia
rccordava-sc dc un griio quc ouvira ao crdcr os
scniidos c dc un vulio quc surgira dc rccnic a
scus olIos ja anuviados clas sonlras da noric.
Mas cssa inrcssao quc ao dcscriar
calava-sc cn un nonc nurnurado flor dos
lalios, scria a fugaz rcninisccncia dciada or
45
confusa rcalidadc ou ilusao acnas da faniasia
iurlada cla vcriigcn?
46

IV
A HERDADE

A norada da Oiiicica asscniava a ncio
lananic cn una das cncosias da scrra.
Erguia-sc do ccniro dc un icrrado rcvcsiido
dc naracIcs dc cdra solia. Por dianic, alcn do
icrrciro, dcscia a rana con suavc ondulaao aic
lancic; airas da Ialiiaao, rcnoniava-sc ao
dorso dc una cnincncia dondc caa alruia
solrc un valc rofundo quc a scarava do coro
da nonianIa.
Na frcnic clcvava-sc no icrrciro, a algunas
lraas da csirada, a frondosa oiiicica, dondc
vicra o nonc fazcnda. Era un giganic da aniiga
naia virgcn, quc ouirora colria aquclc siio.
Na ocasiao da dcrrulada, sua najcsiosa
lclcza novcu o fazcndciro a rcsciia-la,
dcsiinando-a a scr cono quc o lar indgcna da
nova Ialiiaao fundada a ncsscs crnos.
As casas da oulcnia norada cran iodas
consirudas con solidcz c disosias or nancira
quc sc rcsiarian scndo rcciso, nao soncnic
dcfcsa conira un assalio, cono rcsisicncia cn
caso dc siio.
47
Ocuava a naior arca do icrrciro un cdifcio
dc vasias roorcs quc rolongava duas asas
ara o fundo, flanqucando un aiio inicrior,
lasianic csaoso ara conicr Iorio c onar.
circnidadc dc cada una dcssas asas
rcndian-sc ouiros cdifcios ncnorcs, alguns ja
ircados solrc os ncaros alcsircs, orcn
ligados cnirc si or nacios dc rocIcdos quc
fornavan una nuralIa fornidavcl.
A iacaria c alfaias da casa cran dc una
suniuosidadc quc sc nao cnconira Iojc igual, nao
so cn ioda a rovncia, nas quia cn ncnIuna
vivcnda rural do incrio.
Naqucla coca, orcn, os fazcndciros iinIan
or iinlrc fazcr osicniaao dc sua oulcncia c
ccrcar-sc dc un luo rcgio, surinindo assin cn
iorno dc si o dcscrio quc os ccrcava.
Havia fazcndciro, c o caiiao-nor Canclo
cra un dclcs, quc nao conia scnao cn laicla dc
ouro, c quc irazia na lilrc dc scus criados c
cscravos, lcn cono nos jaczcs dc scus cavalos,
lrocados, vcludos c iclas dc naior cusio c rinor
do quc usavan nos aos rcais dc Lisloa os
fidalgos lusiianos.
Daiava do fin do scculo dczcsscic a rincira
fundaao da Icrdadc ou fazcnda, cono ja cniao
sc cnirava a cIanar csscs novos solarcs quc os
48
fidalgos dc foriuna ian asscniando nas icrras dc
conquisia, scnclIana do quc ouirora o Iavian
fciio no rcino ouiros avcniurciros, ianlcn
cnolrccidos clo valor c clas faanIas.
Naiuralncnic lcnlraran-sc nossos avocngos
dc r cssc nonc s granjas dc naior irafcgo cla
razao dc rcrcscniarcn os grossos calcdais c
grandcs osscs dc scus donos. Da vcio a
dcsignaao no noric aos casais dc criaao, cono
no sul aos rcdios dc lavoura.
O gado dc varias csccics, quc os rinciros
ovoadorcs iinIan iniroduzido na caiiania do
Ccara, sc roagara dc un nodo rodigioso or
iodo o scriao, colcrio dc ricas asiagcns.
Succdcra o ncsno quc nos anas do sul;
as raas sc iornaran silvcsircs, c nanadas dc
gado anoniado, quc ainda Iojc na rovncia
cIana-sc larlaiao", vagavan clos canos c
cncIian as naias.
CIcgando a noicia dcsia riqucza s
caiianias vizinIas, nuiios dc scus Ialiianics, ja
alasiados, vicran csialclcccr-sc nos scrics do
Ccara; c ali fundaran grandcs Icrdadcs, olicndo
as icrras or scsnaria.
Ncssa ocuaao do solo, a colia dc cnvolia
con o orgulIo gcrou as luias accrrinas c
49
cncarniadas quc duranic o scculo dczoiio
assolaran a nasccnic colnia.
Enirc iodas, avulia a gucrra dc cicrnnio
das duas odcrosas fanlias dos Monics c
Fciiosas|2|, quc sc acalou clo aniquilancnio da
rincira. Dcsia larlara conicnda ficou sinisira
ncnoria nao so na crnica da rovncia, cono no
cscolio dc sua ioografia.
Con ouiros scsnciros, vcio dc Pcrnanluco o
vclIo Canclo, quc iinIa fundado a Icrdadc, c a
iransniiira or succssao Iavia ja vinic anos ao
filIo, aiual caiiao-nor.
No icno da fundaao da fazcnda ainda o
fornoso c ancno scriao dc Quicranolin, quc os
rinciros ovoadorcs Iavian dcnoninado
Cano naior" or causa da cicnsao, acIava-sc
quasc inaliiado.
Acnas sc cnconiravan alguns rancIos ondc
sc acolIia una oulaao vagalunda dc
avcniurciros, quc crcorrian o scriao, vivcndo
das rainas c dos rccursos quc lIcs ofcrccia a
fariura da icrra.
So cn 1755 fundou-sc sol a invocaao dc
Sanio Aninio dc Padua a rincira frcgucsia, a
qual nais iardc foi criada vila cla caria rcgia dc
13 dc junIo dc 1789, quc a scarou do icrno dc
Aracaii.
50
Sol o donnio do aiual dono, a fazcnda
coniinuou a roscrar c con o volvcr dos anos
adquiriu novas cricnas, con quc nais sc
cccdia, nao lIc faliando ncnIuna das
conodidadcs c rccrcios quc cdia un vivcr lci
da grandcza.
Tal cra a Icrdadc a quc cIcgara o caiiao-
nor ncssa iardc dc 10 dc dczcnlro dc 1764.
Tornava clc do Fccifc, aondc volia dc cada
ircs anos cosiunava fazcr una viagcn. Dcsia vcz
lcvara a fanlia ara nosirar a caiial dc
Pcrnanluco a D. Flor, quc ainda nao a iinIa
visio; ois so ara visiiar a avo cn Fussas ou
ara assisiir aos ofcios da scnana sania no Ico,
Iavia a donzcla alguna rara vcz dciado a
Oiiicica ondc nasccra.
Ao calo dc sua jornada, ja cn icrras da
fazcnda, fora o caiiao-nor aialIado clo fogo,
quc afinal conscguira ciinguir con sua gcnic.
Concludo o scrvio, cncaninIara-sc ara a
casa c acalava dc arar no icrrciro, cnlaio da
oiiicica.
s aclanacs con quc o acolIcu ioda a
gcnic da fazcnda rcssurosa ao scu cnconiro,
rcsondcu con un accno rcciido da nao
csqucrda; c acou-sc afinal scn csforo, nas
51
guardada a ausa c ncdida dc quc janais sc
dcsairava.
Ali dcu audicncia dc cIcgada a iodas as
cssoas, quc una aos ouira, dcsdc o caclao c o
fciior aic o uliino dos cscravos, vicran sauda-lo
dando-lIc loa-vinda; a cada un cscuiava con
acicncia, caninando-lIc as fcics ara noiar a
nudana quc orvcniura fizcra, c dirigindo-lIc
alguna lrcvc crgunia.
Dcois quc assou o uliino da iurna, volvcu
o caiiao-nor os olIos ara o scu fciior.
Falia un!
Con liccna dc vossa scnIoria, arccc-nc
quc csiao iodos.
E o Arnaldo?
Essc nao sc conia; dcsdc o dia cn quc o
sr. caiiao-nor saiu dc jornada, quc clc ianlcn
dcsaarcccu da fazcnda.
AI! Eniao c quc cdiu-nos liccna, c nos
lIa conccdcnos.
Con ccricza quc Ia dc ic-la cdido,
acrcsccniou o Agrcla.
Dcscarrcgou o caiiao-nor no fciior un olIar
quc o aiurdiu.
52
Manucl Alrcu, cIcganos c vinos acIar o
fogo nas naias da Oiiicica a ncia lcgua dc nossa
casa; c ningucn na fazcnda soulc, ncn acudiu
cn icno. Cono foi isio, Manucl Alrcu?
Con liccna do sr. caiiao-nor, salcra
vossa scnIoria quc cu nao sci. Ainda nao csiou
cn nin con un caso dcsics!
Pois ananIa Ia dc csiar avcriguado qucn
foi o causador do inccndio, ara lIc scr lanado
confornc a cula.
Dirigiu-sc o fazcndciro ao oriico da casa,
cujos dcgraus suliu, ara cnirar na sala iniada
dc florcs a frcsco clo icio c clas arcdcs, c
guarnccida dc novcis dc jacaranda forrados dc
noscovia con iacIas dc raia.
Ali csiavan ainda D. Ccnovcva c a filIa quc
sc lcvaniaran ara rccclc-lo.
Eniao, so cniao, quando iodos os dcvcrcs dc
dono da roricdadc csiavan cunridos,
conscniiu o caiiao-nor quc afinal ulsassc o scu
coraao dc ai.
Cingindo con o lrao o ialIc dc D. Flor,
ccrrou-a ao ciio; no dcsusado alvoroio quc
crassou-lIc a fisiononia scnrc calna c
scrcna, sc rcconIccia quc a alna fora
rofundancnic crcussa.
53
Dcois quc alraou a filIa, scn arroulos,
solcnc nas rolongadancnic, o caiiao-nor
lcvou-a ara o sofa c scniando-a dcfronic dc si
csqucccu-sc a fiia-la, cono sc nao a iivcssc visio
or largo iraio c sc quiscssc rccucrar dcssa
rivaao dc sua inagcn.
Esic orncnor nosirava o rclcvo do Ioncn
quc cra o caiiao-nor. Fornalisia scvcro, adicio
s rcgras c ccrinnias, quc sc csncrava cn
olscrvar cscruulosancnic, inludo dc una
gravidadc quc iinIa or csscncial ao dccoro dc
una cssoa dc sua caicgoria c osiao, sujciiava
iodos os afcios cono iodos os inicrcsscs a cssa
rigorosa discilina das nanciras.
Nao cra, orcn, cssc nodo do Canclo a
afciaao ridcula dc ncncios cn quc sc rcquinia a
faiuidadc; c sin una icncrana dc gcsio c dc
alavra, quc sc concdian clo rcccio dc
dcscarcn cn vulgaridadcs.
Nascia ial rcsguardo do nolrc csinulo dc
nanicr o csiado quc lIc Iavia criado a foriuna.
Canclo rovinIa dc sanguc lino, nas lclcu;
c alncjando un crganinIo dc nolrcza, quc
cnfin alcanara, clc qucria ncrccc-lo or scus
doics c scr rinciro fidalgo na cssoa, do quc no
lrasao.
54
Asscniava lcn cssc icncrancnio do gcsio
no oric avaniajado do caiiao-nor c inrinia-
lIc ao asccio nuiia dignidadc.
Sua conlciao rolusia osicniava-sc na
lcniiudc do vigor aos ioqucs dcssa nodcraao
inalalavcl; c a fisiononia cIcia, lacida c scria,
inunIa a quanios lIc falavan un irrcsisivcl
acaiancnio.
Enquanio o caiiao-nor conrazia-sc cn
conicnlar a filIa, D. Ccnovcva rcfcria ao narido
o crigo a quc Iavia or nilagrc cscaado a
donzcla; c no ncio da sua narraiiva nao dciou
dc insinuar una docc crolraao flcuna quc o
narido conscrvara quando cla lIc conunicara
scus icrrorcs.
Eu iinIa fc cn Dcus quc nos Iavia dc
conscrvar nossa filIa, D. Ccnovcva, rcsondcu
scrcnancnic Canclo.
Ja dc iodo cara a iardc; c as sonlras da
noiic sc dcsdolravan clas cncosias da scrra.
Os viajanics rccolIcran aos scus aoscnios,
cnquanio nao cIcgava a Iora do icro dc Nossa
ScnIora, quc anics da ccia sc dcvia rczar na
cacla, cn louvor c graa cla cIcgada dos donos
da casa.
55
A cana iangida vivancnic soliava os
rciqucs argcniinos, sonlrcados cla surdina
dos longos ios das avcs noiurnas, c dos ulos da
lrisa nas groias da scrra.
56

V
J

Fciirando-sc da sala ao dcscriar da donzcla,
Arnaldo sara fora no aiio.
A cnconirou ao lado dc scu cavalo o laio,
quc o aconanIara; rcndcu csic anarrando as
rcdcas a un dos ilarcs da varanda, c ncicu-sc
clo arvorcdo ara nao scr visio da gcnic da casa.
Ao airavcssar or dciras da Ialiiaao, lanou
dc assagcn, do alio da cnincncia, un olIar
ara o icrrciro, c crcclcu o quc la sc csiava
assando con a cIcgada dc D. Ccnovcva.
Dcn dcscjava ficar-sc a, ncssa osiao,
assisiindo dc longc qucla ccna c ionando ncla a
sua aric, ao ncnos con os olIos c o
cnsancnio. Mas cIanava-o alcn ouiro cuidado,
quc nais o doninava naquclc insianic.
Qucn o olscrvassc ncssc noncnio noiaria a
crcssao dc icrnura con quc scu olIar cnvolvia
a cssoa da Jusia, cono quc acariciando-a.
Era sua nac, a qucn alraava dc longc
cnquanio o scgrcdo quc o irazia arrcdado da casa
lIc nao crniiia rccclcr sua lcnao.
57
Ncssa ocasiao scniiu quc lIc uavan cla
ala do gilao; scn ncnIuna surrcsa voliou-sc.
Enconirou, cono cscrava, una calra rajada,
cujos cIifrcs indicavan scr ja lcn idosa;
lcvaniou-a clas naos, c rcclinando-sc, alraou-
a con cfusao. Dcois dcssa carcia afasiou o
aninal c con o gcsio incdiu quc o scguissc.
Dcu soga ao cavalo c dcsccu raido a cncosia
rodcando ara sair cn una varzca quc dcnorava
ccrca dc ncia lcgua da casa, ao longo dc una das
vcricnics da scrra c calccciras do Siiia.
Dc un rclancc d'olIos invcsiigou o
dcscanado. Acando-sc, cndirciiou a un onio
ondc noiara vcsigios dc alIas rcccnicncnic
qucinadas. Era rccisancnic o quc clc luscava;
ali iinIa concado o fogo quc sc conunicara ao
arvorcdo roino, c dcois sc roagara clas
naias da fazcnda.
Junio s cinzas, Iavia no cIao uns sinais
quc nao cran dc cgadas Iunanas, ncn rasio dc
qualqucr aninal conIccido. Esicvc olscrvando-os
o scriancjo or algun icno, c scguiu-lIcs o
irao, quc ali crio ia crdcr-sc no naio.
AconanIou Arnaldo or algun icno
aqucla isia or cnirc o arvorcdo, acsar do
cscuro quc ja a rcinava. Afinal arou
dcscolrindo cnirc o lasiro das folIas sccas una
cgada, quc nao fora dc iodo aagada.
58
Fcclinou-sc cniao quasc dc lruos c csicvc a
csiudar os iraos indisiinios c quasc
incrccivcis daquclc vcsigio dciado or un c
Iunano, quc a assara dc frcsco.
A rofunda invcsiigaao do aniiquario quc sc
olsiina cn dccifrar nas linIas confusas do
Iicroglifo o scniido ignoio, nao cigc dcccrio nais
foric conicnao do csriio, ncn iao odcrosa
rcninisccncia.
Enircianio ouco dcnorou-sc no canc o
scriancjo, quc crgucu-sc con a fciao dc qucn
acalava dc confirnar-sc cn una susciia.
Nao nc cnganci!
Dclilcrou cniao voliar; nas dcois dc Iavcr
gravado na ncnoria a lcnlrana do siio, con
cssa cncrgia dc crccao quc o Ialiio da
olscrvaao da ao olIar do Ioncn cducado nas
lrcnIas ara a luia inccssanic do dcscrio.
Tornando ao ncsno lugar, o scriancjo
coniornou a nancIa ncgra quc dciara a
lalarcda no cIao c quc fora cono a calcccira da
gnca iorrcnic, cujo sulco ronia a sclva.
Do lado oosio, oculio or una grandc ioua
dc carnaulas, o nassac, fazia un rcssalio,
fornando una coroa no alagadio da varzca. Ali
crcscia cnirclaado con os csiics das alnciras,
59
un arvorcdo vioso acsar da csiaao, c quc
alrigava sol a rana vcrdcjanic una cIoa dc
cgurciro.
O colno da calana cra dc alIa da
carnaula, cono do ironco cran os csicios c
cunccira, c dos ialos a oria, alcria ncssc
noncnio. O inicrior consiava dc un so
rcariincnio con una cnosia dc csicira da
ncsna alIa, lcvaniada a ncio da cIouana.
A un lado via-sc un lalaio con o fciiio dc
nala c iana ianlcn dc alIa dc carnaula
iranada; froniciro un cairc cujo lciio cra
fornado das asas da alncira quc forncccra
iodo o naicrial da Ialiiaao.
Quando o scriancjo cIcgou oria da
calana, csiava dciiado no cairc un Ioncn quc
cla sua inolilidadc arccia dornir. O arcccr
cra dc un vclIo no crodo da dccrciiudc.
Os calclos conridos aic sc ncsclarcn con
a larla, fornavan cono un caclo d'alva quc
lIc colria iodo o lusio. Sol csic rcluo das cas,
acnas sc lIc disiinguian das fcics as
alclras, ccrradas naquclc noncnio.
O irajo do anciao conunIa-sc unicancnic
dc una iunica csirciia dc algodao, iinia dc rcio
c cuja icia nal urdida cra dc grossciro fio. Os cs
iinIa-os dcscalos c colcrios dc ocira c cinza.
60
Arnaldo aroinou-sc do cairc c acriou a
nao do vclIo.
Dcn-vindo, Arnaldo. Ja salia quc csiavas
dc volia, dissc o vclIo scn novcr-sc.
Cono o soulcsic, Jo, sc acalo dc cIcgar?
Nao carco dc alrir os olIos ara vcr-ic,
filIo. Dcsdc csia nanIa quc cu ic sinio cIcgar;
ouo os icus assos.
E quando cu cIcgo, nao ic crgucs da ara
dar-nc un alrao dcois dc iao longa auscncia!
dissc Arnaldo con docc crolraao.
Tanlcn ja ic alracci, filIo, quando
cnirasic, c ainda ic icnIo dcniro d'alna.
O nancclo, Ialiiuado a cssa linguagcn
nsiica, nao nosirava a ncnor csiranIcza; ao
conirario rcclinou ara o cairc c csirciiou o
anciao ao ciio.
O vclIo crgucu-sc ara corrcsondcr
carcia dc scu jovcn anigo.
Anics dc iudo, Jo, diz-nc, sc alguna
cousa ic faliou? crguniou Arnaldo con
soliciiudc.
Quc odc faliar fcra no ncio das
lrcnIas?
61
O sosscgo, Jo; c nao ando crrado, ois vin
cnconirar una cilada, quc nos arnaran. Mas
fclizncnic cIcguci a icno.
Dcia quc sc cunra a voniadc dc Dcus,
filIo. Elc roilc quc arrisqucs a iua nocidadc or
causa dc una ocira quc sc csia csloroando a
cada noncnio.
rcciso quc alandoncs or algun icno
a calana, Jo! iornou o scriancjo con o ion
rcsoluio.
Porvcniura dcio cu ncsia calana a ninIa
sina, ara quc alandonando-a, nc csconda
colcra cclcsic, quc csa solrc nin?
Nao c a colcra cclcsic quc ic ancaa, c a
vingana dc un ininigo iraiociro quc dciiou fogo
naia da fazcnda, c o fcz dc nancira quc as
susciias rccacn solrc ii.
O vclIo sacudiu os onlros.
Eu conIcci os sinais dc un rasio aagado
no lugar ondc concou o inccndio; c ja sci dc
qucn c cssc rasio. Mas na fazcnda o ignoran; c
nao faliara qucn lancc a cula ao vclIo Jo.
Ouiras naiorcs csan solrc csic nscro
ccador, filIo; c ainda nao acalaran dc afundar
cla icrra a dcniro.
62
O caiiao-nor c scvcro, c duro dc
alrandar.
Mais dura c a niscria, filIo, quc ja calcjou-
nc a alna. Nao sc icnc da iniquidadc dos
Ioncns qucn sc cnircgou nas naos dc Dcus.
Faz o quc ic co, Jo; afasia-ic dcsics
siios ao ncnos or alguns dias, aic csqucccr o
crigo or quc assou a casa con scus
noradorcs.
Eu sou o crcgrino da noric, Arnaldo;
quanias vczcs ja io Ici diio! Ando cn ronaria
aos cla, quc fugiu-nc scnrc aic csic noncnio.
E quando cnfin nc sai ao cnconiro, osso cu
voliar-lIc o rosio c arrcdar-nc ara longc? Nao o
farci dcccrio; ncn iu o cigiras.
Nao o cijo or ii, scnao or nin.
Tanlcn or iua causa, nao dcvo dcnorar-
nc ncsic nundo, ondc csiou roulando-ic una
aric dos cnsancnios c cuidados dcssa
nocidadc, quc ncrccc nclIor dcsiino. Nao vcs
cono ionlan na naia os ironcos vclIos c
carconidos ara dciar quc rcnonicn-sc os
jovcns c rolusios nadciros?
Nao nc cnicndcsic, Jo; quando ic rogo or
anor dc nin, c orquc sc ficarcs aqui, c da
fazcnda ic vicrcn luscar, acIar-nc-ao rinciro.
63
Nao faras isio.
Enquanio cu vivo, ningucn ic ofcndcra,
juro-o clas cinzas dc ncu ai. Ningucn, ainda
quc scja o caiiao-nor cn cssoa!
O nancclo ronunciou csias alavras con
una ariiculaao cncrgica; nas logo aos suliia
cnoao lIc ofuscou a voz.
E iu salcs quc o caiiao-nor c a sonlra
dc ncu ai ncsic nundo.
O anciao crgucu-sc ronio.
CaninIa, Arnaldo; cu ic scguirci aondc
forcs.
Nao sairas assin or icu c, quc dciarias
o runo ara ic luscarcn.
Profcrindo csias alavras o nancclo cingiu
os rins do vclIo con os lraos, c carrcgou-o aos
onlros or un largo iraio, aic dcniro da naia c
o ousou cn una cca dc ganclcira.
Tornou cniao airas, coriou una alna dc
carnaula quc csgarou con a faca, c cnirou na
calana, ondc aagou os rasios quc a iinIan
dciado scus assos.
Para conscgu-lo, sassara a ocira, rurindo
suiilncnic o cIao con os fololos da alIa vcrdc,
64
dc nodo quc a icrra arccia iniacia dc qualqucr
inrcssao, c acnas ao dc lcvc frisada clo soro
da viraao.
Concluda a iarcfa dcniro, saiu fora, andando
scnrc dc cosias, c cungindo do caninIo clo
ncsno roccsso nao soncnic o rasio quc agora
ia dciando, cono os anicriorcs.
CIcgou assin ao siio ondc ficara o vclIo, o
qual cn conlcia coniradiao con a sua
icnacidadc rcccnic, dciara-sc conduzir cono
una criana docil c sulnissa.
Carrcgou-o ouira vcz Arnaldo aos onlros, c
dcsia vcz lcvou-o aic un lanlurral cscsso c
incnciravcl, quc cnlrcnIava as fragas
alcaniiladas dc un gruo dc cnIascos.
McrgulIando or laio dcssa cscssura, cn
un onio ondc nais fccIada sc nosirava, o
scriancjo surdiu ao calo dc algunas lraas cn
una fcnda dc rocIcdo, quc fornava a loca dc
una gruia.
A oucos assos, acIou-sc cn una criia
alcria na rocIa viva, c quc rccclia a claridadc dc
csirciias fisgas da laa cncava quc lIc scrvia dc
alolada.
O scriancjo iriscou fogo c accndcu un rolo dc
ccra anarcla guardado nuna grcia da cdra.
65
A un canio via-sc no cIao a cana fciia dc
un couro dc loi cn calclo, scrvindo-lIc dc
calcccira a arnaao dos cIifrcs do ncsno
aninal rcsos cavcira.
Da arcdc graniica da cavcrna cndia una
canasirinIa ianlcn dc couro dc loi cn calclo,
cono ainda Iojc sc usan no scriao, c cIanan-sc
lruacas.
A csia a cana, c aqui dcniro as roviscs,
dissc Arnaldo. Proncics nao sair dcsic rciiro
cnquanio nao assar o crigo, Jo?
Vai cn az, filIo. Esiou lcn aqui; c cono
nao csiaria, sc cssa c ja ncia sculiura, quc nc
conca a cnicrrar cn vida? Cuardc-ic Dcus!
Arnaldo nao sc dcnorou na gruia scnao o
icno ncccssario ara insialar o novo Ialiianic
dcssc crcniicrio. Una vcz fora, dcsandou o
caninIo crcorrido, dcsvancccndo iodo o indcio
dc sua assagcn aic o onio ondc Iavia dciado
o scu cavalo, quc o cscrava scn ncnIuna
inacicncia, rcsnocndo un alrolIo nais novo dc
nandacaru.
Cavalgou c afasiou-sc, nao dciando aos si o
nnino irao dc sua ida cIoa do vclIo Jo. Sc
algucn sc lcnlrassc dc rasica-lo, nao dcscolriria
scnao quc assara a cavalo cla varzca na
dircao das vcricnics.
66
AnanIa nos cnicndcrcnos, Alcio Vargas,
dissc cnirc si o noo scriancjo.
E luscou no rccndiio da florcsia a sua
nalIada favoriia. Era csia un jacaranda
colossal, cuja coa najcsiosa lojava solrc a
cuula da sclva cono a alolada dc un zinlorio.
Ali cosiunava o scriancjo assar a noiic ao
rclcnio, convcrsando con as csirclas, c a alna a
corrcr or csscs scrics das nuvcns, cono
duranic o dia vagava clc clos scrics da icrra.
csic un dos iraos do scriancjo ccarcnsc;
gosia dc dornir ao scrcno, cn ccu alcrio, sol
cssa cuula dc azul narcIciado dc diananics,
cono nao a icn nos nais suniuosos alacios.
A, no scio da naiurcza, scn nuros ou icios
quc sc inicronIan cnirc clc c o infiniio, c cono
sc rcousassc no uro rcgao da nac airia
acariciado cla graa do Dcus, quc lIc sorri na
luz cslcndida dcssas cascaias dc csirclas.
Arnaldo dcsaarclIara o aninal quc ianlcn
iraiou dc luscar a sua guarida. Os arrcios c a
naca dc clcgo foran guardadas na lifurcaao
dos galIos do jacaranda, cnquanio o viajanic
cncosiado ao ironco fazia una iao raida cono
solria rcfciao.
67
ConunIa-sc csia dc una naca dc carnc dc
vcnio c alguns unIados dc farinIa, quc irazia
no alforgc. Dc osirc un cdao dc raadura,
rcgado con agua da lorracIa.
Era noiic ccrrada.
68

VI
A MALHADA

Nos uliinos ranos, la no ioc do jacaranda,
Iavia o scriancjo arnado a rcdc, cn quc sc
cnlalava.
Dcvia dc acIar-sc nais dc ccn cs acina da
icrra; c ncssa grandc aliura, suscnso or duas
finas cordas dc algodao iranado, csiava nais
iranquilo do quc sc ousassc no cIao, ondc o
odcrian inconodar a na conanIia dos rcicis
c a visiia dc alguna fcra.
Ali, cn scu avilIao dc vcrdura, grinado
nos arcs, nao iinIa ouiros vizinIos alcn dc una
juriii, quc falricara o ninIo no roino galIo, c
acalava dc ruflar as asas sua cIcgada ara
dar-lIc a loa-noiic.
Airavcs do rcndilIado da folIagcn, cono or
cnirc os lanlolins dc fina cscocia dc una
rccancra, o scriancjo rccosiado no unIo da
rcdc, quc oscilava ao frouo lalano,
dcscoriinava ioda a dcvcsa quc sc csicndia das
cncosias da scrra clos ialulciros, aic ondc a
visia alcanava.
69
A ncia disiancia ficavan as casas da
fazcnda, quc clc via do alio cono un naa
dcscnIado na sucrfcic da icrra.
Ncsic noncnio o aiio inicrior sc iluninava
dc nuiios facIos. Ao clarao quc fazia, Arnaldo
rcclinado ara vcr nclIor, avisiou gcnic a novcr-
sc c divisou o airoso vulio dc D. Flor.
Transoriava-sc o caiiao-nor cacla con
sua fanlia ara assisiir ao icro, c iodo o ovo
da fazcnda concorria dcvoao quc ncssa noiic
dc cIcgada iinIa una inicnao csccial c
solcnidadc naior quc dc cosiunc.
Ccssaran os rciqucs do sino; o scriancjo
adivinIando quc csiavan na rcza ajoclIou
ianlcn nun rano da arvorc, c con sinccro
fcrvor aconanIou dc longc no scu nicIo agrcsic
a oraao quc la sc csiava clcvando ao ScnIor cla
loa volia c fcliz cIcgada dos donos da Oiiicica.
Concou a ladainIa caniada.
O coro rcligioso, dcrranando-sc cla florcsia,
inrcgnava-sc dos rudos c nurnurios da
ranagcn afiada cla lrisa, o quc lIc dava un
iinlrc gravc c sonlroso.
Ainda quc nao sc cinissc dc iodo ao nsiico
scniincnio dc quc sc rcassava cssa nclocia
crisia no scio da rofunda solidao, o scniido do
70
nancclo csiava csccialncnic conccnirado no
csforo dc alsirair do coro una voz, ara cscuia-
la, a cla soncnic.
Ou orquc cn vcrdadc sua rcsidcncia crranic
c avcniurcira no dcscrio lIc Iouvcssc ccrcido as
faculdadcs ao nais alio grau, dando-lIc
adniravcl fora dc crccao; ou orquc sc
dciassc cnlcvar dc una graia ilusao, o ccrio c
quc Arnaldo disiinguia naquclc conccrio
unssono una nclodia radianic, dc una lnida
suavidadc, quc cnirciccia o canio sonoro cono fio
dc ouro urdido cn icla dc scda.
Dc rincio o ouvido do scriancjo
ccrincniou a ncsna scnsaao dos olIos
quando os fcrc a luz. Iouvc una fascinaao quc
nao lIc dciava disccrnir as vozcs, nas logo aos
concou a dcsiacar o iinlrc navioso dc D. Flor,
con iananIo vigor quc ja nao cscuiava clc scnao
cssc Iino cclcsic, surdo ara ioda ouira canioria.
Tcrninou o icro; suniu-sc o clarao dos
facIos; naiuralncnic a fanlia assava ncsa da
ccia. Pouco dcois aagaran-sc os fogos c acnas
ficou or algun icno a lanada da casa dc
janiar, quc cra cosiunc dciar aic dc iodo
concluir-sc a iarcfa diaria.
Enquanio lruolcou ao longc, no scio das
ircvas, a luz soliiaria, Arnaldo csicvc cnlcvccido
71
a conicnla-la, cono sc a ircnula irradiaao lIc
dcscnIassc fornoso aincl.
Era assin iodas as noiics cn quc nalIava
ali, na sua ousada, quando as corrcrias da vida
crraiica do scriancjo nao o lcvavan clo nundo
scn dcsiino.
Essa luninaria, clc a anava cono sua
csircla. As alnas quc vivcn no cano, ao rclcnio,
sol un firnancnio cravcjado das nais
lrilIanics consiclacs, iodas icn un asiro dc
sua ariicular dcvoao, un anigo no ccu con
qucn sc cnircicn c convcrsan nos scrcs das
noiics crnas.
Para Arnaldo iodas cssas ncigas virgcns do
ccu lIc cran irnas; conIccia-as cla ciniilaao,
cono sc conIccc clos olIos a ncnina faccira quc
sc cnluou na sua naniilIa azul. A cada una
saudava clo nonc, nao o quc invcniaran os
salios, c sin o quc lIc dcra sua faniasia dc filIo
do dcscrio.
Mas csquccia-as o ingraio, quando lrilIava a
ouira, a csircla da icrra, orquc csia lIc falava dc
D. Flor c scus raios cran cono os olIos casios da
fornosa donzcla quc vinIan nisicriosancnic, no
scgrcdo da noiic, afagar-lIc os scios d'alna.
Afinal ianlcn aagou-sc a luz.
72
Fccosiara-sc o scriancjo ouira vcz rcdc
quando a ranagcn cascalIou crio c os galIos
do jacaranda csircncccran alalados or alguna
foric crcussao.
Arnaldo s a calca fora da rcdc, c
crscruiando a folIagcn dcscolriu duas iocIas
accsas no ncio das ircvas, nas dc una luz laa
c sulfurca.
Os nais inircidos caadorcs do scriao,
curiidos ara iodo o crigo, nao sc odcn cinir
dc un suliio arrcio, quando lIcs cIancjan no
cscuro da naia csscs olIos vidrcnios cujos luncs
gascos fcrvilIan dcniro n'alna.
Ha un qucr quc scja dc saianico na uila
da ona, cono na dc ioda a raa fclina; c c or
cssa afinidadc quc nas aniigas lcndas o rncic
das ircvas aarccc nais frcqucnicncnic sol a
figura dc un gaio ncgro, niniaiura do iigrc.
Da rovcn ialvcz o sucrsiicioso icrror quc
insira a fosforcsccncia dcsscs olIos ao nais
valcnic scriancjo, ao icncro|10| quc janais
csiancjou cn facc da noric, c ncn sc alala con
o ncdonIo rugido da fcra.
Nao roduziran, orcn, igual cfciio cn
Arnaldo as duas iocIas quc lrilIavan cnirc o
ncgrunc da noiic, alguns cs alaio do lugar
ondc sc acIava.
73
Dcn aarccido, canarada, dissc o
nancclo a graccjar.
A ona csasnou a cauda rclaicndo as
ancas, c dcnirc as lclfas iunidas cscaou-lIc
un rosnar nanso c crclro cono rir dc
conicniancnio.
Sin, scnIor, cnicndo. Qucr salcr cono
cIcguci? Don, ara o scrvir, nuiio olrigado. E o
anigo, cono lIc foi or ca csics icnos quc nao
nos vinos? A scca icn sido grandc, c os garroics
csiao cla csinIa, nao c assin? Pacicncia, ncu
rico, a vcn o invcrno c con clc rcscs gordas c
carnia faria. A cIuva nao iarda; csia nanIa vi
assar o icsourciro"|3|.
Enianio o iigrc coniinuava a grunIir o scu
riso dc fcra con uns agacIos dc rafciro, quc lIc
csrcguiavan o iorso nosqucado.
E da dona, quc novas nc da? coniinuou o
scriancjo no ncsno dcscnfado. Esia guardando a
casa? E o scnIor anda ao nonic? Pois loa caa,
anigo, c coricjos sua dana.
Con csia dcscdida Arnaldo, quc sc
dclruara ao unIo da rcdc ara convcrsar con
a ona, rccolIcu o coro, disosio a aconodar-sc.
Lcvaniou-sc orcn, un runor dos
garrancIos quc csialavan. Era a ona quc
74
saliara a un galIo sucrior, con ncios dc
galgar o cino da arvorc; nas Icsiiava, rcccosa dc
quc os ranos alios c ncnos validos sc ariisscn
con o cso dc scu coro c o cIoquc do
arrcncsso.
Nada, canarada, discnso as suas
icrnuras or csia noiic. CIcguci da viagcn c
csiou cansado. Podc coniinuar scu asscio. Doa-
noiic.
E o scriancjo, alongando a crna, cnoiou a
inoriuna con un oniac aiirado ao iufo da
folIagcn quc ficava or laio da rcdc.
Aquiciou-sc a ona c o raaz dciiou-sc nui
sosscgado, scn nais inoriar-sc con a rcscna
do icrrvcl Ioscdc, quc lIc csiava a una lraa
dc disiancia. Esic curio csao, orcn, a fcra nao
ousava irans-lo con rcccio dc rcciiiar-sc.
Os scriancjos cscoiciros quc ainda agora cn
jornada ara DaIia ou Pcrnanluco, scn ouiro
conanIciro nais do quc scu cavalo, crcorrcn
aquclas solidcs ianlcn or nin viajadas
ouirora ainda no alvorcccr da cisicncia; csscs
dcsicnidos roicadorcs do dcscrio cosiunan
crnoiiar na grina das arvorcs, ondc arnan a
rcdc c a fican ao alrigo das onas quc nao
odcn ircar clos ironcos dclgados, ncn
incIar-sc fragil galIada.
75
Nao soncnic or csia razao csiava Arnaldo
scguro dc si, nas ianlcn cla confiana cn sua
sucrioridadc, ja nais dc una vcz rovada cla
fcra. Assin, ois, csqucccu-sc dcla, ara
cngolfar-sc dc novo nas cisnas quc lIc csiavan
afagando a ncnic.
Ncssc cnlcvo d'alna, a faniasia arrclaiava-o
con a ujana quc cla cosiuna adquirir nos
crnos, cn conunicaao con o infiniio quc a
cnvolvc c a concclc no scio incnso quc sc cIana
a naiurcza. Conrccndcn-sc os ciascs dos
anacorcias nas solidcs da Tclaida. Cono nao sc
caliarcn ao ccu, cssas alnas iao dcsrcndidas
da Iunanidadc, quc dcsarzcn nos arcs a
fragrancia dc sua flor?
O coro dc Arnaldo csiava ali; nas scu
cnsancnio discorria alcn, c ncssc insianic rcvia
D. Flor, nclIor do quc sc a iivcssc dianic dos
olIos; ois nao lIc cnlaciava a sua lnida visao
o dcslunlrc quc a rcscna da gcniil donzcla
causava-lIc scnrc, dcois dc ccria coca.
A noa caninIava dianic dclc con o asso
airoso c nodulado quc cra dcla c so dcla, ois
nunca o nancclo vira ouira nulIcr andar assin.
Quando clc caava la ara as landas da Juna,
dcnorava-sc a vcr as garas rcais asscando
clas nargcns da lagoa, orquc clas iinIan o
isar aliivo c scrcno dc D. Flor.
76
Vagucava a ncnina clo cano, arfando-lIc
doccncnic o ialIc gracil con a ondulaao da
narcIa; c clc, Arnaldo, a scguia, rcsirando-a
con a aragcn quc agiiava-lIc os folIos do
vcsiido, c quc folgava nos crcsos dos calclos
casianIos.
Esscs calclos cran os scus cnlcvos. Quando
a ncnina scniia-sc faiigada, rcclinava ao onlro
dclc, quc, cniao criana cono cla, a carrcgava c
scniia as iranas nacias c crfunadas colrircn-
lIc o rosio acariciando-o cono as asas dc una
rola.
Ncsic onio dc scu ncigo sonIo, o nancclo
inclinava a fronic solrc una ioua da ranagcn c
roava iinidancnic o rosio clas folIas,
ancdiando-as con a nao, na cisna dc scrcn as
nadcias, quc ianio anava. Pucrilidadcs do
coraao, scnrc ncnino, ainda sol as cas do
anciao.
Sc a lrisa vinIa lafcjar-lIc as faccs,
inrcgnada da fragrancia dos canos, clc
cnircalria os lalios ara lclcr-lIc as
cnanacs, quc sc afiguravan sua inaginaao
o Ialiio crfunado dc D. Flor, ao voliar-sc ara
falar-lIc.
Sc a juriii arrulIava no ninIo, rcsondia-lIc
Arnaldo doccncnic, con un qucrulo gorjcio. A
rola arrufava-sc dc razcr cscuiando os icrnos
77
rcquclros quc lcnlravan-lIc a conanIcira. E
clc cuidava-sc a convcrsar con a ncnina, c a
rcsondcr-lIc s crgunias curiosas.
Esics sonIos dc iodas as noiics ali assadas
ao rclcnio cran ialvcz rccordos, cn quc sua alna
sc rcvivia no assado, c quc a cscrana
cnirclaava dc faguciras iluscs.
No ncio dos dcvancios quc lIc cnlalavan a
ncnic, o scriancjo adorncccu.
A ona quc sc agacIara cnirc a ranagcn
dcscnganada da cscra, csgucirou-sc clo naio, c
foi-sc ao faro dc alguna novilIa dcsgarrada.
78

VII
MOIRO

Quando luscava o ouso, iinIa Arnaldo
rcsolvido un cnconiro ara o dia scguinic.
Vicran dcois as nanoradas rccrcacs da
faniasia, quc o alsorvcran iodo c acalcniaran-
lIc o sono; nas sol cssc dcvancio vclava o
roosiio do anino dclilcrado, cono sol a
canada dc florcs via a rija vcrgnica do
arvorcdo.
Dornia, ois, o nancclo con aquclc sono
caiivo dos Ioncns dc voniadc, quc sc govcrnan
ainda ncsno quando soiiados no lciargo dos
scniidos, iao odcrosa c a cncrgia noral ncssas
organizacs.
Arnaldo nais quc ncnIun Ioncn ossua a
adniravcl faculdadc dc rcgcr o sono; no rcnanso
do coro o csriio salia nanicr dc vigia una
crccao niina, quc o advcriia do ncnor runor
cono da nais lcvc alicraao, cn iorno dc si.
A vida do dcscrio iinIa aurado cssa lucidcz.
Tanias vczcs olrigado a crnoiiar no ncio dos
crigos dc ioda casia, cnirc as garras da noric
quc o assaliava sol varias fornas, no ulo do
79
jaguar cono no loic da cascavcl; o scriancjo
arcndcra cssa aric rodigiosa dc dornir
acordado, quando cra rcciso.
Podia-sc dizcr dclc quc rcroduzia o aniigo
niio grcgo c iinIa o don csccial dc rcariir-sc
cn dois, ara quc un vclassc, cnquanio o ouiro
sc cnircgava ao rcouso.
Foi ao rinciro vislunlrc da alvorada quc o
scriancjo dcicrninou acordar ara ir cn lusca
do Alcio Vargas, quc rovavclncnic nao cra
ouiro scnao o sujciio cujo rasio clc Iavia
rcconIccido no naio roino calana do vclIo
Jo.
Anics, orcn, do noncnio narcado,
dcscriou o raaz suliiancnic, alalado or un
rudo csiranIo, quc soara no cnlasiido da
folIagcn c quc, acsar dc fragil, rccrcuiira
dcniro dclc cono a vilraao do griio da araonga
no scio da florcsia.
AcIou-sc dc iodo acordado a icno ainda dc
cscuiar aicniancnic o ncsno son, duas vczcs
rcroduzido una aos ouira, c conIcccr-lIc a
origcn. Acalavan dc iriscar un fuzil nao nui
disianic c ciiscar fogo do isquciro.
Sc alguna duvida lIc rcsiassc, dcsvancccra-
sc con o cIciro dc funo, dclaior da rincira
80
laforada do cacIinlo, quc sc acalava dc
accndcr.
Don; ca csia o ncu Ioncn. Ja nao
rcciso dc ir-lIc ao rasio; icnIo-o nao.
A florcsia ainda csiava incrsa no alio silcncio
da nodorra; acnas a frcsca c suiil aragcn quc
rcccdc o rinciro diluculo c c cono o Ialiio da
alvorada, frolava nansancnic as franas das
arvorcs. No azul do ccu ncnIun alor anunciava
o raiar da luz.
Qucdou-sc o scriancjo con o ouvido aicnio
aos ncnorcs runorcs quc vinIan do lado ondc
iiavan. Nada lIc cscaou, ncn o roar do coro
cla casca do au c os cIuos dados ao iulo do
cacIinlo, ncn o grosso rcssonar, quc ouco
dcois sulsiiiuiu aquclcs rinciros rudos.
Da sua cscuia dcduziu o scriancjo quanio lIc
convinIa. Ficou salcndo quc o cacIinlador cra
o rorio Alcio Vargas, cujo assorado iiar clc
conIccia ianio cono o ronco nasal do
dorninIoco. Cizou o onio da florcsia cn quc sc
acIava o sujciio, c con ial caiidao quc la iria dc
olIos fccIados cn linIa rcia. Finalncnic firnou-
sc na ccricza dc quc iinIa scguro o Ioncn, cujo
sono csrciiava dali ncsno c scn novcr-sc.
Arnaldo conIccia iodas as arvorcs da
florcsia, cono conIccc o vaquciro iodas as rcscs
81
dc sua fazcnda, c o narujo as nninas cas do
aarclIo dc scu navio. Esscs Ialiianics da sclva
iinIan ara clc una fciao roria, quc os
disiinguia; cIanava-os a cada un or scu nonc.
Nao adnira, ois, quc cn rcsuliado dc sua
olscrvaao clc disscssc ara si.
Esia no angico da groia!
As larras vinIan quclrando, cono diz o
ovo, crinindo con cssa inagcn as faias dc
luz quc lisiran o Iorizonic ao dcsoniar da
aurora, c quc arcccn as iunicas d'alva a
dcsdolrarcn-sc clo firnancnio.
O scriancjo adianiou alguns assos cla coa
da arvorc, a jciio dc vcr la na quclrada un
casalinIo, quc aarccia cn una alcria do naio.
Prccisancnic ncssc insianic alriu-sc a oria
do rusiico allcrguc, c saiu ao icrrciro Jusia, a
qucn logo ccrcou un lando dc galinIas, frangos
c inios gana do nilIo ilado quc a roccira
vascolcjava cn una coiic.
AconanIava-a una calra quc, dciando a
nulIcr s volias con a gcnic do olciro, foi, cono
dc razao, ali crio dar os lons dias aos
noradorcs dc un cIiquciro, quc lIc rcsondcran
con un lcrrcdo dos nais alcgrcs, no ncio dc
calriolas dc ioda a csccic.
82
Dcnorou-sc o raaz un insianic a olIar ara
a nac, cujo vulio clc lolrigava ainda indcciso,
novcndo-sc nas laluiacs casciras, luz froua
do crcusculo naiuiino. Una vcz, cono a Jusia
cn scu giro sc voliassc ara o lado da naia,
csicndcu o filIo a nao dirciia alcria,
nurnurando con un sorriso.
A lcnao, nac!
Cunrido o rccciio da icdadc filial,
Arnaldo, quc ncn un insianic crdcra dc
csrciia o vizinIo adornccido, cnsou quc cra
icno dc rcalizar o scu inicnio, c orianio
concou un asscio acrco cla rana das
arvorcs, quc sc cnirclaava, fornando con os
galIos un cono iravcjado avincnio, a quc
scrvia dc dosscl a vcrdc coa cnlasiida.
O scriancjo andava iao facil c scguro or
aquclc jirau cono clo avcs dc un solrado.
Muiias vczcs, quando ncnino, corrcra or ali
airas dos nacacos c saguis quc o nao vcncian na
agilidadc, ois agarrava-os nao nas grinas da
florcsia. Era ianio ara adnirar-sc a raidcz
cono o jciio c suiilcza con quc rcsvalava or
cnirc o cIanio, a onio quc sc nao ouvia o arfar
dc una so folIa.
A un iiro dc arcaluz csiava o siio quc
Arnaldo dcsignara con o nonc dc groia. cra o
dcscnIadciro dc un rofundo larranco. Os
83
dciriios, acunulados clos cnurros nas
covoadas quc ali fornava o icrrcno, alincniavan
as arvorcs alianciras cujas vasias coas
cnsonlravan o ircncdal.
Enirc cssas arvorcs a nais ujanic cra un
angico sccular, quc lanava as grossas razcs a
ncio do rccicio. O fornidavcl ironco,
crcsccndo a rincio olliquancnic. na dircao
da ouira rana do dcsfiladciro, cono a airavcssa-
lo, no ccniro voliava-sc a ino c sulia
vcriicalncnic a grandc clcvaao, ondc rcariia-sc
cn varios csgalIos conflucnics.
Dc cscancIa solrc un dcsscs ranos, con as
crnas cngalfinIadas nos inicrsicios c o coro
rccosiado no rusiico csaldar fornado clos
ouiros galIos, dornia a sono solio un Ioncn
ainda noo, dc insoliia c dcsconfornc rolusicz.
O ioro, iinIa-o corulcnio, nas dc una
ncsna grossura dcsdc os onlros aic os ariclIos,
dc nodo quc csiando dc c c con as crnas
fccIadas, arccia un ioco dc au coriado na
aliura dc dcz alnos do cIao. Essa rancIa dc
carnc rcnaiava cn una calca cqucna c
rcdonda, scnclIanic naancia dc un
lalausirc, c asscniava cn dois cs cnorncs quc
nais arccian as cunIas dc una cscora.
Do scu asccio, lcn cono da fora dc quc
cra doiado, lIc vicra a alcunIa dc Moirao, nonc
84
quc nas fazcndas icn o cao ondc sc jungcn as
rcscs ara a fcrra. Muiias vczcs, jaciando-sc dc
sua ujana, agucniara no lao un loi lravo
disarada, scn alalar-sc do lugar ondc sc
fincava, ncn scqucr iiiular.
Arnaldo surdira cn un rano sucrior, a
cavalciro do sujciio, a qucn csiava agora
olscrvando a scu vagar. Conrazia-sc o raaz cn
adnirar a rolusicz csianada na nusculaiura
dcssa organizaao ailciica, quc roduzia cn sua
alna una cnoao arisiica. Para clc, scriancjo,
filIo do dcscrio, iao odcrosas nanifcsiacs da
fora iinIan najcsiadc c lclcza cicas.
Enircianio lasiava un gcsio scu ara
aniquilar o colosso. Esicndcssc clc o lrao,
iravassc-lIc do c c cnlorcassc-o no rccicio,
quc cn un fccIar d'olIos csiaria o Moirao
rcduzido a nigas, nas arcsias dos alcaniis.
Arnaldo nao dcnorou scu csriio ncsia idcia
scnao o icno ncccssario ara a rcclir.
Ao calo dc alguns inianics, dcsrcndcu-sc o
raaz do silcncio cn quc sc cnvolvcra c dondc
nao iransirava ncn o soro dc scu Ialiio;
algunas folIas runorcjaran cn iorno, c a casca
do au rangcu ao roar do coro quc scniava-sc.
Cono nao lasiassc cssc icnuc arrudo ara
dcscriar o nadrao, o raaz quclrou una Iasic
85
dc cio. Con a folIa quc dciara cn una das
onias concou a fazcr coccgas nas largas vcnias
ronlas do Moirao, quc dava con as naos s
ionias ara cnoiar a nosca incriincnic.
Afinal alriu o dorninIoco as alclras,
csiancjou con a claridadc do dia, csfrcgou os
olIos c ficou asnado a cncarar con o Arnaldo,
quc sc csiava rindo, nui lanciro, ali or cina
dclc, conodancnic scniado cn un rano da
arvorc.
Salvc-o Dcus, Alcio Vargas, dissc o
scriancjo cn ion jovial. Quc sonaia iao rcgalada,
Ioncn! Aosiaria quc anda ircsnoiiado, sc nao
soulcssc quc vocc cn fcrrando a dornir c cono
jiloia quando cnguliu vcado.
HanI!... loccjou o ouiro csircnunIando.
vocc, Arnaldo?
Acordc dc una vcz, anigo!
Ondc csiou cu?... AI! ja sci; arrancIci-nc
aqui ara nadornar un cdao c cgou dc nin
una ial lclcdcira dc sono quc csiou quc nao
osso conigo.
Pclo quc nosira nao icvc la nuiia saudadc
do scu cairc da fazcnda, Alcio Vargas, quc logo
na noiic da cIcgada vcio r-sc dc olciro ca
clas naias!
86
Nao salc quc dcscdi-nc do Canclo?
Ainda nao cnconirci qucn nc dcssc ial
nova, rcsondcu Arnaldo, iludindo os icrnos da
crgunia.
Eniao vocc nao iornou casa dcois da
cIcgada?
Dcois da cIcgada do caiiao-nor ainda la
nao fui.
Pois c cono lIc digo, Arnaldo; dcici duna
vcz o Ioncn, or nao odcr nais aiura-lo.
Quc lIc fcz o caiiao-nor, Alcio Vargas,
quc ianio o anofinou?
Sao conios largos, anigo Arnaldo, quc
lcvarian nuiio icno, c cu ja sinio ca clo
csinago uns rciqucs dc fonc quc csiao
cIanando ao alnoo.
Cuardc la scu scgrcdo, Alcio Vargas; c
quc nao lIc cona a lngua. Quanio ao alnoo
dcscansc. Aqui icnos no ncu farncl ara quclrar
o jcjun.
Scnrc o conIcci rccavido, raaz. Nao c
ioa a fana quc vocc icn c quc cu lcn
ccrincnici, quando cIcguci a csic
cconungado scriao.
87
Nao c ianio assin. Ali csia vocc, Alcio
Vargas, quc c un larra. Nao foi dclaldc quc lIc
uscran o nonc dc Moirao.
AI! isso ca dc ulso, nao sc fala, quc ainda
nao cnconirci Ioncn ara nin, ncn iouro iao
ouco. Eu dizia, raaz, cra accrca da ligcircza,
quc, a scr vcrdadc o quc sc conia, nao Ia or
ioda csia rilcira qucn lIc dciic ocira nos olIos.
Dc quc scrvc a ligcircza, sc nao c ara
fugir? A fora c nclIor, nao lIc arccc, Alcio!
dissc o raaz a sorrir.
Scn duvida. A fora c iudo ncsic nundo,
dissc o Alcio cniufado dc sua jaciancia.
Tanlcn cu cnso assin; ainda quc iodos
os dias vc-sc un caroo dc cIunlo dciiar ao
cIao o Ioncn nais valcnic, c una lroca
dcrrular o ironco nais grosso.
Moirao lcvaniou os onlros
dcsdcnIosancnic.
Sao casos quc aconicccn.
Arnaldo foi sua nalIada no jacaranda c
iornou con o alforgc cn quc iinIa as roviscs.
Consisiian cn carnc dc vcnio, farinIa c qucijo do
scriao.
88
O nancclo foi ccdiio na rcfciao c concu
con a raidcz a quc o Iavia acosiunado sua vida
agrcsic. O Moirao, orcn, alnoou
ausadancnic, cono qucn sc dcscncnIa dc
ncgocio gravc; c dc vcz cn quando convcrsava
con una lorracIa dc vinIo quc irazia cinia c
cra a sua inscaravcl.
Nao nolIa a gocla, raaz? OlIc quc csia
farinIa assin scca c una lucIa caaz dc
cnialar a un jacarc.
Eu rcfiro o vinIo ca dc ninIa icrra!
Profcrindo csias alavras a sorrir, Arnaldo
lclcu dois ou ircs golcs d'agua nuna calaa
ondc guardava sua rovisao c con isso rcnaiou o
alnoo.
Alcio fcz una carcia dc nojo calaa, c
ara dar inico ao csinago, quc sc lIc iinIa
cnlrulIado con a visia d'agua, cscorroicIou o
odrc na gargania.
89

VIII
DOIS AMIGOS

Conclura Moirao sua gravc ocuaao c
accndcndo o cacIinlo rcarava-sc a fazcr o
quilo con igual acIorra.
Fccosiou-sc afinal ao ironco da arvorc,
soliando una laforada dc funo quc o cnvolvcu
cono una nuvcn dcnsa.
Eniao, Arnaldo, cono foi isio or ca,
anigo? Scca nuiia, ja sc salc! OlIc, digan voccs
o quc quiscrcn. isio nao c icrra dc crisiao.
Dc crisiao c quc cla c, Alcio Vargas; ois
ao crisiao cnsinou o divino ncsirc a acicncia c o
iralalIo. Para qucn nao scrvc a ninIa icrra c
ara aquclcs quc nao arcndcn con cla a scr
forics c corajosos.
Pois c coisa quc sc arcnda, norrcr dc
fonc c dc scdc ainda nais?
Tudo arcndc o Ioncn, quando nao lIc
falia coragcn. O cavalo dcsic scriao dc
Quicranolin caninIa o dia iniciro, conc un
rano dc jua, c so lclc agua quando cnconira a
cacinla. Aondc Ia nais valcnic cancao?
90
Eu ca rcfiro andar clo ncu c, nas cn
icrra caaz, a cnolcirar-nc no ial licIo quc so
icn clc c ossos.
Arnaldo nao rcsondcu, c Alcio coniinuou a
cnvolvcr-sc cn un iurlilIao dc funaa quc
dava-lIc o asccio dc un colo iniado na
ialulcia dc alguna ialcrna classica.
Dcois dc lrcvc ausa o scriancjo rcaiou o
fio da convcrsa.
Ora, Alcio, quc sonos anigos Ia ianio
icno c nunca ccrincnici as ninIas foras
con vocc.
Para quc isso? crguniou Moirao con sua
Ialiiual faiuidadc.
Dcn sci quc nao osso ncdir-nc con
vocc; nas qucria salcr aic ondc cIcga ncu
ulso. Talvcz nao scja la dos nais fracos c
ningucn csia nais no caso dc julgar do quc o
larra dcsic scriao.
A onia dc ironia quc accrava o sorriso do
nancclo cra iao suiil, c o ion afavcl da alavra a
cnvolvia dc nodo quc Moirao nao odia crcclc-
la, ainda quc fossc doiado dc naior crsicacia
do quc lIc iocara cn quinIao.
Isso la c vcrdadc. Ainda nao cnconirci
Ioncn quc nao dcrrulassc. uns iorccn nais,
91
ouiros ncnos; orcn no fin dc conias la vao
iodos ao cIao rclolindo quc c un gosio.
Vanos a vcr sc cu sou dos quc iorccn
nais, dissc Arnaldo con volulilidadc.
Eniao qucr ncsno, raaz? CIcguc ca, c
cndurc-sc a csic lrao; con as duas naos, nao
faz nal.
Moirao arrcgaou a nanga da canisa, c
dcscolrindo un lrao grosso c nusculoso cono
a crna dc una ania, fincou o coiovclo no ironco
do angico.
Qucda dc lrao, nao, dissc Arnaldo. Ia dc
scr qucda dc coro.
AI! Vocc qucr iirar lcrias conigo, raaz?
E o laiagao dcrrcou-sc novancnic no ironco
do angico dcscdindo dc si un rolo dc funo iao
grosso, quc arccia o da cIaninc da Icrdadc.
SuonIa vocc, Alcio, quc cn vcz dc
canaradas cranos dois sujciios quc sc irazian
dc olIo c quc arovciiavan csia ocasiao dc sc
dcscariarcn un do ouiro.
Moirao concou a caniarolar un noic dc sua
conosiao.
92
uundo cu un dc nnIu tcu
Eu cu Acxo nuo;
Agou quc Mouo
Aqu ncstc c dc scu.
Dclaldc icniou Arnaldo caiivar a aicnao do
ninIoio. clc cnlrulIava-sc la na sua caniiga;
nao qucria ouvir.
Dcn. ja vcjo quc vocc nao c ncu anigo.
Dondc iirou isio? crguniou Moirao
iornado ao scrio. OlIc, raaz, quc cu nao sou
Ioncn dc darcs ncn ionarcs, c quando iraio un
ial dc anigo, c dcvcras. Aqui ncsic scriao
ningucn ainda sc lcnzcu con csic nonc scnao
un, quc sc cIana Arnaldo Lourcdo; c ando or
aqui ja Ia uns arcs dc anos.
Sc fossc anigo vcrdadciro dc Arnaldo, nao
lIc rccusaria o quc clc cdc.
Fala-nc ncsic ion, raaz, quc ja o
cnicndo. Eniao c scrio?
un favor.
Pois fao-lIc o gosio.
Alcio ncicu o cacIinlo cn un csgalIo.
Aoiado foricncnic solrc o grosso rano da
arvorc, a qual csircncccu con scu cso, csiirou
os dois lraos, quc alongaran-sc cono os arcus
93
dc un guindasic, ara alarcarcn o coro
dclgado dc Arnaldo.
Mas o scriancjo cscaou-lIc ao arrocIo c
galgando os ranos sucriorcs da arvorc,
suscndcu-sc a un dclcs, iranando os cs.
Eniao dciou-sc cair a runo, agarrou o
advcrsario clas ailas, c con una fora quc nao
sc cscrava dc scu ialIc franzino arrancou o
colosso do galIo cn quc sc aoiava.
Un insianic o raaz cnlalanou o coranzil
solrc o rccicio, ondc arccia quc ian anlos
dcscnIar-sc. Afinal, rcccando quc o cso
cnornc lIc roncssc os nusculos, cscancIou o
laiagao no rano do angico.
Moirao scgurou-sc auionaiicancnic arvorc.
Sua fisiononia, dc ordinario sinloria, iinIa
ncssa conjuniura una crcssao idioia. O ciio
da luia o dciara csiucfaio. Por algun icno
ficou na ncsna osiao, inovcl c laslaquc.
Aic quc arrancou-sc a cssa asnaccira con
un arrcncssao.
Foi csic dialo! cclanou, laicndo con a
cIanca no ironco do angico. Ondc c quc ja sc viu
cgar un crisiao qucda dc coro cn cina das
arvorcs? Isio c ara lugios ou caloclos, quc ianio
valc, ois sao da ncsna raa. No cIao cra ouira
coisa, raaz.
94
Ecrincnicnos no cIao. Nao cusia, dissc
Arnaldo con indifcrcna.
Dcsia vcz o cncnIo cra dc Alcio quc ardia
or ionar a dcsforra da surrcsa. Proniancnic
cscorrcgou clos galIos c ironco da arvorc aic ao
cIao. Saliando no ncio dc una clarcira, calcou
os cs no solo con fora, c con o coro rijo cono
o osic dc quc ionara o nonc, dissc.
Andc agora ara ca, raaz, quc Ia dc vcr o
quc c un larra.
Alcio iinIa razao. En icrra firnc nao Iavia
fora dc Ioncn quc o udcssc alalar, quanio
ncnos iira-lo do lugar. O nais vigoroso iouro do
scriao, clc o susicniava scn ioscancjar, cla
onia do lao dc couro cru.
As largas cIancas do colosso arccian
fincadas no cIao cono as grossas razcs dc una
ganclcira, c o coro olcso c dirciio figurava una
onia dc rocIcdo, quc surdia da icrra.
Arnaldo caninIou ara o colosso c crgucndo
os lraos cnircgou-sc quclc grilIao vivo.
A fina conlciao do ialIc foi o quc livrou-o
dc scr logo csnagado no arrocIo. Enquanio
Moirao, ccrrando-o ao ciio, luscava csiring-lo
cono as roscas dc una scrcnic, o nancclo
95
colava-sc ao advcrsario ara aicnuar a violcnia
rcssao.
Acnas Alcio acocIou o coro do ouiro,
suscndcu-o aos arcs, cono faria con un ioro dc
iia; orcn ao ncsno icno os dois lraos do
scriancjo csiicaran-sc ara logo sc rcirarcn
raidancnic, c os unIos, cono dois nalIos dc
fcrro lrandidos or nolas rijas, laicran no
cranio do ninIoio.
Una nuvcn dc sanguc colriu os olIos do
colosso quc vacilava. Arnaldo anarou-o ara
quc nao ionlassc c rcclinando-o con una
soliciiudc ara csiranIar naqucla circunsiancia,
dciiou-o dc suino solrc a rclva.
Ao calo dc oucos insianics, Moirao iornou
do dcsnaio, nas ara cair no asno cn quc o
dciara a rincira luia. Dcsia vcz, orcn, csiava
rcalncnic assonlrado. O quc lIc aconicccra nao
cra cousa dcsic nundo; andava a una influcncia
solrcnaiural. Qucn o dcrrulara nao fora scu
canarada, o Arnaldo, nas a roria cssoa do
dcno na figura do raaz. Ncn Iavcria ncio dc
crsuad-lo quc clc, Alcio, fora vcncido duas
vczcs nuna qucda dc coro, iao ccdiiancnic, c
ainda nais or un nagrio. Eran arics do
TinIoso.
Quando ao alrir dos olIos dcu con o
scriancjo cn c junio dc si, lcvaniou a csada
96
nanola c airavcssou-a clo rosio con un jciio
quc arccia arrcncdar o sinal da cruz.
Arnaldo crgucu o lusio do Moirao c
cncosiou-o ao ironco dc una arvorc. O colosso
ainda aiurdido nao os a ncnor rcsisicncia c sc
dciou scniar cono un narnanjo
A fisiononia do scriancjo, na qual, dcsdc o
cnconiro con Alcio, un gcsio voluvcl c
dcscuidado aagara a naiural cncrgia, ionou a
crcssao gravc c rcsoluia.
Alcio Vargas, cu sou scu anigo, dissc o
nancclo con a alavra lrcvc.
O Moirao alaiou a calca.
Duvida?
Do Arnaldo nao, quc livrou-nc do dcnic
dos iauias.
O scriancjo nao dcu aicnao rcscrva ncnial
do ninIoio, quc crsisiia cn iona-lo clo cacia
na figura dc raaz.
No scriao os Ioncns ou sao irnaos ou
ininigos. E quanias vczcs nao iirci cu das garras
da ona una rcs scn dono? Nao nc icn, ois, a
ncnor olrigaao, Alcio Vargas; ncn nc dcvc
rcconIccincnio. Mas scnrc o conIcci, dcsdc
quc cIcgou fazcnda, cono Ioncn lon c
97
vcrdadciro, difcrcnic da naior aric dc scus
conanIciros. Foi isso quc nc fcz scu anigo.
Olrigado, raaz! dissc o colosso
cnicrnccido.
E c cono scu anigo quc vou falar-lIc.
Onicn iardc, quando o caiiao-nor cIcgava
Oiiicica, cnconirou una grandc qucinada no
naio do caninIo.
Arnaldo fiiou o olIar scvcro no scnllanic do
colosso.
O fogo, foi vocc qucn o dciiou, Alcio
Vargas, or dciras da calana do Jo, junio ao
rasio do vclIo quc vai scr acusado or cssa
naldadc.
Fui cu ncsno! rcsondcu Moirao
crgucndo-sc.
O caiiao-nor c a fanlia odian csiar
agora rcduzidos a cinzas.
Sc nao fossc o danado do vcnio quc
cnurrou o fogo ara a scrra c nao nc dciou
ccrca-los, clcs Iavian dc ficar lcn iorradinIos.
Eniao o vclIo iarugo quc icn ircs dcdos dc
lanIa!... Quc lon iorrcsno nao daria!...
O Moirao soliando cssa ilIcria csarranou
a cara cn un riso alvar.
98
Nao lIc crgunio, Alcio Vargas, a razao
quc, do Ioncn lon quc vocc cra, fcz onicn un
nalvado. En icno dara suas conias a Dcus.
Mas aviso-lIc, cu Arnaldo, o scriancjo, quc, sc
dcscolrir nais scu rasio a una lcgua cn roda da
Oiiicica, vou or clc aic ondc o cnconirar. E
ncssa Iora odc cnconcndar sua alna.
Cono sc cnicndc isio? dissc o Moirao
fusiigado cla ancaa.
Qualqucr ouiro quc iivcssc raiicado sua
faanIa ja nao csiaria aqui, orcn anarrado or
ninIa nao na olc da fazcnda c cnircguc
jusiia do caiiao-nor. Un anigo c difcrcnic. nao
o irairci janais dcnunciando-o, c ainda ncnos
alandonando-o ao odcr dc csiranIos. Sc clc
ofcndcr-nc, dccidircnos cssa qucsiao, cnirc nos,
lcalncnic.
Alcio quis falar. AialIou-o o scriancjo con o
gcsio vivo.
Oua-nc. Vocc c un Ioncn dc fora c un
Ioncn dc voniadc, Alcio Vargas. Anics dc lIc
dar csic aviso, quis nosirar-lIc quc iinIa odcr
dc cunrir ninIa alavra, orquc dc dois
Ioncns quc sc csiinan c sc acIan cn luia
convcncidos anlos quc icn razao, o nais fraco
dcvc ccdcr ao nais foric.
99
Visio isio icn-sc vocc na conia dc nais
foric? crguniou Alcio.
Nao sci o quc cIana fora, Alcio; ara
nin fora c odcr. Mais volunoso do quc vocc c
un iouro, quc o vaquciro dcrrula con dois
dcdos.
Quc vcnIa ara ca cssc ial vaquciro duna
figa! cclanou Alcio alcsinIando-sc.
Arnaldo dciou assar a rcfcga; c coniinuou
con a voz lrcvc, incraiiva, nas calna.
Sc vocc fossc o nais foric, cu nao
cnrcgaria a asiucia, cono faria conira un
csiranIo ou un ininigo. Enlora nc cusiassc,
rcsciiaria sua voniadc dcsdc quc nao odia
vcncc-lo dc frcnic. O nais foric, orcn, sou cu; c
rolo-lIc quc dc agora cn dianic sc aroinc da
Oiiicica na disiancia dc una lcgua.
O scriancjo crgucra a fronic con un assono
dc indniia aliivcz. Ncssc noncnio iluninava-
lIc a nolrc fisiononia un rcflco dcssa
najcsiadc sclvagcn quc avassala o dcscrio, c quc
fulgurava nos olIos do cavalIciro aralc c do
gucrrciro iui.
Moirao calou-sc un ianio cnquanio runinava
as idcias.
100
La vai, raaz; cscuic lcn. Quc vocc icn
auias cono o dialo c ligou-nc, c cousa quc csia
sc vcndo; ncn lIc valc nada cscondcr o c dc
calra a ncssa loia csqucrda.
Arnaldo sorriu-sc da sucrsiiao do
conanIciro.
Cono c quc un cnguio dc gcnic odia
dcrrular un Ioncn dcsia narca, sc nao iivcssc
o dialo no couro? Isio con ccricza. Mas Ici dc
arranjar or csia rcdondcza un lon anulcio quc
icnIa a viriudc dc fazcr csirrar o dcno do coro
dc qualqucr criaiura, or nais quc clc sc lIc
ncia nas irias. Dcois do csiouro, cniao
vcrcnos qucn c o dunga.
Eu ianlcn icnIo o ncu! dissc Arnaldo a
sorrir, nosirando o rclicario quc irazia ao
cscoo.
AI! c a quc csia a nandiga. Pois cu Ici dc
iirar-lIc o fciiio.
Quc nais? crguniou noicjando o
scriancjo.
Agora quanio canaradagcn, isso c caso
divcrso. Sc vocc carccc do lrao dc un Ioncn
ou ncsno da vida ara cousa dc scu scrvio,
ncn rccisava dcsias arics. nao lIc dava scnao
101
o quc ja lIc cricncc. Mas o quc vocc cdc,
Arnaldo, nao osso fazcr.
O Moirao carrcgou a nanola ao ciio quc
arfou cono o dcsalc duna nonianIa c arrancou
csias alavras con un surdo csicrior, scgurando
o lolulo da orclIa dirciia.
Esiou dcsonrado. Jurci or csia orclIa
quc, sc nao a vingassc anics dc un ncs, Iavia dc
coria-la ara quc nao vcjan ncla ninIa
vcrgonIa. AI! vocc nao salc, Arnaldo!
Sci! dissc o scriancjo ousando a nao no
onlro do conanIciro con un gcsio scvcro c
irisic.
Qucn lIc coniou?
Ningucn. Eu vi.
O Moirao cscancarou os olIos csaniado c
lcnzcu-sc ouira vcz. Nao cra clc dos nais
sucrsiiciosos, orcn os nodos csiranIos do
scriancjo naqucla nanIa dcscriavan cn scu
csriio as aluscs da coca.
102

IX
PUXO D'ORELHA

Enquanio o Moirao csconjurava o csriio
naligno, quc via dianic dc si, na figura do raaz,
Arnaldo rccolIcu-sc un insianic.
Dcois dc curia rcflcao iornou ao canarada
con una crcssao afciuosa, quc disfarava a
scvcridadc do olIar.
A graiidao c dcois da Ionra a rincira
viriudc. Foi cla quc o iludiu na sinlicidadc dc
scu coraao, Alcio Vargas; orisso ja lIc crdoci.
A graiidao?... rcciiu Moirao con surrcsa
inquiridora.
Anics dc vir ara Oiiicica, vocc cra
agrcgado do coroncl Fragoso na fazcnda das
Araras. Un dia o vclIo frcnciico dcu-lIc dois
lcrros; vocc azoou c rcsondcu rijo. Acodc a
gcnic, c la ia o ncu Alcio Vargas ara a golilIa,
quando fclizncnic aarcccu o noo, filIo do
coroncl, quc cdiu or scu agrcgado c livrou-o da
garganiilIa dc fcrro c do rcsio. Mas o vclIo cra
cncrrado c nao conscniiu quc ficassc nais un
insianic cn suas icrras o aircvido quc lcvaniara
a voz dianic dclc. Foi cniao quc vocc aarcccu na
103
Oiiicica scn dizcr dondc vinIa, c cnirou no
scrvio do caiiao-nor.
Dc qucn soulc isio, Arnaldo? crguniou o
colono cuja surrcsa auncniava.
Anigo Alcio, nasci c crici-nc ncsics
gcrais. as arvorcs das scrras c das varzcas sao
ninIas irnas dc lciic; o quc cu nao vcjo, clas nc
conian. Sci iudo quanio sc assa cnlaio dcsic
ccu, aic ondc cIcga o casco dc ncu cancao.
O scriancjo olscrvou a inrcssao quc
dciavan suas alavras no scnllanic dc Moirao,
quc nao os a nnina dcncgaao ou duvida
csiranIa asscvcraao. Ao conirario, arcccu
afirnar con una inclinaao da calca a crcna
cn quc csiava dc acIar-sc convcrsando con o
dialo cn cssoa.
Arnaldo rosscguiu.
No Fccifc, oiio dias dcois dc cIcgado,
scguia vocc clo aicrro dos Afogados, quando
ionou-lIc o caninIo un luzido cavalIciro. Era o
caiiao Marcos Fragoso, filIo do vclIo coroncl, o
ncsno quc iinIa livrado da golilIa a scu aniigo
acosiado. VinIa clc dc assar na Fua Nova cla
casa do caiiao-nor, ondc vira ao lalcao da
jancla D. Flor, cuja lclcza o caiivara. Salcndo
quc Alcio cra da casa, cnconcndou-lIc quc
ncssa ncsna iardc fossc ao Carno, ondc clc
104
norava, ara lcvar donzcla una rcnda con
scus rccados dc anor.
Os olIos dc Moirao, nao icndo nais quc
alrir, concaran a cslugalIar.
Quc odia rccusar o Alcio ao Ioncn quc
o livrara da infania c ialvcz da noric?
Da infania, aialIou Moirao vivancnic, quc
a noric c una ioada. iras-zas c csia una
cssoa dcscansada.
Quanio cra scu, Alcio Vargas, odia c
dcvia da-lo ao caiiao Marcos Fragoso, sc o
cigissc; nas nao aquilo quc nao lIc cricncia.
Era assoldado do caiiao-nor Canclo; scus
scrvios cricncian a clc, c so a clc quc lIc
agava. Nao iinIa liccna dc cnrcgar-sc s
ordcns dc ouiro c ara faliar con o rcsciio
filIa donzcla dc scu airao.
Moirao ficou un noncnio aiurdido con
csias alavras c acalou fincando un nurro
concicncioso no ncio da icsia.
Pascacio!
Foi scu lon coraao quc o arrasiou; nas
arrccndcu-sc a icno c quis salva-lo. Vocc
rocurou o caiiao Fragoso cn sua norada c
rccclcu dclc a rcnda con o rccado. En
cIcgando casa faliou-lIc o anino; c nao sc
105
adnirc quc cu o aiirassc ao cIao, quando una
fraca ncnina o fazia ircncr dc nalciia, a vocc,
Alcio, a qucn cIanan dc Moirao, c quc nunca
csiancjou na loca dc un lacanaric.
Isso dc nulIcr, nao sci o quc icn quc da
arrcios na gcnic.
Enquanio o caiiao-nor sc dcnorou no
Fccifc, or nais quc lIc cdissc o Fragoso c quc
vocc roncicssc, nao sc aninou. TcnIo ccricza,
orquc nao o crdi dc visia. Nunca rcarou un
grilo quc o aconanIava ara ioda a aric? Era
cu.
Profcriu o scriancjo csias alavras con un
riso sarcasiico, aoniando ara a arvorc, junio da
qual sc acIava o conanIciro.
E-lo a!
Voliando-sc, o ninIoio dcu un salio
rodigioso ara fugir do grilo quc saliara dc scu
lado. Una avanicsna, quc lIc surgissc ali, dianic
dos olIos, cnvolia cn sua norialIa c con a
concicnic cara dc cavcira, nao lIc incuiiria iao
rofundo icrror.
Un ianio corrido do scu anico, o Alcio,
vcndo o grilo sunir-sc cnirc a folIagcn, dissc ao
scriancjo.
Acalc dc una vcz!
106
No ncio do caninIo acriou-lIc a
icniaao, c da vcio a nofina quc o afligc. Lcnlrc-
sc, orcn, quc vocc a rocurou or suas naos.
Conic cono foi! dissc Moirao, con
arrclaiancnio.
Ja nao sc rccorda? crguniou Arnaldo
csiudando-lIc a fisiononia.
Qucro ouvir!
nclIor csqucccr.
Nao. diga o quc salc. Tanlcn viu?
Tudo.
Pois cniao rciia, dissc Moirao con a
criinacia dc un nulo.
Os caracicrcs vingaiivos, quando sofrcn
alguna ofcnsa, cn vcz dc afasiarcn o
cnsancnio dcssa rccordaao dolorosa, ao
conirario rcvolvcn-sc ncla c saiuran-sc dc fcl,
cono ara caccrlar a roria ira c rclilar o
razcr da vingana.
Era csic o scniincnio quc doninava Moirao
naqucla circunsiancia, aninado ainda clo dcscjo
dc vcrificar as ariicularidadcs dc un faio quc
fluiuava confusancnic cn scu csriio.
107
Arnaldo susciiou do quc novia o ninIoio
insisicncia.
Vou fazcr-lIc a voniadc, Alcio. Foi una
iardc ao cscurcccr. A fanlia iinIa cIcgado ao
rancIo; vocc incunliu-sc dc lcvar o cscalclo dc
acar a D. Flor, c quando cla dcscia o uliino
dcgrau, ofcrcccu-lIc a rcnda do caiiao Fragoso,
dizcndo-lIc quc a nandava un cavalIciro, scu
nanorado. isio?
Aic a vai dirciio.
D. Flor, quc scgurava as dolras dc scu
rouao dc noniar, con a onia do c afasiou a
rcnda, c, cIanando clo caiiao-nor, dissc-lIc
vivancnic. Mcu ai, csic Ioncn faliou-nc ao
rcsciio". Eniao?... O rcsio nao carccc.
Diga, Arnaldo! lufou o colosso.
Eniao o caiiao-nor aroinou-sc c,
scgurando-o cla orclIa dirciia, o lcvaniou do
cIao ondc vocc csiava dc joclIos, aic quc o s
cn c.
E n'a icria arrancado con ccricza, sc nao
nc crgucssc na onia dos cs. Un insulio cono
csic, Arnaldo, so a noric o aaga. Eu qucria ic-lo
aqui dianic dc nin, ncsic noncnio, ara
nosirar-lIc o quc c un Ioncn. Dizcn quc c un
lruianonic; ois vcnIa ara ca.
108
Dciou Arnaldo quc anainassc a colcra do
Moirao.
Sou scu anigo, Alcio; ja lIo dissc, c avalio
quanio cusia a un Ioncn dc lrio nao
dcsafroniar sua Ionra. Mas cu nao consinio quc
ningucn ncsic nundo ofcnda ao caiiao-nor c
sua fanlia; orianio, sc vocc nao alandonar scu
rojcio, icnIa a ccricza dc quc nc Ia dc
cnconirar cla frcnic.
Con vocc nao lrigo; isio c dccidido. Dc
lrincadcira cono Iojc, sin; nas a valcr, nao.
Eniao dcsisic?
Dc quc?
Da vingana.
Isso nunca!
Ncsic caso vocc salc o quc sc faz duna
arvorc quc ancaa cair-nos cn cina?
Coria-sc.
o quc cu farci, sc nao Iouvcr ouiro ncio
dc arrcda-lo. O ncsno dirciio icn vocc, Alcio; c
cono a soric c varia, sc for cu quc vcnIa a
norrcr, dcsdc ja lIc crdo. Afiano-lIc quc,
acsar dc iudo, Iavcnos dc scr anigos no ouiro
nundo cono fonos ncsic.
109
O nancclo csicndcu cordialncnic a nao ao
conanIciro, quc a suniu cn sua nanola.
A csias naos, Arnaldo, nao odc norrcr
nunca. MinIa Ionra, vocc nao a odc aiacar, quc
c un anigo, c ara ouar ninIa vida nao
aiacarci nunca a daquclc quc a salvou una vcz.
Do ncsno nodo roccdcria cu, Alcio, sc
fossc dc ninIa vida quc sc iraiassc. Mas c do
rcouso, da fclicidadc c da vida dos cnics nais
qucridos quc icnIo ncsic nundo; orquc o
caiiao-nor scrviu-nc dc ai c sua nulIcr D.
Ccnovcva nuiias vczcs, quando cu cra criana,
nc acalcniou ao ciio cono scu filIo.
Moirao cnfronIou-sc cn una carranca, sinal
dc rofunda cogiiaao. Afinal, rcconIcccndo-sc
incaaz dc rcsolvcr a icrrvcl colisao, dcu scgundo
nurro na icsia, c arrancou clo naio fora.
Era csic un ncio fsico dc aicnuar a
dificuldadc dc sua osiao, suliraindo-sc or
cnquanio ao dilcna faial cn quc sc acIava
colocado cnirc a Ionra c a anizadc.
O scriancjo, quando o viu dcsaarcccr
airavcs da ranada, ionou a ncsna dircao,
scguindo-lIc a isia, nas dc longc c a csno.
Ccrio dc nao odcr crdcr o runo c dc
aconanIa-lo cono sua sonlra or cnirc a
cscssura do naio, clc dcnorava-sc a caninar a
110
coa das arvorcs, os rasios dos aninais, as
noiias dc crvas c iodos os acidcnics do caninIo.
O Ioncn da cidadc nao conrccndc cssc
Ialiio silvcsirc. Para clc a naia c una
coniinuaao dc arvorcs, nais ou ncnos cscssa,
assin cono as arvorcs nao assan dc una
nuliidao dc folIas vcrdcs. La sc dcsiaca acnas
un ironco sccular, ou ouiro oljcio ncnos
conun, cono un rio c un cnIasco, quc cciia-
lIc a aicnao c quclra a nonoionia da ccna.
Para o scriancjo a florcsia c un nundo, c
cada arvorc un anigo ou un conIccido a qucn
sauda, assando. A scu olIar crsicaz as
clarciras, as lrcnIas, as coroas dc naio,
disiingucn-sc nclIor do quc as raas c ruas
con scus lcirciros c nuncros.
Arnaldo csiivcra auscnic daquclcs siios
algun icno. Ao assar or clcs olscrvava sua
fisiononia, iao inicligcnic c franca ara clc, sc
nao nais do quc a facc do Ioncn; c lia ncssc
diario alcrio da naiurcza a crnica da florcsia.
Una folIa, un rasio, un galIo ariido, un
dcsvio da ranagcn, cran a scus olIos vaqucanos
os caiulos dc una Iisioria ou as cfcncridcs do
dcscrio.
A olscrvaao do scriancjo foi inicrronida
or vago runor quc, acsar dc rcnoio, nao lIc
111
cscaou. ConIccida a causa, dciou-sc ficar ondc
csiava.
Con ouco ouviu-sc un vozcar dc raiica
aninada, c cinco Ioncns, irajados cono usava a
gcnic do ovo naquclc icno, dc lraga, vcsiia c
gilao, surdiran do naio. Esiavan arnados con
un arcaluz ao onlro c una arnala
landolcira.
O da frcnic cra Manucl Alrcu, fciior da
Oiiicica; os ouiros, scrviais da fazcnda.
OI! ca csia qucn salc do dialo do vclIo!
cclanou o fciior, dirigindo-sc a Arnaldo. Dcn
aarccido!
Qucr alguna cousa dc nin, sr. Manucl
Alrcu? crguniou o scriancjo.
O scnIor caiiao-nor nandou-nc
rocurar o vclIo Jo quc dciiou fogo no naio da
fazcnda.
Procurc-o, dissc Arnaldo laconicancnic.
Nao csia na a cnconcnda! Quc icnos fciio
dcsdc o roncr do dia? Mas o rcncgado do lruo
alandonou a ioca c suniu-sc.
Ca ara nin c iralalIo crdido. O vclIo
csia nas rofundas. TinIa-lIc cIcgado a Iora c
112
clc csiourou. O fogo foi cgado clo cnofrc quc
clc iinIa no coro, o canalIa do lruo.
Dcic-sc dcssas Iisiorias dc fciiiaria
agora, Joao Coiic, quc arrcian os calclos da
gcnic, ondcrou o fciior.
ncsno. fica un Ioncn con as crnas
lanlas, cono sc iivcssc no lucIo una vcz dc
cacIaa.
Una nao icra vocc, Duriii; nas duas, con
ccricza.
Pois c isso, Ioncn. O rinciro irago c quc
c a gcnic lanana; o ouiro conscria.
Quc c quc csia lolindo ali no naio? Nao
ouviran gcncr?
Ha dc scr o caiora; rcsondcu un nais
dcsalusado.
Nicacio! Nao lrinquc con csias cousas.
Enircianio Arnaldo scguia adianic scn
rcocuar-sc con os ouiros. Ncssc noncnio
Iavia arado, con os olIos fiios cn una noiia
dc ninosas, lanias a quc o ovo da o nonc dc
nalcia dc nulIcr" or dcscolrir no suliio
fccIar das folIas dc lcvc iocadas una
scnclIana con as csquivanas das ncninas
sonsas.
113
O arlusio, cosio aos raios do sol, iinIa cn
gcral os fololos alcrios; nas, jusiancnic do lado
do nasccnic un olIar aiilado noiaria ccria
flacidcz dos ccolos, quc iodavia nao lasiava
ainda ara nurcIar as ranas.
CIuva!
Arnaldo rofcriu csia alavra, dirigindo-sc a
Nicacio quc csiava a scu lado; ossudo do vivo
razcr quc a vinda do invcrno dcscria scnrc no
Ioncn do scriao, sua alna candiu-sc ara dar
aos ouiros as alvssaras dcssa alcgria.
Dcus a iraga! dissc Nicacio.
Esia noiic! iornou o nancclo nosirando
ao longc no Iorizonic un ninlo, iao cqucno,
quc arccia anics un gaviao airando.
Porisso cu vi csia nanIa una forniga dc
asas, acudiu o Duriii.
Mas cniao, anigo Arnaldo, quc nos diz?
Salc ou nao salc ondc csia o dialo do vclIo?
Voliou-sc o nancclo con un nodo frio.
Quando o scnIor caiiao-nor Canclo
n'o crguniar, cu lIc rcsondcrci.
AI! isio? Pois icnIa acicncia, quc lIc
vanos na cola. Nao o largo cnquanio nao nc dcr
114
conia da carcaa do Jo, quc a lcvc o dcno logo
duna fciia.
Arnaldo cncolIcu os onlros c coniinuou a
andar nui dcscansado c indifcrcnic or cnirc as
arvorcs. O fciior c scus acoliios ian-lIc no
cncalo, quando suliio o crdcran dc visia.
Corrcran-lIc sus, laicran o naio; nas ncn
sonlra lolrigaran nais do nancclo.
ioa! dissc o Joao Coiic. Sc o dialo do
surrao vclIo ja o cnlruou ianlcn.
115

X
O ROSRIO

Era or fornosa nanIa dc dczcnlro, a
icrccira quc raiava dcois da cIcgada do
fazcndciro sua casa da Oiiicica.
Assonando solrc o caiicl da florcsia crguida
no oricnic cono o oriico do dcscrio, o sol
coroado da nagnificcncia iroical dardcjava o
olIar lrilIanic c najcsioso cla icrra, quc sc
ioucara dc ioda a sua louania ara rccclcr no
ialano da criaao ao rci da luz.
Na unlria da scrra c da cscssa naia quc a
cingc, a fazcnda ainda crnanccc no crcusculo
da alvorada, quando ja o dia fulgura clas
varzcas c caninas d'alcn.
Mas ao fluo da luz, quc solc c a inunda
cono a corrcnic dc un rio caudal, aqucla zona
cnsonlrada vai raidancnic incrgindo-sc nos
cslcndorcs da aurora.
Con a irradiaao da nanIa dcrrana-sc a
aura quc anina a solidao. Dcssa icrra conlusia
or longo c alrasado csiio, ja rcssunan os vios
quc anuncian a odcrosa cansao dc sua
fccundidadc.
116
Na noiic scguinic cIcgada, cono rcvira
Arnaldo, iinIa cado a rincira cIuva. Dcsdc
cniao, con cqucnos inicrvalos, assavan os
aguacciros do naial quc sao os rciqucics do
invcrno.
Enlora falIcn nuiias vczcs cssas
roncssas, o scriancjo, cono os aninais c ioda a
naiurcza quc o ccrca, rccclc scnrc con inicnso
razcr as alvssaras dc lon ano.
A rinavcra do Drasil, dcsconIccida na
naior aric do scu icrriiorio, cuja naiurcza
nunca cn csiaao alguna do ano dcsc a vcrdc
iunica, so cisic ncssas rcgics, ondc a vcgciaao
dornc cono nos clinas da zona fria. La a
Iilcrnaao do gclo; no scriao a csiuaao do sol.
A rincira goia d'agua quc cai das nuvcns c
ara as varzcas ccarcnscs cono o rinciro raio
do sol nos valcs colcrios dc ncvc; c o lcijo dc
anor irocado cnirc o ccu c a icrra, o sanio
Iincncu do vcrlo criador con a Eva scnrc
virgcn c scnrc nac.
Nunca vi o dcscriar da naiurcza dcois da
Iilcrnaao. Nao crcio, orcn, quc scja nais
cncaniador c ara adnirar-sc do quc a rinavcra
do scriao. Aqui a iransiao sc ocra con ial
cncrgia quc asscnclIa-sc dc ccrio nodo
nuiaao.
117
Aqucla varzca quc onicn ao cscurcccr
afigurava-sc aos vossos olIos o lciio nu,
ulvcrcnio c ncgro dc un vasio inccndio, lasiou
o lorracciro da noiic anicccdcnic ara colr-la
csia nanIa da vircsccncia suiil, quc ja vcsic a
canina cono una gazc dc csncralda.
Nao Ia cn cada una das razcs do cain
scco c iriiurado nais do quc un lroio
incrccivcl; orcn rclcnian os gonos con
ianio luo c alundancia quc, guisa dos icnucs
lios dc una icia canlianic, fornan cssc gaio
naiiz da rinavcra.
Aqucla arvorc ianlcn quc ainda onicn
arccia un ironco norio ja icn un asccio vivaz.
Pclos gravcios sccos ulula a sciva fccunda a
lorlulIar nos rcnovos ara ananIa dcsalrocIar
cn rana frondosa.
Quc rodgios osicnia a fora criadora dcsia
icrra dcois dc sua longa inculaao! Dcla odc sc
dizcr scn iroo quc vc-sc rclcniar do solo o grclo
c crcsccr, assisiindo-sc ao iralalIo da
gcrninaao cono a un roccsso da indusiria
Iunana.
Nas alas da scrra ondc as arvorcs iinIan
conscrvado a vcrdura, scniia-sc assar cla
florcsia un csircnccincnio cono dc razcr. A
lrisa da nanIa cnrcdando-sc cla ranagcn
rociada nao nais arranca os nurnurios
118
langcnics da naia crcsiada. Agora o crciiar
das folIas c docc c argcniino, cono un Iarcjo
sorridcnic.
Nao cran soncnic as naias, os silvaais c as
varzcas quc sc arrcavan con as rinciras galas
do invcrno. O csao, aic ali nudo c crno na
linidcz dc scu azul diafano, concava or igual
a ovoar-sc dos assaros, quc duranic a scca sc
rcfugian nas scrras c cnigran ara clinas
ancnos.
Ja sc ouvian grazinar as naracanas cnirc os
lcqucs sussurranics da carnaula c rccrcuiircn
os griios conassados do canca, saliando cla
rclva. O rinciro casal dc narrccas, naquclc
insianic cIcgado das nargcns dc Parnagua, a
ccnicnas dc lcguas, lanIava-sc nas aguas dc un
alagado roduzido cla cIuva.
D. Flor, rciida cn casa no rinciro dia cla
fadiga da jornada c no scgundo clos
cIuvisquciros quc iinIan cncIarcado o icrrciro,
arovciiou a loniia nanIa ara rcvcr os siios da
infancia dcois dc longa auscncia.
Ncsic noncnio dcscc csquiva c ligcira os
dcgraus da varanda c dcsaarccc or cnirc o
arvorcdo do onar, volvcndo un olIar na dircao
da casa, ara ccriificar-sc quc nao sc acrcclian
dc sua auscncia.
119
Nao cnirava ncssc cuidado da donzcla o
rcccio dc una falia. A ingcnua aliivcz dc sua
ndolc nao a dciaria nunca raiicar aio quc cla
julgassc rcrccnsvcl, ncn rccorrcr a disfarccs
ara cscondcr suas inicncs.
O quc a fizcra csgucirar-sc clo quinial nao
assava dc una faniasia dc noa. Quando saa a
asscar cla fazcnda cra cosiunc alalar-sc ncia
casa ara icr o conicniancnio c a foriuna dc
aconanIar a doninIa.
Nao Iavia agrcgada ou cscrava quc nao
disuiassc a Ionra dc alrir-lIc o caninIo, lcva-
la sua alIoa, ara ofcrcccr-lIc o rcscnic quc
la iinIa guardado. As nais noas lrigavan a
qucn lIc daria a fruia nais loniia ou lIc
dcscolriria o ninIo dc lcija-flor. Dcois vinIan
as crias quc ianlcn orfiavan nas calriolas c
algazarras con quc fcsicjasscn a narcIa
iriunfal.
En ouiras ocasics D. Flor dclciiava-sc no
ncio dcssa rocissao, quc lIc fornava una coric
dc rinccsa daquclcs siios; ncssa nanIa dcscjou
asscar so, ialvcz quc ara csiar nais rcscnic
nos siios qucridos quc ia crcorrcr, c dos quais
andara scarada ianios ncscs.
Trajava a donzcla un rouao dc sarja,
guarnccido dc fraldclin ardo, quc dcluava a
galla aliianic dc scu ialIc gracioso. A fnlria
120
ao dc lcvc arrcgaada or causa da orvalIada,
nosirava o c dc ncnina calado or un
lorzcguin rcio con o salio cscarlaic.
Trazia, ainda na nao, una caclina dc
sorilIo con rocais da ncsna fazcnda c franjas
dc alvas rcndas dc Cuinaracs. Logo quc cIcgou
ao quinial cingiu a calca con cssc ioucado, quc
alrigava-lIc a cuiis ninosa dos raios do sol,
noldurando-lIc o rosio gcniil, cono una grandc
nagnolia silvcsirc dc cuja corola surgissc sua
lclcza.
A donzcla, dciando o onar, dcu volia ao
rcdor do cdifcio c foi sair roina ao casalinIo
da Jusia, ara ondc sc cncaninIou.
A scriancja csiava ncsic noncnio scniada na
solcira da oria, c acalava dc ordcnIar suas
calras. Pcrio dcla via-sc un alguidar ondc ia
dciiando a conia dc cada una. As cIuvas das
uliinas noiics Iavian cncIido as icias, quc ja
dificilncnic aojavan con a scca.
Quando a Jusia viu a oucos assos sua
filIa dc criaao, lcvaniou-sc con ncio dc
conicniancnio c alriu os lraos dc nodo a
rccclcr Flor, quc lanou-sc-lIc ao colo. Para
csirciia-la ao ciio, a scriancja, quc nao iivcra
icno dc sc dcsvcncilIar do iarro scguro na nao
csqucrda, ncn dc lavar a nao dirciia unida dc
121
lciic, cruzou os ulsos, afasiando-os dc nodo a
nao iocar a ncnina.
Esic novincnio aroinou da csadua dc D.
Flor o ucaro no qual a donzcla, cnquanio
dciava-sc alraar, unIa os lalios c lclia a rir
uns golcs dc lciic. Jusia, a qucn os lrincos da
filIa qucrida fazian nais ncnina quc cla,
rcsiou-sc iravcssura c rolongou-a ara gozar
da vcniura dc conscrvar a noa or nais icno
alraada
Quc lon lciic, nanac Jusia! E quc
saudadcs quc cu iinIa dclc! O dc la c aguado,
nao sc arccc con o nosso! Dc qual c? Da
Canlraia?
Nao, ncus carinIos, c da MocIinIa. A
Canlraia csia anojada.
Esqucccu iudo quanio iinIa quc fazcr a loa
scriancja, no alvoroio dc rccclcr a filIa. Nao
Iavia no casalinIo naior fcsia, dcsdc a
Circuncisao aic Sao Silvcsirc, do quc lIc irazia D.
Flor scnrc quc a vinIa.
A calana consiava dc ircs cas. una scrvia
dc varanda, ouira dc dorniiorio, a uliina cra a
cozinIa. Todas as orias c janclas csiavan
alcrias, dc nodo quc o ar c a luz cniravan
francancnic con a fragrancia dos canos. O
122
cIao cra dc nassac, nas iao rijo c varrido quc
nao sc via sinal dc ocira.
cccao da cozinIa, cada aoscnio iinIa
una rcdc dc algodao nuiio alva. No dorniiorio a
rcdc faz as vczcs dc cana; na varanda faz as
vczcs dc sofa, c c o lugar dc Ionra quc o
scriancjo, ficl s iradics Iosiialciras do ndio
scu anicassado, ofcrccc ao Ioscdc quc Dcus
lIc cnvia.
O rinciro cuidado dc Jusia foi corrcr ao
quario c iirar da sua nala dc couro una rcdc
ianlcn dc algodao, orcn dc ranagcns
cncarnadas, con dois alnos dc rcnda na franja
naiizada. Incdiaiancnic sulsiiiuiu a ouira or
csia, quc cla ainda nao acIava lcn cIilanic
ara sua filIa qucrida.
Agora odc scniar-sc, ncu lcn, dissc a
scriancja alrindo as dolras.
D. Flor cncosiou-sc ala da rcdc, c fincando
no cIao a onia do lorzcguin, concou a
cnlalar-sc, cnquanio a ana ia luscar iudo quc
iinIa dc nclIor cn casa ara ofcrcccr-lIc.
Provc dcsic qucijo quc csia iao frcsquinIo!
o rinciro dcsic ano. Agora con as cIuvas as
calrinIas scnrc dcran ara un coalIo.
123
Dcois do qucijo frcsco, quc ainda csiava no
cIincIo, vicran os lalaios dc liscouio, as
rosquinIas dc carina, florcs dc alfcnin, cn suna
ioda a rovisao dc gulosinas quc a scriancja
Iavia fciio cscra dc sua filIa dc criaao.
D. Flor lcliscou cn iudo cono una rola ara
dar sua nanac, dc cada cousa quc rovava,
un novo razcr.
Agora lasia, nanac Jusia; nao faa dc
sua filIa una gulosa quc c nuiio fcio.
IcIc!... rcsondcu a scriancja con o scu
nuoo csccial. En D. Flor iudo c loniio.
Esia nc dciiando a crdcr.
Torno a dizcr! O quc nos ouiros c fcio c
nao sc aiura, sc ncu qucrulin fizcssc, iodos
Iavian dc ficar cncaniados.
E sc cu nao lIc quiscssc nais lcn? Era
loniio, diga, nanac Jusia?
Isio nao odc, ainda quc qucira! dissc a
scriancja sorrindo.
Jusia arrasiara un csiradinIo colcrio dc
couro c scniara-sc dcfronic da donzcla ara
convcrsar. Enquanio falava, lcvada clo Ialiio dc
sua vida laloriosa, iirara un fuso da ciniura, c
or disiraao nais do quc ara arovciiar o
124
icno, concara a fiar as asias dc algodao quc
csiavan dcniro dc una calaa suscnsa
arcdc.
D. Flor alandonou a rcdc, c iirando das naos
dc nanac o fuso, aconodou-sc nui scn
ccrinnia no colo da scriancja, quc ja nao
cuidava cn ouira cousa scnao cn ninar o scu
qucrulin.
Escrc, nanac; dcic-nc vcr scu rosario,
dissc D. Flor, dcsaiando o cqucno ranal dc
conias rcias quc a scriancja irazia ao cscoo.
Dciiando-o no rcgao dc scu rouao, iirou do
lolso un cqucno cnlrulIo dc iafcia, aiado con
un ioral dc raia. Havia dcniro un grandc
rosario, iodo clc dc conias dc ouro, con os adrc-
nossos dc coral c as coroas dc narfin. A cruz cra
dc azcvicIc con o Crisio dc jasc.
A donzcla cingiu o cscoo dc sua nanac
con cinco ou scis volias do rosario c dciou-lIc
afinal cndcr solrc o ciio a cruz, quc icvc o
cuidado dc colocar dc cIaa, nosirando a
inagcn do Fcdcnior.
Aqui icn! un rosario conlcio con duas
coroas c nais un nisicrio. Assin nao carccc dc
assar duas vczcs, quando rczar sua novcna.
125
Jusia nao dava sinal dc si. Ficara
naravilIada con a riqucza c fornosura daquclc
nino c csiava cn ciasc, inovcl cono una
csiaiua, rccciosa dc quc o scu ncnor gcsio
naculassc aquclc rinor.
Acalando dc arranjar o rosario, afasiou-sc D.
Flor ara olscrvar o cfciio.
Esia una dona, nanac!
Foi cniao quc Jusia dcscriando corrcu
ncnina, c cono cosiunava cn scus noncnios dc
cfusao, suscndcu-a nos lraos, ionando-a ao
colo da ncsna forna quc fizcra quando a irazia
aos ciios, c afogando-a dc lcijos c carcias.
No dia scguinic ao da cIcgada, quando sc
arrunou a lagagcn, iinIa-sc fciio una
disiriluiao gcral dc rcscnics cla gcnic da
fazcnda. Cada una das cssoas quc ficaran
Iavia rccclido una ca dc vcsiuario, un irasic
dc uso, ou qualqucr ouira lcnlrana. Os Ioncns
o rccclcran da nao do caiiao-nor; as nulIcrcs
da nao dc D. Ccnovcva; as noas c ncninas da
nao dc D. Flor.
Mas a donzcla, alcn daquclcs rcscnics,
iinIa ircs cscciais, quc Iavia rcscrvado ara
nais iardc. un cra o dc Alina, sua conanIcira
dc infancia, ouiro cra o da sua nanac Jusia.
Faliava-lIc dar o icrcciro.
126

XI
A COMADRE

Flor voliara a cnlalar-sc na rcdc, c Jusia
fazia ouira vcz corruiar o fuso s casianIolas dc
scus dcdos agcis.
A donzcla corrcu con os olIos ioda a casa,
cono sc cscrassc a rcscna dc nais algucn; foi
ao icrrciro da casinIa c frusirada cn sua
cscrana, dirigiu-sc ana con una carinIosa
crolraao.
Quc c fciio dc Arnaldo, nanac Jusia? Ha
ircs dias quc cIcganos c ainda ningucn o viu.
Arnaldo? MinIa filIa nao salc? vcrdadc
quc cu ncn nc lcnlrci dc coniar-lIc.
O quc? crguniou a noa inquicia. Quc
lIc aconicccu?
Nada dc nal. Foi quc, no ncsno dia da
sada do scnIor caiiao-nor, clc vcio dcscdir-sc
dc nin, quc ianlcn ia fazcr una viagcn.
Aondc?
Nao dissc; nas cu cuido quc c ara as
landas da Scrra Crandc, airas dc uns larlaics
127
quc o vaquciro Inacio Cois cdiu-lIc ara
agarrar. Nisso dc cancar nao Ia qucn lIc
ganIc. Ncn o ai quc cra afanado. En iodo csic
scriao nao Iavia vaquciro cono o sr. Lourcdo,
ncu dcfunio quc Dcus icn. Pois o filIo ainda
assa. MinIa Flor nao sc lcnlra daquclc novilIo
quc clc foi cgar la no fundo do Piau? Casiou
ircs ncscs; nas irouc o nocanlciro anarrado
argola da cilIa.
A donzcla rcsiava ana vaga aicnao,
disirada or una idcia quc a noicia susciiara
cn scu csriio. Mas, dcsrcndcndo-sc dcssa
cisna inicrior, ionou convcrsa.
E nanac nao icn ncdo quc lIc aconica
alguna cousa, a or csscs dcscrios?
A scriancja alanou a calca con un gcsio
dc confiana, c o rosio lanIado dc un ingcnuo
orgulIo.
Quc lIc Ia dc aconicccr?
Eu sci? algun crigo.
Esia dcfcndido. Enquanio iivcr no cscoo
o lcniinIo, nao lIc aconiccc nal.
Aquclc rclicario vcrnclIo?
Ningucn salc qucn dciiou, rcsondcu a
scriancja afirnando con a calca. No ncsno dia
128
dc nascido, aarcccu con clc c nao sc viu cnirar
cn casa viva alna, ncn a criancinIa saiu da
ninIa rcdc. So quando cu acordci, ainda assin
cono sonIando, scnii un cIciro dc inccnso c vi
una alvura quc nc ccgou. Havia dc jurar quc
cran asas dc anjo. Quando olIci ara o
cqucninIo clc csiava rindo-sc c a lrincar con o
rclicario, cono sc ja iivcssc juzo ara cnicndcr.
Nunca nc coniou isso, nanac Jusia!
olscrvou a ncnina surrcsa.
Mcu Ioncn nao gosiava quc cu falassc
ncsias cousas, c cniao ficou no csquccincnio o
nilagrc do lcniinIo. Mas o scnIor caiiao-nor c
a dona salcn iudo.
Eniao cssc rclicario icn a viriudc dc livrar
a cssoa dc qualqucr risco c dcsasirc?
Dc iodo o crigo, scja do fogo ou d'agua, dc
fcrro ou vcncno, rcsondcu a ana con o ion da
nais rofunda convicao.
Esia ccricza quc vocc icn, nanac Jusia, c
quc cu nao vcjo. So or quc nao sc salc dondc
vcio o rclicario?
Pois nao csia sc vcndo, ncu lcn, quc foi
un anjo quc o s ao cscocinIo da criana,
nandado or Nossa ScnIora da PcnIa dc
Frana? Porquc cu o iinIa ofcrccido a Mac
129
Sanissina ara scu dcvoio, quando ainda o
irazia nas ninIas cniranIas, c cniao cla quis
roicgc-lo. Agora rcarc quc, saindo Arnaldo un
ncnino iao iravcsso quc ningucn odia con clc,
nunca lIc aconicccu nada, ncsno nada; ncn un
arranIao dc unIa dc gaio, ou una qucda da
goialcira. Sunia-sc un dia iniciro, nciia-sc no
naio, ou andava ccrcando os nagoics ara
noniar nos oldros lralos, c csiava nais scguro
or la, do quc sc cu o guardassc aqui junio dc
nin, no icrrciro. Nao sc lcnlra daqucla olrc, a
ara as landas dc Fussas, quc cnquanio
cnsaloava una rouinIa, os orcos lIc concran
o filIo, ncsno dcniro dc casa?
Coiiada! Esqucccu-sc dc fccIar a oria.
Sc iivcssc roicao do ccu odia dciar
alcria, ainda quc lIc andasscn as onas no
icrrciro. Era o ncsno quc sc un lcnzcdor lIc
fizcssc o signo Salonao no laicnic. ningucn
cnirava.
Agora or falar nas iravcssuras dc ncu
colao, nanac Jusia, lcnlrou-nc dc una cousa
quc nc succdcu na viagcn.
Pois conic, ncu qucrulin, quc csiou
ncsno ansiosa dc salcr cono lIc foi or la clo
Fccifc, sc acIou nuiio loniia a cidadc c icvc
fcsias c rcgozijo?
130
Dcois coniarci iudo. Agora c so o quc
succdcu na ida.
Pois sin.
Esiavanos ja crio do Fccifc c inIanos
airavcssado un rio cIanado das Talocas, ondc
sc dcu una grandc laialIa no icno dos
Flancngos.
Sci; o vclIo Ansclno scnrc falava ncssa
gucrra quc ianlcn clc andou or la clcjando.
Eu ia adianic, csquiando, quando un
cavalo lravio, quc andava cla varzca a asiar,
corrcu furioso ara lrigar con o lazao.
Jcsus! Quc crigo!
Foi acnas o susio. Quando o cavalo sc
aiirou cono una ona ara nordcr o lazao, un
Ioncn aarcccu nao sci dondc quc o agarrou
clas orclIas c saliou cn cina.
Dravo! Ja csiou-lIc qucrcndo lcn scn o
conIcccr.
O cavalo corcovcava cla varzca, quc
arccia una calra; nas o sujciio ncicu-lIc as
csoras c la sc foran os dois aos irancos, cla
varzca fora. Foi cniao quc nc lcnlrci dc Arnaldo
quando noniava cn clo nos oldros lravos, c
131
andava a cscaranuar clo cano aic anansa-
los.
vcrdadc; cra un caciinIa. Mas o susio
nao fcz nal ninIa filIa? crguniou a ana con
icrno dcsvclo, cono sc falassc dc un crigo
rcccnic.
Nao, ncn dissc nada ninIa nac ara
nao aflig-la. O nais curioso, orcn, c quc o ial
sujciio quc nc livrou dava uns arcs con Arnaldo.
Dcvcras?
Eu nao lIc vi a cara, orquc clc iinIa un
lcno dc rcluo, c ianlcn foi un rclancc,
cnquanio noniava. Mas o coro, nunca vi cousa
nais scnclIanic.
Quc nc csia dizcndo, ncu qucrulin?
D. Flor fcz una ausa dc Icsiiaao, ao calo
da qual fiiou os olIos na ana.
Qucn salc sc nao cra ncsno ncu colao,
nanac Jusia?
Elc? Arnaldo? Quc idcia! sc andava iao
longc, or csic scriao a dcniro! Caaz dc fazcr o
quc o ouiro fcz, isso sin; c nais, c nuiio nais
or ncu qucrulin, quc clc c ncu filIo c criou-sc
ncsics ciios.
132
Nao odia scr clc! dissc Flor con a voz
lcnia, c rccaindo na cisna anicrior.
Porvcniura scu csriio, rccordando o faio c
conlinando-o con a noicia da auscncia quc
Arnaldo fizcra da fazcnda, lalorava cn duvida,
acsar da dcncgaao quc lIc cscaara dos lalios.
Ouviu-sc un nanso lalar c un iso rijo, nas
conassado. Con ouco aarcccu na oria quc
dava ara a cozinIa una loniia calra rajada,
das naiorcs quc sc criavan naquclcs ingucs
scrics.
Ao avisia-la, Jusia csicndcu a nao dizcndo.
Andc ca, conadrc|4|. vcnIa dizcr adcus
sua filIa, quc vocc ainda nao viu.
A calra cono sc cnicndcssc a scriancja,
caninIou con asso lcnio c gravc qual convinIa
a una nairona c vcio aoiar a calca na
csadua da donzcla quc alraou c acolIcu con
nciguiccs ao lindo aninal.
Adcus, nanac lclc, cono assou? Vanos
a salcr... Tcvc saudadcs dc sua filIa? Qual! Vocc
c una ingraia!
D. Flor, quc lcvaniava con a nao csqucrda a
calca da calra ara falar-lIc, fcz con o ndicc
da nao dirciia un gcsio risonIo dc ancaa
infaniil.
133
Por quc nao nc foi cnconirar no icrrciro
con sua conadrc, quando cu cIcguci?
Esiava cscrando or Arnaldo, olscrvou a
Jusia. un faro quc cla icn ara conIcccr
aquclc filIo, quc c una cousa or naior. Dcsdc
ircs-ani'onicn iardc, quando ninIa filIa
cIcgou, quc cla concou a cIanar, a cIanar, c
nao saiu nais la do cocoruio cscra dclc.
Eniao a scnIora qucr nais lcn a clc do
quc a nin? aialIou a donzcla voliando-sc ara a
calra con una fciao graciosa quc dclaldc
rcicndia iornar-sc cn carranca.
ara agar o nais quc cu lIc qucro a
vocc, ncu qucrulin, rclicou Jusia rindo-sc.
Nao dcvc scr!
Mas sc c!
Flor dirigiu-sc ouira vcz nanac lclc.
E quc noicias nc da dc scu qucrido,
dona? Dcn nosira quc c scu filIo; ingraio cono
a nanac.
Ela quc aarcccu, c quc Arnaldo nao iarda
or a.
A calra fiiou scus olIos dc ioazio cIcios dc
inicligcncia na donzcla; volvcu a calca ara fora
134
c afasiando-sc con o ncsno asso cadcnic foi
colocar-sc no ncio da varanda, voliada ara a
oria.
A ficou inovcl aic quc, dccorridos insianics,
crgucu a aia dirciia c concou con cla a laicr o
cIao, rccuando a asso c asso ara logo dcois
avanar c rcirair-sc dc novo. Afinal caninIou
dirciio oria.
Arnaldo isava a solcira.
O scriancjo dos dias anicccdcnics, o filIo do
dcscrio, livrc c indniio cono o ccrvo das
caninas, ficou la fora. Qucn cnirou foi un
nancclo inido c acanIado no qual iodavia a
aarcncia rusiica do irajo c o cnlcio do gcsio nao
cscurccian a naiiva lclcza do crfil c o noldc
airoso do ialIc.
O filIo c a nac alraaran-sc csirciiancnic
no ncio da varanda, ondc sc cnconiraran
corrcndo un ao ouiro. Dcois dcssc dcsafogo das
saudadcs, Jusia voliou ao csiradinIo lcvando o
filIo cla nao aic o lugar ondc ficara D. Flor.
Adcus, Arnaldo! dissc a donzcla con
ingcnuo razcr.
O scriancjo arara cn facc da donzcla con os
olIos laios c rcsondcu cn voz sulnissa.
Adcus, Flor.
135
Ou or csonianco novincnio, ou ara
sulirair-sc ao cnlcio dcssa osiao, Arnaldo
voliou-sc ara a calra quc lIc scguira os assos,
c csicndcu-lIc as naos. O carinIoso aninal
ousou nas alnas dc scu filIo dc lciic as aias
dianiciras, c da con un salio alcanou-lIc as
csaduas.
Ficaran assin os dois alraados. Arnaldo
rolongava dc roosiio a carcia, crlco solrc
o quc dcvia fazcr. Por fin a calra scarou-sc c foi
scniar-sc dcfronic no scu canio, con os olIos
fiios no gruo.
E a nin nao sc alraa? crguniou D. Flor
a sorrir.
Arnaldo csircncccu. Vcndo-o ainiio c nudo,
Jusia incliu-o ao dc lcvc cla nao.
Anda da, Arnaldo; alraa iua colaa.
Esias ionio da viagcn?
Dcic-o; cu vou alraar nanac lclc,
dissc a donzcla, zonlando do vcanc dc scu
irnao dc lciic.
Ora vcjan quc arics! insisiiu a ana.
Lcvaniando-sc assou o lrao cla ciniura dc
cada un, olrigando-os anlos a aroinarcn-sc.
136
D. Flor ousou iinidancnic a nao no onlro
do raaz c sua calca roando-lIc o ciio ouvia-
lIc as rijas c violcnias aliiacs. Quando
dcsrcndcu-sc do raido alrao lcvc rulor
carninou-lIc as nvcas faccs; nas aagou-sc logo
no gcsio da linda fronic, a qual crgucra-sc con a
crcssao aliiva c scnIoril quc cra o ioquc dc sua
lclcza.
Arnaldo nao sc aninara a cingir o ialIc da
donzcla. Sc iocara-lIc o coro, fora ao inulso da
nac; logo, orcn, rccuara voliando as cosias
ara cscondcr a vccncnic conoao.
Sua fisiononia iinIa a lvida rigidcz dc un
cscciro. Calcava a nao solrc o ciio ara
conrinir o coraao, quc saliava-lIc aos
ncios, cono un oldro sclvagcn. Dcu alguns
assos ara a oria vacilando cono un clrio.
Ondc vais iao ccdo, Arnaldo? crguniou
Jusia.
Ncssc noncnio soou la fora, ara o lado da
varzca, grandc csirciio. O gado nugia; os cacs
laiian furiosos c no ncio do alarido dcsiacavan-
sc vozcs Iunanas a clanar.
Ecou!... Ecou!... Arrila, gcnic! Isca,
Foldao!... Valcnic!...
137
Ao rinciro runor, Arnaldo assuniu-sc,
vilrando a fronic. Ja cra ouiro Ioncn, ou anics,
iornara ao quc cra. Do ciio vigoroso roncu-lIc
o lrado fornidavcl quc ncnIun vocalulo iraduz,
rugido Iunano con quc o scriancjo afirna no
dcscrio o incrio do rci da criaao.
Dc un ncio ganIou a oria c dcsaarcccu.
138

XII
ALVOROO

O onio dc ondc vinIa o alarido cra a varzca
fronicira casaria da fazcnda.
O caiiao-nor Canclo saiu fora ao icrrciro
ara conIcccr a causa do alvoroo. Agrcla o
scguia.
Nao iardou quc sc rcunisscn ao gruo D.
Ccnovcva c D. Flor, quc cIcgara aconanIada
or Jusia, c curiosa dc salcr a razao do ncio
dc Arnaldo.
As criadas c cscravas acudian jancla
cnquanio os fanulos c agrcgados corrian ao
lugar do aconiccincnio ara nclIor vcrcn o quc
ali csiava assando, c scndo ossvcl, ionarcn
aric na funao.
Na varzca ja csiavan nuiios indivduos cla
naior aric noos ou criados do vaquciro, quc
aiualncnic no scriao dcsignan con o nonc dc
falricas". Fazian largo ccrco ao rcdor dc una
coroa dc naio, lalsa cnaranIada quc cnricavan
os ialos csinIosos das carnaulas.
Arnados uns dc arcaluzcs c clavinoics,
ouiros dc arnalas c facas do naio, cciiavan-
139
sc nuiuancnic a avanar; ncnIun coniudo sc
rcsolvia a scr o rinciro. Nao quc lIcs faliassc a
coragcn, rovada nos azarcs da vida ascra do
scriancjo; nas o crigo dcsconIccido nunca
dcia dc infundir un vago assonlro quc, sc nao
alaic o valor, cniorccc a rcsoluao. Nao sao
iodos quc ousan afronia-lo a sanguc frio.
Aic aquclc noncnio ignorava-sc o quc Iavia
no caoao; c a cousa ionava fciao dc nisicrio
quc ncsscs icnos sucrsiiciosos dava icna ara
as nais alsurdas viscs.
Un dos cacs do curral iinIa farcjado o qucr
quc cra no naiagal c dcra aviso. Logo acudiu
ioda a naiilIa quc nao ccssava dc laiir c con cla
os raazcs, quc a csiunavan ara invcsiir.
Enircianio a lrcnIa crnanccia silcnciosa;
nao sc ouvia o ncnor sussurro c as folIas do
arvorcdo acnas aflavan con o lrando soro da
viraao. Esia lacidcz, quc dcvcra iranquilizar,
cra rccisancnic a causa do icrror, orquc
iransniiia ao acidcnic un asccio csiranIo c
inclicavcl.
ona con ccricza! dizia o Josc Pina.
Sc fossc ona, ja iinIa csirrado.
Eu conIco clo laiido do Fcrro!
140
Para nin, nao c scnao dcfunio! olscrvou o
Quinquin da Anancia.
E nais dc un.
Qual dcfunio! cclanou o Joao Coiic quc
cIcgava cslofado da corrida.
Eniao c o lolisoncn!
Cousa ior! Sou caaz dc aosiar ninIa
alna cn cono nao c ouiro scnao o vclIo lruo!
vcrdadc! cclanaran nuiias vozcs cn
roda.
Vanos a vcr, quc c o nais ccrio, olscrvou
o Duriii.
Nao c o filIo dc ncu ai quc sc ncic
ncssa, olscrvou Joao Coiic. Sc fossc gcnic ou
coisa dcsic nundo, aqui iinIan un Ioncn quc
valc or ircs, nas con o TinIoso nao qucro
sucias.
Esia rofissao dc fc arrcfcccu o cniusiasno
dos conanIciros c Iouvc qucn susciiassc a
idcia dc cIanar o caclao ara aiacar o ininigo
con as arnas da Igrcja, c olriga-lo a sair do
naio, ondc sc cncafuara.
A cssc icno cIcgou Arnaldo varzca.
ColIcndo na assagcn a nova do quc Iavia,
141
cnrolou no lrao dirciio o gilao dc couro c con a
faca dcscnlainIada invcsiiu ara o naio, ondc
cncirou c dcsaarcccu.
Foi un insianic dc ansicdadc ara os quc ali
sc acIavan. Arrccndidos uns dc nao icrcn
aconanIado o dcsicnido raaz, ouiros dc nao
Iavcrcn olsiado qucla icncridadc, aguardavan
o dcsfccIo do csiranIo acidcnic.
Joao Coiic, convcncido dc quc Arnaldo ja
csiava cnlruado clo vclIo, rcarava-sc ara
algun aconiccincnio c or causa das duvidas
iinIa o olcgar aliura da icsia ronio ara
lcnzcr-sc.
O Quinquin da Anancia, quc lcnlrara-sc do
lolisoncn, fcz con a vara dc fcrrao un grandc
signo-salonao c saliou dcniro, no quc o
aconanIaran iodos os raazcs, crcnics dc quc
assin ficavan rcscrvados dc virarcn raosas.
O quc c? o quc c? griiou o Manucl Alrcu,
quc cIcgava con o rcsio dc sua gcnic.
Ncssa ocasiao ranalIou o naio; logo dcois
alriu-sc a folIagcn c aarcccu Arnaldo uando
cla orclIa a un iigrc cnornc, quc o scguia
gacIciro c Iunildc.
O assonlro da gcnic durou aic quc o
scriancjo con o singular rafciro suniu-sc na
142
onia do naio, quc sc rcndia florcsia c
fornava cono un lrao arqucado a cingir a
varzca.
Nao foi ncnor a surrcsa das cssoas quc
olscrvavan a ccna do alio do icrrciro. As
nulIcrcs nao iivcran anino dc a aconanIar
aic o fin, Iorrorizadas con a idcia dc quc a fcra
udcssc dc rccnic lanar-sc a Arnaldo ou a
qualqucr dos ouiros c csiraalIa-los. D. Flor
ianlcn scniiu un calafrio quc olrigou-a a ccrrar
as alclras; orcn iinIa incrio solrc si c alna
ara adnirar os rasgos dc coragcn.
O quc naravilIava a csscs Ioncns valcnics c
Ialiiuados s faanIas do scriao nao cra a
coragcn dc Arnaldo, nas a sulnissao do iigrc.
A luia dc un Ioncn so conira o iirano das
florcsias lrasilciras nao cra novidadc. salian quc
o scriancjo afronia a ona c a alaic a scus cs.
Sc clcs nao o iinIan fciio, conIccian ou dc fana
ou cssoalncnic nais dc un caador ara qucn
cssa rocza cra divcriincnio.
O iigrc lrasilciro, acsar dc Duffon quc o nao
conIcccu, c un aninal fornidavcl cla fora c
cla inircidcz. Ha ccnlo dc cncirar cn un
rancIo ou acanancnio, c arrclaiar dclc un
Ioncn, zonlando dos iiros con quc o
crscgucn os conanIciros da viina.
143
Arrasia o cavalo ou loi quc naiou c faz frcnic
aos caadorcs, afasiando-sc con raidcz nao
olsianic o grandc cso da carga. Azara rcfcrc o
caso dc un quc lcvou con o loi norio ouiro loi
vivo rcso ncsna canga.
Toda cssa fora c lravcza ccdcn agilidadc
do Ioncn. Nao conrccndia, orcn, a gcnic da
fazcnda o incrio quc o raaz scriancjo ccrcia
solrc a fcra a onio dc a lcvar ircla cono a un
salujo.
Da ncsna forna quc o lcao, a anicra c iodo
aninal or nais crucl quc scja, o iigrc lrasilciro
odc scr doncsiicado. Naqucla coca Iavia
caador nos scrics quc iinIa dcssas faniasias;
cnlora nais dc una vcz fossc olrigado a ir
cola do fugiiivo, a qucn acriavan saudadcs das
lrcnIas.
Una cousa, orcn, cra o iigrc nanso c ouira
nuiio divcrsa o iigrc lravio, quc sara da naia
aulado cla fonc c quc dciava-sc arrasiar or
Arnaldo, scn oor-lIc a ncnor rcsisicncia, ncn
dar qualqucr sinal dc colcra.
Nao aiinando con a clicaao naiural do
faio, luscava-a aqucla gcnic na sucrsiiao.
Airiluan iodos fciiiaria cssc odcr
inconrccnsvcl quc o scriancjo ccrcia solrc a
fcra.
144
Joao Coiic cra dc oiniao difcrcnic. Para o
visionario aqucla ona nao cra o quc nosirava,
orcn o lruo vclIo Jo, quc ionara a figura do
aninal, a fin dc nao scr conIccido.
E scnao, vcjan cono vcio corrcndo o ouiro
cnguio dc Saianas quc clc ja cnfciiiou? Aquilo c
quc scniiu o foriun dc cnofrc.
Ja sc iinIa discrsado a gcnic, c rccolIidos
aos aoscnios ou iornados s laluiacs
jornalciras, os agrcgados cisnavan solrc o caso,
quc dava icna vasio iagarclicc.
No icrrciro, sonlra da oiiicica, ainda sc
acIava o caiiao-nor Canclo con scu icncnic
Agrcla c o adrc Tclcs, caclao da fazcnda.
Ja cnirado cn anos, orcn ainda vcrdc c
lcn disosio, o saccrdoic, nais or ndolc do quc
or csiudo c convicao, dava o ccnlo dc una
iolcrancia lcncvola quc iodavia csiava lcn longc
da sinonia dc ccrios adrcs dcsalusados, cono
cniao os Iavia nas colnias, c ara os quais a
rcligiao cra una indusiria, o aliar un lalcao.
Praiicavan as ircs cssoas accrca do faio a
quc iinIan assisiido, c o caiiao-nor, crlco
accrca da oiniao quc dcvia ionar solrc iao
csiranIo caso, ouvia aos scus dois ajudanics, o
do csiriiual c o do icnoral.
145
Tcn-sc visio sujciios ncsic scriao quc
lidan con as colras nais assanIadas, cono a
cascavcl c a jararaca, as cnrolan ao cscoo ou
as irazcn no scio scn quc lIcs faan nal,
olscrvava Agrcla.
Eu conIcci nos Cariris, adcriu o caclao
afirnando con a calca, un caloclo quc iinIa
criaao dclas.
Essc odcr quc uns icn solrc as colras,
ouiros o icrao solrc as fcras, cono acalanos dc
vcr, iornou Agrcla.
Mas csscs nao sao fciiicciros, Agrcla? O
scu odcr nao vcn dc arics oculias?
Assin cnsa ioda a gcnic, sr. caiiao-nor.
Mas ara nin icnIo quc sao cousas naiurais,
ainda quc nao as sci clicar.
Quc dizcis a isso, adrc Tclcs? crguniou o
fazcndciro voliando-sc ara o caclao.
fora dc ioda a duvida quc ncsic caso
adniravcl do qual fonos icsicnunIas, assin
cono no das colras c ouiros scnclIanics, Ia
una viriudc solrcnaiural, quc nao cricncc ao
norial, nas lIc foi iransniiida or un odcr
sucrior.
Qual odcr, adrc Tclcs? O do infcrno?
inicrrogou Canclo.
146
O do ccu, sr. caiiao-nor. Dcus, cono
cnsinan as sagradas cscriiuras, odc ocrar o
nilagrc, ou or si dirciancnic, cono fcz Jcsus
rcssusciiando o Lazaro c rcsiiiuindo a visia ao
ccgo, ou or ncio dos Sanios c dc suas rclquias.
Assin foi quc Moiscs scarou as ondas do Mar
VcrnclIo c Josuc fcz arar o sol; c ianlcn quc a
iunica dc Elias dividiu as aguas do Jordao, o
sudario dc Paulo curou os cnfcrnos, os ossos dc
Eliscu rcssusciiaran os norios, alcn dc ouiros
inuncros ccnlos.
Acrcdiiais cniao quc fossc un nilagrc?
inicrrogou novancnic o caiiao-nor.
Acrcdiio quc o ScnIor quis salvar o filIo
da Jusia, ou or inicrccssao do sanio da csccial
dcvoao da nac, ou cla viriudc dc alguna
rclquia rcciosa quc o raaz iraga consigo.
Elc icn un lcniinIo! olscrvou o caiiao-
nor cnsaiivo; c o iraz dcsdc quc nasccu.
Sc a ona conscrvassc scu naiural fcroz c
carnicciro, con ccricza csiava crdido o raaz. E
cono o nodo dc salva-lo cra cssc dc anansar a
fcra, o quc sc viu nais dc una vcz nos circos
ronanos, c quc o ScnIor csccialncnic usou con
Danicl na cava dos lccs, nao Ia cousa quc nos
csanic naqucla aao quc rcscncianos, ois
infiniio c o odcr dc Dcus, c nais csiucndos
147
nilagrcs icn ocrado ara nanifcsiar aos
noriais sua onioicncia.
Ancn! dissc o caiiao-nor quc sc
dcscolrira rcsciiosancnic, scndo iniiado no
gcsio c na alavra clo ajudanic.
Tcrninada a raiica rcligiosa, o adrc Tclcs,
olicndo vcnia, rciirou-sc ao scu aoscnio.
Pcrnancccran no icrrciro o caiiao-nor c
Agrcla.
Esscs dois Ioncns fornavan no fsico, ianio
cono no noral, crfciio conirasic. Dc Canclo ja
sc dissc quc cra sujciio rolusio c corulcnio, dc
narca sucrior ao csialao Iunano. Agrcla,
franzino c dc cgua csiaiura, arccia ao lado do
fazcndciro un csadin fivclcia dc un naia-
nouro.
Quanio ao noral, o quc iinIa o caiiao-nor
dc ausado c fornalisia, agava-lIc o ajudanic
cn vivcza c roniidao. O icno quc o rinciro
consunira a ionar una rcsoluao, lasiaria ao
ouiro ara rcaliza-la.
Da rovinIa naiuralncnic a volulilidadc c
inconsiancia do gcnio do noo, assin cono a
icnacidadc do vclIo cn susicniar sua rcsoluao
una vcz ionada.
148
Enircianio or conirarova do ancin. quc
dois gcnios iguais nao fazcn liga", fora
rccisancnic o conirasic daquclas duas
naiurczas a solda quc as unira a onio dc ja nao
fazcrcn nais dc una cssoa, cnlora rcariida
or dois coros.
O caiiao-nor Conalo Pircs Canclo, ali
rcscnic, nao scria o ncsno oulcnio fazcndciro
quc cra, conandanic das ordcnanas da
frcgucsia dc Sanio Aninio dc Quicranolin c o
naior oicniado daqucla rcdondcza, sc
arrcdasscn dclc o Agrcla, scu ajudanic.
Equivalcria a anuiar-lIc una faculdadc
d'alna c a nais aiiva. A cncrgia, dc quc o vclIo
dcra ianias rovas c quc lIc granjcara adniraao
c rcsciio, dcsaarcccria cono a rigidcz do ao
rivado dc sua icncra.
Ncn odia scr douira forna, ois cssa
cncrgia rcsuliava da conlinaao dos dois
caracicrcs. Con a volulilidadc dc scu gcnio,
Agrcla iinIa cn qualqucr circunsiancia un
alviirc ronio c o conunicava ao caiiao-nor, cn
cuja voniadc lcnia, nas rolusia, cssa lcnlrana
ionava logo a fora dc una inalalavcl rcsoluao.
A ncsna iransfusao ocrava-sc accrca do
cnsancnio. O caiiao-nor, quc iinIa alias o
scnso claro c rcio, ara nao dar-sc ao iralalIo dc
ncdiiar, incunlia o scu ajudanic dcssa
149
ocuaao sccundaria c liniiava-sc a colIcr a
suna. Nao adnira, ois, quc, acnas rciirado o
adrc Tclcs, sc voliassc o Canclo ara o
nancclo c lIc crguniassc.
Quc vos arccc, Agrcla?
Dc quc, sr. caiiao-nor? Do quc dissc o
adrc Tclcs?
Sin, Ioncn; csiais clo nilagrc?
MinIa idcia c, cono ja dissc ao sr. caiiao-
nor, quc csias coisas nao sao conuns; nas
ianlcn nao sc odcn cIanar inossvcis. Elas
icn una causa naiural, conIccida dos quc
cscculan csics arcanos da naiurcza.
Ha cniao una causa oculia; c cssa ianio
odc scr nilagrc cono fciiiaria.
O sr. caiiao-nor Ia dc icr visio nuiias
vczcs, cono cu, o assarinIo quc vai iando
ncicr-sc clc ncsno na loca da cascavcl.
vcrdadc.
A csia una cousa lcn naiural c dc iodos
os dias quc ja ningucn csiranIa. Essc icrror quc
a colra causa ao assarinIo a onio dc olriga-lo
a cnircgar-sc, cu acrcdiio quc un Ioncn foric c
valcroso insirc a ouiro Ioncn, quanio nais a
un iigrc, a onio dc iorna-lo nanso c inofcnsivo.
150
E o sr. caiiao-nor icn cn si una rova dcssc
rcdonnio.
Eniao cnsais quc cn iudo aquilo nao
Iouvc scnao a valcniia do raaz c o ncdo da
ona?
Assin nc arccc.
Accriasics, Agrcla; nao foi ouira cousa.
Ncssc insianic viu o ajudanic a Arnaldo quc
sulia a cncosia na dircao do icrrciro; c indicou-
o ao caiiao-nor.
151

XIII
EXPLICAO

O scriancjo curvou-sc c lcijou a nao ao
fazcndciro, cosiunc airiarcal ja cn voga no
scriao c quc clc raiicava or un inulso d'alna,
ois Ialiiuara-sc dcsdc a infancia a rcsciiar no
vclIo Canclo un ouiro ai, alcn do quc lIc
dcra a naiurcza.
Arnaldo c Agrcla irocaran fria saudaao.
Havia cnirc anlos un afasiancnio, quc ja o
caiiao-nor Iavia crcclido con csar, ois
dcscjava ligar cnirc si os dois nancclos, cono os
irazia unidos cn sua afciao.
O ajudanic foi arrcdando-sc fciao dc
rciirar-sc.
Ondc idcs, Agrcla? crguniou Canclo.
Ali, ao quaricl!
Pois idc! dissc o caiiao-nor accnando-lIc
con a nao.
O vclIo scniia quc ia concicr una fraqucza c
nao qucria icsicnunIa.
Eniao, qu'c da ona?
152
La sc ficou no naio.
dc lon aconodar, iornou o caiiao-nor
a rir.
AI! sonos conIccidos vclIos, rcsondcu o
raaz no ncsno ion.
Cono cniao?
una Iisioria.
Pois conia la.
Sc nao icn quc coniar!... Cousas do naio.
Vai dizcndo.
Eis o caso. Essa dona c scu conanIciro
aarcccran aqui na vizinIana Iavcra un ano.
Cono cu ando scnrc a laicr or csics naios,
arccc quc os inoriunava; c cniao asscniaran
dc acalar-nc a casia. Nao dava nais un asso,
quc nao nc andassc no rasio algun dos dois
canaradas.
Nao cran naus os ajcns!
Nao cran, nao; nas a nin c quc nao nc
scrvian, quc scnrc foi ncu cosiunc andar so,
ois c o ncio dc andar scguro. Eniao assci a
salcr dos iais anigos o quc rcicndian dcsic
ccarcnsc.
153
AI! E quc rcsondcran?
Sc clcs ignoran as rcgras da coricsia... No
quc afinal icn dcscula, ois nunca foran
Coric, ncn ao ncnos ao Fccifc. Poriaran-sc
cono dois vilcs. O quc clcs qucrian, lcn
adivinIava cu; cra aanIarcn-nc dcscuidado c
iorccrcn-nc o gasncic. Mas cu iransiornci-lIcs o
lano.
Vanos a vcr a faanIa.
Nao foi ncnIuna, sr. caiiao-nor; nanIa
sin, Iouvc alguna. Un dia quc o nacIo saiu
carnia nais longc, la ara as landas do
Quicranolin. arovciici a ocasiao, c fui visiiar a
noa quc iinIa ficado na furna dciiada con os
dois cacIorrinIos.
Enirasic na furna, raaz?
Pois nao Iavia dc fazcr as ninIas
coricsias dona? Ja sc salc, fui no rigor. lcn
cucourado, con o clcgo cnrolado no lrao
csqucrdo, c a ninIa faca flancnga nosira.
E a cuja cono ic rccclcu?
Con ioda a lizarria, la isso nao sc odc
ncgar. Assin quc nc viu, rangcu os dcnics,
lcvaniou-sc a runo solrc os quadris, c csicndcu
a nunIcca, ialvcz ara dar-nc un acrio dc
nao. Eu, quc sou dcsconfiado, fui ncicndo-lIc
154
un alno dc fcrro cnirc as cosiclas, con o quc a
licIa dcu-sc or saiisfciia.
Maiasic-a?
Era ninIa inicnao. Mas quando cu ouvi
os cacIorrinIos a grunIircn cono sc csiivcsscn
cIorando, c rcarci nos olIos quc lIcs dciiava dc
longc a ona csicndida no cIao; lcnlrci-nc quc
cla cra nac c ia dciar os filIinIos ao dcsanaro.
Eniao nao sci o quc sc assou ca cn nin, quc
iirci lciic da janagula, curci a fcrida c fui luscar
agua na cacinla ara dar-lIc a lclcr c aos
cacIorrinIos.
Dcn nosiras quc cs un lon filIo,
Arnaldo, c ncn odia scr douira soric con a nac
quc Dcus ic dcu. Mas vanos ao rcsio da
Iisioria, quc csia curiosa.
Mal iinIa acalado dc agasalIar a dona, a
cIcga o narido.
Dcvias cscrar or clc.
Nao digo quc nao; nas o ial, ou vinIa
arrcncgado da vida, ou cra dc gcnio arrclaiado,
ois nao quis salcr dc clicaao. foi juniando c
incIou-sc-nc cn cina con una gana dc ircs
dias. Esciou-sc na onia da faca; nas nao sc
conicniou con una sangria; foi so icrccira, quc
cnlorcou no cIao c ioca a csirclucIar.
155
Esiou vcndo quc ianlcn nao a naiasic, c
quc nao c ouira scnao a ial dc ainda agora.
Arnaldo sorriu, nas a crcssao jovial quc
aninou-lIc a fisiononia rciocou-sc dc un laivo
nclancolico.
Nao sci o quc c vivcrcn duas criaiuras da
ncsna vida c unircn-sc ara scnrc; ncn o
salcrci nunca.
Por quc nao o Ias dc salcr, Arnaldo? Para
quc icnIo criado cn ninIa casa, cono filIa, a
Alina, scnao ara dar-ic ncla una loa nulIcr,
cono iu a ncrcccs? Jusia ainda nao ic dissc?
Morrcrci so, cono icnIo vivido, rclicou o
nancclo con vivacidadc. Mas isso nao incdc
quc cu sinia quanio Ia dc scr irisic vcr-sc una
criaiura dcsanarada do scu conanIciro,
daquclc quc a dcfcndc c a roicjc. Foi o quc cu
scnii, naqucla ocasiao. os filIos a grunIircn
ouira vcz; a nac a gcncr; clc a arqucjar quc nc
coriava o coraao; c no ncio dc iudo uns
quclrados dc olIos iao icrnos quc ningucn diria
fosscn daqucla ralc carniccira. Afinal dc conias,
cis-nc fciio cirurgiao c cnfcrnciro dos fcridos c
criador dos cacIorrinIos.
A csia o scgrcdo.
156
Duranic un ncs, iodos os dias cra ncu
divcriincnio curar os ncus cnfcrnos, c lcvar-lIcs
agua c a conida, solrciudo cic, dc quc clcs
gosian nuiio, c nao faz na dicia.
E acalaran or ficar anigos?
Anigos nao, canaradas. Elcs salcn quc
cu nao os icno, c quc ianlcn nao lIcs qucro
nal; or isso nc rcsciian. Una vcz, orcn,
anos lrigando.
AI! isso c quc csiava ara crguniar-ic.
ois scnrc iivc cssc aninal na conia do nais
iraiociro quc sc cria nas naias, con cccao da
colra.
No fin da scca assada, un dia quc faliou-
lIcs a carnia c a fonc acriou, iiraran-sc dc
scus cuidados c fizcran as conias ao ncu
Corisco.
E cniao?
Ficaran con a agua na loca, c as loas
lanladas dc rclIo, quc ncii-lIcs no cosiado.
Dcsic-lIcs dc rclIo? E clcs agucniaran
cono un scndciro, scn rcsingar ncn iugir?
Eniao nao adnira quc sc dcicn uar cla
orclIa, cono Ia ouco.
157
Nao dciaran dc rcsnungar scu ianio;
nas lcnlraran-sc do quc lIcs iinIa aconiccido,
c rcfcriran o couro ao fcrro, no quc nosiran
lcn a casia quc sao. Dcsdc a c aqucla nansidao
quc o sr. caiiao-nor viu.
Ora csia a cousa clicada, scn nilagrcs,
ncn fciiiarias. Ao calo iudo vcn dar nisio. quc
cs un lravo, Arnaldo, valcnic cono as arnas!
Valcniia c a do sr. caiiao-nor quc
cnoiou dcz Ioncns arnados so con un
cIiqucirador.
O caiiao-nor sorriu-sc dcssa rccordaao dc
una das nais fanosas cnirc suas faanIas; c
crgucndo-sc do lanco ondc csiivcra scniado,
asscou un noncnio, cnquanio conunIa
novancnic con sua ordinaria crcssao dc
gravidadc a fisiononia quc duranic a narraiiva do
nancclo sc Iavia dcsarnado.
Dcn. agora sailanos ouira cousa.
Esiivcnos auscnics ccrca dc quairo ncscs dc
nossa fazcnda da Oiiicica cla ncccssidadc dc
rovcr a ccrios ncgocios na cidadc do Fccifc.
Duranic nossa auscncia consia-nos quc Arnaldo
alandonara a fazcnda; c iornando nos con o
favor dc Dcus nossa casa no salado, so Iojc ao
quario dia dc nossa cIcgada nos aarccc. Quc
qucr isio dizcr, Arnaldo?
158
Tanlcn andci cn viagcn, rcsondcu o
nancclo concisancnic, nas con nosiras dc
rcsciio.
Sua olrigaao cra ficar na Oiiicica, dondc
ningucn sc arrcda scn nossa liccna.
Una vcz ja cdi crnissao ao sr. caiiao-
nor ara dizcr-lIc quc cu nao cricno ao scrvio
da fazcnda. Nao sci lidar con os Ioncns; cada
un icn scu gcnio. o ncu c ara vivcr no naio.
Tornou o Canclo ainda nais fccIado.
Qucr dar cn landolciro, cono csscs quc a
andan ao cosso clo scriao, acalando o gado das
fazcndas, fiuza dc naiar larlaiao c raiicando
ioda casia dc naldadcs cn suas corrcrias?
Arnaldo crgucu a fronic con un assono dc
cscandalo conira a injuriosa susciia.
O sr. caiiao-nor nao odc icncr isso dc
nin. ConIccc-nc lcn.
ConIco, dissc o vclIo fazcndciro,
dcscansando solcncncnic a larga nao solrc o
onlro do raaz, a iiulo dc rcaraao da
injusiia.
Vivo dc ouco c Dcus nc da dc solra. Nao
carco do alIcio, ncn o colio. Tao ouco sc
ligara con landolciros qucn nao odc
159
acosiunar-sc gcnic dc nclIor avcna. Procuro
o scriao, c noro nclc ara csiar so. Mas fiquc
vossa scnIoria dcscansado, quc sc nao rcsio
ara canarada ou vaquciro, quando sc iraiar dc
o dcfcndcr c acaiar, a si c aos quc lIc sao caros,
odc coniar quc nao icn scrvidor nais ronio,
ncn nais dcvoio. MinIa vida lIc cricncc, c
disor dcla cono lIc arouvcr.
O caiiao-nor sc aroinara c con a voz
iocada cla conoao nurnurou, cnquanio con
un novincnio raido da nao dirciia alarcava ao
nancclo o ciio csqucrdo.
Pois cu nao sci quc c dc ouro csic coraao?
Fccolrou-sc, orcn, incdiaiancnic; ouira
vcz fornalizado, dirigiu-sc a Arnaldo, guardada a
gravidadc c a disiancia.
Agradcccnos a sua dcdicaao, Arnaldo;
nas una fazcnda, c ainda nais, rica c inorianic
cono a Oiiicica, nao discnsa un rcginc, quc
nanicnIa quanios a cla cricnccn na olcdicncia
c rcsciio do dono. Essa rcgra c discilina nao sc
guarda scn nuiio rigor, solrciudo ara coilir os
naus ccnlos, quc sao noiivo dc cscandalo
ara os lons c dc cciiaao ara os naus.
Porisso c quc iorno a cdir ao sr. caiiao-
nor quc nc icnIa cono csiranIo fazcnda. Sou
un vagalundo quc a anda clos naios, c quc
160
nao cdc scnao quc o dcicn vivcr ncsics canos
ondc nasccu.
O caiiao-nor rosscguiu scn rcfcrir-sc s
alavras do nancclo.
Na iardc dc nossa cIcgada, quando
Manucl Alrcu, nosso fciior, dcu-nos aric dc sua
auscncia, Arnaldo, cu dissc na ocasiao quc lIc
inIanos conccdido a nossa liccna. Dcois
considcrci quc ial nao Iouvc; dcu-sc cquvoco dc
nossa aric. Mas nao odanos voliar airas, scn
quclra dc nossa alavra; c ois ficou scndo
vcrdadc quc cu conscnii na sua viagcn.
Canclo fiiou no scnllanic do raaz un
olIar, quc ia sullinIar sua alavra.
Esia circunsiancia otutu nos rivou dc
usar da scvcridadc rccisa ara rcrinir a
dcsolcdicncia a nossas ordcns; c dcsia aric
ouou-nos un dcsgosio, ois Arnaldo salc
quanio rczanos o filIo daquclc quc foi nosso
vaquciro c anigo, o lon Lourcdo, quc Dcus
icnIa cn sua sania az.
Arnaldo iravou da dcsira do caiiao-nor c
lcijou-a con fcrvor, csirciiando-a ao scio.
Esquivou-sc aquclc cfusao.
Escranos quc nao aconican nais falias
cono csia, quc nos onIan na dura ncccssidadc
161
dc csqucccr a afciao quc nos ncrccc. Salc,
Arnaldo, quc lIc dcsiinanos o lugar quc scrviu
scu ai, dc nosso rinciro vaquciro. So
dcnoranos a rcalizaao dcsia voniadc, cnquanio
nao conlciava Alina os dczoiios anos, ara quc
iivcssc una loa carrcira, caaz dc cnicndcr con
o scrvio da qucijaria c o iraio das crias. Agora
vanos avisar a D. Ccnovcva ara quc iraic das
lodas quc sc odcn fazcr na Pascoa.
O scnllanic do scriancjo nanifcsiava o
niino confrangincnio d'alna ao ouvir aquclas
alavras do caiiao-nor. Foi con un ion scco c
incisivo quc rciorquiu.
O quc osso asscvcrar ao sr. caiiao-nor c
quc nao scrci nunca ncn vaquciro dc fazcnda,
ncn narido dc nulIcr alguna.
Ha dc scr!
Ouiro Arnaldo sin; csic nao!
Ha dc scr, c qucn o diz c o caiiao-nor
Conalo Pircs Canclo, insisiiu o vclIo con a
acIorra sonolcnia quc rcccdia as fornidavcis
closcs dc sua colcra.
O rinciro inulso dc Arnaldo foi dcsalrir-sc
conira a rcsoluao quc o vclIo acalava dc
anunciar con a fornula solcnc da voniadc
inalalavcl. Mas clc qucria c vcncrava aquclc
162
vclIo con anor dc filIo. Fcscrvando-sc ara
dcfcndcr nais iardc c no noncnio rcciso sua
lilcrdadc, conicvc-sc ncsia ocasiao. Sc ouscssc
icnacidadc do fazcndciro scu caraicr indonavcl,
o cIoquc Iavia dc scr icrrvcl.
Enlora nao cscrassc cviiar o ronincnio,
iodavia scu dcscjo cra afasia-lo quanio fossc
ossvcl, c nuiio nais naquclc noncnio cn quc
iinIa o coraao ainda conovido clas rovas dc
afciao do vclIo.
Liniiou-sc o scriancjo a dizcr.
Salc Dcus o quc scra.
Con clc o dcio, c roguc-lIc, Arnaldo quc o
faa un Ioncn ara Ionrar a ncnoria dc scu
ai.
163

XIV
DESOBEDINCIA

O caiiao-nor cncaninIou-sc ara a casa.
Ao dciiar o c no rinciro dcgrau do oriico,
voliou-sc c griiou ao scriancjo quc ja dcscia a
cncosia.
Tornc ca, Arnaldo.
O nancclo accrcou-sc ouira vcz do icrrciro.
Diga-nc ondc anda o vclIo Jo, quc dciiou
fogo ao naio da fazcnda, na iardc dc nossa
cIcgada.
Arnaldo icvc un solrcssalio. A ircncnda
colisao quc clc cviiara oucos noncnios anics
arcscniava-sc sol ouira facc.
Asscguro ao scnIor caiiao-nor quc nao
foi o vclIo Jo qucn dciiou fogo ao naio.
Salcnos do conirario.
Juro sc for rcciso.
Nao lasia un jurancnio susciio, ois o
vclIo c scu canarada; sao rccisas rovas quc
dcsiruan a acusaao.
164
Qucn o acusa? Eu rcsondo or clc; o sr.
caiiao-nor nao confia cn ninIa alavra? dissc
o nancclo rcsscniido.
Salcnos quc Arnaldo c cssoa dc lcn c
dc vcrdadc; c rcsianos a naior fc ao scu
dcoincnio. Mas iodas as vozcs sc uncn ara
lanar ao vclIo Jo a cula do fogo; c nos nao
odcnos or una sinlcs asscvcraao dcsrczar
ianios icsicnunIos c discnsar a dcvassa dc un
caso dc alcivosia quc or sua gravidadc dcnanda
uniao ccnlar, a fin dc quc sc nao rciia, c
onIa cn risco as vidas iao rcciosas dc nossa
csosa c filIa. Scn falar do dcsrczo das ordcns
icrninanics quc icnos dado.
Alcivosia Iouvc, sr. caiiao-nor, orcn
nao foi Jo qucn a concicu, ncn icvc aric ou
cicncia dcla.
Quc assin fossc... Elc quc sc arcscnic c
confic dc nossa jusiia, quc nao lIc faliara, cono
janais faliou aos quc a cla rccorrcran.
Calou-sc Arnaldo. TinIa fc na rciidao do
caiiao-nor; nas ianlcn conIccia scus rigorcs c
cscruulos. Quc rovas odia cilir conira a
susciia gcral corrolorada clo icsicnunIo dc
iodos os cnlusiciros, dc qucn cra o vclIo
nalquisio?
165
Elc salia a vcrdadc; nas cono conunica-la a
ouircn, quando nao iinIa dcla nais docuncnio
do quc un rasio, qucla Iora ja aagado?
Dcnais, ara dcsviar dc Jo a inuiaao, cra
ncccssario lana-la a Alcio Vargas, o auior da
naldadc.
Canclo olscrvava a crlcidadc do
scriancjo c cravando nclc os olIos inicrrogou.
Arnaldo salc ondc csia o vclIo Jo?
Sci, sr. caiiao-nor, rcsondcu o nancclo
con a voz firnc c susicndo francancnic o olIar
do vclIo.
Vai dizcr-nos aondc; ou vai irazc-lo
nossa rcscna ara cviiar aaraio dc risao c
susciia dc fuga.
Ncn una ncn ouira cousa osso cu, ncu
scnIor.
Por quc nao odc?
Nao sou dcnuncianic, ncn cslirro.
Mas c un raaz csionicado. Manda-lIc o
caiiao-nor Conalo Pircs Canclo...
Arnaldo inicrroncu-o.
166
Por Dcus c or sua filIa, a qucn o scnIor
nais qucr ncsic nundo, co-lIc quc nc oua
rinciro, sr. caiiao-nor.
Canclo rcicvc-sc c dissc.
Falc, quc ouvircnos.
MinIa vida lIc cricncc, sr. caiiao-nor,
ja lIo dissc. Sc lIc araz, odc iirar-na ncsic
noncnio, quc nao lcvaniarci a nao ara
dcfcndc-la, ncn a voz ara quciar-nc. Essa
ordcn, orcn, quc vossa scnIoria qucr dar-nc,
sc ncu ai rcssusciiassc ara nandar-nc
cunr-la, cu lIc diria. nao! " Fogo-lIc, ois,
clo quc icn dc nais caro, quc nao cija dc nin
scnclIanic sacrifcio, ara nao nc colocar na
dura ncccssidadc dc o rccusar.
Aircvc-sc a dcsolcdcccr-nos? dissc
Canclo, conicndo a lorrasca rcsics a dcsalar.
Sc vossa scnIoria olrigar-nc.
Pois nanda-lIc o caiiao-nor Conalo
Pircs Canclo quc va incdiaiancnic luscar o
vclIo Jo c irazc-lo aqui nossa rcscna.
O vclIo rofcriu csias alavras con a
solcnidadc dc quc clc cosiunava rcvcsiir-sc nas
ocasics gravcs, c con o olIar quc fazia ircncr a
visia aos nais valcnics.
167
Arnaldo, cn cujo scnllanic crassou una
sonlra dc nclancolia, lcvaniou a calca c
cruzou o olIar scrcno con o irado lancjo do
vclIo.
Ao scnIor caiiao-nor Conalo Pircs
Canclo, digo-lIc cu, Arnaldo Lourcdo, quc nao!
O fazcndciro csicndcu a nao ara iravar o
lrao do nancclo; orcn csic rciraiu-sc dc un
salio c colocou-sc cn disiancia.
Cono anigo, odia fazcr dc nin o quc
lcn quiscssc. fora, nao!
Foi cniao quc a ira icrrvcl do vclIo fcz
closao, csialando cono a craicra dc un
rocIcdo vulcanico ao arrcncssar a lava.
Agrcla!
Esic lrado quc clc rcciiu ircs vczcs una
solrc ouira alalou os arcs, csircncccndo a casa
c rcloando clos ccos da nonianIa.
O ajudanic, quc ja vinIa aroinando-sc,
acudiu c o icrrciro cncIcu-sc dc Ioncns d'arnas,
iralalIadorcs c cscravos, quc Iavian corrido ao
lrado do fazcndciro. Todos clcs iinIan avisiado
dc longc o caiiao-nor, quc sc voliara ara
cIanar o ajudanic, c o Arnaldo cn c junio ao
lanco da oiiicica.
168
Agarrc-nc csic aircvido! griiou Canclo ao
Agrcla quc saa a scu cnconiro. Qucdc?
Ao voliar-sc o caiiao-nor nao vira nais
Arnaldo c dclaldc luscou-o con a visia.
Eu o vi, acudiu Agrcla, crio dcsic lanco.
Ondc ncicu-sc cniao?
Daqui nao saiu quc ianlcn nos o
cncrganos ali, c ningucn o viu assar, olscrvou
Manucl Alrcu.
Procurcn-no! lradou novancnic Canclo,
cn un scgundo accsso dc colcra.
Arnaldo iinIa-sc cfciivancnic sunido, c dc
una nancira inconrccnsvcl. Visio or iodos
quc Iavian rinciro acorrido c quc asscguravan
ainda ic-lo cnconirado no icrrciro, dcsaarcccra
dc rccnic cono una sonlra quc sc Iouvcssc
dissiado.
Enirc os quc sc cansavan na csquisa csiava
o Joao Coiic quc dissc con un ar iriunfanic.
Nao qucrcn acalar dc convcnccr-sc quc o
cacia do raaz c fciiicciro!
Ja a cssc icno Iavian sado ao icrrciro D.
Ccnovcva c a filIa, inquicias cla irriiaao do
169
fazcndciro, cuja causa vicran a salcr ali, c nuiio
as cnalizou, rincialncnic cla razao da Jusia.
NcnIuna dclas, orcn, sc aninava naquclc
noncnio a falar ao caiiao-nor quc asscava dc
un ara ouiro lado, cnsando no
dcsaarccincnio dc Arnaldo.
Vcio Agrcla conunicar a inuiilidadc da
csquisa.
Elc nao csia aqui c ianlcn nao saiu,
orquc alcn dc nao o icr ningucn visio fugir, nao
Ia rasio ncn vcsigio dc sua assagcn.
O icrcciro accsso dc ira foi ainda nais icrrvcl
quc os ouiros.
Pois vao dcscncova-lo ainda quc scja no
infcrno c iragan-no vivo ou norio. O caiiao-nor
Conalo Pircs Canclo nao scja dono da Oiiicica,
ncn isc nais a solcira dc sua oria, sc...
Nao acalou o vclIo dc rofcrir o fornidavcl
jurancnio, quc fcz ircncr quanios o cscuiavan.
D. Flor alando-sc ara cingir o cscoo do ai,
con a nao ninosa fccIou-lIc a loca
nurnurando-lIc ao ouvido.
Por sua filIa, quc lclcu o ncsno lciic quc
clc, nao jurc, ncu ai.
170
O vclIo qucdou-sc un insianic, ao calo do
qual iravando a nao dc D. Flor caninIou con cla
ara a casa. CIcgado a un aoscnio inicrior
ondc ningucn o odia vcr, dcsalafou sua icrnura
ousando-lIc na facc un lcijo. Dcois vicran ao
cnconiro dc D. Ccnovcva, quc os cIanava ara o
alnoo.
Nao iardou quc aarcccssc a Jusia, afliia
con o quc iinIa aconiccido c ainda nais con as
conscqucncias quc da odian rcsuliar. Faliando-
lIc o anino ara aarcccr naqucla ocasiao ao
caiiao-nor, cscrou quc sasscn da ncsa.
Quc foi o quc aconicccu, ncu Jcsus dc
ninIa alna? dissc a scriancja, corrcndo ara D.
Flor. Nao foi scnao casiigo, ninIa filIa.
Casiigo dc quc, nanac Jusia?
Do ccado da solcrla cn quc cu ca csia
nanIa cncIcndo-nc daquclc filIo, c da roicao
dc Nossa ScnIora da PcnIa dc Frana. Nunca a
gcnic sc dcvc galar do favor dc Dcus c dos
Sanios; nas dcvc-sc fazcr ainda nais Iunildc
ara ncrcccr a sua graa. Foi o quc nc cnsinou o
sr. adrc Tclcs c cu nao fiz caso, ara agora scr
lcn casiigada.
Qucn ccou or solcrla nao foi vocc,
Jusia, nas scu filIo quc cIcgou a dcsolcdcccr ao
171
sr. Canclo, cousa quc aic Iojc nunca sc iinIa
visio ncsia fazcnda, dissc D. Ccnovcva.
Cono isio foi, ninIa Mac Sanissina, c
quc cu ainda nao sci! Elc quc adora o sr. caiiao-
nor, c daria a vida ara scrv-lo, cono c quc
Iavia dc faliar-lIc con o rcsciio? So sc foi
alguna icniaao do ininigo!
Ou csiouvancnio dc raaz, quc c o nais
ccrio, iornou D. Ccnovcva.
Arnaldo scnrc foi dc gcnio arrclaiado,
dissc D. Flor; nas sao uns ncios quc assan
logo, orquc clc icn lon coraao.
E agora, scnIora dona, o quc vai scr dc
ncu filIo, sc nao nc valcr con sua inicrccssao c
nais a dc ncu qucrulin?
O sr. Canclo, vocc lcn salc, Jusia,
quando diz una cousa Ia dc sc fazcr or fora;
ningucn o arrcda dali. O nclIor c vocc ir icr con
scu filIo c irazc-lo rcscna do ncu narido
ara cdir crdao da dcsolcdicncia c cunrir
con o quc clc nandar. Assin conic quc nao lIc
aconiccc nada, orquc clc cra nuiio anigo do
dcfunio Lourcdo c ianlcn dc scu ai.
Pois cu vou fazcr o quc nc diz a scnIora
dona. Agora ondc o acIarci, a cssc filIo dc ncus
ccados?
172
D. Flor sorriu-sc.
Manda nanac lclc rocura-lo, quc cla da
con clc.
ncsno!
Foi-sc a Jusia. D. Ccnovcva iornou s lidas
da casa, quc dcois dc iao longa auscncia
rcclanava nais quc nunca o scu govcrno, ara
voliar ao arranjo c ordcn cn quc cla cosiunava
irazc-la.
Flor iinIa dcsiinado cssa nanIa ara alrir
scus laus c iirar os cnfciics c galanicrias dc quc
a iinIan acunulado, duranic a csiada no Fccifc,
a icrnura dc sua nac c a gcncrosidadc do ai.
Para ajuda-la ncssa iarcfa c gozar do razcr
dc adnirar aquclas loniias cousas, cIanou
Alina; c anlas dirigiran-sc dirciia do cdifcio,
ondc ficavan scus aoscnios.
Havia dc scr cniao nais dc novc Ioras da
nanIa. O sol, ainda ardcnissino acsar dos
anuncios do invcrno, dardcjava no ccu do nais
uro azul, cn cuja incnsidadc nao sc dcscolria
ncn un csgaro dc nuvcn ou icnuc vaor.
Majcsiosa scrcnidadc do clina iroical, cn quc
alias sc osicnia a ujana dcssa naiurcza cn
rcouso, c sc rcsscnic a violcncia dc suas
conocs, quando crcuiida cla icncsiadc.
173
Ja a alcgria c aninaao quc scnrc iraz a
nanIa ncssa csiaao ardcnic, ia-sc dissiando; c
concava a calna da soalIcira, quc infundc no
scriao indcfinvcl nclancolia.
174

XV
A CAVALHADA

O canarin ricancnic alcaiifado noda do
icno cra csclarccido or una jancla quc alria
ara o icrrciro, c da qual sc dcscoriinava ao longc
a naia a cingir as faldas da scrra.
As duas noas, rcunindo as foras c
galIofando da roria fraqucza, iinIan
conscguido, dcois dc nuiias risadas, arrasiar
ara o ncio da casa un lau da ndia, colcrio dc
narroquin anarclo c cravcjado dc iacIas dc
raia.
Alcrio o cadcado c virada a iana, D. Flor
scniou-sc frcnic cn un csiradinIo laio
forrado dc vcludo, c Alina ajoclIou-sc ao lado
con os olIos cIcios dc razcr c curiosidadc.
Da rncsna idadc quc a filIa do caiiao-nor,
c ianlcn fornosa, iinIa cssa noa o iio
inicirancnic divcrso. Era loura, dc olIos azuis, c
corada cono una filIa das ncvoas lorcais.
Foi cla ialvcz un dos rinciros fruios dcssa
anonalia clinaiologica do scriao dc
Quicranolin ondc, sol as ncsnas condics
ainosfcricas, sc olscrva con frcqucncia c
175
csccialncnic nas noas, aqucla noiavcl
alcrraao do iio ccarcnsc, cn iudo nais
confornc influcncia iroical.
Alina cra filIa dc un arcnic rcnoio dc D.
Ccnovcva. Ficando orfa cn icnra idadc, o caiiao-
nor, a cdido da nulIcr, a iinIa rccolIido con a
nac viuva, roncicndo cduca-la c arranja-la.
A rincira aric dcssa roncssa o fazcndciro
ja a iinIa cunrido, rcariindo con a orfa a
ncsna cducaao quc dcra sua filIa qucrida.
Quanio ao rcsio Iavia qucn afirnassc quc clc
dcsiinava Alina ara o Arnaldo, c so cscrava quc
a noa conlciassc os dczoiio anos.
D. Flor iirou dc dcniro do lau galanicrias dc
ioda a soric, das nais finas c cusiosas quc cniao
sc vcndian nas lojas c icndas do Fccifc, ondc
ainda sc naniinIan os Ialiios dc luo oricnial
con quc as colnias do Drasil ofuscavan a
nciroolc.
Alina soliando griiozinIos dc razcr, nao
acIava crcsscs ara nanifcsiar sua
adniraao; con os olIos c a alna caiivos do
oljcio quc D. Flor lIc Iavia assado, dciava-sc
ficar cn ciasc, aic quc ouira louainIa a vinIa
disuiar or sua vcz.
Ja a iana do lau csiava cIcia dc csiofos
quc Alina a fora arrunando, dcois dc os
176
adnirar, quando D. Flor, cnconirando una
conrida caia colcria dc rinavcra quc
rocurava, crgucu-sc con cla.
E csic vcsiido, Alina? Qucro salcr o scu
gosio.
D. Flor iirara dc dcniro da caia una ca dc
cscarlaiin, c dcsdolrando o lindo csiofo dc scda
arrugou-o con a naozinIa faccira, c dciou-o
cair da ciniura cono o folIo dc una saia.
Quc naravilIa, Flor! cclanou a orfa
cruzando as naos.
Quanio nais quando csiivcr no corinIo
gcniil dc ccria cssoa quc cu conIco!
Nao c scu? crguniou Alina csarosa.
En nin, nao ficaria iao lcn cono na
dona. Qucr vcr?
D. Flor lcvou Alina surrcsa dianic do iruno
c a cnvolvcu-a nas dolras do csiofo carncsin.
ara nin., Flor?
E ara qucn nais odia scr, ncnina?
Cuidou cniao quc iodo csic icno, no ncio dc
ianias fcsias, nao nc iinIa lcnlrado dc si,
ingraia?
177
O lcn quc vocc nc qucr, Flor, cu sci; nas
cu c quc nao ncrco csias lindczas.
Mcrccc ncu coraao quc c naior
rcciosidadc do quc iodas as galas do nundo,
rcsondcu D. Flor sorrindo-sc.
As duas anigas c conanIciras dc infancia
alraaran-sc con cfusao c cncIcran-sc
nuiuancnic dc carcias. Quando acalaran dc
dcsafogar sua icrnura, a filIa do fazcndciro
iornou ao lau, dciando a ouira ainda cn
conicnlaao dianic do csiofo dc scda
dcsdolrado solrc o iruno.
Nao cra adniraao unicancnic o quc scniia
Alina. cra quasc adoraao, nas insirada cla
linda icla, cn cujo lrilIanic naiiz rcvia
orvcniura naquclc insianic o rcslcndor dos
sonIos dc sua inaginaao.
Esia vcndo csic lisiao, Alina? dissc D. Flor,
voliando-sc ara nosirar o oljcio.
Cono c loniio!
Fica-nc lcn?
Fica una joia. Con cla vocc arccc una
rinccsa cncaniada, Flor.
Alina iinIa razao. A faia dc cIanaloic azul
quc a noa acalava dc assar a iiracolo,
178
rcndcndo-a ao onlro dirciio con o lrocIc dc
ouro, dava ao scu ialIc airoso un oric rcgnco.
Ja lcu? crguniou D. Flor nosirando con
a onia do dcdo as lciras lordadas na fiia.
MAIS FOFMOSA, dissc Alina solcirando.
Essc cra cfciivancnic o dsiico lavrado a fio
dc ouro cn una c ouira landa da faia dc
cIanaloic.
Foi una soric da cavalIada, dissc a noa.
Conic, Flor.
As duas ncninas aconodaran-sc nos oiais
da jancla.
Dc iodas as fcsias quc vi no Fccifc, as
nais luzidas, foran as quc sc dcran cn rcgozijo
cla cIcgada do novo govcrnador D. Aninio dc
Mcnczcs, condc dc Vila Flor.
Vocc viu o condc, Flor? Quc Ioncn c?
crguniou a linda scriancja, ara qucn vcr un
condc cra quasc vcr o rci.
Un fidalgo dc nolrc arcccr, cono ncu
ai. Fizcran-sc nuiios folgucdos c aaraios cn
Ionra sua; ncnIun, orcn, cono a cavalIada.
Foi ncsno no largo do Palacio. Arnaran uns
alanqucs nuiio visiosos con scus ioldos dc
179
scdas anarclas c carnczins cn rcdor da icia
guarnccida dc arcos c galIardcics dc iodas as
corcs.
Cono Iavia dc csiar cIilanic!
Muiias donas, ja sc salc, c as filIas iodas
con suas galas nais ricas...
Mas a fcrnosura cra vocc, Flor, quc
cnfciiiou con csscs olIos iodos os cavalIciros, c
aic rncics quc la Iouvcssc.
Dcic-nc coniar, ncnina, olscrvou D. Flor
con un gracioso anuo. scnao acalou-sc a
Iisioria.
Esiou ouvindo, rinccsa.
Ja os alanqucs csiavan ainIados dc
danas c cavalciros, quando cIcgou o condc
govcrnador, quc dcu o sinal ara concarcn os
jogos. Eniao cniraran, cada una dc scu lado,
duas quadrilIas adcrcadas con rouas nuiio
lindas, una dc vcrdc c anarclo, quc cra a dos
crnanlucanos, c ouira dc cncarnado c lranco,
quc cra a dos lusiianos. Corrcran rinciro as
lanas; dcois jogaran as canas c alcanzias,
fazcndo varias sorics cono cosiunan.
Assin nao valc, Flor; dcvc coniar iudo
cono foi.
180
Nao sc lcnlra vocc, Alina, das cavalIadas
quc sc dcran, fazcn dois anos, no Ico, or
ocasiao da fcsia? Pois foi a ncsna cousa, so con
a difcrcna quc la no Fccifc cran nais ricas, c os
cavalIciros iinIan ouiro garlo c gcniilcza.
Mas qual das duas quadrilIas ganIou?
Vocc nao dissc.
A crnanlucana, ncnina; nao iinIa quc
vcr. Mas a ouira disuiou-lIc a alna con nuiia
galIardia, quc a iodos ncrcccu grandcs louvorcs.
Vcio dcois o jogo das argolinIas c cniao os
cavalIciros rcunidos cn una so landa corrcran
ircs vczcs. Eu rcccli un ancl quc nc ofcriou na
onia dc sua lana un dos vcnccdorcs...
Ccniil cavalIciro? crguniou Alina
vivancnic.
Dos nais guaos quc la sc arcscniaran.
Mcu ai vcio a salcr quc cra o caiiao Marcos
Fragoso, filIo do coroncl Fragoso, quc foi nosso
vizinIo.
O dono da fazcnda do Dargado. Mas o filIo
nao nora a.
Nao; icn ouiras fazcndas ara as landas
do InIanuns; nas arccc quc vivc nais no
Fccifc.
181
E a argola quc clc ofcrcccu-lIc foi csia,
Flor? crguniou Alina, nosirando un aro dc ouro
rcso ao aiacador do lisiao.
Esia? rcsondcu a noa faccirancnic.
Esia c ouira Iisioria. Foi un caso quc a iodos
causou surrcsa.
Na cavalIada ncsno?
Sin; foi a uliina soric. Nun nasiro quc
csiava crguido ara cssc fin no ncio da raa,
suscndcran dc un fio dc scda csic argolao dc
ouro, con as fiias a voar cono sc fosscn
galIardcics. Era o rcnio nais invcjado or
iodos os cavalciros ara icrcn o orgulIo dc o
ofcriar dana dc scus cnsancnios c orisso
ianlcn a rocza dcnandava naior csforo c
dcsircza, ois alcn dc ficar o argolao nuiio alio,
con o ircnular das fiias soradas clo vcnio
csiava cn consianic agiiaao.
E cu ja sci qucn ganIou! dissc Alina.
Salc vocc nais do quc cu, ncnina.
Cono cniao?
Escuic. Os cavalIciros arnaran-sc dc
unas lanas finas, nuiio conridas ara
odcrcn cIcgar ao ioc do nasiro, c ainda assin
cra rcciso quc sc crgucsscn solrc os csirilos
ara alcanar o alvo. Da rincira invcsiida
182
ncnIun iocou na argola, ncn da scgunda. c dc
anlas clas, nuiios dos canccs no ncio dc
nosirar sua rocza, lcvaniaran-sc ianio dos
arcs, quc rolaran cn icrra.
Coiiados! dissc Alina a rir.
Na icrccira invcsiida oucos rcsiavan; c
dcnirc csics, o nais csforado c lrioso cra o
caiiao Marcos Fragoso...
Eu ja cscrava!
Por quc, ncnina?
Pois nao foi clc quc rinciro lIc ofcrcccu a
argolinIa?
Quc icn isso?
Tcn quc o cavalIciro dc D. Flor or fora
quc Iavia dc scr o nais lrioso c csforado dc
quanios la csiavan.
E sc fosscn dois os ncus cavalIciros?
Dcvcras?...
Foi o quc aconicccu. O Marcos Fragoso
quc ia na frcnic, con un loic ccriciro cnfiou o
argolao na onia da lana.
Dravo!
183
Mas ao ncsno icno ouiro cavalciro quc
vinIa conira clc disarada, ianlcn con a
lana cn risic, cnfiava o argolao clo ouiro lado,
dc nodo quc os dois fcrros ficaran airavcssados
cn cruz.
E cssc cavalIciro, qucn cra?
Nao sc soulc. Via-sc quc nao cra dos
canccs, ois csiava con irajo dc cidadc; c alcn
disso iinIa a cara anarrada con un lcno quc
lIa colria ioda, dciando acnas a dcscolcrio os
olIos, or laio da ala do cIacu.
Quc lioco!
Houvc qucn vissc o cnluado sair do
ncio do ovo, ular na icia, aanIar a lana no
cIao, saliar na scla dc un cavalo dcsnoniado
quc assava, c corrcr solrc o nasiro, ondc
cIcgou jusio no noncnio cn quc o Fragoso ia
iirar o argolao, c ara lIo disuiar.
E o quc succdcu?
Os dois canccs forccjaran cada un dc
scu lado ara arrancar o argolao, nas nao o
conscguiran. Foi cniao quc o dcsconIccido
corrcu solrc o scu conirario c arrclaiou-lIc a
lana da nao. Todos alaudiran a faanIa,
ncnos o Fragoso quc ficou assado no ncio da
raa, cnquanio o vcnccdor, cIcgando ao
184
alanquc ondc cu csiava arcscniou-nc o
argolao na onia das duas lanas, rcciindo
nais fornosa".
E vocc, Flor, o quc fcz?
Eu, ncnina, nao salia o quc fizcssc dc
conicnic c ao ncsno icno acanIada quc fiquci,
vcndo iodos os olIos fiios cn nin. Foi ninIa iia
D. Caiarina, quc rccclcndo o lisiao o assou clo
ncu onlro, con o quc rcdolraran os alausos
rocza do dcsconIccido. E acalou-sc a Iisioria;
quc cu nao vi nais nada, ncn dci or nin dcssc
noncnio cn dianic aic quc iornanos casa.
E o dcsconIccido?
Ouvi dcois quc dcsaarcccra assin cono
vicra, dc rccnic, anics quc o udcsscn
dcscolrir; c nao sc soulc nais dclc.
Mas vocc nao dcsconfiou qucn scria? Pois
clo nodo arccc quc cra cssoa conIccida.
Qucn odia scr, ncnina? E cono Iavia cu
dc susciiar?
Pcla voz. Elc nao lIc falou?
Trcs alavras.
Pclo jciio do coro, c nodo or quc
noniava a cavalo. Nao rcarou?
185
Naquclc insianic, cnirciida cono csiava
con a fcsia, nao nc lcnlrava dc nais nada.
Alina calou-sc un insianic sol a
rcocuaao da idcia quc lIc acudira ao csriio,
c dcois inclinou-sc ara falar conanIcira
con a voz sulnissa c inida crcssao.
Nao sc arccia con Arnaldo?
Qucn, Alina? O cnluado?
Alina confirnou con un gcsio.
Quc lcnlrana! iornou D. Flor con
surrcsa.
orquc vocc nao salc quc Arnaldo
dcsaarcccu da fazcnda no ncsno dia cn quc o
scnIor caiiao-nor ariiu.
Sci, quc ja nc coniou nanac Jusia.
Arnaldo foi Scrra Crandc airas dc uns
larlaics.
Isio c o quc clc diz.
Mas, ncnina, quc razao iinIa clc ara
cscondcr-sc?
Nao sci, Flor, rcsondcu Alina
csquivancnic.
186
A filIa do caiiao-nor nao insisiiu, c
divagando os olIos cla florcsia, ficou cnsaiiva
cnquanio Alina inclinando a fronic alsorvia-sc
ianlcn dc scu lado cn niinas rcflccs.
187

XVI
O VIZINHO

Un irocl dc aninais quc rcssoou crio dc
casa iirou as duas ncninas dc sua disiraao.
Anlas, inclidas or igual novincnio dc
curiosidadc, dclruaran-sc jancla c rciraran-
sc ionadas dc surrcsa clo quc viran.
Luzida quadrilIa dc cavalIciros
aconanIados dc scus ajcns acalava dc arar
no icrrciro. Eran iodos nancclos, lcn arccidos
c irajados con o auro c gala quc cniao usavan
ainda ncsno no scriao, as cssoas dc grandcs
osscs.
O Agrcla, quc fora rcvcnido da aroinaao
dos forasiciros dcsdc quc dc longc os iinIan
avisiado, sara a rccclc-los.
OlIc, Alina, aquclc nais alio, quc icn a
casaca dc scda aafroada. Salc qucn c?
O Fragoso, dc qucn vocc falava ouco Ia?
Elc ncsno.
un galanic fidalgo.
188
Ncssc noncnio o nancclo avisiando as
noas fcz con o cIacu rofunda saudaao a D.
Flor, quc rcsondcu confusa c rccolIcndo-sc da
jancla.
Quc vira clc fazcr Oiiicica? crguniou
ingcnuancnic a filIa do fazcndciro sua
canarada.
Nao adivinIa, Flor? dissc Alina sorrindo.
Eu nao, ncnina.
D-lo a caniiga.
Suududcs quc nc dcxustc,
Suududcs nc cuuuo.
Aondc oun-sc os oIos,
Vu us o couuo.
D. Flor ouvindo a cola quc Alina caniarolou
ncia voz con ar nalicioso, corrcu a cla ara
fazcr-lIc coccgas, c rciriluindo-lIc a aniga,
dcsaiaran anlas a rir da nuiua iravcssura.
Enircianio o caiiao-nor Canclo, saindo ao
aianal, convidava os Ioscdcs a cnirarcn.
Adianiou-sc o nancclo, quc vcsiia casaca dc
scda cor dc aafrao, c saudou o fazcndciro con
csias alavras.
O caiiao Marcos Fragoso, dc jornada ara
sua fazcnda do Dargado con csics anigos quc lIc
189
fizcran o olscquio dc sua conanIia, nao odia,
assando a rincira vcz cla Oiiicica, faliar
coricsia dc saudar o sr. caiiao-nor Conalo
Pircs Canclo, cono vizinIo, c ainda nais cono
filIo dc un vclIo anigo scu, o coroncl Fragoso.
O caiiao Marcos Fragoso c scus anigos
scrao scnrc lcn vindos nossa casa, c nos
darao razcr sc quiscrcn rccclcr o agasalIo quc
lIc ofcrcccnos dc loa voniadc.
Era nossa inicnao cd-lo, ara rcfrcscar
da calna; dcois do quc scguircnos ara o
Dargado, ondc ja dcvc csiar a nossa coniiiva, da
qual nos scaranos ouco Ia na cncruzilIada.
Enirados na sala, o Marcos Fragoso dcsignou
ao caiiao-nor scus anigos cada un or scu
nonc c indicacs.
Esic anigo c o caiiao Joao Corrcia, do
icro do Fccifc; csiouiro c o liccnciado Manucl da
Silva Ourcn, dc Lisloa, quc vcio visiiar c
conIcccr nossos scrics; aquclc c o alfcrcs Danicl
Fcrro, filIo do dono das FlccIas nos InIanuns,
anlos ncus arcnics c vizinIos.
Esiao iodos cn sua casa, dissc o caiiao-
nor, convidando-os a scniarcn-sc.
Dcois dc alguns cunrincnios dos rcccn-
cIcgados c cncarccincnios das ccclcncias da
190
Oiiicica, or sua osiao arazvcl, granjcio das
icrras c loa casaria, o caiiao-nor dissc,
rciriluindo a coricsia.
Vao os scnIorcs vcr ianlcn a fazcnda do
Dargado quc c das nais lclas dcsic
Quicranolin. No icno cn quc ali norava o
finado coroncl Fragoso, oucas odian conciir
con cla; nas dcois quc clc norrcu icn csiado
ao dcsanaro. O sr. caiiao Marcos nao quis scr
nosso vizinIo cono foi scu ai; os nancclos
gosian nais da raa; nao Ia quc csiranIar.
Cosiuno dcnorar-nc no Fccifc, c ccrio,
scnIor caiiao-nor; nas icnIo ninIa casa nas
Araras, ondc fico nais crio dc ncus arcnics,
quc sao iodos dc InIanuns. Mcu ai gosiava
nais do Dargado.
E iinIa razao.
Nao digo o conirario; foi clc dc naiural
rcconccnirado c anigo da solidao.
Isso cra. En ianios anos quc iivcnos dc
vizinIana rccclcranos dclc ircs visiias, sc
ianias, olscrvou Canclo.
Eu quc ali nc crici nunca vin Oiiicica,
orquc clc nao gosiava dc iraio c conunicacs
quc o iirasscn dc scus Ialiios scriancjos.
191
E cono consunia o icno ncsic dcscrio?
crguniou o liccnciado Ourcn.
Quanio a isio nao falia cn quc ocuar-sc
un Ioncn aiivo, acudiu o Danicl Fcrro.
Dasia a laluiaao da fazcnda, acrcsccniou
o caiiao Fragoso. Sc nao acrcdiia, Ourcn, cu o
cnrazo ara Dargado.
Voliando-sc dcois ara o caiiao-nor
rosscguiu.
Salcndo do dcsanaro cn quc vai a
ninIa fazcnda rcsolvi assar a o invcrno c vin
con csics anigos assisiir s vaqucjadas. Duranic
a ninIa csiada conio rovcr o ncccssario ara
iornar o Dargado ao csiado roscro cn quc o
dciou ncu ai, quc nao c dc razao sc crca iao
rica Icrdadc.
Na coniinuaao da raiica vcio a falar-sc do
Fccifc c das fcsias quc Iouvc cla cIcgada do
Condc dc Vila Flor.
Nunca nais sc dcscolriu qucn foi aquclc
cnluado quc sc inironcicu no jogo d'argolinIa?
crguniou o caiiao-nor.
OI! Elc icra o cuidado dc sunir-sc dc
ninIa visia, ois salc quanio lIc sairia cara a
graa! rcdarguiu Marcos Fragoso con arrogancia
192
dc voz quc nal cncolria o vcanc roduzido cla
alusao.
Aquilo foi una surrcsa vil, acudiu o
Ourcn cn alono do anigo. Sc nao fossc o
inrcvisio do aiaquc, nunca lograria o iniruso
arrclaiar o argolao ao nosso Marcos Fragoso, quc
c cancao ara naiorcs faanIas.
Todos nos salcnos quc c; nas ianlcn
quc o ouiro, o cnluado, nao lIc fica aos disso,
nao Ia qucn ossa duvidar. O ncsno rccnic do
assalio, cono clc o raiicou, surdindo nun
rclancc nao sc salc dondc, c arrcncicndo cono
un raio, nao c rocza ara qualqucr.
Esia olscrvaao ariiu do alfcrcs Danicl
Fcrro, quc acsar dc anigo c arcnic, nao
dciava dc icr sua onia dc rivalidadc con o
Marcos Fragoso.
Todos os dias a csiao fazcndo nossos
vaquciros, Danicl Fcrro, scn quc lIc ncrcan
noia, quanio nais os galos quc lIc da agora.
E quc cnsa, Fragoso, quc nossos
vaquciros nao scrian Ioncns ara cdir ncas
cn jogos dc dcsircza aos nais csforados
aladinos dc ouiras cras? Por nin icnIo quc
nunca Foldao, Lanaroic, ou algun ouiro dos
dozc arcs dc Frana, csiacou na onia dc sua
lana un cavalIciro disarada con iania
193
lizarria, cono icnIo visio ioar un iouro lravo
na onia da aguilIada.
La isso c vcrdadc, acudiu o Joao Corrcia.
Ccrio quc c; nas nao sc ncdcn roczas dc
cavalIciros con agilidadcs dc ccs, iornou o
Fragoso c coniinuou voliando-sc ara o caiiao-
nor con ar razcniciro. O aircvincnio do vilao
nao causou ncnIun nal cn suna, ois rcsiiiuiu
a rcnda cssoa a qucn a dcsiinci dcsdc o
rincio da cavalIada; c nao foi scnao o ncdo do
casiigo quc o novcu a anarar-sc con a loa
sonlra da sra. D. Flor, quc nais sania guarda
nao odia dar-lIc sua csircla.
Marcos Fragoso ao cnirar na sala, rclanccara
disfaradancnic a visia ara as orias inicriorcs,
con o scniido dc surrccndcr or alguna frcsia
os olIos curiosos quc orvcniura dali csiivcsscn
csrciiando.
Havia no fundo da sala, cnirc as orias do
scrvio, duas janclas gradcadas cono o locuiorio
dos convcnios, c dc quc ainda sc cnconiran
anosiras nas casas consirudas cla gcnic
alasiada aic rincios dcsic scculo.
Essc crivo niudssino, iccido dc roiulas
dclgadas, scrvia ara csclarcccr o corrcdor dc
assagcn, vcdando ao olIar curioso do Ioscdc a
194
visia do inicrior, nas crniiindo s cssoas da
casa csncrilIar o quc ia cla sala.
Ncn c dc adnirar sc cnconirassc na norada
dc nossos anicassados cssa scnclIana con os
convcnios, quando o icor da vida niina ianio sc
arccia con a rcgra nonasiica, c as nulIcrcs
iinIan no scio da fanlia o ncsno rccaio das
frciras.
Parcccu a Marcos Fragoso quc or dciras da
rincira das roiulas sc Iavian condcnsado unas
sonlras vagas, as quais ao rofcrir clc as uliinas
alavras sc agiiaran ara logo dissiarcn-sc.
Susciiara o nancclo quc una daquclas
sonlras cra dc D. Flor c orisso lIc dirigira con
un olIar o galanicio, quc afugcniou or
noncnios o vulio curioso.
Nao sc cnganara Marcos Fragoso. Eran
cfciivancnic D. Flor c Alina quc iinIan vindo
csrciiar os Ioscdcs cla roiula, nao so irazidas
dc inulso rorio, cono ianlcn a rccado dc D.
Ccnovcva, quc as nandara cscuiar qucn cran os
forasiciros c qual noiivo os irazia Oiiicica.
Era cosiunc da casa, c nao so dcsia cono dc
iodas as grandcs fazcndas, nao dciar ariir os
Ioscdcs scn os rcgalar; c isso usavan os
ricaos, nao ianio or olscquio c saiisfaao dos
195
csiranIos, cono rincialncnic or osicniaao
do fausio con quc sc iraiavan.
Nao crdian ocasiao dc fazcr alardo da
suniuosa laicla dc ouro c raia, dc quc
csccialncnic sc ufanavan, c na qual fundian
ial quaniidadc dc ncial rccioso quc cIcgaria cn
nossos icnos ara lcvaniar un alacio.
Logo quc o caiiao-nor saiu a rccclcr con
nosiras coricscs os Ioscdcs, D. Ccnovcva
ordcnou os arcsios ncccssarios ara o rcgalo, o
qual cn oucos insianics, c, cono or aric
nagica, csiava scrvido solrc una ncsa colcria
dc iao ricas alfaias quc lcnlravan os lanqucics
das M c unu Notcs.
CIana o sr. caiiao-nor, dissc D.
Ccnovcva a un criado.
Esic foi oria da sala, alriu-a dc ar cn
ar, c dissc crfilando-sc.
Esia na ncsa.
O caiiao-nor fcz con a calca un gcsio
afirnaiivo quc significava csiar cicnic, c voliou-sc
ara os Ioscdcs.
O scnIor caiiao Marcos Fragoso c scus
anigos scn duvida dao-nos o gosio dc janiar na
Oiiicica; nas cnquanio nao cIcga a Iora vanos
ionar algun rcfrcsco.
196
Sc nos da liccna, ficanos dc janiar no
Dargado ondc nos cscran, iornou o caiiao
Fragoso, quc nao qucria alusar da Iosiialidadc,
ialvcz ara nclIor usar dcla nais iardc.
Cono quciran; nao dciarao, orcn,
nossa casa scn lclcrnos un coo cn Ionra da
visiia con quc nos olscquiaran.
Ccriancnic quc nao faliarcnos a iao graio
dcvcr.
ncsa nao aarcccran ncn D. Ccnovcva,
ncn as duas noas. O caiiao-nor unicancnic,
aconanIado dc scu ajudanic Agrcla c dc scu
caclao, adrc Tclcs, fcz as Ionras do lanqucic.
Era ncio-dia, quando os viajanics
dcscdiran-sc do caiiao-nor Canclo, dcois
dc agradcccrcn a fidalga Iosiialidadc quc
iinIan rccclido. Moniando a cavalo ariiran,
scguidos clos ajcns.
Quando iransunIan o icrrciro, o caiiao
Fragoso voliou-sc dc cIofrc c logrou scu iniuiio
surrccndcndo na jancla as duas noas quc
csiavan a csiar a cavalgada. O nancclo
inclinou-sc, coricjando-as con o cIacu.
Enquanio D. Flor rcsondia ao coricjo con
olido rccaio, Alina, quc sc csquivara vcrgonIosa
avisiou dc rccnic cnirc a ranagcn das arvorcs,
197
o vulio dc Arnaldo, cujas fcics iinIan ncssc
noncnio sinisira crcssao.
O scriancjo, do lugar solrancciro cn quc sc
acIava, dc c solrc a carcaa dc un vclIo angico
dcrrulado, fiiava o olIar cIcio dc ancaas no
caiiao Marcos Fragoso. Quando o raio dcssc
olIar crassou cla jancla, a noa csircncccu
dc icrror, c nao dc conicr un dclil griio, quc
roncu-lIc do scio.
Quc c? crguniou D. Flor voliando-sc.
Nao c nada. Un susio -ioa.
Dc quc?
Ncn cu sci. Ali no naio...
Alguna ona, cono csia nanIa?
Sin; crcio quc foi.
Enircianio a cavalgada dcscia a cncosia c
dcsaarccia na volia do caninIo.
Arnaldo viu-a assar inovcl, nas alalado or
ardcnic cnoao. Dcois quc crdcu dc visia os
cavalIciros, alicou o ouvido aos runorcs quc ia
lcvaniando clo caninIo o irocl dos aninais.
Sua alna arrasiada or una cadcia nisicriosa
aconanIava aquclc Ioncn quc vicra criurlar-
198
lIc a cisicncia, c nao odia dcsrcndcr-sc do clo
a quc csiava soldada ara scnrc.
Quando afinal aagou-sc o uliino rudo da
cavalgada, Arnaldo vcrgou a calca ao ciio c
assin crnancccu longo iraio, incrso cn irisicza
rofunda, c acalrunIado or una dor incnsa,
cono nunca scniira.
199

XVII
A JURA

Alsorio cono csiava, o scriancjo afasiou-sc
naquinalncnic da casa, na dircao da scrra.
Nao iinIa conscicncia do quc sc assava cn
iorno dc si; nao via os oljcios quc o rodcavan,
ncn ouvia os runorcs da solidao; nas guiava-o
airavcs da florcsia o adniravcl insiinio do filIo
das lrcnIas, cssc scniido dclicadssino quc vcla
scnrc c advcric ao vaqucano da aroinaao do
crigo, anics quc os ouiros orgaos ossan
dcnuncia-lo.
Acsar dc inicirancnic alIcio a si, o nancclo
caninIava con circna cauicla, or cnirc o
naio, cono qucn, rcccoso da laiida ordcnada
clo caiiao-nor, iraiava dc cscaar-lIc.
Da ncsna soric quc os auinaios,
olcdcccndo rcssao da nola quc os c cn
novincnio, cccuian cvolucs rcgularcs, o
coro dos Ioncns dc icncra vigorosa icn a
roricdadc dc rcicr cn si os inulsos da
voniadc c dirigir-sc or cssa norna, ainda
quando a alna cnira cn rcouso c alandona or
assin dizcr o involucro dc sua naicrialidadc.
200
Ao asso quc o nancclo vagava or cnirc a
cscssura, scu csriio dclaiia-sc no iurlilIao dc
scnsacs quc o assaliara. Dclaldc icniou
dcsiacar una idcia dcssc caos c rcflciir solrc o
aconiccincnio, quc lIc sulvcricra a cisicncia.
Cono una folIa convolia clo rcnoinIo dc vcnio,
sua ncnic cra arrasiada or un irocl dc
inrcsscs a quc nao odia sulirair-sc.
Foi quando scrcnou cssc rinciro alvoroio,
quc scu cnsancnio dcsrcndcu-sc, nas ainda
confuso c dcsordcnado. TinIa clc arado cn
frcnic dc un arlusio norio c olIava-o con
crcssao conassiva.
Eu cra cono cssc angclin, quc nasccu no
ouiro invcrno. Quando clc crcscia c coava, nao
salia quc a scca Iavia dc cIcgar c dcs-lo das
folIas, naiando-lIc a raiz. Cono clc, cu nao vi a
dcsvcniura quc vinIa roular-nc ioda a ninIa
alcgria!...
Ccgo quc cu fui!... Pcnsci quc csic docc
cngano Iavia dc durar scnrc, scnrc!...
Ao rcdor dc nin iudo nudava. Os grclos quc
lroiaran quando vin ao nundo, ja csiao arvorcs
da naia. Os garroics dc ncu icno ficaran
iouros c norrcran dc vclIicc. Os oldrinIos con
quc cu lrincava cn ncnino cansaran dc
cancar.
201
As lczcrrinIas do ano cn quc sa a vaqucjar
con ncu ai iornaran-sc novilIas c dclas
nasccran ouiras, quc roduziran iodo gado
novo.
As ranas do naracuja quc rclcnian con as
rinciras aguas colrcn-sc dc florcs; das florcs
sacn os fruios quc csalIan na icrra as
scncnics c das scncnics lroian novas ranas,
quc or sua vcz colrcn-sc dc florcs, aic quc
nurcIan c sccan.
Tudo nuda. Passan os anos c lcvan a vida.
Mas cla, Flor, cu acrcdiiava quc Iavia dc scr
scnrc a ncsna, scnrc soliiaria c scnrc
donzcla, cono a lua no ccu, cono a Virgcn cn
scu aliar. Eu a adoraria cicrnancnic assin, no
scu rcslcndor; c nao qucria ouira fclicidadc
scnao cssa dc vivcr dc sua inagcn. NcnIun
Ioncn a ossuiria janais. Dcus nao a cIanava
a si, c a dciava no nundo unicancnic ara
nin."
Un riso anargurado coriou-lIc a ncdiiaao.
E dc rccnic aagou-sc o cncanio! Flor
icn dczcnovc anos. Sua nac casou-sc dcssa
idadc, c Ia dc csiar cnsando no cnoval da filIa.
Noivos nao falian. Ja aarcccu o rinciro, cssc
caiiao Marcos Fragoso. noo, lcn arccido,
rico c fidalgo, odc agradar-lIc c...
202
Arnaldo csircncccu anic o cnsancnio quc
dcsoniava, c arrcdou o csriio dcssa idcia quc
incuiia-lIc Iorror.
Ja una vcz, rosscguiu clc, iinIa-nc
cnganado. Quando lrincavanos junios, cuidava
quc Iavanos dc scr ncninos ioda a vida; quc cu
odcria scnrc carrcga-la cn ncus lraos; c cla
nunca nc vcria irisic, quc nao nc alraassc. E
un dia ficou noa; c cu, quc cra scu canarada,
nao fui nais scnao un agrcgado da fazcnda!...
Mas cniao ningucn vcio roula-la casa ondc
nasccu, c a csics canos quc nos viran crcsccr
junios. Eu a via a iodas as Ioras c odia adora-la
dc longc, cono a sania da ninIa alna. Agora?...
Vai casar-sc; un Ioncn scra scu narido! E cla
dciara dc cisiir ara nin! E cu nao vcrci nais
o anjo do ccu quc nc consolava!"
Arnaldo rciraiu-sc cono qucn conccnira as
foras ara solia-las dc arrcncsso.
Nao! cclanou clc con un gcsio cncrgico.
Flor nao cricnccra a ncnIun Ioncn na icrra.
Ainda quc scja cusia dc ninIa salvaao cicrna!
Profcrida csia surda cclanaao, arrojou-sc
clo naio c noncnios dcois surdia na cnirada
da cavcrna, ara ondc quairo dias anics Iavia
iransoriado o vclIo Jo.
203
Scniado cn una salicncia do rocIcdo, con o
coro inovcl c Iirio, con as crnas dolradas c
csirciiancnic unidas ao ciio, con os coiovclos
fincados nos joclIos c a calca inscrida cnirc os
dois lraos, o anciao arccia una nunia
indgcna arrancada a scu canucin c ali
csquccida.
Enircianio scu csriio andava longc, la fora
da cavcrna, crscruiando o quc sc assava.
NcnIun runor soava na florcsia, quc scu ouvido
aicnio nao disiinguissc, ara dcicrninar-lIc a
causa, c conIcccr sc cra a qucda dc un fruio, a
assagcn dc un aninal, ou o farfalIar da lrisa.
Elc crcclcra aos rinciros rudos a
aroinaao do scriancjo, c o rcconIcccra anics
quc cncirassc na cavcrna. Dc un rclancc lcu na
fisiononia do nancclo, scn quc suas uilas
ciaiicas sc novcsscn nas orliias.
Arnaldo arou na cnirada, con os olIos fiios
no vclIo. scu gcsio dcnunciava una Icsiiaao
rara cn iao dccidido caraicr. Jo cscrava quc clc
falassc.
Vicsic confiar-nc un scgrcdo, filIo; cu
cscuio, dissc afinal o vclIo.
Vin ara vcr-ic, Jo... rcsondcu o
nancclo con una rciiccncia.
204
Eu conIco os cnsancnios dos Ioncns,
cono iu, filIo, conIcccs as nanIas do gado
larlaiao. Tcu asso cra dc qucn vinIa
inacicnic dc cIcgar; c o noiivo quc ic irazia
assin rcssuroso csia a dcniro, c iu o cscondcs.
Ja duas vczcs ic vcio aos lalios.
Nao surrccndcu Arnaldo cssa adniravcl
sagacidadc a quc csiava Ialiiuado, ois ao vclIo
dcvia clc cn grandc aric a crsicacia dc quc
cra doiado.
Qucrcs salcr o quc nc irouc? Eu ic digo.
Arnaldo aroinou-sc do vclIo c s-lIc a
nao no onlro.
Tu quc vivcsic longos anos, c conIcccs
iodos os scgrcdos dos Ioncns, dcvcs salcr
ianlcn o quc cu dcscjo.
Fala; iudo quanio a dcsgraa cnsina ao
ccador, cu o sci.
Sc un Ioncn quiscr roular-nc o lcn
quc nc cricncc, c quc faz ioda a ninIa
fclicidadc, osso naia-lo, scn iornar-nc
assassino?
O vclIo Jo crgucu-sc dc cIofrc c
conlciancnic iransfigurado. As cas crriaran-
sc no cranio c os olIos saliaran-lIc das orliias.
205
Por ouro, filIo, nao dcrrancs ncn una
goia dc sanguc dc icu irnao; orquc cssa goia
lasia ara nancIar iodo o icsouro c iorna-lo
naldiio.
Travando das naos do nancclo c
concIcgando-o a si, o vclIo rosscguiu.
Nao salcs o quc c o ouro, filIo? OI! cu sci,
quc n'o cnsinou o dcnnio da colia. o sanguc
dcrranado clo unIal do sicario, quc vai
cscondcr-sc nas cniranIas da icrra c coalIar-sc
cn ouro. Ao calor do coro, cssc coalIo dcrrcic-
sc, c o sanguc iingc as naos do Ioncn. Porisso
os alquinisias ara fazcr ouro fcrvian sanguc
nuna caldcira; nas clcs nao o iinIan lasianic,
orquc c rcciso nuiio, nuiio sanguc, ara dar
un qucijo dc ouro!...
Jo soliou una risada alvar c coniinuou a
dcsarrazoar; nas as alavras ronian-lIc dos
lalios roucas c dcsconcas, dc nodo quc ja nao
cra ossvcl disiingu-las, ncn conrccndcr-lIcs
o scniido.
Arnaldo csiava afciio a csics accssos, ois
nao nosirou o ncnor alalo; c aconanIando os
gcsios do vclIo con un olIar dc coniscraao,
cscrou quc findassc o dcsordcnado c soiurno
nonologo.
206
Efciivancnic foi Jo scrcnando c iornou
osiao anicrior, nas ara soolrar no alisno dc
rccordacs, quc sc alrira nas rofundczas dc
sua alna.
Jo! dissc Arnaldo con incrio.
O vclIo crgucu a calca c fiiou no nancclo a
uila laa, cono un Ioncn quc cncrgiu das
ircvas.
Jo! Qucrcs ouvir?
Fala.
Nao c ouro, ncn riquczas, quc cu rcccio
crdcr; c ouiro lcn c nais rccioso.
A iua alna? crguniou o vclIo cravando
os olIos no nancclo.
A ninIa alna, sin.
Pccasic, filIo?
Nao; ninIa nao csia ura, nas duas
vczcs Iojc cla cscaou dc nancIar-sc no sanguc
dc ncu scnclIanic. Una vcz foi ara dcfcndcr a
vida do caiiao-nor; dcvia fcrir?
Dcvias, filIo. Qucn con fcrro fcrc, con
fcrro scra fcrido.
A ouira vcz foi ara dcfcndcr-nc a nin.
207
Ancaaran iua vida?
Quiscran roular-nc o quc nais ano
ncsic nundo.
Tua nac?
Nao.
Una nulIcr?
Sin.
Os aniigos cavalciros iinIan or iinlrc
disuiar a dana dc scus cnsancnios nos
iorncios c dcsafios, c o vcnccdor rccclia cn
rcnio a nao da nais fornosa. Esscs icnos vao
longc; agora nao c nais con a csada c a lana
quc sc rcndcn as donzclas.
En ncu caso, iu quc farias, Jo?
Ja nao sou dcsic nundo.
Mas ouirora? Fosic noo un dia. icu
coraao Ia dc icr anado una nnlIcr; ncssc
icno dc iua nocidadc, quc farias?
Nao nc crgunics, filIo, quc nao nc
lcnlro nais do quc fui. crgunia a icu coraao,
quc c noo, c vivc; o ncu csia norio.
Ja crgunici; c clc rcsondcu-nc.
208
O quc, filIo?
Nao ic dirci, nao; ncn a nin ncsno cu
icnIo coragcn dc rcci-lo.
Pcnsa cn iua alna, Arnaldo.
O quc c ninIa alna scn a sua adoraao,
Jo?
Arnaldo dcnorou-sc na cavcrna aic a iardc,
quando dcscdiu-sc do vclIo c ganIou a naia.
A cssa Iora ja os acosiados da fazcnda quc o
caiiao-nor cnviara sua rocura, dcscnganados
dc cnconira-lo, ou iinIan voliado a casa ou
andavan longc a laicr o naio. Nao olsianic, clc
alicou o scniido, ara vcrificar sc nao Iavia
cousa susciia.
Pcrcclcu cniao un runor cadcnic quc sc
aroinava cono o son rijo c lrcvc da aia dc
un aninal no solo duro. Arnaldo conIcccu qucn
cra quc o rocurava c aiinou con o noiivo.
a nac quc soulc c afligiu-sc.
TinIa arado cscra. Con ouco surdiu
dcnirc a ranagcn a conadrc, quc cIcgando crio
dc scu filIo dc lciic, lcvaniou a aia dianicira
ara acaricia-lo; dcois do quc fiiando nclc os
olIos, voliou a calca ara iras na dircao dondc
vicra.
209
Ja sci, rcsondcu o raaz afagando o
cscoo da calra; foi sua conadrc quc nandou
cIanar-nc, c a vcn. Nao c?
Fazcndo un accno ao inicligcnic aninal
Arnaldo foi ao cnconiro da nac; csia quc vinIa
crio corrcu a alraa-lo, acnas o avisiou.
Jcsus! FilIo dc ninIa alna! Quc foi isio
con o sr. caiiao-nor, ncu Dcus? Una cousa
quc nunca, nunca succdcu, cn dias dc ninIa
vida, ncn dc icu ai, Iavia dc succdcr agora
coniigo, or ninIa dcsgraa! Tu crdcsic o icu
lcniinIo? Nao, aqui csia. Eniao foi or quc ic
csqucccsic dc rczar?
Quando ncnos sc cscra, vcn os dias
naus, scn quc sc ofcnda a Dcus. Nos vivanos
fclizcs Ia ianio icno, nac!
Arnaldo rofcriu as uliinas alavras con a
voz conovida, c aoiou a fronic na facc da
calrcira, quc lIc iinIa lanado os lraos ao
cscoo ara concIcga-lo a si.
Craas Virgcn Sanissina, ainda sc Ia
dc rcncdiar iudo. TcnIo fc na ninIa ScnIora da
PcnIa, cla quc scnrc nc icn valido.
Ergucu Arnaldo a calca con gcsio lrusco c
arrancou-sc dos lraos da nac, ara alicar ioda
210
a aicnao ao csircido quc lIc fcrira o ouvido. A
nac sorriu con disfarcc.
Flor? inicrrogou o scriancjo cn ion
sulnisso.
Jusia afirnou con a calca.
211

XVIII
DESENGANO

Arnaldo irasassou con o olIar a cscssura
da folIagcn quc lIc oculiava a fornosura dc D.
Flor, c insiiniivancnic rciraiu-sc con o cnlcio cn
quc scnrc o lanava a rcscna da donzcla.
Jusia o dcicvc, scgurando-lIc o lrao c
aoniando ara dcniro do naio.
Ela falou ao ai. O sr. caiiao-nor, iu lcn
salcs, nao icn anino dc rccusar nada qucla
filIa, quc c a ncnina dc scus olIos. Eniao
roncicu quc, sc Iojc ncsno voliarcs
arrccndido sua rcscna ara sulicar o
crdao dc iua falia, clc csqucccra iudo.
Arnaldo aialIou a nac con un gcsio dc
cncrgica rculsa.
Nao concii ncnIun crinc ara carcccr dc
crdao, nac.
Jusia dcnunciou no scnllanic a csiranIcza
quc lIc causavan as alavras do filIo.
Pois nao dcsolcdcccsic ao sr. caiiao-nor,
Arnaldo?
212
Para dcsolcdcccr-lIc cra rcciso quc clc
iivcssc o odcr dc ordcnar-nc quc fossc un vil;
nas cssc odcr, clc nao o ossui, ncn algucn
ncsic nundo. O sr. caiiao-nor cigiu dc nin
quc lIc cnircgassc Jo, c cu rccusci.
Mas, filIo, o sr. caiiao-nor nao c o dono
da Oiiicica? Nao c clc qucn nanda cn iodo csic
scriao? Alaio dc El-rci quc csia la na sua coric,
iodos dcvcnos scrv-lo c olcdcccr-lIc.
Pcrgunic aos assaros quc andan nos
arcs, c s fcras quc vivcn nas naias, sc
conIcccn algun scnIor alcn dc Dcus? Eu sou
cono clcs, nac.
Tu cs ncu filIo, Arnaldo. Lcnlra-ic do
quc foi ara icu ai csia casa ondc nasccsic, c do
quc ainda c Iojc ara iua nac.
Os lcncfcios, cu os agarci scndo rcciso
con a vida; nas cssa vida quc nc dcu, nac, sc
cu a vivcssc scn Ionra, ncu ai la do ccu nc
rciiraria sua lcnao.
Quc vai scr dc nin, ScnIor Dcus?
cclanou a scriancja na naior afliao.
Sosscguc, quc nada Ia dc aconicccr.
TcnIo o ncu lcniinIo, coniinuou Arnaldo a
sorrir c iocando no scu rclicario. nao Ia nal quc
nc cnirc, ncn fciiio quc nc cnguicc. Adcus! Dc
213
longc ncsno guardarci aquclcs a qucn cu qucro
lcn, ainda quc clcs nc quciran nal.
Ouvc, Arnaldo! dissc a nac luscando rcicr
o filIo. Eu ic co!
Quando rccisar dc nin, nandc sua
conadrc cIanar-nc.
Nao ic vas, filIo, quc ic crdcs!
Jusia cnlaou o colo do filIo con os lraos c
cclanou voliando-sc ara o naio.
Flor, clc nao nc qucr ouvir!
As folIas agiiaran-sc, c insianics dcois
surgiu da vcrdc cscssura, cono das coriinas dc
un dosscl, o vulio gracioso dc D. Flor, con as
faccs iocadas dc lcvcs rulorcs.
Elc nao qucr ir, ninIa filIa. Ncn ao
ncnos conscnic quc cu, sua nac, lIc ca c
roguc. FccIa-nc a loca, c logo con o nonc do
ai. Falc-lIc, Flor! Talvcz a vocc, quc salc dizcr
as cousas, clc oua! Eu sou una olrc scriancja
c nao sci scnao qucrcr lcn a vocc c a csic filIo
dc ninIa alna.
A donzcla aroinou-sc do colao, quc a
cscrava ainiio c alido. Pousando-lIc a nao
ninosa no onlro dissc, voliando-sc ara a Jusia
c dirigindo sua rcsosia a anlos, nac c filIo.
214
Elc vai!
O suavc coniacio dcsscs dcdos nclindrosos
lasiou ara alaicr a cncrgia do ousado
scriancjo. Ali csiava clc agora inido c sulnisso,
nao sc aircvcndo a lalluciar una alavra, ncn
scqucr a crgucr a visia ao cnconiro dos olIos
aliivos quc o doninavan.
D. Flor sorriu-sc no ncigo dcsvanccincnio do
odcr quc cla, fragil ncnina, ccrcia solrc cssa
naiurcza ujanic; nas o assono dc facciricc
assou raido c nao criurlou o nolrc inulso
dc scu coraao.
Vin lusca-lo, Arnaldo, ara lcva-lo a casa,
dissc cla rcassando a voz naviosa dc un nago
cncanio. Nao nc aconanIa? Ainda nao lIc dci a
lcnlrana quc irouc do Fccifc.
Arnaldo arrancou-sc con csforo ao lugar
ondc csiava, c nurnurou ronovcndo o asso.
Vanos!
Jusia laicu alnas dc conicnic.
Eu logo vi quc so vocc, Flor, cra caaz dc
fazcr o nilagrc!
Pois cu sou a fada cncaniada! dissc a
noa, fazcndo con csic graccjo una alusao aos
lrincos da infancia.
215
Flor dirigiu-sc a casa aconanIada clos
dois. Pouco adianic cnconirou Alina con as
cscravas, quc a ficaran cscrando, cnquanio cla
acudia ao cIanado da ana.
O olIar docc c nclancolico dc Alina fiiou-sc
no scnllanic dc Arnaldo, quc ncn arcccu dar
or sua rcscna. O scriancjo ia conlciancnic
alIcio dc si, c rcso do condao quc o arrasiava
nau grado scu. Nao iinIa conscicncia do quc
fazia, ncn ja lcnlrava-sc do sacrifcio quc
cigian dc scus lrios.
Irrcsisivcl dcvia scr a aiao quc sulnciia
assin a un caraicr indonavcl c aliivo ao onio
dc roja-lo na IunilIaao, ao sinlcs accno dc
una nulIcr!
Ao sair da naia, Flor avisiou ao longc, no
icrrciro, o caiiao-nor, scniado sonlra da
oiiicica, ao lado dc D. Ccnovcva. Voliando-sc ara
Arnaldo, quc a scguia naquinalncnic, nosirou-
lIc o vulio do fazcndciro.
La csia ncu ai, quc nos cscra.
CIcgando dianic dclc, filIo, ajoclIa c cdc
crdao.
Dc joclIos?... cclanou con voz surda c
rofunda o scriancjo, cuja alna cniorccida
afinal sullcvava-sc.
216
Flor conrccndcu a cnoao dc Arnaldo c
quis alacar-lIc a rcvolia dos lrios.
Eu ajoclIarci ianlcn, dissc cla con
adoravcl nciguicc.
Esias alavras, orcn, lcn longc dc
scrcnarcn o anino do nancclo, ainda nais o
alvoroaran, confirnando a susciia dc quc so
con csic aio dc Iunildadc olicria cnirar dc novo
nas loas graas do caiiao-nor.
Nunca! lradou clc, rciroccdcndo.
Arnaldo! dissc D. Flor.
Eu lIc co, Flor, nao cija dc nin
scnclIanic vcrgonIa. Nao osso, c nais foric do
quc a ninIa voniadc. Sc c rcciso quc cu ajoclIc,
aqui csiou a scus cs, nas aos cs dc un
Ioncn, nao. Morio quc cu csiivcssc, as ninIas
curvas nao sc dolrarian.
Nao c un Ioncn, Arnaldo, c ncu ai,
rcsondcu a donzcla, crgucndo a fronic con
aliiva inflcao.
scu ai, nas nao c o ncu, cnlora cu o
rcsciic nais do quc un filIo.
VcnIa, Arnaldo, insisiiu a donzcla fiiando
o olIar incrioso.
217
A alna do nancclo fascinada or csic olIar
dclaiia-sc nuna crucl crlcidadc. Flor iravou-
lIc do ulso c lcvou-o scn rcsisicncia.
Quando, orcn, a donzcla sulindo a cncosia,
assonou no icrrciro, c quc o vulio do caiiao-nor
dcsiacou-sc cn frcnic, rcvcsiido dc sua Ialiiual
solcnidadc, ouviu-sc un griio sinisiro cono o quc
solia o gaviao ao dcsalar da roccla.
Arnaldo, no noncnio cn quc Flor largava-lIc
o ulso ara ir ao cnconiro do ai, dc un salio
arrojara-sc ara iras c dcsaarcccu na naia
roina, anics quc as cssoas rcscnics a csia
ccna voliasscn a si da surrcsa.
O caiiao-nor, quc sc rcarava ara rccclcr
o raaz c conccdcr-lIc finalncnic o crdao ja
oliido cla icrnura da filIa, crgucu-sc arrclaiado
cla colcra. Ao scu lrado fornidavcl acudiu
Agrcla con a cscolia, c dcsia vcz dirigidos clo
caiiao-nor cn cssoa, dcran nova laiida na
naia lusca dc Arnaldo.
Jusia acrcdiiou quc dcsia vcz o filIo csiava
irrcncdiavclncnic crdido, c a roria D. Flor,
acsar do incrio quc iinIa solrc a voniadc do
ai, nao sc julgava con foras ara olicr
novancnic o crdao dc scu colao.
Enircianio Arnaldo ja ia longc. Muiio anics
quc a gcnic da fazcnda cncirassc na florcsia,
218
alcanara o lugar ondc na vcscra o iinIa
dciado Moirao, quando iao lruscancnic dclc sc
dcscdira.
Iniiando o canio da saricna, o quc cra un
sinal dado a scu cavalo ara quc o scguissc, o
scriancjo arovciiando a froua luz da iardc foi
no rasio do Alcio, quc alias nao ionara a ncnor
cauicla ara disfara-lo.
Ao calo dc un csiirao dc caninIo arou c
olscrvando clo ccu a dircao do rasio, dissc
consigo.
Nao Ia quc vcr, csia no Dargado. Eu o
salia. Corisco!
O inicligcnic aninal acudiu ao cIanado do
scnIor, quc o noniou ncsno cn clo, c
insianics dcois corria clo ccrrado, cono sc
irilIassc una vargcn alcria c dcscanada.
un dos iraos adniravcis da vida do
scriancjo, cssa corrida vcloz airavcs das lrcnIas;
c ainda nais quando c o vaquciro a cancar una
rcs lravia. Nada o rcicn; ondc assou o
nocanlciro la vai-lIc no cncalo o cavalo c con
clc o Ioncn quc arccc incororado ao aninal,
cono un ccniauro.
A casa da fazcnda do Dargado ficava no ncio
duna cIaada. Dc nuiio longc Arnaldo avisiou
219
os fogos quc lrilIavan no scio das ircvas, ois ja
cra noiic fccIada.
CIcgando a un lano dc clavina, acou-sc o
nancclo c dcu scnIa ao cavalo ara avanar no
ncsno runo. O Corisco, raiico ncssas
cnrcsas, agacIado or cnirc o arvorcdo,
aroinou-sc aic dar rclaic aos cacs da fazcnda,
quc ariiran cn naiilIa a acua-lo.
No ncio dos laiidos, c dos griios do vaquciro
a csiunar os cacs, ouviu-sc una voz cIcia quc
dizia.
Josc Dcrnardo, anigo, nao naliraic a
ncnina!
Con ccricza c a suuarana, olscrvou
ouira fala.
Sc fsscnos convcrsar con a raariga.
Toan?
Dcois da ccia, Alcio Vargas!
Anics dc ouvir o nonc do Moirao, ja Arnaldo
o iinIa rcconIccido cla voz, o quc nao lIc
causou surrcsa; anics confirnara a sua
conjciura.
Quando o Corisco rccuando afasiou a naiilIa
ara longc, o scriancjo quc ja Iavia ionado o
lado oosio, accrcou-sc da casa con a cauicla
220
ncccssaria ara nao scr rcsscniido. Era facil
cnrcsa, ois o arvorcdo rolongava-sc aic crio
do icrrciro.
Da sala rincial, quc alria ara a varanda,
cscaava-sc o runor dc falas alcgrcs c dc risos
fcsiivos, inicrncados con o iinir dos raios c o
iriscar dos coos.
Pcla jancla do ouiao dc Arnaldo olscrvar
dc longc o inicrior.
O caiiao Marcos Fragoso lanqucicava-sc
con scus Ioscdcs. As viandas ja cn aric
consunidas indicavan quc a ccia csiava a
icrninar; c cfciivancnic os ajcns nao iardaran
cn scrvir o dcsscr, no qual cnirc os figos, assas
c nozcs do rcino irazidas do Fccifc con a
lagagcn, figuravan grandcs icrrinas dc
coalIada, c os rcqucijcs, fruios das rinciras
aguas.
Corria a raiica viva c aninada cnirc os
quairo nancclos, quc ao aconanIancnio dos
coos irocavan os rcnoqucs ou rclaiian-nos
con a rclica ronia c cIisiosa. Jovcns c anigos,
csscs coracs, quc nao cuidavan dc rcfolIar-sc
uns ara os ouiros, csiavan rcvcndo-sc nos
scnllanics c gcsios con a franca cansao,
naiural aos convivas dc una ncsa lauia,
rcunidos cn alcgrc conanIia, c cciiados clas
coiosas lilacs dc vinIos gcncrosos.
221
Sc Arnaldo conIcccssc a cidadc cono
conIccia o dcscrio c scus Ialiianics; sc csiivcssc
Ialiiuado a olscrvar a fisiononia do Ioncn con
a crsicacia do olIar quc cncirava a nais
lasia cscssura, c invcsiigava o scnllanic, o
gcsio, o oric da florcsia; con ccricza adivinIaria
o quc falavan cnirc si os quairo nancclos.
Mas, cnlora susciiassc do assunio do
coloquio, nao odia aiinar con o runo quc csic
lcvava, ncn orianio salcr o quc dcvia cscrar.
Moriificava-o isso; ois fora rccisancnic ara
dcsdc logo dcscnganar-sc quc clc icniara cssa
cnrcsa, c cusiava-lIc iornar scn Iavcr
alcanado scu inicnio.
Nao odia aroinar-sc nais do cdifcio or
causa do clarao dc un fogo quc csicndia clo
icrrciro alcn una faia dc luz.
Junio dcssc fogo csiavan scniados solrc
couros o vaquciro c ouira gcnic da fazcnda, con
Alcio Vargas; iodos ocuados cn dcsacIar os
largos iassalIos dc carnc, os quais ian coriando
voniadc da carcaa dc una viicla, ainda cnfiada
na csiaca dc lrauna quc lIc scrvia dc cnornc
cscio, c csicndida or cina do lrasido quc a
csiava acalando dc assar.
A rcs fora noria cIcgada do dono da
fazcnda. Una landa, iinIan-na coriado ara
cozinIar; a ouira, a csiava dc csciada. Dcla
222
Iavian iirado o lonlo ara a ccia dos fidalgos; c
do rcsio rcicndian os acosiados dar conia
naqucla ncsna noiic, o quc scn duvida
conscguirian con a fornidavcl colaloraao dc
Alcio Vargas.
Ncssc noncnio os cacs, scniindo novancnic
runor no naio, invcsiiran a laiir.
Quc c la isso? griiou o vaquciro crgucndo-
sc. Tcnos novidadc?
a licIa quc volia.
Pois cniao? Nao Ia dc ccar ianlcn? Dcia
a ouira, anigo Josc Dcrnardo.
A sucia lcvaniara-sc ara scguir o vaquciro
ao ouiro lado, curiosa dc salcr o quc Iavia.
Dcssc lrcvc insianic arovciiou-sc Arnaldo ara
airavcssar o icrrciro c coscr-sc varanda.
Pdc cniao cscuiar o rcsio da convcrsa.
Sinulc quanias razcs lIc arouvcr, rino
Fragoso, c dclaldc. nao nc convcncc dc quc o
nais cIilanic casquilIo do Fccifc sc lcnlrassc
dc vir a csic scriao fcrrar lczcrros c concr
coalIada cscorrida, quc alias nao c nau ciisco.
Eu csiou con o Ourcn, dissc o caiiao
Joao Corrcia; nao lIc acIo nuiio jciio dc
fazcndciro, ca ao nosso anigo.
223
Don caador dc loi, c clc, olscrvou o
Danicl Fcrro. Quando csia nos InIanuns scu
divcriincnio c aiirar no gado larlaiao.
E andc la quc nao Ia dc scr na caada.
Ecclcnic! afirnou Fragoso.
Mas cniao, Ourcn, quc fciiio c csic quc
iraz o nosso anigo cncaniado or csias
aragcns?
Marcos Fragoso rcvcniu a rclica.
Ja quc iananIo cncnIo fazcn cn
conIcccr a vcrdadcira icnao dcsia jornada, nao
a oculiarci or nais icno, ncn c dc razao; ois
a qucn rinciro conunicaria rcsoluao dc iania
nonia do quc a anigos dc ninIa naior
csiinaao?
O nancclo rcicvc a alavra un insianic,
cono ara olscrvar a surrcsa quc suas alavras
ian causar nos conanIciros c rosscguiu
sorrindo.
Un dcsscs roinos dias far-nc-cis a
graa dc aconanIar Oiiicica, ondc irci cdir
ao caiiao-nor Canclo a nao dc sua filIa, a
fornosa D. Flor.
Esia conunicaao foi rccclida con lravos
clos conanIciros.
224
gcniil noiva! cclanou Ourcn cncIcndo
os coos.
E vcniura dc iao accriado Iincncu!
Foi Icroico o csforo quc fcz Arnaldo ara
conicr-sc ao ouvir o nonc dc D. Flor dc cnvolia
con iais cfuscs. Fcagindo ao violcnio inulso
quc o arrojava conira aquclcs Ioncns, arrancou-
sc dali, c afasiou-sc rcciiiadancnic.
Dc longc voliou-sc.
Na sala, claridadc das lanadas,
dcsiacava-sc o vulio clcganic dc Marcos Fragoso
quc sc crgucra da ncsa.
O scriancjo nurnurou.
Foga a Dcus quc ic livrc dcsia icniaao.
225

XIX
AO CAIR DA TARDE

Os lorracciros do Naial iinIan coniinuado a
cair or volia da nadrugada; c o scriao dc
Quicranolin, o nais fornoso dc iodo o dilaiado
valc da Iliaala, vcsiia-sc cada nanIa dc novas
galas ainda nais lrilIanics do quc as da vcscra.
A icrra, quc adornccia con o fccIar da noiic,
ja nao cra a ncsna quc dcscriava ao raiar do
sol. Cono sc a Iouvcssc iocado o condao dc una
fada, cla iransfornava-sc or cncanio. c
nosirava-sc iao loua c donosa quc arccia icr
dcsalrocIado naquclc insianic, cono una flor do
scio da criaao.
A via-sc rcalizada a graciosa lcnda aralc dos
jardins cncaniados, surgindo dcnirc os crnos c
safaros arcais invocaao dc un nunc lcncfico.
A gcniil fciiiccira dos nossos scrics c a linfa,
quc, dcsccndo do ccu nos orvalIos da noiic c nas
cIuvas coiosas do invcrno, scncia os canos dc
iodas as naravilIas da vcgciaao.
Era or iardc.
O caiiao-nor Canclo csiava, cono dc
cosiunc, scniado cn una cadcira dc alio
226
csaldar, forrada dc couro c colocada no largo
aianal, quc sc rolongava dc un c ouiro lado
clo aliccrcc, cono un asscio.
O fazcndciro, icrninado o janiar quc naquclc
icno cra ao ncio-dia, fazia rcgularncnic a scsia
aic assar a fora do sol, cono ainda Iojc sc usa
clo scriao. Dcois do quc vinIa scniar-sc ali, no
oriico da casa, ondc ja acIava a sua cadcira
scnIorial, irazida or un ajcn.
Alrigado cla sonlra do cdifcio quc ia cair
solrc o icrrciro, cnicndia con os ncgocios da
Icrdadc c rovia a iudo quanio dccndia dc suas
ordcns. Sc cra rcciso, noniava a cavalo, c
iransoriava-sc ao lugar ondc sc fazia ncccssaria
sua rcscna, qualqucr quc fossc a disiancia, c
dcvcssc cnlora voliar alia noiic ou cla
nadrugada.
En iudo isio, orcn, nao sc afasiava una
linIa daqucla gravidadc nciodica c ausada, quc
fornava a conosiura dc sua cssoa c quc clc
julgava un dcvcr inrcscindvcl dc sua
inoriancia c riqucza.
Ncssa iardc logo ao scniar-sc, dcscdiu o
caiiao-nor o ajcn ara cIanar a ioda rcssa o
Inacio Cois, quc scrvia-lIc dc vaquciro da fazcnda
dcsdc a noric do Lourcdo, ai dc Arnaldo, o qual
iivcra or nuiios anos cssc cnrcgo.
227
CIcgou o Inacio Cois quando o fazcndciro
acalava dc dar ordcns a Manucl Alrcu, o fciior.
Quc noicias nos iraz da novilIa, Inacio
Cois? crguniou-lIc o caiiao-nor dc cIofrc.
Qual, sr. caiiao-nor, a Donina da
scnIora doninIa? dissc o Inacio Cois
cnlaraado.
A Donina, sin; dcsdc onicn quc
dcsaarcccu c aic agora ainda nao dcu conia
dcla. Quc vaquciro c un, Inacio Cois, quc nao
salc or ondc lIc anda o gado?
una cousa quc nao sc clica ncsno,
sr. caiiao-nor. Ja laii iodo csic naiao, c ncn
sinal dc novilIa. Nunca sc viu una cousa assin.
Faz a gcnic inaginar!...
Nao icn quc inaginar, Inacio Cois; sc
ananIa ccdo a Donina nao csiivcr no curral,
ficanos salcndo quc nosso vaquciro so rcsia
ara curar licIciras.
O Inacio Cois alaiou a calca, c rciirou-sc
IunilIado cn scus lrios dc vaquciro clo
rcnoquc do fazcndciro. Ouiros, nais graduados c
nais aircvidos do quc clc, nao ousavan afroniar
o ccnIo do nandao dc Quicranolin.
D. Flor iinIa assonado ao lunc da oria,
ainda a icno dc ouvir csias alavras.
228
Nao ic aflijas, dissc o fazcndciro voliando-
sc ara a filIa; quc a Donina Ia dc aarcccr aic
ananIa.
Sc Arnaldo csiivcssc aqui, ja clc a icria
dcscolcrio, rclicou a ncnina con un ligciro
cnfado.
O caiiao-nor ficara inassvcl, cono sc nao
ouvissc as alavras da filIa c cnirc clas o nonc
dc Arnaldo cuja rcvolia rovocara or vczcs nos
uliinos dias as closcs dc sua colcra.
Un fcnncno singular sc Iavia ocrado no
csriio do dono da Oiiicica. A ncsna csiranIcza
do faio inaudiio dc una dcsolcdicncia fornal a
suas ordcns, aiuando cn scniido invcrso,
dcsvancccra a rincira c violcnia inrcssao
roduzida clo acidcnic.
Essa anonalia clica-sc nui facilncnic; cra
una rcaao. Passada a conoao, o caiiao-nor
iornara ao scu naiural, c na solcrla do nando
alsoluio, quc avassalava iodo aquclc scriao,
nada nais naiural do quc alsirair-sc da
rccordaao inoriuna, a onio dc icr or
inossvcl o aconiccincnio.
Assin nos dias anicriorcs cviiara ioda a
alusao ao caso inclicavcl; c quando agora a
filIa ronunciara o nonc dc Arnaldo, clc ja sc
229
iinIa or ial nodo inludo da incrcdulidadc, quc
o ouvira scn alalo.
D. Flor adnirou-sc dcssa indifcrcna, a qual
cra ara surrccndcr aos o fornidavcl
arrclaiancnio quc ircs dias anics cciiara no
vclIo a uliina cvasao do scriancjo. O lnido
olIar da donzcla luscou no scnllanic aicrno a
significaao daquclc gcsio, c nao acIou ali scnao
a calna c scrcna cansao da fora cn rcouso.
O caiiao-nor crgucra-sc un insianic, c
olscrvava alcn na varzca, quc dilaiava-sc cn
volia da cncosia, alguna cousa, quc lIc cciiara
a aicnao.
Dcsccu cniao a donzcla ao icrrciro c foi
scniar-sc nos lancos sonlra da oiiicica, ondc a
aconanIou Alina, cnquanio D. Ccnovcva
ionava o scu lugar cn una cadcira rasa ao lado
do narido.
O Agrcla, quc dcsdc o aarccincnio do
fazcndciro na oria, aroinara-sc cono dc
cosiunc ara csiar s ordcns, convcrsava con o
Padrc Tclcs, a alguna disiancia, rccosiado ao
socalco do aliccrcc.
Assin conlciou-sc o aincl dc fanlia quc
ordinariancnic, fazcndo lon icno c nao
solrcvindo incidcnics, olscrvava-sc no icrrciro
da fazcnda da Oiiicica rincira Iora da iardc,
230
logo dcois da scsia, quando o sol ainda foric nao
crniiia o asscio aos varios onios da Icrdadc.
D. Flor arccia irisic. A crcssao ja scria dc
scu fornoso crfil csiava ncssa ocasiao ainda
nais niida c corrcia. Era scnrc assin. Quando
a alna assunia-sc cn rofundo rccolIincnio, as
gcniis fcics, quc cla aninava cn sua cansao,
arcscniavan uns ions urssinos, cono sc
fosscn cinzcladas no nais fino jasc.
Dcsdc a vcscra dcsaarcccra do curral a
Donina, una novilIa dc alvura dcslunlranic,
quc cnirc ouiras o caiiao-nor cscolIcra or sua
lclcza ara dar filIa, c dcsia rccclcra o nonc
dc una flor rcdilcia.
Esic sunio c ainda nais a circunsiancia dc
nao cnconirar-sc o rasio da rcs, o quc fazia
rcsunir a noric da ncsna, cran scn duvida a
causa da irisicza da donzcla; nas cssa crda nao
lasiaria ara rcocuar-lIc o csriio con iania
insisicncia.
D. Flor iinIa lon coraao; c scn duvida
alguna disiriluia a sua afciao con os
lruiinIos, scus conanIciros dc solidao. Cono
cn gcral iodas as noas, cla gosiava dc ccrcar-sc
dcsscs confidcnics discrcios c alcgrcs socios dc
iravcssura.
231
Ela iinIa anizadc ao scu cavalo; gosiava dc
vcr c afagar os lczcrrinIos c novilIas scus
rcfcridos; fazia saliar as calrinIas c crgucrcn-
sc dirciias solrc os cs aic a aliura dc scu rosio,
ara rccclcrcn una carcia; qucria lcn s suas
graunas c salias; gosiava dc garrular con o scu
criquiio.
Mas as cfuscs dc icrnura, cn quc sc
dcrrana o coraao afciuoso dc ouiras noas, quc
fazcn dc un assarinIo un idlio c dc una cora
un ronancc, c o quc nao iinIa D. Flor, nao fria,
nas csquiva c concdida na nanifcsiaao dc scus
scniincnios.
Scu ai insirava-lIc rofunda vcncraao, c
sua nac circnos dc anor; cnircianio cssc afcio
sinccro, caaz da naior dcdicaao, acnas
dcnunciava-sc cla nciguicc inalicravcl con quc
cla dciava-sc adorar or csscs cnics qucridos.
Acaso rcsscniia cla quc nao odia dar-lIcs
naior julilo c fclicidadc do quc cssa dc confiar-sc
ao scu anor? Talvcz; nas cra solrciudo cfciio dc
ndolc. Sua alna dclicada c aliiva iinIa un
rccaio naiural, quc a rcsguardava, c incdia dc
alrir o niino scio aos olIos, inda ncsno dos
quc nais qucria.
D. Flor afligira-sc quando soulc do
dcsaarccincnio da novilIa; nas cssa nagoa ja
232
sc icria dcsvanccido, sc nao cnconirassc
alincnio.
Quando un csar qualqucr nos afligc c,
dcsrcndcndo o csriio das inrcsscs
cicriorcs, olriga-o ao rccolIo, nuiias
rcninisccncias c cnsancnios soiiados na
ncnoria adornccida surgcn aos olIos d'alna
cniao voliados ara o niino.
Assin aconicccu donzcla. O faio ainda
rcccnic da rcvolia dc Arnaldo foi o rinciro quc
dcscriou cn scu csriio, c alsorvcu-lIc as
cisnas.
O scriancjo cra scu colao c canarada dc
ncninicc. Enlora dcois dc ccria coca suas
cisicncias, a rincio unidas cla iniinidadc
infaniil, sc iivcsscn aariado na adolcsccncia,
quc as cIanava cada una ao scu divcrso dcsiino,
iodavia cla ainda conscrvava ao scu conanIciro
a anizadc quc lIc consagrara cn criana.
Dcnais, lasiarian ara inconoda-la, a afliao
quc cssa dcsavcna causava Jusia, sua nac dc
lciic, a qucn cla nuiio qucria, c a dcsconfiana
do dcsgosio quc scu ai scniira con a ingraiidao
do filIo do Lourcdo, criado or clc, c iao csiinado
scnrc.
Dcsias nagoas rcccnics, o csriio da donzcla
rcnoniando inscnsivclncnic aos aconiccincnios
anicriorcs, rccordou a visiia dc Marcos Fragoso
233
con scus anigos Oiiicica; c da cnlcou-sc clas
rcninisccncias ainda vivas dc sua viagcn ao
Fccifc c das fcsias quc la assisiira.
Eniao, ja dcsvanccida a surrcsa quc cssas
novidadcs dcvian causar-lIc, a cla filIa do
scriao, acudiran-lIc ncnic idcias cnvolias c
ignoias, quc sua inaginaao candida nao salia
fornular, c lIas arcscniava acnas cn vago
csloo.
Muiias daquclas donzclas, c das nais
fornosas, quc Iavian concorrido s fcsias,
iinIan scus cavalIciros quc sc ncsscs jogos as
ionavan ara rainIas dc suas faanIas c
gcniilczas, anics c fora da lIcs rcndian o culio
dc scu afcio c vivian caiivos dc sua lclcza. Dc
algunas soulcra quc ja cran noivas, c dc ouiras
quc nao iardarian a scr cdidas.
Tcria cla, Flor, ianlcn algun dia o scu
cavalIciro, quc fizcssc roczas ara ncrcccr-lIc
un olIar? Possuiria o lclo arcccr c ouiras
rcndas do Marcos Fragoso? Ou o cccdcria no
garlo da cssoa c gcniilcza das acs?
Dcois inaginava quc cssc cavalIciro, ainda
scu dcsconIccido, cIcgava Oiiicica; cla o via
falando na sala con scu ai; cra clcganic, vcsiido
a rinor, c dc una nolrcza dc gcsio cono so a
odian icr os rcis; nas nao lIc via o rosio. Eniao
scu ai a cIanava; as alavras quc lIc dizia c o
234
nais quc sc assava, nunca o adivinIou scu
csriio quc ncsic noncnio crdia-sc cn un
irocl dc confusos cnsancnios, cnquanio lcvc
rulor accndia-lIc a nvca icz.
Alina ianlcn csiava irisic; nas as suas
rorias nagoas a rcocuavan ncnos do quc a
nclancolia cisnadora dc sua conanIcira. A
orfa, ao conirario da filIa do caiiao-nor, iinIa
una dcssas naiurczas quc nao salcn vivcr cn si
c ara si, nas carcccn dc iransoriar-sc ara
ouiras, cn quc sc difundan, c dc qucn rccclan
o csinulo quc nao cnconiran no rorio scio.
Ao invcrso das arasiias, quc alsorvcn a
sciva csiranIa c nuircn-sc dcla, csias naiurczas
rodigas iransniicn a sua sulsiancia. Sao cono
as florcs rivadas dc csiigna, quc so vian ara
conunicar o scu olcn ao scio das ouiras, c cono
csias nao dao fruio na roria arvorc, ianlcn
clas nao salcn scniir scnao as alcgrias c as
irisiczas dos scrcs a qucn anan.
Alina cIcgando ao icrrciro ainda vira o Inacio
Cois c crguniou a D. Flor.
Quc dissc o vaquciro, Flor?
Nada, rcsondcu concisancnic a ouira.
Eniao nao Ia cscrana?
235
D. Flor rcsondcu con a calca, fazcndo
gcsio ncgaiivo.
Coiiada da Donina! nurnurou a orfa.
E nais csarosa da crda da novilIa do quc
a roria dona, lcvou a nao aos olIos ara
csnagar as lagrinas quc lorlulIavan; c ficou-sc
a olIar ara a conanIcira, luscando adivinIar-
lIc os irisics cnsancnios ara rcassar-sc
dclcs.
Logo quc as duas ncninas sc Iavian scniado
nos lancos da Oiiicica, o Agrcla quc as vira dc
csguclIa dirigircn-sc ara aquclc onio, acIou
jciio dc iornar anlulaioria a sua raiica, c
rinciiou a crcorrcr o icrrciro ao lado do
caclao.
Sua dircao aarcnic cra o nuro cnsosso,
csccic dc larlaca, lcvaniado cn volia do
icrrciro. TinIa clc, orcn, una linIa oljciiva,
quc scu olIar indicava a cada insianic fiiando-sc
raido, nas vccncnic, no fornoso scnllanic dc
Alina.
Porisso a cada volia, a linIa dcclinava,
fornando un ziguczaguc, quc nao iardava coriar
cn una dc suas rojccs a arca colcria cla
coa frondosa da oiiicica. Padrc Tclcs, quc ialvcz
or indcios anicriorcs crcclcra a csiraicgia do
236
ajudanic, rcsiava-sc dc loa voniadc nanolra;
nas con disfarcc ara nao acanIar o raaz.
Foi nais adianic a conlaccncia do caclao,
ois ao assarcn junio dos lancos, dcu-sc or
faiigado, c scniou-sc indicando ao conanIciro o
lugar, quc ficava-lIc dirciia cnirc clc c a noa.
Aqui, dissc, iravando faniliarncnic do
Agrcla clo lrao; vanos dcscansar un ianio.
O nancclo ao scniar-sc roou dc lcvc c scn
qucrcr a saia dc Alina quc, disirada c voliada
ara Flor, nao sc acrcclcra da aroinaao dos
dois asscadorcs. Scniindo o frolido dc suas
rouas, a noa acudiu surrcsa ara rcirair-sc
con un novincnio nais assusiado c cvasivo do
quc cigia a circunsiancia.
Conrccndcu Agrcla c significaao dcssa
rculsa c crgucu-sc dc ronio.
Nao foi ninIa a cula, nas do sr. caclao,
dissc clc con un azcdunc, quc dclaldc luscou
diluir no ion galIofciro.
Tcn lugar! nurnurou Alina.
Con csias alavras a noa crgucra os olIos;
c fiiou-os no scnllanic dc Agrcla con un gcsio
iao ncigo c conassivo quc arccia crolrar a
si ncsna dc o icr nagoado.
237
Essc lugar c dc ouiro, cu salia, rcsondcu
o nancclo con a ncsna acrinnia.
Alina corou, curvando a fronic cono ara
sulirair-sc ao olIar quc cncirava-lIc os scios
d'alna.
Padrc Tclcs iinIa-sc aroinado dc D. Flor a
rcicio dc a consolar da crda dc sua novilIa
favoriia, nas ialvcz ara dciar cn lilcrdadc o
ajudanic dc qucn cra canarada c cujos anorcs
dcscjava favorcccr.
Arovciiando o cnscjo, Agrcla dirigiu ainda
algunas alavras raidas noa.
Essa nclancolia c cla auscncia dclc? Nao
sc aflija! TcnIo ordcn dc dcscolr-lo, vivo ou
norio.
Arnaldo! lalluciou Alina.
Sin, Arnaldo. A ordcn, cu a cunrirci cn
sua inicnao. Nao nc agradccc? concluiu o
nancclo con ironia.
A noa nao dc falar, nas criniu scu
cnsancnio or un gcsio cloqucnic, ccrrando ao
scio as naos cnlaadas ara a rccc.
Ncssa ocasiao voliava o adrc Tclcs, c Agrcla
aariou-sc con clc do gruo das duas noas.
238

XX
O ABOIAR

O sol iransnoniara.
As sonlras das colinas do ocnic
dcsdolravan-sc clos canos c varzcas c
colrian a rccIa dcssc candor da iardc, quc cn
vcz da alcgria da alva naiuiina icn o dcsnaio, a
languidcz c a nclancolia da luz quc cira.
Por aquclas dcvcsas ja cnvolias no unlroso
nanio, so dcsiacan-sc as coas das arvorcs
alianciras ainda incrgidas nos fogos do arrclol, c
quc dc longc arcccn as cIanas dc un inccndio
roncndo aqui c ali do scio da naia.
O gado csalIado clas varzcas solia os
rofundos c longos nugidos con quc sc dcscdc
do sol, c quc roagan-sc clo crno, cono os
caridos da naiurcza ao sculiar-sc nas ircvas.
Fcsondcn as vacas nos currais, c os
lczcrros nisiuran scus lcrros dcsconassados
con os lalidos das ovclIas c lorrcgos, ianlcn ja
rccolIidos ao arisco.
La das naias rcloa o surdo csiridor cn quc
sc condcnsan os canios dc iodos os assaros, c o
griio dc iodos os aninais, ara fornar a grandc
239
voz da florcsia, quc cala-sc, solrciudo ncssa
Iora, alafada c sonlria das cscssas aloladas
dc vcrdura.
No ncio, orcn, dcssc conccrio c do
lorlorinIo quc ainda lcvaniava a laluiaao
diaria, airavcssava o csao una noia dorida,
langcnic, rcssunlro dc saudadc infinda. Sc a
alna da solidao sc fizcssc nulIcr, cla nao iiraria
do scu navioso scio un susiro iao nclancolico c
iocanic cono o arrulo da juriii ao cair da noiic.
Ncssa Iora a lida jornalcira das fazcndas
iorna-sc nais rcssurosa, cono ara arovciiar
os uliinos insianics do dia.
Os lcnIadorcs voliavan do naio carrcgados
dc fcics, cnquanio os conanIciros conduzian
lolandcira|5| ccsios dc nandioca, ainda da
laniaao do ano anicrior, ara a dcsnancIarcn
cn farinIa duranic o scrao.
As nulIcrcs livrcs ou cscravas, unas
ilavan nilIo ara fazcr o crcn; ouiras
andavan nos olciros guardando a criaao ara
livra-la das raosas; c os nolcqucs as ajudavan
na iarcfa, laicndo o naiaasio, ou dando ccrco
s frangas dcsgarradas.
As cozinIciras, cncaninIando-sc ara a
fonic a fin dc lavar ali na agua corrcnic a loua
dc ncsa c fogao, assin cono as caarolas,
240
cruzavan-sc cn caninIo con as lavadciras quc
ja rccolIian-sc con as irouas dc roua na
calca.
Nos currais iirava-sc o lciic, aconodavan-sc
os lczcrros, c cuidava-sc dc ouiros scrvios
rorios das vaqucjadas, quc ja iinIan concado
con a cnirada do invcrno, orcn, so nais iardc
dcvian fazcr-sc con a cosiunada aiividadc.
Era a csic, dc iodos o nais nolrc dos lalorcs
rurais, quc o caiiao-nor cosiunava assisiir
rcgularncnic, ara o quc iodas as iardcs Iora
da sonlra iransoriava-sc clc do scu osio no
aianal da casa, c vinIa con a fanlia scniar-sc
dcfronic do curral na ncsna olirona, quc o
ajcn lcvara aos si.
D. Ccnovcva cnicndia nais ariicularncnic
con o lciic, o qual ali ncsno disirilua; una
aric cnircgava-a s docciras incunlidas dos
lolos c nassas; ouira rcariia clas crias, c o
rcsio cra lcvado qucijaria. Isio quando nao
iinIa cIcgado ainda a fora do invcrno, orquc
ncssc icno Iavia ial alundancia, quc cncIian-
sc iodas as vasilIas c aic os cocIcs ondc os cacs
do vaquciro ian lclcr.
O narrador dcsia singcla Iisioria icvc cn sua
infancia ocasiao dc vcr na fazcnda da Quiala,
roina scrra do Araric, cssc aluviao dc lciic,
na naina aric dcsarovciiado clo airaso da
241
indusiria, c quc odia consiiiuir un inorianic
concrcio ara a rovncia.
Enquanio a nulIcr ocuava-sc con csscs
nisicrcs casciros, o caiiao-nor crcorria os
currais, ionando conias aos vaquciros,
nandando aariar os novilIos quc cra cosiunc
rcscrvar ara lois dc scrvio; indicando a rcs quc
sc dcvia naiar ara o gasio da casa; c assisiindo
a csfolar c csquaricjar, no quc sc conrazia con
a crcia dos carnicciros.
No icno da fcrra, iraiava dc aurar os
garroics aanIados na safra do ano anicrior,
cscolIcndo os da roricdadc ara dciar o
dzino do vaquciro, scgundo as condics do
iraio, quc ainda sao aiualncnic as ncsnas cn
voga no scriao da rovncia.
Con csics c ouiros scrvios das vaqucjadas
dclciiava-sc o caiiao-nor, quc acIava ncssa vida
aiiva c agiiada as cnocs das lidcs c faanIas
gucrrciras, ara quc o airaa sua ndolc.
Mais dc una vcz, quando algun iouro lravo
rcsisiia aos noos do vaquciro c acuado clos
cacs no ncio da varzca, lrania cscarvando o
cIao, accso cn furia, con os olIos cn sanguc, o
vclIo caiiao-nor scniindo rconiarcn-lIc uns
ncios dc juvcniudc, vcsiia o gilao dc couro c
as crnciras, noniava no scu ruo, c
cnunIando a vara dc fcrrao na csqucrda,
242
arrcnciia conira o aninal, ioava-o no ncio da
carrcira, c o irazia ao curral cla onia do lao.
Naqucla iardc, nao sc cnircicvc o fazcndciro,
cono cn ouiras, con a inscao do gado, ois
rccolIcu-sc nais ccdo quc dc cosiunc; c sua
fisiononia quc so nos raros, nas icrrvcis,
iransorics dc ira, crdia a calna c aaiica
scrcnidadc, nosirava ncssa ocasiao sinionas
visvcis dc dcsconicniancnio.
CaninIava o caiiao-nor con o asso gravc
c ausado, ncdido cla cadcncia dc sua alia
lcngala dc carnaula, rcnaiada cn un casiao dc
ouro lavrado, o qual iocava-lIc clos onlros. Sua
coniraricdadc dcnunciava-sc, ara qucn lIc
conIccia a solcnidadc do gcsio, na frcqucncia
con quc clc conccriava o cIacu arnado, cono
sc lIo inconodassc.
D. Ccnovcva ia ao lado do fazcndciro c
cnlora nao cscaasscn sua soliciiudc csics
sinais dc inacicncia, iodavia nao sc aninava a
inicrroga-lo dirciancnic c cscrava quc clc sc
dccidissc a conunicar-lIc scu cnsancnio.
O circnoso anor da loa scnIora nao sc
aninava a infringir o rcsciio c sulnissao quc
iinIa clo narido.
D. Flor c Alina iinIan assado adianic c ja
ian longc, acsar da sujciao a quc olrigaran
243
scu c lcvc c agil ara aconanIar a narcIa
lcnia do caiiao-nor. Airas, nas cn disiancia
convcnicnic ara nao cscuiar a convcrsa dos
donos da fazcnda, scguia o ajudanic.
O caiiao-nor conccriou ainda una vcz o
cIacu arnado, c rcicndo o asso, dissc ara a
nulIcr.
Nao icnos vaquciro, D. Ccnovcva.
Dcois do quc, avanando o asso rciido,
coniinuou sua narcIa ara a casa. D. Ccnovcva,
quc cscrara a coniinuaao da confidcncia,
aninou-sc cniao a crguniar.
E o Inacio Cois?
O Inacio Cois c un canguciro; c nal odc
consigo. Nao viu o quc succdcu con a Donina? Sc
lIc iivcssc ido logo no rasio, cono cra sua
olrigaao, a novilIa nao Iavia dc sunir-sc. Mas
clc ncn conIccc o gado dc sua cnircga! Pcrgunia-
sc-lIc or una vaca, c o Ioncn nao faz scnao
cncIcr as vcnias dc ialaco!
Conirariado c rcvcnido or causa do
dcsaarccincnio da novilIa quc dcra dc nino a
D. Flor, o caiiao-nor acIara o vaquciro cn
falias quc ainda nais o indisuscran.
Dcsdc quc iivcnos a dcsgraa dc crdcr o
Lourcdo, quc o nosso gado anda ncrcc dc
244
Dcus, D. Ccnovcva. icno dc r colro a isso.
O Inacio Cois nunca rcsiou ncn ncsno ara
vaquciro duna fazcnda, quanio nais ara nosso
vaquciro gcral con o govcrno dc iodas as
fazcndas. Essc lugar, nos o guardanos ara o
Arnaldo, quc ja csia cn idadc dc scrv-lo;
orianio, scnIora, cuidc con ioda a rcsicza no
cnoval da Alina, ara casa-la quanio anics con
o raaz. o quc Iavcnos rcsolvido.
O fazcndciro iinIa arado ara dizcr csias
alavras nulIcr, cuja surrcsa iniou-sc-lIc
no scnllanic.
O Arnaldo? Mas clc nao fugiu, sr.
Canclo? inicrrogou a dona susciiando quc o
narido iivcssc csquccido aqucla circunsiancia.
O vclIo voliou-sc con cnfasc ara a nulIcr,
c dissc-lIc fincando rijo no cIao a onicira dc
ouro dc sua lcngala.
Ha dc aarcccr c Ia dc casar, quc assin o
dcicrninanos, D. Ccnovcva.
D. Ccnovcva calou-sc, c or algun icno
scguiu o narido silcnciosancnic; nas lcvado clo
fio das idcias, scu csriio assara a ouiro
assunio, ois dc rccnic voliou-sc ara crguniar
ao narido.
E Flor?
245
O caiiao-nor rcflciiu anics dc rcsondcr.
Ja icnos cnsado no scu fuiuro, D.
Ccnovcva, dissc o caiiao-nor.
Ela csia con dczcnovc anos.
Aic os vinic nao c iardc.
Mas o noivo?
Eis a dificuldadc. Lcnlrano-nos rinciro,
dc nosso solrinIo, Lcandro DarlalIo, dc Pajcu
dc Florcs. Agora con a vinda do Marcos Fragoso
ao Dargado, csianos cn duvida, qual nos
convcnIa nclIor.
O Marcos Fragoso, sr. Canclo, o filIo do
coroncl? AcIa quc Flor odc casar con clc?
Sc fornos a cscrar quc aarca un
nancclo con doics ara ncrcccr a nossa filIa,
D. Ccnovcva, cla nao casara nunca, ois ondc
csia cssc? Ncn quc vanos a Lisloa rocura-lo na
nclIor fidalguia do rcino, acIarcnos un narido
cono nos o qucranos ara Flor. Assin quc
icnos dc cscolIcr cnirc o quc Ia; c o Marcos
Fragoso c dos oucos; as naldadcs do ai, clc
nao as Icrdou, con o grosso calcdal dc sua casa.
Dizian iania cousa dcssc noo no Fccifc!
olscrvou D. Ccnovcva alaiando os olIos con o
rccaio calno dc una scnIora.
246
Faaziadas quc assan; quando for
narido dc Flor, clc nao sc aircvcra a faliar-nos ao
rcsciio; ois salc quc nao lIc crdoaranos o
ncnor dcsconcdincnio.
O Lcandro scnrc c arcnic.
Mas nao c iao alasiado cono o Marcos
Fragoso; c nao icn o scu oric fidalgo, rcsondcu
o caiiao-nor quc cra Ioncn das fornas.
La no cananario da cacla, acalava dc soar
a rincira ladalada do ioquc dc avc-naria. O
son argcniino da sincia vilrando nos arcs foi
rccrcuiir ao longc no lorlorinIo da florcsia, dc
cnvolia con o nugir do gado c os runorcs da
Icrdadc.
O caiiao-nor arou, c dcscolrindo-sc, s o
joclIo cn icrra ara fazcr sua oraao ncnial. As
cssoas dc sua fanlia o iniiaran; c or ioda a
cicnsao da fazcnda, a faina jornalcira
inicrroncu-sc un noncnio. O carrcgador
arrcara o scu fardo; o iralalIador ccssara o
scrvio; c iodos dc joclIos, con as naos osias,
rczaran a singcla oraao da iardc.
Ainda rciinian as uliinas ladaladas das
irindadcs, quando longc, cla varzca alcn,
concaran a rcssoar as nodulacs afciuosas c
iocanics dc una voz quc vinIa aloiando.
247
Qucn nunca ouviu cssa aria rudc,
inrovisada clos nossos vaquciros do scriao,
nao inagina o cncanio quc roduzcn os scus
Iarcjos naviosos, quando sc dcrranan cla
solidao, ao r do sol, ncssa Iora nsiica do
crcusculo, cn quc o cco icn vilracs crclras c
rofundas.
Nao sc disiingucn alavras na canao do
loiadciro; ncn clc as ariicula, ois fala ao scu
gado, con cssa ouira linguagcn do coraao, quc
cnicrnccc os aninais, c o caiiva. Arrclaiado cla
insiraao, o lardo scriancjo fcrc as cordas nais
afciuosas dc sua alna, c vai soliando s auras da
iardc cn csirofcs ignoias o scu Iino agrcsic.
A voz quc aloiava naquclc noncnio iinIa
un iinlrc foric c viril, quc nao crdia nunca,
ncn ncsno nas inflccs nais icrnas c
saudosas. Ainda quando sua nclodia sc
rcassava dc suavssinos cnlcvos, scniia-sc a
crcussao niina dc una alna ujanic, quc
lrandia s conocs do anor, cono o lronzc
fcrido clo nalIo.
O gado dos currais, quc ja sc iinIa
aconodado c runinava dciiado, lcvaniando-sc
ara rcsondcr ao canio do aloiador, nugia nao
ruidosancnic cono ouco anics, nas quclrando
a voz, cn un ion conovido, ara saudar o
anigo.
248
Alina csircncccra, cscuiando os sons
vilranics da canao. c scu olIar vago, volvcndo
cn iorno cruzou-sc alcn con o olIar dc Agrcla,
quc dc longc a fiiava. Ncssc rclancc cIocaran-sc
as alnas dc anlos. nuda inicrrogaao da
noa, o ajudanic rcsondcra afirnando; c
sulica insianic quc scguiu-sc, os un alido
sorriso, cuja ironia iinIa un iravo anargo c
irisic.
Transida dc susio or cssc sorriso, a noa
inclinou-sc ara sua conanIcira c nurnurou-
lIc ao ouvido.
Arnaldo!
Aondc? crguniou Flor disirada.
Nao ouvc?
D. Flor alicou o ouvido. Tanlcn cla
conIccia os nodulos frcncnics daqucla voz, quc
cncIia o dcscrio.
E agora? coniinuou Alina aliianic. Sc clc
vcn?... O sr. caiiao-nor!...
Mcu ai o casiigara, Alina; c scra un
lcncfcio ara clc, quc csia sc crdcndo. Arnaldo
ja nao c criana; carccc cncndar-sc.
Alina rciraiu-sc cono una scnsiiiva.
Escrava acIar roicao cn D. Flor; c a
249
scvcridadc da donzcla, quc lcn rcvclava ncsic
incidcnic a coniraricdadc dc scu Iunor, a
dcsaninou.
Nas ouiras cssoas o aloiar, quc sc
aroinava cada vcz nais, nao causara a ncnor
inrcssao, cono cousa nuiio conun no scriao.
Acnas alguns dos agrcgados c vaquciros
lcnlraran-sc quc cra cssc o nodo dc caniar dc
Arnaldo; c viran quc anics dclcs ja o gado Iavia
rcconIccido o filIo dc scu aniigo vaquciro.
Dc rccnic uns griios no curral cIanaran
ara ali a aicnao. Voliou-sc o caiiao-nor, c
inquiriu do Agrcla con o olIar a causa do runor.
a Donina quc aarcccu, dissc o ajudanic
aoniando ara a novilIa arada junio ccrca.
O caiiao-nor ara ali cncaninIou-sc iao
saiisfciio quc alicrou a sua Ialiiual
circunscao. D. Flor, orcn, iinIa-sc adianiado
con Alina c ja alraava a ingraia, quando o ai
aroinou-sc.
Indagou o fazcndciro do caso; c Inacio Cois,
insinuando-sc cono o dcscolridor da Donina,
concara una Iisioria cn quc sc dcrranaria sua
Ialiiual loqucla, quando D. Flor o aialIou.
Ali csia qucn a irouc, ncu ai!
250
O caiiao-nor crgucu os olIos na dircao
indicada cla filIa, c viu arado a cqucna
disiancia Arnaldo noniado no cardao. O
nancclo iirou o cIacu c ficou inovcl.
O anino dc quanios assisiian a csia ccna
ficara suscnso no rcsscniincnio dc un novo c
icrrvcl assono dc colcra da aric do fazcndciro.
Enircianio o nancclo aguardava iranquilancnic
o cIoquc, cnlora o olIar c aiiiudc indicasscn a
rcsoluao cn quc csiava dc nao ccdcr.
A fisiononia do caiiao-nor conscrvava sua
Ialiiual scricdadc. A surrcsa quc a aninara un
insianic, ccdcra conccniraao da voniadc
scnrc norosa c iolIida, quando nao a
arrclaiava a aiao.
Tcndo dcnorado or algun icno o olIar no
scnllanic do nancclo, rciirou-o afinal ara
volvc-lo na dircao do Agrcla. Esic, orcn, quc
rcvira o novincnio, sinulou una disiraao a
roosiio c csquivou-sc consulia.
Eniao o caiiao-nor rcvcsiiu-sc dc ioda a
solcnidadc dc aaraio c csicndcu najcsiosancnic
a nao ara Arnaldo, o qual acando-sc ronio
vcio lcija-la conovido.
Va ionar a lcnao sua nac, dissc o
fazcndciro aicrnalncnic.
251
Dcois quc a filIa saiisfcz-sc dc acariciar a
ingraia Donina, o caiiao-nor, assando a iiulo
dc rcconcndaao un novo caclo no Inacio Crois,
iornou casa aconanIado cla fanlia.
D. Flor dirigiu-sc rcssurosa a scu canarin;
c ionando ali un oljcio quc rocurava, saiu con
Alina cn lusca do casalinIo da Jusia.
Era noiic ja. O crcsccnic da lua quc surgia no
Iorizonic azul csarzia solrc a icrra una
claridadc icnuc c indccisa quc fluiuava na
ainosfcra cono gazc finssina, iccida dc fios dc
raia.
Alcn, no icrrciro dos agrcgados, irilavan os
sons crisialinos da viola, a ralIar no ncio do
sussurro da convcrsa. Mais longc, cn frcnic s
casas dos vaquciros, a gcnic dc curral fazia o
scrao ao rclcnio, dciiada solrc os couros, quc
scrvian dc csiciras.
Una voz cIcia caniava con scniincnio as
rinciras csiancias do Doi Esacio", irova dc
algun lardo scriancjo daquclc icno, ja cniao
nuiio roalada or ioda a rilcira do Sao
Francisco, c ainda Ia oucos anos iao oular
nos scrics do Ccara.
Vndc cu ncu Ho Esuco,
Mcu Io cto cuunu;
Po sccs dus ontus so.
252
Scnc uos dctc u unIu.

Cou-sc o ncu Ho Esuco
No sctuo dus Aocus;
Conu nos Cous,
MuIuuu nus cuocus.

Fo cstc ncu Ho Esuco
Un Io cocdo dc unu;
Tunto cou no duo,
Cono nu uugc dc unu.

Nuncu tcncu u uuquco,
Ncn u uuu dc cuo;
Tcncu u Josc dc Custo
Montudo cn scu uuzuo.
Os ions doccs c nclancolicos da caniiga
scriancja infundiran un cnlcvo dc saudadc,
solrciudo naqucla Iora lacida da noiic.
Enircianio no casalinIo, Flor c Alina
cnconiraran-sc con Jusia, quc avisada clo
runor das vozcs acudia a rccclc-las. Ao clarao do
fogo accso na cozinIa roina avisiaran un
vulio, quc anlas rcconIcccran, acsar dc quasc
dcsvanccido na sonlra do canio cscuro.
Fora un nolrc inulso do coraao quc ali
iroucra D. Flor naquclc insianic. Nao icndo
ouco anics agradccido a Arnaldo o scrvio quc
253
csic lIc rcsiara, vinIa nosirar ana o scu
conicniancnio c aconanIa-la na alcgria quc
dcvia scniir vcndo rcsiiiudas ao filIo as loas
graas do dono da Oiiicica.
En caninIo, orcn, a cfusao dcsic
scniincnio sc acalnara, c dc iodo alacou-sc ao
cnirar na cIouana. Alraou con nciguicc sua
nac dc lciic, c cnircgou-lIc o oljcio quc irazia na
nao. una lolsa dc icia dc raia cono sc usava
naqucla coca.
Esia lolsa, nanac Jusia, c quc cu irouc
do Fccifc ara Arnaldo. TinIa fciio icnao dc nao
lIa dar nais, or causa da dcsolcdicncia quc clc
raiicou, solrciudo dcois dc cnganar-nc,
fugindo dc ninIa conanIia. Mas cono clc
acIou a Donina c voliou arrccndido, cu qucro
crdoar-lIc, cono ncu ai. Aqui a icn; cnircguc-
a da ninIa aric, cono nino quc lIc fao.
Olrigada, ninIa Flor! Cono clc vai ficar
conicnic!...
O vulio surgiu da sonlra. Era Arnaldo, o
qual aroinando-sc dc Jusia, iirou-lIc das
naos a lolsa c foi arrcncssa-la ao fogo.
Paguc aos scus criados, dissc clc con a
voz ascra.
Arnaldo! cclanou Jusia cscandalizada.
254
P. Flor crgucra a aliiva fronic, c con un
gcsio dc lacida dignidadc aialIou a ana.
Fcz lcn; clc nao ncrccia una lcnlrana
ninIa. E rciirou-sc.

FIM DA PRIMEIRA PARTE
255

SEGUNDA PARTE
256

I
A SADA

Faiava una fornosa nadrugada.
Os rinciros vislunlrcs dcsnaiavan no ccu
o azul dcnso das noiics dos iroicos; c ara as
landas do nasccnic ja csianavan-sc os ioqucs
diafanos c ciniilanics da safira.
A frcscura dcliciosa das nanIas scrcnas do
scriao no icno do invcrno dcrranava-sc ala
icrra, cono sc a luz cclcsic quc dcsoniava
iroucssc da nansao cicrca un cfluvio dc lcn-
avcniurana.
A Oiiicica, assin cono cn gcral as vivcndas
cancsircs, dcscriava scnrc aos rinciros
anuncios do dia; c a laluiaao jornalcira
concava ali ainda con o cscuro. Ncssc dia
orcn nadrugara nais quc dc cosiunc.
Quando o sino da cacla laicu as naiinas, c
scgundo una usana niliiar olscrvada ncsia c
cn ouiras fazcndas, con os ruflos do ianlor c os
clangorcs da ironlcia soou o ioquc da alvorada,
ja Iavia na Icrdadc runor c agiiaao,
csccialncnic ara o lado da cavalaria.
257
A luz das lugias c candcias do inicrior
avcrnclIava os vidros das janclas; c or csscs
aincis csclarccidos assavan as sonlras das
cssoas quc novian-sc rcssurosas dcniro da
vasia Ialiiaao.
Pouco dcois ouviu-sc no icrrciro irocl dc
aninais dc scla, quc os ajcns ara ali
conduzian dcsira. Ao clarao dos arcIoics,
odia-sc disiinguir o vulio do Agrcla c dos
Ioncns da cscolia.
Alriu-sc a oria rincial da casa, c
aarcccu no aianal o caiiao-nor con a
fanlia. As scnIoras noniaran raidancnic,
scrvindo-lIcs dc cscalclo o dcgrau da cscada, c a
coniiiva ariiu narcIa laiida.
Os cavalos asiran ruidosancnic as
cnanacs do cano c solian os lrcvcs c alcgrcs
niiridos, quc sao o riso dc conicniancnio do
lrioso aninal. Ao csirciio do asso cadcnciado,
os assarinIos adornccidos ainda, cscrian
assusiados c laicn as asas nun vo lrusco.
Adianic vao Flor c Alina; scgucn-sc D.
Ccnovcva con o caiiao-nor c logo aos adrc
Tclcs, c o Agrcla frcnic dc una cscolia ncnor
da quc scnrc aconanIava o fazcndciro cn
suas jornadas.
258
Ao cIcgarcn varzca, saiu-lIcs ao cnconiro
Arnaldo, quc ianlcn incororou-sc coniiiva,
ionando lugar csqucrda do Agrcla, dcois dc
saudar ao fazcndciro c fanlia.
Ja o crcusculo da nanIa concava a
lruolcar as fornas indccisas das arvorcs, quc
iodavia ainda fluiuavan cla varzca cono viscs
noiurnas cnluadas cn alvos crccs.
D. Ccnovcva c as noas, vcsiidas dc
anazonas, con scus roucs dc fino drogucic
guarnccido dc alanarcs, irajavan con o ncsno,
sc nao naior, luo c rinor das fidalgas dc
Lisloa; ois naquclc icno cra solrciudo nas
casas dos oulcnios fazcndciros do inicrior quc
sc cnconiravan o fausio c os rcgalos da vida.
O caiiao-nor ia, cono o Agrcla c Arnaldo,
vcsiido scriancja, iodo dc couro, da calca aos
cs; c cnunIava cono clcs, guisa dc lana,
una aguilIada, quc cIanan Iojc vara dc fcrrao,
c cujo conio aoiava no ciio do c. Trazia
ianlcn rcso ao arao da scla o lao dc rclIo
iranado.
O irajo do fazcndciro disiinguia-sc dos ouiros
cla riqucza. Era dc una canura finssina,
rcarada dc clc dc vcado, c ioda cla lordada dc
lavorcs c dcluos clcganics. A vcsiia, o gilao, c
as luvas iinIan os loics dc ouro cinzclado; c
cran do ncsno ncial c do ncsno gosio, o
259
lrocIc quc rcndia a ala rcvirada do cIacu, c
as fivclas dos calcs ou crnciras.
A aguilIada ianlcn fazia difcrcna das
ouiras. A Iasic cuidadosancnic olida, iinIa o
lusirc dc un vcrniz cscarlaic usado clos ndios.
O conio cra dc raia, cono a onicira, ondc
cngasiava o fcrrao.
Todavia Arnaldo nao irocaria or csia a sua
vara dc craula, quc clc con a onia da faca
Iavia nas Ioras dc rcouso colcrio dc ioscos
dcscnIos, ondc ialvcz cscrcvcra a Iisioria dc sua
vida. Cada una daquclas niniaiuras cra una
ccna do grandc drana do dcscrio.
Ncssc dia o noo scriancjo iinIa juniado a
suas arnas Ialiiuais, quc cran a faca dc onia c
a larga caiana, un ar dc isiolas quc lcvava
cinia or dcniro do gilao, c o lacanaric quc
Icrdara do ai. Sua fisiononia rcvclava aicnao
nuliila c inicnsa; cnquanio o scu olIar raido
crscruiava os arrcdorcs, scu ouvido aicnio
colIia o ncnor runor da florcsia.
Havia naqucla coca cnirc os alasiados
criadorcs da rovncia cssa lizarria dc sc
vcsiircn dc couro scriancja, c associarcn-sc
assin or ncro rccrcio s lidas dos vaquciros,
cujo ofcio dcsia aric cnolrccian. Nisso nao
fazian scnao iniiar os casiclcs c fidalgos da
260
Euroa quc ianlcn sc irajavan dc noniciros,
noda rusiica, ara ir caa.
O scriao do noric ofcrccia cniao aos ricos
fazcndciros una ocuaao idcniica das
corrcrias dc lolos c ouiros aninais daninIos, cn
quc sc cnrcgava a aiividadc dos nolrcs no
rcino. Eran as vaqucjadas do gado larlaiao, quc
sc rcroduzia con csaniosa fccundidadc, or
aquclcs ulcrrinos canos ainda dcsovoados.
Duranic a scca as loiadas rcfugiavan-sc nas
scrras, c cscondian-sc clas laas c groias, ondc
assavan os rigorcs da csiaao ardcnic, quc
alrasa a rccIa. Con a volia do invcrno, logo quc
as vargcns colrcn-sc dos vcrdcs rios dc anasco
c ninoso, saa o gado silvcsirc das lilocas ondc
luscara alrigo, c dcrranava-sc clos scrics.
Anics da grandc scca dc 1793, foi ial a
alundancia do gado sclvagcn cn iodo o scriao
do noric quc, scgundo o icsicnunIo dc Arruda
Canara, cnirava nas olrigacs do vaquciro a
iarcfa dc ciingu-lo ara nao dcscncaninIar as
loiadas nansas, quc andavan solias clos
asios.
O rinciro ncs, dciavan-no iranquilo a
rcfazcr-sc c cngordar. Ncn cra rcciso nais, iao
foric c a sciva dcsscs asios, saiurados do sal
quc ali dciaran as aguas do occano, quando
colriran ioda a vasissina rcgiao. Ao calo
261
daquclc icno, cniravan as corrcrias dos
fazcndciros, c ianlcn a dos vagalundos quc
vivian nnadcs clo scriao.
Era a una dcssas nonicrias ou vaqucjadas
quc naqucla nadrugada saa o caiiao-nor, c a
rcscna dc sua fanlia indicava ainda un irao
dc scnclIana cnirc os nossos cosiuncs
scriancjos daqucla coca c as iradics da
nolrcza curocia. Cono as casiclas dc alcn nar,
as nossas gcniis fazcndciras ionavan aric
ncsscs jogos fidalgos, c aninavan con sua graa
o ardor c os lrios dos canccs.
Qucn olscrvassc naquclc insianic as danas
quc fazian csquiar scus gincics frcnic da
coniiiva, noiaria scn duvida o conirasic da
afoiicza c galIardia quc nosiravan cn scu gcsio,
con o rccaio c nciguicc do iraio faniliar c
niino. Nas dcsicnidas cavalIciras quc
afroniavan sorrindo os irocos do caninIo, c
saliavan or cina dc un ironco dcrrilado ou dc
larrancos c aiolciros, nao rcconIcccra dcccrio D.
Ccnovcva, a nodcsia c laloriosa cascira, c as
duas ncninas iao ninosas.
Sao assin as filIas do scriao. cu ainda as
conIcci dc icnos lcn roinos quclcs; suas
iradics rcccnics ainda cnlalaran o ncu lcro.
Esosas carinIosas c sulnissas, filIas ncigas c
inidas, no inicrior da casa c no scio da fanlia,
262
quando cra rcciso davan ccnlo dc una
lravura c arrojo quc sulian ao Icrosno.
A idcia da nonicria iinIa ariido do dono do
Dargado, o caiiao Marcos Fragoso, quc or una
caria nui corics nandara convidar o scu
odcroso vizinIo c a fanlia.
O rinciro inulso do caiiao-nor foi
rccusar o conviic. Con a idcia quc clc fazia dc
sua inoriancia c da osiao quc iinIa naquclc
scriao sujciio sua voniadc onioicnic, arcccu-
lIc quc dcrrogaria acciiando favorcs dc ouircn.
A gcncrosidadc cra un dirciio scu; clc a
discnsava quando lIc arouvcssc, nas nao a
rccclia. Cono os aniigos rcis, cssc oicniado nao
rcconIccia igual dcniro dc scus donnios; iodos
os noradorcs, olrcs ou ricos, dc Quicranolin,
clc os considcrava cono scus vassalos.
Con nuiio jciio conscguiu D. Ccnovcva
crsuadir o narido da convcnicncia dc fazcr una
cccao daqucla vcz, a fin dc quc cla c sua filIa
nclIor conIcccsscn o Marcos Fragoso, anics dc
ajusiar-sc o casancnio. Canclo conscniiu
afinal; nas rcconcndou nulIcr quc olscrvassc
lcn os arcsios do convvio, a fin dc cccdc-los
cn un fcsiin ara o qual sc rounIa a convidar
o vizinIo c scus Ioscdcs.
263
Do ouiro lado da varzca, ao cnirar no
ialulciro, Iavia lorda do caninIo un casclrc
dc cnloo colcrio dc alIa. Ao avisiar cssa
Ialiiaao isolada, o caiiao-nor quc invcsiigava
con olIar dc dono os lugarcs or ondc ia
assando, olscrvou-a aicnio.
Agrcla! dissc csiacando o ruo c aoniando
ara o icio da casa.
O ajudanic scguindo a dircao indicada
aroinou-sc da calana c caninou o ioo da
carnaula quc scrvia dc cunicira.
Coriada dc frcsco? crguniou Canclo.
Nao Ia una scnana, rcsondcu o
ajudanic.
Traga ja o aircvido nossa rcscna,
Agrcla.
O ajudanic incdiaiancnic dcu ordcn gcnic
da cscolia, quc foi dcscolrir o dono do casclrc
nuna rocinIa dc nandioca, a oucas lraas dc
disiancia. O Ioncn vinIa assusiado.
Cono ic cIanas? crguniou o fazcndciro.
Josc Vcnancio, ara rcsciiar c scrvir ao
sr. caiiao-nor.
264
Josc Vcnancio, qucn ic dcu liccna dc
coriar aqucla carnaula?
Salcra o sr. caiiao-nor quc cu nao corici
nas icrras dc Oiiicica, nas la na varzca do
MilIar.
A ordcn quc dcnos, Josc Vcnancio, c dc
nao coriar carnaula, cn qualqucr aric dcsic
scriao.
Eu nao salia, sr. caiiao-nor; ois nao
scria caaz dc dcsolcdcccr a vossa scnIoria. Era
rcciso quc csiivcssc doudo.
AcIa quc clc nao salia, Agrcla? crguniou
o Canclo a scu ajudanic.
O Josc Vcnancio vcio norar ara csias
landas Ia ouco icno c icn-sc oriado lcn.
Enicndcu nal a ordcn; nas nao olrou con
nalcia.
Por csia vcz, c aicndcndo infornaao do
nosso ajudanic, ficas crdoado; nas nao caias
nouira, Josc Vcnancio.
Juro, sr. Caiiao-nor!
A carnaula c un rcscnic do ccu. c cla
quc na scca da sonlra ao gado, c conscrva a
frcscura da icrra. Qucn coria una carnaula
ofcndc a Dcus, Nosso ScnIor; c nos nao odcnos
265
dciar scn casiigo iao fcio ccado. Vai cn az,
Josc Vcnancio.
O naiuio curvou dc lcvc o joclIo, fazcndo
sulnissa rcvcrcncia ao caiiao-nor, quc
rosscguiu no ncio dc sua coniiiva.
Duranic cssa curia dcnora ocorrcu un
incidcnic no gruo das scnIoras. D. Flor quc
Iavia arado crio dc una iouccira dc carnaula,
dcscolriu a unlcla dc una ircadcira, alcria
naquclc insianic c aroinou-sc ara colIc-la;
nas nao dc alcanar o anano quc ficava
nuiio alio, c cnirclaado con os ialos da
alncira.
Ajuda-nc, Alina!
Vocc vai fcrir-sc, Flor! cclanou a
conanIcira.
Mcdrosa! iornou a donzcla, ccdcndo dc scu
inicnio.
A orvalIada da noiic, dc quc csiavan
colcrias as folIas, a iinIa lorrifado. Ficara
cncaniadora assin, con os calclos salicados dc
aljfarcs. Dc longc ainda lanou flor os olIos
coliosos c inscnsivclncnic volvcu-os na dircao
dc Arnaldo, con insisicncia.
O scriancjo, quc dc aric aconanIava os
novincnios dc Flor, surrccndido or scu olIar,
266
crgucu a calca con un gcsio dc rcvolia. A
donzcla voliou-sc con una dignidadc fria c
dcsdcnIosa ara un Ioncn da cscolia.
AanIc aqucla flor, Xavicr.
Anics quc os ouiros ouvisscn a ordcn, ja
Arnaldo arrcncssara o cavalo ioua dc
carnaulas, c colIia a flor quc vcio arcscniar
donzcla.
Olrigada! dissc-lIc cla, c dcu a flor a
Alina.
A osiao dc Arnaldo na fazcnda iinIa-sc
nodificado dc ccrio nodo dcsdc a iardc do
aarccincnio da Donina, quinzc dias anics.
isso quc clicava sua rcscna ali, naquclc
noncnio, rcunido coniiiva.
O caiiao-nor no dia scguinic o iinIa
dcclarado vaquciro gcral dc suas fazcndas; c
iodos o considcravan cono ial, c o iraiavan
ncssa confornidadc, cccio clc rorio, quc fazia
suas rcscrvas.
O rasgo do fazcndciro naqucla iardc, sc a
iodos adnirou, a clc o conovcra rofundancnic.
Dcois dc sua dcsolcdicncia, so una graa
csccial odia novcr o anino do caiiao-nor cn
scu favor.
267
O Canclo nao cra crucl, cono ouiros nuiios
oicniados do scriao; nas o scu rigor cn nanicr
o rcsciio sua auioridadc, iornara-sc
rovcrlial. Ncssc onio nosirava-sc inflcvcl.
Fcfcrian-sc cono ccnlos, casos dc
indivduos a qucn clc nandara luscar aos
confins do Piau c s naias da DaIia, ondc sc
Iavian rcfugiado, ara casiiga-los do dcsacaio
conciido conira sua cssoa, assando cla frcnic
da Oiiicica scn iirar o cIacu, ou ronunciando
o scu nonc scn a dcvida rcvcrcncia do
iraiancnio c iiulo.
Eran falias csias quc clc nao crdoava, ncn
csquccia. Enlora dccorrcsscn anos, cn icndo
noicia do culado, dcsacIava una cscolia ara
rcndc-lo, ondc qucr quc csiivcssc. Saiisfciio,
orcn, o scu orgulIo, alacava-sc dc iodo a ira;
assin a naior aric das vczcs o casiigo nao
assava dc un aio dc sulnissao c quando nuiio
dc una rova ciaioria. Olrigava o aircvido a
cdir-lIc crdao dc joclIos, ou nandava anarra-
lo ao noirao or un dia iniciro.
Arnaldo, quc salia dcsics faios c conIccia a
scvcridadc do caiiao-nor, julgava-sc lanido da
Oiiicica ara scnrc; ois nao lIc conscniia o
scu gcnio fazcr coniriao da cula c cdir crdao
da dcsolcdicncia. Mas cssa ndolc aliiva quc
ncnIuna considcraao, ncn ncsno o anor dc
268
D. Flor conscguia dolrar, nao rcsisiiu ao rasgo dc
gcncrosidadc do vclIo.
O caraicr dc Arnaldo iinIa csic irao
csccial. Zcloso dc sua indccndcncia, c dc
circna suscciililidadc ncssc onio, a ncnor
ascrcza, qualqucr gcsio incraiivo, lasiava ara
rcvoliar-lIc os lrios c iorna-lo arroganic, cono
aconicccra na ncsna noiic do aarccincnio da
Donina, quando ofcndido cla rcrccnsao dc D.
Flor, lanara ao fogo o nino da donzcla.
Por ouiro lado ianlcn o coraao indonavcl
cra dc ccra ara os scniincnios afciuosos. Una
dcnonsiraao dc anizadc, un afago, olicria dclc
sacrifcios a quc ncnIun odcr Iunano icria
foras dc o conclir janais.
Porisso, dcois do quc aconicccra, nao icvc
anino dc conirariar dc novo c iao roinancnic
o dcscjo do caiiao-nor. Prcsiou-sc a
dcscncnIar or algun icno o cnrcgo dc
vaquciro, do qual o afasiavan os scus insiinios
dc lilcrdadc, os Ialiios dc sua vida nnadc, c
nais quc iudo una rcugnancia invcncvcl dc
scrvir a qualqucr Ioncn or olrigaao c salario.
O vaquciro nao cnira na classc dos scrvidorcs
csiicndiados; c quasc un socio, inicrcssado nos
fruios da roricdadc confiada sua diligcncia c
guarda. Esia circunsiancia lcvou Arnaldo a
condcsccndcr or cnquanio con a voniadc do
269
caiiao-nor. Fossc ouiro o cnrcgo, quc acsar
da osiao dc scu anino, nao o acciiaria or una
Iora.
dc rcsunir quc nais iardc sc rcvclc a
causa oculia dcsia rcugnancia do scriancjo.
Talvcz a insirc o ncsno scniincnio, quc, cn
iodas as ocasics c ainda nais duranic o asscio,
o conscrvava arrcdio da coniiiva, cono una
cssoa csiranIa fanlia.
Ondc ficou o caiiao Marcos Fragoso dc
cscrar-nos, D. Ccnovcva? crguniou o caiiao-
nor nulIcr.
Na narizcira.
Ouviu, Agrcla? dissc o fazcndciro,
voliando-sc dc lcvc ara falar ao ajudanic or
cina do onlro.
Ouvi, sr. caiiao-nor. daqui a ncia
lcgua.
270

II
A MONTERIA

TinIa nascido o sol.
Aos rinciros raios quc ariian do oricnic c
sc dcsdolravan cla icrra cono una vaga dc luz,
a naiurcza, rorcjanic dos orvalIos da noiic,
candiu-sc cn ioda a sua ona iroical.
A cavalgada airavcssa agora una zona, ondc
o scriao ainda inculio osicnia a riqucza dc sua
varia fornaao gcologica.
Dc un lado, ara o noric, os ialulciros con
una vcgciaao iiorcsca c original, quc forna
gruos ou ranalIcics dc arlusios, scncados clo
lranco arcal c divididos or un inicrninavcl
ncandro.
Do ouiro lado, o cano colcrio dc naias, no
ncio das quais dcsiacan-sc as clarciras,
iaciadas dc vcrdc grana c fccIadas or cuulas
frondosas, cono rusiicos c graciosos canarins.
Alcn a varzca, lcvcncnic ondulada cono un
rcgao, c colcria dc grandcs lagoas fornadas
clas aguas das cIuvas rcccnics.
271
Do scio dcssc diluvio surgc una criaao
vigorosa c cslcndida, quc arccc virgcn ainda,
ial c a sciva quc culcra da icrra c ronc dc ioda
a aric nos alrolIos c rcnovos.
Ali sao as carnaulas quc fluiuan solrc as
aguas, cono clcganics colunas, carrcgadas dc
fcsics dc ircadciras, dondc cndcn florcs dc
iodas as corcs c avcs dc lrilIanic lunagcn.
Mais longc as ioucciras dc cardos cnirclaan
suas Iasics crivadas dc csinIos c ornadas dc
lindos fruios cscarlaics, quc airacn un cnanc
dc colilris. A dcniro da sclva cscssa, fcz a
nanlu scu ninIo, ondc ian os iniinIos
inluncs.
Era cniao a fora do invcrno.
Por ioda csia vasia rcgiao, na qual un ncs
anics fora difcil cnconirar una goia d'agua a nao
scr no fundo dc alguna cacinla, rolan as
iorrcnics inciuosas dc rios caudais fornados
cn una noiic.
A icrra conlusia, ondc nao sc dcscolria ncn
ncsno una raiz scca dc cain, vcsiia-sc dc
lasias ncsscs dc ninoso, quc a viraao da
nanIa ancdiava cono a crina dc un corccl. E
cran ja iao alias as rclvas do asio, quc
inclinando-sc dcscolrian as rcscs ali oculias.
272
A vcgciaao inculada or nuiio icno
dcscnvolvia-sc con iananIo arrojo, quc nais
arccia una closao; scniian-sc os ncios da
icrra a alrolIar cssa rodigiosa varicdadc dc
lanias quc sc disuiavan o solo, c acunulavan-
sc unas solrc ouiras.
Eran cono cascaias dc vcrdura a
dcscnIarcn-sc clos vargcdos, confundidas
nun iurlilIao dc folIas c florcs, c soolrando
nao so a icrra, c cono as aguas quc a
inundavan.
A sucrfcic dc cada una dcssas grandcs
lagoas cfcncras, roduzidas clo invcrno,
iornara-sc un solo fccundo, ondc nil lanias
alusircs crguian scus ananos fornando una
florcsia aquaiica.
Os cavalos cn landos c os nagoics dc cguas,
solios cla varzca, niirian alcgrcncnic ao avisiar
a coniiiva, c a scguian or algun icno rifando
dc razcr, cnquanio os oldrinIos curvcicavan
iravcssos cola das nacs.
Ao irocl dos aninais surdian das ioucciras
dc anasco os novilIos c garroics nansos, quc
dciiavan a corrcr clo cano; nas o gado
nocanlciro csgucirava-sc clas noiias, c
cscondia-sc nanIoso visia dos vaquciros.
273
Nao cra soncnic na icrra, nas ianlcn no
csao, quc a vida soiiada duranic a naior
aric do ano, jorrava agora con una cncrgia
adniravcl.
Havia fcsia nos arcs. a fcsia suniuosa da
naiurcza. No ncio da orqucsira conccriada clos
canios dos salias, das graunas c das aiaiivas,
rciinian os clanorcs das naracanas, os
csirdulos das araongas, c os griios dos iics c
das araras.
Agora cra un lando dc jandaias quc
airavcssava o csao grasnando c ralIando, cn
dcnanda dc ouira carnaula ondc ousar.
Passava dcois a irinar una nuliidao dc galos dc
canina, caia do nilIal; ou un cnanc dc
ccus quc ousava cn un jaiola scco, c
colrindo-lIc os galIos norios c nus dc folIas,
fornava una coa ariificial con a sua luzidia
lunagcn ncgra narcIciada dc ouro c urura.
As jaanas csvoaavan or cina das lagoas c
ousavan cnirc os juncos. Os corruics
lrincavan nos galIos da cajazcira; c a
indusiriosa colnia dos sofrcs consirua os scus
ninIos cn forna dc lolsas cnduradas clos
ranos da arvorc Iosiialcira.
Nada, orcn, nais gracioso c alcgrc do quc
os criquiios vcrdcs, dc lico lranco, c iananIo
dc un lcija-flor, quc adcjan cn landos dc ccn a
274
nais, cIilrcando, cono uns garoiinIos, quc sao,
dos arcs.
Na cor arcccn csncraldas a voar; c no
nino c gcniilcza figuran os silfos dcsscs canos,
quc ionasscn aqucla forna dclicada ara
cscondcrcn-sc ao scio das nagnolias silvcsircs.
A cssa Iora cn quc o caiiao-nor con sua
fanlia scguia clos ialulciros cn lusca das
nargcns do rio Quicranolin, ouira cavalgada,
quc ariira dc onio divcrso, caninIava na
ncsna dircao, c no asso cn quc ia, con ouco
dcvia coriar o runo da rincira.
ConunIa-sc csia scgunda cavalgaia do
caiiao Marcos Fragoso c scus Ioscdcs c
arcnics. Tanlcn clcs vinIan cncourados; nas
a vara dc fcrrao, a iinIan dado aos ajcns ara
carrcga-la, cono ouirora con as lanas usavan
os cavalIciros dc iraiancnio.
O dono da Dargado irazia consigo una
grandc orao dc vaquciros sol as ordcns do Josc
Dcrnardo, scu vaquciro rincial. Essa rccua dc
scriancjos con os ajcns fornavan-lIc una
coniiiva rcsciiavcl, quc scn ncnIuna aarcncia
dc cscolia, cra nais nuncrosa do quc a do
caiiao-nor.
VinIan logo aos coniiiva uns
conloiciros, iocando aninais dc carga. As
275
canasiras suscnsas s alalardas, quc ainda sc
usavan cniao cn vcz das cangalIas, coniinIan
os arcsios ncccssarios ara o lauio alnoo,
dcois da nonicria.
Joao Corrcia c Danicl Fcrro scguian adianic
divcriindo-sc con os nacaquinIos vcrnclIos quc
saliavan clos ranos a fazcr-lIcs carcias, ou quc
suscndian-sc cla cauda soliando una surriada
dc nofa.
Ourcn quc ia ao lado dc Fragoso quclrou
afinal o silcncio con csias alavras, quc arccian
conlciar rcflccs anicriorcs.
E ara quando fica a nossa ida Oiiicica,
rino Fragoso? Aqucla quc nos anunciou na
ncsna noiic dc nossa cIcgada? Nao nc arccc ja
iao firnc cn sua rcsoluao, c nao sci sc lIc diga,
quc acIo-lIc ouco jciio ara casado.
Tanlcn a nin arccia isso inossvcl,
rcsondcu Fragoso a rir. Mas dcois quc vi D.
Flor, o inossvcl c vivcr longc dcla; c dcsdc quc
nao Ia ouiro ncio...
Mas cniao quc cscra?
TcnIo cnsado, rino. Esic Canclo c dc
una dcsnarcada solcrla. Elc andou ouirora cn
concicncias con ncu ai, c icria acalado scu
276
ininigo, sc a noric nao o livrassc do Ioncn quc
odia fazcr-lIc frcnic ncsic scriao.
Fcccia quc lIc rccusc a nao da filIa?
nuiio caaz. Nao rcarou quc aic agora
ainda nao vcio dar-nc a loa-vinda, quc c dc rigor
cnirc vizinIos? Conicniou-sc cn nandar-nc o
scu guarda-cosia ou ajudanic, cono o cIana; c
isso acsar da Iosiialidadc quc fonos cdir-lIc
ao assar or sua fazcnda.
Talvcz orisso cnicndcssc quc csiava
discnsado dc vir cssoalncnic, ois ja nos Iavia
nosirado o scu agasalIo.
Nao; c ura solranccria, quc usa con a
gcnic dcsic scriao. Julga-sc acina dc iodos. Eu ja
o salia or infornacs c acalci dc ccriificar-nc.
Sc nao fossc a fornosura c rcndas da filIa, quc
nc caiivaran, ja icria ronido. O ncu vaquciro,
cnsa o rino quc nc olcdccc? A cada ordcn
quc lIc dou, sai-sc con csic noic. O sr. caiiao-
nor roiliu". Dcois dc nossa cIcgada,
rcconcndci-lIc quc alrissc a rcrcsa da varzca,
ara quc as cIuvas nao alagasscn o caninIo,
cono o rino icn visio, quc c un lrcjal. Quc nc
Iavia dc rcsondcr o Josc Dcrnardo? Fasgar a
rcrcsa, airao? A quc o sr. caiiao-nor nandou
fazcr, clc ncsno, o ano assado? Do quc Nossa
ScnIora nc livrc c guardc. Era rcciso quc cu
iivcssc crdido o juzo". Ordcnci-lIc cniao quc sc
277
cnicndcssc dc ninIa aric con o caiiao-nor; c
csic salc o quc lIc dissc? Scu airao quc nc
falc, clc ncsno". Vcja o quc odcn cn nin os
olIos dc D. Flor.
Tudo isso, rino Fragoso, c razao ara
alrcviar cssc ncgocio c dccid-lo quanio anics.
En salcndo suas inicncs, o Ioncn Ia dc
nudar.
Conrccndc, rino Ourcn, quc sc ial
aconicccssc, cra una afronia quc cu, Marcos
Fragoso, nao sofro dc ningucn, or nais
odcroso quc clc sc julguc. Tanlcn icnIo
orgulIo; c na ninIa fanlia a acicncia nao c
viriudc dc raa. Ainda ningucn ofcndcu un
Fragoso, quc nao rccclcssc o casiigo.
Ncsic caso iorncnos ao Fccifc.
Esia assin iao arcssado?
Confcsso quc nao icnIo ncnIuna
curiosidadc vcr osio cn auio ca no scriao o
raio das Salinas, dissc Ourcn noicjando.
Esic rcnoquc cciiou alguna surrcsa cn
Fragoso, quc fiiou o scnllanic dc scu rino con
dcsconfiana. Nao sc acrcclcu disio o Ourcn,
cujas alavras nao iinIan oculio scniido.
Esiou quc nao cIcgarcnos a ial
circnidadc, rclicou Fragoso no ncsno ion dc
278
graccjo. Acsar dc ioda a sua arrogancia, o
caiiao-nor Canclo nao Ia dc scr iao difcil dc
conicniar.
Para nin c fora dc duvida. Ondc ira clc
acIar nclIor aliana?
En iodo o caso cu csiou rcvcnido.
Faz lcn. o ncio dc cnganar a
cscrana.
E dc incdir quc sc nalogrc, acrcsccniou
Fragoso vivancnic.
Nao digo ianio.
Pois cu afirno.
Dcsia vcz foi Ourcn quc fiiou o olIar no
rosio do rino ara lcr a a clicaao dc suas
alavras. O sorriso dc Fragoso ainda nais o
cnlaraou.
O rino icn algun roosiio?
Nao crguniou quando anos Oiiicica?
Pois ja csianos cn caninIo.
AI! Eniao csia nonicria?... Quc cla cra cn
Ionra dc Diana caadora, cu salia; nas nao
susciiava quc icranos un cclisc da lua, logo
cla nanIa. Assin Endiniao rcara-sc a
arrclaiar do ccu a dcusa?
279
Prcicndo cnicndcr-nc con o caiiao-nor
na volia; confornc o quc clc rcsolvcr, ananIa
csiarcnos cn sua fazcnda, ara fazcr-lIc o
cdido con as ccrinnias do cosiunc c quc clc
nao discnsa; ou ircnos caninIo do Fccifc.
Dcsia alicrnaiiva c quc cu nao icnIo
rcccio. Havcnos dc iornar ao Fccifc, nas dcois
das lodas.
Qucn salc? Podcn fazcr-sc la, olscrvou
Fragoso con o ncsno sorriso nalicioso quc ja
una vcz cciiara o rcaro dc Ourcn.
Tanlcn c vcrdadc, scn quc Iaja
ncccssidadc dc nc csiar o rino Fragoso a falar
or alusao c con alavras cncolcrias.
Pois qucr nais claro, rino Ourcn?
O raio das Salinas dc quc falci Ia ouco
cfciuou-sc no ncio dc una fcsia. Lcnlra-sc?
Muiio ouco. Fui nau csiudanic dc laiin c
ja nao sci or ondc anda o ncu Euiroio.
Os ronanos convidaran os scus vizinIos
ara assisiircn a uns jogos narciais; no ncio do
csciaculo os surrccndcran, c ionaran-lIc as
filIas.
A quc vcn agora a Iisioria ronana ncsic
scriao? Nao nc dira?
280
OlIc; as suas ncias alavras scrian
caazcs dc fazcr-nc dcsconfiar quc csia nonicria
iinIa o ncsno fin.
E quc lIc arccia o alviirc?
Muiio ronano, rino, c lcn vc quc cu, na
ninIa qualidadc dc iogado, sou clos ncios
conciliadorcs, ccdani arna iogac", cono dissc o
vclIo Tulio.
Nao icnIa susio. Tudo sc Ia dc fazcr cn
loa c sania az, cu o cscro. Dcnais o caiiao-
nor nao c Ioncn con qucn sc arrisqucn iais
surrcsas, ois anda scnrc con loa cscolia.
No quc acIo quc olra cono varao
rudcnic, iornou Ourcn, arovciiando o cnscjo
ara una ciiaao dc Cancs, quc cra scu ocia
favoriio.
Eu nuncu ouuuc
O cutuo quc dz, cu nuo cudc."
TinIan os dois cIcgado lcira dc una coroa
dc naio, ondc ja os cscravan Danicl Fcrro c
Joao Corrcia, arados ao c dc una narizcira
colossal.
Era ali o onio dcsignado ara o cnconiro
con o caiiao-nor.
281
Ao calo dc lrcvc cscra, ouviran o irocl dos
aninais; c os cavalciros corrcran rcssurosos a
saudar as scnIoras quc ja aarccian or cnirc o
arvorcdo do ialulciro.
Dcois dc irocadas as nais coricscs
saudacs, scguiran junias as duas cavalgaias.
Tcnos una ccclcnic nanIa ara a nossa
nonicria, sr. caiiao-nor, dissc Marcos Fragoso.
Ecclcnic, cn vcrdadc, rcsondcu
Canclo circulando con o olIar os Iorizonics,
cono qucn ainda nao sc acrcclcra do icno
quc fazia.
Arnaldo, acsar dc rcarado ara o
cnconiro, nao dc conicr o novincnio dc
rculsao quc arrancou-lIc a cIcgada dc Marcos
Fragoso. Cono, orcn, csiava afasiado, ningucn
rcarou no scu gcsio, ncn crcclcu o olIar con
quc clc narcava o dcsiruidor dc sua fclicidadc.
Dcsdc cniao, o scriancjo quc ja sc nosirava
csquivo, afasiou-sc ainda nais c, a rcicio dc
nao csiorvar o caninIo aos ouiros, dcsviou-sc
ara o lado c scguiu or dcniro do naio.
Un so insianic, orcn, nao iirava os olIos dc
Marcos Fragoso. Aicnio ao scu ncnor gcsio,
cogiiava cnircianio consigo no quc odia ocorrcr
282
ncssc asscio, cujas conscqucncias clc ia
conjciurando.
Cono lcn sc rcsunc, o scriancjo dcsdc a
noiic cn quc ouvira a convcrsa do Fragoso c scus
anigos na varanda da casa do Dargado, nao
crdcu nais dc visia o Ioncn a qucn clc
considcrava scu naior ininigo.
Ncssa olscrvaao o auiliava nuiio o vclIo
Jo, quc nos longos anos vividos no dcscrio
adquirira a sagacidadc dc un ndio.
Dcois da volia dc Arnaldo fazcnda o
caiiao-nor nunca nais falou do vclIo, ncn
aludiu ao fogo da caocira. Era faio quc arccia
nao icr cisiido ara clc. E cono nao fossc crvcl
quc o caiiao-nor dciassc ficar scn uniao un
caso iao gravc, a gcnic da fazcnda icvc cono
ccria a noric do soliiario. Havia qucn afirnassc
quc clc fora dcvorado clas cIanas, ois ainda
lIc cnconirara un rcsio dos ossos qucinados. O
Joao Coiic, orcn, roicsiava, jurando or iodos
os sanios, quc Jo andava ao rcdor dc casa cn
figura dc lolisoncn, c quc clc ja o iinIa
cnconirado una vcz.
Livrc, ois, o vclIo das crscguics quc
sofria, conscniiu Arnaldo quc clc dciassc
furiivancnic a gruia ondc o alrigara, ara
oculiar-sc nas vizinIanas do Dargado c irazc-lo
ao corrcnic do quc ali sc assava.
283
O Marcos Fragoso nao dcu nais un asso
quc o scriancjo nao soulcssc; scguia-o cono sua
sonlra, c or nais dc una vcz o vira aroinar-
sc da Oiiicica na cscrana dc fazcr-sc
cnconirado con D. Flor.
Foi assin quc clc dcscolriu a Donina, c
aiinou con a razao do sunio inclicavcl da
novilIa, cujo rasio o Inacio Cois c a sua gcnic
nao udcran dcscolrir.
TinIa sido una rocza do Alcio Vargas quc
laara a novilIa no asio c a lcvara aos onlros
aic o curral da fazcnda do Dargado. O Marcos
Fragoso alaudira a lcnlrana; c rcarou-sc
ara no dia scguinic conduzir clc ncsno a
fugiiiva, ioda cnfciiada dc nasiros dc fiias, c
rcsiiiu-la sua gcniil scnIora.
A oricira do curral, orcn, ananIcccu
alcria; c nao Iouvc nais noicia do aninal. Os
cacs dc vigia nao iinIan laiido duranic a noiic
ara dar sinal, dc nodo quc nao sc conrccndia
cono sc dcra a fuga. O Moirao crsignou-sc; c
asscniou ara si quc a andavan arics dc
Arnaldo ou lruarias, o quc vinIa a dar no
ncsno.
Quando, ois, ircs dias anics cIcgara
Oiiicica o conviic do caiiao Marcos Fragoso ara
una nonicria, Arnaldo adivinIou quc o nancclo
dcscjava, anics dc cdir a nao dc D. Flor,
284
nosirar ainda una vcz donzcla sua lizarria c
caiar-lIc a adniraao.
Ncssa ncsna noiic, orcn, olscrvou clc una
circunsiancia quc o s dc solrcaviso.
TinIa cIcgado fazcnda do Dargado na
vcscra un lando dc gcnic arnada; vinda dos
InIanuns, dondc con ccricza a fora cIanar un
rorio, quc o Arnaldo vira ariir oiio dias anics.
Alcn disso noiou o scriancjo ncssa c nas
scguinics noiics una arrunaao c novincnio
d'arnas dc ioda a casia, quc ncsno ara aquclcs
icnos dc falia dc scgurana, cran dcsusados, c
indicavan rcaraiivos dc alguna ccdiao.
Na vcscra iornara clc ja noiic alia sua rcdc
na coa do jacaranda, lcn convcncido dc quc o
Fragoso iranava alguna cousa; c cssa convicao
ainda o doninava naquclc noncnio.
Tanlcn nao lIc cscaou a quaniidadc dc
vaquciros c ajcns quc fornavan a coniiiva do
dono do Dargado; cnircianio nao cra isso quc
nais o inquiciava; orcn o rcccio dc un crigo
vago c indcfinido, quc clc scniia agiiar-sc cn
iorno dc si, nas quc nao odia arccndcr.
285

III
O DOURADO

A cavalgada cIcgara a una ligcira cnincncia
dondc sc doninava ioda a lanura cn iorno.
Era da quc nclIor odia-sc arcciar o
asccio dcssa naiurcza nuliila, quc sc
dcsdolrava dcsdc a laia aic as scrras dc Sania
Maria, Sania Caiarina c do Esicvao, agruadas
ao noric, c da scrra do Azul, quc aarccia nais
longc ara as landas do Aracaii.
Nos ialulciros un lando dc cnas aosiavan
carrcira con os vcados canciros; as raosas
davan caa s zalclcs; c o ianandua asscava
gravcncnic Iasicando o longo cnacIo dc sua
cauda guisa dc landcira.
Pclas nargcns das lagoas os jalurus
caninIan lcnios c iaciiurnos ou niran-sc
inovcis nas aguas. As garas carncian con o
lico a alva lunagcn; c o naranIao dornc
ainda, cn c no ncio do lrcjo, con a calca
nciida cnlaio da asa c una das crnas
cncolIida.
Alcn aarccia ao longc un nar docc. Era o
Quicranolin, quc cjado con as cIuvas do
286
invcrno, iranslordara do lciio sulncrgindo ioda
a zona adjaccnic. No ncio dcssc occano loiava
una coroa dc icrra, quc a iorrcnic inciuosa
arrancara da nargcn, c quc dcslizava cono una
ilIa fluiuanic.
Una vaca surrccndida naqucla ncsga do
solo coniinuava a asiar nuiio iranquila o cain
vioso, c s vczcs fiiava adnirada a nargcn, quc
ia fugindo raidancnic sua visia.
A varzca csiava coalIada dc gado, quc no
conrido clo c no asccio arisco nosirava scr
larlaiao. Os iouros crgucndo a calca or cina
das franas do anasco, lanavan coniiiva un
olIar inquicio.
loi cono icrra! cclanou o Danicl Fcrro
con o scu falar scriancjo.
Ncn orisso, olscrvou Ourcn. Pcla
noicia, cscrava ouira coisa. Ali Iavcra quando
nuiio unas ccn calcas.
Essc c o quc csia no lino; a dcscolcrio; c
o ouiro? acudiu o Agrcla.
Aondc?
Por dcniro do cain. Fcarc quando da o
vcnio!
287
Dcois dc una lrcvc ausa, ara dcscanso
dos aninais, os cavalciros rcararan-sc ara
concar a nonicria.
Cono sc iraiava rincialncnic dc cancar
os iouros lravos or divcriincnio, o vaquciro do
Dargado con scus raazcs dcu ccrco varzca,
iangcndo o gado ara o lino, a fin dc
cscolIcrcn os cavalciros os iouros quc dcvian
corrcr aosiados cnirc si, cono cra cosiunc
ncssa caada original.
Esiava o caiiao-nor c scus conanIciros dc
olscrvaao, quando viran dcsfilada o Josc
Dcrnardo.
La csia o Dourado, sr. caiiao, griiou clc
dc longc, nas vclando a voz cono rcccoso dc scr
ouvido alcn.
Pois scja lcn-vindo, o Dourado; ainda quc
cu nao icnIo a foriuna dc o conIcccr, ao ial
scnIor, dissc o Marcos Fragoso galanicando.
Pois nao o conIccc? acudiu o caiiao-nor.
vcrdadc quc dcsdc ncnino saiu do
Quicranolin, ondc nasccu c criou-sc; scnao
Iavia dc icr noicia dclc.
cniao algun faanIudo? iornou o
nancclo no ncsno ion.
288
Tcn fana or iodo csic scriao, rcsondcu
gravcncnic o caiiao-nor.
E a fana ja cIcgou aos InIanuns,
acrcsccniou Danicl Fcrro.
Podc scr, nunca ouvi falar dclc.
Porquc Ia ircs anos quc o rino Fragoso
la nao vai; o Fccifc cnfciiiou-o.
Mas cn suna, scnIorcs, aialIou o Ourcn
curioso; qucn c cssc ilusirc c fanoso Dourado,
do qual ja quc o nosso Cancs nao icvc dclc
noicia, farci cu,
uc sc csuIc c sc cuntc no
unucso,
Sc tuo suInc co cuIc cn ucso".
O caiiao-nor voliou-sc ara o adrc Tclcs,
quc clo jciio acunulava ao cargo dc caclao o dc
cronisia.
Padrc Tclcs, conic aos scnIorcs a Iisioria
do Dourado.
O Dourado c un loi... ia concando adrc
Tclcs.
Un loi? aialIou o Ourcn dcsconccriado.
289
Eu ianlcn cnsci quc cra algun valcniao,
olscrvou o Joao Corrcia quc ariilIara da
surrcsa.
E cu iinIa or ccrio quc cra o rci daquclc
cclclrc cncaniado, dc quc ianio sc fala, c quc
dclaldc rocuraran os dcscolridorcs inclusivc o
nosso Pcro CoclIo. Mas ialvcz quc o El-Dourado
virassc loi! iornou Ourcn.
Doi, sin! afirnou o caiiao-nor or sua
vcz adnirado da csiranIcza do liccnciado. Eniao
quc cnsavan os scnIorcs? un loi dcsicnido
c quc icn zonlado dos nclIorcs vaquciros dcsic
scriao. Ha scic anos quc clc aarcccu, c aic Iojc
ainda nao Iouvc qucn sc galassc dc r a nao
no Dourado.
O caiiao-nor falou con ufania, cono sc as
roczas do aninal sc coniasscn cnirc os lrascs
dc sua fidalguia scriancja. Nisso nosirava lcn
quc cra ccarcnsc da gcna.
Ncn o Lourcdo, nosso vaquciro, ai do
Arnaldo... Ondc csia clc?
O fazcndciro voliara-sc ara rocurar con a
visia ao raaz; nas nao o cnconirou.
Ncn o Lourcdo, quc foi o nais afanado
cancador dc iodo csic scriao, dc con o
Dourado; c nao foi or falia dc voniadc, quc una
290
vcz andou-lIc una scnana inicira na isia. Mas
ianlcn ial ncdo ionou-lIc o loi, quc lcvou un
sunio grandc... Ha lcn quairo anos quc nao sc
iinIa noicia dclc. Nao c isso, adrc Tclcs?
Ha dc fazcr cla Pascoa, sr. caiiao-nor,
rcsondcu o rcvcrcndo.
Ja vcjo quc o Dourado c un Icroi, un
iouro dc Maraion, quc ainda nao cnconirou o scu
Tcscu.
Todavia nao c ara conarar-sc con o
FalicIo da Ccralda! olscrvou o Danicl Fcrro.
Tcnos ouiro larao assinalado? acudiu o
Ourcn.
Dcsic, ja cu iinIa noiicia. Ha una caniiga
dc vaquciros, acudiu Joao Corrcia.
Ainda csia noiic os raazcs a caniaran la
no Dargado, iornou Danicl Fcrro, quc cnioou a
rincira quadra da irova.
Eu u o so HuIcIo,
Ho dc unu conIccdo,
Nuncu Iouuc ncstc nundo
Outo Io tuo dcstcndo.
Padrc Tclcs, quc fora aialIado na sua crnica
do Dourado, arovciiou o cnscjo ara iniroduzir
ianlcn a sua quadra.
291
MnIu unu cu tuo gundc
uc cncIu todo o sctuo;
VnIun dc ongc uuqucos
P`u nc Iotucn no cIuo.
Ja vcjo quc csic foi una csccic dc
Minoiauro, ois iinIa dc Ioncn a fala, olscrvou
o Ourcn quc ria-sc daquclcs cniusiasnos
scriancjos.
O caiiao-nor ordcnou silcncio con un gcsio
ara oor a scguinic conicsiaao.
O FalicIo da Ccralda, sr. Danicl Fcrro, foi
scn duvida un corrcdor dc fana. Nos ainda
conIcccnos o Josc Locs, vaquciro da viuva, quc
nos coniou as roczas dc scu loi. Mas nosso
arcccr c quc nao cIcgava ao Dourado.
Vcja o sr. caiiao-nor quc o FalicIo
zonlou dos nclIorcs caiiguciros dc iodos csics
scrics, aic do Inacio Concs quc ainda Iojc icn
nonc na rilcira do Sao Francisco.
Nao cra nada visia do Lourcdo, nosso
vaquciro; odc acrcdiiar, quc c a vcrdadc.
O FalicIo andou onzc anos fugido, scn
quc sc iivcssc noicia dclc; c o Dourado, cono o
sr. caiiao-nor ncsno dissc, so Ia scic anos c
quc aarcccu.
Onzc anos? inicrrogou o fazcndciro.
292
A caniiga diz.
Onzc unos cu undc
Pcus cuutngus ugdo;
MnIu scnIou Gcudu,
Ju nc tnIu o cddo.
O arguncnio iirado da caniiga, cnlaraou o
caiiao-nor, quc voliou-sc ara o ajudanic.
Quc lIc arccc, Agrcla?
O ajudanic acudiu ronio.
ccrio, scnIor alfcrcs, quc o Dourado,
cono dissc nuiio lcn o sr. caiiao-nor, so Ia
scic anos aarcccu; nas ningucn salc quanios
anos andou sunido clas scrras, scn quc sc
soulcssc dclc. Ora, scndo un loi ainda novo,
cono aicsian quanios o conIcccn, nao c nuiio
quc viva ainda uns vinic anos c nais.
Eniao quc diz a isio? crguniou o caiiao-
nor iriunfanic con a arguncniaao dc scu
ajudanic. Vinic anos ara onzc!...
Ainda nao nc rcndo, iornou o Danicl
Fcrro. Sc o Dourado odc durar ainda vinic anos,
o quc nao ncgo, o FalicIo con ccricza cIcgaria
aos irinia, sc nao vicssc aqucla scca iao grandc.
Foi rcciso cla ara acalar con aquclc loi.
293
O caiiao-nor ouira vcz cnlaraado volvcu o
olIar ao ajudanic quc nao dcnorou a rclica.
A csia a difcrcna. O FalicIo acalou con
a scca, c o Dourado cscaou dcla, cono cscaara
dc iodas as ouiras or naiorcs quc scjan.
Esia vcndo? concluiu o fazcndciro
crcnioriancnic. Podc jurar cn nossa alavra,
sr. Danicl Fcrro. Nunca Iouvc loi cono o
Dourado; qucn lIo diz c o caiiao-nor Conalo
Pircs Canclo; sc algucn disscr o conirario,
ncniiu.
En visia dcsia afirnaao caicgorica, o Danicl
Fcrro Icsiiou na rclica; ois o arguncnio do
sofsiico ajudanic nao o convcnccra. Mas cra
icinoso, c cn risco dc incorrcr no dcsagrado do
oicniado, ia susicniar a sua oiniao, quando
fclizncnic ocorrcu una circunsiancia, quc s
icrno ao incidcnic.
Era icno. O Agrcla rcvira o cfciio quc a
insisicncia do Danicl Fcrro ia roduzir no
caiiao-nor, cuja voniadc incriosa nao sofria a
nnina coniraricdadc c csiava acosiunado a scr,
nao soncnic olcdccida cono lci, nas acciia cono
onio dc fc.
Fcccando, ois, quc a ariida dc razcr iao
arazivclncnic concada, fossc inicrronida or
un dcsagradavcl confliio, o ajudanic arovciiou-
294
sc do rinciro rcicio ara dcsviar da disuia a
aicnao do oicniado.
La csia o Dourado! cclanou con grandc
alardo, aoniando ara a varzca. ScnIorcs, o
Dourado!
O caiiao-nor adianiou-sc ara vcr o fanoso
corrcdor. D. Ccnovcva c as noas aroinaran-
sc con viva curiosidadc. Marcos Fragoso, Ourcn
c o caclao quc falavan con as scnIoras
jusiancnic accrca do Icroi, aconanIaran o scu
novincnio.
Agrcla iinIa aoniado a csno ara un loi,
cuja cor udcssc aic ccrio onio dcscular o
cngano. Mas o acaso incunlira-sc dc iornar ccrio
o scu diio; ois rccisancnic naqucla ocasiao o
rci dos asios dc Quicranolin, assonava no
dcscanado.
Era un loi alio c csguio. Scu clo isalcl na
cor, longo, fino c scdoso, lrilIava aos raios do sol
con uns rcflcos luzcnics, quc jusiificavan o
nonc dado clos vaquciros ao lindo iouro. En vcz
das largas aias c grossos ariclIos dos aninais
dc iralalIo, clc iinIa as crnas dclgadas c o
jarrcic ncrvoso dos grandcs corrcdorcs.
Os cIifrcs nao sc alrian ara dianic cn
vasia curva, nas ao conirario crguian-sc quasc
rcios na fronic cono dardos agudos c
295
scnclIana da arnaao do vcado. Esia
ariicularidadc indicava quc o larlaiao nao sc
criara nas varzcas, nas quc dcsdc garroic sc
acosiunara a laicr as lrcnIas nais cscssas c a
airavcssar os lanlurrais cnaranIados.
Azara rcfcrc icr visio no Paraguai nuiios
ccnlarcs dcsia csccic dc cIifrcs vcriicais c
dirciios, a quc ali dao o nonc dc cIivos".
O Dourado iangido, clos falricas dc Josc
Dcrnardo, Iavia arado no ncio da varzca. En
sua aiiiudc garlosa, rcconIccia-sc a aliivcz do
iouro lravio, filIo indniio do scriao, nascido c
criado lci da naiurcza. TinIa clc a najcsiadc
sclvagcn das fcras, quc crcorrcn livrcs o
dcscrio c nao rcconIcccn o dcsoiisno do
Ioncn.
Con o cscoo curvo c a fronic alada, o
iouro lanava aos cavalIciros un olIar dc
dcsafio, laicndo o cosiado con a onia da cauda
arqucada, c cscarvando o cIao dc lcvc con a
unIa dirciia. Un lorlorinIo surdo rcssoava no
vasio ciio, quc sullcvava-sc ara soliar o
nugido.
Todavia nao sc noiava ncsic asccio a sanIa
icrrvcl do iouro sanguinario, quc arroja-sc ao
conlaic ccgo dc furor, c dilaccra a viina con as
onias accradas, ou vai cair aos cs do ininigo
causio clos ncios violcnios.
296
O Dourado iinIa a coragcn calna; clc
conIccia o Ioncn, c csiava Ialiiuado a afronia-
lo. No olIar con quc olscrvava os cavalIciros,
dcscolria-sc unida scgurana do corrcdor, quc
nao icnc scr vcncido, a sagacidadc do loi
nanIoso c ccricnic quc calcula o crigo, c salc
acauiclar-sc.
Eniao c aquclc o viiclo dc ouro, rcvcrcndo?
dissc Ourcn, voliando-sc ara o caclao. Viiulus
conflaiilis!"
Ncsic caso, scnIor liccnciado, rclicou
Padrc Tclcs, c rcciso scguir o ccnlo dc Moiscs,
quc o qucinou, rcduziu a o, dissolvcu cn agua c
o dcu a lclcr aos filIos dc Isracl. conlussii ci
conirivii usquc ad ulvcrcn, qucn sarsii in
aquan ci dcdii in co oiun filiis Isracl". Eodo,
ca. 32, vcrscic 20.
En o nosso caso nao acIa, rcvcrcndo
adrc Tclcs, quc lasiaria assa-lo ara o alnoo?
o quc cu csiava cnsando, sr. liccnciado;
c crcio quc o consuniranos nclIor assin ou
nuna loa aorda do quc clo roccsso dc Moiscs.
Enquanio o liccnciado c o caclao fazian
csics gasios dc crudiao lllica, as ouiras
cssoas irocavan suas olscrvacs accrca do
Dourado.
297
D. Flor ianlcn conicnlara o aninal con
saiisfaao, ois iinIa scu insiinio dc scriancja,
filIa daquclcs canos c nclcs criada. Alcn disso
ossua o scniincnio do lclo, c salia adnira-lo
cn iodas as suas fornas.
O Dourado Ia dc icr o ncu fcrro!
cclanou con un arzinIo dc rinccsa quc lIc
asscniava s naravilIas.
Sc lcvar algun, con ccricza nao scra ouiro
scnao o scu, Flor, dissc o caiiao-nor.
A donzcla soliando a cclanaao a quc o ai
acalava dc rcsondcr, inscnsivclncnic volvcra o
olIar c cnconirou Arnaldo quc ouco anics sc
aroinara do gruo. Ao iorvo c sonlrio asccio
do nancclo, c ialvcz lcnlrana do quc
aconicccra con a flor, dcsviou a visia
raidancnic.
Eniao, scnIorcs, vanos ao Dourado? dissc
o caiiao Marcos Fragoso.
Ao Dourado! cclanou Danicl Fcrro.
ioa, so ara corrcr, ondcrou o
caiiao-nor. O Dourado, nao Ia qucn lIc dciic
unIa; dos quc csiao aqui, nao dcsfazcndo cn
ningucn, so vcjo o Arnaldo, nosso vaquciro, filIo
do Lourcdo, nas quando iivcr a ccricncia do
ai.
298
Nao conIco, dissc Marcos Fragoso
dcsdcnIosancnic.
O caiiao-nor accnou ara Arnaldo.
Vcn ca, raaz. Aqui csia. lasia olIar ara
vcr o filIo dc qucn c.
Os dois nancclos irocaran un olIar raido.
Fragoso adivinIou quc iinIa cn Arnaldo un
ininigo. Arnaldo conIcccu quc fora
conrccndido. c isso causou-lIc niina
saiisfaao. Na sua lcaldadc, csiinava quc o
advcrsario csiivcssc rcvcnido dc scu odio, ara
quc nao lIc inuiassc una crfdia. Essa
rincira advcricncia, clc rcicndia da-la, ainda
nais franca, logo quc cIcgassc o noncnio dc
cccuiar a sua rcsoluao.
Quc dizcs, Arnaldo? s caaz dc iirar o
fciiio ao Dourado?
Nao sci, sr. caiiao-nor; ainda nao lIc dci
una corrida. orisso nao osso avaliar. Mas aic
Iojc nao cnconirci loi quc dciiassc ocira no
Corisco, dissc o scriancjo singclancnic c alisando
a clina do cardao.
Pois afiano-lIcs cu, scnIorcs, quc o
Dourado vai dar a sua uliina carrcira, cclanou
Marcos Fragoso, lrandindo a vara dc fcrrao con
299
galIardia. Tcrci a Ionra dc ofcrcccr-lIcs ao
alnoo una cosicla do Icroi.
Eu rcfiro o lonlo, dissc o caclao.
O rincial c ouiro orcn, coniinuou o
nancclo caliando-sc. Enirc os niunos dc
noivado quc icnIo dc ofcrcccr lrcvc fornosa
das fornosas, figura un ar dc sandalias
nouriscas dc vcludo, cravcjadas dc crolas; c
aqui ncsic noncnio, dianic dcsias danas, do sr.
caiiao-nor c dc quanios nc ouvcn, os quais
iodos iono or icsicnunIas, fao voio dc iirar as
solas das sandalias do couro do Dourado con a
ninIa roria nao!
Nao c nal lcnlrado, olscrvou Ourcn.
Naiuralncnic foi dc algun loi corrcdor cono csic
quc o giganic fcz as suas loias dc scic lcguas, c
as fadas iiraran os scus cIains. Os coiurnos dc
Mcrcurio dcvian scr do ncsno couro.
Marcos Fragoso rcfcrindo-sc ao nino dc
noivado, quc dcsiinava fornosa das fornosas,
dirigiu o olIar iao clarancnic a D. Flor, quc iodos
conrccndcran a alusao, cccio a donzcla, quc
ainda csiava disirada a vcr o larlaiao, c o
caiiao-nor quc nao aicndcndo ao gcsio
crcssivo, dcu s alavras do dono do Dargado
ouiro c nui difcrcnic scniido.
300
Enicndcu clc quc Marcos Fragoso ja iinIa
ajusiado casancnio con ouira noa. Esic faio o
conirariou; nas orisso ncsno, lcn longc dc
dcnovc-lo do rojcio dc casar o nancclo con D.
Flor, nais o afirnou ncssa rcsoluao. O scu
orgulIo nao sofria quc o Ioncn or clc cscolIido
ara narido dc sua filIa, fossc caaz dc rccusar
iao grandc Ionra c favor, c rcfcrir ouira aliana
ainda ncsno quando ja csiivcra iraiada.
Ouiro scniincnio orcn, c iao foric cono
csic, rcagiu no fazcndciro. Foi o dcsgosio cla
jaciancia do Marcos Fragoso dando cono ccria a
sua viioria solrc o larlaiao. O scnIor dc
Quicranolin scniia-sc rofundancnic ofcndido
con cssa rcsunao, quc dc algun nodo o
ancsquinIava na cssoa daquclc loi, quc cra
cono quc una gloria dos scus vasios donnios, c
cuja fana fazia dc algun nodo aric dc sua
inoriancia.
Ora! ora!... cclanou o caiiao-nor con
un grosso riso dc nofa. Eu nc olrigo a assar no
dcdo a carnc quc o scnIor iirar do Dourado; nas
ianlcn, sc nao cgar o larlaiao, o quc c ccrio,
Ia dc icr acicncia quc lIc nandc un nanoic
ara iirar a sola das iais cIinclas. Esia ouvindo?
Too, sr. caiiao-nor, rciorquiu Fragoso,
icado ao vivo cla zonlaria do fazcndciro; c
301
juro-lIc quc Ici dc fazcr Iojc nclIor nonicria do
quc cnsa vossa scnIoria.
Arnaldo, cuja aicnao csiava alcria, noiou a
inflcao ariicular con quc o nancclo rofcrira
as uliinas alavras, c surrccndcu-lIc o olIar
irnico lanado ao caiiao-nor.
Tanlcn Agrcla iinIa olscrvado csic
orncnor; nas o airiluira a lcvc rcsscniincnio
causado clo noicjo do fazcndciro.
Nao sc inagina o csforo quc dcsdc o
cnconiro das duas cavalgadas fazia Arnaldo ara
nao rcciiiar-sc conira Fragoso, quando csic
aroinava-sc dc D. Flor c lIc dirigia os scus
rcndincnios coricscs ou fiiava ncla os olIos
nanorados.
Nunca clc iinIa sofrido as dorcs, quc cniao o
ircsassavan, ncn cnsara quc Ioncn as
udcssc curiir.
302

IV
O SORUBIM

As vaqucjadas do gado lravio, ou nonicrias
cono ainda as cIanavan noda oriugucsa c
classica, ouca difcrcna iinIan quanio ao nodo
das quc sc fazcn ainda agora no scriao, duranic
o invcrno c dcois.
Naquclc icno c ccrio quc o gado larlaiao
nuliilicava-sc con rodigiosa raidcz; c os
vasios canos inculios, lcn cono as florcsias
ainda virgcns, ofcrccian s nanadas sclvagcns
rcfugios incnciravcis.
Da rovinIan cssas fanosas corrcrias iao
cclclradas nas caniigas scriancjas, c nas quais
os vaquciros gasiavan scnanas c ncscs caa
dc un loi nocanlciro, quc clcs crscguian con
una icnacidadc incansavcl, ncnos clo inicrcssc,
do quc or saiisfaao dc scus lrios dc
cancadorcs.
Nao cra, orcn, una vaqucjada dc canciros
cssa, ara a qual o caiiao Marcos Fragoso iinIa
convidado o scnIor da Oiiicica c sua fanlia.
Traiava-sc dc una vcrdadcira nonicria, ou
caada noda curocia, con a difcrcna dc
303
scrcn as arnas c irajcs vcnaiorios sulsiiiudos
clos circcIos do vaquciro.
O Josc Dcrnardo, orianio, Iavia csalIado
sua gcnic dc nodo a fazcr con o scio do rio o
ccrco da varzca, ionando as sadas or ondc o
gado odia cvadir-sc. Essc cordao vivo suria
assin os nuros das couiadas c fccIava un vasio
anliio, no qual os cavalciros odian corrcr un
ou nais iouros c gozar assin das cnocs da
caa.
Tonadas csias disosics, corrcu o vaquciro
do Dargado a rcvcnir scu airao dc quc odian
dar conco ao divcriincnio.
Eniao, scnIorcs?... O cano csia scguro,
diz o ncu vaquciro, cclanou Fragoso.
Pronio! acudiu Danicl Fcrro, quc ardia or
nosirar a valcniia dos filIos dc InIanuns.
O scnIor caiiao-nor dara o sinal, iornou
Fragoso con un gcsio dc dcfcrcncia.
O vclIo Canclo afirnou-sc na scla, c
solraando dirciia a vara dc fcrrao, soliou o
lrado csiridcnic do vaquciro ao disarar, voz quc
iraduz-sc aroinadancnic or csia inicrjciao.
Ecou!...
304
Ao griio do caiiao-nor, ouiros rcloaran; c
os scis cavalciros arrcncssaran-sc dc ladcira
alaio no cncalo do Dourado.
O iouro larlaiao rcsondcra ao griio dos
vaquciros con un nugido nanIoso c afasiara-sc
a ncia carrcira, cono ara ouar as suas foras
ou ncdir as do ininigo. Dc vcz cn quando
voliava a calca ara vcr o avano quc lcvavan
os cavalciros.
As scnIoras ficaran na cnincncia,
guardadas cla cscolia c aconanIadas do adrc
Tclcs, quc viu con un susiro afasiarcn-sc os
ouiros c lcnlrou-sc con saudadcs dos icnos,
cn quc na rilcira do CIoro clc cancava os
garroics c novilIas larlaics, noniando cn clo
no rinciro cavalo quc aanIava dos nagoics
solios clo cano.
Padrc Tclcs iinIa un ianio da ola dcsscs
adrcs scriancjos, dc quc Iouvc iao grandc coia
aic 1840; saccrdoics or ofcio, clcs cnvcrgavan a
laiina cono una coiraa; c la sc ian clo inicrior
caia dc avcniuras. O caiiao-nor, orcn, cra
fornalisia; c nao adniiia cosiuncs rofanos cn
scu caclao.
Tanlcn D. Ccnovcva, sc nao fossc o rccaio
dc scu sco, dc quc o narido nao a discnsava,
ainda nais cn rcscna dc csiranIos, ionaria
aric na nonicria, ara quc sc julgava con
305
anino c disosiao. Era cla dcsicnida cavalcira; c
dcccrio dcscncnIar-sc-ia nclIor da cnrcsa do
quc o Ourcn c o Corrcia, noradorcs da cidadc, c
nao afciios a csscs ccrccios dos nossos canos.
Vanos nos ianlcn divcriir-nos, Flor,
dissc a dona, lanando o cavalo avanic.
Anda Alina! cclanou a donzcla, scguindo
a nac.
Padrc Tclcs a rcicio dc aconanIar as
scnIoras, la sc foi ianlcn con clas a cancar
as novilIas quc asiavan ali crio. Acsar dc
nao scr cssc gado larlaiao cono o ouiro, iodavia
nao cra dc iodo nanso, c s vczcs a rcs
crscguida voliava-sc ara aiirar una narrada,
quc as dcsiras cavalIciras cviiavan no ncio dc
risadas c folgarcs.
Mais inida, Alina dciara-sc ficar na colina;
c dcois dc alguna Icsiiaao aroinou-sc dc
Arnaldo, o qual ainda inovcl no ncsno lugar,
scguia dc longc a corrida con un olIar avido c
sfrcgo.
Nao foi cancar, Arnaldo? dissc a noa a
ncia voz.
Nao, Alina! rcsondcu o scriancjo
concisancnic scn iirar os olIos da varzca.
306
Eu sci a razao! iornou a orfa con una
rciiccncia nisicriosa.
Arnaldo olIou-a dc iravcs ara surrccndcr-
lIc no rosio o cnsancnio.
Foi ara ficar crio dc nin. Nao accrici?
dissc Alina con un sorriso dc nclancolica
facciricc.
Arnaldo fccIou-sc c rciorquiu cn ion lrcvc c
csquivo.
Nao gosio dcsias caadas. Cancar c no
largo, ondc o loi acIa nundo ara fugir; c nao
fccIa-lo cono nun curral ara icr o gosio dc o
naiar dcois dc cansado. Un vaquciro nao sofrc
isio. Aqui csia a razao or quc fiquci, Alina.
AI! cu salia quc nao cra or nin, dissc-o
lrincando. A sra. D. Ccnovcva nao nc cIana sua
noiva, Arnaldo? ara zonlar dc nin!
Alina rofcriu csia frasc con o ncsno ion dc
faccira nclancolia, c iao qucioso, quc Arnaldo
scniiu-sc conovido.
Nao c dc vocc, Alina, quc zonlan; nas dc
nin. Eu nao sou vaquciro; sou un filIo dos
naios, quc nao salc cnirar nuna casa c vivcr
ncla. MinIas conanIciras sao as csirclas do
ccu quc nc visiian noiic na nalIada; c a jurui
quc fcz scu ninIo na ncsna arvorc cn quc
307
durno. Scu noivo dcvc scr ouiro. Eu lIc darci un
quc a ncrca.
Ja icnIo, dissc Alina.
Qual? crguniou Arnaldo surrcso.
Nao c da icrra, nao. Esia la crio das
csirclas, suas conanIciras. c o ccu.
Arnaldo nao aicndcu rcsosia da noa. Un
acidcnic quc ocorrcra ali crio, na falda da
colina, acalava dc surrccndc-lo.
D. Ccnovcva c a filIa coniinuavan a
crscguir as rcscs quc lIcs ficavan roinas, c
adrc Tclcs, un ianio cnanciado con a
auscncia do caiiao-nor, aconanIando-as
ncssc folgucdo, cnunIava un rano dc cauau
quc clc quclrara ara fazcr as vczcs dc
aguilIada.
D. Flor iinIa ncssa nanIa un cqucno alc
cscarlaic dc gara dc scda quc lIc scrvia dc
gravaia, c cujas onias fluiuavan-lIc solrc o
ciio do vcsiido dc noniar. Lcnlrando-sc quc a
cor vcrnclIa icn a roricdadc dc cnfurcccr os
iouros, os quais suondo vcr o sanguc, iornan-sc
fcrozcs, a icncraria donzcla dcsaiou a faia, c
concou a agiia-la cono una landcirola ara
irriiar as rcscs c gozar do razcr dc afroniar o
crigo c cscaar-lIc.
308
Enircianio un loi sorulin|6|, quc csiava
cscondido nas lalsas dc un alagado, surdiu fora,
c lanou dc longc ara a noa, quc nao o via, un
olIar iraiociro. Era un aninal corulcnio, dc
narca rodigiosa, cono raros ccnlarcs sc
cnconiran no scriao, Iojc quc as nossas raas
doncsiicas csiao dccadas daquclc vigor riniiivo
quc ionaran ao influo c coniacio do novo
nundo.
Dc rccnic o larlaiao, lcvado or scus
insiinios crvcrsos, c ianlcn assanIado clo
alc cscarlaic quc a noa inrudcnicncnic
agiiava, alaiou a calca arnada dc cIifrcs
cnorncs, c arrcncicu, lufando un surdo
lranido.
D. Flor csiava dc cosias, c nao o viu. Ao vivo
accno dc sua nac assusiada, voliou-sc sorrindo c
so cniao conIcccu o crigo quc a ancaava. O
iouro vinIa-lIc solrc con a violcncia dc una
ironla. Corajosa cono cra, nao sc aicnorizou a
donzcla; nas ionada dc surrcsa cono fora,
iinIa Icsiiado un insianic; c ianio lasiou ara
frusirar a sua calna c dcsircza. Quando o laio
olcdcccndo ao sofrcio quc o cninou, ja rodava
solrc os cs ara saliar c r-sc fora do alcancc
do iouro, csic cIcgava cono a lala dc un
canIao.
309
Eniao un urro ncdonIo cncIcu o csao
alafando o griio dc afliao, quc ao ncsno icno
cscaara dos lalios dc D. Ccnovcva c dc Alina.
Arnaldo advcriido clo rinciro nugido do
iouro, volvcra o olIar ara o onio, c vira a fcra
ja no ncio da carrcira con quc invcsiia ara a
noa. Alina ouviu un arranco. Era o scriancjo
quc assava or dianic dcla, cono un iurlilIao.
D. Flor quc sc considcrava ja fcrida clas
onias do iouro, adnirou-sc dc csiar ainda
noniada no laio, o qual sc arrojara ao lado; c dc
acIar-sc incolunc, scn ouiro dano alcn dc un
lcvc rasgao dc sua roua dc noniar. Voliando o
rosio ara o lugar, conrccndcu cniao a donzcla
o quc sc assara.
Arnaldo, ao arrancar, iinIa sacado o lao do
arao da scla ondc o irazia rcso, c rolando-o
acina da calca, o arrcncssara con a nao
scgura do vaquciro, quc nunca crrou o loi
disarada. AanIado clos cIifrcs, o sorulin
csiacara; c no rcclao quc dcra ara safar-sc
Iavia furado a fralda do rouao dc D. Flor.
Eslarrado cn scu ncio, o iouro soliando o
urro ncdonIo quc rilonlou aic o fundo da
florcsia, rcdolrara dc furor. Fodando ara fazcr
frcnic ao advcrsario, cscorou-sc no lao, a cavar o
cIao con as unIas, c a anolar as onias na
310
icrra. Quando acalou dc visar lcn o alvo, ariiu
cono un iiro dc noriciro.
Arnaldo dciiara-sc solrc o arao, alongando a
vara dc fcrrao cla calca fora do cavalo c
aoiando o calo na coa, forrada nao so cla
crncira, cono clo gilao dc couro. Assin cn
guarda corrcu clc solrc o iouro c ioou-o no ncio
da carrcira.
O aguilIao afiado cravara-sc no ncio da icsia
do iouro, quc rccuou ircsassado cla dor. Con o
ncio a vara iinIa vcrgado cono un arco
rcsics a roncr-sc; c o cavalo foi rcclido a ircs
assos ara iras. Mas o scriancjo nao sc alalara
da scla.
Ourcn quc olscrvou dc longc a ccna rcciia
ao Joao Corrcia csics vcrsos dc Cancs.
uu o touo coso quc sc cnsuu
Puu u cnu ccu, os conos tcntu
No tonco dc un cuuuIo ou utu
uu.
E o u cndo, us ous
cxcncntu.
FccolIcndo a vara, Arnaldo dcra lilcrdadc ao
cardao, quc rcaiou a dcsfilada un insianic
suscnsa clo ioc, c assou ao lado do sorulin,
o qual ianlcn dc scu lado rosscguia na
invcsiida.
311
CIcgados ao circno da corrida, anlos, o
iouro c o cavalo, voliaran-sc raidancnic;
araran un insianic, o iouro a fazcr oniaria, o
cavalo a cscra-la, c ariiran anlos cono da
rincira vcz ara novancnic cslarrarcn-sc a
ncio da carrcira.
Assin divcriiu-sc o scriancjo cn cciiar a
sanIa do iouro furioso, c ioa-lo na onia da
vara dc fcrrao. Dcois dc icr lrincado con clc,
cono un gaio con o raiinIo, a qucn dcia fugir
or ncgaa c ara icr o razcr dc o filar ouira vcz,
o raaz cn vcz dc rccclc-lo na onia do aguilIao,
dcsviou o cavalo do ncio, c alongando-sc con o
aninal, iorccu-lIc a cauda cnirc dois dcdos c
con un jciio csccial a quc no scriao cIanan
nucica".
O ossanic aninal ionlou or icrra, cono sc
una clava o alaicssc. Scn acar-sc, o scriancjo
rciirou o lao, c con una raidcz dc naravilIar
dcu un ialIo no rcjciio das naos, con o quc
cou conlciancnic o aninal, c iornou-o
inofcnsivo.
Tcrninada csia ocraao, quc nao consunira
con a luia rcccdcnic nais dc ninuios, Arnaldo
vcio osiar-sc no ncsno lugar quc anicriorncnic
ocuava na cIaada da colina, c dondc
coniinuou a olscrvar a corrida quc os cavalciros
davan no Dourado.
312
No noncnio cn quc o caiiao-nor ariira
con os ouiros cancadorcs, Arnaldo nao sc
influra. Cono disscra a Alina, clc nao gosiava
daquclas corrcrias cn quc os Ioncns assaliavan
insidiosancnic os iouros, ionando-lIcs os
assos or ondc odcrian cvadir-sc. Parccia-lIc
isso ouco gcncroso. Un lon cancador ja iinIa
dcnais a raidcz dc scu cavalo ara cdir ainda
aulio dc ouiros vaquciros.
Todavia ficara dc olscrvaao, orquc sc o
Marcos Fragoso sc nosirassc caaz dc cgar o
Dourado, clc rounIa-sc a arrclaiar-lIc a
saiisfaao dcssc iriunfo cono ja fizcra una vcz; c
consigo ncsno iinIa jurado quc as solas
daquclas cIinclas dc quc falara o nanorado
caiiao, sc csic cIcgassc a coria-las, icria fciio a
uliina rocza dc sua vida.
Tornando agora a scu onio dc olscrvaao,
coniinuou a aconanIar a corrida, nas ja cniao
cciiado clo assalio do sorulin, dava conlaic a
si ara crnancccr ali inovcl, quando la csiava
un loi fanoso a dcsafiar os scus lrios dc
cancador.
Enircianio a corrida rosscguia con varios
acidcnics no ncio do alarido dos cavalIciros, c do
csirciio con quc a gcnic osiada cla varzca
afugcniava o gado acossado quc luscava
cscaar-sc do ccrco.
313
Logo no rincio o Ourcn c o Joao Corrcia
nosiraran quc nao lasia cnvcrgar una roua dc
couro ara iornar-sc vaquciro. Nao cran naus
cavalciros dc cidadc; nas cousa nui divcrsa c
corrcr cn un cano alagado c colcrio dc naio,
ondc dc rccnic falia o solo ao cavalo, c o csao
ao Ioncn.
Danicl Fcrro, csic dcscncnIara
galIardancnic as larlas dos vaquciros dc
InIanuns; c o Canclo acsar dc sua
corulcncia nao lIc ficava airas. Quanio ao
Agrcla, salia quc sua olrigaao cra ir ao c do
caiiao-nor, c assin o aconanIaria ao infcrno.
O nclIor cavalIciro orcn, aquclc quc ia na
frcnic c con nuiio avano, cra o Marcos Fragoso.
Alcn dc agil c consunado na aric da cquiiaao,
cono nas ouiras rorias dos nancclos nolrcs
dc scu icno, clc noniava un solcrlo cavalo do
Craicus, c corria airas dc un irofcu ara o scu
anor. Ncn o cavalo, ncn clc, carccian dc un
aguilIao, ois cran lriosos anlos; nas o
rinciro scniia o roar da csora, c o scgundo
cnsava no rcnoquc do caiiao-nor c no
dcsgosio quc sofrcria, sc nao cunrissc o voio
fciio a D. Flor.
Quando Arnaldo voliara colina, Fragoso
acrcdiiava quc o Dourado nao lIc odia cscaar.
O loi corria frouancnic; c nal guardava cnirc
314
clc c o cavalciro a disiancia dc ccn assos. Mciia-
sc nas noiias quc cnconirava clo caninIo,
cono ara dcscansar un noncnio, c dava iodas
as nosiras dc faiigado.
Era un loi asiuio c nanIoso, Dourado. Elc
salia quc csiava ccrcado, c cnlora nao iivcssc
crdido a cscrana dc cscaar-sc, coniudo
rcccava cnconirar or dianic Ioncns arnados dc
varas quc lIc cnlargasscn o asso. Assin iinIa
or nais rudcnic cansar rinciro os cavalos c
ara isso fingia-sc clc csiafado, a fin dc ccrciiar
os cancadorcs a acriar a carrcira na cscrana
dc o cgar.
Enircianio, D. Flor aroinara-sc dc
Arnaldo. A donzcla,, cono sua nac, nao iinIa
agradccido ao nancclo o aio dc dcsircza con quc
lIc salvara a vida. Era isso un faio naiural, c quc
nao lIcs granjcara ncnIuna graiidao; anlas
conIccian a dcdicaao do filIo da Jusia, c
rccclian dclc cssas rovas dc anizadc, cono as
rccclcrian dc un arcnic, dc una criaiura sua.
A donzcla, orcn, lcnlrou-sc quc Arnaldo
conscrvava un rcsscniincnio dcla, dcsdc a noiic
do nino, cn quc ialvcz fora injusia; c
aroinou-sc ara con una alavra nciga c
afciuosa alacar scu anino susccivcl c rsido.
Mas no noncnio cn quc cIcgava a scu lado,
Arnaldo arrancando o cardao cn un salio,
315
disarava cla colina alaio, soliando cssc lrado
ujanic, quc o scriancjo arcndcu do ndio, scu
anicassado.
Essc lrado c cono o rugido do rci do dcscrio;
clc icn a fcrcza do lranir do iigrc, c a vilraao
do rugir do lcao; nas quando rccrcuic na
solidao scnic-sc quc Ia ncssa voz una alna quc
donina a incnsidadc.
Quc scniincnio inclira assin o scriancjo?
Fora o rcccio dc quc o Fragoso iriunfassc, ou o
dcscjo dc sulirair-sc ao agradccincnio dc D.
Flor?
Talvcz un c ouiro noiivo.
316

V
A CARREIRA

Quando o Dourado ouviu o lrado dc Arnaldo,
conIcccu quc iinIa Ioncn cn cano; c alrindo
cniao a carrcira, cn dois corcovos dciou o
Fragoso a una grandc disiancia.
O nancclo crdcra a cscrana dc agarrar o
loi; c airiluindo a dcrroia ao griio quc csaniara
o aninal, irriiou-sc conira o auior dcssa icardia,
quc no rinciro noncnio susciiou rovir do scu
rino Danicl Fcrro.
Logo, orcn, rcconIcccu o cngano. Un
cavalciro assou or clc dcsfilada; c acsar da
vclocidadc da carrcira dc vcr o rosio dc
Arnaldo, quc o odio lIc gravara na ncnoria.
Dcsdc cniao o Marcos Fragoso coniinuou a
corrcr. nas ja nao cra airas do Dourado, c sin
airas do scriancjo, conira qucn sc arrojou con
iodo o ncio das colcras, quc o scu afcio or D.
Flor o iinIa olrigado a rccalcar duranic os
uliinos dias, c quc afinal fazian closao.
Voliando o rosio, viu Arnaldo na fisiononia c
no gcsio do caiiao a crcssao dc scu rancor, c
rcsondcu-lIc con un sorriso dc dcsrczo.
317
Nao fujas, colardc! cclanou Fragoso.
Havcnos dc cnconirar-nos.
agora, ncsic noncnio, quc cu vou
casiigar a iua insolcncia.
Havcnos dc cnconirar-nos, sr. caiiao;
nas quando cu quiscr, c for dc ninIa voniadc.
Anics disso nao conIco o scnIor; c os scus
griios sao cono os lcrros dcsics novilIos, quc
ainda nao salcn urrar.
O scriancjo, quc rcfrcara un ianio a corrida
do cardao ara lanar csias alavras, dc novo
dcsfccIou airas do Dourado, o qual dcvorava o
csao.
O caiiao-nor, Danicl Fcrro, c Agrcla, quc ja
vinIan airasados, con a cIcgada do Arnaldo
crdcran a cscrana, nao so dc agarrar o loi,
no quc nao cnsavan nais, cono dc scguir-lIc a
isia. Fcsolvcran orianio a arar cn un alio,
ara aconanIarcn con a visia a corrida.
O ncsno fazian na colina D. Ccnovcva, Flor,
Alina, c o Padrc Tclcs, con Joao Corrcia c Ourcn,
quc iivcran or nais rudcnic irocar o acl dc
aiorcs daqucla cananIa scriancja clo dc
cscciadorcs.
318
O uliino nao crdcu cnscjo dc cncaiar a sua
ciiaao dos Lusudus. Quando cIcgavan falda
da colina griiou clc ara o conanIciro.
Ou Vcoso ungo, uqucc outco
E ncIo dc dcscc quc dc suI.
O caiiao-nor csiava dc nao calcr cn si,
con a saiisfaao c conicniancnio dc quc o
cncIcra o Arnaldo. Dcsassonlrado do rcccio dc
quc o Fragoso, un raaz la dc InIanuns c dc
nais a nais gancnIo da cidadc, agarrassc o
corrcdor dc naior fana do Quicranolin c
lcvassc as lanas aos canciros daquclc scriao,
o dono da Oiiicica ja coniava cono ccria a rocza
dc scu vaquciro; c cniusiasnava-sc dc anicnao
con cssc iriunfo, quc lIc cricncia, ois clc o
alcanava na cssoa dc una criaiura sua, quc
cra cono o scu lrao.
Era una corrida vcriiginosa aqucla. Os olIos
nao odian aconanIa-la scn iurlarcn-sc;
orquc loi c cavalciro fugian insianiancancnic
visia quc os fiiava.
O caiiao-nor lradava con una voz dc
canIao.
Assin, Arnaldo! Agucnia, raaz!
O Danicl Fcrro cniusiasnado ianlcn con a
valcniia do loi c o arrojo do cancador, griiava.
319
Ecou! Ecou!... Arrila, vaquciro!
Agrcla assisiia luia cn silcncio, nas
agiiado or varios scniincnios. Invcjava a
faanIa dc Arnaldo c volvia un olIar nclancolico
ara o siio ondc csiava Alina; nas sc lroiou cn
scu coraao alguna vaga cscrana dc vcr
frusirado o csforo do scriancjo, logo a sufocou a
sinccra adniraao quc insiravan-lIc a fora c a
dcsircza.
En D. Flor c sua nac rccrcuiian as
cnocs do caiiao-nor, con qucn cssas duas
alnas sc idcniificavan scnrc, solrciudo nos
inulsos gcncrosos. Alina csircnccia dc susio c
conunicava scus icrrorcs ao Padrc Tclcs, quc nao
a ouvia. Quanio a Ourcn c Joao Corrcia,
assisiian ainiios quclc csciaculo csiranIo, c
cnsavan consigo sc o raaz nao csiaria cn
algun accsso dc loucura furiosa.
Quc fazia cniao o caiiao Marcos Fragoso?
TinIan-no visio ouco anics corrcndo con
Arnaldo airas do larlaiao; logo dcois
dcsaarcccra; c ningucn ncssc noncnio dcu or
sua falia.
Havia lcira da varzca c ja no ialulciro, un
alio c csgalIado larlaiinao quc csicndia
rasiciros os grossos ranos cncarquilIados,
fornando una sclc viva. O Dourado vivancnic
acossado, ncicu-sc naquclc cnlasiido c o
320
airavcssou agacIado; coniava clc quc o vaquciro
cslarrando con o iaunc, c nao acIando
assagcn, o rodcassc crdcndo assin nuiio
icrrcno.
Enganou-sc orcn. O Corisco, inircido
cancao, c salcdor dc iodas as nanIas do gado
nocanlciro, furou a ranada scn Icsiiar, guiado
cla ccricncia, dc quc ondc assava o coro
nais grosso do loi, dcvia assar clc c scu
cavalciro.
Na disarada cn quc ia, Arnaldo viu os
galIos rasiciros da arvorc, rolongados
Iorizonialncnic na aliura do ciio do cardao.
Esic colcou-sc cono una scrcnic, c rcsvalou
quasc dc rasios. O scriancjo, orcn, ja nao iinIa
icno dc csicndcr-sc ao conrido c coscr-sc ao
flanco do aninal. Eniao dc un salio galgou o
rano, c una lraa alcn foi cair na scla, ara dc
novo ular scgundo c icrcciro rano, quc
succdian-sc ao rinciro.
Dc longc c csccialncnic do lugar ondc
csiava o caiiao-nor, o quc sc viu foi o cavalo
sulncrgir-sc na folIagcn c o cavalciro,
dcsrcndcndo-sc da scla, voar or cina daquclc
nonic dc ranas, ara rcunircn-sc afinal c
rosscguircn na dcsfilada.
A voz do Canclo rciunlou clo csao.
321
Dravo, Arnaldo!
Danicl Fcrro clcirizado cla rocza, concou
a caniar cono un osscsso a quadra do FalicIo
da Ccralda, quc cclclra un asso analogo.
TnIu uduntc un uu cudo
Nu dcscdu dc un ucIo;
O cuIu sutou o cnu,
O uo ussou o Iuxo.
Os ccos da caniiga cIcgaran a Arnaldo, quc
acIou graa na lcnlrana do Fcrro, c ianlcn
or sua vcz rcciiu o alavrcado do Inacio
Concs, quando corria airas do FalicIo.
Cou, cou, cunuudu,
Puxc Icn cu ncnu;
uundo cu un dc nnIu tcu,
Nuo o `u contu Istus.
Pclo caso do larlaiinao acalara o Dourado
dc conIcccr quc vaquciro iinIa clc cola; c
cnicndcndo quc o ncgocio cra scrio, iraiou dc
r-sc no scguro.
Endirciiou cniao ara una onia da varzca
cn quc a corrcnic das aguas iinIa dcsdc icnos
rcnoios cavado un rofundo larranco, or ondc
no icno das cIuvas iorrcnciais, lorloiavan
ara o rio. Una vcgciaao culcranic nuirida
clo Iuno quc a cnurrada ali dcosiiava, colria
322
cssc ircncdal dc sarncnios viosos c lindos
fcsics dc florcs.
Esicndido solrc cssa cuula dc vcrdura, un
grosso icjuau aquccia-sc ainda sonolcnio aos
raios do sol naiuiino, c alria os olIos
rcguiosos ara vcr a causa do alvoroio quc ia
cla varzca naqucla nanIa.
A gcnic do Josc Dcrnardo nao julgara
ncccssario guardar cssc onio, quc csiava ja dc si
dcfcndido clo dcsfiladciro ondc nunca cnsaran
quc o loi sc arriscassc or nais afouio quc fossc.
Ainda nao conIccian o Dourado.
Os olIarcs quc scguian con aicnao cssa
corrida cIcia dc criccias, iivcran un
dcslunlrancnio. O loi rinciro, dcois o cavalo
con o vaquciro, sulncrgian-sc dc rccnic
naquclc cscsso lalsciro. Fciroou un grandc
laquc. Todo cssc iurlilIao dc Ioncn c aninais
acalava dc dcscnIar-sc do larranco alaio.
Houvc un insianic dc ansicdadc. Aquclcs
aninos acosiunados a cssas corrcrias icncrarias
c curiidos ara iodos os crigos, scniiran una
vaga inquiciaao. Esiaria Arnaldo naquclc
insianic dilaccrado clos csirccs solrc quc
ialvcz o arrcncssara a qucda dcsasirada?
Ouviu-sc o griio dc icrror, quc soliara Alina, c
a cclanaao das scnIoras. D. Ccnovcva disscra.
323
Mcu Dcus!
Flor invocara a inicrccssao daquclc quc ara
cla iudo odia na icrra.
Mcu ai!
O caiiao-nor, cscuiando dc longc a voz da
filIa, voliou-sc ara dirigir-lIc un gcsio
iranquilizador.
Do lugar ondc csiava con os ouiros
conanIciros, viran-sc alcn, na csirciia ncsga
dc cano quc ficava dcois do dcscnIadciro,
assar unas sonlras quc suniran-sc na naia.
E agora ouvia-sc un csirciio lcn conIccido dos
scriancjos; cra cono una dcscarga dc fuzilaria
quc rcloava na florcsia. O csialar dos ranos
dcscdaados cla corrida vcloz dc un aninal
ossanic, cono o loi, o cavalo, a ania c o vcado,
roduz cssa ilusao, quc auncnia con a
rccrcussao rofunda c sonora da cscssura.
O caiiao-nor rcconIcccu quc o Dourado
corria na naia; c a vclocidadc dc sua fuga
indicava nuiio clarancnic quc ia crscguido.
Porianio nada aconicccra ao inircido vaquciro;
ois clc acossava o loi con o ncsno ardor, c ja
lIc csiava no cncalo, cono sc calculava clo
lrcvc csao quc ncdiava cnirc una c ouira
crciiaao.
324
Efciivancnic Arnaldo ronia a naia naquclc
insianic cono un raio, dc quc dcra o nonc ao
scu cavalo; c ara usar da frasc scriancja lcvava
o Dourado dc iroclao. CanIando scnrc
avano, ncdida quc csicndia-sc a carrcira c
acsar dc iodas as nanIas do loi, ja acIava-sc
acnas na disiancia dc uns dcz assos, o quc
iodavia, sc nada valc no cano ondc o vaquciro
odc nancjar o lao, c nuiio no naio fccIado.
Essa corrida ccga clo naio fccIado c das
faanIas do scriancjo a nais adniravcl. Ncn a
dcsircza dos aralcs c dos ciias, os nais fanosos
cavalciros do vclIo nundo; ncn a ligcircza dos
guaicurus c dos gaucIos, scus disculos, sao
ara conarar-sc con a rodigiosa agilidadc do
vaquciro ccarcnsc.
Aquclcs nancjan os scus corccis no
dcscanado das csiccs, dos anas c das
savanas; ncnIun csiorvo surgc-lIcs avanic ara
iolIcr-lIcs o asso; clcs dcsfraldan a corrida clo
csao livrc, cono o alcon quc iransc os
narcs.
O vaquciro ccarcnsc, orcn, corrc clas
lrcnIas sonlrias, quc fornan un inciricavcl
lalirinio dc ironcos c ranos iccidos or nil
aiilIos dc cios, nais forics dc quc una corda dc
canIano, c crivados dc csinIos. Elc nao vc o
solo quc icn dclaio dos cs, c quc a iodo o
325
noncnio odc afundar-sc cn un ircncdal ou
crriar-sc cn un alrolIo.
Falia-lIc o csao ara novcr-sc. s vczcs o
inicrvalo cnirc dois ironcos, ou a alcria dos
galIos, c iao csirciia quc nao odcn assar, ncn
o scu cavalo, ncn clc, scarados, quanio nais
junios. Mas c rcciso quc asscn, c scn dcnora.
Passan; nas ara cnconirar adianic ouiro
olsiaculo c vcncc-lo.
Nao sc conrccndc cssc nilagrc dc dcsircza
scnao cla crfciia idcniificaao quc sc ocra
cnirc o cavalo c o cavalciro. Unidos clo ncsno
ardcnic csinulo clcs crnuian cnirc si suas
nclIorcs faculdadcs. O Ioncn aroria-sc clo
Ialiio dos insiinios do aninal; c o aninal rccclc
un influo da inicligcncia do Ioncn, a qucn
associou-sc cono scu conanIciro c anigo.
O undonor do vaquciro, quc julga dcsdouro
ara si voliar scn o loi quc afroniou-lIc as
larlas, o cancao o conrccndc c o scnic; cssa
corrida c ianlcn ara clc un onio dc Ionra; c
orisso nao carccc o scu ardor dc scr csiinulado.
Esscs dois cnics assin iniinancnic ligados
no ncsno iniuiio, fornando cono o ccniauro
aniigo un so nonsiro dc duas calcas, scaran-
sc quando c nisicr ara iornarcn-sc cqucnos c
assarcn ondc nao calcrian junios. Cada un
cuida dc si unicancnic, ccrio dc quc o ouiro
326
lasia-sc; nas anlos arovciian da olscrvaao
do conanIciro, c rcuncn scus csforos no
noncnio ooriuno.
assin quc clica-sc a raida crccao,
quc cIcga a onio dc arcccr inossvcl, c a
roniidao ainda nais rodigiosa do novincnio
con quc o cavalo c o cavalciro sc csquivan aos
cnlaics, c sulcan or cnirc a florcsia
cnaranIada, cono o golfinIo or cnirc as vagas
rcvolias do occano.
Ja ian nuiio cla naia a dcniro, quando o
Dourado icniando un csforo ara cscaar,
ncicu-sc inrudcnicncnic or un lanlurral
quasc incnciravcl. Elc lcn vira quc cssa
lrcnIa cra urdida dc grossas cnrcdias dc
jaccanga, caazcs dc arrasiar o nais grosso
nadciro, dc iao forics quc sao. Mas sc udcssc
roncr, csiaria salvo; orquc o vaquciro nao
conscguiria alrir caninIo scn o aulio da faca.
Ficou, orcn, cnlcado no lalirinio; c quando
fazia os naiorcs csforos ara dcscdaar
aquclas cadcias con as aias c os cIifrcs, cIcgou
Arnaldo ao c do lanlurral. Logo crcclcu o
scriancjo quc o loi csiava cnaranIado; c quc clc
facilncnic odia ali agarra-lo.
Mas o noo scriancjo cnicndcu quc nao cra
gcncroso, ncn ncsno lcal, arovciiar-sc daquclc
acidcnic ara cgar o loi quc clc qucria vcnccr
327
or scu csforo c valcniia, c nao clo acaso.
Assin arou cscra quc o iouro sc
dcsvcncilIassc dos cios.
Nao dou cn Ioncn dciiado, canarada.
Safc-sc da cnlrulIada cn quc sc ncicu, ncu
Dourado, c ionc cano; quc daqui dcsic arao,
ningucn o iira. Digo-lIc cu, Arnaldo Lourcdo,
quc nunca ncnii a Ioncn, quanio nais a loi.
Isio dizia o scriancjo a rir, c o Corisco arccia
cnicndc-lo, ois olIava o Dourado con un ccrio
ar dc nofa c soliava uns rclincIos nui alcgrcs,
quc sc dirian csirdulas gargalIadas.
A csics rclincIos do Corisco rcsondcran a
alguna disiancia ouiros cavalos, nas con a voz
alafada. Arnaldo alicou o ouvido ara lcn
disiinguir aquclcs sons c narcar a dircao c o
lugar rcsunvcl dondc vinIan.
Enircianio o Dourado conscguira
dcscnlaraar-sc da ncada dc cnrcdias, c
asiuiancnic csrciiava a ocasiao dc csirrar
daquclc rcfugio, dc nodo a ganIar aric do
avano quc crdcra.
Arnaldo nao icvc icno dc dcnorar-sc na
cscuia. O loi arrancara dc novo c clc scguia-lIc o
irilIo, ccrio dc quc ja nao lIc cscaava. Con
cfciio, ao calo dc un csiirao dc carrcira
inciuosa, o dcsicnido vaquciro alcanou o
328
larlaiao c s-lIc a nao solrc a cauda; nas nao
quis dcrrula-lo. Elc iraiava o Dourado con a
gcniilcza quc os cavalIciros usavan ouirora no
conlaic; c dcrrula cra una afronia quc nao
infligiria a un corrcdor dc fana cono aquclc.
EnarclIou o scriancjo scu cavalo con o loi,
c assando o lrao clo cscoo dcsic,
coniinuaran assin a corrida or algun icno
ainda. Afinal o loi arou; conIcccu quc fugia
dclaldc; ja iinIa na calca o lao quc o vaquciro
lIc assara raidancnic.
Arnaldo rcndcndo a onia do lao ao arao
da scla, iirou o loi ara o lino, a fin dc
oricniar-sc c vcr o runo cn quc ficava a colina
cscolIida ara onio dc arada da coniiiva.
Surrccndcu-o a inassililidadc do Dourado quc
crnanccia gravc c iaciiurno.
Esiava o scriancjo nuiio acosiunado a vcr a
fora noral do Ioncn doninar nao so o loi,
cono ouiras fcras nais lravias, a onio dc
alaicr-lIcs dc iodo a rcsisicncia. Mas ainda nao
iivcra ccnlo daqucla indifcrcna. O larlaiao
nao arccia o iouro quc ouco anics corcovcava
clo naio, c sin un carrciro iardo c csado.
Isso lcvou-o a caninar o loi ara vcrificar,
sc ficara fcrido ou csiroiado da carrcira, cono
aconiccc frcqucnicncnic. O Dourado csiava sao;
nas irisic c alaiido. Crossa lagrina, orvcniura
329
arrancada or alguna vcrgnica quc lIc ofcndcra
a uila, corria da alclra.
O scriancjo c sucrsiicioso. A solidao,
quando nao a aconanIa a cicncia, insira
scnrc csic fciiicisno. Vivcndo no scio da grandc
alna da criaao, quc clc scnic aliiar cn cada
oljcio, iudo quanio o ccrca, aninal ou cousa,
arccc ao Ioncn do cano cnccrrar un csriio,
quc ali cia ialvcz una falia, ou cscra una
rcssurrciao.
Arnaldo acrcdiiou quc o Dourado cIorava. O
fanoso corrcdor, quc Ia scic anos dcsafiava os
nais dcsicnidos vaquciros, caria-sc, orquc
afinal fora vcncido, c ia scr rcduzido, clc, iouro
livrc c lrioso, a un loi dc curral, ou ialvcz a un
canguciro.
O scriancjo ficou cnsaiivo. Aquclc loi quc
clc iinIa ao arao da scla, cra o scu iriunfo cono
vaquciro, ois quando clc o arcscniassc, iodos o
roclanarian o rinciro cancador, c sua fana
corrcria o scriao.
Aquclc loi cra nais ainda; cra o razcr quc
D. Flor ia icr vcndo o valcnic larlaiao narcado
con scu fcrro; cra a IunilIaao dc Marcos
Fragoso, cujas lravaias o iinIan irriiado, a clc
Arnaldo; cra finalncnic a saiisfaao do vclIo
caiiao-nor, quc sc cncIcria dc orgulIo con a
rocza do scu vaquciro.
330
Enircianio quando o nancclo crgucu a
calca, o novincnio dc gcncrosa sinaiia c
fraicrnidadc quc dcscriara cn sua alna a
irisicza do loi vcncido, iinIa alcanado dclc un
sacrifcio Icroico. Fcsolvcra soliar o Dourado.
NcnIun ouiro Ioncn, doninado or iao
vccncnic aiao, scria caaz dcssc aio. Mas o
anor dc Arnaldo vivia dc alncgaao; c cran csscs
os scus julilos. O cnsancnio dc clcvar-sc aic D.
Flor, nao o iinIa; c sc cla, a aliiva donzcla,
dcsccssc aic clc, ialvcz quc iodo o cncanio
daqucla adoraao sc dissiassc.
Acou-sc c iirou un fcrro dc narcar, da
nalcia dc couro, quc irazia garua, c a quc no
scriao da-sc o nonc dc naca.
Todo o lon vaquciro icn scu ianio dc
fcrrciro quanio lasia ara fazcr un aguilIao,
ara arranjar as lciras con quc narca as rcscs
dc sua olrigaao c as dc sua soric, ara dar
icncra faca dc onia, c aic ncsno ara
conscriar a csingarda.
Arnaldo, Iavia anos, falricara na forja da
Oiiicica un fcrro quc rcrcscniava una cqucna
flor dc quairo cialas airavcssada or un F. O
fciiio cra nais aurado c dc ncnorcs dincnscs
do quc os fcrros gcralncnic usados no scriao.
331
Essa flor, quc iinIa or csianc una inicial,
significava o cnllcna da nulIcr a qucn
idolairava. Scu iinlrc, sua gloria, cra grava-lo no
gado, cono cn iodos os aninais lravios, quc scu
lrao rolusio donava. Assin os sulnciia ao
donnio c jugo da solcrana dc scu coraao.
Por ioda a aric, nas rocIas, cono nos
ironcos sccularcs, clc iinIa csculido csic
snlolo dc sua adoraao. Cono os dcscolridorcs
dc novas icrras crigian un adrao, ou fincavan
un narco ara ionar ossc dcssas aragcns cn
nonc dc scu rci, clc, Arnaldo, na sua ingcnua
dcdicaao, cnsava quc, daqucla soric,
avassalava o dcscrio a D. Flor, c afirnava o scu
incrio solrc ioda a criaao.
O noo scriancjo laicu o isquciro c accndcu
fogo nun ioro carconido, quc lIc scrviu dc
lrasciro ara aqucniar o fcrro; c cnquanio
cscrava, dirigiu-sc ao loi ncsics icrnos c con
un nodo afavcl.
Fiquc dcscansado, canarada, quc nao o
cnvcrgonIarci lcvando-o onia dc lao ara
nosira-lo a ioda aqucla gcnic! Nao; ningucn Ia
dc rir-sc dc sua dcsgraa. Vocc c un loi valcnic c
dcsicnido; vou dar-lIc a lilcrdadc. Qucro quc
viva nuiios anos, scnIor dc si, zonlando dc
iodos os vaquciros do nundo, ara un dia,
332
quando norrcr dc vclIicc, coniar quc so icncu a
un Ioncn, c cssc foi Arnaldo Lourcdo.
O scriancjo arou ara olscrvar o loi, cono
sc cscrassc nosira dc o icr clc cnicndido, c
coniinuou.
Mas o fcrro da sua scnIora, quc ianlcn c
a ninIa, icnIa acicncia, ncu Dourado, cssc Ia
dc lcvar; quc c o sinal dc o icr rcndido o ncu
lrao. Scr dcla, nao c scr cscravo; nas scrvir a
Dcus, quc a fcz un anjo. Eu ianlcn irago o scu
fcrro aqui no ncu ciio. OlIc, ncu Dourado.
O nancclo alriu a canisa, c nosirou ao loi
o cnllcna quc clc Iavia icado na clc, solrc o
scio csqucrdo, or ncio do roccsso lcn
conIccido da inoculaao dc una naicria
coloranic na cidcrnc. O dcluo dc Arnaldo fora
csircsido con o suco do coiuna, quc da una
lcla iinia cscarlaic, con quc os ndios ouirora c
aiualncnic os scriancjos iingcn suas rcdcs dc
algodao.
Dcois dc icr assin falado ao aninal, cono a
un Ioncn quc o cnicndcssc, o scriancjo ionou
o calo dc fcrro quc ja csiava cn lrasa, c narcou
o Dourado solrc a a csqucrda.
Agora, canarada, cricncc a D. Flor, c
orianio, qucn o ofcndcr icn dc Iavcr-sc conigo,
Arnaldo Lourcdo. Tcn cnicndido?... Podc voliar
333
aos scus asios; quando cu quiscr sci ondc acIa-
lo. Ja lIc conIco o rasio.
O Dourado dirigiu-sc con o asso noroso
ara o naio; cIcgado lcira, voliou a calca
ara olIar o scriancjo, soliou un nugido
saudoso c dcsaarcccu.
Arnaldo acrcdiiou quc o loi iinIa-lIc diio un
afciuoso adcus.
E o narrador dcsic conio scriancjo nao sc
anina a afirnar quc clc sc iludissc cn sua
ingcnua sucrsiiao.
334

VI
OS BILROS

Quando Arnaldo corrcndo airas do Dourado,
rcsondcu con alavras dc dcsrczo ao dcsafio
do Fragoso, csic ja irado icvc ial accsso dc colcra
quc roduziu-lIc una vcriigcn.
A inossililidadc dc unir incdiaiancnic a
insolcncia do vaquciro dcu causa a cssa
congcsiao dc odio. Por noncnios csicvc scn
acordo, cono alucinado; nas rccolrou-sc lrcvc.
Sc iivcssc na nao una arna dc fogo
qualqucr, isiola ou clavina, con ccricza a
Iouvcra disarado conira Arnaldo; nas rivado
cono csiava dc qualqucr ncio dc saciar a sua
vingana, c vcndo o scriancjo afasiar-sc cada vcz
nais na vclocidadc dc sua carrcira, clc
dcscarrcgou a sua raiva solrc o cavalo.
Fcrido ao vivo clos acicaics, c ao ncsno
icno sofrcado cla rcdca, o ardcgo aninal
concou a corcovcar, c foi aos irancos aiirar-sc
cn un aiolciro quc a assagcn consianic do
gado iinIa cavado no ncio dc unas ioucciras dc
carnaulas.
335
Ja faiigado da carrcira, ali ficou a aiinIar
na lana, o quc ainda nais cascrou o cavalciro.
Saliando na ilIa quc fornava una das ioucciras,
o Fragoso, aanIou os ialos da alncira c con
clcs cslordoou o aninal. Esic, ungido cla dor,
conscguiu galgar o aiolciro c fugiu; a furia do
noo caiiao voliou-sc conira as lanias, c clc
coniinuou a fusiigar os cardos, os crauaias c os
ironcos da carnaula.
Quando arou dc cicnuado, as luvas dc
canura dc vcado csiavan dilaccradas, c as
naos finas c nacias vcriian sanguc. Eniao
cscoado or cssa ccrao fsica o rinciro ncio
dc colcra, a razao, sc ainda nao rcassuniu o scu
incrio, dc sofrcar a ndolc violcnia.
Conccnirou-sc c rcflciiu.
Marcos Fragoso cra dc anino gcncroso,
ornado dc rcndas dc cavalIciro; nas iinIa o
gcnio arrclaiado c irascvcl. Alcn disso, acsar
do airiio da cidadc c olincnio da vida raccira
quc lcvava no Fccifc, cra ainda scriancjo da
gcna; scriancjo or dcsccndcncia, or
nascincnio c or criaao.
Os scriancjos ricos daquclc icno cran iodos
dc orgulIo dcsncdido. Haliiando un cicnso
as, dc oulaao nuiio cscassa ainda, c
conosia na naior aric dc noradorcs olrcs ou
dc vagalundos dc ioda a casia, o csinulo da
336
dcfcsa c a inoriancia dc sua osiao lasiarian
ara gcrar nclcs o insiinio do nando, sc ja nao o
iivcsscn da naiurcza.
Para scgurana da roricdadc c ianlcn da
vida, iinIan ncccssidadc dc sulncicr sua
influcncia cssa lclc alianada ou avcniurcira quc
o ccrcava, c dc nanicr no scio dcla o rcsciio c
aic ncsno o icnor. Assin consiiiuan-sc clo
dirciio da fora uns scnIorcs fcudais, or vcniura
nais alsoluios do quc csscs ouiros dc Euroa,
susciiados na ncdia idadc or causas idcniicas.
Trazian scquiios nuncrosos dc valcnics; c
cnirciinIan a soldo landos arnados, quc cn
ccrias ocasics ionavan roorcs dc cqucnos
ccrciios.
Esics larcs scriancjos so noninalncnic
rcndian rciio c Ioncnagcn ao rci dc Poriugal,
scu scnIor suscrano, cuja auioridadc nao
cncirava no inicrior scnao clo inicrncdio dclcs
rorios. Quando a caria rcgia ou a rovisao do
govcrnador lcvava-lIcs iiulos c aicnics, clcs a
acaiavan; nas sc iraiava-sc dc cousa quc lIcs
fossc dcsagradavcl nao assava dc acl sujo.
Nao davan conia dc suas acs scnao a
Dcus; c cssa ncsna cra una conia dc grao-
caiiao, cono diz o ancin, or ial nodo
arranjada con o aulio do caclao dcvidancnic
ciiado, quc a conscicncia do caiolico ficava
337
scnrc lograda. Ecrcian solcranancnic o
dirciio dc vida c dc noric, jus viiac ci noccis",
solrc scus vassalos, os quais cran iodos quanios
odia alrangcr o scu lrao foric na incnsidadc
daquclc scriao. Eran os unicos jusiicciros cn
scus donnios, c roccdian dc lano,
sunarissinancnic, scn aclo ncn agravo, cn
qualqucr das ircs ordcns, a laia, ncdia, c a alia
jusiia. Nao carccian ara isso dc irilunais, ncn
dc ninisiros c juizcs; sua voniadc cra ao ncsno
icno a lci c a scnicna; lasiava o cccuior.
Tais oicniados, nados c crcscidos no gozo c
raiica dc un dcsoiisno scn frcio, acosiunados
a vcr iodas as calcas curvarcn-sc ao scu accno,
c a rccclcrcn as dcnonsiracs dc un
acaiancnio iinoraio, quc assava dc vassalagcn
c cIcgava sucrsiiao, nao odian, cono lcn
sc conrccndc, vivcr cn az scnao isolados c iao
disianics, quc a arrogancia dc un nao afroniassc
o ouiro.
Quando or acaso sc cnconiravan na ncsna
zona, o cIoquc cra infalvcl c ncdonIo. Ainda
Iojc csia viva no scriao a lcnlrana das Iorrvcis
carnificinas, conscqucncias das luias acirradas
dos Monics c Fciiosas, nais iardc dos Fcrros c
Aos. O rancor sanguinario das disscnscs
oliicas dc 1817 c 1824, foran rcsqucios dcssas
rivalidadcs c odios dc fanlia, quc nais lrcvcs
338
nao ccdcran coniudo na crucza c aninosidadc s
dos Cuclfos c Cilclinos.
O caiiao Marcos Fragoso, ainda noo,
arrcdado Iavia anos do inicrior c linado cla vida
da cidadc, nao csiava no caso dc un dcsscs
oicniados do scriao, c nao odia julgar-sc con
dirciio c fora dc cnirar cn concicncia con o
caiiao-nor Conalo Pircs Canclo, cujo nonc
cra icnido dcsdc o Eu aic os confins do Piau.
Assin, quando arrasiado cla aiao quc
nclc accndcra a fornosura dc D. Flor, dciara o
Fccifc c vicra ao Quicranolin, sol o rcicio dc
visiiar sua fazcnda do Dargado, nas con o fin
unico dc aroinar-sc da donzcla, diss-sc o
noo caiiao a rcndcr a sua Ioncnagcn ao
scnIor daquclc scriao, a qucn ja considcrava
cono sogro. Acrcdiiava, orcn, quc cssa
Ioncnagcn fossc acolIida dc un nodo
olscquioso c rciriluda or una dcfcrcncia a quc
sc julgava con iiulo.
FalIou a sua conjciura. O caiiao-nor lIc
dcra cn sua casa o nais corics c suniuoso
agasalIo; orquc nisso nao iivcra cn ncnic
olscquia-lo c sin fazcr osicniaao dc sua
oulcncia. Dcsdc, orcn, quc clc, Fragoso,
iransuscra o liniar c dciara dc scr Ioscdc da
Oiiicica, o scnIor dc Quicranolin nao o
considcrou nais scnao cono un vizinIo quc lIc
339
dcvia iodas as Ionras c lajulacs, assando a
iraia-lo ncssa confornidadc.
Sc nao ocorrcssc ao caiiao-nor a idcia dc
arovciiar o nancclo ara dar sua filIa
qucrida un noivo sofrvcl, ccriancnic quc ncn o
nandaria visiiar or scu ajudanic, ncn o dciaria
assar iranquilo no Dargado, ccrca dc un ncs; ja
lIc Iouvcra susciiado algun confliio ara icr
cnscjo dc olriga-lo a un aio fornal dc
sulnissao.
Esia solranccria icou ao vivo o Marcos
Fragoso; c sc nao fossc iao vccncnic c irrcsisivcl
a scduao dos cncanios dc D. Flor, ja scu orgulIo
sc icria rcvoliado conira aquclc solcrlo dcsdcn.
O rcccio dc crdcr a dana dc scus afcios c iornar
inossvcl a aliana quc sonIava, dc ianio
nclc, quc o conicvc.
Dcois dc rcalizada a sua anliao c dc
alcanada a ossc da noiva, cniao clc sc
dcsicaria dcssc roccdincnio, olrigando o sogro
a iraia-lo dc igual a igual; c fazcndo-lIc scniir
quc a Ionra dcssa aliana, nao a rccclia clc,
caiiao Marcos Fragoso, filIo do coroncl do
ncsno nonc c o nais rico fazcndciro do Ccara;
orcn sin, o caiiao-nor Canclo, quc so or
noric dc scu conciidor lIc succdcra na
inoriancia c iornara-sc o oicniado dc
Quicranolin.
340
Quando cogiiava ncsias cousas, c rccordava
as rivalidadcs quc ouirora concavan ja a
lcvaniar os dois vizinIos un conira o ouiro,
acudiu-lIc a idcia dc una rccusa da aric do
caiiao-nor; c sc a rincio sua aliivcz rccliu a
ossililidadc do faio, dcois rcflciindo, arcccu-
lIc nuiio rorio do caiiao-nor arovciiar-sc da
ooriunidadc ara alaicr na cssoa dclc, o nonc
c a ncnoria do coroncl Fragoso, calcando dcois
dc norio aquclc a qucn cn vida nao udcra
igualar.
Varias razcs Iavian dc csar no anino do
dono da Oiiicica ara acciiar a sua aliana. o
grosso calcdal quc ainda ossua clc, Fragoso; a
vaniagcn dc icr or vizinIo na rica fazcnda do
Dargado un arcnic roino, o quc lIc
asscgurava o iranquilo donnio dc iodo o
Quicranolin; c finalncnic as rcndas dc
nancclo c cavalciro, quc nuiio valian ara noivo
dc una filIa ninosa c lcn qucrida.
Tudo isio, orcn, cnsava clc, o caiiao-
nor c Ioncn ara dcsrczar cn iroca dc una
saiisfaao dc scu dcsicncrado orgulIo. Porianio
cunrc-nc ionar as dcvidas rccaucs. TcnIo
suoriado c coniinuarci a suoriar suas
arrogancias, or anor da filIa; nas allardar
iodas cssas grosscrias c ainda or cina a afronia
dc una rccusa, saindo da cnrcsa, alcn dc
341
insuliado, cscarnccido?... Nao; dc ouira livrcn-
nc os anjos, quc dcsia nc salcrci guardar.
Efciivancnic o caiiao ja iinIa o scu lano
fciio; iraiou dc rcaliza-lo.
Mandou cIanar dc sua fazcnda das Araras,
nos InIanuns, o scu calo dc landcira, Luiz
Onofrc, con ordcn dc irazcr-lIc una loa cscolia
dc gcnic dccidida. O landcirisia Iavia cIcgado a
narcIa forada ircs dias anics, conduzindo irinia
calras, disosios a iudo ara ganIarcn a
ronciida aga c gozarcn do razcr dc naiar c
csfolar.
Essa gcnic arrancIou-sc na cascrna, quc o
Dargado, cono iodas as grandcs fazcndas dc
cniao, ossua ara aquariclancnio dos
acosiados. Elicou-sc a cIcgada dc nodo a nao
dcscriar susciia. cra a cscolia quc dcvia
aconanIar o noo caiiao sua fazcnda das
Araras.
No ncsno dia icvc Fragoso una longa
confcrcncia con o Onofrc; c saran anlos a
crcorrcr os arrcdorcs. Na volia cscrcvcu o dono
do Dargado a caria convidando scu vizinIo, o
dono da Oiiicica, c a fanlia ara a nonicria.
Na confcrcncia fora conlinado, dcois do
csiudo do icrrcno, quc Onofrc sc osiaria dc
cnloscada con sua cscolia no lugar conIccido
342
or Daus, cn caninIo da varzca do
Quicranolin.
Na volia da nonicria, o Fragoso olicria sol
qualqucr rcicio una audicncia do caiiao-nor
c lIc faria o scu cdido, dcsculando-sc do lugar,
con as razcs quc lcvaria rcaradas. Sc a
rcsosia fossc favoravcl, csiava iudo rcsolvido
clo nclIor; no caso dc una ncgaiiva, o Onofrc
rccclcria o aviso or un sinal convcncionado.
Eniao ao assar D. Flor, quc clas cauiclas
ionadas sc acIaria scarada do rcsio da coniiiva
c solrciudo da cscolia, o landcirisia arrclaiaria
a donzcla c ariiria con cla ara o Dargado,
scguido or Marcos Fragoso.
A inicnao do Fragoso cra casar-sc
incdiaiancnic con D. Flor, ara o quc ja iinIa
no Dargado un adrc quc nandara vir dc
InIanuns con a cscolia c quc so ali cIcgara na
noiic anicccdcnic, or icr-sc dcnorado cn
caninIo con unas dcsolrigas quc ingaran
scnrc unas raiinIas.
Assin, quando o caiiao-nor Conalo Pircs
Canclo disunIa-sc a, cn qualqucr dia,
nandar rccado ao dono do Dargado c anunciar-
lIc o alviirc quc ionara dc casa-lo con sua filIa,
Marcos Fragoso rcarava-sc ara raiar a
donzcla quc ja lIc csiava qucla Iora dcsiinada.
343
Ncssa rcsoluao ariira clc ara a nonicria, c
lcn o dcnonsirara na convcrsa con scu rino
Ourcn.
Todavia alsicvc-sc dc conunicar-lIc o lano,
c luscou dcsvancccr susciias susciiadas or
suas aluscs c anliguidadcs. Alcn dc nao salcr
quc cnsaria o ouiro do rojcio, nao coniava con
a sua calna c dissinulaao ara guardar o
scgrcdo c nao avcniar dcsconfianas.
Fora ncsias disosics quc solrcvicra o
incidcnic dc Arnaldo. O scu gcnio inciuoso, or
nuiios dias sofrcado, rorroncra naqucla
closao dc ira, cn quc vazou iodas as colcras c
irriiacs acunuladas dcsdc sua vinda a
Quicranolin.
Mas dciano-lo na iouccira junio das
carnaulas, conccnirado c a rcflciir.
O rcsuliado dcssas rcflccs foi o quc sc
dcvia cscrar dc un Ioncn iao violcniancnic
aaionado cono clc. En oucas Ioras ia dccidir
da soric dc scu anor; dc una ou dc ouira forna,
D. Flor lIc cricncia.
Dcvia or un arrclaiancnio inrudcnic
conroncicr sua fclicidadc, c frusirar a ocasiao
quc nunca nais sc arcscniaria? Scria una
inscnsaicz.
344
CIanou ois a si ioda a cncrgia da voniadc,
ara inor a scu icncrancnio a calna rccisa.
cons o scu irajo, cujo dcsarranjo odia
dcnunciar a criurlaao inicrior do csriio c
cuidou cn rcunir-sc aos conanIciros.
Scu cavalo andava ali crio na varzca,
aarando as onias do cain ninoso; foi-lIc
facil aanIa-lo.
A cqucna disiancia andada, avisiou os
ouiros vaquciros quc or razcr, andavan a
nonicar o gado larlaiao. EncaninIou-sc ara
aquclc onio.
Vcio-lIc ao cnconiro o Ourcn.
Ora rcssusciiou o rino Fragoso! Ja
cnsavanos quc o El-dourado" iinIa-lIc cgado
o cncanio c quc andava or a ianlcn, nao cn
figura dc iouro, acsar dc quc Juiicr nao sc
dcsonrou dc o scr ara carrcgar s cosias a lcla
Euroa; nas na figura dc un daquclcs gcniis
anorinIos quc andan a lcijar as florcs. E cono
a flor das florcs ainda nao cnconirou un lcn
aircvido ara lcliscar-lIc as faccs, cra lcn
rcsunvcl quc o rino scnclIana do Cisnc
dc Lcda sc disfarassc no assarinIo.
Pois aqui nc icn no ncu rorio original,
dc carnc c osso, rino Ourcn; c cono dcsias
corridas dc iouros nao sc iira ouiro rovciio
345
scnao una fonc dc caador, vou salcr cn quc
aliura anda o alnoo, ois ja assan das Ioras.
Nao scrci cu quc o dcnorc ncssa ia
inicnao; ois sc o rino con o coraao cIcio
scnic as ladaladas do csinago, inaginc o quc
scra dc nin, quc ja nc sinio iodo cn un vacuo.
O Fragoso coniinuou o scu caninIo. Ao
assar or una arvorc viu os luzidos fcsics dc
una ircadcira quc dcscia dos galIos cn
lanlolins dc vcrdc folIagcn, rccanada das nais
lclas florcs ururcas, quais ingcnics dc rulis.
O noo caiiao colIcu un ranalIcic dcssas
lindas florcs quc no scriao cIanan lilros; c
dirigiu-sc ara a colina ondc csiavan as
scnIoras. O caiiao-nor quc o viu assar, griiou-
lIc dc longc con a sua voz dc irovao, fazcndo
rilonlar dcsaicdadancnic aquclc grosso riso dc
nofa.
Eniao, sr. caiiao Fragoso, quc novas da-
nos do Dourado? Ja csfolou o loi dc fana, c iraz
a as solas das cIinclas? OlIc quc o ronciido c
dcvido. Quando quiscr, o nanoic csia sua
disosiao.
Acsar do anino rcsoluio cn quc vinIa,
carcccu o Fragoso dc nuiio doninio solrc si,
ara rccalcar a violcncia dc scu dcsciio c
rcsondcr con ar razcniciro.
346
A nova quc irago, sr. caiiao-nor, c quc
nao nasci ara o ofcio dc vaquciro, nas ara o
icr ao ncu scrvio. Foi isio quc nc cnsinou o
Dourado; c acIando cu quc iinIa nuiia razao,
dcici-o ir dcscansado c roncii-lIc nandar o
Josc Dcrnardo cnicndcr-sc con clc.
Nao c rcciso, o loi nao iarda a. O
Arnaldo ja o dcrrulou con ccricza, rciorquiu o
caiiao-nor.
MclIor; fcz sua olrigaao.
Marcos Fragoso aroinou-sc cniao dc D.
Ccnovcva.
Quando corria, lcnlrci-nc quc cn vcz dc
dar caa a un loi nagro c fujao, cnrcgaria
nclIor o ncu icno colIcndo csias lindas florcs
ara a scnIora D. Ccnovcva c sua fornosa filIa,
dc qucn sao irnas, ois ianlcn sao florcs,
orcn nais ncninas c ncnos cncaniadoras. Da-
nc liccna quc lIc ofcrca, a cla, D. Flor c sua
gcniil conanIcira?
O galanicio cra lcn iorncado ara o icno, c
foi crcsso con un auro dc nanciras, quc ja
nao sc usa agora, c ainda nais naquclcs scrics
dc gcnic franca c rudc.
347
Agradco or nin c or clas, dissc D.
Ccnovcva, disiriluindo as florcs clas duas
noas.
Sao nuiio lindas, olscrvou D. Flor ao
nancclo. CIanan-sc lilros.
AI! nao salia, acudiu o Fragoso; scrao dc
fadas, ois quc ouiros dcdos odcn iangcr lilros
iao graciosos c dclicados, quc ncn os dc coral lIc
cccdcn?
Convidou cniao Marcos Fragoso as scnIoras
a sc acarcn ara rccolIcrcn-sc do sol, na icnda
ja arnada ali crio.
348

VII
A VOLTA

Na ourcla da naia, sonlra dc unas
grandcs sicuiras coadas dc florcs roas,
iinIan os criados do caiiao Marcos Fragoso
arvorado un ioldo dc danasco anarclo, solrc
csiacas vcsiidas con o ncsno csiofo dc cor azul,
fornando assin un visioso c clcganic avilIao.
Ali ja csiava arnada a ncsa, a qual, fciia dc
inroviso con quairo forquilIas c ranos,
oculiava cssc asccio rusiico sol as iclas dc scda
quc a fraldavan aic o cIao. Solrc a alvssina
ioalIa do nclIor linIo dc danasco, osicniavan-
sc con rofusao as varias cas dc una
riqussina coa dc ouro, raia, crisial c
orcclana da ndia, quc ofcrccian ao rcgalo dos
olIos, cono do aladar, os vinIos nais csiinados
c as nais salorosas das iguarias da coca.
As canasiras cn quc iinIan vindo iodos
csscs oljcios, rcunidas unas s ouiras dc anlos
os lados da ncsa c fraldadas igualncnic dc iclas
dc scda cscarlaic, fornavan dois sofas ou divas
ara asscnio dos convidados.
O cIao fora iacado con una grandc
alcaiifa nourisca, na qual sc vian csianadas as
349
figuras das Iuris c dos gucrrciros lcn-
avcniurados, iranando no araso as nais
graciosas danas oricniais, ou irocando cnirc si
ardcnics carcias.
Fclizncnic ara a iranquilidadc do lanqucic,
as csianas da iacaria ficavan quasc dc iodo
oculias cla ncsa c asscnios; ois do conirario o
caiiao-nor, acrcclcndo-sc dc scnclIanic
dcsvcrgonIancnio, nao o suoriaria dcccrio; c
nos ja salcnos a fora dc rcssao do scu
orgulIo, quando ofcndido.
As danas quc iinIan-sc rccolIido ao
avilIao or conviic dc Fragoso, ja csiavan
scniadas no sofa; c so cscravan ara sc orcn
ncsa, a cIcgada do caiiao-nor c dos ouiros
conanIciros, quc arovciiavan o icno a
nonicar as rcscs lralas.
A viicla quc forncccu a carnc ara o lanqucic
fora laada clo rorio caiiao-nor c sangrada
clo Danicl Fcrro. O Joao Corrcia iinIa fciio
ianlcn a sua rocza. Corrcndo airas dc un
loioic, foi solrc clc con ial furia, quc, focinIando
o scu cavalo no cIao, acIou-sc clc noniado no
novilIo; csic csaniado con a carga dciiou a
corrcr ara o naio cono un dcscscrado. O
rinciro rano laio aiirou ao cIao con a carga.
O caiiao-nor acando-sc, coniou nulIcr
a faanIa do rccifcnsc.
350
Aqui csia o sr. caiiao Joao Corrcia, quc
lcvou as lanas a iodos, D. Ccnovcva. Moniou
nun loioic, c largou-sc a corrcr ara o naio con
iania furia quc furou cla icrra a dcniro.
Eniao divcriiu-sc nuiio? crguniou D.
Ccnovcva ao caiiao ara arrcdar a lcnlrana do
scu rcvcs.
A vaqucjada c un lclo assaicno, scn
duvida; nas cu rcfiro a caa a iiro.
Eniao ja nao c vaqucjada; c naiana cono
usan os quc rccisan da carnc ara concr, dissc
o Danicl Fcrro.
Pajcns do rcino, vcsiidos dc garridas lilrcs
noda do icno, con longas casacas dc alas
largas, calcs c ncias lrancas, vicran
arcscniar s danas c convidados ricas lacias dc
raia dourada, ara lavarcn as naos,
cniornando agua dc jarros do ncsno lavor c
ncial.
Ao onlro csqucrdo irazian clcs alvas ioalIas
do nais fino csguiao lavradas dc lalirinio con
guarnics dc rcnda, iralalIos csics cn quc as
filIas do Aracaii ja rinavan naquclc icno, c
quc lIcs valcu a rcuiaao das nais ninosas
rcndciras dc iodo o noric.
351
Dcois quc o caiiao-nor c sua fanlia
cnugaran as naos, o Marcos Fragoso fazcndo as
Ionras do lanqucic con a aurada coricsia,
conduziu ncsa scus convidados colocando-os
nos lugarcs a cada un dcsiinados confornc o
grau dc ccrinnia c inoriancia.
Ao caiiao-nor coulc a calcccira; as danas
con o caclao ocuaran un lado; o ouiro lado
ficou ara Ourcn, Danicl Fcrro, Joao Corrcia c o
Agrcla; Marcos Fragoso scniou-sc no ioo.
Eran nais dc oiio Ioras. Para a coca c o
lugar iardava o alnoo; nas fora rcciso dar
icno nonicria, nais agradavcl con a frcsca
da nanIa. Alcn dc quc os iarros dc lciic frcsco,
nungido do ciio das vacas ali ncsno no asio,
Iavian conforiado os csinagos. Todavia o
aciiic foi o quc sc dcvia cscrar dcois dc ircs
Ioras dc cquiiaao c dos ccrccios aiivssinos da
vaqucjada.
O sol ja csiava alio; nas scus fogos cran
nodcrados cla aragcn fagucira quc duranic os
ncscs do invcrno rcina no scriao.
Aqucla fcsia coricsa, arrcada con iodos os
rinorcs do luo, iinIa ali no scio do dcscrio un
cncanio csccial c novo quc crdcria, sc, cn vcz
da florcsia, a cingisscn as arcdcs do nais
suniuoso alacio. As iclas dc vcludo c scda,
dcsfraldadas or cnirc o vcrdc csiofo da
352
folIagcn; a concicncia do crisial, do ouro c da
raia con as florcs c os fruios dos nais finos
naiizcs c dc nil fornas caricIosas; a aniicsc
da aric no scu cslcndor con a naiurcza cn sua
virgindadc riniiiva. cra dc cnlcvar.
O lanqucic foi dcnorado. A rincio corrcu
quasc silcncioso; os caadorcs iraiavan dc
alacar os rclaics do aciiic, quc acsar do
ancin, nao ccdia ao do cscado, na fonc cono
na scdc.
Duranic cssa rincira aric do alnoo,
alguns ajcns iocavan cIaranclas, gaiias c
ouiros insiruncnios quc fornavan cniao as
landas dc nusica narcial.
Mais iardc lcvaniou-sc a convcrsaao na qual
ionou aric aiiva Marcos Fragoso.
Nao crdcu o noo caiiao vcz dc insinuar a
D. Flor aluscs c finczas cncolcrias quc iodos
cnicndian, ncnos a donzcla, cuja ndolc nao sc
rcsiava a iais anliguidadcs, c o caiiao-nor,
ara o qual a niiologia cn quc os nanorados dc
cniao sc fornccian dc galanicios, cra un laiin
rclarlaiivo.
Ja csiava a icrninar o alnoo, quando
Arnaldo quc iornava da corrida, ouviu dc longc os
lrindcs quc sc irocavan cnirc os convidados.
Aroinou-sc cauiclosancnic or dcniro do
353
naio. O scu nolrc scnllanic, quc iinIa
Ialiiualncnic a crcssao viva c aicnia, quc c
roria do scriancjo, ncssc noncnio arcscniava
una alcria ainda nais ronia c vigilanic.
Por cnirc as arvorcs dcscolriu clc as
cavalgaduras, quc asiavan soga cn una
clarcira colcria dc rclva c sonlrcada cla naia.
Pcrio do laio dc D. Flor, csiava un raaz dc vinic
anos, quc clo iio das fcics c cla cor laa do
rosio conlinada con os calclos ncgros c
lusirosos, nosirava cricnccr raa locnia, da
qual ncssc icno c aic coca lcn rcccnic,
vagavan clo scriao landos quc vivian dc cnlios
c rainas.
O cscriior dcsias aginas ainda icn viva a
lcnlrana dcssas ariidas dc ciganos, quc
nuiias vczcs sc arrancIaran no siio ondc
nasccu, c cuja dcrroia cra assinalada clo
dcsaarccincnio das avcs dc criaao c aninais
doncsiicos, csccialncnic cavalos, quando nao
Iavia a lancniar o furio dc crianas, dc quc
fazian ariicular indusiria.
O raaz quc Arnaldo vira, cra un cigano
dcsgarrado, cono Iavia alguns or cccao; c
csiava a fazcr ao laio uns afagos c carcias, iao
gacIciros quc ara crin-las, adoiou a lngua o
scu rorio nonc. O ovo rudc cIanava a isso,
cnfciiiar o cavalo; c acrcdiiava quc o aninal
354
assin cnliado fugia do dono ara scguir o
ladino.
O scriancjo arou un insianic a olscrvar o
cigano, c scguiu adianic.
O caiiao-nor cla osiao cn quc csiava foi
qucn rinciro o avisiou, c dc longc, ainda griiou.
Scnrc cscaou-ic, o Dourado, raaz?
Aquilo c un loi danado, c nanIoso cono nunca
sc viu. Mas nao ic dcsconsolcs. Ouira vcz con
ccricza lIc dciias a unIa. Elc ficou ic conIcccndo
dcsia rincira corrida quc lIc dcsic, c ja salc o
filIo dc qucn cs. Tcu ai, o Lourcdo, nosso
vaquciro, c o rinciro cancador dc iodo csic
Quicranolin, o quc qucr dizcr dc iodos os
scrics do nundo, lcvou una scnana airas dcssc
loi dcsaforado.
Ao icrninar dcsia fala, ja Arnaldo acIava-sc
crio da ncsa. Marcos Fragoso, acsar dc Iavcr-
sc convcncido da ncccssidadc dc suoriar con
una aliiva inassililidadc a rcscna do
vaquciro quc o Iavia insuliado, cusiou a conicr-
sc, c cono o lanqucic Iavia icrninado, aariou-
sc con o rino Ourcn ara nao rcciiiar-sc.
Porianio, concluiu o caiiao-nor,
crgucndo-sc da ncsa c caninIando ara o
scriancjo, nao icns dc quc ic cnvcrgonIar, raaz!
355
Arcndcsic as nanIas do loi; qualqucr dia
dcsics conscgucs cga-lo.
Eu ja o cguci, sr. caiiao-nor, dissc
Arnaldo scn alicrar-sc.
Quc dizcs? Pcgasic o Dourado, raaz?
crguniou o fazcndciro na naior surrcsa.
unIa, sr. caiiao-nor.
Dravo, Arnaldo! Ondc csia o naganao?
Troucsic-o a onia dc lao, ou dciasic-o
anarrado ao au, quc nao c loi ara naiar-sc
aquclc?
Tivc cna dclc, c solici-o, rcsondcu
Arnaldo con cnoao.
loa! cclanou Joao Corrcia. Pcna dc un
dcnnio cn figura dc loi!
Quc icrnura dc vaquciro! acrcsccniou
Danicl Fcrro.
Solici o Dourado, sr. caiiao-nor; orcn
anics narquci-o con o fcrro dc D. Flor, cono cla
iinIa-nc ordcnado, concluiu Arnaldo scn dar
ouvido s olscrvacs incriincnics.
O caiiao-nor culiou.
Flor, ja salc? O Dourado csia con o scu
fcrro. Nao cdiu?
356
Eu salia quc clc iinIa dc scr ncu, c quc
Arnaldo c quc o Iavia dc anansar, rcsondcu a
donzcla sorrindo.
Mas quc rova icnos nos disso? volvcu
Danicl Fcrro.
Dc quc? crguniou o scriancjo.
Dc icr cgado o loi c fcrrado.
Arnaldo olIou-o con surrcsa.
A ninIa alavra, rcsondcu.
Ja soava o riso dos dois Ioscdcs do Fragoso,
quando o caiiao-nor o aialIou.
A iua alavra, Arnaldo, quc nos scguranos
con a nossa. O quc dissc o nosso vaquciro c a
vcrdadc, c sonos nos, o caiiao-nor Conalo
Pircs Canclo, quc o afirnanos. Sc Ia qucn
duvidc... icrninou con una rciiccncia cIcia dc
ancaas, corrcndo os olIos cn roda.
Qucn c caaz dc duvidar da Ionrada
alavra dc vossa scnIoria? acudiu o Joao
Corrcia. Dcsdc quc o sr. caiiao-nor alona, csia
acalado.
O Danicl Fcrro foi rudcnic acnas, c
afasiou-sc.
357
Mas cniao, cono foi o caso, Arnaldo?
Conia-nc iudo, qucro salcr. Pcgasic-o ncsno
unIa?
Arnaldo rcfcriu singclancnic ao caiiao-nor
os orncnorcs da corrida, scn oniiir ncn
ncsno suas conjciuras accrca da irisicza do loi,
c da icdadc quc cciiara nclc a lagrina do
corrcdor. O caiiao-nor ouviu aicniancnic,
inquirindo dc cada circunsiancia, c arovou o
roccdincnio dc scu vaquciro.
Fizcsic lcn; nao sc dcvc infanar un loi
valcnic c nclIor naia-lo.
Enquanio rclaiava ao caiiao-nor a corrida,
nao ccssou Arnaldo dc olscrvar o Marcos
Fragoso, c viu a confcrcncia quc clc icvc con o
Ourcn.
agora na volia, rino Ourcn, quc
rcicndo falar ao caiiao-nor solrc o assunio
quc salc; c dccidir csic casancnio, dc quc
dccndc o ncu sosscgo, ois quis o fado quc cu
nao ossa vivcr scn D. Flor. Escro quc nc
ajudara.
DisonIa dc nin, rino; infclizncnic nao
osso r sua disosiao.
Puu scu-uos Iuo us unus
cto,
358
Puu cuntu-uos ncntc u nusu
dudu."
Cuardc o lrao; quanio nusa lasia quc
cla cnircicnIa as danas c os ouiros, cnquanio
nc cnicndo con o caiiao-nor.
Conic conigo.
Olrigado. Sc a rcsosia for favoravcl,
conIcccra cla dcnora c or ncu scnllanic; sc
for coniraria, Ia dc ouvir o ioquc dc cIaranclas;
c o sinal ara afasiar-sc logo do caninIo c ionar
dirciio clo naio, ondc logo nos rcunircnos.
Scn dcscdir-nc do caiiao-nor?
A confcrcncia Ia dc acalar un ianio
azcda; clo quc julgo nais rudcnic nao a
rolongar con dcscdidas.
La isso c vcrdadc.
Prcvina o rino ao Joao Corrcia, quc cu
vou avisar ao Danicl Fcrro.
Insianics dcois anunciou-sc a ariida.
Vicran os cavalos, c Arnaldo irouc clo frcio o
laio, quc arcscniou a D. Flor; nas nao dcu
icno noa dc falar-lIc. Quando dcois dc icr
noniado ia a donzcla dirigir-lIc a alavra, iinIa
clc dcsaarccido.
359
Tornou a coniiiva clo ncsno caninIo.
A ccrca dc ncia lcgua da narizcira, ondc as
duas coniiivas sc Iavian juniado, Marcos
Fragoso, quc scguia dc ar con o caiiao-nor
cnircicndo-o con una convcrsa lanal accrca dc
fazcndas dc gado c ouiros assunios do scriao, fcz
una cqucna ausa, c nudou dc ion.
As scnIoras c os ouiros cavalciros ian nuiio
adianic cscaranuando c ja nao aarccian; o
Agrcla vinIa airas con a cscolia. TinIa, ois, o
Fragoso lilcrdadc ara cncciar o dclicado
assunio.
Agora, sr. caiiao-nor, co-lIc vcnia ara
iraiar dc un onio quc nc ioca nais quc
ncnIun ouiro, dissc Fragoso; c rclcvc vossa
scnIoria, sc o fao ncsia ocasiao inroria, nas
cono ialvcz saia ananIa ara InIanuns, nao
quis adiar.
Visio quc csia dc ariida c o caso c
urgcnic, nao nos ncgarcnos a ouv-lo aqui, sr.
caiiao Marcos Fragoso, ainda quc o dirciio cra
cn nossa casa.
Dcn o rcconIco; nas a londadc dc vossa
scnIoria surc csia ninIa falia.
Dc quc sc iraia cniao?
360
O nuiio c csircnccido afcio quc sinio or
sua filIa, D. Flor, c quc cu acrcdiio scr or cla
rciriludo, olriga-nc a cdir sua nao a vossa
scnIoria, quc dccidira, cono ai quc c, dc nossa
nuiua fclicidadc.
Passada a surrcsa, o caiiao-nor rcsondcu
con scvcridadc.
Nossa filIa, sr. caiiao Marcos Fragoso,
nao odia cnsar cn Ioncn algun scn liccna
dc scu ai. Fiquc salcndo.
Talvcz nc iluda; c ncssc caso dcla vira a
ninIa dcsvcniura. Mas vossa scnIoria, quc
dccidc?
O scnIor nao falou csia ncsna nanIa dc
una noiva, con qucn ja arccia jusio c
coniraiado? A roosiio do Dourado c daquclas
fornosas cIinclas quc ainda nao icn solado?
AI! cclanou Fragoso sorrindo. Essa noiva
dc quc cu falci, c rccisancnic aqucla quc lIc
acalo dc cdir, c quc cscro alcanar da sua
gcncrosidadc.
Visio isso, ja coniava cono ccrio o scu
casancnio? rciorquiu o caiiao-nor, rugando o
solrolIo.
361
TinIa a cscrana, quc ainda conscrvo, dc
quc vossa scnIoria nao nc rccusara a nao dc D.
Flor, iornou Marcos Fragoso.
O Canclo calou-sc.
Quc rcsolvc, scnIor caiiao-nor?
Eu cnsarci.
Ja anuncici a vossa scnIoria quc ario
ananIa, c carco dc una rcsosia ara icrninar
agora ncsno csia ninIa rcicnsao dc una ou dc
ouira forna.
O caiiao-nor solcnizou-sc.
O quc lIc odcnos dizcr, sr. Marcos
Fragoso, c quc arcssou-sc cn cdir nossa filIa c
cnsar quc cla csiivcssc sua cscra ou dc ouiro
qualqucr.
Scra orvcniura alguna rinccsa? aialIou
Fragoso, ja nao doninando o dcsciio.
nossa filIa, a filIa do caiiao-nor
Conalo Pircs Canclo. Esia ouvindo? Nos
odanos, sc nos arouvcssc, cscolIcr cnirc
ouiros o sr. Marcos Fragoso ara casa-lo con D.
Flor; nas nao adniiinos quc rcicnda casa-la
consigo.
362
Qucr isso dizcr quc scrian o scnIor c cla
qucn nc darian a Ionra dc adniiir-nc na sua
fanlia, cn falia dc cousa nclIor, c or una
csccic dc ronoao ao osio dc narido?
jusiancnic isio, iornou o caiiao-nor.
Fragoso calou-sc. Con un novincnio
crcssivo iirou o cIacu c conscrvou-o algun
icno na nao. Soou cniao no naio o canio
csiridcnic da saracura; c con ouca dcnora
ouiro igual rcsondcu-lIc a ccrca dc cinqucnia
lraas ara dianic.
Eniao o noo caiiao voliou-sc con
arrogancia ara o Canclo.
ScnIor caiiao-nor, o assunio c nuiio
scrio. Pcsc lcn a sua rcsoluao.
O caiiao-nor Canclo so icn una
alavra. Dissc nao; c nao.
Pois saila vossa scnIoria quc cu, Marcos
Fragoso, ianlcn so icnIo una voniadc c
irrcvogavcl. Jurci quc sua filIa scria ninIa
nulIcr c con o favor do Dcus, cla Ia dc sc-lo.
O noo caiiao fcz con o cIacu un coricjo
ao Canclo; c voliando dirciia ncicu-sc clo
naio scguido dc ioda a sua coniiiva, inclusivc os
ajcns quc iocavan as cIaranclas.
363
O caiiao-nor ficou un insianic crlco.
Quc dissc clc? crguniou ara o ajudanic.
Jurou quc ninIa filIa Ia dc cricnccr-lIc con o
favor dc Dcus? Ira fazcr alguna novcna, Agrcla?
Ou alguna cniicncia, scnIor caiiao-
nor.
A aicnao do caiiao-nor voliou-sc ara un
grandc irocl dc cavalos quc soara cla frcnic.
Curioso dc salcr or si ncsno a causa dcssa
arrancada, arcssou o asso do ruo-cdrcs.
364

VIII
EMBOSCADA

Oculio nas vizinIanas do Dargado, Jo
csiava a casa da fazcnda c scus arrcdorcs.
O vclIo iinIa a asiucia dc un ndio c ialvcz a
adquirira no iraio con os indgcnas duranic a
rolusicz da idadc c a auncniara con a
ccricncia dc sua vida quasc sclvagcn.
AcIou clc na naia una grossa casca dc
crciro, ja dcscgada do ironco norio, c vcsiiu-a
cono un csiojo quc o cscondia dcsdc a calca
aic aos cs, dciando-lIc vcr or cnirc as racIas
do coriicc. Esic aarclIo, quc clc conlciou con
as ranas vcrdcs da arvorc, crniiia-lIc
iransoriar-sc dc un onio ara ouiro, scn quc
o crcclcsscn. Era una noiia anlulanic.
Arnaldo rcconcndara csccialncnic ao vclIo
quc olscrvassc os novincnios dc Luiz Onofrc c
da sua landcira; ois susciiava da vinda dcssa
gcnic, cnlora fossc iao naiural quc o Fragoso,
icndo dc airavcssar o scriao dc InIanuns ainda
infcsiado dc ndios lralos, sc nunissc dc una
cscolia naior do quc iroucra do Fccifc.
365
Jo noiou na vcscra da nonicria quc Luiz
Onofrc sara do Dargado con o Moirao c nais un
canarada quc lcvava un grandc surrao ou
alforgc dc couro, c so iornou a casa or iardc. Ao
assar, o landcirisia dizia a un dos acoliios.
Esia nadrugada, quando o galo caniar a
scgunda vcz, iodos a cavalo. Ouviu,
Corrinloquc?
Nao icn duvida, sr. Onofrc.
E aic la, noiia.
Concluiu o vclIo quc dc alguna ccdiao sc
iraiava ara a nadrugada scguinic; c nao cra a
nonicria, ois Iavia rcconcndaao dc scgrcdo.
Quando Arnaldo vcio noiic, clc conunicou-lIc o
quc salia.
una cnloscada, dissc o vclIo.
A qucn? crguniou Arnaldo.
Ao Canclo. O caiiao-nor c solcrlo;
ofcndcu ao noo, csic vinga-sc.
Mas clc rcicndc a filIa or csosa?
Eniao c quc o ai a rccusou.
Ainda nao, afirnou Arnaldo.
366
Foi conlinado cnirc anlos un lano.
Arnaldo iinIa dc aconanIar o caiiao-nor. Jo
scguiria o Onofrc ara salcr o fin da ccdiao.
No caso dc vcrificarcn-sc as susciias, daria
sinal a Arnaldo cla crcussao da icrra.
Era orisso quc duranic o irajcio Arnaldo
iinIa o ouvido alcria.
A rincio inclinou-sc ao alviirc dc rcvcnir
o Canclo; orcn rcccou quc o ionasscn or
visionario, ou quc fossc clc o noior dc algun
injusio dcsalrincnio do caiiao-nor conira o
Fragoso. Scu undonor rcclia cssa idcia dc
cIanar cn aulio dc scu odio o odcr do dono
da Oiiicica. clc, Arnaldo, nao carccia dc ningucn
nais, scnao dc si, ara conlaicr scu ininigo.
Nao olsianic, quando viu a cqucna cscolia
con quc saiu o caiiao-nor, ccrrou-sc-lIc a alna
c quis falar. Mas doninou-o ainda o ncsno
rcccio.
En iodo o caso, ara salvar D. Flor, lasia
o Corisco! cnsou consigo ancdiando a longa
clina do cardao quc rifava.
Iora arazada a landcira csiava noniada c
ariiu do Dargado, saindo os cavalciros dc casa a
un c un ara nao fazcr irocl. Airas do uliino
foi Jo cscancIado cn un oldro quc o Arnaldo
lIc dciara ara cssc fin.
367
Luiz Onofrc cra un roduio dcssc
rccruzancnio dc raas a quc sc dcu o nonc dc
coriloca. Assin cono a sua icz rcrcscniava a
fusao das ircs corcs, a alva, a vcrnclIa c a ncgra,
da ncsna soric o scu caraicr conunIa-sc dos
ircs clcncnios corrcsondcnics quclas
varicdadcs. TinIa a avidcz do lranco, a asiucia
do ndio, c a sulnissao do ncgro.
O Fragoso nao odia acIar nclIor
insiruncnio ara scu rojcio; c aic, scgundo
rczava a crnica dc InIanuns, nao scria cssc dos
rinciros furios ou raios dc noa quc o Onofrc
fizcssc or conia do airao, o qual iinIa fana dc
grandc corrcdor dc avcniuras.
Ao rinciro alvorcccr cIcgou o landcirisia
con sua gcnic ao onio dcsignado. Dcois quc
rcndcran os cavalos c aiaran-lIcs o focinIo
con cnlornais ara incd-los dc rincIar
scguiran iodos o calo, quc os lcvou ara dcniro
do ccrrado.
Corrinloquc!
Pronio!
Vocc fica no nundcu la do ouiro lado ara
coriar a corda; c o Fainundo do lado dc ca.
Fainundo!
Fcnic!
368
CIcguc ca! Esia vcndo csic angico vcrgado
ao cIao? Pois assin quc nc ouvir griiar ai", c
coriar a corda, scnao corio-lIc cu as orclIas.
Esia cnicndido?
Nao qucro dcsias graas conigo, sr.
Onofrc.
Ca o anigo Alcio Moirao, nao rccisa quc
lIc diga; fica ao c do au...
E la vai a iraluzana! acrcsccniou o
Moirao, fazcndo gcsio dc qucn ncic as naos
ara cnurrar.
Quando for icno! advcriiu o Onofrc.
Ondc csia o Dciju?
s ordcns!
Lcnlra-sc lcn do canio da scricoia? Do
Josc Cigano?... Vanos a vcr la isso!
O Dciju soliou un guincIo quc iniiava
crfciiancnic o canio da saracura, c quc csirugiu
longc cla naia a dcniro.
Esia dirciio. Qucn falia agora? FosinIa!
Quc icn con cla? crguniou una ircfcga
raariga adianiando-sc.
Ja salc, noa. Quando o cavalo da dana
assar, c dc un ulo cscancIar-sc na garua c
369
scgurar lcn a diia, c iaar-lIc a loca ara nao
griiar.
Fica ao ncu cuidado.
Dcn; iudo csia corrcnic. Agora, noiia;
vanos cscrar quc assc a coniiiva, ara
cuidarnos ca da cssoinIa. Qucn iar, icn
conias conigo. Toca a dciiar. Corrinloquc, va vcr
sc os cavalos csiao con os focinIos lcn
acriados clos cnlornais, c lcvc-os ara lcn
longc.
Fcsialclcccu-sc dc iodo o silcncio; c os
cnloscados crnancccran cousa dc ncia Iora
cn conlcia nudcz aic quc ouviu-sc ao longc o
irocl dos aninais. Eran as duas coniiivas ja
rcunidas, quc sc aroinavan, c assando or
dianic do cscondcrijo, afasiaran-sc raidancnic.
Agora icnos unas ircs Ioras or dianic.
Podcnos quclrar o jcjun. Anigo Moirao, nandc
luscar os alforgcs, c solrciudo as lorracIas quc
dcvcn csiar lcn aojadas, ois foi csia a ordcn
do sr. Marcos Fragoso, nosso caiiao, c o nais
cIilanic fidalgo dc iodo csic Pcrnanluco.
Alio la, quc o caiiao c ca do Ccara,
nascido cn InIanuns, na fazcnda das Araras,
ondc norava o dcfunio coroncl, anics dc vir ara
o Dargado, dissc Fainundo, acudindo cla icrra
naial.
370
Ca ara nin quc sou dc Pajcu dc Florcs,
iudo c Pcrnanluco, Fainundo, qucr iu quciras,
qucr nao!
Pois cu, sc nao csiivcssc aqui no scrvio do
scnIor caiiao, lIc coniaria una Iisioria...
Calra nofino!
Mas cIcgando no Dargado, Ia dc vcr dc
quc au c a canoa.
dc au quc rccisa scr dcscascado,
Fainundo, c qucro cu icr csic gosio.
Muiio a roosiio voliaran Moirao c
Corrinloquc, irazcndo os alforgcs cIcios dc
conidas c os odrcs rcicsados dc vinIo oriugucs
c dc cacIaa da icrra. Essa visia alacou a
rcsinga do Onofrc con o scu landcirisia.
Esicndcu-sc un couro no cIao c os
canaradas iraiaran dc laldcar o conicudo dos
alforgcs c odrcs ara as vasilIas dos csinagos.
Esscs dcsccndcnics dos caloclos scgucn a
ncsna rcgra daquclcs. nao guardar conida, ncn
fonc, ara o dia dc ananIa. Assin nao carrcgan
a rincira, ncn cscrdian a scgunda.
A conczaina corria no ncio das ilIcrias c
galIofas dos landolciros.
371
O ial sr. FragosinIo nao cocIila, gcnic!
dissc o Dciju. La no InIanuns quania ialinIa
loniia Iavia foi dirciiinIo ara o jcqui. Agora vai
ncicr-sc cn filIa dc caiiao-nor!...
Quc icn la isso? crguniou con ion
arrcliiado a FosinIa, quc csiava dc lado scniada
cn un galIo scco c alnoava laranjas c aoca
cn una cuia. Por icr ai dc farda vcrnclIa, nao c
nais loniia do quc as ouiras.
Do quc ccria faccira dc ncu conIccincnio,
nao c; isso juro cu, ncnina.
FosinIa sorriu nosirando dois rocais dc
crolas, finos dcnics oricniais. TinIa cla iodo o
lusio c una aric do rosio cnvolio or un
nanicu cscarlaic, quc lIc scrvia dc cauz; nas o
quc sc cnircvia c o quc sc adivinIava da
fisiononia cono do ialIc, dcnunciava cncanios
dc fascinar.
Eran alcn daquclc sorriso crlado, uns olIos
ncgros c avcludados quc ciniilavan sol o cauz
cono csirclas cn noiic rocclosa, una ciniura dc
vcsa, c un c arqucado quc aarccia or laio
da orla da vasquinIa arda.
Fainundo, Ioncn, assa ara ca a
nandurcla! OlIa o dialo, cono cscorruicIou!
372
Nao sci quc icn csic vinIo, Iojc! olscrvou
Moirao, cnugando a loca do sorvo. AcIo-lIc
assin un iravo cono dc cngao! Nao scnicn?
Dcic vcr!
Eu ja lIc iinIa scniido.
Ha dc scr da lorracIa.
E nao c so o vcrnclIo; a lranca ianlcn
icn o ncsno gosio.
Mas vao cscorrcgando; quc dizcn? Ainda
ncnIun sc cngasgou quc cu vissc.
Eniao, FosinIa, nao ionas un irago
ianlcn?
Para lclcr sua saudc, sr. Onofrc.
Pois va la. nossa, fciiiccira!
Andrc, da un ulo la cnlaio, Ioncn, c
iira as nocIilas dos cavalos, ara quc alnoccn
ianlcn! Vao corrcr nais do quc vocc, quc ja
forrou a iria, calra vclIo.
A cssa rcconcndaao do Corrinloquc
lcvaniou-sc o Andrc c dirigiu-sc ao lugar
dcsignado con o scu alforgc dc couro cIcio dc
carnc c farinIa.
373
Tcrninada a conczaina, o Onofrc assou
nova rcvisia sua gcnic, dcsignando a cada un
scu osio c insisiindo nas rinciras
rcconcndacs.
O lugar cscolIido ara a cnloscada nao
odia scr nais azado. Era una lrcnIa, dcfcndida
ao sul or un scrroic ngrcnc. O caninIo
assava cnirc duas rocIas a quc cla forna
convca iinIan dado o nonc dc Daus. dirciia
ficava o alcaniil; csqucrda o lanlurral quc
icrninava logo adianic cn un vasio alagado.
Para iornar inossvcl aos cavalciros o iransiio
cla cscssura, o Onofrc Iavia lcvaniado no naio
una crfciia csiacada cnirc a rocIa c o aniano.
Assin a coniiiva na volia nao iinIa onira
assagcn scnao a csirada; c, irancada csia, scria
olrigada a fazcr un longo rodcio, ou a rciardar a
sua narcIa or algunas Ioras cnquanio alria
caninIo. Dcsia circunsiancia, iirara o Onofrc
iodo o ariido ara a cilada.
Tcccra o landcirisia una gradc dc rclIo c a
airavcssara dianic dos dois cnIascos,
anarrando as onias cn arvorcs novas, dc un c
ouiro lado. Vcrgara dcois cssas arvorcs cono
cosiunan fazcr os caadorcs nas arnadilIas; c a
icia ficou csicndida no cIao colcria dc icrra c
folIas sccas.
374
Por arics do cigano incunlido dc cnfciiiar o
laio, conia Onofrc quc a filIa do caiiao-nor
scra a rincira a assar clos Daus. Acnas cla
sc acIc do ouiro lado, quc o Corrinloquc c o
Fainundo coriarao as cordas das arvorcs; c csias
voliando osiao naiural, lcvaniarao consigo a
gradc quc dcvc fccIar a csirada.
Eniao, scarada a noa da coniiiva, ainda
quc icnIan assado con cla algunas cssoas, c
facil ao landcirisia consunar o raio. A FosinIa
saliara na garua do laio; con una das naos
iaara a loca dc D. Flor ara incd-la dc griiar
c con a ouira a csirciiara ao ciio, cnquanio o
Onofrc lcn noniado, ionando o laio cla lrida,
disara con clc c a donzcla.
Para rcforar a gradc dc couro, rcarou
Onofrc ouira larrcira. una ranalIuda lrauna,
ja scrrada clo ioo c quc a un cnurrao do
Alcio Vargas caira solrc o caninIo, irancando-o
con una sclc viva c cnaranIada.
Enquanio o caiiao-nor c sua gcnic
cslarrar-sc ncssa cnlrccIada, o Onofrc icn
icno dc r-sc a salvo con a donzcla c rccolIcr-
sc ao Dargado.
Anics dc concluir o novo canc da
cnloscada, scniiu o landcirisia a lngua ircga.
375
Dialo dcsic vinIo do rcino!... Nao sci quc
nisiura lIc dciiaran!... Qucrcn vcr quc s-nc,
ncio la, ncio ca?... Eu nc cnicndo c con a
aircia!
Nao c, sr. Onofrc. Esic vinIo iinIa alguna
cousa con ccricza. Tanlcn cu csiou con as
crnas lanlas, dc uns sorvos quc dci na
lorracIa. Pois a ninIa conia no MinIo cra ncio
quariilIo ao alnoo.
Fcarou o Onofrc quc ioda a sua gcnic ja
andava csiirada, uns clo cIao juncado dc folIas
sccas, ouiros clos galIos rasiciros, a curiir a
carrasana.
OlIcn csia corja dc lclados! Cono
roncan!... E nais c quc cu vou fazcr o ncsno!
Nao osso conigo! O ial suno dc uva nao nc
ioa!... Corrinloquc, fiquc dc csrciia c acordc-
nos, quando cIcgar... quando for... vocc salc...
Nao concluiu Onofrc. O ioror quc lIc
invadira o coro soiiou-o conlciancnic, c ncn
lIc dcu icno dc cscolIcr o lugar ondc
aconodar-sc. O Corrinloquc, sc ainda o ouviu,
nao dc rcsondcr-lIc dc csada quc iinIa a
lngua; c o Moirao ja nugia cono un iouro.
Ncssa ocasiao os cavalos concaran a
rincIar, scniindo ialvcz a aroinaao dc algun
aninal da ncsna csccic.
376
A unica cssoa quc rcsisiiu ao suliio lciargo
foi FosinIa, dcccrio or icr lclido acnas uns
golcs dc vinIo. A raariga vcndo ioda aqucla
gcnic soiiada cn rofunda nodorra, assusiou-
sc, ianio nais quanio ianlcn scniia
dcsfalccincnio.
Nao foi longa, orcn, cssa criurlaao;
assada cla, conscrvou-sc alcria a fin dc acordar
os conanIciros ao rinciro solrcssalio.
Ergucu-sc cniao dcnirc un nonic dc folIas
sccas a alia c nagra csiaiura do Jo. Invcsiigando
con raido olIar a ccna, o vclIo csgucirou-sc
con a suiilcza dc una sonlra or cnirc a
folIagcn c foi surdir a una disiancia dc ccn
lraas.
Ai, scgurando un grosso nadciro, concou a
laicr na icrra con o novincnio conassado dc
un ilao.
s rinciras ancadas, FosinIa
solrcssaliou-sc c iraiou dc acordar Onofrc; nas o
landcirisia nao dcu acordo dc si c os
conanIciros ainda ncnos. Quando a raariga ja
nao salia o quc fizcssc, ccssou o csirciio quc cla
airiluiu corrida dc algun loi.
Enircianio Arnaldo acalava dc soliar o
Dourado, c lcnlrando-sc dos rincIos quc ouvira,
c quc dcnunciavan a rcscna dc cavalos
377
lridados, ionou cssc runo, susciiando quc a
landcira do Onofrc andassc or aquclcs siios.
Nisso crcclcu una cono vilraao quc saa
da icrra c rcconIcccu incdiaiancnic o sinal dc
Jo, quc iinIa arcndido dos ndios a conunicar-
sc or aquclc ncio scguro airavcs dc grandcs
disiancias.
Insianics dcois o noo scriancjo
cnconirava-sc con o vclIo, quc o lcvou ao lugar
da cnloscada.
Esiao dornindo?
Dclcran iingui.|7|
O vclIo rcfcriu cniao raidancnic a Arnaldo
o quc fizcra.
Enquanio os landcirisias agacIados no naio
csiavan a assagcn da coniiiva, Jo fora aos
alforgcs, iirara un cancco, cncIcra-o dc
aguardcnic cn un dos odrcs; c csnagando cnirc
os dcdos ranas dc iingui, naccrou-as dcois
dcniro do csriio. Quando lIc arcccu quc a
iiniura csiava lasianic foric, dividiu a
aguardcnic clas duas lorracIas c icvc o cuidado
dc as sacolcjar.
Salcndo quc a gcnic da cscolia fora
iinguijada clo vclIo, Arnaldo csircncccu.
378
Envcncnados? Todos?...
Tonios acnas. Dcia-os dornir
dcscansados, c daqui a una Iora acordarao un
ianio nodos c nada nais.
E a raariga?
Dclcu ouco.
rcciso anarra-la a cla c aos ouiros or
scgurana.
Jo aodcrou-sc dc FosinIa cnlrulIando-lIc
a calca na naniilIa. Arnaldo foi varzca,
naiou un loi c o csfolou con a raidcz c
dcsircza quc icn ncsic, cono cn iodos os
nisicrcs dc scu ofcio, o vaquciro ccarcnsc.
O couro foi incdiaiancnic coriado cn
corrcias, con quc o scriancjo cou dc cs c naos
a ioda a cscolia, inclusivc a FosinIa, assando
cn scguida, clc c Jo, a anordaa-los clo ncsno
sisicna.
Na ocasiao cn quc ligava os ulsos do
Moirao, Arnaldo iraou-lIc con a onia da faca
una cruz nas cosias da nao dirciia, c iao fcrrado
csiava no sono o ninIoio quc nao scniiu o gunc
do fcrro coriar-lIc a cidcrnc.
379

IX
REPREENSO

Dcois dc conlinar con Jo o quc lIcs
rcsiava a fazcr, Arnaldo dciou o vclIo no lugar
da cnloscada c voliou ao siio ondc Iavia ficado
a coniiiva.
Ali cIcgou, cono vinos, ao icrninar o alnoo
c coniou ao caiiao-nor a cga do Dourado.
Quando, na ocasiao dc noniarcn os
convidados ara a volia, clc arcscniou o laio a
D. Flor, ja iinIa dcsirudo conlciancnic o cfciio
das arics do cigano. Dcsaarcccu ncssa ocasiao;
nas ara aconanIar or dcniro do naio a
coniiiva c olscrvar nclIor o jogo do Fragoso.
Viu o sinal dado. O cigano quc ianlcn
oculio no naio csrciiava aquclc sinal, soliou o
canio da saracura c disarou a corrcr, assando
crio dc D. Flor.
O laio nao o scguiu cono clc cscrava; nas
scguu-o Arnaldo quc lrcvc o alcanou c,
dcrrilando-o da scla, uou-o ara dcniro da
cscssura, ondc o dciou cado cono os
conanIciros.
380
O scriancjo iniiou cniao o canio da saracura,
cnquanio Jo csaniava os cavalos cnloscados,
quc ariiran dcsfilada na dircao do Dargado.
Marcos Fragoso, ouvindo a scnIa
convcncionada c o irocl dos aninais, acrcdiiou
quc D. Flor csiava cn scu odcr, c dcscdiu-sc
arroganicncnic do caiiao-nor, dando aviso aos
conanIciros ara quc o scguisscn.
Enircianio D. Flor c Alina iransunIan o
lugar da cnloscada scn o ncnor acidcnic, c D.
Ccnovcva nodcrava a narcIa dc scu cavalo ara
rcunir-sc ao narido c salcr dclc a razao da
rccniina ariida do Ourcn c scus
conanIciros.
Ao assar or dianic dc Arnaldo oculio na
cscssura, D. Flor crguniara a Alina.
Ondc csiao suas florcs, ncnina?
Quc florcs, Flor? rciorquiu a noa,
lrincando con a alavra.
As quc nos irouc o Marcos Fragoso.
Dcici-as ficar, rcsondcu Alina con
indifcrcna.
Pois das ninIas fiz un adcrco! OlIc!
dissc a gcniil donzcla, aoniando ara os
381
ingcnics cscarlaics quc lIc ornavan o colo c os
calclos. Nao arcccn rulis?
Sao nuiio galanics; nas cu rcfiro csia
quc vocc nc dcu, iornou Alina sorrindo c
nosirando a unlcla quc Arnaldo colIcra, c quc
cla irazia ao scio.
D. Flor ficou scria c fusiigou o laio, quc
ariiu a galoc.
O caiiao-nor Iavia alcanado D. Ccnovcva;
c rcfcria-lIc agora quanio sc assara con o
Marcos Fragoso, dcsdc o cdido quc csic lIc
fizcra da nao dc D. Flor, aic rccusa fornal c
icrninanic quc rccclcra.
D. Ccnovcva, quando cla rincira vcz,
quinzc dias anics, convcrsara con o caiiao-nor
accrca dcssc ariicular, nosirara-sc inclinada ao
solrinIo Lcandro DarlalIo, c aic dcra a cnicndcr
quc nao iinIa cn lon concciio ao Marcos
Fragoso.
Dcsdc, orcn, quc o caiiao-nor dccidira-sc
or csic, cla cono ficl csosa, Ialiiuada a
idcniificar-sc conlciancnic con a voniadc do
narido, assou a considcrar Marcos Fragoso ja
cono o noivo dc sua qucrida Flor.
O nais ardcnic dcscjo da loa nac cra vcr a
filIa casada, cnlora quando cnsava nisso
382
csircncccssc con a idcia dc una scaraao or
nais lrcvc quc fossc. A cssc rcsciio, orcn, a
iranquilizava o caiiao-nor, quc csiava rcsolvido
a inor ao fuiuro gcnro a condiao dc vivcr
dclaio do ncsno icio.
O dcsfccIo da rcicnsao do Marcos Fragoso
dcvia, ois, cnirisicccr a D. Ccnovcva, quc viu
adiado o casancnio or cla iao ardcnicncnic
dcscjado. A loa scnIora nao conrccndia o
noiivo quc iivcra o caiiao-nor ara rccusar un
gcnro quc clc ncsno, dc sua roria insiraao,
Iavia cscolIido cnirc ouiros c rcfcrido a iodos.
Mas cla acaiava as dcciscs do narido, c nao
iinIa o cosiunc dc discui-las, ois dcosiiava a
naior confiana na rudcncia, cono no anor,
daquclc a qucn Iavia unido o scu dcsiino.
A crgunia quc fcz nao icvc ouiro fin scnao
salcr do noiivo quc dcicrninara a dclilcraao do
narido ara nclIor concncirar-sc dcla.
Por quc foi cniao quc o dcsacIou, sr.
Canclo?
Porquc aircvcu-sc a cdir D. Flor.
Nao c cosiunc?
Nossa filIa, D. Ccnovcva, nao c ara scr
cdida, cono qualqucr noa a do nundo. Nao
foi ara isso quc nos a crianos. Eu iinIa-nc
383
lcnlrado dcssc Fragoso, nas clc adianiou-sc c
con iananIa arrogancia, quc ja sc julgava noivo.
Passava dc ncio-dia, quando o caiiao-nor
cIcgou con sua fanlia Oiiicica.
D. Flor dirigira o cavalo ara laio da arvorc
a fin dc acar-sc na sonlra. Arnaldo a scguira, c
saliando cn icrra, ofcrcccu-lIc o onlro cono un
cscalclo.
A donzcla csiava cniao cncaniadora. A
agiiaao do asscio c os raios do sol iingian-lIc
as faccs dc uns laivos dc urura, os olIos
iinIan un lrilIo vivo, c as lindas florcs
cscarlaics cnirclaadas cn suas ncgras c lasias
nadcias, fornavan-lIc un ioucado gracioso.
Dir-sc-ia quc nao cran florcs, nas os sorrisos
fciiicciros dc scus lalios dc carnin, quc lIc
scrvian dc joias ara a fronic c dc lrocIc ara o
scio do rouao.
Arnaldo, vcndo aquclas florcs quc ainda nais
fornosa iornavan a donzcla, scniiu o coraao
irasassado.
Tirc csias florcs! dissc clc, ajoclIado junio
ao csirilo c con a voz sulicanic.
Por quc? crguniou a donzcla adnirada.
Tcn vcncno! lalluciou o scriancjo.
384
Dcvcras! iornou D. Flor con un riso dc
nofa.
Arnaldo crgucu-sc dc un ncio, c anics quc
udcssc doninar o violcnio inulso dc sua alna,
arrancara da calca c do scio da donzcla as
florcs, quc arrojou ao cIao, c csnagou con a
onia da loia, cono sc fosscn un rciil
vcncnoso.
D. Flor, quc ja acava-sc, foi ionada dc una
surrcsa dolorosa; c asna con aqucla audacia,
rccaiu solrc a scla. No rinciro assono dc sua
indignaao nao sc lcnlrou qucn csiava dianic
dcla c nao viu ali scnao un Ioncn quc iivcra a
insolcncia dc ioca-la.
A Iasic do cIicoiinIo, lrandida or sua nao
irriiada, vilrou no ar; nas a donzcla iivcra icno
dc doninar cssc ncio dc colcra. Fcirau-sc cn
una aliiva dignidadc.
Arnaldo!
O scriancjo crnanccia inovcl, c sofrcu cn
silcncio, inassvcl, nas rcsoluio, a rcrccnsao
quc rovocara.
Nao csquca o scu lugar, Arnaldo,
coniinuou D. Flor con scvcridadc. A icrnura quc
icnIo sua nac nao fara quc cu suoric csias
lilcrdadcs. A cula c ninIa, lcn o vcjo. Sc nao
385
lIc dcssc confiana, iraiando-o ainda cono
canarada dc infancia, nao sc aircvcria a faliar-
nc ao rcsciio. Lcnlrc-sc, orcn, quc ja nao c
un ncnino nalcriado; c solrciudo quc cu sou
una scnIora.
MinIa scnIora?... dissc Arnaldo,
carrcgando ncssa inicrrogaao con accrla ironia.
Sua scnIora, nao, iornou D. Flor con un
ion glacial; nao o sou; nas ianlcn, acsar dc
nos icrnos criado junios, nao sou sua igual.
Arnaldo ajoclIou-sc dc novo cono ara
ofcrcccr a csadua noa; c dissc-lIc
rovocando-a con o olIar.
Sc a ofcndi, casiiguc-nc; nao icn na nao
un cIicoic?
Nao, c arrccndo-nc dc ncu rinciro
novincnio. Mas, sc ouira vcz csqucccr-sc do
rcsciio quc nc dcvc, Arnaldo, cu nc quciarci a
ncu ai, ara quc clc o corrija.
Diias csias alavras no ncsno ion scvcro c
aliivo, a donzcla acalou dc alaicr o scriancjo
con un olIar dc rainIa c afasiou-sc,
cncaninIando o aninal ara a casa. Pouco
adianic saliou da scla, c foi rcunir-sc nac quc
ianlcn acalava dc acar-sc.
386
Esia ccna assou-sc raidancnic, cono un
aaric ao novincnio gcral da dcsnonia.
Enirciidos consigo, os ouiros nao crcclcran a
suliia aao dc Arnaldo ao arrancar as florcs, c o
incidcnic quc solrcvcio.
Ergucra-sc o noo scriancjo con arrogancia
ao ouvir o nonc do caiiao-nor con quc o
ancaou D. Flor, c aconanIou a donzcla con
un olIar dc dcsafio, aic quc cla cnirou cn casa.
Eniao Arnaldo saliando dc novo na scla,
ncicu as csoras no Corisco c disarou dc
ladcira alaio.
Corrcu dirciio ao Dargado; ia rcsolvido a
dcsafiar o Marcos Fragoso, naia-lo ara vingar
nclc a IunilIaao quc acalava dc sofrcr, c
dcois dciar-sc naiar ara assin unir-sc do
crinc dc Iavcr ofcndido o nclindrc dc D. Flor.
A fazcnda do Dargado csiava dcscria, c
Arnaldo acnas ali cnconirou a fanlia dc un
vaquciro invalido, quc ficara ara guardar a casa.
Dissc-lIc a nulIcr quc o caiiao Marcos Fragoso
iinIa ariido una Iora anics ara InIanuns
lcvando ioda a sua coniiiva c nais o Josc
Dcrnardo con a gcnic da fazcnda.
Dcsconfiou Arnaldo dcssa ariida
rcciiiada, c rcccou quc cla cscondcssc algun
novo cnlusic. Dcsdc quc un crigo ancaava a
387
iranquilidadc da fanlia a qucn sc dcvoiara c a
scgurana dc D. Flor, o scriancjo csquccia-sc dc
si, ara so ocuar-sc con a dcfcsa dos cnics quc
csircnccia.
Scu rinciro cuidado foi dirigir-sc ao lugar da
cnloscada. Ja nao Iavia ali viva alna; iodos os
landcirisias Iavian dcsaarccido; nas ainda
vian-sc clo cIao as cias dc rclIo, coriadas a
fcrro.
Eis o quc succdcra.
Marcos Fragoso ao dcscdir-sc do caiiao-
nor, ionara dirciia, c rcunido adianic ao
Ourcn c nais conanIciros, ganIara o aialIo,
quc rodcando o alagado dcvia -los a caninIo
do Dargado. Elc conIccia crfciiancnic cssc
dcsvio, or ic-lo crcorrido na vcscra con
Onofrc.
Escrava o noo caiiao alcanar ouco
alcn dos Daus o Onofrc c a cscolia, quc clc
acrcdiiava conduzircn D. Flor, confornc suas
rcconcndacs c o lano anicriorncnic
conlinado. Tudo corrcra cono sc cscrava; c ja
ouvia-sc a cqucna disiancia o irocl da
cavalIada.
Na dcsfilada cn quc ian, nao cra ossvcl
iravar convcrsa; nas Ourcn dc irocar csic
curio dialogo.
388
Quc c isio, rino Fragoso? Fcfrcga dc
casiclIanos?
a rinccsa quc lcvanos.
AI! lcn nc qucria arcccr!... Pois vanos
la cono D. Caifcros.
Fncu csous no cuuuo
uc o sunguc Ic uz sutu;
E-o coc, c-o quc uou,
Nngucn o odc ucunu.
E fcrrando or sua vcz os acicaics no cavalo,
Ourcn la sc foi no cncalo do rino.
Afinal, quando saran da naia ara o
dcscanado, dc Marcos Fragoso avisiar a
cavalIada quc ia-lIcs na dianicira ccrca dc ccn
lraas. Nao foi cqucna a sua surrcsa c dos
conanIciros noiando nos aninais sclados c
arrcados a conlcia auscncia dc cavalciros.
Pcnsou Fragoso quc os aninais iivcsscn
arrancado or surrcsa, dciando Onofrc c a
cscolia dcsnoniados. Enquanio o Josc Dcrnardo
dava ccrco aos cavalos, voliou clc sfrcgo ao siio
da cnloscada, cscrando cIcgar ainda a icno
dc ionar D. Flor ao arao c fugir con cla.
Dianic dos landcirisias csiirados no cIao, c
aiados dc cs, naos c qucios, clc cnicndcu quc
389
iinIa sido lurlado clo caiiao-nor; c isio o
cncIcu dc furor.
Onofrc c scus conanIciros ja iinIan
iornado a si do ioror, quc roduzira a infusao do
iingui; nas csiavan lanlos, c solrciudo
corridos dc vcrgonIa or icrcn cado no lao, clcs
quc o vinIan arnar. o quc cIanan virar-sc o
fciiio conira o fciiicciro.
NcnIun dclcs salia clicar a csarrcla cn
quc fora aanIado. Acnas lcnlrana ainda
aiordoada dc alguns acudiu aquclc iravo csccial
do vinIo c da aguardcnic, dondc iiravan una
susciia ainda olscura. O Moirao, orcn, quc
scniira ardcrcn-lIc as cosias da nao, c logo quc
lIc coriaran as corrcias vira a cruz iraada clo
Arnaldo, lcnzcu-sc c adivinIou quc ali andavan
arics do raaz.
Nao icn quc vcr, nurnurou. Sc clc anda
dc auia con o TinIoso.
A unica cssoa quc odia rcfcrir os
orncnorcs da iranoia cra a FosinIa, quc nao
ficara conlciancnic soiiada con o iingui. Mas
Jo iivcra o cuidado nao so dc aia-la dc cs, naos
c qucios, cono Arnaldo fcz aos ouiros, nas dc
cnlrulIar a calca dc nodo a iaar-lIc os olIos.
Assin nada iinIa visio, c o quc ouvira, ouco
adianiava. cra o canio da saracura, o arranco da
390
cavalIada c o irocl da coniiiva quc assava
iranquilancnic clo caninIo.
Marcos Fragoso ficou iao cascrado con o
ciio da cnloscada, quc roiliu aos scus
vaquciros coriarcn as corrcias dos ulsos c
ariclIos dos landcirisias, c iniinou-lIcs csia
ordcn crucl.
Surrcn-nc ja csia corja dc lilircs, ara
cnsina-los a nao scrcn laslaqucs! Dciarcn-sc
agarrar cono rcas no fojo!
O Danicl Fcrro, quc cra nais vczciro ncssas
cnrcsas c salia quc no scriao ningucn, ainda o
nais cscrio, sc livrava dc iais cnlrccIadas, fcz
una olscrvaao rudcnic c assisada.
O caiiao-nor zonlara do Onofrc, cando-o
a clc c a scus conanIciros, cono a un nagoic
dc lcsias; nas qucn asscgurava quc nao
assassc a dcnonsiracs nais cncrgicas? Podia
rcsolvcr-sc a aiacar dc rccnic o Marcos Fragoso
ara vingar-sc da afronia quc csic lIc fizcra
icniando roular D. Flor.
Ncssc caso dc un aiaquc suliio, carccian dc
gcnic lrava c dcsicnida. Nao scria con csscs
Ioncns, irriiados or un casiigo injusio c
infananic, quc odcrian coniar ara rcsisiir ao
lrao foric do caiiao-nor, o qual fazia ircncr ao
nais valcnic.
391
Ourcn c Joao Corrcia aoiaran as razcs dc
Danicl Fcrro; c Marcos Fragoso ccdcu.
Podcnos scguir, scnIor caiiao?
crguniou Josc Dcrnardo dcois dc coriar as
corrcias quc cavan os landcirisias.
Daqui ara InIanuns! dissc o Marcos
Fragoso, voliando-sc ara os conanIciros. Nao
onIo cs no Dargado scnao dcois dc iirar a
ninIa dcsforra.
DcsacIou o caiiao ao Josc Dcrnardo ara
scguir do Dargado con a lagagcn; c clc ariiu
dali con os conanIciros c a cscolia cn dirciiura
sua fazcnda das Araras, siiuada nargcn do
rio das Florcs.
Arnaldo caninava o siio c csiudava o rasio
da coniiiva, quando aarcccu-lIc Jo, quc o
cscrava, coniando quc clc voliassc ali. O vclIo
cnicrrado nas runas dc folIarada, iinIa assisiido
ccna anicrior; c narrou-a ficlncnic ao
scriancjo.
Pariiu ara InIanuns, concluiu clc. Mas
volia lrcvc; c con naior lando dc gcnic arnada.
Ca nc acIara, dissc o scriancjo
sinlcsncnic, cono sc clc, so, lasiassc ara
dcrroiar o lando dos ininigos.
392
Dciou Arnaldo ao vclIo na gruia c scguiu
ara a casa. Pcrio do ionlador avisiou o Nicacio,
quc dcscia a cavalo, dc naca c rcdc na garua,
alforgcs no arao c iodos os circcIos do
scriancjo cn viagcn.
Aic a volia, anigo Arnaldo. Qucr alguna
cousa ara o Ouricuri?
Esia dc viagcn, Nicacio?
Vou lcvar una caria do sr. caiiao-nor ao
solrinIo Lcandro DarlalIo. E o ncgocio c dc
acrio, quc vou aforurado. Dcu-nc quairo dias
ara a ida c ouiros ianios ara a volia. Aic la.
Doa viagcn, Nicacio!
Sc udcr dc vcz cn quando dar un ulo la
clo roado...
Fiquc dcscansado.
favor! griiou o viajanic quc ja
dcsaarccia ao longc dc galoc.
Arnaldo coniinuou ara a casa. Aqucla suliia
ariida do Nicacio, c a caria quc lcvava, o
dciaran rcocuado. TinIa un rcsscniincnio
quc novo crigo ancaava a sua fclicidadc, c
quando ainda o rinciro nao csiava dissiado.
393
Aroinando-sc oculio clo arvorcdo, viu dc
longc D. Flor rccosiada sua jancla.
Era ja solrc iardc. A sonlra quc vcsiia cssc
lado do cdifcio, concorria ialvcz ara iornar
ainda nais ncrcncoria a crcssao da donzcla.
Scus olIos lnidos assavan or cnirc a
folIagcn rcndilIada dc una arocira c ian
incrgir-sc no azul do ccu, ondc csianava-sc o
disco raicado da lua. Ali ficavan inovcis, fios,
cono dois raios do asiro ncigo c saudoso da
noiic, quc sc csiivcsscn cnlclcndo cn scu scio
c cncIcndo da luz do ccu.
O coraao dc Arnaldo confrangcu-sc. Fora clc
qucn criurlara a scrcna lacidcz daqucla fronic
angclica; fora clc o auior daqucla irisicza.
Saliou cn icrra, ajoclIou-sc Iunildcncnic c
dc naos osias, con iodo o fcrvor do crcnic
quando ora divindadc, cdiu crdao a D. Flor
da nagoa quc lIc causara. Tcvc ncios dc
unir-sc ali ncsno dianic da donzcla, do
aircvincnio con quc lIc ofcndcra o udor c o
aliivo nclindrc.
CIcgou a lcvar a nao ao unIo da faca; nas
lcnlrou-sc quc sua vida cra rccisa naqucla
ocasiao cn quc novos c ialvcz nais scrios crigos
ancaavan a casa da Oiiicica.
394

X
A INFNCIA

Enirando no scu canarin, dcois da
rcrccnsao quc dcra a Arnaldo, D. Flor
rcciiiadancnic voliara-sc ara fccIar a oria c
incdir a cnirada da cscrava quc vinIa rcsiar-
lIc os scus scrvios c ajuda-la a nudar dc irajc.
CaninIando aic o ncio do aoscnio, a
donzcla arou; c rccolIcu-sc ainiia do quc sc
assava cn si. Dc rccnic o scio iunido csialou
cn un soluo; c dois rocais dc lagrinas
aljofraran-lIc as faccs.
Por quc cIorava?
Foi a inicrrogaao quc dirigiu sua
conscicncia, confusa c criurlada con aquclc
ranio suliio. A scvcridadc quc usara con
Arnaldo, cla a dcvia icr; nao sc arrccndia da
crolraao quc fizcra ao scu colao, anics
arccia-lIc quc ainda fora nuiio lranda, ois
anic a ousadia do rudc scriancjo, cunria-lIc
nosirar naior rigor.
Naquclc insianic, csqucccndo a anizadc quc
dcsdc a infancia iinIa ao filIo dc sua ana, a
donzcla odiava-o sinccrancnic; c nao odia
395
crdoar ao vaquciro o aircvincnio dc dar-lIc
una ordcn c o insulio dc ioca-la, a cla D. Flor. a
qucn scu rorio ai o caiiao-nor Canclo
rcsciiava cono una sania.
Assonava-lIc ainda na ncnic a inagcn do
insolcnic, con a fisiononia rcvolia, c os olIos
cIancjanics; cla nao o vira crgucr a nao audaz,
iao raido fora o novincnio. nas scniira-lIc o
coniacio nos calclos, c o lcvc crassar clos
alanarcs quc fccIavan o corcic dc scu rouSo
dc noniar.
Ainda a vcriigcn quc a ionara naquclc
noncnio anuviava-lIc a visia ao rccordar-sc do
incidcnic; c inscnsivclncnic lrandia o
cIicoiinIo, arrccndida dc nao icr casiigado
aqucla vilania.
Mas sc a rcvolia dc sua aliivcz a inclira a
cssc aio dc cncrgia, or ouiro lado os insiinios
nolrcs c dclicados dc sua alna iinIan-lIc
advcriido quc nao dcvia dcsccr aic corrigir con
sua roria nao a grosscria dc un quasc fanulo
da casa.
A donzcla crnancccu algun icno inovcl
no ncio do aoscnio, conlciancnic alsoria. A
ouco c ouco a figura sinisira do vaquciro quc a
Iavia dcsacaiado, foi-sc dcsvancccndo, cono sc
as lagrinas lIc dclisscn as iinias, c da ncvoa quc
fcz-sc na ncnoria da donzcla, surgiu o vulio dc
396
un ncnino dc scic anos, vcsiido con un gilao
dc couro, quc lIc scrvia dc oa.
Esic ncnino cra Arnaldo; c o gilao cricncia
ao ai, o vaquciro Lourcdo, quc o dciara dc usar
or ja csiar nuiio vclIo c surrado, a onio dc
andar a rir-sc clos nuiios rasgcs quc iinIa nas
cosias.
O ncnino, sfrcgo or icr un vcsiuario dc
vaquciro, cnfronIara-sc naquclc fardao; c ficara
iao cIcio dc si, quc nao sc irocaria or un rci,
cnlora dos rasgcs do couro lIc sasscn as iiras
dc una canisa dc cIiia, quc a nac lIc coscra
oiio dias anics, c quc clc ja Iavia rcduzido a
iraos.
D. Flor, iornada ianlcn cn sua faniasia
idadc fcliz da inoccncia, olIava con csanio ara
aquclc irralIo, quc cla via a cada insianic
raiicar as naiorcs csircolias, c concicr
icncridadcs quc a iodos cncIian dc susio.
Arnau cono o cIanavan os ais ncssc
icno, nao csiava un insianic quicio. sc nao
andava ja cncnIado cn una iravcssura, con
ccricza luscava o rcicio ara cla. Scus
folgucdos, orcn, cran scnrc dc cousas
inrorias dc scu iananIo, c quc nuiios con o
dolro dc sua idadc nao sc aninarian a
cnrccndcr.
397
Un nacaco ircava aos uliinos ranos dc
una arvorc, c dc la dciava-sc cair, scgurando-sc
cla cauda. Arnaldo asscniava dc ular cono clc
dc rano cn rano, c dcscncava-sc do alio. A nac
o nciia cn anos dc sal, c dava-lIc a lclcr un
cozincnio dc angico; no dia scguinic ja clc csiava
runinando ouira.
Ora nciia-sc a arar a lolandcira iangida
con fora, c rodava clos arcs; ora quando a nac
o nandava aanIar gravcios, carrcgava s cosias
un grosso ioro dc salia, quc o aiirava ao cIao
cn risco dc csnaga-lo; cn ouira ocasiao cra o
lodc cn quc clc noniava, c la sc ia clos
rccicios c dcsfiladciros a divcriir-sc dos susios
da Jusia.
Ningucn odia con clc. A nac con scus
ralIos nao conscguia scnao afligir-sc; c sc
assava o cacia ao cio, cniao c quc clc
cndcnoniava-sc. O caiiao-nor nao olIava ara
cssas cousas; c o Lourcdo, conscrvando una
inassililidadc quc nunca sc dcsncniia, lcn
longc dc roilir ao filIo cssas csircolias, ao
conirario o acorooava, dciando-o fazcr quanio
qucria.
Troucran una iardc un cavalo lralo ara
quc o Lourcdo o anansassc, ois nao Iavia
nclIor cancador naqucla rcdondcza. O
398
vaquciro conIcccndo quc o licIo cra nanIoso,
iraiou dc anacia-lo anics dc saliar-lIc cn cina.
Eu qucro noniar! griiou Arnaldo.
Esias doudo, ncnino? dizia a Jusia,
aodcrando-sc dclc or scgurana.
Tu nao odcs con clc, Arnau! dissc o ai.
Ora sc osso!
Pois nonia; a csia.
O ncnino ulou no cavalo, quc
dcscncalrcsiou-sc con clc aos corcovos. Afinal,
dcois dc una luia quc nao susicniarian iao
lizarrancnic dcsiros cavalciros, o aninal
conscguiu lana-lo fora, c aiirou-o dc canlalIoia
clos arcs.
A csia o quc vocc qucria, sr. Lourcdo!
griiou a Jusia quc nao ccssara dc rczar.
O ncnino icn sua sina, nulIcr,
rcsondcu Lourcdo nui dcscansado. Sc clc
cscaar das faanIas cn quc sc ncic, c orquc
Dcus o roicgc c qucr fazcr dclc un Ioncn; sc
nao cscaar, c nclIor quc Nosso ScnIor o lcvc
ara o ccu, cnquanio nao salc o quc c csic
nundo.
399
Ouira vcz foi un novilIo lralo, a quc sc
iinIa dc iorar os cIifrcs. Arnaldo icinou cn
scgura-lo. O ai dcsaiou o lao do noirao c
cnircgou a onia ao filIo, dizcndo-lIc con a voz
acIorrcnia.
Tona la; nas sc iu nc largas o novilIo c o
dcias fugir, ncio-ic o rclIo, calrinIa, iao duro
cono un osso.
Arnaldo scgurou a onia do lao, cnlcou-a no
ulso ara nao cscorrcgar, c dissc ao ai con o
naior iocic.
Larguc!
O novilIo arrancou clo cano afora, c o
Arnaldo la foi con clc aos iranlolIcs. Por fin o
ncnino rcvirou dc iodo no cIao; c o larlaiao
lcvou-o dc arrasio. Aos griios dc Jusia, quc vira a
ccna dc longc, adianiou-sc o Lourcdo ara livrar
o filIo dos acrios.
Vaquciro, nao sc ncia! Nao foi csic o
ajusic! griiou Arnaldo ara o ai.
O cndialrado ncnino, quc sc aiirara ao cIao
dc roosiio ara auncniar a rcsisicncia con o
cso do coro, conscguira afinal fazcr fincac nas
razcs do cain, c arar o novilIo ja cansado.
Quando Arnaldo conIcccu quc o iinIa scguro,
griiou ao ai.
400
Podc iorar; quc o licIo daqui nao sai.
Arnaldo iinIa nuiia voniadc dc dar un iiro
con o lacanaric do ai. Aiualncnic nao sc
conIccc, c ialvcz ja nao sc falriquc cssa csccic
dc arna, iao csiinada ouirora no inicrior c iao
rocnincnic nas luias frairicidas quc
cnsangucniaran or vczcs o inicrior do Drasil.
O lacanaric sinlolizava aic lcn ouco
icno ainda a uliina raiio", o dirciio da fora;
cra cono na Euroa o canIao, dc quc iinIa con
ouca difcrcna a configuraao, cla grossura do
cano nuiio scnclIanic ao colo dc una ca dc
ariilIaria. Havia-os dc loca dc sino, quc
dcscdian una cIuva dc lalas c nciralIas.
Conrccndc-sc a fora quc cra rccisa ara
suoriar o rccuo dc una arna dcsias ao
disarar, c o crigo a quc sc coria Arnaldo
fazcndo fogo con o lacanaric do ai, quc cra dos
nais fornidavcis.
Un dia cn quc a Jusia nao csiava cn casa,
insisiindo o ncnino, o Lourcdo carrcgou o
lacanaric ncia carga c cnircgou-o ao filIo.
Esic scn csiancjar, con una icncridadc dc
criana, aoniou ara o ar c uou clo gaiilIo.
Soou o iiro, c o ncnino rcvirou dc
canlalIoia, arrojado clo coucc da arna, quc
or ouco nao lIc dcsariiculou a clavcula. A
401
Jusia quc cIcgou dciiando a alna cla loca,
ionou o filIo nos lraos, s-lIc unas ialas con
cnlasiros, c concou ncssa ncsna noiic una
novcna a Nossa ScnIora.
No dia scguinic Arnaldo csiava dc c; nas
andou una scnana dc lrao na iioia.
Indo o Lourcdo ara a scrra con a nulIcr c o
filIo, cnconirou o rio cIcio. A fora d'agua cra
ncdonIa c fornava una iorrcnic inciuosa. O
vaquciro rcsolvcu cscrar quc assassc a naior
corrcnicza, ara airavcssar a nado.
Arnaldo, orcn, icinou quc Iavia dc assar
logo. A Jusia s as naos na calca. O vaquciro
voliou-sc ara o ncnino con o ncsno ion
sosscgado do cosiunc.
Eu nao nc aircvo. Sc icns iocic ara
ianio, calrinIa|8|, vai con Dcus, quc cu nao ic
cslarro.
A Jusia vcndo quc o narido nao sc ounIa a
scnclIanic loucura, agarrou-sc ao filIo; nas csic
cscaou-lIc, c sacando fora a roua dc quc fcz
una iroua, cdiu ao ai quc a aiirassc da ouira
landa; c ncicu-sc inircidancnic clo rio a
dcniro.
A un icro do lciio, ondc concava o icso da
corrcnic, o ncnino dcsaarcccu. O rio o cnrolara
402
cn suas ondas rcvolias, arrclaiando-o cono una
das folIas quc giravan no iorvclin dc suas
aguas.
Jusia, quc ficara dc joclIos lcira do rio c
nao ccssara dc rczar o icro invocando Nossa
ScnIora da PcnIa c iodos os Sanios dc sua
dcvoao, corrcu soliando un griio dc Iorror.
Mciida n'agua aic o scio, con os lraos
iniciriados no vao inicnio dc agarrar o filIo, cuja
calca ainda surgia dc longc, or cnirc os
lorloics da iorrcnic, a nscra nac cnlouquccia
dc dor, c lanava ao narido as naiorcs
inrccacs.
O Lourcdo a ouvia iaciiurno c sonlrio.
Quando o vulio do ncnino suniu-sc na volia do
rio, acrcdiiou quc afinal Dcus lIc Iavia lcvado o
unico filIo quc lIc conccdcra. Acsar dc scu rudc
faialisno, quc o fazia considcrar a noric do
ncnino cono o livrancnio dc fuiura dcsgraa,
agou ncsic noncnio o iriluio naiurcza, c con
os olIos rasos dc lagrinas ajoclIou-sc ao lado da
nulIcr.
Esiava aquclc infcliz casal sucunlido cla
crda do unico filIo, quando o foi surrccndcr
una voz lcn conIccida, quc vinIa da ouira
landa do rio.
Andc con isso, ai. VcnIa a ninIa iroua!
403
Arnaldo!... lradou Jusia. clc ncsno!...
MinIa Nossa ScnIora da PcnIa, fosics vos quc o
rcssusciiasics!
Ainda csias vivo, raaz! Cono foi isio?
Ora o rio csia ncsno dcscnlcsiado, c
cgou una qucda dc coro conigo, quc foi una
Iisioria... Qual dccina, qual dclaio; c ja qucria
assar-nc a crna, quando cnconirci un ioro dc
nulungu, c agora vcrcis. Moniado no ncu cavalo
dc au fiz as iodas.
Arnaldo ionara c nuiio ara laio c vicra
cla lcira do rio aic ali. O ai jogou-lIc a onia
do lao, quc clc anarrou cn un ironco, c scrviu
dc csia ao languc|9| ou lalsa dc couro, cn quc
o vaquciro iransoriou-sc ara o ouiro lado con
a Jusia.
Dcscansc, nulIcr, quc csic ncnino nao
norrc. Elc icn a sua sina, dizia Lourcdo,
airavcssando o rio.
Nao cra o vaquciro Ioncn frio c indolcnic; ao
conirario, nuiias vczcs iinIa scus
arrclaiancnios. Aqucla acIorra c sosscgo, so a
nosirava cn rclaao ao filIo, c arccia nais
roduzida or una firnc rcsoluao do quc or
icncrancnio ou iilicza dc afcio.
404
Muiias das roczas dc Arnaldo, D. Flor as
vira do colo dc Jusia ondc concIcgava-sc dc
ncdo; c ainda lcnlrava-sc dos susios da loa
scriancja, c do quanio ficava cla aiaraniada, nao
salcndo cono dividir-sc cnirc a sua filIa dc
criaao, c o fruio dc scu scio.
A ncnina, quc iinIa cinco anos cniao,
aossara-sc dcsoiicancnic daquclc rcgao c dclc
iinIa cclido o scu lcgiino dono. Sc Arnaldo
con ciuncs vinIa alguna vcz cncolIcr-sc ao cos
da nac c insinuava a calca or laio do lrao
ara aninIar-sc, a ncnina crcclcndo-o, corria a
culsa-lo dali.
Ela nao conscniia, ncn quc o olrc do
Arnaldo sc cnrolassc na fralda da saia naicrna.
Nao saiisfciia con o colo cn quc sc cnionava
cono cn un irono, dcscrdava o colao dc iodos
os carinIos.
Jusia, quc fazia iodas as voniadcs a Flor,
olrigava o filIo a afasiar-sc, nas s cscondidas o
agava da icrnura dc quc cniao o rivavan os
ciuncs da ncnina. Arnaldo olcdccia nac ara
nao anofina-la; nas na rincira ocasiao, s
vczcs no noncnio ncsno dc arrcdar-sc, vingava-
sc da colaa fcrrando-lIc un lcliscao dc raiva.
Criiava a ncnina con a dor. Jusia ficava
furiosa. Agarrava un cio, c dando una corrida
no cacia quc cscaulia clo rcsio do dia,
405
cuidava logo dc r un cnlasiinIo dc olvilIo
con lciic dc ciio, ara dcsnancIar a narca do
lcliscao na clc acciinada dc Flor.
Da nasccra una zanga consianic cnirc os
dois colacos, con o quc a ana nuiio afligia-sc.
En aanIando a ncnina dc jciio, Arnaldo nao
dciava dc fazcr-lIc alguna irraa. Unas vczcs
cra a rcsina do visguciro, quc clc irazia cscondida
ara grudar os anclados calclos casianIos da
ncnina c fazcr dclcs una naaroca. Ouiras vczcs
assava-lIc un lao dc cnlira c anarrava-a
goialcira; ou irazia do naio una folIa dc uriiga
ara csfrcgar-lIc no lrao, c un lagario ara
rcgar-lIc un susio.
Acudia Jusia aos griios da ncnina, c o
Arnaldo ia ao cio. Tanias cran as caciccs quc
nao Iavia nuria ncn aicira ao rcdor da casa, dc
quc clc nao conIcccssc as vcrgnicas, iao lcn
cono as fruias.
Enircianio, acsar dcssa lriga consianic, or
una singularidadc quc ningucn clicava, sc
Flor cn vcz dc falar a Arnaldo cn ion dc nando,
ao conirario cdia-lIc con nciguicc alguna
cousa, o ncnino scria caaz dc fazcr-sc cn
nigalIas ara saiisfazcr-lIc o dcscjo or nais
caricIoso quc fossc.
ProvinIa isso da ndolc original dcssa
criana, na qual un coraao icrno c culcranic
406
aliava-sc a una aliivcz csiranIa cn sua osiao,
c nais ainda cn sua idadc. Parccia un rncic
nalirailIo, cssc irralIo do scriao, quc nao
iolcrava una sujciao ncn ncsno voniadc do
ai.
Pcla doura oliinIan iudo dc sua
gcncrosidadc scn liniics. Dcsdc, orcn, quc sc
lIc fazia una cigcncia, sua suscciililidadc
rcvoliava-sc conira a ordcn, c clc rcsisiia con a
icnacidadc dc un carnciro anuado, quando nao
rcagia con o ncio dc un garroic lralo.
Flor con insiinio dc ncnina, o qual icn ja
nuiio do iaio fcninino, lrcvc acrcclcu-sc da
influcncia quc scu ncigo sorriso c sua lranda
sulica ccrcian no anino do colao. Tanlcn a
aliivcz ncla cra naiiva; c ja naquclc icno scniia
o razcr csccial da doninaao. Haliiuou-sc,
ois, a cssc docc incrio, quc cn lrcvc
iransfornou os dois icinosos nos nclIorcs
canaradas.
ccrio quc la vinIan ainda dc vcz cn
quando uns cIoqucs cnirc a ncnina caricIosa c
o raazinIo arisco; nas dissiavan-sc logo cssas
nuvcns, c Flor rcassunia o dcsoiisno dc sua
garridicc afciuosa.
Jusia dcscolrira cnfin o ncio infalvcl dc
incdir as csircolias do filIo, conira a quais
nada valian scus rogos c lancniacs. Dasiava
407
quc Flor cIanassc Arnaldo con a naozinIa ou
con a voz naviosa ara quc o ncnino csqucccssc
a nais gosiosa iravcssura.
Esias rccordacs succdian-sc no csriio dc
D. Flor c a alsorvian ianio, quc ao dar colro dc
si acIou-sc no oial da jancla, ondc nao iinIa
lcnlrana dc sc Iavcr scniado.
Vicran cIana-la ara o janiar; nas cla,
cscudcira infaiigavcl, rciciou cansao, ara dc
novo ncrgulIar-sc ncsias cisnas, quc a
consolavan do dcsacaio do scriancjo.
408

XI
ADOLESCNCIA

O sol dcscanlava.
D. Flor alriu as gclosias da jancla, c divagou
os olIos cla florcsia, quc arrcava-sc cniao dc
ioda a sua ona vcrnal con a csiaao das
aguas.
Naquclc cicnso aincl dc vcrdura, cada
arvorc dcluava-sc con una forna c un naiiz
divcrso. Vian-sc iodos os noldcs da arquiiciura
dcsdc a coluna c a iranidc aic a cuula c o
zinlorio. O inccl do nais fino colorisia nao
iniiaria a gradaao daqucla adniravcl alIcia
dcsdc o vcrdc ncgro do jacaranda aic o vcrdc gaio
do csinIciro.
Proino casa Iavia una arvorc scca, nas a
culcrancia da sciva nao conscniindo quc no scio
da cslcndida iransfiguraao Iilcrnai sc
dcsiacassc un indcio dc runa c crccincnio,
colrira aquclc csquclcio dc un nanio dc
urura, iccido con as florcs dc una lignnia.
Un assarinIo saliava do galIo sucrior da
arvorc a ouiro nais laio; c con cssc vo
conassado c alicrno iniiava crfciiancnic o
409
novincnio da laadcira, dondc lIc vcio o nonc
dc rcndcira", con quc o dcsignaran os
ovoadorcs.
D. Flor aconanIando o gracioso afa do
assarinIo, disiraiu-sc ouira vcz, c foi dc novo
lcvada or nisicrioso fio s ccnas da infancia.
Qucn sua inaginaao via, ja nao cra o
ncnino nal irajado c roio, con a cara colcria dc
ocira, os calclos cIcios dc carraicIos, c as
naos sujas dc sanguc. Agora aarccia un
raazinIo dc quinzc anos, rudc cono scriancjo
quc cra, nas irazcndo con ccrio garlo naiivo as
vcsics dc couro dc vcado, quc scu ai lIc iinIa
fciio.
Arnaldo csiava cniao na adolcsccncia. Ja
ajudava o ai a cancar; nas dcsdc aquclc
icno nanifcsiara-sc sua rcugnancia ara iodo
scrvio olrigaiorio, fciio or ordcn c conia dc
ouiro. TinIa clc aiao cla vida dc vaquciro, c
assava dias c scnanas no cano fazcndo
voluniariancnic o iralalIo dc dois lons
ajudanics, c cnircgando-sc con cniusiasno a
iodos os ccrccios daquclc nisicr lalorioso. Sc,
orcn, lIc dcicrninavan iarcfa, dcsaarccia c
ganIava o naio, ondc sc divcriia a caar.
Dois ncninos iinIan auncniado a socicdadc
infaniil da Oiiicica. Eran Alina, quc ficara orfa
ouco icno anics, c fora con sua nac rccolIida
410
or D. Ccnovcva, c Jainc Falcao, un solrinIo do
caiiao-nor, c ianlcn orfao, o qual csicvc
quairo anos na fazcnda, aic os quinzc anos, cn
quc foi ara Lisloa vivcr na conanIia do av.
Essc Jainc, acsar dc nais vclIo do quc
Arnaldo, lIc ficava nuiio infcrior na fora,
dcsircza, coragcn c cn iodos os doics fsicos. Nos
folgucdos a cada insianic rcvclava-sc csia
dcsigualdadc quc conirariava o vcncido, c acalou
or gcrar un dcsciio conccnirado.
Arnaldo nao sc ofcndia con o afasiancnio,
ncn con as icardias dc Jainc. Tonara-lIc
anizadc; c rocurava iodas as ocasics dc
agradar-lIc. Aic cviiava nosirar a sua agilidadc
ara nao dcsgosiar o conanIciro. Tudo quanio
ossua o vaqucirinIo, fruia, assaro, caa, cra
dc Jainc, salvo sc D. Flor o dcscjava, orquc cssa
cra a scnIora dc iodos.
Jainc orcn, sc cra invcjoso, iinIa o lrio c a
dignidadc dc scu rcsscniincnio. Enlora fossc
nuiia a colia or alguna novidadc quc Arnaldo
irazia do naio, nao a cdia, c ofcrccida,
rccusava-a. Era D. Flor quc cniao acalava a
lriga. fazcndo scu o oljcio, o dava ao rino, quc
daqucla naozinIa ninosa nao sc aninava a
rcjciia-la.
Alina, nais noa do quc os ouiros, c dc gcnio
sosscgado, nao iinIa ainda naqucla socicdadc
411
infaniil una fisiononia roria, a nao scr a sua
risonIa c afciuosa lrandura. So cn un onio
sua voniadc ronunciava-sc; cra quando os
conanIciros voliavan-sc conira Arnaldo,
orquc cniao cla ionava scu ariido c alraava-
sc con clc, c cIorava ara cnicrncccr os ouiros.
D. Flor rcviu cn sua inaginaao aquclc
rancIo dc quairo crianas, os folgucdos cn quc
sc cnirciinIa, as zangas quc s vczcs o
criurlavan, ara logo dcois sc dcsfazcrcn cn
novas fcsias c iravcssuras.
Eniao os quadros nais salicnics dcssc vivcr
jovial sc dcscnIaran cn sua ncnoria cono
aincis ainda vivos.
Una arda, quc fora ana dc D. Ccnovcva,
cra a incunlida dc aconanIar Flor c Alina
quando csias saan a asscio clos arrcdorcs da
fazcnda. Ja quclrada cla idadc c ianlcn clos
acIaqucs, a vclIa Filia cansava logo c dciava-
sc ficar scniada ao c dc un algodociro, cujos
caulIos ia cardando ara cnircicr o icno.
Sc D. Flor qucria coniinuar, a vclIa quc nao
salia rcsisiir ao rogo da fciiiccira ncnina, dava o
scu conscniincnio.
Esia lon. odcn ir ncus nciinIos; nas,
olIcn la, lcn sosscgados; c Ia dc scr or aqui
criinIo. Cuidado con o cacia do Arnau, quc
412
aquilo nao c gcnic. Cruzcs!... O Jainc, csic c lon
ncnino; sai ao ai, coiiadinIo, o dcfunio sr.
Lourcno Falcao, raaz do ncu icno, quc ainda
nc conIcccu noa, quando cu cra una raariga
sacudida, quc Iojc nao rcsio nais; csiou una
vclIa coroca. Dcus icnIa sua alna, quc foi un
Ioncn lon, ncsno cla alavra; so iinIa quc
nao odia vcr calcao dc cacundc quc nao ficassc
logo cono ioca na frigidcira! Eu quc o diga! Ai!
ai! icno!
Os ncninos nao ouvian scnao as rinciras
frascs dcsia ladainIa, o quc nao incdia a vclIa
dc a coniinuar aic o fin; c cra ial s vczcs, quc
durava aic volia do rancIo. Da rcconcndaao
fazian o ncsno caso; c scguian Arnaldo quc cra
o scu guia consianic, aondc csic os qucria lcvar.
Una iardc cIcgaran a un alcrio, ondc
crcscia una iouccira dc caiolczciros, ainda novos.
Un loi nal cncarado rodcava as alnciras, c
cninando-sc conscguia alcanar os cacIos con
a loca c colIcr os fruios, dc quc o gado c nui
guloso.
Flor, vcndo as inIas dc coquinIos anarclos,
coliou-os, c cdiu os caiolcs. Arnaldo
cncaninIou-sc iouccira. O loi scniindo-lIc os
assos lanou-lIc dc csguclIa un olIar dc
ancaa, quc nao o aicnorizou, nas iornou-o
cauicloso. Dando volia c aroinando-sc
413
suiilncnic, dc o raazinIo aanIar una
orao dc cocos, dcrrulados clo aninal.
Alina acIou-os dcliciosos; a filIa do caiiao-
nor rcjciiou-os dcsdcnIosancnic.
Eu qucro o cacIo! dissc cla
icrninanicncnic.
Pois va qucrcndo, rcsondcu-lIc Arnaldo
rcsoluio.
Elc csia con ncdo do loi! dissc Jainc
iriunfanic.
Arnaldo nao icn ncdo dc nada! acudiu
Alina.
Flor, orcn, quc dcscjava ardcnicncnic o
cacIo dc caiolcs, cnrcgou o ncio quc cla salia
infalvcl ara rcndcr Arnaldo. Pousando-lIc a
naozinIa ninosa no onlro, dissc-lIc con
nciguicc dc rola.
Tirc un cacIo ara nin, sin, Arnaldo?
Tirc quc cu lIc qucro nuiio lcn.
Pois cniao onIa-sc no olciro, quc o loi c
nanIoso.
Arnaldo lcvaniou as duas ncninas c dciiou-
as dc solrado nos ranos das arvorcs; o Jainc
414
dciou-sc ficar no cIao, nas or scgurana junio
ao c do au.
Quando o loi crcclcu quc Arnaldo ia dirciio
aos caiolczciros, voliou-sc raivoso; o raazinIo
aiirou un galIo scco ao aninal, quc invcsiiu
furioso. As ncninas griiavan csircncccndo aos
urros ncdonIos; c Jainc ja csiava dc alanquc
ara vcr corrcr aquclc iouro.
Arnaldo cscrou o loi a c firnc; scus
conanIciros, vcndo o aninal cair solrc clc,
julgaran-no csnagado. Mas o inircido
vaqucirinIo scgurou os cIifrcs da fcra c saliou-
lIc no cacIao.
Alalou-sc o iouro, c la foi clo cano aos
corcovos, fazcndo csforos dcscscrados ara
arrojar dc si o raazinIo, quc divcriia-sc con
cssa furia va. Afinal corrcu o loi ara os
caiolczciros, c concou a csfrcgar o lonlo no
ironco das alnciras, cono un ncio dc arrancar
o fardo das cosias.
Logrou-o, orcn, o ncnino, quc crgucndo-sc
cn c solrc a alcaira, alcanou o cacIo dc
caiolcs c coriou-o. Dcois do quc, saliando cn
icrra, vcio arcscniar a Flor a sua conquisia, iao
gloriosa cono a dos onos dc ouro das
Icscridcs.
415
Flor ainda csiava alida do susio quc sofrcra,
c agradcccndo a Arnaldo con a voz ircnula,
disiriluiu os cocos clos conanIciros.
E vocc, Flor? crguniou Arnaldo.
Eu nao dcvo conc-los, or ncu casiigo.
E lanando un olIar cIcio dc dcscjos ao
cacIo dc cocos, afasiou-sc scn rova-los, acsar
das insiancias dos canaradas.
Ouira vcz foi nargcn do Siiia.
Era no ncio do invcrno; o rio con a cIcia
iinIa una iorrcnic caudalosa c rolava con fragor
ncdonIo. O rancIo aroinou-sc rcccoso,
arcccndo-lIc quc cssa iorrcnic cnolada ia
saliar dc scu lciio c arrclaia-lo.
Da ouira landa un naracujazciro dcssa
csccic dclicada quc ali cIanan susiro,
rcndcndo-sc aos galIos das arvorcs, fornava
cnirc lindas grinaldas dc florcs, un ninoso colar
dc scus lindos fruios dourados c fragranics.
Quc loniios naracujas! cclanou D. Flor.
Qucn nc quiscssc lcn, nao nc dciava aguar
con a visia dclcs.
Nao sou cu, dissc Jainc.
E vocc, Arnaldo?
416
Mas clc norrc! cclanou Alina.
Ora, quc ncdos!
Arnaldo ja nao csiava ali; iinIa-sc nciido no
naio ara iirar a roua, anarrando a canisa
ciniura cono una ianga, c acalava dc arrojar-sc
corrcnic. Elc ja conIccia cssc rio, c iinIa luiado
con clc, quando nais criana.
O ncnino nadava con ausa, ouando suas
foras c invcsiigando con olIar raido a vcia do
rio. Sc algun nadciro cnornc, arrancado cla
cIcia, vinIa rcnoinIando cla agua alaio, clc
ncrgulIava ara cscaar ao cnlaic quc o
csnagaria. A iravcssia foi longa; c duranic cla
Flor c Alina ajoclIadas c dc naos osias rczavan
cla salvaao do canarada.
Quando Arnaldo alcanou icrra c colIcu os
naracujas, quc cnrolou ao cscoo, clas
sosscgaran un ouco; nas rcarando-sc o
raazinIo ara voliar, rcconcaran os griios;
ianio una, cono a ouira, sulicava-lIc quc
cscrassc aic assar a naior corrcnicza.
Arnaldo nao lIcs dcu ouvidos c iornou
afouiancnic clo ncsno caninIo. Ao rccclcr as
fruias quc clc irazia-lIc, Flor iinIa o rosio
crlado dc lagrinas, c sorria-sc da alcgria dc vcr
salvo o canarada. Dos naracujas ningucn
417
concu; cla os guardou cono joias aic quc
sccaran dc iodo.
Ncssa noiic Flor cdiu nac un cordao dc
ouro ara o cscoo dc Nossa ScnIora, a qucn o
Iavia ronciido.
O cunrincnio dcssa roncssa dcu causa a
un novo c singular caricIo da ncnina. Fcarou
cla quc a Virgcn da cacla isava a calca dc un
dragao, cn cuja figura a iradiao caiolica
sinloliza o ininigo. Aqucla circunsiancia ficou-
lIc gravada, iralalIou-lIc no csriio c afinal dcu
dc si. Un dia Flor lcnlrou-sc dc isar a calca
dc una colra.
Os ouiros riran-sc; nas Arnaldo acIou
aquilo nuiio naiural.
No ouiro dia, quando saan a asscio, o filIo
da Jusia lcvou o rancIo a un oiiizciro, ondc
nosirou-lIcs a curiosidadc quc ali iinIa
guardada. Era una cascavcl anarrada clo
cscoo ao c da arvorc, c furiosa or cscaar-sc.
Jainc avisiando a colra quis naia-la, clo
quc Arnaldo ia lrigando con clc. Alina dciiou a
corrcr c Flor, acsar dc corajosa, ficou un ianio
assada.
Nao icnIa ncdo; arranquci-lIc iodos os
dcnics.
418
Dizcndo o quc, Arnaldo agarrou a scrcnic
clo cscoo, alriu-lIc a loca cnsangucniada, c
ncicu ncsia os dcdos. Aninada con isso, D. Flor
aroinou-sc, c scgurando Arnaldo a cauda da
cascavcl ara quc nao sc cnrolassc na crna da
ncnina, saiisfcz csia o scu caricIo, c calcou
con o iacao dc scu lindo lorzcguin a calca do
nonsiro.
Arnaldo cuidou ncssc noncnio quc via a
Nossa ScnIora da cacla, orcn ainda nais
loniia do quc csiava na inagcn.
Sc o vaqucirinIo iinIa or dcvoao fazcr
iodas as voniadcs dc Flor, con risco dc sua vida c
aic dc scu undonor, clo casiigo a quc nuiias
vczcs cunIa-sc, cn iroca nao conscniia quc
ningucn o rivassc dcssc conicniancnio.
Foi cssa a causa das lrigas quc icvc con
Jainc. Tudo suoriava clc do ouiro con
acicncia; a convicao quc iinIa dc sua
vaniagcn, o iornava calno c condcsccndcnic.
Quando, orcn, iraiava-sc dc Flor, nao Iavia
ningucn nais icinoso c irriiadio.
Eis a rova.
Flor dcscjou uns ovos dc anun quc sao,
cono iodos salcn, nuiio lindos clo azul cclcsic
da cor, c nuiio coliados clas crianas. Ncssa
iardc a ncnina csiava anuada con Arnaldo; c
419
ialvcz ncsno ara fazcr-lIc irraa cdiu a
Jainc quc fossc iirar un ninIo fciio cn un
ialocal.
Jainc arcssou-sc cn saiisfazcr o cdido da
rina.
Nao vai, dissc Arnaldo.
Por quc? crguniou Jainc.
Porquc cu nao qucro.
Ora!
Ha dc ir! dissc Flor.
Eu lIc nosirarci.
Nao va, Jainc! acudiu Alina sulicando c
ja con a voz cIorosa.
Eu la fao caso dcsic lczcrro lralo!
cclanou Jainc con arrogancia.
Arnaldo sc osiara dianic da iouccira dc
iaquaras, ara incdir o ouiro dc assar. Jainc
invcsiiu or ircs vczcs c dc iodas o vaqucirinIo
agarrou-o cla ciniura c arrcncssou-o longc no
cIao.
Ainda quis voliar ao aiaquc; nas Flor o
rcicvc. A ncnina csiava nuiio irriiada conira o
scu colao.
420
Dcic, Jainc; cIcgando cn casa cu
nandarci iirar os ovos do ninIo clo Moirao.
Qucro vcr sc isio odc con clc.
O isio" foi ronunciado con un solcrano
dcsdcn do lalio ninoso, quc disicndcu-sc ara
indicar o filIo da Jusia.
Esic ninIo, sc o quiscr, Ia dc cdir-nc a
nin, dissc Arnaldo.
Nao co.
Pois cniao fica scn clc.
Vou cdir a ncu ai.
Nao icnIa csic iralalIo.
Dc un salio Arnaldo ganIou o ialocal c
voliou con o ninIo cIcio dc ovos, ois os anuns
andan cn landos, cn ial rcginc conunisia, quc
aic os filIos sao ronscuos.
Esia vcndo? dissc Arnaldo nosirando o
ninIo.
Foi iao foric a icniaao dc Flor visia dos
lindos ovos, azuis cono iurqucsas, quc a ncnina
csicvc or ouco a ccdcr dc sua icnao; nas
vcnccu o caricIo. Ela voliou dcsdcnIosancnic
as cosias.
421
Arnaldo aiirou o ninIo ao cIao c csnagou os
ovos con o c. Alina soliou un griiozinIo dc dor,
lcnlrando-sc dos assarinIos quc ali sc csiavan
gcrando c das naczinIas dclcs.
Flor lcvaniou os onlros con dcsrczo.
Ha nuiios ninIos dc anuns, dissc cla.
Eu vou iira-los iodos, c quclrar os ovos,
cono fiz con csic. Juro quc vocc nao Ia dc icr
ncnIun.
Con csic cnsancnio dcsaarcccu.
Quando o rancIo dos ncninos cIcgava a
casa, aarcccu-lIc Arnaldo, con una colcao dc
ninIos dc anuns.
Esia vcndo? dissc a Flor, fazcndo ncnao
dc arrojar os ovos ao cIao.
A ncnina nao rcsisiiu nais; a coniraricdadc
dc scu dcscjo, cla a doninaria; nas foi vcncida
cla cna quc lIc insiravan as viinas
inoccnics dc scu caricIo c da inicdadc dc
Arnaldo.
Dc-nc, Arnaldo! dissc csicndcndo a nao.
O raaz cnircgou-lIos iodos, csquccido ja da
irraa da ncnina.
422
Flor, orcn, nao lIc crdoou facilncnic cssc
iriunfo. Sc dcsdc a nao cdiu nais a Jainc
cousa alguna, ianlcn or nuiio icno cviiou
dc nanifcsiar o ncnor dos scus dcscjos a
Arnaldo.
423

XII
ANHAMUM

Ao icno dcsias ccnas dc infancia, quc
rcvivian agora na ncnoria dc D. Flor, o scriao dc
Quicranolin cra infcsiado clas corrcrias dc
una valcnic naao indgcna, quc sc fizcra icnida
dcsdc os Craicus aic o Jaguarilc.
Era a naao Juca. Scu nonc, quc cn iui
significa naiar", indicava a sanIa con quc
cicrninava os ininigos. Os rinciros
ovoadorcs a iinIan cclido dos InIanuns,
ondc vivia nargcn do rio quc ainda conscrva
scu nonc.
Dcois dc rcnIidos conlaics, os Jucas
rcfugiaran-sc nos Craicus, dc ondc rcfazcndo as
crdas sofridas c arovciiando a ccricncia
anicrior, sc lanaran dc novo na rilcira do
Jaguarilc, assolando as fazcndas c ovoados.
Nao sc iinIan aninado ainda a assaliar a
Oiiicica, ondc o caiiao-nor csiava ronio a
rccclc-los; nas scus insulios cran consianics.
Nao sc assava scnana cn quc nao naiasscn
algun agrcgado da fazcnda, ou nao qucinasscn
laniacs.
424
Fcsolvcu o caiiao-nor Canclo casiigar
cssc gcniio fcroz; c saiu a nonica-lo con una
nuncrosa landcira, cn quc lIc scrvia dc
ajudanic o Lourcdo, ai dc Arnaldo, quc cra
vaqucano dc iodo aquclc scriao.
Con ial asiucia nanolrou o vaquciro, quc os
Jucas aanIados dc surrcsa foran
conlciancnic dcsiroados, ficando risionciro
scu cIcfc, o icrrvcl AnIanun, nonc quc na
lngua indgcna significa irnao do dialo".
Dcsanarado clos scus, o fornidavcl
gucrrciro dcfcndcu-sc cono un iigrc, c so
rcndcu-sc quando o nuncro dos ininigos crcsccu
a onio dc sulncrg-lo. Eniao nandou o caiiao-
nor anarra-lo dc cs c naos, c conduz-lo
Oiiicica, ondc foi nciido no calalouo.
Arnaldo nao fcz aric da landcira; o Lourcdo
nao o quis lcvar consigo, c clc sulncicu-sc
voniadc aicrna. Assisiira, orcn, a iodo o
conlaic cono sinlcs curioso; c viu o dcnodo do
valcnic AnIanun, quc lIc ganIou a adniraao c
a sinaiia.
O raaz iinIa la ara si quc os ndios nao
fazian scnao dcfcndcr a sua indccndcncia, c a
ossc das icrras quc lIcs cricncia or Icrana,
c dc quc os forasiciros os ian culsando. Fora
csia a razao or quc nao sc cncnIara cn
conlaic-los.
425
Quando ao voliar Oiiicica ouviu dizcr aos
landcirisias quc o cIcfc dos Jucas csiava no
calalouo c ia scr suliciado no dia scguinic con
csirciio, ara ccnlo c cscarncnio do gcniio,
Arnaldo rcvoliou-sc c roicsiou a si ncsno salvar
AnIanun.
A inicnao do caiiao-nor fora cfciivancnic
cn rincio fazcr do sulcio do sclvagcn un
csciaculo dc incuiir o icrror, convocando ara
assisiir a clc iodos os noradorcs conjuniancnic
con dois ouiros ndios risionciros, quc lcvarian
aos scus a noicia das ioriuras infligidas ao cIcfc.
Mudou, orcn, dc idcia o Canclo, c
rcsolvcu ncicr AnIanun cn una gaiola dc fcrro,
cono sc faz con os iigrcs, c cnvia-lo a Lisloa con
un rocurador, quc dc sua aric ofcrcccssc a El-
rci cssa rcciosa curiosidadc do scriao, ornado dc
iodos os scus circcIos lclicos c insgnias dc
cIcfc.
O calalouo da fazcnda ficava na
circnidadc do quaricl. Era un oo ou cisicrna
colcria or alaao fciio dc rancIas dc au-
fcrro, quc ircs Ioncns rolusios lcvaniavan con
csforo or ncio dc dois noiics ondc assavan
as corrcnics.
Foi a quc aiiraran AnIanun. Ao conduz-lo,
Moirao quc cra o calo da cscolia, qucrcndo
olrigar o sclvagcn a dciar o asso gravc c
426
conccriado ara andar nais ligciro, iravou do
cnacIo dc lunas dc canindc quc o cIcfc irazia
calca rcgado con rcsina dc alncccga, c
uou-o ara dianic.
AnIanun dciiou-lIc un olIar icrrvcl c nao
dcu nais un asso. Foi rcciso arranca-lo dali, c
carrcga-lo aic o calalouo, ondc o lanaran.
Dcscido o alaao, o Alcio Vargas dciiou-sc
or cina dizcndo.
Sc iu cs irnao do dialo, caloclo nofino,
cdc a clc quc ic iirc daqui.
FccIou-sc a noiic. Arnaldo dcsdc a iardc
iralalIava na cnrcsa cn quc sc cncnIara.
TinIa clc ncscs anics dcscolcrio no soc da
colina cn quc csiava consiruda a casaria da
Icrdadc, un rofundo socavao, fornado clo
cnurro das aguas. A rincira vcz quc roncndo
a lalsa, dcscolriu cssa cova, dcu-lIc curiosidadc
dc conIccc-la c cncirou dcniro.
Era una galcria sulicrranca, quc sulia cn
ladcira aic s grossas razcs dc una arvorc
sccular, cnirc as quais ficava una cqucna
alolada csclarccida or oculo sucrior.
FcconIcccu Arnaldo naqucla arvorc a oiiicica do
icrrciro c conrccndcu cono sc Iavia fornado o
corrcdor sulicrranco.
427
Un dos ircs csiics cn quc sc dividira dcsdc
a raiz o ironco da arvorc sccular, lrocado clo
cuin, ficara rcduzido ao coriicc, quc cnircianio
ainda alsorvia lasianic sciva ara nuirir os
ranos sucriorcs. As cIuvas cncIian cssc grosso
iulo quc fazia o cfciio dc una calIa ou lica, c ia
dcscjar no scio da icrra a sua corrcnic. A crosao
das aguas, luscando una sada, Iavia ninado o
solo c fornado a galcria, cla qual so agacIado
odia un Ioncn assar.
Lcnlrou-sc Arnaldo, quc a ncio do corrcdor
ouvira o cco dc vozcria quc lIc arcccu dos
acosiados c landcirisias; do quc induziu quc
csiava cnlaio do quaricl. Foi cssa lcnlrana
quc o lcvou naqucla iardc a caninar dc novo a
galcria c csiudar a sua dircao.
Vcrificou sua rincira susciia. O corrcdor
assava or laio do quaricl, c ao lado do
calalouo. Cavando uns alnos sua csqucrda,
dcu con a nuralIa da cisicrna, c scn nais
dcnora concou a arrancar a arganassa con a
onia da faca c a iirar os iijolos.
ncia-noiic csiava concludo o scu iralalIo,
c fciia a lrccIa. Mal iirara o uliino iijolo scniiu
un soro nas faccs c o coniacio dc una nao
foric, cono a garra dc una ona. AnIanun
ouvira o runor, crcclcra a naiurcza do
428
iralalIo, c scn conrccndcr a qucn dcvia a
salvaao cscrou-a.
Arnaldo conduziu o sclvagcn fora da cavcrna
scn irocar una alavra, ali aoniou-lIc a
florcsia, ronunciando una alavra iui.
Taigoara!"
O raazinIo nao salia a lngua dos
sclvagcns; nas rciivcra algunas alavras c una
dclas cra cssa, quc significa livrc".
O sclvagcn con un dcnic dc scu colar dc
gucrra sarjou a clc, fazcndo una narca
sinlolica or cina do ciio csqucrdo, c afasiou-
sc rofcrindo una alavra cujo scniido Arnaldo
ignorava.
Coaara".
So dcois vcio a salcr o raaz quc cssc
vocalulo iraduzia-sc cn oriugucs or
canarada, nas qucria dizcr ianio cono anigo
dcdicado.
No dia scguinic. Flor aarcccu irisic, con
cna do sclvagcn quc suunIa condcnado a
norrcr. Arnaldo ara dcsvancccr cssa nagoa
coniou cn scgrcdo ncnina quc clc iinIa livrado
o cIcfc dos Jucas da risao.
429
Poucas Ioras dcois dcscolriu-sc a cvasao
quc dciou ionio or nuiios dias ao nosso anigo
Moirao. Dcsdc cniao dcu clc or rovado quc
AnIanun cra dc faio irnao do dialo; do quc
duvidara aic ali or nao lIc consiar quc Saianas,
o vcrdadciro, fossc caloclo.
Nao sc clicava a cvasao do sclvagcn. O
alaao nao fora alcrio; Alcio Vargas dornira
cn cina; a cisicrna csiava iniacia; soncnic
noiou-sc quc a arganassa dc un lado csiava
frcsca; nas airiluiu-sc unidadc.
O caiiao-nor csiava no augc da sua ira
scnrc fornidavcl, c cnlora rcclissc a idcia dc
aircvcr-sc algucn a auiliar a fuga do sclvagcn,
roicsiava, sc ial cousa Iouvcssc aconiccido,
condcnar o crininoso a scr cnicrrado vivo.
No ncio das indagacs quc fazia o
oicniado, aarcccu D. Flor, quc ouvindo falar do
aconiccincnio, cclanou.
Eu sci qucn foi!
Qucn dcu cscaula ao gcniio? crguniou
o caiiao-nor.
Sin, ncu ai. Foi Arnaldo.
O caiiao-nor ouvindo cssc nonc voliou-sc
con un ccnIo icrrvcl ara o raazinIo ianlcn
ali rcscnic.
430
vcrdadc! dissc o filIo do Lourcdo
iranquilancnic.
Flor nao ncdira o alcancc dc suas alavras.
MaravilIada con o Icrosno dc scu canarada,
cuidou quc os ouiros o adniravan cono cla, c
quis rcsiiiuir a gloria da rocza a scu
dcsconIccido auior.
O caiiao-nor dcsrcndcra o scu grosso c
csado riso.
Eniao fosic iu, irralIo?... Ora ja viran!
Nao foi clc nao, ncu ai! acudiu Flor, quc
Iavia cado cn si. Eu csiava lrincando!
Quc nao foi clc, lcn o sci, c ainda lcn,
quc cssa graa lIc cusiaria a clc c os ossos.
Fora o rodigioso da cnrcsa quc salvara
Arnaldo. Sc ara un Ioncn foric ja a
considcravan dcsnarcada, cono acrcdiiar quc a
raiicassc un ncnino?
Arnaldo nao dirigiu a Flor a ncnor
crolraao. Foi a ncnina quc, dcsvanccido o
susio, aroinou-sc dclc ara dizcr-lIc cn
scgrcdo.
Vocc ia norrcndo or ninIa causa,
Arnaldo.
431
O raazinIo fiiou ncla os olIos.
E or qucn Ici dc cu norrcr, Flor?
A ncnina corou c csicvc iodo cssc dia
rcocuada.
Por cssa coca norrcu o Lourcdo. TinIa clc
fciio una cqucna auscncia da fazcnda; na volia
dciiou-sc cono dc cosiunc cn sua rcdc,
cnlrulIou-sc ncla c no dia scguinic acIaran-no
norio.
Arnaldo sofrcu rofundancnic con csic
golc. Todos os scniincnios dcssc ncnino
iinIan a ujana c cncrgia dc sua organizaao; o
anor cono o odio, a icrnura cono a ira, cran
nclc aics violcnias, vcrdadciras irrucs
d'alna.
Pouco dcois conlciou Flor quaiorzc anos; c
dcsdc cniao un inulso naiural concou a
scara-la da conanIia c iniinidadc cn quc aic
ali vivcra con Jainc c Arnaldo. O insiinio
fcninino quc dcscnvolvia-sc con a adolcsccncia,
insirava-lIc o rccaio. Ja nao sc aninava a
asscar so clo naio con o rino ou o colao,
ncn conscniia quc clcs a suscndcsscn nos
lraos, cono fazian ouirora.
Nao cnsava cla quc Iouvcssc algun nal
ncsscs folgucdos a quc sc cnircgava danics con
432
ianio razcr; nas agora causavan-lIc una
criurlaao, quc dc ccrio nodo ofcndia a sua
aliivcz naiiva. Porisso csquivava-sc s ccurscs
c asscios, dcnorando-sc nais ao lado dc sua
nac, ara fazcr-lIc conanIia.
Alina, quc iinIa gcnio nais ronancsco,
invcniara avcniuras casciras, ara sulsiiiuir as
iravcssuras cancsircs.
Na novcla ou auio da loura ncnina, Flor
vinIa a scr rinccsa ou rainIa, cuja fornosura
cncIia o nundo con sua fana, c cuja nao cra
rcicndida or iodos os rncics crisiaos. O
nais lclo, c ianlcn o nais lravo dcsscs
canccs, cra o rncic or ccclcncia,
rcrcscniado na cssoa do solrinIo do caiiao-
nor.
Ora, a rinccsa iinIa sua dana, assin cono
o rncic dcvia icr scu ajcn. Esscs dois acis
iocavan a cla Alina c a Arnaldo, arcccndo-lIc dc
razao quc os criados ficis sc rcunisscn cono
aconiccia nos ronanccs clo ncsno scniincnio
quc rcndia os anos, dc nodo, quc cn vcz dc
un, Iouvcssc dois casancnios. Esic dcsfccIo,
orcn, a auiora nao o divulgava, dciando quc o
fio dos aconiccincnios o insirassc.
Tal cra o quadro da novcla inaginada or
Alina. Tcvc, orcn, dc sofrcr duas alicracs. Flor
nao adniiiu Jainc cono rcicndcnic sua nao c
433
assinou-lIc o acl dc rncic irnao. Quanio a
Arnaldo cra un ajcn scnrc auscnic, cn
rccados, c quc so figurava na inaginaao da orfa.
O vaqucirinIo ignorava conlciancnic o
ronancc dc Alina, c vindo a salc-lo, c dc crcr quc
nao iolcrassc o acl sulalicrno quc lIc Iavian
disiriludo, alcn dc conrazcr-lIc nais a solidao
da florcsia do quc o icrrciro dc casa.
Era aos doningos quc sc fazian as
rcrcscniacs da novcla, scnrc dirigidas or
Alina. En una dcssas condcsccndcu Flor con os
rogos da conanIcira, c conscniiu figurar dc
noiva. Inrovisou-sc cniao un oraiorio; arvorou-
sc una raariguinIa cn adrc, vcsiindo-sc-lIc
una saia rcia aiada ao cscoo, c concou a
ccrinnia.
Arcscniou-sc D. Jainc, cono cancao
vcnccdor cn un iorncio inaginario; caliou suas
roczas c a fornosura dc D. Flor. Dcois do quc,
ofcrcccndo o lrao rinccsa, avanaran os dois
con asso dc rocissao. Alina, cono dana da
rinccsa, carrcgava a cauda dc scu nanio rcal;
scguian-sc una guarda dc Ionra conosia dc
uns scis ncninos noniados cn cavalos dc ialos
dc carnaula, arnados con csadas dc iaquara, c
un lando dc crianas dc iodas as corcs c
iananIos, crias da fazcnda, cndoningadas
csccialncnic ara cssa fcsia. No coucc vinIa a
vclIa Filia fazcndo nil visagcns.
434
O rcsiiio dcvia dar duas volias ao icrrciro
ara dirigir-sc ao aliar. Ao concar a scgunda,
aarcccu Arnaldo, quc irazia un casal dc jaanas
ara Flor. Dando con a rocissao arou
surrcso, c conrccndcu logo a naiurcza do
lrinqucdo, quc os ouiros alias iraiaran logo dc
clicar.
Esicvc o ncnino uns insianics crlco; dc
rccnic saliou solrc Jainc, scarou-o dc Flor,
aiirou con clc no cIao arrancando-lIc as fiias dc
quc vinIa cnfciiado; corrcu dcois ao aliar quc
dciou cn dcsiroo; c suniu-sc.
Passou fora oiio dias.
Foi dcssa vcz quc, vagando clo cano do
lado do FiacIo do Sanguc, cnconirou aiirado ao
cIao un Ioncn nos uliinos arrancos.
Arnaldo crguniou-lIc o quc iinIa.
Scdc! rcsondcu o norilundo con a voz
ciinia.
Coriou o ncnino una Iasic dc nandacaru, c
iirando os csinIos, csrcncu-a na loca do
dcsconIccido, ara alacar o naior ardor,
cnquanio ia lusca dc una cacinla, ois cra
cla scca c os rios ja iinIan dcsaarccido.
Fcarou cniao o ncnino quc o vclIo iinIa as
naos aiadas s cosias.
435
Qucn o anarrou?
Eu ncsno.
Ao gcsio dc csanio dc Arnaldo, acrcsccniou.
Eu qucria norrcr. Mas c Iorrvcl!...
Fcsolvido a dciar-sc norrcr, o vclIo arnara
un lao, cruzara os ulsos nas cosias, c
ncicndo-os na corda, fizcra disarar o no quc lIc
aiara as naos.
Assin, ainda quando quiscssc luscar agua
ara naiar a scdc, nao odcria. Condcnara-sc
nais airoz das norics, c ja iinIa sofrido icrrvcl
sulcio quando o ncnino o cnconirou.
Arnaldo salvou o infcliz c o crsuadiu a
aconanIa-lo. Jo, ois cra clc, scniira dcsdc logo
una airaao irrcsisivcl ara cssc ncnino; sua
cisicncia, quc nada ja rcndia icrra, acIara ali
un clo nisicrioso. Dciou-sc conduzir c govcrnar
or aqucla criana.
O vaqucirinIo lcvou Jo casa naicrna. A
Jusia agasalIou o vclIo, cnquanio o filIo
consirua ara scu anigo a calana da varzca.
Nunca soulc-sc na Oiiicica dondc vicra cssc
dcsconIccido; dclc acnas sc olicvc csia
infornaao vaga.
436
Eu iinIa una calana no Fradc; os
naldiios uscran-lIc fogo ara qucinar-nc vivo.
Jo scrviu dc ncsirc a Arnaldo. Scniado
solcira da calana, duranic as noiics cslcndidas
do scriao, o vclIo dciava quc o cnsancnio
divagassc cla incnsidadc do ccu c da icrra, c
vazava no csriio avido do scriancjo iodos os
icsouros dc sua ccricncia.
Arnaldo iinIa ariilIado das lics quc o
adrc caclao dava a Flor, Alina c Jainc; nas
salidas as rinciras lciras, o Iavian iirado da
cscola, visio quc un vaquciro nao carccia dc nais
insiruao, c cssa ncsna ja cra luo ara nuiios
quc sc conicniavan cn salcr coniar clos riscos
dc carvao.
Foi dc Jo quc rccclcu o ncnino
conIccincnios irrcgularcs, scn nciodo c ligaao,
orcn nuiio sucriorcs aos quc sc cnconiravan
no scriao or aquclc icno cn cssoas do ovo.
Enirc nuiias cousas, cnsinou-lIc o vclIo a
lngua iui, na qual cra vcrsado.
Susciiava Arnaldo quc Iavia na cisicncia
do vclIo un doloroso nisicrio; nas rcsciiava-o,
c cssa rcscrva foi ialvcz una das causas da
grandc afciao quc insirou ao infcliz anciao.
437

XIII
A VIVA

Tornando fazcnda dcois dc oiio dias dc
auscncia, Arnaldo andava arisco c scn anino dc
aroinar-sc dc Flor.
Fcccava-sc do rcsscniincnio quc a ncnina
dcvia conscrvar conira clc or causa do dcslaraio
a quc rcduzira a fcsia c o aliar do casancnio.
Assin andava or longc, csiando s oculias a
fornosura dc sua sania, c naiando as saudadcs
quc iinIa curiido naquclcs uliinos dias.
A rincira vcz quc ousou cIcgar-sc ara os
conanIciros, Flor aiirou-lIc dcsdcnIosancnic
csias alavras.
DicIo do naio!
Ondc andou vocc iodo csic icno,
Arnaldo? crguniou Alina quciosa.
Ainda vocc crgunia? Esicvc con os scus
conanIciros, dclc, os caiicius. Isio nao salc
vivcr cnirc gcnic.
Arnaldo nao rcsondcu. O quc Flor dizia cra
a vcrdadc; clc nasccra ara Ialiiar no scio das
florcsias; cra scriancjo da gcna.
438
Jainc ouco nais dcnorou-sc na fazcnda. O
caiiao-nor arovciiou a ariida dc un arcnic
scu do Aracaii ara cnvia-lo a Lisloa, ondc o
cscrava o av.
Dc novo csalIou-sc o icrror clos canos dc
Quicranolin. AnIanun, o fcroz cIcfc dos
Jucas, voliara frcnic dc quinIcnios arcos, c
dcsia vcz ara assaliar a Oiiicica c iirar a
dcsforra.
Logo quc divulgou-sc a noicia, o caiiao-nor
rcarou-sc ara rccclcr os sclvagcns, os quais
nao sc fizcran cscrar. Una noiic cIcgaran clcs
nargcn do Siiia c anunciaran-sc cla sua
fornidavcl occna dc gucrra. No dia scguinic as
casas da fazcnda csiavan ccrcadas.
Por nuiios dias nao fizcran os sclvagcns a
ncnor dcnonsiraao Iosiil; scniia-sc quc clcs
csiavan crio, nas nao sc nosiravan a
dcscolcrio. Escravan ocasiao azada ara
invcsiir, ou qucrian olrigar os siiiados a una
soriida.
Nisio dcu-sc or falia dc duas cssoas na
fazcnda. Arnaldo c Alcio Vargas. A crcna gcral
foi quc iinIan anlos cado nas naos dos Jucas
c ja iodos lancniavan a sua crda. Flor
dcrranou lagrinas scniidas c coiosas or scu
colao c a cdido dcla o caiiao-nor ordcnou
una soriida con o fin dc livrar os dois
439
risionciros, sc ainda o fosscn, c ja nao
csiivcsscn norios.
Eis o quc Iavia aconiccido.
Arnaldo csiava o acanancnio sclvagcn,
csrciia dc una ocasiao ara cnconirar-sc con
AnIanun. O raaz iinIa scu lano. Nisio Moirao
lcvado cla curiosidadc, afasiou-sc da casa nais
do quc dcvia, c foi cnolgado clos ndios, quc o
lcvaran ocara.
Viu Arnaldo quc o Moirao csiava crdido, c
arrasiado or un inulso dc scu coraao
gcncroso, cuidou cn salva-lo. Os Jucas
cnirciidos con o risionciro, nao scniiran quc
cran scguidos s oculias. Assin conscguiu
cIcgar o vaqucirinIo ocara, ondc logo acudiu
AnIanun, avisado clos lrados dc scus
gucrrciros.
Saliou-lIc Arnaldo cn facc, c aoniando ara
o ciio csqucrdo do cIcfc, rcciiu a alavra quc
csic ronunciara scis ncscs anics, na noiic dc
sua cvasao.
Coaara!
AnIanun dirigiu ao raaz un florcio dc scu
arco, saudaao dcvida a un gucrrciro ilusirc; c
dcois uniu-sc a clc, cosia con cosia, ara
440
significar-lIc a uniao cn quc csiavan, o quc cra
o nais csirciio alrao da anizadc.
Scguiu-sc dcois o dialogo da Iosiialidadc.
Tu vicsic?
Vin.
Sc lcn-vindo ao cano dc AnIanun, a
qucn salvasic.
A cssc icno ja os ndios iinIan dcsido o
Moirao c disiriludo as varias cas do scu
vcsiuario quc foran incdiaiancnic rcduzidas a
iiras ara scrvircn dc faias c cinias gucrrciras.
Arnaldo cigiu dc AnIanun duas cousas.
rinciro, quc clc nao lcvaniaria scu arco nunca
nais conira os donos da Oiiicica; scgundo, a
cnircga do Alcio Vargas. AnIanun rcfcria quc
o scu canarada lIc cdissc una orclIa, un olIo,
ou nciadc dc scu sanguc; nas nao odia rccusar
nada ao scu salvador.
Ncssc ncsno dia o cIcfc dos Jucas lcvaniou
a iala c Arnaldo voliou Oiiicica conduzindo o
Vargas. O quc clc nao lcvou foi a roua dcsic, c o
nosso anigo Moirao ara fazcr una cnirada
dcccnic icvc dc cnlrulIar-sc cn folIas dc
lanana, o quc dcu-lIc arcs dc una cnornc
noqucca.
441
Dcois dcsics aconiccincnios, Arnaldo or
nais dc una vcz foi iala dos Jucas, lcvaniada
nargcn do rio a quc clcs dcran o nonc; c sua
anizadc con AnIanun csirciiara-sc ainda nais,
con os ninos dc arnas quc lIc fizcra.
O cIcfc dos Jucas dcra-lIc una scia dc scu
arco, cn cnIor da aliana.
Quando carcccrcs do lrao dc AnIanun,
cnvia-lIc csia scia, quc clc corrcra a dcfcndcr-ic.
Dc dia cn dia as rclacs cnirc os dois
colaos foran afrouando, ncdida quc Flor
iornava-sc noa. A juvcniudc quc rcndia nais a
donzcla sala, or ouiro lado arrojava nais o
scriancjo ara o dcscrio.
Flor so o via dc longc cn longc; iraiava-o,
orcn, con un nodo afciuoso c nuiias vczcs,
quando a auscncia rolongava-sc, cla o rccclia
con alguna dcnonsiraao nais cansiva, cono
succdcu na sua volia do Fccifc.
Eran csias as rccordacs quc a donzcla
ainda rcassava na ncnoria, rccosiada jancla,
no noncnio cn quc Arnaldo a avisiou. Dcois
vicran as rcninisccncias dos uliinos icnos aic
aqucla iardc, cn quc o scriancjo cccdcra-sc a
onio dc fora-la quasc a un aio violcnio.
442
Tornando a si dcsia longa inicrrogaao do
assado, a donzcla aicrrou-sc anic una idcia quc
surgiu-lIc dc cIofrc. Essa afciao quc iinIa a
Arnaldo scria nais do quc a sinlcs anizadc dc
una irna dc criaao or scu conanIciro dc
infancia?
Nao. Ela, a filIa do caiiao-nor Canclo, nao
odia vcr cn un vaquciro ouira cousa scnao un
agrcgado da fazcnda, ao qual discnsava un
quinIao da csiina roiciora, quc rcariia con
scus lons scrvidorcs, cono a Jusia, a Filia c
ouiros.
Da cn dianic cunria-lIc nanicr a
disiancia quc a scarava do scu colao, ara quc
csic nao a csqucccssc ouira vcz, c dc un nodo
iao grossciro. Scniiu quc Iavia dc cusiar-lIc
lasianic cnvolvcr Arnaldo, a qucn scnrc
disiinguira con sua afalilidadc, no ncsno iraio
frio c incraiivo quc usava con a gcnic da
fazcnda. Mas assin cra rcciso, c assin Iavia dc
scr.
Nunca a sua roicao faliaria a Arnaldo.
Todos os sacrifcios cla os faria, scndo ncccssario,
ara ouar-lIc un dcsgosio, c auilia-lo nos
iralalIos da vida. O quc vcdava-lIc o scu dccoro,
cra a confiana c faniliaridadc, cn quc aic ali
Iavia conscniido con iananIa inrudcncia.
443
A rcsoluao da donzcla c o csforo quc lIc
iinIa cusiado, rcflciian-sc cn sua fisiononia
scvcra c aliiva, quando ao ioquc dc avc-naria, cla
saiu ao icrrciro c foi lcijar a nao dos ais.
Arnaldo a scguira con os olIos cIcios
d'alna. A donzcla ao voliar-sc o avisiara; nas
dcsviou dclc a visia, scn a ncnor criurlaao ou
solrcssalio, con una indifcrcna lacida c fria,
quc irasassou o coraao do scriancjo.
AdivinIou quc Flor acalava dc scarar-sc
dclc ara scnrc.
Dcois dc irindadcs, D. Ccnovcva cIanou a
filIa c lcvou-a rcscna do caiiao-nor, quc
cscrava scniado no canac.
D. Flor, ninIa filIa, a scnIora cIcgou
idadc dc ionar csiado; c nossa olrigaao, cra
rocurar-lIc un narido, digno or suas rcndas
dc ncrcccr aqucla a qucn nais rczanos no
nundo. Lcnlrano-nos dc scu rino Lcandro
DarlalIo, do Ouricuri, filIo do falccido Cosnc
DarlalIo, Ioncn dc rol, a qucn o filIo nao
dcsncniiu nas olras.
Acciio, ncu ai; lasia scr dc sua cscolIa,
ara quc cu o icnIa no nclIor concciio.
Canclo conunicou filIa quc ncssc ncsno
dia dcsacIara un oriador con caria ao
444
Lcandro DarlalIo, o qual lrcvc csiaria na
Oiiicica, c agradando a D. Flor, cono cra dc
cscrar, sc iraiaria logo das lodas.
O quc nao dissc o caiiao-nor foi o noiivo dc
iananIa rcssa. Nao lIc saa da lcnlrana o
diio dc Fragoso; c rcccoso dc quc cla inicrccssao
dc algun sanio, ou or arics oculias, conscguissc
o dcsciiado nancclo alrandar-lIc o anino,
cnsou quc o nclIor csconjuro conira cssc
nalcfcio cra casar quanio anics a filIa.
D. Flor, quc ouirora assusiava-sc con a idcia
do casancnio, acciiou-a ncssa ocasiao con un
nodo rcssuroso quc nao lIc cra Ialiiual.
Porvcniura cnircvia cla na aliana conjugal, un
aoio ara a rcsoluao quc ionara, c da qual
ainda rcccava dcsviar-sc?
noiic, ouco anics do ioquc dc rccolIcr,
cIcgaran Oiiicica dois viajanics. una dana a
cavalo, aconanIada or un vclIo a c.
Lcvados rcscna do caiiao-nor, a dana
quc irajava dc luio, ajoclIou-sc aos cs do
oicniado.
Sou una dcsvcniurada, quc vcn cdir ao
sr. caiiao-nor Canclo, cono ai dos olrcs c a
Providcncia dcsics scrics, agasalIo c roicao
conira scus crscguidorcs.
445
AgasalIo icra, quc a ningucn sc ncga na
Oiiicica; roicao, a darci sc a ncrcccr; nas
rinciro diga ara o quc a cdc, nulIcr!
iardc, c cu nao qucro agar con
incnodo da fanlia a Iosiialidadc quc vossa
scnIoria nc conccdc. Sc o sr. caiiao-nor da
liccna, cu dciarci ara ananIa rclaiar-lIc
ninIas dcsgraas.
AnanIa a ouvircnos.
D. Ccnovcva ja iinIa dado ordcn ara
rcarar-sc un aoscnio, no qual foi cla roria
con Flor, insialar a dana, quc lIcs caiara as
sinaiias, nao so or sua dcsvcniura, cono or
scu nodo, ao ncsno icno digno c nodcsio.
Quando a dcsconIccida crgucu o crcc quc a
vclava dc do, sua lclcza dcslunlranic roduziu
nas duas danas un novincnio dc ingcnua
adniraao. Nao sc rccordavan dc icr visio
scnllanic iao fornoso. Flor cra aos olIos da nac
o iio da graa c da gcniilcza; nas nao iinIa a
fascinaao quc dcrranavan os olIos ncgros c
avcludados da dcsconIccida.
Soulc cniao D. Ccnovcva quc sua Ioscdc
cIanava-sc gucda, c cra viuva. Cono, orcn,
con a lcnlrana rcccnic dc scu inforiunio
dcsaiassc cn ranio, a fazcndcira dcois dc a
446
consolar, rciirou-sc ara nao criurlar-lIc o
rcouso dc quc dcvia carcccr.
No ouiro dia, logo cla nanIa, vcio gucda
rcscna do caiiao-nor, irazida or D.
Ccnovcva, a qual a aninava con a cscrana dc
olicr a roicao quc vicra soliciiar do dono da
Oiiicica.
Diga o scu agravo, nulIcr, c conic quc lIc
farcnos jusiia, dcicrninou o caiiao-nor con a
gravidadc dc un dcscnlargador daquclc icno,
quc os dc Iojc sao nais gaiiciros.
Con a jusiia infalvcl do sr. caiiao-nor
conio cu, quc a sua fana corrc iodo csic scriao, c
nao Ia qucn nao a conIca c louvc c rcsciic,
ois nunca faliou ao olrc c dcsvalido; c assin
nao alandonara csia nscra viuva, quc vivia
aforiunada c na alasiana, nas agora aqui csia a
scus cs, dcsgraada, scn narido, scn alrigo,
na naior cnuria, c iudo or quc? So orquc na
sua casa vcncrava-sc acina dc iudo o nonc do
caiiao-nor Conalo Pircs Canclo.
Quc diz, nulIcr? cclanou o dono da
Oiiicica con un csircncao quc fcz csialar a
olirona.
a vcrdadc, sr. caiiao-nor. Vossa
scnIoria ialvcz nao sc lcnlrc dc ncu narido, o
Tonaz Nogucira?
447
O Tonaz Nogucira? rcciiu o caiiao-nor,
inicrrogando a ncnoria.
Da DarlalIa, acrcsccniou a viuva.
O fazcndciro consuliou con o olIar a D.
Ccnovcva, ao caclao c ao ajudanic, quc cran os
ircs arquivos ou canIcnIos dos fasios dc sua
vida; nas ncnIun rccordava-sc do nonc
ronunciado cla viuva.
Mcu narido conIcccu o sr. caiiao-nor
Canclo no Ico, dc visia, quc dc fana ja o
conIccia dcsdc cqucno; c ial cra a vcncraao
quc iinIa or vossa scnIoria quc nuiias vczcs
nc dizia. OlIa, gucda, sc nao fossc ninIa nac
csiar ja iao vclIinIa c nao qucrcr or cousa
alguna sair da DarlalIa, con ccricza nudava-
nc ara o Quicranolin so ara icr o gosio dc
scrvir ao caiiao-nor Canclo. Aquilo c quc c
Ioncn! El-rci cscrcvc a clc iodos os anos con
nuiias arics ara agrada-lo, orquc icn ncdo
quc o caiiao-nor nao ionc ara si iodo o scriao,
con csia caiiania do Ccara c nais a dc
Pcrnanluco. Quc isio c so clc qucrcr. El-rci lcn
salc". E cra una voniadc iao grandc, quc csiava
scnrc a rcciir.
TcnIo una lcnlrana dc scu narido,
nulIcr, dissc o caiiao-nor. Parccc-nc quc o vi
no Ico, nuna fcsia.
448
isso ncsno!
O Canclo nao sc rccordava dc ial Nogucira;
nas cnicndcu quc nao odia scr alIcio a un
Ioncn, quc iinIa or sua cssoa aquclc
rofundo acaiancnio.
Quc aconicccu cniao a scu narido?
Aarcccu na DarlalIa csic ano un ial
Procna quc foi ioda a nossa dcsgraa.
Un conIccido or Varcja? crguniou
Canclo.
O rorio. Essc Ioncn nao sci or quc
iinIa raiva do sr. caiiao-nor, c cniao foi ncu
narido qucn agou, orquc un dia arcscniou-
sc cn nossa casa con ircs calras, c iniinou ao
sr. Nogucira, quc uscssc a loca cn vossa
scnIoria, c o cIanassc ja c ja dc... Nao nc aircvo
a dizcr.
Ha dc aircvcr-sc, nulIcr, quc lIc
ordcnanos nos. CIanassc dc quc?
A viuva fcz un csforo.
Dc sao cururu.
O caiiao-nor quc ja a cusio sofrcava a
colcra, saliou cono una closao.
449
Agrcla, nandc ja scn dcnora cncilIar os
cavalos, quc cu nao durno cnquanio nao cnsinar
o calra! Va aroniar a ninIa naca, D. Ccnovcva.
Nao ouvc, scnIora?
Enquanio a nulIcr c o ajudanic saan a
cunrir suas ordcns, o caiiao-nor cruzava o
icrrciro a largos assos, sfrcgo dc noniar a
cavalo. Anainando a rcfcga da ira, caninIou
ara a viuva quc ficara inovcl no ncsno lugar.
E scu narido quc fcz, nulIcr?
Nogucira? Nao iinIa quc salcr. Dissc c
rcciiu quc o sr. caiiao-nor cra o rinciro
Ioncn do nundo, c a Providcncia dcsia icrra,
clo quc o Iavia dc louvar scnrc. Foi cniao quc
o nalvado griiou. Pois cu fao ianio caso dclc
cono dc un surrao vclIo, c iona la a rova".
Maiou ncu narido, dciiou fogo na casa...
Os soluos c lancniacs da viuva cran
alafados cla voz do caiiao-nor quc rciunlava.
Mcu lacanaric, D. Ccnovcva! Ondc csiao
csics cavalos? Pcgou no sono, Agrcla? Anda con
csias loias, ncgro do infcrno!
Essc Varcja cra un sujciio dc Fussas. Tcndo
una vcz diio quc o Canclo nao cra caiiao-nor
s dirciias, orisso quc o Quicranolin ainda
nao sulira a vila; c salcndo disso o oicniado,
450
nandou-o cIanar, con o quc ial ncdo ionou,
quc dcsaarcccu, c nao Iouvc nais novas dclc.
Por aqui sc avaliara da gana quc dcvia icr o
caiiao-nor, dc agarra-lo ara agar-sc do novo c
do vclIo.
D. Ccnovcva, acsar dc Ialiiuada a csias
soriidas, afligira-sc con aqucla ariida iao
rcciiiada. A auscncia do Canclo ncssa
ocasiao a assusiava; ncn cla salia or qual
noiivo. Enircianio, nao sc aninando a oor-sc
dirciancnic rcsoluao do narido, incunliu a
D. Flor dcssa difcil nissao.
A donzcla ccrcia no anino do ai dccidida
influcncia, c isso rovinIa do don quc cla iinIa
dc idcniificar-sc con a sua voniadc, dc nodo quc
ccdcndo-lIc, cnsava o caiiao-nor quc ccdia a
si ncsno.
D. Flor nao usou dc ncnIuna das razcs cn
quc a nac insisiira; nao cnrcgou arguncnio dc
fanlia. Alundou no scniincnio do ai; nas
confcssou-lIc quc adnirava-sc dc sua ariida.
Por quc?
dar nuiia inoriancia a un vilao. Dasia
quc nandc lusca-lo or una cscolia. Quc nao
dirao quando soulcrcn quc o caiiao-nor
451
Canclo alalou-sc dc sua fazcnda ara rcndcr
un landolciro?
Pois nandarci o Agrcla.
Isio sin.
Ncsia confornidadc, dcu o caiiao-nor suas
ordcns; c o ajudanic rcarou-sc ara sair
naqucla ncsna Iora con una cscolia dc
cinqucnia Ioncns.
Arnaldo cIcgava ncssc noncnio, c a rincira
vcz quc viu gucda, ccrincniou una scnsaao
csiranIa, quc sc odcria cIanar dc accrla
adniraao. A cslcndida lclcza dcssa nulIcr,
quc o arrclaiava a scu csar, fazia-lIc nal, cono
sc o fulgor quc dcla irradiava lIc qucinassc a
alna.
Quando o scriancjo soulc da roina ariida
do Agrcla, ficou rcocuado. Podia o ajudanic
dcnorar-sc na ccdiao, c ncssc icno voliar o
Fragoso dc InIanuns.
Anics dc ncio-dia ariiu a cscolia. Ja ia na
varzca, quando saiu-lIc ao cnconiro Arnaldo quc
aroinou do cavalo dc Agrcla o scu.
Prcciso falar-lIc, sr. ajudanic.
Da aric do sr. caiiao-nor? crguniou
Agrcla sccancnic.
452
Da ninIa.
Quc ncgocio odc Iavcr cnirc nos? iornou
o ajudanic surrcso.
O scrvio dos donos da Oiiicica, rcsondcu
Arnaldo con o ion firnc.
Agrcla inclinou a calca con un sinal
adcsivo c dcnorou o cavalo, accnando cscolia
quc assassc adianic. Quando sc acIaran sos,
voliou-sc ara o scriancjo.
O quc Ia?
O sr. Agrcla nao nc gosia; nao sci a razao,
ncn a crgunio. Eu or nin nao lIc qucro nal, c
cscro quc ainda Iavcnos dc scr anigos.
O ajudanic conovcu-sc con cssa linguagcn
singcla c nolrc.
Esiinarci quc assin aconica.
Mas nao sc iraia dc nos agora. A Oiiicica
vai scr aiacada.
Por qucn? crguniou o ajudanic surrcso.
Pclo Marcos Fragoso.
Cono salc?
Sci; c quanio lasia.
453
Ja avisou ao sr. caiiao-nor?
Nao; c ncn o avisarci.
Por quc?
Talvcz nc cnganc. Dcnais cssc Fragoso c
ncu ininigo, c nao osso dcnuncia-lo.
Agrcla cra Ioncn ara conrccndcr
scnclIanic suscciililidadc.
Quc dcvo cu fazcr cniao? crguniou ao
scriancjo.
Voliar quanio anics.
Conic conigo.
Os dois nancclos dcscdiran-sc. Eran duas
alnas nolrcs quc scniian-sc airadas cla csiina
rccroca; nas os aconiccincnios as iinIan
scarado, lanando cnirc clas un gcrnc dc
dcsconfiana.
Aariando-sc do ajudanic, Arnaldo csicvc
algun icno a rcflciir, c cncaninIou-sc ara a
gruia.
Un dc nos dcvc ariir.
Para ondc? crguniou Jo.
Para a irilo dos Jucas.
454
Da-nc a scia.
455

XIV
A TRAMA

Trcs dias iinIan dccorrido dcois da ariida
dc Agrcla ara a DarlalIa.
gucda insinuara-sc or ial nodo na afciao
dc D. Flor, quc csia nao a dciava, ncn fariava-sc
dc sua convcrsaao agradavcl c scduiora. Alina
iinIa ciuncs dcssa rcfcrcncia c afasiava-sc
quciosa c arrufada. Assin assavan as duas a
naior aric do dia a sos.
Dc scu lado ianlcn Arnaldo olscrvava con
inquiciaao c dcsgosio cssa iniinidadc dc D. Flor
con a viuva.
A lclcza dc gucda coniinuava a roduzir no
nancclo a ncsna acrc scnsaao. clc nao odia
crdoar a csia nulIcr o cncanio c scduao con
quc rincira visia ofuscava a lindcza dc D. Flor.
Quando as conicnlava junias, clc
rcconIccia quc a fornosura da donzcla cra una
flor do ccu, ura c inaculada, rcsirando a
fragrancia dc sua alna angclica. O lrilIo dos
grandcs olIos ardos iinIa a linidcz do ruiilo
das csirclas; o sorriso dos lalios dc nacar alria-
sc cono un docc arrclol da nanIa; c as faccs
456
acciinavan-sc cono as nuvcns lrancas ao dc
lcvc rosadas clo crcusculo da iardc.
Mas no scnllanic, c no ialIc da viuva,
rcssunlrava un fulgor vivo c inicnso, quc
dcslunlrava. Essa nulIcr nao iinIa a surcna
corrcao c dclicadcza dc iraos quc disiinguia o
crfil dc D. Flor; nao ossua a clcgancia casia,
graciosa c scnIoril quc vcsiia a donzcla dc una
gcniilcza dc rainIa; orcn sua lclcza ccrcia
solrc os scniidos una odcrosa fascinaao.
Essa influcncia, quc clc sofria a scu csar, o
irriiava conira aqucla nulIcr; c s vczcs
adnirando-a, vinIan-lIc ncios dc aniquilar os
cncanios, quc, sc nao a iornavan nais fornosa
do quc D. Flor, davan-lIc rovocacs quc csia
nao iinIa.
Nao cra csia, orcn, a rcocuaao unica dc
Arnaldo accrca dc gucda.
O rccniino aarccincnio dcssa nulIcr no
ncsno dia da cnloscada; a Iisioria or cla
coniada, c quc dcra cn rcsuliado a ariida dc
Agrcla con loa aric da landcira do caiiao-nor;
a suliia rciirada dc Marcos Fragoso ara
InIanuns, lcvando aic a gcnic do Dargado; csias
circunsiancias coincidindo c ligando-sc cn scu
csriio, susciiavan dcsconfianas.
457
Elc rcccava un lano c cogiiava qual odia
scr ara frusira-lo. Todas as nanIas crcorria
una grandc arca cn volia da Oiiicica ara
clorar o icrrcno; nas nao dcscolria o ncnor
rasio susciio, ou qualqucr vcsigio da assagcn
dc cssoas csiranIas fazcnda.
Jo fazia a ncsna invcsiigaao nais longc na
dircao dc InIanuns ara dar aviso da
aroinaao dc Marcos Fragoso, quando csic
voliassc; c assin, cnquanio o caiiao-nor
crnanccia na Ialiiual iranquilidadc, Arnaldo
vclava na scgurana dcssa fanlia, a quc Iavia
dcdicado ioda a sua cisicncia.
A conviic c insiancias dc gucda, D. Flor saa
con cla a asscio clos arrcdorcs da casa,
quando quclrava dc iodo a fora do sol. Dcois
dc algunas volias ian scniar-sc sonlra dc
una ganclcira, quc ficava no rincio da naia.
Havia ali un ironco dcrrulado, quc scrvia-lIcs dc
lanco.
A assavan o icno cn convcrsa. gucda
iinIa scnrc una larga rovisao dc conios c
novidadcs ara airair a aicnao dc D. Flor, quc
cducada no rciiro da fazcnda, scniia a naiural
curiosidadc dc conIcccr o nundo.
Arnaldo dcsdc o rinciro dia aconanIou
csscs asscios, oculio no naio c aicnio s
raiicas das duas noas. Nada colIcu quc
458
jusiificassc scus rcccios; nas noiou quc a viuva
ianlcn dc scu lado csiava alcria, ois a cada
insianic volvia dc suliio c disfaradancnic olIos
avidos cn iorno, cono ara surrccndcr algucn
quc orvcniura a csiivcssc csrciiando or cnirc
a folIagcn.
E nao ficou nisso. Por nais dc una vcz,
quando D. Flor, quc ia na frcnic, adianiava-sc, a
viuva dcnorando o asso voliava-sc, con a voz
sulnissa c vclada, cIanava-o or scu nonc.
Arnaldo!... Arnaldo!...
Esia circunsiancia dciou ainiio o scriancjo.
Dc ondc o conIccia csia nulIcr? Quc lIc qucria
ara cIana-lo? Cono udcra cla dcscolrir a sua
rcscna, quc assaria dcsacrcclida ara olIos
vaqucanos?
Sc Arnaldo nao sc criurlassc con a visia
dcssa nulIcr c a surrcsa quc lIc acalava dc
causar, dcccrio quc nao lIc cscaaria una
circunsiancia inorianic. Quando gucda
rofcria scu nonc, ncn scnrc volvia o rosio
ara o lado ondc clc cfciivancnic sc acIava, sinal
dc quc nao o via, c acnas rcsscniia a sua
roinidadc.
Un dia quis o scriancjo csclarcccr cssc
nisicrio; c quando gucda o cIanou cono dc
cosiunc, clc saiu do naio c arcscniou-sc. Ao
459
runor dc scus assos, D. Flor quc ia adianic
voliara-sc, c avisiando-o afasiou-sc, con a
ncsna csquiva indifcrcna, quc nao dciara dc
nosirar-lIc dcsdc o dia da vaqucjada.
Ficando so cn rcscna dc gucda, o
scriancjo crguniou-lIc.
Quc nc qucr?
Agora nao. Esia noiic, dcois dc rccolIcr.
Esiarci jancla.
Profcridas csias alavras cn voz raida,
gucda lanou ao scriancjo un olIar rovocador
c corrcu a rcunir-sc con D. Flor.
Arnaldo cada vcz nais surrccndido con o
roccdincnio da dcsconIccida, ficou algun
icno a cogiiar solrc o csiranIo cnrazancnio
quc rccclcra. A idcia dc una cnircvisia anorosa
ncn dc longc assou cla ncnic do scriancjo;
sua conjciura foi quc a noa carccia dc scus
scrvios, c ialvcz dc scu aulio ara algun fin
oculio.
Dcsdc cniao rcsolvcu acudir ao
cnrazancnio, na cscrana dc cncirar o
nisicrio da vinda dcssa nulIcr Oiiicica.
Tudo csiava iranquilo na fazcnda, nao Iavia
o ncnor indcio dc crigo, c nao olsianic, o
scriancjo nao odia cinir-sc a una vaga
460
inquiciaao, quc o irazia cn consianic
dcsassosscgo. scnclIana dc ccrias lanias
quc rcsscnicn-sc logo dc qualqucr alicraao
ainda rcnoia da icncraiura, da ncsna forna
clc cono quc crsirava una ancaa na
ainosfcra.
Un rcsscniincnio lIc advcriia quc o nal, sc
clc cisiia, csiava oculio no fornoso scnllanic
daqucla noa, quc dc rccnic aarcccra na
Oiiicica c a sc iniroduzira dc un nodo singular.
Nao cnganava a Arnaldo o scu ficl coraao.
Ncssc noncnio, con cfciio, a fclicidadc do
caiiao-nor Canclo c dc sua fanlia, csiava
dccndcndo do lon ciio dc una cilada, urdida
con una asiucia rara.
rcciso rcnoniar ao dia da cnloscada ara
conIcccr os orncnorcs da irana.
Dcianos o Marcos Fragoso dc roia laiida
ara sua fazcnda das Araras, cn InIanuns,
aconanIado dc scus Ioscdcs c arcnics,
assin cono do Onofrc con a sua landcira c nais
gcnic da coniiiva. O Josc Dcrnardo lrcvc sc
rcunira ao ano con a lagagcn quc fora luscar
ao Dargado.
Ao cscurcccr araran ara dar algun
rcouso a si c aos aninais. Arnaran-sc as
larracas c as rcdcs; c o cozinIciro rcarou a
461
ccia, quc iodos acolIcran con a naior
saiisfaao, ois sc o alnoo fora alundanic, cn
concnsaao iinIa Iavido ncssc dia una sinalcfa
conlcia do janiar.
ncsa, osia solrc forquilIas, raiicaran os
quairo nancclos accrca do csiado das cousas c
do nodo dc as dcslindar.
Marcos Fragoso, icado ao vivo cn scus
lrios, cra cla dcsforra ronia.
Por nin, sc nao fosscn os avisos quc cu
rcconIco rudcnics, icria scguido dirciio ara a
Oiiicica; c Iojc ncsno o Canclo conIcccria con
qucn sc ncicu.
Tanlcn cu cnicndo, quc csias cousas
auran-sc logo, olscrvou Joao Corrcia; nas nao
sc dcvc dcsrczar a csiraicgia, solrciudo cn un
assalio. Convcn rcconIcccr a osiao do ininigo.
A csiraicgia odc scrvir dc nuiio la ara
gucrras dc soldados, olscrvou Danicl Fcrro. Ca
no scriao o quc dccidc c a gcnic c a valcniia. O
caiiao-nor icn una cscolia dc ccn Ioncns,
alcn dos agrcgados c cscravos da fazcnda. Para
aiaca-lo c rcciso auncniar a nossa landcira.
Os scnIorcs sao iodos Ioncns dc gucrra,
acudiu Ourcn, c ois nao csiranIarao cn nin,
quc sou Ioncn dc lci, un voio dc az. Anics dc
462
un ronincnio fornal, quc ainda nao sc dcu,
cnso quc nuiio accriado scria icniarnos una
aconodaao Ionrosa; c ara a ajusiar ofcrco-nc
cu. Posso ariir agora ncsno ara a Oiiicica, c la
nc arcscniarci cono arlancniario.
icno crdido, rclicou Fragoso.
O voio quc rcvalcccu afinal, foi o do Danicl
Fcrro. Dccidiu-sc quc a coniiiva ficaria ali nas
vizinIanas dc Quicranolin, cnquanio o alfcrcs
ia a InIanuns rccruiar una landcira nuncrosa
c dcsicnida, con a qual ionasscn dc assalio a
Oiiicica, ara quclrar a roa do caiiao-nor c
olriga-lo a dar ao Fragoso iodas as saiisfacs,
scndo a rincira dclas a nao dc D. Flor.
Tonado csic acordo, crgucran-sc da ccia; c
oucas Ioras dcois ariiu o Danicl Fcrro con
cqucna cscolia c lagagcn, roncicndo quc
anics dc una scnana csiaria dc volia.
Quando Marcos Fragoso dirigia-sc sua rcdc,
saiu-lIc ao cnconiro Onofrc, quc o csrciiava.
Ainda nc aarcccs? crguniou o nancclo,
cn qucn a rcscna dc scu calo dc landcira vcio
dc novo aicar a ira.
Qucn c quc sc livra dc scr logrado una
vcz, ainda nais daqucla nancira? rciorquiu o
463
coriloca sulnisso. Mas o caso csia cn salcr
iirar a dcsforra.
Ja nao crcio nas iuas lazofias, iornou o
nancclo dcsdcnIosancnic.
Ncsics oiio dias, sc nao for anics, asscguro
ao scnIor caiiao quc icnos o assarinIo na
gaiola.
Ou o scndciro na cia, rcirucou Fragoso,
aludindo ao rcccnic dcsasirc do Onofrc.
O sr. caiiao Ia dc vcr, sc dcsia fciia o
cngano.
Scnrc conscguiu Onofrc do airao quc o
ouvissc; c cniao cs niudancnic o ardil quc
Iavia iranado, c quc ja csiava qucla Iora cn
via dc cccuao. Para o coriloca cra nao dc
cncnIo cssa, quc dcvia rcaliliia-lo no concciio
do Fragoso, c dcsafroniar a sua fana dc calra
fino c nanIoso, alalada clo uliino rcvcs.
Logo quc a coniiiva dciara o siiio da
cnloscada, Onofrc iivcra una convcrsa con a
FosinIa c o rcsuliado foi iornarcn furiivancnic
ao Dargado, con o Josc, irnao da raariga.
CIcgados fazcnda, ondc iinIan dciado as
naas, ocrou-sc nos dois ciganos una
iransfornaao conlcia.
464
FosinIa iornou-sc gucda, a viuva
crscguida, quc vinIa da DarlalIa inlorar a
roicao do caiiao-nor; c Josc disfarou-sc no
vclIo quc dcvia aconanIa-la aic Oiiicica.
O Onofrc salia do caso aconiccido con o
Varcja; c FosinIa ja conIccia lasianic a gcnic da
Oiiicica clas convcrsas do Moirao, quc csiava
scnrc a falar do Arnaldo, c a coniar as
nandingas do scriancjo.
A rcconcndaao quc lcvava a raariga cra
insinuar-sc na confiana dc D. Flor c a rcicio
dc asscio aira-la a una cilada, cn quc o Onofrc
dc anicnao rcvcnido sc aodcrassc da donzcla c
a conduzissc ao Marcos Fragoso.
Sc falIassc csic lano, dcvia cniao FosinIa
disor as cousas ara un assalio noiurno,
avisando ao Onofrc da ocasiao rocia, c
alrindo-lIc a oria da casa ara quc no ncio da
confusao fossc raiada a filIa do caiiao-nor.
Para qualqucr dos casos, a falula do Procna
scria dc rovciio, ois alcn dc clicar o
aarccincnio da suosia viuva na Oiiicica c dc
granjcar-lIc a conaiao das scnIoras, coniava o
Onofrc quc dcssc cn rcsuliado a ariida do
caiiao-nor con una foric cscolia.
Nao ariira o fazcndciro, nas cnviara o
ajudanic con ccrca dc nciadc dc sua gcnic, dc
465
nodo quc ja nao cra nuiio dc icncr a
crscguiao quc naiuralncnic o Canclo Iavia
dc fazcr aos rouladorcs da filIa.
gucda ganIou facilncnic as loas graas dc
D. Flor; ara isso nao lIc foi rcciso cnrcgar a
ncnor aric, lasiou a sua fornosura, c o luio quc
a iornava ainda nais inicrcssanic. A donzcla
ionou-sc dc afciao sinccra cla lcla viuva.
Todavia dcsdc logo crcclcu a asiuia cigana
quc iinIa dc luiar con un olsiaculo scrio, c cssc
cra Arnaldo. Ja csiava cla rcvcnida dc algun
nodo accrca do scriancjo, clas roczas quc dclc
coniava o Moirao, nos scrcs da fazcnda do
Dargado. Mas na nanIa scguinic olscrvou una
circunsiancia quc a solrcssaliou.
Vira o olIar quc Arnaldo fiiava cn Flor, c
conIcccu no lrilIo quc accndia aqucla uila
ncgra os lancjos dc una aiao inicnsa. O
scriancjo anava a filIa do caiiao-nor; c cssc
anor, nao ariilIado, c orianio inquicio c
sfrcgo, dcvia cnvolvcr a donzcla cn una
soliciiudc consianic.
gucda adivinIava a vigilancia infaiigavcl
dcsscs afcios, quc vivcn dc una adoraao
nsiica c sc cnlcvan na conicnlaao do dolo,
invcsiigando iodos os gcsios c crscruiando no
nnino acidcnic o cnsancnio rccndiio.
466
Coniava ois quc crio dc D. Flor scria a cada
insianic o alvo da olscrvaao dc Arnaldo.
Quando saa con a donzcla a asscio, noiou
a cigana quc or dcniro do naio a scguia un lcvc
farfalIar da ranagcn. En ouira ocasiao o
airiluiria lrisa ou a algun assaro, c nao faria
o ncnor rcaro. Naqucla siiuaao, orcn, cssa
circunsiancia vicra avivar a sua dcsconfiana.
Disfaradancnic rclanccava os olIos
cscssura insinuando a visia clo crivo das
folIas, c cnlora nao dcscolrissc o ncnor vulio,
cla rcsscniia a roinidadc do scriancjo c fora
ara ccriificar-sc quc usara da asiucia dc
ronunciar o nonc dc Arnaldo, cIanando-o.
O ardil suriira cfciio.
Mosirando-sc, o scriancjo vicra confirnar a
susciia dc gucda, c dcra aso a una nova
iniriga, quc ali roniancnic arnou a aricira
cigana, ara cscaar sua vigilancia c iludir-lIc
a crsicacia.
467

XV
TENTAO

Ja iinIan soado no sino da cacla as uliinas
ladaladas do ioquc dc rccolIcr.
Por ioda a fazcnda da Oiiicica, sujciia a un
ccrio rcginc niliiar, aagavan-sc os fogos c
ccssava o lurlurinIo da laluiaao quoiidiana.
So nas noiics dc fcsia discnsava o caiiao-nor
cssa rigorosa discilina, c dava liccna ara os
sanlas, quc cniao or dcsforra airavcssavan dc
sol a sol.
Era una noiic dc cscuro; nas cono o sao as
noiics do scriao, rccanadas dc csirclas
ruiilanics, cujas ccniclIas sc cruzan c urdcn
cono a finssina icia dc una lIana acciinada.
A casa rincial acalava dc fccIar-sc; c das
orias c janclas acnas cscaavan-sc clos
inicrsicios unas rcsiias dc luz, quc ian a ouco
c ouco ciinguindo-sc.
Ncssc noncnio un vulio oscilou na sonlra,
c coscu-sc arcdc quc olIava ara o nasccnic.
Era Arnaldo.
468
Fcsvalando ao longo do ouiao, cIcgara
jancla do canarin dc D. Flor, c una fora
irrcsisivcl o dcicvc ali. No gradil das roiulas
rcccndia un lrcvc crfunc, cono sc or ali
iivcssc coado a lrisa carrcgada das calacs da
launilIa. Arnaldo adivinIou quc a donzcla anics
dc rccolIcr-sc, vicra rcsirar a frcscura da noiic c
cncosiara a gcniil calca na gclosia, ondc ficara a
fragrancia dc scus calclos c dc sua cuiis
acciinada.
Eniao o scriancjo, quc nao sc aninaria
nunca a iocar csscs calclos c cssa cuiis, lcijou
as gradcs ara colIcr aqucla cnanaao dc D.
Flor, c nao irocaria dcccrio a dclcia daqucla
adoraao clas voluiuosas carcias da nulIcr
nais fornosa.
Alicando o ouvido crcclcu o scriancjo no
inicrior do aoscnio un frolido dc rouas,
aconanIado clo runor dc un asso lrcvc c
suiil. D. Flor volvia clo aoscnio, naiuralncnic
ocuada nos varios arcsios do rcouso da noiic.
Un docc sussurro, cono da alclIa no scio do
rosal, advcriiu a Arnaldo quc a donzcla rczava
anics dc dciiar-sc; c involuniariancnic ianlcn
ajoclIou-sc ara rogar a Dcus or cla. Mas
acalou sulicando a Flor crdao ara a sua
icrnura.
469
Tcrninada a rccc, a donzcla aroinou-sc
do lciio. O anarroiar das canlraias a aiulIarcn-
sc indicou ao scriancjo quc Flor dcsia as suas
vcsics c ia iroca-las cla roua dc dornir.
Airavcs das alas da jancla, quc lIc
cscondian o aoscnio, cncrgou con os olIos
d'alna a donzcla, naquclc insianic cn quc os
casios vcus a alandonavan; orcn scu uro c
sanio afcio nao viu ouira cousa scnao un anjo
vcsiido dc rcslcndor. Foi cono sc no ccu azul ao
dcslizc dc una nuvcn lranca dc jasc surgissc
una csircla. A ircidaao da luz ccga; c iccc un
vcu ciniilanic, orcn nais cscsso do quc a scda
c o linIo.
Ccssaran dc iodo os runorcs do aoscnio,
sinal dc quc D. Flor sc Iavia dciiado. Ouvindo
un rcsiro lrando c suiil cono dc un
assarinIo, conIcccu Arnaldo quc a donzcla
dornia o sono lacido c fcliz.
So cniao afasiou-sc ara acudir ao
cnrazancnio quc rccclcra.
O aoscnio dc gucda ficava do ncsno lado
da casa, c cra o cnuliino anics do quinial, logo
dcois do quario dc Alina. A jancla csiava ccrrada
c cscura, nas ao olIar dc Arnaldo nao cscaou
una fiia incrccivcl quc a dividia dc alio a
laio, c quc clc aiinou scr o icnuc vislunlrc dc
una candcia vclada.
470
gucda csrciiava or cssa frcsia a cIcgada
dc Arnaldo, rcccosa dc quc nao vicssc, c
inacicnic con a dcnora. Alcn do inicrcssc da
rcconcnsa ronciida clo Onofrc cn nonc dc
Fragoso, ouiro inulso novia ncssc insianic a
cigana.
Era nulIcr, c iinIa nas vcias o sanguc
ardcnic do locnio iocado clo sol ancricano. O
razcr dc fascinar un Ioncn c caiiva-lo a scus
cncanios, lasiaria ara cciia-la; acrcscia,
orcn, quc cssc Ioncn cra un nancclo
galIardo, c anava ouira nulIcr, o quc dava
ariicular saincic avcniura.
Assin ronciia-sc a FosinIa una noiic dc
cnocs, quc saiisfaao dc sua vaidadc rcuniria
a facil cccuao da irana urdida. Para disfarar a
inacicncia da cscra, cnirou a dcvancar, c
sorria-sc cnsando quc no ouiro dia, quando sc
acrcclcsscn do dcsaarccincnio dcla gucda c
dc Flor, Arnaldo as scguiria con ccricza, nas
ialvcz nao fossc or causa da filIa do caiiao-
nor.
No ncio dcsic dcvancio, avisiou cla frcsia
un vulio arado cn frcnic sua jancla. Ergucu-
sc dc cIofrc c cnircalrindo a roiula cn ion
sulnisso.
Arnaldo?
471
Elc rorio quc vcn salcr ara quc o
cIanou aqui, a csia Iora.
Enirc, scgrcdou a noa alrindo dc iodo a
roiula c afasiando-sc ara dar assagcn.
Nao odcnos falar aqui ncsno? iornou
Arnaldo, a qucn rcugnava cncirar no
aoscnio.
gucda aroinou-sc ouira vcz da jancla c
iravando vivancnic das naos do nancclo, dissc-
lIc conovida.
Pclo scnIor cu farci iudo. Mas ando
csiada. Essc vclIo quc nc aconanIou... Sc clc
o vissc aqui, scria a ninIa crdiao. Podcn
ouvir-nos c o quc cu icnIo a dizcr-lIc ningucn o
dcvc salcr, ningucn, scnao Arnaldo.
O scriancjo cn circno adnirado daquclas
falas, nao os rcsisicncia ao novincnio da noa
quc o airaa a si, convidando-o a cnirar. Aoiou-
sc no araciio c saliou no aoscnio, ondc a nao
icida dc gucda o conduziu aic un csirado quc
Iavia junio ao lciio.
FccIada a jancla, a noa iirou a candcia quc
Iavia cscondido or dciras dc un lau, colcria
con una lacia dc rosio, c colocou-a cn cina da
canioncira, dc ondc aluniava iodo o aoscnio.
472
Foi cniao quc Arnaldo dc lcn adnirar a
lclcza dcssa nulIcr, quc aic aquclc noncnio so
vira dc longc, ou dc rclancc, quando cla asscava
con D. Flor, cn qucn ian rcsos scus olIos.
gucda iirara o vcu dc luio. Sua calca
ncncava-sc airosancnic agiiando os lasios c
longos calclos ncgros, scnclIanic alncira,
quc cnlala a sua vcrdc cona ao soro da lrisa.
O corinIo dc canlraia, ccrrando-lIc a fina
ciniura, alria-sc cono una iaa csvaziada ara
nosirar o colo.
TinIa as nangas curias, ondc os lindos
lraos cngasiavan-sc acnas cn un nolIo dc
rcndas; a saia, lordada dc crivo, dcscia-lIc aic as
curvas dciando nua a circnidadc dc una
crna lcn iorncada, c o c largara a cIincla ara
isar nais suiil.
Noiando o olIar do nancclo quc dcvorava os
scus cncanios, gucda fcz un novincnio dc
csanio, cono caindo cn si, c lanou nao dc
una naniilIa dc scda, na qual cnluou-sc con
gcsio vcrgonIoso. Dcois foi scniar-sc no csirado
c dissc crgucndo iinidancnic os olIos ara
Arnaldo, cn c dianic dcla.
Scnic-sc, aqui, crio dc nin. O quc vou
coniar-lIc c un scgrcdo dc quc dccndc a ninIa
soric. Jura guarda-lo, Arnaldo?
473
Sc dcsconfia dc nin, ara quc arrisca o
scu scgrcdo?
Nao; nao dcsconfio, ncn c rcciso quc
jurc. Sci quc c gcncroso, Arnaldo; c nao Ia dc
qucrcr o nal dc una olrc nulIcr, quc so icn
una cula, a dc nao vcnccr o scu coraao.
gucda rcciiu cniao a falula quc invcniara
ara clicar sua vinda Oiiicica; nas dcsia vcz
inscrindo-lIc ariicularidadcs do caso,
aconanIadas dc cclanacs c lancnios, cn
quc a aricira raariga cnrcgava ioda a sua
Ialilidadc cnica, c jogava con os rcquclros dos
olIos, c volulilidadc do scnllanic c as inflccs
lascivas do ialIc.
As nulIcrcs icn o ialcnio csccial dcssa
cloqucncia oca, nas sonora, quc ccrios Ioncns
ncuiros conscgucn iniiar. Os lalios rcssoan
cono as cordas dc un insiruncnio; ouvc-sc a
nusica das alavras; nas o quc fala c soncnic o
sorriso c o gcsio, quc nao fazcn scnao rcciir o
ncsno c consianic dcscjo dc airair c fascinar.
gucda insisiia cn ninuciosidadcs ucris,
rcisava as ncsnas cousas, coniradizia-sc
nuiias vczcs; nas o quc cla qucria cra un
rcicio ara falar, c lordar con a alavra cssa
icia dc olIados naiadorcs c cfuscs irrcsisivcis
quc a aroinava dc Arnaldo c csialclccia cnirc
anlos conunicaao niina.
474
Porisso, ncnorando a noric do narido,
csircnccia dc Iorror, c concIcgava-sc ao
nancclo cono ara anarar-sc con a sua
coragcn; qucrcndo cnicrnccc-lo, iravava-lIc das
naos quc acriava nas suas, iransniiindo-lIcs o
scu fludo no ioquc nacio c icido; ouiras vczcs
fingindo un susio, arccia dcsnaiar, c cono scn
iino c conscicncia do quc fazia, lcvava ao scio a
dcsira do scriancjo ainda cnlaada na sua.
Quc susio, ncu Dcus! Vcja cono laic o
ncu coraao! dizia cono sufocada.
Arnaldo csiava sol a influcncia naligna dcsia
scduao, dc quc o advcriia a sua criurlaao,
nas quc clc nao iinIa a fora dc rcclir; orquc
ncssc noncnio sua alna nolrc c aliiva cra
soiiada clas crucs do sanguc.
Aos vinic c un anos, a lcsia Iunana,
quando rcvolia-sc conira o csriio quc a donina,
c una fcra indonavcl, solrciudo cn una
organizaao ujanic cono a dc Arnaldo. A ura c
casia adoraao quc aic a Iavia rcscrvado o
nancclo dc agar o iriluio naicria c o alIcara
dos razcrcs scnsuais, dciara incular-sc o
dcscjo quc fazia agora closao.
O scriancjo ja nao cscuiava as alavras da
noa, ncn cnicndia o quc cla falava. Mas ouvia-
lIc a voz Iarnoniosa, c lclia-lIc nos olIos a
475
lclcza, quc o cnlriagava cono o suco da jurcna,
do qual rovara una vcz na iala dc AnIanun.
Quando a raariga acriava-lIc as naos, ou
sc concIcgava ao scu ciio, un scniincnio dc
rofunda rculsao o invadia; nas, sc iurlava-lIc
a alna, nao iinIa clc fora ara rcirair o coro.
Ficava inovcl c assivo.
Tcrninou gucda a sua narraao, convcncida
dc quc iinIa cn scu odcr o nancclo; nas
ianlcn con o iaio c ccricncia quc ossua,
conIcccu quc nao cra clc Ioncn ara ousar logo
da rincira vcz. Quc inoriava? Ela suriria cssc
acanIancnio cla sua afouicza; conianio quc
naqucla ncsna nouic alcanassc as duas viiorias
orfiadas, a dc scu caricIo c a dc scu inicrcssc.
No dcsafogo dc sua Iisioria, gucda alrira
aos oucos a naniilIa, quc afinal rcsvalara clas
csaduas, dciando nu o colo. Foi assin quc
csirciiou-sc con o nancclo ara dizcr-lIc.
Eu sou una dcsvcniurada, Arnaldo!
O naiador dc scu narido scra casiigado. O
caiiao-nor nao roncicu? nurnurou o
scriancjo.
Sc fossc cssa ioda a ninIa dcsgraa! Eu ja
nc icria confornado con a voniadc dc Dcus.
Mas, alcn dc crdcr ncu narido, ficar ainda scn
476
aquilo quc a nulIcr nais rcza ncsic nundo, a
Ionra?
Qucn c quc a qucr roular? crguniou o
scriancjo indignado.
Un sujciio dc InIanuns, cIanado Marcos
Fragoso.
Elc?
ConIccc-o?
O scriancjo accnou con a calca.
Pois cssc Ioncn jurou quc Iavia dc
crdcr-nc; c o vclIo quc nc irouc c un csiao
ago or ncu crscguidor. Nao icndo qucn nc
aconanIassc, fici-nc nclc, quc nc ia
cnircgando ao ano. Sc nao o cnganassc fingindo-
nc docnic c cdindo ara dcscansar una noiic
na Oiiicica, csiaria a csia Iora crdida, Arnaldo!
cclanou a noa, aiirando-sc ao ciio do
scriancjo.
Sosscguc. Aqui csia cn scgurana!
rcsondcu o nancclo.
O vclIo ja ancaou-nc!
Aircvcu-sc? dissc o scriancjo con un griio
dc ancaa.
477
AI! cu lIc sulico, Arnaldo! iornou a
noa, lanando-lIc os lraos aos onlros. Nao
lIc faa nal, scria crdcr-nc!
E gucda rcclinou a calca ao scio do
scriancjo. Houvc un insianic dc silcncio cn quc
cla ouviu as ulsacs violcnias dcssc coraao
indniio, quc arccia csialar anics do quc
rcndcr-sc.
A noa crgucu a fronic c nosirou o fornoso
rosio lanIando dc lagrinas c sorrisos.
Nao sc lcnlra dc nin, Arnaldo?... Ncn
scqucr nc viu, cnlora iivcssc os olIos osios cn
nin, dissc con un susiro.
Ondc? crguniou o nancclo surrcso.
No Ico. Quando csicvc la Ia dois anos. Eu
o vi, Arnaldo, c dcsdc cssc noncnio scnii quc
nao cra nais scnIora dc nin. Infcliz sina a das
nulIcrcs! Os Ioncns ainda quando nao sao
qucridos, icn o consolo dc scguir aqucla a qucn
anan. Nos, orcn, sc roulan-nos o coraao,
nao odcnos ir aos clc. Casaran-nc fora!
A cnoao cnlargou a voz dc gucda, quc
dcois dc lrcvc ausa coniinuou.
A soric nc irouc Oiiicica, ondc Iavia dc
cnconira-lo, Arnaldo, ara anarar-nc conira o
ncu crscguidor.
478
Nao rcccic, quc a dcfcndcrci.
Ao scu lado nada rcccio, Arnaldo. Dcsdc
nuiio quc cu lIc cricno. Qucr una rova?
Eija.
gucda ficou suscnsa, fascinando con o
olIar ao nancclo, quc a fiiava alucinado.
Falc!... nurnurou ao ouvido dc Arnaldo,
unindo o scu ao rosio dclc. Quc rova qucr? Un
lcijo?...
E dcscau languidancnic a calca dc nodo
quc a loca ainIada, roando cla facc do
nancclo, vcio cnlclcr-sc cn scus lalios.
Ao coniacio dcssc lcijo ardcnic Arnaldo
csircncccra, cono sc vissc crgucr-sc dianic dclc
una scrcnic, a cusir-lIc no rosio sua lala
inura. Fccuou soliando un rugido surdo, c as
naos anlas inclidas or un insiiniivo
novincnio dc Iorror, foran ccrrar-sc no colo da
noa.
Por algun icno o nancclo crnancccu na
ncsna osiao, con o coro inovcl, os lraos
Iirios cono os lraos da forca, os olIos
fccIados, scniindo nas naos as rciracs
convulsivas da nscra nulIcr as quais clc
ionava clo colcar da scrcnic. As vascas da
479
agonia indicavan-lIc quc o rciil ainda vivia, c
clc cscrava.
Essc csadclo o doninou dc ial nodo quc
fugiu-lIc a lcnlrana do lugar ondc sc acIava c
dos faios quc sc Iavian assado noncnios
anics.
Afinal alriu as alclras; c viu csavorido
quc iinIa nas naos a infcliz nulIcr, con os
olIos cslugalIados c a lngua sada cla loca
cscancara. Fangcran-lIc os dcnics dc frio, c das
naos ircnulas cscaou o coro quc rolou clo
cIao.
Dc un ulo ganIou o nancclo a jancla c
dcsaarcccu.
No dia scguinic, ao cIcgar dc sua jornada, Jo
cnconirou o scriancjo csojado no cIao da
cavcrna, falou-lIc, nas clc fiiou os olIos c nao
rcsondcu. Era a alucinaao quc durava ainda. A
ncsna ccna da noiic dcluava-sc cn sua alna
con fornas csiucndas c nonsiruosas.
O vclIo conIccia csias rocclas d'alna; c
salia quc, scnclIana das ouiras quc
coniurlan os clcncnios, clas so assan quando
o ccu dcscarrcga os vaorcs dc quc csiao cjadas
as nuvcns.
480
Jo dciou, orianio, Arnaldo ao scu dclrio c
sulncrgiu-sc no assado, ondc vivia nais do quc
no rcscnic, clc quc ja nao iinIa fuiuro.
Dccorrcran as Ioras. Era ja solrciardc,
quando scniiu-sc na cavcrna una ligcira
vilraao. Jo c Arnaldo crgucran a calca dc
cIofrc, c olIaran-sc. Anlos or un sinulianco
novincnio dciiaran-sc no cIao c cscuiaran.
Cavalos! dissc Jo.
Moniados, acrcsccniou Arnaldo.
Trinia.
Eu conici irinia c un.
Tcu ouvido c nclIor.
Una cscolia a galoc!...
Profcrindo csias alavras, Arnaldo saiu da
cavcrna scguido clo vclIo.
Sua rincira idcia foi quc o Marcos Fragoso
voliava ara aiacar a Oiiicica; nas o nuncro dos
cavalciros quc sc aroinavan o dissuadiu dcssa
idcia.
481

XVI
O FOJO

s scic Ioras da nanIa, D. Flor noiando a
auscncia dc gucda, quc iinIa or cosiunc
acordar con a rincira claridadc do dia,
cncaninIou-sc ara o aoscnio da viuva.
O quario ainda csiava cscuro. A donzcla
sus quc gucda iivcssc assado nal a noiic c
nao quis inconoda-la. Mas Iora do alnoo nao
a vcndo aarcccr, ncn alrir-sc a oria do
aoscnio, assusiou-sc c foi icr con a nac.
D. Ccnovcva acudiu logo; ao rcciido laicr,
ouviu-sc un ligciro runor, c ouco dcois a voz
da viuva, quc arrasiou-sc aic oria c a alriu.
Quando as naos dc Arnaldo afrouaran
dciando rolar clo cIao o coro da cigana, ainda
csia rcsirava, cnlora ouco faliassc ara calar
o uliino alcnio.
Por algun icno ficou rosirada c scn
acordo, cono un cadavcr; nas aos oucos o ar
cncirou nos ulncs, rcsialclcccu-sc a
rcsiraao; c cla caiu no ioror dc quc a vcio iirar
a dona da casa, assusiada con un sono iao
rolongado.
482
Dcsculou-sc a viuva con una dor violcnia
quc a dcsacordara c ncn icno lIc dciara dc
ncicr-sc na cana. D. Ccnovcva incdiaiancnic
rccorrcu aos scus rcncdios casciros; nas a
docnic os discnsou, dizcndo csiar Ialiiuada
quclc acIaquc, o qual lIc assava con un
cordial c algunas Ioras dc rcouso.
Tonou un cIa dc lngua dc vaca, c dciiou-sc.
Nao dorniu orcn; os cnsancnios
iunuliuavan-lIc.
Pcnsou quc cra o noncnio dc jogar a uliina
caria. Arnaldo, naiuralncnic rcccoso do quc
fizcra, ialvcz sc auscniassc da casa ncssc dia. cra
rcciso arovciiar o cnscjo.
Mandou cIanar o vclIo quc a aconanIara.
Josc, Ia icno dc avisar o Onofrc ara
csia iardc?
Elc csia alcria, lasian ircs Ioras c ainda
falia nuiio ara ncio-dia.
Pois cniao vai. Salcs o lugar?
A ganclcira.
gucda confirnou con a calca.
Dcsia vcz nao nos cscaara.
483
A raariga csiava ansiosa dc vingar-sc cn
Flor o insulio dc Arnaldo. Ncssc insianic cla
odiava o scriancjo, orcn odiava ainda nais a
nulIcr or qucn clc a dcsrczara.
O cigano dciando a irna foi ao asio, ondc
csiava o cavalo quc iroucra gucda, dcu-lIc dois
nos nas clinas c fcz-lIc iais gaiinanIas c arics,
quc o aninal ariiu dc carrcira clo ialulciro
afora.
Dcois dc duas Ioras dc rcouso, a cigana
crgucu-sc con csforo c aconanIou Flor ncsa
do janiar, ara forialcccr-sc con algun alincnio
dc quc rccisava, ois scniia-sc cono cicnuada.
iardc, rcicndcndo quc o ccrccio lIc faria
lcn, convidou a filIa do caiiao-nor ara sarcn
a asscio.
Alina acIou un rcicio ara cinir-sc dc
aconanIar a Flor; a sua aniiaiia cla viuva
lcn longc dc sc dcsvancccr con o iraio, ao
conirario crcscia.
gucda c Flor dcsccran ao ialulciro, c foran
cono dc cosiunc scniar-sc sonlra da
ganclcira.
No noncnio cn quc ali cIcgaran, o Josc
oculio cnirc as arvorcs irocou un sinal con a
484
irna, c dcsaarcccu na naia. Ia ao cnconiro do
Onofrc ara guia-lo ao siio.
Foi jusiancnic or cssc icno quc Arnaldo c
Jo saran da cavcrna. Nao iinIan andado ccn
assos, quando o nancclo arou assaliado or
una idcia icrrvcl.
Scguc, Jo! Eu vou casa.
Con cfciio cncaninIou-sc dirciio Ialiiaao
da fazcnda, ionado dc crucl rcsscniincnio. Ao
ncio do ionlador cnconirou a Jusia.
Ondc csia Flor?
Passou agora ncsno con a viuva.
Agora? Para la?...
Quc nodos sao csics dc assusiar a gcnic!
Corrc, nac, c diz ao caiiao-nor quc
vcnIa salvar a filIa, ois a qucrcn roular.
Flor!... Foular Flor!... MinIa Nossa
ScnIora da PcnIa dc Frana, valci-nc!
A scriancja a ircncr con o susio nao salia
quc fazcr, sc corrcr a casa ara avisar ao caiiao-
nor, ou scguir o filIo cn lusca da donzcla. Afinal
iornou ara a fazcnda, nas a cada insianic
arava, soliando lrados dcsconassados.
485
Flor!... sr. caiiao-nor!... Acuda a sua
filIa!... Acuda a Flor, quc a lcvan! Ai, ncu Jcsus!
Enircianio Arnaldo, cuja susciia sc
confirnara con a infornaao quc lIc dcra a nac,
ronia o naio na dircao da ganclcira, ondc
cscrava cnconirar a donzcla c a viuva quc clc
salia agora scr cnissaria dc Fragoso.
Aos griios dc Jusia acudiran afinal unas
cscravas, quc alvoroaran a casa, nas scn
clicar a novidadc dc quc davan rclaic. Ouvia-
sc o nonc dc D. Flor rcciido dc iodos os lados c
cnirc clanorcs dc susio, nas o quc succdcra
donzcla, ningucn salia, scnao a Jusia, quc ainda
nao sara do scu dcsaiino.
Afinal cIcgou a nova ao caiiao-nor quc
csiava do ouiro lado nos currais cn conanIia
dc D. Ccnovcva. O Canclo, nao odcndo
concclcr quc un crigo qualqucr ancaassc a
filIa, ali na Oiiicica, junio dclc, dirigiu-sc a casa
con a cosiunada solcnidadc, coniando acIar ali
Flor.
Quando, orcn, a Jusia, ainda aiaraniada,
conscguiu dar-lIc o rccado dc Arnaldo, c clc
crcclcu o quc Iavia ocorrido, alalou dc carrcira
ara a naia, griiando nulIcr con una voz dc
irovao.
Mcu lacanaric, D. Ccnovcva! O Jacarc!"
486
Airas do caiiao-nor rcciiiaran-sc os
Ioncns da cscolia c ioda a gcnic da fazcnda, quc
andava crio, c acudira ao clanor.
Quando o fazcndciro iinIa ja vcncido ncia
disiancia, roncran quairo cavalciros
disarada na dircao da varzca. Un dclcs lcvava
nos lraos una nulIcr, cnvolia cn caa
lisirada, a dclaicr-sc con novincnios
dcsordcnados, c soliando csics griios sufocados.
Mcu ai!... Acuda!... Acuda sua filIa!...
Lcvan-nc!... Ai!... ai!... ai!...
Esscs griios nao dciavan duvida. Era Flor
quc lcvavan aquclcs Ioncns; a caa cra a sua
quc as cscravas logo rcconIcccran.
Ouviu-sc o rugido csanioso do caiiao-nor.
Ncssc noncnio acalava dc alcana-lo o ajcn
quc irazia o lacanaric nandado or D.
Ccnovcva. Fccclcndo a arna, o Canclo scn
Icsiiar aoniou-a na dircao do cavalciro quc
lcvava a nulIcr.
Lcnlrou-sc quc odia naiar a filIa, cnlora
iivcssc fciio oniaria no cavalo; nas cssa filIa
adorada, clc anics a qucria noria or sua nao,
do quc roulada sua icrnura c rofanada or
infancs.
487
Dois dos cavalciros caran; nas o quc lcvava
a nulIcr c o ouiro assaran incoluncs c
dcsaarcccran alcn na varzca.
A cssc icno cIcgava D. Ccnovcva noniada
a cavalo, c aconanIada dc ajcns quc irazian o
ruo, assin cono dc ioda a gcnic quc dc arnar
s rcssas ara corrcr cn socorro da filIa. Ncssc
noncnio cla nao griiava. as lagrinas saliavan-
lIc dos olIos, os lalios novian-sc rczando, nas
sua aicnao acudia a iudo con anino varonil.
Canclo noniou no ruo, c ariiran clc, a
nulIcr c a cscolia cono un iurlilIao.
O raior dc sua filIa lcvava grandc avano;
nas o caiiao-nor nao rcflciia ncssc noncnio.
Era inossvcl quc cssc Ioncn lIc cscaassc;
clc o crscguiria aic o infcrno, c la ncsno o
dciaria csiraalIado or suas naos dcois dc
icr-lIc arrancado Flor.
Os ossanics cavalos do fazcndciro
ganIavan solrc os fugiiivos, cnlora csics
noniasscn ccclcnics oldros dos scrics dc
InIanuns, iao afanados cnirc iodos os do Ccara.
Mas csiavan csics ainda faiigados da jornada,
cnquanio quc os dc Quicranolin andavan
rcousados.
Ja cra noiic, quando o caiiao-nor avisiou
afinal o vulio ncgro do cavalciro. c fcrrando as
488
csoras no ruo airoou os arcs con un griio
ncdonIo.
Fcsondcu-lIc una voz dc nulIcr cujas
alavras sc ouviran disiiniancnic.
Salvc-nc, sr. caiiao-nor, clo lcn quc
qucr sua filIa! Salvc-nc, c a D. Flor ianlcn,
quc la ficou nas naos do Fragoso!
Esia voz nao c dc Flor, dissc o caiiao-
nor.
da gucda! cclanou D. Ccnovcva.
Eniao nossa filIa?... Nos a dcsanaranos, sr.
Canclo!...
A voz cra cfciivancnic dc gucda, ou anics
da FosinIa, quc icncndo cair nas naos do
caiiao-nor, usara daquclc novo ardil ara
susiar a crscguiao.
Canclo iinIa csiacado o cavalo, c nao salia
quc rcsolvcssc. Foi D. Ccnovcva quc ionou o
alviirc dc rciroccdcr; o narido aconanIou-a
scn Icsiiaao.
Ondc, ois, csiava Flor, qucla Iora, quando
scu ai, julgando corrcr cn sua dcfcsa, ao
conirario a alandonava?
rcciso ionar a narraao dc nais alio.
489
D. Flor convcrsava nui iranquilancnic con
gucda sonlra da ganclcira, ondc as dcianos
scniadas, quando ouviran-sc os griios da Jusia.
Enlora cla disiancia nao udcssc disiinguir
as alavras, conIcccra a voz quc arcccu-lIc
alicrada c afliia. Ergucu-sc inquicia.
Vanos, D. gucda!
Ja? Podanos cscrar ainda un insianic.
Sinio-nc iao faiigada!
Esiou ouvindo a voz dc nanac Jusia! Nao
sci o quc icra aconiccido cn casa.
Quc odc scr?... A voz, cu ouo; nas c dc
una cssoa quc csia caniando.
Flor alicou o ouvido ara vcr sc cnganara-
sc; c dcsia vcz cscuiou nao so os griios da ana,
cono o alarido quc sc lcvaniava na fazcnda, c as
vozcs quc cIanavan clo caiiao-nor. Eniao
rcalncnic assusiada, fcz un gcsio viuva c
lanou-sc na dircao da casa.
gucda, orcn, alraara-sc con cla.
Daqui nao sai!
Nao nc ioquc, scnIora, dissc a noa
rcvoliada.
490
OI! Podc zangar-sc, quc cu nao fao caso
dc suas fidalguias. Esia cn ncu odcr, c daqui
ningucn a iira. Ouvc? Sao cavalciros a galoar;
nao iardan a. frcnic dclcs Ia dc vir o Fragoso,
scu nanorado!
Nao sairci daqui, nulIcr, juro; nas nao
nc onIa as naos c nao nc insulic.
Falou Flor con ial incrio c solcrania, quc a
cigana calou-sc, c rccolIcndo os lraos dciou
livrc a donzcla, nas ionou-lIc o asso, ronia a
scgura-la, sc quiscssc fugir.
Flor scniou-sc rcsignada, icndo or naior
dcsgosio o dc luiar con cssa nulIcr, do quc o do
crigo quc a ancaava. Ncssc noncnio scu
csriio nolrc c candido cnlcava-sc cn
suosics accrca dos aconiccincnios
ciraordinarios quc a vinIan surrccndcr.
FosinIa alcria c cscuiando ansiosa o irocl
dos cavalciros, cono sc os arcssassc con scu
anclo, voliou-sc inquicia ara o lado da casa,
ondc iroou ncssc noncnio a voz ossanic do
caiiao-nor Canclo, lradando.
Mcu lacanaric, D. Ccnovcva! O
Jacarc!..."
Eniao a cigana icncndo quc o fazcndciro
acudissc a icno dc livrar a filIa das garras do
491
Fragoso, corrcu solrc a donzcla, iravou-lIc do
ulso, c quis arrasia-la ao cnconiro do iroo dc
cavalciros.
A donzcla rccalcou a indignaao quc
sullcvava-lIc a alna nolrc, c os fora una
rcsisicncia assiva. FosinIa cra nais rolusia do
quc cla, nas ncssc dia, rosirada cono csiava,
nao odia lcva-la or violcncia.
Mcicndo a nao no corcic, sacou a cigana
un unIalzinIo dc lanina fina, cono a asa dc
un csariilIo, c o lrandiu solrc a calca da
donzcla.
Sc nao nc aconanIa, naio-a!
D. Flor rcsondcu-lIc con un solcrlo gcsio
dc dcsrczo, c ficou a olIar dcsdcnIosancnic
ara a arna quc a ancaava. A cigana Icsiiou
un insianic; dcois lcnlrou-sc quc fcrindo a
donzcla, nais facilncnic a arrasiaria ara o
naio.
Quando o unIal dcscia solrc a csadua dc
Flor, alriu-sc a folIagcn c surgiu Arnaldo. Tao
ncdonIo cra scu asccio quc a cigana ao vc-lo
crcsccr ara cla, fugiu csavorida, lcvando
cnlcada no lrao a caa da donzcla.
O scriancjo con a faca dcscnlainIada
arrojou-sc a cla, nas a voz dc D. Flor o dcicvc.
492
Nao a naic, Arnaldo! Agarrc-a ara quc
ncu ai a casiiguc.
A cigana, orcn, iinIa dcsaarccido; c as
falas quc ja sc ouvian dos cavalciros advcriiran
a Arnaldo quc ara salvar D. Flor nao Iavia un
insianic a crdcr.
VcnIa! dissc clc ara a donzcla.
Para ondc?
Para a casa.
Qucn c csia nulIcr? Quc nc qucria cla?
Enircga-la ao Marcos Fragoso.
O scriancjo alria a folIagcn ara quc a
donzcla assassc nais facilncnic; orcn ainda
assin cra dcnorada a sua narcIa. As vozcs dos
cavalciros aroinavan-sc c ja cnirc clas
disiinguira o nancclo a do Fragoso. Enircianio
ainda soavan longc os lrados do caiiao-nor c o
irocl da gcnic da fazcnda.
A oucos assos cnconiraran Jo, quc os
luscava.
Esianos ccrcados, dissc o vclIo.
Nova dificuldadc surgia, c ialvcz quc
insucravcl. O siio ondc crcscia a ganclcira fora
lcn cscolIido cla asiuia cigana ara a cilada
493
quc arnara. Era una coroa dc naio, quc ligava-
sc florcsia or csirciio cordao, cono isino dc
ilIa.
Disianic da casa un quario dc lcgua, c
cncolcrio or un largo lojo da naia, cra facil
cscolia do Onofrc ccrcar o caoao, aodcrar-sc da
donzcla ainda quando a aconanIasscn ouiras
cssoas c cccuiar a cnrcsa, scn darcn rclaic
fazcnda.
Arnaldo conIccia nclIor quc ningucn o siio,
c julgou da osiao dc D. Flor. Nao dcscscrou
coniudo. Elc c Jo lcvaniarian con scu coro una
nuralIa dianic dc D. Flor c a dcfcndcrian aic a
cIcgada do caiiao-nor.
Quando ja indicava o grosso ironco dc un
jacaranda ara quc Flor nclc sc alrigassc,
rcssoaran crio dai os griios alafados quc
soliava una voz dc nulIcr, sinulando-sc dc D.
Flor, c quc iludiran o caiiao-nor.
Succdcran-sc or noncnios csics clanorcs,
fugindo raidancnic ara o lado da varzca, c
aconanIados do irocl dos cavalos a galoc.
Foran, orcn, alafados clo griio do Canclo,
ao quc scguiu-sc un iiro.
Ao csirondo quc csircncccra a icrra, o
scriancjo rcconIcccu o lacanaric do caiiao-
494
nor, cono lIc iinIa rcconIccido a voz, c
adivinIou o quc sc assara.
gucda cscaando a Arnaldo corrcu dirciio
ao cnconiro da cscolia, guiada clo irocl.
Avisiando Fragoso quc vinIa na frcnic con o
Onofrc, aiirou-sc a clcs.
O naldiio vaquciro cIcgou quando cu ia
arrasia-la, c o caiiao-nor a vcn! dissc
rcciiiadancnic, aoniando ara a fazcnda.
Onofrc calculou o lancc; cra nos iranscs
acriados quc nosirava o coriloca scus rccursos.
Ja clc iinIa cIanado o Corrinloquc c dava-lIc
suas ordcns; dcois voliou-sc ara a raariga c
cn oucas alavras a s ao corrcnic do novo
irana.
gucda dcsiu a saia rcia, cnvolvcndo o
coro na caa dc D. Flor, c saliou no arao da
scla do Corrinloquc. Esic a ionou nos lraos c
ariiu a galoc, scguido dc ircs landcirisias quc
lIc scrvian dc cscolia.
Foi cniao quc a asiuia cigana, dclaicndo-sc
nos lraos do calra, conscguiu iludir con scus
griios ao caiiao-nor lcvando-o aos si, c
dciando assin o Fragoso livrc dc csiorvos.
Ouvindo csvacccr con a disiancia o csirciio
das aias dos aninais, Arnaldo quc iinIa
495
adivinIado o ardil, convcnccra-sc dc quc ja nao
odia cscrar o socorro do fazcndciro c so dcvia
coniar consigo.
Mas quc odia clc so con un vclIo incrnc
conira ianios ininigos quc os ccrcavan naquclc
insianic, ara colIc-los cono nas nalIas dc una
rcdc?
O Onofrc nao sc alalou con as inacicncias
do Fragoso. Dciando-o andar s ionias,
csicndcu a sua gcnic cn roda do caoao c con os
nclIorcs vaqucanos concou a laicr o naio cn
rcgra, cono salcn fazcr os scriancjos, a qucn
nao cscaa un quaii cnirc as folIas.
Ncsias circunsiancias, sc Arnaldo icniassc
sair do naio, cairia nas naos dos quc fazian o
ccrco, ou nosirar-sc-ia no lino aos ininigos,
quc incdiaiancnic sc lanarian solrc.
Ficando dcniro do naio, cono livrar-sc da
laiida do Onofrc c scus conanIciros, cuja
narcIa convcrgcnic scniia-sc no airiio das folIas
quc runorcjavan cn iodas as dirccs?
Esias circunsiancias iinIan ocorrido
sinuliancancnic c con iananIa raidcz, quc
cnirc o rinciro griio da Jusia c aquclc insianic
nao ncdiara nais dc un quario dc Iora.
496
D. Flor inacicnic quiscra corrcr ao cnconiro
do ai, quando lIc ouviu a voz. Jo a rcicvc
clicando-lIc a causa do iiro, lcn cono da
ariida rcciiiada do caiiao-nor. A donzcla
icvc cniao un noncnio dc dcsanino.
Esiou crdida! nurnurou.
Ainda nao! rcsondcu Arnaldo dc nanso.
Mas suas naos nao odcn roncr o naio; c
rcciso quc cu a carrcguc, Flor.
Nao; rcfiro ficar, dissc a donzcla
sccancnic.
Ouiros lraos a lcvarao, nas ara
arranca-la sua casa, c nao ara rcsiiiu-la a scu
ai, quc la vcn cn sua rocura, Quc rcsondcrci
ao sr. caiiao-nor, quando clc cdir-nc conias
dc sua filIa?
Flor Icsiiou un noncnio. dcois vclou-sc dc
una fria inassililidadc, fcz-sc csiaiua, c
caninIou ara o scriancjo.
Lcvc-nc a ncu ai.
Arnaldo suscndcu a donzcla cn scus lraos
rolusios, rcconcndando-lIc quc cnvolvcssc a
calca c o lusio no gilao dc couro ara
dcfcndcr-sc dos galIos c csinIos. Con cssc
rccioso fardo rcarou-sc ara roncr o naio.
497
Ncssc iransc nao sc lcnlrou o nancclo quc
csirciiava o coro gcniil dc una donzcla. O quc
clc carrcgava cra una rclquia ou a inagcn dc
una sania, c as fornas cncaniadoras quc clc
alava no scio cran dc jasc ou narfin.
Jo cdira a Flor quc roncssc un folIo dc
scu vcsiido. Enquanio Arnaldo dcsaarccia con a
donzcla na cscssura, o vclIo csgucirou-sc na
dircao oosia csgarando a iira dc ano clos
crauaias c unIas dc gaio.
O scriancjo cIcgou dcois dc algunas volias
a una lrcnIa airavcssada or un irilIo dc
vcado. A ncio dcssa vcrcda cara un grosso ioro
quc a airavcssava.
Arnaldo lcnlrou-sc quc ncssc lugar Iavia
un fojo. Cono a caa ja o conIccia, iinIa-o clc
condcnado or algun icno, colrindo con o
ironco a loca a fin dc nais iardc arovciia-lo.
Mas salia cniao quc scrvio dcvia rcsiar-lIc.
Afasiando o nadciro c rciirando a icrra,
alriu o alaao c cnirou na cova ara caninar
sc iinIa alguna colra ou ouiro oljcio caaz dc
assusiar a donzcla.
rcciso cscondcr-sc aqui, Flor.
So? crguniou a donzcla.
Tcn ncdo?
498
Nao; scja ncu covciro, dissc a noa con
un sorriso. Enicrrc-nc viva.
Arnaldo dcsccu Flor cova, fccIou o alaao,
colriu-o novancnic dc icrra, c colocou o ioro
scco no lugar ondc csiava. Aagando iodos os
vcsigios quc odian dcnuncia-lo, grinou ao
ioc das arvorcs, ondc zonlava dos olIos nais
crsicazcs.
O Onofrc c scus conanIciros laicran o
naio cn iodos os scniidos c nao dcscolriran
sinal dc gcnic. O Fragoso, irriiadssino con o
novo rcvcs, colria o scu calo dc landcira das
nais csadas injurias, quc csic sofria con una
calna inalicravcl, ois cnicndia quc o airao o
agava nao so ara scrv-lo, cono ara aiura-lo.
Nao acIavan D. Flor c iodavia iinIan
ccricza quc a donzcla ali csiivcra. FosinIa o
afirnara c as iiras do vcsiido rasgado clos
csinIos o rovavan. Era inossvcl quc sassc
do caoao scn a vcrcn os do ccrco; c quc cla nao
iinIa conscguido cscaar-sc, lcn indicava o
cngano do caiiao-nor.
O Onofrc ois insisiia na cscrana dc afinal
dcscolrir o cscondcrijo da noa c do scriancjo.
No cIao nao csia, dissc o landcirisia;
ainda quc cla fossc una colrinIa cio nao nc
499
cscaava. So odc csiar nos arcs, a ircada
nalguna arvorc.
Por ordcn do landcirisia, suliran alguns
coa das arvorcs c concaran una ronda clos
galIos. Divcrsas vczcs assaran junio dc
Arnaldo, quc os iludia iniiando o canio da
grauna. Ondc ousava un assarinIo, nao odia
csiar oculio un Ioncn. Tanlcn or divcrsas
vczcs assaran clo fojo, c Flor ouviu o son dos
assos or cina dc sua calca.
Afinal ja faiigados da orfia, cscuiaran irocl
dc aninais quc aroinavan-sc raidancnic.
Era scn duvida o caiiao-nor quc voliava
dcscnganado; c nao iivcran ouiro rcncdio scnao
alandonar a ariida c da-la or crdida.
Quando Arnaldo conduziu Flor casa, ali
acalava dc cIcgar o Lcandro DarlalIo.
Foi o irocl dc scus aninais quc assusiara o
Onofrc. rincira noicia, clc arrccndcu-sc dc
icr salvado a virgcn dc sua adoraao ara vc-la
noiva dc ouiro. Nao scria nclIor norrcr con cla
vingando-a?
O solrinIo do caiiao-nor, cnconirando a
casa cn dcsordcn, ouvia do Padrc Tclcs a
narraao dos csiranIos succssos, quando soulc
da volia dc D. Flor.
500
Parcccu-lIc inconvcnicnic falar rina na
auscncia dos ais c orisso liniiou-sc a nandar
or Alina rccado, do csar quc iivcra con o
dcsacaio fciio sua cssoa.
501

XVII
A INTIMAO

Dcois dos aconiccincnios quc na vcscra
iardc Iavian criurlado o sosscgo da Oiiicica,
cra naiural quc scus noradorcs rolongasscn
un ianio cla nanIa o rcouso da noiic.
Arnaldo acnas rcsiiiura Flor casa, ariiu
no Corisco cn scguincnio do caiiao-nor, quc so
cnconirou a ircs lcguas dc disiancia, ja dc volia.
A noicia quc lcvava-lIc o scu vaquciro o
cncIcu dc iananIa alcgria, quc clc csqucccu-sc
a onio dc alraar a nulIcr dianic dc ioda a
gcnic, c fcz o ncsno ao raaz.
CIcgado a casa, dcois das cfuscs do
conicniancnio dc vcr a filIa, cnirou con o
solrinIo c o caclao cn confcrcncia accrca das
ocorrcncias ciraordinarias quc sc acalavan dc
assar; na auscncia do Agrcla, foi adrc Tclcs
incunlido dc cscrcvcr duas carias, aos arcnics
dc Fussas c Aracaii, cIanando-os a ioda rcssa
con a gcnic quc udcsscn juniar. Lcandro
DarlalIo ariiria no dia scguinic ara rcunir
una landcira no Ouricuri; cnquanio o Arnaldo
scria incunlido dc avisar iodos os noradorcs
502
csalIados clos canos dc Quicranolin aic
scrra do Daiuriic.
O Canclo iinIa jurado or suas larlas quc
Iavia dc casiigar o Fragoso ainda quc fossc
rcciso arrasar iodo o InIanuns.
Hci dc irazc-lo Oiiicica anarrado cono
un ncgro fugido; c dcois dc lcn surrado, o
adrc Tclcs o casara con a ncgra nais canlaia
da fazcnda.
Dcois da confcrcncia rccolIcu-sc o
fazcndciro, nas acsar das fadigas c conoao da
vcscra, ao roncr do dia ja csiava dc c c saiu
fora ao icrrciro. Ainda iodos dornian; cla
rincira vcz dciara-sc dc ouvir na fazcnda o
ioquc dc alvorada Iora cosiunada.
Viu o caiiao-nor csvoaar un lando dc
urulus lcira da naia c ousar no cano.
Enlora scja cssc un acidcnic nuiio conun nas
fazcndas dc criar, dcscria scnrc a aicnao do
dono c dc scus vaquciros.
CaninIou o Canclo aic o fin do icrrciro; c
da dc confusancnic avisiar os cdaos dc
carnia, csalIados clo cIao, c quc airaan os
aluircs. Aiinou quc cran os coros dos dois
scquazcs norios na vcscra clo iiro dc scu
lacanaric, c dcscdaados clas aias dos
cavalos, quando corrian airas dc Corrinloquc.
503
O caiiao-nor nao cra sanguinario; nas
ncssa ocasiao ccrincniou un csquisiio razcr
con aquclc csciaculo, c scniiu quc nao
csiivcsscn csicndidos no cano iodos os
scquazcs do Fragoso, ara quc clc os csnagassc
sol as aias do scu ruo.
Con ouco aarcccu Lcandro DarlalIo, quc
ja vinIa cn Ialiios dc viagcn, c so cscrava ara
r-sc a caninIo, quc o ajcn lIc iroucssc a
cavalgadura.
O solrinIo do caiiao-nor, filIo dos Cariris,
ondc rcsidian scus ais anics dc nudarcn-sc
ara o ouiro lado da scrra do Araric, cra
nancclo dc irinia anos, dc laia csiaiura, nas
rolusio, con onlros largos c a calca cIaia,
iio nais conun do scriancjo ccarcnsc c quc o
disiinguc dc scus vizinIos das rovncias
linirofcs. TinIa o arcccr franco c jovial.
Pronio, solrinIo? dissc Canclo ao avisia-
lo. DarlalIo lcijou a nao do caiiao-nor con
rcsciio filial c rcsondcu.
Ja odia csiar cn caninIo, sc nao fossc a
dcnora do ajcn.
Assin foi lon, orquc onicn nao iivcnos
icno dc falar solrc un ariicular. Salc or quc
o nandanos cIanar, solrinIo?
504
O scnIor dira, ncu iio.
Nos o cscolIcnos ara narido dc nossa
filIa Flor.
Cono for dc sua voniadc, scnIor ncu iio.
Va luscar a gcnic ara cnsinarnos ao
aircvido do Fragoso, c na volia cuidarcnos do
noivado.
Ouvindo o galoc dc un cavalo, o caiiao-
nor voliou-sc, c viu Arnaldo quc sulia o
ionlador|11| a ioda a carrcira do Corisco.
CIcgando ao icrrciro, scn dar-sc ao iralalIo dc
arar o aninal, o raaz saliou da scla c
caninIou ara o fazcndciro.
Dcois dos uliinos aconiccincnios, a suliia
vinda do scriancjo qucla Iora, sua lrusca
arada c a inquiciaao dc scu gcsio, cran dc
naiurcza a dar rclaic dc novos crigos.
Nao olsianic, o caiiao-nor cscrou scn
ncnIuna alicraao a noicia, quc lIc irazia o
raaz.
O Fragoso a vcn, sr. caiiao-nor.
Pois aircvcu-sc?
E iraz nuiia gcnic.
MclIor; nao c rcciso fazcr oniaria.
505
Tocou-sc alarna na Oiiicica c incdiaiancnic
concaran os rcaraiivos ara rccclcr o
ininigo. A osiao da fazcnda ofcrccia iodas as
condics favoravcis dcfcsa; c a consiruao do
cdifcio rincial fora dc algun nodo coiada das
casas forics, cn quc cniao nuiios fazcndciros
ricos cran olrigados or scgurana a icr sua
noradia.
Una Iora dcois do aviso do Arnaldo,
avisiou-sc una grandc nuvcn dc ocira. Era o
Marcos Fragoso con sua landcira.
O Danicl Fcrro cIcgara dc InIanuns naqucla
nadrugada con sua gcnic; c o Fragoso, irriiado
con o nalogro da vcscra, rcsolvcu narcIar ara
a Oiiicica scn nais dcnora. TinIa clc cniao s
suas ordcns ccrca dc quairoccnios Ioncns, quc
dividiu cn ircs landciras, ionando una ara si,
c dando as ouiras ao Danicl Fcrro c Joao Corrcia.
Arnaldo, quc scguira duranic a noiic o rasio
da cscolia do Onofrc, la cla nadrugada
cnconirou-sc con o Alcio Vargas, quc vinIa
adianic cono clorador. Pcrcclcndo a rcscna
do scriancjo, o Moirao cscondcu-sc; nas
conIcccndo quc ja csiava dcscolcrio, narcIou
dirciio ao raaz.
Esiinci cnconira-lo, anigo Arnaldo.
506
Tanlcn cu, Alcio Vargas. Lcnlra-sc do
quc lIc dissc vai ara un ncs? Quc sc o acIassc
a una lcgua da Oiiicica...
A quc vcn isso agora?
Pclo jciio arccc quc vocc csia cn caninIo
ara la; c cniao crgunio-lIc, sc ja cnconcndou
sua alna a Dcus?
A cousa nao c cono cnsa, Arnaldo; sou
cu qucn lIc avisa, cono scu anigo, quc nao
iornc nais Oiiicica, scnao csia crdido. Tonc
ouiro runo, raaz.
Mas cniao o quc csia ara aconicccr?
O Moirao s o scriancjo ao corrcnic do quc
sc Iavia assado, c da ccdiao quc narcIava
naquclc insianic ara a fazcnda do caiiao-nor.
Olrigado clo aviso, anigo Alcio Vargas.
Eu nao carccia dclc, iornou Arnaldo, nosirando o
vulio dc Jo quc aarcccra cnirc a ranagcn. Mas
scnrc lIc digo quc vcja o quc faz; cu so icnIo
una alavra.
O vaquciro dirigiu-sc ao vclIo quc lIc dissc
raidancnic cn voz laia.
Quairoccnios.
507
O vclIo cIcgava naquclc insianic dc una
ccursao. Havia cnirc cssas duas alnas, a do
soliiario c a do scriancjo, iao niina
conunicaao, quc nuiias vczcs nao carccian
falar, ara cnicndcrcn-sc cnirc si c
iransniiircn-sc os scus cnsancnios.
Lcvc nudana dc fisiononia, raido ioquc dc
gcsio, ou rclancc d'olIos, cran sinais
incrccivcis ara csiranIos; nas ara clcs
caracicrcs vivos, cn quc lian iao corrcnicncnic
cono cn un livro alcrio.
O algarisno quairoccnios", quc o vclIo
acalava dc nurnurar nao cra scnao a conclusao
do dialogo quasc insianianco, quc o scu olIar
irocara con o dc Arnaldo. O scnllanic do vclIo
anunciara a cIcgada do ininigo, c o vaquciro o
inicrrogara solrc a fora quc ancaava a Oiiicica.
Ncssc noncnio rccordou-sc Arnaldo da
viagcn dc Jo, solrc a qual ainda nao iivcra
ocasiao dc irocar una alavra.
E AnIanun? crguniou Arnaldo.
Quando arii, clc convocava scus
gucrrciros.
Foi cniao quc Arnaldo, dcois quc dciou o
vclIo Jo cn scgurana na cavcrna, corrcu
Oiiicica ara lcvar a noicia ao caiiao-nor.
508
As ircs landciras do Marcos Fragoso
ionaran osiao cn volia das casarias da
fazcnda; c csialclcccran un ccrco cn rcgra, a
fin dc coriar ioda a conunicaao cicrior, c
cviiar quc o caiiao-nor nandassc aviso
nuncrosa arcnicla dc Fussas, quc logo acudiria
cn scu aulio.
Quando Canclo viu o odcr dc gcnic con
quc vinIa o Marcos Fragoso, c rcconIcccu quc
nao iinIa foras ara sair-lIc incdiaiancnic ao
cnconiro c casiigar aqucla ousadia, o scu orgulIo
rugiu-lIc n'alna cono un iigrc na jaula.
Elc quc nunca aic cssc noncnio, cn una
vida dc cinqucnia anos, sofrcra un insulio cn
facc, ncn cnconirara rcsisicncia sua voniadc,
scr dc rccnic assin afroniado, c nao odcr
csnagar o insolcnic quc o rovocava!
Nas circunsiancias cn quc acIava-sc, con
sua landcira rcduzida cla ccdiao do Agrcla
DarlalIa, una soriida scria un aio dc dcscscro,
quc sacrificaria o nclIor dc sua gcnic c
cnircgaria a casa c os noradorcs aos assalianics.
Nao iinIa rcncdio, ois, scnao rccalcar o scu
ncio, c arovciiar os rccursos quc lIc ofcrccia a
Oiiicica ara una dcfcsa icnaz, cnquanio odia
nandar un cnissario a scu cunIado Canciro cn
Fussas.
509
Conccnirou-sc, orcn, iao rofundancnic
aqucla solcrla, quc dcsdc a cIcgada do Fragoso
s icrras da Oiiicica nao rofcriu nais una
alavra c cn c no ncio do icrrciro cscrou o
aiaquc inincnic.
TinIa nao, no onlro dos ajcns, scus ircs
fanosos lacanarics. O rinciro, conIccido or
Jacarc" nonc iirado da cnornc loca; o scgundo,
cIanado Trovao" or causa dc scu fornidavcl
rilonlo; c o icrcciro, Farol", orquc ao disarar
lcvaniava un clarao ncdonIo. Todos cran dc
grosso calilrc, quc nais arccia dc canIao.
Lcandro DarlalIo ficava-lIc dirciia,
Arnaldo csqucrda, c ioda a gcnic csiava a
osios. D. Ccnovcva con Flor c Alina, acsar dc
iransidas dc susio, ja iinIan voliado da cacla,
ondc foran cdir a roicao divina; c ionaran
iodas as rovidcncias ara socorrcr os
conlaicnics dc nunics, c dc ronio curaiivo
no caso dc scrcn fcridos.
Dcois dc longa cscra, cn quc o caiiao-nor
nao via scnao un ardil ara nais iardc carcn dc
surrcsa, aarcccu una cqucna cscolia, quc
vinIa do cano ininigo, c dirigia-sc Oiiicica,
arando a irccIos c agiiando una grandc
landcira lranca.
un arlancniario quc nos cnvian, dissc
Lcandro DarlalIo.
510
O caiiao-nor scn quclrar o silcncio
lcvaniou o lrao c aoniou o lacanaric. Lcandro
ncdiu o alcancc da aao, nas nao sc aircvcu a
oor-sc. Foi Arnaldo, quc scn Icsiiar, lanou a
nao ao cano da arna a icno dc cviiar o iiro.
Voliou-sc Canclo con icrrvcl crcssao. O
raaz cncosiara ao ciio a loca do lacanaric.
Aiirc cn nin, sr. caiiao-nor, orcn nao
naic sua nulIcr c sua filIa quc csiao la dcniro
fiadas na rudcncia, ainda nais do quc na
coragcn dc vossa scnIoria.
Scniiu o fazcndciro a jusicza daqucla
olscrvaao, quc fizcra calar cn scu csriio o
rasgo do inircido vaquciro, condo o scu ciio
carga do lacanaric.
Carcccnos anics dc iudo ganIar icno,
coniinuou o scriancjo. Nossa osiao agora c na;
orcn csia noiic, ananIa ou dcois, a soric odc
nudar dc rccnic.
O Manucl Alrcu foi ao cnconiro do
arlancniario. Esic nao cra ouiro scnao o
liccnciado Ourcn, quc vinIa r rova a sua
dilonacia cn una ncgociaao cuja dificuldadc c
risco clc lcn rcvia.
Nao Iavia no cano do Fragoso cssoa nais
aia ara o dclicado nisicr, c ncsias
511
circunsiancias cnicndcu o liccnciado quc faliaria
a scu dcvcr dc crisiao c dc arcnic, sc nao
ofcrcccssc os scus scrvios dc ncdianciro ara
cviiar un ronincnio funcsio a anlas as arics.
Lcandro DarlalIo adianiou-sc ara rccclcr
no icrrciro o arlancniario, c o lcvou rcscna
do caiiao-nor na sala. Trocada a saudaao,
afavcl c insinuanic da aric do Ourcn, nuda c
arroganic da aric do caiiao-nor; quando
aquclc disunIa-sc a cnirar no assunio, foi
aialIado clo fazcndciro.
O scnIor liccnciado vcio cono
arlancniario, c con csia scgurana foi rccclido.
Mas vcja cono fala, orquc, sc faliar con o
rcsciio quc dcvc ao caiiao-nor Conalo Pircs
Canclo, nao rcsondcnos or nos. Fiquc
rcvcnido.
Diias csias alavras con o ion ascro c
incrioso, o fazcndciro rcncicu-sc dc novo ao
silcncio cn quc sc Iavia rcfugiado a sua solcrla.
Ourcn acudiu logo con rcssurosa coricsia.
Cono osso cu faliar con o rcsciio dcvido
ao sr. caiiao-nor Conalo Pircs Canclo,
quando nao irago ouiro cncargo scnao o dc
asscgurar-lIc o grandc acaiancnio cn quc o icn
ncu rino, o caiiao Marcos Fragoso, c do scu
512
vivo dcscjo dc coniinuar as loas rclacs dc
vizinIana cn quc csia con o dono da Oiiicica?
Foi ara nosira dcssc dcscjo quc clc
arnou ioda cssa ralc dc landolciros, c vcio r
ccrco fazcnda? olscrvou Lcandro DarlalIo cn
ion dc cIasco.
O scquiio nuncroso quc irouc o caiiao
Marcos Fragoso nao foi ara ancaar, c ncnos
ainda ara aiacar o dono da Oiiicica; nas, ao
conirario, con csic alardo quis ncu rino dar a
conIcccr as foras dc quc disc, c con quc clc
sc cnrcgara scnrc c da nclIor voniadc no
scrvio dc sua scnIoria, sc...
O Ourcn rcluou csia conjunao con un
sorriso dos nais aucarados.
Sc o sr. caiiao-nor, cono cscra, accdcr
ao cdido quc nc incunliu dc fazcr cn scu
nonc, c quc c ainda una rova, c a nais
significaiiva, da vcncraao, quc voia sua
cssoa.
O caiiao-nor nao csiancjou, c crnancccu
inassvcl no asccio, nas inicriorncnic rugia
una colcra quc ancaava a cada insianic fazcr
irruao.
Salc vossa scnIoria quc ouirora usavan
os cavalIciros, quando ian a algun iorncio,
513
arcscniar-sc na coric con una grandc coniiiva,
nao or afroniar, nas so ara ncrcccr a aicnao.
A ncsna lizarria icvc ncu rino Marcos Fragoso
vindo cdir ao sr. caiiao-nor, cono agora o faz
or ncu inicrncdio, a nao dc sua fornosa filIa
D. Flor, quc sc o c no nonc, cccdc-lIc nas
rcndas.
Canclo ficou nudo. O Ourcn, icndo
cscrado dclaldc a rcsosia, insisiiu.
O sr. caiiao-nor ouviu o cdido; quc
dccisao dcvo cu lcvar a ncu rino Marcos
Fragoso, quc a cscra ansioso?
A ncsna quc lIc dci a rincira vcz,
rcsondcu Canclo.
As circunsiancias nudaran dcois disso.
Podc scr; nas nao nudou a nossa
voniadc.
Talvcz quc vossa scnIoria dcscjc algun
icno ara nclIor rcflciir?
Ja dccidinos.
Eniao a rcsosia do sr. caiiao-nor c?...
Nao!
Aicnda vossa scnIoria osiao difcil cn
quc vai ficar ncu rino Marcos Fragoso, assin
514
dcsconsidcrado, c lcnlrc-sc quc ncn scnrc
sonos scnIorcs dc nossas aics. Esic
casancnio ouara ialvcz grandcs calanidadcs...
Nao! Nao! Nao!...
O caiiao-nor crgucra-sc, c aiirando ao
liccnciado aquclas ircs ncgaiivas, coricjou-o con
arrogancia, iniinando assin quc csiava
icrninada a confcrcncia.
Ourcn conrccndcu quc, naqucla ocasiao
clo ncnos, nada nais iinIa ali a fazcr, c quc
sua nissao conciliadora odia iornar-sc cn
rovocaao, sc con sua insisicncia caccrlassc a
ira do caiiao-nor.
Dcscdiu-sc, c iornou ao cano do Fragoso.
Ja cra cniao ao dcclinar do dia. O caiiao-
nor voliou a ocuar o scu osio no icrrciro,
aconanIado dc ircs ajcns quc scguravan os
lacanarics ja carrcgados c as nunics ara
carrcga-los dc novo.
Arnaldo c Lcandro DarlalIo colocaran-sc
junio dclc, cscra do assalio, quc nao odia
dcnorar-sc dcois da nancira rudc or quc o
caiiao-nor dcscdira o arlancniario.
Ao cair da noiic anuciou-sc novo cnissario,
oriador dc una caria do caiiao Marcos Fragoso
ara o dono da Oiiicica.
515

XVIII
A CARTA

FccIara-sc a noiic.
D. Ccnovcva scniada calcccira da ncsa dc
janiar rcsidia a iralalIos lcn csiranIos s
Ialiiuais lidas casciras. Ajudada dc suas
cscravas cncIia dc olvora c lala os cariucIos
quc cnrolava a nao ninosa dc D. Flor, con o
aulio da Jusia.
Alina c a nac na ouira onia da ncsa fazian
fios c rczavan laiinIo a nagnfica"|12|.
O caiiao-nor dciando a sua gcnic dc
guarda no icrrciro, foi ao canarin con adrc
Tclcs c Lcandro DarlalIo ara ionar
conIccincnio da caria do Fragoso.
Padrc Tclcs roncu o fccIo c dcu a scguinic
lciiura.
Iln. sr. caiiao-nor Conalo Pircs
Canclo
Aos 5 dc janciro do ano dc 1765

Prczadssino scnIor
516
Pco vcnia a vossa scnIoria
ara nao ionar or uliina c
dcfiniiiva a rcsosia dc quc foi
oriador ncu rino Ourcn.
Ainda cscro quc, csando cn
sua consunada rudcncia os nalcs
quc odcn afligir a duas fanlias
inorianics c quc scnrc vivcran
cn loa vizinIana, Ia dc iornar dc
scu rinciro alviirc.
Sc vossa scnIoria julga-sc
ofcndido cn scus lrios, nao osso
ofcrcccr-lIc nais calal rcaraao
do quc cssa dc lcijar-lIc a nao
cono filIo. Nao cscro scnao o scu
agrado ara ir cssoalncnic
rcndcr-lIc cssc rciio dc ninIa
sulnissao.
Fcsolvi aguardar ircs dias ara
dar icno a quc vossa scnIoria
dclilcrc con ioda calna. Sc
cirado csic razo, nao iivcr cu
saiisfaao dc ncu cdido, so cniao,
c nuiio a ncu csar, scrci lcvado
uliina circnidadc; orquc
ianlcn icnIo quc dar conias dc
nin aos arcnics c anigos,
517
dcfcndcndo-nc dc iao dura
afronia..
Cuardc Dcus a vossa scnIoria
or nuiios anos. Dcsic scu
scrvidor, ronio scnrc s suas
ordcns.
Marcos Aninio Fragoso".
Era facil dc rcconIcccr no csiilo da caria a
nao dilonaiica dc Ourcn. O Fragoso nao iinIa
acicncia ncn rciorica ara arrcdondar csscs
crodos cn quc, sol os rcndincnios dc una
coricsia rcsciiosa, fazia-sc ao fazcndciro a
iniinaao fornal dc cnircgar a filIa, a iiulo dc
noiva no razo dc ircs dias, sc nao qucria
sujciiar-sc a lIc scr arrancada fora.
Essc cccsso dc dcfcrcncia con quc o
liccnciado rocurou aicnuar a coninaao, ungiu
nais o orgulIo do caiiao-nor do quc una
linguagcn grosscira c dcsalrida. A
inossililidadc cn quc sc acIava o fazcndciro dc
rcclir a agrcssao, insinuava nas frascs nais
olidas da caria una ironia quc nao csiava no
cnsancnio do cscriior, ncn nas inicncs do
signaiario.
Assin ao icrninar Padrc Tclcs a lciiura,
Canclo iirou-lIc das naos o acl, c rasgou-o
ao ncio. Lcandro DarlalIo, orcn, lcvaniou as
518
duas landas, c o caclao rccordou-sc naqucla
osiao csirciia dc scu caraicr sagrado dc
ninisiro da rcligiao.
Vossa scnIoria, scnIor caiiao-nor, nao
nc lcvara a nal quc cu, ninisiro do ScnIor c
caclao dcsia casa, faa ouvir ncsic noncnio a
voz da rcligiao.
EncnIou cniao o rcvcrcndo ioda a sua
loqucla cn dcnonsirar ao fazcndciro a
ncccssidadc dc ccdcr or cssa vcz, a fin dc salvar
a sua fanlia c a si das dcsgraas quc o
ancaavan. Quc valia rcsisiir, sc afinal iinIa dc
sofrcr a lci do vcnccdor, cono nao cra lciio
duvidar, quando vian-sc rcduzidos ao ninguado
nuncro dc cinqucnia Ioncns conira
quairoccnios?
Dcois cnirou o adrc cn coiosa
arguncniaao ara convcnccr ao caiiao-nor
quc, no fin dc conias, o Fragoso, lcn longc dc
insulia-lo, ao conirario rcndia-lIc rciio, cono
clc rorio confcssava cn sua caria; c sc o fcrvor
con quc o nancclo rocurava cssc casancnio
cra una cula, aicnuava-sc con a fornosura dc
D. Flor, quc lIc insirara iao viva aiao.
Lcandro DarlalIo ouviu cn silcncio as
ondcracs do caclao, c dc algun nodo adcriu
a clas fazcndo ao caiiao-nor csia dcclaraao.
519
O scnIor salc, ncu iio, quc cu nao sirvo
dc cnlarao sua rcsoluao. Olcdcci-lIc
acciiando a nao dc ninIa rina; da ncsna soric
lIc olcdcccrci nao cnsando nais nisso.
O caiiao-nor airavcssou o aoscnio c
cIcgando ao corrcdor, cIanou a filIa cn voz
alia.
Flor!
A donzcla acudiu logo. Nas condics cn quc
sc acIava a fazcnda, cada acidcnic dcvia
solrcssaliar, cono nuncio dc novas
conlicacs. A filIa do caiiao-nor, orcn,
salia doninar-sc, c quando cnirou no canarin,
foi con un olIar scrcno quc cla inicrrogou a
fisiononia das cssoas ali rcscnics.
Lcia a caria, adrc Tclcs, dissc o caiiao-
nor, significando filIa con un gcsio quc
aicndcssc.
O caclao rcuniu as duas landas dc acl, c
olcdcccu ordcn do caiiao-nor. Finda a
lciiura, o ai voliou-sc ara a filIa.
Oua agora os consclIos do nosso caclao.
Falc, adrc Tclcs.
O saccrdoic rcciiu o quc Iavia diio ouco
anics, insisiindo, orcn, nas razcs nais
rorias ara novcr o anino da donzcla.
520
Ouviu, Flor? Agora quc rcsondc a csia
caria?
Sua filIa, ncu ai, a filIa do caiiao-nor
Canclo nunca scria csosa do Ioncn quc una
vcz a insuliou, ainda quando clc nao sc aircvcssc
a ancaar-nos cono o faz.
Canclo ccrrou a filIa ao ciio.
Aqui icn a rcsosia dcsia caria insolcnic.
Mas nos qucrcnos da-la dc un nodo quc fiquc
ara ncnoria.
O caiiao-nor rcassunira dc rccnic o gcsio
incrioso quc clc iinIa Ialiiualncnic c cra a
crcssao dc sua ndolc solcrla, nas quc ficara
cono ainiio, dcsdc o noncnio cn quc
rcconIcccra a inossililidadc dc dcsafroniar-sc.
Elc narcou ircs dias; nao carco dc ianio.
AnanIa Flor scra nulIcr dc Lcandro DarlalIo.
Arnaldo assonara oria, ainda a icno dc
ouvir csias alavras; una alidcz norial
dcrranou-sc clo scnllanic, quc ncnIun crigo
iurlava. Quando clc saiu da vcriigcn quc o
assaliara, scus olIos fiiaran-sc na donzcla.
Flor alaiou as alclras ara nao vcr cssc
olIar, c rcsondcu ao ai con una voz calna,
ainda quc iocada dc lcvc ascrcza.
521
AnanIa ou ncsic noncnio, ncu ai,
quando n'o ordcnar, rccclcrci or csoso ncu
rino Lcandro DarlalIo.
O scriancjo lcvou a nao ao scio ara susicr o
coraao quc lIc dcsfalccia, c fugiu dali con a
noric n'alna.
Enircianio clc vinIa cIcio dc cscrana
irazcr a az c a alcgria qucla casa, ondc lIc
csiava guardada a dor nais ungcnic quc odian
infligir sua alna.
Quando o caiiao-nor sc rccolIcra ao
canarin ara lcr a caria, Arnaldo fora scniar-sc
cnlaio da oiiicica ondc csiavan o Manucl Alrcu
c alguns dos agrcgados.
disiancia dc quinIcnios assos, avisiava-sc
una linIa cscura quc cingia o ccniro da fazcnda,
cono un arco do qual a scrra dc Sania Maria
figurava a corda. Ncssa faia sonlria luzian,
aqui c ali, cqucnos fogos vcrnclIos, quc
dcrranavan clo csao un clarao inicrniicnic.
Eran as rcdcs, quc novidas ao conassado
lalano, oculiavan s vczcs o foco da luz c logo o
dcscolrian, fazcndo corrcr clo cano unas
sonlras vagas, ircnulas c csguias, quc
lcnlravan os faniasnas c cscciros das lcndas
oularcs.
522
Manucl Alrcu c scus conanIciros
olscrvavan aicnios a linIa, quc indicava o
acanancnio das landciras do Fragoso c o ccrco
osio casa da Oiiicica. No rolongancnio do
arco c ligaao dos osios cnirc si, vian clcs o
cncnIo dc incdir a conunicaao con o
cicrior.
O dono da Oiiicica nao odia coniar scnao
con scus rorios rccursos, c dcvia alandonar a
cscrana dc olicr socorro dc fora; ois anics
quc csic cIcgassc, o ininigo icria lcvado dc
assalio a casa.
Nao ouvc un ircnor? crguniou Arnaldo
dc rccnic ao fciior. Talvcz icnIan cscrado cla
noiic ara aiacar-nos.
Mas sc agora ncsno vcio una caria do
Ioncn? dissc o Alrcu.
Quc icn isso? acudiu o Nicacio. nanIa
do calra. Eniao aquclc Onofrc quc c da clc do
cao.
Nao Ia quc fiar! olscrvou Joao Coiic.
Acsar dc suas duvidas, Manucl Alrcu
conIccia lcn a crsicacia do scriancjo ara
dcsrczar o scu aviso. Adianiou-sc aic o
araciio do icrrciro c os conanIciros o
523
scguiran ara vcrificar sc con cfciio alguna
ariida sc aroinava.
Quando iornaran aos lancos, Arnaldo Iavia
dcsaarccido. Os ouiros susciiaran quc clc
Iavia-sc divcriido cusia do Alrcu; c orisso
afasiara-sc dali, ara ouiro onio do icrrciro.
Enganavan-sc. Acnas iinIan clcs voliado
as cosias, Arnaldo con una agilidadc, quc cn
ouiro scria ara adnirar, nas cra nclc
conczinIa. dc un salio suscndcra-sc a un
rano da oiiicica, c sunira-sc or cnirc a cscssa
folIagcn.
CanIando o ironco, dcsiu a roua, quc
csicndcu clos galIos c rcsvalou cla lroca da
arvorc aic cava sulicrranca, c gaiinIando s
vczcs cono un cao, ou rojando cono un rciil,
foi sair na loca do fosso.
Da cn dianic corria una lcvada cIcia clo
invcrno c quc airavcssava a linIa dc ccrco
csicndida clo ininigo. O scriancjo arovciiou-sc
do corrcgo, cono dc un caninIo colcrio, ara
iransor o acanancnio.
Scguiu or dcniro suiilncnic, con agua aic
os olIos. Quando cIcgou crio das larracas c
icndas, os cacs laiiran, c acudiu logo una das
rondas ligciras quc os caiiacs das landciras
524
iinIan csialclccido ara nclIor guardar os
assos cnirc os osios, c nais acriar o ccrco.
Arnaldo, orcn, ncrgulIara, c caninIando
or laio d'agua cono a lonira ou a caivara, foi
surdir nuiio alcn, ja na florcsia. Alicou cniao o
ouvido c disiinguiu o ncsno ircnor quc ouco
anics crcclcra confusancnic, quando csiava
scniado cnlaio da oiiicica, c dc quc scrviu-sc
ara disirair a aicnao do Manucl Alrcu c sua
gcnic.
Coniinuou no runo dcssa rccrcussao da
icrra, quc lIc indicava a narcIa dc una
nuliidao. A ccria disiancia clc soliou o lcrro da
jiloia quc cra o griio dc gucrra dc AnIanun.
Ouiro lcrro lIc rcsondcu c o irocl dos assos
ccssou.
Moncnios dcois os dois anigos
cnconiravan-sc na cscssura da florcsia.
AnIanun rccclcu sua flccIa quc iu lIc
nandasic, cIcfc dos iaijaras|13|; c sorou o
lorc ara convocar os scus gucrrciros. Elc vcio
clo rasio dos ininigos.
Tu cs un anigo ficl, cIcfc dos Jucas; icus
gucrrciros icrao nuiios ininigos a conlaicr, c
nuiias arnas c rouas ara lcvar sua iala.
525
Arnaldo salia quanio os ndios cran avidos
daquclcs oljcios, rincialncnic dos vcludos c
scdas dc corcs vivas, con quc sc cnfciiavan;
orisso, cnlora iivcssc confiana na dcdicaao
do cIcfc, quis or cssc nodo csiinular a gana
dos sclvagcns.
Conlinou o scriancjo con o cIcfc un lano
dc aiaquc.
Os sclvagcns ficarian oculios na naia, dc
csrciia ao ininigo. No noncnio dc assalio
casa, c a un sinal convcncionado, AnIanun
cairia solrc as landciras do Fragoso, c as ncicria
cnirc dois fogos.
DcsacIou-sc ianlcn incdiaiancnic un
gucrrciro ara ir ao cnconiro do Agrcla, quc
Arnaldo suunIa ja csiar qucla Iora dc volia da
DarlalIa; ois nao cra nuiio quc, avisado cono
fora, dcssc conia da ccdiao cn oiio dias, ianio
nais quando ao cIcgar a scu dcsiino conIcccria
a ncniira da suosia viuva.
O ncnsagciro dcvia rcvcnir o ajudanic do
ccrco osio Oiiicica; c rcconcndar-lIc da aric
dc Arnaldo quc aguardassc a ocasiao do assalio
ara dar ianlcn solrc o ininigo, c coriar-lIc a
rciirada.
Tonadas csias disosics, iornou o
scriancjo clo ncsno caninIo.
526
TinIa a soric do Fragoso cn sua nao; c ia
ofcrcccr ao caiiao-nor a naior saiisfaao quc clc
odia ccrincniar ncssc noncnio. a dc casiigar
a insolcncia do raazola quc sc aircvcra a
afroniar scu odcr.
Maior, orcn, cra o scu julilo dc arrcdar
ara scnrc daquclc siiio o Ioncn quc iinIa
ousado crgucr os olIos ara D. Flor c coliar a
sua lclcza.
Inaginc-sc, ois, do golc quc o ircsassou
quando, cnirando rcssuroso no canarin do
caiiao-nor, ouviu aquclas alavras cn quc a
donzcla, confornando-sc ao dcscjo do ai, dava-
sc or csosa a Lcandro DarlalIo.
Fugindo, scu rinciro ncio foi corrcr ao
icrrciro, aanIar as arnas quc ali csiavan dc
roniidao, disara-las unas aos ouiras conira a
gcnic do Fragoso, cncnIar o conlaic, c assin
rovocar a noric.
Mas icrninada a luia, ou o caiiao-nor
vcncia, cono cra dc cscrar dcois das
rovidcncias ionadas, c Flor sc casaria do
ncsno nodo con o rino, ou o Fragoso lograria
scu inicnio c lcvaria a csosa quc vicra ionar
nao arnada.
527
Nao; cu nao osso norrcr. O caiiao-nor
vcnccra; nas Lcandro DarlalIo nao Ia dc scr
narido dc Flor.
528

XIX
A RESPOSTA

Ia alia a noiic.
Na casa da Oiiicica rcinava o silcncio. A
fanlia rccolIcra-sc a ionar algun rcouso c o
caiiao-nor aconanIou a nulIcr ara nais
sosscga-la, coniando voliar dcois ara scu
osio.
No icrrciro ianlcn os Ioncns da cscolia c
nais gcnic aconodaran-sc or laio da oiiicica,
ao longo da calada; c dornian ao rclcnio, con a
calca cncosiada ao lrao, c a csingarda scgura
cnirc os joclIos.
Os vigias, colocados ao corrcr do nuro,
invcsiigavan os corrcdorcs, ara dar rclaic ao
ncnor novincnio susciio do ininigo; c Lcandro
DarlalIo cnlalanava-sc na rcdc quc nandara
arnar nos ranos da oiiicica.
A cacla csiava alcria; c clo vao da oria
via-sc luz noriia dc una candcia, adrc Tclcs
quc ali andava disondo os arancnios c
cuidando dc ouiros arranjos ara a roina
ccrinnia, no quc cra ajudado or un raazinIo,
filIo do Alrcu, c quc lIc scrvia dc sacrisiao.
529
Arnaldo, quc olscrvava aquclcs novincnios
con una ansia crucl, dccidiu-sc afinal; c
airavcssando o icrrciro, aroinou-sc da rcdc do
Lcandro DarlalIo.
TcnIo un ariicular con o scnIor, dissc-
lIc o scriancjo.
Podc falar, Arnaldo.
Ha dc scr cn lugar ondc ningucn ossa
ouvir-nos.
Ondc quiscr.
O solrinIo do caiiao-nor scguiu o scriancjo
aic circnidadc do icrrciro, ondc ja concavan
as cncosias da scrra. Passava ali o nuro do
quinial, quc vinIa do canio da casa c galgava
clos alcaniis. Por laio ficava una quclrada
ondc assava un corrcgo.
Arnaldo cscolIcra dc roosiio aquclc siio
cscuro, ondc dois Ioncns odian laicr-sc a
gosio, scn icncr visias indiscrcias. O quc
sucunlissc rolaria clo larranco; c nao dciaria
vcsigio quc dcnunciassc a luia.
O scriancjo nao dcnorou a clicaao.
O caiiao-nor nao icn fora ara rcsisiir a
un assalio; so Ia un ncio dc salva-lo.
530
Qual c? crguniou DarlalIo.
Ficar D. Flor solicira.
Arnaldo cra sinccro. Naquclc insianic dc
angusiia quc assara, clc iinIa jurado nao salvar
a Oiiicica c scus noradorcs, scnao or aquclc
rco.
Essc ncio, Arnaldo, ncu iio nao o acciia.
O sr. caiiao-nor icn scu orgulIo; nas o
scnIor c quc nao dcvc conscniir cn un
casancnio quc scra a dcsiruiao dc ioda a
fanilia.
Nao icnIo quc vcr nisso, rcsondcu o
nancclo lacidancnic.
Assin nao lIc inoria a dcsgraa dc scus
arcnics?
Mcu iio Canclo ordcnou-nc c cu o
olcdco. Sc clc nc disscssc DarlalIo, vai agora
ncsno qucla canalIa do Fragoso, c ncic-lIc o
rclIo", cu ia dirciio ao calra, c a rincira
lanlada ningucn lIc a iirava do clo. O quc
succdia cra coscrcn-nc ali s facadas; nas o
Ioncn nasccu ara norrcr. Ora, ncu iio qucr
quc nc casc con Flor; c o ncsno, dcvo fazcr-lIc
a voniadc.
531
Arnaldo olIou adnirado c conovido ara o
Ioncn quc lIc falava con aqucla sinlicidadc
Icroica.
Pclo ncu gosio ficaria soliciro. Nao icnIo
jciio ara aiurar nulIcrcs; dcnais nao c nada
agradavcl andar un Ioncn con a noric airas dc
si, orquc cssc Fragoso, quando ncsno
cscaasscnos dcsia, nao dcscansaria cnquanio
aao nc dcsacIassc. Mas dcvo dcsafroniar as
larlas dc ncu iio Canclo, c sc fossc rcciso, cu
nc casaria aic con o dialo cn cssoa.
Cono o scriancjo nao rcsondcssc ainda, o
nancclo concluiu.
Porianio, anigo Arnaldo, sc nao Ia ouiro
ncio dc salvar-nos, vanos dornir, quc csic nao
scrvc.
Quando o solrinIo do caiiao-nor afasiava-
sc, Arnaldo, rcso dc una conoao rofunda,
nurnurou.
Eu nao osso naiar csic Ioncn. Mas
Flor?..."
O scriancjo saliou o larranco; c rodcando o
ionlador aic lcvada or ondc assara no
rincio da noiic, dc novo airavcssou o ccrco,
nas dcsia vcz ara dirigir-sc cavcrna dc Jo.
532
O vclIo dornia; dcscriando ao runor dos
assos dc Arnaldo, viu ao icnuc vislunlrc quc
cnirava clas fcndas o vulio do nancclo.
Arnaldo!
Prcciso dc ii, Jo.
E or qucn ainda ando cu, alna cnada,
or csic nundo, filIo?
Arnaldo coniou ao vclIo o quc succdcra
aqucla noiic na Oiiicica.
AnIanun cIcgou.
Ouvi os scus assos.
Elc ossui un vcncno quc naia, c ouiro
quc faz dornir acnas.
ConIco.
Tu lIc cdiras una scia crvada quc faa
dornir un Ioncn.
E un arco.
Salcs aiirar con clc?
Ouirora cu flccIava as andorinIas no ar.
Posso coniar coniigo?
533
Conia con Dcus, filIo, sc clc quiscr
alcnoar-ic.
Nao ic dcnorcs.
O icu c nao icn a asa dc icu dcscjo,
cono a icra o ncu quc c vclIo c cansado.
Arnaldo iornou casa. Concava a
cnalidcccr o Iorizonic. Na Ialiiaao c cn iorno
dcla rcinava o ncsno silcncio. No acanancnio
do Fragoso, os landcirisias, faiigados ialvcz da
viglia noiurna, cnircgaran-sc ao rcouso da
nadrugada.
Aarcccu no aianal o caiiao-nor Canclo
quc dcsccu ao icrrciro, assou rcvisia sua
gcnic, visiiou os osios quc sc iinIan
csialclccido cn varios onios nais rorios ara
a rcsisicncia c nandou fazcr nova disiriluiao
dos cariucIos falricados naqucla noiic.
Dcois dc icr rovido dcfcsa, o scnIor da
Oiiicica cIanou o caclao con qucn icvc una
lrcvc raiica. Azoado con as ordcns quc rccclia,
o caclao rcdarguiu.
Elc nao sofrcra, sr. caiiao-nor?
Quc rcncdio icn scnao sofrcr?
E as conscqucncias?
534
Tcn ncdo, rcvcrcndo?
Sc nc dcsscn un lacanaric, nosiraria
quc un adrc c un Ioncn; orcn assin dc
lraos cruzados, cono un crininoso quc vai a
fuzilar...
Tcnos diio, adrc Tclcs; iraic dc cunrir
as nossas ordcns.
O caclao cIanou alguns agrcgados cacla,
dondc csscs Ioncns conduziran ara a frcnic do
icrrciro, adianic da oiiicica, varios oljcios cuja
naiurcza nao sc odia lcn disiinguir or causa
do cscuro quc ainda fazia.
claridadc da alvorada quc raiava, dc-sc
cniao divisar un aliar ja vcsiido dc rica ioalIa dc
lavarinio c rcnda, dcsfraldada solrc o fronial dc
lrocado carncsin. Na canIa crguia-sc a cruz dc
au-sanio, con a inagcn dc Crisio lavrada cn
raia; dos lados csiavan as scrcniinas
igualncnic dc raia.
Foi grandc a surrcsa no cano do Fragoso,
quando ali dcran con a novidadc quc ia clo
icrrciro da Oiiicica.
Una alvorada dc corncias cIanou a aicnao
dc iodos, cujas visias voliaran-sc ara aquclc
onio, c fiiaran-sc cIcias dc curiosidadc no
csciaculo, quc sc lIcs arcscniava.
535
A cscolia do caiiao-nor fornava cn duas
alas dc un c ouiro lado do icrrciro, a ariir dos
canios da casa, figurando as navcs do aliar, quc
ficava no ccniro. O ncnino, quc scrvia dc
sacrisiao, accndia con o gancIo as vclas da
scrcniina, cuja flana ainda luzia na fosca
alidcz do crcusculo.
Ourcn, quc fora un dos rinciros a acudir
ao ioquc da alvorada, csiava conjciurando solrc
a significaao daqucla ccna csiranIa, c ouvia as
olscrvacs dc Joao Corrcia c Danicl Fcrro.
alguna ladainIa quc vao rczar ara
cdir a inicrccssao divina, oinara o uliino.
Ou ialvcz quciran ouvir nissa, ara quc o
Esriio Sanio insirc ao Canclo una loa
rcsoluao. E nao assa dc lcnlrana da nulIcr,
a D. Ccnovcva.
E da filIa. Quc cnsa? Ela ja csiava
rcndida icrnura do nosso Fragoso, c or scu
gosio as cousas ionarian ouiro jciio.
Mas, scnIorcs ncus, acudiu Ourcn,
ladainIa ou nissa, nao iinIan clcs a cacla da
fazcnda, quc la csia alcria?
quc nao calcrian dcniro.
Nao c gcnic da fazcnda quc la vcn
dcsccndo? aialIou o liccnciado, aoniando ara o
536
Nicacio quc ncssc noncnio dciava o icrrciro cn
lusca do acanancnio do Fragoso.
Escrc!... E iraz caria, acrcsccniou Danicl
Fcrro, afirnando a visia.
Fragoso aarcccu cniao. Enlora iivcssc
acordado anics, c ouvissc o ioquc das corncias,
nao quis nosirar-sc cn dcsalinIo, c rinciro
cuidou dc conor-sc con o auro do cosiunc,
quc nao discnsava cn ncnIuna circunsiancia,
quanio nais ncsia cn quc acIava-sc visia dc
D. Flor c odia a cada noncnio scr cIanado
sua gcniil rcscna.
Eniao quc novidadcs icnos, rino Ourcn?
crguniou o caiiao.
O liccnciado rcsondcu aoniando ara o
oriador quc aroinava-sc, c dcclanando con
cnfasc os vcrsos quc alrcn un dos canios dos
Lusudus.
Dcos dc occosu tcncstudc,
Notunu sonIu c sIuntc ucnto,
Tuz u nunIu sccnu cududc,
Escunu dc uno c cusuncnto.
Digo anor" c casancnio", quc ara o
nosso caso valc ianio cono orio" c
salvancnio"; ois, quc nclIor orio ara o
coraao laiido clo nar roccloso das aics do
537
quc o afcio scrcno da csosa; c quc nclIor
salvancnio ara as calanidadcs dc una gucrra
dc fanlia, do quc iransforna-la cn fcsia dc
lodas, c fazcr dos ininigos arcnics?
Fragoso alvoroado con as alavras do
Ourcn, c con a visia do cnissario quc arccia
confirna-las, rccclia saiisfciio cssas alvssaras;
nas cono aconiccc quando sc alcana a
rcalizaao dc un dcscjo nuiias vczcs frusirado, o
nancclo ainda vacilava cn acrcdiiar na sua
fclicidadc.
Qucn lIc diz, rino Ourcn, quc cssa
caria do caiiao-nor nos irara iao loa nova?
Diz-nc aquclc aliar quc la csia arnado,
rino Fragoso. O caiiao-nor c solcrlo c
ianlcn dcsconfiado, ccdc iniinaao orquc
nao icn ouiro rcncdio; nas qucr fazcr as cousas
dc nodo quc arca quc c clc qucn ordcna,
guardando-sc ao ncsno icno dc alguna fuiura
lograao.
Cuida cniao quc clc vai cigir dc nin a
condiao dc casar-nc scn nais dcnora con a
filIa? iornou Fragoso a rir.
TcnIo-o cono ccrio. Aqucla caria c una
ordcn, ou cono diranos cn linguagcn forcnsc,
un nandado coninaiorio ara o caiiao Marcos
Aninio Fragoso conarcccr inconiincnii na
538
Oiiicica a fin dc rccclcr-sc cn nairinnio con a
sra. D. Flor Pircs Canclo, sol cna dc, nao o
fazcndo, scr iido c Iavido or dcslcal, indigno,
cic.
Doa nancira dc sair-sc da cnialaao!
olscrvou Joao Corrcia.
Assin fica arcccndo quc c clc qucn
olriga o rino Marcos Fragoso a casar, c nao ao
conirario; nas, cono cIcganos ao ncsno fin
or csic ou aquclc nodo, quc nal nos faz o vclIo
ralugcnio?
Eu c quc nao o adniiia, sc fossc conigo,
cclanou Danicl Fcrro.
En vcrdadc cssc dcsfccIo nao nc arccc
nuiio confornc, rino Ourcn, dissc Fragoso,
alalado cla oiniao dc scu arcnic dc
InIanuns.
Nao nos vcnIa ca cnlrulIar o caso, con
as suas arrancadas dc iouro lralo, Danicl Fcrro.
isio nao c vaqucjada; iraia-sc dc caa nais fina.
E vocc, rino Fragoso, lcnlrc-sc quc no fin dc
conias o caiiao-nor Canclo c scu fuiuro sogro.
Ncssc noncnio o Nicacio quc ainda vinIa a
uns cinqucnia assos dc disiancia, fincou no
cIao una vara quc irazia, c iornou airas,
dciando a caria cgada na onia da csiaca.
539
Marcos Fragoso c Danicl Fcrro irocaran cnirc
si un olIar significaiivo; c voliaran-sc una
ara o liccnciado dc qucn cscravan a
clicaao dc iao singular roccdincnio.
O Ourcn, un ianio cnfiado con aquclc
cccsso dc rudcncia, quc or ccrio nao indicava
ncnsagcn acifica c anisiosa, adianiou-sc ao
cnconiro do Joao Corrcia, quc iinIa ido cn lusca
da caria.
Eniao, rino Ourcn, c assin quc sc usa
iniinar os nandados la no scu foro? dissc
Fragoso cn ion dc nofa.
Vanos a vcr! rcsondcu o liccnciado,
alrindo a caria quc lIc cnircgara o Joao Corrcia.
Os quairo anigos lcran a un icno csias
oucas alavras cscriias cn lasiardo no ncio da
folIa dc acl.
O CAPITO-MOF DE QUIXEFAMODIM, CONALO PIFES
CAMPELO, VAI MOSTFAF, AO NASCEF DO SOL, O CASO QUE
FAZ DAS AMEAAS DE UM DANDOLEIFO ATFEVIDO".
Nao sc iinIa dissiado ainda o asno
roduzido or csic rcio insolcnic, quando o sino
da cacla concou a iangcr uns rciqucs
fcsiivos.
540
Todos os olIarcs voliaran-sc ara a casa; c
fiiaran-sc ainiios na ccna quc ali sc dcsdolrava
naquclc insianic.
541

XX
O CASAMENTO

O rinciro golc dc luz, jorrando do oricnic,
foi laicr dc cIaa na frcnic da casa.
TinIa nascido o sol.
No aianal, acalava dc assonar o vulio
najcsioso do caiiao-nor Canclo, quc irajava a
sua farda dc vcludo cscarlaic con rccanos c
galcs dourados.
Os calcs cran, cono a vcsiia, dc gorgorao
lranco cnirciccido dc raia; c os coiurnos do
nais fino cordovao, iinIan no salio vcrnclIo a
csora dc ouro, c na ala do rosio una fivcla dc
cdrarias.
Ao lado cndia-lIc do ialin lordado a csada
con lainIa ianlcn dc ouro c coos cravcjados
dc diananics, cono o argolao quc rcndia-lIc ao
cscoo a volia dc fina canlraia, cujas onias
caan solrc os folIos csiofados da canisa.
O cIacu dc fcliro, arnado cono cniao
usava-sc, con a ala da frcnic arcsilIada c un
rcsciiavcl ralicIo con laada dc fiia anarcla
conlciavan o irajo dc ccrinnia do caiiao-nor.
542
Con clc sara D. Ccnovcva, ianlcn vcsiida
dc gala, con una roua nui rica dc vcludo azul,
alcacIofrada dc ouro, c colcria dc gcnas
rcciosas dcsdc o cnic do ioucado aic os
saaios dc cciin.
Colocaran-sc anlos, narido c nulIcr, dc
un c ouiro lado da oria, un ianio voliados ara
dcniro cono cscrando algucn quc dcvia assar.
Aarcccu cniao D. Flor.
A donzcla vinIa radianic dc fornosura c
graa. Dcluava-lIc o ialIc airoso un vcsiido dc
lIana dc ouro, jusio c dc csirciia roda cono
usan-sc agora noda daquclc icno.
Una cirina dc cciin azul rccanada dc rulis
cono una faia dc ccu csirclado, ccrrava-lIc a
ninosa ciniura, c rccoriando-sc cn coraao,
dcluava un colo do nais crfciio cinzcl. Eran
dcssa ncsna icia cclcsic os cIains cn quc sc
cngasiavan as joias dc dois cs dc slfidc.
A iunica dc vcludo carncsin, aiufando-sc cn
dois clcganics fallalas, fornava a cauda quc a
gcniil donzcla arrasiava con o aliivo garlo dc
una rainIa.
O ioucado alio, conosio dc crcsos quc
lorlulIavan uns solrc ouiros cono s ondas dc
una cascaia, cra coroado or un diadcna dc
543
lrilIanics, quc ciniilavan aos raios do sol
nasccnic, solrc aqucla fronic scnIoril, cono sc a
aurora lrilIassc da icrra ara o ccu.
Prcso or un airao dc ouro, o longo vcu dc
alva c finssina rcnda-dc-cscocia, iodo scncado
dc raninIos dc alccrin c flor dc laranja, con
liscs dc ouro, dcscia-lIc aic os cs, c arfando s
auras naiuiinas, fornavan-lIc una nuvcn
diafana.
Pousava a nao calada con luva dc scda
lranca no lrao dc Lcandro DarlalIo, ianlcn
irajado con auro c riqucza c clo ncsno icor do
caiiao-nor con a difcrcna dc irazcr a casaca dc
cciin vcrdc dc Macau.
A cssc icno, adrc Tclcs vcsiido con os
arancnios saccrdoiais, saa da cacla
aconanIado clo sacrisiao, ia ao cnconiro do
caiiao-nor rccclc-lo c sua fanlia dc Iissoc c
iurlulo, cono cra cniao dc rigor fazcr aos
rncics c govcrnadorcs.
D. Flor conduzida clo cavalIciro, dcsccu os
dcgraus da cscada, c dirigiu-sc ao aliar,
rcccdida clo caclao c aconanIada clo
caiiao-nor c D. Ccnovcva. Alina, Jusia, c ouiras
nulIcrcs do scrvio da casa iivcran liccna ara
assisiir ccrinnia.
544
Fazian aric do scquiio c scguian logo aos
do caiiao-nor, ircs ajcns ncgros cono
azcvicIc, vcsiidos noda aniiga dc cloics dc
cciin anarclo os quais lcvavan ao onlro os
lacanarics do dono da Oiiicica.
Os agrcgados da fazcnda csiavan
surrccndidos con aquclc csciaculo, cuja
significaao nuiios ainda nao aiinavan. Ncssc
cnlcio, olIando a fornosa donzcla quc assava
radianic, arccia-lIcs vcr a inagcn dc Nossa
ScnIora da Concciao no rcslcndor dc sua fcsia.
D. Flor iinIa con cfciio cn scu uro c nvco
scnllanic a naviosa scrcnidadc quc sc adnira
nos nais lclos nodclos da Sanissina Virgcn; c
quc c cono un rcssunlro do ccu.
Para a casia c aliiva donzcla, o aio cn quc
ionava aric nao cra un casancnio, ncn ncssc
insianic a doninavan os cnlcios quc a ccrinnia
nucial roduz naiuralncnic cn una virgcn, c
os scniincnios quc dcscria cssc iransc solcnc
da vida.
D. Flor nao sc rccordava ncssa Iora scnao
quc ia vingar a sua dignidadc ulirajada, c
dcsafroniar o orgulIo dc scu ai cscarnccido cla
insolcncia do Fragoso.
Os nais aniigos lcnlraran-sc dc D.
Ccnovcva, quando vinic anos anics, c noa gcniil
545
cono a filIa, o caiiao-nor Canclo a conduzira
ao aliar, vcsiida con aquclas ncsnas rouas c
adcrcos dc gala quc scrvian agora a D. Flor.
Naquclc icno cra assin, os csiofos c
fazcndas iinIan ial dura quc assavan dc ais a
filIos c iransniiian-sc or nuiias gcracs. Hojc
cn dia iccidos ncrcccn a ncsna fc quc alavras
c acs do Ioncn; sao uns ourocis, dc un
lrilIo cfcncro, quc dcsaarcccn con as nodas.
Porisso, quando na vcscra Canclo
conunicou sua rcsoluao a D. Ccnovcva, csia
nao carcccu ara rcarar o irajo dc noiva da
filIa scnao dc alrir o lau dc ccdro forrado dc
rinavcra, ondc guardava as ricas louanias dc
suas lodas.
Arnaldo, arrcdio, conicnlava csia ccna con
o dcscscro n'alna. Quando D. Flor surgiu no
fulgor dc sua lclcza, clc fccIou os olIos
dcslunlrado, cono sc os iivcsscn fcrido os raios
do sol.
Vcndo a nulIcr dc sua adoraao rcsa das
cIanas c csiorccndo-sc cn Iorrvcis convulscs,
scn odcr salva-la, nao assaria clos iraios
crucis quc sofrcu naquclc insianic.
D. Flor airavcssou o icrrciro con o scu
scquiio c foi ajoclIar cn frcnic ao aliar solrc a
alnofada dc vcludo quc ali a cscrava. Lcandro
546
DarlalIo ajoclIou a scu lado, o caiiao-nor c D.
Ccnovcva logo aos.
O saccrdoic concou a cclclrar, c ioda a
gcnic da fazcnda ouviu dcvoiancnic a nissa,
incluindo a cscolia quc rczava dc naos osias c
con a csingarda alraada ao ciio.
Soou dc rccnic un lrado scguido nuiio dc
crio dc grandc alarido, c dc una dcscarga dc
fuzilaria.
Marcos Fragoso, cono scus anigos, ionados
da rincira surrcsa, nao conrccndcran logo a
significaao da ccna quc iinIan dianic dos olIos.
A disiancia, roduzindo alguna confusao no
asccio dos gruos, nao lIcs dciou vcr
clarancnic a osiao dc D. Flor ao lado do
Lcandro DarlalIo, c as florcs dc laranja c ranos
dc alccrin, cnllcnas do nairinnio.
ConIcccran lcn quc iraiava-sc dc una
ccrinnia rcligiosa; nas csiavan iao longc do
dcsfccIo ordcnado clo caiiao-nor, quc nao lIcs
acudiu a idcia dc un casancnio qucla Iora, c
nas circunsiancias cn quc sc acIavan o dono c
noradorcs da Oiiicica.
O rcsciio ao snlolo da rcdcnao c aos
sacrancnios da igrcja, doninou-os a iodos; c os
icvc or algun icno calados, inovcis, crlcos
547
c curiosos dc una clicaao daqucla singular
ocorrcncia.
Foi quando o saccrdoic, dcois dc icr
lcvaniado a Dcus, voliou-sc con a Iosiia
consagrada c adninisirou a Sania ConunIao a
D. Flor rinciro, c a Lcandro DarlalIo dcois,
quc Fragoso icvc suliia rcvclaao do quc cra aic
ali un cnigna ara clc c scus conanIciros.
Infcrno! lradou cn furia. Vao casar-sc.
O jciio c disso, olscrvou Danicl Fcrro.
Fogo! ordcnou o noo caiiao aos scus
landcirisias.
E a nissa? crguniou o Onofrc or
dcscncargo dc conscicncia.
Lcvc iudo o dialo! griiou Fragoso,
arnando o lacanaric.
Eniao, ninIa gcnic, conca o fandango.
Qucro vcr csia oniaria! Na calca do adrc, quc
c a causa dc iudo. Scn adrc nao sc faz
casancnio.
A landcira do Onofrc con o Marcos Fragoso
frcnic dcu a rincira dcscarga, c carrcgou ara
avanar. Joao Corrcia c Danicl Fcrro corrcran ao
siio ondc iinIan acanado a sua gcnic, ara
aiacar dc scu lado.
548
Quanio ao Ourcn, nao icndo conscguido con
a sua dilonacia rcsolvcr o casus lclli",
rcscrvou-sc ara nais iardc ajusiar a az; c
dando ircgua rciorica, assou a nosirar quc,
scndo rcciso, ianlcn ccrciiava-sc nas lidcs dc
Maric, cnlora rcfcrissc as dc Caloc c
Mcrcurio.
Ao csirondo da fuzilaria, Iouvc no icrrciro da
Oiiicica una crcussao gcral, cono cra dc rcvcr;
nas o caiiao-nor, crgucndo-sc dc un ncio c
crfilando a corulcnia csiaiura, lradou con
una voz fornidavcl.
Ao fogo, os da cscolia. Ningucn nais sc
nova. Padrc, acalc a ccrinnia.
Padrc Tclcs conrccndcu quc scndo clc, nao
o agcnic, nas o insiruncnio da rovocaao
inaginada clo caiiao-nor, dcvia iornar-sc o
alvo rincial dos iiros do Fragoso cncnIado
solrciudo cn incdir o casancnio.
O nosso caclao fazcndo csic raciocnio
scniiu un ligciro arrcio, c cncolIcu-sc un ianio
dcniro da casula cono un jaluii no scu casco,
lanando dc csguclIa un olIar ara o cano
ininigo. Mas coniinuou a oficiar cono sc
csiivcssc na cacla cnirc grossas arcdcs.
D. Flor, alsoria cn scus cnsancnios,
crgucu a fronic ao csianido da fuzilaria, c
549
fiiando con sullinc crcssao a inagcn do
Crisio suscnso ao crucifio, scu rosio iluninou-
sc dc un sorriso angclico.
Talvcz ncssc insianic cla cnircvissc o naririo
con un scniincnio dc lcn-avcniurana c
cdissc a Jcsus a soric da Mac Sanissina,
csosa c virgcn, csosa ara dcsafroniar o
orgulIo aicrno c a sua dignidadc, virgcn ara
voar ao ccu inaculada cono dc la dcsccra sua
alna.
Lcandro DarlalIo icvc un ncio dc
inacicncia. Qucria-sc ja unido a D. Flor c
dcscnlaraado da ccrinnia rcligiosa ara corrcr
ao conlaic, c dcsfccIar solrc o ininigo os
assonos lclicosos, quc o csircnccian dc raiva.
Dcrcssa, adrc!
Cuida clc quc csiou aqui nun rcgalofc?
D. Ccnovcva ajoclIada junio dc Flor,
csircncccu con a dcscarga; scu rinciro
novincnio foi adianiar-sc ara colr-la con scu
coro, scniindo nao scr-lIc dado rcariir-sc cn
duas, una quc ali ficassc, c ouira quc scguissc o
narido.
Do rcsio das nulIcrcs, iodas iivcran ncdo;
nas qucn ousaria fugir, quando o caiiao-nor
cunIa sua roria nulIcr c filIa ao naior
550
crigo? Alina, quasc dcsnaiada, caiu solrc os
joclIos; c Jusia, ircnula dc susio, foi colocar-sc
crio dc D. Ccnovcva, ara norrcr ao lado dc sua
filIa dc criaao.
Iniinando a sua ordcn, o caiiao-nor con a
gcnic da cscolia acudiu a osios; c iravou o
conlaic con os assalianics. As dcscargas
succdian-sc con raidcz dc un c ouiro lado,
cruzando un fogo rolanic, quc iornava-sc cada
vcz nais norifcro roorao quc dininua a
disiancia cnirc os dois landos.
O caiiao-nor Canclo, cn c cn cina do
nuro, disarava un aos ouiro os ircs fanosos
lacanarics quc os scus ajcns carrcgavan logo
dcois do iiro, c ainda assin nao lasiavan ao
scu lrao infaiigavcl. A violcnia rccrcussao das
arnas dc iao grosso calilrc nao alalava o oric
dcssc Ioncn ossanic, quc fornava clc so una
laicria dc ircs locas dc fogo.
Porisso cn frcnic do lugar, ondc sc osiava,
alria-sc un ronlo na linIa ininiga. Sc o
Fragoso, ou algun dc scus caiiacs dc landciras,
juniava sua gcnic cn coluna c invcsiia conira a
casa, o caiiao-nor corria-lIc ao cnconiro; os
ircs lacanarics voniiavan una cIuva dc lalas c
nciralIas, dianic da qual o ininigo dcsiroado
rclolcava-sc ara iras.
551
Quando os calras do Onofrc vian a loca
ncdonIa do Jacarc", ou o clarao vcrnclIo do
Farol", c ouvian o csianido do Trovao", dizian
laiinIo. Avc-Maria!" c aalavan-sc ara
conIcccr sc iinIan algun csiilIao na clc.
Mais rudc c icrrvcl conlaic cra o quc ncssc
insianic dava-sc n'alna dc Arnaldo.
Crivado ao solo cono un osic, no ncio das
lalas quc zunian-lIc aos ouvidos, os olIos
saliando dc D. Flor a Lcandro DarlalIo c
rcnoniando ansiosos coa da oiiicica, clc
csiava ali cono un Ioncn aiado ao oiro, c
dilaccrado clo larlaro sulcio. Una aric dc
sua alna, D. Flor a lcvava aos, c dclaldc clc a
cIanava a si; ouira, o Iorror do quc via a
arrancava dali c a arrojava ara longc.
Enircianio no ncio do fogo rolanic, o
Canclo ao alaiar o lacanaric funcganic,
lanava un olIar raido ara o aliar c lradava
cn ion incrioso.
Prossiga, adrc!
O caclao nao carccia dc scr insiigado; clc
conrccndia a grandc vaniagcn quc Iavia ara
iodos, concando or si, cn icrninar lrcvcncnic
a ccrinnia, ja quc nao a udcra cviiar cono
aconsclIara c cra nais rudcnic.
552
Folos cscssos dc funo da olvora, iangidos
cla viraao da nanIa, sc foran condcnsar no
onio do icrrciro ondc crguia-sc o aliar, c
cnvolvian dc una lruna sinisira o gruo
fornado clo saccrdoic c clas cssoas
ajoclIadas a scus cs.
Essa ncvoa ardaccnia cra s vczcs
iluninada clos clarcs ururcos dos iiros nais
roinos c ian ou clas lalas vcrnclIas quc
assavan sililando crdcr-sc alcn, ou cravar-sc
no ironco da oiiicica.
Acsar da rcsisicncia dcscscrada do
caiiao-nor c dc sua cscolia valcnic cono as
arnas, nao odia cssc unIado dc Ioncns
rcclir or nais icno o assalio lcn dirigido das
ircs landciras do Fragoso, cada una dclas nais
nuncrosa do quc a cqucna fora dos siiiados.
Assin Canclo ja nao cuidava scnao dc dar
icno a quc sc acalassc dc cclclrar o casancnio
ara norrcr dcfcndcndo sua fanlia, c lavando no
sanguc o insulio quc sofrcra. A cada iiro quc
dava, ouvia-sc sua voz rciunlanic griiar.
Acalc, adrc!
Ncssc noncnio o saccrdoic csicndcu a onia
da csiola, solrc a qual c do riio caiolico unir as
naos dos noivos, no noncnio dc rofcrircn as
alavras sacrancniais.
553
Ouviu-sc cniao un frcniio dc icrror, c a voz
dc Arnaldo quc lradou cn un griio dc angusiia.
Jo!...
554

XXI
DEUS NO QUER

Una dcscarga nais roina iinIa alcanado
a cscolia da Oiiicica, c a un c ouiro lado do
caiiao-nor ionlaran as ilIas dc conlaicnics.
Foi o Xavicr un dos quc nordcu o o. Fcrido
norialncnic, o infcliz csirclucIou no cIao; nas
socrgucndo-sc logo solrc o coiovclo, griiou cn
una golfada dc sanguc.
A alsolviao, scnIor adrc! Pcla graa dc
Dcus!
Con surcno arranco rojou-sc or icrra
cono una scrcnic, fazcndo inaudiios csforos
ara aroinar-sc do saccrdoic a qucn csicndia
as naos.
Jusia c ouiras nulIcrcs iransidas dc Iorror,
nas iocadas dc coniscraao, ionaran o
norilundo nos lraos c o lcvaran ao saccrdoic,
quc ficou crlco.
Elc nao odc cscrar, dissc D. Flor
crgucndo-sc.
555
O caclao suscndcu a cclclraao do
casancnio; c ionando os sanios olcos
adninisirou a circna-unao ao norilundo.
Esia acalado, adrc Tclcs? lradou o
caiiao-nor, voliando-sc ara o aliar.
O saccrdoic lcvaniou dc novo a onia da
csiola, c iravou da nao dc Lcandro DarlalIo
rinciro; dcois rccclcu a dc Flor, nas nao
cIcgou a un-las anlas, orquc ncssc noncnio
a do noivo fugiu-lIc.
Soara raido sililo; una scia fina c lrcvc,
coriando os arcs, icara a aricria ccrvical do
solrinIo do caiiao-nor. O nancclo ainda
crgucu a nao csqucrda, suondo-sc nordido or
una alclIa; nas nao a lcvou ao cscoo. Caiu
cono fulninado.
No ncio do csiuor causado or csia noric,
ningucn iinIa noiado o salio dc Arnaldo quc cn
un arrcncsso fcroz sacara a faca da lainIa, c
corrcu solrc o aliar. Ao laquc do coro, clc
csiacara, nas ainda con o golc alado.
Foi D. Flor qucn rinciro o avisiou, quando
as nulIcrcs quc a ccrcavan, ccdcndo afinal ao
icrror, fugian csavoridas, c D. Ccnovcva
alraada con cla, a uara ara a casa.
556
Arnaldo! dissc a donzcla, rcsisiindo
sofrcguidao naicrna c accnando ao scriancjo quc
sc aroinassc.
FccolIa-sc, Flor, cclanou Arnaldo,
rccolrando afinal o scu anino ronio c rcsoluio.
Mcu lugar c aqui crio dc ncu ai, dissc
cla, nosirando o caiiao-nor quc nao ouava os
iiros dc scus lacanarics. Morrcrcnos junios.
Nao, Flor, nao norrcra.
Fiquc aqui crio dc nin, Arnaldo. Sc ncu
ai cair anics quc una lala nc lcvc, qucro quc
nc ircsassc o coraao con sua faca. Jurc-nc,
Arnaldo! Jurc-nc, quc nao cairci viva nas naos
dcssa ralc.
Ncn viva, ncn noria, cu juro, Flor.
Enquanio Jusia, a un accno dclc, agarrava
D. Flor c a lcvava casa, scguida dc D. Ccnovcva,
Arnaldo galgando o nuro, soliou o griio dc gucrra
do cIcfc AnIanun, c arrojou-sc ao conlaic,
noniado no Corisco, oculio ali crio sua
cscra.
Lcvaniou-sc alcn, cn iorno da linIa ininiga
a occna dos Jucas; c una longa fila dc
sclvagcns ornados dc cnas dc canindcs c araras
colcou clo cano scnclIanic a una scrcnic
557
nonsiruosa quc cnroscassc cn scus clos os
landcirisias do Fragoso.
Pouco dcois Agrcla frcnic dc sua cscolia
avanou cla varzca c foi coriando a landcira do
Joao Corrcia, cono a cunIa dc un nacIado quc
cncira no ccrnc do nadciro c o fcndc.
Os assalianics, quc ja csiavan a ionar dc
cscalada o icrrciro da Oiiicica, aiacados cla
rciaguarda c nciidos cnirc dois fogos, rccuaran
cn dcsordcn airoclando-sc.
Quando o caiiao-nor c Arnaldo invcsiindo
caran solrc clcs, a dcrroia foi conlcia. O
scriancjo dcscolrava-sc do icno quc crdcra,
inovcl no icrrciro, c clcjava or dcz. Scu
lacanaric csqucniou a onio dc inflanar a
olvora con o calor; cniao arrancando o arcaluz
dc un ininigo quc sucunliu, ncncou-o cono
una clava.
Fragoso laiia-sc ianlcn con una sanIa dc
lcao. Ja os ouiros fugian rcdca solia, quc clc c
o Danicl Fcrro ainda susicniavan o cIoquc do
ininigo; nas quando as foras conirarias
rcfluiran iodas solrc clcs, nao udcran nais
susicr o ncio, c or sua vcz alandonaran o
cano.
Enquanio o Canclo con Arnaldo c Agrcla
acossava os fugiiivos, c o cIcfc AnIanun con
558
scus ndios dcsojava os cadavcrcs dc quc
csiavan os canos juncados, D. Ccnovcva
iornando do assonlro causado clas uliinas
ccnas, dcu ordcn s cscravas quc fosscn luscar
o coro dc scu solrinIo Lcandro DarlalIo.
Elas olcdcccran; nas o coro nao foi
cnconirado c ningucn salia clicar o faio. A
vclIa Filia quc csiava or una scicira, dizia icr
visio un dialo carrcgando un norio c
crsignava-sc. Mas a dcscriao quc cla dava do
ial dialo quc iinIa cIifrcs anarclos, c cIanas a
sarcn-lIc do coro, cra dc un ndio lralo con
cocar c irofa dc cnas.
Foi so or iardc quc o caiiao-nor voliou dc
crscguir o ininigo c nao voliou scnao olrigado
cla fadiga dc sua gcnic quc clcjava dcsdc o
roncr do dia, c ianlcn cla csiafa dos cavalos.
Mas o orgulIoso fazcndciro dciou rasicjadorcs
ara dcscolrircn a isia do Fragoso; c jurou quc
cn oucos dias sc oria a caninIo ara arrasar a
fazcnda das Araras nos InIanuns, c agarrar o
aircvido ondc qucr quc clc sc cscondcssc.
A oucos assos da fazcnda, Arnaldo viu Jo
ao longc, scniado cn un ioco dc au ncgro do
fogo c con os olIos sulncrgidos no azul do ccu.
Por quc iardasic, Jo?
559
Aquclc Ioncn nao ic cricncia cnquanio
a soric udcssc nudar scu dcsiino. Escrci ara
vcr sc Dcus nandava una lala quc o lcvassc.
Sua vida nao corrc crigo.
Sua vida, nao; foi sua fclicidadc quc
naiasic.
Elc nao ana D. Flor.
Ana sua lilcrdadc, filIo.
Arnaldo ficou cnsaiivo; clc salia quc anor c
cssc da indccndcncia, a nclIor aura do coraao
lrioso.
Nao ic dcsconsolcs, filIo; c rcciso quc os
Ioncns sc dcvorcn cnirc si, ara quc a icrra
caila raa dc Cain.
O vclIo alsorvcu-sc dc novo cn sua
cogiiaao; c Arnaldo dirigiu-sc Oiiicica, ondc o
caiiao-nor ja iinIa cIcgado, c acIava-sc no
ncio dc sua fanlia, dcois dc Iavcr irocado as
cfuscs do nuiuo conicniancnio.
A rccordaao da noric dc Lcandro DarlalIo
anuviara a alcgria quc cn iodos cciiava o iriunfo
incscrado cn iao arduas circunsiancias cono
aquclas cn quc sc acIara a fazcnda. Mas cssa
nagoa csqucccu naquclc insianic dc vcniura
ara voliar dcois.
560
O caiiao-nor ja salia clo Agrcla dc iudo
quanio Arnaldo fizcra ara rcvcnir o assalio c
rccIaa-lo con vaniagcn. Assin, vcndo
aroinar-sc o scriancjo, clc foi ao scu cnconiro,
c iravando-lIc da nao, vcio arcscnia-lo
nulIcr c filIa.
D. Ccnovcva, aqui csia qucn salvou-nos. A
clc dcvcnos iodos a vida, Flor.
Mais quc isso, ncu ai; a fclicidadc dc
csiarnos agora aqui rcunidos, c a saiisfaao dc
vcr casiigados aquclcs quc nos insuliaran.
assin. Arnaldo, nos qucrcnos dar-lIc
una rova da nossa graiidao clo scrvio quc nos
rcsiou. Pca o quc quiscr.
O sr. caiiao-nor roncic dar-nc o quc
dcscjo? crguniou o scriancjo singclancnic.
Nao roncicnos, c ncn juranos. Esia
fciio! O caiiao-nor Conalo Pircs Canclo nao c
qucn nanda aqui ncsic noncnio; falc, Arnaldo,
ara scr olcdccido.
O scriancjo csircncccu. Una vcriigcn
assou-lIc clos olIos, quc clc cravou no cIao.
Afinal rccalcando a cnoao quc lIc iinIan
causado as alavras do caiiao-nor, rcsondcu
ja calno c con voz scgura.
Pco a nao dc Alina.
561
Essa lIc cricncc, Arnaldo, crici-a ara scr
sua nulIcr, dissc o caiiao-nor.
Un lcvc dcsnaio crassara o fornoso
scnllanic dc D. Flor. Quanio a Alina, scniira-sc
cono cnvolia or una cIana; a onda, quc
rcfluira do coraao, alrasando-lIc as faccs,
iurlou-lIc os scniidos.
Nao co a nao dc Alina ara nin,
rclicara cnircianio Arnaldo; nas ara un
coraao nolrc quc a ncrccc; ara o ajudanic
Agrcla.
OI!... fcz o fazcndciro surrcso. Quc diz a
isso o nosso ajudanic?
Quc scria a ninIa vcniura, sr. caiiao-
nor, sc cla conscniissc.
E ara si, Arnaldo, quc dcscja? insisiiu
Canclo.
Quc o sr. caiiao-nor nc dcic lcijar sua
nao; lasia-nc isso.
Tu cs un Ioncn, c dc Iojc cn dianic
qucro quc ic cIancs Arnaldo Lourcdo Canclo.
Profcrindo csias alavras cn una cansao
dc cniusiasno, o caiiao-nor alraou o
scriancjo. Dcois ionando a nao da Alina, dcu-a
ao Agrcla.
562
As lodas sc farao, logo quc sc acalc o luio
or nosso infcliz solrinIo Lcandro DarlalIo.
Foi crucl o dcscncanio dc Alina quando ao
iornar a si da conoao roduzida clo cdido dc
Arnaldo, scniiu sua nao na nao do Agrcla. A
linda noa fiiou no scriancjo un olIar dc nariir
c suas alclras ccrrando-sc con una crcssao
dorida, arccian dcsdolrar un sudario ara
vclar a fornosa csiaiua.
Agrcla rcsscniira o quc sc assara n'alna dc
Alina, c soliando-lIc a nao, nurnurou.
Nao sc assusic, Alina. Juro quc nao
acciiarci sua nao, cnquanio nao n'a dcr dc sua
livrc voniadc.
O caiiao-nor c D. Ccnovcva rccolIcran-sc
casa, ondc os scguiu Alina; Agrcla acriou a nao
dc Arnaldo c rciirou-sc ianlcn.
Era cniao ao r do sol.
Flor, quc ouco anics aariara-sc do gruo
da fanlia, fora scniar-sc no lanco da oiiicica, c
cngolfou-sc nas cisnas, quc dcscriava a
lcnlrana ainda iao rcccnic dos aconiccincnios
quc Iavian agiiado sua cisicncia fcliz c scrcna.
Arnaldo aroinou-sc, c viu o navioso
scnllanic da donzcla iocado dc una docc
nclancolia, cono sc o crcusculo do ccu quc cla
563
fiiava sc rcflciissc cn suas fcics gcniis. Os
grandcs olIos lnidos c lrilIanics cnanaran-
sc; c duas lagrinas rolaran clas faccs
rulcsccnics.
Esia irisic, Flor? dissc Arnaldo.
A donzcla solrcssaliou-sc.
Esiou con cna dc Lcandro.
Qucria-lIc nuiio? crguniou Arnaldo
ircnulo.
Era ncu rino; c norrcu or ninIa
causa.
So?...
O scriancjo inicrrogou o scnllanic dc Flor,
quc ousando nclc scus olIos avcludados,
rcsondcu.
Dcus nao qucr quc cu nc casc, Arnaldo!
No iransoric do julilo quc inundou-lIc a
alna, o scriancjo alou as naos cruzadas ara
rcndcr graas ao Dcus quc lIc conscrvava ura c
inaculada a nulIcr dc sua adoraao.
Flor corou; c afasiou-sc lcniancnic. Quando
scu vulio gracioso assou o liniar da oria,
Arnaldo ajoclIando, lcijou o ar ainda inrcgnado
564
da suavc fragrancia quc a donzcla dcrranava cn
sua assagcn.
565

CONCLUSO

Aqui icrnina a Iisioria a quc dci o iiulo dc O
Sctunco.
O nisicrio quc cnvolvc o assado dc Jo so
dcois vcio a rcvclar-sc; c cono csscs
aconiccincnios rcndcn-sc iniinancnic vida
dc Arnaldo, guardo-nc ara rcfcr-los nais iardc,
quando cscrcvcr o fin do dcsicnido scriancjo,
cujas roczas foran or nuiios anos, naquclcs
gcrais, o cnircicnincnio dos vaquciros nos longos
scrcs assados ao rclcnio, duranic as noiics do
invcrno.
FIM
566

NOTAS
PRIMEIRA PARTE
|1| quc utuucssc Fcfcrc-sc viagcn quc fcz
o auior dc Ccara DaIia or icrra nos anos dc
1838 a 1839.
A cssa jornada cIcia dc acidcnics c fciia aos novc
anos, dcvc o auior as nais vigorosas inrcsscs
da naiurcza ancricana, c das quais sc acIan os
iraos cn nuiios dc scus livros, csccialncnic no
Guuun c Iuccnu, c agora no Sctunco.
|2| Montcs c Fctosus Nao falaria o auior
dcssas luias, sc clas nao cricnccsscn Iisioria.
Ncssa rcfcrcncia nao vai, orcn, a ncnor alusao
inorianic fanlia dc InIanuns. Nao c cla
rcsonsavcl or cccssos dc quc ouirora
acusaran scus arcnics; alcn dc quc iais
cccssos cran rorios do icno, c iorcs
raiicaran na Euroa os asccndcnics dc nuiias
das rinciais fanlias.
O auior nao odia rcfcrir-sc scnao con sinaiia
a una fanlia dc quc c cIcfc scu anigo, o coroncl
Joaquin Lcooldino dc Araujo CIavcs, cujos
scrvios no icno da gucrra nao foran
rcnuncrados ncn clos lilcrais, scus
corrcligionarios, ncn clos conscrvadorcs. Cono
clc, foran csquccidos nuiios ouiros conandanics
567
sucriorcs dc anlos os ariidos, or icrcn o
ccado original dc scrcn Ccucnscs.
|3| Tcsouco o nonc quc da o ovo a una
gaivoia quc anuncia o icnoral, orquc aarccc
airando quando a cIuva sc aroina.
|4| Conudc Usava-sc nuiio na rovncia
ajudar a criaao dos filIos con una calra.
|5| Houndcu Dao csic nonc na rovncia
unicancnic roda quc novc o ralador dc
nandioca; a quc novc as nocndas cIanan
alnanjarra ou cngcnIo.
SEGUNDA PARTE
|6| SouIn Cado cuja cor iniia a do cic
dcssc nonc.
|7| Tngu un arlusio nuiio conIccido cla
viriudc narcoiica, quc cnlriaga o cic, o gado, c
cIcga a naiar.
|8| CuInIu Calra, alicado ao Ioncn
dcsigna o ncsiio dc cor cscura. No Ccara orcn
alica-sc gcralncnic ara dcsignar o Ioncn do
cano, dc gcnio avcniurciro, c anino dcsicnido.
|9| Hungc un ccsiao fciio dc couro cru,
quc usan na rovncia ara assar os rios
cIcios. O auior assou assin o FiacIo da
Drgida. No sul cIanan cloia.
568
|10| Tcnco Alrcviaao scriancja dc
icncrario. |Indicado cono nao localizada na fonic
digiializada. Enconirada na Princira Paric,
coniudo - NE|
|11| TonIudo Dcclivc das colinas quc
acidcnian os canos do scriao.
|12| Mugncu A oraao laiina quc rinciia
cla alavra nugncut.
|13| Tuuu una alavra iui dc origcn
nodcrna, c significa vaquciro. Os ndios
cIanavan ao loi, ania grandc.
VarIantes
Alicracs, rcaros c duvidas rclaiivas fonic
digiializada
(} inrcssao (?}
(} guloscinas (?}
(} rcccosa (?}
(} cova (?}
(} janagula. janaula (?}, janaiula (?}
(} dc icu" na fonic digiializada, cvidcnic
invcrsao grafica
(} carnczin" na fonic digiializada
(} ouco Ia" na fonic digiializada Ia
ouco" (?}
(} aianal" na fonic digiializada aianar"
(?}
(} dcsscr" na fonic digiializada dcssct.
solrcncsa
569
(} nonicria, dc nonicar". caar
(} caniiguciros" na fonic digiializada
(} Craiius" na fonic digiializada. Fcfcrc-sc
cidadc dc Craicus (CE}
(} icju-assu" na fonic digiializada. lagario
grandc
(} jiqu" na fonic digiializada.
(} Arnao" na fonic digiializada.
(} ouca" na fonic digiializada.
(} caila a raa" na fonic digiializada
570

2002 Josc dc Alcncar
Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil

__________________
Agosio 2002
Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org
Edics cn df c cDoolLilris
cDoolsDrasil.org
__________________
Maro 2006

You might also like