Cy sn v gi tr nha sn Ngc Qu I - GI TR KINH T V VN HA CA NHA SN Gi tr kinh t Cng dng nha sn trong m ngh, sn mi, hi ha, cng nghip ...

. Ngun ngoi t xut khu II DIN BIN NGH TRNG SN VIT NAM Thi Php thuc Thi hin i III - C T?NH SINH VT HC CY SN VIT NAM Phn loi thc vt Hnh thi gii ph u Sinh ha nha sn Sinh trng pht trin IV - K THUT TRNG SN A. c im k thut (cy trung nin, vng i dc thoi, chng xi mn B. Kh hu, t ai, a l C. K thut gieo trng sn kin thit c bn Khai hoang Thit k nng sn, mt , bc thang, h thng ng giao thng vn ti Lm t, gieo trng, ging sn D. K thut chm sc sn sn xut kinh doanh Ta sn, gim sn Xm h sn, trng xen Bn phn sn Dit tr c di, su bnh Ct hoa qu sn non E. Thu hoch nha sn Ct sn K tht ct sn Bo qun vn chuyn nha sn T LIU THAM KHO 1. GI TR KINH T V VN HA CA NHA SN

Dn Vit Nam c ngh sn t thi xa xa ca ng cha lu truyn cho cc th h con chu ngy nay, dng nha cy sn Ph Th lm sn quang d u (bn gh, t, g gia dng ... , sn gn (thuyn th ng, mng, bn gh gia dng ... v sn mi (m ngh, hi ha ... . Trc 1945, cy sn trng tp trung tnh Ph Th, ti cc huyn Tam Nng, Thanh Thy, Lm Thao, Ph Ninh vi cc x ni ting nh Tin King, C T?ch, Vinh Quang, o X, D Nu, Ph Lc, Ph H ... Huyn Ph Ninh c cu ca dao cn lu truyn n tn ngy nay: C Tch cy cy b , C ging tm mt, c ngh ct sn C Tch l tn ca mt x chn n i n Hng t t ti huyn Ph Ninh, Ph Th. Cu ca dao ny tm tt c ba c dim chnh ca vng trung du Ph Th, c cy b ly g lm dim, c ging ong y nc trong veo tm mt v cy sn ta ct nha cho th cng m ngh v hi ha ngh thut. Vo nhng thi k cy sn khng bn c gi cao, nhng ngi nng dn v n mt ng mt d gn b thy chung vi cy sn ca t t n Hng ti vng Phong Chu ci ngun dn tc Vit Nam: Mt ng mt r khng b ngh? tr u Mt ng mt b u khng b ngh? sn 11. Gi tr s dng. - Tnh cht mng sn c cc nh ho hc Nht nh Hirano (4 , Php nh Bertrand v Georges Brook (6 v Vit Nam nh L Th Phi v Tr n Vnh Diu (15 nghin cu nh sau: Mng sn c tnh cch nhit v cch in rt tt, chu c 410 0C, chng chu tt i vi vi sinh vt, cc loi acid, nn bo v tt cc vt liu. Mng sn c un do cao nn rt dai, cho nn sn kim kh bng nha sn, vn xon si dy theo nhiu hng nc sn v n bnkhng b vn nt, nc bin mn c ng khng ph hoi c mng sn. Nm 1981, chic t u bin Sng Nil b m b bin Nht Bn, ch m su di 18 m nc bin. Sau 18 thng ngm nc mn, khi vt ln, cc dng c qu t nha sn v n cn nguyn vn. - Nha sn c dng di ba dng: 1 Sn quang d u - Sn pha thm d u tru, trng hp bng nhit, dng sn g gia dng nh bn, gh, t, th c ng v trang tr.

2 Sn gn - Sn trn vi mn ca, gn g , my, tre, na nh ng t, ging, bn, gh v gn thuyn g , thuyn th ng thuyn nan 3 Sn mi Sn ta pha thm nha thng, bt mu v mt s bt n v c khc. Mng sn bng p nhiu mu dng trong hi ha m thut. - Nha sn dng trong cc lnh vc cng ngh: 1) Cng nghip g , lm cht gn v sn quang d u cho dng c gia nh nh bn, gh, t, ging, salng 2 Giao thng ng bin, ng sng ngi, ng thuyn, sn v tu i bin, thuyn nan, thuyn th ng 3 Cng nghip in lm sn cch in cc si dy kim kh. 4 Cng nghip thc phm lm bao b vn chuyn lng thc lng nh nc mm, ru mi, nc gii kht, thit b cha ng ln bng b tng ct th p c mng sn bo v chng n n, bo m v sinh thc phm. Tng cng ty thc phm da trn cc cng tnh nghin cu ca L Th Phi, Tr n Vnh Diu sn cc xi t c ln dung tch 1000 l?t vn chuyn rt bn rt tt. 5 Th cng m ngh lm m thut cng nghip nh trang tr nh cha, miu mo, honh phi cu i, sn son thp vng, tng Pht, th c ng nh trp, hp, sp, t ch, t hng, ging th rt p v bn. 6 Hi ha v ngh thut to hnh. Hng m thut sn mi pht trin mnh m nh l hoa, khay tr, a tre, n bn, my na, tranh t bnh, sn thy, t n Tranh sn mi ngh thut to h nh c nghin cu thnh cng ti Trng M thut ng Dng Thnh Ging Nguyn T Nghim 1925. Ngh nhn inh Vn Thnh v ha s Tr n Vn Cn nghin cu thnh cng sn mi rt bng rt p m ng cha ta cha bit. Sau 1930 ha s T Ngc Vn v Tr n Vn Cn bt u dng sn mi trong ngh thut to hnh v nn nhng bc tranh sn mi c ni dung t tng phong ph v cc ti khng chin, xy dung v bo v t quc v t nc ca con ngi Vit Nam. Nhng bc tranh sn mi ny tham gia trin lm ngh thut to hnh ca cc nc x hi ch ngha ti Matscva, lm cho cc tc gi ngh thut v cng ch ng khm phc a thch. C th ni ngoi cy n b u, m a ri nc, nh nhc cung nh Hu, vnh H Long cc bc tranh sn mi ngh thut ng gp tnh cht c o ca ngh thut Vit Nam vo kho tng vn ha th gii.

Vo khong nm 1925 - 1927, trng Cao ng M Thut ng Dng (H Ni m ban sn. Thi k u, c gio s v sinh vin u bt u hc lm sn t nhng ngh nhn sn ta. c m ca cc ngh s thi l lm th no chuyn ngh sn th cng m ngh thnh mt cht liu hi ha - tranh sn mi. B ba danh ha Nguyn Sng, Nguyn T Nghim v Nguyn Ti n Chung l nhng ha s sn mi iu luyn vi phong cch hin i v n rt dn tc, c cch tn c o, ng gp nhiu cho nn sn mi Vit Nam hin i. Ha s T Ngc Vn trong i hi Vn ha ton quc (19-7-1948 nh gi v th ca cht liu sn mi trong hi ha Vit Nam v quc t nh sau : Th cht lng l y ca sn mi lm cho ngh s kht khao i t m mt cht liu mi, ngon mt v x c ng mnh hn sn d u. Th cht cnh gin, sn then, vng bc sn mi linh bin, sinh ng, khng cn l th cht khng hn na. Mu sc sn mi m thm, sc nh m vang su rng, rung ti tn y ng ngi xem. Khng mt mu sn d u no ng cnh mu son ca sn mi m khng b ti nht. Cha thy mt mu en ca sn d u no t cnh mu en ca sn mi m khng b bc v tr... Sn mi c iu luyn trong tay ngi Vit Nam s nh mt k nim ca nhng ngi chi?n u cho T do - a bnh trao sang tay cc ngh s trn th gii, gp mt ph n vo s xy dng mt nn ngh thut mi cho nhn loi.... Kin tr c s Lisa Surprenant t Washington (M , mt ngi rt m sn mi Vit Nam v hc v sn mi t 7 nm trc, sau khi xem trin lm pht biu: Vit Nam c mt di sn ngh thut v cng c o, l sn mi. Ti tng thm Nht Bn, Trung Quc, Innxia l nhng t nc c ng c ngh sn v cy sn. Nhng phi ni rng cy sn Ph Th ban tng cho cc ngh s Vit Nam mt cht liu c c tnh hon ton ring bit. Ph Th - mt chm nh duy nht trn bn th gii. Th mnh li c tm hn cc ngh ngh s Vit Nam nng ln thnh mt cht liu hi ha c o trn th gii, m Nht Bn v Trung Quc cha lm c. Cc bn hon ton c quyn t ho nu tn vinh sn mi l quc ha ca Vit Nam v ngh UNESCO cng nhn l di sn vn ha th gii !. 12. Gi tr kinh t v xut khu C ting t thi Php thuc, sn ta (m ca cy sn Tam Nng (Ph Th xung tu xut ngoi n Nht v Trung Quc vi kim ngch khng nh. Ngy

nay, sn Tam Nng c dng vo cc cng tr nh phc ch, tu b c Hu, phc ch tng hai v thin s V Khc Minh, V Khc Trng (Cha u , c nhiu c s sn xut hng sn mi xut khu dng. Tuy nhin din tch sn Tam Nng hin nay ch bng 1/10 so vi thi k hong kim. - Trc nm 1945, trng 1 ha sn vng trung du Ph Th thu nhp rt cao, m i nm c 300 kg nha sn tng ng vi 6000 kg go, cho nn c nhng cu ca dao: Mt nng sn tt nh mt ct thc ng trong nh hay Mt ng mt r khng b ngh tr u Mt ng mt b u khng b ngh sn Mt nng sn tt c gi tr kinh t cao bn c mt ct thc trong nh. D c nm gi sn gim mnh nhng ngi nng dn v n gn b thy chung vi cy sn. - Theo V xut khu v Tng cng ty m ngh th cng B Ngoi thng, c th xut khu sn di dng nh sng nguyn liu hay hng sn mi. Nm 1981, 1 tn nha sn gi 7000 USD trong khi c ph l 2800 USD, tr 1000 USD, cao su 1100 USD, go 350 USD. N?u xut khu hng sn mi 1 tn sn phm gi tr 40.000 50.000 USD. II DIN BIN NGH TRNG SN VIT NAM 1 Theo nh nghin cu ngi Php Cr vost Lemari (1927 vit trong cun Danh mc cc sn phm ca ng Dng cn c vo ti liu iu tra ca Dumoutier (1892 th Ngh sn c t thi L Nhn Tn (1443 - 1760 . Tr n Cng Thng mt ngi dn bn x hc ngh trng sn t tnh H Nam Trung Hoa, pha nam sng Dng T v mang ht ging sn v Vit Nam gieo trng thnh cy sn Ph th. Khi cht c dn coi l ng t ngh sn th lm thnh hong ti mt ngi n xy lng B nh Vng, Thng Tn, H ng. Truyn thuyt ny khng ng cn c vo nhng t liu khoa hc, kho cu v chuyn gia Trung Quc k di y. 2 Ngh trng sn Vit Nam c t lu i nhng cng tc nghin c khoa hc mi c 60 nm t hi Php thuc ti nm 1960. 2 Theo on chuyn gia Kho st cy nhit i ca Tnh Qung Ty, Trung Quc sang nghin cu ti Vit Nam nm 1969, tham quan v xc nhn cy sn gieo trng ti Tri th nghim ch Ph H khc hn cy sn T Xuyn, Trung Quc.

Loi sn ny thuc loi hnh g ln (i kiu mc trng ven cc ng giao thng nng thn, ng knh thn sn 8 tui mi ct c nha sn trong 30 nm, cn cy sn Vit Nam l cy thn g nh (tiu kiu mc nm th 3 ct c nha sn nhng ch cho thu hoch c 6 nm. 3 Nhng ti liu ca Vin Kho c hc Vit Nam nm 1961 cho bit, ngi Vit c bit dng nha sn t thi i Hng vng dng nc cch y 4.000 nm. Ngi m c Vit Kh Thy Nguyn, Hi Png thuc thi i cui ng thau u st c lng 500 nm trc cng nguyn, c nhiu hin vt ng, g v ba hin vt c gi tr mang vt tch nha sn l mi cho g , mnh da th v trp g qu t sn. inh Vn Kiu v L Xun (Vin Kho c o ngi m c ng D (18 ng Sn, Thy Nguyn Hi Png cho thy ngoi cc di vt c bit nh ng, g , nng c, mc cn c lm sn bao gm bt ng sn, chi qu t sn, vy v t sn. Cc tc gi c nhn nh ngi m ny chn vo khong th k th nht sau cng nguyn. Nhng dng c lm sn ca m ng D li cng chng minh ngh lm sn c truyn Vit Nam c t rt sm. Phm Quc Qun (7/1976 nghin cu m thuyn Chu Sn (18 Cng Bi , Kim Bng, H Nam Ninh. Kt qu cho thy nhng cng c ngh sn c ng ging nh m ng D gm cc th ( ng bng sn c trang tr hoa vn ngh thut ng sn. 4) Ti liu i Vit s k ngoi k ton th Tp I ca Ng s Lin (bn in 1967 c ghi : K Nh L- Canh T thin Ph Du V nm th 1 (1120 . Ma h, thng 6, ch gip Tt tc (th sn l ng An dng chim s trng. Nh vy, phng th sn c Vit Nam trc s tch Tr n Cng Thng (1443 - 1460 ca Cr vost Lemari ghi trn. Tm li, cy sn mc t nhin hay gieo trng Vit Nam (Rhus succedanea L. l mt ging sn c o trn th gii v ngh lm sn c t xa xa trc thi Nh L th k th 12. - Thi Php thuc trc 1945 Trc kia Vit Nam xut khu sn sang Nht Bn t? nm 1895. Nm 1925 hng sn Nht Bn SAITO MIZUTA t i l mua sn ti H Ni v Ph Th. Thi k 1939 1940, cy sn pht trin mnh nht Ph Th, ti Tam Nng,

Thanh Ba, Thanh Thy, Lm Thao, Ph Ninh t 3124 ha (1939 tng ln 4400 ha (1943). Din bin sn lng (tn nha sn theo thng k hi Php thuc nh sau: N 192 192 193 193 193 193 193 193 193 193 193 193 m 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Tn 101 916 106 115 121 119 143 160 193 171 172 158 7 3 0 4 1 4 3 8 4 1 - Ngi Php rt quan tm nghin cu trng sn ti Trm nng nghip Ph Th v Th Php thuc Vin Kho cu nng lm nghip ng Dng Ba V , Sn Ty v Trm nghin cu thc nghim Bo Lc Lm ng. n in C ph De Monpezat (hin nay l Cng ty Ch Sng L Tuyn Quang trng sn thc nghim km 5. - Thi k Vit Nam c lp sau 1945 - Sau nm 1945 ngh trng sn Vit Nam sa s t nghim trng v khng xut khu v khng sui thuyn v vng ng bng c. Chin khu Vit Bc b bao vy kinh t, trong nhng nm khng chin chng Php lm cho i sn bin thnh i sn. - n nm 1951, cy sn d n d n c phc hi Ph Th nhng ch bng 50% din tich c. Mu dch quc doanh khi thng lung tiu th sn v ng bng v Khu 3 Khu 4 c . Cy sn c phc hi Ph Th nhng ch bng 50 % din tch c (y ban hnh chnh Ph Th . Din ticch v sn lng sn do Mu dch thu mua c nh sau: Din bin ngh trng sn Vit Nam Nm 1952 1955 1956 1957 1958 1959 Ha 292 469 305 346 428 Tn 141,9 177,8 94,69 229 - Nm 1969, sn lng nha sn cao nht Ph Th. Theo ti liu ca U ban hnh chnh tnh Ph Th, nm 1969 c xem l nm t sn lng sn cao nht 600 tn. Nhng trong giai on 1976 1980 din tch cy sn li gim s t mnh v ch cn 150 tn/nm. - Thi k 1981 1985, cc tnh Vnh Ph , H Tuyn, Hong Lin Sn, H Sn Bnh c k hoch phc hi ngh trng sn. ng thi cn pht trin ngh th cng m ngh ti nng thn v thnh th khi lung tiu th nha sn.

- Thi k 1989 - 1995 cc mt hng sn mi, g gia dng khng xut khu c sang th? trng ng u, nhng th trng xut khu nha sn sang Trung Quc qua con ng tiu ngch, tiu th ph n ln sn lng nha sn xut ra. - Nm 2002, huyn Tam Nng - Ph Th c 13 trong s 20 x c trng cy sn vi tng din tch l 402, 99 ha. ng Nguyn Minh Sn, x Th Vn, huyn Tam Nng cho bit: Cy sn cho u sn phm quanh nm, sn lng dao ng t 1,8 kg ti 2,2kg cho m i l n thu hoch vi mc gi ti vn l khong 50 n 60.000/kg. Gi sn c th dao ng nhng gi tr 1kg sn lun tng ng vi 15 20 kg go. Do trng sn rt nhiu h trong x Th Vn ti ch thiu n n nay sm c y tin nghi trong nh nh ti vi, xe my, i sng c ci thin r rt. X Th Vn by gi c ti 99% s h trong x l trng sn. Gia nh ng Sn u tin trng mt nng khong 500 gc nhng ch n. Bc sang nm 2003, gia nh mnh dn vay vn ca ngn hng trng thm hn ba ngn gc cy sn na. Hin nay gia nh ng Sn c 5 nng sn vi hn 4000 gc, trong sn cho nha khong mt na. M i ngy thu hoch mt nng c 1,5 - 1,8 kg sn. S vn 12 triu vay ngn hng tr ht. - Thc trng nhng nm u thp k 90 th k XX, mt hng sn mi th cng m ngh ng trc tnh trng th trng ng u b mt, c gng len li vo th trng Ty u v khu vc ASEAN th b ch cht lng k m nh cong vnh, rn mt, b tr v hng lot. Xut khu hng sn mi m ngh v cc mt hng m ngh khc nh gm s my tre c nm cha c 10 triu USD. Trong khi , thi im nm 2000, cc mt hng ny c bc nhy ngon mc 400 triu USD, nm 2005, d kin l 600 triu USD v 2010 khong 1 t USD v gii quyt c hin tng cong vnh, rn mt. Theo Bo Cng nghip, c quan thng tin ca B cng nghip, ng Thanh tc gi ca ti nghin cu Hon thin cng ngh sn xut sn then v vc truyn thng p dng thnh cng vo sn xut ca nhiu c s lm m ngh. Sn phm lm ra u t cht lng cao, c Tng cc tiu chun o lng cht lng Nh nc cng nhn v ban hnh TCVN s 1612-75. Da trn kt qu sn xut sn then v v?c, nm 1995 ti c tham gia Trin lm khoa hc k thut World Tech 95 ti Thi Lan v Trin lm Thnh tu KHKT ton quc ca Vit Nam do B KHCNMT t chc. c bit l my nm

nay, cc danh lam thng cnh, cc di tch vn ha c trng tu nng cp rt nhiu, sn phm ca ti ny c p dng vo cng cuc trng tu, chn hng vn ha dn tc, v d nh p dng Cha Hng, Cha Th y, di tch c Hu v.v... Vi tranh sn mi truyn thng, khc phc c t nh trng mt tranh sn mi b rn, khng cong vnh v.v..., em li kt qu bng p km theo chiu su nh tranh ni, khi gp cng nh sng thay i th lm cho m nht ca bc tranh c ng i mu theo, th hin s sng ng v hn ca bc tranh. - Gia nm 2004, UBNND tnh Ph Th ra quyt ?nh ph duyt ti iu tra, nghin cu bin php tuyn chn, phc trng v quy tnh k thut sn xut thm canh cy sn ti Tam Nng. Ngi thng tho v cy sn v s phn thng tr m ca cy sn Tam Nng phi k n ng D Kim Thng. Ln ln vng sn, thu b sng nh vo cy sn, c ti 12 nm ln ln trong th trng sn, l ngi Vit Nam duy nht c mi d hi tho v ng gp ca cy sn Vit Nam vo s pht trin ngh sn mt s quc gia trn th gii do Vin nghin cu quc gia Nht Bn phi hp vi i hc M thut Tokyo t chc ti Nht Bn. Theo tiu ch nh gi ca ngi Nht, sn Tam Nng Ph Th hn hn sn ca Nht Bn v Trung Quc v bm, bn. c bit, sng ca sn Tam Nng c u th vt tri. Tuy nhin sn Tam Nng c thi gian kh di hn v phi kh trong mi trng m; khi nhit xung ti 4 C th b qunh - y l nhc im chnh ca sn Tam Nng. Thi k hong kim, din tch cy sn Tam Nng ln ti 1.200 1.500 ha, sn lng g n 1.000 tn m.

Trong cun Nin gim mua sn ca Nht Bn hin v n cn s liu nhp khu sn Tam Nng hng nm v nhng bc nh v cnh ngi dn Tam Nng tp np gnh sn xung tu bun Nht Bn ti b?n ph Ngc Thp. Kt qu kho st mi y trn cc hin vt g sn c khong vi trm nm tui do Bo tng Lch s Vit Nam thc hin cho thy: so snh cc hin vt c tui tng ng ca Vit Nam vi cc hin vt ca Nht Bn, Lo, Thi Lan, Campuchia th cc

hin vt g sn Vit Nam v n gi c bng mt, mu sc lng l y, ?t bong rp, nt dm b mt hn. Nguyn nhn, theo cc chuyn gia l do nhng ngi th sn Vit Nam s dng m sn nguyn cht tch nc, phn v pha ch theo mt cng thc ring. bn ca hin vt g sn Vit Nam cn do k thut x l ct g kh c bit qua cc cng on hom, b, th bng cc cht liu: sn nguyn cht, vi mn, mn ca... Nu ai tng 10 nm tr v trc c mt Tam Nng, by gi khi tr li hn thnh ngi l.Ngay nhng x g n trung tm huyn, giao thng thun li, cy bch n v n ln lt cy sn. Tam Nng hin nay a s cc vn sn u nh, c nhng vn c trng rt xa nh ca ngi ch vn. t tt v thun ng i li li dnh cho cy bch n. C ng v vy m n nay Tam Nng mi ph kn 140 ha t i bng cy sn. 30% trong s l nhng vn mi c gy dng k t khi ngi dn thy m sn c gi. Phi ch 1 n 2 nm na nhng vn sn ny mi c thu hoch. i vi ngi dn Tam Nng, thi im ny c th coi l thi k hong kim ca cy sn. Thi bao cp, m sn c xc nh l mt mt hng xut khu i lu th gi 1 kg m sn bng 12 kg go. Theo thi gi hin nay, 1 kg m sn ang n nh mc 50.000 /kg, c thi im ln ti 60.000 /kg (tng ng vi 17 20 kg go . Trn t i, cy sn cho mc thu nhp cao nht so vi cc loi cy khc. 1 ha cy sn theo thi gi hin nay c th cho thu nhp 12 triu ng/nm, trong khi cy bch n vi chu k k o di 7 nm c ng ch cho thu nhp 4 triu ng/ha/nm. Vi nhiu gia nh nng dn Tam Nng hin nay, cy sn khng ch l cy xa i gim ngho m l cy lm giu. Tam Nng c khong 1.400 ha t c bit thch hp pht trin cy sn. a phng ny hin cn gi c 2 ging cy sn q y ca vng nhit i l ging sn (sn ring v sn trng (sn ngi . Bao gi vng sn khi sc? Ngy nay, ch nhng c s sn xut sn mi c uy tn, nhng ngi thu hiu gi tr ca cng ngh sn mi truyn thng Vit Nam mi s dng sn ta. Khng t nh sn xut chuyn i sang s dng sn polycite nhp t Nht Bn. Sn polycite c iu ch t nguyn liu l sn ta ca Vit Nam, m sn Nht Bn, Trung Quc v mt s nc khc. Loi sn ny c u im l khng gy d ng da, li kh nhanh trong mi trng bnh thng, bng cao, mu sc ti. Nhc im ch yu ca loi sn ny l rn nn sn phm k m bn. Mt u im khc

ca sn polycite l gi kh r ch bng khong 2/3 gi sn ta v ang tng bc chim u th trn th trng Vit Nam. Trong k hoch pht trin t nay n nm 2005, Tam Nng t ch tiu a din tch cy sn ln 500 600 ha vi t trng chim khong 20 30% GDP ca huyn. Mi y, tnh Ph Th c ng c vn bn yu c u cc s chuyn ngnh phi hp vi chnh quyn huyn Tam Nng iu tra, lp quy hoch vng sn v xy dng nhng d n c th sm thc hin. Tuy nhin, theo ca cc chuyn gia kinh t nu u ra tiu th nha sn khng c tnh ton chu o, nu vai tr ca nhng thng li thu mua sn khng c coi trng, nu Tam Nng v n ch c sn phm sn ta truyn thng th s pht trin ca vng sn v n cha bn vng. III - C TNH SINH VT HC CY SN VIT NAM Ngc dng lch s * Sau khi Francis Garnier chim ng thnh Thng Long ca triu nh Nh Nguyn khin cho Hong Diu phi t v n nm 1888, quc thc dn Php tin hnh ngay cng cuc khai thc ng Dng theo kiu ca quc H Lan v Anh Indonesia v India. Ton quy?n Albert Saraut ban hnh Ngh nh ngy 6 thng 6 nm 1916, b nhim Gio S Auguste Chevalier, cng tc ti Vin Bo tng thin nhin Paris (Mus um d Histoire naturelle de Paris Trng phi on thng trc kho st nhng cy trng v vn th nghim ca B Thuc a, lm Tng thanh tra cc S nng lm nghip ng Dng ca Php (Indochine Francaise . Sau 2 nm kho st GS Auguste Chevalier bo v n xy dng mt Trm nghin cu th nghim nng lm nghip ti Ph Th (Station exp rimentale agricole et forestire de Ph Th . * Tip theo l Ngh nh 398 ca Thng s Bc K Bourcier Saint Chaffray ngy 21 thng 6 nm 1918 v thnh lp Trm nghin cu nng lm nghip Ph th gm c 4 iu. (trch Bulletin administratif du Tonkin Ann?e 1918 - Tp san hnh chnh Bc K nm 1918, ti Cc Lu tr, ph Trng Thi, H Ni . iu 1 Nay thnh lp ti tnh Ph Th, ?a phn huyn Ph Ninh v ph Lm Thao mt Trm nghin cu nng lm nghip mang tn Trm nghin cu Ph Th . Trm ny c nhim v nhp ni thu n ho v nghin cu nhng cy c li ch nng lm nghip, nht l nhng nghin cu v cy c ph, cy ch, cy c d u v cy sn Bc K.

i?u 2 - t ai tr s ca Trm nm trong ranh gii cc mc ghi trong Bin bn ca mt Ban thnh lp theo Ngh nh ngy 12 thng 1 nm 1918 ni trn. iu 3 Din tch rng trong khu vc t ai ca Trm v hin nay nm trong khu vc rng bo tn, s t di s kim sot ca Gim c lm nghip Phan Lng. N s c dng cho nhng th nghim ti sinh hay khai thc rng. i?u 4 Gim c S Nng nghip v Thng mi, Gim c S Lm nghip v S a chnh chu trch nhim thi hnh Ngh nh ny trong phm vi chc nmg nhim v quy nh ca S. 1 Phn loi thc vt - Carl von Linn nh tn khoa hc u tin cy sn Ph Th l Rhus succedanea Lin. Sau cc nh thc vt hc nh Lecomte, Cr vost Lemari , Piere Domart, Tardieu Blot, Phm Hong H, V Vn Chi, Dng c Tin nh tn cy sn Ph Th l: Toxicodendron Succedanea (L.) Moldenke Rhus succedanea (Linn?) Ngnh Ngc Lan (ht k?n Angiospermeae Lp Ngc Lan (hai l m m Dicotyledoneae B Cam Rutales H o ln ht Anacardiaceae Chi Rhus Loi Succedaneae - Theo nghin cu ca H. Lecomte (1908 - 1923 v Pierre Domart (1929 , cy sn Ph Th c tn khoa hc l Rhus Succedanea, Linn . Var. Dumoutieri. Cn cy sn min Nam v Campuchia c tn gi l M lannorea Laccifera Pierre. Hai ging sn bn a ny khc hn ging sn Rhus vernicifera D.C. ca Nht Bn. Cc nc Myanmar, Vit Nam, Trung Quc, n (Cachemire, Sikkim, Gnn v N pal u c cy sn.,trong Vit Nam v Trung Quc l hai nc sn xut sn nhiu nht trn th gii (Cr vost Charles, 1905 . Du Pasquier k s nng hc ti Ph H mi m t s qua hnh thi bn ngi ca cy sn sn nhng cha i su nghin cu phn loi n ging sn (1925 - 1934 . Kt qu iu tra ca ch ng ti trong nm 1959 trong sn xut ca nng dn Ph Th th c ba dng ch yu l:

Sn l si , h nh thi l ging l cy si (Ficus , dy, nh, mu xanh th m, mt phin l bng lng, cy thp, mc chm, t hoa qu, nha t nhng cht lng tt nhiu mt d u (lacool gi l sn mt d u; Sn l trm, l ging l cy trm, (Canarium , to, mng, mu xanh nht, mt phin l khng lng bng, cy cao, to, mc khe, nhanh, nhiu hoa qu, nha nhiu, mu trng, cht lng sn k m t mt d u (lacool , mu trng gi l sn b u gic; Sn dm, hay sn ng l nhng loi sn cao to da mng khng c hay rt t nha; Sn l trm chi m t l ln hn sn l si trong cc qu n th i?u tra, sn ng hay sn dm ch chim t l nh trong cc nng sn sn xut iu tra. 2 Hnh thi gii ph u a) Thn v cnh Cy sn thuc nhm cy g nh, mc t nhin cao 5 8 m, ang thu hoch nha sn cao 2 -3 m. Dng thn thng ng, mt ct ngang t n khng u, di gc to c ng knh 6 9 cm, chu vi 20 -28 cm, ln ngn nh d n. Thn phn nhnh lin tc, thnh mt h thng cnh v chi, c? m l ?u, tha, hnh tn. Cnh ngang phn b khng ?u trn thn, c? on mc x?t nhau nh cy bng, theo kiu phn cnh mt tr nhi?u t ng. - Thn cy sn gm 1 4 thn nh (chng , thng k ti i sn Ph H (1954 c? nhng t l sau y: 1 chng (57 % , 2 chng (34,1 % , 3 chng (6,8 % , 4 chng (1,4 % . Sn nhiu chng, cnh nh, tn cng ct nha sn, hng nha. Trn t xu Tin King, huyn Lm thao cy sn cao 2 -3 m?t; cn trn t tt nh n Vng, huyn Thanh Sn, C Ti?t, huyn Tam Nng, ti th? x Ph Th cy sn cao 5 -6 m?t. Sn l si thp cy, mc xin, nhi?u cnh cn sn l trm cao cy, mc thng, t cnh. Cy sn con mc t ht mi gieo, thn mp, lng ngn, ngn mu nht ph n ln l sn tt nhiu d u. Cy sn con ta, cao vng, lng di ph n ln l sn xu phi nh i khi ta sn con mi mc. - V thn (da + V (da cy sn cha nhng ng tit nha, ph n g cng bn trong gi l xng. v sn c c im nh sau: Chiu dy 5 6 mm, c ni n 8 mm gi l sn tt; mm khi ct v sn, d ct (ngt dao l cy sn tt nhiu nha; da cng kh ct l cy sn xu t nha;

M u sc da m u hng nha nhiu mt d u tt hn da m u xanh t mt d u; nhn v x x tt hn v nhn, cc nt s n si l cc l v (b khng ; Theo kinh nghim nng dn, cy sn to tn, to cy, d y da, v mm, x x l sn tt nhiu nha ; cn cy sn tn nh, thn nh, da mng, v xanh, v cng v nhn l cy sn xu t nha. y l kinh nghim dn gian chn ging sn tt xu. + Gii ph u v v thn Pierre Domart (1929 gii ph u thn, l, kh khng v ht cy sn. Nguyn ng Phong v Nguyn B (1961 nghin cu gii ph u ba m u v cy sn trng th nghim ti Ph H. Kt qu cho thy: Gii ph u v sn Tui sn 4 5 6 Chiu dy v 2,5 2,8 4 -5 5-6 (mm) - Hoa sn bt u mc t thng ba m lch, thng t n r. - Qu sn thuc loi hch, ht nh nh ht xanh, ht ln nh tng, h nh dt, g n ging hnh qu tim (9 x 8 mm . Mt chm qu nng trung bnh 30 gam, chia ra: Qu sn Cnh Ht V 31,75 18,25 26,65 5,10 Khi h nh thnh qu ht huy ng nhiu nha lm cy sn l vng rng h o, chi nn phi hi b i chm qu ly v un bp cho cy sn chy nhiu nha. 3 Sinh ha nha sn Nha sn cn c t cc nh sinh ha ch trng nghin cu. Nm 1892 S. Ishimatsu nghin cu sm nht ti Nht Bn. Sau n Php gm c Bertrand (1834 v Georges Brooks (1934 . Nm 1959 Nguyn Quy ti Cc Kim nghim Trung ng v Tr n Vnh Diu, L th Phi Trng i hc bch khoa nm 1979, c ng thng bo kt qu nghin cu u tin v nha sn Vit Nam. Theo Brooks, trong cun sch Cht laccase v laccol Nha sn mu trng sa, c mi hi chua ca adid buturic sau 3 -4 nm c mi chua nh dm. Hm lng acid acetic l 0.27 %, t trng cht nha l 1,151 nhit 18 0 C. Khi tip x c vi khng kh, cht nha chuyn mu nu, trn mt h nh thnh mt lp mng rt mng en nhnh, nhng rt bn vng, khng tan trong nhng dung mi thng thng, ngay c nhng dung mi acid hay alcalin. Do nha sn c dng sn trn

mt g , kim kh, giy vi, giy xi mng thnh mt mng mng en nhnh rt bn vng. Cng thc ha hc ca cht laccol (urushiol l

R=(CH2)14CH3 hay R=(CH2)7CH=CH(CH2)5CH3 hay R=(CH2)7CH=CHCH2CH=CH(CH2)2CH3 hay R=(CH2)7CH=CHCH2CH=CHCH=CHCH3 hay R = (CH2)7CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH2 Theo kt qu nghin cu ca Tr n Vnh Diu v L Th Phi (1979 thnh ph n nha sn H a Ph Th (cy 5 tui bo qun trong b nh thy tinh mu c np y kn, xc nh theo phng php ca Brooks nh sau: Laccol 25 36 % Glucid, men 21 22 % Laccase v tp cht Nc 39 40 % Ph n cha glucid, laccaase ca sn ta cao hn sn Nht Bn khong 4 l n. Caaus to h?a hc ca laccase l prot in ng. Kt lun ca tc gi l: h n laccophenol ca sn ta ch bao gm mt cu t ch yu l laccol au mt thi gian lng ng t nhin 2 -5 nm dng toluene tch ly ph n laccol k thut ri tip tc bo qun 6 12 thng th to thnh oligomere laccol c t l thun vi thi gian (hm lng v khi lng phn t . t qu phn tch thnh ph n nguyn t, hm lng nhm hydroxyphenol, hm lng lin kt I v khi lng phn t, ph hp vi cng thc ca G. Brooks. Phng php phn tch laccol Ngoi phng php phn tch ha hc chnh quy, cn c phng php cm quan dng cha khuy v phng php nu sn, dng trong thu mua sn tng i n gin nh gi phm cp, tiu chun phn loi theo kinh nghim lu nm v nh gi thu mua. 4 Sinh trng pht trin Cy sn l cy lu nm trung nin c hai chu k pht trin: chu k ln v chu k nh. Chu k ln bt u t khi t bo th tinh pht trin thnh ht sn n khi cy gi c i ri cht. Chu k nh bao gm cc thi k pht trin hng nm nh ht ny

m m, mc chi, mc l, ra hoa kt qu Hai chu k ny quan h cht ch vi nhau, chu k nh c thc hin trn c s chu k ln, hay l sinh trng ca cc c quan dinh d?ng, sinh thc (tui ring bao gi c ng tin hnh trn c s ca chu k ln (tui chung ca cy sn. Th d cng mt hin tng ra hoa kt qu t thng 3 8, nhng trn cy sn non (tui chung nh c t hoa qu hn trn cy sn gi (tui chung ln hn. 1/ Chu k pht trin ln. Gm nm giai on ht ging, sn h, sn r sn kinh doanh v sn gi. a Giai on ht ging. b Giai on sn h c Giai on sn r d Giai on sn kinh doanh e) Giai on sn gi 2/ Chu k pht trin nh hng nm Bao gm hai qu tnh xen k , cy sn va mc l, va ra hoa kt qu. IV - K THUT TRNG SN A. c im k thut (cy trung nin, vng i dc thoi, chng xi n Cy sn l mt loi cy ly nha. Khc ch, c ph, cao su ... nha sn khng phi ch bin phc tp, ch c n bo qun tt l s dng c ngay. Trong cc bin php pht trin c n c bit ch n cht lng nha sn, khng c ct sn tri ma, nc ma khng chy vo nha sn, nu v tnh gp ma phi bo qun ring v b chua. Cy sn trng ct nha. C 3 4 ngy phi ct mt l n gi l mt c. Nha sn c cht laccol rt c vi da, gy d ng, nht l ph n da non, i qua mt bui ct sn, gp phi hi sn l xng phng nh con mng. Nhng sn n ty mt ma bt ty ngi, c nhng ph n khng b d ng vi sn. Thi gian ct sn khng ph thuc vo gi hnh chnh, phi i t l c mt tri cha mc, v gp nng l sn ngng chy. cho nn phi khon cng hi sn hiu qu, gn vi sn lng v cht lng nha sn. Cy sn a trng trn t i thoi, Vng i c nhng trn ma ro ln. Ma to gi ln gy xi mn nghim trng, c khi lm rp c mt nng sn. c im kh hu t ai vng sn Ph Th:

Cy sn Ph th c trng ti Vit Tr , ng ba sng Hng n oan Hng, ng ba sng L, sng Chy. Kh hu l kh hu nhit i gi ma c bit, ma ng lnh cui ma r t t vi hin tng ma phn c sc, ma h nng nng v nhiu ma. Vnh Ph , c 3 vng sn t ngn v hu ngn sng Hng. - Vng Tin Kin, Chu Ha , Lm Thao, o X, Vinh Quang, C Tuyt, Thanh Thy, Vn Xun, M Linh Tam Nng. - Vng Ph H, Ph Lc, Ph Ninh, Ch Tin, V Lao, Thanh Ba. - Vng Thanh Sn, n Vng. Thu hoch nha sn Ct sn hng nha l mc ch cui cng ca ngi trng sn, Ct sn c lin quan cht ch vi sn lng, cht lng sn, nhim k kinh doanh v hiu qu kinh t ca cy Sn. Phi o to mt i ng ct sn, c k thut gii, gn vi ch tin cng tin thng thch ng, kp thi mi k o di c nhim k kinh t v hiu qu ti u. 1/ Ct sn. - Phng php ct sn hp l phi m bo bn yu c u sau y: Ct c nhiu nha nhng phi iu a c mu thu n gia sn lng v cht lng - Thi k v tui thu hach nha sn. Theo kinh nghim sn 3 ging (3 l n thng ging , mi tui ct nha.

Cnh sn gi ht nha cht lm ci un b?p a K thut ct sn phi m bo; b Chm sc sn trong thi gian thu hoch;

- Dng c chuyn dng ct sn

Dng c ct sn, nn ng sn, cha cau v?t sn, chc (v hn hng nha sn chy sau khi ct sn

Dao ct sn, l dng c ch yu ging nh con dao bi mng li, chiu di 18 20 cm, chi?u rng 4 5 cm; li sc m i nhn, sng dao dy d gh khi ct v sn; 2/ Bo qun vn chuyn nha sn. Cc si sn phi bo qun chu o, dng c cha ng sn lm bng te hay g , khng c dng kim kh. Khng mt sn trc ti?p vi khng kh trnh xy ha, ng thnh vng en rt hao sn, phi y np nh bng tre v giy bn mng.

b c

Bo qun ni khng c nh sng mt tri chiu di vo sn. Vn chuyn phi nh nhng, chu o, khng c . Sau 1 nm bo qun, nha sn s lng ng thnh 4 lp sau y: Nc thic Nng nht, ch m xung y si sn, tr t ring chn vi mn ca, lm cht gn mch g y thuyn rt bn cht. Sn tht Sn gn mu trng c chuyn dng gn thuyn g sn, gia dng tre na. Sn gii Chia lm 2 lp, sn nht nh ni ln trn, mu vng rm, hi nht, nu c mu trng l b r t h t mt d u hm lng 15 25 % nc. Sn nh nng ch m xung y, mu trng nht hi vng, hm lng nc 40 45 %. Sn mt d u, ch yu l acid uushic mu c ph sa nht, hay mu ht d, mu nu th m rt bongss. Tch tr sau 2 3 thng, dng th a ht sn, mt d u ring, vo mt si sn tch tr khc.@ T LIU THAM KHO 1. Nguyn Thu Thy (2006). Tranh sn mi - Di sn ngh thut c o ca Vit Nam. 2. Crvost Lemari (1927). Catalogue des produits de lIndochine Tome ideo, Hanoi. (Danh mc sn phm ng dng, NXB Vin ng, H Ni . 3. H. Lecomte (1933). Flore g n rale de lIndochine Tome II (Thc vt ch? i cng ng Dng . 4. Pierre Domart (1929). Les espces utiles du genre Rhus. ?tude botanique et pharmacognosique. Saint Cloud. Imprimerie Girault. (Cc loi Rhus c? ?ch. Nghin cu thc vt v dc l?. Saint Cloud, NXB Girault 5. Crvost Charles (1905). Les laquiers de lIndochine. Editeur H.S.Scheneider, Paris (Nhng cy sn ng Dng, NXB H.S.Scheneider 6. R. Du Pasquier (1934). Renseignements sur larbre laque du Tonkin BEI (Thng tin v cy sn Bc K, Tp san kinh t ng Dng . 7. Georges Brooks (1934). Laque dIndochine. Rhus succedanea. La laccase et le lacool, Paris Herman et Cie esditeurs. (Sn ng Dng. Men sn v lc cn, NXB Herman v Cng ty, Paris).

8. Tardieu Blot (1962). Flore du Cambodge, du Laos et du Viet Nam, Fascicule 2 Annacardiacea, Mus?um National dHistoire Naturelle Paris V. (Thc vt ch? Campuchia, Lo v Vit Nam, vin Bo tng thin nhin Paris Qun 5 . 9. Tri th nghim trng trt Ph H (1949 - 1962). H s bo co v nghin cu iu tra v cy sn, T sch Ph H. 10. Thanh Yn (2003). a ch - Thanh Yn 07/10/2003 Google 2008. 11. Nguyn B (1961). Th tm hiu mt cy cng nghip quan trng : cy sn (Rhus succedanea L. Trng i hc Tng hp. 12. V Ngc Tuyn, Trn Khi (1962). Bn ch gii bn th nhng Tri th nghim ch Ph H 1/500. 13. Trn Vnh Diu, L Th Phi (1979). Cc yu t in phn ng ng rn oligome epoxy bng laccol, Tp ch ha hc, Tp 18 thng 1/1980. 14. Trn Vnh Diu, L Th Phi (1979). Thnh ph n v c trng ca lacool trong sn ta, Tp ch ha hc, Tp 17 thng 2/1979, Vin Khoa hc Vit Nam. 15. L Hu (1975). Sn ta, mt c sn qu ca Vnh Ph . Tp san khoa hc k thut Vnh Ph , Tp 7, thng 9/1975, Ban Khoa hc k thut Vnh Ph . 16. Phm Quc Qun (1977). M thuyn Chu Sn, H Nam Ninh, Nhng pht hin mi v nghin cu kho c hc nm 1977, NXB Vin Kho c hc. 17. inh Vn Kiu, L Xun Diu (1972). Ngi m c ca nhng di vt kh c bit ng D. Nhng pht hin mi nm 1972, NXB Kho c hc. 18. Ng s Lin . i Vit s k ngoi k ton th, Tp 1, bn in 1967, K Nh L Vin Kho c hc (1961). Nhng hin vt tng tr ti Vin Bo tng l?ch s Vit Nam v ngi m c Vit Kh, Vin Kho c hc Vin Bo tng l?ch s Vit Nam. 19. V Vn Chi, Dng c Tin (1978). Phn loi thc vt. Thc vt bc cao. NXB i hc v Trung hc chuyn nghip, Trang 356. 20. y Ban Khoa hc k thut Vnh Ph (1983). c im kh? hu Vnh Ph . 21. Fridland (1972). t v v phong ha nhit i m, NXB Khoa hc k thut, H Ni. 22. Nguyn Th Dn (1980). Mt s tnh cht vt l v ha hc ca t trng ch v sn Tri ch nghim Ch Ph H, Tp san nghin cu t phn s 7, NXB Khoa hc k thut, H Ni.

23. Lng c Loan, Nguyn T Xim (1979). Tnh cht t vng v bin php ci to. Nhng chuyn chnh v th nhng nng ha (1969 - 1970 , Vin Nng ha th nhng, NXB Nng nghip. 24. Tn Gia Huyn (1980). Nhng nghin cu v? tnh hnh x?i n t v cc bin php chng xi n trn t dc trng cy hng nm. Ph n trng trt, B Nng nghip, NXB Nng nghip. 25. Ngc Qu (1959). Gio tnh k thut trng sn, trng Trung cp Nng nghip, B Nng nghip. 26. Ngc Qu, T T ng (1962). Quy tnh k thut trng sn, Tri th nghim Ch Ph H. 27. Phm Hong H (1970). Cy c min Nam Vit Nam. 28. y Ban Nng nghip Trung ng (1975). Quy phm khai hoang. 29. UBHC Tnh Ph Th (1956). Tnh hnh k? hoch trng sn 6 thng u nm 1956. 30. Ty Nng nghip Ph Th (1959). Ci ti?n k thut trng sn. 31. Tri th nghim Ch Ph H (1959). Bo co k thut trng sn ti Hi ngh tng kt trng sn 1959. 32. Cng ty Lin hip xut khu Vnh Ph (1980). Phng n t chc sn xut mt hng sn ta. 33. o Khng, V Hu Giao (1970). Mt s kt lun hng d n v xi n t trn t dc. Bo co khoa hc, Tp II, Thy nng ci to t, Vin nghin cu khoa hc Thy li, B Thy li. 34. Ban Nng nghip tnh Vnh Ph (1982). Ngh quyt ca Ban Thng v tnh y v qun l v v s dng t i rng. 35. S Nng nghip v S Vn ha thng tin (1983). Cy sn H Tuyn. X nghip in H Tuyn. 36. o Khng, V Hu Giao (1970). Mt s kt lun hng dn v cascc nhn t nh hng n xi mn t trn t dc. Bo co khoa hc, Tp II, Thy nng ci to t, Vin nghin cu khoa hc Thy li, B Thy li. 37. Ban Nng nghip tnh Vnh Ph (1982). Ngh quyt ca Ban Thng v tnh y v qun l v v s dng t i rng. X nghip in Vnh Ph. 38. S Nng nghip v S Vn ha thng tin (1983). Cy sn H Tuyn. X nghip in H Tuyn.