Tm tt v

NN KINH T M
-1-

-2-

Cng Baltimo, ging nh cc hi cng chnh khc ti b ng, b Ty v b Vnh, chng t vai tr ngy cng ln ca thng mi i vi nn kinh t M. ( AP Images/Roberto Borea) -3-

Mt cu ni cch ngn ca cc nh kinh t hc l: Khi nc M ht x hi, th c th gii u b cm lnh. Theo Hi ng phi li nhun v Cnh tranh, trong giai on t nm 1995 n nm 2005, nc M ng gp trc tip vo mt phn ba mc tng trng ca nn kinh t ton cu. Trong giai on t 1983 n 2004, nhp khu ca M tng chng mt v chim gn 20% trong mc tng xut khu ca ton th gii. Bo co ca C quan Nghin cu Phc v Quc hi (CRS) nu r Cc nc ang pht trin chim mt phn ngy cng nhiu trong s hng ha xut khu ca Hoa K, 32,8% vo nm 1985 trong khi vo nm 2006, t l ny l 47,0%. Cc nc ang pht trin cng chim 34,5% nhp khu ca M vo nm 1985 v 54,7% vo nm 2006. Nh mt c xe 4 bnh trn y sinh kh kin cng vt qua vng a hnh y him tr, nn kinh t M thot him mt cch m m trong nhng nm u tin ca th k 21, d gp nhiu tr ngi ln: s v ca th trng chng khon, cc cuc tn cng khng b, chin tranh ti Irc v Apganixtan, cc v x-cng-an t cc tp on ti chnh, s ph hy tn khc trn din rng ca bo lt, gi nng lng tng cao v s trt dc thm hi ca bt ng sn. Sau t suy thoi nh t thng 3 n thng 11 nm 2001, kinh t M bt u tng trng vi tc trung bnh l 2,9% trong giai on t 2002 n 2006. Trong khi , lm pht v gi c, t l tht nghip v li sut vn duy tr mc tng i thp. Bng nhiu bin php, Hoa K duy tr c v th l mt nn kinh t c tnh cnh tranh cao, sn lng ln v c tm nh hng rng ln nht trn th gii. Tuy nhin, cng ngy kinh t M cng chu nhiu tc ng t cc nn kinh t nng ng khc. Hin nay, nc M vn ang phi i mt vi c cc thch thc n t bn trong ln nhng thch thc n t bn ngoi. Nhng d sao i na, khi cp n nn kinh t M l chng ta mun ni n nhng ni dung g?

-4-

n phm ca Chng trnh Thng tin Quc t, B Ngoi giao Hoa K, thng 7/2007

TM TT V NN KINH T M

MC LC

Hng ha v dch v Mt nn kinh t dch v S hy dit sng to Cc cng ty ln v nh Ngi lao ng v sn lng Vai tr ca chnh ph Chnh sch kinh t v m Giai on bin i Rc ri pha trc v rc ri pha sau Cn vn nng lng u t nc ngoi Tng lai pha trc Danh mc thut ng

6 8 12 14 17 20 23 26 28 31 34 37 38

Ti liu ny c trn Internet ti a ch: http://vietnamese.vietnam.usembassy.gov/doc_economyinbrief.html (ting Vit) http://usinfo.state.gov/products/pubs/economy-in-brief/index.html (ting Anh)
-5-

HNG HA V DCH V
Nn kinh t quc gia bao gm sn xut hng ha v dch v trong nc. GDP nh gi sn lng u ra c to bi sc lao ng v tr tu ti Hoa K. Ngi lao ng s dng cc ngun vn v ngun lc t nhin sn xut ra hng ha v dch v. Cc ngun ti nguyn l nhng ngun lc c thin nhin cung cp: khng kh, nc, cy ci, than v t ai. Cc ngun vn bao gm vn hu hnh: cng c, my mc, cng ngh (thp v cao). N cn bao gm cc ti sn tr tu nh bn quyn, bng sng ch, thng hiu; v bao gm c cc ngun vn con ngi nh trnh o to, k nng v kinh nghim. Phn ln cc ngun ti nguyn Hoa K u nm trn cc vng t thuc quyn s hu t nhn, do cc c nhn hoc cc tp on hoc do chnh ph cho thu cp bang hoc cp quc gia. Chnh quyn cc bang t ra cc quy tc s dng ngun lc t nhin, v d nh cc bin php kim sot nhim. Nc M cng rt giu ti nguyn khong sn mc d thiu mt s ngun ti nguyn quan trng phc v sn xut v d nh du m. Nc M c nhiu t trng mu m v kh hu n ha, c cc ng b bin di trn i Ty Dng v Thi Bnh Dng v trn Vnh Mhic. Cc con sng chy qua khp

GDP nm 2006 tnh theo PPP (ngang bng sc mua) v OER (t gi hi oi chnh thc) (nghn t -la M)
15 12

Theo cc cch tnh ton khc nhau, GDP ca Hoa K chim t 20 n 30% GDP th gii. Ngang bng sc mua l t l chuyn i sang mt ng tin ph thng c gi tr cn bng ha sc mua ca cc ng tin khc

3 0 M Canada Php c Italy Nht Anh Braxin Nga n Tr.Quc Hn Quc

-6-

t nc v Ng H ti vng bin gii Canada to ra cho nc M mt mng li giao thng ng thy rt phong ph. Mng li giao thng ng b, ng thy, ng st, ng cao tc v cng hng khng dy c ni 50 bang ring l thnh mt chnh th kinh t thng nht. C nhn v cc tp on s hu phn ln cng ngh v cc ngun vn hu hnh khc ca nc M. Nn kinh t M c bit giu c v cng ngh thng tin, mang li ngun li nhun khng l trong hot ng sn xut vo thp k qua. Chnh quyn cc bang t ra cc quy nh mua bn v s dng nhng ngun vn . Cc c nhn, tp on, trng i hc v cc th ch nghin cu khc s hu cc ti sn tr tu. Trn khp th gii, tr gi tng ti sn tr tu ca nc M, bao gm bn quyn phim, a nhc, phn mm v s sng ch c c tnh vo khong nhiu t -la. K t khi nc M xa b ch n l sau cuc Ni Chin nm 1863, tt c ngi lao ng M u c s hu sc lao ng ca h v c quyn t do bn sc lao ng ca h cho cc ch lao ng c tr lng hoc t mnh lm vic - nhng ngi t tr lng. Chnh ph cc bang cng a ra cc quy nh php lut thu v s dng ngi lao ng. sn xut ra hng ha v dch v, cc nh qun l phi t chc v s dng sc lao ng, vn v cc ngun ti nguyn theo cc du hiu ca th trng. Theo cu trc kinh doanh truyn thng, nh qun l lm vic thng qua mt b my mnh lnh t trn xung. V d nh, trong mt nh my, mnh lnh c truyn t gim c iu hnh - ngi c chc nng vn hnh mt cch c hiu qu ton b hot ng kinh doanh thng qua cp qun l thp hn xung ngi qun l ca mi phn xng hoc mi ngnh hng. Mt s doanh nhn s dng hnh thc t chc linh hot hn, c bit l trong cc ngnh cng ngh cao, ni m k nng ca ngi lao ng v ngi tiu dng pht trin v thay i rt nhanh. Cc cng ty ny lm phng cu trc t chc ca h, gim s lng ngi qun l v cho php c mc t ch cao hn trong cc nhm lm vic c tnh k lut cao. Thng cc nhm ny chu trch nhim v cc d n v c gii th khi cc d n hon thnh, khi , thnh vin trong nhm s c thuyn chuyn n lm vic ti cc nhm khc vi nhng cng vic mi. Vy th hin nay, nn kinh t M ang sn xut ra ci g?

-7-

MT NN KINH T DCH V
Dch v c sn xut bi khu vc t nhn chim 67,8% GDP ca Hoa K trong nm 2006, trong ng u l bt ng sn, dch v ti chnh nh ngn hng, bo him v u t. Mt s loi dch v khc l bn bun v bn l, giao thng vn ti, chm sc y t, php lut, khoa hc, dch v qun l, gio dc, ngh thut, gii tr, tiu khin, khch sn v dch v ch , nh hng, quy ru v cc dch v khc v thc phm v ung. Sn xut hng ha chim 19,8% GDP bao gm cc ngnh: ngnh ch to, nh my tnh, t, my bay, my thit b - chim 12,1%; xy dng - chim 4,9%; khai thc du m, kh t v cc hot ng khai m khc - chim 1,9%; nng nghip chim t hn 1%. Lin bang, bang v chnh quyn a phng chim phn cn li 12,4% GDP. Nhng khu vc kinh t pht trin mnh m nht l dch v ti chnh, cc dch v chuyn nghip, khoa hc v k thut; ch to sn phm bn vng, c bit l my tnh v in t; bt ng sn v chm sc y t. Nhng khu vc kinh t c t l ng gp trong GDP gim i l nng nghip, khai thc m, mt vi ngnh ch to khc nh ngnh dt. Hi ng Cnh tranh nhn nh rng: V c gi tr thp, hng ha da trn ch to ang dn bin mt khi nc M, v c chuyn sang cc nc ang pht trin ni c th thc hin ch to hng ha vi chi ph thp.

Nhng i ng Kansas nhc nh ngi ta rng d nng nghip ch chim mt phn nh trong GDP nhng vn ng vai tr quan trng trong nn kinh t M ( AP Images/Sandra Milburn/The Hutchinson News)

-8-

Hoa K l quc gia hng u ng gp ca cc ngnh cng nghip trong th gii trong cng nghip ch GDP nm 2006 (phn trm): to, cc nh my ca M sn Chnh ph 12,4% xut ra lng hng ha c gi Nng lm ng nghip 0,9% tr tng ng vi 1,49 nghn t -la trong nm Khai thc m 1,9% 2005, nhiu gp 1,5 ln so vi Xy dng 4,9% nc ng th hai th gii l Nht Bn. Gi tr sn lng Ch to 12,1% nng nghip ca M cng ch ng sau Trung Quc v n . Mc d hin nay, nng nghip ch chim mt phn nh trong GDP nhng cc trang tri vn duy tr c sc mnh kinh t v chnh tr ca mnh. Vo nm 2002, gi tr th trng ca sn lng nng nghip M t hn 200 t -la, bao Dch v 67,8% gm 45 t -la t tht gia sc v da b; gn 40 t -la t cc loi ht nh ng, la m v cc loi ht du nh u nnh; gn 24 t -la t gia cm v trng; 20 t -la t sa v cc sn phm b sa Cc ngnh dch v ngn hng, bn l, giao thng v 12 t -la t cu v ln. vn ti v chm sc y t chim 2/3 gi tr GDP ca Mc d trn khp nc M c Hoa K hn 2 triu trang tri nhng ch c rt t tp on trang tri ln thng tr th trng 1,6% cc trang tri trong nm 2002 nhng chim mt na tng gi tr sn phm. Mc d M lun trong tnh trng thm ht thng mi nhng li thng d trong thng mi nng sn. D bo vo nm 2007, cc trang tri M xut khu 78 t -la, trong , phn ln nht c xut sang cc nc Chu , mc d Canada v Mhic l hai th trng c ng gp ln nht trong s tng trng mi y ca xut khu nng sn. Khong sn lng u ra ca cc nng tri M c xut khu.

-9-

Xut nhp khu ca M (phn trm)

Xut khu $1,4 nghn t

Hoa K cng duy tr c trng thi thng d trong thng mi dch v - thng d 79,7 t -la M trong nm 2006. Loi hnh dch v xut khu ln nht ca M l hot ng du lch ca khch du lch nc ngoi n M, t 85,8 t -la trong nm nay. Ngc li, M l quc gia c thm ht thng mi hng ha ln v mc thm ht ny ang c xu hng tng ln. Trong khi xut khu hn 1 nghn t -la hng ha trong nm 2006, M nhp khu hn 1,8 nghn t cng trong nm . Hng ha nhp khu nhiu nht trong nm 2006 l t v ph tng t 211,9 t -la, v du th 225,2 t -la. Nhng nc xut khu nhiu nht vo M l Canada, Trung Quc, Mhic, Nht Bn v c.

Nhp khu $2,2 nghn t M c thng d trong thng mi dch v nhng c thm ht ln trong thng mi hng ha.

Cc mt hng xut khu ln nht ca M trong nm 2006 l t v ph tng t, xe bn ti v my bay dn s. Cc th trng xut khu ln nht ca M l Canada, Mhic, Nht Bn, Trung Quc v Anh Quc. Trong giai on t nm 2000 n nm 2006, mc d hng ha xut khu ca M tng 33% song nhp khu hng ha cn tng vi tc nhanh hn 52%. Thm ht thng mi hng ha tng gn gp i trong nhng nm ny. Thm ht thng mi 758,5 t -la chim 5,7% GDP nm 2006 - mt mc c nhiu nh kinh t coi l khng bn vng v n da trn cc dng u t nc ngoi ang tip tc vo nc M. Nhng iu g lm cho nn kinh t M nng ng n nh vy?

- 10 -

Thng d v thm ht thng mi nm 2006 (t -la M)

M 200 0 -200 -400 Canada Php c Italy Nht Anh Braxin Nga n Tr.Quc Hn Quc

Thm ht thng mi ca M ln hn ca bt k quc gia no khc trn th gii, chim 5,7% GDP nm 2006

-600 -800

-1000

Xy dng chim gn 5% kinh t M, y l mt ngi lao ng ang lp ng dn ti mt trm xng du ang c xy dng ti Georgia. ( AP Images/Ric Feld)

- 11 -

S HY DIT SNG TO
Vi mt din tch t ai rng ln, cc ngun ti nguyn, mt chnh ph n nh v mt lc lng lao ng c trnh cao, kinh t M c nhiu li th cnh tranh trn th trng th gii. iu quan trng l nc M lun sn sng n nhn, thm ch lun mong ch nhng i thay. H thng kinh t M phn nh nhng g m nh kinh t hc ngi c trong th k 20 Joseph Schumpeter m t: s hy dit sng to ca mt th trng t do t bn ch ngha. Vic lm, cc cng ty v ton b cc ngnh cng nghip u nh vy. Ngay c cc thnh ph v cc vng qu cng lun bin i trong qu trnh pht trin, v nu c mt s vng t no cha i thay v d nh mt s thnh ph cng nghip khu vc Vnh ai st ng Bc v Cn Ty, v mt vi bang nng nghip vng ng bng Ln - th cng u nh mt rt nhiu lao ng cho cc thnh ph v vng qu khc trong nhiu thp k qua. Trn th trng t do, quyt nh v vic sn xut ci g v mc gi no c a ra thng qua hot ng mua bn t do v nhng ngi mua, ngi bn hon ton c lp c lc ch do mt s t ngi, c lc do hng triu ngi ch khng phi do chnh ph hay do li ch c nhn ca nhng ngi cm quyn. Gi c c nh ra bng cch ny phn nh tt nht gi tr ca hng ha v dch v; ng thi, l ch dn tt nht cc nh sn xut ra nhng sn phm ang c nhu cu cao nht trn th trng. Ngi M cng coi th trng t do l mt cch khch l t do c nhn, ch ngha a quyn chnh tr v chng li s tp trung quyn lc. Chnh ph Lin bang M cng thay i nhng cam kt ca mnh i vi cc lc lng th trng t nhng nm 1970 bng cch d b tt c cc iu lut u tin bo h t nhiu thp k nay cho mt vi ngnh cng nghip trc s cnh tranh ca th trng. Cc ngnh cng nghip l vn ti, hng khng v vin thng. S cnh tranh khc lit v h thng iu tit ny khch l nhng tin b cng ngh, lm cho nn kinh t M t c nng sut cao, mang li thu nhp tng i cao cho cc h gia nh M. Nng sut ca M tng rt nhanh trong nhng nm 1990, t nh cao 4,1% vo nm 2002. Tc tng trng ny vt qua Lin minh chu u v Nht Bn, ch yu l do vic p dng cng ngh thng tin c hiu qu hn. T sau nm 2002, sn lng cng nghip ca nc M gim v ch cn 1,6% trong nm 2006. Mt nn kinh t nng ng dn n vic ai cng c quyn t do tht bi. Ti nc M, tht bi trong kinh doanh khng dn ti vt nh x hi nh ti mt vi quc gia khc trn th gii. Trn thc t, tht bi i khi cn c coi l

- 12 -

mt bi hc kinh nghim qu gi i vi ch cng ty - ngi c th gt hi c nhng thnh cng sau . Vo nm 2005, Chnh ph M ghi nhn mt s lng cc cng ty mi m khng l 671.800 cng ty v c khong 544.800 cng ty khc c chuyn nhng. Nhiu cng ty nh, t c bit n cng khi nghip hng nm, mt s th thnh cng mt s th tht bi. Mi nghn cng ty ph sn mi nm v mt vi cng ty trong s phi ngng hot ng vnh vin. Trong nm 2005, hn 39.000 cng ty thng bo ph sn. Ti M, ngay c cc cng ty ln c danh ting cng c th tht bi. Trans World Airlines, United Air Lines, Delta Air Lines, Northwest Airlines, US Airways, Continental Airlines, Eastern Airlines, v Pan Am ch l mt s ng bay thng mi ln b ph sn t khi bi b quy nh du lch hng khng vo nm 1979 dn n mt sc p cnh tranh ln trn th trng. Mt vi cng ty hi phc, mt s khc mt i mi mi, ti sn ca h b cc i th cnh tranh cn li v vt bng ht. Mt thc o na v mc nng ng ca nn kinh t M: trong s 12 cng ty do Dow Jones nim yt trong nm 1896 khi n to ra ch s chng khon ni ting i din cho lnh vc cng nghip, th n nay, ch cn mt cng ty - General Electric - vn nm trong danh sch ch s Dow Jones. Cc cng ty khc bin mt do b thn tnh bi cc i th cnh tranh, b y xung hng cc cng ty nh hn v tr thnh nhng ngi chi c vai tr km quan trng hn trong nn kinh t. Hoc n gin l b gii th. Mt vi cng ty khc thay th v tr ng u. Khi mi khi nghip, nhng cng ty ny ch l nhng cng ty nh. Vy c phi chnh lc lng ng o cc cng ty nh ny gip gii thch v tnh nng ng ca nn kinh t M hay khng?

Trans World Airlines l mt trong 10.000 cng ty b ph sn mi nm, mt vi cng ty trong s ny phi ngng hot ng mi mi ( AP Images/Mary Butkus)

- 13 -

CC CNG TY LN V NH
Cc cng ty nh - l nhng cng ty c t hn 500 nhn vin - chim phn ln trong nn kinh t M. Chng c th thch ng ngay vi cc iu kin kinh t v nhng nhu cu thay i nhanh chng ca khch hng, thng qua nhng gii php k thut sng to nhm gii quyt cc vn trong sn xut. ng gp ca chng trong GDP l 50,7% trong nm 2004. C quan qun l cc cng ty nh Hoa K cho bit: Trong s gn 26 triu cng ty ti M, a s l cc cng ty rt nh - 97,5% - c t hn 20 nhn vin. Cc cng ty ny chim mt na GDP v to ra 60 n 80% tng s vic lm mi trong thp k qua. Nhiu ch doanh nghip bt u s nghip ca mnh t cng vic hn cc chi tit my ti xng sa cha t ti gia nh. Mt s t nhanh chng m rng cng vic kinh doanh v tr thnh cc tp on ln c quyn lc. Mt vi v d l: tp on phn mm Microsoft, tp on dch v chuyn pht Federal Express, nh my sn xut qun o th thao Nike, nh cung cp dch v trc tuyn AOL v nh lm kem Ben & Jerrys. Ph n s hu v lnh o nhiu cng ty nh. Trong nm 2002, s lng cng ty nh do ph n nm quyn s hu chim 28% tng s cng ty, tr cc trang tri, v chim 6% tng s lao ng ca M v 4% tng doanh s bn. Ti M, nhiu cng ty nh cng c lnh o bi nhng ngi c xut thn t cc nhm dn c thiu s. Trong s tt c cc cng ty phi nng nghip Federal Express, l nh phn phi hng ha ti San Francisco v nhiu ni khc trn th gii, khi nghip t mt cng ty rt nh. ( AP Images/Tony Avelar)

- 14 -

M vo nm 2006 th 6,8% do ngi M gc B o Nha hoc Ty Ban Nha, 5,2% do ngi M gc Phi, 4,8% do M gc , 0,9% do ngi M gc da hoc ngi Alaska bn a v 0,1% do ngi Hawaii bn a hoc ngi bn a thuc vng o Thi Bnh Dng s hu. Cc cng ty nh thu gn nh ng mt na lc lng lao ng t nhn M, khong 153 triu ngi. Trong nm 2003, trung bnh mt cng ty nh c mt a im v 10 lao ng; trong khi , mt cng ty ln c trung bnh 61 a im v 3.300 nhn vin. Nhiu cng ty ln v nh ca M c t chc nh nhng tp on c thng hiu chung. Cc tp on c coi l mt m hnh kinh doanh mang li hiu qu cao v n tch ly c nhiu tin chi tr cho cc hot ng qung b v m rng quy m. tng lng tin mt c c, cc cng ty ny bn c phn (quyn s hu ti sn) hoc tri phiu (mt hnh thc vay tin) cho cc nh u t. Cc ngn hng thng mi cng trc tip cho cc cng ty ln nh vay tin. Chnh quyn trung ng v chnh quyn cc bang a ra nhng quy nh chi tit m bo h thng ti chnh ny hot ng mt cch lnh mnh v an ton; ng thi, cung cp cho cc nh u t nhng thng tin m h cn a ra nhng quyt nh sng sut. Mt tp on ln c th s hu hng triu nhn vin tr ln, phn ln cc nhn vin ny u s hu c phn nhng ch chim mt phn nh trong tng s gi tr c phiu ca cng ty. Khong mt na h gia nh M s hu c phiu ph thng mt cch trc tip hoc thng qua cc qy tng h, hay qua cc k hoch u t tr cp hu tr.

Ph n s hu doanh nghip, v d nh cng ty xy dng v vn ti ca Sharon Cote Alaska, chim hn mt phn t tng s cng ty M ( AP Images/Claire Chandler/Tp ch Thng mi Alaska)

- 15 -

Christopher Cox, Trng ban Chng khon v Ngoi hi, nhn nh vo nm 2007 trong bi pht biu ca mnh: Phn ln lao ng M c tham gia vo th trng vn. S tht ny ang ngy mt ph bin - rng iu g tt vi cc nh u t M th cng tt i vi dn chng M. V cc c ng thng khng t mnh qun l cng ty nn h chn ra mt Hi ng qun tr a ra cc quyt nh quan trng. Hi ng qun tr li giao ph cng vic qun l hng ngy cho mt Gim c iu hnh (CEO). Nu CEO c Hi ng qun tr tn nhim v tin tng, anh ta/ c ta thng c Hi ng cho php vn hnh cng ty mt cch tng i c lp. Nhng cc c ng, nu tp hp s lng, c th buc Hi ng qun tr phi thay th CEO. Trong mt s trng hp c bit xy ra t nm 2004 n 2006, Hi ng qun tr buc CEO ti nhiu cng ty ln thi vic v l do hnh vi o c hoc do khng nng lc. Phn ln cc cng ty M u c quy m nh, ch mt vi cng ty c quy m rt ln. Trong nm 2006, nm ghi nhn s ln cao k lc ca gi du m, Exxon Mobil Corporation t li nhun hng nm ln ti mc k lc 39,5 t -la c ngha l li nhun t hn 75.000 -la trn mt pht vi doanh thu l 347 t -la. Wal-Mart ng u danh sch cc tp on c doanh thu cao trong nm 2006 vi 351 t -la. Nhng c phi ngi lao ng khng phi l yu t mang li sn lng cao cho nn kinh t M?

- 16 -

NGI LAO NG V SN LNG

Mc sng cao ca ngi M l nh vo mt thc t rng ngi lao ng M l mt trong nhng lc lng lao ng c nng sut cao nht trn th gii, v t l ngi tham gia lao ng M cng cao hn bt k ni no khc trn th gii, theo bo co ca Hi ng Cnh tranh. Theo dng lch s ca nc M, c th thy lc lng lao ng tng trng rt nhanh theo s tng trng ca nn kinh t. Ngi nhp c l mt lc lng lao ng quan trng v c bit tng ln v s lng trong cc giai on nc M c t l tht nghip thp v khi nhu cu v lao ng tng ln. Khong 146 triu ngi ang lm vic ti M tnh n cui nm 2006, ng thi c 7 triu ngi tht nghip. Vi tng s 153 triu ngi th lc lng lao ng ca M c s lng ln th 3 trn th gii, sau Trung Quc v n . Gn 2/3 dn s trong tui lao ng tham gia vo lc lng lao ng. T l lao ng nam n l 50/50. Khong 15% trong s ny l nhng lao ng c sinh ra nc ngoi. Khong 5 n 6% trong s h c th lm nhiu hn mt ngh. Khu vc t nhn s dng phn ln lc lng lao ng ca M - 85,5 %; chnh ph s dng phn cn li.

Tp on cng ngh cht bn dn Intel ti California ch ra mi tng quan t l thun gia tnh nng sut cao v trnh o to cng nh s chp nhn thay i ca ngi lao ng. ( AP Images/Paul Sakuma)

- 17 -

800 700 600 500 400 300 200 100 0

Lc lng lao ng nm 2006 (triu ngi)

Lc lng lao ng ca M ln th 3 th gii, mc d vn thp hn nhiu so vi lc lng lao ng ca n v Trung Quc

Canada Php

Italy

Nht

Anh

Braxin

Nga

n Tr.Quc Hn Quc

Nhiu ngi l nhng lao ng t doanh, hn 10 triu vo nm 2005, mc d nhiu ngi trong s h tn dng thi gian va lm thu va lm cng vic kinh doanh ca ring mnh. Phn ln trong s lao ng M lm vic cho gn 6 triu cng ty. a s cc cng ty ny ch c s nhn vin t hn 20 ngi. Ngi lao ng M rt linh hot. S lng vic lm tng ln cng n cha nhiu nguy c xo trn - s thay i vic lm ca ngi lao ng. Trung bnh hng nm c ti 10% tng s cng vic bin mt, ng thi, mt lng ln cng vic mi li c hnh thnh. D liu ch ra rng mi thng, hng triu ngi M thay i vic lm phn ln trong s l do h t nguyn v hng triu cng vic mi li ny sinh, Robert Kimmitt, Th trng B Ti chnh M nhn nh nh vy trong bo co nm 2006 ca mnh. y l iu m chng ta mong mun: mt nn kinh t trong mi ngi u lun vn ng nhm c c nhiu c hi nht chn la.

Ngi th st ti mt cng trng xy dng New York ny l mt trong khong 146 triu ngi lao ng M, mt na trong s ny l ph n, mt na l nam gii. ( AP Images/Mark Lennihan)

- 18 -

Sinh vin ti Georgia ang c o to tr thnh cc k thut vin t c k nng, nhm tm kim vic lm trong t sn xut xe ua. ( AP Images/Gene Blythe) Ngi lao ng M thng khng lu trong tnh trng tht nghip. Vo nm 2005, ch 12% ngi M tht nghip khng th tm li vic lm trong nm , so vi t l 46% ti Lin minh chu u. Gp phn to nn tnh nng sut ca lc lng lao ng M l trnh gio dc, bao gm c o to k thut v o to hng nghip. i i vi trnh gio dc cao cn l s sn sng hc hi kinh nghim v chp nhn thay i. Nhng thay i ny bao gm c s sn lng di chuyn t ni ny n ni khc tm kim vic lm. Trong th k 18 v 19, ngi dn M di chuyn t cc vng t duyn hi tin su vo t lin tng din tch t trng. Vo u th k 20, nhng ngi M gc Phi ri khi cc trang tri min Nam tm kim vic lm trong cc nh my khu vc thnh ph min Bc. Tt nhin khng phi tt c ngi lao ng u thay i ch lm mt cch tnh nguyn. Mt s ng lao ng b sa thi bi cc cng ty ln 13.998 cng ty sa thi nhn vin trong nm 2006. T cui nm 2005 n u nm 2007, ba cng ty ln trong ngnh cng nghip t ca M - General Motors Corporation, Ford Motor Company, v DaimlerChrysler AG sa thi hn 90.000 lao ng. Cc hng hng khng M cng khin 170.000 lao ng mt vic lm k t thng 8/2001 n thng 10/2006. Mc d ngi lao ng M c quyn tham gia cc t chc cng on song ch c 12% trong tng s lao ng M l thnh vin ca cc t chc cng on, gim t 35,5% vo th k trc. Nhm ln nht trong lc lng lao ng ca M l gn 23 triu ngi lm cng vic vn phng v cc cng vic tr l hnh chnh nh tr li in thoi, th k, k ton khch sn, Nhm c mc lng trung bnh cao nht l hn 80.000 -la/nm, thng lm cng vic qun l hoc ngh lut. Nhm c thu nhp thp nht t hn 20.000 -la mi nm lm vic trong cc ngnh dch v v s ch thc phm. Vy vai tr ca chnh ph trong nn kinh t M l g?

- 19 -

VAI TR CA CHNH PH
Nhiu ngi phn nn rng s iu tit ca chnh ph i vi nn kinh t l qu t i v qu chm chp. Mt s ngi khc li cho rng nn kinh t M vn cha hon ton c t do v c qu nhiu hnh vi iu tit ca chnh ph. Nhng kin tri ngc ny gy ra cc cuc tranh lun ko di trong lch s kinh t M vi tiu im l vai tr ca chnh ph. Tm quan trng ca s hu t nhn ph hp vi nim tin vo t do c nhn ca nc M. T khi ginh c c lp, ngi M lun tm cch hn ch quyn lc ca chnh ph thng qua cc c nhn, k c vai tr ca n trong gii quyt cc vn kinh t. V a s ngi M vn cho rng s hu t nhn l hnh thc u vit hn so vi s hu nh nc trong vic to ra sn lng kinh t cao nht. Mc d vy, phn ln ngi dn M vn mun chnh ph phi m nhn mt vi nhim v no trong nn kinh t, v h thng lut php ca nc M to ra mt c s lnh mnh vn hnh cc hot ng kinh doanh. Cc cng ty t nht l cc cng ty hp php cn phi c chnh ph cho php hot ng kinh doanh. Cc tp on cn phi c 1 trong 50 bang cho php thnh lp v hot ng. (Hn mt na cc tp on ca M c thnh lp bang Delaware v h thch c ch qun l ca bang ny). Cc cng ty cn phi c cc loi giy ng k, giy php v giy cho php hot ng do chnh quyn a phng cp. Cc cng ty cng cn h thng ta n bo v quyn s hu tr tu, cng ch thi hnh cc hp ng v gii quyt cc tranh chp thng mi. Chnh quyn a phng bo v li ch ngi tiu dng. V d nh, chnh quyn lin bang s dng cc b lut chng c quyn kim sot v ph v cc nhm c quyn lin kt vi nhau c sc mnh nhm thot khi quy lut cnh tranh. Chnh quyn a phng cng gii quyt khiu ni ca ngi tiu dng v gian ln thng mi v buc thu hi cc sn phm nguy hi.

Mt vi chnh quyn bang, c bit l California, thc hin vai tr lnh o tin phong trong vic gim nhim khng kh. (AP Images/Damian Dovarganes)

- 20 -

Chnh quyn cc bang iu tit hot ng ca cc cng ty t nhn nhm bo v sc khe dn chng v bo v mi trng. C quan Qun l Thuc v Thc phm Hoa K nghim cm mi loi thuc c hi, cn C quan Qun l Y t v An ton thc phm th bo v ngi lao ng trc cc tai nn ngh nghip. T khi ngi M thc nhiu hn v cc nh hng n mi trng do cc ngnh cng nghip gy ra, Quc hi M thng qua nhiu b lut kim sot nhim khng kh, t v nc. S ra i ca C quan Bo v Mi trng M (EPA) nm 1970 to xung lc cho nhiu chng trnh lin bang v bo v mi trng. EPA ra v thc hin cc gii hn nhim, ng thi, xy dng lch trnh cc ngnh cng nghip hn ch nhim sao cho ph hp vi cc quy chun mi. Chnh ph cng gii quyt cc vn nghim trng ny sinh trong cuc suy thoi kinh t nghim trng trong lch s nc M - Cuc i Suy thoi nm 1929-1940. Tng thng Franklin D. Roosevelt ban hnh Chnh sch kinh t x hi mi gii nguy cho nn kinh t. Nhiu b lut v th ch iu tit nn kinh t M hin i k tha Chnh sch Kinh t x hi mi ca Roosevelt, v d nh m rng quyn lc lin bang trong hot ng iu tit v qun l kinh t v to ra s thnh vng chung. Chnh sch kinh t x hi mi xy dng nn mc lng ti thiu v gi lao ng ti thiu. N cng to ra cc chng trnh v cc c quan m cho n nay, vai tr ca chng l khng th ph nhn trong c y ban Chng khon v Hi oi c chc nng qun l th trng chng khon, C quan Bo him tin gi Lin bang c chc nng bo him cc khon tin gi ngn hng v H thng Bo him x hi c chc nng cung cp lng hu da trn qu trnh ng tin bo him ca ngi lao ng. Vi tt c cc iu lut ca mnh, trong nm 2007, nc M vn c Ngn hng Th gii xp hng ba trong s cc quc gia c mi trng kinh doanh tt nht, sau Singapore v New Zealand. Tt c 10 ch s xp hng u lin quan mt mc no n chnh sch ca chnh ph: khi nghip, cp giy php, thu lao ng, ng k ti sn, nhn tn dng, bo v cc nh u t, tr thu, bun bn qua bin gii, cng ch thc hin hp ng v ng ca doanh nghip. Ngi lao ng bang California, nh mt dng chy v Butte Creek, c m bo c ch tt trong tnh trng khan him nc. (AP Images/Rich Pedroncelli)

- 21 -

Chnh sch ca chnh ph c th khuyn khch hot ng kinh doanh. V d nh, vic ct gim thu khng ch v mc ch chung ca cc ch s hu 70% h gia nh M s hu c phn m cn to ra cc c hi kinh doanh cho lnh vc nh t, xy dng v cc cng ty ti chnh th chp. Chnh quyn cc bang tin hnh nghin cu v xy dng. Chnh quyn lin bang ch nghin cu v xy dng chng trnh th nghim cc h thng tn la, nhng ng thi cng ch trng n vic a nc M thnh trung tm nghin cu sinh hc ca th gii. Chnh quyn cc bang c trch nhim hon tt cc mc tiu ra trong thng mi quc t. Cc bang phi khuyn khch xut khu cc ngnh cng nghip ca mnh. Chnh quyn lin bang c nhim v m phn hng ha xut khu c nh thu thp hn v hng ha nhp khu khng cn b ngn cn bi cc ro cn thng mi t pha nc ngoi na. Chnh ph cng c nhim v bo v cc cng ty M trc s cnh tranh khng lnh mnh t bn ngoi. Chnh quyn cc bang cung cp mt s dch v cng - nh quc phng, hnh chnh t php, gio dc, bo v mi trng, xy dng ng x, khai thc v tr - l nhng lnh vc m nh nc t ra l ngi thc hin thch hp hn so vi cc cng ty t nhn. Cc bang cng cn phi lu tm n nhu cu ca cc lc lng th trng. Chnh quyn bang cng chi tr bo him cho nhng ngi mt vic lm v cho vay li sut thp i vi nhng ngi b mt nh ca do thin tai. H thng bo him x hi, c tr bng thu do ngi lao ng v ch lao ng ng gp, l ni chi tr phn ln lng hu cho ngi dn M. Chng trnh chm sc y t cng tr cc chi ph y t cho ngi gi; Chng trnh tr gip y t chi tr chi ph y t cho nhng gia nh c thu nhp thp. Ti nhiu bang, chnh quyn duy tr cc bnh vin tm thn hoc cc trung tm chm sc ngi tn tt. Chnh quyn lin bang cung cp tem mua lng thc cho cc gia nh ngho. Chnh quyn bang v lin bang cng cung cp cc khon tr cp h tr cc bc cha m c thu nhp thp v con ci ca h. Th cn v vai tr nh hng kinh t ca chnh ph?

- 22 -

CHNH SCH KINH T V M

Chnh quyn lin bang c vai tr to iu kin thun li y mnh pht trin kinh t v nng cao t l lao ng c vic lm, c bit l duy tr c mt mc gi chung n nh v mt gnh nng thu c th qun l c. Cc D tr Lin bang, ngn hng trung ng c lp ca M, qun l lng cung tin v s s dng tn dng (chnh sch tin t), trong khi Tng thng v Quc hi iu chnh chi tiu ngn sch v chi tiu thu (chnh sch ti kha). K t thi k lm pht trong nhng nm 1970, chnh sch tin t ca Cc D tr Lin bang tp trung hn na vo vic ngn nga s leo thang nhanh chng ca gi c. Khi gi c leo thang qu nhanh, Cc D tr Lin bang s hnh ng gim tng trng kinh t thng qua gim lng cung tin, do , phi tng li sut ngn hn. Khi nn kinh t xung dc qu nhanh, hoc ngc li, Cc D tr Lin bang s tng lng cung tin, lm gim li Cc D tr Lin bang, ngn hng trung ng ca sut ngn hn. Cch thc ph Hoa K, c chc nng kim sot vic m rng lng cung cp tin bng cch ngn nga lm pht. bin nht lm thay i mc (Karen Bleier/AFP/Getty Images) li sut ngn hn, c gi l cc nghip v th trng m, l mua hoc bn c phiu chnh ph trong cc nhm nh ca cc ngn hng ln hoc ca cc i l tri phiu. Mt tnh hung i hi cc nh hoch nh chnh sch tin t phi kho lo l tnh trng lm pht nh tr xut hin khi nn kinh t suy gim trong khi lm pht tng qu nhanh. S hu ch ca chnh sch ti kha l ti tranh lun lu nay ca cc hc gi v cc chnh tr gia. Mt vi ngi nhn nhn cc chi tiu chnh ph l qu nh c th to ra mt c huch cho nn kinh t M, mc d cc d n c bit quan trng c th gy ra nhng tc ng ln. Mt s chuyn gia li cho rng cn tng li ch kinh t thng qua ct gim thu. S khc th ng h quan im tn hi kinh t do vay mn chnh ph. iu g xy ra khi kinh t M tng trng ?

- 23 -

MT CON S CA CC CON S XEM XT D g i na, kinh t M lun ng cao nht hoc cn cao nht trong hng lot cc xp hng quc t: Xp th nht v sn lng kinh t, cn gi l tng sn phm quc ni (GDP), t 13,13 nghn t -la M trong nm 2006. Vi t hn 5% dn s th gii, khong 302 triu ngi, nc M chim 20 n 30% tng GDP ca ton th gii. Ring GDP ca mt bang bang California - t 1,5 nghn t trong nm 2006, vt qu GDP ca tt c cc nc, ch tr 8 nc, vo nm . ng u v tng kim ngch nhp khu, khong 2,2 nghn t -la M, gp 3 kim ngch nhp khu ca nc ng th hai l c. ng th hai v xut khu hng ha 1 nghn t trong nm 2006 - ch sau c, mc d theo d bo, Trung Quc s vt M vo nm 2007. ng th nht v xut khu dch v vi 422 t -la trong nm 2006. ng th nht v thm ht thng mi, 785,5 t -la trong nm 2006, ln hn rt nhiu ln so vi bt k quc gia no khc. ng th hai v chuyn ch container ng bin trong nm 2006, ch sau Trung Quc. ng th nht v n nc ngoi, c tnh hn 10 nghn t -la vo gia nm 2006.

- 24 -

L a im thu ht nhiu u t trc tip nc ngoi nht trong lnh vc kinh doanh v bt ng sn - t khong 177,3 t -la trong nm 2006. ng u v a im rt vn u t trc tip nc ngoi ca 100 tp on a quc gia ln nht th gii, bao gm c cc tp on t nhng nc ang pht trin. ng th nm v ti sn d tr trong nm 2005 vi 188,3 t -la, chim 4% th phn th gii, sau Nht v Trung Quc (mi quc gia ny chim 18%), i Loan v Hn Quc, v ng ngay trc Lin bang Nga. ng th 15 v d tr ngoi hi v vng, t khong 69 t -la vo gia nm 2006. ng u v ngun tin gi ti chu M La-tinh v Khu vc Carib, chim khong trong tng s 62 t -la trong nm 2006, t nhng ngi di c khi cc khu vc ny tm kim vic lm nc ngoi. ng th nht v tiu th du m, khong 20,6 triu thng mi ngy vo nm 2006 v ng th nht v nhp khu du th vi hn 10 triu thng mi ngy. ng th 3 v mi trng kinh doanh thng thong trong nm 2007, sau Singapore v New Zealand. ng th 20 trn 163, cng vi B v Chil v cc ch s Minh bch quc t nm 2006 nhm o lng mc tham nhng (cc nn kinh t c xp hng thp c xem l t tham nhng hn).

- 25 -

GIAI ON BIN I
T mt quc gia ang pht trin vi a phn l cc trang tri quy m nh vo 200 nm trc, nc M tr thnh trung tm ch to ca th gii vo th k 19 v th k 20. Vo u th k 21, nc M l quc gia ng u th gii v ch to v cung cp dch v. V vi v tr dn u trong nhng tin b nhanh chng v sn lng v doanh s bn, nn kinh t M vn lun tip tc thay i. Sn lng tip tc tng ln trong hot ng thng mi quc t v thng mi ni a. Nhiu hot ng bun bn cng din ra ti cc siu th gi r v qua Internet. T nhiu thp k nay, cc tp on a quc gia ca M bn hng ha v dch v cho cc khch hng nc ngoi thng qua cc chi nhnh nc ngoi. Hin nay, xu hng ny ang tng ln, cc cng ty a quc gia l mt chnh th kt hp lao ng, vn, cc ngun lc t nhin t cc n v trong nc v cc nh cung cp trn khp th gii, nhm lm tng tnh hiu sut ca chi ph ti cc giai on sn xut v qung b khc nhau. Cng ngy, thng mi quc t cng c cu thnh bi nhiu hng ha trung gian vi mc ch c ch bin tinh hn.

Chui ca hng bn l a ht Tower Records chp nhn thay i bng cch ng ca cc ca hng bn l v thc hin bn a CD qua mng. ( AP Images/Kevork Djanseizan)

Mt bo co ca Hi ng Nghin cu Quc gia nm 2006 cho bit s lng v loi hng ha ang c trao i qua bin gii thay i rt nhiu Kh nng v mong mun ngy cng ln ca cc cng ty trong vic phn tch cc khu ca qu trnh sn xut thit k ti mt ni, ch to ph tng ti mt ni, lp rp nc th ba phn nh sc cnh tranh, tin lng v lao ng ca nc M. Vi khch hng nhiu quc gia, cc cng ty a quc gia ca M hin ang c hn mt phn t tng doanh thu bn c ngun gc t cc chi nhnh nm bn ngoi nc M. Doanh thu bn ca cc chi nhnh nc ngoi ny ln gp hn 3 ln tng gi tr hng ha v dch v xut khu ca nc M. Mt thay i khc l s mi ni ln ca thng mi in t, phng thc mua bn hng ha v dch v qua Internet. Thng mi in t chim 3% tng do-

- 26 -

anh s bn l ca nc M vo cui nm 2006, trong khi , t l ny ch l 1% vo nm 1999. Cc ng dy trc tuyn ang thay i gi tr ca ci ca cc ngnh cng nghip. Nhng t bo ln ang tm cch ch ra phng thc kim tin mi trn cc trang web khi m tt c mi ngi u c th truy cp vi qu nhiu thng tin Cc ca hng siu ln ging nh ca hng min ph trn Internet. phn cng Lowe's Oregon lm o ln h thng bn l nc M. ( AP Images/ Mt s bin i na ang xy ra Rick Bowmer) trong hot ng bn l l s gia tng ca cc dy chuyn bn l bao gm nhng ca hng quy m cc ln bn hng nghn sn phm ti cc khu bn hng rng ln vi mc gi thp hn rt nhiu so vi mc gi ti cc ca hng quy m nh. Thay i su sc trong ngnh cng nghip m nhc phn nh s cnh tranh t thng mi in t v cc ca hng quy m siu ln. Doanh s bn a compact c xu hng gim t nm 2000, li tip tc gim 13% vo nm 2006 v cn gim vi tc nhanh hn vo u nm 2007. Cc ca hng bn l a nhc phi i mt vi sc p cnh tranh t cc ngun trc tuyn hp php (v d nh Apple Inc.'s ITunes Store) v phi php (c hng t bi ht c ti xung mi thng t cc tp bi ht trn mng m khng cn tr bn quyn). H cng phi i ph vi sc p cnh tranh t chui cc ca hng bn gim gi cc a CD c a chung nht. Chui ca hng bn a nhc ni ting Tower Records phi ph sn v ng ca cc ca hng bn l M trong nm 2006, nhng tp on Tower vn tip tc hot ng bn a CD v cc bi ht ti ring l t mng trc tuyn. Rt kh suy on xem nn kinh t M s ng u vi nhng thay i ny nh th no ngay c khi n c nh ngha v nh gi ra sao. Cng ty u gi trc tuyn eBay Inc., c tr s California, l mt trong cc cng ty tin phong v thng mi in t. ( AP Images/Paul Sakuma). u l nhng thch thc m kinh t M ang phi ng u?

- 27 -

RC RI PHA TRC V RC RI PHA SAU

Nn kinh t M khng ch c nhng sc mnh nn tng m cn c c cc kh khn cn bn. Cc Tnh bo Lin bang Hoa K tm tt v cc iu kin kinh t ca gn 200 quc gia. Sau y l nhng g m Bo co Thc t Th gii nm 2007 nhn nh v nn kinh t ca chnh nc M: Cc kh khn trong di hn bao gm vic u t khng thch hp vo c s h tng, vic tng ln nhanh chng ca cc chi ph y t v tr cp cho mt dn s gi, thm ht thng mi v thm ht ngn sch nghim trng, khong cch giu ngho ln gia cc h gia nh c thu nhp cao v cc h gia nh c thu nhp thp trong nn kinh t. Tuy nhin, cng ging nh sc mnh kinh t ca nc M, cc kh khn kinh t ny cng s c gii quyt theo thi gian. V d nh vn bt bnh ng trong thu nhp. Nc M ng th 10 trn th gii v thu nhp bnh qun u ngi mi nm (c iu chnh phn nh ngang gi sc mua cc nc khc) - khong 43.500 -la trong nm 2006, ng sau Bermuda, Luxembourg, Jersey, Guinea Xch o, Cc Tiu Vng quc rp Thng nht, Na Uy, Guernsey, Cayman Islands, v Ailen; nhng ng cao hn tt c cc nn kinh t ln khc. Tuy nhin, s phn phi thu nhp ti M cng mang tnh bt bnh ng nht trong s tt c cc nn kinh t ln. Thm ch n cn ang tr nn nghim

GDP bnh qun u ngi nm 2006 (-la M ngang bng sc mua)

50000

40000

Trong khi M l nc c GDP bnh qun u ngi cao nht trong s cc nn kinh t ln, th s phn phi thu nhp ti M cng c mc bt bnh ng cao nht trong s cc nn kinh t ny

30000

20000

10000

0 M Canada Php c Italy Nht Anh Braxin Nga n Tr.Quc Hn Quc

- 28 -

trng hn qua nhiu thp k. Vo nm 2004, theo C quan Ngn sch ca Quc hi, thu nhp ca nhm h gia nh c thu nhp cao nht ca nc M chim ti 53,5% tng thu nhp ca ngi dn M, trong khi , thu nhp ca nhm h gia nh ngho nht ch chim c 4,1%. Ring nhm 1% ng u c thu nhp chim 16,3% tng thu nhp ton quc, tng gp 3 ln so vi t l ny vo nhng nm 1960-1970. Trong khi thu nhp tng ln i vi tt c cc h gia nh M th phn ln li thuc v nhm c thu nhp cao nht. Theo Hi ng Cnh tranh, nhm 60% h gia nh c thu nhp thp nht ch c c t hn 10% lng tng thu nhp thc t trong giai on t 1986 n 2005, trong khi thu nhp ca nhm ng u tng ln 32,5% v tng ln 49% i vi nhm 5% c thu nhp cao nht. u l l do gii thch cho 2/3 th trng lao ng ny? Quan im ph bin nht l lc lng lao ng thuc nhm di c trnh gio dc v k nng thp hn nhm ng u. ng thi, nhng thay i cng ngh v sc p cnh tranh do lc lng lao ng tr cng thp trong nn kinh t ton cu khin cho ngi lao ng thuc nhm ny ti M phi chu nhn thu nhp v phc li thp. Cc con s thng k ny n giu nhng i thay nhanh chng trong thu nhp ca ngi dn M. Thu nhp ca nhiu ngi M tng v gim theo thi gian. V d nh, t nm 1989 n nm 1998, 47% h gia nh thuc nhm di c thu nhp gim i. Trong tng s tt c cc h gia nh, khong 60% c chuyn ln cc nhm cao hn hoc chuyn xung cc nhm thp hn trong giai on ny. Cho n nay, cc nh hoch nh chnh sch ca M ghi nhn mi nguy him tim tng i vi nn kinh t M do mc thu nhp nh tr ca nhm ngi c thu nhp thp nht gy ra. Cc cng ty a quc gia nh Nike, c tr s Oregon, sn xut trn khp th gii, k c nh my sn xut giy th thao Vit Nam. ( AP Images/Richard Vogel)

Gim c Cc D tr Lin bang Ben Bernanke ni trong bi pht biu nm 2007 ca mnh rng: Nu chng ta khng t ra gii hn v nhng nguy c

- 29 -

suy gim thu nhp ca nhng ngi phi chu nh hng ca cc thay i kinh t th c th phn ln dn chng s khng cn sn lng chp nhn nhng thay i nng ng na, m chnh s nng ng ny li l lc y cho cc tin b kinh t. Ngi M lu nay vn c cm gic ha trn v s giu c v ni ting. Nhng doanh nhn nng n nht lc th c coi nh nhng th lnh ca ngnh cng nghip, lc li b nguyn ra nh nhng tn trm k cp. Ngy nay, nhng ngi giu c nht trong nhng ngi giu c u l nhng nhn vt ni ting trong gii gii tr v th thao. H c tung h bi dn chng l nhng ngi sn sng tr tin nng cao v th cho cc thn tng ngi sao ca mnh. V trong tt c nhng iu ny, vn nng lng c nc M gii quyt nh th no?

- 30 -

CN VN NNG LNG
Nn kinh t M tiu th rt nhiu nng lng 99,89 triu t Btu (n v nhit lng Anh) trong nm 2005. Gn nh tt c nng lng c sn xut ti M c tiu th ht, ngoi ra, nc M cn nhp khu rt nhiu nng lng. Kh t t nhin than , du m v kh gas thin nhin - hin ang cung cp hn 85% nng lng c tiu th ti M - c ngha l gn 2/3 lng in ca chng ta v gn nh ton b xng du dng trong vn ti, theo bo co ca B Nng lng Hoa K. B Nng lng cng d bo rng s ph thuc ca nn kinh t M vo kh t s cn c xu hng gia tng trong nhiu thp k ti: ngay c khi chng ta xy dng, trin khai v pht trin cng ngh ti to v cng ngh nguyn t. Di 8% ngun cung cp nng lng cho nc M l t nng lng nguyn t v di 6% l t cng ngh ti to, ch yu l t thy in v kh vi sinh. Hin nay gi nng lng trn th gii ang tng cao do nhu cu tng ln, c bit l cc nn kinh t tng trng mnh nh Trung Quc v n . ng thi, cc ngun cung cp nng lng, c bit l du m, li ang b ct gim di s kim sot ca cc cng ty quc doanh nm bn ngoi nhng nn kinh t ln. Gn mt phn ba ngun cung nng lng ca M c nhp khu, trong , gn 2/3 l du m. Trong nm 2006, nn kinh t M tiu th trung bnh 20,6 triu thng du mi ngy, chim gn lng cung trn ton th gii. S ph thuc ca nc M vo du m t bn ngoi tr thnh mt vn chnh tr v cng quan trng. Ch cn c nhng bin ng nh trong lng cung du, hay thm ch ch cn lng cung du th gii b ngt qung trong giy lt cng c th l nguyn nhn gy ra nhng kh khn v mt kinh t cho hng chc triu ngi M, theo bo co t Hi ng Lnh o An ninh Nng lng.

Cc ngun nng lng ti to ging nh h thng qut gi Colorado's Rocky Mountains to ra gn 6% ngun cung nng lng cho nc M ( AP Images/Ed Andrieski)

- 31 -

4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

Tiu th in vo nm 2006 (t kw/gi)

Phn nh quy m ca nn kinh t, hai quc gia tiu th in nhiu nht trn th gii l M (th nht) v Trung Quc (th hai)

Canada Php

Italy

Nht

Anh

Braxin

Nga

n Tr.Quc Hn Quc

Tit kim nng lng bng cch tng hiu sut v pht trin cc ngun cung nng lng khc ngoi du m l mc tiu chnh sch ca nc M, nhng vic t c mt s ng thun chnh tr t c nhng mc tiu ny mi l vn kh gii quyt. Hin nay, kinh t M bt u t c tnh hiu sut trong s dng nng lng. Hin kinh t M ch s dng mt na lng du m sn xut ra mt -la GDP (c tnh n lm pht) so vi lng du m nc M phi tiu th sn xut ra mt -la GDP vo nhng nm 1970 giai on khng hong du m. L do l g? L do nc M m rng cc khu vc kinh t t ph thuc vo du m, tng tiu chun tit kim nhin liu i vi t v gim hn vic s dng du m thay th cho in nng. Tuy vy, vo nm 2004, tnh hiu sut trong s dng nng lng ca M vn cha bng cc nn kinh t ln khc, tr Trung Quc. B lut nng lng nm 2005 c Quc hi thng qua a ra nhiu sng kin khc. V d nh hnh thc bo m tin vay, gim thu, tr cp cho cc ngnh cng nghip nng lng (bao gm c nng lng nguyn t, kh vi sinh nh ethanol v khai thc du m). Khai thc than sch cng l mt mc tiu quan trng, v nc M c ngun cung cp than rt ln. B Lut ny cng a ra mc gim thu hn ch cho cc ci tin hiu sut s dng nng lng v cho vic mua cc phng tin giao thng tit kim nng lng.

- 32 -

V nhng l do kinh t v mi trng, chnh quyn cc bang, c bit l California, cn i xa hn chnh quyn lin bang trong mc tiu tng cc chun mc v hiu sut s dng nng lng trong cc cng ty, ti gia nh v i vi cc phng tin giao thng. Cho n nay, chnh quyn lin bang, chnh quyn cc bang v chnh quyn a phng vn ang tm mi cch m bo an ton nng lng cho nn kinh t. u t nc ngoi c t ra thch thc i vi nn kinh t M hay khng?

Nhng nh my lc du nh th ny Texas cung cp 20,6 triu thng du nn kinh t M tiu th mi ngy ( P Images/David J. Phillip)

- 33 -

U T NC NGOI
Nhiu nh kinh t cho rng ngoi thch thc v s ph thuc qu ln vo du m, nc M cn phi ng u vi thch thc v cc dng vn u t nc ngoi khng l vo nc M khin cho li sut tit kim trong nc lun b duy tr mc thp. Mc d nc M pht trin thnh vng, song ngi lao ng vn c mc n h gia nh cao v ang c xu hng tng ln. Theo thng k chnh thc, mt s li sut tit kim ang trng thi dng chuyn sang trng thi m trong mt vi nm k t nm 2000. Ln u tin k t Cuc i suy thoi nm 1930, cc h gia nh M ang chi tiu nhiu hn so vi s tin h kim c sau khi tr i thu thu nhp c nhn.

N cng so vi GDP (phn trm)

200

150

T l n cng so snh vi sn lng kinh t ca M cao hn so vi nhiu nc nhng khng cao hn tt c cc nc trn th gii.

100

50

Canada Php

Italy

Nht

Anh

Braxin

Nga

n Tr.Quc Hn Quc

ng thi, chnh quyn lin bang cng ang phi i mt vi bi chi ngn sch 435 t -la trong nm 2006 - phn ln c chi tr t cc ngn hng trung ng nc ngoi. N nh nc ca chnh quyn lin bang M l khong gn 9 nghn t -la, c tnh chim 65% GDP, bng t l ny ca Php v c, nh hn rt nhiu so vi t l ny Nht Bn v Italia. Tuy nhin, cc quc gia nc ngoi - c bit l cc nn kinh t mi ni chu v cc nc sn xut du m - c bi hc kinh nghim v hin tng d tha tit kim. Cc ngn hng t nhn v trung ng, cc th ch khc ngay c cc nc ang pht trin nh Trung Quc vi rt nhiu ngi ngho cng rt nhng khon tin khng l vo th trng M.

- 34 -

Cc dng vn u t t nc ngoi vo M dng nh c tc tng nhanh hn c tc tng trng ca nc M v cao hn so vi tc tng u t nc ngoi ti bt k ni no khc trn th gii l do h thng ti chnh M pht trin trnh cao v do tnh n nh ca nn kinh t M, Trung tm Nghin cu Quc hi nhn nh nh vy. Theo C quan Nghin cu Phc v Quc hi (CRS), cc nh u t nc ngoi s hu khong 10% tng ti sn ti chnh ca nc M, bao gm c phiu cng ty, tri phiu v c phiu chnh ph. H cng u t trc tip vo cc cng ty thit b v th trng bt ng sn ca M. Vo nm 2006, cc nh u t nc ngoi u t gn 1,8 nghn t -la vo nn kinh t M, khong 184 t -la trong s l u t trc tip, phn cn li l u t vo c phiu v tri phiu. Vi cc cch tnh ton khc nhau th tng lng tin u t trc tip nc ngoi ti M trong nm 2005 l t 1,6 nghn t n 2,8 nghn t -la M. Hoa K l quc gia c lng vn u t trc tip nc ngoi vo ln nht trn th gii v cng l nh u t trc tip nc ngoi ln nht trn th gii, theo CRS. Nhiu chuyn gia lo ngi v t l u t trong nn kinh t M ca cc chnh ph nc ngoi, khong 16% tng vn u t nc ngoi trong nm 2005. Cc nh u t nc ngoi s hu hn mt na chng khon kho bc ca M. Trong nm 2006, Nht Bn l quc gia c t l s hu di hn cao nht cc chng khon kho bc, khong 644 t -la, sau l Trung Quc vi khong 350 t -la. Nhiu ngnh cng nghip M v cc i din ca h trong Quc hi khng nh rng cc ngn hng trung ng ng ang s dng chng khon kho bc M thao tng t gi hi oi, lm tng lng hng ha v dch v xut khu vo th trng M. ng thi, cc chnh ph nc ngoi ang thc hin hot ng thn tnh, thng qua phi hp hoc hnh ng ring l, nhm tc ng ln t gi hi oi ca ng -la, CRS nhn nh. Nhiu chuyn gia e s rng vic cc chnh ph nc ngoi nhanh chng nhng li ti sn u t trn nc M ca h s gy ra rc ri nghim trng cho nn kinh t th gii. Cc chnh ph th ch nc ngoi c th li ko v vn ng rt tin hng lot ra khi cc th trng chng khon ti M nhm gy bt n cho nn kinh t M. Hoc cc chnh ph nc ngoi c th quyt nh u t tin ca h vo ni khc khi m gi tr ti sn ca h ti M bt u suy gim.

- 35 -

Ngoi ra, cc dng vn u t nc ngoi vo th trng M cn lm cho li sut v gi c ti M thp hn mc thng thng, gy ra mt ln sng tiu dng hng ha mt cch t, bao gm c hng ha nhp khu. Ngoi tr nm 1991, thm ht ti khon thanh ton vng lai ca M tng dn t khong 12 t -la nm 1982 ln 856,7 t -la nm 2006. Theo bo co ca Ngn hng Th gii: Thm ht ti khon thanh ton vng lai ca nc M c thanh ton ch yu t thng d ti khon thanh ton vng lai ca Trung Quc v mc tng u t t cc nh xut khu du m chnh. Vo cui nm 2005, cc nh u t M c khong 9,6 nghn t -la ti sn nc ngoi, trong khi cc nh u t nc ngoi c khong 12,5 nghn t -la ti sn M. Nh vy, c th thy ti sn u t quc t rng ca M trong nm 2005 t m 2,8 nghn t -la. Trong nm 2006, ln u tin k t khi u t quc t rng ca M m vo nm 1986, cc nh u t nc ngoi thu c li nhun nhiu hn trn t M so vi li nhun m cc nh u t M kim c nc ngoi. Theo nh Hi ng Cnh tranh tng kt: vn tr nn n gin, cc khon tit kim nc ngoi c dng chi tr cho tiu dng ca M khin cho xut khu nc ngoi tng ln. Trong ngn hn, tnh hnh ny c li cho c hai bn nhng n cha nguy c tim tng v khng hong ti chnh ton cu. Vy th u l vn tip theo i vi nn kinh t M?

Ti mt hi ch vic lm New York, mi ngi xp hng vi hy vng kim tm c c hi kinh t mi. ( AP Images/Mark Lennihan)

- 36 -

TNG LAI PHA TRC

Tt nhin tng trng kinh t khng phi l mi mi. T nm 1854, nn kinh t M tri qua 32 chu k tng trng v suy thoi. Trong giai on hin i, chu k tng trng tr nn di hn v chu k suy thoi tr nn ngn hn, 10 chu k t nm 1945 n 2001, trung bnh mi chu k tng trng l 57 thng, mi chu k suy thoi l 10 thng. Nu tnh c 32 chu k so snh th trung bnh chu k tng trng l 32 thng cn chu k suy thoi l 17 thng. Tip tc tng sn lng - sn lng trn mi ngi lao ng v trong mt gi lao ng l cch duy nht tip tc duy tr tng trng kinh t v tng thu nhp. Tuy nhin, sn lng ca nn kinh t M ang gim dn t sau khi t nh cao vo nm 2002. Mi quan ngi ca tng lp lao ng trung lu M v an ton ch lm ang tng ln hn bao gi ht, khi m h phi i mt vi cc thay i nhanh chng v cng ngh, vi sc p cnh tranh t lao ng nc ngoi sn sng chp nhn mc lng thp. Trong khi phn ln cc nh kinh t ng h li ch thu c t thng mi th mt s t ngi (nhng s ngi ny ang c xu hng tng ln) li cnh bo v nguy c mt vic lm ca hng chc triu ngi M v nc M c th s b mt hng lot ngnh cng nghip. Th nhng vic rt khi tin trnh hi nhp vi nn kinh t th gii l mt iu khng tng. Thng mi 2 chiu v hng ha v dch v ang chim 27% GDP ca M nm 2005, tng t 11% vo nm 1970. Ch lm ca t nht 12 triu lao ng M hin ang ph thuc vo xut khu. Trong khi nhiu ngi lao ng M phi i mt vi cc thch thc ln pha trc th khng g quan trng hn l phi tng cng u t hn na vo gio dc v o to, t , c ci nhn lc quan rng nc M s duy tr c v th cao nht trong nn kinh t ton cu nh vo sc mnh tim tng ca n v tnh d thch ng vi mi i thay. Vic nc M s ng mt vai tr t quan trng hn trong nn kinh t ton cu l mt iu khng th trnh khi do nhng thay i v cu trc gia cc quc gia trn th gii, Hi ng Cnh tranh nhn nh nh vy. Nhng khng c l do g nc M khng th tip tc duy tr v tr l quc gia thnh vng nht hnh tinh.

Ngi lao ng ca Fairchild Semiconductor c tr s Maine, nh phn ln ngi lao ng M, phi i mt vi cc tin b cng ngh. ( AP Images/Joan Seidel)

- 37 -

DANH MC THUT NG
Ti sn: cc gi tr m cng ty s hu, thng c nh gi bng tin Cn cn thng mi: l mt phn trong cn cn thanh ton ca mt quc gia, th hin trng thi giao dch xut nhp khu hng ha v dch v trong mt khong thi gian nht nh. Nu xut khu hng ha t gi tr cao hn nhp khu, th cn cn thng mi trng thi thng d; nu gi tr nhp khu cao hn xut khu th cn cn thng mi trng thi thm ht. Tri phiu: mt vn bn hp l trong cng ty cam kt tr cho tri ch (ngi gi tri phiu) vo ngy o hn tri phiu mt khon tin c nh cng vi li nh k ca tri phiu. Thm ht ngn sch: khon tin chnh ph chi tiu mi nm ln hn thu nhp ca chnh ph trong nm . Thng d ngn sch: khon tin chnh ph chi tiu mi nm thp hn thu nhp ca chnh ph trong nm . Vn: trang thit b hu hnh (nh xng, thit b, k nng lao ng) c s dng trong sn xut hng ha v dch v. Vn cng m ch cc loi c phiu cng ty, chng khon n v tin mt. T bn ch ngha: h thng kinh t trong cc phng tin sn xut thuc quyn s hu t nhn v do t nhn kim sot, h thng kinh t ny vn hnh theo quy lut cnh tranh v mc ch li nhun. Ngn hng Trung ng: c quan tin t c bn ca mt quc gia, c cc chc nng chnh l pht hnh tin t v iu tit lng cung tn dng trong nn kinh t. Ngn hng thng mi: cung cp cc ti khon tin gi, bao gm sc, tit kim, tin gi c k hn; cung cp cc khon vay cho c nhn v cng ty khng ging nh cc cng ty ngn hng u t (v d nh cc cng ty mi gii chng khon) thng ch c vai tr thc hin trao i chng khon cng ty v chng khon nh nc. Cu: tng s hng ha v dch v m khch hng sn lng mua v c kh

- 38 -

nng mua ti tt c cc mc gi c th trong mt khong thi gian nht nh. i suy thoi: s st gim nghim trng v ko di trong hot ng kinh t ni chung. Phi iu tit: chnh ph d b kim sot i vi mt ngnh cng nghip. Ch s cng nghip Dow Jones: ch s gi chng khon da trn 30 chng khon hng u, y l mt ch s phi hp thng c s dng nh gi xu hng ca gi chng khon v tri phiu ti M. Tng trng kinh t: tng nng lc sn xut hng ha v dch v ca mt quc gia. Thng mi in t: hot ng mua bn qua mng Internet ton cu. T gi hi oi: t gi hoc mc gi m ti ng tin ca mt quc gia c trao i vi ng tin ca mt quc gia khc. Xut khu: hng ha v dch v c sn xut trong nc v c bn cho khch hng nc ngoi. H thng d tr lin bang: c quan tin t quan trng (ngn hng trung ng) ca M, c chc nng pht hnh tin t v iu tit lng cung tn dng trong nn kinh t. N bao gm mt Hi ng Thng c gm 7 thnh vin ng ti th Washington, 12 Ngn hng d tr lin bang cc vng v 25 chi nhnh. Chnh sch ti kha: quyt nh ca chnh quyn lin bang v tng s tin chi tiu trong mt nm v tng s tin thu c t thu, nhm gim tht nghip v m bo nn kinh t phi lm pht. Thng mi t do: khng c cc quy nh v mc thu ngn cn thng mi gia cc quc gia. Tng sn phm quc ni: tng gi tr sn lng u ra, thu nhp hoc chi tiu ca mt quc gia thc hin bn trong ng bin gii ca quc gia . Vn con ngi: sc kho, sc mnh, gio dc, o to, v k nng m ngi lao ng s dng trong cng vic ca h.

- 39 -

Nhp khu: hng ha v dch v c sn xut ti mt quc gia khc nhng c bn trong th trng ni a. Lm pht: t l tng mc gi chung ca hng ha v dch v. (Khng nn nhm ln vi tng gi ca mt s hng ha c th khi so snh vi gi c ca cc hng ha khc). Quyn s hu tr tu: quyn s hu sng ch, thng hiu, bn quyn tc gi, lin quan n vic s hu, s dng, hoc chuyn nhng cc sn phm c to ra bi tr tu ca con ngi. u t: mua chng khon, v d nh c phiu hay tri phiu. Lc lng lao ng: M, lc lng lao ng l tng s ngi c thu lm vic hoc ang tm vic. Th trng: ni ngi mua v ngi bn thit lp gi c cho cc sn phm tng t hoc ng nht, sau trao i hng ha v dch v. Kinh t th trng: nn kinh t quc gia ca mt nc, da trn cc lc lng th trng xc nh mc sn lng, tiu dng, u t v tit kim m khng c s can thip ca chnh ph. Chnh sch tin t: cc bin php can thip ca h thng d tr lin bang nhm tc ng ti kh nng thanh ton v chi ph ca tin t v tn dng. Chnh sch tin t c s dng nh mt cng c lm tng vic lm, thc y tng trng kinh t, n nh gi c v lm nn tng cho hot ng trao i quc t. Cung tin: tng s tin (tin xu, tin giy, ti khon sc) ang lu hnh trong nn kinh t. Qu tng h: mt cng ty u t cung cp cc loi c phiu mi v mua theo yu cu cc c phiu hin hnh, ng thi, s dng vn ca mnh u t vo cc chng khon khc nhau. Tin c gom t cc c nhn v Qu tng h s nhn danh cc c nhn ny u t vo nhiu danh mc chng khon. Chnh sch Kinh t x hi mi: Chng trnh ci cch kinh t ca M vo nhng nm 1930, nhm a nc M thot khi cuc i suy thoi.

- 40 -

Hng ro phi thu: cc bin php ca chnh ph - v d nh cc h thng gim st nhp khu v cc bin php phi thu khc nhm hn ch nhp khu hoc nhm hn ch thng mi quc t. Nng sut: lng hng ha v dch v c sn xut ra trn mi mt n v u vo (ngun lc sn xut) trong mt khong thi gian nht nh Ch ngha bo h: s dng v khuyn khch cc bin php hn ch nhp khu, vi mc ch bo h cho cc nh sn xut khng c hiu qu ni a trc sc p cnh tranh ca cc nh sn xut nc ngoi. Ngang bng sc mua: t l chuyn i thnh mt ng tin chung c kh nng cn bng ha sc mua ca cc ng tin khc. Suy thoi: st gim nghim trng trong hot ng kinh t v trong mt khong thi gian nht nh. Quy nh, iu tit: quy tc v lut l c cc c quan nh nc ban hnh, bao gm cc quy nh hay cc iu lut c th, ph hp vi lut php lin bang, nhm iu chnh v t chc mt s hot ng hay mt vi ngnh cng nghip c th. Doanh thu: s tin cc cng ty thu c nh bn hng ha v dch v. Chng khon: giy chng nhn (chng khon ghi danh) hoc cc ghi chp in t (lu k chng khon) v quyn s hu c phn (c phiu) hoc ngha v n (tri phiu). y ban Chng khon v S giao dch: mt c quan iu tit c lp phi ng phi v bn t php, c trch nhim qun l thi hnh cc b lut chng khon lin bang. Mc ch ca cc b lut ny l bo v cc nh u t v m bo rng h c cung cp tt c cc thng tin minh bch v nhng chng khon ang c lu chuyn trn th trng. Dch v: cc hot ng kinh t - v d nh giao thng vn ti, ngn hng, bo him, du lch, vin thng, qung co, gii tr, x l s liu, t vn - thng c sn xut v tiu dng ng thi, khc vi hng ha (c tnh cht hu hnh cao hn).

- 41 -

Ch ngha x hi: h thng kinh t trong cc phng tin sn xut thng thuc quyn s hu v c kim sot tp th (thng do nh nc s hu v qun l), vn hnh theo c ch k hoch ha tp trung. Quy nh x hi: cc hn ch do nh nc t ra hn ch hoc cm hnh vi gy hi (v d nh lm nhim mi trng hoc y ngi lao ng vo mi trng lm vic nguy him) hoc khuyn khch cc hnh vi tt c li cho x hi. Bo him x hi: mt chng trnh tr cp ca M cung cp phc li cho ngi v hu da trn qu trnh ng bo him ca ch lao ng v ca bn thn ngi lao ng khi h cn lm vic. nh tr kinh t: mt trng thi kinh t trong lm pht tng cao nhng hot ng sn xut li nh tr. C phiu: giy s hu c phiu trong ti sn ca mt cng ty. S giao dch chng khon: mt th trng c t chc mua bn c phiu v tri phiu. Tr cp: mt khon li kinh t, trc tip hoc gin tip, do chnh ph cp cho cc nh sn xut hng ha v dch v trong nc, thng c mc ch lm tng v th cnh tranh ca cc nh sn xut ny trc cc cng ty nc ngoi. Cung: lng hng ha hoc dch v m cc nh sn xut sn lng bn v c kh nng bn ti tt c cc mc gi trong mt khong thi gian nht nh. Thu quan: thu nh trn hng ha c vn chuyn t khu vc hi quan ny sang mt khu vc hi quan khc v mc ch bo h hoc tng ngn sch. Thm ht thng mi: khon tin nhp khu vt qu xut khu ca mt quc gia. Thng d thng mi: khon tin xut khu vt qu nhp khu ca mt quc gia.

- 42 -

Trong ti liu ny, cc th cc trang 6, 11, 18, 28, 32, 34 l ca Cc Tnh bo Trung ng Hoa K (CIA). Cc th trang 9-10 l ca B Thng mi Hoa K.

- 43 -

Trung tm Thng tin - T liu Phng Thng tin - Vn ha i s qun Hp chng quc Hoa K Rose Garden Tower, 170 Ngc Khnh, H Ni Tel: (844) 850-5000 Fax: (844) 831-4601 Email: irchanoi@state.gov http://vietnam.usembassy.gov

- 44 -