S

ang 13/ 8/ 2011, Tong B th Nguyen Phu

Trong acobuoi lam viec vi Lien hiep cac
Hoi Khoa hoc vaKythuat Viet Nam vetnh
hnh trien khai thc hien ngh quyet so27 Ban
Chap hanh TW ang khoa X, vexay dng oi
ngutr thc trong thi kyay manh cong nghiep
hoa, hien ai hoa at nc. Cung dco/ c inh
TheHuynh, Uy vien BoChnh tr, B th Trung
ng ang, Trng ban Tuyen giao Trung ng;
PhoThutng Nguyen Thien Nhan, cung lanh
ao cac bo, nganh Trung ng.
Theo bao cao cua GSTS ang VuMinh, Chu
tch Lien hiep hoi, sau 2 nam thc hien Nghquyet
so27, ang oan vaoan chutch Lien hiep hoi
achao vatochc quan triet Ngh quyet va
Chng trnh hanh ong cua ang oan Lien
hiep hoi ti ong ao can bo, ang vien trong
hethong. Lien hiep hoi achutrong nang cao
chat lng trong t van, phan bien vagiam nh
xahoi; tap hp nhieu tr thc tieu bieu, cac nha
khoa hoc tham gia t van, phan bien cac ean,
chnh sach ln cotnh chat phc tap, a nganh.
Tochc nhieu hoat ong thong tin vaphobien
kien thc gop phan nang cao dan tr; xahoi hoa
khoa hoc vacong nghe, giao duc vaao tao, bao
vemoi trng...
Tai cuoc lam viec, nhieu tr thc, nhakhoa
hoc bay tomong muon, ang vaNhanc noi
gng Bac Ho, thc s coi trong, anh giaung
vasdung hieu quakhanang cua tng nhakhoa
hoc vaoi ngutr thc khoa hoc cong nghe, the
hien bang nhng chnh sach ai ngovac che
chnh sach cu the. Cothecoc chemem trong
quan lykhoa hoc cong nghe, nhat lavi nhng y
tng mi, sang tao cha cotrong kehoach. ang
vaNhanc can tang cng hn na cong tac
ao tao vaao tao lai nguon nhan lc.
Phat bieu tai cuoc lam viec, Tong B th
Nguyen PhuTrong anh giacao nhng ong gop
to ln cua Lien hiep hoi vao nhng thanh tu
chung cua at nc. Tong B th nhan manh: oi
ngutr thc lavang rong cua quoc gia. Cung vi
nhng chnh sach, van ban phap quy khac, Ngh
quyet so27 thehien s quan tam cua ang oi
vi oi ngutr thc; en nay, noi dung, muc tieu
vagiai phap xay dng oi ngutr thc van con
nguyen giatr.
Tong B th Nguyen PhuTrong cho rang, Lien
hiep hoi phai tap hp c ong ao tr thc
khoa hoc vacong nghe, tr thc tre, tr thc trong
doanh nghiep vatr thc langi Viet Nam
nc ngoai; tiep tuc oi mi noi dung vaphng
thc hoat ong, phoi hp chat chehn na vi
cac c quan cua ang vaNhanc ephat huy
vai trocua Lien hiep cac hoi vaoi ngutr thc
khoa hoc vacong nghe, ong gop vao viec hoach
nh chnh sach, ieu hanh cac d an ln nham
nang cao hieu lc, hieu qua.
Tong B th Nguyen PhuTrong ghi nhan kien
nghcua Lien hiep hoi veviec xem xet cong nhan
Lien hiep cac hoi latochc chnh tr - xahoi;
xay dng c chethuan li, lau dai ephat huy
vai tro, tran trong nhng ong gop cua oi ngu
tr thc; mong muon oi ngutr thc tiep tuc co
nhng ong gop tch cc hn na vao s nghiep
cong nghiep hoa, hien ai hoa at nc.
oi ngu tr thuc
Ia vang rong cua quoc gia
PV
GS.TSKH ng V Minh, Ch tch Lin hip Cc hi KH&KT Vit Nam tng
Tng B th Nguyn Ph Trng bc tranh (nh: t Vit)
Tp ch xut bn 03 k/thng
K chnh ra ngy 25 hng thng
K chuyn Vn ha - Kinh t ra ngy 15
Chuyn san phng Nam ra ngy 5 hng thng
Giy php hot ng bo ch s 397/GP-BVHTT
s 41/GP-SBS; s 35/GP-SBS
To son - Tr s
27 Hng Vin - qun Hai B Trng - H Ni
T&Fax: 04.39764693
Website: vanhien.vn
Email: vanhienvietnam@yahoo.com
vanhienvietnam1@gmail.com
Vn phng Ban chuyn
S 6 - l 12 B Trung Yn - Trung Ha - H Ni
T/Fax: 04.37831962
C quan i din ti TP.HCM
288B, An Dng Vng, Qun 5, TP.HCM
T: 08.8353878
C quan i din ti min Trung v Ty Nguyn
Tng 5 Khch sn Eifel, 117 L , Nng
T: 0511. 647529
Fax: 0511. 811972
Ch nhim
GS Hong Chng
Tng bin tp
TS Phm Vit Long
Ph Tng Bin tp Thng trc
NB Nguyn Th Khoa
Ph Tng Bin tp
TS Nguyn Minh San
NB Trn c Trung
Trng ban Tr s
NB Nguyn Hong Mai
Gim c c quan i din ti TP.HCM
NB V Thnh Tn
Th k ta son
NB T My Sn
NB Thu Hin
Hi ng Bin tp
Thng tng Nguyn Nam Khnh, GS V Khiu,
GS.NSND Trn Bng, GSTS Trn Vn Kh,
GS Trng Lu, GSVS H S Vnh, NB Phm c
Lng, GSTS Thi Kim Lan, NSND. TS Phm Th
Thnh, NSND ng Nht Minh, TS on Th Tnh,
GSTS Nguyn Thuyt Phong, NVK Nguyn Th K
Trnh by
T My Sn
Ba 1:
i tng V Nguyn Gip
nh: Duy Anh
Ti tr pht hnh
Doanh nghip sch Thnh Ngha
TP. H Ch Minh
In ti
Cng ty C phn in Sao Vit, H Ni
Gi: 22.000
Vn Hin
ViT NaM
Trongsnay
Thng 8- 2011
4. Bc v H Ni
V NGuyN GiP
8. Tng Gip, nh chin lc ca t do
NHT NH
10. n tng Nguyn Sinh Hng
HoNG CHNG
12. Ma bo hiu ngh v m
V HNG
15. Ci bp ca m ti
V KHoa CHu
16. Ty Nguyn - vn ha rng i v u
VN CNG HNG
18. Sng v cht v T quc
THaNH THo
19. Ma thu trn tay
NG NGN
20. Trn Nhn Tng v bi hc gii phng
ni lc
VN QuN
24. QunhPhNguynDiu-ngngh s
V NGC LiN
31. Vua Minh Mnh vi cuc ci cch hnh
chnh, chng tham nhng canh tn t
nc
NGuyN MiNH TNG
34. Hong Sa v Trng Sa di thi Ty
Sn v nh Nguyn
NGuyN VN TuN
38. Chapi nhc c ca ngi Raglai
NGuyN VN Ho
40. Ci mu y
oN T DiN
42. Ph an My s khng cn c n
MiNH CHNH
46. Cm nhn chn dung mng m
NGuyN aNH TuN
49. D n Sn khu hc ng gip th
h tr hiu v nt p vn ha ngh thut
truyn thng
NGC aNH
52. Bnh nh vi Sn khu hc ng
VN TRNG HNG
54. iu tm c v phng php tip
cn vn ha dn tc
PHaN NG NHT
56. Hn gi Hi yN
59. Vn Hng k s
TN LiNH
62. Lng Cho bn sn ni
NGuyN HNG
64. Thin v Vn ha giao thng
NG NHT MiNH
67. Gi ngi li xe but Th
NHT NH
68. Ngm Kiu
TRN VN KH
4. uncle Ho came back to Hanoi
Vo NGuyeN GiaP
8. General Giap - strategist of liberty
NHaT aNH
10. impression of Nguyen Sinh Hung
PRof. HoaNG CHuoNG
12. Thinking of mother when it s the season of
fulflling our flial duties
Vo HoNG
15. The cooking fres my mother
Vo KHoa CHau
16. Tay Nguyen: Wheres forest culture?
VaN CoNG HuNG
18. Live and die of motherland
THaNH THo
19. autumn on the hand
DoNG NGaN
20. Tran Nhan Tong and lession of internal force
liberation
VaN QuaN
24. Quynh governor Nguyen Dieu - artist
scholar
Vu NGoC LieN
31.King Minh Menh and andministrative
reform, against to embezzle to renovate the
country
NGuyeN MiNH TuoNG
34. Hoang Sa and Truong Sa under the period of
Tay Son and Nguyen
NGuyeN VaN TuaN
38. Chapi - the orginal musical instrument of
Raglai people
NGuyeN VaN Hao
40. That red
DoaN Tu DieN
42. Pho an My will not be alone
MiNH CHaNH
46. To feel the dreaming portrait
NGuyeN aNH TuaN
49. Project Stage in the school help the
young understand about the good feature of
traditional art
NGoC aNH
52. Binh Dinh with Stage in the school
VaN TRoNG HuNG
54. favourite thing of the method to approach
national culture
PHaN DaNG NHaT
56. Spirit of papoose Hai yeN
59. Chronicle about Van Huong
TaN LiNH
62. Village of traditional operetta beside the
NGuyeN HuoNG
66. Dhyana and trafc culture
DaNG NHaT MiNH
67. To send to driver of bus in the capital
NHaT aNH
68. To chant the story of Kieu
TRaN VaN KHe
Vn
5 4 VN HiN
ViT NaM
1
. VeHaNoi, chung toi phoHang Ngang.
Thanh uyabotr cho chung toi tai mot
gia nh c s. t hom sau, cotin Bac a
ve. May ngay trc o, mot trung oi Quan giai
phong thuoc chi oi Quang Trung chien au tai
Thai Nguyen, ac lenh quay gap lai Tan Trao
ei bao veBac. ong ch en bao tin noi doc
ng conhng luc Bac phai dung cang. Nh
vay, chac Bac con yeu lam. Bac von khong bao gi
muon lam ban en ngi khac ngay canhng khi
yeu met. Tnh hnh ang khan trng. Anh Tho
c clen chien khu on Bac th Bac ave. Anh
Ninh vatoi cung i len PhuGia gap Bac
Trong cuoc i hoat ong cach mang cua Bac,
lenh enh goc bechan tri, aconhng ngay vui
ln. olangay Bac tm thay con ng giai phong
dan toc khi oc Luan cng cua Le-nin vecac van
edan toc vathuoc a. olangay thanh lap ang
cong san Phap nam 1920 maBac lamot thanh vien.
Vangay lch smong 3 thang Hai nam 1930, ngay
thanh lap ang cong san ong Dng...
ay lai lamot ngay vui ln na ang en vi
Bac, ang en vi cach mang Viet Nam.
Mi em nao con ngoi ben chiec ging tre,
trong can lan nho, nhng ngay Bac met nang tai
Tan Trao. Vao nhng giay phut omi thay het
c tam long khat khao chay bong cua Bac oi vi
nen oc lap, t do cua dan toc. Khong phai ch
nhng li Bac dan dovecong tac can bo, cach gi
vng phong trao, Duphai ot chay caday Trng
Sn cung phai gianh cho c oc lap tdo. Tam
long cua Bac con hien len rat roqua moi cchnho,
qua cai nhn khi Bac cht tnh gia nhng cn sot,
qua sau tranh vi benh tat hiem ngheo egianh
tng phut, tng giay cho cach mang.
Theo li hieu trieu cua ang, cua Bac, suot
may ngay nay, cadan toc ta tBac ch Nam a
vung day vi mot sc manh nh trieu dang,
thac o. Tin khi ngha thang li khap cac a
phng ang don dap bay ve...
Chung toi vao lang Ga.
Bac mot ngoi nhagach nhonhng sach se.
Chung toi bc vao, nhn thay ngay Bac ang
ngoi noi chuyen vi cu chunha.
Ngay nao Viet Bac, Bac con lamot ong ke
Nung. Ba nay, Bac atrthanh mot cu nong
dan mien xuoi rat thoai mai, tnhien trong boao
quan nau. Bac van gay nen oi gomacao. Nhng
ng gan hien rotren tran vahai thai dng.
Nhng vi vang tran luon luon ngi sang, mot
sc manh tinh than kyla toat ra thnh dang
manh decua Bac. Dusao so vi nhng ngay d
hoi nghTan Trao, Bac akhahn nhieu.
Cu chunhathay chung toi ti, giy, mi the
nao cung khong ngoi lai, noi vai cau chao hoi roi
lanh i chokhac.
Bac ti ci nhn chung toi, noi:
- Trong cac chuba nay ra dang ngi tnh
thanh roi.
Chung toi soi noi bao cao vi Bac tnh hnh
khi ngha HaNoi vacac tnh. Bac ngoi lang
nghe, vemat iem am. Tnh Bac nh vay, khi
vui khi buon eu van bnh than.
Chung toi noi vi Bac yThng vu muon to
chc sm lera mat cua Chnh phu. Theo quyet
nh cua Hoi nghtoan quoc hop tai Tan Trao, Uy
ban dan toc giai phong do Bac lam Chutch setr
thanh Chnh phulam thi.
Vi mot vevui vui, Bac noi nh hoi lai chung toi:
- Mnh lam Chutch a?
Thc ra, mot thi kyrat vevang nhng cung
cc kyhiem ngheo cua dan toc abat au. Bac a
nhan smenh khokhan: Lai con thuyen quoc gia
Viet Nam va mi hnh thanh, vt qua nhng
thac ghenh nguy hiem. Bac aon nhan nhiem
vuotrc lch s, trc nhan dan ung nh Bac
atrali cac nhabao nc ngoai ba thang sau o:
Toi tuyet oi khong ham muon cong danh phu
quychut nao. Bay giphai ganh chc Chutch la
v ong bao uythac th toi gang phai lam, cung
nh mot ngi lnh vang menh lenh quoc dan ra
trc mat tran.
2. ay lalan au tien Bac en HaNoi. Chang
ng ba tram ki-lo-met tngoi nhatranh nho
hep tai lang Kim Lien ti ay, Bac ai mat
ngoai ba mi lam nam.
Con ng Bac ai khong giong bat ccon
ng cua mot ngi Viet Nam yeu nc nao a
i trc Bac. Bac amot mnh lan loi, xong pha
tren nhng neo ng cua hau khap cac mien
khac nhau tren trai atThegian hon loan, au
thng; toi ac cua chungha equoc chong chat.
Gia luc vang thau lan lon, giathat khophan, Bac
anhanh chong nhn thay anh sang cua chan ly.
Bac aen vi chungha Le-nin. Tnam mi
nam trc ay, ngi yeu nc Viet Nam v ai
atm c chungha Mac-Lenin cho ong bao
ta vanhng ngi cung hoi cung thuyen - nhng
dan toc b oa ay v chungha equoc mot con
ng giai phong duy nhat: ng cach menh.
Mot soi thay ln lao aen trong i song
cua dan toc.
May ngay trc ay, HaNoi con ginguyen
ven bomat mot san pham cua cheothc dan
thoi nat thi chien. Cathanh phochm am trong
nhng hoat ong ch en. Cuoc song tnh tng
ngay. Nhng chiec xe chrac khong uea
xac nhng ngi chet oi ra vung ngoai o, o
xuong nhng hochung. Trong khi o, cac ca o,
ngi oi khap lang quevan un un keo vao. Ho
i vat vnh nhng chiec lakhobuoi chieu ong.
Nhieu khi chmot cai gat tay cua vien canh sat,
cung ulam hongaxuong khong bao gitrday.
Lai them thang Tam nam nay, nc cac trien
song eu len to. Cn hong thuy aphav
nhng eieu tlau khong c bon thong tr
nhom ngoti. Sau tnh ong bang, va thoc cua
camien Bac, bchm di lan nc trang. Dch ta
hoanh hanh. Bao nhieu tai hoa cua cheothc
dan cung mot luc don en.
Cung vi bon au c kinh te, bon au c
chnh tr cung ua nhau noi len. Chung va ho
Viet Nam oc lap, va hoai Nhat Ban van
tue. Thay vao nhng ten oi xep Phap mang dui
cui lanhng hien binh Nhat eo kiem dai, let xet
oi ung i tren cac hepho.
Khong phai chrieng HaNoi macadan toc ta
ang song nhng giphut au thng.
Thang li vai cua Hong quan Lien Xoanh
tan ao quan Quan ong cua Nhat vao gia thang
Tam, aa lai cho dan toc ta mot thi c ln.
Cach mang noi len nh mot cn loc. Chtrong vai
ngay, nhng vet nh, nhng noi nhuc, nhng kho
au cua cheonoleac quet i khanhieu.
Bac
ve Ha Noi
VONGUYEN GIAP
Ton Con Nai (M) thuc lc lng ng minh chp nh k nimvi Ch tch H Ch Minh v B trng Ni vV Nguyn Gip (1945)
7 VN HiN
ViT NaM
6 VN HiN
ViT NaM
Sc hoi sinh cua cach mang that la thng.
Hom trc cathanh phocon teliet v nan oi, v
benh dch, v skhung bo. Hom sau, tat canhng
ng to ngohem asoi len. Hang van, hang van
con ngi am am keo i vi sc manh nh nhng
dong thac. Chnh quyen nhan dan cach mang va
mi thanh lap. Khong kh HaNoi trnen trong
lanh, nao nc.
oan quan Viet Minh i, chung long cu
quoc... nhng bai ca cach mang vang len ron
rang tsm ti khuya. Csao moi luc mot nhieu
hn, ep hn. Cbay onha, opho.
Chap toi, Bac en nha. Chung toi ra on, nhan
thay tren net mat cua Bac nhng dau hieu xuc
ong.
Bac aveen HaNoi. t ngay na, HaNoi
setrthanh Thuocua nc Viet Nam dan chu
cong hoa...
3. Theladi slanh ao cua ang Cong san
ong Dng luc bay gicokhoang nam ngan
ang vien, Mat tran Viet Minh c toan dan ung
ho, agianh thang li vai trong cuoc Tong khi
ngha suot tBac ch Nam. Chtrong khoang mi
ngay, chnh quyen cach mang ac thanh lap
tren canc. Cheothc dan keo dai tam mi
nam cung vi cheophong kien hang ngan nam
sup otan tanh.
Anh chchunhaphoHang Ngang adanh
cho chung toi tang gac hai. Bac c mi len tang
ba lam viec cho tnh. Nhng Bac khong thch
mot mnh, cung vi chung toi.
Tang gac nay von laphong an vabuong tiep
khach nen khong coban viet, Bac ngoi viet cai
ban an rong thenh thang. Chiec may chcua Bac
c at tren cai ban vuong nho, mat boc nxanh
kegoc buong. Het gilam viec, moi ngi kiem
mot chonghluon tai o. Ngi nam i-vang.
Ngi ngutren nhng chiec ghekeghep lai. Bac
nghtren mot chiec ghexep bang vai trc kia
van dng goc buong.
Bac chutoa phien hop au tien cua Thng
vu tai HaNoi. Cach mang athanh cong hau
khap cac tnh. Nhng chnh quyen cach mang
trung ng van cha thanh lap. Tnh hnh trong,
ngoai lai rat khan trng. Thng vu nhan thay
phai sm cong bodanh sach Chnh phulam thi
vatochc lera mat cua Chnh phu. Nhng viec
nay can lam ngay trc khi ai quan cua Tng
keo vao.
Cac tnh pha tren nhan c chth nhan
luc nc lut, lay chuy ong thuyen bekhokhan,
lam cham viec chuyen quan cua Tng them ngay
nao hay ngay ay.
Mot so chi oi Quan giai phong a c
lenh ieu ong gap tThai Nguyen veHaNoi.
Nc lut lam h nhieu oan ng nen anh em
vecham. HaNoi gianh chnh quyen ahn mot
tuan le. Nhng lc lng vutrang cach mang mi
chconhng n v t vechien au vamot so
lnh bao an va theo cach mang. ocung lamot
ieu phai quan tam. Sang ngay 26, cotin hai chi
oi Quan giai phong aveen Gia Lam. Anh
Nguyen Khang cung anh Vng Tha Vusang
on.
Phai trai qua mot cuoc dan xep khokhan, bon
Nhat mi ong yecac n v Quan giai phong
vao HaNoi.
oi nhac binh cnhng khuc quan hanh khi
oan quan vt cau Long Bien. Cac chien s dan
thanh hai hang doc hai ben ng, sung cam tay,
an len nong, i theo t thesan sang chien au.
S comat HaNoi cua nhng lc lng vu
trang cach mang atrai qua toi luyen, ththach
lam cho moi ngi phan khi. Mot cuoc duyet
binh cua Quan giai phong vat vethanh c
tochc tai quang trng Nhahat Ln trc niem
han hoan, tin tng cua ong bao.
Ngay 28, danh sach Chnh phulam thi c
cong botren cac bao ch tai HaNoi. Thanh phan
cua Chnh phunoi len chutrng oan ket rong
rai cac tang lp nhan dan cua Mat tran Viet Minh
trong cong cuoc xay dng at nc.
Thng vu aquyet nh ngay ra mat cua
Chnh phulam thi cung langay nc Viet Nam
chnh thc cong bogianh quyen oc lap vathiet
lap chnh thedan chucong hoa. Ngoai ng
loi, chnh sach cua Chnh phu, phai chuan b ca
nhng li theea ra trc nhan dan. Bac va
Thng vu trao oi vemot viec hetrong can bat
tay vao lam ngay: Thao ban Tuyen ngon oc lap.
Trong can buong nhothieu anh sang cua ngoi
nhasau tham, nam gia mot trong ba mi sau
phophng coknh cua HaNoi, Bac ngoi lam
viec, khi th viet, khi th anh may.
Mot buoi sang, Bac vaanh Nhan goi anh em
chung toi ti.
Ban Tuyen ngon lch sathao xong, Bac
mang oc ethong qua tap the. Nh li Bac noi
lai sau nay, olanhng giphut sang khoai nhat
cua Ngi.
Hai mi sau nam trc, Bac ati Hoi ngh
hoabnh Vec-xay, neu len nhng yeu cau cap
thiet vedan sinh, dan chucho nhng ngi dan
thuoc a. Canhng yeu cau toi thieu ocung
khong c bon equoc may may chap nhan.
Ngi athay romot s that lakhong thetrong
chlong bac ai cua cac nhat ban. Ngi biet
chcon trong cay vao cuoc au tranh, vao lc
lng cua ban than dan toc mnh.
Giphut nay, Ngi ang thay mat cho ca
dan toc hai quacua tam mi nam au tranh.
Ba o, chung toi anhn thay roniem vui
rang rtren khuon mat con vovang cua Ngi.
4. Mong 2 thang Chn nam 1945.
HaNoi tng bng mau o. Mot vung tri bat
ngat cen vahoa. Cbay onhng mai nha, o
nhng rang cay, onhng mat ho.
Bieu ngbang cac thtieng Viet, Phap, Anh,
Hoa, Nga chang khap cac ng pho: Nc Viet
Nam cua ngi Viet Nam, aao chungha
thc dan Phap, oc lap hay lachet, Ung ho
Chnh phulam thi, Ung hoChutch HoCh
Minh, Hoan nghenh phai boong minh.
ong bao thuogia, tre, gai, trai eu xuong
ng. Moi ngi eu thay mnh can phai comat
trong ngay hoi ln au tien cua at nc.
Hang chuc van nong dan tngoai thanh keo
vao. Nhng chien s dan quan mang theo con,
kiem, matau. Conhng ngi vac theo canhng
quachuyong, nhng thanh long ao rut ra t
nhng giavukh bay etrang tr trong cac ien
th. Trong hang ngucua cac chem phu nnong
thon vi nhng boquan ao ngay hoi, conhng
ngi van khan vang, mac ao tthan, that lng
hoa ly...
Nang mua thu rat ep tren quang trng Ba
nh tgiphut nay ai vao lch s. oi danh
d ng nghiem trang chung quanh leai mi
dng. Cac chien sQuan giai phong ng sat canh
cung cac oi t vecua cong nhan, thanh nien va
lao ong thuobao veChnh phulam thi.
Sau bao nam bon ba khap thegii. mang an t
hnh cua equoc Phap, qua may chuc nhatuva
nhng ngay dai goi at nam sng, Bac atrve
ra mat trc mot trieu ong bao. S kien lch s
nay mi hom nao con trong c m.
Ba tieng HOCH MINH khong bao lau avang
i khap thegii vi nhng truyen thuyet mangi
ta thng danh cho cac bac v nhan. Nhng vao
ngay hom ay, cai ten mi cua Bac van con mi
la vi nhieu ong bao. Songi biet Bac chnh la
ong ch Nguyen Ai Quoc khi okhong nhieu.
Chutch HoCh Minh, vChutch cua Chnh
phulam thi nc Viet Nam dan chucong hoa,
ara mat ong bao nh mot lanh tulan au xuat
hien trc ong ao quan chung.
olamot cu giagay go, tran cao, mat sang,
rau tha. Cuoi chiec muacu, mac ao ka-ki cao
co, i dep cao su trang. Hai mi bon nam lam
Chutch nc, trong nhng ngay leln cua dan
toc, trong nhng cuoc i tham nc ngoai, Ho
Chutch bao gicung xuat hien vi mot hnh anh
gian d, khong thay oi. Van boquan ao vai, tren
ngc khong mot tam huan chng, y nh lan au
Bac ara mat ong bao.
Li noi cua Bac iem am, am am, khuc
chiet, rorang. Khong phai lacai giong hung hon
ngi ta thng c nghe trong nhng ngay le
long trong. Nhng ngi ta tm thay ngay o
nhng tnh cam sau sac ych kien quyet; tat ca
eu tran ay sc song; tng cau, tng tieng i
vao long ngi.
oc ban Tuyen ngon oc lap en na chng,
Bac dng lai vabong dng hoi:
- Toi noi, ong bao nghe rokhong?
Mot trieu con ngi cung ap, tieng day vang
nh sam:
- Co.. o... o!
Tgiay phut o, Bac cung vi cabien ngi
ahoalam mot.
Buoi leket thuc bang nhng li theoc lap:
- Chung toi, toan thedan Viet Nam xin the:
Kien quyet mot long ung hoChnh phulam thi
Viet Nam dan chucong hoa, ung hoChutch Ho
Ch Minh
- Chung toi xin the: Cung Chnh phuginen
oc lap hoan toan cho Toquoc, chong moi mu
moxam lc, ducophai chet cung cam long
Mot trieu con ngi, mot trieu tieng hocung
hoalam mot. olali thecua toan dan kien
quyet thc hien li HoChutch va oc eket
thuc ban Tuyen ngon:
Nc Viet Nam coquyen c hng t do
vaoc lap vas that athanh mot nc t do,
oc lap. Toan thedan toc Viet Nam quyet em tat
catinh than valc lng, tnh menh vacua cai e
givng quyen t do vaoc lap ay.
Lch sasang trang. Mot kynguyen mi bat
au: Kynguyen cua oc lap, T do, Hanh phuc.
Ban othegii phai sa oi lai v s ra i cua
mot Nhanc mi: Nhanc Viet Nam dan chu
cong hoa.
(Trch hoi ky
N|ung ncm i|cng ||cng i|c ncc ucn)
Vn
8
Vn
9
C
hieu 22-8, tai HaNoi, trien lam anh ai tng
Tong T lenh VoNguyen Giap do BoThong
tin - Truyen thong tochc akhai mac vi s
tham d cua Chutch nc Trng Tan Sang. ay la
mot hoat ong nhieu yngha kyniem ai tng Vo
Nguyen Giap tron 100 tuoi (25.8.1911- 25.8.2011), ky
niem 66 nam Cach mang Thang Tam vaQuoc khanh
2-9. Tai trien lam, Chutch nc Trng Tan Sang a
ghi dong lu but: ong ch VoNguyen Giap, ngi
anh cacua Quan oi Nhan dan Viet Nam, ngi hoc
troxuat sac cua Chutch HoCh Minh knh yeu. Ten
tuoi vacong lao cua ong ch mai mai i vao lch s
cua dan toc Viet Nam, cua Quan oi Nhan dan Viet
Nam, cua nhng vtng tai ba lng lay tren thegii.
Toquoc, nhan dan vaang knh yeu mai mai ghi
nhcong lao cua ong ch.
Cung dp nay, BoThong tin - Truyen thong cho ra
mat tap sach anh ai tng Tong T lenh VoNguyen
Giap ghi lai nhng thi khac lch shay i thng cua
vai tng. Trong li ta cua cuon sach, Tong B th
Nguyen PhuTrong viet: Vi gan 300 bc anh chon loc,
cuon sach anh ai tng Tong T lenh VoNguyen Giap
aphac hoa khaay uvachan thc bc chan dung
NhaN dp ai tNg Vo NguyeN giap troN 100 tuoi
(25/8/1911 - 25/8/2011)
Tuong
Ciap
Nha chien lc cua t do
song ong vecuoc i vas nghiep cua ai tng
VoNguyen Giap, mot vtng tai ba, mot nhacach
mang noi tieng, mot ngi hoc troxuat sac cua Chu
tch HoCh Minh, mot ngi con u tucua dan toc,
c nhan dan canc yeu men vaban bequoc te
ngng mo". Giao s VuKhieu th viet trong li gii
thieu cuon sach: Trong lch svevang cua ngan
nam Thang Long-HaNoi, th tram nam cuoi cung
trong ngan nam ay latram nam quan trong nhat, kho
khan nhat nhng lai rc rnhat, thanh cong nhat.
Trong mot tram nam nay, noi bat len hnh anh choi
loi cua lanh tu HoCh Minh vasau olahnh anh
rc rcua ai tng VoNguyen Giap cung vi cac
nhalanh ao loi lac cua dan toc.
Nhavan MyLady Borton, ngi hieu nh
tieng Anh cho cuon sach noi rang bakham phuc
v ai tng huyen thoai bi "ong tnhan dan
mara" vabi ong neu cao chan lyconhan dan
lacotat ca. Cung langi tng dch, hieu nh
cho cuon sach hoi c cua ai tng VoNguyen
Giap: "ien Bien Phuiem hen lch s", nnha
van Myakhong quan cong tm kiem nhng tai
lieu nc ngoai viet veai tng edch va
trao cho gia nh ong.
Cung trong dp kyniem 100 nam ngay sinh
ai tng VoNguyen Giap, tap ch Nhan ao cua
Phap adanh 6 trang in mau gii thieu cuoc i
vas nghiep cua ong. Bai viet cotieu eTng
Giap, nhachien lc cua t do, tac gialanha
bao - ao dien ngi Phap Daniel Roussel. Trong
bai bao cua mnh, Daniel Roussel thuat lai cuoc
i vas nghiep cua nhachien lc quan s tai
ba cua Viet Nam, ca ngi ai tng VoNguyen
Giap lahuyen thoai song Viet Nam, mot trong
nhng nhaquan s loi lac nhat theky20.
Trong lemng tho lan th100 cua ai tng
do gia nh vavan phong ai tng to chc,
nhng cuon sach, nhng bai th, bc anh, tng
ac trao tang cho gia nh ai tng. Trong
o, ang chuycocuon sach Commanders cua
Hoang gia Anh, tuyen chon gii thieu 59 danh
tng loi lac nhat thegii tcoch kim, atrang
trong danh 4 trang gii thieu veai tng Vo
Nguyen Giap. Trong 59 danh tng ay, chduy
nhat ai tng VoNguyen Giap cua chung ta
con song. Hay bc th cua GS.TS Burkhanov cua
Kazakhastan aton vinh ai tng la"VNguyen
soai vai cua thekyXX.
ay chlamot phan trong nhng tnh cam
yeu quymangi dan canc vaban bethegii
adanh cho ai tng VoNguyen Giap, bi nh
GS Phan Ngoc trong buoi leanoi: Noi thenao
cung khong het, viet thenao cung khong uve
ai tng tram tuoi cua Viet Nam vathegii.
Cuc gp mt y xc ng ca i tng V Nguyn Gip vi vn ngh s
i tng V Nguyn Gip
Trin lm nh: i tng Tng T lnh V Nguyn Gip GS.aHLV Khiu thm v chc sc khe i tng nm 2001
NHT NH
Vn
10
Vn
11
T
oi nhhom ay lamot ngay chunhat ep
tri trong tiet hesap chuyen sang thu nen
cohi mat me, nhat lakhu du lch sinh
thai Thac a - Ba V. Toi ang i dao di canh
rng nguyen sinh xanh biec egiai toasau mot
hoi thao khoa hoc keo dai cang thang th TS inh
c Hu - chunhan cua Thac a cho ngi en
mi toi ti cung tiep Bo trng Bo Tai chnh
Nguyen Sinh Hung. Ni tiep khach quykhong
phai trong phong vp mangay khu nhahang
rong ln nh nharong Tay Nguyen. Ban gheeu
bang nhng goc cay c cai tao cotnh mythuat
va cova kim. Quang canh hoang s vakh hau
trong lanh lam cho con ngi cocam giac dechu
equen i nhng khong gian khep kn vi tien
nghi cong nghiep vakhong kh nhan tao tmay
ieu hoanhiet o. Ngoi canh Botrng lamot
phu ntreep, du dang, luon nnu ci ti.
Khong can gii thieu toi abiet ngay laphu nhan
cua Bo trng Nguyen Sinh Hung. Bo trng
Nguyen Sinh Hung vui vetrochuyen cung toi.
Ong tora rat thch thukhi khu du lch Thac a
vaTrung tam Nghien cu Bao ton vaPhat huy
Van hoa Dan toc ngay tluc khi au acomoi
quan hethan thiet. Ong noi vi TS inh c Hu
vatoi: Du lch ket hp vi van hoa, nhat lavan
hoa truyen thong th hai ben eu coli, van hoa
c quang batot hn con du lch sethu hut du
khach nhieu hn, ben vng hn. Bang chat giong
NgheAn pha giong Bac rat am gan giong giong
Bac Ho, Botrng Nguyen Sinh Hung noi chuyen
rat coduyen vadegay cam tnh vi ngi nghe.
That ra, toi c biet ten Nguyen Sinh Hung
tkhi ong con lamot nghien cu sinh Bungari.
Luc otoi cung langhien cu sinh Rumani. Do
toi i nghien cu sinh theo tieu chuan cua Chnh
phulam thi cong hoa mien Nam Viet Nam nen
coieu kien nhieu lan en cac nc XHCN ong
Au. Hai lan en thuoSofia vacac thanh pho
Vasna, Dimitrograt tm hieu venghethuat san
khau Bungari, toi conghe cac ban sinh vien
ay noi: Bungari hien comot nghien cu sinh
mang hoBac Ho- tc laNguyen Sinh Hung ang
lam TS vekinh tetai chnh. Sau nay khi lam chu
nhiem etai thehien hnh tng Bac Hotren san
khau cung nh nghien cu veBac Hovi van hoa
dan toc, toi cang quan tam ti gia toc cua Bac Ho,
trong ococac con chau cua Ngi
Trong nhng nam gan ay, khi ong ch
Nguyen Sinh Hung trthanh UVBCT, PhoThu
tng Thng trc cua Chnh phu, toi comay man
gap ong nhieu lan nhng hoat ong van hoa xa
hoi do Trung tam Nghien cu Bao ton vaPhat huy
Van hoa Dan toc phoi hp vi cac c quan n v
khac tochc maong quan tam ti tham d. Trong
cac letrao Cup vang cho cac doanh nhan tam
tai, doanh nhan xuat sac, matoi laong trng
ban tochc Cup, toi thng c am ao vi
rieng ong vevan hoa noi chung, vevan hoa doanh
nhan. Cung coluc toi c vinh d cung ong len
san khau trao cup cho doanh nhan. Vacung nhieu
lan toi en tham ong tai nharieng nhan ngay le,
ngay tet. Moi lan tiep toi, PhoThutng Nguyen
Sinh Hung het sc vui ve, ci moi vi mot tri
thc van nghemaong quymen. Von lacon chau
Bac Homang phong cach van hoaxNghe, toi
thay PhoThutng Nguyen Sinh Hung luon luon
thehien s thong minh vauyen bac khong chve
kinh temacon vecac lnh vc khac cua i song
xahoi, cavevan hoa van nghe. Ong rat gian d,
lai thng pha chut d dom, nen luon luon chinh
phuc, cuon hut moi ngi. Toi nhhom ong cung
PhoChutch Quoc hoi Nguyen c Kien c
mi en Cung hu nghViet - XoHaNoi etrao
cup cho doanh nhan cotruyen hnh trc tiep. Ban
tochc mi ong len phat bieu. Ong nhng cho
ong Kien, ong Kien lai nhng cho ong vacuoi
cung ong phai bc len san khau. Khong cobai
c chuan bsan, ong van noi mot mach marat
trung, rat sinh ong, rat hay vechnh sach cua
ang vaNhanc oi vi doanh nghiep, doanh
nhan, lam cho hang tram ngi ngoi di halong,
hada. ieu ocang chng totri thc vatai hung
bien cua mot PhoThutng c ao tao c ban
vac trai nghiem rat day dan tren con ng
hoan locua mnh.
Lamot tr thc lanh ao, nen ong ch Nguyen
Sinh Hung rat quan tam, rat cam thong vaton
trong tr thc. Mot lan toi en tang cho ong hai
quyen sach mi xuat ban laNghethuat Tuong
trong cuoc song hom nay vaquyen Chuyen la
ngi chien s ac cong. Toi ngh ong nhan cho
vui ay thoi chlay th giau maoc, olahien
tng chung nhieu vlanh ao cap cao hien nay
v quaban, khong nh cac vlanh ao tien boi nh
LeDuan, Trng Chinh, Pham Van ong trc
ay. Cac vnay c tang sach thng laoc het,
ac mi i xem Tuong, Cheo, Cai lng, Bai
choi, kch noi lai xem vasau othng mi tac
giaao dien en trao oi, gop ykien rat than tnh.
May thang sau gap PhoThutng Nguyen
Sinh Hung, toi hoi: Anh aoc sach cua toi cha?
Ong vui vetrali rat that: oc xong quyen
Chuyen la ngi chien s ac cong, hay lam.
Con quyen tuong lasach nghien cu lai quaday,
chkhi vehu seoc. Ong con dan bao veva
ngi nharang: Khi nao GS Hoang Chng ti
th mca mi vao nha. Toi cam ong vabiet n
ong, mot v lanh ao cap cao cua ang vaChnh
phumaluon gianh cho toi, ai dien cua mot c
quan hoat ong van hoa dan toc, mot su ai ac
biet.
V quymen ong, nen khi biet tin ong c tai
ac cvao Trung ng, vao BoChnh tr khoa
XII, toi en chuc mng ong. Ong vui venoi: Mnh
c bau bosung nhng lai c tn nhiem cao,
nhang vanhan dan thng. Hom ong c
Quoc hoi bau lam Chutch Quoc hoi khoa13, toi
thay rat mng v mot ngi coc, cotam, cotai
malam Chutch Quoc hoi th olaieu rat tot
cho nhan dan, cho at nc. Khi nhn ong ng
tren san khau danh dnhan chc vanhan bohoa
ti tham chuc mng cua Tong B th Nguyen
PhuTrong, toi xuc ong lien ng tac may cau ve
theo ieu v dam quehng ong:
T hao xNghequemnh
at ngheo muon thua san sinh anh tai
Nguyen Sinh Cung xa tretrai
Bao nam nem mat nam gai chang sn
Chan tran i khap bon phng
Tm ra con ng cu nc, cu dan
Lp ngi sau tiep bc chan
That vui coNguyen Sinh Hung hom nay
Trai bao ththach dan day
ang tin, dan men trao tay trong quyen
Chuc anh noi gng totien
Lam them rang rchau con Bac Ho
Ha Noi 25 thang 7/ 2011
An tuong
Hguyen Sinh Hung
GS HOANG CHNG
Ch tch Quc hi Nguyn Sinh Hng tip thn mt cc Th khoa xut sc tt nghip cc hc vin, trng i hc trn a bn
thnh ph H Ni nm 2011. nh: TTXVN
12 VN HiN
ViT NaM
13 VN HiN
ViT NaM
T
a ca hom mai la li cua me Vng Ton Gia.
Me bao Vng "Nh trieu xuat nhi van lai" may
sang i ma chieu ve, "tac ngo y mon nhi vong"
th ta ta cong lang ma ngong. Hai cau mo ta long me
thng con khi con a ln. Trch dan nguyen ban e
oc len ta xuc cam rang ba me o co that.
Truyen dan gian mo ta long me thng con th rat
nhieu. Chang han truyenngi me b ran oc can, biet
mnh sap chet bo con, voi va chay ve nha, o lua vao
coi ma xay, o thoc vo coi ma gia, gap gap e cho
co gao e lai con an sau khi mnh chet. Khong ng
huyen dieu a xay ra: don ca sc lc, bap tht en ra
ri, truyen ke rang chat oc toat ra theo mo hoi, thoat
ra theo hi th... va ngi me c cu song. Con
nh truyen vua Salomon x kien? Hai ngi an ba
tranh nhau mot a nho, ai cung noi mnh la me cua
no. Dung u moi ly le ma khong giai quyet yen, cuoi
cung vua phan: "em a nho ra xe hai, moi ngi
lanh mot na". Mot ngi an ba noi: "Da, tha nh
vay cho cong bang". Ngi an ba kia: "Thoi, toi xin
nhng". o la li cua me ban o, hi ban nho ang
lang nghe toi. Me ban cung se x s nh vay neu b
at vao hoan canh neu tren.
Trng hp nay th con ang phuc hn: Chang
Codac hoi tien n Ocxana rang en khi nao nang mi
yeu chang? Nang tra li rang nang se yeu ngi nao
em tang trai tim ngi me... Chang Codac im lang,
long m buon va chang thiet g an uong na. Nhng
roi cuoi cung chang cung mang en cho Ocxana trai
tim cua me mnh.
ng dai chan moi mat hoa
Va len them ca, chan sa nga nhao
Tim me ap, a mau ao
Ma con hoi nho "Ni nao au, con?"
Hi i, ch co trai tim ngi me mi v tha ti mc
van c thng a con boi bac dng kia!
Long me oi vi con nh vay, con long con danh
cho me th sao? Trong bon cau th oan trng tan
thanh neu tren, mot cau au noi noi long ngi me
th hai cau sau la noi long cua con. Cau trc danh
cho a con nho tuoi la Hoang Hng, cau sau chon ta
nhan vat hieu t gia nhat lch s: Lao Lai. Suot cuon
Nh thap t hieu la 24 gng con hieu. Nhieu gng
ngang tam vi ngi thng, ngi thng lam c.
Truyen Quach C chon con, c chum vang. Tri chu
ao chon san e thng Quach C, hi kho tin oi vi
chung ta hom nay. Co ve nh do mot th s cua cung
nh sap at dng len nham ca tung vng kh cua trieu
ai, than linh va con ngi giao cam tng than. Rieng
truyen Vng Thoi co kh v ac biet. Me Vng Thoi s
sam. Ngay thng Thoi ra ong lam viec, ma he tri noi
cn sam set la lat at chay ve nha cho me het s. Khi
me chet roi, moi lan sam set la Thoi lai voi vang chay ra
om mo me ma noi: "Co con ay, me ng s". Tam hon
Vng Thoi co cai g chat phac n gian cua mot ngi
nong thon que mua, khien ta tin la hoan toan co that.
Va khong can co gang, khoi phai ly giai, he oc len la
long moi chung ta eu xuc ong rng rng.
Trong kho truyen co cua ta co chuyen Bat canh he.
Mot tu nhan mot hom nhn vao mam cm thay co bat
canh he lien khoc oa bao ngi cai nguc: "Toi biet la me
toi va ti tham toi, nh ong chuyen cho bat canh he
nay. V hoi nha me toi thng nau canh he cho toi an".
Truyen ke mot v hien gia no (3), mot hom pham loi
b me anh. Ong khoc tc ti nhieu hn moi lan. Me
hoi: "Lan nay me anh t, sao con khoc nhieu?" Tha:
"Nhng lan trc me anh nhieu, ngon roi manh, con
khoc v au. Lan nay me anh t, ngon roi nhe, con thay t
au, nhng con biet sc me a yeu, me a gia, ngh vay
ma con khoc". Sach v ghi biet bao nhieu gng hieu.
Ma nao phai luc tm trong co van mi thay gng
me hien biet cach thng con. Me cua ngi ban cung
que vi toi, anh Pham Ngoc An, von khong biet ch
Quoc ng nh moi ba me thi o. Khi An hoc v long,
anh lan lon M vi N, P vi Q... roi sang van ngc th
cang tha ho lan lon. Cha gian, va nat, no, va vut roi.
Me thng con, len ng dom, lam nham nh e roi
bay cho con. Ket qua la ba oc c Quoc ng va sau
o An hoc hanh gioi, lam ti chc thanh tra giao duc.
An nay a ong vay con chau va me gia a nam yen
di ngoi mo ben sn nui Ngan Sn.
Ch khong lu y o thoi ch hnh anh me con dien
ra quanh ta ay day, van trang thien hnh ke sao cho
xiet! Me am con i ch, me bong con i nha thng,
me dat con i ti trng... Tren san: ga me dan ga
con bi rac. Tren ong co: Trau me ng yen cho
trau con suc mom vao bau vu, mat nhn hien t, thnh
thoang liem vai liem lng. Con co luom thuom vung ve,
cai co dai ngoang, cap chan leu kheu vay ma t lng
chng tri xep oi canh ap xuong nhe nhang canh
bay con, dung cai mo nhon hoac e su moi, e ra long
au yem... Tnh me con qua la th tnh cam thieng lieng
kho giai khi ta nhn cap mat vang lt o nh thieu vang
s thong minh, cai co qua manh qua dai lam kho khan
biet bao cho s dan truyen tnh cam.
Cho ch thao moc vo tnh cung gi xuc cam me con.
Cay chuoi me va bay chuoi con xum xt. Cay oi me va
lu oi con ng ngac vay quanh. Lu cay con rat can man
nhn me ma bat chc, ma nhai theo hnh dang me, co
gang sao cho giong me.
Tren i khong ai yeu thng ta bang me. Ngi
tnh dau thuy chung, cung ch yeu ta vi dieu kien. Hoac
la ta ep. Hoac la ta co tai. Me th khong, xau x cung
thng, xau x cang thng nh nham bu lai nhng thiet
thoi cho con, nh ngam nhan s xau x la do loi me.
Khong en noi qua li neu noi rang vi me, con
la tat ca. Khi co con, me bnh dan vach vu cho bu, ao
xong xoc xech, quan xan qua ui cung khong con thay
ngng. Co con la nh a co u roi. Khong nh nhng
ban lay chong nam mi nam ma cha co con, van c
then thung kn ao.
ung, a co u roi. V co con, me mi yen tam, me
va hanh dien. Con la tac pham tuyet hao cua me, la
bau vat thieng lieng ma me van khong hieu lam sao
ma mnh co u kha nang tao thanh. Cai sinh vat nho
o lan lan ln len, co tr thong minh, than the phat trien
ven toan e co the se tr thanh danh nhan, tr thanh v
nhan. Cang them hanh dien, cang c en bu bi me
mang than phan an ba, t mi sinh ra a chu moi thiet
thoi. Lam con gai au c cha me chieu bang con trai.
Ln len phai phu tay trong bep, don dep trong nha. S
thiet thoi eo ang suot i ch v la than phu n. Luan
ly thi xa khac nghiet bat ngi an ba khong c
bc i bc na, phai vay th chong nuoi con. Trai
bao cuoc chien tranh, bao nhieu goa phu chon vui tuoi
thanh xuan, en khi nham mat xuoi tay la coi nh xoa
sach cuoc i, vnh vien khong con dau vet. Cho dau
co c sac ch "Tiet hanh kha phong" hoac day vong
hoa va bai ai ieu.
Mua
bao
hieu
Nghve
VOHONG
I0t 0y00| t0z c0z k0N Nz|
Q0zt 000y zp |z0k 0k00y z| 00 y|0
8z0 lz| czck Nz 0z0y N0z
00 kk| y0c t0 0z v0z 0y00| 0N
(r000 k|00)
14 VN HiN
ViT NaM
Rot cuoc dng nh niem vui ln nhat tren i la khi
sinh c a con. Tnh yeu chong dan dan st qua con
va neu gap trng hp n au phai hy sinh i mnh e
cho con song th hau nh moi ngi me eu nuot nc
mat nhan cai chet ve mnh, t can lng l.
Nc ta co hai bac quan thoa xuat chung. Ba Trng va
ba Trieu, c ca ngi la can quac anh hung, hao quang
xuyen suot lch s. Nhng khong thay s ghi la hai ba co
c a con. Khien co hom xuc cam nhn canh me con
vui vay cua nhng ba me, "me cua Quynh Chi, Thanh
Hai, Nhat Thanh... Toi cht ngam ngui ngh en hai ba:
Toi cht nh ve Ba Trng, Ba Trieu
Cha mot lan c noi tieng "con i!"
V ngha ln, xa than mnh lo lieu
Phan am em: xin nhng het cho ngi.
Phan am em la a con, la tnh me con, dau rang
the tuc tam thng nhng khong phai de ma co dc.
Toi, thu au th khong c song gan me, a vay
mi mi mot tuoi me a t tran. Theo cha en chua mot
lan la nhan le man tang me. Ln len mi biet la le Vu Lan
bao hieu nen c moi lan xe t lch nhn thay ghi thang
Bay am lch la long u hoai ngh en me. Co mot thoi thuc
nhe nhang, mot hao hc tiem an muon c lam mot c
ch bao an. Nhng me au con? anh tm trong cho ban
quen than co ba ngi con me gia, ngay Vu Lan t tay
em mot tang vat nho, goi la gop li cau nguyen cung
ban. Roi am tham ngh en tch Muc Lien Thanh e, nh
en que hng xa cach, ngoi chua lang vang ve tch lieu.
en ngoi mo cua me toi, cua bac toi, cua ong ba toi nam
rai rac quanh hiu ni sn nui cuoi thon. en nhng v
xuat gia a cat ai t than, gi nay ang tr chu ho niem.
Nhng cat ai t than au co ngha la khong ngh en
me? ai c i, thay ngh en me tha thiet nh the nao?
Hoa thng i, ngai ngh en me boi hoi nh the nao?
Hien ro mai au bac ph cua Hoa thng, chan
may si dai trang xoa, dang ng nh chom nui cao.
Nh nh Hy ma Lap Sn tuyet phu. nh nui tuyet uy
nghi co biet bao an me khong? Nhng bui sim quay
quan di chan nui r rao nh me. Me la hot sim do
con chim bay qua tha ri xuong at. Cay bo e co thu
than ln may ngi om, tan ln phu sn nui cung xao
xac nh me. Me la hot bo e rat nho ngau nhien ngon
gio bay mang ti. Nhng hung v nh Hy Ma Lap Sn
th me la ai? Toi anh am tham lac au va tng nh
nghe am am nhng chuyen ong tao sn quan quai
dng nen day nui. Thanh ra nui co n.
nhieu nc van minh tren the gii, ngi ta thoa
thuan lay mot ngay trong nam at la Ngay le Me (Moth-
er's day). Vao ngay o, cac con dau xa cung gang tu
hoi ve quanh me, dang hoa tang qua, oc li chuc tung
va vui vay tiec tung. Tren ngc ao moi ngi con rc r
mot oa cam chng mau o. Nhng ngi con nao
ma me a qua i th lanh leo ni ngc ao mot oa cam
chng mau trang.
ta, t thap nien 50 nhieu a phng nhan ngay
le Vu Lan a to chc nghi thc bong hong cai ao: ai con
me th c gan mot hoa hong o, ai mat me, th mot
oa hong trang. Mot cach e nh me, e ton vinh me, e
mng me con tai the, e xot xa ngh en me a qua i.
Ban than ngi me Viet Nam khong oi hoi c
ton vinh. Vao the he toi, ngi me gan nh ch luc thuc
nha di, nha ngang, lang xang suot ngay va hanh
phuc vi mui da, vi con chau. Cha gia c thong
dong ngoi hut thuoc, c thng thc tach tra sm,
c nham nhap ly ru buoi hoang hon, ch me th
gan nh khong biet hng thu la g. Ca ngay khi so
tuoi chong chat, ong vai ba noi, ba ngoai. Co mot thi
gian, lang gieng toi la mot gia nh giau. Khi ngi v
sinh a con len bon thang, ngi ta nhan ve que nh
ba ke mau gia, ngheo, ti coi soc gium nha. Mot hom
qua khung ca toi thay ba ngoi va quan cho a nho.
Toi ngac nhien boi hoi ng nhn. Tre con di mot tuoi
ln mau, quan ao vai mi, mac khong va na th bo
mot cho, quan ao vai cu, rach th nem lam gie lau, ai
hi au nheo mat ngoi va? Thoi, hieu roi, tam ly ngi
me, ngi me nha que, ngi me ngheo, tan tao, quen
mnh, ngi me cua the he toi o. Thi nay co kha hn,
co biet v ky hn, nhng co c bao nhieu ngi con,
dau a thanh at, nh en Ngay le Me? Nhieu ba me
to chc le ky niem sinh nhat cho con hang nam, co
chup hnh... Nhng nay cac con, sao sinh nhat me, cac
con khong gom mot bo hoa - ngat hoa dai trong vn
ngoai rao cung c - sang sm trao tay me? Neu mac
c khong noi c th co the viet tren manh giay nho:
"Con mng sinh nhat Me" chang han. V a so cac con
vo tam ma phai mn le Vu Lan e cai mot oa hong.
Nhng ram thang Bay khong phai ch la ngay nh
me, bao an khong ch co bao an me. Con phan hieu
thao danh cho cha. Rong hn, dan toc ta con nhan ngay
nay la ngay xa toi vong nhan, chu nguyen cho thap loai
chung sinh va m rong long bo th cho ngi ngheo
kho ni dng the. Long nhan ai ta bien, tran khap bao
la trong tieng chuong ngan vang ngay le.
Hay thng yeu me het long, san soc an can, hau
ha tru men, nhat la khi me gia yeu benh hoan xau x
ban thu. Hay nh lai thu mnh con nho, mat mui cha
c trn lang nh hien gi, a ai ngay tren mnh me,
va khi len nam len mi me phai chu nhn phan me e
mua mon an ngon, sam cai ao ep cho mnh. Hay xuc
ong sut sui ma cam tay me, nhn mat me, theo doi
bc i dang ngoi cua me. Khong nh tam lch ep treo
tng, tam nam sau se thay tam nam trc, khong phai
nh cai ban go moc se c ng mai o neu ta khong t
y phe bo. Me th khong, dau ngo vng chac nhng s
song von de rung rinh, chang chong th chay, roi cung
ti mot ngay - tham ch co the ch trong thoang choc - ta
se ch con thay c me trong tr nh.
VOKHOA CHAU
C
ai bep nau an cua me toi cung giong nh bao cai bep
khac mien nui hoac vung trung du. Bep c lam
chat chetren bon cay tru tre rng, mat tren nen at set,
nhoi rm. Nau nng cang lau chng nao, th bemat cua cai
bep cang dedat chng ay, nhonong cua la vatro tch tu
lau ngay.
Me at tren ban bep mot cai kieng sat 3 chan vamot bep 3
ong tao bang at. Khoang trong ben di cai bep ng, me toi
euth, nao lacui tre, tau cau kho, rm kho, hoac vai nhanh
cay gay, me lm trong vn. Sang nao cung the, me day that
sm, lui hui nau nc chexanh, hoac
cheen cho canhacung dung. Noi
nc cheluon luon nong am tren cai
kieng sat 3 chan.
Metoi qua i ahn 10 nam roi,
nhng cai bep than yeu, nh lacho
ghi nhbong dang me, th van c
cac em toi dung lam ni un nc
hang ngay, ducho bay gi, nhavan
nau bep ga.
Toi song xa xalau, thng ve
tham quevao nhng ngay giome.
Cmoi lan i qua ngan bep cu, hoac
vao lay chen ua an cm, long toi lai
boi hoi xao xuyen, tng chng dang
me au ay, van vao ra, lom khom thoi la nhom bep bang cai
ong tre nho.
ahn hai nam, toi cha vetham lai ni chon nhau cat ron,
ethap nen hng nguon coi. Mot hom, nhan c ien thoai
cua em toi mi vechi nhan dp cau ta khanh thanh ngoi nha
mi, ket hp tochc vao ngay giocua me.
Khi ng trc can nhatng xay, mai ngoi oti, thay
cho mai lp ton cuky, toi vocung vui mng ves thanh at
cua a em ut. Can phong khach ay utien nghi, con cophong
ngu, phong vi tnh rieng Nen nhalat gach hoa mau xanh lam,
sach bong. Tat cac thiet tr ep, thanh nha. Nhng khi en
chocan bep cua me thuxa, toi khong thenen c nhng
giot nc mat xuc ong.
Can bep chat hep cua mengay nao, moi odung van nguyen
ven nh xa
(Gicc Ngc sc Vu |cn 2011)
15 VN HiN
ViT NaM
Cai bep
cua me toi
Vn
17 16 VN HiN
ViT NaM
V
an hoa rng ay con b chnh con ngi
nhan danh van hoa huy diet. Ngi ta
cng ap thoi quen cua nen van minh
lua nc vao i song nng ray cua ong bao.
Nhng can botrch thng luon ngh mnh gioi
hn dan, luon muon "giao duc" dan. Ho khong
chu hoc hoi, cthe"cng che" van hoa bat dan
ri bothoi quen van hoa cua mnh, du nhap mot
loi song xa la vi nhng nharong van hoa vo
cam, nhng ngoi lang xoi onhom nhoam mang
ten lang van hoa
Trong cac cau chuyen co cua ngi Tay
Nguyen, ac biet lacac trng ca, rat hay nhac
en bien. Conhieu cach lygiai, v du nh ay la
khat vong, nhng ieu nay khong vng v phai
thay th mi... khat vong ch. Cach na lado tao
sn g ay nen bien hoa Cao nguyen, madau
tch van con trong cotch... van van... lieu comot
trng hp nay xay ra khong: tram nam na,
trong mot van ban nao o, ngi ta giai thch ve
Tay Nguyen: Ni ay tng co... rng.
Theo cac solieu thong ke, rng Tay Nguyen
ang b thu hep kinh khung, tham ch cothong
tin larng akp... het. Cach ay hai chuc nam,
chra khoi noi oBuon Ma Thuot, aLat, Pleiku,
Kon Tum... ta alac vao rng. Bay gicangay
i tren ng HoCh Minh chang chang nang ch
gap nhng oan xe khong lochgotLao, Cam-
puchia ve. Muon dng xe di bong mat nghma
khong cocay. Rng nh chcon trong cotch...
Sera sao neu Tay Nguyen khong con rng?
Cotch Viet noi rang meAu C sinh boc tram
trng, nam mi con lai cung cha, nam mi
con theo me len rng. Dang dac thi gian, thang
nam, thang tram dau be, nam mi ngi con
ay lam nen mot phan at Viet. Ho song cung
rng, chet cung rng, hoa quyen vi rng, tan
chay trong i song rng, lam nen mot van hoa
rng ben vng vaam chat nhan van, hp quy
luat vahp lesong.
Van hoa rng ay giang troi vebien, tren
nhng chuyen xe khong lorung rung lun at suot
ngay em a san vat vexuoi, manhat lago. e
tr lai nhng khu rng... khong cay.
Van hoa rng ay giang c... thay mau.
Ngi ta quan niem cao su, caphe, bach an...
cung larng vathelahang chuc ngan hec ta
rng c phae... trong cao su, caphe... ma
ngi ta khong biet rang nhng cai cay tr troi
kia cothenolam ra ong tien ngay trc mat,
nhng nokhong coi song, novotri vogiac,
nokhong phai lani at lanh chim au, khong
conhng tang nhng va, nhng b an tam linh,
nhng phap phong thc merng lalaphoi
cua hanh tinh valamai nhacua con ngi.
Van hoa rng ay con ang b thuy ien giet
chet. Hang loat cong trnh thuy ien aphahang
ngan hec ta rng, nguy hiem hn, nohuy diet
sinh thai vamoi trng song, noay bacon vao
cac lang nh c xay nh nhng cai hop vuong
vc, trong coveep, hien ai nhng triet tieu sc
song, nhng cai nharong betong lp ton xanh
otm vang ong ca im m chaai len... mi ay
nhat, vu thuy ien An KheKanac tch nc lam
cavung An Khekhohan, song Ba hung v tr
ay, sau ay ung cai lai na em xanc lam
thiet hai hang tram hec ta hoa mau ruong vn la
mot v du nhn tien. Khong phai ngau nhien ma
bacon Tay Nguyen nhasan. Nophuhp vi
tap tnh vamoi trng song maphai nhng ai am
hieu mi biet. Tng nhabetong nen xi mang
vao, s khac biet cach song khien cho ngi
bc boi nh ngi nh, vanhn tien las mat
vesinh khi bacon van cothoi quen hut thuoc va
nho, uong ru can gia nha, tham ch i chan
at... nhng thoi quen ay c giai quyet rat nhe
nhang khi bacon nhasan, cocau thang nh
mot tram ngh, cobep la gia nhavasan bang
le, na... cokeh, nc ru can, nc ra tay,
thc an ri vai... eu ri xuong gam san vasan
van kho, sach...
Van hoa rng ay con bchnh con ngi nhan
danh van hoa huy diet. Ngi ta cng ap thoi
quen cua nen van minh lua nc vao i song
nng ray cua ong bao. Nhng can bo trch
thng luon ngh mnh gioi hn dan, luon muon
"giao duc" dan. Ho khong chu hoc hoi, cthe
"cng che" van hoa bat dan ri bothoi quen
van hoa cua mnh, du nhap mot loi song xa la
vi nhng nharong van hoa vocam, nhng ngoi
lang xoi onhom nhoam mang ten lang van hoa,
vi cai g cung phong cho lehoi nh "lehoi cong
chieng", "le hoi am trau", "le hoi ru can"...
trong khi nochlamot thanh tocua lehoi, ngi
ta phuc dng nhng cai ay theo ych cua ngi...
Kinh. Cung nh the, ngi ta phong van hoa cho
uth, tnharong van hoa, lang buon van hoa,
en van hoa cong chieng, van hoa ru can, van
hoa thocam, "thap cam" van hoa... machnh ngi
phong ay cokhi khong hieu van hoa lag? Cac hoi
dien, cac lehoi... cua ngi Tay nguyen lado y
ch cua ngi Kinh, do ngi Kinh ao dien, trong
khi ong bao, nhng chutheay lai trthanh...
khach. Toan bolekhai mac Festival cong chieng
quoc teGia Lai nam nao lacuoc bieu dng am
nhac Nguyen Cng vacac nghes mua ngi
Kinh. Cac chunhan cua chieng, ong bao dan toc
en tmay chuc tnh thanh tren canc "c"
vay quanh san khau trong bong toi, gochieng tren
nen nhac... Nguyen Cng. Ngi ta ecao "van
hoa" ru can bang cach trc khi uong ru tay,
uong bia, mang ru can ra mi khach trc trong
nhahang muon muot trang vi dao na ly tach
makhong biet rang, cach ly ra khoi lang, ru
can chcon la... nc la. Cung nh the, bng cong
chieng mang ra phodi anh sang en mau tren
san khau vuong loang ngoang day ien lamot
cach echieng diet vong nhanh nhat...
V the, toi thay Tay Nguyen ang... troi...
Ty Nguyn
vn hoa rng i v
VAN CONG HUNG
C
ach ay may hom, buoi sang ra ch thay cotram en. Vai quatram
au mua loi thoi tren goc sap rau qua. Toi hoi mua vai chuc th co
ban hang nhanh nhau: Bon mi ngan mot can chui. Lau nay tram
en con ai ban tram ban chuc? , thi thethay oi, bay gi, tram con ai ban
qua, gao con ai ban au. Cai can thoa tnh chi li cua con ngi hn. Oi s k
dieu chi li!
Cotram en ngha lamua thu ati. May hom nay tri oi nong bc boi.
Th ra nam nay tram chn trc cangay lap thu. Hoang Cam xa viet:
Ai veben kia song uong
Conhtng khuon mat bup sen
Nhng cohang xen rang en
Ci nh mua thu toa nang
Nhng olakniem cua ong venang thu vang. Con vi toi th mua thu
latrai tram en, hng thu nau sau mui tram ngay ngay vavng chut v
chat tnh i.
Dubay gingi trung du trlai vi cay tram th rng cung anhoi
tren manh at mi chia. Cay tram chang debuong canh toa bong sang phan
at khong thuoc chuno. Tren i, conhng thphai quan ephat trien,
nhng lai cothquan ladan en tieu diet. Cay Tram von quen song t do
xoai bong theo trien oi, nhng khong c t do xoa tan lath khocomua
tru qua. Mot ban bao toi, kecung van hoc nh, cay tram lai giong nhath nha
van, tram cung nghesgm. Toi bao thc ra cay cung chang thev vi ngi.
Nhng thiet nghcon ngi cung nen nhn theo cay masong cung tot chsao?
Hai lang ri tram giami ngan, em c hai chn qua. Coban hang
can hi non v can ucothesephai laba mot. Nhng toi tin rang neu cohut
i chut t th oluon las can thiet oi vi nhng than colan loi, v olal
do cua nghebuon thung ban bng ton tai. Dch vu tan tay nay so vi khach
san van rehn tram lan. Nen mua rau cong cobao giem cai tinh than
nam xa ra ch maso kematoi. Phai nhat nc giay ang thi kinh
tethtrng.
Toi bang khuang gia khuon ch on ao. Pha cong ch, xe vangi tap
nap. HaNoi khong comua, khong con mua. Con toi, tren tay ang mua
thu, olanhng trai tram en au mua, mot mua thu trong thay c, s
tay vao c.
Dcu i|u 2011
18 VN HiN
ViT NaM
VN HiN
ViT NaM
19
Mua thu
tren tay
ONG NGAN
B
uoi sang ngay 24.7.2011, toi lang leleo 160 bac alen ti nh ngon oi
Hoa An (Cao Bang), ni yen nghcua hang tram liet shy sinh v Toquoc
tthang 2.1979. Len chethap cho cac anh mot nen hng. Vang
lang rat lau trc nhng ngoi moang c huyen Hoa An trung tu.
Toi oc tren bia mo: Liet s Hoang Van D, sinh tai Lang Sn, thuoc ai
oi 10, Trung oan 851, S oan 346, hy sinh ngay 18.2.1979, Liet s Trieu
Quang Dung, sinh tai Hoa An - Cao Bang, thuoc S oan 346, hy sinh ngay
24.2.1979. Vaay na Liet s Nguyen Van Van, sinh nam 1962 tai ai T-
Thai Nguyen, thuoc ai oi 14, S oan 346, hy sinh ngay 5.10.1984, ngha la
anh Van hy sinh sau khi at nc thong nhat hn 9 nam... Tat caho ahy sinh
khi gitng tac at, tng mom angon nui dong suoi cua at Cao Bang.
Vatni a au cc bac cua Toquoc, toi lai nh nhn thay Hoang Sa than
yeu cua Toquoc ta, ni vao thang 1.1974 axay ra tran hai chien khoc liet va
aco74 chien s Viet Nam ngaxuong khi quyet giHoang Sa ti giay phut
cuoi. Ho achet vachung ta amat Hoang Sa. Nhng ho con trong noi nh
chung ta, vaHoang Sa than yeu mai mai van lamau cua mau Viet Nam, tht
cua tht Viet Nam.
Toi nh nhn thay Trng Sa thng yeu cua Toquoc ta, ni thang 3.1988
achng kien mot cuoc chien hoan toan khong can sc gia nhng chien s
hai quan Viet Nam lam nhiem vu xay dng ao Gac Ma khong mang vukh
ben mnh vanhng tau chien cua hai quan Trung Quoc trang bhoa lc manh.
64 chien sViet Nam angaxuong, nhng 2 ao CoLin vaLen ao van ng
vng sau cuoc xam lan cua ngoai bang vao 3 ao.
Toi bong thay nhng ngon nui aCao Bang di nang mai vut len rc r
mot veep ngngang, khien ta trao nc mat. Ai langi Viet Nam makhong
yeu Toquoc mnh en quan that, en xot xa, ngay khi c ngam nhn nhng
veep dieu kycua nui cua song cua bien quehng mnh. Xot xa v cnh
tng tac at tac bien eu tham mau cac chien sxathan v nc.
at nc hoa bnh a36 nam masan nguy cua Toquoc van don nang tren
oi vai nhng ngi chien s, dulangi chien s bien phong suot chieu dai
bien gii pha Bac cua Toquoc hay ngi ang giat tri bien ao Trng Sa.
Long biet n lapham chat ln cua mot dan toc, cung lamot pham chat
ln cua moi con ngi. Macao canhat cua long biet n, labiet n nhng con
ngi asong vachet v Toquoc, v nhan dan. Long biet n ay khong thehi
ht, khong thehnh thc, ai boi, nophai tham sau vao long moi ngi Viet
Nam. Nh mau hoa trong mau. Nh mot li nguyen trong lang le: Khong mot
ai b lang quen, khong mot ieu g b quen lang (th cua nthi s Nga Onga
Bergon).
Song
chet
V TOQUOC
THANH THAO
VA
Vn
21
Sc manh noi lc cua dan toc
di hao quang cua vua tre
Tran Nhan Tong
Ngay nay, ng vi cong cuoc oi mi vahoi
nhap - chnh lanhu cau phat huy noi lc - ieu
kien can vaucho quatrnh phat trien at nc,
khang nh vtheViet Nam. olab quyet - phai
chang cothecoi ay chnh laLay nothan ky
cua lethanh bai moi thi, lien i en s sang
- toi, manh - yeu, hng - vong cua xatac vas
sng - kho, buon - vui, vinh - nhuc cua ngi
dan? Vanh the, thi cua Ngi - van enay
c nhan thc vaphat huy nh thenao?
Trc het, thi cua Ngi - the ky13, at
nc cung phai ng trc hai thach thc ln,
eu mang tnh song con: Mot lahoa xam lang, vi
mot oi quan hung bao nhat thegii, tng tung
hoanh vonga khap tAsang Au - giac Nguyen
Mong. Hai lakhoi phuc at nc sau chien tranh
vaxay dng hoa bnh.
oi vi thach thc xam lang - dng nh a
thanh nghiep chng, rat t thi tranh khoi. Va
thi Tran cua Ngi alam cuoc quat khi toan
dan toc, elai nhng dau an choi loi bac nhat
trong lch snc nha- ba lan chien thang quan
Nguyen Mong. Cho en bay gi, oc lai ssach
hn 700 nam vetrc, chung ta hay con au au
vemot thenc mong manh, vi mot vng trieu
va khai m, vecuoc rut lui lang lekhoi kinh
thanh Thang Long, vecuoc san lung rao riet va
tan bao cua kethu, khong chvi vua Tran vaton
that, mavi cadan en vacon o nh aneu
trong Hch tng s cua Tran Hng ao. Sau
chien thang lan thnhat, di hao quang cua ong
vua tre- tc Tran Nhan Tong, sc manh noi lc
ay ac nhan len mot tam mc mi - khong
chn thuan layeu nc macanhan ngha sang
ngi.
Giay vacolecon mai mai vesau, khi nhac
en bai hoc cot to, hau thekhong thenao
quen nhng Hoi ngh Bnh Than, Dien Hong lch
s, nhng tnh cam vua toi, tng s mot long
phu t, hoa nc song chen ru ngot ngao, ve
ngha cong tri khi Ngi ci ao bao toan
thang eoai thng than xac cua tng giac Toa
ottran Cog orat gan gui vi thi ai va
con ngi HoCh Minh. Phai chang bai hoc ay,
trc nhng ththach can qua nh theatr
thanh mau tht, thanh sc manh t than vakh
phach anh hung cua dan toc Viet Nam makhong
kethunao dam coi thng?
Camot thi thanh xuan binh la, lanh ao
quan dan ket thuc vevang cuoc chien tranh ve
quoc than thanh chong Nguyen Mong, Ngi a
tham nhuan bai hoc song con lakhai phong noi
lc, thoi luong sinh kh mi vao cong cuoc chan
hng dan toc sau 30 nam b tan phanang ne, tr
thanh thi kycc thnh bac nhat trong lch s
phong kien Viet Nam, tham ch conhng thanh
tu con d sc toa sang vesau.
Cothekera nhng viec lam cao trong cua
Ngi: au tien laan dan vaon nh xahoi -
thc hanh ai xacanc, tha botothueeni
sc dan, khuyen khch khai hoang phuc hoa, m
rong thong thng Ben canh olachan chnh
bomay trieu chnh, cot tinh chkhong cot
ong, vi quan iem quan nhieu th dan kho,
tch cc tm kiem vaao tao hien tai bang khuyen
hoc varong ng thi c. Cho nen, khong cothi
nao mas tlai ong vahien tai lai nay nnh
thi Tran. Nhthemakinh texahoi vavan hoa
phat trien, i song con ngi - cavat chat vatinh
than c ci mvathang tien.
ac biet, Ngi achutrng xay dng va
hnh thanh mot hang rao t tng tam linh tieu
bieu vahoan chnh cua nc Nam, va nham giao
duc truyen thong, va tao ra choda vng chac
cho tinh than dan toc vahun uc kh thieng song
nui vng ben. Vi ngi cocong con song, Ngi
khong quen ban thng. Vi ngi amat c
phong than massach con ghi ro: Ngi chu
ong phong than cho 27 anh hung lanhan than,
cung nhieu nhien than khac, c ng thi va
hau theanh giacao, coi nh axay cat thanh
cong mot than ien Viet Nam.
Hoan tat cac ai s quoc gia, Tran
Nhan Tong chon ng len Yen T
Hoan tat cac ai s quoc gia roi, Ngi chon
ng len Yen T. Khi ngoi - Ngi song mau
mc theo cot cach cha ong: Gian d, kiem c va
t u. Khi nhng ngoi lam Thai Thng Hoang
- Ngi van khong quen coi trong viec dan nc.
Vakhi chnh thc ng tu, Ngi thc van theo
hng tan hien cho xatac - tham ch con phai chu
nhieu gian khovathieu thon, khong phai v muc
tieu ep xac, macot laemong xac lap phng
cach giao hoa con ngi vavt thoat dan toc.
Moi khi codp at chan ve Yen Thoac
thng khi suy tng veNgi, toi van t hoi:
Ngay nay, ng i loi lai phong quang, vay ma
khong t ngi con khong usc vaay tam e
lan bc ti nh chua ong. Con Ngi thuay
Tran
Nhan
Tong
vo bo| hcc
g|o| phcng nc| |uc
VAN QUAN
|N k|00 t0z0 00 c00c 00| vz s0 0yk|0p rz0 0kz0 00y, tr00y s0 0k00y 0z|
k0c |00 v0 t0 t000y c0z 0y00|, c00y |z c0z tk0| 0kz rz0 v|0k q0z0y - 00| 0zt vz
sz0 xz 0kzt ck|0k |z 0z| k0c v0 kkz| pk00y 00| |0c, Nz v| 00 - 0y00| 0z 0z0k 00| tzt
cz 00 0z0 tkz0 t|N pk000y y|z0 k0z vz v00t tk0zt c00y 000y.
20 VN HiN
ViT NaM
22 VN HiN
ViT NaM
23 VN HiN
ViT NaM
acat cong khai loi, dng nen th phai chu ng
khonhoc en mc nao. Lam vay emong thoat
tuc ? Toi khong tin.
Vangay tnhng thekytrc, cac bac thc
giacao quyatham nh roi v nh NgoTh
Nham aviet: Ngi ta thay ieu Ngenhat
to(tc Tran Nhan Tong) en chua Hoa Yen
th bao laNgai xuat gia. Ta biet rang Ngai luc
bay giaxem thien ha (non song noi giong)
lacong. Trong nc vos, nhng pha Bac van
con conc lang gieng manh me, cha c an
tam. Cai yay khong tien noi ro, s dan tnh dao
ong. Cho nen nham c ngon Yen Tlanui
cao nhat pha ong nhn veYen Quang, pha
bac liec sang hai tnh Lang Sn, Cao Bang ma
dng len ngoi chua. Thi thng dao chi exem
ong tnh, cot enga cai moi lo nc ngoai xam
pham. Vay, theo ung t tng ln cua Tran
Nhan Tong vebai hoc khai phong noi lc, nhng
mong vt thoat toan dan toc nen soi tm au
vanh thenao?
Phai thang hoa vecatr tue, thechat
vatam hon th mi phat huy c
noi lc
Dnhien, vemat phan nh, ai cung hieu - noi
lc latoan botiem lc ben trong von san (trong
nc vatrong dan). Mot canhan lathevacadan
toc cang the. Coieu - vemat nhan thc - ung
ra vanhat lahanh xthc tien th nhieu thi cha
ong, ac biet lathi Tran, atriet e, hu dung
vahu ch. Valai, viec othi chien akho, thi
bnh con khohn rat nhieu, bi nothng vap
phai nhieu trlc ttam lyvatap tnh cohu
cua cong ong. olathoi v kyvahep hoi, thoi
bon chen vaham li loc, decoi nhe li ch chung.
Van ecan chra la: Nhng thanh tochnh
yeu cua noi lc vasphat huy nham vao phng
dien nao etoa sang nhanh chong vamanh me
- nh tren anoi la: ac cach, ac dung vahu
ch? Pham th ngi ta nghngay en nhan tai vat
lc - sc ngi sc cua hay nh ta ngay nay la
nguon lao ong vatai nguyen doi dao, tham ch
caong von con ong nhieu trong dan, phai
c thu hut het mc cho cong cuoc giau hoa
nhanh chong.
ieu ohoan toan ung, rat quan trong nhng
cha phai cot yeu vahang au - tham ch goc o
nhat nh - nhng thovan ccon langoai lc,
lahnh tng. Goc cua noi lc nam trong chnh
moi con ngi - cot tam vatr cong lai vanhan
len mathanh. oi vi tochat ngi Viet Nam th
ay chnh lachomanh nhat, sang nhat can c
phat huy toi a, ngha laphai c thang hoa ca
vetr tue, thechat vatam hon. S hng thnh va
ti sang cua khong t thi achng toieu o.
Vang nhien, thi Tran lamot tieu bieu.
Tran Nhan Tong aen vi Phat giao bang
tam nhn cua mot nhachnh trvat tng ln
Cnhn vao cung cach Tran Nhan Tong vasoi
vao t tng ln Tran Nhan Tong, rorang elam
c ieu o cothegoi langhiep ln vaphuc
ln th cot lamot nen giao hoa chuan mc
valanh manh. Nen giao hoa ay tham am suot
cai ngi - ttrong quatrnh thai giao cho
en khi nham mat xuoi tay - cavua quan vadan
chung, cagiau ngheo lan sang hen, catrelan gia.
Tnho, c an tam vathu giao ngi thay
ln laTueTrung Thng s Tran Tung - mot c
s tai gia chutrng hoa gan ao vai lam can
ban cho quatrnh nhan thc vatu tam tnh tr e
at giai thoat vavien man. Sau o, trai nghiem
qua cong cuoc dan nc hao hung, Ngi khong
khokhan g ekhang nh chan lygiai thoat nh
the. Vachnh Ngi vanhng ngi cung thi a
nhn thay ttrong tinh hoa ao Phat nhng giatr
thuan cach cho nen giao hoa con dan ung hng,
da tren can ban cua nen song dan toc - ola
bnh dvakiem c, trong hoc vatrong tnh, biet
ton ths nghiep dan nc lam trong.
Cothenoi, Tran Nhan Tong aen vi Phat
giao bang tam nhn cua mot nhachnh tr vat
tng ln, biet thu nap vadieu dung ton giao v
muc ch cao ca: Cu nhan othe, lam cuoc vt
thoat toan dan toc. Cho nen Phat thien Tran Nhan
Tong aday cong gay dng Yen Thoan toan
khong phai ladap khuon giao lygoc cua Phat
(ai Tha An ohay Thien Tong Trung Hoa) ma
chnh laathoi vao onhng giatrti mi va
tch cc - olaquan iem Phat tai tam, tu theo
thap thien chkhong khuyen khch khohanh va
ep xac, cang khong cho phep coi nhe bon phan
cong dan valong tcng dan toc - nh trong bai
phuC tran lac ao coi nh mot tuyen ngon t
tng Tran Nhan Tong vecaao vai, khong
chgianh cho rieng gii tu hanh macho toan dan
toc muon at ti Nhan hoa etm phng vt
thoat valn manh - nh cu Hogoi lasanh vai
vi cac cng quoc nam chau.
Trong cac trc tac cua Ngi, trc het phai
keti ac thulam tuyen thanh ao ca - chu
yeu Ngi ban vethan - tam, von lanhng th
chuyeu gay nghiep chng cho i song con
ngi, lacoi nguon nay sinh duc vong ekhien
con ngi t trthanh nolevatoi ocua chnh
mnh, tngan trvalam lac hng trong viec tao
tac nguon tam vonhiem - trong treo vangay lanh.
omi thc lahnh anh toi thng cua ng
tu, cua hanh phuc kiep ngi. V tnh chat vanoi
dung nh thenen ay lamot tac pham khong de
oc vadehieu thau, oi hoi phai danh nhieu thi
gian vatam sc tm hieu. Chung ta chcan nghe
bon cau keket thuc tac pham (phan dch ngha):
Canh lang, song yen, long t tai
Giomat thoi en di bong cay thong
Ging thien di goc cay, kinh mot quyen
Hai chthanh nhan quyhn van nen vang
Con trong C tran lac ao phu, gom 10 hoi
vaphan ke, mi oc - tng chng nh Ngi t
viet cho mnh vat noi vi chnh mnh - khi a
rubomoi vng ban - kecangai vang vavng
quyen elen nui tu hanh. Tai ay, sau khi ango
nghiem vanh rochan ly, Ngi elai phan tam
cot nhat cua t tng vatnh cam ln, gop phan
vao s nghiep giao hoa con dan, nham on nh
nhan tam, khai mnoi lc (canhan thc lan hanh
ong) vamanh ben thenc dai lau. Bi chung
ta cung biet, chnh trong luc ang i tu, Ngi
van chuong dan than cham lo mcoi - bang
viec lam votien khoang hau laquyet nh ga
con gai cho vua Chiem, oi lay hai chau O- Ly.
ay chnh lamanh at ay vthevea ly- chnh
tr - quan s vakinh te- van hoa, ac biet lathe
manh gan nh oc ton vephat trien cong nghevi
sinh theky21 vacon mai vesau. Trlai vi C
tran lac ao phu - mau, Ngi viet:
Mnh ngoi thanh th
Net dung sn lam
Ay lanoi ti loi hanh xkhon ngoan nhat,
nhuan hp vi cot cach dan toc, theo ngha tho
th ngi cothechon thanh th giau co, sung
sng uay, nhng net hanh vang xphai
thuan phac vatrong treo mi laquy, lanen. Con
theo ngha tinh th ducosong trong canh ngo
nao cung phai ecao tnh thien nhan vachon s
thanh than lam au. c thelai tien phat, la
dan toc vng ben. Nh hoi 3, Ngi viet:
Tran tuc manen, phuc ay cang yeu het tac
Sn lam chang coc (chang biet), hoa kia thc
caocong.
Vanh the, khi abiet, aythc c th:
Tch nhan ngh, tu ao c, ai hay nay chang
Thch Ca. Cam gii hanh, oan gian tham, chn
thc ay laDi Lac. Cho nen, noi ngan gon: i
tuc hay coi tu cung cot cai Tam con ngi. Neu
biet hanh xnhuan hp ecoc nguon tam vo
nhiem th dedang at ti cc lac. olacan ban
cua t tng Phat tai Tam. Bau vat cua tam linh
vai thc ay san cotrong moi con ngi. Van
elat ythc, t hanh xc hay khong ma
thoi. Chan lyay sau xa magian dvocung - nh
bai keket thuc, Ngi viet:
Song gia pham tran, hay tuy duyen mavui
vi ao
oi th an, met th ngu
Trong nhasan cua bau, ng tm au khac
oi dien vi canh mavotam th khong can
phai hoi Thien na.
Noi tom lai - bai hoc phat huy noi lc cua
Tran Nhan Tong vathi ai cua Ngi chnh la
trc het ton cao nen giao hoa con dan theo cach
thien, giup ho hoan thien quatrnh t nhan thc
egic tam trong vatr sang, biet bnh tam
trc moi dien bien cua i song, at oan nhien
ttai, t bvng ban vao heluy thng tnh nh
tham, san, si, nhat lanhng mac cam ap chethan
phan vacatnh. Tren c somathang hoa het
mnh catam hon vatr tueecothesang tao va
dang hien het mnh. ochnh lacot loi cua con
ng giai thoat vat vt thoat.
Vachnh Ngi - cakhi chhuy anh giac lan
khi xay dng hoa bnh eu athehien rophong
cot vasc manh t than ay. Nolan truyen sang
tng svathan dan, thoi thuc holong ttin, tnh
nhan hau, ham hoc hieu, vi khao khat hoa ai va
lch duyet, biet thien nhan valam tron bon phan
tren tinh than t cng vat ton dan toc.
Cho nen, Phat Thien Tran Nhan Tong - t
tng Tran Nhan Tong - trong o, ln nhat va
cao sau nhat labai hoc khai phong noi lc - trc
het khong phai lanhng giatr ton giao, mala
giatr dan toc, thuoc veban sac cao quy, can va
theo suot hanh trnh dan nc dai lau. Neu khong
thay, nhat lai lakhong thc hanh lay cho nghiem
th oquyet khong phai loi tien nhan kyb, ma
chnh lahau thenhat nhoa - v nh cuoi i
Tran, khi vng trieu suy vi, Tran NgheTong a
phai thot len:
T han nhi ton tham bao noan
Bat tuy xung mat bao tham an.
Dch th:
T han chau con tham li loc
Khong theo ngha ln bao n day.
olas treo giacua nhng bai hoc lch s
sau xa vacoi re.
Vn
25
S
inh thi cu ao Tan co lan i vieng mo thay
Quynh Phu Nguyen Dieu roi e lai cho chung ta
mot bai th viet ve noi niem hoi han cua cu trc
mo thay. Bai th o nhan e va noi dung nh the nay:
S thu vang yet nghiep s Nhn An Nguyen tien
sinh sn phan cam thuat
(dch ngha: viet trong dp thang 7 i vieng mo
Nguyen tien sinh thay day nghe Nhn An).
Thu kh ban sn hoan co mo
Xuan phong nhat nguyet c tien sinh
Can khon non tan qui lai vang
Khong phu ngo s hoi nh tnh
Ngha la:
Hi thu toa lng chng nui va quanh ngoi mo co
Nh khi en vi thay nh ngoi gia gio xuan
at tri (thi the) a ao lon roi ma ta th ve cham
Long rat hoi han v a phu li thay day bao
Ong o Van Hy dch th:
Thu quyen quanh mo, thu na nui
Nh thay nh ngon gio xuan xa
at tri nghieng nga sao ve muon
Luong phu thay ta nhng dan do
Co le bai th nay ra i vao nhng nam 1883-1885,
thi ky bon thang ba vua, thi ky cu ao bo quan ve
que, roi i tu chua ong Nui. Tuy chuyen bo quan b
trieu nh giang chc bon cap, nhng oi lai cu c
thoat khoi cai xieng danh li, va c dp tham mo thay,
ta loi vi hng hon thay cho thanh than long mnh.
Quynh Phu Nguyen Dieu la thay day ch thanh hien,
ong thi truyen nghe viet kch ban hat Boi cho tro Tan,
nen cu ao Tan mi co t ton vinh la nghiep s.
1. Cu Nguyen Dieu hieu la Quynh Phu. Sinh quan
cua cu thon Nhn An, huyen Tuy Phc, tnh Bnh
nh, nen ngi dan Bnh nh goi la cu Tu Nhn An.
Ve sau, gia nh cu t thon Nhn An di ve thon Ky
Sn, xa Phc Sn cung huyen.
Lau nay co kha nhieu hoc gia viet ve cu Quynh
Phu Nguyen Dieu nhng khong ai biet ro ngay sinh
va nam mat. Ch biet chac chan rang ngay gio cua cu
la ngay mong 5 thang 5 hang nam, va cung biet chac
chan rang cu o tu tai khoa Canh Than nam T c
th 13 (tc nam 1860, trung vi nam cu tu tai Nguyen
The Hien thanh lap xa thng (cai lam lua chong oi
ngheo) cua thon Phung Sn, ke can vi thon Ky Sn,
ni cu Tu Dieu di c, va nhng nam sau o cu viet bai
ky ca ngi ve cai xa thng nay; ca ngi cong lao va
c o cua cu Tu Hien.
Theo hoc gia Quach Tan th Quynh Phu Nguyen
Dieu song di thi Minh Mang - T c (1820-1883),
la ngi cung thi vi cu Tu Nguyen The Hien. Thi tro
Tan au tai ang gia trang i hoc trng thay Dieu
day thon Ky Sn, ngha la gia nh cu Tu t vung at
na ruong na bien a chuyen ve ay roi. ao Tan
tng viet Qua phong Ky Sn ang gia trang c thieu thi
oc th x ngau chiem (Viet trong lan qua Ky Sn tham
nha ho ang nh thu thieu thi i hoc ay) nh sau:
Quyen ieu ta phi phan co lam
Mo khau mo thu ph tng tam
Ngau qua bnh nhat hoc ng x
Vong khc cao tng thien ly tam
Ngha la:
Chim chieu moi canh tr ve rng
Coi no go kia lieng uong cong
Cht ghe ni xa tng hoc noi
Quen roi cai mong nhay bay rong
(Vu Ngoc Lien dch)
Ve i t, cu Tu Nguyen Dieu vap phai mot khoi
han tnh yeu e nang tam hon cu, khien cu song ang
cay, ray rt suot cuoc i. Chuyen ke rang:
Tng truyen nha ong Tu von ngheo, thu con i
hoc trng tnh, tro nha mot phu ong, phai mang gao
theo t nau lay an. Co gai con chu nha phai long anh
hoc tro ho Nguyen nen luc nao thay hu gao vi th len
o gao nha vao cho ay, thay quan ao ban thay ra th
em i giat. Anh hoc tro cung biet co gai thng mnh
nhng khong tien ng ot ngo li v le giao khong
cho phep va v con phai e tam ch vao viec hoc hanh.
en khi o tu tai xong, phu ong goi anh ti cho biet y
nh muon ga con gai cho anh. Anh ve nha bam me
hay, me anh nh thay coi tuoi lai khong hp nen nhat
nh cam can. Me anh ci cho anh mot co gai khac
khong ep bang ngi anh yeu nhng c cai hp
tuoi. V ch hieu, anh phai vang lenh me. Co gai con
phu ong nghe c tin nay th au buon, bo cm chao
en om tng t ma chet.
Anh biet chuyen an han khong cung, thng t
trach mnh a gay ra cai chet cho ngi yeu. Chnh cai
mac cam toi loi nay a day vo tam hon anh, t ay cho
en khi la bo coi i. Cung chnh v le o ma ve sau ong
i thi hoai van khong o c cai c nhan. Ngi ta bao
rang moi ban ong vao trng thi ong eu thay co gai ay
hien hnh ngoi au chong om mat khoc nc n, khien
ong tam than ban loan, mat hoa tay run, khong tai nao
lam tron bai thi c. Ong am chan ngan ca khoa danh
m trng day hoc, soan tuong hat Boi, m an cau tien
e thnh thoang chuyen van vi linh hon ngi yeu hoac
xng hoa vi tien, vi thanh ma quen sau.
o la li tng thuat ve cau chuyen bi at nay cua
ang Qu ch trong cuon Chuyen cu ke s Bnh nh,
sach mi xuat ban 2009.
Cung thuat lai chuyen nay nhng Quach Tan -
Quach Giao ke cu the hn va rung rn hn, rang v
phu ho ay lang Xuan Qun (von la Quang, oc trai
am thanh Qun) ke Quy Nhn, con co gai ten la Thn
con mot v phu ho yeu say am tro Dieu, va co Thn
nghe tin ngi yeu phu tnh lien nhay xuong gieng t
tan. Luc kham liem ngi nha mi biet nang a co thai
(ao Tan va hat Boi Bnh nh, xuat ban nam 2007)
ch khong phai v tng t bo an bo uong ma chet nh
Bui Van Lang va ang Qu ch noi.
Quynh Phu
nguyen Dieu
ong do
nghe si
800t c00c 00| c0z c0 0 Q00k Pk0 0y000
0|00 |z v|0c 0z k0c tr0 |zN 0|0N v0| vz |0 s00y,
|z 0z c00 kz0y x0N |zN 0y000 z0 0|, |z tz0 0kz0
Nzc kkzck q0z0k v00y |zN 0z0 0z0, |z vz0 ck000y
|zN pk0p |z, vz pkz0 0z0 00 y|z| t0z Nzc czN t0|
|0| tr00y tzN k00. 000 00 tz| v0 q00c y|z 0z0 t0c
ck|0N v| tr| ck0 0z0 tr00y s0 0yk|0p vz0 ck000y
c0z c0 0z0 z0 tk| 00 tz| v0 0z0 |zN 0y00| ck|0N v|
tr| ck0 0z0 tr00y s0 0yk|0p vz0 ck000y c0z Q00k
Pk0 t|00 s|0k, 0yk|z |z 00y ckzN |0 ck0z ckz czc
000k tkz| xz k0| c0z 0y00| 00|, vz 0|00 0z tkzN
0zN pkzN ckzt vz0 ck000y c0z N0t 0kz y|z0 00c.
24 VN HiN
ViT NaM
VUNGOC LIEN
Vn
26
Vn
27
Theo Quach Tan th hoc tro cua Quynh Phu Nguyen
Dieu rat ong, v anh hng cua cu tren van an, trong
giao gii thi bay gi rat ln. Cu la mot trong bon nha
hay ch noi tieng Bnh nh. Bon nha hay ch o la:
ang Tri Thien, Dieu Nhn An, Trinh Vinh Thanh,
Hien Phung Sn.
2. Hien nay chung toi ch su tam c ba v tuong
do Quynh Phu tien sinh viet, con kha nguyen ven:
1/ Pho tuong Ngu ho bnh Lieu (con goi Ngu ho
bnh Tay) gom 3 hoi, ca ban phien am va ban Han Nom.
2/ V tuong Lieu o (Cha benh ghen).
3/ V tuong Vo Tam T tram Nguyet co (Chem
cao, hoac Tiet Giao oat ngoc, Co mieu van ca).
Ngoai 3 v tren cu Pham Phu Tiet con bo sung v
Van ve quoc vao danh muc tac pham cua cu Tu Dieu
(cha tm c).
Ong oan Nong, tac gia sach S tch va nghe thuat
hat Bo xuat ban nam 1942 viet rang: Trc cu ao Tan
co ong Tu tai Nguyen Van Dieu, ngi lang Nhn An,
phu Tuy Phc, tnh Bnh nh, tac gia cua tuong Ngu
ho bnh Lieu, tuong Vo Tam T tram ho...
Quach Tan - Quach Giao th noi rang cu Tu Dieu
viet cac v: Ngu ho bnh Tay, Lieu o, Nhat tien
song ieu, Tinh Trung t khuc (bao gom: Trng
Ha the t thu co thanh - Tran gia coc - Van Tn
Cong (tc Van Thien Tng) - Dng Chau tuan quoc.
Trong so ba tac pham cua Quynh Phu tien sinh th
Ngu ho bnh Lieu la pho tuong o so nhat va bieu dien
lien tuc, nhieu nhat. Anh hng sau am cua Ngu ho bnh
Lieu oi vi vung at Nam Trung bo t Hue en Phu Yen
- Khanh Hoa co the noi la gia truyen ho tung. Trong dan
da moi khi co dp chia tay tien ban la ho cat tieng hat cau
hat Nam cua Cong chua Trai Ba tien chong:
Ru vi vi nang chuoc chen vang
Chan ren ren du a ngi ngoc
Ren ren du a ngi ngoc
Ke khon cung chan toc, ke rang
Ngu ho bnh Lieu viet ve chuyen xay ra thi Bac
Tong (T.Q). Tac pham chia thanh ba hoi:
Hoi I- Ke chuyen ch Thanh - tng nha Tong
(dong doi ch Nhan Kiet) i dep giac vung Tay Lieu,
v lac ng nen b cam chan nc Thn (tc n
bang, tc nc Khiet n).
Hoi II- Ke chuyen ch Thanh ri khoi nc Thn i
anh giac Lieu pha Tay (nen goi la Tay Lieu).
Hoi III - Ke chuyen Cong chua Trai Ba (Cong chua
con vua nc Khiet n, v tri ban cua ch Thanh)
i giai vay cu chong ai Bach Hac (thuoc Tay Lieu).
Khong ro cu Tu Nhn An viet tac pham nay da
vao Tong s hay Tong tieu thuyet ma lai co nhan vat
Ly trng cua lang xa Viet Nam hay sinh s xuat hien
ay. Rat ro rang ay la hnh anh nhng ten Ly trng
cua xa hoi Viet Nam di thi phong kien sap xuong
doc, chuyen an cap lua danh e cu oi cho dan cua
xa thng (cai lam lua cua xa); xen bt tng thc
ruong cong ien phan cap cho dan; dan co la loi th han
lai gia ham. Han t hao ve cuoc song cua mnh: Cua
tien phu tuc/An uong b bang. Da vao nhng nguon
thu nhap nh tien phat cac co gai v nong noi ma co thai
ngoai gia thu ma han goi la cha hoang; tien thu le ph
cac vu kien cao Han Gian nhng ke an to v vao
danh phan cua han th khong co ieu kien an to, nhng
an vat va bon rut, manh li th han rat thanh thao va viec
lang nam trong tay cho nen han tha ho hanh ong.
Mot ieu hi la na la nghe cac cu lp trc noi rang
cu Tu Dieu viet hoi II va hoi III tuong Ngu ho bnh Lieu
trc hoi I. Sau khi hoan thanh hoi II va hoi III mot thi
gian kha lau roi mi viet hoi I lap vao. Tren lch s van hoc
nghe thuat cua loai ngi co khong t trng hp sang tac
ngc nh vay, song eu co ly do noi tai cua no ca.
Co the noi gon rang Ngu ho bnh Lieu Quynh
Phu tien sinh dien ta mot cuoc tnh chung thuy nam
ngon ngang suot chieu dai cuoc chien. Mot cuoc tnh
vt bien gii cac dan toc, cuoc tnh b nha ai Tong
len an nhng oi vi cac dan toc phien ngung th o
la ieu ang ton trong, mien la ho song cao ep, chung
thuy. Hn na, tac gia dien ta cuoc tnh bang van hoc
cao, giai ieu ep. Chung ta th nghe nhan vat Lu
Khanh (tng tuy tung cua ch Thanh) ang bay
lng chng tri tam s vi i:
Doc mot long trung thuan
Lap hai ch cong danh
Tung Nguyen soai Tay chinh
Mo hieu Phi Sn Ho
Nh toi
Mnh a nhuom the phong, kho vo
Chan lai quen hai giac, sn trnh
Vet may cho thay mat tri xanh
Goi sng de t ni ai ta
Nay
a chu li Nguyen soai
Ve tham thnh Bien Kinh
Cho han noi d lanh
Keo om long nghi ngai
Lu Khanh noi loi tiep oan na roi hat mot sap
hat Nam:
Xong lt chan tri nhe nhe
oai cung Thiem ien Que xa xa
Gam theu may thc yen ha
Giang sn mot bc tri a ve nen
Rc ngi hoa chang biet ten
Hi hng xa thoi vao rem gio trang
Ngha la ang bay lng chng tri van hng
c mui hng cua hoa mat at.
Con nguyen soai ch Thanh th t gii thieu than
phan mnh e cam ong ngi nghe:
L bc v ngi nh Quy
Ga duyen tam vi Trai Ba
Trang hong lau giuc nao long ta
Gio co quoc a sau cho mo
Me nng ca nhoc tnh trieu mo
Con trong may tui phan than hon
T ngay ta sai Lu Khanh hoi Trng An tham
thnh, t th ch t, y man rang vang tin
Boi hoi thien ly quan mon
Tru trng tam canh ho sat
a kha ro, cuoc tnh nay oi vi ch Thanh cung
cha quen, anh ta yeu tam, cai chu ngha ai Han con
nang ne trong anh ta. Nhng c moi giai oan chien
trng xay ra nhng canh eo le, nguy hiem bao nhieu
th cuoc tnh boc lo s gan ket bay nhieu. Co nhng luc
cuoc tnh tng chng tan v nhng roi tnh yeu c
boi ap ay hn. Sc cuon hut oi vi ngi xem xa
nay nam cho nay ay. Va toi co cam nhan hnh nh cu
Tu con cha mot khoang trong danh cho ngi i sau
ket luan: ai van minh hn, noi theo ngon ng ngay nay.
Sinh tien, tren nhieu bai viet, hoc gia Quach Tan
noi rang: e giai bt u sau cu (Tu Dieu) soan tuong
Ngu ho bnh Tay, mn ch Thanh thay mnh, Trai Ba
cong chua thay ngi yeu, noi len nhng noi cay ang
chat cha trong long, noi len nhng niem giang co xung
ot gia Trung, Hieu va Tnh.
3. So vi cac tac pham khac cua cu Tu nh Ngu
ho bnh Lieu, Vo Tam T tram Nguyet co (Chem cao)
th v tuong Lieu o co so phan ham hiu hn, trc va
sau cach mang thang Tam rat t dien. Rieng toi cha he
thay dien lan nao.
Khoang 1984-1985 trong dp len nha lao nghe s Phan
Hien (tc Cu V) chi, tnh c toi phat hien trong kho tuong
cua ong co mot ban Han Nom tuong Lieu o, lien nh ong
phien am, va co y nh xong viec se chom luon ban Han
Nom o. Khong ng, en mot nam sau ong mi trao ban
phien am cho toi, roi sau o khong nh thi gian bao lau
th nghe s Phan Hien qua i, ban Han Nom Lieu o troi
dat vao au cung khong biet. Ban phien am toi co trong
tay do lao nghe s Phan Hien oc cho a chau gai hoc
lp 4, lp 5 chep tren tap v giay hoc tro. Mai en gan
ay, nhan bien soan cong trnh nay toi mi em ra xem
lai, thay rat roi ram, chep cau hng, cau ke vi cau th
noi loi, ieu hat khong phan biet, khong biet au ma lan.
Nhat la do oc am Bnh nh: phat huy thanh phat hi, nguy
hiem thanh nghi hiem cho nen noi chuyen hieu nh am
tiet cung u b hi tai, cha noi en viec ien tch chu giai
dai hn ruot kch.
Rieng v Lieu o co mot ac iem la la, nh trc
kch ban co mot bai Bnh pham tuong Lieu o. Phan
au dai 36 cau song that luc bat bnh pham chung tac
pham, ke o la 11 bai th that ngon bat cu viet ve 8
nhan vat trong v tuong. Rieng ve nhan vat Kim Lien
chiem 2 bai, nhan vat Tho a chiem 3 bai gom: Tho a
t xng, Tho a i cong tac, Tho a nhau ru.
Toi ng rang bai Bnh pham tuong Lieu o viet
sau cach mang thang Tam, v du khong biet ten tac gia
nhng dung t ng ch xuat hien giai oan ay ma thoi.
V du: bai th noi ve Tho a i cong tac co nhng cau:
Bay gi Tho a ngh cang lo
Cong tac Ngoc hoang a nay cho
Chau, Thach, Ngoc Mai con lam chuyen
Bat hon Kim Canh cha xong tro...
ieu nay phan anh hien tng tuong Lieu o ngay
trc cung c dien nhieu va c nhieu ngi a
chuong. Ve the tai, Lieu o thuoc dong dan da nh
Trng Ngao, Trng o Nhuc, Ngheu So Oc Hen, Lu
Bnh-Dng Le khong can ai mu mang.
Lieu o viet va dien ve cau chuyen anh th sinh
Chau Anh thon Bach Lanh va o c nhan, cung vi
v la Ngoc Mai ban tnh chuyen en kinh d thi Hoi.
Ngoc Mai khong cho chong i v s chong mnh:
Nhng muon ong tien s
Nhng muon ong Tham Hoa
Ve lam quan lam gia
ang ma
Kiem hau xinh hau tot
He ac lo len la sng lam, ma khong c sao
c ti cac chon th thanh kiem nam bay a hau ao
o, quan ta, tay ong, tay vang
Nham cho phong mang coc
Sng cho n bap ken
e ho ngoi ho khen
Rang (ong) nhieu hau nhieu ha
Do o nang ban vi chong:
Em nghe rang
Khoa nay Hoi th
oi ca c nhn
Sao anh khong
Len tnh ma xin mot la n
nha nhu ba thang con nt
Em khuyen phu quan
Ch tham cuoc cong danh sng ech
Ma vao vong phu qu au ruoi
Anh i xin n i
Ton t nhieu cua co em lo
Meo thao trut coi theo cac thay
The u biet v chong Chau Anh - Ngoc Mai cha co
con, nhng gia t co cua an cua e. Cuoi cung khong
ngan c Chau Anh i thi Hoi, nang buoc:
Phai nghe em dan:
Ra ng ma thay may cai a
Go ma trng ga
Chan may vong nguyet
Mong tay ngoi viet
Con mat bo cau
Ay la v en au
No lam cho roc tht
Chang h nhieu, h t
Cung nat ca nat nha
en chng oi cat ra me th mnh chu, ch
Phu thuy au thng ga
Thoi ng
em voi ve pha ma o anh a!
Vn
28
Vn
29
an ba nh co Ngoc Mai ao e that! V en au la
v g toi ngh mai khong ra. Co the la qu en au chang?
Chau Anh cung He ong tren ng en kinh ky th
gap bon tng cp Hac Sat, Bach Hoach dan bon lau
la on ng cp cua. Chung anh uoi thay tro Chau
Anh chay hut hi, may nh co cha con cu Thach Ngh va
Kim Lien anh bon cp cu cho. Trong luc Thach Ngh
va Kim Lien anh cp ac liet th thay tro Chau Anh chay
vao nha Thach Ngh tron (chuyen xay ra gan nha Thach
Ngh) rieng Chau Anh chui thang vao buong ngu cua co
Kim Lien ma nup tron.
V vay ma khi tan cuoc anh cu mi xay ra chuyen
lu lang tiep theo. So la cach o khong lau co Kim Lien
nam chiem bao thay mot con cop chay vao buong ngu
cua mnh, nang s qua anh thc cha day nh oan xem
la iem lanh hay d. Cha nang ong Thach Ngh, bang cac
chiem nghiem xa nay oan nh la iem lanh, nang se
gap c ong chong la trang hao kiet. Nay gap Chau Anh,
hoi ky nguyen do biet c Chau Anh a au c nhan
khoa Nham Dan, tc nam con cop, cho the lam lng
duyen tri nh nang xin ket ngha Chau Tran mac du
Chau Anh noi that mnh a co v nha.
Cuoi cung Chau Anh en kinh ky d Hoi th va co
ti hai v thuan hoa, Kim Lien sinh ha c mot trai,
ng nhien ho phai nem trai mot qua trnh khong he
n gian. Tac gia phai cay en uy lc cua Tho a a
linh hon ba Kim Canh (me Ngoc Mai) t coi am ve coi
dng mi giai toa c noi ng vc tham can co e
cua Ngoc Mai.
Phng thang cua Quynh Phu tien sinh cha cai
benh kinh nien nay la keu goi lng tri, lng nang
cua con ngi thong cam, chia se cho nhau nhng vui
buon; nhng nhn thng yeu nhau nhng c mat
mi giai quyet noi mot van e xa hoi thng xay ra ma
khong ai muon ca. ieu quan trong trong phng thang
la v thuoc song that, la s that. Biet c s that th
con ngi co the sng kho song ben nhau.
4. V Vo Tam T tram Nguyet co, ong oan Nong
goi la Vo Tam T tram ho, ong Quach Tan goi la Co
mieu van ca, cac nghe nhan thng goi ngan gon cho
de nghe la Tiet Giao oat ngoc, hay Ho Nguyet co mat
ngoc, hoac Chem cao. Trong so cac ten goi tren ay
th ten Co mieu van ca, t ng lien quan en tho ng
Bnh nh, nen neu khong giai thch can ke th khong
de hieu, ngay ca ngi Bnh nh.
Van ca ngha la ieu hat Nam. Co mieu van ca
ngha la ieu hat Nam ni mieu co. Bnh nh v la kinh
o cua hat Boi nen am thanh nien ham chi ngay xa
thng mn ten lan ieu hat Boi lam t long, truyen
at cho nhau, ngi ngoai cuoc nghe khong hieu noi g.
V du oi trai gai ang tan tnh th ho noi chung ang hat
khach. Con ho noi chung ang hat Nam th co ngha la
ang cung nhau au yem. Noi trang ra Co mieu van ca
co ngha la cuoc tnh ni mieu co. Chung quanh viec
xac nh tac gia cua tac pham nay co hai luong y kien:
- Quach Tan cho rang tac pham nay la cua ao
Tan, do nhom mo ieu nh Mai Cao Lng, oan
Phong Tay Sn noi vay.
- oan Nong qua sach S tch va nghe thuat hat Bo
xuat ban nam 1942 viet: Theo da s, theo tan t cua cu
Ha nh e lai ve tieu s cua cu ao Tan, ta biet rang
trc cu ao Tan co ong tu tai Nguyen Van Dieu, ngi
lang Nhn An, phu Tuy Phc, tnh Bnh nh, tac gia cua
tuong Ngu ho bnh Lieu, tuong Vo Tam T tram ho...
Cu Pham Phu Tiet th viet trong sach Chau oi
rang: Trc ao Tan: 1- Nguyen Dieu, tu tai, lang
Nhn An, huyen Tuy Phc, tnh Bnh nh (thay hoc
cua ao Tan) viet cac v: Van ve quoc, Vo Tam T
tram Nguyet co, Lieu o, Ngu ho bnh Lieu.
Tuong Vo Tam T tram Nguyet co mieu ta cau
chuyen na thc na h trong tieu thuyet thi tan
ng, tc la thi Vo Hau (Vo Tac Thien) nam quyen,
lap ra nha Chu. Vo Tam T la chau goi bang co cua Vo
Tac Thien, lam nguyen soai, thong lnh binh quyen. Cac
cong than nha ng lap can c Cu Diem sn, co
Tiet Cng a gia ma con dung lc, co T My To lam
quan s, van tru duy oc chi trung, quyet thang thien ly
chi ngoai, nhat la hau due cua dong ho Tiet, nh Tiet
Giao van tiep tuc noi nghiep ong cha chien au chong
lai Vo Tac Thien hong khoi phuc nha ng.
Ho Nguyet co la nhan vat trung tam, nhan vat chu
e cua tac pham. Goi la Ho Nguyet co v nang von la
mot con cao, nh len tien, tu luyen lau nam co c
ngoc ngi ma c lam ngi.
Luc ri coi tien xuong tran e cu i, Tien Mau co
dan: he gap chang trai nao mat trang hoac mat o th
ket duyen v o la nhng con ngi tot. Lan au giao
tiep vi coi tran nang gap Vo Tam T vi gng mat
na trang na o ng la ngi tot, nang v ngay lam
chong. Cuoi cung chnh Vo Tam T la ke giet nang.
Kch bat au t Vo Tam T ra tran b that bai, ch
vien binh cua v la Nguyet co cu vien trong kh the rat
chi hang hai:
Ma phung Ba Nhac
Hong ngo thuan phong
Nguyen trien ch anh hung
Cho biet tai nhi n
Nang ra quan anh tran au thang phe Cu Diem
sn, bat song tng Trnh Bu, gay cho phe Cu Diem
sn ma ng au la Nguyen soai Tiet Cng b lao
ao, v mat mot danh tng rng cot. Tiet Cng oi
ra tran, T My To khong cho:
La tan a lanh hi lo
Nha nga lay ai lam cot?
The chang ang ng, phai c mot tng tre cha
co kinh nghiem chien trng ra quan tiep chien vi
Nguyet co. Theo quan s T My To phan tch:
Tai lu ma ch vi n lu
Phuc tng cung hn tr tng
Gap phai mot tng tre non t, mat trang mau phan
hong lien nh en li thay day, nang me say am uoi,
bi v:
Cai ngi man rang ma
Cat con vat nh bong bay la rung
Giuc vo la dng ma tat may tuon
Toi ngh nh toi ch
Vao vn ao (th) hon iep phai ien cuong
Ma toi khen cho o
Gap tin bm (sao) phach hoa con l lng
o la nhng y ngh trong au nang, ch ben ngoai
th nang gay soc vi Tiet Giao:
ong ng trao cong t! Toi hoi ay nay
Danh thuy tanh tham?
Nien ky nhc ha?
Chon sa trng sao dam dng qua
Hay la
Trong ng that a het tay cat vat (roi a?)
Tiet Giao tra li rang:
Ua la, cha cha coi noi
Trong tran tam (con) buong li dieu ct
Gia quan ba (sao) khong biet then thuong
con kia! Mi a hoi ten ta th ta noi cho ma nghe
Nga Tiet Giao than ong binh nhung
Phung thien thao tieu tr nghch tac (nha bay ay bay)
The la cuoc chien ky la bat au. Nguyet co gia v
bai, Tiet Giao tat phai uoi theo tieu diet. Nguyet co
nghoanh lai ci tham:
Nc ci mat xuan xanh
Ma lam tay ma phan
Nhng Tiet Giao ang lo lam nhiem vu cu nc,
th gi au ma gheo gai ma nang lai trach anh ta:
Trach ai tnh kheo vo tnh
Gam thiep y nen hu y
S iep a lang l the ay
Tin ong con lat leo noi nay
He lam ngi vi ngi ta
Co trai thu ma may
Mi biet mui trang gio
Cai ngi lam sao toi noi khong nghe
Con hung hang sc o
Chang oai chut tnh rieng
Neu ma
e cho thuc n long phien
Thi cung trng phu sc met
Tiet Giao to thai o cc oan rang:
Mieng buong li phong nguyet
Mat chang biet ho han
Dau lu lo du mo tram ang
Cung sanh t vi nang mot tran
anh cho phai ma phan
anh cho lt moi son
e chi thoi thuan bon
e chi loai ue c
The la Nguyet co nang noi gian:
Ngh a nen tc
Noi chang biet nghe
Thi a
Ch nc non ay quyet hen the
Rang ma
Da vang a o cang ben chat
o la tai chang ch chang phai tai thiep o nghe!
Chi na
Trien ngo dieu thuat
Khan nga ky tai
Nang phu phep lam cho Tiet Giao tam hon bat nh:
Di nga tnh me me tnh
Trong trng khong sac sac khong
Hon phat ph dng ti Vu phong
Phach th than nh qua bch thuy
Canh khac mien thanh th
Lai gap tran vo van
Chon sa trng l lat bong trang
Ni co mieu lai qua hi gio
Ket qua cua phep mau lam cho Tiet Giao khong
con sc t chu th Nguyet co hanh lac:
Sao con nam o
Ma chang uoi ay?
Coi cai mat ka! Chi na
Mac tnh ta ma gio gio ma
Dau y thiep nguyet hoa hoa nguyet
(Nguyet co om Tiet Giao vao long hon ht)
Het khoe tai oanh liet
a vao cuoc lao lung (thi a roi)
Th thi bat sat, canh ai ha thi?
Muon ra tay (cho) van so anh hung (o chuc)
Nhng ma
Con ngh lai chut tnh an ai (nen ta khong n giet)
Chi na
Chon vien mon tr lai
Ch cu lo huy tien
Phen nay
Cu goi loan, mac thiep ao ien
Cng vi ran de ai to biet (?)
Nhng ma khong ang, ch toi ve khong man ri
chac khong xong, thi ta cung
Muon lon lao trong trng h thiet (lam chuc)
Nhng ma e
Kho phoi pha nhng tieng th phi
Va toi i anh giac ma cha tram ac nhat tng,
thoi ac nhat binh,
na ve, phu quan toi hoi thi tng ha vi tn, toi biet
noi sao ay!
Thoi thoi
oan
chut tnh anh phu vi ai kia
Lay thu cap ang lam tin cung o
(Gi gm muon chem, lai thoi)
Cai ngi lam rang ma kho gietcha cha
oan tnh i cung kho
a gm xuong chang anh
Vn
30
Nhng ma ngi ta a chet roi, co song lai c
au ma lo
a ngan ng mot d tuoi xanh
Khon gang gng ba phan mang bac
Thoi, lai o e ta i ve
Nh vay o, sau khi thoa man cong viec hanh lac,
thoa man duc vong cua nang th nang tnh giet Tiet
Giao. Cung phai ghi nhan chut tnh luyen tiec cua nang,
ch khong th tac gia khong lay g viet tiep oan sau la
nh Ly Tnh tien ong en cu, Tiet Giao song lai. Tiet
Giao lai khieu chien lam cho v chong Vo Tam T xuc
ruc, ran nt. Nguyet co lai ra tran tiep chien vi Tiet
Giao. Lan nay th Tiet Giao chu ong ap ng oi hoi
cua nang va nang b mat ngoc.
Tac gia mieu ta cuoc lam tnh:
Nguyet co:
o a em long gheo nguyet
ay au co da ngan ong
Mac y tnh lang
Phan lu bat cam thuy tay ong
Tnh tuc hoan giao oanh thng ha
(Hai ngi om nhau ai loan Nguyet co tho ngoc,
Tiet Giao gi tay hng lay)
Nguyet co cat tieng hat run s:
That sac, that sac
Kinh hon, kinh hon
Tram lay tnh lang tra lai cho em nao!
Uong tram nam thau gop bau can khon
Say mot phut tan tanh trng phong nguyet
a vi o chieu phong long iep
Xin thng ay phach que hon hoa
Dau xa dau nhuan got hng khue
Bau cu mi nh n hiep pho
oat ngoc cua Nguyet co e khoi phuc c o nha
ng oi vi Tiet Giao o la tnh nguyen tac, khong the
lam khac c. Nguyet co hoi han qua muon mang, nang
lui thui ri khoi co mieu ve vien mon trong tam trang:
Hi gio xuan man mac chon u khue
Bong trang xe m mang ni bach lanh
Oi!
Gio toa phat ph vn hanh
Sng ray lac ac canh dng
a phui roi son phan mot trng
anh tr lai nc non ngan dam
Roi nang hat Nam ai, mot ieu Nam thong thiet the
hien s an han qua muon mang!
Ngan dam, then cung non nc!
Gam m mang than trc, than sau?
Cau Nam nay tac gia mieu ta tan cung cai ay tam
hon cua con ngi, rang kiep trc la con cao nh tu
luyen lau nam ma c lam ngi, bay gi a xay ra
nh the nay, roi t ay ve sau se nh the nao lam sao
ma biet c!
Nang hat tiep:
Dam hoe, mot bc mot au
Nhn xem canh cu ra mau d dang
Om long ho vi phu lang
Non song loi hen cung chang t ay!!
5. Ngoai ba v tuong noi tren, cu Tu Dieu co e lai mot
so van th kha ac biet nh th cau tien, tuong Cheo Ba
Trao ma dan lang Nhn An en bay gi con truyen tung.
ieu nay tm khong ra cac cay but khac cung thi.
Rieng tuong Cheo Ba Trao rat co the do cu Tu
Dieu viet giup dan lang Nhn An (xa Phc Thuan) luc
ban au. Nhng lau ngay, dan dan cang ve sau cang
tam sao that ban, do dan lang chai sa van cu Tu nh
ca kho chung vi ram, co oan van hay chen lan vi
nhieu cau ng ngan, lung cung, khong biet au ma lan.
Con th cau tien th do hoc gia ang Quy ch mi
su tam, in trong sach Chuyen cu ke s Bnh nh xuat
ban nam 2009. Goi la th cau tien, thc chat la nhng
bai cau c bang van van luc bat nham noi chuyen vi
ngi coi am, nh van te co hon cua Nguyen Du vay.
Trong so th ch thc con lai cua cu Tu co hai bai
Chan i, hai bai An phan va mot bai Con muoi.
ang chu y nhat la bai Han s vnh dai en 90 cau,
viet theo the phu.
Chung ta hay nghe mot oan cua bai phu nay:
Liec mat thay the tnh a ien ao
Long tai nghe thi s hoa d dang
ng luc thng, yeu dau nh vang, nhng co
bac, nhng anh em eu tran trong con nha Han, Mac
en khi ghet, phui pha hnh sac, nao xom lang, nao
bau ban, xum che bai cai ao t van
Long cc long kho noi can rang
Phan ho phan khon be m mieng
Trach la trach van thi oi kheo khien
Buon la buon can so hi sao vay
a then thuong khong bang loai co cay
Them tui ho khac g than beo bot
Roi cu Tu i en ket luan:
Li tri giang long long trc sau, tuy tha tht
may long khong lot
Mat than ngo ngi ngi nh chp, thiet rang soi nha
toi khong lam
Co ch rang li trong hai tham, khuyen ai ch ban
s phu hau
C bao ng le tri con giau, mi han rang hoa phuc
vo mon
Cuoc dinh h di the khon phan, qua thiet luc thi
lai v ao
Li ngan ng at chi leu lao, soi long nho gap luc
tha nhan
Dau d hay mac y sa sang, ch tho lau dam au
t ac.
Qua that, nhng li khuyen ch tnh cua cu Tu Dieu
khong ch oi vi cac han s lang nho luc ay ma mai
en cac tang lp ngi trong cuoc song bay gi va mai
sau van co the soi chung. V rang ay la cam nang x
the khong bao gi loi thi.
31 VN HiN
ViT NaM
S
au khi chiem c Thang
Long, xac lap chnh quyen
tren toan coi Viet Nam thi
bay gi, cac vua au trieu Nguyen,
nhat la Minh Menh (1820-1841)
a tien hanh cong cuoc cai cach
hanh chnh nham tang cng
chnh quyen trung ng tap quyen
va cung co nen thong nhat quoc
gia. Cuoc cai cach hanh chnh
c tien thanh di trieu Minh
Menh kha toan dien, t trung ng
en cac a phng.
trung ng, Minh Menh au
tien tien hanh cai to, oi mi va
thanh lap cac c quan van phong
nh: Noi cac (nam Ky Su, 1829),
c mat vien (nam Giap Ngo,
1834), sau o, ong tiep tuc hoan
thien Luc bo (Lai - Ho - Le - Binh-
Hnh - Cong); Luc t (ai Ly t).
Ngoai ra, Minh Menh con cung co va tang cng Han
Lam vien, Quoc s quan, Thong chnh s ty, Bu chnh
ty
a phng, Minh Menh bai bo hai n v hanh
chnh ac biet c thiet lap di trieu Gia Long la Bac
Thanh va Gia nh thanh (con goi la Nam Thanh). Vao
hai nam 1831, 1832, Minh Menh chia ca nc thanh 30
tnh va 1 phu Tha Thien (tng ng vi tnh, trong
o co kinh o Phu Xuan). tnh ln nh Thanh Hoa
hoac lien tnh quan trong nh: Bnh - Tr (Quang Bnh
- Quang Tr), Ha - Ninh (Ha Noi - Ninh Bnh), Minh
Menh cho at 1 chc Tong oc, ham Chanh nh pham
(ngang cap vi Thng th Luc bo tai trieu nh). Ngoai
ra cac lien tnh kem quan trong hn nh: Lang - Bang
(Lang Sn - Cao Bang), Thuan - Khanh (Khanh Hoa)
ch at chc Tuan phu, ham Tong nh pham (ngang cap
vi Tham tri sau bo).
Ben di cap tnh, Minh Menh
cung chu y ti viec e ra nhng
quy nh mi nham chan chnh
viec cai tr cua cac cap Tri phu
va Tri huyen. Di thi quan chu,
Tri phu, Tri huyen c coi nh
nhng bac Dan chi phu mau
(cha me cua dan), v ho la nhng
vien quan trc tiep cai tr dan.
Mot trong nhng bieu hien ro
net cua viec cai cach nen hanh
chnh di trieu Minh Menh so vi
cac trieu ai trc, o la s cung
co va tang cng che o giam sat
toan bo nen hanh chnh quoc gia.
Khi che o trung ng tap quyen
c tang cng, th che o giam
sat cang c cung co. Thc te
cho thay muon bo may hanh chnh
van hanh tot, nhat la e loai tr te
nan tham nhung, hoi lo th phai coi
trong che o giam sat. Co the coi viec thanh lap o sat
vien va e cao vai tro cua Ngon quan (tc quan Ng
s) trong viec giam sat nen hanh chnh quoc gia la mot
bc tien quan trong trong viec s dung hoc van vao
lnh vc cai tr di trieu Minh Menh.
Co the noi, viec e cao tinh than phap tr la iem
ta quan trong e Minh Menh tien hanh thanh cong
cuoc cai cach hanh chnh di thi gian tr v cua mnh.
Mot quy luat de nhan thay la, muon chong tham nhung
triet e, t tren xuong di eu phai song va lam viec
da theo phap luat. Lch s a ghi nhan Minh Menh la
mot trong nhng ong vua cua Viet Nam rat e cao phap
luat va t mnh cung chap hanh nghiem luat phap.
Ngay khi mi len ngoi bau, vao thang 5 nam Canh
Thn (thang 6 nam 1820), Minh Menh cho biet can phai
sa lai bo Luat Gia Long (tc Hoang Viet luat le) c
ban bo nam 1815, cho sat hp vi tnh hnh hien tai: Hnh
Vua Minh Menh
r1| t1t t1| t1t| |1| t|||, t|1 l|1N |
lt t1| l1 l1l 1t
PGS.TS. NGUYEN MINH TNG
000| tr|00 0y000, 0000y 0k0 v|0c ck00y tkzN 0k00y |z N0t c00y v|0c 0z 000c
N0t s0 v| v0z, q0z0 tkz0k ||0N 0zc 0|0t ck0 tr00y. 0|00 k|0k |z v|0c ck00y tkzN
0k00y vz 0k00y 000y y0p c0z v0z N|0k N00k, 0z0y h0 r0, 0y000 r000y 0...
0k00y 0z| k0c v0 ck00y tkzN 0k00y t0 tk0| 00 vz0 c00 0yk|z 000 k0N 0z.
Vua Minh Mnh
Vn
32
Vn
33
e e ran ke gian, luat th theo y i xa, ma le th la
cho hp s nghi i nay, thay oi bien thong ch khong
the gan chat mai c Tram vang nhan c nghiep ln,
trau doi ien chng cu, cang ngh rang cai cach luat la
e giup viec tr, ieu muc hoac gia con thieu, hu ty sai
ve nhe nang, th dan biet at chan vao au. Cac khanh
nen keu cu luat cu, ban ky nhng ieu nen theo nen
oi, nen bt nen them, tram se xet nh thi hanh.
oi vi Minh Menh, moi ngi, ke t hoang t, hoang
than xuong en th dan, binh lnh eu bnh ang trc
phap luat. Nam Canh Dan - 1830, e oc Kinh thanh
Hue la Nguyen Van Phng cam sung ban, ban lam
phai mot con bo en, con bo chay ra. Phng cam sung
ban, ban lam mot ngi lnh, lam ngi o b thng.
Minh Menh biet chuyen, du bo Hnh: Phap luat nghiem
ngat co cho nh the au. Hn na, Phng la quan vo chc
to, anh gm ban sung von la nghe nghiep cua mnh, lai
ban lam phai lnh. Th ngh xem, quan vo bat tai nh the,
con dung lam viec g c, vay cach chc giao bo ban.
Ngi lnh b thng th bat bao co. Ngay ca nhng vien
quan ng au tnh mac toi, Minh Menh cung thang tay
trng tr. Nam Giap Ngo - 1834, phat hien vu an Tuan
phu tnh Ha Tien la Trnh ng tham ti 1.000 quan
tien. Trc kia khi quan Xiem tien sat tnh l Ha Tien,
Trnh ng lay giau 1.000 quan tien cong kho em
xuong thuyen chay tron, nhng b nguyen An sat ang
Van Nguyen phat giac, mi ch ch danh. Minh Menh
biet chuyen, rat tc gian ben tuyen du: Trnh ng
trc ay co loi a c gat bo vet xau ma lai dung. e
Ha Tien that thu, toi a kho tha th, lai con dam nhan luc
ay, lay cap tien cong en 1.000 quan voi bo thanh tr at
ai ma chay! Ban tam cua y chnh la nham li dung luc
co giac cp e lam viec gian tham o, thc ang ghet.
Nay lap tc cach chc, cho xch lai, giao vien tiep bien
la Tran Chan xet ro, tau len. Con ang Van Nguyen th
phai triet lu ch oi chat. Khi thanh an, Trnh ng
b x toi giao quyet (that co chet ngay), con ang Van
Nguyen b khep vao toi tram giam hau (toi chem au
nhng giam lai, i xet sau).
Minh Menh la mot ong vua luon thng, phat het
sc nghiem minh ngi co cong, cho du ngi o la ai,
Minh Menh san sang ban thng ma thng la thng
kha rong rai. Ngc lai, oi vi toi loi cua quan lai, ke ca
nhng vien Thng th than can, Minh Menh cung x
phat rat nang, nhieu khi vt khoi ca luat phap. Trng
hp ong x phat Thng th bo Le Phan Huy Thc la
mot v du ien hnh. Nam Bnh Than - 1836, Phan Huy
Thc mac loi la khong thng xuyen kiem tra, on oc
ngi di quyen trong viec gi gn, bao quan o th
trong nha The Mieu, dan ti tnh trang bon gian thu
anh trao t vang that thanh vang gia. Minh Menh a ra
lenh cach chc Thng th bo Le cua Phan Huy Thc.
ac biet vi cac toi tham nhng, oi an hoi lo va
bien thu cong quy, Minh Menh tr toi con nang hn
nhieu, thng ap dung nguyen tac: Sat nhat nhan, van
nhan cu (giet mot ngi e muon ngi s ma tranh).
Xin dan ra ay hai s kien ien hnh: Nam Nham Ngo
- 1822, hai a phng Quang c va Quang Tr gao
at, trieu nh cho phat 25.000 hoc thoc e ban cho
dan, ngi lnh coi kho la ang Van Khue ong thoc
e phat moi hoc kem vai cap. Minh Menh lien sai chem
Khue. Nam Bnh Tuat - 1826, ngi lam viec kho kinh
la Tran Cong Trung, oi an tien lam kho de, viec phat
giac, Minh Menh giao bo Hnh tra xet. An xong, ong noi:
Vu an ang Van Khue nam Minh Menh th 3 (1822) a
theo luat nghiem tr, the ma bon Trung con dam cong
nhien lam bay, khong kieng s g, tuy tang vat khong
qua 10 lang, nhng luat quy cho lam cho long ngi s
hai, neu nhu nh e song mot mang th e sau nay nhng
ke khinh nhn phap luat se nhieu ra, khong the giet het
c va ben sai chem Trung ch ong.
La ngi ng au trieu nh, Minh Menh luon luon
lam gng trong viec song va lam theo phap luat. Ong
tng noi vi cac can than: Ta t khi len ngoi en nay,
dung ngi lam viec, gi mot mc cong bang, dau co ke
toi con than tn t trc cung ch dung theo tai nang ch
khong t v mot ngi nao. Ke nao co toi cung theo phap
luat trng tr, cha tng gng nhe bao gi. ung nh
ong anh gia ve mnh, cach dung ngi cua Minh Menh
nhieu mat can c tren tai nang. Neu la ngi co tai, cho
du con chau nhng ngi a tng lam quan vi Tay
Sn, nh trng hp dong Phan Huy Sai Sn (nay
thuoc huyen Quoc Oai), Minh Menh van trong dung.
Phan Huy Thc sau o c thang ti chc Thng th
bo Le. Con ong la Pham Huy Vnh bat au ra lam quan
vao thi ky nay va ti trieu T c cung len ti chc
Thng th bo Hnh. Con nhng ngi khong co nang
lc, mac du la ngi than can, gan gui, hau ha khi ong
con ni tiem e, Minh Menh cung khong trong dung
hoac tha th khi co loi lam...
e lam gng trong viec e cao phap luat cho moi
ngi, Minh Menh khong ch x nghiem oi vi ngi
ngoai, ma con x rat nghiem khac vi ca con cua mnh.
S trieu Nguyen cho biet vao thang 1 nam Minh Menh
th 16 (At Mui, 1835), Hoang t Mien Phu, em en
cung vi bon phu thuoc la Hoang Van Van, Bui Van
Ngh va Bui Van Que phi nga pha ta ngoai hoang
thanh. Mien Phu ve trc, may ngi phu thuoc con
cho nga chay thi. Co mot ba gia i ben ng tranh
khong kp, b nga cua Van xeo chet. Minh Menh biet
tin o, ben sai ngay Ton nhan phu Ton That Bang,
C mat vien Trng ang Que va Phan Ba at, Hnh
bo Nguyen Cong Hoan va Noi cac Hoang Quynh hoi
ong ieu tra xet hoi. Khi thanh an, Minh Menh phe
chuan Mien Phu b tc mu ao, cach mat lng bong
hang nam, ong ca nha rieng e t xet mnh sa loi,
khong cho ra ngoai mot bc, khong c lai da vao
hang cac hang t, ch goi ten la Phu ma thoi. Hoang
Van Van b chem ngay, Bui Van Ngh, Bui Van Que
eu b phat vang sung quan. Khi en cho phat phoi,
anh them 100 hong con. Hn the na, Minh Menh con
bat ten Phu phai en cho ngi chet 200 lang bac, va
ong du e gi cong bang, quyet khong co ly ngh than,
ngh quy. Pham cac em va con chau ch nen coi khinh,
lay than e th phap luat. Gng sang chang xa, ai nay
phai knh can o.
Di trieu Nguyen, ben canh vua Minh Menh, co
khong t nhng v quan thanh liem, luon luon tan tnh
cham soc en i song cua nhan dan lao ong va kien
quyet trng tr moi hanh vi tham nhung cua cng hao
va quan lai. Tieu bieu trong so nhng v quan ay, phai
ke en ang Huy Tr (1825 - 1874) - mot v quan thanh
liem, suot i tan tu v dan, v nc.
ang Huy Tr luon luon tham nhuan t tng lay
dan lam goc cua nc, va tha hanh phng cham x
the Moi s eu v dan:
Mnh thiet, li dan, dan gan bo,
eo dan, mnh beo, dan cam hn.
ang Huy Tr cho rang trong 3 ch ran mnh cua
ngi lam quan S hoan tam quy la Thanh (Trong sach)
- Than (Can than) - Can (Sieng nang), th ch c neu
len au tien la Thanh. Theo ong, Thanh la liem khiet
gi mnh, khong lay cua ai may may. Ong cung cho rang:
Nhng ngi lam quan trong hoan canh nh ngay nay,
tc vao khoang na cuoi the ky XIX, ma gi cho c
thanh liem hoan toan th kho lam.
Hn ai het, ang Huy Tr nhan ra mot nguy c i
kem vi nguy c ngoai xam la nan tham nhung. Ong a
thang than vach mat nhng ten tham quan cho du o la
cap tren, la ban ong lieu, hay la co quan he than thch
vi mnh. ang Huy Tr a tng vach toi vien Tham tri
bo Binh la Nguyen Luan v toi nhan tien ut lot, cho du
Luan la quan tren, ong thi la ong hng va la ba
con xa cua ong. V viec o, ma ong b ieu chuyen en
ba lan lien trong 6 thang. Cuoc i lam quan thanh liem
chnh trc 15 nam cua ong ay thang tram.
e bao ve c thanh liem, chong te nan tham
nhung trong hang ngu quan lai, ang Huy Tr a bien
soan bo T thu yeu quy (nhng nguyen tac chu yeu
cua viec nhan va khong nhan). Trong tap sach nay,
ong e ra 104 nguyen tac khong the nhan (t) va ch
co 5 nguyen tac co the nhan (thu). ang Huy Tr a e
cap ti moi mat: kinh te, chnh tr, quan s, van hoaco
lien quan en nan tham nhung. ac biet, ong a danh
phan ln dung lng sach e noi en nan tham nhung
trong lnh vc chnh tr. Theo ong, tham nhung trong
chnh tr, c an giau, ngu trang di nhieu thu oan
tinh vi, oi hoi ngi lam quan phai luon nang cao canh
giac. Tham nhung a cam re va toa nhanh i khap moi
mat cua xa hoi phong kien reu ra luc bay gi: con buon
hoi lo e c thau thuoc phien; thng nhan hoi lo e
tieu thu c hang; ngi dang o te t khong chu ao,
hoi lo e xin khoi b bac bo; hng thon te than, hoi lo
quan tren e xin c m hoi hat xng; co au hoi lo
cau c yen be sinh song, ke ga bac hoi lo cau c
ni long lenh cam Nhng viec o dien ra hang ngay,
neu khong gi vng pham chat ao c, th ngi lam
quan de b lung lac. e ra cac trng hp ay, ang
Huy Tr muon lng trc c cac tnh huong co the
xay ra va e canh tnh ngi lam quan khoi sa nga. Ve
mot mat nao o, cuon T thu yeu quy co y ngha nh
la kim ch nam cua ngi lam quan di trieu Nguyen.
Di trieu Nguyen vao the ky XIX, ngoai Minh
Menh, ang Huy Tr tren ay khong phai khong co
nhng v quan thanh liem, thc tam chong tham nhung
trong i song quan trng, nhng tac dung va ket qua
oi vi thc te khong c bao nhieu. Vao na sau the
ky XIX, nan tham nhung, hoi lo hau nh khong giam
bt ma co phan tram trong hn trc. Nhieu nha canh
tan thi ky nay, ac biet la Nguyen Trng To (1828
- 1871) a ch ra rang nguyen nhan cua te nan tham
nhung trong oi ngu quan lai la do lng qua thap.
Trong Te cap bat ieu (Di thao so 27, ngay 15-11-
1867), Nguyen Trng To co e ngh sap nhap mot so
tnh, huyen e tinh giam bien che va tang lng cho cac
vien chc cua bo may hanh chnh. Ong noi: Hay xem
tnh T Xuyen cua Trung Quoc co the ln bang mot lan
ri nc ta. Hai tnh Quang ong va Quang Tay hp
lai co the gap oi nc ta. Mot huyen cua Trung Quoc
co the tng ng vi mot tnh nc ta. Tren the gii
co nhieu nc phan chia tnh, huyen con ln hn cua
Trung QuocVay xin gap rut xem xet a the, hp lai, ba
tnh lam mot tnh, hoac ba, bon huyen lam mot huyen,
lay so lng d ra cap them cho cac quan liem. Bay gi
neu ho khong thanh liem mi co the trach. Toi tnh lng
Tri huyen moi ngay khong qua ba, bon thach (mot thach
khoang 60-70 ong tien), nh vay nuoi mot ngi con
khong u, huong chi nuoi gia nh nha quan. a biet ro
thieu hut ma c em li suong khuyen ngi thanh liem,
nh the la ngam e cho ngi ta tham nhung. Toi thay
lng bong mot nam, tnh het tat ca cac khoan cua mot
Luc bo ai than nc ta khong bang 2 ngay ri lng
cua mot Nguyen soai nc Phap. Mot ngay lng cua
mot Tong oc nc Anh tng ng lng mot nam
cua quan ai than nc ta. V vay ngi phng Tay co
noi: Cac quan lai nc Nam, tr nhng ngi qua tham
o khong noi, con bao nhieu ngi khac, thng thng
sau khi xong cong viec ngoai nghe quan lai nc ta
lng bong t oi nh vay, ho rat che ci, ho khong the
hieu noi tai sao lai co the nh the c!
Nh vay, co the noi rang, di trieu Nguyen cong
cuoc cai cach hanh chnh do vua Minh Menh ch ao,
tien hanh a thanh cong tot ep. Nhng viec chong
tham nhung, lam c s e canh tan at nc tao nguon
sc manh giup cho viec chong ngoai xam, th hau nh
chang em lai ket qua bao nhieu.
Nhng du sao, nhng ong gop cua cac v: Minh
Menh, ang Huy Tr, Nguyen Trng To trong viec
chong tham nhung van co mot y ngha rat ang tran
trong. Ho la nhng con ngi giau tam huyet, liem khiet
va ay long dung cam dam ng au trong cuoc chien
chong tham nhung nhieu kho khan, gay go, va en hom
nay van con e lai cho chung ta nhng bai hoc, nhng
kinh nghiem het sc bo ch va quy bau.
Vn
34
Vn
35
T
ai tnh Quang Ngai t lau i a ton tai
Di tch mieu Hoang Sa nh lang Ly Hai
thuoc ao Ly Sn. Cong viec thc thi chu
quyen khu vc hai quan ao Hoang Sa va
Trng Sa that s c bat au khi chua Nguyen
Phuc Nguyen len nam quyen va at ra cac oi
Hoang Sa, Bac Hai ac trach cong viec khai thac
va bao ve bien ong t tuyen ngoai. ay la mot
phng thc thc thi chu quyen oc ao cua nha
nc Viet Nam tren cac vung quan ao gia bien
ong ma khong co bat c mot quoc gia nao trong
khu vc co c... Cac hnh thc thc thi chu
quyen nay c tiep tuc va phat trien trong thi
Tay Sn va trieu Nguyen.
Trieu Tay Sn
Thanh tu v ai cua phong trao nong dan Tay
Sn la a bc au thong nhat c at nc sau
nhieu the ky b chia cat thanh hai khu vc ang
Trong, ang Ngoai. ay cung la lan au tien s
thong nhat c thc hien tren pham vi rong ln
tng ng vi nc Viet Nam ngay nay. Cung
la lan au tien toan bo ng b bien chay dai
t Vnh Bac Bo en Vnh Thai Lan vi hang ngan
hon ao ven b cung cac quan ao Hoang Sa,
Trng Sa ngoai bien ong a thuoc ve quyen
kiem soat cua Nha nc Viet Nam.
Giong nh cac chua Nguyen trc ay, Trieu
ai Tay Sn cua Quang Trung - Nguyen Hue van
tiep tuc to chc cac oi Hoang Sa va Bac Hai vi
chc nang chu yeu la bao ve va khai thac vung
quan ao xa gia bien ong. oi Hoang Sa thi
ky chua Nguyen c an nh so lng 70 suat
va hoan toan ch chon ngi xa An Vnh thuoc tnh
Quang Ngai.
Hang nam, c vao thang 2 oi xuat hanh gom
5 chien thuyen ra Hoang Sa, Trng Sa thu nhat hoa
vat cua tau b nan, tm kiem hai vat va lai ay en
thang 8 mi tr ve nop cho trieu nh Phu Xuan.
Co le v oi Hoang Sa khong quan ly het c
vung bien ao rong ln nen chua Nguyen a
quyet nh at them oi thuyen Bac Hai. oi nay
do oi Hoang Sa kiem quan va cung co nhiem vu
giong nh oi Hoang Sa nhng ch hoat ong
khu vc pha Nam, t Bac Hai, Con Lon cho en
cac ao vung Ha Tien. oi Bac Hai tuyen ngi
thon T Chnh va xa Canh Dng thuoc tnh
Bnh Thuan va khong co nh so suat thuy thu
nh oi Hoang Sa.
Phong trao nong dan Tay Sn khi bung no
a phat trien rat nhanh va en cuoi nam 1773,
a giai phong c mot vung rong ln t Quang
Nam pha Bac cho en tan Bnh Thuan pha
Nam. Nh the la toan bo cac vung que hng cua
hai oi Hoang Sa va Bac Hai, t rat sm, a nam
trong khu vc kiem soat cua quan Tay Sn.
Vao ngay 15 thang gieng nam 1776, Cai hp
phng Cu Lao Re (ao
Ly Sn) la Ha Lieu a
lam n trnh bay ro:
"Bay gi chung toi lap
hai oi Trng Sa va
Que Hng nh cu gom
dan ngoai tch c bao
nhieu xin lam so sach
dang nap, vt thuyen
ra cac ao, Cu Lao
ngoai bien tm nhat vat
hang ong thiec, hai ba,
oi moi c bao nhieu
xin dang nap. Neu nh
co t truyen bao, xay
chinh chien, chung toi
xin vng long ng chien vi ke xam pham. Xong
viec roi chung toi xin t sai ra tm bau vat cung
thue quan em phung nap".
T n a c chnh quyen Tay Sn (vua
Thai c) xem xet, chuan cho va hien van con
lu gi lai nha th ho Vo, phng An Vnh (nay la
thon Tay, xa Ly Vnh, huyen Ly Sn, tnh Quang
Ngai). Cung tai nha th ho Vo, en nay van con
gi c Ch th ngay 14/2 nam th 9 hieu Thai
c (1786) cua Thai Pho Tong Ly Quan binh dan
ch vu Thng tng cong "Sai Hoi c hau Cai
oi Hoang Sa luon xem xet oc suat trong oi
cam bien hieu thuy quan, ci 4 chiec thuyen cau
vt bien thang tien Hoang Sa cung cac s Cu
Lao ngoai bien, tm nhat o vang, bac, ong va
cac th ai bac, tieu bac, oi moi, vo hai ba, a
quy eu ch ve kinh tap trung nop theo le. Neu
ngao man can bay khong en, lai gian doi lay bt
cac vat quy hoac sinh s vi dan lam muoi, lam
ca eu se b tr toi".
Ngoai ra con co ban Ng phe li tau cua dan
xa An Vnh ve viec dang nop cac loai oi moi,
hai ba, que hng va xin mien su dch a c
thanh ch ban thng vang va phe "chuan cho".
Van ban chep ro: "Nien hieu Thai c nam au
en nam th 15 (1778-1792)" va "nien hieu Canh
Thnh nam au en nam th 9 (1793-1801). Khi
ay John Barrow la phai vien cua phai bo Macart-
ney i t Anh sang Trung Quoc co ghe qua khu
vc a Nang vao thang 6 nam 1793 (di trieu
vua Quang Toan), trong A Voyage to Cochinchi-
na, in the year 1792-1793 (Mot chuyen du hanh
ti x ang Trong, vao nhng nam 1792-1793)
mo ta: "Tau thuyen x ang Trong co nhieu kieu
dang khac nhau, c dung vao viec buon ban
ven bien, chai li, thu lm hai san va to yen
trong nhom quan ao
goi la Paracels (Hoang
Sa)".
T nhng t lieu
hien co, a xac nh
c chu quyen tren
cac quan ao ngoai
bien ong di thi
Tay Sn. Thi ay tnh
hnh nc Trung Hoa
rat phc tap, nhieu
ngi chong oi chnh
quyen Man Thanh a
phai phieu bat tren bien
ong, trieu Tay Sn
a ban nhieu t chieu
khuyen du lc lng nay quy thuan. Chieu du Tau
O viet di thi Quang Trung tng vach ro: "Ho
(dan Tau) ra vao ni be nc (bien ong), tu tap
o ang lay viec cp boc lam ke sinh nhai, co
le cung la viec bat ac d, phan v thieu mieng an
nen phai lam vay, phan v nhng chnh sach bao
ngc xua ay. Quang Trung keu goi ho sm au
hang. Va chieu theo s nguyen cua tng ngi
tham ch chap thuan cho ca "nhng ngi co ch
ln, muon xong pha ni ngon song cung hai ao".
Quy thuan nhng ngi Trung Hoa phieu bat tren
bien ong va s dung ho tham gia vao cong viec
nha nc la mot chnh sach quan trong va co tnh
chien lc cua vng trieu Tay Sn luc ay.
Sach Thanh Vu Ky cua Nguy Nguyen (1794-
1857) cho biet, co nhieu ngi Trung Hoa lam
noi ng cho An Nam, c chua An Nam Quang
Toan phong cho lam Tong binh hoac ong Hai
Hoang Sa vaTrng Sa
di thi Tay Sn vanhaNguyen
NGUYEN TAN TUAN
000y v|0c tk0c tk| ck0 q000 0 kk0 v0c kz| q0z0 0z0 h0z0y 8z vz r000y 8z tkzt s0 000c 0zt 0z0
kk| ck0z 0y000 Pk0c 0y000 0zN q000... vz 000c t|0p t0c tr00y tk0| z 800 vz 0kz 0y000.
nh lng trn o L Sn
T lnh Hong Sa
Vn
36
Vn
37
vng: "Trieu nh ang ban viec dep pha Tay,
cha lo xa en vung bien ao, v the ma giac hoat
ong rat tao tn. Nam au nien hieu Gia Khanh
(1796) v tng Khuc Chau la Khoi Luan, Tong
oc lng Quang la Cat Khanh a nhieu lan tau
vua rang: bon giac bien Tau O la Tran Thien Bao
a c An Nam cho lam Tong binh va cap cho
an" (Tr.25b).
Cung trong cuon sach nay Nguy Nguyen mo
ta "Di thuyen" (thuyen cua quan Tay Sn) cao,
to hn thuyen Trung Hoa, tren at nhieu sung,
hoanh hanh lau nam tren mat bien va neu quan
nha Thanh gap th cung kho co the ch c.
ay la mot bang chng khang nh lc lng hai
quan Tay Sn trong thc te a kiem soat c
cac tuyen giao thong tren bien va la chu nhan cua
cac vung ao, quan ao gia bien ong.
Thi nha nguyen
Sau khi trieu Tay Sn sup o, nha Nguyen van
tiep tuc chnh sach tien ra bien ong, khang nh
chu quyen cua Viet Nam tren khu vc cac quan
ao Hoang Sa va Trng Sa. Cac trieu: Gia Long,
Minh Mang, Thieu Tr a thc thi chu quyen cua
mnh bang nhieu hnh thc nh van tham, kiem
tra, kiem soat, khai thac cac hoa vat va hai san,
to chc thu thue va cu ho tau b nan, khao sat,
o ve ban o, dng mieu th, lap bia chu quyen,
dng bai go lu dau e ghi nh, trong cay e cho
ngi qua lai de nhan biet. Nhng ong gop quan
trong cua trieu Nguyen the ky 19 vao lch s chu
quyen cua Viet Nam tren bien ong la s tiep noi
chnh sach cua vng trieu Tay Sn ngay ay.
Nha Nguyen quan tam en hoat ong xuat
nhap khau va kinh te bien t rat sm. Cac hoat
ong vn ra bien ong cua nha Nguyen thi ay
chnh la nham khang nh chu quyen lanh hai va
khai thac bien ao, trong o co quan ao Hoang
Sa va Trng Sa a c ghi chep tng oi
ay u, thong nhat trong cac bo s ky cua nha
Nguyen, cung nh trong cac tai lieu cua ngi
nc ngoai ma chung ta thu thap c trong
nhng nam oi mi va m ca hoi nhap...
Theo t lieu lch s, Thch ai San la mot
trong nhng v cao tang ngi Trung Hoa c
chua Nguyen mi en at Thuan Hoa e truyen
kinh Phat. Ong la ngi a khai sang chua Thien
Lam vao nam 1695, m ai gii an chua Thien
Mu (Hue), lam co van chnh tr cho chua Nguyen
Phuc Chu. Ong en Thuan Hoa bang ng bien,
qua cang th Hoi An. Khi tr ve co quoc, ong a
viet cuon Hai ngoai ky s. Cuon sach c xem
la mot cam nang oi vi gii nghien cu. oc Hai
ngoai ky s co the thay t the ky 15-17, nha nc
phong kien Viet Nam a thc thi chu quyen cua
mnh tren mot vung lanh hai rong ln, trong o co
quan ao Hoang Sa va Trng Sa, thong qua cac
bien phap: thu thue tau thuyen buon nc ngoai;
thiet lap oi hai quan Hoang Sa, hang nam ra khai
thac hai san, tm vt co vat, hang hoa t nhng
chiec tau b am tren vung bien nay.
Trong Phu bien tap luc cua Le Quy on (1726-
1784) co 2 oan viet ve Hoang Sa: " ngoai nui Cu
Lao Re (tc huyen ao Ly Sn thuoc tnh Quang
Ngai ngay nay) co ao ai Trng Sa (tc quan
ao Hoang Sa). Ngay trc, ni ay thng san
xuat nhieu Hai vat ch i ban cac ni, nen nha
nc co thiet lap mot oi Hoang Sa e thu nhan
cac hai vat. Ngi ta phai i 3 ngay mi en c
ao ai Trng Sa... trong cac hon ao co bai
cat vang, dai chng hn 30 dam, bang phang va
rong ln, nc trong nhn suot ay. tren cac hon
ao co vo so to yen, con cac th chim th ke co
hang ngan, hang van con... Tren bai co rat nhieu
vat la nh oc hoa, co th mang ten la oc tai voi, ln
nh chiec chieu... Lai co th oc c goi la oc xa
c, th oc nay e trang sc cac o dung... Co th
ai mao la con oi moi rat ln. Co con hai ba (ba ba
bien) cung giong nh con oi moi nhng nho hn,
mai mong, ngi ta dung trang sc cac o dung...".
Le Quy on cho biet, oi Hoang Sa gom 70
suat, lay ngi xa An Vinh (Quang Ngai) bo
sung. Moi nam ho luan phien nhau i bien. Ra i
t thang gieng. Ra ao t bat chim, ca lam thc
an... en thang 8 oi Hoang Sa tr ve ca Eo
(ca Thuan An) roi len thanh Phu Xuan trnh nop
cac san vat a khai thac c. Nghiem thu hai vat
xong oi Hoang Sa c ban rieng nhng con oc
hoa, mai hai ba, hai sam. Sau o cac thanh vien
cua oi c tr ve nha. Ngoai oi Hoang Sa, cac
chua Nguyen con thiet lap them oi Bac hai. oi
Bac hai khong qui nh bao nhieu ngi. oi nay
tau thuyen nho hn, hoat ong vung ao Con
Lon, x Con T thuoc vung Ha Tien. Ho chu
yeu khai thac hai san, t khi tm c vang bac, o
vat quy gia t cac tau am nh Hoang Sa.
Cac cong trnh: Lch trieu hien chng loai
ch cua Phan Huy Chu; bo bien nien s cua trieu
Nguyen la ai Nam thc luc (NTL) chnh bien
va tien bien; Kham nh ai Nam hoi ien s le;
ai Nam nhat thong ch... cung eu co ghi chep
ve Hoang Sa giong nh Le Quy on a mieu ta
nhng cu the hn, tan suat nhieu hn, noi dung ro
rang va cu the hn.
Quyen 10 NTL tien bien chep: "Thang 7
nam Giap Tuat (1754) dan oi Hoang Sa gap
gio to, giat vao hai phan Quynh Chau, thuoc nha
Thanh. Tong oc nha Thanh chu cap cho lng
ay u roi sai a ve. Chua sai viet th qua...".
NTL chnh bien quyen 50, 52 cho biet: Nam
1815, 1816 vua (Gia Long) cho thuy quan va oi
Hoang Sa ra xem xet, o ac thuy trnh. Quyen
104 chep: "Nam 1833, vua (Minh Mang) bao Bo
Cong rang: Dai Hoang Sa trong hai phan Quang
Ngai, xa trong tri nc mot mau khong phan biet
c nong hay sau. Gan ay thuyen buon thng
b hai. Nay nen d b thuyen be en sang nam se
phai ngi ti dng mieu, lap bia, lai trong nhieu
cay coi. Ngay sau cay coi to xanh tot, ngi de
nhan biet, co the tranh c nhieu mac can. o
cung la viec li muon i vay".
Quyen 154 chep: "Nam 1835 dng than t
Hoang Sa... Hoang Sa hai phan Quang Ngai co
mot cho noi con cat trang, cay coi xanh tot, gia
con co gieng, pha tay nam co mieu co, co tam bia
khac 4 ch Van Ly Ba Bnh... Nam ngoai vua (Minh
Mang) nh lap mieu cho ay, v gap luc song gio
khong lam c. en nay mi sai oi thuy quan la
Pham Van Nguyen em lnh va giam thanh cung
phu thuyen hai tnh Quang Ngai, Bnh nh chuyen
ch vat lieu en dng mieu (cach toa mieu co 7
trng). Ben trai dng bia a, pha trc mieu xay
bnh phong. Mi ngay lam xong roi ve".
Tac gia Sn Hong c, giang vien a ly hoc
H Van khoa Sai Gon, sau khi tham gia chng
trnh ieu nghien bnh a hon hp Viet My a
co bai viet Khao sat ve quan ao Hoang Sa. Tac
gia cho biet: "T a Nang tau khi hanh vao buoi
chieu, sang hom sau la en Hoang Sa. ao Tri
Ton la iem en au tien cua hai trnh". ao
Hoang Sa tac gia muc kch: Co vai ngoi mo binh
s thi nha Nguyen a hy sinh. Pha ong co am
th goi la en Ba; co pho tng Quan Am at tren
be a cham tro tinh vi, co le do cac ng phu Viet
Nam dng len. Pha Bac co ngon hai ang. Gan
o trc kia co can c quan s, ai kh tng.
ai kh tng c chnh phu bao ho xay dng va
chnh thc hoat ong vao nam 1938. Ngay 9-3-
1945 quan Nhat cung ao chnh ay, tc kh
gii trung oi le dng. Cac cong chc ai kh
tng thao d tran nha lay go lam be tha troi ve
tan b bien Quy Nhn. Quan Phap, roi quan Nhat
eu co xay dng c s phong thu ay nen trong
chien tranh the gii th 2 ao b khong quan cua
ong minh oanh tac.
Cac s lieu va nhng dau tch e lai tren quan
ao Hoang Sa cho thay tam nhn chien lc cung
nh y ch kien cng, tinh than dung cam va khat
vong cua cha ong chung ta trong cong cuoc kham
pha, khai thac kinh te bien va thc thi chu quyen
lanh hai.
(Theo D a ch Bnh nh)
Luyn tp sn sng chin u bo v
qun o Trng Sa. nh: V Hi
39 VN HiN
ViT NaM
VN HiN
ViT NaM
38
anh Cao Dy (Khnh Vnh - Khnh Ha) biu din n Chapi
loi 6 dy n, khng c b phn tay cm
C
hung ta a tng nhac en an a Khanh Sn -
mot loai nhac cu go co nien ai tren 3000 nam
c tm thay nam 1979 trong thung lung To
Hap, ni c tru cua cua toc ngi Raglai. Cha co cong
trnh khoa hoc nao cong bo chnh thc an a Khanh
Sn co phai la cua ngi Raglai hay khong, song ni
tm thay an a Khanh Sn cung nh ngi lu gi
(gia nh ong Bo Bo Ren - dan toc Raglai) a u e
cho ong bao dan toc Raglai t hao ve loai nhac cu co
xa nay. Ma la c coi la nhac cu tieu bieu nhat, quan
trong nhat va gan gui nhat oi vi ong bao Raglai. Ben
canh o, ngi Raglai con co nhieu loai nhac cu khac
nh: an Chapi, an Kanhi (ho day); ken bau Sarakel,
sao Talekung, sao Taliaq, sao Taliaq kuluma, Kateh (ho
hi); trong Sagr (ho mang rung).
Trong so nhng nhac cu cua ngi Raglai, an
Chapi hay con goi la an Coq tlr, la loai nhac cu day
gay truyen thong oc ao. an Chapi a gan bo vi i
song nui rng, nng ray cua ong bao Raglai. Khong
nhng vay, an Chapi con i vao tam thc cua nhieu
ngi, la niem cam hng e roi co nhac s a viet thanh
nhng giai ieu vi li ca dung d:
ni ay ho ang song cuoc song yen bnh
Ai ngheo cung co cay an chapi
Khi rung len vai si day an a ong ay hon ngi
Raglai
(Tran Tien - Giac m Chapi)
Cau TaO nhaC Cu
an Chapi c lam t mot ong tre gia, tao thanh
ong an (hop an). Tuy thuoc vao kch c cua ong tre
khac nhau, song thong thng chieu dai cua ong an
khoang 35 cm, ng knh khoang 8 cm. Hai au an
khong bt kn, au tren la phan ot cua cay tre nen co lo
ong nho hn so vi au di cua an.
an co 6 day oi (cung co khi an ch co 6 day
n) c tach ra t cat tre, cac day an chay eu xung
quanh ong an. Hai au cua cac day an co quan day
may e gi cho day an khong b tach ra khoi ong an.
Hai au cua moi day, ngay sat canh goc day co
nga an e day an khong co sat xuong ong an,
ong thi con co chc nang nh mot bo phan e len day.
gia moi cap day co gan chung mot phm an
c lam t mieng tre mong dai khoang 2,5 cm, rong
1,5 cm. Ngay ben di moi phm an la mot lo nho
thong vi ong an.
Gan phm an, ve pha au tren cua an co gan hai
que, moi que dai khoang 15 cm dung e lam bo phan
tay cam khi gay an (cung co trng hp khong co bo
phan tay cam)
Tnh nang Va Ky ThuaT Dien Tau
Cao o day an Chapi khong co nh, tuy thuoc vao
cam nhan cua tng nghe nhan, tuy thuoc vao tng bai
ban khac nhau ma nghe nhan co the len day bang cach
dch chuyen nga an e cao o day an cho phu hp.
Ky thuat cua an Chapi khong phc tap, tuy nhien
cung can phai co t the phu hp va co s phoi hp
nhp nhang hai tay th mi em lai hieu qua hay. Thong
thng, khi an nghe nhan at doc cay an, au tren
cua an hng ra pha ngoai, au di cua an hi
nghieng vao bung va la e cong hng am thanh, va
lam cho am thanh c am hn. Hai tay cua nghe nhan
gi lay que tay cam, cac ngon tay om tron ong an,
luan chuyen cac ngon gay tren phm an.
oi vi loai an khong co bo phan tay cam th viec
s dung cung can phai kheo leo, an c at len ui,
hai tay va ong an va va gay.
aM Thanh Va Vai TrO Dien Tau
Am thanh cua an Chapi nho, mac du vay van lam
cho ngi nghe lien tng en tieng vong cua nui rng,
tieng roc rach suoi chay, tieng ron rang cua am hng
Ma la (mot loai chieng bang cua ngi Raglai) trong
ngay hoi. Theo nh nhieu nghe nhan noi rang, ch can
mot ngi chi an Chapi la co the mo phong lai am
thanh cua ca mot dan Ma la.
Ngi Raglai rat tran trong cay an Chapi, bi le o
la san vat c sinh ra t nui rng, nng ray, ni a
gan bo vi ho suot cuoc i. Tuy la nhac cu nho be vi
am lng khiem ton, song an Chapi van c ngi
Raglai s dung rong rai trong nhieu trng hp.
ngi Raglai co nhieu nghi le- le hoi truyen thong
nh Le khai sinh at ten, Le ci, Le mng nha mi, Le
en n ap ngha me cha, Le hoi an mng lua mi, v.v..
Trong cac nghi le - le hoi, sau phan nghi le la phan hoi,
ong bao thng dien tau an Chapi va cac nhac cu
khac e chuc mng. Ngay ca trong Le bo ma, sau phan
le la en phan hoi, luc nay nhng ngi d le an mng
s tai sinh t nhng hat giong mi, an Chapi hoa nhp
cung li ca va cac nhac cu e cau mong cho ma thuan,
gio hoa, cau cho san xuat nong nghiep cay bap, cay lua
boi thu, cau cho xom lang c am no.
Ngi Raglai yeu am nhac, khong ch trong cac le
hoi ma trong nhng ngay thng, he co cuoc vui la dan
lang lai cung uong ru can, noi chuyen vui va chi
nhac cu, ho the hien tnh cam cung nh tai nang cua
mnh bang viec oc tau an Chapi ma mnh yeu thch.
Trong gia nh, ong ba, cha me co the s dung mot
cay an Chapi e thay li day bao con chau, ke cho con
chau nghe nhng cau chuyen than thoai hay ang s thi
bang am thanh cua an Chapi.
nha hay tren nng, tren ray, ngi me ru con
ngu khong ch bang tieng hat ma co nhieu khi la nhng
giai ieu truyen cam cua an Chapi.
Ben b suoi hay tren oi co, di em trang, ngi
con trai boc lo tnh cam cua mnh vi co gai bang tieng
an Chapi.
MOT Vai aC ieM aM nhaC
Vi nhng xuc cam chan thanh va moc mac cua
mnh, ong bao Raglai t bao i a sang tac nhieu bai
ban e phan anh cuoc song. Co the ke ra mot so bai ban
cua an Chapi nh: Ru em, Mi ong Tao ve, Mua ma,
oi ap, Gap g, Man tang, Le bo ma, Tien chan, Nh,
Cau mua, Ngi phu n am ang, Tai c, Hoi mua
Qua nghien cu cho thay, hau nh cau truc cac bai
ban nhac an Chapi eu co chung ac iem la t mot
giai ieu sau o c nhac lai nhieu lan vi nhng bien
hoa n gian. Khuon kho cua cac bai ban oc tau phu
thuoc vao so lan nhac lai giai ieu.
Cac bai ban nhac an Chapi c s dung thang
3 am va 6 am, trong o thang 6 am la pho bien.
Loi dien tau co nhp c ngi Raglai s dung pho
bien trong cac bai ban nhac an Chapi, trong o chu
yeu la loai tiet nhp chan.
an Chapi la nhac cu vi bai ban co ca be giai ieu
va be em.
Chapi la san vat van hoa tinh than cua ngi Raglai,
nhac cu nay a ong gop vao s phong phu trong kho
tang nhac cu cac dan toc Viet Nam, hoa chung nhng
giai ieu tinh te cua nen am nhac truyen thong dan toc.
NHAC CUOC AO
CUA NGI RAGLAI
c
h
a
p
i
NGUYEN VAN HAO
n Chapi
ng Mu ip (Khnh Sn - Khnh Ha) biu din n Chapi
loi 6 dy i, c b phn tay cm
N
gay ay phoNguyen Bnh Khiem yen tnh
vocung. olacon phonhokhuat sau ho
Thien Quang, cong vien Thong Nhat. Ni
ay, tai sonha19 laNhaxuat ban Phothong. Toi
aen ngoi nhanay nhieu lan khi ban toi laTran
VuMai vanhath Nguyen Mycon lam viec
ay trc khi vao chien trng mien Nam.
Cung chthang hoac thoi, toi vi Nguyen My,
Tran VuMai, moi ngi xach mot cap long nhom
xep hang mua cm khu tap theLien C Van Ho
vi mot can bia nho nho, may mieng au phuran,
nem cuon xng song. Vay lacomot buoi chieu
vui ve. olanhng nam chien tranh, bom an
doi len au HaNoi vao thi khoc liet. Buoi tra
HaNoi nao loan v coi ruc bao ong lien hoi. May
bay cha kp ngng, top sau aen. Loa phong
thanh lai rao riet ,ong bao chuy.... Nhng
chieu en th th thai, nhn nh nh thechang
cog. Au ocung lanet rieng, ac biet cua ngi
HaNoi chang.
Cung chnh vao nhng ngay an bom o, mot
bai th noi tieng ara i tren gac xep ngoi nha
19 Nguyen Bnh Khiem. Bai th Cuoc chia li
mau o cua Nguyen My. Nhath luc ocon kha
tre, em trai nhac sNhat Lai tap ket ra Bac tnam
1954. Tth ap utrong anh trat sm, vao nam
1964, nhng oi vi anh dng nh luc nao no
cung ang laphac thao. Anh oc, anh suy ngam
them. Bai th c ang bao vangay lap tc co
tieng vang ac biet trong lp trethi bay gi. Mot
cam xuc mang hi that Nc, cam giac lang
man tao nen velung linh, ngi sang cho moi cau
th. Ngay ay, moi chang trai vao chien trng,
dng nh ai cung chep bai th vao cuon socon
vacoi nh quatang cua nhath cho rieng mnh.
olacuoc chia li choi ngi sac o
Ti nh canh nhan lai hong
Tra mot ngay sap ngasang ong
Thu, bong nang vang len rc r...
Trong quang sang mcua ngon en dau hoa
VN HiN
ViT NaM
40 41 VN HiN
ViT NaM
ky, chung toi nghe anh, giong PhuYen apha
chut Bac, khan vaam. Chnh cai giong khan cham
rai hi hng thuoc lao ay lai cosc truyen cam
la. Mot cau chuyen ke, kevegiay phut chia li.
Nhng lacuoc chia li trong nang vang rc rmua
thu, trong choi ngi sac o.
Vn cay xanh vachiec non kia
Khong giau noi tnh yeu corc chay
Khong che noi nc mat coachay
Nhng giot long lanh nong bong sang ngi
Chay tren lan moi ang hegia lan moi...
Noi xuc ong lang letran vao trai tim trai tre
chung toi, yeu i, chm hemot tnh yeu vung
dai au i. Chnh cai bnh minh cua Nguyen My
lanoi khat khao chay bong cua chung toi. Khi
mang ba lovao chien trng, ben tai nh nghe
tham th au o.
Gionoi toi nghe nhng tieng th thao
Khi Toquoc can ho biet song xa nhau...
Toi con nh, trc khi chnh thc at dau dep
vao ca ngoTrng Sn, cohai cogai i tien
ngi yeu. Ho eu lasinh vien, mot trng
Tong hp vamot na trng S pham. Trong
em khuya vang, hai cotHaNoi lan loi vao
tan song La, HaTnh, tram au tien trong chuyen
hanh quan lang ledai ngay. Nhng tren xe ch
cotieng on ao, ci noi. Mot ngi nao onhn
gng mat hai cogai rm rm nc mat, noi hng
oc to len may cau th Nguyen My.
Ngay mai selangay sum hop
atoasang nhng tam hon ti ep
Nang van con ngi tren nhng mat lasi
Hai cogai giau i nhng giot nc mat sap
ri, e lemot nu ci che giau.
Theroi nhng nam thang tuoi oi mi, toi
i qua nhieu canh rng bat ngan sang le. Trong
kyc chien tranh mang nang dong song XeBan
Hieng, SerePok, nhng thac trang Tu M Rong
am ao, nhng ng rng tham doc khong nh
het. Bong mot lan ngc nhn bau tri hep gia
rng gia, ben bcon suoi nhoNc Oa: Mot rng
chuoi hien ra. Nhng bup hoa chuoi ochoi an
hien trong anh vang nang sm. Toi cht nhen
Nguyen My, nhth anh.
Nhng toi biet cai mau oay
Cai mau onh cai mau oay
Selamau hoa chuoi oti
Tren nh non cao vay goi oan ngi...
Long nh xon xao, d vngot ngao, toi lai nh
veHaNoi. Toi nhen con phonhoduyen dang
Nguyen Bnh Kiem, nhcanh cong mvao so
nha19 giau mnh di hang cay xanh. Ni onha
th Nguyen Myasong vaanh amang theo ca
mau oay vao chien trng. Tng bc i treo
non loi song suoi doc dai Trng Sn may thang
tri rong ra, toi lai nhulong, sap gap anh roi,
Nguyen Myi. Sap c nghe lai cai giong khan
ac thuoc lao eroi cung lang lenhHaNoi, lo
cho HaNoi nhng em, nhng ngay bom an.
Nhng vao nhng ngay cuoi thang 5 nam 1971,
khi chcon mot thoi ng rng na ec
nhn anh ci tren doc nui Ngoc Linh nh hoi nao
hon nhien, am ap, chung toi bong lang ngi khi
hay tin anh amat trong mot tran can, cung vi
tin Tran Tien - Chu Cam Phong hy sinh tai mat
tran Quang a. em oTran VuMai khong ngu.
Toi tran trtren chiec vong dunhti nhng
vn hoa, cong vien HaNoi. Vn hoa Ch Linh,
cong vien Thong Nhat, vn hoa Tay Ho, Bach
Thao... oconhng cuoc chia li bat cht. Nh
anh, nhHaNoi, nhnhng ngay song vahyhuc
lam th. Moi lan nhHaNoi toi lai lang leoc
th anh, cai mau oay...
Het chien tranh c t lau toi trveHaNoi.
Tham lai con phocu. PhoNguyen Bnh Khiem
van nh hoi nao, yen a, du giohang cay xanh.
Chtiec lakhong con Nguyen Mytren can xep
pha sau nh hoi nao. Anh acho toi cai mau o
ay ecung ban betrai tresong nhng ngay ep
enhat cua cuoc i mnh. Ttrong sau xa, toi
tham ngh con phoNguyen Bnh Khiem, ni o
atng an giau nhng giac m, lachng nhan
mot thi tuoi trecua toi cung vi nhng ngi
ban matoi yeu men.
CAI MAU OAY
Ph Nguyn Bnh Khim
OAN TDIEN
Vn
42
Vn
43
hk NkN I 0000
Khong c cong nghecua gii show-
biz bm thoi thanh ngoi sao, nhng My
ang khien gii am nhac phai chuyen
mnh bang mot ytng ien ien ma
cung rat khadung: ket hp kh nhac co
ien phng Tay vi mot sohnh thc am
nhac cotruyen Viet Nam nh hat Tuong,
Cheo, Chau van.
Lam thenao cotheket hp c cac
loai nhac cumaam sac rat khac nhau nay?
Toi nghlac, nhac sDng Thunoi
ngan gon. Vnhac scotieng am hieu nhac
coien phng Tay abthuyet phuc sau
khi nghe PhoAn My lan au tien ket hp
gia piano vi hoHuevasau olavi
Tuong.
Conhng sang tao nghethuat chc
gieo mam khi nghes ng trc s thuc
bach cua thc tekhach quan. Ytng giao
hoa dng cam vi am nhac cotruyen cua
PhoAn My lamot trng hp nh vay.
Mua he2006, khi c mi tham gia
trnh dien Festival Hue, coboi roi ng
trc lch trnh dien day ac cua cac nghe
s trong nc vaquoc te. Buoi trnh dien
cua cocam chac nguy c e, v lay au ra so
ngi nghe chu khotnh tai cung am nhac co
ien trong nhng ngay hoi hemien man?
Ytng ves ket hp piano vi cac nhac cu
cotruyen nh an tranh, sao, bau, an co, an
nh nhanh chong ra i, ket qualanhng em
trnh dien cua coHien Lam Cac luon chat kn
khan giaen v tomolan thch thu.
Ducha the noi ve mot mua gat tot ti,
nhng mot khi hat mam sang tao au tien a
c gieo, chung khong chmang lai cho ngi
gieo hat mot suoi nguon cam hng mi, macon
mra con ng tien phong, t nhieu thi vvaco
thetiem an rui ro.
Tng hao hng venc ec cong hien, e
roi oi dien vi i song nhac coien buon te,
corat t buoi trnh dien trong mot nam, en mc
phai vt catnh nghesqua mot ben ei buon
ogo, hn ai het, My hieu rocu canh cua con
ng sang tao nghethuat rieng biet vaoc ao.
000 00000 000 0k0 k hk0h h00
ieu may man cho My tren con ng oc
ao cua s sang tao lacoatm c ngi ban
ng tam au yhp nhac sang TueNguyen,
sinh nam 1981, chuyen viet cho piano theo khuynh
hng can ai, phuhp vi strng cua My.
Ho lam thanh mot cap oi theo nguyen tac:
Nguyen viet, My dien. Nhng dien theo cach nao th
My nhat nh coi olaac quyen cua mnh. That
may laNguyen ong yphan ln, My ci vui.
Bi dung sang tac kh nhac theo ngon ngcan
ai (khong lay chat lieu dan gian) eat canh
nhng bai ban dan nhac cotruyen, nen ho muon
goi nhng buoi trnh dien cua mnh lacuoc oi
thoai gia ng ai vatruyen thong. Nguyen
noi: ay lacon ng machung toi achon,
nh atng lam piano vi Tuong, hoHue, nay la
hat Chau van, vacothesap ti laCheo.
Sau em dien mang ten Bong ket hp piano
vi chau van hoi thang 5/ 2011 rap Cong Nhan
(HaNoi), c ngi nghe hao hng on nhan,
My vaNguyen sechnh thc phobien rong rai
Bong bang hai em hoa nhac HaNoi vao
ngay 22/ 8 vaTP.HCM 31/ 8 ti.
Cothehnh dung nhng khokhan maho se
phai oi mat trong lan doc tui elam cuoc trnh
dien am nhac hoan toan mi me, coban venh
nhng chng trnh giai tr khac.
Bat cai thucu, cau nevao truyen thong
eu decam thay ho ang xuc pham hat Chau
van (mot hnh thc hat mua con goi laLen ong,
hay Hau bong) khi boc tach nora khoi khong gian
dien xng von cotrong sinh hoat cong ong e
a len san khau.
Nhat lakhi buoi trnh dien Bong lai trum
len mot hnh thc khien ngi ta lien tng en
buoi len ong, ngi trnh dien piano vao vai mot
ong ong - bacot, song cung cac nhan vat khac
nhau moi giaong.
Vi tat cas can trong, caNguyen vaMy tin
rang ho chboc tach phan am nhac trong tong
thedi san van hoa macha ong elai, em nolen
trnh dien tren mot san khau macac nhac cuc
botr theo chuan mc cua mot buoi hoa nhac
ung ngha.
Trc mat ho con labai toan thach thc khi
vephai c ban het th chng trnh mi hoa
von. Neu HaNoi, hai nghesdetm thay sket
noi vi lng ngi nghe yeu thch hat Chau van;
th tai TP.HCM - thanh phonam trong khong gian
am nhac n ca tai tNam bo, ngi dan a thch
tm nhng am thanh on ao, soi ong - tm c
ngi nghe chu botien mua vequalanan giai.
Nhng tren tat ca, noi nh nhac sDng Thu,
ho lahai nghesang i tren mot con ng oc
ao, bi cha ai i cung. Vi My, ducophai i
buon ogoenuoi lay con ng sang tao nh
mot nhu cau tat yeu cua noi tam, covan thay
mnh that hanh phuc.
Chieu ngay 2-9 nam nay, ngi nghes trong
PhoAn My han sekhong con n oc, bi cose
trlai vi khan phong Nhahat Ln HaNoi cung
ngon an piano vamot trch oan Bong trong
chng trnh hoa nhac ieu con mai 2011 - ni
hoi tu cua nhng giai ieu tinh tuy, cat len vi
tnh yeu tha thiet quehng Viet Nam.
0|0z 0zN 000y, rzt 00 0kz0 rz c0 ckz0 yz| c0z 0kzc
s| 0kz 0| s00y 0| Pk0 00c Pk000y 00| Nz| t0c 00N
x0N vz cz| 0z0 tk|ck |zc |0. Pk00y tkz| c0 v0 kk00y c0|
0|00 y| |z t0 tzt kk|00 c0 00 yz0 v0| 0k00y 0y00| x00y
q0z0k, 00 | ||ck c0z c0 ckz0y 0k0 00 ck0t 0z0: 8|0k
0zN 1977 tr00y N0t y|z 0|0k c0 0k|00 tk0 k0 |zN 0yk0
tk0zt 0 hz 00|, |00 t00|, N 0z |zN q000 v0| 0z0 0000y
czN, 18 t00|, sz0y 00c tk00 k0c tr000y zN 0kzc E.N.
Pk||||ps 8zck vz t0t 0yk|0p |0z| x0zt szc.
MINH CHANH
Pho An My
se khong con
co don
Ph an My trnh din Bng cui thng 5 ti H Ni
N ci Ph an My
Nm 2009, Ph an My xut hin v trnh din tc phm
Bng bnh trong chng trnh ha nhc iu cn mi do
VietNamNet t chc
44 VN HiN
ViT NaM
45 VN HiN
ViT NaM
Pha gio xon xao
Mot chieu hoa cuc thoi vang
Mot chieu em asang ngang mat roi
Hoang hon tm ngat trong toi
Nang chieu atat th thoi
Cung anh!
Tm chi velai ngay xanh
Tm chi cau hat mong manh thunao
Em vepha gioxon xao
ben ay coluc nao
Em thng?
Thng vemot buoi tan trng
Thng vat co
Thng con ng nam xa
Thng vemot keon a
ebay gihoa ngi tha
Trong em
Uong chieu
vao xuan
Em i
ma nu thi gian
song chao gionoi
ongang chong chenh
Anh i
bien nhlenh enh
bao xosong day
chenh venh em ngay
Anh ve
phoCang ngat ngay
Tien Sa song day
xuan say at tri
Han Giang
tham man tnh ngi
cau hokhoan
am t li trao duyen
Em ve
Non Nc thoi mien
NguHanh may noi
Thai Phien gionhieu
Chan i
long cht lieu xieu
hong quan ien ao
uong chieu vao xuan
T cam 2

Long chong long chong
bai cat nang chieu
mot i quay tt
Long chong long chong
tnh vovong
sao mai hoai tm
Long chong long chong
giocuon i
bolai dau chan
rat bong
Long chong long chong
quay tt mot i
h khong!
Ru mnh

Au i
cho giac nong sau
xua lan gioret
ma ngau ng ve
Au i
xa xot noi que
btre con o
bon bedau nghieng
Nang trong
Nhngay con th dai
Me quay nang thang nam
Nang tron ngng giot ngoc
Tran me sang lung linh
Nang cheti si toc
Me phi trang i mnh
San vang m hat thoc
Me chn omu sinh
Thang nam tri tha nang
Con om cavao long
Mac gioma van vu
Me mai lanang trong
Hang rong
ng dai
Moi ganh hang rong
Da en sam mat sau muon noi
Dau chan chim han kiep tran ai
Non lacubung vanh nh khoc
Coieu chi
Khoi boc bvai
Thm ngan ngat vao i lang le
Am long ai
Sm lanh tra nong
Thang nam i ao nau bac phech
Nang ma qua son tregoi mau
Chan chai san gianua mon dep
Ganh i nang nhoc nhan cay ang
Tieng rao xa
Thao thiet nao long
Chenh venh ch i
Com coi ganh hang rong
Chieu tan
Chieu nh hi thxa
Voi vang
nong bong
Mong manh
Lamong
Lamnh trong nang gio
Nh khong
Nh co
Mot i cohoa
Mat tri tham o
mxa
Nang nhau voi tat
Coi ao
Ve sau
ci ao cau kinh
Phng khoe
yem o
Tui mnh
thng nhau
Nho que xa
Mai vang
Trc ngoong a nang
Oca
Chia oi hai mang nha
Xom nho
Me vethm hng ma
Thng mnh
Gac vang nhquexa
Ti c thThy Anh tnm 1974, khi ch lphngvin boGii phng
Qung Nam v d tri sng tc ca Hi Vn ngh Gii phng khu 5 trn
chin khu Tr My. Lc y, mt s bi th ca ch c cc anh Nguyn
Ch Trung, Nguyn Ngc, Bi Minh Quc, Nguyn Khc Phcch . Ti
cng n tng vi nhng cu th hay nh Kh khng thi nh ma i/Gi
dm cho ta hi th. 37 nm sau, ti li c c hai tp th Suy t trng,
tp hp th Thy Anh t nm 1965 n nay, lc ch hn 60 tui.
Th Thy Anh l th ca mt tm hn phong ph, nhy cm, lun chy
bng tnh yu v ngn ngang ni mnh, ni i. C cm gic ch l mt
ph n a oan, lc no cng suy t, lo lng, lc no cng thp thm ch
i iu g vi mt nim tin tht ngy th trong sng sau rt nhiu tri
nghim n au. Nh th Nguyn Thy Kha nhn xt th Thy Anh l mt
gii by dn nn, va tht li va o, cc thi t, thi nh, thi iu, thi t u
c cht lc t mt tri tim rm rm tnh yu.
Xin gii thiu mt s bi th Thy Anh mong c ss chia ca nhng
tm hn ng vng.
THaNH Qu
Tho
Thuy Anh
47 VN HiN
ViT NaM
VN HiN
ViT NaM
46
P
hng Ngoc ahon nhien
kevelai lch cua seri tranh
onh sau: "Comot dao
toi rat hay nam m vao ban em,
gap nhng khuon mat toi va mi
nhn thay hoac senhn thay sau
giac m em ay vai gi... Trong
soay, cochan dung cua me toi,
ngi an batuyet vi nhat ma
toi cha bao gimmieng noi
Con Yeu Melam, coba toi, mot
phan quan trong cua i toi, va
conhieu nhieu ngi khac ma
toi atiep xuc, atnh cam...."
Lai lch nay rat quan trong,
nhat laoi vi mot ngi muon
tm hieu can keve tranh cua
em nh toi, kevon laban vong
nien cua ba me em tkhi toi
con mot sinh vien van khoa, khi
oem con cha ra i, matoi
lai mat lien lac suot nhieu nam
vi song than cua em, hai nha
th acodanh tmay thap ky
trc: Nguyen Nguyen Bay va
Ly Phng Lien! That thu v,
Phng Ngoc a cho biet: ba
me em chnh la nguyen mau
(prototif) quan trong cho bosu
tap mi cua em! "Ngi an ba
tuyet vi" va"mot phan quan
trong cua i toi" oagiup
cho Phng Ngoc mot coi nguon
that phong phuvasau sac ve
van hoa, ve nghe thuat, hn
the, ve pham cach lam ngi
eem cothebi loi, ti tam
vatrng thanh mot cach ay
t tin tren ng i chong gai
vatren ng nghethuat cung
chong gai khong kem!
Phng Ngoc va thoat
khoi tuoi v thanh nien, nhng
ben canh s ti tan hon hau
cha mat cua treth, em aco
nhng suy ngh khagiadan:
"Khong phai ai trong giac m
cung lathien than. Trong cai
nhap nhang hon on cua y
thc, nhng chan dung hien ra
that k d...". Tranh cua Phng
Ngoc cho thay nhan thc cua
hoa s treavt xa khoi cai
nhn cuoc i chnh mot mon
quathi v - theo cach noi cua
nhavan Nga K. Pautovski, ma
abat au tham m s lo
au, s canh giac, tham ch ca
sphan notrc cai xau cai ac.
Toi chac co mot ieu ma
khong t ngi xem phong tranh
phai t hoi: v sao nhoa s lai
chon nhng giac m edien ta
ytng vacam xuc cua mnh?
Nhng, comot ieu chung ta
cothekhang nh c ngay la:
mac dutranh em coay ray s
kyb, hon on, khohieu, cos
thay oi vtr mot cach kyquac,
conhng cach cam ngh tng
chng xa la vi i thng,
nhng chac chan okhong phai
la"mot san pham vongha cua
hoat ong b nhieu cua tam
linh", mangc han lai, ola
ket quacua "sc chong oi gia
cai toi athc tnh vacai vo
thc b chen ep", noi nh nha
phan tam hoc noi tieng ngi
Ao Sigmund Freud.
Hay nghe chnh Phng
Ngoc noi venoi dung nhng bc
Chan dung mong m cua mnh:
"Toi venhng trang thai cam
xuc cua ngi hoas. Nhng luc
betac, nhng luc xau x, nhng
luc hoang loan, nhng luc thang
hoa..."- "Toi a nhng mao,
nhng sung khoi khong thc
cua mong m hoa cung cac phu
nkhoa than, eho uc bay
len, uc tan ra, vauc tung
hoanh theo kieu cua rieng toi..."
Thi hao c Goethe tng
viet: "Trong i toi co nhieu
lan au kho, nuot nc mat.
Nhng sau khi toi len ging
nam, canh mong cothe dung
moi hnh thc dan dat vaan ui
toi, lam cho toi sieu thoat khoi
noi bi thng maoi lai c
s nhe nhang vui ve...". Trong
m, khi cam mot khuon mat e
lam gng soi, Phng Ngoc
phai chang muon tm lai "s
nhenhang vui ve" ay qua kyc
em em cua tuoi th?
ieu khien ta ne trong
hoa s nay la, mac duem ve
nh het sc thoai mai, tng
chng khong gobocau thuc ve
cach thehien, khong quan tam
chung covotnh lap lai phong
cach cua mot hoa s nao trong
nc hay quoc te hay khong,
song thc ra, em aconhng
can nhac suy tnh ky lng
trc khi cam co. Hoa s tng
tam s: "Lam sao cothechuyen
tai nhng mao cua giac m
tkhong gian 3 chieu len mat
tranh 2 chieu? Lam sao cothe
dien tanhng chan dung mong
m k quac mot cach hoi hoa
nhat? Lam sao neu len nhng y
tng cua mnh cho ngi xem
mot cach ronhat, engi xem
cothetiep noi mach cam xuc
vangam nghthem?"
Nhng suy tnh nh thech
cothecomot hoa s chuyen
nghiep atng kinh qua mot
quatrnh hoc tap bai ban lau
dai vacang thang, roi sau olai
theo hoc hoi hoa nc ngoai.
Cam
nhan
CHAN DUNG MONG M
I0z 0z, 0k00y y|zc N0 tk000y 000c N|00 tz tr00y vz0 ck000y,
vz 0k|00 kk00 x|0t. 0k00y N|00 tz y|zc N0 tr00y k0| k0z tkz0k cz
N0t pk00y trz0k tk| tk00 k|00 0|0t c0z t0|, N0| ck| c0 N|0k 00 k0z
s| tr0 0y000 l Pk000y 0y0c v0| pk00y trz0k Nz 0N 0zt t00 0kz0
000y N00y N| tz| Z18k Pzst00r Ph0N c00| 0zN Z010 v0z q0z.
NGUYEN ANH TUAN
Vn
48
Vn
49
Nhng ang tran trong hn ca
langi hoa streay abiet tm
en coi nguon van hoa dan toc
cho sang tac cua mnh, coi ola
nguon cam hng chnh, nguon
nguyen lieu chnh, vacoi ola
nhng ngi Thay cho cai
mnh. Em a"Tm vecoi nguon
mau sac ethay men tranh Viet
khac vi men tranh cac toc ngi
khac, e tiep thu, ke tha va
nuoi dng chat men ay trong
nen hoi hoa ng ai Viet
Nam, magiac m theo uoi."
Phng Ngoc lygiai ieu nay
nh sau: " Khong thetron lan
hay hoatan men Viet thanh men
dan toc khac. Men Viet ay an
sau trong anh mat thoang buon
vanu ci hoa gio. Men Viet
ay t xa acham khac tren
trong ong Ngoc Lu, tren vach
aong Ngi Xa, rng Cuc
Phng vatrong cac tch cheo
co. Vasau nay, tram nam lai ay,
men Viet ay hoa vao tranh ong
Ho, tranh Hang Trong...". Trong
bai thi tot nghiep, chang phai la
em adng len khong t nhng
Gng Mat cheo co, gian nnh
co, trung ngha co, au khoco,
ti vui co, chung selanguyen
mau, las gi ytrc tiep cho
cac Chan dung mong mosao?
Trong loat tranh Chan dung
mong m, toi ac biet chuyen
nhng bc tranh macac nhan
vat (chuyeu lan) c chm
trong nc- vatheo toi ola
nhng bc tranh ep nhat, gi
nhieu suy ngh nhat. Phng
Ngoc cobai viet Ma tran mau
sac, em cho biet: "Theo lotrnh
Kinh Dch vi Am Dng - Ngu
Hanh toi tm vecoi nguon mau
sac tranh Viet." Em aphan tch
kycac mau sac theo nguhanh,
vadanh camot phan noi veSinh,
vng vakieng k cua mau sac
Thuy qua cac mua. Hay ngam
nhn nhng Giac m chm trong
nc... Nhng dang hnh ngi
c dung dng, c mn
man, c chche trong nc...
sao maquyen ru, sao magi nh
thng vatru men en vay!
Luc nay, chac Phng Ngoc
lai ang chat vat vaphong tung
tm kiem nhng Chan dung
mong mmi cua em, khong can
biet ti nhng thuat chiem mong
thi coai, nhng may tham do
cac giac m cua My, nhng ly
thuyet hien ai rac roi veGiac
m, em ao sau vao noi tam
mnh, kch thch tr tng tng,
giai phong nang lng Tam linh
ecothetiep tuc chiem nghiem
ve cuoc i thong qua nhng
Gng Mat- nhng Dang Ngi
chat cha nang lng cua th ca,
am nhac, triet ly- ocung lamot
thlch scua thegii cokha
nang giup con ngi song gan
vi chat Ngi hn...
T
rc khi dien ra hoi ngh, vao toi ngay
11/ 8/ 2011, tai Nhahat Ln (HaNoi), ai
dien cac n vtham gia dan abieu dien
bao cao cac trch oan tieu bieu vamot solan ieu
c ban cua cac loai hnh nghethuat truyen thong,
dan ca cua mot so vung mien. Trch oan Cai
lng Tran Quoc Toan ra quan (trng THCS
LeChan - Hai Phong), trch oan Tuong Kim Lan
biet me, oi hon at Ky (TP. aNang), trch
oan Ch Minh Khai gi con i hoat ong cach
mang (tnh NgheAn), trch oan Me Thuan
(trng THCS Ngo Quyen - tnh Quang Nam),
trch oan Bong sen trang (trng THCS Lai
Vung - ong Thap) do cac em hoc sinh thehien
rat xuc ong agay nhieu bat ngoi vi khan
giathuo. Trong lp ao baba, khan ran, nhng
trang phuc cotrang, mumao can ai ay mau
sac, cac em athehien c nhng vai dien tao
xuc ong cho ngi xem vi net dien trong sang,
hon nhien, giong ca trong treo, ung nhp, ung
bai ban. ac biet, tiet muc Cai lng Tran Quoc
Toan ra quan do trng THCS LeChan - Hai
Phong vabai vong coChau nhBac Ho do hai
em hoc sinh lp 6 trng THCS Lai Vung - ong
Du an San khau hoc duong
giup tho ho tto hiou ro not 4op
ran hoa ngho thuat ttuyon thong
8z0y 0yz 1Z}8}Z011, k0| 0yk| t00y k0t 00 z0 8z0 kkz0 k0c 0000y 00 80 z0 k0z, k0 tkz0 & 00
||ck, 80 0|z0 00c - 0z0 tz0, 00c 0yk0 tk0zt 0|00 0|00, r00y tzN 0yk|00 c00 8z0 t00 & Pkzt k0 z0
k0z 0z0 t0c 0 0z 0|00 rz tz| hz 00|. 0z |z 00 z0 000c 0k|0k pk0 y|z0 ck0 80 z0 k0z k00y t|0 (0z
|z 80 z0 k0z, k0 tkz0 & 00 ||ck), 80 0|z0 00c - 0z0 tz0 vz r00y tzN 0yk|00 c00 8z0 t00 vz Pkzt
k0 vz0 k0z 0z0 t0c 0 tk0c k|00. 80 z0 k0z k00y t|0 y|z0 ck0 00c 0yk0 tk0zt 8|00 0|00 pk0| k0p v0|
r00y tzN 0yk|00 c00 8z0 t00 vz Pkzt k0 z0 k0z 0z0 t0c |0t 0zN tr|00 kkz| t0 0zN Z001 - Z010.
NGOC ANH
Th trng B VHTTDL Hunh Vnh i, GS Hong Chng - TGTrung tm NCBT&PHVHDT chc mng cc n v tham gia d n
Vn
51 50 VN HiN
ViT NaM
Thap bieu dien c anh gialanhng tiet muc
phuhp vi la tuoi vacam xuc, tam t cua cac
em, tao c an tng oi vi ngi xem. em
dien bao cao nay c xem laban tham luan sinh
ong khang nh yngha vahieu quacua Dan
san khau hoc ng acotac dung giao duc,
nh hng tham my, giup thehetrehieu biet
ung an cac giatr van hoa nghethuat truyen
thong cua dan toc.
Tai hoi ngh tong ket D an, cac ai bieu
aa ra nhieu ykien ve: Van egiao duc nghe
thuat truyen thong trong nhatrng: Trach nhiem
cua cac c quan quan lyNhanc, cac n v
nghethuat trong quatrnh thc hien Dan; Cong
tac giang day, truyen nghehat, dien Tuong, Cai
lng, Dan ca cho hoc sinh phothong c scua
cac nghes; S tiep nhan, thc hien d an tnha
trng, cac thay cogiao, hoc sinh; Nhng thanh
cong, ton tai trong quatrnh thc hien D an
Tham d hoi ngh tong ket D an San khau
hoc ng, Thtrng BoVan hoa, Thethao &
Du lch Huynh Vnh Ai nhan nh: Dan athu
c nhng ket quaang khch le, giup cac em
hoc sinh hieu them venet ep cua nhng giatr
tinh hoa van hoa nghethuat truyen thong, to
lam cho cac em them yeu quehng, at nc va
gop phan thu hut ong ao khan giatreen vi
san khau dan toc vaao tao oi ngudien vien tre
v chnh cac em selangi ketuc nen nghethuat
nc nhatrong tng lai.
Con bao cao edan cua GS Hoang Chng -
Tong Giam oc Trung tam Nghien cu Bao ton &
Phat huy Van hoa Dan toc VN, ong chutr hoi
nghcho biet: Muc ch cua D an latang cng
giao duc ao c, tham m, giao duc nhng hieu
biet vevan hoa xahoi thong qua viec gii thieu,
giang day cac bomon nghethuat san khau truyen
thong cho cac em hoc sinh cac trng phothong
trung hoc c s, nham tao ra mot oi ngucong
chung trecohieu biet, conhan thc ung, tham
thau c nhng cai hay, cai ep, nhng giatr
tinh hoa cua nghethuat dan toc, qua ogiup cac
em them yeu thch, biet tran trong, gn gicac gia
tr van hoa truyen thong, xem olatrach nhiem,
lalytng song cua thehetrengay nay trong viec
xay dng vaphat trien nen van hoa Viet Nam tien
tien, am aban sac dan toc maNghquyet Trung
ng 5 (khoa VIII) cua ang aera.
Dan san khau hoc ng thc hien trong 10
nam c chia lam 3 giai oan: T2001 - 2003, t
2004 - 2006, t2007 - 2010, trien khai tai 32 tnh
thanh trong canc. Trong o, giai oan au tap
trung vao cac loai hnh nghethuat truyen thong:
Cheo, Tuong cac a phng cophong trao bieu
dien hai loai hnh nghethuat nay, chuyeu mien
Bac vamien Trung. Giai oan 2 tap trung vao
nghethuat Cai lng, Bai Choi vaDan ca mien
Trung vaNam Bo. Giai oan 3 van tap trung vao
cac loai hnh Cai lng, Dan ca NgheTnh va
Dan ca Bnh - Tr Thien. Hang tram trng pho
thong c s, phothong trung hoc vahang ngan
hoc sinh atch cc tham gia dan. Cuthelahoc
tap lch snghethuat valuyen tap cac tiet muc,
cac vai dien mau mc trong cac vTuong, Cheo,
Cai lng, Ca kch dan toc vaDan ca noi chung,
dan athc hien thanh cong tren khap ba mien
at nc. ong ao lanh ao cac SVan hoa, S
Giao duc vanhieu hieu trng trng THCS a
tham gia vaanh giacao D an san khau hoc
ng, coi ay lamot giai phap hay trong viec
bao ton vaphat huy nghethuat san khau dan
toc. Hau het cac trng c thc hien dan eu
thanh lap cau lac bonghethuat dan toc etiep
tuc hoat ong bieu dien trong vangoai trng sau
khi c ban chao d an trang b nhac cu va
phuc trang. Nhng cuoc bieu dien cua hoc sinh
atrthanh nhng ngay hoi trong nhatrng.
Cac oan nghethuat Tuong, Cheo, Cai lng va
dan ca chuyen nghiep vacac trng nghethuat
aqua Dan san khau hoc ng matuyen chon
c nhieu hoc sinh cotai nang nghethuat e
tiep tuc ao tao thanh dien vien chuyen nghiep.
Cac tham luan cua ong Pham Tien Dung - Pho
Giam oc SVan hoa, Thethao & Du lch tnh
NgheAn, NS. Tran Ngoc Tuan - PhoGiam oc
phu trach Nhahat Tuong Nguyen Hien Dnh (a
Nang), ong Tran Minh Phng - ai dien SVan
hoa, Thethao & Du lch TP HoCh Minh, NST
Nguyen ang Toan - Trng oan Cai lng Hai
Phong, nhaviet kch Van Trong Hung - Giam oc
SVan hoa, Thethao & Du lch tnh Bnh nh,
nghes inh Minh Man - Trng oan Van cong
ong Thap, NST Mai T - Trng oan Cai
lng Thanh Hoa, nhac sMai Tuyet Hoa, nhaviet
kch Van S, nhac s Nguyen Quang Long eu
cho rang D an San khau hoc ng bc au a
gay c anh hng ln trong cac trng PTTH,
PTCS - thehetrehieu vayeu nghethuat dan toc
nhieu hn, qua okhong kh hoat ong van hoa
lanh manh trong cac trng PTTH, PTCS soi noi
hn. D an San khau hoc ng lamot san chi
boch, can c nhan rong egii trecoieu kien
tiep can vahieu nhng net hay net ep venghe
thuat truyen thong macha ong ta asan sinh va
day cong vun ap. Mat khac ay cung lani m
mam tao nguon dien vien tng lai trong boi canh
rat khokhan veviec tuyen chon dien vien cua cac
oan nghethuat truyen thong hien nay.
Trien khai D an San khau hoc ng cho
thay, cac em hoc sinh rat yeu thch cac loai hnh
nghethuat san khau truyen thong cua dan toc.
Nhng do nhieu nguyen nhan nen cac em khong
conhieu ieu kien ethng thc vatm hieu ve
nghethuat cotruyen cua cha ong. Khi moi trng
xahoi hien nay conhieu hnh thc egiai tr nh
trao lu nhac hip hop xam nhap, trochi ien t,
ochi thong minh lan lt vao thegii tuoi
th th s xuat hien cua cac loai hnh nghethuat
en vi cac trng hoc, lai do chnh cac ban cung
trang la vi cac em hoc sinh thehien atao
nguon nc mat lanh nuoi dng tam hon treth,
hng cac em en chan, thien, my.
Vi nhng hieu quathiet thc tD an, tai
hoi ngh, nhieu ykien among muon ean San
khau hoc ng tiep tuc c mrong nhieu
a phng tren khap vung mien cua canc, lam
tien echo viec a nghethuat truyen thong tr
thanh mon hoc chnh khoa trong tng lai. Tuy
nhien, nhieu ykien cung nhan manh khong nen
ecac n vchbieu dien bao cao cac trch oan
trong tng giai oan thc hien D an roi eo,
hoac ri vao quen lang macan duy tr San khau
hoc ng bieu dien thng xuyen gop phan bao
ton, gn givaphat huy nghethuat truyen thong,
ong thi gop phan nuoi dng niem yeu thch,
say menghethuat cua cac em, tao nguon dien
vien trekecan cho nen nghethuat nc nha.
anh giatong ket hoi ngh, NST Vng Duy
Bien - Cuc trng Cuc Nghethuat Bieu dien a
nhan manh viec truyen day cac mon nghethuat
truyen thong vao trong nhatrng lacan thiet,
nhng phai can nhac kyv lien quan ti giao trnh
giang day, sao cho phuhp vi la tuoi vatam
sinh lycua cac em hoc sinh. Khong nen chtruyen
day nghethuat mot cach may moc maphai chu
trong en cai hon cua tng loai hnh nghethuat
vavai dien phuhp vi la tuoi cua cac em, tranh
tnh trang cac em phai hoc dien nhng vai quatai
so vi otuoi vatam ly. etiep tuc thc hien D
an nay, Cuc Nghethuat Bieu dien vaTrung tam
Nghien cu Bao ton & Phat huy van hoa Dan
toc VN secung ban bac, xay dng ean San
khau hoc ng trong thi gian tiep theo eieu
chnh cu thevea ban, vung mien trien khai
cung nh selam tot cong tac thi ua khen thng
cho cac canhan van v thc hien xuat sac D
an.
Thay mat BoVan hoa, Thethao & Du lch, Th
trng Huynh Vnh Ai acoykien chao Trung
tam Nghien cu Bao ton & Phat huy van hoa Dan
toc VN vaCuc Nghethuat Bieu dien trnh bao
cao ket quatrien khai d an trong 10 nam qua
kem theo ean D an San khau hoc ng giai
oan 2011 - 2020 trien khai 63 tnh thanh trong
canc etrnh Chnh phupheduyet.
Hi vong, D an sec trien khai dien rong
hn, chat lng cao hn na trong tng lai, phat
huy c yngha thiet thc hn na trong snghiep
bao ton phat huy cac giatr van hoa truyen thong
cua dan toc.
Trch on Trn Quc Ton ra qun. nh: Cng Qun
Trch on Ch Minh Khai gi con i hot ng cch mng
Vn
52
Vn
53
bieu dien cua mnh. Them na, cac thay co giao trong
nha trng, cac bac cha me phu huynh hoc sinh qua o
cung c hieu sau hn ve cac bo mon nghe thuat san
khau co truyen.Nh vay co the noi D an San khau hoc
ng a co c tac dung tot cho toan xa hoi.
Trong thi gian au tien cua D an San khau hoc
ng (2001-2005), lanh ao va nhan dan Bnh nh
a het long quan tam, giup , tao moi ieu kien e
gop phan tao nen thanh cong chung cua D an vi cac
tiet muc tieu bieu, va mang tnh nghe thuat cao va co
tnh giao duc va phu hp vi kha nang tiep thu cua hoc
sinh nh cac trch oan Tuong:
- Bao Cong gap Quach Hai Tho
- Ong gia i xem hoi
- Tran Quoc Toan ra quan
- Ho Nguyet Co hoa cao
- Tiet Cng gap Lan Anh
Co the noi d an San khau hoc ng giai oan
2001-2005 tai Bnh nh a thanh cong tot ep. T
2007 en nay, D an SKH bc vao giai oan 2
nhng lai khong c tiep tuc trien khai Bnh nh.
Mac du vay, tuy gap khong t kho khan, nhng mot so
trng Bnh nh a tham gia D an t giai oan 1
van to chc thng xuyen bieu dien cac trch oan a
c hoc vao cac dp tong ket nam hoc, ngay Hien
chng cac nha giao va cac chng trnh Lien hoan
van nghe cua trng. ac biet Trng PTCS Quang
Trung to chc Hoi dien van nghe toan cac trch oan
Tuong va Dan ca kch.Tiet muc Nguyet Co hoa Cao
do em Nguyen Kieu Oanh ong rat xuat sac, a c
VTV3 ghi hnh nam 2008.
Qua thc te o Bnh nh ma trong nhng Hoi
ngh chuyen e cua Bo chung toi a nhieu lan kien
ngh nen a viec bao ton, phat huy nghe thuat san
khau dan toc tr thanh muc tieu chien lc cua Chnh
phu, co nhng chu trng chnh sach, giai phap mi e
khac phuc thc trang nhng kho khan hien nay nhng
en nay van cha c ap ng. Hom nay chung ta
Tong ket d an San khau hoc ng khong ch la nhn
lai anh gia nhng viec a lam trong thi gian qua ma
con phai xem xet lap ke hoach tiep tuc cho tng lai.
V vay toi xin e ngh Cuc Nghe thuat Bieu dien, Trung
tam Nghien cu Bao ton va Phat huy Van hoa Dan toc
nen tiep tuc e ngh Chnh phu cho trien khai, au t
D an San khau hoc ng cac a phng ca nc,
trong o co Bnh nh. Khi thc hien nen co chng
trnh muc tieu cu the, ke hoach nh ky sat thc cho
tng bo mon san khau. ac biet nen co s phoi hp
chat che vi nganh Giao duc - ao tao, tang cng
cong tac kiem tra, kp thi ong vien khen thng cac
c s, cac ca nhan hoan thanh tot viec thc hien D an
vi nguon kinh ph a dang: Trung ng, a phng,
nha nc, xa hoivi s tham gia cua ca cac nghe s
ng chc, nghe s a ngh hu trong sang tao, giang
day va sang tac
ay ch la nhng e xuat nho nhng chung toi hy
vong rang cac cap co trach nhiem can quan tam hn
na e D an nay se phat huy manh me hn ,gop phan
bao ton chan hng nghe thuat san khau dan toc. Xin
c mn y cau ca dao xa e thay li ket:
a thng th thng cho chac, thng cho chat,
thng cho ben, thng cho luon
ng nh con tho ng au Truong
Sang keu chieu hu cho buon long nhau
Ha Noi ngay 11-8-2011
C
hung ta eu biet rang nghe thuat san khau
truyen thong cua dan toc ta la nhng bo mon
nghe thuat co truyen co gia tr quy bau trong
kho tang di san van hoa Viet Nam. Chnh v vay ang
va Nha nc ta luon luon a ra nhng chu trng,
chnh sach che o, nhng giai thng, danh hieu cao
quy e ong vien khuyen khch van nghe s noi chung
va nhng ngi lam cong tac san khau truyen thong
noi rieng phan au het sc mnh cho cac bo mon
nghe thuat oc ao nay. Tuy nhien, trong nhng nam
gan ay, do nhieu ly do khac nhau ma ngi ham mo
a t en vi nhng bo mon san khau truyen thong
trong o co nghe thuat Tuong. Bnh nh la que hng
cua nha soan Tuong, danh nhan van hoa ao Tan,
ni co mot nha hat Tuong ln va hang chuc oan bieu
dien nghe thuat Tuong khong chuyen nhng nhng
em dien tuong a khong con ong uc khan gia nh
trc, nhat la khan gia tre. Nhng may thay, tren c
s e xuat, tham mu cua Trung tam Nghien cu Bao
ton va Phat huy van hoa Dan toc Viet Nam, Cuc Nghe
thuat bieu dien ma Chnh phu a quyet nh cho phep
va cap kinh ph e d an San khau Hoc ng i vao
hoat ong. ay la mot chu trng chnh sach het sc
ung an nham tuyen truyen, gii thieu nghe thuat san
khau truyen thong en vi ong ao moi ngi. Qua
em dien bao cao nhng trich oan tieu bieu tai Nha
hat Ln Ha Noi va qua, chung ta a thay au o co
nhng dau hieu cua tai nang bieu dien, nhng khan gia
cua tng lai cung vi nhng thay co giao, nhng bac
cha me phu huynh hoc sinh ong cam, t hao vi nghe
thuat san khau truyen thong. ieu o cung noi len rang
bao ton va phat huy nghe thuat san khau truyen thong
khong co ngha la ch bao ton bang nhng v dien cu
the, bang nhng cong trnh nghien cu, bang ghi hnh,
ghi am a co ma con co ngha la muon lam cho nghe
thuat san khau truyen thong song mai vi thi gian phai
bang cach a vao trong long cong chung, trc het la
cong chung tre.
Chnh v vay, khi d an San khau hoc ng c
to chc trien khai nhieu a phng,trong o co Bnh
nh vi san khau tuong, la mot viec lam co y ngha
to ln, lam bung chay len ngon la say me nghe thuat
truyen thong, gop phan thiet thc trong cong cuoc gi
gn, xay dng mot nen van hoa Viet Nam tien tien am
a ban sac dan toc. Cac em hoc sinh khong ch yeu
men, thch thu, say me nhng net oc ao, ac sac
cua nhng vai dien mau mc trong cac v tuong truyen
thong ma cac em con cam nhan c nhng nhan vat
anh hung dan toc, nhng bac liet n hien lng Viet
Nam qua nhng v tuong co e tai lch s. Cac trch
oan tuong nh: Trng N Vng e c, Nguyen Hue
len ngoi, Bui Th Xuan ra tran a tr thanh mot bai hoc
trc quan, lam phong phu, hap dan hn khi giang day
bo mon Lch S cho cac em. Khong nhng the, khi d
an San khau hoc ng c trien khai th cac dien
vien chuyen nghiep cung phai chuan b ky lng viec
phan tch tnh cach nhan vat, cach the hien qua cac
trnh thc hat, mua, dien cho cac em. V vay tay nghe
cua cac nghe s hng dan nay cung c nang len,
giup cho chnh ban than ho vng vang hn trong viec
BNH NH VI
SAN KHAU HOC NG
VAN TRONG HUNG
Giam oc SVH,TT&DL Bnh nh
SO LIEU THC HIEN D AN SKH TAI BNH NH
I, Cac trng thc hien:
1.Trng THCS Quang Trung, thanh pho Quy
Nhn
Trch oan tuong Ho Nguyet Co hoa Cao
oc tau 12 Trong Nhac Vo Tay Sn
2.Trng THCS Th tran Bnh nh, huyen An Nhn
Trch oan tuong Trng N Vng e c
3.Trng THCS Bnh Tng, huyen Tay Sn
Trch oan Tuong: Nguyen Hue len ngoi
II. Ngoai D an:
1. Trng tieu hoc Quang Trung
Trch oan Tuong: Tiet Cng gap Lan Anh
2. Cac trch oan cac trng hoc them ngoai D
an:
- Nguyen Hue len ngoi
- Bao Cong gap Quach Hai Tho
- Trng N Vng e c
- Tran Quoc Toan ra quan
- Bui Th Xuan khi binh
- Ho Nguyet Co hoa cao
- Ong gia i hoi
- Thach Sanh gap Ly Thong
Vn
54 55 VN HiN
ViT NaM
T
oi khong co d nh viet gii thieu
cuon sach Tuc ng ca dao ve quan
he gia nh cua TS. Pham Viet Long.
V the e rang se nhac lai trong vai trang,
mot cach s lc, thieu thon ca mot cuon
sach hn 300 trang va do vay lam lang ph
th gi ban oc.
Toi ch dam phat bieu mot ieu tam
ac: phng phap tiep can van hoa e tm
ra ban sac van hoa dan toc. ieu nay do
pham vi e tai han che,- tuc ng, ca dao ve quan he gia
nh,- nen tac gia khong co ieu kien trnh bay ay u
va trc dien. Nhng chnh nhng phng phap tiep can
nay, mot mat em en nhng phat hien mi ma co sc
thuyet phuc trong pham vi e tai cua mnh; mat khac
gi m cho viec tm hieu ban sac van hoa noi chung.
1.T lau mot so nha khoa hoc trong va ngoai nc
vi mc o khac nhau va bieu hien khac nhau, a phu
nh ban sac van hoa dan toc Viet Nam. Tieu bieu cho
xu hng nay la Bai tong ket cua trng Vien ong
Bac co Phap t buoi au cho en nam 1920 tng viet:
An o - Chi na (la ten goi cac nc ong Dng, trong
o co Viet Nam, do ngi Phap dung, tieng Phap la
Indochine la t ghep ten hai nc An o va Trung Hoa-
P..N), la khu vc Chau A ma hai nen van minh ln
cua bo phan nay cua the gii, van minh An o va van
minh Trung Hoa, ung o vi nhau va t nhieu hoa lan
vao nhau va la ni ma cac chung toc c tru luc a va
hai ao pha ong chau A keo en pha tron vao nhau.
Cho nen ngi ta khong the thay ay, nh nc
Trung Hoa hay An o cua ngi Arirang (Aryen), mot
chung toc rieng biet va mot nen van minh oc ao xng
ang c tm hieu.
Nh vay, ban tong ket trang trong nay ket luan:
Cac nc ong Dng (trong o co Viet Nam), khong
co nen van hoa van minh. Khong ang nghien cu cac
nen van hoa ay.
Li ket an cua c quan hoc thuat co quyen lc nhat
ng thi cua ngi Phap, xoa sach ban sac van hoa
Viet Nam va cac nc lan can. ng thi
no anh hng sau sac oi vi the gii va
mot so ngi Viet.
Ve sau, dan dan quan niem tren ay
c ieu chnh tng bc. Mot so hoc gia
Phng Tay nhan thay van hoa cac c
dan cua ban ao ong Dng khong phai
la mot s pha tron linh tinh na ma co the
nhan dien c va ho goi la Cac quoc gia
An o hoa (G.Coedes). Co ngi con khai
quat c ban chat van hoa cua vung nay, hn na
con ch ra rang mot so triet ly cua Trung Hoa a c
tong ket t thc te cua van hoa phng Nam nh ly
thuyet ve am dng (Eveline Poree Maspero).
Neu ch co the th khong can nhac lai ay, cai g
hoan toan thuoc ve lch s tra ve cho qua kh. Nhng
khong nh vay, gan ay, (1972), Arnold Toynbee, mac
dau a cong nhan Viet Nam co mot nen van minh
rieng nhng la s mo phong van minh Trung Hoa.
Leon Vandermeeersch (1986) coi van minh Viet Nam
(cung nh Trieu Tien, Nhat Ban) la van minh Trung
Hoa hoa, noi cach khac la s ong hoa theo van minh
Trung Hoa.
Ve ban chat, tren ay la t tng trung tam van
minh nc ln, en thi ky hau thc dan, no khong con
tnh chat miet th nc nho cua chu ngha thc dan cu
na, nhng co nhieu bien dang, ma the gii van ang
con tiep tuc tranh luan vi chung: neu the gii, o
la chu ngha trung tam Au chau, c goi la eurocen-
trisme, europeocentrisme, th chau A la chu ngha
trung tam Trung Hoa, co the tam goi la sinocentrisme.
Trong boi canh nh vay tac pham cua Pham Viet
Long x ly van e nh the nao?
2. Tuc ng ca dao ve quan he gia nh t gii han
trong mot pham vi nho cua van hoa: quan he gia nh,
trong o co quan he v chong, cha me con cai, anh em
ho hang
Ve quan he v chong trong ca dao Viet Nam, nhieu
ngi cho rang, a anh hng sau sac Nho giao Trung
Hoa vi quan niem xuat gia tong phu. Cac tac gia Thi
ca bnh dan Viet Nam viet ve y thc xuat gia tong phu
nh sau:
ay la mot quy luat bat buoc ngi an ba. Ch
tong ay khong ch co ngha la i theo ma con phai
tuan theo menh lenh cua ngi chong na. Y thc nay
an sau vao dan gian Bi vay, ngi an ba song trong
che o Tam tong thng co t tng yeu uoi, cau an.
Ho ch con biet lam sao cho chong thng e nh vao
s che ch cua ngi chong Xem the, ngi an ba
oi vi chong ch co nhan nhuc va chieu chuong.
Pham Viet Long co nhan nh khac. Ong cho rang:
Qua ca dao, chung ta thay khong phai ch co phu n
mi theo chong, ma co ca an ong theo v, va quan
trong hn la ho theo nhau, phu phu tng tong Cach
thc theo chong cua ngi phu n Viet thi phong kien
a dang, phong phu, vi nhieu y ngha tch cc, the
hien s chu ong cua ngi phu n trong viec la chon
va xay ap hanh phuc cho mnh. Trong s chu ong ay,
ngi phu n san sang ganh vac viec kho khan, nang
nhoc, san sang chu ng moi eo le cua cuoc song
mien la lam cho v chong c gan bo. T khai niem
tong phu cua Nho giao, ca dao a chuyen hoa thanh
khai niem theo nhau-tng tong, la bieu tng cho s
gan bo v chong ngi Viet trong xa hoi phong kien.
Ket luan nh vay co tnh uyen chuyen, nhng quan
trong la bang con ng nao, bang phng phap nao
e i en ket luan tren.
Trc het, tac gia a bao quat mot kho tang ca dao
o so, cha ng 11.825 n v ca dao. T kho tang o,
ong chon ra 1.179 n v noi ve e tai gia nh, chiem
9,97% tong so. T o, e khao sat van e quan he v
chong, ong chon c 690 n v co e tai nay, chiem
58,52% n v ca dao noi ve gia nh.
T toan bo cac n v ca dao noi ve quan he v
chong, tac gia bang thong ke, ch ra co 3 kieu phuc
tong (nom na la theo):
- V theo chong. Lay chong theo thoi nha chong,
Co chong th phai theo chong, ang cay cung chu,
man nong cung vui... Trong quan he nay, tac gia cung
rut ra nhng trng hp ngc lai, ngha la v khong
theo chong, so lng khong ang ke, v nh: An cam
ngoi goc cay cam, Lay anh th lay ve Nam khong ve
An chanh ngoi goc cay chanh, Lay anh th lay ve Thanh
khong ve.
- Chong theo v. V ma biet at chong phai theo,
Mnh ve anh cung ve theo, Sum vay phu phu hiem ngheo
co nhau
- Ca hai theo nhau.Theo nhau cho tron li vang a,
Quyet theo nhau cho tron ao
Tren c s khao sat, thong ke mot cach khach quan,
than trong khoi t lieu to ln va a dang noi tren, tac gia
mi i en nhan nh: Nh vay, qua ca dao, chung ta
thay khong phai ch co phu n mi theo chong . Tac
gia cung khao sat qua trnh t tiep thu vo ngon ng
tong phu en s chuyen hoa thanh theo chong, chong
phuc tong v va phu phu tng tong. Nh vay, quan he
v chong trong van hoa Viet Nam theo nguyen ly Gan
bo (V chong la ngha keo sn), Thuan hoa (Thuan v
thuan chong be ong tat can).
Trong quan he gia nh, ngoai quan he v chong
nh a noi tren, Pham Viet Long con e cap en cac
mat khac nh quan he cha me - con cai, quan he anh
em - ch em, quan he dau re. Cach tien hanh, phng
phap nghien cu eu nh tren. Va cac ket luan cung co
ong gop mi va co tnh thuyet phuc.
Cuoi cung tac gia ket luan: Qua tuc ng, ca dao,
ngi nghien cu thay ro tnh chat dan chu, bnh ang,
khoan hoa, nhan van la tnh chat troi cua quan he gia
nh ngi Viet.. .
3. Cho en nay, oi vi cac hien tng khac cua
van hoa Viet Nam van ton tai nhng nhan nh khac
nhau.
V du nh co ngi cho tuc th Thanh hoang la
san pham cua Trung Hoa. Trong luc o, GS Nguyen
Duy Hinh, vi mot cong trnh nghien cu cong phu, a
khang nh: Thanh hoang lang la tap ai thanh van hoa
ma ngi nong dan Viet Nam a sang tao qua bao nhieu
the nghiem, cua bao nhieu the he.
Tuc th cung to tien cung vay, GS inh Gia Khanh
khong cho la ac thu phng Bac ma la ac thu cua
nen van hoa ong Nam A: Con tuc th cung to tien
th lai la mot trong nhng net ac thu cua vung van hoa
ong Nam A.
S d co s nhan nh khac nhau oi vi mot nen
van hoa, va ban chat cac hien tng van hoa, chu
yeu la do khac nhau ve phng phap. Chung ta coi
trong quy luat giao lu van hoa, nhng nhieu khi trong
qua trnh giao lu o dien ra s tiep bien van hoa lau
dai, khien cho noi ham cua hien tng, khai niem a
thay oi ma ch con lu lai cai vo ngon ng. GS T
Chi cung chia se vi y kien nay: Trong khong t trng
hp, nhng yeu to ma to tien ngi Viet hien nay a lan
lt tiep thu t nen van minh Trung Hoa qua mot thien
nien ky Bac thuoc, va ca ve sau na, khi c tch hp
vao cuoc song hang ngay cua ngi ban a, ch con
gi c ni xuat phat co cai vo hnh thc na thoi
(thng la ten goi) trong khi noi ham cua khai niem tiep
thu a bien oi han.
Tac gia Pham Viet Long trong sach Tuc ng ca dao
ve quan he gia nh a nghiem tuc tiep thu ngi i
trc ve phng phap tiep can van hoa, o la nguyen
nhan quan trong em en nhng ong gop mi co gia
tr trong cong trnh nghien cu cua ong va ay cung la
kinh nghiem cho nhng ai quan tam en viec tm hieu
ban sac van hoa Viet Nam.
IEU TAM AC
VEPHNG PHAP TIEP CAN
VAN HOA DAN TOC
PHAN ANG NHAT
56 VN HiN
ViT NaM
57 VN HiN
ViT NaM
D
au cooi chut khac nhau vehnh dang,
kch thc, dau mau sac ti tham, moc
mac hon hau, hay rc r, ieu ang... th
chiec gui - trong i song cua ong bao dan toc
Bana, Hre, Cham Hroi Bnh nh cung cha
ng chung nhieu giatr, laovat vt len y
ngha gia dung cha ng trong onhieu yngha
van hoa
1.Cothenoi khong ngoa, gui lasan pham the
hien rorang nhat s kheo leo, tnh can cu, kien
tr vaoc sang tao cua ong bao cac dan toc thieu
so. Bok Trng, 80 tuoi, ngi lang O 10, xa
ak Mang, huyen Hoai An noi n gian: Sinh
song, san xuat mien nui makhong cochiec gui
th kholam!. Gui gan bovi ong bao hau nh
moi ni, moi luc. Gui va laong, va la
phng tien van chuyen phobien. Cothgui e
gui khoai, lua, bap tray venha, cothgui e
ng vat dung. an ong, con trai cogui ng
dung cu i ray, i san; an ba, con gai cogui i
d hoi, ng thuoc emi nhau...
Bok Ha, 80 tuoi, nghenhan lam gui noi tieng
cua huyen Hoai An, 80 tuoi mahang ngay van
miet mai ngoi vot may, an ac. Ong lam luon
tay mavan khong uhang giao cho khach. Hang
ban chay nh thenhng bok khong vui. Khong
vui v cavung nay gichcon moi bok biet an
thanh thao cac hoa van bang may hoac cai them
hoa van bang thocam vao vat.
Toi ngoi ben Bok Ha theo doi cach ong an
gui. Khi an, bok dung tay trai gikhung, tay phai
lan nan quanh khung xng theo vong tron ngc
chieu kim ong ho, vong no chong vong kia, ln
dan tdi len tren. oi tay cua Bok thoan thoat,
mem mai, khoeo leo a len, a xuong mot luc
ac mot oan nho. Si nan c Bok vot eu,
mong c ban tay kheo leo cua Bok tao nen yeu
toquyet nh s eu an, can oi, nan kht cua
than gui.
Va lam, Bok Ha va kegui nay dung e
gui cui, san, khoai nen than gui c an tha
valn. Neu an gui gao, lua, muoi th than gui
phai an kn (kht) sephai mat 1 - 2 ngay, tuy
ngi lam. Muon an gui cohoa van, ngi ta
dung mau nhuom cac si nan vakhi an, th phai
mat na thang hoac lau hn. Nhng chiec gui
hoa van an cong phu thng chc dung cho
nhng dp le, hoi.
2. Mot lan len xavung cao An Vinh, An Lao toi
gap ong inh Van Bui, 80 tuoi, tm hieu venhng
chiec gui hoa van umau xanh, oac sac cua
ngi Hre, ong ci: Ngay trc, muon comot
cai gui ep vachac, bacon phai vao rng sau e
bt nhng loai may chac nh may xaphun, may
ra, may song, may cam Thi gian ehoan thanh
mot san pham, tuytheo tng loai gui, ln, nho,
ep trnhng cai gui "dachien" egui cui, san
khoai an bang may nc, chan oi, ba ngay
th xong, nhng nhanh hong. Con lai nhng cai ep,
sac sao phai an vai thang mi xong. Mot cai gui
an cong phu, bang cac loai may chac ben cothes
dung vai chuc nam. Khi khong dung, bacon treo
gui tren gian bep, v thenhng vat dung nay co
mau canh kien, rat ben v khong moi mot hay bam
moc. Nhng chiec gui trang tr, gui elam ep phai
nhuom mau bang cac loai lacay tren rng....
Theo anh Le Van n, can bo van hoa xa
Bok Ti th gicaxachcon mnh Bok Ha la
lam nghean gui. Bok giagiakhong thevao
rng bt may c nhieu nh trc nen t nhan
hang. Khi can th ngi dan trong xadung trac
hoac gui an tha chuyen t...mien xuoi hoac cac
tnh khac en ban vi gia40 - 50 ngan ong/ cai.
Ngi nao kytnh hoac can cac loai gui kn th
tm en Bok Ha at lam v ben nhng giat200
ngan ong/ cai trlen.
Ben cheru can nharong cua xa, B th
xaBok Ti, inh Van Atram ngam: Chiec gui
khong chlaphng tien, macon laban cua ong
bao. Bay gi, moi khi lap gia nh, rieng latui
nhomua gui cua di xuoi an em len ban. Gui
an cau thalam, dung dam ba ah.....
Con ong inh Xuan Tham, B th xaak Mang,
cung ngam ngui: Hien nay, trong xachcon vai
ngi an c loai gui ep nh Bok Trng, Bok
Hay Tuy nhien, mat cua hoam, tay chan yeu,
khong con vao rng bt may c na.
Ngay nay nhieu phng tien hien ai, tien li
hn atham nhap vao cuoc song cua ong bao.
Vai trothiet bgia dung cua gui dan phai nhat
nhng yngha cua chiec gui trong i song tinh
than th khong thenhat nhoa...
Hon
gui
HAI YEN
Bok Ha - ngi duy nht bit an gi c hoa vn x Bok Ti,
huyn Hoi n - mit mi an cc loi gi cho khch hng.
Nhng ngh nhn ngi Hr An Lo an gi ang biu din
ti L hi vn ha min ni 2011.
Vn
59 VN HiN
ViT NaM
58
C
ai lang Van ng gan ma sao toi a i gan het
na i ngi bay gi mi gap, cho en khi
c at chan len cai ben o Tho Ha e ve
Van phai mat ba mi nam. Ba mi nam ay toi u thi
gian e uong ru tram mien, le la ban bau khap x,
toi ngo ra rang khong au co th ru an tng sau
am nh Van tu x Kinh Bac. An tng nhat la nam
1992 khi t Nam ra toi en tham nhac s Van Cao c
ong ai th ru Van ac biet. Ba ay may anh em
chung toi en ng ot, ba Van Cao bao Nha ng
co khach nc ngoai lam phim ve ong nha toi. Ba dan
chung toi i. Can gac ni ong ben di co cai ch
nho, canh o co quan cm de chng a toa lac ay
vai mi nam. Lat sau a thay oan lam phim ngi
Nhat xuong gac. Van Cao ngoi ta vao cai ghe cu toi
tan on chung toi bang cai ci trong treo.
Ong loi t chan ban nc len cai chai trong vat nut
la chuoi kho. a nghe thm phc cai mui nong nan cua
nep u trong men. Biet toi Nam ra lai i tm ong e
tham tac gia Quoc ca gia luc ng co cuoc van ong
sang tac Quoc ca mi, ong nhe nhang ci: Co mi
may tac gia keo nhau en nha toi chap tay xin thua.
Ho eu bao: Ong mi la tac that. Con chung toi ch la
tac gia. Anh Hong ang va en ay cho biet Quoc hoi
a quyet nhuan but cho Quoc ca la 70 trieu.
Ru trang t chai tren tay ong bat au chay ra
chen. Cai chen nho nhng Van Cao ch dam rot na
chng. Van Cao bao ay la ru Van th thiet ay. Anh
em tha mang ve cho. Uong cai nay c lam. Lan
trc ong Thai Ba Van vi ong Nguyen Trong Huan
t Sai Gon ra thch cai nay hn Toi nang chen ngang
may, a len mui. Mot lan hng nhe nhe xong len,
em en mot cam giac lang lang. Bc anh Van Cao tay
nang ly ru trang ke moi toi chup bay gi van c
ba Thuy Bang phu nhan nhac s cat gi. Mui ru Van
cung cai cam giac gan gui than tnh cua ngi nghe s
tai danh lam toi co an tng manh ve Van thon t ay.
Vay la ba mi nam toi mi c en lang Van,
mot chon To nghe nau ru at Viet. ay roi con song
Cau l th chay qua hai tnh, au ben xa Nh Nguyet
vang cau th Than?. T ngoai b song, khi qua con
pha nho at chan len at Tho Ha a nghe mui hem
cat len t pha lang Van. Cai tat (hay la cai tai) cua anh
hay ru la vay. Ngi thay mui hem, biet lang ay co
Van Huong
ky s
TAN LINH
lz0y |0t tk0| N0 c0z |zN ck000 00 00|. 0k000 |zN
y|z0, ck000 00 tk| k0z, ck000 y|0 y|0 tk0z0 pk00y N t0c,
0z0 szc vz0 k0z 0y00c k000y 8zc, t0| 0|0k 0| v|0t v|0c |z0y
tk0| k0| 0kzp, ck0t 0k0 000 z0 h000y, 0yk0 00| 00| |z0y
c0 0z c00 y|0 0k|00 00t 00p x0z, vz 0zc 0|0t |z0y z tk0
kz0k k0z0y |z N0t 0y00| 0z0 0z tr000 0yk0 0z0 r000 00
0z y|0 r000 z0 00| t|00y kkzc 0z0 N t00 000c 0zN.
ngi nau ru. Mui hem chua chua, khe khe th biet
ngay co me ru hong. Lang Van ang dng lai nh
lang tren nen at cu e th thanh hoang lang la ngi
an ba em nghe nau ru ve Van hng Toi bao
vi ong Trng ban xay dng nh lang Nguyen c
Quang rang: Phuc dng nh lang Van, hay them hang
muc cai nam ru tren noc nh hoac at cho ban th
thanh hoang lang Lao trng thon nghe ra a len mot
tieng. Co ve lao am sng vi cai y tng ay cua toi.
Ong Quang khoe lang Van hi b co ay. Bang chng
la khong au mot lang ma co ti gan chuc di tch en,
nh, chua, mieu nh Van hng. Lang co ca Van ch
Ngoi trong en chnh gia lang, ong Nguyen c Sn
v thu nhang ay bao: Lang Van con gi ay u net
ep xa trong to chc viec lang. Anh xem phuc dng
nh lang, ca lang nha nao cung t nguyen c ngi
ong gop cong sc. Roi c ngi trong nom di tch nh
chua mieu mao, ngha vu hng khoi quanh nam. Bao
nhieu viec lang xa gan vi phong tuc nay van gi Ai
cung thanh knh nhan viec nh mot nghia vu va vinh
d lang trao. Chuyen ke rang, neu Van hng khong
co my tu, chac g cu e Tham a qua lai ni nay e
sau o, cu co them ba Ba ho Vu Van thon Lang
Van t hao la que v ba Hoang Hoa Tham. Con ay
nhng cau chuyen lien quan en ngi thu lnh khi
ngha Yen The lay lng va moi tnh vi ngi con gai
at Van hng.
Vong veo mai roi cung en nha cu Tom. Cu noi
danh ve th ru nep cai hoa vang ma tao nhan mac
khach t nam ra Bac ngi ca. Toa ngang day doc danh
phan ln cho lo ru. Cu Tom nam nay trong chn t
tuoi. Cu bao: Toi bat au biet nuau ru t hoi 13 , 14
tuoi. Lay ong nha toi ve ay a bay mi nam. Toi ngoi
ngam ba cu Kinh bac cham cham chuyen i, chuyen
ru ma than phuc cai c trong nghe, gi nghe cua
cu. Ca lang nha nao cha biet nau ru, vay ma au
may nha co ru ngon? B quyet lang nghe, anh roi,
nhng moi nha lai co cai b mat cua rieng mnh. Cai
cong thc lam men mi la toi quan trong. Roi th gia
giam thi gian u gao len men, gia giam cui la e co
c th ru quy. Nguyen Trung Ca, ngi con ut gi
nghe lang khoe toi ang co th ru oc nhat vo nh:
Ru hap cuc. Ca mi toi chen nho va de xen khong
khac g nc thanh. Cai cam giac te lanh au li roi
hng cuc xa xam, roi ngat ngay hng nepCa bao:
Quy lam, cha lam c nhieu nen cang quy
Lan au tien toi c nghe ke chuyen ve cu gia
mu th ru bang tai... Ru c gieo xuong cai
bat va tieng bot ru reo nhe nhang gieo vao tai ngi
nghe nhan. Bac thay nau ru ch can nghe tieng bot
gieo biet nong o cua ru bao nhieu. Ma hang nghe
nhan lang ru ch co cha en vai bon ngi Toi ng
rang trong cai ch my e noi ve ru khong ch ham
cha cai ep ma con co cai sac, cai hng, cai ao
KTS Nguyn Trng Hun qu ly c Tom
Vn
60
Vn
61
trong ay, bi ru la tinh hoa tri at, lai lien quan en
hanh vi con ngi khi chng cat, khi mua ban, khi tang
cho nhau va ca le ngha van hoa khi thng ru. Cai
hat nep cai hoa vang la tinh hoa cua at. Lai con tri
em cho cai hng, cai v. Tri em cai ma xuong e
at loc lay ma cho th nc muc len t gieng lang Van
e hoa vao men u trong cm gao nau bang than hay
un bang rm ra. Mui ruong ong, mui thm thao cua
tri at va mui mo hoi ngi ket tu trong cai hng cai
v ay la ru Van. Chao oi! Toi cha tng nghe au co
cai nghe thuat en o sieu nh vay. Cai tai tham ru
ay, noi cho cung, a at en trnh o phi pham mat roi.
ng d cau chuyen i tm my tu Van thon,
bong toi thay tren tng nha cu Tom co bc anh la. Bc
anh chup mot ngi an ong an van sang trong ang
quy phu phuc di chan mot ba cu nong dan. Toi xin
phep c ngam bc anh la. Bong au toi giat mnh v
ngi trong anh la mot ngi quen, lai la mot tu o co
hang ngi x Hue nhng gi ng song thanh pho
Ho Ch Minh: Ong la Nguyen Trong Huan. Anh Nguyen
Trung Ca, ngi con ut cua cu khoe: Ngi quy lay me
toi la kien truc s Nguyen Trong Huan. Anh Ca ke: Lan
ay tren ng thien ly i tm my tu oan a ghe vao
nha toi. T ngoai san nhng ngi an ong la cat tieng
goi cu Tom. Khi ba cu toi bc ra th cung la luc ong
Nguyen Trong Huan quy xuong vai lay Ong ay bao
t thanh pho Ho Ch Minh tng c uong loai Ru
ngon nhat ncdo chnh cu gi vao cho ong Nguyen
Trung Tuan ngi con trai ca ban. Khi en nha cu Tom,
c nguyen ln nhat, va la muc ch cua cac anh la gap
c ba cu va e xin bai cu, e ghi tac cai cong cua
ngi lam ra th tien tu quy hn van lan ruTay hay
Mao ai uong cha vao ma moi chai co gia bang hang
tan thoc
Cau chuyen ben chai ru Van tam sui va u thay
cai reo vui cua th nc ngan nam lam thang hoa hon
ngi, lam rom ra cau chuyen, lam am ap nhan gian.
Phi tu bat thanh le Vang! Co the noi ru la mot th
le. Uong ru c nang len thanh le - mot th nghi
thc giao tiep cua nen van minh nao o lau roi Vay th
thng ru hay goi nom na la nhau, la uong th phai
tien hanh nh mot nghi thc nao o. Va hnh nh trong
cai ch Le con bao ham van hoa ru. Ru ngon
khong uong lay nhieu, ma uong lay hng hoa, lay cai
khong kh le lat hoi he Sach D a ch Bac Giang co
ghi rang: Nam Chnh Hoa th 24 (1703) thanh hoang
lang Van c vua Le phong la Thng ang than.
oan bo lao lang i on sac phong a mang ru tien
vua. Vua cung quan than em uong th tam tac khen,
roi phong ngay cho ru ay bon ch: Van Hng my
tu Thi Phap thuoc hang ru Phong - Ten cua
Phap a ve Van xay mot cai ham ru au lang thu
mua ru Van a xuong thuyen ch ve Ha Noi tinh
che e a ve Phap. Roi thi con Lien Xo cu, ru
Van c xuat sang ay c ngi Nga vo cung a
chuong. Van tu con quy hn vodka hao hang ban x
Nhng cau chuyen dong dai the e thay Van hng noi
danh au ch at Viet
Nh lan tai Trien lam Van hoa Nghe thuat Van
Ho, Ha Noi, toi c nem th mot loai ru co xuat x
t at To Hung Vng co ten la Vng tu. Ng ng
ve cai hng cai v cua th ru at Phong Chau ay,
nhng toi cha dam chac no co lien quan g vi ru
Van. Thi gian troi i, cau chuyen Vng tu toi cung
biet the. Nhng hom ve Van thon, b an cua Vng
tu a c m. Th ra cai ong au rau toc bac co
anh nh ben bnh Vng tu em chng bay Van Ho
dao trc chnh la ong Nguyen Trung Tom con trai cu
Tom. T hom ay trong toi, cu Tom noi tieng hn van
tng lau nay. Cu a co ngi ke nghiep, lai con m
rong anh hng ra ben ngoai. Co ieu nay khong sao ly
giai: Tai sao cu Tom at ba a ch nau va ban th ru
mang thng hieu cu Tom va co xuat x a ly: Van
thon ba ni quan trong bac nhat ve lanh tho va lch s
van hoa, o la vung Kinh Bac, at To Phong Chau va
thanh pho Ho Ch Minh.
Cuoc i nhieu xe dch cua mnh, toi a tng c
uong ru Go en vi anh Hai toi Nam bo, ru
Bau a Bnh nh vi v chong Thanh Mng - Huyen
Trang hai nha th tre x o Ban hai mi chuc trc,
e nghe cai chat vo ben trong Bau a tu hay ngoi
nhau cung ban be at ngheo Quang Tr co th ru
Kim Long ngon noi tieng ba ky. Roi lo mo len Tay Bac,
Viet Bac, uong ru San Lung tan xa Ban Xeo - Bat
Xat - Lao Cai, roi ve Bac Ha thng thc ru ngo gia
ch vi mon thang co nau long nga trong cai chao to
mui nong nac ca mot pha gioCha het, tng len oai,
xuong ong may tnh x Bac co ru ngon ban hien
Co th thoang thoang hng ong gio noi, uong vao c
nh khong, ma mem long. Co th tam mn nh sng
bay trong chai nhng thieu cai duyen kho gi ngi ta
lai. Co th ru ngon lam nhng uong vao no nh uoi
ngi ta i bi cai anh, cai oan, bi no thieu mot
chut g nong nan da diet My tu nh gai ep. Moi x
mot gu mot s trng s oan nhng hoa hau th ch co
mot. Chon ru nao cho quoc tu nay mai? Khong dam
nhan mnh la tu o nhng toi dam chac Van hng
co th my tu va neu thien v them chut bi cai chat
van hoa ngi Van, cai cach gieo ru e nhan biet
nong o ru, ca cai ng x cua ngi Kinh Bac vi
canh Quan ho thau em, th toi o rang de nhieu phan
tu o se bo phieu cho ru Van. Co lan ngoi vi ong
Tran Chien Thang, Th trng Bo Van hoa Thong tin
cu ban chuyen quoc tu, ong Thang bao: Nc mnh
co lam th ru ngon tuyet ma sao cha chon lay mot
vai thng hieu e lam ru ai ban be quoc te roi co
the khoe my tu nc mnh. Va y tng tuyen chon
Cau oi Hoa va Ru hang nam c Bo Van hoa
Thong tin khi xng
Nhng Van tu cung ch chon vai ba lo ru i
thi hoa hau my tu ma thoi. O hay! Cai nghe b cho
la lau xa, nay bong mot ngay thanh di san van hoa.
Neu mai nay bau chon cho my tu quoc gia, ban giam
khao hay ve Van thon lay mot lan roi mi them thi s
Nguyen Duy, KTS Nguyen Trong Huan na e bo
phieu chung ket. Nguyen Duy goi cho toi bao: Chung
t a i tm ru ngon khap nc. Khong ch T ai
danh tu au, Bat ai c. Nha nc nen phong cho
cu Tom cai danh nghe nhan, tui ngi uong ru
Ngay nay lam ngi uong ru cong nghiep. Toi cho
tu o lam! KTS Nguyen Trong Huan nhan toi bao the.
Ri Van thon chieu thu nhuom vang, toi mang theo
cau chuyen vui ve my tuc Van hng trong gn gi nep
lang, ca cai mui hem ru Van vang vat, khi a qua
pha sang en at Bac Ninh...
Mt bp ru ca ngi lng Vn
Ru Vn xp y ngoi sn
Ngi nu ru lng Vn
63 VN HiN
ViT NaM
T
hoat au khi mi en con doc au lang, trai
qua nhng cung ng ngoan ngoeo at, a
chenh venh, chng kien nhng ngoi nhatre
vach at thap lete, chung toi cngay lamot
ban cua ong bao ngi dan toc thieu so, nhng
trai han vi suy ngh o, gan 100% sodan ay
langi dan toc Kinh. Lang Thanh Tranam ven
sn nui Bac The, pha trc ladong An Chau -
xuoi vepha song Luc Nam, mac dui song vat
chat con nhieu khokhan, cuoc song quanh nam
vat vavi nng oi, ruong vn, vay manhng
li ca, nhp an van luon ngan vang gia nui rng
ni ay. Truyen thong hat cheo aton tai gan na
thekyqua Thanh Tra, thehetrc truyen day
cho thehesau, en nay cau lac bo(CLB) cheo co
gan 30 thanh vien, ho eu lanhng ngi nong
dan quanh nam mot nang hai sng, chan nam
tay bun, duy tr hoat ong thng xuyen, ac biet
lavao dp le, ngay kniem, nhng hoi thi, hoi
dien cua a phng.
Ch VuTh Thai, oi trng CLB cheo cua
lang cho biet: Ban au khi mi thanh lap, CLB
con nhieu khokhan, thieu thon kinh ph, trang
phuc, nhac cu. Tuy nhien, v am me, yeu thch
cac thanh vien attm sam cho mnh nhng loai
nhac cu nh: an nh, an bau, ho, tam thap luc,
trong, sao. Khong chdien at tot cac vai dien, v
dien cheo conh Lu Bnh Dng Le; Quan Am
Th Knh ho con cothet bien, t dien cac
vcheo do mnh viet kch ban, trong onhng
tieu pham tuyen truyen chutrng, chnh sach
cua ang, phap luat cua Nhanc, khuyen dan
bacon loai bophong tuc lac hau, metn doan,
cham lo lao ong san xuat, mot sovcheo tieu
bieu nh: Chong ep duyen con, Ong canghien;
Ngi con cua nui rng CLB adan trng
thanh vabc au gat hai c nhng thanh
cong nhat nh, nhieu lan tham d hoi dien, hoi
thi cua tnh, huyen, thng xuyen tochc nhng
buoi giao lu, hoc hoi vi cac CLB van nghetrong
huyen. Nam 2007, oi Cheo Thanh Travinh d ai dien
cho huyen Sn ong tham d hoi dien cac lang Cheo
truyen thong tnh Bac Giang lan thhai, at giai ba toan
oan. olatrong nhng thanh tch ang keoi vi mot
lang cheo khu vc vung cao.
Tm hieu ve truyen thong hat cheo Thanh Tra
chung toi c biet, cach ay gan 50 nam (1963), mot
nhom thanh nien lang at ng ra tochc tap luyen,
bieu dien phuc vunhan dan trong khu vc. CuVuHong
(78 tuoi) langi khi xng phong trao hat Cheo ay
cho biet: Thi bay giieu kien kinh tecon khokhan,
en cai an, cai mac con cha unoi g en chuyen hoat
ong nghethuat, nhng v am me, yeu thch, chung toi
cogang lao ong, vao rng lam goban cho lam trng
lay tien mua trang phuc, ao cu, kinh ph hoat ong. Ban
au dien cac vCheo cocha cai bien nen chung toi
dien rat vung, nam 1963 oan cheo tnh HaBac vephu
ao, giup tap luyen bai ban, phat trien phong trao,
rieng ong VuHong
c boi dng
lp ao dien cheo.
Nam 1964, oi cheo
Thanh Tra chnh
thc trnh lang
tai san van ong
tnh Bac Giang tai
hoi dien san khau
Cheo cua toan tnh,
vi vCheo Trng
Vien oat huy chng vang, canhan ong VuHong (vai
dien Trng Vien) oat huy chng vang tai hoi dien.
Khi acoten tuoi ganh cheo Thanh Tratochc cong
dien tai nhieu ni trong huyen. Kevenhng kniem
ang nhtrong quatrnh gan bovi hat cheo, ong Vu
Hong noi: olalan toi ang dien tren san khau, mot
khan gianrat men moanem cho toi tam ma, nhng
that khong may, tam ma oabay vao trung mat,
lam cam toi sng veu en may ngay sau, cuoi buoi dien
cogai ay ci tm toi, ngi dien vien ong vai Trng
Vien hom o. Nhng kniem thi trai treovi cu Vu
Hong van nh in trong au, moi lan nhac en lai thay
vui, vabay gidutuoi cao, sc yeu nhng moi khi lang
tochc dien cheo, cu eu cogang ra xem cho kyc.
Mac dulamot lang vung cao, i song kinh tecon
khokhan nhng may chuc nam qua, Thanh Travan
khong quen cham chut cho ganh hat cheo cua lang, ba
con oan ket, giup nhau phat trien, on nh kinh te,
tham gia tch cc cac phong trao van hoa van nghecua
a phng, tuyen truyen chutrng, chnh sach, phap
luat cua ang, Nhanc, olamot trong cac yeu toe
Thanh Tranhieu nam lien at danh hieu lang van hoa
cap tnh.
Lang
Cheo
ben sucn nu|
t z| 0y0 rz0y, 0 N0t
00| k00 |z0k tk00c k000
v00y cz0 800 000y (8zc
0|z0y) |z| t00 tz| |z0y
0k00 k0zt 000y s0| 00|
s00t Nz ck0c 0zN q0z.
k00 |0| y|0| tk|00 c0z
N0t cz0 00 Pk00y h&
k000 800 000y, ck00y t0|
000 |z0y kz0k rz, xz l0
|00 00 t|N k|00 v0 pk00y
trz0 kzt 0k00 00| 0z.
NGUYEN HNG
VN HiN
ViT NaM
62
Lien hoan
San khau hai toan quoc
lan th i
khu vc pha Bac
Thc hien ke hoach cong tac nam
2011 cua Ban chap hanh Hoi Nghe s San
khau Viet Nam khoa VII (nhiem ky 2009 -
2014), Hoi Nghe s San khau Viet Nam to
chc Lien hoan San khau Hai toan quoc
lan th I - 2011. Lien hoan to chc thanh 2
khu vc. Khu vc pha Bac (t Tha Thien
Hue tr ra) to chc t ngay 25/8 en 01/9
nam 2011 tai TP Ha Long (Quang Ninh).
Khu vc pha Nam d kien to chc vao
thang 11 nam 2011 tai TP Ho Ch Minh.
Lien hoan San khau Hai toan quoc lan
th I la hoat ong van hoa, nghe thuat chao
mng Ngay San khau Viet Nam (12 thang
8 am lch nam 2011), la dp e cac nghe s
Hai giao lu, trao oi, hoc tap kinh nghiem
lan nhau trong qua trnh sang tao nghe thuat.
ay con la hoat ong ton vinh cac nghe s
hai a co nhng ong gop tch cc cho s
nghiep phat trien nghe thuat san khau trong
nhieu nam qua; khang nh v the va gia tr
cua tieng ci tren san khau trong viec au
tranh, phe phan nhng thoi h tat xau, nhng
t tng va loi song lech lac, e cao cac gia tr
nhan van cua con ngi trong i song hien
ai thi ky cong nghiep hoa, hien ai hoa
at nc.
Tham d Lien hoan co 22 n v nghe
thuat chuyen nghiep va cac nhom Hai thuoc
nhieu kch chung: Kch noi, Cai lng, Cheo,
Tuong, Xiec. So lng dien vien tham d
khoang 600 nghe s, vi 06 v hai kch va 45
trch oan, tiet muc hai.
Lien hoan khong trao giai thng cho
cac tiet muc ma ch trao giai Vang, Bac
cho cac nghe s at khung iem theo quy
che cham thi, khen thng. Ban to chc se
chon mot so tiet muc tieu bieu e bieu dien
vao toi ngay 07/9 tai Cung Hu ngh Ha Noi
chao mng Ngay San khau Viet Nam. Ban
to chc cung se trao giai thng rieng cho
tac gia, ao dien, hoa s, nhac s co thanh
tch xuat sac trong sang tao, ong gop tch
cc cho s thanh cong cua tac pham tham
d Lien hoan.
PV
Nhc cng lng Thanh Tr luyn tp nhng giai iu Cho c
C V Hng
65 VN HiN
ViT NaM
Cuoc song cua mot xahoi tien len cong nghiep
hoa ngay cang hoi ha, khien khong t ngi au
oc khong luc nao c thanh thi, luon phai suy
ngh cang thang eoi phovi moi tnh huong.
ocung languyen nhan gay ra tai nan lao ong,
tai nan giao thong, xlysai lam trong sinh hoat
vacong viec hang ngay.
Mot trong nhng nguyen nhan cua s thieu
hut van hoa trong i song cong ong lathoi
KHONG BIET NHNG NHN. Cothenep song
nay c hnh thanh tthi bao cap, thi cac
nhu yeu pham khan hiem,c phan phoi theo
tem phieu, khi nhng ai cham chan th thiet thoi.
Sap hang mua gao, dau, mam muoi, ai cham
chan cothegap tnh huong khi sap hang en ni
th mau dch vien thong bao: het gao, het dau,
het tht. Luc ocon ngi ta t rut ra cho mnh
mot bai hoc: cham chan lathiet. Cung cothethoi
xau nay bat nguon txa xa hn khi ong cha ta
auc ket trong cau ngan ng: Trau cham uong
nc uc. Cnh vay, cai tam lyai cung muon
en trc, ng trc, chen lan ei trc e
khoi phai uong nc uc, cai tam lyluc nao cung
muon nhanh chan hn ngi khac, tao nen mot
nep song voi vatrong ocon ngi phai luon
tranh danh ecomot chong tot hn so vi
ong loai. Nep song voi vadan dan trthanh
mot thban nang cua con ngi. Vay th THIEN
cokhanang giup ta hoa giai c cai ban nang
o. Mot khi giai thoat cho mnh c nep song
voi va, tranh danh, chen lan th chung ta mi co
thenoi en Van hoa giao thong.
Theo toi cot loi cua Van hoa giao thong las
biet nhng nhn, biet ton trong lan nhau, ton
trong luat phap cua nhng ngi cung tham gia
giao thong. Nhng hnh phat ngay cang gia tang
oi vi cac vi pham giao thong, nhng bien phap
hanh chnh ngay cang nghiem khac exlyvi
pham giao thong lacan thiet, nhng cha u,
chung khong themang lai hieu quamong muon
neu con ngi khong coythc biet nhng nhn
nhau trong i song cong ong.
Tai mot th tran nhono nc B, ngi ta
alam mot thenghiem: Dbohet tat catn hieu
en xanh otai tat cacac ngat. Moi ngi tham
gia giao thong khi i qua cac ngat phai t mnh
quan sat, nhng nhn nhau, khong ylai vao he
thong en tn hieu na. Ket quasau mot thi gian
thnghiem: solng tai nan giao thong trong
th tran agiam han. Lydo lav ngi tham gia
giao thong ahoc c cach nhng nhn nhau:
Khi i qua ngat, ai cung dng xe lai, nhn trc
nhn sau, vay tay nhng xe ngi khac qua trc
roi mnh mi yen tam vt qua ngat. Tai coo
Luang Prabang, mot thanh phodu lch xinh ep
vayen tnh mien Bac nc Lao, cac ng pho
cung khong cohethong en tn hieu. Ban tnh
cua ngi Lao lahien hoa, khong thch ganh ua,
biet nhng nhn nen hethong en tn hieu co
at ay cung khong comay tac dung. Ngi
ta t ong nhng nhau khi qua ng, khi tham
gia giao thong cong cong. ieu nay cung dehieu
v thanh nien Lao khi en tuoi trng thanh ai ai
cung phai len chua tu mot nam, lam nhng cong
viec cong ch cho nhachua, hang ngay tung kinh
niem Phat, tham nhuan t tng Phat giao. Bi
vay khi vao i nhng thanh nien oacosan
nep song THIEN ngay trong ban tnh cua mnh.
Neu len hai th du tren toi khong coynh
keu goi phai bohet hethong en tn hieu cac
thanh pho. Thngh neu mot gikhong coen
tn hieu HaNoi, hay TP HoCh Minh th se
dan en tnh trang hon loan nh thenao. Toi ch
muon nhan manh rang: nc ta, viec tao dng
mot nep song biet nhng nhn lamot ieu toi
can thiet elay lai can bang cho i song xahoi,
nhat latrong giai oan oi mi toan dien nh
nghquyet cua ai hoi ang lan thXI aera.
Thegii ngay nay akhac nhieu so vi trc
ay 10, 15 nam.Thong tin nhieu vokeoi hoi con
ngi phai cokhanang thch nghi vi nhng tnh
huong mi nay sinh hang ngay, vathegii th
thay oi nhanh chong khong ngng, olathach
thc oi vi chung ta. Lam sao chung ta khoi
phai loan than kinh khi phai xlynhieu thong tin
cung mot luc. Bang cach nao eoi phovi nan
Thin
VAN HOA
GIAO THONG
&
ANG NHAT MINH
hIE0 vz z0 k0z y|z0 tk00y tk| c0 y| ||00 q0z0 t0| 0kz07 00 |z kz|
pkzN tr0 k0z0 t0z0 kkzc 0|0t. N0t 000 tk00c ||0k v0c tzN ||0k, vz N0t
000 tk00c ||0k v0c 00y x0, y|z0 t|0p c0z c00 0y00| tr00y c00y 000y. 00
y|z| t0z tkzc Nzc 00, t0| x|0 tk0z rz0y : kkz| 0|0N hIE0 000c 00 czp
000 tr00y tkzN |0z0 0z kk00y pkz| |z N0t t00 y|z0 (Nzc 00 00 tk0z
k000y t|0k k0z c0z 0k|00 t00 y|z0 Nz tr00c k0t |z k0 00 y|z0 vz Pkzt
y|z0). hIE0 000c 00 czp 000 0 0z 0k0 |z N0t czck s00y, N0t 00p s00y.
64 VN HiN
ViT NaM
67 VN HiN
ViT NaM
66 VN HiN
ViT NaM
gia tang dan so, onhiem moi trng, nan ket xe,
tai nan giao thong xay ra hang ngay cp i sinh
mang cua con ngi hn catrong thi kychien
tranh. Con ngi ngay nay khi bc chan ra khoi
nhalaphai oi dien ngay vi nhng van nan cua
mot xahoi cong nghiep hien ai. Hnh anh nhng
dong xe conoi uoi nhau nh thac lutren ng
photrong nhng gicao iem lam cho than kinh
cua ngi tham gia giao thong vaieu khien giao
thong b cang thang tot odan en b stress la
chuyen dehieu. Chcomot nep song THIEN mi
cheng c trang thai roi loan o, giup ta co
thesang suot exlymoi tnh huong, coc
sbnh tnh, thanh than, tap trung tr oc khi tham
gia giao thong. S biet nhng nhn lacot loi cua
Van hoa giao thong ong thi cung lamot trong
nhng net c ban cua nep song Thien, mot nep
song loai trmoi ganh ua, t hiem, tranh au.
Thien con langhethuat biet chutam vao cong
viec mnh ang lam, vao tng thi khac mnh
ang song, tam tr khong bong vong bi nhng
ap lc ngoai lai.
Cach ay khong lau tai Anh xuat hien cuon
sach coten In Praise of Slowness (Ngi ca song
cham) cua Carl Honore. Sach va ra mat lap tc
c oc giaon nhan het sc nong nhiet. No
c dch ra 30 thtieng valamot trong nhng
cuon sach ban chay nhat nhieu nc trong
nhng nam gan ay. Ngi Ca Song Cham a
c Nhaxuat ban Phu nta dch vaan hanh
nam 2007. Cuon sach cua Carl Honoreathach
thc s ton thtoc obang cach chng minh:
Song cham mi lathi thng. Song lanh manh
hn trong mot thegii hien ai cuong no, tao lap
scan bang gia nhanh vacham, ieu o, tchu
vaminh triet. Tac giakhong khuyen khch song
cham theo ngha cham chap. Cach nhn nhan sau
sac vadng nh moi chung ta eu nhan thay
ieu onhng cha manh dan goi ten: olas
noletoc o(90% tai nan giao thong eu do khong
lam chutoc o, nhng kethch phong nhanh vt
au lanhng kenoletoc o). Con ngi c
quang vao cuoc song cao toc, voi va, gap gap
vadan trnen hi ht. Tac giaa ra mot cau
hoi rat i thng: Bao lau roi ban nhn thay mot
ngi ngoi nhn ra ca sotren tau thay v dan mat
vao laptop, hoac lac l theo ieu nhac phat ra t
ipod?. Nhng ieu tra ay hng thucua Honore
soi sang phng thc mi meesong tron ven
i ngi mot cach vien man, hieu qua, trong triet
lysau xa cua s song cham. TSunday Express
(My) aviet vecuon sach nh sau: "Cuon sach
truyen cam hng cho ta gap trieu lan bat kycuon
sach nao ves can thiet phai oi thay loi song..."
That vay: oi thay loi song lamot trong nhng
ieu machung ta can ngh en mot cach thau
ao khi ban veVan hoa giao thong (ngoai nhng
bien phap giao duc, xphat vanhng bien phap
hanh chnh khac). Thay oi mot ythc, mot tap
quan aan sau bat retrong moi ngi laieu
khong dedang. Viec thay oi nay phai c the
hien trong chng trnh giao duc phothong, ngay
tcac lp mau giao. Phai gieo cai mam song on
hoa vao nhng tam hon treth ngay tkhi con
ngoi tren ghenhatrng. Neu khong nhan thc
ay umoi nguyen nhan sau xa cua hien tng
tai nan giao thong ngay cang gia tang, kholong
cothegiai quyet c tham hoa nay mot cach c
ban. Cotheliet kenghn lemot nguyen nhan gay
nen tai nan giao thong dien ra hang ngay tren at
nc ta. Cothedan ra hang tram bien phap ran
e, ngan chan maChnh phuvacac c quan hu
quan aap dung. Nhng chung van khong mang
lai ket quanh mong nuon. Phai chang v nhng
bien phap ocha tac ong vao cot loi ben trong
cua van e: olaythc vemot nep song khong
ganh ua hn kem, biet nhng nhn vaton trong
nhng ngi song quanh mnh. THIEN vaSONG
CHAM lacon ng dan ta en vi nep song van
minh o, mot nep song ecao nhng giatr Van
hoa nh nen tang cua nhng moi quan hetrong
cong ong.
Gianh ng vt au phong nhanh
Suot ngay chong chanh nh keru say
Khong kieng at, chang s tri
Phep nc xep lai, luat i boqua
au thay gia Thuota
Coan cong boc hoa ra hung than
Chiec xe nhng tng yeu than
Laban tot cua c dan othanh
Va tien li, va van minh
Gop phan xay dng an sinh phophng
Ngau thanh kebat lng
Chuyen i gieo rac tai ng cho i
Nay lam un tac khap ni
Mai gay hiem hoa chet ngi thng tam
Hi ngi lai xe biet chang
Cacuoc song trc volang cua mnh
Mang ngi au thevotnh
Mang mnh au therekhinh bot beo
Xin nhng nhn, xin thng yeu
Xin trong phep nc, xin theo luat i
Keo roi nhanh mot cham hai
Keo roi li mot hai mi maquen
Trong tay lai cotrai tim
Trong trai tim conoi niem nc dan
Hung than tieng xau xoa nhanh
Tinh than cong boc sethanh tieng thm
Thuophochat ngi ong
Xe ta nhe lt gia dong thng yeu
Gi ngi
lai xe buyt Thuo
NHAT ANH
(Li hat van hoac hat xam)
Vn
68
Vn
69
B
an tochc Hoi ngh quoc team nhac tai Bac Kinh, oi
vi toi rat chu ao. Sau khi ghi ten toi vao sokhach
san, gii thieu cho toi baLiu, thong dch vien, ong Yao
ngi lo giay ti lai, sap at chng trnh sinh hoat cua toi
tai Bac Kinh. Ban tochc con trao cho toi mot tgiay tren o
conhng soien thoai can thiet cho toi, soien thoai cua Ban
tochc, nhng ngi trc tiep giup toi trong viec i lai vaien
thoai cua ai squan Viet Nam vaPhap!
Cac anh trong ai squan Viet Nam rat vui khi biet toi
sang Bac Kinh d Hoi ngh am nhac, v theo li cac anh, t
lau roi, trong nc khong congi sang cong tac ben nay.
Nay gap toi avenc lam viec vao cuoi nam 1986, va co
thenoi chuyen am nhac cho cac anh nghe, va cho biet qua
tin tc vei song ben nha.
Hai anh HoS Tue, Nguyen nh Bang, en khach san
Hoa oon toi i tham cac anh ch em trong ai squan
Viet Nam.
Mot biet th oso, pha sau lamot mieng vn rat to co
trong nhieu cay an trai vamot day nhaecho tat caanh ch
em chung vi nhau trong ai squan.
Ong ai svenc cha trqua. Anh VuThuan, ai
dien ra ca on toi, dan i mot vong xem qua khu vn, roi
mi toi vao phong khach, uong tach capheViet Nam, mui
thm ngat khong cocaphenc nao sanh c, chi buoi
cm cung rat ac biet. Anh bep chanh anh tiet canh theo
Viet Nam vi mau vt Bac Kinh! Xong roi, cac anh chhop lai
enghe toi noi chuyen venhac Viet Nam, tat catren 30 anh
chnhnc, nhnhaquay lai xem cho khuay khoa. Toi noi
chuyen corat nhieu minh hoa: Hocay mien Nam, Homai nh
mien Trung, Hat Quan ho mien Bac. Cac anh yeu cau c
nghe ngam Kieu. Tuy khong an phu hoa, nhng cau Kieu
quen thuoc van gi lai cho ngi Viet xa xhnh anh nc
Viet than yeu. Cac anh chrat thch vahen mot hom khac an
buoi tiec chia tay. Lai mot lan na, toi em tieng nhac li ca
cua quehng at nc en nhng ngi Viet xa nha
Ong Christian Timmonier, tuyvien van hoaPhap, en
khach san Hoa omi toi en Trung tam van hoaPhap,
trc enghe cau Cheng, mon ecua toi, gii thieu bang
tieng Phap, cay an TyBavabieu dien oc tau TyBacho
nhan vien ai squan Phap vamot soquan khach
ngoai quoc vaTrung Quoc en nghe. Sau o, mi
toi en dtiec chieu ai cac ai bieu Phap en d
Hoi ngham nhac Chau Atai Bac Kinh. Tuy toi la
ngi Viet lai do Unesco gi sang Bac Kinh, nhng
toi cung c mi.
Trung tam Van hoa Phap lamot biet throng
rai, trong mot hoa vien xinh xan. Va bc vao,
toi ahet nghe noi tieng Trung Quoc machnghe
noi tieng Phap. Mot baPhap mang knh trang,
va thay toi vao, i mau en nghieng au, lai
chao toi bang tieng Viet:
Knh chao Giao s! Toi agap Giao s mot
lan roi, nhng tlau, cha codp gap lai. Cung
tlau roi, toi khong codp noi tieng Viet Nam,
aquen rat nhieu, nhng hom nay, v muon to
long knh trong Giao s, toi xin chao Giao s bang
tieng Viet Nam.
Trong mot c quan thuoc ai squan Phap,
tren lanh thoTrung Quoc, lai c ngi Phap chao
bang tieng Viet, ban thay colakhong? Toi trali:
Tha ba, banoi tieng Viet rat ung, phat am
rat ro. Toi rat xuc ong khi thay ba, v qu trong
con ngi vatieng noi cua Viet Nam, achao toi
bang tieng Viet Nam, trong khi toi lakhach, nhap
gia tuy tuc, ni ay, toi phai noi tieng Phap mi
phai. Tha ba, bahoc tieng Viet tai Phap hay tai
Viet Nam?.
Phan ln tai Viet Nam. V chong toi trc
kia nhieu nam lam viec cho ai squan Phap
tai HaNoi. Chung toi hoc tieng Viet trong thi
kyay.
Anh Tuy vien van hoa cho toi biet bava noi
chuyen vi toi labaGirard. Bachuyen vekhao
co. Ong Girard hien laCovan ai squan Phap
tai Bac Kinh.
Buoi hoa nhac xong, ong Tuy vien van hoa
mi mot soban en d tiec chieu ai ai bieu
Phap d Hoi nghBac Kinh.
Sau buoi an toi, cophan van nghe, anh Alain
Desjacques, cung lamot mon e cua toi, hien
ang soan Luan an Tien svenhac Mong Co, hom
nay gii thieu mot nhac sNoi Mong en an Ma
au cam vahat trng ca. Ai cung tram trovahoi
tai sao au cay an nay lai cham hnh au nga.
Anh nhac s colemuon trali cho qua nen noi:
Con nga colien quan mat thiet en i song
hang ngay cua dan toc Mong Co, langi ban
cua chung toi tren ng xa, vatrong nhng cuoc
ua thi tai! Anh Alain Desjacques noi conhieu
truyen thuyet venguon goc cay an nay, nhng
kelai s mat th gi.
Toi lai ngh khac. Neu biet qua mot trong
nhng truyen thuyet colenhac sethuvhn, nen
toi tnh nguyen tom tat mot truyen thuyet vecay
Maau cam cua Mong Co(Truyen thuyet nay, toi
athuat rorang trong mot bai ang trong Bach
khoa cach ay vai chuc nam di but t Tran
Nguyen Anh Ca, Tran laho cua toi, Nguyen la
ho cua mot ngi ban rat than, anh Nguyen Hu
Ng, Anh lachN, ng au chNg, Ca lach
K ng au ten toi). Moi ngi eu tan thanh. Toi
bat au kechuyen:
Thuxa xa, moi buoi chieu, 28 v sao tren
tri ci nga xuong ha gii ngao du. Chphai
trvethng gii trc luc vng olodang, 28
v sao khi en ha gii, bien thanh 28 tng, kim
giap kim bao. Tng cam au cac v sao, cocon
thien lyma, mot nhay mat chay xa ngan dam, nen
chang xuong tran sm hn cac v sao khac. Vakhi
moi ngi chuan b vetri chang con cothenan
nalai pham tran en hng ong. Nho, chang
mi coth gigap mot ngi thon netrao a
oi vang.
Mot hom thieu nhoi chang: Chang tau
en ay machoang hon chang xuat hien va
hng ong chang voi vatrve?.
- Ta ttren tri xuong ay. Vasang ta phai
trvetri.
Hgam
Kieu
trcng ho| do| xu quon
V|et Nom vo Phop to| 8oc K|nh
TRAN VAN KHE
Vn
70
Vn
71
Nang ban tn ban nghi, nen hom sau, nang thang
san mot con tuan ma. Khi chang len yen, nang cung
giuc nga uoi theo. Nhng nga cua nang, dau la
tuan ma, chay sao bang thien lymacua ngi yeu.
Trong nhay mat, chang ai xa ngan dam.
em sau, tha luc chang ang say giac nong,
nang len ra tm xem thien lymacokhac chi nga
thng machay quamau. Thao nao mi chay
mau ?. Nang va thay sau moi chan nga cocap
canh nho. Muon gingi yeu lai vi nang, nang
khong ngh xa, lay dao cat 4 cap canh nho. Tr
vao leu, nang tin rang ngi yeu cua mnh khong
thevetri vasemai vi nang.
Sang hom sau, chang thc day nh thng
le, vatrc luc ven tri thoa son tham, chang
len nga vetri. Nhng nga au con canh than!
Thien lymaamat phep vt ngan dam trong
nhay mat. Thay nga qu cua mnh het sc co
gang makhong gian khong thau ngan nh thng
ngay, chang noi vi Thien lyma: Cochay mau
hn na, than mai! Bnh minh sap ti! Mat tri
sap moc, mang vecon xa! Cogang chay mau
hn na!. Lam sao chay mau hn na? Thien ma
gan kiet sc roi.
Mot tia nang sm xuyen qua may, choi xuong
tran gian. Ngi vanga ri tren mot bai sa mac.
Thien matrut hi thcuoi cung. Chang om au
Thien ma. Thoi roi! ng vethng gii ab
cat t. Ngi thieu nxinh ep, nhng agay
ra tham hoa, ginay, nang ni nao? Thien ma
oi! V ta mangi phai bomang. Vatren tran
theta selam g?. Chang om au nga qu ma
khoc. Khi nc mat chang ri tren au thien ma,
nga bien thanh an, au nga thanh au an,
uoi nga thanh day an. Lay uoi lam cung an,
chang om an keo ra nhng am thanh nao nung
giup chang khoc than cho sophan. Chang i t
vung nay en vung no, ean than ththay cho
mnh vakhi chang cat tieng ca, cung khong the
dien taniem vui achet trong long chang. V
vay, an Maau cam mangi Mong Cogoi la
marinkhui thng dung ephu hoa cho nhng
trng ca buon tham!
Moi ngi eu thch thu: Giao s a chung
toi vao thegii huyen thoai.
Tieng an Maau cam cat len. Ban trng ca
Mong Colam moi ngi nhlai tch xa. Ai cung
bang hoang khi li ca cham dt.
BaGirard en hoi toi: Tha Giao s, chang
biet toi colam phien Giao s khi toi yeu cau Giao
s ngam Kieu khong?.
- Tha khong. Tha bacon nhtruyen Kieu?
- Khi v chong toi cong tac Viet Nam, moi
ngay, chung toi hoc vai cau Kieu. Chung toi chep
nhng cau muon hoc tren mot tgiay, treo trong
nha, ra vao eu oc i oc lai cho nh. Nay toi
quen khanhieu, nhng con nhotram cau.
- Tha bathch nghe oan nao cho toi biet.
Neu toi thuoc oan ay, toi sengam cho banghe.
- Neu cothe, xin Giao s ngam cho toi nghe
oan Kieu lau Ngng Bch, oan Buon trong
ca bechieu hom.
- Vang.
Hom ay, toi ngam th khong coan phu
hoa. Nhng coletoi xuc ong nen tSa mac, toi
chuyen qua Bong mac, chnh toi nghe macung
thay trong da boi hoi.
Thuyen ai thap thoang canh buom xa xa
Buon trong ngon nc mi sa
Hoa troi man mac biet laveau!
Mat baGirard long lanh ngan le. Magiong
ngam cua toi cung rung rung v xuc ong.
Trong goc, mot thieu phu, ngi Chau A, chong
cung lanhan vien ai squan Phap, conet mat
buon buon. Coen chao toi. Toi khong dam ngh
langi Viet, v tai Bac Kinh lam g congi
Viet ngoai squan? Themalai ngi Viet mi la.
Lai ngi Viet noi tieng Viet vi giong mien Nam!
- Bac ngam Kieu lam chau nhnhaqua. Bac
Paris Bac cobiet ai sHaVan Lau khong?.
- Biet nhieu lam. Toi cogap ai sHaVan
Lau nhieu lan.
- Chau goi ai sbang cau. Ten chau laBch
Hong.
Ai ng! en xla, gap ngi ong hng va
tren lanh thocua Trung Quoc, nhac Viet alam
xuc ong ngi ngam th vangi nghe trong
ai squan Phap, vangi Viet cochong Phap
xa quelau roi, mavan con xuc ong khi nghe
ngam lai nhng cau th trong truyen Kieu.
Vn
73 VN HiN
ViT NaM
72
T
ai bin mch mu no l mt trong nhng
nguyn nhn gy t vong v tn ph hng
u ti nc ta. Vic iu tr di chng, phc
hi cc chc nng vn ng, cm gic ca c th
ngi bnh gp rt nhiu kh khn, tn thi gian v
khng t chi ph. Thm ch, nhiu ngi phi chu di
chng mt vn ng v cm gic sut i. Tuy nhin,
bn cnh cng c khng t trng hp vt
qua di chng ca bnh v tr v vi cuc sng bnh
thng. Cu chuyn ca bc Nguyn Th Gi (65 tui,
K Sn, Thu Nguyn, Hi Phng) di y l mt v
d in hnh ca nhng bnh nhn y li c
tai bin mch mu no.
Ngc dng thi gian, bc Gi chia s: Thng
3 nm 2010, mt m ti ra ngoi i v sinh v khi
vo nh th thy ngi kh chu, nghe thy ngi
khc ni, gi mnh, nhng ti khng th ni c.
Na ting sau, gia nh a ti cp cu ti bnh vin
huyn trong tnh trng na ngi bn phi khng c
ng c. Bc s kt lun ti b tai bin mch mu
no v ni bnh ny khng cp cu nhanh s b lit.
Bc nm vin c 2 ngy th gia nh xin chuyn
bnh vin khc chp ct lp. Sau mt thi gian
iu tr, bc i li vn phi nh ngi du, chn bn
phi vn thng, cng, khng co dui c, ngn tay
co dui rt au. Khi vo trng nom m nm vin, con
bc Gi mn t bo ca bnh nhn cng phng
c v c bit c ngi b bnh ging m mnh
khi hon ton sau khi dng sn phm Nattospes.
tm hiu thm thng tin v sn phm Nat-
tospes, ngi nh bc Gi gi in n bc s t
vn v c bit, Nattospes c chit xut t u
tng ln men theo phng php truyn thng ca
Nht Bn, c cng dng trong vic phng nga v
ph c cc cc mu ng, tng tun hon v lu
thng mu. H tr iu tr v phng nga tai bin
mch mu no (t qu) v cc di chng ca bnh
nh lit, ni ngng, mo ming. c bit, sn phm
gip h tr n nh huyt p, y l mt trong nhng
nguyn nhn hng u dn n tai bin mch mu
no.
Bit c thng tin nh vy, bc Gi s dng
Nattospes thng xuyn. Ni v cm nhn thi gian
u dng Nattospes, bc h hi chia s: Ti ung
thuc 2-3 ngy u, ngi kho khon hn, tay
chn mt m, d chu. Khi ung c 5-6 hp ti c
th i li c bnh thng. Lc u ti ung ngy
4 vin, chia lm 2 ln theo hng dn, sau thy
sc kho tt hn nn ti dng gim liu xung cn
2 vin/ngy. T n nay, ti dng khong
30 hp Nattospes v thy sc kho hon ton nh
trc khi b bnh. c bit, trc kia huyt p ca
ti l 170/80mmHg, th hin nay gim xung
140/80mmHg, rt n nh....
Nhn bc vui v lm vic nh, gip con chu,
chng ai ngh rng, t b lit m bc c phc hi
nhanh chng nh vy. Cu chuyn ca bc Gi lan
to cho nhng bnh nhn khng may mn v nhiu
ngi trong s h cng tm thy nim vui.
PHM HNG
nh minh ha
Ti khng cn b lit na
Vn
74
Vn
75
Vn
76
Vn
77