1

Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng l i tc c a cc nh gio d c trn ton c u. Chng trnh ny c UNESCO, y ban UNICEF c a Ty Ban Nha v Hi p h i Hnh tinh h tr v i s tham kh o ki n t Ban Gio d c c a UNICEF (New York). B n quy n 2000 Living Values: An Educational Program, Inc. International Coordinating Office 866 UN Plaza, Suite 436 New York, NY 10017 USA lv@livingvalue.net L n xu t b n ny c m r ng t phin b n g c Cc Ho t 15 - 18 tu i trong B sch Gio d c cc Gi tr S ng Cc ho t ng Gi tr cho Tu i Tr , n b n nm 2000 ng Gi tr dnh cho Thanh nin

y l cu n sch g c v i m c ch gio d c l y Gi tr lm n n t ng Tc gi gi m i b n quy n. Khng m t ph n no trong sch ny c ti b n, c lu tr trong h th ng sao l c hay c chuy n nh ng d i b t c hnh th c hay phng ti n no m khng c ng i gi b n quy n cho php tr c. M i yu c u xin lin h : vietnam@livingvalues.net Hy t i thm trang web Gi tr S ng : www.giatricuocsong.org Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng (LVEP) ng d ng nh ng k thu t, k nng r t n gi n nhng mang tnh chuyn mn cao, bao g m k nng l ng nghe tch c c, nh ng cu h i theo d ng ng - m , v cch th o lu n tm ra h ng gi i quy t. Ngoi ra, chng trnh cn s d ng phng php h c tch c c dnh cho sinh vin, h c sinh, m nh ng phng php ny th ng m t nhi u th i gian gio vin h c cch truy n t sao cho hi u qu . V v y, chng trnh ngh cc gio vin s d ng ti li u nn c t p hu n v i nh ng chuyn gia gi i, chnh th c c a LVEP. Hi n nay, chng trnh c t p hu n gi ng d y hon ton mi n ph Vi t Nam. c c nh ng chng trnh h ng d n v cc gi tr s ng, xin lin h Vn phng chnh c a LVEP theo a ch sau: 649/36/34 i n Bin Ph (F9A C x Tn C ng), Ph ng 25, Qu n Bnh Th nh, Tp. H Ch Minh i n tho i: 08 3 899 1627 (lin h ch Trish, ch Sen ho c anh Tng) Ho c a ch email: vietnam@livingvalues.net bi t thm thng tin v l ch s p x p t p hu n

Nh ng Gi Tr S ng cho tu i tr
Do Diane Tillman so n th o v pht tri n V i cc ho t ng b sung c a Myrn Balgrave Linda Heppenstall Sabine Levy Ruth Liddle Marcia Maria Lins de Medeiros Kristan Mouat Natalie Ncube Pilar Quera Colomina Trish Summerfield Eleanor Viegas V cc nh gio d c khc trn th gi i

L i ni

V i mong mu n lm phong ph thm v n s ng cho cc b n tr - h c sinh, sinh vin v cc i t ng thanh nin khc - b ng cch trang b cho h nh ng gi tr tch c c v k nng s ng thi t th c, h u ch trong hnh trnh vo i, chng ti xin gi i thi u n cc b n quy n sch Nh ng Gi tr S ng cho Tu i tr . Quy n sch ny l m t ngu n ti li u tuy t v i dnh cho gio d c vin, bao g m gio vin, nhn vin x h i, hu n luy n vin ho c lnh o nhm, nh ng ng i ang v s gi ng d y, h ng d n cc nhm thanh nin v ng i l n trong mi tr ng h c t p chnh quy nh tr ng ph thng, i h c hay trong mi tr ng sinh ho t cng ng nh cu l c b , nh vn ha v.v. y c chu n b , xy d ng k l ng v tr i qua qu trnh gi ng d y th Nh ng bi h c nghi m nn cc ho t ng c th s d ng cho c nhm nh v nhm l n thanh nin, b i l cc ho t ng dnh cho i t ng ny v n c n s chu n b c n th n v i h i ngu n l c t i thi u. M c d s r t c l i cho gio d c vin n u c t p hu n tr c khi s d ng sch ny, tuy nhin y khng ph i l yu c u b t bu c. Song chng ti ngh r ng nh ng ng i l n u tin s d ng quy n sch hy vui lng c qua ph n gi i thi u s nt v ngu n g c v b i c nh ra i c a Chng trnh Gi tr S ng, phng php lu n v m c ch c a quy n sch, cng nh cc bi h c tr c khi h ng d n cc ho t ng cho h c vin. Nhi u gio d c vin nh n th y vi c lm ny l h t s c c n thi t, v khi b n thn t chu n b , h s hi u, c m nh n r hn v bi h c v c th i gian suy ng m v m t gi tr nh t nh no tr c khi h ng d n cho h c vin. Do cc bi h c gi tr mang tnh h ng d n hn l rn d y nn gio d c vin ch ng vai tr h tr , h ng d n h c vin khm ph bi h c theo cch th c li cu n nh t. a s gio vin nh n th y cch lm m i m ny t o cho h c h i l ng nghe h c tr m i khi h chia s , tng tc v giao ti p v i b n h c. Bn c nh , gio vin cng hi u h c tr c a mnh m c su s c hn. Nhi u gio vin chia s r ng b n thn h nh n c v vn l i ch t vi c h ng d n, gi i thi u cc gi tr , ch ng h n nh m i quan h trong cng vi c v trong gia nh c c i thi n hn, h c m th y t b p l c, cng th ng hn v ngy cng h ng th v i cng vi c, c cch nhn, thi tch c c hn. Chc anh ch nh n c l i ch t i a, g t hi c k t qu t t p nh t khi s d ng quy n sch ny. N u c b t k yu c u h tr no trong qu trnh s d ng sch, hy vui lng lin h v i chng ti theo a ch sau: Vn phng chnh Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng - Living Values: an Educational Program t i Vi t Nam 649/36/34 i n Bin Ph (F9A C x Tn C ng), Ph ng 25, Qu n Bnh Th nh, Thnh ph H Ch Minh i n tho i: 08 3 899 1627 (Lin h ch Trish, ch Sen ho c anh Tng) Ho c thng qua a ch email: vietnam@livingvalues.net bi t thm thng tin v l ch s p x p t p hu n Website: www.giatricuocsong.org

Cc nh chuyn mn ni g v Chng trnh Gi tr S ng?

y l m t chng trnh r t c ngha, nh t l trong giai o n thanh thi u nin Vi t Nam ang tr i qua nhi u thay i tch c c l n tiu c c nh hi n nay. T 'Gio d c gi tr s ng' nghe c v l thuy t nhng th c t l i hon ton ng c l i, nh ng gi tr c t li c a con ng i nh Ho bnh, Tn tr ng, Trch nhi m c truy n t i m t cch nh nhng nhng su s c thng qua cc ho t ng a d ng, ph h p t ng l a tu i m h c vin/h c sinh c th tham gia, khm ph v tr i nghi m. Ph n h i c a gio vin/h c sinh tham gia chng trnh cho th y h r t h ng th. H cho r ng n nh nhng, d hi u, d th c hi n v lm cho b u khng kh trong gia nh, nh tr ng thn thi n hn, m p hn, tn tr ng nhau hn, h p tc t t hn. Phng php th c hi n cc ho t ng chng trnh LVEP cng l m t i m m nh r t ng lu trong b i c nh Vi t Nam ang c g ng khuy n khch cc gio vin thay i v a d ng ho cc phng php gi ng. Cc ho t ng LVEP nh suy ngh nhanh, lm vi c nhm, ng vai, di n k ch c th p d ng tng hi u qu gio d c chnh kho v ngo i kho. Ti mong mu n chng trnh LVEP ngy cng c h tr nhi u hn c th th c hi n, tri n khai r ng ri hn, l ng ghp, tch h p vo cc mn h c (nh Gio d c Cng dn) Vi t Nam. Ti cng mong m i c ngy cc nh gio d c, bin so n gio trnh Gio d c Cng dn Vi t Nam tham kh o su s c c v m t n i dung v phng php c a LVEP. - L Vn H o Vi n Tm l h c, thu c Vi n Khoa h c X h i Vi t Nam Qua kha h c, cc em tr ng thnh hn trong cu c s ng v trong ngh tham v n tm l c a mnh. 12 gi tr s ng l 12 tri t l s ng, 12 o l s ng, 12 k nng s ng. V i 12 gi tr , chng ta c m t nh n th c ng hn v cu c s ng, v ng i khc v b n thn mnh, gip chng ta nh ngha cu c s ng l g v s ng nh th no, trong c c nh n th c ci ch t. Chng ta bi t s s ng k t thc nh th no v ta ph i i di n v i n ra sao. Cc sinh vin c h c kha ny c c m t tri t l s ng ng n v sau ny s l nh ng nh tham v n gi i hn, c ch t l ng hn. - Tr n Tu n L Tr ng khoa Tm l, tr ng i h c Dn l p Vn Hi n B n th y ai l ng i bnh an nh t? Khi no b n th y bnh an nh t? c ai t cu h i nh v y v i b n m t cch n c n hay c bao gi b n dnh th i gian t tr l i nh ng cu h i m t cch nghim tc cha? L n u tin khi c nh ng cu h i trong gio trnh ny, ti th y b t ng v th v b i n i dung v c bi t l phng php gio d c g i m c a chng trnh. Xuyn su t 12 gi tr lun lun l nh ng cu h i gi n d nh t, c u trc n gi n nh t nhng l i gi ng nh m t chi c cha kha m t ng cnh c a khm ph t ng l p, t ng l p suy ngh. B c ra kh i kho ng l ng suy ngh y, b n b ng th y mnh tr nn m nh m y nng l ng nh c th v a ht m t hi th th t su. t ng xy d ng chng trnh Gio d c Gi tr S ng trn truy n hnh n v i ti ngay khi c xong cu n gio trnh. Ti g p ch Trish Summerfield, Gim c Trung tm Gio d c Gi tr S ng, ngh xy d ng chng trnh Qu t ng cu c s ng d a trn gio trnh gio d c Gi tr S ng, v i th i l ng 40 pht c pht sng lin t c vo 20h t i th 4 hng tu n trn knh VTV2 trong su t 2 nm 2007 v 2008. - Lng Thanh H o di n chng trnh Qu t ng cu c s ng, i truy n hnh Vi t Nam Xin c m n Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng (LVEP) mang n cho tr ng THPT DL inh Tin Hong, H N i t thng 05 nm 2001 n nay. Tr ng inh Tin lun s n 5

sng gip nh ng h c sinh g p kh khn v rn luy n o c cng nh k t qu h c t p. S thnh cng c a chng ti trong nh ng nm qua m t ph n l n do chng ti a Chng trnh Gio d c cc Gi tr s ng vo d y chnh kha trong nh tr ng, gip h c sinh bi t nu cao nh ng gi tr nhn b n, t t p c a con ng i t i u ch nh nhn cch. Chng ti k t h p d y chng trnh gio d c cc Gi tr S ng v i chng trnh cc k nng s ng chu n b t t hnh trang cho h c sinh chng ti h c ln v i vo cu c s ng. Tr ng inh Tin Hong, H N i c l l tr ng ph thng u tin c a Vi t Nam p d ng LVEP vo chng trnh gio d c chnh th c cho h c sinh,. v LVEP s mi mi i cng chng ti trn hnh trnh i m i v nng cao ch t l ng gio d c. - Ti n s Nguy n Tng Lm, Hi u tr ng tr ng THPT DL inh Tin Hong Nguyn Ph Ch t ch H i Tm l Gio d c H N i Qua l p Gi tr S ng, ti bi t c m c ch s ng c a mnh l g. Ti hi u c l i ch c a lng khoan dung, c a nh ng suy ngh, l i ni t t p dnh cho ng i khc. Ti cng hi u c th no l h p tc cng ng i khc. - Tr n Th Nam Phng Bc s Hi n t ng b tr n, nh l n, ci nhau, b k lu t khng x y ra h c Gi tr S ng trong cc l p th i m n a. nh ng h c vin c

- Nguy n Vn C ng Trung tm Gio d c Lao ng x h i s 4 "Theo ti, t t c cn b c a Trung tm, gia nh h c vin u c n c h c Gi tr S ng vi c gio d c h c vin hi u qu hn. V th , ti th y l gia nh c a h c vin cng c n c t v n v n u c m t ti li u dnh ring cho ho t ng t v n v Gi tr S ng cho gia nh h c vin th hay qu. - Phng Quang Th c Gim c Trung tm Gio d c Lao ng x h i s 6 Trong gi h c v Gi tr S ng Trung tm cai nghi n, ti t ng th y nh ng gi t n c m t bu n kh c a h c vin khi chia s nh ng suy ngh, khm ph v nh ng Gi tr v h i ti c mnh khng mang l i h nh phc cho gia nh trong khi mnh nh n c r t nhi u tnh yu thng c a ng i thn. Ti cng t ng b cu n vo nh ng gi gi ng si n i c a cn b v h c vin khi h c t vo nh ng tnh hu ng gy ti nghi n c th di n ra khi tr v c ng ng v cng nhau tm cch gi i quy t. T i l p h c Gi tr S ng ti ang gi ng tr ng S ph m g m cc cn b l p nm th 2, sinh vin th ng dng cc t b ch, n t ng v h ng th nh gi v cc gi h c. Ti nh nh t phin u gi cc Gi tr S ng di n ra v cng si n i v quy t li t. Ai cng mu n mua b ng c nh ng Gi tr c n thi t cho mnh. Nhi u em ni: Em mu n mua t t c cc Gi tr ny v em th y Gi tr no em cng c n. Sau bu i h c v Gi tr Yu thng, em Huy n, l p tr ng, sinh vin khoa Ti u h c ni: Hm nay em b m, em nh xin ngh h c, nhng em c g ng i h c v by gi em th y l n u em ngh bu i h c hm nay th r t ti c. - Hong Th Vi t H ng C c Phng ch ng t n n x h i, Chuyn gia o t o LVEP Phng php d y l ch ng ch khng p c th pht bi u nh ng suy ngh th c c a h khi tr l ch p nh n, tn tr ng v nh gi cao m i ki n, m i m, khng quy k t, khng rao gi ng. V v y, ng i h 6 t, khng m t chi u thuy t gi ng. Ng i h c i cc cu h i m v ng i h ng d n c n c m xc ch khng ph phn, khng ch p ng d n (facilitator) c n tr i qua m t kha

o t o cc k nng, cch th c t o m t b u khng kh an ton, ng tin c y, ng i h c c m th y an tm m b c b ch nh ng suy ngh, c m xc th c c a ring h . Ngoi ra, ng i Vi t chng ta r t thch c chia s tr c l p k t qu th o lu n c a nhm, v v y ng i h ng d n nn dnh th i gian cc nhm u c ng ln chia s tr c c l p. - Hn Th Thu Vn C ng tc vin LVEP

M cl c
B i c nh H ng n cc gi tr Chng trnh Gio d c cc Gi tr s ng l g M c ch c a Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng c th c a chng trnh Hon c nh ra i Gi i thi u Gi i thi u Chng trnh Gio d c cc Gi tr s ng B u khng kh d a trn n n t ng cc gi tr Cc bi h c Gi tr S ng Y u t h tr khm ph cc gi tr Ti p nh n Thng tin Suy ng m Khm ph cc gi tr qua th c t cu c s ng Th o lu n Khm ph cc t ng Th hi n hi u bi t v c m nh n v gi tr m t cch sng t o Pht tri n k nng Cc k nng x h i v c m xc c a c nhn Cc k nng giao ti p X h i, Mi tr ng v Th gi i H i nh p cc gi tr vo cu c s ng T p hu n LVEP Nh ng ho t ng gi tr ny l b c kh i u nh m lm n i b t nh ng gi tr vn ha c a chng ta Khi no ti c th i gian d y cc gi tr Ai d y cc Bi h c c b n Lm sao b t u Chng trnh T i sao ph i b t u v i bi h c v gi tr Ha bnh v Tn tr ng Tr t t c ngh khi d y v gi tr cho thanh nin Li u ti c c n ph i th c hi n t t c cc ho t ng khng K t h p cc gi tr trong chng trnh h c t p hi n hnh H c cch ch p nh n v m t b u khng kh l y gi tr lm n n t ng n nghe t t c cc cu tr l i Nh ng k hi u c dng trong bi h c H c vin v Gio vin - Hy chia s cc ho t ng c a b n v i th gi i M c ch Cc gi tr trong m i lin h v i b n thn 13 Pht tri n cc k nng c m xc v x h i Cc gi tr trong m i quan h v i m i ng i Pht tri n cc k nng giao ti p gi a con ng i v i con ng i 8 18 1 1 1 1 2

Cc Gi tr , X h i v Th gi i ng gp cho m t x h i r ng l n hn v i s tn tr ng, tin c y v c m c ch Cc bi h c gi tr 1. Ha bnh 2. Tn tr ng 3. Yu thng 4. Khoan dung 5. Trung th c 6. Khim t n 7. H p tc 8. H nh phc 9. Trch nhi m 10. Gi n d 11. T do 12. on k t Ph l c Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph Ph l l l l l l l l l l c 1: B n Tm tr c 2: Cc b c gi i quy t b t ha c 3: Hai con chim c 4: Ng n l a trong r ng r m c 5: Th tnh hu ng c 6: Tuyn b c a James O.C.Jonah c 7: M t bt sp c 8: Hong v cc h t gi ng hoa c 9: Th tnh hu ng - Trung th c c 10: Cc Bi t p Th gin/T p trung

21

24 43 56 72 85 95 106 118 132 144 155 160

169 170 171 172 173 176 177 178 179 181 183

L i c m n

B I C NH
H NG N CC GI TR

Ngy nay tr em kh p ni trn th gi i ang b e d a b i tnh tr ng b o l c, l m d ng, cng t t n n x h i ngy cng gia tng, tnh tr ng thi u tn tr ng ng i khc cng nh thi u th c b o v mi sinh ngy cng ng bo ng. Cc b c ph huynh v cc nh gio d c c a nhi u qu c gia ang ku g i s tr gip cho vi c gi i quy t tnh tr ng ng bo ng ny. M t trong nh ng cch c nhi u ng i tin t ng v cho l hi u qu , l t p trung vo vi c gi ng d y cc gi tr . Cng t , Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng (LVEP) c a ra p ng l i ku g i h ng n cc Gi tr .

CHNG TRNH GIO D C CC GI TR S NG (LVEP) L G?

Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng (LVEP) l m t chng trnh gio d c v cc Gi tr . Chng trnh ny a ra m t lo t cc ho t ng mang tnh tr i nghi m v cc phng php th c hnh dnh cho gio vin v ng i h ng d n nh m gip thanh thi u nin c i u ki n khm ph v pht tri n 12 Gi tr cn b n c a c nhn nh: H p tc, T do, H nh phc, Trung th c, Khim t n, Yu thng, Ha bnh, Tn tr ng, Trch nhi m, Gi n d , Khoan dung, v on k t. Chng trnh LVEP cng c nh ng ti li u c bi t dnh cho cc b c cha m , nh ng ng i lm cng tc chm sc, cng nh nh ng ng i t n n v tr em b nh h ng b i chi n tranh. n thng 8 nm 2008, Chng trnh LVEP c ph bi n trn 8000 a i m thu c 80 qu c gia khc nhau trn th gi i. Theo bo co c a cc nh gio d c, h c vin nh ng ni ny u nhi t tnh tham gia cc ho t ng, h b li cu n vo nh ng bu i th o lu n v th c hnh cc Gi tr . Cc gio vin cng ghi nh n r ng sau khi h c v Gi tr , h c vin c v tho i mi, t tin hn, bi t tn tr ng ng i khc hn, suy ngh tch c c hn, k nng ng x cng c nng cao hn, v h tr nn nhanh nh y hn trong cng vi c. M c ch c a Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng Gip m i ng i suy ng m v 12 Gi tr v tc ng th c t c a vi c th hi n nh ng Gi tr ny v i chnh mnh, v i ng i khc, v i c ng ng v v i th gi i. o su hi u bi t, t o ng c v tinh th n trch nhi m cho cc h c vin trong nh ng l a ch n mang tnh c nhn v x h i theo h ng tch c c. T o c m h ng cho cc h c vin trong vi c l a ch n nh ng Gi tr mang tnh c nhn, x h i, o c v tinh th n, cng nh th c th c hnh cc phng php c h ng d n nh m pht tri n v o su hn cc Gi tr ny. ng vin, khuy n khch nh ng ng i lm cng tc gio d c, h nh n th c c r ng gio d c l m t chng trnh cung c p cho h c vin nh ng tri t l s ng, gip cc h c vin tr ng thnh, pht tri n nng l c c a b n thn, c c ch n l a ng n v d dng ha nh p v i c ng ng. c th c a Chng trnh LVEP l m t t ch c phi l i nhu n, c UNESCO ng h v c y ban Qu c gia v UNICEF c a Ty Ban Nha, T ch c Hnh tinh, T ch c Brahma Kumaris b o tr v i s c v n c a nhm chuyn gia gio d c UNICEF (New York). Cu n sch ny bao g m cc ho t ng Gi tr dnh cho Thanh nin. Ngoi ra, b sch c a Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng cn c cc quy n sau: Nh ng ho t Nh ng ho t ng Gi tr dnh cho Tr em t 3 - 7 tu i ng Gi tr dnh cho Tr em t 8 - 14 tu i 10

Nh ng ho t Sch h ng d Sch h ng d Nh ng ho t Nh ng ho t

ng Gi tr dnh cho Thanh nin n t p hu n dnh cho cc gio d c vin LVEP n b tr dnh cho cc nhm Ph huynh ng Gi tr dnh cho ng i t n n v tr em b nh h ng b i chi n tranh ng Gi tr dnh cho Trung tm Cai nghi n Ma ty

Cu n Nh ng Gi tr Cu c s ng mang tnh suy ng m v m ng t ng cao, nh m khi d y tnh sng t o v ti m nng s n c m i h c vin. Cc ho t ng giao ti p gip h c vin bi t cch ng x v i ng i khc sao cho n ha; cc ho t ng ngh thu t nh ca ht, nh y ma gip tinh th n h thm ph n ch n v h ng kh i, tr chi kch thch t duy v tng thm ph n sinh ng, vui v cho cu c s ng c a h . Thm vo , nh ng cu c th o lu n nhm sau m i ho t ng cn gip h c vin khm ph m c nh h ng c a nh ng ki u thi v hnh vi khc nhau. Ngoi ra, sch cng cung c p cc ho t ng khc nh m tng c ng nh n th c v trch nhi m c nhn v x h i, v cng b ng x h i; vi c pht tri n lng t tr ng v c tnh khoan dung cng c gi i thi u thng qua cc bi t p trong t p sch ny. HON C NH RA I Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng c tri n khai t m t d n qu c t b t u t nm 1995 do Tr ng i h c Brahma Kumaris th c hi n k ni m 50 nm ngy thnh l p Lin Hi p Qu c. Nh m ku g i s chia s cc Gi tr cho m t th gi i t t p hn, d n ny t p trung c l y trong l i m u c a Hi n chng Lin Hi p vo 12 Gi tr mang tnh ph qut. Ch Qu c, kh ng nh lng tin vo quy n c b n c a con ng i, v ph m cch v Gi tr c a m i ng i. Sch h ng d n cc Gi tr S ng (Living Values: A Guidebook) l m t ph n c a d n Chia s cc Gi tr v m t th gi i t t p hn. Ngoi vi c cung c p nh ng bi h c v 12 Gi tr c b n, a ra cch nhn nh n c nhn cho s sng t o v duy tr nh ng thay i tch c c, g i m nh ng ti th o lu n v cc ho t ng nhm c h ng d n, sch cn gi i thi u nh ng ph n ho t ng Gi tr dnh cho h c sinh, sinh vin c th p d ng ngay trong l p h c. Chng trnh dnh cho l p h c mang tnh phc h a ni trn tr thnh ngu n c m h ng v ng l c thc y cho Cc Gi tr S ng: M t Sng ki n Gio d c ( LVEI, Living Values: An Education Initiative) ra i. LVEI ra i t s ki n 20 nh gio d c trn kh p th gi i t p h p t i tr s c a UNICEF thnh ph New York vo thng 8 nm 1996 th o lu n v : nhu c u c a tr em, nh ng tr i nghi m khi ti p xc v i cc Gi tr . Hai t p sch H ng d n cc Gi tr S ng v Cng c v Quy n Tr em c cc nh gio d c trn th gi i xem l ngu n t li u chnh cho vi c gi ng d y, trong m c tiu c a chng trnh l gio d c cc Gi tr - c nh ng n c pht tri n v nh ng n c ang pht tri n. Chng trnh c a vo th nghi m k t thng 2 nm 1997 v t , Chng trnh cc Gi tr S ng v ang trn pht tri n r ng kh p.

11

GI I THI U
Gi ng d y cc Gi tr S ng
Lm th no d y v cc gi tr ? Lm th no khuy n khch thanh nin khm ph, tm hi u v pht tri n cc gi tr cng nh nh ng k nng s ng, thi s ng, nh m gip h pht huy h t ti m nng s n c c a mnh? V lm th no thanh nin bi t mnh c th t o nn s khc bi t trn th gi i ny v c m th y b n thn c kh nng t o d ng m t th gi i t t p hn? Chng trnh Gio d c cc Gi tr s ng l m t chng trnh gio d c mang tnh ton di n, b i v chng ti tin r ng h c sinh, sinh vin c n c trang b nhi u k nng s ng khc nhau, thch h p cho m i lnh v c. N u thanh nin yu thch cc gi tr , cam k t s ng v i cc gi tr , h s c y k nng x h i, nh n th c v s th u hi u ng d ng cc gi tr ny vo cu c s ng c a mnh. Trn c s , M hnh L thuy t LVEP (Gio d c cc Gi tr S ng) v cc Ho t ng Gi tr S ng ra i. LVEP cung c p nh ng phng php v ho t ng h ng d n gi tr cho cc gio d c vin ch ng t o c h i cho h c vin khm ph v tr i nghi m 12 gi tr mang tnh ph qut. H c vin s nh n c nhi u l i ch qua vi c pht tri n cc k nng, cng nh qua khm ph, hi u bi t v ng d ng cc gi tr . Sau vi thng p d ng, nh ng gio vin tm huy t v i chng trnh nh n th y r ng m i giao ti p trong nh tr ng c c i thi n hn, m i ng i bi t tn tr ng v quan tm n nhau nhi u hn. Th ng th ngay n nh ng h c sinh c h nh ki m x u cng thay i n m c khng ng . Trong n l c tm hi u t i sao cch ti p c n ny l i hi u qu nh v y, m t s gio vin h i thm v c s l thuy t c a LVEP, nh ng phng php no c s d ng trong LVEP? S sau s m t qu trnh khm ph v pht tri n cc gi tr c s d ng trong LVEP. C hai qu trnh h tr song song: th nh t l t o ra m t b u khng kh l y gi tr lm n n t ng, th hai l th c hi n cc ho t ng gi tr .

12

B u khng kh d a trn n n t ng cc gi tr Y u t h tr khm ph cc gi tr

Suy ng m
cc ho t ng suy ng m v m ng t ng

Khm ph cc gi tr qua th c t cu c s ng
thng qua ngu n tin t c, tr chi v cc mn h c

Ti p nh n thng tin
qua nh ng cu chuy n, i m suy ng m v sch v

Th o lu n
Chia s , i su vo khm ph tr i nghi m v hi u bi t, ng c m

Khm ph cc t ng
Th o lu n r ng hn, t suy ng m, chia s theo nhm nh , v l p B n Tm tr

Th hi n hi u bi t v c m nh n v gi tr m t cch sng t o

Pht tri n k nng

X h i, Mi tr ng v Th gi i

Cc k nng x h i v c m xc c a c nhn

Cc k nng giao ti p

a cc Gi tr vo th c t cu c s ng
Hnh vi ng x d a trn n n t ng gi tr

13

B u khng kh d a trn n n t ng cc gi tr Xy d ng m t b u khng kh c s th u hi u l n nhau t t c m i ng i c tnh yu thng, th y mnh c gi tr , c tn tr ng v an ton.

u c m nh n

Vi c t o nn b u khng kh d a trn cc gi tr trong b c chu n b mi tr ng h c t p l u c n thi t khm ph v pht huy t i a cc gi tr tch c c. M t mi tr ng gio d c l y ng i h c lm trung tm, m trong cc m i quan h d a trn lng tin c y, quan tm v tn tr ng s khi d y ng c t t p, s sng t o t nhin, v gia tng s hi u bi t, ng c m. Xy d ng B u khng kh d a trn n n t ng cc gi tr l b c u tin trong S Pht tri n cc Gi tr . Do , trong qu trnh t p hu n, cc gio d c vin c yu c u th o lu n nh ng phng php d y h c t i u sao cho ng i h c c m th y c yu thng, c c m thng, tn tr ng, v c c m gic an ton. Trong lc th o lu n phng php gip ng i h c tr i nghi m nh ng c m gic y, b n thn ng i t p hu n ang t o ra mi tr ng nh th . M hnh L thuy t LVEP kh ng nh r ng h c vin s c c h i pht huy t i a ti m nng c a mnh trong m t mi tr ng h c t p c s khuy n khch, ng h , quan tm v sng t o. M i hnh th c ki m sot b ng cch e a, tr ng ph t, gy s hi, x u h ch khi n h c vin c m th y khng ph h p, t n thng, ng ng ngng v b t an. T h s c c m gic nh mnh l ng i th a, v khng cn m y thch th v i vi c h c t p. Nh ng h c vin g p r c r i trong cc m i quan h tr ng c m th y mu n rt lui, t b h t t t c ; m t s ng i m ra chn n n, s khc l i ri vo vng l n qu n trch c l i t c gi n tr th trch c - v hnh vi b o l c l i u khng th no trnh kh i. T i sao 5 c m gic ny - th u hi u, yu thng, c gi tr , tn tr ng v an ton - l i c l a ch n xy d ng M hnh L thuy t LVEP? Tnh yu thng hi m khi c quan tm nh c n trong nh ng h i ngh chuyn v gio d c. Tuy nhin, l con ng i, ch ng ai l i khng mu n c yu thng v tn tr ng, ch ng ai l i khng mong mnh c c s c m thng v an ton. Nhi u nghin c u v kh nng ph c h i tm l nhanh chng cho th y t m quan tr ng c a ch t l ng m i quan h gi a ng i tr tu i v nh ng ng i tr ng thnh c ngha trong cu c s ng c a h , th ng l th y c. Mi tr ng h c t p s nh th no khi chng ta c m th y c tnh yu thng, c gi tr v c tn tr ng? i u g x y ra trong m i quan h gi a chng ta v i gio vin - nh ng ng i t o b u khng kh h tr , an ton trong l p h c? Nhi u ng i c kinh nghi m trong chuy n ny, ch ng h n nh con c a gio d c vin, chng tm th y i u tch c c, s khch l v ngu n c m h ng t cha m mnh. Tri l i, chng ta c m th y th no khi m t gio d c vin, tr ng ho c nh, a ch trch, ch bai, t ra kh ch u v cng th ng ho c khi nh ng h c tr khc b c hi p, n t n hay b xc ph m? Trong khi y u t khuy n khch, g i ln c m h ng thch th c th khi d y s c sng t o, th nh ng phng php gy b i r i, lo l ng, ph bnh, ch trch, t o p l c v tr ng ph t l i lm ch m qu trnh ti p thu, h c h i. Ch v i suy ngh c c m, ght b ho c ch trch cng c th khi n con ng i ta r i b i, khng th t p trung h t tm s c cho nhi m v . G n y, cc chuyn gia trong lnh v c th n kinh h c ang khm ph ra nh ng tc ng tch c c i v i s pht tri n no b khi tr c c v, ng vin, v nh ng tc ng c h i khi mang nh ng tr i nghi m au bu n, ch n thng tm l. Lumsden lu r ng m t mi tr ng h c ng c s quan tm, khuy n khch s t o c m gic thch th h c t p v h c l c cng c i thi n th y r (Lumsden, 1994). V m t mi tr ng nh th cng gip gi m h n hnh vi b o l c, v t o thi tch c c i v i vi c h c t p (Riley, Cooper, 2000). Hi n nay trong n n gio d c, vi c nng cao thnh tch h c t p c a h c sinh tr thnh p l c n ng ln cc gio vin. Cng v p l c i m s m d n n cn b nh thnh tch, khi n ch t l ng d y b h n ch , gio vin cng khng cn th i gian v nhi t tm cho vi c t o d ng nh ng m i quan h t t p v i h c sinh. Lng am m, thch th v n c trong ngh s ph m b mai m t d n. i u ny cng nh h ng x u n ng c h c t p v b u khng kh l p h c. Alfie Kohn cho r ng Ci gi ph i tr cho cn b nh thnh tch chnh l nh m t vi c h c th t s. V c b n, h u nh nh ng g m cc h c gi ang tranh ci hi n nay th ch quanh i qu n l i t ng h c t p 14

v ng c sai, v cng b thc p nhi u, kh nng cng h n ch i (Janis, Senge, 2000). Thnh tch s t nng ln khi vi c h c t p th t s c ch t l ng. H c t p th t s v ng c h c t p gia tng trong b u khng kh l y gi tr lm n n t ng, ni m gio d c vin s ng ng v i nh ng gi tr c a chnh mnh, c tnh thng i v i h c vin v gip h c vin pht tri n cc k nng hi u bi t, tr i nghi m gi tr . i u ny khng c ngha l vi c d y h c xu t s c s lun x y ra khi c b u khng kh trn y gi tr ; b n thn ng i gio vin m u m c l m t gio vin xu t s c r i. Tuy nhin, nh Terry Lovat v Ron Toomey k t lu n trong nghin c u c a h : Gio d c cc Gi tr ngy cng c nhn nh n l c s c m nh v t ln kh i l i rn d y o c chi ti t n m c h n ch trong cch nhn ho c nh ng v n thu c v t cch cng dn. N ang c xem l trung tm c a t t c thnh qu m gio vin v nh tr ng c tm huy t c th hy v ng t c thng qua vi c d y v gi tr . Ch ring v m t ny th vi c gio d c cc gi tr c th c xem l m t m t xch b thi u m t gio vin u t v vi c gio d c c ch t l ng (2006). Tr thnh t m gng s ng ng v i cc gi tr Trong cc H i th o LVEP dnh cho Gio d c vin, nh ng ch nh: Gi tr c a chng ta v s pht tri n cc gi tr tr nh , Th p sng c m c ra dnh ring cho gio d c vin pht huy cc gi tr trong cu c s ng c a chnh h v nh n di n ra nh ng gi tr no l quan tr ng nh t i v i h , ng th i chia s cc phng php d y h c ch t l ng t o ra mi tr ng h c t p l t ng. Nhi u gio d c vin khm ph ra v p v t m quan tr ng c a vi c l ng nghe, t o i u ki n c s ch p nh n, trn tr ng v c l chnh mnh. Chnh nh ng con ng i tr ng thnh, chn ch n nh th y c gio l hnh m u c s c nh h ng m nh m n h c tr. Do tu i tr l l a tu i ham tm ti khm ph, l i hay hoi nghi, nn h s r t thch th v i nh ng gio d c vin c lng am m lm nh ng i u tch c c cho th gi i v th c hnh nh ng g mnh ni. K nng t o d ng b u khng kh d a trn n n t ng cc gi tr M hnh L thuy t LVEP cng ph n Nh n th c, Khuy n khch v Xy d ng nh ng Hnh vi Tch c c k t h p vi c gi ng d y qu n l b t tr c - gi i quy t cc v n , tnh hu ng b t ng x y ra theo cch ti p c n mang tnh nhn vn nh trn gip chng ta nh n ra r ng l con ng i, ai cng mong mu n c yu thng v tn tr ng. Chnh s quan tm, yu thch v tn tr ng trong khi ch ra nh ng tnh cch thch h p c th gip h c sinh hnh thnh kh nng phn tch ki u hnh vi c a mnh ho c nh ng k nng h c thu t khc, v pht tri n nng l c t nh gi m t cch tch c c v pht huy b n nng ti m n. Theo cch ti p c n ny, m i quan h con ng i c c i thi n cng nh s c ti p thu, lnh h i nh y hn v nhu c u c a h c sinh c p ng. K nng t o d ng b u khng kh d a trn n n t ng gi tr cng bao g m cc ho t ng: l ng nghe tch c c, a ra quy t c h p tc; a ra nh ng d u hi u nh thng bo gi yn l ng, t p trung, khi d y c m gic bnh yn ho c tn tr ng; gi i quy t mu thu n; v hnh th c k lu t d a trn gi tr . L ng nghe tch c c l m t phng php hi u qu dnh cho nh ng thanh nin hay t ra khng c , b t h p tc. Phng php ny lu nay c cc t v n vin v cc nh tr li u p d ng. Thomas Gordon cng ngh cc gio vin nn b t u lm quen v s d ng phng php L ng nghe tch c c. ng cho r ng t c gi n l m t c m xc th pht. t ng c o ny r t h u ch trong vi c c i thi n m i quan h gi a gio d c vin v i nh ng h c sinh ngang b ng. Xc nh quy t c h p tc l m t cch gip tng thi nhi t tnh tham gia v t ch c a h c vin. Nhi u gio d c vin cho r ng khi thanh nin ng gp vo qu trnh xy d ng quy t c ng x , h s tun th k lu t nghim tc hn, v c trch nhi m hn trong vi c qu n l hnh vi c a mnh, ng th i qua khuy n khch nh ng hnh vi tch c c b n b ng trang l a. Vi c t p hu n LVEP trong khun kh k lu t d a trn n n t ng cc gi tr cng k t h p v i nh ng l thuy t v qu n l b t tr c, hi u bi t tnh nhn vn c a h c vin v ni m tin vo t m quan tr ng c a cc m i quan h lnh m nh, h nh phc. M t s ng i s d ng phng php qu n l b t tr c xem thanh nin nh l c my; nhu c u c n c c m gic c ch p nh n v c gi tr t th y c v/ho c b n cng trang l a th khng c xem l nhn t tr ng y u trong vi c hnh thnh

15

ki u hnh vi ng x ng n. Khi nhu c u chnh ng ny c xem l m t ph n c a k ho ch can thi p, k t qu thnh cng s v t qu s mong i. V i M hnh L thuy t LVEP, gio d c vin c th nh gi cc y u t tch c c v tiu c c nh h ng n h c sinh, l p h c ho c tr ng h c, v i u ch nh cc y u t gip h c sinh c m th y mnh c yu thng, tn tr ng, th u hi u v an ton hn l c m th y ng ng ngng, b c l p, t n thng, s hi v b t an. Nh ng b c chu n b gi i quy t mu thu n c nh n m nh n vi c l p k ho ch h tr xy d ng hnh vi tch c c c a h c sinh. Gio vin t p trung vo vi c i x v i h c sinh sao cho h c m th y mnh c ng vin, khch l tinh th n trch nhi m trong vi c t i u ch nh hnh vi c a b n thn. Ch ng h n, v i nh ng h c sinh c thi tiu c c v gy ra nh ng h u qu , trong kho ng th i gian ph i tr gi cho h u qu y, h s khng b i x gi ng nh m t k x u. Ngoi ra, c nh ng lc gio vin c m th y t t nh t l v ng vng, kin quy t, nghim tc hay th m ch l c ng r n nh m gip h c sinh xy d ng kh nng t i u ch nh b n thn trong khi ang tr gi cho nh ng h u qu gy ra. i u ny ph n nh trong cng trnh nghin c u c a Satir; c m nh n trn y tnh yu thng v nh ng i u t t p l h t gi ng n y n nh ng hnh th c ng x giao ti p v hnh vi tch c c c a thanh nin. Cc bi h c Gi tr S ng C 12 bi h c v gi tr trong quy n sch Nh ng Gi tr Cu c S ng, m i bi h c c p n m t gi tr khc nhau. M i bi h c c thi t k d a theo gc nhn tm l h c, c bi t thch h p v i h c vin mang t t ng ch ng i ho c b cch ly, c l p. Cc ho t ng gip h n ch n ch i b , khng c - lm cho h c vin c m th y nh ng gi tr ny th t s c m c t i thi u thi lin quan n b n thn v mang l i l i ch cho h . Ch ng h n, vi c gi ng gi i cho h c vin r ng khng nn gy g , nh nhau trong tr ng khng ch khng m y hi u qu , m n cn khi n cho nh ng h c vin c bi t thm th , b c b i, th m ch mu n ch ng i l i. Cch t t nh t y l nn b t u m i bi h c v gi tri Ha bnh b ng m t bi t p m ng t ng. i u ny s gip khi d y kh nng sng t o v n c c a t t c h c vin. M t khi cc h c vin pht tri n c ti ng ni bnh an, h s cng c c v, khch l ti p t c th o lu n v k t qu c a s bnh an cng nh s b o l c, b o hnh. T ng n v bi c thi t k sao cho ng i h c c m th y c lin quan v c ngha i v i b n thn. Th ng th cc gi tr ch c h ng d n m c nh n th c, v l do ny nn gio d c vin c n th c hi n t t c ho c g n nh t t c cc bi h c trong m i n v bi m h mu n h c vin c a mnh khm ph. H c vin s yu thch cc gi tr v s ng theo gi tr n u h c khm ph n trn m i lnh v c khc nhau v pht tri n cc k nng c nhn, k nng x h i m c th cho php h tr i nghi m l i ch c a vi c s ng theo nh ng gi tr y. M t bi h c c b n v gi tr c th c ti n hnh ty theo i u ki n h c t p s n c. Cc gio vin trung h c v gi ng vin i h c c khuy n khch lin h cc gi tr v i mn h c ang gi ng d y ho c nh ng s ki n thch h p, c lin quan. Ch ng h n nh, m t bi h c c b n v gi tr c th c ti n hnh song song v i mn kinh t h c, l ch s v.v... ho c khi c nh ng tin t c th i s th gi i ho c a phng v nh ng g h c sinh, sinh vin quan tm. Y u t h tr khm ph cc gi tr M i Ho t ng Gi tr S ng b t u v i 3 y u t h tr vi c khm ph cc gi tr - c ghi ch trong s - bao g m: Ti p nh n Thng tin, Suy ng m, v Khm ph cc gi tr qua th c t cu c s ng. Ti p nh n Thng tin: y l cch d y v gi tr theo ki u truy n th ng. Sch v , chuy n k , cc ngu n thng tin c th tr thnh tr th c l c trong vi c khm ph cc gi tr . H c sinh s c m th y r t h ng th khi c nghe nh ng v d th c t v nh ng ng i thnh cng khi h mang trong mnh nh ng gi tr c n thi t. V v y, gio vin trung h c c n tm ti v khai thc nh ng 16

ngu n t li u ph h p lm sao cho h c sinh c m th y thch th, t gip h hi u c t m quan tr ng c a gi tr v hnh ng ng n c a b n thn. Sau m i bi h c, c n g i ra nh ng i m suy ng m v gi tr . Nh ng i m suy ng m ny c gi i thi u u m i n v bi h c, v c k t h p v i cc ho t ng khc trong cc bi h c c b n. Hi u bi t cc gi tr c t li l i u c n thi t gi ng d y gi tr n u h c vin s n sng g n b lu di v i nh ng nguyn t c s ng cao p (Thomas Lickona, 1993). Nh ng i m suy ng m ny mang tnh ph qut, m ra m t t m nhn v t m quan tr ng c a nhn ph m v s tn tr ng dnh cho m i ng i. Ch ng h n nh, m t i m suy ng m trong bi h c Tn tr ng l: M i ng i trn th gi i, k c b n thn ti, u c quy n c tn tr ng v s ng c nhn ph m. M t i m suy ng m v Khoan dung l: Khoan dung l s c i m v nh n ra v p c a nh ng i u khc bi t. Gio vin c th b sung thm vo nh ng suy ngh ring c a mnh, ho c s d ng nh ng cu thnh ng , ng n ng c a thch, nh ng cu danh ngn n i ti ng nh ng g mnh truy n t thm ph n phong ph. Tng t , cc h c sinh cng c th a ra suy ng m c a ring mnh ho c nghin c u nh ng cu ni n i ti ng, c a thch trong n n vn ha, l ch s dn t c. Suy ng m: Cc ho t ng t ng t ng v suy ng m yu c u h c vin a ra nh ng t ng c a ring mnh. V d , h c vin c yu c u hnh dung v m t th gi i ha bnh. Khi m ng t ng ra nh ng gi tr c ng d ng, h c vin c th tr i nghi m v suy ng m v nh ng t ng c a mnh. Qu trnh t o d ng, s h u v hy v ng l nh ng b c c n thi t gia tng c m gic h ng th i v i cc gi tr . G n y ng i ta cho r ng vi c m ng t ng mang l i r t nhi u l i ch. Peter Senge (2000) lu : Hnh th c ho t ng t p th ny h ng m i ng i t p trung vo m c ch chung. Con ng i v i m c ch chung c th h c cch gi s cam k t trong nhm b ng cch t o nh ng hnh nh t ng t ng v tng lai v hnh thnh nh ng nguyn t c hnh ng. Nh ng bi luy n t p ny chnh l h t gi ng suy ngh ban u s gip m i ng i t c i u mnh mong mu n. Vi c s ng theo m t gi tr no c th tr thnh m c ch chung cho h c vin trong l p, trong tr ng ho c khoa. Cc h c vin c th ho h ng, thch th v t ho t o nn s khc bi t tch c c. Nh ng bi t p suy ng m yu c u h c vin ng m ngh v nh ng tr i nghi m c a mnh trong m i lin h v i gi tr . H c vin cng c yu c u suy ng m v nh ng kha c nh khc nhau b c sau trong bi h c. Quan tr ng l h c vin c th h c t p tch c c n u h c th phn tch, nh gi v ng d ng cc gi tr ph h p cho m t tnh hu ng c th . Khm ph cc gi tr qua th c t cu c s ng: Thanh nin l l a tu i r t ham tm ti, hi u bi t nh ng g ang di n ra quanh mnh, v th hy tm nh ng lnh v c m h c vin quan tm, nh: AIDS, ngho i, b o l c, ma ty, tham nhng, ci ch t c a b n cng l p ho c tnh tr ng nhi m mi tr ng t i a phng Nh ng lnh v c ny s g i m ch th o lu n r t th c t , thi t th c v tc ng c a gi tr v ph n gi tr , cng nh hnh ng c a chng ta t o nn s khc bi t nh th no.

Th o lu n
T o m t khng gian th o lu n c i m , tn tr ng l n nhau l i u r t quan tr ng v c n thi t. Khi c c i u ny, vi c chia s s tr nn d dng, tho i mi hn. Vi c by t nh ng c m gic, c m nh n sau m i cu h i c th lm sng t quan i m c nhn v tm c s ng c m hn. Th o lu n trong m t mi tr ng mang tnh h tr c th gip hn g n, ch a lnh t n thng r t hi u qu . S ng ng ngng, x u h ban u c th c gi i t a ho c tri t tiu khi cc h c vin khm ph r ng nh ng ng i khc cng c c m gic nh mnh. Thm vo , h s c c nh ng ki n ng gp, b sung ci nhn c a mnh thm th u o hn. i u ny khng ch mang l i l i ch cho b n thn h m cn mang l i l i ch to l n cho c nhm. Qu trnh th o lu n cn c th gip cho i u tiu c c c ch p nh n v t t o b u khng kh c i m tm hi u nguyn nhn d n n nh ng tiu c c ny. Khi t t c c th c hi n 17

v i s tn tr ng chn thnh, h c vin s d n tho b c hng ro phng th , v khng cn bi n minh cho tnh tiu c c c a h . M t khi nh ng gi tr tch c c c khm ph, h c vin s c m th y b n thn mnh c gi tr ; d n d n h th y t do v c ch m nh m hnh ng khc i. Trong nhi u Ho t ng Gi tr S ng, cc cu h i g i m th o lu n c a ra, ch ng h n nh ng cu h i v c m gic, g i m qu trnh khm kh tr i nghi m v a ra bi n php thay th . Gio d c vin c th s d ng cu h i khi d y c m xc ho c hi u bi t c a h c vin. vi c gi ng d y cc gi tr t hi u qu , gio d c vin ph i bi t ch n kha c nh c m xc (t tr ng, th u c m, t ki m sot, khim t n v.v), Lickona g i y l c u n i gi a s suy xt v hnh ng (Shea, 2002). M t l do t i sao m LVEP c th c s d ng trong nhi u n n vn ha khc nhau l cc cu h i ph n l n d ng m . Nh ng cu h i d ng ny cho php h c vin th o lu n cc gi tr v ng d ng n theo nh ng cch th c thch h p v i n n vn ha v l i s ng c a dn t c mnh. Ch ng h n: B n th hi n s tn tr ng i v i cha m mnh b ng cch no? s c tr l i b ng nhi u cch khc nhau, ty thu c vo n n vn ha, tuy nhin k t qu theo mong mu n th l i nh nhau. Trong cc cu h i th o lu n, th ng th ch c m t ho c hai cu d ng tr l i ng sai, ho c c khng. Ch ng h n: C nn lm cho ng i khc t n thng hay khng?. Cu tr l i ng l Khng. N u h c vin no tr l i C, th gio d c vin s gi i thch l do t i sao vi c gy t n thng cho ng i khc l i khng t t. Khm ph cc t ng Ti p theo sau cc cu c th o lu n l ho t ng t suy ng m ho c ln k ho ch cho nhm v nh ng ho t ng ngh thu t, vi t nh t k, ho c k ch. Nh ng cu c th o lu n khc s gip hnh thnh B n Tm tr (Mind map)cc gi tr v ph n gi tr . Phng php ny h u ch cho vi c xem xt cc tc ng c a gi tr v ph n gi tr i v i b n thn, m i quan h v x h i. i chi u s tng ph n v tc ng c a gi tr v ph n gi tr l b c quan tr ng nhn ra nh ng k t qu di h n. Tm tr, con ng i h c cch Senge (2000) lu v h th ng t duy: Qua phng php B n hi u bi t t t hn v s tng thu c l n nhau v s thay i, v theo c th x l hi u qu hn cc y u t hnh thnh nn k t qu hnh ng. Cc cu c th o lu n trong nhm nh gip xem xt cc tc ng c a gi tr trong nh ng mn h c, lnh v c khc nhau. Ch ng h n nh, khi t ra v n :Nh ng v n n n c a Th gi i ngy nay, cc gio d c vin c th g i ln s quan tm v c m nh n c a h c vin tr c cc v n mang tnh th i s , ng th i h ng d n h c vin c a mnh hnh thnh nh ng nhm nghin c u nh ho c nhm tra c u thng tin trn Internet. Cc ho t ng gi tr c th khi d y ni m thch th th t s h c vin. Nh n ra ni m am m h c vin v h ng d n h khm ph v mn h c l m t hnh th c gi ng d y cho php h c vin h c th t v thc y chuy n ha ng c thnh hnh ng c th . Sau y l m t s cu h i gip khi d y lng nhi t tnh: T i sao b n l i ngh i u x y ra?, M i quan h gi a l g?, Theo b n l nn th c hi n i u g?. Th hi n hi u bi t v c m nh n v gi tr m t cch sng t o Ngh thu t l phng ti n tuy t v i th hi n nh ng t ng, c m nh n cc gi tr m t cch sng t o, v bi n nh ng gi tr y thnh c a mnh. Ch ng h n c th k t h p gi a v , chi tr chi, v i trnh di n ngh thu t, ho c nh y ma k t h p v i m nh c i u ny r t t t cho vi c bi u l v pht huy tinh th n t p th . Thng qua cc ho t ng y, h c vin s t lin h v i nh ng gi tr v n c s n c a b n thn v nh n ra nh ng g mnh th t s mu n ni. Qu trnh sng t o cng c th mang l i nh ng hi u bi t m i m , gi tr tr nn ngha hn i v i h v n tr thnh c a h . Ngoi ra, nh ng ho t ng khc nh vi t nh t k, hay sng tc truy n, th cng mang l i r t nhi u l i ch. Nh ng s n ph m p , sng t o y s khi d y ni m t ho v thi thc h c vin bi t qu tr ng b n thn hn. S a d ng c a cc lo i hnh ngh thu t c th gip h c vin h ng th hn. M t mi tr ng h c t p nh th s t o i u ki n cho m i ng i t a sng, gip h bi t khai thc nh ng ti m nng to l n n ch a trong mnh.

18

m nh c cng l m t phng ti n h tr quan tr ng. N khng ch gip con ng i xch l i g n nhau hn, m cn c th ch a lnh, hn g n t n thng r t hi u qu . Nhi u h c vin sng tc nh ng b n rap r t c o ni v cc gi tr . Hay cng c nhi u gio vin mang n nh ng bi ht truy n th ng ht cng h c vin. Pht tri n k nng N u ch suy ng m v th o lu n cc gi tr thi th cha , c n c cc k nng ng d ng gi tr vo th c t . Ngy nay, thanh nin r t c n tr i nghi m c m gic tch c c c c t gi tr , hi u k t qu c a hnh vi ng x v mu n ch ng a ra nh ng quy t nh c s c nh h ng l n. Howard Gardener nh c n t m quan tr ng c a Tr thng minh N i tm (Intra-personal Intelligence) v Tr thng minh tng tc c nhn (Inter-personal Intelligence) trong l thuy t Tr thng minh a d ng (Multiple Intelligences) c a ng (1983). Goleman nh n th y r ng Vi c hi u c c m xc s h tr r t t t cho vi c ki m sot b n thn, t p trung v n nh v ng ch c v tm l. Cch lm ny c ng c kh nng h c t p chuyn mn c a h c sinh trong b t k lnh v c, b mn no. H c vin tr i qua chng trnh xy d ng nng l c c m xc v x h i, th c i u ki n pht tri n c lo i hnh tr tu xc c m (emotional intelligence) (Goleman, 1995). Nh ng chng trnh nh v y bao hm c vi c h c t p nh ng k nng x h i, th u c m, gi i quy t mu thu n v nh ng chi n l c h ng d n m ng t ng. Cc k nng x h i v c m xc c a c nhn: R t nhi u k nng giao ti p c h ng d n trong cc Ho t ng Gi tr S ng. nh ng bi h c nh Bnh an, Tn tr ng v Yu thng s gi i thi u cho b n nh ng bi t p Th gin/T p trung. Nh ng bi t p Th gin/T p trung ny gip h c vin c m nh n v gi tr r hn. Thng th ng, nhi u thanh nin khng thch ph i gi tr t t tr ng. H cho r ng i u gy c ch nng l ng v h n ch ni m vui, ni m am m c a h , v v i h - vi c gi tr t t ch ng qua l tun th nh ng quy nh ng i l n t ra m thi. Gio vin c th nh n th y r ng th c hi n cc bi t p ny s gip h c vin tr m tnh hn, t cng th ng hn, tng m c t p trung, v h c t p cng hi u qu hn. Lc u h c vin th ng c thi ch ng i, nhng r i s ch ng i ny d n m t i sau vi bu i, v th c t cho th y cc h c vin b t u thch c m t kho ng th i gian yn l ng cho ring mnh. M t khi quen d n v i cch lm ny, h c vin c th t t o ra bi t p Th gin/T p trung cho b n thn. Kh nng t i u ch nh c m xc v gi m stress l m t k nng quan tr ng trong vi c thch nghi v giao ti p m t cch thnh cng. Vi c t i u ch nh gip con ng i nhanh chng i m tnh tr l i khi nh n ra m i e d a v c th th gi mnh bnh yn, thanh th n hn trong cu c s ng th ng nh t. Nh ng ho t ng Gi tr khc gip hi u bi t r nh ng ph m ch t tch c c c a c nhn, kh ng nh m nh m ni m tin r ng Ti c th t o nn s khc bi t; tm hi u cc quy n c nhn v trn tr ng kh nng nh n th c c a h ; v lm quen v i hnh th c i tho i n i tm tch c c, thi t l p m c ch v nh ng trch nhi m c lin quan. H c vin c yu c u ng d ng cc k nng theo nhi u cch a d ng khc nhau, ch ng h n nh thi t l p m c ch cho b n thn v li t k nh ng suy ngh gy n n lng v nh ng suy ngh khch l . Cc k nng giao ti p: Cc k nng h tr xy d ng tr tu xc c m c gi i thi u trong cc ho t ng trn y v c ng c hi u bi t v s t n thng, s hi, gi n d v cc k t qu c a chng trong m i quan h gi a chng ta v i nh ng ng i xung quanh. Cc k nng gi i quy t mu thu n, giao ti p tch c c, cc tr chi h p tc v th c hi n d n cng nhau l nh ng ho t ng nh m xy d ng k nng giao ti p gi a cc c nhn. K nng gi i quy t mu thu n c gi i thi u trong su t bi Ha bnh v c c ng c trong cc bi h c c b n v Tn tr ng v Yu thng. Trong bi Yu thng, h c vin c yu c u ngh v m t v n no v hnh dung chuy n g s x y ra n u h v n d ng gi tr yu thng. S pht tri n cc k nng nh n th c, tr i nghi m i cng v i k t qu s h ng h c sinh suy ngh v a ra cch ph n ng ph h p trong nh ng hon c nh kh khn. Cc gio d c vin c khuy n khch t o c h i cho h c vin tr thnh nh ng ng i trung gian gi i quy t mu thu n. 19

Phng php s d ng Th tnh hu ng cho php h c vin ng d ng cc gi tr v xem xt l i k t qu hnh ng. H cng c th t chu n b cc Th tnh hu ng ring cho mnh. H c vin ti p t c i u ch nh k nng giao ti p sao cho t t hn sau cc tr chi. M t k nng trong bi h c Khoan dung l t o ra nh ng ph n ng tch c c, kh ng nh mnh khi ng i khc a ra nh ng l i nh n xt phn bi t i x . Hy v n d ng tr sng t o cng v i th o lu n v phng php h ng d n tr c ti p gip h c vin c m th y tho i mi hn trong vi c p d ng nh ng k nng m i trong th c t . X h i, Mi tr ng v Th gi i Nh m gip thanh nin dm m c, dm nui d ng hoi bo, c i u ki n ng gp cho x h i v nh t l h hi u c ngha to l n c a cc gi tr trong m i quan h v i c ng ng, nhi u ho t ng c t ch c. V d : dn d ng nh ng v k ch th hi n k t qu c a vi c gi gi tr ho c ph n gi tr trong kinh doanh; thi t k m t m hnh cng ty m trong ng i ch th hi n gi tr yu thng; ch r nh ng hnh ng thi u khoan dung v thu th p nh ng cu chuy n v lng khoan dung trn bo ch. Ngy nay, n u thanh nin khng ch ng d ng nh ng gi tr ny vo cu c s ng c a ring h , m cn chia s v i c ng ng, x h i, h c th s c khm ph thm nh ng v n v cng b ng x h i v tm nh ng t m gng minh h a nh ng gi tr y. V d , bi h c Gi n d bn n ch mi tr ng v trch nhi m i v i h sinh thi. H c vin c khuy n khch tm ki m nh ng phng php h u ch, thi t th c ngng lm suy thoi mi tr ng v thc y ho t ng b o v h sinh thi t nhin trong khu v c. Nh m tng c ng tr i nghi m, nh n th c cc k t qu i v i cng b ng x h i, h c vin c khuy n khch xem xt tc ng do hnh ng c a c nhn i v i ng i khc, v lm th no m i ng i t o nn s khc bi t. Ch ng h n, trong bi h c Trung th c, h c vin c yu c u d ng m t ti u ph m th hi n ch Trung th c v thi u Trung th c, l y b i c nh t nh ng s ki n th c t , hay t nh ng bi h c l ch s , x h i. R i sau , h tm hi u k t qu c a s thi u trung th c ho c lng tham i v i cu c s ng c a ng i khc, v h i cc di n vin v c m gic c a h khi nh p vai. Cc bi h c v Khoan dung, Gi n d v on k t g i m nh ng y u t th hi n trch nhi m i v i x h i cng nh ng ho t ng th v v vui nh n. , h c vin khm ph s a d ng c a cc n n vn ha khc nhau hnh nh chi c c u v ng a s c mu. Bi h c Gi n d a ra nh ng l i ngh v vi c b o t n v tn tr ng thin nhin, mi tr ng sinh thi. Cn bi h c on k t, h c vin c d p i vo tm ti nh ng t m gng, hnh m u tch c c v tnh on k t, v sau cng nhau th c hi n m t d a n ch n l a. H i nh p cc gi tr vo cu c s ng Ph n H i nh p cc gi tr vo cu c s ng h ng d n h c vin ng d ng cc hnh vi d a trn n n t ng gi tr v i gia nh, x h i v mi tr ng. V d nh c nh ng bi t p v nh cho h c vin a ra nh ng hnh vi ng x m i theo ng gi tr trong gia nh. H c sinh c yu c u l p nh ng k ho ch c bi t lm m u cc gi tr khc nhau trong l p h c, tr ng ho c c ng ng. Cha m v cng vi c kinh doanh c xem l nh ng ngu n l c h u ch, ch ng h n h c th gip h c sinh h c cch xy d ng m t khu v n h u c ho c lm th no lm s ch dng knh. H c vin c khuy n khch chia s nh ng v k ch v b n nh c y ch t sng t o c a h cho nh ng ng i b n ng trang l a v nh ng h c vin nh tu i hn. Hy t o i u ki n cho h c vin tham gia vo nh ng d n ph c v h c t p. Chnh vi c c m th y b n thn c kh nng t o nn s khc bi t s xy d ng lng t tin v cam k t s ng v i cc gi tr .

20

T p hu n LVEP Vi c t o d ng b u khng kh d a trn gi tr gp ph n cho thnh cng c a chng trnh, t o s thch th, l i ch v hi u qu hn cho c ng i h c v ng i d y. Do , nn c m t bu i T p hu n cho cc Gio d c vin LVEP ton tr ng. Nh ng ho t ng gi tr ny l b c u nh m lm n i b t nh ng gi tr vn ha c a b n

Chng ti hy v ng r ng cc ho t ng ny s khi d y nh ng t ng cho gio vin v cc b c ph huynh khi h cng v i con ci mnh khm ph m t s cch th c tr i nghi m v khm ph Gi tr . Hy s d ng cc ngu n l c s n c v s c sng t o c a b n thn, ng th i khai thc cc k nng v ki n th c c a mnh ti p t c chng trnh gio d c l y Gi tr lm n n t ng. Hy s d ng nh ng bi ht truy n th ng c a dn t c ho c nh ng bi ht t cc n n vn ha khc trn th gi i. Cc gio vin c th h i v i nhau tr c khi gi i thi u v t ng Gi tr v chia s v i h c vin v nh ng Gi tr . Nn d n ra cc cu chuy n dn gian, cc cu chuy n h c u ho c cc cu chuy n v ng i th t vi c th t, cc bi h c l ch s , cc b phim thch h p Nn a nh ng cu chuy n mang tnh gio d c cao vo bi h c. C th h c vin s r t thch th khi c trnh di n cc cu chuy n . Ngoi ra, gio vin c th ngh h c vin sng tc cc v k ch ho c bi ht ring no , th m ch, h c vin c th xy d ng m t v k ch ng n trong c nh ng tnh ti t c ng tc ng u h ng v c s d ng tng ph n k ch tnh cho cc tnh hu ng th o lu n. Nh ng ng i l n tu i hn c th k nh ng cu chuy n ng ngn v d y nh ng hnh th c m nh c c xa. Cc nh gio d c c th a cc ho t ng m h sng t o ra ln trang web. Tm u ra gi d y cc Gi tr ?

Nh ng ng i lm cng tc gio d c th ng a ra cu h i ny, b i h b s c p v th i gian v i nh ng chng trnh h c qu t i. Tuy nhin, v l i ch c a vi c d y cc Gi tr , nhi u ng i trong s h tm cch l ng ghp nh ng ho t ng Gi tr vo m t s ho t ng hng ngy. Cc mn thu c lnh v c X h i nh L ch s , Vn h c, ho c cc mn c lin quan n Ngh thu t u r t thu n l i cho vi c khm ph nh ng Gi tr . V nhi u ho t ng trong cu n sch ny ph h p v i Ngh thu t t do, nn m t s tr ng dnh ra ph n l n th i gian d y v Gi tr trong cc ti t h c ng vn. Nh ng ho t ng Gi tr khc c th ph h p v i cc bi h c nghin c u X h i, Ngh thu t, K ch ho c Gio d c th ch t. C n dnh ra bao nhiu th i gian h ng d n cc gi tr sao cho hi u qu ? Theo nghin c u n i b , cng v i vi c ph ng v n, tham kh o ki n c a cc nh gio d c, m i tu n n u dnh c 90 pht h ng d n cc ho t ng gi tr ch c ch n s mang l i thnh cng r r t, h c sinh d n d n s n sng cam k t th c hnh ng d ng cc k nng x h i tch c c v s ng v i cc gi tr c a mnh. Ai d y cc Bi h c c b n M i bi h c c a Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng bao g m nhi u t ng khc nhau cho nh ng ho t ng Gi tr cc lnh v c khc nhau. B ng cch ny, t t c cc gio vin u c th tham gia v ng gp cho vi c khm ph cc Gi tr trong khun kh b mn mnh m nhi m. Nhi u bi v Gi tr , b sung cho t ng cho cc b mn, cn c cc Bi h c c b n. Trong m i bi h c c b n u ch a ng nh ng bi h c ch y u khm ph cc Gi tr nh t nh. Theo chng ti th gio d c vin nn d y cc Bi h c c b n ny theo trnh t s p x p.

21

M i tr ng c n xem xt cc Bi h c c b n quy t nh xem d y ghp vo mn no. V d , v nhi u Bi h c c b n v Ha bnh v Tn tr ng c cc ho t ng th o lu n v vi t (v d nh vi t bi lu n ng n), cho nn cc ho t ng ny c th c d y l ng ghp trong ti t ng vn n u khng c th i gian ring h ng d n cc gi tr ho c pht tri n cc k nng x h i. Cc Bi h c c b n v Trung th c c th c d y trong cc ti t L ch s . M t s tr ng cn dnh h n ra m t s gi h c cc Gi tr . Nh ng ng i lm cng tc gio d c xem xt r t k chng trnh c a h tm xem c th l ng ghp cc ho t ng Gi tr vo th i gian bi u m h ang d y hay khng. V d , c tr ng l ng ghp vo ti t u tin, tr ng khc l i l ng ghp ch ng 20 pht vo th i gian giao lu vn ha xy d ng m i quan h gi a cc h c vin ni cc ngn ng khc nhau. C nhi u kho ng th i gian r t ph h p cho cc Bi h c c b n. M t s gio vin th c hi n cc ho t ng Gi tr trong cc bi h c ngo i ng nh ti ng Anh. Trong tr ng h p ny, vi c s d ng cc ho t ng l y ra t Nh ng Ho t ng Gi tr dnh cho Tr em t 8 - 14 tu i l thch h p v r t nhi u i m suy ng m trong cu n sch dnh cho thanh nin r t tr u t ng. C nh ng gio vin mu n h p nhm cng nhau trao i, tm cch ng d ng gi tr vo b mn c a mnh. Nh ng gio vin d y b mn m thu t, ngh thu t c th l a ch n h ng d n cc gi tr Ha bnh, Tn tr ng v Trch nhi m, trong khi cc gio vin d y l ch s , nghin c u x h i c th m trch h ng d n gi tr Trung th c. Lm sao b t u Chng trnh?

Trong khi c m t s gio vin ti n hnh cc ho t ng d y v Gi tr trong t ng l p ring bi t, th c nhi u tr ng khc l i th y r ng s d ng phng php ton tr ng cng tham gia l r t c l i. i v i phng php sau, cc gio vin c n h p nhau l i v c th m i c ph huynh h c vin, sau trao i m c ch c a mnh v i nh tr ng, nhu c u c a h c vin v nh ng Gi tr m mnh mong mu n t p trung truy n t cho h c vin. M t s tr ng quy t nh ch t p trung vo h c m t Gi tr trong su t m t ho c hai thng, m t s tr ng khc l i ch n m t vi Gi tr d y trong nm h c, xy d ng m t khung ring bi t cho s pht tri n o c c a h c vin trong tr ng. bi t thm thng tin, hy tham kh o B n K ho ch trong Sch H ng d n t p hu n dnh cho cc gio d c vin LVEP. Cc bu i h i h p v nh ng bi ht N u c tr ng cng khm ph v m t Gi tr trong cng m t th i gian th vi c t ch c m t cu c h p ng n l cch th c r t t t b t u. M t vi gio vin c th xy d ng m t chng trnh m u, sau , trong bu i sinh ho t chung tr ng, h c vin cc l p c th thay phin nhau trnh by cc Gi tr m t cch sng t o thng qua v k ch ng n, m nh c... T i sao ph i b t u v i bi h c v Gi tr Ha bnh v Tn tr ng? Vi c m i gio vin, m i tr ng hay h th ng cc tr ng xem xt nhu c u c a h c sinh v xy d ng m t chng trnh ring ph h p v i hon c nh c th l i u r t quan tr ng. Tuy nhin, b n nn b t u chng trnh b ng bi h c v Ha bnh v ti p theo l Tn tr ng. Bi v Ha bnh nn c ti n hnh u tin b i v theo kinh nghi m c a chng ti, t t c h c sinh u quan tm t i m t th gi i Ha bnh - th m ch, cho d nh ng h c sinh ny c th l nh ng em hay gy g , nh nhau i chng n a. Cc h c sinh th y r ng bi h c v Ha bnh thch h p v r t th v , gip gi m b t s ch ng i m gio vin c th g p ph i nh ng h c sinh th ng c xem l ng ng c. Tn tr ng l ph n h c th hai c ngh v h u h t h c sinh th y r ng n cao ph m ch t c nhn v r t ch l i. Gio vin nh n th y h c sinh tr nn t tin hn, tn tr ng ng i khc v nng ng hn trong l p. M t l do khc khuy n ngh hai Gi tr Ha bnh v Tn tr ng c n c d y tr c l 45 ti t h c u tin ny ch a ng t t c nh ng k nng c b n s c p d ng trong su t cc bi 22

h c cn l i. Cc Bi t p Th gin/T p trung v k nng gi i quy t xung t c pht tri n trong su t 45 ti t h c u tin ny r t quan tr ng trong vi c xy d ng nn b u khng kh l y Gi tr lm n n t ng v nh ng k nng x h i tch c c. Khi h c vin c th gi i quy t mu thu n m t cch n ha v c s tn tr ng, chng ta s c r t nhi u th i gian cho nh ng bi h c khc. Hai Bi h c c b n cho m t tu n l qu t t, v a gip c ng c c gi tr tr ng tm trong su t chng trnh gi ng d y vo b t c lc no thch h p. Tr t t c ngh khi d y v cc Gi tr cho h c vin

1 Ha bnh Bi h c ny quan tr ng nh t v chi m nhi u th i gian nh t. 2 Tn tr ng 3 Yu thng Bi h c ny pht tri n thm cc k nng h c bi h c v Ha bnh v Tn tr ng. 4 Khoan dung Bi h c v tnh Yu thng c n c h c tr c bi h c v Khoan dung. Hai bi h c ny x p th 3, 4 l r t t t. 5 Trung th c 6 Khim t n 7 H p tc 8 H nh phc Bi h c v H nh phc nn t tr c bi h c v Trch nhi m. 9 Trch nhi m R t t t n u c k t h p v i mn h c d y v cc n n vn ha b n a v mi 10 Gi n d tr ng. 11 T do Hy h c bi Trch nhi m tr c khi h c bi T do. 12 on k t D y bi h c ny cu i cng l t t nh t. C nh t thi t ph i th c hi n t t c cc ho t ng khng? Khng. Vi c a cc ho t ng Gi tr khc nhau vo bi h c l r t t t, nhng nh ng ng i lm cng tc gio d c c th b qua m t s ph n ho c dng nh ng ti li u khc thay th . Trong cc bi h c, b n s th y c ph n cu h i v n i dung c trnh by theo d ng k ch b n. Nhi u ng i ngh nn a cc thng tin c th ny vo. N u mu n, cc b n hy thay i cc cu h i ny cho ph h p v i phong cch c a mnh, ph h p v i nhu c u, vn ha v b i c nh c th . K t h p cc Gi tr vo chng trnh h c hi n hnh Nhi u tr ng t p trung d y m t Gi tr trong m t kho ng th i gian no - th ng l 1 hay 2 thng. T t c gio vin c khuy n khch l ng ghp khai thc m t s Gi tr vo chng trnh h c t p hng ngy. M i bi v Gi tr c m t s ho t ng nh t nh. V pha cc nh gio d c v i t cch l chuyn gia v n i dung, h s bi t r ti li u no th hi n t t nh t cc Gi tr ho c so snh v i cc ph n Gi tr . Nhng gio vin l i l ng i bi t r i u g s thu ht c h c vin c a mnh. Nh ng mn h c nh L ch s , Vn h c r t d k t h p cc cu c th o lu n v Gi tr . Hy d ng l i nh ng i m bnh lu n trong bi h c khi m t c nhn hay nhm ng i a ra l a ch n. Hy h i h c vin: V sao ng i y l i l a ch n nh v y? K t qu c a vi c theo u i cc Gi tr v nh ng thch th c t c i u ? B n th y Gi tr ho c ph n Gi tr y c th hi n nh th no?. Trong cc gi day Vn,ho c d y Ngn ng , gio vin c th ch n c nh ng ti li u c lin quan t i Gi tr ang c khm ph, gi ng d y. Ti li u c th l cc bi th, truy n ng n, ti u s t thu t, bi vi t v tri t h c, cc cu n sch kinh i n trong cc nhn v t chnh th hi n Gi tr 23

ang c c p. ngh h c vin ng gp ki n ph n h i ( ki n, bnh lu n) v nh ng g h v a c, vi t v cc Gi tr ho c sng tc cc bi th c a ring mnh. Kristan Mouat, m t gio vin t ng s d ng ti li u Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng cho r ng vi c ghi nh t k l m t cch lm hi u qu xy d ng c u n i gi a nh ng tr i nghi m c a h c vin v nh ng tr i nghi m c a nhn v t hay cc ch trong bi. V d , tr c khi c m t bi th, m t cu chuy n, h c vin c th ghi l i cc tr i nghi m c a ring mnh, ch ng h n: Th i i m m ti c m th y c tn tr ng... ho c Nh ng lc ti c m th y c an ton v yu m n.... Vi t v m t nhn v t cng l m t cch lm hi u qu hi u xem Gi tr no khch l nhn v t. V d , gio vin c th ch d n h c vin: Hy t ng t ng b n l nhn v t Friar trong v Romeo v Juliet c a Shakespeare. Hy ghi vo nh t k c a b n m t s o n v vi c t i sao b n l i ng lm l c i cho Romeo v Juliet. (V d : B i v ti mu n em l i s ha gi i gi a cc gia nh ang mu thu n v xch mch nhau, k t thc cu c xung t mu.) Ngh thu t l m t phng ti n tuy t v i k t h p d y v cc Gi tr trong khi d y cc k nng m h c vin c n ph i h c. Khi di n k ch, trong lc d y cch nh p vai so n cng k ch b n, hy ch n cc v di n c lin quan n Gi tr ang c n ch . Trong ti t m nh c, khi d y h c vin bi t cch chi v ph i kh nh c c , hy k t h p th o lu n, ch ng h n nh th o lu n v gi tr on ngh h c vin th hi n cc Gi tr khi h c cch t mu, k t. Trong cc gi h c v ngh thu t, v v iu kh c. Gio vin v h c sinh c khch l ch n nh ng bi ht hay v Gi tr ang d y. Cch ny ch th c hi n c p a phng do s a d ng v ngn ng , tu i khc nhau c a h c sinh v nh ng phng ti n gi ng d y t i ch . M ng lin h cc mn h c d y v Gi tr r t h u ch. L p m t nhm cc gio vin t o nn nh ng m ng v Gi tr ang d y theo b i c nh vn ha v b mn c a mnh. Xem m t v d v M ng c a Gi tr T do nh sau: M ng lin h cc mn h c d y v Gi tr

Khoa h c
Khoa h c gp ph n t o d ng m t th gi i bi t tn tr ng l n nhau.

Gio d c th ch t
Th kh Th th o lu n v th c gi gn s c e b n thn o lu n v s tn tr ng u trong th thao

Qu n l gia nh
Tn tr ng nh ng ng i n i tr trong gia nh.

K ch
Ti u ph m v tn tr ng v thi u tn tr ng.

Tn tr ng

m nh c
H c vin trnh di n ho c mang n nh ng bi ht c n i dung th hi n s tn tr ng.

Ngh thu t
T mu v v nh ng bi u t ng th hi n s tn tr ng. T o m t tc ph m c t dn c a chnh mnh Ch p hnh nh ng ng i c nh ng ng gp tch c c.

Ngn ng /Vn h c
Nh n di n cc nhn v t th hi n lng t tr ng, thi u tn tr ng. Sng tc nh ng bi th ho c bi lu n ni v tn tr ng.

24

 H c cch ch p nh n v m t b u khng kh l y Gi tr lm n n t ng i khi, c m t s h c vin t v ch ng i l i tr ng h c v vi c h c hnh tr ng, cng nh ban u h t ra khng h ng th v i cc ho t ng Gi tr . S ch ng i ny c th l bi u hi n c a s t c gi n v khng c ng i khc l ng nghe ho c c m th y mnh khng c coi tr ng. V v y, m t b u khng kh ch p nh n, tn tr ng, c s quan tm l n nhau l i u h t s c quan tr ng trong khi th o lu n. Nhi u ng i cho r ng lm c i u ny khng d cht no, nhng v i kinh nghi m th c t , chng ta c th t o c b u khng kh nh th . Nh ng ho t ng gi tr u tin c thi t k sao cho t o ni m vui thch v li cu n h c vin tham gia; theo , thi ch ng i s t t gi m v h c vin m nh d n by t i u h mong mu n. Cc cu c t p hu n cho gio vin v Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng r t h u ch trong vi c khm ph m t lo t nh ng k nng khc nhau nh m t o l p v duy tr m t b u khng kh tch c c nh v y. n nghe t t c cc cu tr l i L ng nghe v th a nh n t t c cc cu tr l i c a h c vin l i u thi t y u trong cc cu c th o lu n v cc ho t ng Gi tr . i u ny c th t ra m t thch th c cho cc gio vin - nh ng ng i v n quen v i ki u tr l i ng v sai trong l p h c. Khng nh cc cu tr l i ng v sai mn ton v khoa h c, l i pht bi u by t c m nh n c a m t h c vin v m t khi ni m no l c m xc c a chnh cc em nn khng th d dng ni l ng hay sai. M t s h c vin v mu n th xem gio vin c ch p nh n cu tr l i c a mnh hay khng nn c tnh a ra nh ng cu tr l i hm h nh, th m ch khc th ng. V d : Khi c h i v m t th gi i Ha bnh, m t h c vin c th ni: Chi n tranh l m t ph n c a th gi i Ha bnh. Ho c khi tr l i cu h i trong bi H nh phc v i u m b n mu n nghe, h c vin c th tr l i, Ti mu n nghe ng i ta ni r ng ti l ng i kinh kh ng. V i nh ng tr ng h p ny, gio d c vin nn n gi n xem cc cu tr l i y nh m t s ph n nh n i b t h nh c a h c vin . Hy g t u v i lng tn tr ng gi ng nh v n lm v i cc h c vin khc. i khi ch c n g t u thi l . Cng c khi gio d c vin nn ni thm i u g th a nh n cu tr l i ho c nh c l i n i dung thng i p c a h c vin, y cng l cch th hi n s tn tr ng i v i h c vin c a mnh.Vi c l ng nghe m t cch tch c c i v i cc cu tr l i cho php h c vin ch p nh n c m xc c a mnh v b t u x l cc c m xc . V d : N u m t h c vin v cc kh u sng trong b c tranh c a mnh v m t th gi i Ha bnh th gio vin c th ni v i m t s ch p nh n, chn thnh v nghim tc xem c ph i h c vin ang cng th ng hay khng. Ch ng h n, gio d c vin c th kho lo h i l i r ng: N u ngay c trong m t th gi i Ha bnh m c sng th ch c ph i s l m nh . (Xin hy xem thm ph n L ng nghe Tch c c trong H ng d n T p hu n cho Gio vin Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng). B n cng c th b sung thm cu tr l i tch c c c a mnh ho c ni xem t i sao h l i c m th y nh v y v i i m no trong bi h c, nh t l h c vin ang mang n ng ni m tin tiu c c, gy t n h i ho c phn bi t i x . Nhn chung, h c vin th ng t m v cc th y c v hay quan tm n s thch c a gio vin v m t i u g cao qu, t t p, ng n. Khi chng ta chn thnh v bi t tn tr ng h , m i s ch ng i, ph n khng th ng s gi m d n v nh ng ph m ch t t t p v n c c a h c vin d n d n hi n r. Khi h c vin khng khng r ng mnh h i khi c nh ng h c vin c khng khng cho r ng mnh khng t t, ch ng h n h ng ng m m t nhn cch ph n di n. N u i u ny x y ra trong m t cu c th o lu n (t t nh t nn ni chuy n ring v i h c vin y), b n c th h i T i sao b n l i ng ng m ng i ?, B n c 25

ngh r ng ng i mu n i u g x y ra khng?, T i sao?, Gi tr no n m ?. Hy ti p t c g i m , t p trung g n hn vo nh ban u. Lun lun c m t Gi tr v ph m ch t tch c c n m sau nh ban u. Khi i u ny x y ra, gio vin c th qu quy t V th b n ng ng m ... v ghi l i nh ng Gi tr tch c c. L i k t lu n ny c hi u r ng m i ng i ai cng c nhi u lc ph m sai l m, nhng m t lc no h c nhn nh n l c ng c t t. M c ch c a vi c p d ng cch ti p c n ny i v i h c vin l a ng i tr v v i nh ng Gi tr tch c c hay m c ch tch c c. H c vin c th thay i quan i m c a mnh v b n thn r ng mnh l ng i x u, n u h bi t nhn nh n m t Gi tr tch c c ho c quan tm n m t i u t t no . Hy duy tr vi c lm ny theo cch tch c c v h c vin c th b t u nhn b n thn mnh theo h ng khc tch c c hn. Nh ng k hi u c dng trong bi h c ... : i m suy ng m. : Gio vin t cu h i cho h c vin. : L c b t, t m ng ng.

26

H c vin v Gio vin

Hy chia s cc ho t ng c a b n v i Th gi i! Chia s c a H c vin H c vin th ng thch trnh by nh ng sng t o c a mnh. M i h c vin trn ton th gi i u c m i chia s nh ng suy ngh, sng tc c a mnh (nh th ca, ti u lu n, bi ht, b c v , nh ng tr i nghi m c a b n thn) v i cc b n cng l a tu i thng qua trang web c a Gi tr S ng: www.giatricuocsong.org, v email: vietnam@livingvalues.net. Ho c g i cc suy ngh v tc ph m ngh thu t c a mnh n i u ph i vin Chng trnh LVEP qu c gia c a b n. Ho c Vn phng Gio d c cc Gi tr S ng Qu c t g n nh t. Chia s t cc Gio vin Nh ng gio vin s d ng Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng cng lun c m i v khuy n khch chia s kinh nghi m c a b n thn. Thng qua trang Web c a Gi tr s ng, h c th chia s cc ho t ng, ki n th c v kinh nghi m chuyn ngnh c a mnh v i nh ng nh gio d c trn kh p th gi i, ho c g i ng gp n i u ph i vin Chng trnh LVEP qu c gia g n nh t. nh gi hng nm: nh gi l m t ph n quan tr ng trong b t k m t chng trnh no. Nh ng nh gi c a gio vin v chng trnh v s thay i c a h c vin sau m t th i gian o t o th c s quan tr ng. Hy bo cho i u ph i vin Chng trnh LVEP trong n c bi t r ng b n ang s d ng Chng trnh LVEP, v b n s nh n c m t m u nh gi dnh cho gio vin hng nm, ho c b n c th tm th y m u ny trn trang web. Chng ti hy v ng Chng trnh s em n cho cc b n hng v ng t ngo c a cc Gi tr S ng. Xin chn thnh c m n!

Lu : Trong khi n i dung c a cc Bi h c c b n c ghi nh n trong cc b c trn y, m t s t ng li t k d i m i ph n mn h c c a cc bi Gi tr c ghi ch. Cc nh gio d c s c th c ng c nh ng m c ch trn y thng qua vi c s d ng cc chng trnh gi ng d y theo b mn c a mnh.

27

M C CH
CC GI TR TRONG M I LIN H V I B N THN
Pht tri n cc K nng C m xc v X h i
M c ch 1: H ng d n v t o h ng th trong vi c khm ph cc Gi tr . Cc b c: Th o lu n xem m t th gi i t t p hn s nh th no v th c hi n ho t ng suy ng m nh m khm ph cc Gi tr m i c nhn (Bi h c c b n - BHCB - v Ha bnh 2). Hnh dung v truy n t cc t ng v m t th gi i Ha bnh (BHCB v Ha bnh 2). M c ch 2: Gip h c vin nh n bi t cc Gi tr ph qut c b n c a chnh mnh b ng cch khi d y tr sng t o v a ra cc t ng. Cc b c: Hnh dung v m t th gi i Ha bnh v chia s nh ng t ng c lin quan n b n thn, ng i khc, v th gi i (BHCB v Ha bnh 2). Pht tri n ti ng ni xy d ng Ha bnh qua ho t ng hnh dung b n thn l m t ng i n t th gi i ha bnh v a ra l i khuyn, t ng v th gi i ha bnh (BHCB v Ha bnh 5). Thng qua tr chi ch n l a cc Gi tr quan tr ng nh t i v i h c vin (BHCB v Tn tr ng 3). Hnh dung, truy n t t ng v th o lu n v m t Th gi i Yu thng (BHCB v Yu thng 1). Tm cc bi ht, bi u t ng ho c cc bi th th hi n s m r ng vng tay tr c n; ho c ph ng v n m t trong nh ng ng i m h a thch v ch ny (BHCB v Yu thng 4). Vi t m t l th g i cho b n thn chia s nh ng c m nh n, nh gi v t cho mnh l i khuyn; ra m c ch s ng (BHCB v Yu thng 10). Ngh v cc th n t ng, ng i bi t gi s cn b ng gi a lng t tr ng v s khim t n (BHCB v Khim t n 1). Xc nh Gi tr quan tr ng nh t cho s h p tc (BHCB v H p tc 12). Lm m t tr chi v nh ng ng i bi t qu tr ng h nh phc (H nh phc, Ngn ng /Vn h c). Th o lu n v nh ng i u h c vin tin t ng; vi t m t s cu b t u v i c m t Ti tin vo... vo S tay Trch nhi m c nhn, sau l Ti mu n c quy n... v Trch nhi m c a ti l... (BHCB v Trch nhi m 2). M c ch 3: Suy ng m v ngha c a t ng Gi tr Cc b c: Suy ng m v th o lu n cc i m suy ng m trong su t 12 bi h c v Gi tr . T sng tc cc i m suy ng m, v b sung thm nh ng i m suy ng m khc trch d n t ngu n sch v c c ho c t n n vn ha a phng (t t c cc Gi tr ). M c ch 4: Ch n l a m t gi tr tr i nghi m v pht tri n phng php gi m cng th ng, nui d ng b n thn. Cc b c: Th ng th c cc bi ht lin quan n Gi tr T n h ng c m gic bnh yn trong su t cc Bi t p Th gin/T p trung Th ch t, Bnh yn, Ngi sao Bnh yn sau m t vi l n th nghi m (BHCB v Ha bnh 4, 6 v 10). Th o lu n v c m gic bnh an v b t an; sau nh n d ng ra nh ng suy ngh v ho t ng gip cho b n thn c m th y bnh an hn (BHCB v Ha bnh 4). 28

 Sng tc m t bi th, ho c m t bi lu n ng n v nh ng kho ng th i gian m h c vin c m th y bnh yn nh t (BHCB v Ha bnh 5). Tr i nghi m c m gic tn tr ng b n thn v tn tr ng ng i khc thng qua cc Bi t p Th gin/T p trung Tn tr ng v Ngi sao Tn tr ng (BHCB v Tn tr ng 7 v 8). Th c hnh lm y b n thn b ng tnh yu thng v th gin v i Bi t p G i i tnh Yu thng (BHCB v Yu thng 4). Vi t v nh ng th i i m trong i m b n thn tr i nghi m c m gic trn y tnh thng (BHCB v Yu thng 7). L p m t b ng danh sch nh ng suy ngh khi d y c m gic yu thng v nh n th y mnh c k nng, nng l c (BHCB v Yu thng 9). Khm ph ra r ng s khim t n c th gip ta thanh th n, nh nhng, t tin, v m nh m ngay c khi i di n v i nh ng thch th c (BHCB v Khim t n 9). Th o lu n v c m gic bu n b v cch nui d ng, chm sc cho b n thn (BHCB v H nh phc 8). a ra 10 nguyn t c mang l i h nh phc trong m i nhm nh (BHCB v H nh phc 9) Dnh 10 pht m i ngy trong 1 tu n lm bi t p v nh: Gi n d l thanh th n, tho i mi Gi n d khng ph i l lm cho m i th tr nn ph c t p ln (BHCB v Gi n d 1). Th o lu n v s gi n d v lm th no c c m t tm tr r rng; t sng t o m t bi t p th gin hay m t kh u hi u v gi n d (BHCB v Gi n d 3). Th o lu n v lng bi t n, c m kch tr c nh ng i u b nh , bnh d trong cu c s ng, v vai tr c a tnh nh n l i, tnh b n, s khch l ; sau , vi t m t bi lu n ng n, m t bi th, ho c m t bi ht; ph ng v n nh ng ng i quan tr ng trong cu c i h c vin v nh ng i u gi n n nhng c ngha; sng tc m t bi vn v i ch Lm th no cu c s ng tr nn n gi n hn (BHCB v Gi n d 5 v 6). Th o lu n xem th no l t do n i tm, th no l nh ng suy ngh mang tnh t do, ho c p bu c; t n h ng c m gic t do v i Bi t p Th gin/T p trung T do. Vi t v nh ng lc h c vin c m th y t do nh t (BHCB v T do 2). M c ch 5: Nng cao nh n th c, ni m say m, h ng th v quan tm n cc Gi tr Cc b c: L ng nghe cu chuy n Hong v cc h t gi ng hoa; ngh v m t th i i m no trong qu kh khi m h c vin th hi n lng c m kch tr c s th t th, trung th c c a m t ng i, v khi h c ng i khc trn tr ng v s th t th y (BHCB v Trung th c 1). Suy ng m v k cc cu chuy n v nh ng l n h mu n h p tc v nh n c s h p tc, cng nh nh ng lc khng nh n c s h p tc. C m gic, k t qu v c trng c a m i tnh hu ng nh th no? (BHCB v H p tc 1) Suy ng m v nh ng th i i m h nh phc trong i v nh n bi t cc Gi tr n ch a sau (BHCB v H nh phc 1). Th c hi n ho t ng B c i tin t ng trong nhm 4 ng i v th o lu n v tinh th n trch nhi m; a ra nh ngha v trch nhi m trong nhm v s d ng n lm cu m u trong S tay Trch nhi m C nhn (BHCB v Trch nhi m 1). Th o lu n v s gi n d v th c hi n m t ho t ng n gi n (BHCB v Gi n d 1) Th o lu n nh ng khi ni m c b n v on k t, th ng nh t v chia s cc cu chuy n ho c nghin c u v nh ng loi v t th hi n tnh on k t m nh m ; th o lu n trong nhm nh xem nh ng loi v t y l i bi h c g cho con ng i (BHCB v on k t 1). M c ch 6: Pht tri n nh ng ki u hnh vi ng x n ha, yu thng, trung th c, h p tc thng qua vi c xc nh, nh n th c v th c hi n nh ng hnh ng d a trn c s cc Gi tr . Cc b c: Suy ngh v lm m t vi c nh , n gi n no gip th gi i ny gi ng v i th gi i Ha bnh m h c vin v n hnh dung (BHCB v Ha bnh 3).

29

 Cng nhau ch n l a nh ng ki u hnh vi ng x m i lm cho l p h c bnh yn hn (BHCB v Ha bnh 6). L p danh sch cc hnh ng c ng c m nh m c m gic yu thng v c nng l c (BHCB v Yu thng 9). Th c hi n hai hnh ng t c cc m c ch c nhn ra (BHCB v Yu thng 11). Hi u nh ng nh h ng c a s thi u trung th c i v i m i quan h , v k t qu c a s thi u v ng tnh chnh tr c (BHCB v Trung th c 5). Th c hnh v cam k t gi trung th c b ng cch t o ra nh ng t m th tnh hu ng v Trung th c, trnh di n ti u ph m minh h a ki u ph n ng trung th c v thi u trung th c, r i xem xt cc k t qu (BHCB v Trung th c 8). Suy ngh v cch lm th no vui v th c hi n cc nhi m v Khim t n trong khi v n gi mnh trn y nhn ph m; ngh v cch nh gi cc nhi m v d a trn ph m ch t ho c cc Gi tr tr i nghi m c; hi u t m quan tr ng c a t ng ph m ch t (BHCB v Khim t n 6). L p danh sch 10 cch th c c th h p tc v i nhau; tng tinh th n h p tc trong gia nh (BHCB v H p tc 2 v 10). ra nh ng quy t c xy d ng tinh th n h p tc th c s (BHCB v H p tc 10) Khm ph nh ng cch th c mang l i h nh phc cho b n thn, cho thin nhin v cho ng i khc, v th nghi m t ng ny trong vng m t tu n (BHCB v H nh phc 6). Th o lu n v vi c t o ra h nh phc v bu n b, b t h nh trong gia nh; xu t t ng mang l i h nh phc cho cc anh ch em (BHCB v H nh phc 14). Th c hi n m t hay nhi u hnh ng thi t th c th m nhu n cc cu Ti tin vo (BHCB v Trch nhi m 2). L p m t k ho ch hnh ng v i tinh th n on k t v gip hon thnh m t d n c a l p; nh n bi t cc ph m ch t c n thi t c i thi n th gi i (BHCB v on k t 6 v 7) M c ch 7: Nng cao lng t tr ng v ni m tin r ng Ti c th t o nn s khc bi t Cc b c: Xc nh nh ng ph m ch t ng ng ng m nh ng ng i khc, v 5 ph m ch t tch c c c a chnh b n thn (BHCB v Tn tr ng 2). Th o lu n nguyn nhn t i sao con ng i l i t ra thi u tn tr ng v a ra nh ng l i khuyn v vi c con ng i nn i x v i nhau nh th no (BHCB v Tn tr ng 6). Nh n bi t nh ng ph m ch t m h c vin ng ng m ng i khc, l p danh sch nh ng ph m ch t m nh ng ng i khc nh n th y h , nh n d ng ra nh ng ki u suy ngh, l i ni, v hnh ng gip gi v ng lng t tr ng (BHCB v Tn tr ng 7 v 8). L ng nghe nh ng cu chuy n v vi c t o nn s khc bi t, v k tn nh ng i u nh b hng ngy c th t o nn s khc bi t tch c c trong cu c s ng c a ng i khc (BHCB v Tn tr ng 12). Khm ph v gi tr tn tr ng thng qua ho t ng c, sng tc th v bi lu n (Tn tr ng, Ngn ng /Vn h c) Vi t ra 10 ph m ch t hay Gi tr m h c vin c, khoanh trn nh ng ph m ch t c ngha quan tr ng i v i lng t tr ng c a h , v t o ra m t bi u t ng c nhn th hi n m i cn b ng gi a lng t tr ng v s khim t n (BHCB v Khim t n 11). Th c hnh mang l i h nh phc thng qua l i ni trong vi ngy (BHCB v H nh phc 2). c v chia s cc cu chuy n v nh ng ng i t o nn s khc bi t tch c c b ng tinh th n trch nhi m c a h (BHCB v Trch nhi m 4). M c ch 8: C ng c kh nng a ra quy t nh ch n l a tch c c, bi t ni Khng v i nh ng hnh vi tiu c c v hi u bi t v ch c nng c m xc. Cc b c: Khm ph s t n thng v s hi d n n t c gi n; yu c u vi t ra 2 v d . (BHCB v Ha bnh 9). 30

 Xc nh vo lc no th m t chuy n nh nh t l i bi n thnh cu c ci nhau, th o lu n cc phng php ki m sot t c gi n, v bnh an c nh h ng n m i quan h nh th no (BHCB v Ha bnh 13). Nh n d ng ra nh ng ngh nung n u xung t, mu thu n v nh ng ngh nui d ng s bnh yn; s d ng chng sng tc m t cu chuy n t p th (BHCB v Ha bnh 14). Th o lu n t i sao m t vi ng i nhi m tnh tham lam v tr nn i b i (BHCB v Trung th c 4). Th o lu n t i sao con ng i l i hunh hoang; th c hnh chia s i u g m b n thn mnh t ho v i gi ng i u hunh hoang v sau v i m t gi ng i u t tin nhng khim t n (BHCB v Khim t n 2). Th o lu n t i sao con ng i th ng ham mu n danh v ng; c nh ng l i ch v ti m n nh ng b t l i no khng; th o lu n v nh ng tc ng i v i lng mn nguy n c a con ng i khi h lun tm ki m, d a d m vo nh ng i u bn ngoi; lm th no duy tr thi hi lng (BHCB v Khim t n 5). Th o lu n xem lm th no m c m gic t t hn, tr i hn l i gy ra r c r i; h c m th y nh th no khi b i x theo cch ny, v l do t i sao ng i ta hnh ng nh v y (BHCB v Khim t n 8). Th o lu n c m gic khi b ng i khc xc ph m ho c khi h nh n c l i tn dng, khen ng i m l ra khng ng c (BHCB v Khim t n 9). Khm ph th no l h nh phc, nh ng kht khao, am m, v gi tr con ng i s nh th no khi c o l ng d a trn v t s h u, ti s n, a v ; sng tc ti u ph m d a trn nh ng i u th o lu n (BHCB v H nh phc 5). Th o lu n v vi c s d ng ch t gy nghi n, cc tnh hu ng lin quan n vi c s d ng ch t gy nghi n (k c p l c t b n b ng trang l a), l p B n Tm tr v tc ng c a vi c s d ng ch t c h i ny v tnh hu ng khng dng ma ty (BHCB v H nh phc 11). Th o lu n v cc lo i ch t gy nghi n khc nhau, nh ng c m gic v Gi tr m ng i ta ang tm ki m, cc nh h ng, kh nng ki m sot li u l ng v ki m sot hnh vi km, cc gi i php thay th lnh m nh hn c c nh ng tr i nghi m nh mong mu n. (BHCB v H nh phc 10). M c ch 9: Gi m b t tnh s t ti khi i di n v i nh ng p l c khng ng c t ng i khc b ng cch tm hi u v quy n c nhn, tn tr ng danh d ng i khc, v ng m ngh v b c thng i pc ah . Cc b c: Nn bi t r ng t ra cho mnh m t gi i h n hay ranh gi i trong cc m i quan h l vi c bnh th ng (BHCB v Tn tr ng 12). Hi u r ng trung th c khng c ngha l ti ph i ti t l v i t t c m i ng i ton b thng tin c nhn m i khi c h i. Th o lu n tm ra cch t ch i l ch s tr c nh ng ngh . Th o lu n t m quan tr ng c a vi c cn b ng gi a lng trung th c v i tnh yu thng; v bi t r ng s th b o nhn danh trung th c chnh l ph n trung th c (BHCB v Trung th c 6). Th o lu n khi no ta d dng h p tc v i ng i khc v khi no th khng; m i lin h gi a s vui v , tho i mi, tnh yu thng v s tn tr ng (BHCB v H p tc 3). Th o lu n chng ta c th h p tc nh th no b ng cch lun th c v cc Gi tr ; khi no th h p tc l phi o c; v pht tri n cc tiu ch xc nh i u trong m t nhm nh (BHCB v H p tc 8). Th o lu n v thng i p ng sau nh ng bi qu ng co ch n v a ra m t b c thng i p thay th nh Gi n d l t nhin (BHCB v Gi n d 7 v 8). M c ch 10: Pht tri n hnh th c vi v tinh th n trch nhi m. Cc b c: i tho i n i tm m t cch tch c c, m c ch d n n cc hnh

31

 Vi t ra cc m c ch c nhn, cc hnh vi v phng php gip t c nh ng m c ch ny (BHCB v Yu thng 11). Th o lu n k t qu trong qu trnh hon thnh cc m c tiu c nhn, hi u th no l yu thng. Vi t m t bi lu n v cc hnh vi i n hnh gy c n tr v cc hnh vi thay th gip ta t c m c ch (BHCB v Yu thng 12). Hi u r ng hn ngha c a lng khoan dung, l kh nng ch u ng tr c nh ng tnh th kh khn. Th o lu n v hnh th c i tho i N i tm tch c c (Khoan dung, Ngn ng /Vn h c). Th o lu n v ho t ngTr chuy n v i b n thn; nh n ra nh ng cu ni khch l v nh ng cu ni c n tr m c ch ph n u. a ra nh ng tnh hu ng th thch v i nh ng cu ni khuy n khch, ng vin b n thn (BHCB v H nh phc 3, 4 v 13). Th o lu n v h nh phc trong m i lin h v i m c ch, v lm h t kh nng c a mnh (BHCB v H nh phc 12). Th o lu n xem tinh th n trch nhi m c h c h i, lnh h i nh th no khi cn b, chng ta c th d y cho con ci tinh th n trch nhi m nh th no, c m gic khi nh ng ng i khc khng c trch nhi m, nh ng ng gp m h lm c cho gia nh, v nh ng ng gp no m h c m th y t ho (BHCB v Trch nhi m 5). Th o lu n v c m gic khi lm trn trch nhi m c giao v khi kh m hon thnh trch nhi m; a ra nh ng i u c n suy ng m ho c c n lm gip cho b n thn c m th y t t hn theo m t cch th c lnh m nh trong nhm nh , v trnh by nh ng k t qu trong m t bi vn, ti u ph m hay bi ht cho c nhm (BHCB v Trch nhi m 7). Th o lu n tinh th n trch nhi m v i t cch l m t h c sinh, ch n m t mn h c no c n h c t t hn, nh gi b n thn, v ra nh ng hnh vi c th , th c t v c th quan st t c m c tiu (BHCB v Trch nhi m 8). Khm ph 4 b c gi i quy t m c c m t i l i theo tinh th n xy d ng khi ph m ph i m t sai l m v vi t bi lu n c nhn ng d ng nh ng b c ny cho m t tnh hu ng m h mu n thay i (BHCB v Trch nhi m 9). T o m t hnh nh v nh ng g h tin t ng nh t v vi t ra 2 cch lm m i tr nn c tinh th n trch nhi m, ho c sng tc bi vn th hi n s thi u trch nhi m v c trch nhi m (BHCB v Trch nhi m 15). Th o lu n v v n t do v trch nhi m v i t cch l m t thanh nin, tin c y v c ng c t do v trch nhi m hn n a cc l a tu i khc nhau (BHCB v T do 4). M c ch 11: Th hi n m t cch sng t o v c ng c cc t ng v c m nh n v Gi tr thng qua cc hnh th c ngh thu t. Cc b c: Th hi n cc Gi tr b ng ngh thu t, m nh c, k ch, ma. Tm trong cc lnh v c trn ngu n c m h ng v nh ng t ng m i th hi n cc gi tr . Tham gia vi t cc kh u hi u, p phch Ha bnh, sng tc th tng ph n so snh, v ho c t mu cho b c tranh v i nh ng gam mu th hi n Ha bnh v gi n d , a n nh ng thng i p ring c a mnh (Trong cc BHCB v Ha bnh). Lm m t n , vi t vn ho c a ra cc kh u hi u ni v s khc bi t (Trong cc BHCB v Tn tr ng). V m t b c tranh bi u hi n tnh yu thng, m t b c tranh th hi n s i l p gi a yu thng v gi n d , t o m t tc ph m c t dn, lm nh ng t m thi p v ph m ch t v Gi tr chia s (Cc BHCB v Yu thng). Sng tc bi ht hay th v gia nh th gi i loi ng i gi ng nh m t chi c c u v ng, t mu, v ho c ma v lng khoan dung v gi tr khc (Cc BHCB v Khoan dung). V v s tham lam v cng b ng (BHCB v Trung th c). Sng tc m t bi ht ho c m t bi th ca ng i nh ng ng i h p tc; v ho c t mu cho kh u hi u (Cc BHCB v H p tc).

32

 Sng tc m t bi th hay bi ht; t mu, v ho c lm m t b c tranh c t dn v i nh ng mu s c th hi n h nh phc tng ph n v i nh ng mu s c th hi n s ch i b . Ngoi ra cng c th v nh ng t m huy chng v cc gi tr mang l i h nh phc (Cc BHCB v H nh phc). Trang tr cu Ti tin vo... (Cc BHCB v Trch nhi m). Sng tc m t b c tranh ngh thu t th hi n cc lo i hnh t do m h mu n t t c m i ng i u c, sau b sung thm cc trch nhi m (Cc BHCB v T do).

GI TR TRONG M I QUAN H V I M I NG I
PHT TRI N CC K NNG GIAO TI P GI A CON NG I V I CON NG I
M c ch 12: Nng cao nh n th c v tc ng c a nh ng ng x tiu c c qua h n ch hnh vi tiu c c, pht huy cc hnh vi tch c c. Cc b c: Th o lu n c m gic khi ng i ta nh nhau v lm t n thng l n nhau (BHCB v Ha bnh 6 v 7). Th o lu n cch th hi n s tn tr ng v thi u tn tr ng, c m gic km theo nh th no (BHCB v Tn tr ng 5). Th o lu n v c m gic khi ch ng ki n m t ng i no b phn bi t i x ; vi t m t bi lu n c nhn so snh c m gic b phn bi t i x v c m gic c ch p nh n, cng c th v tranh th hi n nh ng c m gic ny (BHCB v Khoan dung 11). Di n ti u ph m v ch trung th c v thi u trung th c. Th o lu n nh ng tc ng i v i cu c s ng con ng i (BHCB v Trung th c 2). Th o lu n tc ng c a hnh vi kiu ng o i v i ng i khc (BHCB v Khim t n 1). Th o lu n v tnh khim t n v tnh yu thng, s hch d ch v thi u nhn i t th y c s hch d ch gy t n thng n ng i khc nh th no (BHCB v Khim t n 4). Th o lu n v nhu c u c g ng ki m sot ng i khc, nh ng cch th c khc nhau m ng i ta s d ng cng cc c m gic i km, v khi no nh ng ki u hnh vi khng thch h p hay c tnh ch t xm ph m (BHCB v Khim t n 7). Th o lu n nh ng l i ni no mang n h nh phc v nh ng l i ni no d khi n ng i ta t n thng. Th o lu n xem m i ng i thch c nghe nh ng g t cha m mnh (BHCB v H nh phc 2). Th o lu n v c m gic khi con ng i b lo i tr , c l p; ngh ra nh ng cch th c c ch p nh n (BHCB v H nh phc 7). M c ch 13: Pht tri n cc k nng x h i tch c c thng qua vi c tm hi u v t m quan tr ng c a vi c p d ng cc Gi tr v h c t p cc k nng giao ti p. Cc b c: Th c hnh l ng nghe ng i khc v i tnh yu thng (BHCB v Yu thng 6). Tham gia l p k ho ch v t o d ng Mi tr ng ch p nh n tr ng; t o ra m t b u khng kh thn thu c (BHCB v Yu thng 4). Th o lu n xem khi no th nn ni v i nh ng ng i l n c trch nhi m v nh c a m t ng i b n m khng lm ph t ng i b n . Th o lu n v tnh hu ng c p bch c n c h tr nh v n t t , v lm th no gip h (BHCB v Yu thng 8). Th o lu n cch th c chng ta th hi n tnh yu thng trong gia nh; vi t nh ng l i c m n; th c hi n m t s hnh ng yu thng gia nh (BHCB v Yu thng 10 v 12). Th o lu n v thi u trung th c v s tin c y trong cc m i quan h ; xc nh cc hnh vi xy d ng lng tin c y qua ho t ng B c t ng tin c y (BHCB v Trung th c 7).

33

 Th o lu n v th c hnh cc k nng giao ti p khi c s h i ti c v m t hnh ng no (BHCB v Trung th c 8). Th o lu n tc ng c a p l c (t b n cng l a) v nh ng g c th gip b n thn v ng vng tr c p l c (BHCB v Trung th c 9). Ch p nh n v trn tr ng, nh gi cao ng i khc trong khi khng c m th y m c c m v b n thn (BHCB v Khim t n 3 v 4). Lm m t vi c t t m i ngy trong th i gian m t tu n - v i c m gic mong mu n c lm i u m khng c n c th a nh n hay c ai (BHCB v Khim t n 5). Th o lu n cc phng php giao ti p kh ng nh mnh khi m t ai ng x khng ng m c ho c c v xm ph m, v th c hnh cc phng php ny trong l p h c (BHCB v Khim t n 7). Th c hnh l ng nghe v i lng khim t n v t tr ng khi nh ng ng i khc c quan tm ch nhi u hn (BHCB v Khim t n 10). Th o lu n phng php giao ti p no t o thu n l i ho c c n tr s h p tc; hy t o ra Nh ng ch d n giao ti p hi u qu nh m nng cao tinh th n h p tc (BHCB v H p tc 5, 6). Th o lu n v vi t v s h p tc trong gia nh (BHCB v H p tc 9). H p tc trong m t n c a l p, ng d ng Nh ng ch d n giao ti p hi u qu nh m nng cao tinh th n h p tc (BHCB v H p tc 11). Th o lu n v c m gic khi th y ng i khc v trch nhi m v tm cch h hi u c i u y m t cch nh nhng, th m tha m khng ph i dng n nh ng l i qut m ng hay gi n d . Lm th tnh hu ng v trnh di n minh h a, a ra nh ng gi i php tch c c, thch h p (BHCB v Trch nhi m 11). Vi t ra nh ng h ng d n v quy n h n v trch nhi m c a cha m , quy n h n v trch nhi m c a con ci sau khi nghin c u Cng c v Quy n Tr em. Th o lu n tu i thch h p nh t lm cha m , tr c khi m t ng i quy t nh lm cha m th i u g l quan tr ng nh t (BHCB v Trch nhi m 6). Th o lu n v s tn tr ng v cc k nng giao ti p t o nn s th ng nh t v sau v m t b c tranh t p th trong khi t p trung vo c m gic v s th ng nh t (BHCB v on k t 4). Th o lu n cc kh nng khc nhau c n thi t t o nn s on k t v nh ng g gip gi i quy t cc tr ng i (BHCB v on k t 6). gi i quy t nh ng mu thu n, b t M c ch 14: Xy d ng cc phng php tch c c, n ha ng. Cc b c: H c phng php gi i quy t b t ha, g m cc b c: s n sng l ng nghe; v tham gia vo cc bi t p gi i quy t b t ha (BHCB v Ha bnh 8, 10 v 11). H c v t m quan tr ng c a vi c l ng nghe ng i khc, nh n ra nh ng i u c n tr qua ho t ng v l ng nghe, cc thnh vin l n l t gi vai tr Ng i ni, Ng i nghe v Ng i quan st (BHCB v Ha bnh 10). Nh n th c v s b t u m i b t ha b ng cch tm ra m m m ng ban u c a m t m i b t ha (K nng gi i quy t b t ha) (BHCB v Ha bnh 13). Pht tri n cc phng php t duy thay th b ng cch t o ra cc gi i php (B t u t BHCB v Ha bnh 9). Gi i thi u t ng v vi c khng nh ng ng i tiu c c m c nh chng ta l ai, th c hnh hai phng php giao ti p v gi i quy t v n khi nh ng ng i khc tiu c c (BHCB v Tn tr ng 9). Suy ngh v th o lu n b t ha b t u t vi c giao ti p thi u r rng ho c v s khc bi t trong nh n th c (BHCB v Tn tr ng 10). ng d ng cc Gi tr v k nng giao ti p n ha v tn tr ng m i quan tm c a h c vin thng qua th o lu n v di n ti u ph m c s d ng cc th tnh hu ng (BHCB v Tn tr ng 11). Di n ti u ph m v nh ng h n ch g p ph i trong giao ti p, lm th no b n thn gi c bnh tnh v s t ch (BHCB v Tn tr ng 12). 34

 Xem xt nguyn nhn c a s b t ha v th o lu n cch l y yu thng thay i s b t ha y; trnh di n minh h a k nng x h i gip gi i t a m i b t ha ny (BHCB v Yu thng 9). Gi i quy t b t ha b ng cch t o ra nh ng gi i php; xem xt nh ng i u c l i cho t t c m i ng i (BHCB v T do 5). M c ch 15: Nng cao lng khoan dung, v pht tri n kh nng c m nh n, trn tr ng cc n n vn ha khc. Cc b c: Th o lu n v lng khoan dung, m i quan h gi a chi n tranh v s thi u khoan th m t cch c c oan, tm hi u m i lin h gi a s bnh an trong tm h n v c tnh khoan dung (BHCB v Khoan dung 1). Trn tr ng s khc bi t gi a ta v ng i khc, t mnh vo vj tr c a ng i khc c m thng v i h (BHCB v Khoan dung 2). th c hn v cc hnh ng khoan dung v khng khoan dung b ng cch su t p cc cu chuy n th i s ; lm m t b c tranh c t dn trn l p v cc hnh ng khoan dung thi u khoan dung v n di n ra trong cu c s ng (BHCB v Khoan dung 3). Nng cao s hi u bi t v trn tr ng cc n n vn ha khc nhau. Th o lu n xem nh ng Gi tr no quan tr ng i v i nh ng n n vn ha y; chia s nh ng i u trn tr ng i v i m t n n vn ha khc v i n n vn ha c a mnh (BHCB v Khoan dung 4 - 8). Th o lu n i m suy ng m Khi thi u tnh yu thng, s thi u i lng khoan dung; th o lu n nh ng cch th c phn bi t i x v tm hi u t i sao ng i ta l i phn bi t i x (BHCB v Khoan dung 9). Xy d ng m t thng i p v lng khoan dung g i n th gi i; a ra nh ng thng i p cho chnh b n thn mnh nng cao lng khoan dung i v i ng i khc (BHCB v Khoan dung 12). Th o lu n thi thi u khoan dung v tm hi u v kh nng giao ti p tch c c, kh ng nh b n thn tr c nh ng l i nh n xt mang tnh phn bi t i x (BHCB v Khoan dung 13 v 14). Nghin c u v cc n n vn ha b n a v s thng thi c a cc n n vn ha ny (BHCB v Gi n d 2). Th o lu n v tinh th n on k t ch ng l i nh ng k th chung c a nhn lo i nh ngho i v chi n tranh; xc nh u l nguyn nhn n y sinh nh ng k th trn, t a ra phng h ng tch c c gi i quy t v n ; ngh ra kh u hi u cho m i lo i (BHCB v on k t 3).

CC GI TR TRONG M I LIN H V I X H I V TH GI I
GP PH N T O NN M T X H I T T P HN V I S TIN C Y V S NG C M C CH TN TR NG,

M c ch 16: Suy ngh v cc gi tr n ch a trong m i quan h v i c ng ng v th gi i Cc b c: Nh n ra s khc bi t gi a th gi i Ha bnh v th gi i b t ha thng qua ho t ng th o lu n v lm B n Tm tr (BHCB v Ha bnh 3). Suy ngh v nguyn nhn khi mo cc cu c chi n tranh (BHCB v Ha bnh 7). Ph ng v n m t ng i l n v chi n tranh v nh ng l a ch n khc thay th cho chi n tranh (BHCB v Ha bnh 12). Xc nh nh ng khc bi t gi a tc ng c a s tn tr ng v thi u tn tr ng thng qua ho t ng l p B n Tm tr v chia s (BHCB v Tn tr ng 1 v 2).

35

 Tm hi u m i quan h gi a cc v n , v n n n thu c ph m vi x h i v th gi i v i cc ph n Gi tr thng qua vi c xc nh cc v n m m i ng i quan tm, v nh ng ph n Gi tr no n m ng sau nh ng y u t gy ra v n (BHCB v Tn tr ng 4). Hi u t m quan tr ng c a cc Gi tr b ng cch xc nh nh ng Gi tr no c th gip gi i quy t m t s v n nh t nh trn th gi i hi n nay (BHCB v Tn tr ng 4). So snh Quy lu t c a tnh yu thng v i cc Quy lu t khc ang t n t i trong x h i hi n nay, v sau khm ph tc ng c a m i quy lu t thng qua B n Tm tr (BHCB v Yu thng 2). Phn tch cc tc ng ghi nh n c trn B n Tm tr, a chng vo Tr c L ng c c cc gi tr v ph n gi tr ; th o lu n v tnh yu thng v lng tr c n (BHCB v Yu thng 3). Th o lu n v t m gng cc nh lnh o trn th gi i c bi t n v c tnh khim t n v nh ng s ki n gip hnh thnh nn ng c hnh ng c a h (Khim t n, L ch s ). T ng t ng b n thn mnh l nh khoa h c v th o lu n v m c ch tr thnh nh khoa h c (Khim t n, Khoa h c). Th o lu n xem i u g s x y ra n u m i ng i cng nhau gi i quy t v n b ng cch h p tc (BHCB v H p tc 4). Th o lu n xem nh ng m c ch no c th l m c ch chung cho cc nh khoa h c thu c t t c cc dn t c ( on k t, Khoa h c). L pB n Tm tr v s h p tc v s ch ng i th y r cc tc ng i v i con ng i, cng vi c kinh doanh, x h i (BHCB v H p tc 7). Th o lu n xem cc nh khoa h c c th s d ng cng ngh giao ti p ton c u thc y s nghi p khoa h c ra sao (H p tc, Khoa h c). Th o lu n xem t i sao khi t t c cc ngu n l c c t p trung cho h t ng Kinh t - X h i m khng ch tr ng pht tri n nhn cch con ng i th nh ng u tin trong cu c s ng b th hi n sai l ch v gy xi mn d n h nh phc. Cc Gi tr s gip con ng i nh n th y i u g c n c u tin, t xu t nh ng bi n php tch c c (BHCB v H nh phc 4). Th o lu n xem s pht tri n c a khoa h c c lm cho nhn lo i h nh phc hn hay khng? Th o lu n nh ng cch th c m khoa h c c th ng gp cho h nh phc c a nhn lo i (H nh phc, Khoa h c). Th o lu n v m t s r c r i trong khoa h c v tinh th n trch nhi m, b n thn mu n tr thnh nh khoa h c lo i no (Trch nhi m, Khoa h c). Ch n m t m c ch v hnh ng t p th lm cho tr ng, c ng ng hay th gi i; l p k ho ch hnh ng v th c hi n trong khi xy d ng c m gic thu c v v c m gic th ng nh t (BHCB v on k t 5). M c ch 17: M r ng hi u bi t v cc phng php v nguyn nhn lm tng s thi u khoan dung qua nng cao nng l c nh n th c v b t k thng i p phn bi t i x v l a d i no. Cc b c: Th o lu n xem vi c lm tng n i s v s khan hi m, thi u th n c lin h nh th no t i vi c lm tng kh nng ch u ng, nh n nh n, v lm v y v m c ch g; th o lu n m i quan h gi a cc hnh vi phn bi t i x v i l i ch v ti n b c (Khoan dung, Kinh t ). M c ch 18: Xy d ng th c v h u qu c a tham nhng i v i x h i, pht tri n nh n th cng nh ng c v cng b ng x h i v trch nhi m x h i. Cc b c: Chia s cc m u chuy n v trung th c v tham nhng, cng nh cc tc ng c a trung th v khng trung th c (BHCB v Trung th c 3). Sng tc v tham gia trnh di n ti u ph m v i ch v trung th c v s cng b ng ngh ch v i s tham nhng v tham lam, khm ph nh ng tc ng nh h ng v kinh t v x h (Trung th c, L ch s ). c c i i

36

 Nghin c u m i quan h gi a s tham lam v tham nhng qua cc v d t chng trnh gi ng d y chnh kha (Trung th c, L ch s ). Vi t m t bi vn v s trung th c v thi u trung th c trong mi tr ng ti chnh v th o lu n nh ng nh h ng i v i cc n n nhn v m t kinh t v x h i (Trung th c, Kinh t ). Th o lu n v tnh trung th c v cng vi c kinh doanh c a chnh mnh. Th o lu n cc cu h i: Li u c th c s trung th c trong kinh doanh khng?, B n c mu n i tc c a mnh trung th c khng? (Trung th c, Kinh t ) Th o lu n nh ng thay i c th lm l i cho th gi i, trch nhi m x h i, trch nhi m o c, v t ng nhm nh vi t ra m t s h ng d n trch nhi m cho cng dn th gi i (BHCB v Trch nhi m 11). Vi t v Quy n l i c a m i cng dn trn th gi i v so snh n v i nh ng Trch nhi m c n th c thi; h i xem li u c trch nhi m no c n ph i thay i sao cho m i ng i c th h ng c quy n c a mnh (BHCB v Trch nhi m 12). Tm cc v d trn th gi i v nh ng ng i th c t c cc quy n, ng x c trch nhi m, v ph n u v m t th gi i t t p hn; th o lu n v vi c m t ng i th c hi n cc b n ph n v i lng chnh tr c v lun gi th c v m c ch; trong l p h c, hy ch n m t d n nh c th th c hi n cng nhau (BHCB v Trch nhi m 13). Th o lu n v ki n cho r ng ph n l n nh ng b t n, sai l m trong l ch s u xu t pht t nh ng m c ch ch k d a trn lng tham cng nh kht khao quy n l c c a m t s c nhn no . Th o lu n xem li u vi c l a o c ng n, ph h p v i m c ch o c, c nhn, gia nh v x h i khng (BHCB v Trch nhi m 14). Th o lu n v Gi tr gi n d c th gip lm gi m kho ng cch gi a ng i giu v ng i ngho nh th no (BHCB v Gi n d 8). Th o lu n v nh ng k th chung c a nhn lo i, v d nh chi n tranh, xung t s c t c, n n ngho i v.v; l p danh sch nh ng v n v nhu c u quan tr ng nh t c a th gi i; h ng d n v xu t cc gi i php, ho c cc nhm c th cng lm vi c v i m i nhm ch n l y m t v n nhau trong tinh th n on k t, th ng nh t gi i quy t v n , r i sau trnh by tr c l p (BHCB v on k t 2). M c ch 19: Nng cao nh n th c v mi tr ng v trch nhi m b o v sinh thi. Cc b c: Ngh v 10 hnh vi th hi n s tn tr ng mi tr ng sinh thi (Tn tr ng, Khoa h c). Thng qua chng trnh gi ng d y chnh kha, tm hi u v n n vn ha b n a v cch th c m ng i dn tn tr ng mi tr ng nh th no. Th o lu n v cch th c khai thc v s d ng ngu n ti nguyn sao cho h p l, trnh lnh ph v tn ph mi tr ng sinh thi, nh h ng n th h mai sau (BHCB v Gi n d 2 - cho m t tu n ho c hn). Nghin c u t ng gi n d l ti n cho s pht tri n b n v ng, khm ph cc nhu c u c a hnh tinh chng ta, th o lu n v mi tr ng sinh thi v cc t ng gn gi ho c b o t n, th c hi n m t k ho ch hnh ng tr ng, nh, v trong c ng ng (BHCB v Gi n d 4 - cho m t tu n ho c hn). Th o lu n xem Gi tr gi n d gip chng ta trnh c tnh tr ng lng ph nh th no; th o lu n nh ng tc ng i v i mi tr ng khi h n ch c s lng ph, v lm th no bi n tnh yu i v i mi tr ng thnh kh nng phn nh r mong mu n v nhu c u (BHCB v Gi n d 4). Nghin c u v nng l ng m t tr i (Gi n d , Khoa h c). L p m t d n mi tr ng n gi n, hi u qu v c tnh ton n l i ch lu di, so snh n v i nh ng chi ph thng th ng (Gi n d , Kinh t ). M c ch 20: H c t p cc Gi tr trong m i lin h v i cc th ch , t ch c x h i v m t th gi i r ng l n hn. Cc b c: Nh n bi t xem Ha bnh c th hi n thng qua ngh thu t nh th no, v cc t ch c l n lm vi c v Ha bnh ra sao (Ha bnh, L ch s ) 37

Lu : Trong khi n i dung c a cc Bi h c c b n c ghi nh n trong cc b c trn y, m t s t ng li t k d i m i ph n mn h c c a cc bi Gi tr c ghi ch. Cc nh gio d c s c kh nng c ng c nh ng m c ch trn y thng qua vi c s d ng cc chng trnh gi ng d y cc ph n b mn.

38

HA BNH
Nh ng i m suy ng m v Ha bnh CC BI H C C B N V HA BNH Bi 1 Cc Gi tr c a ti Bi 2 Hnh dung v m t Th gi i Ha bnh Bi 3 S i l p gi a m t Th gi i Ha bnh v m t Th gi i B t ha Bi 4 Bnh an v B t an Bi 5 L i khuyn t m t Th gi i Ha bnh Bi 6 Tng c m gic bnh an trong mi tr ng gio d c Bi 7 Bn tay ... Bi 8 Gi i quy t B t ha Bi 9 Gi i quy t B t ha - Chng ta thch g v khng thch g? Bi 10 Gi i quy t B t ha v L ng nghe Th gin/T p trung Bi t p Th gin Ngi sao Bnh yn Bi 11 Gi i quy t B t ha Nh ng ng i b n cng tu i v i vai tr l ng i trung gian ha gi Bi 12 Ph ng v n Bi 13 H t gi ng Bi 14 Tng ph n v gi i php Bi 15 Cc th n t ng th i nay V N D NG VO CC MN H C Ngn ng /Vn h c L ch s /Nghin c u X h i Khoa h c Ngh thu t m nh c Qu n l gia nh Pht tri n c nhn Gio d c th ch t/Nh y ma 55 56 56 57 57 57 58 58 37 40 41 42 43 44 44 45 49 50 50 52 i 52 53 53 54 55

39

Ha bnh
Ha bnh khng ch l s v ng bng c a chi n tranh. Ch c trong m t b u khng kh phi b o l c, bi t l ng nghe, ch p nh n, c s cng b ng v giao ti p r rng, thng su t m n n ha bnh th gi i m i c v ng m nh. Ha bnh kh i ngu n t chnh m i ng i chng ta. N u m i ng i u c m th y bnh yn trong lng th ha bnh s ng tr kh p ni trn th gi i. Tnh chn th c c a hnh ng ph thu c vo s chn th c c a t ng c nhn. Bnh an l m t tr ng thi tinh th n i m tnh v th gin. Bnh an l s tnh l ng, thanh th n bn trong m i con ng i cng v i s c m nh c a chn l, s th t. Bnh an c c khi m i t t ng, tnh c m v c mu n c a con ng i u trong sng. Bnh an l m t ngu n nng l ng tch c c. s ng trong bnh an, ta c n c lng tr c n v s c m nh t n i tm. Thanh bnh khng c ngha l v ng bng sng gi m chnh l ta v n gi c lng an bnh gi a nh ng bi n ng, h n lo n. Ha bnh l c trng n i b t c a m t X h i vn minh. Ha bnh c n ph i b t u t m i ng i chng ta. Thng qua vi c suy ng m l ng l v nghim tc v ngha c a ha bnh, nh ng cch th c m i m v sng t o c th c pht hi n nui d ng s hi u bi t, tnh b n v tinh th n h p tc gi a t t c cc dn t c (Pht bi u c a c u T ng Th k Lin Hi p Qu c - Javier Perez de Cuellar).

40

CC HO T

NG GI TR DNH CHO THANH NIN, NG I L N

BI H C V HA BNH

Ha bnh th ng l gi tr u tin c gi i thi u trong l p ho c trong tr ng h c. N u c tr ng u tham gia vo Chng trnh Gio d c Gi tr ny th tr ng c a b n c th h p nhm v Ha bnh. Cc bi ht s gp ph n t o nn m t b u khng kh c bi t m i ng i tr i nghi m v gi tr . V v y, m i ngy, nhm l p k ho ch h ng d n gi tr c th ch n m t ch ht. (Nhm ny khng ch bao g m gio vin m cn c th c c h c vin n a). Hy ch n nh ng bi ht c n i dung lin quan n bi h c v ph h p v i l a tu i h c vin. Nh ng bi ht th ng c yu thch l Imagine (Hy hnh dung) c a John Lennon, We are the world (Chng ta l Th gi i) c a cc ngh s ng i M g c Phi, v Heal the world (Hn g n th gi i) c a Michael Jackson. B n cng c th ngh m i ng i mang n nh ng bi ht lin quan n ch Ha bnh.

CC BI H C C B N V HA BNH
Bi h c c b n 1

CC GI TR C A TI
M c ch: Th o lu n hi u r hn m t th gi i t t khm ph Gi tr m i c nhn. M m t bi ht v Ha bnh. Hy ni: Cch y nhi u nm, m t d n th v c tn l H p tc Ton c u v m t Th gi i T t p hn (Global Cooperation for A Better World) c th c hi n. Trong d n ny, hng ngn nhm ng i t kh p cc n n vn ha, tn gio, tn ng ng khc nhau, m i l a tu i v v th Kinh t - X h i t h p 129 qu c gia hnh dung v m t th gi i t t p hn. M i ng i c yu c u ni ln c m ngh c a mnh v m t th gi i t t p, r ng cc m i quan h c a h s ra sao, v mi tr ng s ng s th no. B n mu n th gi i ny nh th no? Hy cho ti bi t thm, b n ngh m t th gi i t t B n mu n mi tr ng s ra sao? B n mu n c m th y trong lng th no? B n mu n cc m i quan h c a b n ra sao? p hn ra sao? p l nh th no, ng th i t suy ng m

Xin c m n. M t i u ng c nhin v con ng i l t t c chng ta u mu n c ha bnh, c yu m n, c h nh phc, v c s ng trong m t th gi i lnh m nh, an ton. D l ai v d thu c b t c n n vn ha no chng n a th m i ng i u c chung nh ng gi tr ph qut, c bi t, b t c ai trong chng ta cng m c m t cu c s ng ha bnh. V y t i sao chng ta v n khng t c i u ? Kha h c v cc gi tr m chng ta s h c c tn g i l Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng. Khng ch b n m r t nhi u ng i trn Tri t ang quan tm t i tnh hnh c a th gi i. 41

Tuy nhin, trong khi chia s nh ng gi tr ph qut y, chng ta l i khng s ng v i nh ng gi tr m chng ta chia s . Ti n c a d n ny l: N u chng ta s ng v i cc gi tr c a mnh th chng ta c th t o nn m t th gi i t t hn. y l m t chng trnh v cc gi tr - ngh v chng, by t cc t ng, khm ph xem chng ta c th lm g t o nn m t th gi i t t p hn, ng th i trao cho m i ng i quy n c ng c n n Ha bnh v H nh phc trong cu c s ng, t t o nn s khc bi t trn th gi i. Cc b n c ki n hay cu h i g khng? Lu dnh cho Gio d c vin: V i cc nhm ng i ang cu gi n, th ng hay ch trch ho c chn n n, i u quan tr ng l ph i ghi nh n c m xc c a h . V d : Vng, i v i hng tri u ng i, th gi i ny ang l m t ni kh ng khi p. C tham nhng, b o l c, thnh ki n v s ngho i. C m t cu ni l M i th u c sinh ra t tm tr con ng i, chng ta t o ra c i u t t v i u x u. Do v y, con ng i cng c th t o ra s khc bi t. N u mu n ci x u, tiu c c c ti p t c th chng ta ch ng c n ph i lm g c . Ph i c lng dng c m th t s suy ngh v i u g ang di n ra v chuy n ha c m xc ght b s tiu c c thnh lng quy t tm thay i n. M i ng i trong cc b n u c th ng gp cho cng cu c h ng t i m t th gi i t t p hn. Ho t ng suy ng m: Cc b n hy suy ng m v m t s gi tr c a mnh khi ti yu c u cc b n ngh v nh ng tnh hu ng sau. Xin hy vi t ra cc cu tr l i c a mnh. M m t s b n nh c th gin, v b t u v i Bi t p suy ng m sau y. Dnh cho cc thnh vin tham gia c th i gian tr l i; m c d c g i l nn d ng l i m t lc nhng ty theo cc nhm m th i gian d ng l i c th khc nhau. Hy quan st xem lc no h lm xong. Cc b n hy ngh v m t ng i c nh h ng tch c c cht). ng i c nh ng gi tr hay ph m ch t no m b n th y khc bi t i v i b n? Hy vi t ra nh ng ph m ch t m b n cho l quan tr ng (D ng l i 1 pht). Hy ch n m t trong s cc gi tr hay ph m ch t . N u t t c m i ng i trn th gi i u c ph m ch t ny, ho c lun lun th hi n ph m ch t ny th th gi i c khc i khng? (D ng l i). Ti mu n cc b n ngh v nh ng bi ht m b n yu thch. Gi tr no c th hi n qua l i v nh c c a cc bi ht ? (Dnh kho ng 2 - 3 pht). Nh ng hnh nh no l quan tr ng i v i b n? Hy ngh v nh ng hnh nh p ho c nh ng b c t ng m b n yu thch. Nh ng gi tr v c m xc no c g i ra t ? (D ng l i 3 pht ho c hn). Hy nh l i nh ng kho nh kh c c bi t tch c c, t t p trong cu c i b n. B n c m th y th no? Khi y, b n th hi n nh ng gi tr no? (D ng l i 4 pht ho c hn). By gi , dnh vi pht ngh n 6 gi tr quan tr ng trong cu c i c a b n v vi t ra gi y (Dnh kho ng 5 pht ho c hn). Hy ngh cc h c vin hnh thnh nhm 4 ng i gi tr t bi t p ny. Bi h c c b n 2 M c ch: - Hnh dung v truy n t cc t ng v m t th gi i Ha bnh. - Hnh dung v m t th gi i Ha bnh v chia s nh ng t ng c lin quan ng i khc, v th gi i. M m t bi ht v Ha bnh. 42 cng chia s nh ng tr i nghi m v n cu c s ng c a b n (D ng l i m t

HNH DUNG V M T TH GI I HA BNH

n b n thn,

Hy khm ph cc khi ni m chung v Ha bnh thng qua cc cu h i v ho t lu n sau:

ng th o

Ngy nay, th gi i c a chng ta c th c s ha bnh khng? M t th gi i ha bnh nn nh th no? Li u trong th gi i ngy nay c th c nh ng thay i g? Theo b n th ha bnh c th c s quan tr ng hay khng? Hy ghi nh n t t c cc cu tr l i (k c cu ni v nh ng i u tiu c c trn th gi i ho c s bi quan) v c m n m i ng i chia s . Hnh dung v m t Th gi i Ha bnh (hy thay i cho ph h p v i tnh hu ng): Tr c tin, hy th gin v cho c th trong tr ng thi ngh ngi T p trung vo hi n t i. Trong lc ny, hy hnh dung ra m t qu bng th t p qu bng to n n i b n c th b c vo trong ... M t cnh c a trn qu bng m ra... Hy t ng t ng b n b c vo bn trong... Qu bng b t u bay ln... n c th bay trong khng gian v th i gian... t i m t Th gi i hon ton thanh bnh... Khi b n n ni, hy b c ra ngoi qu bng v nhn ra xung quanh... trng th no?... Khng kh nh th no?... Nh c a trng ra sao?... B n b c n m t h n c... Hy nhn vo h v xem hnh nh ph n chi u?... Trng b n th no?... B n c m th y trong lng ra sao?... B n c th c m th y c th mnh th t th th khi ch n thanh bnh ny... Khi b n i ngang qua m t nhm ng i cng l a tu i ang chi m t tr chi, hy ghi nh n cc bi u l trn gng m t h v xem h i x v i nhau th no... H c i v i b n... B n ti p t c i xung quanh h ... B n n m t gia nh v cch th c h giao ti p v i nhau V n lc ph i ra v , b n quay tr l i qu bng... Qu bng nh nhng bay ng c tr l i kho ng th i gian ny, l p h c ny... Khi b n th y mnh ng i y, qu bng bi n m t v l i trong b n m t c m gic m ngh h c vin chia s Bi t p m ng t ng, ni ln nh ng tr i nghi m c a h v Hy thin nhin, v b n thn v cc m i quan h . Ho t ng vi t: Hy ngh h c vin vi t ra suy ngh c a h v m t th gi i Ha bnh sau Bi t p m ng t ng trn. H c th vi t ra c m nghi m bnh yn trong lng mnh. Bi h c c b n 3

I L P GI A M T TH GI I HA BNH V M T TH GI I B T HA

M c ch: - Suy ngh v lm m t vi c nh , n gi n no lm cho th gi i ny gi ng v i th gi i Ha bnh m h c vin c th hnh dung ra. - Nh n ra s khc bi t gi a th gi i Ha bnh v th gi i b t ha thng qua ho t ng th o lu n v lm B n Tm tr. Ho t ng: Hm nay, bi t p c a chng ta l khm ph nh ng i m khc bi t gi a m t Th gi i Ha bnh v m t Th gi i B t ha. Nh ng i u g t n t i m t Th gi i B t ha m khng t n t i m t Th gi i Ha bnh? Chia b ng lm 2 c t v t tn cho m i c t l Nh ng hnh ng trong m t Th gi i Ha bnh v Nh ng hnh ng trong m t Th gi i B t ha. ngh m i h c vin ng no a ra t ng m i c t. 43

B n Tm tr: Hy ngh h c vin l p m t B n Tm tr v m t Th gi i Ha bnh v m tB n Tm tr v m t Th gi i B t ha. b t um tB n Tm tr, m i h c vin hy v m t hnh nh ho c b c tranh nh gi a trang gi y tr ng. Sau , v nhi u ng t a ra bn ngoi, b sung cc ng nh hn vo cc ng v ban u. Trn m i ng, h c vin ph i trnh by cc kha c nh khc nhau c a khi ni m/hnh nh m h v gi a trang. N u tr c , h c vin cha lm B n Tm tr bao gi , gio vin c n ph i gi i thi u v n, s d ng thng tin h ng d n v cch l p B n Tm tr ph n Ph l c (xem Ph l c 1). Th o lu n i m suy ng m: Ha bnh khng ch l s v ng bng c a chi n tranh.

Bi t p v nh: Yu c u h c vin suy ngh v m t i u n gi n m h c th th c hi n lm cho th gi i tr nn gi ng nh th gi i h hnh dung ra trong bi h c tr c y (Bi 2). K t thc b ng m t bi ht v Ha bnh. Bi h c c b n 4

BNH AN V B T AN
M c ch: - Th o lu n v c m gic bnh an v b t an; sau rt ra nh ng suy ngh v ho t b n thn c m th y bnh an hn. - T n h ng c m gic bnh an qua Bi t p Th gin Th ch t. M m t bi ht v Ha bnh. Gi i thi u Bi t p Th gin Th ch t: Ngy nay, nhi u ng i trn th gi i c m th y r t cng th ng (stress). i khi, b n c c m th y b stress khng?... M t cch gip ta t m th i thot kh i cng th ng v c m th y bnh yn hn l th c hi n Bi t p Th gin Th ch t. Khi lo i b i cng th ng, chng ta c th t c tr ng thi t i u. Gi chng ta cng th xem. N u c th , hy m m t s bi nh c th gin. Bi t p Th gin Th ch t Hy ng i tho i mi v th gin... Khi b n th gin, hy th l ng c th v h ng s t p trung vo i bn chn c a b n... cng t t c cc c m t lc, sau , th l ng ra... c chng chng xu ng... By gi , hy th c v i chn, chng chng xu ng... cng cc c v ti p t c th l ng... By gi n b ng... cng c b ng m t lc v th l ng ra... gi i t a cng th ng... Hy ch n vi c ht th th ch m v su... th su, cho khng kh thot ra ch m ri... By gi , hy cng cc c lng v i vai... v sau , th l ng chng... Hy cho i tay, bn tay v cnh tay cng ra... sau , th gin... Nh nhng chuy n ng c sang m t bn, sau l bn kia... th gin cc c... By gi , hy cng cc c m t v hm... r i th gin m t v hm... cho c m gic kh e kho n ch y su t c th ... M t l n n a, hy t p trung vo nh p ht th ht vo khng kh tri i b t c cng th ng no cn st l i... B n s th y th gin trong tr ng thi trong lnh, kh e kho n v bnh an. - ng gp c a Guillermo Sim Kadletz Th o lu n: N u m i ng i trn th gi i u c m th y trong lng bnh an, li u th gi i c tr nn t t hn khng? T t hn nh th no? B n c m gic th no khi lng mnh bnh yn? B n c m nh n c nh ng c m gic g? Khi no b n c m th y b t an? 44 ng gip

Khi b t an, nh ng suy ngh hay ho t ng no gip b n tm l i s bnh yn cho mnh? Khi no b n c m th y bnh yn nh t? Th o lu n cc i m suy ng m sau: Bnh an l m t tr ng thi tinh th n i m tnh v th gin. Bnh an c c khi m i t t ng, tnh c m v c mu n c a con ng i Ho t Ho t ng: Hy vi t v m t l n no m b n c m th y th t s Bnh yn. ng ty ch n: V m t b c tranh v c m gic Bnh yn.

u trong sng.

Bi h c c b n 5 M c ch: - Pht tri n ti ng ni xy d ng Ha bnh qua ho t ng hnh dung b n thn l m t ng i n t th gi i ha bnh v a ra l i khuyn, t ng v th gi i ha bnh. - Sng tc m t bi th hay vi t m t bi lu n c nhn v nh ng lc h c vin c m th y bnh yn nh t. Lm l i Bi t p Hnh dung v m t Th gi i ha bnh. Ho t ng: ngh cc h c vin t ng t ng r ng h n t m t Th gi i ha bnh, so snh nh ng g h tr i nghi m v i th gi i hi n t i. Nh ng l i khuyn h mu n nh n g i n cc thanh nin trong th i i ny l g? Tr c khi b t u vi t, hy th o lu n nh ng i m suy ng m sau: Ha bnh khng ch l s v ng bng c a chi n tranh. Ch c trong m t b u khng kh phi b o l c, bi t l ng nghe, ch p nh n, c s cng b ng v giao ti p r rng, thng su t m n n ha bnh th gi i m i c v ng m nh. Ha bnh kh i ngu n t chnh m i ng i chng ta. N u m i ng i u c m th y bnh yn trong lng th ha bnh s ng tr kh p ni trn th gi i. H c vin c th trnh by nh ng suy ngh ring c a mnh trong bi lu n. ngh h c vin sng tc bi th v nh ng lc h c m th y bnh yn nh t. Ho t ng: Ho c vi t m t bi lu n ng n v i ch Ti c m th y bnh yn nh t khi.... Bi h c c b n 6

L I KHUYN T

M T TH GI I HA BNH

TNG C M GIC BNH AN TRONG MI TR NG GIO D C

M c ch: Cng nhau ch n l a nh ng ki u hnh vi ng x m i lm cho l p h c bnh yn hn. Th o lu n c m gic ng i ta nh nhau v lm t n thng l n nhau. T n h ng c m gic bnh yn qua Bi t p Th gin Bnh yn.

Gi i thi u: Hm tr c, chng ta li t k danh sch nh ng i m khc bi t gi a m t Th gi i Ha bnh v m t Th gi i B t ha. Hm nay, ti mu n cc b n suy ngh v s khc bi t gi a m t tr ng h c bnh yn v m t tr ng h c c xung t. Hy h i: Nh ng i u g c th x y ra tr ng h c? 45

B n c th nh n th y i u g m i tr ng khi b n th ng i ngang qua ? Lm th no nh n bi t c r ng c ai ang gy g ? Nh ng ng i pha bn kia (c a cu c nh nhau) c m th y th no? Nh ng h c sinh khc trong tr ng c m th y th no? N u b n l ph huynh c a m t trong nh ng h c sinh , b n s quan tm n i u g? M t ngi tr ng bnh yn mang l i cho b n c m gic no? H c sinh c th vui v m khng ph i lo l ng v nh ng i u g? D n d t: H c sinh l nhn t quy t nh mi tr ng h c ng, ni cch khc cc b n chnh l ng i quy t nh nh ng g ang di n ra y, trong l p h c ny. H i: Cc b n mu n c m t l p h c nh th no? B n mu n th lm i u g em l i khng kh ha

ng trong l p?

Hy l ng nghe v tn tr ng m i xu t c a h c vin. ngh h c vin c a mnh ch n m t i u m h mu n th . Gip h a ra nh ng ngh th c ti n. V d nh: hng ngy m m t bi ht v Ha bnh, th c hi n m t bi t p th gin vo u gi h c, t p trung l ng nghe khi ng i khc pht bi u ki n Hy th nghi m nh ng t ng ny v ngh h c vin nh gi qu trnh l p quy t nh xem c nn p d ng t ng y trong m t tu n khng. Hy nh gi ho t ng ny vo cu i tu n, t c th ch n m t ho t ng khc thay th ho c v n ti p t c duy tr ho t ng . K t thc b ng Bi t p Th gin/T p trung sau y. Bi t p Th gin Bnh yn Hy th gin v th l ng c th G t b m i suy ngh v th gi i bn ngoi Hy th c v hi n t i... Hy cho tm tr tnh l ng, v t t ti p nh n nh ng suy ngh bnh yn Hy t ng t ng b n ang ngoi tr i vo m t ngy quang ng trong m t khung c nh r t p... C th b n ang bn b i dng hay m t ng c ... Khi hnh dung ra v p c a thin nhin tr c m t, b n thn c m th y an ton tuy t i v th gin... Hy hy n nh n c m gic bnh yn... Hy c m nh n r ng mnh ang v t ln trn c th i gian... C m nh n s bnh yn gi a thin nhin, t tr i v s bnh yn trong chnh tm h n b n... Hy ngh v cc ph m ch t t nhin c a b n v ch p nh n b n thn... Hy bnh yn v i chnh mnh... Khi ti bnh an, ti c th c c s sng t o v s c m nh... Ti c th gp ph n t o nn m t Th gi i Ha bnh Bi h c c b n 7 M c ch: Th o lu n c m gic khi con ng i nh nhau v lm t n thng l n nhau. Suy ngh v nguyn nhn khi mo cc cu c chi n tranh. H i: Theo b n, bn tay c s d ng lm g?

BN TAY

...

Lc u, cc h c vin c th ni v cch th c s d ng i bn tay. Sau ti p t c h i: B n c m th y th no khi ai dng bn tay c a h lm b n t n thng ho c lm t n thng m t ng i m b n h t s c yu thng? (Ch p nh n t t c cc cu tr l i c a h c vin, v c th dng cu ni sau ph n h i l i c m xc c a h : Vng, t t nhin l au n khi nh ng ng i khc lm t n thng ta.)

46

N u h c vin cha c p n i u ny th ngh h th o lu n quan i m: Bn tay l v kh. Ch c i tay con ng i m i lm ra sng ng v v kh chi n tranh. Cu h i: Ph i chng ng i ta c th s d ng i tay nh m t lo i v kh h y di t t t c ?. H i: Theo b n, t i sao con ng i l i gy ra chi n tranh? M c ch c a h l g? T i sao h l i mu n th ? Cu c s ng m h mu n c c l nh th no? Cn cch no khc t c m c ch khng? B n mu n nh n nh v i h i u g? Ch p nh n t t c cc ki n. C th d n cu ni nh: Bn tay dng m ch khng ph i x y nhau.

ngh : M i cc b n a ra nh ng cu chm ngn khc v i tay. ( a ra 1 ho c 2 v d n u h c vin cha ngh ra. Ch ng h n: Bn tay dng trao t ng, khng ph i chi m o t; Bn tay c s d ng v m c ch t t, khng ph i ng c i, gy t n h i nhau; Bn tay dng n m l y nhau, ch khng ph i lm au) Bnh lu n: M i ng i c n bi t r ng lm t n thng ng i khc l khng ng. Vi t ra nh ng ngh c a h c vin v ghi chng trn b ng s d ng cho bi h c khc. H i: C b n no ngh ra m t cu chm ngn khc v Ha bnh khng? Ho t ng: ngh h c vin lm m t t m p phch v Ha bnh. V d : hnh nh nh ng bn tay n m ch t th hi n tnh thn i, m t kh u sng bi n thnh chim b cu, ho c hnh nh nh ng bn tay bao quanh hnh nh t n c v.v K t thc v i Bi t p th gin Ngi sao Bnh yn. Lu dnh cho Gio d c vin: Gio vin u tin tr c h t cho cc bi h c Gi i quy t B t ha N u h c vin khng t gi i quy t c m i b t ha theo cch th c t t nh t, th c th tham kh o cch th c gi i quy t c a l p ho c c a tr ng. Cc bi h c v gi i quy t b t ha r t n gi n, pht huy c k nng giao ti p, v r t h u ch trong cu c s ng. C nhi u cch x tr tuy t v i, thnh cng khc nhau. Trong m t s tr ng h c, h c vin c th ng vai tr m i cch c m c l ng i ch u trch nhi m gi i quy t b t ha, ho c l ng i trung gian ha gi i cng tu i trong cc gi ngh gi i lao. Qu trnh gi i quy t b t ha: u tin, cc h c vin c b t ha c h i xem h c mu n c gip gi i quy t v n hay khng. N u h mu n, m t ho c hai ng i ng vai tr trung gian ha gi i s ng i cng v i h . M t ng i c th ng i bn c nh m t h c vin ang b c b i, ng i kia c th ng i v i h c vin ang b c b i khc. Khi hai ng i cng ch u trch nhi m ha gi i, h s c m th y tho i mi hn v h c th h tr nhau v tinh th n. N u m t ho c c hai h c vin ni r ng h khng mu n c s gip , khng mu n l ng nghe, cng khng mu n ni chuy n, th c n ph i dng cch th c ha gi i theo n i quy, k lu t c a nh tr ng (V d : ln g p Ban Gim hi u). Nh ng ng i ch u trch nhi m gi i quy t b t ha ho c Nh ng ng i trung gian ha gi i cng l a tu i c m t l gip cc h c vin gi i quy t mu thu n, xung t. H c n l ng nghe 47

ti ng ni c a ng i trong cu c, sau gip nh ng ng i ny bi t l ng nghe hn l ng t l i nhau, v sau l p l i cho nhau nh ng g h v a nghe ng i kia ni. Cng vi c c a ng i ha gi i l khch l k nng l ng nghe v gi i quy t v n c a nh ng ng i ang tranh ci, trnh thin v , bnh v c m t bn no . Ngoi ra, h khng c ph bnh, bu c t i, rn d y ho c phn xt ng i trong cu c. Nhi m v c a h l gip cc h c vin gi i quy t b t ha, v v y m i l i ni u ph i h t s c c n th n! - M t ng i ch u trch nhi m gi i quy t b t ha b t u v i h c vin trng c v b c b i hn, ngh ng i ny ni xem chuy n g x y ra. ngh h c vin th hai l ng nghe v nh c l i nh ng g h v a c nghe (Khng c ph nh n, tranh ci, hay th a, ch n gi n l nh c l i). - H i h c vin th hai cng m t cu h i, ngh h c vin th nh t l ng nghe v nh c l i. - Cu h i ti p theo h i t ng h c vin l: B n c m th y th no khi chuy n x y ra? - M t l n n a, t ng h c vin l i l ng nghe v l p l i nh ng g ng i kia ni. Ng i trung gian ha gi i cng c th s d ng cch l ng nghe tch c c p l i khi m i h c vin ni v c m gic c a mnh. - Ti p theo, h i c hai h c vin xem h c mu n d ng s vi c ang x y ra ny l i khng. - Sau khi m i ng i tr l i v nh c l i nh ng g ng i kia ni, hy ti p t c h i thay vo , h mu n i u g x y ra. - Sau h i xem h c ng lm theo nh ng g ng i kia ngh khng. - N u h khng vui, khng b ng lng v i l i ngh y, hy yu c u h a ra cch gi i quy t khc. - Sau , h c h i r ng li u h c cam k t ch c ch n l s c g ng x s theo cch m c hai nh t tr khng. - Khi c hai u ng v i m t cch x s khc, nh ng ng i ch u trch nhi m ha gi i nn khen ng i h v b o h quay l i v i ho t ng bnh th ng tr ng. B t u gi i quy t b t ha trong tr ng h c: T t c cc h c vin c d y cng m t quy trnh giao ti p nh nhau. Gi i thi u v i t t c cc h c vin v quy trnh ny, lm m u cho h v h ng d n h th c hnh. M t ng i c th mu n t i thm nh ng l p khc v ng ra t p hu n c ti n trnh ha gi i, ho c cc gio vin c th c d y cch th c hi n quy trnh ny l p t p hu n dnh cho gio vin. Treo cc cu h i v qu trnh gi i quy t b t ha trong m i l p h c. Cc cu h i ny c li t k cc b c tm t t d i y v cng c c p n trong ph n Ph l c (xem Ph l c 2). Cc ha gi i vin cng l a tu i c p Trung h c Ph thng th ng g p nhau trong m t cn phng ring. Trong qu trnh ha gi i, h c th mu n ghi chp l i. Hy cho t t c cc h c vin bi t r ng n u h c m i b t ha no, h c th n g p nh ng ng i lm cng tc ha gi i ho c nh ng ng i trung gian ha gi i cng tu i. Cng tc ha gi i s gip h c vin bi t cch lm th no xoa d u nh ng b t ng, tranh ci, th m ch l nh nhau. Cc nhm h c vin c th lun phin nhau trong vai tr ng i trung gian ha gi i cng tu i. Ng i l n nn tch c c khen ng i tinh th n dng c m v cc ph m ch t khc c a h c vin - k c ha gi i vin l n nh ng h c vin s n lng i tho i v l ng nghe gip gi i quy t v n . Qu trnh Gi i quy t B t ha: Tm t t cc b c: Ha gi i vin h i t ng h c vin r ng: B n c s n lng tm cch gi i quy t v n N u cu tr l i l C th ti p t c. khng?

48

Sau m i cu h i, hy ch cu tr l i c a h . H c vin cn l i l ng nghe v nh c l i nh ng g ng i kia ni. - Xin hy ni cho chng ti bi t chuy n g x y ra? - B n c m th y th no khi chuy n x y ra? - B n c mu n d ng chuy n l i khng? - B n mu n ng i kia lm g? - B n c th lm i u khng? - B n ch c ch n mnh s c g ng hnh ng theo cch m c hai nh t tr ch ? Khen ng i h v nh ng ph m ch t m h Bi h c c b n 8 th hi n trong qu trnh ha gi i.

GI I QUY T B T HA
M c ch: H c phng php gi i quy t b t ha: cc b c; thi cc bi t p gi i quy t b t ha. s n sng l ng nghe; v tham gia vo

Gio vin chu n b : Hy lm quen v i nh ng thng tin ch d n trn v ghi ra 6 cu h i c s d ng trong khi gi i quy t b t ha ln b ng hay t m p phch. B n c s n lng tm cch gi i quy t v n khng? M i ng i ph i s n lng l ng nghe v nh c l i nh ng g ng i kia ni. - Xin hy ni cho chng ti bi t chuy n g x y ra? - B n c m th y th no khi chuy n x y ra? - B n c mu n d ng chuy n l i khng? - B n mu n ng i kia lm g? - B n c th lm i u khng? - B n ch c ch n mnh s c g ng hnh ng theo cch m c hai nh t tr ch ? B t u ph n ny v i bi ht v Ha bnh.

H i: i u g s x y ra trn th gi i n u thay v nh nhau, m i ng i h c cch i tho i v gi i quy t cc v n v i tinh th n xy d ng?... i u g s x y ra trong gia nh c a b n, v i cc b n c a b n, trong c ng ng c a b n v trn th gi i? Ch p nh n cc cu tr l i c a h . Hy ni: M i ng i trn kh p th gi i ang h c cch gi i quy t b t ha. Cng nhi u ng i h c phng php ny, cng c thm nhi u hy v ng v m t n n Ha bnh v ng m nh. Ti th t s tin r ng m i ng i c th gi i quy t cc v n c a chnh mnh. Ni: y l cc b c c a phng php gi i quy t b t ha. Hy xem l i 6 b c m b n vi t ln p phch hay trn b ng. Tr l i v i cu h i th nh t v cu k ti p. H i: Theo b n, s thi n ch, s n sng nh m gi i quy t v n th t s c ch khng? T i sao? N u b n s n lng tm cch gi i quy t v n , thi n ch ni ln i u g v b n? (N u h khng c p n cc cu tr l i sau y, hy b sung r ng: gi i quy t v n , c n ph i c s 49

dng c m, ngha l b n tin r ng mnh c kh nng tm ra gi i php, v b n tin l ng i khc cng c kh nng ). H i: Ng i ta nh nhau v i u g? (L ng nghe v ghi l i cc cu tr l i ln b ng. Nh m t h c vin no ghi l i nh ng cu tr l i ln m t t gi y l n sau ny c vi c s d ng n.) B n c m th y nh th no khi _____ (m t s ki n c nh c n) x y ra? N u l c m xc gi n d , h i: C m xc no n m bn d i c m xc gi n d ? B n c m th y th no khi ______ (m t s ki n khc c c p n) x y ra? N u c m xc l gi n d th: C m xc no n m bn d i c m xc gi n d ? B n mu n c m th y nh th no? (Ch p nh n t t c cc cu tr l i. Cc h c vin th ng nh c n s tn tr ng v ch p nh n. H i h xem h c mu n c nh gi cao, c tn tr ng v c yu m n hay khng n u h cha a ra nh ng cu tr l i ny.) Th c t p m u: ngh hai ng i tnh nguy n th c hnh th Bi t p Gi i quy t B t ha. Hy cho h gi v nh c m t b t ha hay ch n m t v xch mch g n y, ho c l y m t b t ha x y ra g n y. Gio vin c nhi m v lm m u h i m i h c vin 6 cu h i trn v ngh h l ng nghe l n nhau. Lu dnh cho Gio d c vin: V i t cch l m t gio vin, hy l ng nghe tch c c cc cu tr l i c a h c vin, h ng d n h l ng nghe l n nhau v nh c l i nh ng g ng i kia ni, nh gi cao vi c l ng nghe v tm ra gi i php c a h . N u m t h c vin ph n i, c t ngang hay bu c t i ng i kia trong qu trnh i tho i, hy ni Xin hy l ng nghe, hay Xin hy tr l i cu h i. V nh c l i cu h i m t l n n a, v d nh B n c m th y nh th no khi i u x y ra?. M i thm hai h c vin n a tham gia th c t p m u qu trnh gi i quy t b t ha. C m n nh ng ng i tnh nguy n. H i xem c h c vin no c cu h i hay ph n ng g khng. K t thc v i Bi t p Th gin/T p trung (xem Ph l c 13). Bi h c c b n 9

GI I QUY T B T HA Chng ta thch g v khng thch g?

M c ch: Khm ph s t n thng v s hi d n B t u b ng m t bi ht v Ha bnh. n t c gi n; yu c u vi t ra 2 v d .

Th o lu n: Ni: Hm tr c, chng ta th o lu n v m t s v n d n n b t ha v li t k danh sch cc v n . By gi , chng ta hy cng nhau xem chng c lin quan g n cc cu h i c t ra trong qu trnh gi i quy t b t ha khng. Hy l y b t k m t v n no trong danh sch (Ch ng h n nh: m ng ch i nhau) v t ra nh ng cu h i sau: B n c m th y th no khi i u x y ra? (N u cu tr l i l gi n d , hy ti p t c h i: C m xc no n m bn d i c m xc gi n d ?) B n mu n ng i kia d ng hnh ng no l i? Thay vo , b n mu n h lm g? Gi i php no c l i cho m i ng i trong cu c? B n c th ngh v m t gi i php cng b ng khc khng? L p l i qu trnh trn v i m t vi v n khc trong danh sch. 50

Hy ni: m t s kha c nh nh t nh, con ng i l n gi n. Khi chng ta tr nn cu gi n, th bn d i cn gi n l s t n thng, n i s hi hay b i r i. u tin, s t n thng v s hi s xu t hi n khi ng i ta c m th y mnh khng c nh gi cao, khng c tn tr ng, hay yu m n. M t s ng i c m th y b t n thng v m t s khc th gi i quy t n b ng cch tr nn gi n d . Nh c l i nh ng g b n v a ni v minh h a i u ln b ng:

Gi n d T n thng, s hi ho c b i r i Mong mu n c nh gi cao, c tn tr ng ho c c yu thng ng d ng khi ni m: ngh h c vin ngh v nh ng g x y ra hay m t l n no h c m th y nh v y khi c chuy n x y ra v i h . N u h khng th ngh ra ngay c, hy a ra m t s v d t b ng li t k cc b t ha lm tr c y, hay s d ng m t v d c a ring b n. Ho t ng: H ng d n h c vin l y hai v d , ng d ng khi ni m trn. trong tnh tr ng ny. m t v d lin quan n chnh b n thn mnh khi h ngh h s d ng

H ng d n h c vin hnh thnh t ng c p, ho c t ng nhm nh th o lu n xem i u g h mu n ng i khc khng lm i v i mnh, v hnh vi ng x no h mu n ng i khc dnh cho mnh. Bi h c c b n 10

GI I QUY T B T HA V L NG NGHE
M c ch: - H c phng php gi i quy t b t ha, bao g m: cc b c; thi s n sng l ng nghe; v tham gia vo cc bi t p gi i quy t b t ha. - H c v t m quan tr ng c a vi c l ng nghe ng i khc, nh n ra nh ng i u c n tr qua ho t ng l ng nghe, cc thnh vin l n l t gi vai tr Ng i ni, Ng i nghe v Ng i quan st. - T n h ng c m gic bnh yn v i Bi t p Th gin Ngi sao Bnh yn. B t u b ng m t bi ht v Ha bnh.

Th o lu n i m suy ng m: Ch c trong m t b u khng kh phi b o l c, bi t l ng nghe, ch p nh n c s cng b ng v giao ti p r rng, thng su t m n n ha bnh th gi i m i c v ng m nh. Lm m u qu trnh gi i quy t b t ha m t l n n a v i m t c p tnh nguy n vin.

51

Th o lu n: Hy ni: M t trong nh ng i m quan tr ng nh t l ng nghe ng i khc v th c s hi u nh ng g h ni. H i:

gi i quy t cc b t ha l

B n c m th y th no khi b n c g ng ni v i m t ng i no m h l i ngo nh m t i? Th a nh n: ng, khi m i ng i khng nghe v t thi th l , cc v n th ng tr nn t i t hn. i khi, con ng i lm nh ng i u gy c n tr vi c gi i quy t mu thu n. H i: C h c vin no mu n on m t vi trong s nh ng i u gy c n tr y khng? Th a nh n cc cu tr l i c a h c vin v b sung thm nh ng i u sau y n u cha c c p n. Nh ng i u gy c n tr : - Khi n trch, l i. - Xi x - Ni v i ng i kia r ng c u y hay c y th t ng ng n, ngu ng c. - Ng t l i. - Bu c t i. - Bc b ki n (V d : Hy ch n l t b n, v gi th ch l ng nghe. Vi c ny c n s kin nh n v tn tr ng!). - C g ng lm ng i kia c m th y c l i. - Tr nn t c gi n b i v ng i kia t c gi n. a ra cc gi i php. 1) 2) Gi i thch: l ng nghe tch c c th i u quan tr ng l ph i lm hai vi c: Th t s , chn thnh quan tm ch n t ng l i m ng i ang ni. Cho h bi t r ng b n hi u nh ng g c y hay c u y ang ni.

Ho t ng v l ng nghe: Chia thnh cc nhm nh 3 ng i. ngh h m 1, 2 v 3. Vng 1: Ng i s 1 s ng vai tr l Ng i ni, Ng i s 2 l Ng i nghe, v ng i s 3 l Ng i quan st. Nh ng vai tr ny s lun phin thay i theo t ng vng nh sau: Vng 1 Vng 2 Vng 3 Ng Ng Ng Ng i th 1 i ni i quan st i nghe Ng Ng Ng Ng i th 2 i nghe i ni i quan st Ng Ng Ng Ng i th 3 i quan st i nghe i ni

Ng i ni: i v i vng 1, 2 v 3, t ng ng i trong vai tr Ng i ni c 1 pht chia s m t i u g tch c c t ng x y ra v i h . L p l i qu trnh l ng nghe m t l n n a, nhng l n ny ngh Ng i ni chia s trong vng 1 pht i u g quan tr ng i v i h hay i u g lm h c m th y bnh an. Ti p t c th c hi n thm m t vng n a, ngh m i Ng i ni cng c 1 pht chia s m t i u g m c y hay anh y c m th y b c t c ho c bu n phi n v n. (N u khng th i gian, ti p t c bi t p ny trong bi h c ti p theo.) Ng i l ng nghe: Trong m i vng, Ng i nghe c n c khuy n khch l ng nghe, i khi ph n nh l i c m xc c a ng i ni ho c nh c l i n i dung c a l i chia s theo m t cch khc. Ng i quan st: c th cho bi t ki n nh n xt c a mnh sau m i vng. Chia s : 52

B n c m th y th no khi m t ng i no th c s l ng nghe b n? C bao gi b n th y r ng s gi n d t ng d u xu ng khi m t ng i c ng i khc th c s l ng nghe? i u g lm cho vi c l ng nghe tr nn kh khn? i u g gip ta d dng l ng nghe? Vi c l ng nghe th t s th hi n s tn tr ng nh th no? K t thc b ng Bi t p Th gin/T p trung sau y. Bi t p Th gin Ngi sao Bnh yn c o n vn sau m t cch ch m ri, ng ng lu m t cht sau cc d u ch m: Tnh l ng trong lng l m t cch c bnh yn Trong giy lt, hy ngh v nh ng ngi sao v hnh dung chnh mnh cng gi ng nh cc ngi sao Chng p lm sao trn b u tr i chng l p lnh v t a sng Chng th t tnh l ng v bnh yn Hy cho c th b t ng... th l ng cc ngn chn v chn... th l ng b ng... v vai... th l ng tay... v m t... Hy c m gic bnh yn xu t hi n... hy cho m t lu ng nh sng d u dng nh nhng bao quanh b n... Trong tm t ng, b n gi ng nh m t ngi sao nh ... B n, m t ngi sao nh trong tm t ng v y nh sng bnh yn... Hy ngh ngi trong nh sng bnh yn v yu thng ... Hy chnh mnh c yn tnh v bnh yn trong tm h n... B n c th ch ... t p trung... B t c khi no b n mu n c c tr ng thi bnh yn trong tm h n, b n c th tnh t i... mn nguy n... tr thnh m t ngi sao bnh yn. Bi h c c b n 11

GI I QUY T B T HA Nh ng ng i b n cng tu i v i vai tr l ng i trung gian ha gi i

M c ch: H c phng php gi i quy t b t ha: h c cc b c; thi vo cc bi t p gi i quy t b t ha. B t u b ng m t bi ht v Ha bnh. s n sng l ng nghe; v tham gia

Th o lu n i m suy ng m: Ha bnh kh i ngu n t chnh m i ng i chng ta.

ngh 4 h c vin tnh nguy n lm m u qu trnh gi i quy t b t ha, trong Ho t ng: 2 ng i ng vai tr trung gian ha gi i v 2 ng i ng vai b t ha v i nhau. Nh ng ng i ha gi i cng tu i thay th vai tr c a gio vin, a ra 6 cu h i v gip cc h c vin b t ha gi i quy t v n . Nh ng ng i ha gi i ny s ng i c nh cc h c vin c b t ha. Khi l t lm m u u tin k t thc, ngh 4 h c vin i vai cho nhau. Ch : th tham kh o. ph n Ph l c, c m t t h ng d n gi i quy t b t ha, nh ng ng i ha gi i c

Bi t p: N u cn th i gian, ngh cc h c vin ngh nhanh r i a ra cc t v ng c lin quan n cc bi t p trn y. ngh m i ng i ngh v nh ng t th hi n c m xc v vi t chng ln b ng. H c th s d ng t i n tm cc t ng ngha v tri ngha. H c vin c th sng tc th (th hi n t tr ng thi c m xc hay t ng ny chuy n sang tr ng thi c m xc hay t ng ng c l i) theo nhm ho c c nhn a b n khc c. V d , s thay i v c m xc khi m i b t ha c gi i quy t: 53

T c gi n Ch ng i quy t li t M t sng qu c, c h ng tht l i Si t ch t n m tay Ng a ngy tay chn nh m t nhn nhau M t gi t n c m t ln xu ng g m Ti xin l i Ti cng v y Ch p nh n - ng gp c a Ruth Liddle ngh h c vin ti n hnh ph ng v n m t s ng i l n trong nh ng ngy Bi t p v nh: ti p sau . n l i cc bi t p sau y. Bi h c c b n 12

PH NG V N
M c ch: Ph ng v n m t ng i l n v chi n tranh v nh ng l a ch n khc thay th cho chi n tranh. B t u b ng m t bi ht v Ha bnh.

Th o lu n i m suy ng m: Ha bnh c n ph i b t u t m i ng i chng ta. Thng qua vi c suy ng m l ng l v nghim tc v ngha c a ha bnh, nh ng cch th c m i m v sng t o c th c pht hi n nui d ng s hi u bi t, tnh b n v tinh th n h p tc gi a t t c cc dn t c. - ng Javier Perez de Cuellar, T ng Th k Lin Hi p Qu c. Ho t ng: Thu th p thng tin v m t vi cu c chi n no t cc b n tin trn truy n hnh, trn radio, ho c cc t bo, t p ch. Hy ni chuy n v i m t ng i l n no v nguyn nhn khi n chi n tranh, xung t x y ra, v li u c l a ch n no khc thay cho chi n tranh hay khng? Vi t ra nh ng suy ngh c a b n thn. By gi , h i cu h i ny v i 2 hay nhi u ng i l n khc, vi t l i nh ng g h ni. ngh cc h c vin chia s k t qu ph ng v n c a mnh trong l p. - ng gp c a Ruth Liddle Bi h c c b n 13

H T GI NG
M c ch: - Xc nh vo lc no th m t chuy n nh nh t l i bi n thnh cu c tranh ci gay g t. Th o lu n cc phng php ki m sot s t c gi n, v bnh an c nh h ng n m i quan h nh th no. - Nh n th c s b t ha b ng cch tm ra m m m ng ban u c a m i b t ha y (K nng gi i quy t b t ha). Th o lu n: B t u v i m t ti b t ha no c lin quan t i cc h c vin. C th l m t ch c nh c n trong cc bi h c tr c, m t v n tr ng hay trong c ng ng. H i 54

cc h c vin v qu trnh x y ra s vi c trong ph m vi n i dung bi h c (nh trong cc cu h i sau y) v sau c th chia s vi suy ngh c a b n. M m m ng ban u c a m i b t ha ny l g? (Gio vin c th ti p t c h i: Tr c l g? gip h c vin tm ra cn nguyn c a s b t ha, quy v nh ng c m gic v mong mu n ban u. Vi c ny s c n c th i gian. L p danh sch t t c cc y u t m h pht bi u, v sau lo i tr d n t ng y u t .) i u g khi n cho m i b t ha gia tng? Tm t t qu trnh h m t v b sung thm m t cu nh n nh mang tnh khi qut nh: Chng ta c th th y, c m xc qu khch c a con ng i r t d lm n y sinh b o l c. Ha bnh hay b o l c u b t u t trong ngh c a m i chng ta. Hy xem qu trnh ny di n ra nh th no. H i: C m xc c th dng ln nh th no n n i cc bu n b c nh l n d n v v t kh i t m ki m sot, khng lm ch c n a? Hy ngh v m t l n no , b n v i m t ng i b n c a mnh v m t i u g r t nh m tranh ci nhau. Chuy n y x y ra nh th no? T i sao? Chng ta c th ki m sot c m xc gi n d v thay th chng b ng nh ng c m xc i m tnh v bnh an hn b ng cch no? V d : 1) S gip t b n b. 2) Nh n ra r ng chng ta th ng xuyn t c gi n khi chng ta i ho c m t m i; v v y, hy chm sc cho b n thn. 3) D ng l i m t pht v t tr n tnh mnh b ng nh ng suy ngh bnh an tr c khi xem xt tnh hu ng m t l n n a. 4) Ngh v cc h u qu ; b n s c m th y th no sau n u b n hnh ng nh m t k ng c. 5) Ngh v cc Gi tr c a b n. N u b n th t s coi tr ng Ha bnh, b n s c g ng nhi u hn gi bnh yn. Ph i chng s ng ha h p v i b n b s lm cho cu c s ng c a chng ta h nh phc hn? Ho t n a t gi y. ng: V nh ng hnh nh t ng trng cho bnh an v gi n d , m i n i dung trn m t - ng gp c a Linda Heppenstall Bi h c c b n 14

TNG PH N V GI I PHP
M c ch: - Nh n d ng ra nh ng ngh nung n u xung t, mu thu n v nh ng ngh nui d ng s bnh yn; s d ng chng sng tc m t cu chuy n t p th . - Pht tri n cc phng php t duy thay th b ng cch t o ra cc gi i php. B t u b ng m t Bi t p Th gin.

gi i.

Th o lu n cc i m suy ng m: Ha bnh kh i ngu n t chnh m i ng i chng ta. N u m i ng i u c m th y bnh yn trong lng th ha bnh s ng tr kh p ni trn th s ng trong bnh an, ta c n c lng tr c n v s c m nh t n i tm. H i: i u g lm cho nh ng c m xc tiu c c c ti p t c l n d n? 55

Nh ng ki u suy ngh no khi n cho s b t ha t n t i? i u g lm cho bnh an l n m nh? Nh ng suy ngh no gip gia tng s bnh yn? Ho t ng: Sng tc cc cu chuy n khc nhau. ngh h c vin b t u t m t tnh hu ng bnh yn, n ha chuy n sang m t tnh hu ng tiu c c. Sau , b t u t m t tnh hu ng tiu c c chuy n sang tch c c. Tm nh ng cch th c c o chuy n ha cc tnh hu ng tiu c c. C th c l p mong mu n lm m t cu n sch tham kh o ghi l i cc gi i php m h tm ra. Ti p t c b sung cc gi i php. Ho t ng ty ch n: Ty theo th i gian, b n c th cho h c vin k l i m t trong nh ng cu chuy n nh trn, ho c m t nhm nh no c th sng tc m t cu chuy n, sau di n l i cu chuy n . Sau m i l n nh v y, ngh cc h c vin khc a ra ki n xem c ch no truy n t i tnh hung hng, thch gy s , v c ch no truy n t i s thn thi n, n ha. - ng gp c a Sabine Levy v Pilar Quera Colomina Bi h c c b n 15

CC TH N T NG TH I NAY
M c ch: Cho h c vin sng t o b c thng i p v ha bnh. H i: Nhn v t no l th n t ng Ha bnh c a b n? Thng i p m ng i y g i n th gi i l g? B n c thng i p no g i cho th gi i khng? V thng i p y l g? Ho t ng: H ng d n h c vin hnh thnh cc nhm nh v a ra nh ng thng i p c a ring h thng qua tranh v , kh u hi u, ho c cng trnh iu kh c no

V N D NG VO CC MN H C
NGN NG /VN H C
Ha bnh khi d y cc k nng ngn ng v vi t lch. M t ho c vi i m Khm ph ch suy ng m c th c s d ng kh i x ng cc cu c th o lu n, ch ng h n nh giao cho h c vin lm m t bi lu n. Trong bi lu n ny, h c vin c th trnh by cch nhn nh n v n c a c nhn, tri t h c hay x h i. Khuy n khch h c vin c nh ng quy n t truy n c a cc nhn v t n i ti ng trong n c ho c trn Th gi i - nh ng ng i c ng hi n h t mnh v m t n n Ha bnh th c s . Ngoi ra, h c vin cng nn c nh ng tc ph m c a cc nh vn o t gi i Nobel Ha bnh ho c cu chuy n v cu c i h . So n ra cc i m suy ng m d a trn c s nh ng i u v a c c. Nghin c u cng trnh sng t o c a cc nh th ch ng chi n tranh. Nghe nh ng bi ht nh Masters of War (Nh ng ng i lm ch cu c chi n) c a Bob Dylan, hay The Universal Solider (Ng i c ng c hon c u) c a Donavan T rt ra thng i p m h g i n th gi i l g? N c cn thch h p cho th i i ngy nay khng? 56

- ng gp c a Kristan Mouat Vi t bi lu n v i ch Ha bnh nh th no m i g i l ? - ng gp c a Caroline Druiff

Nh t k: Th o lu n i m suy ng m: Ha bnh khng ch l s v ng bng c a chi n tranh. ngh cc h c vin v n d ng nh ng g h c h c l p th duy tr m t c m gic bnh an, thanh th n. H c vin c th t chu n b m t cu n s nh t k v nh ng gi tr , suy ngh v cc ph m ch t h s d ng gip t o c m gic bnh an, th thi. Tranh lu n: Ch n Ha bnh lm ch cho m t hay nhi u cu c tranh lu n. Ho c tranh lu n m t hay nhi u i m suy ng m li t k trn, nh: Ha bnh khng ch l s v ng bng c a chi n tranh, ho c Ha bnh l c trng n i b t c a m t X h i vn minh. B n c th l y m t bi u ng t cc h c vin ngnh ngh thu t. Cn nh c: Khng th tham gia cc bi t p bnh yn khi khng th c s c m th y bnh yn. - ng gp c a Caroline Druiff

L CH S /NGHIN C U X H I
Nh ng bi u hi n v Ha bnh trn Th gi i Hi n nay, trn th gi i c nh ng cch bi u hi n no v Ha bnh? Ha bnh c th hi n thng qua ngh thu t nh th no? Nh ng t ch c no ho t ng v Ha bnh th gi i? Trong m i mn h c khc nhau, gio vin nn c s k t h p sng t o gi a ki n th c sch v v th c t h c vin c i u ki n h c h i, khm ph. i u ny cng i h i c s tham gia tch c c c a cc h c vin vo vi c nghin c u cc thng tin v chia s chng v i l p h c. H c th sng t o m t bo co khoa h c d a trn ch ny. - ng gp c a Sabine Levy v Pilar Quera Colomina

KHOA H C
Khoa h c l m t lnh v c c th c s d ng trong vi c thi t l p Ha bnh hay chi n tranh.

Hy h i: N u loi ng i kin nh v i m c tiu v m t n n Ha bnh v ng m nh th c th khoa h c khng t o ra nh ng g? Hi n nay, c thm nhi u pht minh m i nh m ph c v cho chi n tranh hay cho Ha bnh? Khoa h c c th ng gp nh ng g cho n n th gi i? Nh ng c h i, kh nng no thu c lnh v c khoa h c thch h p cho m t x h i h ng n Ha bnh? nh: N u cc h c vin c c 1/5 ngn sch c a th gi i dnh cho chi n tranh v c Gi th s d ng chng cho m c ch Ha bnh th h s lm g?

NGH THU T
Sng t o m t bch h a v Ha bnh. Khi mnh tr ng thi bnh an. 57 t bt v v t mu, hy t p trung gi tm h n

Th o lu n v i cc h c vin nh ng g h mu n th hi n trn m t b c v t p th - cc bi u t ng v Ha bnh, ngi sao H nh phc, m t b c tranh v Th gi i Ha bnh. Cung c p cho cc h c vin m nh gi y mu, di, nh ng h p bt mu, bt lng. M m t giai i u nh nhng, su l ng. Khi h ng g n nhau, h c th t mu cho m t h a ti t nh c v phc h a. Khi nh c d ng l i, m i h c vin b c m t b c sang tri ho c sang ph i. - ng gp c a Linda Heppenstall Vi t nh ng kh u hi u v Ha bnh, v nh ng t m bng rn th t p ca ng i Ha bnh r i treo chng xung quanh tr ng. Xem xt vi c treo cc t m bng rn Ha bnh khu dn c mnh ang sinh s ng. V nh ng b c tranh th hi n s bnh yn n i tm ho c lm m t b c ph iu v Ha bnh. Thi t k m t ngi v n Bnh yn treo t ng Hy ngh h c vin suy ngh v nh ng mu s c v cc hnh d ng t o nn c m gic bnh yn v nh nhng. ngh h th hi n cc c m xc ny ln gi y, v i - nh ng lo i ch t li u s n c, lm tr c ti p t nguyn li u thin nhin th cn t t. - ng gp c a Eleanor Viegas ngh h c vin vi t l i c a m t bi ht m h yu thch. V d nh bi Imagine (Hy hnh dung) v sau , trn u bi ht, t nh ng h t ng c c t o ra m t hnh nh trang ch cho u trang, c th l hnh c a m t ngh s ho c m t bi u t ng no th hi n ngha c a bi ht. - ng gp c a Dierich von Horn

M NH C
Ch n nh ng bi ht v Ha bnh m b n yu thch. C th ht ho c m nh ng b n c thu s n. dn t c b n hay trong n n vn ha c a b n, ng i ta dng nh ng lo i nh c c c o no th hi n cc giai i u v Ha bnh? Hy tm hi u nh ng lo i nh c c ny. a phng c a b n, c ai chi c lo i nh c c khng? Nh ng nh c c ny c lm t ch t li u g? Vng b n sinh s ng c ch t li u y khng? L p k ho ch cho m t bu i ha nh c. Khng ch trnh di n bu i ha nh c c a b n trong tr ng m cn c th m r ng sang cc tr ng khc nh tr ng ti u h c v trung h c c s . H c vin l p ngh thu t nn mang theo bng rn v Ha bnh.

QU N L GIA NH
Th o lu n t m quan tr ng c a s ha h p, bnh yn trong gia nh. Xt xem lm th no m vi c gi bnh yn cho t ng thnh vin l i c c k quan tr ng i v i s bnh yn cho ton th gia nh. Th c hnh m t trong cc Bi t p Th gin/T p trung v Ha bnh c nu trong ph n Ph l c (xem Ph l c 13). Th c hnh n u n v may v khi ang ngh no gip b n gi c s hi lng? trong tr ng thi bnh yn ho c hi lng. Nh ng suy

58

Thi t k m t mi tr ng s ng bnh yn trong gia nh. H i: B n s th y i u g trong m t gia nh trn y bnh yn? i u g t o nn c m gic hi ha v d ch u? Thi t k m t hnh nh trang tr th hi n s bnh yn m b n c th trang tr trn o thun. - ng gp c a Myrna Belgrave

PHT TRI N B N THN

Th o lu n m t vi i m suy ng m v Ha bnh/Bnh an. Hy khi no th h c m th y bnh yn nh t. ngh cc h c vin chia s

ngh h c vin nghin c u cch th c gi i quy t b t ha v trnh by nh ng cch th c y tr c c l p. a ra m t phng n (m t tnh hu ng c th no ) m h c vin c m th y c nhi u kh nng thnh cng trong vi c gi i quy t b t ha. Trnh by phng n v i hi u tr ng nh tr ng. Gi m cng th ng a ra m t bi h c v cch lm gi m cng th ng v bi n cc Bi t p Th gin/T p trung tm tr c bnh an c thnh m t ph n c a chng trnh hng ngy. Vi c h c cch lm th no tc d ng h tr r t l n trong vi c gi m thi u v ki m sot cng th ng. Chi n, d y ho c ht v i cc h c vin m t bi ht v Ha bnh m b n yu thch. ngh h c vin so n cc Bi t p Th gin ring c a h (c th Hy ra, thu bng hay chia s v i c l p). ngh h c vin vi t

GIO D C TH CH T/NH Y MA
Ngh ra m t vi tr chi v Ha bnh. Sng t o m t vi i u nh y v Ha bnh. i u nh y ny c th l m t i u bal hi n i bi u trng cho Ha bnh ho c m t i u nh y th hi n s tng ph n gi a chi n tranh v Ha bnh.

59

TN TR NG
NH NG I M SUY NG M V TN TR NG CC BI H Bi 1 Bi 2 Bi 3 Bi 4 Bi 5 Bi 6 Bi 7 Bi 8 Bi 9 Bi 10 Bi 11 Bi 12 Bi 13 Bi 14 60 C C B N V TN TR NG 61 B n Tm tr 59 Ph m ch t b n ng ng m 60 u gi cc ph m ch t 60 Nh ng v n n n c a Th gi i ngy nay 61 Hnh ng v i s tn tr ng 61 Thi u Tn tr ng v L i khuyn 62 Cc Ph m ch t c a ti 63 Th gin/T p trung Bi t p Th gin v s Tn tr ng - Hnh nh m t Khu v n B n c n c ai th a nh n? Th gin/T p trung Bi t p th gin/T p trung Ngi sao Tn tr ng Hnh ng - Khng Ph n ng Ch k nng giao ti p Th tnh hu ng Cc m i quan h T o nn s khc bi t Cy gi tr 64 66 66 67 68 68 64

V N D NG VO CC MN H C Ngn ng /Vn h c Khoa h c Ngh thu t K ch m nh c Qu n l gia nh Gio d c th ch t/Nh y ma ( ngh ch nh s a l i s trang) 68 69 70 70 70 70 70

60

TN TR NG
NH NG I M SUY NG M V TN TR NG: B m sinh con ng i v n l qu gi. M t ph n c a lng t tr ng l bi t v cc ph m ch t c a mnh. Tn tr ng b n thn l h t gi ng s t tin l n ln. Khi ta bi t tn tr ng b n thn, ta s d dng tn tr ng ng i khc. Nh n bi t gi tr c a b n thn v trn tr ng gi tr c a ng i khc chnh l cch th c ta nh n c s tn tr ng. Ng i th hi n s tn tr ng s nh n c s tn tr ng. Khi s tn tr ng c xy d ng trn ci v b c b ngoi, ng i ta r t d tr thnh n n nhn c a s thi u tn tr ng v nh m t i lng tn tr ng b n thn. Khi ta c lng t tr ng, s khn ngoan, sng su t s c pht huy, nh ta s tr nn cng b ng, chnh tr c, bi t i x t t v i m i ng i. M i ng i trn th gi i, k c b n thn ti, u c quy n c tn tr ng v s ng c nhn ph m.

61

BI H C V TN TR NG
CC BI H C V TN TR NG Cc bi ht th ng t o nn b u khng kh c bi t m i ng i c th tr i nghi m v gi tr . M i ngy, Nhm l p k ho ch h ng d n v gi tr c th ch n m t ch m m t bi ht. Hy ch n nh ng bi ht c lin quan n ch v ph h p v i l a tu i. H c vin c th mang n nh ng bi ht lin quan n ch ny, nh bi Hero (Ng i hng) c a Mariah Carey v i thng i p hy nhn vo v p c a chnh mnh, ho c bi Behind the Wall (Pha sau b c t ng) c a Tracy Chapman v i n i dung c p n s thi u tn tr ng v b o l c. Ngoi ra, h c vin cng c th mang n nh ng bi ht truy n th ng.

CC BI H C C B N V TN TR NG
Bi h c c b n 1 M c ch: Xc nh nh ng khc bi t gi a tc ng l p B n Tm tr v chia s .

B N

TM TR
ng c a s tn tr ng v thi u tn tr ng thng qua ho t

Khm ph cc khi ni m chung v s Tn tr ng thng qua cc cu h i th o lu n: Tn tr ng l g? Hy t ng t ng xem th gi i ny s nh th no n u t t c m i ng i u tn tr ng l n nhau (D ng l i m t cht). Trong th gi i y, b n th y i u g ang di n ra xung quanh? M i ng i s c m th y nh th no? Hy t ng t ng xem th gi i ny s nh th no n u m i ng i u c th c tn tr ng v b o v mi tr ng (D ng l i m t cht). Mi tr ng s ra sao? B n c m th y th no n u m i ng i i x v i b n b ng s tn tr ng? Ni: Chng trnh Gio d c cc Gi tr S ng m chng ta ang th c hi n c xy d ng d a trn 3 gi thi t cn b n. M t trong nh ng gi thi t y c th c tm th y trong i m suy ng m sau. B m sinh con ng i v n l qu gi. M i ng i trn th gi i k c b n thn ti ph m.

u c quy n c tn tr ng v s ng c nhn

H i: Gi thi t y l g? ( ng, m i ng i u c gi tr v c quy n c s ng v i s Tn tr ng v c nhn ph m.) N u m i ng i trn th gi i u lm c vi c y, th trong s nh ng s vi c ang di n ra, i u g s khng x y ra? i u g c th s khc i chnh ni ny? Ho t ng: ngh h c vin l p m t B n Tm tr v s Tn tr ng vo n a trang gi y v k t qu c a s thi u Tn tr ng vo n a trang cn l i. ngh h c vin chia theo nhm 2 ng i ho c nhm 4 ng i.

62

Bi h c c b n 2 M c ch: - Xc nh nh ng ph m ch t ng ng ng m ng i khc, v 5 ph m ch t tch c c c a chnh b n thn. - Xc nh nh ng khc bi t gi a tc ng c a s tn tr ng v thi u tn tr ng thng qua ho t ng l p B n Tm tr v chia s . Ho t ng: T ch c m t di n n nh chia s k t qu c a bi h c tr c (Bi 1), ngh h c vin nh l i v nu ra cc k t qu c a s Tn tr ng v thi u Tn tr ng. Cng lc y, m t h c vin no s ghi nh ng i u chia s ln b ng. ngh h cho bi t nh ng nh h ng c a s Tn tr ng v thi u Tn tr ng i v i b n thn, v i cc m i quan h , v i mi tr ng, v i cng vi c kinh doanh, v i cc qu c gia... Ni: cc bi h c khc, chng ta s tm hi u h u qu c a s thi u tn tr ng v nguyn nhn t i sao ng i ta l i ch n l a hnh ng thi u tn tr ng i v i ng i khc. Cn by gi , ph n ti p theo c a bi h c hm nay, chng ta s khm ph v s Tn tr ng - v nh ng ph m ch t m m i ng i trong s chng ta cho l quan tr ng nh t. ngh h c vin vi t ra nh ng ph m ch t m h ngh n cho m i g i sau y. Dnh cho n 4 pht tr l i m i cu g i . Trong lc , b n c th m nh ng b n nh c khng l i. G i : Hy ngh v ng i no m b n khm ph c. Vi t ra nh ng ph m ch t c a ng i . Hy ngh v nh ng Ng i hng c a b n. H l ai? Vi t ra nh ng ph m ch t m b n ng ng h . m Hy vi t ra nh ng ph m ch t m b n khm ph c b n b c a mnh. Vi t ra 5 ph m ch t quan tr ng nh t i v i b n. 5 ph m ch t quan tr ng nh t m b n cho r ng m t ng i c n ph i c. Ng i ta ni r ng b n ng ng m ph m ch t no, th ph m ch t y th t s l c a b n. Hy vi t ra 5 c tnh t t m b n c. h t 2 ngh h c vin chia s theo t ng nhm nh . Bi h c c b n 3

PH M CH T B N NG NG M

U GI CC PH M CH T
ch n l a cc Gi tr quan tr ng nh t i v i h c vin.

M c ch: Thng qua tr chi

chia s nh ng k t qu c a bi h c tr c b ng cch ngh h c vin T o m t di n n nh l i v ni ra nh ng ph m ch t m h ghi ra gi y m t ng i no trong s h vi t ln b ng. Ho t ng: Khi t t c cc ph m ch t m h c vin chia s c li t k, ngh h t ng t ng l m i ng i trong s h c trao cho $100 mua m t s ph m ch t m h mu n c nh t trong cu c s ng. Chia l p ra thnh nh ng nhm nh (5 ho c 6 ng i), giao cho m i nhm lm m t vi t m th nh (card). M i th (card) ghi m t ph m ch t c li t k. Quy nh c a ho t ng ny l ch c m t ng i trong m i nhm c mua m t ph m ch t li t k (Hai ng i khng th cng mua m t ph m ch t). V v y, n u hai ng i cng mu n m t ph m ch t, h s ph i u gi. V d , m t ng i tr s Quan tm, Chm sc v i gi $20, ng i khc s th ng n u tr gi cao hn $20 (ch ng h n nh $30). Ng i th ng trong phin u gi s l y t m th ny (card) v i tn c a ph m ch t c vi t trn . Khi phin u gi k t thc, ng i trong cu c s ni cho m i ng i bi t t i sao ph m ch t m h mua c l i quan tr ng n v y. 63

Th o lu n i m suy ng m: M t ph n c a lng t tr ng l bi t v cc ph m ch t c a mnh. Tn tr ng b n thn l h t gi ng s t tin l n ln.

Bi h c c b n 4

NH NG V N N N C A TH GI I NGY NAY
M c ch: - Tm hi u m i quan h gi a cc v n , v n n n thu c ph m vi x h i v th gi i v i cc ph n Gi tr thng qua vi c xc nh cc v n m m i ng i quan tm, v nh ng ph n Gi tr no n m ng sau nh ng y u t gy ra v n . - Hi u t m quan tr ng c a cc Gi tr b ng cch xc nh nh ng Gi tr no c th gip gi i quy t m t s v n nh t nh trn th gi i hi n nay. Ho t ng: 1) Hy ngh h c vin ngh v cc v n n n c a th gi i, ch ng h n: ng c i, l m d ng tnh d c tr em, bc l t s c lao ng tr em, suy dinh d ng, chi n tranh... (Vi t ln b ng nh ng v n n n m . Ty vo s l ng cc v n n n h c vin li t k, ng i h ng d n c th ngh h ch n ra 8 v n n n quan tr ng nh t v l p m t danh sch ghi theo c t). 2) Khi danh sch xong, ngh h c vin cho bi t nguyn nhn gp ph n ho c gy ra nh ng v n n n (c 2 hnh th c: m i c nhn t vi t ra; ho c th o lu n trong nhm nh ). Li t k nh ng nguyn nhn ny v ghi theo c t th 2. Lu : Danh sch nh ng nguyn nhn ny c th khng lo i tr l n nhau. Ch ng h n: ngho kh c th l nguyn nhn d n n n n m i dm tr em, bc l t s c lao ng tr em, v b n thn n cng c th l v n . 3) Ti p theo, ngh h c vin ni v nh ng ph n gi tr gp ph n vo m i y u t t o nn v n th nh t (V d : s tham lam, gi n d ...). Hy li t k vo c t th 3, ghi cng hng v i v n th nh t v nh ng y u t gy ra v n th nh t. 4) H ng d n h c vin xc nh xem nh ng gi tr tch c c no c th gip gi i quy t v n n n ny v vi t vo c t th 4. 5) L p l i t b c 2 n b c 4 cho m i v n . Nh ng v n n n c a Th gi i Nguyn nhn d n v nn n n Cc ph n gi tr gp ph n vo m i y u t Cc gi tr tch c c gip gi i quy t v n n n

Lu dnh cho Gio d c vin: Ho t ng ny c th c m r ng nhi u hn n a. H c vin c th nghin c u nh ng lnh v c m h th c s quan tm. Bi h c c b n 5

HNH

NG V I S

TN TR NG

M c ch: Nh n di n cch th hi n s tn tr ng v thi u tn tr ng, th o lu n v nh ng c m gic i km. 64

Ho t ng: ngh 6 h c vin x p thnh m t hng. Trao cho ng i th nh t m t cy bt ch v ngh ng i ny trao n cho ng i k ti p, c ti p t c nh v y. Sau , l y bt ch l i v ngh ng i th nh t trao bt ch theo hng gi ng nh tr c, nhng l n ny, trao v i s tn tr ng. H i c l p: Trong cch m i ng i trao cy bt ch cho nhau l n th hai, c s khc bi t no khng? C cch th c no khc m i ng i th hi n s tn tr ng l n nhau khng? (Li t k cc cu tr l i c a h i v i cu h i ny v vi t cu h i k ti p ln b ng). M i ng i th hi n s thi u tn tr ng l n nhau theo nh ng cch khc nhau no? B n c m th y nh th no khi ng i ta khng tn tr ng b n? B n c m th y nh th no khi ng i khc khng c i x tn tr ng? c nh ng l i g i sau, dnh ra kho ng 2 pht ho c hn cho m i cu Bi t p suy ng m: g i , d ng l i ch ng 5 giy ho c hn m i ch c d u ch m l ng (). M nh c khng l i trong khi th c hi n bi t p ny n u b n mu n. Ti mu n cc b n nh l i nh ng lc b n c m th y trn ng p s tn tr ng i v i b n thn. Khi , b n lm g?... B n c m th y nh th no?... C th b n t ng lm m t vi c nh b cho ai . Hy vi t ra... By gi , ti mu n b n vi t ra ph m ch t m b n th hi n lc . By gi , hy nh l i nh ng lc ai th hi n s tn tr ng i v i b n. H lm g?... B n c m th y trong lng nh th no? By gi , hy nh l i l n no m ng i ta t ra thi u tn tr ng i v i b n. Ng i y lm g?... B n c m th y nh th no? ngh h c vin hnh thnh nhm 3 ng i, l ng nghe cc cu chuy n v tr i nghi m c a nhau m t cch tch c c. (Nh c h v th a thu n r ng t t c cc cu chuy n ring t c chia s trong l p u ph i gi b m t, khng k l i cho ng i khc). Bi h c c b n 6

THI U TN TR NG V L I KHUYN
M c ch: Th o lu n nguyn nhn t i sao con ng i l i t ra thi u tn tr ng v a ra nh ng l i khuyn v vi c con ng i nn i x v i nhau nh th no. M m t bi ht v s tn tr ng khi cc h c vin vo l p. Vi t nh ng i m suy ng m v tn tr ng sau ln b ng, sau th o lu n chng: Khi ta bi t tn tr ng b n thn, ta s d dng tn tr ng ng i khc. Nh n bi t gi tr c a b n thn v trn tr ng gi tr c a ng i khc chnh l cch th c nh n c s tn tr ng. Ng i th hi n s tn tr ng s nh n c s tn tr ng. Hy h i: Theo b n th t i sao ng i ta l i t ra thi u tn tr ng l n nhau? Khm ph cc nguyn nhn c a ra. B n c th b sung thm sau y: Nh ng ng i t ra thi u tn tr ng ng i khc th ng khng ph i do h hi u bi t hn ng i, m l do h thi u hi u bi t. Bn c nh , i khi ng i ta thi u tn tr ng ho c th b o v i ng i khc cn v h ang gi n d , c nh ng tm nguy n khng c th a mn; ho c su trong lng h l m t s thi u h t tnh yu thng v thi u tn tr ng b n thn. H c g ng v t qua i u v l y l i s t tin cho 65

ta

mnh b ng cch t mnh ln trn ng i khc. Th ng th nh ng ng i ny t ng b tr ng, b xem th ng, ho c b ng i khc i x m t cch th b o. Hy h i: bao gi b n ch ng ki n i u tng t nh th x y ra hay cha? Ai c th chng ta m t v d ?

i x thi u tn a ra cho l p

Ni: M t trong nh ng i m suy ng m l: Ng i th hi n s tn tr ng s nh n c s tn tr ng. H i: B n c th a ra v d t i m suy ng m trn khng? B n mu n nh n g i i u g n nh ng ng i thi u s thi u tn tr ng b n thn v ng i khc? B n mu n m i ng i i x v i nhau nh th no? Ho t ng: Th o lu n trong cc nhm nh xem b n mu n m i ng i i x v i nhau nh th no. Vi t l i khuyn c a b n ln m t p phch (poster) v gi i thi u cho c l p. Bi h c c b n 7 M c ch: - Nh n bi t nh ng ph m ch t m h c vin ng ng m ng i khc, l p danh sch nh ng ph m ch t m ng i khc nh n th y h , nh n d ng ra nh ng ki u suy ngh, l i ni, v hnh ng gip gi v ng lng t tr ng. - Tr i nghi m c m gic tn tr ng b n thn v tn tr ng ng i khc thng qua cc Bi t p Th gin/T p trung Tn tr ng. B t u v i m t bi ht.

CC PH M CH T C A TI

Gi i thi u m t Bi t p Th gin/T p trung khc: Ni: Cc Bi t p Th gin/T p trung l m t cch c m th v tng c ng c m gic v s tn tr ng. Bi t p chng ta ti n hnh hm nay s d ng hnh nh m t khu v n. Bi t p Th gin v s Tn tr ng - Hnh nh m t khu v n Hy ng i m t cch tho i mi v cho c th c th gin... Trong khi b n ht th t t , hy tm tr yn tnh v thanh th n... Hy b t u t bn chn... th l ng i... b ng... vai, th cho tm tr yn l ng v thanh th n... ht th su... t p trung vo gin c ... m t... m t... v trn, s bnh yn Trong tm tr b n hi n ln hnh nh m t bng hoa... Hy th ng th c mi hng... hy quan st mu s c... hy th ng th c v p c a bng hoa... M i ng i chng ta gi ng nh m t bng hoa... ai ai cng c nt c o c a ring mnh... nhng chng ta l i c nhi u nt tng ng... Hy hnh dung ra m t ngi v n xung quanh b n v i r t nhi u loi hoa khc nhau... t t c u th t p... M i loi hoa c mu s c ring... m i loi hoa c hng thm ring... chng t n hi n nh ng g p nh t c a mnh... M t s loi hoa th cao v c nh ng cnh hoa nh n, m t s hoa th l i c cnh trn, s khc th c cnh to, m t s hoa l i c cnh r t nh ... m t s loi c r t nhi u mu s c... m t s h p d n chng ta b i v gi n d c a chng... M i ng i trong chng ta gi ng nh m t bng hoa p... hy th ng th c v p c a m i ng i... m i ng i u gp ph n lm nn v p c a khu v n... t t c u r t quan tr ng... Cc bng hoa cng nhau t o nn v p c a khu v n... M i m t bng hoa u tn tr ng chnh b n thn n... Khi m t ng i tn tr ng b n thn mnh th th t d dng tn tr ng ng i khc... M i ng i u qu gi v c o... V i s tn tr ng, ta d dng nh n ra nh ng ph m ch t c a ng i khc... nh n th c c nh ng i u t t p trong m i ng i... m i ng i c m t vai tr c o... m i ng i u r t quan tr ng... Hy t tc nh ng hnh nh t ng t ng ny tan d n trong tm tr b n v a s ch c a b n quay v l p h c. - ng gp c a Amadeo Dieste Castejn 66

Th o lu n i m suy ng m: Tn tr ng b n thn l h t gi ng

s t tin l n ln.

ngh m i h c vin vi t tn c a mnh trn u Ho t ng: Chuy n gi y cho t ng ng i. trang gi y. M c ch c a ho t ng ny l cc h c vin chuy n t gi y i m t vng, m i ng i vi t ra m t ph m ch t m h th y ng i c tn trn u trang gi y. T gi y c a m i ng i c n c chuy n n cho t t c nh ng ng i khc tr c khi quay tr l i v i ch nhn c a n. Dnh ra vi pht cc h c vin c t t c nh ng ph m ch t m cc h c vin khc nh n th y h trong gi y tr c khi ti p t c bi h c. Th o lu n: i u g gip b n lun gi c s t tr ng? Nh ng suy ngh no gip b n lun gi c lng t c a ring b n c gip ch g khng? Nh ng l i ni no gip b n gi c s tn tr ng b l i ni mang l i h nh phc cho nhau). Nh ng lo i hnh ng no gip b n gi c lng t i u g trong s cc i u trn mang l i c m gic t i u g mang l i c m gic t tr ng v t ho b n lu hn?

tr ng? Vi c nh l i nh ng ph m ch t n thn? (Nh ng l i ni t t lnh, nh ng tr ng? tr ng ho c t ho t m th i v nh ng

Lu dnh cho Gio d c vin: Khi b n l ng nghe v th a nh n nh ng cu tr l i c a h , hy gip h c vin phn lo i cc d ng suy ngh, l i ni v hnh ng gip h gi c lng t tr ng. Xem xt cc k t qu c a m t s hnh ng; nh ng k t qu i v i b n thn v ng i khc. H i cc h c vin v i u g mang l i c m gic t ho t m th i v i u g mang l i c m gic t ho b n lu hn. Bi h c c b n 8

B N C N C AI TH A NH N?
M c ch: - Nh n bi t nh ng ph m ch t m h c vin ng ng m ng i khc, l p danh sch nh ng ph m ch t m nh ng ng i khc nh n th y h , nh n d ng ra nh ng ki u suy ngh, l i ni, v hnh ng gip gi v ng lng t tr ng. - Tr i nghi m c m gic tn tr ng b n thn v tn tr ng ng i khc thng qua cc Bi t p Th gin - Ngi sao Tn tr ng. Th o lu n i m suy ng m: Khi s tn tr ng c xy d ng trn v b c b ngoi, ng i ta r t d tr thnh n n nhn c a s thi u tn tr ng v nh m t i lng tn tr ng b n thn. Ti p t c ho t ng cu i cng c a bi h c tr c, ngh h c vin chia s ho c vi t m t cu chuy n ng n v ph n ng c a h khi b m t ng i no i x m t cch thi u tn tr ng, v i u g gip h l y l i s t tn cho b n thn. C th h mu n phn lo i cc cch th c, ch xem l phng php lnh m nh hay thi u lnh m nh. Vo cu i bu i h c, lm Bi t p Th gin - Ngi sao Tn tr ng. Bi t p Th gin - Ngi sao Tn tr ng Hy suy ngh v cc ngi sao... hnh dung b n thn mnh cng gi ng nh nh ng ngi sao . Chng th t p trn b u tr i, chng nh p nhy v t a sng... Chng bnh yn v thanh th n bi t bao... r t tnh t i... Hy th l ng cc ngn chn v i chn... th gin b ng... v vai... th gin bn tay b n... v khun m t...Hy c m gic an ton v bnh yn bao quanh b n... Trong 67

lng b n gi ng nh m t ngi sao nh p ... tnh yu l n n t ng trong b n... b n c kh nng... b n l chnh b n... M i m t ng i mang n cho th gi i ny nh ng ph m ch t c bi t... b n th t c gi tr ... Hy t n h ng c m gic tn tr ng t bn trong... B n l ngi sao tn tr ng... Hy cho mnh tnh l ng v bnh yn trong lng... T p trung... B n ang t p trung... y lng tn tr ng... mn nguy n m t cch ch m ri, hy a tm tr quay tr v l p h c. Bi h c c b n 9

HNH

NG - KHNG PH N

NG

M c ch: Gi v ng l p tr ng, khng nn nh ng ng i c suy ngh tiu c c p t ta ph i th ny th khc. Th c hnh hai phng php giao ti p v gi i quy t v n khi g p nh ng ng i tiu c c. B t u v i m t bi ht v Ha bnh.

a ra Danh sch nh ng i u ng i ta tranh ch p nhau m gio vin v h c vin li t k trong Bi h c c b n 8 v Ha bnh. Gi i thi u: Hy ni: Xung t r t d x y ra khi m t ng i no th hi n s thi u tn tr ng i v i ng i khc. Hm nay, chng ta s xem xt b ng li t k nh ng i u ng i ta th ng lm khi n Xung t/Tranh ci x y ra (b ng li t k ny c a ra trong Bi h c v Ha bnh). Th ng th khi m t ng i no i x v i b n m t cch thi u tn tr ng, b n s c m th y au n, t n thng ho c t c gi n. Th c ch t th b n l ai v b n ch t con ng i b n nh th no? Ai ng qun r ng, s l ng i tr l i cho b n cu h i ny? M t ng i no khc, hay chnh b n?... b n l ng i bi t r nh ng ph m ch t c a mnh. N u m t ng i no g i b n b ng m t bi t danh r t ch ng tai, b n s ph n ng ra sao?...C l t t c nh ng g b n c n lm y l nhn vo Danh sch ny d i nh sng c a s tn tr ng, t hnh ng m t cch ng n, tch c c, trnh ph n ng m t cch tiu c c, nng v i. Th o lu n: Ch n m t i u trong b ng li t k nh ng i u ng i ta th ng hay tranh ch p nhau v t ra cc cu h i sau: N u nh ng ng i ny bi t th hi n s tn tr ng th li u tranh ch p y c x y ra khng? B n c th khuyn/mu n ng i lm g? Li u c cch no khc t t hn x l tnh hu ng hay khng? Ng i c th s d ng gi tr tn tr ng nh th no? K t qu c a vi c lm ra sao? Sau c th x y ra v n g n a khng? N u chuy n ny x y ra v i ng i bi t t tr ng th ng i y c th x l khc i nh th no khng lm pht sinh v n ? Gip cc thanh nin gi i quy t v n . Xem xt cc l a ch n khc m h a ra. ngh h th o lu n v a ra k t qu c a nh ng hnh ng gy t n thng v hnh ng t t p - c trong ng n h n v di h n. ngh h xu t m t s cch th c gi i quy t tnh hu ng. Gip h a ra cc phng php h p l. V d : Khi m t ng i lm m t i u g m b n khng thch, nh g i b n b ng m t bi t danh no , b n nn dng nh ng l i ni mang tnh nghim tc, cng ngh p l i m v n khng th hi n s khiu khch? C th l: Ny, l i l ki u nh v y l qu r i y ( i v i nh ng ng i quen cng l a tu i). Hay Em (anh/ch ) r t qu m n anh/ch (em). T i sao anh/ch (em) l i ni v i em (anh/ch ) nh v y ch ? ( i v i thnh vin trong gia nh). ngh cc h c vin th o lu n v a ra cu tr ph h p v i tnh hu ng v n n vn ha c a h . 68

Gi i thi u m u cu sau y. y l t ng hay by t suy ngh c a mnh khi m t ng i quen lm vi c g m b n khng thch. (V d : ni x u, g i b n l g v.v) Ti c m th y___________ khi b n lm__________ b i v __________. a ra m t s v d nh: Ti c m th y r t bu n khi b n ni v i ti v Marsha nh v y, v l b n c a ti. Ti qu b n, v ti cng qu c b n y n a. Ti th y th t vui khi c lm b n v i c hai b n. Ti r t kh ch u khi b n c ni n ti lm i u , b i v ti ni v i b n l ti khng quan tm n i u . Ti bi t ti mu n lm g v khng lm g, ti mu n b n tn tr ng i u . ngh cc h c vin a ra m t v d cho m i phng php gi i quy t tnh hu ng nh trn. L y m t vi cu n a t Danh sch l p trong Bi h c c b n Ha bnh 8 v h i 6 cu h i nh trn, gip cc h c vin pht tri n cc phng php. Th o lu n i m suy ng m: Khi ta bi t tn tr ng b n thn, ta s d dng tn tr ng ng i khc. Ti p theo, ngh cc h c vin s d ng cng th c Ti c m th y _________ trn y v i n vo ch tr ng cho 2 tnh hu ng. Bi h c c b n 10 M c ch: Suy ngh v th o lu n b t ha b t trong nh n th c. B t u v i m t bi ht.

GIAO TI P V I THI

TN TR NG

u t vi c giao ti p thi u r rng ho c v s khc bi t

c cu chuy n Hai con chim (xem Ph l c 3) ho c m t cu chuy n khc v m t ng i ph t lng v c s khc bi t trong quan i m. Th o lu n v cu chuy n. H i h c vin xem h c th a ra nh ng tnh hu ng m , xung t n y sinh do s thi u tn tr ng trong giao ti p ho c s khc bi t trong nh n th c. Th o lu n cc i m suy ng m: Tn tr ng l bi t c ng i khc cng c nh ng ph m ch t t t. Nh n bi t gi tr c a b n thn v trn tr ng gi tr c a ng i khc chnh l cch th c nh n c s tn tr ng. Ti p t c cc k nng giao ti p gi i quy t v n c a bi h c tr c n u cn th i gian. Bi h c c b n 11

ta

TH TNH HU NG
M c ch: ng d ng cc Gi tr v k nng giao ti p n ha v tn tr ng m i quan tm c a h c vin thng qua th o lu n v di n ti u ph m c s d ng cc th tnh hu ng.

69

Th tnh hu ng (card tnh hu ng) cho php h c vin c c h i th o lu n m t lo t kh nng khc nhau trong vi c x l nh ng tnh hu ng th c t c a cu c s ng. B n c th tm th y cc th ny ph n Ph l c (xem Ph l c 5). Gio vin c th pht cc th tnh hu ng, ho c cho h c vin t chp l i. Nhi u h c vin th t s thch th v i ho t ng ny v n t o di n n h th o lu n v nh ng v n m hi n t i h r t quan tm, ng th i qua p d ng m t s k nng th c t m h h c c thng qua cc ho t ng Gi tr . Gio vin ng vai tr l ng i h ng d n. Trnh rn d y v p t r ng h ph i lm g ( i khi i u ny l kh!). Thay vo , hy l ng nghe v khuy n khch h tr l i. H i h v cc k t qu , c tch c c l n tiu c c, khi cc cu tr l i c a h ph h p v khng ph h p. Cu i cng, h s t rt ra bi h c cho mnh v ng gp cho nhau. N u cc cu tr l i c a h v n khng ph h p, hy h i xem h s c m th y th no n u l ng i kia. ngh h trnh di n ti u ph m tnh hu ng , v i vai cho nhau. Sau , hy h i c l p xem gi i php a ra th c s th u o cha. Ho t ng: c m t th tnh hu ng cho c l p v khuy n khch h tr l i. Tham kh o Bi h c c b n Tn tr ng 9 v cc phng php giao ti p. H i: B n c th s d ng gi tr Ha bnh nh th no? B n c th lm g? Theo b n th sau , i u g s x y ra? B n cn c th ni g hay lm i u g khc? B n c th s d ng gi tr Tn tr ng nh th no? B n c th lm g? (...) Hy c 1 hay 2 th tnh hu ng n a v th o lu n trong l p. L n sau, khi s d ng th tnh hu ng, b n c th cho h c vin hnh thnh cc nhm nh . Cc th tnh hu ng gi ng nhau c th pht cho m i nhm. H c vin c th l n l t c cc th v a ra cu tr l i cho tnh hu ng. N u cc nhm c m th y r ng m t tnh hu ng no l kh khn, c l p c th chia s cc gi i php v th o lu n v i nhau trong m t nhm l n. Ho t ng m r ng: H c vin c th t t o ra cc th tnh hu ng, sau trao ngh h c vin di n l i cc tnh hu ng . Bi h c c b n 12 M c ch: - L ng nghe cc cu chuy n v vi c t o nn s khc bi t, k tn nh ng i u nh b hng ngy c th t o nn s khc bi t tch c c trong cu c s ng c a ng i khc. - Nn bi t r ng t ra cho mnh m t gi i h n hay ranh gi i trong cc m i quan h l vi c bnh th ng. - Di n ti u ph m, nh ng h n ch v giao ti p trong cc tnh hu ng kh khn trong khi c g ng gi mnh bnh an v t tr ng. Th o lu n: Lm th no bi t c khi no c s hi lng th c s trong cc m i quan h ? Cn c vo u nh gi i u ? 70 i v i cc nhm khc. - ng gp c a Trish Summerfield

CC M I QUAN H

Trong nh ng tnh hu ng khc nhau cc b n a ra, chng ta c th s d ng gi tr tn tr ng nh th no? Nh ng tnh hu ng no trong c t ra ranh gi i, gi i h n l s tn tr ng b n thn? B n c th t ra ranh gi i m t cch tch c c nh th no, ngha l truy n t nh ng g b n mu n ng i no lm ho c khng lm? (V d : Ti r t mong b n n, nhng ti th t s c m n n u b n g i i n bo tr c cho ti. Hay: Ti c m th y khng mu n gip b n khi b n ni v i ti nh v y. N u b n ni v i ti b ng m t gi ng khc, ti s s n sng.) B n c th a ra m t gi i h n khi ang trong tr ng thi bnh an v t tr ng khng? Ho t ng: H ng d n h c vin th o lu n v a ra cc tnh hu ng kh khn lin quan t i cu c th o lu n trn. S d ng phng php Th tnh hu ng c a bi h c tr c th c hnh giao ti p trong cc tnh hu ng kh khn. ngh cc h c vin a ra m t gi i h n no khi trong tr ng thi bnh an v t tr ng. ng th i, hy gi thi tn tr ng i v i ng i khc. K t thc v i m t Bi t p Th gin/T p trung. Bi h c c b n 13 M c ch: Cho h c vin k ra nh ng i u t o s khc bi t hng ngy. Ho t kh u hi u t o s khc bi t.

T O NN S

KHC BI T

ng sng tc th, vn,

c cu chuy n c tch nh l a trong r ng su (xem Ph l c 4) ho c nh ng l i bnh lu n c a James Jonah - C u T ng Th k Lin Hi p Qu c (xem ph l c 6). Th o lu n i m suy ng m: M t ph n c a s tn tr ng l nh n bi t c r ng ti c th t o nn s khc bi t. Gio vin cng nn chia s m t vi cu chuy n tch c c v vi c khi no h t o nn s khc bi t. ngh cc h c vin k tn nh ng i u gp ph n t o nn s khc bi t. Khuy n khch h a ra nh ng i u nh b th ng ngy nhng c th t o nn s khc bi t th t s . Ch ng h n: m t ngh cc h c ng i no th c s quan tm l ng nghe ho c ng vin b n khi b n bu n b. vin vi t ra gi y ho c chia s nh ng lc h t o nn s khc bi t trong cu c s ng c a m t ng i no . Ho t ng: Lm nh ng m t n vn ha truy n th ng ho c m t n cc con th. Hay sng tc m t bi vn, bi th tro phng ni v t t c nh ng g con ng i c th lm t o nn s khc bi t, ho c t o ra nh ng kh u hi u ni ln r ng chng ta c th t o ra s khc bi t nh th no. Bi h c c b n 14

CY GI TR
M c ch: Gip cho vi c t nhn nh n, nh gi b n thn. H ng d n m i ng i lm m t cy gi tr , trn cy , nh ng ph m ch t v ti nng c a b n thn h s c nh vo ph n r , nh ng i u tch c c h lm c nh ln cnh cy, v thnh cng c a nh ng vi c c nh trn l v qu . Cy ny c th c v trn gi y ho c lm b ng 71

cc nguyn li u s n c. M i h c vin c th chia s b c v c a mnh trong nhm nh 4 ng i, nh ng h c vin khc l ng nghe v i s tn tr ng v c th b sung nh ng g tc gi cha a vo. - ng gp c a Sabine Levy v Pilar Quera Colomina

CC LNH V C THU C MN H C
NGN NG /VN H C
Su t tu n h c, gio vin c th l ng l ph m ch t c a h c vin. n g n m i h c vin v ghi l i m t trong nh ng

c v so snh s tng ph n gi a cc cu chuy n v Trong gi h c vn, cc em c th nh ng ng i c lng t tr ng v nh ng ng i thi u s tn tr ng b n thn. Th o lu n cc kha c nh khc nhau trong cu chuy n. C th a ra m t s cu h i nh sau: Cc nhn v t th hi n s thi u tn tr ng nh th no? Suy ngh v hnh ng c a nhn v t chnh? B n c m th y th no n u i u x y ra v i mnh? Nh ng nhn v t khc trong cu chuy n th hi n s tn tr ng ra sao? B n s lm g n u b n l m t trong s cc nhn v t trong cu chuy n ? c nh ng cu chuy n ni v Ng i hng trong n n vn ha c a b n. M i ngy, th o lu n m t hay m t vi i m suy ng m v s tn tr ng. Sng tc th, ho c vi t m t vi bi lu n ng n v cc i m suy ng m . Th o lu n i m suy ng m: M i ng i trn th gi i, k c b n thn ti, u c quy n c tn tr ng v s ng c nhn ph m. Sng tc m t truy n tranh, ho c m t cu chuy n, m t bi lu n ng n v i ch tn tr ng b n b. - ng gp c a Marcia Maria Lins de Medeiros ngh h c vin li t k cng nhi u tnh t m t nh ng c i m tch c c c a con ng i cng t t. Sau ngh h ch n t b ng li t k trn 8 tnh t ch tnh cch. S d ng nh ng t ny vi t m t o n vn m t v b n thn. Chia l p thnh nh ng nhm nh . nguyn b ng Danh sch cc tnh t tch c c trn b ng. ngh m i h c vin nh n ra v pht bi u ba ph m ch t c a m i h c vin khc trong nhm nh . Vi t m t bi th ho c m t bi lu n ng n th hi n c m gic ho c ph n ng c a b n thn v i s tn tr ng hay thi u tn tr ng. i

B sung thm vo danh sch cc i m suy ng m c s d ng cc cu ni a thch, cc thnh ng t n n vn ha c a b n, t truy n thuy t, ho c cc cu ni trch d n t nh ng nhn v t c tn tr ng. Vi t m t bi lu n c nhn ho c tr i nghi m nh ng sau y: i u g lm cho b n tn tr ng b n b c a mnh? i u g lm cho b n tn tr ng nh ng ng i khc trong cu c s ng c a b n? Nh ng ph m ch t no h khi n b n thm tn tr ng h ? i u g lm m t i s tn tr ng? Khi no b n c m th y tn tr ng b n thn nh t? 72

H ng d n cc h c vin vi t m t cu chuy n ng n v s khc bi t do ai t o ra trong cu c i c a h , h t o ra s khc bi t cho ng i khc nh th no, ho c m t cu chuy n v ng i m h ph ng v n.

KHOA H C
Hy t ng t ng r ng b n ang s ng trong m t th gi i m , con ng i tn tr ng nhau, tn tr ng t t c loi v t v mi tr ng. a ra cu h i: B n s pht minh ra nh ng g v khng pht minh ra nh ng g khi s ng trong th gi i y?. Ngh v 10 hnh thi. ng m b n c th lm th hi n s tn tr ng i v i mi tr ng sinh

NGH THU T
V m t b c tranh v s tn tr ng. Th o lu n s tn tr ng trong cc tc ph m ngh thu t c a b n v c a ng i khc. Li t k cc c i m c th th y trong tc ph m c a b n v c a cc ngh s trong l ch s . M i giai o n, m i tro lu ngh thu t s mang nh ng c i m v gi tr ring. H i: V i t cch l m t ngh s, b n s duy tr lng t tr ng nh th no? Lm m t tc ph m c t dn ho c m t b c tranh treo t ng v i ch Ti l ai?. a vo b c tranh cc bi u t ng v nh ng g m b n tin t ng, cc tr gi i tr yu thch, cc ph m ch t c a b n, c th c cc mn n v ng v t a thch. Lm cho chng r c r hay tinh t , l n hay nh , theo phong cch n t ng hay c i n, c trang tr b ng nh a ho c b ng lng v. Ch n nh ng bi bo v cc b c nh v nh ng ng i t o ra s khc bi t tch c c v t o ra m t b c tranh c t dn. Ch p nh nh ng ng i b n c a b n, nh ng ng i b n t ng g p trong cu c s ng, trong c ng ng m h t o ra nh ng s khc bi t tch c c. D i m i b c nh, vi t m t nhan m t cch m h gip t o nn m t th gi i t t hn nh th no.

K CH
So n m t k ch b n ng n v ch tn tr ng v thi u tn tr ng.

M NH C
ngh h c vin mang n cc bi ht ni v s tn tr ng v th hi n bi ht tr c l p.

QU N L GIA NH
Khm ph ch v nh ng ng i chm sc v vun p gia nh trn th gi i. l ng i m - ng i n i tr , ng i nui d ng v l ng i th y u tin c a tr . Xem xt vai tr quan tr ng c a nh ng ng i vun p gia nh v nh ng ng i chm sc ng i khc. H i: H gi lng t 73

tr ng b ng cch no?. ngh cc h c vin xc nh 4 gi tr quan tr ng vun p gia nh v chm sc ng i khc.

i v i nh ng ng i

GIO D C TH CH T/NH Y MA
Th o lu n v th c gi gn s c kh e b n thn, i u c ngha g. Th o lu n xem chng ta c n chm sc c th nh th no. Th o lu n cc quy t c v tinh th n th thao lnh m nh - v vi c c s tn tr ng nh ng ng i cng chi v cc i khc. Th o lu n i m sau: Ng i c lng tn tr ng lun bi t tn tr ng nh ng ng i khc. H i: N u b n c th t ch c m t cu c thi u theo mu n, m i quan h c a b n v i nh ng u th khc v cc i khc s nh th no? ngh cc h c vin quan st nh ng l i ni v hnh ng c a i mnh trong l n thi u ti p theo. T ch c m t cu c nh y ma t p th m m i ng i tham d c th c y v vi c gi lng tn tr ng v c s tn tr ng i v i t t c cc b n nh y khc. H i: i u g x y ra i v i giao ti p b ng m t v chuy n ng b ng tay? Tr i nghi m c a b n nh th no?.

74