T

ochc toan hoc quoc teToi u toan

cuc va trao tang Giai thng Con-
stantin Caratheodory Prize cho GS
Hoang Tuy. Giai thng mang ten nhatoan
hoc lng danh Constantin Caratheodory
ngi Hy Lap (1873 - 1950) do ai hoi Quoc
teToi u Toan cuc exng nham ac biet
vinh danh nhng cong hien xuat sac, oc
ao, yngha, cochieu sau, coanh hng ln.
aqua ththach thi gian cua cac nhatoan
hoc. Giai thng c trao tang hai nam mot
lan. GS Hoang Tuy langi au tien tren the
gii c nhan giai thng vinh d nay.
Thn 30 nam nay, GS Hoang Tuy anoi
tieng trong thegii toan vi t cach langi
sang lap ra lythuyet Toi u toan cuc. Ong
latac giacua gan 150 cong trnh khoa hoc
venhieu lnh vc khac nhau cua Toan hoc
nh: Ham thc, Quy hoach toan hoc, Toi u
toan cuc, Lythuyet iem bat ong, nh ly
Minimax... Cuon chuyen khao gom phan ln
nhng thanh tu nghien cu cua GS. Hoang
Tuy vahoc trocua ong mang ten "Global
Optimization-Deterministic Approaches" (Toi
u toan cuc - tiep can tat nh) c Springer
(Nhaxuat ban khoa hoc ln nhat thegii) in
lai ba lan tnam 1990 en nam 1996, c
coi lacuon Kinh thanh danh cho cac nha
toan hoc trong lnh vc Toi u toan cuc.
Nhng nam 1980, GS. Hoang Tuy exuat
vaxay dng Lythuyet toi u DC (hieu hai
ham loi) vami gan ay, nam 2000, ong lai
exuat vaxay dng Lythuyet toi u n
ieu. Nam 1997, ong cung vi H. Konno
(Nhat Ban) vaPhan Thien Thach, laong tac
giacuon chuyen khao "Optimization on Low
Rank Nonconvex Structures" (Toi u hoa tren
nhng cau truc khong loi thap hang), do Nha
xuat ban Kluwer in. Nam 1998, ong lai cho
ra cuon chuyen khao "Convex Analysis and
Global Optimization" (Giai tch loi vaToi u
toan cuc), cung do Nhaxuat ban Kluwer in,
roi c Springer in lai. Trong nc, ong a
chnh lyvain lai lan th5 cuon giao trnh
"Ham thc vaGiai tch ham" (Giai tch hien
ai) ac sdung rong rai egiang day
cho sinh vien nganh Toan t1959 en nay.
Nam 1997, Vien Cong nghe Linkping
(Thuy ien) atochc mot hoi thao quoc
tevi chue"Tm toi u ta phng en
toan cuc", eton vinh Giao s Hoang Tuy,
"ngi acocong trnh tien phong trong
lnh vc toi u toan cuc vaquy hoach toan
hoc tong quat" vanhan dp Giao s tron 70
tuoi.
Nam 2007, mot hoi nghquoc teve"Quy
hoach khong loi" ac tochc Rouen,
Phap e ghi nhan nhng ong gop tien
phong cua GS Hoang Tuy cho lnh vc nay
noi rieng vacho nganh Toi u Toan cuc noi
chung nhan dp ong tron 80 tuoi.
Ngoai nhng thanh tu xuat sac vetoan
hoc, GS Hoang Tuy con noi tieng vi nhng
exuat tam huyet, manh me, kien tr, c
nhieu ngi ong tnh vecai cach giao duc
phothong vaai hoc nc ta.
GS Hoang Tuy c trao Giai thng Ho
Ch Minh t I nam 1996, giai thng Phan
Chau Trinh nam 2010.
Nhan dp nay, Thutng Nguyen Tan
Dung agi lang hoa chuc mng GS Hoang
Tuy. Pho Thu tng Nguyen Xuan Phuc
cung ati tan gia nh chuc mng GS
Hoang Tuy
PHNG ANH (tong hp)
GS Hoang Tuy
DUOC THE GIOI TON VINH
GS Hong Ty
Tp ch xut bn 02 k/thng
K chnh ra ngy 25 hng thng
K chuyn Vn ha - Kinh t ra ngy 15
Giy php hot ng bo ch s 397/GP-BVHTT;
s 41/GP-SBS
To son - Tr s
52 Hng Vin - qun Hai B Trng - H Ni
T&Fax: 04.39764693
Website: vanhien.vn
Email: vanhienvietnam@yahoo.com
vanhienvietnam1@gmail.com
Vn phng Ban chuyn
S 6 - l 12 B Trung Yn - Trung Ha - H Ni
T/Fax: 04.37831962
C quan i din ti TP.HCM
288B, An Dng Vng, Qun 5, TP.HCM
T: 08.8353878
C quan i din ti min Trung v Ty Nguyn
Tng 5 Khch sn Eifel, 117 L , Nng
T: 0511. 647529
Fax: 0511. 811972
Ch nhim
GS Hong Chng
Tng bin tp
TS Phm Vit Long
Ph Tng Bin tp Thng trc
NB Nguyn Th Khoa
Ph Tng Bin tp
TS Nguyn Minh San
NB Trn c Trung
Trng ban Tr s
NB Nguyn Hong Mai
Gim c c quan i din ti TP.HCM
NB V Thnh Tn
Th k ta son
NB T My Sn
NB Thu Hin
Hi ng Bin tp
Thng tng Nguyn Nam Khnh, GS V Khiu,
GS.NSND Trn Bng, GSTS Trn Vn Kh,
GS Trng Lu, GSVS H S Vnh, NB Phm c
Lng, GSTS Thi Kim Lan, NSND. TS Phm Th
Thnh, NSND ng Nht Minh, TS on Th Tnh,
GSTS Nguyn Thuyt Phong, NVK Nguyn Th K
Trnh by
T My Sn
Ba 1:
Vnh H Long
nh: TTXVN
Ti tr pht hnh
Doanh nghip sch Thnh Ngha
TP. H Ch Minh
In ti
Cng ty C phn in Sao Vit, H Ni
Gi: 22.000
Vn Hin
ViT nam
Trongsnay
Thng 9 - 2011
4. Khi cc b trng th hin ch v dn
nGuyn TH KHoa
6. ho kh Ty Sn mi ta sng
L Hu Lc
8. anh nm cng vi ngh thut Tung
V S THa
11. Tc c ph nh nc c s
L i canG
12. i iu bn thm v bi th nam
quc sn h
nG nGc Lin
14. Bnh nh trong qu trnh tm ng
xut dngcunc ca nguynTt Thnh
L Kim Ton
16. S cng hin ca mt vng tn cho s
nghip vn ha dn tc
GS HonG cHnG
20. cu h sng Hng v c ng Bnh
Trn Vn KH
22. Tn knh mt s chuyn ha ngh thut
L cHc
25. TungL ch
nG BnH THc Gi TH
28. ngi con gi tri m tri k ca thi tin
ng Bnh Thc Gi Th
nGuyn TH KHoa
32. cau
HunH Kim Bu
34. cmthcthi giantrongthchLanVin
V nH nGc
38. ngi lm phim cn bit s in nh
nGuyn anH Tun
44. nhng bt cp ca ngh thut ci
lng trn t Bc
nGc anH
46. Phm Vit Long vi Gi t
ma Vn KHnG
48. Phan Thanh Lim v kht vng ri
nGc anH
50. T vn v thc tnh cng Kim cung
nGuyn KHc PH
52. L nh K - i s du lch Vit nam
nGuyn PHnG THo
56. Sng Thng k nim
nHT GianG
58. Vi Thy c
60. ngha thng lng Phng Sn
mch Quang
64. Vn ha giao thng cn hng ti i
tng trng tm l gii tr
nGuyn QuanG LonG
66. an ton giao thng Tokyo nht Bn:
i iu rt ra cho cc th Vit nam
V Xun
68. Trin lm k nim 100 nm sinh nh
bo Wilfred Burchett nGc anH
contents
sepTember - 2011
4. ministers show will of people
nGuyen THe KHoa
6. To spirit of Tay Son period shining forever
Le Huu Loc
8. mr nam cong and classic drama art
Vo Sy THua
11. People have family annals as countries have
history
Le Dai canG
12. Talk more something about the poem The
Southest country
nGo nGoc Lien
14. Binh Dinh in the times of nguyen Tat Thanh
fnding to go abroad
Le Kim Toan
16. Dedication of an aristocracy to national
culture
HoanG cHuonG
20. The songs of singing out in Huong river and
mr ung Binh
Tran Van KHe
22. respecting to transform art Peoples artist
Le cHuc
25. classical drama in Lo Dich
unG BinH THuc Gia THi
28. Divine poet ung Binh Thuc Gia Thi s heart-
to-heart daughter
nGuyen THe KHoa
32. The areca tree
HuynH Kim Buu
34. Feelings of time in che Lan Vien s poetry
Vo nHu nGoc
38. Film producer need fear movies
nGuyen anH Tuan
44. inadequacies of reformed theatre in the
north
nGoc anH
46. Pham Viet Long with Say goodbye
ma Van KHanG
48. Phan Thanh Liem and ambition of water
puppetry
nGoc anH
50. To be introspective and disabused with Do
Kim cuong
nGuyen KHac PHe
52. Ly nha Ky - the ambassador of Vietnam
tourist
nGuyen PHuonG THao
56. memories with Thuong river
nHaT GianG
64. Trafc culture need select to the young -
important object
nGuyen QuanG LonG
66. Safe trafc in Tokyo Japan: Something is
taken out to cities in Vietnam
Vu Xuan
68. The exhibition of 100 anniversary of the
journalist Burchett s birth
nGoc anH
Vn
4 Vn Hin
ViT nam
5
C
hung toi ieu hanh gia
xang dau khong ch v 11
doanh nghiep au moi ma
v hn 80 trieu dan, li noi va
hanh ong cua Bo trng Tai chnh
Vng nh Hue trong viec quan ly
gia xang dau a c ngi dan ca
nc cam phuc va chia se sau sac.
Quyet tam xay dng mot Chnh
phu thc s la cong boc cua dan,
viec g co li cho dan th phai het
sc lam, viec g co hai cho dan th
phai het sc tranh do Thu tng
Nguyen Tan Dung e ra trong phat
bieu nhan chc tren thc te a
bien thanh hanh ong trach nhiem,
dung cam, quyet liet cua mot so
thanh vien Chnh phu.
Y thc tai hoa ln cua nen kinh
te at nc la lai xuat tn dung qua
cao, Thong oc Ngan hang Nha
nc Nguyen Van Bnh cam ket
khi nhan chc: Se a lai suat ve
17-19% trong vong hai thang ke
t ngay nham chc. Trong lch s,
cha co v Thong oc Ngan hang
Nha nc nao dam a ra mot cam
ket nh vay. Nhng khong he noi
suong, e thc hien cam ket ay
trach nhiem o, v tan Thong oc
a a ra mot loat chnh sach,
bien phap manh tay oi vi nhng
ca nhan va to chc vi pham chnh
sach lai xuat. Ket qua la hai thang
sau ngay nham chc, lai suat cho
vay a bat au ha. Vi nhng g a
lam, Thong oc Nguyen Van Bnh
a ra mot thong iep: li ch cua
nganh ngan hang do ong quan ly
khong the at cao hn li ch cua
nen kinh te, cua nha nc va nhan
dan.
Khi nhan chc, tan Bo trng
Giao thong Van tai inh La Thang
tuyen bo ong muon c toan quyen
vi t cach t lenh nganh va san
sang chu trach nhiem ve chu trng
va hanh ong cua mnh. Ong khong
ngan ngai khang nh: Ch khi at
nc co u ieu kien mi lam ng
sat cao toc con hien tai se u tien
au t ng bo cao toc Bac Nam,
nang cap ng sat hien co, can oi
phat trien ng quoc lo, tnh lo, giao
thong nong thon. Ong khang nh:
Tat ca moi chnh sach xuat phat t
ong ao ngi dan ch khong phai
mot bo phan ngi dan... Cuoi cung
lam g th lam van am bao li ch,
thuan li cho so ong ngi dan.
Muc tieu ch nc li dan cua Bo
trng inh La Thang c ngi
dan theo doi vi nhieu tran trong.
Hieu ro cn bao gia ang tan
pha at nc, lam xoi mon niem
tin cua nhan dan, khi ngoi vao
chiec ghe nong Bo trng Bo Tai
chnh, Bo trng Vng nh Hue
a noi u tien so mot cua ong
la kiem soat gia nhat la gia cac
mat hang nhay cam nh ien, xang
dau, lng thc, thuoc cha benh...
Ong cho rang Bo Tai chnh va ca
nhan ong hoan toan tan thanh viec
quan ly gia theo c che th trng.
Tuy vay, c che th trng phai
gan lien vi cac van e an sinh xa
hoi, ho tr ngi ngheo. Bo trng
Vng nh Hue nhan manh: ve
ieu hanh gia ca, nhat la vi ien,
xang dau, can phai da tren yeu
to cong khai minh bach chi ph gia
thanh va lam ro thc chat viec lo
lai cua Tong Cong ty Xang dau va
Tap oan ien lc VN. La chuyen
gia tng hoat ong hang chuc nam
trong lnh vc kiem toan, Bo trng
Vng nh Hue hieu tng tan
thc trang tai chnh doanh nghiep
cua cac ong ln nay. Bi vay, ong
khang nh: Vi cach ieu hanh
gia hien nay, thc chat khong he
co chuyen cac doanh nghiep xang
dau lo nh ho khong ngt keu ca,
bi trong bat c tnh huong nao,
cac doanh nghiep nay luon c
am bao li nhuan nh mc.
Chnh v the, ta co the hieu v
sao Bo trng Vng nh Hue lai
bnh tnh va kien nh en the tai
hoi thao:ieu hanh gia xang dau
theo c che th trng va qua,
khi ai dien ba doanh nghiep xang
dau ln nhat va mot so can bo Bo
Cong thng, Bo chu quan cua cac
doanh nghiep nay, ra ra keu lo, len
an quyet nh cho giam gia xang
cua Bo Tai chnh va qua, oi tang
gia lai va ln tieng e doa ve mot
s o v he thong, gay mat an ninh
nang lng cho at nc. Ong neu
ra mau thuan ky quai (ma thc chat
rat co the la mot s gian doi) khi
Petrolimex mot mat keu lo trng
ky vi cac c quan quan ly nha
nc, mot mat khai lai hang nghn
ty ong khi len san chng khoan,
vach ro nhng ieu cha minh
bach trong hach toan lo lai cua
doanh nghiep khong lo nay. Ong
nhan trach nhiem ca nhan ve quyet
nh cho giam gia xang 500 ong/
lt ngay 26-8 va cho biet: tnh en
ngay o, Petrolimex ngoai khoan
lai nh mc 300 ong/lt, theo so
lieu hai quan, con doi ra mot khoan
lai 780 ong/lt. Vi thai o het
sc song phang, Bo trng Vng
nh Hue ket luan dt khoat: Do
th phan cua Petrolimex, Saigon
Petro va PVOil u 90% nen khong
the e doanh nghiep t nh gia ma
phai co kiem soat. Neu cach ieu
hanh gia gay thiet hai cho doanh
nghiep, chung toi chu trach nhiem
va boi thng. Neu doanh nghiep
nao khong lam c nhiem vu th
rut lui. Ke ca Petrolimex, neu lo
qua co the xin giai the e nha nc
lap tong cong ty khac. Nha nc
khong doa ai nhng cung khong ai
doa c nha ncChung toi ieu
hanh gia xang dau khong ch v 11
doanh nghiep au moi ma v hn
80 trieu dan".
Cuoc ot kch ay dung kh,
cong tam va tr tue cua Bo trng
Vng nh Hue vao tran o bat quai
gia xang dau, mot lnh vc c coi
la rat tu mu, thieu minh bach, de b
mot nhom li ch (lien ket cac quan
chc va doanh nghiep) truc li gay
thiet hai khon lng cho nha nc va
ngi dan, a nh mot lan gio mat
lam du phan nao sc nong thieu ot
cua cn bao gia ang lam nghieng
nga at nc va cuoc song nhan
dan.
Hanh ong cua Thong oc
Nguyen Van Bnh, cua Bo trng
inh La Thang va nhat la cua Bo
trng Vng nh Hue cho thay
khong t thanh vien Chnh phu
quyet khong e li tuyen the nhan
chc cua Thu tng Nguyen Tan
Dung ve mot Chnh phu thc s v
nc v dan ch la mot khau hieu
suong. Ho ang hanh ong cho li
tuyen the thieng lieng ay c thc
thi trong cuoc song. a bat au co
nhng cuoc ot kch khong khoan
nhng vao s thong tr ngang
ngc nhng kha tinh vi, ben vng
cua cac li ch ca nhan, li ch
nhom khong chnh ang. Nhng
cuoc ot kch ang day len hy vong
se co mot cuoc tong cong kch vao
cac li ch en toi nay tren toan mat
tran kinh te e bao ve li ch chnh
ang cua at nc va nhan dan.
Hom qua, bao ien t Dan Viet
ang mot bai viet xuc ong ve ngi
me cua Bo trng Vng nh Hue.
Ngi me 90 tuoi lang chai Xuan
Loc, Nghi Xuan, Nghi Loc, Nghe An
ay, tng mot thi ngheo cc phai mot
bo bo, cao nghieu, mo cua bat oc,
nhat ca ri, mot mnh nuoi ca 8 con
an hoc en ni en chon (chong ba
b thng va mat trong khang chien
chong My). Trong 8 a con cua ba,
a th hai, Vng nh Ngoc, a
nhap ngu va hy sinh chien trng
mien Nam nam 1973, va a th t,
Vng nh Hue, nay la Bo trng
Tai chnh. c hoi ba mong ch g
Bo trng Vng nh Hue, ngi
me x Nghe nay noi moi khi ong
Hue ve tham nha ba thng dan
ong: a lam ay t cua dan th
phai lam cho het long. Yeu lay dan
th dan se yeu lai.
Vang, vi a con a thanh
mot quan ln c nhat pham trieu
nh, ngi me ngheo nay khong
he ngh ti chuyen gi a c
coi la ng nhien mot ngi lam
quan, ca ho c nh, ba ch mong
ong het long lam tron phan s mot
ay t cua dan, biet yeu dan e
c dan yeu lai. Trong li can dan
cua ngi me, ta nghe c li dan
cua Bac Ho, cua ang
Chung ta mong ong Vng
nh Hue, ong Nguyen Van Bnh,
ong inh La Thang cung cac thanh
vien khac cua Chnh phu se kien
tam dung cam chap nhan moi
thach thc kho khan, moi cai gia
phai tra e phan au thc hien tron
ven nhng li can dan sau nang
tnh dan ngha nc ay
Khi cac Bo truong
THEHIEN YCH V DAN
NGUYEN THEKHOA
B trng B Ti chnh
VnG nH Hu
Thng c ngn hng nh nc
nGuyn Vn BnH
B trng B GTVT
inH La THnG

Vn
6 Vn Hin
ViT nam
7
T
rc het xin thay mat Tnh uy, UBND tnh
Bnh nh toi xin gi en quyvai bieu
Trung ng vaHaNoi, quys thay, tang
ni chua Kim Sn li chuc sc khoe, an lac vahanh
phuc.
Tytng ton vinh ngha s Tay Sn aanh
dung hy sinh trong tran chien lch sai thang
quan Thanh xam lc mua xuan nam KyDau
(1789), c tang ni chua Kim Sn vanhan dan
HaNoi hng khoi hang tram nam nay, c s
nhat tr cua BoVan hoa, Thethao Du lch vaUy
ban Nhan dan thanh phoHaNoi, vi skhi tam
cong c giup , tai tr vekinh ph cua ong
Tran Bac Ha, Chutch HQT Ngan hang au t
vaPhat trien Viet Nam, cung cac doanh nhan va
song gop cua UBND tnh Bnh nh, cong trnh
trung tu ton tao Nhabia tng niem cac ngha
s Tay Sn tai chua Kim Sn c khi cong xay
dng. en nay cong trnh ahoan thanh, am
bao cac yeu cau era. ac biet vi tam huyet va
tai hoa cua mnh, Giao s Anh hung Lao ong
VuKhieu aviet len mot ang van bi hung lch
sgiau chat nhan van, khac vao bia alu niem
nghn nam, trng ton cung non nc.
Hom nay oc nhng dong van bia nay, chung
ta khong khoi t hao vequehng at nc, t
hao vecuoc khi ngha nong dan Tay Sn quat
khi hao hung. Phong trao Tay Sn vi s tham
gia cua hang van ngha quan tNam ch Bac a
lap nen nhng chien cong hien hach trong lch s
dng nc vaginc cua dan toc, ap tan yo
xam lc cua cac thelc ngoai bang, thehien ych
oc lap t chucua dan toc ta c hun uc qua
may nghn nam dng nc vaginc. ac biet,
chien thang Rach Gam Xoai Mut vachien thang
Ngoc Hoi - ong a lanhng tran chien chong
ngoai xam noi tieng nhat trong lch sViet Nam:
Rach Gam - Xoai Mut, ba tram thuyen vui xac
bon Chieu Tang
Khng Thng, ong a, hai chn van tan
hon quan SNgh
Chung ta khong khoi xuc ong trc nhng
hy sinh mat mat cua cac ngha binh Tay Sn va
xng mau valinh hon ho van con nam lai trong
ngoi chua Kim Sn, c chua cung knh, lap an
chay etng niem vao mung 5 thang gieng am
lch hang nam, thehien tam long tbi, tng nh
tri an cua nhachua, cua ngi dan Thang Long -
HaNoi vi cac ngha binh Tay Sn atrung dung
hy sinh v oc lap chuquyen dan toc:
Tnh coquan dau theo veBnh nh
Manh hnh hai anh gi lai Thang Long
Tng trai nam qua thang lai,
chua Kim Sn khoi toasng bay
Ducho vat oi sao di,
long HaNoi tron tnh ven ngha.
Hom nay, chung toi tquehng Bnh nh
c s giup cua cac tochc, doanh nhan a
xay dng Nhabia ghi nhchien cong vas hy
sinh cua cac anh hung ngha sTay Sn, nham the
hien tam long tng nhtri an cua ngi dan
Bnh nh oi vi cac ngha s Tay Sn moi
mien at nc noi chung vanhng ngi con que
hng Bnh nh noi rieng, ocung latam long
thanh knh vatri an cua hau nhan oi vi cong
sc, mau xng cua cac bac tien nhan elu danh
muon thu.
Dng ni th, emai mai khoi hng thm
Dng bia a, ei i con chau biet
Vaecho:
Cong lao kia rc sang gia sn ha
Kh phach ay soi cao cung nhat nguyet!
Coc cong trnh nhabia tng niem ngha
quan Tay Sn khang trang ton nghiem bethehom
nay, chung toi xin bay tolong tri an vacam n s
ung hoquybau cua Ngan hang au t vaPhat
trien Viet Nam cung cac doanh nhan acongha
ccao ep oi vi cac bac tien nhan, cam n Bo
Van hoa, Thethao vaDu lch, UBND thanh pho
HaNoi aquan tam chao, cam n GS Anh
hung Lao ong VuKhieu aday cong viet len
nhng dong van bia bat hu, cam n lanh ao cac
c quan, n v Trung ng aquan tam, tap
trung moi nolc hoan thanh cong trnh ung tien
oera, cam n ni s Thch am Tien vaquy
tang ni Chua Kim Sn atao ieu kien giup
econg trnh sm hoan thanh.
Trong thi gian ti, rat mong cac c quan chc
nang tiep tuc gign vaphat huy Nhabia tng
niem cung nh di tch chua Kim Sn trthanh
mot iem tham quan du lch, ni cong chung en
chiem bai, bay tolong thanh knh thieng lieng
oi vi cac bac tien nhan ngha s Tay Sn, tch
cc bao ton vaphat huy nhng giatr lch sva
van hoasau sac cua di tch, phuc vunhu cau tam
linh, sinh hoat van hoacua nhan dan. Qua olam
cho hao kh Tay Sn mai mai toasang vatiep sc
cho lp lp hau thevng bc i len, ong gop
tch cc vao s nghiep phat trien kinh te- xahoi
nc nha
ehao kh
Tay Son
mai mai toasang
LEHU LOC
Chutch UBND tnh Bnh nh
cha Kim Sn, H ni
L khnh thnh nh bia tng nim ngha qun Ty Sn
ti cha Kim Sn, H ni
Chieu ngay 13 thang 9 nam 2011, tai chua Kim
Sn, HaNoi, lekhanh thanh nhabia tng niem
ngha quan Tay Sn ac tochc long trong.
en dcoong ch inh TheHuynh, Uy vien Bo
Chnh tr, B th Trung ng ang, Trng ban
Tuyen giao Trung ng, PhoThutng Nguyen
Thien Nhan, Botrng BoTai chnh Vng nh
Hue, Botrng Thong tin truyen thong Nguyen
Bac Son, Thtrng BoVan hoaThethao vaDu
lch Huynh Vnh Ai, Thtrng BoGiao duc ao
tao Bui Van Ga, nhieu Uy vien Trung ng ang,
tng lnh Quan oi Nhan dan VN, PhoChutch
kiem Tong Th kyHoi Khoa hoc Lch sDng
Trung Quoc, GS Hoang Chng - TG Trung tam
Nghien cu Bao ton vaPhat huy Van hoaDan toc
VN, Chutch HQT Ngan Hang au t vaPhat
trien VN (BIDV) Tran Bac Ha. Pha lanh ao tnh
Bnh nh cocac ong ch Nguyen Van Thien,
UVT ang, B th Tnh uy, Chutch UBND tnh
LeHu Loc, Nguyen Van Hai, Uyvien dkhuyet
T ang, B th huyen uyHoai An, nhaviet kch
Van Trong Hung, Giam oc SVHTTDL cung
nhieu can bocao cap ngi Bnh nh angh
hu vahang tram can boBIDV, nhanghien cu,
phong vien bao ch. Di ay labai phat bieu
cua Chutch UBND tnh Bnh nh LeHu Loc
tai buoi le.
Vn Hin
ViT nam
9 8 Vn Hin
ViT nam
D
i mai trng khu can c a, tieng
trong, tieng ken, tieng nh, tieng ac-coc-
de-ong, ghi-ta cung vang len gia nui
rng Trng Sn am u tkhi chung toi at chan
tren manh at nay. Can ccua khu V bong tr
nen soi ong. Can bovachien snao nc chxem
van cong. Mot hom, anh Phi phoban tuyen huan
en tham chung toi vabao tin: Toi mai anh Vo
Ch Cong seen tham oan. Chung toi cam thay
rat vui v sap c gap ngi lanh ao noi tieng
cua mien Trung vacung langi rat yeu thch
nghethuat Tuong.
ung 2 gichieu ngay hom ay, chung toi bat
au hanh quan en 11 gikhuya lati a iem
bieu dien, ay cung lani ong ch b th khu uy
seen tham vaxem oan bieu dien. Anh Nam
Cong va thay chung toi aom hon tng ngi,
nhat lacac co nc anh Nam ngam ngha
lau hn vadanh cho nhng li hoi han rat than
tnh. Chung toi thay anh Nam Cong da xanh xao,
vang vo, ngi gay, tren oi mat anh nc mat
chay dai xuong oi gomanhan nheo. Chung toi
thng anh quanen tat caeu xuc ong vakhoc.
Anh Nam lau nc mat roi ci vahoi: cac co,
cac chuvao ay chac lagian kholam phai khong?
Coai au om khong? Phai dung thuoc phong, coi
chng sot ret rng ay!.
Di bong cay rng mui tra Mai Hat toa
hng thm phc (traMai Hat laloai ngon noi
tieng aNang) hoatrong mui thuoc laSong
Cau, cang lam cho khong kh them am nong.
ong ch Van Phung Hoang ng len bao
cao vi anh Nam Cong vecuoc hanh quan 76
ngay em cua chung toi vachutrng cua Bo
Van hoaveviec xay dng oan van cong giai
phong mien Trung. Sau nghe bao cao cua ong
ch trng oan, anh Nam Cong noi: Toi biet
BoVan hoacung bop bung e cac ong ch vao
ay v u tien cho mien Nam v thong nhat at
nc lanhiem vu chien lc hang au. Toi biet
cac ong ch vao ay lanhng hat nhan, nhng
tai nang quygiacua at nc. Cac ong ch an
tam, khu uyagiao cho Ban tuyen huan cham lo,
tao moi ieu kien thuan li, giam bt khokhan
eoan ta hoan thanh nhiem vu. Bacon Khu V
ta c xem mot buoi bieu dien cua oan chac la
thch lam. Tuyen huan, giao duc tuyen truyen ca
thang, hieu quacha chac abang xem cac ong
ch bieu dien mot em
Cuoc gap gcha ay 20 phut, bong nhien
toi thay mat may anh Nam tai nht. Ngi bao
vevoi mang chiec ao ai can choang qua ngi
anh. Vay maanh van run len v cn sot ap en.
Chung toi mi anh vao lan nam. Anh i trong
bc chan lao ao vakhuat dan trong lan. Anh
nam tren sap na, cac ong ch can veap hai, ba
lp chan cho anh maanh van run lam rung rinh
casap na. Toi hoi ra mi biet sot ret rng luc
len cn lavay o. ong ch trung oi trng bao
venoi vi chung toi: Trc ay mot thang, anh
Nam b sot ret, uong thuoc akhoi, va roi anh
phai vt cangay nui eo en tham oan, vat
quanen cn sot lai tai dien. Nghe noi, chung toi
ai cung xuc ong vasuy ngh: Chconhng ngi
lanh ao cua ang, nhng hoc trocua Bac Ho
mi yeu nghethuat dan toc, mi quytrong nghe
snh vay. Chung toi lai cang lo cho sc khoecua
mnh, mac duai cung axac nh rang, vao chien
trng latren bom, di an, muoi rng, vat la
tan cong, sot ret rng laieu tat nhien phai chap
nhan. Chung toi lai lo, khong biet toi nay anh
Nam Cong cothexem mnh dien c khong?
Neu anh khong xem c th that labuon. eco
c em dien hom nay, chung toi aobiet bao
mohoi nc mat cung nh anh Nam Cong avat
vabiet chng nao mi comat ay. Cha bao
gichung toi lai song nhng phut het sc xuc
ong, lai lo au vangac nhien ngoai tng tng
nh nhng giphut gap anh Nam Cong gia
chien trng.
Khong biet anh Nam ra lenh tbao gima
mot ba tiec umon: tht heo, tht trau, xoi, tht
ga bay ra tren nhng chiec a bang larng,
nc xao th ng trong ang go. Cac mon an con
boc hi nghi ngut, toamui thm ngao ngat. Mot
ong ch trong ban tuyen huan giong vui vetuyen
bo.
Hom nay anh Nam chieu ai van cong. Qua
cn sot anh Nam sedung sau. Bay gianh Nam
bao chung ta vao tiec trc. Anh Nam dan cac
ong ch phai an that nhieu cho cosc etoi dien
that hay.
Tat camoi ngi vao tiec, mot ba tiec gia
rng Tay Nguyen am u mahung v, mot ba tiec
ac biet macolecai toi cha c thay bao
gi! Cac mon an ay chnau bang muoi trang
masao ngon en kyla. Chung toi an mai ma
khong biet chan, v abon thang qua, au cothay
mieng tht, nam xoi nao! Colev sthem thuong,
thieu thon trong c the, s khat khao cua khau v
nen cang thay ngon.
Ba tiec ket thuc, kim ong hoch7 gitoi.
ong ch bao veen thong bao vi chung toi:
Anh Nam khoelai roi, anh sap dung cm vaung
Anh
Ham Cong
VOl HCHE THGAT TGOHC
NSND VOSTHA (ke) - TRNG HOANG (ghi)
ngy 30/10/1989, khi l ch tch Hi ng nh nc, ng ch V ch cng thm huyn Phc Sn (Qung nam).
ng c mi ngi vn gi vi bit danh thn mt l anh nm.
ng ch V ch cng tip Th tng Phm Vn ng thm
nng sau gii phng, 29/3/1975
ng ch V ch cng
Vn
10 Vn Hin
ViT nam
11
8 gianh ra xem bieu dien. Coniem vui nao bang
gia chien trng mac an ngon vac
dien bao cao vi ngi lanh ao cao nhat cua toan
mien. Chung toi nhanh chong botr san khau, hoa
trang phuc trang. Sau mot gilaau vao ay.
ay laem dien au tien: san khau lamot
khoang at bang cotham coxanh. Anh sang la
hai ngon en mang song c boc kn chphat
ra mot luong anh sang va uroi vao san khau
rong 4 met vuong v s may bay ch phat hien
muc tieu. Tren san khau cophulen mot tam vai
mau lacay ehan cheam thanh vaanh sang phat
ra. Trong phai anh nho, ken thoi phai gh loa
xuong at. Hnh thc bieu dien nay, nhieu anh ch
em trong oan hi bng. Rieng toi th aquen,
v thi chong Phap atng dien kieu nay. em
hom odien ba trch oan dai, toi ong cac vai
Tran Bnh Trong, LeLi vaong giaThng. C
qua mot trch oan Tuong laxen vao tiet muc Bai
choi vaca mua. Cai cam hng cua ngi nghes
trong em nay lacam hng la lung, nochan that
en mc kyla. Dng nh tat catai nang, sc lc
vatnh cam cua ngi dien vien eu don cho vai
dien vaeu truyen ti anh Nam Cong vanhng
khan giaac biet ay.
Trong vai Tran Bnh Trong ng trc ten Thoat
Hoan, toi hat cau hat khach: Nui han vcha xong
(dan toc ta atngan i xa) biet giet giac, quyet
khong hang giac.
Bethumong lap can (nay bay bat c tao, du
tao cochet i na la) quyet em tnh mang bao n
dan. Anh Nam Cong cham chuxem, oi tay anh
vochiec ao khoac at trc ngc, hai chan xep
bang di at. Anh votay vatat camoi ngi
cung votay theo anh nh phao no.
Khi ong vai LeLi, lp LeLai lieu mnh i
cu chua, toi hat cau nam ai:
Giot mau ao ti mau trung ngha (nay Le
huynh themang cho ta, vay la)
Smuon i trung liet con ghi
Cung nh lan trc, anh Nam lai votay va
moi ngi cung vo. Tieng phao tay lam cho am
vang nui rng nh chuyen ong.
Chung toi ket thuc buoi bieu dien bang v
tuong Gian bat khuat. Cothetom tat: giac My-
ngu bat c ngi con trai ong Thng, chung
moi lay gan em a cho ong Thng, bao cha
xao gan con cho chung an, uong ru
Toi ong vai ong Thng, oan ong bng la
gan ti song cua con trai mnh i nau chao cho
ch an, oan nay hat chcomot cau: ay lagan
cua con laoGiong tonoi trong long, c dien
tabang ong tac xieng. Nc mat toi chay dan
dua. Toi bc i lao ao, ngaroi lai ng, ng
lai bc i loang choang. Vay macuon hut en la
ky. Anh Nam ngoi chom len vaanh khoc. Anh va
moi ngi eu khong votay malang im nh lm
i. Rng nui luc nay dng nh cay lacung ng
im v xuc ong. Oi! Sc manh cua nghethuat san
khau kydieu lam sao!.
Ket thuc buoi dien, anh Nam Cong vacac ong
ch khac tran len san khau bat tay vatang cho
cac nghes nhng bong hoa rng. Anh Nam om
chat toi vao long. Anh noi th tham: S Tha, S
Tha ang quylam! Cogang gign sc khoe
ebieu dien cho ong bao xemAnh sang en
mang song atat, Anh Nam Cong lu luyen ra ve.
Moi ngi cung lan bc ra trong em toi. Toi met
quaphai nam u a tren chiec vong ni-lon. em
en bao trum vanui rng nh lang trong giac ngu.
Toi khong sao chp mat c v cai hng cam cua
ngi nghesbieu dien Tuong crao rc trong tim
toi vatam long cao cacua anh Nam Cong. Cothe
noi tluc mi vao ngheen nay aqua hang ngan
em dien nhng cha coem nao toi cam thay
hng thuvadien chan that nh em nay. Giav
con toi vaong nghiep cua toi mien Bac mabiet
c tin nay th vui biet may!
Sang hom sau chung toi tam biet anh Nam
Cong, tam biet cai san khau ac biet, velai ni
ong quan. Luc i sao thay rat xa, gitrvelai
gan qua. Colev noi phan khi em hom qua va
hnh anh anh Nam Cong athuc giuc bc chan
chung toi manh mehn, leo nui khong thay moi,
loi suoi khong thay agai. Chtrong ngay hom
ay chung toi aveti chotruquan etiep tuc
cong viec luyen tap tiet muc chuan bcho nhng
buoi dien khac phuc vucho ong bao vachien s
tren quehng Lien khu 5 yeu dau.
V
a, s giao duc vedong
ho xa nay von the.
Ch"tanh" (ho) coch
"sanh", ieu ay congha lato
tien ketiep sanh soi, tram i
khong thay oi. Toc tc lathuoc
vay, con chau cung chung lien
"thuoc" vao nhau. Xa kia, ho
Phuc Hy au tien xac nh dong
ho ecoi trong nhan luan, nha
Ha cho thotnh, nhaChau lam
tong phap, lap tong ttoc, lay
tanh ttong. Tvua quan en
thdan khong i nao khong
gi ieu ay. Ve sau bo tong
giap, ngha thcha mecung trai
khoay.
en khi "S ky" T Ma
Thien ra i, nhan co"Chau phaminh thegia"
tay vesau viec lam gia phahng thnh. en
thi nhang cang thnh. Bi leviec lam toc
phakhong chliet keten cac i mathoi, ma
con coyran day khuyen bao na. Vachang
chuyen mot ho cogiau, ngheo, sang, hen, hien,
dkhac nhau eu qui tu trong pha. ay co
nhng ieu ang mng, ang tiec, ang ghet,
ang t hao, ang ran day, khien cho khuyen
khch ngi ngheo thanh giau co, khch leke
hen thanh ngi sang, hoa ngi hung dthanh
ngi hien, chang hay biet bao!
Cho nen toc cophanh nc cos, khong
sth truyen thong ngay cang sa sut, van hien
ri vai, khong phath thehekhong ro, coi nguon
mmt. Hai cai ay tuy cokhac song khong the
thieu mot. Lecoba cai goc, tri at lagoc cua
sinh, totien lagoc cua loai, vua thay lagoc cua
tr, khong tri at th lam g cosinh, khong vua
thay th lam sao cotr, khong
totien th tau mara. Cho
nen Le: tren th thtri, di
th that, ton knh to tien,
yeu qu vua thay. Ton knh cai
goc olaieu lp ngi trc
luon luon xem trong. Thi gan
ay khong nh vay, bocai goc
uoi theo cai ngon, lay thelam
tong, nhan li lam ho, hoac oi
lay ho nhakhac, hoac cho ay
tlay ho mnh, nuoi con ngi
khac lay ho mnh, coi nh goc
tosinh ra, mao nhan ho khac
lam ngi tha ke. Thc lagay
ra nhieu nhng ban khoan.
Trc ay toi tng tm
c quyen phacua ong chu
elai nhieu choh nat, trai qua bao nam roi
van oc cha hieu, neu cevay ngay sau sera
sao? Neu khong nhan dp nay maviet lai th to
tong aqua i trthanh biet voam tn, tng
lai semumt chang hieu biet g ca, lam sao e
cothegoi latiep trc noi sau. Ben thu thap tai
lieu cu, cong vi nhng ieu nghe c, biet
c, moi khi ranh roi lan lt bochnh, ti
thuy totrxuong eu phai lc thao. Hiem v
toi van khong usc. Lenoi: nhng viec con
ngkhong viec nao khong phai hoi lai cho chac.
Ban phanay cot ghi chep s thc lay olam
gng soi cho dong ho, chonao ngth gac lai
khong dam chep gng ep. Ngu BaSinh noi:
"Lacon chau ai cothechang quen s viec cua
cha ong mnh ay lakestrung hieu vay".
Th rang: Khong ngh g en totien anh th
phai sa cha ngay vecai c. ieu nay trong
cay vao nhng con chau khoe manh vesau.
Toc co pha
nhu nuoc co su
LEAI CANG
0kz x0zt 0z0 0z0 tr| v0z ck0 rz Nzt c000 szck l0 0z| 0z0y vz l0 tk| y|z pkz
y|0| tk|00 c00c 00|, s0 0yk|0p l0 0z| 0z0y, N0t k0 s| tk0| 0y000, t00y 000c kz0 tk0
cz t00y v| 0k00y pkzN ckzt tz0 tr00y, tz0 k|00 cz0 00p vz 0z0 y|z pkz 000y k0 00
00y 0|00 s0z0. r00y c000 szck 0z, pkz0 l0| t0z c0z 0z0 y|z pkz rzt 000c czc 0kz
pkz k0c ck0 . I|0 tr|ck y|0| tk|00 c00y 0z0 00c.
/c V ch cng (ngi ng u, bn tri) Khu V, 1959
Vn
12 Vn Hin
ViT nam
13
T
rong cuoc song conhng ieu ta coi nh
hoan chnh, tuyet oi nhng neu manh dan
nhn lai, xem lai van mong cothecoc
cai nhn, cach nhan nh phong phu, hp lyhn.
Xin ecap en trng hp bai th than: Nam
quoc sn hamachung ta chac ai cung nh:
Nam quoc sn haNam ec
Tiet nhien nh phan tai thien th
Nh hanghch lolai xam pham
Nhang hanh khan thubai h.
Bai th nay cha xac nh c ai dch ngha
ra tieng Viet au tien, nhng chung ta ai cung biet
qua sach giao khoa hay qua cac sach bao van hoc
vi ban dch theo ngha:
Song nui nc Nam, vua Nam
Ranh ranh nh phan tai sach tri
Csao lugiac sang xam lc
Chung bay sebanh ti bi.
Theo Hp tuyen th van Viet Nam: LeThc-
Nam Tran coban dch th:
Nui song Nam Viet, vua Nam ,
Vang vac sach tri chia xs.
Giac dcsao pham en ay,
Chung may nhat nh phai tan v
Nhath NgoVan Phucung dch thanh th
(trong cuon: 300 bai th Viet chHan - NXB Hoi
NhaVan)
Song nui nc Nam, Nam e
Rorang nh phan tai sach tri.
Csao giac dsang xam pham,
Ti taroi bay tham hai thoi.
Mot ieu denhan thay, bai th nguyen goc
chHan labai th ng luat, theo thethat
ngon ttuyet- bay chbon cau; vi cach ngat
trong cau theo: 4 ch, tiep 3 ch. Nh vay theo
cac bai th dch trc ay cau cuoi phai oc theo
cach ngat cau la:
Nhang hanh khan thubai h
tc la4 chroi tiep 3 ch; khac vi cach oc
cua ba cau tren.
Theo ong Nguyen Hung V trong bai: CoGS
Nguyen Tai Can -19 nam sa bai Nam quoc sn
ha (TheThao - Van Hoa, so86, tac giaChieu
Minh), GS Nguyen Tai Can nam 1979 khi tham d
hoi thao vebai th nay alygiai viec oc th pha
cach nh va neu cung acotrong tien leth co.
Neu cau cuoi cua bai th c oc theo thong le
Nhang hanh khan thubai h (chung bay
lai nhn that bai )
Tchung baytheo ngha nh ta trc nay van
hieu enoi vi quan xam lc nay chuyen sang la
enoi vi quan, dan ta. Xin c tam dch:
Song nui nc Nam, Nam engu
Sach tri that roaphan khu
Csao lugiac dam xam pham
Bay chu ngoi nhn that bai ru.
Tuy vi 2 cach kien giai nay bai th khong
thay oi g veyngha ban chat, nhng nhn nhan
lai, theo ban than, cach hieu theo ngha mi khong
chthehien vecach oc bai th than noi tieng
tren van nam trong cach oc th chuan, macon
thch hp vi hoan canh, thi iem ra i cua bai
th hn:
Theo van hoc strc nay ghi nhan bai th
Nam quoc sn hac xuat hien tren chien tuyen
song Nh Nguyet, quan Tong ben bpha bac va
quan ta ben bpha nam, cam c nhau alau
ngay khong phan thang bai, gia em trong en
ththan Trng Hong, Trng Hat vang len tieng
oc bai th tren ekhch lequan s trc tran
quyet chien ngay hom sau, buoc quan Tong thua
phai rut venc; do odc goi labai th than.
Nh vay neu hieu theo ngha nh ta van chap
nhan trc nay laecanh bao trc that bai cho
quan Tong khong thch hp v chien cuoc adien
ra gan thang bang theo ngha sa lai laekhch
lequan strc tran quyet chien lch svao sang
hom sau.
Nhan cung muon ban them vetac giacua bai
th goc, theo Wikipedia trong sach Van th thi
inh, tien Ledan trong Lnh Nam trch quai (dang
cos) th tac giacua bai th Nam quoc sn ha la
cua Thap ao tng quan LeHoan cung trc tran
thuy chien vi quan Tong - 30 thang 10 nam 981
em toi ma giong, sam chp, vang len bai th
than tren khien quan Tong s hai, sang sau phai
rut chay. Neu nhn lai ieu kien xuat hien cua
bai th than tren th trong em ma giong cosam
chp, quan Tong bben kia song chac khong
thenghe c bai th (thi ocha coloa phong
thanh nh hien tai) them na Lnh Nam trch quai
khong phai lachnh slai ra i sau nen cothe
achep lai. Cung coykien cho rang bai th tren
acottrc na, do mot ao s hay nhas t
trc thi tien Lelatac gianhng cung cha co
t lieu nao elam can c.
V bai th Nam quoc sn ha khong chla
mot bai th lch s, tlau ai sau vao tam tr
cua moi ngi dan Viet; ban dch hien nay khong
chacotren sach bao, phng tien truyen thong
macatrong cac sach giao khoa phothong, nen toi
chdam manh dan gop them mot ykien nho; rat
mong secocac cuoc trao oi, hoi thao ; ykien cua
cac vcotrach nhiem vacotrnh okien thc ay
uhn ecosnhn nhan, ong thuan thch hp.
c| d|eu bon them ve bo| thc
NAM QUCC SCN HA
NGONGOC LIEN
Tng L Thng Kit trong i nam quc t
n th L Thng Kit ti Thanh Ha c sao l gic sang xm phm. chng bay s b nh ti bi
15 Vn Hin
ViT nam
14 Vn Hin
ViT nam
T
rc hoan canh o, hang loat cuoc au tranh
cua nhan dan ta anora khap ni, tieu
bieu lacuoc au tranh chong thuecua nhan
dan Trung Ky(1907-1908). Trong o, Bnh nh la
mot trong nhieu a phng coong ao nong dan
tham gia phong trao chong thue, trong au tranh
nhieu ngi ab bat b, giam cam trong nhalao
tnh, mot sob a i ay Con ao hoac b t
hnh.
Trc hoan canh lam than cua dan toc, mac
duc nhan vao hoc tai Trng Quoc hoc Hue
(thang 8.1908), nhng vi long yeu nc, tinh than
au tranh chong ap bc, cng quyen nen Nguyen
Tat Thanh luon bat bnh trc thai omiet th,
khinh recua bon thc dan oi vi ong bao ta.
Nam 1909, khi ang hoc dchng trnh tieu hoc,
Nguyen Tat Thanh quyet nh boTrng Quoc
hoc Hue, theo cha vao Bnh nh. Viec boTrng
Quoc hoc Huelaquyet nh cotnh bc ngoat
au tien cua ngi thanh nien yeu nc Nguyen
Tat Thanh, tam dng con ng hoc hanh elap
than, eresang con ng mi - con ng cach
mang, cu nc, cu dan, mamanh at Bnh nh
laiem dng chan au tien cua Ngi. Bang cac
t lieu lch s, cac nhanghien cu akhang nh:
Nguyen Tat Thanh - Chutch HoCh Minh a
Bnh |nh
0k00y 0zN 0z0 tk0 k II, sz0 kk| pk00y trz0 0z0 000y tkzt 0z|,
tk0c 0z0 Pkzp 0zt 0z0 t|00 kz0k c00y c00c kkz| tkzc tk00c 0|z |z0
tk0 0kzt 00| v0| 0zt 000c tz. 8z0y czc ck|0k szck tr00y tk0, c00p
00zt 0zt 0z| c0z 000y 0z0 00 xz 000y 000 0|00, tk0c tk| ck|0k szck
00c |0t tk00 kk0z 0z0y 00... |zN ck0 kz0 k0t czc tz0y |0p 0kz0 0z0 tz
0| 0z0 c00y k0z, 0kz0 0z0 Nzt r000y v000, 0kz c0z, |z| tk0N s00 cz0
tk00 0z0y pkz| 0z0 N|0k |zN tk00 tr00y czc 000 0|00, kzN N0... c00c
s00y v0 c00y kk0 c0c.
LEKIM TOAN
Uy vien Ban Thng vu Tnh uy - Trng ban Ban Tuyen giao Tnh uy Bnh nh
Bn cng
nh rng nm 1911
cothi gian 1 nam 4 thang Bnh nh (ttrung
tuan thang 5.1909 en trung tuan thang 8.1910).
Trong thi gian nay, Ngi aen nhieu ni,
gap nhieu ngi tren vung at lang ong vovan
tinh hoa van hoa, vang doi nhng chien cong cua
phong trao khi ngha Tay Sn, cua phong trao
Can Vng Mai Xuan Thng... Ngi con c
chng kien tinh than quat cng, quacam cua
nhng ngi dan giau long yeu nc, khong cam
chu canh nc mat nhatan, tham gia au tranh
chong su cao thuenang, chong lai s an ap
hakhac cua cheothc dan, phong kien ng
thi, nhat laphong trao au tranh chong thuecua
nhan dan Trung Ky... Nhng nam thang ay ae
lai trong tam kham ngi thanh nien yeu nc
nhng an tng sau am vecon ngi vatruyen
thong yeu nc cua nhan dan Bnh nh, gop
phan hun uc ych, quyet tam sat ai tm con
ng giai phong dan toc cua Nguyen Tat Thanh.
S kien Nguyen Tat Thanh en Bnh nh lamot
tat yeu lch sdan toc trc s be tac (cave
noi dung vahnh thc) cua phong trao yeu nc
Viet Nam au thekyXX. Nhng sxuat hien cua
Nguyen Tat Thanh Bnh nh khong chlayeu
cau khach quan macon laket quachuquan cua
mot quatrnh chuan bvet tng vahoat ong
cua chnh Nguyen Tat Thanh. Skien Nguyen Tat
Thanh Bnh nh con laket quacua moi quan
hebien chng gia yeu cau khach quan cua dan
toc vat duy chuquan cua Nguyen Tat Thanh.
Xet vephng dien lch st tng th quehng
vacon ngi Bnh nh atac ong en quatrnh
phat trien logc trong nhan thc cua Nguyen Tat
Thanh.Trong thi gian Bnh nh, Nguyen Tat
Thanh aen nhieu ni, nhng chuyeu song tai
Quy Nhn, hoc them tieng Phap vavan hoa nha
giao hoc Pham Ngoc Tho (than sinh coBotrng
BoY tePham Ngoc Thach). Ngoai thi gian hoc
tap, Nguyen Tat Thanh con danh nhieu thi gian
cho viec nghien cu cac tac pham van hoc Phap,
cac bao ch tien bovayeu nc enang cao s
hieu biet van hoa nc Phap, tocos so sanh
nen van hoa nodch cua nc thuoc a Phap;
nghien cu vanhan thc sboc lot cua chungha
thc dan oi vi at nc ta, dan toc ta, nhan
dan ta. Ngi con en tham Huyen ng Bnh
Khe, ni valam viec cua cu Nguyen Sinh Huy
- than sinh cua Ngi; tham quehng anh hung
Quang Trung - Nguyen Hue; en tham Tnh thanh
Bnh nh (huyen An Nhn), ni cu Nguyen Sinh
Huy tham gia cham thi Hng tai Trng thi
Bnh nh vacung lani cua cu Huy khi cu b
cach chc Tri huyen Bnh Khechngay a ra
Huehau cu; en tham nhacu ao Tan - ngi
comoi tham giao vi gia nh cu Nguyen Sinh
Huy Thi gian Nguyen Tat Thanh - Chutch Ho
Ch Minh Bnh nh khong nhieu so vi nhng
chang ng hoat ong cach mang cua Ngi,
song truyen thong lch s, van hoa vacon ngi
Bnh nh atac ong en s phat trien nhan
thc cua Nguyen Tat Thanh - xet tren bnh dien
ni ay lamot trong nhng nguon coi cung cap
cac giatr van hoa, truyen thong tot ep vaac
trng cua Bnh nh cung nh cua cadan toc, gop
phan hnh thanh nen t tng HoCh Minh, nh
sau nay ang ta axac nh. Moi quan hetng
tac tren ay thehien sau sac moi quan hebien
chng trong quatrnh phat trien nhan thc cua
Nguyen Tat Thanh; ong thi, cung khang nh
nhng ong gop cua quehng Bnh nh en s
hnh thanh ych, quyet tam vat tng cu nc,
cu dan cua Nguyen Tat Thanh tren lotrnh tm
ng cu nc.S kien Nguyen Tat Thanh - Ho
Ch Minh Bnh nh trong bc ngoat au tien
cua chang ng Ngi chuan bxuat dng tm
ng cu nc laniem t hao khong chcua
ang bovanhan dan tnh Bnh nh macon la
niem t hao chung cua canc, cua cac thehe
con chau HoCh Minh. T hao lamot trong nam
a phng cua canc cogan bovi than the
vas nghiep cua Chutch HoCh Minh vala
ni dien ra cuoc chia tay lch sgia Nguyen Tat
Thanh vi cha vaanh trai trc khi Ngi xuong
tau ra i tm ng cu nc, ang bovanhan
dan Bnh nh nguyen ra sc thi ua xay dng
quehng ngay cang giau ep, gop phan cung
canc thc hien thang li muc tieu Dan giau,
nc manh, dan chu, cong bang, van minh.
con tu ca Php mang tn c Latouche Trville a
Bc ra i tm ng cu nc
Trng mm non bn cng Hoa Sen trn ng Phan Bi
chu (TP Quy nhn, Bnh nh) - khu vc c xc nh
l nh ca nh gio Phm ngc Th trc kia, ni nguyn Tt
Thnh theo hc ting Php.
trong qu trnh chun b xut dng
tm ng cu nc ca nguyn Tt Thnh
16 Vn Hin
ViT nam
17 Vn Hin
ViT nam
C
ooHuekhong chep vath vi song
Hng nui Ng, vi nhng cau homai ay,
mai nh maHuecon laa linh nhan kiet, la
trung tam van hoaln nhat mien Trung, ni sinh
ra nhieu danh nhan van hoanoi tieng, trong oco
ng Bnh Thuc DaThmangay nay tren thanh pho
Hue cocon ng ep mang ten Ong.
ng Bnh Thuc Gia Th sinh ngay 9 thang 3
nam 1877 vamat vao ngay 4 thang 4 nam 1961,
ong lachau noi cua Tuy LyVng Mien Trinh -
con vua Minh Mang. Than sinh cua ng Bnh la
Tieu Thao Hng Thiet vi ham Hiep taai hoc
s, conhieu sang tac giatr nh: TT Ca (Viet
velch sViet Nam tthi Hong Bang; Lien Hiep
Nghiem Th Tap (chHan); Vemot ban onc
Viet (vei Hong Bang en 1900)
Than mau cua ng Bnh laNguyen Th Hue
thong thao chHan, conhieu bai th Nom c
truyen tung nh Nhque, Thng cam ha thu
(moi cau th eu coten cam vathuxuat gia)
Con gai ut cua ng Bnh lacong nng Ton
NHyKhng, mot ns ten tuoi aconhieu
tap th ac xuat ban vanhieu bai th hay,
trong ocobai noi tieng nh Con gap nhau ma
nguyen UVBCT Mai Ch Tho atrch dan trong
bc th gi BoChnh tr cach ay may nam va
bai th nay cung ac in tren nhieu tlch tet
vakhac tren bia a. Giao s VuKhieu atang Hy
Khng hai cau oi:
1. Ng Lnh Hng Giang ong bao Hy
Ngoc ng Kim Maxuat giai Khng
2.Ban quybon phng eu quyban
Th tnh tram lagi tnh th
Cuoc i vas nghiep cua cu ng Bnh gan
giong nh cu ao Tan, tuy cap ocokhac nhau
- ao Tan sinh nam 1845 - ng Bnh sinh nam
1877 cach nhau 32 nam. ao Tan lam quan ti ba
lan Tong oc, bon lan Thng th. Con ng Bnh
lam quan cao nhat laBoChanh, PhuDoan vakhi
nghhu mi c phong ham Thng th, roi
Hiep ta. oi vi ong dng nh chc tc khong
quan trong, thehien qua bai th sau:
Ban hoi toi thang chc tc g?
Tha toi nocochc quyen chi
Thng th tr s venam trc
Hiep tavinh ham thay ba ni
Hang ghe dch len nam, bay tac
Thebai them ln mot vai ly
Song lau ra lao nhn nc
Ghi chn emay van thi
(Thang 2 nam QuyMui 1943)
Tuy nhien, ng Bnh van gan giong ao Tan
cholam quan trnc th t malam quan tuong
th nhieu. Cuthelahai ngi nay cacuoc i gianh
cho van th vanghethuat san khau. ng Bnh a
sang tac gan 1000 bai th vacac vtuong nh Lo
ch (bi hung kch) Tao Lao (hai kch). ac biet
vtuong Loch c ng Bnh phong tac tv
kch Le Cid cua Cornelle (Phap). ay lavtuong
au tien soan theo tch chuyen phng Tay.
Loch lamot trong nhng vtuong cotuoi
tho rat cao. Neu tnh tem cong dien au tien
(1936) en nay, Loch cung acoti ngan buoi
dien at kyluc trong san khau tuong Viet Nam.
Theo chung toi biet, kch ban tuong (hat Boi) trong
theky19 vaau theky20 - thi kyhoang kim cua
nghethuat tuong - a soc khai thac etai t
truyen Trung Quoc nh Tam quoc, Thuyet ng,
ong Chu liet quoc, ThuyH
Nhaviet tuong ng Bnh Thuc Gia Thkhong
hng vao kho truyen Tau nh nhng nhasoan
tuong tien boi, maong chon tac pham van hoc
coien phng Tay echuyen sang tuong Viet
Nam, khong phai ong sung bai van hoc phng
Tay, hoac muon chi troi trong lang tuong luc
bay gi, maong muon thnghiem nghethuat,
trc nhat laong atm thay c nhng net
tng ong gia kch ban tuong truyen thong
vakch ban Le Cid cua Corneille vemat noi
dung vacau truc cochat bi hung. Vaket qua
that bat ng, vtuong Loch cung gan giong
nh Truyen Kieu cua Nguyen Du viet theo truyen
oan Trng Tan Thanh cua Thanh Tam Tai
Nhan (Trung Quoc). ay lamot vtuong vecau
truc cung nh noi dung vangon ngvan hoc co
chu anh hng phong cach nghethuat tuong ao
Tan (1845 - 1907). Vacung nh ao Tan, ng Bnh
Thuc Gia Th viet tuong khong chedien, e
mua vui cho cong chung, maquan trong hn la
em en cho ngi xem mot thong iep ln hn
vet tng, ep hn vemat tham myvasau hn
vetnh nhan van.
Tuy lam quan trong trieu nhaNguyen, nhng
ng Bnh Thuc Gia Thvan mang tam s buon v
at nc ang bthc dan Phap thong tr. Tam hon
o, t tng oc boc lotrong cau ho: Chieu
chieu trc ben Van Lau/ Ai ngoi ai cau, ai sau, ai
tham/ Ai thng, ai cam, ai nh, ai trong/ Thuyen
ai thap thoang ben song/ a cau mai ay chanh
long nc non. Theo mot sonhanghien cu,
th ay latam s cua ong oi vi nhach sPhan
Boi Chau trong cuoc hanh trnh ong Du tm
ng cu nc nhng khong thanh. Rieng ban
GS HOANG CHNG
NHAN 134 NAM SINH VA 50 NAM NGAY MAT CUA UNG BNH THUC GIA TH|
SU CCNG HIEN
CUA MCT VUCNG TCN
CH0 5U NCH|EP VAN H0A DAN 10C
18 Vn Hin
ViT nam
19 Vn Hin
ViT nam
than ong, yeu nc nhng cha tm ra ng cu
nc, nen phai gi gam tam s cua mnh vao th
ca vanghethuat san khau. ieu ogiai thch v
sao cau hotren atrthanh ca mieng cua nhan
dan xHuevavtuong Loch cung trthanh
mot trong nhng vtuong hay nhat, an khach
nhat mien Trung suot tkhi nora i (1936) cho
en hom nay. Toi nh, luc con thieu nien ac
xem vtuong Loch do cac nghes tuong Bnh
nh bieu dien. An tng trong toi vehai nhan
vat Chi Manh vaLoch that sau sac, nhat lalp
Loch dang gm. Trong tuong truyen thong
that hiem nhng lp tuong hay nh lp Loch
dang gm. V ay tnh bao liet c an long
trong tnh trtnh vatnh nhan ao, nhan van.
Trong san khau tuong rat can nhng canh bao liet
venoi tam nhan vat engi nghesboc loc
tnh cach qua ong tac, bang ca hat vadien xuat.
Colethanh cong nhat van lavdien Loch do
nhahat tuong ao Tan dng dien vao nam 2000
theo phong cach tuong Xuan n- ngha lavan gi
c nguyen tac tuong truyen thong, nhng a
c cach tan veca hat vaam nhac, kecatiet tau
san khau. V themaen hom nay nhieu ni van
mi cac nghes tuong ao Tan en bieu dien v
tuong Loch. Vdien do nhng nghestai nang
nh HoaBnh (vai Chi Manh), Xuan Hi (vai Lo
ch), Van V(vai LoYet)... Qua vtuong Loch
cho thay, mot mat nghes nam vng nghethuat
bieu dien tuong truyen thong, mot mat cotiep
thu nhng tinh hoa, nhng thuphap ep trong
tuong Xuan ngia au theky20, elam cho
vdien trong sang hn, ep hn vahap dan hn.
Viec phuc hoi thanh cong vtuong Loch tcac
ban dien cutrong dan gian etrthanh vtuong
hay cosc chinh phuc khan giahom nay lamot
chng minh von tuong truyen thong van lanhng
di san quycua dan toc, can c bao ton vaphat
huy ung mc echo con ngi hom nay c
thng thc tinh hoa cua dan toc.
Vtuong Loch c phuc hoi khong ch
dien Bnh nh macaTP. HoCh Minh va
ThuoHaNoi qua nhieu nam van c khan gia
yeu thch. Cung can noi them rang, vtuong Lo
ch c phuc hoi thanh cong lado cos ung
hotch cc cua hai phu nmetuong. olanha
th Ton NHyKhng - con gai ut cua ng Bnh
Thuc Gia Th, hien ang song TP. HoCh Minh
vaGSTS Thai Kim Lan - Viet Kieu c. GSTS
Thai Kim Lan aung ho150 trieu ong (nam
2000) cho viec phuc hoi vtuong Loch Nha
hat Tuong ao Tan vacung chnh v ntien s
triet hoc nay at botien tui ra etochc a
camot oan tuong hn 20 ngi, trong ocogiao
s Tran Van KhetParis vatoi tHaNoi sang
Cong hoaLien bang c egii thieu vatrnh
dien vtuong Loch trc mot oi tng khan
giaa solatr thc c. Khan giac aon
nhan rat nhiet liet vdien nay. Thanh cong nay
neu ng Bnh c nhn thay th ong sevui sng
nh thenao. Long yeu thch hat boi cua ng Bnh
khong chqua sang tac kch ban tuong macon the
hien qua thi ca vi nhieu bai th hay. Trong oco
nhieu bai viet vesan khau tuong. Toi xin trch bai:
Khai dien tuong Loch:
Rap hat Vng ton akhoat man
ara san khau gia Trang An
Hieu tnh ngam ro gng bi kch
Thanh sac mng them velac quan
Giangoc treo cho ao Hu Hanh
Nhavang dng e kep Phng Lan
Ham vui ieu cucau tuong mi
Tri kyxin chao ban khan quan
Mot ong quan to, dong doi vng trieu ma
noi: Giangoc treo cho ao Hu Hanh vaNha
vang dng ekep Phng Lan th con s quy
trong nao hn oi vi ao, kep hat vang Bnh
t thuat:
Vyda thon colao Vng Ton laThuc Gia
ng ca, ng hat
ng giagao, hokhoan
Ham vui ieu coth an
Nghe cau tuyet xng muon vang cung mua
Rorang khong cosam menao hn am me
hat boi trong vVng ton Thuc Gia nay.
Cung lai viet vea con tinh than cua mnh
vi nguon cam hng khotatrong bai: em dien
tuong Loch
Vebau them roi net n thanh
Chu khora cong hoadethanh
Nhmot tieng khen cons
Trami nam n chuth xanh
Trong tuong ang may khuyen son o
Gia rap cang nhieu ang mat xanh
Nghe Thuan Thanh ta mi hat
Khi vui mi hoi meng Bnh
Cu ng Bnh con gianh nhieu li hay tep
ca ngi coao hat Tuyet Ngoc, queVinh vao
Huehat 7 nam roi becon theo chong veVinh, ong
luyen tiec viet:
Giaban OChau khach ethanh
Quenhaquay quathiep ra Vinh
Nga hai tay trang ci duyen phan
Vin bon tay noi kes tnh
an khach hay con theo dam ta
Phan son cha dephu may xanh
Nhn quan tthi etang
Nhcanh Hng Giang, nhNg Bnh
(Thay li coao Tuyet Ngoc)
Tnh yeu san khau, tnh yeu nghes trong cu
ng Bnh con thehien qua bai th Vnh coao
thanh sac song tuyet. Qua bai th ta thay Ong coi
thanh, sac layeu tohang au cua ngi nghes
vahet li ca ngi cai ep ay tren san khau:
Rap cocoao tac con con
Da nh tuyet trang mat trang tron
Hat hay khong i theo ken quyen
Sac ep can chi phai phan son
Chan bc dieu dang than lieu yeu
Mieng ci vui veoahoa non
Moi khi nang nh len san khau
Veca chen mua khach ap don
Rorang ganh hat, chcan mot coao ep va
hat hay th khan giaachen nhau mua vevao rap
xem tuong. Cu ng Bnh con ve nen canh dien
tuong vocung hap dan trong nhng ngay xuan
qua bai Xem hat boi au nam:
Mai vang lieu luc kheo khoe ti
En lieng oanh ca trc vuai
Gia cuoc phien ba xoay chong chong
Tren man oi loi ngovui vui
Nnh ci, trung khoc chia hai nga
Kep la ao t sam uvai
Rap cuong Xuan nam mi ti
May xa lao lai boi tuong chi
(Xuan Bnh Than 1956)
Cung qua nhng bai th mata cothethay
c ng Bnh - Thuc GiaTh, mot bac vng ton
cao quycua trieu nh nhaNguyen mamesay
ao hat ti dng nao. Hay nghe bai: Theli co
ao hat noi chuyen vi toi laThuc Gia
Thiep th HaMolang ha truc/ Sac vi hng
cha uloi tai ba
Gap Vng Ton mot tieng chao qua/ Khi may
man cung laduyen vi phan/ Goi chut nnang
lan maphan/ Dekhong ghi tac tam long son/
Mai nh ri hoa ntrang tron/ Cha ung khuc
Chau Lang con ngoanh lai/ Xa xa chanh canh Tam
Dng ieu sai/ ang Giang Chau nghe mai tieng
an chang?
Lamot ong quan van cotam long yeu dan
yeu nc cai chlam viec tot, viec ngha. ng
Bnh luon v mnh lamot kep hat chan chnh tren
san khau:
Thura san khau khong lam ron
Khi ha vai tuong t hongi
ay lahai cau tuyen ngon cua cu ng Bnh
thehien mot nhan cach ln cua mot danh nhan
van hoa.
Ngay 28/ 11 nam 1940 sau nghhu lai ra lam
T van Vien trng vien dan bieu Trung Ky, ng
Bnh lai viet bai th t ngu: Anh kep hat tuoi gia
t thuat cho nhtieu s:
Chan hia tay giao boalau
Chang ti lui ni rap hat chau
Quen lng trong ken thay oi nhp
Nhchang Nam, Khach mot vai cau
Meo tuong xa chpho Tam Quoc
Tan kch nay, don chuyen NguChau
Khoebc mnh ra san khau lai
Sam vai quan lao san chom rau.
ay labai th hay thehien ay unhat tam
hon vatnh yeu cua cu ng Bnh oi vi nghe
thuat hat boi. Chng toluc con treong atng
thong thao chan hia, tay giao, thong thao cahat
khach, hat nam, en luc giaroi, rau toc bac ph
maong van mong c ra san khau sam vai
quan lao san chom rau.
Trong lch ssan khau dan toc, that hiem
conhng ong quan tuong nh ao Tan, nh
ng Bnh Thuc GiaTh. Xin c mngoac, cung
conhng quan tuong nh Nguyen Than, Hoang
Cao Khai nhng li dung tuong eca ngi chnh
quyen bao ho, chong lai nhng bac trung than
yeu nc nh nhng vTng Ky- Kh Xa va
Tay Nam at Bang cua Hoang Cao Khai tong tran
Bac Ky. Chnh nhconhng ong quan nghesco
long yeu dan yeu nc manghethuat cua cha
ong ta mi c bao ton vaphat huy cho ti thi
ai HoCh Minh vadi anh sang cua ang cong
san Viet Nam cang them m hoa ket trai. V vay
maviec hoi thao, kyniem 50 ngay mat cua danh
nhan van hoang Bnh Thuc Gia Th lanham
nhlai, ton vinh vaanh giamot con ngi a
cong hien cho snghiep van hoc nghethuat nc
nhalaviec lam het sc coyngha.

(1). Hu Hanh sam vai Chi Manh
(2). Phng Lan sam vai Lo ch
(3). Tac gia cam n khan gia Bnh Thuan to chc
hat tuong Lo ch lay tien giup nan nhan b lut Bac Ky
(5), (6). Co Tuyet Ngoc que Vinh va Hue hat 7
nam c vng ton quy khach khong tiec tien mua cau
hat, sau 7 nam co theo chong ve Vinh
Vn Hin
ViT nam
21 20 Vn Hin
ViT nam
N
am 1941, khi tochc chng trnh van
nghehang nam cua Tong hoi Sinh vien
Viet Nam tai HaNoi, toi coengh a
len san khau ba ieu hat dan gian, echng to
rang dan Viet ba mien Bac Trung Nam, tuy co
giong noi vanet nhac dan gian khac nhau, nhng
cung chung mot ngon ng. Sinh vien mien Bac
hat bai cola, mien Trung homai nh vamien
Nam hocay. Cau hotren song Hng nam ay do
chPhung ThCuc, sinh vien nha khoa, ngay nay
lach iem Phung Th, mot nhaieu khac Viet
Nam noi tieng tren thegii, bieu dien tren san
khau vaday lai toi:
Sen xa ho, sen khohocan
Lu xa ao, lu ngaao nghieng
Vang cam tren tay rt xuong khong phien
Anh xa ban cubiet may nien giai sau!
Nam 1951, toi bat au su tam tai lieu e
soan luan an Tien s veam nhac, toi gap trong
bao tang vien Guimet a hat Beka so20324 ghi
lai cau homai nh cohai giong ncho cau kecau
xo, vatieng an nhmatoi nhan ra lacua giao s
Nguyen Hu Ba. a hat okhong ghi ronam in,
nhng thuoc loai a phat hanh loi 1937-40. Trong
ococau ho:
Mot vung nc trong, mi dong nc uc,
Mot tram ngi tuc, mot chuc ngi thanh.
Biet au gan ruot gi mnh,
Mua t theo lay tng Bnh Nguyen Quan.
Toi rat thch thuhoc cau honay, maluc ay toi
con nam trong benh vien cha i nc ngoai trnh
dien gii thieu nhac Viet Nam.
Nam 1954, khi hoan toan xuat vien, toi lai gap
trong Bao tang vien Con ngi, mot bang tghi
am cau homai nh do chChau Loan bieu dien tai
Varsovie (Ba Lan), giong ch trong mat nh suoi
nc song Hng, toi chep lai vahoc that kycach
luyen lay cua ch v toi noi tieng Viet rat giong
mien Tien Giang, bat chc c giong Bac khi hoc
Y khoa tai HaNoi, magiong mien Trung th chu
thua. Khong noi c tieng Viet Nam theo giong
Hue, nhng khi homai nh, toi theo cach buong
hi, luyen lay cua ch Chau Loan nen cac ban toi
goc Hueeu cho langhe cohi Huelam.
To, khi noi chuyen tren ai BBC (Anh
quoc), trong chng trnh tieng Viet, hay coluc i
gii thieu nhac Viet Nam trong 24 tong nc Thuy
Scho hoi Thanh nien yeu nhac vasau nay tren
40 nc ami toi thuyet trnh venhac truyen
thong Viet Nam, i au toi cung hocau:
Chieu chieu trc ben Van Lau,
Ai ngoi, ai cau, ai sau, ai tham,
Ai thng, ai cam, ai nh, ai trong?
Thuyen ai thap thoang ben song,
a cau mai ay chanh long nc non!...
Toi inh ninh olacau hat trong dan gian,
nh nhng cau ho cay mien Nam, ho khoan
Quang Ngai, hogiagao mien Trung, khong ai
biet ten ngi nao asang tac ra nhng cau ho
c truyen tung nh the.
Mai en sau, khi gap hien muoi Ton N
HyKhng, trong mot cau chuyen, tnh cHy
Khng cho toi biet rang cau hoodo cu ng
Bnh Thuc Gia Th sang tac, toi rat xuc ong, v
mot nhath sang tac mot cau hohay ieu hat ma
dan gian chap nhan khong con nhten ngi at,
tc lanoi dung cau hoieu hat ophuhp vi
cam ngh, suy t, hay hoai bao, nguyen vong cua
dan chung, nen ai thang, i sau vao long cua
dan chung, li lebnh dan, denh, detruyen, va
dan chung achat chiu gn gi, truyen tung t
ngi nay en ngi khac, tthehetrc en the
hesau. t nhath nao, trra cu Nguyen Du vi
truyen Kieu c dan chung nhli th maquen
ten tac gianh the.
en nam 1992, khi nhan quyen Th ca tuyen
tap cua cung Bnh Thuc GIaTh, oc trang 314-
316, toi thay rang chang nhng cau hoChieu
chieu trc ben Van Lau, macau Mot vung
nc trong, mi dong nc uc, cung vi tam
cau hokhac, eu do cu ng Bnh sang tac, cho
ngi cheo thuyen hat tren song Hng.
Cau hoChieu chieu trc ben Van Lau t
may chuc nam nay ac nghesca Huedung
lam cau mau eca bai ca Nam bnh. Mot mat
v thang am ieu thc cua cau hovacua bai Nam
bnh giong nhau trong cach dung may chx
non, xang gia, xe, cong hi non. Cung colecau
hoket thuc bang hai chnc non - a cau
mai ay chanh long nc non etiep theo hai
chau trong bai Nam bnh Nc non ngan
dam ra i
Cau hooagi hng cho nhac sThuy Hoan
sang tac bai Tnh ca xHue c phobien rong
rai khap nam chau, Hai Phng aghi am cho
hang a OCORA ben Phap nam 1994.
Trong a hat Echoes of ancestral Voices -
Tieng ngan xa soMD 3199 do LeTuan Hung
vaang Kim Hien thc hien vahang a Move
Records PMI phat hanh tai Uc nam 1997, bai th
8 lacau hoChieu chieu trc ben Van Lau do
Kim Hien hovat em an nguyet, coLeTuan
Hung phu hoa an tranh.
Giao s John Balaban, ngi Mytrc kia
thuoc ai hoc Massachusset, nay laGiao s ai
hoc Miami, khi nghien cu veca dao Viet Nam
vao nhng nam sau 1971-72 codch cau hora
tieng Anh. Thuay, ong cha biet rang cau ho
Trc ben Van Lau lado cung Bnh sang tac.
Sau nay toi codp gap ong may lan vanoi chuyen
vi ong vexuat scau hovacach dch cau ho
Trc ben Van Lau ra tieng Anh matoi gap
mot khokhan lakhi dch Chieu chieu (Evening
after evening) - ai ngoi (sitting), ai cau (fishing),
ai nhai trong (remembering), ai thng ai cam
(loving). Nhng toi khong tm ra chnao coam
ing cho covan coieu v sau tham toi chbiet
may chsad hay sorrowful. Ong Balaban e
nghchgrieving toi sung sng qua!
Nam 1994, trong tap ch Asian Arts and Cul-
tures (Nghethuat vavan hoa Chau A) soac
biet veViet Nam vol VII, No 1, winter 1994. (Mua
ong nam 1994), ong Balaban ang mot bai veca
dao Viet Nam. Khi dch lai cau hoTrc ben Van
Lau, ong cothem cau th ay do cu Thuc Gia Th
(ten that lang Bnh) at ra trong luc vua Duy
Tan bokinh thanh, hoat ong b mat chong Phap.
Cau dch cua ong nh sau:
Evening before te Kings Pavillon
People are sitting, fishing, sad and grieving
Loving, in love, remembering, waiting, watching
Whose boats plies the river mists?
offering so many rowing songs
That moves these moutains and rivers, our nation
Cau dch rat sat ngha, nhng cha dch thoat
c chai khi ong dung chpeople.
Tng nhngay sanh cua cu, neu can ctheo
luat vothng cosanh th cot. Nhng thi ca cua
cu, nhat lacau hobat hucua cu secon vang mai
trong long ngi Viet, vachieu chieu cac oan
nghethuat ca nhac Hue, eu dung cau hoTrc
ben Van Lau echieu ai du khach dao thuyen
tren song Hng ngay nay vamai en mai sau.
va cuUng Bnh Thuc Gia Th|
Cau ho
tren song Huong
GS.TS TRAN VAN KHE
22 Vn Hin
ViT nam
Vn Hin
ViT nam
23
T
khi c biet va lam viec chung vi GS Hoang
Chng, ong thng co y khch le bang cach
khen toi mot chut mot kha canh nao o. Ong
la ngi to chc hoi thao ve Van hoc Nghe thuat nhieu
nhat nc ta; giay mi nao gi i cung tang cho oi tac
dong ch ay la van e ma Qu v quan tam e tao
nen s cong hng kho ma t choi cong tac.
Than the s nghiep to ln cua ng Bnh Thuc Gia
Th vi toi la mot pham vi hep ve kien thc hieu biet,
nhng nh la vai nam gan ay Nha hat Tuong ao Tan
co a v dien sang c trnh dien, giao lu va c
anh gia cao ve quan iem hoc thuat (ket hp Au - A)
va trnh o cao cua cac nghe s va nhac cong dien tau.
Nhan giay mi viet tham luan lan nay, toi rat phan
van v s cam nhan thc te cua t than la khong nhieu,
nhng nha van ong Hoang Chng lai thay oi chien
thuat la se gi tai lieu cho toi, co the t o toi cam xuc
c g chang?
Va khi nhan c roi oc Tieng hat song Hng
cua Lao Nhan va tap Hoi c ve cha toi cua Ton N Hy
Khng; roi oc lai Le Cid, tham khao them mot vai tai
lieu va cuoi cung la oc va khao cu trc dien vi van
ban Tuong Lo ch th s muon viet a en vi toi.
Toi kham phuc mot chi tiet nay; ngay 4 thang 4
nam 1961 Lao Nhan ta the - tho 85 tuoi, nhng a 10
nam trc o - 1951 Cu a lam le ieu song mnh
nh mot ngi hieu tng tan Quy luat cua Song -
Chet, cua Sinh - Diet, cua Gia tr va H khong, ma cao
nhat la Vo - du Cu e lai mot gia tai Van chng o
so, bat hu, nhng cao hn la mot he Y thc ve Cam
nhan, Nay sinh, Phat trien, Truyen ba sau rong, gia
giao va thuan phong my tuc bao nhieu - th lai cang
thay cot cach Nhan van, gia tr Nhan ban trong The
thai - Nhan tnh a c m rong t giao ly nghiem
ngat en cac hanh vi i song cua tng ca nhan, gia
toc, dong ho, en cong ong.
Toi nh en nha van ngi Nga otstoiepxki c
g giai bang bt mat khi ch loat an cua ban an c
thc thi, e t cai ieu nh la t coi chet tr ve ang
lam nen Anh em nha Karamagiop hoac Chang Ngoc
Con ng Bnh Thuc Gia Th cung nh a t tham
thau cai T - e co 10 nam sau la t tai sinh lam not
s nghiep truyen ao bang s lap lanh cai ep trong
tnh huong thi cam, trong t chng gian de gan va
de nam bat e hieu c cho nhieu ngi. ng Bnh
khong ha thap vai tro nhan thc cua gii thng lu
va khong lam ton thng en long t trong cua cong
chung bnh dan - neu phai lam cho s cam thau qua de
dang (neu khong muon noi la buoc phai lam cho thap
kem xuong).
Cu gi c tnh Cng thng chuan mc can
phai co cua Xuat than, cua T Hanh, cua ao Toi -
Trung, va biet dang tang bau vat o cho trieu ngi
can lao ham hoc va khat khao ieu thien va phai c
oi x theo nguyen tac cua le cong bang, bac ai.
Toi ngac nhien la trong tan man thi ca cua Cu -
nhieu e tai rat ai chung lai a c mot bac Hoang
than lu tam va phan anh. Nao la i chi thuyen ,
i dao, ve hu, vieng, th cho cac Danh nhan hao
kiet, khuyen hoc Phat...
Nhng sng s nhat la cac bai nh: Cm oc
lap, nc t do, roi Khuyen hoc bnh dan hoc vu vi
nhng li ep e nh: Vang chat nen non, khong bang
cho con biet ch hoac en ngay nay a xay nen oc
lap va o bai Ban o nc Viet Nam (1948), Dong
song Ben Hai (1954) au au khat khao ve s hoa hp
dan toc, thong nhat at nc va thay ca c nguyen
nhan cua chia la
Cu yeu nc bang y thc cua giai tang cao nhng
lai bieu hien tren dien rong cua tam thc nhan dan. Y
ch s phu boc lo trong khao khat nhan quan. Ngi
v the cao ma khong t phu, em cai sang ca o at
vao chung dan nh v the mot lanh tu hng ao tinh
than, gop mot tay cheo nh hng con thuyen ai Viet
ng ai cua the ky XX ay bien ong va thay oi
toan dien ve c tang, c che xa hoi Viet Nam.
V sao ng Bnh Thuc Gia Th lai chon Le Cid cua
Corneille e lam nen mot ban Tuong Viet co gia tr kinh
ien mau mc. Co the Cu nhan thay cai Bi va tinh
than anh hung cua cac nhan vat t nguyen tac chang?
Cu nhan ra c moi tng quan cua Trung - Hieu va
Ai tnh la 3 ieu can ban cua xa hoi ta chang? Bi v
giai oan thap ky th 3 cua the ky XX - Van hoa va San
khau Phap, tieng Phap, nep song Au Chau qua ngi
Phap a tac ong rat ln en mat bang va s phat
trien cua xa hoi, van hoa, kinh te, y thc cua Viet ta roi.
1911 a co Nha hat Tay Ha Noi; 1923 th Nha hat Ln
Hai Phong; kch noi a xuat hien, Cai lng a co dau
hieu hng thnh trong quang ba Va 1928 a co c
ong Lo ch ni kinh o Hue la sao? Danh nhan at
Than kinh o sao lai tm vao tnh bi trang theo so phan
nhng con ngi kiet xuat cua Corneille trong Le Cid t
xa xa? Tac pham Van hoc kch hat Boi cho du phong
tac la ong Lo ch kia phai co tuyen ngon ve tnh s
hoc cho s ra i cua no va t duy muc ch t tng
va tham my cua tac gia ch?!
T mot tac pham kch kinh ien cua chau Au. Hoang
than, nha Van hoa Viet - ng Bnh Thuc Gia Th a soan
mot ba tiec tnh than bang Van hoc va mot s bien hoa
hp ly cho thc khach san khau hat Boi cua nc ta noi
rieng va cua cong chung san khau Viet noi chung. Va
Cu a minh chng mot chan ly cua Van hoa nhan loai la
khong bien gii khi tac pham bat ky nao o cua bat c
quoc gia nao o ma van at ra va i ti nhng van e cot
loi cua ban tnh nhan van cao ca, tham ch c boc lo va
dien at bang cac bien tau cua no.
e noi ve Con Ngi (viet hoa) co mot cau thanh
ng: a la Con ngi th mau phai o va mo hoi phai
man. o la hai mau so chung cho viec lay con ngi,
tnh ngi, ac trng ngi, so phan con ngi lam oi
tng sang tao trong van nghe. T o phan nh, mac
nh cach hanh ong va x ly cac tnh huong ma thoi!
Lai co mot nhan nh cuoi the ky trc au the ky
nay la: Cai g con lai cha b mat i trong cuoc giao lu
va xam lang Van hoa kinh te xa hoi ng ai nay - th
cai con lai o la: ban sac dan toc.
Huruki Murakami - nha van Nhat Ban (tac gia cua
cac tieu thuyet a c dch nh: Rng Na uy, Bien
nien ky chim van day cot va Kapka ben b bien) co
mot nh ng: Th ra, moi chung ta ch la mot quan c
tren ban c bon be cua cuoc i nay, ma ngi cam
quan lai la nh menh.
Vay cac nhan vat co tam hon ln va cac hanh ong
ay tnh bi trang, tieu bieu trong Le Cid c mang theo
so phan va nh menh nao ma ho phai hoan thanh cac
nhiem vu nh la s menh c nh san, quyet liet va
au n en the?! o phai chang la s c nhao nan
t quan iem cua Corneille khi ong khang nh Hanh
ong la linh hon cua bi kch va phai la duy nhat; trong
kch ngi ta va noi va hanh ong va noi e hanh
ong. Va khi a hanh ong th nhan vat kch phai vn
en muc ch cua hanh ong, phan au cho ieu o du
co phai tra gia bang mat mat, n au, tham ch phai
hoac can tra bang cai chet. Trong Le Cid va Lo ch co
nhieu cai chet nhng eu c hai tac gia at cho cac
noi dung cao, chet xng ang va xin c chet (nh lp
dang gm xin c chet cua Lo ch vi ngi yeu la
Chi Manh v Chang a gay ra an mang la giet chet cha
Nang). Cac tnh huong giet ngi o eu v danh d, v
ch tn cua mot li nh hoac mot li ha nhan ma trang
ngha s khong the khong lam.
Ton knh mot su
chuyen hoa Nghe thuat
AO DIEN, NST LECHC
(TLE CID CUA CORNEILLE C
CHUYEN HOA THANH TU ONG LOCH CUA
HOANG THAN NG BNH THUC GIATH)
TungL ch
din ln u tin
ti rp Xun Kinh i,
Hu, nm 1928
74 nm sau, nm
2002, L ch c
din li ti munich,
c, do GS.TS Thi
Kim Lan ti tr
Vn Hin
ViT nam
25 24 Vn Hin
ViT nam
o nh la mot mac nh ve nhiem vu, ve tnh cach
va hanh x cua cac nhan vat anh hung, cua long Trung
trc Quan vng s Hieu thao cua tnh Phu - T va
cai Tnh cua Giai nhan vi Anh hung, t bieu hien trong
cao ca trc Danh d ca nhan.
mot cuoc hoi thao trc ay ve Tuong - Toi a
co y kien la: Tuong khong chap nhan trong mnh nhng
con ngi tieu nhan, cac hanh vi bien lan, nho nhen.
Neu co phai e cap ti th cac cu nha ta a gam vao
ban mat no cai mau trang - bach dien phan trac, nh
anh dau mot s nh hnh, nh tnh roi.
Trong Le Cid va Lo ch cung la vay. o la nhng
con ngi tam c nh Cat Ty Vng (Fernad, Roi de
Castille); nh Lo Yet (Diegue) than sinh ra Lo ch
(Rodirigue), roi Ngo Mac (Gormas) than sinh ra nang
Chi Manh (Chi me ne), na la Uy Lac Cong chua
(Uraque infante de Castille) va cac nhan vat khac ma
moi trng song cua ho la ni Cung ien; nhng van
e at ra cho ho phai vn en va tra li la nhng
pham vi ln co y ngha cua danh d, gia tr cua Quan
- Than; Phu - T, trong cac moi quan he rng cot ni
trieu chnh.
Khong co cho cho cac con ngi nho nhen va cac
hanh vi tep nhep trong kch cua Corneille va trong Tuong
cua ng Bnh Thuc Gia.
Cau truc ong cua kch co ien Chau Au vi thi
phap cua luat Tam duy nhat a lam cho Le Cid c
cau truc chat che, nghiem can, cang thang cua s phat
trien nhanh va don nen cac s viec, s kien, cac xung
ot oi khang en huy diet.
Cau truc M cua San khau truyen thong Viet a
qua t duy, dng y cau t cua ng Bnh Thuc Gia Th
ma c Viet hoa theo nguyen tac tuan t vi tien,
khong gian hanh ong c m rong theo thi gian
dien tien; Cu lai them vao mot so cac vai Hau, Lnh, ai
tng nc Mo, Han Lam quan, The n cho phu hp
va can oi trong tng quan xa hoi, cap bac cua cach
nhn Viet Nam tren San khau Tuong truyen thong. T
o ma khang nh la Cu da vao nguyen tac e sang
tao mot ban mi cho San khau Viet.
Cu lai con ghi san ca cach hoa trang nh hnh cho
tng nhan vat na. Chi tiet e cho nang Chi Manh qua
bao noi tram luan cua i la be kho, Tnh la giay oan
- gi phan i con lai vao ni ca Phat e ru ao bui
tran, en vi Giac Ngo tam linh (thay v nguyen goc la
vao vi Nha tu cua ao giao) la mot ong thai cao tay
trong niem tin va tinh than Viet vi Quoc ao Phat cua
ai Viet.
(T mon khoai tay - Pomme de terre, ng Bnh
Thuc Gia a cho ta cai v khoai lang hp khau v van
hoa va s thch)
T o lam toi lien tng en cong lao tam c thien
tai cua W.Sechxpia a sang tao nen cac kch ban cua
mnh tren cac nen tang a co trc, bo sung va lam
thay oi nguon goc ma khong lam sai lac ban tnh
Con ngi nhan vat, ma boi bo cho nhng yeu to co
phan ngoai lai o thanh mot ban the mi cua ket qua
nhan thc, sang tao va truyen ba.
Cu lai cho Lo ch lap them chien cong v Quan
vng xa tac la anh thang giac Mo roi mi dang gm
xin chet di ban tay cua Ngi tnh e tra n cho kiep
noi Nhan Sinh - tc la a cao them len e chuan b
cho mot cu ha xuong - th Chi Manh phai nhan thc
lai tnh huong la Nang ang mac can gia tam li
nh menh cua nhng ngi ruot tht cua nhieu, nhieu
giot mau ao.
(Nh Hamlet am chet ngi cha cua Ophelia
Nh Romeo am chet Ti Ban cua pha nha Juliet vay)
Con ngi va tai nang sang tao Van hoa ang cap
cao cua Hoang than ng Bnh Thuc Gia Th lam toi lien
tng en Ba tc Lep Tonxtoi va cac tac pham v ai
cua Ong.
Ch co nhng Tr tue sang lang trong nhng Con
ngi tam c uyen tham mi ban en c nhng so
phan cua cac Cuoc i ln.
Va ho noi canh cho nhau - e t Le Cid cua Cor-
neille - kinh ien Chau Au, co c mot ong Lo ch
cua ng Bnh Thuc Gia - kinh ien Tuong Viet.
Nghe thuat khong bien gii. Tr tue cua cac V nhan
va Con ngi theo ung ngha Con ngi la the.
oc vao Van ban kch cua Cu - toi thay qua chi
tiet va ay u vi pham hanh mot soan gia, mot thay
tuong viet ca ra cho ngi oc, ngi dng tro - xep
lp, ngi dien vai
Nhng Toi khong dam lam ngon ve cac bac tien
boi. Toi xin c dung ch Ton knh e ta phan
tha nay.
a tng co 1 Nguyen Du bien hoa oan trng
tan thanh cua Thanh Tam tai nhan - thanh Truyen
Kieu - Viet Nam bat hu.
Lai co 1 ao Tan, ao Duy T, Nguyen Hien Dnh
Kch noi Chau Au sau nay lai c chuyen hoa
thanh kch Viet Nam bi The L, Vu nh Long, Le ai
Thanh, Lan Sn, oan Phu T, Vi Huyen ac, Nguyen
Huy Tng
Van hoa Phap bc sang lnh vc tam sinh ly Ngi
Viet va moi trng Van hoa Viet - a c nhng danh
nhan ke sy tien phong uyen bac o nhan s menh
trung chuyen va lam phong phu them cac thanh tu
cua s tiep thu va phat trien cac gia tr c chon loc
va lam cho phu hp vi Tam thc Viet.
S sang ca Van hoa toi hue cho ta s trong th Le
Cid cua Corneille va Lo ch cua ng Bnh Thuc Gia Th.
Ha Noi, thang 09.2011
T
uong nay goi latuong Loch, v s tch
quan yeu do Loch, vai chnh trong tuong,
cung nh tuong LyPhung nh vaao
Phi Phung, s tch tai LyPhung nh vaao Phi
Phung mara.
Tuong Loch toi soan phong theo vkch
Le Cid cua ong Pierre Corneille. Mot kch str
danh theky17 ben Phap.
Nhng v nhieu le, toi aphai cham trc t
nhieu tac pham cua kch sPhap. Muon giai thch
cac lydo ay, toi tng can phai tom tat s tch
tuong Le Cid:
Lo ch (Rodrigue), con trai Lo Yet (Don
Diegue) vaChi Manh (Chimene), con gai Ngo
Mac (Gormas) yeu thng nhau vasap ket duyen
vi nhau, nhng gia LoYet vaNgoMac laquan
ong trieu, mot hom xay ra cuoc xoxat v van e
danh vong. Tuoi giasc yeu, LoYet bNgoMac
tat tai lam nhuc. Khong thetc thi tuot gm
ra han, LoYet anh phai venhacay con trathu.
Hieu, tnh can nang hai vai, Loch ng vao
mot tnh theau n. Nhng alaang trng
phu, chang phai lay hieu lam trong, chang lien i
tm NgoMac vasau mot cuoc tranh au gay go,
chang giet c kethucua cha.
Lam tron bon phan oi vi cha, Loch muon
tron tnh oi vi ytrung nhan. Chang ra mat Chi
Manh, trao nang thanh gm vaa au chu chem.
Noi gng Loch, Chi Manh cung coi nhe
ai tnh: oi vi nang, Loch khong thecon la
ngi yeu, machlamot kethu. Nhng v khong
muon cam thanh gm asat hai cha mnh, nang
ben en trc berong, xin Cat Ty Vng cngi
hiep sphuc thuthay thecho nang.
Gap luc giac Moxam lang bcoi, vua phai c
Loch cam quan chinh phat. Thang giac Mo, Lo
TGOHC
Lo ch
NG BNH THUC GIATH
0k0 000 0z, v0 t000y l0 0|ck 00 00y 8|0k k0c 0|z k| pk00y tzc t0 k|ck l0 0|0
c0z 0kz v|0t ||ck Pkzp 00r00|| vz0 000c c0| |z N0t Nz0 N0c tr00y v|0c ck000 0|00 N0t
tzc pkzN sz0 kkz0 pk000y z |00 sz0 0|00 sz0 kkz0 tr000 tk00y |0t 0zN. 00y 8|0k
k0c 0|z k| y|0p ck00y tz k|00 0k00y s0 t0 c0z 00y tr00y q0z tr|0k ck000 0|00 t000y
l0 0|ck q0z 0z| v|0t 0z.
B

a
b

n
n

m
t
u

n
g

L

c
h

a
c

n
g
B

n
h
T
h

c
G
i

T
h

mn din L ch dng gm cho chi manh

26 Vn Hin
ViT nam
27 Vn Hin
ViT nam
ch lai anh bai caSanh S (Don Sanche), nha
hiep sbao thuhoChi Manh. Cat Ty Vng an ui
ngi thieu n, khuyen nang tin tng thi gian,
tin tng tnh ai, vatin tng lng cao cacua
Ngai esau nay lai tm thay hanh phuc.
Cot chuyen Le Cid, lado choxung ot,
au n vamanh liet gia hieu evatnh cam,
gia bon phan vas say me. Goc tch hai ch
Conflit conrnelien, rat thong dung trong Phap
van, etanhng trng hp tng t.
S tch tuong Le Cid coutrung, hieu, tiet,
ngha, nen toi xet conhieu iem rat hp vi tinh
than luan lyAong. Nh vay, kch Phap cothe
dung hoa mot phan nao vi tuong ta; olaly
do khien toi phong theo tuong Le Cid madien
tuong Loch
Tuy vay, vephng dien ket cau vahanh van
tuong Le Cid cua ong Pierre Corneille conhieu
ac iem can phai giai thch. Tuong nay von soan
theo mot van phap rat nghiem ngat, do Van Phai
Coien Phap (Ecole classique) neu ra, goi lavan
phap Tam Duy nhat, (Regle des Trois Unites):
Kch chuyen duy nhat (United action, thi gian
duy nhat (Unitede temps), vaa iem duy nhat
(Unitede lieu). Thi svaphebnh gia Boileau, ma
ai ai cung coi nh nhasang tac lythuyet, cam
cng nay mc Van Phai Coien, atom tat luat
Tam Duy Nhat trong hai cau th:
Quun seullieu, un seul jour, un seul fait accompli
Tiennent juspu laf jin le spectacle rempli
(Tan tuong tau en cuoi phai dien mot
ni, trong mot ngay vi mot s tch)
Theo luat lenay, tau ch
cuoi, tan tuong phai ket chung
quanh mot s tch duy nhat,
khong c conhng chuyen
lat vat kem theo, cac lp lang
khong c rm ra, lac e.
olaphep Kch chuyen duy
nhat (Unite daction). echo
cot chuyen c minh bach
rorang hn na, th s tch
phai thu lai trong mot thi
gian ngan (24 tieng ong ho
lacung): olaPhep thi gian
duy nhat (Unite de temps).
athu gon tan tuong chco
the dien tai mot iem nho
hep, nh mot dinh th, mot
cong ng, mot cong vien,
van van. olaPhep a iem
duy nhat.
Luat Tam Duy Nhat von goc cac tac pham
van s Hy Lap Aristote vaaap dung mot phan
nao i Thng Co. Sdcac van sPhap theky
17 lai neu ra lav cac tan tuong tthi Trung
CoPhap cho ti au thekyth17, dien tren san
khau nhieu khi covenghch mat trai tai. Thng
khi cot chuyen quarm ra, gom nhng lp lang
xay ra nhng ni rat xa nhau, hoac cach nhau
hang nam hang thang. Tuy thenhadan canh cung
ctrnh bay cung mot luc, khien ngi xem phai
cotm mahieu, ep tr oc emanhan nh. Luat
Tam Duy Nhat at ra, muc ch echam dt
tnh trang ay.
Ngoai ra, phong tuc theky17 ben Phap, hay
noi cho ung, giai cap quytoc thi o con co
nhng lethoi manhasoan kch phai ton trong,
tynh khong c phodien nhng canh sosang,
rung rn, chem giet omau tren san khau, van
van. Theo mot cau th cua nhaphebnh Boileau:
Nhng canh nao khan giakhong muc kch c,
kch sphai thuat lai cho nghe (Ce quonine doit
point voir, quun recit nous lexpose. V vay nen
nhasoan kch luon luon phai ap dung phng
phap thuat chuyen, vatranh hien hnh hien trang.
Noi tom lai, van Phap Tam Duy Nhat neu
len thanh mot luat lenghiem ngat, trc het muc
ch echo tch tuong comach lac, khoi rm
ravatranh nhng lp lang nghch mat; sau na,
cung ngu ychieu theo phong tuc thi bay gi.
Sang thekyth19, Van Phai Lang Man (Ecole
Romantic que) chtrch luat leTam Duy Nhat, cho
lachnh cac tan tuong coien, v ep stch phai dien
ra mot a iem nhat nh
vatrong mot thi gian qua
ngan, nen nhieu khi khong co
veung s thc. ong thi
phng phap thuat chuyen
con lam cho cac vai tuong phai
noi vatacanh rat nhieu, v the
mangi nghe coluc chan tai,
tan kch kem belinh ong.
ay khong phai la cho
ekhen che, vathien veVan
Phai Coien hoac Van Phai
Lang Man. Nhng dusao ta
cung phai nhan rang, can giau
tr tng tng lam mi cothe
tin trong 24 tieng ong ho, Lo
ch couthi gian giet Ngo
Mac, gap Chi Manh, dep tan
giac Mo, roi lai anh bai Sanh
S.
Tuong Loch phong theo tuongLe Cid,
chkhong phai ban dch nguyen van tac pham
cua ong Pierre Corneille. Tinh than vas tch lay
theo vkch Phap, nhng lp lang mc meo eu
theo tuong hat ta. Tuong ta khong phai ton trong
luat leTam Duy Nhat nen stch dien ra cothe
bao ham mot thi gian khalau vaxay ra trong
mot pham vi kharong, mien khan giacocam
tng kch hat khong xa s thc.
Ngoai ra, tuong ta can phai linh ong va
khong cau nenh tuong coien Phap, cho nen
can phai cohien hnh, hien trang mi hp sthch
khan gia, khong thechap dung phng phap
thuat chuyen emotacac bien coxay ra.
Ay lacac l do chnh akhien toi cham chc
vkch Le Cid khi soan tuong Loch.
1. Nh lp Loch giet NgoMac , th trong
Le Cid chnoi lc qua; bay gidien h ra phai
cho cohien hnh hien trang, nen toi phai at them
lp NgoMac i san Bach Tung Sn, Loch len
ola li em tham, bay giai thiet hn cung Ngo
Mac, xin NgoMac hay en nhathan sinh chang
machu loi, nhng NgoMac khong nghe, lai con
toykhinh th. Sau hai ben giao chien vaLoch
ahathuNgoMac tai nui Bach Tung; maaat
them lp tuong th phai at them vai tuong, nen
chlp tuong ay cothem quan k ma, quan hau,
quan vong thanh van van.
2. Chuyen Loch dep giac Mo, trong Le
Cid chkelc qua mathoi; ekhan giamuc
kch, toi phai at them lp tuong ay na vacung
phai them vai tuong nh tng MolaLoi C va
quan gica ai.
3. Comot sovai tuong nguyen trong Le Cid
khong co, matoi phai at them cho hp vi phong
tuc Aong. Loch lacon quan, khi ra rap phai
conhan vien tuy tung; LoYet lamot vai than,
khi len san khau phai cothuoc quan can ve. V
vay toi phai them vai Heong i hau Loch;
lai them quan ong Tao, Nam Tao i hau LoYet.
4. Nguyen trong Le Cid, th luc Don Diegue
bGormas lam nhuc, Diegue khong dam chong c
lai, maanh chu rut lui; khi veti nhagap Ro-
drigue avoi hoi Rodrigue! As to du coeur? va
ong anhRodrigue i bao thugium cho mnh.
Veiem nay, trong tuong Loch toi cocham
chc nh sau: Khi LoYet (Don Diegue) i qua
tham NgoMac (Gormas) th cohai ong quan hau
laong Tao vaNam Tao i theo; en luc LoYet
vaNgoMac sinh chuyen xoxat, roi NgoMac
lam nhuc LoYet, th hai ong quan hau avoi va
can thiep vaa LoYet vengay, chthat ra Lo
Yet khong chu thua. LoYet tuy giayeu, nhng
khong s trc sc manh cua NgoMac, ong van
tora rat anh hung, rat ch kh. Khi veen nha,
ong cung coymuon t tm cach trathulay, chu
khong conh tam senhcon laLoch. MaLo
ch i bao thulat long can am vahieu cam
cua Loch, muon bao toan cai danh d cho cha,
chukhong phai LoYet mong nhhay bat buoc.
5. Trong tuong hat ta, thng thng covai
He, mavai Hecung lamot vai quan trong. V
the, toi coat them ten Heong i hau Loch.
Valai Loch cung can comot ngi than can
hieu mnh, emong giai bay tam s trong nhng
luc vui, buon, thng, gian; cung nh Chi Manh
coYen Nng, Uy Lac Cong Chua th coLieu
Nng...
6. Trong tuong Le Cid, khi Loch giet Ngo
Mac va xong, tc th em gm en trao cho Chi
Manh, yeu cau nang chem mnh cho thoa da bao
cu. Toi em lp dang gm ay esau khi Lo
ch athang tran thanh cong roi, v toi muon Lo
ch toan hieu, lai toan trung trc khi chu chet
cho tron tnh.
7. Vephan Chi Manh, trong tuong Le Cid
ket thuc theo tinh than van hoa Tay Phng, nen
ekhan giacocam tng vahy vong sau nay
thi gian sekhien nang khuay c thucha; co
thetheo tieng goi ai tnh, roi Cat Ty Vng se
ng chuhon cho nang ep duyen cung Loch.
Nhng ket cau nh vay, toi xet khong hp vi
luan lyong Phng cho nen trong phan ket cuoc
cua tuong Loch toi aphai tm cho Chi Manh
mot loi thoat duy nhat lai tu. V Chi Manh,
tuy thuLoch nhng van yeu. Yeu maknh. V
chnh nang cung cong nhan Loch lamot trang
hao kiet, lamot ang anh hung, nen chi nang van
lo: Lo lalo ch kh anh hung, gay nen nhng tan
kch phi thng, delam cho mmt tam hon nhi
n; neu chang may mammt tam hon, th ngon
la ai tnh e khong khoi chay lan en cai goc luan
thng tren cai nen ao c. V lo s nh the
nen nang mi nhat quyet i tu. Vay ket cuoc cua
tuong Loch aa en choChi Manh i tu,
laymuon cho Chi Manh, gic toan pham gia
ngi thieu n, vacung echo hp vi tam hon
valuan lyAong.
Noi tom lai, hoac them lp, hoac oi lp, hoac
comot oi chocham chc cho romeo tuong,
noi ra khong het; nhng s tch vi tam hon cua
tuong Loch chung qui tai chtrung, hieu va
ai tnh lacan ban cua xahoi ta.
TungL ch
Vn Hin
ViT nam
29 28 Vn Hin
ViT nam

ng Bnh Thuc Gia Th (1877-1961) thuoc

dong ho Tuy LyVng danh tieng cua
hoang toc Nguyen, lamot ten tuoi ln
cua th ca vavan hoc Viet Nam na au theky
20. Cu tinh thong Han hoc, uyen bac Tay hoc,
gioi th, hay nhac varanh hat boi, latac giacua
hang ngan bai th Viet ng, vai tram bai th ch
Han, ban Quoc ca thi Nguyen, vtuong bat hu
Loch (Viet hoavbi kch Le Cid cua van
hao Phap P.Corneille). ac biet, cu latac giacua
nhieu ieu hosong Hng aan sau vao tam linh
cua nhieu theheViet nh:
Chieu chieu trc ben Van Lau
Ai ngoi, ai cau, ai sau, ai tham
Hay:
Mot vung nc trong, mi dong nc uc
Mot tram ngi tuc, mot chuc ngi thanh
Thi sxBac VuHoang Chng tng goi ng
Bnh labong hac xa vi tren nui Ng, nhavan
ong hng Hoang PhuNgoc Tng th hnh
dung cu nh lamot thi tien cua vung V Da,
con vi ns phng Nam Mong Tuyet th cu
chnh lacai phong van tai hoa cua at coovan
vat.
Ton NHyKhng lacon gai ut cua bac hien
tai c coi lamot trong nhng ai bieu u tu
nhat cua van hoaHue. Nhng khong chlamot
ngi con ch hieu, HyKhng con c nhieu
ngi ca ngi nh mot tri am, tri ky cua cha
mnh. Toi cnghrang HyKhng lamot thien
sc au thai vao gia nh Tuy LyVng e
c anh ban vi mot thi sln cua at nc la
ng Bnh Thuc Gia Th. Khong phai ngau nhien
manhavan Hoang PhuNgoc Tng anhan xet
nh thevemoi quan hegia HyKhng vangi
cha rat mc tai hoa cua ba.
Cong TangTon NHyKhng sinh nam 1937,
tc laluc cung Bnh avao tuoi 60 vamon qua
bat ngcua tao hoanay trthanh ngi con gan
bonhat vi cu trong vong gan 25 nam sau o,
cho en luc cuqui tien vao nam 85 tuoi (1961). Ba
tng lansinh noi tieng thong minh xinh ep cua
trng ong Khanh en nam tht th nghhoc
nhaesan soc cha. Chcung tng c nhac s
tai danh Nguyen Hu Ba phat hien khanang am
nhac vaa vao Sai Gon hoc Quoc gia am nhac
nhng chc na nam th cu ng Bnh khong
chu c noi nhcon agoi ch velai Huevi
mnh. Trong 25 nam, HyKhng quan qut hau
ha cho cha tng mieng an giac ngu, luc trai nang
trtri, lath kyrieng trong sang tao thi ca va
giao lu cung bang hu bon phng cua cu ng
Bnh. Sau khi cha mat, 50 nam qua, HyKhng a
danh het thi gian, tam sc esu tam, phuc hoi,
phobien cac trc tac cua phuthan. Baatai ban
vaxuat ban c hau het cac tac pham cua cu
ng Bnh. ac biet, hang nam, ti ngay giophu
than, HyKhng eu tochc mot ngay hoi th
tai t gia tng niem cu vi s comat cua nhieu
tr thc, van nghes ham mocha mnh. Vi chat
giong Huet ai sanh c, chrong ruoi ca ngam
th ca, ho, vecua cu khap trong vangoai nc,
cabai Quoc ca trieu Nguyen thunao mang
Bnh ahat cho chnghe khe khevaay thao
trong nhng ngay cuoi cuoc i vi iep khuc:
Mien lamien ong A
Giong rang giong Tien Rong
Nen lanen van hien
Tieng rang tieng anh hung
HyKhng cho biet barat hanh phuc khi nh
mot thduyen tri baathc hien c hai
c nguyen tng chng ngoai tay vi. Mot la
vi s hotr vetai chnh cua GSTS Thai Kim
Lan (CHLB c) vas nolc venghethuat cua
Nhahat tuong ao Tan (Bnh nh), vtuong Lo
ch asong lai tren san dien tuong hom nay
vac cong dien thanh cong tai nhieu ni trong
nc vacaCHLB c vaPhap. Hai latap th
chHan tuyet but Loc Minh nh thi thao cua
ng Bnh, tap th trc nay khong thephobien
v rat khodch ac TS tin hoc am mevan
chng coVN Nguyen Hu Vinh (Viet kieu Phap)
bora 10 nam tron echuyen ngthanh cong.
Nam 1996, HyKhng acho xuat ban quyen
sach gay xuc ong long ngi Hoi c vacha toi:
ng Bnh Thuc Gia Th. olabc chan dung
tuyet vi vengi cha thanh cao madan da, tai
hoa vanhan ai, gan bothiet tha sau nang vi van
vat vacon ngi xHuec vebang noi nh
thng vanhng kyniem, sthau hieu vachia se
cua a con hien thao. Toen nay, cuon sach
nay alien tuc c tai ban.
Tnam 1959, HyKhng aconhng bai th
cothec chuytren bao ch HuevaSai Gon
vaen nay ch axuat ban 5 tap th. Theo Hy
Khng, balam th chuyeu danh etng niem
cha vanoi dai them triet lynhan sinh lao thc
cua ng Bnh. Vanhng cau th t nhien hon
hau nhan ai cua bac nhieu ngi yeu thch,
truyen tung, c cac nhath hoavalam lch lien
tuc nhan ban. S tran trkhon nguoi vemot ch
tam trong th HyKhng atao nen hien tng
th Ton NHykhng, mot hien tng th ky
thu trong i song hien ai:
Con gap nhau th hay cvui
Chuyen i nh nc chay hoa troi
Li danh nh bong may chm noi
Chcotnh thng elai i...
Duabc vao tuoi nhan sinh that thap,
Ton NHyKhng van lien tuc lam th vacho
ra i nhng tap th mi c ong ao ngi
oc yeu thch, van khong ngng tai ban, xuat ban
nhng tac pham cua cung Bnh, tochc letrong
nhan huy nhat cua phuthan hang nam. Balang le
tm niem vui, hanh phuc vas thanh than trong
viec lam tron bon phan bnh thng mot ngi
con, mot ngi me, mot ngi phu nvacamot
thi nhan nh nhan nhunam nao cua thi tien ng
Bnh:
Thura san khau khong lam ron
Khi ha vai tuong t hongi
Ngi con gai tri am, tri ky
cua thi tien ng Bnh Thuc Gia Th
NGUYEN THEKHOA
0| 0k0 000| s|0k k0zt sz0y ck0 0kzt 19}10}Z008 c0z 0l8 z0 k0z h00 tz| tk0 00
hz 00| c0 rzt 000y 0y00| 000 tkzN 00 00| s0 x0zt k|00 c0z 088 rz0 z0 kk0 vz N0t
k 00 x0 h00, 0z 00 00 h kk000y, 0y00| c00 yz| 0t c0z 0z0k 0kz0 00y 8|0k k0c
0|z k|. r00y t|00y 0z0 trz0k k000 z0 c0z s0 k00krz0 z0 kk0, y|00y 0yzN
c00y t|00y k0 Nz| 0k|, Nz| 0z tk|0t tkz 0z 00t c0z "t|00 N00| 00 00 h kk000y v0|
0k00y 0z| tk0, cz0 k0 c0z pk0 tkz0 vz c0z N|0k sz0y tzc, N0t k000y v| h00 0zN 0z
tk0z0 kk|0t ck0t trz0 0yzp kk00y y|z0 k00 Nz N0t 0yz c00| tk0 hz 00|...
nh th Tn n H Khng v ph thn trc ca ng
chu Hng Vin nm 1958
nh th Tn n H Khng cnh vin c khc hai cu th
ca b c trng by trong Hi hoa Xun nm 2004
TON NHYKHNG
Niem tin sang toa
Knh tng niem huy nhat
nam th50 cua phu than
Nam mi nam tham thoat troi qua
Hnh anh tthan chang nhat nhoa
Van sang long con niem hanh phuc
Van ngi hng sac ang thi ca
Li vang khac am trong tam kham:
Song an vui t tai chan hoa
Khong gian khong hn khong oan trach
Ngha an ghi tac ep long ta
Nam mi nam hnh bong yeu thng
Dan dat i con moi chang ng
Cuoc song thang tram luon vng da
Khong han hoan cung chang sau vng
Tat canhn c Phat Tri
Niem tin sang toa chang hevi
Li xa di huan thi son tre
Con van mang theo suot cuoc i
Song vang quyen anh sao ri
Van Lau khuc hat trao li nui song
Dong Hng Giang nc van trong
Trong xanh nh catam long ngi xa.
Mien Nam thang 2 nam Tan Mao - thang 4/ 2011
(Codung lai mot socau th tng niem toi viet
nhan huy nhat nam th12 vanam th40 cua phu than)
30 Vn Hin
ViT nam
Cohai loai cay nhavacay rng khotnh ba
chan. olacay mt vacay dau da.
1. Trc ay nhaanh toi cocay mt to. Vao
mua, quara chiu cht tgoc len ngon coen dam
bay chuc trai. Nhng nam ay nong thon hiem
tien, quamt to bang cai roai, em ban chang
mua noi na au gao. Ngi ta can cm no ch
cha can hoa quaan chi. Cho nen an khong het
th mang cho cac nhaxung quanh trong xom.
Roi thi gian sau, anh toi i cay ve, tien tay
buoc chac trau vao goc mt. Trc ay trau thng
c cho vao chuong. Anh bao etrau nam goc
mt cho thoang mat. Comot canh la, anh chat i
engoac chac trau cho tien. Buoi chieu trau tha
chan th cai canh thanh chophi chieu, quan ao ta
lot vat ba hong nang. Tay di goc trau hay
co mnh lam bong troc tng mang vo, cha keno
con ai a nhoe nhoet, khai nong. Trecon mat cho
chi. Nam sau cay mt tha quadan vaba nam
sau th tt han. en cai dai mt cung khong co
na. Anh toi bao chang hieu tai sao.
Mot ba cokhach xa en chi, thay cay mt ai
thumakhong qua. Ong lang lang nhn goc cay roi
khelac au. Cau chuyen loanh quanh thenao lai
lan sang goc mt, ong khach noi: Nhn cai toi biet
ngay sao cay mt tat qua. Mt laloai cay thieng, go
chc dung ong othhoac tac tng. Anh
buoc trau cho phong ueba bai roi lai con phi o
ban len, nokhong chu au.
Anh toi cht hieu,
cho don dep sach segoc
cay. T ay khong buoc
trau di goc mt na.
Nam sau mt lai ra qua. Ba bon nam
sau qualai ra chiu cht tgoc en ngon.
2. Hang xom sau nhaanh toi cocay
dau da moc ngay ben chai nha. Vung toi
ngi dan cothoi quen lakhong nhobobat k
loai cay an quanao neu nomoc len quanh nha
quanh vn. Ngi ta coi nolaloc tri cho khong
c tuy tien hat boi. Nhng cung colelado
vn tc rong rai na! Nen cac loai cay an qua
nh tao, oi, na, xoai, chanh, bi chen nhau nh
rang moc lay. Cay dau da th cung vay. Nola
giong cay rng t moc len otluc nao, chu
nhacung emac. Dau da canh hi ngi len tot
xum xue. Gan mi nam thoi magoc banh ra
nh cothu. Nhng la lactahoa larung rao.
Nam sau nam tri nh vay, cuoi cung cay an qua
trthanh cay che bong mat. Congi noi hay la
giong dau da iec.
Khong biet ai bao, vao ngay tet oan ngo
mong nam thang nam giet sau bo th hai a con
nhaay day sm tinh m. Thang em nhengi leo
tot len cay bien vao chum laram. Con ch th tat
tara goc chuong ln vac cai vogoto hn ngi.
Norn mnh quai vo, mieng lam bam: Dau da
dau da, ra quacho ba, khong tao anh chet!. Noi
roi notang ba nhat vovao goc. Thang em tren
canh cao giavkeu thet: Con lay van ba/ ba
ng anh na/ roi quasera
Xong viec thang em tuot xuong goc ci toet.
Cahai a k vong vao mua hoa sang nam.
Nam sau vao thang ba, nhng chum hoa
buong dai chi cht nh day loc vng. K dieu thay
mua hoa nay ket trai. Nhng chum dau da trang
treo luc lu nh en long. Mua sau tiep mua, nam
nao goc dau da ben trai nhahang xom eu cho
hang ta qua
La the, mt lagiong cay vn th khotnh
vakhai tnh en la k, khong trong nolaquyet
khong cho qua.
Dau da, giong cay rng th lai phai thuan hoa
mi chu cho qua.
Phai chang cay cung cotnh ngi?
Cay cotnh ngi?
ONG NGAN
31 Vn Hin
ViT nam
Vn Hin
ViT nam
33
thu mua quacau ti, cho nen nong thon, vai ho
nong dan bat au eyti cay cau: cau c trong
vacham soc trlai. Nhhoi 9 nam khang chien
(1945 - 1954), booi, dan quan sam ong cau kho,
ong muoi hot eo ben hong lam thuoc cu thng
d phong, thay thuoc khang sinh.
Tren ay mi noi vehu ch cua hot cau. Cay
cau, con bao hu ch na: Than cau lam cot nha,
bac cau phap phuqua mng nc, sadoc lam
on tay nha, chenan an racai, boc vn rau,
chan lugaxoc vao bi bi. Tau cau tc lay
song labochoi, lay mo lam gau xach nc (uong
cho mat), lam quat mo quat phanh phach luc em
he, nam cm cho ngi i ng xa. Nhthu
i hoc trng tieu hoc xa nha, sang nao toi cung
c maday sm, nau cm d, nam trong mo
cau cap cho toi mang i hoc. Thng, mavan goi
kem theo nam cm b muoi o(cokhi b muoi
me). Toi cung khong quen kyniem nhng lan ch
i chiec tau cau tmau xanh chuyen sang mau
vang, rung xuong, ekp nhat lay, lam con nga
tau cau ci quanh san nhamnh, roi quanh ra
ngoxom echi vi ban.
Dau sao, li ch van hoa, tinh than cua cau
mi ang kehn. Tngan xa, acos tch trau
cau evinh danh mot moi tnh ngang trai ma
chung thuy. Ong bamnh van lay Mieng trau la
au cau chuyen (Tuc ng) trong moi lenghi, ng
x, tiep ai nhau. enen mieng trau, khong the
thieu mieng cau (van i vi trau vacamieng voi,
mieng re). Ong tien sHoSTao chong Phap, hoi
khang thue(1908) Bnh nh, b Cong sPhap
vaTong oc Bnh nh bat botu. trong lao tu
chu nhieu thieu thon, ong thng than van: Co
mieng trau makhong mieng cau/ Comieng rema
khong mieng thuoc (Veong Tien s). Trong tnh
yeu nam nngay xa, khong thethieu mieng trau,
mieng cau. Nhconomatnh yeu trnen thi v:
Trau xanh, cau trang, chay (quachay) hong/ Voi
pha vi ngha, thuoc nong vi duyen (Ca dao)
Nhaem comot gian giau/ Nhatoi comot hang
cau lien phong/ Thon oai th nhthon ong/ Cau
thon oai nhgiau khong thon nao? (Tng T
- Nguyen Bnh). Lehoi mua Xuan - mi trau la
dp cho nam nthanh nien gap gvatrao nhau
duyen mi trong canh at tri ti ep cua mua
xuan mi. Xa nay, cai quat long gacua ong quan
s Khong Minh th c ngi ta khen, con cai
quat mo cua may ong thay dui bay dai, b ngi
ta mang: oquan s quat mo. Cai quat mo cua
thang Bm, dau xa mathi nao cung congi
thch i tm mot li giai mami cho cau chuyen.
Chuyen ben le cua cay cau latreo cau, be
buong. Toi dam chac, latreth trong cac lang
que, t chunao khong mot lan treo cau. Treo cau
bebuong, th ngi ln khong sai bao, v snguy
hiem. Nhng may chubetinh nghch van len
ngi ln matreo cau bat tochim non. Chim sao,
chim se van lam totren ngon cay cau. Mot to
chim b bat em i mat, latrong vn dien ra
mot canh chim tri tao tac, bay i tm chim non
that lac, nhng thng lavovong. Ngi hai cau
khong chuyen trong cai nai (lam bang be chuoi
kho) vao oi ban chan macnhun nhay tai cho,
lng tom lai, hai tay om gh than cau, mat ngc
nhn ot cau, khong chu treo. V anh ta nhat.
Trai lai, ngi treo cau chuyen nghiep, khong
can nai, thoat cai, anh ta atren ngon cay, be
buong, cot day thaxuong. Trong vn cau lien
phong ram rap, cac ngon cau giao nhau. Bi o,
ngi hai cau cnhe nhang, nhanh nhen chuyen
tot cay cau nay sang ot cay cau kia, khoi
mat cong treo len tuot xuong nhieu lan. Trecon
thanh phomaveque, nhn thay anh th hai cau
chuyen tren ot cay cau, ang nao cung lien he
ti may chukhleo treo khong ngt trong sthu,
trong thao cam vien chung thng ra chi.
Chquengay xa, sap bay mot day hang cau.
Ngi mua ong, v nam gii, ngii eu an trau,
bieu trau, mi trau nhau. en cuoi nam lamua
ci, hang cau ban khachay. Ngi mua cau cho
am ci hoi, thng mua nguyen buong tram
trai, cod. Ychuc cho oi la sanh duyen c
cau Bach nien giai lao cod. Ngi mua cau
an, mua vai chuc trai. Ngi mua cau s, tnh cau
bang thien (= ngan) trai. Chac ngay xa, ong Bien
Nhac buon trau, khong khoi kem theo mua sban
lecau ti? Chon cau, thng ngi ta chon buong
trai mn eu maxanh am, vucau tron eu mt
rt. Ngi mua cung can bocau cho xem hot.
Cau c bobang dao cau (con mat dao cau la
con mat sang, hay liec). Cai dao cau that sac, bo
cau phai ngot xt, khong cho bnhay nat ruot cau.
Trai cau phi ruot ra o, cho ngi xem: trang,
mn, mem, va nhai, khong sau uclacau ngon.
Nhng hang cau, bui tre, ben nc, mai nh
tao nen manh hon lang thieng lieng, ngi ta lay
olam coi nguon, biet au languon coi cua mnh:
Sao anh khong vechi thon Vy/ Nhn nang hang
cau, nang mi len (ay thon VyDa - Han Mac
T). Quetoi bay gi, cung nh nhieu quekhac,
cay cau con lai rat t vacung khogap ngi an
trau. Toi nhnhng hang cau lien phong, nhng
vn cau xanh chim choc bay ve.
32 Vn Hin
ViT nam
T
rong cac lang que, cay tre c trong nhieu nhat, ng
thhai lacay cau. Tre trong thanh hang, thanh luy bao
boc lay xom lang, cho ngi ta goi cuoc song trong cac
lang queolacuoc song sau luy tre lang. t conhakhong
trong cau. Cac ngoi nhavn, thng trong cay theo cau noi
dan gian: Pha trc trong cau, pha sau trong chuoi eva
cho kh hau mat me, va cho canh quan ep, lai cung va
cho li ch kinh te.
Cay cau ep that. Than cay thang, cao. ot cau lamot
khom tau laxanh am noi len di vom tri xanh l. Hoi
nho, nhn tau cau tren cao, toi thng bao olachiec lc
tri, roi chiec lc matoi, ch toi cam tren tay chai toc, dat
tren mai au kia lanhng chiec lc tri thu nholai. Chim
van bay velam tovaron tieng ca tren nhng ngon tau cau.
Ngi i ng, nhn vao mot xom nha, thay hang cau khi
th lang yen, khi phat ph cung ngon gionom mat macam
giac, olacanh yen a, thanh bnh cua mot mien que. Ngi
i xa lau ngay, trve, trong cho mau ti choau lang e
c nhn thay hang cau nhamnh. nong thon, nhieu nha
trong camot vn cau lien phong. Moi cay cau thng co
day trau quan lay. Cai recua day trau moc tgoc trau en
ot trau van bam chat vao than cau, dau phai gioma cung
khong sn, khong ri? Cophai chang, v leongi ta alay
trau cau lam vat nghi lecho ci xin, nh muon noi len mot
ieu mong muon ben vng cho la oi?
Trong cau c nhieu li ch. Cau trobuong veem. Mot
em yen tnh, cai mo cau rung xuong, laluc cai buong cau
vahoa cau nxoe vatoa hng thm cho em trng. Cau
mot nam bon mua hoa trai. Moi mua cau, buong trotrc
c goi buong ch, buong trosau goi buong em. Buong ch
- buong em, nghe than thng nh may ch em nhano! T
khi cau trobuong, ngi ta theo doi buong cau ln len moi
ngay: Thuau lacai quacau nho nho/ cai vovan van
(Ca dao), cho ti khi cau chn, vongatmau xanh am sang
mau oti. Chang biet bac nong dan nao gioi lien he, at
ten cho phan chop cua quacau lacai vucau? Valutrenho
cac xom quevan va chi anh trong am u va hat: Hu
ho huhot/ Cm sot cm nhao/ Caao hong n/ Casn,
cadiec/ Caliet an trau/ Bocau bovu/ Vugiavunon/ Coa
cam hon/ Mau machay/ Chay thang vn cau/ Mangoi ma
ngh (ong dao). Buong cau khong chchn mi hai ma
hai luc nao, tuy nhu cau. Vao ba ci xin, th can mot
buong cau xanh, nhng phai lacau day (cau va nhai, khong
phai cau non macung khong phai cau gia) exong le, theo
tuc le, cam i bieu bacon, hang xom. Nhai trau th nhai cau
ti (cau day) hoac cau khongam nc cho mem. Gap khi
cau nhieu qua, nhai ti khong het, th em boba, bobon,
phi khoedanh nhai dan.
i lamot cuoc oi thay. Trai nhieu nam nay, lp ngi
an trau t dan, cay cau bboquen. Ngi ta chtrong cau canh,
vacoai ov thng hoai ngay xa cua bamnh, akhong
chat ha cay cau ng trong san. Ngay nay, nghe noi cocho
Cau
HUYNH KIM BU
Vn
34 Vn Hin
ViT nam
35
T
hi gian nghe thuat trong van hoc la thi gian
c cam nhan va the hien mot cach chu quan
cua ngi nghe s. Thi gian nghe thuat tr thanh
mot y thc van ong theo t tng cua hnh tng, gan
lien vi s phat trien cung nh qua trnh t y thc thong
qua nhng moi lien he chang cht gia con ngi vi
con ngi. Nang lc o o dai cua thi gian van ong
von co trong tam hon con ngi, va ch trong tam hon
mi co c nhng hnh thc tri giac thi gian a qua,
thi gian hien tai va thi gian tng lai; trong thc te vat
the khong co nhng hnh thc nay. Trong th Che Lan
Vien, hnh tng thi gian rat phong phu, sinh ong,
ay gi cam, giau suy t, the hien nh mot quan niem
gan lien vi y thc mi ve y ngha cuoc i.
1. Thi gian hoai vang, sieu thc
Trc cach mang, Che Lan Vien co quan niem thi
gian oc ao. Thi gian mang ban chat tieu cc la ac
trng c ban trong th Che Lan Vien giai oan nay:
Thi gian cua hanh phuc a mat, thi gian cua huy
diet ang ch. Nha th xem xet thi gian qua y thc
sieu the va tuyet vong, o la thi gian hoai vang, sieu
thc. Ong a dng len mot thi gian qua vang e khoc
thng cho hien tai, cho nhng thang ngay a mat.
Che Lan Vien bay to khat vong hao huyen muon quay
ngc thi gian e c tr ve huyen thoai mot thi
xa xa vi thap Cham co tch, vi au lau, so trang,
xng kho e nem lai ca mot thi xa cu - Ca mot
dong nam thang a troi xa! (Cai so ngi). Trong tham
cung cua h vo la d vang, nhng d vang lai la s chet,
hay noi mot cach khac, trong cai chet van ton tai s
song. Chnh t tng Che Lan Vien keo chung lai gan
nhau e tm bong tran gian:
ay nhng thap gay mon v mong i
Nhng en xa o nat di thi gian,
Nhng song vang le mnh trong em toi
Nhng tng Cham l loi r ren than
(Tren ng ve)
T tng quyen lay thi gian, s au kho quyen lay
thi gian. Moi vat eu thay oi nhng chnh Che Lan
Vien van khong thay mnh thay oi. Nha th muon choi
bo tat ca, ngay ca mua xuan, mua cua s bat au vi
nhng g ti non nhat nha th cung muon khc t:
Ai au tr lai mua thu trc - Nhat lay cho toi nhng
la vang? - Vi cua hoa ti muon canh ra - Ve ay em
chan neo xuan sang (Xuan). ieu nay Che Lan Vien
khac han so vi cac nha Th Mi khac. Vi Xuan Dieu,
xuan trong tam thc nha th luc nao cung ti non, hao
hc, tha thiet, luyen lu, rao rc. Cai nhn cua Xuan Dieu
say me vi thien nhien, vi cuoc i: Mot sm tim bong
du dang ong vong... - Mien tri sang, ma long ta dn
song, - The la xuan. Ha tat u chim, hoa? - Ke chi mua,
thi tiet, vi nien hoa, - Tnh khong tuoi, va xuan khong
ngay thang (Xuan khong mua). Ngay ca nha th cua
coi au thng Han Mac T, canh xuan, sac xuan cung
c cam nhan vi tat ca mau sac, ng net, hnh khoi
va am thanh: Trong lan nang ng khoi m tan - oi mai
nha tranh lam tam vang - Sot soat gio treu ta ao biec -
Tren gian thien ly bong xuan sang (Mua xuan chn). Vi
Che Lan Vien, moi lan mua xuan tr ve, thi s cam thay
ng ngang va khc t mot cach lanh lung:
Toi co ch au co i au
em chi xuan en lai them sau
(Xuan)
Mua xuan en anh dau s thay oi cua tao vat.
Nhng vi ong no van khong co y ngha g. Phai chang,
Che Lan Vien cam thay thi gian b ong khung bi
nhng nhung nh, tiec nuoi. S thay oi cua van vat
cang khien tam hon ong cam thay tai te hn. em co
tan trong anh sang, nang co bac gia khong gian, xuan
co mang hng sac en, th tim ong van buon tham
khon nguoi: Bong em tan tren ong xanh vo tan -
Nang tri bay phap phi bac muon cay - Chon cao xa
tren tran tri khong gii han - Lan toc may ua gin bao
nhau bay (Nang mai). Dng nh tat ca ang muon
lt qua thi gian, lt qua khong gian vo han e tm
en nc non Cham. Va nha th a bong thi gian
tr ve qua kh tm nhng dong song Linh, tm an voi
tran, tm dang Chiem nng: Ta van thay hon ta buon
u ru - Va coi long day ac bong em m - V ban i
trong bao tia nang r? - Tia nao au ri t nc Cham
ta (Nang mai).
Che Lan Vien tm trong anh nang bong thi gian,
a ong ve vi dong thi gian hien tai. Nhng ng
nhn hien tai bang oi mat t tng, Che Lan Vien a
bao trum tat ca cac thi khac. Nha th nh khong phan
biet c au la thc, au la mong, v gia thc va
mong a khong con ranh gii. Va gi ay, cung khong
phai thi gian la mot chuyen ong, mot luan lu, mot
dong chay ma chung ta a chia cach thanh hom qua,
hom nay va ngay mai (Kishnamuti - T do va Hoa bnh,
Nxb An Tiem, Sai Gon, 1976) nh Kishnamuti tng noi.
Che Lan Vien nh a nhap the vao qua kh, vao tat ca
moi linh hon e lam cho thi gian dng lai trong ngha
kho au: Ca d vang la chuoi dai vo tan - Ca tng
lai la chuoi huyet cha thanh - Va hien tai, biet cung
chang hi ban - Cung ang chon lang le chuoi ngay
xanh (Nhng nam mo).
am mnh trong qua kh e tm cho tru chan khi
phai oi dien vi thc te cuoc song, nhng mang t
tng sieu hnh ve thi gian nen Che Lan Vien khong
tm ra loi thoat. Nha th muon tron chay, muon vu tru
ngng chuyen ong. Di mat ong, vu tru ch la mot
tinh cau lanh gia. Ni o, ong co the an nau than mnh
e hy vong thoat khoi noi u buon cua kiep nhan sinh:
Hay cho toi mot tinh cau gia lanh - Mot v sao tr troi
cuoi tri xa - e ni ay thang ngay toi lan tranh - Nhng
u phien au kho vi buon lo (Nhng si t long). Hoai
vang ve mot khong gian ao tng, dng len mot khong
gian sieu thc e than van, Che Lan Vien a xoa nhoa
ranh gii gia qua kh, hien tai, tng lai:
Ca d vang la chuoi mo vo tan
Ca tng lai la chuoi huyet cha thanh
Va hien tai, biet cung chang hi ban
Cung ng chon lang le nhng ngay xanh
(Nhng nam mo)
Nha th ch thay nhng vang vong lch s kia mot
the gii ieu tan, ch thay coi sau u toi e triet ly vi
thi gian:Tieng ga bong t au vang doi lai - Hon yeu
tinh sc tnh giac m nong - Va voi va tr ve mo u toi
- Quen lan xng trong co am sng trong (Xng
kho). Tieng ga cung ay thi gian i, va nhng hon ma
bong que cung s thi gian tm ve ni u toi. Hon ma
s hai thi gian, Che Lan Vien cung s hai thi gian,
bi thi gian ang dien ra tng khuc ca thu han, nhng
tieng hat bi ai ang lan lt hien ve: Tieng mau Cham
ri r chay khong thoi (Bong toi). Nhng mau Cham
gi ay con chay na khong khi thi gian a i qua xa
nhng thang ngay au thng ay? Va thi gian co bao
gi quay tr lai e hon ngi ron moi thng tam? o
ch la mot cach an du ve cuoc i cua Che Lan Vien,
bi: ieu tan co rieng g cho nc Chiem Thanh yeu
men cua toi au. Ka ka no ang uc so da anh. Tieng
xng tan v doi thau ay long toi (Ta ieu tan), la
khat vong tm lai thi gian cho mnh va ong loai cua
Che Lan Vien.
2. Thi gian lch s, xa hoi
Hnh tng thi gian van ong la con ng bieu
hien t tng th ca chuyen bien theo thi ai cua Che
Lan Vien. Thi gian gan lien vi s vat, tam t va lch
s dan toc, tat ca cung chuyen ong khong ngng.
ay co mot s hoan cai ve cach nhn thi gian. Neu
thi gian nghe thuat trong ieu tan la thi gian hoai
vang, sieu thc, s van ong cua no la nhng giay phut
Li cha dt, bong em a vut bien - Tnh cha nong
a sap phai phoi phai (em tan) tra lai con ngi noi
buon nam thang, th cac tap th 1945 - 1975, do c
san sinh trong thi ai cach mang, nen thi gian trong
th van ong theo hien thc khach quan, hien thc noi
tam hoa quyen vi tien trnh lch s. Nha th a the
hien s ton tai cua con ngi trong y thc ve thi gian
Cam thuc
thoi gian
TRONG TH CHE LAN VIEN
VONH NGOC
Vn
36 Vn Hin
ViT nam
37
vi nhng moi tng quan bien chng cua ban than
thi gian cung nh moi tng ong gia thi gian vi
nhp ap con ngi, vi s van ong cua lch s xa
hoi. Moi lien he sau sac, a chieu gia s van ong ca
nhan - lch s - cach mang la mach ngam xuyen suot
dong thi gian trong th Che Lan Vien:
Tren ca long ta con long to quoc,
Ca cuoc i moi luc goi ta len,
Nh em he moi luc moc sao them,
Nh ngay he moi luc moi bay chim.
(Gia tet trong cay)
Khong con la thi gian sieu tng, co quyen nang
ky ao, huyen b ham che tam hon thi s, ma thi gian gi
ay hien len mot cach khach quan, tch cc: Toi i gia
sieu hnh - nh at nay lm ma - tri xanh mau cu
kho - Toi lao vao tri xanh (Ngoanh lai mi nam). No
la oan mach cua trai tim trac an, suy t, la qua trnh
t y thc cua con ngi ly tr: i xa ve hoa cham - Biet
bao la nhieu khe (Ngoanh lai mi nam).
Thi gian gan lien vi hien thc cuoc i, lien he
theo truc doc va truc ngang i song trong dong luan
chuyen cua qua kh - hien tai - tng lai. No khong
phai giup ngi ta ch co the hieu c tnh chat hien
tai cua y thc la nh tnh chat tng lai cua no (Jean
Paul Sattre), cung khong phai thi gian la mot cai tuyet
oi (Aollinaira), ma Che Lan Vien, cuoc song hien
tai bao gi cung ganh nang qua kh va tng lai trc
mat. o la y thc bien chng ve thi gian vi s tng
tac cua cac dong y niem: y niem ve lch s va y niem
ve cuoc i cung van ong, phat trien. Nh o, Che
Lan Vien a soi mnh vao cuoc i, vao s kien e
nhan thc. Ngi anh thc tng lai a ve kia! Bac
hon len hon at - Nghe trong tay tr day nhng thanh
ong, - Nghe thay oi ca voc hnh To quoc - Chng
ien Bien rc la a nam trong (Ngi thay oi i toi,
Ngi thay oi th toi).
T hien tai con ngi nhn ve qua kh va m ti tng
lai. o chnh la moi tng quan gia cai ang hien thc,
cai hien thc va cai cha hien thc (A.Askin), tao nen chat
song tong hp trong th ca. Thi gian nghe thuat trong th
Che Lan Vien c soi sang t nhieu goc o, t nhng
mat khac nhau cua t tng nghe thuat. Nha th nhn ve
qua kh e phan tch va chiem nghiem, qua o phan anh
bc i cua lch s, cach mang: Xa phu du ma nay a
phu sa - Xa bay i ma nay troi mat - Cho en c lua
vang, at mat - Phai tren long bao tran gio ma qua (Nay
a phu sa).
Che Lan Vien lien he hien tai va qua kh qua nhng
hnh anh oi lap trong cuoc song: xa va nay, mi va
cu, ep va xau, thien va ac, au thng va hanh phuc
Tat ca eu ngng ket trong dong thi gian, t o nhn
nhan, nghiem suy cuoc i vi nhng moi lien he a
chieu cua no. Nha th nhn hien tai bang oi mat qua
kh.Con Sn thm mui hoa dai - Thm t thi Nguyen
Trai en thi ta - Gia tra vang trang ngi chan nui -
Nh oan khien loc roi nay a ket thanh hoa (Con Sn).
Va t hien tai, ong m c en tng lai: Ngha trang...
- Thi gian... - Hat thoc - Nen vang - Nh tnh cua nhan
dan ap u (Thoc mi ien Bien). o chnh la nhng
iem khep m co tnh chat khi au cho hnh tng thi
gian van ong tren nhieu s kien cach mang ang ao
at dang len bien b cuoc song.
Ngay trong hien tai, thi gian cung van ong nhieu
lp, tao nen be day, chieu sau cuoc song, nh gam
mau to am bc tranh cuoc song vi hnh tng th
soi noi: Mi vang mai a lai mai vang - Ngay rat ngan
la ngay chien au - Thi gian ay troi nh chay mau
- Lch s chien trng mau vi bom napan. Thi gian,
khong gian uc ket thanh bon chieu s song: Buoi
sang em xa chi - Cho chieu mua thu en - e long anh
hoa ben - Cho thuyen em ra i! (Long anh la ben thu).
Thi gian nghe thuat th Che Lan Vien a dang va
phong phu. o co the la thi gian t nhien hoa lan thi
gian lch s, thi gian tam trang:
Cai song ngot ngao trong tng si co
Mot canh hoa cung muon guc moi hon!
Anh ap tai vao at,
Khong can co lo tai cua nha triet hoc
Cung co the nghe cuoc i i, lch s ang i!
(Tau en)
Thi gian lch s la thi gian luon phat trien, o la
thi gian hoi sinh, phuc sinh, trng thanh Thi gian
lch s khong ch la s van ong cua chan tri hien tai,
ma con van ong trong truyen thong oai hung cua cha
ong: Khi Nguyen Trai lam th va anh giac - Nguyen Du
viet Kieu, at nc hoa thanh van - Khi Nguyen Hue ci
voi vao ca Bac - Hng ao diet quan Nguyen tren song
Bach ang (To quoc co bao gi ep the nay chang).
Dong lch s phan tranh gia hai tran tuyen ta va
ch, bi va hung, no le va t do tat ca eu quy tu va
hun uc thanh s van ong i len, au tranh giai phong
dan toc, xay dng chu ngha xa hoi trong thi ai mi,
thi ai cach mang tien bc hien thc vi c m va
khat vong cao ep.
3.Thi gian suy t, tam trang
Y thc ve thi gian la y thc ve s ton tai cua con
ngi, giup ngi ta nhan thc sau sac hn gia tr cuoc
song. ieu nay ta de dang nhan ra trong th Che
Lan Vien giai oan sau 1975. Thi gian han len trong
y thc cua nha th nh mot lc lng ay sc manh,
nhieu dang ve, nhieu sac thai phong phu va sinh ong.
No la e tai, la oi tng phan anh, la mach cam hng
nam trong t duy nghe thuat th Che Lan Vien. Tan so
xuat hien cac t ch s bieu hien cua khai niem thi
gian th Che Lan Vien giai oan nay la rat cao. Ch
tnh rieng trong bo ba Di cao, cum t thi gian tr i
tr lai 62 lan: song thi gian, be thi gian, ben thi
gian, thach nhu thi gian, dong thi gian, thi gian
xa, trong tai thi gian, giac d thi gian No c
Che Lan Vien cam nhan trong dong chay troi van ong:
Song thi gian troi chay ben ngay xanh (Khuc ca
chieu); Thi gian en, thi gian i hoang hot (Moi lan
hoa), Thi gian ang chay xuoi (Giac co), Thi gian
o o nc xiet (Ngay trong khong)... the hien tam trang
cua mot ngi sap phai i xa. Cang ve sau, khi bc
vao buoi hoang hon cua tuoi, y thc ve s troi chay
thi gian trong th Che Lan Vien cang tr nen manh
me. ieu nay a en mot phng cham ng x rieng
biet, in am cam xuc, ngh suy cua nha th trc i,
trc ngi, trc th va trc... ngay ri khoi coi the.
Trong cam nhan cua Che Lan Vien, cai khoang
tram nam, ba van sau ngan ngay that ngan ngui.
Nha th a ong nhat ba van sau ngan ngay bang
choc lat, bang khoanh khac, thu gon cai a so vao
cai toi thieu e lam noi bat s ngan ngui cua i ngi.
Ve mat khoa hoc, thu gon nh vay la khong on, nhng
ve qui luat tam l, th ieu o lai ung vi tat ca nhng
con ngi ang giai oan cuoi cua ng i. Che
Lan Vien nam bat rat gioi cac quy luat tam l cua i
ngi. Chnh v vay ma du giong th ong nhe nhang
nhng cau th mang sc nang ngan can. Ong xem thi
gian nh mot ai dng ln menh mong ma i ngi
nh mot con ca bi le loi va be nho: Ngi bi trong
dong thi gian nh ca (Ve ca), con ngi bc qua thi
gian nh nhng chuyen xe khong co kh hoi (Chuyen
xe). Y thc sau sac ve khoang thi gian hu han cuoc
i xuat hien thng trc nh mot noi niem xuyen suot:
Gia ba van sau ngan ngay chong mat
Anh ay choc lat
Vui buon khoanh khac.
Roi anh ra i.
(Cay va ngi)
Neu thi gian la cach t duy tot nhat, giup con
ngi hieu them y ngha cuoc song, th qua that Che
Lan Vien a y thc ay u va nang len thanh noi dung
t tng, thanh hnh tng thi gian trong th. (Ho The
Ha). Thi gian la chng tch cua s co n va au kho:
Om mat nghn nam ta lai khoc - Ben xa rng cu thay
thi gian (Lai thay thi gian). No mang en cho nha th
noi hot hoang va am anh khon cung: Thi gian en,
thi gian i, hoang hot (Moi lan hoa). Nha th nhan
thc i ngi va i th roi cung phai en iem dng:
Roi tac pham ri anh nh con thuyen ri ben - Song
cuoc i rieng, anh khong d kien - No troi en cac thi
gian xa, nhng nam m ho (Con thuyen).
Trc dong thi gian i nhanh, Che Lan Vien cang
thay mnh mac n th, vi i: Ong gan bo vi cuoc i
bang tat ca tnh yeu, mong muon e lai cho i nhng
van th bang tam long biet n, thanh knh. Che Lan
Vien to ra ban khoan, day dt khi tam nguyen con dang
d: Het nam roi, het nam roi - Nhng nam lam ra i -
Cau th ang viet d - Ma la bang c ri (La bang ri).
Nhat la cuoi i, khi giap mat vi cai chet, ong hieu
rang: i anh sap tat roi (Mua thu quan), Thi han
cua anh het roi ma b ben tt mu xa (Tm th). Trc
s hu han cua i ngi, nha th voi va theo dong
thi gian ang uoi sau lng chay thuc mang trc thi
gian truy bc. Cai khoang thi gian ngan ngui con lai
cua cuoc i oi khi a nha th vao s be tac: Moi
ngay, moi phut, moi giay - Thay thi gian ang don anh
vao chan tng - Va ban (Don vao chan tng). Mot
gi khac qua nha th cam thay quy thi gian song cua
mnh b e doa nang ne. Luc nao ong cung thap thom
trong y ngh thi gian ang i ti co ngha la thi gian
ang qua. Khi bong em buong xuong cung chnh la khi
thi gian ban ngay a het. Nhieu lan ta nghe ong thang
thot: gan het em, em sap qua roi Ong tranh thu
tng gi, tng phut, tham ch tng khoanh khac gia
hai chp mat e song va viet. Du phai ap thang ngay
ma viet, phai t hoi thuc mnh Viet i! Viet i! Viet!
Viet!, phai Viet them! Viet na! Viet vao! (Thi gian
nc xiet), Phai xong ban trng ca trc luc nen tat
- Khi giot nen cuoi cung nho giot th ch cuoi cung anh
phai viet xong. Nhng roi, Che Lan Vien ngam ngui
nhan ra thang ngay khong kp na.
Du phai oi dien vi cai chet a c tien lng,
Che Lan Vien van luon thong nhat cho mang nang y
thc trach nhiem vi th, vi i, vi mnh. Trc dong
thi gian troi chay, co nhng phut giay tru nang u buon,
nhng ong biet au tranh vi tng phut giay con lai
e song co ch, khong ch cho mnh ma con cho moi
ngi, cho nhng gia tr vnh hang, bat bien. Chnh v
vay, trc luc en lo thieu, ong kp gi lai cho i nhng
cau th nong nan, tha thiet:
Anh viet cho i va anh yeu em
Trong khi ch nhat cuoc - a khong
Ch ngon la cua lo e en Vung Quen
(Lo thieu)
Cam xuc ve thi gian song la nh hng ln nhat
cuon hut t duy th Che Lan Vien giai oan cuoi i. Neu
trong thi cach mang, Che Lan Vien thng ng hien
tai e hng ve tng lai, th nay nha th thng nhn ve
qua kh, ve nhng chang ng mnh a i qua: Thoi
khong con ch mua hoa pha trc - Ma ngoai au nham
lai cac mua hoa pha sau (Cac mua hoa). Tuy cung la noi
am anh qua kh, nhng cai nhn qua kh trong Di cao co
sac thai rieng, khac trong ieu tan. Cai nhn qua kh trong
Di cao la cai nhn co tnh chat uc ket cua mot ngi a
vt qua rat nhieu thang tram cua cuoc i, co von song,
von hieu biet phong phu. Con cai nhn qua kh trong ieu
tan la cai nhn cua chang trai m mong, tuy t nhieu co t
tng tien bo xet trong hoan canh ng thi. Cung nh
o, nhng triet luan ve thi gian trong th Che Lan Vien
giai oan nay sau sac hn, gan chan l hn.
Vn
38 Vn Hin
ViT nam
39
B
o phim "Bi, ng s" a lam day len nhng luong
d luan cc ky a dang va trai chieu cha tng
thay bat ky bo phim Viet nao trc o. Thanh
cong ve mat nghe nghiep cua bo phim nay cung nhng
bat cap cua no ve noi dung t tng a c nhieu cay
but phe bnh cua khong t ngi trong nghe lan ong
ao khan gia vach ra kha cu the. Co the noi: hau het
nhng y kien anh gia, khen che tran ngap cong luan ke
t luc phim ra i ti nay, tham ch ke ca nhng y kien
co ong c to ve quang cao hoac co ong c tru ghet o
k, xet cho cung, eu cha ng hat nhan s that. The
nhng, au mi la chan ly cuoi cung? Can nhan nh
the nao cho that khach quan ve tac pham nay?
ieu trc tien, toi muon khang nh ngay la: bo
phim "Bi, ng s", ng ve mat ang cap nghe nghiep
a vt troi so vi nhieu phim Viet tng gianh giai Bong
Sen vang Quoc gia hoac gat hai nhng giai thng
Quoc te. Mot ngi ban ao dien tre cua toi tng hoc
qua trng ien anh cua Phap (Index) tng ke cho toi
nghe: ben o, nhng ao dien tre co d an hay y
tng sang tac oc ao eu c nha nc ung ho, ho
eu co the co ieu kien quay len tat ca nhng g ho ngh
ra. Song, en khau hau ky- ngha la dnh dang ti guong
may kinh doanh ien anh th so phim c hnh thanh
ch di 10%! Nh vay, trng hp cua Phan ang Di,
mot nha lam phim oc lap nc ta la rat ang ne, v
ch vi so tien thng LHP quoc te Pusan ve kch ban
va chay vay tm them nguon kinh ph t cac nha tai tr
trong - ngoai nc, ao dien Phan ang Di a thc hien
c mot phim hoan chnh, lai c gi ti tham d LHP
Cannes lan th 63 va mang ve cho ien anh Viet Nam
giai thng Kch ban hay nhat tai LHP nay.
Nhng, phim ch c giai ve kch ban ma khong
c giai ve phim hoac ve ao dien! ay chnh la ieu
a khong c noi en. Cha ke, nh nha ly luan va
bien kch ien anh oan Tuan cho biet: Cac phim to
cao hien thc neu len nhng mat trai cua xa hoi, nhng
nghiet nga cua con ngi lai rat thng c phng
Tay trao giai. Cac phim dang nay cung khong hiem
nhieu nc: Nga, Ba Lan, Cong hoa Czech... Nhng
se kho ma thay c tng lai cua ao dien neu nh
mai theo uoi dang phim kieu nay. Con khi ao dien
Nguyen Vinh Sn nhan xet: "Co the thay Phan ang Di
nhap vao dong phim hien thc vi nhng chuan mc
cua no", th bat cht chung ta phai at cau hoi: o la
dong phim hien thc nao? Theo kieu Tan hien thc Y
hay Lan song mi cua Phap? Hay Hien thc XHCN ma
ngi ta a noi ti nham va thc ra cung chang con noi
dung nghiem tuc thc s? Va cai chuan mc o la g?
Lay g lam thc o, lam tieu chuan?
ao dien Michelangelo Antonioni, mot trong nhng
nha cach tan sang gia cua ien anh Italia gia the ky
trc, trong bo phim "Sa mac o" noi tieng (nam 1964)
a mo xe mot cach tham tha s co n trong tam hon
con ngi, s tach ri gia tam hon va tr tue, gia ca
nhan con ngi vi quan he ruot tht va coi re gia nh,
khi cac giai tang xa hoi phan chia sau sac va nen van
minh ky tr bat au thong tr tat ca; cung hang loat cac
phim cua ong eu to ro thai o benh vc nhng con
ngi ngheo kho bat hanh, cam thu toi ac va s thoi nat
xa hoi. Chnh thai o dt khoat trong cuoc au tranh gia
thien va ac, gia nhan van va phi nhan van a khien s
nghiep nghe thuat cua ong choi sang trong nen ien anh
the gii.
Cung thuoc nen ien anh Italia, ao dien Bernado
Bertoluci co lan tranh luan vi ao dien Phap Gean Luc
Godard: "Tai sao khong co can am ng cach xa vi
nguyen mau cua anh, cham dt chuyen lien tuc lap lai
nhng nhieu loan than kinh ma hay oi dien vi so ong
khan gia cua mnh?". Tren thc te, Bertoluci a em
mot th ien anh giau tnh nhan van ti ong ao cong
chung toan the gii, nhng tac pham mai mai lam rung
ong long ngi, nh "Ban tang-go cuoi cung Paris",
"Than phan con ngi", "Hoang e cuoi cung", "Tieu
Phat"... la nhng minh chng rc r cua mot nghe thuat
oc ao va luon quan tam en so phan con ngi bat
ky tang lp nao, bat ky hoan canh song nao.
Ingmar Bergman, ao dien Thuy ien tai ba la
ngi a dung hnh thc ngu ngon giau ban sac vung
Bac Au e the hien nhng van e thi ai cap bach,
ma cap bach nhat oi vi ong chnh la phai bao ve con
ngi va moi trng sinh thai - van hoa xung quanh con
ngi, gia khi tran ngap chng ngu lm ve ao c, s
len ngoi cua ban chat giao ieu, thoi nhan tam, khi s
dng dng nguoi lanh trc than phan con ngi c
che ay bang cac th mat na. Bergman coi ieu nguy
hiem chnh cua xa hoi la nhng quan iem ch v cai
quyen li cuc bo cua mot nhom ngi ma bat chap moi
s song khac cua so ong ngi. Trong bo phim c
trao giai Oscar "Fanni va Alekxandr", nhng nhan vat
nho tuoi co tam hon ep e nhieu m c cua ong cuoi
cung a buoc phai chap nhan cuoc au tranh khong
can sc vi nhng con quy ton tai trong tam hon cua
ten giao chu oc ac Vergrut e bao ve ly tr, ngh lc
va nhng tnh cam tot ep cua mnh...
Cung nen nhac ti "ngi khong lo" cua ien anh
Tay Ban Nha: Louis Bunuel, ngi c phong danh
hieu "Nha ien anh bac thay" tai LHPQT Venise 1969,
oat giai Oscar phim "c muon m ho" nam 1977.
Ong la ngi ao dien a b truc xuat khoi To quoc
mnh, nhng trai tim mai mai thuoc ve Tay Ban Nha bi
trong tat ca cac tac pham cua mnh, ong a kien tr say
me kham pha noi tam ch thc cua nhng nhan vat
mang tnh nhan loai nen cung lien quan en To quoc
au thng cua ong, nhng nhan vat kho au bi niem
tin mu quang, giao ieu, bi tan nhan va bat cong xa
hoi a ngan can ho lam ieu thien, a pha huy nguyen
tac nhan ao ma ho la chon. Ong tng tam s: "Tuoi
th, roi thi thanh nien cua toi dien ra di anh hng
nhng chuan mc h hong, sa oa va nhng nguyen
tac cua xa hoi o. Chung a di can trong toi hau qua co
that, an tng ve mot the gii ay duc vong luon muon
troi hn, muon ap ao ke khac... Nhng luan thuyet va
nhng nguyen tac khong s ti c lai co kha nang
tieu diet rat ln. Chnh v nhng nguyen tac ay tr thanh
phng tien e ap ao va e nen, nen toi can phai
nhay vao cuoc au tranh khong khoan nhng v t
do...".
Qua mot vai ten tuoi ln cua ien anh the gii,
chung ta co the nhan thay iem chung nhat: cai chu
ngha nhan van c nung len ti o chay bong va c
the hien mot cach ky tai trong nhng hnh thc co mot
khong hai; va toi ch muon gop phan khang nh them
cai ieu hien nhien nay: ngi nghe s can s oc ao,
can vn ti s hoan thien ve nghe thuat cua rieng
mnh, song tat ca se la vo ngha, neu nh chung khong
hng ti mot cai ch cao ca la benh vc, bao ve, co
vu con ngi. Ngi ao dien ien anh tai nang thng
c coi la "thay phu thuy". Nhng cung that la tai hai
neu ngi ao dien o tung ra nhng "am binh" lam
nhieu loan them cai cuoc song von ang b ao lon cac
gia tr! Lch s ien anh va nganh ien anh hoc the gii
t trc ti nay khong ch quan tam en dien mao rieng
chung, quy luat phat trien cua nghe thuat th bay, ma
con tm hieu sc anh hng oi vi s hnh thanh nhan
cach con ngi cua mot loai hnh nghe thuat ma theo
hoc gia Georger Sadoul "la quan trong nhat trong cac
nghe thuat, ong thi cung la pho cap nhat...". Nghe s
ien anh chan chnh la ngi thu ghet nhng g phan
vi ao ly t nhien, ho mieu ta nhng nghch canh,
nhng xung ot tam ly, thong qua hnh tng chan thc
cua nhng con ngi nham chong lai cai xau, cai ac,
s gia doi va phi ly cua xa hoi. Ca cuoc i hoat ong
ien anh cua nghe s thien tai Charlie Chaplin ch e
nham chng to: "Hn het thay moi ieu, oi vi toi, gia
tr cao ep nhat chnh la nhan pham con ngi". Mar-
cel Carne, mot chu soai cua trng phai ien anh hien
thc lang man Phap a tuyen bo hung hon: "Bo phim
phai la tam gng phan anh thi ai mnh." ao dien
Palesine Elia Suleiman tam niem: "Toi tin ien anh co
the lam cuoc song cua chung ta t kho khan hn, neu
nh moi ngi nghe s biet t van va biet quan tam en
so phan con ngi". ao dien Tay Ban Nha Pedro Al-
modovar khang nh: "Toi tin rang neu chung ta mang
hien thc at vao phim th cung co ngha la chung ta
ang tham gia cai tao cuoc song va giup chung tr nen
tot ep hn". Bai hoc that bai cua ao dien danh tieng
Phap Rene Clair cung ang e suy ngam: ri xa hien
thc e say me vi nhng cong thc may moc cua t
tng thuan tuy, ao tng, ong a dan anh mat bau
nhiet huyet cua ngi nghe s, nhng phim cua ong giai
oan sau cung mat han i sc song va cuon hut thi
trai tre nen b ri vao quen lang...
Xin tr lai vi phim "Bi, ng s".
Phai cong nhan rang Phan ang Di la mot ao dien
co nhieu cong phu suy ngh tm toi ve thu phap ien anh,
va co "gout" tham my tot trong cach la chon khuon
hnh, anh sang, ong tac may, chi tiet nghe thuat... An
tng nhat, va co kha nang gi suy ngh nhieu nhat la
cac chi tiet ve chiec la phong, qua tao o b ong cng
Hguoi lam phim
CAN BIET "S" IEN ANH
NGUYEN ANH TUAN
Vn
40 Vn Hin
ViT nam
41
trong nc a. Roi canh ngi ong non ra mau sau khi
ngi mot bong hoa ong noi, canh hai a tre cao bi
ruot qua da hau mot cach hoang da sau nhieu ngay
chung nang niu bao ve no trong bui kn Toi cho rang
o la nhng canh phim, chi tiet phim co the tr thanh
kinh ien trong cac bai giang trng ien anh. Cai the
gii tre th c ao dien kha day cong cham chut xay
dng, va neu dien vien Bi c thay bang chu be khac
ch khong nhat nhoa gan nh vo cam tren man anh th
hieu qua con manh hn na. Song, cai the gii tre th
o dng nh lac long trong phim, va chung co moi lien
he lap ghep ve dng phim ben ngoai hn la moi quan
he noi tai vi tong the.
Mot trong nhng cay but ca ngi phim het li a
viet:"Lay boi canh mua he Ha Noi va hnh tng vien
a xuyen suot cau chuyen, phim truyen dai au tay
cua ao dien Phan ang Di dan dat khan gia bc vao
cuoc hanh trnh kham pha nhng b mat sau kn ton tai
trong moi con ngi". Nhng b mat nao ay? Trong
phim, ngi xem roi cuoi cung cung a hieu: nhng b
mat o thc ra ch la nhng an c duc vong sinh ly b
km nen can c giai toa, cai ieu ma nha phan tam
hoc Sigmund Freud a ly giai t lau va no a c
khai thac en nham chan, en "tr kho tai" trong van
hoc nghe thuat phng Tay en ca mot the ky va han
chung chang con kha nang gay bat ky xuc ong tham
my nao na! Tnh tiet ngi co cua Bi thu dam bang
cuc nc a khien ta lien tng en hnh anh co gai
thuyen chai moc ca chum li cau vao ca mnh trong
phim "Hon ao" cua ao dien tai ba Han Quoc Kim-
kiduk. Song, vi kieu phim luan e quen thuoc c s
dung mot cach cao tay, Kimkiduk a phanh phui ra mat
trai ang ghe tm, phi nhan tnh cua xa hoi thong qua
nhng hnh anh giau tnh triet ly, va tnh tiet tren a vt
qua c chu ngha t nhien e cai cam vao tam tr
ngi xem noi nhc nhoi ve nhng van e toan xa hoi,
tham ch tam voc nhan loai. Con tnh tiet "mo phong"
o cua "Bi, ng s", cung hang loat canh lam tnh tho
thien (va nh nhp) trong phim ch khien rat nhieu khan
gia cac tang lp thay bc boi phan cam. Va ho co ly!
"Bi, ng s" cung khien ngi xem tran tr ve moi
quan he t gia nh ti xa hoi a "ong bang" mot cach
the tham, va o cung co the la hoi chuong canh tnh xa
hoi ma nhng ngi lam phim muon giong len. Co ieu,
hoi chuong can thiet o lai c bat ra t nhng hnh
bong vat v nh bong ma, ta nhng net ve phung du
ma i song tinh than trong o sao ma meo mo, tham
hai, be nho, khong co chut am hng nao cua i song
thc tai ang com len bao ieu gay gat nong bong!
Cuoc i thc co the con toi te am am hn the nhieu,
song neu ch lam cai viec mo phong no mot cach nghe
thuat, ta tot nham nhap no th can g en s menh cua
ngi nghe s?! Ngoai mot chut ngam ngui, co m
chua xot va ma mai cua tac gia, ngi xem them biet
bao thai o uat han ay dung kh cua ngi lam phim
trc s tha hoa cua tam hon - nhan cach ma thc ra
phim cung a he lo ra c phan nao, song tac gia lai
khong u dung cam va ban lnh nghe thuat e i ti
tan cung s canh tnh, v vay, tac pham hoa ra "chi
vi" nh ten mot bo phim ma Phan ang Di tham gia
vi t cach tac gia kch ban! Ngi xem ong ao se
thu nhan c ieu g, ngoai s xuyt xoa ve nhng tieu
xao, nhng chi tiet ien anh co tnh nghe thuat song xet
cho cung ch la nhng oa hoa dai moc tren mot bai cat
kho can cua t tng tnh cam? o co phai la hng i
lau dai cho mot ao dien tre kha tai hoa va chu kho lao
ong nghe thuat? o co phai la con ng ln cua ien
anh Viet Nam? o co phai la tac pham cha ng trong
no nhng gia tr e xng ang gia nhap vao kho tang
ien anh nhan loai? Phan ong ngi xem phim cung
co the t tra li; va ban than toi buoc phai t nhu mnh:
"Ngi lam phim hay nen biet "s" ien anh!"
Neu cat "Bi, ng s" ra lam nhng trch oan bai
tap ve ao dien, quay phim, thiet ke my thuat, x ly
am thanh... e sinh vien ien anh nghien cu, hoc tap,
th se co kha nhieu bai tap that xuat sac; cung giong
nh trng hp cua nhieu ao dien tre Phap a c
thoa sc the nghiem ve nghe nghiep ma toi ke tren...
Nhng, e tao ra mot tac pham ien anh hoan chnh co
tac dung ch thc oi vi xa hoi, ro rang la Phan ang
Di con phai t vt len tren mnh. Khong ch la van e
nghe thuat thuan tuy, ky thuat thuan tuy ma bat c giao
trnh ien anh nao cua My cung nhan manh e giup
ngi lam nghe bc vao mot cong nghe cang ngay
cang am chat thng mai co c hoi mau chong chop
c thanh cong. Ma cai chnh la thai o cua ngi
nghe s ien anh trc thi cuoc, la tnh yeu sau sac
va s thau hieu chia se nang chan thanh giup con
ngi vt qua nhng bi kch cua minh
T
rong cuoc i cua cha
toi, nhavan Nguyen Huy
Tng comot sokhoang
trong khong thay ghi trong nhat
ky. Cuon nhat kynam 1948 cua
ong ghi en ngay 25-11, sau o
chep lai bc th gi cac chphu
van Lien khu 10 vemot chuyen
t nhieu cotnh rieng t. Dong
nhat kytiep theo, Nguyen Huy
Tng eem 15-2-1949, tiep
theo lamot cau tom lc: i
mot thang vi Phao binh ve.
Nhng thc te, gia hai moc thi
gian 25-11-1948 va15-2-1949 la
mot khoang trang khong phai
chmot thang, mati 80 ngay.
S khiem khuyet nay gay
khong t khokhan cho nhng ai
nghien cu chuyen sau Nguyen
Huy Tng, ac biet ve giai
oan khang chien chong Phap
lathi kyNguyen Huy Tng
ginhieu trong trach trong lanh
ao van nghe.
Rat may, mi ay gia nh
chung toi atm c mot t
lieu giup bo khuyet phan nao
khoang trang ay trong cuoc
i ong. olamot cuon sotay
khonho, cotheut va tui ngc
ao vari (loai ao lnh cua Phap
lao chien li pham, can bo
vachien s ta hoi ohay mac).
Nhavan asdung cuon soay
trong suot thi gian i vi cac
n v phao binh, vacatrc
ona. Ong ghi chep tcac
so lieu chuyen mon colien
quan (tat nhien trong pham vi
c phep) en th tcua chien
s phao binh nhan c tgia
nh, nhng chuyen rieng t ma
ho tam s cung ong Va, that
thuv, cung vi mot sohnh anh
do ong vephac elam t lieu,
nh mot khau mortier maong
chuthch kycang tng bophan,
cuon socon comot bc kyhoa
vechnh ong! Trang giay cobc
kyhoa ay nam lan gia cac trang
ghi linh tinh umoi thma
nhavan quan tam. Colev the
chang matoi aboqua nosau
nhieu lan gien cuon so. Nay
phat hien c, xin cong boe
ban oc cothem mot t lieu ve
nhavan Nguyen Huy Tng. Va
cung vi hy vong c chia se
thong tin vetac giabc ve.
Tren bc ky hoa co ghi
Chang Huy, chac la e ch
Nguyen Huy Tng macac ban
van nghe s than vi ong van
quen goi (Huy hoac Huy Tng).
Ngoai ra con hai ch na la
Tho vamam. Hai chay ch
g, phai chang laten ngi ve?
c biet trong cac hoa s cua
ta, cohoa sTran nh Thocung
tham gia khang chien Viet
Bac. Coieu, nhng thong tin
vequang i hoat ong Viet
Bac cua ngi hoa snay thng
chnoi ong lam bao Cu quoc,
ben canh cac nhavan Nam Cao,
ToHoai, makhong cot lieu
nao noi ong i vi phao binh ca.
Nhng mat khac, ch mam
lai gi cho ta ngh en ong, v
Tran nh Tho von gay go, biet
au hoi khang chien thieu thon
trong ong gay en noi c goi
lacamam? Song tat caeu
chlaphong oan mathoi. Hoa
s Tran nh Tho lai va ra i
thang Gieng va qua, khong con
cothetrali bat ccau hoi nao
cho nhng ai quan tam
Nhng dutac gialaai, gia
nh chung toi vocung biet n
v cung vi bc venay, mot hnh
anh ac tacha toi ac hien
hnh, tren mot khoang trang
matrc ay gia nh toi biet
c rat t. Cung rat mong ban
oc neu cothong tin hay kien
giai g, xin hay chia sevi chung
toi elan xuat hien sau, bc
kyhoa sec ghi ay uva
chnh xac ten cua ngi avera
cach ay sau mi nam cole
NGUYEN HUY THANG
Mot hnh anh
TACHAN
tren khoang trang
nguyn Huy Tng
khong cui nm 1948 u 1949
mt s cnh trong phim Bi, ng s
43 Vn Hin
ViT nam
Vn Hin
ViT nam
42
Duoi mat troi

A
Bat au tnoi nh
Noi nhkhong s thi gian

Buoi sm ay cach ay va tron mi nam
Toi chia tay a con gai va sinh
Vav
Cung canh buom
Ra ao a

Vabt khoi cai tocua toi
Cai toam nong hi ngi - ngon la
Cai tonhonhoi ucha cuoc i toi, v toi
vaa con gai nho
Cai toneu toi khong co-
Th toi nh khong cotren i!

Mot ngay
Mi ngay
Mot tram ngay
Mot nghn ngay nghe song o
Song ovao chan ao a
Nh lasong ovao cai toam comohoi toi
Trong giac nguem nao cung co

Neu chet laieu ang s
Th con con ang s hn!

Si day noi au tien
Gia at lien vi ao
ay lanhng canh chim hai au
nguyn Hoa c mt cu th lm cc ti th ln phi git mnh: Em l mui/p ni au/
ti mi. y l nh th tht mc mc nhng rt thi strong cm nhn thin nhin, cuc i,
tnh yu. c l ch nguyn Hoa mi hiu c ni lng cy, ni lng cy/tn xanh xe bng lm
my gia i. cng cha ai thy la li mm, mt v hin nh nguyn Hoa. anh l thi s
ca ci p. nhng l mt ngi lnh tng i qua chin tranh, nguyn Hoa khng ngui ni
nh ng i cng sinh t nm xa ca mnh Thp Ra trong tri tim/ta tr v H Ni/xa xt
mi khng qun/nhng bn b nm li, V nh th! ng i i/ c phi/chng ta mang bn
cht con ngi/chng ta hi sinh. V th nguyn Hoa lun ni n s hy sinh. ci p v s hy
sinh lm nn s m nh l lng ca th anh. Xin chn gi bn c vi bi th nguyn Hoa
nGuyn TH KHoa
tho
NGUYEN HCA
i trong
rung khop mua kho
i trong rng khop mua kho
Cung toi cogiongam th gia tri
Cuoi rng keu khan tieng nai
Trong sau tham thc mot toi thunao
Ban bengukn em sao
Cung mua khovi non nao em rng
Giolua lanh lanh di lng
Bong ngi dng: Nh bom rng, at
bay
Mi ngay oahom nay
Ap bsong chet thang ngay au quen!
Toi i rong canh rng lien
o long suoi can goi ten nc ve
o rng goi mot vung que
o mnh bang bc chan velai bng
Gia tai van chtren lng
Ba lotthubiet rng ay thoi!
Ban bei - Ban bei
Cung toi giovi khoang tri mua kho!
Cay rung Ia mua dong
Cay rung trong giochieu
Rung i tng t la
Ta cn ma hoi ha
Lari ay at ai
Lari tren vai toi
Hi cay con van am
Gia tri cay ng nhan
Camua ong vemnh!
en au
Tren a
Nh thaneo vao long toi!

Nhn nhng canh chim ngang tri
Moi ngi phai biet tmnh bay len bang oi canh

Vanhng trang th mong manh
Toi cam len tay
Vatoi khoc
Bi toi biet nhng canh buom rach
Nhng dong mau ti
ahoa bien man

V bom an muon cat i moi tn hieu cua con ngi
echung toi chet bang s con tren ao a
Bang s ngay mai cung nh hom nay
khong lag ca
Tren au tri xanh vadi bien xanh

Chien tranh
Chien tranh!
Ngon gioen long tren at nc toi
Mot tram tan bom tren ao a
Mot ngay
Mot ngan tan bom tren ao a
Mi ngay
Cthenhan len ethay
Chung toi aen ay
Tngon colacay
Rong rong nha chay
em trang nh thay
Nhng giot nc mat vang ang chay
Vaachay
La bom xang, bom na-pan
La!
Chay cabong chung toi
Bong ao!
ay bi ong nc cua toi
Cai bi ong bep meo lan khap tren ao a
Nc ngot ay phai tnh bang giot
Chung toi aoi bang mau ti
Lay trang th cua v
Vaay
Khong cocai g cua anh, cua toi, cua ai na.
Cua tat camoi ngi
Khong ta vao cai bong cua nhau
ethang giac tri, giac bien
Cht dai may bay en
Kp nhan ra mnh vao tuoi bon mi
a con gai viet th ra noi
Sang nam vao hoc lp mi
Vadong tai but:
Toc con adai gan gau ao
Bong gi voso, vooc
Maban trai ci

em nay
Trang
Toi song bc cung ngi
Hng cocay
Hng cocay
Toi keu len nh gap lai
Cai omnh trac tuoi hai mi
Cua mot sm mai cung canh buom ra khi
en ao athanh ngi ao a!

B
Vabat au tnoi nh
Noi nhkhong s thi gian
Nhng ong oi cua toi - Khong thenao quen
Tuoi mui tam, oi mi nam xuong

Sang nam, sang nam
Con gai toi va tron mi tam

Nhng bong hoa cua ao nroti
Con bao ong oi toi khong them tuoi na roi?

Vasm nay
Bien sang, hai au bay

Toi noi g
Venoi cach xa?

Noi cach xa chbien xanh hieu noi
Noi cach xa chao anay hieu noi
Noi cach xa

Chung toi khong em nhng gian lao i qua
Cai chet vacai song
eao anay
Comot
Vn Hin
ViT nam
44 45 Vn Hin
ViT nam
T
rong lch s hnh thanh va phat trien cua nghe
thuat Cai lng tron 100 nam (1911 - 2011) th
Cai lng Bac a gop phan khong nho trong tien
trnh a nghe thuat Cai lng phat trien ong hanh
cung nhng giai oan cua lch s dan toc. Nhn lai t
luc manh nha en phat trien, nghe thuat Cai lng noi
chung va Cai lng Bac noi rieng a co mot bc tien
rat dai theo phng cham:
Cai cach hat ca theo tien bo
Lng truyen tuong tch sanh van minh
Vi mot hanh trnh phat trien 60 nam (1951 - 2011),
Cai lng Bac a bc nhng bc tien ve vang, ay
vinh quang, t hao nhng cung khong t nhng chong
gai, th thach. ac biet, trong nhng nam gan ay, khi
san khau trong thi ky tram lang, thieu vang khan gia
th nghe thuat Cai lng noi chung va Cai lng Bac noi
rieng cung khong tranh khoi vong quay nghiet nga nay.
Cai lng BaC haT giong nam
Hn 20 tham luan va nhieu y kien quy bau cua
cac ai bieu tham d a neu len nhng nguyen nhan
dan en hau qua Cai lng khong con la thanh ng
nh thi ky hoang kim vang bong. Ben canh viec anh
gia nhng thanh tu cua nghe thuat Cai lng tren at
Bac, hoi thao cung e cap en van e m rong oi
tng khan gia cho Cai lng - ac biet la gii tre -
ang gap nhieu kho khan, phai chang mot phan cung
bi Cai lng thieu vang nhng kch ban hay, tran ay
hi th thi ai hay v nhng ngi lam nghe thuat cha
thc s tam huyet vi s menh noi nhp cau Cai lng
hoa ieu cung khan gia?
Mac du cac nghe s cua Nha hat Cai lng Viet
Nam a chuan b kha ky lng cac tiet muc van nghe
chao mng hoi thao. Nhng suot 30 phut nghe va xem
cac nghe s bieu dien cac bai tan co, vong co cac ai
bieu tham d eu ai ngai bi cac tiet muc ca co: Cung
an mi, Co gai ti au, Hoa mua trang, Dong song
Thu Bon eu c hat bang giong Nam. anh rang co
s giao thoa gia Cai lng hai mien Nam Bac, nhng
tai mot hoi thao ban ve Cai lng Bac th chuyen cac
nghe s hat bang giong Nam a nh mot s bao ong
ve ban sac rieng cua Cai lng Bac. iem noi troi de
nhan biet nhat cua Cai lng Bac la net dien va giong
ca am chat Bac, nhng tai dien an ban ve Cai lng
Bac th nhng li the ay lai khong c trng, khoe
e khan gia thng thc va cam nhan?
Con Chim au an Cua Cai lng BaC van
lang Thang
San khau Cai lng Bac thi
gian gan ay noi bat cac v
dien ve e tai lch s, kha
hoanh trang nh: e o
song ca, Tron i trung
hieu vi Thang Long,
Cung phi iem Bch, Tri
Nam (Nha hat Cai lng
Viet Nam), Le m xiem
ao, Yeu la thoat toi (Nha
hat Cai lng Ha
Noi). Tuy nhien,
nhng v dien
o ch c
nhac ti trong
nhng t
hoi dien va
c ngi
trong nghe
nh ti con
khan gia lai th
, hoac tham ch
cha bao gi i
xem. Cho du Nha
hat Cai lng
Viet Nam co
nhieu suat dien
tai rap Hong
Ha hay tai
Nha hat Ln
(Ha Noi) th
cung van a so la ve mi hoac ban ve theo con ng
tm nha tai tr ch phan ln khong phai do cong chung
say me Cai lng ma tm mua ve xem. Mot trong nhng
nguyen nhan khan gia pha Bac hien nay cha man ma
vi nghe thuat Cai lng, hoac muon xem nhng cha
tm en c vi Nha hat Cai lng Viet Nam hien nay
la do Nha hat Cai lng Viet Nam cha co rap e hat.
Moi lan co suat dien tai thu o Ha Noi, Nha hat thng
phai i thue a iem dien tai rap Hong Ha hoac Nha
hat Ln. 60 nam ton tai va phat trien nhng Nha hat
Cai lng hien nay van lang thang v cha co rap dien
chnh thc, du Nha hat ra i sm hn Nha hat Tuong
Viet Nam va Nha hat Cheo Viet Nam. Tru s cua Nha
hat nam trong ngo ngach, dan c ong uc, i lai
chat choi, lai thuoc khu vc co iem nong ve nhieu te
nan xa hoi a tao nen nhng han che trong viec quang
ba e cong chung biet ti thng hieu cua Nha hat.
a so cac suat dien cua Nha hat Cai lng Viet Nam
Ha Noi chu yeu toa i cac khu vc ngoai thanh hay
cac tnh phu can, tat nhien o la hoat ong xa hoi hoa
san khau, nhng mat khac cung phai nhan thay rang
ngay gia trung tam Thu o nhng khan gia lai th
vi Cai lng.
Hien nay, nhieu n v nghe thuat pha Bac co
xu hng Nam tien e tm mach nguon cam hng sang
tao cung nh tm c nguon doanh thu am bao cuoc
song cho anh ch em nghe s trong hanh trnh xa hoi
hoa san khau. Dau cho chuyen i t Bac vao Nam kha
vat va nhng cac oan lai rat phan khi v se co nhieu
hp ong dien, ieu nay ong ngha vi doanh thu cao,
cuoc song cua nghe s cung chat vat. V the, rat
nhieu oan nghe thuat pha Bac, trong o co Nha hat
Cai lng Viet Nam a thang ln khi lu dien tai cac
tnh pha Nam va thanh pho Ho Ch Minh. Hp ong
dien c ky, en hen lai len, cac oan lai ngc xuoi
t Bac vo Nam tm li giai cho bai toan doanh thu va
khan gia. Va phng Nam xa xoi a tr thanh mien at
ha oi vi cac n v nghe thuat pha Bac mong tm
sc song mi.
Vay tai sao Cai lng Bac khong thu hut c khan
gia ngay tren san nha ma phai tnh ng du Nam?
Co the thay, hoat ong quang ba cho cac chng trnh
san khau cac tnh pha Bac cha c chu trong.
Thc te la ngay Ha Noi, neu khan gia muon xem kch,
xem hai se ti Nha hat Tuoi tre, nhng muon xem cac
loai hnh nghe thuat khac lai khong biet tm hieu, lien
he au va khong biet iem dien nao chuyen ve nghe
thuat san khau g. Mot v trng oan cua mot oan
nghe thuat mien Trung khi a oan ra Ha Noi bieu
dien a nhan xet: That tiec v nhieu n v nghe thuat
toa lac ngay gia Trung tam Thu o lai khong phat huy
c the manh cua mnh e tm hng i xa hoi hoa
san khau. ay la cac Nha hat a co rap khang trang
ma van con long ong tm khan gia, th oi vi canh
lang thang nh Nha hat Cai lng Viet Nam hien nay,
viec thu hut c khan gia lai cang kho khan hn. Ro
rang, e keo khan gia en rap, cac loai hnh nghe thuat
san khau dan toc, trong o co nghe thuat Cai lng
buoc phai lam mi mnh. Va trong tien trnh lam mi
ay, cac loai hnh nghe thuat san khau dan toc phai t
tiep th, quang ba e thoat khoi canh tram lang lau nay.
Thieu vang nhaC Cong Chuyen nghiep
Ben canh nhng nguyen nhan nh yeu to kch ban,
nguon dien vien, anh sang, am thanh, phuc trang con
nhieu nhng bat cap can khac phuc e Cai lng theo
kp vi cuoc song ng ai phai nhac ti s thieu hut
cua cac nhac cong trong dan nhac Cai lng hien nay.
Thc te nhieu v dien gan ay cho thay cac n v,
nghe s eu len tay va thc te nhieu v dien a ket
hp hai hoa c chat tr tnh sau lang cua Cai lng
vi mot hnh thc khong kem phan sang trong, ep e
va c khan gia, bao ch anh gia cao. Tuy nhien, a
tng dien ra trng hp v thieu nhac cong, Nha hat
Cai lng Viet Nam phai i thue nhac cong cua Nha
hat Tuong Viet Nam, nhng v thu lao cua nhac cong
Nha hat Tuong Viet Nam qua cao so vi kinh ph c
au t cho moi v dien cua Nha hat Cai lng Viet
Nam nen Nha hat Cai lng Viet Nam anh phai thue
cac nhac cong vn e am bao s ay u nhac kh
am thanh cua dan nhac. D nhien, vi s thue mn
nh vay, chat lng v dien se khong the c am
bao va neu khong co s chuyen nghiep ong bo th
Cai lng van kho co nhng bc chuyen mnh e tm
lai thi hoang kim trc ay. c biet, i song cua
nhac cong thuoc loai hnh nghe thuat truyen thong, ac
biet la nhac cong trong dan nhac Cai lng con nhieu
kho khan, che o lai t c quan tam nen nhieu nhac
cong nhac dan toc a chuyen sang cac loai hnh am
nhac khac e co them thu nhap. Mot so nhac cong gao
coi cua Nha hat a ngh hu. ieu nay a dan ti ngay
cang t cac nhac cong chuyen nghiep cua dan nhac Cai
lng. Them vao o, cac trng nghe thuat lai t ao
tao nhac cong nhac dan toc (co the do t ngi theo
hoc) hoac ao tao mot cach chung chung, pham vi
rong ma khong chuyen sau vao lnh vc am nhac Cai
lng nen s tha vang cua cac nhac cong trong dan
nhac Cai lng pha Bac hien nay la kho tranh khoi.
Cai lng la s ket hp tuyet vi gia an - ca - dien,
nhng lc lng an cho cac nghe s bieu dien ang
khan hiem nh vay, th Cai lng Bac muon vn mnh
troi day hng ti thanh ng san khau nh ao c
cua nhng ngi lam nghe e rang van con nhieu chong
gai, bat cap.
Lam nghe thuat la hng en cong chung, neu
khong co s ieu chnh kp thi th nghe thuat Cai lng
von ang xa ri khan gia se con b ay xa hn na.
Nhung bat cap
CUA CAI LNG TREN AT BAC HIEN NAY
NGOC ANH
M |1 l1 1| 1 K|1 (llI& 1N ||t| 1N I1 M11) r1 K| |tN 1N l|1| |1 N|1 |1l |1| |1
f|tl N1N, r1 1 I| l1N N||t t K11 l1 & ||1l |) f1 |11 1 l1t fN |1| |1 r1| N|1 |1l |1|
|1 f|tl N1N l1 t|t |1| l|11 1N |11 l1 r1 |1l |) |t l|1l |1| |1 l|t l1l K1t.
Vn
46 Vn Hin
ViT nam
47
N
am 1999, Pham Viet
Long cho xuat ban tap
truyen ngan Am ban.
Tac pham trnh lang nay cua
anh lacai duyen ckhien toi va
anh biet nhau roi trnen than
quen nhau.
Am ban e lai cho toi
nhieu thien cam. ac biet no
gay thch thucho toi v s van
dung khanhuan nhuyen cac ac
trng the loai; trong o, quan
trong latnh thong nhat triet e
cua cac chi tiet cung s phong
phucua von song thc. Vi mot
cay but lan au viet truyen ngan
th ay laieu bat ng.
Tuy nhien, Pham Viet Long
con gay cho toi nhieu bat ng
hn, makhong phai chlav nha
van tiep tuc con ng sang tao
cua mnh bang theloai tscnhonh Am ban;
anh tao nen camot d luan soi noi trong ban oc,
bang viec ngay sau ocong bocuon tieu thuyet
t lieu that ay an, nhan eBetroc.
Betroc lacuon sach phan anh hanh trnh
cua chnh tac giatrong vai mot phong vien Thong
Tan xasong lam viec chien au chien trng
mien Nam nhng nam 1966 - 1977, khi cuoc chien
tranh giai phong dan toc ang thi kyac liet.
Cuon sach lap tc co c s on nhan that
vovap cua oc giangay tkhi nomi ra i.
Chat lieu song t nhien, s doi dao cua cac tnh
tiet chan that cua mot con ngi va hon nhien
va chn chan trong trai nghiem, tao nen nhng
trang viet cam ong en nao long cung mot sc
hap dan khong thecng lai c. Xuat ban nam
1999, cung nam vi Am ban,
Betroc, cuon sach cocai ten
tran trui nh chnh i song,
lien tiep c tai ban trong
nhng nam 2001, 2002, 2003.
Pham Viet Long, trong suy
ngh cua toi luc nay alamot
tiem nang sang tao ang ne
trong roi. Nam 2002, anh bao
vethanh cong Luan an tien s
ngvan vi e tai Tuc ng,
ca dao ve quan he gia nh.
Tiep o, anh xuat hien vi t
cach mot nhac s, tac giacua
cac a nhac M hnh bong que
nha, Nhng ban tnh ca mi,
Gian thien lyva2 chng trnh
rieng tren truyen hnh Viet
Nam (Quan Am nhac: Nhavan
- Nhac s Pham Viet Long) va
Truyen hnh HaNoi (HaNoi
trong toi)... Cac ca khuc trtnh cung ac
trnh dien trong mot em ca nhac vi ten goi Nh
mot thi, thu hut c nhieu cam tnh cua cong
chung. Tiep tuc con ng van chng, nam 2002,
anh cho in kysDu khao Hoa kysau tham hoa11
thang 9; nam 2006, anh cong botap truyen ngan
vatan van nhan eNgvc. Vabay gi, nam
2010, tieu thuyet Giat.
Giat, ban thao nop dthi Tieu thuyet Hoi
Nhavan Viet Nam nam 2005 - 2008, day 200 trang
khoA4. ay lacau chuyen xay ra mot tap oan
kinh telien doanh vi nc ngoai, tai thi iem
hom nay, luc tat caang trong trang thai mi bat
au boc lonhng kha canh tieu cc cua nen kinh
tethtrng, khi con ngi debbien sac theo li
ch vkyvaong tien, thi kytranh chap quyet
liet gia cai cuvacai mi, gia cai tot ep vacai
xau xa, gia bao thutr trevacach tan nang ong,
gia ao c trong sang vathoi vuli, tham lam,
quyquyet. Dien tien theo cac s viec, cac nhan
vat hien len vi nhieu hnh nhieu ve, phong phu
vaphc tap an xen. ay ngi tot th that tot.
Ngi xau th cc xau. Vaxung ot gia hai lp
ngi oi lap nay lasi choxuyen suot, tao
nen mot nang lng usc duy tr lc hut cua
cuon sach.
Rorang laeviet cuon tieu thuyet nay, nha
van phai huy ong mot cach tong lc von song
atch luyvas tng trai cua mnh. Bong dang
nhng ngi that viec that ngoai i phang
phat ay otrong cac nhan
vat tieu thuyet mangi oc
quen biet t nhieu acothe
nhan ra, lamot minh chng
cho nhan xet tren cua ngi
oc. Nha van viet bang
g, neu khong phai labang
chnh nhng tch luy ti
song cua mnh?
Giat lamot tiet oan
trong bc tranh song ong
hom nay, mot giai oan ky
thumavan chng cotheva
can phai em het sc mnh e
mieu ta. Giat lamot trong 51 cuon tieu thuyet
alot vao vong chung khao cua cuoc thi tieu
thuyet cua Hoi Nhavan. Cung vi cam nhan rang
ay lamot cuon sach cotnh khuynh hng cao,
thehien roquan iem cua nhavan, comau sac to
cao vachong lai mot cach khong khoan nhng
cai xau, cai tieu cc, hap dan, deoc, nhieu ngi
con muon goi ay lamot tieu thuyet phong s.
Tnh chat phong s cua cuon tieu thuyet! Noi vay
lacongu yves han checua sc khai quat, ve
hnh bong phoi thai cua cai that trong i song
ang con cochoronet trong moi trang sach; tuy
vay, mat khac noi vay cung lai giong nh mot gi
mvetnh xac thc, s gan gui moc mac, cha
can en got rua, iem to, ap boi cua cac trang
viet vecai phan i song thc ang hien hu
luc nay, ngay hom nay; eroi mot lan na nhan
ra: ay chnh lamot mat manh rieng cua nhavan
Pham Viet Long, neu oc giaatng bcuon vao
cn say mecuon hut khi oc Betroc cua anh.
Toi yeu nhng trang viet vengay hom nay,
luc nay. Ngay hom nay lacai ang dien tien
trc mat chung ta. Noang hien ton. Nocha
phai lacai aqua, cai anh v, ac anh
gia, ecothetha hochiem ngng hoac checi.
Ngay hom nay lacai cha hoan thanh, cai con
dang d, phai cat cong may motm hieu. Ngay
hom nay lacai ang phai kham pha. Viet vengay
hom nay lamot ththach vi nhavan, nhng lai
lamot oi hoi rao riet, mot yeu cau thiet tha cua
ngi oc. Noi nh vay latoi thc s coyung
hocuon sach cua nhavan Pham Viet Long. ay
lamot cuon sach thuoc loai etai matoi vacole
lanhieu ban oc ang muon tm oc.
Khong con nghi ng g
na, viet ve ngay hom nay
theo cai cach anh athehien
cuon Giatnay, ochnh la
u thetroi cua cay but Pham
Viet Long. Chaai latoan bch
ca. Moi ngi chthat gioi
mot vai thao tac thoi. Tam s
venghevan, Pham Viet Long
bao: nhavan phai biet tch
luyvon song, tomasang
tao nghethuat. Tao hoaban
cho nhavan tiem nang sang
tao. Cuoc song ban cho nha
van chat lieu vacam hng sang tao. Tieu thuyet
Betroc cua anh aoat giai thng cua Uyban
toan quoc Lien hiep cac Hoi Van hoc nghethuat
Viet Nam nam 2000. Nam 2008 anh anhan giai
thng cua Bao Van nghetrong cuoc thi But ky,
Phong s mang tieu eViet Nam Toquoc toi.
Cai duyen van chng cua anh laochang?
Nhavan viet bang cai g, ngoai cam hng ra, neu
khong cocai goi lachat lieu cuoc i?
oc Giat cua Pham Viet Long, cung vi
niem vui thch v c tiep can vi i song hien
thc hom nay, toi ngh ban oc cothecon c
hng cai khoai cam nghethuat trong cac cach
thc maanh adung emieu tacuoc song nhieu
hnh, nhieu venay; ung nh nhavan atng
viet: Toi sang tac theo chungha hien thc, ong
thi van dung them cac thuphap cua phng
phap hien thc huyen ao, phng phap tng
trng, huyen thoai, ngungon... vi hnh thc gian
d, dehieu, dei vao cong chung.
Cia tu
vi
PHAM VIET LONG
MA VAN KHANG
|1 l |1 N1l l|1 l t1 l|t l|)tl
l1 |1l r11 r1 t| K|11 t1 t1t l|| l|t
l|)tl t1 K1| N|1 r1. | r1| t1N |1
|1 l1) |1 N1l t1 t1t| t1 l|| K|)|
|1 t11, l|t ||t |1 1 l|tN t1 |1
r1, t1 N1 t1t l1 t11 r1 t|1 |1| N1l
t1t| K|1 K|11 |1 t1| t1, t1| l|t
tt, |1 11, 1t l1t, ||t 1| t1 N1
1| l1) |1 N1l l|t l|)tl |1 t.
48 Vn Hin
ViT nam
49 Vn Hin
ViT nam
S
inh ra trong mot gia nh 7 i bieu dien Roi
nc thon Trach (Nam Chan, Nam Trc, Nam
nh) - mot trong nhng cai noi cua san khau
Roi nc co truyen, t nho Phan Thanh Liem a c
lam quen va chi cung nhng con roi. Cha anh la nghe
nhan Phan Van Ngai - tac gia cua thuy nh ang c
hau het cac nha hat, cac phng roi nc s dung hien
nay (a c cap giay chng nhan ban quyen vao nam
1989) va la "cha e" cua chu Teu ang c trng bay
tai Bao tang Louvre (Phap). Gia nh anh cung tng co
oan roi nc t nhan au tien cua Viet Nam mang ten
Song Ngoc tng i khap o ay tren ca nc. T nho
c song trong khong gian nghe thuat Mua Roi truyen
thong, nhat la c tha hng tnh yeu Roi nc cua
ngi cha nen Phan Thanh Liem a quyet nh chon con
ng gan bo cung Roi nc e lap than, lap nghiep.
Say me Roi nc, anh bat au may mo thiet ke san khau
Roi nc thu nho t nhng nam 1990 vi mong muon t
mnh a nghe thuat roi nc en vi tre em cac vung
sau, vung xa ch khong ch la tre em cac thanh pho
ln hay cac vung que chiem trung.
San khau Roi nc lu ong do Phan Thanh Liem
sang tao het sc gon nhe rat tien cho viec lu dien.
Thuy nh do anh lam ra la nhng tam ba gon nhe co
the thao lap. Ao nc la mot thung bang nilon gap
gon. en a iem bieu dien anh ch t phut e trai ao
ra, o vai xo nc, dng thuy nh, tha cac con roi mini
cung cai ai cassette la bieu dien c. iem khac biet
la con roi truyen thong lam bang go sung, con roi c
noi vi mot cay sao dai e ngi pha sau co the ieu
khien c. Nhng vi thiet ke nay, mot ngi ch co
the ieu khien c mot con roi, nh vay trong mot tro
dien co 5 en 7 nhan vat th can co 5 en 7 ngi ieu
khien. San khau mua roi nc truyen thong ng knh
co the len ti 10m, cong vi rat nhieu phong bat e
trang tr san khau nen viec di chuyen en cac a iem
e bieu dien la khong the. Phan Thanh Liem a ngh ra
mo hnh con roi mi vi thiet ke ch can mot ngi co
the ieu khien c nhieu con roi cung mot luc. San
khau mini cua Phan Thanh Liem van gi nguyen c
nhng nhng yeu to c ban cua san khau Roi nc
truyen thong, nhng gon nhe, c ong hn nhieu.
san khau Roi nc truyen thong, ngi ieu khien phai
ng di nc e ieu khien suot hang tieng ong ho,
nhng vi san khau mini, nghe s Phan Thanh Liem
co the ngoi tren san ma van ieu khien cac con roi.
Phan Thanh Liem sang tao ra nhieu loai san khau Roi
thu nho: cho 4 ngi dien, 2 ngi dien va oc dien.
Vi s oc ao cua loai hnh nay, thang 4/2008, Phan
Thanh Liem c To chc Mua Roi The gii UNIMA ket
nap lam thanh vien.
San khau roi nc mini madein Phan Thanh Liem
ra mat khan gia lan au tien vao nam 2001 tai Trung
tam trien lam Van hoa nghe thuat Van Ho (Ha Noi)
va c Thu tng Phan Van Khai khen ngi. Vi san
khau Roi nc thu nho nay, mot mnh Phan Thanh
Liem am ng moi cong oan, t tao hnh con roi,
lap rap, hau ai, ieu khien con roi... Nh s gon nhe,
tien li, Phan Thanh Liem co the mang san khau mua
roi nc thu nho i khap ni e bieu dien. Anh en cac
trng hoc, cac trung tam tre em tan tat, en ca nhng
vung sau vung xa, tham ch la ni cha he co anh ien.
Khong ch vay, vi san khau Roi nc thu nho, Phan
Thanh Liem con c rat nhieu to chc tren the gii mi
i bieu dien. Hn 10 nam nay, mot mnh Phan Thanh
Liem a thc hien hang chuc chuyen lu dien keo dai
hang thang tri tai cac nc Y, Ba Lan, Canada, Han
Quoc, Thai Lan, Malaysia, Phap... gop phan khong nho
trong viec gii thieu va quang ba van hoa truyen thong
Viet Nam vi ban be the gii. San khau gon nhe, c
ong, ch can mot mnh mot nga vi hn 100kg ao
cu, nhng bang s may mo sang tao, Phan Thanh Liem
co the bieu dien c nhieu tro khac nhau vi s hap
dan phong phu, oc ao. Qua nhng ni a tng bieu
dien, anh nhan thay ban be quoc te rat yeu men mon
nghe thuat nay va luon ngh phai co s sang tao trong
nghe thuat nhng khong lam mat i gia tr truyen thong
ac trng e gii thieu c nhng tinh hoa cua van
hoa dan toc ra the gii.
Chuyen xuat ngoai cua Phan Thanh Liem tai Nhat
va mi ay a thu hut s quan tam cua cong chung
en t nhieu nc tren the gii va ba con kieu bao Viet
Nam sinh song, lam viec va hoc tap tai ay. Trong 15
ngay Nhat, nghe s Phan Thanh Liem a dien 16 suat
tai 10 thanh pho vi cac tro roi dan gian truyen thong
nh mua tien, cao bat vt, mua rong, mua s t, cay
ba, cay gop phan giup khan gia at nc mat tri
moc hieu ve nghe thuat truyen thong cua Viet Nam...
Khan gia cua Phan Thanh Liem moi la tuoi, ho rat
yeu thch va than phuc nghe thuat Mua roi nc oc
ao cua Viet Nam. Sau moi buoi dien, khan gia Nhat
lai rat lau e at cho anh rat nhieu cau hoi ve nghe
thuat roi nc cua Viet Nam.
La con nha noi gan bo vi roi nc t nho, t nam
2000, nghe s oc dien Roi nc Phan Thanh Liem
la thanh vien cua Trung tam Nghien cu Bao ton va
Phat huy Van hoa Dan toc VN. Tai ay, Phan Thanh
Liem co nhieu c hoi e thoa nguyen niem am me
gan bo cung nghe thuat Roi nc va mang Roi nc i
khap moi mien at nc va nhieu nc tren the gii e
quang ba, gii thieu ve net oc ao, hap dan cua loai
hnh nghe thuat truyen thong ac sac nay.
Hien nay, Phan Thanh Liem ang om ap viec thc
hien mot cuoc trien lam va trnh dien quy mo ve nghe
thuat Roi nc, trong o co nhng
tro dien co, con Roi co do cha ong
truyen lai cung cac con Roi mi,
tro dien mi va mo hnh san
khau Roi nc mi do anh su
tam, phuc che va sang tao...
ay la mot d an cong phu ton
kem can c s tai tr ho tr
cua cac c quan Nha nc va
cac Manh Thng Quan mi
co the thc hien. c biet d
an nay cua Phan Thanh Liem
a nhan c s quan tam
ho tr bc au cua Lien hiep
cac hoi Khoa hoc va Ky thuat
VN
PHAN THANH LIEM
Khat vong Poi
NGOC ANH
N0t sz0 kkz0 r0| 000c N|0| v0| tk0 0|0k vz 00 000c ck| r00y k00 1 N0t
v000y, ck0z kk0z0y Z}8 N0t kk0| 000c, c00 r0| cz0 0kzt c00y ck| Z0 pkz0 vz
ck| cz0 N0t 0y00| 0|00 0|00 0k00y tr00y ck000 |00 0|00 tz| 0kzt 8z0 v0z N0|
0z, 0yk0 s| 00c 0|00 0| 000c Pkz0 kz0k l|0N 0z kk|00 ck0 rzt 0k|00 kkz0
y|z c0z x0 s0 k0z z0k 0z0 vz k|00 0z0 |0t 0zN tz| 0z v0 c00y tk|ck tk0 x00
|z0 0yzc 0k|00, t0 N0 v0| |0z| k|0k 0yk0 tk0zt y|z0 0z0 szc vz0 k0z |0t 0z.
ngh s Phan Thanh Lim ch tc con ri
ngh s Phan Thanh Lim v nhng ngi bn nht Bn
Sn khu ri nc mini ca ngh s Phan Thanh Lim Khn gi nc ngoi thch th vi ri nc Phan Thanh Lim
Vn
50 Vn Hin
ViT nam
51
T
iep theo tieu thuyet Phong tuyen song
Bo (NXB Van hoc, 2008), nhavan oKim
Cuong va cho xuat ban Sau rng labien
(SRLB)- cuon tieu thuyet th12 cua mnh. Langi
song nhieu nam tren chien trng Tr Thien Hue
vadui mai kinh s di mai trng ai hoc
S pham Hue, SRLB cung danh nhieu trang tai
hien cuoc song
matac giacung
ong oi cua
ong a trai qua
tren dai at nay,
nhng etai cua
cuon sach rong
hn, tuy sotrang
khong nhieu.
oc nhan e
cua cuon sach,
that khooan tac
giaseviet chuyen
g. Cung kho
hieu v sao mot
hoa s ten tuoi lai
veba bang mot
gam mau de b
chm tren cac gia
sach nh the! Cophai tac giavahoa smuon ngi
oc phai tm hieu phan chm cua mot tang bang,
bao gicung ln hn phan noi?
Qualaoc nhng trang au, tng chlamot
cau chuyen n gian vaquen thuoc: ba ngi
lnh quemot tnh ong bang Bac bo, tng song
chet ben nhau TrThien, gap lai nhau sau chien
tranh, nhng hoi c xen lan vi bao vat vatrong
cuoc mu sinh hien tai; sach day cha en 250
trang, nhan vat khong nhieu, nhavan cung kho
tung hoanh, trien khai nhng yorong ln. Ba
ngi lnh khong thuoc loai conhieu sao vach,
thi hau chien cung khong cocong tch g ac
biet. Thai, nhan vat xng toi ri chien tran ve
day hoc; Huynh velang que; Hung may man hn,
trthanh s quan, c i hoc Lien Xo, nhng
roi h hong phai vao tu.S tch nhan vat nh
thetng cung khonang tam t tng cua tieu
thuyet.
Vay nhng chnh nhtac giaa nhan vat
vao cac a hat bnh thng ay - giao duc va
nong thon - matac pham acham en nhng
van exahoi vatriet lysau sac. ay khong phai
ladi ay xahoi hay mui nhon cuoc song
nh lau nay khi ban en etai trong sang tac
van hoc nghethuat chung ta thng noi, nhng
vi cach la chon o, tac giaatiep can cuoc
song that cua nhan dan vi bao noi lo cm ao
hang ngay vavovan nhng phi ly, bat cong, ch
khong m theo trang vav van cung may hay
nhng chuyen tnh tay ba tay t ni cong scung
nhng pha sex cau khach retien.
Mat khac, tuy tac giacha conhng oi mi ro
ret vemat nghethuat (cung cotheong quan niem
loi viet chay theo nhng trao lu thi thng nh
hau hien ai cha han alam nen giatr tac
pham?), nhng nhtranh c nhc iem cua
khong t tieu thuyet Viet Nam lalethuoc vao s
kien (nh kecho xong mot chien dch, mot cong
trnh) vacuoc song c thehien bang nhieu
iem nhn, giong ieu - khi latoi, luc lali ke
cua Huynh, luc khac lai langon ngbop chat cua
Nu (ngi v ali dcua Hung), roi nhng trang
nhat kycua Kha (thay hieu trng ni Thai day
hoc) , tac pham trnen phong phu, chuyen tai
c nhieu thong iep en ngi oc.
Giao lyvacuoc song Chao oi! Mot khoang
cach qualn. Cai nhan cach vaphi nhan cach cua
ong thay chtrong gang tac. Lenao lai lamot
kedoi tratrc nhng oi mat ngay th, trong
veo kia. Chmot ieu n gian thoi: Lytng va
ao c. Mi cohang trang dan chng cho hoc tro
trong buoi len lp gichnh tr, ao c. Nhng
mi lai bat lc trc nhng cau hoi cua nhng a
tre15-16 tuoi. Tai sao mot ong chutch xaX. vo
cbat giam cam anh ap coThuan cho en phat
ien?... Thay i! Ban B MyThanh Hng em
qua theo gia nh vt bien gii sang Hong Kong
roi thay!... Thay i! Cai L. hoc lp 9B, thay con
nhkhong? Em nghe noi congi gap noNha
Trang i ban hoa!... Hi oi! au n thay. Th
hoi mi lam c cai g ecu cho nhng a hoc
trokhon kho.
Chmot oan nhat kycua thay Kha anoi
len bao canh i trtreu cua xahoi khong chlay
ong lng tam ngi thay. Vi Thai, ngay ben
canh hoi c em du vemoi tnh au vi mot co
gai Huelas ovv nhng ngonhan vaau tr
mot thi:
Tai sao toi khong coquyen cam men mot
cogai Huedethng. tuoi ay, toi cung cha
hieu c rang: Mot anh lnh cothevt qua
c bai mn day ac, a c mot ai oi oc
lap vt qua tuyen phong thucua ch song Bo,
MyChanh ethoc veanh giac tai vung sau
phaTam Giang, anh nhau vi ba tieu oan thuy
quan luc chien vao vay rap, ban nat bai cat Trieu
Dng, lam tan nat lang PhuLng, chSa, Hien
Lng; sau cachuc ngay tri anh chong can,
ai oi b tieu hao quana, toi akhong chet.
Nhng, toi akhong lng trc c nhng tr
lc cam bay cho mot tnh yeu Phai t lau na,
toi mi hieu cai nguyen cchnh yeu gay cho
Lien vatoi biet bao phien muon, au khochnh la
s mac cam cua mot cheonay vi mot cheo
khac, gia ta vach, pha ben nay vapha ben
kia, rang khong thecos dung hoa.
Trong chuyen kecua Huynh th con nhieu xot
xa hn na. Tchien trng ve, mac ducoMen,
v anh, cocon vi chutch xa, anh van nen long
gicho gia nh khong ov, gop sc xay dng
hp tac xa. Nhng anh ahai lan bkhai trkhoi
ang v au tranh vi tean cap vabephai lang
xa, en mc phai boquei lap nghiep pha
Nam Cuoc i khong t nhng sophan cay ang
nh the, nhng tieu thuyet cua oKim Cuong
khien oc giasau khi gap sach lai, phai suy ngam
nhieu chnh lanhtac giaathehien chung vi
giong ieu t van. Xin hay nghe Huynh t
van sau nhng bat hanh khon ta:
Bom an khong giet noi toi. Lenao toi lai
chet nhuc nhavetay nhng thang xau xa, etien
cai lang nay Bon tram con ngi anam lai
vi at rng phng Nam, Lao, Campuchia vaca
bien gii pha Bac. S hy sinh ay khong bao gi
vongha; cung khong phai echo nhng tay can
boh hong thoi nat uc khoet cua nhanc e
lam hai dan. Neu toi khuat phuc tc latoi cotoi
vi bon tram con ngi kia cau a. Toi khong tin
ho achet, Thai a. Ho van ton tai vanhn chung
ta ang song, ang xs vi nhau hang ngay.
ChcoCON NGI mi biet t van. T van
cung lathc tnh. Nhng ngi lnh tng lavt
qua chien tran khoc liet, setrve cuoc song bnh
yen nhng roi ho cht tnh ngoau tranh chong
oi ngheo, chong cai xau xem ra cung that cay
ang, gian kho; cung nh vt qua nhng canh
rng lam gai goc, b hiem tng seen c vi
mat bien bao la em anhng hoa ra bien cung sau
tham song giokhon lng
Cophai v vay maket cuc cua tieu thuyet
nh lal lng, chang biet cac nhan vat sei ti
au. Nhng chnh tac giaakp lygiai ieu nay
phan cuoi cuon sach: Cole, cu Angghen v
ai anoi ung. ng bao git huyen hoac, ly
tng hoa cuoc song. au tren trai at nay con
ngang trai bat cong, con s giau ngheo, con ca
ngi cham chvakeli bieng, con cai cao ca
xen lan vi cai thap hen, con phai au tranh
Tu van va thuc tnh
cung oKim Cuong
(oc Sau rng labien, tieu thuyet cua oKim Cuong, NXB Lao ong, 2011)
NGUYEN KHAC PHE
nh vn Kim cung
Vn
52 Vn Hin
ViT nam
53
ngoai nh: Mi (ao dien Kim Tae Kyeong),
Thng Hai (ao dien Mikael Hafstrom)
Ben canh hoat ong nghethuat, tnam 2006,
LyNhaKyathanh lap mot doanh nghiep hoat
ong trong lnh vc thng mai - au t vasan
xuat cac chng trnh giai tr machtrc tiep lam
Tong Giam oc vacung nhanh chong at c
nhng thanh cong ngoan muc.
Tnam 2009, nghesLyNhaKybat au cac
hoat ong xahoi tthien vi cac vai tronh
ai snu ci tai Viet Nam cho tochc Opera-
tion Smile; PhoChutch quytthien Sheen Hok
quoc tevalaChutch Sheen Hok tai Viet Nam.
ac biet, nhnhiet huyet cua LyNhaKy, Quyt
thien Sheen Hok Viet Nam ara mat hoat ong
vi s ung honong nhiet cua cac v lanh ao
ang, Nhanc, Quoc hoi, cac bonganh, gii
doanh nhan vanhieu tr thc, van nghes. Trong
th chuc mng s ra i cua Quy, Botrng Bo
VHTT&DL Hoang Tuan Anh anh giacao vatrao
gi nhieu niem tin vao thanh cong cua Quy: at
nc ta atrai qua nhng nam thang chien tranh
ac liet, elai nhieu di chng, benh tat cho hang
van treem vanhan dan ta. Chnh v vay, viec ra
i Quytthien Sheen Hok Viet Nam laviec lam
nhan ao, mang tnh nhan van sau sac, gop phan
lam vi noi au, giam bt khokhan, mat mat,
thiet thoi do hau quachien tranh gay nen oi vi
cong ong. Tin tng rang viec ra i cua Quy
tthien Sheen Hok Viet Nam sethc hien thanh
cong muc ch vayngha cao ep cua mnh, gop
phan mang en hanh phuc, nuci cho nhieu gia
nh, nhieu treem Viet Nam.
Ketbuoi ra mat Quytthien Sheen Hok
Viet Nam tai HaNoi vao gia thang 5/ 2010 vi
da tiec au giatthien mang ten Anh sang cho
em thu c hn 2 tyong, LyNhaKyatam
ri xa lang giai tr mach ang lamot ngoi sao
hot edon het thi gian vatam sc thc hien
chng trnh tthien cua Sheen Hok Viet Nam
machvacac cong s avach ra.
Sheen Hok lamot to chc tthien coquy
mothegii do typhuHong Kong Alice Chiu,
Chutch Tap oan Henyep lap ra tnam 1994
vaatrien khai hoat ong giup treem ngheo
nhieu nc chau A. Trong nhng t tham gia
hoat ong tthien vi Sheen Hok quoc te, LyNha
Kyc baAlice Chiu rat quymen, nhan lam con
nuoi vaecvao nhng v tr quan trong cua
Sheen Hok v nhan ra s ong cam gia mnh va
conghesngi Viet xinh ep, nhan hau nay. Ba
Alice Chiu noi: "Toi alam tthien hn 30 nam
nay, ieu hanh quySheen Hok Quoc te15 nam
qua. Toi cosnhay cam rang LyNhaKychnh la
ngi toi can. Ngay lan au gap mat, toi thay co
ay comot tam long cao cavathanh thien. Co ay
selam tron trach nhiem Chutch quySheen Hok
Viet Nam, kiem v tr PhoChutch quySheen
Hok Quoc te".
Kehoach hoat ong trong 5 nam au tien cua
Sheen Hok Viet Nam do LyNhaKylam Chutch
chuyeu tap trung vao hai lnh vc chnh lay te
vagiao duc nh: Thu thap thong tin cac treem
b khiem th echa tr vaphau thuat, tang qua
vatai tr hoc bong cho nhng treem ngheo hieu
hoc, xay dng trng hoc vabenh vien vung
sau vung xa, xay nhatnh ngha valam cau nong
thon...trong otrong tam nam au tien latien
hanh momat cho 1000 treem khiem th cohoan
canh khokhan.
ahn 5 thang nay, ngi ta dng nh khong
con gap LyNhaKytrong nhng bocanh at tien,
Ly
nha

ai sDu lch VN ladanh hieu danh dc BoVH,TT&DL

danh cho canhan hoi uieu kien phuhp cho cong tac
tuyen truyen, quang ba, xuc tien hnh anh du lch VN.
Theo quyet nh cua Bo, ai sDu lch VN phai cochuyen mon
cao trong lnh vc du lch, cokhanang van ong tai chnh tcac
nguon lc xahoi phuc vu cong tac tuyen truyen quang badu
lch, cokhanang trnh bay trc cong chung nc ngoai bang
tieng Anh hoac ngon ngstai, phai tham gia cac hoat ong va
thc hien cong viec c uy nhiem trong nhiem kyai sdu
lch VN
Theo ong Nguyen Van Tnh, Cuc trng Cuc Hp tac Quoc
te, BoVHTT&DL, trong so7 ng cvien vao danh hieu danh d
tren, LyNhaKylangi duy nhat t ng ra ng c. Tuy vay,
ngi nnghes xinh ep, lch duyet nay lai noi bat vi nhieu
u the: tng laai smot sothng hieu noi tieng thegii, co
quan hevi nhieu tochc quoc te, trong ba nam qua rat noi bat
vi cac hoat ong tthien trong nc vathegii, tnh nguyen t
lo moi chi ph cho cac chuyen i quang bahnh anh du lch Viet
Nam trong, ngoai nc, giao tiep tot bang tieng c, tieng Anh,
tieng Hoa, lai cohan mot chng trnh hanh ong hap dan va
khathi, LyNhaKy c chon lam ai sDu lch VN nhiem ky
au tien v nhng u themacac ng vien khac khosanh c.
LyNhaKyten that laTran Th Thanh Nhan, sinh ngay 19
thang 7 nam 1982 tai Vung Tau, Viet Nam, quegoc Thai Bnh. Bo
tng lamot chien sac cong rng Sact trong khang chien chong
My. 16 tuoi, chcsang c hoc, sau otot nghiep khoa Kinh
tetrng ai hoc Real. Nam 2005, chtrveViet Nam, tham gia
lang giai tr vanhanh chong trthanh mot ngoi sao c yeu
men qua nhieu vai dien trong cac bophim Kieu nvaai gia,
Tnh yeu con mai, Chuyen tnh yeu, Giamua mot thng e,
Bc chan hoan vu, Gionghch mua, Vang trong cat LyNha
Kycung tng tham gia mot sobophim cua cac ao dien nc
ai su
Du lch Viet Ham
NGUYEN PHNG THAO
0yz Z8}9}Z011, tr00y c00c yzp y0 0z0 ck| v0| Z 0y00| 000y 0z0 t0 ck0c 00w 0p00 w0r|0: 00y 80r0zr0
w000r, 0k0 t|ck, 0y00| sz0y |zp c00c 0z0 ck00 t0z0 cz0 00w 7 w0000rs, vz 00y J0z0 Pz0| 00 |z I000t0,
0|zN 00c t0 ck0c 00w 7 w0000rs , 0kz0 8z0y 0k00y 0kz0 v|0k hz l00y |z N0t tr00y Z8 00y c0 v|00 |0t
vz0 v00y ck00y k0t 0z0 ck00 7 k q0z0 tk|00 0k|00 tk0 y|0| N0|, 80 z0 k0z, k0 tkz0 & 00 ||ck 0z c00y 00
q00t 0|0k 00 0k|0N 0|00 v|00 0|00 z0k, 0y00| Nz0 l 0kz k |z 0z| s0 00 ||ck |0t 0zN, 0k|0N k t0 tkz0y
9}Z011 000 tkz0y 9}Z01Z. 0k|0N v0 0z0 t|00 c0z 0z| s0 00 ||ck l 0kz k |z t|ck c0c tkzN y|z vz0 000y 0z0
ck00 v|0k hz l00y vz0 0z0k szck 7 k q0z0 tk|00 0k|00 tk0 y|0| N0| s0 k0t tk0c vz0 0yz 11 tkz0y 11 t0|.
T tri qua: B alice chiu (m nui L nh K) - ch tch Qu
Sheen Hok Quc t, GS Hong chng - c vn Qu Sheen Hok
Vnv ngh s L nh K - Ph ch tch Qu t thin Sheen Hok
Vn, trong mt hot ng ca Trung tm ncBT&PHVHDTVn
Vn
54 Vn Hin
ViT nam
55
trang iem long lay, xuat hien nhng ni sang
trong tai TPHCM hay HaNoi. Thay vao o, ngi
ta lai gap ngoi sao nay trong nhng trang phuc
gian d, khong son phan, tat bat phugiup cac bac
skham benh cho treem khuyet tat nhng vung
sau vung xa. Ch tng tam s vi chung toi: C
moi chang ng toi i qua, thay nhng a tre
tat nguyen hon nhien ci ua makhong ythc
c nhng khiem khuyet cua mnh, tim toi nh
that lai. Chung con quanhoebiet c nhng
thiet thoi vakhokhan ang chi chung pha
trc. Nhng g toi lam chlacogang nolc xoa
i phan nao nhng chong gai malutresephai
trai qua. Toi hi vong segiup c nhieu trenhat
cothe. Toi sei, seen vasenolc nhieu hn
na ecothegiup c nhieu hn nhng a
trebat hanh dunhng chuyen i nh vay lay i
cua toi khong t thi gian vac hoi nghenghiep,
nhng toi van rat man nguyen.
Sau khi ai dien cho Sheen Hok quoc tetham,
tang mot chiec xe bay chovatai tr momat cho
100 em khiem th em Trung tam nuoi day tre
khuyet tat tai Nanning (Trung Quoc), LyNhaKy
venc, en vung nui cao Quang Nam tang sach
v, odung hoc tap va100 chiec xe ap cho hoc
sinh ngheo hieu hoc ay. Tiep o, ch tochc
ket hp vi SY tetnh Bnh Phc thc hien d
an kham vaieu tr cac benh vemat cho 500 tre
em tnh Bnh Phc, chon a 100 em veBenh
vien Mat TP.HoCh Minh ephau thuat.
Mac dulien tuc di chuyen khap ni catrong
vangoai nc evan ong vathc hien cac hoat
ong tthien, het sc vat va, ban ron nhng Ly
NhaKyrat vui vacam thay man nguyen v hoat
ong tthien agiup ch hieu ra nhieu giatr
cua cuoc song, ac biet laniem hanh phuc c
giup ngi khac, c em lai niem vui hanh
phuc cho nhng ngi bat hanh, thiet thoi. Ch
ghi trong nhat kynhng chiem nghiem cua mnh:
Tthien khong phai nghemalanghiep. Ng-
heth cothekinh doanh kiem tien nhng nghiep
th khong. Tthien khong nhn tgoc odoanh
nhan ekiem li, khong lam theo kieu nghesye
noi tieng. Tthien phai nhn ttrai tim. Trai tim
lacha khoa ket noi moi ngi
au nam 2010, LyNhaKyatm en t
nguyen lam mot thanh vien cua Trung tam Ng-
hien cu Bao ton vaPhat huy Van hoa Dan toc
VN vatch cc tham gia nhieu hoat ong cua
Trung tam. Cothi gian, LyNhaKynh con thoi
lien tuc ra Bac vao Nam ecomat trong cac hoat
ong tuyen truyen quang bavan hoa giao thong,
nghethuat ca tru, quan ho van ca tai ttai
thuoHaNoi vaTPHCM. Chnhan chc vuPho
Giam oc C quan ai dien tap ch Van Hien Viet
Nam tai TPHCM, conhieu sang kien tochc gii
thieu tap ch Van hien Viet Nam vi cong ong
ngi Viet vaban bethegii. Cac tr thc, van
nghes, nhabao cua Trung tam vatap ch Van
hien Viet Nam, trong oconhieu bac lao thanh,
rat quymen s chan thanh vatinh than cau hoc,
cau tien cua LyNhaKy. Tran trong nhng hoat
ong ben bvot v cong ong vatam chan tnh
cua ngi nghes trevi van hoa dan toc, GS,
Anh hung Lao ong VuKhieu, covan cua Trung
tam vatap ch Van hien Viet Nam at tay viet
tang LyNhaKycau oi: Tam tran thien hanh
cao thanh nha/ Tai vt minh tinh ep dieu ky.
Khi nhan cau oi nhieu tin yeu khch lecua nha
van hoa hang au at nc, LyNhaKycam ong
noi vi GS VuKhieu: Chau secogang phan au
exng ang vi cau oi bac tang
Nghesxinh ep, nhan ai, nang ong vanhiet
huyet vi at nc LyNhaKyrat xng ang vi
trach nhiem vinh dai sDu lch Viet Nam. Tin
rang ch sethanh cong trong cng v nay vi b
quyet mach achiem nghiem sau sac: Trai tim
lacha khoa ket noi moi ngi.
ngh s L nh K vi tr em ngho vng xa
GS.TSKH Phan ng nht - ch tch Hi ng bo co kt qu nghim thu cng trnh
N
gay 27 thang 9/ 2011 va qua, tai HaNoi,
Lien hiep cac hoi Khoa hoc vaKythuat
Viet Nam atochc nghiem thu etai
Quatrnh hnh thanh vaphat trien nghethuat
Cai lng do Trung tam Nghien cu Bao ton
vaPhat huy Van hoa Dan toc thc hien. ay la
cong trnh nghien cu khoa hoc cap bo, GS Hoang
Chng lam chunhiem vi s tham gia nghien
cu cua GSTS Nguyen Thuyet Phong, NST.TS
Bach Tuyet, nhanghien cu Nguyen TheKhoa,
nhaviet kch Van S, nhac sQuoc at, TS. hoa s
oan ThTnh.
Hoi ong khoa hoc nghiem thu etai gom
GSTSKH Phan ang Nhat, Chutch vacac thanh
vien: TS Nguyen Hu Thc, Vu trng Vu Van
hoa Van ngheBan Tuyen giao Trung ng, TS
LeToan, Giam oc Hoc vien Am nhac Quoc gia
VN, NST LeChc, PhoChutch Thng trc
Hoi NghesSan khau VN, nguyen Giam oc Nha
hat Cai lng VN, TS Pham Viet Long, Chutch
HQT Nhaxuat ban Dan Tr, TS Pham Tr Thanh,
Chunhiem khoa Kch hat dan toc, ai hoc San
khau ien anh HaNoi.
Sau bao cao tom tat cong trnh cua GS-Chu
nhiem Hoang Chng, cac thanh vien hoi ong
nghiem thu aphat bieu anh gianhng thanh
cong vahan checua cong trnh. Cac thanh vien
Hoi ong cho rang Cong trnh aat c nhng
muc tieu vanhiem vu khoa hoc era, khai quat
c quatrnh hnh thanh vaphat trien gan 100
nam cua nghethuat Cai lng, bc au tong ket
c nhng ac trng venoi dung vanghethuat
cua Cai lng, rut ra c nhng bai hoc thanh
cong vathat bai cua Cai lng qua cac chang
ng lch s. Tuy con mot sohan chenhng ay
lacong trnh thehien tam huyet cua nhng ngi
thc hien vacogiatrlyluan cung nh thc tien
cao. Cong trnh segop phan quan trong vao viec
bao ton vaphat trien nghethuat Cai lng, loai
hnh kch hat dan toc c nhan dan canc ta
yeu thch nhat trong theky20.
Hoi ong nghiem thu cung cho rang ay la
cong trnh can c phobien rong rai v nokhong
chhu ch vi cac nghes, nhanghien cu Cai
lng, san khau macon can thiet cho ong ao
oc giamuon tm hieu venghethuat truyen thong
dan toc. GS.TSKH Phan ang Nhat, Chutch Hoi
ong, aengh Lien hiep cac hoi Khoa hoc va
Kythuat VN bosung kinh ph exuat ban cong
trnh thanh sach.
Hoi ong nghiem thu abophieu anh gia
cong trnh at ket quaxuat sac.
Nghiem thu cong trnh
Quatrnh hnh thanh vaphat trien
nghethuat Cai lng
Vn Hin
ViT nam
57 56 Vn Hin
ViT nam
N
hluc con ng coi tam, acolan
Nguyen Ngoc Tng chia senhng li
ca ay latnh cam thieng lieng ong danh
cho Bac Giang. Vaocung chnh lalydo khien
nhng giai ieu thiet tha c vut len trong gi
phut ly biet. Nguyen Ngoc Tng conghedanh
Manh Tng. Khong hoat ong nghethuat chuyen
nghiep nhng HaBac cu(nay laBac Giang, Bac
Ninh) nhieu ngi biet ti nghedanh Manh Tng
vi giong nam cao ac biet. Cho ti tan bay gi,
duahn 20 nam troi qua nhng cau con trai cua
ong van khong quen an tng ngay nhothng
c bocho i theo xem bieu dien. Giong nam
cao cophan hi manh nhng anh, khoelai co
cach nhachnhe cvut len, hut ngi nghe vao
thegii cam xuc cua ong khi thehien ca khuc Ve
tham me (Tran Chung) trong mot buoi ai hoi
cong oan tnh HaBac ngay ay. Manh Tng gi
c phong ogiong hat cho ti nhng nam bc
sang tuoi luc tuan.
Hn 10 nam trc, tuoi 61, van thuy chung
mot niem am meManh Tng aghi dau an
ang nhcho snghiep ca hat ban chuyen nghiep.
Ong tham gia Lien hoan Tieng hat Ngi cao tuoi
toan quoc lan thnhat - nam 1999 do ai Tieng
noi Viet Nam tochc tai HaNoi vi: HoCh
Minh ep nhat ten Ngi (cua Tran Kiet Tng)
vaang acho ta sang mat sang long (cua Pham
Tuyen). Ca2 ca khuc eu thuan li cho giong nam
cao, nhng ola2 mang mau khong decung the
hien trong mot giong hat. Neu HoCh Minh ep
nhat ten Ngi can chat giong terno bay (nam
cao nhe) lai hat kythuat legarto (tam hieu lahat
dnh ket gia cac not nhac) th ang acho toi
sang mat sang long lasthao ket hp vi tnh
trtnh, phai biet ieu tiet am thanh, hi thsao
cho ca khuc nh mot quatrnh chuyen ong, thay
oi cua thegii cam xuc c bat au mot cach
t nhien, nhe nhang vi am lng nho, cng o
am thanh ln dan eroi ao len niem thao khon
xiet. Vay maManh Tng athehien 2 ca khuc
trong mot buoi thi. Van con nhcuoi buoi thi
NSND Tran Hieu - thanh vien giam khao - aen
bat tay Manh Tng: Cau cochat giong khaac
biet. oat Huy chng vang, cothecoi ladau
cham tron trnh tong ket cuoc i ca hat cua ong.
Thi gian sau ong choi khi hat trong cac buoi
sinh hoat cua Hoi Van nghetnh.
Chia tay ca hat nhng mau nghes th van
chay trong tam hon Manh Tng. Chabiet t
au nhng giai ieu hao hung co, trtnh coc
an xen, quan ben trong tam hon ong, hien ra gan
nh sthach thc vi ong, thoi thuc ong, hoi giuc
ong, cho ti mot ngay noat bat trao. Cam cay
guitar ong voi ghi nhng dong cam xuc ay ra ban
nhac. Tat nhien ochlanhng giai ieu ban au,
van con phai chnh sa, ong biet thevaakhong
ngan ngai tm ti nhac sTuan Khng cung mot
vai ngi ban nht van. Stiep sc nhiet tnh
cua ho, ong aconhng ca khuc gan vi cai ten
Nguyen Ngoc Tng.
Li thetrong sang tac ca khuc cua Nguyen
Ngoc Tng lacogiai ieu ep, cocao trao. Han
ong coc nosau cachang ng may chuc
nam ca hat. Chtrong quang chng hn mot nam
Nguyen Ngoc Tng asang tac gan 20 ca khuc.
Tam trong sooc chon ra egii thieu trong
album Nhngi con gai song Thng do Nha
xuat ban Am nhac phat hanh nam 2005. Tam ca
khuc, mot con sokhong ln, qua s chap canh
cua mot e-kp gom cac ca s tai nang: Tan Minh,
Trong Tan, Lng Huy, Hoang Tung, Anh Dung...
cung cac nhac sbien tap, phoi kh Nguyen Quang
Long, c Ngha, VuHuy Sn agii thieu c
phan nao s a dang trong tam hon nghes cua
Nguyen Ngoc Tng. Tmot kyniem thi xa xa
Viet Bac yeu dau, ni ong atrai qua tuoi th
ay gian khotrong VeCao Bang en giai ieu
soi ong ay nhiet huyet trong Khuc du xuan.
Nguyen Ngoc Tng ong cam vi nhng tam s
mang tnh t s trong th Trong Viet eroi a
khoac len nogiai ieu rock ballat - trtnh ma
rc la - trong Da khuc Nha Trang hay em ai,
dap du tieng khen goi ban cua chang trai HMong
trong Nhphien ch tnh.
Co ti mot na so ca khuc trong album
Nguyen Ngoc Tng danh tnh cam cho Kinh Bac,
Bac Giang vadong song Thng. Cam xuc mua
xuan labc tranh mien queKinh Bac vi song
uong, song Thng, song Cau vao mua em
i chay hoi, giot sng trong nang vng taao
bay hay mot cam giac menh mang, ay chat
th vathat ang yeu: Anh ngc dong Thng/
Anh xuoi dong Thng/ Tm ngi con gai nam
xa ni nao trong Nhngi con gai song
Thng. Vi T hao thanh phoBac Giang ong
gop them cho tnh nhamot ca khuc tap themang
am hng hao hung. Nhng colean tng nhat
lagiai ieu hung trang an xen kheo leo gia hai
sac thai t hao vatnh cam danh cho quehng
trong ca khuc Song Thng kyniem maTrong
Tan athehien thanh cong.
Nguyen Ngoc Tng chay cung nghethuat
cho en nhng hi thcuoi cung. Ong kp hoan
thanh mot ca khuc viet vephocoHaNoi, ola
tnh cam ong dang manh at thieng Thang Long
- HaNoi trc ngng ca 1000 nam; cung la
ytham cam n ni ong agan bonhng thang
ngay cuoi i. Toi biet, Nguyen Ngoc Tng van
con bon nhng d nh, ytng ap uvi Kinh
Bac, vi song Thng vay maong avoi ri xa
coi tam. Gith Nguyen Ngoc Tng ani nao
xa lam, van mong ong luon c bnh an!
Hang long
vi song Thng
NHAT GIANG
0| s00y k000y, s00y k000y! 000y s00y vz0 00|, 000y
s00y vz0 ck0. 000 000c v0| 0z 000 00c 000 tr00y. l0 tkz0k
I000y 0|z0y ck|00 c00y c00 00, trz0y s0 z0k k00y sz0y Nz| q00
k000y.... |00y 0kzc Nz0y zN k000y c0z 0z0 0kzc y|z0 k000y k0t
k0p c00y 0kzc 0|00 t0 z0 z0 N0t kk0| zN tkz0k k00y trz0y cz0y
|zN ck0 yI00y kzt 0zN cz0 kz0 sz0y c0z r00y z0 tk0N pkz0 0z
0|0t v0| 0k00y |0| cz tr00y 800y k000y k 0|0N - N0t sz0y tzc
c0z 0y000 0y0c 000y v0t |00 tr00y |0c 0z0 00, y|0| vz0 0yk0 s|
8zc 0|z0y, hz 00| |z0y |0, 00| 0y0| ck|z tz 00y |z0 c00|. 0z tr00
kz| 0zN k0 t0 0yz ck|z tz 0y00| 0yk0 s| N|00 q00 k|0k 8zc 0k00y
0k00y y|z| 0|00 0z x0c 000y z vz0 Nz| vz0 v000y tr00y t0|...
ngh s nguyn ngc Tng V chng ngh s nguyn ngc Tng v chu ngoi, 1999
Vn
58 Vn Hin
ViT nam
59
1. The la 46 nam sau ngay ri trng pho thong toi lai
gap c thay.
Lan nay toi gap thay qua cuon th phap.
La thay roi ma hom nay tren 80 tuoi thay lai quay tr ve
lam hoc tro, e vui vi cai thu chi th phap cua cac nha nho.
Thu chi nay thuoc ve the he bac an anh mot thi ma hoi
con nho thay tng biet en.
Lau lau trc ay c nghe mot ngi noi: Ong Tuyen
hoi nay ang theo hoc th phap, thu giao vi th gia Nguyen
Xuan Hoa noi tieng mot thi. o la nhng nam thay toi a
ngh hu.
Va bay gi th thay co cuon th phap cho rieng mnh.
(Toi vo cung thch thu vi tap ban thao nay cua thay. Thi
hoc pho thong toi co hai nam hoc ch Trung Quoc do thay o
Khac Cap, ngi Phu Tho day. Giao trnh hoi o co phien am
Latin va ca Han Nom. V ong noi, ong bac ngoai cung eu co
nho hoc nen t be toi cung b cuon vao nghe am ao ch
ngha, thanh ra cung hieu phan nao cach chi th phap ma
ngay nay nhieu ngi muon phuc co khong nhn thay ma a
phan la adua)
2. Cam tap ban thao th phap cua thay toi tren
tram trang toi that boi hoi.
Thay tren tam mi tuoi roi ma van con hng
khi c vi nhng kieu thc roi ram trong nhng
qui nh cng nhac cua loi viet ch Trung Hoa khien
toi ne qua. Tren the gian nay, hau het ch viet ch
n thuan dung e k thac ngon ng trao oi. Nhng
ngi Trung Hoa a nang ch viet cua ho len thanh
thu chi vi nhng chuan mc khat khe, tao them
mot khong gian mi, mot tang gia tr mi cho ch,
nang no len thanh mot th nghe thuat tham thuy.
Ch viet cua ngi Trung Hoa a thanh th van hoa
cao cap, co ve xa x trong thi ai ma ong tien ang
sai bao con ngi.
Cho nen toi mi bao thay bay gi con me c
th phap vi ung ngha tieu dao th that trong long
thay knh trong vo cung.
3. Toi ang ngh en bon ch An ban lac ao (vui vi
ao, yen tam vi cai s ngheo) va ngh ti t cach thay. Vi
lp ngi co cach song xuc tien bo tui khong biet chan nh
thi nay th ho se bao cau noi o la cua am ngi gan d.
Con lp ngi b coi la gan d kia th nhn xeo am ngi
ch biet om tui tien ngat ng ma xuat ngon rang: Ka, no la
cai giong g nh?.
La ngi quan sat khach quan, toi nhan thay thi nao th
co t duy ay, ca hai thi eu ung ca. Thi ai an cn da
muoi gi lay ao nha va thi ai th phu khinh ban (trong
giau khinh ngheo) thc ra luon ton tai, long vao nhau, trong
no co kia. Ch co ieu thi nho hoc manh th ke coi trong ong
tien lan lut vao bong toi. Thi nay ong tien ng len cai at
cuoc song th nha nho anh ngam ngui vi goc rieng san
nha mnh.
Rong dai nh tren e tr lai cau chuyen thay toi chi th phap.
Ong that co ban lnh khi tr lai c vi thu chi nay trong canh ban
han. Ma muon chi c th phai tm hieu en goc gac ngon nguon.
Nh the khong phai la khong mat cong. Va o mi ch la be noi,
cai sau xa nam trong tng dong th phap la tnh yeu vi cac triet l
pha sau hnh tng cac the viet ch nay. Phai hieu mi me, va co
me mi tm cach e hieu.
Thu hoc ng thay thay nho nha nhng toi khong he biet
rang ong a tng en vi Han hoc. Thch th ca va a dan than
cuoc i o vao trong vai ngi thay day van hoc. Cai tnh yeu nho
hoc han c ap u nh ong giam gi ngon la nguon, i co c
hoi mi bung len. Co phai vay khong?
Chi th phap cung co dam bay ng.
Co ngi ch can ch ep ch la, thch ngam no nh mot bc
tranh.
Co ngi lai cho kieu ch la phu. Cai chnh la s sau xa trong
y t cua cau ch. Hai loi ngh o eu la khap khieng, th phap ma
nh vay th khac g ngi cut mot chan vay.
(Con co loai th ba, ang buon hn la chi theo phong trao, la
a-dua. Treo ch nhng khong hieu g lai ngh o la la bua ho menh.
ay la loai vt i, khong tnh).
Th phap y la can cot, con ch la dung mao cho cai can cot kia,
sao dam coi thng ben nao.
Toi lat tren tram trang th phap cua thay ma giat mnh.
Thay toi qua la hay khi chon i vao thu chi tai t.
Con nh xa, lang toi cac ong o ra ch phai lo tam goi trai gii
thap nhang cho ngi that thanh thoat e lay cam hng, coi viet
ch nh mot th ao nha.
o van phong t bao, but nghien giay mc soan rat nghiem
can.
Nhng tren tram trang ban thao tren tay, toi hieu thay toi khong
chi ch theo loi chat che cua nho hoc ngay xa. Ong that phong
khoang khi chon cho mnh loi chi tai t, phong but bat k luc nao
khi co hng. Khi th tren mot t A4 a s dung mot mat, khi tren
manh giay bao co san tren ban. Luc lai tren manh giay ieu. Co
nhng t mc vung tan tan Rat nhieu th phap thay ra khong no
mc, du chng phap kha qui chuan. Nhng ch m ch to dat
day thay phong but cho ngi ta cam nhan nh oan ngi i trong
sng mai, m m nhan anh. Va hn the hon ch cung tr nen
phieu dieu cung con ch. Qua la cai khong co y khi viet, ch lo chay
theo xuc cam a lam nen sc truyen cam phi thng oi vi toi.
Nhng con ch gi cho ta thay chan dung mot ong o cuoi thi nho
hoc lay cai vet tch tan nho lam th tieu dao, lay y t cua li ngi
xa la ban tam tnh ma khong phai em ch e th, o chang la thu
chi sang trong lam sao.
Toi e noi na cung bang tha. Hay m tng trang th phap
trong cuon sach nay e tieu dao cung ong, chia se vi ong nhng y
tng ve mot loi nhn nho xa trong tinh than hom nay.
Vay ma ong van khiem nhng bao ay ch la ang hoc thoi,
con ang di dng. Thanh that, theo goc nhn cua toi, hoc k na,
toi e la... hong!
16/8/2011
(Tng th gia Nguyn Hu Tuyn,
thy dy ti)
VI Thay
OC
Thin
a
nhn
Vn Hin
ViT nam
61 Vn Hin
ViT nam
60
T
xa, lang toi khong bnan oi, khong co
conong. Khong coconong v tat camoi
ngi dan khi c 18 tuoi eu c chia
ruong cong. Khong b nan oi lanhnam T
c 12 ba ong tr thc couy tn ln laNguyen
TheHien tutai, Nguyen TheLng tutai, Tran
ien an sat hu tr, ban nhau tochc hop cac nha
giau trong lang van ong hien tien hien ruong,
elap quyNgha thng (congha nh quycu
texahoi). T ba ong xung phong hien ruong nha
mnh trc. Cuoc van ong c tat cacac nha
giau hng ng. Tien th mua lua cho vao kho.
Ruong th au giaphat canh en mua thu lua
cho vao kho. Khi xay ra nan oi th phat khong
cho dan. Khong conan oi th en mua thu lua
mi thay lua cu, tochc ban recho moi ngi, ke
cacac lang khac, lay tien mua them ruong. en
trc cach mang thang Tam, quyNgha thng
cua lang toi acogan 60 mau. Xin noi ro: ruong
cua quyNgha thng khong thuoc cong ien.
Ruong th do Ban Ngha thng ng shu, lua
th ovao kho lang cat dan canh gi. Vesau, ly
trng kiem quan lyruong Ngha thng. Comay
lan lytrng ban lua Ngha thng lay tien mua
ruong t, dan lang biet, kien len phu, phuxtch
thu luon ruong t cua lytrng sung vao ruong
thng. Chnh nhosoruong thng tang len
nhanh chong.
Nha th, nha soan tuong ln Quynh Phu
Nguyen Dieu acobai van bia rat hay veNgha
thng lang Phung Sn. Toan van nh sau:
Nam Tc th3, thang 10, mua ong Canh
Than (1860), kho thoc Phung Sn lam xong. Toi
thay c ngi to ln, thoc cha ay ap, ben hoi: Ai
chutrng viec nay? Nhng ngi lam viec ni
ay nhn toi ap: Ong Tutai Nguyen TheHien
hng dan bon toi ban tnh xay dng nen ay! T
otoi biet ong Nguyen TheHien langi colong
tot lai chcho moi ngi lam viec tot cung elai
tieng tot tren i. Tam long ay phai c noi cho
ngi ngi cung biet. V thetoi chang quan cai
viec ngoai tam tay vi, dam en ay vung but
mua thng gang sc tobay. Keganh ghet secho
toi ladua nnh, mac, ngi colong sebao toi la
cong tam cung tot. Chuyen hay nh vay lieu toi
muon khong noi c ?
Clay nam Bnh Dan (1806) lam moc, tnh
en nay, xanay khong hecothoc d tr, ngi
dan chbiet lo chuyen trc mat chkhong he
ngh chuyen lau dai, kei lnh th nhieu nhng
thng tat khong c lo chay cha. Cac bac tren
trc colong muon chnh on song cung khong
biet phai lam g.
Gia luc ay tri cho c hoi, ong Tutai Nguyen
TheHien xuat hien acung nhng ngi tam
huyet ban cach, nhom hop dan chung mahieu du.
Trong phut choc, long ngi xem viec ngha nang
nh non Thai, xem cua cai nhe ta long hang.
Nhng mong lam c viec ngha cho sau trc
ven toan.
Kho lam nay lap nen lado long dan hao hiep,
mangha claong TuHien, roi th suot thi
gian oc xuat cong viec, giam sat xuat nhap, quan
lychi tieu, chay ngc chay xuoi, cong lao ay au
phai nho?
Oi! Bao nam khon kho, khong biet lay g thu
vao phat ra manay kho lam ay ap nh thenay
labat au tnam ay. c mua, mat mua eu
cod phong, bao lut khohan cung khong lo s.
Tram i sau hakhong nhac: tay macocm,
cochao ovao mieng ta ? Hakhong nhac: cong
ay, c ay mangi i sau nquen c ?
Tam long ay phai khac vao bia a!.
Sau otri phuTrung Phng LeTrung Khoang
cung cobai van bia chep veNgha thng lang
Phung Sn, cung ay cam phuc:
"Nam Khai nh nguyen nien, toi coen phu
nham tai hat Tuy Phc nay. Comot hom toi i
hanh hat qua lang nghe thay nhahoc, trnh lang,
thay eu rc r, tien lang, lam lua, thay eu tinh
tm. Hoi ra, ngi eu tha rang: "Lang toi ngay
nay c giau cothenay, eu nhcoquan coTri
phulaNguyen TheHien, quan An sat laTran
Cong ien vacoTutai Nguyen TheLng sang
tao ra vay". Nhn toi muon tm stch, ngi lang
ay mi soan tat cacac hang n tbia ch trnh
qua, toi lay lam khen ngi lam, muon et li ky
niem nhng v cha ranh.
en nam Khai nh thhai, thang mi mot,
toi i hieu quoc trai, th solac quyen cua ngi
lang ay nhieu hn cac lang; en kyhan nop bac,
th lang ay nop trc hn cac lang. Xet chosdo
mi biet nhcotien lua cua lang mi c nh
the.
Hoi thang gieng thang hai nam Khai nh th
ba, ong tien b mat gianang, toi em kim ngan
i phat chan. i ngang qua lang ay toi thay dan
tnh ngi ngi eu no am, khong mot tieng
than, lai thay trc ca lam lang ngi qua kelai
ong nch, ay langi cac lang en vay lua mn
lua. Than oi! Cac ong ay khi thuy maxng lap
xaNgha thng ra chang qua muon mu viec ch
Nghia
thuong
lang Phung Sn
MCH QUANG
Vn bia ngha Thng
Khu nh th gia tc nguyn Th Hin,
nguyn Th Lng lng Phng Sn
Vn
62 Vn Hin
ViT nam
63
N
am sat b song Ka Long, ni giap ranh gia
hai nc Viet Nam va Trung Quoc, en Xa Tac
la ni th Ban Canh thanh hoang cua chau
Mong Cai xa la Xa Tac ai Vng. Hien nay en con
lu gi nhieu van bia, hoanh phi cau oi co gia tr lch
s - van hoa lau i ghi nhan cong lao cua cac dong ho
a co cong khai khan va bao ve vung at nay.
en c xay dng t khoang cuoi the ky XVIII,
au the ky XIX, ban au en co ten goi la an mieu Xa
Tac ai Vng. Theo van bia e lai tai en hien nay do
Giao s Hoang Giap - Vien Nghien cu Han Nom dch
nh sau: Thng nghe than coc (than lua gao) than
at chnh la xa Tac ton than; chnh la chua te cua mot
lang, mot nc. T xa ti nay eu lap mieu an e th
t than....
Trai qua thang tram cua nam thang, en a c
trung tu nhieu lan, lan trung tu ln nhat vao nam Ky
Mao 1879 vi tong so tien do cac ho gia nh va nhan
dan trong vung cong c la 538 quan tien va 2.800 van.
S viec nay con ghi lai trong Van bia hien con ang
c lu gi trong en. Khoang au the ky XX mot tran
bao ln xay ra, ngoi en b sat l, ngi dan trong vung
chuyen en vao trong khu vc Soay Nguon.
Trai qua thi gian dai, khoang gia the ky XX en
gan nh bo hoang, trong chien tranh ngoi en b pha
huy ch con lai mot so Van bia va tng mong. Nam
2005 en c UBND tnh Quang Ninh xep hang di tch
Lch s - Van hoa cap tnh. Nam 2009 en c nhan
dan trong vung cong c xay dng lai tren dien tch at
rong 3.935 m2 gom: Cong en, en th chnh, nha th
Mau va mot so ban th ben ngoai, th Chua ba ban
canh, lau co, lau cau va cay hng trung thien th mau
Cu trung thien.
en chnh th Xa Tac ai Vng, dien tch en
rong 56 m2, kien truc kieu ch inh (J) gom 4 gian tien
ng va hau cung. Ben trong hau cung, pha tren ban
th la bc hoanh phi sn son thep vang co nam ch
Han, e la: Thng ang Toi Linh Than, pha di bc
hoang phi la oi cau oi bang ch Han, sn son thep
vang, cau oi e la:
Cong tai Tran Trieu danh tai s,
Sinh vi Tng Quoc hoa viu than
Pha di be th c chia lam ba ban, ban gia
la tng th Xa Tac ai Vng, tiep theo la tng th
c Ong Ca Suot. Ban th ben phai la bai v th cua
mot so dong ho a co cong xay dng va trung tu ngoi
en nay. Ban th ben trai th mot pho tng Mau nho.
Nha th Mau, ben ngoai treo bc hoanh phi co ba
ch Han e la: Bao Phuc ien, di bc hoanh phi la
oi cau oi:
Phat giang thng Tran toa cau tat ng,
Thanh Lam vien noi t nang thong
Ben trong nha th Mau la bon ban th, gom ba ban
th pha ngoai la: Ban th Cong ong T Phu, ban
th Tran Trieu, ban th Mau. Mot ban th Phat.
Ban th Cong ong T Phu th Ngoc Hoang, Nam
Tao, Bac au va ngu v Ton Ong. Ban th Tran Trieu
gom co ba pho tng: Nh v co nng va tng c
Ong. ien th Mau gom co ba pho tng Tam Toa
Thanh Mau (Mau Thng Ngan, Mau Thien va tng
n). Ban th Phat, ban th Phat c chia thanh 3 cap
th cac ong Hoang, Phat Adia, Quan am chuan e va
Phat Ba. Ngoai ra con co Ban th Chua Ba Ban Canh,
Lau co, Lau cau va cay hng trung thien. Ngoai cac
Van bia, tng th en con lu gi c cac o th
cung nh bo chap kch bang go va bang ong.
Theo li ke lai cua nhng cu ln tuoi song khu
vc nay lau nam, hang nam ngoai nhng ngay cung
ram va mung mot hang thang en con co nam ngay
le ln trong nam la cac ngay (tnh theo ngay am lch):
Mi sau thang gieng
Ngay hai thang nam
Ngay mi sau thang tam
Ngay mi sau thang chap
Ngay mi tam thang chap
Trong cac ngay le chnh nay phai ke en ngay mi
sau thang gieng la ngay le cau an, cau cho quoc thai
dan an vi nhieu nghi le truyen thong, ngi chu le phai
la ngi cao tuoi, co chc sac va c ngi trong thon
tn nhiem bau ra lam le. o le co mot con ln to c
lam sach se, tht luoc, long ln nau thanh mot vac chao
to. Ngoai ra o le con lam thuyen giay, rat nhieu hnh
nhan the mang, hoa qua, vang ma, ru, banh cung
bai, len ong mot ngay lien.
en Xa Tac
BANG SN
li cho lang mnh omathoi, khong ngngay
nay lai kp en viec nc, kp en cac lang khac
nh theau.
Nhn otoi ngh lai: trong luc toi lam tri
huyen huyen Quang ien coong Th lang lang
PhoLai, ten laHoVan Tr lap thanh Xathng,
toi coat hai cau oi dan trong lang ebay to
ieu tot. Lai luc toi lam Tri phuphuNinh Thuan,
coong hng s lang ai Long ten laLeVan
Hieu lap xaNgha thng, ngi lang lay lam n.
Toi cung colam mot bai van bia tan dng cai
cong c ay.
Vachang cac ong Hocong, Lecong mathiet
lap Xathng ch li mi comot lang, toi con
chang dam lam ng thay, phng chi cai long
cong cua cac ong nay lai kp en viec nc, kp
en lang khac, matoi lam ng i sao cho phai.
Nhng macai cong c cai nhan pham cua cac
ong, xem trong tcao giacua Nguyen cong i
T c valai li lap t, li bia cua ong Tutai
Nhn An ten laNguyen Quynh Phunoi ra aro
roi, khong con chonao matoi noi lai c na.
Tnay vesau, chmong cho lang ay gilay
thanh nghiep ngay mot them nhieu, ech li cho
cac ong khong biet au lacung. Lai trong cho
ngi cac lang khac noi gng theo o, lam the
nao lam colua d, rng cotien rong, v xahoi
mamviec cong ch, lo viec cong li, thi chang
nhng ngi trung stai hng hoa nh i, dau
en ngi khac hat nh toi ay cung khong sao
makhong khen ngi c".
Cahai bai van eu c khac tren bia acam
thach dng trc Ngha t (en thba nhacong
c lap ra Ngha thng).
NhquyNgha thng ln, lang toi tr cap
cho ganh hat bocua ong Bau Ba trthanh ganh
hat cua lang, phuc vu cac lehoi Xuan kyThu te,
ngay Tet, hat khong lay tien, cho nhan dan xem.
Toi c xem hat botthulen nam. Ganh hat
Phung Sn lang toi cohai kep noi tieng catnh: Ba
GavaChanh ca ong. Ba Gachuyen kep ran (nh
Tiet Cng, Trng Phi), Chanh ca ong chuyen
kep trang kep o(nh ch Thanh, ong Kim
Lan).
Cung nhquylang sung tuc, cho nen Tet nam
nao, ngoai hat bocua lang, lang con tochc ot
cay bong (phao hoa cotruyen) do ong thay Kien
lang KySn san xuat. Nam quyd nhieu th
ot cay bong 12 tang, nam d t th ot cay bong
6 tang. "Cay bong" lakieu phao hoa cotruyen ket
hp vi roi phao. Toi c cac ban ben mua roi
cho biet HaNoi, Bnh acung chuyen phao hoa
nay nhng phan roi th do mot nghenhan ng
di cay phao giat day. Cay bong cua ong thay
Kien th tat caeu c ieu khien bang phao.
Goi "tang" lav moi tang comot kieu phao vi mot
troroi ket hp do phao giat day. Tat camay tang
eu c botr tren cay trugochon di at gia
quang trng rong. Khi bat au, ngi ot phao
ot ngoi at di cung cay phao. Nhng vesau,
ong thay Kien sang tao ra "con nga cham ngoi"
txa chkhong ng di cay phao. Cay phao
c trong ngang gia quang trng chlang toi.
Ong thay Kien ngoi trc hien mot ca hang cach
cay phao khoang chuc met. Ong cham ngoi ngay
tai ay. Mot chiec phao chuot x chay vachay
men theo mot ng day ong ay buoc tchongoi
en cay phao. Chay en gap ngoi cay phao, phao
chuot x ln ra cham ngoi. Kieu "con nga cham
ngoi" txa ay c ngi xem tan thng votay
vang day. Toi con nhmay loai phao vamay kieu
roi. Phao cophao no, phao x. Phao nochcomot
loai khac nhau tieng noto hay nho. Phao x co
nhieu loai: phao giong xay, phao hoa cai, phao
en, phao thang thien, phao chuot. Roi, toi chcon
nhc ba canh: canh xolieng chuc mng nam
mi, canh tien mua (hnh tien bang giay boi, do
phao ieu khien xoay tron di anh phao en),
canh gochuong gomo(chuong mothat c at
tren cay phao, phao ieu khien anh). Trophao
chuong molatrokhien ngi xem ngac nhien, tan
thng nhat. Toi thch cay bong cotruyen hn ban
phao hoa, thch chonoket hp rat hay vi roi.
Dan lang toi ai cung t hao veNgha thng
cua lang mnh. Sau Cach mang thang Tam, do
chutrng hp nhieu lang thanh xa, lang toi hp
vi may lang lan can thanh xaPhc Sn. Vaquy
Ngha thng bxoa, nhap vao cong ien.
n X Tc
Tuy Phc c ma
65 Vn Hin
ViT nam
64 Vn Hin
ViT nam
GII TRELATRONG TAM
Phai khang nh ngay lc lng tham gia giao
thong ong ao nhat chnh lagii tre. Trong khi
o, nhn tcac vutai nan giao thong thi gian qua
c ang tai tren cac phng tien truyen thong
ai chung chung ta eu thay rochuyeu nguyen
nhan gay tai nan giao thong cung nh nan nhan
btai nan giao thong lagii tre. Ben canh o, neu
chxet tren phng dien ythc khi tham gia giao
thong th bophan thieu ythc khi tham gia giao
thong chiem solng ong ao nhat cung chnh
lagii tre.
ehan cheviec vi pham khi tham gia giao
thong trong gii trecan a ra nhieu giai phap ap
dung mot cach ong bo. Can cogiai phap lau dai
mang tnh ben vng, ong thi lagiai phap cap
bach can phai trien khai vanhn thay hieu qua
ngay. Noi cach khac, chung ta can cogiai phap
chieu sau vagiai phap mang tnh cap thiet. Ve
giai phap chieu sau can cos tuyen truyen, giao
duc ythc vevan hoa giao thong ngay tnho, t
chnh trong moi gia nh ti nhatrng. Ben canh
o, can luat hoa cac hnh thc xphat, nang that
cao mc phat tng ng vi moi hanh vi vi pham
giao thong cua ngi tham gia giao thong. Tc la
mot mat va van ong tuyen truyen, giao duc;
mot mat khac phai het sc nghiem tuc vamang
tnh ran e veviec thc hien van hoa giao thong
khi tham gia giao thong. Song, giai phap mang
tnh cap thiet hien nay lacan phai at gii trelam
trong tam cua chien dch tuyen truyen.
Trc het, phai xac nh gii treay bao
gom toan bocac thanh phan xahoi, thoc sinh
cac trng phothong ti sinh vien cao ang, ai
hoc. Tthanh nien trong cac c quan ban nganh
en cac khu cong nghiep, tthanh th en nong
thon Chnh v vay lam sao tochc c chien
dch tuyen truyen coophusong tren dien rong,
bao quat toan bogii tremi laieu can thiet.
Nhng ngay cakhi abao quat roi th viec tuyen
truyen bang hnh thc nao, noi dung g, lam sao
ehap dan gii tre... laieu can ban ti. Bi v
trong xahoi hien ai ngay nay, khi macoqua
nhieu s la chon vanhieu hnh thc vui chi
giai tr cuon hut gii treth khong deeho co
thetham gia tch cc trong mot hoat ong mang
tnh tuyen truyen.
EXUAT MOT VAI GIAI PHAP
1. Tochc nhieu hoat ong nghethuat tuyen
truyen van hoa giao thong:
Can tochc nhieu chng trnh lien hoan van
nghecos tham gia cua ong ao thanh nien e
tuyen truyen vevan hoa giao thong. Viec tuyen
truyen phai cha ng noi dung chnh laneu
cao ythc chap hanh luat giao thong khi tham
gia giao thong. Song, noi dung ay can phai c
truyen tai mot cach kheo leo thong qua cac hoat
ong nghethuat. Chang han nh dng cac v
kch ngan, tochc cac trochi that vui nhon, hom
hnh... etuyen truyen vevan hoa giao thong.
Nhng hoat ong nay cothetochc di nhieu
hnh thc khac nhau nh mot em giao lu van
nghe, mot hoi dien nghethuat veetai van hoa
giao thong
Mat khac, econoi dung mang yngha tuyen
truyen lai phuhp vi tham mycua oi tng
tham gia can phai xay dng noi dung vahnh
thc hoat ong phu hp vi tng oi tng.
Chang han noi dung phuc vu gii tretr thc se
khac vi gii trecac khu cong nghiep hay khu
vc thanh nien nong thon
2. Mcac cuoc van ong sang tac tac pham
veetai neu cao ythc giao thong trong gii tre:
ecoulng noi dung phuc vu cac hoat
ong nghe thuat mang muc ch tuyen truyen
ve van hoa giao thong nh anoi tren can
conhng tac pham mi e cap ti thc trang
van hoa giao thong hien nay mang hi thcua
thi ai, phuhp vi s tiep nhan cua gii tre
cho nen phat ong cac cuoc van ong sang tac
lacan thiet. Viec sang tac nay mrong nhieu
loai hnh nghethuat nh san khau kch noi, kch
hat truyen thong, cac loai hnh am nhac truyen
thong, ca khuc mi thuoc tat cacac dong nhac
ang thnh hanh trong gii tre... Cothephat ong
chung trong mot cuoc thi vesang tac tac pham
nghethuat veetai van hoa giao thong. Cung co
thechia nhothanh nhieu cuoc van ong sang tac
i sau vao tng mang rieng biet, chang han sang
tac kch ban cho kch noi, sang tac kch ban cho
kch hat truyen thong, sang tac kch ban cho cac
loai hnh ca hat dan gian
3. ecao vai trocua am nhac vas tham gia
cua cac ca snoi tieng:
Am nhac laphng tien hu hieu nhat oi vi
moi tuyen truyen. Bi nochnh lacau noi khien
cho noi dung can tuyen truyen en vi oi tng
can tuyen truyen mot cach nhanh nhat. Ngay
trong lch scua at nc chung ta theky20
cung atng thanh cong trong viec thong qua am
nhac etuyen truyen cac chutrng, chnh sach
cua ang vaNhanc ti nhan dan. Chang han
nh hng ng phong trao Bnh dan hoc vu do
Chutch HoCh Minh phat ong nam 1945 nham
xoa nan much, nhieu nghenhan Hat Xam Ha
Noi asang tac phan li vi noi dung van ong
nhan dan i hoc chsau ophonhac tren nhng
lan ieu Xam truyen thong etrthanh nhng
bai xam conoi dung hay lai c trnh bay mot
cach hom hnh dehieu. Hai trong sonhng bai
xam hng ng phong trao bnh dan hoc vu rat
noi tieng ola: Tieu trgiac dot vaHoi tham
cotu. Khi c phobien tren lan song cua ai
Tieng noi Viet Nam nhng bai xam bnh dan hoc
vunay anhanh chong thu hut c schuycua
nhan dan khap canc vahai bai nay van con
c lu truyen cho ti tan ngay nay.
Gan ay, nhom xam Hathanh cua gom cac
nghes NST Thanh Ngoan, NST Thuy Ngan,
NS Mai Tuyet Hoa, NS Nguyen Quang Long a
rat chuyen nhng bai th ve van hoa giao
thong vaalong ieu xam. ang chuylaNS Mai
Tuyet Hoa vatoi athehien mot bai xam vegiao
thong da tren bai th cua tac giaNguyen TheKy
c phat tren song VTV1, VTV3 cua ai Truyen
hnh Viet Nam vao cuoi nam 2010 tao c hieu
quatot.
Chung ta cung can phai conhng ca khuc
mi sang tac vi noi dung tuyen truyen van hoa
giao thong phuhp vi gu tham myam nhac
cua gii trehien nay. ecoc nhng tac pham
nay, can khuyen khch cac nhac s tham gia sang
tac bang viec mcac cuoc thi sang tac theo etai,
viec nay Trung tam Nghien cu Bao ton vaPhat
huy Van hoa Dan toc Viet Nam alam nhng
cha manh. Mat khac can at hang trc tiep cac
nhac s couy tn sang tac vean toan giao thong.
Viec at hang hay keu goi tham gia cac cuoc thi
eu can khuyen khch cac nhac s tretham gia,
nhat laoi vi cac nhac sc ban treyeu thch.
V hn ai het ho langi nam bat c th hieu
am nhac, gu tham mycua gii treeconhng
ca khuc theo ung am hng ang thnh hanh
trong gii tre.
Ben canh o, can cos tham gia trc tiep cua
cac ca snoi tieng magii treyeu thch trong cac
hoat ong bieu dien tuyen truyen van hoa giao
thong. ay layeu toquan trong, lachat xuc tac
hieu quabi ho cosc thu hut ac biet oi vi
cac ban tre. Can khai thac yeu totsc manh
lan toa cua cac nghes ethong qua othu hut
s tham gia cua gii tre, nh thesededang e
truyen tai cac noi dung can tuyen truyen cho van
hoa giao thong vao thegii tre- thanh nien, hoc
sinh, sinh vien...
Van hoa Giao thong
can hng ti oi tng trong tam la
Cioi tre
NGUYEN QUANG LONG
z0 k0z y|z0 tk00y 0 000c tz k|00 0z 000c v| 0k0 N0t cz0 000k 0z0 . 800y, 0z0 c00y kk00y c0
0yk|z |z 0z pkz| 00 tz ck0 00 s0 tkz0k c00y |z kk00y k0 000 y|z0. 0z0 pkz| xzc 0|0k 00| t000y tr00y
tzN 00 ck0z tr| cz0 000k 0z ck|0k |z c00 0y00| vz 0|0N Nz0 ck0t |z tk0c. 0 00, 00z rz 0k00y
0|00 pkzp ck0z tr| v0z 0z0 q0zt 000c cz 0|00 r00y |z0 ck|00 sz0. k0t k0p kz| k0z y|0z 0|00 pkzp
|z0 0z| v0| 0k00y y|z| pkzp tr00c Nzt. N0t tr00y 0k00y 0|00 pkzp tz0 000c k|00 q0z 0kz0k 0kzt,
tk00 t0| 00 |z pkz| c000 k0t y|0| tr0 vz y|0| 0yk0 tk0zt vz0 v|0c t000 tr000 vz0 k0z y|z0 tk00y.
Tch cc tuyn truyn, gio dc thc vn v ha giao thng trong gii tr
67 Vn Hin
ViT nam
66 Vn Hin
ViT nam
T
okyo - Thu o cua Nhat Ban- la mot trong nhng
thanh pho co so lng o to tham gia giao thong
nhieu nhat the gii nhng tai nan giao thong
(TNGT) thuoc dien thap nhat. o la y kien cua mot
ong nghiep Hang thong tan Kyodo (Kyodo News) khi
hng dan chung toi i quan sat thanh pho nay. Mua
xuan, khi hoa anh ao n, la mua ep nhat trong nam
Nhat Ban, tai Tokyo that de chu, tri quang may,
thi tiet that ly tng, la thi iem du khach trong va
ngoai nc en Tokyo rat ong nhng t co canh tac
ng, ket xe. Thap Tokyo cao 333 met cung cau vong
(Rainbow Bridge) day vang hoanh trang nh mot dai lua
bac khong lo trai dai bac qua eo vnh Tokyo la iem nhan
kien truc lam tang them net duyen dang cho thanh pho
ven bien nay.
Tokyo, mot trong nhng thanh pho ong dan nhat
the gii vi tren 12,5 trieu dan, dien tch 2187km
2
,
mat o gan 6.000 ngi/km
2
, rieng tai 23 quan trung
tam co dan so 8,45 trieu ngi tren dch tch 621km
2
,
mat o 13.600 ngi/km
2
(ieu tra 1.10.2005) day ac
cac toa nha choc tri, a va ang hng chu sc nang
ve mat o giao thong. Bnh quan mot ngi dan Tokyo
hien co 1,5 o to, tong so o to cac loai ang tham gia
giao thong thanh pho nay khoang gan 19 trieu chiec.
o la cha ke xe o to vang lai cua khoang 23 trieu dan
thuoc vung Thu o Tokyo (nhng tnh, thanh pho ve
tinh lan can) va nhng tnh, thanh pho khac cua Nhat
Ban thng xuyen i ve Tokyo. Do vay, mat o o to
tham gia giao thong tren cac ng pho Tokyo day ac.
Co the hnh dung cac TP Ho Ch Minh, Ha Noi, gi cao
iem co nhieu xe may lu hanh tren cac ng pho th
Tokyo con nhieu o to hn the.
ieu au tien de nhan thay khi at chan ti Tokyo
la thanh pho xanh- sach- ep, co ket cau ha tang tuyet
vi, la khau hieu ma thanh pho Ha Noi va cac o th
khac cua Viet Nam ang phan au e at ti tieu ch
o. Mat cac ng giao thong Tokyo phang nhng
co o ma sat khong trn trt nh cac ng pho o
th Viet Nam moi khi co tri ma hoac phun nc ra
ng. Rat t khi gap canh sat giao thong, cong nhan
ve sinh moi trng quet don nhng cac ng pho
van sach, am bao trat t an toan giao thong (ATGT),
khong bui ban. Nhng hang cay vi tan la hnh chop
doc hai ben cac ng pho xen ke vi nhng tham cay
xanh uon ln tren cac sn oi, iem xuyet nhng
ngoi nha choc tri tao thanh canh quan thanh pho va
hien ai va am bao moi trng trong lanh, phat trien
theo hng ben vng. Nhat Ban la cng quoc san xuat
xe may nhng Tokyo rat t xe may, xe ap tham gia giao
thong. He thong tau ien ngam (subways) cua Tokyo va
cac ng sat, bao gom ca mang li ng sat i tren cao
(noi - ngoai o - lien vung) i lai trong thanh pho tr thanh
ban ron nhat tren the gii bi v ngay cang nhieu ngi
di chuyen en khu vc nay. Tokyo, vi vai tro la trung
tam cua vung ai o th, la trung tam giao thong noi a
va quoc te ln nhat Nhat Ban vi he thong giao thong
ng sat, ng bo, ng thuy va ng khong phat
trien hien ai. Giao thong cong cong Tokyo bao gom
chu yeu la he thong xe buyt, tau hoa va tau ien ngam
bao quat c quan ly bi nhieu nha ieu hanh, ong
vai tro quan trong trong viec lu chuyen tai thanh pho.
Tai Ota, mot trong 23 khu ac biet cua Tokyo, san bay
quoc te Tokyo (Haneda) phuc vu nhng chuyen bay
noi a. Ngoai Tokyo, san bay quoc te Narita nam
tnh Chiba (cach Tokyo gan 100 Km), la ni on khach
quoc te. ng sat la loai hnh giao thong chu yeu
Tokyo. Tokyo co he thong ng sat o th ln nhat the
gii. Cong ty ng sat ong Nhat Ban ieu hanh he
thong ng sat ln nhat cua Tokyo, bao gom ng
ray Yamanote chay quanh khu trung tam thng mai
cua Tokyo. Hai to chc khac ieu hanh he thong tau
ien ngam gom: Cong ty t nhan Tokyo Metro va Cuc
giao thong o th Tokyo thuoc Chnh phu. Nhng hang
van tai t nhan va nha nc ieu hanh cac tuyen xe
buyt, bao gom cac dch vu a phng, vung va trong
nc. He thong ng cao toc noi thu o ti cac iem khac
trong vung ai Tokyo, vung Kanto va cac ao Kyushu va
Shikoku. Nhng phng tien giao thong khac bao gom taxi
hoat ong tai cac khu ac biet, thanh pho va nong thon.
Nhng ben pha ng dai cung phuc vu tai cac ao
cua Tokyo va chuyen ch hanh khach va hang hoa ti
cac cang trong nc va quoc te.
Viec thu ph giao thong oi vi o to hoan toan bang
the t ong khong phai ban ve kiem soat thu cong gay
un tac giao thong nh Viet NamKhai niem i ben
phai ng Nhat Ban ngc han vi Viet Nam (i
ben phai ng tc la pha tay trai va ngc lai). Nhng
ng pho ln gom 8 va 6 lan xe o to eu co dai phan
cach gia. Nhng ng hai chieu ch t 2 en 4 lan
xe o to eu co vach phan cach bang sn trang; ng
mot chieu eu co vach sn va bien hng dan ro rang.
Xe o to chay nm np tren cac ng pho Tokyo
nhng rat t co ngi vi pham cac loi chay qua toc o
quy nh, dng o xe, vt au, va quet. Tokyo cung
co tnh trang un tac giao thong cuc bo moi khi co tai
nan hoac nhng gi cao iem, o to qua nhieu phai xep
hang noi uoi nhau ch tn hieu en xanh i qua giao lo
hoac re sang ben trai ng. Khach bo hanh muon qua
ng hoac qua cac giao lo ma khong co cau vt ch
khi co tn hieu en xanh mi i qua an toan. He thong
cau vt danh cho o to, tau hoa, ngi i bo eu hp ly.
Ban se ngac nhien khi lan au ti trung tam Tokyo- mot
ai o th ong dan nh vay - nhng so ngi i bo tren
cac he pho chnh rat t khong ong ac nh Ha Noi, TP
Ho Ch Minh. Cac ban ong nghiep Kyodo News a
giai thch, tr nhng pho thng mai co ong ngi lui
ti, con phan ln ngi dan eu quen s dung phng
tien giao thong cong cong bang tau ien ngam co tat ca
119 tuyen ng phuc vu viec di chuyen hanh khach
trong vung o th Tokyo. Tau ien ngam c 5 phut va
tau hoa 6 phut co mot chuyen dng tai cac ga ch 3
phut e khach len xuong rat thuan tien cho moi ngi i
lai. Van toc tau ien ngam, tau hoa cao toc hien la 300
km/gi. Phan ln ngi dan Tokyo chon phng tien i
lai bang tau ien ngam, tau hoa a lam giam ang ke
lng ngi i lai tren cac ng pho, cung gop phan
giam TNGT. Hau het khach du lch en Tokyo eu co
chung nhan xet: Ket cau ha tang hoan chnh cung vi
y thc chap hanh nghiem phap luat ve giao thong la
nhng yeu to khien Tokyo noi rieng va Nhat Ban noi
chung, TNGT ng bo giam thieu en mc toi a,
khong nghiem trong nh cac o th Viet Nam.
Theo so lieu thong ke, nam 2008, Nhat Ban ch
co 5.155 ngi chet do TNGT, giam 581 ngi so vi
nam trc, la nam th 8, ty le ngi chet do TNGT
Nhat Ban ch bang 30% con so TNGT ky luc cua
Nhat Ban nam 1970 (16.765 ngi chet). Nh vay, nam
2008, so ngi chet do TNGT Nhat Ban a giam 345
ngi so vi d tnh neu tren, trong o Tokyo, so
lng TNGT giam 51 ngi chet so vi nam 2007. Con
Viet Nam, theo thong ke cua Uy ban An toan Giao
thong Quoc gia, tnh hnh trat t an toan giao thong nam
2010 tren toan quoc xay ra 14.442 vu, lam chet 11.449
ngi, b thng 10.633 ngi, tang 1.778 vu, giam 47
ngi chet, tang 2.544 ngi b thng (cao hn gap
nhieu lan so vi Nhat Ban), trong o: phng tien gay
ra TNGT chu yeu la mo to, chiem 63,69%; o to chiem
28,57%; cac phng tien khac chiem 7,75%. Tuy nhien,
so sanh ve t le tong so o to va mo to Viet Nam th so o to
gay tai nan cao gap 10 lan so mo to, hn na thiet hai ve
TNGT do o to gay ra thng nghiem trong hn rat nhieu
oi vi cac trng hp la mo to gay tai nan. Nguyen nhan
gay ra TNGT la cac loi: i khong ung phan ng
chiem 26,53%, chay qua toc o chiem 16,43%, khong
chu y quan sat 14,42%, tranh vt sai quy nh chiem
11,69%, uong bia ru ieu khien phng tien chiem
2,59%...
Ben canh o, viec thi e co bang lai xe o to Nhat
Ban rat nghiem tuc, khong de dai nh Viet Nam. Phan
thi ly thuyet tren may vi tnh neu tra li ung t nhat t
7/10 cau hoi th mi c thi thc hanh. Thi thc hanh
lai xe o to Nhat Ban rat nghiem ngat. Phong vien
TTXVN thng tru tai Nhat Ban a co bang lai xe
Viet Nam nhng sang Tokyo phai thi en lan th 6 mi
o, mi c cap bang lai xe. Co mot Viet Kieu tnh
Na-goi-a ( Nhat Ban) a thi 21 lan van cha o. Khong
phai ch ngi Viet Nam ma bat c ngi nc nao du
a co bang lai xe cua nc o nhng sang Nhat Ban
cong tac eu phai thi lai, c cap bang th mi c
phep lai xe. Neu khong co bang lai xe do c quan chc
nang cua Nhat Ban cap ma lai xe lu thong tren ng
b phat hien se b phat tu. Do thi cap bang nghiem tuc,
nhng ngi lai xe khi tham gia giao thong eu y thc
c phai chap hanh tot phap luat ve giao thong. ay
cung la yeu to ly giai bo sung v sao Tokyo va Nhat
Ban mat o o to tham gia giao thong am ac nhng tai
nan khong tang ma tiep tuc giam nhieu.
An toan giao thong Tokyo Nhat Ban:
OI IEU RUT RA
CHO CAC OTHVIET NAM
VUXUAN
H thng giao thng Tokyo, nht Bn
Vn
68 Vn Hin
ViT nam
69
W
ilfred Burchett (1911 - 1983) lamot
nhabao noi bat cua theky20. Ong
sinh ngay 16/ 9/ 1911 tai Menbn,
Oxtraylia, trong mot gia nh nong dan vath
thuyen. Thang 3/ 1954, tren ng en Ginev
eviet veHoi nghket thuc chien tranh Trieu
Tien, Wilfred Burchett quyet nh gheViet Nam
tham Chutch HoCh Minh tai An toan khu
Thai Nguyen etm hieu vetnh hnh ong
Dng. Cuoc gap glch sgia mot nhabao
tai nang cua thegii vi v lanh tu v ai cua
nhan dan Viet Nam akhien Wilfred Burchett
gan bovi Viet Nam to. Trong suot gan
30 nam sau cuoc gap Bac Ho, Wilfred Burchett
aviet rat nhieu ve cuoc au tranh cua nhan
dan Viet Nam tren con ng tien len chungha
xahoi, gianh oc lap dan toc vathong nhat at
nc, trthanh mot ngi ban ln cua nhan dan
Viet Nam. Ong aviet tong cong 8 cuon sach ve
Viet Nam. Nhng cuon sach nay ac nhieu
ngi tren khap thegii tm oc. Ben canh nhng
cuon sach, Wilfred Burchett con conhng bai bao,
thc phim veViet Nam phobien tren toan cau,
gop phan quan trong tap hp d luan thegii
phan oi cuoc chien tranh phi ngha cua Mytai
Viet Nam.
Trong thi gian song valam viec tai Viet Nam,
Wilfred Burchett comoi quan hethan thiet vi
nhieu nhalanh ao cua Viet Nam nh: Chutch
HoCh Minh, Thutng Pham Van ong, ai
tng VoNguyen Giap, Chutch Mat tran Dan
toc Giai phong Mien Nam Viet Nam Nguyen Hu
Tho Ong cung lanhabao phng Tay au tien
at chan en nhieu vung giai phong mien Nam
Viet Nam. Bang ngoi but cua mnh ong agiup
nhan dan thegii hieu rohn vaung homanh
mecuoc au tranh chnh ngha cua nhan dan Viet
Nam v oc lap, t do cua Toquoc.
Trien lam anh Wilfred Burchett vi Viet Nam
trng bay 100 bc anh ong chup tai Viet Nam t
thang 3/ 1954, khi ong gap Chutch HoCh Minh
lan au tien tai An toan khu Thai Nguyen; cho
en thang 5/ 1966, khi ong thc hien cuoc phong
van coghi hnh au tien vi Bac Ho. Nhng bc
anh nay lanhng tac pham rat cogiatrcua nha
bao Wilfred Burchett oi vi lch scach mang
Viet Nam. Trong soo, corat nhieu bc chup nha
bao Wilfred Burchett, do ngi khac chup bang
chnh chiec may anh cua ong.
Trien lam c trng bay thanh 3 chuyen e
chnh, theo giai oan lch skhac nhau gom: Pha
Bac v tuyen 17 (1954-1956); Chien tranh du kch -
Cau chuyen ttrong long chien khu (1963-1964);
Bac Viet Nam (1966).
Pha Bac vtuyen 17 lanhng bc anh c
chup trong nhng nam 1954-1956. ola nhng
bc anh anh dau lan au tien Wilfred Burchett
at chan en can ckhang chien cua Chutch
HoCh Minh tai Thai Nguyen, vao thang 3/ 1954,
nhng bc anh chup ong song valam viec tai can
ckhang chien cua Chutch HoCh Minh hay
tren ng ong i en ien Bien Phu... Nhng
bc anh lam ong, cac xavien tang gia san xuat,
cong trng xay ap thuy li ien Bien Phu, gia
nh nong dan trong cai cach ruong at nhng nam
1955, ch Tet HaNoi nam 1956 atai hien lai
bc tranh sinh ong vecuoc song vachien au
cua nhan dan Viet Nam trong cuoc khang chien
cu quoc. Chien tranh du kch - Cau chuyen t
trong long chien khu gom nhng tac pham anh
Wilfred Burchett
voi Viet Ham
0z q0z, tz| hz 00|, 8z0 tz0y h0 0k| N|0k, k00y tz0 xz |0t 0zN, h0| h00 0yk| |0t
0zN - 0xtrz||z vz y|z 0|0k 0kz 0z0 w||fr00 80rck0tt pk0| k0p t0 ck0c tr|00 |zN
z0k w||fr00 80rck0tt v0| |0t 0zN 0kz0 0|p k 0|0N 100 0zN 0yz s|0k c0z 00y.
NGOC ANH
nh bo Wilfred Burchett
phng vn
ch tch H ch minh,
H ni 1964
nh bo Wilfred Burchett v bn b H ni, 1966
mt gia dnh nng dn trong ci cch rung t, 1955
Ph n ln tui cy rung Thanh Ha, 1966 n thanh nin t v
Vn
70 Vn Hin
ViT nam
71
chup trong nhng nam 1963 - 1964. Thi kynay,
Wilfred Burchett comat trong vung giai phong
mien Nam Viet Nam vai rat nhieu cung cac
chien sycua Mat tran Dan toc Giai phong (MT-
DTGP). Trong thi gian nay, ong coc hoi gap
g, chup anh nhieu lanh ao cua MTDTGP mien
Nam Viet Nam. Bac Viet Nam lachuyen e
trng bay nhng tac pham anh c chup trong
nam 1966. Ben canh nhng bc anh ghi lai cuoc
phong van cua Wilfred Burchett vi Chutch
HoCh Minh, anh chup chan dung Chutch
HoCh Minh, Thutng Pham Van ong, ai
tng VoNguyen Giap... Wilfred Burchett con
chup nhieu bc anh venhng ngi phu n
Viet Nam trong thi chien tranh vi vai trohau
phng lam nhng cong viec xay dng nang
nhoc vanguy hiem rng nui, hay mmang
vasa cha ng xa enam gii cothe
yen tam tap trung cho tien tuyen. Bai viet cua
ong cooan: Khi cac nhalanh ao mien Bac
Viet Nam noi en vai tronang nemanhng
ngi phu nang phai ganh vac, ho eu co
vemat xuc ong, mat rng rng vagiong tram
xuong Vi cuoc chien nay, phu nViet Nam
avaang thc s cov therieng cua mnh.
Chsau vai nam ngan ngui, ho athoat khoi
than phan thua thiet tnhieu thekyphong kien
roi en ach thuoc a ecoc vai trotien
phong trong i song dan toc ngay hom nay.
Ngoai nhng bc anh cogiatrcua nhabao
Wilfred Burchett, tai trien lam con chieu hai bo
phim t lieu Bac Viet Nam - Cuoc song di
bom vaTrong bng bien Viet Cong cung
lanhng tac pham cua Wilfred Burchett thc
hien cung nhalam phim Roger Pic. Toan bo
anh, phim, cung chuthch vathong tin i kem
eu do ngi con trai thcua nhabao Wilfred
Burchett - hoa sGeorge Burchet su tam vala
chon, vi phan dch tieng Viet cua Trnh L.
Vi c nguyen phai giup nhan nhan dan
Viet Nam coc mot cuoc song bnh yen va
hanh phuc, nhabao chien trng kiet xuat
Wilfred Burchett akhong ngai gian khohy
sinh comat tai chien khu Viet Bac vachien
trng mien Nam trong hai cuoc khang chien,
kevai sat canh cung can bochien s nhan dan
Viet Nam econhng bai bao, nhng bc anh,
nhng thc phim song ong phobien toan
cau phan anh chan thc vesnghiep au tranh
giai phong dan toc, thong nhat at nc cua
nhan dan Viet Nam.
nh bo Wilfred Burchett tr chuyn vi b nguyn Th am
(Hng Sn, Thi nguyn), 3/1954
Tr em Thi ch in Bin Ph, 1955
ch Tt H ni, 1956
Vn Hin
ViT nam
73 Vn Hin
ViT nam
72
Ch dng 4 hp thuc,
ti i li C bnh thng
Bc Chi chia s, khi tui gi gh thm cng l
lc cn bnh xng khp bc l r nht. Bc cng
khng ngoi quy lut , c iu, bc sm chn
c phng php hiu qu y li cn bnh ca
mnh.
Chn bn phi ca ti thng xuyn trong
tnh trng au nhc c ngy ln m, cng vn
ng th cng au, vn ng t th hn, khin
ti v cng kh chu, gn nh khng i li c,
nhiu lc phi b, khng lm c vic g - bc
Chi nh li. i khm nhiu ni, u cng ni
l bc b thoi ha khp. Ung thuc ty, chch 3
mi thuc nhng ch c t hm li ti pht.
Bc chuyn qua dng thuc bc, bnh tnh khng
gim bao nhiu. L ngi ham tm hiu, mt ln
c bo, thy nhiu ngi s dng cn thuc p
ngoi Ct Thng Linh hiu qu, bc lin ra hiu
thuc mua mt hp v dng.
l nm 2009. Tht k l, ti p ming
Ct Thng Linh u tin thy au hn. C
bn thuc c dn l dn 30 pht c th s b nng.
Ti thy y s nh th lun. Nhiu ln p thuc
thy d chu qu nn mc d p c 30 pht
nh hng dn ri nhng ti vn cha bc ming
p ra. Thi tit nng nn ch p b nng v
hi nga - bc Chi hm hnh k li vi chng
ti, khun mt vui v nh cn au va mi bin
mt mi y thi. Bc cng cho bit, trong nm
2009, bc ch cn dng ht 2 hp Ct Thng Linh,
tng cng l 20 ln p th cn au khp ht,
i li bnh thng. Mi ti nm 2010, bc mi thy
hi nhc khp tr li. Kinh nghim t ln iu
tr trc, bc mua tip 2 hp Ct Thng Linh v
p, v cng ch cn nh vy l t n nay, bc
khng thy au nhc chn na.
ang chun b chia tay bc Chi th chng ti
nn li v ngi em du ca bc Chi l bc Liu
Th Ngc Thy cng ho hc k rng: Ti ht
nhng cn au lng dai dng sau khi p Ct
Thng Linh iu tr thoi ha ct sng tht
lng, ti rt tin tng vo tc dng ca sn phm
ny v gii thiu cho rt nhiu ngi s dng.
Nim vui ca bc Chi v bc Thy khin chng
ti cm thy vui ly v hy vng nhiu ngi bnh
khc cng sm tm c nim vui nh hai bc.

NGC H
(Theo Tp ch Kin thc ngy nay
S 743 ra ngy 1/4/2011).
Khng cn nhng bin php cha tr qu hin i, t tin, bc Lm Th Kim Chi (sinh nm 1937, tr
ti 16 Tng Bt H - Quy Nhn-Bnh nh) vt qua cn bnh thoi ha khp gi nhiu nm ca mnh
bng phng thuc ht sc n gin v hiu qu.
nh minh ha
Cng Ci Ln l mt cng nc su thuc cm cng Qung Ninh, ang
c xy dng thnh mt trong nhng cng ln nht khu vc ng Bc.
Cng gm 8 cu tu, 2 bn bc xp container v 2 bn nghing
Kho c din tch 10.000 m, bi cha hng c din tch 17.000 m
Thit b bc d: 1 cu 20 tn, 2 cu 30 tn, 2 cu 50 tn di ng,
3 cu 70 tn v mt s cu di ng t 8 n 10 tn
Kh nng cp tu: Tu t 1 n 5 vn tn c th cp bn
Kh nng xp d: t 5 n 8 triu tn/nm
Cng
cai Ln
cng ci Ln c khi cng xy dng t thng 10-1999, bng ngun vn oDa ca chnh
ph nht Bn. Giai on i ca d n xy dng m rng cng ci Ln gm 3 bn (s 5, 6, 7) vi
tng chiu di cu tu 680m, su trc bn 12m p ng cho tu c trng ti n 40.000
DWT vo lm hng, trong c bn s 7 chuyn dng cho container. cng vi vic kin to
cu tu, kho bi, cng c u t lp t h thng cu gin v cu khung m bnh lp, cu
chn ... vo dng tin tin trn th gii hin nay. cng chnh thc i vo hot ng t 20-4-
2004 theo m hnh th im nh nc cho thu c s h tng khai thc.
ngy 11- 6 - 2010, con tu u tin c trng ti 75.000 DWT mang tn KaVoaLKyon ch
33.000 tn thc n gia sc vo lm hng ti cng ci Ln. V c mi thng cng ci Ln s
n 1 chuyn tu ln trn 70.000 DWT vo.
Hin ti v trong nhng nm ti, ngnh vn ti bin quc t s pht trin rt nhanh, trong
xu hng chung l doanh nghip vn ti vn chuyn hng ha bng cc tu trng ti ln
tit kim chi ph. V vy, cng ci Ln tip nhn c cc tu Panamax c trng ti 75.000
DWT vo lm hng m ra nc thang mi cho cng Qung ninh. V vi vic thc hin chin
lc kinh doanh l nng cao nng lc xp d, cht lng dch v lm tiu ch cnh tranh.
cng ci Ln khng nh c sc ht ca mnh.
cng Qung ninh c thnh lp t nm 1977, nm vng ng Bc ca Vit nam thuc khu
vc tam gic kinh t trng im H ni - Hi Phng - Qung ninh lm nhim v bc xp, chuyn
ti, giao nhn hng ha v cc dch v hng hi ti khu vc Qung ninh.
T nm 1996 c nh nc giao cho qun l khai thc Bn s 01 v t thng 4/2004 c nh
nc cho thu, qun l khai thc cc bn 5,6,7 cng ci Ln, y l mt trong nhng cng nc su
vi cc trang thit b, kho bi, cu bn v h thng qun l hin i nht trong c nc, lung vo
cng c su ln, hng nm t sa bi, rt thun tin cho cc tu, c bit l nhng tu c trng
ti ln n 40.000 DWT c th ra vo xp d hng ho, sa cha, trnh bo v lm cc dch v khc
m khng phi ch thu triu. Bn cnh l h thng qun l, khai thc tin tin snh ngang vi
cc nc pht trin trong khu vc.
Trong 30 nm xy dng, pht trin v trng thnh, cng Qung ninh ginh c nhiu
thnh tch ng khch l, gp phn thc y nn kinh t khu vc v cc vng ln cn. c ng
v nh nc tng thng Hun chng Lao ng hng Ba v hng nh, lin tc c chnh ph,
B GTVT v Tng cng ty Hng hi Vit nam tng c thi ua xut sc v thnh tch hot ng sn
xut kinh doanh.
cng Qung ninh lun nhn c s h tr v to iu kin ca nh nc, uBnD tnh Qung
ninh v cc c quan hu quan.
chng ti lun mong mun tip tc nhn c s hp tc, h tr v nhng kin ng gp
tng bc ci thin, hon chnh h thng qun l khai thc cng, nng cao cht lng cc dch
v p ng nhng yu cu, cng nh mang li hiu qu kinh t cho ch hng, ch tu v cng.
a ch: s 1 ng Ci Ln - T.P H Long - Qung Ninh
in thoi: 033.825627 / Fax: 033.826118
Website: www.quangninhport.com.vn Email:quangninhport@vnn.vn
Ch tch Hi ng thnh vin kim Tng Gim c: V Khc T
Ph Tng Gim c: inh Ngc Uyn
Ph Tng Gim c: Hong Trng Tng
mc tiu ca chng ti l phc v khch hng!
cnG Ty TnHH mT THnH Vin
cnG QunG ninH
Mt gc Cng Qung Ninh Hng ha c qun l, sp xp khoa hc Chun b bc xp hng Cng Qung Ninh
TH CM N
Ca VN PHNG QuC HI
Nhn k hp th Nht
kha XIII Quc hi nc
Cng ha x hi ch
ngha Vit Nam, Trung
tm Nghin cu Bo tn
v Pht huy Vn ha Dn
tc Vit Nam gi tng
cc i biu Quc hi
600 cun sch Vn ha
Giao thng do tp ch
Vn hin Vit Nam bin
son thc hin. y l
cun sch th hai v Vn
ha Giao thng do Trung
tm Nghin cu Bo tn
v Pht huy Vn ha Dn
tc cho ra mt trong hai
nm qua, phc v cho
d n a vn ha giao
thng vo cng ng qua
cc phng tin thng
tin i chng v cc hnh
thc vn ha ngh thut.
Vn phng Quc hi
gi th cm n Trung tm
NghincuBotnvPht
huy Vn ha Dn tc Vit
Nam. Tp ch Vn hin Vit
Namxingii thiutonvn
cngvntrn.
Vn
76 Vn Hin
ViT nam
77