AYDIN VALL L EVRE VE ORMAN MDRL

AYDIN EVRE DURUM RAPORU

AYDIN 2010

T.C. AYDIN VALL L EVRE VE ORMAN MDRL

AYDIN L EVRE DURUM RAPORU

AYDIN 2010

ULUSAL EVRE ANDI imdiki ve gelecek kuaklarn temiz ve salkl bir evrede yaama hakkna sahip olduu gereinden hareketle, evreye duyarl bir kalknmadan yana olduumu vurgulayarak; doal kaynaklarn, ekonomik kalknmann hem kaynan hem snrn oluturduunu bilerek, evrenin korunmas ve gelitirilmesinden, bireysel katk ve katlmn gereine ve nemine inanarak; evresel deerlere sahip kp zarar verenleri uyaracama, doal kaynaklardan faydalanrken tutumlu davranacama, srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda hareket edeceime, bu ynde ibirlii ve dayanma anlay ierisinde hareket ederek, evre konusunda herkese rnek olacama sz veririm.

2010 YILI AYDIN L EVRE DURUM RAPORU Hazrlayanlar M.Ali ARSLAN ..ED ve Planlama ube Mdr Kadir KILI........Uzman Bu raporun hazrlanmasnda katkda bulunan tm Kurum/Kurululara teekkr ederiz. Aydn l evre ve Orman Mdrl-2011

NDEKLER
(A). CORAF KAPSAM .................................................................................................................................................... 12 A.1. GR .............................................................................................................................................................................. 12 A.2. L VE LE SINIRLARI ........................................................................................................................................................... 14 A.3. LN CORAF DURUMU ..................................................................................................................................................... 15 A.4. LN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJK DURUMU.................................................................................................................. 15 A.5. JEOLOJK YAPI VE STRATGRAF ............................................................................................................................................ 17 A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma ..................................................................................................................... 20 A.5.2. Tektonik ve Paleocorafya .............................................................................................................................. 21 (B). DOAL KAYNAKLAR ................................................................................................................................................. 22 B.1. ENERJ KAYNAKLARI ........................................................................................................................................................... 22 B.1.1. GNE......................................................................................................................................................................... 22 Kaynak : DM 2010 .......................................................................................................................................................... 22 B.1.2. Su Gc ........................................................................................................................................................... 22 B.1.3. Kmr.............................................................................................................................................................. 23 B.1.4. Doal Gaz ........................................................................................................................................................ 24 B.1.5. Rzgar ............................................................................................................................................................. 24 B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek) ..................................................................................................................... 24 B.1.7. Petrol ............................................................................................................................................................... 25 B.1.8. Jeotermal Sahalar ................................................................................................................................................. 25 B.2. FLORA VE FAUNA ............................................................................................................................................................ 25 B.2.1. Ormanlar............................................................................................................................................................... 25 B.2.2. ayr ve Mera ........................................................................................................................................................ 25 B.2.3. Sulak Alanlar ......................................................................................................................................................... 25 B.2.4. Endemik Bitkiler .................................................................................................................................................... 26 B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar............................................................................................................................... 27 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Ant ve Tabiat Koruma Alanlar ........................................................... 28 B.3. TOPRAK .......................................................................................................................................................................... 28 B.4. SU KAYNAKLARI ........................................................................................................................................................... 30 B.4.1. me Suyu Kaynaklar ve Barajlar .................................................................................................................... 30 B.4.2. Yeralt Su Kaynaklar ....................................................................................................................................... 33 B.4.3. Akarsular ......................................................................................................................................................... 33 B.4.4. Gller ve Gletler ............................................................................................................................................ 34 B.5. MNERAL KAYNAKLAR ................................................................................................................................................... 35 B.5.1. Sanayi Madenleri ............................................................................................................................................ 35 B.5.2. Enerji Madenleri.................................................................................................................................................... 39 B.5.3. Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler ................................................................................. 40 (C) HAVA (ATMOSFER VE KLM) ..................................................................................................................................... 41 C.1. KLM VE HAVA ................................................................................................................................................................. 41 C.1.1. Doal Deikenler ................................................................................................................................................. 43 C.1.1.1. Rzgar: ............................................................................................................................................................... 43 C.1.1.2 Mikroklima .......................................................................................................................................................... 44 C.1.2 Yapay Etmenler ...................................................................................................................................................... 44 C.1.2.1 Plansz Kentleme .............................................................................................................................................. 44 C.1.2.2. Yeil Alanlarn Azalmas.................................................................................................................................... 45 C.1.2.3. Isnmada Kullanlan Yaktlar .............................................................................................................................. 45 C.1.2.4. Endstriyel Emisyonlar ....................................................................................................................................... 46 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar .................................................................................................................... 46 C.2. HAVAYI KRLETC GAZLAR VE KAYNAKLAR .............................................................................................................................. 47 C.2.1. Kkrtdioksit Konsantrasyonu ve Duman ............................................................................................................. 48 C.2.2. Partikl Madde Emisyonlar .................................................................................................................................. 48 C.2.3. Karbonmonoksit .................................................................................................................................................... 48 C.2.4. Nitrojen Oksitler .................................................................................................................................................... 48 C.2.5. Hidrojenkarbon ve Kurun Emisyonlar ................................................................................................................. 48 C.3. ATMOSFERK KRLLK ......................................................................................................................................................... 48 4

C.3.1. Ozon Tabakasnn ncelmesinin Etkileri ................................................................................................................. 48 C.3.2. Asit Yamurlarnn Etkileri .................................................................................................................................... 49 C.4. HAVA KRLETCLERNN EVREYE OLAN ETKLER ..................................................................................................................... 49 C.4.1. Doal evreye Olan Etkileri ................................................................................................................................... 49 C.4.1.1. Su zerine Etkileri .............................................................................................................................................. 49 C.4.1.2. Toprak zerine Etkileri ....................................................................................................................................... 49 C.4.1.3. Flora ve Fauna zerine Etkileri .......................................................................................................................... 49 C.4.1.4. nsan Sal zerine Etkileri .............................................................................................................................. 49 C.4.2. Yapay evreye Olan Etkileri ............................................................................................................................ 50 C.4.2.1. Grnt Kirlilii zerine Etkileri ......................................................................................................................... 50 (D) SU ............................................................................................................................................................................. 50 D.1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI ........................................................................................................................................... 50 D.1.1. Yeralt Sular .................................................................................................................................................... 50 D.1.2. Akarsular ......................................................................................................................................................... 52 D.1.3. Gller, Gletler ve Rezervuarlar ...................................................................................................................... 52 D.2. DOAL DRENAJ SSTEMLER ................................................................................................................................................ 53 D.3. SU KAYNAKLARININ KRLL VE EVREYE ETKLER.................................................................................................................. 54 D.3.1. Yer alt Sular ve Kirlilik .................................................................................................................................... 54 D.3.2. Akarsularda Kirlilik .......................................................................................................................................... 54 D.3.3. Gller, Gletler ve Rezervuarlarda Kirlilik ....................................................................................................... 55 D.4. SU VE KIYI YNETM, STRATEJ VE POLTKALAR ..................................................................................................................... 55 D.4.1. Denizler ........................................................................................................................................................... 56 D.4.2. Gller, Gletler ve Rezervuarlarda Kirlilik ....................................................................................................... 57 D.4.3. Denizlerde Kirlilik ................................................................................................................................................. 57 D.5. SU VE KIYI YNETM, SRATEJ VE POLTKALAR .................................................................................................................. 58 D.6. SU KAYNAKLARINDA KRLLK ETKENLER ........................................................................................................................... 60 D.6.1. Tuzluluk ................................................................................................................................................................ 60 D.6.2. Zehirli Gazlar ................................................................................................................................................... 60 D.6.3. Azot ve Fosforun Yol At Kirlilik ................................................................................................................... 60 D.6.4. Ar Metaller ve z Elementler ......................................................................................................................... 60 D.6.5. Zehirli Organik Bileikler ................................................................................................................................. 60 D.6.5.1. Siyanrler........................................................................................................................................................... 60 D.6.5.2. Petrol ve Trevleri .............................................................................................................................................. 60 D.6.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller ....................................................................................................................... 61 D.6.5.4. Pestisitler ve Su Kirlilii ...................................................................................................................................... 61 D.6.5.5. Gbreler ve Su Kirlilii ........................................................................................................................................ 61 D.6.5.6 Deterjanlar ve Su Kirlilii .................................................................................................................................... 61 D.6.6. znm Organik Maddeler .......................................................................................................................... 61 D.6.7. Patojenler ........................................................................................................................................................ 61 D.6.8. Askda Kat Maddeler ...................................................................................................................................... 62 D.6.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirlilii ................................................................................................................. 62 (E). TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI .................................................................................................................................. 62 E.1. GENEL TOPRAK YAPISI........................................................................................................................................................ 62 E.2. TOPRAK KRLL ......................................................................................................................................................... 63 E.2.1. Kimyasal Kirlenme ........................................................................................................................................... 65 E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme ........................................................................................................................................... 65 E.2.1.2. Atklardan Kirlenme ........................................................................................................................................... 65 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme ........................................................................................................................................ 66 E.3. ARAZ............................................................................................................................................................................. 66 E.3.1. Arazi Varl ..................................................................................................................................................... 66 E.3.1.1. Arazi Snflar ..................................................................................................................................................... 66 E.3.1.2 Kullanma Durumu ....................................................................................................................................... 66 E.3.2. Arazi Problemleri ............................................................................................................................................. 68 (F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YRELER ......................................................................................................................... 69 F.1. ORMANLAR ................................................................................................................................................................ 69 F.1.1. Ormanlarn Ekolojik Yaps .............................................................................................................................. 69 F.1.2. Blgenin Orman Envanteri .................................................................................................................................... 71 5

F.1.3. Orman Varlgnn Yararlar .............................................................................................................................. 71 F.1.4. Orman Saylan Alanlarn Daraltlmas ............................................................................................................. 72 F.2. AYIR VE MERALAR ........................................................................................................................................................... 72 F.2.1. ayr ve Mera Varl ............................................................................................................................................. 72 F.2.2. Kullanm Amalar ve Yararlar .............................................................................................................................. 73 F.3. FLORA ............................................................................................................................................................................. 73 F.3.1. Trler ve Populasyonlar ........................................................................................................................................ 73 F.3.2. Habitat ve Topluluklar .......................................................................................................................................... 73 F.4. FAUNA ............................................................................................................................................................................ 74 F.4.1 Trler ve Populasyonlar ....................................................................................................................................... 74 F.4.1.1.Karasal Trler ve Populasyonlar ......................................................................................................................... 74 F.4.1.2. Aquatik Trler ve Populasyonlar ....................................................................................................................... 74 F.4.1.2.1. Krkl Hayvanlar ............................................................................................................................................. 75 F.4.1.2.2. Balklar ............................................................................................................................................................ 75 F.4.2. Habitat ve Topluluklar..................................................................................................................................... 75 F.4.3. Hayvan Yaama Haklar .................................................................................................................................. 75 F.4.3.1. Evcil Hayvanlar ................................................................................................................................................... 75 F.4.3.2. Hayvan Haklar hlalleri ...................................................................................................................................... 76 F.5. HASSAS YRELER KAPSAMINDAK ALANLAR ............................................................................................................................ 76 F.5.1. Milli Parklar ........................................................................................................................................................... 76 F.5.2. Tabiat Parklar ................................................................................................................................................... 77 F.5.3. Tabiat Ant...................................................................................................................................................... 78 F.5.4. Tabiat Koruma Alanlar ........................................................................................................................................ 79 F.5.5. Orman i Dinlenme Yerleri ............................................................................................................................. 80 F.5.6. Sulak Alanlar ................................................................................................................................................... 81 F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanlar ............................................................................................................................ 81 F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanlar .................................................................................................................................. 81 F.5.9. zel evre Koruma Blgeleri ........................................................................................................................... 81 F.5.10. Av Hayvanlar Koruma ve retme Sahalar ..................................................................................................... 81 F.5.11. Su rnleri retim Sahalarnn evresindeki Kylar ....................................................................................... 82 F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanlarn Yaama Ortam Olan Alanlar ........................................................................... 82 F.5.13. Koruma Alan Altna Alnan Yabani Flora-Faunann Yaama Ortam Olan Alanlar ......................................... 84 F.5.14. Akdenize Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Trlerinin Yaama ve Beslenme Ortam Olan Alanlar ....................... 84 F.5.15. Kltr ve Tabiat Varlklarnn Bulunduu Koruma Alanlar. ........................................................................... 85 F.5.16. Sit Alanlar ........................................................................................................................................................... 87 F.5.17. Dnya Kltr ve Tarih Mirasnn Korunmas Szlemesinde Yeralan Kltrel Miras ve Dogal Miras Stats Verilen Kltrel, Tarihi ve Dogal Alanlar ......................................................................................................................... 89 F.5.17.1. Kltrel Miras Kapsamna Giren Alanlar .......................................................................................................... 89 F.5.17.2. Doal Miras Kapsamna Giren Alanlar ............................................................................................................. 89 F.5.18. Akdenizde Ortak neme Sahip 100 Kysal Tarihi Sit Alanlar ............................................................................ 89 F.5.19. Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliine Gre Belirlenen Kta ii Yzeysel Sular Kapsayan me ve Kullanma Suyu Rezervaurlar ................................................................................................................................................................. 89 F.5.19.1. Mutlak Koruma Alanlar ................................................................................................................................... 89 F.5.19.2 Ksa Mesafeli Koruma Alanlar .......................................................................................................................... 89 F.5.19.3. Orta Mesafeli Koruma Alanlar ........................................................................................................................ 89 F.5.19.4. Uzun Mesafeli Koruma Alanlar ....................................................................................................................... 89 F.5.20. Hava Kalitesi Kontrol Ynetmeliinde Belirlenen Hassas Kirlenme Blgeleri ..................................................... 90 F.5.21. Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluumlarn Bulunduu Alanlar .................................................................................. 90 F.5.22. Tarm Alanlar...................................................................................................................................................... 90 F.5.22.1. Tarmsal Geliim Alanlar ................................................................................................................................. 90 F.5.22.2. Tarm Alanlar (1., 2. ve 3. Snf) ...................................................................................................................... 90 F.5.22.3. zel Mahsul Plantasyon Alanlar ..................................................................................................................... 90 G. TURZM ...................................................................................................................................................................... 90 G.1. YRENN TURSTK DEERLER............................................................................................................................................. 90 G.1.1. Yrenin Doal Deerleri .................................................................................................................................. 90 G.1.1.1.Konum ................................................................................................................................................................ 90 G.1.1.2. Fiziki zellikler ................................................................................................................................................... 91 G.1.2. Kltrel Deerler .................................................................................................................................................. 92 6

G.1.3. GYM KUAM: ................................................................................................................................................. 100 G.1.4. TURSTK ALTYAPI ......................................................................................................................................................101 G.1.5. TURST SAYISI ............................................................................................................................................................102 G.1.6. TURZM EKONOMS ..............................................................................................................................................102 G.1.7. TURZM - EVRE ILKS .........................................................................................................................................103 H. TARIM VE HAYVANCILIK ........................................................................................................................................... 103 H.1. GENEL TARIMSAL YAPISI .................................................................................................................................................103 H.2. TARIMSAL RETM .........................................................................................................................................................103 H.2.1. Bitkisel retim ..............................................................................................................................................104 H.2.1.1. Tarla Bitkileri ..................................................................................................................................................104 H.2.1.1.1. Budaygiller.................................................................................................................................................104 H.2.1.1.2. Yem Bitkileri.................................................................................................................................................104 H.2.1.1.3. Endstriyel Bitkiler ......................................................................................................................................104 H.2.1.1.4. Ss Bitkileri ..................................................................................................................................................105 H.2.1.2. Bahe Bitkileri .................................................................................................................................................105 H.2.1.2.1. Meyve retimi .............................................................................................................................................105 H.2.1.2.2. Sebze retimi .............................................................................................................................................106 H.2.2. Hayvansal retim ..............................................................................................................................................107 H.2.2.1. Bykba Hayvanclk .....................................................................................................................................107 H.2.2.2. Kkba Hayvanclk ...............................................................................................................................107 H.2.2.3. Kmes Hayvancl (Kanatl retim) ............................................................................................................108 H.2.2.4. Su rnleri .....................................................................................................................................................108 H.2.2.5. Krk Hayvancl ...........................................................................................................................................108 H.2.2.6. Arclk ve Ipek Bcei Yetitiricilii................................................................................................................108 H.3. ORGANK TARIM ...........................................................................................................................................................109 H.5. TARIMSAL FAALYETLER...................................................................................................................................................109 H.5.1. Pestisit Kullanm ...............................................................................................................................................109 H.5.2. Gbre Kullanm ..............................................................................................................................................110 Tablo H 17: 2010 ylnda Aydn li ve lelerinde Kullanlan Gbrelerin Saf ................................................................110 I. MADENCLK .............................................................................................................................................................. 111 I.1. MADEN KANUNUNA TAB OLAN MADENLER VE DOAL MALZEMELER .......................................................................................111 I.1.1. Sanayi Madenleri .................................................................................................................................................111 KAYNAK: M.T.A. GENEL MDRL, EGE BLGE MDRL, 2003. ..................................................................... 111 I.1.2. Metalik Madenler ...............................................................................................................................................111 I.1.3. Enerji Madenleri .................................................................................................................................................111 I.1.4. Maden Kanuna Tabi Olan Doal Malzemeler ......................................................................................................111 I.2. MADENCLK FAALYETLERNN YAPILDII YERLERN ZELLKLER ................................................................................................111 I.3. CEVHER ZENGNLETRME ..................................................................................................................................................111 I.4. MADENCLK FAALYETLERNN EVRE ZERNE ETKLER ..........................................................................................................112 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanm Amacyla Yaplan Rehabilitasyon almalar ..........................112 J.1. KAYNAKLARINA GRE ENERJLERN SINIFLANDIRILMASI .....................................................................................................113 J.1.1. Birincil Enerji Kaynaklar................................................................................................................................113 J.1.1.1. Gne Enerjisi ...................................................................................................................................................113 J.1.1.2. Rzgar Enerjisi ..................................................................................................................................................114 J.1.1.3. Su Enerjisi ..........................................................................................................................................................114 J.1.1.4.Biyogaz Enerjisi ..................................................................................................................................................114 J.1.1.5. Biyomas Enerjisi ................................................................................................................................................115 J.1.1.6. Odun .................................................................................................................................................................115 TABLO J 3: AYDIN LETMES 2006 VE 2009 YILI ERSNDE RETLEN YAPACAK VE YAKACAK MKTAR VE ETLER ................................115 TABLO J 4: NAZLL LETMES 2006 VE 2009 YILI ERSNDE RETLEN YAPACAK VE YAKACAK MKTAR VE ETLER ..............................115 J.1.1.7. Kmr ...............................................................................................................................................................116 J.1.1.8. Petrol (Fuel-Oil, Motorin, Asfalt, Benzin, LPG) ..................................................................................................119 J.1.1.9. Jeotermal Enerji ................................................................................................................................................119 J.1.1.10. Doalgaz Enerjisi ............................................................................................................................................120 J.1.1.11. Res Enerjisi ......................................................................................................................................................120 J.1.2. Ikincil Enerji Kaynaklar ........................................................................................................................................120 J.1.2.1. Termik Enerji .....................................................................................................................................................120 7

J.1.2.2. Hidrolik Enerji ...................................................................................................................................................120 J.1.2.3. Nkleer Enerji ...................................................................................................................................................120 J.2. ENERJ TKETMNN SEKTRLERE GRE DAILIMI KWH .........................................................................................................121 TABLO J 8: AYDIN L ENERJ TKETM .......................................................................................................................................121 J.3. ENERJ TASARRUFU LE LGL YAPILAN ALIMALAR ................................................................................................................121 (K). SANAY VE TEKNOLOJ ............................................................................................................................................ 122 K.1. L SANAYNN GELM, YER SEM SRELER VE BUNU ETKLEYEN ETKENLER: .........................................................................122 K.2. GENEL ANLAMDA SANAYNN GRUPLANDIRILMASI .................................................................................................................122 K.3. SANAYNN ILELERE GRE DAILIMI ..................................................................................................................................123 K.4. SANAY GRUPLARINA GRE IYER SAYILARI VE ISTHDAM DURUMLARI ......................................................................................125 K.5. SANAY GRUPLARINA GRE RETM TEKNOLOJS VE ENERJ KULLANIMI ....................................................................................126 K.6. SANAYDEN KAYNAKLANAN EVRE SORUNLARI VE ALINAN NLEMLER .......................................................................................127 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlilii ...........................................................................................127 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirlilii................................................................................................127 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirlilii ........................................................................................130 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Grlt Kirlilii .......................................................................................130 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atklar.....................................................................................................130 K.6.6. SANAY TESSLERNN ACL DURUM PLANI ...................................................................................................................131 (L). ALTYAPI, ULAIM VE HABERLEME ......................................................................................................................... 131 L.1. ALTYAPI .........................................................................................................................................................................131 L.1.1. Su Sistemi ............................................................................................................................................................131 L.1.2. Atk Su Sistemi, Kanalizasyon Ve Atk Artma Tesisi ......................................................................................134 L1.3. Yeil Alanlar...................................................................................................................................................134 L1.4. Elektrik retim Hatlar ..................................................................................................................................135 L.1.5. Doal Gaz Boru Hatlar ........................................................................................................................................135 L.2. ULAIM .........................................................................................................................................................................135 L.2.1. Karayollar ...........................................................................................................................................................135 L.2.1.1. Karayollar Genel ..............................................................................................................................................135 L.2.1.2. Ulam Planlamas ............................................................................................................................................136 L.2.1.3. Toplu Tama Sistemleri ...................................................................................................................................136 L.2.1.4. Kent Ii Yollar ....................................................................................................................................................136 L.2.1.5. Ara Saylar .....................................................................................................................................................136 L.2.2. Demiryollar .........................................................................................................................................................137 L.2.2.1. Kullanlan Rayl Sistemler .................................................................................................................................137 L.2.2.2. Tamaclkta Demiryollar ................................................................................................................................137 L.2.3. Deniz, Gl, Nehir Tamacl ..............................................................................................................................137 L.2.3.1. Limanlar ...........................................................................................................................................................137 L.2.3.2. Tamaclk ........................................................................................................................................................137 L.2.3.3. Hava Yollar ......................................................................................................................................................137 L.3. HABERLEME ..............................................................................................................................................................137 L.4. ILN IMAR DURUMU ........................................................................................................................................................137 Aydn linde toplam arazi kullanm alan 800.447,8 hektardr. Arazi kullanm alanlar ile ilgili detaylar aadaki tabloda verilmitir. ........................................................................................................................................................137 L.5. LDEK BAZ STASYONLARININ SAYISI ...................................................................................................................................139 (M) YERLEM ALANLARI VE NFUS .............................................................................................................................. 139 M.1. KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA ........................................................................................................................................139 M.1.1. Kentsel Alanlar ...................................................................................................................................................139 M.1.1.1. Doal zelliklerin Kent Formuna Etkileri ........................................................................................................139 M.1.1.2. Kentsel Byme Deseni...................................................................................................................................140 M.1.1.3. Planl Kentsel Gelime Alanlar ......................................................................................................................140 M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Younluk ...........................................................................................................................140 M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanlar ..............................................................................................................................140 M.1.1.6. Endstriyel Alanlarda Yer Seimi ...................................................................................................................140 M.1.17. Tarihi, Kltrel, Arkeolojik Ve Turistik zellikli Alanlar ...................................................................................142 M.1.2. Krsal Alanlar .....................................................................................................................................................142 M.1.2.1. Krsal Yerleme Deseni ..................................................................................................................................142 M.1.2.2. Arazi Mlkiyeti ................................................................................................................................................143 8

M.2. ALT YAPI ......................................................................................................................................................................144 M.3. BNALAR VE YAPI ETLER .............................................................................................................................................144 M.3.1. Kamu Binalar ....................................................................................................................................................144 M.3.2. Okullar ...............................................................................................................................................................144 M.3.3. Hastaneler ve Salk Tesisleri ............................................................................................................................144 M.3.4. Sosyal ve Kltrel Tesisler ..................................................................................................................................144 M.3.5. Endstriyel Yaplar .............................................................................................................................................145 M.3.6. Gler ve Hareketli Barnaklar ...........................................................................................................................145 M.3.7. Otel, Motel Ve Turizm Amal Dier Yaplar .....................................................................................................145 M.3.8. Brolar ve Dkkanlar ........................................................................................................................................145 M.3.9. Krsal Alanlarda Yaplama ................................................................................................................................145 M.3.10. Yerel Mimar zellikler ....................................................................................................................................145 M.3.11. Bina Yapmnda Kullanlan Yerel Materyaller ..................................................................................................146 M.4. SOSYO-EKONOMK YAPI .................................................................................................................................................146 M.4.1. Gler ................................................................................................................................................................146 M.4.2. Gebe Iiler (Mevsimlik Iiler) ......................................................................................................................146 M.4.3. Kent Toprann Mlkiyet Dalm ....................................................................................................................147 M.4.4. Konut Yapm Sreleri ........................................................................................................................................147 M.4.5. Gecekondu Islah ve nleme Blgeleri ...............................................................................................................147 M.5. YERLEM YERLERNN EVRESEL ETKLER ...........................................................................................................................147 M.5.1. Binalarda Ses Izolasyonu ...................................................................................................................................147 M.5.2. Hava Alanlar ve evresinde Oluturulan Grlt Zonlar .................................................................................147 M.5.3. Ticari ve Endstriyel Grlt ..............................................................................................................................147 M.5.4. Kentsel Atklar....................................................................................................................................................147 M.5.5. Binalarda Is Yaltm ..........................................................................................................................................148 M.6. NFUS ........................................................................................................................................................................148 M.6.1. Nfusun Yllara Gre Deiimi ...........................................................................................................................148 M.6.2. Nfusun Cinsiyet Ve Ya Gruplarna Gre Dalm ...........................................................................................148 M.6.3. Il ve Ilelerin Nfus Younluklar........................................................................................................................149 M.6.4. Nfus Deiim Oran ..........................................................................................................................................149 M.6.5. Yer Deitirme Olaylar ......................................................................................................................................149 M.6.6. Turizm ve Seyahat .............................................................................................................................................149 M.6.7. Isizlik.................................................................................................................................................................149 (N). ATIKLAR ................................................................................................................................................................. 149 N.1. EVSEL KATI ATIKLAR ........................................................................................................................................................149 N.2. TEHLKEL VE ZARARLI ATIKLAR .........................................................................................................................................150 N.3. ZEL ATIKLAR ................................................................................................................................................................150 N.3.1. Tbbi Atklar ........................................................................................................................................................150 N.3.2. Atk Yalar ..........................................................................................................................................................151 N.3.3. Pil ve Akler ........................................................................................................................................................151 N.3.4. Cips ve Dier Yakma Frnlarndan Kaynaklanan Kller ......................................................................................152 N.3.5. Tarama amurlar ..............................................................................................................................................152 N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atklar ...............................................................................................................................152 N.3.7. Kullanm mr Bitmi Aralar .......................................................................................................................152 N.4.DER ATIKLAR ...............................................................................................................................................................152 N.4.1.Radyoaktif Atklar ................................................................................................................................................152 N.4.2. Hayvan Kadavralar ............................................................................................................................................152 N.4.3. Mezbaha Atklar ................................................................................................................................................152 N.5. ATIK YNETM ..............................................................................................................................................................153 N.6. KATI ATIKLARIN MKTAR VE KOMPOZSYONU .......................................................................................................................154 N.7. KATI ATIKLARI BRKTRLMES, TOPLANMASI, TAINMASI VE TRANSFER ISTASYONLARI ..............................................................154 N.8. ATIKLARIN BERTARAF YNTEMLER ....................................................................................................................................155 N.8.1. Kat Atklarn Depolanmas ...........................................................................................................................155 N.8.2. Atklarn Yaklmas.........................................................................................................................................156 N.8.3. Kompost .............................................................................................................................................................156 N.9. ATIKLARIN EVRE ZERNDEK ETKLER ..........................................................................................................................157 (O). GRLT VE TTREM .......................................................................................................................................... 157 O.1. GRLT .....................................................................................................................................................................157 9

O.1.1. Grlt Kaynaklar ............................................................................................................................................158 O.1.1.1. Ulam kaynakl evresel grlt ..................................................................................................................158 O.1.1.2. letme tesis ve iyerlerinden kaynakl evresel grlt ...............................................................................159 O.1.1.3. antiye alanlarndan kaynakl evresel grltler ........................................................................................159 O.1.1.4. Elence yerlerinden kaynakl evresel grltler ..........................................................................................159 O.1.2. Grltnn evreye Olan Etkileri ..................................................................................................................160 O.1.2.1. Grltnn Fiziksel evreye Olan Etkileri ........................................................................................................160 O.1.2.2. Grltnn Sosyal evreye Olan Etkileri ...................................................................................................161 O.1.3. Grltnn nsanlar zerine Olan Etkileri ....................................................................................................161 O.1.3.1. Fiziksel Etkileri .................................................................................................................................................162 O.1.3.2. Fizyolojik Etkileri: .............................................................................................................................................162 O.1.3.3. Psikolojik Etkileri ..............................................................................................................................................163 O.1.3.4. Performans Etkileri ..........................................................................................................................................163 O.2. TTREM ......................................................................................................................................................................163 (P). AFETLER ................................................................................................................................................................. 164 P.1. AFET OLAYLARI ..............................................................................................................................................................164 P.1.1. Depremler ..........................................................................................................................................................164 P.1.2. Heyelan ve lar ...............................................................................................................................................169 P.1.3. Seller ...................................................................................................................................................................169 P.1.4. Orman ve Otlak Yangnlar ................................................................................................................................170 P.1.5. Frtnalar .............................................................................................................................................................171 P.2. AFETLER VE SALIK ZARARLARI .........................................................................................................................................179 P.2.1. Radyoaktif Maddeler .........................................................................................................................................179 P.2.2. Denize Dklen Petrol ve Dier Tehlikeli Atklar ..............................................................................................179 P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler .............................................................................................................................180 P.3. AFETLERIN ETKILERI VE YARDIM TEDBIRLERI ........................................................................................................................180 P.3.1. Afet ve Acil Durum Birimleri: ............................................................................................................................182 P.3.2. Yangn Kontrol ve nleme Tedbirleri ...............................................................................................................184 P.3.3. Ilkyardm Servisleri.............................................................................................................................................186 P.3.4. Afetzedeler ve Mltecilerin Yeniden Iskan .......................................................................................................186 P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Snrlararas Tanm Iin Alnan Tedbirler .....................................................187 P.3.6. Afetler ve Byk Endstriyel Kazalar ................................................................................................................187 R. SALIK VE EVRE ...................................................................................................................................................... 188 R.1. TEMEL SALIK HZMETLER ...............................................................................................................................................188 R.1.1.Salk Kurumlarnn Dalm ...............................................................................................................................188 R.1.2. Bulac Hastalklar..............................................................................................................................................189 R.1.2.1. Ime ve Kullanma Sular ...................................................................................................................................190 R.1.2.2. Denizler ............................................................................................................................................................192 R.1.2.3. Zoonos Hastalklar ...........................................................................................................................................196 R.1.3. Gda Hijyeni .........................................................................................................................................................196 R.1.4. Alama almalar ............................................................................................................................................197 R.1.5. Bebek lmleri....................................................................................................................................................198 R.1.6. lmlerin Hastalk, Ya ve Cins Gruplarna Gre Dalm ..................................................................................200 R.1.7. Aile Planlamas almalar .................................................................................................................................201 R.2. EVRE KRLL VE ZARARLARINDAN OLUAN SALIK RSKLER ................................................................................................202 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliinin Insan Sal zerindeki Etkileri ...................................................................................202 R.2.2. Su Kirliliinin Insan Sal zerindeki Etkileri ....................................................................................................203 R.2.3. Atklarn Insan Sal zerindeki Etkileri ......................................................................................................203 R.2.4. Grltnn nsan Saglg zerine Etkileri ...........................................................................................................204 R.2.5. Pestisitlerin nsan Saglg zerine Etkileri ..........................................................................................................204 R.2.6. Iyonize Radyasyondan Korunma .........................................................................................................................204 (S). EVRE ETM ........................................................................................................................................................ 208 S.1. KAMU KURULULARININ EVRE ETM ILE ILGL FAALYETLER ..............................................................................................208 S.2.1. evre Vakflar .....................................................................................................................................................213 S.2.2. evre Dernekleri ..................................................................................................................................................213 S.2.3. evreyle Ilgili Federasyonlar................................................................................................................................213 (T). EVRE YNETM VE PLANLAMA ............................................................................................................................ 214 10

T.1. EVRE KRLLNN VE EVRESEL TAHRBATIN NLENMES .....................................................................................................214 T.2. DOAL KAYNAKLARIN EKOLOJK DENGELER ESAS ALINARAK VERML KULLANIMI, KORUNMASI VE GELTRLMES ...........................215 T.3. EKONOMK VE SOSYAL FAALYETLERN, SONULARININ EVRENN TAIMA KAPASTESN AMAYACAK BMDE PLANLANMASI .............217 T.4. EVRENN INSAN-PSKOSOSYAL IHTYALARIYLA UYUMUNUN SALANMASI .............................................................................219 T.5. EVRE DUYARLI ARAZ KULLANIM PLANLAMASI ..................................................................................................................220

EKLLER ve TABLOLAR
RESM A 1: AYDIN KENT MEYDANI,1933 ........................................................................................................................................ 13 RESM A 2: AYDIN HKMET BULVARI,VAL KONAI,1937 ................................................................................................................ 13 HARTA A. 2: AYDIN KENT MERKEZ VE LELER HARTASI ..................................................................................................................... 14 HARTA A. 3: AYDIN L JEOLOJ HARTASI, ........................................................................................................................................ 19 HARTA A. 4:TRKYE JEOLOJ HARTASI ........................................................................................................................................... 20 TABLO B. 1: : AYDIN L ORTALAMA GNELENME SRES .................................................................................................................... 22 TABLO B. 2: : AYDIN L MEVCUT SU ENERJS VE GCNE YNELK PROJELER........................................................................................... 22 TABLO B. 3: AYDIN L KMR REZERVLER VE PARAMETRE DEERLER .................................................................................................. 23 RESM B 1: KAYNAK FOTO: DKMP ARV, 2003 .............................................................................................................................. 26 TABLO B. 4: AYDIN L SINIRLARI NDE TESPT EDLEN ENDEMK TR BTK SAYILARI ................................................................................. 27 TABLO B. 5: LMZDEK MEVCUT SULARDA (TATLI VE TUZLU) YAAYAN BALIK TRLER ................................................................................ 27 TABLO B. 6: ME SUYU TESSLER .................................................................................................................................................. 31 TABLO B. 7: AYDIN L SINIRLARINDAK VE AYDIN LN ETKLEYEN BAZI BYK PROJELERN YAI VE DEPOLAMA DEERLER ............................... 31 TABLO B. 8: LMZDEK ME SUYU AMALI BARAJLAR ....................................................................................................................... 31 TABLO B. 9: ME SUYU AMALI BARAJLARIN SU KRLL KONTROL YNETMELNN TABLO-1E GRE ANALZ SONULARI. ........................ 32 TABLO B. 10: LMZDEK ME SUYU AMALI BARAJLAR ..................................................................................................................... 32 TABLO B. 11 : YERALTI SU KAYNAKLARI, SULAMALAR VE YEN KUYU PROGRAMI ....................................................................................... 33 TABLO B. 12: LMZDE MEVCUT AKARSULAR .................................................................................................................................... 34 TABLO B. 13: LMZDE MEVCUT OLAN GL VE GLETLER ................................................................................................................... 34 RESM B 2: KEMER BARAJI 2003 ................................................................................................................................................... 35 TABLO B. 14: LMZDEK MADEN REZERV VE KALTELER ..................................................................................................................... 38 TABLO B. 15: JEOTERMAL ENERJ KAYNAKLARININ ZELLKLER ............................................................................................................ 39 TABLO B. 16: LMZDE MEVCUT OLAN LNYT YATAKLARINA AT BLGLER .............................................................................................. 40 TABLO B. 17: LMZDE MEVCUT OLAN LNYT YATAKLARINA AT BLGLER .............................................................................................. 40 TABLO B. 18: MERMER YATAKLARI ................................................................................................................................................. 41 HARTA C 1: LMZDE BULUNAN METEOROLOJ STASYONLARI .............................................................................................................. 41 RESM C 1: AYDIN LNE AT KIR GRNTS .................................................................................................................................... 42 TABLO C 1: AYDIN LNE AT OK YILLIK METEOROLOJK VERLER .......................................................................................................... 42 TABLO C 2: YNLERN ESME SAYILARI TOPLAMINA GRE ZLM RZGAR GL ................................................................................... 43 TABLO C 3: SO2 VE PM YILLIK ORTALAMASI .................................................................................................................................... 45 TABLO C 4: AYDIN L SINIRLARI NDE RETLEN YERL LNYT KMRLER ............................................................................................. 46 TABLO C 5: AYDIN L 2010 YILI HAVA KRLL LM DEERLER........................................................................................................ 47 TABLO D 1: YERALTI SU KAYNAKLARI VE SULAMALARI ......................................................................................................................... 51 TABLO D 2: DSCE NA EDLEN VE ETL KURULULARA DEVREDLEN SULAMALAR.................................................................................. 51 TABLO D 3: DSCE NA EDLEREK ETL KURULULARA DEVREDLEN GLETLER ...................................................................................... 52 TABLO D 4: AYDIN L SINIRLARI NDE ENERJ, SULAMA VEYA ME SUYU AMALI KULLANILABLR NEML SU KAYNAKLARI............................... 52 TABLO D. 5: YAPIMI TAMAMLANMI BARAJLAR VE GLETLER............................................................................................................... 52 TABLO D. 6: NAATI DEVAM EDEN BARAJ VE GLET PROJELER ............................................................................................................. 53 TABLO D. 7: ME SUYU AMALI BARAJLARIN SU KRLL KONTROL YNETMELNN TABLO-1E GRE ANALZ SONULARI. ........................ 53 HARTA D. 1:GZLEM STASYONLARI HARTASI.................................................................................................................................. 55 HARTA D 2:GZLEM STASYONLARI HARTASI................................................................................................................................... 58 TABLO E 1: TOPRAK KRLLN YARATAN ETMENLER.......................................................................................................................... 63 TABLO E 2: LMZDE ARAZ KULLANIM DURUMU ............................................................................................................................... 66 TABLO E 3: KLTR ARAZLERNN KULLANIMI .................................................................................................................................. 67 TABLO E 4: 2010 YILI AYDIN L GBRE TKETM ............................................................................................................................. 67 TABLO E 5: 2010 YILI AYDIN L GBRE TKETM ............................................................................................................................. 68 RESM F 1: B.MENDERES DELTASINDA SU KULARI............................................................................................................................. 74 TABLO F 1: BLGEMZDEK BALIK TRLER VE POPLASYONLARI ........................................................................................................... 74 TABLO F 2: LMZ SINIRLARI ERSNDE BULUNAN SOKAK HAYVANLARI LE LGL ALIMALAR. .................................................................... 75 RESM F 2: B.MENDERES DELTASINDA GRNM............................................................................................................................. 76 RESM F 3: B.MENDERES MLL PARKINDAN GRNM ..................................................................................................................... 77 11

TABLO F 3: ANIT AALAR ........................................................................................................................................................... 79 HARTA I 1: LMZ MADEN HARTASI .............................................................................................................................................112 TABLO J 1: AYLARA GRE GNELENME SRES(SAAT) .....................................................................................................................113 TABLO J 2: AYDIN L RZGAR ENERJS LM DEERLER................................................................................................................114 TABLO J 7: AYDIN L KMR REZERVLER VE PARAMETRE DEERLER..................................................................................................119 TABLO K 2: L GENELNDEK SANAY TESSLERNN LELERE GRE DAILIMI .........................................................................................123 TABLO K 3:SANAY GRUPLARININ MESLEK GRUPLARINA GRE DAILIMI. ...............................................................................................124 TABLO K 4: SANAY GRUPLARINA GRE IYER SAYILARI VE ISTHDAM DURUMLARI.................................................................................125 TABLO K 7: ZEYTN KARASUYUNUN KARAKTERNE LKN PARAMETRELERN ORTALAMA ...........................................................................129 TABLO K 8: PRNANIN ZELLKLER ...............................................................................................................................................130 TABLO L 2: LMZDEK 154 VE 380 KVLUK HATLARIN GZERGAH VE UZUNLUKLARI (KM) ........................................................................135 TABLO L 4: L MERKEZNN, LELERE OLAN UZAKLIKLARI. ...................................................................................................................135 TABLO L 6: AYDIN L ARAZ KULLANIMI .........................................................................................................................................138 TABLO M 1: LMZDE MEVCUT OLAN LSE VE LKRETM OKULLARININ ETLER VE SAYILARI ..................................................................144 TABLO M 2: YA GRUBUNA GRE NFUS DAILIMI. .......................................................................................................................149 TABLO N 1: KUADASI EVSEL KATI ATIKLARIN BLEM .......................................................................................................................150 TABLO O 3:PATLAMALAR SONUCU OLUAN GRLTNNYAPILAR ZERNDEK ETKLER .......................................................................161 TABLO R. 2:SALIK KURUMLARININ AYDIN L MERKEZ VE LELERNE GRE DAILIMI...........................................................................189 TABLO R. 5:L GENELNDEK KYLERN ME SUYU DURUMU .............................................................................................................191 TABLO R. 6:L MERKEZ VE LELERNDE ME SUYU SONDAJ KUYU SAYISI ............................................................................................192 TABLO R. 7:ME VE KULLANMA SULARININ KMYASAL - BAKTERYOLOJK ANALZLER VE.........................................................................192 TABLO R. 8: DENZ SUYU ANALZ SONULARI..................................................................................................................................194 TABLO R. 9:LMZDE GRLEN ZOONOZ HASTALIKLAR .....................................................................................................................196 TABLO R. 10: GIDA RETM YERLER KONTROLLER..........................................................................................................................196 TABLO R. 14:AILAMA ALIMALARI.............................................................................................................................................197 TABLO R. 15:YILLARA GRE SALIK DZEY LTLER % ................................................................................................................198 TABLO R. 16: 2007-2010 YILI GEBE, BEBEK, OCUK ZLEM SAYILARI .................................................................................................199 TABLO R. 27:LMZ MERKEZ VE LELERDE KABA DOUM VE GENEL DOURGANLIK HIZI ........................................................................199 TABLO R. 18:AYDIN L 2010 YILI NFUSUN YA GRUPLARI VE CNSYETE GRE DAILIMI......................................................................200 TABLO R.39:YILLARA GRE ALE PLANLAMASI YNTEMLER VE KULLANAN K SAYILARI ........................................................................201 TABLO R.20: 2007 YILI ALE PLANLAMASI HZMETLERNDEN YARARLANAN K SAYISI VE .......................................................................201 TABLO R. 21: 2007 YILI 15-49 YA KADIN ZLEM RAPORU(TEMMUZ-ARALIK 2007)............................................................................201 TABLO R. 22:LMZ HAVA KRLL 2000-2009 LM SONULARI YILLIK ORTALAMA DEERLER .........................................................202

(A). CORAF KAPSAM

A.1. Giri Aydn li, antik adan bugne doal yapsyla insanln ilgisini eken nemli yerleim alanlarndan biri olmutur. zgn ekolojik yaps Dalarndan Ya, Ovalarndan Bal Akar deyii ile tanmlanmtr. Kente adn veren Tralles antik yaplamasndan, Seluklu-Aydnoullar yerleimlerine kadar yerleim-nfus ilikilerinin youn olduu Aydn kenti kltrel adan da nemli bir merkez olmutur. Yrede eski alarda Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, Hekataios, Hippodamos, sidoros gibi bir ok dnce ve sanat adam yetimitir. Aydn ilinin kesin tarihi bilinmemekle birlikte prehistorik izler kentin insanolunun yerleik dzene getii dnemlerde kurulduunu gstermektedir. Aydnda ilk yerleimi M.. 7000 yllarnda Hititler gerekletirmitir. M.. 4000 yllarnda Trakyal kavimler, Tralles ad verilen yerleimi kurmulardr. Roma dneminde Andropolis adn alan kent, Seluklularn Anadoluya gelmesiyle Gzelhisar, Osmanl dneminde Nefs-i Gzel Hisar der Liva-i Aydn, Cumhuriyet ile birlikte il merkezi olarak Aydn adn almtr.

12

Kaynak: l Kltr ve Turizm Mdrl. Resim A 1: Aydn Kent Meydan,1933 Aydn yresinde efelerin ayr bir nemi vardr. Osmanl mparatorluunun son dneminde ortaya kan hakszla bakaldran, yoksullar koruyan kimseler olarak halkn yannda yer aldlar, sayg ve sevgi grdler. Adlarna trkler yaklan ykleri dilden dile dolaan akrcal Efe ile Yrk Ali Efe Aydn topraklarnda yetimitir. Osmanlya kar bir ayaklanma ile 1818de Aydna egemen olan Atal Kel Memed Efe kendi adna para bastrmas ile nem tamaktadr. Yrenin doal ve antik yaps yabanclarn dikkatini ekmi ve 1866 da Franszlar tarafndan ilk demiryolu hatt zmir-Kasaba (Aydn) arasnda kurulmutur.

Kaynak: l Kltr ve Turizm Mdrl. Resim A 2: Aydn Hkmet Bulvar,Vali Kona,1937

13

Aydn 1. Dnya Sava sonras Yunan igaline uram, igale direnite ve Kuvva-i Milliye hareketinin olumasnda efelerin byk yarar olmu, 3 yl sren igal Kurtulu Savann kazanlmas ile 7 Eyll 1922de sona ermitir. Aydn li, yrenin yaam kayna olan Byk Menderes Irma 584 km. boyunca akarak Ege Denizine kadar uzand Havzada yer alr. Byk Menderes Havzas 25.000 km2 yzlm ile 23.000 km lik srail devletinden de byktr. Havzann 19.846 km lik ksm Aydn il snrlar iinde kalr. Akdeniz ikliminin hakim olduu lde yazlar scak ve kurak, klar lk ve yal geer. 2010 yl verilerine gre Ortalama scaklk 17.6 C, ortalama yal gn says 79,5 , ortalama ya miktar 651 kg/m2' dr. Byk Menderes vadisi, dier Ege ovalar gibi batda denize doru alan bir oluk biimindedir. Bu yzden denizin ltc etkisi ve ya getiren rzgarlar i ksmlara kadar kolaylkla girer. Aydn ili, iklim, toprak,ve topografik yap itibariyle blge ve lke asndan polikltr tarma uygun ve lke tarmnda nemi olan illerimiz arasndadr. lin yzlmnn %50 sinde zeytin ve meyvelikler kaplamakta, Aydn ili Trkiye genelinde zeytin, incir, kestane retiminde birinci, pamuk retiminde Adanadan sonra 2. srada yer almaktadr. lin %67 sini dalk alanlar kaplar. lkenin orman rnleri retiminin % 3.8 i Aydn ilinden karlanmaktadr. Tarihte eitli uygarlklar barndran Aydn ili, gnmzde tarmsal aktivitelerin younluu ve eitlilii ile deniz kys, ren yerleri ve doal mekanlaryla turizm sektr iinde nemli yrelerimizden birisidir. A.2. l ve le snrlar Merkez lesiyle birlikte 17 lenin ynetim merkezi olan Aydn linde 54 belediye, 489 ky, 265 mahalle kuruluu vardr. Bal ileler unlardr; 1-Merkez 10-Koarl 2-Bozdoan 11-Kk 3-Buharkent 12-Kuadas 4-ine 13-Kuyucak 5-Didim 14-Nazilli 6-Germencik 15-Ske 7-ncirliova 16-Sultanhisar 8-Karacasu 17-Yenipazar 9-Karpuzlu Harita A. 2: Aydn kent merkezi ve leler Haritas

14

Kaynak:l zel dare Mdrl, 2003

A.3. lin Corafi Durumu Aydn, orta ve bat kesiminde verimli ovalar, kuzey ve gneyi dalar ile evrili Byk Menderes Havzas zerinde 8007 km2 lik bir alan zerine kuruludur. Dousunda Denizli, batda Ege Denizi, kuzeyde zmir ve Manisa, gneyde ise Mula illeriyle komudur. l, 37- 44' ve 38- 08' kuzey enlemleri ile 27- 23' ve 28-52' dou boylamlar arasnda yer alr. A.4. lin Topografyas ve Jeomorfolojik Durumu Aydn ilinden kuzeye gidildike 500-600 m yi bulan ykseklikte topografya izlenir. Bu ykselme Dou-Bat ynnde ovann snr boyunca kuzeye doru devam eder. Gney blm ise denizden 04-50 m irtifadadr.
15

Dalar: Aydn linin % 67 ini dalk alanlar oluturmaktadr. Kuzeyde dou-bat ynnde uzanan sra dalar Aydn Dalardr ve zirvesi 1732m. ile Karlk Tepesidir. Gneyde Dou-Bat ynnde uzanan dalar, Byk Menderes Irmann kollar olan Dandalas ay, Akay ve ine aylarnn gneyden kuzeye doru paralayan vadileri nedeniyle paral bir grnmdedir. lin en yksek da olan Madran Da ise Akay ve ine aylar arasnda kalr. Ortada kalan Menderes Nehri civar dzlktr. Kuzey ynn, Dinardan balayp 300 km devam eden ve Samson dalar adn alarak Ege Denizinde sona eren Mezukis Dalarnn en yksek noktas 1360 metredir. Mezukis Sra Dalarnn il iinde devam eden ksmnda Dou dan Bat ya doru amlk, Oyuk, Karlk, Malg, Cevizli adlar ile sralanan Bat da daha az ykseklik arz eden Gm ve Samson Dalar ile Dipburun mevkiinde Mezukis Dalar kk vdilerle yer yer birbirlerinden ayrlrlar. Kuzeydouda 1.430 m.yksekliindeki al Dalarndan ayrlan amlk Da, 1.732 m. yksekliindedir. Aydn ilinin kuzeyindeki Cevizli Dana kadar yukarda Oyuk, Karlk, Malga tepelerini meydana getiren Karada, 1.353 m. yksekliktedir. Kvrntl kk yaylalar ile sradalar halinde batya uzanan Cevizli Da, Ske lesi nin Batsnda en yksek seviyeye ular. Bu dan ykseklii, 1.229 m.dir. Dalgal tepecikler halinde devam ederek Dipburun da denize gmlen Samson Dalar, 1.360 m. olup, Sisam Adalarna kadar devam ettii grlmektedir. Mezukis Dalarnn bol sular, Menderes Vadisine 11 dere halinde yaylr. lin Gneyinde, ykseklikleri 1.800 myi bulan ubuk, Karncal, Madran, Beparmak Dalar, Bat da Bafa Gl n yarm ember iine alarak denizde sona erer.Dou kesiminde, ili snrlayan Baba Da, 2.380 m. den 1.300 m. ye inerek, ubuk Da ad ile Aydn snrlar iine girerek Karacasu ilesi nin dou kesiminden geen Dandalaz ay na geni bir vdi geidi verdikten sonra, Karncal Da ile birleir. Dandalaz ay ile Akay arasnda kalan dalar, Karncal Dadr. Bu da, Karacasu ilesinin batsndan, Menderes Ovas na doru uzanan bir knt meydana getirir. Gzel yaylalara sahip bu dan en yksek noktas 1.699 m.dir. akrcal Efe 1912 ye kadar bu dada yaamtr. Karncal Dann Batsnda Madran ve Gksel Dalar vardr. Bu iki dan nemli ksmlar Mula ili hudutlar iine girmektedir. Aydn ili hudutlar iinde bulunan dalar ve ykseklikleri hakknda aadaki cetvel daha genel bir bilgi vermektedir. Dalar Babada Karncal Da Madran Da Gksel Da Beparmak Da amlk da Oyuk Da Samson Da En Yksek Noktalar 2.380 m. 1.699 m. 1.792 m. 1.412 m. 1.367 m. 1.334 m. 1.353 m. 1.380 m.

Ovalar: Aydn linde, Ova deyimi ok nemli bir yer tutar. Byk Menderes Irmann sulad alanlar Byk Menderes Ovas olarak tanmlanr. Denizli l snrlarndan balayan byk bir ovadr. B. Menderes Irma nn getii ova, takn ovas niteliinde olup 23.900 km2lik bir sahadr. Irmak alar boyu denize tad alvyonla bugnk ovay oluturmutur. Havzadaki ovalar Aydn, Ske, Yenipazar, Koarl, Karpuzlu, erkez ve ine Ovas gibi yerel adlarla anlrlar. Bu ovalar Byk Menderes Ovasn oluturur. Denizli ili snrlarndan Ege Denizine kadar uzanan bu ovann en geni yeri 20 kmyi bulmaktadr. Vadiler:
16

Byk Menderes havzasna 50den fazla dere ve akarsu yer almakta, bu yan dere ve akarsular Byk Menderes Irmana dklmektedir. Vadilerdeki yan dere ve akarsularn byk ksm yaa bal ak gsteren mevsimlik akarsulardr. Byk ksm yaz aylarnda kurumaktadr. lin kuzeyinde Kuvaterner yal taraalar yer alr. Bu taraalar, yama molozlar ve alvyon birikintilerinin Algin orojenik hareketleri srasnda yredeki malzemenin ykselmesinden olumutur. akll, kumlu ve gevek imentolu konglomeratik zelliktedirler. Taraalar, yer yer akarsular tarafndan keskin hatlarla yarlmlardr. ehrin iinden geen ve bu taraalar Kuzey-Gney istikmetinde kesen Tabakhane Deresi u anda yerleim alannn altnda kalan byk bir birikinti konisi oluturmutur. Aydn ilinin byk bir ksm ovada kuruludur. B. Menderes Nehrinin getirmi olduu malzeme, ovay oluturur. Dou-Bat uzanml verimli topraklarn nemli bir ksm u anda ehrin yerleim alan altnda kalmtr. Titizlikle korunmas gereken 1. Snf tarm arazilerinin iskn sahas olarak kullanlmas, tarmsal alanlarn aleyhine gelien bu olumsuzluktur. Taraalardan ve alvyon birikintilerinden daha yal olan ve taraalardan sonra daha kuzeyde bulunan Pliyosen yal kayalar, gevek yapda ve konglomeratik zelliktedirler. Anmas kolay olan bu formasyonlar ok dalgal morfolojik grnm verirler. Pliyo kuvaternerde yer kabuundaki dalgalanmalardan birok tepecik olumutur (500-600 m). Paleozoyik yataki kayalar iinde kuvarsit istler, mermerler dik ykselti verirler. Gnays ve istli yapda olan yerlerde ise daha yumuak hatl bir morfolojik yap gzlenir. A.5. Jeolojik Yap ve Stratigrafi Aydn ili snrlar iinde Bat Anadoluda geni bir yaylm gsteren Menderes Masifi ve evresindeki kaya birimleri yzeylenmektedir. Yzyl akn bir sredir eitli amalara ynelik almalar yaplmtr. Yrede ilk alma, Stricland (1840) tarafndan gerekletirilmitir. Daha sonraki yllardaki farkl amalarla yaplan birok aratrmada bir btnsellik salanamamtr. Doal olarak raporlar stratigrafik-yapsal farkllklar iermektedir. Bu nedenle, masifin ekirdei, kaya birimleri, yalar ve evre kayalarla ilikileri konusunda beliren sorunlarn zmne ynelik, niversite-MTA alanlar ve deiik aratrmaclar arasnda belirli dorular zerinde younlamtr. Son yllarda yaplan aratrmalarla, aklk getirilmi grlerin nda alma alannda Menderes Masifinin birbiriyle diskordan bir ilikiye sahip grubun kayalar ve bunlarn zerindeki neojen rt ve kuvaterner yal alvyonlar, bunlara ek olarak bat kesimde yzeylenen Dilek yarmadas-Seluk-Tire ekayl zonu bulunmaktadr. ine Grubu (Menderes Masifinin ekirdei): Almandin-amfibolit fasiyesinde metomarfizma zellikleri gsteren, granitim kkenli gzl gnays meta granit, sedimenter kkenli gzl gnays, migmatit, ince taneli bantl gnays, metavolkanit ve deiik istlerden olumutur. Prekambriyen yaldr. Bu grubun zerine Kavakldere Grubu uyumsuz olarak gelmektedir. Sedimenter Kkenli Gzl Gnays: Bunlar genellikle kaba ve belirsiz foliasyon gsterirler. Gnays ve magmatitler, alttan ste doru derecelenmilerdir. Kayan en tipik zellii, farkl ekillerdeki gzl yaplardr. 1-5 cm arasnda deien boyutlarda, Feldspat, Kuvars, Muskovit, Biyotit ve Turmalin topluluklarndan oluan gzler, koyu minerallerle kapldr. Makroskopik olarak, porfiroblastik bir doku gsterirler. Gzlerin ksmen kaybolduu yerlerde lepidoblestik doku gsterirler. Migmatit: Sedimenter kkenli gzl gnayslar ile gynaslar arasnda lokal adeseler eklinde gzlenmektedir. Genellikle bantl, kvrmlarm ve ptigmatik gzl yapya sahip, belirsiz ve kaba folisyon gstermektedir. Minerolojik bileimi sedimanter kkenli gzl gnaysa benzemektedir. eitli gnays ve istleri : Sedimanter kkenli, gzl gnays ve alttaki migmatit ile geili olan bu metamorfik kayalar grubun en st seviyesini oluturmaktadr. Birbiriyle yanal ve dey gei gsteren ince taneli gnays, granatl ist, mikaist ve kuvars ist ardalanmas eklindedirler. Yer yer amfibolit ist, kalk-ist ve mermer band ve adeseleri de grlmektedir. Kaya tipine bal olarak renkleri, alterasyon ve erozyon ekilleri farkldr. Kuvars, plajioklas, biotit, beyaz mika, granat, disten mineralleri yannda ikincil olarak turmalin, apatit, zirkon, rutil ve opak minerallere de rastlanr. Granitim kkenli gzl gnayslar: Ana kayac oluturan sedimanter kkenli gzl gnayslara, migmatitlere, ince taneli gnays ve deiik istleri boydan boya kesmektedirler. Kaya iinde dayk, sill ve stok eklinde yerlemilerdir. Meta granit olarak ta adlandrlrlar. Kaya ok kaba, belirsiz
17

foliasyon ve iyi gelimi lineasyon gstermektedir. Kenar zonlar genellikle ince dokuludur ve koyu minerallerce ok fakirdir. Dier bir tipik zellii kenar zonlarnda radyal olarak dizilmi tumalinlerin grlmesidir. ounlukla feldspattan oluan gzler lineasyona paralel olarak dizilir ve birbirleriyle temas halindedirler. ncelme alannda yukarda ayrntlarndan bahsedilen masifin ekirdeinde yer alan tm bu kayalar, haritada Gnays olarak gsterilmitir. Metavolkanit: Aratrmaclar tarafndan Leptit olarak tanmlanmtr. Sedimanter yap ounlukla iddetli metamorfizma ile yok olmutur. Renkleri, gri ile ak morumsu gri renklerdir. Masif, rest istozitesi olduka g gzlenir. atlak sistemlerinden olduka fazla etkilenmi olmas, sert olmalarndandr. Pegmatite benzer damarlar ierirler. Damarlar iindeki kuvars ve feldspat orannn artmasyla belirginleen taneler yznden ift mikal gnaysa benzer grntedirler. Metavolkanikler iinde migmatiklemeler de grlr. Kuvars, plajioklas, ortoklas, biotit, granit, sillimanit, muskovit, turmalin, apatit, zirkon ierirler. Metavolkanitler, ince taneli kayalar olup poligonal doku gsterirler. Sahada ince taneli gnayslar ile leptitler kartrlabilir. Ama mikroskopta e boyutlu minerallerin, istozite boyunca dizilmeleri leptitler iin karakteristiktir. ine kuzeyinde ve batsnda uzanm gstermektedirler. Ayrca Bozdoan kuzeyi ve civarnda da kuzeylenmektedirler. Kavakldere Grubu (Menderes Masifinin paleozoyik yal rts): Dk dereceli metamorfizma zellikleri gsteren meta konglomera, kuvarsit, kuvars ist, mikaalkist, mermer, metabazik ve fillatlardan oluan kayalar bu grubu olutururlar. Alt paleozoik-Alt Triyas yaldr. Tabannda yaylm devaml gzkmeyen, yanal olarak kuvarsitlere gei yapan metakonglomeralar bulunmaktadr. Metakonglomeralar ierisinde ine grubundan tremi granit, aplit, gnays, farkl ist ve kuvars akllar bulunmaktadr. Dey olarak kuvarsit, kuvarist, granatist, mikaist, klorit, muskovitist, fillat ve kalkistlere gei yaparlar. stif yer yer mermer ve metabazik, metart bantlar ve adeseleri de ierir. Kloritoid istler koyu gri ile siyah renkli mermer band ve adeseleri ierir. Kavakldere grubunda ste doru kuvarist ve kuvarsitin yannda, eitli istlerde grlmektedir. Granat istler, mika istler, kloritoid-disten istler eklinde devam eden istifin en st kesimleri fillatlardr. Kaya siyahms renkli belirgin ve ince yapraklanmaldr. istler ierisinde en baskn litolojiyi ak kahve renkli ve kirli sar renklerde gzlenen granat-mikaistler oluturur. ine grubunun zerine diskordan olarak gelen Kavakldere grubunun zerinde yine diskordan olarak Maral grubu gzlenmektedir. Btn bu birimler haritada ist olarak gsterilmitir. Maral Grubu (Menderes Masifinin mezozoik yal rts): Kavakldere grubu zerinde, uyumsuz olarak metakonglomera ve metakrntlarla balar. ste doru neritik karbonatlarla devam eder. Grup, olas st Triyas-Alt posen yaldr. Birimler, gneyde dzenli istifi, karbonat platformu ile ibkeyi kuzeye doru olan kavis eklinde tamamen sarkarken, kuzeyde yer yer dzensiz olarak yzeylenmektedir. Aydn dalar gney yamac konu edilen mesozoyik yal mermerlerin zerine bindirmeli bir dokanakla genelde ince taneli gnayslarla temsil edilen orta-yksek dereceli metamorfiklerin gzlendii yerlerdir. B. Menderes havzasnn kuzey ve gneyinde menderes masifi ekirdei ile rtsnn ilikisi farkldr. Gneyde dzenli olarak gzlenen istif, kuzey kesiminde gelien ters faylar ve bindirmeli yaplar dolaysyla terslenmitir. Bu kesimde farkl metamorfizma zellii sunan deiik yataki kaya topluluklar, yatay hareketlerle dzensiz bir ekilde birbirini zerlemilerdir. Bu bindirmeli yaplar, yerel deil, aksine blgeseldir. Maral grubu, krmz renkli taban konglomeras ile balar. Konglomera tavana doru ince-orta kalnlktaki metakumtana, metasilttana, sarms dolemite ve stnde dolomitik kire tandan oluan kaln bir istife geer. Dolomitik kire talar beyaz, gri, koyu gri, mavimsi renkli ince-orta kristalli, yer yer stromatolitik, dzensiz tabakalamtr. Dolomit-Dolomitik kire talarnn altnda, kaln ve kristalize kire talar yer almaktadr. Kirli beyaz renkli, orta- iri kristalli, orta-kaln tabakaldr. Yer yer laminali ve tabakalanma dzlemlerine paralel olarak atlakldr. Rekristalize kire talarnn alt seviyelerinde boksit, zmpara ta adeseleri bulunmaktadr. Bol rudist paracklar ieren maral grubunun en st kesimleri st kretase yaldr. Rudistli kiretalarn yer yer brelemi kireta seviyeleri izlemektedir. Kilta oranlarnn giderek artmas sebebi ile mesozoik yal kiretalarn flie benzer bir istife gei yapar. Kumta eyl ve kristalen kireta ara katmanlarndan olumu seviyelerde bulunmaktadr. En stteki nmmlitli,
18

globoratalial tabakalar st paleosen-alt eosen ya vermektedir. Haritada tm bu birimler mermer olarak gsterilmitir. Mula Grubu (Menderes Masifi zerindeki gen keller ): B. Menderes grabeni, masifi Kuzey ve Gney olarak ikiye ayrlmtr. knt havzasnda ve bunlar kesen havzalarda gen tersiyer yal birimler ve en stteki kuvarterner yal birimler alvyonlar yer almaktadr. Posttektonik tersiyer birimleri detaylandrlmam, Neojen olarak haritada gsterilmitir. Killi krntl kiretalar, silt ta, tften oluan, gl-bataklk ortamnn kayalar (Sekky Formasyonu) knt havzalarnda dolgulanmtr. Eski alvyon yelpazesi ortamnn kayalar (Yataan Formasyonu) olan akl ta, amur ta, kumta seviyeleri de,mikritik killi kireta ve glsel kireta eklinde gzlenen gl ortamnn kayalar (Milet Formasyonu) da, Didim dolaynda yzlek vermektedir. B. Menderes grabeninin aktif olan kuzey kenarnda dolgulanm neojen kelleri, gney kenarna nazaran daha fazla yaylmldr. Eski taraalar eklinde, daha ok kuzey kesimde, gen birimlere rastlanlmaktadr. Jeotermal enerji potansiyeline ynelin almalar aktif olan kuzey kenarda younlamtr. B. Menderes grabenine dik kesen Bozdoan havzasnda ve Karacasu havzasnda da neojen birimleri yaygndr. Karacasu havzas ad geen havzalardan farkl zelliklere sahiptir. Ac su (Somatr) ortamnn rnleri bu yrede gzlenebilmektedir. Kuvaterner Yal Birimler: Alvyonlar olarak haritada gsterilen birim esasnda; rgl rmak keli, Menderesli rmak keli, Alvyon yelpazesi, birikinti konisi ve yama molozlarnn, ayrca Ske ovasndaki gen geici gl kellerinin tamamn kapsamaktadr. akl, kum, silt, amur ve kilden olumu seviyelerdir. B. Menderes grabeninin knt havzas yan knt havzasnn tabann doldurmutur. Kuvaterner jeolojisi ayrntl incelendiinde; pleistosen yal eski taraalar oluturan akl ve akl talarndan olumu seviyaler belirginleir. knt havzasnn kuzeyinde bu birimler tipik morfoloji yaratmtr. Mamatik Kayalar: nceleme alannda gabro ve granit,gronidiyorit, andezit olarak haritada gsterilen birimlerdir. Metamorfik birimleri kesen gen asit mamatikler, ubukda kuzeydousunda (Buldan civarnda) yzeylenmektedir. Granit, granadiyorit kkenlidirler. Ayrca inceleme alannda irili ufakl kk sokulumlarada rastlanr. Asit mamatik kayalar gerek gnayslarn gerekse metavolkanitlerin iinde grlrler. Makroskopik olarak d yzeyleri olduka ayrm, krmzms, kahve renkli renktedir. Ayrmam ksmlar beyazms gri renkte gzlenir. Sert ve istozite gstermeyen kayalardr. Gabrolar ise farkl blgelerde kk yzlekler vermektedir. Tamamen tektonik hatlarla ilikilidirler. Fay zonlar boyunca farkl byklkte stoklar eklinde dizilmilerdir. Olduka sert kompakt bir grnm sunarlar. Beyaz renkli feldispat mineralleri ile koyu renkli mafik minerallerin grld belirgin bir mamatik dokuya sahiptirler. evre kaya ile bazik damar kaya arasndaki madde alverii bazik damar kayalarna zonlu bir yap zellii kazandrmtr. Paleozoyik yal volkanitler ierisinde yer alm gabroik bileimli eski damar kayalarnn, metamorfizma geirmi olduklar sanlmaktadr. Metagabrolar haritamzda gabro olarak gsterilmitir. Dilek Yarmadas/Seluk-Tire Ekayl Zonu: Yzeylenen kayalar Menderes Masifi ile tektonik iliki iindedir. Menderes Masifinin rt serileri (istler,mermerler) yannda metaserpantinit, metadiyabaz, metagabro trndeki ofiyolitik toplulua ait kayalar da gzlenmektedir. Haritada yaylm geni olan birimler; ist, serpantinittir. limiz sadeletirilmi jeoloji haritas Harita A. 2 de, Trkiyenin jeoloji haritas da Harita A.3de verilmitir. Harita A. 3: Aydn li Jeoloji Haritas,

19

Kaynak:zmir M.T.A.Blge Mdrl, 2000.

Harita A. 4:Trkiye Jeoloji Haritas

Kaynak: M.T.A Blge Mdrl A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma Genel olarak istif; Paleozoyik yal kristalen seriler, Neojen yal formasyonlarlar ve Kuvarterner yal alvyonlarla temsil olunur. Paleozoyik yal kristalen seriler Gnays serisi, Mikaist serisi, Kuvarsitler, Mermerler ve yar kristalen kalkerlerden olumaktadr. Blgede ikinci zaman Stratigrafik boluk eklindedir. Neojen yer yer yzlerce metre kalnla erierek Kristalen istler zerine gelmitir. Neojen; akll, kumlu, killi, marnl, greli, konglomeral, yer yer marnl ve kalkerli seviyeler halindedir. Kuvarterner, geni alvyon sahalar ile yan derelerin azlarnda teekkl etmi birikinti konileri eklinde yer almaktadr. a) Metamorfik Kayalar:
20

Paleozoyik: Blgede Paleozoyik, Menderes Masifi olarak isimlendirilen metamorfik kristalen istlerle temsil olunmaktadr. Menderes Masifi olarak adlandrlan bu seri; Permo-Karbonifer 200 m ist ve kuvarsit ile ardalanmal kristalen kalkerlerden, Devoniyen 1000 m mermerler, Silriyen 1000 m eitli istler ve kuvarsitler, - Grenaistler, - istlerden gnaylara gei 20 m, - Ak renkli gnayslar, Kambriyen ve Prekambriyen Mikal Gzl Gnayslar Prekambriyen nce taneli Gnayslar - Grafitli, Grenal Mika istler, - Gnayslar Grld gibi Kristalen Kayalar tabandan tavana doru, gnays serisi, mikaist serisi, kuvarsitler, mermerler ve kristalen kalkerler eklinde dizilmektedir. b) Sedimanter Kayalar: Neojen : Blgede Neojen bir gl ortamn temsil etmektedir. Menderes Grabeninin Gney ve Kuzey yamalarnda, dorudan doruya kristalen serilerinin zerine gelmektedir. Bu duruma gre Paleozoyik olarak kabul edilen Kristalen istlerle Neojen arasnda byk bir stratigrafik boluk bulunmaktadr. Neojen, eitli irilikte kum ve akllardan konglomera gre, kil, marn ve kalker ardalanmalarndan olumaktadr. Blgede marnlar, Ske lesi civarnda sert marnokalkerlerden olumaktadr. Genelde kumlu, killi marnl, akll ve greli konglomeral tabakalar arasnda, gerek yanal ve dikey geiler, gerekse apraz stratigrafikasyonlar mevcuttur. Didim lesi Neojene ait gen ve karbonatl bir platform istif zerinde yer almaktadr. Bu istifin ierisinde, karbonatl kil talar, marnlar ve tebeirsi kiretalar yer ald gibi alma alannda yaygn olarak MUKA ad verilen bej renkte kaln tabakal sert killi kiretalar bulunmaktadr. Bu birim genelde tabakaldr ve umumiyetle tabakalar dou-bat dorultusunda olup yer yer 5-10 derece civarnda eimler gsterirler. Yapsal Jeoloji ve Jeolojik Tarihe: Blgede Hersinyen ve Alpn Orojenik hareketler rol oynamtr. Menderes Masifine ait btn kristalen seriler Paleozoyik denizinde kelmi blgenin en eski formasyonlardr. Altta bulunan Gnays Serisi Kayalar, olduka derin bir denizde teekkl etmi killerle, stteki Mikaist, Killi ist, Kuvarsit ve Mermerleri ise dipleri periyodik hareketler gsteren bir denizde teekkl eden eitli kil, kalker ve gre mnasebetlerine ait olduunu gstermektedir. Gnays ve mikaistler, ok fazla ihtivalanma gstermektedirler. Bunlarn kvrmlanma ya, Hersinyen Orojenezi veya daha eski hareketler olmaktadr. Blge dahilinde kristalen seri ile Neojen arasnda her hangi bir sedimenter oluum gzlenmemektedir. Bu duruma gre, Paleozoyik olarak kabul edilen kristalen serilerle Neojen arasnda byk bir stratigrafik boluk mevcuttur. Neojen, eitli irilikte kum ve akllardan, konglomera, gre, kil, marn ve kalker ardalanmalarndan olumaktadr. Bu kayalar, apraz tabakalanma gstermektedir. Blgede rastlanlan faylar deiik yatadrlar. Neojen tabakalarn kesen byk faylarn teekkl, Neojen esnasnda ve Neojen sonrasnda hakim olan Alpin hareketleriyle, kristalen seri iindeki faylar ise gerek Neojenden nce, gerekse Neojen esnasnda ve gerekse neojenden sonra da bu blgede hkm sren hareketlerle ilgilidir. Neojen formasyonlar ve B. Menderes masifinin kk vadi alvyonlarnda mevcut taraalar Alpin hareketlerinin halen devam etmekte olduunu gstermektedir. A.5.2. Tektonik ve Paleocorafya Aydn l snrlar B. Menderes grabeni ierisinde yer almaktadr. Yaplan almalarda grabeni oluturan Kuzey ve Gney snr faylarnn diri olduu belirtilmektedir. Deprem oluturabilecek
21

potansiyele sahip bu faylar zerinde ayrntl almalar gerekmektedir. Sel baskn, heyelan, dmesi vb. olaylar kurumumuzca da almalar yaplan projeler kapsamnda olmasna karn Aydn line ait byle bir proje yaplmamtr. SONU: Blgemizin jeolojik ve jeomorfolojik yapsndan dolay ilimizde olumu madencilik sektr (mermer, feldispat, kuvars, dolomit, ta, kum ve kmr ocaklar vs.) ve bunlara bal olarak gelien cevher zenginletirme ve sanayi kurulularnn faaliyetleri ile (seramik, tula, kiremit, mermer ileme ile kmr, ta ve kum krma ykama ve eleme); doal kaynaklar tahrip edilmekte, faaliyetlerin sona ermesini mteakiben faaliyet alannn rehabilitasyonu yetersiz veya hi yaplmamakta, bu konuda verilen taahhtler yerine getirilmemekte, bunlarn faaliyetleri srasnda alc ortamlarda kirlilik yaratlmakta (toz, atk sular, grlt) ayrca sz konusu faaliyetlerle ilgili olarak, ilgili kurum ve kurulularca yaplan denetimler yetersiz kalmaktadr. Tm bunlar, konunun evre ile olan sorunlarn oluturmaktadr. Blgemizde evre Dzeni Planlarnn olmamasndan dolay, verimli ovalarda, plansz sanayileme ve kentleme tarm arazilerinin hzla azalmasna yol amaktadr. Kaynaklar -Anonim,2000. Aydn ili Jeolojisi. MTA Gen. Md.Ankara. - GKBEL, A., LEN, H., 1936. Aydn li Tarihi Eski Zamanlardan Yunan galine Kadar, Cilt 1, S:285, Ahmet hsan Basmevi Ltd. Ankara. -.ERDEM, E. NURLU, . M. KAHRAMAN, 1999. Byk Menderes Havzas Temelinde Aydn li Alan Kullanm Kararlar zerinde Bir rdeleme. Byk Menderes Havzas 4. Tarm ve evre Sorunlar Sempozyumu, Ske.

(B). DOAL KAYNAKLAR

B.1. Enerji Kaynaklar B.1.1. Gne
Trkiyenin yllk toplam gnelenme sresi 2.741 saat, gnlk ortalamas ise 7,5 saattir. limiz lke ortalamasnn zerinde gnelenme sresine sahiptir. Gnlk ortalama gnelenme sresi Aydnda 8,27 saattir. Aydn ilindeki, Aylk ve Yllk Ortalama Gnelenme Sresi ve Gne Inlarnn iddeti, Aylk En Yksek Deerini (cal/cm2/dak) gsterir Tablo-1 aada verilmitir.

Tablo B. 1: : Aydn ili ortalama gnelenme sresi AYDIN Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk L Uzun Yllar inde Gerekleen Ortalama Deerler (1975 - 2010) Ortalama Gnelenme 4.3 4.8 6.1 7.2 9.0 10.8 11.1 10.7 9.2 7.0 4.9 4.0 Sresi (saat) Kaynak : DM 2010 B.1.2. Su Gc Aydn ili snrlar ierisinde su gc ile elektrik enerjisi retmek zere gerekletirilecek tm HES projeleriyle birlikte Mays 2010 yl itibariyle 151,16 MW Kurulu G ve ile ylda 503,46 GWh enerji retilebilecek potansiyele sahiptir. HES projelerinden iletmede olan Akay 1. Merhale ProjesiKemer Baraj ve HES olmak zere toplam 48,00 MW Kurulu G ile ylda 143,00 GWh enerji retilebilmektedir. (Tablo 2) Tablo B. 2: : Aydn ili mevcut su enerjisi ve gcne ynelik projeleri
22

AYDIN L DS HES PROJELER (Mays/2010 itibariyle) Yllk Ortalama Kurulu G (MW) Enerji (GWh) A. Master Plan Hazr Projeler 0 0 B. n nceleme Raporu Hazr Projeler 0 0 C. Planlama Raporu Hazr Projeler 0 0 D. na Halinde Olan Projeler 36,00 118,00 36,00 118,00 1 ine Projesi-ine Baraj ve HES 23,82% 23,44% l Toplamndaki Pay E. letmede Olan Projeler 48,00 143,00 48,00 143,00 1 Akay 1. Merhale Projesi-Kemer Baraj ve HES 31,75% 28,40% l Toplamndaki Pay TOPLAM 84,00 261,00 AYDIN L ZEL SEKTR HES PROJELER (Mays/2010 itibariyle) Yllk Ortalama Kurulu G (MW) Enerji (GWh) 9,15 44,70 A. n raporu Verilen Projeler 5,40 25,00 1 Kovanburnu HES 1,25 7,20 2 Glgelikaya HES 2,50 12,50 3 Kemer HES 6,05% 8,88% l Toplamndaki Pay B. Fizibilite Raporu Verilen Projeler 9,93 34,38 5,6 24,54 1 Gkbel Baraj ve HES 4,33 9,84 2 Alhisar HES 6,57% 6,83% l Toplamndaki Pay 0 0 C. Su Kullanm Anlamas Yaplan Projeler 0 0 D. na Halinde Olan Projeler 48,08 163,38 E. letmede Olan Projeler 0,60 4,27 1 Baaran HES 8,84 41,00 2 Feslek HES 31,98 94,88 3 Akay HES 6,66 23,23 4 Srma HES 31,81% 32,45% l Toplamndaki Pay TOPLAM 67,16 242,46

L TOPLAMI
KAYNAK: DS 21. Blge Mdrl 2010 yl Takdim Raporu

151,16

503,46

B.1.3. Kmr Aydn li snrlar ierisinde retilen kmrlerin zellikleri ve rezerv tablosu Tablo-B.7 da verilmitir. Aada verilen kmr rezervleri iletilmekte ve letmelerce bu rezervlerin, l evre ve Orman Mdrl tarafndan hazrlanan ve limiz Mahalli evre Kuruluna sunularak alnan kararlara uygun olarak iletilmeleri salanmaktadr. Tablo B. 3: Aydn li Kmr Rezervleri ve Parametre Deerleri LE /
Rezerv (1000 ton)
23

KMYASAL ZELLKLER

Grnr Muhtemel Mmkn Toplam 14.192 14.192 Ske Sahas 1.455 1.000 2.455 Kk 2440 2.440 avdar Dalaman 10.000 10.000 Kuloullar l Toplam 15.647 1.000 12.440 29.087 Rezervi Kaynak:zmir M.T.A. Blge Mdrl, 2010. SAHA
ahnal

% Nem 20.46 16.00 20.00 -

Kl 27.24 22.00 28.00 -

% Kkrt 0.98 3.16 -

Kcal/Kg 3.120 4.000 3.000 3.610

B.1.4. Doal Gaz limiz snrlar iinde Doalgaz rezervleri bulunmamaktadr. Ancak BOTA Genel Mdrl tarafndan Denizli linden gelerek, limiz snrlarnda devam edecek doal gaz hattnn .E.D. ilemleri ve proje almalar tamamlanm, 2 Temmuz 2010 tarihinde balayan altyap almalar sonucunda, Aydn Merkez lede , gnmze kadar 8,5 kilometre doalgaz datm hatt; Nazilli lesinde 11,5 kilometre doalgaz datm hatt denmi olup 2011 yl bitmeden doalgaz verilmeye balanacaktr. B.1.5. Rzgar Gnmzde kullanlan enerji kaynaklarnn byk bir ksmnn tkenebilir olmas nedeniyle temiz ve yenilebilir enerji kayna olan rzgar enerjisinden ekonomik olarak faydalanabilmek iin teknoloji gelitirilmektedir. lkemiz, dnyann kuvvetli ve etkin rzgarlar blgesinde yer almaktadr. Marmara, Ege ve Akdeniz kylar dnya zerinde rzgar gc potansiyeli en yksek olan ilk %30 alana girmektedir. Rzgar enerjisi ifadeleri Trkiyenin rzgar lmlerine ve arazi durumlarna uygulandnda 400 Milyar Kwh zerinde doal brt potansiyel, 124 Milyar Kwh civarnda teknik potansiyel ve uygun yreler iin 14 Milyar Kwhn zerinde net ekonomik potansiyelin varl hesaplanmaktadr. Rzgar enerjisinin kayna gnetir. Gnein yer yzeyini ve atmosferi farkl derecede stmasndan rzgar ad verilen hava akm oluur. Dnya yzeyine gne enerjisinin yalnzca kk bir blm rzgar enerjisine evrilir. Rzgar enerjisinden yararlanabilmek iin rzgar hznn 3 m/snden fazla olmas gerekmektedir. B.1.6. Biyomas (Biyogaz, Odun, Tezek) Anaerobik koullarda stabilizasyon havuzlarndan kaynaklanan metan ve karbondioksit gibi son rnler kmaktadr. Bu havuzlar, zeri plastik rtlerle kaplanarak oluan biogaz toplanabilir ve metan enerji kayna olarak kullanlabilir. Metann enerji edeeri 9.94 KWh / m 3 Propan ve Btandan oluan doal gazn enerji edeeri ile 10.36 KWh /m3 tr. Bu tip uygulamalar ile kk yerleim birimlerinin enerji ihtiyac karlanabilir. limiz tarm arlkl bir ekonomiye sahiptir. Bu konudaki yerel aratrmalarn yaplmasnda yarar vardr. Ayrca evre kirliliine engel olma almalar erevesinde deponi gaz ve metan gaz gibi atk enerjilerinden yararlanlmas dnlmelidir. Genelde tarm ve ormanclktan elde edilen bitkisel atklarla ve ehir atklar gibi tm organik maddelere bioktle denir. evreyi kirletmeyen yenilenebilir enerji kaynaklarndandr. Trkiyenin iklim artlarna uygun, bitkilerden enerji retiminin yan sra benzine alternatif olarak etanol veya trevlerini elde etmek mmkndr ( Brezilya rnei gibi ). 1 MWlk elektrik dzeyinde retim iin 1-1.5 Km2 tatl sorgum ekim alan gerekmektedir. Bu bitkinin yetitirilmesi ile tarmsal gelir ve enerji kazanm olabilir. Akdeniz lkelerinde taze sebze ve meyve tketimi ok olmaktadr. Bu nedenle atklar ( Bio p+yeil atk ) eklindedir. Biopler, deponilerde 30-40 yl boyunca metan gaz olumasna neden olurlar. Almanya ve Amerika Birleik Devletlerinde deponi gazn elektrik enerjisine eviren, sera ve konut stlmasnda yararlanlan tesisler vardr. Aydnda hayvancln yaygn olduu dnlrse hayvan atklarndan biogaz retimi de bioenerji olarak deerlendirilebilir.
24

B.1.7. Petrol limiz snrlar ierisinde petrol rezervi bulunmamakla birlikte Kuyucak ilesi snrlar iinde zel sektr tarafndan arama faaliyetleri yaplmaktadr.. B.1.8. Jeotermal Sahalar Aydn li Trkiyede gnmze kadar bulunmu en zengin jeotermal sahalara sahiptir. AydnOrtaklar ile Denizli-Sarayky leleri arasnda kalan ve Byk Menderes Grabeni ad verilen knt alan iinde, lkemizde yksek scaklk deerine sahip jeotermal potansiyelin yaklak %70i bulunmaktadr. Blgede yaplm olan almalar, her saha iin ayr detaylandrlarak MTA Genel Mdrl Jeotermal Enerji Envanter almalar iin Aydn li Jeotermal Alanlar Envanteri olarak derlenmi, var olan envanter verilerine ek olarak, Aydn l zel daresi tarafndan verilen ruhsat sahalarnn faaliyet raporlarndan yararlanarak alnan yeni veriler ile Aydn li Jeotermal Alanlar Envanteri gncellenmitir. MTA Genel Mdrl tarafndan yaplm olan bu envanter almasnda, Aydn li Jeotermal Alanlar Haritasnda grlecei gibi, jeotermal sahalarn doudan batya doru Menderes Grabeni iinde bir dizi kaynaklar eklinde sraland grlmektedir. B.2. Flora ve Fauna

Akdeniz bitki corafyasna giren Ege Blgesinde ve Aydn ili bitki rtsnde yaygn orman aac Kzlam (Pinus brutia) ve Karaam (Pinus nigra)dr. Kzlamlar Aydn ve Mentee Dalarnn gney yamalarnda 800 m. ye kadar ykselirler. Bu dalarn kuzey yamalarnda Karaam ve kestane (Castanea sativa) topluluklar bulunmaktadr. Fstk am (Pinus pinea) zellikle Koarl ilesinde ve zel aalandrma sahalarnda bulunur. Aydn Dalarnda Gedik mevkiinde 400-1000m. arasnda kestane topluluklar bulunur. Bu ormanlarn iinde sar iekli kzlk (Cornus mas), Krmz meyval kzlck (Cornus sanguinea), kei sd (Salix caprea), Akst (Salix alba), Mee trleri (Quercus frainetto, Q. cerris, Q. pubescens, Q. infectoria) ile brtlen (Rhus fruticosus), Akakesme (Phlyrea latifolia), Sandal (Arbutus andrachne) gibi maki trleride bulunmaktadr. Ayrca kestanelerin arasnda Akaaa yaprakl vez (Sorbus torminalis), fndk (Corylus avellana) ve hlamur (Tilia argentea) grlmektedir. B.2.1. Ormanlar l topraklarnn yaklak % 36s (326.649 ha.) ormanlarla kapl olmasna karn, ormanclk faaliyetleri grece gelimemitir. Yaklak 154 ky orman ii ve orman bitiii olan Aydn ilinde ormanclk alannda faal nfusun ancak % 2lik bir blm ormanclk kesiminden yararlanmaktadr. Bununla beraber, Trkiye orman gelirinin yaklak %3,8i Aydndan salanmaktadr. Yaklak 326.649 hektarlk bir alana yaylm olan il ormanlarnn % 47si koru ve % 53 baltalk niteliindedir. Koruluklar iinde yaklak % 32si iyi koruluk, baltalklarn ise % 4e yakn bir blm iyi baltalktr. B.2.2. ayr ve Mera Aydn ilinde ayr ve mera alan 24.705 ha olup ildeki toplam alan iindeki pay % 3 dr. Tarmsal faaliyetlerin bir dier kolu olan hayvanclnda gelimi olduu ilimizde, bu oran ayr ve mera alanlarnn yetersiz olduunu gstermektedir. Bu nedenle ilimizde besi hayvancl daha yaygn olarak yaplmaktadr . B.2.3. Sulak Alanlar limizde A snf sulak alan olarak niteliinde olan Byk Menderes Deltas ve Bafa Gl bulunmaktadr. Deltann ortalama bykl 16 675 hadr. Bafa Gl 12.281 ha alana sahiptir. Delta
25

Milli Park olarak , Bafa gl ise ise Tabiat Park olarak koruma altna alnmtr. Ske ilesi Sarkemer yaknlarnda bulunan Azap Gl doal bir gl olup rakm 6m ve 218 ha byklndedir. Glde 6 ift Angt, ok sayda Sakarmeke, ve 28 ift Tepeli Bataannn redii tespit edilmitir. Gl n koruma stats bulunmamaktadr.

Foto : Byk Menderes Deltas Karina Mevkii, DKMP Arivi, 2002. Resim B 1: Kaynak foto: DKMP Arivi, 2003 B.2.4. Endemik Bitkiler Tabiatn korunmasn gerektiren bir dier konuda, zellikle yaadmz asr iinde gittike artan doal bitki ve hayvan trlerinin uluslararas ticaretinin yaplmas, bu ticarette byk para getiren ve zellikle nadir olarak yetien bitki ve hayvan trlerinin (nesillerinin) gittike azalmas ve hatta kaybolma tehlikesi ile kar karya gelmeleridir. Uluslararas ticareti yaplan bitki ve hayvan trleri yannda, her lke geleneksel kullanma alkanlklar nedeni ile baz doal trlerini kendileri yok etmekte ve bu durum nfus art ile paralel olarak gittike ciddi boyutlara ulamaktadr. Yurdumuzda Salep Bitkisinin durumu bu konuda verilecek en arpc rneklerden biridir. Bir ok lke, gittike artan doa tahripleri karsnda ilk aamada kendi lkelerinde hangi bitki ve hayvan trlerinin korunmas gerektiini saptayarak ie balamlardr. Yurdumuz, zengin floras ve ierdii ok sayda endemik bitki trleri ile dnyann en dikkat eken lkelerinden birisidir. Fakat bilinsizce yaplan tahribat sayca yok olmalarna sebep olmaktadr. Bu nedenle, imdiye kadar ihmal edilmi olan tabiatn korunmas konusundaki nlemlerin sratle alnmasnn zaman gelmi hatta gemektedir. Trkiye, 9000 civarnda erelti ve tohumlu bitki tr ile dnyann zengin floraya sahip lkelerinden birisidir. Avrupa kta florasnn 12000e yakn tre sahip olduu dnlrse yurdumuzun floristik zenginlii daha da belirginleir. Trkiye florasnn ilginlii sahip olduu tr zenginliinin yannda, ok sayda endemik tr de iermesidir. Avrupann eitli lkelerinde hr lkeye zgn endemik trler toplam 2750 kadar iken yurdumuzda bu say 3000 civarndadr. lkemizin endemik bitki says bylesine fazla olmasna ramen, bu bitkilerin durumlar hakknda yeterli bir bilgiye sahip deiliz. Endemik bitkilerimizin bir ouna ait rnekler yurdumuzdaki herbaryumlarmzda bile bulunmamaktadr. Endemik Bitkilerin Yurdumuzdaki Yayl: Endemik bitkiler zerinde yaplan almalardan elde edilen verilerin sentezinde, bunlardan 1700 kadarnn yurdumuzun corafik blgelerinden yalnz birisine has olduklar saptanmtr. Buna gre; Blgelere gre endemik bitkilerin grlme saylar Akdeniz................................ 631 Dou Anadolu.................... .371 Orta Anadolu............. ... 253
26

Karadeniz........................... 203 Ege....................................... 147 Marmara.............................. 67 G. Dou Anadolu................. 33 Geri kalan endemikler, birden fazla blgemizde yayl gstermektedirler. Endemik bitkiler, bitki corafyas elementlerine gre snflandrldklarndan ortaya yle bir tablo kmaktadr ; ran - Turan..............1181 Akdeniz......................946 Avrupa - Sibirya.........256 Endemik bitkiler ile ilgili veriler daha ayrntl olarak incelendiinde yurdumuzdaki baz blgeler ile da silsilerinin endemiklerce zengin olduu ortaya kmaktadr. Amanos Dalar ile Ilgaz Dalar, da silsileleri arasnda n sray almaktadrlar. Ege Blgesinin gney ucu ile Akdenizin bats, Taeli Platosu, Ermenek - Mut - Glnar evreleri, Bolkar - Aladalar, Antitoroslar yurdumuzun gneyindeki endemizm merkezleridir. Kuzeyde ise Kaz Da ile Uluda, Gmhane evreleri, Artvin - Rize civarlar endemizm asndan nemli yerlerdir. Sivas - Darende - Grn ve ankr civarlarndaki jipsli arazilerde de, zellikle bu formasyona has trler yetimektedir. Dou Anadoludaki nemli yreler ise Munzur Dalar ile Van - Hakkari - Bitlis evreleridir. Byk menderes havzasnda yaplan almalarda endemik taksonlarn youn olduu saptanmtr. Bu bitkilerden Centaurea cariensis, Campanula lyrata ssp lyrata, Ranunculus reuterianus gibi endemikler tm yurtta yada bat Anadoluda geni yayl gsterirken, Campanula tomentosa, Chronanthus orientalis, Minuartia recurva ssp. Carica, Microsciadium minutum gibi endemikler ise sadece yremizde yayla sahiptir ve yaama alanlarnda tahriplere kar korunmaya ihtiyalar vardr. Tablo B. 4: Aydn li snrlar iinde tespit edilen endemik tr bitki saylar Semen, . enol ., etin E.,1999.; Dilek Aydn Dalar Karncal Da Bat Mentee Yarmadas Dalar Takson says 713 835 463 437 Endemik says 30 72 16 18 % Endemik 4.2 8.77 3.67 4.1 B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar limizde yer alan Dilek Yarmadas- Byk Menderes Deltas Milli Parknda, 255 tr ku yaamaktadr. Memelilerden, Yaban Domuzu, Vaak, Tilki, Tavan, Sansar, akal, Srtlan, Yaban Kedisi, Yabani Atlar yaar. Ku trlerinden Kzl ahin, Akkuyruklu Kartal, ahin, Angt, Keklik, Kk Kerkenez ve tc ku trleri ilde yaayan nemli ku trleridir. Aydn ilinin dalk kesimlerinde zellikleri ine ilesi evresindeki yksek da orman alanlarnda ku g mevsiminde tc ku konaklama ve barnma alanlar tespit edilmitir. Bafa Gl yaknnda Beparmak dalarnda nesli tkenme snrnda olan Akkuyruklu Kartal yaamaktadr. Bafa Glndeki adacklarda Kak kuu yuva yapmaktadr. Ayrca yine nesli tkenme snrnda olan Kk Kerkenez ilimizdeki bir kyde remektedir. Byk Menderes deltasnda yaplan aratrmalar sonucu 255 ku trnn yaad ve 70 ku trnn kulukaya yatt tespit edilmitir. Dnyada nesli tkenme snrnda olan ve dnyadaki toplam saylar 3000 olduu tahmin edilen Tepeli pelikan (Pelecanus crispus) Karina lagnndeki adacklarda kulukaya yatmaktadr. Bu adacklar ayrca, Kk Akbalkl, Gri Balkl, Suna, Gm Mart, Sumru, Deniz Krlangc, Yalapkn gibi trler tarafndan da reme alan olarak kullanlmaktadr. Flamingolar her k deltada konaklamakta olup 2007 yl k ortas ku saymlarnda toplam flamingo says 8.400 olarak tespit edilmitir. Uluslararas llere gre birinci snf sulak alan kapsamna giren Deltada 2007 yl k ortas ku saymlarnda 140.000den fazla su kuu saylmtr. Tablo B. 5: limizdeki mevcut sularda (tatl ve tuzlu) yaayan balk trleri
27

DENZLERDE GLLERDE Akya Alabalk Barbunya Sazan ipura apak (Az) skorpit (Az) Aynal Sazan sparoz Ylan stavrit Kayabal Kefal Yayn (Az) Kolyoz (Az) Karagz (Az) Levrek Kupez Lfer (az) Melanurya (Az) Mercan (Az) Mrmr (Az) Minekop Sarpa Sinagrit Tekir Tirsi Zurna (Az) Kaynak: l Tarm Mdrl, 2010 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Ant ve Tabiat Koruma Alanlar limizde Dilek Yarmadas-B. Menderes Deltas Milli Park ile Bafa Gl Tabiat Park ve tabiat ant olarak tescil edilmi 22 adet aa bulunmaktadr. B.3. Toprak limiz B. Menderes Nehri ile sulanan geni tarm arazilerine sahiptir. B. Menderes Nehrine yakn araziler genelde 1. snf ve Alviyal topraklardan olumaktadr. Bu verimli topraklar douda Kuyucak ilesi snrlarndan balayarak batya doru uzanmakta ve kuzey-gney dorultuda yaklak 10 kmlik bir alanda yayl gstermektedir. l snrlar ierisinde en verimli topraklar Nazilli, Sultanhisar, Kk, ncirliova, Koarl, Germencik ve Ske lelerinde yer almaktadr. Ayrca limiz Bozdoan lesi snrlarnda yer alan Akay ile limiz ine lesi yaknlarndan gemekte olan ine ay etrafnda da alvyal ve Kolvyal yapda 1. snf tarm topraklar bulunmaktadr. Topraklar; profilin pedogenetik ve fiziksel zelliklerini esas alan st kategoride; Byk Toprak Gruplar dzeyinde tasnif edilmitir. limizde bulunan topraklarn zellikleri; Aluvyal Topraklar (A) : Genellikle taze tortul depozitler zerindeki gen topraklar olarak tanmlanrlar. Horizonlar bulunmaz, bulunsa bile ok zayf gelimitir, buna karlk deiik zellikte mineral katlar (A) C profil bulunur; Bu topraklar oluturan materyaller akarsular tarafndan askda tanm ve depolanmtr. Mineral bileimleri hetorojendir ve srekli veya mevsimlik olarak yatrlar, ounlukla taban suyunun etkisi altndadrlar. ok eskiden teekkl etmi olanlarnda hafif kire ykanmas olabilir. Taban suyunun varl halinde toprak profilinde veya yzeyde oraklamalar grlebilir. Kolvyal Topraklar (K) : Dik eimlerin eteklerinde yer ekimi,toprak kaymas, yzey ak veya yan dereler ile ksa mesafelerden tanarak biriktirilmi ve kolvyum denen materyal zerinde olumu olan bu topraklar gen (A) C profilli topraklardr. Toprak karakteristikleri daha ok evredeki yksek arazi topraklarnnkine benzememektedir.

28

Bu topraklarda renk, olutuklar materyale baldr. Bnyeleri kabadr. Eim ve bnyeleri nedeniyle drenaj iyidir, blelikle tuzluluk veya alkalilik gstermezler. Profildeki akllar, ksa mesafeden tand iin topraklar ara sra takna maruz kalr. Kestane rengi Topraklar ( C ) : Ana madde kiretandan kirece zengin volkanik materyale kadar deiir. Profil AC, A(B)C veya AB C eklindedir. A horizonu koyu kahverengi veya grimsi kahverengidir. Bu horizon 30-50 cm kalnlkta, granler yapda ve dalgan kvamdadr. B horizonu rengi kahverengi, koyu kahverengi veya krmzms kahverengidir. Yap zayf prizmatiktir. Bu horizonda kil birikmesi grlr (B). B horizonu altnda ounlukla sertlemi halde kire birikme horizonu yer alr. Bunun altnda bir jips birikme horizonuda bulunabilir. Krmzms Kestane rengi Topraklar (D) : Bu topraklar deiik ana maddelerden kalsifikasyon sonucu olumaktadr. Doal drenajlar iyidir. A horizonu koyu krmzms kahverengi, dalgan ve ntr veya kalevi reaksiyondadr. B horizonu daha ar bnyeli ve daha pektir. Bu horizonun st ksmnda renk krmzms kahverengiden krmzya kadar deimekte, alt katmanda ise renk biraz almakta veya biraz grilemektedir. Alt ksmn kirelilii daha fazladr. Krmz Akdeniz Topraklar (T) : Bu topraklarn en belirgin karakteristikleri btn profili kiremit krmzs rengi ve st topraktaki organik madde azldr. Toprak karbonatlar ykanm, ar kilden ibarettir. A horizonun olduka niform krmz renklidir. Bunun altnda krmz, daha ar bnyeli ve belirgin kil zarlarna sahip bir B horizonu (Bt) yer almaktadr. Krmz Kahverengi Akdeniz Topraklar (E) : Bu topraklar Krmz Akdeniz Topraklar ile Kahverengi Akdeniz Topraklar arasnda geitir. ABC profiline sahip topraklardr. A horizonu iyi gelimi orta derecede organik maddeye sahip ve organik madde ile mineral madde iyice karmtr. Zayf bir A horizonu grlebilir. A horizonu, krmz veya kahverengi, keli blok ve prizmatik yapya haiz bnyesel B horizonu iine tedricen geer. Regosol Topraklar (L) : Regosoller, ok gen topraklardr ve derin pekimemi yumuak mineral depozitleri zerinde bulunmaktadrlar. Topraklarda yalnzca A ve C horizonlar olumutur. A horizonu zayf teekkl etmi, s veya orta derindir ve C horizonuna belirli bir gei yapmaz. Yksek geirgenlik ve dk tutma kapasitelerinden dolay ar drene olmulardr. Kiresiz Kahverengi Orman Topraklar (N) : Bu gruptaki topraklar deiik ana kayalardan olumutur. Renk ve baz durumu ana metaryal ve organik madde miktarna bal olarak deiir. Bu topraklarda B horizonunu gzle ayrt etmek zordur. B horizonu bazan silikat kil mineralleri ile hafife zenginlemi ve yap elemanlarna sahip durumda olabilir. Bu horizon birok ksmlarda yoktur ve A1in hemen altnda C horizonu bulunmaktadr. Kiresiz Kahverengi Topraklar (U) : Bu topraklarn oluumunda zayf podzollama ve biraz kalsifikasyon rol oynar. A horizonu kahverengi, krmzms kahverengi, grimsi kahverengi, sarms kahverengi veya krmzdr ve yumuak kvamda yahut birazck skdr. B horizonu daha ar bnyeli, daha sert, kahverengi veya krmzms kahverengidir. Burada krmzlk daha fazladr. Bu horizonun normal olarak kireci ykanmtr, fakat reaksiyon ntr veya kalevidir. Adan Bye gei tedricen olmaktadr. Bu topraklarn ana maddesi deiiktir. Topraklar asit ana madde zerinde olduu kadar, kire ta zerinde de oluabilir. Doal drenajlar iyidir. Rendzinalar ( R ) : nterzonal topraklarn kalsimorfik grubuna dahil olmas sebebiyle btn zelliklerini yksek derecede kirece sahip ana maddeden alr. Etraftaki zonal topraklara nazaran horizonlar ok zayf olup AC profillidirler. A horizonu ince olup granler yapda, koyu renkte ve alkali reaksiyondadr. Alkali olmadnda ntrdr. Organik madde zengin kalker sebebiyle mineral madde ile iyice karmtr. Organik madde miktar ve toprak derinlii kalkerli materyal zerinde teekkl etmi litosol ve regosollerden fazladr. CaCO3 btn profile dalm durumdadr. Baz satrasyonu btn profilde yksektir. Tabii vejetasyon ot, ayr ve al fundadr.
29

Seri mutedil, souk ve hmit iklimlerde yer alr. Yllk ortalama ya 500-750 mmdir. Ana madde kalker, dolomit, marn, tebeirdir. Alvyal Sahil Bataklklar (Sv) : Gl ve deniz sahillerinden yer alan, hem gllerin veya denizlerin hem de yzey aklarn etkisiyle devaml veya yln byk bir blmnde ya kalan ya da bataklk durumunda olan topraklardr. Tuzsuz, hafif tuzlu, alkali olabilirler. zellikleri itibari ile tarmsal deerleri olmayan bu araziler, av hayvanlar barna olarak ie yarar. Bozuk Drenajl Tuzlu-Alkali Topraklar (Hv) : Toporafyalarnn dz veya ukur olmas, bu topraklarn srekli olarak yksek taban suyu dolaysyla, zellikle alt katlarn ya olmalarna neden olmaktadr. Taban suyundaki ykselip alalmalar, taban suyunun zerindeki toprak katlarnda ard arda gelen ykseltgenme ve indirgenmelere yol aar. Dolaysyla, mavimsi-gri indirgenme ve krmzms ykseltgenme (oksitlenme) lekeleri oluur. Pas lekeleri zellikle, atlaklar ve kk kanalcklarnda grlr. B.4. Su Kaynaklar

B.4.1. me Suyu Kaynaklar ve Barajlar Aydna hayatiyet veren B. Menderes Nehrini oluturan kollarn, yani Menderes Vadisine su tayan akarsu havzalaryla-kaynaklaryla birlikte, bu havzalarn corafi yapsn, topraklarn tabiatn ve bu yrelere ait ya rejimlerini btnyle gzden geirmek gerekir. Corafi zellik itibar ile B. Menderes Havzas, Yukar B. Menderes ve Aa B. Menderes Havzas olarak mtalaa olunur ve toplam 24.976 km2lik bir ya alann ifade eder. Bu rakamn aka geen miktar, B. Menderes Nehrinin su verisini oluturmaktadr. Bu havzaya den ortalama ya toplam 16 milyar m3tr. DS idaresince yaplan almalar sonucunda, Aydn linde; Bozdoan-Kemer Baraj Topam Baraj, Karpuzlu-Yaylakavak Baraj iletmede o olup, 2010 ylnda da ine Adnan Menderes Baraj ile kizdere Baraj tamamlanm, Barajlarda su tutulmaya balanmtr.
GENEL BLGLER Yzlm Rakm (l merkezi ) Yllk ortalama ya Ortalama ak verimi Ortalama ak/ya oran SU KAYNAKLARI POTANSYEL Yerst suyu (l ks toplam ortalama akm) Byk Menderes nehri Yeralt suyu (ldeki toplam emniyetli rezerv) Toplam su potansiyeli Doal gl yzeyleri Bafa gl Azap gl Serin gl Baraj rezervuar yzeyleri Kemer Baraj Topam Baraj Karpuzlu-Yaylakavak Baraj Glet rezervuar yzeyleri Germencik-Hdrbeyli Gleti ine-Akaova Gleti ine atak Gleti hm /yl 3 hm /yl hm /yl 3 hm /yl ha ha ha ha
3 3

: : : : :

8 045 km 64 m 650 mm 2 5.5 (l/s)/km 0.25

: :

3 800 3 800

: : : : : : : : : : : : : :

292 4 092 4 312 3 516 123 673

1 675,1 ha 1 158 ha 418 ha 99,1 ha 94,85 ha 37,2 ha 29,5 ha 18,8 ha 30

Koarl Karacaren Gleti Akarsu yzeyleri Byk Menderes nehri Toplam su yzeyi
LETMEDEK ME SUYU TESSLER

: : : :

9,35 ha 2 045 2 045 ha ha

8 126,95 ha

Aydn ili ve evresine 2050 ylna kadar ime suyu salayacak kizdere Baraj inaat bitmi olup, artma tesisine suyu gtrecek isale hatt yapm halindedir. Tabakhane Deresi Reglatr'nden de ime suyu temin edilmektedir.

Tablo B. 6: me Suyu Tesisleri

l Toplam: Aydn - Ortaklar Projesi (kizdere Baraj) ( 48,62 hm barajdan, 23,98 hm Tabakhane Deresi Reglatr'nden) n incelemesi veya planlamas etd programnda olan veya ileriki yllarda ele alnacak olan : Davutlar Baraj Saray Baraj Beparmak Baraj na Halinde Olan: kizdere Barajndan pompa istasyonuna su iletimi iin isale hatt inaat l Toplam:
3 3

72,60 hm 72,60 hm 37 hm
3 3

4,50 hm

3 3

22,69 hm 9,81 hm 3

37,00 hm

Tablo B. 7: Aydn ili snrlarndaki ve Aydn ilini etkileyen baz byk projelerin ya ve depolama deerleri
Havzas Adgzel Baraj Ikl Rezervuar rk su ve Gkpnar Kemer Baraj ine Baraj Topam Baraj Yayla Kavak Baraj Dandalaz Toplam Yllk Ortalama Depolama(m3) Ya Oran Ya(m3) 5.600.000.000 1.076.000.000 35 ----237.800.000 ----800.000.000 27.700.000 5 3.200.000.000 438.000.000 20 2.560.000.000 419.200.000 16 ----97.700.000 ----3.840.000.000 31.400.000 24 ----25.000.000 ----2.352.800.000 16.000.000.000 100

Kaynak:D.S.,.21. Blge. Md., 2009. Tablo B. 8: limizdeki me Suyu Amal Barajlar

TESSN ADI YER AAMASI YILLIK MN. SU ORT. SU KODU (hm3) (m) MAX. SU KODU (m) GL HACM (hm3)

Saray Baraj Davutlar Baraj

Baaras

Davutlar

Planlama almas devam 81.43 ediyor Ku-Atak Birliine 11.41

31

56.5

117.90

41.35

65.3

101.81

10.10

Beparmak Baraj kizdere Baraj

devredildi Ske Planlamas tasdik edildi, kati projesi yaplacak ncirliova naat devam ediyor

10,82

163

193,88

36,51

131.76

107,5

180,14

194,96

Kaynak: DS 21. Blge. Md.,2010 limizdeki bu olduka byk rezervuarlarmzdan ayr olarak, Germencikte Alangll-Neetiye ve Yalkderesi-Oyuk Baraj, Skede-Saray, Kuadasnda-Davutlar Baraj ve bentlerine ait proje almalar srdrlmektedir. Karacasuda Dandalaz Baraj da naat devam etmekte olup Karacasu barajndan Nazilli lesi ve evre yrelere me Kullanma ve Endstri Suyu Temin edilmesi amacyla planlama revizyonu almalar yaplmaktadr. Ayrca Aa Dalaman ayndan Kemer Barajna su transferi konusu da incelemeye alnmtr. Tablo B. 9: me Suyu Amal Barajlarn Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin Tablo-1e gre analiz sonular.
istasyon Ad BEPARMAK BARAJ AKSI KARGIN DERESI-SKE istasyon Ad KUADASI DAVUTLAR BARAJ AKSI
stasyon No stasyon No stasyon Ad stasyon Ad A Snf III A Snf III

Zaman 2005 Zaman 1996

B Snf II B Snf III

Kalite 4 Kalite 3

Grup B Grup B-C

A Snf 3 A Snf 2
D Snf II D Snf II

B Snf 4 B Snf 3

C Snf 1 C Snf 3

D Snf 2 D Snf 2
Kalitesi IV Kalitesi III

C Snf IV C Snf III

Kalite Grubu C Kalite Grubu A

1 07-21-00-037 IKIZDERE-IKIZDERE BARAJ AKSI 2 07-21-00-036 SKE SARIAY-SARIAY BARAJ AKSI

Kaynak: DS 21. Blge Mdrl Kaytlar 2010. Alan aratrma kuyu verilerine gre, yaklak 290300 milyon m3lk bir yeralt su servetimiz mevcuttur. Bu rezervuarlarmzdan yaklak 8090 milyon m3lk bir ksmn kullanmaktayz. Nitekim 17 ilemizde 262 kyde toplam 13.319 adet artezyen vardr. Bu sularla 279.235 dekar arazi sulanmaktadr. Ayrca bu kuyularn 637 adedinden de ime suyu temini ynnden yararlanlmaktadr. Keson kuyularla beraber yeralt su kaynaklarmzdan faydalanmaya ynelik kuyu saymz 15.000den fazladr. Tablo B. 10: limizdeki me Suyu Amal Barajlar
LETMEYE AILAN SULAMALARIN CAZBE ve POMPAJ DURUMLARI letmede Olan Byk Su leri Sulamalar POMPAJ CAZBE (ha) (ha) TOPLAM (ha) Devralan Kurulu Brt Net Brt Net Brt Net
1 Akay Sa ve Sol Sahil Sulama Birlikleri 2 Topam Sulama Birlii 3 Nazilli Sa ve Sol Sahil Sulama Birlikleri Aydn Aydn Aydn 18.493 3.229 25.845 14.900 2.787 19.740 1.754 1.513 18.493 4.983 25.845 14.900 4.300 19.740

32

4 5 6 7 1 2 3 4

Ske Ovas Sulama Birlii Aydn Ovas Sulama Birlii Yaylakavak Karpuzlu Sulama Birlii Bozdoan-Akay Sol Sahil Sulama Birlii Kahvederesi Hdrbeyli Akaova atak

Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn

29.135 13.151 3.123 1.195

26.000 11.800 2.750 1.100 27 230 294 120 671

7.769

6.700

29.135 20.920 3.123 1.195

26.000 18.500 2.750 1.100

Aydn li Byk Su ileri Toplam

94.171
32 273 337 130 772

79.077 9.523

8.213

103.694
32 273 337 160 802

87.290
27 230 294 147 698

30 30

27 27

Aydn li Kk Su leri Toplam

AYDIN L GENEL TOPLAMI (Byk+Kk Su ileri)

94.943

79.748 9.553

8.240

104.496

87.988

B.4.2. Yeralt Su Kaynaklar Menderes Havzas 900l rakmlardan balayarak Ege Denizine kadar sa ve sol yamalardan kaynaklanan zengin su aklaryla binlerce yl ierisinde oluturduu tekne biimindeki bu zengin vadi, zengin yeralt su kaynaklarna da sahiptir. Tablo 28de limiz snrlar ierisinde bulunan yeralt su kaynaklarmz grlmektedir. Tablo B. 11 : Yeralt Su Kaynaklar, sulamalar ve yeni kuyu program
TOPRAK-SU KOOPERATFLERNCE LETLEN SULAMALAR
Sulama Ad Ataeymir Geyre Palamutuk Horsunlu Sinekler Yre Kzlcaky Bozyurt S.hisar Mkz. Ata Sulama nitesi Ad Ataeymir Geyre Palamutuk Horsunlu Sinekler Yre Kzlcaky Bozyurt Ata Aydn l Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Toplam le Karacasu Karacasu Karacasu Kuyucak Kuyucak Kuyucak Merkez Nazilli S.hisar S.hisar Bulunduu Yer letmeye Ald Yl 1983 2005 1994 2005 2005 1981 2005 2005 1980 1989 Brt Sulama Alan Net (ha) 2009 Yl Kesin 330 200 150 75 107 140 126 100 500 470 2.198 2010 Yl Program 330 200 150 75 107 140 126 100 500 470 2.198 Kuyu Adedi 2009 Yl Kesin 8 5 2 4 4 3 3 3 14 19 65 2010 Yl Program 8 5 2 4 4 3 3 3 14 19 65

S.hisar Mkz. Aydn

Kaynak: D.S.. 21. Blge. Md.,2010. B.4.3. Akarsular Byk Menderes: Byk Menderes rma 584km uzunluunda olup Ege Blgesinin en uzun akarsuyudur. Bat Anadoluda Sandkl ve Dinar (Afyon) arasndaki platolar ile ivril ve Honaz (Denizli) yaknlarndan szan kaynaklardan doar. Ikl gln dolduran sularla beslenir. Uaktan katlan Banaz ay ve Muladan ine ay sularn bnyesine katarak 24976km2lik bir havzaya adn vererek Ege Denizine dklr. l topraklarndaki uzunluu 283kmdr. Irmak her yl 13milyon m3 alvyon tayarak 320 km2lik bir alvyon ovas oluturmutur. Her yl 200 ha. tarm arazisi alvyonla rtlmekte yine her yl 2000ha arazide takn altnda kalmaktadr. Irma ok sayda yan dere beslemektedir. Dandalaz ay: Karacasunun gney-dousunda toplanan sularn sonucudur. Balangta Geyre ay adn alr. Babada eteklerinden gelen Iklar deresi ve Akyar deresi sadan katlr. akll ve kayal bir yatakta hzla akarak dzle iner ve Kuyucak yaknlarnda B. Menderese karr.
33

Akay: Mulann kuzey dousundaki dalardan doar. Tavas ovasna bakan yamalardan gelen Yenidere ile birleir. Dar ve derin vadiler iinde hzla akmaya balar. Bozdoan yaknlarnda, ova dzeyine inmeden nce, zerinde Kemer Baraj kurulmutur. Karncalda ve Madran arasndaki vadiyi kuzey batya doru akarak geer. Yenipazar yaknnda B. Menderese kavuur. ine ay: Yataan ovasnda toplanan Bencik ve Kam derelerine, Bozyk ky kenarnda Pnarba denilen byk bir kaynaktan kan sularn katlmasyla oluur. Sanan, Gkay ve Madran derelerini iine alr. Eskiinede ovaya iner. ine ovasn suladktan sonra soldan Karpuzlu ay katlr. iftlikburnu yaknnda B. Menderese ular. Dier Kk Akarsular: Aydn ili snrlar iinde B. Menderese katlan pek ok dere vardr. Sa yandan; Feslek, Kestel, Malga, Kk, Musluca, mamky Dereleri. Aydndan katlan; Tabakhane Deresi Aydn-Germencik arasnda; Karagz, Yalk, kizdere, Alangll Dereleridir. Sol yandan katlanlar; Kocadere, Dalama dereleri. ine ayndan sonra; akrbeyli, akmar, Koarl, Saray dereleridir. Tablo 7de limizde mevcut olan balca akarsular ile bunlarn debileri verilmitir. Tablo B. 12: limizde Mevcut Akarsular SUYUN ADI MN,AKIM (m3/sn) B. Menderes Nehri 1,000 ine ay 0,000 Akay 0,004 Kk Deresi 0,000 kizdere 0,000 Dandalaz ay 0,001 Kapzdere 0,000 Saray 0,000 Kargn ay 0,000 Clmbz deresi 0,000 Yalk deresi 0,000 Tabakhane deresi 0,000 Madran ay 0,000 MAX,AKIM (m3/sn) 700,0 625,0 975,0 170,0 450,0 250,0 150,0 419,0 105,0 38,7 43,0 15,6 86,0 ORT,AKIM (m3/sn) 80,548 10,700 20,100 1,070 2,130 2,270 0,661 1,590 0,329 0,264 0,225 0,373 0,950

Kaynak:D.S.. 21. Blge Md.,2010 (Uzun Yllar Ort.) B.4.4. Gller ve Gletler lin en byk gl Bafa Gl olup, B. Menderes deltasnn gney dousundadr. Bu gl, B. Menderes deltasnn jeomorfolojik geliimi sonucunda Ege denizinin bir koyu iken gl halini almtr. Toplam alan 6000 ha. geen gln maksimum derinlii 25 mye ulamaktadr. Gl evresi bitki rts, Ilgnlardan, zeytinliklerden ve am ormanlarndan meydana gelir. Bafa Gl, B. Menderes deltasnn sahip olduu eko sistem zelliklerini bnyesinde barndrmakta ve yine nesli tehlike altnda bulunan birok ku trne reme ve klama ortam yaratmaktadr. Glde irili ufakl adalar mevcuttur. Tablo B. 13: limizde Mevcut Olan Gl ve Gletler Gl / Glet En Yakn Bulunduu Rakm Alan Ad Yerleim Yeri Yer (Ha) (M)
34

Kullanm Durumu

Oluumu

Ske Bafa Gl Ske/ Azap Gl Sarkemer Karacaren Koarl Gleti atak Gleti ine

su su su su -

595 677,8 115 790 647,2

6708 Su Kular Yaban hayat, Balklk. 123 Balklk, Su Kular Yaban Hayat 9,354 Kullanma ve Hayvan me Suyu 18,85 Sulama 37,325 Sulama 29,5 Sulama 4,575 Sulama

Doal Doal Yapay Yapay Yapay Yapay Yapay

Hdrbeyli Germencik su Gleti Akaova ine/Akaova su Gleti Kahvederesi Karacasu su Gleti Kaynak: D.S.. 21. Blge. Md.,2009. Resim B 2: Kemer Baraj 2003

-- Anonim,2001. Yatrmlar, almalar ve Sorunlar ile Aydn, T.C. Aydn Valilii. -- Aydn l evre ve Orman Mdrl, evre Ynetimi ube Md.,2010. -- Canyurt, M.A.,1999. Byk Menderes Havzasnda Su rnleri retimi ve evre likileri zerine bir rdeleme. 4. Tarm ve evre Sempozyumu, Ske. -- DS 21. Blge Mdrl, 2010. B.5. Mineral Kaynaklar

B.5.1. Sanayi Madenleri Ege blgesinin tarm ve turizm bakmndan nemli illerinden biri olan Aydn ili, madenciliin de youn olarak yapld illerden biridir. Metalik madenler bakmndan altn, bakr, kurun, inko, civa ve demir oluumlar bulunmaktadr. Koarl-Satlar altn sahasnda 1 gr/ton tenrl 5.630 ton grnr+ muhtemel rezerv mevcuttur. Bakr, kurun, inko cevherlemelerine il merkezinde, Ske, ine ve Koarl ilelerinde rastlanmakta olup, dk tenrl kk boyutlu zuhurlar olduundan, ekonomik deildir. Bozdoan- Altnta sahasnda % 2 zinober tenrl 52.500 ton rezervli bir yatak olup iletilmemektedir. Ayrca Nazilli ve Germekcik
35

ilelerinde kk civa zuhurlar vardr. Ske-Koarl-Salhane sahasnda ortalama % 44.51 Fe tenr tespit edilmitir. Ayrca yatakta %54.46'ya kadar varan % Fe deerleri de tespit edilmitir. Yatan ortalama silis ierii ise % 28'dir. Buna gre, yatakta 119.000 ton yksek tenrl ve 360.000 ton dk tenr ve yksek silisli cevher tespit edilmitir. Ske-avdar demir zuhurunda ise ortalama % 42.62 Fe ve %22.05 Si tenrl 13.500.000 ton grnr+mmkn rezerv bulunmaktadr. Yksek silis, dk tenr ve ksmen kkrt deerlerinin yksek oluu nedeniyle bu yatak iletilmemektedir. Metalik maden yataklarnn yan sra endstriyel hammaddeler ynnden de zengin yataklar mevcuttur. Bunlardan barit, diyatomit, grafit ve kuvars gibi endstriyel hammaddeler yannda seramik sanayinin olmazsa olmaz olan feldispat yataklarndan retilen madenler dnya pazarna ihra edilmektedir. ine-Yeniky-Ozanbelenin'de dk tenrl bir barit zuhuru mevcuttur. Karacasu Dedeler kynde iyi kaliteli % 90 SiO2 ve % 2 Al2O3 ierii olan diyatomit yatanda zaman zaman iletme yaplmaktadr. Bozdoan-Beyler Mahallesinde dk tenrl 6.000 ton grnr rezerve sahip grafit zuhuru bulunmaktadr. Seramik hammaddelerinden birisi olan kuvars, Bozdoan-Ske-ine ileleri snrlar dahilinde olup % 96.21 SiO2 ve %1.2 Fe2O3 ortalama tenrl 9.663.100 ton kuvars mevcuttur. Karasu-Dandolos sahasnda % 4-5 S tenrl, 51.800 ton grnr+muhtemel kkrt rezervine sahip yatak dk tenrl olmas nedeniyle iletilememektedir. Mermer asndan Karacasu ilesi nemli potansiyellere sahiptir. lede Geyre, Tepecik, Hangedii ve Nargedik sahalarnda toplam 30 milyon m3 potansiyel mermer rezervi tespit edilmitir. Bu sahalarda zel sektr tarafndan iletme yaplmaktadr. Mika ynnden ise Germencik-Dayeri sahas iyi kaliteli olup rezervi belirlenmemitir ve herhangi bir iletme mevcut deildir. Bozdoan-Gerzile'de orta kaliteli 200.000 ton grnr rezerve sahip talk mevcuttur. Koarl-avdar - Kkavdar sahasnda %0.0425 U3O8 (autinit) tenrl 208.942 ton grnr, avdar- Arapsu sahasnda %0.02-0.03 (autinit ve torbernit) tenrl 10.784 ton, % 0.03'den byk tenrl 19.508 ton muhtemel uranyum rezervi tespit edilmitir. avdar-Demirtepe sahasnda, % 0.0234-0.0956 (autinit, bassetit, uranopilit) kalitesinde, %0.0234 tenrl 263.343 ton U3O8, % 0.0956 tenrl 1.456.687 ton U3O8 olmak zere 1.728.207 ton grnr+muhtemel uranyum rezervi mevcuttur. Kisir-Osmankuyu sahasnda ise % 0.02-0.03 U3O8 uraninit, gmmit, uranotil, torbernit, autinit, meta-autinit, meta- torbernit, fosforanilit minerali belirlenmi olup, %0.02-0.03 tenrl 11.530 ton U3O8 ve % 0.03'den byk tenrl 34.365 ton U3O8 olmak zere toplam 45.895 ton muhtemel uranyum rezervi mevcuttur. Karacasu ve Ske ilelerinde % 55-60 Al2O3 (Karacasu), % 44-55 Al2O3 (Ske) tenrl yataklarda korund, manyetit ve zmpara olmak zere Karacasu'da 172.000 ton grnr+muhtemel, Ske'de 55.000 ton muhtemel rezerv tespit edilmitir. letilen zmpara yataklar mevcuttur. Dnya albit retiminde lkemiz ilk sray almaktadr. retimin hemen hemen taman ine - Milas'dan yaplmaktadr. Bu blgede feldispat zenginletirilmesine ynelik tesisler bulunmaktadr. ine-Milas blgesinden 1.5 milyon ton/yl civarnda albit ihra edilmektedir. l merkezi, Ske ilesi ve ine - Karpuzlu - Akaova yataklarnda % 8-11.44 K2O ve % 0.73 Fe2O3 ierikli 1.878.516 ton muhtemel, seramikte katk olarak kullanlabilir nitelikte orta-dk kaliteli 151.819 ton muhtemel ortaklaz (potasyum feldispat) rezervi ile % 8.35-11 Na2O3 ve % 0.7 Fe2O3 ierikli iyi kalitede 67.363.515 ton muhtemel ve 21.987.172 ton orta-dk kalitede albit (sodyum feldispat) rezervi mevcuttur. Bu yataklar gnmzde seramik ve cam sanayiinde kullanlmak zere yurt ii ve yurt d pazarlara ynelik olarak iletilmektedir. Genel Mdrlmzn il dahilinde kmr ve jeotermal enerji hammaddelerine ynelik yapt almalar sonucunda da linyit ve jeotermal alanlar ortaya karlmtr. Linyit oluumlarnn gzlendii sahalardan bazlar ahinali, Ske, Kkavdar ve Dalama linyit sahalar olup, sahalardan zaman zaman retim yaplmtr. Aydn ili jeotermal enerji kaynaklar bakmndan nemli potansiyele sahiptir. Kaplca, Kaplca tesisi stlmas, sera stmas, elektrik retimi, ehir stmacl gibi ok ynl kullanm zelliine sahip olan bu jeotermal sahalar, il turizmi ve sanayisinin geliiminde ok etkilidir. l dahilindeki nemli baz jeotermal alanlar Ylmazky, Germencik- merbeyli, Bozkyamur, Umurlu-Sereky, Pamukren, Germencik-Gm, Sultanhisar, Salavatl, Kuadas-Ilca,
36

Buharkent-Ortak ve Nazilli-Gedik sahalardr. Bunlardan Pamukren jeotermal alannda gerekletirilen sondajda 188 C scaklk ve 58 lt/sn debiye sahip akkan grnr hale getirilmi ve 37 Mwt termal gce sahip jeotermal enerji kazandrlmtr. Bozky-amur sahasnda 59-142C scaklk ve 280 lt/sn debi, merbeyli sahasnda ise 203-232C ve 725 lt/sn debiye sahip akkanlar 107 MWt ve 594.83 MWt termal gce sahiptir. ALTIN (Au) Koarl-Satrlar Altn Sahas Tenr :1 gr/ton Au Rezerv :5.650 ton grnr+muhtemel rezerv. ASBEST( Asb ) ine-Kzlkaya Zuhuru Tenr :Damarlar eklinde, dk kaliteli asbest talk-tremolit istlerin iinde yer alyor. Rezerv :Zuhur olduu iin rezerve ynelik alma yoktur. BAKIR-KURUN-NKO ( Cu-Pb-Zn ) Aydn ili merkez, Ske, ine, Koarl ve Nazilli Zuhurlar Tenr :Dk tenrl bakr-kurun-inko. Rezerv :Zuhur olduu iin rezerve ynelik alma yoktur. BART ( Ba ) Bozdoan-Yeniky-Ozanbeleni Zuhuru Tenr :Dk. Rezerv :Zuhur olduu iin rezerve ynelik alma yoktur. CVA ( Hg ) Bozdoan-Altnta Sahas Tenr :% 2 zinober. Rezerv :52.500 ton rezervli bir yatak olup, iletilmemektedir. Ayrca Nazilli ve Germencik ilelerinde kk civa zuhurlar vardr. DEMR ( Fe ) Ske-Koarl-Salhane Fe Sahas Tenr :% 44.51 Fe Rezerv :119.000 ton yksek tenrl, 360.000 ton dk tenrl ve yksek silisli cevher Tenr Rezerv rezervi tespit edilmitir. Ske-avdar Fe Zuhuru % 42,62 Fe % 22.05 SiO2 13.500.000 ton grnr+mmkm rezerv olup tenrn dk olmas nedeniyle iletilmemektedir. DYATOMT ( Diy ) Karacasu-Dedeler Ky Sahalar Kalite :yi ,SiO2 ierii % 90, Al2O3 ierii % 2 Rezerv :Zaman zaman iletilen yatak, filtre yardmc malzemesi ve dolgu maddesi olarak kullanma uygundur. FELDSPAT (Fld) Aydn ili ine, Ske ve Merkez ilesi feldispat Yataklar Tenr :% 8-11.44 K2O, % 0.73 Fe2O3 ve % 8.35-11 Na2O, % 0.7 Fe2O3 Rezerv :Aydn ilinde % 8-11.44 K2O, % eser-0.73 Fe2O3 ierikli, iyi kalitede 1.878.516 ton, orta-dk kaliteli 151.819 ton muhtemel potasyum feldispat rezervi ile % 8.35-11 Na2O, %eser-O.7 Fe2O3 ierikli, iyi kalitede 67.363.515 ton muhtemel, orta-dk kaliteli 21.987.172 ton muhtemel sodyum feldispat rezervi vardr. Ayrca, ine-Kavit kynde halen zel sektr tarafndan iletilen iyiorta kaliteli 798.000 ton muhtemel potasyum-sodyum feldispat rezervi vardr. Bu yataklar gnmzde zel sektr tarafndan seramik ve ksmen cam sanayi hammaddesi olarak deerlendirilmektedir. GRAFT (Grf) Bozdoan-Beyler mahallesi ve Genzile Ky Zuhurlar Tenr :Dk. Rezerv :Beyler Mahallesi zuhurunda 6.000 ton grnr rezerv mevcuttur. KUM-AKIL (Km) Merkez-akrbeyli Sahas
37

Kalite :Orta Rezerv :4.000 m3 grnr rezerv. Nazilli-Dallca Ky Kalite : yi Rezerv :18.000 m3 grnr rezerv. KUVARS(Q ) ine, Bozdoan ve Koarl ilelerinde bir ksm iletilmekte olan kuvars yataklar mevcuttur. Aadaki tablo B. 14de belli bal yataklarn rezerv ve kaliteleri verilmitir. Tablo B. 14: limizdeki Maden Rezerv ve Kaliteleri Mevki Tenr/Kalite Rezerv (ton) ine-Boagedii yi kaliteli 29.446 muh. ine-Karpuzlu-Karacaaa % 97.53 SiO2, % 2.1 2.000 muh. Fe2O3 ine-Karpuzlu-Mutaflar Orta kaliteli 4.387 muh. ine-Karaaa %98.15-99.31 SiO2, 4.239.401 muh. %O.28-1.74 Fe2O3 ine-Karpuzlu-Kucamii Seramikte kullanlabilir 144.357 muh. ine-Alabayr %98.5-99 SiO2, %0.1-0.4 120.000 muh. Fe2O3 ine-Kuruky %99.23-99.37 SiO2, 2.025.000 muh. %0.03 Fe2O3 ine-Eskiine %99.52 SiO2, %0.02 1064 muh. Fe2O3 ine-Mutaflar %99.37-99.50 SiO2, 38.000 muh. %0.02-0.07 Fe2O3 ine-Kavt-Trbetepe %96.10-97.30 SiO2, 14.500 muh. %0.5-1 Fe2O3 ine-Karacaren %96.10 SiO2, %0.1 Fe2O3 4.442 muh. ine-Kavt ine-Kavt-Madranbaba ine-Yeni ky- Kovanlktepe ine-Karpuzlu-ukurky ine-Topam ine-Karpuzlu-amky ine-Ovack Bozdoan-Altnta Koarl-Gzkayas %97.9 SiO2, %0.5 Fe2O3 28.302 muh. %97-98 SiO2, %1.38-2 Fe2O3 Orta kaliteli 896.000 muh 73.000 muh. letme Durumu Yaplmyor Yaplmyor Yaplmyor Yaplyor Yaplmyor Gemi yllarda yaplm Hi iletilmemi Yaplmyor letiliyor Gemi yllarda iletilmi Yaplmyor Yaplmyor Gemi yllarda iletilmi Gemi yllarda iletilmi Yaplmyor Yaplmyor Yaplmyor Yaplmyor Yaplmyor Gemi yllarda retim yaplm

%98.17 SiO2, %1.4 Fe2O3 115.151 muh. Orta kaliteli 13.246 muh. -3.974 muh. <%95 SiO2, >%0.5 Fe2O3 66.800 muh. %99.13 SiO2, 317 muh. %0.01Fe2O3 % 96-97 SiO2, % 0.4-0.7 28.000 muh. Fe2O3

KUVARST ( Qz ) Bozdoan-Ske-ine ileleri Sahalar Tenr :% 96.21 SiO2, % 1.2 Fe2O3 (ine-amky) Rezerv :9.663.100 ton muhtemel rezerv.
38

KKRT(S) Karacasu-Dandalos Kkrt Sahalar Tenr :% 4-5 S Rezerv :51.800 tonluk grnr+muhtemel rezerv olup yatak tenrn dk olmas nedeniyle iletilmemektedir. MERMER ( Mr ) Karacasu-Geyre Sahas Kalite :yi Rezerv :2.500.000 m3 mmkn rezerv. Karacasu-Tepecik Sahas Kalite :Orta 3 Rezerv :9.000.000 m jeolojik rezervli yatak gemi yllarda iletilmitir. Karacasu-YazrHangedii Sahas Tenr :Orta 3 Rezerv :3.000.000 m mmkn rezervi olan yatak gemi yllarda iletilmitir. Karacasu-Nargedik-Dnyurdu Sahas Tenr :Orta, iyi 3 Rezerv :15.000.000 m jeolojik rezervi olan sahada iletilmekte olan birok yatak vardr. Bozdoan-Baalan ilebabat Sahalar Tenr :yi Rezerv :562.500 m3 jeolojik rezerv vardr. VERMKLT ( V ) Germencik-Dayeni Ky Zuhuru Kalite :Iyi kalite. Rezerv :Belirlenmemi, herhangi bir iletme yoktur. TALK ( Talk ) Bozdoan-Genzile Ky Sahalar Kalite :Orta. Rezerv :350.000 ton grnr rezerv. URANYUM ( U ) Koarl-avdar-Kkavdar Sahas Kalite :% 0.0425 U3O8 autinit. Rezerv :208.942 ton grnr rezerv. avdar-Arapsu Sahas Kalite :%0.02-0.03 autinit ve torbernit Rezerv :% 0.02-0.03 tenrl 10.784 ton U3O8, %0.03'den byk tenrl 19.508 ton U3O8 muhtemel rezerv. avdar-Demirtepe Sahas Kalite :%0.0234-0.0956 autinit, bassetit, saleeyit, uranopilit Rezerv : % 0.0234 tenrl 263 343 ton U3O8, ortalama % 0.0956 tenrl 1.456.867 ton U3O8 olmak zere toplam 1.729.207 grnr+muhtemel rezerv. Kisir-Osmankuyu Sahas Kalite :% 0.02-0.03 U3O8 uraninit, gmmit, uranotil, torbernit, autinit, meta-autinit, metatorbernit, fosforanilit Rezerv :% 0.02-0.03 tenrl 11.530 ton U3O8, % 0.03'den byk tenrl 34.365 ton U3O8 olmak zere toplam 45.895 ton muhtemel rezerv. ZIMPARA ( Zm ) Karacasu-Circivan ve Ske-Gmky ve Kayas iftlii Sahalar Kalite :% 55-60 Al2O3 (Karacasu), % 44-55 Al2O3 (Ske) korund, manyetit ve zmpara Rezerv :Karacasu'da 172.000 ton grnr+muhtemel, Ske'de 55.000 ton muhtemel rezerv belirlenmi olup, Karacasu'daki Gztepe ve Blkard yataklar halen iletilmektedir. Dier yataklar ise terk edilmitir. B.5.2. Enerji Madenleri ldeki Linyit rezervinin toplam, (grnen+muhtemel) 30.383.000 ton kadar olup, yakt ihtiyacna karlk karlmaktadr. l dna da ykanm linyit satlmaktadr. Tablo B. 15: Jeotermal Enerji Kaynaklarnn zellikleri
39

JEOTERMAL ENERJ Aydn-Ilcaba Jeotermal Alan Germencik-merbeyli Jeotermal Alan Sultanhisar-Salavatl Jeotermal Alan mamky Jeotermal Alan Germencik Bozky Kaplcalar Germencik amur kaplcalar Germencik-Ortaklar Gm Kaplcalar Ske-Sazlky Jeotermal Alan Ske Atburgaz Jeotermal Alan JEOTERMAL ENERJ Kuadas-Davutlar Jeotermal Alan Kuadastfaiye-Kuyusu evresi Jeo.Alan Sultanhisar-Gvendik Kaplcalar Alan Sultanhisar-Malgaemir Alan Nazilli-Gedik Kayna Kuyucak-Ortak Kaynaklar

SICAKLIK 100C 99C scaklkl merol yaplar sondajlarlada tesbit edilen max. Scaklk 231C 170-175C 35,5-38,5C 59C 90C 35C SICAKLIK -

Kaynak: zmir M.T.A. Blge Mdrl, 2010. Tablo B. 16: limizde Mevcut Olan Linyit Yataklarna Ait Bilgiler
LNYT YATAKLARI ahinali Ske KALINLIK REZERV ISI ENERJS Kcal/kg 18.727.000 Ton retim Var 2950Alt Is Deeri Grnr(1985) 3177st Is Deeri 1.455.000 Ton Gr. retim Var 3665Alt Is Deeri 1.000.000 Ton Muh. 3983st Is Deeri retim Yok 4916Alt Is Deeri 5165st Is Deeri 802.000 Ton Muh. retim Var 3952Alt Is Deeri 4229st Is Deeri 2.440.160 Ton retim Var 2790Alt Is Deeri Mmkn 3144st Is Deeri 500.000 Ton Mmkn 3092Alt Is Deeri 3397st Is Deeri 5184Alt Is Deeri 5416st Is Deeri 229.000Ton letilebilir Ak letme 2509Alt Is Deeri 10.000.000 Ton Var 2806st Is Deeri
Mmkn

LETME

3.35m.

ncirlovakizdere Nazilli Hasky 4.50m. Koarl1.50m Mersinbeleni Kk-Baayr 0.60m. KkKzlcayer Dalama Kulolu Kuyucak Sarcaova BozdoanKrteke 0.28m. 0.90m. 0.75m. 1.25m.

retim Var

4370Alt Is Deeri 4650st Is Deeri 2870Alt Is Deeri 3155st Is Deeri

Kaynak: zmir M.T.A. Blge Mdrl, 2003. B.5.3. Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler ldeki Zmpara Ta rezervinin toplam, (grnen+muhtemel) 9.954.500 ton kadardr. Tablo B. 17: limizde Mevcut Olan Linyit Yataklarna Ait Bilgiler ZIMPARA-DYASPOR TENR-KALTE REZERV RETM YATAKLARI Ske Gmda % 43,71 Al2O3 54,75 Al2O3
40

Karacasu 57,30 Al2O3 Kaynak: zmir M.T.A. Blge Mdrl, 2003. Tablo B. 18: Mermer Yataklar MERMER YATAKLARI TENR-KALTE REZERV ok nce Kristalli Pembe 2500000 m2 Karacasu-Geyre-Ardl
Orta-ri Kristalli Beyaz gri

RETM Var Yok

Karacasu Tepecik- ri kristalli Beyaz-Gri Gmmaden Karacasu Yazr-Hangedii ri kristalli-Gri-Beyaz

9000000 m3

3600000 m3 Yok mmkn Karacasu Nargedik ri Kristalli-Beyaz Yer 15000000 m3 Var Dnyurdu Yer Gri Kaynak: zmir M.T.A. Blge Mdrl, 2003. Kaynaklar - DS 21. Blge Mdrl. 2010 - M.T.A. Genel Mdrl, Ege Blge Mdrl,2010 - Semen, . enol ., etin E.,1999. Byk Menderes Havzasnda Endemizm ve Endemik Bitkileri. Byk Menderes Havzas Tarm ve evre Sorunlar Sempozyumu, Ske.

(C) HAVA (ATMOSFER VE KLM)

C.1. klim ve Hava Akdenizin bir yan uzants olan Ege Denizinin etkisi nedeniyle lde genel olarak Akdeniz iklim tipi yaygn olup; yazlar kurak ve scak, klarn lk ve yal gemektedir. lde yan hemen hepsi yamur eklinde olup, mevsimlere gre dal; ilkbahar aylarnda 104,9 mm, yaz aylarnda 26,9 mm, sonbahar aylarnda 241,5 mm ve k aylarnda ise 259,0 mm ya grlmektedir. Yllk ortalama ya miktar 632,2 mmdir. Aydn ilinde 2010 yl verilerine gre yllk ortalama scaklk 17,6 Cdir. En yksek ortalama scaklk Austos aynda 29,4C ve en dk ortalama scaklk ise Ocak aynda 6,6C olarak tespit edilmitir. Mevsimlere gre scaklk ortalamalar; lkbahar aylarnda 17,3C, Yaz aylarnda 29,1C, Sonbahar aylarnda 18,9C ve K aylarnda 9,0Cdr. Uzun yllar 1975-2010 ortlamalarna gre Ylda ortalama olarak 13.1 gn donla geer. Yln en az 9 aynda ortalama scaklk 10Cdan fazladr. Ylda ortalama 79,5 gn yal, 0.13 gn karl geer. Max. kar kalnl 4 cm olarak kaydedilmitir. Yalarn % 70i k periyodundadr. Hakim rzgar yn, W (Bat)dr. limizde 6 adet meteoroloji istasyonu bulunmaktadr. Bunlar Nazilli, Sultanhisar, Kuadas ve Didim Kuyucak ve Merkez meteoroloji istasyonlardr. Bu istasyonlardan; Nazilli, Sultanhisar Didim ve Kuyucak istasyonlar klima, Kuadas ve Merkez sinoptik istasyondur. Harita C 1: limizde bulunan Meteoroloji stasyonlar

41

Kaynak: http://izmir.meteor.gov.tr/aydinim.htm

Resim C 1: Aydn line Ait kr grnts Tablo C 1: Aydn line Ait ok Yllk Meteorolojik Veriler AYDIN Ortalama Scaklk (C) Ortalama En Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Uzun Yllar inde Gerekleen Ortalama Deerler (1975 - 2010) 8.1 9.0 11.8 15.8 20.9 26.0 33.6
42

28.4 36.2

27.4 35.5

23.3 18.4 13.0 32.0 26.5 19.6

9.4 14.5

13.4 14.5 18.1 22.5 28.4

AYDIN Yksek Scaklk (C) Ortalama En Dk Scaklk (C) Ortalama Gnelenme Sresi (saat) Ortalama Yal Gn Says Ortalama Ya Miktar (kg/m2)

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Uzun Yllar inde Gerekleen Ortalama Deerler (1975 - 2010)

4.2

4.6

6.7

10.0 14.1

18.1

20.4

20.1

16.5 12.7 8.4

5.6

4.3

4.8

6.1

7.2

9.0

10.8

11.1

10.7

9.2

7.0

4.9

4.0

11.5 9.9

9.0

8.6

6.0

2.6 17.8

1.7 7.9

1.2 5.3

3.1

5.4

8.3

12.2 116.8

103.2 86.3 70.8 56.5 35.3

16.3 45.2 89.6

Uzun Yllar inde Gerekleen En Yksek ve En Dk Deerler (1975 - 2010)* En Yksek 21.8 25.2 32.4 33.8 41.5 44.4 Scaklk (C) En Dk -4.8 -5.2 -5.0 -0.8 4.6 8.4 Scaklk (C) Kaynak: zmir M.T.A. Blge Mdrl, 2010. C.1.1. Doal Deikenler C.1.1.1. Rzgar: Aydn Merkezdeki hakim rzgarn 2008 yllk ortalama hz 1,5 m/sdir. lde ortalama frtnal gnler says 0, ortalama kuvvetli rzgarl gnler says 4 dr. lde en hzl rzgar 16,6 m/sn ile SSW (Gneygneybat) ynnden esmektedir. Hakim rzgar yn WSW (Bat-Gneybat) olup hakim rzgar yn esme saylar toplam 2339 ve hakim rzgar ortalama hz 2,0 m/sn.dir. Bunu; esme saylar toplam 1815 ve 2.0 m/sn ortalama rzgar hz ile W-NW (Bat-Kuzeybat) esme saylar toplam 1529 ve 1.7 m/sn ortalama rzgar hz ile E (Dou) ve esme saylar toplam 1182 ve 2.1 m/sn ortalama rzgar hz ile W (Bat) izlemektedir. Blgedeki ynlerin esme saylar toplamna gre izilmi Rzgar Gl ekil C.2 de verilmitir. Tablo C 2: Ynlerin Esme Saylar Toplamna Gre izilmi Rzgar Gl 44.6 13.6 43.8 13.7 43.3 37.8 30.7 9.0 2.0 -2.0 25.4 -3.8

43

C.1.1.2 Mikroklima Aydn li Ege Denizine komu olmas ve dalarn denize dik olmas nedeniyle Akdeniz lman iklimi, blgenin i ksmna kadar etkisini gstermektedir. lde iklim farkllk gstermemekle birlikte, kydan uzaklatka karasal iklim kendini hissettirmektedir. C.1.2 Yapay Etmenler C.1.2.1 Plansz Kentleme Aydn ili g alan iller arasndadr. Bu sebeple, artan gecekondu mahalleleri ve dolaysyla kentsel yaylma olgusu, tarm arazilerinin ama d olarak kullanlmasna (meskun mahal olarak) aktr. Bugnk ASTM Sanayi Sitesi, sulu tarm iin DS Sulama ebekesi iinde kalan birinci snf tarm arazisi idi. Tarm Sat Kooperatifi ile Adnan Menderes Stad nn bats, Devlet Hastanesinin bats zeytinlik ve ba-bahe ziraatna tahsis edilmi arazi konumunda birer tarm arazisi idi. Birinci, kinci ve nc Sanayi Siteleri, Kemer Mahallesinin iinden geen Kemer aynn bats ve gneyi, balk ve incir baheleriyle kapl alanlard. Bugn, bu bahse konu yerlerde, Adnan Menderes, Ilcaba, Ata, Yedieyll, Efeler, Osman Yozgatl, Girne Mahalleleri oluturulmu durumdadr. Bu yaplamalar, ilk zamanlarda riskli yerleim blgeleri tekil etmi olmasna ramen, son zamanlarda Aydn Belediye Bakanl tarafndan yaplan ve halen daha yrtlen alt yap almalar ile sz konusu mahalleler, riskli blge olmaktan kartlmdr. iddetli yalarda meydana gelebilecek sel olaylarna kar, ehir iinden geen mevcut dere yataklar slah edilerek, dere yata olmayan yerlerde de Yamur Suyu Altyap Projesi kapsamnda geni apl beton borular denerek yamur sularnn bir kanalda toplanmas salanmtr. Gnmzde, Ske le merkezi iinden geen ayn iki yakasndaki meskun yerler, Kuadas giriindeki Andz Deresi evresi, meteorolojik olaylara kar daima risk tayan potansiyel tehlike odak noktalardr. Kuyucak lesi kuzeyinden batya doru bulunan heyelan blgesindeki yaplamalarla, Ske lesinin Kuadas kndaki ayn tehlikeye maruz Abalaki Mevkiindeki yaplamalar ve Aydn merkezinde Pnarba mevkiinin bat yamacndaki yaplamalar, potansiyel tehlikelere ak yerlerdir. Sz konusu yerleim yerlerinde, corafi yapdan dolay (genel olarak dalarn denize dik uzanmas ve denizden gelen bat-dou rzgarlarnn hakim olmasndan dolay) hava kirlilii ynnden risk tekil etmemektedir.
44

Krsal alanlardaki yerleim desenleri genelde kylerin yerleik alanlarnda, kyde oturan kiilerce kullanlan yma, harman ve blok fabrika tulal, ahap, atl ve kiremitli, ok nitelikli olmayan yaplardr. Ancak yakn zamanlarda deien teknoloji ile betonarme karkas ve nitelikli yap retimi, zellikle ana yol zerindeki kylerde yaygnlamaya balanmtr. Her byk ile merkezi ile il merkezi, turistik ilelerden Didim ve Kuadas civarndaki kylerin yerleik alanlarna bitiik arazilerde, genelde genilii (1-2 dnm) tarm arazileri iine ikinci konut ve daimi yerleim amal nitelikli konut yapm talebi artmaktadr. Kentsel sit kapsamndaki Ske lesi, Doanbey Ky, Akky gibi yerleimler ve Kuadasnda, belediye snrlar iinde, imar plan iindeki baz alanlarn karakteristik yresel yap formu, yasa ve ynetmeliklerle korunmaktadr. C.1.2.2. Yeil Alanlarn Azalmas lin nfus younluu ve ehirleme oran Trkiye ortalamasnn stndedir. l genelinde km2 ye den nfus 120 kii, nfus art hz ise % 0,9 dur. l Merkezinde ise km2 ye den nfus 358 iken, Nazillide 218, Skede 148, Kuadasnda 262 ve Didimde 96dr. Fakat Kuadas ve Didim leleri deniz kysnda olmas nedeniyle yaz aylarndan turizm faaliyetlerinden dolay nfus younluu daha da artmaktadr. limizde, sosyo-ekonomik nedenlerle, dardan srekli olarak g aldndan dolay ehirleme oran artmakta ve buna bal olarak yeil alanlar azalmaktadr. C.1.2.3. Isnmada Kullanlan Yaktlar limizde, ylda yaklak olarak 191.850 ton yakt, snma amal tketilmektedir. Bunun 153.480 tonu kmr, 34.533 tonu odun, 3.837 Ton u (yaklak edeer olarak) sv yakt oluturmaktadr.

Tablo C 3: SO2 ve PM Yllk Ortalamas Yllk Ortalamalar (gr/m) SO 2 PM K Ortalamalar (gr/m) PM

SO 2

YILLAR (KKRTDOKST) (DUMAN) (KKRTDOKST) (DUMAN) 2006 54,00 61,83 38,16 35,00 2007 43,33 105,50 80,16 119,33 2008 65 100 75. 122 2009 40 61 83 78 2010 24 66 39 75 Kaynak:l Salk Mdrl ve l evre Orman Mdrl lmleri, 2006-2010 Bu sonulara gstermitir ki, Merkez ilesinde hava kirliliinin boyutlar Ksa vadeli snr deerler olan Kkrtdioksit (SO2) 400 gr/m, Partikl Madde (PM) 300 gr/m deerlerini amad gibi, Uzun Vadeli Snr Deerler olarak Kkrtdioksit (SO2) 150 gr/m ve Partikl Madde (PM) 150 gr/m deerlerini de amamtr. Bu rakamlarn ifadesiyle Aydnda hava kirlilii yoktur. limiz nfusu, T.C. Babakanlk Trkiye statistik Kurumu Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi (Adnks) veri taban kaytlarna gre toplam 946.971 olarak belirlenmi olup, bunun 536.758i (% 56,68) kentlerde, geriye kalan 410.213 (% 43,32) ise kylerde yaamaktadr. limizde ortalama aile fert says 5 olabilecek dzeyde olup, bir ailenin yllk yakt tketimi ortalama 1,5 ton civarndadr. Bundan yola karak, ilimiz genelindeki yllk yakt tketimi;

45

946.971 kii / 5 kii = 189.394 X 1,5 Ton = 284.091 Ton civarnda olduu sonucu kmaktadr. Bunun yaklak % 80 i (227.273 Ton) kmr, % 15 i odun (42.613 Ton) ve % 5 i de (14.205 Ton) dier yaktlardan (Fuel Oil, Mazot, Pirina vs.) ibarettir. limiz snrlar iinde retilen yerli Linyit Kmrleri ve bu kmrlere ait zellikler Tablo-C.10 da verilmitir. Tablo C 4: Aydn l Snrlar inde retilen Yerli Linyit Kmrleri ve Kimyasal zellikleri LE / SAHA KMYASAL ZELLKLER % Nem Kl % Kkrt ahinali 20.46 27.24 0.98 16.00 Ske Sahas 16.00 22.00 3.1 1.8 16.00 Nazilli 15.25 20.25 2.7 1.4 15.00 Kaynak:Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, 2010.

Kcal/Kg 3.120 3.712 4.000 4.480 4.020 4.420

limiz genelinde, gerek snma amal, gerekse sanayide doal gaz kullanlmamaktadr. Bunun yan sra Blgemizde zeytin ve zeytinya fabrikalar ok olduundan, bu sektrn bir at olan Pirina da, daha ok sanayi amal olarak nemli lde kullanlmaktadr. Ancak, Pirina henz bir yakt olarak kabul edilmediinden resmi olarak istatiki veriler yaynlanmamtr. Bakanlmzn Pirinann Yakt olarak kullanlmas ile ilgili almalar yakndan takip edilmektedir. Aylk Hava Kirlilii lm Sonular, titizlikle incelenerek ilimizdeki hava kirlilii seviyesi takip edilmekte ve Aylk SO2 ve PM zleme Tablosu na aktarlarak Bakanlmz evre Kirlilii nleme ve Kontrol Genel Mdrl ne gnderilmektedir. imdiye kadar gnderilen izelgelerden, Bakanlmz tarafndan aklanan Hava Kirlilii Asndan llerin Dereceleri listesine gre ilimiz 2. derecede kirli iller snfna dahil edilmitir. C.1.2.4. Endstriyel Emisyonlar Endstriyel Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii gereince Emisyon izni kapsamndaki iletmelere A grubu veya B grubu Emisyon zni verilmektedir. Aydndaki sanayi kurulular il merkezinde toplanm deildir. Bu bakmdan, sanayinin yaratt hava kirlilii lokalize olmu durumdadr. Dier yandan Aydn merkezinde 8, ilelerinde 6 adet olmak zere faal 14 adet toprak sanayi vardr. Beheri gnde 7 Ton, dk kalitede kmr yakmakta, bylece, bu fabrikalarn da ylda yakt olarak kullandklar yaklak 36,000 ton kmrn kard Kkrtdioksit ve Karbondioksit gazlaryla hava kirletilmektedir. Sanayi sitesindeki oto boyama, mobilya atlyeleri vernikleme ve boyama seksiyonlar, mermer ileme atlyeleri ve fabrikalar, eitli ta ocaklar gibi ve bilhassa ine lesi karayolu zerinde bulunan ve ikayet konusu olan maden iletmeleri ve depolarndan kaynaklanan partikl maddelerin yaratt hava kirliliini, Ske Gllbahe kire ta ocaklarnda yakld mahade olunan hurda lastik yakmlarndan kaynaklanan havay kirletici faaliyetleri ve ham yollarla stabilize yollarda ar vastalarla yaplan toprak, kum, akl naklinden kaynaklanan toz bulutlarnn yaratt hava kirliliklerini kaydetmek mmkndr. C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Kent ii ulamnda kullanlan zel oto, minibs ve otobs gibi aralardan kan egzoz gazlar da hava kirliliinin nemli bir unsuru olarak grlmektedir.

46

limiz, motorlu aralar younluu bakmndan nde gelen illerdendir. l genelinde trafie kaytl (2010) 274,572 ara olduu, trafik ynyle youn bir karayolu gzergah zerinde bulunulmas dikkate alndnda; Hava kirliliini egzoz gazlarnn nemli lde etkiledii gerei ile karlalr. limizde 1 adet Havaalan mevcut olup (ldr Havaalan) uzunluu 1435 m dir. Ancak kk uaklarn inip kalkmasna elverilidir. limize tarifeli uak seferleri yaplmamaktadr. limize en yakn Havaalan, 115 Km mesafede zmir linde bulunan Uluslararas Adnan Menderes Havaalan dr. limizde 1 liman ( biri uzunluu 264 m. dieri 1435 m olmak zere iki iskele) mevcuttur. Kent merkezlerindeki Karbonmonoksit emisyonlarnn % 70-90, Azotoksit emisyonlarnn % 4070i, Hidrokarbonlarn % 50si ve ehir baznda Kurun emisyonlarnn % 100 motorlu aralarn egzoz gazlarndan kaynaklanmaktadr. Devlet Karayolunun ehrin ortasndan gemekte oluu nedeniyle, Trafik daresi kaytlarna gre ehirler arasndan Aydndan gelip geen motorlu ara says ise, ortalama 15,000 adettir. Ziraat odasnca yaplan tespitlere gre Drtyoldan saat 19:00-20:00 arasnda ise gelip geen motorlu ara says da ortalama 1000 adet civarndadr. Yani bu younlukla, Aydndan gnde 24,000 ara gemektedir. Ayn zaman da 2 Kmlik giri-kta bu kadar ara ortalama olarak 4,500-5,000 Lt, gnde sarf edilen yaktn egzoz gazlar yoluyla bu ksa mesafede brakabilecei emisyon gaz atnn yannda 1,200 gr Kurun at brakmas fevkalade dndrcdr. Biliyoruz ki Kurun, insan bnyesine %15-18 orannda solunum yollaryla, % 85 orannda ise havadan ve yiyeceklerden alnmaktadr. C.2. Havay Kirletici Gazlar ve Kaynaklar limizdeki Hava Kirlilii lmleri, evre Ynetimi ube Mdrl tarfndan yaplmaktadr. Ocak-2009 ile Aralk-2009 aras tespit edilen Hava Kirlilii lm Sonularna ilikin deerler aada verilmitir. a) Bacal sanayinin meydana getirdii hava kirlilii, b) Istma sistemlerinin meydana getirdii hava kirlilii, c) Motorlu aralara ait egzoz gazlarnn meydana getirdii hava kirlilii, d) Baz i yerlerinde lokal i kollarndan kaynaklanan hava kirlilii olarak drt ana balk altnda zetlemek mmkndr. Tablo C 5: Aydn l 2010 yl Hava Kirlilii lm deerleri
Aylk En Byk Deer Aylk En Kk Deer Aylk Ortalama Deer KVSnin Ald Gn Says SO2 PM
[300 g/m]

Dnem Ay/Yl

lm Gn Says

SO2 01.2010 02.2010 03.2010 04.2010 05.2010

PM

SO2

PM

SO2

PM

SO2

PM

[400 g/m] -

17 27 7 29 31

31 28 31 30 31

57 60 44 40 21

104 137 197 82 87

24 16 26 7 5

42 41 29 31 14

39 39 37 23 11

81 79 69 51 41

47

06.2010 07.2010 08.2010 09.2010 10.2010 11.2010 12.2010

30 31 31 28 26 30 31

30 31 31 30 31 30 31

15 19 4 13 18 84 132

88 77 117 84 83 133 175

1 1 0 1 1 17 31

27 35 44 34 25 52 33

7 3 2 5 7 46 81

47 60 71 55 54 88 103

Kaynak:l evre ve Orman Mdrl, 2010 C.2.1. Kkrtdioksit Konsantrasyonu ve Duman limizde llen SO2 konsantrasyonlar, Tablo- C.3da verilmitir. C.2.2. Partikl Madde Emisyonlar limizde llen PM konsantrasyonlar, Tablo- C.5da verilmitir. C.2.3. Karbonmonoksit Aydn ilimizde, hava kirliliine ynelik lmler, evre Ynetimi ube Mdrl nce yaplmaktadr. Kkrtdioksit (SO2) ve Partikl Madde (PM) konsantrasyonlar llerek aylk izelgeler halinde Mdrlmze gnderilmektedir. Bu nedenlerle, sabit (konutlar, endstriyel tesisler vs.) ve hareketli (motorlu tatlar) kaynaklardan atmosfere verilen Ksa ve uzun vadeli Karbonmonoksit konsantrasyonu ile ilgili her hangi bir lm yaplmamtr. Ancak, kent merkezindek Karbonmonoksit emisyonlarnn % 70-90 nn motorlu aralardan kaynakland bilinmektedir. C.2.4. Nitrojen Oksitler limizde, eitli kaynaklardan havaya verilen NOx (Nitrojenoksit) miktar ve kaynaklara gre yllk emisyonlarn belirlemeye ynelik bir alma yaplmamtr. Ancak, kent merkezindeki Karbonmonoksit emisyonlarnn % 70-90 nn motorlu aralardan kaynakland bilinmektedir. C.2.5. Hidrojenkarbon ve Kurun Emisyonlar Genelde Kent merkezindeki Hidrokarbonlarn % 50 i, kurun emisyonlarnn % 100 nn motorlu aralardan kaynakland bilinmektedir. limizin corafi konum itibariyle, turistik blgelere ulam salayan merkezi bir yede olmas, Devlet Karayolunu ehir merkezinden yaklak 2 Km. lik mesafeden gemesi ve ilimizdeki motorlu ara saysnn fazla olmas faktrleri gz nne alndnda, ilimizin durumu dndrc bir durumdur. limiz, motorlu ara younluu bakmndan nde gelen illerden olup l genelinde kaytl ara says yaklak 215639 olduu, hava kirliliini egzoz gazlarnn nemli lde etkiledii gerei aa kmaktadr. nsan bnyesindeki Kurun Emisyonu, % 15-18 orannda Solunum Yollaryla, % 85 orannda ise hava ve yiyeceklerden alnmaktadr. C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasnn ncelmesinin Etkileri Aydn ili snrlar iinde, Ozon tabakasna zararl olabilecek herhangi bir faaliyet ve sanayi tesisi mevcut deildir. Bu konuda herhangi bir alma ve aratrma da yaplamamtr.
48

C.3.2. Asit Yamurlarnn Etkileri limizde, yaan yamurlarn pH, Asidik karakterinin dkl veya ykseklii, iyon konsantrasyonu (H, SO4, NO3, NH4, Cl, Na, Ca, Mg) konusunda yaplm her hangi bir alma mevcut deildir. C.4. Hava Kirleticilerinin evreye Olan Etkileri C.4.1. Doal evreye Olan Etkileri Aydn l merkezi yerleim alan itibariyle yer seiminde ok uygun bir zemine oturtulmutur. Kuzey rzgarlarna kapal, Gney Maraza yaslandrlm Bat-Dou rzgarlaryla mevsimlik Gney rzgarlarna ak ve Kuzeyindeki yan dereler vastasyla bu ynden de hava sirklasyonu kazanan bir arazi paras zerindedir. Ayrca, yandereler vastasyla oluan ve kuzeyindeki Aydn Dalarndan kaynaklanan nemli bir yeralt su tablasnn da balang noktasdr. Fakat bahsedilen bu doal avantajlarmz dikkate alnmadan oluan yaplamalar sonucu olarak, potansiyel bir kirlilikten bahsetmek mmkndr. Bu endiemiz, kentsel yerleimi ifade eden ehir imar ve yol istikamet planlar iin olduu kadar, endstriyel yerleim ve geliim planlamalar bakmndan da geerlidir. C.4.1.1. Su zerine Etkileri limizdeki ime kullanma suyunun tamamna yakn artezyenlerden karlanmaktadr. Bu nedenle, hava kirleticilerinin su zerine etkileri yok denecek kadar azdr. Ancak yzeysel su kaynaklarndan olan baraj ve gller, hava kirlenmesine en byk sebep olan faktrlerden olan sanayi tesislerinin youn olarak bulunduu Organize Sanayi Tesislerinden uzak yerlerde kurulmu olmasndan dolay direk bir etkisi sz konusu deildir. Ancak, limiz Ske lesinde kurulu bulunan ve en byk hava kirliliine sebep olabilecek bir tesis konumundaki Bat Ske imento Fabrikas ndan kaynaklanan hava kirliliinin kontrol altna alnmas iin elektrofiltreler kullanlmaktadr. Sz konusu tesisten kaynaklanan toz emisyonlarn gsterir Toz lm Grafikleri, her ay muntazaman Mdrlmze gnderilmekte ve byk bir titizlikle incelenmektedir. 1999 ylndan beri her ay Mdrlmze gnderilen Toz lm Grafiklerinden, sz konusu tesisten kaynaklanan toz konsantrasyonunun ynetmelikte belirtilen snr deerlerin altnda kald gzlenmektedir. C.4.1.2. Toprak zerine Etkileri limiz snrlar iinde, hava kirliliine sebep olan sanayi tesislerinin youn olarak bulunduu Organize Sanayi Blgeleri evresindeki tarm arazilerinin zarar grmemesi iin mmkn olduunca tarm d kullanm amacna uygun topraklar zerine kurulmasna zen gsterilmitir. Buna ramen evresindeki tarm arazilerinin olumsuz ynde etkilenmemesi iin sz konusu tesislerin baca yaplar, uygun ykseklikler ile baca atklarnn zararlarn en aza indirecek ekilde havaya vermesini salayacak filtreler ve donanmlarla donatlmtr. Konuyla ilgili limize en byk rol alan Ske lesindeki Bat Ske imento Fabrikas, Elektrofiltreler kullanmakla birlikte, fabrika evresini stok sahas olarak kullanmakta ve stok sahasndan kaynaklanan toz emisyonunu nlemek iin de Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii nde belirtilen tedbirleri (evresini aalandrmak, srekli olarak sulama v.s.) uygulamaktadr. C.4.1.3. Flora ve Fauna zerine Etkileri limiz snrlar iindeki flora hakknda bilgiler, B.2.5 : Fauna ve Endemik Hayvanlar blmnde, fauna hakkndaki bilgiler ise, B.2.4. : Endemik Bitkiler blmnde verilmi olup, hava kirleticilerin bunlar zerindeki etkilerini ieren bir aratrma yaplmamtr. C.4.1.4. nsan Sal zerine Etkileri Aydn linde, sabit ve hareketli kirletici kaynaklanan ve atmosfere verilen hava kirleticilerden; Kkrtdioksit (SO2) : Genel olarak insanlarda st Solunum Yollarnda Tahri ve Faranjit , Laranjit gibi hastalklarn olumasna neden olmaktadr. Bu tr hastalklar daha ok yal ve ocuklar zerinde
49

iddetli etkilere sebep olmaktadr. Atmosferik ortamda daha ok partikl maddeler zerinde adsorblanm olarak bulunmaktadr. Atmosferik ortamda gnlk 140 - 260 g/m3 olduunda insanlarda iddetli bronit, 260-500 g/m3 olduunda ise ciddi solunum bozukluklarna sebep olmaktadr. limizde yaplan hava kirlilii lm sonularna gre bu snrlara yaklalmadndan ciddi bir etkisini sylemek mmkn deildir. Karbondioksit (CO2) : nsanlar zerinde, atmosferdeki Oksijen ile temasn keserek boulma, nefes olamama eklinde, solunum merkezleri zerine gl etkiler gstermek suretiyle etkili olmaktadr. Karbonmonoksit (CO) : Yakma tesislerinde uygulanan yanl yntemler sonucunda eksik yanma rn olarak aa kmaktadr. nsanlar zerinde, eitli konsantrasyonlarda nemli salk problemlerinden bahsetmek mmkndr. 100-150 ppm arasnda konsantrasyonu bulunan bir ortamda birka saat sreyle kalnmas halinde orta ve gl baarlar, 2000 ppm civarnda ise, baygnlk ve ani (akut) lmlere neden olmaktadr. limizin corafi konum itibariyle, dalarn denize dik uzantsnn bir sonucu olan denizden gelen rzgarlara srekli maruz kalmas nedeniyle, zellikle k aylarnda bir hava kirlili yaanmamakta, dolaysyla bir eksik yanma rn olan Karbondioksit (CO2) birikimi olmadndan buna bal bir salk problemi yaanmamaktadr. Azotoksitler (NOx) : Genellikle atmosferde gne nlaryla birlikte ozon olumasna etkili olup, dolayl olarak solunum yolu hastalklarna neden olmaktadr. nsanlarda, 25-100 ppm de maruz kalnmayla Bronit, 100-150 ppm de Akcier demi, 500-700 ppm de lmlere neden olmaktadr. limide, Azotoksit (NOx) konsantrasyonu ynnde bir alma yaplmadndan ilimizdeki innsanlar zerindeki etkiden sz etmek doru olmayacaktr. Hidrokarbonlar (HC) : Genellikle benzinli motorlu tatlardan kaynaklanmaktadr. nsanlar zerinde kanser yapc etki olmaktadr. Bu konuda da ilimizde her hangi bir alma yaplmamtr. C.4.2. Yapay evreye Olan Etkileri C.4.2.1. Grnt Kirlilii zerine Etkileri limizde hava kirlilii yaanmadndan ve genel olarak kkrt seviyesi dk kalori deeri yksek bir yakt olan Pirina ilimizde yaygn olarak kullanldndan bina v.s. yapay evreye olumsuz etkisi yok denecek kadar azdr. Ancak ilimizdeki nem orannn yksek olmas nedeniyle gerek sabit, gerekse hareketli kirleticilerden kaynaklanan gaz emisonlarnn da birlemesiyle, kimyasal olarak metaller zerinde, dier blgelere gre biraz daha hizl ve etkili rmelere sebep olunmaktadr. Bu da gz ard edilmemesi gereken bir durumdur. KAYNAKLAR - DM Genel Mdrl,2010 - En. Ve Tab. Kayn. Bakanl, Enerji leri Genel Mdrl, .2005. - l Salk Mdrl, 2010. - l evre ve Orman Mdrl, evre Ynetimi b. Md., 2010.

(D) SU
D.1. Su Kaynaklarnn Kullanm Aydn ilindeki su kaynaklar; yeralt sular, akarsular, baraj ve gller olmak zere grupta toplanr. D.1.1. Yeralt Sular Aydn ili genelindeki yeralt suyu rezervinin byk bir blm aa byk menderes havzasndadr. Bu havzadaki toplam iletme rezervi 279,5 hm/yldr. Buna ine, Karacasu ve Kuadas-Davutlar havzalarndaki rezervlerinde ilave ettiimizde toplam iletme rezervi 309,79
50

hm/yldr. Bu rezervin yaklak 200 hm/yl miktar ime, kullanma, sanayi ve sulama suyu olarak tahsis edilmi durumdadr. Aydn li Snrlar indeki Yeralt Suyu Sulama Tesislerini; Kooperatif sulamalar ve Kombine (yerst suyu + yeralt suyu) sulamalardr. (Tablo D1) Tablo D 1: Yeralt Su Kaynaklar ve sulamalar
TOPRAK-SU KOOPERATFLERNCE LETLEN SULAMALAR
Sulama Ad Ataeymir Geyre Palamutuk Horsunlu Sinekler Yre Kzlcaky Bozyurt S.hisar Mkz. Ata Sulama nitesi Ad Ataeymir Geyre Palamutuk Horsunlu Sinekler Yre Kzlcaky Bozyurt Ata Aydn l Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Toplam le Karacasu Karacasu Karacasu Kuyucak Kuyucak Kuyucak Merkez Nazilli S.hisar S.hisar Bulunduu Yer letmeye Ald Yl 1983 2005 1994 2005 2005 1981 2005 2005 1980 1989 Brt Sulama Alan Net (ha) 2009 Yl Kesin 330 200 150 75 107 140 126 100 500 470 2.198 2010 Yl Program 330 200 150 75 107 140 126 100 500 470 2.198 Kuyu Adedi 2009 Yl Kesin 8 5 2 4 4 3 3 3 14 19 65 2010 Yl Program 8 5 2 4 4 3 3 3 14 19 65

S.hisar Mkz. Aydn

Kombine Sulamalar (Yerst Suyu + Yeralt Suyu): DS 21. Blge Mdrlnce Aydn ili dahilinde alm olan DSce tarife uygulanan sulamalar yannda, DSce ina edilen ve eitli kurululara devredilen sulamalar Tablo D.2.de, DSce ina edilerek eitli kurululara devredilen gletler Tablo D.3.de ve Bedeli karlnda DSce ina edilen sulamalar Tablo D.4.de verilmitir. Tablo D 2: DSce ina edilen ve eitli kurululara devredilen sulamalar
Sulama Ad Ske KarpuzluYayl. Aydn Ske Karpuzlu-Yayl. Aydn Aydn P.1 P evketiye P. Mrselli P. Toplam Topam Topam Topam P. Toplam Akay sa Akay Akay sol Toplam Sultanhisar Sultanhisar Nazilli Bozdo. Akay Sulama nitesi Ad l Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn ine ine Sultanhisar Yenipazar Sultanhisar Nazilli Nazilli Bozdoan le Ske Karpuzlu Merkez Merkez Merkez Germencik Bulunduu Yer letmeye Ald Yl 1981 1998 1991 1994 1996 2009 1986 1986 1965 1965 1998 1943 1943 2007 29.135 3.123 13.151 814 4.350 2.605 20.920 3.229 1.754 4.983 11.219 7.274 18.493 7.360 9.387 9.098 18.485 1.195 Sulama Alan Net (ha) 2009 2010 Brt Yl Yl Dnceler

Kesin Program 26.000 26.000 Ske Ovas Sulama Birlii 2.750 11.800 800 3.900 2.000 18.500 2.787 1.513 4.300 8.680 6.220 14.900 4.740 6.758 8.242 15.000 1.100 2.870 11.800 800 3.900 2.000 Aydn Ovas Sulama Birlii 18.500 2.787 1.513 4.300 8.680 ine-Topam Sulama Birlii Akay Sa Sahil Sulama Birlii Karpuz.Yaylaka.Sul.Birl.(ilave)

6.220 Akay Sol Sahil Sulama Birlii 14.900 4.740 Nazilli Sa Sahil Sulama Birlii 6.758 8.242 15.000 1.100 Nazilli Sa Sahil Sulama Birlii (Boz. Akay Sol Sah.Sul.Bir.)

Nazilli sa+Takv. P Aydn Nazilli sol+Takv. P Aydn Toplam Bozdoan Akay Sol Aydn

51

Tablo D 3: DSce ina edilerek eitli kurululara devredilen gletler

DS'CE NA EDLEREK ETL KURULULARA DEVREDLEN GLETLER
Glet Ad Sulama nitesi Ad Hdrbeyli Akaova atak Karacaren Hdrbeyli Akaova atak Karacaren l le Bulunduu Yer letmeye Ald Yl 1993 1998 1998 2001 2005 32 273 337 160 Aydn Koarl Sulama Alan Net (ha) Brt 2009 Yl 2010 Yl Dnceler

Kahvederesi Kahvederesi Aydn Karacasu Aydn Germencik Aydn ine Aydn ine

Kesin Program 27 27 Karacasu Belediyesi 230 230 Ger.Hd.De.Karaaa Sul.B. 294 147 294 Akaova Gleti Sulama Birlii 147 atak Gl. Sul. Birl. Karacaren Ky, Evsekler - Ky, Zeytin Ky, Gzelkaya Ky

D.1.2. Akarsular limizdeki enerji, sulama veya ime suyu amal kullanlabilir nemli yerst su kaynaklar Tablo-D.5 de verilmitir. Tabloda yer almayan Neetiye (Moral) ay ve Karpuzlu ay ile ilgili akm deerlendirme almalar devam etmektedir. Tablo D 4: Aydn ili snrlar iinde enerji, sulama veya ime suyu amal kullanlabilir nemli su kaynaklar SUYUN ADI MN,AKIM MAX,AKIM ORT,AKIM (m3/sn) (m3/sn) (m3/sn) B. Menderes Nehri 1,000 700,0 80,548 ine ay 0,000 625,0 10,700 Akay 0,004 975,0 20,100 Kk Deresi 0,000 170,0 1,070 kizdere 0,000 450,0 2,130 Dandalaz ay 0,001 250,0 2,270 Kapzdere 0,000 150,0 0,661 Saray 0,000 419,0 1,590 Kargn ay 0,000 105,0 0,329 Clmbz deresi 0,000 38,7 0,264 Yalk deresi 0,000 43,0 0,225 Tabakhane deresi 0,000 15,6 0,373 Madran ay 0,000 86,0 0,950 Kaynak: DS 21. Blge Mdrl, (Uzun Yllar ort.), 2008 D.1.3. Gller, Gletler ve Rezervuarlar limiz snrlar iinde bulunan baraj ve gletlerden Kemer Baraj, Topam Baraj, Yaylakavak Baraj, Akaova Gleti, Kahvederesi Gleti ve Karacaren Gleti iletmede olup, ine baraj, Karacasu baraj, kizdere Baraj ve Ataky Gletinin inaatlar devam etmektedir. Neetiye Baraj ett aamasnda avdarky Gleti, brahimkava Gleti, Gkeburun Gleti n inceleme aamasnda, Saray Baraj, Beparmak Baraj ile Glck Gleti planlama aamasnda, oyuk baraj kesin proje aamasnda, Gkbel Baraj kesin proje almalar tamamlanmtr. Ayrca Davutlar baraj planlama almalar KU-ATAK Birlii ne devredilmitir. Tablo D. 5: Yapm tamamlanm Barajlar ve Gletler TESSN ADI YER Kemer Baraj Bozdoan YILLIK MN. SU MAX,SU GL HACM GL ORT. SU KODU (m) KODU (hm3) ALANI (ha) (hm3) (m) 668,89 248,65 293,50 431,50 1220,6
52

Topam Baraj Yaylakavak Baraj ine Adnan Menderes Baraj ve HES kizdere baraj Akaova Gleti

ine Karpuzlu ine

43,51 78,84 380,36

81,70 109,00 205

115,65 159,50 264,85

106,20 31,40 349,55

465,0 99,1 934

ncirliova Akaova/ ine Hdrbeyli gleti Germencik atak gleti Kavit/ine Karacaren gleti Karacaren Kahvederesi gleti Karacasu

131,76 3,00 3,24 1,56 0,62 0,45

107,5 772,20 99,80 662,40 585,80 639,00

180,14 791,27 118,10 680,35 595,73 647,20

194,96 2,89 4,85 1,96 0,64 0,29

564,5 32,7 44,2 21,0 10,2 4,6

Kaynak: DS 21. Blge Mdrl, (Uzun Yllar Ort.), 2010.

Not:1) Yllk ortalama su deerlerine 2006 ylna kadar mevcut akm bilgileri dahil edilmitir. 2) Maksimum deerler (kot, hacim, alan) takn durumunda ulaabilecek azami deerlerdir Tablo D. 6: naat devam eden baraj ve glet projeleri TESSN ADI YER YILLIK ORT. MN. SU SU (hm3) KODU (m) Karacasu Karacasu 80,64 baraj Ataky gleti Karacasu 1,34 Kaynak: DS 21. Blge Mdrl,2010 273,5 606,6 GL HACM (hm3) 17,2 1,43

MAX. SU KODU (m) 298,2 622,4

Tablo D. 7: me Suyu Amal Barajlarn Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin Tablo-1e gre analiz sonular.
istasyon Ad BEPARMAK BARAJ AKSI KARGIN DERESI-SKE istasyon Ad Zaman 2005 Zaman Kalite 4 Kalite Grup B Grup A Snf 3 A Snf B Snf 4 B Snf C Snf 1 C Snf D Snf 2 D Snf

IKIZDERE-IKIZDERE BARAJ AKSI istasyon Ad KUADASI DAVUTLAR BARAJ AKSI

2009 Zaman 1996

3 Kalite 3

A Grup B-C

3 A Snf 2

2 B Snf 3

3 C Snf 3

3 D Snf 2

Kaynak: DS 21. Blge Mdrl Kaytlar 2009 D.2. Doal Drenaj Sistemleri limiz snrlar iinde kalan akarsular ile ilgili genel bilgiler B.4.3: Akarsular blmnde, yer alt su kaynaklar ile ilgili genel bilgileri ise B.4.2. : Yer alt Su Kaynaklar blmnde verilmitir. DS 21. Blge Mdrl tarafndan, limiz snrlar iinde kalan B. Menderes Koarl Kprs, B. Menderes Ske Reglatr, B. Menderes Ske- Milas Karayolu kprs ve ine ay Eski ine Kprs istasyonlarnda tespit edilen su zelliklerini gsteren bilgiler aadaki tablolarda verilmitir.

53

D.3. Su Kaynaklarnn Kirlilii ve evreye Etkileri D.3.1. Yer alt Sular ve Kirlilik Aydn ili ve ilelerinde polikltr tarm yaplr. Bu maksatla kontrolsz, bilinsiz ve adeta iftiler arasnda yarr halde saylabilecek gbre ve ok eitli zirai mcadele ilalar kullanlmaktadr. Bunun sonucunda yeraltna olan szmalarla, yeralt sularmzda ve eitli amala alm kuyularmzda, nitrat eitli azot bileikleri kirlilii olumutur. Aydn ili genelinde alm bulunan ounluu sulama amal 15,000 civarnda kuyu bulunmaktadr. DS Blge Mdrlnce yaplan aratrmalar sonucu Dalama-Ilcaba-Tepeky arasndaki sahada Germencik-Turanlar-merbeyli-Snrteke-Reisky civarnda ve Mursall, Gm Yeniky arazilerindeki, baz kuyularda standartlarn zerinde bor mineraline rastlanm olup bu minerale hassas ve yar hassas bitkilerin sz konusu sularla sulanmalar sakncal grlerek kaytlarna iaret konulmutur. Ayrca Aydn ehir merkezinde ve il genelinde alm bulunan eitli amal kuyularda amonyak, nitrit, nitrat bulunmu ve yaplan lmlerde ortalama 40 mg/lt kirlilik tespit edilmitir. SSK hastanesinde alm bulunan ime suyu amal kuyuda 110 mg/lt nitrat tespit edilmi olup kuyu devre d braklmtr. Yeralt sularmzda, bulunduklar katmanlardan kaynaklanan veya baz sanayi atklaryla sulama, ime ve kullanma sularna kart grlen Bor kirlilii, hem insan ve hayvan sal asndan hem de tarmmz bakmndan tehlikeli iaretler vermeye balamtr. Bylesi sularla sulanan Narenciye bahelerinde kurumalar suretiyle ekonomik deerlerini yitirmeleri sonucu KuyucakKurtulu kynde bahelerin skmne balanmtr. ncir bahelerinde de srgn ve yaprak kurumalar, rnde kalite bozukluklar bariz bir ekilde grlmektedir. Bu olay bize bir yandan Aydn ilinde kanalizasyon bulunmasna ramen, sisteme bal olmayan szdrmal fosseptik ukurlarndan, kirlenmenin yeraltna szabileceini gsteriyor. Dier yandan da su kaynaklarna doru giden ehirlemenin de ne kadar yanl olduuna dair yeterli bir ikaz mahiyeti tayor. D.3.2. Akarsularda Kirlilik Aydn l snrlar ierisinde bulunan en nemli akarsu B. Menderes Nehridir. Bu Nehri Besleyen dier nemli yan dere ve aylar ise; ine ay, kizdere, Dandalaz ay, Akay, Karpuzlu ay, Tabakhane Deresidir. B. Menderes Nehri, menbaadan mansaba kadar tm ksmlarnda, yaplan atk su dearjlar, endstriyel faaliyetler, tarmsal faaliyetler ve jeotermal kaynakl doal salnmlar vastas ile kirletilmektedir. B. Menderes Nehrinin kirliliinde en byk pay Uak limizde bulunan Deri Sanayi ve evsel atk sular almaktadr. Denizli li Tekstil Sanayi ve evsel atk sular ile kirlilii bir kat daha arttktan sonra zaten kirlenmi olarak ilimiz snrlar ierisine giren B. Menderes Nehri, limiz snrlar ierisinde de zellikle evsel atk sular vastas ile kirletilmeye devam ederek Ege Denizine kadar olan yolculuunu tamamlamaktadr. DS 21. Blge Mdrl tarafndan B. Menderes Nehri zerinde kirlilik izleme almalar yaplmakta ve bu amala, B. Menderes Nehri zerinde 37 gzlem istasyonundan atk su numunesi alnarak analizleri periyodik olarak gerekletirilmektedir. Ek D.1de Tm Havza genelinde, B. Menderes Nehri zerinde bulunan gzlem istasyonlar verilmitir. B. Menderes Nehri zerinde limiz snrlarmz ierisinde bulunan gzlem istasyonu says ise 16dr. Bu gzlem istasyonlarndan alnan su numunelerine ait parametre sonularnn bulunduu 16 adet analiz tablosu Ek D.2de verilmitir. Bakanlmzca MATRA programna nerilen Su ereve Direktifinin Trkiyede Uygulanmas Projesi Hollanda Hkmeti tarafndan kabul edilmi ve Pilot Blge olarak seilen B. Menderes havzasnda Proje uygulanmaya balanmtr. Proje ile, Havza genelinde bulunan tm sularn, bu kapsamda Havzada, dolays ile limiz snrlar ierisinde bulunan Akarsularn Su Kalitelerinin ortaya konmas, akarsulara kirlilik baznda yaplan basklarn ortaya karlmas ve bunlarn etkilerinin giderilmesine ynelik yaplacak tm almalar kapsayacak bir Havza Ynetim Plannn ortaya karlmas amalanmtr. Proje Nisan 2004te rapor olarak karlarak ilgili yerlere iletilmitir. Oluturulan bu rapor; Byk Menderes Havza Ynetim Plan olarak Projenin ilk aamas olup, bu aamadan sonra ise Projenin 2015 ylna kadar srecek uygulama aamalarna geilecektir.
54

D.3.3. Gller, Gletler ve Rezervuarlarda Kirlilik B. Menderes Deltas ve Bafa Gl, B. Menderes Havzasnn nemli bir paras olup, havzann batsnda ve mansabnda yer almaktadr. Blge lkemizin en nemli sulak alanlarndan birisidir. Daha nce bu sahann Milli Park ve Tabiat Park statsnde bulunduu belirtilmiti. Aydn ve Mula illeri arasnda bulunan Bafa Gl lagner bir gl olup 6400 ha byklnde dou-bat genilii 15,3 km ve kuzey-gney genilii 4,5 km civarndadr. Gln denizden ykseklii 10 m evresi ise 50 km olup denize uzakl 17 km.dir. Bafa Gl ortalama su dzeyinde iken (2 m kotunda) en derin yeri 21 m civarndadr. Serin Glnde ise ortalama derinlik 2 m.dir. Bafa Gl aslnda Bafa ve Serin Gl olarak iki glden olumaktadr. Serin Glnde tuz konsantrasyonusalinite S/004-S/020, Bafa Glnde ise ortalama S/004 civarnda olup gln bu ksmlar tatl su karakterindedir. Bafa Gl ilgili olarak hazrlanan raporlarda, gldeki doal hayatn devam edebilmesi iin su seviyesinin 1,5-2 m kotlar arasnda olmas gerektii bildirilmektedir. Su seviyesinin 2 mde tutulmasyla gl kylarnda dk kottan dolay arazi meydana gelmesi nlenmi olacaktr. Son yllardaki kuraklk nedeniyle glde su seviyesi dm ve tuzluluk oran artmtr. Gln su seviyesini ykseltmek amac ile B. Menderesten su verilmekte, bu suretle de B. Menderesteki kirlilik Bafa Gln de etkilemektedir. nceki yllarda 800 ton/yl balk retme kapasitesinde iken, retim 1989 da 32 ton, 1991 ylnda 19 ton, 1998 de 14 tona dmtr. Su seviyesinin dmesi ve B. Menderesten tanan kirlilik sebebi ile tuzluluk ve yanl avlanma yntemleri gln verimliliini drmtr (Canyurt,1999). D.4. Su ve Ky Ynetimi, Strateji ve Politikalar Yeralt suyu, kta ii sular denizlerin kirliliinin nlenmesine ynelik; a- limizde ky baznda su kaynaklar envanteri karlmal ve en kk su kaynaklarnn bile ne yolda kullanlaca konusunda aratrmalar yaplmal, b- Su kaynaklar ve sulak alanlar korumaya alnarak, rezervuarlarmzda aalandrma ilerine nem verilmeli ve sediment temizliine mutlaka are dnlmeli, c- Kimyevi gbre kullanmnda, gbrenin verilecei topran tahlil edilmesi ve gbre satlarnn ifti belgesi esasna balanmas gerei dikkate alnmal, Harita D. 1:Gzlem stasyonlar Haritas

Kaynak:Aydn D.S.. Blge Mdrl, 2002 Kaynaklar

55

--Anonim,2001. Yatrmlar, almalar ve Sorunlar ile Aydn, T.C. Aydn Valilii. -- Aydn l evre ve Orman Mdrl, evre Ynetimi ube Md.,2010. -- Canyurt, M.A.,1999. Byk Menderes Havzasnda Su rnleri retimi ve evre likileri zerine bir rdeleme. 4. Tarm ve evre Sempozyumu, Ske. -- DS 21. Blge Mdrl, 2010. D.4.1. Denizler l Snrlar ierisinde kalan ky blgelerinde tatil amal youn yaplama (Otel, Motel, site ve tatil ky vs.) grlmektedir. Genel olarak bu yerleim yerlerinde altyap tesisleri (Kanalizasyon, Artma Tesisi) tamamnda olmadndan dolay sahillerimiz bir kirlilik potansiyeli ile kar karyadr. limize bal bulunan 17 ile ve 37 beldeden, 5 ile ( Nazilli, Didim, Ske, ine ve Bozdoann bir mahallesinde) ve 8 beldede (sabeyli, Yazkent, Ataeymir, Yenice, Baaran, Pamukren, Ata, Yamalak) Bakanlmzca MATRA programna nerilen Su ereve Direktifinin Trkiyede Uygulanmas Projesi Hollanda Hkmeti tarafndan kabul edilmi ve Pilot Blge olarak seilen B. Menderes havzasnda Proje uygulanmaya balanmtr. Proje ile, Havza genelinde bulunan tm sularn, bu kapsamda Havzada, dolays ile limiz snrlar ierisinde bulunan Akarsularn Su Kalitelerinin ortaya konmas, akarsulara kirlilik baznda yaplan basklarn ortaya karlmas ve bunlarn etkilerinin giderilmesine ynelik yaplacak tm almalar kapsayacak bir Havza Ynetim Plannn ortaya karlmas amalanmtr. Proje ubat 2010 da tamamlanm ve bir rapor hazrlanmtr. Oluturulan bu rapor; Byk Menderes Havza Ynetim Plan olarak Projenin ilk aamas olup, bu aamadan sonra ise Projenin 2015 ylna kadar srecek uygulama aamalarna geilecektir. limiz snrlarna byk oranda kirlenmi olarak giren B. Menderes Nehrinin kirliliine sebep olan en nemli sektr ki ylda bir ve 3 aylk bir dnemde faaliyet gsteren zeytinya ileme tesisleridir. Bu tesislerin prosesi sonucu ortaya kan karasu (kzlsu) yksek miktarlarda kimyasal oksijen ierii nedeni ile artm zor ve pahal bir atksu zelliindedir. Karasuyu artabilecek, ekonomik ve verimli bir artma tesisi projesi henz onaylanmamtr. limizde, ilin tmne yaylm vaziyette yaklak 168 adet zeytinya fabrikas mevcuttur. Zeytinya iletmelerinden kaynaklanan atksular iin, 1996 ylnda ilimiz Mahalli evre Kurulunda alnan ve Bakanlmzca da uygun bulunan karasuyun szdrmasz ve 0,5-1 metre derinliindeki lagnlerde buharlama yolu ile bertaraf edilmesi yntemi uygulanmaktadr.Fakat bu yntemin uygulanmasnda arazi yetersizlii, zemin yaps ve yalar gibi nedenlerle eitli sorunlar yaanmaktadr. Byk Menderes Nehri Havzasnn limiz Snrlar erisinde Kalan Ksmnda Yer Alan Belediyelerin Evsel Atksu Artma Tesisi Durumlar; - limizde mevcut 54 Belediyeden, - Aydn merkez (Dearj yeri B. Menderes Nehri) - Didim (Dearj yeri Ege Denizi) - Ske, (Dearj yeri D-22 Drenaj kanal) - Nazilli, (Dearj yeri B.Menderes Nehri) - ine (Dearj yeri ine ay) - Bozdoan Belediyesinin bir mahallesi (Eymir) -Bozdoan lesi, Yazkent Beldesi Doal Atksu Artma Tesisi (Dearj yeri Akay) -Bozdoan lesi, TOK Konutlar Atksu Artma Tesisi (Dearj yeri Akayn yan kolu) - Nazilli lesi sabeyli Beldesine (Dearj yeri B.Menderes Nehri) -Sultanhisar lesi, Ata Beldesi Atksu Artma Tesisi (Dearj yeri B. Menderes Nehri) -Kuyucak lesi, Pamukren Beldesi Doal Atksu Artma Tesisi (Dearj yeri B. Menderes Nehri) -Kuyucak lesi, Baaran Beldesi Doal Atksu Artma Tesisi (Dearj yeri Dandalaz ay) -Kuyucak lesi, Yamalak Beldesi Doal Atksu Artma Tesisi (Dearj yeri B. Menderes Nehri) -Karacau lesi, Yenice Beldesi Doal Atksu Artma Tesisi (Dearj yeri Dandalaz ay)
56

 -Karacasu lesi, Ataeymir Beldesi Doal Atksu Artma Tesisi (Dearj yeri Dandalaz aynn yan kolu), -Kuadas Belediyesinin atksular kanalizasyon sistemi ile toplanmakta, ksmi n artmadan sonra 1097 m mesafede, 35 m derinlikten derin deniz dearj ile sonlanmaktadr. Toplam 54 belediyeden 15 belediyenin kentsel atksuyu artlmakta ( Aydn il genelinde, gnde ortalama 176.000 m3 atksu olumakta ve bunun 125.000 m3 artlmaktadr.) ve bu belediyelerden 6snn (Nazilli, sabeyli, Ata, ine, Aydn, Ske) dearj izin belgeleri mevcuttur. D.4.2. Gller, Gletler ve Rezervuarlarda Kirlilik B. Menderes Deltas ve Bafa Gl, B. Menderes Havzasnn nemli bir paras olup, havzann batsnda ve mansabnda yer almaktadr. Blge lkemizin en nemli sulak alanlarndan birisidir. Daha nce bu sahann Milli Park ve Tabiat Park statsnde bulunduu belirtilmiti. Aydn ve Mula illeri arasnda bulunan Bafa Gl lagner bir gl olup 6400 ha byklnde dou-bat genilii 15,3 km ve kuzey-gney genilii 4,5 km civarndadr. Gln denizden ykseklii 10 m evresi ise 50 km olup denize uzakl 17 km.dir. Bafa Gl ortalama su dzeyinde iken (2 m kotunda) en derin yeri 21 m civarndadr. Serin Glnde ise ortalama derinlik 2 m.dir. Bafa Gl aslnda Bafa ve Serin Gl olarak iki glden olumaktadr. Serin Glnde tuz konsantrasyonusalinite S/004-S/020, Bafa Glnde ise ortalama S/004 civarnda olup gln bu ksmlar tatl su karakterindedir. Bafa Gl ilgili olarak hazrlanan raporlarda, gldeki doal hayatn devam edebilmesi iin su seviyesinin 1,5-2 m kotlar arasnda olmas gerektii bildirilmektedir. Su seviyesinin 2 mde tutulmasyla gl kylarnda dk kottan dolay arazi meydana gelmesi nlenmi olacaktr. Son yllardaki kuraklk nedeniyle glde su seviyesi dm ve tuzluluk oran artmtr. Gln su seviyesini ykseltmek amac ile B. Menderesten su verilmekte, bu suretle de B. Menderesteki kirlilik Bafa Gln de etkilemektedir. nceki yllarda 800 ton/yl balk retme kapasitesinde iken, retim 1989 da 32 ton, 1991 ylnda 19 ton, 1998 de 14 tona dmtr. Su seviyesinin dmesi ve B. Menderesten tanan kirlilik sebebi ile tuzluluk ve yanl avlanma yntemleri gln verimliliini drmtr (Canyurt,1999). D.4.3. Denizlerde Kirlilik Aydn ili 190 km sahil eridine sahiptir. Ky ve denizlerin turistik ve dinlenme amacyla kullanlmas sonucu, ortaya kan plerden dolay deniz ve sahillerde fiziksel kirlenmeler olmaktadr. l Salk Mdrlnce yazn 15 gnde bir, k aylarnda ise ayda bir olmak zere 61 adet gzlem istasyonlarndan numune alnarak yaplan kontroller sonucunda, denizlerimizde herhangi bir bakteriyel kirlilie rastlanmamtr. Aydn ili deniz ve kylarnn nemli lde kirli olmaynn nedeni, sahillerimizde endstriyel tesislerin bulunmaydr. Bu byk ve korunmas gereken bir avantajdr. limize bal bulunan 17 ile ve 37 beldeden, 5 ile ( Nazilli, Didim, Ske, ine ve Bozdoann bir mahallesinde) ve 8 beldede (sabeyli, Yazkent, Ataeymir, Yenice, Baaran, Pamukren, Ata, Yamalak) evsel atk su artma tesisi bulunmaktadr. limiz Ky eridinde yer alan Didim lesi Merkez Belediyesine ait atksu artma tesisi iyi iletilmekte, alnan atksu numune sonular ynetmelik deerlerine uygun kmakla birlikte ED raporunda taahht edilen deniz dearj hatt tamamlanamadndan dearj izni verilememektedir. Kuadas belediyesinin kanalizasyon almalar tamamlanmakta olup, kanalizasyon sistemi derin deniz dearj ile sonlanmaktadr. Ancak derin deniz dearj ile ilgili ynetmelikte tanmlanan gereklilikler henz tamamlanmamtr. Ayrca kinci derin deniz dearj hatt almalar kanalizasyon almalar ile birlikte srdrlmektedir. Ayrca,Bakanlmzn 23.02.2005 tarih, 10161 say ve 2005/3 sayl Atksu Altyap Tesisleri Termin planlar konulu Genelgesi kapsamnda ve 5491 Sayl Kanunla deiik 2872 Sayl evre Kanunu gereince limizde bulunan tm Belediyeler bilgilendirilmi olup tm belediyeler (atksu artma tesisi bulunmayan ) 13.05.2007 tarihine kadar atksu artma tesislerine ilikin i termin planlarn Valiliimize sunmulardr.

57

Valiliimizce (l evre ve Orman Mdrl), 2007 yl ierisinde Turistik Tesis,II.Konut ve muhtelif iletmeler baznda toplam 11 adet dearj izni verilmi, yaklak 190 adet atksu numunesi alnarak tesisler denetlenmitir. Trkiye'nin deniz yetki alanlarnda gemilerin normal faaliyetlerinden kaynaklanan atklarn deniz ortamna verilmesinin nlenmesi amacyla gemilerden; atklarn alnmas, depolanmas ve bertaraf tesislerine tanmas ile ilgili ilemlerin yaplmas ve bu amala limanlarda kurulmas ve iletilmesi gerekli olan atk kabul tesisleri ve atk alma gemilerine ilikin usul ve esaslar, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayl evre Kanunu, 1/5/2003 tarihli ve 4856 sayl evre ve Orman Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 9 uncu maddesi, 10/8/1993 tarihli ve 491 sayl Denizcilik Mstearlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin 2 ve 7 nci maddeleri ile 24/6/1990 tarihli ve 20558 sayl Resm Gazete'de yaymlanarak taraf olunan Denizlerin Gemiler Tarafndan Kirletilmesinin nlenmesi Hakknda Uluslararas Szlemesi (MARPOL 73/78 Szlemesi) hkmlerine dayanlarak hazrlanan 26.12.2004 tarih ve 25682 sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle giren Gemilerden Atk Alnmamas ve Atklarn Kontrol Ynetmeliinde belirtilmi olup,sz konusu Ynetmelikle liman bakanlklarna, liman yneticilerine, atk alma gemi iletmecilerine, karasularmzda tarifeli sefer yapan gemi iletmecilerine ve gemilere ykmllkler getirilmitir. Dolaysyla ilimiz snrlar dahilinde bulunan tm tersaneler, marinalar ve yat limanlar ile balk ve gezinti tekneleri de dahil olmak zere tm gemilerin muhtelif faaliyetlerinde kullanabilmeleri amac ile ina edilmi ve donatlm deniz ve ky yaplarn iletenlerinin (Liman Yneticisi) bu Ynetmelik hkmleri erevesinde, belirtilen sre ierisinde, atk kabul tesislerini kurmalar ve lisans almalar ynnde bilgilendirme almalar yaplmtr. D.5. Su ve Ky Ynetimi, Srateji ve Politikalar

Yer alt suyu, kta ii sular denizlerin kirliliinin nlenmesine ynelik; a- limizde ky baznda su kaynaklar envanteri karlmal ve en kk su kaynaklarnn bile ne yolda kullanlaca konusunda aratrmalar yaplmal, b- Su kaynaklar ve sulak alanlar korumaya alnarak, rezervuarlarmzda aalandrma ilerine nem verilmeli ve sediment temizliine mutlaka are dnlmeli, c- Kimyevi gbre kullanmnda, gbrenin verilecei topran tahlil edilmesi ve gbre satlarnn ifti belgesi esasna balanmas gerei dikkate alnmal, Harita D 2:Gzlem stasyonlar Haritas

58

Kaynak:Aydn D.S.. Blge Mdrl, 2002 d- tarmsal mcadelede evreye zarar vermeyecek eit ve miktarda ila kullanm konusunda, datc kurulularn uymak zorunda olacaklar ifti belgesi esas getirilmeli, e- Yeralt su kaynaklarndan faydalanmak zere alm btn kuyular incelenmeli ve bu incelemeler devamllk tamaldr. Sular kullanm standardna uygun olmayanlarn kullanmna izin verilmemeli, f- me suyu su kaynaklar, her trl yerleim evresi dnda tutularak korunmal, g- Ayrca su kaynaklar erozif olaylara karda korunmal, h- Artma tesislerinden kmam ve kontrol sonucu, su alc ortama braklmalarnda saknca grlen hibir kentsel, endstriyel veya bir baka ekilde kirlenmi su ve atk suyun dere, ay,rmak, gl ve denizlerimize aktlmalarna izin verilmemeli, kanalizasyonu olmayan yerlerde vidanjrle tanan atklar iin, salk ve evre kurullarnca proje gelitirme almalar yaplmal, i- Su kalitesinin korunmas asndan, B. Menderes havzasndaki evsel ve sanayi kl atk sularn, artlmalarndan sonra alc su ortamlarna dearj salanmal, j- Ksa vadeli olarak B. Menderes Nehrinde kurulu Feslek Raglatrnden sulanan tarm arazilerinde bor kirlilii had safhaya ulamadan, Kzldere Jeotermal Enerji Santralnn sulama dnemlerinde altrlmamal, k- Uzun vadeli nlem olarak, Denizli Kzldere, merbeyli, Salavatl ve Aydn Ilcaba jeotermal sahalarndan yararlanlmas, l- Bafa Gl ve dier lagner alanlarn gerektike Bozdoan Kemer Baraj, Karpuzlu Baraj ve ileride ine Baraj gibi temiz sularla beslenmesi keyfiyeti daima gz nnde tutulmal, m- limiz ve evresinde grlen, iyi vasftaki sularn, genelde karayolu gzergahndaki eitli tesis ve restorantlarda bo yere aktlma israfnn nlenmesi, n- Yeralt sularndan faydalanmak iin alan kuyu ve artezyenlerden kan sular mutlak surette tahlil edilmeli, o- Artma tesislerinin kurulma zorunluluu hayata geirilerek, bu arta uymayanlara caydrc olmas bakmndan ykl miktarda ceza kesilmesi, Sonu olarak, nemli su kaynaklarmzn kirlenmelere kar korunmalarn salamak ynnde, bylesine su kaynaklar iin lke dzeyinde arazi kullanma planlamasna gidilmeli ve bylece kentsel ve endstriyel yerleim ve geliim alanlarnn tespitiyle gereken tedbirler alnmal ve yerst su
59

kaynaklarnn tahsis ve denetimine ynelik evreyi gz nnde tutan bir yasann tedvini cihetine gidilmelidir. D.6. Su Kaynaklarnda Kirlilik Etkenleri

D.6.1. Tuzluluk limiz Ege Denizi ne kys olmas nedeniyle ovada kalan su kaynaklarnda genelde bir tuzluluk sz konusudur. Buna ramen, ilimizin gney ve dou blgesinde kalan zellikle dalk blgelerdeki su kaynaklarnda yksek kaliteli memba suyu kaynaklarna ska rastlanlmaktadr. Bozdoan, ine ve Sultanhisar ilesine bal Salavatl kasabasndaki yksek kaliteli su kaynaklar rnek olarak gsterilebilir. zellikle Bozdoan ve ine lelerinde kan memba sular ieleme tesislerinde ielenerek yurdun dier illerine ve hatta yurt dna dahi pazarlanmaktadr. lemeli tarm uygulanan topraklarn %93,5i tuzsuz, %5,1i hafif tuzlu, %1i orta tuzlu ve %0,4 ise ok tuzludur. Topraklarn ok tuzlu ve orta tuzlu olanlarnda bitki geliimini engelleyebilecek derecede problem bulunmaktadr. D.6.2. Zehirli Gazlar Sularda bulunan balca gazlar, H2, N2, CH4, O2, CO2, H2S, SO2 ve NH3dr. Sularda znen gazlarn cinsi ve miktar blgelere, scakla, suyun doygunluk derecesine bal olarak deimektedir. Endstri blgelerinde havadaki CO2, SO2 dzeylerindeki arta bal olarak yamur damlacklarnn ve su kaynaklarnn konsantrasyonu da artmaktadr. limizde yeralt ve yerst su kaynaklarndan DS Blge Mdrlnce, su numuneleri, rutin olarak alnmakta ve su kalitesindeki deiiklikler izlenmektedir. D.6.3. Azot ve Fosforun Yol At Kirlilik limiz ekonomisi tarma dayal olmasndan dolay, bilinsizce kullanlan gbrelerden kaynaklanan ve yer alt sularna szan bir Azot ve Fosfor kirlenmesi, dier bir ok ilde olduu gibi ilimizde de grlmektedir. Bunun yannda, hayvanclk da n planda yer aldndan, hayvancln bir at olan Organik Gbre de halk arasnda zellikle kk aile iletmesi halinde bulunan iftliklerde yaygn olarak kullanlmaktadr. D.6.4. Ar Metaller ve z Elementler Kirletici olarak ar metallerin nemli kayna endstridir. Endstriyel atklardaki ar metaller inorganik veya organik bileikler halinde bulunabilmektedir. Bunlarn znrl ve kk partikl eklindeki atmosfere karma ihtimalleri daha yksektir. Sularda olduu gibi toraklar iin de ar metaller ve iz elementler nemli kirletici maddelerdir. Ar metal ve iz elementler; Bakr (Cu), inko (Zn), Demir (Fe), Mangan (Mn), Molibden (Mo), Aluminyum (Al), Arsenik (As), Berilyum (Be), Bor (B), Civa (Hg), Flor (F), yot (I), Kadmiyum (Cd), Kobalt (Co), Krom (Cr), Kurun (Pb), Nikel (Ni), Selenyum (Se), Vanadyum (V) dur. D.6.5. Zehirli Organik Bileikler Siyanrler (Cn), Petrol ve trevleri, Plikloro Naftalinler ve Bifeniller, pestisitler, gbreler, deterjanlar balcalardr. D.6.5.1. Siyanrler Siyanr (Cn) ve bileikleri evresel ortamlarda doal olarak bulunabildikleri gibi endstriyel ilemlerde ara rn olarak da ortaya kabilir. Endstriyel ilemler sonucu evreye verilen siyanr bileikleri; kat, sv ve gaz ortamda bulunanlar eklinde snflandrlabilir. D.6.5.2. Petrol ve Trevleri Bir hidrokarbonlar bileii olan ve doal kaynaklarda sv halde bulunan ham petrol, karbon ve hidrojen gibi temel elementlerle birlikte ayrca azot, kkrt, oksijen ve dier elementleri ierir.
60

Petrol ve trevleri ounlukla petrokimya endstrisi rafinerileri ve bu tamaclk yapan yerlerden sulara karmaktadr. Petrol, su yzeyinde eitli kalnlkta film oluturarak gaz al veriini engellemekte, ok az miktarlarda bile su yzeyinde gkkua benzeri bir grnm vermektedir. Petrol ve trevleri ile kirlenmi sular, kronik toksite snrnn ok altnda bile olsa estetik ynden ime amal kullanlmamaktadr. D.6.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller Polikloro Naftalinler ve Bifeniller; teknikte hidrolik yalar, plastik endstrisinde yumuatc ve elektro teknikte izolasyon materyali olarak kullanlmaktadr. Klor ierii artka bu maddeler kat bir yap kazanr. Zehir etkileri yeteri kadar bilinmemektedir. D.6.5.4. Pestisitler ve Su Kirlilii Pestisitler; dier ad ile biyositler, arzu edilmeyen organizmalar yok etmede kullanlan sentetik, organik bileiklerdir. Zararl ile mcadele ve bitki koruma amacyla kullanlan her trl ila ve preparatlar ve bunlarn imalnda kullanlan maddeler bu gruba girer. Uaklarla yaplan tarmsal mcadele sonucunda doal yaam ve su kirlilii asndan tehlike oluturmaktadr. D.6.5.5. Gbreler ve Su Kirlilii Gbreler; tarmsal amal uygulanan bu maddeler toprak ve suda kalnt brakmakta, bunun sonucunda insan, bitki ve hayvan saln tehdit etmektedir. Bunun nlemek iin bilinli tarm politikalar uygulamak gerekmektedir. Bakanlmzca; AB Nitrat Direktifinin uyum almalar sonucunda 18 ubat 2004 tarih ve 25377 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tarmsal Kaynakl Nitrat Kirliliine Kar Sularn Korunmas Ynetmelii nin uygulanmas ve daha salkl yrtlmesi amacyla, sorumlu kurulularn yerel birimleri dahilinde Nitrat zleme ve Deerlendirme Komisyonu nun kurulmas gerektii ve l Tarm Mdrl koordinasyonunda limizde yaplacak nitrat izleme ve deerlendirme komisyonu toplantlar ile arazi almalarna teknik ve idari destek ile katlmn salanmas gerektii belirtilmesi zerine, Valiliimizce (l evre ve Orman Mdrl) Nisan 2006 tarihinden itibaren sz edilen Nitrat zleme ve Deerlendirme Komisyonu almalarna katlm salanm olup, komisyon izleme ve deerlendirme toplantlar ile arazi almalarna ilikin bilgi/belge/analiz raporlar vb. dkmanlar dzenlenerek Bakanlmza sunulmutur D.6.5.6 Deterjanlar ve Su Kirlilii Deterjanlar; ana madde olarak sentetik yzey aktif madde yannda temizleme ilemine yardmc kimyasal maddeler ieren temizlik rnlerdir. Deterjanlar su kaynaklar iin byk bir kirlilik potansiyeli oluturmaktadr. Gnmzde ok yaygn kullanlmaktadr. D.6.6. znm Organik Maddeler Sulama sularnda ve zellikle atk sularda bulunan organik maddelerin mikroorganizmalar tarafndan biyokimyasal olarak paralanmas esnasnda oksijen tketilir. Tketilen oksijen miktar ise suda bulunan organik madde konsantrasyonuna bal olarak artmaktadr. Teorik olarak organik madde konsantrasyonu yksek olan atk sularn sulamada kullanlmas halinde, kk ve blgesinde oksijen miktar azalaca ve bitkilerin bunlardan zarar grecei kabul edilmektedir. Yaplan aratrmalar sonucu, biyolojik olarak paralanabilen organik maddelerinin yer alt suyu kirlenmesine de yol amad, ancak biyolojikolarak paralanamayan ve toprak tarafndan tamponlanmayan sentetikorganik maddelerin yksek konsantrasyonlarnn problem yaratabileceini gstermitir. D.6.7. Patojenler Organik maddelerle birlikte mikroplar ve zellikle patojenler de sulara karmaktadr. Genellikle yerleim yerlerinin kirlenmi sularnda fazla miktarda patojen bulunmaktadr. Patojenler, hastalk yapan organizma tarafndan enfekte edilmi insan ve hayvanlardan idrar ve dk yoluyla dar atlmaktadr. nsan ve hayvanlardan dar atlan ok saydaki patojen atk sulara
61

karmaktadr. Bu nedenle atk sularn tarmda tekrar kullanlmasnda patojenler nemli bir salk riski olutururlar. D.6.8. Askda Kat Maddeler Younluu suyun younluundan kk olan tanecikler, suyun yzeyine karlar ve yzeysel sulardaki yzc maddeleri olutururlar. Yzeysel sularda bulunan tanecikler, mineral ya da organik kkenli olabilirler. Mineral kkenli ask maddesi, zemin erozyonundan kaynaklanmaktadr. Ask halindeki organik maddenin ancak kk bir ksm zemin erozyonundan kaynaklanmakta olup, nemli bir blm bitki artklar, humus, doal gbreler, evsel ve endstriyel atk sular oluturmaktadr. Akarsulardaki ask maddesini azaltmak amacyla aalandrma, teraslama, gibi nlemler alnabilir. me ve kullanma suyu temini iin kurulan artma tesislerinde askdaki maddeler keltme ve filtreden geirme gibi temel ilemlerle giderilebilir. D.6.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirlilii Maddenin temel yapsn atomlar oluturmaktadr. Atom ise proton ve ntronlardan oluan bir ekirdek ile, bunun evresinde dnmekte olan elektronlardan olumaktadr. Herhangi bir maddenin atom ekirdeindeki ntron says proton saysna gre olduka fazla ise, bu tr maddeler kararsz bir yap gstermekte, ekirdeindeki ntronlar alfa, beta, gama gibi eitli nlar yaymak suretiyle paralanmaktadr. evresine bu ekilde n saarak paralanan maddelere radyoaktif madde, evresine yaylan alfa beta, gama gibi nlara ise Radyasyon ad verilmektedir. evre sorunlar snr tanmamakta ve eitli kirletici emisyonlar kilometrelerce uzaklara tanarak etki edebilmektedir. lkemizde nkleer santraller bulunmad halde ernobil kazas nedeniyle yaylan radyoaktif atklarn toprak ve rnlerde yol at kirlilik, bozulma herkes tarafndan bilinir. Kaynaklar: --Anonim,2001. Yatrmlar, almalar ve Sorunlar ile Aydn, T.C. Aydn Valilii. -- Aydn l evre ve Orman Mdrl, evre Ynetimi ube Md.,2010. -- Canyurt, M.A.,1999. Byk Menderes Havzasnda Su rnleri retimi ve evre likileri zerine bir rdeleme. 4. Tarm ve evre Sempozyumu, Ske. -- DS 21. Blge Mdrl, 2010.

(E). TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI

E.1. Genel Toprak Yaps Toprak Bnyesi :Saturasyon (iba) yzdesine gre yaplan snflamada tarm topraklarnn %59,1i tnl, %30,4 killi-tnl, %9,1i killi ve %1,4 kumlu bnyeye sahiptir. Bu dalm ilde tarm iin uygun toprak bnyesi varln gstermektedir. Toprak Reaksiyonu (pH) : Tarm topraklarnn %13,6s asit, (pH 6,5 dan dk) %28,3 ntr (pH 6,6-7,5) %58,1i ise alkali (pH 7,5dan byk) reaksiyona sahiptir. Toprak Tuzluluu ( % total tuz) : lemeli tarm uygulanan topraklarn %93,5i tuzsuz, %5,1i hafif tuzlu, %1i orta tuzlu ve %0,4 ise ok tuzludur. Topraklarn ok tuzlu ve orta tuzlu olanlarnda bitki geliimini engelleyebilecek derecede problem bulunmaktadr. Toprakta Kire (CaCO3) : Aydn ili tarm topraklarnn %34,5i az, %20,4 orta, %22,67s kireli, %17,6s fazla ve %4,97u ise ok fazla kirelidir. Organik Madde : Tarm topraklarnn byk bir ksm organik madde ynnden fakir durumdadr. Analiz sonular ortalamasna gre; topraklarn %69,6snda organik madde ok az, %30,4nde ise az dzeydedir. Bu topraklarn azotlu gbrelerle gbrelenmesi gereklidir. Bu durumun ortaya kmasnda iklim zellikleri
62

ve erozyonun rol byktr. Organik madde miktarn artrc nlemlere bavurulmas verimde devamllk ve art iin gereklidir. Fosfor : Bitkiler tarafndan alnabilir fosfor tayinlerinde (Olsen metoduna gre); tarm topraklarnn %63,9unun fosforca fakir, %19,3nn orta ve %16,8nin ise zengin olduu tespit edilmitir. Bu deerlendirmeye gre, fosfor eksiklii gsteren topraklarn fosforlu gbrelerle takviye edilmesi gerekmektedir. Potasyum : Memleketimizin jeolojik yaps ve iklim durumu, topraklarda fazla miktarda potasyum birikmesine neden olmaktadr. l topraklarnn %0,17i az, %2,7si orta , %3,9unda yeterli ve %93,3nde fazla miktarda potasyum tespit edilmitir. E.2. Toprak Kirlilii

Toprak kirliliini yaratan etmenler deiik evrelerce eitli ekillerde snflandrlmaktadr. F.A.O tarafndan yaplan almalarla zellikli topraklarn sorunlar kategoride toplanm bulunmaktadr. Tablo E 1: Toprak kirliliini Yaratan Etmenler KATEGOR 1. SORUNUN NEDEN
Erozyon, sedimentasyon Tuzluluk ve alkalilik Organik atklar Hastalklar ve bcekler Sanayinin inorganik atklar Pestisitler Radyoaktivite Ar metaller Gbreler Detejanlar

2. 3.

Kaynak: Tarm l Mdrl, 2009 Her trl tarmn en verimli ekilde yaplmasna msait ve de sulama ebekeleri ierisinde bulunan, devletin byk yatrmlarna konu olan devolopman sahalarnda bile topraklarmz maalesef korunamamtr. limizin merkez ilesine bal ve her trl idari birimin kontrolne ok yakn; IklKadky-evketiye kylerinde toplam 156 parselde ve yaklak etki sahasyla birlikte 2,000 dekar arazinin 6,000,000 m3ten fazla toprak alnmak suretiyle tula ve kiremit fabrikalarnca tahrip edilmesiyle u anda gl-bataklk ve sazlk eklini alarak sivrisinek kayna haline gelmi olmas dndrcdr. 4- Daha fazla nitratl gbrelerin kullanmyla toprakta ve sularda arzulanmayan nitrojen konsantrasyonu zellikle ocuklarda Mavi Bebek hastalna neden olabilmektedir. Ayn zamanda iftlik hayvanlarnda, ime suyundaki yksek nitrat nedeni ile Methemoglominemia A vitamini eksiklii, yavru atma ve sut retiminde kayplar gibi hastalklar gzlenmektedir. zellikle fazlaca tketilen marul, spanak gibi sebzelerin yapraklarnda yksek nitrojen deerinden dolay Nitrozamin gibi kanser yapc bileikler oluabilmektedir. Toprak kirlenmesi olarak tanmlanan olumsuz etkiler, dier toprak sorunlar ve su kirlilii gibi bulgular tamazlar, madencilik atklar, ticari gbreler, tarmsal ilalar ve kimyasal maddeler dorudan veya dolayl yolla topraklara katlmaktadrlar. nsanlarn etkisi ile jeo-bio kimyasal dngs atk maddeler evremizde daha fazla bulunmakta, eit ve miktar olarak daha fazla artmaktadr, Kimyasal maddelerinin de retim, ticaret ve kullanmlarnda da nemli artlar olduu gzlenmektedir. Topraklar, bnyelerine ulaan eitli kirleticilere kar tampon gc yksek ortamlar olup ancak uzun sreli ve ar ykleme sonucu kirlilik etkileri ortaya kmaktadr. Aydn ilinde toprak kirliliini incelediimizde balca tespitler aadaki gibi olmaktadr ; 1- Erozyondan kaynaklanan kirlilik,
63

2- Topraklarn ama d kullanmndan kaynaklanan kirlilik, 3- Artmaya tabi tutulmayan evsel ve sanayi atklarndan kaynaklanan dolayl veya dolaysz toprak kirlilii, 4- Yanl yaplamadan kaynaklanan bozukluklar, 5- Toprak sanayine hammadde temini nedeniyle oluan kirlilik, 6- Arazi ama veya bakaca nedenlerden dolay oluan orman yangnlarndan kaynaklanan kirlilik, Aydn ili, merkez dahil 17 ile, 489 ky ve 54 belediye ile yerleim alanlar daha ok Byk Menderes Nehrinin kuzey ve gney dorultusunda 10 km2 lik bir alana yaylmtr, Aydn-zmir otoyolu yapm nedeniyle kamulatrmalar sonucu incir ve zeytin baheleri tarmsal retim dna karlmlardr. Selatin Tneli ve ine Asfalt arasnda, takriben 30 Km uzunluunda ve 100 m geniliinde 3,000 Dekar tarm arazisi elden km bulunmaktadr. Dier yandan, yol dolgusu iin gzden karlan st toprak karakterindeki kayp 15,000,000 m3 tarm topradr. Gereklilii tartlmayacak otoyollarn verimli tarm arazilerinden geirilmesi yerine, alternatif arazilerden geirilebilecei de tartma konusudur. Ayrca, Evsel ve endstriyel artma sistemlerinden kaynaklanan artma amurlarnn nemli evre sorunlarna yol at, Atk reticileri tarafndan, atk katagorilerinin belirlenmesi aamasnda yaanlan sorunlardan dolay, atn retiminden bertarafna kadar geen srete sorumluluklarn uygun ekilde yerine getirilemedii dolaysyla byk skntlar yaand, ayrca evrenin korunmasnda atklarn ncelikle kaynanda minimize edilmesi ve geri kazanlmasnn esas olduu, atklarn byk lde evre ile uyumlu hale getirilerek bilinli bir ekilde bertaraf edilmesi gerektii, zellikle evre Kanunu bata olmak zere tm mevzuat ve uygulamalarda konunun nem arz etmesi nedeniyle, artma amurlarnn bertarafnda / geri kazanm konusunda yaplacak uygulamalarn ilgili ynetmelikler erevesinde yrtlmesi gerektiinden l Mdrlmzce, limiz genelinde atksu artma tesisine sahip tm Kurum/Kurulu ve letmeler /Otel/Sitelere yazl tebliat yaplarak bilgilendirilmi olup, baz nemli Sanayi tesislerine ait artma tesislerinde oluan artma amurlarndan amur rnei alnarak analizleri gerekletirilmitir.. Alc ortam olarak toprak kirlenmesinin nlenmesi, kirliliin giderilmesi, artma amurlarnn geri kazanm, amurun ve kompostun toprakta kullanmnda gerekli tedbirlerin alnmas esaslarn srdrlebilir kalknma hedefleriyle uyumlu bir ekilde ortaya koymak amacyla yaynlanan 31.05.2005 tarih ve 25831 sayl Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmeliinin ilgili hkmleri erevesinde limizde oluabilecek her trl toprak kirliliinin nlenmesine ilikin Valiliimizce (l evre ve Orman Mdrl) denetim/almalar gerekletirilmektedir. limizde kat atk ve plerinde dolayl ve dolaysz olarak toprak kirliliine neden olduu bir gerektir. limizdeki 17 ile ve 54 belediyesinde plerin ilenerek zararsz hale getirilmesi ve tekrar kazanm iin herhangi bir tesis bulunmamaktadr. Kuadas, Davutlar ve Gzelaml belediyelerinin kurmay planladklar KUATAK p Depolama ve leme Tesisi, yarnlar iin bir umuttur. Ayrca Didim lesinde Didim evre Koruma Projesi kapsamnda bulunan Dzenli Kat Atk depolama alan inaatnn % 70i tamamlanm durumdadr. Aydn merkezde toplanan pler, 2007 ylnda tamamlanan dzenli kat atk depolama sahasna boaltlmaktadr. Tesisin ED raporu mevcutdur. Aydndaki toprak kirlilii ile ilgili sonu ve nerileri yle sralayabiliriz; 1- Toprak kullanm deerleri dikkate alnarak zellikle Aydn linde evre Dzeni Planna uyulmaldr. 2- Toprak kirliliinde ve tahribatnda en byk tehlike olan erozyona mani olmak bakmndan eitimden, tevik sistemlerine kadar geni aratrmalara gidilerek iftileri ve ilgilileri erozyona kar tedbir alma ynnde grg ve bilgileri arttrlmaldr. 3- limizdeki nitelikli ve verimli tarm topraklar; sanayi, toprak sanayi, turizm, kentleme ve kamu yatrmlaryla (otoyol) ama d kullanmla kar karyadr. Bu farkl sektrlerin, tarm topraklarna yaylma nedenleri yol, su, elektrik ve kanalizasyon gibi alt yaps olan yerlere yaknlk, ulam sorunu olmamas, pazara yaknlk, sanayi ii atklarn kolaylkla dearj edilebilecei su alc ortamlarna yaknl, evredeki tarm topraklarnn ama d kullanm ile geride kalan topraklarn tarmsal
64

kullanmnn nemini kaybettii duygusu ile bu alanlarn arsa sektr oluturmas, turizm ve ikinci konut yatrmlarnn rant getirebilme hesab, brokratik gzetim ve denetimden uzak olarak sanayicilerin krsal alana yaylma politikas, tarm topraklarnn zellikle enflasyonist basklarla speklatif deer kazanmas veya suni fiyat artlaryla ifti ve reticilerin verimli ve iyi nitelikli topra elden karmasndan kaynaklanmaktadr. 4- Fabrika, sanayi tesisi ve organize sanayi gibi tesisler, toprak kirliliinin en az olaca yrelere yaplmal ve benzer i kollar gruplandrlarak yerleimleri salanmal, kesinlikle atk sular artlmadan alc ortamlara verilmemelidir. 5- Orman ve tarm arazilerindeki yangnlara kar gerekli tedbirler mutlaka alnmaldr. 6- Topraklarn tuzlanmasna meydan verilmemek zere gereinden fazla sulamadan kanmal ve mutlaka tuzlanmaya msait araziler drenaj tedbirleriyle korunmaldr. 7- Suni gbre ila sat ve kullanm bilimsel esaslar dikkate alnarak mutlaka reeteye balanmal bilgisiz ve gereksiz kullanmlarn nne geilmelidir. 8- Aydn ilindeki yaplama nedeniyle inaat sektr iin gerekli kum, akl ihtiyac ylda 500,000 m3 civarndadr. Gerek ay yataklarndan gerekse kum, akl yataklarndan malzeme alnmas sonucu, tarm topraklar bir daha geri gelmemek zere kaybedilmektedir. naat sektr iin vazgeilmez olan kum, akl malzemesinin sunni yollarla temini iin gerekli tedbirler alnmaldr. Ayrca tula ve kiremit sanayine ham madde temini iin toprak alm ilemi evre ve doaya zarar vermeyen yntemlerle yaplmaldr. 9- Sel ve taknlara kar gerekli toprak muhafaza tedbirleri alnarak alnmaldr. 10- Sv atklar kimyasal ve biyolojik artmadan geirildikten ve mutlaka kabul edilebilir deerlere ulatktan sonra dearj edilmeli, artlmayan sv atklarla karan sular sulama suyu olarak kullanlmamal ve doruca alc ortamlar kirletenler hakknda gerekli meyyideler uygulanmaldr. 11- Kat atklarn depolama sahalar ilgili kurumlarca mtereken seilmelidir. Aydn ili havzasna hizmet gtren tm resmi ve zel kurumlarca yaplan kalknma, iyiletirme ve benzeri organize projeleri mterek almalarla yrrle konulmaldr. E.2.1. Kimyasal Kirlenme zellikle yerleim birimleri ve sanayiden oluan artmaya tabi tutulmayan atk sular, tarmda kullanlan sulama sularna kartnda, dolayl olarak topraa intikal ederek tarmsal faaliyetlere zarar verici kirleticiler olmaktadrlar (Menderes Nehri kirliliinde olduu gibi). Gbre ve bilinsiz zirai ila kullanm da topraklar kirletmektedir. limizdeki kimyasal ila ve gbre retimi ve sat yapan iletmeler says aaya karlmtr. Gbre Sat Yapan Bayii Says (Gerek Kii) = 51 Tarm Kredi Kooperatifi Says = 59 Tarm Sat Kooperatifi (TAR) = 19 TOPLAM = 129

Zirai la Sat Yapan Bayii Says (Gerek Kii) = 100 Tarm Kredi Kooperatifi Says = 60 Tarm Sat Kooperatifi (TAR) = 20 TOPLAM = 180

E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme Bu konuda bilgiler C.3. Atmosferik Kirlilik Blmnde verilmitir. E.2.1.2. Atklardan Kirlenme Yukarda bahsedilen etmenlerin yan sra su ve rzgar erozyonu, topraklarn amalar dnda kullanlmas (yanl iskan, sanayiye hammadde temini gibi), taban suyu ykseklii ve kat atklar da toprak kirliliine neden olmaktadr.
65

Deiik etmenler sonucu oluan toprak kirlilii insan salna ve evreye byk zararlar vermektedir. Bu zararl etkileri incelediimizde aadaki sonular olumaktadr ; 1- Topra tanmadan ve analiz yaptrmadan yaplan gbreleme sonucu; a- Gereinden fazla gbre kullanlarak randman dmesine ve fazladan ekonomik harcama yaplarak dviz kaybna neden olunmaktadr. b- Yanl kullanmadan dolay toprak yapsnn bozulmasna, mikroorganizma yaamnn olumsuz ynde etkilenmesine neden olmaktadr. c- Topraktaki bitki besin maddelerinin dengesinin bozularak ekonomik tarm yaplmasna zarar verilmi olunmaktadr. 2- Yanl yaplama dikkate alndnda, yaplamann tarm arazilerinde olumasyla elde edilecek rnden kazanlan ekonomik deer, yok olmaktadr. 3- Tula ocaklar ve toprak sanayine hammadde temini maksadyla topraklar ama d kullanlarak tahrip edilmektedir. limizde mevcut 15 adet Toprak Sanayinin sarf ettii yllk toprak miktar yaklak 700,000 Ton dur. Ta Ocaklar Nizamnamesine gre iletilen kum ocaklar ve ta ocaklar Maden Kanunu kapsam altna alnmtr. l zel idarelerine 1(a) grubu madenlerin ruhsatlamas ve denetimi yetkisi verilmitir. Aydn il snrlar ierisinde l zel daresi tarafndan verilen 1 (a) grubu maden ruhsatlar 15 adet ve alansal genilii 314.561 m2dir. l zel daresi tarafndan yaplan denetlemelerle kum oca iletmelerinin evreye verecei zarar en aza indirgenmi ve kum ocaklarnn ED belgesi almas salanmtr. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme Trkiye genelinde olduu gibi, ilimizde de Tbbi Atklarn depoland ve bertaraf edildii bir deponi alan mevcut deildir. Hastane, Salk Oca v.s. tesislerden kaynaklanan tbbi atklar genellikle vahi deponi alanlarnda usulne uygun olmayan ekillerde depolanmaktadr. Buda topraklarmzda mikrobiyal kirlenmelere neden olmaktadr. Bu konuda, limiz Didim lesi evre Projesi kapsamnda yer alan ancak sonradan denek yokluundan dolay iptal edilen Tbbi Atk Deponi Alan inaat atl bir vaziyette hibir ilem yaplmadan bekletilmektedir. Tbbi atklarn bertaraf konusunda limiz Merkez Belediye Bakanl yakma frn ina etme almalar balatm, ancak sonulandrlamamtr. E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varl E.3.1.1. Arazi Snflar Aydn linin arazisinin yaklak 560,000 ha nda arazi eimi % 12-30 , 185,000 handa ise % 30-45 civarndadr. 50,000 ha nda ise eim % 0-12 olarak tespit edilmektedir. Saturasyon (iba) yzdesine gre yaplan snflamada tarm topraklarnn %59,1i tnl, %30,4 killitnl, %9,1i killi ve %1,4 kumlu bnyeye sahiptir. Bu dalm ilde tarm iin uygun toprak bnyesi varln gstermektedir. Trkiyede toplam 831,900 halk alana yaylan Aydn linde tarm yaplan topraklar 395.494 ha genilikle ilin yaklak %48ni tekil etmektedir. Tarm topraklarnn 175.747 (%44) hada sulu, 219.747 (%56) hada kuru artlarda bitkisel retim yaplmaktadr. E.3.1.2 Kullanma Durumu limizin toplam alan 831.900 ha olup bunun 395.494 ha lk ksm ( % 48 ) tarm arazisi olarak kullanlmaktadr. Tablo E 2: limizde Arazi Kullanm Durumu Arazi Kullanm ekli Alan (Ha) Kltr Arazileri 395.494 ayr / Mera 24.705
66

% 48 3

Ormanlar 319.177 Gl ve Bataklk 14.271 Tarm D 78.253 TOPLAM 831.900 Kaynak:Aydn Tarm l Mdrl, 2008

38 2 9 100

Tabloda grld zere Aydn linin toprak varlnn % 48si olan 395,494 ha tarm arazisi olarak kullanlmaktadr. Kuru ve sulu tarm artlarnda yetitirilen en nemli rnler bata pamuk olmak zere hububat, zeytin, incir, narenciye, msr, ttn ve sebze saylabilir. Yetitirilen kltr bitkilerinin kullanm alanlar ve toplam Kltr Alanna orann Tablo- E.3 de verilmitir. Tablo E 3: Kltr Arazilerinin Kullanm Alan ( Ha.) 201.888 5.366 1.754 70.477 47.305 35.670 10.769 22.265 395.494 Kltr Arazisine TOPLAM Oran ALANDA (%) (%) 51,0 24,3 1,4 0,6 0,4 0,2 17,8 8,5 12,0 5,7 9,0 4,3 2,7 1,3 5,6 2,7 100 48

Kltr Arazilerinin Kullanm Zeytinlik ve Meyvelikler Turungiller Ba Tahllar Endstri Bitkileri Yem Bitkileri Sebze Alanlar Dier Alanlar TOPLAM Kaynak:Tarm l Mdrl, 2010

Tablo E 4: 2010 yl Aydn li Gbre Tketimi Miktar (Ton) LE ADI Merkez Bozdoan Buharkent ine Didim Germencik ncirliova Karacasu Karpuzlu Koarl Kk Kuadas Kuyucak Nazilli Ske Sultanhisar Yenipazar TOPLAM Azot (N) 2.218 923 115 1.903 303 1.227 1.090 322 216 1.584 393 120 945 1.316 5.293 256 554 18.778 Fosfor ( P2 O5) 437 247 47 321 70 240 208 155 27 339 72 55 253 204 796 26 87 3.584 Potasyum (K2O) 474 110 31 232 23 235 204 30 26 249 81 92 192 134 473 39 63 2.688
67

Kaynak:Aydn Tarm l Mdrl,2010 E.3.2. Arazi Problemleri Genel olarak Topran su ve rzgar etkisiyle yerlerinden andrlarak baka yerlere tanmas olayna Erozyon denilmektedir. Topran yaps, yzeyinin plakl, arazinin eimi ve topra yanl ileme gibi faktrler erozyon riskini arttran nedenlerdir. limizde erozyona neden olan 48 yan dere bulunmaktadr. Bu yan derelerin yaklak 180,000 Ha ya alan mevcut olup ortalama ya hesabyla ylda bu derelerden 316,000,000 m3 ak meydana gelmektedir. Bu aklar, B. Menderes Nehrine ulaarak nehrin su debisini oluturmaktadr. Menderes Vadisinin kuzey ve gney yamalarn oluturan araziye bakldnda bilhassa kuzey yamalar birdenbire ykselmekte ve mesafede ksa kalmaktadr. Dolaysyla, arazi eiminin fazla oluu nedeniyle iddetli yalarda etkili taknlar olumaktadr. Arazinin yapsna, topografik durumuna ve eitli deerlendirmelere bakldnda Aydn linin arazisinin yaklak 560,000 ha arazi eimi % 12-30 , 185,000 ha ise % 30-45 civarndadr. 50,000 ha ise eim % 0-12 olarak tespit edilmektedir. Bu rakamlar gstermektedir ki ; Aydn linin arazi yaps erozyona kar hassas durumdadr. Ayrca, yan derelerin oluturduu 360 kilometrelik blmler yarnt erozyonuna kar hassas bir havza yaps gstermektedir. Bu nedenledir ki B. Menderes Nehrinin berrak akt grlmemitir. Nitekim, uzun yllar yaplan lm sonular gstermektedir ki B. Menderesin tad erozyon malzemesi, yllk olarak 13,000,000 m3 civarndadr. Gerekten, M.. 30lu yllarda sahilde kurulu bulunan Miletos Kenti, bugn sahilden 9-10 Km ieride kalmtr ve 2000 yl iinde B.Menderes mansabnda 320 km delta olumutur. Dier bir deile, B. Menderes Havzasndaki erozyon sonucu her yl 160 da iftlik arazisi oluturacak toprak denize tanmaktadr. Bu da erozyon sonucu tahribatn boyutlarn ortaya koymaktadr. Dier yandan her yl su, rzgar ve yarnt erozyonu sonucu hektarlarca elden kmakta, yaklak 200 ha tarm arazisi erozyon ile rtlmekte, 2000 ha civarnda arazi takn altnda kalmakta, bu taknlar sonucu milyarlarca liralk bitkisel rn ve hatta hayvanlar zarar grmektedir. limizde erozyon kontrol almalar iin projelendirilen 46 200 ha sahada; Bykmenderes havzas yan dereleri, paayaylas, Tuzburgaz Erozyon kontrolu projelerinde 2006 yl sonu itibariyle 18 628 ha yama slah, 1 038 ha mera slah almas olmak zere toplam 19 658 ha erozyon kontrol almalar gerekletirilmitir. Bu erevede 2005 ylnda 2 projede 1760 ha ve 2006 ylnda 4 projede 1 100 ha alanda tesis ve bakm almas yaplmtr. Aydn il snrlar iinde, youn bir ekilde yaplan tarmsal faaliyetlerden dolay, kimyasal ila ve gbre kullanmndan kaynaklanan youn bir kirlenme yaanmaktadr. Toprak kirlilii yaratan etmenlerden biri olan kimyasal gbre kullanm limizde de sorun olarak ortaya kmaktadr. limizde tarm yapan kiiler bilinsiz bir ekilde fazla gbre kullanmn alkanlk haline getirmilerdir. l genelindeki topraklarn ihtiyac olan kimyasal gbre miktarlar (saf madde halinde) Tablo E.4de verilmitir.

Tablo E 5: 2010 yl Aydn li Gbre Tketimi Miktar (Ton) LE ADI Azot (N) Fosfor Potasyum (P2 O5) (K2O) Merkez 2525 726 557 Bozdoan 1246 453 189 Buharkent 255 137 36 ine 2187 437 286 Didim 275 101 23 Germencik 1760 474 333 ncirliova 1299 308 163 Karacasu 461 299 52
68

Karpuzlu Koarl Kk Kuadas Kuyucak Nazilli Ske Sultanhisar Yenipazar TOPLAM

352 1635 504 180 1313 1517 6625 342 846 23322

48 524 154 97 571 430 1557 89 219 6624

21 264 114 110 289 193 890 58 144 3722

Kaynak:Aydn Tarm l Mdrl,2008. Kaynaklar -- l Tarm Mdrl Kaytlar,2010 -- l evre ve Orman Mdrl, Aalandrma ve Erozyon Kontrol b. Md. 2010

(F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YRELER

F.1. Ormanlar F.1.1. Ormanlarn Ekolojik Yaps Aydn linin topografik ve jeolojik durumu; Menderes Vadi oluunun kuzey ve gneyinde, birbirlerine bazen yaklaan, bazen uzaklaan iki da sras yer almakta olup, 300 Km uzunluktadr. Ykseklikleri ok olmamasna ramen, geit vermezler. Aydn dalarnn yer-yer ykselen tepeleri, Horsunlunun kuzeyinde Karlk 1732 m, Kuyucakn kuzeyinde Oyuk Da 1460 m, Sultanhisarn kuzeyinde Malga 1343 m dir. Bunlar yeniden ykselerek Cevizli Dalarn meydana getirirler. koz Tepesi 1646 m.dir. Daha sonra alalr. Ortaklar yaknnda geit verir ve gney-batya ynelirler. Bu srada yer alan Gm Da 1020 m.dir. Bir yay izerek, batya uzanan Samson Dalar, Dilek Yarmadas olarak adlandrlr ve en yksek yeri 1254m ile Dilek tepedir. Aydn ilini kuzey ve gneyinden saran dalar, Toroslar, Kuzey Anadolu Kenar Dalar veya Anadolunun baz volkanik doruklaryla ykseklik ynyle karlatrlamaz. Fakat, ykseldikleri ova tabannn denizden ancak bir ka yz metre ykseklikte bulunuu, bu da sralarna heybetli bir grnm kazandrmaktadr. Her iki srada denize doru ulatka, yer-yer alalr ve maki topluluklaryla kapl kalkerli tepeleri olutururlar. Aydn linin genel jeolojik yapsn B.Menderes Masifi denilen metamorfik kitleler belirtmektedir. B. Menderes Ovas paleozoik yataki masifin ortasndan geerek, blgenin tipi ve jeolojik yapsn meydana getirmektedir. B.Menderes Masifinin ana ekirdei fazla metamorfize olmu, gzl
69

gnayslardan olumutur. Bunlar genellikle Bozdoan, ine ve Skeye kadar uzanan blge ile ilin kuzeyini kaplamaktadr. Toprak Durumu : Blgedeki toprak trleri iki ana grup altnda toplanr. Biri, toprak oluumunda etkin rol oynayan iklim, bitki rts, zaman, ktle yaps gibi elerle olumu, Zonal topraklar, dieri ise, Azonal topraklar olup, bu etkiler dnda kalabilmektedir. Yamalarnda rastlanan zonal topraklara karlk, azonal topraklar dz ve geni, alvyal ovalarda grlr. Byk Menderes Irmann getii geni alvyal ovalarn iki yannda uzanan yamalar, genellikle anm topraklarla rtldr. Alvyal topraklarn eimi %0-1 arasnda deimektedir. Ovalarn kuzey ve gney yamalarndaki topraklarn eimi, kimi yerde %40n zerine kmaktadr. Blgedeki zonal topraklar ise, kydan i kesimlere doru gittike artan bir eim gstermektedir. En geni alan, kahverengi orman topraklar kaplamaktadr. Bunlar Aydn, Nazilli, Kuyucak dolaylarndaki da yamalarnda ve yaylarnda grlr. Blgenin batsnda krmz ve gri krmz podzolik topraklar yer alr. Kuzeyde Samson Da ile gneyde Akky, Yeniky ve Balat kylerinin gerisindeki alak neojen yaylasnda bu tr topraklar grlmektedir. Bu topraklar, kuzeyde paleozoik, gneyde ise neojen kalkerlerin zerinde olumulardr. Aydn lindeki ovalar oluturan alvyal topraklar iki blmde incelenmektedir. lki derin olan hidromorfik alvyal topraklardr. Bunlar Ege Denizi kylarnda douya doru, Ske-Baaras yaknlarnda yer almaktadrlar. Dieri, alvyonlarla oluan gen topraklardr. Bu tr topraklar batda, Ske ovasndan douya doru hidromorfik alvyal topraklar arasnda grlmektedir. Tarla tarmna ve meyveliklere ok elverili, derin azonal topraklardr. Graben zonu ile bunun kuzey -bat, gney - dou ynnden meydana gelmi ikincil k zonlarn dolduran neojen sedimanlar grlmektedir. B. Menderes ovasnn iki taraf ile Kuyucak, Karacasu yar ve Koarlnn kuzeyindeki yerel blgeleri oluturmaktadr. Orman yayl B. Menderes Nehrinin iki yakasnda dik saylacak yamalarda bulunur, Ortalama meyil %60n zerindedir. B. Menderes Nehrine dklen birok dere ve ay orman sahalar iinden geer. letmenin kuzeyi Paada, dousu Madran Da, gneyi Baparmak Da ve bats Gm da ile evrilidir. Ormanlarn Jeolojik ve Minerolojik Yaps : Madran Da ve Paa yaylas granit, yer-yer gnas, Gmda ve Germencik yresine doru kalker karakterlidir. Toprak yaps verimsizdir. B. Menderes ovasnda toprak yaps, alvyon tipi olup olduka zengindir. Hidrolojik Yaps : a- Akarsular ; lin en byk akarsuyu B. Menderes Nehri olup, uzunluu 584 Km. Aydn li snrlar iindeki uzunluu ise 170 Km dir. Dandalaz ay, Kuyucak yaknlarnda B. Menderes Nehrine karmaktadr. Akay, Mulann kuzey dousundaki dalardan doar ve Yenipazar yaknlarnda B. Menderes Nehrine kavuur. ine ay, iftlikburnu ky yaknlarnda B. Menderes Nehrine ular. Sa sahilden B.Menderese katlan dereler; Feslek, Kestel, Malgen, Kk, Musluca, man ky, Aydn tabakhane, Karagz, Yalkr, kizdere ve Alangll dereleridir. Sol sahilden B.Menderese katlan dereler ; Kocadere, Dalama deresi, ine ayndan sonra ; akrbeyli, akmar, Koarl ve Saray dereleridir. b- Gller ; Bafa Gl, Aydn-Mula li snrlarnda Beparmak Dalarnn eteklerinde yer alr. Yzlm 62,5 km dir. Aydnda kalan blm 26 kmdir. Denizden uzakl 10 kmdir, Gl iinde zerinde bir takm tarihi eserler bulunan kk eserler vardr. Azap Gl Ske/Sarkemer yaknlarndadr. 318 ha.dr. Sukularnn doal yaama ortam olup, glde ok sayda Tepeli bahri, Sakarmeke ve 3 ift Angt n redii tespit edilmitir. Glde balklk yaplmakta ve sular yazn tarla sulamada kullanlmaktadr. Etrafnda kk apl antik yaplar bulunmaktadr. Gln koruma stats yoktur. c- klim ;
70

l, Akdeniz iklimi etkisi altndadr. Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yal gemektedir. Yalar genellikle yamur eklindedir. Son 35 ylda Isnn en ok 44,6C, en az -5,2 C aralarnda olduu saptanmtr. Baz ile ve kylerde hi don olay grlmedii halde i ksmlarda ve ykseklerde bazen 10-13 gn don olay olduu saptanmtr. Bu iklim koullarna uygun olarak klk ekimin genellikle Ekim-Kasm aylarnda, baz kylerde Eyll aynda yapld grlmtr. Klk olarak ekilen hububatn hasat zaman Haziran-Temmuz ve Austos aylardr, Yazlk olarak ekilen hububat yan bitkileri, endstri bitkiler, yal tohumluklar ve sebzeler genellikle Mart, Nisan ve Mays aylarnda ekilerek, hasatlar Austos, Eyll ve Temmuz aylarnda da yaplmaktadr. Byk Menderes Vadisi, dier Ege ovalar gibi batda denize doru alan bir oluk biiminde olduu iin denizin ltc etkisi ve ya getiren rzgarlar, i ksmlara kadar kolaylkla ilerlerler. Rzgar yn, genellikle ilkbahar ve yaz mevsiminde gney bat (Lodos), sonbahar ve k mevsiminde dou ynndedir. l, batdan, zellikle Ege denizinden gelen hava akmlarnn etkisindedir. F.1.2. Blgenin Orman Envanteri lde yaygn bitki rts, Akdeniz ikliminin zelliklerini tamaktadr. lde doal bitki rts, zellikle yerleme alanlar evresinde, insanlar tarafndan byk lde yok edilmitir. Eskiden var olan ormanlarn yok edilmesi sonucu ortaya kan maki bitki topluluu, baz yerlerde hemen ky gerisinden balamakta ve 500-600 metre ykseltiye kadar kmaktadr. Maki topluluklar, daha ykseklerde yerini ormanlara brakmaktadr. Bu ormanlar, alaklarda mee aalarnn ounlukta olduu yayvan yaprakl aalardan, ykseklerde ise kzl ve kara amlarn oluturduu ine yaprakl aalardan olumaktadr. Ormanlk alanlarn, lin toplam yzlmndeki pay %38dir. Aydn li baznda Aydn ve Nazillide olmak zere iki ayr Orman letme Mdrl bulunmaktadr. Aydn ve Nazilli Orman letme Mdrlkleri ormanlarnda hakim olan flora ve fauna (Bitki topluluklar ) unlardr ; Kzlam (Pinus burutia), Karaam (Pinus nigra), Fstkam (Pinus pinea), Adi Ceviz (Junglas regia), Adi Fndk (Corylus ave iana), Kermes Meesi (Quercus coccifera), Sal Mee (Quercus cerris), Dbudak (Fraxinus ornus), Titrek Kavak (Populus tremula), Zakkum (Nerium oleander), Sandal (Arbutus andrachne), Akakesme (Phyleria intermedia), Laden (Cistus), Karaal (Policrus spinahristi), Stleen (Rubus frutiosa), Sakz Aac (Pistacia lentialis), Funda (Erica mediterannia), Erelti (Pteridium agvilinum), Mersin (Myrtus comminus), Katr Trna (Spartium junceum), ayr Otlar (Graminace), Ihlamur (Tilia tomentosa), vez (Sorbus torminalis), Defne (Laurus nobilis) , Finike Ardc (Juniperus phonicea), Koca Yemi (Arbutus unedo), Kei Boynuzu (Ceratonia siliqua), Delice (Olea oleaster), Yabani Asma (Vitis sylvestris), Brtlen (Rubus), Pren (Kerica vericilata), ncir (Ficus carica), Al (Creteagus sp.), Kekik Otu (Thymus sp.), Erguvan (Cercis siliquastrum), Sr Kuyruu (Verbascum elympieum) dr. F.1.3. Orman Varlgnn Yararlar Btn Dnya da nfus artna, tarm ve endstrideki gelimeler paralel olarak su tketimi de artmaktadr. Ormanlar kar ve yamur biimindeki ya yapraklar, dallar, gvdesi ve kkleri ile tutar. Sellerin ve taknlarn oluumunu nler. Bylece ya ve ak zararsz hale getirir. Ayrca orman rts yar alt su kaynaklarnn yl boyunca srekli ve dzenli olarak su salamasna katkda bulunur. Topran sularla ykanmasna ve rzgarlarla tanmasna erozyon denilmektedir. Ormanlar rzgarn hzn azaltmak, yalarn, akarsularn topraklar koparma ve srkleme gcn zayflatmak suretiyle topra erozyona kar en iyi biimde koruyarak ykanp tanmasn nler. Toprak kaymalar (heyelan), lar ve rzgarlar ile tanan kum, ta, toprak vb, materyale tarm topraklarnn rtlmesine ve dolays ile verimsizlemesine engel olur. stanbul Elmal Baraj havzasnda yaplan aratrmada; erozyonla tanan yllk toprak miktar, tarm alannda 16 ton/ha., ayrla kapl alanda 1.4 ton/ha. olarak belirlenirken, ormanla kapl alanda erozyonla toprak tanmad belirlenmitir (Balc, 1958). Ormanlar, yllk, mevsimlik, ve gnlk scaklklar dzenler, topran donmasn ve zlmesini geciktirir. Ayrca su buharn younlatrarak yamur haline dnmesine neden olur. Dier yandan
71

rzgarlarn hzn azaltarak toprak ve kar savrulmasn nler. Rzgarlarn kurutucu etkilerini azaltr. Rzgar perdeleri ve koruyucu orman eritleri kurulmas, ormanlarn bu yararlarna yneliktir. nsanlarn ormanlk alanlarda elenme ve dinlenme eilimleri fazladr. Gnmzde byk kentlerdeki nfus art, sanayileme ve yaam dzeyinin ykselmesi insanlarn elenme ve dinlenme, bo zamanlarn deerlendirme iin krsal alanlara ve zellikle ormanlara ynelmitir. Bu nedenle ormanlar rekreasyon iin en gzde mekanlardr. Ormanlarn iklim zerindeki olumlu etkisi ile yerleme alanlarnn erevesindeki hava kirliliini ve grlty nlemesi insan sal bakmndan byk nem tar. Ayrca ormanlarn insan, beden ve ruh sal zerinde olumlu etkiler vardr. On gn ortamnda kalndnda insan kannn oksijenle yenilendii bilimsel bir bulgudur. Aalarn ve ormanlarda bulunan dier bitkilerin kk, kabuk, yaprak, dal, iek ve tohumlar eitli hastalklarn tedavisi iin hazrlanan ilalarn yapmnda kullanlmaktadr. Ormanlarn insan sal zerindeki bu olumlu etkileri nedeniyle byk kentlerin evresinde ormanlar yetitirilmekte (yeil kuak almalar), dinlenme yerleri, prevantoryumlar, ve sanatoryumlar ormanlk alanlara kurulmaktadr. Ormanlar gerek rn gerekse hizmet biimindeki yararlarnn topluma sunulmas ile ilgili ilerde geni bir alan imkanna sahiptir. Ormanlar, orman iindeki ve dnda yaayan insanlara eitli i imkanlar salar. Ormanlarda elde edilen eitli orman yan rnleri, rnein reine, katran, taneli maddeler kekik adaay gibi bitkiler ve soanl yumrulu bitkiler ekonomik deer tarlar. F.1.4. Orman Saylan Alanlarn Daraltlmas Artan nfus, kentleme ve tarmsal retim ihtiyacna bal olarak her geen gn orman alanlar, meralar tahrip edilmekte birlikte alanlar daralmaktadr. Aydn ilinde toplam arazi alan 817.054 ha olup bunun 314.733 ha (%38si) ormanlk alanla kapldr. Ormanlarmzn %50si olan 157507 Ha verimli, kalan 157226 Ha bozuk ormandr. F.2. ayr ve Meralar F.2.1. ayr ve Mera Varl Aydn ilinde ayr ve mera alan 24.705 ha olup toplam arazinin ise %3 dr. Aydn ilinde toplam arazi alan 817054 ha olup bunun 314.733 ha (%38si) ormanlk alanla kapldr. Ormanlarmzn %50si olan 157507 Ha verimli, kalan 157226 Ha bozuk ormandr. Amenajman planlarna gre (Aydn ve Nazilli letme Mdrlkleri dahil) 146 747 500 ha saha aalandrlacak sahalar tablosunda grlmekte ise de teknik ve sosyal ynden girilmeyecek alanlar dldkten sonra avan projelere gre 40.738 ha potansiyel aalandrma alan ile projelendirilmi 43.244 ha Erozyon Kontrol alan tespit edilmitir. limizde B. Menderes nehri ana kolu ve yan derelerinin Aydn ili snrlar iinde yapt tahribatn nlenmesi iin uygulama projesi tanzim edilmitir. Nazilli ilesi Kuzey blm yan dereleri ile problemlerin deiiklii ve sahann genilii esas alnarak 120.041ha, vasatndaki havza ele alnm, havzann ortalama ykseklii 734 m. olup, 40 m. ile 1727 m. arasnda deimektedir. Ortalama meyil %34dr. Havzada jeolojik yap olarak ana kaya gnays, mikaist, amfibolit ve kristalin istleridir. Hakim toprak gruplar ise, vadi tabanndan alvyal, vadi evresinde kolivuyal, yukar havzada ise kalkersiz kahverengi topraklardr. Aa havzada toprak derin, yukar havzada s, ormanlk sahalarda ise orta derin yapdadr. Erozyon derecesi, yukar havzalarda, fazla iddetli ve ok iddetli erozyonla oyuntu erozyonu, aa havzada ise hafif erozyon hakim olmutur. Ett havzasnn toplam alan; 120.041 ha olup, bu sahann 65.305 ha tarm alandr. 2743 ha saha daha nce projelendirilmitir, Sahann 464 ha kayalk, 460 ha iskan sahas, 1082 ha rusubat toplanm saha, 2992 ha baltalk, 20.485 ha bozuk baltalk, 9030 ha ibreli koru, 7391 ha mee korusu, 1933 ha mnferit aalk saha, 10 265 ha mera, 1198 ha aalandrlm saha, 6231 ha aklk sahadr.

72

F.2.2. Kullanm Amalar ve Yararlar ayr ve Meralar hayvanclk iin en nemli besleme sahalardr. Bu alanlarn ikinci bir faydas su taknllar, toprak erozyonu nlemesidir. eitli bitki ve hayvan trleri barndrr. Bilinli kullanlrsa faydalar doal dng iinde sreklidir. Mera arazilerinin ama d kullanlmamas gerekir ve mera kanunu ile koruma altna alnmtr. Aydn ilinde ayr ve mera alan 24.705 ha olup toplam arazinin ise %3 dr F.3. Flora F.3.1. Trler ve Populasyonlar Tabiatn korunmasn gerektiren bir dier konuda, zellikle yaadmz asr iinde gittike artan doal bitki ve hayvan trlerinin uluslararas ticaretinin yaplmas, bu ticarette byk para getiren ve zellikle nadir olarak yetien bitki ve hayvan trlerinin (nesillerinin) gittike azalmas ve hatta kaybolma tehlikesi ile kar karya gelmeleridir. Uluslararas ticareti yaplan bitki ve hayvan trleri yannda, her lke geleneksel kullanma alkanlklar nedeni ile baz doal trlerini kendileri yok etmekte ve bu durum nfus art ile paralel olarak gn getike ciddi boyutlara ulamaktadr. Yurdumuzda Salep bitkisinin durumu bu konuda verilecek en arpc rneklerden biridir. Bir ok lke, gittike artan doa tahripleri karsnda ilk aamada kendi lkelerinde hangi bitki ve hayvan trlerinin korunmas gerektiini saptayarak ie balamlardr. Yurdumuzun zengin floras ve ierdii ok sayda endemik bitki trleri ile dnyann en dikkat eken lkelerinden birisidir. Fakat bilinsizce yaplan tahribat sayca yok olmalarna sebep olmaktadr. Bu nedenle, imdiye kadar ihmal edilmi olan tabiatn korunmas konusundaki nlemlerin sratle alnmasnn zaman gelmi hatta gemektedir. Trkiye, florasnda yaklak 10.500 takson vardr ve bunun 3000 kadar endemiktir. Bulunduu corafyada zengin floraya sahip lkelerden birisidir. Avrupa kta florasnn 12000e yakn tre sahip olduu dnlrse yurdumuzun floristik zenginlii daha da belirginleir, Avrupada zgn endemik trler toplam 2750 kadar iken yurdumuzda bu say 3000 civarndadr. lkemizin endemik bitki says fazla olmasna ramen, bu bitkilerin durumlar hakknda yeterli bir bilgiye sahip deiliz. Endemik Bitkilerin Yurdumuzdaki Yayl : Endemik bitkiler zerinde yaplan almalardan elde edilen verilerin sentezinde, bunlardan 1700 kadarnn yurdumuzun corafik blgelerinden yalnz birisine has olduklar saptanmtr. Buna gre; Akdeniz.631, Dou Anadolu.371, Orta Anadolu.253, Karadeniz.203, Ege.147, Marmara.67, G. Dou Anadolu.33 adet endemik bitki grlmektedir. Geri kalan endemikler, birden fazla blgemizde yayl gstermektedirler. Endemik bitkiler, bitki corafyas elementlerine gre snflandrldklarnda ortaya yle bir tablo kmaktadr. ranTuran 1181, Akdeniz 946, AvrupaSibirya 256, bunlarn dnda kalan endemik taksonlarn, ait olduklar bitki corafyas blgeleri kesin olarak saptanamamtr. Endemik bitkiler ile ilgili veriler daha ayrntl olarak incelendiinde yurdumuzdaki baz blgeler ile da silsilerinin endemiklerce zengin olduu ortaya kmaktadr. Amanos Dalar ile Ilgaz Dalar, da silsileleri arasnda n sray almaktadrlar. Ege Blgesinin gney ucu ile Akdenizin bats, Taeli Platosu, Ermenek - Mut - Glnar evreleri, Bolkar - Aladalar, Antitoroslar yurdumuzun gneyindeki endemizm merkezleridir. Kuzeyde ise Kaz Da ile Uluda, Gmhane evreleri, Artvin - Rize civarlar endemizm asndan nemli yerlerdir. Sivas - Darende - Grn ve ankr civarlarndaki jipsli arazilerde de, zellikle bu formasyona has trler yetimektedir. Dou Anadoludaki nemli yreler ise Munzur Dalar ile Van - Hakkari - Bitlis evreleridir. F.3.2. Habitat ve Topluluklar Byk Menderes deltasnda yaplan aratrmalar sonucu 70 eit ku trnn redii tespit edilmitir. Tepeli pelikanlar Karina lagnndeki adacklarda kulukaya yatmaktadr. Bu adacklar ayrca, Kk Akbalkl, Gri Balkl, Suna, Kk Karabatak, Deniz krlangc Deniz Krlangc gibi trler tarafndan da reme alan olarak kullanlmaktadr.

73

Kaynak foto D.K.M.P Arivi, Aydn, 2003. Resim F 1: B.Menderes Deltasnda su kular F.4. Fauna F.4.1 Trler ve Populasyonlar Bu konu ile ilgili bilgiler Blm B.2.5te verilmitir. F.4.1.1.Karasal Trler ve Populasyonlar Bu konu ile ilgili bilgiler Blm B.2.5te verilmitir. F.4.1.2. Aquatik Trler ve Populasyonlar limizdeki mevcut sularda (tatl ve tuzlu) yaayan balk trleri tablo F.1de gsterilmitir. Tablo F 1: Blgemizdeki Balk Trleri ve Poplasyonlar DENZLERDE GLLERDE Akya Alabalk Barbunya Sazan ipura apak (Az) skorpit (Az) Aynal Sazan sparoz Ylan stavrit Kayabal Kefal Yayn (Az) Kolyoz (Az) Karagz (Az) Levrek Kupez Lfer (az) Melanurya (Az) Mercan (Az) Mrmr (Az) Minekop Sarpa Sinagrit Tekir Tirsi Turna (Az) Kaynak: Aydn l Tarm Mdrl, 2010
74

F.4.1.2.1. Krkl Hayvanlar limizde ky eridi olarak Didim ve Kuadas ileleri bulunmaktadr. Ancak, sz konusu bu alanlarda rapor edilmi krkl hayvan populasyonu bulunmamaktadr. F.4.1.2.2. Balklar Bu konu ile ilgili bilgiler Blm F.4.1.2. bal altnda F.1 tablosunda verilmitir. F.4.2. Habitat ve Topluluklar Bu konu ile ilgili bilgiler Blm. B.2.5 de verilmitir F.4.3. Hayvan Yaama Haklar F.4.3.1. Evcil Hayvanlar F.4.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 5199 Sayl Hayvanlar Koruma Kanuna gre, evcil hayvan (Kpek ve Kedi) sahipleri sahibi olduklar hayvanlar iin lgili Belediyeye bavurarak, hayvanlarn kayt altna aldrmakla ykmldrler. limiz snrlar iinde Aydn, Didim, Kuadas, Ske ve Ata belediyelerine ait sahipsiz hayvan barna bulunmaktadr. -- 4234 hayvann ksrlatrlmas yaplm, -- 489 sokak hayvannn sahiplendirilmesi yaplmtr. F.4.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar limiz snrlar dahilinde bulunan tm le Belediye Bakanlklarnn sokak hayvanlar ile ilgili yapm olduklar almalar aadaki tabloda gsterilmitir; Tablo F 2: limiz snrlar ierisinde bulunan sokak hayvanlar ile ilgili almalar.
le ve Belde Belediyeleri Merkez Bozdoan Buharkent ine Didim ncirliova Germencik Karacasu Koarl Kuyucak Kk Kuadas Nazilli Alama 93 332 16 864 3571 428 Ksrlatrma 143 154 5 422 3449 70 aretleme Sahiplendirme 219 262 5 432 1112 428 74 75 10 113 184 33 Kapasite 240 adet 200 30 50 350 adet 250 adet Hayvan says 111 122 5 32 299 35

Kaynak: Kaymakamlk Verileri, 2007 F.4.3.1.3. Nesli Tehlike Altnda Olan ve Olmas Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar Nesli tehlike altnda olan ve olmas muhtemel olan evcil hayvanlar; Ankara Kedisi, Ankara Keisi, Van Kedisi, Kangal Kpei ile ilgili olarak limiz snrlar iinde herhangi bir hayvan retme iftlii bulunmamaktadr. F.4.3.1.4 Tehlike Arz Eden Hayvanlar 5199 sayl Hayvanlar Koruma Kanunun 14. Maddesinde belirtilen, Pitbull Terrier, Japanese Tosa tr tehlike arz eden hayvanlarn, retimi, sat, lkeye girii, takas ve sahiplenilmesi yasaklanmtr. 2008 ylnda tehlike arz eden hayvanlar listesine, Dogo Argentino ve Fila Brasileiro rk kpeklerde eklenmitir. Tehlike arz eden hayvanlarla ilgili yasaklara uymayanlara 5199 sayl Kanunun 28. Maddesine gre 3.000 YTL dari Para cezas verilir.
75

F.4.3.2. Hayvan Haklar hlalleri 5199 sayl Hayvanlar Koruma Kanuna, Muhalefetten 2006 ylnda 3 kiiye toplam 3.144,00 YTL, 2007 ylnda 11 kiiye toplam 169,656,00 YTL, dari Para Cezas verilmitir. F.4.3.3. Valilikler, Belediyeler ve Gnll Kurulularla birlii limiz snrlar iinde faaliyet gsteren ve l Emniyet Mdrl Dernekler besi ne kaytl bir adet dernek mevcut olup, ad, adresi, bakan ve irtibat telefon numaras aaya karlmtr. Dernein Ad Adresi rtibat Tel. : Doa ve Hayvan Severler Dernei : Kprl Mahallesi Cihangir Sok. No : 11 : 0.256.225 19 64

F.5. Hassas Yreler Kapsamndaki Alanlar F.5.1. Milli Parklar 2873 sayl Milli Parklar Kanununa gre; Bilimsel ve estetik bakmdan, ulusal ve uluslar aras ender bulunan doal ve kltrel kaynak deerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip tabiat paralardr. limizde 1 adet Milli Park bulunmaktadr. 1- Alann Ad : Dilek Yarmadas - Byk Menderes Deltas Milli Park 2- Corafi Konum :lin bats, Kuadas ve Ske ile snrlar, Ege Denizi kys 3- Toplam Alan : 27,675 Ha 4- Dilek Yarmadas Blm : 10.985 Ha. (10.985 Ha., ilan tarihi 1966) 5- Byk Menderes Deltas Blm :.16.690 Ha. ilan tarihi 1994) 6- Ky Ykseklii : ( Denizden Ykseklik ) Ortalama 600 Metredir, 7- Alann Aklamal Tanm : Dilek Yarmadas Blm; Samson Dalarnn Ege Denizine uzand son nokta olup, ortalama 20 km uzunluunda ve 6 km geniliindedir. Morfolojik yaps iinde bir ok tepe, vadi, kanyon ve koylar bulunmaktadr. Ortalama 650 m. ykseklie sahip yarmadann en yksek yeri 1237m ile Dilek tepe (Mykale)dir. Milli Park adn bu tepeden alr. Byk Menderes Deltas Blm; Birka lagn ve tuzcul bataklklar ve amur dzlklerini kapsayan takn zelliinde sulak alandr. Alan uluslar aras Bern, Ramsar, Rio Szlemeleri ve Barselona Konvansiyonu ile korunmaktadr. Milli parkn Dilek Yarmadas Blmnde yaklak 804 eit bitki bulunur. Bu bitkilerden 6 tanesi dnyada sadece yarmadada, 18 tanesi ise dnyada sadece Trkiyede grlr. Akdeniz Maki bitki rtsnn hemen hemen btn trlerinin en salkl rnekleri bulunur. Yarmada Avrupa Konseyi tarafndan Flora Biyogenetik Rezerv Alan kabul edilmitir. Yarmada 28 eit memeli, 27 eit srngen ve ok sayda deniz canlsn barndrmaktadr. Yarmada nesli tkendii varsaylan Anadolu Pars (Panthera pardus tulliana)nn batda yaad son noktadr. Dnyann en nadir 10 memelisinden biri olan Akdeniz Foku (Monachus monachus) yarmada kylarnda yaamaktadr. Yaban domuzu (Sus scrofa), Karakulak (Caracal caracal), Vaak (Lynx lynx), akal (Canis aureus), Srtlan (Hyanea hyanea), ve doaya terkedilmi yabani atlar ile birlikte bir ok hayvan tr yarmadada bulunur. Resim F 2: B.Menderes Deltasnda Grnm

76

Kaynak D.K.M.P. Arivi Aydn, 2003. Byk Menderes Deltasnda yaklak 255 ku tr grlr ve bunlarn 70 tr deltada remektedir. Nesli tehlike altnda olan Kk Karabatak, dnyada toplam saylar 3000 adet olduu tahin edilen tepeli pelikan, Kk akbalkl deltada reyen nemli trlerdir. Ayrca dnyada nesli tehdit altnda bulunan Akkuyruklu kartal (Haliaeetus albicilla) ve Kk Kerkenez (Falco naumanni) delta yaknnda reyen nemli ku trlerinden bazlardr. 8- Toprak Envanteri, Toprak Tasarruf Biimine likin Bilgiler ve Mlkiyet: zel ahslara ait az sayda parsel mevcuttur. Kamu ve zel mlkiyete ait arazilerin kullanm biimi Milli Parkn 1997 ylnda tamamlanan Uzun Devreli Gelime Plannda tanmlanmtr. 9- Ziyareti Says : Yarmada ksmn, ylda ortalama 500,000 kii ziyaret etmektedir, 10- Ulam ve Altyap : Milli Parka asfalt kaplamal karayolu ile Gzelaml beldesi zerinden ulamak mmkndr. Saha iindeki tabii su kaynaklar borularla WC, du, emelere ve Kr Gazinolarna kadar ulamaktadr. Elektrik enerji hatt yoktur. 11- Kara zellikleri : Jeolojik yaps ; Paleozoik sistler, mezozoik kalkerler ile kum, marn ve konglomera ieren tortul ktleler oluturur. 12- klim : Yazlar kurak, klar lk ve yaldr, Yllk ortalama scaklk 21,7 C dir. En scak ay Temmuz (41,5 C)dir, En dk scaklk Ocak aynda (7 C)dir, Haziran ve Eyll aylar en kurak aylar, Ocak en yal aydr. Resim F 3: B.Menderes Milli Parkndan Grnm

Kaynak D.K.M.P. Arivi Aydn, 2003. 13- Flora ve Fauna : Dilek Yarmadasnn en nemli kaynak deerlerinden biri sahadaki bitki rtsdr. Bunlar ; Kzlam (Pinus.burutia), Karaam (Pinus nigra), Finike ardc (Juniperus.phoenicea), Dall selvi (Cupressus.sempervirens var.Pyramidalis), Mee (Quercus sp.), Kestane (Castanea.sativa),, Ihlamur (Tilia.argentea), Dibudak (Fraksinus excelsior), nar (Platanus orientalis), Funda (Erica.argurca), Mersin (Mirtus.communis), Kartopu (Viburnum tinus), Sandal (Arbutus.andrachne), Defne (Laurus nobilis), Erguvan (Cercis.siliquastrum), Kocayemi (Arbutus.unedo), Katr trna (Spartium .junceum), Kekik (Tymus.serpullum). 14- Koruma Alanndaki Tarihsel ve Kltrel Zenginlikler: M.. 9. yy da 12 on kentinin kutsal merkezi Panionion, Antik Thebai kenti, Ayayorgi Manastr, Hagios Antonios Manastr, tarihi Doanbey (Domatia) ky ile Karine ve Zeus Maaras Milli Park iindedir. 15- Milli Park Kullanm Amalar : .Alan iinde dzenlenmi parkurlarda gnbirlik olarak traking, piknik ve deniz sporlar , ku gzlemcilii, yaplabilir. F.5.2. Tabiat Parklar
77

2873 sayl Milli Parklar Kanuna gre; Bitki rts ve yaban hayat zelliine sahip, manzara btnl ierisinde, halkn dinlenme ve elenmesine uygun tabiat paralardr. limizde 1 adet Tabiat Park bulunmaktadr. Alann Ad : Bafa Gl Tabiat Park Corafik Konum : 37 29 kuzey, 27 28 dou Toplam Alan : 12,281Ha Kara Yzeyi : 6,281 Ha Su Yzeyi : 6,000 Ha Ortalama Yk : Alann Aklamal Tanm : Bitki rts ile yaban hayat zenginliine sahip ve manzara btnl olan doa paralarna Tabiat Park denilmektedir. Mlkiyet : Alan iinde kamu ve zel mlkiyet arazileri mevcuttur. Ziyareti Says : Gln kenar rekreasyon amacyla insanlar tarafndan kullanlmakta, olup, tesis olmad iin ziyareti says tespit edilememitir. Ulam ve Altyap : Ske - Milas karayolu gl kenarndan geer. Flora ve Fauna : Ilgn, Zeytin ve Kzlamdan oluan bitki rts vardr. 2003 yl k ortas ku saymnda 200.000den fazla su kuunun glde konaklad belirlenmitir. Tepeli Pelikan, Cce Karabatak, Flamingo, Akkuyruklu Kartal, Kak kuu blgenin belli bal ku trleridir. zellikle Kak Kuu gldeki adacklarda birka yuva yapmakta, Akkuyruklu Kartal gl yaknnndaki Beparmak Dalarnda remektedir. Kara zellikleri : B. Menderes deltasnn gney dou blgesinde yer alan gl B. Menderes Nehri taknlarnn krfezi doldurmasyla olumutur. En derin yeri 25 mdir. Alann Tarihsel ve Kltrel Zenginlii : Gln hemen dousunda Herakleia Antik Kentinde, Athena ile Endymion Tapnaklar, Agora, hamam ve anfi tiyatro bulunmaktadr. Kyya ok yakn bir ada zerindeki Bizans Manastr ve hemen yannda bir kayaya oyulmu Kaya Mezar bulunmaktadr. Gln, kuzey batda Myus ile gney batsnda Aissessos antik kentleri de vardr. Alann Kullanma Amalar : bitki rts ile yaban hayatnn korunmas, insanlarn rekreasyon ihtiyalarnn karlanmas, burada klayan gmen kularn gzlenmesi imkanlarna sahiptir. Mevcut Sorunlar : B.Menderes Nehrinin sular sulama amal kullanldnda gle yeterince su verilmemektedir. Bu nedenle gln su seviyesi dmektedir. B. Menderesten akan suda ok kirli olduundan, glde youn kirlenmeye neden olmaktadr. Resim F 4: B.Menderes Milli Parkndan Ky Grnm

Bafa Gl, Kaynak D.K.M.P. Arivi Aydn, 2003.

F.5.3. Tabiat Ant limiz, Nazilli lesi, Sinan Dede Trbesi yaknlarnda bulunan 300 yllk Sedir aac ile, limiz Germencik lesi, Ortaklar Beldesi, Selatin Ky yaknlarnda bulunan 800 yllk nar aac (Platanus
78

orientalis) II Numaral Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan Ant Aa olarak kabul edilmi olan en dikkat ekici rnekler olup dier ant aalar aada liste olarak verilmitir. Tablo F 3: Ant Aalar
No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Ad Palmiye nar Aac Mee Aac nar Aac Mee Aac nar Aac 1 adet Lbnan Sediri, 2 adet Fstk am nar Aac nar Aac 2 Adet nar Aac nar Aac 2 Adet nar Aac nar Aac 3 Adet nar Aac nar Aac nar Aac Keiboynuzu Aac le Merkez Kk / Soukkuyu Kuadas Kuadas Kuadas Kuadas / Davutlar Merkez Merkez ncirliova Incirliova Germencik/Ortaklar Merkez Umurlu ncirliova ncirliova Umurlu Didim Adres Hasan Efendi Mah Baayr cad. Gzelaml Beldesi Hacfeyzullah Mah.Karaova mevkii Trkmen Mah. Birlik Sitesi Saraydamlar Mevkii Hasan Efendi Mah Kemer Camii avlusu Erbeyli Belediye Binas n Cumhuriyet Meydan Selatin Ky Kemer Mah. DedekuyusuMevkii stasyon binas yan Namk Kemal Cad. Emirdoan ky Gevrek Mevkii

Dokuzkavaklar (9adet nar) Karacasu Nacipnar narlar (2 adet Karacasu nar) 20 nar aac Kuyucak 21 Lbnan Sediri Nazilli 22 Demir Aac Ske Kaynak: l Kltr ve Turizm Mdrl,2006. 18 19

Kahvederesi mevkii Nacipnar mevkii Aydnolu mah. ar Camii Pnarba mah. Hrriyet cad. TCDD Gar

F.5.4. Tabiat Koruma Alanlar Bilim ve eitim bakmndan nem tayan nadir,tehlikeye maruz veya kaybolmaya yz tutmu ekosistemler, canl trleri ve doal olaylarn meydana getirdii sekin rnekleri ihtiva eden ve mutlaka korunmas gereken, bilim ve eitim amacyla kullanlmak zere ayrlm tabiat paralardr. limizde Tabiat Koruma Alan bulunmamaktadr. Akdenizde yllardan beri sre gelen ar avclk, su kirlilii, ky dzenlemeleri ve yaplamalar, sanayileme vb, birok nedene dayal olarak canl trlerinin populasyonlar klm, oalma zellikleri kaybedilmi ve hzl bir ekilde nesilleri tkenmi veya tkenmektedir. Halbuki, biyolojik eitlilii oluturan bitki ve hayvan trleri ile bunlarn oluturduklar topluluklar doal dengenin korunmasnda byk bir neme sahiptirler. Doada her trn bir ekolojik ilevi vardr ve bu topluluklar, insanlarn evresini oluturmaktadr. nsanlarn, trlerin kaybolmasndaki en byk etkisi bu trlerin habitatlarn (doal yaam ortamlar) eitli kullanm amacyla ortadan kaldrlmas yoluyla olmaktadr. Srdrlebilir tarm politikamz erevesinde bu trlerin gelecek nesillere aktarlmas ve mmkn olan llerde de nesillerin devamn zora sokmadan ekonomik olarak yararlanlmas srdrlebilir dncesi, balklk anlaymzn temelini tekil etmelidir. Ancak, lkemiz sularnda Nesli Tkenmeye Dm Trler hakknda btnlk arz eden almalar mevcut deildir. Buna ramen, mevcut gzlem ve veriler nerilen trlerin stoklarn lkemiz sularnda byk bir bask altnda bulunduunu gstermektedir. Bu trlerin korunmas, insann kendisini korumas anlamnda alglanmal ve getirilecek koruma statleri ciddi bir ekilde srdrlmelidir. Ekolojik adan bir tr, evresinden soyutlanamaz. Yani trleri tek balarna korumak yerine, doal alanlarn korunmas en doru yaklamdr. En iyi yntem trleri, tr topluluklarnda ve yaadklar mekan korumak eklinde olmaldr. Bu sebepten dolay,
79

trlerden ziyade Akdenizin bir btn olarak veya paralar halinde korunmas daha salkl bir yaklamdr. Trler : MAGNOLOPHYTA.......................Holophila stipulacea CHLOROPHYTA............................Cauterpa racemosa PHAEOPHYTA...............................Dilophus mediterraneus RHODOPHYTA..............................Tenarea undulosa Naccaria vigghii Nemastoma dichotomum Platoma cyclocolpa SPONGA.......................................Spongia officinialis (Banyo Sngeri) CRUSTACEA.................................Scyllarides latus (Byk ay istakozu) PSCES............................................Epinephelus guaza (Orfoz) Scana umbra (kine) F.5.5. Orman i Dinlenme Yerleri Alann Ad : Tavan Burnu Orman i Dinlenme Yeri Corafik Konum : Alan : 9,2 Ha Toplam Alan : 9,2 Ha Kara Yzeyi : 9,2 Ha Su Yzeyi : Ortalama ykseklii : 10 metre Alann Aklamal Tanm : nsanlarn ak hava rekreasyon ihtiyalarn koruma - kullanma dengesi ierisinde karlamak, ormanlarmzn kontroll bir ekilde gelii gzel ve dzensiz olarak kullanlmasna mani olmak ve orman - halk ilikilerini olumlu ynde gelitirmek amacyla Piknik ve Kamp imkanlarn elverili orman paralarna Orman i Dinlenme Yeri denilmektedir. Toprak Envanteri, Toprak Tasarruf Biimine likin Bilgiler ve Mlkiyet : Sahann tamam orman rejimi kapsamna girmektedir. Ziyareti Says : Ylda yaklak 15,000 kii ziyaret etmektedir. Ulam ve Altyap : Ske - Yeni Hisar karayolu ile ulamak mmkndr. Yol asfalt kaplamadr. me ve kullanma suyu mevcuttur. Szdrmal fosseptik ve elektrik enerjisi bulunmaktadr. Flora : Finike ardc, prnal meesi, kei boynuzu, kara selvi, menengi, kocayemi, da ilei, fstk am, okalipts ve Kbrs akasyas bulunmaktadr.
Resim F 5: Tavanburnu O..D.Y den Grnm

80

Alann Ad : Kese Da Orman i Dinlenme Yeri Konum : Kuadas ilesi, ehir Merkezi, Hac Feyzullah Mah. Gvercin Ada kars. Alan : 5,5 Ha Toplam Alan : 5.5 Ha Kara Yzeyi : 5,5 Ha Su Yzeyi : Ortalama ykseklii : 120 metre Alann Aklamal Tanm : Kuadasn da yaayan nsanlarn ak hava rekreasyon ihtiyalarn koruma - kullanma dengesi ierisinde karlamak, deniz ve Kuadasnn yksekten izlenmesini salamak amacyla seyir teraslarn bnyesinde tayan manzara amal Kzlam aalarndan oluan bitkisel doku iinde bir alandr. Toprak Envanteri, Toprak Tasarruf Biimine likin Bilgiler ve Mlkiyet : Sahann tamam 2001 tarihinde Orman ii Dinlenme yeri olarak ayrlmtr. Ziyareti Says : Alan zel teebbse kiralanmtr. Ulam ve Altyap : Aydn il merkezine 74km uzaklktadr. le merkezinde bulunan alana, zel aralar ve yaya olarakta ulamak mmkndr. Alann iinde wc, doal ta kaplama gezinti yollar ve seyir teraslar bulunmaktadr. Flora : Saha 1968 ylnda aa bayramnda ilk ve orta dereceli okullar tarafndan aalandrlmtr. Sahada hakim bitki tr Kzlamdr. F.5.6. Sulak Alanlar Bu konudaki bilgiler B.2.3 te verilmitir. F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanlar lk defa 1972 ylnda Birlemi Milletlerin UNESCO rgt tarafndan yrtlen insan ve biyosfer (MAB) program iinde ele alnm, doal dengeyi salamak ve bu suretle eitli yaama ortamlarndaki hayvan ve bitki tr eitliliini devam ettirme koruma altnda bulundurulan bir veya bir ok tipik, emsalsiz, varl tehlikeye dm, endemik niteliklere sahip olan ekosistemlere Biyogenetik Rezerv denir. F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanlar Yer yznde zel bir iklim ve yaban hayat ile karakterize olan belli bal biyomlar temsil eden trler ile yaama ortamlar, eitli ekosistem veya tabii peyzaj zelliklerini ieren alanlara Biyosfer Rezerv Alanlar denir. F.5.9. zel evre Koruma Blgeleri Tarihi, doal, kltrel, Peyzaj deerleri, Jeolojik oluum vb. deerler bakmndan btnlk gsteren ve gerek lke ve gerekse dnya leinde ekolojik nemi olan alanlardr. Bu alanlar zelliklerinin gelecek nesillere ulatrlmas ve doal kaynaklarn korunmas amacyla 2872 sayl evre Kanununun 9. maddesi ve lkemizin taraf olduu Akdenizde zel Koruma Alanlarna likin Protokol gereince Bakanlar Kurulu Kararyla tespit ve ilan edilirler. Trkiyede 2003 yl itibariyle 13 det zel evre Koruma Blgesi bulunmaktadr. Aydn ilinde zel evre Koruma Blgesi bulunmamakta olup, limize en yakn Denizlide Pamukkale, Mulada Gkova, Kyceiz GlDalyan, Data-Bozburun, Patara, zmirde Foa, zel evre Koruma Blgeleri bulunmaktadr. F.5.10. Av Hayvanlar Koruma ve retme Sahalar 2873 sayl Milli Parklar Kanuna gre Koruma alanlarnda avclk faaliyetleri tamamen yasaktr. Bu Kanuna gre Aydn il snrlar iinde Dilek Yarmadas-Byk Menderes Deltas Milli Park ve Bafa Gl Tabiat Parknda avclk yasaktr. Aydn il snrlar iinde 2003-2004 av Dnemi Merkez Av Komisyonu Karar ile 3 alan ava yasaklanm 11 alan ise Yaban Hayvan yerletirme sahas olarak belirlenmitir. Kara Avcl ile ilgili iler Doa Koruma ve Milli Parklar ube Mdrlnce yrtlmektedir.
81

F.5.11. Su rnleri retim Sahalarnn evresindeki Kylar Bir ksm limiz snrlar iinde yer alan Bafa Gl nde zaman zaman avlanma yasa getirilerek mevcut populasyonun korunmasna allmaktadr. F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanlarn Yaama Ortam Olan Alanlar Byk Menderes Havzas Endemik Bitkileri ve Bulunduklar yerler, (Semen ve ark,1999).
Tablo F 4: Endemik bitki eitleri

Acanthus hirsutus Achillea phrygia Ajuga bombycina Alkanna phrygia A. tinctoria ssp. subleiocarpa Allium proponticum var. Proponticum Alnus orientalis Alyssum fulvescens var. stellatocarpum Anthemis aciphylla var. Discoidea A. ammophylla A. dipsacea A. wiedemanniana Arenaria pampylica ssp. Alpestris A. pampylica ssp. pampylica Aristolochia hirta Asperula lilaciflora ssp. Lilaciflora A. lilaciflora ssp. phriygia Astragalus angustiflorus ssp. Anatolicus A. ptilodes var. ptilodes Aubrieta canescens ssp. Canescens Ballota pseudodictamnus Campanula hagielia C. lyrata ssp. icarica C. lyrata ssp. lyrata C. raveyi C. tomentosa Carduus nutans ssp. falcatoincirvus Centaurea acicularis var. Urvillei C. calolepis C. cariensis ssp. maculiceps C. zeybekii Cirsium libanoticum ssp. Lycaonicum Colutea melanocalyx ssp. Davisiana

Dilek Aydn Yarmadas Dalar + + + +

Karncal Da

B.Mentee Dalar

+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +

+ + + + + + +
82

Consolida phrygia Crocus olivieri ssp. balansae Cyclamen mirabile Cytisopsis dorycniifolia ssp. Reesena Dianthus cibrarius Dianthus lydus Digitalis cariensis D. lamarckii Erysimum caricum Euphorbia anacampseros var. anacampseros E. falcata ssp. macrostegia Ferulago humilis Fraxnus ornus ssp. cilicica Fritillaria bithynica Fritillaria carica Gagea bithynica Galium brevifolium ssp. Brevifolium G. brevifolium ssp. insulare G. floribundum G. pedundiflorum G. setaceum ssp. antalyense Gladiolus anatolicus Gypsophila tubulosa Haplophyllum myrtifolium Hedysarum pestalozzae Hieracium patenttissimum Iberis carica Inula anatolica Lamium moschatum var. Rhodum Lavandula stoechas ssp. Cariensis Linum hirsutum ssp. anatolicum var. Anatolicum L. timoleum Liquidambar orientalis Lotus macrotrichus Malope anatolica Matricarica macrotis Microsciadum minutum Minuartia juressi ssp. asiatica M. juressi ssp. juressi M. recurva ssp. carica Nepeta nuda ssp.lydiae N. plinux N. viscida Nonea optusifolia Onosma bornmuelleri Origanum sipyleum

+ + + + + + + + + + + +

+ + + + +

+ + +

+ + + + + + + + + + +

+ + + +

+ + + + + + + + + + + + + + +
83

+ +

Papaver wirchowii Paracaryum aucheri Quercus aucheri Ranunculus isthmicus ssp. Tenuifolius R. reuterianus Rosularia globulariifolia Scrophularia cryphyla S. floribunda S. scopolii ssp. smyrnea Sideritis leptoclada S. sipylea Silene splendens Stachys cretica ssp.smyrnaea Symphytum anatolicum Thymus zygioides ssp. lycaonicus Torilis japonica Trifolium caudatium Trigonella smyrnae Tulipa armena var. lycica Velezia pseudorigida Verbascum lydium var. lydium Verbascum mykales V. parviflorum V. phrygium Veronica donii Vincetoxicum canescens ssp. penduculata Zizophora taurica ssp. Cleoniodes

+ + + + + + +

+ + + + +

+ + +

+ + +

+ + +

+ + + + + + +

+ + + + +

+ +

F.5.13. Koruma Alan Altna Alnan Yabani Flora-Faunann Yaama Ortam Olan Alanlar limiz yabani flora ve fauna bakmndan zengin bir yre olmakla birlikte korunan alanlar bakmndan yetersizdir. Bu balkta Dilek Yarmadas Byk Menderes Deltas Milli Park en nemli ve tek alandr. F.5.14. Akdenize Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Trlerinin Yaama ve Beslenme Ortam Olan Alanlar limiz snrlarnda Akdeniz Foku (Monachus monachus) Dilek yarmadas koruma altnda olduu iin bu alanda yaama ve reme olana bulmaktadr. Doa Koruma ve Milli Parklar ube Mdrl SAD-AFAG ile ortak koruma almalar yapmaktadr. Milli Park snrlarnda tahminen 10 adet Akdeniz fokunun yaad tahmin edilmektedir.

84

Resim F 6: Akdeniz

Foku (Monachus monachus)

Foto:SAD-AFAG Arivi, 2000. F.5.15. Kltr ve Tabiat Varlklarnn Bulunduu Koruma Alanlar. Aydn; tarihi ak iinde, insanln kltr miras olan Tralles, Panionion, Pygale, Milet, Priene, Magnesia, Gerga, Alinda, Alabanda, Nisa, Didim Afrodisias gibi antik kalntlar kltr kaynaklar olup, koruma kapsamndadr. Yine Bafa Gl tabiat park, Dilek Yarmadas Byk Menderes Deltas Milli park koruma altna alnmtr. Panionion: Kuadas-Davutlar Beldesindedir. on kentleri merkezidir. onlar burada toplanp, kararlar alrlard. Neopolis: Kuadasndadr. lenin ilk antik yerleimi olarak bilinir. Miletos: Didim lesi yaknndadr. Antik kentteki balca eserler: M.. 4.yy.a ait Helenistik ve Roma dnemlerinde eklemeler yapan 15.000 kiilik tiyatro, Sunakl ve Stoali Delphinnion kutsal merkezi, Serapis Tapna, Fauistina tarafndan yaplan byk hamam, Senato Binas, Agora, Stadium ve Gymnasiondur. Priene: Ske lesindedir. Antik kentte Athena Tapna, Zeus ve Demeter Temenosu, Msr Tanrlar Temenosu, Agora, Stadium, Gymnasium, gibi kent kalntlar, ve kayalk zerinde akropol bulunmaktadr. Dnyada bilinen ilk planl kenttir. Miyus: Didim lesi yaknnda yer almaktadr. yonya birliine ait nemli bir ky kenti olduu bilinmektedir. Didyma: Didim lesinde, Antik an kehanet merkezidir. Buradaki Apollon Tapna, dneminde Anadolunun en byk tapna olup hibir zaman bitirilememitir. Magnesia: Germencik lesindedir. namli olaylarasehne olduu iin Olaylar Kenti olarak tanmlanr. M.. 3.yy.a ait Artemis ve Zeus Tapnaklar, agora, hamam, tiyatro, gymnasium, stadium, propylou, Bizans Surlarna ait kalntlar bulunmaktadr. Tralles: Aydn il Merkezindedir. Halk arasnda Gzler olarak adlandrlr. Gen Helenistik ana ait Farnase Boas ve Gen Atlet Tralles Heykel sanatnn dnyaca nl iki rneidir. Hamam, gymnasium, arsenal, tiyatro, ve Bizans dini yaps ren yerinde izlenebilen antik yaplardr.

85

Resim F 7:

Tralles Antik Kenti (gzler)

Foto: M. Kocaevli,2003. Nyssa: Sultanhisar ilesindedir. Eskiden bilim ve eitim merkezi idi. Agora, ktphane, tiyatro, gymnasium, stadium, halk meclisi ve ehir nekropol nemli kalntlardr. Acharaka: Sultanhisar ilesindedir. Salk Merkezi olarak bilinir. Plutonium Tapna , iinde ifal su, gazlar bulunan Charonium maarasndan bahsedilir. Mastaura: Nazilli ilesindedir. Eskiden para dareden ticaret merkezi idi. ren yerinde su, tiyatro, su kemeri, yap kalntlar mevcuttur. Orthosia: Yenipazar ilesinde, Menderes Vadisine bakan tepede akropol mevcuttur. Antiocheia: Kuyucak lesindedir. Dandalas ay kysnda bir mola kenti idi. Aphrodisias: Karacasu lesindedir. Gzellik Tanras Afrodit adna kutsal trenler yaplan kent idi. Hadrianus zamannda ina edilen hamam, mparator Thiberiusa atfedilen byk havuzlu agora, Tanra adna yapan 30.000 kiilik stadium, 10.000 kiilik tiyatro, tiyatro hamam, heykel ve mozaik ssl adeon, piskopos saray, felsefe okulu, Auustosa adanm sebastiyon ve tetrapylondur.

86

Resim F 8: Afrodisias

Antik Kenti

Foto; l Kltr Turizm Md. Arivi, 2002. Amyzon (Mazin): Koarl lesindedir. Tiyatro, agora, eme kalntlar mevcuttur. Gerga: ine lesindedir. Kaidelerden koparak dm dev boyutlu insan heykelleri ile Gerga yazl yaplar dikkat ekmektedir. Alinda: Karpuzlu lesindedir. Kralie Adann granit kentidir. 35 sral bir tiyatro, iki katl bir kule, agora ve surlar nemli kalntlardr. Alabanda: ine lesindedir. Alabanda kelimesi At ve Zafer anlamna gelir. Kuleli sur, tiyatro, halk meclisi, agora, ant-mezar, dor tapna ve su kenmerleri nemli kalntlardr. F.5.16. Sit Alanlar F.5.16.1. Kentsel Sit Aydn ili hudutlar iinde Tescil edilmi Ant Aalar, Tekyap olarak tescil edilmi, Dini Mimari rnekleri, Askeri yap rnekleri ve Sivil Mimarlk rnekleri bulunmaktadr. Milli Park snrlar iinde kalan eski Doanbey ky (Domatia), Ske lesinde bulunan Akky ky yerleik alanlar kentsel sit e rnek olarak ilk akla gelen yerleimlerdir. Bu konuda detayl alma yapmak iin Aydn Mzesi Arivinden yaralanlabilir. F.5.16.2. Tarihi Sit Dini yap olarak Davutlar Buca gneyinde dalk alanda Kurunlu Manastr bulunmaktadr. Yavuz Ky emsi Paa Camii, Dini Mimarlk rnei olarak tescil edilmektedir. Ayrca bu konuda bilgiler F.5.3 Blmnde verilmitir. F.5.16.3. Sra No 1 2 3 Arkeolojik Sit Antik Kent - ren Yerler Bal Olduu le Nyssa Antik Kenti Sultanhisar Mastaura Antik Ky Nazilli Antiocheia Antik Kenti Kuyucak
87

Tescilli x x

Tescilsiz x

Sra No 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Antik Kent - ren Yerler Bal Olduu le Tescilli Tescilsiz Harpasa Antik Kenti Nazilli x Neopolis Bozdoan x Piginda Bozdoan x Krteke ren Yeri Krteke Ky x Astaria Yenipazar x Tralles Aydn (Merkez) x Magnesia Germencik x Phyglea Kuadas x Neopolis Kuadas x Kentsel Sit Alan Kuadas x Ilcatepe Kuadas x Kadkalesi - Anaia Kuadas x Panionion Kuadas x Amyzon Koarl x Alinda Karpuzlu x Alabanda ine x Gerga ine x Thebai Ske (MilliPark iinde) x

Aydn Mzesine Bal Tmlsler ( Ant Mezarlar ) Sra No Tmlsn Ad Bal Olduu le 1 Gdsl Koarl 2 Maltepe Yenipazar 3 Kavakl Bozdoan 4 Kavakl Bozdoan 5 Toygarlar KyMezarl Nazilli 6 Toygar Nazilli 7 Aslanl Nazilli 8 Gzelky Nazilli 9 Salavatl Salavatl-gneyi 10 Asma Ky Bozdoan

Tescilli x x x x x x x x

Tescilsiz x

F.5.16.4. Doal Sit Aydn ili hudutlar iinde Tescil edilmi Ant Aalar, Tekyap olarak tescil edilmi, Dini Mimari rnekleri, Askeri yap rnekleri ve Sivil Mimarlk rnekleri bulunmaktadr. Bu konuda detayl alma yapmak iin Aydn Mzesi Arivinden yaralanlabilir. Aydn Mzesi sorumluluk alan iinde kalan Gzelaml Beldesi Hudutlarnda Milli Park iinde bulunan Zeus Maaras Doal Sit Alan olarak tescil edilmitir. Hykler Sra No 1 2 3 4 5 6 Hyn Ad Bal olduu le Tescilli Detepe Hy Aydn (Merkez) x Kktepe Hy Merkez x Kzlta Tepesi ine x Ayakl Hyk ine x Tepecik Hy ine x Baetepe ve ukurtepe Hy Salavatl x
88

Tescilsiz

7 8 9 10 11 12

Kavaklkahve Hy sgebi Hy Alamut Hyk Eski ine Kalesi ve Hy Kktepe Tolostepe

Bozdoan Bozdoan Alamut ine Koarl Koarl

x x x x x x

F.5.17. Dnya Kltr ve Tarih Mirasnn Korunmas Szlemesinde Yeralan Kltrel Miras ve Dogal Miras Stats Verilen Kltrel, Tarihi ve Dogal Alanlar Bu konu hakkndaki bilgiler B.2.6, F.5.1, F.5.2 ve F.5.3 Blmlerinde verilmitir. F.5.17.1. Kltrel Miras Kapsamna Giren Alanlar Bu konu hakkndaki bilgiler F.5.3 Blmnde verilmitir. F.5.17.1.1. Antlar Bu konu hakkndaki bilgiler F.5.3 Blmnde verilmitir. F.5.17.1.2. Yap Topluluklar Bu konu hakkndaki bilgiler F.5.3 Blmnde verilmitir. F.5.17.1.3. Sitler Bu konu hakkndaki bilgiler F.5.3 Blmnde verilmitir F.5.17.2. Doal Miras Kapsamna Giren Alanlar Bu konu hakkndaki bilgiler F.5.3 ve Blmnde verilmitir F.5.18. Akdenizde Ortak neme Sahip 100 Kysal Tarihi Sit Alanlar Bu konu hakkndaki bilgiler F.5.4 Blmnde verilmitir. F.5.19. Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliine Gre Belirlenen Kta ii Yzeysel Sular Kapsayan me ve Kullanma Suyu Rezervaurlar Aydn il snrlar dahilinde ime ve kullanma suyu temin edilen yzeysel su kaynaklarndan kizdere Baraj rezervuar alannda; kizdere Ky yerleim alan tamam, Kprova Kyne ait bir mahalle, irindere Kyne ait bir mahalle ve Dereaz Kyne ait bir konut ile drt ba evi kalmaktadr. Ayrca planlama almalar devam eden Kuadas, Davutlar, Ske, Didim ve dier sahil yrelerinde ime suyu temini amal Sar ay, Beparmak ve Davutlar Baraj ile Kemer Baraj ve Karacasu Baraj koruma alan alnmas gereken su kaynaklarmzn banda gelir. F.5.19.1. Mutlak Koruma Alanlar Koruma altna alnmas gereken su kaynaklarmz alanlar henz planlama aamasndadr. F.5.19.2 Ksa Mesafeli Koruma Alanlar Koruma altna alnmas gereken su kaynaklarmz alanlar henz planlama aamasndadr. F.5.19.3. Orta Mesafeli Koruma Alanlar Koruma altna alnmas gereken su kaynaklarmz alanlar henz planlama aamasndadr. F.5.19.4. Uzun Mesafeli Koruma Alanlar Koruma altna alnmas gereken su kaynaklarmz alanlar henz planlama aamasndadr.
89

F.5.19 bal altnda aklanmtr. Koruma F.5.19 bal altnda aklanmtr. Koruma F.5.19 bal altnda aklanmtr. Koruma F.5.19 bal altnda aklanmtr. Koruma

F.5.20. Hava Kalitesi Kontrol Ynetmeliinde Belirlenen Hassas Kirlenme Blgeleri Aydn linde Hava Kalitesi Kontrol Ynetmeliinde belirlenen Hassas Kirlenme Blgesi bulunmamaktadr. F.5.21. Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluumlarn Bulunduu Alanlar Bu konu hakkndaki bilgiler B.1.8 Blmnde verilmitir. F.5.22. Tarm Alanlar Bu konu hakkndaki bilgiler B.3., E.1. ve E.3 Blmlerinde verilmitir. F.5.22.1. Tarmsal Geliim Alanlar Trkiyede toplam 806.915 halk alana yaylan Aydn linde tarm yaplan topraklar 395. 494 ha genilikte olup, ilin yaklak % 39,3 tekil etmektedir. Tarm topraklarnn 147.749 hada (toplam sulanabilir alanlarn % 66s) sulu, 247.745 hada da (toplam tarm alanlarnn %61,64) kuru artlarda bitkisel retim yaplmaktadr. F.5.22.2. Tarm Alanlar (1., 2. ve 3. Snf) Aydn linin arazisinin yaklak 560,000 ha nda arazi eimi % 12-30 , 185,000 hada ise % 30-45 civarndadr. 50,000 ha da ise eim % 0-12 olarak tespit edilmitir. Saturasyon yzdesine gre yaplan snflamada tarm topraklarnn %59,1i tnl, %30,4 killi-tnl, %9,1i killi ve %1,4 kumlu bnyeye sahiptir F.5.22.3. zel Mahsul Plantasyon Alanlar Aydn ili, toprak ve toporafik yap itibariyle polikltr tarma uygun illerimiz arasndadr. Tarmn hemen her dalnda faaliyet gsteren ilde tarla ve Ba-Bahe rnleri yetitiren iletmeler arlkta olup, hayvanclk ikinci gelir kaynan tekil etmektedir. Koarl lesinde youn biimde Fstk am (Pinus pinea) zel plantasyon alanlar bulunmaktadr. limizde 2003 ylnda 8405 ha. alanda ttn ekimi yaplmtr. Kaynaklar Aydn l evre ve Orman Mdrl, 2010. Aydn l Kltr ve Turizm Mdrl, 2010. Aydn l Tarm Mdrl, 2010. Balc, N. 1958. Elmal Barajnn Siltasyondan Korunma mkanlar ve Vejetasyon Dzeni Mnasebetleri zerine Aratrmalar. .. Orman Fakltesi Doktora Tezi, stanbul. Doa Koruma ve Milli Parklar Genel Mdrl, 2005. Semen. .,enol S., E. etin,1999. Byk Menderes Havzasnda Endemizm ve Endemik Bitkileri. Byk Menderes Havzas 4. Tarm ve evre Sorunlar Sempozyumu, Ske SAD_AFAG,2000. Sualt Aratrmalar Dernei-Akdeniz Foku Aratrma Grubu, verileri.2000.

G. TURZM
G.1. Yrenin Turistik Deerleri G.1.1. Yrenin Doal Deerleri G.1.1.1.Konum ldeki en byk gl, Bafa Gl olup, B, Menderes Deltasnn gney dousundadr. Bu gl, lkemizde az bozulmu ender ky sulak alanlarndan biri olan B. Menderes Deltasnn jeomorfolojik geliim sonucunda Ege Denizinin bir koyu iken, gl halini almtr. Toplam su yzeyi alan 6000 ha geen gln maksimum derinlii 25 mye ulamaktadr. Beparmak Dalarnn gle dikine gney-bat eteklerinde, antik Herakleia Kenti bulunmaktadr. Antik kent ierisinde, kurulduu dnemi karakterize eden; Athena Tapna, Agora, Konsey Binas, Tiyatro, Hamam, eme, Endymian Tapna bulunmaktadr. Bunun yan sra Akbk, Didim-Altnkum, Davutlar, Kuadas ilesinde Kadnlar Denizi Plaj, Belediye Halk Plaj, Gvercinada Plaj, Ylancburnu Plaj, Yavansu Plaj, Dilek Yarmadasndaki meler koyu, Aydnlk Koyu, Kavaklburun koyu ve Karasu koyu Plajlar turistik adan nemli yerlerdir.
90

Resim 12: Dilek Yarmadas, DKMP Arivi, 2003. Dilek Yarmadas ve yarmadann gneyinde yer alan B, Menderes Deltas, Kuadas ve Ske ilesi snrlar ierisinde yer almaktadr. Dilek Yarmadas 1966 ylnda 2870 sayl Milli Parklar Kanununa dayanarak Milli Park alan olarak ayrlmtr. Buras morfolojik geliim srecinin rn olan birok lagn ve bataklklar bnyesinde barndran uluslararas szlemeler ve ulusal kanunlarla korunan sulak alan karakterindedir. Bu zengin ekosistemde 255 ku tr grlmekte, bu ku trlerinden 70i kulukaya yatmaktadr. Milli Parkn hemen kuzey-dou snrnda Dilek Tepesi eteinde bulunan Gzelaml Kasabas yresindeki kutsal alan, M.. 9-8nci yzyllarda yonyann siyasal ve dinsel merkezi olan Ponionion Konfedarasyonunun toplant yeri olarak kullanlmtr. Kuadasnn dousunda ve 15 Km uzaklkta, Kirazl Ky Aslan Maaras, Karacasu Yukar Cumaaras kynde Srtlanini Maaras bulunmaktadr. Germencik ilesinde zmir-Aydn karayoluna 16 Km uzaklkta Alangll, Gml kynde Gml, Aydn-Denizli karayolu zerinde Ortak kaplcalar vardr. Ayrca merkez ilede mamky Gzellik Suyu, Kzldere, Salavatl ve Davutlar Kaplcalar da vardr. G.1.1.2. Fiziki zellikler Aydn li kltrel, tarihi ve arkeolojik ve doal yap birikimlerinin bir uzants olduu gibi Ege Denizine alm sonucu Turizm sektrnde de nemli konumu olan illerimizden biridir. Ayrca yksek turizm potansiyeline sahip zmir-Mula ve Denizli gibi illerin tam ortasnda olmas ve Kuadas gibi Trkiye de en ok turistin deniz yoluyla giri ve knn olduu bir limann il snrlar iinde kalmas turizmdeki nemini bir kat daha arttrmaktadr. limiz, turizmi etkileyen doal kaynaklardan (deniz, orman, da, gne, jeotermal kaynaklar) jeomorfolojik ve jeolojik zellikleri bakmndan zengindir. Doal kaynaklardan Deniz, jeolojik zelliklerinin en nemlisidir. limiz snrlar ierisindeki deniz sahil eridi ok uzun olmakla beraber ky band genellikle rzgarl olup, rzgar iddeti ile dalga boylar doru orantl bir ekilde bymektedir. limizin en nemli termal turizm merkezi Germencik ilesidir. Alangll, Gmky, merbeyli ve Bozky scak su kaynana sahip olan ile, termal turizm asndan olduka yksek potansiyele sahiptir. Germencik dnda ikinci merkez, Kuadas, Davutlar beldesidir. Doal kaynaklardan orman,
91

da, gne ve denizin bir arada olmasndan dolay limizde Akdeniz iklimi hakimdir. Bat-dou dorultusunda uzanan Byk Menderes Vadi taban ve her iki yannda uzanan ve kolayca alabilen ktlelerden oluan bu dalar dar ve derin vadilerle paralanmtr. Yaylalar ve vadiler zeytinliklerle, biraz daha yukarlar ormanlklarla kapldr. Aydn-germencik, dnyadaki en s kuyularn yer ald alanlardan bir tanesi olup akkann scakl 2000-2310C arasnda llmtr. retimi 300 ton/saat; buhar oran %25 civarndadr. AydnSalavatl da iki kuyu almtr. Toplam ak oran, 600 ton/saat olup rezervuar scakl 1650C dir. Germencik lesi, Bozky de bulunan jeotermal kaynaklar hakkndaki bilgiler aada Tablo G.1 de verilmitir. Tablo G. 1: Kuyu No Tarih Derinlik Scaklk (0C) Debi (Lt/sn) Kullan ekli Aydn-1 1990 148,9 m 59 Aydn-2 1999 488 m 70 Kaynak: zmir M.T.A. Blge Mdrl, 2008 1 3 Kaplca Kaplca

G.1.2. Kltrel Deerler Aydn li arkeolojik ynden Trkiye nin en zengin yrelerinden biridir, M.. 4000 ylnn sonundan gnmze kadar Hitit, Lidya, yon, Roma, Bizans, Seluklu, Aydnoullar, ve Osmanllar yaatan il, bu birikimin sonucu olarak sahip olduu antik kentler ve mzeleri ile i ve zellikle d turizm asndan olduka byk bir potansiyele sahiptir. ren Yerleri : -Aphrodisias : Karacasu lesinin 12 Km dousunda Geyre Ky yaknnda ve Karya blgesinin kuzey dousundadr. Hellenistik ada, tanra Aphroditeye izafeten Aphrodisias ismini alan kentin tarihi Ge Kalkonitik aa (M..4000) kadar inmektedir. Ancak kent, Roma anda gelimi ve Hadrianus zamannda (M.S. 117-138) en bayndr hale gelmi, bir, kltr ve sanat merkezi olmu, Bizans dneminde de piskoposluk merkezi haline gelerek nemini korumutur. -Nyssa : Sultanhisar ilesinin 3 Km kuzeyindedir, M.. 3000 ylnda kurulmu, Hellenistik ada gelierek Roma anda asl nemine ulamtr. Kent, bir derenin iki yakasna kurulmu. bu dere byk tnellerle kapatlarak zellikle tiyatro civarnda kentin iki yakas birletirilmitir. nemli yaplar Tiyatro, stadyum, agora, kitaplk, halk meclisi, gymnasiumdr. -Alinda : ine ilesinin batsnda , Karpuzlu ilesinin yaknndadr, Bir Karya kenti olan Alindann M.. 5. yyda kurulduu sanlmaktadr. Kent bir tepe zerine kurulmu, Hellenistik a balarnda yaplan ehir surlar ile Agora gnmze iyi korunmutur. -Milet : Ske ilesi Balat ky snrlar ierisindedir. Eskiden deniz kenarnda byk bir liman kenti iken Menderes alvyonlarnn dolgusu, deniz ile kentin ilgisini kesmitir. Miletos, M.. 2000 nin ortasnda nemli bir Milen kolonisidir. M.. 7, yyda varln srdren kent, M.. 494ylnda Pers egemenlii altna girmitir. Byk skender ile yeniden egemenliine kavuan kent, en bayndr gnlerini yaayarak Roma anda nemini korumutur. nemli yaplar; Tiyatro, halk meclisi, gney Agora, Stadyum, Delphinion, gymnasium, feustra hamamlar, lyas Bey camii, kervansaray, Kent surlar, odeon, aphrodite tapna, Hodria hamamlar ve Agoradr. - Priene : Ske lesine 15 Km uzaklkta, Gllbahe kasabas yaknlarndadr. En eski yon Kentlerinden birisidir, lk kurulu yeri kesin bilinmemekte ise de ilk kurulu tarihi M.. 5000 yllarndan ncedir.
92

M.. 350 ylnda Priene, bugnk yerine kurulmutur. ehir plan uygulanan dnyadaki ilk rnektir. Hellenistik devirde nemli bir merkez olan kent Roma egemenliine gemi, Bizans Dneminde ise nemli bir piskoposluk haline gelmitir. nemli yaplar ; Athena Tapna ve Agoradr. - Didyma: Didim ilesi snrlar ierisindedir. M.. 6, Yzyldan Roma a sonuna kadar nemini kaybetmeyen dini bir merkezdir. Milethostan balayan kutsal yol, ky boyunca uzanarak Dydimadaki Panermos Limanna, oradan da gney-douya doru iki taraf rahip heykelleriyle ssl bir yoldan Dydima Apollon Tapnana ular, ok byk ve antsal bir yapdr. Bu yukarda saylan ren yerleri dnda ilde; Alabanda (ine ilesinin 15 Km batsnda), Amyzon (Koarl ilesinin Akmescit kynde), Antiochia (Kuyucak ilesi Baaran belediyesinde), Gerge (ine ilesi, Eski inenin 7 Km gneyinde), Kadkalesi (Kuadas ilesi 10 Km gney sahilinde), Magnesia (Ortaklar kasabas Tekir ky), Myus (Ske ilesi Balat kynn 15 Km kuzeydousu), Neopolis (Kuadas ilesinde), Panionion (Kuadas Davutlar Belediyesinin gney-batsnda), Phygla (Kuadas ilesi Kutur Tatil Ky ierisinde), Tralles (Aydn ilinin 1 Km kuzeyinde), Orthasia (Yenipazar ilesi Donduran ky) ren yerleri bulunmaktadr, Mzeler : - Aydn Mzesi : Bat Anadolu Blgesinde Milet, Didim, Priene, Aprodisias, Tralles gibi birok antik kltr ve bilhassa antik ad Tralles olan ren yerlerinden eitli nedenlerle kan yaptlarn korunmas dncesi ile 1959 ylnda Merkez Zafer lkokulunun bir oda ve bahesi mze olarak ayrlmtr. 1966 ylndan sonra, mze uzmanlarnca ynetilmeye balanmtr. Arkeolojik almalarn hzlanmas ile 4,525 m2lik bir alanda yeni mze binas kurulmutur. ok geni ve gzel bir bahe ierisinde modern mze binasna sahiptir. Mze bahesinde Aydn evresinden derlenmi heykel gvdeleri, aslan heykelleri, lahitler, mezar talar da sergilenmektedir. Mze ierisinde bir arkeoloji salonu, bir sikke salonu ve etnografya salonu mevcuttur. Mze salonlarnda ounluu Aydn ilinden derlenen eserler sergilenmektedir. Bunun 3025 m2si ak sergi avlu, 1500 m2lik ksm ise ana yapdr. Yaplan mze envanteri almalarna gre 4750 eser vardr. Bunun 1488i arkeolojik, 2030 etnografik eser, 1236s ise madenden yaplm paralardr.

93

Resim 13: Aydn Mzesinde bir potre -Milet Mzesi: Ske ilesine 65 Km uzaklkta, Balat Ky yaknnda bulunan Antik Milet Kentine zg mze, kyden 1,5 Km uzaklkta, Milet Tiyatrosunun yaknndadr. Antik Milet kenti alannda bulunan mze 1973 ylnda kurulmutur. 1979 ylnda ziyarete almtr. 2000 ylna kadar tehire ak olan mzede Milet, Didim,Priene kazlarnda bulunan ve satn alma yoluyla kazandrlan eserler tehir edilmekteydi. Bu eserler ak ve kapal olmak zere iki ana tehirde sergilenmekteydi. Kapal tehir olarak adlandrlan tehir dzeni mze binas iinde yer alan Mavi Salon, Kk Salon ve Orta Salonda bulunmaktayd. Mzenin tehire ak olduu dnemde, bu salonlarda kronolojik srayla fosiller, keramikler, geometrik dnem eserleri, taban mzaikleri, anphoralar, tiyatro masklar, kandiller, maden eserleri, cam eserler, heykelcikler,altn eserler ve eitli dnemlere ait sikkeler tehir edilmekteydi. Ancak 2000 Yl Kasm ay iinde Bakanlk Oluru ile Milet Mzesi tehire kapatlmtr. Kapal tehirde ki eserler toplanm olup, ak tehir olarak adlandrlan ve Mze bahesinde bulunan eserler halen sergilenmektedir. Mze bahesinde sergilenen bu eserler, arslan heykelleri,kabartmal mimari paralar, yaztlar, stn balklar, lahitler ve byk heykellerden oluur. Milet Mzesinin kapal olan tehirinin yeniden almas konusunda almalar srdrlmektedir.

Resim 14: Milet Mzesinde bir potre -Aphrodisisas Mzesi :

Karacasu ilesi, Aphrodisias antik kenti iinde bulunmaktadr. 1979 ylnda ziyarete alan mzede Aphrodisias kazlarndan elde edilen arkeolojik buluntular sergilenmektedir. M..4000 den itibaren yapld anlalan eserler sekiz ayr salonda yer almakta olup, Aphrodit salonu,Panthesilaia salonu,kk eserler salonu, melpomeme salonu (i avlu ve bahe ak salon) dur . ayrca bu salonlarn dnda bahede bulunan birok eserler bulunmaktadr.

94

Resim 15: Aphrodisisas Mzesi

YRK LE EFE MZES:

Aydn ili, Yenipazar lesi, ar Mahallesi, Yrk Ali Caddesi zerinde bulunmaktadr. Yrk Ali Efe, Aydn, Sultanhisar ilesinin Kavakl Kynde 1895 ylnda domutur. 23 yanda 57.tmen komutan Albay efik Beyin daveti zerine Kurtulu Savana katlr. inede dmana kar ilk Kuva-i Milliye cephesini kurar. Milli Mcadelede Milli Aydn Cephesi Komutan olarak gsterdii saysz baarlardan sonra, 1924de zmire yerleir. Burada tramvayn altnda kalr ve iki baca da kesilir. 1928 ylnda yaanan bu olaydan sonra Yenipazara yerleerek,rr abrikas iletir. Fabrika jeneratr ile evlere ve Yenipazara elektrik verir. Geirdii kaza sonucu hareketsiz yaam saln bozar ve eker hastalna yakalanr. Tedavi olmak zere gittii Bursada 23.09.1951 ylnda yaamn yitirir. Yrk Ali Efenin Varislerinin giriimleri ile yaad ev Mze yaplmak zere 1999 ylnda Kltr Bakanlna balanr. Yanm ve harap durumda bulunan evin restorasyon, tehir ve tanzim almalar Kltr Bakanl tarafndan tamamlanp Yrk Ali Efe Evi Mzesi olarak 08.06.2001 tarihinde hizmete alr. Varisleri tarafndan hibe edilen Yrk Ali Efenin ahsi eyalarnn yan sra, bir ksm ba, bir ksm da satn alma yoluyla kazandrlan eyalar bu mze evde sergilenmektedir. ki katl olan evde st katta yatak odalar ve kitaplk, alt katta ise yaam odalar yer almaktadr. Binann bitiiinde bulunan mtemilat ksm ise tehir salonlar ve sergi salonu olarak dzenlenmitir. Yrk Ali Efe, fotoraflar ile evin ierisinde yerini almtr. Zamannda rr fabrikas olarak kullanlan ve bahe ev ile ayn bahe ierisinde yer alan mekan ise kafeterya olarak dzenlenmitir. Bahe giriinde Heykeltra Prof.Dr.Tankut ktem tarafndan yaplan Yrk Ali Efe ve kzan heykeli, Bakanlar Kurulu Kararyla buraya nakledilen mezar yer almaktadr. Seluklu ve Osmanl Dnemine Ait Eserler : - Camiler : Trkler Anadolunun bu kesimini ele geirdikten sonra dini eserler ile ssleyerek sanata dounun geleneklerini katmlardr. Aydnda Seluklu ve Beylikler dneminde yaplan dini eserler yangn ve deprem tahribiyle ortadan kalkmtr. Bu gne dek varln, onarlmak suretiyle ayakta tutan camiler, 16, Ve 17, Yzyllara aittir. Gnmzde Aydn ilinde bir hayli cami bulunmakta ise de bunlardan ancak bir ksm mimari ve tarihi deerleri bakmndan nemlidir. Bunlar ;
95

VEYS PAA CAM : Aydn Merkez Veysipaa Mahallesindedir. 1568de Msr Beylerbeyi veys Paa tarafndan yaptrlmtr. Tek kubbeli,kare planl, son cemaat yerli ve tek minareli bir camidir. HASAN ELEB CAM(ESK-YEN CAM): Aydn Merkez Hasan Efendi Mahallesindedir. Msr Beylerbeyi veys Paannn kardei Hasan Celebi tarafndan 1568-1585 yllar arasnda yaptrlm olmaldr. Kesme tatan, kare planl, kubbeli, son cemaat yerli, tek minareli bir camidir. RAMAZAN PAA CAM: Aydn Merkez Ramazan Paa Mahallesindedir. Beylerbeyi Ramazan Paa tarafndan yaptrlmtr.16. yzyl eseridir. Kare planl, tek kubbeli,son cemaat yerli, tek minareli bir camidir. Kubbesi 1899 depreminde ykldndan 1901 ylnda Ske ar Camii kubbesi benzeri olarak yeniden yaplmtr. AHMET PAA CAM (AA ARASI CAM): Aydn Merkez Gzelhisar Mahallesi, Menderes Bulvar zerindedir. 1759 da Ahmet emsi Paa tarafndan yaptrlmtr. Minaresi krmz tuladan olmas nedeniyle Krmz Minareli Camii olarak da tannr. SLEYMAN BEY CAM: Aydn Merkez stasyon alanndadr.1683 de Hac Sleyman Bey tarafndan yaptrlmtr. Klasik Osmanl mimarisinin tipik bir rneidir. Kubbe ileri ge dnemlerin kalem iiyle ssldr. CHANOLU CAM VE KLLYES: Aydn Merkez Kprl Mahallesindedir. Mderris Cihanolu Abdlaziz tarafndan 1756 da yaptrlmtr. Trk-Barok mimarisinin taradaki en nemli rneidir. Medrese, ekil, hamam ve emesiyle bir klliye durumundadr. ESK-YEN CAM: Nazilli Merkez Dumlupnar Mahallesindedir. Yapm tarihi ve yaptran bilinmemektedir. Camide antik bir lahitten bozma eme vardr. AA CAM: Nazilli Merkez, Dumlupnar Mahallesindedir.18.Yzylda Yahya Paa yaptrmtr. LYAS AA CAM (KOCA, ARI CAM):Ske Merkezde bulunan caminin yapm tarihi belli deildir ve ok ykk bir dudurmdayken 1821 de Ske mtesellimi lyaszade lyas Aa tarafndan yeniden yaptrlmtr. Kare planl, kubbeli, son cemaat yerli, tek minareli Barok slupta bir camidir. HACI ZYA BEY CAM: Ske Merkez Yeni Cami Mahallesindedir. 1895 de Ske erafndan Hac Ziya Bey tarafndan yaptrlmtr. Eklektik slupta bir yapdr. KALE CAM: Kuadas Merkez ar iindedir. 1618 ylnda Sadrazam kz Mehmet Paa tarafndan yaptrlmtr. Giri kap kanatlar geometrik gemeli ve sedef kakmaldr. Son cemaat yeri sonradan eklenmitir. Bitiiinde lyas Aa ktphanesi yer almaktadr. ARI CAM VE EMES: Kuyucak Merkez ar iindedir. 19.Yzylda yapld sanlan caminin yaptran hakknda bilgi yoktur. emenin Aydn Valisi Yakub Paa tarafndan 1836-1837 yllarnda yaptrldn kitabesinden reniyoruz. HALL AA CAM (ARI CAM): Karacasu Merkez ar iindedir. Dikdrtgen planl,ahap atl,kiremit rtldr. emesi Hac Mustafa Bey tarafndan 1591-1592 yllar arasnda yaptrlmtr. AHMET GAZ CAM: ine ilesi Eski ine Kyndedir. 1308 ylnda Menteeoullar Ahmet Gazi tarafndan yaptrlmtr. Ssl mihrab ve aa oyma minberi grlmeye deer tek kubbeli bir camidir.
96

LYAZ BEY CAM: Didim lesi Balat Ky,Miletos ren yeri zerindedir. Mentee olu lyas Bey tarafndan 1404 de yaptrlm, tek kubbeli,kare planl, tek minareli, Beylikler devrinin en gzel camisidir. Kervansaraylar ve Hanlar : - Mehmet Paa Kervansaray ; Kuadas skelesinin karsnda bir kale grnmnde olan kz Mehmet Paa Kervansaray 1618 ylnda kz adyla anlan Sadrazam Mehmet Paa tarafndan yaptrlmtr. - Osmanolu Han; Osmanllarn Zincirli Han dedikleri bu han, Hasuh Paann Aydn Muhassal bulunduu srada (1699-1707) yllarnda yaptrlmtr, Aydn kent merkezindedir. -Aydnllarn Zincirli Han dedikleri han, Nasuh Paann 1708 ylnda yaptrd klliyenin bir birimidir. Hann batsnda mescid ,hamam ve medresesi yer almaktadr Kaleler : - Arpaz Kalesi ; Arpaz (Arpad) Kalesi, Dou Anadoludan Menderes Ovasna gelen Trkler tarafndan kurulmutur, Nazilli ilesine bal Esen kyde bulunmaktadr. - Krteke Kalesi ; Bozdoan ilesine bal Krteke ky ile rencik ky arasnda doal bir tepenin zerindedir. - Cincin Kalesi ; Koarl ilesinin ayn ad tayan kydedir. 18,yy,da Aydn yresine hakim olan Cihanoullar kolundan Cin Bey tarafndan yaptrlmtr. - Kkada (Gvercin Ada) ;1834 ylnda Osmanllarn eline geen Kkadadaki kale, Mora syan srasnda adalardan gelecek saldrlara ve ayrca korsanlara kar savunma kalesi olarak kullanlmtr. . Kprler: Aydn ehrinde Tabakhane deresi zerindeki avu Kprs (18.yzyl) 2004 ylnda restorasyon yaplarak yaya trafiine kapatlmtr. Tahirpaa kprs ise halen ayaktadr. Ske, Sazlkydeki Takpr 16. Yzylda Ramazanpaa tarafndan yaptrlmtr. Hamamlar : - Cemal Bey Hamam ; Aydn Kprl Mahallesinde bulunan hamam, 1764 ylnda Cemal Bey tarafndan yaptrlmtr. - Gmrk n (ifte) Hamam ; Aydnda Veysi Paa Mahallesinde ilgin 16, Yy, Osmanl resmi hamam yapsdr. Kimin tarafndan yaptrld bilinmemektedir. - Kale i Hamam; Kuadas ilesindeki Kale ii Camii ve Kervansarayla ayn zamanda yaptrlmtr. - Hac Veli Hamam ; 1727de Karacasu Yaylal Mahallesinde yaptrlmtr. ALABANDA ALNDA AMYZON ANTOCHEA APHRODSAS DIDYMA GERGA MAGNESA MASTAURA MLETHOS MYUS NEOPOLS NYSA ORTASHA PANIONON PHYGELA ine ilesinin 15 Km batsnda Karpuzlu ilesi Koarl ilesi Akmescit Ky Kuyucak ilesi Baaran ky Karacasu ilesi Geyre ky Yenihisar ilesi Eski inenin 7 Km gneyinde Ortaklar buca Tekin ky Nazilli ilesi Bozyurt ky Didim ilesi Balat ky Bafa Gl Kysnda Avar Ky Kuadas ilesi Sultanhisar ilesinin 3 Km kuzeyi Yenipazar ilesinin 5 Km dousunda Kuadas ilesi Davutlar ky Kuadas ilesi Kutur Tatil Ky
97

PRENE TRALLES

Didim ilesi Gllbahe Kasabas Aydn ili 1 Km kuzeyi

Yresel Trenler : - Zeybeklie Gei Trenleri Kzanlar belli kurallar erevesinde zeybeklie geerler.Yaplan trende halka olma, ok nemlidir. Yalnzca zeybek aday kzan ayakta durur, yataann eker, kez perek efenin nnde diz ker. Bu and ime bitince, efe kalkp defne (tenhal) aacnn yannda durur. Zeybekler evresine toplanrlar. Efe zeybek adaynn yataann defne (tenhal)aacna saplar; zeybek aday kzan, efesine sadk kalacana and ierek yedi kez yataannn altndan geer. Ardsra tm zeybekler de geerler. Efe yeni zeybein alnn, yeni zeybek de efesinin elini per. Efe, yataan defne (tenhal) aacndan ekip yeni zeybee verir. Bylece kzan artk zeybek olmutur.

Resim 16: Aydnda Dn alay - Nian ; kz evine ilk gidite kz evi sz kesimi iin zaman ister. kinci gidite sz kesilir. Kz evinden sz mendili istenir. Kz taraf sz kesiminde genellikle isteklerini belirtir. (30-40 ift ayakkab 20-30 kg lokum birka bei birlik-birka bilezik, kpe ve ev.) sz mendili alnp kz evinden ayrlrken birlikte gelenlerede birer mendil verilir. Sz kesiminden ksa bir zaman sonra olan evide kza kk bir nian gnderir. Daha sonraki byk nianda sz kesiminde istenenler kz evine gtrlr. Kz evide olana deiik hediyelerle birlikte baklava, etli pilav gnderir. - Dn ; Dn genellikle 4 gn srer. Birinci gn bayrak dikme, ikinci gn kna, nc gn gelin alma, drdnc gn duvak gndr. Gelin olan evinin nne gelince attan yada tattan inmeden damat cebinden kard para, eker, buday, pirin karmn serperek gelini indirir. Yats namaz klndktan sonra imam nikah kylr. Dualar okunur. Damadn srt yumruklanarak gerdee sokulur.
98

- Hdrellez : 6 Mays gn Hdrellezdir. Bir gn nceden gen kzlar, gelinler toplanr. Belli bir dme yada iaretli kk eya mlee konur, mlek gl aacnn dibine gmlr. Hdrellez gn erkenden kalklr, temizlik yaplr. Bir suyun bana gidip dilek dilenir. Eski hasrlar yaklarak stnden atlanr. Akamdan hazrlanan, mlek karlr, iersinden ekilen iaretli eya iin yazl yada szl maniler okunur sahibine verilir. - Gencer : Aydnn ile ve bucaklarnda dini bayramlarn 2. Gnne Gencer denir. Gencer gn daha ok arya kmayan gen kz ve kadnlarn ile ya da bucak merkezlerine gelip gezmesi, al veri etmesi iin dzenlenmi bir gndr. Tekerlemeler : Gag var gagck var Gagdan gagya fark var Gag olur barnak olur Gag olur drnak gibi Germenciin gagsnnan Ortaklarn gagsnn arasnda Orta barnak gadar fark var Olum Amat Armudun dalnda heybe var Heybenin gznde torba var Torbann iinde kn var knn iinde tarhana orbas var Alp gelive de yiyelim

- Halk Oyunlar
Zeybek oyunlarmzn en zengin blgelerinden biri olan Aydn oyunlar, kahramanlk, yiitlik ve kendine gveni sembolize eder. Aydn ili geleneksel halkoyunlar ynnden dier Ege illeri gibi "Zeybek Oyunlar" blgesinde yer alr. Zeybek oyunlarnn ou erkeklerce oynanr. eitli blgelerde karma da oynanabilmektedir. Zeybek oyunlarnda figr olarak kartallarn konduktan sonraki ve kalklar srasndaki sekileri simgelenmektedir. Zeybek oyunlar alglara gre de deimektedir. Ancak daha ok davul-zurna, saz-balama eliinde oynanr. Erkek; Aydn Zeybei, Harmandal Zeybei, Eski Tavas Zeybei, Ortaklar Zeybei oynar, Kadn; Harmandal Zeybei, Mula Zeybei, Fatma Gelin, nce Mehmet oyunlarn oynar. - AydnTrkleri: Altan Gven - u Dalmann Dan Duman Brd Sekin Tutu - Emirim Suya Gider Mustafa zcan - Denizlerin Kumuyum ElSanatlar: Dokuma: Giyim kuamda kullanlan dokumalar sanayileme sonucu nemini yitirmise de yrenin el dokumas hal, kilim ve heybeler kendilerine zg nak ve renkleriyle nldr. Sumak teknii ile dokunan Yrk uvallar da yreye zg zellikler tar. Aydnda srdrlmekte olan geleneksel bir dokuma rnei de her trl iklim koullarna elverili olan kl adr rts yapmdr. Aydnda yaygn bir el sanat da aa iiliidir. Azlktan beie, biblodan ocuk oyuncana kadar ok eitli aa ileri yaplr. Trkmen ve Yrk beikleri gzel motifleri ile dikkati eker.

ne Oyas:
Dnya literatrnde Trk Danteli olarak bilinen ine oyalarnn ok eskilere dayanan bir gemii bulunur. Baz kaynaklar, ine oyalar ile yaplan rglerin XII. Yzylda Anadoludan Balkanlara oradan talya yolu ile Avrupaya yayld belirtmektedir. Oya, sslenmek ve sslemek ayrca tadklar mesajlarla bir iletiim arac olarak da kullanlan ve
99

teknii rg olan bir el sanat olarak tanmlanr. Gnmzde geleneksel kullanm alanlarnn yan sra kadn giyim aksesuarlarnda da kullanlr. Kk inelerle yaplan ine oyalarnn malzemesi genellikle ipektir.

G.1.3. Giyim Kuam:

Hzl Kentleme ve modern yaant eilimleri nedeniyle Aydn yresi geleneksel giysileri ounlukla krsal yerleim birimlerinde grlmektedir Fakat eitli kutlamalarda ve festivallerde ve zel gnlerde geleneksel giysileri grmek mmkndr. Yrkler ve Trkmenler giysilerin ok ssl, renkli ve gz alc olmasna zen gsterirler. Bartsnden takkeye, brmck gmlee, uhadan ilemeli cepken alvara, etee dek pek ok giyim eyasnn el dokumas olmas ayr bir nem tar. Giyimlerin vazgeilmez paralar olan naklar, oyalar, ilemeler, sim ilemeler deiik zellikler tar. Efe giyimi Aydn yresinin simgesidir. Efeler pskll fes, yemeni, zbn, camadan, cepken ve alvar giyerler. Beldeki rme kuak al ve deri silahlk ve baldrdaki tozluk giyimi tamamlar.

Resim 17: Efe Giysisi Giysiler : - Efe Giysisi ; Efeler Diyar Aydnda efelerin giysilerinde, sanki doann renkleri tek tek efenin giysisindedir, iekler doadan koparlp kefyesine taklm gibidir. Efelerin kulland giysiler unlardr; Brk, koza, pou, oyal yemeni, ten gmlei, zbn veya mintan, camadan, cepken, potur (d donu), kuak, dimiden don, aba, kepenek, tozluk, izme, balk (oyal fes). Efeler son derece ilgin giysi ve aksesuarlara sahiptirler. Bu giysiler gnmzde folklorik amalarla korunmakta ve kullanlmaktadr. Efeler balarna uhadan yaplma nar iei renginde ilemeli, balk giyerler. Zeybeklerin giydiine kabalak denir. Bu fesler uzun ve kalpszdr.Her ikisi de bu balklarn zerlerine ine oyas bezemeli kefiye sararlar; pskller ise arkadan sarkar. Efeler ve zeybekler plak etlerine, boyun ve kol azlar ine oyas ilemeli, krem renginde, ilik denilen Brmckleri giyerler. Bu iliin zerine Mintan denilen, krmz ya da mor zerine beyaz izgili, ipekten dokunmu bir stlk giyilir. Mintann alt boyu efe ya da zeybein gs altna kadardr. Olduka ksa olan bu stln yaka dmesi efeler tarafndan srekli ak braklr. Zeybeklerinki ise kapaldr. Mintann zerine ise cepken giyilir. Bu cepkenler apraz dmelidirler. Yazn ise yelek trnde delme dediimiz giysi kullanlr. Delme de cepken gibi apraz dmelidir. -Yerli Halkn Giyinii : Kadnlar, kahverengi-beyaz kareli stlk denilen rt, iinde eki denilen boncuk ilemeli bir tlbent, siyah beli bzgl etek ve bluz yerine giyilen lik denen giysiler gze arpar, Ayrca, kentin kylerinde etek yerine giyilen Marul alvar denilen paalar bol bzgl i giysileri vardr. Erkekler, kylk yerlerde kasket klot pantolon, Mintan denilen yakasz gmlek giyerler.
100

lin Gelenek ve Grenekleri Bakmndan Ayrc zellikleri Aydn her yl k aylarnda dzenlenen deve greleri, halk oyunlar (zeybek oyunlar), efelik kltr, asker uurlama, incir (Germencik, ncirliova), erik (Umurlu), ilek , portakal (Sultanhisar), pamuk (Ske) festivalleri, kei klndan dokumaclk (Bozdoan), el sanatlar ( ine oyas, nak, simli ilemeler, havut deve sslemecilii-semercilik, Trkmen ve Yrk kilimleri, heybeleri ) ile nldr. G.2. Turizm eitleri limizin Kuadas ilesine bal Gzelaml, Davutlar ile Didim lesine bal Akbk Beldesinde deniz turizmi yaplmaktadr, iklim uygunluu gz nnde bulundurulursa yln son aylarna kadar devam etmektedir. Ancak deniz turizmi yannda limizde salk, kltrel, dinsel ve sportif amal turizm de yaplmaktadr (golf ve su sporlar gibi). Bunun yannda kamp, da, avclk gibi dier alternatif turizm eitleri gn getike gelimektedir. Sportif Turizm Aydn ilinde su sporlar ve denizde yaplan sporlardan; yzme, dalma, yelken, srf, su parat ve su kaya ile ayrca dalarak zpknla veya kydan-tekneden olta ile balk avcl da yaplmaktadr. Bu sporlardan yzme, srf, su kaya ve parat ile bunlarn dnda deniz bisikleti, muz kayak gibi rekreaktif amal faaliyetler daha ok yerleimlerin, hatta turistik tesislerin, ya da halkn youn olarak kulland plajlarn bulunduu koylarda daha ok yaplmaktadr. Su alt dalma konusunda zel dalma alanlar saptanmakta ve gruplar halinde bu alanlara turlar dzenlenerek, izlemek amacyla denetimli dallar yaplmaktadr. Bunun iin eski batk gemi, anfora ya da fok bal, mercan kayalklar gibi doal zellikler tayan alanlar bulunmaktadr. G.1.4. Turistik Altyap

Turizm yatrm belgeli ve turizm iletme belgeli tesislerin ilelere gre dalmnda en fazla pay Kuadas ve Didim ileleri almaktadr. l genelinde yaklak 150 000i bulan yatak kapasitesi
mevcuttur. lin turizm potansiyeli deniz, termal, genlik, kltr ve sanat, ekoturizm trleri eklinde sralanabilir.

Tablo G 2: 2009 yl Cins ve Trlerine Gre Konaklama Tesisleri TR Turizm Yatrm Belgesi Tesis Sa, Oda Sa, Yatak Sa, 5 1355 3504 6 1019 2379 3 214 428 3 175 542 Turizm letme Belgeli Tesis Sa, Oda Sa, YatSak Sa, 9 2803 5968 27 3533 7200 13 897 1981 17 526 1067

5 Yldz 4 Yldz OTEL 3 Yldz 2 Yldz 1 Yldz MOTEL 1,Snf ---------2,Snf ---------TATL KY 1,Snf 2 402 804 2,Snf PANSYON Turistik --------zel ---------KAMPNG ----------ZEL BELGEL Kaynak: Aydn l Kltr ve Turizm Mdrl, 2009.
101

3 5

136 70

340 133

G.1.5. Turist Says Tablo G 3: Son be Ylda Kuadas na Gelen Turist Says Kuadas Deniz Hudut 2005 2006 Kapsndan Giri k Yapanlar Giri 42571 32560 k 42807 33812 Gn Birlik 303998 377357 Kaynak: l Kltr ve Turizm Mdrl, 2009 2007 2008 2009

45788 47252 475152

54.743 54.073 550.171

45417 47982 571.962

Tablo G 4: 2009 Yl erisinde Mze ve ren Yerlerimizi Ziyaret Eden (Yerli ve Yabanc) Turist Says Gezilen Yer Ad Turist Says (Kii) 137.677 Afrodisias Mzesi
Karacasu Etnorafya Mzesi

Milet Mzesi Yrk ali Efe Mzesi Aydn Mzesi Toplam Afrodisias renyeri Nysa renyeri Alinda renyeri Alabanda renyeri Magnesia renyeri Milet renyeri Priene renyeri Didim Apollon renyeri Toplam GENEL TOPLAM Tablo G 5: Tesislerin Yllara gre Doluluk Oranlar
YILLAR DOLULUK ORANI

8.134 Kapal 8.583 8.897 25.751,677 5.146 932 429 7.313 105.087 37.347 156.985 26.064.916

2005 2006 2007 2008 2009

% 50,66 % 50,25 % 44,66 % 48,41 % 46,86

G.1.6.

Turizm Ekonomisi

Kuadas ve Didim ilelerine gelen turistlerin buralarda yapm olduu al-veriler en byk dviz kaynadr. Yre halknn en byk i imkan, tamamen turizm sezonuna baldr. Ayrntl olarak
102

belirttiimizde, gelir kaynaklar; konaklama, yat turizmi, elence yerleri, doa sporlar ile ilgili turlar eklinde sralanabilir. G.1.7. Turizm - evre Ilikisi

Turizm sezonunda nfus art gsteren sahil ilelerinde, bu nfus artna paralel olarak byk lde kirlenme gzlenmektedir. Turistik otel, motel, pansiyon ve tatil kylerinin yaknnda faaliyette bulunan mzikli elence yerlerinden kaynaklanan grltnn gerek yksek seviyede olmas gerekse ge vakitlere kadar srmesi bu tr konaklama yerlerinde kalan turistlerin rahatsz olmalarna neden olmaktadr. Ayrca, yine nfus artna paralel olarak artan kat-sv atklar, altyaplarn yetersiz olmas sebebiyle, doal evreyi etkilemektedir. zellikle Kuadas ve Didim lelerimiz bata olmak zere yaanmakta olan evre sorunlar zerinde nemle durulmakta baz Mahalli Projeler uygulanmaktadr. KUATAK Atk Su Projesi ile Kuadas, Davutlar, Gzelaml Belediyeleri ni kapsayan ime suyu, kanalizasyon, artma, p toplama ve imhas almalar 1996 ylndan itibaren yatrm programnda iz bedel denei ile yer almtr. Didim lesi evre Koruma Projesi kapsamnda yer alan kanalizasyon iinden ayr olarak kat ve sv atk artma tesisi, ime suyu temini iin proje almalarnn balatlmas kararlatrlmtr. Bu amala bahsedilen proje tamamlanm olup, Evsel atk su Artma Sistemi ksmen devreye alnmtr. Kaynaklar - l evre ve Orman Mdrl, DKMP ube Mdrl verileri ,2010 - l Kltr ve Turizm Mdrl,2009

H. TARIM VE HAYVANCILIK
H.1. Genel Tarmsal Yaps Aydn li; klim, toprak yaps itibari ile blgemiz ve lkemiz tarmnda arl olan bir ldir. lin toplam 831,900 halk alan iinde 395,494 ha (%48) kltr arazisi mevcuttur. Blgemizdeki arazi dalm Tablo H.1de verilmitir.
Tablo H 1: Aydn li Arazi Dalm

Arazi Kullanm ekli Alan (Ha) Kltr Arazileri 395.494 ayr / Mera 25.370 Ormanlar 319.177 Gl ve Bataklk 14.271 Tarm D 77.588 TOPLAM 831.900 Kaynak: l Tarm Mdrl, 2010 H.2. Tarmsal retim
Tablo H 2: Aydn li Kltr Arazilerinin Kullanm

% 48 3 38 2 9 100

Kltr Arazilerinin Kullanm Zeytinlik ve Meyvelikler Turungiller Ba

Alan ( Ha.) 203.112 5.418 1.907

103

Kltr Arazisine TOPLAM Oran ALANDA (%) (%) 51,0 24,5 1,3 0,7 0,5 0,3

Tahllar 63.312 16 Endstri Bitkileri 51.091 13 Yem Bitkileri 34.182 8,5 Sebze Alanlar 10.669 2,7 Dier Alanlar 25.803 7 TOPLAM 395.494 100 Kaynak: Aydn l Tarm Mdrl, 2010 tahmini (kesinlememi) veriler. H.2.1. Bitkisel retim H.2.1.1. Tarla Bitkileri H.2.1.1.1. Budaygiller
Tablo H 3: Aydn li 2010 Yl Budaygiller Ekim Alan ve retim Miktarlar.

7,6 6,2 4,3 1,3 3,1 48

Sra No

rn Ad

Ekim Alan (ha)

1 Buday 30.857 2 Arpa 12.038 3 avdar 1.422 4 Yulaf 1.343 Kaynak: l Tarm Mdrl, 2010* Kesinlememi verilerdir H.2.1.1.2. Yem Bitkileri
Tablo H 4: Aydn li 2010 Yl Yem Bitkileri Ekim Alan ve retim Miktarlar

retim (Ton) 140.790 32.327 2.579 3.214

Sra No rn Ad Ekim Alan (ha) retim (Ton) 1 Yonca 9.957 278.457* 2 Fi 5.895 108.984 3 Sorgum 47 1.061 4 Hayvan Pancar 1.530 72.727 Kaynak: l Tarm Mdrl, 2010 tahmini (Kesinlememi) verilerdir. (* yeil ot verimi) H.2.1.1.3. Endstriyel Bitkiler
Tablo H 5:Aydn li 2010 Yl Endstri Bitkileri Ekim Alan ve retim Miktarlar

Sra No 1 2 3 4 5 6 7 8

rn Ad Pamuk Ttn Msr (Dane) Msr (Hasl) Ayiei Susam Patates Yer Fst

Ekim Alan (ha) 46.706 4.044 23.318 207 23.251 159 297 1.579

retim (Ton) 213.812 2.345 297.468 3.235 6.589 144 7324 6.121

Kaynak: l Tarm Mdrl, 2010 * tahmini (kesinlememi) verilerdir Harita H 1:limiz topraklarnn rnlere gre dalm

104

Kaynak: Aydn l Tarm Mdrl, 2002 H.2.1.1.4. Ss Bitkileri limizde peyzaj dzenlemelerinde kullanlmak zere kk apl ss bitkileri yetitiricilii yapan iletmeler bulunmaktadr. Bunlar dnda ayrca limizde bulunan Adnan Menderes niversitesi Ziraat Fakltesi bnyesinde de ss bitkisi fideleri yetitirilmekte ve peyzaj dzenlemelerinde buradan karlanmaktadr. Ayrca, Belediye Bakanl ve Orman letme Mdrl bnyesinde de ss bitkisi fideleri yetitirilmektedir. H.2.1.2. Bahe Bitkileri H.2.1.2.1. Meyve retimi Tablo H 6: Aydn li 2010 Yl Tahmini (kesin olmayan) Meyvecilik retimi
Sra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 rn Ad Armut Ayva Elma Mumula Yenidnya Erik Kays Kiraz eftali Vine Zerdali Antep Fst Ceviz Badem Kestane ilek (rt alt dahil) ncir ( Ya ) Nar Meyve Veren Says (adet) Aa retim (Ton) 299.492 61.259 696.163 9.760 6.673 276.799 37.290 137.177 547.189 151.25 8.570 216.320 130.290 81.871 611.125 8.347 Dekar 5.929.372 350.050 105 5.358 1.652 23.878 117 119 10.792 1293 2475 20.531 327 206 412 3.984 1.346 18.605 29.841 172.114 8.430

19 20 21

Trabzon Hurmas zm Zeytin

2.388 19.061 Dekar 21.084.568 Toplam retim Sofralk Ayrlan Yalk Ayrlan

73 18.488 238.118 73.874 164.244 1.497 44.510 28.743 446 504

22 23 24 25 26

Limon Portakal Mandalina Turun Altntop

43.885 879.004 787.348 15.771 20.450

Kaynak: Aydn l Tarm Mdrl, 2010 Tahmini (Kesinlememi) veriler

H.2.1.2.2. Sebze retimi

Tablo H 7: Aydn li 2008-2009-2010 Yl Sebzecilik Ekim Alanlar ve retim Miktarlar

2008 rn

2009 retim (ton) 6529 401 1132 251 816 3244 3809 5405 3667 148 45 43 2500 267 5249 12498 2631 88965 26402 1081 1240 68690 17170 2257 1281 1766 2019 745 191 3972 7220

2010 Alan (ha) 195 29 71 12 48 169 348 178 289 20 7 6 109 15 264 420 358 2558 1142 50 37 1521 720 257 157 198 164 91 16 189 385 retim (ton) 7516 601 1097 238 808 3636 3722 5544 3766 147 50 36 2279 267 5224 12485 2473 89393 25450 992 1145 55367 16104 2482 1227 1905 1836 764 192 3813 7816

Alan retim Alan (ha) (ton) (ha) Lahana (beyaz) 169 6.381 174 Lahana (Krmz) 18 371 19 Kereviz (sap) 76 1.149 74 Kereviz (kk) 10 177 13 Marul (Kvrck) 55 955 49 Marul (Gbekli) 156 3.278 156 Ispanak 374 4.000 362 Prasa 176 5.393 174 Enginar 197 2.604 295 Maydanoz 21 154 20 Roka 8 47 7 Tere 8 42 8 Kabak(sakz) 119 2.643 116 Kabak(bal) 13 197 15 Hyar 276 5.870 264 Patlcan 435 13.024 416 Bamya 374 2.489 386 Domates 2400 131.069 2285 Biber(sivri,arlist) 1.179 27.199 1150 Biber(dolmalk) 57 1.125 54 Biber(salalk) 39 1.190 42 Karpuz 1.692 69.050 1688 Kavun 727 15.899 763 Fasulye(taze) 265 2.515 254 Brlce 248 1.435 164 Bezelye 219 .1.712 220 Bakla 184 1.998 183 Barbunya 82 635 91 Sarmsak 15 190 15 Soan 193 3.801 197 Karnabahar 289 6.197 357 Kaynak:l Tarm Mdrl, 2010 Tahmini (Kesinlememi) veriler 106

H.2.2. Hayvansal retim H.2.2.1. Bykba Hayvanclk lkemizin polikltr tarm yaplan blgemizde hayvanclk olduka yaygndr. 2010 yl verilerine gre Aydn ilinin byk ba hayvan varl 293.071 batr.
Tablo H 8: Aydn li Sr Varl

Safkan Melez Yerli Toplam 2001 50.526 88.146 50.676 189.348 2002 54.745 83.560 52.721 191.026 2003 59.581 87.498 56.984 204.063 2004 74,801 95,965 69,727 240,493 2005 117,477 86,810 78,665 282,952 2006 123,508 76,424 70,912 270,844 2007 184.881 48.942 44.340 278.163 2008 200.839 53.574 37.250 291.663 2009 190 192 52 967 40 835 283 994 2010 218.312 36.710 38.049 293.071 Kaynak:l Tarm Mdrl, 2010 Tahmini (kesinlememi) veriler Suni tohumlama faaliyetleri; bata Trakya olmak zere Ege blgesinde bu faaliyetlerin zelletirilmesi ve l Mdrlklerinin sadece denetim ve kontrol yapmas istenmi, bu balamda 2000 ylnda balatlan zelletirme almalar tam olarak 2002 ylnda bitirilmitir. Suni tohumlama almalar erevesinde kontrol denetim ve suni tohumlama destekleme almalar devam etmektedir. limizde 176 serbest Veteriner Hekim ve 9 Veteriner Salk Teknisyeni olmak zere toplam 185 kii suni tohumlamam faaliyetinde bulunmaktadr.
Tablo H 9: Aydn linde Uygulanan Suni Tohumlama Miktar ve Alnan Neticeler

YILLAR Yaplan suni tohumlama miktar (adet) 2005 55,676 2006 75,321 2007 95.016 2008 87.752 2009 90.073 2010 118.831 Kaynak:l Tarm Mdrl 2010 Tahmini (kesinlememi) veriler H.2.2.2. Kkba Hayvanclk

Tablo H 10: Aydn li 2007-2010 Yllar Kkba Hayvan Varl

Koyun YILLAR 2007 2008 2009 Yerli - Dier 116.789 112.588 105 401 Merinos 2.164 1.992 1 847
107

Toplam Koyun

ToplamKl Keisi Says 58.109 54.192 37 339

118.953 114.580 107 248

2010 118.242 2.386 118.628 Kaynak:l Tarm Mdrl, 2010 Tahmini (kesinlememi) veriler. H.2.2.3. Kmes Hayvancl (Kanatl retim)
Tablo H 11: Aydn li 2007-2010 Yllar Mevcut Kmes Hayvanlar ve Yumurta retimi

60.092

Tavuk Saylar Yl Broiler (Ad.) 2.692.350 Yumurtac (Ad.) 809.776 Hindi (Ad.) 5.797 rdek (Ad.) 4.197 Tavuk Kaz Yumurtas (Adet) (Adet) 5.797 141.908.200 160.312.840 156 343 694 164.275.077

2007

2008 4.108.723 687.732 3.768 2.983 1.937 2009 1 671 870 679 383 5 152 2 957 2 306 2010 2.145.098 673.642 5.035 3.118 2.281 Kaynak:l Tarm Mdrl, 2010 Tahmini (kesinlememi) veriler. H.2.2.4. Su rnleri
Tablo H 12: Aydn li, Su rnleri statistii (Avclk ve Yetitiricilik)

retim Miktar (Ton) stihsal Edilen 2009 2010 Deniz Balklar 2723 9286 Dier Deniz rnleri 206 509 Tatl Su rnleri 19 35 Kltr Balklar 2978 1471 Toplam 5928 11303 Kaynak:l Tarm Mdrl 2009-2010 H.2.2.5. Krk Hayvancl limizde, krk hayvancl yaplmamaktadr.

H.2.2.6. Arclk ve Ipek Bcei Yetitiricilii

Tablo H 13: Aydn li Arclk ve rnleri

Ar Kovanlar Eski Usul Kovan Says 2004 2005 2006 925 850 990 Yeni usul Kovan Says 113.805 130.613 160.480
108

rnler Bal (Kg) 2.111.737 2.857.808 3.547.480 Bal Mumu (Kg) 70.245 92.454 89.724

Ar Besleyen Ky Says 316 314 293

2007 2008 2009 2010

931

154.648

2.208.412

107.036

247

1.105 161.539 3.348.131 163.334 271 869 325.342 3.527.099 142.758 257 602 185.939 2.849.246 143.015 266 Kaynak: l Tarm Mdrl, 2010 Tahmini (kesinlememi) veriler.

H.3. Organik Tarm Organik tarm; yanl uygulamalar sonucu kaybolan doal dengeyi yeniden korumaya ynelik, sentetik ila, gbre ve byme maddeleri kullanmadan, retimde izin verilen girdilerle yaplan; retimden tketime kadar her aamas kontrollu ve sertifikal; insana evreye dost alternatif bir tasarm sistemidir. Amac toprak ve su kaynaklar ile havay kirletmeden; insan, evre, hayvan ve bitki saln azami derecede korumaktr. Bu tarmn uygulamasnda; organik ve yeil gbreleme, mnavebe, toprak su muhafaza tedbirleri, doal enerji kaynaklarn kullanmak, bitki direncini artrmak, blgenin iklim ve toprak artlarna uyan bitkileri yetitirmek hastalk ve zararllarla mcadelede faydal bcek, mikroorganizma, tuzaklar kullanarak kltrel ilere nem vermek, topra ar ve gereksiz ilememek, topra smrmek deil verimliliini artrmak esastr. Sonuta birim alandan en yksek verimi almak yerine retimde yeterli miktar art ile rnn kalitesinin ykseltilerek salkl retim hedeflenir. Gemite nfus artna paralel olarak bu nfusu doyurmak iin yaplan yanl uygulamalar sonucu doa ve doal dengeler bozulmaya balanm, baz canl trleri yok olma snrna gelmitir. Ancak unutulmamaldr ki evremizde tahrip olan her ey karmza byk sorunlar olarak geri dnmektedir. Bu bilinle dnyada ve lkemizde organik tarmn nemi giderek artmaktadr. Trkiyede 1984 l yllarda kuru incir fndk gibi geleneksel ihra rnlerimizle balayan organik tarm 2005 yl itibaryla 1,750,000 dekar alanda 9427 reticide pek ok rn eidinde yaplmaktadr. Yine ayn yl 9300 ton organik rn ihra edilerek 26,000,000 dolarlk dviz geliri salanmtr.
Tablo H 14 : Aydn ili letme Byklkleri
Dekar 0-10 11-50 51-100 101-200 201-500 501- + Toplam letme Says (%) 29.10 51.45 12.31 5.57 1.48 0,09 100 Arazi (%) 4.46 35.81 24.45 21.92 11.62 1.74 100

Kaynak: l Tarm Mdrl H.5. Tarmsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanm

Tablo H 15 : Aydn ili rn Gruplar
(PESTSTLER) NSEKTSTLER HERBSTLER FUNGUSTLER AKARST KILIK VE YAZLIK YALAR DERLER 109 L:AYDIN (TON) 495,000 103,000 129,000 38,000 --3,000

ZRA MCADELE LALARI TKETM

2010 yl

TOPLAM 2010 yl rn Grubuna Gre Pestisit Kullanm GURUBU HUBUBAT YEM BTKLER ENDSTR BTKLER MEYVE TURUNGL ZEYTN ANTEP FISTII BA SEBZE GENEL ZARARLILAR SS BTKLER YABANCI OTLAR AMBAR ZARARLILARI FUMGANTLAR TOPLAM GENEL TOPLAM NSEKTST (kg.-lt.) FUNGUST (kg.- HERBST (kg.-lt.) lt.) 11.000 15.500 87.500 218.000 57.000 22.500 100 29.000 53.500 700 750 0 0 450 496.000 2.000 0 1.500 22.500 10.500 39.500 0 5.500 48.400 0 0 0 100 0 130.000 768.000 0 0 11.000 0 100 0 0 0 0 0 0 92.850 50 0 104.000

768,000

AKARST (kg.-lt.) 0 0 22.500 3.500 0 0 0 0 12.000 0 0 0 0 0 38.000

Kaynak: l Tarm Mdrl,2010

Tablo H 16: Aydn li 2006-2010 Yl Kullanlan Zirai la Cetveli

nsektisit Fungisit ve yalar 2006 399 109 2007 458 102 2008 468 104 2009 474 122 2010 496 130 Kaynak: l Tarm Mdrl, 2010 YILLAR H.5.2. Gbre Kullanm

Herbisit 82 75 82 97 104

Akarisit 38 35 36 37 38

TOPLAM
(1000 kg-lt)

628 670 690 730 768

Tablo H 17: 2010 ylnda Aydn li ve lelerinde Kullanlan Gbrelerin Saf Madde Baznda Tketimi
LE ADI MERKEZ BOZDOAN BUHARKENT NE DDM GERMENCK NCRLOVA KARACASU KARPUZLU KOARLI KK KUADASI SAF N (TON) 2632,4 1455,64 59,41 2337,41 353,89 1030,47 1294,77 559,59 235,95 1608,11 411,32 125,34 %17 P2O5 3724,746 2814,954 190,95 2818 567,38 1768,42 1606,82 1763,01 196,56 2319,57 477,66 330,66 SAF P205 (TON) 633,206 478,542 32,46 479 96,45 300,63 273,16 299,71 33,41 394,32 81,202 56,21 %50 K2O 942,76 268,23 27,6 575,11 82,5 375,2 257,6 96,026 65,76 472,52 135,44 114,38 110 SAF K20(TON) 471,38 134,115 13,18 287,55 41,25 187,6 128,8 48,013 32,88 236,26 67,72 57,19

KUYUCAK NAZLL SKE SULTANHSAR YENPAZAR TOPLAM:

768,28 1837,61 4314,61 241,18 690,97 19956,95

1390,17 2610,38 5185,27 223,3 741,58

236,33 443,76 881,5 37,96 126,06

228,54 410,66 549,10 75,89 210,58

114,27 205,33 274,55 37,95 105,29

28729,43 4883,91

4887,896 2443,948

Kaynak: l Tarm Mdrl, 2010

I. MADENCLK
I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri limizin nemli maden varlklar arasnda Demir, FELDSPAT, Kuvars, Kkrt, Tula-Kiremit hammaddesidir. Ilimizde, Trkiyede retilen FELDSPAT madeninin % 95 i ine lemiz ile Mula nn Milas ilesi arasndaki dalk blgeden karlmaktadr. limizin baz ile ve kylerinde iletilen kire ta ve kil ocaklar kk lekli olup temel olarak inaat malzemesi sanayiine hammadde retilmektedir.

I.1.2. Metalik Madenler Metalik madenler bakmndan altn, bakr, kurun, inko, civa ve demir oluumlar bulunmaktadr. KoarlSatlar altn sahasnda 1 gr/ton tenrl 5.630 ton grnr+ muhtemel rezerv mevcuttur. Bakr, kurun, inko cevherlemelerine il merkezinde, Ske, ine ve Koarl ilelerinde rastlanmakta olup, dk tenrl kk boyutlu zuhurlar olduundan, ekonomik deildir. Bozdoan Altnta sahasnda % 2 zinober tenrl 52.500 ton rezervli bir yatak olup iletilmemektedir. Ayrca Nazilli ve Germekcik ilelerinde kk civa zuhurlar vardr. Ske-Koarl-Salhane sahasnda ortalama % 44.51 Fe tenr tespit edilmitir. Ayrca yatakta %54.46ya kadar varan % Fe deerleri de tespit edilmitir. Yatan ortalama silis ierii ise % 28dir. Buna gre, yatakta 119.000 ton yksek tenrl ve 360.000 ton dk tenr ve yksek silisli cevher tespit edilmitir. Ske-avdar demir zuhurunda ise ortalama % 42.62 Fe ve % 22.05 Si tenrl 13.500.000 ton grnr+mmkn rezerv bulunmaktadr. Yksek silis, dk tenr ve ksmen kkrt deerlerinin yksek oluu nedeniyle bu yatak iletilmemektedir. I.1.3. Enerji Madenleri ldeki Linyit rezervinin toplam, (grnen+muhtemel) 30,383,000 ton kadar olup, yakt ihtiyacna karlk karlmaktadr. Son yllarda, il dna da ykanm linyit satlmaktadr. I.1.4. Maden Kanuna Tabi Olan Doal Malzemeler ldeki Zmpara Ta rezervinin toplam, (grnen+muhtemel) 9,954,500 ton kadardr. I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapld Yerlerin zellikleri Blgemizin jeolojik, hidrojeolojik zellikler, toprak zellikleri Corafi Kapsam balkl Blm A ierisinde ayrntl olarak ele alndndan, madencilik faaliyetlerinin yapld yerlerin zelliklerini de ierdii dnlerek ayn bilgiler bu blmde tekrarlanmamtr. I.3. Cevher Zenginletirme limizde, Maden Kanununa tabi madenler ile Ta Ocaklar Nizamnamesine tabi doal malzemelerin karlmasna mteakiben yaplan cevher zenginletirme yntemleri olarak; Krma,
111

eleme, ykama v.b. faaliyetler bulunmakta olup bunlarn evreye olan evresel etkilerini en aza indirilmeye allan tedbirler aadaki ekildedir: Arazinin hazrlanmas ve inaat aamasnda faaliye sahasnda yaplacak iler kapsamnda oluan tozlarn engellenecei, asfalt olmayan yollar gerekirse bitml malzeme ile kaplanmaktadr. Ak iletme teknii, retilmesi planlanan madenin varsa zerinde bulunan rt malzemesinin alnarak ve uygun ev as (heyelanve tehlikeli kaya dmelerinin nlenmesi amacyla) verilerek retim, basamak basamak gerekletirilmektedir. Faaliyetlerin ilerleyen safhalarnda patlatma gereksinimi duyulduunda gerekli tm izinlerin alnarak teknik olarak uygun patlayc maddeler kullanlmaktadr. naat ve iletme aamasnda, kesilen ve kesilecek aalarn tr ve miktarlar kesimin ne kadar alanda yapld, Orman letme Mdrl arasnda yaplan protokol erevesinde gerekletirilmektedir. naat ve iletme esnasnda oluan atk su, kat atk ve atk yalarn bertaraf hususunda atk ynetimleri hakknda karlan ynetmelik ve genelgelere uyulmaktadr. letme safhasnda, Grlt Kontrol Ynetmeliinde belirtilen snrlarn zerine klmas ayrca ocakta alanlarn sal asndan grlt seviyelerini teknik olarak standartlara drmenin mmkn olmad durumlarda i Sal ve Gvenlii Tzndeki tedbirlere uygun olarak iilere, baret ve kulaklk verilmektedir. I.4. Madencilik Faaliyetlerinin evre zerine Etkileri Daha nce de bahsedildii gibi (Blm A:Corafi Kapsam) blgemizin jeolojik ve jeomorfolojik yapsndan dolay ilimizde olumu madencilik sektr (mermer, feldispat, kuvars, dolomit, ta, kum ve kmr ocaklar vs.) doal kaynaklar tahrip edilmekte, faaliyetlerin sona ermesini mteakiben faaliyet alannn rehabilitasyonu yetersiz veya hi yaplmamakta, bu konuda verilen taahhtler yerine getirilmemekte, bunlarn faaliyetleri srasnda alc ortamlarda kirlilik yaratlmakta (toz, atk sular, grlt) ayrca sz konusu faaliyetlerle ilgili olarak, ilgili kurum ve kurulularca yaplan denetimler yetersiz kalmaktadr. Tm bunlar, konunun evre ile olan sorunlarn oluturmaktadr. I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanm Amacyla Yaplan Rehabilitasyon almalar Madencilik faaliyetlerinin izin alnmas aamasnda; sz konusu alan Orman Alan olarak tanmlanan alanlardan ise Orman letme Mdrlnce faaliyet sahibinden aalandrma bedeli, toprak bedeli, arazi kullanm bedeli ve fon bedelleri alnarak gerek faaliyet aamasnda gerekse faaliyet sonunda sz konusu alanda aalandrma ve rehabilitasyon almalar takip edilerek sahann aalandrlarak terk edilmesi salanmaktadr. Ayrca, madencilik faaliyetleri ED Ynetmelii kapsamnda yer aldndan sz konusu alanlarla ilgili Ynetmelik uyarnca hazrlanan raporda gerek faaliyet esnasnda gerekse faaliyet sonrasnda alnmas gereken nlemler ile rehabilitasyon ve aalandrma almalar ile ilgili gerekli taahhtler alnarak, takibi yaplmaktadr. Kaynaklar - Anonim,2003. T.C. Aydn Valilii, Yatrmlar, almalar ve Sorunlaryla AYDIN.. - M.T.A. Genel Mdrl, Ege Blge Mdrl,2008 Harita I 1: limiz Maden Haritas

112

Kaynak:zmirM.T.A.BlgeMdrl,2003 J. ENERJ J.1. Kaynaklarna Gre Enerjilerin Snflandrlmas J.1.1. Birincil Enerji Kaynaklar J.1.1.1. Gne Enerjisi limiz Yenihisar ilesinde E..E. Genel Mdrl ile Devlet Meteoroloji Genel Mdrl nn yapm olduklar ortak almalar sonucu Gne Enerjisi Gzlem stasyonlar ad altnda bir proje balatlmtr, giderek daha pahallaan petrol, kmr, doalgaz, uranyum gibi tkenebilir nitelikteki kaynaklar yerine gne enerjisi ve trevleri (rzgar, hidroelektrik, termik, biogaz gibi) tkenmeyen enerji eitlerinin kullanlmas, evre kirlilii oluturmamas, byk yatrmlar gerektirmemesi, yerel olarak retilip tketilebilmesi, toplumlarn doal kaynaklar kendilerinden daha zengin blgelere baml olmaktan kurtulup kendi kendilerine yeterli duruma gelmelerini salayabilmesi asndan dier enerji kaynaklarna gre stnlk tamaktadr. Gne enerjisi ve trevlerinin ekonomik olabilmesi iin gerekli aratrma ve gelitirme abalar dnyann eitli lkelerinde olduu gibi lkemizde de srdrlmektedir. lkemizde gne enerjisinden yararlanlarak yaplan gne kollektrleri ve gne pilleri eitli firmalarca retilmekte ve scak su elde etmek amacyla kullanlmaktadr. Aydn ilindeki, aylk ve yllk Ortalama Gnelenme Sresi ni gsterir tablo aada verilmitir. Tablo J 1: Aylara Gre Gnelenme Sresi(saat) AYDIN Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Uzun Yllar inde Gerekleen Ortalama Deerler (1975 - 2010) Ortalama Gnelenme 4.3 4.8 6.1 7.1 8.9 10.7 11.1 10.6 9.1 7.0 4.8 4.0 Sresi (saat) Ortalama Yal 10.9 10.1 9.1 8.8 6.0 2.5 1.8 1.2 3.0 5.6 8.3 12.0 Gn Says Kaynak : DM Genel Mdrl, 2010.
113

J.1.1.2. Rzgar Enerjisi Gnmzde kullanlan enerji kaynaklarnn byk bir ksmnn tkenebilir olmas nedeniyle temiz ve yenilebilir enerji kayna olan rzgar enerjisinden ekonomik olarak faydalanabilmek iin teknoloji gelitirilmektedir. lkemiz, dnyann kuvvetli ve etkin rzgarlar blgesinde yer almaktadr. Marmara, Ege ve Akdeniz kylar dnya zerinde rzgar gc potansiyeli en yksek olan ilk %30 alana girmektedir. Rzgar enerjisi ifadeleri Trkiyenin rzgar lmlerine ve arazi durumlarna uygulandnda 400 Milyar Kwh zerinde doal brt potansiyel, 124 Milyar Kwh civarnda teknik potansiyel ve uygun yreler iin 14 Milyar Kwhn zerinde net ekonomik potansiyelin varl hesaplanmaktadr. Rzgar enerjisinin kayna gnetir. Gnein yer yzeyini ve atmosferi farkl derecede stmasndan rzgar ad verilen hava akm oluur, Dnya yzeyine gne enerjisinin yalnzca kk bir blm rzgar enerjisine evrilir. Rzgar enerjisinden yararlanabilmek iin rzgar hznn 3 m/snden fazla olmas gerekmektedir. Trkiyenin rzgar enerjisinden yararlanabilmek iin gerekli potansiyele sahip olmadn grmekteyiz. Tablo J 2: Aydn li Rzgar Enerjisi lm Deerleri
50 mde rzgr gc (W/m2) 300-400 400-500 500-600 600-800 > 800 Toplam 50 mde Rzgar hz 6.8-7.5 7.5-8.1 8.1-8.6 8.6-9.5 > 9.5 Toplam alan k2 458,46 46,29 0 0 0 504,75 Toplam kurulu g (MW) 2.292,32 231,44 0 0 0 2.523.76

Balang aamasnda, Aydn ili Yenihisar ilesine gzlem istasyonu kurulmas Aydn ili iin bir ans olmaktadr, almalarn yakndan takip edilmesi ve konuya sahip klmas, aada belirtilen nedenlerden dolay yardmc olacaktr. 1-Aydn ili iin rzgar enerjisi potansiyel bir kaynaktr. 2-Rzgar enerjisinin sulamada kullanlmas tarmsal almalara katkda bulunabilecektir. 3-Trkiyede rzgar enerjisi teknolojisinin gelimemi olmas ve Aydnda potansiyel bulunmas gz nne alndnda bu konudaki sanayi retiminin Aydna kaydrlmas ile katk salayacaktr. J.1.1.3. Su Enerjisi limizde, hali hazrda limiz Bozdoan lesi snrlarndaki Akay zerinde kurulu bulunan Kemer Baraj sulama ve hidroelektrik amal kullanlmaktadr. Bu akarsuyun min. debisi 0.004 m3/sn, max. debisi 467 m3/sn ve ortalama debisi ise 18.51 m3/sn dir. Akayn sular ile oluturulan baraj glnn alan 1158 ha ve hacmi ise 372.5 hm3tr. Gelimi ve zellikle kuzey lkelerinde ak deniz sahillerinde ve gel-git olaynn olduu denizlerde dalga enerjisinden yararlanlmaktadr. Trkiyede bu konuda almalar yoktur. Aydn ilinin Ege denizine sahili olmasna ramen su enerjisinden yararlanma olana pek yoktur. Bu nedenle su enerjisi konusunda aratrma yaplmamtr. J.1.1.4.Biyogaz Enerjisi Anaerobik koullarda stabilizasyon havuzlarndan kaynaklanan metan ve karbondioksit gibi son rnler kmaktadr. Bu havuzlar, zeri plastik rtlerle kaplanarak oluan biogaz toplanabilir ve metan enerji kayna olarak kullanlabilir. Metann enerji edeeri 9.94 KWH / m3tr. Propan ve btandan oluan doal gazn enerji edeeri ile 10.36 KWH / m3tr. limiz tarm arlkl bir ekonomiye sahiptir. Bu konudaki yerel aratrmalarn yaplmasnda yarar vardr. Ayrca evre kirliliine engel olma almalar erevesinde deponi gaz ve metan gaz gibi atk enerjilerinden yararlanlmas dnlmelidir.
114

Genelde tarm ve ormanclktan elde edilen bitkisel atklarla ve ehir atklar gibi tm organik maddelere bioktle denir. evreyi kirletmeyen yenilenebilir enerji kaynaklarndandr. Trkiyenin iklim artlarna uygun, bitkilerden enerji retiminin yan sra benzine alternatif olarak etanol veya trevlerini elde etmek mmkndr ( Brezilya rnei gibi ). 1 MWlk elektrik dzeyinde retim iin 1-1.5 Km tatl sorgum ekim alan gerekmektedir. Bu bitkinin yetitirilmesi ile tarmsal gelir ve enerji kazanm olabilir. Akdeniz lkelerinde taze sebze ve meyve tketimi ok olmaktadr. Bu nedenle atklar ( Bio p+yeil atk ) eklindedir. Biopler, deponilerde 30-40 yl boyunca metan gaz olumasna neden olurlar. Almanya ve Amerika Birleik Devletlerinde deponi gazn elektrik enerjisine eviren, sera ve konut stlmasnda yararlanlan tesisler vardr. Aydnda hayvancln yaygn olduu dnlrse hayvan atklarndan biogaz retimi de bioenerji olarak deerlendirilebilir. limizde, biyogaz ve biyomas enerjisinin kullanm hakknda bir bilgi bulunmamaktadr. J.1.1.5. Biyomas Enerjisi Genelde tarm ve ormanclktan elde edilen bitkisel atklarla ve ehir atklar gibi tm organik maddelere bioktle denir. evreyi kirletmeyen yenilenebilir enerji kaynaklarndandr. Trkiyenin iklim artlarna uygun, bitkilerden enerji retiminin yan sra benzine alternatif olarak etanol veya trevlerini elde etmek mmkndr ( Brezilya rnei gibi ). 1 MWlk elektrik dzeyinde retim iin 1-1,5 Km2 tatl sorgum ekim alan gerekmektedir. Bu bitkinin yetitirilmesi ile tarmsal gelir ve enerji kazanm olabilir. Akdeniz lkelerinde taze sebze ve meyve tketimi ok olmaktadr. Bu nedenle atklar ( Bio p+yeil atk ) eklindedir. Biopler, deponilerde 30-40 yl boyunca metan gaz olumasna neden olurlar. Almanya ve Amerika Birleik Devletlerinde deponi gazn elektrik enerjisine eviren, sera ve konut stlmasnda yararlanlan tesisler vardr. Aydnda hayvancln yaygn olduu dnlrse hayvan atklarndan biogaz retimi de bioenerji olarak deerlendirilebilir. J.1.1.6. Odun Aydn ve Nazilli Orman letme Mdrlklerinden Aydn ilindeki odun rezervleri tespit edilmeye allmtr. Enerji orman tesisi alanlar Aydn Orman letme Mdrlnde 1100 ha ve Nazilli Orman letme Mdrlnde 11400 ha olmak zere toplam 12500 hadr. Aydn ili genelinde 1000 ha ilave enerji orman tesisi programlanmaktadr. Aydn ili baznda enerji orman tesisindeki aa cinsi Quercus cerris (Sal mee )dir. enerji ormanndan retilen emvaller yakacak odun olarak kullanlmakta olup sanayide kullanlmaktadr. Tablo J 3: Aydn letmesi 2006 ve 2009 Yl erisinde retilen Yapacak ve Yakacak Miktar ve eitleri
Yl Tomruk (m) 20 698 19 233 23 137 9220 Maden Tel Direk Direk (m) (m) 811 359 21 241 4 353 3 031 360 2137 Sanayi Odunu (m) 5 774 5 555 6 762 1483 Katlk Odun (m) 4 629 4 679 11 671 1500 Lif-Yonga (Ster) 61 356 53 579 55 462 32339 breli Yakacak Odunu (Ster) 5 044 3 007 1 830 277

2006 2007 2008 2009

Tablo J 4: Nazilli letmesi 2006 ve 2009 Yl erisinde retilen Yapacak ve Yakacak Miktar ve eitleri
Yl Tomruk (m) 30763 11094 Tel (m) 539 476 Maden Direk Direk (m) 4971 1949 Sanayi Odunu (m) 6979 538 115 Katlk Odun (m) 15755 3027 Lif-Yonga (Ster) 34949 64841 breli Yakacak Odunu (Ster) 2623 2262

2006 2007

2008 2009 Genel Toplam

35419 20261 97537

894 48 1957

4279 3894 15093

6421 4226 18164

14903 13177 46862

58566 34888 193244

1494 1778 8157

Tablo J 5: Aydn letmesi 2006 ve 2009 Ylna Ait Ortalama Odun retimi
Yl Sanayi Odunu (m) 5 774 5 555 6 762 1483 19 574 Katlk Odun (m) 4 629 4 679 11 671 1500 22 479 Lif-Yonga (Ster) 61 356 53 579 55 462 32339 202 739 breli Yakacak Odunu (Ster) 5 044 3 007 1 830 277 10 158

2006 2007 2008 2009 Genel Toplam

Tablo J 6: Nazilli letmesi 2006 ve 2009 Ylna Ait Ortalama Odun retimi
Yl Sanayi Odunu (m) 6979 538 6421 4226 18164 Katlk Odun (m) 15755 3027 14903 13177 46862 Lif-Yonga (Ster) 34949 64841 58566 34888 193244 breli Yakacak Odunu (Ster) 2623 2262 1494 1778 8157

2006 2007 2008 2009 Genel Toplam

J.1.1.7. Kmr Temel birimleri, Menderes masifinin gnays, leptit, mikaist ve mermerleri ile temsil edilir. Kmrl Formasyonlar, temel zerine uyumsuz olarak gelir. Tabanda ; metamorfik kaya krntlarnn oluturduu akllar, ste doru kum talarna geer. 3 damar halinde gzlenen kmrn alt damar, akl talarnn hemen stnde bulunur. Orta damarn 40-50 m kadar zerinde ise steril tabakalar bulunan iletmeye elverili olmayan 3, Damar yer alr. Dalama Kuloullar : Genel Jeoloji : Temel birimleri, Menderes masifinin gnays, Leptit, Mikaist, ve Mermerleriyle temsil edilir. Kmrl formasyonlar, temel zerine uyumsuz olarak gelir. Tabanda; Metamorfik kaya krntlarnn oluturduu akllar, ste doru kum talarna geer. Sahaya ait bilgiler ; 1- Sahada Yaplan Ettler 1981 : 1 / 10000 lekli detay jeolojik ett 2- Yaplan Sondajlar Sondaj yaplmamtr. Kmrn zellikleri Kmr Kalnlklar : Alt st Minimum kalnlk : 1,70 m 1,95 m Maksimum kalnlk : 2,70 m 2,70 m
116

Ortalama kalnlk Ara kesme

: 2,00 m : 70,00 m

2,00 m

Mersinbeleni - Kkavdar : Sahada temeli ; Paleozoik yal, mikaist, gnays, kuvarsit ve mermerler oluturur. Bu birimler zerine uyumsuz olarak orta miyosen yal birimler gelir. KD-GB ve KB-GD uzanml faylar sonucu oluan kvette linyitli neojen detritik serileri bulunur. Bunlar blok, akl, kum, silt ve killerden meydana gelir. Linyit ; killi, siltli, kumlu birimlerin ortasnda yer almaktadr. Linyit tabakasnda killi birimler, tavannda kumlu, siltli birimler bulunur. Sahada yaplan ettler : 1942-1943 : prospeksiyon 1976 : 1 / 25000 lekli detay jeolojik ett Sahada yaplan sondajlar ; 1976-1980 : 41 adet ( Uranyum Ar, Amacyla ) Olumlu sondaj : 33 Olumsuz sondaj : 3 Toplam metraj : 2500 m Sondaj ara mesafeleri : Kkavdar Armutalan T, 50-220 110-29 Kmrn zellikleri : Kmr kalnlklar : Kkavdar Armutalan T, Min, :1m 0,20 m Max, : 35 m 3m Ort, : 10 m 1m Km, Yaylm alan : 0,56 Km2 0,04 Km2 Kmr derinlikleri : Min, : Mostra Mostra Max, : 48 m 17 m Ort, : 28 m 10 m eme ky Gaffarlar : 0,2 Km2 Orjinal Kmrde Kimyasal zellikler : Su : %20 Kl : %28 Alt Isl Deer : 3000 Kcal / Kg Younluk : 1 ton / m3 Nazilli - Hasky - Gireniz : Genel Jeoloji : Temeli oluturan gnays ve mikaistler zerine uyumsuz olarak linyit ieren Miyosen seviyeleri gelir. Mikal kum talar ve gri renkli kil ta kelleri grlr. Kil tann altnda ve stnde birer tane kmr damar bulunmaktadr. Arada 20 m steril kil ta bulunmaktadr. Linyitin ya orta Miyosendir. Miyosen zerine ; akll kum talarndan ibaret olan Pliyosen serileri uyumsuz olarak gelir. Kimyasal zellikleri : Su : %15,25 Kl : %20,26 Uucu madde : %27,51 Sabit C : %30,25 Kkrt : %2,75 Alt Isl Deer : 4020 Kcal / Kg Younluu : 1,00 ton / m3 kabul edilmitir. ahinali : Genel Jeoloji :
117

Temel formasyonlar temsil eden gnays, mikaist, granat ist ve fillitlerin zerine uyumsuz olarak ; tabanda akl talar ile balayan, Orta Miyosen yal kmr damar ieren formasyon gelir. Kmrl seviyeden sonra silt ta, kil ta, killi kire ta seviyeleriyle devam eder. rt birimleri ; Pliyosen yal olup, Miyosen yal birimler zerine uyumsuz olarak gelen kt boylanma gsteren az peklemi akl ta ve kum talar ile temsil olunur. Kimyasal zellikler Su Kl Kkrt Alt Isl Deer Younluk : : %20,46 : %27,24 : %0,98 : 3120 Kcal / Kg : 1,4 ton / m3

Ske Sahas : Genel Jeoloji : Temel kayalar ; Menderes Masifinin ist, mermer ve serpantinitleri ile temsil edilir. Serpantinitler st Kretasede masif zerine bindirmilerdir. Menderes Grabenine paralel gelimi faya ve asl graben faylarna bal olarak bazalt ve andezit tr kayalar yzeylenmitir. Blgeyi etkileyen en nemli yapsal unsur Menderes Grabenidir. Havzada KD-GB ynl faylar Neojen ncesinde de var olup Neojende de aktifliini srdrmlerdir. Bunlar kesen D-B, KB ynl gen fay sistemleri vardr. Kimyasal zellikler : Su : %8,50-26,41 Kl : %11,76-36,08 Kkrt : %2,75-4,95 Alt Isl Deer : 2000-4500 Kcal / Kg Kmrn Younluu : 1,3 ton / m3 Ortalama %16,00 %22,00 %3,16 3800

Kuyucak - Pamukren - Sarcaova Sahas : Genel Jeoloji : Havzann temelini gnays ve mikaistler oluturur. Neojen serileri bu temel zerine uyumsuz olarak gelir. Kmrl seri ; nce kum-mil ve killerden oluur. Bu seri iinde 4 damar saptanmtr. Birinci damar 3,00 m, ikinci damar 22,00 m ara kesmeden sonra gelir ve 1,20 m kalnlndadr. 2, Damarn 8 m zerinde 1,50 m, 3, Damar ve bunun 16,00 m zerinde 1,87 m kalnlndaki 4, Damar bulunur. Kimyasal zellikleri : Su : %21,48 Kl : %15,31 Kkrt : %1,00 Alt Isl Deer : 4151 Kcal / Kg Kk - Baayr Sahas : Kke 11 Km uzaklkta bulunan sahada 3 damar halinde kmr bulunur. Kalnlklar 1,00-2,00 m olan damarlar 20,00-25,00 mlik ara kesmelerle birbirinden ayrlmlardr. Kmrn Alt Isl Deeri : 4393-5755 Kcal / Kg arasndadr, Rezerv : 500,000 ton mmkn rezerv Kk - Kzlayr Sahas : Kkn 4,5 Km kuzeyinde bulunan kk bir Neojen havzasnda kmr bulunmaktadr. Kzlayr kynn 200 m kadar kuzeyindeki bir galeride 1,20 m kalnlnda linyit damar mevcuttur.Yerel ihtiyaca cevap verir.
118

Bozdoan - Krteke Zuhuru : Krteke Kynn kuzeyinde bulunan Bilir dere iinde 2 damar halinde kmr gzlenir. Kalnlklar 1,50- 2,00 m dolayndadr. Alttaki damar, siltler iinde, stteki damar ise marnlar iindedir. Saha, yersel bir iletme iin elverilidir. Tablo J 7: Aydn li Kmr Rezervleri ve Parametre Deerleri
LE/ SAHA ahinali REZERV BLGLER (1000 Ton) Grnr Muhtemel Mmkn 14.192 2.440 2.050 10.000 1.000 940 KMYASAL ZELLKLER Toplam % Nem Kl % Kkrt 14.192 20.46 27.24 0.98 12.630 2.455 2.308 2.440 2.050 10.000 16.00 22.00 3.1 1.8 16.00 28.00 16.00 Kcal/Kg 3.120 3.712 4.000 4.480 3.000 3.730 3.610

12.630 Ske Sahas 1.455 1.368 Kk avdar Dalaman -

16.00 20.00 16.00 -

Nazilli

802 762 29.087 26.988

15.25

20.25 2.7 1.4 15.00

4.020 4.420

l Toplam 15.647 Rezervi 13.998

12.440 12.050

1.000 940

Kaynak: M.T.A. Genel Mdrl, Ege Blge Mdrl,2003 Yukarda verilen kmr rezervleri iletilmekte ve letmelerce bu rezervlerin, limiz Mahalli evre Kurulunda alnan kararlara uygun olarak iletilmeleri salanmaktadr. J.1.1.8. Petrol (Fuel-Oil, Motorin, Asfalt, Benzin, LPG) limiz snrlar ierisinde petrol rezervi bulunmamaktadr. J.1.1.9. Jeotermal Enerji Aydn ili Trkiyede gnmze kadar bulunmu en zengin jeotermal sahalara sahiptir. AydnOrtaklar ile Denizli-Sarayky ilesi arasnda kalan ve Byk Menderes Grabeni ad verilen knt alan iinde, lkemizde yksek scaklk deerlerine sahip Trkiye jeotermal potansiyelinin yaklak %70 (yzde yetmii) bulunmaktadr. Blgede yaplm olan almalar, her saha iin ayr detaylandrlarak MTA Genel Mdrl Jeotermal Enerji Envanter almalar iin Aydn li Jeotermal Alanlar Envanteri olarak derlenmitir. Yaplm olan bu envanter almasnda, Aydn li Jeotermal Alanlar Haritasnda grlecei gibi, jeotemal sahalarn doudan batya doru Menderes Grabeni iinde bir dizi kaynaklar eklinde sraland grlmektedir. limiz Sultanhisar lesi Salavatl mevkiinde faal olarak 7,8 MWlk DORA-1 jeotermal elektrik santrali kurulu olup, ayn mevkide 9,8 MWlk DORA-2 jeotermal elektrik santrali devreye alm bulunmaktadr. Ayrca, ayn sahada DORA-3 Jeotermal elektrik Santraline ynelik kuyu ama almalar devam etmektedir. DORA-3n kapasitesi 34 MWe olarak planlanmtr. Germencik lesi Alangll mevkiinde 47.4 MWelk GRMAT Aye ait jeotermal elektrik santrali halen retimine devam etmektedir. Germencik lesi Hdrbeyli Beldesinde MAREN firmasnca 17.085 MWe elektrik santrali montaj almalar devam etmektedir.

119

J.1.1.10. Doalgaz Enerjisi Bota Genel Mdrlnce Denizli linden gelerek limiz snrlarnda devam edecek olan Doal Gaz Boru Hattnn denmesi iin gereken .E.D. Raporu tamamlanmtr. J.1.1.11. Res Enerjisi Didim ilesi akbk belgesinde 16 MWlk Akbk RES olarak rzgar elektrik santrali devreye girmitir. J.1.2. Ikincil Enerji Kaynaklar Doada potansiyel halde bulunan birincil enerji kaynaklarnn eitli teknolojik donanmlarla bir evrim sonucu enerji retiminin elde edildii sistemler bulunmamaktadr. J.1.2.1. Termik Enerji limizde termik enerji reten tesis bulunmamaktadr. J.1.2.2. Hidrolik Enerji Aydn ili snrlar iinde hidroelektrik santral olarak 8,84 MWlk Feslek HES, 0,6 MWlk Baaran HES, 7,8 MWlk Srma HES, 28,5 MWlk Osmaniye HES retime balam olup, Bozdoan Talastepe mevkiinde kurulmakta olan 27,7 MWlk Akay HES ksa zamanda devreye girecektir. J.1.2.3. Nkleer Enerji avdar - Kkavdar Sahas : Genel Jeoloji : Menderes masifisine ait gnays ve mikaistler temeli tekil etmektedir. Bu metemorfitler zerinde olumu deiik byklkteki havzalarda blok, akl, kum, silt ve kil gibi sedimanlar kelmitir, Kkavdar sahas da bu tr havzalardan birisidir. Saha ; Neojen yal konsolide olmam veya ok az konsolide detritiklerin yan sra deiik seviyelerde, ekonomik nem tayan linyit oluumlar da iermektedir. Kkavdar sedimanter tipte bir Uranyum yatadr. Oluum epijenetiktir, Cevherleme yer yer tabaka, yer yer mercek ekillidir. Rezerv : %0,02 - %0,03 U3O8 Tenrl : 70,392 ton U3O8 %0,03ten yksek tenrl : 138,550 ton U3O8 Toplam : 208,942 ton U3O8 ( grnr ) avdar - Arapsu Havzas : Genel Jeoloji : Sahada Menderes masifisine ait gnays, eitli ist ve kuvarsitler geni yaylm gsterirler. Metamorfitlerin zerinde faylanmalarla olumu kk neojen havzalarnda kelen akl, kum, silt gibi sedimentler Uranyum mineralizasyonlar ierebilmeleri asndan nem tarlar. Arapsu sahasnn dousundaki Kkavdar Neojeni bu tr alanlara iyi bir rnektir, Kkavdarda ekonomik uranyum cevherlemesi mevcuttur. Sahada, gnayslar iinde premetamorfik cevherlemeler, fay zonlarnda zenginlemeler ve bloklarn evresinde olumu mineralizasyonlar eklinde 3 tr cevherleme gzlenmektedir. Uranyum mineralleri Autinite ve Torbernittir. Tenr ve Rezerv : %0,02 - 0,03 tenrl : 10,784 ton U3O8 %0,03ten byk tenrl : 19,508 ton U3O8 Toplam : 30,292 ton U3O8 ( muhtemel ) avdar - Demirtepe Sahas : Genel Jeoloji : Sahada Menderes masifisine ait gnays, mikaist kompleksi ve metakuvarsitler geni yaylm gsteren metamorfik kayalardr. Gnayslar genellikle gzl gnays eklindedir. Mikaist kompleksi srasyla biyotit, kuvars, muskovit ist, opal brei, demir ve almandin-muskovit istten yapldr. Kompleks,
120

kuzey- gney dorultulu ve batya eimli asimetrik devrik bir kvrmdr. Uranyum cevherlemesi de bu mikaist kvrm iindeki kuzey-gney ynl ve batya eimli fay zonlarnda yer almaktadr. Cevherleme mikaist kompleksindeki kuzey-gney dorultulu ve batya eimli fay zonlarnda yer almaktadr, Stockwerk tipi bir yatak grnmndedir. Uranyum mineralleri Autinite, Bassetit, Saleeyit, Uranopilittir. Tenr ve Rezerv : Ortalama %0,0234 tenrl : 263,343 ton U3O8 Ortalama %0,0956 tenrl :1,456,867 ton U3O8 Toplam :1,729,207 ton U3O8 (grnr-muhtemel) Kisir - Osmankuyu Sahas : Genel Jeoloji : Sahada alttan ste doru 4 birim ayrtlanmtr. 1- nce taneli gnayslar, 2- ri taneli gnayslar, 3- Mikaistler, Metakuvarsitler, olmak zere drt birim mevcuttur. Cevherleme, ince taneli gnayslarla gzl gnayslar arasndaki uyumsuzluun yaknlarnda yer alan ince seviyeler halindedir. Premetamorfik tiptedir. Uranyum mineralleri Gmmit, Uranotil, Torbernit, Autinite, Meta-autinite, Meta-torbernit, fosfuranilittir. Tenr ve Rezerv : %0,02-0,03 tenrl :11,530 ton U3O8 %0,03ten byk tenrl : 34,365 ton U3O8 Toplam : 45,895 ton U3O8 ( muhtemel ) J.2. Enerji Tketiminin Sektrlere Gre Dalm Kwh Tablo J 8: Aydn ili Enerji Tketimi Mesken Ticaret Sanayi Resmi Daire Dier TOPLAM 2007 537.359.889 272.368.021 416.535.244 49.818.039 378.170.247 1.654.251.440 2008 612.110.293 310.221.404 402.248.513 44.083.025 326.083.773 1.694.747.008 2009 616.747.823 299.043.446 334.741.808 41.484.994 274.136.795 1.566.154.866 2010 623.859.917 260.724.138 327.471.690 55.489.577 297.075.582 1.564.620.904

Kaynak: Aydem Aydn l Mdrl 2010.

J.3. Enerji Tasarrufu le lgili Yaplan almalar Cadde ve sokaklarda yar gece aydnlatmasna geilmi, mmkn olduunca dk gl armatrler kullanlmaya balanmtr. Gerilim dkl fazla olan hatlarda iletken kesit ykseltilmesi yaplarak enerji kayplar azaltlmtr. Elektrik kaaklar, sk bir ekilde takip edilerek kaak kullanmlar azaltlmtr. zel trafolu mterilerde g katsays (Cos ) 0,95e ykseltilmesi kompanzasyon tesisleri kurdurularak reaktif kayplar azaltlmtr. Kaynaklar - Aydem Aydn l Mdrl,2010. - M.T.A. Genel Mdrl, 2010. - Aydn Orman letme Mdrl, 2009, - Nazilli Orman letme Mdrl, 2009,

121

(K). SANAY VE TEKNOLOJ

K.1. l Sanayinin Geliimi, Yer Seimi Sreleri ve Bunu Etkileyen Etkenler: Aydnn bugnk sanayi yapsn irdeleyebilmek iin, ncelikle gemiine ksaca gz atmak gerekir; - 1923-1980 Dnemi: Cumhuriyet dneminin ilk yllarnda Aydn ekonomisi, lke genelinde olduu gibi, batl sermayedarlarn zellikle ithalat ve ihracat kredileri araclyla ihracata ynelik tarm rnlerine dayanyordu, Batl sermaye tarafndan ina edilen Aydn-zmir Demiryolu ve zmir Liman sayesinde blgede retilen incir, pamuk, zeytin, ttn gibi tarm rnleri Aydn ve Nazillide toplanp, zmirde toplanan rnlerin ayklama, tasnif, ambalaj gibi ilemleri gerekletirilmiti, Dolaysyla, bu iletmelerin yapld sanayi dallar zmirde geliti, Bu sayede, Aydnn rettii tarm rnleri, batnn zmirde younlaan acentalar araclyla dk fiyatlarla satn alnyor, batnn rettii maml mallar ise lkede olduu gibi Aydnda da yksek fiyatlarla satlyor idi, 1923-1950 dneminde Aydndaki kk imalathaneler,genellikle i tketime ynelik olarak, tarm rnlerini ileyen gda, dokuma, tarm aralar retiminde faaliyet gsteriyorlard, 1930lu yllarda Aydndaki en nemli sanayi giriimi, Nazilli Basma Fabrikasnn kurulmas oldu, 1929 Dnya buhran ile birlikte, korumac d ticaret politikasnn ardndan oluan ithal ikameci sanayileme stratejisi erevesinde 1935te temeli atlan, 7 Eyll 1937de Atatrk tarafndan iletmeye alan fabrika, Aydn sanayinin temel talarndan birisini oluturmutur. Aydn 1950 sonrasnda da esas olarak ihracata ynelin tarmn egemen olduu bir il grnmndedir, Bu tarihlerde Aydn sanayisi, alt sektrde younlamtr, Bunlar, atlye dzeyinde srdrlen gda ve dokuma sanayinin fabrika leinde yaplmas, inaat malzemeleri sanayinin kurulup gelimesi, metal eya sanayinin gelimesidir, Aydndaki imalat sanayinde gelime, zellikle Kemer Hidroelektrik Santralinin devreye girdii 1958den sonra yaanmtr, 1958de retime geen Ske imento Fabrikasn, tula ve kiremit fabrikalar izlemitir, Ayn yl dokuma sanayinde Nazilli Basma Fabrikasndan sonra Aydn Tekstil plik Dokuma letmesi kurulmutur, Aydn Tekstil ile birlikte Aydndaki pamuk iplii ve pamuklu dokuma retimi nemli lde artmtr, O yllar ehir dna kurulan bu iletme, kentin geliim yn hesaplanamadndan tr bugn ehrin ierisinde kalmakta ve nemli lde kirlilie sebep olmaktadr, 1950-1980 dneminde tarm i makineleri sanayinde Aydn toplam varlk asndan 8, altrlan asndan 4, Srada yer almaktadr, Ayn dnemde il, metal ileme ve makine ileme sanayinde faaliyet gsteren iletmeler; tarm aralar ve makine imalat, otomotiv sanayine, jant, oto yedek paras gibi girdiler retmektedir, Trkiyenin en byk dondurma makineleri fabrikas Uur Dondurma, 1940l yllarda atlye leinde kurulmu, daha sonra genileyerek Trkiyenin en byk derin dondurucular reten fabrikas durumuna gelmitir, -1980-2001 Dnemi: 1996 ylnda Aydn Sanayi Odasna kaytl, Aydn ili genelinde yl boyunca faaliyet gsteren kk ve orta lekli 148 adet imalat sanayi tesisi, mevsimlik veya senede bir-iki ay alan 203 adet iletme ve 3-5 ii altran 129 adet kk sanayi retim birimleriyle birlikte toplam 510 adet imalat sanayi tesisi mevcuttur, 2001 ylna kadar l genelinde mevcut olan Aydn Sanayi Odasna kaytl sanayi tesisleri ise tablo K.1 ve K.2de grlmektedir. K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandrlmas lde Bakanln kredi destei ile yapm devam eden 144 i yerine sahip Ske Gaye Kk Sanayi Sitesi ile 98 i yerine sahip Bozdoan Kk Sanayi siteleri mevcuttur. Ayrca Sanayi ve Ticaret Bakanlnn kredi destei ile 360 i yeri olan Ske, 322 i yeri olan ine, 229 i yeri olan Kuadas, 110 i yeri olan Germencik ve 46 i yeri olan Yenipazar Kk Sanayi Sitelerinde toplam 1067 i yeri mevcuttur.

122

limizde ASTM ve Umurlu Organize Sanayi Blgesindeki sanayi kurulularnn byk ounluu faaliyete gemi durumdadr. Nazilli, Ske, Ortaklar, ine, Buharkent Organize Sanayi Blgesi projeleri Yatrm Programnda almalar devam etmektedir. Tablo K.1: AYDIN L ORGANZE SANAY BLGELER
OSB lgili Bilgiler
Aydn ASTM

Organize Sanayi Blgeleri

Aydn (Umurlu) Nazilli Ortaklar Ske ine Buharkent

Faaliyete Balad Yl Alan (Hektar) Parsel Says Parsel Says retime Geen Tesis says Parsel Says naat Safhasnda Tesis says Parsel Says Proje Safhasnda Tesis says Parsel Says TOPLAM Tesis says Tahsis ed.Parsel Says Mevcut stihdam Kapasitesi Topla m Telefo letiim Bilgileri n eKapasitesi posta

1996 530 257 92 85 9 9 2 2 257 85 103 3.050 0 2310010 X

1976 85 67 44 44 15 15 8 8 67 44 67 1.804 0
2591100

1997 126 46 0 0 7 7 2 2 9 7 44 6 6
31269 69

1997 112 56 2 2 2 2 22 22 26 4 26 2 X
57721 01

1997 185 89 0 0 0 0 0 0 0 0 22 0 0
5189844

2003 230 93

2001 80 X

Mteebbis heyetleri kurulmu olup,halen almalar devam etmektedir

Kaynak: Organize Sanayi Blgesi verileri esas alnmtr.

K.3. Sanayinin Ilelere Gre Dalm Kentteki sanayi tesislerinin ilelere gre dalm tablo K.1de grlmektedir. Tablo K 2: l Genelindeki Sanayi Tesislerinin lelere Gre Dalm AYDIN L KK SANAY STELER
Ad
AYDIN 1. KSS AYDIN 2. KSS AYDIN 3. KSS AYDIN ZLEM KSS BOZDOAN KSS BUHARKENT KSS DDM (*) KSS

Faaliyete Balad yl

Toplam Alan (hektar )

Toplam yeri Says

Dolu yeri Says X

Bo yeri Says X X X X X X X

1967 1969 1976 1978 1992 1973 2007 123 155 21 41 54 17

115 549 X 425 X 234 X 214 X 98 X 58 X 0 0

Dolu Mevc luk ut Ora stihd n am FAA L X FAA L X FAA L X FAA L X

%95 tama m

X X X

FAA L PRO JE

NE KSS DAVUTLAR KSS GERMENCK KSS NCRLOVA BRLK KSS NCRLOVA KSS KUADASI AA LER KSS KUADASI KSS KUYUCAK KSS NAZLL KSS KUYUCAK- PAMUKREN KSS SKE GAYE KSS SKE KSS SULTANHSAR KSS YENHSAR KSS YENPAZAR GL KSS

X 1974 1995 1967 1989 1976 1997 1983 1989 1972 1987 1988 1960 1975 1989 1985 118 17 20 7 10 33 60 20 1.000 7 51 170 11 63 10 322 X 70 X 110 X 66 X 228 X 74 X 229 X 153 X 1706 X 22 X 154 X 360 X 129 X 170 X 46

X X X X X X X X X X X X X X X

FAA L FAA L FAA L FAA L FAA L

N. Halin de

X X X X X X X X X X X X X X X

FAA L FAA L FAA L FAA L FAA L FAA L FAA L FAA L FAA L

(*) projesafhasndadr. Kaynak: KSS verileri esas alnmtr.

Tablo K 3:Sanayi gruplarnn meslek gruplarna gre dalm. GRUP GRUP ADI NO 1. Grup Maden stihra Sanayi 2. Grup Un Ve Yem Fabrikalar 3. Grup Unlu Maddeler Sanayi 4. Grup ekerli Maddeler Sanayi 5. Grup Muhtelif Yiyecek Mad.San. 6. Grup Et St Ve Su r.San. 7.Grup Tuz Ve Gda Maddeleri San. 8. Grup Zeytinya Sanayi 9. Grup Alkoll Ve Alkolsz ki San. 10. Grup Pamuk rr Sanayi 11.Grup Pamuk plii-Dokuma Ve Komb.. 12. Grup Tekstilden Konfeksiyon San. 13. Grup Nak Ve Dierleri Sanayi 14. Grup ncir-zm Ve Di.Kuru Myv.l 15. Grup Aa Mamulleri Sanayi 16. Grup Mobilya Sanayi 17.Grup Kat Ve Kat rnleri San. 18.Grup Basm-Yayn Ve Bunlara Ba.San 19. Grup Deri Ve Krk Giyim Sanayi
124

ye Says 33 10 9 9 56 24 1 71 8 49 17 22 11 48 13 9 4 -

Deri Sanayi Plastik San. Kauuk Sanayi Tbbi Ve Tarmsal la San. Kimya Sanayi Topraktan Mamul Pimi n.M.S naat Yapm San. Tesisat Mteahhitleri Asansr Ve Yryen Merd.San Soutma Istma Ve Klima San Beton Direk imento Ve Cam Yap Malzemeleri Sanayi Demir elik San. Metal Eya Sanayi Dkm Sanayi Seri Makina malat zel Makina malat Madeni Eya San. Elektrik Mak.Ve Aygtlar San Elektronik Sanayi eitli Yedek Para San. elik Kons.Ve Mad.Yap Elem Tat Sanayi Otomotiv Yan Sanayi eitli malat Sanayi Mermer Ve Granit letmeleri Toplam Kaynak :Aydn Sanayi Odas 2007 K.4. Sanayi Gruplarna Gre Iyeri Saylar ve Istihdam Durumlar Tablo K 4: Sanayi Gruplarna Gre Iyeri Saylar ve Istihdam Durumlar GRUP NO 1.Grup 2.Grup 3.Grup 4.Grup 5.Grup 6.Grup 7.Grup 8.Grup 9.Grup 10.Grup 11.Grup 12.Grup 13.Grup 14.Grup 15.Grup GRUP ADI Maden stihra Sanayi Un Ve Yem Fabrikalar Unlu Maddeler Sanayi ekerli Maddeler Sanayi Muhtelif Yiyecek Mad.San. Et St Ve Su r.San. Tuz Ve Gda Maddeleri San. Zeytinya Sanayi Alkoll Ve Alkolsz ki San. Pamuk rr Sanayi Pamuk plii-Dokuma Ve Komb.. Tekstilden Konfeksiyon San. Nak Ve Dierleri Sanayi ncir-zm Ve Di.Kuru Myv.l Aa Mamulleri Sanayi
125

20. Grup 21. Grup 22.Grup 23.Grup 24.Grup 25. Grup 26. Grup 27.Grup 28. Grup 29. Grup 30. Grup 31. Grup 32.Grup 33. Grup 34. Grup 35. Grup 36. Grup 37. Grup 38.Grup 39.Grup 40. Grup 41.Grup 42. Grup 43. Grup 44. Grup 45. Grup

1 17 2 9 15 7 3 1 17 20 5 2 2 31 12 5 6 1 5 8 18 8 4 10 492

ye Says 33 10 9 9 56 24 1 71 8 49 17 22 11 48 13

alan Kii Say. 1136 235 61 115 1185 589 8 927 112 1274 2391 1542 160 2517 115

Mobilya Sanayi Kat Ve Kat rnleri San. Basm-Yayn Ve Bunlara Ba.San Deri Ve Krk Giyim Sanayi Deri Sanayi Plastik San. Kauuk Sanayi Tbbi Ve Tarmsal la San. Kimya Sanayi Topraktan Mamul Pimi n.M.S naat Yapm San. Tesisat Mteahhitleri Asansr Ve Yryen Merd.San Soutma Istma Ve Klima San Beton Direk imento Ve Cam Yap Malzemeleri Sanayi Demir elik San. Metal Eya Sanayi Dkm Sanayi Seri Makina malat zel Makina malat Madeni Eya San. Elektrik Mak.Ve Aygtlar San Elektronik Sanayi eitli Yedek Para San. elik Kons.Ve Mad.Yap Elem Tat Sanayi Otomotiv Yan Sanayi eitli malat Sanayi Mermer Ve Granit letmeleri Toplam Kaynak :Aydn Sanayi Odas 2007

16.Grup 17.Grup 18.Grup 19.Grup 20.Grup 21.Grup 22.Grup 23.Grup 24.Grup 25.Grup 26.Grup 27.Grup 28.Grup 29.Grup 30.Grup 31.Grup 32.Grup 33.Grup 34.Grup 35.Grup 36.Grup 37.Grup 38.Grup 39.Grup 40.Grup 41.Grup 42.Grup 43.Grup 44.Grup 45.Grup

9 4 1 17 2 9 15 7 3 1 17 20 5 2 2 31 12 5 6 1 5 8 18 8 4 10 492

95 43 17 156 27 186 906 326 66 10 633 629 219 41 108 498 629 23 96 44 94 229 450 339 57 19 5845

K.5. Sanayi Gruplarna Gre retim Teknolojisi ve Enerji Kullanm Aydn linde sanayi tesisleri iin retim teknolojilerini belirleyen ilimizde Enerji Tketiminin sektrlere gre dalm aada verilmitir. Tablo K 5: Yllar itibariyle Elektrik Kullanm 2009 492.574.370 235.556.852 341.339.435 44.347.823 321.398.656 1.435.217.136 2010 623.859.917 260.724.138 327.471.690 55.489.577 297.075.582 1.564.620.904

Mesken Ticaret Sanayi Resmi Daire Dier TOPLAM

Kaynak: Menderes Eda Aydn l Mdrl

Ayrca, limizde yerel hammadde kaynaklarndan pamuk, Ske lemizde bulunan Skta, Nazilli lemizde bulunan Kuteks fabrikalarnda ilenerek maml hale getirilmektedir.
126

Bunun dnda blgemizde youn retimi yaplan zeytin ve incir, limizde yer alan ok saydaki iletmelerde ilenerek (zeytinya, salamura ve kuru incir) deerlendirilmektedir. K.6. Sanayiden Kaynaklanan evre Sorunlar ve Alnan nlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlilii Aydnda bulunan byk sanayi kurulularnn l genelinde dank halde olmalar nedeniyle sanayiden kaynaklanan hava kirlilii lokalize durumda deildir. limiz, Ske lesinde faaliyet gsteren Bat Ske imento Fabrikasndan kaynaklanan hava kirliliinin tespitine ynelik olarak, sz konusu iletmenin I. ve II. Nolu dner frnlarnn sistem elektro filtre bacalarndan kan tozlarn takibini salayan toz lm grafikleri aylk periyotlarla l evre ve Orman Mdrlne ve evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrlne ulatrlmaktadr. Aydn, Merkez ve lelerinde faaliyet gsteren toprak sanayi iletmelerinde kullanlan yaktlardan kaynaklanan SO2 ve CO gazlar bir baka hava kirlilii faktrdr. K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirlilii Aydn, ar sanayiden ok tarm ve tarma dayal sanayinin gelitii bir ildir. Organize sanayi blgelerimiz dnda mnferit olarak faaliyet gsteren kirletici vasf yksek olan sanayi tesislerimizin ounun artma tesisi mevcuttur. limiz, Buharkent lesinde ok sayda bulunan tavuk iletmelerinden kaynaklanan atklar (koku, gbre, tavuk lleri vb.) yalar yolu ile Byk Menderes Nehrini kirlettii tespit edilmitir. zellikle kmes hayvanlarnn atklarndan kaynaklanan Salmonellann suda uzun sre hayatiyetini korumas insan sal zerinde tehdit oluturmaktadr. Tablo K 6: Dearj zni Alm Tesisler
Tesis ad
Bat Ske imento Fabrikas Yksel Seramik SKTA (Tekstil) Uur Soutma Makinalar (Makina) VF Ege Giyim (Tekstil) Hisar Doa r. ve Souk Dep.(Salyangoz retimi) Jantsa (Jant retimi) Osman Aka Tarm rnleri, (ncir leme Tesisi Ege Et, (Entegre Et Tesisi Orhanolu Gda.(Salamura Tesisi) Pnar Su Karacasu dericiler dernei Aydn OSB Mdrl (Tesis u an nicelik ve nitelik bakmndan yetersiz durumda kapasite ve nite deiiklii planlanm vaziyette letme ii bahe Drenaj kanal Ske ayna dearj izni var ancak, Belediyenin evsel atksu artma tesisine dearj ediliyor. letme ii bahe D-15 Drenaj kanal Tesis ii arazi OSB altyaps Kuru dere yata ine ay Kuru dere yata letme ii bahe sulama Dandalaz ay Kuru dere yata sulama

Dearj yeri
sulama

limizde Dearj zni Alm Balca Sanayi Tesisleri

limiz snrlarna byk oranda kirlenmi olarak giren B. Menderes Nehrinin kirliliine sebep olan en nemli sektr ki ylda bir ve 3 aylk bir dnemde faaliyet gsteren zeytinya ileme
127

tesisleridir. Bu tesislerin prosesi sonucu ortaya kan karasu (kzlsu) yksek miktarlarda kimyasal oksijen ierii nedeni ile artm zor ve pahal bir atksu zelliindedir. Karasuyu artabilecek, ekonomik ve verimli bir artma tesisi projesi henz onaylanmamtr. limizde, ilin tmne yaylm vaziyette yaklak 168 adet zeytinya fabrikas mevcuttur. Harita K 1 : Zeytin Ya Fabrika Dalm
limizde faaliyet gsteren zeytinya fabrikalarnn dalm

Zeytinya iletmelerinden kaynaklanan atksular iin, 1996 ylnda ilimiz Mahalli evre Kurulunda alnan ve Bakanlmzca da uygun bulunan karasuyun szdrmasz ve 0,5-1 metre derinliindeki lagnlerde buharlama yolu ile bertaraf edilmesi yntemi uygulanmaktadr.Fakat bu yntemin uygulanmasnda arazi yetersizlii, zemin yaps ve yalar gibi nedenlerle eitli sorunlar yaanmaktadr. limizde iki adet OSB Blgesi faaliyet gstermektedir. Umurlu Sanayi Blgesinde yetersiz bir adet atksu artma tesisi mevcuttur ve oluan kirlilik ykn azaltabilmek iin de halen faaliyettedir. ASTM organize sanayi blgesinde henz bir artma tesisi yoktur. OSB ynetimince 13 Mays 2009 tarihine kadar bir atksu artma tesisinin faaliyete geirilmesine ynelik i termin planlan sunulmutur. Sz konusu artma tesisinin inaas iin gerekli finansman araylar srdrlmektedir

Umurlu Organize Sanayi Blgesi Atksu Artma Tesisi

128

Resim 16: Atksu Artna Tesisi Su kirlilii ile ilgili olarak limiz Karacasu lesinde bulunan deri iletmecileri Temmuz 2007de kapatlm, artma tesisinin revize edip alr hale getirilmesini mteakip, Ocak 2008de iletmeler yeniden alm, u an tesisin verimli hale getirilmesi iin deneme almalar devam etmektedir. Aydn merkezinde ve ilelerinde toplam 18 adet mezbaha ve 3 adet sucuk ve beyaz et ileme (ruhsatl) tesisi bulunmaktadr. Sz konusu mezbahalarda ylda yaklak 50,000 byk ve kk ba hayvan kesilmektedir. Buralardan kan atk sular, doudan ve/veya dolayl olarak Byk Menderes Nehrini kirletmektedir. Tablo K 7: Zeytin karasuyunun karakterine ilikin parametrelerin ortalama deerleri; KARAKTER ORTALAMA DEERLER pH 4,93 COD ( 0,2 mgr / Lt ) 108330,0 BOD5 (0,2 mgr / Lt ) 77850,6 Toplam Kat Madde ( mgr /Lt ) 47748,0 Toplam Sabit Kat Madde ( mgr / Lt ) 19585,7 Sspanse Kat Madde ( mgr / Lt ) 4823,3 kebilen Madde ( mgr / Lt ) 1,86 Fosfor ( ppm ) 153,7 Azot ( ppm ) 504,0 Ya ( mgr / Lt ) 1827,8 Bor (ppm ) 5,9 Kalsiyum ( ppm ) 149,8 Potasyum ( ppm ) 1866,3 Manezyum ( ppm ) 76,4 inko ( ppm ) 0,91 Demir (ppm ) 18,7 Bakr (ppm ) 0,366 Kaynak : l evre ve Orman Mdrl, 2007. Byk Menderes Havzas ok youn bir karayolu trafiine sahiptir. Aydn karayolu zerindeki akaryakt istasyonlarndan kaynaklanan atklar, dereler vastasyla Byk Menderes Nehrini kirletmektedir. Byk bir ksm limiz snrlar ierisinde bulunan Byk Menderes Nehrindeki kirlilik, limizden ok Byk Menderes Havzasnn st ksmnda bulunan illerdeki sanayi tesislerinden kaynaklanmakta ve Byk Menderes Nehri, limiz snrlarna zaten kirlenmi olarak ulamaktadr Uak ili'nde faaliyet gsteren dericilik, tekstil, pamuklu dokuma, iplik ve seramik sektrlerinin atksular Adgzel Baraj'n besleyen ve Banaz ay'nn bir kolu olan Dokuzsele ayna dearj edilmektedir. Uak li'nde tekstil arlkl Uak Organize Sanayi Blgesi ve Uak Deri Organize Sanayi Blgesi'nin artma tesisinin yapm tamamlanm ancak henz verimli hale gelmediinden kirlilik srmektedir. Ayn ekilde Denizli ilinde faaliyet gsteren ok sayda ounlukla tekstil arlkl iyerlerinin atksular da rksu ay ve Byk Menderes Nehri'nin dier yan kollar vastas ile Byk Menderes Nehri'ne Boalmaktadr. Denizli li'nde birok endstri tesisinin artmas mevcuttur. Ancak, bu artma tesislerinin uygun standartlarda artma yapp yaplmadklarnn srekli olarak denetlenmesi gerekmektedir. Ayrca bu artmalarn hemen hepsinin artmalar sektrlere gre belirlenen dearj
129

kriterlerine gre ina edilmitir. Bu atksularn dearj edildii rksu ay ve Byk Menderes Nehri sulan sulamada kullanld iin, asgari sulama suyu dearj kriterlerinin salanmas gerekmektedir. Dolaysyla bu atksu artma tesislerinin asgari sulama suyu dearj kriterlerini salayacak ekilde yenilenmelerine ihtiya bulunmaktadr.Yine Sarayky yaknlarnda faaliyet gsteren Menderes Tekstil Fabrikas'nn artma tesisi mevcut olmasna ramen artma tesisinin srekli olarak altrlp altrlmad periyodik olarak denetlenmelidir. nk, bu fabrikann atksular dorudan Byk Menderes Nehri'ne boaltlmaktadr. Havzada yer alan illerde faaliyet gsteren dier kk sanayi tesislerinin artma tesisleri ya bulunmamakta ya da bulunanlar verimli olarak altrlmamaktadr. K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirlilii Ta Ocaklar Nizamnamesine gre iletilen kum ocaklar ve ta ocaklar Maden Kanunu kapsam altna alnmtr. l zel idarelerine 1(a) grubu(Kum-akl) madenlerin ruhsatlamas ve denetimi yetkisi verilmitir. Aydn il snrlar ierisinde l zel daresi tarafndan verilen 1 (a) grubu maden ruhsatlar 15 adet ve alansal geniliyi 314.561 m2dir. l zel daresi tarafndan yaplan denetlemelerle kum oca iletmelerinin evreye verecei zarar en aza indirgenmi ve kum ocaklarnn ED belgesi almas salanmtr. K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Grlt Kirlilii limizde, sanayii tesislerinin genellikle yerleim yerlerinin dnda yer almas sebebiyle youn bir grlt kirlilii sz konusu deildir. Bunun dnda yeni kurulacak iletmeler iin; 2872 sayl evre Kanununa istinaden karlan evresel Etki Deerlendirmesi (ED) Ynetmelii gerei hazrlanan ED Raporlarnda grlt kirliliinin nlenmesine ynelik gerekli tedbirler aldrlmaktadr. Bunun yansra, l evre ve Orman Mdrlne intikal eden grlt ikayetleri deerlendirilmekte ve ilgili ynetmelikler gerei ilem yaplmaktadr. K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atklar limizde zeytinya retiminin bir alt rn olarak aa kan ve zeytin ekirdei ile zeytin posasndan meydana gelen ve prina olarak adlandrlan atklar, sanayi tesislerinde yakt olarak, konutlarda ise snma amal olarak olarak deerlendirilmektedir. Tablo K 8: Pirinann zellikleri PARAMETRELER Nem (%) 20 Kl (%) 2,97 Yag(%) 2,5 Uucu Madde(%) Karbon(%) 45,3 Oksijen(%) 27,6 Hidrojen(%) 5,9 Azot(%) 1,85 Toplam Kkrt(%) 0,15 Alt Isl deeri(kcal/kg) 4480 st Isl Deeri(kcal/kg) 4847 Kaynak: Ege Blgesi Sanayi Odas Aydn ubesi, 2003

130

K.6.6. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Plan limizde byk kazalara sebebiyet verebilecek tehlikeli maddelerin yer ald tesisler aada liste halinde verilmitir. Ad Skta A.. VF Ege A.. Bosnal Koll.ti. Bilal Sabuncu A.. Dericiler Birlii Selkim aselloz A.. ECC Kimya Efe Ak pragaz A.. Deltagaz A.. Milangaz A.. Aydn Linyit Uur Soutma Mak. A.. Faaliyet tr Tekstil sanayi Tekstil sanayi Sabun Sanayi Sabun sanayi Deri Sanayi Kimya Sanayi Kimya Sanayi Ak Sanayi Dolum Tesisi Dolum Tesisi Dolum tesisi Linyit ileme Makine sanayi lesi Ske Ske Merkez Merkez Karacasu Nazilli Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Nazilli

Acil durumlar iin tesis sorumlular; mdahale iin gerekli personeli daha nceden belirlemek, bunlarn bu konuda eitilmelerini salamak, bu kiilere koruyucu malzemeleri temin etmek, tesiste her trl ilk yardm ve tbbi malzemeleri bulundurmak, gerekli ekipman alr vaziyette hazr bulundurmakla ve ayrca herhangi bir kaza annda, kazann niteliini belirleyerek (yangn, patlama, gaz sznts vs.) Aydn li Byk Endstriyel Kazalar in Yerel Acil Durum Planndan sorumlu kiilere ve kurululara haber vermekle ykmldrler. Kaynaklar -Ege Blgesi Sanayi Odas Aydn ubesi, 2007 -Aydn l evre ve Orman Mdrl, 2007 -Aydn l Sivil Savunma Mdrl, 2003

(L). ALTYAPI, ULAIM VE HABERLEME

L.1. Altyap L.1.1. Su Sistemi Aydn li merkezinde ihtiya duyulan ime ve kullanma ihtiyac yeralt ve yerst olmak zere iki kaynaktan karlanmaktadr. Yerst kayna olarak Tabakhane deresinden Zeytinky mevkiinde bulunan reglatr ve keltim havuzlarna su alnmakta ve buradan yaklak 6 km isale hatt ile Topyata mevkiinde bulunan Artma Tesisine iletilmektedir. Reglatr ve keltim havuzlar 1930lu yllarda yaplm olup, 1994 ylndan gnmze kadar revizyon ilerine tabi olarak tesis iletime uygun hale getirilmitir. Artma Tesisi ise ller Bankas tarafndan yaptrlm ve 1993 ylnda hizmete girmitir. mesuyu Artma Tesisin kapasitesi 500 lt/sn (43.200 m3/gn) dir. Ancak bu kaynan kullanm Tabakhane deresindeki akmlarn miktarna baldr. Gnmzde k aylarnn da yasz gemesi kaynaktan verimli olarak faydalanlmasn engellemektedir. mesuyu artma tesisinde fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik zellikleri asndan Trk mesuyu Standardna (TS 266) ve insan tketim amal sular hakknda ynetmelie uygun olarak artlm su, cazibeli ve terfili olarak mevcut ebeke depolarna gnderilmektedir. Derenin kaynanda herhangi bir yerleim, ve endstriyel kurulu bulunmamaktadr. Ancak derenin gzergah boyunca (Pnarba mevkii imesuyu derin kuyularnn bulunduu alann kuzeyinde) 2006 ylndan sonra 2 adet Zeytinya fabrikas aktif halde almaya balamtr. Dolaysyla
131

Pnarba mevkii imesuyu derin kuyularnn kirlenme riski vardr. Konu ile ilgili yazmalar belediyemizce ilgili kurumlara yaplmtr. Tabakhane deresindeki verimin ihtiyac karlamad periyotlar da eksik kalan ime ve kullanma suyu ihtiyac yeralt suyundan derin kuyular marifetiyle temin edilmektedir. Mevcut kuyular blgede toplanmtr. Bu blgelerden birisi su rezervinin yksek olduu kentin kuzeyinde, Tabakhane deresi kysnda Pnarba olarak adlandrlan blgededir. Bu blgede 7 adet kuyu mevcuttur. Derin kuyu verimleri ortalama 40-25 lt/sn dir. kinci blge kentin batsnda zmir-Denizli karayolunun kuzeyindeki Kzlay havzasnda Dede kuyusu diye adlandrlan mevkidedir. Bu mevkii de toplam 12 adet kuyu mevcuttur.Derin kuyu verimleri ortalama 15-20 lt/sn dir. nc blge ise kent merkezidir. Kent iinde 19992007 ylnda alan ve kullanlmaya balayan 6 adet kuyu mevcuttur. Derin kuyu verimleri ortalama 15-20 lt/sn dir. Tablo L 1 :2004 -2009 yl kaynaklardan alnan toplam m3 hamsu miktar Kaynak/Yllk Toplam 2004 2005 2006 2007 2008 TABAKHANE 5.939.616 7.269.120 6.809.040 3.975.360 5.777.240 DERES KUYULAR(m3) 6.364.548 6.054.056 7.426.982 9.165.752 6.718.028 TABAKHANE 61 55 48 30 46 DERES % S KUYULAR%'si 39 45 52 70 54 TOPLAM 11.211.037 13.323.176 14.236.022 13.141.112 12.496.268

2009 7.590.920 5.687.721 57 43 13.278.641

Salanlan suyun ehir ebekesine aktarlmas iin; Artma Tesisi Topyata mevkiinde DM-1 deposu 4800 m3 Kalfaky de Nazrlar DM-2 deposu 3300 m3 Kemer Mahallesinde DM-3 deposu 4500 m3 Zafer Mahallesi Aytepe Deposu 500 m3 olmak zere (toplam 13.100 m3) kapasiteli depolar mevcuttur. Derin kuyular ve depolar, rutin olarak bakm ve onarmlar yaplmaktadr. 2009 ylnda toplam su retiminin % 57s TABAKHANE DERESNDEN ; % 43' DERN KUYULARDAN yaplmtr. Devlet Su leri genel Mdrl, 1053 sayl yasa kapsamnda Bakanlar Kurulu kararlar ile yetkilendirilmesi sonucu nfusu 100.000 i aan ehirlere, ime, kullanma ve endstri suyu salanmas ynnde almalar srmekte olduu bilinmektedir.18 mays 1998 ylnda Devlet Su leri genel Mdrl ile Aydn belediyesi arasnda kentin ime ve kullanma suyunun 2050 ylna kadar salanmas iin kizdere baraj kapsamnda protokol imzalanmtr. Barajn yapm devam etmektedir. D.S. imesuyu artma tesisi ve isale hatlar iin uygulama projelerini hazrlatmaktadr MEVCUT MESUYU ARITMA TESS YAPILARI Giri ve Hzl Kartrma Yaps: Artma tesisi giri yaps reglatrden elde edilen hamsuyun basncn drmek ve dengeli bir su yzeyi kodu elde etmek amacyla yaplmtr. Bu nitede, ayn zamanda tesisin dier nitelerinde (algae) yosun olumalarn ve dier organizmalarn boru ve tesis nitelerinde yaparak iletim kapasitelerini drmelerini ve demir ile manganezi oksitleyerek keltme kapasitelerini ve filtre kumu zerinde oluan organizmalarn ldrlerek filtre alma mrn artrmak amacyla n klorlama ilemi yaplmaktadr. Datm ve Toplama Yaps: Datm ve toplama yaps, giri ve hzl kartrma yapsndan gelen sular floklatr durultuculara ve durultuculardan gelen sular toplayarak filtre nitelerine eit olarak datr. Floklatr Durultucu Tanklar: Bu yapda yumaklatrma ve keltme havuzlar bir arada bulunmaktadr, 2 adet ve paralel alacak bu sistemin ortasndaki blmde yumaklatrma ilemi yaplmaktadr. Hzl kartrma yapsnda alminyum slfat eklenerek kartrlm sular, datm
132

yapsnn kndaki vana odasndaki 700 mm'lik ve zerinde el kumandal kelebek izolasyon vanas bulunan borularla floklatr durultucu merkezindeki yumaklatrma blmne gelir, burada 2-6 d/d arasnda seilen uygun hz gradyan ile birbirlerine arparak yapp daha kolay kebilecek flaklar olutururlar. Hzl kum Filtreleri: Hzl kum filtrelerinin amac, hzl kartrma ve flokulasyon nitelerinde yumaklaamayarak, durultma tanklarnda kemeyecek kadar kk partiklleri tutmak, mikroorganizmalarn sudan uzaklatrmak ve demir ile mangan oksitlemektir. Klor Temas Tank: Hzl kum filtrelerinin altnda iki gzl olarak konumlandrlm olan klor temas tanknda emniyet asndan suyun son klorlamas yaplacaktr. Klor ile suyun karm, ekipman masraf ve elektrik enerjisi tketiminden tasarruf amacyla tank ierisinde tekil edilen artma perdeleri ile hidrolik olarak salanmaktadr. Klorlanan sular, tankn sonundaki 3,45 m uzunluundaki savak araclyla temiz su tankna gei yaparlar. Temiz Su Tank: Klor temas tankndan savaklanarak temiz su tankna gelen sular, buradan 600 mm'lik bir isale hatt ile ehir ime suyu ebekesine ait 2500 m3 lk depoya cazibeli olarak ve ebekeye ait 650 ve 800 m3'lk depolara terfili olarak 2 adet 250 mm'lik borularla iletilir. Kimya ve Klor Binas: ki katl olarak konumlandrlan kimya binasnn st katnda, tesiste kimyasal madde olarak kullanlacak olan alminyum slfat ve kire depolama alanlar, ykleme konileri ve kontrol pano odas bulunmaktadr. Alt katta ise zelti hazrlama tanklar ve bunlara ait dozlama pompalar ile klor kaa durumunda kaan olduu ortama spinkler yoluyla verilecek suyun barndrld su tank bulundurulmaktadr. Alminyum Slfat Tesisi: Hamsuya, koaglasyon iin en uygun kimyasal maddelerden biri olan alminyum slfat uygulanmaktadr. Bylece artlacak su, ham suda varolan alkalinite ile reaksiyona girerek alminyum hidroksit taba oluturacaktr. Alminyum slfat zeltisinin suyla homojen olarak karmn salanmas iin dozlama hzl kartrma yapsnda uygulanacaktr. YAPILAR Giri ve Hzl Kartrma Yaps: Artma tesisi giri yaps reglatrden elde edilen hamsuyun basncn drmek ve dengeli bir su yzeyi kodu elde etmek amacyla yaplmtr. Bu nitede, ayn zamanda tesisin dier nitelerinde (algae) yosun olumalarn ve dier organizmalarn boru ve tesis nitelerinde yaparak iletim kapasitelerini drmelerini ve demir ile manganezi oksitleyerek keltme kapasitelerini ve filtre kumu zerinde oluan organizmalarn ldrlerek filtre alma mrn artrmak amacyla n klorlama ilemi yaplmaktadr. Datm ve Toplama Yaps: Datm ve toplama yaps, giri ve hzl kartrma yapsndan gelen sular floklatr durultuculara ve durultuculardan gelen sular toplayarak filtre nitelerine eit olarak datr. Floklatr Durultucu Tanklar: Bu yapda yumaklatrma ve keltme havuzlar bir arada bulunmaktadr, 2 adet ve paralel alacak bu sistemin ortasndaki blmde yumaklatrma ilemi yaplmaktadr. Hzl kartrma yapsnda alminyum slfat eklenerek kartrlm sular, datm yapsnn kndaki vana odasndaki 700 mmlik ve zerinde el kumandal kelebek izolasyon vanas bulunan borularla floklatr durultucu merkezindeki yumaklatrma blmne gelir, burada 2-6 d/d arasnda seilen uygun hz gradyan ile birbirlerine arparak yapp daha kolay kebilecek flaklar olutururlar. Hzl kum Filtreleri: Hzl kum filtrelerinin amac, hzl kartrma ve flokulasyon nitelerinde yumaklaamayarak, durultma tanklarnda kemeyecek kadar kk partiklleri tutmak, mikroorganizmalarn sudan uzaklatrmak ve demir ile mangan oksitlemektir. Klor Temas Tank: Hzl kum filtrelerinin altnda iki gzl olarak konumlandrlm olan klor temas tanknda emniyet asndan suyun son klorlamas yaplacaktr. Klor ile suyun karm, ekipman masraf ve elektrik enerjisi tketiminden tasarruf amacyla tank ierisinde tekil edilen artma perdeleri ile hidrolik olarak salanmaktadr. Klorlanan sular, tankn sonundaki 3,45 m uzunluundaki savak araclyla temiz su tankna gei yaparlar. Temiz Su Tank: Klor temas tankndan savaklanarak temiz su tankna gelen sular, buradan 600 mmlik bir isale hatt ile ehir ime suyu ebekesine ait 2500 m3 lk depoya cazibeli olarak ve ebekeye ait 650 ve 800 m3lk depolara terfili olarak 2 adet 250 mmlik borularla iletilir.
133

Kimya ve Klor Binas: ki katl olarak konumlandrlan kimya binasnn st katnda, tesiste kimyasal madde olarak kullanlacak olan alminyum slfat ve kire depolama alanlar, ykleme konileri ve kontrol pano odas bulunmaktadr. Alt katta ise zelti hazrlama tanklar ve bunlara ait dozlama pompalar ile klor kaa durumunda kaan olduu ortama spinkler yoluyla verilecek suyun barndrld su tank bulundurulmaktadr. Alminyum Slfat Tesisi: Hamsuya, koaglasyon iin en uygun kimyasal maddelerden biri olan alminyum slfat uygulanmaktadr. Bylece artlacak su, ham suda varolan alkalinite ile reaksiyona girerek alminyum hidroksit taba oluturacaktr. Alminyum slfat zeltisinin suyla homojen olarak karmn salanmas iin dozlama hzl kartrma yapsnda uygulanacaktr. EHR EBEKESNDE SULARIN LETLD BORU ZELLKLER : HDPE 100 %55 PVC %24 AB %15.5 ELK %5 PK %0.5 Kentimizde me suyu ebekesi bulunmayan meskun alan yoktur. Ayrca retilen ime ve kullanma suyundan Ovaemir ve Tepecik Belde Belediyesi ile Kadky Muhtarlda faydalanmaktadr. Ancak ok eskimi kentin merkezindeki ebeke borularnn mahalle baznda (toplam 13 mahalle) ebeke hattn tamam polietilen borularla deitirilmitir. Dier 11 mahallede ksmen deitirme yaplmtr, almalar devam etmektedir. L.1.2. Atk Su Sistemi, Kanalizasyon Ve Atk Artma Tesisi limiz merkezinde altyap kanalizasyon ve yamur sistemi ayrk sistem olarak planlanmtr.Mevcut yerleim alan ierisinde kanalizasyon hatt bulunmayan alan yoktur.Yamursuyu toplayc hatlar tamamlanmtr. ehrin mcavir alan iinde olan yeni yerleime alan yerlerinde altyap sistemleride yaplmaya devam edilmektedir. Aydn kenti topografik yapsna gre ve mevcut artma tesisinin kapasitesi de gz nnde bulundurularak toplama blgesi Dou Bat ynnde ikiye ayrlmtr. Dou blgesi ,mevcut artma tesisinin kullanlmas; Bat blgesi iin yeni tesis edilecek olan Osmanbk artma tesisinin kullanlmas planlanmtr. Mevcut artma tesisi 120 dnm zerine 1984 ylnda ller Bankas tarafndan imalat yaplmtr.1988 ylnda iletmeye almtr. Sistem havalandrmal lagndr. Ancak tesis iletmeye aldndan beri tesis dearj standartlarn salamad iin 2007 ylna kadar altrlamamtr. Tesisin revizyonu iin 2004 ylnda proje ihalesi yaplm olup, Proje neticesinde 2006 ylnda inaatna balanmtr. 2007 ylnda da iletilmeye balanmtr. Tesis 2042 projeksiyon yl nfusuna uygun olarak 53.831 m3/gn hesabna gre revize edilmitir. Tesis Dearj zin belgesini alm olup, Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Tablo 21.5 Sektr: Evsel Nitelikli Atksular(Edeer Nfusun Ne Olduuna Baklmakszn Doal Artma(Yapay Sulak Alan) ve Stabilizasyon Havuzlar Sistemiyle Biyolojik Artma Yapan Kentsel Atksu Artma Tesisleri in) da verilen kriterlere uygun standart deerleri salamaktadr. Dearj izin belgesi 30.01.2014 tarihine kadar geerlidir. Atk su artma tesisi tam kapasiteyle altrlmakta olup, evre dzenlemesi devam etmektedir. Tam kapasiteli olarak altnda 53.831 m3/gn suyu artabilecektir. Bu tesiste Tepecik ve etepe Belde Belediyelerinin atksularda artlmaktadr. L1.3. Yeil Alanlar l Merkezinde bugne kadar 210adet park yaplm olup, bu parklarn kapladklar alanlarn mahallelere dalm tablo L.1de verilmitir.

134

L1.4. Elektrik retim Hatlar Mula Yataan termik santralinden kan ve zmir Iklar 380 kV alt besleyen, 2 adet 380 kV ENH, Aydn li ncirliova lesi giriinde Aydn-zmir Karayolunu; ayn ekilde Yeniky Termik santralinden kan ve zmir Iklar alt besleyen 1 adet 380 kVluk ENH, Aydn li, Germencik lesi, Ortaklar Beldesi, Argavl ky civarnda Aydn-Ske karayolunu, havadan gerekli emniyet mesafeleri salanarak geirilmitir. limizdeki 154 ve 380 kVluk hatlarn gzergah ve uzunluklar Tablo L.2de verilmitir. Tablo L 2: limizdeki 154 ve 380 kVluk hatlarn gzergah ve uzunluklar (km) 154 kV E.N.H. Gzergah Aydn-Nazilli Nazilli-Jeotermal Aydn-germencik Germencik-Arslanlar(zmir) Germencik-Ske Ske-Kuadas Germencik-Kuadas Nazilli-Kemer Kemer-Mula(Mula TEDA) Aydn-Yataan Germencik-Yataan Milas-Akbk Yataan-Denizli(Kavakldere-BozdoanKemer) 380 kV E.N.H. Yeniky-Uzundere (Mula-Aydn-zmir) Yataan-Iklar I Yataan-Iklar II Yataan-Denizli(Kemer Baraj alt ksmndan geiyor) Kaynak: Aydem 2010 L.1.5. Doal Gaz Boru Hatlar BOTA Genel Mdrl tarafndan Denizli linden gelerek, limiz snrlarnda devam edecek doal gaz hattnn .E.D. ilemleri ve proje almalar tamamlanm, 2 Temmuz 2010 tarihinde balayan altyap almalar sonucunda, Aydn Merkez lede , gnmze kadar 8,5 kilometre doalgaz datm hatt; Nazilli lesinde 11,5 kilometre doalgaz datm hatt denmi olup 2011 yl bitmeden doalgaz verilmeye balanacaktr. L.2. Ulam L.2.1. Karayollar L.2.1.1. Karayollar Genel
769 km. uzunluundaki Aydn li yol an; zmir-Aydn otoyolunun ilimiz snrlar ierisinde bulunan 73 kmsi, 319 km. uzunluundaki devlet yolu ve 377 km. il yolu oluturmaktadr. Ayrca 233 km turistik yol a mevcuttur.

Uzunlklar (km) 40 567 50 792 26 096 20 21 19 30 50 25 64 80 23 50

60 105 106 48

Tablo L 4: l merkezinin, ilelere olan uzaklklar.

135

le Ad Merkeze Uzakl (km) Bozdoan 69 Buharkent 84 ine 36 Didim 101 Germencik 22 ncirliova 11 Karacasu 85 Karpuzlu 54 Koarl 21 Kk 19 Kuyucak 57 Ske 51 Kuadas 56 Nazilli 45 Sultanhisar 29 Yenipazar 40 Kaynak:Karayollar 28. b. eflii,2005 L.2.1.2. Ulam Planlamas Aydn ili Merkez ve ilelerinde kent ii ulamda minibsler, Belediye denetimli midibsleri grev almaktadr. leler arasndaki ulam yine her lede bulunan tama birliklerine ait minibslerle gereklemektedir. L.2.1.3. Toplu Tama Sistemleri Aydn ilinde toplu tam arac olarak minibsler (zel Halk Otobs) kullanlmaktadr, Yakt olarak motorin kullanlmakta olup yllk motorin tketimi yaklak 1.500.000 Litredir. L.2.1.4. Kent Ii Yollar limizde 63 adet Bulvar, 138 adet Cadde, 1282 adet Sokak bulunmaktadr. Bu Bulvarlarn toplam uzunluklar yaklak 106 km, Caddelerin yaklak 91,9 km, Sokaklarn yaklak 328,2 km dir. limizde 4 adet ana bulvar bulunmaktadr. Bunlardan Mula Bulvar Mula Karayolu zerinde yer almakta ve asfalttr. lin en nemli bulvar olan ve lin merkezinde bulunan Adnan Menderes Bulvar ile dier nemli bulvarlardan biri olan Atatrk Bulvar, birbirine paralel olarak, lin Gney-Kuzey istikametinde yer almakta ve asfalttr. lde Dou- Bat istikametinde ve merkezinde yer alan Gazi Bulvar ise parke ta demedir. limizde yer alan dier kent ii yollarda genelde parke ta demedir. L.2.1.5. Ara Saylar Aydn ili genelinde tescilli bulunan aralarn cins ve saylar aada verilmitir.
Tablo L 5: ldeki Ara Saylar

Otomobil Minibs Otobs Kamyonet Kamyon Motosiklet zel Traktr amal (1) (1) (2) Yllar tatlar 2009 274.572 101.314 8.835 2.502 38.462 7.590 82.363 495 33.011 2010 269.989 99.801 9.026 2.500 37.618 7.817 79.296 496 33.435 Toplam Kaynak: TUK 2009, Aot 2010 (1) Arazi tat dahildir. (2) Ar tonajl yk tatlarn da kapsar (ekici,Damperli Kamyon,Tanker,p Kamyonu vb.)
136

L.2.2. Demiryollar L.2.2.1. Kullanlan Rayl Sistemler Tamaclkta Demiryollar, yk ve yolcu tamacl hizmeti retmektedir. Blgemizde alan trenler : Gnlk Denizli- Basmane 3 sefer, Basmane-Denizli 2 sefer, Ske- Nazilli 1 sefer, Nazilli- Ske 1 sefer, Ske-Aydn ve Aydn- Ske 1 er sefer, Ske-Denizli 1 sefer, Basmane-Isparta ve IspartaBasmane 1 sefer Ekspres ve motorlu trenlerdir, Ske-Denizli seferini yapan tren Denizli-Haydarpaa seferini yapan Pamukkale Ekspresine irtibat salar, Alsancak-Afyon ve Afyon-Alsancak arasnda karlkl birer yolcu treni almaktadr, Bu tren, Eskiehir- Diyarbakr ve Diyarbakr- Eskiehir arasnda sefer yapan yolcu treni ile irtibat salamaktadr. L.2.2.2. Tamaclkta Demiryollar Demiryollarndan kent ii toplu tamada yararlanlmamaktadr. L.2.3. Deniz, Gl, Nehir Tamacl L.2.3.1. Limanlar Trkiye Denizcilik letmeleri Genel Mdrlnce iletilen Kuadas Liman yat ve yolcu gemisi trafii ynnden nemli bir limandr, Yk ellelemesi yaplmayan limanmzda biri yeni dieri eski olmak zere iki adet iskele mevcuttur, Bunlardan eski iskele 239 ve yeni iskele 205 m olup her iki iskelenin yllk gemi kabul kapasitesi 2400 gemidir. L.2.3.2. Tamaclk limizde kent ii ve leler aras deniz, gl, nehir tamacl mevcut deildir. L.2.3.3. Hava Yollar limizde merkeze yaklak 2-3 km uzaklkta, acil durumlarda kullanlan, kk bir hava alan mevcuttur ancak tamaclkta kullanlmamaktadr.

L.3. Haberleme
Trk Telekom sahip olduu gl altyaps, yldan yla eitlenerek artan katma deerli hizmetleri, srekli deiip gelien teknolojik olanaklar hizmetlerine hzla yanstabilme kapasitesi, 29 bini akn personeli, Trkiye'nin drt bir yannda dalm bayii a, binlerce i orta ve hizmet salaycsyla hem blgesinde hem de dnyada sayl sabit telefon operatrleri arasndadr. Sabit, mobil ve internet hizmetlerini bir arada sunabilen Trk Telekom; iletiim, teknoloji ve ierii birletiren tam entegre servis salayc olma yolunda emin admlarla ilerleyen esiz bir irketler grubu ve bu yaklam, mteri memnuniyetinin kilit unsuru olarak gryor. 1840 ylnda Postahane-i Amirane adyla kurulan gnmzn Trk Telekomu, 50 hatlk ilk manuel telefon santralini 1909 ylnda stanbul Byk Postane binasnda kurmu ve 168 yldr her dnem, ann teknolojik gelimelerine ayak uydurarak bugnk ada kimliine kavumutur. L.4. Ilin Imar Durumu Aydn linde toplam arazi kullanm alan 800.447,8 hektardr. Arazi kullanm alanlar ile ilgili detaylar aadaki tabloda verilmitir.

137

Tablo L 6: Aydn li Arazi Kullanm

Kullanm Alan Kentsel Yerleik Alanlar Krsal Yerleik Alanlar Tarm Alanlar Orman Alanlar ayr-Mera Alanlar Fundalk Alanlar Dier Kullanmlar Toplam Alan (ha.) 11.593,9 6.579,9 386.272,4 276.480,9 39.403,2 66.750,8 13.366,7 800.447,8 % 1.4 0.8 48.3 34.5 4.9 8.3 1.8 100

Kaynak: Aydn-Mula Denizli 1/100000 lekli evre Dzeni Plan Aratrma Raporu, Aydnda kentsel yerleik alanlar ilde bulunan 17 adet ile merkezi oluturmaktadr. Bu merkezler arasnda, phesiz en youn kentsel nitelikli yerleimin olduu yer l Merkezidir. T...K2000 yl verilerine gre brt nfus younluu en fazla olan iki ile 332 kii/km 2 ile Merkez le ve 292 kii/km2 ile Kuadas lesidir. Dier ilelerdeki younluklar ise Bozdoan ve Karacasuda 0-50 kii/km2 arasnda; ine, Karpuzlu, Koarl, Kuyucak, Sultanhisar ve Yenipazarda 50-100 kii/km2; Buharkent, Didim, Germencik ve Skede 100-150 kii/km2; ncirliova ve Kkte 150-200 kii/km2 ve Nazillide 200-300 kii/km2 arasnda deimektedir. l arazi kullanmnda tarm arazileri %48.3 oran ile yksek bir deer tamaktadr. Byk Menderes Nehrinin boydan boya getii Aydn verimli tarm topraklar bakmndan avantajl bir ildir. Orman alanlar ise % 36 gibi yine yksek bir deer tamaktadr. Aydnda, Kuadas, Karpuzlu, ine, Bozdoan ve Karacasu hari, dier ile yerleik alanlar, arazinin yapsna da bal olarak Byk Menderes Ovasnda yer almaktadr. Buharkent ve Kuyucak hari, yerleik alanlar ile Byk Menderes Nehri arasnda belirli bir mesafe bulunmaktadr. Yerlemelerde turizm tesislerinin, Kuadas ve Didim hari, yerleik alan iinde dank olarak yer ald grlmektedir ki, bunlar snrl saydadr. Kuadas ve Didimde ise sahil kenarlar turizm tesislerinin youn olarak yer ald blgelerdir. kinci konut gelimelerine bakldnda ise, bu oluumlarn Didimde ile merkezinden kopuk; Kuadasnda ise ile merkezine daha yakn blgelerde younlat grlmektedir. Yerlemelerde kk sanat niteleri yerleik alan iinde yer alrken; sanayi ve organize sanayi tesislerinin eperlerinde yer almaktadrlar. evre ve Orman Bakanlnca, 2006 ylnda ihale edilen 17.07.2007 tarihinde 4856 sayl Kanunun 2(h) ve 10(c) maddeleri ile 5491/2872 sayl Kanunun 9(b) maddesi uyarnca evre ve Orman Bakanl tarafndan onaylanarak yrrle giren, evre ve Orman Bakanl aleyhine alan 2008/ 3540 Esas Nolu dava srecinde, 14.07.2008 gnl Dantay 6. Dairesinin ara karar ile yrtmenin durdurulmasna karar verilen, Aydn-Mula-Denizli illeri 1/100.000 lekli evre Dzeni Plan, yaplan ksmi deiikliklerle 27.04.2009 tarihinde evre ve Orman Bakanlnca tekrar onaylanarak yrrle girmitir. Bu plan kapsamnda limizde, gnmzdeki eilime paralel olarak istihdama gre sektrel dalm, tarm, hizmetler ve sanayi sralamas eklinde geliecei, nerilen istihdam yaratc kullanmlara bal olarak, hizmetler ve sanayi sektrleri istihdam orannda art olaca, tarmsal sanayi ve turizme dayal hizmetler sektrnn desteklenmesi ile tarm sektrndeki istihdamn bir ksmnn bu sektrlere kaymas beklenmektedir. Bu st lekli plann altnda 1/100000 lekli evre Dzeni Plan hkmlerine aykr olmayan hususlarda geerli olan, ilimizde ky kesimine ynelik olarak hazrlanan 1/25000 lekli evre Dzeni Planlar bulunmaktadr. Buna gre;
138

1-Bayndrlk ve skan Bakanlnca 19.10.1993 tarihinde onanan ve halen yrrlkte bulunan Akbk 1/25000 lekli evre Dzeni Plan 2-Bayndrlk ve skan Bakanlnca 29.12.1988 tarihinde onanan 1/25000 lekli Ske-Akky evre Dzeni Plan 3-Didim 06.01.2005 tarihinde Kltr ve Turizm koruma ve geliim blgesi ilan edilmi, plan onama yetkisi T.C Kltr ve Turizm Bakanl'na devredilmesi ile birlikte 1983 ylnda Bayndrlk ve skn Bakanl tarafndan onaylanm olan 1/25000 lekli evre dzeni plannn revizyonu ile elde edilen ve Kltr ve.Turizm Bakanl tarafndan 28.12.2006 tarihinde onaylanan 1/25000 lekli Didim evre Dzeni Plan 4- Davutlar ve Gzelaml Beldelerine ait 1/25000 lekli evre Dzeni Plan ise 28.08.2001 tarihinde evre ve Orman Bakanl tarafndan onanm olup halen yrrlktedir. 5- Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan 06.03.1990 tarihinde onaylanan Kuadas 1/25000 lekli evre Dzeni Plan ise Dantay dari Dava Daireleri Kurulunun 21.02.2008 tarihli karar ile iptal edilmi olup, Kuadasnda bu lekte halen yasal geerlilii olan bir plan bulunmamaktadr. L.5. ldeki Baz stasyonlarnn Says limizde, 2001 yl itibar ile 90 adet GSM baz istasyonu bulunmakta iken, bu rakam 2003 ylnda 187 adete ulamtr. l evre ve Orman Mdrlne ulaan GSM baz istasyonu kurma izni dosyalar dikkate alndnda bu rakamn 2004 yl sonunda 240 adete ulaaca tahmin edilmektedir. Kaynaklar -l evre ve Orman Mdrl-AYDIN-2009 - Belediye Bakanl- AYDIN-2009 - Karayollar 28. ube eflii-2006 - TEDA Aydn Elektrik Datm Messesesi-2007 - l TELEKOM Mdrl- AYDIN-2007 - Liman Bamdrl-KUADASI-2007 - DDY letme eflii- AYDIN-2003 - Tapu Kadastro Mdrl- AYDIN-2003 - Bayndrlk ve skan Mdrl- AYDIN-2007

(M) YERLEM ALANLARI VE NFUS

M.1. Kentsel Ve Krsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M.1.1.1. Doal zelliklerin Kent Formuna Etkileri Aydn ili, B, Menderes Havzasnn Ege Denizine kadar uzand saha boyunca yer alr, 8,007 Km2 yzlmne sahip olan, Aydn ilinden kuzeye gidildike 500-600 m yi bulan ykseklikte toporafya izlenir. Bu ykselme, dou- bat ynnde ovann snr boyunca kuzeye doru devam eder. B, Menderes Vadi taban 10-20 Km arasnda deien byk bir oluktur. B, Menderes Nehri, bu tabanda kuzey, bazen gneyindeki dalara yaklap menderesler izerek kmaktadr. Vadinin, kuzey ve gneyindeki dalarda bu nedenle birbirlerine bazen yaklaan bazen uzaklaan iki da sras eklinde olup, 300 Km uzunluktadr. Ykseklikleri ok olmamasna ramen geit vermezler. Aydn dalarnn yer yer ykselen tepeleri, Horsunlunun kuzeyinde Karlk 1732 m, Kuyucakn kuzeyinde Oyuk da 1460 m, Sultanhisarn kuzeyinde Malga 1343mdir. Bunlar yeniden ykselerek Cevizli dalarn meydana getirirler. koz tepesi 1646 mdir. Daha sonra alalr. Ortaklar yaknnda geit verir ve gney batya ynelirler. Bu srada yer alan Gm Da 1020 mdir. Bir yay izerek batya uzanan Samson Dalar bir yarmada yaparak, dipburunda denize ularlar. Aydn ilinin genel jeolojik yapsn B, Menderes masifi denilen metamorfik ktleler belirtmektedir. B. Menderes ovas paleozoik yataki masifin ortasndan geerek, blgenin tipik jeolojik yapsn meydana
139

getirmektedir. l, Akdeniz iklimi etkisi altndadr. Yazlar scak ve kurak, klar lk ve yal gemektedir. B. Menderes Vadisi, dier Ege Ovalar gibi batdan denize doru alan bir oluk biiminde olduu iin denizin ltc etkisi ve ya getiren rzgarlar i ksmlara kadar kolaylkla ilerlerler. Deniz seviyesinden 65 m ykseklik, ilin iklimini etkileyen sebeplerdendir. Yan en yksek olduu ay ortalamas Aralk aynda 183,8 mm olup, yllk toplam ya 631,4mmdir. Aydn ilinde yllk ortalama scaklk 18,6C dir. Ortalama yksek scaklk Temmuz aynda 39Cdir. Aralk aynda ortalama dk scaklk 4,3C olarak grlmektedir. M.1.1.2. Kentsel Byme Deseni Cumhuriyetin ilanndan sonra, Trkiyenin karlat nemli ihtiyalardan biri lkemizde yaayan nfusun saysn, sosyal ve ekonomik niteliklerinin bilinmesi olmutur. Bu nedenle, ilki 1927 ylnda olmak zere, 1935 ylndan itibaren 1990 ylna kadar her 5 ylda bir nfus saymlar yaplmtr. limizde en son saym 2000 ylna ait nfus verileri mevcuttur. Aydn nfusuna baktmzda 1927 ylnda 211 750 olan nfusun 1990 ylnda 824 816ya, 2000 ylnda ise 950 757ye ulatn gryoruz. 1927 ylnda nfusun %19,53, 1990da % 47si ehirlerde yaarken 2000 ylnda bu oran %51,86ya ykselmitir. limizde artan nfusa paralel olarak merkezde, lin Bat ynne doru, zellikle zmir Karayolu zerinde hzl bir ekilde bymenin gerekletii grlmektedir. M.1.1.3. Planl Kentsel Gelime Alanlar lkemizde artan nfus ve problemli gler nedeniyle kentlerin dnda yerleenler, genel olarak salksz yaplama ile kentsel sorunlarn bymesine neden olmaktadr. Gnmzde yaanan evre sorunlar, gerekten gnlk hayatmz etkileyen, ehirlerdeki yaam olumsuzlatran, fiziki ve ruhi salmz bozan, boyutlara ulamtr. Kent ii yol ve ulam a yannda, her yataki insann kouturmadan endiesiz gezip dolaabilecei bir yol dzeni de kurulmaldr. Kentlerde hava kirlilii, oto trafii, kentlerin betonlamas, yeil alanla iin ayrlan yerlerde beton gezinti yerlerinin, yeile ayrlan sahadan ok daha geni alan kaplad bylesine yerlerle, alt yaps eksik plansz ve izinsiz yaplamann getirdii ve getirecei problemlere kar duyarsz kalnmtr. M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Younluk Kentimizde yer alan mahallelerdeki nfus younluklar 2000 nfus saym sonularnn mahallelere gre dalm olmamas nedeniyle 1990 nfus saymna ve o tarihteki mahalle snrlarna gre brt younluk olarak tablo M.1de verilmitir. M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanlar limizde tarihi kent dokusunun korunmasna ynelik almalar kapsamnda, zmir II, Numaral Kltr Tabiat Varlklarn koruma Kurulunun ilke kararlar dorultusunda 30 arkeolojik sit alannda koruma amal imar plan yaplacaktr. Sz konusu alann onayl imar plan olmasna ramen bu ilke karar nedeniyle onay imar planlar iptal edilmi, koruma amal imar plan yaplmak zere almalara balanmtr. Bu almalarn yrtlmesi amac ile oluturulan danma- denetleme kurulu yeleri arasnda yaplacak protokol tasla Belediye Bakanlnca hazrlanmtr. M.1.1.6. Endstriyel Alanlarda Yer Seimi limizde yatrm programna alnm Organize Sanayi Blgeleri ile bilgiler Tablo M.2de verilmitir. limizde halen faaliyet halinde olan 2 adet Organize Sanayi Blgesi mevcut olup, bunlar Aydn I. (Umurlu) OSB ve Aydn II. (ASTM) OSBdir. Ayrca gerekletirme almalar devam eden 6 adet daha OSB projeleri vardr. Bunlar da; Ske OSB, Ortaklar OSB, ine OSB, Nazilli OSB, Buharkent OSB ile Kk (Ege) Sera htisas OSBdir. limizdeki tm OSBler Yatrm Programnda yer almakta olup, inaat ve yatrmlar devam etmektedir. Aydn I. (Umurlu)Organize Sanayi Blgesi;
140

110,08 Hektar byklndedir. 1996 ylnda tamamlanmtr. Blgede 119 adet Sanayi Parseli bulunmakta olup, tamamnn tahsisi yaplmtr. Tahsisi yaplan parsellerde 41 adet sanayi tesisi retime gemi olup, 14 adet tesisin inaat devam etmektedir. 7 Tesis proje safhasndadr. stihdam edilen i gc says 1960 kiidir. Bu proje iin 2003 yl fiyatlaryla 5 Trilyon 242 Milyar TL. kredi kullandrlmtr. 1500 m3/gn kapasiteli birinci kademe artma tesisi inaat 2000 ylnda kendi imkanlar ile tamamlanmtr. Ancak Dearj izni alnan 1500 m3/gnlk ilave artma tesisi Rezerv alannn yetersiz kal grlm alternatif olabilecek yerler incelenmekte olup, yer seimi kararna mteakip Artma Tesisi inaat ihalesi aamasna geilecektir 2) Aydn II. (ASTM) Organize Sanayi Blgesi ; 1984 ylnda Kk Sanayi Sitesi Yap Kooperatifi olarak kurulmu ve faaliyetini bu ekilde srdrmekte iken 1997 ylnda Yatrm Programna alnarak OSBye dntrlmtr Halen 90 adet orta boy iletme, mermer karo, imento hazr beton, mobilya, sabun-deterjan hammaddesi, tekstil, tekstil makinalar, hidrolik makine, zeytinya skma makinalar, plastik dorama, pamukya kombina, tula, karser imalat, kzgn ya ve kalorifer kazan, elektrik makinalar imalat gibi alanlarda faaliyetlerini srdrmektedir. u anki iletmede olan fabrika says 90, inaat halindeki fabrika says 12, bo parsel says 23, proje aamasndaki parsel says 10 dir. Yaklak i gc 4200 kiidir. 3) Ske Organize Sanayi Blgesi ; 4 Etapta arazi alm ve 3 etapta altyap inaat almalarnn srdrlmesi planlanan Ske OSBde, resmi onay ve izinler ile proje ve planlama almalar tamamlanmtr. Kamulatrma ve altyap inaat almalarnn balatlmas hedeflenen Blgede toplam 1.886.444,16 m2 olan alann % 89,65i (1.691.195,10 m2) ahs, % 4,69 u (88.506,71m2) hazine, % 3,43 (64.647,46 m2) DS, % 1,00i (18.841 m2) OSB ve % 1,23 (23.253,89 m2) tescil harici alandr. Datmlar yaplarak kesinleen imar planna gre ; 1.119.935,62 m2 sanayi alannda toplam 89 sanayi parseli bulunmaktadr. Verimli tarm arazilerinin korunmas, planl ve dzenli sanayinin olumas, tarmn ve sanayinin gelimesi, 12 ile 15 bin kiiye i imkan iin Ske OSB model olabilecek bir konumdadr. 4) Ortaklar Organize Sanayi Blgesi; 24 Ocak 1997 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak kamulatrlma izin verilen O S B nin alan ahs arazisi 47 Ha, Hazine arazisi 121 Ha olmak zere toplam 168 Ha olup konumu Ortaklar- Ske Karayolu zerindedir. Yer seimine 01.07.1997 tarihinde karar verilmi olup mteebbis Teekkl Ortaklar Katlm Paylar EBSO-%54, Aydn Ticaret Odas -% 23, l zel daresi-% 15 ve Ortaklar Belediyesi % 8 dir. Toplam katlmc says 52 olan Ortaklar OSB nin talep edilen alan (M2) 485.000 M2. dir. Belirlenen arazide Jeolojik ve jeoteknik Ett almalarna baz oluturacak sondaj says, derinlii, yeri, arazi ve laboratuar deneylerini belirlemek amacyla 11.03.2004 tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanlndan gelen teknik elemanlar ile gzlemsel Ett amal arazi almalar tamamlanmtr Oyuk Baraj proje kapsamnda bulunan, OSB alann da iine alan sulama alan projesi revizyonu DS XX1 Blgeden alnan olumlu gr dorultusunda DS Genel Mdrlnce yaplmtr. Yer seimi srasnda, sulama alan iinde bulunduundan Ky Hizmetleri Genel Mdrlnce OSB alanndan 33.7 ha alan kartlmtr. Yaplan revizyon dorultusunda Tarm l Mdrlnce alnan toprak ett analizlerinden alnan sonulara gre arazinin tarm d amalarla kullanlmasna ve kartlan alann OSB alan olarak kullanlmasnda bir saknca olmadna karar verilmitir. Kamulatrma iin gerekli olan Kamu Yarar Karar ile ilgili Sanayi ve Ticaret Bakanlna yaplan yazma sonucu beklenmektedir.
141

Halihazr Harita Proje almalar sonulanmtr. Bayndrlk ve skan Mdrlnce hazrlanan haritalarn kontrol iin mracaat edilmi olup sonucu beklenilmektedir. 5) ine Organize Sanayi Blgesi; 04.04.2000 tarihinde yer seimi yaplm olup, Gzlemsel jeolojik Etd yaplarak kooperatif, , EBSO, Ticaret Odas ve l zel daresi ve Merkezi inede olan S.S ine Sanayici ve adamlar Toplu yeri Yap Kooperatifi tarafndan Mteebbis Heyet ve Ynetim Kurulu oluturulmu olup, yer seimi yaplm olan araziler iin evrak tanzim edilerek Bakanlmzdan Kamu yarar karar talep edilmitir. Blgenin Endstri Blgesine dntrlmesine ilikin talebi bulunmakta olup, bu husus dier blgelerin talepleri ile birlikte deerlendirilecektir. 6) Nazilli Organize Sanayi Blgesi ; Proje iin bugne kadar kullanlan kredi miktar 378.406.000.000.-TL olup, kalan arazilerin Kamulatrma maliyeti ile birlikte altyap yatrmlarnn tamamlanmas iin yaklak 1.600.000.000.TL lk bir kaynaa ihtiya bulunduu bu kaynan Nazilli O S B den yer talep eden firmalar ile anlama salanarak avans maliyetinde arsa pay bedeli olarak toplanmaya balanarak O S B nin n almtr. Nazilli O S Bnin kendi gayretleriyle yaratt bu olanak sayesinde Bakanlktan Kamu Yarar Kararnn alnmas iin son aamaya gelindii ve 4-5 aylk bir sre zarfnda kamulatrma almalarnn sonlandrlp, ayn sre ierisinde Sanayicilere arsa tahsislerinin yaplmas planlanmaktadr 7) Buharkent Organize Sanayi Blgesi ; 24.10.2000 tarihinde Yer Seimi Komisyonunca yer sei yaplm olup, Tabuza kr mevkiindeki 95 ha alan OSB yeri olarak seilmitir. Merkezi Buharkent ilesinde olan S.S Sanayi ve Toplu yeri Yap Kooperatif ve zel dare Mdrl tarafndan oluturulmu olan Mteebbis Heyet Bakanlmzdan Kamu Yarar Karar talep etmi ve bu karar onaylanmtr. u anda planlama almalar devam etmektedir. 8)Kk (Sera) OSB nin kuruluu gereklemediinden bu konu da herhangi bir bilgi verilmemitir M.1.17. Tarihi, Kltrel, Arkeolojik Ve Turistik zellikli Alanlar Aydn ili arkeolojik ynden Trkiyenin en zengin yrelerinden biridir. Yaklak M.. 4000in sonundan gnmze kadar Hitit, Lidya, yon, Roma, Bizans, Seluk, Aydnoullar, Osmanllar ve Trk uygarlklarna sahne olan ilimiz, bu birikimin bir sonucu olarak sahip olduu antik kentler ve mzeleri ile i ve d turizm asndan olduka byk bir potansiyele sahiptir. Arkeolojik deerleri bnyesinde saklayan bu antik kentler yle sralanabilir; ren Yeri: Aphrodisias Nyssa Alinda Milet Miletos Priene Didim M.1.2. Krsal Alanlar M.1.2.1. Krsal Yerleme Deseni Bulunduu le : Karacasu Sultanhisar ine Ske Ske Ske Yenihisar

142

Krsal yerleik alanlar ile merkezleri dndaki tm beldeler ve kyleri kapsamaktadr. Aydnda krsal yerleim alanlar mekansal geliim asndan iki farkl grupta toplanmaktadr. Bunlar sahil ve i blgelerde yer alan yerleimlerdir. Aydnn sahildeki turistik ileleri Kuadas ve Didime bal krsal yerleimler ile i kesimlerdeki yerleimler arasnda belirgin bir gelimilik fark bulunmaktadr. Aydn arazi kullanmnda kentsel yerleim alanlar krsal alanlara gre daha fazladr. Aydn ili krsal alanlardaki mekansal geliimde belirleyici olan hkmler evre ve Orman Bakanl tarafndan 27.04.2009 tarihinde onaylanarak yrrle giren ve limiz snrlarnn tamamn kapsayan 1/100000 lekli evre Dzeni Plandr. Bu plan kapsamnda krsal alanlarda yerleik alan dndaki konut geliimlerine ynelik meknsal gelimeler dank ve dzensiz gelimeyi nlemek amacyla kstlandrlm, bylece tarm topraklar zerindeki bu yndeki yaplama basklar da engellenmitir. limiz snrlar dahilinde 487 kymz bulunmakla birlikte bu kylerden Aydn Merkez ve Nazilli le merkezlerine yakn konumdaki kylerimizde yaplama basks bulunmaktadr. Bu yaplama talebini kontrol altna almak amacyla Nazilli Dallca Ky yerleik alan dahilindeki 110 ha. Alann Bayndrlk ve skan Mdrl tarafndan hazrlanarak Aydn l Genel Meclisinin 06.06.2005 tarih ve 41 nolu karar ile uygun grlen ve 15. maddesine gre Valilik Makamnca onanan Dallca Ky 1/5000 lekli Nazm ve 1/1000 lekli uygulama imar planlarna gre 3194 Sayl mar Kanununun 18. madde uygulamas balatlm, bu alma ile imar plannda kamu kullanmna ayrlan alanlarn kamuya kazandrlmas ve imar parselleri oluturulmaya ynelik ilemler srdrlmektedir. Ayrca, Buharkent lesi, Kzldere Kynn yerleik alannn tamamna yaknnn hazine parseli zerinde yer almas nedeniyle mlkiyet sorununun zmne ynelik hazrlanan 1/5000 lekli Nazm ve 1/1000 lekli uygulama imar planlar Aydn l Genel Meclisinin 16.09.2005 tarih ve 122 sayl karar ile onanmtr. Bununla birlikte Bayndrlk ve skan Bakanlnn yetki ve sorumluluk alannda bulunan ve gmenlerin, gebelerin, yerleri kamulatrlanlar ile mill gvenlik nedeniyle yaplacak iskn almalarn, kylerde fiziksel yerleimin dzenlenmesine ilikin uygulamaya esas artlar ve alnacak tedbirleri, iskn edilenlerin hak ve ykmllklerini dzenlemeyi amalayan 5543 sayl skan Kanunu gereince limizde, ncirliova ilesi kizdere zerinde, sulama ve ime suyu temini amacyla 1999 ylnda inasna balanan Baraj rezervuarnda kalan kizdere Ky yerleik alan dhilinde kalan ve skan Kanunu kapsamnda hak sahiplii tespit almalar sonucunda saptanan ve kizdere baraj inaatndan etkilenerek iskana hak kazanan 75 ailenin iskan edilebilmesi iin Karaba ky idari snrlar iinde hazrlanan imar planlar dorultusunda imar uygulamas ilemleri sonulanm olup, konutlarn inas ihale yntemi ile yaplarak, haksahibi ailere teslim edilmitir. 22.2.2005 tarihinde yrrle giren 5302 sayl l zel daresi Kanunu hkmlerine gre; belediye ve mcavir alan snrlar dnda kalan alanlarda imar plan yapma, yaptrma ve onaylama yetkisi l zel darelerine ait olmas nedeniyle gnmzde krsal alanlarda planlama almalar l zel daresince yrtlmektedir. M.1.2.2. Arazi Mlkiyeti Aydn ili snrlar ierisinde tarm arazisi olarak saptanan toplam 3 621 296 dekar arazinin %1i kltre elverili hazine arazisi, %0,5i kltre elverili bo hazine arazisi, % 0,1 i hazine ile ahslar arasnda ihtilafl arazi, %0,2si Vakf arazisidir, Bu eit arazinin % 12si merkez, %9u Bozdoan, %17si ine, %5Germencik, %5i Karacasu, %5i Koarl, %6s Kuadas, %7si Kuyucak, %5i Nazilli, %23 Ske, %3 Sultanhisar, %3 Yenipazar ilelerine aittir. Vergi kaytlarna gre toplam tarm arazisinin %71i kyde oturan ky halkna, %29u ky dnda oturanlara aittir.

143

M.2. Alt Yap Bu konuyla ilgili ayrntl bilgiler Ulam ve Alt Yap bal ad altnda incelenmitir. M.3. Binalar Ve Yap eitleri M.3.1. Kamu Binalar Kentteki Resmi ve dari tesislerin ounu merkezi idarenin il rgtleri oluturmaktadr. Bununla birlikte baz resmi kurumlarn blge mdrlkleri de kentte yer almaktadr. Devlet yaplar belediyelerin imar planlarnda bu yaplar iin ayrlan alanlara yaplmaktadr. Toplam 42,9 ha resmi kurum alan planlanmtr, Resmi kurumlardan halkla fazla ilikisi olanlar ( Vilayet, Adliye vb, ) merkezde , byk alan ihtiyac olanlar ise kent dndaki karayollar evresinde konumlanmtr (DS, Ky Hizmetleri, Bayndrlk ve skan Mdrlkleri Binalar vs.). M.3.2. Okullar limizde mevcut okullar ile ilgili bilgiler tablo M.3.de verilmitir. limizde lkretim okullar ve liselerin dnda, 1 adet niversite (Adnan Menderes niversitesi) ve bu niversiteye bal Faklteler (Tp, Ziraat, Veteriner, ktisat, Fen-Edebiyat ve Eitim Fak.) ile Yksek Okullar bulunmaktadr.

Tablo M 1: limizde mevcut olan lise ve lkretim okullarnn eitleri ve saylar

le Ad Normal ve ok Programl Fen Lise Anadolu ve Anadolu Meslek Meslek zel lkretim Devlet zel

5 Merkez 1 Bozdoan 1 Buharkent 2 ine Didim 2 Germencik 3 ncirliova 1 Karacasu 1 Karpuzlu 1 Koarl 1 Kk 4 Kuadas 3 Kuyucak 1 Nazilli 3 Ske 1 Sultanhisar 1 Yenipazar 31 Toplam Kaynak:l Milli Eitim Mdrl 2010

1 1

7 1 2 3 2 1 1 1 1 5 1 5 4 1 35

6 1 5 1 1 1 5 5 1 26

2 1 2 5

68 38 8 33 13 23 22 15 11 22 22 20 20 53 42 14 12 436

1 2 1

M.3.3. Hastaneler ve Salk Tesisleri Aydnda 11i S.S.Y.B.ye bal, 5i zel 16 tane hastane bulunmaktadr. Ayrntl bilgiler Salk ve evre Balkl R blmnde verilmitir. M.3.4. Sosyal ve Kltrel Tesisler Ktphanecilik hizmetleri ; l dahilinde l Halk Ktphanesi Mdrl ile birlikte 26 adet Ktphane mevcuttur.
144

Plastik sanatlar ile ilgili hizmetler ; limiz Devlet Gzel Sanatlar Galerisinde 1994 ylnda 20 sergi dzenlenmitir. Sinema, tiyatro etkinlikleri ile orkestra, koro ve topluluklar ile ilgili hizmetler ; l kapsamnda 5 adet sinema vardr, eitli kurum ve kurulular younluk il merkezinde olmak zere tiyatro gruplar ve mzik topluluklar getirmektedirler. lde toplam 32 adet gazete ve 7 dergi yaynlanmaktadr. Ayrca, 1 adet yerel yayn yapan televizyon kanal ile 10 radyo kanal faaliyet gstermektedir. M.3.5. Endstriyel Yaplar limizde bulunan endstriyel yaplar, genelde kk sanayiler ile OSBlerde younlam durumdadr. Endstriyel yaplar faaliyetin trne gre planlanmakta ve buna gre yap malzemeleri kullanlarak ina edilmektedir. limizde bulunan byk endstriyel yaplara, Nazilli lemizde bulunan Uur Soutma Mak. A., Ske lemizde bulunan Bat Ske im. San., VF Ege, Skta, Yksel seramik fabrikalarna ait yaplar verilebilir. Bu yaplar retim, depolama, idari, ve sosyal tesis binalarndan olumaktadr. M.3.6. Gler ve Hareketli Barnaklar antiye binalar, Ky kesimlerinde bulunan balk barnaklar ile apalama ve hasat dnemlerinde, limize gelen geici tarm iilerinin kaldklar barnaklar dnda limizde geici/hareketli barnaklar mevcut deildir. antiye binalar prefabrik, karavan tipi, balk barnaklar, prefabrik, tahta, sunta malzemelerden yaplrken, geici tarm iileri bez ve naylon adrlarda ikamet etmektedirler. M.3.7. Otel, Motel Ve Turizm Amal Dier Yaplar Kentte turistik amal olarak, oteller ve mesire alanlar bulunmaktadr. Aydn ilinde turizm talebi iki trde ele alnmaktadr. Birincisi sahil kesiminde yer almasndan dolay, yerli ve yabanc turistler iin denize girmek, dinlenmek, elenmek amac, ikincisi ise ilin sahip olduu doal, tarihi, mimari, kltrel ve arkeolojik deerlerin ziyaretlerine yneliktir. lde bulunan Kltr ve Turizm Bakanlndan turizm iletmeli belgeli binalar, yerli ve yabanc turistlerin ihtiyacn karlamaya uygun binalardr. Bunlarn dnda kamuda alanlarn tatil ve eitim ihtiyalarn karlamaya ynelik dinlenme ve eitim kamplarda ilimizde bulunmaktadr. M.3.8. Brolar ve Dkkanlar Kentteki ticari alanlar 16.4 ha olarak planlanmtr. Yer seimi olarak doktorlar ve eczaclar, Adnan Menderes Bulvar, Genlik Caddesi, ine Caddesi zerinde, avukatlar ve hukuk brolar Hkmet Bulvar ve etrafnda (Adliye Binas evresinde), kunduraclar kunduraclar arsnda , kuyumcular Ramazan Paa Camii evresinde konumlanmtr. Ticari fonksiyonlar merkezde dikeyde (kuzey-gney dorultusunda) gelime gstermektedir. M.3.9. Krsal Alanlarda Yaplama Aydnda krsal alan yerlemelerinde yaplar genellikle tek ve iki katldr, Alt katlar genellikle ahr olarak kullanlmaktadr. Bina yapmnda yap malzemesi olarak ahap, yma kullanlmtr. Evler bahelidir. M.3.10. Yerel Mimar zellikler limiz Aydn, Kurtulu Savandan ok byk kayplarla km, hemen hemen tamam yanm, kl olmu bir ehir haline gelmitir, Bu yzden Kurtulu Sava ncesi kent dokusu ve yap zellikleri ile ilgili dokman, belge maalesef yok denecek kadar azdr, Ama hem antik dnemin hem Osmanl dneminin nemli bir merkezi olan Aydn ile ilgili bulunabilen kaynaklar incelendiinde grsel ve yazl kaynaklardan Cumhuriyet Dneminde oluan yaplama ve kent dokusu karakterinden, kentin fiziksel ve sosyal koullarna uygun olarak gelien mimarisinin izlerini grlebilmektedir. zet olarak, Antik dnemden, Osmanl dneminden, birlikte yaanlan etnik kltrlerden yansyan etkilerle ve tm bu etkilenmelerle yeniden oluan ulusal mimari slubunda ina edilen,
145

Cumhuriyet dnemi Aydn Evleri birbirinden farkl zgn yaplar olarak kent karakteristiini oluturmutur. Gene bu dnemde ina edilmi resmi veya zel kamu hizmet binalar da ayn etkilenmelerle ortaya kan mimari zelliklere sahiptir, 1950li yllarda yklan Belediye eski binas, Trkoca binas Halkevi Sinemas ve Gnmzdeki Ziraat Bankas, Sanat Okulu, Askerlik dairesi binas o dnemin mimarisinin rnek yaplardr. M.3.11. Bina Yapmnda Kullanlan Yerel Materyaller Bina yapmnda, Kum, akl, ta, mcr, tula, kiremit, imento, kire vb, gibi materyaller kullanlmaktadr, Bina yapmnda yreye zg bir yap malzemesi ve teknii olarak sadece gaz beton malzemesi kullanlmaktadr. Bu malzemeler zmirden salanmaktadr. evre asndan sakncalar bulunmamaktadr. M.4. Sosyo-Ekonomik Yap M.4.1. Gler Aydn 1945lerden bu yana bulunduu Bat Anadolu Blgesinin zmir ve Manisa ile birlikte balca g ekim merkezlerinden birini oluturmakta ve nemli bir nfus akmna konu olmaktadr. 1950li yllarn ortasnda zellikle ilk dnemlerde nemli boyutlara ulaan bir g verme srecine girmitir, lin verdii g genellikle stanbul, Ankara, zmir gibi byk metropollere uzun mesafeli, kesin nitelikte aile leinde glerdir. 1960lardan sonra nemini koruyan ksa mesafeli geici gler yannda uzun mesafeli, kesin nitelikte aile glerine de konu olmas, bu olumsuz etkiyi gidermi ve 15-64 ya grubu pay yeniden ykselirken faal nfustaki art, genel nfusa eitlenmitir. Faaliyet oran ise 1965-1975 dneminde ayn kalm, deimemitir, Ayn zamanda ald gn greli nemi de artm ve g yolu ile net nfus kazanc kayda deer bir oranda ykselmitir. 1965-1970 dneminde dier illere gen 46,477 kiiye karlk 55,812 kii Aydna gelmi, bylece ilin net nfus kazanc 9,335 kiiye ulamtr. Bunun genel nfusa kazanc 17,1 dir, Bylece Aydn, net g oran asndan bulunduu Bat Anadolu Blgesinin zmirden sonra ikinci nemli ili olmaktadr.Aydnn ald gte zellikle Kuadas ve Didimde younlaan turizm hareketinin de belirli bir pay vardr. Aydna g eden nfusun ekonomik nitelikleri de hareketin genelde tarm kesimi mevsimlik i gc talebine yant veren geici bir g dzeyinde olduunu gstermektedir. G edenlerin i kollarna gre dalmnda tarm kesimi en yksek paya sahiptir. kinci srada hizmetlerin gelmesi, turizmin yaratt i olanaklarnn Aydna g zendirdiini ifade eder. G edenlerin altklar i yerlerine gre dalmnda ise cretliler belirli bir paya sahiptir. cretliler iinde kadnlarn ve yardmc aile iilerinin arlk tamas da pamuk ve zeytin gibi rnlerin toplanmasnda geleneksel olarak kadn ve ocuk i gcnn tercih edilmesi sonucudur. G edenlerin esas meslek olarak blnnde, tarm dnda ilmi ve teknik elemanlarla, serbest meslek sahipleri ve kiisel hizmetlerde alanlar nemli saylacak paylara sahiptir. Ancak bu paylar, Trkiye genelindekine uygun bir dalm gstermekle birlikte turizm hareketinin etkisini tamaktadr. lde son yllarda artan nfusta, alan niversitenin pay byktr. Bu, g eden nfusun niteliini de deitirmitir. M.4.2. Gebe Iiler (Mevsimlik Iiler) Aydnda evre illerden kaynaklanan mevsimlik aile g nemli yer tutmaktadr. lde byk lekli, tarmsal iletmelerin varl ve zellikle sahil kesiminde turizm faaliyetinin getirmi olduu inaat sektrndeki art cretli emek kullanmn younlatrmaktadr. Nitekim, 1975 te le g edenlerin %45 i Mula, Denizli, Burdur, Afyon, Isparta gibi evre illerden kaynaklanan mevsimlik tarm iileridir. G edenlerin i kollarna gre dalmnda tarm sektr en yksek paya sahiptir, kinci srada hizmetlerin gelmesi turizmin yaratt i olanaklarnn Aydna g zendirdii gsterir. G eden ailelerin ikamet edecekleri toplu ikamet yerleri bulunmamakla birlikte, tarm sektrnde almak zere gelen gebe iilerin bir ksm baz arazi sahiplerinin kendi arazisi
146

iinde yaptrm olduu barnak larda kalmakta olup, bir ksmda kendi yaptklar adrlarda ikamet etmektedirler. M.4.3. Kent Toprann Mlkiyet Dalm limizde mevcut arazinin kullanlma amacna gre dalm; Krsal ve kentsel konut alanlar , ticaret ve ynetim merkezleri, sanayi blgeleri, Turizm alanlar, Byk ve ak alan kullanllar (yeil alanlar, spor alanlar, kamps alanlar, salk tesisleri, eitim siteleri), tarm alanlar, orman, aalandrlacak alanlar, askeri alanlar, sit alanlar eklindedir. Bunlarn mlkiyet durumlar kamu, hazine, belediye, zel mlkiyet eklindedir. M.4.4. Konut Yapm Sreleri limizde, zellikle Merkez, Nazilli ve Ske gibi Byk lelerimizde Yap konut kooperatiflerinin says olduka yksektir. Ancak bunlarn ou tamamlanm ve ikamet edilecek halde olanlar ile 1999 Glck depreminden nce balanlan ve halen devam etmekte olan kooperatiflerdir. 1999 Glck depremi ile lkemizin yaad ekonomik kriz sonrasnda balanlan Konut Yap kooperatiflerinin saysnda azalma olmutur. Konut yap kooperatiflerinin saysnn okluu lde bulunan ev saysn artrmakta, buna bal olarak da ilimizde konut sknts yaanmamaktadr. M.4.5. Gecekondu Islah ve nleme Blgeleri limize, kalc olarak g eden insanlardan byk ounluunun gelir dzeyinin iyi olmas ve konut saysnn da ihtiyac karlayacak seviyede olmas nedeniyle, limizde byk boyutlarda gece kondu sorunu yaanmamaktadr. M.5. Yerleim Yerlerinin evresel Etkileri M.5.1. Binalarda Ses Izolasyonu Binalarda ses izolasyonu ve grlt sorununun zm iin betonarme binalarn tayc olmayan i ve d duvarlarnda gaz beton, ytong izotula kullanlmaktadr. Ayrca tula duvar aralarna ve iki bina arasna styropor konulmaktadr. atlarda, izocam ve perlit kullanlmaktadr. Pencere camlar ift cam ve scaml yaplmaktadr. mar ynetmeliinde bu konuda zel hkmler bulunmamasna karn, zellikle yeni yaplan binalarda ses ve s izolasyonunu salayc malzemelerin kullanlmasna zen gsterilmektedir. M.5.2. Hava Alanlar ve evresinde Oluturulan Grlt Zonlar limizde mevcut olan hava alan ulam amac ile kullanlmad, sadece gerekli ve acil durumlarda kullanldndan, hava alanna inen ve kalkan uak says ok azdr. Bu sebeple sz konusu hava alannda grlt zonu bulunmamaktadr. M.5.3. Ticari ve Endstriyel Grlt Aydn yresi tarihinin ilk alarndan bu yana doa koullarnn elverililii nedeniyle bir yerleme alan olmutur. lde faaliyet gsteren sanayi ve ticaret kurulular genelde kk ve orta lekte olup, ok geni bir blgede dank bir ekilde bulunmaktadrlar. Bunun nlenebilmesi iin, Aydn Organize Sanayi Blgesinin daha aktif hale getirilmesi ve dank vaziyette bulunan sanayi tesislerinin buraya toplanmas, Nazilli, Ske ve Ortaklar Organize Sanayi Blgelerinin faaliyete geirilmesi sanayiden kaynaklanan grltnn evreye olan etkisini nleme asndan olduka nemlidir. limizde bulunan zellikle byk endstri kurulular, ses izolasyonunu salayc nlemleri fabrika veya iletmelerinde almakta, kendilerine ait arazilerin etrafnda bitkilerden oluan doal ses izolasyonunu gerekletirmektedirler. Ayrca, konutlara yakn mesafelerde bulunan sanayi kurulular ve iletmelerde mesai saatleri ierisinde allmasna zen gsterilmekte ve zellikle akam saatlerinde faaliyetlerine son vermektedirler. M.5.4. Kentsel Atklar

147

limizde 2 adet (Merkez belediyesi, Didim belediyesi) kat atk dzenli depolama tesisi faaliyete geirilmitir. Kuadas blgemizde de % 68,1i yurt d hibe kredisi ile gerekletirilecek olan Kuadas Blgesel Kat Atk Ynetim Sistemi Projesi inaat almalar balatlmtr. Bunun dnda l snrlar ierisinde tm yerleim alanlarnn atklar dzensiz ve vahi depolama eklinde depolanmaktadr. Aydn Belediyesi ambalaj atklarnn kontrol yntmelii dorultusunda 5 mahallede geri kazanm almalar yapmaktadr. M.5.5. Binalarda Is Yaltm Binalarda s yaltm, Tip mar Ynetmeliine gre yaplmaktadr. mar ynetmeliinde Pencere alanlar deme alannn % 15ni geemez hkm vardr ve bu madde uygulanmaktadr. Ayrca yeni binalarda s yaltmn salayan son teknolojiler ve yap malzemeleri ile pencereler de scam kullanlmaya zen gsterilmektedir. M.6. Nfus M.6.1. Nfusun Yllara Gre Deiimi
Ya Grubu 2009 Yl Toplam Trkiye Toplam T Erkek Kadn 72 561 312 36 462 470 36 098 842 Aydn Trkiye Toplam 2010 Yl 979 155 489 857 489 298 73 722 988 37 043 182 36 679 806 989 862 495 363 494 499 Aydn

M.6.2. Nfusun Cinsiyet Ve Ya Gruplarna Gre Dalm

31.12.2010 Toplam Total 0-4 T E K T E K T E K 10-14 T E K T E K 20-24 T E K T E K 30-34 T E K T E K 73 722 988 37 043 182 36 679 806 6 178 723 3 173 092 3 005 631 6 131 118 3 148 210 2 982 908 6 568 741 3 369 995 3 198 746 6 277 307 3 219 221 3 058 086 6 267 787 3 200 959 3 066 828 6 437 922 3 275 153 3 162 769 6 209 967 3 146 214 3 063 753 5 566 117 2 798 870 2 767 247 989 862 495 363 494 499 64 770 33 228 45-49 31 542 65 237 33 473 50-54 31 764 76 137 38 959 55-59 37 178 76 785 39 238 60-64 37 547 76 559 38 747 65-69 37 812 76 449 39 502 70-74 36 947 76 364 38 544 75-79 37 820 72 286 36 335 80-84 35 951 T E K T E K T E K T E K T E K T E K T E K T E 4 700 291 2 358 913 2 341 378 3 706 289 1 871 231 1 835 058 3 264 313 1 614 971 1 649 342 2 491 954 1 190 577 1 301 377 1 807 292 848 726 958 566 1 420 784 633 016 787 768 1 118 047 502 175 615 872 664 301 245 975 70 751 35 716 35 035 64 628 32 759 31 869 56 736 28 319 28 417 43 494 21 254 22 240 32 486 15 429 17 057 27 864 12 738 15 126 22 712 9 851 12 861 13 145 4 877

5-9

15-19

25-29

35-39

148

40-44

T E K

4 594 723 2 344 747 2 249 976

67 613 34 450 85-89 33 163 90+

K T E K T E K

418 326 244 362 83 179 161 183 72 950 17 958 54 992

8 268 4 633 1 655 2 978 1 213 289 924

Tablo M 2: Ya Grubuna Gre Nfus Dalm. M.6.3. Il ve Ilelerin Nfus Younluklar limizde merkez ve ilelere ait nfus younluklar Tablo M.3de grld gibi limizde nfusu en youn olan ileleri Merkez ve Nazillidir. Kuadas ve Didim lelerinin k nfusu 65 000 ile 43 000 civarnda iken, yazn bu rakamlar 200 000in zerine kmaktadr. Nfusu en dk olan lesi Karpuzludur. M.6.4. Nfus Deiim Oran Aydnn Kent merkezindeki, 1990 ylndaki nfus art hz % 0,2078 iken, 2000 ylnda % 0,2917 , 2007 ylnda ise bu oran %0,2545 olmutur. (Kaynak: TUK) M.6.5. Yer Deitirme Olaylar limizde daha nceki blmlerde de verildii zere, kalc anlamda byk bir g olay yaanmamaktadr. Ancak tarmsal rnlerin apalama ve hasat dnemlerinde geici (mevsimlik) tarm iileri limize gelmekte ve 2-3 aylk bir sre sonrasnda kalc ikametgahlarna dnmektedirler.

M.6.6. Turizm ve Seyahat limiz, iki adet nemli turistik yerleim yerini (Kuadas ve Didim) ierisinde barndrmaktadr. Yaz dnemlerin de ok sayda yerli ve yabanc turistin bu ilelerimize akn etmesiyle, nfus saylar, bu ilelerimizde yaz ve k nfusu olmak zere byk oranda deiiklik gstermektedir.Yaz dneminde artan nfusun ounluunu yabanclar oluturmaktadr. Yabanc turistlerin yan sra turistik lelerimiz Kuadas ve Didim ilelerinde ok sayda bulunan II. Konutlarda mevsimlik olarak Haziran-Austos aylarnda nfus artna neden olan yerli turistler kalmaktadr. M.6.7. Isizlik limizde, ve i Bulma Kurumuna, 2003 ylnda i bulmak amac ile 2178 kii vasfsz, 4286 kii meslekli olmak zere toplam 6.464 kii bavuruda bulunmutur. Kaynaklar - Kaynak: TUK 2010 - l Milli Eitim Mdrl,AYDIN,2010 - l evre ve Orman Mdrl,AYDIN,2010.

(N). ATIKLAR
N.1. Evsel Kat Atklar Aydn li genelinde ilelere gre oluan evsel kat atk ile ilgili envanter aada karlmtr. Buna gre Aydn ilinde ylda ortalama kat atk miktar; 576.000 Ton dr. Aydn Belediyesi snrlar
149

ierisinde retilen yllk evsel kat atk miktar 57.945 ton dur. Ayrca Didim lesinde bu deer ortalama 135.000 Ton, Kuadas lesinde 74.000 Tondur. Aydnn turistik ileleri olan Kuadas ve Didim lelerine turizm sezonuyla birlikte oluan evsel kat atk miktarndaki art hissedilebilir derecede olmaktadr Sz konusu bu ilelerde turizm sezonunun bitmesiyle inaat mevsimi balamakta ve Nisan - Mays aylarna kadar devam etmektedir. Bu sre ierisinde yaplan ykmlar ve inaatlardan kan artklar, moloz ve hafriyatlarda oluan kat atk miktarn artrmaktadr. 1990 ylnda yaplan almalara gre pn younluu, 0,36 ton/m3dr, Bu younluk deeri sktrlmam p ifade etmektedir. Yine Kuadas lesinde yaplan almalara gre, evsel kat atk karakteristikleri Tablo- N.2deki gibidir. Tablo N 1: Kuadas evsel kat atklarn bileimi BLEM ORAN (%) YAZ ORAN (%) KI Organik Atk 76,0 60,0 Kat, karton 14,3 15,3 Tekstil 0,9 6,6 Demir 1,1 2,6 Deri, lastik 0,2 1,8 Cam 2,2 5,1 Ta, porselen 0,3 0,0 Plastik 5,0 6,6 Kaynak: l evre ve Orman Mdrl,2009. Ayrca l genelinde dkkan vb, kk iletme ve iyerlerinden kan atklar evlere oranla ok azdr ve bertaraflar evsel atklarla beraber olmaktadr. N.2. Tehlikeli ve Zararl Atklar Sanayi tesislerinden kaynaklanan endstriyel atklarn, artma ilemi yaplmadan geliigzel evreye braklmas, atk ynetim planlarnn ve/veya uygulanmamas insan ve evre sal iin nemli riskler oluturmaktadr. limizde son yllarda sanayi alannda hzl bir gelime grlmektedir. Aydn linde sanayinin tekstil ve gda arlkl olmasndan dolay tehlikeli ve zararl atklarla ilgili ciddi problemlerle karlalmamaktadr. Bu tip atklar reten i yerleri her yl Ynetmelik kapsamnda tehlikeli atk beyan formlarn online olarak Bakanlmza gnderilmekte ve bu formlarn sonucuna gre bu atklarn ynetmeliklere uygun olarak bertaraf salanmaktadr. N.3. zel Atklar N.3.1. Tbbi Atklar Bilindii gibi hastane atklar evre sal asndan potansiyel tehlike oluturduundan ayr olarak toplanmas ve zel olarak ilem grmesi gereken atklardr. Aydn il snrlarnda; 16 adet hastane, 100 adet salk oca, 6 adet ana ocuk sal, 5 adet dispanser, 10 adet 112 acil yardm merkezi, 2 adet halk sal laboratuar da dahil olmak zere toplam 217 adet tbbi atk reten tesis bulunmaktadr. Ayrca henz kaytlarmza gememi olan tbbi atk reten tesislerin belirlenmesi ve tm tbbi atk reten tesislerin says ile Ynetmelie gre mevcut durum tespitine ynelik almalarmz devam etmektedir. Aydn ilinin en byk ilelerinden olan Merkez ilede 1,18 ton/gn, Nazilli ilesinde ise 10 ton/ay tbbi atk olumaktadr. limizde bulunan byk hastanelerdeki tbbi atklar nitelerden krmz torbalarda ayr olarak toplanarak kendilerine ait geici depo ya da konteynerlerde biriktirilmektedir. Tbbi atklar, 22.07.2005 tarih, 25883 sayl RG. de yaynlanan Tbbi Atklarn Kontrol
150

Ynetmeliine gre; Aydn Belediyesi, tbbi atklar sterilize ederek bertaraf etme yntemini semi olup, sterilizasyon tesisini kurmu,05.12.2008 itibariyle evre ve Orman Bakanlndan geici alma iznini alm ve tesise, evre ve Orman Bakanl evre Ynetimi Genel Mdrlnn 02.04.2009 tarih ve 22189 sayl yazs ile letme Lisans verilmitir.Tesis, Aydn belediyesi tarafndan iletilmektedir. Tablo N 2: Tbbi atk toplanan salk kurumlar ;
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 AYDIN DEVLET HASTANES ADNAN MEND. NVERSTE (HAST.-VET.FAK-SMYO) SALIK L MDRL ( VEREM SAVA DSP., SALIK OCAKLARI UBES, ANA OCUK SALII VE ALE PLANLAMASI UBES) FZREM ZEL AKADEM TANI MERK. A BETA ZEL SALIK ZEL AYDIN GZ HASTANES TRKYE KIZILAYDER-AYDIN KAN BAI MRK. NYSA SALIK HZMETLER BSK ANKA ZEL HASTANES AIZ VE D SALII MERKEZ ZEL FNAL DYALZ MERK. ZEL RENAL DYALZ AYDIN DYALZ ATATRK DEVLET HASTANES SALIK OCAKLARI ( 10 ADET) ATTB. LAB. AYDIN GRNTLEME MERKEZ DERMER(AY LAZER) ZEL AYFZ FZK TEDAV VE REH. DAL MERKEZ ZEL DETAY LAB. 1.JANDARMA EGE TAB.KOM.LII AYDIN EMNYET MDRL EMN YAAR D POLKLN TAN SEZEL D POLKLN

N.3.2. Atk Yalar 30/07/2008 tarih ve 26952 sayl Resmi Gazetede (Deiik 30/03/2010-27537 sayl R.G.) yaynlanan Atk Yalarn Kontrol Ynetmeliinin ilgili hkmleri gereince Valiliimizce (l evre ve Orman Mdrl) tarafndan yaplan denetimlerde, atkya reticisi konumunda olan iletmeler, konu hakknda bilgilendirilmi olup, ynetmeliin 9. maddesi () bendi gereince her yl sonunda, Valiliimize (l evre ve Orman Mdrl) gnderilmesi gereken EK-2 formunun doldurularak Bakanlmza gnderilmesi salanmtr. Konu ile ilgili olarak, 2010 ylnda yaplan almalar neticesinde, 2009 ylna ait toplam 19 adet form, Bakanlmz evre Ynetimi Genel Mdrlne gnderilmitir. 2010 ylnda ise, Atk Ya reticisi konumunda olan iletmeler tarafndan, Valiliimize (l evre ve Orman Mdrl) gnderilen Atk ya Beyan Formlar incelenerek eksik ve yanl olarak doldurulanlar hakknda, ilgili firmalar uyarlarak doru ve tam olarak doldurulmasnn salanmas iin almalar devam etmektedir. N.3.3. Pil ve Akler Aydn Belediyesi tarafndan dzenlenen kampanyalarla ve kentimizin deiik noktalarnda bulunan atk pil kutu ve bidonlarnda biriktirilen kullanlm piller kat atk bertaraf tesisinide bulunan geici atk pil deposunda szdrmasz kaplarda depoalanmaktadr. geici atk pil deposu her trl szma, akma vb. durumlara kar geirimsiz yaplmtr. Burada geici depolanan atk piller, belirli aralklarla Trkiye Tanabilir Pil reticileri ve thalatlar Dernei ile yaplan szleme
151

dorultusunda bu dernee gnderilmektedir. 2009 yl itibariyle 940 kg atk pil Trkiye Tanabilir Pil reticileri ve thalatlar Derneine gnderilmitir. N.3.4. Cips ve Dier Yakma Frnlarndan Kaynaklanan Kller Aydn l snrlar dahilinde bu tr atklarn olutuu yerler, geri kazanmlarnn yaplp yaplmad ve bertaraf yntemlerine ynelik veriler bulunamamtr. N.3.5. Tarama amurlar Aydn li sahil eridini oluturan Didim ve Kuadas ilelerinde, ayrca Bafa Glnde tarama faaliyetlerinin olmamasndan dolay tarama amuru olumamaktadr. N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atklar limiz snrlar ierisinde bu tr atklarn geri kazanm ile ilgili faaliyet gsteren her hangi bir iletme bulunmamaktadr. Dolaysyla, konu ile ilgili her hangi bir bulunmamaktadr. N.3.7. Kullanm mr Bitmi Aralar 30/12/2009 tarih ve 27448 sayl Resmi Gazetede (Deiik 21/12/2010-27792 saytl R.G.) yaymlanan mrn Tamamlam Aralarn Kontrol Ynetmelii erevesinde, limiz genelinde mrn tamamlam aralarn geri kazanm ile ilgili her hangi bir mracaat yaplmadndan, konu ile ilgili bir veri bulunmamaktadr. Ancak, ilimiz genelinde, zel sektre ait toplam 13 adet iyerine (ara bakm ve servis istasyonu) Bakanlmz tarafndan mrn Tamamlam Ara Teslim Yeri Belgesi belgesi verilerek mrn tamamlam aralarn Lisansl skm tesislerine gitmeden nce geici olarak depolanmalar salanmaktadr. N.4.Dier Atklar N.4.1.Radyoaktif Atklar Radyoaktif atklar insan ve evre sal asndan tehlikeli olduundan dier atklardan ayr toplanmas ve zel ilem grmesi gereken atklardr. limiz dahilinde bu tr atk oluturan tesislerin olup olmad, bu atklarn miktarlar ve tehlikelilik dereceleri, nasl bertaraf edildikleri, geri kazanmlarnn yaplp yaplmad ile ilgili veriler bulunamamtr. Ancak, Bakanlmz ve Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) arasnda imzalanan protokol gerei, herhangi bir nkleer/radyolojik kaza veya nkleer saldr sonras oluabilecek radyoaktif serpintinin boyutlarnn bilinmesi ve ortaya kmas muhtemel radyasyon ve radyoaktif bulamann evre ve insan zerindeki etkilerinin doru bir ekilde tayin edilmesine hizmet etmek zere; evresel radyoaktivitenin belirlenmesi ve evre radyoaktivite dzeylerinin izlenmesi amacyla yaplacak ortak almalarn belirlenerek rnek toplama ve analiz almalarna ilikin faaliyetlerin dzenlenmesi amalandndan, 05.02.2007 tarihinde TAEK ile Bakanlmz arasnda yaplan toplant sonucu alnan kararlar ve sz konusu protokol erevesinde, Valiliimiz (l evre ve Orman Mdrl ) teknik elemanlarn tarafndan, oluturulan numune alma plan dorultusunda, periyodik olarak limiz snrlar ierisinde, Merkez ve 3 lemizden olmak zere toplam 4 adet toprak, 4 adet ime suyu (ebeke suyu) numunesi alnarak, Trkiye Atom Enerjisi Kurumuna gnderilmektedir. N.4.2. Hayvan Kadavralar Aydn linde bu tr atk oluturabilecek olan Adnan Menderes niversitesi Veterinerlik Fakltesi ve hayvan iftlikleri (zellikle kanatl hayvan kmesleri vb.) bulunmaktadr. Ancak, sz konusu bu atklarn bertarafnn genellikle kire vb. maddelerle steril edilerek gmme yoluyla salandnn bilinmesine karn bu atklarn miktarlar, tehlikelilik dereceleri ve geri kazanmlarnn yaplp yaplmadna ynelik olarak kesin veriler bulunamamtr. N.4.3. Mezbaha Atklar Aydn Tarm Mdrlnden gelen veriler dorultusunda limizde bulunan mezbahalar ve maml retim tesisleri aada verilmektedir. Aydn Ili alma Izni Alm Olan Et ve Et rnleri retim Tesisleri
152

Ad Kombinalar Ege Et I Snf Mezbahalar Akaova Belediyesi Mezbahas Nazilli Belediye Mezbahas III.Snf Mezbahalar Karpuzlu Belediye Mezbahas ncirliova Belediye Mezbahas Germencik Belediye Mezbahas Bozdogan Belediye Mezbahas Kuyucak Belediye Mezbahas Yenipazar Belediye Mezbahas Kk Belediye Mezbahas Sultanhisar Belediye Mezbahas Ata Belediye Mezbahas Davutlar Belediye Mezbahas Bykl Belediye Mezbahas Bagaras Belediye Mezbahas Ske Belediye Mezbahas Ortaklar Belediye Mezbahas Didim Belediye Mezbahas Buharkent Belediye Mezbahas Maml Madde retim Tesisleri Saret Ltd.ti. Emko Ltd. ti. Ege Dana ve Deve sucuklar

lesi ine Akaova/ine Nazilli Karpuzlu ncirliova Germencik Bozdogan Kuyucak Yenipazar Kk Sultanhisar Ata/Sultanhisar Davutlar/Kuadas Bykl/Koarl Bagaras/Ske Ske Ortaklar/Germencik Didim Buharkent Merkez/Aydn ncirliova ncirliova

Sz konusu bu tesislerden oluan atk miktar tam olarak bilinmemekle birlikte, bu tesislerden Ege Et ve Akaova Belediyesi Mezbahasnn atk su artma tesisi bulunmaktadr. Ayrca, Nazilli Belediye Mezbahas, Ata Belediye Mezbahas ve Ske Belediyesi Mezbahasndan kaynaklanan atk sular sz konusu ilelerde bulunan evsel atk su artma tesislerine (alt yap yoluyla veya vidanjrle) verilmekte ve artlmas salanmaktadr. N.5. Atk Ynetimi Yaadmz ortamdan uzaklatrlmas gereken her trl malzemeye atk denir. Atklar fazlarna gre 3e ayrlr: a)Kat atklar b)Sv atklar c)Gaz atklar Tketen ve kullananlar iin bir deer tamayan, gereksiz olduklar iin atlan, evsel, ticari ve endstriyel aktiviteler sonucu oluan maddeler kat atk olarak tanmlanmaktadr. zellikle byk yerleim yerlerinde en byk sorun kentsel pler ve gelien sanayinin oluturduu endstriyel kat atklardr. Sz konusu atklar balca; yiyecek atklar, kat, karton, plastik, naylon, metal, teneke, cam, deri, kemik, lastik, ta, toprak, odun, tekstil, bahe atklar ve ince plerdir. Trkiyede son yllarda zellikle byk ehirlerde ve turistik yrelerde kat atklar nemli bir sorun olarak ortaya kmaya balamtr. ehirlere ok yakn oluturulan ve dzensiz olan p sahalar topra kullanlamaz hale getirirken ok farkl salk sorunlar ve tehlikeleride iermektedir. Bu tehlikeli ve zararl atklarn ve plerin arazide doldurmada kullanlmas aa braklmas, naylon ve pet ieler gibi doada uzun sre paralanmadan kalabilen malzemelerin yaygn olarak kullanm ve dzenli bir ekilde toplanmamas topraklar kirleten nemli unsurlardr. Bunlardan zellikle tosik
153

sanayi pleri dikkatli bir ekilde ortamdan bertaraf edilmelidir. Plastik ve naylon tipi atklar ise dikkatli bir ekilde yaklmak suretiyle yok edilmelidir. p ve kat atklarn evreye zarar vermeden bertaraf edilmesi ve deerlendirilmesi suretiyle eitli ekillerde istifade edilmesi, dnyann her lkesinde olduu gibi Trkiyede de bata insan sal olmak zere yurt ekonomisini yakndan ilgilendirmekte ve etkilemektedir. Yurdumuzda p ve kat atklarn sala uygun ekilde idaresi ve deerlendirilmesi ynndeki gayretler olduka yetersiz kalmaktadr. p ve kat atk idaresi ile ilgili almalar, Belediyelerin ilgisine ve teknik bilgisine bal olarak dk bir dzeyde kalmtr. Teknik yntemlere ve salk koullarna nem verilmeyip, uyulmamas hava, su ve toprak kirliliine sebep olmaktadr. zellikle son yllarda kentsel atk miktarlarnda hzl artn balca nedenlerinden biri olarak arlka az, ancak hacim olarak ok yer kaplayan paketleme malzemeleri kullanmndaki artlar gsterilmektedir. Bugn satn alnan hemen her ey kat, plastik, cam veya metal ambalaj malzemeleri iindedir. Kat atk miktarlarnn srekli artnn yansra bunlarn depolanmas toplanmas ve boaltm iin kullanlan depolama gereleri ve toplama aralarnn yatrm iletme bakm giderleri ve iilik maliyetleri srekli artmaktadr. Belediyelerin temizlik hizmetini gerekletirmek amac ile btelerinin yaklak % 30 nu tketmeleride gz nne alndnda kat atk ynetiminin nemi aka ortaya kmaktadr. N.6. Kat Atklarn Miktar ve Kompozisyonu Trkiyede ve eitli dnemlerde ve blgelerde, evsel atklar ve bileenleri konusunda bir ok aratrmalar yaplmtr. Bu aratrmalar neticesinde, lkemizde kii bana oluan p miktarnn 1 Kg. civarnda olduu tespit edilmitir. Bu miktar; kentsel ve krsal nfusun zellikleri sosyo ekonomik ve kltrel yaps, tketim alkanlklar ve benzeri faktrlere gre deiiklikler gstermektedir. Nfusumuzun 70 milyon olduu kabul edilirse lkemizde gnde 70.000 ton p retilmektedir. Uzaklatrlmas istenen pn ierisinde bulunan eitli madde gruplarnn oran olarak dalmlarnn bilinmesi; eldeki pe uygun biriktirme, toplama, tama, deerlendirme ve bertaraf tekniklerinin seilmesi bakmndan nemlidir. lkemizin p kompozisyonu yledir. % 68 Organik atk, % 13 Deerlendirilebilir kat atk ve % 19 Dier atklardr. Grlmektedirki Trkiyede p miktarnn yaklak % 13n geri kazanlabilir nitelikli atklar oluturmaktadr. Kat atk eitleri; Olutuklar yerlere gre kat atklar u ekilde snflandrlr. 1-Evsel Kat Atklar 2-Tehlikeli Atklar 3-zel Atklar a)Tbbi Atklar b)Radyoaktif Atklar c)Piller d)Artma amurlar e)Atk Yalar f)Cips ve eitli Yakma Frnlarndan Kaynaklanan Kller N.7. Kat Atklar Biriktirilmesi, Toplanmas, Tanmas ve Transfer Istasyonlar

Aydn ili genelinde evsel kat atklar genellikle konutlarn ve iyerlerinin nnde bulunan konteynerlerde biriktirilerek, ilgili belediye tarafndan toplanp kat atk dkm sahalarna tanmaktadr. Kat atklarn kaynanda ayr olarak toplanmasna ynelik olarak ise limiz, Merkezinde Aydn Belediyesince 5 mahallede kaynanda ayr toplama almalar yaplmakta olup, belirli noktalara ambalaj at geri kazanm kumbaralar konmutur.

154

N.8. Atklarn Bertaraf Yntemleri 2009 yl Belediye kat atk istatistikleri anketi sonularna gre ile baznda toplanan kat atk miktar ve bertaraf yntemi aada verilmitir. Tablo N 3: lelerin Bertaraf Miktar.
YAZ KI YAZ KI MEVSM MEVSM TOPLAM (ton/gn) (ton/gn) (ton/yaz) (ton/k) (ton/yl)

ILCE ADI

BERTARAF YNTEM Belediyenin Dzenli depolama sahasna depolayarak Belediyenin plne atarak Belediyenin plne atarak Belediyenin plne atarak Belediyenin Dzenli depolama sahasna depolayarak

MERKEZ BOZDOAN BUHARKENT NE DDM GERMENCK NCRLOVA NCRLOVA KARACASU KARPUZLU KOARLI KK KUADASI KUYUCAK NAZLL NAZLL NAZLL

SKE
SULTANHSAR

YENPAZAR

178 4 10 26 255 36 Belediyenin plne atarak 29 Belediyenin plne atarak 25 Bo alana atarak 20 Belediyenin plne atarak 6 Belediyenin plne atarak 2 Belediyenin plne atarak 19 Gmerek 15 Belediyenin Dzenli depolama 280 sahasna depolayarak 70 Belediyenin plne atarak 26 Belediyenin plne atarak 193 Akta yakarak 5 Tarmsal araziye atarak 6 Ku-atak Belediyeler Birliine ait 4 dzenli depolama sahasna 85 depolayarak 5 Belediyenin plne atarak 23 Belediyenin plne atarak 10

186 5 5 41 99 16 33 30 15 6 1 15 10 168 15 21 194 5 2 7 86 7 23 13

16.020 856 2 140 5 564 54 570 7 704 6 206 5 350 4 280 1 284 321 4 066 3 210 59 920 14 980 5 564 41 302 1 070 1 284 856 18 190 1 070 4 815 2 140

16.750 760 760 6 232 15 048 2 432 5 016 4 560 2 280 912 76 2 331 1 520 25 536 2 280 3 192 29 488 760 304 1 064 13 072 1 064 3 420 1 900

57.945 1 616 2 900 11 796 69 618 10 136 11 222 9 910 6 560 2 196 397 6 397 4 730 85 456 17 260 8 756 70 790 1 830 1 588 1 920 31 262 2 134 8 235 4 040

Kaynak: TUK 2006 N.8.1. Kat Atklarn Depolanmas Kat atklar belirli teknolojik ve hijyenik artlar altnda bertaraf edilmelidir. Aksi halde toplum ve ever sal asndan byk tehlike oluturabilir su, hava ve toprak kirlenmesi sorunlaryla kar karya kalnabilir bugn pekok yerleim merkezinde pler, plk denilen alanlara geliigzel dklmekte ve zamannda toplanmamaktadr. Baz sahil kentlerinde ise pler denize atlmaktadr. plerin dzensiz depolanmasnn balca zararlar; -Yer alt ve yzeysel su kirl,iliine, -p depolama lanlarnda meydana gelen gazn oluturduu hayati ve kirliliklere, -Grn kirliliine, -Tayclarn yaratt sorunlara, -Haere remesine, -evreye toz ve kt koku yaylmasna sebep olmaktadr. Dzenli depolama, dier kat atk imha yntemlerinden farkl olarak nihai bir uzaklatrma yoludur. plerin bertaraf edilmesi veya deerlendirilebilir atklar geri kazanm iin kurulacak tesislerin hepsinde dzenli depolama sahalarna ihtiya vardr. Uygun arazi bulunmas artyla bu yntem en ekonomik ve pratik yoldur. Bu sebeple plerin araziye dzenli olarak gmlmesi pek ok lkede en yaygn olarak kullanlan p imha yntemidir.
155

Dzenli depolama yntemi; atklarn titizlikle seilmi ve hazrlanm alana sistematik olarak yaylp sktrldktan sonra zerlerinin gnlk olarak rtlmesinden ibarettir. plerin evreye olan etkilerini ortadan kaldrmak iin sznt sularn, ya sularn ve p gazlarn kontrol altnda tutmak gerekir. N.8.2. Atklarn Yaklmas Bu yntem plerin zel bir ekilde projelendirilmi frnlarda yaklmasndan ibarettir. Yakma ileminin avantajlar; -p miktarnda dierlerine gre daha ok azalma salanr, -Atklar sterilize edilmi olur, -Tesisin kurulmas iin byk bir alana gerek duyulmaz, -Depolama veya kompostlama gibi ayrtrlmas mmkn olmayan baz atk gruplar yakma ile imha edilbilir. Bu avantajlara ramen; yatrm, iletme ve bakm masraflar daha yksektir. Ayrca yakma sonucu kan gazlar hava kirliliine sebep olmaktadr. limizde evsel kat atklarn bertarafna ynelik yakma tesisi bulunmamaktadr. Ancak, tbbi atklarn bertarafna ynelik ilimiz Merkez ilede tbbi atk yakma tesisleri bulunmaktadr. Sz konusu bu tesislerle ilgili bilgiler blm N.3.1. de verilmitir. N.8.3. Kompost Kompostlama ilemi ierisinde % 80-90 orannda organik madde bulunan kat atklar iin uygulanr. klimin scak olduu blgelerde ve scak mevsimlerde uygulanabilen bir yntemdir. K aylarnda uygulanmas mmkn deildir. nk ortamn scaklk ve nem orannn mikroorganizmalarn oalmasna uygun olmamas dolaysyla rme ilemi meydana gelmemektedir. Kompostlama uzaklatrlacak organik maddelerin hacim ve arlnn azaltlmas, koku ve szntnn yok edilmesi geri kazanm sonucu ekonomik katk salanmas ve dzenli depolama maliyetinin en aza inmesi sebebiyle tercih edilen bir yoldur. Evsel kat atklar iindeki organik atklarn en uygun yeniden deerlendirme ve bertaraf yntemidir. Kompostun evlerde kiisel olarak veya endstriyel dzeyde yaplabilmesi, bu i iin byk tesis ve yatrmlara ihtiya duyulmamas, dier bertaraf ilemlerinden daha ucuz ve iletmenin ak havalarda dahi yaplabilmesinin mmkn olmas kompostlama ynteminin avantajlarn ortaya koymaktadr. Aydn Merkez: Aydn ili genelinde evsel kat atklar genellikle konutlarn ve iyerlerinin nnde bulunan konteynerlarda biriktirilerek, ilgili belediye tarafndan toplanp kat atk dkm sahalarna tanmaktadr. Atklarn geri kazanm ve deerlendirilmesine ynelik olarak, limizde belirli noktalarda cam toplama kumbaralar bulunmakta, ayrca baz sivil toplum rgtleri, iletmeler, kurum ve kurulular kendi bnyelerinde kat toplama kampanyalar dzenlemektedirler. Ayrca toplanp p dkm sahalarna getirilen kat atklar daha ok bu sahalarda ayrtrlmaktadr. 14.10.2008 tarihinde evre ve orman bakanl tarafndan ambalaj atklar ynetim plan onaylanmtr. Aydn Belediyesi, evko Vakf ve lisansl toplama ayrma tesisi iletmesi ile 09.09.2010 .tarihinde l szleme yaplm kaynanda ayr toplama almalarna balanmtr. kafe, lokanta , alveri merkezleri, hastaneler, kamu kurum ve kurulalar vb. yerlerde kaynanda toplama yaplmaktadr. 2009 ylnda ambalaj atklar, mahallelerden kaynanda toplama yaplmaktadr. 2009 yl itibariyle5 mahallede kaynanda ayr toplama almalar yaplmaktadr. Btesi evko vakf tarafndan karlanan ve Belediyemiz tarafndan ynlendirilen 12 personel ile 2009 temmuz aynda 15gn sren bir alma yaplmtr. Bu alma ile 8 mahallede toplam 20.000 konuta gidilmitir. 20.000 konuttan evlerinde ulalan 10.000 konutta oturanlara ambalaj atklar hakknda bilgilendirilmi, ambalaj atklarnn toplama gn ve saatleri halkmza duyurulmutur. bu konutlarda kaynanda ayr toplama almalar yaplacaktr. NO 1 GNLER PAZARTES AMBALAJ ATII TOPLANILAN MAHALLELER MMAR SNAN
156

2 3 4 5 6

SALI ARAMBA PEREMBE CUMA CUMARTES

GRNE YUKARI KISIM-lefkoe bulvar kuzeyi GRNE AAI KISIM-lefkoe bulvar gneyi MERUTYET CUMHURYET Y.EYLL

Didim lesi: Didim Belediyesi tarafndan yaptrlan Dzenli Kat Atk Depolama Tesisi 07/12/2006 tarihinde faaliyete geirilmitir. Bir birlik oluturulmad halde, iledeki dier belediyeler ve kylerle ortak kullanlmakta olup, blgede kat atklarn bertaraf konusunda sorun yaanmamaktadr. Kuadas lesi: 2009 yl Aralk aynda faaliyete geen Kuadas Kirazl Kat Atk Dzenli Depolama Tesisi, Kuadas, Ske, Davutlar ve Gzelaml Belediyeleri ve Kuadas Belediyesi snrlar ierisinde bulunan Yeniky, Yaylaky, Soucak, Caferli, narl ve Kir5azl Kylerini kapsayan blgeye hizmet vermektedir. N.9. Atklarn evre zerindeki Etkileri

Aydn li snrlar dahilinde yakma ve kompostlatrma tesisleri bulunmamaktadr.. Sz konusu bu atklarn dzensiz olarak bo arazilere, dere yataklarna vb. sahalara geliigzel olarak dklmesi ile bu p depolama alanlarndan szan her trl mikrobik ve kimyasal kirlilik nehre tanmakta ve dolaysyla tarm arazilerinde ve canllarn bnyesinde birikebilmektedir. Yine p depolama alanlarndan, sanayi alanlarndan ve mevzi odaklarndan kaynaklanan kat atklar, akarsularmz ve kanallarmz zerinde birikerek ak engellemekte, o blgenin olumsuz jeolojik yaplarndan faydalanarak yer alt ve yerst sularn ve dolayl olarak tarm arazilerini etkilemektedir. Kat atklarn kontrolsz yaklarak bertaraf edilmesi de nemli lde evre kirlii oluturan bir baka etkendir. Kaynaklar - Kaynak: l evre ve Orman Mdrl,2009 - Tarm l Mdrl,2008

(O). GRLT VE TTREM

O.1. Grlt Grlt, insan ve evre saln olumsuz olarak etkileyen en yaygn bir evre kirlilii trdr. Bu nedenle evresel grlt deyimi kullanlmaktadr. 04.06.2010 tarih ve 27601 sayl resmi gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Grltnn Deerlendirilmesi Ve Ynetimi Ynetmeliinde Ulam aralar, kara yolu trafii, demir yolu trafii, hava yolu trafii, deniz yolu trafii, ak alanda kullanlan tehizat, antiye alanlar, sanayi tesisleri, atlye, imalathane, iyerleri ve benzeri ile rekreasyon ve elence yerlerinden evreye yaylan grlt dhil olmak zere, insan faaliyetleri neticesinde oluan zararl veya istenmeyen ak hava seslerini, olarak tanmlanmaktadr. Ses dalgalarnn birim zamandaki titreim saysna ise frekans denir. nsan kula frekans 16-20.000 arasndaki sesleri duyabilmektedir.(ner ve Tr, 1989) Grlt ile ilgili olarak pekok tanm yaplmtr. Bu tanmlarn hepsinde grltnn dzensiz ve istenmeyen ses olduu belirtilmitir. Grltnn tanm; Trkiye evre Sorunlar Vakf (TSV) tarafndan yaynlanm olan Trkiyenin evre Sorunlar adl kitapta, insanlarn iitme saln ve alglamasn olumsuz etkileyen, fizyolojik ve psikolojik dengeleri bozabilen, i performansn azaltan, evrenin holuunu ve sakinliini yok ederek niteliini deitiren, nemli bir evre kirliliidir eklindedir. Bu tanmlama, TSV (1986) tarafndan yaynlanan Grlt Kontrol Ynetmeliinde ise
157

geliigzel bir yaps olan ses spekturumudur ki; subjektif olarak, istenmeyen ses biiminde tanmlamak demektir ifadeleri ile aklanmtr. Sonu olarak, grltnn insan saln olumsuz ynde etkileyen, istenmeyen ve dzensiz sesler olduu sylenebilir. O.1.1. Grlt Kaynaklar Grlt Kaynaklar deiik ekilde gruplandrlabilir, seslerin dou biimine gre hava da veya kat ortamlarda yaylan grltler akustik ynden noktasal ve izgisel grltler yaygndr. Kentlerde insanlar etkileyen grltlerin bir blm; yaadklar veya altklar yapnn iinden, bir blm ise dndan kaynaklanr, Bu grltler; 1- Ulam kaynakl evresel grltler,(Kara, Hava, Demir,Su yolu) 2- letme tesis ve iyerlerinden kaynakl evresel grltler, 3- antiye alanlarndan kaynakl evresel grltler, 4- Elence yerlerinden kaynakl evresel grltler, O.1.1.1. Ulam kaynakl evresel grlt Ulam kaynakl evresel grltler insanlarn byk bir ounluunu gerek i yerinde gerekse evinde rahatsz eder. Ulam kaynakl evresel grltlerin etkileri ve kaynaklar yaanlan blgenin konumuna ve zelliklerine bal olarak deimektedir. Deniz kenarnda oturan kiiler deniz trafiinden, demiryolu civarnda oturan kiiler demiryolu trafiinden ve insanlarmzn byk bir ounluu ise karayolu trafiinden olumsuz olarak etkilenmektedir. Ulam kaynakl evresel grlt toplumun byk bir ounluunu etkilemesi bakmndan grlt kaynaklarnn en nemlilerinden biridir. eitli tipteki grlt kaynaklarnn sebep olduu evre sorununun greli olarak snrlanmas iin olarak yaplan aratrmalar trafik grltsnn, havaalanlarnn neden olduu grltlerden ok daha byk olduunu gstermitir.Karayolu tamaclnn gnden gne artmas, eitli kara ulam vastalarnn byk lde kullanlmas, karayollarndaki trafik grlts iddetini artrmtr. Ulam kaynakl evresel grlt snr deerleri 04.06.2010 tarih ve 27601 sayl resmi gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Grltnn Deerlendirilmesi Ve Ynetimi Ynetmeliinin Ek.VII Tablo 1,2,3 de belirtilmitir.Plantasyon uygulamasna rnek olarak limize bal Didim lesinde alnan tedbirleri ve yaplan almalar verebiliriz: lede uygulanan imar plan 1988 ylnda onaylandnda, sadece Altnkum - Ske asfaltnn Didim ilesine girdii mesken alandan, Altnkum plajna kadar olan tampon sahalar konut alanna ayrlmtr, 40 metre geniliindeki bu yolun her iki taraf tali yollar ile donatlarak meskun ve inaat alanlarndan uzaklatrlmtr. Bunlardan ayr, imar plannda kk sanayi gibi grlt arz eden alanlar, konut alanlarndan pasif yeil sahalarla uzak tutulmutur. Tablo 0.1de limiz merkezinde trafiin youn olduu blgelerde (cadde, kavak, i merkezi vb.) Mdrlmzce haftalk olarak yaplan grlt lm sonularndan bir rnek grlmektedir.
Tablo O 1:limizde Baz Merkezlerdeki Grlt lm Sonular (dBa)

lm yaplan lm Yaplan Gnler Merkezlerin simleri _________________________________________________ Pazart Sal aramba Perembe Cuma Cumt Atatrk Meydan 71 70 68 66 69 67 A, Menderes Bulv, 72 72 70 70 71 71 Yaclar ii 66 71 64 66 65 71 Genlik Cad. 63 65 66 65 65 60 Mula Blv. 70 70 70 71 71 67 Otogar 68 66 65 62 68 66 zmir-Denizli Asfalt 69 70 69 70 70 67 Eski Sanayi 69 69 68 65 68 68 Yeni Sanayi 68 68 67 64 67 68 Hkmet Blv. 71 72 72 70 70 67
158

Pazar 67 68 64 62 67 66 66 62

Sigorta Pasaj 66 68 65 64 65 63 Vardar ihan 65 69 67 66 68 66 Kaynak: l evre ve Orman Mdrl,2008.( lm Saati: 11.30- 13.30 aras)
Tablo O 2: Denizli-Aydn Karayolu Ortalama Ses Dzeyi

Ara Cinsi Says(gn) Grlt Seviyesi Otomobil 8654 76 dBA Otobs 1472 80 dBA Kamyon 3171 86 dBA Kaynak:Karayollar 28. b. eflii-2003 O.1.1.2. letme tesis ve iyerlerinden kaynakl evresel grlt Gelimekte olan lkelerde, endstride yeni tekniklerin uygulanmamas, plansz ve dzensiz kentleme, endstri blgelerinin planlanmasnda evresel etki deerlendirmesinin yaplmamas, eitim eksiklii, ekonomik sebepler, teknik glklerden kanma, ilgili kurum, kurulular arasndaki koordinasyonun eksiklii gibi nedenlerle eitli endstrilerde evresel grlt sorunlar yaanmaktadr. Endstrilerin byk ounluunda; grlt sorununun gz nne alnmadan yeni fabrikalarn ina edilmesi, fabrikalarda koridorlarn geni ve yksek olmamas, yzeylerin grlty yanstmayacak malzemelerden yaplmam olmas, makinelerin blmlere yanl yerletirilmesi, titreim izolatrnn kullanlmamas, makine ayar ve bakmlarnn periyodik olarak yaplamamas gibi birok nedenlerden sorunlar ortaya kmaktadr. 04.06.2010 tarih ve 27601 sayl resmi gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Grltnn Deerlendirilmesi Ve Ynetimi Ynetmeliinde grltye hassas kullanmlar etkileyebilecek ekilde yaknnda, bitiiinde, altnda veya stnde faaliyetini srdren; her bir iyeri, atlye, imalathane ve benzeri iletmelerden hava yoluyla evreye yaylan veya ortak blme elemanlar, ara demeler, tavan veya bitiik duvarlar araclyla grltye hassas kullanmlara iletilen evresel grlt seviyesi Leq grlt gstergesi cinsinden arka plan grlt seviyesini 5 dBAdan, birden fazla iyeri, atlye, imalathane gibi iletmeler ile organize sanayi blgesi veya kk sanayi sitesinden evreye yaylan toplam evresel grlt seviyesi Leq grlt gstergesi cinsinden arka plan grlt seviyesini 7-10 dBA aralndan fazla aamayaca ve faaliyet sonucu oluabilecek darbe grlts LCmax 100 dBCyi aamayaca belirtilmitir. O.1.1.3. antiye alanlarndan kaynakl evresel grltler Yerleim blgelerinde, bina ve yol almalar esnasnda kullanlan ara ve ekipmanlarn yksek dzeyde grlt yaymas ve bu makinalarn uzun sreli almas durumunda alan iilerin ve evrede yaayan insanlarn ruh saln ve toplumun huzurunu bozabilmektedir. Ksa ve uzun sreli olabilen bu ilemler, ani ve srekli, ancak yksek dzeyli grltler ile yakn evrede zellikle yaz aylarnda rahatszlk oluturmaktadr. antiye alanlarndan kaynakl evresel grlt snr deerleri 04.06.2010 tarih ve 27601 sayl resmi gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Grltnn Deerlendirilmesi Ve Ynetimi Ynetmelii Ek.VII tablo 5 te belirlenmitir. O.1.1.4. Elence yerlerinden kaynakl evresel grltler Uluslararas standartlarda ve gelimi lkelerin standartlarnda park, bahe, ormanlk alanlar ve hatta mezarlklar kentlerin en sessiz alanlar olarak ayrlmtr. Bu alanlarn sakinlii, toplumun huzuru, ulam ve endstri grltlerinden uzak bulunmalarna veya bu tr grltlere kar teknik nlemler alnmasna baldr. nsanlarn dinlenme ihtiyac duyduu bu tr sakin blgelerde, yerel ynetimler tarafndan yaplan imar planlarnda grltnn azaltlmasn salayacak tedbirlerin ve teknik nlemlerin yeterince alnmamas, ayrca evreye duyarsz ve dier insanlara sayg duymayan kimi elence merakllar tarafndan grlt kirliliine sebebiyet verilmektedir.
159

Bunun yannda son yllarda artan ak hava elence yerleri, btn gece boyunca sabahn erken saatlerine kadar evresel Grltnn Deerlendirilmesi Ve Ynetimi Ynetmeliideki standartlara aykr olarak alabilmekte ve elektronik olarak ykseltilmi mzik sesleri ile yakn evredeki konutlar ve dinlenme tesisleri iin byk bir rahatszlk oluturabilmektedir. Elektronik olarak ykseltilmi sesler, ulam grltlerinin ve dier arka plan grltlerinin en aza indii gece saatlerinde ok daha uzun mesafelere yaylabilmektedir. 04 06 2010 tarih ve 27601 Sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliinde 27.04.2011 tarih ve 27917 Sayl Resmi Gazetede yaymlanan deiiklil ile deiiklikler yaplmtr. Ynetmelik deiiklii ile ok hassas kullanmlar Yatakl hizmet veren salk kurumlar, eitim dnemlerinde yatl eitim kurumlar, ocuk ve yal bakm evleri gibi kullanmlar, Hassas kullanmlar Konut, yatakl hizmet veren konaklama tesisleri, eitim kurumlar, ak arazideki ve yerleim alan iindeki sessiz alanlar gibi kullanmlar, Az hassas kullanmlar dari ve ticaret binalar, ocuk baheleri, oyun alanlar ve spor tesisleri gibi kullanmlar ve ok hassas kullanm alanlar ok hassas kullanmlarn snrlarndan itibaren 250 metreyi iine alacak ekilde belirlenen alan olarak tanmlanmtr. Ynetmelik deiiklii ile ok hassas kullanm alanlarndaki ak ve yar ak elence yerlerinde canl mzik yayn yaplmas yasaklanmtr. Bu alanlarda, ak ve yar ak elence yerlerinin kurulmasna izin verilmeyecektir.. Bu alanlardaki mevcut ak ve yar ak elence yerleri 31.12.2011 tarihine kadar kapal hale getirilecektir. Elence yerlerinden kaynaklanan evresel grltden etkilenen yap ile bitiik nizamda olan elence yerinden/yerlerinden kaynaklanan evresel grlt, Leq grlt gstergesi cinsinden etkilenen yap iindeki arka plan grlt seviyesi deerini amamaldr.. Elence yerlerinden kaynaklanan evresel grltden etkilenen yap ile bitiik nizamda olmayan elence yerinden kaynaklanan evresel grlt, Leq grlt gstergesi cinsinden arka plan grlt seviyesini 5 dBAdan ve 7 dBCden daha fazla amamaldr. Birden fazla elence yerinden evreye yaylan toplam grlt seviyesi, Leq grlt gstergesi cinsinden arka plan grlt seviyesini 7-10 dBA aralndan fazla amamaldr. Hassas kullanmlarn bulunduu alanlarda faaliyet gsteren ak ve yar ak elence yerlerinde, 24.00-07.00 saatleri arasnda canl mzik yayn yaplmas yasaktr. Canl mzik yapabilecek elence yeri veya yerlerinin 14/7/2005 tarihli ve 2005/9207 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan yeri Ama ve alma Ruhsatlarna likin Ynetmelik hkmlerine gre canl mzik izni almas arttr. Bu izin verilirken yetkili idarenin bu maddede belirtilen esaslara ilikin uygun gr alnr, gerekli grld takdirde yetkili idare evresel Grlt Seviyesi Deerlendirme Raporu hazrlatr ve rapora ilikin yetkili idarenin uygun gr esas alnr. Kapal elence yerlerinin d giri kaplarnn zerine "Dikkat: erideki ses seviyesi insan salna zararldr." eklinde kl ikaz levhalarnn aslmas zorunludur. Ayrca bu ynetmelik ile ok hassas kullanmlar etkileyebilecek ekilde yaknnda, bitiiinde, altnda veya stndeki alanlarda konser, gsteri, miting, tren, festival, dn ve benzeri ak hava faaliyetlerinin gerekletirilmesi yasaklanmtr. Hassas ve az hassas kullanmlarn bulunduu alanlarda bu tr faaliyetlerden evreye yaylan grlt seviyesi Leq grlt gstergesi cinsinden mevcut arka plan grlt seviyesini 5 dBAdan fazla amayacak ekilde yaplabilecektir.. O.1.2. Grltnn evreye Olan Etkileri O.1.2.1. Grltnn Fiziksel evreye Olan Etkileri Uaklarn, nkleer ve kimyasal patlamalarn ok dalgalar sonucu yaplar zerinde brakt etkiler konusunda yaplan almalara gre, ok dalgalarn binalardaki pencere camlar zerinde etkili olduu eklindedir. Bu etkiler Tablo O.6da gsterilmitir.
160

Tablo O 3:Patlamalar Sonucu Oluan GrltnnYaplar zerindeki Etkileri 181 dBA Ahap binalar iin tehlikeli 171 dBA ou camlar krlr 151 dBA Baz camlar krlr 141 dBA Byk camlar krlr Kaynak: (Down ve Stocks 1978) Ayrca, taoca, havayollar, inaat ve madencilik sektrlerinde patlayc maddelerin kullanlmas; atmosferde ok dalgalar oluturmakta ve ok yksek grlt dzeyine sebep olabilmektedir. Patlamalar hem yer kabuunda hemde atmosferde titreimlere (sarsntlara) neden olmakta ve ok dalgalarn yaylmas sonucu yer kabuunun sarsld ve yer altndaki maden ocaklarnn kebildii, binalarn hasar grd yaplan aratrma ve almalarda belirtilmektedir.(Down ve Stocks 1978) Yerel ynetimlerce mar Kanunu ve ilgili dier Kanun/Ynetmelikler erevesinde imar planlar hazrlanmas ve ruhsatlandrma almalarnda konut, hastane, okul vb. gibi grltye duyarl alanlarn grlt kaynaklarna yakn yaplmamas dikkate alnarak, hizmetlerini bu ynde srdrmeleri byk nem arz etmektedir. Bunun yannda grltnn cadde kenarndaki yerleim yerini fazla etkilememesi iin tampon blge oluturulmas mevzuatlarda belirtilmitir. Yerleim yerlerinde hem havann temizlenmesi, hem de grltnn etkisinin azalmasna yarayan bu tampon blgeler gzel bir dinlenme alan da oluturmaktadr. Bu kapsamda limiz merkez Belediye Bakanlnca yaplan dzenlemelerle l merkezinde ana arter olan deiik bulvarna alan baz sokaklarn trafie kapatlarak yry yolu olarak yaya trafiine almas almalar yaplmaktadr. Aydn ili tarihin ilk alarndan bu yana doal koullarn elverililii nedeni ile bir yerleme alan olmutur. Eski alarda bu yrede tarm ve ticarete dayal byk uygarlklar kurulmutur, Aydn ilinde nfus, tarm yaplan verimli ovalarda, ana yollarn getii, sanayi tesislerinin kurulduu, Nazilli ve Ske gibi merkezlerde younlamtr. Bu nedenle ana caddeler zerindeki konutlar trafik grltsnden etkilenmektedir, Bunun yannda ilde faaliyet gsteren sanayii kurulular, genelde kk lekte olup, ok geni bir blgede dank bir ekilde faaliyet gstermektedir. Bunun nlenebilmesi iin limizdeki Organize Sanayii Blgelerinde (Umurlu, Astim, Nazilli, Ske, Ortaklar, Buharkent) toplanmalar sanayiden kaynaklanan grltnn evreye olan etkisini nlenmesi yannda bir ok evre probleminide ortadan kaldrlmas asndan olduka nemlidir. O.1.2.2. Grltnn Sosyal evreye Olan Etkileri alanlarn i verimliliini drmesi, dikkatlerini datmas ve i kazalarna neden olmas asndan grlt, yneticileri ve i verenleri yakndan ilgilendirmekte, sosyal evreyi olumsuz etkilemektedir. O.1.3. Grltnn nsanlar zerine Olan Etkileri Grlt, Dnya Salk rgtnn, kiinin fiziksel, ruhsal ve sosyal ynden tam bir iyilik durumu biiminde tanmlad insan sal iin eitli ynlerden bir risk olmas yansra, insan hareketlerini engellemesi, ciddi bir sitres ve rahatszlk oluturmas sebepleriyle, istenmeyen ve sakncal ses olarak tanmlanmaktadr (TSV, 1989). Grltnn istenmeme nedeni; grltnn akustik zellii yan sra kiilerin salk, sosyo ekonomik durumu, yaam tarz, kltr ve eitim dzeyi, yapmakta olduu i, grlt kaynaklarna ekonomik bamll gibi eitli yan faktrlere gre deimektedir. Grlt dzeyine bal olarak grltnn insanlar zerindeki etkileri aadaki gibi derecelendirilebilir. derece: Grlt dzeyi 30-65 dBA ise rahatszlk, fke, kzgnlk, dnme yada uyku bozukluu, derece: Grlt dzeyi 65-90 dBA ise kalp atlarnn hzlanmas, kan basncnda art, derece: Grlt dzeyi 90-120 dBA ise ba arlar, kalp atlar ve kan basnc artnn daha fazla olmas derece: Grlt dzeyi 120 dBA dan fazla ise i kulakta srekli gerilme ve dengenin bozulmas 5.derece: Grlt dzeyi 140 dBA dan fazla ise ciddi beyin ykm olmaktadr.
161

O.1.3.1. Fiziksel Etkileri Grltnn iitme duyusunda oluturduu olumsuz etkilerdir. Geici ve kalc olarak iki blmde incelenebilir. Geici etkilerin en ok karlalan geici iitme (duyma) eii kaymas veya duyma yorulmas olarak bilinen iitme duyarllndaki geici kayptr. Etkilenmenin ok fazla olduu ve iitme sisteminin eski zelliklerini kavumada tekrar grltden etkilendii durumlarda iitme kayb kalc olmaktadr.Grlt etkilenmesini; iitsel, fizyolojik, psikolojik ve insan performans ynlerinden ayr-ayr incelemek gerekir, Grltden etkilenen kiiler ise; - Grlt kayna ile dorudan ilikili olanlar (endstri iileri, ar tat ve makine srcleri gibi) - Kaynan bulunduu evreyi kullananlar veya dolayl ilikide bulunanlar (youn trafikli caddeler, demir yollar, havaalanlar yaknnda yaayanlar ve alanlar gibi) lk gruptakiler arasnda grlt etkileme iddeti daha yksek ancak, ikinciler arasnda etkilenme daha yaygndr ve etkilenen kii says daha fazladr, itsel etkilenme; Yksek dzeyli grltlere, belirli bir sre maruz kalma sonucunda iitme hasarlar ortaya kar, itme hasarlar orta ve i kulakta iitme sinirlerinin bal olduu iitme hcrelerinde eitli bozulma ve krlmalar belirtir ve ;geici ve srekli iitme eii kaymalar ve akustik travma olarak 3 gruba ayrlr, ncelikle 200 Hzin zerinde daha sonra 500, 1000 ve 2000 Hzde iitme eiinin ykselmesi (normal kulaa gre ayn duyulmas), sonuncusu ise; ani bir grltden veya patlama sesinden sonra ani ortaya kmaktadr. Grlt dzeyi: rnein 99 dBAden 119dBAe ktnda iitme kayb grltnn her desibeli iin 1,5 dBA artmaktadr ve 119 dBA kokleann bozulmas iin kritik dzey olarak kabul edilmektedir. (120 dBA ac eii olarak tanmlanr) ISO 1999 standard yardm ile 8 saatlik i grltsne maruz kalan insanlarn etkilenme sresine (40 yla kadar) bal olarak iitme eii seviyelerinde oluan deiimleri hesaplamak olanakldr, Grld zere en fazla olumsuz etkilenme 4000 Hzde ortaya kmaktadr. itme kayb yalnzca bir i hastal veya kazas deil ayn zamanda kiinin sosyal ilikilerini gerginletiren, renmesini gletiren, baz davran bozukluklarna ve kiiyi toplum iinde yalnzla iten sosyal bir olaydr. O.1.3.2. Fizyolojik Etkileri: Bunlar vcutta oluan deiikliklerdir.nsan vcudu, ani ve yksek seslere kar otomatik ve bilinsiz olarak tepki gstermektedir. Srekli fizyolojik parametreleri (frekans kardiyak) ve elektroansefalogramlar kaydedilen kiilerde yaplan bilimsel deerlendirmeler, grlt kaynakl fizyolojik etkilenmeleri aka gstermitir. Grlt ile kardiovaskler hastalklar arasnda ilikiler konusunda srdrlen almalar ve deneyler; grltnn; - yksek kan basncna (hipertansiyon) - hzl kalp atna, - kolesterol atna, - adrenalin ykselmesine, - solunum hzlanmasna, - adale gerilmesine, - irkilmelere, - strese, -gzbebei bymesine neden olabildiini kantlamtr.Bu etkiler uyku srasnda daha belirgindir.Grltnn yml etkileri nemlidir, Otomatik tepkiler st ste belirdiinde, stres, lser, astm, tansiyon, ba arlar ve kolitlerin ortaya kt saptanmtr. - Grlt, insanlarn enfeksiyonlara kar direncini azaltan bir risk faktrdr, - Grlt, stresin birok evresel nedenlerinden birisidir. Tm bunlara karn, grlt, fiziksel ve zihinsel hastalk kayna olarak uzman olmayan kiilerin dnda bakalar tarafndan kolay- kolay tanmlanamaz.
162

O.1.3.3. Psikolojik Etkileri Grltnn psikolojik etkilerinin banda ise; sinir bozukluu, korku, rahatszlk, tedirginlik, yorgunluk ve zihinsel etkilerde de yavalama gelir.Ani olarak ykselen grlt dzeyleri insanlarda korku oluturabilmektedir. Grltl yerlerde yaamann en belirgin karl Annoyance olarak tanmlanan rahatszlk, sknt ve gerilim duygusudur, Grlt yeteri kadar yksekse ve kayna belirsiz ise veya neden olduu gerilim, yeteri kadar fazla ise aadaki davran bozukluklar grlmektedir; - Rahatszlk, ar tepki ve davranlara dnebilir, Ani parlamalar, fkeye hakim olamama ve kendini kaybetme gibi, - Kzgnlk ve fkenin ie yneltilmesi; Kendini sulama, ie kapanma, - Kzgnlk ve fkenin da vurumu; Tartmac ve karamsar olma, - Sakinletirici kullanm; Uyku hap tketiminin artmas, - Hogrnn azalmas, Yardm isteinin azalmas O.1.3.4. Performans Etkileri Grltnn i veriminin azalmas ve iitilen seslerin anlalmamas gibi grlen etkileridir.Konumann alglanabilmesi ve anlalabilmesi trnden fonksiyonlarn engellenmesi, byk lde arka plan grltsnn dzeyi ile ilgilidir. Grltnn i verimlilii ve retkenlik ile ilgili etkileri konusunda yaplan almalar karmak ilerin yapld ortamlarn sessiz, basit ilerin yapld ortamlarn ise biraz grltl olmas gerektirdiini gstermitir. Ksaca, ortamda belli bir i ya da fonksiyon iin belirlenen arka plan grltsnn fazla olmas durumunda i verimlilii dmektedir. Grltnn performansa etkileri u ekildedir; a- Karlkl konumann etkilenmesi; Dinleme ve anlama gl ortaya kar, konuma kesintiye urar, yksek sesli konuma gerekir, insan iletiimi bozulur, telefon konumalar etkilenir, radyo, TV ve mzik dinleme etkilenir, b- Okuma ve renmenin olumsuz etkilenmesi; Konsantrasyonun etkilenmesi, retmenlerin etkilenmesi, c- performansnn etkilenmesi; in zamannda yaplmamas, iin doru olarak yaplmamas, O.2. Titreim Titreim konusunda ksaca bilgi vermek gerekirse; Hava ve dier gazlar ierisinde sadece boyuna olan titreimler yaylr, Katlarda ise hem enine hem de boyuna olan titreimler yaylabilmektedir. Svlarn ierisinde sadece boyuna titreimler yaylabildii halde, svlarn yzeyinde enine titreimler yaylabilmektedir. Bunun nedeni svlarn yzeyinde bulunan yzey gerilimidir. Bir cisim titretii veya bir ses kard zaman bu titreimler hava ierisinde boyuna dalgalar halinde yaylarak kulaa kadar gelir ve kulak zarn titretirerek iitilmesini salar. Yaplan aratrmalar insan kulann 20 ile 20.000 titreim/sn arasnda olan sesleri iitebildiini ortaya koymutur Bu frekans aral, insanlarn yalarna, cinsiyetlerine ve alma ortamlarna veya salk durumlarna bal olarak deiiklik gsterebilmektedir. Cisimlerin titreimlerinin kulaa ses olarak ulaabilmesi iin, esnek kat, sv veya gaz bir ortamda dalgalar halinde yaylmas ve kulak zarna kadar gelerek zar titretirmesi gerekmektedir. Eer titreen cisim ile kulak arasnda esnek bir ortam yok ise sesin iitilmesi mmkn deildir. Titreime neden olan aralar; eitli i makinalar, kompresrler, aa kesmede kullanlan motorlu el testereleri, vibratrler ve benzeri aralar olup, Titreim yapan aletlerle yaplan almalarda aadaki tedbirlerin alnmas gereklidir; 1- Titreim yapan aletlerle alacak iilerin, ie alnrken genel salk muayeneleri yaplmas, zellikle kemik, eklem ve damar sistemleri ile ilgili bir hastal veya arzas olanlarn bu ilere alnmamas, 2-Titreim yapan aletlerle alan iilerin, periyodik olarak salk muayeneleri yaplmas, rahatszlk grlenlerin kontrol ve tedavi altna alnmasnn salanmas gerekmektedir.
163

Kaynaklar -l evre ve Orman Mdrl,2009 -l Salk Mdrl-2007 -Karayollar 28. b. Mdrl-2005 -Down, C.G. and Stocks, J., 1978, Enviromental impact of mining, Applical science publishers Ltd. Lond., 142-163 s. -Trkiye evre Sorunlar Vakf, 1989, Trkiyenin evre Sorunlar, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, Ankara, 464 s. -Melnick, W., 1979, Hearing loss from noise exposure, Handbook of Noise Control, Harris, C.M. (Ed) Mc Grow Hill, Newyork, 1-9 s. -Deisinger, E., 1989, Grlt, nsan ve Kainat Dergisi, Kasm, 68-72 s.

(P). AFETLER
29.05.2009 tarih ve 5902 Sayl Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun gereince afet ve acil durumlar ve sivil savunmaya ilikin hizmetleri yrtmek zere Babakanla bal Trkiye Acil Durum Ynetimi Genel Mdrl, Bayndrlk ve skan Bakanlna bal Afet leri Genel Mdrl ve ileri Bakanlna bal Sivil Savunma Genel Mdrl kaldrlarak Babakanla bal Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl kurulmutur. Bu kapsamda l ve le Sivil Savunma Mdrlkleri ve Bayndrlk ve skan l Mdrlkleri bnyesinde bulunan mar ve Afet ube Mdrlkleri kapatlarak, llerde afet ve sivil savunmaya ilikin ileri yapmak zere 17 Aralk 2009 tarihi itibariyle Valiliklere bal l Afet ve Acil Durum Mdrlkleri kurulmutur. P.1. Afet Olaylar Afet, toplumun tamam veya belli kesimleri iin fiziksel, ekonomik ve sosyal kayplar douran, normal hayat ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uratan doal, teknolojik veya insan kaynakl olaylar ifade eder. Afet tehlikelerini kkenlerine gre; deprem, sel, kuraklk, heyelan, gibi doal; nkleer, kimyasal veya biyolojik kazalar gibi teknolojik veya terr olaylar, i atmalar gibi insan kkenli olarak ayrmak mmkndr. Bununla beraber depremler, seller, volkanik patlamalar, frtna ve tayfunlar gibi ani gelien tehlikeler veya kuraklk, erozyon, kresel iklim deiiklikleri gibi yava gelien tehlikeler olarak da tasnif edilebilmektedir lkemizde meydana gelmi afetler incelendiinde, afet trleri asndan maddi ve manevi ynden en byk zarar depremler meydana getirirken bunu heyelan ve su baskn afetleri izlemektedir. limizdeki meydana gelmi eski afetler incelendiinde afet trleri bakmndan depremlerin, heyelanlarn ve su basknlarnn en ok rastlanan afet trleri olduu grlmektedir. P.1.1. Depremler limizin genel olarak jeolojik yaps ve stratigrafi yaps (A) Corafi Kapsam blmnn A.5 ksmnda detayl olarak verilmi olup, Bayndrlk ve skan Bakanlnn 1996 ylnda yaynlad Trkiye Deprem Blgeleri Haritasna gre Aydn li ve geneli birinci derecede deprem blgesinde yer almaktadr. Tarihi dnemlerde blgenin depremlere urad, birok yerleim biriminin yerle bir olduu bilinmektedir. 1653 ylnda Aydnda byk bir deprem meydana gelmi, ve depremde ehrin ova ksmnda alalmalar olmu, demir yolunu kesen krklar nedeniyle raylarda kvrlmalar meydana gelmitir. 1653
164

ylnda meydana gelen deprem Aydn merkez dnda Nazilli, Kuyucak, Sultanhisar, Kk ilelerinde de byk hasarlar meydana getirmi, yer yarlmalar ve su fkrmalar olmutur. 1899 ylnda Nazillide d merkezli deprem meydana gelmi, depremde byk bir can ve mal kayb olmu, Byk Menderes ukurluunun eksenine paralel toplam uzunluu 50 km yi bulan krklar meydana gelmitir. l Merkezinin dnda ile ve kasabalarda ncirliova, Kuyucak, Buharkent, Pamukren, Nazilli, sabeyli ve Yenipazarda 5 iddetinde, Bozdoan, ine, Koarl, Sarkemer, Didim, Gllbahe, Baaras ve Sultanhisarda 6 iddetinde depremler kaydedilmitir. Depremin meydana getirecei yapsal hasarn tahmini olduka g olmasna karn en basit yaklamla yani lkemizde meydana gelmi deprem hasar istatistiklerinden elde edilen iddet-yapsal hasar matrisklerinin kullanlmasyla elde edilir. limizde imdiye kadar etkin olan afetlere (deprem, heyelan, su baskn vb.) ilikin bilgilere ait liste EK:P.1de yer almakta olup, ayrca evre durum raporunun P.3 (afetlerin etkileri ve yardm tedbirleri) konu bal blmnde de bahsedilecektir. lkemizde afet zararlar asndan en fazla zarar oluturan afet tr bilindii zere deprem afetidir. limizde deprem nedeniyle oluan hasarlar sonras, 14.06.1957 tarihli, 7010 sayl kanun (02.05.2007 tarih ve 26510 S.R.G. de yaymlanan 26/04/2007 tarih ve 5637 sayl kanunun 1. maddesi ile yrrlkten kaldrlmtr) ve 15.05.1959 tarihli, 7269 sayl Umumi Hayata Messir Afetler Dolaysiyle Alnacak Tedbirlerle Yaplacak Yardmlara Dair Kanun uyarnca, afetten zarar gren afetzedelere Karacasu-Geyre, Kuyucak-Karapnar-Baaran, Ske-Balat va Didim de toplam 696 konut yaplmtr.

Tablo P 1: Deprem iddetlerinin eitli Yap Trlerinde Oluturabilecei Hasar Seviyeleri YAPI TR ve HASAR DURUMU DEPREM DDETLER Oran (%) olarak V VI VII VII 25 36 30 10 50 34 14 2 80 15 5 0 70 23 7 0 80
165

IX 0 6 20 75 0 5 35 60 5 16 60 30 5 35 45 15 10

YIMA TA YAPILAR Hasarsz 35 Hafif Hasarsz 45 Orta Hasarl 15 Ar Hasarl ve Ykk 5 KERP YAPILAR Hasarsz 70 Hafif Hasarsz 25 Orta Hasarl 4 Ar Hasarl ve Ykk 1 TULA YIMA YAPILAR Hasarsz 95 Hafif Hasarsz 4 Orta Hasarl 1 Ar Hasarl ve Ykk 0 AHAP KARKAS YAPILAR Hasarsz 90 Hafif Hasarsz 9 Orta Hasarl 1 Ar Hasarl ve Ykk 0 BETONARME EREVE YAPILAR Hasarsz 96

15 20 40 25 20 22 43 15 40 35 23 2 60 25 14 1 60

2 8 30 60 5 15 40 40 20 30 40 10 20 40 30 10 15

Hafif Hasarsz Orta Hasarl Ar Hasarl ve Ykk

5 0 0

18 2 0

20 14 6

30 40 15

25 35 30

Kaynak:Aydn Bayndrlk ve skan Mdrl, l Acil Afet Plan 2002

Harita P 1:Trkiye Deprem Blgeleri Haritas

166

Harita P 2:Aydn l Merkezi fay hatlar haritas

Kaynak: 1/25000lik MTA Jeoloji Haritas

167

Harita P 3: Aydn linin uydudan grnm

168

P.1.2. Heyelan ve lar l snrlarmz dahilinde heyelan ve kaya dmesine maruz kalan eitli ile ve bal kyler EK: P.1 listede verilmitir. Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan, bunlardan genel hayata etkililik karar verilen saha ierisinde kalan afetzedeler iin iskan almalar yaplmtr. Bu kapsamda Heyelan afeti nedeniyle; -Merkez-Balkky, mamky (Glck mah.), Musluca, Buharkent-Ericek, Kuyucak-Gencellidere, Kuadas-Yaylaky, Germencik-amky-Hdrbeyli-Kzlcapnar, Ske-Gllbahe, Sultanhisar-Kabacada 599 konutun, Kaya dmesi afeti nedeniyle de; - Ske-Gneyyaka kynde 18 konutun nakli Bayndrlk ve skan Bakanlnca 2007 ylnda salanmtr. limizin iklimsel zelliklerine bal olarak olay olmamaktadr. P.1.3. Seller limiz, snrlar iinde byk kk birok akarsu mevcuttur. Afyon l snrlar ierisinden doup, il snrlarmzdan Ege Denizine dklen B.Menderes nehrinin ilimiz snrlar iinde Akay ve ine yan kollar bulunmaktadr. Bu iki yan kolun dnda yaz ve k aylarnda debileri deien bir ok dere mevcuttur. Bu akarsularn ya havzasnn byklne ve yaan yan iddetine gre zaman zaman debileri ykselerek akmakta olduklar yatak darsna taarak takn etkisi yaratmaktadrlar. Bu taknlar bazen meskun mahalde, bazen de tarm arazilerinde takn zararlar meydana getirmektedirler. Takn zararlarn nlemek amacyla D.S.. tarafndan B.Menderes nehri zerinde Adgzel ve Kemer Barajlar, 2010 yl iinde ine ay zerinde Adnan Menderes, ncirliova kizdere ay zerinde kizdere Barajlar faaliyete yaplmtr. Yine kk dereler iinde ilgili idarenin imkanlar lsnde slah almalar yaplmaktadr. Ayrca, D.S.. 21. Blge Mdrlnden alnan bilgilere gre; Su basknlar ile ilgili olarak 1945-1994 yllar arasnda meydana gelen taknlardan kayda gemi olanlarn % 49.4 Kasm-Aralk-Ocak periyodunda, % 30.3 ise Haziran-Temmuz-Austos periyodunda meydana geldii, Birinci periyottaki taknlarn tamamna yakn bir ksmnn, B.Menderes ve yan kollarnda meydana gelen taknlar olduu, Etkili olduu alanlarn, Denizli li Sarayky-Ske arasnda kald, kinci periyottaki taknlarn ise; genelde lokal kuru derelerde grlen taknlar olduu, Denizli-Acpayam civarnda younlam olduu, ayrca; lgili Kurulu tarafndan yaplan takn koruma almalar yannda akarsular zerinde yaplan depolama tesisleriyle takn olaylar byk lde kontrol altna alnm olduu, ancak Mula merkez, Ske le merkezi, Denizli-Serinhisar vb.gibi baz alanlarda problemin devam etmekte olduu, bu durumun en nemli nedenleri arasnda da; yetersiz alt yap, yanl yerleim ve son yllarda iklim ve ekolojik dengedeki bozulmalar olduu belirtilmektedir. D.S.. 21. Blge Mdrlnn grev alan ierisinde 1945-1994 tarihleri arasnda meydana gelen su taknlarnn oluturduu zararlara ait bilgiler EK:P.2 listesinde yer almakta olup, 1994 ylndan itibaren havzada kuraklk periyoduna girildiinden nemli oranda takn olaynn yaanmad belirtilmektedir. Son olarak 10 Aralk 2010 tarihinde limizde meydana gelen ar yalar sonrasnda , Koarl lesi Merkezi ve ileye bal Yeniky Beldesi, Bykdere, Cincin, akmar, Gdl, Kasaplar, Sobuca, Yahanl, Haydarl ve Boydere kyleri, Ske lesine bal Baaras Beldesi, Avclar ve all kylerinde sel ve su basknlar olumu, bu afetten 412 hane etkilenmi, Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnca Genel Hayata Etkililik karar verilen Gdl ky iin Valilik Hasar Tespit Komisyonunca yaplan kesin

169

hasar tespitlerine gre 3 ev yklm, 2 evin Ar, 6 evin Orta, 16 evin de Az Hasarl olduu tespit edilmitir. Bu ky iin Hak Sahiplii ile ilgili almalar devam etmektedir.

P.1.4. Orman ve Otlak Yangnlar Orman yangnlar konusuna deinmeden nce limizin orman vejetasyonu hakknda ksaca bilgi verilecek olursa; Bu alanlardaki vejetasyon durumu: Karaam, Kzlam, Fstkam, Sahilam, Mee trleri, Ihlamur, Kestane, nar, Akaaa, Dibudak, Kavak ve Maki bitki rts dediimiz Defne, Sandal, Menengi, Sakz, Keiboynuzu, Ahlat, Brtlen, Zakkum v.b. trlerdir. Genel olarak Orman Yangnlarnda bal nem, scaklk, aa tr ve rakm gibi ltler etkili olmaktadr. Orman yangnlar rt yangn, gvde yangn ve tepe yangn olmak zere e ayrlmaktadr. Bu yangn eitlerinin en zararl olanlar gvde ve tepe yangn eklinde olanlardr. Yangnn k nedenleri genellikle oban atei, anz yakma, sigara izmariti, ve dikkatsizlik gibi insan faktrlerinden kaynaklanmaktadr. Deiik sebeplerle kan orman yangnlaryla toprak yaps bozulmakta ve erozyon meydana gelmektedir.Toprak yapsnn bozulmasyla, topran geirgenlii azalmakta, suyla birlikte toprakta tanmakta ve erozyon meydana gelmektedir. Bu nedenle orman yangnlarnn nlenmesi ile toprak yaps muhafaza edilecek ve yer alt sular beslenecektir. Bo, plak alanlarn ve zellikle yksek meyilli yerlerin aalandrlmas ile, topran tanmas nlenerek, toprak kalitesi muhafaza edilerek arttrlmas gerekmektedir. Aydn ilinin de yer ald, Akdeniz iklim ve bitki rts, nisbi nemin dk, rzgar iddetinin yksek olduu gnlerde orman yangnlarna ortam hazrlayp meydan vermektedir. Hava scaklklarnn da normalin zerinde olduu gnlerde birinci derecede hassas bir blgede yer alan ilimizde yangn tehlikesine kar riskli gnler yaanmaktadr. Aydn Orman letme Mdrl tarafndan limizde orman yangnlar ve bunlarn nlenmesi ile ilgili yaplan almalar; yangn mevsimi ncesi hazrlklar ve yangn mevsiminde yaplan ilemler eklinde iki ana grupta yaplmaktadr. Orman letme Mdrlnden alnan bilgilere gre; l snrlar ierisinde, herhangi bir sebeple kan -kabilecek orman yangnlarnn kontrol ve mdahalesine ynelik ekip ve gzetleme kuleleri ile ilgili orman yangnlarnn annda belirlenebilmesi iin 19 adet gzetleme kulesinden kesintisiz gzetleme ve haberleme yaplmakta, kritik hava artlarnda insanlar orman yangnlarna kar uyarlmaktadr. lin turistik zellii nedeniyle sezon boyunca ormanlara olan sosyal bask artmakta, insan faktrnden kaynaklanabilecek orman yangn riski ykselmektedir. Sosyal baskdan kaynaklanan riskin aalara ekilmesi iin yeil kuak ve yeni parkalarn almas almas yaplmakta, yangn sezonu sresince yangn sndrme motorize ekipleri srekli grevlendirilmektedir. Ayrca, iftilerimiz tarla ii ve kenar temizlii ilerinde zaman zaman yangn kmasna sebep olabilmekte, yangnlar nce ziraat arazisi ve sonra orman yangnlarna dnebilmektedir. limizdeki orman yangnlarnn nedenlerini dikkatsizlik ve ihmale bal daha ok ziraat arazisindeki yangnlardan kaynaklanan orman yangn ve dier sebeplere bal orman yangn olarak nitelendirebiliriz. limizde yangn afeti olarak Karacasu ilesi Karacaren kynde 19.04.1981 tarihinde yangn afeti meydana gelmitir. Bu afet sonucu evleri kullanlmaz hale gelen 31 afetzedeye yeni konutlar yaplmtr.

170

Tablo P 2: 2004-2010 Yllar Arasnda Aydn linde Orman Yangnlar

Yllar

2004 2005
2006 2007 2008 2009 2010

Aydn Md. Adet 27 23

22 27 26 16 22

Orman l. Nazilli Orman l. Md. TOPLAM Alan(Ha.) 16,3 40,7

553 103,4 11 69,4 26,8

Adet 36 26 38
42 31 29 39

Alan(Ha.) 28 17,6 110,9

173,7 28,3 57,4 17,6

Toplam

163

820,6

241

433,5

Adet 63 49 59 69 57 45 61 404

Alan(Ha.) 44,3 58,3 563,9 277,1 39,3 126,8 44,4 1254,1

Kaynak: Aydn Orman letme Mdrl,2010

P.1.5. Frtnalar limizde llen hakim rzgarn yllk ortalama hz 1.6 m/sn dir. Ortalama frtnal gnler says 0.3 ortalama kuvvetli rzgarl gnler says ise 29.1dir. En hzl rzgar 21.1 m/sn ile W(Bat) ynnden esmektedir. Hakim rzgar yn ESE (Dou-Gneydou) olup, hakim rzgarn esme saylar toplam 2339 ve hakim rzgarn ortalama hz 1.8 m/sdir. Bunu esme saylar toplam 1815 ve 2.0 m/s ortalama rzgar hz ile WNW (Bat-Kuzeybat), esme saylar toplam 1529 ve 1.7 m/s ort. rzgar hz ile E(Dou) ve esme saylar top. 1182 ve 2.1 m/s ort. rzgar hz ile W(Bat) izlemektedir.
Tablo P 3:Aydn linde 2008 yl Ortalama Rzgar ve Frtnal Gnler

Aylar

Ort. Rzgar Hz (m/s) 1,4 1,4 1,6 1,5 1,5 1,6 1,6

Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmu

En Hzl Rzgar Ort. Frtnal Yn Hz (m/s) Gn Says (>17.2) WSW 11,3 0 NNW 11,0 0 SSW 15,4 0 ENE 9,7 0 0 SSW 16,6 0 WSW 10,6 0

Kuvvetli Rzgarl Gn says (10.8-17.1) 1 1 2 0 0 0 0

171

z Austos 1,5 WSW 9,7 Eyll 1,4 SSE 10,7 Ekim 1,2 S 10,4 Kasm 1,3 WSW 12,2 Aralk 1,5 E 9,2 YILLIK 1,5 SSW 16,6 Kaynak: Aydn Meteoroloji Mdrl,2008

0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 4

limizde bugne kadar meydana gelmi olan afetlerle (deprem, heyelan, kaya dmesi, sel ve su baskn, yangn) ilgili bilgiler P.1.1, P.1.2, P.1.3, P.1.4, P.1.5 konu balklar altnda anlatlm olup, Tablo P.4 de verilmitir.

Tablo P. 4: Aydn l Snrlar erisinde Olmu veya olmas muhtemel tespit edilmi tabii afetler:

AYDIN L SINIRLARI ERSNDE OLMU VEYA OLMASI MUHTEMEL OLARAK TESPT EDLM TAB AFETLER (Bir sayfa ) Sr a No
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

( DEPREM )
SONU ve AIKLAMA
Ykk Ev 2 7 7 1 2

AFETN YER

AFETN TR
Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem

AFETN OLDUU veya NCELEND YIL

Ar Hasar 27 81 12 25 17 4 3 7 2 1 1

Orta Hasar

Az Hasar -

Aydn - Kardeky ncirliova ncirliova -Hacaliobas ncirliova -Snrteke ncirliova -Erbeyli ncirliova -Sandkl ncirliova -Yazdere Koarl Koarl - Sabuca Koarl - Halilbeyli Koarl - ulhalar Koarl -ahiner Koarl - Tekeli Koarl - Yeniky Koarl - Kasaplar

1966 " " " " " " " " " " " " " "

16 67 17 13 17 3 2 3 13 3 1

2 1 -

172

16 17 18 19 20 21 22 23 24

Koarl - Haydarl Koarl -Dedeky Koarl - Bykl

Koarl - Merkez ve evresi

Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem Deprem

" " " 1960 1969 1969 1957 1969 1957 - 1969

2 7

1 4 4

Binalarda ar hasara sebeb olmu, baz binalarn yklmas nerilmi. 13 konut orta hasarl. 1 ev ar hasarl Genel hayata etkisiz. Depremde 1 ev hasar grm.
1957 depreminden sonra 120 konut yaplarak afetzedelere teslim edilmi, 1969 depreminde konutlar hasar gren ailelere arsa tahsis edilmi. 14 ailenin konutu yklm veya ar hasarl, 45 ailenin konutu orta hasarl, 46 konut hafif hasarl.

Karacasu - Aagrle Karacasu - Gzelky Karacasu - Balar Karacasu - Merkez Karacasu - Geyre

25 26 27

Kuyucak - Karapnar Ske - Balat Yenihisar

Deprem Deprem Deprem

1986 1955 1955

Afetzedelere yeni konut yaplm. Balat ve Yenihisar depreminden sonra yeniden inaa edilmi.

AYDIN L SINIRLARI ERSNDE OLMU VEYA OLMASI MUHTEMEL OLARAK TESPT EDLM TAB AFETLER (2 sayfal 1.sayfa) Sra No
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

( HEYELAN )
SONU ve AIKLAMA
Halihazr binalar iin tehlike yok. skan sahas dndadr. 60 adet Afet Konutu yaptrlm.
66 konut haksahiplerine teslim edilmi.

AFETN YER
Aydn - Merkez Aydn Merkez Armutlu Aydn Merkez Balkky Aydn Merkez Glck
Aydn Merkez Gzpnar Ky

AFETN TR
Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan

AFETN OLDUU veya NCELEND YIL

1975 1969 1984 1956-1965 1984 1971-1966 1969 1966 1981 1975 1975 1969 1966 1965 2004 1985

5 Konutun Nakli nerilmi. Kontrol Etdleri proramnda 12 evin nakli nerilmi. Kontrol proramna alnm. Dere kenarnda zlmeler var. skan sahas dndadr. Kontrol altnda tutulmas nerilmi. Proramdan karlm. Genel Hayata Etkili 29 konut Afete maruz kalm. Genel Hayata Etkisiz 3 Konut etkilenmitir.

Aydn Umurlu - Musluca Ky Aydn Umurlu Ortakayack Aydn Umurlu -Terziler Aydn - Merkez Pnarba Aydn - Pnardere Aydn - Pnardere Bozdoan - Dmen Ky Bozdoan - Gvenir Buharkent - Ericek Ky ine-Akaova ine - Akaova

173

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35

ine Alabayr ine - Kasar Germencik - amky Germencik - amky Germencik - Habibler ncirliova - Arzular ncirliova - Arzular Karacasu - Alemler Karacasu - Dikmen Karacasu - Karabalar Karacasu - Yeniky Koarl -eme Koarl -Gndoan Koarl -Zeytinky Kk - Baayr Kk - Gkkiri Kk - Ilda Kk - Ilda Kk - Kzlcaky

Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan

2009 1970 1998

1956-1981-1983

Afete maruz blge karar alnd. skan d alanlar etkilemi.

Mevzi heyelan iin Bakanlar Kurulunca 25/02/1999 da Afete Maruz Blge karar alnd.

1999 1965 1999 1963-1993 1966-19691984 1959 1963--19721984 1999 2010 1984 1977 1999 1969 1999 1999

31 Konut olaydan etkilenmi. Genel Hayata Etkisiz. Kontrol altnda tutulmas nerilmi.
Mdrlmzce izlenmektedir.

1963 te evlere zarar vermemi.1993 te 2 konut ve okul lojman yklm.

3 konut ve tarm arazilerine zarar vermi.1969 da 21 konutun nakli nerilmi. 1984 te 2 konut etkilenmi.

Heyelan
Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan

Genel Hayata Etkisiz

Ky yerleik alan dnda

Genel Hayata Etkisiz Genel Hayata Etkisiz 4 Konut etkilenmitir. Genel Hayata Etkili deil. Genel Hayata Etkili deil. Genel Hayata Etkili deil. Jeolojik etdler programna alnm. Kontrol etdleri kapsamnda

AYDIN L SINIRLARI ERSNDE OLMU VEYA OLMASI MUHTEMEL OLARAK TESPT EDLM TAB AFETLER (2 sayfal 2.sayfa) Sra No
36 37 38

( HEYELAN )
SONU ve AIKLAMA
Genel Hayata Etkisiz Genel Hayata Etkisiz Genel Hayata Etkisiz 6 konut Afete maruz kalm. 31 konut Afete maruz kalm. Genel Hayata Etkisiz 20 konut Afete maruz kalm. 2 Konut olaydan etkilenmi. Genel Hayata Etkisiz

AFETN YER
Kuadas Kadnlar Denizi Kuadas Kadnlar Denizi Kuadas Trkmen ve Hac Feyzullah Mah.

AFETN TR
Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan

AFETN OLDUU veya NCELEND YIL

1999 2010 2010 1989 1970 2003 1981 1981 2006

39 Kuyucak Aydnolu Mah. 40 Kuyucak-Gndoan 41 Kuyucak-Pamucak 42 Kuyucak-Yukaryakack 43 Nazilli -Aksu 44 Nazilli-Aayakack

174

45 Nazilli -Gedik 46 Nazilli -Hasky 47 Nazilli -Ketenova 48 Nazilli - Sinekiler 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 Ske - Kemalpaa Mah. Ske-Konak Mah. Ske Konak Mah. Ske-Kemalpaa Mah. Ske-Fevzipaa Mah. Ske-Konak Mah. Ske-eltiki Mah. Ske-Parakende Sitesi Ske - Aal Ky Ske-Aal Ske - Sazlky Ske-Sazlky Ske-Yenikent Ske-Yenikent Sultanhisar - Kabaca Sultanhisar - Kavakl Yenipazar-Alioullar

Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan

1984 1979 1981 1983-1993 1981 1978 2010

2 Konut olaydan etkilenmi. Afetler yasasna girmedii belirtilmi. Genel Hayata Etkili deil. 1983'te 9 Konut etkilenmi. 1993'te 2 Konut etkilenmi. 3 Konut etkilenmitir. mar plannda sakncal alan Genel Hayata Etkisiz
Afetin Genel Hayata Etkililiine ilikin ynetmeliin 2. maddesinin (g) bendine gre anlan yerde 26 konutun etkilenmesi, 13/04/199 gn ve 3405 sayl Genel Hayata Etkisizlik oluru alnmtr.

Heyelan

1997

Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan

2010
1966-1988

Genel Hayata Etkisiz Genel Hayata Etkili deil.

Afetler il.Gn.Md. Yaplan incelemede 2 konut iin etkisizlik onay alnmas gerektii, 8 konutunda Md.ce kontrol altnda tutulmas belirtilmi.

1999 1981 1999 2004 2010 1969-1971 2010 1999

Genel Hayata Etkisiz Genel Hayata Etkili deil. Genel Hayata Etkisiz Genel Hayata Etkisiz 18 Konut olaydan etkilenmi. skan sahas dnda (Tarmsal alan) Genel Hayata Etkisiz

AYDIN L SINIRLARI ERSNDE OLMU VEYA OLMASI MUHTEMEL OLARAK TESPT EDLM TAB AFETLER ( Bir sayfa ) Sra No
1 2

( KAYA DMES )
SONU ve AIKLAMA
Kayalar ekiplerce slah edildi. 3 konutun etkilenme durumu var. Kayalarda 34 konutun etkilenecei, dinamitle slah edilmesi gerektii, 1977 ylnda muhtarlk kabul etmemi.

AFETN YER
Aydn - Bademli Aydn - Ambarck

AFETN TR
Kaya dmesi Kaya dmesi

AFETN OLDUU veya NCELEND YIL

1988 1990

ine - Umurky

Kaya dmesi

1970

175

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Karpuzlu - Cumalar Karpuzlu - Cumalar

Kaya dmesi Kaya dmesi

1995 1995 1982 - 1993 1993 1978 1993 1993 1983 1991 - 1993 1972 1969

Afete maruz blge karar alnarak kontrol etdleri proramnda kalmas nerilmi. Etd proramna alnd. Bakanlka Etd proramna alnm. Jeolojik Etd proramnda. Genel Hayata Etkili deil. 9 konutu etkilemektedir. Kaya dmesini engelleyici duvar yapm nerilmi. Etd proje proramna alnm. Afete maruz blge karar ve genel hayata etkililik oluru alnm, 18 konutun nakline karar verildi. Genel Hayata Etkili deil. 18 konutun kaya dmesine maruz olduu tespit edilmi.

Karpuzlu - Kouk Ky Kaya dmesi Karpuzlu - Kouk Ky Kaya dmesi Koarl - Kzlkaya Koarl - Tllar Koarl - Tllar Nazilli - atak Ske - Gneyyaka Ske - Kpralan Ske - Sazlky Kaya dmesi Kaya dmesi Kaya dmesi Kaya dmesi Kaya dmesi Kaya dmesi Kaya dmesi

AYDIN L SINIRLARI ERSNDE OLMU VEYA OLMASI MUHTEMEL OLARAK TESPT EDLM TAB AFETLER (2 sayfal 1.sayfas) Sra No
1 2 3 4 5 6 7

( SU BASKINI )
SONU ve AIKLAMA
leride programa alnaca belirtilmi ine ve koarl yollar su altnda kalm. Mal kaybna sebeb olmu. Bu blgede bulunan evler etkilenmi. Alt yap hasarlar olumu. Genel Hayata Etkili deil.
ayyz mahallesi ve evresi etkilenmi.

AFETN YER

AFETN TR

AFETN OLDUU veya NCELEND YIL

Aydn Merkez KemerDer. Su Baskn Aydn Merkez ine ay Menderes Nehri Su Baskn

1978 1978 1981 1986 1998 1981 1981

Aydn Merkez Ata Mah. Su Baskn Tabakhane Deresi Takn AydnMerkez Ilcaba Mah.Camii' nin bats Aydn - Merkez Aydn - Aakayack Aydn - etepe Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn

176

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Aydn - mamky Aydn - mamky Aydn - Kenker Aydn - Kzlcaky Aydn - Kocagr Aydn - Pnardere Aydn - Sereky Aydn - Ylmazky Bozdoan - Kalkalan Bozdoan - Haydere Buharkent - Feslek

Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn

1996 1982 1996 1992 1981 1969 1981 1996 1969 1970 1968 1963 - 1975 1962 1968 1970 1993 1993 1993 1971 1996
1971

Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkili deil. Genel Hayata Etkisiz. Selin kontrolaltna alnmas nerilmi. Genel Hayata Etkili deil. Etd proramna alnm. Genel Hayata Etkili deil. Genel Hayata Etkisiz. Etd proramna alnm. Genel Hayata Etkili deil. 27 Konut afete maruz kalm. 103 Konut afete maruz kalm. Ky nakle tabi tutulmu. 33 Konut afete maruz kalm. 71 Konut afete maruz kalm.

Buharkent - Gencellidere Su Baskn Buharkent - Gelenbe Buharkent - Kzldere Buharkent - Savcll ine - Altnova Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn

ine - alt - Yolboyu ve Karakollar Kyleri 25 ine - alt 26 27 28 29 30 31 32 ine - rlk ine - Evciler ine - Gney Ky ine - Kahraman ine - Karakollar ine - Yaclar ine - Yolboyu

Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkili etkisiz. Genel Hayata Etkisiz. Tarmsal araziyi etkilemi. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkisiz.

1998 1993 1998 1993

AYDIN L SINIRLARI ERSNDE OLMU VEYA OLMASI MUHTEMEL OLARAK TESPT EDLM TAB AFETLER (2 sayfal 2.sayfas) Sra No
33 34 35 36 37

( SU BASKINI )
SONU ve AIKLAMA
Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkili olmu. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkisiz.

AFETN YER
Germencik - Alangll Germencik - Hdrbeyli Germencik - Kzlcapnar Germencik - Ortaklar ncirliova - Merkez

AFETN TR
Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn

AFETN OLDUU veya NCELEND YIL

1998 1998 1959 1998 1998

177

38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65

ncirliova - Akeme ncirliova - Dereaz ncirliova - Mursall Koarl - Gdl Kk - Kuyucular Kuadas - Gzelaml Kuadas - Davutlar Kuyucak Kuyucak - Dereky Kuyucak - Kurtulu Nazilli - Aayakack Nazilli - sabeyli Nazilli - Kestel Nazilli - Kurtulu Nazilli - Pnarba Ortaklar - Gmky

Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn

1979 1998 1998 1986

1982

30 Konut etkilenmi. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkili etkisiz. Tarm arazisi zarar grm. Alt yap hasarlar olumu. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkili deil. Genel Hayata Etkili. Etd proramna alnm. Tarm arazisi zarar grm. Genel Hayata Etkili deil. Genel Hayata Etkili deil. Tarm arazisi zarar grm. Genel Hayata Etkili deil. Genel Hayata Etkisiz. 54 Afet Konutu yaptrlm. 150 ev hasar grm, 5 ev yklm. Genel Hayata Etkisiz. Maddi hasara neden olmu. Baz evlere su dolmu, 3 kii boulmu, 1 kii kaybolmu. 50 Konutu su basm. Tarmsal araziyi etkilemi. Genel Hayata Etkisiz. Genel Hayata Etkili deil. Afet Kanunu kapsam d Baz evlerin duvarlar yklm.
Evlerde eitli oranlarda hasar olumu.

1998 1999 1971 1969 1969 1974 1965 1979 1981 1976 1999 1969 1981 1998 1965 1994 1966 1978 1998 1978 2010 1978 1982

Ortaklar - Gmyeniky Su Baskn Ske - Burunky Ske - Merkez Ske - Merkez Ske - Savuca Ske - Sazlky Ske - Sazlky Ske - Sazlky Ske - Serin Ske - Serin Ske - Yenidoan Sultanhisar 5 Eyll Mah. Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn Su Baskn

AYDIN L SINIRLARI ERSNDE OLMU VEYA OLMASI MUHTEMEL OLARAK TESPT EDLM TAB AFETLER ( Sra No AFETN YER AFETN TR

ZEHRL GAZ )
SONU ve AIKLAMA

AFETN OLDUU veya NCELEND YIL

178

Aydn - Ovaemir

Zehirli gaz k

1990

Sondaj kuyularnda CO2 k tespit edilmi.

LMZDE MEYDANA GELM ETL AFETLER VE SONRASINDA YAPILAN KONUTLAR

li
Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn Aydn

lesi
Merkez Merkez Merkez Germencik Germencik Germencik Germencik Germencik Kuadas Didim Ske Ske Ske Sultanhisar Kuyucak Kuyucak Kuyucak Buharkent Kuyucak Kuyucak Karacasu Karacasu Karacasu

Ky
mamky Musluca Balkky Kzlcapnar Gmky Gmyeniky Hdrbeyli amky Yaylaky Merkez Akky-Balat Gllbahe Gneyyaka Kabaca Gencellidere Gelenbe Gelenbe Ericek Karapnar Baaran Ksb. Geyre Geyre Karacaren

Afet Yl
1963 1966 1982 1958 1969 1969 1952 1956 1963 1957 1957 1968 1993 1969 1961 1964 1965 1965 1986 1986 1957 1969 1981

Afet Tr
Heyelan Heyelan Heyelan Heyelan ve Su Baskn Su Baskn Su Baskn Heyelan ve Su Baskn Heyelan Heyelan Deprem Deprem Heyelan ve Su Baskn Kaya Dmesi Heyelan Heyelan ve Su Baskn Su Baskn Su Baskn Heyelan Deprem Deprem Deprem Deprem Yangn

Yaplan Konut Says

66 15 60 163 37 54 48 25 68 262 293 30 18 18 103 52 37 3 8 7 120 6 31

P.2. Afetler ve Salk Zararlar P.2.1. Radyoaktif Maddeler Aydnda radyoaktif madde kullanmndan oluan zararlar zerine herhangi bir alma yaplmamtr.Radyasyonun insan sal zerine etkileri ( R ) Salk ve evre blmnde verilmitir. P.2.2. Denize Dklen Petrol ve Dier Tehlikeli Atklar Trkiyede denizyolu ile en fazla giri-k yaplan liman olma zellii tayan Kuadas Liman yat ve yolcu gemisi trafii ynnden nemli bir hudut kaps niteliine
179

sahiptir.Limann, biri yeni dieri eski olmak zere iki adet iskelesi vardr.Maksimum gemi kabul kapasitesi her iki iskele dahil olmak zere 2400 gemi/yl dr. Ky eridinin 150 km.yi bulduu limizin tek liman olan ve Trkiye Denizcilik iletmelerince iletilmekte bulunan Kuadas Liman zellikle Turizm sezonlarnda youn bir deniz trafiine sahne olmaktadr. Bu liman yat liman ile birlikte hizmet vermektedir. Yaz aylarnda yolcu gemisi trafii ve yolcu gemilerindeki pis su tanklarnn ok abuk dolmas, tanklar dolan gemilerin atksularn verecek atksu-kabul tesisinin Kuadas ilesinde bulunmay neticesinde zaman zaman gemilerden kaynaklanan deniz kirlilii olabilmekte ancak bu kirliliin byk bir ksm ak denizlerde gemiler iskeleden ayrldktan sonra ortaya kmaktadr. Kuadas ilesinde gemilerden alnan sintine kat atk maddelerini tahlil edecek bir laboratuvarn bulunmay da baz yasal ilemlerin uzamasna neden olmaktadr. Kuadasnda sintine kabul merkezi ile kat atk maddelerini analiz edecek bir laboratuvarn kurulmas, deniz zerinde biriken her trl pisliin toplanmas iin deniz sprgesi ve sintine toplama aracnn temin edilmesi temiz evre, temiz deniz ve turizme daha iyi hizmet iin nem tamaktadr. Yeil rtnn mavi sular ile esiz gzellikteki koylarda kucaklat limiz, Didimde, Altnkum Plajlar insanlar denizle buluturmaktadr. Bu kapasiteyi daha etkin kullanp daha iyi deerlendirmek ve lke ekonomisine katk salamak amacyla Ulatrma Bakanl tarafndan 2000 yl ierisinde yat liman ihalesi yaplmtr. Planlanan yat liman Yap-letDevlet Modeli erevesinde 500 yat kapasiteli olacak ekilde ihale edilmitir. Kuadas Liman Bakanlnca gemilerden kaynaklanan deniz kirliliinin nlenmesi iin hassas davranld ve gemilerin srekli uyarld, limanda meydana gelen kirlilik durumlarnda evre Kanununa gre cezai meyyide uyguland belirtilmitir. P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler limizde tehlikeli ve zehirli maddelerin depolanmas, tanmas, kullanm konusunda ve tehlikeli atk reten sektrleri belirlemek iin envanter almalar devam etmektedir. P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardm Tedbirleri Afet tehlikesi, can ve mal kayplar ile fiziksel, sosyal, ekonomik, politik ve evresel kayp ve zararlara yol ama olasl olan doal, teknolojik ve insan kkenli olaylardr. Genel olarak afetler iki ana balk halinde incelenirler: Doal Kaynakl Afetler (deprem, sel, heyelan, kaya dmesi vb.) ve nsan Kaynakl Afetler (savalar, yangnlar, nkleer, kimyasal, biyolojik kazalar, terr olaylar vb.). Doal afetlerin etkilerini aklamadan nce hangi tr olaylarn doal afet saylabileceinin tespit edilmesinde yarar vardr. Doal afetler; 1-Deprem 2- 3-Toprak Kaymas 4-Tayfun 5-Kasrga 6-Yldrm Dmesi 7-Baraj Patlamas 8-Grizu Patlamas 9-Volkan Patlamalar, 10-Kuraklk 11-Sel vs. doal afetleri, ksaca insanlarn etkisi ve iradesi dnda, tamamen tabiat olaylarna bal olarak meydana gelen olaylardr.

180

Afetler iin 5 N kural mevcuttur. Yani doal afetlerin nerede, ne zaman, nasl, ne ekilde ve ne surette meydana gelecei nceden bilinmemektedir. Afetlerin insanlar zerine etkileri ise; Afetzedelerde Travma Sonras Stres Bozukluu olarak adlandrlan veya kiinin toplumsal, mesleki veya dier nemli alanlarda ilevselliin bozulmasna neden olan ciddi bir rahatszlk olabilecei gibi, bu derece iddetli olmayan ancak kiiye rahatszlk veren ve sosyal uyumunda sorunlar yaratan youn duygular ortaya kmaktadr. Travma sonucu stres bozukluunun en belirgin zellikleri afet ile ilgili tekrar eden dnce, hayaller veya ryalar, kiinin afeti hatrlatabilecek durum ve dncelerden kamas, ilgi kayb, yalnzlk duygular, uyku sorunlar, sinirlilik, fke patlamalar ve dikkati toplayamamaktr. Travma sonras stres bozukluu en iddetli psikolojik belirti tablosudur ve gzlenen psikolojik durumlar. -Sululuk ve utanma duygular, Sinirlilik, Tekrar afet olabilecei kaygs ve gvensizlik, phe ve olanlar karsnda birilerini sulama, Deer verilen eylerin yitirilmi olmasnn acs ve znts, Byle bir olayn balarna gelmi olmas ile ilgili kzgnlk duygular, Yeterli yardm alamadklar iin fke, Olanlar zerinde kontrolleri olmadn hissetmenin getirdii gszlk ve aresizlik. Afetlerin en byk etkilerinden birisi de, trilyonlarca lira maddi hasarn yan sra retici durumundaki insanlarn sakat kalarak tketici durumuna dmeleri ve buna bal isizlik sorunlardr. Afetin ykc etkisi ise genellikle ana faktre baldr.Bunlar: 1-Afetin bykl, 2-Yerleme merkezlerine olan mesafesi, 3-Toplumun nceden afete kar alabildii koruyucu ve nleyici tedbirlerdir. Bu tedbirlerden ilk faktr kontrol altna almak bugnn gelimilik seviyesine gre mmkn olmamaktadr. kinci faktr iin ise uzun dnemli tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Ancak, toplumun nceden afet olayna kar alabildii koruyucu ve nleyici tedbirlerin alnmasndaki en nemli aralardan banda her dzeydeki afet planlama almalar gelmektedir. Bu konuda 7269-1051 Sayl Kanuna dayal olarak karlan 01.04.1988 tarih ve 12777 sayl Bakanlar Kurulu kararyla yrrle giren Afetlere likin Acil Yardm Tekilat ve Planlama Esaslarna Dair Ynetmelik hkmleri gereince l ve le Afet ve Acil Durum Planlar hazrlanm ve afetlere kar mdahalelerde kurum ve kurulularn etkinlii artrlmtr. lgili ynetmeliin 14. Maddesine gre oluturulan l Kurtarma ve Yardm Komitesi , Acil Yardm Hizmet Grup Bakanlar ve l Afet ve Acil Durum Mdrl ibirlii ile Aydn l Afet ve Acil Durum Plan hazrlanm ve 24.03.2011 tarihinde onaylanmtr. l Kurtarma ve Yardm Komitesi yeleri, Acil Yardm Hizmet Grup Bakanlklarn oluturan kurum ve kurulu temsilcileri Tablo P.6 da verilmitir. Hazrlanan bu plann amac; Devletin tm g ve kaynaklarn afetten nce planlayarak, limizde, lelerimiz komu veya destek illerimizde meydana gelen bir afette yaplacak ileri ncelik srasna gre yasal dzenlemelerle ve planlar erevesinde yapmaktr. Muhtemel bir afetin meydana gelmesi halinde Devlet glerinin afet blgesine en hzl bir ekilde ulamas ile afetzede vatandalara en etkin ilk ve acil yardm yaplmasn salamak iin acil tekilatlarnn kurulu ve grevlerini belirlemektir. Bu plan, Acil yardm hizmetlerini yrtmekle grevli Valilik Makam, Bakanlklara bal kurulular, dier kamu, kurum ve kurulular ile Askeri Birlikler ve Kzlayn afetten nce yapmalar gerekli acil yardm planlarnn ve afet srasnda yapacaklar acil yardm hizmet ve faaliyetlerinin gerektirdii grevleri, ibirliini, koordinasyonu ve karlkl yardmlama esaslarn iermektedir. Acil Yardm Planlarnn yaplmasn ve uygulanmasn

181

salayacak olan l Acil Yardm tekilatnca afet ncesi gerekli hazrlklar yaplr, afet sonrasnda ise gndelik yaamn salkl bir biimde devam salanr. P.3.1. Afet ve Acil Durum Birimleri: 5902 Sayl Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun gereince Trkiye Acil Durum Ynetimi Genel Mdrl, Afet leri Genel Mdrl ve Sivil Savunma Genel Mdrl kaldrlarak afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ilikin hizmetleri yrtmek zere, Babakanla bal Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl kurulmutur. Bu kapsamda l ve le Sivil Savunma Mdrlkleri kapatlm ve llerde de l Afet ve Acil Durum Mdrlkleri kurulmutur. 30 Kiilik Arama-kurtarma Ekibi ile l Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezini bnyesinde bulunduran l Afet ve Acil Durum Mdrlnn grevleri ise; a) lin afet ve acil durum tehlike ve risklerini belirlemek. b) Afet ve acil durum nleme ve mdahale il planlarn, mahalli idareler ile kamu kurum ve kurularyla ibirlii ve koordinasyon iinde yapmak ve uygulamak. c) l afet ve acil durum ynetimi merkezini ynetmek. ) Afet ve acil durumlarda meydana gelen kayp ve hasar tespit etmek. d) Afet ve acil durumlara ilikin eitim faaliyetlerini yapmak veya yaptrmak. e) Sivil toplum kurulular ile gnll kiilerin afet ve acil durum ynetimi ile ilgili akreditasyonunu yapmak ve belgelendirmek. f) l ve ile dzeyinde sivil savunma planlarn hazrlamak ve uygulamak. g) Afet ve acil durumlarda, gerekli arama ve kurtarma malzemeleri ile halkn barnma, beslenme, salk ihtiyalarnn karlanmasnda kullanlacak gda, ara, gere ve malzemeler iin depolar kurmak ve ynetmek. ) lgili mevzuatta yer alan seferberlik ve sava hazrlklar ile sivil savunma hizmetlerine ilikin grevleri ilde yerine getirmek. h) Yllk bte teklifini hazrlamak. ) l kurtarma ve yardm komitesinin sekretaryasn yapmak. i) Kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nkleer maddelerin tespiti, tehisi ve arndrmas ile ilgili hizmetleri yrtmek, ilgili kurum ve kurulular arasnda ibirlii ve koordinasyonu salamak. j) Bakann ve Valinin verecei dier grevleri yapmak olarak belirlenmitir. l Afet ve Acil Durum Mdrl bnyesinde bulunan ve Norm kadrosunda kendi kadrolar belirtilen l Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezinin grevleri ise; a) Olayn meydana geldii blgede en hzl ekilde tarama yapmak ve olayn bykl, etkilenen alan ve nfus gibi bilgileri ieren ilk deerlendirmeleri Bakanlk Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezine ivedi olarak bildirmek. b) Olay blgesine salk, arama ve kurtarma ile ilk yardm ekiplerinin sorunsuz ve sratli bir ekilde ulaabilmesi iin trafik, emniyet ve evre gvenlii tedbirlerini almak. c) Olay blgesinde yaplan tespitler, l ve yaral saylan, hasar durumlar ve acil ihtiyalar gibi bilgileri ve bunlara ilikin gelimeleri Bakanlk Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezine ivedilikle bildirmek. ) Bakanlk veya bal ya da ilgili kurum afet ve acil durum ynetim merkezlerince; grev ve sorumluluk alanlarna ilikin olaylarda, sorunlarn zlmesi ve ihtiyalarn

182

karlanmasna ynelik almalarn ncelikle kurum imknlar ile yrtmek, imknlar aan ihtiyalar Bakanlk Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezine bildirmek. d) l afet ve acil durum ynetim merkezlerince; sorumluluk blgelerinde oluan olaylarda, sorunlarn zlmesi ve ihtiyalarn karlanmasna ynelik almalarn ncelikle il imknlar ile yrtmek; hazrlk ve mdahale faaliyetlerinde il dzeyinde kurum ve kurulular arasnda ibirlii ve koordinasyonu salamak. e) lin imkn ve kapasitesini aan olaylarda, ihtiya duyulan ekip, ekipman ve benzeri yardm malzemelerini; cinsi, miktar ve nitelikleri ak olarak belirtilmek suretiyle, Bakanlk Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezinden talep etmek eklinde belirlenmitir. Ayrca; 5302 sayl l zel daresi Kanunun 69. maddesinde l zel idaresi, yangn, sanayi kazalar, deprem ve dier doal afetlerden korunmak veya bunlarn zararlarn azaltmak amacyla ilin zelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum plnlarn yapar, ekip ve donanm hazrlar. Acil durum plnlarnn hazrlanmasnda varsa il leindeki dier acil durum plnlaryla da koordinasyon salanr ve ilgili bakanlk, kamu kurulular, meslek teekklleriyle niversitelerin ve dier mahall idarelerin grleri alnr. Plnlar dorultusunda halkn eitimi iin gerekli nlemler alnarak ikinci fkrada saylan idareler, kurumlar ve rgtlerle ortak programlar yaplabilir. l zel idaresi, il dnda yangn ve doal afetler meydana gelmesi durumunda, bu blgelere gerekli yardm ve destek salayabilir." ve 5393 Belediye Kanununun 53. Maddesinde de Belediye; yangn, sanayi kazalar, deprem ve dier doal afetlerden korunmak veya bunlarn zararlarn azaltmak amacyla beldenin zelliklerini de dikkate alarak gerekli afet ve acil durum plnlarn yapar, ekip ve donanm hazrlar. Acil durum plnlarnn hazrlanmasnda varsa il leindeki dier acil durum plnlaryla da koordinasyon salanr ve ilgili bakanlk, kamu kurulular, meslek teekklleriyle niversitelerin ve dier mahall idarelerin grleri alnr. Plnlar dorultusunda halkn eitimi iin gerekli nlemler alnarak ikinci fkrada saylan idareler, kurumlar ve rgtlerle ortak programlar yaplabilir. Belediye, belediye snrlar dnda yangn ve doal afetler meydana gelmesi durumunda, bu blgelere gerekli yardm ve destek salayabilir. eklinde yer almtr. Bu nedenle bnyesinde i makinesi ile teknik personel bata olmak zere eitli kadrolarda alan personeli bnyesinde bulunduran l ze daresi il Belediye Bakanl Acil Durum Planlarn hazrlam ve muhtemel bir afette bu personele ulamak iin kendi ar Planlarn hazrlama grevi verilmitir.. 7126 Sayl Sivil Savunma Kanunu gereince Karargah Servisi, Kurtarma Servisi, lkyardm ve Ambulans Servisi,Sosyal Yardm Servisi, Klavuzluk Servisi, Emniyet Trafik Servisi, tfaiye Servisi, Hastaneler Servisi,Teknik Onarm Servisleri bulunmakta ancak uygulamada grev verilmemektedir. Ayrca; 5902 Sayl Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun gereince yeni tekilatn oluturulmas nedeniyle afet,acil durum ve sivil savunmaya ilikin stratejik planlarn hazrlanmas, srdrlebilir kalknmann salanmas,sosyal devlet ilkesi erevesinde koruyucu ve nleyici tedbirlerin alnmas, afet ve acil durum ncesi, sras ve sonrasndaki hizmet ve yardmlarn yaplmas ile bilinli toplum oluturulmasna ilikin usul ve esaslar belirlemek amacyla Afet, Acil Durum ve Sivil Savunma Hizmetleri iin yeni Kanun karlmas almalar balatlmtr. Acil Kurtarma ve Yardm Ekipleri:

183

l Afet ve Acil Yardm Planna gre acil yardm hizmetlerini yrten l Acil Yardm Tekilat, bu hizmetleri aada belirtilen Acil Yardm hizmet gruplar ile yrtr: 1-Haberleme Hizmetleri Grubu 2-Ulam Hizmetleri Grubu 3-Kurtarma ve Ykntlar Hizmet Grubu 4-lk Yardm ve Salk Hizmetleri Grubu 5-n Hasar Tespit ve Geici skan Hizmet Grubu 6-Gvenlik Hizmetleri Grubu 7-Satn Alma, Kiralama, El Koyma ve Datm Hizm. Grubu 8-Tarm Hizmetleri Grubu 9-Elektrik Hizmetleri Grubu 10- Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Grubu l merkezi ve evresinde meydana gelen bir afet durumunda, l Kurtarma ve Yardm Komitesi, Komite Bakannn ars zerine, byk afetlerde ise arsz, Aydn Belediyesi Ikl Mcavir Alan No:731, TV Ara muayane istasyonu arkasnda yer alan l Afet ve Acil Durum Mdrl Hizmet Binasndaki l Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezinde toplanacaktr. Hizmet Grup Bakanlklarna dahil grup personeli de l Afet ve Acil Durum Plannda belirtilen toplanma yerlerinde toplanacaklardr. limizde olas afetlerde Acil Yardm almalar aada belirtilen ncelik srasna gre yaplacaktr; 1-Haberleme temini, 2-Ulatrmann salanmas ve trafiin dzenlenmesi, 3-Kurtarma, 4-Tbbi lk Yardm, 5-Hasta ve Yarallarn Hastahaneye nakli, 6-Yangn Sndrme, 7-Emniyet ve asayii salama, 8-Yedirme, giydirme, stma ve aydnlatma, 9-Geici barndrmay salama, 10-llerin defni, 11-Enkaz kaldrma ve temizleme, 12-Elektrik, su ve kanalizasyon tesislerinin onarm ve hizmete sokulmas, 13-Karantina tedbirlerinin alnmas olarak gerekletirilecektir. P.3.2. Yangn Kontrol ve nleme Tedbirleri Genel olarak Aydn ehir merkezi, byk yangnlar bakmndan hassas olmamakla birlikte, orman yangnlar bakmndan ok hassastr. Aydn Belediye Bakanl tfaiye Mdrlnden alnan bilgilere gre; yangn afetine maruz kalabilecek yerler, Astim Organize Sanayi Blgesinde bulunan sanayi tesisleri (Kimya Sanayi, Likidgaz Dolum Tesisleri, Lidya Toprak Sanayi, Ellas Kat Fabrikas ve dierleri) ehir iinde bulunan Akaryakt istasyonlar, A.Menderes niversitesi Bat Kamps alan, Er Et Tabur alan ve evresi, ehir iinde bulunan kk sanayi siteleri, Ramazanpaa Mahallesi Ayakkabclar ii, Kemer Mahallesi Gmen Evleri, Zafer Mahallesi Aytepe Mevkii ve

184

Umurlu Organize Sanayi Blgesindeki tesisler ile Baltaky Mhimmat deposu alanlar yangna kar hassas blge olarak tespit edilmitir. Karacasu-Karacarende Yangn nedeniyle; 23 konutun naklinin salanm olduu Bayndrlk ve skan Mdrlnden alnan belgelerde grlmektedir. Binalarn Yangndan korunmas Hakknda Ynetmelikte yap ruhsat veren kurulular,teknik personel,bina sahipleri veya yneticileri ile kurum amirlerine sorumluluklar verilmitir. Sz konusu ynetmelikte geen tedbirleri almak ve uygulamaktan kamu kurumu veya zel mlkiyete ayrm olmakszn ynetmelikte belirtilen esaslar dahilinde herkesin sorumluluu bulunmaktadr.Aydn Belediyesi tfaiye Mdrlnden alnan ve 2010 yl ierisinde limiz merkezinde meydana gelen yangn verilerine gre; -Ev-depo -Fabrika -Dkkan -Resmi daire -Ara :103 adet :6 adet :27 adet : 12 adet :31 adet

-Bahe-Zeytinlik: 497 adet olduu , bu yangnlarn elektrik konta, tp gaz, ocaksoba, baca tutumas, sigara, sabotaj, yldrm dmesi vb. gibi sebeplerle meydana geldii belirtilmektedir. Yangnn oluumunu nlemek iin, mutlak bir nlem dnlemez, Yangnlarn oluumunu kesin olarak nleyemesek de yangn ihtimalini azaltc, nleyici tedbirleri almamz olasdr, Bu tedbirler, aada ematik olarak gsterilmitir;

Yap zellikleri Bakmndan

Tesisat Bakmndan ____________________________

Kullanm Bakmndan erdii Yanc Madde Bakmndan

Sabit Tesisler Bakmndan

Yangn Sndrme Tesisleri Bakmndan

Yangn hbar Tesisleri Bakmndan Yangn konusunda nleyici tedbirler aadaki ekilde genel olarak snflandrlabilir; Yasal bakmdan yangndan korunma; -Yanmaz veya yanmas g olan bina malzemesi kullanm, -Yangnn yaylmasn nlemek zere, yangn blmleri oluturulmal, -Dumann yaylmasn nlemek iin duvardan szmalar nlenmeli, -Yangna yksek derece dayankl tayc yap seimi, -Yangndan korunmu veya ksa ka yollar salanmal, Organizasyon Bakmndan Yangndan Korunma ; - yi bina idaresi,

185

- Sigara yasa, - Ka yollarnn iaretlenmesi ve ak tutulmas, - Acil klandrma, - Gereksiz yangn yknn kaldrlmas, - Korunma sistemi ve plann dzenli kontrol, - Dzenli alarm tatbikat, - Yksek binalarda yangn ka merdiveninin yaplmas vs. Orman letme Mdrlnden alnan bilgilerde ise, Orman yangnlarnn nlenmesi konusunda; Yangn kmas halinde iletme mdr veya mdr yardmcsnn talimat ile uygun grlen yangn ekibinin en ksa yoldan en ksa zamanda yangn mahalline sevkinin yaplmakta olduu, Yangn yaknnda bulunan ky muhtarl ve halk ile irtibat kurularak mkelleflerin yangn mahalline intikalinin saland, Ayrca, yangnn byklne gre veya arz edecei tehlikelere gz nne alarak yararl olacaksa idarece helikopterleri, en yakn orman iletme mdrlklerinden balamak zere yangn ekibi talebi, yangn sndrme almalarna katkda bulunabilecek askeri birlik, kamu, kurum ve kurulularndan eleman veya ekipman temini iin almalar yapld, letme Mdrlne bal orman sahalarnda 320 km yangn emniyet yol ve eridi bulunduu, sz edilen yangn emniyet yol ve eridinin dalm ise, Kuadas 25 km, Merkez 30 km, ine 15 km, Koarl 66 km, Germencik 50 km, Ske 67 km ve Karpuzlu 67 km eklindedir. Yangn emniyet yollarnn yan ksmlarnda 20er metrelik eritlerinin temizlenmesi sonucu yangn emniyet eritleri oluturulduu, belirtilmektedir.ehir merkezi ve evresinde Belediye Fen leri ve Park leri mdrlkleri marifetiyle yol temizleme ve ot bime faaliyetleri icra edilmitir. P.3.3. Ilkyardm Servisleri l Afet ve Acil Yardm Planna gre Acil Yardm hizmetlerini yrten l Acil Yardm tekilat bnyesinde limizde Salk Mdrlnn Bakanln yapt lk Yardm ve Salk Hizmetleri grubu mevcut olup, 4 ayr servis oluturulmutur, bunlar; a-lk yardm ve ambulans servisi, b-Hastaneler servisi, c-Temel salk hizmetleri servisi, d-lleri tespit ve gmme servisi Hizmet grup bakan, l Salk Mdrl Mdr Yardmcs olup, hizmet grubunda Aydn Devlet Hastahanesi, Atatrk Devlet Hastahanesi, Aydn Belediye Bakanl, AD Tp Fakltesi, Aydn l Salk Mdrl, Sigorta l Mdrl, Nfus ve Vatandalk Mdrl, Toplum Salk Merkezi personeli yer almakta olup, hizmet grubunda toplam 240 kii grevlidir. P.3.4. Afetzedeler ve Mltecilerin Yeniden Iskan 17 Austos 1999 Marmara ve 12 Kasm 1999 Bolu - Dzce depremleri nedeniyle evleri yklan ve barnma ihtiyac ortaya kan afetzedeler, ilimizde mevcut olan baz kamu tesislerine yerletirilerek, geici iskanlar yaplm bugn itibariyle ilimizde iskan edilen afetzede bulunmamaktadr.

186

P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Snrlararas Tanm Iin Alnan Tedbirler Tehlikeli atk reten gelimi lkeler konu ile ilgili yasal tedbirlerini 1970li yllardan itibaren almlardr. Bu tedbirlerin esasnda; 1-At elinde bulunan kiinin at bertaraf etmesi veya dier lkeye gndermesi halinde bildirimde bulunmas, 2-Tehlikeli at tanmlayan, atn nereye gtrlecei ne ekilde bertraf olacan bildiren sevkiyat notunun bulundurulmas, 3-Tehlikeli atklarn tanmas konusunda paketleme ve etiketleme ilemlerinin uygun olarak yaplmas, 4-Bertaraf tesisinin n grlen artlar salamas, olduu bilinmektedir. Tehlikeli atklardan zellikle endstriyel faaliyetler sonucunda atlan atklarn bertaraf ok pahal ve insan-evre salna ok byk olumsuz etkileri olduu, toplumlarn refah seviyeleri arttka kimyasallarn kullanm ve retilen atklarn miktarnn artt eitli aratrmalarda belirtilmektedir. Bertaraf yakma veya zel kimyasal ve fiziksel artma gerektiren bu atklarn bertaraf tesisleri her lkede bulunmamas nedeniyle, bu atklar lkeler arasnda ihra edilebilmektedir. Gelimekte olan lkelerde serbest ithalat rejiminin uygulanmas, kontrol mekanizmasndaki eksiklikler izinsiz veya sahte izinle kanun d tanm ile tehlikeli olan bu atklar evremizin kirlenmesine sebep olmaktadr. Tm bu olumsuz gelimeleri kontrol altnda tutabilmek amacyla Birlemi Milletler evre Program erevesinde (UNEP) Avrupa ktisadi birlii ve Kalknma Tekilat (OECD) almalarn benimseyerek balatt, tehlikeli atklarn snrlar tesi tanm ve imhasnn kontrol konusundaki global szleme olan BASEL Szlemesi 1989 ylnda imzalanm olup, szlemenin; tehlikeli atk konusunda hukuk d, uygulamalara kar vazgeirici ve nleyici fonksiyonu olaca dncesiyle lkemiz tarafndan imzalanmtr. Sz edilen szleme ve 2872 Sayl evre Kanununa istinaden karlan 27.8.1995 tarih 22387 sayl Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii hkmleri dorultusunda almalar srdrlmektedir. Radyoaktif atklar ile ilgili olarak ise, 85/9727 sayl Radyasyon Gvenlii tz ve Tehlikeli Eyann ticaret gemileri ile tanmas hakknda Tzk mevcuttur. Radyasyon Gvenlii ile ilgili hizmetler, Radyasyon Dairesi Bakanlnca yrtlmektedir. Radyoaktif kaynaklarn lkeye giri, k, transit gei ve tanmalar konusunda Radyasyon Gvenlii Daire Bakanl eitli almalar yapmaktadr. Rayoaktif kaynaklar bulunduran, kullanan, imal, ithal ve ihra eden, alan, satan, tayan ve depolayan resmi, gerek kiilere, zel kurum ve kurululara lisans verilir. Bu kaynaklar snrlar aras tayacak kiilerin lisans olsada, ayrca Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnn yazl izni gerekmektedir. P.3.6. Afetler ve Byk Endstriyel Kazalar limizde evre ve toplumu etkileyebilecek dzeyde byk kaza riski tayan sabit tesislerde meydana gelebilecek acil durumlarda zarar en aza indirmek iin hazrlkl olma konusunda Byk Endstriyel Kazalar iin Yerel Acil Durum Plan hazrlanmtr. Afetler ve Endstriyel kazalar, alnan tedbirler, etkileri hakknda detayl bilgiler P.3 ve P.3.1 blmlerinde verilmitir. Kaynaklar: -Aydn l Afet ve Acil Yardm Plan,2011 -D.S.. 21. Blge Mdrl, -Aydn Orman letme Mdrl, -Aydn Meteoroloji Mdrl, -l Afet ve Acil Durum Mdrl,
187

-Aydn Belediye Bakanl tfaiye Mdrl, -Kuadas Liman Bakanl, -Bayndrlk ve skan Mdrl, -MTA Haritalar,

R. SALIK VE EVRE
R.1. Temel Salk Hizmetleri nsanlar iin vazgeilmez olan en temel hakYaama Hakkdr. Toplumlarn gelimilik ltlerinden en nemlisi, bireylerin bedensel, ruhsal ve sosyal bakmdan tam iyilik halinde olmalardr.insanlk tarihine baktmzda bireylerin yaam srelerinin uzatlmas ve hastalarn iyiletirilmesi tbbn temel amac olmutur. Bu ama dorultusunda Aydndaki temel salk hizmetleri;bata salk ocaklar, salk evleri olmak zere devlet hastaneleri, verem sava dispanserleri, halk sal laboratuar, ana ocuk sal ve aile planlamas merkezleri tarafndan yrtlmektedir. Ayrca zel sektr tarafndan alan poliklinikler, salk merkezleri ve hastaneler de bu ilevi, her geen gn toplum sal asndan artrarak srdrmektedirler. R.1.1.Salk Kurumlarnn Dalm 2010 yl nfus saymna gre lin toplam nfusu 989.862dir. Bu nfusun 588.552 kii kent merkezlerinde, 401.310 kii krsal alanda yaamaktadr ve km2ye 124 kii dmektedir. limizde, Salk Bakanlna bal tedavi kurumlarnda onbin kiiye 18, tm tedavi kurumlar deerlendirildiinde ise onbin kiiye 24 yatak dmektedir. Dnya ortalamasna gre bu rakam 36, Trkiye genelinde ise 26 yataktr. l genelinde 11 Devlet Hastanesi, 1 niversite Aratrma ve Uygulama Hastanesi, 4 zel Hastane hizmet vermektedir. Tablo R 1: Aydn li merkez ve lelerinde yer alan salk kurumlar ve yatak kapasiteleri ;
HASTANELER Yatak Says

ADNAN MENDERES NVERSTE HASTANES AYDIN DEVLET HASTANES ATATRK DEVLET HASTANES NAZLL DEVLET HASTANES NE DEVLET HASTANES GERMENCK DEVLET HASTANES SKE F.F.K. DEVLET HASTANES KUADASI DEVLET HASTANES DDM DEVLET HASTANES ZEL BSK ANKA HASTANES ZEL NYSA KADIN DOUM HASTANES ZEL AYDIN GZ HASTANES ZEL KUADASI HASTANES ZEL UNIVERSAL HOSPITAL(RUHSATLANDIRMA AAMASINDA) ZEL FA HASTANES (RUHSATLANDIRMA AAMASINDA)

455 646 295 405 64 25 245 65 50 57 14 10 38

188

ENTEGRE LE HASTANELER KARACASU LE HASTANES BUHARKENT LE HASTANES BOZDOAN RASM MENTEE LE HASTANES
Kaynak: l Salk Mdrl 2010

5 5 10

Tablo R. 2:Salk Kurumlarnn Aydn li Merkezi ve lelerine Gre Dalm

Salk Kurumunun Ad Merkez Bozdoan Buharkent ine Didim Germencik ncirliova Karacasu Karpuzlu Koarl Kk Kuadas Kuyucak Nazilli Ske Sultanhisar Yenipazar TOPLAM
Kaynak: l Salk Mdrl 2009

Salk Oca 2009 18 5+1* 1* 4 5 4 4 4+1* 2 6 5 5 8 12 11 3 2 98

Salk Oca 2010 18 5+1* 1* 4 5 4 4 4+1* 2 6 5 5 8 12 12 3 2 99

* Salk Bakanl Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl'nn 13.06 2008 tarih ve 22458 sayl makam onay ile Entegre hastanesine dntrlmtr. ( Entegre ile hastaneleri Tedavi Hizmetleri Genel Mdrlne bal olup birinci ve ikinci basamak salk hizmetlerinin birlikte verildii salk kurumlardr.)

R.1.2. Bulac Hastalklar l Salk Mdrl bnyesinde yer alan Bulac Hastalklar ube Mdrlnce; bulac hastalklarn tm istatistik ve dkmantasyonu, alama almalar ve takibi yaplmakta olup, bildirimi zorunlu hastalklarla ilgili 2009 yln ieren veriler, aaya karlmtr: Tablo R. 3 : Bildirimi Zorunlu Hastalk Bildirimi HASTALIK KESN OLASI VAKA VAKA Kzamk 18 Hepatit A 9 Hepatit B 10 M.Menejit Kzamkck 4 Kabakulak 78 3 LM
-

189

TBC Brucellos Tifo ark ban Akut kanl isal arbon Bomaca
Kaynak: l Salk Mdrl 2010

173 15 19 54 -

3 8

Tablo R. 4:Bulac Hastalklar 2009 Yl A Hzlar

AILAR DaBT-PA-Hib 1.AI DaBT-PA-Hib 2.AI DaBT-PA-Hib 3.AI POLO 1.AI RAPEL DaBT-PA-Hib RAPEL POLO KKK BCG Td 1 Td 2 HEPATT-B 1.AI HEPATT-B 2.AI HEPATT-B 3.AI KPA 1 KPA 2 KPA 3 KPA RAPEL UYGULANAN AI SAYISI AI HIZI (%)

12.655 12.497 12.638 12.638 13.008 13.008 12.833 12.731 6.371 10.944 11.925 12.207 12.586 12.660 12.489 12.608 12.775

96 95 96 96 99 99 97 97 48 83 91 93 96 96 95 96 97

limizde, her yerde olduu gibi solunum yolu hastalklarnda k aylarnda, sindirim ve suyla bulaan hastalklarda ise yaz aylarnda art grlmektedir. R.1.2.1. Ime ve Kullanma Sular D.S.. 21. Blge Mdrlnden alnan B.Menderes Havzasndaki yeralt ve yerst su potansiyeli ile genel bilgiler aaya karlmtr: *Havzada toplam yer st su potansiyeli 3800 hm3/yl Tahsis edilen ime ve kullanma suyu 106.93 hm3/yl Tahsis edilen sulama suyu 1846 hm3/yl *Havzada toplam emniyetli yer alt suyu rezervi 451 hm3/yl Tahsis edilen ime ve kullanma suyu 147.40 hm3/yl Tahsis edilen sulama suyu 179.30 hm3/yl Tahsis edilen sanayi suyu miktar 10 hm3/yl Kalan rezerv 114.30 hm3/yl

190

D.S.. 21. Blge Mdrl verilerine gre; Aydn ili ierisindeki 2656 adet kullanma belgesine sahip yer alt su kuyusu mevcut olup, 2001 yl ierisinde D.S.. 21. Blge Mdrlnce alan yer alt suyu kuyular; Arama :134 adet letme :115 adet Bedelli :102 adet Toplam :351 adettir. limizde bulunan kaynak suyu iletmeleri: -Madran (Bozdoan) -Pnar Madran (Bozdoan) -Karlk (Kuyucak-Horsunlu) -Billur (Nazilli-Dallca) -rlan (Nazilli-sabeyli) -Kzlck (Sultanhisar-Ata) -Zeybek (Yenipazar) -Topam Madran (ine)

Termal SuTesisleri: Alangll-Germencik Naturmed- Kuadas-Davutlar Radon-Kuadas-Davutlar Gmky-Germencik-Ortaklar- Buharkent limizde maden suyu tesisi bulunmamaktadr. ebeke sularndan alnan sularn analiz sonularnda ynetmelikte belirtilen snr deerler salanmaktadr.ncirliova, Buharkent, Yenipazar, Sultanhisar, ilelerinin btn kylerinde otomatik klorlama sistemine geilmi olup, dier ileler iin almalar devam etmektedir. limizde mevcut olan ime suyu kaynaklar bal bulunduklar Belediye Bakanlklarnca iletilmekte ve 15 gnde bir sularn kendileri tarafndan tahlil ettirilmektedir. Ky Hizmetleri l Mdrlnden alnan verilere gre; toplam 487 kymzden 8i yerleim durumu elverisizlii, yer alt ve yerst su kaynaklarnn yetersiz oluu gibi nedenlerden dolay susuzdur. Hi ime suyu olmayan kylerimiz srayla Bozdoan ilesinde 610 nfuslu Baalan, 214 nfuslu Kemer, ine ilesinde 206 nfuslu Hackabasakalllar Ky, Koarl ilesinde 56 nfuslu Karadut, Kuyucak ilesinde 381 nfuslu Yeildere, Ske ilesinde 105 nfuslu Bayrdam, 153 nfuslu Kpralan ve 401 nfuslu Karakaya Kyleridir. Bu kylerimizin bir ksmnn hem proje hem de memba tahsis almalar devam etmektedir. Tablo R. 5:l Genelindeki Kylerin me Suyu Durumu KY ME SUYU DURUMU SU DURUMU TOPLAM KY KY SAYISI ebekeli Suyu Yeterli 443 412 Suyu Yetersiz Susuz 36 8 15 0 427

emeli 31 21 0 52

TOPLAM 487 Kaynak: D.S.. 21. Blge Mdrl,2003

191

Tablo R. 6:l Merkezi ve lelerinde me Suyu Sondaj Kuyu Says le Ad Toplam Sondaj says Merkez 35 Bozdoan 2 Buharkent ine 8 Germencik 17 ncirliova 5 Karacasu 14 Karpuzlu 2 Koarl 7 Kk 2 Kuyucak 17 Kuadas 17 Nazilli 22 Sultanhisar 10 Ske 34 Didim 19 Yenipazar 2 TOPLAM 213 Kaynak: D.S.. 21. Blge Mdrl,2007 Tablo R. 7:me ve Kullanma Sularnn Kimyasal - Bakteriyolojik Analizleri ve Bakiye Klor Arama Sonular
2010 Yl Aydn li me ve Kullanma Suyu Numune Saylar Alnan Alnan Bak.Numune Uygun Kim.Numune Uygun says Uygun Deil says Uygun Deil 6032 4848 1184 3526 3404 122

Kaynak: l Salk Mdrl 2010 R.1.2.2. Denizler Deniz kirlenmesi, eitli atklarn dolay ya da dolaysz olarak denize ve ky evresine olan zararl etkisidir.Deniz kirliliine neden olan atklar eitli olu, belirli bir zamanda belirli bir zamanda belirli bir blgedeki konsantrasyonuna bal olarak sala ve evreye olumsuz ynde etki etmektedir. Bu maddeler karadan, havadan, ya da dorudan gemilerden veya sondaj platformlarndan kaynaklanmaktadr. Balca deniz kirletici olaylar aada zetlenmitir. a. Deniz kylar boyunca kurulmu bulunan kent merkezleri ve sanayi tesislerinden denize boaltlan kat ve sv atklar b. Hava aralar ve nkleer kaynaklardan ileri gelen radyoaktif ve dier kirleticiler c.Denizler de kurulmu bulunan platform ve boru hatlarndan ileri gelen szntlar d. Gemiler ve dier deniz aralarndan ileri gelen kirlilik (petrol, petroll karm ve ya atklar, zehirli svlar, ambalajl zararl maddeler, pis sular ve pler) e.Tarmsal erozyon sonucu ve akarsularla denize karan toprak ve dier kirleticiler

192

zellikle youn nfusa sahip olan deniz kylarnda, atksu nemli bir problemdir. Yanl veya yetersiz planlanm atksu dearjlar ile deniz kylarndaki kirlilik birbiriyle yakndan ilgilidir. Baz istenmeyen deniz kirlilii olaylarnn nedeni ise, eitli maddelerin denize kaza ile braklmasdr. Ayrca denizlerde cereyan eden eitli gemi kazalar ve petrol tesislerindeki szntlar da nemli deniz kirletici olaylardr. taraf denizlerle evrili bulunan lkemizde denize paralel olan kylarmzn uzunluu 8362 kmdr. Bu denli denizle temas halinde olan lkemizde, sanayi ve ehirlemenin , deniz tamacl ve ve turizmin dzensiz bir ekilde yaplmas, evre kirliliinin dikkate alnmamas, kylarmzda ve zellikle de krfezlerde ok ciddi evre sorunlar yaratmtr. Ayrca Ege ve Marmara Denizlerinde olduu gibi denizlerimizin dier deniz ve okyanuslarla yeterli temasnn ve dolaysyla su sirklasyonunun olmamas atklarn seyreltilmesi ve uzaklatrlmasn gletirmekte ve durum nemli bir sorun yaratmaktadr. lkemizde deniz kirlilii ve nlenmesi ile ilgili mevzuat 1983 ylndan sonra oluturulmaya balanmtr. Gnmzde ise konu ile ilgili olarak bir dizi kanun, ynetmelik, tzk ve uluslar aras deniz szlemeleri mevcut olup, bu kanunlara bal olarak eitli kurum ve kurulular deiik grevler stlenmitir. *4 Nisan 1971 tarihinde yrrle giren Su rnleri Kanunu; Su rnlerinin korunmas ve kontrol ile ilgili hususlar ihtiva etmektedir.Kanunun 20.maddesine gre, su rnlerine ve bunlar kullananlara zarar verecek olan maddelerin isulara veya denizlere dklmesi yasaklanmaktadr. * 4 Austos 1983 tarihinde yrrle giren Yat Turizminin Gelitirilmesi Hakkndaki Ynetmelie gre ; Liman iine ynelik youn kanalizasyon ve su akntlar ile amur birikintisinin olmamas, limann su alan ierisinde eitli engellerin bulunmamas, plerin liman dna atlmas, kullanlm ya toplama yerlerinin bulunmas gibi bir dizi evresel tedbirler karara balanmtr. * 31.Aralk 1987 tarihinde yrrle giren Gemi ve Deniz Aralar ile ilgili Ynetmelie gre sulara atlan, braklan yada dklen; petrol, petroll karm ve ya atklar, dkme olarak tanan zehirli sv maddeler, deniz yolu ile tanan dier zararl maddeler, gemi ve deniz vastalarndan kan pis sular, atlan pler, kat ve sv maddeler tespit edildiinde gerekli ilemlerin yaplmas hkme balanmtr. *4 Eyll 1988 tarihinde yrrle giren Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde ise; Su kirliliindeki artlarn ve lke apnda yaylmasnn nlenmesi, yer alt sularnn korunmas gibi nlemlerin yansra, ky ve deniz kirlenmesinin nlenmesi gibi temel amalar da hedeflenmi, su kalitesi kriterleri ve buna bal olarak standartlar belirlenmitir. Ynetmeliin 23. maddesi denizlerle ilgili kirletme yasaklarn iermekte olup, her trl deniz ve ky suyu kullanm ile boaltmlara sk denetimler ve snrlandrmalar getirilmitir. Ynetmeliin 23.maddesi denizlerle ilgili kirletme yasaklarn iermekte olup,her trl deniz ve ky suyu kullanm ile boaltmlara sk denetimler ve snrlandrmalar getirilmitir.Ynetmelie gre atksularn dearjlar izin belgesine balanm herbir endstri kuruluu iin ayr ayr standartlar tespit edilmitir. 17 Nisan 1990 tarihinde yrrle giren Ky Kanununda, ky korunmas ile ilgili dier maddelerin yansra zellikle kylara moloz, toprak, p vs. gibi kirletici etkisi olan atklarn dklemeyecei belirtilmektedir. 14 Mart 1991 tarihinde yrrle giren kat Atklarn Kontrolu Ynetmeliinin 18.maddesine gre, kat atklarn retici veya tayanlar tarafndan denizlere, gllere ve benzeri alc ortamlara, evrenin olumsuz ynde etkilenmesine sebep olacak yerlere dklmesi yasaklanmtr. Deniz kirlilii ile ilgili olarak uluslar aras dzeylerde de nemli szlemeler yaplm ve protokoller imzalanmtr.Bunlardan MARPOL 73/78 szlemesinin iki amac mevcuttur;

193

Denizlerin petrol, zehirli svlar, ambalajl zararl maddeler, pis sular ve pler ile kastl kirletilmesinin nlenmesi Gemilerin neden olduu kaza sonucu doabilecek deniz kirlenmesinin en aza indirilmesidir. Bu iki temel ama dorultusunda szlemeye taraf olan lkelerin gemi yapmndan gemi sevk ve idaresine kadar her safhada denizlerin gemilerden kirletilmesini nlemek iin her trl teknik ve iletme nlemlerini almalar, liman ve ky tesisleri ile ekiplerini hazrlamalar, uluslar aras dzeyde kabul grecek tekilat ve mevzuat eksikliklerini tamamlamalar ngrlmektedir. Ayrca 21 Mart 1989 imzaya alan UNEP Basel Szlemesi, Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi, Londra Boaltma Szlemesi gibi baz uluslar aras szlemeler de imzalanmtr. lgili tm ynetmelik ve szlemeler erevesinde Mdrlmz denetim ve almalar devam etmektedir. Ayrca, l Salk Mdrlnce; limiz, Kuadas ve Didim ilelerinde haziran-eyll dnemleri arasnda 14 gnlk periyotlar halinde sahil eridindeki toplam 47 noktadan deniz suyu, mays-ekim dnemleri arasnda da belirlenen 16 noktadan Mavi Bayrak kampanyas gerei 14 gnde bir kez numune alnmaktadr, 2000-2005 yllarna ait Deniz Suyu ve Mavi Bayrak projesi iin alnan numune sonular Tablo: R.6da verilmitir. Bu erevede; limiz, sahil eridinde bulunan Kuadas lesinde yer alan 390 adet Koopertifin 73 tanesinde, 77 adet turistik tesisten 42 tanesinde artma tesisi mevcut olup, 23 otel+23 site toplam 46 adet dearj izni verilmitir. Didim ilesi Akbk Beldesi ise, 100 adet kooperatifin 24 tanesinde, 11 adet iletmede artma tesisi mevcut olup, 7 iletme+7 site toplam 14 adet dearj izni verilmitir. Tablo R. 8: Deniz Suyu Analiz Sonular
L LES
Numune Alma Tarihi YZME SUYU ANALZ FORMU

:AYDIN :KUADASI
BP MOKAMP PLAJI T.C F.C F.S T.C ZNOS F.C F.S KISMET HOTEL T.C F.C F.S 3. HALK PLAJI T.C F.C F.S 2. HALK PLAJI T.C F.C F.S YILANCI BURNU PLAJI T.C F.C F.S GRUP STES T.C F.C F.S T.C NTESTK F.C F.S

10.05.2010 24.05.2010 07.06.2010 21.06.2010 05.07.2010 19.07.2010 02.08.2010 16.08.2010 31.08.2010 13.09.2010 27.09.2010

140 120 280 400 240 480 480 300 380 300 580

20 16 30 52 24 40 14 30 20 20 48

2 4 4 2 2 2 2 4 2 8 16

100 140 200 340 200 320 360 340 420 340 540

20 14 20 36 28 34 16 2 32 10 36

10 0 8 0 0 12 0 0 4 2 14

80 100 120 420 280 360 300 380 360 320 500

6 10 10 28 20 28 12 44 24 12 64

0 0 0 12 2 2 0 6 2 4 30

180 360 500 380 640 540 860 700 400 680 760

14 40 56 40 72 68 72 72 56 58 48

0 8 28 10 14 12 30 24 20 16 16

200 320 600 360 860 620 900 640 380 740 800

12 36 60 64 66 72 74 64 44 62 94

6 10 30 32 18 14 45 20 14 22 42

60 120 160 600 740 360 420 520 340 480 420

2 6 16 30 56 10 26 44 36 20 40

0 0 4 6 4 0 0 0 0 6 16

120 180 180 340 420 340 480 460 420 480 460

14 12 24 46 14 16 28 28 24 36 28

0 2 8 8 0 6 6 4 2 10 10

120 140 380 390 520 440 560 480 280 340 480

20 6 28 42 28 18 64 14 28 16 34

0 0 12 14 10 8 18 6 8 6 16

Numune Alma Tarihi

YAVANS U PLAJI

BELDE STES PLAJI T.C F.C F.S

DARECLER STES T.C F.C F.S

ZTUR STES

NAZLL STES

Davutlar EMEKL S ANDII KAMP PLAJI

Davutlar SSK ZLEM STES T.C F.C F.S

T.C

F.C

F.S

T.C

F.C

F.S

T.C

F.C

F.S

T.C

F.C

F.S

10.05.2010 24.05.2010 07.06.2010 21.06.2010 05.07.2010 19.07.2010 02.08.2010 16.08.2010 31.08.2010 13.09.2010 27.09.2010

40 100 250 300 640 460 400 360 760 600 520

6 12 28 34 40 32 10 16 72 36 24

0 4 10 8 2 4 2 8 30 16 8

120 200 300 320 320 460 420 440 640 660 440

20 20 40 40 28 22 22 24 42 32 16

0 2 6 6 8 6 4 4 10 12 4

130 180 520 280 340 600 320 340 380 480 400

20 12 28 24 36 22 12 4 24 40 20

0 0 12 2 4 10 2 2 6 10 0

240 200 480 380 480 420 400 420 320 580 420

30 14 32 38 46 26 20 24 16 46 28

0 0 8 0 2 10 4 4 4 4 0

280 160 420 340 540 520 520 480 520 760 580

20 20 24 20 58 16 10 16 10 48 32

2 2 4 4 4 8 2 0 2 14 10

240 140 280 400 760 560 560 400 580 640 520

40 10 34 30 72 56 32 0 22 32 48

0 0 0 8 4 8 6 0 2 10 22

320 160 220 380 400 580 420 380 420 720 560

42 4 14 44 16 20 26 26 18 42 36

0 0 0 16 0 6 2 0 8 4 16

194

YZME SUYU ANALZ FORMU

L LES
Numune Alma Tarihi

:AYDIN :KUADASI
Davutlar Davutlar AYKUTUR GENLK KAMPI STES T.C F.C F.S T.C F.C F.S Davutlar TEK STE T.C F.C F.S Davutlar SKE SAHL STES T.C F.C F.S Davutlar SEVG PLAJI T.C F.C F.S Gzel aml GLKENT STES T.C F.C F.S Gzel aml SULTAN BACH T.C F.C F.S Gzel aml SOLARA OTEL N T.C F.C F.S

10.05.2010 24.05.2010 07.06.2010 21.06.2010 05.07.2010 19.07.2010 02.08.2010 16.08.2010 31.08.2010 13.09.2010 27.09.2010

380 320 360 440 360 600 510 420 600 600 500

36 40 48 56 12 48 20 12 40 38 86

2 10 24 10 2 10 2 2 14 8 42

180 200 300 320 840 560 410 380 440 500 480

20 10 28 34 80 54 24 20 26 36 72

0 2 4 6 20 8 2 4 2 10 34

160 320 360 420 780 440 380 400 400 640 540

12 40 72 62 66 34 20 26 28 20 60

0 10 18 4 32 6 0 2 4 8 28

380 360 380 680 980 980 720 600 560 560 600

32 36 64 70 96 100 42 20 48 42 52

8 8 16 28 48 50 20 12 20 12 12

360 160 320 540 960 960 600 560 580 520 580

20 12 18 40 88 96 48 22 32 28 48

2 0 2 16 40 48 8 12 12 8 16

140 280 180 140 680 640 760 420 420 400 500

10 20 32 36 44 36 28 26 20 24 36

2 4 6 18 20 10 0 0 6 6 10

160 180 160 220 480 600 420 540 520 360 480

4 14 20 44 32 22 16 8 12 10 48

0 2 4 22 10 4 4 2 4 4 24

160 220 140 180 300 520 640 520 400 640 440

2 10 32 36 20 32 36 18 12 12 24

0 0 4 14 10 10 10 6 0 10 8

Numune Alma Tarihi

Gzel aml GZELAMLI KOYU T.C F.C F.S

Gzel aml 06 KAMP PLAJI

Gzel aml MELER KOYU T.C F.C F.S

T.C

F.C

F.S

10.05.2010 24.05.2010 07.06.2010 21.06.2010 05.07.2010 19.07.2010 02.08.2010 16.08.2010 31.08.2010 13.09.2010 27.09.2010

180 80 120 150 420 600 360 440 440 480 460

10 4 24 20 28 36 10 10 26 24 36

0 0 0 10 8 12 0 4 8 12 16

180 140 200 220 280 480 330 420 380 400 400

8 6 10 40 18 42 22 14 16 36 20

0 0 0 20 12 14 6 4 40 2 10

140 80 100 200 720 420 360 400 360 610 320

4 0 8 36 86 40 10 26 8 40 6

0 0 2 2 40 8 2 6 6 18 0

YZME SUYU ANALZ FORMU

L LES
Numune Alma Tarihi

:AYDIN :DDM
AMLIBURUN MEVK T.C F.C F.S AMKORU STES PLAJI T.C F.C F.S AKBK HALK PLAJI T.C F.C F.S KUMKENT STES N T.C F.C F.S USLU STES N T.C F.C F.S
KONYA RETMENLER STES PLAJI PARLEMENTERLER STES PLAJI

TGSA PLAJI T.C F.C F.S

T.C

F.C

F.S

T.C

F.C

F.S

10.05.2010 120 10 2 24.05.2010 140 20 2 07.06.2010 200 14 0 21.06.2010 360 42 10 05.07.2010 860 26 2 19.07.2010 480 10 2 02.08.2010 420 26 2 16.08.2010 500 24 0 31.08.2010 540 36 12 13.09.2010 350 48 6 27.09.2010 520 54 10

100 160 220 240 780 540 440 560 500 360 600

26 28 12 16 68 40 42 42 24 44 44

0 0 0 2 0 4 6 4 6 12 22

140 180 160 300 520 680 540 480 620 320 480

24 26 22 34 44 10 12 36 28 32 56

0 2 10 6 0 2 6 6 10 16 20

80 100 240 180 680 440 500 360 420 380 560

2 16 12 22 42 10 18 40 42 30 40

0 0 0 2 8 0 4 6 14 14 16

140 200 300 220 480 420 480 360 460 420 500

14 8 36 20 10 6 12 14 30 20 24

0 0 0 0 0 2 6 2 12 10 8

200 280 100 280 420 620 520 420 500 480 560

18 30 14 12 12 50 24 16 36 34 44

4 2 0 0 0 0 10 4 10 6 12

120 100 100 140 280 320 380 360 400 420 460

6 4 10 10 18 22 8 8 24 40 28

0 0 0 0 0 2 0 2 8 20 12

80 240 200 120 400 360 400 540 640 400 520

0 30 44 18 20 2 10 28 44 22 36

0 12 0 0 0 0 2 10 14 6 14

Numune Alma Tarihi

MBAT TATL KY STES T.C F.C F.S

SATUR STES

SEDEF KOYU PLAJI T.C F.C F.S

HUZUREVLER PLAJI T.C F.C F.S

MAVEHR PLAJI T.C F.C F.S

VETTUR STES T.C F.C F.S

ORMAN KAMPI PLAJI T.C F.C F.S

T.C

F.C

F.S

10.05.2010 24.05.2010 07.06.2010 21.06.2010 05.07.2010 19.07.2010 02.08.2010 16.08.2010 31.08.2010 13.09.2010 27.09.2010

160 140 120 320 400 240 320 280 420 380 580

12 24 24 30 38 24 6 6 14 42 48

0 8 2 10 8 0 0 2 6 16 20

100 180 120 100 200 480 280 290 300 460 540

4 40 30 46 64 28 2 4 8 48 32

2 10 4 6 0 2 0 2 2 8 18

200 220 100 140 640 440 290 280 400 380 400

12 48 14 24 56 20 16 2 10 34 58

0 12 4 2 0 8 0 0 4 16 30

160 240 180 360 720 400 300 300 380 400 460

10 36 16 52 68 24 12 4 12 12 24

0 10 0 8 0 12 2 0 2 6 2

180 360 200 180 300 280 240 300 360 360 480

8 54 32 30 24 32 10 10 8 38 48

4 18 4 0 2 6 0 4 2 18 16

220 320 140 280 340 340 280 400 380 320 540

24 40 16 26 10 36 14 8 10 16 54

0 10 2 4 0 8 0 6 0 2 20

160 260 100 200 200 200 320 440 320 300 560

10 28 6 34 16 18 8 18 16 10 50

0 8 0 8 0 0 2 2 4 0 22

195

Deniz Suyu Analiz Sonular Mavi Bayrak Projesi Yllar Topl Num. Uygun Uygun Deil Topl.Num. Uygun 2009 4510 446 5 286 286 Kaynak: l Salk Mdrl 2009

Uygun Deil -

R.1.2.3. Zoonos Hastalklar limizde 2007 ylnda zoonoz hastalklara ait bilgiler tablo R.6da verilmitir. Tablo R. 9:limizde Grlen Zoonoz Hastalklar
HASTALIK ADI arbon Brusellosis Uyuz Trichuriosis Taeniosis VAKA 0 18 1237 3 7 LM 0 0 0 0 0 0

117 Ascariosis Kaynak: l Salk Mdrl 2010

R.1.3. Gda Hijyeni limizde serbest ticaretle uraan gda maddesi imal eden i yerleri l Tarm Mdrl elemanlar tarafndan yaplmaktadr. Tablo R. 10: Gda retim Yerleri Kontrolleri 2006 2007 Sektr Ad letme says Denetim says letme says Denetim says St ve st rnleri Et rnleri Un ve unlu mamuller Ekmek ekerli mamuller Meyve-sebze ileme Ya meyve-sebze Alkoll iecekler Alkolsuz toz iecekler Su rnleri Bitkisel ya-margarin Bal Kuru meyve,yemi,erez Baharat Gda ile temasta bulunan Mad.ve malz Yemek fabrikalar Yumurta Tuz retimi Buz retimi Gda paketleme TOPLAM 29 14 210 232 31 48 4 0 8 2 128 8 34 1 5 10 5 3 1 7 780 114 63 362 406 105 249 385 6 36 24 165 36 235 47 10 60 3 20 12 4 2342 28 58 263 240 36 66 7 1 13 3 21 9 92 4 19 3 3 11 4 8 889 65 109 572 537 90 144 105 7 20 17 48 20 159 33 51 8 9 20 6 15 2035

196

Kaynak: l Tarm Mdrl 2007

Tablo R. 11: Gda Sat

yerleri kontrollar 2006 letme says Denetim says Gda sat yeri 4481 2487 Toplu tketim y 4418 1872 TOPLAM 8899 4359 Kaynak: l Tarm Mdrl 2007
Tablo R. 12: retim

2007 letme says 4481 4418 8899

Denetim says 3670 4028 7698

yerleri: Alnan numune says ve cezai ilem durumu yllar 2006 2007 Alnan numune says 626 701 Uygulanan idari para c. 50 91 Savcla su duyurusu 6 12 Kaynak: l Tarm Mdrl 2007
Tablo R. 13: Sat

ve toplu tketim yerleri: Alnan numune says ve cezai ilem durumu yllar 2006 2007 Alnan numune says 53 73 Uygulanan idari para c. 16 32 Savcla su duyurusu 3 5 Kaynak: l Tarm Mdrl 2007 R.1.4. Alama almalar limizde a almalar, Salk Mdrlne bal salk ocaklar ve salk evlerinin koordineli almalar neticesinde yaplmaktadr. Salk ocaklar ve salk evlerinde grevli hemire, ebe ve salk memuru a almalarnda aktif olarak grev almaktadr.Rutin a almalar vatandan salk kurumlarna gelmesiyle yaplmaktadr.Ulusal a gnlerinde ise salk ekipleri yre halknn evine kadar giderek yada insanlarmzn merkezi yerlerde kurulan alama istasyonlarna gelmesiyle alamalar yaplr. Alamada ama olas bir bulac bir hastal nlemektir.Her doan ocuk iin uygulanan a takvimi ve hamile annelere yaplan alar yetiecek nesillere salkl, din yaam ve hayat srelerinin iyiletirilmesi iindir. 2006 yl ierisinde Aydn ilinde yaplan alama almalar Tablo- R.8de verilmitir. Tablo R. 14:Alama almalar AILAR UYGULANAN AI SAYISI DBT 1. AI 13452 DBT 2. AI 13238 DBT3. AI 13300 POLO 1. AI 13452 POLO 2. AI 13238 POLO 3. AI 13300 AI ORANI (%) 89 88 88 89 88 88

197

RAPEL 12345 KKK 13064 BCG 13427 Td1 7598 Td2 14193 HEPATT-B 1. AI 12781 HEPATT-B 2. AI 12976 HEPATT-B 3. AI 13293 Kaynak: l Salk Mdrl, 2007

82 87 89 50 99 85 86 88

R.1.5. Bebek lmleri limizde bebek lmleri ile ilgili bilgileri vermeden nce, limize ait 2010 yl Demografik gstergeleri konusunda aaya zet bilgiler karlmtr; Yl Ortas Nfus : 956.060 Trkiye Yzlm :780000 km2 95 kii/ km2 ye dmekte Aydn Yzlm :8013 km2 124 kii/ km2 ye dmekte Nfusun % 59,5i kentlerde, % 40,5 i krsalda yaamaktadr. 15-49 ya evli kadn : 247.962 Nfusun renim Durumuna Gre Dalm 1- Okul anda Deil 2- Okur Yazar Deil 3- Okur Yazar 4- lkokul 5- Ortakul 6- Lise 7- Yksekokul : % 10,8 : % 6,4 : % 9,5 : % 42,7 : % 11,8 : % 12,8 : % 6,2

Tablo R. 15:Yllara Gre Salk Dzey ltleri % ltler 2004 12,4 Kaba doum hz 4,3 Kaba lm hz 7,9 D.nfus art hz 45,6 Dourganlk hz 13,3 Bebek lm hz 1,8 Ana lm hz 12,7 l doum hz 80,0 Dk hz 1,2 Basit doum oran 0,4 Basit lm oran Erken Neonatal l.hz 6,5 1,7 Ge Neonatal l. hz Kaynak: l Salk Mdrl 2010 2005 12,5 4,3 8,2 47,0 12,8 3,5 12,5 83,4 1,2 0,4 6,3 1,8 2006 12,8 4,4 8,4 48,7 12,1 2,5 12,6 94,8 1,2 0,4 5,4 2,2 2007 13,3 4,5 8,7 50,5 12,0 2,4 10,3 89,5 1,3 0,4 5,4 1,2 2008 13,9 4,2 9,7 52,7 13,8 15,3 11,0 92,4 1,3 0,4 8,2 1,5 2009 13,9 4,4 9,5 53,7 9,7 30,9 11,7 104,0 1,4 0,4 4,8 1,6 2010 13,1 4,3 8,8 50,5 10,8 8,0 9,6 103,8 1,3 0,4 5,9 1,7

198

Bebek lm hz, bir ylda canl doarak bir yl iinde len bebeklerin saysnn o yldaki toplam canl doan saysna oran olup, limizde bebek lm hz Trkiye geneline (%13,1) gre dktr. Tablo R. 16: 2007-2010 Yl Gebe, Bebek, ocuk zlem Saylar
Gebe Says 2007 2008 2009 2010 13517 14434 14007 12196 Gebe zlem 82739 89105 99653 91012 Ortalama Gebe zlem Says 6,1 6,2 7,1 7,5 Bebek Says 12692 13096 12677 12326 Bebek zlem 123044 134584 147898 135421 Ortalama Bebek zlem Says 9,7 10,3 11,7 11,0 ocuk ocuk Says zlem 49083 50313 51179 51615 Ortalama ocuk zlem Says 84365 1,7 91770 1,8 100662 2,0 83915 1,6

Kaynak: l Salk Mdrl, 2010 Tablo R. 27:limiz Merkez ve lelerde Kaba Doum ve Genel Dourganlk Hz

LE

Doum Says

15-49 Ya Kadn Says

Yl Ortas Nfus

Kaba Doum Hz (1000'de)

Genel Dourganlk Hz (1000'de) 51,5

AYDIN MERKEZ KUADASI NAZLL

3387

65762

239.312

14,2

992

20703

73.931

13,4

47,9

1609

37627

143.472

11,2

42,8

BUHARKENT BOZDOAN NE GERMENCK NCRLOVA

173

3119

12.487 35.098

13,9

55,5

451

8247

12,8

54,7

536

12865

53.258

10,1

41,7

578

10427

43.076

13,4

55,4

757

10813

43.193

17,5

70,0

KARACASU

214

5160

20.909

10,2

41,5

KARPUZLU KOARLI

148

2669

12.644

11,7

55,5

244

5595

24.549

9,9

43,6

199

KK

455

7257

29.256

15,6

62,7

KUYUCAK SKE SULTANHSAR DDM YENPAZAR L TOPLAMI

305

6848

27.996

10,9

44,5

1516

30018

114.849

13,2

50,5

233

5168

21.404

10,9

45,1

798

12717

47.172

16,9

62,8

128

2967

13.454

9,5

43,1

12524

247962

956060

13,1

50,5

Kaynak:l Salk Mdrl, 2010

R.1.6. lmlerin Hastalk, Ya ve Cins Gruplarna Gre Dalm Tablo R. 18:Aydn li 2010 Yl Nfusun Ya Gruplar ve Cinsiyete Gre Dalm
YA GRUBU 0 1-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 Erkek 6333 26480 32951 37989 38984 38943 37690 35149 33957 32215 33658 31647 25428 20214 14680 12471 % 0,7 2,8 3,4 4,0 4,1 4,1 3,9 3,7 3,6 3,4 3,5 3,3 2,7 2,1 1,5 1,3 Kadn 5964 24888 31349 36271 38335 38492 36234 35366 34158 31736 33641 31373 25704 21491 16330 14950 % 0,6 2,6 3,3 3,8 4,0 4,0 3,8 3,7 3,6 3,3 3,5 3,3 2,7 2,2 1,7 1,6 TOPLAM 12297 51368 64300 74260 77319 77435 73924 70515 68115 63951 67299 63020 51132 41705 31010 27421 % 1,3 5,4 6,7 7,8 8,1 8,1 7,7 7,4 7,1 6,7 7,0 6,6 5,3 4,4 3,2 2,9

200

75-79 80-84 85+ TOPLAM

9723 5059 1696 475267

1,0 0,5 0,2 49,7

12716 8419 3376 480793

1,3 0,9 0,4 50,3

22439 13478 5072 956060

2,3 1,4 0,5 100,0

Kaynak: l Salk Mdrl 2010

limizde 2010 ylnda toplam 4.152 kii vefat etmi olup, len kiilerin % 56s erkek(2331 kii) ve % 44 kadndr (1821 kii). R.1.7. Aile Planlamas almalar Aile Planlamasnn temel amac; ok ve sk gebelik ile douma bal anne ve ocuklarn salna olabilecek olumsuz etkileri nlemek, oluan olumsuz etkilerin giderilmesine yardm etmek ve ocuu olmayan ailelerin ocuk sahibi olmalarn salamaktr. limizde Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Hizmetleri l Salk Mdrl bnyesindeki ASAP b. Mdrlnce koordine edilerek yrtlmektedir. Tablo: R.15 ve R.16da yllara gre aile planlamas yntemleri, yararlanan kii says, sarf edilen malzeme durumlar verilmitir Tablo R.39:Yllara Gre Aile Planlamas Yntemleri ve Kullanan Kii Saylar 2010 Yl Aile Planlamas Yntemleri ve Kullanan Kii Saylar
Yntemler Yl 2010 (15-49 ya kadn bildirim formu 1. 6 Aylk Dnem,OcakHaziran Dnemi))
HAP KONDOM RA Tp Ligasyonu

13.968 49.288 Kaynak: l Salk Mdrl,2010

24.650

9.832

Tablo R.20: 2007 yl Aile Planlamas Hizmetlerinden Yararlanan Kii Says ve Sarfedilen Malzeme Durumu
Yntem
HAP KONDOM RA Tp Ligasyonu Gebelik Sonlandrma (MR)

Kii Says 64.456 56.599 3601 603 742

Sarf Edilen Malzeme 64.456 679.188 3601 -

Kaynak: l Salk Mdrl, 2010 Tablo R. 21: 2007 Yl 15-49 Ya Kadn zlem Raporu(Temmuz-Aralk 2007) Nfus 15-49 Hap Kon- Ria Tp- Vazek Enjek. Dier Etkisiz Kullanm Deri Alt Ya Dom Lig tomi Yn. Yn. yan mplant kadn 934,071 247.962 13.968 49.288 24.650 9.832 60 2.255 261 49.464 89.808 13

201

Kaynak: l Salk Mdrl, 2010 R.2. evre Kirlilii ve Zararlarndan Oluan Salk Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliinin Insan Sal zerindeki Etkileri Hava Kirleticileri; temelde duman ve gaz halindeki kirleticilerdir. Bunlarda kendi aralarnda doal ve yapay gazlar olmak zere iki gruba ayrlabilir. Yanarda ve volkanlardan kan gazlar, doal olarak oluan su buhar ve sis gibi kirleticiler doal gaz kirleticilere, ehirlerde konutlarn bacalarndan kan gazlar, fabrika bacalarndan kan gazlar, her trl madeni eya ileme merkezlerinin bacasndan kan gazlar, tarmsal ilalama esnasnda ar scak nedeniyle buharlaarak atmosfere yaylan gazlar, yapay gaz kirleticilere rnek gsterebilir. Ayrca havada uuan eitli partikller de bu gruba dahil edilmitir. Gerek doal ve gerekse yapay kaynaklardan oluan eitli hava kirleticileri ve insan sal zerindeki etkileri u ekildedir: 1-Amonyak; balca sv, gaz ve sulu olmak zere formda bulunur. Gaz amonyak; solunum yollar ve gz tahri etmekte, sv amonyak; deri ile dorudan temas haline geldiinde kimyasal yanklara yol amaktadr. Sulu amonyak; yine gz ve deriyi tahri etmekte, salg bezleri zerine olumsuz etkide bulunmaktadr. 2-Arsenikli Hidrojen; ok zehirli olan arsenikli hidrojenin 0.1-0.5 glk bir miktarnn vcuda girmesi durumunda, ani lmler meydana gelmektedir. 3-Azot Oksitler; Akcier ve solunum sistemi zerinde olumsuz etkileri grlmektedir. 4-Benzpiren; insan ve hayvanlar iin kansorejen madde zellii vardr. 5-Flor ve Florlu Hidrojen; solunum sistemi zerinde olumsuz etkileri grlmektedir. 6-Karbon Monoksit; sinir sisteminde, kardiyak ve pulmoner fonksiyonlarda aksaklklar, psikolojik ve sinir sisteminde aksaklklar, 7-Karbon Dioksit; sera etkisi dolaysyla kresel snmaya yol amakta, atmosfer ssndaki bu art ise eitli global deiiklikleri beraberinde getirmekte, scaklk art ile yeryzn ilkim deiimlerinin ortaya kaca, dnlmekte, 8-Kkrt Dioksit ve Trioksit; solunum yolu rahatszl ve zellikle akcier yetmezliine yol at, 9-Partikller; solunum sistemi ve akcierlerdeki hareketleri ve etkileri, aerodinamik zelliklerine baldr. ok ince partikllerin yannda olduka byk toz partiklleri de burun ksmndan girmekte, daha sonra solunum sistemi ve akcierlerde eitli mekanizmalarn etkisiyle tutulmaktadr. limizde kentsel hava kirliliinin boyutlarnn belirlenmesi ve gerekli nlemlerin zamannda alnabilmesi iin, Halk Sal Laboratuvarna yerletirilen ve 3 Km yarapl alan tarayan sabit hava kirlilii lm cihaz ile SO2 ve duman lmleri yaplmaktadr, Sonular yaz aylarnda aylk olarak Salk Bakanl ve Refik Saydam Merkez Hfzsshha Enstitsne, k Aylarnda ise haftalk olarak Salk Bakanlna gnderilmektedir, l Salk Mdrl ekipleri tarafndan ntescan SO2 ler ile SIBATA Partikl ler olmak zere iki adet mobil cihaz ile zellikle k aylarnda kirliliin daha fazla olduu saat ve merkezlerde anlk lmler yaplmaktadr, ayrca l Salk Mdrl tarafndan Mdrlmze gnderilen aylk hava kirlilii lm sonular deerlendirilip izleme tablosu dzenlenerek aylk periyotlar halinde Bakanlmza sunulmaktadr. limiz hava kirlilii lm sonularnn 5 yllk ortalama deerleri tablo R.22de verilmitir, Gerek Aydn ilinin corafi konumu, gerekse sanayi tesislerinin azl gibi nedenle kentsel hava kirlilii dk dzeylerde seyretmektedir. Tablo R. 22:limiz Hava Kirlilii 2000-2009 lm Sonular Yllk Ortalama Deerleri
202

Temmuz

Kasm

2000 PM 48 42 33 20 17 14 SO2 89 79 64 33 25 22 2001 PM 48 42 21 18 14 12 SO2 74 67 39 31 22 18 2002 PM 68 51 28 21 9 5 SO2 96 73 55 40 31 12 2003 PM 50 53 42 29 12 8 SO2 83 89 73 48 24 16 2006 PM 97 83 46 41 57 57 SO2 76 69 38 22 24 20 2007 PM 146 112 88 72 68 165 SO2 138 96 69 36 21 13 2008 PM 163 125 71 83 SO2 123 94 45 24 2009 PM 102 69 71 47 43 43 SO2 98 69 63 23 9 Kaynak: l evre ve Orman Mdrl 2009.

17 23 10 16 13 23 7 17 70 39 87 10 44 10

13 21 9 13 14 23 7 16 76 42 81 11 51 -

15 24 7 13 17 31 8 17 62 43 77 8 40 -

21 39 18 27 37 20 8 19 56 33 87 12 45 -

41 48 44 62 44 62 39 23 65 109 119 65 93 -

55 86 68 84 68 84 46 82 32 133 164 101 69 107 83 -

Aralk

Mays

Nisan

ubat

Eyll

Ekim

Ocak

Yl

Mart

Para metre

Austos

Haziran

Yllk Ort.

28.000 46.083 25.917 38.833 46,1 66,5 26,00 42,00 61,83 54,00 105,5 48,33 102,2 78,6 60,916 45,33

R.2.2. Su Kirliliinin Insan Sal zerindeki Etkileri Aydn li, verimli tarm topraklarnn bulunduu B, Menderes Nehri Havzas ierisinde yer almaktadr, Yer alt su kaynaklarnn her geen yl azalmas nehrin nemini arttrmaktadr, Bu nedenle B, Menderes Nehrindeki su kirlilii problemi ilimiz asndan en nemli evre problemlerinden birini oluturmaktadr. limizde evre problemlerinin youn olarak yaand yerler arasnda Kuadas ve Didim nemli bir yer tutmaktadr, nemli turizm hareketlerinin grld bu ilelerimizde plansz ve arpk yaplama sonucunda atk su, ime suyu, kat atk vb. gibi sorunlar ortaya kmaktadr. Atk sularla denizlerin kirletilmesi, usulne uygun p sahalarnn bulunmamas, kapatlan p sahalarnn iyiletirme ilemlerinin yaplmamas, arpk yaplama uruna doal gzelliklerin yok edilmesi ile bu ilelerimizde su kirlilii, toprak kirlilii, grsel kirlilik gibi evre problemleri ortaya kmakta ve doal hayatn yok olmas nlenememektedir. limiz Merkez, Nazilli, Ske ve Didim lelerinde evsel atk su artma tesisi bulunmaktadr. Nazilli ve Ske Belediyesi tarafndan iletilen atk su artma tesisleri dearj izni almtr. Didim atk su artma tesisi ksmen inaat ilemleri devam etmekte, Aydn Merkez atk su artma tesisinin ise dearj izni ilemleri srdrlmektedir. R.2.3. Atklarn Insan Sal zerindeki Etkileri Az gelimi lkelerde rastlanan p ynlar, halk sal asndan bir ok zararl etkileri de beraberinde getirmektedir. rnein dzensiz depolama sonucu oluabilecek gaz skmasna bal patlama, depolama alanndan gelen sznt sularyla, yer alt ve yer st su kaynaklarnn kirlenmesi gibi olas tehditler bulunmaktadr. Bunun yan sra kullanlan dzensiz depolama alanlar kentlerin bymesi sonucu giderek ehre daha yakn bir duruma gelmekte olup, salksz koullar evre halk iin hastalk tehlikesi estetik adan grnt kirlilii ortaya karmaktadr.

203

Dzenli depolama denildiinde doal yaamn ve evre kaynaklarnn korunmasn amalayan nlemlerin alnd bir yntem dnlr. Dzenli depolamann uygun olmas iin depolama alannn ehre yeterince uzak olmas deponi zeminin geirimsizliinin salanmas, oluabilecek p deponi gazlarnn ve sznt sularnn uygun ekilde giderilmesi gerekmektedir. Ayrca konu hakknda ayrntl bilgiler N. Atklar blmnde verilmitir. R.2.4. Grltnn nsan Saglg zerine Etkileri Grltnn nsanlar zerine olan etkileri O.1.3. konu bal altnda kapsaml olarak verilmitir. R.2.5. Pestisitlerin nsan Saglg zerine Etkileri Tarmsal retim srecinde ve retimden sonraki depolama dneminde; hastalk, haere ve zararllar ile mcadele ilalarndan, imalat srasnda makine ve ekipmanlardan, deterjan ve dezenfektanlardan, paketleme materyalinden ve eitli atk gazlardan gdalara istenmeyen kimyasal maddeler bular. Bu maddeler insan salna dolayl ve dolaysz olarak zarar verebilir. Bu maddelerin banda tarm ilalar (Pestisitler) gelmektedir. Gnmzde kullanlan pestisitlerin ounluu insanlara ve scak kanl hayvanlara kar zehirleyicidir. Bu nedenle bir ok gda maddesinde ham ve ilenmi halde iken pestisitlere rastlanlmaktadr. Baz pestisit kalntlarnn ok dk dzeyi bile canl organizmada birikim oluturabilir. Bu nedenle alnan maddeler evreyi, insan ve hayvan saln ok ciddi ekilde etkiler. Pestisit kalntlarnn etkisi ile ortaya kan zehirlenmeler; ani zehirlenme ve uzun dnemde oluan zehirlenme olmak zere iki ekilde ortaya kar. Gdalarda alnan pestisitin etkisi sonucu ortaya kan zehirlenmeler genellikle uzun dnemde etkisini gsteren zehirlenmelerdir. Uzun dnemdeki bu etkiler kansere neden olan (kanserojen) ana karnndaki yavrunun teekklndeki biimsizlik ve anormalliklere sebep olan (teratojen) genlerde deiim oluturan (mutajen) ve allerji oluturan (allerjen) etkiler olarak ortaya karlar. Tarmsal ilalar rn belli bir seviyede korurken, ekolojik zincirde baka bir canly yok edebilmektedir. Suni gbrelerin ve kimyasal ilalarn etkisi kendisini asit yamurlar ve evre zehirlenmeleri eklinde gsterilen tarmla uraan yzlerce insan bu maddelerin sebep olduu zehirlenmeler yznden hayatn kaybetmektedir. Dnya Salk rgt tarafndan yaplan aratrmalara gre, her yl 30 milyona yakn insan tarm ilalarndan zehirlenirken, 80 bin kii bu yzden hayatn kaybediyor. Tarmda hastalk ve zararllarla mcadelede ou zaman teknik talimatlara uyulmadan yaplan ilalamalar, piyasa kurallarnn ncelikli tutulmas sebebiyle kalc etkileri devam ettii halde pazarlanarak sofralara tanan taze sebze ve meyveler insanlar zehirlemektedir. R.2.6. Iyonize Radyasyondan Korunma Herhangi bir d etki olmakszn kendi kendine srekli n eklinde enerji veren maddelere radyoaktif maddeler, yaylan nlara radyoaktif nlar ve bu olayda radyoaktivite denir. Bir atom ekirdeini pozitif ykl protonlar, negatif ykl elektronlar ile ntr olan ntronlar oluturmaktadr. Proton saylan ayn fakat ntron saylar farkl olan ekirdee izotop denir. Radyoaktif n yayan izotoplara ise radyoizotop denilmektedir. Radyoaktif l birimi Curie (ci) dir ve radyumun bir gramnn aktivitesini ifade eder. Gnmzde radyoizotoplar birok bilim dalnda baaryla kullanlmaktadr. eitli etkinlikler sonucunda aa kan radyoaktif atklar evre iin byk bir tehlike arz ederler. zellikle nkleer santrallardan kan atklar nemli miktarlarda radyoaktiviteye sahiptirler. Bunlar evreye alfa ve beta radyasyonlarn yayarlar. ok tehlikeli olan bu nlarn evredeki canllara, toprak, su ve hava kaynaklarnda radyoaktif kirlilik yaratmasndan dolay direkt veya dolayl olarak evre kirliliine neden olmaktadr.

204

Uzun sre radyasyonun etkisi altnda kalnmas, canl yaamnn hayat sresinin ksalmasna ve maruz kald radyasyonun iddetine ve sresine bal olarak ta eitli hastalk ve neticede lmle sonulanan olaylarn meydana gelmesine neden olurlar. Vcuda giren radyasyon hcre faaliyetlerini olumsuz ynde etkileyerek fiziksel, kimyasal ve metabolik zararlarn meydana gelmesine sebep olmaktadr. Radyasyondan en ok etkilenen organlarn banda akcierler, bbrekler, karacier ve kemikler gelmektedir. Meydana gelen radyasyonun evreye olan etkisi, sadece bulunduu yrede kalmayp atmosferik etmenlerce kilometrelerce uzaklara tanarak birbirinden farkl corafyalar da etkileyebilmektedir. Kaynaklar -l evre ve Orman Mdrl Verileri,2009 -l Salk Mdrl 2009 -D.S.. 21. Blge Mdrl,2009 -Ky Hizmetleri l Mdrl 2002 yl almalar -evre Bakanl, evre Kirlilii, Ankara, 1998 yayn

Harita R 1: B.Menderes Su Kalite Haritas

205

ekil R 1: Nehirdeki Bor Deiimi

206

ekil R 2: Nehirde Kirlilie sebeb olan tesisler

207

(S). EVRE ETM

S.1. Kamu Kurulularnn evre Eitimi Ile Ilgili Faaliyetleri evre Eitimi ve evre Eitiminin nemi le lgili Genel Bilgiler evre; Bir canl organizmay veya bir canl topluluu yaam sresince etkileyen her trl biyotik ve abiyotik (sosyolojik, kltrel, tarihsel,iklimsel, fiziksel) elerin tm olarak tanmlanmaktadr. nsanln bilimde ve teknolojide byk bir hzla ilerlemesi, 20. yy balarnda byk bir vnle srld gibi Doaya-doal glere hakim olmas ve onlardan yararlanmay, yok etme ve tahrip etme dzeyine vardrmas, ekosistemlerin kendisini onaramayacak dzeyde bozulmasna neden olmutur. Yaam standartlarnda hzl ykselmeye kart olarak evre hzl bir bozulma ve olumsuz deiimlere uramtr. Ar nfus artna paralel olarak doal kaynaklar zerindeki bask artm, beslenmek, giyinmek ve barnmak iin tarmsal ve endstriyel retimin artmas gerekmi, rahat ve huzurlu yaamn n koulu olan enerji retimi ve tketimi ar boyutlara varmtr. Btn bunlarn sonucu, dnyamz kendi doal gleri ile kendini yenilemeyecek boyutta evre sorunlaryla kar karya kalmtr. lkemizde genellikle nfus art ile grlen salksz kentleme ve hzl ekonomik gelime sreci, istenmeyen ancak giderek boyutlar byyen hava, toprak, su kirlenmeleri ile grlt, erozyon vb. evre sorunlar yaratarak doal dengenin bozulmasna yol amtr. evre sorunlarnn zellikle son yllarda ok hassas bir noktaya gelmesi bu konudaki tartmalarn daha ciddi llerde yaplmasn zorlam ve bu durum bilimsel yaklamlarn yaama geirilmesi araylarn glendirmitir. Bununla birlikte kamuoyunda belli bir evre bilincine ulalmas, sorunlarn zmleme srecini hzlandrc bir faktr olarak kendini gstermitir. Ksa vadede merkezi anlamda rgtl almalar ve balayc yatrmlarla evre sorunlarnn zm olanakl grnmektedir. Bu durumda yaplmas gereken uygulama, mmkn olduunca insan ve doa yaamn yakndan etkileyen trden sorunlarn, toplumsal dzeyde zme kavuturulmasdr. Doal evreye kar uygulanan ykmn azaltlmas, denetlenmesi ve nlenmesi beraberinde pek ok ykmllkler getirmitir. evre koruma uygulamalarn teknik ynden tasarlayacak, ynlendirecek alma disiplinini yaratmak, bu disiplinde alacak insanlar yetitirmek, konuyla ilgili teknolojiyi gelitirmek, yetkili organlar belirlemek, yasa ynetmelik ve benzeri yaptrmlar uygulamaya koymak, bu ykmllklerin en somut olanlardr. Gerek olan nokta, sorunlar zecek olan teknik kadronun gerekliliidir. Eitilen kadrolar da toplumu eitmekle birinci derecede sorumlu profesyonellerdir. Hzla artan evre sorunlarnn zmnde ve evrenin korunup iyiletirilmesinde evre eitiminin rol belirleyicidir. Genel olarak eitim, bireylerde davran deiiklii oluturma ve insanlar gelecee hazrlama ilevidir. evre eitiminin insann biyofiziki ve sosyal evresi ile ilgili deerlerin, tutumlarn ve kavramlarn tannmas ve ayrt edilmesi diye tanmlanr. evre eitimi insann doduu andan balayp lene kadar almas ve uygulamas gereken bir eitim srecidir ve u erevede verilmesi uygundur. 1-Bilgilenme-Bilgilendirme 2-Bilinlenme-Bilinlendirme 3-Kalc, duyarl ve olumlu davran deiiklii kazanma-kazandrma 4-Doal, tarihi, kltrel ve estetik deerleri koruma 5-Doay tahrip etmeden ve yok etmeden kullanma 6-Kirlenen, tahrip olan evreyi geri kazanma 7-Aktif katlm salama ve sorunlarn zmnde grev alma-grevlendirme lkemizde bugn evre konusunda kan sorunlarn ana nedenlerinden biri, bilgi ve bilinlenmede karlalan eksikliklerdir. Eitimin amac; aratran, gelitiren, bulduklarn
208

sorgulayan, inceleyen ve bilimin nemini anlayan, kullanan, yorumlayan ve stne yeni bilgiler koyabilen insan yetitirmek olmaldr. Yaygn evre eitimi, toplumun her kesimine ynelik olarak ve evre ile etkileimlerin younluuna gre yaplmaldr. an bilim ve teknolojisiyle donanm insan gc, evrenin en nemli unsurudur. Eitim amzn bilim ve teknolojik gelimesini anlayacak, yenilerini retebilecek ekilde insan gc yetitirmeyi salamaldr. evre eitimi sadece bilgi aktarm eklinde olmamaldr. Davransal deiiklikleri de yaratmaldr. evre eitiminin temeli sevgi unsuruna oturtulmal ve doa sevgisi gelitirilmesi yoluyla evre korumada her birey sevgi duyduu evre iin mcadele etme yolunda ynlendirilmelidir. Eitimin doumdan balayp lme kadar olmas gereken bir sreci kapsad dnlrse, her yataki ve her meslekteki kiilere belli bir program dahilinde verilmesi gereklilii ortaya kmaktadr. evre eitimi, srekli ve dengeli kalknma sistemi ierisinde yaamn her aamasnda ve toplumun tm katmanlarn iine alan bir boyutta ele alnmaldr. Dengeli ve srekli kalknma, gelecek nesillerin sahip olaca olanaklar tehlikeye sokmadan bugnk neslin gereksinimlerini karlayan bir kalknma biimidir ve Kalknmay evre deerlerini tahrip etmeden gerekletirme dncesi kkl bir alkanlk haline getirilmelidir. ncelikle insana evre deerleri benimsetilmeli, evre bilinci verilmelidir. Bylece evre deerleri genel deer sistemi iine sokulabilir ve olumlu davran deiiklii yaratlabilir. Bilinlenme bireylerde evre bilinci yaratlmasnda aktif bir olgudur. evre eitimide ayn biimde aktif bir eitim anlayyla ele alnmal, aktif eitimi gerekletirmek iin yapacaklar uygulamalarda kendi kendini eiten taban rgtleri, gnll rgt ve topluluklar desteklenmelidir. evre eitiminin znde sevgi ve benimseme olgusu yer almaktadr. Boyun eme ve korkutma gibi olgulardan arndrlmaldr. evre eitiminin temeli kiisel sorumluluk eitimine dayanmaldr. Farkl eitim dzeyindeki insanlar eitirken, hangi trden duyarllklara sahip olduklarnn bilinmesi evre eitimine temel oluturulmaldr. evre eitimi demokrasi eitimidir. Bu nedenle toplumsal katlm salanmaldr. Katlm salanabilmesi iin bunun nasl olabilecei ve karardan nasl etkilenecei bilinci topluma verilmelidir. Kurum ve kurulular baznda evre rgtlerine gidilmeli, ynlendirici kurumlar arasnda koordinasyon ve iletiim kurulmal, btn almalarda gelitirme ve sreklilik ilkesi hakim olmaldr. evre eitimi bir eitim programnn uygulanmas eklinde olmal, srekli ve uygulamadan oluan bir eitim eklinde olmaldr. Koruma kavramnn engelleyici deil, ada ve topluma ileri gtren bir kavram olduu bilinci verilmelidir. Bir program dahilinde le Milli Eitim Mdrlkleri ve Belediye Bakanlklarnca yaplmtr. evre gnnde grevli tm rencilere limiz evre Koruma Vakf Mdrlnce yaptrlan tirt ve apkalar datlmtr. Halkmzda evre bilincinin oluumu ve gelitirilmesini salamak amacyla Bakanlmz tarafndan hazrlatlan evre konulu video kasetleri hafta boyunca limizde faaliyet gsteren AY-TVde gsteriminin yaplmas salanmtr. Ayrca ayn TV kanalnda Mdrlmzce Dnya evre Gn ve evre kirlilii, evrenin nemi konulu ile ilgili sylei programlarna itirak edilmitir. l Mdrlmz, kuruluundan bu yana, 2872 sayl evre Kanunu ve bu kanuna bal ynetmelikler erevesinde; evrenin korunmas ve iyiletirilmesi, her trl evre kirliliinin nlenmesi, lin doal bitki ve hayvan varl ile doal zenginliklerinin korunmas ve kamuoyunda evre bilincinin olumas iin, evre eitim faaliyetlerinde bulunmak zere almalarn srdrmektedir. lkemizde son yllarda youn olarak grlen evre sorunlarnn temelinde, toplumun evre ile ilgili hak ve sorumluluklar konusunda yeterli evre bilinci ve duyarllnn bulunmamas,

209

evre eitim dzeyinin yetersiz kalmas , yeterli sayda uzman evre eiticilerinin bulunmamas, evre bilincinin oluturulmasnda kitle iletiim aralarnn yeterli bir ekilde kullanlmamas, gelimi lkelerin evre eitim programlarnn lkemize adaptasyonunun salanmamas, mevzuat karmaasnn eitime yansmas, bu nedenle toplumsal katlmn salanamamas, kurum ve kurulular baznda evre rgtlenmesine gidilememesi, eitim iin gerekli finansmann salanamamas, evre eitiminin srekli ve uygulamal grsel ve iitsel bir program eklinde uygulanmamas sonucunda evre bilinci olumamaktadr. l Mdrlmz evre konusunda eitim ve yayna ayr bir nem vermektedir. nk topluma evre bilincinin verilmesi ve evre sorunlarna kar nlemlerin alnmasnda eitimin nemi byktr. evre konusunda bilinlenmemi ve eitilmemi bir toplum yaad dnyay kendinden sonra bakalarnn kullanacan dnemez.ok gen nfusa sahip olan lkemizin, evre eitimi sayesinde yakn bir gelecekte yeterli evre bilincine kavuaca, evre kirliliini nleme ve koruma konularnda ileri bir dzeye gelecei mtaala edilmektedir. evre ve Orman Bakanl ile Milli Eitim Bakanlklar arasnda 14.10.1999 tarihinde imzalanan ibirlii protokolu erevesinde; Ankara da yrtlen 2000 yl Uygulamal evre Eitimi Pilot Projesi rnek alnarak, 2000-2001 , 2001-2002 ve 2002-2003 retim yllarnda, Mdrlmz ile l Milli Eitim Mdrl ve Aydn evre Koruma Vakf Mdrl koordinasyonunda, limizde belirlenen pilot ilkretim okullarnda retmen ve rencilerde evrenin korunmas, evre kirliliinin nlenmesi ve evre bilincinin gelitirilmesi amacyla eitli eitim almalar yaplarak Uygulamal evre Eitim Projesi baaryla uygulanmtr. l Mdrlmzce; sz konusu projenin yrtlmesi ve yaygnlatrlmas en byk hedef kitlesi olan ocuklarmzda evre bilincinin gelitirilmesinde fayda salayaca dnlerek, sz konusu projenin 2003-2004 retim yl ierisinde tekrar ilimizde uygulanmas iin gerekli hazrlk almalar yaplarak , l Milli Eitim Mdrlnce belirlenen 19 adet ilkretim okulunda proje almalarnn balatlmas salanm olup halen proje kapsamnda almalar yrtlmektedir. 16-22 Eyll tarihleri arasnda Avrupa Birlii aday ve ye lkelerinin ortaklaa organize etmekte olduuAvrupa Hareketlilik Haftasnn lkemizde de deiik etkinliklerle, ses getirecek ekilde kutlanmas konusu ile ilgili olarak; evreye duyarl yeni bir kent kltr oluturulmas, srdrlebilir ulam modelleri ve getirilerinin halka mal edilmesi gz nnde bulundurularak hafta kapsamnda, limizde Valiliimiz (l evre ve Orman Mdrl) koordinasyonunda kutlama program hazrlanmtr. l Mdrlmzce ncelikle, haftann nemi ve hazrlanan kutlama program konusundaki bilgilerin limizde faaliyet gsteren yazl ve grsel tm Basn-TV kurulularnda yaynlanmas ve kamuoyuna duyurunun yaplmas iin Basn Bildirisi hazrlanarak Valilik Basn ve Halkla likiler Mdrl bilgilendirilmitir. Hazrlanan Etkinlik program gerei, Aydn evre Koruma Vakf Bakanl,Aydn ofrler-Otobs-Minibsler Odas Bakanl ,Aydn Belediye Bakanl l Milli Eitim Mdrl ile koordinasyon salanarak organizasyon iin gerekli alma ve hazrlklar yaplarak be gnlk kutlama program gerekletirilmitir. zellikle byk kentlerde yaanan trafik kirlilii sorununun almas, toplu tama sorunlarnn zlmesi ve toplu tamann zendirilmesi, yeil alanlarn oaltlmas konusunda eitim konferans verilmi ve seilen okul bahesinde, renciler ve alanlar ile birlikte Aydn Belediye Bakanlnca salanan muhtelif cins fidann dikimi salanmtr.

210

Daha temiz daha salkl bir kent zlemi dile getirilerek, rencilere; Yok olan yeil alanlar, evre koullarnn ocuklarn psikolojileri zerindeki etkileri, yaanlan evrenin korunmas, evreyi kirletenlerin uyarlmas, doal kaynaklarmzn snrl olduu ve iyi kullanlmas gerektii, bilinli su-enerji kullanm, su kaynaklarnn korunmas-kirliliin nlenmesi, atklar-atklarn geri kazanm ve bilinli tketim-alveri, grlt kirlilii ve grlt kirlilii ile mcadele- alnacak basit nlemler, doada yaayan hayvan ve bitki trlerinin korunmas ve zarar verilmemesi, nesli tehlike altnda olan yabani hayvan ve bitki trleri , yeil alanlarn oaltlmas, toprak ve orman kaynaklarnn korunmas, erozyon ile mcadele, tarihi ve kltrel varlklarmzn korunmas, hava kirlilii ve nlenmesi, gnlk yaamda evre, evre bilinci ile yaplan alveri gibi konularda bilgi aktarlm ve mesajlar verilmitir. Ayrca eitli etkinlikler dzenlenerek, bisikletin yer ve enerjiden tasarruf salad, ne grltye ne de hava kirliliine neden olduu, srdrlebilir ulama ve kamu refahna katkda bulunduu, etkin ve salkl olduu gibi konularda kamuoyunun dikkati ekilerek, etkinlie katlan tm kentlerde olduu gibi gn boyunca, ilimizde yaayan insanlarn bisiklet kullanm iin motive olmalar konusunda almalar yaplmtr. l Jandarma Komutanl evre Timi ve l Mdrlmz ibirlii erevesinde Kasm ve Aralk 2003 aylarnda, deiik tarihlerde, limiz, Kuadas, Didim, Nazilli, Sultanhisar, Kk, Koarl, Kuyucak, Koarl, Buharkent, Yenipazar, Bozdoan ve ine lelerinde bulunan Jandarma tarafndan karde lkretim Okullarnda evre Eitim Semineri verilmitir. retmen ve rencilerde evrenin korunmas, evre kirliliinin nlenmesi, evre bilincinin gelitirilmesi amacyla eitli eitim almalar ve piknik alanlarnda temizlik kampanyalar yaplmtr.evrenin nemi, evre deerlerinin korunmas, atklarn deerlendirilmesi,tasarruf bilincinin gelitirilmesi ve olumlu tketim alkanlklarnn kazandrlmas, geri kazanm konularnda retmen ve rencilere bilgi aktarlmtr. Aydn Valilii koordinasyonunda dzenlenen ve tm kamu kurum ve kurulularnn katlmnn saland Cumhuriyetimizin 80.Yl Kutlamalar erevesinde; l Mdrlmzce Bayrak Kampanyas yaplarak Mdrlmzde toplanan Bayraklar Valilik Makamna teslim edilmitir. 2003-2004 retim ylnda uygulamaya konulan Uygulamal evre Eitim Pilot Projesi kapsamnda rencilere Atatrk ve evre , Cumhuriyet ve evre konularnda da bilgi aktarm yaplmaktadr. Ayrca limiz Koarl lesi Baclar Kynde 80.Yl Cumhuriyet Orman nn tesis edilmesi salanmtr. lkemizde biyolojik eitliliin korunmas, biyolojik kaynaklarn srdrlebilir kullanmnn salanmas amacyla; Akdenize giri yapan yaylmc yabanc tr olan Caulerpa Trlerine ilikin evre ve Orman Bakanl ile Dokuz Eyll niversitesi Deniz Bilimleri Enstits arasnda 03 Austos 2000 tarihinde yaplan protokol ile balatlan ve 2001 ylna kadar yrtlen ve 2001 yl itibari ile tamamlanan Akdenizde Caulerpa Trlerinin Aratrlmas Projesi sonucunda; Bakanlmzca, Caulerpa trleri iin eylem plan tasla hazrland ve bu plann Deniz Bitkilerinin Korunmas Eylem Plan olarak geniletilmesi almalarnn yaplmakta olduu ve Caulerpa recemosa trnn lke kylarnda yaylnn kontrolne ve Caulerpa taxifolia trnn ise kylarmza giriini nleyici tedbirlerin alnmasna ynelik proje nihai raporunda yer alan Caulerpa Eylem Plan Tasla nn yerel bazda uygulamaya konulmas iin l evre ve Orman Mdrlkleri koordinasyonundaYerel zleme Komitesi (YK ), Yerel Acil Mdahale Ekibi nin oluturulmas ve Yerel Eylem Plan nn hazrlanmas gerektii tarafmza bildirildiinden, l Mdrlmz koordinasyonunda; Tarm, Salk, Turizm, Milli Eitim Mdrlkleri , Milli Park eflii, Ky Belde Belediye Bakanlklar , Sahil Gvenlik Birimleri, niversitenin ilgili blmleri, Liman Bakanl, Gmrk Mdrl, Marina Mdrl, Turizm Birlikleri-Dernekleri, TRSAB, Otelciler

211

Birlii,Ticaret-Esnaf Odalar, Balklk Koop.leri , Balk Adam-Dal Kulpleri-Dernekleri, Tantma Vakflar , ilgili Yerel Gnll Kurulu temsilcilerinin katlm ile yerel izleme komitesi oluturularak, yerel eylem plan hazrlk almalar balatlmtr. Bakanlmz Eitim ve Yayn Dairesi Bakanlnn 16.04.2003 tarih ve 171-5632 sayl yazsnda; 5 Haziran Dnya evre Gnnn, lkemizde ve Dnyada evre korumaclnn yaygnlatrlmas, evresel kalitenin iyiletirilmesi ve bilinli bir katlmn salanmasn amalayan ulusal ve kresel bilinlendirme gn olarak kabul edilmekte olduundan ve Birlemi Milletler evre Program (UNEP) cra Direktrl tarafndan, 2003 Yl Dnya evre Gnnn ana temas olarak Su ki milyar insan ona ulaamyor balnn seildii hususunun bildirilmesi nedeniyle limizde gerekletirilen 5 Haziran Dnya evre Gn kutlamalarnda, Dnyann yakn gelecekte nemli lde skntsn ekecei su konusunun vurgulanmasna allarak, su-iki milyar insan ona erimiyor logosunun kullanlmas salanmt Dnya evre Gnnn, kamuoyunun bilinlendirilmesine ynelik, gnn anlam ve nemini belirtir bir biimde limizde de kutlanmasn salamak zere, l Mdrlmz, AD Rektrl, Aydn Belediye Bakanl, l Milli Eitim Mdrl, l Kltr ve Turizm Mdrl, evre Koruma Vakf Mdrl ve TEMA Vakf l Temsilcilii koordinasyonunda yaplan toplant ve Valilik Makamnn Olurlar sonucu hazrlanan, Dnya evre Gn etkinlikler kutlanmtr.

Resim 7: Sahilde p Temizlii S.2. evre Ile Ilgili Gnll Kurulular ve Faaliyetleri limizde faaliyet gsteren mevcut gnll kurulular : a-) Aydn evre Koruma Vakf Bakanl, b-) Akbk Koyu ve Civarn Doay Koruma ve Yaatma Dernei,

212

c-) TEMA Vakf Aydn l Temsilcilii d-) Aydn Aalandrma ve Doay Koruma Dernei e-) Doa ve Hayvan Sevenler Dernei S.2.1. evre Vakflar limizde evre vakf bulunmamaktadr. S.2.2. evre Dernekleri GMAY Salk Yardmlama, Kltr ve evre Dernei limiz, Nazilli lesinde 05.4.1994 tarihinde kurulmu olan dernein amac; -Toplumda evre Bilincinin yerlemesi ve yaygnlamas iin sosyal, kltrel, ilmi almalar yapmak, yaplan aratrma ve almalar tevik etmek, -evrenin korunmas ile ilgili almalar yapmak, yaplan almalara destek olmak, ilgili kurulularla ibirlii yapmak, -Kendisine tahsis edilecek kamu veya zel ahslara ait arazilerde, kiralayaca veya satn alaca arazilerde aalandrma, evre bilincini artrma ve doal evreyi koruma almalar yapmak, -Park, bahe, ocuk bahesi, yeil alanlar, otoparklar oluturarak yerleim yerlerindeki akcier grevi gren alanlar artrc almalar yapmak, -Cadde, sokak, ev, iyeri ve apartmanlarn temiz ve dzenli tutmak evrenin korunmasna ve gzellemesine yardmc olanlara destek vermek, plaket, belge ve dller vererek evre bilincinin hzla yaylmasn salamak, -htiyac olan yer ve mekanlara ime ve kullanma sularn getirmek, yol, kpr, geit gibi almalarnda yardmc olmak, halkn evre bilincini artrc her trl almalar yapmak, -Salkl ve temiz bir evre iin her trl almalar yapmaktr. Dernein Eitim faaliyetleri ise; Al ceviz fidan ve tbbi bitkiler ile ilgili almalar da younlam olup, bu almalar yaplrken halkn erozyon ve evre bilincini artrc bilgilendirmeler yaplmakta, zellikle genlere ve rencilere ynelik bilgilendirme almalar yrtmek, yerel ve genel basn-yayn yolu ile evre bilincinin arttrlmas yannda kii ve kurulularn almalara katlmalar salanmaya allmakta, evre bilincini artrc eitim faaliyetlerinin sadece kapal bir alanda sralara dizilmi insanlara bireyler anlatmak olmad, zellikle lkemize zg aa ve bitki trlerinin tespit edilerek halkmzn bunlar ekmeleri ve dikmeleri salanarak, ekonomiye olumlu katklarda bulunarak daha etkin evre bilincinin kazandrlmas olduu belirtilmektedir.. S.2.3. evreyle Ilgili Federasyonlar limizde evre ile ilgili federasyon bulunmamaktadr. Kaynaklar -l evre ve Orman Mdrl Verileri,2009 -l Milli Eitim Mdrl,2005 -Aydn evre Koruma Vakf Mdrl,2003

213

(T). EVRE YNETM VE PLANLAMA

T.1. evre Kirliliinin ve evresel Tahribatn nlenmesi limizde 2002-2003 k sezonuna kadar hava kirlilii asndan nemli bir problem yaanmam ve limiz u ana kadar 3. Derecede Hava Kirlilii bulunan iller arasnda yer almtr. Aydn il merkezi yerleim alan itibari ile yer seiminde ok uygun bir zemine oturtulmutur. Kuzey rzgarlarna kapal, bat-dou rzgarlar ile mevsimlik gney rzgarlarna ak ve kuzeyindeki yan dereler vastasyla o ynden de hava sirklasyonu kazanan bir arazi paras zerindedir. Ancak doal avantajlarmz yannda yaplamalar neticesi potansiyel bir kirlilikten bahsetmek mmkndr. Bu endie, kentsel yerleimi ifade eden ehir imar ve yol istikamet planlar iin olduu kadar, endstriyel yerleim ve geliim planlamalar bakmndan da geerlidir. Aydnda hava kirliliine bakldnda kaynaklar itibari ile ; 1- Bacal sanayinin yaratt hava kirlilii, 2- Istma sistemlerinden kaynaklanan kirlilik, 3- Motorlu aralara ait egzoz gazlar kirlilii, 4- Baz i yerlerinde lokalize olmu i kollarndan kaynaklanan hava kirlilii olarak zetlemek mmkndr, Aydnda mevcut sanayi kurulular il merkezinde toplanm deildir. lelere yaylm durumdadr. Ayrca belirtmelidir ki, Aydnda nemli lde hava kirlilii yaratacak trden bir sanayileme de yoktur. limizde stma sistemlerinden kaynaklanan hava kirlilii konusunda l Salk Mdrl, Belediye ve Mdrlmz elemanlarnca oluturulan ekipler marifeti ile ilimiz merkezinde yer alan binalardaki kalorifer sistemlerinin denetimleri srdrlmektedir. Ayrca, l Salk Mdrl Halk Sal Laboratuvarnda 3 Km yar apnda ki bir alan tarayacak kapasitede sabit hava kirlilii lm cihaz ile periyodik lmler yaplmaktadr. SO2 ve partikl madde bakmndan lm sonular Hava Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde belirtilen ksa ve uzun vadeli snr deerlerini amamaktadr. Mdrlmzce, her yl k sezonu balamadan nce Hava Kalitesini Korunmas Ynetmeliinin 6. Maddesi 2. Fkrasna gre, ehirde kullanlacak yaktlarn standartlar ve alnacak tedbirlere ynelik olarak hazrlanan program, l Mahalli evre Kurulunda grlerek karara balanmakta ve uygulanmaktadr. Kent ii ulamndan kaynaklanan motorlu tatlardan kan egzoz gazlar da hava kirlilii yaratan etmenlerin banda gelmektedir, limiz motorlu aralar younluu bakmndan nde gelen illerdendir. limiz trafik ynnden youn bir karayolu gzergah zerinde bulunmaktadr. Bu nedenle egzoz gazlarnn hava kirlilii zerinde nemli bir pay vardr. Aydn ili evre Koruma Vakf Bakanl, l evre Mdrl ve l salk Mdrl koordinasyonu ile Merkez ve 5 ilemizde motorlu aralarn egzoz gaz emisyon lmleri aralksz yaplmakta ve gerek grlen aralarn ayar ve bakmlarn yaptrmas salanmaktadr. CO emisyonlarnn %70-90, NO emisyonlarnn %40-70i, Hidrokarbonlarn %50i ve ehir baznda kurun emisyonlarnn %100, motorlu aralarn egzoz gazlarndan kaynakland bilinmektedir. Devlet Karayolunun ehrin ortasndan gemesi itibari ile Trafik daresi kaytlarna gre, Denizli-zmir Karayolunda seyreden motorlu ara says ortalama 15 000 adet/gndr. limiz merkez, ilelerinde ve bal beldelerinde kat atklarn toplanmalar, tanmalar ve bertaraflar ile ilgili olarak Bakanlmz evre Ynetimi Genel Mdrlnn ilgili genelgeleri dorultusunda sorumluluu bulunan ilgili belediyelere gerekli uyarlar yaplmaktadr. Ancak iimizde sadece Didim lemizde Didim evre Koruma Projesi kapsamnda yaptrlan 1 adet dzenli kat atk alan mevcut olup, dier yerleimlerde dzensiz depolama yaplmaktadr.
214

Tehlikeli atklarn kontrol ynetmelii hkmleri dorultusunda ilimizde faaliyet gsteren sanayi kurulularna atk beyan formlar doldurtulmutur, Ayrca tehlikeli zellik tayan baz kimyasal maddeleri belli miktarlarn zerinde bulunduran tesislerde meydana gelebilecek kazalara kar acil durum plan hazrlanmtr. limiz Trkiyede bulunan Doal Nehir Havzalar ierisinde en nemlilerinden biri olan B. Menderes havzasnda yer ald iin, limiz ve Blgemizde deiik etkenler sonucu oluan kirlilik ok byk bir nem arz etmektedir. ABye aday olduumuz ve lke apnda tm konularda AB yasalarna uyum salamaya altmz u gnlerde, Bakanlmzca MATRA programna nerilen Su ereve Direktifinin Trkiyede Uygulanmas projesi, Hollanda Hkmeti tarafndan kabul edilmi ve Projede Pilot Blge Olarak B. Menderes Havzas seilmitir. Projenin 2003 yl sonuna kadar olan srecinde Havza genelinde bir Havza Ynetim Plannn oluturulmas hedeflenmi ve 2003 yl banda Havza Taslak Ynetim Plan oluturulmutur. Proje kapsamnda Blgemizde oluturulan Nehir Havzas alma Grubu almalarna balam ve devam etmektedir. Bu grubun yapt almalar neticesinde, Hem limiz hem de Havza genelinde balca sorunlar belirlenmitir. Sorunlar, Endstriyel, Evsel, Tarmsal Kirlilik, llemeyen faktrleri olan problemler ve Ekolojik deiikler ana balklar altnda toplanmtr. T.2. Doal Kaynaklarn Ekolojik Dengeler Esas Alnarak Verimli Kullanm, Korunmas Ve Gelitirilmesi lkemizde genellikle nfus art ile birlikte grlen salksz kentleme, sanayileme ve ekonomik gelime sreci, istenmeyen ancak giderek boyutlar byyen hava, su ve toprak kirlenmeleri ile dier evre sorunlarn meydana getirerek doal dengelerin bozulmasna neden olmaktadr. zellikle her geen gn saylar artan sanayi tesisleri ile ehirlerden kaynaklanan endstriyel ve evsel atklarn evreye zarar vermeyecek ekilde bertarafna ynelik yeterli altyap ve artma tesislerinin kurulmamas, bu alandaki yatrmlarn ve ayrlan deneklerin yetersizlii geleceimizi de tehdit edecek bir durum ortaya karmaktadr. Ege Blgesinde yer alan Byk Menderes Havzas lkemizde yer alan 26 havzadan biridir ve 25.000 km2 lik alan ile lke yzlmnn % 3.2sini oluturmaktadr. Ege Blgesinde en youn tarm yaplan arazilerin dalm gsterdii ve tektonik olaylar sonucu ekillenen Byk Menderes Havzasnda toplam 5 l, 57 le, 165 Belediye ve 1155 ky yerlemesinde yaklak 2.5 milyon nfus barnmaktadr. Byk Menderes Irma, Afyon ile Sandkl arasndaki platodan ve Dinar leleri ile Denizlinin ivril ve Honaz yaknlarndaki yrelerden kaynaklanrken, Uak ve Mula dan gelen kollaryla da (Akay, Emir ay, Banaz ay, kufi ay, Karacasu ve Madran deresi) btnleir, Nehirin Ske Ovasnda kalan ksm k aylarnda, Ske ay, Ksr ay, Karacahayt, arapdere, Moral ay ve Sar aylar ile beslenir batya doru ve oradan da gneye ynelerek Ske yaknlarndaki deltadan 565 km yol kat ettikten sonra Ege Denizine ular. Blgede, yksek verim yeteneine sahip 1. ve 2. snf tarm arazileri ok yaygn olarak yer almaktadr. Byk Menderes Havzasnn en kntl noktalarndan batya ve sonrada gneye doru yol alan ve deltada Ege Denizinin lk sular ile dans ederek yolculuunu sonlandran Byk Menderes Irma, yreye yaam veren bereket tanras gibi gzelliini ve gizemliliini lmsz klmak istemektedir. Ancak bugnk zaman diliminden havzaya ku bak bakldnda; hzla artan Havza nfusu, su kullanm ile atklarn younlamasna neden olurken, bu balamda, sulu tarm yaplan alanlarn genilemesi yannda, tarmsal ila ve gbrelerin gereksiniminden fazla ve bilgisizce kullanm ile artan nfusa baml olarak byyen ve gelien kentlerde sanayi ve evsel atklarn sulara boalm, yzey ve yer alt sular ile toprak ve bitkilerde kirlenmelere yol amakta, sonuta doal kaynaklarn fiziksel

215

yaplarnda ve kimyasal bileimlerinde deimelere neden olmaktadr. Sonuta milyonlarca ylda oluan ekolojik denge birka on ylda bozulmakta ve karmza ac bir tablo kmaktadr. Doada tm eler arasnda yllarca sren etkileimden sonra ekolojik dengeler oluur. Bu dengelerin sreklilii biyolojik eitliliin salkl yaamlarna devamllk verir. Doal dengenin herhangi bir ekilde bozulmas, canllar arasndaki yaam zincirini paralamakta ve sonuta evresel sorunlara olumsuz boyutlar kazandrmaktadr. Canl yaam ve ekosistemi uygun olmayan bir ayrmlla gtren herhangi bir madde kirletici olarak tanmlanr ve bunlar ekosistemde ksa zaman srelerinde fiziksel anma ve kimyasal bakalama urayabilirler veya uzun zaman duraan olarak kalabilme zellikleri gsterebilirler. lkemizde sektrler bazndaki yllk su tketimi en youn olarak tarmsal alanda ilerlik kazanrken, bunu ime ve kullanma kout olarak endstri sektrleri izlemektedir. Endstriyel kullanm sonucu ortaya kan atk sular, yasal dzenleme ve ynetmeliklere karn genelde bunlarda herhangi bir artma ilevi yaplmakszn, akarsu, baraj, gl, deniz vb. alc ortamlara braklmaktadr. Toprak ve su gibi alc ortamlara verilen sentetik organik bileiklerden deterjan ile kullanm sonucu ortama karan pestisitler suda yaayan canllara toksik etkileri ve besin zinciri ile insanlara zarar vermeleri sonucu en nemli kimyasal kirleticiler arasnda yer alr. Ayrmaya dayankl deterjan maddeleri, endstriyel atklarn yannda, evsel atklarla birlikte de doaya karmaktadr. Gebelikten yerleik dzene geen, enerji retim sistemlerini kuran ve bugnde bilgi toplumu eklinde bilin an yaayan Byk Menderes Havzasndaki yre halknn temel ilevi, doal kaynaklar olan suyunun, toprann, havasnn ve biyolojik eitliliinin srdrlebilirlii ynnden doru ve aklc uygulamalar ile kullanm modellerine sahip olmalardr. Aksi takdirde bu havzann hoyrata kullanm ile kaynaklarnn kirletilmeye devam edilmesi, kirlenmenin durdurulmamas ve mevcut kirlenmenin yol at zararlarn telafi edilememesi halinde Havza gelecek kuaklara braklacak bir ihanet blgesi olacaktr. Yukardaki aklamalardan da anlalaca zere, Byk Menderes Havzas nda birok faaliyetten kaynaklanan evre sorunlar bulunmakta, bu evre sorunlar tarm ii ve tarm d alanlarda olumsuzluklar yaratmakla birlikte en byk zarar tarm sektrne vermektedir. Sorunlarn zmne gerek anlamda yardmc olabilecek, bilimsel temellere dayal niversiteler ve gnll dernekler ile ibirliine gidilmelidir. Menderes Havzasnda gzler nne serilen bu problemlerin zmne ynelik , lke ve havza genelinde yaplan bilimsel toplantlarda yaplan almalardan derlenen bilgiler nda pek ok neri bulunmaktadr. Bunlarn bir ksm, sevindirici olarak, hayata geirilmi, plan aamasnda veya yapm devam eden almalar eklindedir. Fakat maalesef baz kesimlerce, sorunlarn ciddiyetinin farkna varlmam olmasndan ya da ekonomik kayglarn n plana karlmasndan dolay nerilen zmler de dikkate alnmamaktadr. Byk Menderes Havzasnda, Doal Kaynaklarn, Ekolojik Dengelerin esas alnarak verimli kullanm, korunmas ve gelitirilmesinin salanmas, Havza ve B. Menderes Nehrindeki mevcut kirlilik durumunu belirlemek, ksa ve uzun vadede evre problemlerine btncl zm nerileri getirmek bunu salayacak projeleri ortaya karmak ve zm nerileri ile projelerin hayata geirilmesini salamak sureti ile gerekletirilecektir. Bu balamda, T.1. Blmnde bahsedilen ve MATRA program erevesinde balatlan Su ereve Direktifinin Trkiyede Uygulanmas projesinin ilk admlardan biri olduu dnlmektedir.. Ayrca daha nceki yllarda Kuzey Ege Nehir Havzalar Entegre Ynetimi Projesi Fransa-Trkiye ikili ibirlii erevesinde balatlm, Fransz uzman ve Havzadaki yetkili mercilerle Ege Blgesi baznda durum deerlendirilmesi yaplarak 1999 ylnda final raporu karlmtr. Sz konusu rapor, Havzada bundan sonra yaplacak almalara k tutacak bilgileri iermektedir.

216

T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonularnn evrenin Tama Kapasitesini Amayacak Biimde Planlanmas Bu blmde; limiz ve Havza Genelinde srdrlmekte olan ekonomik ve sosyal faaliyetler sonucunda, evrenin tama kapasitesini de zaman zaman aan bir ekilde ortaya kan sorunlarn zmne ynelik olarak yaplmas gereken planlama nerilerini maddeler halinde ve ncelikli olarak zlmesi gereken bir ok sorun varken bunlar brakalm imdi nyargsyla kenara itilmemesi, aslnda bunlarn kk gibi grnse de, brokrasiyi aan bir adm atmak ve daha sonra bunlarn bir gibi byyerek artmasna n ayak olmamas dilei ile u ekilde sralamak mmkndr: -Havza erisinde Yer Alan Belediyelerin Kanalizasyon Altyap ve Artma Sistemlerini, Dzenli Kat Atk Deponi Alanlarn Kurmalar Kirlilie sebebiyet verenler arasnda olan ve belki de en nemlisi olan Belediyelere, kirliliin giderilmesi iin ncelikle alt yap sistemlerini, evsel atk su artma tesislerini ve dzenli kat atk deponi alanlarn kurdurmay salamak. Bu plan, her ne kadar uzun vadede gerekletirilebilecek bir plan gibi grnse de, bunun hayata geirilmesinde dile getirilen ortak ve en nemli sorun olan FNANSMAN konusunun, devlet olsun zel yatrmclar olsun ya da d destekli kaynaklar olsun zme ulatrlmas gerekmektedir. Bunlarn salanmas durumunda zaten yaplan bu yatrm ve yatrmlarn ncelikle insan ve evre asndan daha sonra belediyeler asndan ve tabi ki havza ve lkemiz asndan olumlu karl en ksa zamanda alnacak, bylece lkemizin dier blgelerinde yaanan sorunlarn zmnde rnek tekil edecektir. Geri Dnml Atklarn Kaynaklarnda Ayr Toplanmasnn Salanmas Geri dnmleri ile hem lke hem de doaya ekonomik anlamda kazan salayacak, zellikle eitim dzeyi dikkate alnarak belirlenecek pilot blgelerde, kat, metal, cam ve plastiklerin, ayr toplama almalarn balatmak, daha uzun vadede ise bu konuda ki eitim almalar ile tm il dzeyinde uygulanmasn salamak uygulanabilir bir projedir. Bu planda ise ama, Avrupa lkesi olmaya aday gelimekte olan bir lke olarak, atklarn geri dnm ile ekonomik ve igc alarndan kazan salamaktr. Evsel Ve Endstriyel Artma amurlarndan Oluan Kat Atklardan Enerji retilmesi Yine kat atklarla ilgili olarak yaplabilecek dier bir alma, yine tm dnya genelinde zerinde alma yaplan; kat atklarn fermantasyonu srasnda aa kan metan gaznn elde edilmesi ile artan enerji ihtiyac blgesel olarak karlanabilecektir. lkemiz rettii enerjinin %88 kadarn d lkelerden ithal etmektedir. Trkiye enerji kaynaklar asndan zengin lkeler grubundadr ancak, konvansiyonel ve yenilenebilir enerji kaynaklarmz (gne enerjisi, biyoktle ve atklardan enerji, jeotermal enerji, hidroelektrik, rzgar enerjisi vb.) nitelik ve miktar olarak yeterli deildir. Petrol ve doal gaz kaynakl elektrik enerjimiz nemli lde da bamldr. Linyit rezervlerimizin yarsna yakn da dk sl deerli (1100 kcal/kg) olup Elbistan havzasna aittir. Enerji kayna ithalatnda nde gelen rnlerin petrol ve doal gaz olmas ve 50-150 yl iinde bu kaynaklarn ok azalacak olmas nedeniyle ayrca fosil yaktlara dayal elektrik enerjisi retiminde evre ve sera etkisi gibi sorunlarn ortadan kaldrlmas iin fosil yaktlar (zellikle kmrn) kullanmnn drlmesi yenilenebilir ve temiz enerji kaynaklarnn kullanm hzla artrlmaldr. Bu aklamalardan da anlalaca zere tkenen enerji kaynaklar, enerjide dar olan bamllmz nedeni ve ayrca bertaraflar sonucu evre kirliine neden olan atklarn sorun yaratan deil faydal olan bir ekle dntrlmesi gerekmektedir. Evsel Organik Atklar, iftlik Ve Hayvan Kaynakl Atklardan Enerji Ve Kaliteli Tarm Gbresi retilmesi

217

Dnyada ve lkemizde de hakknda birok alma yaplan, limiz snrlar ierisinde byk sorun olan kat atklarn, kompost eklinde deerlendirilmesi ile lke ekonomisine ve tarma ok byk faydalar salayaca kesindir. Ahr atklarnn saman ile kartrlarak rtlmesi ve belli biyokimyasal ilemlerini tamamladktan sonra olgun organik gbre olarak deerlendirilmesi, bilhassa yremiz iftisinin bildii ve uygulad bir deerlendirme yntemidir. zmir Belediyesi kompostlatrma konusunda 30 yllk bir deneyime sahip bulunmakta ve 1988 ylnda iletmeye alnan tesis baarl olarak retime devam etmektedir. Evsel ve artm sonucu oluan amurlarn kompost haline getirilerek kullanlmasn da iftiye reterek, kimyasal kkenli ve pahal olan gbrelerin tarma giriini en aza indirerek daha verimli ve salkl rnler elde etmek en nemli avantajlardan sadece birka olacaktr. Bu ekilde faydal kompostlarn retilerek iftilere ucuz ve doal gbre salanabilecei gibi, bunlarn ayrca verimsiz tarm arazilerinin slahnda kullanlmas da tarmsal retim asndan ayrca ok faydal olacaktr. Kompost retimi yan sra organik atklardan, biyogaz yani enerji retiminin de olabileceinden bahsedilmiti. Ky Ankara Aratrma Enstits nce yrtlen bir alma bulgularna gre; 1998 yl itibariyle retilen 435.660.000 adet tavuktan elde edilebilecek yaklak 10 milyon ton tavuk gbresinin biyogaz teknolojisi kullanlarak stabilizasyonu ile 700 milyon m3 den fazla biyogaz retilebilecei iddia edilmektedir. 700 milyon m3 biyogaz enerjisi 500.000 ton takmrne ve 4 milyar Kwh elektrik enerjisine edeerdir. Bu yolla salanan enerji tasarrufu ve stabilize olmu tavuk gbresinin rn verimi ve kaliteye olan olumlu etkisi nedeniyle tercih edilen bir gbre haline gelmesi iletmelere nemli bir gelir getirecektir.(N. Bilgin ve ark. Ky Hizmetleri Ankara Aratrma Enstits) Konu ile ilgili yaplan literatr taramalar srasnda, evsel atk sularn artmnda gelimekte olan lkelerde ve kk yerleim merkezlerinde doal artm sistemleri (bitkiler ile atk sularn artm) kullanlmasna ynelik aratrmalarn yapld tespit edilmitir. Blgemiz baznda da buna benzer almalarn yaplmas fayda salayacaktr. Zeytin Atklarnn Anaerobik Artm Ve Biyogaz retimi Aydn ili snrlar ierisinde endstriyel veya sanayi kaynakl sv atklardan ziyade yreye has olan zeytinya retimi sonucunda oluan atk sular daha byk bir sorunu tekil etmektedir. Bunlarn artlmadan alc ortamlara verilmesi ciddi evre sorunlarna neden olmaktadr. Zeytin ya retimi sonucunda oluan atk sularn aerobik olarak artmnn hem ok zor hemde maliyetinin olduka yksek olduu yaplan almalarda belirtilmektedir. Artm metodlar arasnda, anaerobik artm aerobik artma oranla mevsimsel olarak iletilebilmesi, daha az enerji ve besin ihtiyacna gerek duymas, daha dk iletme maliyetine sahip olmas, daha az miktarlarda amur retmesi ve de elektrik ve s enerji eldesinde kullanlabilen metan gaz retebilmesi nedenleri ile en uygun artm sistemi olarak grlmektedir.(ODT evre Mhendislii, T. Ergder ve G. Demirer). ODT evre Mhendislii Blmnde yaplan deneysel aratrma bulgularna gre; 1 litre zeytin karasuyunun 57.1 1,5 litre metan gaz rettii bulunmutur. Zeytin kara suyunun bertaraf ile ilgili olarak , ilimiz hatta lke genelinde gerek anlamda bir zmn mevcut olmad, anaerobik artm ynteminin de uygulanabilirlik ve enerji retimi gibi nemli bir kazancn elde edilecei gz nne alndnda, bunun zerinde oluturulacak proje veya projeler iyi birer atlm olacaktr. Ayrca zeytin kara suyunun tarmda gbre ve pestisit amal kullanmna ynelik, aratrma kurulular, kamu kurumlar ve ifti destei ile yaplacak aratrma projelerinin saysnn arttrlmas gerekmektedir. Aratrmalarn, yrede en nemli kirlilik kaynaklarndan ve belki de ekonomik anlamda da byk kaybmz olan zeytin kara suyunun bir atk olmaktan karak faydalanlabilir bir materyal olarak lke ekonomisine kazan salayabilecei dnlmektedir.

218

Tarmda Doal retime Geri Dnn Salanmas Tarmda; yapay gbreleme, pestisit ve herbisit kullanm ve uygulanman hormonlar, verimi artrrken evre kirlenmesini de beraberinde getirdiinden, bunlarn kullanmn en aza indirecek tedbirlerin acilen alnmas gerekmektedir. rnein; -Tarmda kullanlan ilalar da aynen insan salnda kullanlan ilalar gibi reete ile satlmal, zellikle kullanm tehlikeli baz ilalarla, seralarda sebzelerde zellikle hasat dnemi yaknnda kullanlacak ilalar iin bir reete sistemi getirilmeli, -Ya meyve ve sebzelerde kalnt analizlerini yapabilecek modern blge laboratuvarlar kurulmal, kalntlarn ulusal tolerans listesine gre sala zararl olup olmad aratrlmal ve sonular periyodik bltenler halinde yaynlanmal, -Gbre kullanmndan nce toprak mutlaka tahlil ettirilmeli, eer toprakta eksik besin elementi varsa bu ynde gbrelemeye izin verilmesi salanmal, -Hormon kullanm denetim altna alnmal, -Bu konuda sorumlu ve yetkili kamu kurumlar ise denetim ve kontrol mekanizmalarn gzden geirerek bunu daha salkl bir hale getirmelidirler. -Toprak ileme yntemleri neticesinde ortaya kan erozyonun ortadan kaldrlmas iin; uygulanan tekniklerin deitirilmesi ve bu konuda ilgili kurumlarn koordinasyonunda ifti eitim ve demonstrasyon almalarnn yaygnlatrlarak artrlmas gerekmektedir. -Ekolojik tarm zendirici faaliyetler artrlmaldr. Dzensiz Kentlemenin Yok Edilmesi Ynnde almalarn Balatlmas Bu amala; Aydn Kent dokusu yeniden deerlendirilmeli, tarm alanlar zararna olan giriimler engellenmelidir. Kentte yaplama uygulamalarndan nce alan kullanm kararlar iyi irdelenmeli, plan ve planclar kullanm kararlarndan nce devreye girmelidir. Yerel ynetimlerin alaca kararlarda halkn katlm salanmal, oluan fikirler dikkate alnmaldr. Bu dnceleri gerekletirmek iinde evre olgusunun doas gerei disiplinler aras ok uzmanl almalara gereksinim vardr. Bu ekilde tm mevcut plan karalar yeniden irdelenmeli ayrca byk bir eksik olan 1/25 000 lekli evre dzeni plannn en ksa srede hazrlanmas gerekmektedir. Bu zm nerilerinin hayata geirilmesi srasnda, kirliliin yok edilmesindeki her aama iin hazrlanacak projelerde ilgili kamu kurum ve kurulular, , yerel ynetimler, niversiteler, ahslar, sanayi ve turizm iletmecileri, sivil toplum rgtleri, dernekler ve gnll kurulularn zerlerine den oranda sorumluluu paylamalar gerekmektedir. Btn bu nerilerin gerekletirilmesine ynelik almalarda doaldr ki, halk katlm ve bilinci baar iin temel kouldur. Bu kapsamda yerel ynetimler bata olmak zere tm ilgili kurum ve kurulular sosyo-ekonomik ve sosyo-politik kararlarda karc olmayan gereki yaklamlar ierisinde bulunmaldrlar. Ancak bu ekilde yre insannn ve Dnyalnn ortak geleceini oluturan zelde Aydn li genelde B. Menderes Havzas Kirlik nleme ve Giderme Ynetim Planlarnn hayata geirilmesi doru birer rnek oluturabilecektir. T.4. evrenin Insan-Psikososyal Ihtiyalaryla Uyumunun Salanmas evre kirlenmesi sosyal, teknolojik ve global olmak zere deiik boyutlara sahiptir. evre kirlilii genellikle fiziksel arlkl olarak ele alnmaktadr. Oysa insan evre etkilenmesinin bir dier yn de psikolojik boyuttur. Gnmzde insan-evre etkileimine yeni bir boyut kazandrlarak Grsel Kirlilik kavram ortaya kmtr. Grsel kirlilik; evresel tm irkinlikleri iine alan, zellikle kentlerdeki mimarlk ve ehircilik eserlerinin insan lei ile uyumsuzluundan, kentsel yeil alanlarn standart ltlerin altnda kalmasndan, tarihi ve
219

kltrel deerlerin korunamamas nedeniyle beton ynlar arasnda kalmasndan ve dier evreye uyumsuzluk nedenlerinden kaynaklanmaktadr. evre kirlenmesinin fiziksel boyutu, insanlarn biyolojik pek ok uyumsuzluuna ve hastalna neden olurken, grsel boyutu da insan psikolojisindeki olumsuzluklara yol amaktadr. Yeil alanlar ynnden ok zengin olan lkemizde, limiz Merkezinde bu konu son yllarda ele alnm ve limiz Belediye Bakanlnca Ocak 2001 tarihinde balatlan Orman Kent Projesi kapsamnda ok nemli sayda aa dikimi gerekletirmitir. Ayrca limizde zellikle yeni gelimekte olan mahallelerde bu durum daha da fazla gz nnde bulundurularak, bu blgelerin planlanmasnda yaplamann yannda, yeil alanlar, parklar, baheler ve ocuk oyun parklar da gz nnde bulundurulmutur. Bu nedenle limiz son iki yl ierisinde yeil bir kent grntsne brnmtr. Sz konusu proje kapsamnda, am, yalanc akasya, karabiber, turun, nar, adi akasya, kbrs akasyas, gibi bitkilerin plantasyonu gerekletirilmitir. Proje, blge halk tarafndan da desteklenmekte ve dikilen aalarn korunmas ve yaamlarn srdrmelerinde katklar grlmektedir. Gnmz insannn ypratc almalar ile bozulan fizyolojik ve psikolojik sal, grltnn etkisi ile artm, grltye dayankllk ve hogr azalmtr, limiz merkezinde grlt sorunu yaayan yerleimler genellikle trafiin ok youn olduu Menderes Bulvar ile evre Karayolu zerinde bulunan yerleimlerdir. Ancak bu yerleim yerlerinde yaplan binalar son yllarda inaa edildiinden, genellikle kaliteli inaat malzemeleri kullanlarak yaplan, yeterli ses ve s izolasyonunu salayan malzemelerin kullanld binalardr. Bu sebeple Mdrlmze bu konuda ulaan grlt ikayeti yok denecek kadar azdr. Bu konu ile ilgili daha detayl bilgiler O.1.3.3. bal altnda verilmitir. T.5. evre Duyarl Arazi Kullanm Planlamas evre Ynetimi kavram, Tm canllarn salkl ve dengeli bir evrede yaamalar, doal kaynaklarn korunmas, deerlendirilmesi ve gelitirilmesi amacyla gerek kurumsal ve gerekse zel kesimde elverili bir iletiim, planlama, e gdm ve denetim sisteminin oluturulmasn ifade etmektedir. Btncl bir ekilde ele alndnda, evre ynetimi kavramnn temelinde, kalknma ile evre arasndaki bamllk erevesinde, evresel kaynaklarn aklc bir ekilde kullanlmas ve ynetilmesi ile sosyal ve ekonomik kalknmann evreyle btncl bir ekilde ele alnmas anlaynn yatt grlmektedir. Bu hedefe ulamak iin, ekonomik ve sosyal kalknma politikalar belirlenirken, evrenin kalknmann hem kayna hem de snr olduu gereinin gz nnde tutulmas gerekmektedir. nsann evresi ile uyum ierisinde yaayabilmesi, evreyi en az kirletmesi, evreden hem imdi hem de gelecekte daha salkl bir ekilde yararlanmas, hava, su ve toprak gibi evre kaynaklarnn en uygun kullanmnn salanmas iin evrenin planlanmas gerekir. Gnmzde hzl sanayileme, arpk kentleme, nfus art ve doal kaynaklarn bilinsizce kullanlmas evre sorunlarnn ciddi boyutlara ulamasna neden olmakta, kirlenmi ve doal dengesi bozulmu bir evrenin rehabilitasyonu koruma veya engelleme maliyetinden ok daha masrafl olmaktadr. Bu nedenle, ileride telafisi imkansz evre tahribatna yol amamak iin, her trl yatrmn ve faaliyetin evreye muhtemel olumsuz etkilerinin kabul edilebilir seviyelere indirilmesini temin amac ile her trl yatrmn planlama aamasnda iken, bata yer seimi ve teknoloji gibi faktrlerin ve alternatiflerinin ciddi biimde deerlendirilmesi gerekmektedir. Planl kalknmay benimseyen lkelerde, lke, blge ve kentsel lekte hazrlanan planlar evre faktrn dier bir deyile evre kaynaklarnn dengeli kullanm, kalknma iin planlanan faaliyetlerin evreye etkilerini grmezlikten gelemez. Kalknma evrenin tmyle btnlemi biimde ele alnmas, yalnzca evreyi korumak iin deil, salkl gelime iin
220

de gereklidir. Kalknmann, gelimenin amac, her ne pahasna olursa olsun sadece ekonomik ynden byme deildir. Geri kalmlk, yoksulluk, tek bana evrenin bozulmasnn, evre kaynaklarnn bilinsizce kullanlmasnn nemli bir nedeni olduuna gre, kalknmadan vazgeemeyiz. Hem kalknmann salanmas, hem de evrenin korunmas ile evresel kaynaklarn koruma kullanma dengesinin salanmas iyi bir planlamay gerektirir. Ancak evre planlamalar mevzuat bakmndan Mdrlmz ilgilendiriyor gibi grnse de; evre, yaadmz dnya, mahalle hatta altmz bro yani yaadmz her yer olduuna gre evrenin planlanmas bu evrede yaayan herkesi ilgilendirmekte dolaysyla iyi bir ortamda yaamak iin bu konuda sorumlu olan kamu kurum ve kurulularnn yannda yatrmclarn ve faaliyet sahiplerinin de her trl yatrm ve faaliyet ncesinde evreyi en az kirletecek, evreden hem imdi hem de gelecekte daha salkl bir ekilde yararlanlabilecek ekilde, hava, su ve toprak gibi evre kaynaklarnn en uygun ekilde kullanmna ynelik planlarn en batan yapmas bir mecburiyet haline gelmitir. evre Planlamas; her trl yatrm ve planlama faaliyetlerinde evre unsurunun gzetilerek kalknmann srdrlmesini, evre kaynaklarnn kirlenmeden ve ar kullanmdan korunmasn, mevcut sorunlarn zmnde, bozulan evrenin yeniden salklatrlmasnda ve bundan sonra evreye zarar verebilecek faaliyetlerin nceden engellenmesini amalar. Kentsel alanlarn fiziki ve yeil alan asndan daha salkl bir ekilde planlanmasn salayarak, kent insanna yaayabilecek bir ortamn hazrlanmas, mevcut kirliliin ortadan kaldrlmas, kirlenme ve bozulmalarn nceden engellenmesi, kaynaklarn gelitirilerek gelecek nesillere braklmas evrenin planlanmas ile olur. lkemizde planlama kademelerini,lke kalknma planlar, blge planlar, evre dzeni planlar ve kent imar planlar olarak snflandrmak mmkndr. Kalknma ve Blge planlarn hazrlama grevi Devlet Planlama tekilatna, kent imar planlarn hazrlama yetkisi ise Belediyelere ve Valiliklere verilmitir. Koruma Blgeleri ve tm evre dzeni planlarnn onaylanma grevi de Bakanlmz uhdesindedir. nsanlarn faaliyetleri sonucu, evreye atlan atklar, sonuta insanlar, bitkileri, hayvanlar ve binalar olumsuz ynde etkiler. nsan faaliyetleri ise konut, sanayi, dinlenme alanlar gibi fiziki evrenin kullanlmasn gerektirir. evreye atlan atklar, sanayi, konut, turizm vb. gib faaliyetlerin yer seimini etkiler. Bu adan bakldnda, fiziki plan (imar plan) ile evre birbiriyle yakndan ilgilidir. kisi de genellikle, insan faaliyetlerinin mekan zerinde dalm ve sonular ile ilgilenir. Dier bir deyile, atklarn ynetimi ve evrenin ynetimi ile, fiziki evrenin planlanma s arasnda sk bir ba vardr. Bir ok faaliyetin arazi zerine yerlemesi evre zerine etki yapar. Bu nedenle fiziki plan evre politikalarnn bir aracdr. Grld gibi fiziki planlama evre asndan ok nemli bir kararlar btndr. ayet iyi bir imar plan hazrlanmazsa, yani kentteki arazi ve arsalar kentsel faaliyetlere dengeli olarak datlamazsa, yeteri kadar yeil alan braklmazsa evrenin gerei gibi korunmas mmkn deildir. Bu nedenle imar planlarnn hazrlanmasnda kapsaml dnlmeli, iin evre boyutu gz nnde tutulmal ve plan almalar kapsaml aratrmalara dayanmal, her eyden nemlisi de plandan en ok etkilenecek olan halk kesimlerinin katlm salanmaldr. evre konusunda yaplan almalar ile plan konusunda yaplan almalar, birlikte yrtlmelidir. nk fiziksel plann konusu fiziksel evredir. Uygulamada ise bu ilkelere uyulduu pek sylenemez. Belediyeler imar planlarn genellikle belediye dndaki kii ve kurululara ihale yolu ile yaptrmaktadr. Plan hazrlayan kii ve kurulula, belediyenin organlar ve hizmet birimleri arasnda iyi bir bilgi alverii kurulamad durumda, imar plan bir takm renkli haritalar zerine yerletirilen lekelerden ibaret olmaktadr. Byle bir plan hazrlamann sonucu, bu plann uygulanmamas ve srekli deitirilmesidir. Byle bir srecin sonunda, planda yaplan ok saydaki deiiklik, plann btnselliinin yok olmasna yol amakta, planla arazi zerine yerletirilen faaliyetlerin, evre boyutu genellikle gzden kamaktadr. Bu uygulamalar sonunda ise belediyeler evre

221

sorunlarnn nedenleri ile deil sonular ile uramak zorunda kalmaktadr. Ortaya kan olumsuz sonularn giderilmesi ise pahal, ou durumda da mmkn olmamaktadr. nk, bir kez haklar verildikten, durumlar doduktan sonra, bunlar kaldrmak veya dzeltmek, dourduu sosyal ve ekonomik sorunlar, eitsizlik asndan neredeyse imkansz olmaktadr. Ksaca buraya kadar sylenmek istenenleri zetlemek gerekirse, srdrlebilir kalknma ve salkl bir kentlemenin gerekletirilmesi iin bundan sonra yaplacak her trl yatrm, proje ve faaliyetler ile ilgili olarak, ayrca, daha nceden evre asndan meydana gelmi olumsuzluklarn giderilmesine ynelik olarak yaplacak her trl yatrm ve projenin uzun vadeli olarak dnlerek ve yre halknn da grlerinin alnmas sureti ile sorumlu ve yetkili kamu ve kurulular tarafndan hazrlanm veya hazrlanacak olan kalknma ve blge planlarnn evre dzeni planlar erevesinde gerekletirilmesinin zorunlu olduu ortaya kmaktadr. lkemizde Planlama Srecinde Yaanan Sorunlar; -Temel nitelik tayacak blgesel planlar hazrlanamamtr. Bu nedenle kk lekteki planlarla, makro dzeydeki planlar ayn temele oturtulamamakta, birbiri ile elien planlar ortaya kabilmekte, evre kalitesi gittike dmektedir, -Planlama da genellikle sektrel planlamaya gidilmekte, parac nitelikteki planlar arasnda koordinasyon kurulamad iin uygulamada elikiler domakta, paralellik ve btnlk salanamamaktadr. -Planlama srecine yeterli katlmn salanamamaktadr. Planlama srecine katlm beklenen halk ise yeterli evre bilincine sahip deildir -Mevcut imar Yasasnn yerleme ve evre etkileimini dinamik olarak irdeleyip, planlara yanstlmasn salayabilecek nitelikte olmad sonularndan anlalmaktadr. -Planlamann ilk basama olan aratrma ve veri toplama almalarnda, genelde lke apnda evresel deerlerin topluca bir envanterinin bulunmay ve evre standartlarnn eksiklii nedeniyle glklerle karlalmaktadr. -Kent planlamas bir ekip iidir. Oysa lkemizde kent planlar bir tek plancya yklenmektedir. Bu da bir tek plancnn nitelii ile snrl kalmaktadr. -Toplu konut alanlar, gecekondu nleme blgeleri gibi eitli yerleme biimleri iin parac planlar hazrlanmakta, bu nedenle bu yerlemelerin kent btnne entegrasyonu salanamamaktadr. T.6. Yaplan Planlarn Uygulanmasndaki Temel Sorunlar; -Planlamadan sonra uygulama aamasnda uygulamay gerekletirecek kurumlar arasnda koordinasyon salanamamakta zaman, igc, ve parasal kaynaklarn rasyonel kullanlmamas sonucu uygulamada aksaklklar ortaya kmaktadr. -mar Plan hazrlama srasnda, plandan uygulamaya gemeden nce, ngrlen dzenlemelere gre arsa speklasyonlar yaplmakta, arazi fiyatlarndaki artla birlikte uygulamada glkler ba gstermektedir, -eitli nedenlerle uygulamadan vazgeilmekte, hazrlanan planlar sk sk deiiklie uramaktadr. -1/1000 lekli imar planlar yaplrken beraberinde hazrlanan Plan Raporu planda yer almayan baz bilgileri iermesi bakmndan ok nemli bir dokman olmasna ramen, uygulamada dikkate alnmamaktadr. -mar Yasas , plan sorumluluunu, plan mellifi iin srekli klmaktadr. Bu nedenle mellif yapt iin korunmasn istemek hakkna sahip bulunmaktadr. Bu maddenin uygulamada gzard edilmesiyle, plann zgn biimini korumas salanamamaktadr. Plan uygulamakla ykml idareler zerinde, herhangi bir denetim mekanizmas bulunmay da zaman zaman planlar zerinde deiiklik yaplmasna yol amaktadr. Sorunlara Getirilecek zm nerileri;

222

-lke genelinde, blgesel planlar zaman geirmeden hazrlanmal, makro dzeyde alnacak fiziksel planlama kararlarndan en kk lekteki imar planna kadar btn yer seimi arazi kullanm vb. kararlar bu temele oturtulmaldr. Yaplan planlarn uzun vadeli olmasna zen gsterilmelidir. Btn planlama aamalarnda btncl bir yaklam gdlerek sektrel planlardan vazgeilmeli, blge, evre dzeni ve imar plan l hiyerarisi salanmaldr. Her planlama aamasnda da evre boyutu gznnde tutulmaldr. Aksi takdirde planlar, hedef ama asndan birbirleri ile akmayaca iin, tasarlanan eylemler uygulamaya dntrlemeyecektir. -Planlama aamasnda halkn katlmn salamak amacyla evre bilincini gelitirmek zere her yaa uygun evre eitimine nem verilmelidir. Katlmn en verimli ve etkin salanabilecei konusunda organizasyonel ve yasal dzenlemeler bakmndan bir model aratrmas yaplmal ve elde edilen sonular uygulamaya yanstlmaldr. -Mevcut mar Yasas, evresel etkileim boyutu gznnde tutularak yeniden gzden geirilmelidir. mar yasasna getirilecek deiikliklerde ; a) Planlarn 3 boyutlu ele alnarak kent tasarmna ynelinmesi, b) Bir yandan gelime eksiklikleri bakmndan doal ve yapay evrenin incelenmesinin yansra yerlemenin evre zerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini, dier deyile yerleme ve evre arasndaki etkileimi irdeleyip, muhtemel dolayl ve dolaysz kalc ve geici ksa orta uzun vadeli etkileri ngrebilen bir yntem gelitirerek bir fiziksel planlama sonucu ortaya kacak eitli olgulardan etkilenebilecek alann insan, hayvan ve bitki gruplarnn saylarnn hava, su, toprak vb. doal ortamlar ve kaynaklarla, tarihi ve yapl evre zerindeki etkilerin temin edilmesi,, c) Planlamann bir ekip tarafndan gerekletirilmesi, -Byk yatrm projelerinin evre zerinde yapaca sosyal, fiziksel ve evresel etkiler nceden bilinmeli, gerekli nlemlerin alnmas ve alternatiflerin yeniden gzden geirilerek optimum zmlerin getirilmesini salayan evresel Etki Deerlendirmesi Raporu karar aamasnda hazrlanmaldr. Yerel ynetimlerin yreyi daha iyi tanmalar nedeniyle, ED srecinin inceleme-deerlendirme aamasnda yer almalarnn daha salkl kararlarn alnmasn kolaylatraca dnlmektedir. Yerinden yaplan izleme-denetlemenin daha etkin olaca gereinden hareketle, yerel ynetimlerin izleme-denetlemede grev almalar beklenmektedir. Yerel ynetimlerin izin, onay ve ruhsat vermeden nce ED Ynetmeliinin ilgili hkmlerine uyulup uyulmad konusunda denetimleri gerekmektedir. Planlama ve yatrmlar bakmndan, limiz iin evre ile ilgili olarak yaanan en byk sorunlarn banda halen daha bir ok yremizde evre dzeni plannn olmamas gelmektedir. u ana kadar limizde sadece, 1988 ylnda Ske-Akky, 1990 ylnda Kuadas, 1991 ylnda Davutlar ve Didim lesinin evre dzeni plan yaplm, Bafa Gl alt Havzas evre Dzeni Plan almalar ise devam etmektedir.

223