Li n k t h a h c

Tr ng chuy n L Qu n - Nng 1
Chng III : lin kt ho hc
1. Tng quan v lin kt ho hc

I. Phn t v lin kt ha hc
Phn t l ht vi m i di n cho cht v mang y t nh cht ho hc ca cht. Trong
t nhin ngo i c c kh hi m tn t i tr ng th i ph n t mt nguyn t, nguyn t ca c c
nguyn t kh c lun c xu hng k t hp vi nhau t o t o ra ph n t c hai hay nhiu
nguyn t. S k t hp n y nh m t n c u trc mi bn vng hn, c n ng lng th p hn.
Ngi ta gi s k t hp gia cc nguyn t l lin k t ho hc v nh v y theo quan i m
hi n nay phn t gm mt s c gii hn cc ht nhn nguyn t v cc electron tng tc vi
nhau v c phn b mt cch xc nh trong khng gian to thnh mt cu trc bn vng.
Trong gi o tr nh n y, l thuy t tng quan v c c lo i lin k t ha hc c x y dng trn thuy t electron
ha tr ca Lewis-Kossel-Langmuir m nn t ng l qui tc bt t. Tuy nhin, thuy t n y cn nhiu h n ch do
khng cho th y b n ch t c c lo i lin k t v ch gi i th ch c c u t o v t nh ch t ca ch t trong mt s
trng hp n gi n... Do v y, trong mt s lo i lin k t, vi c gi i th ch s h nh th nh lin k t cng nh t nh
ch t ca ph n t c k t hp vi mt s l thuy t hi n i hn.

II. Cc khuynh hng to lin kt ho hc
1. Electron ho tr
Electron ho tr l electron c kh nng tham gia to lin k t ho hc
C c nguyn t nhm A c s electron ho tr b ng s electron lp ngo i cng, c c nguyn
t nhm B c s electron ho tr b ng s electron c trong c c ph n lp (n-1)d v ns.
2. Cng thc Lewis
Cng thc Lewis l lo i cng thc cho bi t s electron ho tr ca nguyn t, trong
h t nh n v c c electron lp trong c bi u di n b ng k hi u ha hc ca nguyn t ,
cn mi electron ha tr c bi u di n b ng mt d u ch m (.) quanh nguyn t (c ph n
bi t gia electron cp i v c th n). Mi cp electron tham gia lin k t hoc t do cn
c th c bi u di n b ng mt o n g ch ngang (-)
V d :
IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA
Chu k 2
Li . e B : : B. :
.
.
C : .
.
.
N :
.
.
O: :
..
..
F . :
..
..
Ne :
hoc
Li . e B B.
.
.
C .
.
.
N
.
.
O

F .

Ne
3. Cc khuynh hng h nh thnh lin k t - Qui tc bt t (Octet)
Nh trn ni, s h nh th nh lin k t l nh m t c u trc bn vng hn. Thc t
cho th y trong t nhin c c kh hi m c th tn t i d ng nguyn t t do, iu n y cho
th y c u trc nguyn t kh hi m l mt c u trc bn. Trn c s n y, ngi ta cho r ng
khi tham gia lin k t t c u trc bn c c nguyn t c n ph i l m cho lp v ca
chng c c u trc ging lp v kh hi m g n k. C hai gi i ph p t n c u trc n y
l dng chung hoc trao i c c electron ho tr.
Nhng iu ni trn l ni dung ca qui tc bt t : "Khi tham gia lin k t ho hc cc
nguyn t c khuynh hng hoc dng chung electron hoc trao i electron t n
cu trc bn ca kh hi m bn cnh vi 8 hoc 2 electron lp ngoi cng".
V d : H. + .
..
..
Cl : H :
..
..
Cl : H-Cl
Na. + .
..
..
Cl : Na
+
Cl
-
NaCl
(28 1) (2 8 7) (28) (2 8 8)

nNa. nNa
+
+ ne
-
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 2
+ + + +
+ + + +
+ + + +
cationkimlo i
electron t do
III. s phn loi cc Lin kt ho hc
1. nh ngh a
a. Lin k t cng ha tr : L lo i lin k t ha hc c h nh th nh bi 1, 2 hay nhiu
electron chung.
V d : H:H H
2

O::O O
2

H:O:H H
2
O
b. Lin k t ion : L lo i lin k t ha hc c h nh th nh bi lc ht t nh i n gia c c
ion mang i n t ch tr i d u (gia cation v anion)
V d : Na
+
Cl
-
NaCl
NH
4
+
NO
3
-
NH
4
NO
3

c. Lin k t kim loi : L lo i lin k t ha hc c
h nh th nh bi lc ht t nh i n gia c c cation
kim lo i n m nt m ng tinh th v c c electron
t do di chuy n trong to n b m ng li tinh th
kim lo i.

2. So snh
Lin k t cng ha
tr
Lin k t ion Lin k t kim loi
Bn cht lc lin k t T nh i n (electron
chung v h t nh n)
T nh i n (cation v
anion)
T nh i n (cation v
electron t do)
Khuynh hng Dng chung electron Trao i electron Dng chung electron
T nh nh hng C t nh nh hng Khng nh hng Khng nh hng

3. i tng h nh thnh lin k t
a. Lin k t cng ha tr : Thng h nh th nh gia c c nguyn t phi kim
V d : H-H, O=O, H-Cl, O=C=O...
b. Lin k t ion : Thng h nh th nh gia c c nguyn t kim loi v phi kim i n h nh
V d : Na
+
Cl
-
, Mg
2+
F
2
-
, K
2
+
O
2-
...
c. Lin k t kim loi : Thng h nh th nh gia c c nguyn t kim loi

IV. Mt s i lng c trng cho lin kt ha hc
1. di lin k t (d) : l kho ng c ch gia hai h t nh n ca hai
nguyn t lin k t trc ti p vi nhau.
V d : Trong ph n t nc , d
O-H
= 0,94
d i lin k t gia hai nguyn t A-B c th t nh g n ng b ng
tng b n k nh ca hai nguyn t A v B.
2. Gc lin k t : l gc t o bi hai na ng th ng xu t ph t t h t
nh n ca mt nguyn t v i qua h t nh n ca hai nguyn t kh c lin k t trc ti p vi hai
nguyn t trn.
V d : Trong ph n t nc ,
3. Nng lng lin k t (E):
Nng lng lin k t A-B l nng lng cn cung cp ph v hon ton lin k t A-B
(thng c qui v 1 mol lin k t - kJ/mol hoc kcal/mol).
E
H-H
= 103 kcal/mol : H
2
2H H = 103 kcal/mol.
N ng lng lin k t (n ng lng ph n li lin k t), v tr tuy t i, ch nh b ng n ng lng
h nh th nh lin k t. Tng n ng lng c c lin k t trong ph n t b ng nng lng phn li
ca ph n t .

HOH =104
o
28'
O
0,94
104
o
28'
H H
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 3


2. lin kt cng ha tr

A. l thuyt phi c hc lng t
(Thuy t electron ha tr Lewis - Langmuir)
1. S h nh thnh lin k t cng ha tr
! Khi h nh th nh lin k t cng ha tr, c c nguyn t c khuynh hng dng chung cc
cp electron t n c u trc bn ca kh hi m k bn (vi 8 hoc 2 electron lp ngo i
cng).
! C c cp electron dng chung c th do s gp chung ca hai nguyn t tham gia lin k t
(cng ha tr thng thng) hoc ch do mt nguyn t b ra dng chung (cng ha tr phi
tr )
S electron gp chung ca mt nguyn t thng bng 8-n (n : s th t ca nhm nguyn t).
Khi h t kh nng gp chung, lin k t vi cc nguyn t cn li c h nh thnh bng cp
electron do mt nguyn t b ra (thng l nguyn t ca nguyn t c m i n nh hn).
V d :
Cng thc ph n t Cng thc electron Cng thc c u t o
H
2
O H:O:H H-O-H
SO
2
:O::S:O:
O=SO
2. Cng thc cu to ca mt s loi hp cht thi t lp trn thuy t electron ha tr.
a. Hp cht cha hidro
CH
4
H
C H H
H

NH
3
H
N
H H

N
2
H
4
H
N
H
N
H
H
H
2
O
H O H
H
2
O
2

H O O H

HCl
H Cl


b. Oxit (Lu : Trt t lin k t trong oxit dng X
2
O
n
l O
(n-1)/2
XOX O
(n-1)/2
)
CO :
C O

SO
2


O S
O

N
2
O
3


O N O O N

Cl
2
O :
Cl O Cl



CO
2
:
O C O

SO
3
:
O
O
O

N
2
O
5
O N
O
O
O
N
O

Cl
2
O
7
:
O
Cl
O
O Cl
O
O
O O


c. Hidroxit (Lu : Trt t lin k t trong oxit dngH
n
XO
m
l (HO)
n
XO
m-n
)
H
2
CO
3
HO
HO
O

H
2
SO
4
HO
S
HO
O
O

HNO
3
O
N HO
O

HClO
4
HO Cl
O
O
O

d. Mui : Cng thc ca mui c th xy dng t cng thc axit tng ng, trong
H
+
/axit c thay th bi M
n+
/mui.
Na
2
CO
3

2Na
+

Ca(NO
3
)
2

Ca
2+
3. N hng hn ch ca l thuy t phi c hc lng t
! Khng cho th y b n ch t ca lin k t cng ha tr
! Khng cho th y s nh hng khng gian ca lin k t v nh v y khng th gi i th ch c u t o
h nh hc ca ph n t.
O
2-
C=O
O
O-N=O
-

O
2
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 4
! Khng gi i th ch c mt s cng thc c u t o trong lin k t cng ha tr khng ph i
c h nh th nh t cp electron m l i xu t hi n c c s l electron chung, cng nh c c cng
thc trong qui tc bt t khng c tha mn (s electron lp ngo i cng ca nguyn t nh
hn hoc ln hn 8).
! Khng gi i th ch c lin k t "cng ha tr nhiu tm khng nh x" nh trong ph n t
benzen C
6
H
6
...
B. l thuyt c hc lng t
I. Thuyt VB (Valent Bond - Lin k t ha tr)
Heitler-London kh o s t ph n t H
2
trn c s ca c hc lng t, sau m rng v ph t
tri n th nh phng php lin k t cng ha tr (thuy t VB) p dng cho mi ph n t. Trong
ph n n y khng c p n kh a c nh ton-l ca phng ph p m ch c p n phng
ph p nh t nh gi i th ch c c v n v lin k t cng ha tr, m ch y u l c c lin k t nh
x.

1. Thuy t VB v s h nh thnh lin k t cng ha tr .
! Khi hai nguyn t tham gia lin k t l i g n nhau s xu t hi n lc ht t nh i n gia h t
nh n nguyn t n y vi lp v electron ca nguyn t kia l m cho c c obitan "xen ph" v o
nhau mt ph n. Vi s xen ph n y, m t i n t ch m kho ng gia h t nh n hai
nguyn t (mang i n t ch dng) t ng ln, l m t ng lc ht gia electron trong vng xen
ph vi hai h t nh n, lc ht n y c n b ng vi lc y tng h ca hai h t nh n, giu cho
h t nh n hai nguyn t lin k t vi nhau : lin k t ha hc c h nh th nh. C n th y r ng,
khi c c obitan "xen ph" v o nhau electron khng cn thuc v mt nguyn t na, chng di
chuy n trong mt obitan mi ca c hai nguyn t. Theo Pauli, obitan mi h nh th nh n y ch
cha ti a hai electron v hai electron n y ph i c spin ngc d u. Nh v y mi lin k t
cng ha tr c c h nh thnh bng cch xen ph hai obitan nguyn t c electron
c thn ca hai nguyn t lin k t, hai electronc thn tham gia lin k t phi c spin
ngc du.
! Lin k t gia hai nguyn t c ng bn n u mc xen ph ca c c obitan c ng ln, do
v y s xen ph ca c c obitan tu n theo nguyn l xen ph cc i : lin k t c phn b
theo phng no m mc mc xen ph cc obitan lin k t c gi tr cc i.
V d :
H
2
H:H H-H


H H
H : 1s
1


HCl H:Cl H-Cl
H Cl
Cl:3s
2
3p
5

Cl
2
Cl:Cl Cl-Cl


Cl Cl


2. Thuy t VB gii th ch nhng hn ch ca thuy t electron ha tr
! Vi phng ph p gi i th ch s h nh th nh lin k t cng ha tr tr nh b y trn, thuy t
VB cho th y lin k t cng ha tr c h nh th nh nh tng t c t nh i n gia c c
electron chung (mang i n t ch m)vi h t nh n hai nguyn t (mang i n t ch dng).
! Theo thuy t VB lin k t c phn b theo phng no m mc mc xen ph cc
obitan lin k t c gi tr cc i, nh v y lin k t cng ha tr l mt lin k t c t nh nh
hng v ph n t t o t c c lin k t cng ha tr s c mt c u t o h nh hc x c nh. C u
t o h nh hc ca c c ph n t s c kh o s t trn c s ca mt l thuy t i k m vi
thuy t VB l thuy t lai ha cc obitan nguyn t.
! Theo thuy t VB, c u trc bn khng nh t thi t ph i ging vi c u trc ca kh hi m. Khi
hai nguyn t lin k t vi nhau b ng c ch xen ph hai obitan cha electron i song spin
ngc d u) l m cho n ng lng ca h thng gi m, c u trc c t o ra l bn hn
so vi c u trc ca c c nguyn t tng ng ng vi mc n ng lng th p hn. Nh v y c
th gi i th ch c lin k t cng ha tr trong mt s ph n t m c u trc ca nguyn t
khng ging c u trc kh hi m.

Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 5
3. Thuy t VB v vn ha tr ca nguyn t trong hp cht cng ha tr
! Cng ha tr ca mt nguyn t (ha tr nguyn t) bng s lin k t m nguyn t c
th to c vi cc nguyn t khc.
V d : Trong CO
2
(O=C=O) nguyn t C v O l n lt c cng ha tr b ng 4 v 2.
! Theo thuy t VB, t o c mt lin k t cng ha tr, nguyn t s dng mt
electron c th n ca chng. Nh v y, c th ni r ng cng ha tr ca mt nguyn t bng
s electron c thn ca nguyn t dng tham gia lin k t.
! Cng theo thuy t VB, khi tham gia lin k t c c nguyn t c th b "k ch th ch". S k ch
th ch n y c nh hng n c u h nh electron ca nguyn t, c c electron cp i c th
t ch ra v chi m c c c obitan cn trng trong cng mt lp. Nh vy s electron c thn
ca nguyn t c th thay i v cng ha tr ca nguyn t c th c gi tr khc nhau trong
nhng hp cht khc nhau (xem b ng 1).

B ng 1 : S electron c th n c th c ca nguyn t thuc ph n nhm ch nh
Nhm Cu h nh electron ha tr S e
-

c thn

ns
2


IIA
X
*


2

ns
2
np
1



IIIA
X
*


1, 3

ns
2
np
2



IVA
X
*


2, 4

ns
2
np
3



X
*




VA
T chu k 3
X
*




3, 5

ns
2
np
4



X
*




VIA
T chu k 3
X
*




2, 4, 6

ns
2
np
5



X
*




X
*





VIIA
T chu k 3
X
*




1, 3, 5, 7
V d 1 : Cng ha tr ca lu hunh
H
2
S (S ha tr 2)
H-S-H


SO
2
(S ha tr 4)
O=S=O

H
2
SO
4
(S ha tr 6)
V d 2 : Cng ha tr ca Cl
HOCl (Cl ha tr 1)
H-O-Cl


HOCl
2
(Cl ha tr 3)
H-O-Cl=O
HOCl
3
(Cl ha tr 5) HOCl
4
(Cl ha tr 7)

4. Bc lin k t
Bc lin k t l s lin k t cng ha tr (s cp electron chung) gia hai nguyn t .
a. Lin k t b c mt (lin k t n) : ch c mt lin k t cng ha tr gia 2 nguyn t
H-O O
S
H-O O
O
H-O-Cl
O
O
H-O-Cl = O
O
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 6
V d : H-H, H-Cl
b. Lin k t b c hai (lin k t i) : c hai lin k t cng ha tr gia 2 nguyn t
V d : O=C=O
c. Lin k t b c ba (lin k t ba) : c ba lin k t cng ha tr gia 2 nguyn t .
V d : NN, H-CC-H
C c lin i v ba cn c gi chung l lin k t bi.
! Khi s electron chung c ng ln, lc ht t nh i n gia electron vi h t nh n ca hai
nguyn t c ng m nh, bn lin k t t ng cn kho ng c ch gia hai t m nguyn t gi m.
Do v y, khi b c lin k t c ng ln th n ng lng lin k t c ng ln v d i lin k t c ng
nh.
V d :
Ph n t : C-C C=C

CC
E (kcal/mol): 83 143 194
d
C-C
() : 1,54 1,34 1,2

5. Lin k t xichma ( ) v lin k t pi ( )
Ty theo c ch xen ph c c obitan nguyn t m lin k t cng ha tr t o th nh c bn
kh c nhau. Trn c s n y ngi ta ph n bi t lin k t cng ha ha tr th nh hai lo i ch nh
l lin k t xichma () v lin k t pi ().
a. Lin k t
Lin k t l loi lin k t cng ha tr c h nh thnh bng phng php xen ph
ng trc cc obitan nguyn t, vng xen ph nm trn trc lin k t.
Lin k t c c c lo i
s-s
,
s-p
,
p-p
,...

s s

s p

p p
Lin k t thng bn, do c vng xen ph ln v c c nguyn t c th quay t do xung
quanh trc lin k t m khng ph v lin k t n y.
b. Lin k t
Lin k t l loi lin k t cng ha tr c h nh thnh bng phng php xen
ph song song trc cc obitan nguyn t, vng xen ph nm hai ph a so vi
trc lin k t.
Lin k t c c c lo i
p-p
,
p-d
,...
Lin k t km bn, do c vng xen ph nh v c c nguyn t khng th quay
t do xung quanh trc lin k t m khng ph v lin k t n y.
Lin k t n lun l lin k t , lin k t i gm 1 v 1 v lin k t ba gm 1 v 2.

6. Lin k t cng ha tr phn cc v khng phn cc
! Trong ph n t H
2
(H:H) do m i n ca hai nguyn t H b ng nhau nn x c su t c
mt ca electron chung ln nh t l kho ng gia h t nh n hai nguyn t, s ph n b i n
t ch trn hai nguyn t H l b ng nhau, ngi ta gi lin k t gia hai nguyn t H trong ph n
t H
2
l lin k t cng ha tr khng phn cc. Trong ph n t HCl (H :Cl) do m i n ca
Cl (3,0) ln hn m i n ca H (2,1) nn electron chung b ht l ch mt ph n v ph a
nguyn t Cl (H :Cl), x c su t c mt ca electron vng g n nguyn t Cl s nhiu hn,
nguyn t Cl mang mt ph n i n t ch m (-) v ngc l i nguyn t H mang mt ph n
i n t ch dng (+), ngi ta ni lin k t gia H v Cl trong ph n t HCl l lin k t cng
ha tr phn cc.
! Lin k t cng ha tr khng phn cc l loi lin k t cng ha tr trong electron
chung ch nh gia ht nhn hai nguyn t. Lin k t cng ha tr khng ph n cc h nh
th nh gia c c nguyn t ca cng mt nguyn t nh trong c c n ch t H
2
, N
2
, O
2
, Cl
2
, ...
! Lin k t cng ha tr phn cc l loi lin k t cng ha tr trong electron chung l ch
mt phn v ph a nguyn t c m i n ln hn, nguyn t ny s mang mt phn i n
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 7
t ch m v ngc li. Lin k t cng ha tr khng ph n cc h nh th nh gia c c nguyn t
ca hai nguyn t kh c nhau (hi u m i n gia hai nguyn t c gi tr trong kho ng
t 0 n 1,7), nh lin k t trong c c ph n t HCl, H
2
O, SO
2
, ... Ngi ta bi u di n s ph n
cc b ng mi tn trn g ch ngang lin k t theo chiu t nguyn t c m i n nh n
nguyn t c m i n ln.




7. S lai ha cc obitan nguyn t
! Trn c c lu n i m thu n ty ca thuy t VB s khng gi i th ch ng c u t o h nh hc
ca ph n t. V d nh trong ph n t nc (H-O-H), hai lin k t cng ha tr c h nh
th nh bi s xen ph hai obitan p ca O vi hai obitan s ca hai nguyn t H, nh v y gc lin
k t HOH ph i l 90
o
(hai obitan p ca O vung gc vi nhau). Nhng thc t gc lin k t n y
l i b ng 104
o
28'. gi i quy t v n n y, ngi ta b sung thm v o thuy t VB mt gi
thuy t mi c tn l thuy t lai ha cc obitan nguyn t.
! Thuy t lai ha cho r ng mt s obitan c mc n ng lng g n b ng nhau khi tham gia
lin k t c xu hng t hp vi nhau t o ra c c obitan lai ha c n ng lng th p hn,
lin k t h nh th nh bi s xen ph c c obitan lai ha s bn vng hn.
! S obitan lai ha to thnh bng s obitan nguyn t tham gia lai ha v c c obitan lai
ha t o ra c n ng lng tng ng. B ng 2 tm t t mt s d ng lai ha thng gp.

B ng 2 : C c trng hp ch y u ca s lai ha c c obitan nguyn t
K
hi u
S lai ha Ph n b khng gian ca c c obitan lai ha

sp
p
sp
s




180
o


ng th ng

sp
2

sp
2


s

120
o

Tam gi c

sp
3
p
sp
3
s

109
o
28'

T di n

sp
3
d
d

p sp
3
d

s

Lng th p
y tam gi c

sp
3
d
2



d

p sp
3
d
2


s

B t di n

! Ki u lai ha ca nguyn t c th x c nh da trn gi tr thc nghi m ca gc lin k t,
v d gc lin k t HOH trong ph n t nc c gi tr 104
o
28' g n vi gi tr 109
o
28' nh v y
nguyn t O trong ph n t H
2
O

lai ha sp
3
. Ngi ta cng d o n ki u lai ha ca nguyn t
trn l thuy t b ng tng s lin k t m nguyn t to ra v s cp electron t do ca
nguyn t (H). Gi tr ca H t nh c b ng 2, 3, 4, 5, 6 tng ng vi c c tr ng th i lai ha
sp, sp
2
, sp
3
, sp
3
d, sp
3
d
2
.
V d: H-O-H, H
O
= 2+2 = 4 O lai ha sp
3
.
O=SO, H
S
= 2+1 = 3 S lai ha sp
2

- +
A B (
A
<
B
)
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 8
O=C=O, H
C
= 2+0 = 2 C lai ha sp

! Di y l mt s v d v s h nh th nh ph n t trn c s k t hp thuy t VB v
thuy t lai ha c c obitan nguyn t :
CH
4
(C lai ha sp
3
) CH
2
=CH
2
(C lai ha sp
2
)

CHCH (C lai ha sp)
H

H H
H

H H
H H


H H

8. Mt s t nh cht ca phnt
a. Cu trc h nh hc
C mt s phng ph p kh c nhau gi i th ch c u trc h nh hc ca ph n t nh
phng ph p m h nh s y gia cc i electron v ha tr - VSEPR, phng ph p m
h nh lin k t b un cong hoc phng ph p m h nh lai ha cc obitan nguyn t. Trong b i
n y c c c u trc h nh hc ca ph n t c xem xt trn c s m h nh lai ha cc obitan
nguyn t.
B ng di y l mt s m h nh c u trc h nh hc ca ph n t :

ng
th ng
Ch V Tam
gi c
ph ng
Th p
tam
gi c
T di n Lng
th p
y tam
gi c
Vung
ph ng
Th p
vung
B t
di n













Mi lo i lai ha c kh n ng t o ra mt hay mt s c u trc n o :
! Lai ha sp : t o c u trc ng thng (nh trong c c ph n t BeH
2
, ZnCl
2
, CO
2
,

C
2
H
2
,
...)
V d :
H C C H


! Lai ha sp
2
: t o c u trc ch V (nh trong c c ph n t SO
2
, O
3
, ...), tam gic phng
(nh trong c c ph n t v ion : BF
3
, SO
3
, HNO
3
,C
2
H
4
, NO, NO
3
-
, CO
3
2-
...).
V d :
O
S
O

H-O N
+
O

O


! Lai ha sp
3
: t o c u trc ch V (nh c c ph n t H
2
O , H
2
S, ...), thp tam gic (nh
NH
3
, H
3
O
+
, ...) v t di n (nh trong c c ph n t v ion: CH
4
, CCl
4
, NH
4
+
, PO
4
3-
, SO
4
2-
,
ClO
4
-
...).
V d :

H
O
H

N
H H
H

H
C
H
H
H


! Lai ha sp
3
d : t o c u trc thng (nh XeF
2
), ch T (nh ClF
3
), lng thp tam gic
(nh trong ph n t PCl
5
, ...).
V d :
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 9
F Xe F

F Cl F
F

Cl P
Cl
Cl
Cl
Cl


! Lai ha sp
3
d
2
: t o c u trc vung phng (nh trong ph n t XeF
4
, ...), thp vung (nh
trong ph n t BrF
5
,...) v c u trc bt di n (nh trong SF
6
, AlF
6
3-
, SiF
6
2-
...).
V d :
F
Xe
F
F
F

F
Br
F
F
F
F

F
S
F
F
F
F
F


b. S phn cc ca phn t
! Lng cc i n : Lng cc i n l mt h gm hai i n t ch +q
v -q c ch nhau mt kho ng c ch l. Lng cc i n c c trng
b ng i lng momen lng cc vi nh ngh a momen lng
cc bng t ch ca i n t ch q v cnh tay n l.
= q l.
Trong h SI momen lng cc c t nh b ng Cm (coulomb.met). Vi ph n t do
momen lng cc c gi tr nh nn ngi ta thng t nh theo D (Debye) vi qui c :
1D =
3
1
.10
-29
Cm
! Lng cc lin k t : Trong lin k t ion hoc lin k t cng ha tr ph n cc i n t ch
ph n b khng ng u trn hai nguyn t tham gia lin k t, trng t m i n t ch m
l ch v ph a nguyn t c m i n ln hn v trng t m i n t ch dng l ch v
ph a nguyn t c m i n nh hn. Nh v y, mi lin k t ion hoc lin k t cng
ha tr phn cc l mt lng cc i n v c mt momen lng cc xc nh c gi
l momen lng cc lin k t. Lin k t ph n cc c ng m nh th momen lng cc c ng
ln.
V d :
Lin k t H > F

H > Cl

H > Br

H > I

(D)
1,83 1,08 0,82 0,44
! Lng cc phn t : Trong vi c kh o s t lng cc ph n t, ngi ta tha nh n thuc
t nh cng t nh ca momen lng cc lin k t v coi momen lng cc ca phn t l
tng vect cc momen lng cc lin k t.
V d :
Vi ph n t CO
2
:

= O C

= O = 0
Vi ph n t H
2
O :
H
O
H
0 ( = 1,84D)


! Vi c kh o s t momen lng cc ph n t l mt thng s c n thi t cho vi c nghin cu
t nh ch t ca lin k t (khi c ng ln, t nh ion ca lin k t c ng m nh), c u trc h nh
hc ca ph n t cng nh c c t nh ch t v t l , ha hc ca mt ch t.

c. T t nh ca phn t
! Cht thun t : Ch t thu n t l nhng ch t b ht bi nam chm. V mt c u t o, ph n
t ca c c ch t n y c electron khng ghp i (electron c thn).
-q
l
+q
Lng cc i n





Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 10
V d : NO
2
l mt ch t thu n t do trong c u t o cn mt electron c th n trn
nguyn t N : O N O
o
=
! Cht nghch t : Ch t nghch t l nhng ch t b y bi nam chm. V mt c u t o,
ph n t ca c c ch t n y khng c electron c thn.
! Vi c nghin cu t t nh ca ph n t l m s ng t hn c u t o ca ph n t. V d nh
thc nghi m cho th y oxi (O
2
) l mt ch t thu n t, tng ng vi c u t o ph n t
ph i c electronc th n. Nh v y, c ch l gi i theo thuy t electron ha tr hoc theo
thuy t cng ha tr (VB) (cng thc ca ph n t oxi (O
2
) c d ng

= O O ch gm c c
electron ghp i) l khng ng. Cng thc ng ca O
2
c gi i th ch trn c s ca
thuy t obitan phn t (MO) s xt n ph n sau.




II. Thuyt MO (Molecular Orbital - Obitan phn t)
Thuy t VB v MO (Hund, Mulliken, Lenard-Jones, 1927-1929) u da trn l thuy t c hc
lng t gi i th ch s h nh th nh lin k t v t nh ch t ha hc ca ph n t, tuy nhin c ch
t v n ca hai thuy t n y g n nh tr i ngc nhau. Thuy t VB tha nh n s t nh c l p
ca c c nguyn t trong ph n t, lin k t c h nh t c c obitan nguyn t kh c nhau. Thuy t
MO ph nh n s tn t i c l p ca c c nguyn t trong ph n t, c c electron trong ph n t
khng cn thuc v c c obitan nguyn t m thuc v c c obitan chung gi l obitan ph n t.
Trong b i n y chng ta th o lu n k t qu thu c t phng ph p MO.
1. Cc lun i m ch nh ca thuy t MO
! Trong ph n t c c electron chuy n ng trong nhng obitan chung gi l obitan ph n t.
C c obitan ph n t (c c MO) n y thu c t s t hp tuy n t nh c c obitan nguyn t
(atomic orbital - AO). Tng s MO thu c b ng tng s AO tham gia t hp.
! C c MO thu c c n ng lng kh c nhau c h nh th nh mt gi n n ng lng
c gi tr t th p n cao.
! Mi lo i MO gm c c MO c n ng lng th p gi l MO lin k t ( hoc ) v MO c
n ng lng cao hn gi l MO ph n lin k t (
*
hoc
*
).
! C c electron ha tr ca nguyn t tham gia lin k t c ph n b v o c c MO tu n theo
nguyn l vng bn, nguyn l Pauli v qui t c Hund.
! B c lin k t =
2
1
(s electron trn MO lin k t - s electron trn MO ph n lin k t)
2. Thuy t MO v s h nh thnh lin k t cng ha tr.
a. Phn t hai nguyn t dng A
2
.
! Chu k 1: C c nguyn t chu k 1 c AO duy nh t 1s, nn trong ph n t hai nguyn t
d ng A
2
s c s t hp hai AO-s t o ra hai MO- c n ng lng nh gi n di
y :
E

*
1s




1s 1s

1s


A



A
2
A

Trn c s gi n n y ta c c u h nh ph n t :
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 11
H: 1s
1

H
2
: (
1s
)
2
(
*
1s
)
0
, b c lin k t =
2
1
(2-0) = 1.
Hai nguyn t H lin vi nhau b ng mt lin k t n : H-H
He: 1s
2
He
2
: (
1s
)
2
(
*
1s
)
2
, b c lin k t =
2
1
(2-2) = 0.
Khng tn t i lin k t gia hai nguyn t He.

! Chu k 2 : C c nguyn t ca c c nguyn t chu k 2 c 4 AO ha tr (2s, 2p
x
, 2p
y
v
2p
z
), do v y trong ph n t hai nguyn t d ng A
2
s t hp t o 8 MO :
- Hai AO-2s t o ra hai MO- l
2S
v
*
2S

- Hai AO-2p
Z
t o ra hai MO- l
Z
v
*
Z

- Bn AO-2p
X,Y
t o ra hai MO- l
X
,
Y
v
*
X
,
*
Y
.
i vi c c h O
2
, F
2
, (Ne
2
) n ng lng c c MO c ph n b t ng d n theo th t :

2S
<
*
2S
<
Z
<
X
,
Y
<
*
X
,
*
Y
<
*
Z
(gi n A)
i vi c c h Li
2
, (Be
2
), B
2
, C
2
, N
2
n ng lng c c MO c ph n b t ng d n theo th
t :

2S
<
*
2S
<
X
,
Y
<
Z
<
*
X
,
*
Y
<
*
Z
(gi n B)

E

*
Z

*
Z

*
X

*
Y

*
X

*
Y


2p

2p

2p

2p

2p

2p

2p

2p

2p

2p

2p

2p

2S

2S

*
S

*
S


2s 2s 2s 2s

S


(Gi n A) (Gi n B)
Trn c s gi n n y ta c c u h nh ph n t :
F : [He] 2s
2
2p
5

Ph n t F
2
c tng 14 electron ha tr ng vi c u h nh :
F
2
: (
2S
)
2
(
*
2S
)
2
(
Z
)
2
(
X
)
2
(
Y
)
2
(
*
X
)
2
(
*
Y
)
2
(
*
Z
)
0
B c lin k t =
2
1
(8-6) = 1
Hai nguyn t F lin vi nhau b ng mt lin k t n ( F-F )
O:[He] 2s
2
2p
4

Ph n t O
2
c tng 12 electron ha tr ng vi c u h nh :

O
2
: (
2S
)
2
(
*
2S
)
2
(
Z
)
2
(
X
)
2
(
Y
)
2
(
*
X
)
1
(
*
Y
)
1
(
*
Z
)
0
B c lin k t =
2
1
(8-4) = 2
Hai nguyn t O lin vi nhau b ng mt lin k t n v hai lin k t
mt electron ( O O hay O O
!
"
)
b. Phn t hai nguyn t dng AB.
i vi c c nguyn t chu k 2, s t hp ca hai AO-2s v s u AO-2p t o ra t m MO c tr t
t
t ng d n mc n ng lng nh sau :

2S
<
*
2S
<
X
,
Y
<
Z
<
*
X
,
*
Y
<
*
Z

Trn c s n y ta c th kh o s t c u h nh ph n t ca c c ph n t nh NO, CO, ...hay c c
ion nh CN
-
, NO
+
, NO
-
, CO
+
,...
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 12
! BO, CN, CO
+
, c c ph n t v ion n y u c 9 electron ha tr ng vi c u h nh :
(
2S
)
2
(
*
2S
)
2
(
X
)
2
(
Y
)
2
(
Z
)
1

B c lin k t =
2
1
(5-2)= 2,5
Ph n t c mt lin k t , mt lin k t v mt lin k t mt electron ( B A
"
= ).
! CO, NO
+
, CN
-
, c c ph n t v ion n y u c 10 electron ha tr ng vi c u h nh :
(
2S
)
2
(
*
2S
)
2
(
X
)
2
(
Y
)
2
(
Z
)
2

B c lin k t =
2
1
(8-2)= 3
Ph n t c mt lin k t v hai lin k t ( B A ).
! NO, ph n t n y c 11 electron ha tr ng vi c u h nh :
(
2S
)
2
(
*
2S
)
2
(
X
)
2
(
Y
)
2
(
Z
)
2
(
*
X
)
1

B c lin k t =
2
1
(8-3)= 2,5
Ph n t c mt lin k t , mt lin k t v mt lin k t mt electron ( O N
"
= ).

3. S cng hng - Lin k t nhiu tm khng nh x
Thc nghi m cho bi t trong ion cacbonat CO
3
2-
c c gc t m u l 120
o
v c c lin k t c
d i nh nhau (1,31), d i n y c gi tr trung gian gia lin k t n C-O (1,43 nh trong
ph n t CH
3
OH) v lin k t i C=O (1,21 nh trong ph n t H
2
C=O) . Nh v y cng thc c
vi t nh di y l khng ph hp do b c lin k t kh c nhau s t o ra d i v gc lin k t kh c
nhau :
-O
C
-O
O

Gi i th ch v n n y, ngi ta cho r ng do t nh b nh ng ca 3 nguyn t O m lin
k t
C=O
c th chuy n ha qua l i gia 3 nguyn t v nh v y CO
3
2-
tn t i ng thi 3
d ng c u t o tng ng (nh c c cng thc a, b, c di y). Ngi ta gi y l hi n
tng cng hng v c c c u t o y c gi l cu to cng hng.

-O
C
-O
O
(a)
O- C
-O
O
(b)
-O
C O-
O
(c)

Ch nh x c hn - theo thuy t MO - trong ion CO
3
2-
c mt MO- h nh th nh do s t hp
ca 4 AO-p hay ni c ch kh c c mt lin k t khng nh x, m gii ta trn 4 nguyn
t ca ph n t (xem cng thc d) vi b c lin k t ca mi lin k t C-O l
3
4
=
3
1
1

O C
O
O
(d)

S cng hng tng t trn cn gp mt s trng hp nh HNO
3
, NO
3
-
, PO
4
3-
, SO
4
2-
,
ClO
4
-
, benzen C
6
H
6
...
V d :
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 13

N
O
O
HO

S
O
O
O
O



Theo thuy t MO, lin k t nhiu t m khng nh x khng ch xu t hi n trong c c h
cng hng , m cn c c c lin k t nhiu t m khng nh x. L thuy t v lin k t
nhiu t m khng nh x gip gi i th ch c lin k t mt s ph n t thi u cng nh tha
electron.
V d : Trong ph n t diboran tn t i hai lin k t khng nh x 3 t m (BHB)

B
H
H
H
H
B
H
H

B
H
H
H
H
B
H
H

B
H
H
H
H
B
H
H




2. lin kt Trong phn t phc

I. i cng v phc cht
1. Khi ni m
" Phc cht l nhng hp ch t phc t p h nh th nh t nhng ph n t hay ion n gi n,
thng gm ion hay nguyn t trung t m (ht trung tm) v c c ph n t , ion lin k t vi h t
trung t m (c c phi t - ligan).
V d : Fe(CO)
5
, K
2
[CuCl
4
]
" Ht trung tm trong ph n ln c c ph n t phc l nguyn t hay cation ca c c kim lo i
chuy n ti p nh Fe, Co, Ni, Fe
2+
, Fe
3+
, Co
3+
, Ni
2+
, Cu
2+
, Ag
+
, Au
3+
...
" Cc phi t c th l c c ph n t trung ha (nh CO, NH
3
, H
2
O,...) hay c c anion (nh F
-
,
Cl
-
, Br
-
, CN
-
, OH
-
,...).
- S phi t lin k t trc ti p vi h t trung t m c gi l s phi tr ca h t trung t m
.
V d : Fe(CO)
5
Fe c s phi tr b ng 5
K
2
[CuCl
4
] Cu
2+
c s phi tr b ng 4.
- c i m chung ca c c phi t l chng u c mt hay nhiu cp electron t do c kh
n ng t o lin k t vi h t trung t m, s cp electron t do tham gia lin k t c gi l s
rng ca phi t. Ty theo s cp electron t do ca phi t c kh n ng t o lin k t vi h t
trung t m m ngi ta chia phi t th nh phi t mt rng hay nhiu rng:
Phi t mt rng l phi t ch c mt cp electron ring tham gia lin k t t o phc.
V d nh : Cl
-
, OH
-
, CN
-
, SCN
-
, NO
2
-
, CH
3
COO
-
...
hoc
3
H N

,

O H
2
,

N H C
5 5
(piridin, vi t t t l pi),

O C , ...
Phi t nhiu rng l phi t c ng thi nhiu cp electron ring tham gia lin k t
V d nh : ( )
2 2 2 2
H N CH N H

(etilendiamin - en) - 2 r ng
( ) ( )
2 2 2 2 2 2
H N CH H N CH N H

(dietilentriamin-dien) - 3r ng

H
2
C
H
2
C N N
H
2
C
H
2
C
CH
2
CH
2
COO-
COO-
-OOC
-OOC

Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 14
(etilendiamin tetra axetat - EDTA) - 6 r ng
" Cu to ca phc c th chia th nh 2 ph n, h t trung t m v c c phi t hp th nh cu ni
(t trong d u mc vung), ph n cn l i ca phc c gi l cu ngoi.
V d :
cuni
CuCl
i cungo
K ] [

4 2

i cungo
NO
cuni
O H Al

) ( ] ) ( [
3 3 6 2

" Vi c phn loi phc da trn mt s c s kh c nhau :
- Da trn s phi t ngi ta chia th nh phc c s phi tr 2, 3, ..., 6.
V d : [Ag(NH
3
)
2
]
+
(s phi tr 2)
[HgI
3
]
-
(s phi tr 3)
...
[Fe(CN)
6
]
4-
(s phi tr 6)
- Da v o lo i phi t c th chia th nh phc aqu (phi t l H
2
O), phc aminoacat (phi
t l NH
3
), phc hidroxo (phi t l OH
-
), phc axido (phi t l gc axit), phc hn tp
(cha 2 hay nhiu phi t khc nhau)...
V d : [Cr(H
2
O)
6
]Cl
3
phc aqu
[Cu(NH
3
)
4
]SO
4
phc aminoacat
K
2
[Zn(OH)
4
] phc hidroxo ...
- Da v o i n t ch ca c u ni c th chia th nh phc cation (c u ni l ion dng), phc
anion (c u ni l ion m), phc trung ha (c u ni l ph n t trung ha).

2. Danh php
Tn ca phc c gi theo tr t t :
" Tn cation trc tn anion (khng ph n bi t ion c u ni hay c u ngo i)
" C c c u t ca c u ni c gi theo tr t t :
S phi t + Tn phi t + Tn ht trung tm
! S phi t c gi b ng s m Hil p (2 : di, 3 : tri, 4 : tetra, 5 : penta, 6 : hexa, 7 :
hepta, 8 : octa, ...)
! Tn ca phi t:
- Phi t l anion : tn ca anion, thm ti p v ng "o"
V d : Cl
-
cloro, CN
-
: xiano, OH
-
: hidroxo, SCN
-
: thioxianato, S
2
O
3
2-
: thiosunfato...
- Phi t l phn t trung ha : mang c c tn ring.
V d : H
2
O : aquo, NH
3
: amin, CO : cacbonyl ...
- Trong phc hn tp, tn phi t c gi theo tr t t : phi t l anion trc (c c anion
v c c s nguyn t t ng d n, c c anion hu c theo tr t t b ng ch c i), sau n
phi t trung ha (H
2
O, NH
3
, c c phi t v c, c c phi t hu c theo tr t t b ng ch
c i).
! Tn h t trung t m c gi b ng tn Latinh, c ch ti mc oxi ha (ghi b ng s La
m trong ngoc n). i vi c u ni l ion m, tn h t trung t m c thm ti p v ng
"at".
V d : [Pt(NH
3
)
2
Cl
2
] Diclorodiamin platin(II)
[Ti(H
2
O)
6
]Cl
3
Hexaaquotitan(III) clorua
[Pt(NH
3
)
4
(H
2
O)
2
]Cl
4
Diaquotetraaminplatin(IV) clorua
K
2
[PtCl
6
] Kali hexacloroplatinat(IV)
K
2
[Zn(OH)
4
] Kali tetrahidroxozincat(II)

II. LIN KT TRONG PHN TU PHC
1. Thuy t VB v phc
" Cc lun i m ch nh
! Mi phi t u c c c cp electron t do, trong khi c c h t trung t m (c c nguyn t
hay ion kim lo i chuy n ti p) l i c c c obitan trng (obitan t do). S xen ph gia c c
obitan mang cp electron t do ca phi t vi c c obitan t do lai ha ca h t trung t m
h nh th nh c c lin k t cng ha tr phi tr . Nh v y lin k t ha hc trong ph n t
phc ch gm c c lin k t cng ha tr phi tr gia c c phi t vi h t trung t m.
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 15
! C u t o h nh hc ca ph n t phc ph thuc tr ng th i lai ha ca h t trung t m.
" Phc vi s phi tr khc nhau
Phc c s phi tr 2 : Thng l phc ca c c ion Ag
+
, Cu
+
, Au
+
, Hg
2+
vi c c phi t nh
NH
3
, Cl
-
, CN
-
, S
2
O
3
2-
...Trong phc n y c c h t trung t m th i lai ha sp nn phc cu h nh
ng thng.
V d : Phc [CuCl
2
]
-

C u h nh ca Cu
+
: 3d
10
Tr ng th i lai ha : sp (gia 4s v 4p cn trng)
Lin k t c h nh th nh gia cp electron t do ca Cl
-
vi obitan trng lai ha sp ca
Cu
+
t o ra phc thu n t c cu h nh thng:
Cl
-
Cl
-

!" !" !" !" !" !" !"
3d 4s 4p

[ ]

Cl Cu Cl
Phc c s phi tr 4 : Ty thuc tng t c phi t v h t trung t m m tr ng th i lai ha
ca h t t m c kh c nhau. N u phi t vi h t trung t m tng tc mnh th ht trung tm
lai ha trong dsp
2
v phc s c cu h nh vung phng, cn n u tng tc y u th ht trung
tm lai ha ngoi sp
2
d v phc s c cu h nh t di n.
V d : Phc [NiCl
4
]
2-

C u h nh ca Ni
2+
: 3d
8
Tr ng th i lai ha : sp
3
(gia 4s v 4p cn trng)
Lin k t c h nh th nh gia cp electron t do ca Cl
-
vi obitan trng lai ha sp
3
ca
Ni
2+
t o ra phc thu n t c cu h nh t di n :
Cl
-
Cl
-
Cl
-
Cl
-
!" !" !" ! ! !" !" !" !"
3d 4s 4p
Cl
Ni
Cl Cl
Cl
2 -



V d 3: Phc [Cu(CN)
4
]
2-

C u h nh ca Ni
2+
: 3d
8
Tr ng th i lai ha : dsp
2
(do CN
-
l mt phi t trng m nh, tng t c ca phi t n y
l m cho hai electron d c th n ca Ni
2+
b nn l i th nh mt obitan cha electron ghp
i t o mt obitan d trng)
Lin k t c h nh th nh gia cp electron t do ca CN
-
vi obitan trng lai ha dsp
2

ca Ni
2+
t o ra phc thu n t c cu h nh vung phng:
CN
-
CN
-
CN
-
CN
-

!" !" !" !" !" !" !" !"
3d 4s 4p
Ni
CN
CN CN
CN
2-

Phc c s phi tr 6 tng t nh phc vi s phi tr 4, ty thuc tng t c ca phi t
v h t trung t m l m nh hay y u m h t trung t m s c lai ha trong d
2
sp
3
hoc lai ha
ngo i sp
3
d tng ng. C hai ki u lai ha n y u t o c u h nh b t di n.
V d 3: Phc [FeF
6
]
4-

C u h nh ca Ni
2+
: 3d
6
Tr ng th i lai ha : sp
3
d
2
(do F
-
l mt phi t trng y u, t o lai ha ngo i).
Lin k t c h nh th nh gia cp electron t do ca F
-
vi obitan trng lai ha
sp
3
d
2
ca Fe
2+
t o ra phc thu n t c cu h nh bt di n:
F
-
F
-
F
-
F
-
F
-
F
-

!" !" !" !" !" !"
4s 4p 4d
F
Fe
F F
F
F
F
4 -

2. Thuy t trng phi t v phc
" Cc lun i m ch nh
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 16
! Lin k t gia phi t v h t trung t m ch l tng t c t nh i n
! C u h nh electron ca h t trung t m chu nh hng ca i n trng t o bi c c phi t
! i vi h t trung t m l c c nguyn t chuy n ti p :
- Trong phc t di n c c obitan d
xy
, d
yz
v d
zx
hng trc ti p v o c c phi t, chu tng
t c t nh i n m nh nn n ng lng t ng ln so vi c c obitan
2
Z
d v
2 2
Y X
d

d n n s
t ch th nh 2 mc n ng lng (e v t
2
) nh h nh v di y :

!!! t
2

t


!! e
d !!!!!
- Trong phc b t di n c c obitan
2
Z
d v
2 2
Y X
d

hng trc ti p v o c c phi t, chu
tng t c t nh i n m nh nn n ng lng t ng ln so vi c c obitan d
xy
, d
yz
v d
zx
d n
n s t ch th nh 2 mc n ng lng (t
2g
v e
g
) nh h nh v di y :

!! e
g

o


!!! t
2g
d !!!!!

! chnh l ch gia hai mc n ng lng suy bi n c gi l nng lng tch (). i
vi mt h t trung t m x c nh, n ng lng t ch ph thuc v o b n ch t ca phi t.
Gi tr t ng d n (d y ha hc quang ph) ca c c phi t c x c nh b ng thc
ngi m v cho k t qu sau :
I
-
< Br
-
< Cl
-
< SCN
-
< F
-
< OH
-
< H
2
O

< NH
3
< NO
2
-
< CN
-
...
C c phi t t o ln c gi l phi t trng m nh (nh NO
2
-
, CN
-
) v c c phi t
t o nh c gi l phi t trng y u (nh I
-
, Br
-
, Cl
-
).
! i vi c c h t trung t m c s electron d ln hn s obitan suy bi n mc th p ( e i
vi phc t di n v t
2g
i vi phc b t di n) th c u h nh electron ph thuc v o c c
i lng nng lng tch v nng lng ghp P (n ng lng ph i tiu tn ghp
i electron).
- N u < P c c electron sau khi chi m c mc n ng lng th p t n s electron ti
a s ti p tc chi m c mc n ng lng cao hn trc khi b o ha c c obitan.
- N u > P c c electron s b o ha mc n ng lng th p trc khi chi m c mc n ng
lng cao hn.
" Cc v d :
Xt hai phc [Fe(H
2
O)
6
]
2+
v [Fe(CN)
6
]
4-
c n ng lng t ch tng ng l 124,1 kJ/mol v
394,2kJ/mol. i vi Fe
2+
, P = 210,2kJ/mol. X c nh c u h nh v t t nh ca hai phc.
! i vi phc [Fe(H
2
O)
6
]
2+
:
V < P nn ta c c u h nh
2 4
2 g g
e t (h nh a)
Phc c 4 electron c th n nn c t nh thu n t.

# # e
g

o


# # # t
2g
d #$ # # # #

! i vi phc [Fe(CN)
6
]
4-
:
V > P nn ta c c u h nh
6
2g
t (h nh b)
Phc khg c electron c th n nn c t nh nghch t.

e
g
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 17


o


#$#$#$ t
2g
d #$ # # # #




















BA I TP LIN KT HO A HOC

1. Vi t phuong trl nh bi u di n su hl nh tha nh ca c ph n tu sau d y tu ca c nguy n
tu va tu ca c don ch t tuong u ng, cho bi t di n ho a tri cu a m i nguy n t
trong ho p ch t.
NaCl , MgCl
2
, AlI
3
, K
2
S , CaO , Al
2
O
3
, Li
3
N , Ca
3
N
2
, Ca
3
N
2
, AIN.

2. Vi t phuong trl nh bi u di n su hl nh tha nh ca c ph n tu sau tu ca c don ch t
tuong u ng. Xa c di nh di n ho a tri (ho a tri ion) cu a ca c nguy n t : CsCl , IeS ,
Ie
2
S
2
, BaO , Cu
2
O , CuS.

3. Vi t cng thu c ph n tu cu a ca c ho p ch t ta o tha nh tu nhu ng ion sau. Go i
t n ca c ho p ch t do .
a/ H

, NO
3

c/ H

, PO
4
3
e/ Ba
2
, OH

g/ Na

, Br

b/ H

,SO
4
2
d/ K

, OH

I/ Al
3
, OH

h/ (NH
4
)

, CO
3
2
i/ K

, PO
4
3
k/ Mg
2
, HPO
4
2
m/ Ie
3
, SO
4

j/ Ca
2
, HSO
3

l/ Al
3
, S
2
n/ Zn
2
, NO
3

4. a. Trong tu nhi n, don ch t Clo t n ta i o c u ta o ph n tu 1 nguy n tu (Cl) hay
ph n tu hai nguy n tu (Cl
2
) ? Gia i thi ch.
b. Cho bi t nhu ng don ch t ma s nguy n tu trong m t ph n tu ba ng s
nguy n tu trong ph n tu Clo. Vi t cng thu c electron va cng thu c c u ta o cu a
ca c don ch t do .

Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 18
5. Vi t cng thu c electron, cng thu c c u ta o cho ca c ph n tu sau (theo thuye t
electron ho a tri va thuye t co ng ho a tri - JB) . Xa c di nh c ng ho a tri cu a m i
nguy n t trong ca c ph n tu do .
a/ Ho p ch t hidro cu a phi kim va m t s ho p ch t hu u co.
HI H
2
O NH
3
CH
4
C
2
H
6
C
3
H
8
CH
2
Cl
2
C
2
H
6
O
HCl H
2
O
2
N
2
H
4
SiH
4
C
2
H
4
C
3
H
6
CHCl
3
CH
2
O
HBr H
2
S PH
3
C
2
H
2
C
3
H
4
CCl
4

b/ Oxit cu a phi kim.
CO N
2
O
3
SO
2
Cl
2
O
CO
2
N
2
O
5
SO
3
Cl
2
O
3

SiO
2
P
2
O
3
Cl
2
O
5

P
2
O
5
Cl
2
O
7

c/ Oxi axit
H
2
CO
3
HNO
2
H
3
PO
4
H
2
SO
3
HClO HClO
3

H
2
SiO
3
HNO
3
H
3
PO
3
H
2
SO
4
HClO
2
HClO
4


6. Vi t cng thu c electron cu a NO
2
va N
2
O
4
(O
2
NNO
2
) . Du a va o ca c cng thu c tr n
gia i thi ch ta i sao o di u ki n thuo ng lun t n ta i m t h n ho p chu a hai khi
NO
2
va N
2
O
4
.

7. Vi t cng thu c electron cu a BCl
3
va NH
3
. Gia i thi ch ta i sao BCl
3
co th k t
ho p vo i NH
3
.

8. Theo phuong pha p VB thl co th t n ta i ca c ph n tu sau khng : SI
6
, BrI
7
, II
7
,
ClI
3
, OI
6
va I
7
I ? Gia i thi ch.

9. C ng ho a tri cu a ca c nguy n t sau d y co th co nhu ng gia tri na o ? (Gia i
thi ch du a tr n s electron th n co th co trong nguy n tu cu a nguy n t do ) : O
(z 8) ; S (z 16) ; I (z 9) ; Cl (z 17).

10. Bi u di n ca c li n k t c ng ho a tri trong ca c ph n tu : H
2
, Cl
2
, HCl, N
2
va H
2
S
ba ng phuong pha p xen phu ca c obitan nguy n tu .

11. Tr n co so thuy t lai ho a ca c obitan nguy n tu gia i thi ch su hl nh tha nh ca c
ph n tu sau va cho bi t c u hl nh hl nh ho c cu a chu ng.
a/ CH
4
, NH
3
, H
2
O
b/ C
2
H
4
, BI
3
, SO
2
, SO
3

c/ C
2
H
2
, BeH
2
, BeI
2
, CO
2
, CO

12. a. Co hai ph n tu BeCl
2
va NI
3
. Cho bi t ki u lai ho a cu a ca c nguy n tu trung
t m (Be va N), tu do du doa n c u hl nh hl nh ho c cu a hai ph n tu tr n.
b. Vi t cng thu c electron va cng thu c c u ta o cu a ca c ion: H
3
O

va NH
4

. Xa c
di nh ki u lai ho a cu a ca c nguy n tu trung t m va cho bi t c u hl nh hl nh ho c
cu a m i ph n tu .
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 19

13. So sa nh d ph n cu c cu a li n k t trong ca c ph n tu sau:
NH
3
, H
2
S , H
2
O , H
2
Te , CsCl , CaS , BaI
2
.
Cho d m di n :
Cs : 0,7 ; Ba : 0,9 ; Ca : 1 ; Cl : 3 ; Te : 2,1 ; H : 2,1 ; S : 2,5 ; N : 3,0 ; O : 3,5 ; I : 4,0

14. Du a va o d m di n, ha y sa p x p theo chi u ta ng d ph n cu c cu a li n
k t giu a hai nguy n tu trong ph n tu ca c ch t sau:
CaO , MgO , CH
4
, AlN , N
2
, NaBr , BCl
3
, AlCl
3

Ph n tu ch t na o co chu a li n k t ion, li n k t c ng ho a tri ph n cu c, li n
k t c ng ho a tri khng ph n cu c ? Cho d m di n : O 3,5 ; Cl : 3,0 ; Br : 2,8 ; Na
: 0,9 ; Mg : 1,2 ; Ca : 1,0 ; C : 2,5 ; H : 2,1 ; Al : 1,5 ; N : 3,0 ; B : 2,0

15. Du a va o d m di n, ha y n u ba n ch t cu a li n k t trong ca c ph n tu va
ion sau : HClO , KHS , HCO
3

. Cho bi t:
Nguy n t : K H C S Cl O
m di n : 0,8 2,1 2,5 2,5 3,0 3,5

16. Vi t cng thu c c u ta o theo ho a tri nguy n t cho ph n tu ca c ch t sau: Al
2
O
3
,
Al
4
C
3
, P
2
O
5
, Ie
3
O
4
, CaC
2
, C
3
H
6


17. Vi t cng thu c c u ta o (theo ho a tri ), cng thu c electron, cng thu c c u ta o
(theo ki u li n k t giu a ca c nguy n tu ) cho ph n tu cu a ca c ch t sau d y:
Na
2
CO
3
NH
4
NO
3
NaH
2
PO
4
Na
2
SO
3
K
2
SO
4
Ca(OCl)
2
KHCO
3
Ca(NO
3
)
2
Ca
3
(PO
4
)
2
CaSO
3
BaSO
4
KClO
3

Na
2
O
2
; BaO
2


18. Ca c nguy n t co s hi u sau d y:
11
A ,
12
B ,
13
C ,
8
D ,
9
E ,
6
I ,
56
G ,
17
H
Ha y cho bi t ca c nguy n 2 nguy n t sau d y n u cho k t ho p vo i nhau thl se
co cng thu c nhu th na o va ta o tha nh theo da ng li n k t na o?
a/ A E b/ B H c/ C D d/ G H e/ G D
I/ A D g/ D I h/ I H i/ H H

19. a. Ho a tan hoa n toa n 2,7 gam kim loa i M (ho a tri 3) ba ng dung di ch HCl du thl thu
duo c 3,36 li t H
2
(do o dktc). Xa c di nh kim loa i M.
b. Ho a tan h t 13 gam kim loa i M (ho a tri 2) trong dung di ch H
2
SO
4
vu a du thl thu
duo c 4,48 li t khi . Xa c di nh kim loa i M.

20. a. ho a tan h t 12,4 gam oxit kim loa i M (ho a tri 1) c n 100ml dung di ch HCl 4M.
Xa c di nh cng thu c ph n tu cu a oxit.
b. hoa n tan h t 8 gam oxit kim loa i M (ho a tri 2) c n 50 ml dung di ch H
2
SO
4
2M.
Xa c di nh cng thu c ph n tu cu a oxit.

Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 20
21. a. trung ho a hoa n toa n 7,4 gam hidroxit kim loa i M (ho a tri 2) c n du ng h t
100 gam dung di ch HCl 7,3 . Xa c di nh CTPT cu a hidroxit.
b. Ho a tan hoa n toa n 20,8 gam mu i clorua cu a m t kim loa i M (ho a tri 2) va o
dung di ch Na
2
CO
3
du thl thu duo c 19,7 gam k t tu a. Xa c di nh CTPT cu a mu i.
c. ho a tan hoa n toa n 22,26 gam mu i cacbonat m t kim loa i M (ho a tri 1) c n
146 ml dung di ch HCl 10 (d 1,05) . Xa c di nh CTPT cu a mu i.
d. C n du ng 245 ml dung di ch H
2
SO
4
20 (d 1,14 g/ml) d ho a tan h t 71,82 gam
mu i suntit cu a kim loa i M (ho a tri 1). Xa c di nh CTPT cu a mu i.

22. a. Ho a tan 2,4 gam kim loa i M (ho a tri a) trong dung di ch HCl du thl thu duo c 4,48 li t
khi . Xa c di nh kim loa i M.
b. Ho a tan hoa n toa n 16 gam oxit cu a kim loa i M (ho a tri a) c n du ng h t 200ml
dung di ch HCl 3M. Xa c di nh CTPT cu a oxit.
c. 40,3 ml dung di ch HNO
3
37,8 (d 1,24 g/ml) trung ho a vu a du 12 gam hidroxit kim
loa i M (ho a tri n) . Xa c di nh CTPT cu a hidroxit.
d. Cho 200 gam dung di ch mu i clorua cu a m t kim loa i M (ho a tri a) co n ng d
5,55 va o dung di ch AgNO
3
du thl thu duo c 28,7 gam k t tu a. Xa c di nh CTPT cu a
mu i.

23. a. ho a tan 4 gam oxit Ie
x
O
y
c n 52,14 ml dung di ch HCl 10 (d 1,05 g/ml) . Xa c
di nh CTPT cu a sa t oxit.
b. ho a tan h t 23,2 gam oxit Ie
x
O
y
c n 200ml dung di ch HCl 4M
Xa c di nh cng thu c ph n tu cu a sa t oxit.
Ti nh kh i luo ng m i mu i thu duo c.

24. a. Ho a tan oxit kim loa i ho a tri 2 ba ng m t luo ng vu a du dung di ch H
2
SO
4
10
thu duo c dung di ch mu i co n ng d 11,765. Xa c di nh CTPT cu a oxit kim loa i
do .
b. Ho a tan oxit kim loa i ho a tri a ba ng m t luo ng vu a du dung di ch HCl 10 thu
duo c dung di ch mu i co n ng d 14,773 . Xa c di nh CTPT cu a oxit kim loa i
tr n.
25. Ha y xa c di nh cng thu c ph n tu cu a nhu ng oxit co tha nh ph n nhu sau:
a/S chi m 50 b/ Mn chi m 49,6 c/ Ie chi m 721,41

26. Xa c di nh cng thu c ph n tu ca c ho p ch t v co A, B, C, D. Bi t ra ng
a. A chu a 2,12 H ; 29,8 N; 68,08 O
b. B chu a 3,7 H ; 37,8 P ph n co n la i la oxi
c. C chu a 33,3 Na ; 20,29 N ; 46,38 O
d. D chu a 27,4 Na ; 57,1 O ; 1,2 H ph n co n la i la cacbon.

27. M t ho p ch t A chu a 46,154 cacbon, ph n co n la i la nito. Ty kh i cu a A
d i vo i khng khi ba ng 1,793. Xa c di nh cng thu c ph n tu cu a A.

Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 21
28. M t ho p ch t cu a B va H chu a 78,57B, ph n co n la i la H. Ty kh i hoi
cu a ch t tr n d i vo i H
2
la 14. Tl m cng thu c ph n tu cu a ho p ch t do . Cho
B 11.

29. M t ho p ch t hu u co A chu a 24,24 C ; 4,04 H ph n co n la i la Clo. Ty kh i
hoi cu a A so vo i N
2
ba ng 3,536. Xa c di nh CTPT cu a A.

30. M t ch t hu u co X chu a 54,54 cacbon ; 9,09 H ph n co n la i la oxi. Ty kh i
hoi cu a X so vo i khng khi ba ng 3,0345. Xa c di nh CTPT cu a A.

31. M t ch t hu u co Y chu a 92,3 C, ph n co n la i la H. Cho bay hoi 0,195 gam
ch t Y thl thu duo c 61,5 ml khi (do o 27
o
C va 760 mm Hg). Xa c di nh cng thu c
ph n tu cu a Y.

32. M t ho p ch t chu a 62,745 luu hu ynh va 37,255 Ilo. Cho bay hoi 0,51 gam ch t
na y thl thu duo c 118 ml khi (do o 7
o
C va 740 mm Hg). Xa c di nh cng thu c ph n
tu cu a ho p ch t.

33. Ho p ch t hu u co A chu a 9,09 hidro, 18,18 nito ph n co n la i la cacbon va
oxit. Khi d t cha y 3,85 gam ch t A ta thu duo c 2,464 li t CO
2
o 27,3
o
C va 760 mm
Hg. (Toa n b cacbon trong A da chuy n tha nh cacbon trong CO
2
). Kh i luo ng ph n
tu cu a A nho hon kh i luo ng ph n tu cu a benzen. Xa c di nh cng thu c ph n tu
cu a A.

34. A la m t loa i ph n da m chu a 6,66 hidro, 46,66 nito, co n la i la cacbon va oxi.
t cha t 1,8 gam A ta thu duo c 923ml CO
2
o 27
o
C va 608 m Hg.
Xa c di nh cng thu c ph n tu cu a A bi t ra ng kh i luo ng nito trong 1 mol A nho
hon kh i luo ng nito co trong 100gam amoni nitrat.

35. t cha y hoa n toa n 4,6 gam ho p ch t hu u co A thu duo c 8,8 gam CO
2
va 5,4
gam H
2
O. Ty kh i hoi cu a A so vo i H
2
ba ng 23. Xa c di nh cng thu c ph n tu cu a
A.

36. a. t cha y hoa n toa n 2,8 gam ho p ch t hu u A thu duo c 8,8 gam CO
2
va 3,6 gam
H
2
O. Ty kh i hoi cu a A so vo i N
2
ba ng 1. Xa c di nh cng thu c ph n tu cu a A.
b. t cha y hoa n toa n 7,8 gam ho p ch t hu u co A thl thu duo c 13,44 li t CO
2
(do
o dktc) va 5,4 gam H
2
O. Ty kh i hoi cu a A so vo i khng khi ba ng 2,69. Xa c
di nh cng thu c ph n tu cu a A.
CU HO I N T P CHUONG

1. a/ Li n k t ho a ho c la gl ?
b/ Nguy n nh n na o d n d n su hl nh tha nh li n k t ho a ho c?
c/ Qua trl nh hl nh tha nh li n k t va qua trl nh pha vo li n k t ho a ho c ke m
theo su h p thu hay gia i pho ng na ng luo ng?
Li n k t h a h c
Tr ng chuy n L Qu n - Nng 22

2. a/ Cho bi t da c di m c u hl nh electron cu a khi hi m ? Ta i sao ca c nguy n tu
khi hi m duo c coi la co c u tru c vu ng b n?
b/ Pha t bi u quy ta c ba t tu .

3. a/ Ion, cation, anion la gl ? Cho vi du va go i t n.
b/ Tu m i ky hi u sau cho ta bi t di u gl ?
20
Ca ,
11
Na

,
16
S
2

c/ Vi t c u hl nh electron va cho nh n xe t: O
2
, I

, Na

, Mg
2
, Al
3

d/ Vi t qua trl nh ta o tha nh ion co c u tru c b n vu ng tu ca c nguy n tu sau:
S, Cl, K, Ca.

4. a/ Na ng luo ng ion ho a la gl ? m di n la gl ?
b/ M i li n k t giu a na ng luo ng ion ho a va d m di n cu a nguy n tu ? Cho
vi du .

5. a/ i nh ngh a li n k t c ng ho a tri , li n k t ion, li n k t kim loa i. N u nhu ng
di m gi ng va kha c nhau v ba n ch t li n k t cu a ca c loa i li n k t na y.
b/ Trl nh ba y ca c kha i ni m:
i n ho a tri , c ng ho a tri , electron ho a tri .
Li n k t don, di, ba (b c li n k t a nh huo ng nhu th na o d n d b n va
d da i li n k t ?)
Li n k t , li n k t (n u da c di m cu a ca c loa i li n k t na y)
Li n k t c ng ho a tri ph n cu c va li n k t c ng ho a tri khng ph n cu c.
c/ Trl nh ba y ca c co so ph n bi t li n k t ion, li n k t c ng ho a tri ph n cu c,
c ng ho a tri khng ph n cu c.
d/ Gia i thi ch c ng ho a tri co th co cu a I, Cl, O, S. Vi t CT electron, CT c u
ta o cu a SO
2
, SO
3
, H
2
SO
3
, H
2
SO
4
, Cl
2
O , Cl
2
O
3
, Cl
2
O
5
, Cl
2
O
7
, HOCl, HOClO, HOClO
2
,
HOClO
3
du a tr n thuy t li n k t c ng ho a tri cu a Leis.
e/Su lai ho a sp, sp
2
, sp
3
la gl ? Cho vi du .

6. a/ Th na o la tinh th ? Ph n loa i ?
b/ So sa nh ba n ch t li n k t va ti nh ch t chung cu a m i loa i tinh th ?