KHI LC V X HI HC TI PHM

1. Dn nhp. Ti phm v cc t nn x hi c t lu trong lch s x hi loi ngi nhng cc nghin cu khoa hc v vn ny ch thc s xut hin ti cc quc gia chu u t na cui th k 18. Nm 1764, Cesare Beccaria xut bn tc phm Tiu lun v ti phm v cc hnh pht, qua ng cng c coi l mt trong nhng ngi sng lp ra khoa hc Ti phm hc hin i. Trong thi k ny, khuynh hng y sinh hc gi v tr thng tr trong cc nghin cu mang m tnh thc chng v ti phm. Chng hn, Cesare Lombroso[1]. tin rng chng ta c th pht hin ra cc loi ti phm da vo cc c trng th cht v ngoi hnh nh l: kch c hm rng, din tch trn, khun mt, mivv. Cng quan tm n vic l gii nguyn nhn ca cc hnh vi phm ti, cc nh tm l hc li cho rng tnh trng tm l khng bnh thng c th di truyn t i ny sang i khc v y c th l yu t khuyn khch hnh vi sai lch hoc gy ra nhng vn rc ri trong qu trnh x hi ho c nhn. im chung ca c hai cch tip cn ny l h ch quan tm n nhng yu t thuc v bn trong c th c nhn khi l gii hnh vi phm ti. y chnh l im hn ch ca Ti phm hc c in v l c s cc nh x hi hc pht trin mt hng nghin cu mi, tp trung vo cc yu t thuc v mi trng x hi l gii v hin tng ti phm. Bi vit ny s trnh by khi qut s hnh thnh v pht trin ca X hi hc ti phm, c s l lun, phng php nghin cu cng nh mt s vn v ti phm cn quan tm nghin cu Vit Nam hin nay. 2. Qu trnh hnh thnh v pht trin ca X hi hc ti phm. Bc sang th k 19, quan tm n mi lin h gia s bin i x hi v tnh trng ti phm, khuynh hng nghin cu x hi

hc cng bt u xut hin v pht trin vi i din l L.A.J.Quetelet (1796 1874) v Emile Durkheim (1858 1917). l gii mi lin h gia cc tc nhn x hi v ti phm, nh ton hc ngi B - Quetelet s dng cc s liu thng k trn khp chu u v pht hin ra rng: hnh vi phm ti c mi lin h cht ch vi cc yu t nh tui, gii tnh, kh hu, thnh phn dn c, tnh trng ngho i. Trong khi , vi quan im thc chng, E. Durkheim cho rng ti phm l hin tng bnh thng trong x hi v thc t l khng th hnh dung ni mt x hi khng c ti phm. Durkheim cho rng ti phm l vn x hi tt yu v gia cc c nhn trong x hi lun tn ti s khc bit v h sn sng s dng tt c cc bin php cng nh cc dng thc hnh vi khc nhau p ng nhu cu sng. Thm ch, k c khi ti phm ch thc b loi b th cc dng hnh vi xu xa hoc nhng nhc im ca con ngi s li b coi l nhng dng thc thay th ca ti phm m thi. Durkheim cn cho rng, ti phm i khi cng rt cn thit cho x hi v n c th to ra c s cho s thay i x hi. Minh ho cho quan nim ny, Durkheim dn ra trng hp nh trit hc Hy Lp Socrates. Theo , do by t quan im khc vi a s ngi ng thi, Socrates b coi l ti phm v nhn ci n t hnh. Mi lin h gia s bin i x hi v ti phm c Durkheim m t chi tit trong tc phm S phn cng lao ng x hi - xut bn nm 1895. Theo ng, qu trnh chuyn i t x hi nng nghip sang x hi th hin i to ra nhng thay i mnh m v mt cu trc x hi. S pht trin ca cc th, s phn cng lao ng trong x hi, s cao c nhntt c nhng yu t lm xut hin trnh trng anomie - tc l s ri lon cc chun mc x hi. Mt x hi anomie c ngha l x hi ang tri qua tnh trng ln xn, tnh trng suy thoi cc chun mc o c cng nh cc gi tr truyn thng. Khi , con ngi ta lm vo tnh trng anomie v h d c xu hng ni lon hoc thc hin cc hnh vi lch lc nh l t t, phm tivv. Bc sang th k 20, truyn thng x hi hc thc chng c tip tc vi cc i din tiu biu nh: Robert Ezra Park (1864

1944), Ernest Burgess (1886 1966), Louis Wirth (1897 1952). Cng vi cc ng nghip ca mnh ti khoa X hi hc Trng i hc Chicago, nhm tc gi ny hnh thnh nn mt trng phi nghin cu ring bit - thng c gi l trng phi Chicago. Trng phi ny ginh nhiu s ch cho cc vn x hi th. H tm hiu mi lin h gia iu kin sng, chng hn nh tnh trng ngho i v t l ti phm. Kt qu nghin cu cho thy, ti cc th, c nhng nguyn nhn x hi dn n s hnh thnh cc khu vc c tr tn ti t l ti phm cao. Chng hn, ti nhng khu vc ngho kh lun tn ti s thiu hon thin ca cc thit ch c bn nh trng hc v gia nh. Do , vai tr kim sot hnh vi ca cc thit ch ny khng c pht huy v h qu l s gia tng t l ti phm. Theo quan im ca trng phi Chicago, ti phm khng c mi lin h vi cc c im th cht ca c nhn m n l s phn ng li s thiu hon thin ca mi trng x hi - yu t nh hng n s pht trin cng nh cc quan h c nhn. Do , chng ta c th hn ch c tnh trng ti phm nu nh mi trng kinh t - x hi c ci thin. Tip ni tinh thn ca trng phi Chicago, mt s nh x hi hc nh Robert Merton, Albert Cohen phn tch cc yu t thuc v cu trc x hi v ti phm. Theo h, hnh vi phm ti c s lin h mt thit vi mi trng x hi. Ti phm l sn phm ca p lc v hnh c ngun gc t cu trc x hi. S bt bnh ng x hi v s thiu ht cc c hi hp thc vn ln trong cuc sng khin cho mt b phn nhng ngi thuc nhm di y x hi sn sng thc hin cc hnh vi vi phm php lut gii quyt cc vn trong cuc sng ca h. Nhng nm 1930 1940, cc nh x hi hc ti phm bt u ch hn n mi lin h gia c nhn v cc qu trnh x hi c bn nh: gio dc, i sng gia nh v cc quan h bn b. H pht hin ra rng, nhng a tr sinh ra v ln ln trong cc gia nh c mu thun, khng c th hng s gio dc y v c quan h mt thit vi bn b xu th rt c kh nng phm ti. i din tiu biu cho khuynh hng ny l Edwin

Sutherland ni ting vi lun im: c nhn bt chc thi cng nh t tng phm ti t nhng k tng phm ti. Mt i biu khc l Walter Reckless cho rng ti phm l h qu ca vic c nhn pht trin mt hnh nh lch lc v bn thn mnh v iu khin h khng th kim sot ni nhng hnh vi lch chun ca mnh. Nhn chung, khuynh hng ny ch n qu trnh x hi ho c nhn. Theo , h cho rng hnh vi phm ti l h qu tt yu ca s tht bi trong qu trnh x hi ho c nhn. Gia th k 20, tip tc pht trin theo hng tp trung vo qu trnh bt chc x hi l Ronald Akers v ch n cc yu t kim sot x hi l Travis Hirschi. Trong cc tc phm ca mnh, c hai tc gi u cho thy mi lin h cht ch gia hnh vi phm ti vi qu trnh bt chc x hi v cc yu t rng buc x hi. Theo , khi cc yu t c kh nng gn kt c nhn vi s tun th chun mc (nh gia nh, c quan cng tc, cc hot ng tch cc) b suy yu, cc yu t li ko (v d nh bn b xu) t ra mnh hn th c nhn s c xu hng thc hin cc hnh vi sai lch nh l ti phm v TNXH. Nh vy, cng quan tm n vn ti phm nhng cc nh x hi hc ginh nhiu s ch n mi quan h gia mi trng x hi v ti phm. Theo h, hnh vi phm ti c ngun gc su sa t cc tc nhn x hi ch khng ch lin quan n cc yu t th cht v tinh thn ca c nhn. Nh vy, c th nh ngha: X hi hc ti phm l mt lnh vc x hi hc chuyn bit, nghin cu v l gii hin tng ti phm & hnh vi phm ti trong quan h vi cc yu t thuc v mi trng x hi. X hi hc ti phm ra i sau v ch l mt hng nghin cu ca Ti phm hc (gm cc hng tip cn x hi hc, y hc, lut hc, tm l hc). D ch l mt hng tip cn nhng x hi hc li ang gi a v thng tr trong cc nghin cu v ti phm trn th gii hin nay. 3. C s l lun v phng php nghin cu X hi hc ti phm. Sau gn 200 nm pht trin, cc nh x hi hc ti phm trn

th gii xy dng c mt h thng cc l thuyt, dng ct ngha, l gii v vn ti phm trong i sng x hi. y cng l c s l lun tin hnh nghin cu v xy dng cc m hnh can thip hoc cc chnh sch tc ng thc tin. Di y l mt s khuynh hng l thuyt c nh hng nht cho n hin nay. Khuynh hng l thuyt cu trc - chc nng[2]: i din tiu biu l E. Durkheim, R. Merton, Steven F. Messner v Rosenfeld, Albert Cohen, Richard A. Cloward v Lloyd E. Ohlin, Robert S. Agnew. Lun im trung tm: s khng tng thch gia mc tiu kinh t v c hi t c mc tiu to ra p lc cu trc i vi c nhn. Ti phm gia tng khi cc chun mc b suy yu, x hi xut hin tnh trng anomie v c nhn c th phn ng li p lc cu trc bng cc hnh vi lch chun. Bn cnh , nu cc thit ch kinh t t ra thng th so vi cc thit ch x hi th t l ti phm cng gia tng. Khuynh hng l thuyt xung t x hi: i din tiu biu l Willerm Bonger, Rechard Quiney, David F. Greenberrg, Elliott Currie, Mark Colvin. Thuyt ny cho rng: s bt bnh ng v quyn lc v cuc sng vt cht l tc nhn khin cho ti phm ng ph cng nh ti phm tp on gia tng. Ch ngha t bn v nn kinh t th trng cnh tranh mang y nhng c im xu xa v n to ra s bt bnh ng su sc cng nh gip cho nhng k c quyn lc c c hi bc lt ngi khc. Khuynh hng l thuyt tng tc x hi: i din l Howard Becker, Edwin Lemert, Ross L. Matsueda, John Braithwaite, Lawrence Sherman. Quan im ny cho rng: ngi ta b gn lin vi vai tr ti phm khi m h b dn mt ci nhn l ti phm, b coi l k xu xa, b tng giam hoc b loi ra khi cc vai tr thng thng. Cc bin php ci to t c kh nng to ra s thay i hnh vi ca ngi phm ti. Khuynh hng l thuyt kim sot x hi: i din l Albert J. Reiss, Walter C. Reckless, Travis Hirschi, Michael R. Gottfredson v John Hagan. Theo h, ngi ta phm ti l do

s t kim sot yu v thiu vng cc bin php kim sot t pha x hi. S tip xc vi cc bin php kim sot c th khc nhau theo a bn c tr hoc theo tng thi k khc nhau v y c th l nguyn nhn ca s khc bit v t l ti phm gia cc khu vc hoc gia cc giai on pht trin x hi khc nhau. Khuynh hng l thuyt bt chc x hi: i din l Edwin Sutherland v Ronald Aker. Theo thuyt ny, c nhn c th bt chc hnh vi phm ti thng qua s tip xc vi cc quan nim, thi ca ti phm. Quan h vi nhng a tr h hng l ngun gc ca hnh vi phm ti. T l ti phm s gia tng nhng ni tn ti mt tiu vn ho sai lch - l s chp nhn v ng h cc hnh vi phm ti t pha cc thnh vin cng ng. Cng vi nn tng l lun nu trn, cc phng php thu thp thng tin c s dng ph bin trong nghin cu x hi hc v ti phm l survey, phn tch ti liu, nghin cu lch i, nghin cu thc nghim, quan st v phng vn. Phng php survey: vi phng php ny, nh nghin cu c th tm hiu c thi , nim tin, nh hng gi tr, cc c im c nhn cng nh hnh vi ca nhng ngi tham gia. Vi vic phng vn hoc trng cu kin i vi mt s lng mu nht nh, nh nghin cu c th phn tch cc d liu thu thp c a ra nhng nhn nh cho tng mu nghin cu. Phng php nghin cu lch i (Cohort Research hoc Longitudinal Research): l vic quan st, theo di mt nhm ngi c chung mt s c im no trong mt thi gian nht nh. Chng hn, nh nghin cu c th la chn tt c tr em sinh nm 2000 trn a bn H Ni theo di din tin cc m hnh hnh vi ca chng trong khong 10 nm hoc 20 nm. D liu nghin cu bao gm qu trnh hc tp, cc v vic lin quan n php lut, thng tin v bnh tt v i sng gia nhvv. Ngun tin c th l bn thn nhng tr em ny, c quan cnh st hoc nh trng. Qu trnh nghin cu ny c

th gip nh nghin cu phc ho ra c cc m hnh l thuyt v cc yu t c th nh hng n hnh vi phm ti hoc s h hng la tui v thnh nin. Phng php phn tch ti liu: cc s liu thng k c th gip nh nghin cu tm hiu nh hng ca cc m hnh v qu trnh x hi n t l ti phm. Chng hn, lm r mi lin h gia ngho i v ti phm, nh nghin cu c th s dng cc s liu thng k v thu nhp, s ngi hng tr cp x hi, s lng gia nh neo ngi hoc kh khn mt a bn c th. Sau , h s kim chng cc thng tin ny vi d liu ca chnh quyn a phng a ra nhng nhn nh cui cng. Vit Nam, cc c quan nh tng cc thng k, b cng an, b lao ng thng binh v x hic th l ni cung cp thng tin ch yu. Phng php nghin cu thc nghim: bin php ny thng c s dng khi nh nghin cu mun quan st nh hng ca mt yu t can thip i vi mt ch th no . Chng hn, tm hiu xem vic xem phim nh bo lc c phi l nguyn nhn ca nhng hnh vi bo lc v phm ti hay khng th nh nghin cu phi tin hnh thc nghim. C ba iu kin bt buc ca mt thc nghim, l: (1) khch th nghin cu phi c la chn ngu nhin; (2): phi c mt nhm i snh v (3): phi m bo iu kin thc nghim. Tr li v d trn, hai nhm ngu nhin ny s c xem hai loi phim: mt nhm xem phim bo lc v mt nhm xem phim hot hnh vui nhn. Sau khi theo di v phn tch, nu thy nhm xem phim bo lc c nhng hnh vi hiu chin hn th khi c th a ra mt kt lun v mi lin h gia ni dung phim nh v hnh vi ca c nhn. Phng php quan st v phng vn: c s dng khi nh nghin cu mun thu thp nhng thng tin m cc cuc kho st ln kh thc hin. Chng hn, tm hiu nh hng ca bn nghin n vic lm dng cht gy nghin nhm v thnh nin, nh nghin cu s thm nhp vo cng ng ngi

nghin, lm quen v tr chuyn vi h, quan st cc mi quan h x hi v hnh vi ca h tng hp cc bng chng khoa hc. Thng thng, bin php ny c thc hin vi s khch th hn ch nhng i hi thi gian, s kin tr v kh nng khai thc thng tin ca nh nghin cu. Ti liu tham kho : 1. Francis T. Cullen v Robert Agnew (2003): Criminological Theory: Essential Readings. Roxbury Publishing Company, Los Angeles, California 2. Larry J.Siegel (2005): Criminology: the core. 2nd Ed, Wadsworth, Thomson Learning, Inc. 3. Paul Iganski, Maggy Lee, Ken Plummer, Nigel South (2004): Criminology: A sociological introduction. Routledge, Taylor and Francis Group, New York.

[1] Cesare Beccaria: An Essay on Crimes and Punishments v Cesare Lombroso: The Criminal Man in trong Francis T. Cullen v Robert Agnew (2003: 20 - 27): Criminological Theory: Essential Readings. Roxbury Publishing Company, Los Angeles, California [2] Phin bn mi nht hin nay l: Structural strain Theory/General strain theory: Thuyt p lc cu trc.