You are on page 1of 68

Li cm n !

u tin em xin c by t lng bit n su sc n PGS.TS inh Th Ng nhit tnh hng dn em hon thnh n ny. Em cng xin chn thnh cm n cc thy c gio B mn Hu c Ha du; cc thy c, cc cn b phng th nghim trc thuc cc khoa, b mn ca trng, Vin vt l k thut, Trung tm sc k kh to iu kin tt nht cho em trong sut thi gian lm n ca em. Em xin chn thnh cm n nhng thy c tn tnh dy d em trong sut thi gian em hc ti trng. V cui cng em mun gi li cm n n gia nh v bn b ng vin, to iu kin thun li cho em hon thnh bn n ny. Em xin chn thnh cm n!

H Ni, thng 6 nm 2007 sinh vin Nguyn Trung Sn

MC LC

M U Hn 10 nm tr li y, cng nghip dt c s tng trng ng k v thc s gi vai tr quan trng trong nn kinh t quc dn. Cc sn phm ca ngnh dt khng ch c tiu th th trng ni a m cn xut khu sang nhng th trng rt kh tnh v cc sn phm may mc nh M, Chu u. V vy, cnh tranh v thch thc ang l ng lc thc y mi doanh nghip dt may cn phi xc nh c cc yu t c nh hng trc tip ti kh nng nng cao u th sn phm. Trong , vn x l vi si trc khi nhum, in hoa l vn cp thit i vi ngnh cng nghip dt nc ta. Cc loi si thin nhin v si ho hc u cha mt lng tp cht nht nh v sau khi dt si li cha thm h, du m t my dt. Hm lng tp cht v du m dnh trn vi si tuy nh nhng n nh hng trc tip n qu trnh nhum, in hoa v s dng vi. V vy, trc khi nhum v in hoa cc loi vi u c lm sch ho hc hay thng gi l chun b, tin x l. Vi si sau x l khng nhng d thm nc, c trng cao, mm mi m cn tng kh nng hp ph thuc nhum cao, lm cho nhum mu u v bn p hn. Trc y, trong cng nghip dt vic x l vi si ch yu l dng cc phng php c hc hoc cc loi ho cht c hi khng thn thin vi mi trng. Nhng ngy nay, vi nhng tin b ca khoa hc k thut, cc cht ty ra tng hp lin tc c ci tin theo hng nng cao hiu qu v thn thin vi mi trng. Mt trong nhng khuynh hng c ng dng nhiu nht l s dng cc nguyn liu t du thc vt, bin tnh chng thnh cc sn phm c hot tnh b

mt cao. T tng hp cht ty ra c thnh phn ti u, ph hp vi mc ch ty ra nht nh. Vic nghin cu cht hot ng b mt thch hp ty sch du m bm trn vi si sau khi dt l nhu cu rt bc thit, khng ch ca ring cc cng ty dt m cn l nhu cu chung ca ton ngnh cng nghip dt may cng nh ca ton x hi. n ny nghin cu qu trnh tng hp cht hot ng b mt t du thng sulfat ho x l du m trn vi si. CHNG 1 TNG QUAN L THUYT A. VI SI V NGUN NHIM BN VI SI [1,3,24,25] I. Gii thiu chung v vi si [3,24] Ngy nay mi ngi u nhn thy vi si s dng trong lnh vc may mc gm mt s si dt khc nhau m mi loi i hi s git i thch hp, tc ng mt cch khc nhau di cc tc dng ca nc, nhit , tc ng c gii ca my v cht ty ra. Cc si dt c xp thnh ba nhm theo ngun gc ca chng : Si thin nhin : C th thuc tho mc (nh bng, si gai) hoc thuc ng vt (nh len, t).Trong bng c s dng trong cng nghip dt vi t l ln nht 5260%, cn len chim t 69%. Si nhn to : Dn xut t xenluloza (viscose, autate, rayonne) Si hn hp : Si hn hp gm nhng hn hp ca si thin nhin v si tng hp nh polyester-bng si. Si hn hp phi hp u im ca tng loi si s dng.

Si tng hp : c to thnh t du ho : polyester, acrylic, polyamit Nhiu hng gm nhng hn hp ca nhiu loi si (nh polyeste-bng si), gip phi hp cc u im ca tng loi si s dng. Cc loi si dt khc nhau c tm tt bng 1.1

Bng 1.1 : Cc loi si dt khc nhau Loi si c tnh Khuyn co x l Chu nhit cao, ch xt Si thin nhin thc mnh v x l bng vt: Dai, bn. Clo. BNG - SI GAI Mng manh, mt 40% Phi x l vi mi thn Si thin nhin ng sc bn dai ca chng trng, git v x nhit vt: nu b t. 20 n 30oC l ti LEN - T a. Si nhn to (viscose, Dn xut ca si thin Khng dng Clo x axcetate) nhin thc vt. l. Ngy nay c s dng Nhit git gi cn nhiu, loi si tn tin chn tu theo loi si Si hn hp (hn hp ny dung ho s thoi mng manh nht. ca si tng hp v mi ca si thin nhin thin nhin) vi li ch ca si tng hp. Si tng hp: NYLON - RILSAN C tnh bn chc. Chng khng cho nc hoc cht bn thm su vo, ngoi tr mt s cht m. t chu c nhit cao. Do vic ty ra cn c xc nhn l thn trng.

II. Cu trc v tnh cht ho l vi si. [1,3] II.1 Cu trc vi si. [1]

Vi c cu to t rt nhiu b si, b si gm nhiu si. Mi si vi li c to nn t rt nhiu x, cc x ny sp xp mt cch ngu nhin v to ra mt h thng mao qun vi ng knh trung bnh l 50nm. Gia cc b si c khong cch v cc b si ny li c xp chng ln nhau to ra dy ca vi. Chnh s sp xp nh vy to ra mt h thng cc l trng, gip cho cht bn d dng i su vo cu trc vi. II.2 Tnh cht ho l vi si. [3] Tt c cc loi x, si dt dng trong cng ngh dt u l cc hp cht cao phn t. Tt c cc hp cht cao phn t u kh ha tan, ch c mt s hp cht cao phn t c nhit nng chy c nh cn a s khi gia nhit s b phn hy trc khi chuyn sang trng thi mm hay chy lng, hoc b phn hy m khng chy lng. Cu trc l hc ca cc i phn t c chia thnh cc dng nh: dng thng, dng xon, dng cun, dng gp khc v cu trc dng mt li. Vic xc nh c mc nh hng v mc sp cc i phn t s cho ta bit trng thi l hc ca tng loi si. Cc si thin nhin nh bng, ay, lanh v t tm c nh hng cc i phn t kh cao. Cc cao phn t dng sn xut si ha hc l cc i phn t phi c cu trc mch thng dng th v khng c cu trc mt li. a. Si bng (si thin nhin): - Thnh phn ch yu cha trong x l xenlulo (C6H10O5)n chim ti 96%, cn li l cc thnh phn: keo pectin, nit, m, sp v tro. - Khi lng ring vo loi trung bnh: 1,5 g/cm3. - Mm mi, bn c hc cao trong mi trng khng kh v thp trong mi trng nc. - n nh ha hc tng i tt, kh nng nu, ty, l v git thun tin. 5

- C kh nng ht m cao, thot nhanh m hi, m bo c tnh v sinh i vi mt hng may mc, hm m ca si kh cao W= 8-12%. Tuy nhin khi ngm trong nc vi ht nc nhanh, d b co( co dc t 1,5-8%), d b nhu nt khi mc, dn nhit km, khi l kh gi np, nhit l thch hp t 140-150oC. b. Si polyamit (si tng hp): - Mch i phn t cha nhm metylen (-CH2-). Cc nhm ny lin kt vi nhau bng mi lin kt peptit (-CO-NH-) - Nguyn liu ban u ca si ny l benzen v phenol. - bn ko t v bn mi mn cao (bn cao gp 10 ln si bng, 20 ln len v 50 ln visco). - co dn n hi ca si tng i ln, bn vng khi mi mn, c kh nng nhum mu tt cho nn kh bt bi, khng b nhu nt. - ht m thp, kh bay hi thot kh. Hm m W= 4 4,5% trong khng kh. - Kh nng tnh in ca si cao nn gy kh khn cho qu trnh gia cng. - Chu nhit km do l si nhit do, nhit 90 - 100oC si b km bn rt nhanh v chuyn thnh dng chy mm. - C bn tng i so vi kim nhng km bn vng khi chu tc dng ca axit m c. D b lo ha di tc dng ca nh sng mt tri(hiu ng cng). c. Si polyeste: - Cc mt xch trong si polyeste c dng tng qut sau: -[CO - C6H4 - CO - O - (CH2)2 - O -]- i phn t ca polyeste th hin tnh bt i rt cao gia chiu dc v chiu ngang. Mt khc cc nhm (-CO-C6H46

CO-) km linh ng, kh quay t do, cc nhn thm hu nh c phn b trong cng mt mt phng trong mch, lm cho cc i phn t ca polyeste km linh ng, d b cht vo nhau. - C nhm este do lin hp vi nhn thm nn c phn cc ln. - Si polyeste l loi si tng hp c bn c, bn nhit cao. - Si polyeste tng i bn vi tc dng ca axit, vi cc cht oxi ho v cht kh v vi tc dng ca cc dung mi hu c thng thng. Nhng si polyeste km bn vi cc tc dng ca kim - Si polyeste c khi lng ring bng 1,38g/cm3. Do cha nhm t a nc, c cu trc cht ch nn si ny c hm m rt thp. V hm m thp nn si c kh nng cch in cao v ng thi d tch in gy kh khn cho qu trnh dt. - L loi si rt kh nhum. B mt ca vi si polyeste l loi b mt khng cc, c sc cng b mt yu, cho nn cc cht bo bm cht vo si polyeste rt d dng. Tri li, bng si l c cc, c sc cng b mt ln v v vy n b dy bn du kh khn hn III. Cc ngun nhim bn vi si. [3] III.1. Phn loi cht bn vi si theo ngun gc: Cc loi vt bn gp trong lnh vc git ty vi c th c nhng ngun gc khc nhau. Chng c th c gy ra t: - Chnh thn th con ngi qua mt s ln vi si tip. Chng thng l cc nhm sau: cht nhn da (vt ng ca m v ca da, c bit l c o v c tay ) - Mi trng (khng kh, m hng, bi, cy ci... ) hoc cc cht mu thin nhin (vt c...) hoc nhn to (kem dng da, mc, du khong cht...) 7

- Thc phm: nhm ny chim phn ln ca nhm. Tht vy, s lng v loi cc vt bn t thc n cc k quan trng, chng thuc cc vt bn rn (chocolat, tri cy...) hoc lng (ru, cafe...). - Ngh nghip: cc vt bn thng gp. Vt bn dnh trn qun o ca cng nhn trong cc nh my, trn gin khoan ... III.2. Phn loi cht bn theo quan im cht ty ra: Ngi ta thng chia cc vt bn thnh ba loi: vt bn bo, vt bn s si, vt bn c bit. Chng cu to bi nhng yu t: tan trong nc (mui, ng...) hoc khng tan trong nc (m, mnh nh...). Vic sp xp ny t nhiu mang tnh nhn to, v cc vt bn t nhin tm thy vi vc thng l nhng vt bn phi hp. Chng hn nhng vt bn du m cng vi nhng vt bn c bit... Cc loi vt bn trn dnh vo vi si bng nhiu cch. C th do vic bm dnh bi cc lc vt l, do tnh cht l ho (nhng cht tit bo cun dnh bi), ho cht Vic loi tr cc vt bn trong qu trnh ty ra c th c nng cao da vo s thay i thi gian ty, tc ng c hc, nhit . Mc d vy trong mt s cng ngh ty git th vic thc hin ty git li ph thuc vo s tc ng qua li c bit cn bn, cht hot ng b mt v cc thnh phn cht ty ra. Nhng iu ng quan tm nht l s tc ng gia cc loi cn bn khc nhau. Loi cn bn kh loi tr nht l i vi si vi l cht to mu nh mui than, cc oxit kim loi...Vic loi tr cn bn trn b mt vi si c th kt hp vi cc phn ng ho hc hoc c th xy ra m khng c s thay i ho hc. III.3. Nguyn nhn gy bn du m trn vi si khi dt: [1] Vi c dt t si. Trc khi si qua my dt to thnh tm vi th cc si ny c a qua nhng dung dch ho cht (c cha du) hoc sp. Mc ch ca cng on ny l trnh cho si b x lng v cc si khng b dnh vo nhau trong qu trnh dt (do du hoc sp bao quanh mi si lm gim kh nng tnh in ca si). Cc loi si dt bao gi cng cha mt lng tp cht nht nh, sau khi dt si li cha thm du (bao gm du m t my dt v du c a vo bao quanh si nhm chng li s tnh in ca si). V nhng l m vi mc cha c cc tnh cht s dng, cha th em nhum v in hoa ngay 8

c v thuc nhum v ho cht s kh khuych tn vo vi lm cho mu kh u, km bn mu. Bi vy, trc khi nhum v in hoa tt c cc loi vi u phi c lm sch ho hc hay thng gi l chun b, tin x l. Vi qua chun b khng nhng d thm nc, thm m hi, c trng cn thit, nhn mn, mm mi v p m cn c kh nng hp ph thuc nhum cao, lm cho mu d u v bn hn. phc v cho cng on tin x l trn vi si, chng ti nghin cu v tng hp ra cht hot ng b mt c hot tnh cao trong ty ra i t cc loi du thc vt sn c ti Vit Nam. IV. La chn du thc vt thch hp tng hp cht hot ng b mt. [3] Trong nhng nm tr li y, du thc vt c ng dng kh rng ri trong cng nghip bi cc cht thi c ngun gc thc vt c kh nng phn hu sinh hc cao, khng gy hi cho mi trng. Du thc vt c cu trc ho hc khc vi cc loi du khong. Chng gm cc axit bo c ni vi nhau qua cu glyxerin (triglyxerit). Du thc vt thng cha hn 98% triglyxerit v khong 2% sterol cng cc hydrocacbon t hot ng khc. Du thc vt c ba im khc vi cc du gc khc : Thnh phn ho hc kh ng nht v c phn loi theo cc axit bo cha nhiu nht trong du. Cc axit ny c chia thnh axit no (axit Stearic, axit Palmitic...), axit khng no mt ni i (axit Linoleic) cng cc thnh phn c bit khc. c bit du c hm lng axit oleic hn 75% th c n nh oxy ho cao hn hn du khng no c mt ni i. Phn t lng cao, thng t 850890 g/mol vi cc loi du oleic. Mc khng no ng k ca tri-glyxerit gip ci thin tnh cht nhit thp nhng li lm gim bn oxy ho. Du thc vt c s dng kh rng ri trong cng nghip, l nguyn liu ch yu ch to cht ty ra. C rt nhiu loi du thc vt c bin tnh tng hp cht ty ra tin vi si nh: du thng, du da, du s, du truTuy nhin da trn tnh cht tng ng v cu to ca cc hp cht Tecpen trong du thng v cc cht bn bm trn vi si, ngi ta thy rng cht ty ra c ngun gc t du thng c kh nng ty ra cao nht. 9

B. NGUYN LIU V CHT HOT NG B MT I. Nguyn liu. I.1 Du thng. [2,4,9,16,19] Nha thng Vit Nam c tch ra t 4 loi thng ly nha chnh: -Thng nha (pinus merkussi), phn b nhiu Qung Ninh v Ngh An. -Thng 3 l (pinus khasya), Lm ng . -Thng ui nga ( pinus massoniana), Lng Sn, Qung Ninh. -Thng Caribe (pinus caribasa), Vnh Ph, Yn Bi. Trong thng nha cho nng sut v cht lng nha thng cao nht. Du thng v tng hng (colophaly) l hai sn phm ca qu trnh ch bin nha thng. Sn phm nha thng, tng hng, du thng trong nhng nm gn y c thng k nh sau: Thnh phn trung bnh ca nha thng bao gm: 71- 79% cc axit nha, 1420% du thng v tp cht. Do khi ch bin 1 tn du thng s thu c khong 200kg du thng v 700kg tng hng. T nha thng c th sn xut ra cc sn phm sau: [19] - Du thng dng sn xut ha cht c bn bng chng ct phn on v bn tng hp ha hc: -pinen, -pinen, 3-caren, terpineol, camphen, camphor - Du thng sn xut ra sn, vecni, xi nh giy, nc hoa, thuc tr su, dung mi, dc phm, x phng, cht bin tnh, ph gia bi trn, nha cho cao su, giy - Colophan thng: sn xut sn, x phng, h giy, vecni, mc in, cao su cht do, luyn kim, pho hoa, hn thic, acquy, cht lm cng tc Cng ngh ch bin du thng gm ba cng on chnh: Lm sch nguyn liu (nha thng), chng theo hi nc v tinh ch du thng. Du thng ng u danh sch cc tinh du trn th gii v mt s lng (khong 260.000tn/nm, bng 80% tng sn lng trn th gii). Du thng l cht lng khng mu, c mi c trng, v cay, khng tan trong nc, tan theo bt k t l no trong benzen, ete, du bo.

10

Du thng l mt hn hp phc tp nhiu cu t, thnh phn ch yu l cc tecpen hydrocacbonat, c cng thc chung l (C5H8)n (vi n=2, 3) v cc setquitecpen. Du thng c s dng rng ri trong cng nghip, y t v i sng N c dng lm dung mi, lm nguyn liu iu ch camphora tng hp, tecpinhidrat, cc tecpineol, thuc tr su v cc cht thm Bng 1.2: Cc tnh cht ca cc cu t trong du thng [9]: ToC si p sut Cng Phn t Cu t thc nht 20 40 70 lng phn t mmHg mmHg mmHg (cp) -pinen -pinen 3-caren Dipenten Limonen Silrestren -felandren -terpinen Terpinolen Sesquiterpen C10H16 C10H16 C10H16 C10H16 C10H16 C10H16 C10H16 C10H16 C10H16 C15H24 136.23 136.23 136.23 136.23 136.23 136.23 136.23 136.23 136.23 204 51.8 58.1 68.2 72.1 66.8 71.5 84.3 87.8 155 162 170 175 175 176 173 173 184 1.7 4.4

STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Khi lng ring (kg/m3) 857.8 871.2 861.5 842.0 842.2 848.0 848.0 835.0 862.3

Thnh phn chnh ca mt s loi tinh du thm cy l nhn l cc hp cht c cu to mch thng v vng, m c th coi nh l cc dime, trime, v polymer ca izopren.
CH3 C H2C CH CH2

Izopren (2-metyl butadiene 1-3) l cc hp cht tecpen cha 10 nguyn t cacbon (dime ca izopren), setquitecpen cha 15 nguyn t cacbon (trime), ditecpen cha 20 nguyn t cacbon (tetrame), tritecpen, tetratecpen v.v..

11

Thng ngi ta phn bit cc loi tecpen sau: monotecpen; setquitecpen; ditecpen; tritecpen; tetratecpen Trong tng loi trn c cc hp cht cha mch thng, hp cht cha mt mch vng, cha hai mch vng. Pinen (c bit l -pinen) l cu t chnh v cng chnh l ch tiu nh gi cht lng du thng. Pinen l cht lng snh, khng mu, lu chuyn sang hi vng, tan nhiu trong ru etylic, axit axetic, toluen, xylen.[11]
8 CH3 C 1 HC 7 C 6 H3C H2 C 5 CH CH3 4 CH2 6 H3C H2 C 5 CH 2 3 CH 1 HC 7 C CH3 8 CH2 C2 3 CH2 4 CH2

C10H16(-pinen)

C10H16 (-pinen)

Hai ng phn ch khc nhau v v tr ni i: Ni i 2-3 -pinen v ni i 2-8 -pinen. + -pinen l ng phn pinen quan trng v ph bin nht. Hm lng ca -pinen trong du pinus palustris l 65%, trong du pinus pinaster thu c 70%, trong du pinus caribe thu c 70-80%. -pinen c th tri qua nhiu phn ng v c ng dng trong cng nghip cht thm. -pinen c th chuyn ha thnh pinane, l mt vt liu quan trng trong cng nghip cht thm. -pinen c th izome ha to thnh -pinen vi chn lc cao. + -pinen l thnh phn ca rt nhiu loi du thc vt, c phn ng tng t -pinen. Nhit phn chuyn ha thnh myrcen, l nguyn liu quan trng trong cc terpen vng, s dng trong cng nghip ty g cn. Phn ng cng hp vi formandehyt to thnh nopyl, nopyl axetat c s dng nh l nguyn liu ca cht thm.

12

Bng 1.3: Tnh cht vt l ca -pinen v -pinen [11] Khi Tn cu Ch s khc o o STT T s( C) lng ring t x 20oC 20oC 1 -pinen 218.8219.4 0.953 1.4831 2 -pinen 209210 0.919 1.4747 I.2 Tnh cht khng bn nhit ca du thng [19]

Tonc(oC) 35 3233

Du thng l hp cht hu c thuc h khng bn nhit, nhiu cu t thnh phn d b phn hy, chuyn ha hay trng hp nhit si di p sut thng (p=760mmHg), nht l khi thi gian ko di. Di tc ng ca nhit, -pinen b chuyn ha dn thnh allocimen, dipenten, do cc phn ng vng ha v trng hp ca allocimen m chuyn ha thnh , v - pinonen vi mt lng nh dime ca allocimen, cn -pinen chuyn ha dn thnh myrcen. Kh nng phn hy ca -pinen v -pinen ph thuc vo nhit v thi gian gia nhit (thi gian lu ca vng nhit cao). Nhit cng tng hng s tc cng ln v thi gian phn ng cng gim. bn nhit ca 3- caren, camphen tricyclen v cc cu t khc trong du thng u cao hn ng k so vi , - pinen. Nhit chng ct ti a y thp c chn theo bn nhit ca , - pinen. S phn hy nhit cn xy ra trong thp do s qu nhit cc b. trnh s phn hy nhit, qu trnh chng ct chn khng c chn tch -pinen t du thng. I.3 Nguyn liu du thng Ung B [19] i tng nghin cu l du thng Ung B, tch t du thng hai l (pinus merlersi). Thnh phn ha hc ca du thng Ung B: trong du thng c tt c 22 cu t, trong cc cu t chnh l , - pinen, 3- caren. Bng 1.4: thnh phn ha hc du thng Ung B[19] TT Cu t Cu to PT Phn t lng 1 -pinen C10H16 136,24 2 - pinen C10H16 136,24 Nng 78,0 14,19

13

3 4

3- caren Cc tecpen khc

C10H16

136,24

1,832 5,978

II. Cht hot ng b mt [3,12,22,24]. II.1. Cc nh ngha: hiu v tnh cht ha l ca cht hot ng b mt chng ta cn hiu mt s nh ngha sau: II.1.1. Nhng sc cng b mt /giao din. [3] a. Sc cng b mt Cc lc ht c gi l nhng lc Van Der Waals tc ng gia cc phn t.Trong mt cht lng cho sn, mt phn t ring bit c mi lc li vo v tr trung tm ca mt trng lc gia nhng lc hp dn ln nhau, mang dng hnh cu i xng,trng lc ny c to nn bi nhng phn t k cn. Hp lc ca Van Der Waals ny bng khng. Nhng trn mt ca cht lng th mi s din ra khc hn: cc phn t li b t vo mt trng lc khng i xng. V pha pha kh, hp dn lc, do cc phn t b phn tn mng, th hu nh khng ng k. V pha cht lng, lc ht c to ra t cc phn t tng t, cng mnh m nh ngay gia lng cht lng . Do , cc phn t trn b mt cht lng chu tc dng bi mt hp lc c khuynh hng y cc phn t ny v pha bn trong. Trn bnh din v m, hp lc ny tc ng thu nh b mt trng tri tip gip vi khng kh. Chng hn lc ny s to dng hnh cu khi mt git nc ri t do trong chn khng. Trng lc khng cn i b mt cht lng c th tng trng bi mt lng nng lng t do b mt. Nng lng ny nh chng ta nhn thy, c khuynh hng lm mt phng co li. Ngc li, mt cng tng ng vi nng lng t do ny phi c cung cp nu ta mun tng phm vi b mt c biu hin bng Joule. Nng lng t do tnh trn mt n v din tch b mt c gi l sc cng b mt. Tht vy, theo quan im ton hc v th nguyn, nng lng t do c biu din bng Joule trn mt vung tng ng vi mt sc cng c biu din

14

bng Newton trn mt (cng: F.d ; din tch = d2), do sc cng b mt l: F.d/d2 = F/d ngha l N/m. Trong thc t ngi ta s dng N/m lm n v sc cng b mt. b. Sc cng giao din By gi chng ta hy xt cc trng hp cht lng khng th trn ln hay gia mt cht rn v mt cht lng. Ln ranh tch bit hai cht ny, c gi l giao din, c cc im chung vi b mt phn chia gia mt cht lng v mt cht kh. C mi n v din tch, km theo mt nng lng t do. Nng t do ny c biu din bng Joule trn n v din tch c gi l sc cng giao din. Nng lng v sc cng giao din ny qu tht trn quan im ton hc, tng ng vi mt lc (sc cng) trn n v chiu di. Vy lc (hay sc cng) ny c biu din bng Newton / met. Cng phi lu rng sc cng b mt l mt trng hp c bit ca sc cng giao din. c. Mixen Nng mixen ti hn Cc cht hot ng b mt khc bit vi cc phn t ha tan khc bi nhng c tnh ring ca chng trong dung dch nc. Qu tht, qu mt nng no ca cht hot ng b mt, cc phn t hp li to nn cc mixen. Cc phn t ca nhng cht hot ng b mt, bao gm mt phn a nc v mt phn k nc, hp ph mnh m trn cc giao din, v d trn giao din du/nc. iu ny din ra l do giao din, phn k nc trong mt mi trng thun li hn trong dung dch ni n b bao quanh bi nhng phn t nc. Cng v l do , trong nc cc phn t ny hp li to nn cc mixen, v trong trng thi kt t, nhng phn k nc trong mt hon cnh thun li hn v mt nng lng v h thng n nh hn (lc ht hydrocacbon / nc < lc ht nc / nc v lc ht hydrocacbon / hydrocacbon). S hnh thnh cc mixen lm pht sinh cc dng d thng trong c tnh vt l v in hc ca cc dung dch cht hot ng b mt.

15

Dung dch cht hot ng b mt

S to thnh mixen

Hnh 1.1: S hnh thnh cc mixen V th khi ngi ta tng nng cc cht hot ng b mt, mt vi c tnh s thay i t ngt. iu c th biu din s lc qua gin di y:

Sc cng b mt

dn in ring

Log nng

Nng

Hnh 1.2: Xc nh nng ti hn Nhng s thay i ny l do cc mixen c hnh thnh bt ng. Nng ph hp vi vic hnh thnh cc mixen ny c gi l nng mixen ti hn (CMC). c bit ngi ta xc nh c nhng nng ny bng cch vch ra s bin i ca mt c tnh vt l theo nng ca cht hot ng b mt. Giao im ca hai ng thng ca ng biu din cho ta CMC. II.1.2. im kraft - im c

16

Mt trong nhng c tnh ca cc cht hot ng b mt anionic l kh nng ho tan ca chng tng ln theo nhit . Kh nng ha tan ny tng trng t ngt khi tc nhn b mt ho tan to mixen. Ngi ta gi im Kraft l nhit ha tan bng CMC (nng mixen ti hn) hay l nhit cc mixen ha tan c. im Kraft ny c th c tnh bng cch o nhit ngi ta c mt dung dch vi mt lng cht hot ng b mt no trong nc. iu ny ch l mt c tnh v nhit o c tu thuc phn no vo lng cht hot ng b mt s dng. V nhng cht NI, chng ta thy rng ho tan l do mi lin h hydro trong nc vi chui polyoxyetylen. Tuy nhin nng lng ca cu hydro kh ln n khi nng ln th din ra s mt nc, vi kt qu l gim ho tan. Ngi ta gi im c l nhit cht NI ang ni n tr nn khng ho tan c (im ny to mt dung dch c). II.1.3. Ch s cn bng - Tnh a nc - Tnh a du (HLB). [3] Mt vi c tnh l ho ca cc phn t hot ng b mt, c bit kh nng nh ho ca chng, lin h mt thit vi tnh i cc ca chng. Vo nm 1950, Griffin ngh rng c th xc nh tnh i cc ny bi v mt gi tr thc nghim m ng gi l HLB (Tnh a nc Tnh a du Cn bng). Mt hp cht t a nc (ngha l t ha tan trong nc) c mt HLB thp. Gi tr HLB gia tng tng ng vi s tng trin c tnh a nc ni phn t. Vy HLB ch l mt n v o lng tnh i cc ca phn t. C nhiu phng trnh cho php tnh gi tr ca HLB. Di y cho thy mi lin h gia ho tan hot tnh phn tn ca cc cht hot ng b mt v cc gi tr HLB. Gi tr HLB - Khng phn tn trong nc - t phn tn - Phn tn c nhng n nh 14 36 8 10 17

- Dung dch trong

13

c bit vi nhng cht NI, ngi ta c th iu chnh gi tr HLB theo mun : ch cn bin i s mol oxit etylen. V nhng cht anionic, ngi ta b hn ch hn, v rng phn a nc (nhm ion) khng bin i ln lm. II.2 c tnh l ha ca nhng tc nhn b mt.[3,22,24] a. Nhng thay i cc sc cng b mt v giao din: Mt trong nhng c tnh quan trng ca cc tc nhn b mt l kh nng hp th ca chng ti cc giao din. Tc dng hp th ny lm thay i su sc cc sc cng b mt. Vic hp ph cc tc nhn hot ng b mt giao din nc / kh lm gim sc cng b mt ca nc. Cch s lc, cc phn t ca nhng tc nhn b mt tp hp cc phn a nc hng v pha nc giao din nc /kh.

Hnh 1.3 : S hp ph ca cht hot ng b mt giao din kh nc. Ti giao din cht rn / lng hay lng / lng (chng hn trong trng hp si / nc, vt bn dng ht / nc, du / nc), s hp ph ca nhng tc nhn b mt c tc dng lm gim sc cng giao din ca si hay ca vt bn dng ht so vi nc. Tri li, sc cng giao din si / vt bn dng ht li tng ln. S hp ph c th c biu din bi s sau (s tp hp cc phn a nc lun hng v pha nc):

18

Hnh 1.4: S hp ph ca cht hot ng b mt giao din cht rn / nc Mt c im cn phi lu l: nu s tp hp phn c in tch (trng hp cc cht anionic), th s hp ph cc giao din lng / rn cng thay i c tnh in ng ca chng, chng hn sc y tnh in ca chng. Tm li, s hp th cc tc nhn b mt giao din c tc dng: + Gim sc cng giao din kh / nc c gi l sc cng b mt: A/E gim (A/E = kh / nc) + Gim sc cng giao din si / nc v vt bn / nc: H/E F/E P/E gim (H: du, P: ht, F:si) + Tng sc cng giao din si / vt bn: F/P F/H tng Vic gim cc sc cng giao din c th hin c th bi tnh lm t. Cho nn, nu ngi ta t nc tinh khit trn mt si no , nc ny c khuynh hng co li, bi v sc cng b mt ln. Nhng nu ngi ta thm mt cht hot ng b mt vo nc, ngi ta gim c sc cng b mt ca nc, lc nc c tri rng ra trn si. Ngi ta ni nc lm t si. b. S hnh thnh cc mixen:[24] Mt c tnh hp dn khc ca nhng dung dch hot ng b mt l kh nng lm tng ho tan mt vi cht hu c thc t khng ho tan trong nc (nh cht hydrocacbon). Hin tng ny c gi l ho tan ho, din ra do vic hi nhp cc cht hu c ny vo trong cc mixen theo ba cch khc nhau nh s hnh 1-5 cho thy:

19

Phn t khng cc

Phn t bn cc

Phn t c cc

Hnh 1.5: S ho tan ho trong cc mixen. Cc phn t khng cc (nh heptan...) bn trong cc mixen, khng h tip xc vi nc. Cc phn t c cc (nh heptanol...), c a vo cc mixen cng mt cch thc nh cc phn t ca nhng tc nhn hot ng b mt. Cc phn t c cc li trn lp bn ngoi ca mixen. S hnh thnh cc mixen trong hn hp c th c xem nh l mt trng hp ring bit ca hin tng ho tan v c gi l Tnh hng nc; Hin tng ny bao gm vic ho tan ca mt cht no (nh ABS) trong mt dung mi (nc) c gia tng mnh m bng cch thm vo nhng hp cht khc (chng hn Toluen Sulfonat Na). S ho tan ho khc hn vi tnh hng nc bi vi mt lng cc tc nhn gy tan rt nh cng ho tan c cc cht hu c. S ho tan tu thuc vo s lng v kch c cc mixen. Cng c nhiu mixen trong dung dch, s ho tan ho cng quan trng. Mt khc, ngi ta gi thit rng cc mixen c ln c kh nng ln hn ho tan cc cht hu c. Cng cn lu rng im c ca nhng NI c th c xem nh l s bo hiu hnh thnh cc mixen siu ln. iu ny c l gii thch c l do ti sao s ho tan ho, (l mt trong nhng c ch ty ra, nh chng ta s thy v sau) l rt quan trng xung quanh im c i vi cc cht NI.[34] II.3 nh hng ca nhng nhn t khc nhau trn nhng c tnh l ho ca cc cht hot ng b mt.[3,22] a. nh hng ca loi phn t: - n cc sc cng giao din hay b mt.

20

Nhiu cuc nghin cu c thc hin nhm lin h nhng c tnh vt l, c bit cc sc cng b mt v giao din vi s cu to ho hc ca nhng hp cht hot ng b mt. i vi nhng cht anion, Traube cho thy rng trong mt lot ging nhau, mi gc CH2 c thm vo mch cht bo th gim n 1/3 nng cn thit c c mt sc cng b mt no . Ni cch khc, vi nng no , sc cng b mt gim i khi ngi ta gia tng di ca cc mch cacbon. Hartley nhn thy rng nu ngi ta ngn cn cc mixen thnh hnh, sc cng b mt gim mt cch mnh m vi nng ln hn nng mixen ti hn (CMC) ban u. V ngi ta c th chng li s hnh thnh cc mixen bng cch lm gim i s i xng ca phn t. c th, ngi ta phi phn nhnh mch k nc hay l thay th hai mch ngn hn thnh mt mch di duy nht (chng hn di chuyn nhm c ion vo bn trong v xa phn gia ca mch cht bo). Nhng th nghim v kh nng lm t (lin h n sc cng b mt) sau xc nhn gi thit ca Hartley.[3] V nhng cht NI, i vi mt mch k nc cho, cc ln o lng u cho thy rng mc gim sc cng b mt tng ln vi mch bo C 12-C14 v etoxyl ho t n khong 3-5. Mt khc, vi mt mc etoxyl ho cho sn, vic mch cacbon gia tng cng c mt tc dng tng t. - n s hp ph cc giao din khc nhau. Ni chung, s hp ph tng ln theo di ca dy k nc. i vi cc cht NI, s hp ph gim khi s oxyt etylen a nc tng thm. - n nng mixen ti hn (CMC). Trc ht, phi lu rng nng mixen ti hn ca cc NI yu hn nng ca cc cht anion (1/100). Mt khc, s lng mixen ca cc NI (s kt t) quan trng hn s lng mixen ca cht anion. i vi cht anion, nng mixen ti hn (CMC): . Gia tng theo chiu di mch cacbon. . Bin i t theo bn cht ca nhm phn cc.

21

i vi nhng cht NI, nng mixen ti hn: . Gim khi mch k nc tng. . Tng theo s lng oxit etylen nhng tc dng km quan trng hn so vi tc dng ca chiu di mch k nc. b. nh hng ca nhit : - n sc cng b mt v giao din. Nhit nh hng yu t n cc sc cng b mt v giao din: Ni chung, s gia tng nhit lm gim i rt t sc cng b mt v giao din. i vi cc cht NI, cc sc cng b mt v giao din khng bin i bao nhiu sau im c. n s hp ph.

S hp ph ca NI gia tng theo nhit . N tr nn quan trng xung quanh im c. n CMC (nng mixen ti hn).

Tc dng ca nhit trn nng mixen ti hn ca cc cht anionic th nh v kh phc tp. Vi cng tc nghin cu cho bit rng ng biu din CMC theo bin chuyn ca mhit c mt im ti thiu. Vi nhng NI s gia tng nhit lm gim nng mixen ti hn. Cng c l l ghi nhn rng s lng mixen cng nh kch c ca chng tng theo nhit , nht l xung quanh im c. c. nh hng ca cht in gii: - n s hp ph Thm vo cc cht in gii cng lm gim tan ca cc tc nhn hot ng b mt(hiu ng mui). Kt qu ca iu ny l gia tng s hp ph cc giao din. - n CMC (nng mixen ti hn) Vi nhng cht amoniac, vic thm cc cht in gii lm gim CMC ca chng theo s lin h:

22

log CMC = A B. log C+ Trong C+ l nng cc cht phn ion. Nu ngi ta thm mt lng quan trng cht hu c c cc (ure hay etanol chng hn) vo th c th ngn cn c vic hnh thnh cc mixen ca cht anionic. l nhng cht hng nc c s dng c bit trong cc cht ty dng nc. Mt khc, thm mt lng nh cht ny lm gim i CMC (nng mixen ti hn). i vi cc NI thm cc cht in gii vo to nn tc dng mui, vy lm gim i CMC. Tuy nhin phi ghi nhn rng tc dng cc cht in gii trn vic hnh thnh mixen ch din ra tht s vi cc cht NI, m s oxit etylen ca chng di 15. Tm li s ho tan ho lin h rt cht ch vi s lng mixen v kch c ca chng: tt c nhng g c th lm gim nng mixen ti hn (mch k nc, cht in gii), u gia tng s lng v kch c cc mixen v cng v th gia tng s ho tan ho, s hp ph c tc dng lm thay i cc c tnh giao din, c bit lm gim sc cng b mt; iu ny c th hin qua vic gia tng kh nng lm t ca dung dch cht hot ng b mt. III. Nhng l thuyt ty ra khc nhau.[3,22] S ty ra c nh ngha l lm sch mt ca mt vt th rn, vi mt tc nhn ring bit, cht ty ra, theo mt tin trnh l ho khc hn vi mt vic ho tan n thun. Trong trng hp ca chng ta ty ra gm: . Ly i cc vt bn khi vt dng / vi vc . Gi cc vt bn ly i ang l lng trnh cho chng khi bm li trn cc qun o hin din trong dung dch. Trn cc qun o gia dng ch yu ngi ta gp nhng vt bn c cht bo (m hoc du) v cc vt bn dng ht (cc ht mn). Cc vt bn cht bo v dng ht ny c th tn ti c lp hay ho ln vo nhau vi nhng t l rt khc nhau. Cc vt bn cht bo c th do t b nhn ni c th con ngi hay do tip xc vi cc cht bo mi trng (thc n, m phm, du my.) hay do cn cn b x bng bm li trn khn tm.

23

Cc vt bn dng ht gm oxit kim loi, t st hay cc hp cht cacbon hay nh ni. Cc tc nhn b mt ch ch yu lin h n vt bn c cht bo v dng ht. C ch hot ng ca chng rt phc tp nu ngi ta bn chung n cc loi vt bn ny. Nhng gii thch qu trnh ty ra d dng hn nu ngi ta xt hai loi vt bn ny c lp vi nhau. n gin ha chng ta s bn lun n vic ly i cc vt bn c cht bo ri n cc cht dng ht tch bit hn nhau. III.1 Ty cc vt bn c cht bo.[3] a. Thuyt nhit ng phng thc lanza Chng ta hy xt n mt cht bo H (du) v mt b mt rn F (si). Vic vy bn F do H c th c biu din qua s sau:

II

Hnh 1.6: S vy bn do mt cht bo. Khi git du H (th I) tip xc vi si F (th II), th git du tri ra cho n khi t mt th cn bng vi mt gc tip gip, c xc nh bi b mt ca si v ng tip tuyn ca giao din du / kh. Nng lng t do ca th II c th c vit theo phng trnh sau y: EFA = EFH + EHA.cos (1) Trong : EFA: nng lng t do si / kh. EFH: nng lng t do si / du. EFH: nng lng t do du / kh. Nh chng ta thy trc y, nng lng t do tnh trn mt n v din tch th bng sc cng giao din hay b mt. Phng trnh (1) tr thnh: 24

FA = FH + HA. Cos

(2)

Mt khc, cng gn cht cht lng H vo cht nn F c biu din bng phng trnh Dupr WFH = FA + HA - FH (3)

Theo phng trnh ny, ngi ta thy rng gy bn cng d dng bao nhiu th cng gn cht cht lng WFH cng yu i by nhiu. c nh th, ch cn sc cng b mt F(FA) hay sc cng b mt ca H (HA) yu i. Cc b mt khng cc (du , polyester) c mt sc cng b mt yu, cho nn cc cht bo bm cht vo si polyester rt d dng. Tri li, bng si c cc, c sc cng b mt ln hn v v vy n b dy bn du kh khn hn. S ty vt bn c cht bo H khi mt b mt F, c biu din bi s hnh 1-7 sau:

II

III

Hnh 1.7: S ty ra vt bn c cht bo. S ty vt bn bao hm i t th II sang th III. Chng ta hy tnh cng cn thit thay i th ny. ban u th II, nng lng t do c biu din bng: EII = HF + HE Khi vt bn tch khi b mt F, trong th III, nng lng t do c biu din bng : EIII = FE +2HE

25

(ta c 2HE bi v trong th III, ngi ta to nn mt phn gii H / E ph thm). Cng cn thit i t th II sang III bng: WA = EIII EII = FE +2HE (HF + HE) hay WA = FE + HE HF (4) Theo phng trnh ny, ngi ta thy rng cng cng yu hn (do gt ty d hn), th hai bin s u FE v HE cng yu hn v bin s th ba HF li ln hn. S thm tc nhn b mt l lm gim sc cng b mt (vy l gim FE v HE) v gia tng sc cng giao din HF nh s hp ph ca tc nhn b mt giao din F, E v H/E. Mt khc, cng c th ghi nhn rng trong trng hp si polyester (khng cc) b gy bn bi mt cht bo (khng cc), th sc cng giao din HF yu. Vic gy bn ny do kh khn hn trong trng hp bng si trong HF ln hn bi v bng si gm phn t c cc. Da vo nhng d kin nhit ng hc, ngi ta c th xc nh nhng iu kin cn thit gt ty t pht vt bn c cht bo. vt bn t ty, nng lng t do giai on cui ( ty sch ) cn phi km hn giai on u (b nhim bn), ngha l: EIII < EII hay FE +2HE < HF + HE hay FE + HE < HF Vy nu tc nhn b mt, do s hp ph ca n trn si v vt bn, lm gim c sc cng giao din ca chng (so vi nc) n m tng ca chng tr thnh km hn sc cng giao din si / vt bn, lc vt bn s t ty i. b. C ch Rolling Up. Vic ty i cc vt bn bo cng c th c gii thch bi thuyt Rolling up, c Stevenson nhc n vo nm 1953. Chng ta s xem xt s sau:

26

Hnh 1.8: Phng thc Rolling Up Vic ty i cc vt bn t th II sang th IV, qua th trung gian III. Khi cn bng, hp lc ca ba vect FE ,HE ,HF c biu din bng phng trnh sau y: FE = FH + HE. Cos (5) suy ra

Cos =

FE FH HE

(6)

ty i cc vt bn, phi bng 180o hay Cos = -1. Trong iu kin ny, phng trnh (6) thnh

1 =

FE FH HE

hay HF = FE + HE (7)

Cht hot ng b mt, do chng c ht trn si v vt bn, lm gim cc sc cng giao din FE v HE theo phng trnh (6) c xc minh trn y. V lc , mng du (vt bn bo ) s cun li v tch khi si trong qu trnh git (git bng tay hay bng my). l c ch Rolling Up. c. Ha tan ha. C ch Rolling Up ch lin quan n cc vt bn th lng c cht v ch yu nh cht hot ng b mt lm gim sc cng giao din. Sau khi c c nng 27

mixen ti hn, th khng cn gim sc cng giao din na, cho nn hiu ng Rolling Up khng tng khi c nng ny. Tuy nhin, v ngi ta thy s git ty gia tng nhanh khi vt qu CMC (nng mixen ti hn), ta cn phi nh n mt c ch khc; s ha tan ha. L thuyt ny c a ra trc ht bi Mc Bam vo nm 1942, ri li c Ginn, Brown v Harris kim chng li vo nm1961. Chng ta ni n hin tng ha tan ha trong phn c tnh ha l ca cc tc nhn b mt, vic hnh thnh cc mixen, nh hng ca nhng nhn t khc nhau trn nng mixen ti hn. Cc phn t ca cc tc nhn b mt kt hp vi nhau trong cc dung dch long hnh thnh cc mixen mt nng no c gi l nng mixen ti hn. Trong cc mixen, phn k nc ca phn t hot ng b mt quay v pha trong, trong khi phn a nc (nhm ionha hay polyoxyetylen) li hng v nc. Rt nhiu trng hp cht khng ha tan trong nc nh cc axit bo, ru bo, triglyxerit, hydrocacbon li c ha tan bn trong cc mixen. Nu cc phn t c ha tan c cc (chng hn cc hydroxyl hay cacboxyl) th cc phn t , ni chung, c tm thy phn a nc ca mixen. S ha tan ha ch din ra khi nng cht hot ng b mt cao hn so vi nng mixen ti hn(CMC). Tm li ty ra tt khng nhng cn gim sc cng b mt (phng thc Lanza, c ch Rolling Up) m cn phi tng nng cc hot cht hnh thnh cc mixen (ha tan ha) v c c mt s mixen , ty theo lng vt bn bo hin din trong dung dch git ra. III.2 Cc c ch khc ca s ty ra.[3] a. S hnh thnh cc pha th trung gian: Cc mixen thnh hnh trong dung dch long th nh v hu nh hnh cu. Nu ngi ta gia tng nng cht hot ng b mt, cc mixen tr nn ln hn v khng i xng. Sau cng xut hin mt pha mi gi l Pha th trung gian. Pha th trung gian l mt cht lng rt st hay ngay c l nh gel, c cu to bi cc mixen c t chc ring bit. Pha th trung gian ny lng chit v cho ra mt hnh nhiu x khi tia X quang chiu qua. V l do , ngi ta gi n l tinh th lng. 28

phn giao din vt bn cht bo / nc, cc tc nhn b mt b hp ph do hnh thnh mt tng n dy c cc phn t. Ngi ta c th xem rng nng tc nhn b mt hnh thnh c gia vt bn v dung dch ty mt pha n hi, to nn cht lng tinh th hay Pha th trung gian. Sau , pha th trung gian ny phng ln ri xp xung do nc thm thu. Vt bn lc y c phn tn trong dung dch ty di dng nh tng hay di dng ha tan ha trong cc mixen. Cn lu rng pha th trung gian ch c th c hnh thnh vi nhng cht bo c t nhiu cc, nh cc axit bo hoc ru bo. Vy c ch ty ra ny ch c c p dng cho nhng vt bn c cc. Mt khc, tng pha th trung gian to nn mt lp mng rt nhn ngn cn dung dch ty mi xm nhp vo trong vt bn, iu ny c tc dng lm chm i mt cch ng k vic tch ra v phn tn. Chnh v nhng l do m c ch ny c xem nh l t quan trng trong tin trnh git ty. IV. Phn loi cht hot ng b mt.[4] Cht hot ng b mt c chia lm 4 loi: Cht hot ng b mt anion. Cht hot ng b mt cation. Cht hot ng b mt khng ion (NI). Cht hot ng b mt lng tnh.

a. Cht hot ng b mt anion: Nu nhm hu cc c lin kt bng ha tr cng vi phn k nc ca cht hot ng b mt mang in tch m (- COO-, - SO32-, - SO42-...), cht hot ng b mt c gi l anion: cc x phng, cc alkylbenzen sulfonat, cc sulfat ru bo...l nhng tc nhn b mt anion. b. Cht hot ng b mt cation: Ngc li, nu nhm hu cc mang mt in tch dng (- NR 1R2R3 +), th cht hot ng b mt c gi l cation, chng hn nh clorua dimetyl distearyl amoni.

29

Cc cht cation c gi l i nghch vi cht hot ng b mt anion da trn mi quan h in tch. Mt lng nh cht hot ng b mt anion hay thm ch cht hot ng b mt khng ion cng c th nng cao vic ty ra. c. Cht hot ng b mt khng mang ion (NI): Cht hot ng b mt khng mang ion c nhng nhm hu cc khng ion ha trong dung dch nc. Phn k nc gm mch bo. Phn a nc cha nhng nguyn t oxy, nito hoc lu hunh khng ion ho. S ha tan l do cu to nhng lin kt hydro gia cc phn t nc v mt s chc nng ca phn thch nc, chng hn nh chc nng ete ca nhm polyoxyetylen (hin tng hydrat ha). Trong loi ny ch yu l cc dn xut ca polyoxyetylen hoc polyoxypropylen nhng cng cn thm vo cc este ca ng,cc alkanolamit. d. Cht hot ng b mt lng tnh: Cc cht lng tnh l nhng hp cht c mt phn t to nn mt ion lng cc. Chng hn axit xetylamino-axetic trong mi trng nc cho hai th sau y: C16H33-N+H2-CH2-COOH (trong mi trng axit) v C16H33-NH-CH2-COO- (trong mi trng kim). Trong tt c cc phn t y, phn k nc gm mt dy alkyl hay dy bo. Chng c biu th bng: CH3-CH2-CH2-CH2--- hay R Bn cht hot ng b mt c th k hiu nh sau:

V. Mt s cht hot ng b mt chnh dng trong ty ra [28,29,30]

30

Trong s 4 loi cht hot ng b mt th hai loi cht hot ng b mt c dng trong sn phm ty ra l cht hot ng b mt loi anionic v cht hot ng b mt khng mang ion(NI). V.1 Cc anioni:[30] a. Nhng hp cht kiu alkylsulfonat: Alkyl bezen sulfonat (ABS). y l cht hot ng b mt thng c s dng nht. C nhng ABS nhnh v ABS thng. ABS nhnh ch cn dng mt vi quc gia v tc phn gii chm bi cc vi sinh vt. ABS nhnh:
CH3 H3C C CH3 CH2 CH3 C CH2 CH3 C CH3 CH3

SO 3-

ABS thng (LAS :linear alkylbezen sulfonat):

H3C

(CH2)n

SO 3H

Sulfonol: l hn hp cc mui Natri kiu alkylsulfonat. Sulfonol d ha tan trong nc nng, c kh nng ty ra v thm t nn c dng nu cc loi vi xenlulo v git len. Sulfonol c cng thc tng qut nh sau:
H3C H3C (CH2)n CH (CH2)n SO 3Na

b. X phng: 31

X phng l mui ca cc axit bo nh axit stearic, axit oleic, axit palmitic v nhiu axit bo khc na. Cng thc tng qut ca chng l R-COONa. Khi phn ly trong nc chng to thnh 2 ion: R-COONa R-COO- + Na+

X phng c u im l c kh nng thm t, kh nng ty ra v kh nng nh ho cao, nhng n c vi nhc im sau: - V l mui ca mt axit yu v mt baz mnh nn khi phn ly dung dch x phng c phn ng kim tnh r rt. - Dung dch x phng km bn vi tc dng ca cc mui cng (Ca, Mg), nn khi gia cng vi bng nc cng th x phng s b kt ta bm vo vi kh sch. Nhng kt ta ny s gy nh hng xu n u mu ca vi v lm gim v p ca mu. c. Nhng cht hot ng b mt kiu alkylsulfat: Khi sulfo ha kt hp mt s dn xut ca cc axit bo, nu nh nhm sulfo kt hp vo nhng hp cht ny bng lin kt este qua nguyn t oxi, th cht thu c c tnh cht hot ng b mt, c cng thc tng qut l R-CO-SO 3Na. Tiu biu l: Avirol: l mui amoni estesulfo ca butyloleat c cng thc sau:
H3C (CH2)7 CH O (CH2)7 SO 3NH4 COOC 4H9

Avirol c sn xut dng lng snh, d tan trong nc lnh nhng khi lu dung dch c. Do c kh nng ty ra v nh ha tt nn c dng lm cht nh ho du m. Sulfat ru bc mt (PAS: primary alcohol sulfate): R-CH2-O-SO3-Na vi R= C11 C12

32

Sulfat ru bc mt c ch to bng cch sulfat ha cc ru bo (thin nhin hay nhn to) vi hn hp khng kh/SO3 theo phn ng sau:
R OH
+

SO 3

R-O-SO 3-

Alkyl ete sulfat (LES): loi cht hot ng ny thng c s dng trong cc cng thc lng (nc ra chn, du gi u). R-O-(CH2-CH2-O)n-SO3V.2 Cht hot ng b mt khng mang ion(NI). [28] Nhng cht hot ng b mt loi ny trong nc khng phn ly thnh ion. a s chng l dn sut ca polyetylenglycol. V c tng hp t oxit etylen v ru cao phn t nn trong phn t ca chng c cha gc ankyl ght nc v gc polyetylen glycol di a nc. Cng thc tng qut v phn ng tng hp hp cht ny nh sau:
R OH + nCH2 O CH2 R O (CH2CH2O)n CH2 CH2 OH

Loi cht hot ng khng mang ion th hai thng l cc este ca axit bo v ru polyglycol, vi gc R thng l cc gc alkyl mch thng, c cng thc tng qut l:
R C O (CH2CH2O)n CH2 CH2 OH O

Cc oxit amin:
R

CH3 N CH3 O

Cc alkylamin:

CH2 NH2

Cc alkylpolyglucosit (APG):

33

CH2 H OH O

OH O

O OH

R n

Trong : n = 1,3 2 R = C8 C14 VI. Cc phng php bin tnh du thng.[8,9] Hin nay, nhiu nh ch to s dng nhng cht hot ng b mt c li hn vi mi trng, ngha l dng nhng cht hot ng b mt c tnh phn hy sinh hc nhiu hn hoc c th i mi c [3]. Du thng bin tnh dng trong qu trnh ch to cht ty ra tin x l vi si trong cng nghip dt l sn phm ca qu trnh chuyn ha nhng cu t trong du thng thnh nhng cu t khc c khi lng phn t ln hn, c tnh cht khc so vi du thng v c bit l c c tnh nng ty ra hn du thng bng cch thng qua cc dng phn ng ha hc khc nhau. Cc phng php thng s dng trong qu trnh bin tnh du thng nh: - Sulfat ha thng. - Hydrat ha du thng. - Oxy ha du thng. VI.1 Sulfat ha du thng. [8,9] Sulfat ha l cc phn ng to este ca axit sulfuric, trong nguyn t lu hunh lin kt trc tip vi nguyn t cacbon. Qu trnh ny trn thc t c gi tr rt to ln v sn phm ca n ang c s dng mt cch rng ri. Thut ng du sulfat ho ch cc sn phm ca qu trnh tng tc gia mt loi du, cht bo hay axit bo ca chng, c th x phng ha vi axit sulfuric hoc nhng tc nhn sulfat ho tng t. Phn ng din ra di nhng

34

iu kin nht nh, mt phn hoc ton b c chuyn ho thnh cc hp cht sulfat khi khng c mt nc v cc cht kim. Phn ng ca mt s loi du vi axit sulfuric c th din ra theo mt s cch khc nhau, ph thuc vo nhit , s tng hp ca cc cht c a vo qu trnh phn ng v ph thuc vo thi gian phn ng. Cc ph ng ch yu to thnh sn phm dng sulfat nhiu hn sulfonat i vi cc loi du thng thng. Tc nhn sulfat ha s dng trong qu trnh ny l axit sulfuric. Di tc dng ca axit sulfuric s to ra cc hp cht mono- v dialkylsulfat c tnh cht hot ng b mt tt. Ngoi ra cn to ra cc sn phm ph polyme v nha(do s trng ngng), nhng cht ny lm gim ng k cht lng cht hot ng b mt. Sn phm chnh trong qu trnh mong mun l monoalkylsulyfat v vy khng ch cc phn ng trng hp, nha ho v to thnh dialkylsulfat hoc ete th nng H2SO4 phi khng ch nng thch hp 8090% v tin hnh iu kin nhit thp. Du thng khng tan trong axit v vy s khuych tn du thng t hu c qua v c ng vai tr rt quan trng. Cng vi s gii nhit, tc khuych tn s quyt nh vn tc qu trnh. Qu trnh c th tin hnh vi s khuy trn mnh v gii nhit nhanh. Khi thc hin quy trnh ngi ta s dng thit b c cnh khuy v cho t axit vo trnh s tng vt nhit ca phn ng v nh vy trnh c nhng phn ng khng mong mun. Cc phn ng chnh xy ra trong qu trnh sulfat ho nh sau:
CH3 C HC H3C C H2 C CH CH3 CH2 H2SO 4 85% o 30 C HC H3C C H2 C CH3 C O SO 3H

CH2 CH3 CH2

CH

CH

-pinen

35

CH2 C HC H3C C H2 C CH2 CH3 CH2 H2SO 4 85% o 30 C HC

CH3 C O SO 3H

H3C C H2 C

CH2 CH3 CH2

CH

CH

-pinen Phn ng ph: [11]


CH3 C HC H3C C H2 C CH CH3 CH2 H2SO4 28 - 32 o C HC H 2C CH C H3C OH CH3 CH3 OH C CH CH2

CH

-pinen VI.2 Oxy ha du thng:[8]

tecpin hydrat

Cht si bt tt nht lm giu theo phng php tuyn qung kim loi mu l du tuyn i t du thng. Mt khi lng ln bt nh, khi lng ng u c kh nng lm ni ln cc ht vt liu c ch v d dng b ph hu. Vic to thnh nhiu bt l do ru terpen c trong du. Nguyn liu ch yu sn xut du tuyn l t du thng. Nh bit -pinen v -pinen l nhng cu t chnh ca du thng, n d b oxy ho bi khng kh, -pinen b oxy ho thnh pinol, sau thnh ru solrenol, mirtenol. -pinen b oxy ha thnh ru pinenearveal. VI.3 Hydrat ho du thng:[8] Khi gia cng du thng bng hn hp axit H2SO4 v toluensulfuaxit th xy ra qu trnh hydrat ho pinen to thnh tecpinhydrat.

36

CH3 C HC H2C CH CH H3C CH3 H3C CH2 CH2 H2SO4


+ +

CH3 C CH3C6H4SO 3H H 2C H 2C CH HC OH CH3 OH CH2 CH2 .H2O

H 2O

Sn phm l cacbuahydrotecpen n vng v mt lng nh tecpineol. Trong toluensulfuaxit c iu ch bng cch sulfo ha toluen bng axit sulfuric:
C6H5CH3
+

H 2SO 4

CH3C6H4SO 3H

H2O

Khi gia nhit tecpinhydrat trong mi trng axit yu, b t mch to thnh ng phn tecpineol. Tecpineol l mt cht thm c s dng rng ri trong cng nghip x phng, hng liu, m phm v mt s ngnh khc. Trong hng liu, tecpineol gi vai tr nh mt cht kch hng.
CH3 C H2 C H2 C CH HC H3C OH CH3 OH CH2 .H2O CH2 H 2C H 2C CH HC H3C OH CH3 CH3 C -H2O CH CH2 H2 C H2 C CH C H3C CH2 H3C CH3 C OH CH2 CH2 CH3 C H2 C H2 C C C CH3 OH CH2 CH2

Tecpinhydrat

-tecpineol

-tecpineol

-tecpineol

37

CHNG 2 THC NGHIM I. Tng hp cht hot ng b mt t du thng bng phng php sulfat ho I.1 Nguyn liu: S dng ngun nguyn liu ca Vit Nam, bao gm : - Du thng Qung Ninh I.2 Thit b, dng c: - Cc thu tinh 50, 80, 250ml. - ng ong, pipet. - Cn phn tch. - My khuy t gia nhit. - Bp in, nhit k. - Bnh tam gic c nt nhm. - T sy - Bnh cu 3 c dung tch 250 ml I.3 iu ch: Cho vo bnh cu 3 c 100ml du thng, axit H2SO4 cho nh git t t vo bnh phn ng khong 13 ml trong thi gian 1 gi. Phn ng c thc hin cc nhit khc nhau, nng khc nhau v thi gian l khc nhau. Phn ng thc hin trn bp khuy t gia nhit. Ban u khi cho axit vo th nhit ca phn ng tng ln. Qu trnh sulfat ho tin hnh trong khong thi gian 4 6 ting. Dung dch sau qu trnh sulfat ho ta em ra axit bng nc ct v trung ha bng Na2CO3 10% Cch ra axit: - dung dch sau qu trnh sulfat ho vo phu chit. - Sau nc ct vo v lc u cho dung dch tr nn ng nht. - khong t 2 5 pht cho nc ln axit lng xung di y phu ri tho b phn nc ny i. - Lm li thao tc ra khong 3 4 ln.

38

- Cho khong t 8 10 ml Na2CO3 10% vo ri lc u trung ha ht axit. - Cui cng ra li bng nc ct mt ln na.

Hnh 2.1: S thit b phn ng v thit b tch chit. II. nh gi kh nng ty ra ca cht hot ng b mt iu ch: nh gi kh nng ty ra ca cht hot ng b mt c rt nhiu phng php: o sc cng b mt, phng php o trng ca vi, o nh bn, phng php o trng lng Tuy nhin, do lng cn du bm trn vi si rt nh nn khng th dng phng php o trng lng xc nh ty ra. Sau khi nghin cu chng ti nhn thy phng php xc nh kh nng ty trng hiu qu nht ca cht ty ra dng cho vi si l phng php o trng ca vi. II.1. To mu th: Mu vi ct ra vi kch thc nht nh : di 5cm, rng 5cm. Cho du bm trn cc mu vi hon ton ging nhau bng phng php nh git nh ng mao qun. II.2. Ngm mu xc nh kh nng ty ra:

39

Cho mu vi cn ty vo trong cc ng du thng bin tnh. Tin hnh ngm mu trong iu kin nhit khc nhau c khuy, thi gian ngm mu cng khc nhau. Sau ly mu vi ra, ra li mt ln bng nc sch. em mu vi va ty i phi kh v cho vo ti ng mu em i o trng. II.3 o trng ca vi (o ti: Vin kinh t k thut dt may) - Tiu chun o trng : ISO105J02 - My o : Gretag Macbeth ColorEye 2180 UV - Nguyn l ca php o : Php o da trn c s s dng qu cu tch phn. nh sng chiu thng vo mu v tn x vo qu cu tch phn. Phn nh sng t qu cu tch phn s c chiu thng ti t bo quang in. Ti , my s t ng o cng nh sng c chuyn thnh tn hiu in, tng ng vi cc bc sng t 380700nm. Ph thuc vo mc phn x khc nhau ca cc bc sng khc nhau m xy dng c ng cong phn x ca nh sng theo bc sng. Tng ng vi cc v tr trn ng cong, khi t hp li s xc nh c mu. III. Xc nh mt s thng s ho l ca cht hot ng b mt: m bo an ton trong qu trnh th nghim v qu trnh bo qun cht hot ng b mt, cn phi kim tra mt s thng s ho l ca cht hot ng b mt nh : bay hi, t trng, sc cng b mt, hm lng lu hunh, nht III.1. Xc nh bay hi: III.1.1. Dng c - Cc 80ml. - Cn phn tch. - ng h o gi. III.1.2. Cch tin hnh

40

- Dng cc thu tinh 80 ml c kch thc ging nhau v cn chnh xc lng dung dch cn o (trong cng mt iu kin) c khi lng g1. - dung dch cn o bay hi t nhin trong 24h, 48h, ti b mt thong. Sau em cn chnh xc khi lng dung dch cn li g2. - % bay hi V c xc nh bng cng thc sau:

%V =
III.2. Xc nh t trng: III.2.1. Nguyn tc xc nh:

g1 g 2 .100% g1

Xc nh t trng cht hot ng b mt theo phng php o bng t trng k. Phng php ny da trn c s so snh khi lng ca mt th tch xc nh mu du vi khi lng ca cng mt th tch nc cng nhit . III.2.2. Dng c: - Bnh t trng - Dng c n nh nhit : Cc cha nc c gi nhit khng i bng cch thm hoc nc nng, khuy u lin tc n nh nhit 20oC. - Nhit k thu ngn loi 030oC c vch chia 0,1oC/vch. - Pipet loi 15ml. - Cn phn tch. III.2.3. Cch tin hnh: - Ra sch bnh t trng bng hn hp sunfocromic. - Trng bnh bng ru etylic, sau bng nc ct. - Sy kh ngui, ri cn trn cn phn tch. - Sy, ngui, cn lp li cho n khi trng lng khng i (m1). - Cho nc ct mi ct vo bnh ri gi thng iu nhit 15 0,1oC hay 20 0,1oC tu tng trng hp trong 30 pht. - Loi nc d bng ng ht hoc giy lc. Lau cn thn bn ngoi bnh. 41

- Cn ln ly khi lng nc v bnh (m2). - Ra sch v sy kh bnh t trng. - Cho sn phm cn o vo bnh t trng ri cn ly trng lng ca bnh v sn phm (m3). o v ghi li nhit ca sn phm khi cn. T trng sn phm c xc nh bng cng thc:

d=

m3 m1 m2 m1

Hnh 2.2: S thit b xc nh t trng. III.3. o sc cng b mt ca cht hot ng b mt trong nc: Cng vi vic xc nh kh nng ty ca dung dch cht hot ng b mt bng cch o trng ca vi, chng ti cng nghin cu kh nng ty ra thng qua vic o sc cng b mt ca cht hot ng b mt. Ta bit rng khi cho mt cht hot ng b mt vo mt vt bn du m th n s hp ph ln b mt phn cch du/nc hoc vi nc lm gim lc bm dnh ca du vi b mt. S hp ph cng mnh m th s cng lm gim nhiu sc cng b mt ca du trong dung dch cht hot ng b mt v s ty ra cng tt. Vic gim cc sc cng giao din c th hin c th bi tnh lm t. III.3.1. Nguyn tc:

42

Khi ho tan cht hot ng b mt vo b mt nhim bn xng du th phn t cht hot ng b mt hp ph trn b mt phn chia nc/du. Chnh s hp ph ny lm gim sc cng b mt ca dung dch. mi nhit , sc cng b mt ca dung dch ph thuc vo nng cht hot ng b mt theo phng trnh thc nghim : = o a.ln(1+b.C) Trong : , o : sc cng b mt ca dung dch nng C v dung mi nc nguyn cht. a, b : cc hng s thc nghim. Ta c nhiu phng php o sc cng b mt ca cht lng nh : - Phng php dng mao qun. - Phng php m git. - Phng php o sc cng b mt p sut ln nht ca bt kh. - Phng php tch vng. o SCBM ca cht ty ra trong nc ta dng phng php tch vng. III.3.2 o SCBM theo phng php tch vng: 1. Dng c o : - Cc ng mu dung dch. - Vng o. - Thit b treo vng. - Kp - Thit b iu chnh cn bng

43

Hnh 2-2: Thit b o sc cng b mt. 2. Cch tin hnh : u tin chnh cho my t cn bng. *Chun b : Nhn nt khi ng my, ch my khi ng xong nhn nt Start. Chn o SCBM. t cc thng s : + Thng s vng l : 6,1858 + R/r l : 54,2857 + D/d (t trng ca 2 mi trng khng kh v cht cn o) + t nhit tin hnh th nghim. *Tin hnh : Cho cht lng cn o vo trong cc (1) khong t 130150ml, t vo my, sau dng cn chnh th iu chnh sao cho vng (2) ngp trong cht lng khong 35mm. Nhn nt Enter thy pht ra ting pip, nhn nt zero tr v gi

44

tr 0. Tin hnh chnh tinh cho n khi no vng 2 tch khi b mt cht lng, nhn nt Enter th my s cho gi tr ca SCBM cn o. *Ch : - Trc khi o cc cn phi c ra sch v sy kh. - Phi chnh cho vng o v tr cn bng khng b lch, php o c chnh xc. - Sau khi tin hnh xong th nghim phi dng kp cp vng, nhng vo dung mi ra sch, sau cho vo hp. III.3.3 Quan h gia SCBM v nng dung dch : Khi ho tan cht hot ng b mt vo nc th cc phn t cht tan s c hp ph trn b mt phn chia lng kh. Chnh s hp ph lm gim SCBM ca dung dch. Nng cht hot ng b mt cng ln th hp ph cng ln v SCBM cng nh. Do nu nng ca dung dch gim th hp ph lng-kh gim v sc cng b mt ca dung dch s tng. mi nhit SCBM ca dung dch ph thuc vo nng cht hot ng b mt theo phng trnh : = o - a.ln(1+ bc) Trong phng trnh ny: , o l sc cng b mt ca dung dch nng C v ca dung mi (nc) nguyn cht (C=0). a, b: l cc hng s thc nghim. III.4 Xc nh hm lng lu hunh: xc nh hm lng lu hunh chung c trong cc sn phm, ngi ta dng phng php t n p dng cho cc sn phm du m sng, nh v phng php t trong ng i vi du m, du bi trn v cc sn phm khc. i vi cc sn phm du m nng nh mazut t l... cn dng phng php bom cha oxy p sut cao, phng php ny cho kt qu chnh xc nht nhng i hi nhiu thi 45

gian hn cc phng php khc. i vi sn phm ny chng ta dng phng php bom cha oxy p sut cao. III.4.1 Nguyn tc xc nh: t chy mu du cn nghin cu trong mt bom thp cha oxy p lc cao, cc hp cht cha lu hunh chy chuyn thnh SO2 v SO3. nh lng cc sn phm chy ny suy ra c hm lng lu hunh. III.4.2 Dng c:

Hnh 2.3: S th nghim o hm lng S Trong : 1. u x kh sau khi t mu. 2. u np oxy nguyn cht. 3. Np y. 4. Thn bom. 5,8. Cc ng dn in. 6. Dy mi la. 7. Cc ng mu. 9. Nc ct. III.4.3 Tin hnh th nghim: Bom c ra v trng bng nc ct, vo bom 20ml nc ct. Cn vo cc t mu 0,6 0,8g mu cn phn tch trn cn phn tch (chnh xc 0,001g). Khng cn nhiu hn trnh n. t cc c mu vo v tr nh hnh v. Ni gia hai ng dn in 5, 8 bng mt si dy ng c ng knh nh,

46

c lm sch bng giy rp. Ni mt on dy ch bng dn la vo mu th. Vn cht np 3 cho ng khp. Np oxy nguyn cht vo bom vi p sut 25at, t bom vo trong bnh hnh tr ng y nc. Ni cc cc dy in vo u 1 v 2. Bm nt in (nu mu nhin liu chy s lm nc trong bnh nng ln, nu khng chy th phi x kh khi bom v lm li). Sau khi mu chy, yn bom trong bnh nc 10 pht cho n khi lnh hon ton. Ly bom ra khi bnh nc, lau kh bng khn lau sch. X kh khi bom t t trong thi gian khng t hn mt pht. M np bom, kim tra xem mu trong chn nc mu chy hon ton cha. Nu xut hin nhng ht mui trong bom chng t mu du chng t mu du cha chy hon ton, cn phi lm li th nghim t u. Trng np bom, thnh bom, cc ng ni 5, 8 bng nc ct (dng bnh tia c vi ). Tt c nc trong bom v nc trng ra tp trung trong mt cc thu tinh, nhng khng vt qu 350m dung dch. Lc dung dch qua giy lc trnh cc tp cht c hc. Ra sch giy lc bng nc ct. vo dung dch nc lc ny 25ml Na2CO3 0,05N, nh vo dung dch vi git metyl da cam. Chun dung dch ny bng HCl 0,05N cho n khi xut hin mu da cam. Hm lng % S tnh theo cng thc:
x= (V1 V2 ).0, 0008 .100% G

Trong : V1 l th tch dung dch HCl 0,05N tiu hao xc nh mu trng, ml. V2 l th tch dung dch HCl 0,05N tiu hao xc nh mu nghin cu, ml. 0,0008 l trng lng lu hunh tng ng vi mt ml dung dch HCl 0,05N, g. G l trng lng mu em nghin cu. Sai lch gia hai kt qu song song khng qu 5%.

47

III.5 Xc nh nht ng hc: nh ngha: nht ng hc (k hiu l ) l t s gia nht ng lc v mt ca cht lng. N l s o lc cn chy ca mt cht lng di tc dng ca trng lc. Trong h CGS, nht ng hc biu th bng Stoc (St); 1St = 1cm2/s. Trong thc t thng dng n v centiStoc (cSt). 1cSt = 0,01St = 1mm2/s. III.5.1 Nguyn tc: o thi gian (tnh bng giy) ca mt th tch cht lng chy qua mao qun ca mt nht k chun, di tc dng ca trng lc nhit xc nh. nht ng hc l tch s ca thi gian chy o c v hng s hiu chun ca nht k. Hng s ca nht k chun c xc nh bng cch chun trc tip vi cc cht chun bit trc nht. III.5.2 Dng c o: 1. 2. 3. 4. Thit b o c th hin hnh 2-4, gm c: Dung dch cht n nhit 5. Nm iu chnh cm bin. My khuy. 6. Cm bin. Nhit k. 7. B phn nung nng hoc lm lnh. Nht k.

Hnh 2.4: s thit b xc nh nht. 48

III.5.3 Tin hnh o: Lp t dng c nh hnh mu: Lp nht k la chn vo v tr sao cho thng ng. Nht k c chn xc nh hng s chun C. Nht k phi kh sch, c min lm vic bao trm nht ca cht cn xc nh. Cm cng tc in. Bt cng tc cho thit b n nhit hot ng. Sau khi np mu v n nhit, dng qu bp a cht cn o n v tr cao hn vch o thi gian u tin khong 5mm trong nhnh mao qun ca nht k. Khi mu chy t do, o thi gian chy tnh bng giy t vch th nht n vch th hai. Tin hnh khong 3 ln ly gi tr trung bnh. Kt qu sai lch khng c qu 1,2 2,5%. Tnh nht ng hc theo cng thc: = C.t Trong : : nht ng hc, tnh bng cSt hay mm2/s. C: hng s ca nht k, mm2/s2. t: thi gian chy, s.

49

CHNG 3 KT QU V THO LUN I. Nghin cu cu trc v b mt vi cotton. I.1 Cu trc vi cotton. nghin cu cu trc ca vi cotton, chng ti tin hnh chp SEM ca x bng nguyn cht v mu vi sch. Kt qu nh sau :

a)

b)

c) Hnh 3.1: nh SEM a. B mt ngoi x bng; b,c. Mt ct ngang x bng.

50

Hnh 3.2: nh SEM v vi si cotton T nh SEM chng ti thy rng vi c cu to t rt nhiu b si, b si gm nhiu si, khong cch trung bnh gia cc si trong b si l 20,8.103nm). Mi si vi li c to nn t rt nhiu x. Cc x ny sp xp mt cch ngu nhin v to ra mt h thng mao qun c ng knh trung bnh l 50nm. Hn na, gia cc b si c khong cch (khong cch trung bnh gia cc b si l 128,89.103nm) v cc b si ny li c xp chng ln nhau to ra dy ca vi. Chnh s sp xp nh vy to ra mt h thng cc l trng, gip cho cht bn d dng i su vo cu trc vi.

I.2. B mt vi cotton. Tt c cc loi x, si dt dng trong cng nghip dt u l cc hp cht cao phn t. Tt c cc hp cht cao phn t u kh ho tan, ch c mt s hp cht cao phn t c nhit nng chy c nh, cn a s khi gia nhit s b phn hu trc khi chuyn sang trng thi mm hay chy lng, hoc b phn hu m khng chy lng.

51

Vi cotton c to nn t si bng. Thnh phn ch yu ca si bng l xenlulo (C6H10O5)n, chim ti 96%, cn li l cc thnh phn nh : keo pectin, nit, m, sp v tro. B mt ca bng si c cc, c sc cng b mt ln cho nn kh b nhim bn du m so vi cc loi si khc. II. C ch bm dnh ca du m trn vi si. n ny ch nghin cu c ch bm dnh ca du m t my dt v du dng chut si trong qu trnh dt. Chng ti tin hnh chp SEM cc mu vi : vi sch v vi nhim bn du m. Kt qu nh sau:

Hnh 3.3: nh SEM v si v b mt vi trc khi nhim bn.

52

Hnh 3.4: nh SEM v si v b mt vi b nhim bn. T nh SEM thy rng vt bn du m bm trn b mt vi to thnh mt mng du. Mng du ny khng ch c trn mi si vi m cn bm trn b mt ca mi b si. Do , ly i cht bn du m bm dnh trn vi si, phi c mt cht hot ng b mt c tnh phn cc ln. Qua tm hiu v nghin cu chng ti thy rng cht hot ng b mt i t du thng bin tnh c kh nng ty ra cao. III. Kho st nguyn liu du thng ban u: III.1. Thnh phn du thng: Dng phng php sc k GCMS xc nh thnh phn du thng ban u ta thy: - Vi thi gian lu l 4,655 pht th thu c 68,0007% -pinen. - Vi thi gian lu l 5,367 pht th thu c 4,7036% -pinen. - Vi thi gian lu l 6,048 pht th thu c 1,0263% - terpinen. - Vi thi gian lu l 6,275 pht th thu c 2,4522% limonen. Nh vy trong du thng c thnh phn ch yu l cc cu t -pinen (68,0007%), -pinen (4,7036%)... l nhng cu t tt phc v cho tng hp cht hot ng b mt. Vi cu trc vng tecpen khng phn cc, bng phng php sulfat ho to ra nhng cht hot ng b mt anion c phn cc ln. Nhng cht hot ng b mt phn cc ln l mt trong nhng thnh phn quan trng trong tng hp cht ty ra ty ra du m bm dnh trn b mt vi si. III.2. Cc thng s ho l ca du thng: Bng cc phng php thc nghim xc nh thng s ho l ca du thng, ta c bng sau: Bng 3.1: Cc thng s ho l ca du thng. Mu T trng SCBM nht trng ca vi (mN/m) (cSt) (% ty ra) 53

Du thng

0,886

25,461

2,32

50,36

IV. Kho st cc yu t nh hng n qu trnh sulfat ho du thng: Du thng v c bn l cht c kh nng ty ra du m tng i tt. Trc y, du thng c s dng ch to cht ty ra cn du. Khi cng ngh dt ngy cng pht trin th m ra hng mi l sn xut cht ty ra du m trn vi si. Du thng gm thnh phn chnh l cc vng tecpen khng phn cc, nhng yu cu cht ty ra du m trn vi si phi bm tng i chc trn b mt vi si nn phi tin hnh bin tnh du thng xut hin nhm phn cc. tng s phn cc ca du thng nhm lm nguyn liu ch to cht ty ra vi si, chng ti chn phng php sulfat ho. xc nh ra ca vi chng ti dng phng php o trng. T cc s liu ca phng php o trng nh gi trng ca vi, tc l ty ra trn vi si. Chng ti kho st mt s yu t nh hng n qu trnh sulfat ho du thng nh sau: IV.1. nh hng ca nng axit H2SO4: u tin chng ti nghin cu nh hng ca nng axit H2SO4 n phn ng sulfat ho, kt qu thu c bng 3.2:

Bng 3.2: Nghin cu nh hng ca nng H2SO4 trong phn ng sulfat ho du thng Mu Du thng Nng H2SO4 (ml) S1 S2 S3 S4 S5 200 200 200 200 200 (C%) 98 95 90 85 80 H2SO4 trng ca vi (ml) 3 3 3 3 3 (% ty ra) 63.10 75.71 86.19 92.71 89.36 54

T bng s liu trn, c th xy dng th biu din mi quan h gia kh nng ty ra v nng axit H2SO4.
92.71

100
trng ca vi (% ty ra)

89.36

86.19 75.71 63.1

80 60 40 20 0 80 85 90

95

98

Nng axit sulfuric (C% )

Hnh 3.1: Mi quan h gia kh nng ty ra v nng axit H2SO4 Nhn xt: T th trn cho thy, mu S4 vi 3ml H2SO4 85% cho ta hot tnh ty ra tt nht(92,71%). Nng axit m ln qu th c th xy ra cc phn ng ph nh phn ng sulfo ho, oxy ho gy vng lm gim hiu sut. Nng axit m nh hn cng lm gim hiu sut ca qu trnh sulfat ho. Vy thc nghim chng minh nng axit 85% l tt nht. IV.2 nh hng ca lng axit H2SO4 C nh nng axit H2SO4 85%, thay i lng H2SO4 v thi gian phn ng l 5h, nhit phn ng l 30oC. Ta i kho st nh hng ca lng axit n qu trnh sulfat ho. Qua qu trnh sulfat ho du thng vi cc nhit khc nhau ta thu c kt qu bng s liu sau: Bng 3.3: nh hng ca lng H2SO4 trong phn ng sulfat ho du thng (phn ng thc hin 30oC v 5h) Mu Du thng Nng H2SO4 H2SO4 trng ca vi (ml) (%) (ml) (% ty ra) 55

S6 S7 S8 S9

200 200 200 200

85 85 85 85

2 3 4 5

90.01 92.71 85.23 79.41

T bng s liu trn ta xy dng th biu din mi quan h gia kh nng ty ra v lng axit H2SO4 nh sau:
trng ca vi (% ty ra)

95 90 85 80 75 70

90.01

92.71 85.23 79.41

Lng axit sulfuric (ml)

Hnh 3.2: Mi quan h gia kh nng ty ra v lng axit H2SO4 Nhn xt: T th cho ta thy, mu S7 vi 3ml H2SO4 85% cho ta hot tnh ty ra tt nht (92,71%). Lng axit m nhiu qu th c th xy ra cc phn ng ph nh phn ng sulfo ho, oxy ho lm gim hiu sut. Nu lng axit m long qu th phn ng xy ra chm do nng tc nhn khng . Vy thc nghim chng minh lng axit 3ml l tt nht. IV.3. nh hng ca nhit : C nh lng axit H2SO4 85% l 3ml v thi gian phn ng l 5h kho st nh hng ca nhit . Qua qu trnh sulfat ho du thng vi cc nhit khc nhau ta thu c kt qu bng s liu sau: Bng 3.4: nh hng ca nhit trong phn ng sulfat ho du thng (Vi 3ml H2SO4 85% v thi gian 5h) Mu Du thng Nhit phn ng H2SO4 85% trng 56

(ml) S10 S11 S12 S13 200 200 200 200

(oC) 25 30 35 40

(ml) 3 3 3 3

ca vi (% ty ra) 89.32 92,71 91,50 90.43

T bng s liu trn ta xy dng th biu din mi quan h gia kh nng ty ra v nhit phn ng sulfat ho du thng nh sau:
trng ca vi (% ty ra)

93 92 91 90 89 88 87 25 89.32

92.71 91.5 90.43

30 35 Nhit phn ng ( C)

40

Hnh 3.3: Mi quan h gia kh nng ty ra v nhit tin hnh sulfat ho Nhn xt: T th cho ta thy, qu trnh thc hin phn ng sulfat ho nhit 30 C s cho ta sn phm du thng bin tnh c hot tnh ty ra tt nht l (92,71%) v nu thc hin nhit cao th ngoi phn ng sulfat ho cn c th c phn ng ph nh sulfo ho hay oxy ho to ra cc sn phm khng mong mun lm gim hiu sut ty ra ca du thng. Nu nhit thp qu, qu trnh sulfat ho din ra km, lm thp tnh ty ra.
o

Nh vy, iu kin ti u sulfat ho du thng l tin hnh nhit 30 C vi 3ml H2SO4 85%.
o

IV.4. nh hng ca thi gian phn ng.

57

C nh lng axit H2SO4 85% l 3ml v nhit phn ng l 30oC kho st nh hng ca thi gian phn ng. Qua qu trnh sulfat ha du thng vi thi gian khc nhau ta thu c kt qu bng s liu sau: Bng 3.5: nh hng ca thi gian phn ng n qu trnh sulfat ho (3ml H2SO4 85%, nhit 30oC). Thi Nhit trng Du thng H2SO4 85% gian Mu phn ng ca vi (ml) (ml) phn ng o ( C) (% ty ra) (h) S14 S15 S16 200 200 200 30 30 30 3 3 3 3 5 7 88,23 92,71 90,12

T bng s liu trn ta xy dng th biu din mi quan h gia kh nng ty ra v thi gian phn ng nh sau:

94 93 92 91 90 89 88 87 86 85

92.71

90.12 88.23
av i (% t

tr ng c

yr a)

5 Thi gian phn ng (h)

Hnh 3.4: Mi quan h gia kh nng ty ra v thi gian phn ng. Nhn xt:

58

T th cho ta thy, qu trnh thc hin phn ng sulfat ho thi gian l 5h s cho sn phm du thng bin tnh c hot tnh ty ra tt nht l (92,71%). V nu thc hin thi gian phn ng ngn hn th phn ng t hiu sut khng cao, nh hng n kh nng ty ra. Nu thi gian di hn s nh hng n chi ph sn xut v xy ra phn ng ph. Nh vy iu kin ti u sulfat ho du thng l tin hnh 30oC vi 3ml lng H2SO4 85%, trong thi gian 5h. IV.5. So snh kh nng ty ra ca du thng sulfat ha v du thng cha bin tnh: Xt kh nng ty ra ca du thng sulfat ho v du thng cha bin tnh ta c bng s liu sau: Bng 3.6: Kh nng ty ra ca du thng sulfat ho v du thng cha bin tnh: Mu Du thng sulfat ho Du thng cha bin tnh trng ca vi (% ty ra) Nhn xt: Qua bng s liu trn ta thy du thng khi sulfat ho th kh nng ty ra cao hn nhiu so vi du thng cha bin tnh. Nguyn nhn l do du thng khng phn cc nn kh nng bm dnh ca cht ny trn b mt vi km. Sau khi bin tnh, nhm -O-SO3H s nh vo vng tecpen to nn phn cc mnh, lm cho kh nng bm dnh trn b mt vi si chc hn nn kh nng ty ra tng ln. IV.6. Hm lng lu hunh: xt xem s c mt ca nhm sulfat c gn vo cc cu t trong du thng, sau phn ng sulfat ho, chng ti tin hnh xc nh hm lng lu hunh bng phng php t v sau chun . Kt qu c a ra bng di y: Bng 3.7: Mi quan h gia kh nng ty ra v hm lng lu hunh 92,71 50,36

59

Mu Hm lng S (%kl) trng ca vi (% ty ra) S10 S4 S8 S2 1,842 2,004 2,241 2,354 89,32 92,71 85,23 75,71

T bng s liu trn ta c th sau:


trng ca vi (% ty ra)

100 80 60 40 20 0

89.32

92.71

85.23 75.71

1.842

2.004

2.241

2.354

Hm lng S (%kl)

Hnh 3.5: Mi quan h gia kh nng ty ra v hm lng lu hunh Nhn xt: Qua th ta thy, khi hm lng lu hunh l 2,004%kl th ty ra cao nht 92,71%. Nu hm lng lu hunh thp chng t hiu sut sulfat ho thp, phn cc ca du thng cha cao nn kh nng ty ra km. Nu hm lng S nhiu, tc l xy ra phn ng oxy ha su do axit c c kh nng oxy ha mnh, to thnh cc sn phm ph vng, l nhng cht c ty ra thp. V. Xc nh cc nhm xut hin trong qu trnh sulfat bng ph IR. kho st kh nng phn ng xy ra trong qu trnh sulfat ho du thng, chng ti tin hnh o ph IR ca du thng ban u v du thng sulfat ho thu c kt qu nh sau:

60

Dau thong 24-5-07

100 4000 90 80 70 %Transmittance 60

3500

3000
2721.0

1658.4

1328.9 1264.7

1164.7 1101.6

952.6

1196.2

1125.2

1014.2

886.4

1365.4

2834.0

1447.2

3023.9

50 40 30 20 10 0

2959.0

2920.5

2878.7

1378.3

Number of sample scans: 256 Resolution: 2.0000 1064nm excitation laser

Dau thong bien tinh 25-4-07

100 4000
3423.8

3500

3000
2721.0

1724.0 1656.9

3060.2

1328.9 1264.0 1204.2

80 70

1099.5

873.1

%Transmittance

1446.9 1377.5 1364.6

60 50 40 30 20 10 0
2920.8 3024.0

1165.5

886.8

2834.4

2864.0

1219.2

Number of sample scans: 256 Resolution: 2.0000 1064nm excitation laser

815.4

787.3

Hnh 3.6: Ph IR ca mu du thng ban u.


1514.8

1125.1

1014.6

952.9

681.8 616.6 564.0

90

424.5

Sample:

Dau thong bien tinh 25-4-07

2500 2000 Nicolet 6700 NRX FT-Raman Module Spectrometer 1500 1000 500 Wavenumbers (cm-1)

905.1

787.1

619.3

564.0

Sample:

Dau thong 24-5-07

422.3

2500 2000 Nicolet 6700 NRX FT-Raman Module Spectrometer 1500 1000 500 Wavenumbers (cm-1)

61

Hnh 3.7: Ph IR ca mu du thng bin tnh. So vi ph IR ca mu du thng ban u, ta thy mu du thng sulfat ho c s xut hin tn s ca nhm SO42- khong tn s t 600 700 cm-1 m c th l pic ng vi tn s 681,8 cm-1. Chng t rng qu trnh sulfat ho xy ra. V ng thi cng thy xut hin nhm -OH tn s 3423,8 cm-1. iu ny cho thy c phn ng ph hydrat ho xy ra trong qu trnh sulfat ho. Nh vy bng phn ng chng ti to ra cht hot ng b mt anion (dng sulfat) v khng ion (dng hydrat). C hai dng ny u c hot tnh rt cao ty ra du m trn vi si.

VI. xut c ch ty ra T cc kt qu chp SEM chng ti thy rng du m bm trn vi si ch yu l trn b mt. iu ny hon ton hp l bi cc cu t du m ch yu l cc cht c phn t lng cao, cu to phn t cng knh dn ti kch thc phn t ln, do kh c th i su vo h thng mao qun ca si vi ng knh mao qun trung bnh l 50nm. Tuy nhin cng c th c nhng phn t c kch thc nh hn (nh parafin dng trong qu trnh chut si) c th len li rt su vo trong cc pore ca si vi. Du thng sulfat ho l mt cht hot ng b mt anion v phn cc mnh, hn na li c cu trc tng ng vi cc cu t chnh c trong thnh phn du m nn d dng ho tan cht bn v ko n ra khi b mt 62

vi si. Mt khc, kch thc ng hc ca phn t DTBT trong khong 4,1 4,7 (nh hn rt nhiu ng knh mao qun ca si v khong cch gia cc b si) nn d dng len li vo gia cc khong trng ko vt bn ra. C th m t c ch ty ra du m trn vi si theo m hnh sau y :

Hnh 3.8 : C ch ty ra du m trn vi si Giai on I : Du bm trn b mt si v mt s cu t c th i su vo h thng mao qun ca si. Giai on II, III : S tn cng ca cht HBM v cc tc nhn khc. Giai on IV : Git du v cc cht bn khc b tch khi si. VII. Cc thng s ho l ca du thng sulfat ho: Bng cc phng php thc nghim xc nh cc thng s ho l ca du thng sulfat ho, ta c bng sau: Bng 3.8: Cc thng s ho l ca du thng sulfat ho Mu T trng Sc cng b mt Hm lng S nht trng ca vi 63

(mN/m) Du thng sulfat ho 0,9043 21,201

(%kl) 2,004

(cSt) 2,734

(% ty ra) 92.71

KT LUN
1. Nghin cu cu trc v b mt ca vi si (ch yu l si cotton). Kt qu l: vi si c cu to t rt nhiu b si, b si gm nhiu si, khong cch trung bnh gia cc si l 20,8.103nm. Mi si vi li c to nn t rt nhiu x, cc x ny sp xp mt cch ngu nhin v to ra mt h thng mao qun c ng knh trung bnh l 50 nm. Hn na gia cc b si c khong cch (khong cch trung bnh gia cc b si l 128,89.103nm) v cc b si ny li c xp chng ln nhau to ra dy ca vi. Chnh s sp xp nh vy to ra mt

64

h thng cc l trng, gip cho cht bn d dng i su vo cu trc vi. T tm hiu c c ch bm dnh ca du m trn vi si. 2. xc nh c thnh phn du thng, cc thng s ho l ca du thng, du thng bin tnh theo phng php sulfat ho. T a ra c iu kin ti u sulfat ho l 30oC; vi thnh phn nguyn liu 200ml (94% kl) du thng, 3ml (6% kl) axit H2SO4 85%; tin hnh trong 5 gi v hm lng lu hunh ti u sau qu trnh sulfat ho l 2,004 %kl. 3. Vi iu kin thc hin phn ng sulfat ho nh trn c th khng nh rng phn ng xy ra to nhm sulfat theo phn ng cng. Phn ng cng tun theo quy tc Macconicop. iu ny c gii thch l do m in ca S v O l xp x nhau, cn m in ca O ln hn ca H. Nn H trong lin kt -O-H d dng t ra khi H2SO4 to gc sulfat -O-SO3H (tc nhn nucleophyl) hn l t lin kt -O-S- to ra nhm sulfo -SO3H. Vy phn ng xy ra l phn ng sulfat ho. ng thi cn xy ra phn ng ph l hydrat ho . 4. Cht hot ng b mt thu c t du thng sulfat ho l cu t rt tt phc v cho vic nghin cu tng hp cht ty ra c tnh phn hu sinh hc cao

TI LIU THAM KHO


TI LIU TING VIT
1. Cao Hu Trng. Cng ngh ho hc si dt. Nh xut bn Khoa hc v K thut.1994.

65

2. Nguyn Tun Sn. Lun vn thc s ho hc: Nghin cu cht ty ra cn du trn c s Las. Trng i hc Bch Khoa H Ni, 2003. 3. Louis H Tn Ti. Cc sn phm ty ra v chm sc c nhn. Xut bn ln 1. Nh xut bn Dunod. 1994. 4. Nguyn Quc Tn, Ph. X phng v cc cht ty git tng hp. Nh xut bn Khoa hc v K thut.1984. 5. Mai Hu Khim. Gio trnh ho keo. Trng i hc Bch Khoa HNi.1995. 6. Nguyn Th Thanh, Dng Vn Tu, V o Thng, H Cng Xinh, Hong Trng Ym. Ho hc Hu c,tp 2.Nh xut bn Khoa hc v K thut.1999. 7. GS.TS Chu Phm Ngc Sn. Du m trong sn xut v i sng. Nh xut bn TP H Ch Minh.1983. 8. PGS.TS inh Th Ng, Ng Quc Tun, Nguyn Khnh Diu Hng. Nghin cu bin tnh du thng to nguyn liu tt ch to cht ty ra cn du BK.Tp ch Ho hc v ng dng. S 7.2004 9. PGS.TS inh Th Ng, Ng Quc Tun, Nguyn Khnh Diu Hng. Tng hp cht ty ra cn du trn c s du thng. Tp ch Ho hc v ng dng. S 11. 2004. 10. L nh Mi. Vn tinh du, hng liu v trin vng ca n Vit Nam. Tng lun phn tch. Vin Khoa Hc Vit Nam. Trung tm thng tin t liu. 1990. 11.Vn nh , Trnh Thanh oan, Dng Vn Tu, Nguyn Th Nguyt, Nguyn ng Quang, Nguyn Th Thanh, H Cng Xinh, ch bin Hong Trng Ym. Ho hc hu c, tp 3. Nh xut bn khoa hc v k thut H Ni. 2002. 66

12.Voiutki.S.S. Ho hc cht keo, tp 1, tp 2, L Tho Nguyn dch. Nh xut bn i hc v Trung hc chuyn nghip H Ni. 1973. 13.Nguyn L T Nga. Lun vn thc s: Xc nh thnh phn cn du v phng php ty ra chng. Trng i hc Bch Khoa H Ni. 2002. 14.Phan Minh Tn. Tng hp hu c ho du, tp 1, tp 2. Trng i hc Bch Khoa H Ch Minh. 1994. 15.L Vn Hiu. Lun vn ph tin s: Nghin cu ch to nguyn liu cho cht hot ng b mt t cc sn phm du m. Trng i hc Bch Khoa H Ni. 1999. 16.Phm Th Thu. Cng ngh du thc vt. Trng i hc Bch khoa H Ni. 1986. 17. Huy Thanh. Lun vn tin s: Nghin cu mt s du thc vt Vit Nam v bin tnh lm du gc cho du bi trn. Trng i hc Bch Khoa H Ni. 2001. 18.Trng nh Thc, Nguyn B Xun, Nguyn Vn Chnh. Nghin cu tng hp cht hot ng b mt glucozit. Tuyn tp cc cng trnh Hi ngh khoa hc v cng ngh ha hu c ton quc ln th 2, p227-231. 2001. 19.Trn Mnh Tun. Lun n PTS: Nghin cu cng ngh tch -pinen t du thng Ung B bng chng ct chn khng trn thp m. Trng i hc Bch Khoa H Ni. 1996.

TI LIU TING ANH


20.Ullmans Encyclopedia of industrial Chemistry. Vol 8. 21.R.P.S Bisht, G.A Sivasankaran. Vegetable oils as lubricant and additives. Journal of Scientific and Industrial Research. 48 PP 174-180.1989.

67

22.Benjjamin Levitt. Oil, Detergency and maintenance specialities. Vol 1, 2. Chemical Publishing Company. INC. New York.1967. 23.Krister Holmberg. Handbook of applied surface and colloid chemistry. West susex Jonh Willey & Sones. 2004. 24.M.J.Schrick. Surface characteristics of fibers and textiles. N.Y.Basel Marcel Dekker. 1977. 25.R.G.Steadman: Cotton Testing, vol.27 (1) Textile Inst., Manchester 1997, pp.63. 26.National Cotton Council: Cotton counts its customers, N.C.C., Memphis 1983. International Institute for Cotton: "Cotton," Textiles 11 (1982) 58-64. 27.J.Cross (ed.): Anionic Surfactants, Chemical Analysis. Marcel Dekker, New York 1977. 28.J.Cross (ed.): Nonionic Surfactants, Chemical Analysis. Marcel Dekker, New York 1987. 29.G.Jakobi, A Lohr: Detergents and Textile Washing, Principles and Practice, VCH Verlagsgesellschaft, Weinheim 1987. 30.C.Gloxhuber, K.Kunstler: Anionic Surfactants, Biochemistry, Toxicology, Dermatology. Marcel Dekker, New York 1992.

68

You might also like