Synthesis Report RURAL Round 2 Vietnamese Nov09

Theo di ngho theo phng php cng Tham gia ti mt s Cng ng Dn c Nng thn Vit Nam
Bo co T ng h p Vng 2 nm 2008/9
Thu n Ha (Huy n V Xuyn, T nh H Giang) B n Li n (Huy n B c H, T nh Lo Cai) Thanh Xng (Huy n i n Bin, T nh i n Bin) L ng Minh (Huy n Tng Dung, T nh Ngh An) c Hng (Huy n V Quang, T nh H Tnh) Xy (Huy n H ng Ha, T nh Qu ng Tr )
C Hu (Huy n Eakar, T nh c L c) Ph c i (Huy n Bc i, T nh Ninh Thu n) Ph c Thnh (Huy n Bc i, T nh Ninh Thu n) Thu n Ha (Huy n C u Ngang, T nh Tr Vinh)
Thng 11 nm 2009
MC LC
MC LC iii LI TA v LI CM N vii T VIT TT V THUT NG ix TM LC xi GII THIU 1 Mc tiu ca bo co 1 Phng php nghin cu 1 Phn 1: Tng quan v Din bin Ngho v Cc N lc Gim ngho 9 1. TNG QUAN V DIN BIN NGHO NNG THN 9 1.1 Ngho gim chm v din bin phc tp cp a phng trong nm 2008 9 1.2 ng lc gim ngho 11 1.3 Nhng thch thc v tnh trng ngho 21 Phn 2: Cc Ch Chnh v Gim Ngho 29 2. KHONG CCH GIU - NGHO 29 2.1 Din bin ca khong cch giu - ngho 29 2.2 H cn ngho cn c h tr hn na 48 2.3 Kt lun: Hng n gim khong cch giu ngho 49 3. TNH D B TN THNG 51 3.1 Cc ri ro v c sc lm gia tng tnh d b tn thng 51 3.2 Cc nhm x hi c th d b tn thng 59 3.3 Cc bin php chng cc ri ro v c sc 62 3.4 Cc bin php v chnh sch h tr khc 64 3.5 Kt lun: Gim nguy c d b tn thng 68 4. VN GII 70 4.1 Nhng khc bit v gii trong gia nh 70 4.2 Tip cn v s dng cc ngun lc v dch v 71 4.3 Tnh i din v tham gia cc hot ng x hi 75 4.4 Kt lun: Bnh ng gii v gim ngho 77 5. THAM GIA V TRAO QUYN 78 5.1 S tham gia ca ngi ngho vo cc chnh sch, chng trnh, d n 78 5.2 ai tr ca cc t chc cng ng v on th trong vic thc y s tham gia V ca ngi dn 83 5.3 Kt lun: Tng cng s tham gia v trao quyn cho ngi ngho 86 Phn 3: Hng n gim ngho bn vng cc vng nng thn Vit Nam 87 6. XUT THO LUN 87 6.1 Ngho v tnh d b tn thng 87 6.2 Hng n gim ngho bn vng cc vng nng thn Vit Nam 88 7. TI LIU THAM KHO 90
III
LI TA
1
u nm 2007, Vit Nam chnh thc l thnh vin th 150 ca T chc Thong mi Th gii (WTO). iu ny s mang n nhiu c hi cho Vit Nam, nhng ng thi cng t ra nhng thch thc, c bit trong vic m bo chia s li ch gia nhp WTO ti mi ngi dn, bao gm c nhm ngi ngho v d b tn thng. Trong bi cnh ny, ActionAid Vit Nam, Oxfam Anh v Oxfam Hng Kng, nhng t chc lm vic lu nm h tr ngi ngho v thit thi nht Vit Nam, cng vi cc i tc a phng, tin hnh thc hin sng kin Theo di ngho theo phng php cng tham gia t u nm 2007. Sng kin ny nhm mc ch theo di hng nm cc kt qu gim ngho, gn vi nhng thay i v sinh k v tip cn th trng ca ngi ngho v d b tn thng ti mt s cng ng in hnh trn c nc. Chng ti mong mun ng gp cc khuyn ngh cho tho lun chnh sch ti cp quc gia, cng nh cho vic iu chnh v thit k cc chng trnh ca ActionAid v Oxfam ti Vit Nam. Chng ti hy vng Qu v s tm thy nhng iu b ch v th v trong bo co tng hp theo di ngho vng hai ny.
Steve Price -Thomas Gim c Oxfam Anh
Phan Vn Ngc Gim c ActionAid Vit Nam
Nghin cu ny c s ng gp ca nhiu t chc v c nhn. Tuy nhin, cc kin, quan im, kt lun, v xut trnh by trong nghin cu ny khng nht thit l quan im chnh sch ca Oxfam, AAV hay t chc v nh nghin cu no c ti liu c trch dn trong bo co ny.
1
LI CM N
Bo co tng hp v theo di ngho nng thn nm 2008/9 ny l n lc tp th, v khng th hon thnh nu thiu s ng gp quan trng ca rt nhiu ngi. Chng ti xin cm n lnh o v cn b ca cc t chc Oxfam Anh, Oxfam Hng Kng v ActionAid Vit nam (AAV) cho nhng kin qu bu trong sut cc bc thit k, trin khai thc a, hi tho v vit bo co. Mt s cn b ca Oxfam v AAV trc tip tham gia cc chuyn thc a, ng gp nhng kin thc v kinh nghim hu ch v phng php v ni dung nghin cu. Chng ti xin cm n s cho php v to iu kin thun li ca UBND, S Ngoi v v cc s ban ngnh lin quan cp tnh v cp huyn ni tin hnh t theo di ngho ny. Chng ti xin cm n cc thnh vin Nhm nng ct 09 tnh gm cn b s ban ngnh, cc t chc on th cp tnh v huyn, cc cn b x phi hp cht ch, dnh nhiu thi gian v n lc hon thnh cng tc thc a v vit bo co theo di ngho ca tng tnh. Chng ti xin c bit cm n cc cn b thn bn cng i v h tr tch cc cng tc thc a ti 20 thn bn tham gia mng li quan trc ngho nng thn. S tham gia tch cc v iu phi nhp nhng ca cc i tc a phng ca Oxfam v AAV gm cc iu phi vin, cn b cc Ban qun l chng trnh pht trin ti cc huyn, cn b cc T chc phi chnh ph trong nc nh HCCD, CCD v ACEP l khng th thiu t theo di ngho ny c thc hin thnh cng. Cui cng, chng ti xin by t nhng li cm n chn thnh nht ti nhng ngi dn ngho nam v n, nhng thanh nin v tr em ti cc thn bn dnh thi gian chia s nhng thun li v kh khn trong i sng, nhng nhn xt, d nh v mong mun trong tng lai ca mnh thng qua cc cuc tho lun nhm v phng vn su. Nu khng c s tham gia tch cc ca h, t theo di ngho ny khng th thc hin c. Rt mong nhn c kin ng gp ca mi ngi quan tm.2 Chng ti xin chn thnh cm n. Nhm t vn cng ty Trng Xun (Ageless) Hong Xun Thnh (Trng nhm) inh Th Thu Phng Phm Vit Sn H M Thun inh Th Giang
less): (04) 39434478 (vn phng), 091 334 0972 (di ng), emai: thanhhx@gmail.com; ch L Kim Dung, iu phi vin chng trnh, Oxfam Anh, (04) 39454362, my l 141, email: lkdung@oxfam.org.uk; v ch V Th Qunh Hoa, Cn b ch Qun tr Nh nc, ActionAid Vit Nam, (04) 39439866, my l 126, email: hoa.vuthiquynh@actionaid.org.
2 Cc kin ng gp c th gi cho: anh Hong Xun Thnh, Trng nhm t vn, Gim c cng ty Trng Xun (Age-
VII
T VIT TT V THUT NG
AAV ACEP ADB ASXH BHYT CCD CCM CEMA Chng trnh 132 ActionAid Vit Nam Trung tm H tr Nng lc v Hp tc Cng ng Ngn hng Pht trin chu An sinh X hi Bo him Y t Trung tm Pht trin Cng ng tnh in Bin Phng php ging dy ly tr em lm trung tm y ban Dn tc Chng trnh h tr t sn xut v t cho ng bo dn tc thiu s ti ch Ty nguyn (theo Quyt nh s 132/2002/Q-TTg ngy 8/10/2002 ca Th tng Chnh ph) Chng trnh h tr ngi ngho dn tc thiu s v t sn xut, t , nh v nc sinh hot (theo Quyt nh s 134/2004/Q-TTg ngy 20/7/2004 ca Th tng Chnh ph) Chng trnh h tr pht trin kinh t-x hi cc x c bit kh khn (theo Quyt nh s 135/1998/Q-TTg ngy 31/7/1998 ca Th tng Chnh ph) Chng trnh h tr gim ngho nhanh v bn vng i vi 61 huyn ngho (theo Ngh quyt s 30a/2008/NQ-CP ngy 27/12/2008 ca Chnh ph), hin nay l 62 huyn do chia tch a gii hnh chnh. C quan Hp tc Quc t Canaa Cu lc b Cu lc b Pht trin Cng ng Chng trnh - D n Ch s gi tiu dng Dn ch C s nh canh nh c Dn tc Thiu s D n Xy dng kh nng chng ca cng ng thng qua vic ci thin sinh k v chun b ng ph vi thm ha ti cc x b nh hng bi l lt ti H Tnh Nhm cng tc v Dn tc Thiu s T chc Lng thc Lin hip quc Lp hc Nng dn trn ng rung Gim nh Thin tai Trung tm Pht trin Cng ng H Tnh Hi chng Suy gim Min dch Hp tc x K hoch ha Gia nh
Chng trnh 134
Chng trnh 135
Chng trnh 30a
CIDA CLB CLBPTC CT-DA CPI DCCS CC DTTS ECHO 2
EMWG FAO FFS GNTT HCCD HIV/AIDS HTX KHHG
IX
KHKT KT-XH MDGs Ngh nh 67/CP NHCSXH NPK NTP-PR OGB OHK PRA PTD Quyt nh 112 Quyt nh 157
Quyt nh 167 Quyt nh 32
Reflect SKSS S KH&T S L-TBXH S NN&PTNT TCTK THCS THPT TTHC TTHTC UBND UNFPA VHLSS WB WTO XGN
Khoa hc K thut Kinh t - X hi Cc Mc tiu Thin nin k Chnh sch Tr gip cc i tng Bo tr X hi (theo Ngh nh s 67/2007/N-CP ngy 13/4/2007 ca Chnh ph) Ngn hng Chnh sch X hi Phn bn tng hp, gm m (N), Ln (P) v Kali (K) Chng trnh mc tiu quc gia v gim ngho Oxfam Anh Oxfam Hng Kng nh gi nhanh Nng thn c s Tham gia Pht trin Cng ngh c s Tham gia Chnh sch h tr hc sinh ngho (theo Quyt nh s 112/2007/ Q-TTg ngy 20/7/2007 ca Th tng Chnh ph) Chnh sch cho hc sinh, sinh vin c hon cnh kh khn c vay vn u i (theo Quyt nh s 157/2007/Q-TTg ngy 27/9/2007 ca Th tng Chnh ph) Chnh sch h tr h ngho v nh (theo Quyt nh s 167/2008/Q-TTg ngy 12/12/2008 ca Th tng Chnh ph) Chnh sch cho vay vn pht trin sn xut i vi h ng bo dn tc thiu s c bit kh khn (theo Quyt nh s 32/2007/ Q-TTg ngy 5/3/2007 ca Th tng Chnh ph) Phng php tip cn Gio dc vi Pht trin cng ng (do AAV phi hp vi cc i tc a phng trin khai thc hin) Sc khe Sinh sn S K hoch v u t S Lao ng - Thng Binh & X hi S Nng nghip v Pht trin Nng thn Tng cc Thng k Trung hc C s (cp 2) Trung hc Ph thng (cp 3) Th tc Hnh chnh Trung tm Hc tp Cng ng y ban Nhn dn C quan Lin hip quc v Dn s v Gia nh iu tra Mc sng H gia nh Vit Nam Ngn hng Th gii T chc Thng mi Th gii Xa i Gim ngho
1 USD = 16,900 VN hoc ng (ti thi im thng 9/2009)
TM LC
Pht hin ni bt nht ca Bo co ny l cc kt qu gim ngho n tng trong cc nm trc b nh hng mnh trong nm 2008 bi nhng ri ro v c sc m ngi ngho v cng ng ngho gp phi, cho d mt s nhm cng ng c th i ph vi nhng thch thc ny tt hn cc nhm khc. Vit Nam rt thnh cng trong vic gim ngho, nhng vn cn gp nhiu thch thc trong vic gim tnh trng d b tn thng cho ngi dn. Din bin ngho trong nm 2008 cho thy, nng cao nng lc chng ri ro v c sc cho ngi ngho v cng ng ngho l vn quan trng hng u nhm tip tc gim ngho bn vng ti Vit Nam trong cc nm ti. Trong nm 2008 tip tc c mt s xu hng tch cc lin quan n c s h tng, m hnh sinh k, khuyn nng lm, sn xut hng ha, gio dc v y t, gp phn to nn tng cho vic ci thin i sng ngi dn. Tuy nhin, nhng ri ro bt thng v gi c, thin tai do nh hng ca bin i kh hu (v k c tc ng ca cuc khng hong ti chnh th gii t cui nm 2008) li gy tc ng tiu cc nhanh, mnh v trn din rng n i sng ngi dn ngay trong ngn hn. Cht lng cuc sng ngi ngho ti cc im quan trc, d c o bng cc con s t l ngho (nh lng) r sot hng nm theo chun ngho ca Chnh ph, hay o bng cm nhn (nh tnh) ca chnh ngi dn, b nh hng mnh ti nhiu im quan trc. Nhng yu t chnh nh hng n khong cch giu ngho trong nm 2008 cha c biu hin thu hp li, v h kh vn c cht lng ngun vn sinh k tt hn, tip cn tt hn vi cc th ch v tin trnh, t c c hi la chn chin lc sinh k em li hiu qu thu nhp cao hn h ngho. Yu t ri ro lm cho bc tranh v khong cch giu ngho tr nn phc tp hn. Nhng c sc trong nm 2008 tc ng bt li n c ngi ngho v ngi khng ngho ti cc im quan trc vi nhng sc thi khc nhau. H kh c qui m sn xut hng ha ln hn nn b st gim thu nhp nhiu hn khi gp nhng ri ro v gi c, thi tit, dch bnh so vi h ngho. Tuy nhin, nhng h gia nh ngho v cn ngho, h gia nh thuc cc nhm x hi c th l nhng ngi d b tn thung nht, c th dn n thiu n, v kh nng chng ri ro ca h vn rt yu. Nhng tin b nht nh v bnh ng gii c thy r ti cc im quan trc. Tuy nhin, cn rt nhiu kha cnh ph n ang phi chu nhng bt li, thit thi do nhng nh kin t lu i, v k c do nhng ri ro v c sc din ra gn y. Khi gp ri ro v thi tit, dch bnh, gi c, ph n li l ngi gnh chu nhng tc ng bt li nht, v cng l ngi tn to lao ng, kim tin lo cho tng ba cm ca chng v con. Khi bnh ng gii trong phm vi gia nh b nh hng xu, th cng kh hy vng t c bnh ng gii thc cht cp cng ng v x hi. Mc d c nhiu tin b v s tham gia trong thi gian qua, cht lng ca s tham gia nhiu khi cha cao. Trong tnh trng khn cp do cc ri ro v c sc cn n nhng quyt sch trong thi gian ngn ca cc c quan, ban ngnh v cc chng trnh-d n, s tham gia ca ngi dn c th b nh hng ln. Mt s xut tho lun hng n gim ngho bn vng cc vng nng thn nu trong cc phn ca bo co ny c tng hp li ti y nh sau: 1. Thit k mt m hnh u t cn bng hn gia pht trin cc ngun lc v ci thin nng lc tip cn cc th ch v tin trnh cho ngi ngho v cng ng ngho,
XI
ch trng hn vo kt qu v tc ng. Cn c bit quan tm n giai on sau u t (qun l, vn hnh, bo dng cng trnh, cc bin php h tr ng b km theo, gim st-theo di cht ch) so vi vic thun ty tng s lng u t hay tng mc h tr. Lm su, lm chc cn l cch lm ch o trong cc n lc gim ngho thi gian ti. 2. Thay i v nhn thc km theo cc bin php c th nhm nng cao hiu qu ca cc chin lc sinh k ca ngi ngho DTTS thng qua pht huy cc gi tr ca tri thc bn a. Phn tch thu o nhng vn a dng, c th ca ngi ngho, ca tng cng ng ngho DTTS khi ng trc cc la chn kh khn, t c cc h tr ph hp vi vn ha ca tng dn tc v c th ca tng cng ng thn bn - nhm thc y s gn kt hu c gia tri thc bn a v tri thc mi - c tm quan trng sng cn trong cng cuc gim ngho cc vng DTTS. 3. p dng rng ri cch tip cn pht trin cng ng n tng thn bn, vi ba tr ct l nng cao nng lc cng ng, pht trin cc th ch cng ng v thc hin cc d n/chng trnh da vo cng ng, trong vic trin khai thc hin Chng trnh 30a. Ci tin phng php v tin trnh h tr (nh phng php gio dc, phng php khuyn nng...) nn c u tin hng u. Cn pht huy mnh m vai tr ca cc th ch cng ng, nh trung tm hc tp cng ng, mng li khuyn nng x v thn bn v cc t nhm cng ng. Ch trng lng ghp cc bin php phng nga v qun l thin tai da vo cng ng. 4. y nhanh vic son tho v tham vn cng ng rng ri v chin lc tng th v bo tr x hi cho cc vng nng thn Vit Nam vi tm nhn n nm 2020. Trong chin lc , cc chnh sch m rng din tip cn v tng mc h tr ca Chnh ph cho cc nhm d b tn thng cn c tnh n, bao gm c cc bin php h tr c th cho cc h gia nh nng thn thuc cc huyn ngho nht trong Chng trnh 30a. Cn pht trin cc m hnh sng to nng cao vai tr ca cc li an ton phi chnh thc cp cng ng nhm cung cp cc h tr kp thi v hiu qu cho nhng ngi b tn thng do cc ri ro v c sc. Nghin cu iu chnh cp nht chun ngho v tiu ch xc nh i tng bo tr x hi ph hp vi chin lc bo tr x hi trong giai on ti. 5. Gim st tt vic thc hin Lut Bnh ng Gii v cc vn bn di lut ch trng t c bnh ng gii thc cht nhm gim ngho bn vng. Tng cng bnh ng gii trong phm vi gia nh l c s t c bnh ng gii cp cng ng v x hi. Bn cnh vic tip tc thc y lng ghp gii bng nhng bin php c th, cn tng cng h tr cho cc chng trnh, d n trc tip hng n tng c hi bnh ng cho ph n - nhng ngi chu nhiu thit thi nht trong gia nh v x hi. 6. Ch trng cht lng ca s tham gia nhng ngi ngho v cng ng ngho thc s lm ch qu trnh vn ln ca mnh, v nng cao hiu qu ca cc chnh sch, chng trnh, d n h tr gim ngho. Cch tip cn nn theo c hai hng: to c hi tham gia thng qua vic ci tin qui trnh, phng php lm vic, nng cao trch nhim gii trnh vi bn di ca cc c quan, ban ngnh cc cp v cc chng trnh, d n; v nng cao nng lc tham gia thng qua vic pht trin cc thit ch cng ng. Cn tng kt thc tin, chia s cc bi hc, kinh nghim thnh cng v tht bi, t ra cc bin php h tr v thc y c hiu qu s tham gia v trao quyn cho ngi ngho, pht huy nhng gi tr tch cc trong vn ha, phong tc tp qun ca tng dn tc tng vng min trn c nc.
XII
GII THIU
GII THIU
Mc tiu ca bo co
Vit Nam thay i nhanh chng trong 25 nm qua. T ch l mt trong nhng quc gia ngho nht trn th gii, Vit Nam t c nhiu thnh tu to ln v tng trng kinh t v gim ngho trong nhng nm gn y. Nm 1993, c gn 60% dn s Vit Nam din ngho. Theo Bo co Pht trin Vit Nam nm 2008 th t l ny gim xung cn 16% vo nm 2006. Trong giai on 2007-2010, Chnh ph Vit Nam tip tc thc hin cc chnh sch ci cch su sc, ton din nhm a t nc ra khi tnh trng km pht trin v gip nhng h gia nh ngho cn li thot ngho. Vic tr thnh thnh vin chnh thc ca T chc thng mi th gii (WTO) vo cui nm 2006 l mt phn ca k hoch kinh t tng th nh du mt chuyn bin quan trng ca Vit Nam nhm hi nhp vo nn kinh t ton cu. Vai tr mi ca Vit Nam trong nn kinh t ton cu mang li nhiu c hi cng nh thch thc cho ngi dn, c bit l nhng cng ng ngho v ng bo DTTS khu vc min ni. Nhm theo di nhng thay i m Vit Nam s tri qua trong mt vi nm ti, khi thc hin vic gia nhp WTO v nhng chuyn bin kinh t mnh m xy ra, mt nhm cc t chc phi Chnh ph quc t c sng kin cng hp tc trong vic theo di nhng thay i ny cng nh tc ng ca chng. Cc t chc phi chnh ph ny gm Oxfam Anh, Oxfam Hng Kng v ActionAid Vit Nam phi hp vi cc i tc a phng ti nhng tnh m cc t chc c chng trnh h tr xy dng mt mng li theo di tnh trng ngho c s tham gia nhm mc tiu: Tin hnh theo di gim st nh k i vi cc nhm d b tn thng ti mt s cng ng dn c in hnh, trong bi cnh gia nhp WTO cng vi cc chnh sch ci cch ca Chnh ph n nm 2010, nhm cung cp cc phn tch v xut cho tho lun chnh sch cng nh vic thc hin cc chng trnh, d n ca Oxfam, ActionAid v cc i tc. Mc ch ca vic theo di ngho lp li hng nm l: Cung cp cc thng tin nghin cu nh tnh hu ch v tnh trng ngho v pht trin b sung cho cc s liu thng k v iu tra ngho ca nh nc v cc t chc. Xy dng mt mng li quan trc cnh bo sm nhm xc nh nhng tc ng bt li i vi ngi ngho v d b tn thng trong bi cnh gia nhp WTO. Nng cao nng lc a phng v thc y s tham gia ca ngi dn vo qu trnh theo di ngho phc v cng tc gim ngho mt cch hiu qu v cng bng.
Phng php nghin cu

La chn a im nghin cu
Trn c s trao i vi cc i tc a phng ca Oxfam v ActionAid, 09 tnh tham gia vo mng li theo di ngho nng thn. Ti mi tnh la chn 01 x in hnh (ring tnh Ninh Thun chn 02 x) tin hnh theo di ngho. Trong mt x, chn 02
Theo di ngho theo Phng php cng Tham gia ti mt s Cng ng Dn c Nng thn Vit Nam - Bo co vng 2, nm 2008/9
thn bn: mt thn bn gn trung tm x, c iu kin thun li hn; v mt thn bn xa trung tm x, c iu kin km thun li hn. (Cc x v thn bn c la chn tham gia mng li quan trc ngho nng thn khng nht thit phi c chng trnh pht trin ca Oxfam/ActionAid). Nh vy, tng cng c 10 x (gm 20 thn bn) tham gia vo mng li quan trc ngho nng thn (xem Bng 1). Mc tiu ca mng li theo di ngho ny khng nhm a ra cc s liu thng k mang tnh i din, m nhm cung cp cc minh chng nh tnh v kin chia s ca ngi dn phc v cho cng tc tho lun chnh sch v xy dng cc chng trnh pht trin. Do vy, cc im quan trc s c la chn c mc ch, mang tnh in hnh v cc iu kin sinh k v tnh trng ngho trong tnh, ng thi th hin c s a dng gia cc im quan trc. BNG 1. Mng li cc im quan trc
X Huyn Tnh Cc nhm dn tc chnh Khong X 135 cch n giai on 2 trung tm huyn (km) 42 28 3 17 10 36 C C Khng C Khng C Thuc chng trnh 30a T l ngho ca x cui nm 2008 (%)
Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy
V Xuyn Bc H in Bin Tng Dng V Quang Hng Ho
H Giang Lo Cai in Bin Ngh An H Tnh Qung Tr
Ty, HMng Ty, HMng Kinh, Thi Thi, Khm Kinh Vn Kiu
Khng C Khng C Khng Khng
42,8 59,9 11,2 78,7 39,8 49,8
C Hu Phc i Phc Thnh Thun Ha
Eakar Bc i Bc i Cu Ngang
k Lk Ninh Thun Ninh Thun Tr Vinh
, Kinh Raglai Raglai Khmer, Kinh
2 0,3 14 2
Khng C 3 C Khng
Khng C C Khng
11,9 58,4 56,5 33,9
NGUN: Phiu thng tin cp x Ghi ch: Bn s dng trong cc Bng s liu ca bo co ny l Bn ngho nm 2006 theo s liu VHLSS 2006. Mu m hn tng ng vi t l ngho ca tnh cao hn. Ngun: Bo co pht trin Vit nam 2008.
Cc cng ng c la chn l im quan trc ngho tp trung nhng vng kh khn trong c nc, th hin tnh a dng cao ca nng thn Vit Nam nh: - V tr a l v a hnh: cc im quan trc tri di khp c nc t min ni pha Bc, n Bc Trung b, Duyn hi Nam Trung b, Ty nguyn v ng bng sng Cu long. Cc im quan trc c a hnh ni cao (Bn Lin, Lng Minh, Thun Ha - HG), ni thp (Thanh Xng, c Hng, Xy, Phc i, Phc Thnh), cao nguyn (C Hu) v ng bng (Thun Ha-TV). - Thnh phn cc dn tc: cc im quan trc l ni sinh sng ca cc dn tc khc nhau nh Kinh, Ty, Thi, HMng, Khm, Vn Kiu, , Raglai, Khmer. - Mc xa xi, cch bit: cc im quan trc gm c nhng im gn trung tm huyn v nhng im xa xi cch trung tm huyn 30-40 km. - Tnh trng ngho: gm nhng im c kt qu tng i kh quan t hot ng gim ngho, vi t l ngho theo chun ngho hin hnh ca Chnh ph ch trn 10% (Thanh Xng, C Hu), v nhng x cc ngho thuc Chng trnh 135 giai on 2 c t l ngho trn 50%. - ng lu , trong 10 x tham gia mng li quan trc c 4 x (Bn Lin, Lng Minh, Phc i v Phc Thnh) nm trong Chng trnh 30a do Chnh ph mi ban hnh t cui nm 2008 nhm h tr gim ngho nhanh v bn vng ti 61 huyn ngho nht trong c nc (hin nay l 62 huyn do chia tch a gii hnh chnh).
2
3 X Phc i nm 2007 khng nm trong Chng trnh 135 giai on 2, a s thn ca x mi c a tr li vo Chng trnh 135 giai on 2 t thng 10 nm 2008.
GII THIU
Mt nhm nng ct v theo di - nh gi ngho ca tng tnh c thnh lp bao gm 15-20 ngi: i din cc c quan cp tnh nh S Ngoi v, S KH&T, S NN&PTNT, Ban Dn tc, Cc Thng K, Hi Nng dn, Hi Ph n, on thanh nin. i din cc c quan cp huyn nh phng L&TBXH, phng NN&PTNT, phng Ti chnh K hoch, phng Thng k, Mt trn T quc, Hi Nng dn, Hi Ph n, on Thanh nin, v cc cn b hin trng ca cc chng trnh thuc t chc Oxfam v ActionAid ti a phng. i din t cc x, thn c la chn tin hnh kho st.
Nhm nng ct c trch nhim trc tip tin hnh cc cng vic theo di tnh trng ngho ti cc im quan trc trn a bn mnh, t khu t chc, trin khai thu thp thng tin v vit bo co thc a. Nhm nng ct c tp hun nng cao nng lc v h tr k thut ca Nhm t vn cng ty Trng Xun (Ageless) v cn b chng trnh Oxfam, ActionAid.
Khung theo di: cc ch v gi thuyt nghin cu

Cc nhm nng ct xy dng mt khung thu thp thng tin da trn 4 cu hi chnh c gn vi nhau nh 4 ch v gi thuyt nghin cu. Bn bo co ny c lp da trn 4 ch chnh ny. CH 1: Khong cch giu ngho. Tnh trng ngho v nhng bt li, thit thi nh khng ha nhp, b gt ra ngoi l, thiu c hi thng c nguyn nhn l do s mt cn i v quyn lc m ngi ngho phi gnh chu. Khong cch giu ngho c th c lng ho theo cc ch tiu v s khc bit trong thu nhp, chi tiu v ti sn; cng nh da trn cc nh gi nh tnh theo cc ch tiu v s khc bit trong ting ni v tnh i din, tip cn cc ngun lc, dch v v th trng. Nghin cu ny gi thuyt rng trong bi cnh hi nhp kinh t tan cu v i mi ca Chnh ph, nhng ngi c c hi hc hnh tt hn, c cc k nng cao hn, nhng ngi tip cn c cc mng li x hi v cc dch v h tr s vt ln trn nhng nhm khc. CH 2: Tnh d b tn thng. Ngi ngho v cc cng ng ngho thng i mt vi nhng ri ro nghim trng v lin tc. Tnh trng ngho thng gn vi an ninh lng thc km v sinh k khng n nh do bin ng gi c th trng, cc c hi vic lm khng m bo, thiu cc bin php an sinh x hi v thin tai, dch bnh xy ra thng xuyn. Nghin cu ny gi thuyt rng vi quy m sn xut hng ho cao hn v tip cn th trng th gii tt hn, mt s ngi c th tn dng cc c hi th trng, ng u vi s bin ng ca gi c cng nh cc bin i kinh t khc. Mt s ngi khc khng th iu chnh th gp kh khn hoc ti ngho, thm ch di mc ngho. CH 3: Quan h Gii. So vi nam gii, ph n ngho c vai tr v ting ni khc bit. Ph n i mt vi nhng th thch trong phn cng lao ng, quyn li, tho lun v tha thun vi nam gii trong qu trnh ra quyt nh, tip cn cc dch v, tham gia cc hot ng ca cng ng, v gio dc cho tr em. Nghin cu ny gi thuyt rng cng vi vic ci thin chung cc iu kin sng, vai tr ca ph n i vi vic ra quyt nh, phn cng lao ng trong gia nh, tham gia cc hot ng x hi v gio dc cho tr em s c ci thin ng k. CH 4: S tham gia v Trao quyn. Tng cng vai tr v ting ni ca ngi ngho c ngha quan trng i vi vic gip cho ngi ngho c c hi v kh nng tip cn thng tin, tham gia v lm ch trong tt c cc giai on pht trin, trong bao gm c gim st v nh gi cc d n v chng trnh gim ngho a phng. Nghin cu ny gi thuyt rng trong bi cnh kinh t mi s c rt nhiu thch thc i vi cc c quan a phng nhm m bo s phn cp, tham gia, tnh minh
bch v trch nhim gii trnh trong qu trnh qun l v gim st cc chng trnh gim ngho bn vng.
Kho st lp li hng nm
im khc bit ca sng kin theo di ngho ny l kho st lp li hng nm. Nhm nng ct s quay tr li ng nhng x v thn bn kho st t vng trc, thc hin Phiu phng vn h gia nh vi ng mu kho st ca nm trc, phng vn su lp li mt s h gia nh in hnh phng vn nm trc, lm li bi tp phn loi kinh t h vi ng danh sch ca nm trc. Vng theo di ngho th hai ny din ra t thng 9/2008 n thng 1/2009. Thi gian kho st thc a theo phng php c s tham gia ti mi im quan trc trong khong 7-8 ngy. Cc cng c thu thp s liu chnh l: Phiu phng vn h gia nh: 30 h gia nh c la chn ti mi thn bn (tng cng l 60 h ti 2 thn bn trong 1 x) phng vn lp li hng nm. K thut la chn ngu nhin n gin (v d nh rt th mu) c s dng nhm la chn cc h gia nh tham gia phng vn. Bng hi tp trung vo tm hiu thng tin ca cc thnh vin gia nh, mt s ch s chung v mc sng, thay i sinh k, kin v tip cn cc dch v c bn, th trng v s tham gia ca cng ng. thc hin c 600 phiu phng vn h gia nh ti 10 im quan trc, vi cc s liu thu c t 299 h ngho v 301 h khng ngho theo chun ngho ca Chnh ph thi im iu tra. Trong s 600 ngi tr li phiu phng vn c 474 ngi l nam gii, 126 ngi l n gii; 145 ngi Kinh, 455 ngi cc DTTS tp trung vo cc dn tc Hmng, Thi, Ty, Khm, Vn Kiu, , Raglai v Khmer. Nhm nng ct quay li tt c nhng h phng vn nm 2007 duy tr mu kho st i chng. Tuy nhin, so vi mu kho st 600 h nm 2007, sang n nm 2008 phi thay th 36 h do thay i ni c tr hoc vng nh ti thi im kho st. kim tra tin cy ca s liu so snh gia nm 2008 vi nm 2007, nhm nghin cu chy s liu trong mu lp li (panel) 564 h, kt qu khng c s khc bit ng k so vi s liu trong mu chung 600 h. S liu dng trong bo co ny l s liu t mu chung 600 h. Phng vn su ghi li cu chuyn in hnh: phng vn su 8-10 h gia nh ngho v cn ngho in hnh trong tng thn bn hiu r hn din bin ngho, nhng bt li v ri ro ca ngi ngho, quan h gii, ting ni ca chnh ngi ngho v mc tham gia ca h vo cc chng trnh, d n. thc hin c 318 phng vn su i vi cc h gia nh. Tho lun nhm: c thc hin vi cc thng tin vin chnh trong x v thn, vi s tham gia ca ngi dn a phng, nhm nam, nhm n, nhm ngho. Cc cng c nh gi nng thn c s tham gia (PRA) nh xp loi kinh t h, ng thi gian, s nhn qu, lit k v xp hng c s dng hiu hn v phn ha giu - ngho, tiu s cng ng, din bin sinh k, tc ng ca bin ng gi c, phn hi ca ngi dn v vic thc hin cc chng trnh v d n a phng. Ti vng theo di ngho nm 2008 b sung tho lun vi nhm tr em ti mi thn bn so vi vng theo di ngho nm 2007, nhm hiu thm cm nhn ca tr em v ngho, v vic hc hnh v phn cng lao ng trong gia nh. thc hin c 186 cuc tho lun nhm vi s tham gia ca 1056 ngi dn, tr em v cn b c s (x v thn bn), trong c 628 nam gii v 428 ph n, 273 ngi Kinh v 783 ngi cc DTTS.
GII THIU
Phiu thng tin: cn b theo di cung cp cc s liu thng k v x v thn kho st. Quan st v chp nh (xin php nu cn thit) ti thc a l nhng cng c nhm cung cp cc thng tin b sung. Phng vn cn b v cc bn lin quan: Ngoi cc cng c trn y, chuyn kho st cn thc hin 53 cuc phng vn cn b cc ban ngnh cp tnh v huyn, cc doanh nghip ti 09 tnh kho st. C nhiu kha cnh ca tnh trng ngho kh thay i ch sau mt nm gia 2 vng kho st, v y l mt thch thc ln cho vic theo di ngho lp li hng nm. Bo co vng 2 ny tng hp cc kt qu kho st thu c t 9 tnh trong nm 2008, nhn mnh vo nhng thay i nhn bit c v nhng thng ip chnh sch rt ra t vic xem xt nhng yu t tc ng n din bin ngho ti cc im quan trc trong vng 12 thng qua. Bn cnh vic phn tch su thm mt s vn trng tm, bo co ny vn nu li vn tt nhng kha cnh c bn ca cc ch chnh v gim ngho m bo y l mt bo co c lp v ngho nng thn 4. Bng 2 cp nht cc c im c bn ti thi im cui nm 2008 ca 20 thn bn c la chn kho st da trn phiu thng tin cp thn v kt qu kho st h gia nh.
4 Tham
kho bo co tng hp vng 1 Theo di ngho theo phng php cng tham gia ti mt s cng ng dn c nng thn Vit Nam - Bo co tng hp, thng 11 nm 2008, Oxfam v ActionAid Vietnam.
BNG 2. Mt s c im ca 20 thn bn trong mng li quan trc ngho nng thn

in Bin in Bin Thanh Xng P ng Xy La MHng Ma D C Ni thp 117 Raglai (97.4%) 0.4 0 0.1 75 Raglai (86.7%) 2.7 0 Ni thp C Khng Cao nguyn Ni thp 192 Raglai (56.9%) Kinh (42%) Raglai (92%) 2.1 0.6 0 157 Ni thp 135 (94%) 2 0 Khng Khng T L 1 C Ni thp 30 Vn Kiu (99%) Kinh (95%) 6.5 0 0.5 0 149 Cao nguyn Khng ng Tm Ma Hoa Ba Ci Khng ng bng 245 Khmer (80%) Kinh (20%) 1 0 Thu Ho Khng Ni thp Ni cao Ni thp 96 Kinh (100%) 1.5 0.5 0 1.5 Vn Kiu (97.6%) 42 Ni thp 33 Thi (980%) 0.4 0.4 12 0.2 12 1 Khm (99.3%) Kinh (100%) 140 136 Ni cao 74 Thi (80%) Kinh (20%) Kinh (93.5%) 4 0 2.5 0 92 Thung lng Ni thp Khng C C Khng Khng C Chn nui 2 Xp Mt Chm Pung Hng Th Hng Tn Troan Lng Minh c Hng Xy C Hu Phc i Phc Thnh Thun Ho Sc Cha Khng ng bng 344 Khmer (67%) Kinh (43%) 3 0.6 Tng Dng V Quang Hng Ho Eakar Bc i Cu Ngang Ngh An H Tnh Qung Tr c Lc Ninh Thun Tr Vinh
6
1 2 2.6 6 1 418 210 410 N/A 180 285 130 340 13,513 7,744 1,020 459 N/A N/A 1 17 26 1 1.5 24 22.5 N/A N/A 5 17 26 12 8 8 6 3 0.4 4 1 1.7 1.5 0.5 3 7.5 7 1,617 700 3 0.4 0.2 0.03 1.5 1.5 0.5 1 0.1 2 2 2 966 515 1 0.4 12 1.2 1 1.5 0.5 6.5 2 0.5 0.5 0.5 1 0.5 2,172 NA 1.7 0.6 1 1 1.7 1,061 NA 0.1 0.2 1.2 14 14 NA NA 3 1.5 3 13 13 NA NA 1 0.5 1.5 0.5 1 736 298 2.5 1 2.5 2.5 2.5 2,334 N/A La nc, i lm thu, ng a phng, sn La nc, trng rau La nng, ng a phng, chn nui La nng, ng a phng, lm thu, ng lai, chn nui La nc, ng lai, lc, u, chn nui, keo lai, i lm n xa La nc, ng lai, lc, u, cy n qu, keo lai, chn nui, i lm n xa Sn cng nghip, la nng Sn cng nghip, la nng, ng a phng Ng lai, c ph, chn nui, i lm thu La nc, ng lai, c ph, i lm thu Ng a phng, ng lai, chn nui, iu, i rng, i lm thu Ng, chn nui, iu, i rng, lm thu, lm phn b La nng, ng, chn nui, i rng, lm phn b Ng, chn nui, i rng, i lm thu, lm phn b La nc, tm, i lm thu, i lm n xa, bun bn nh La nc, rau mu, i lm thu, i lm n xa, bun bn nh 45 3 61 87 32 34 33 54 10 29 32 79 83 55 36 50
Tnh
H Giang
Lo Cai
Huyn
V Xuyn
Bc H
Thun Ha
Bn Lin
Thn bn
Mch B
Minh Phong
i 1
Khu Ch Tng 1
Thn 135 g/on 2
a hnh
Thung lng
Ni cao
Thung lng
Ni cao
Tng s h
96
49
27
29
Thnh phn dn tc ch yu
Ty (98%)
H Mng (97%)
Ty (100%)
HMng (100%)
Khong cch n trung tm x (km)
13
Khong cch n ng t quanh nm gn nht (km)
0.5
1.5
15
0.5
0.2
15
16
20
30
15
15
Khong cch n trm y t x gn nht (km) Khong cch n trng tiu hc gn nht (km) Khong cch n trng THCS gn nht (km) Khong cch n trng THPT gn nht (km) Khong cch n ch gn nht (km) Bnh qun din tch t NN/ khu (m2)
1,059
1,365
12,993
17,717
Sn lng LT bnh qun u ngi/ nm (kg)
420
360
250
260
Ngun thu nhp chnh ca thn
La nc, ng a phng, ng lai, chn nui, i lm thu
La nng, la nc, ng a phng, chn nui
Ch, la nc, chn nui
La nng, la nc, ng a phng, chn nui
T l ngho cui 2007 c thn (%)
56
67
50
86
Tnh in Bin Thanh Xng P ng Xy La MHng Ma D 77 13 0 7 57 40 53 40 27 37 67 10 23 33 97 13 3 13 53 30 23 20 100 0 17 10 70 70 27 53 57 93 20 50 7 13 77 53 97 77 T L 1 100 100 3 0 66 35 14 0 33 77 90 100 0 43 0 100 ng Tm Ma Hoa Ba Ci 100 0 13 3 93 63 83 57 43 47 3 13 20 7 97 7 7 70 50 16 87 23 23 50 47 45 100 47 10 97 73 81 10 0 13 20 13 7 53 0 0 60 47 7 7 100 87 3 0 45 100 93 33 100 100 97 Chn nui 2 Xp Mt Chm Pung Hng Th Hng Tn Troan Thu Ho 97 63 20 20 83 47 23 63 Lng Minh c Hng Xy C Hu Phc i Phc Thnh Tng Dng V Quang Hng Ho Eakar Bc i Cu Ngang Thun Ho
H Giang
Lo Cai
in Bin
Ngh An
H Tnh
Qung Tr
c Lc
Ninh Thun
Tr Vinh
Huyn
V Xuyn
Bc H
Thun Ha
Bn Lin
Thn
Mch B
Minh Phong
i 1
Khu Ch Tng 1
Sc Cha 97 23 13 27 80 57 47 47
H s dng in % (*)
100
47
90
20
H s dng nc vi % (*)
43
77
30
57
H c NVS t hoi / bn t hoi % (*)
H c radio/ cassettle % (*)
27
23
37
17
H c ti vi % (*)
63
43
70
20
H c xe my % (*)
33
70
53
57
H c in thoi % (*)
47
27
H c ngi i lm thu gn nh % (*) 3 7 13 3 47 37 0 0 10
40
70
13
H c tin gi t ngi i lm n xa % (*) 7 3 3 0 13 3 3 7
17
10
13
10
47
43
H c ngun thu t bun bn, dch v % (*) 50 97 100 23 23 80 87 43 30 27 80 90 90 23
10
10
17
13
13
10
10
H c bn sn phm 12 thng qua % (*)
50
87
90
66
97 3
93 100
90 90
62 38
43 57
43 10
67 17
33 37
70 67
H c mua vt t 12 thng qua % (*) 47 30 53 67 90 87
97
93
97
97
H c hng li t hot ng KN 12 thng qua % (*) 21 10 24 32 1
97
83
40
23
77
69
27
13
61
45
33
37
21
50
Thnh vin h khng i hc % (*) 31 15 29 41
18
28
42
46
44
23
28
29
55
49
20
15
Thnh vin h cha tt nghip tiu hc % (*) 43 3 63
20
39
31
27
18
23
29
14
39
40
40
30
30
46
41
T l ngho cui 2007 trong mu iu tra 30 h (*)
37
70
57
73
87
30
27
48
48
13
50
50
47
67
72
63
43
GII THIU
(*) S liu t mu iu tra ngu nhin h gia nh cui nm 2008
NGUN: Phiu thng tin cp thn
PHN 1: TNG QUAN V DIN BIN NGHO V CC N LC GIM NGHO
Phn 1: Tng quan v Din bin Ngho v Cc N lc Gim ngho

1. TNG QUAN V DIN BIN NGHO NNG THN
Gim ngho trong nm 2008 gp nhiu thch thc Trong nm 2007, cng cuc gim ngho khu vc nng thn din ra kh thun li, t l h ngho gim nhanh ti cc im quan trc, i sng ngi dn c nhiu ci thin. Bc sang nm 2008, tin trnh gim ngho bn vng gp nhng thch thc nghim trng do tc ng ca thin tai v gi c bt li.
1.1 Ngho gim chm v din bin phc tp cp a phng trong nm 2008
T l h ngho cp quc gia tip tc gim nhng vi tc chm dn T l h ngho trong phm vi c nc theo chun ngho ca Chnh ph (thu nhp bnh qun u ngi di 200.000 ng/thng khu vc nng thn v di 260.000 ng/ thng khu vc thnh th) tip tc gim nhng vi tc chm dn. Hnh 1 cho thy trong 2 nm u 2006-2007 thc hin Chng trnh mc tiu quc gia v gim ngho (NTP-PR) giai on 2006-2010, t l h ngho gim bnh qun mi nm l 3.6%. n cui nm 2008 t l h ngho trn c nc cn 13%, ch gim 1.8% so vi cui nm 2007. Mc d vy, vi tc gim ngho hin nay Vit Nam hon ton c th t c mc tiu a t l h ngho xung di 10% vo nm 2010. HNH 1. Din bin ngho trn c nc theo chun ngho ca Chnh ph
24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010
K ho ch Th c hi n
NGUN: B L-TBXH, 2009
T l h ngho cp a phng din bin kh phc tp trong nm 2008
Ti cc im quan trc, bc tranh gim ngho trong nm 2008 din bin kh phc tp. Bng 3 cho thy, sau giai on 2005-2007 gim ngho mnh m ti hu ht cc im quan trc, bc sang nm 2008 c s phn ha ln v din bin ngho. Trong s 10 x thuc mng li theo di ngho, gia 2 ln r sot ngho cui 2007 v cui 2008 c 2 x c t l ngho gim mnh, 5 x c t l ngho gim nh hoc gim khng ng k, v 3 x c t l ngho tng mnh. Tnh hnh trn cho thy cng cuc gim ngho bn vng cn gp nhiu kh khn, thch thc.
BNG 3. T l h ngho giai on 2005 - 2008 ti cc im quan trc (%)

X Dn tc chnh Ty, HMng Ty, HMng Kinh, Thi Thi, Khm Kinh Vn Kiu T l ngho r sot hng nm theo chun ngho ca Nh nc 2005 Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 78.7 65.9 33.9 77.4 39.6 81.5 2006 69.5 61.0 22.8 74.7 31.6 71.1 2007 58.3 60.7 14.7 72.5 30.6 54 2008 42.8 59.9 11.2 78.7 39.8 49.8 Din bin t l ngho gia 2 ln r sot 2007 - 2008 Gim mnh Gim khng ng k Gim nh Tng mnh Tng mnh Gim nh
, Kinh Raglai Raglai Khmer, Kinh
28.1 68.8 74.3 41.1
24.7 51.7 69.2 32.7
16.8 44.2 58.1 37.2
11.9 58.4 56.5 33.9
Gim mnh Tng mnh Gim nh Gim nh
NGUN: S liu r sot h ngho 2005-2008 ti cc x kho st Ghi ch: Mc tng hoc gim t l ngho khong 5% tr ln c coi l tng mnh hoc gim mnh
Cc c sc do gi c bt li v thin tai l nguyn nhn chnh khin t l ngho gim chm, thm ch tng ln
Ngho gim chm thm ch tng ln ti mt s im quan trc c nhiu nguyn nhn cng tc ng, nhng ch yu do cc c sc v gi c bt li v thin tai trong nm 2008 (xem chng 3 v Tnh trng d b tn thng). Mt s im quan trc c t l h ngho tng mnh trong hai nm gn y, nh c Hng-HT, Phc i-NT v Thun Ha-TV, cn do qui trnh r sot h ngho cp c s bc l nhiu hn ch (Bng 4). BNG 4. Cc yu t chnh tc ng n din bin ngho ti cc im quan trc
X Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy Din bin t l ngho gia 2 ln r sot 2007 - 2008 Gim mnh Gim nh Gim nh Tng mnh Tng mnh Gim nh Yu t chnh La, ng c ma, trng sn bn c Rt m rt hi, gi ch gim mnh Gi vt t cao Mt ma la ry Lt gy thit hi nng, mt v ng, gi lc gim mnh, r sot ngho nm trc thiu chnh xc Gi sn gim mnh, mt ma la ry
Gim mnh Tng mnh Gim nh Gim nh
Chun ngho qu thp so vi vng sn xut hng ha Gi thc phm cao, r sot ngho thiu chnh xc Thi tit thun li, nhng gi thc phm cao Gi vt t cao, ngho 2007 tng do tm tht v r sot ngho cc nm trc thiu chnh xc
NGUN: Tho lun nhm vi cn b x v thn bn
10
1.2 ng lc gim ngho

Nhng ng lc v thch thc gim ngho tc ng an xen T vng kho st trc (cui nm 2007) n vng kho st ny (cui nm 2008) mi tri qua mt nm. xut hin mt s xu hng tch cc lin quan n c s h tng, m hnh sinh k, khuyn nng lm, sn xut hng ha, gio dc, y t..., to nn tng cho vic ci thin i sng ngi dn. Trong khi , nhng ri ro bt thng v gi c, thi tit (v k c tc ng ca cuc khng hong ti chnh th gii t cui nm 2008) li gy tc ng tiu cc nhanh v mnh n i sng ngi dn ngay trong ngn hn. Di y l tm tt nhng thay i chnh v cc ng lc gim ngho trong nm qua ti cc im quan trc. C s h tng tip tc ci thin, thng tin lin lc c bc t ph C s h tng c ci thin ng k ti cc x kh khn Cc cng trnh h tng tip tc c u t mnh trong nm 2008 cc im quan trc, nh cng trnh thy li (Phc i-NT, Bn Lin-LC), cp nc sinh hot tp trung v phn tn (Phc i-NT, Thun Ha-TV), h thng in li (c Hng-HT, Thun Ha-HG, Bn Lin-LC), ng vo trung tm x v ng ni thn (C Hu-L. Xy-QT, c Hng-HT), cu treo qua sng (Lng Minh-NA), trng hc v ch (Bn Lin-LC), nh cng ng cc thn (Xy-QT)... Bng 5 cho thy t l h s dng in kh cao v c xu hng tng hu ht im quan trc. Tuy nhin nhiu thn bn min ni xa xi vn cha c in li. Mt s h bit lp v h ngho thiu tin lp ng dy v ng h nn vn cha c dng in mc d thn bn c in li. Vic dng my in nc mini vng cao khng n nh vo ma kh v thiu nc, mt s h cn b tri, hng my vo ma l. BNG 5. T l h s dng in, nc vi v nh v sinh t hoi/bn t hoi (%)
X 2007 Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 85 50 100 60 100 92 in 2008 73 55 100 63 100 98 Nc vi 2007 54 45 0 95 0 75 2008 60 43 3 93 2 72 NVS t hoi/bn t hoi 2007 0 0 28 0 48 0 2008 0 0 33 0 53 5
C thm nhiu ngi c s dng in, nhng cc thn bn xa xi v cc nhm cch bit cha c in li cn c quan tm
95 82 75 95
100 87 87 97
0 47 15 15
0 65 13 43
22 2 0 17
30 10 2 17
NGUN: Phng vn h gia nh
Nc sinh hot v cng trnh v sinh l hai vn cn kh khn nhiu x ngho
T l h s dng nc vi qu thp mt s im quan trc, d nhng ni ny dn c tp trung, a hnh kh bng phng thun li cho xy dng cng trnh cp nc sinh hot (Thanh Xng-B, c Hng-HT v C Hu-L). Mt s ni c u t cng trnh nc sinh hot nhng b hng. in hnh nh ti Thanh Xng ngay trong thung lng in Bin, b con phi dng nc ao t cho thm qua ct vo ging dng. T l h c nh v sinh t hoi/bn t hoi cha c nhiu ci thin cc x min ni DTTS, mc d Nh nc c chnh sch cho h ngho vay vn u i xy cc cng trnh v sinh.
11
Tng s dng in thoi to thun li cho vic thng tin lin lc ca ngi dn
Ring vic s dng in thoi c mc tng t bin trong nm 2008. T l h c in thoi bn hoc di ng tng mnh hu ht im quan trc, k c trong s h ngho (Bng 6). L do chnh l sng in thoi di ng bao ph hu ht cc x, vic lp my in thoi bn khng dy c cc cng ty vin thng khuyn mi. Ngoi ra, mt s x min ni c lp h thng loa truyn thanh khng dy dng sng FM cng gip ci thin vic truyn thng. Tng s dng in thoi cc thn bn min ni gip b con tng tip cn thng tin th trng, thun tin hn trong lin lc vi ngi thn, x l cc trng hp khn cp (m au) hay trao i cng vic ca thn, x (gi i hp). Tuy nhin, vic duy tr hoc tip tc tng t l h dng in thoi cc vng min ni DTTS ngho sau khi ht khuyn mi cn l mt du hi trong cc nm ti. BNG 6. T l h c in thoi ti cc im quan trc (%)
X Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 7 0 48 0 18 5 Chung 2007 2008 37 0 90 7 60 15 H ngho 2007 10 0 35 0 6 0 2008 22 0 79 2 35 10 5 0 54 0 23 12 H khng ngho 2007 2008 54 5 94 20 70 19
45 17 5 22
52 40 23 35
0 0 0 3
24 24 14 16
28 28 13 46
53 55 47 57
Cng trnh thy li, ng s c tc dng ln, nhng cn km theo cc h tr khuyn nng v dch v nng nghip
Ci thin c s h tng cha gip ngi dn thot ngho, nu c cu u t khng dnh u tin cho cc yu t h tr sn xut v cho cc hot ng khuyn nng km theo nhm gip nng cao hiu qu thu nhp v gim nguy c b tn thng cho ngi dn. Din bin trong nm 2008 cc im quan trc l cc cng ng ngho min ni DTTS cho thy, hiu qu ci thin sinh k r nht cc cng trnh h tng trc tip phc v sn xut nh cng trnh thy li hoc ng s i vo khu sn xut tp trung. Ngc li, cng c trng hp xy cng trnh thy li nhng thiu cc dch v khuyn nng v dch v h tr sn xut ph hp vi c tnh ca tng dn tc th ngi dn vn khng pht huy c hiu qu ca cng trnh (Hp 1). Hp 1. Cn mt m hnh u t cn bng gia cc cng trnh h tng trc tip phc v sn xut v cc dch v khuyn nng, dch v h tr km theo --- Phc i l x trung tm huyn Bc i, tnh Ninh Thun. Nm 2006, Phc i c xt thot khi chng trnh 135 gai on 2, vi l do c u t y c s h tng. Trn thc t i sng ca b con cn rt kh khn. Tr mt b phn ngi Kinh lm dch v hoc lm cn b l tng i kh gi; nhm ng bo Raglai lm nng nghip da vo nc tri nn sn xut bp bnh, my nm gn y mt ma v hn hn. Phng n chng ph bin l i lm thu ngn hn cho cc cng trnh. Chnh v vy, cui nm 2008 mt s thn ca x Phc
12
i c a tr li thn min ni kh khn. T khi cng trnh thy li h Song St hon thnh vo gia nm 2008, a s b con Raglai trong x Phc i tch cc m rng din tch trng la nc 2-3 v, cng vi cc chng trnh h tr km theo nh cc lp tp hun, m hnh trnh din, cung ng vt t tr cc tr gi, khai hoang thm t cp cho h ngho thiu t, nn ci thin ng k an ninh lng thc mt vng t ni ting kh hn trong c nc. --- Ngc li, ti thn Chm Pung, x Lng Minh-tnh Ngh An mi c u t cng trnh p trn tr gi 1,3 t ng, d kin ti cho 10 ha rung nc. Tuy nhin, cng trnh hon thnh xong vn cha pht huy tc dng, do b con Khm vn quen lm la ry nng sut bp bnh (nm 2008 la ry mt ma v gp ma). B con a ra nhiu l do, nh khng c sc ko, thiu dng c sn xut, din tch rung tng nh t nu chia ra c bn cng lm, rung b hoang lu ngy nay cng c li rt tn cng... Xy dng p trn lm la rung l d n p ng nhu cu lu nay ca ngi dn Khm Chm Pung. Nhng t hiu qu thc s cn lp ra nhng k hoch h tr c th, thit thc hn na: (i) cn tnh n vic h tr ngi dn khai hoang li t trng la song song vi vic xy p v mng; (ii) h tr v sc ko v dng c sn xut (gn vi qui ch t nhm dng chung); v (iii) c cn b bit phi cm bn ch o su st, cm tay ch vic cho ngi dn Khm quen dn vic lm la rung.
Ngun: Bo co theo di ngho ti 2 x Phc i & Phc Thnh (Bc i, Ninh Thun) v ti x Lng Minh (Tng Dng, Ngh An), nm 2007 v 2008.
Thay i m hnh sinh k i ph vi gi c, thi tit Hiu qu thu nhp gim do chu cc ri ro v gi c v thi tit bt li trong nm 2008 a dng ha sinh k, gm c chuyn sang sn xut qung canh, da nhiu hn vo t nhin l cch ngi ngho phn ng vi th trng bt li K t vng kho st nm 2007, m hnh sinh k ti cc im quan trc trong nm 2008 chu nhiu tc ng ca bin ng gi c (gi mua vt t nng nghip tng cao trong khi gi bn sn phm khng tng tng ng) v thi tit khng thun li (rt m rt hi, ma l hoc kh hn bt thng). Hiu qu thu nhp gim so vi nm trc l nguyn nhn quan trng khin cho ngho gim chm li, thm ch tng ln ti mt s im quan trc. Ngi dn ti cc im quan trc phn ng nhanh nhy vi cc tn hiu th trng. Xu hng sn xut hng ha khng th o ngc, nhng nhm ngi ngho khi gp phi chi ph ging, phn bn qu cao tng cng a dng ha sinh k, gm c chuyn mt phn din tch sn xut thm canh sang qung canh. in hnh ti C Hu-L l vng trng ng ni ting c nc, a s ngi ngho phi gim mc u t phn bn ha hc cho cy ng, mt s b con dn tc chuyn t ng lai sang trng sn cng nghip khng bn phn. Xu hng quay li ry c canh tc qung canh (trng la nng, ng sn rau a phng) tng ln trong mt b phn ngi ngho DTTS. i rng kim ci, mng, l cng c y mnh trong nm 2008 nh mt cch kim thm thu nhp trong cn bo gi (Bng 7).
13
14
La nc Ng (bp) a phng ? + ? + + ? + ? + ? + + + + +++ + ? ? + + + + + ? ? + + + + + + + + + + + + + + ? ? ? ? Ng (bp) lai Sn (khoai m) u rau cc loi Cy CN ngn ngy Cy CN di ngy Gia sc Ln (heo) Gia cm Nui c, tm i Trng rng cy LN Ngh th cng, ch bin Lm thu gn nh +++ + + + i lm n xa ? ? + +++ ? Bun bn, i l, dch v ? ? ? ? ? ? ? ? + ? +++ ? + ? + + ? + +++ + + + +++ + + ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? + +++ +++ + +
BNG 7. Thay i v cc ngun sinh k trong nm 2008 so vi nm 2007
La nng
Thun Ha
Bn Lin
Thanh Xng
Lng Minh
c Hng
Xy
C Hu
Phc i
Phc Thnh
Thun Ha
NGUN: Phng vn h gia nh v cn b thn, x + Gim t Tng t
+++
Tng mnh
Gim mnh
Duy tr (hoc mt s tng, mt s gim)
Khng c (hoc Rt t, ch c mt vi h lm)
Ngun thu nhp chnh
Chn nui gia sc tng, nhng chn nui ln gim do dch bnh v gi thc n gia sc cao Ngi ngho phn ng nhanh vi tn hiu th trng ngn hn ca cy cng nghip di ngy, c th dn n ri ro i lm thu tip tc tng nh mt cch chng ri ro
Chn nui gia sc c chiu hng tng trong nm 2008 do gi bn cao hn so vi nm 2007. u nm 2008 xy ra rt m rt hi gy cht nhiu gia sc (v lm hng mt s din tch canh tc) cc x min ni pha Bc, nhng cc chnh sch h tr kp thi ca Chnh ph gip b con n nh cuc sng v phc hi chn nui. Tuy nhin chn nui ln gim nhiu ni do dch bnh nhiu v gi mua thc n gia sc qu cao, mc d gi bn ln hi thi im cui nm 2008 cao hn so vi nm 2007. Pht trin cy cng nghip di ngy c chiu hng an xen do din bin gi c khc nhau trong nm 2008. B con Bn Lin-LC gim u t vo cy ch do gi ch gim, cn b con C Hu-L tng trng c ph v tiu do gi bn nin v cui nm 2008 d gim so vi u nm nhng vn mc c li. ng lu , mt b phn ngi ngho C Hu-L ang tng din tch c ph trn nhng din tch t khng ph hp. Phn ng nhanh vi tn hiu th trng ngn hn c th dn n ph v qui hoch sn xut c ph, gy ri ro ln cho hiu qu s dng t ca ngi ngho khi gi c ph gim nh tng xy ra cch y vi nm. Lao ng phi nng nghip ngy cng tr nn quan trng. i lm thu, k c i gn nh v i lm n xa tip tc tng nhiu im quan trc, nh mt phng cch chng nhng ri ro v gi c v thi tit bt li trong sn xut nng nghip (Bng 8). BNG 8. T l h gia nh c thu nhp t lao ng lm thu (%)
X Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy i lm thu gn nh 2007 37 3 63 23 8 28 2008 55 7 50 25 17 11 Tin gi v t ngi i lm n xa 2007 2 3 7 3 28 3 2008 3 3 5 8 42 0
47 47 33 57
43 38 27 55
5 3 0 47
8 13 12 45
i lm n xa tng Mt s ni t l h c ngi i lm thu gn nh trong nm 2008 gim so vi nm 2007, nh ti x Xy-QT cc c hi i gi g thu t bn Lo khng cn, hay ti x Phc i, ti nhiu ni Phc Thnh-NT cng trnh thy li h Song St hon thnh v c bn nn cng gim nhu cu thu lao ng ti ch, thay vo b con bt u tng i lm n xa. Nhng x vng su vng xa nh Lng Minh-NA trc y b con DTTS hu nh khng i lm n xa th trong nm 2008 c mt s ngi i vo cc tnh Ty Nguyn lm vic nng ry theo ma v. Cc x vng thp vn c truyn thng i lm n xa nhiu nh c Hng-HT v Thun Ha-TV, trong b con c Hng i lm n xa tng t bin trong nm 2008 do gp thin tai v gi c khng thun li. Di chuyn lao ng thun tin Nhu cu tng vic lm phi nng nghip dn n ngi dn i lm thu nhiu hn, di chuyn vi khong cch xa hn. i lm n xa khng phi xin giy tm vng theo tinh
15
hn do gim th tc, nhng cng nh hng n cn i lao ng ti a phng Ci thin dch v khuyn nng lm ng vai tr quan trng trong chng ri ro
thn ca Lut C tr mi ban hnh t gia nm 2007 gip cho vic di chuyn lao ng thun tin hn trc. Qui nh ny cng khin cho chnh quyn a phng kh nm bt cc dng di chuyn lao ng. i lm n xa nhiu cng gy thiu ht lao ng ti a phng vo nhng lc ma v (nh ti c Hng-HT, Thun Ha-TV). Cc dch v khuyn nng lm (bao gm c th y v bo v thc vt) l rt quan trng gip ngi dn gim bt thit hi, tng hiu qu thu nhp, a dng ha ngun sinh k phng chng ri ro. T l h hng li trc tip t nht mt hot ng khuyn nng trong 12 thng qua l kh cao ti a s im quan trc (Bng 9). Nhng a bn trin khai nhiu hot ng khuyn nng v c t l ngi dn hi lng vi dch v khuyn nng kh cao mt phn l do c s hin din ca cc d n ti tr, v d nh d n gim nh thin tai do HCCD thc hin ti c Hng-HT, d n Gim ngho min Trung do ADB ti tr ti Xy-QT, d n Nng cao i sng do CIDA ti tr v chng trnh pht trin cng ng do ActionAid ti tr ti Thun Ha-TV. BNG 9. T l h hng li v hi lng vi dch v khuyn nng trong 12 thng qua (%)
X Hng li trc tip t cc hot ng khuyn nng 2007 Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 73 53 43 37 60 72 2008 90 32 38 60 88 73 Mc hi lng vi dch v khuyn nng 2007 61 61 68 30 69 49 2008 59 63 75 28 80 53
39 52
20 52 35 36
65 82
25 29 57 95
Ngi dn tng tip cn vi tp hun khuyn nng v tim phng gia sc
Hot ng khuyn nng m ngi dn c tham gia, hng li nhiu nht l tp hun v tim phng gia sc (Bng 10). Cc t nhm cng ng c lng ghp khuyn nng kh ph bin Thun Ha-HG v c Hng-HT (v d m hnh t lin gia H Tnh), gip ngi dn chia s, hc hi ln nhau, tr thnh u mi tip nhn v trin khai cc chng trnh, d n. Tuy nhin, cc im quan trc khc, cc hnh thc lin kt nng dn nhm ci thin tip cn dch v khuyn nng vn cn rt t.
16
BNG 10. Cc hot ng khuyn nng h gia nh c hng li (%)

X Tp hun Hi ngh u b, hi tho 8 2 3 2 8 0 Cn b M hnh trnh trc tip hng din, th nghim dn 8 3 7 15 10 33 5 32 0 2 5 2 Tham quan hc tp 0 2 0 0 3 0 c Tham gia CLB, h tr t nhm dch v th y KN 32 7 13 0 38 13 9 7 32 17 57 18
25 25 30 53 60 72
15 42 23 23
7 15 8 12
0 17 2 8
2 7 2 2
0 7 2 3
3 8 0 8
5 30 20 10
Mng li khuyn nng -th y thn bn rt quan trng vi ngi dn cc vng min ni DTTS xa xi,
Mt s im quan trc xy dng c mng li khuyn nng- th y thn bn rng khp (Thun Ha-HG, Lng Minh-NA, c Hng-HT, Xy-QT). Mc d cn nhiu hn ch, cc khuyn nng-th y vin cc thn bn kho st c nhng h tr thit thc cho b con. C ni ngi dn t nguyn ng tin gp thm ph cp cho khuyn nng-th y vin (Thun Ha-HG, c Hng-HT). a dch v khuyn nng, th y n gn ngi dn thng qua vic xy dng v nng cao hiu qu hot ng ca mng li khuyn nng- th y thn bn l mt bin php gim ngho quan trng trong Chng trnh 30a (Hp 2).
Hp 2. Xy dng v nng cao hiu qu hot ng ca mng li khuyn nng thn bn Theo tinh thn ca Ngh nh 56 nm 2005 v Khuyn nng, nhiu tnh xy dng mng li khuyn nng hon chnh t cp tnh, huyn, x, n tng thn bn. Khuyn nng vin (KNV) thn bn l ngi a phng c ngi dn thn bn tn nhim la chn, thng c trnh vn ha t THCS tr ln, c khuyn nng tnh, huyn tp hun thm (thng tp hun 1 t vi ngy trong 1 nm) v c ph cp hng thng do ngn sch cp (180.000 ng/thng Qung Tr, 100.000 ng/thng H Giang, 50.000 ng/thng Ngh An v H Tnh). Tuy nhin, vn cn nhiu tnh khc cha c mng li khuyn nng vin thn bn do nhng hn ch v ngn sch v nhn lc. KNV thn bn ng vai tr l ngi thc y cc hot ng khuyn nng ti c s v l cu ni gia ngi dn thn bn vi cc c quan khuyn nng cp trn. Ti cc thn bn kho st, KNV thn bn hot ng hu hiu nht trong cc cng vic pht hin kp thi su bnh v dch bnh, gip ngi dn mua ging phn, tuyn truyn v ma v v k thut sn xut. Hn ch chnh hin nay ca KNV thn bn l trnh nng lc cn yu, kim nhim nhiu vic, hay thay i (do i
17
lm n xa, i b i, t xin ngh...), mc ph cp thp v bn vic nh nn mt s ngi cn thiu nhit tnh v hiu qu trong cng vic. Chng trnh 30a ra chnh sch mi thn bn c b tr t nht 1 sut tr cp khuyn nng (gm c khuyn nng, lm, ng) c s v tng gp i ngn sch cho khuyn nng. y l c hi cc huyn ngho xy dng v nng cao hiu qu hot ng ca mng li KNV thn bn nhm gip ngi ngho nng cao hiu qu thu nhp, chng tt hn vi cc ri ro. Cn c nhng chnh sch h tr mnh m hn na cho mng li ny cc vng ngho DTTS, nh v tp hun nng cao nng lc, ci thin iu kin lm vic v xy dng c ch qun l-gim st hot ng. Chnh ph c cc chnh sch mnh m h tr ngi ngho. Vn quan trng hin nay l h tr nh th no gip ngi dn pht huy c hiu qu s dng vn v cc h tr khc, t vn ln thot ngho. Mng li KNV thn bn cn v c th ng gp hu hiu vo s mng ny ti cc vng ngho DTTS xa xi trn c nc.
Tng tip cn th trng: c hi i lin vi ri ro Ngi ngho tham gia th trng d dng hn, do c s h tng v thng tin lin lc c ci thin Bng 11 cho thy t l h c bn sn phm v mua vt t trong nm 2008 tng so vi nm 2007 ti hu ht im quan trc. Ci thin c s h tng v thng tin lin lc gip ngi dn mua bn d dng hn. in hnh nh vic xy dng ch phin trong nm 2008 gip b con x Bn Lin-LC mua bn thun tin, thay v phi i xa 30km ra tn th trn Bc H nh trc. Ti bn Chm Pung (Lng Minh-NA) cch trung tm x 15 km, nm 2007 b con Khm khng bn c ng, chui xanh, b , rau ci... v t khng vo c bn; sang nm 2008 nh ng s c nng cp, c t vo mua nn t l b con bn sn phm v mua vt t tng vt. BNG 11. Nhn thc ca ngi dn v nhng thay i trong cch mua bn (%)
X T l h c bn sn phm 2007 Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 58 92 50 3 78 70 2008 68 78 47 28 85 93 Bn sn phm tt hn 2007 82 71 47 32 19 2008 78 30 57 88 13 9 T l h c mua vt t 2007 90 78 83 7 92 2 2008 95 97 98 23 83 13 Mua vt t tt hn 2007 51 60 22 42 2008 57 19 17 21 48 14
93 48
92 53 55 52
52 33 23 62
14 40 46 26
93 48
95 48 13 52
47 20 17 31
12 27 10 7
18
Ngi dn cm nhn vic mua bn trong nm 2008 km i so vi nm 2007 Lin kt nng dn ... doanh nghip gp nhiu kh khn khi th trng bt n
Tuy nhin, tip cn th trng mt cch hiu qu lun l kh khn ln nht ca ngi nng dn khi y mnh sn xut hng ha. Cm nhn chung ca ngi dn ti cc im quan trc l vic mua bn trong nm 2008 km i so vi nm 2007, do gi bn sn phm gim (gi ch ti Bn Lin, gi sn ti Xy, gi ng ti C Hu, gi lc ti c Hng v Thun Ha-TV...), trong khi gi mua vt t v cc dch v tng (ging, phn, thuc tr su, dch v lm t, vn chuyn, xay st, cng thu hoch...). Trong nm 2007, cc chui th trng gn kt vi doanh nghip em li li ch cho ngi nng dn ti cc im quan trc do gi bn thun li, c doanh nghip h tr v vt t, k thut v t chc sn xut. Sang nm 2008 gi c din bin bt li, bn thn cc doanh nghip gp nhiu kh khn v th trng, ko theo nhng thit hi cho ngi sn xut cc vng nguyn liu ch bin xut khu, nh cy ch Bn Lin-LC, cy sn Xy-QT. S mu thun li ch gia doanh nghip v nng dn bc l r khi th trng bt n. Cc doanh nghip ch bin c nhiu n lc, nhng vn cha c th duy tr s hp tc tng h, di hn gia nng dn v doanh nghip nhm i ph vi bin ng thng xuyn trn th trng th gii (Hp 3).
Hp 3: Lin kt nng dn - doanh nghip trong lc gi c bin ng: thch thc trong xy dng mi quan h tng h v di hn Mi quan h tng h gia nng dn v doanh nghip ch bin ang gp nhiu thch thc trc nhng bin ng ca th trng xut khu: --- Ti x Bn Lin (Bc H, Lo Cai), trong nm 2008 xng ch c nhiu hot ng tp hun nhm xy dng vng nguyn liu ch hu c. Thng 9/2008 c trn 100 ha ch Bn Lin c chng nhn vng ch hu c. Trong 24 thng tip theo s nh gi li, nu t tiu chun th c th xut khu ch hu c chnh thc. Khi gi mua nguyn liu ch Bn Lin ch bin ch hu c c th cao hn nhiu so vi gi mua hin nay. Bt li l gi ch ti Bn Lin vo thi im thng 10 nm 2008 gim 50 - 60% so vi cng k nm 2007 do s bin ng ca th trng xut khu (t 5000-6000ng/kg cn 2500-3000 ng/kg). Thu nhp ca ngi trng ch gim mnh, s h t sao ch kh bn ra ngoi tng ln, nhiu h dnh thi gian lm vic khc sao nhng chm sc v hi ch, vic duy tr hot ng thng xuyn ca cc t nhm ch gp kh khn. Kt qu l lng thu mua ch ti ca xng ch trong nm 2008 ch bng 45% so vi nm 2007. --- Ti x Xy (Hng Ha, Qung Tr), trng sn cng nghip bn cho nh my ch bin tinh bt sn Hng Ha l ngun thu nhp tin mt chnh ca b con Vn Kiu. Trong nm 2008, nh my t thm mt trm thu mua sn gn x, nn b con i ly giy hn bn sn d dng hn. Ti trm thu mua sn cng bn lun go cho b con ch v nh theo xe ch sn vi gi r hn khong 8001000 ng/kg so vi mua ti i l trong x. Tuy nhin, gi sn phm tinh bt sn xut khu gim mnh trong nm 2008 do bin ng ca th trng xut khu (nh my xut khu 90% sn phm sang th trng Trung Quc). Tnh hnh ny buc nh my phi gim gi thu mua sn ti: thi im thng 12/2008 ch cn 600 ng/kg, bng 50% so vi cng k nm 2007. Gi sn gim lm gim mnh thu nhp v gy nh hng xu n tm l sn xut ca ngi dn trng sn trn a bn.
19
Tip tc m rng tip cn cc dch v gio dc v y t Ci thin v gio dc v y t l nhng thay i c ngha nht trong i sng ngi dn T l tr n trng cao hn, ngi ngho quan tm hn n vic hc hnh ca con ci Ci thin v gio dc v y t c ngi dn coi l nhng thay i c ngha nht trong i sng. Chnh ph c nhiu chnh sch h tr hc sinh thuc din h ngho, ngi DTTS, tr em khuyt tt nh min hc ph, min tin xy dng trng, cp dng hc tp, tng tr cp hc bng cho hc sinh ni tr, tr cp tin cho tr mu gio v hc sinh bn tr... khin cho gnh nng chi ph a tr em n trng gim i ng k. Ti cc im quan trc, hc sinh DTTS cp tiu hc khng phi ng tin v cn c cp cp sch, bt, v, c cho mn sch gio khoa. Bng 12 cho thy, t l huy ng tr trong tui 6-11 i hc trong nm 2008 kh cao. Mt s ni t t l 100% tr t 6-11 tui ang i hc nh Thun Ha-HG, Thanh XngB, c Hng-HT v Thun Ha-TV. H ngho quan tm nhiu hn n vic hc ca con ci mnh. Ti a s im quan trc, t l ngi dn cm thy hi lng vi dch v gio dc trong nm 2008 cao hn nhiu so vi nm 2007 (Bng 14). L do hi lng chnh l thi nhit tnh ca i ng gio vin, c s trng lp c ci thin, c min gim cc khon chi ph v mi quan h nh trng-a phng tt hn. Tuy nhin t l tr t 12 tui tr ln ang i hc trong nm 2008 c s tng gim so vi nm 2007 ty tng ni, cho thy gio dc tr em pht trin rt khng ng u gia cc a phng. BNG 12. T l tr ang i hc, 2008 (%)
X Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 6-11 tui 2007 93 93 100 94 93 70 2008 100 95 100 97 100 85 12-15 tui 2007 96 81 100 86 100 85 2008 89 91 100 73 100 84 2007 87 23 56 41 74 29 16-20 tui 2008 67 27 70 27 82 50
97 83 84 97
88 98 85 100
79 83 66 67
84 81 67 56
50 54 35 15
49 68 36 18
Cc dch v y t c s c nhng tin b ng k
Bng 13 cho thy t l h gia nh hi lng vi dch v y t ti a phng c s ci thin ng k trong nm 2008 so vi nm 2007 hu ht im quan trc. L do chnh ngi dn cm thy hi lng vi dch v y t l c cp th BHYT min ph (vic sai tn, lc th gim rt nhiu so vi cc nm trc) v trnh nhn vin y t tt. Cng tc chm sc sc khe cng ng tng bc c ci thin cn nh hot ng ca mng li y t thn bn. in hnh ti x Xy-QT: nu nh trong nm 2007 cc bnh ng tiu ha xy ra thng xuyn v s ngi mc bnh st rt tng, th sang nm 2008, cn b y t c s thng xuyn tuyn truyn phng chng dch bnh, phun thuc tr mui, t chc khm nh k cho ph n v tr em. n cui nm 2008, tng s bnh nhn st rt l 153 ca, gim 19 ca so vi cng k nm 2007.
20
BNG 13. Mc hi lng vi dch v gio dc v y t ti a phng (%)

X Hi lng vi dch v Gio dc 2007 Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 66 76 80 50 65 37 2008 93 67 71 62 91 64 2007 60 71 58 34 48 55 Hi lng vi dch v Y t 2008 87 72 42 31 72 79
50 75 73 83
64 92 83 92
57 53 63 60
71 40 79 88
M rng tip cn tn dng a s h ngho c vay vn u i, nhng nhm ngho nht vn kh tip cn tn dng Chnh sch cho hc sinh, sinh vin ngho vay vn c nh gi rt cao
Cc chng trnh tn dng u i cho h ngho tip tc c trin khai mnh ti tt c cc im quan trc trong nm 2008. Ti cc thn bn kho st, phn ln h ngho u c vay u i vi mc bnh qun 8-10 triu ng, ch yu mua gia sc sinh sn. S t cn li khng vay vn thng ri vo nhm ngho nht v c kh khn c th, do bn thn ngi vay khng tr c n, hoc do cn b c s ngi xt cho vay v h khng c lao ng, khng c phng n u t, sn xut hiu qu. Chnh sch cho hc sinh, sinh vin c hon cnh kh khn c vay vn u i theo Quyt nh 157 c trin khai nhanh v rng khp cc im quan trc. Chnh sch ny c ngi ngho nh gi cao v gim c ng k gnh nng ti chnh cho con i hc (nht l cc vng ngi Kinh c nhiu con em theo hc cc trng trung cp, cao ng, i hc nh ti c Hng-HT). y thc s l mt chnh sch c ngha x hi to ln, gip con em thuc h ngho, h kh khn c c hi hc hnh cao hn v c cht lng hn - iu kin c bn gim ngho nhanh v bn vng trong tng lai. Cng vi cc chnh sch mi v tn dng u i cho h ngho, ri ro v tn dng cho h ngho cng tng ln. Mt h ngho cng lc c th vay t vi ngun khc nhau v di nhiu hnh thc khc nhau, trong khi h phi i mt vi nhiu ri ro v gi c bt li, thin tai, dch bnh, sc khe... Vic gn vay vn vi nng cao nhn thc, hng dn hch ton kinh t h, khuyn nng lm vn cha c ch trng ng mc ti a s im quan trc. Cht lng tn dng u i l mt vn ng quan tm, v cn c nghin cu thu o hn a ra cc xut ci tin chnh sch tn dng hiu qu cho h ngho, ng thi duy tr v pht trin c ngun vn tn dng ca NHCSXH.
Gn vay vn vi nng cao nhn thc, hng dn hch ton kinh t h, khuyn nng lm cha c ch trng ng mc
1.3
Nhng thch thc v tnh trng ngho
Kt qu kho st ti cc im quan trc cho thy nhng thch thc v tnh trng ngho trong nm 2008 cha c nhiu thay i ng k so vi nm 2007. T l ngho nhiu x min ni DTTS cn cao. Mt s nhm vn gp kh khn trong m bo an ninh lng thc h gia nh. Vic r sot h ngho hng nm cp a phng bc l nhiu hn ch trong bi cnh mi. Nhiu ngi ngho vn thiu t tin vo trin vng ci thin i sng khi i mt vi ri ro.
21
m bo quyn c lng thc cho mi ngi Vit Nam cam kt cao v m bo quyn c lng thc cho mi ngi Vit Nam l mt trong s 187 quc gia v vng lnh th trn th gii ti Hi ngh thng nh v lng thc th gii ti Roma nm 1997 khng nh quyn ca mi ngi c tip cn vi lng thc an ton v dinh dng, ph hp vi quyn c lng thc v quyn c bn ca mi ngi thot khi cnh thiu i. m bo an ninh lng thc cho mi ngi c th hin trong cc Mc tiu Thin nin k (MDGs) ra nm 2000 m Vit Nam cam kt thc hin gim mt na t l ngi sng trong ngho cng cc v thiu i vo nm 2015, v c c th ha trong cc mc tiu ca K hoch pht trin KT-XH, Chng trnh gim ngho ca Chnh ph.
Cc h gia nh c Ti cc im quan trc, an ninh lng thc c ci thin rt nhiu trong cc nm qua. Cc nhiu cch m h gia nh ngho c nhiu cch m bo lng thc cho gia nh, nh t sn xut lng thc (la nc, la nng, ng, sn v rau u ging a phng), vo rng kim thm mng bo lng thc rau hoc xung sng sui bt c, kt hp vi bn cc sn phm hng ha (ng lai, sn cng nghip, lc, c ph, chn nui...) v vi thu nhp t lm thu gn nh v i lm n xa. Trong trng hp i gip ht hoc mt ma, h ngho thng nh vo s tr gip ca h hng xm ging, hoc vay go t cc ca hng, i l. Chnh ph v cc t chc nhn o cng thng xuyn h tr lng thc v cc nhu yu phm cho cc vng b thin tai, dch bnh v cho cc gia nh ngho b thiu i tm thi. Khi nim thiu n c hiu khc nhau tng a bn, tng dn tc Bng 14 trnh by kt qu kho st v cm nhn ca ngi dn v s thay i cht lng cuc sng v v tinh trng thiu n ca gia nh mnh trong 12 thng qua. Lu rng khi nim thiu n do ngi dn cm nhn cng khc nhau, ph thuc vo mt bng thu nhp v tp qun m bo lng thc tng a bn (ti nhng ni i sng kh hn th thiu n l khi sn xut khng go n, cn ti nhng ni i sng km hn th thiu n l khi sn xut khng go, ng hoc sn n). Cn mt b phn ngi dn nhn thy i sng km i trong 12 thng qua, ch yu do thin tai mt ma v gi c bt li. Nhng ni c t l cao ngi dn cm thy i sng km i thng l nhng a bn sn xut hng ha pht trin do b nh hng mnh hn ca din bin gi c bt li trong nm 2008 (c Hng-HT, C Hu-L v Thun Ha-TV). Ngc li, nhng ni c nhiu ngi b thiu n thng xuyn l nhng a bn khng t sn xut c la nc, trng vo sn xut nng ry bp bnh ph thuc thi tit (Lng Minh-NA, Xy-QT, Phc i, Phc Thnh-NT). Nhng a bn c t l h thiu n cao nht cng l nhng a bn c lng go cu i do Nh nc cp pht trong nm 2008 tng mnh so vi nm 2007. BNG 14. Thay i cht lng cuc sng v tnh trng thiu n, 2008 (%)
X Cht lng cuc sng trong 12 thng qua Tt hn Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 52 37 25 23 37 18 Vn vy 47 35 54 35 33 55 T l h thiu n trong 12 Km i thng qua (%) 2 23 21 40 30 18 12 37 27 82 35 58 Tn sut thiu n trong 12 thng qua (%) Duy nht Mt vi mt ln ln 20 8 0 0 0 0 0 21 6 0 25 23 Thnh thong 40 50 44 18 40 37 Thng xuyn 40 21 50 82 35 40
Mt b phn ngi dn nhn thy cht lng cuc sng ca h km i trong nm qua
22 26 27 28
33 56 63 20
45 19 10 52
17 63 92 18
0 0 0 0
9 5 0 0
64 50 33 46
27 45 67 55
NGUN: Phng vn h gia nh Chi ch: tn sut thiu n theo mc tng dn duy nht mt ln trong nm, mt vi ln trong nm, thnh thong - trung bnh vi ln trong thng v thng xuyn- mt vi thng trong nm
22
C nhng nhm c th ang gp kh khn nghim trng v lng thc
Nhng h kh khn nht trong m bo lng thc thng l h ngho ng con cn nh, khng c hoc c t t sn xut, thiu lao ng do au m, khuyt tt, gi c mt sc lao ng hoc trong nh c ngi vng vo nghin ht ma ty. Trng hp xu nht khi trong mt h gia nh c nhiu kh khn ni trn cng tc ng. An ninh lng thc b nh hng nghim trng khi gp cc ri ro do thin tai, dch bnh, gi c lng thc bt li v cc ri ro c nhn khc. i vi nhng nhm ny, tr gip x hi ca Nh nc v cng ng l rt quan trng h c th m bo lng thc ti thiu cho gia nh. Bng 15 cho thy r thm din bin v s thng thiu n thng xuyn v suy dinh dng tr em di 5 tui trong 2 nm 2007-2008 cc im quan trc. Nhng h thiu n thng xuyn nhn thy s thng thiu n c xu hng tng trong nm 2008 ti a s im quan trc. Kho st cht lng ba n ca h ngho trong nm 2008 cho thy cha c nhiu ci thin, mt s ni cn km hn so vi nm 2007. Gi tng cao nn lng tht c mua gim i. Nhiu nh phi n n ng, sn vo lc gip ht. Tnh trng tr di 5 tui suy dinh dng gim chm, v cn rt cao mt s vng min ni DTTS (Bn Lin-LC, Xy-QT, Phc i-NT). BNG 15. S thng thiu n thng xuyn v suy dinh dng tr em (%)
X S thng thiu n thng xuyn (thng) 2007 2008 2,7 3,3 2,9 5,0 3,8 2,8 3,4 3,4 5,0 4,3 3,2 T l tr di 5 tui suy dinh dng (%) 2007 2008 24,9 50 19,2 22,6 18 57,2 24 46 18,8 22,4 17,5 60,7
T l tr suy dinh dng gim chm v cn rt cao ti mt s vng min ni DTTS
3,5 5,0
5,3 5,3 4,3 3,3
19 53,9 22,2
18,5 51,5 21,3
NGUN: Phng vn h gia nh, s liu tr SDD do trm y t cc x cung cp
Ngi dn ti cc im quan trc chia s v nhng kh khn ca mnh trong bo m lng thc cho gia nh nh sau: --- T thng 1 n thng 4 c tin bn sn, t thng 9 n thng 12 c la nng, nhng thng cn li a s l thiu n (nhm nng ct thn Xy La, x Xy) --- Thng 7 n thng 9 l thng ma dm, nhiu nh phi n m chm mui hoc rang bp n v lc khng i cng trnh c. Ma dm, nc sui ln cng khng i rng c nn cng i (nhm n ngho thn T L 1, x Phc i) ---- Thng mi ln mua go ch dm mua na k ch n c trong c mt ba v khng c tin mua;Ba n ch c g ch c cm vi t rau hoc cua, c kim c; Tht th my thng mi c mt ba, v tin ng chng kim c phi dnh cho con n ng hc- (T.T.H, p Sc Cha, Thun Ho-TV) m bo quyn c lng thc cho mi ngi trong bi cnh th m bo an ninh lng thc bn vng c t ra cp thit ti Vit Nam trong bi cnh th trng lng thc th gii bt n v bin i kh hu ton cu. cp quc gia, Vit Nam c lng thc v cn tha xut khu. Nhng cp a phng, vn cn nhng nhm thiu lng thc trm trng, thng tp trung cc a bn min ni DTTS
23
trng lng thc th gii bt n v bin i kh hu ton cu
kh khn. m bo quyn c lng thc cho mi ngi - quyn ca mi cng dn nam, n, tr em, c nhn hoc theo cng ng, c th tip cn v mt vt cht hoc kinh t i vi lng thc hoc phng tin mua lng thc mi thi im theo cc Cng c quc t lin quan n quyn i vi lng thc m Vit Nam l mt thnh vin5 - l trch nhim ca Nh nc v cc bn lin quan. Mt nh gi chuyn ti mt s im quan trc trong mng li theo di ngho nng thn ny cho thy, cn nhiu vic c th lm t gc chnh sch nhm hng ti m bo quyn c lng thc cho mi ngi Vit Nam (Hp 4).
Hp 4. Hng ti m bo quyn c lng thc cho mi ngi Vit Nam Chnh ph Vit Nam th hin cam kt cao trong vic tn trng, bo v v thc y quyn c lng thc cho mi ngi. Hin nay, Vit Nam vn m bo c an ninh lng thc quc gia. Tuy nhin, trin vng an ninh lng thc trong di hn b tc ng mnh bi mc tng dn s nhanh, chuyn i t la cho cc mc ch pht trin cng nghip v th, thin tai v dch bnh, bin ng gi lng thc, h thng tn tr v phn phi lng thc cn yu. Mc d i sng ngi dn trong cc nm qua c ci thin nhanh chng, vn cn 13,5 triu ngi sng di mc ngho Vit Nam, trong c 5-6 triu ngi l ngho lng thc (theo chun ngho chi tiu da trn s liu VHLSS 2006). Theo s liu ca TCTK, ring nm 2008 c 4 triu lt nhn khu b thiu i tm thi. Mt s xut tho lun nhm hng ti m bo quyn c lng thc cho mi ngi Vit Nam nh sau: 1. Xy dng mt vn bn php l mc cao (Lut) v an ninh lng thc. Vn bn ny rt quan trng trong vic xc nh cc mc tiu v trch nhim ca cc b ngnh v a phng, s phi hp gia cc c quan nhm hng ti m bo quyn c lng thc cho mi ngi Vit Nam. 2. Xy dng mt Chng trnh h tr lng thc nh mt phn ca h thng bo tr x hi quc gia, nhm cung cp lng thc di dng hin vt hay bng tin cho nhng nhm d b tn thng nht. Chng trnh ny s thay th cc h tr lng thc linh hot hin nay khi c trng hp khn cp (do thin tai, mt ma). 3. t trng tm gim tnh trng suy dinh dng tr em, ci thin kin thc v thc hnh dinh dng cho h gia nh nht l cho ngi m trong cc chnh sch v chng trnh hng n an ninh lng thc Vit Nam. Nn thit lp mt mng li cng tc vin dinh dng thn bn cc vng ngho DTTS xa xi. 4. Ci thin s tip cn t php ca ngi dn nhm tng cng thc hin cc bin php phc hi v n b khi c s vi phm ca bn th ba n quyn c lng thc ca ngi dn vi t cch l ngi sn xut, ngi tiu dng v ngi lao ng. y nhanh vic son tho v ban hnh Lut bo v quyn li ngi tiu dng. Tng cng vai tr ca Nh nc, cng on, cc hip hi v thng tin i chng nhm thc y trch nhim x hi ca doanh nghip. 5. Ban hnh cc hng dn chi tit v vic lng ghp qun l thin tai vo cc k hoch pht trin KTXH v cc chng trnh d n cc ngnh, cc cp (trung ng, tnh, huyn, x) theo tinh thn ca Chin lc quc gia v phng chng ri ro thin tai v Chng trnh mc tiu quc gia i ph vi bin i kh hu ban hnh. 6. Tng h tr ngn sch nhm tip tc ci thin s tip cn ca cc nhm d b tn thng cc vng ngho vi cc ngun lc, dch v v c hi vic lm. Chng trnh 30a l bc i ph hp; tuy nhin cn c bin php c th tng cng s tham gia v trao quyn cho ngi dn v cng ng chng trnh ny c thc hin hiu qu. 7. T chc vic theo di, nh gi kp thi nhng tc ng bt li c th ny sinh trong qu trnh hi nhp n an ninh lng thc h gia nh (v d nh tc
24
Tham kho ti liu Hng dn t nguyn h tr vic thc thi tng bc quyn c lng thc trong bi cnh an ninh lng thc quc gia, 2005 do FAO xut bn.
ng ca cn bo gi lng thc va qua v cuc khng hong ti chnh th gii hin nay). C bin php c th nng cao nng lc chng cc c sc (nghin cu, phn tch, d bo, lp k hoch hnh ng, thc hin, theo di gim st, nng cao nhn thc) tt c cc cp vi s tham gia tch cc ca cc bn lin quan.
Ngun: ActionAid, 2/2009
Ci tin qui trnh r sot h ngho Qui trnh r sot ngho cp a phng c mt s ci thin c mt s ci thin trong qui trnh r sot h ngho ti cc im quan trc trong nm 2008 so vi nm 2007, nh lm k hn n tng h, s ngi i d hp bnh xt h ngho ng hn, tnh ton thu nhp cht ch hn. V d, nu khng thng nht v thu nhp th cn b iu tra c hng dn tnh ngc t chi tiu hng thng qui ra thu nhp ti thiu. Lnh o x C Hu-L cho bit r sot h ngho nm nay khng c trc trc, s ngi i hp ng hn [tuy khng thn bun no i hp 60% nh qui nh], cc thn bun u cho b phiu kn bnh xt. Nm ngoi cn c 5 h thn ng Tm ln x thc mc, nm nay khng c ai thc mc. Tuy nhin, nhiu kh khn trong r sot h ngho nu trong Bo co tng hp vng 1, nh nng lc hn ch ca cn b c s, iu tra khng c th, s liu khng thng nht gia cc cp, tm l gi ngho (khi xt ngho cho nh mnh) hoc ngi ni s mt lng (khi xt ngho cho nh khc) ca ngi dn, tm l n nang. linh ng ca cn b c s... cn kh ph bin. Xu hng tng i lm thu gn nh v i lm n xa cng lm cho vic xc nh thu nhp kh khn nu ch da vo k khai ca ngi dn. Lnh o x c Hng-HT nhn xt thu nhp ti a phng cn tnh c, kh khn l ngun tin t bn ngoi, b con vn c tm l mun gi ngho. Ti thi im cui nm 2008, c mt s vn ny sinh nh hng n vic r sot ngho. Th nht l, cch tnh thu nhp trong nm 2008 ti mt s ni lm cht ch hn, in hnh l vic khng tnh cc tr gip x hi vo thu nhp, phn bit gia ci thin ti sn v tng thu nhp khin mt s h ri vo din ti ngho trn giy. V d ti x c Hng-HT trong 2 nm trc c mt s h c h tr ging, tm lp nn thn a ra khi h ngho; sang nm 2008 theo hng dn ca tnh khng tnh cc khon tr cp x hi vo thu nhp, nn nhng h ny li c a tr li danh sch ngho. y l mt nguyn nhn khin t l ngho ca c Hng tng vt trong nm 2008, bn cnh nguyn nhn chnh l tc ng bt li ca thin tai v gi c. Th hai l, t cui nm 2007 c thm nhiu chnh sch h tr h ngho, nh Quyt nh 112 h tr tin cho tr em i hc, Quyt nh 157 cho sinh vin l con em h ngho c vay vn u i... nn ai cng mun c h tr, hoc b con c u i hn cho nhng nh c con l sinh vin c vo din h ngho hoc cn ngho c xt vay vn. Ngh nh 67/CP v bo tr x hi yu cu h c ngi khuyt tt phi thuc h ngho mi c h tr, nn cng c tnh trng mt s nh c ngi khuyt tt d thu nhp c th vt chun ngho nhng b con v cn b c s vn a vo danh sch ngho c nhn h tr hng thng. c bit, trong Chng trnh 30a mi ban hnh c rt nhiu chnh sch h tr trc tip cho h ngho. Do cc a phng c th ny sinh tm l mun m rng din h ngho c nhn h tr trong Chng trnh 30a, khc vi tm l cc nm trc mun thu hp nhanh din h ngho lin quan n thnh tch thc hin Chng trnh 135. --- T l h ngho ti x nm 2008 cao hn nm 2007 cn do c chng trnh 112 h tr cho tr em i hc v mt s chng trnh cho h ngho vay vn vi li sut thp. Tm l ca ngi dn theo ch ngha bnh qun, nh no cng mun c h ngho v vy vic r sot h ngho ca cc trng bn thiu chnh xc (lnh o x Lng Minh). --- Trong thn c 2 loi h mun ngho, mt l gia nh c con em i hc mun c vay vn sinh vin, hai l gia nh c ngi khuyt tt mun c Nh nc h tr. (trng thn ng Tm, x C Hu)
Cc kh khn c hu v nng lc, phng php, tm l cn kh ph bin khi r sot ngho
Khng tnh thu nhp t tr cp x hi khin mt s h ri vo din ti ngho...
Mt s ngi mun ngho khi c thm cc chnh sch h tr h ngho...
25
Chun ngho lc hu khin vic r sot ngho thiu chnh xc
Th ba l, mc lm pht cao trong nm 2008 khin cho chun ngho ngy cng khng phn nh c cc nhu cu ti thiu ca ngi dn, nht l ti cc vng sn xut hng ha - ni b con ch yu mua lng thc, thc phm bn ngoi vi gi cao hn nhiu so vi nm 2007. Chun ngho lc hu nn vic r sot h ngho nhiu ni ch mang tnh tng i. Danh sch h ngho thng c bnh xt qua cuc hp thn bn theo cch so snh gia cc h theo cc tiu ch nh tnh (nh sc khe, nh ca, t ai, gia sc, xe my...) thay v tm cch xc nh chnh xc thu nhp. Hn na, ranh gii gia thu nhp bnh qun u ngi di 200.000 ng/thng v trn 200.000 ng/thng l rt mong manh, c th khin cho h c xp vo ngho c th khng khc bit my so vi h c xp vt ngho. Nu khng qun tr tt cc chng trnh, chnh sch c th dn ti nhng hiu ng khng mong i tim tng nh xung t li ch, suy b trong cng ng. Thc t ny dn n mt cu hi kinh in v cch xc nh ngho ti Vit Nam trong giai on pht trin mi: nn theo cch tip cn ngho tuyt i hay ngho tng i, hay kt hp c hai? Trong khi cu hi ny cn c nghin cu v th nghim k lng hn, mt tho lun s lc c trnh by trong Hp 5 di y. Hp 5. Ngho tuyt i hay Ngho tng i - hay kt hp c hai ? Trong nh gi ngho nh lng, c 2 cch tip cn c bn l ngho tuyt i v ngho tng i. Ngho tuyt i thng da trn mt mc tin t tng ng vi gi ca mt r hng ha v dch v m bo mc sng ti thiu. Chun ngho tuyt i thng c gi c nh, ch iu chnh theo mc lm pht hng nm. Chun ngho tuyt i 1 USD/ngy hoc 2 USD/ngy thng c s dng so snh tnh trng ngho gia cc quc gia. Ngc li, ngho tng i thng da trn thu nhp hoc chi tiu bnh qun ca ton b dn c trn mt phm vi nht nh (1 tnh, 1 quc gia). Chun ngho tng i, do , l khc nhau khi p dng phm vi a l khc nhau, v thay i hng nm ty theo s thay i ca thu nhp hoc chi tiu bnh qun. Cc nc pht trin nh cc thnh vin EU thng p dng chun ngho tng i. V d, Vng quc Anh hin nay xc nh chun ngho tng i bng 60% thu nhp bnh qun (tnh theo trung v) ca ton dn (www.poverty.org.uk). Ti Vit Nam hin nay ang s dng 2 loi chun ngho. Chun ngho th nht ca TCTK tnh theo chi tiu ti thiu l loi chun ngho tuyt i, khng thay i t nm 1994 n nay m ch iu chnh theo mc lm pht. Chun ngho chi tiu ny thng c dng phn tch ngho cp quc gia v cp vng t s liu VHLSS thc hin 2 nm 1 ln. Chun ngho th hai ca B L-TBXH tnh theo thu nhp ti thiu cng l loi chun ngho tuyt i. Chun ngho ca B L-TBXH c dng lp danh sch h ngho hng nm tng thn bn l i tng hng li trong cc chng trnh h tr gim ngho ca Chnh ph. Chun ngho ca B L-TBXH c mt s nt ca chun ngho tng i, v c iu chnh trong trung hn (5 nm 1 ln), c s khc bit gia nng thn v thnh th, v tng tnh/thnh ph c th t ra chun ngho ring min l khng thp hn chun ngho chung. V d, TP.HCM hin t chun ngho ring cao gp gn 4 ln chun ngho chung, nn mt ngi c coi l ngho TP.HCM c th l ngi kh gi nu sng mt tnh min ni. Mt im yu ca chun ngho B L-TBXH l khng c iu chnh kp thi theo mc lm pht hng nm. Hn na, din gii t l ngho cp quc gia hay cp vng hoc so snh t l ngho gia cc a phng theo chun ngho B L-TBXH cn rt thn trng, v mi a phng c th c chun ngho khc nhau. N lc gn y nhm kt hp gia cch nh gi ngho ca TCTK v ca B L-TBXH khng thc s thnh cng. Th nghim phn tch hi qui s liu VHLSS 2004 ca TCTK c tnh thu nhp khi r sot h ngho trong qui trnh ca B L-TBXH khng tnh n nhng khc bit cp tnh.
Cn c nghin cu k lng hn v cch xc nh ngho
26
Trong tng lai gn, mc sng dn c Vit Nam cn thp v cha ng u gia cc a phng. Nu thiu mt chun tuyt i so snh ngho gia cc a phng s hn ch vic thit k cc chng trnh tng cng ngun lc cho nhng a phng ngho nht (nh Chng trnh 30a), cng nh lm r thm trch nhim ca nhng a phng c mc sng kh i vi nhng a phng cn kh khn. Gii php kh d trong tng lai gn l chp nhn s tn ti ca c 2 cch nh gi ngho tuyt ica TCTK v nh gi ngho pha trn tuyt i - tng i ca B L-TBXH cho nhng mc ch khc nhau. Nhng vn c th iu chnh ngay l: (i) nn s dng s liu ngho tuyt i ca TCTK trong lp k hoch v ngn sch; v (ii) nn cp nht chun ngho ca B L-TBXH theo mc lm pht hng nm. Trong di hn (tm nhn 2020), hp nht gia 2 cch nh gi ngho ca TCTK v B L-TBXH l cn thit. Phi chng lc s ch cn chun ngho tuyt i theo cch nh gi ca TCTK dng cho vic phn tch ngho v hoch nh chnh sch, cn chun ngho pha trn tuyt i-tng i ca B L-TBXH s c thay bng mt h ch tiu nh tnh minh bch, d lm tng thn bn xc nh cc nhm kh khn c th l i tng h tr trong cc chng trnh ASXH ca Chnh ph (nh cch nhiu nc khc ang p dng) ? Gip h ngho chng ri ro nhm gim ngho bn vng Nng cao nng lc chng ri ro cho ngi dn c tnh quyt nh nhm gim ngho bn vng Nm 2008 ngi ngho phi i mt vi nhiu ri ro trm trng hn so vi nm 2007 nht l v thin tai v gi c bt li, do mc t tin ci thin i sng ca ngi dn gim r rt. Ti a s im quan trc, t l h dn nht l h ngho cm nhn cuc sng s tt hn trong 12 thng ti thi im cui nm 2008 thp hn nhiu so vi thi im cui nm 2007 (Bng 16). Gip h ngho (v h cn ngho) nng cao nng lc chng vi ri ro v c sc, cng vi vic xy dng mt h thng an sinh x hi hiu qu vng nng thn, ngy cng c tm quan trng quyt nh n cng cuc gim ngho bn vng trong thi gian ti. BNG 16. Cm nhn ca ngi dn v cuc sng s tt hn trong 12 thng ti (%)
X 2007 Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 61 57 22 17 40 8 Chung 2008 48 47 23 22 30 5 H ngho 2007 40 57 24 13 25 9 2008 31 39 7 16 18 7 H khng ngho 2007 72 56 21 24 46 8 2008 68 62 28 40 35 3
31 35 10 28
23 10 20 19
8 13 14 18
16 7 12 16
37 50 4 42
27 13 41 22
27
PHN 2: CC CH CHNH V GIM NGHO
Phn 2: Cc Ch Chnh v Gim Ngho

2. KHONG CCH GIU - NGHO
S dng khung sinh k bn vng gip nh gi nh tnh cc yu t nh hng n khong cch giu ngho Bo co tng hp vng 1 t vn ngho c tnh cht a chiu (khng thun ty v thu nhp hay chi tiu), do trnh by nhng hn ch, bt li ca ngi ngho so vi ngi kh gi v cc kha cnh: ngun thu nhp, t ai, ti sn, s tham gia, ngun vn x hi, nh hng ca vn nn ma ty, p dng khoa hc k thut, tip cn ngun vn, tip cn th trng v nhng vn dn tc thiu s. Bo co tng hp vng 2 ny s cp nht nhng thay i v cc yu t nh hng n khong cch giu - ngho theo khung sinh k bn vng 6, ng thi phn tch k hn mt s vn mi ni ln trong nm 2008.
2.1
Din bin ca khong cch giu - ngho
Khong cch gia h ngho v h kh gi, gia cc nhm dn tc, gia vng cao v vng thp th hin r trn cc phng din cht lng vn sinh k, kh nng tip cn vi cc th ch v chnh sch, kh nng chng ri ro v hiu qu thu nhp t cc chin lc sinh k. Ngun lc ca h ngho tip tc c ci thin, nhng khong cch so vi h kh gi cn rt ln Nhng bt li v vn nhn lc ngy cng tp trung vo nhng h c th Cht lng vn sinh k Vn sinh k (hay cc ngun lc) ca h ngho tip tc c ci thin trong nm 2008 so vi nm 2007 do nhng n lc ca bn thn h v s h tr ca Nh nc cng cc t chc lin quan. Tuy nhin, khong cch v cht lng vn sinh k ca h ngho so vi h kh gi ti cc im quan trc vn rt ln trn nhiu phng din. Bt li v vn nhn lc vn l mt trong nhng c trng ph bin nht ca h ngho ti cc im quan trc. So vi cui nm 2007, n cui nm 2008 mt s h c iu kin v lao ng vn ln thot ngho. Nhng h ngho cn li thng tp trung vo nhng h cn tr mi tch hoc gi c neo n (yu t vng i), h thiu lao ng trm trng do n thn nui con cn nh, c ngi au m di ngy hoc b khuyt tt. Bng 17 cho thy, bnh qun h ngho c t thnh vin trong tui lao ng (t 15 n 60 tui) hn v c nhiu tr ph thuc (di 15 tui) hn so vi h khng ngho.
Khung sinh k bn vng thng c s dng phn tch cc yu t nh hng n sinh k ca ngi ngho v nhng mi quan h tng hgia cc yu t , gm vn sinh k, tip cn th ch v tin trnh, chin lc sinh k, hiu qu sinh k, bi cnh ri ro.
29
BNG 17. c im nhn khu ca h gia nh, 2008

X Tng s thnh vin
H H ngho khng ngho Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy
S thnh vin trn 60 tui

H ngho
S thnh vin t 15 60 tui
S thnh vin di 15 tui
H c ngi khuyt tt (%)
H n thn nui con di 15 tui (%)
H H H H H H H H H khng ngho khng ngho khng ngho khng ngho khng ngho ngho ngho ngho ngho
4.9 5.6 4.2 5.3 4.5 5.3
5.1 6.4 4.3 5.1 4.6 6.2
0.3 0.3 0.3 0.4 0.7 0.4
0.3 0.8 0.4 0.4 0.8 0.7
2.9 3.1 2.7 2.9 2.8 2.4
3.4 4.1 2.9 3.3 3.3 2.8
1.7 2.3 1.2 2.0 1.0 2.5
1.4 1.5 1.0 1.4 0.6 2.7
21.9 2.6 21.4 15.6 11.8 10.3
0 0 4.3 0 2.3 3.2
0 2.6 7.1 8.9 5.9 0
0 0 2.2 0 0 0
4.8 4.7 5.4 4.8
4.9 5.4 5.3 4.7
0.3 0.4 0.3 0.2
0.2 0.3 0.1 0.3
2.8 2.4 3.1 3.3
3.6 3.3 3.1 3.5
1.7 1.9 2.0 1.3
1.2 1.8 1.4 1.0
5.3 10.3 4.7 6.3
0 3.2 5.9 3.6
5.3 0 4.7 6.3
0 0 0 0
Khong cch v hc vn gia ngi ngho v ngi kh gi cn ln Khng bit ting Kinh gy bt li nhiu mt cho ngi ngho DTTS
Tip cn gio dc ti cc im quan trc c nhiu tin b, nhng khong cch v hc vn gia cc thnh vin thuc h ngho so vi h khng ngho vn cn rt ln. H ngho c t l thnh vin t 6 tui tr ln cha tng i hc hoc cha tt nghip tiu hc vn cao hn hn so vi h khng ngho. Ngc li t l thnh vin tt nghip tiu hc, THCS, THPT v cp cao hn ca h ngho thp hn so vi h khng ngho (Bng 18). Tnh hnh ny cha c s thay i r rt trong nm 2008 so vi nm 2007. Ti cc im quan trc, hu ht ngi DTTS cha tt nghip tiu hc u khng bit c v vit ting Kinh, d c th ni c ting Kinh mt mc nht nh. Khng ni tho ting Kinh trong s ph n DTTS trn 35 tui kh ph bin. Tnh trng ny cho thy hiu qu cha cao ca cng tc xa m ch cho ngi ln vng min ni DTTS; nhiu ngi trc y tng i hc lp xa m nay ti m. nh hng ca vic khng tho ting Kinh n i sng ngi DTTS kh o m c th, nhng th hin r trn nhiu phng din, nh gp bt li trong mua bn, thc hin cc giao dch vay vn, tham d cuc hp v tp hun (do cn b ngi Kinh tin hnh), hiu v p dng cc thng ip khuyn nng, i lm thu v i lm n xa... Mc tiu a 100% tr em n trng cn rt gian nan, a s im quan trc vn cn trn di 10% tr 6-11 tui khng i hc. T tui 12-15 cho n tui 16-20, t l tr i hc gim dn, tnh hnh ny cha c nhiu s ci thin so vi nm 2007 a s im quan trc. in hnh ti Thun Ha-TV, b con Khmer ngho c tp qun i lm n xa nn thng a con i theo dn n b hc; hoc s tr 16-20 tui cng ngh hc lm vic kim thm thu nhp cho gia nh.
Cha c nhiu ci thin v tnh trng tr ngh hc t tui THCS tr ln
30
BNG 18. Bc hc cao nht ca thnh vin h t 6 tui tr ln, 2008 (%)
X Cha tng i hc
H ngho H khng ngho
Cha tt nghip tiu hc (cp 1)

H ngho H khng ngho
Tt nghip tiu hc (cp 1)

H ngho H khng ngho
Tt nghip THCS (cp 2)

H ngho
Tt nghip THPT (cp 3)
Trung cp, cao ng, i hc

H khng ngho
H H H H khng ngho khng ngho ngho ngho
13 27 14 26 0 40
7 25 8 15 1 33
35 36 46 39 20 30
22 24 18 28 7 26
35 26 18 26 15 21
35 28 22 34 14 25
15 11 16 8 49 7
31 22 34 15 38 12
3 0 4 1 15 2
4 1 12 6 31 4
0 0 4 0 1 0
2 0 5 2 9 1
C Hu Phc i PhcThnh Thun Ha
17 25 52 21
8 22 34 13
37 52 33 55
25 33 29 31
27 16 12 16
33 30 23 30
17 7 4 8
25 14 10 17
1 1 0 1
8 1 3 6
0 0 0 0
2 1 1 3
Tr ngh hc gia chng do nhiu nguyn nhn...
Bng 19 lm r thm nguyn nhn ngh hc ca tr theo kin ca h gia nh. Trng hc qu xa khng cn l nguyn nhn chnh dn n ngh hc hu ht im quan trc, cho thy cc chnh sch xy dng im trng, lp hc cm bn (a trng n gn hc sinh) v h tr hc sinh bn tr, ni tr (a hc sinh n gn trng) pht huy hiu qu tt. Hc km cng l mt nguyn nhn chnh dn n ngh hc mt s ni. Nguyn nhn ny c lin quan n chng trnh hc cha ph hp, cn qu nng vi hc sinh DTTS cc vng su vng xa.
31
BNG 19. L do chnh tr 6-20 tui khng i hc, 2008 (%)

X T l tr 6-20 tui khng i hc 14,5 34,3 10,6 32,2 9 23,4 L do tr khng i hc (chn 1 l do chnh) Trng qu xa 6 5 0 3 50 0 Gia nh Khng Hc km nh khng thch hc gip b tin na m 6 40 14 27 0 26 35 45 14 21 17 26 18 3 0 18 0 16 24 5 71 27 17 32 L do khc 12 2 0 6 17 0
27,4 14 35,5 44,9
8 0 0 0
24 40 15 54
32 53 56 28
28 7 5 2
8 0 10 10
0 0 13 6
Ngho l nguyn nhn ph bin...
Ngho c cc gia nh cho l nguyn nhn ph bin nht dn n tr ngh hc (gia nh khng tin v nh gip b m). Phn tch tng quan gia t l ngho v t l tr 6-20 tui khng i hc trong mu kho st ti 20 thn bn cng cho thy c mi tng quan thun gia 2 bin (Hnh 2). Tr em phi lao ng sm di nhiu hnh thc vn kh ph bin. Bn thn tr em cng cm nhn rt r khong cch gia h kh gi v h ngho v vic cho con em i hc: --- Nhng nh ngho t lo vic hc ca con. Trong thn c bn nh cn khng c g n, ton n khoai, n m. Lp 5 b hc lun, nh ph b m... Trong thn c t h giu, l h i lm, c lng khng thiu n, cc bn trong h giu u i hc, khng c ai b hc ht. (nhm tr em thn T L 1, x Phc i) --- i hc cp 3 phi l h kh, h ngho khng c tin cho i hc u, hc xa lm, Phc i, Ninh Sn. C thn c 2 ngi hin ang hc cp 3, i hc thng v 1 ln. B hoc anh trai n bng xe my v nh 3 ngy. (nhm tr em thn Ma D, x Phc Thnh).
Phng php dy v hc nh hng ln n tnh trng ngh hc min ni DTTS...
ng lu , t l i din h gia nh cho rng khng thch hc na l nguyn nhn chnh dn n tr ngh hc kh cao ti tt c cc im quan trc (mt s ni l nguyn nhn c t l kin cao nht). Nguyn nhn khng thch hc na mang tnh tng hp, trong lin quan cht ch n phng php dy v hc trong nh trng.
T l ngho cu i 2007 (%)
...tuy nhin, ngho khng phi l nguyn nhn chnh trong nhiu trng hp
Tuy nhin, kho st thc t cho thy ngho khng phi l nguyn nhn duy nht, v trong nhiu trng hp khng phi l nguyn nhn chnh dn n tr ngh hc. Nhn thc ca gia nh rt quan trng, v c nhiu trng hp h ngho nhng vn c lo cho con n hc.
HNH 2. T ng quan t l ngho t l tr 6-20 tu i khng i h c t i 20 thn kh o st
T l tr 6-20 tu i b h c (%)
32
Dy hc tch cc, ly tr lm trung tm l mt phng php hu hiu gip a tr n trng...
Tho lun vi nhm tr em ti cc im quan trc cho thy, tr em DTTS rt d t i vi phng php dy hc ca gio vin, t cch ng x vi nhng vn kh khn ca hc sinh n cch lm cho tr hng th vi bi hc. C khng t trng hp ch cn thy c gio ni nng vi hc sinh v mt vn g (v d nh khng lm c bi, hoc khng ng tin ng hn) l cc em mun b hc. p dng phng php dy hc tch cc, ly tr em lm trung tm, chm dt tnh trng thy c, tr chp, thc hin mt cch thc cht khu hiu ca ngnh gio dc mi ngy n trng l mt ngy vui chnh l mt bin php hu hiu gp phn gim tnh trng tr b hc. T chc Oxfam Anh, ActionAid v mt s t chc ti tr khc trong nhiu nm qua th im v nhn rng cc phng php hc tp tch cc ti cc a bn kh khn. Phng php dy hc ly tr em lm trung tm - CCM c Oxfam Anh cng cc i tc a phng trin khai rt thnh cng 3 tnh Tr Vinh, Lo Cai v H Tnh. Ngnh gio dc cn c n c th vi cc bin php mnh m hn na nhm nhn rng phng php CCM ra cc trng hc trong c nc (Hp 6).
Hp 6. Thnh cng ca vic p dng phng php ly tr em lm trung tm - CCM ti Tr Vinh, Lo Cai v H Tnh. Ly tr em lm trung tm - CCM l mt phng php hc tp tch cc vi phng chm gim thuyt ging, tng vic t chc hot ng cho hc sinh, tng vic chun b cho tit dy, bao gm thit k hot ng, lm dng v t liu dy hc. CCM gip hc sinh tng tnh ch ng v lm vic theo nhm trong hc tp, gip mi quan h gia gio vin vi hc sinh tr nn thn thin, vi mc tiu cui cng l nng cao cht lng gio dc. T chc Oxfam Anh (OGB) gii thiu phng php CCM vo gio dc tiu hc v THCS ti 3 tnh Tr Vinh, Lo Cai v H Tnh. Ti Tr Vinh, CCM c a vo huyn Duyn Hi t nm 1996 ti thng 5 nm 2006, mt huyn kh khn c ng tr em ngi Khmer. T nm 2006, CCM c S GD&T Tr Vinh nhn rng ti cp tnh. n thng 10/2008 tnh Tr Vinh c 150 gio vin ngun, trn 1000 gio vin mu p dng CCM ti 100% s trng tiu hc trong ton tnh. Ti tnh Lo Cai CCM c p dng ti huyn Sa Pa t nm 1992, v ang c nhn rng ra ton tnh vi vic hnh thnh nhm ct cn gm 104 gio vin ngun ti tt c cc huyn. CCM hin ang c 460 gio vin mu p dng ti 92 trng tiu hc vi 7000 hc sinh hng li. Lnh o ngnh GD& T tnh Lo Cai nh gi cao s tin b v cht lng dy hc ca gio vin v cam kt nhn rng CCM ra ton tnh bng ngun ngn sch ca tnh. Cho n nay, CCM c p dng ti gn 50% s trng tiu hc trong tnh Lo Cai, gp phn nng cao s tip cn bnh ng ti gio dc cho hc sinh cc dn tc trong tnh. Sau hn 10 nm dy cng th im, cng c v nhn rng CCM, mt b sch cng phu v CCM c xut bn, hng lot hi tho, tp hun nhn rng c thc hin, mt i ng mnh v gio vin ngun v gio vin mu ti 3 tnh Tr Vinh, Lo Cai v H Tnh c hnh thnh. S GD&T ti cc tnh ny ban hnh nhiu vn bn nhm tng bc th ch ha CCM trong ton tnh. Cc bo co nh gi c lp v CCM ti Tr Vinh v Lo Cai u khng nh s thnh cng ca phng php CCM trong nng cao cht lng dy v hc c bit l i vi tr em DTTS v tr em gi, th hin vic ci thin ng k t l nhp hc, t l chuyn cn, t l tt nghip tiu hc v gim t l b hc ca hc sinh ti nhng trng p dng CCM. tip tc cng c v nhn rng CCM, cc bo co nh gi ngh ngnh gio dc ca cc tnh ra cc vn bn hng dn cc Phng Gio dc cp huyn lp k hoch cng c v nhn rng CCM, tng cng h tr tp hun m rng
c nhiu c gng p dng cc phng php hc tp tch cc, nhng cn nhn rng hn na
33
k nng cho nhm ct cn, trang b gi thit b cng ngh thng tin pht trin nng lc t o to, ci thin chnh sch h tr hc bng cho hc sinh ni tr, tng ph cp hot ng cho gio vin khi p dng CCM, khai thc cc c hi truyn thng qung b thnh cng ca d n CCM, thu ht thm cc h tr quc t cng c cc thnh tu v m rng din hng li...
Ngun: Bo co nh gi kt thc d n gio dc tnh Tr Vinh-RVN A52 (4/2008) v Bo co nh gi gia k d n gio dc tnh Lo Cai-RVN A54 (3/2009).
Vn x hi cao c th gip ngi ngho, nhng cng c th gy nh kin vi h
ng bo DTTS min ni c tnh cng ng cao, do vn duy tr c vn x hi c li cho ngi ngho. Mc d vy, b con DTTS thng khng chp nhn nhng ai li lao ng. Ti cc im quan trc, cc nhn xt ch lo n tiu khng lo lm, c rung, c nng m vn i v khng chu lm... thng c cn b c s v ngi dn nhc n nh mt nguyn nhn chnh dn n ngho ca mt s h c bit. Khi bnh xt hng nm, ngi dn c th khng ng a nhng h c coi l li lao ng vo danh sch ngho, do h khng c nhn nhng h tr u i dnh cho h ngho (nh xa nh tm, vay vn li sut thp). y l mt vn x hi cn c bin gii thu o hn, v kho st ti mt s im quan trc cho thy vn c nhng h b coi l li lao ng nhng thc ra h vn ang c gng lm n trong kh nng hn hp ca mnh; nh kin ca cng ng cng lm h xa lnh mi ngi hn v cng kh thot ngho hn. Cc phong tc truyn thng nh ma chay, ci hi, l b m, cng ngi m, cng ry hay cng rng... l mt phn quan trng trong sinh hot cng ng ca ng bo DTTS. Cc phong tc ny kh tn km, d hin nay c t chc tit kim hn nhiu so vi trc. H kh gi c iu kin lm cc l m linh nh hn, cn h ngho thng gp kh khn do thiu tin, nhiu khi phi bn ti sn hay vay n lm l m. Tuy nhin, s gip ca dn lng cng lm gim phn no gnh nng chi ph cho h ngho khi phi lm l m. Khi nh ai c m ma hay l cng cho ngi m, anh em h hng v cc gia nh quen bit trong thn bn thng em tin hoc go, tht, ru, ci n gp; ngi ngho khng c g gp th c th n gip cng. Cc phong tc ny va l c hi cho ngi ngho tham d vo cc sinh hot cng ng, va l mt dng li an ton phi chnh thc. Thng qua cc sinh hot cng ng ny, h ngho c th nh dn lng gip gii quyt cc kh khn ca mnh (nh xin/vay go, vay mt con d hoc ln). --- Ht i ngi phi gip nhau cho qua m ma ch. Nh c vic c bo cho i, cc nh t khc gip. Cc h gia nh thng gp: 3 kg go, 0,5 lt ru, 10.000 ng, 1 nm l dong hoc l chui, 1 b ci - Nhm n ngi Ty, thn i 1, x Bn Lin-LC. --- Ngi i d m ci c tin th mang tin, khng c tin th nu xi nh mang sang, mi h i nu khong 4 lon go. H kh c ngi cho 10.000-20.000 ng... Nh c m ma khng cn gi b con trong thn cng n gip. Ngi kh mang theo tin (10.000-30.000 ng), mang go (4-5 lon) v 1 chai ru, cn ngi ngho c khi khng mang g, ch sang gip khng cng c - P.D. ngi Vn Kiu, thn Troan , x Xy-QT.
Cc bin php tuyn truyn, vn ng ct gim nhng phong tc lc hu, tn km vng DTTS cn c thit k thn trng, sao cho khng lm mt i im ta v sinh hot cng ng ca ngi ngho
Chnh lch v t cht lng tt ngy cng r nt gia ngi ngho v ngi kh gi
Thiu t cht lng tt l mt hn ch v vn ti nguyn ca h ngho. cc vng min ni DTTS, h ngho thng c t t rung so vi h kh, v h kh c iu kin khai hoang rung la nhng ch t bng, c ngun nc ti hoc lm rung bc thang (Bng 20). Hin nay qu t c th khai hoang, lm rung nc cn kit, gy kh khn cho h ngho. Ring t rung la vng thp ng ngi Kinh min Bc v Bc Trung b trc y c chia u theo khu, nn din tch khng khc bit nhiu gia cc h. H ngho vng thp nh c Hng-HT cn lm nhiu rung hn h kh, v h kh tp trung nhiu hn vo thng mi, dch v v cho con ci i lm cng ty x nghip (mt s h kh rung cho ngi khc cy). Din tch canh tc nng ry trn t dc gia h ngho v h kh cc vng min ni DTTS chnh lch khng ln (ph thuc vo sc lao ng khai ph ca tng h, v thay
Ngi ngho mi tch h hoc mi

34
chuyn n cng thiu c t nng ry v t rng, v qu t ngy cng hn hp Cn h tr ngi ngho ng b v k thut, vt t ban u , xy dng t nhm trong cc chng trnh h tr t sn xut
i hng nm do tp qun lun canh b ha), tuy nhin nhng h ngho mi tch hoc mi chuyn n cng gp tnh trng thiu nng ry v t u c ch hoc nm trong qui hoch t rng cm khai ph. Theo s liu iu tra phiu hi h gia nh ti cc im quan trc, t l h DTTS c t rng khng nhiu. Tuy nhin, cn thn trng vi s liu din tch t rng do ngi dn t k khai, v vng cao DTTS thng khng rch ri gia t rng v t nng ry. Bn cnh chnh sch h tr t cho h ngho DTTS ti ch ca Chnh ph trong Chng trnh 134 v cc chnh sch c th cho tng vng, nm 2008 cn c cc d n ring bit nh d n khai hoang v cp t cho h ngho Phc i-NT sau khi hon thnh cng trnh thy li h Song St (khai hoang 70 ha cp cho 170 h ngho), d n vn ng h kh cho h ngho mn t trng mu Thun Ha-TV do ActionAid ti tr (Hp 7). Bi hc kinh nghim rt ra t cc d n ny l cn h tr ngi ngho ng b v k thut, vt t ban u, xy dng t nhm cc chng trnh h tr v t sn xut c th thnh cng.
Hp 7. H tr h ngho mn t ti x Thun Ha (Cu Ngang, Tr Vinh) H tr h ngho Khmer mn t trng mu ti x Thun Ha do d n AAV trin khai t u nm 2008. Hnh thc h tr l vn ng h kh c t sn xut (nhng khng hoc sn xut khng ht din tch) cho h ngho khng t mn trng hoa mu vo ma kh gi vo v la chnh. Kt qu ban u vn ng c 16 h kh 2 p Tr Kim v Sc Cha cho 17 h ngho khng t cng p mn c 7,8 ha t sn xut. m hnh c hiu qu, din tch t cho mn phi t 0,3 ha tr ln v thi gian cho mn t nht 3 nm c hp ng gia i bn. D n AAV h tr theo 2 hnh thc (i) u t khng hon li ging nc trn phn t c mn (sau 3 nm th cy ging nc thuc quyn s hu ca ch h cho mn t); v (ii) h tr vn xoay vng cho phn in, m t, ng dn nc, ht ging, phn bn (h ngho sau khi thu hoch s hon tr li s tin m d n u t). D n cng ch trng tp hun k thut trc khi b con xung ging v c cn b theo di, h tr sut qu trnh thc hin m hnh. Kt qu v ma sn xut u phng u tin kh tch cc (7 h c li tng i, 5 h c li t, 5 h ha vn), mc d cng tc chun b mt nhiu thi gian lm chm thi im xung ging v gp thi tit khng thun li. B con Khmer ngho tham gia d n rt hy vng s c hiu qu v ma sn xut tip theo, v b con c kinh nghim v v sau c th sn xut c ngay ( c sn ging nc, dy in, m t v ng dn nc).
Nhng d n chm trin khai nh hng n vic s dng t hiu qu ca ngi dn
ng lu , nhng d n chm trin khai di dng qui hoch treo khin b con khng yn tm lm n, khng dm u t vo c s h tng, nh ca hay cy di ngy. in hnh l d n xy dng trung tm th trn mi ti x Thanh Xng-B chm trin khai trong 4 nm qua, nh hng n cc n lc thot ngho ca ngi dn trong vng qui hoch (Hp 8).
Hp 8. Qui hoch chm trin khai nh hng n i sng ngi dn
Nm 2004, huyn in Bin (tnh in Bin) c duyt qui hoch thu hi 175 ha t ca x Thanh Xng xy dng trung tm th trn mi. Huyn c quyt nh thu hi t. Bn P ng ngi Thi c 50 trong tng s 74 h vng t trong vng qui hoch. Tuy nhin, 4 nm qua d n trin khai nh git, c bn mi c 2 h c nhn tin n b. Tnh trng t v t vn i khng r rng khin b con khng dm u t vo nh ca, vn tc hoc ci thin c s h tng. Cui nm 2008, bn P ng c 10 h thot ngho, nhng khng h no trong s thot ngho thuc cc h trong din qui hoch. Trng bn P ng chia s nu khng vng qui hoch th trn, s h thot ngho ca bn cn cao hn.
35
36 t rung la
T l h c t Din tch t T l h c Din tch t T l h c t rung la (%) rung la bnh t trng cy trng cy hng trng cy lu qun nhn hng nm (%) nm bnh qun nm (%) khu (m2) nhn khu (m2) H ngho H khng ngho H ngho H H H H khng ngho khng ngho ngho ngho H khng ngho H ngho H khng ngho H ngho Din tch t trng cy lu nm bnh qun nhn khu (m2) T l h c t rng (%)
BNG 20. Din tch t canh tc ca h gia nh, 2008

t trng cy hng nm (bao gm c t rung la) t trng cy lu nm t rng
Din tch t rng bnh qun nhn khu (m2) H ngho H khng ngho
H H H khng ngho khng ngho ngho
Thun Ha 100 93 0 94 0 0 0 0 100 100 1166 1252 79 270 146 100 100 610 647 7 0 1667 98 93 1642 2153 9 0 21 98 296 461 100 100 618 791 14 30 13 19 3 100 349 359 100 100 827 974 62 91
100
96
397
478
100
100
864
841
16
14
957 476 711 1048 0 491
274 778 97 1273 362 100
88 21 29 24 6 0
86 24 15 40 12 13
3059 630 750 1308 83 0
4417 373 1521 3033 185 407
Bn Lin
Thanh Xng
Lng Minh
c Hng
Xy
C Hu 55 26 47 75 808 1704 35 438 667 98 24 48 323 399 93
74
44
236
222
100
100 97 94 33
1132 1170 1177 517
1994 1937 1743 1470
21 38 30 0
66 32 64 4
723 778 564 0
961 1483 416 375
0 0 5 0
0 0 18 0
0 0 500 0
0 0 1356 0
Phc i
Phc Thnh
Thun Ha
Ngi ngho da nhiu vo ngun sn phm t nhin, nhng b nh hng bi nn ph rng v khai thc qu mc Tip cn vn vay u i khng cn l kh khn hng u, nhng mt b phn h ngho vn cha bit s dng vn hiu qu
Ngun sn phm t nhin nh my tre, mng, l, th rng... ngy cng him. Vi nhiu h ngho, vo lc thin tai mt ma hay lc gip ht th vic i rng hi mng hay xung sng bt c kim tin mua go l phng cch chnh nui sng gia nh. Hin nay, mun thu hi c sn phm t nhin ngi dn thng phi i xa, ln ni cao vo rng su mi c v cng khng c nhiu. Rng b ngho i v c nhiu ngi i rng l l do chnh khin ngun ti nguyn rng ngy cng him. Ring ti Tr Vinh, mt s h ngho trng vo nh bt c tm trn knh rch nhng ngun li thy sn t nhin cng t dn do khai thc qu mc v do cc h thng cng ngn dng chy t nhin. Vn ti chnh ca h ngho ngy cng c ci thin, do vic tip cn vn vay u i ca h ngho khng cn l kh khn hng u ca h ngho. Nm 2008 c nhiu chnh sch mi cho h ngho vay vn u i, nh cho vay khng li i vi h DTTS cc ngho, cho sinh vin ngho vay vn, cha k chnh sch cho vay h tr sn xut trong chng trnh 30a. Tuy nhin, vn cn mt b phn h ngho khng tip cn c vn vay u i do bn thn khng dm vay, khng c phng n u t kh thi, hoc do cn b c s khng bo lnh cho vay v ngi h ngho khng bit cch lm n, khng tr c n hoc v gia nh c ngi vng vo t nghin ht ma ty. Vic s dng vn km hiu qu vn l mt hn ch ca mt b phn h ngho dn n ri ro tn dng cao. Tnh hnh ny trong nm 2008 cha c ci thin nhiu so vi nm 2007 (Hp 9).
Hp 9. Nhng bn khon c s v chnh sch cho ngi ngho vay vn
Tho lun vi cn b c s ti cc im quan trc cho thy cn nhiu bn khon v vic thc hin chnh sch cho h ngho vay vn u i thi gian qua. Bn khon th nht l tnh li ca mt b phn ngi ngho, s dng vn vay sai mc ch, thiu thc tr n. Cn b c s thng nhc n thay i nhn thc ca ngi ngho l iu quan trng nht; nhng h ngho c cho nhiu qu, trong khi cch cho cha c nhiu ci tin, cng gp phn lm tng tnh li. Bn khon th hai l s chng cho gia cc ngun vn theo cc chnh sch, chng trnh, d n khc nhau khin cho mt h ngho c th vng n t nhiu ngun kh tr, thc t vay khon sau ln hn tr n khon trc. Nh lnh o x Thun Ha-TV chia s lm th no thay i nhn thc ca ngi dn ngho, lm th no trnh chng cho gia cc chng trnh-d n, mc d trn giy t, hnh thc y c... y l 2 cn bnh nan y . Bn khon th ba l cha c hng dn c th v vic phn loi h ngho theo nguyn nhn ngho c chnh sch h tr vn ph hp. Hin nay mi thn bn thng t a ra cc tiu ch xt h no c vay vn, do c tnh trng nhng h gp kh khn c th (h tn tt, c ngi nghin ht) thc s cn vn nhng cn b c s khng xt cho vay. Ring nhng h ngho thuc din khng t lo c cuc sng (nm mt ch, t c v thn) nn c tch khi chng trnh cho vay vn thc hin cc chnh sch h tr x hi ring (v d, theo Ngh nh 67/CP). Bn khon th t l vic phi kt hp gia vay vn vi hng dn h ngho cch lm n, khuyn nng lm, ci thin tip cn th trng, xy dng t nhm t gip... c ni nhiu nhng lm cha c nhiu. Cc t vay vn hin nay hot ng cn yu, nhiu ni ch lm cng tc thu li nh k. Tnh u vit ca cc chnh sch h tr ngi ngho vay vn cn i km vi nhng bin php quyt lit t c mc tiu gim ngho nhanh v bn vng. Bi hc t cc im
37
quan trc c th a ra nhiu gi , nh nng cao nng lc (v ch ph cp) cho cn b c s; c cn b chuyn trch h tr cc t nhm nng dn (vn vay cn c coi l yu t xc tc thc y hot ng ca t nhm, cc hot ng khuyn nng lm v h tr sn xut cn lm qua t nhm), gim st cht ch, ng vin v nhc nh kp thi n tng ngi vay vn... trn nguyn tc lm su, lm chc. Ci tin cch thc h tr h ngho vay vn cn nhng n lc ng b. iu quan trng nht l cn c s ch o r rng t cp trung ng, cp tnh yu cu mi a phng xy dng mt Chng trnh trin khai vay vn vi cc mc tiu, hot ng, ngn sch, phn cng nhim v, phi kt hp c th gia cc c quan, on th lin quan.
i lm thu l ngun tin mt quan trng ca ngi ngho
Thay i quan trng trong nm 2008 so vi nm 2007 l ngun tin mt t i lm thu gn nh v i lm n xa tng ln nhiu im quan trc. Do sn xut nng nghip gp kh khn v gi c bt li v thi tit bt thng, ngun tin mt t i lm thu gn nh v i lm n xa tr thnh cu cnh cho nhiu h gia nh. Nhiu h gia nh thot ngho trong nm 2008 cho bit l do chnh l con ln i lm thu c, cn nu ch trng vo sn xut nng nghip th kh thot ngho. Tuy nhin nhng h ngho nht cng kh i lm n xa v nhng bt li c hu v ngun nhn lc. Nhng khc bit v vn vt cht lin quan n ti sn h gia nh nh nh ca, gia sc, ti vi, xe my vn l du hiu d thy nht khi so snh h ngho vi h kh. Trong nm 2008 nhiu h ngho mua sm thm ti vi, xe my cho gia nh mnh so vi nm 2007 (Bng 21). Nu xt v t l h c ti vi, xe my th khong cch gia h ngho v h kh thu hp li. Tuy nhin, khong cch v ti sn chuyn t lng sang cht: h ngho c th cng c ti vi hoc xe my nhng thng l c hoc gi tr thp, cn h kh c iu kin mua sm mi gi tr cao hn. Ring v s hu gia sc c bin ng phc tp hn. Do gi gia sc nm 2008 tng ln so vi nm 2007 nn mt s ni b con bn bt gia sc ( tr n ngn hng). Nng lc tip cn cc th ch v tin trnh
Khc bit v ti sn gia h ngho v h kh ngy cng chuyn t s lng sang cht lng
Cn nhng h tr mnh hn na gip h ngho, cng ng ngho khc phc bt li v khong cch n cc tin ch c s h tng v dch v
iu kin h tng cp x c ci thin nhiu, tuy nhin cp thn cn nhiu kh khn. Ngi dn ti cc thn bn ngho xa xi vn gp bt li trong vic tip cn cc tin ch v dch v do vic ci thin c s h tng em li. Bi tp phn tch tng quan gia 2 bin t l ngho v khong cch n cc cng trnh h tng ti 20 thn bn kho st cho thy c tng quan thun r rt gia t l ngho v khong cch n ng t quanh nm, trm y t, ch, trng THCS v THPT (nhng cng trnh h tng ny thng nm trung tm x). Ring khong cch t thn n trng tiu hc gn nht c tng quan nghch, cho thy u t vo cc im trng v lp cm bn cp tiu hc n c nhng thn ngho nht (Hnh 4). Cn c nhng u t, h tr mnh hn na cho cc thn bn xa xi khc phc bt li v s cch bit, nh nng cp ng i n trung tm thn bn, m rng cc dch v y t thn bn, tng h tr cho hc sinh ni tr v bn tr dn nui tr em ngho ti cc thn bn xa xi c th theo hc thun li hn ti cc trng THCS v THPT.
38
Hnh 4. Tng quan gia t l ngho v khong cch n cc cng trnh h tng ti 20 thn bn kho st
T l ngho ton thn 2007 (%)
Kho ng cch n ng t g n nh t (km)
Kho ng cch n ch g n nh t (km)
Kho ng cch n tr m y t g n nh t (km)
Kho ng cch n tr ng ti u h c g n nh t (km)
Kho ng cch n tr ng THCS g n nh t (km)
Kho ng cch n tr ng THPT g n nh t (km)
Tip cn khuyn nng tng ln, ch yu do tng tp hun v chng trnh tim phng gia sc
Tip cn cc dch v khuyn nng vn l mt hn ch cn bn ca ngi ngho do nhng bt li c th v nhn lc, t ai, hc vn, vn... Thi gian qua, cc chng trnh khuyn nng tp trung cho cc vng ngho. Bng 22 cho thy t l h ngho c hng li t t nht mt hot ng khuyn nng khng thua km, thm ch cao hn so vi h khng ngho ti cc im quan trc. Ngi ngho tip cn nhiu nht vi hot ng tp hun v tim phng gia sc. Tuy nhin, ti nhng a bn sn xut hng ha pht trin - nhng ni chu nh hng mnh nht ca bin ng gi c bt li trong nm 2008 (ch Bn Lin-LC, la Thanh Xng-B, ng lai C Hu-L v lc Thun Ha-TV) th t l h ngho tip cn khuyn nng trong nm 2008 gim mnh so vi nm 2007, trong khi tip cn ca h khng ngho khng gim. Cng tc khuyn nng cha thch ng nhanh vi vic hng dn ngi ngho chng vi ri ro gi c. Cc thng ip khuyn nng da vo ging mi v u t thm canh t ra khng ph hp vi bi cnh chi ph sn xut gm tin phn, ging, thc n gia sc, thuc tr su, dch v c gii, tin cng lao ng... u tng trn 30-50% trong nm 2008 trong khi gi bn sn phm khng tng tng ng. Khuyn nng vn ch yu thc hin chc nng tp hun, trnh din v ph bin thng tin chuyn giao KHKT, cha c iu kin thc hin chc nng t vn v thc y ti ch ngi ngho c th tip cn. Vic p dng cc phng php khuyn nng thch hp vi ngi ngho DTTS t bit ch da trn cng lm vic vi nhm nng dn v th nghm qui m nh theo tng cng on ma v trc quan trn ng rung, nh lp hc nng dn trn ng rung - FFS v pht trin k thut c s tham gia - PTD, vn cha c ph bin rng ri, mi ch yu trong cc d n ti tr.
Khuyn nng cn hn ch trong gip ngi ngho chng ri ro, do cc phng php khuyn nng chm c ci tin
39
40
BNG 21. Mt s ti sn ca h gia nh, 2007-2008 C gia sc (%)

H ngho 2007 85 94 22 41 100 49 52 64 68 1.9 2.3 4.4 3.4 49 94 89 86 1.4 1.6 2.1 1.9 44 50 67 80 2.7 1.7 3.4 4.3 13 13 82 62 29 16 26 2.3 1.5 1.6 1.8 94 86 98 52 89 76 95 80 95 2.8 3.1 6.2 7.0 14 39 44 97 100 93 1.8 2.3 2.8 2.9 20 41 54 68 57 100 73 86 84 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 H khng ngho H ngho H khng ngho H ngho H khng ngho
S gia sc bnh qun (con) Ti vi (%)
Xe my (%)
H ngho 2007 2008 20 14 53 5 25 14 47 44 36 9 12 31 H khng ngho 2007 44 44 72 24 57 64 2008 57 76 87 67 63 54
Thun Ha
Bn Lin
Thanh Xng
Lng Minh
c Hng
Xy
C Hu 79 64 24 25 42 32 2.9 70 75 77 3.5 3.4 2.1 76 89 87 2.9 3.7
23
42
23
24
1.3
1.3
3.1 9.9 6.3 4.5
1.6 6.9 4.2 2.3
62 54 36 62
58 59 54 69
100 69 67 92
98 90 77 96
39 21 6 27
58 28 9 34
85 64 25 69
90 68 47 71
Phc i
Phc Thnh
Thun Ha
BNG 22. T l h tip cn khuyn nng, c bn sn phm v mua vt t trong 12 thng qua (%)
Tham gia t nht 1 hot ng khuyn nng H ngho 2007 90.0 60.0 50.0 28.2 62.5 74.3 79.3 68.0 67.7 65.7 93.1 76.0 100.0 59.1 83.7 81.3 94.1 77.3 57.8 52.4 66.7 2.6 20.0 4.8 53.3 81.4 93.5 21.4 40.5 43.5 41.2 7.1 53.5 58.7 25.6 44.0 42.9 85.7 78.9 100.0 76.2 80.0 76.5 5.1 81.3 0.0 87.5 64.1 92.9 40.0 68.8 66.7 67.9 85.0 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 2007 2008 93.8 97.4 92.9 20.0 94.1 17.2 H khng ngho H ngho H khng ngho H ngho C Bn sn phm C Mua vt t H khng ngho 2007 92.3 76.0 86.0 9.5 95.5 4.0 2008 96.4 95.2 100.0 33.3 79.1 9.7
Thun Ha
Bn Lin
Thanh Xng
Lng Minh
c Hng
Xy
C Hu / / 44.1 25.8 61.5 46.4 27.9 / 52.9 / 32.4 74.1 / 32.3 /
30.8
10.5
41.3
24.4
100.0
94.7 48.3 46.5 40.6
91.5 / / 69.2
90.2 58.1 76.5 64.3
100.0 / / 35.3
94.7 55.2 11.6 43.8
91.5 / / 65.4
95.1 41.9 17.6 60.7

Phc i
Phc Thnh
Thun Ha
41
Chng trnh khuyn nng 3 gim 3 tng cha n c vi nhiu ngi ngh, vng ngho
Ti mt s im quan trc, khuyn nng trin khai m hnh 3 gim 3 tng (gim ging gieo s, phn m, thuc tr su; tng nng sut, cht lng v hiu qu kinh t), nhng m hnh ny mi p dng cho cy la v kh nng duy tr, nhn rng hn ch. a s ngi ngho cha tip cn c chng trnh 3 gim 3 tng ny. Ti cc vng sn xut hng ha nh Thanh Xng-B, C Hu-L v Thun Ha-TV, ngi ngho vn quen mua phn ha hc, t s dng phn chung hay t phn vi sinh. Trong khi ng bo Hmng, Ty, Thi min ni pha Bc s dng phn chung rt tt (ring b con Hmng rt chu kh u tng gi phn chung phi kh ln ni bn cho la v ng), th ng bo Raglai v Vn Kiu ngho min Trung vn i lm phn b kh v bn cho qun, ch khng bn cho rung nng ca mnh. Trung tm hc tp cng ng (TTHTC) c thnh lp tt c cc x vi hy vng ci thin c hi tip cn vi gio dc thng xuyn (t xa m ch, gio dc tip tc sau khi bit ch, n tuyn truyn php lut v tp hun v khuyn nng) cho cc nhm yu th nh ngi ngho, ph n, ng bo DTTS. TTHTC ti cc im quan trc hot ng cn hnh thc, cha hiu qu do thiu kinh ph, thiu c s vt cht, nhn lc kim nhim, cha c chng trnh hnh ng c th v kh thi. Mt cch lm pht huy vai tr ca TTHTC trong vic xy dng mt x hi hc tp nhm nng cao k nng sng cho ngi ngho l kt ni TTHTC vi cc Cu lc b hoc Nhm cng ng M hnh ny ang c ActionAid th nghim ti nhiu a phng, ha hn em li cc kt qu tch cc (Hp 10). Hp 10. M hnh Kt ni Trung tm Hc tp Cng ng vi cc Cu lc b Pht trin Cng ng Trong mi nm va qua, ActionAid Vit Nam (AAV) p dng cch tip cn Xa m ch gn vi Pht trin cng ng hay cn c bit n vi ci tn Reflect. Bc pht trin nht ca n l m hnh Cu lc b Pht trin Cng ng (CLBTPC) kt ni vi Trung tm Hc tp Cng ng (TTHTC). Vic pht trin cc TTHTC c Chnh ph Vit Nam ng h mnh m. Cc trung tm ny c th ch ha v mi x u c mt trung tm. y l mt th ch rt tim nng khng ch n thun cho cng tc xa m v gio dc thng xuyn, m cn c th ng vai tr khi dy ng lc pht trin cng ng v vic hc tp v hnh ng. M hnh do AAV khi xng thng qua h tr hot ng ca cc CLBPTC. Mi CLBPTC bao gm t 20-25 thnh vin thng xuyn, i din ca cc nhm khc nhau ca cng ng; trong khuyn khch s tham gia ca ph n v ngi ngho. Nhng nhm ny c t chc da trn s thch mt cch t nguyn. Mt hng dn vin a phng s dn dt hot ng ca nhm, vi s h tr ca mt s thnh vin m rng t cng ng ty theo hot ng v ch tho lun. Hot ng ca CLBPTC tun theo chu trnh: xc nh vn , u tin ha, lp k hoch v hnh ng gii quyt vn . Trong chu trnh ny, cng ng t hnh ng gii quyt vn m h xc nh ra v u tin cc hot ng ph hp vi nng lc ni ti ca h. Trong trng hp cn n h tr t bn ngoi, h s xc nh cc nhu cu v k thut/ti chnh, cung cp thng tin hoc nng cao nng lc thc hin k hoch. Nhng nhu cu ny s c gi n cc t chc, chnh quyn a phng ph hp c th cung cp dch v, iu chnh vic thc hin chnh sch thng qua iu phi vi TTHTC. m hnh kt ni ny, cc TTHTC ng vai tr l c quan lin lc. Thnh vin TTHTC gp cc hng dn vin ca CLBPTC hoc thng xuyn thm cc CLBPTC. H thu thp tt c cc thng tin v nhu cu ca cng ng. Gp ca cng ng sau s c a vo k hoch hnh ng ca TTHTC, hoc
Trung tm hc tp cng ng cn pht huy vai tr hn na, khng ch trong hc tp
42
chuyn n cn b ca cc c quan chuyn mn khc (nh khuyn nng, y t, gio dc) c h tr cho cc nhm. Vi li th l phn ln thnh vin Ban qun l l i din ca chnh quyn a phng, Ban qun l TTHTC c th mnh dn mang cc vn hoc nhu cu ca cng ng vo cc tho lun chnh sch, lng ghp nhng vn ny vo ngh s ca chnh quyn a phng. Cho n nay, m hnh c m rng n 9 huyn ti cc vng hot ng ca AAV. M hnh cng ang c chnh quyn a phng huyn Cu Ngang, tnh Tr Vinh v tnh Ha Binh p dng ti cc khu vc khng thuc d n AAV.
Ngun: Bo co Hi tho Chia s kinh nghim thc tin v nng cao nng lc trong xy dng k hoch pht trin kinh t x hi c s tham gia ca cng ng, CEMA-EMWG, Ninh Thun, 02/2009
Hu ht ngi ngho cha tip cn c vi cc chng trnh dy ngh do nhiu nguyn nhn
Dy ngh cho lao ng nng thn l mt chng trnh c Nh nc dnh nhiu u i. Con em h ngho c hc ngh min ph, c h tr tin n v tin i li. Tuy nhin, ti cc im quan trc c rt t ngi tham gia cc lp hc ngh. Ti cc x min ni DTTS nh Bn Lin-LC, Lng Minh-NA, Xy-QT, c x khng c ai theo lp hc ngh. C nhiu nguyn nhn dn n tnh trng ny, nh ngi ngho cn mi lo kim tin hng ngy, khng c tin trang tri chi ph n hc, trong khi c hi vic lm v thu nhp n nh sau khi hc ngh cn hn ch, v bn thn con em ng bo DTTS cng cha quen vi mi trng lm vic cng nghip (Hp 11). Kinh nghim ti mt s im quan trc cho thy, hot ng dy ngh cc vng min ni DTTS ngho nn a v tn thn bn di dng d n khuyn cng, gn vi xy dng t nhm, kh nng sn c nguyn liu, tiu th ti ch hoc kt ni vi doanh nghip.
Hp 11: Kh khn trong dy ngh cho ng bo DTTS --- Nm 2008 huyn Bc i (Ninh Thun) vn cha t chc c lp hc ngh v s hc vin ng k khng t chc lp hc ti huyn. Hc vin cc x xa trung tm huyn khng t lo c tin n khi ra huyn hc; trong khi kinh ph Nh nc h tr 10.000 ng/ngi-ngy qu t. Ring x Phc i, trong nm 2008 c 25 em xung thnh ph Phan Rang hc ngh hn, in t, in lnh... Nhng i hc c 1-2 thng do thiu thn qu v nh nh nn 100% em b hc v gia chng, quay v tip tc lm ry hay i lm thu. Ti thn Ba Ci x Phc Thnh, c 2 em hc xong lp k thut n, c i lm cho cng ty xy dng c t thi gian ri cng b v lm ry. Trong giai on 2009-2012 d kin s xy dng mt trung tm dy ngh ti huyn Bc i. Nhng nu khng gii quyt c nhng kh khn v chi ph n , vic lm sau khi hc ngh th chng trnh dy ngh vn kh thu ht c con em ng bo Raglai. C l, trc mt cn ch trng m rng hc ngn hn cc ngh nng nghip v ngh xy dng c vic lm ti ch, hn l nhng ngh phi nng nghip khc. --- Huyn Bc H (Lo Cai) t chc cc lp dy ngh min ph ti huyn v trng trt, chn nui, nu ru... ti huyn. Nh nc h tr tin n 300.000 ng/thng/ngi v h tr tin i li ti a 200.000 ng/ngi/kha hc. Nhng cho n cui nm 2008 cc x xa xi nh Bn Lin khng c ai theo hc, trong khi huyn cha a cc lp dy ngh v x v Bn Lin xa qu. Trong khi , hot ng dy ngh an u, an nn trong d n Oxfam Anh cho 60 ch ph n ngi Ty ti x Bn Lin c thnh cng ban u, c ch em ham thch. Ch em bit an sau 15 ngy c hng dn ti ch, nhiu ngi
43
c sn phm bn ra ch hoc bn cho qun c thm thu nhp. Kinh nghim ca d n cho thy i vi nhng a bn min ni DTTS xa xi th hot ng dy ngh cn c a v tn thn bn, trn c s xy dng t nhm, gn vi tp qun, kh nng sn c nguyn liu v tiu th ti ch.
Rt him ngi DTTS tham gia chng trnh xut khu lao ng
Chng trnh h tr xut khu lao ng c trin khai rng khp, nhng thc t ti cc im quan trc c rt t ngi tham gia. Ti nhiu x min ni DTTS c x khng c ai i XKL. L do chnh l hc vn thp, ngho nn thiu tin lo cc khon chi ph v cn phi lo ci n hng ngy (d c th c vay u i), v hn ch v thng tin, nhn thc (s i ra nc ngoi khng bit th no). Sn xut hng ha ca ngi ngho tip tc tng ln trong nm qua. Ngay c nhng x min ni DTTS vng su nh Lng Minh-NA cc nm trc ngi ngho ch sn xut t cung t cp, th sang nm 2008 c 20% ngi ngho c bn sn phm v mua vt t (Bng 22). Tuy nhin tip cn th trng, di gc l tham gia cc giao dch mt cch thun li v cng bng, vn l kh khn ln nht ca ngi ngho. Trong bi cnh gi c bin ng trong nm 2008, nhng bt li v tip cn th trng ca ngi ngho cng bc l r hn so vi trc. Kho st chuyn ti Thanh Xng-B, Xy-QT v C Hu-L ti thi im gia nm 2008 cho thy r hn nhng bt li ca ngi ngho v tip cn th trng trong cn bo gi (Hp 12).
Sn xut hng ha tng ln, nhng tip cn th trng vn l kh khn ln nht ca ngi ngho
Hp 12. Hn ch v tip cn th trng ca ngi ngho trong cn bo gi Cc h ngho thng c t sn phm bn. Ti Thanh Xng-B v C HuL, bnh qun mt h ngho bn lng thc, ng hoc c ph bng 20-25% so vi h khng ngho. Gi bn ca h ngho thp hn 10-15% so vi h khng ngho. Hu ht h ngho DTTS bn sn phm ti. Mt phn t s h ngho c phng vn phi bn sn phm cho ca hng/ i l tr n phn go, nn khng c v th mc c. Ngc li h kh c iu kin s ch v ghm sn phm li ch lc gi ln. Ti C Hu-L, h kh thng lm ra c ph nhn kh, gi kho i l lc no c gi th bn theo cch cht gi. H ngho thng phi mua chu go, phn bn v cc nhu yu phm khc ca cc i l t nhn trong vng 3-5 thng vi g mua cao hn, v chu li sut cao n 3-4%/thng. Ngi ngho cc thn bn xa xi, ng s kh khn vn phi chu cnh mua t, bn r do chi ph vn chuyn cao v do khng c nhiu la chn v ngi mua, ngi bn. Trong cn bo gi t u nm 2008, cc i l cng b nh hng. Gii php u tin ca cc i l l thu hi n v khng cho cc h ngho cc bn DTTS mua chu na.
Ngun: Bo co Tc ng ca bin ng gi c n i sng v sinh k ca ngi ngho ti Vit Nam - nghin cu trng hp in hnh ti cc tnh in Bin, c Lc, Qung Tr, thnh ph Hi Phng v qun G Vp (thnh ph H Ch Minh), Oxfam v ActionAid Vit Nam, thng 12/2008
Chng trnh tr gi tr cc khng n c vi nhiu ngi ngho
Chnh sch tr gi tr cc vng min ni ngho gip b con DTTS mua c vt t nng nghip vi gi u i, nhng nhiu gia nh ngho khng s dng ging lai, khng c sn tin mt vn khng tip cn vi chnh sch ny. in hnh ti x Phc i-NT trong nm 2008 c ca hng bn vt t tr gi ngay ti trung tm x, nhng ch yu cc h kh, h c lng thng mua qua ca hng ny; cn nhm h ngho vn mua chu ca hng qun, thng li v n ma bn sn phm tr n cho h vi cc iu kin bt li.
44
--- Nhng h mua hng tr gi tr cc, mua ti cc ca hng ln l nhng h c thu nhp. Nhng h khng c tin th c th mua nhiu hng qun bn ng. Nh no c nhu cu th c c ngi bn mang hng ln lun, khi no ht v th h mi thu tin. V d mt chai thuc su c mi my ngn, nhng ht v gi l 40 50 nghn ng, mt cn ging la nim yt gi 2.000 ng th ngoi gi 8.000 ng. B con khng c tin mt, nn mua hng rong cho tin. Bn Minh Phong hay Ninh Sn hay ra ca hng Mnh Xun c th li hn, nhng b con khng ra v bn y th khng mua chu c, cn bn cho cc hng rong v cc qun quen c th mua chu c. (nhm cn b x Phc i). Phi lo chng ri ro lm gim s tham gia ca ngi ngho Nhng bt li v s tham gia ca h ngho trong hp thn v cc cng vic chung trong thn c nu trong bo co nm 2007 vn tn ti trong nm 2008. Cc bin php chng ca mt b phn ngi ngho trc gi c bt li v thi tit bt thng trong nm 2008, nh quay li lng c canh tc nng ry v tng i lm n xa, cng nh hng bt li hn n s tham gia. Nhm h ngho sng a bn cch bit gp bt li hn v s tham gia. Trong nm 2008 c mt vn ni ln ngy cng r nh hng n s tham gia ca ngi ngho, l c thm nhiu chnh sch h tr u i cho h ngho DTTS (c bit l Chng trnh 30a ban hnh t cui nm 2008). Nhng chnh sch ny th hin quyt tm ca Chnh ph dnh ngun lc u t vo nhng huyn ngho nht kim ch v tng bc thu hp khong cch giu ngho (nh c nu rt r trong mc tiu ca Chng trnh 30a). Tuy nhin, nhng h tr ln cho ngi ngho c th va c tc ng tch cc, va c th gy ra nhng h ly khng mong mun. Khi c nhiu chnh sch h tr hng n ngi ngho th h c tm th tham gia nhiu hn v cm thy c quan tm hn (nh i hp ng hn, ng gp vo cc hot ng cng ng tch cc hn). Cn b c s cng d huy ng, vn ng ngi ngho khi c nhiu chnh sch h tr cho h. V d ti x Lng Minh-NA, cc nm trc vn ng h ngho lm chung cho gia sc rt kh khn; th sang nm 2008 vn ng d dng hn rt nhiu, v cc h ngho nghe ni l lm chung s c h tr tin (mt chnh sch h tr h ngho trong Chng trnh 30a) nn tch cc hn. Cc chnh sch u i ln cn lm tng tm l gi ngho, li ca ngi ngho, v cng lm tng tm l so b ca nhng ngi cn li trong cng ng. S so b ny c th nh hng bt li n tnh gn kt cng ng vn l mt truyn thng ca ng bo DTTS, t nh hng n c hi tham gia bnh ng ca h ngho (v h khng ngho) trong cc sinh hot cng ng. Tnh trng kh ph bin ti mt s ni l hp bnh xt h ngho th ch yu ngi ngho (v cn b thn bn) tham gia, cn nhng ngi khng ngho t quan tm. Nng n hn, c th ny sinh tm l k th, xa lnh h ngho trong cng ng dn c, nht l khi mt s ngi ngho b b con coi l li lao ng li c nhn nhiu h tr hn nhng h chm ch khc. Gn kt cng ng cao cn dn n tm l bnh qun, chia u, c th lm gim tc dng ca cc khon h tr hng n ngi ngho thc s kh khn. V d ti mt s thn bn b con thng nht chia u cho tt c cc h trong bn s go Nh nc cp cho nhng h thiu i, cn nhng h tr khng chia u c (nh con ging, dng c sn xut) th pht ln lt, ai nhn t ny th thi t sau. Tnh hai mt ca cc h tr hng i tng h ngho, h DTTS vng kh khn cn c thm nhng nghin cu chuyn su v mt x hi hc, dn tc hc c nhng bin gii v xut chnh sch su sc hn na, vi tm nhn l mt m hnh u t cn bng gia cc bin php hng i tng v bin php h tr din rng nhm pht trin cng ng bn vng.
Cc chnh sch h tr h ngho lun c tc ng hai mt
Khi c h tr, s d huy ng s tham gia ca ngi ngho hn
Nhng h tr nhiu cng lm tng tm l mun ngho v s so b trong cng ng...
...hoc dn n tm l bnh qun, chia u lm gim tc dng ca cc khon h tr Do , cn c s cn bng gia h tr trc tip ngi ngho v h tr pht trin cng ng
45
Hiu qu v tnh bn vng ca cc chin luc sinh k H ngho thng da vo cc ngun thu nhp truyn thng v i lm thu Li th ca h kh so vi h ngho v cc kt hp cc ngun thu nhp khng c nhiu thay i so vi vng kho st nm 2007. H ngho thng da vo cc ngun thu nhp truyn thng, ch yu canh tc nng ry qung canh dng ging a phng (cng rt a dng vi nhiu loi ging), i rng thu hi sn phm t nhin v i lm thu lao ng ph thng theo thi v lo ci n trc mt. Cn h kh c li th hn trong vic kt hp thu nhp t sn xut nng sn hng ha kt hp cy ngn ngy (nh ng lai, u xanh) v cy di ngy (nh ch, c ph), nui gia sc sinh sn, kinh doanh dch v v c lng thng n nh. Trng rng ti cc vng min ni DTTS c Nh nc khuyn khch v u i, nhng nhng h trng rng u tin v c nhiu din tch t rng cng thng l nhng h kh gi trong thn bn. Kho st cho thy t l h ngho c lng thng hay lm kinh doanh, dch v thp hn hn so vi h khng ngho. Ti nhng vng sn xut hng ha nh C Hu-L, t l h ngho c cy cng nghip di ngy (c ph) rt thp so vi h khng ngho. Ti cc vng sn xut hng ha, mc u t thm canh ca h ngho thng thp hn so vi h kh, v cng thp hn trong cn bin ng gi nm 2008. Ti x C HuL, khi so snh v hiu qu trng ng lai gia h ngho vi h kh cho thy, mc u t phn bn ca h ngho ch bng 60% so vi mc u t phn bn ca h kh. 45% s h ngho c phng vn cho bit gim nh mc bn phn cho ng trong nm 2008 so vi nm 2007. Nhiu h ngho trng ng ch bn thc khng bn lt, chuyn t bn phn tng hp NPK sang bn phn ri nhng khng bn Kali (do gi phn Kali qu cao) dn n nng sut thp. Tnh bnh qun, nng sut ng ca h ngho ch bng 75% nng sut ng ca h kh. Tnh chung li thu nhp gp trn 1 ha ng (bao gm c cng lao ng ca gia nh) ca h ngho ch bng 70% ca h kh. Do gi c vt t tng cao trong nm 2008, thu nhp bng tin hoc qui ra sc mua tng ng trn 1 n v din tch gim th vai tr ca qui m sn xut ni r hn. B con trng ng C Hu-L cho bit lm 2-3 ha ng cn c tin trong nh, lm di 1 ha thu hoch v l ht tin. Trong khi , qui m t ai ca h ngho thng nh hn, li khng c iu kin thu thm, thu thm t nh h kh, nn h ngho cng gp kh khn. Bt li ca h ngho th hin r kh nng chng chu ri ro, nht l i vi cy di ngy. Ti Bn Lin-LC, ngi Ty kh gi hn trng ch t lu, cn ngi HMng kh khn hn th mi trng ch c 3-4 nm nay, li gp ng lc gi ch xung. Ti C Hu-L, h ngho mi trng c ph 1-2 nm nay khi gi c ph tng, cn h kh vn gi c nhng vn c ph trng thnh. Mt s h ngho cc nm trc c trng c ph nhng cht i trng ng, iu lc gi c ph xung di 10.000 ng/kg v khng lo ni tin phn v tin ti nc; cn h kh c cc ngun thu nhp khc b li (ly ngn nui di) nn vn gi c vn c ph qua cn gim gi, hin nay c thu nhp ng k khi gi c ph tng ln trn 24-25.000 ng/kg. Mt thc t hin nay l ngi ngho c th tham gia cc m hnh trnh din thm canh, nhng n cc v tip theo khi ht h tr vt t con ging th a s quay li cch canh tc truyn thng, ch c mt s t h lm theo mt phn nh hng dn trong m hnh. Cch lm m hnh cho ht vt t cng cha phi l cch hay, v khng gip b con nhn thc c ri ro v cch phng chng ri ro. Thc hin m hnh da trn nguyn tc bo him ri ro c th l mt cch mi ca cng tc khuyn nng gip ngi ngho nng cao hiu qu thu nhp (Hp 13).
Thiu u t thm canh nn nng sut v thu nhp gp ca h ngho thp hn nhiu so vi h kh
Chi ph cao nn qui m t ai ng vai tr quan trng tng thu nhp H ngho thng nm bt c hi chm hn v chu ri ro sm hn so vi h kh
M hnh khuyn nng cho ngi ngho nn da trn nguyn tc bo him ri ro
46
Hp 13. Cn tnh n cch thc bo him ri ro trong khuyn nng Hin nay, a s b con Raglai ngho huyn Bc i, tnh Ninh Thun (mt huyn ngho nm trong Chng trnh 30a) vn canh tc qung canh. Thc ra b con Raglai vn bit cch bn phn, bm nc, nhng khng tnh c phn ri ro khi u t thm canh hn. Cch ni thng dng ca b con l khng c tin u t, thc ra l b con cha chc chn vi hiu qu, v u t 1 th ch c 2, c t nhng t ri ro hn, cn nu u t 2 th c 4, c nhiu hn nhng s ri ro cao hn nhiu. Chnh v khng gip b con t mnh ng u vi ri ro nn cc m hnh ca khuyn nng hin nay thng u t cao cho ht vt t, b con thy Nh nc cho th lm, nhng ht m hnh hu ht li quay v lm qung canh nh c. M hnh khuyn nng nn th nghim cch bo him ri ro. Lm m hnh khng nht thit phi cho nhiu, m xy dng c ch bo him theo nhm, tc l u t bng li ha: b p li thu nhp c bn nu b con lm ng k thut m gp ri ro dn n m hnh tht bi. Khi m hnh thnh cng b con s trch mt phn thu nhp tng thm ng vo qu bo him ca nhm. Cch ny cng gip nhn nhn li mc tiu ca khuyn nng, khng phi l thc hin m hnh thnh cng ri mi tnh n duy tr v nhn rng, m l gip b con rn ngh, mnh dn hn, tnh ton hn trong qu trnh tri nghim vi ci mi. Cch ny cng gip tng vai tr ca t nhm trong cng tc khuyn nng. Nhn rng ra, vn bo him trong nng nghip l mt thch thc trong bi cnh nhiu ri ro. Bo him vi m trong khuyn nng c th l mt ng gp vo vn ny. Cc tri thc bn a l im ta cc nhm DTTS ngho chng chu vi ri ro v mi trng sng khc nghit... Vi cc tp qun canh tc nng ry truyn thng nh chc l b ht, lun canh b ha, xen canh (v d tp qun trng u nho nhe xen canh vi ng ca ng bo min ni pha Bc). Nhng chin lc sinh k ph bin ca ngi ngho DTTS nh canh tc nng ry, thu hi sn phm t nhin da vo rng u thm m cc tri thc bn a, bao gm c cc tri thc sn xut v qun l ti nguyn, cc tri thc qun l x hi v cng ng. Cc tri thc bn a l im ta ca cc nhm DTTS ngho chng chu vi mi trng sng khc nghit. Thc t ti cc im quan trc cho thy, ngi ngho DTTS ang gp nhiu kh khn, bt li trong vic tip bin tng bc, gn kt hu c gia tri thc bn a v tri thc mi hng n gim ngho.. Nhng bt li ca ngi ngho DTTS dn n s la chn kh khn v p dng chin lc sinh k da trn tri thc bn a (ngy cng kh duy tr v bi cnh ang thay i nhanh) hay da trn tri thc mi (cng kh p dng v l bc nhy qu ln so vi tp qun v ngun lc hin c). Dn s tng cng vi qui hoch rng, cnh tranh gia t nng ry v t trng cy lm nghip, cy cng nghip di ngy cng khin cho vic p dng cc tri thc bn a kh khn (v d, thi gian lun canh b ha ngy cng ngn li, khng cho t t phc hi). Cc hin tng thi tit cc oan v ngy cng kh lng trc thng c b con DTTS nhc n nh l nguyn nhn hng u khin cho vic p dng d l tri thc bn a hoc tri thc mi km hiu qu. Ngc li, cng c nhiu v d v s tht bi ca vic a cc k thut, cy con mi nhng khng ph hp vi iu kin v tp qun sn xut ca ngi ngho DTTS. Thay i nhn thc ca ngi dn nu ch hiu phin din l s tip nhn nhng tri thc mi, s dn n nhng nh kin khng xc ng v b l nhng c hi duy tr, pht trin nhng tri thc bn a c gi tr. Phn tch thu o nhng vn ca ngi ngho DTTS khi ng trc cc la chn kh khn, t c cc h tr ph hp vi vn ha ca tng dn tc v c th ca tng cng ng thn bn - nhm thc y s tip
...nhng h ang ng trc s la chn kh khn gia ci c v ci mi
Cn thay i nhn thc ca cn b v c quan lin quan gip cc nhm DTTS
47
ngho c s la chn ph hp
bin tng bc, gn kt hu c gia tri thc bn a v tri thc mi - nn l cch tip cn ch o trong cng cuc gim ngho, hng n thu hp khong cch giu ngho cc vng DTTS. Do , thay i nhn thc ca cn b c s v cc c quan lin quan n gim ngho c tm quan trng sng cn.
2.2 H cn ngho cn c h tr hn na
Chnh ph c nh ngha chnh thc v h cn ngho H cn ngho l h nm ngay trn ngng ngho v d b ti ngho khi gp ri ro. Theo Thng t 25 ngy 21/10/2008 ca B L-TBXH, h cn ngho l h c thu nhp bnh qun u ngi trong khong 130% so vi chun ngho, tc l thu nhp t trn 200.000 ng n 260.000 ng/thng/ngi khu vc nng thn. T cui nm 2008, ti a s im quan trc tin hnh iu tra h cn ngho cng vi vic r sot h ngho hng nm. Bng 23 cho thy, t l h cn ngho rt khc nhau ti cc im quan trc. Ti cc vng sn xut hng ha pht trin, c phong tro i lm thu gn nh v i lm n xa mnh nh Thanh Xng-B, Thun Ha-TV, C Hu-L, t l h cn ngho thp. Ngc li, ti cc vng min ni xa xi ph thuc ch yu vo sn xut nng nghip nh Phc i, Phc Thnh-NT hoc vng thng xuyn chu nh hng mnh ca thin tai nh c Hng-HT c t l h cn ngho tng i cao. BNG 23. T l h ngho - cn ngho, cui 2008 (%)
X Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy H ngho 42.8 59.9 11.2 78.7 39.8 49.8 H cn ngho 10.4 3.5 31.7 18.9
T l h cn ngho cao nht cc vng min ni xa xi ph thuc vo nng nghip
11.9 58.4 56.5 33.9
13 32.9 32.7 12.1
NGUN: S liu r sot h cn ngho do cc x cung cp
H cn ngho c c im sinh k khng khc nhiu h ngho
H cn ngho c c im sinh k khng khc nhiu so vi h ngho, nhng c thu nhp cao hn h ngho mt cht do c din tch t ln hn, c sn phm hng ha nhiu hn, c lao ng nn lm thu c, hoc c ph cp x hi thng xuyn. H mi thot ngho thng c xp vo h cn ngho. Nhm cn b x Phc i-NT chia s H cn ngho l h nm nay lm c la n, bn c b mua c dng cho gia nh nn thot ngho. C nh ca khang trang hn, c xe my, ti vi, gia sc cng thng c xem l nhng tiu ch so snh h cn ngho vi h ngho. H cn ngho c Chnh ph h tr 50% chi ph mua th BHYT, cc a phng c th h tr thm, phn cn li do h cn ngho t ng . H cn ngho c th c vay
48
Chnh sch h tr h cn ngho v BHYT ch yu c tc dng vng thp
vn ca NHCSXH vi li sut u i khi c con em l sinh vin ang theo hc ti cc trng i hc, cao ng, trung cp chuyn nghip v ti cc c s o to ngh. Thc t, chnh sch h tr 50% chi ph mua BHYT khng c ngha my vi ngi cn ngho DTTS ti cc x min ni kh khn, v h c cp th BHYT min ph (theo Quyt nh 139). Chnh sch h tr mt phn chi ph mua th BHYT c ngha hn i vi h cn ngho vng thp. Tuy nhin, kinh ph mua th BHYT (tr phn c Nh nc h tr) nu mun mua cho tt c cc thnh vin trong gia nh cng l mt kh khn khng nh i vi h cn ngho. Vn t ra hin nay l cn c cc chnh sch h tr b sung i vi h cn ngho, nht l v gio dc tr em. Ti cc im quan trc, mi quan tm hng u ca h cn ngho l c min gim chi ph cho con em i hc v c vay vn u i ging nh h ngho.
Cn c thm chnh sch h tr h cn ngho v gio dc v tn dng
2.3 Kt lun: Hng n gim khong cch giu ngho

nh gi nh tnh gip lm r thm cc yu t nh hng n khong cch giu ngho Nhng ri ro v c sc trong nm 2008 khin cho bc tranh khong cch giu ngho din bin phc tp hn Bo co ny s dng cch tip cn sinh k bn vng phn tch cc yu t nh hng n khong cch giu ngho ti cc im quan trc. Khong cch giu ngho khng ch o bng tin thng qua thu nhp v chi tiu, m cn c th nh gi nh tnh thng qua khong cch v ngun vn sinh k, tip cn cc th ch v tin trnh, v s la chn cc chin lc sinh k. Nhng yu t chnh nh hng n khong cch giu ngho trong nm 2008 cha c biu hin thu hp li, v h kh vn c cht lng ngun vn sinh k tt hn, tip cn tt hn vi cc th ch v tin trnh, do c c hi la chn chin lc sinh k em li hiu qu thu nhp cao hn h ngho7. Tuy nhin, nhng ri ro v c sc trong nm 2008 tc ng bt li n c ngi ngho v ngi khng ngho vi nhng mc khc nhau. H kh c qui m sn xut hng ha ln hn nn b st gim thu nhp nhiu hn khi gp nhng ri ro v gi c, thi tit, dch bnh so vi h ngho. Tuy nhin, nhng h gia nh ngho v cn ngho, h gia nh thuc cc nhm x hi c th l nhng ngi d b tn thung nht vi nhng ri ro v c sc, v kh nng chng ri ro ca h vn rt yu. Yu t ri ro lm cho bc tranh v khong cch giu ngho tr nn phc tp hn. C ba vn ang ni ln nhm hng n mt m hnh pht trin ha nhp x hi, kim ch v tng bc thu hp khong cch giu ngho ti cc vng nng thn. Cn mt m hnh u t cn bng gia pht trin ngun lc v ci thin tip cn cc th ch v tin trnh... Th nht, cn c mt m hnh u t cn bng hn gia pht trin vn sinh k (cc ngun lc) v ci thin nng lc tip cn cc th ch v tin trnh cho h ngho v cng ng ngho. Thi gian va qua, cc chnh sch h tr gim ngho gip cc h ngho, cng ng ngho ci thin rt nhiu v c s h tng. Vic pht huy vai tr ca cc th ch cng ng, nh trung tm hc tp cng ng, mng li khuyn nng x v thn bn v cc t nhm cng ng trong vic h tr ngi ngho cn hn ch. C nhiu ngun vn tn dng u i, nhng cn thiu cc bin php h tr ng b nhm tng kh nng s dng vn hiu qu ca ngi ngho. Tham gia cc chng trnh hc ngh vn l kh khn ca hu ht ngi ngho. Tip cn th trng vn l mt trong nhng kh khn ln nht ca ngi dn. M hnh u t cn bng ni trn chnh l m hnh u t ch trng vo kt qu v tc ng, thay v ch trng u vo v hot ng. V d, quan trng khng phi l gii ngn c bao nhiu vn vay u i cho bao nhiu h ngho, m quan trng hn l c bao nhiu h ngho s dng vn vay c hiu qu t vn ln thot ngho. Hoc, quan trng khng phi l thc hin c bao nhiu lp tp hun hay m hnh khuyn nng, m quan trng hn l c bao nhiu ngi ngho p dng c hiu qu cc thng ip khuyn nng vo sn xut. Hng n kt qu v tc ng ca cc u t, h tr cn s phi hp ng b ca cc bn, trong vai tr ca cng ng rt quan trng.
Xem thm Bob Baulch (8/2009)
...ch trng vo kt qu v tc ng, qun l vn hnh sau u t
49
Cn c bit quan tm n giai on sau u t (qun l, vn hnh, bo dng cng trnh, cc bin php h tr ng b km theo, gim st-theo di cht ch) so vi vic thun ty tng s lng u t hay tng mc h tr. Lm su, lm chc cn l cch lm ch o trong cc n lc gim ngho thi gian ti. Cn c cc bin php c th thc y s tip bin tng bc, gn kt hu c gia tri thc bn a v tri thc mi Th hai, cn c s thay i v nhn thc km theo cc bin php c th nhm nng cao hiu qu ca cc chin lc sinh k ca ngi ngho DTTS thng qua pht huy cc gi tr ca tri thc bn a, bao gm c cc tri thc sn xut v tri thc qun l ti nguyn v cng ng. Nhng bin php hng n bc nhy vt trong sinh k ca cc nhm DTTS ngho thng t thnh cng. Phn tch thu o nhng vn ca cc nhm DTTS ngho khi ng trc cc la chn kh khn, t c cc h tr ph hp vi vn ha ca tng dn tc v c th ca tng cng ng thn bn - nhm thc y s gn kt hu c gia tri thc bn a v tri thc mi - c tm quan trng sng cn trong cng cuc gim ngho cc vng DTTS. Th ba, Chng trnh 30a l mt quyt sch th hin cam kt cao ca Chnh ph tp trung ngun lc cho nhng a bn kh khn nht tng bc thu hp khong cch giu ngho. Vn t ra hin nay l h tr nh th no nhm pht huy hiu qu u t. Ci tin phng php v tin trnh h tr (nh phng php gio dc, phng php khuyn nng...) cn c u tin hng u. Cch tip cn pht trin cng ng n tng thn bn - vi ba tr ct l nng cao nng lc cng ng, pht trin cc th ch cng ng v thc hin cc d n/chng trnh da vo cng ng - nn c p dng rng ri trong vic trin khai thc hin Chng trnh 30a. S thay i tin trnh h tr cho ngi ngho - nh th hin trong Quyt nh 167 ca Chnh ph mi ban hnh v h tr nh cho h ngho (giao cho h ngho t xy dng nh v t la chn kiu nh ph hp, thn bn v x ng vai tr h tr v gim st tin , cht lng) - nn c tip tc m rng trong cc tin trnh h tr khc.
Cch tip cn pht trin cng ng n tng thn bn nn c trin khai rng ri trong Chng trnh 30a
50
3. TNH D B TN THNG
Cc ri ro v c sc nh hng nghim trng n kt qu gim ngho trong nm 2008 cp a phng Khc vi nm 2007, nm 2008 thc s l mt nm y thch thc vi cng cuc gim ngho bn vng Vit Nam. Cc bin c bt li lin tip xy ra nh hng ln n n lc thot ngho ca ngi dn cc cng ng dn c nng thn. Nh phn 1.1 bo co ny nu, ngho gim chm thm ch tng ln ti mt s im quan trc c nhiu nguyn nhn cng tc ng, nhng ch yu l do cc ri ro v c sc. Bng 24 cng cho thy r, t l h gia nh c phng vn cm nhn i sng km i trong nm 2008 tng mnh so vi nm 2007 ti a s im quan trc. BNG 24. T l h cm nhn thy i sng km i so vi 12 thng trc (%)
X Cuc sng km i (%) 2007 2008
Thiu vn
L do chnh cuc sng km i trong nm 2008 (mi ngi c th nu ti a 3 l do)

Thiu lao ng Thiu ging mi Thiu kin thc v k thut sn xut Gi c khng thun li H Thin thng tai, hn thu li hn, l km lt Dch bnh, su bnh Khc
Thun Ha Bn Lin ThanhXng Lng Minh c Hng Xy
9 7 8 33 28 17
2 23 21 40 30 18
0 0 50 17 17 36
0 7 58 44 67 27
0 0 0 18 0 9
0 0 8 4 6 0
0 57 50 0 56 55
0 0 0 4 0 0
0 29 8 91 44 9
0 71 50 35 33 18
1 7 8 39 33 27
25 22 32 10
45 18 10 52
19 20 0 23
7 30 50 39
0 30 17 13
4 30 17 7
89 20 0 55
4 10 17 3
70 50 33 19
15 30 67 29
15 30 33 23
3.1 Cc ri ro v c sc lm gia tng tnh d b tn thng

Gi c bt li l ri ro hng u trong nm 2008 ti a s im quan trc Bn nhm ri ro chnh dn n gia tng tnh d b tn thng theo kin ca ngi dn vn l au m thiu lao ng, gi c bt li, thin tai v dch bnh, su bnh. Gi c bt li c ngi dn cho l ri ro hng u trong nm 2008 ti a s im quan trc nh Bn Lin-LC, Thanh Xng-B, c Hng-HT, Xy-QT, C Hu-L v Thun Ha-TV. Ti mt vi im quan trc sn xut lng thc t cp, ch yu canh tc nng ry qung canh v t s dng vt t mua ngoi nh ti Thun Ha-HG, Lng Minh-NA, Phc i v Phc Thnh-NT, b con nhn thy thi tit bt li v dch bnh, su bnh c tc ng ln hn so vi bin ng gi. Ngoi ra ngi dn cn nhc n mt s ri ro khc nh hng ln n i sng nh chi ph cho con ci n hc qu cao, nh hng ca cc chng trnh -d n pht trin v ri ro c nhn do ri vo hon cnh c th. Gi c bt li Lm pht ti Vit Nam trong nm 2008 t mc cao nht trong hn mt chc nm tr li y. Ch s gi tiu dng (CPI) bnh qun nm 2008 tng 22,97% so vi nm 2007,
51
Gi lng thc, thc phm tng cao gy bt li cho i sng ngi ngho v cn ngho
trong ch s gi lng thc tng 49,16%, ch s gi thc phm tng 32,36% Hnh 5 cho thy, trn bnh din c nc gi lng thc (nht l gi go) tng t bin t cui nm 2007, t nh im vo thng 6 nm 2008, sau gim dn nhng vn mc cao hn nhiu so vi cng k nm trc. c bit, gi c sn phm v vt t nng nghip bin ng theo hng gi cnh ko (gi u vo tng nhanh hn gi u ra) nh hng bt li n ngi dn nht l ngi ngho v cn ngho.
Hnh 5: Ch s gi tiu dng (COI) trong nm 2008, Thng 12 nm 2007 = 100%
160 150 140
Lng th c Th c ph m C hung
130 120 110 100
8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 7 /0 1/ 0 2/ 0 3/ 0 4/ 0 5/ 0 6/ 0 7/ 0 8/ 0 9/ 0 0 /0 1 /0 2 /0 1 12 1 1
Ngun: Tng cc Thng k, www.gso.gov.vn
Bin ng gi tc ng nhanh v mnh, trong khi cc c ch bnh n gi cn hn ch Gi cc mt hng ch bin v xut khu gim mnh nht, km theo cc ri ro khc
Nhng bin ng ca gi c th trng th gii v trong nc trong nm 2008 lan truyn rt nhanh v mnh n cc vng min ni xa xi do s iu chnh gi nhanh nhy ca cc doanh nghip, mng li thng nhn v do giao thng, thng tin lin lc c ci thin nhiu. Trong khi , kh nng iu tit, bnh n gi ca h thng thng mi nh nc khng r nt. Vai tr ca cc HTX v cc thit ch hp tc nng dn cn m nht trong vic h tr ngi dn tip cn th trng u vo v u ra. Gim mnh nht t gia nm 2008 l gi ca mt s nng sn hng ha dng ch bin v xut khu. Ti Bn Lin-LC, gi bn ch ti thi im cui 2008 gim trn 50% so vi thi im cui 2007. Ti c Hng-HT, gi bn lc gim trn 40%. Ti Xy-QT, gi bn sn ti nin v 2008-2009 gim 50% so vi nin v 2007-2008. Ti C Hu-L, gi c ph v gi ng cui nm 2008 gim trn 40% so vi thi im cao gi gia nm 2008. Ti Thun Ha-TV, gi tm s cui nm 2008 cng gim 35% so vi u nm 2008. St gim gi bn thng i km nhng ri ro khc trong nng nghip nh thi tit bt thng v su bnh, t gy sc v thu nhp ca ngi dn. Cy sn cng nghip x Xy-QT l mt cu chuyn in hnh (Hp 14).
52
Hp 14. Ri ro vi cy sn cng nghip Cy sn cng nghip l ngun thu nhp chnh ca ngi dn x Xy (Hng Ha, Qung Tr) trong 4 nm qua. Nm 2008, ton x Xy c 244 ha t trng sn trn tng s 359 ha t trng cy hng nm. Trn 90% sn lng sn ti ca ngi dn c bn cho nh my ch bin tinh bt sn ng trn a bn huyn Hng Ho. Khong 10% cn li c ngi dn st kh bn cho cc i l chuyn v cc cng ty ch bin TGS trong nc. Gi sn gim mnh do bin ng th trng xut khu Vo thi im thng 12 nm 2008 gi sn ti gim gn 50% so vi cng k nm 2007 (nm 2007 gi sn ti l 1100-1200/kg, nm 2008 gi sn ti l 600/kg). Nguyn nhn l s bin ng bt li ca gi tinh bt sn xut khu sang th trng Trung Quc. Nng sut sn gim do thoi ho t v su bnh Do tp qun b con Vn Kiu trng sn khng bn phn nn ph ca t gim mnh. Nng sut sn bnh qun ti x Xy trong nm 2008 gim trn 10% (nm 2007 l 12,5 tn/ha, nm 2008 l 11 tn/ha). Bnh trn cy sn nh xon l, vng li c chiu hng gia tng, dn n nng sut sn ca mt s h gia nh b nhim bnh gim khong 30%. Ngi dn thiu t sn xit v bn nhiu vic khc nh lm c ry, i rng kim mng ci... nn vic phng nga bnh cho cy sn b hn ch (khng nh b cy sn b bnh) Thu hoch v vn chuyn sn gp kh khn do thi tit bt li Nm 2008 ma ko di t thng 9 n thng 12, khin con ng t vo x Xy cc k ly li, xe ca nh my khng th vo thu mua sn ca b con. Nhiu h chun b ngi (mn ngi i cng) thu hoch sn nhng ra trm giao dch ca cng ty xin giy hn bn sn khng c. Gi vn chuyn sn cng tng ln do gi xng tng v ma nhiu. Vo v sn cui nm 2007, gi thu 1 xe v n tn nng ch sn l 550 - 600 ngn ng th n v sn cui nm 2008, gi thu xe ch l 900 ngn n 1 triu ng do tuyn ng vo nng sn rt ly li v kh i. Gi cnh ko gy bt li cho ngi dn c vi t cch l ngi sn xut, ngi lao ng v ngi tiu dng Gi lng thc, thc phm tng tc ng mnh hn n nhm ngi ngho khng t tc c lng thc vng min ni DTTS Mt kho st chuyn ti Thanh Xng-B, C Hu-L v Xy-QT trong nm 2008 cho thy, tnh trng gi cnh ko gy bt li cho ngi dn c vi t cch l ngi sn xut, ngi lao ng v ngi tiu dng. Trong khi gi bn sn phm gim (ch, sn, lc, ng, c ph) hoc bin ng tht thng (la, ln) th chi ph u vo nh phn, ging, thuc tr su, dch v c gii v cng lao ng u tng mnh. Ti cc im quan trc, gi mua phn bn tng 60-100% ty loi trong nm 2008. Ngi dn sn xut nng sn hng ha nh ng, c ph s dng nhiu phn bn v dch v thu ngoi b thit hi nng n nht vi thu nhp gim 30-40% so vi nm 20078. Do gi lng thc, thc phm tng bnh qun 40-60%, nn tnh theo sc mua tng ng (qui i ra go, tht) th ngi dn nhn thy sc mua trong nm 2008 cn st gim ln hn na so vi nm 2007. cc vng sn xut hng ha cao, sc mua ngi ngho gim nhng cha n ni thiu n v h cn c thu nhp t lm thu v cng thu lao ng cng tng ln. Ngc li, nhng vng min ni DTTS xa xi th gi lng thc, thc phm tng c tc ng mnh hn n nhm ngi ngho khng t tc c lng thc, do h c t ngun thu nhp tin mt, t i lm thu v cn phi chu thm cc ri ro khc v thi tit, dch bnh, t bc mu. Chi cho tiu dng tng, thu nhp khng tng tng ng dn n tch ly d phng gim. H qu l tnh d b tn thng tng, nhng ri ro khc (tai nn, bnh tt, thin tai, dch bnh...) s c tc ng ln. Cn b c s v ngi dn ti cc im quan trc chia s nhng kh khn do gi c bt li nh sau.
8
Xem Bo co Tc ng ca bin ng gi c n i sng v sinh k ca ngi ngho ti Vit Nam nghin cu trng hp in hnh ti cc tnh in Bin, c Lc, Qung Tr, thnh ph Hi Phng v qun G Vp (thnh ph H Ch Minh), Oxfam v ActionAid Vit Nam, thng 12/2008.
53
--- Ci g cng ln m gi ch cng ngy cng gim. Gi 2 kg ch kh mi mua ni 1kg tht. T khi gi ch gim gia nh cng phi gim chi tiu. C khi 2- 3 ngy khng c tin mua m chnh, mui (nhm nam n thn i 1, x Bn Lin) --- T khi gi c ln cao nh ti khng dm n c, n tht, chng ti ch n c hay l mua mm mui. Hin nay ti trng rau v nu tri khng ma th hy vng thi gian ti nh ti s c rau n (ch P.T.C. thn Hng Th, x c Hng) --- Gi phn tng chng mt, ngi dn khng tin. Mt tun thm gi hai n ba ln, gi vn tng, tin trong nh khng ai ly m nh mt trm. Kh ni gi phn ang tng, dn mua tr chm th i l khng mun bn (nhm cn b x C Hu) --- Nm nay go t, i mua mt bao (50kg) cng bt 400 nghn ng. Nm ngoi th ch mt 250 - 300 nghn ng. Go t, phi n nhn li. Nm ngoi go r mua 1 cn go th nm nay ch mua na cn thi, ri n n bp, n m (ch K.T.K thn T L 1, x Phc i). Ngi ngho cn gp ri ro mua phi hng gi, hng km cht lng khi gi c vt t tng cao ng lu , gi phn bn, thuc tr su tng cao dn n vic ngi dn chn mua loi r tin hn. iu ny dn n mt ri ro khc l b con c th mua phi phn bn, thuc tr su qu hn s dng hoc km cht lng. Nh ti x Thanh Xng-B, trong v h thu nm 2008 rt nhiu b con mua phi thuc tr su rm dn n la b cht, b con phi gieo cy li v nh hng n nng sut thu hoch (Hp 15). Nhng ngi nng dn ch tin vo nhng g c in trn bao b hoc c nh bun gii thiu l nhng ngi chu mi ri ro. Hp 15. Thuc tr su qu hn s dng lm hi ngi trng la Chng ti mong chnh quyn x l nghim nhng ngi bn hng gi, nhm nam ngho ngi Thi bn P ng, x Thanh Xng (huyn in Bin, tnh in Bin) ngh. V h thu 2008, khong 17 ha la x Thanh Xng b cht do nng dn mua phi thuc tr su qu hn s dng ti mt ca hng t nhn a phng. Sau , nng dn phi gieo cy li ton b din tch b hng, dn n chm thi v, b su bnh v c bu vng ph mnh hn. Nng sut la gim 30%. Trm BVTV ca huyn cho bit ng ra thit hi s nh hn nu cng tc theo di ng rung c tin hnh su st hn. Sau khi s c xy ra, chnh quyn a phng buc ca hng bn thuc qu hn phi n b chi ph lm t v chi ph ging cho b con, tng ng 266.000 ng/1000 m2. Tuy nhin chi ph lao ng tng thm v sn lng thu hoch mt i do gieo trng li mun thi v th khng c n b. Ring ton b ngi dn bn P ng khng c n b, c cn b x gii thch l do bn chm np cc bng chng v danh sch thit hi. Ch L.V.Q, mt nng dn ngho ngi Thi bn P ng cho bit Ba ngy sau khi gieo s, ti mua mt l thuc ti ca hng trong x vi gi 16.000 ng phun theo hng dn ca ch ca hng. Mi ngy sau ti khng thy la mc. Hi hng xm c bit l mnh mua phi thuc gi. Sau ti phi ba v gieo li ton b. Do lm chm nn nh ti ch thu hoch c c 7 bao la, km 2 bao so vi cc v trc. Ti ang lo la khng n n Tt. Chng ti phi tip tc ra in Bin lm thu kim tin cho gia nh Thin tai Nhng du hiu ca bin i kh hu xut hin ngy cng r Nu nh gi c bt li l c sc t bin trong nm 2008, th thi tit bt li (nng hn, ma lt, rt m, sng mui...) lun l ri ro thng trc ca sn xut nng nghip. Cc du hiu ca bin i kh hu ngy cng r ti cc im quan trc, khi thi tit ngy cng cc oan v kh on trc v khng theo chu k mi nm.
54
Rt m rt hi cc tnh min ni pha Bc l mt trng hp in hnh...
in hnh ca thi tit bt li l t rt m rt hi ko di vo cui nm 2007 v u nm 2008 cc tnh min ni pha Bc, nhit trung bnh xung thp 7 - 10 C, c ni gim xung 1 - 2 C nh Sa Pa - Lo Cai, Mu Sn - Lng Sn. So snh vi cng k cc nm trc nhit h xung thp hn t 5 - 7 C. Rt m rt hi khin gia sc cht hng lot, cy trng cng b nh hng km nng sut. Tru b cht khin nhiu h gia nh lm vo cnh kh khn do kh tr n vn vay, thiu sc ko v thiu ngun phn chung. Nh khon h tr kip thi ca Nh nc cho nhng h c gia sc cht rt nn cng gim bt phn no kh khn. Ngnh nng nghip v chnh quyn a phng khuyn co cc bin php chng rt, nhng mng li khuyn nng c s yu khin vic hng dn c th cho b con b hn ch (Hp 16).
Hp 16. Rt m rt hi lm cht gia sc Ti x Bn Lin (Bc H,Lo Cai), t rt m rt hi u nm 2008 lm cht 210 con tru, trong c 50 con tru to, cn li l ngh. Bn Lin l x c s lng tru cht rt thuc loi nhiu nht tnh Lo Cai. Khi tru b cht rt b con phi x tht bn r cho mi ngi trong thn bn. Mi con ngh lc kho t nht cng bn c c 3 - 4 triu ng; nhng khi cht rt x tht ch bn c 500 600.000 ng. Do s lng tru b cht rt trn ton huyn rt nhiu (ton huyn Bc H c 2.280 con tru b b cht rt), gi tru tng rt mnh trong nm 2008. Vo thi im 2006-2007 gi mua mt con ngh 1 tui ti x Bn Lin l 3 - 4 triu ng,. Nhng n nm 2008, gi mua mt con ngh 1 tui ln ti 6 -7 triu ng. y l mt yu t rt bt li cho ngi ngho v khi phc chn nui h phi mua li tru vi gi rt cao. Ngi dn Bn Lin cha c hiu bit y v cch bo v tru khi rt m rt hi (nu xy ra 1 ln na). Qua phng vn, ngi dn vn cha hiu bit v cc bin php phng chng ng b khi tri rt m, ngoi tr vic quy chung (bng bt) v kim rm. Mc d x c hng dn 1 nh 1 cy rm ging nh ngi Kinh, nhng dn y cha lm th bao gi, rm ngoi tri d b tru n mt (cch ngi dn y l buc rm gc ln chung tru). Rt him h bit cch t ci si m cho tru. Ngi dn cha c hng dn cch mc o (bng bao ti) cho tru... Bn Lin cha c khuyn nng hay th y thn bn nn vic tp hun, hng dn cho ngi dn cc bn xa xi nh Khu Chu Tng 1 cn rt hn ch.
Cng nh nhng trn bo, lt bt thng gy thit hi nghim trng min Trung...
X c Hng-HT l mt trng hp ri ro thin tai in hnh khc. Ngi dn c Hng phi chu lin tip cc cn bo ln t cui nm 2007. Ma l n nhanh v ngp ng di ngy trn din rng gy thit hi nng v c s h tng, nh ca, ti sn v hoa mu. Cc tuyn ng trong x b t khong 40m, h thng knh mng, thy li b hng khong 500m. C 70% nh ca b ngp nc, la v hoa mu u b ngp ng v b mt trng. Trong ma ma l hu nh cc thn, x u b c lp, phng tin i li ch yu l thuyn, nh sng khng c v in mt. Nhng gia nh b ngp thng ch cn li n ng khe mnh nh bo v, v con ngi gi u c di tn n ni an ton. Nhiu ngi phi nhn i c ngy v khng tm c ci n, c ngi phi n m tm sng c my ngy lin ch nc rt. u nm 2008 c Hng li hng chu tip t rt m km theo ma phn, gi but ko di gn 40 ngy. Din tch gieo cy 130 ha ton x cht rt 127 ha, s din tch 64 ha ng ng xun cng b mt trng v ngi dn y phi lm li hu nh ton b din tch la, ng, lc. Thiu thc n cho gia sc vo lc rt m tr thnh ni lo hng u. Hu ht gia nh trong x phi b ra t 500.000 n trn 1 triu ng mua rm cho tru b n. Cha bao gi c Hng gi rm li t gn bng gi thc. Mt s nh
Gi rm t bng gi thc, mt v d in hnh ca tc ng bt li do bo, lt
55
ngho khng c tin mua rm dn n tru b b cht do i v rt, mt s khc phi bn tru b i. n cui nm 2008 li tip tc b bo l v ma ko di khin ton b v ng ca x b mt trng. Gi rau ti ch a phng t gp 3 ln lc bnh thng. Cc t cu tr ca Nh nc v h tr ca D n gim nh thin tai do HCCD thc hin gip ngi dn khc phc hu qu thin tai, nhng kh khn vn chng cht. Vi nhng hu qu to ln ca thin tai, t l h ngho ca x c Hng tng mnh (39.8% cui nm 2008 so vi 30.6% cui nm 2007). Thin tai gy kh khn cho thu hoch, s ch v bn sn phm, v cn gy thiu nc sinh hot... Ti cc im quan trc khc, cn b c s v ngi dn vn thng nhc n nhng t ma nng tht thng vo lc tri ma khin nng sut la, ng, cy n qu b thit hi nng. Nhng h ngho DTTS ch yu canh tc nng ry ph thuc vo nc tri nn lun trong tnh trng bp bnh v an ninh lng thc. Ti C Hu-L, ma vo ng v thu hoch cui nm 2008 lm hng ng, c ph do b con cn hn ch v iu kin bo qun, phi sy. ng vo ry ca ng bo ch yu l ng t, tri ma ko di lm ng ly li xe khng vo c dn n gi bn gim. Ma ln, nc sui ln cng gy tr ngi cho nhiu h ngho khng i lm thu c hoc khng vo c rng hi mng, o c... dn n thiu tin sinh hot hng ngy. Nhng thng kh hn cn thiu nc sinh hot hoc t b nhim mn nh hng n c sn xut v i sng ngi dn. Ti Thun Ha-TV, b con khc phc vic thiu nc bng cch khoan ging ngoi rung, bm nc ln trng mu; nhng cc h ngho khng c tin ng ging v mua my bm; v nhng vng nhim mn cng khng th canh tc 2 v c. Cn b c s v ngi dn ti cc im quan chc chia s nhng ri ro do thi tit bt thng nh sau: --- Sn lng la nm nay gim mt na so vi nm 2007, nm ngoi 10kg ging thu c 7 - 8 ti, nm nay 10 kg ch thu c 2 - 3 ti, c 2 - 3 nh cn mt trng (nhm nng ct bn Xp Mt, x Lng Minh) --- Ngi dn y kh lm. Ph thuc nhiu vo thi tit, ma qu cng khng trng m nng qu cng khng trng. Ma nhiu qu ngp rung th phi b rung lun (Ch.K. thn Ma D, x Phc Thnh) --- Nm ni xoi khng c qu v thi tit va nng va ma. Cy xoi ra hoa vo thng 3-4 nhng nng qu lm hoa rng ht (H.V. thn Troan , x Xy) --- Ma qu, mt thng nay mnh cha vo ry, ng kh i m c i th cng khng lm g c. khng ch mnh u, c bun u vy c thng nay ch nh thi khng i lm c (Y.T.B. bun M Hng, x C Hu) Su bnh, dch bnh Dch bnh gim do cng tc th y, vn ng lm chung tri gia sc tt hn Dch bnh trn vt nui trong nm 2008 gim so vi nm 2007 ti nhiu im quan trc (Thun Ha-HG, Lng Minh-NA, Phc i-NT, Xy-QT). Cng tc tim phng cho gia sc c trin khai tch cc. Cc chng trnh d n ti tr ch trng h tr cng tc th y, nh tuyn dng, o to th y thn bn v cp t thuc th y. Vic vn ng ngi dn lm chung tri, hn ch th rng gia sc ca chnh quyn v cc on th a phng c tin b. Gim th rng gia sc cn gip gim ph hoi cy rng mi trng. Tuy nhin, su bnh v dch bnh vn l ri ro ph bin. Do ng x i li kh khn, cn b c s thiu v yu nn vic hng dn, vn ng ngi dn v khuyn nng-th y thiu su st, vic theo di, pht hin v x l su bnh, dch bnh cn chm. Chn nui ln, g ca b con vn rt bp bnh do dch bnh xy ra thng xuyn kh kim sot. H ngho thng thiu tin mua thuc tr su, thiu kin thc (nhiu ngi khng bit ch), thiu nhn thc (s tim phng lm cht gia sc) hoc thiu lao ng chn dt gia sc nn thng gp ri ro hn i vi su bnh, dch bnh.
... tuy nhin, su bnh v dch bnh vn l ri ro thng trc ca ngi ngho
56
... nui tm cng gp nhiu ri ro nghim trng
Ti Thun Ha-TV, mt s b con vn nui tm s trn t la 1 v, d t y khng c qui hoch vng nui tm do bt li v ngun nc. Nm 2008 ri ro tht tm cn nng n hn so vi nm 2007. Nhm nng ct thn Thy Ha cho bit c thn c trn 90 h nui tm, nm nay ch c 3-4 h trng, cn u tht ht do b bnh m trng, thn. B con tht tm dn n vng n ngn hng khng tr c, do cng khng c iu kin vay tip. au m v thiu sc lao ng
Ngi ngho lo ngi nht au m dn n thiu lao ng v chi ph cha bnh tn km Bnh tt l ri ro c nhn, nhng cng do nhiu yu t c tnh cng ng
i vi nhng ngi ngho thiu vn, thiu t v hc vn thp, th sc lao ng ph thng l ti sn qu nht ca h. au m dn n thiu lao ng v chi ph cha bnh ln lun l nhng nguyn nhn c bn ca i sng i xung. Khi c hi v nhng ri ro, thch thc i vi i sng trong 12 thng ti, ngi dn ti tt c cc im quan trc u xp thiu lao ng l mi lo ngi ln nht ca gia nh h (Bng 25). Thc t, khe mnh v c sc lao ng th mi c kh nng chng cc ri ro khc. C nhiu yu t v iu kin sng dn n gia tng ri ro v bnh tt cho ngi ngho ti cc im quan trc. Thi tit bt thng v thiu qun o m d dn n cc bnh v ng h hp nht l i vi tr em. Cc vng hay gp l lt d bng pht cc dch bnh (c Hng-HT). i rng nhiu v t ng mn min ni d gp ri ro v bnh st rt (Xy-QT). Nghin ht ma ty l nguyn nhn hng u ca bnh HIV/AIDS (Lng Minh-NA, Thanh Xng-B). i lm thu lao ng qu sc, n ung kham kh, iu kin an ton lao ng thiu cng hy hoi sc khe, d dn n tai nn. Thiu nc sinh hot hp v sinh, tp qun ung si nu chn cha ph bin v k c vic n tht cc con vt nui b bnh thng l nguyn nhn chnh dn n cc bnh v ng tiu ha. Nhm nam n ngho bn Chm Pung, x Lng Minh-NA chia x m au nm nay cng tng ln, ch yu l b st, b tiu chy do n phi tht g, ln b bnh . BNG 25. Ri ro, thch thc ca h gia nh trong 12 thng ti, 2008 (%)
X Tip cn ngun Vn Lao ng Cy, con ging khng ph hp 3 12 3 3 8 0 K thut sn xut mi 3 2 3 2 5 7 Thin Gi H c, th thng tai, hn trng thu li hn, l lt xung cp 10 52 68 7 27 60 3 3 0 0 3 0 73 45 27 68 67 25 Dch bnh, su bnh 93 63 68 63 37 48 Khc
3 13 25 30 12 17
80 33 67 75 81 73
3 3 3 8 3 5
15 5 7 22
43 73 71 73
0 5 3 8
2 17 9 2
70 25 22 38
3 20 2 0
80 57 64 15
17 67 66 25
5 12 10 18
57
Ri ro do thc hin cc chng trnh-d n Cc chng trnh, d n cng c th gy ri ro cho ngi dn nh cc ri ro v ti nh c v cc qui hoch treo... Cc chng trnh, d n u c mc tiu h tr ngi dn ci thin sinh k v nng cao mc sng. Tuy nhin, qu trnh thc hin d n c th dn n nhng ri ro ln cho ngi dn nu khng c thc hin ng cch v khng lng ht cc tc ng khng mong mun c bin php qun l ri ro ph hp. Bo co nm 2007 nu ln ri ro ca ngi dn b thu hi t xy dng cc cng trnh h tng (ti Phc i-NT v Thanh Xng-B) v ri ro do ti inh c (Xy-QT, Phc Thnh-NT). Trong nm 2008 ti Phc i-NT i sng bt kh khn sau khi cng trnh thy li h Song St hon thnh, b con tch cc khai hoang t trng la, mt s h thiu t c cp t. Tuy nhin c tnh trng mt s h ng bo Raglai sang nhng t mt tin hoc t sn xut cho ngi ni khc n. Vic s dng tin n b, tin sang nhng t khng hp l hoc khng hiu qu (dn tin xy nh hoc chi tiu, tr n m khng u t vo sn xut, hoc u t vo gia sc nhng gi gim v b dch bnh ).dn n ri ro ln v i sng. Ring tnh trng qui hoch chm thc hin ti Thanh Xng-B vn khng c g thay i, cn tr cc n lc ci to nh ca, u t vo rung vn ca b con trong vng qui hoch. B con ti inh c Xy-QT v Phc Thnh-NT vn gp kh khn v thiu t sn xut ni mi, mt s phi quay v lng c canh tc nng ry.
Cc cng trnh xy dng c s h tng to c hi vic lm ti ch (ph h) cho ngi hoc cc ri ro khi xy dng cng dn a phng.Tuy nhin, nhiu ni b con a phng khng ho hng i lm ph h, do khng quen vi thi gian, cung cch lm vic cng nghip v do bn vic hng ngy trnh trn ry rung nh mnh. Mt s ni b con chu kh i lm ph h th li gp ri ro ch thu qut tin cng khin i sng lao ao. hoc cc ri ro khi thc hin phng thc canh tc theo hp ng... Cc doanh nghip khi thc hin cc chng trnh giao kt vi nng dn theo phng thc canh tc theo hp ng c th khin dn gp ri ro ln nu gii thiu ging mi m cha qua kim nghim c ph hp vi cht t v kh hu a phng hay khng. Chnh ph c chnh sch lin kt 4 nh, nhng nhiu ni vai tr ca nh nc (chnh quyn a phng) v nh khoa hc (cc c quan nghin cu, khuyn nng) cn m nht, cho quan h gia nh doanh nghip v nh nng mang li nhiu bp bnh, thit thi cho ngi dn. Tht bi ca chng trnh trng bp ging x C Hu-L l mt cu chuyn in hnh (Hp 17). Hp 17. Lm bp ging thiu th nghim trc Vo thng 6 nm 2008, Trung tm ging cy trng NH hp ng vi nng dn x C Hu lm bp ging trn din tch 22 ha. Trung tm h tr ging v thuc tr su, c cn b hng dn ti ch, v cam kt mua li bp ging vi gi tha thun l 6000 ng/kg ht kh (cao hn 50% so vi gi th trng ca bp lai). Tuy nhin, sau 15 ngy trng cy bp b hng mc d thi tit thun li v Trung tm cho phun thuc x l nhng khng thnh cng. 15 ha bp b hng ton b, 7 ha cn li cho nng sut thp v cha chc t tiu chun bp ging F1. Sau khi thng tho gia Trung tm v nhm trng bp (c s hin din ca x v huyn), Trung tm ng n b cho b con 800.000 ng cho 1 so bp b hng. S tin ny ch b p c chi ph tin mt cho phn bn v lm t, khng bao gm chi ph lao ng, lm t li v phn gim nng sut bp do gieo mun. L do chnh khin cy bp b cht l ging bp mi khng ph hp vi cht t. Trc khi hp ng vi nng dn, Trung tm c lm vic vi Trm khuyn nng huyn, v Trm yu cu Trung tm trng th nghim ging mi trong 2 v lin tip trc khi a ra din rng. Tuy nhin Trung tm khng lm nh vy m xung t vn thng vi x sau hp ng trc tip vi tng ngi dn.
58
Trong vn ny vai tr qun l ca c quan huyn cn yu. Thm na, nhn thc ca cn b c s v nng dn v nhng ri ro tim n khi a ging mi vo a phng cn c nng cao t bo v mnh.
3.2 Cc nhm x hi c th d b tn thng

Cc nhm x hi c th l nhng ngi d b tn thng nht trc cc ri ro v c sc Trong khi cc ri ro mang tnh cng ng tc ng n mi ngi, c nhng nhm d b tn thng hn cc nhm khc do kh nng chng ri ro ca h b hn ch. Nhn chung nhm ngi ngho v cn ngho d b tn thng hn so vi nhm khng ngho; nhng cn c nhng nhm x hi c nhng kh khn c th hn na do gp phi nhng ri ro mang tnh c nhn. Bo co ny tp trung vo phn tch nhng hn ch, bt li ca cc nhm x hi c th l i tng ca chnh sch bo tr x hi hin hnh ca Vit Nam. Gia nh c ngi khuyt tt C trn di 20% h ngho c ngi khuyt tt cc dng khc nhau Bng 26 cho thy trong mu phng vn c trn di 20% h ngho c ngi khuyt tt cc dng khc nhau (bao gm c ngi b di chng ca nhim cht c mu da cam ixin) ti mt s im quan trc nh Thun Ha-HG, Thanh Xng-B, Lng MinhNA. Theo Ngh nh 67/CP, h c ngi khuyt tt phi thuc h ngho mi c nhn h tr x hi hng thng. do cn b c s v ngi dn thn bn c th u i cho nhng h c ngi khuyt tt vo trong danh sch h ngho c nhn h tr, k c khi h khng thuc din ngho thc s. BNG 26. T l h c ngui thuc nhm x hi c th (%) X B khuyt tt Nghin ht H n thn nui con di 15 tui
H ngho H khng ngho
Gi c neo n
H ngho
H khng ngho
H ngho
H khng ngho
H ngho
H khng ngho
22 3 21 16 12 10
0 0 4 0 2 3
0 0 7 16 0 0
0 0 4 7 0 0
0 0 7 16 0 0
0 0 4 7 0 0
0 3 7 9 6 0
0 0 2 0 0 0
5 10 5 6
0 3 6 4
0 0 0 0
0 3 0 0
0 0 0 0
0 3 0 0
5 0 5 6
0 0 0 0
59
Ngi khuyt tt cn thiu c hi ha nhp
C s khc bit gia 2 nhm khuyt tt: ngi khuyt tt l thnh vin chnh trong gia nh ( ln tui, l ch h hoc v/chng ca ch h) v ngi khuyt tt l tr em. Hu ht gia nh c ngi khuyt tt l thnh vin chnh trong gia nh u c i sng kh khn. Ngi khuyt tt thiu c hi hc vn ha, hc ngh hoc c hi vic lm ph hp vi kh nng ca mnh. Cn b c s thng khng xt nhng gia nh ny trong cc chng trnh vay vn u i v lo ngi h thiu lao ng, khng c kh nng tr n (mc d chnh sch vay vn hin nay rt u i v li sut cho h c ngi khuyt tt). Giao tip x hi v tham gia cc sinh hot cng ng ca ngi khuyt tt rt hn ch.
C hi hc hnh i vi nhm tr em khuyt tt, gia nh c th thuc h ngho hoc khng ngho. Tuy ca tr em khuyt nhin, c hi c hc hnh ca cc em rt thp (i vi nhng dng khuyt tt khng tt rt thp lin quan n tr tu) v ti cc im quan trc l min ni vng su cha c cc lp hay cng c h tr vic hc ca cc em khuyt tt. Gia nh c tr em khuyt tt gp kh khn nhiu mt, t vic phi lo chi ph chm sc sc khe n vic b m phi dnh thi gian nh chm sc cc em nn hn ch v vic lm, thu nhp v tham gia cc hot ng x hi. Kh khn cng tng ln gp bi khi ph n n thn hoc b m au yu phi nui con khuyt tt. Cn thiu mt h chnh sch ng b h tr ngi khuyt tt Ngi khuyt tt ang hng ngy vt ln vi kh khn vt ln trn s phn. Hin nay, tr cp x hi hng thng cho gia nh ngho c ngi khuyt tt cn mc thp (mc c bn 120.000 ng/thng). Gia nh c ngi khuyt tt thuc din cn ngho khng c nhn tr cp x hi theo Ngh nh 67/CP. Nhng h tr khc ca cng ng v ngi thn thng mang tnh nht thi v nh l. Nhng mong mun v bnh ng c hi hay ha nhp x hi i vi ngi khuyt tt cn mt khong cch ln vi thc t, v cn thiu nhng chnh sch ng b i vi h. Ngi khuyt tt v gia nh c ngi khuyt tt chia s nhng kh khn ca mnh nh sau. --- Nh mnh ngho chy lun. Mnh khng lm ry c, mun vay vn chn nui b, ln, nhng ban qun l bn bo l khng cho vay v khng c th chp, khng c lao ng... Thnh thong mnh vn i ca g [ngi mt ch], anh em gi thi, ngi ngoi ngi ta khng gi (anh L.V.Y, b tt chn, h ngho bn Chm Pung, x Lng Minh) --- cha bnh cho con nm nay ch phi bn i 3000m2 ry v vay ngoi 10 triu. Ch cha c nhn h tr cho con b tn tt v nm ngoi thn xt ch ch 1 m 1 con li c c ph nn khng cho vo ngho. Nm nay kh khn qu ch c vo danh sch ngho, gi ang lm h s cha bit lc no c nhn h tr (ch P.T.L n thn, c con b thiu nng tr tu v bnh tim bm sinh, h ngho thn ng Tm, x C Hu) --- Con gi khi sinh ra b st sau b bi lit, khng ni c nhng nghe c, hiu uc. Mnh lm cho n mt ci chi ring, ngy t cm cho cho n 3 ba, m m phi ra ng cng. N khng c bn chi. C c nhn h tr, mt ln c 120.000 ng, 1 ln c 45.000 ng, c bao nhiu th mnh nhn by nhiu, c bit g u m i hi (anh C.H, c con b bi lit, h ngho thn Ma D, x Phc Thnh) Tr em m ci Tr em m ci trong hon cnh ng thng Nhng trng hp tr em m ci c cha v m hoc khng cn ngi nui dng ti cc im quan trc u trong hon cnh ng thng, do b m b cht v HIV/AIDS hoc ang chp hnh n t. c bit, i vi cc dn tc theo ch mu h nh ng bo Raglai, con ci mang h m, khi ngi v b cht th theo lut tc ngi chng i ly v mi phi v nh mnh, li ton b ti sn cho gia nh bn v, cc con cng li cho gia nh bn v chm sc. Tr m ci m trong dn tc Raglai thng c b ngoi, cc d n v chm lo nhng nu tr ln (t 15 tui tr ln) thng phi b hc v t chm sc nhau, cng nhau lm ry.
60
Ph n n thn Ph n n thm kh chng vi ri ro, con ci h chu nhiu thit thi trong vic n trng Ph n n thn nui con nh c nguy c cao b suy gim i sng khi i mt vi cc ri ro. Ti x Lng Minh-NA c mt s lng ng k ph n n thn do chng cht v nhim HIV/AIDS hoc ang chp hnh n t do tham gia vo bun bn, vn chuyn ma tu. Ph n n thn thng gp nhng ri ro v sc khe do phi lm mi vic vt v k nui con, ri ro v ma mng do thiu sc lao ng. Con ci ca ph n n thn cng chu nhiu thit thi trong vic hc hnh do hon cnh gia nh kh khn. Nhiu em hay ngh hc nh vo nhng thi im ma v cao im gip m lm ry hoc trng em. Hi Ph n c chng trnh chia s, gip cc ch ph n n thn nui con nh. Nhng chng trnh ny cc x min ni DTTS trin khai cha tht s hiu qu, ng s ili kh khn, hot ng t nhm ph n cn yu v nng lc ca cn b ph n c s cn hn ch. Vic tip cn vn vay ca ph n n thn cng hn ch hn cc h khc, do h thiu lao ng nn khng c phng n u t hiu qu, bn thn s n khng dm vay hoc do cn b c s ngi bo lnh cho cc gia nh ny. Ngi gi neo n Ngi gi neo n thng nh vo gip ca h hng, xm ging S gia nh gi c neo n khng c ngi chm sc c rt t ti cc im quan trc, v a s vn nng ta c vo con ci. Mt s gia nh ch cn ngi gi do khng c con hoc con ci ln i ly v, ly chng xa. Nhiu ngi gi neo n vn c gng lao ng lm rung, lm vn, nhng sc khe yu v hay au m khin h thng l nhm kh khn nht, d b tn thng nht trong cng ng khi gp ri ro. Khi au m hay gp bo l h thng nh vo s gip ca hng xm lng ging. Nhng c ng, c b c lng hu hoc tr cp ngi c cng th kh khn hn. Gia nh c ngi vng vo nghin ht ma ty Ri ro do vng vo nghin ht ma ty cn rt phc tp Vng vo ma ty dn n thiu lao ng, ph v hnh phc gia nh, i sng kh khn Lng Minh-NA v Thanh Xng-B c nhc n trong bo co nm 2007. Trong nm 2008, nn ma ty khng cn cng khai nh trc, nhng s ngi nghin ht vn khng gim. Ti x Lng Minh-NA, s ngi nghin theo thng k ca x nm 2008 tng gn gp i so vi nm 2007 do nm 2008 iu tra st n tng h gia nh nn nm s lng ngi nghin chnh xc hn. Hiu qu ca cc chng trnh cai nghin tp trung hoc cai nghin ti ch cha cao, kh nng ti nghin ln. Ti Lng Minh-NA ch c mt vi ngi thc s cai nghin c khin i sng ca gia nh vn ln thot ngho. Nhng in hnh cai nghin ny cn c nhn rng da trn s theo di su st, h tr kp thi ca chnh quyn v on th c s. Cc hnh ng mnh ca lc lng an ninh nhm ngn chn trit t nn bun bn ma ty l iu mong mi ca ngi dn ni y. Nhm sng a bn tch bit Sng a bn tch bit l mt ri ro ln i vi ngi ngho Nhm h sng a bn tch bit thng ngho hn so vi mt bng chung do gp bt li v t ai v c s h tng. in hnh nh i 3 thn Mch B, x Thun Ha-HG cch thn 3km, ng nh nn my mc khng vo c, i khng c in v cng trnh nc sinh hot (trong 18 h ca i 3 th 11 h thuc din ngho). Hoc xm Cao Bng thn ng Tm, x C Hu-L tp trung ng ngi ngho l b con ngi Ty t pha Bc vo. B con thiu t nn ch yu lm thu, cnh ry ng s ly li vo ma ma nn tr em i hc kh khn, xe kh vo nn gi bn ng thp, khng c in li (mt s mc in nh bn x khc). Nhm h ngho sng tch bit cn bao gm h quay v ry c trn ni v kh sng ni ti nh c, nh mt s b con Vn Kiu x Xy-QT v Raglai x Phc Thnh-NT. Ni ti nh c mc d tt hn nhiu v c s h tng, iu kin hc hnh v cha bnh nhng thng thiu t, t xu v thiu thy li, v cng do b con cha theo kp bc nhy u t thm canh ti ni mi so vi lm nng ry qung canh ti ni c. Nhm h cch bit thng cm thy b thit
61
H tr ph n n thn cha hiu qu cc vng min ni DTTS
thi, t c a phng quan tm v cn b x t khi vo n y. Do trn ry nn nhng h ngho ny cng kh tip cn vi chng trnh xa nh tm. Nh ti thn T L 1 x Phc i, cn 5 h ang sng trn ry, thn lm n ngh cp t ti thn cho nhng h ny, nhng cn rt kh khn do qu t hn hp.
3.3 Cc bin php chng cc ri ro v c sc

Cc h tr rt cn thit gip h ngho vt qua cc ri ro v c sc chng vi cc ri ro v c sc, cc gia nh ngho v cn ngho phi t xoay s ti a trong phm vi ca mnh, ngoi ra h cn nhn c h tr ca ngi thn, hng xm lng ging, v cc h tr kp thi ca Nh nc v cc t chc khc. Gim chi tiu Bng 27 cho thy khi gp ri ro v gi c phng n chng ph bin nht ca ngi dn l gim chi tiu.
Theo th t u tin v chi tiu ca ngi ngho, cc khon chi xa x nh mua c lu bn, kin thit nh ca, v qu thm gia nh h hng, i chi thm bn b, mua qun o, chi ph hiu h c u tin thp nht nn s b ct gim u tin. Cc chi tiu Phn ng u tin lng thc c u tin thp th hai v rt d b ct gim, nh tht c (trc y 1 thng ca ngi ngho mua tht 1-2 ln, gi 2-3 thng mua mt ln) v mm, mui, m chnh, c kh (dng tit khi gp ri ro l kim hn, mua gi nh hn). ng lu , cc mt hng thc phm thp cp m ngi gim chi tiu, dn ngho thng tiu dng cng c mc tng gi mnh hn nhng mt hng cao cp n suy gim cht m cc h kh thng tiu dng. Cht lng ba n b nh hng dn n tnh trng lng cuc sng suy dinh dng tr em gim chm, c ni cn tng. Cc khon chi bt buc n hn nh ng tin hc cho con, tr tin in tin nc, tr n tin mua chu phn, ging, thu my mc t u v c coi l nhng khon chi c u tin cao, khng th ct gim m ch c th gia hn n trong trng hp bt c d (nu chm tr s chu li nhiu hn v khng c mua chu ln sau). Cui cng, chi ph mua go c u tin cao nht. Khi gp ri ro mt s h ngho s phi gim chi ph mua go bng cch mua loi go r hn v n ng sn thay cm. Gi mua go tng cao c th dn n i tm thi. BNG 27. Cc cch chng ca ngi dn khi gp ri ro v gi c, 2008 (%)
X
Tng chi tiu Gim chi tiu
Cch chng khi gp ri ro v Gi c trong nm 2008

Gim qui m sn xut Tng qui m sn xut Gim mc u t thm canh Tng mc u t thm canh Ngng khng sn xut na Tng sfm khc b li ri ro Khng lm g, khng c g thay i Phng n khc
Thun Ha Bn Lin ThanhXng Lng Minh c Hng Xy
11 23 0 0 0
94 100 94 79 70
0 15 19 0 0
6 0 0 16 0
39 31 0 5 0
6 0 0 11 0
0 0 0 0 0
0 0 0 0 0
0 8 0 0 30
0 0 0 11 0
0 0 39 15
68 56 30 39
0 13 0 39
0 50 0 0
8 13 4 8
0 44 0 0
0 0 0 8
0 11 4 0
16 19 44 0
4 6 13 0
62
a dng ha sinh k a dng ha sinh k l cch chng ri ro ph bin Cc phng n a dng ha sinh k, iu chnh qui m sn xut, iu chnh mc u t chng vi ri ro trong nm 2008 kh phong ph. Khi gp kh khn, ngi ngho thng tng i lm thu gn nh v i lm n xa c tin mua lng thc, gim u t thm canh gim chi ph sn xut, tng canh tc nng ry qung canh t tc lng thc (v d, gim trng ng lai tng trng ng a phng), tng vo rng kim sn phm t nhin ph thm ba n hng ngy. Ring ti Phc i-NT, b con Raglai tn dng nc ti t cng trnh thy li h Song St va hon thnh khai hoang tng mnh din tch trng la nc (s dng ging la lai nhng cha bn phn do t mi cn tt) m bo lng thc cho gia nh. Tuy nhin h ngho Phc i cng kh thc hin phng n ny v h thng c t t bng, ch yu c t ry trn ni nn vn gp nhiu ri ro do thi tit bt li. a dng ha sinh k gip chng ri ro gi c tt hn l trng hp in hnh x Thun Ha-HG. Trong bi cnh ri ro trong nm 2008, t l ngho ca Thun Ha vn gim mnh, i sng ngi dn tng i n nh. C c kt qu ny l do b con ngi Ty v ngi HMng Thun Ha c nhiu ngun thu nhp d mi ngun khng nhiu (mi th mt t) nh la, ng, sn, ln, g, rau, lm thu ti ch nh o rung, x g... B con y c truyn thng s dng phn chung v vn i cng rt tt. Cc phng n sinh k a dng c th khng lm cho b con Thun Ha-HG tin nhanh khi gi c thun li nh cc vng sn xut hng ha khc, nhng cng khng lm b con ngho t ngt khi gi c bt li. Nhng vng sn xut hng ha chuyn canh chu tc ng mnh ca ri ro, in hnh l ngi trng ng c Lc. Trong nm 2008, nng sut ng gim 20-30% do gp thi tit bt li (hn hn khi ng tr c, ma nhiu khi thu hoch), dn n sn lng ng gim. Mc u t thm canh ca h ngho DTTS gim r rt khi chi ph sn xut tng cao v cc i l gim hoc khng cho mua chu. 45% s h ngho c phng vn ti C Hu-L cho bit gim nh mc bn phn cho ng (Hnh 6). Hnh 6. Thay i v cch thc trng ng c Lc trong 12 thng qua (% h)
Hnh 6. Thay i v cch thc trng ng c Lc trong 12 thng qua (% h)
Ng c Lc - H Ngho
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Quy m Nng sut nh p dng mc u tin b t phn KT bn S lng bn ra th trng
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Quy m Nng sut nh p dng mc u tin b t phn KT bn S lng bn ra th trng
M hnh sinh k a dng gip chng tt hn cc c sc, d khng to c t bin v thu nhp
Nhng vng sn xut hng ha chuyn canh chu tc ng mnh ca ri ro
Ng c Lc - H khng ngho
Vn vy Gim Tng
Vn vy Gim Tng
Ngun: Oxfam v AAV (12/2008)
Vay n qun Vay n qun l mt cch chng ri ro, nhng ngi ngho nht cng kh c vay Vay n qun theo phng thc vay trc, tr sau vi cch giao dch bt li nh mua t, bn r v chu li cao vn l cch chng ri ro ph bin ti cc im quan trc, nht l ti nhng vng thp sn xut thm canh nh Thanh Xng-B, c Hng-HT, C Hu-L, Xy-QT v Thun Ha-TV. Tuy nhin, trong nm 2008 do gp nhiu ri ro v gi c hoc thin tai, cc hng qun cng hn ch cho ngu ngho vay n, m ch yu cho nhng h kh, h c lng hng thng vay n. Nhng h ngho nht khng c vay n li khng sn tin mt nn gp nhiu kh khn.
63
3.4 Cc bin php v chnh sch h tr khc

H tr ca cng ng H tr ca cng ng vi cc hnh thc a dng l li an ton phi chnh thc hu hiu trong phng chng ri ro Cc nhm DTTS vn duy tr c mt s tp qun hp tc cng ng nhm gip nhau chng ri ro Ti cc vng min ni DTTS, cc h ngho hoc h neo n thng c s quan tm ca h hng v dn lng vt qua kh khn. S gip h ngho ph bin nht l cho khng hoc cho vay mt t lng thc lc thiu i, au m v gip cng lm nh,. H ngho khi thiu tin c th n cc h kh trong thn bn vay cng lao ng (vay tin mn nh, n lc ma v tr bng ngy cng lm c hay thu hoch). Mt s ni c phong tro cho h ngho nui r gia sc hoc vn ng h c nhiu t cho h ngho mn t gieo trng (Thun Ha-HG, Bn Lin-LC, Xy-QT, C Hu-L). Ti mt s im quan trc vn duy tr tt tp qun i cng theo nhm gip ngi ngho thiu lao ng c th gieo trng v thu hoch kp ma v. Ti C Hu-L b con thng i xe cng nng vo ry. Khi thu nhp gim b con tng i cng bng cch i chung 1 xe 8-10 ngi vo ry gim chi ph du xe, nh ch lo canh rau v mua mt t tht cn tng ngi mang cm i t nh. Tng t, b con Vn Kiu ti Xy-QT vn i cng thu hoch sn nhng cch lm gin tin hn: trc y mi ln thu hoch sn c coi nh mt ln lin hoan do ch nh lo ht chi ph th nay mi ngui t mang cm i gim chi ph. in hnh ti x Bn Lin-LC, cc thn bn vn duy tr qu thc ca thn do dn lng gp hng nm cho nhng h thiu n vay n ma thu hoch sau tr, hoc b con n mua tht tru tr tin sau h tr gia nh chng may c tru b cht rt (Hp 18).
Hp 18. Cng nhau chng ri ro ti Bn Lin (Bc H, Lo Cai) Qu thc cu i ca thn Tt c cc thn trong x Bn Lin u c qu thc ca thn do trng thn qun l, dnh cho nhng h thiu n n mn v h tr cho hc sinh i hc bn tr x. Mi h gia nh ng 10-15kg thc/nm (tu theo quy nh tng thn) vo qu thc chung ca thn. Cc h cn thc thng vay t thng 6 n thng 10 thu hoch li tr, li sut c tnh l 2kg li trn 10kg vay, nu vay qua nm sau tr li 2,2kg. Ngoi ra, nu h gia nh cn thc lo m ma cho ngi thn s c vay 50kg khng tnh li. Qu thc ca thn i 1 ngi Ty c nh gi hot ng tt nht x Bn Lin, tt c cc h gia nh u ng gp y . Nm 2008 thn c gn 7 t thc, cho 8 h i vay. Ngi dn thn i 1 vn mong mun duy tr qu thc c th gip h gia nh khi kh khn cho thy hiu qu ca m hnh ny. C thn mua tht h tr nh c tru b cht rt t rt m, rt hi u nm 2008 nh hng nghim trng n hot ng chn nui ca x Bn Lin. Ton x c 210 con tru b cht rt. Ngoi s tin h tr ca Nh nc cho nhng gia nh b cht tru, ngi dn HMng thn Khu Chu Tng 1 c tp qun gip nhng h gia nh c tru cht rt bng cch n mua chu tht tru vi gi l 15.000 -20.000 /kg. T lin gia l mt m hnh lin kt chng ri ro tt ca ngi Kinh vng thp cc cng ng ngi Kinh, s gip ngi ngho khi gp ri ro cn ty thuc vo phong tro lin kt gia cc gia nh. Nh ti x c Hng-HT, hot ng t nhm di hnh thc t lin gia tip tc pht huy c vai tr lin kt cng ng ca mnh, tr thnh mt im ta cho ngi ngho. T lin gia huy ng cc thnh vin gip h ngho nhng lc kh khn hon nn, nh lm li nh khi gp bo, bnh xt h ngho c u tin hng cc chnh sch h tr (Hp 19). Tuy nhin, vic nhn rng m hnh
64
t lin gia vt ra ngoi phm vi ca cc d n ti tr vn l mt kh khn, do a phng thiu ngn sch v nhn lc thc y vic thnh lp v t chc cc hot ng t gip ban u ca t lin gia ngi dn tin tng.
Hp 19. T lin gia l mt im ta cho ngi ngho Chng ti n x c Hng (V Quang, H Tnh) vo mt ngy sau cn bo s 5, con ng vo x cn ngp nc. Gp ng L.S.C, 58 tui, l t trng t lin gia s 5 thn Hng Phng tay cm con dao ang i trn ng, hi thm c bit ng cng mt s thnh vin trong t ang i gip sa li ngi nh b hng ca ch L.T.L, mt thnh vin l ph n ngho lm ch h trong t lin gia. ng cho bit hm qua gip nh b ., hm nay gip ch L., cn 2 h na s tip tc vo ba sau. T lin gia s 5 c 24 h nm ri rc nhng thng no cng hp u n vo ti 16 m lch. Sau cn bo s 5, t hp ngay v nm tnh hnh thit hi ca cc h, ln danh sch u tin cn h tr. Chia s v ci c khi lm qua t lin gia ng ni ngoi vic chn ng nhu cu cn chn ng i tng h tr. Ci hay l trong t cc thnh vin hiu nhau nn d ch ra c ai thit hi ci g v ai kh khn nht m khng gy thc mc. Lm qua t lin gia cn gip to quan h gn gi, tng tnh cm gn kt, pht huy tnh tng thn tng i hn trong t. Qua vic h tr va ri b con rt vui v thoi mi v hi lng.
H tr ca cc on th a phng v t chc khc Hi Ph n mt s ni vn duy tr c qu chung gip ch em khi gp kh khn Cc t chc on th u c nhng chng trnh lin kt hi vin vay vn tn dng u i, chia s v gip nhau trong cuc sng. in hnh l Hi Ph n ti mt s im quan trc nh ti Bn Lin-LC, Lng Minh-NA v Phc Thnh-NT duy tr c qu chung bng cch ng gp tit kim hng thng, nui r gia sc hoc lm ry chung bn sn phm i gy qu. Cc t nhm ph n cp thn bn thm hi, ng vin ngi m hoc t chc vn i cng gip cc ch em gp kh khn nht l ph n n thn con nh. Tuy nhin nhiu im quan trc khc, ph n bn rn vi cng vic nng ry v vic gia nh, nhiu ph n DTTS t bit ch v ngi tham gia cc hot ng x hi, nng lc cn b c s hn ch, nn hot ng ca cc t nhm cn yu, khng gip c cc hi vin chng ri ro hiu qu. Cc d n h tr qun l thin tai c gng lng ghp cc hot ng qun l thin tai vo qu trnh lp k hoch pht trin KT-XH ti a phng. Ti x c Hng-HT, d n ECHO2 v chng trnh pht trin cng ng do ActionAid ti tr v HCCD thc hin t chc nhiu hot ng gip ngi dn gim nh hu qu v phc hi sau bo l tt hn. T x n thn u t chc Ban phng chng lt bo, xy dng v din tp cc phng n di di, ng cu s c. Cc phng tin nh thuyn, o phao, thng tin lin lc c trang b cho i cu h cu nn ca x. Lch thi v v c cu cy trng c ch o linh hot ph hp vi din bin thi tit. Lng thc, ging cy trng v vt nui, phn bn, thuc cha bnh v cc gi nhu yu phm c cung cp kp thi cho nhng h b nh hng nng ca thin tai, trong u tin cc h ngho v ph n n thn. Vai tr ca t lin gia c pht huy ti a thc hin phng chm qun l thin tai da vo cng ng (Hp 20).
Bin php cn c l lng ghp qun l thin tai vo qu trnh lp k hoch KT-XH ti a phng
65
Hp 20. Tng kh nng chng ca cng ng b nh hng ca l lt ECHO 2 l d n Xy dng kh nng chng ca cng ng thng qua vic ci thin sinh k v chun b ng ph vi thm ha ti cc x b nh hng bi l lt do Vn phng Vin tr nhn o ca y ban chu u (ECHO) ti tr, c HCCD thc hin di s iu phi v h tr ca ActionAid ti 6 x b nh hng ca l lt thuc 2 huyn V Quang v Lc H, tnh H Tnh, Vit Nam. D n c mc ch chnh l h tr cho ngi dn b thit hi do bo lt nhm gip h m bo sinh k n nh v chun b tt hn ng ph vi thin tai, d n bao gm cc hot ng v an ninh lng thc (cung cp gi lng thc, ging cy trng , vt nui, xy dng cc cng trnh gim nh thin tai), nc sch (xy b cha nc), v sinh v y t (tp hun chm sc tm l cho nn nhn thin tai). Qu trnh trin khai thc hin d n cho thy tng kh nng chng ca cng ng b nh hng ca l lt cn thc hin tt nhng vic sau: Ti cp qun l v m cn xy dng chin lc gim nh thin tai v thch ng vi bin i kh hu Ti cp qun tr a phng cn thc hin hiu qu hat ng ng cu; huy ng v phn b hiu qu ngun lc; cng khai v minh bch cc ngun v khon ng cu; tng cng trch nhim gii trnh trc, trong v sau khi c thin tai; thc y th ch phng nga gim nh thin tai da vo cng ng; v h thng cnh bo sm v gim st thay i da vo cng ng. Vi ngi dn c s cn h tr tng cng kin thc v kinh nghim phng nga v gim nh thin tai, v nng cao th ch cng ng.
H tr ca Chnh ph Cc h tr ca Chnh ph rt quan trng gip ngi ngho chng ri ro... H tr ca Chnh ph nhm gip cc c nhn v cng ng chng ri ro c thc hin thng qua cc chnh sch bo tr x hi, gm 3 vng h tr: vng ngoi cng l cc bin php nng cao nng lc chng ri ro, gim nguy c tn thng; vng gia l cc bin php phng nga thng qua cc c ch bo him; vng trong cng l cc bin php bo v hay li an ton thng qua cc h tr x hi trc tip cho nhng ngi b nh hng ca ri ro (Hnh 7). Hnh 7: Ba vng bo tr x hi
Chnh sch, th ch Nng cao nng lc, gim nguy c tn thng (dy ngh, hng nghip, khuyn nng, h tr gim ngho...) Phng nga thng qua Bo him (BHXH, BHYT, BH khc)
Bo v (li an ton) thng qua H tr x hi trc tip: N 67/CP, thin tai, mt ma...
66
...nh iu chnh chng trnh dy ngh ngi ngho c th tip cn ... tng mc h tr di di khi vng nguy c cao, trao quyn cho ngi ngho thc hin xa nh tm ... ci tin phng php v pht trin mng li khuyn nng c s
Chnh ph c nhiu chnh sch h tr dy ngh min ph cho ngi ngho. Tuy nhin, c rt t thnh vin h ngho cc im quan trc vng min ni DTTS tham gia cc lp hc ngh tp trung ti huyn hay tnh. Cn tng cng a cc lp hc ngh v tn cc x v thn bn ngho theo phng chm 3 ti ch: dy ngh ti ch, da trn k nng v nguyn vt liu ti ch, c hi vic lm v tiu th sn phm ti ch (kt ni vi doanh nghip). Mt s h bit lp, ry dc trn ni cng thuc din di di trnh ri ro do thin tai; tuy nhin mc h tr cn thp, nhiu ni thiu mt bng nn tc trin khai cn chm. Quyt nh 167 mi ban hnh v xa nh tm cho ngi ngho vi mc h tr ln hn, qui trnh thc hin cng khai minh bch hn, trao quyn nhiu hn v nng cao trch nhim ca ngi dn, gim st cng ng cht ch hn thc s l mt bc tin ln. Cc chnh sch h tr h ngho khc nn c thit k li theo tinh thn ca Quyt nh 167 tr nn hiu qu hn. Cc hot ng khuyn nng (bao gm c th y v bo v thc vt) phn no gip ngi dn phng chng ri ro. Tuy nhin, nhiu ni mng li khuyn nng c s cn yu, phng php khuyn nng chm i mi, vic gn gi v pht huy cc tri thc bn a phng chng ri ro cha r nt. Hy vng rng vi chnh sch h tr mng li khuyn nng thn bn trong Chng trnh 30a s gp phn ci thin dch v khuyn nng cc vng min ni DTTS kh khn. Cc cng trnh thy li v c s h tng c u tin xy dng cc vng ngho. Thy li vn l mt phng cch hu hiu nht gip ngi dn phng chng ri ro do thi tit. Sut u t cho thy li rt cao vng min ni, nhiu ni thiu t bng v thiu ngun nc cng hn ch vic u t thy li. Mc d vy, cc cng trnh thy li nh vng min ni nn c u tin u t hn na. Cp th Bo him y t min ph cho cc thnh vin h ngho c thc hin kh tt. Vic ghi sai tn h hay cp th BHYT chm c khc phc c bn trong nm 2008. Tuy nhin chi ph ph tri cho vic khm cha bnh tuyn trn i vi ngi ngho vn l cn tr ln cho h ngho trong vic tip cn cc dch v y t. Chnh sch h tr mt phn kinh ph mua th BHYT cho h cn ngho c ngha vng thp (b con DTTS min ni c cp th BHYT min ph theo Quyt nh 139), nhng nhn thc v ngun lc ca ngui cn ngho trong vic mua th BYHT t nguyn cn hn ch. Mc tiu BHYT ton dn cn c nhng chnh sch h tr mnh hn na cho cc nhm khc nhau (ngho, cn ngho, trung bnh) vng nng thn. Cc chnh sch tr gip x hi thng xuyn cho cc nhm x hi c th d b tn thng theo Ngh nh 67/CP v chnh sch u i ngi c cng c trin khai rng khp. Tuy nhin kho st ti cc im quan trc cho thy cn nhiu trng hp b b st cha c nhn h tr, do ngi dn cn thiu thng tin v cng tc r sot, lp h s cp c s cn chm. Nhng hn ch ca Ngh nh 67/CP vn tn ti, nh mt s i tng c th (ngi tn tt, ngi n thn nui con nh) phi thuc din h ngho mi c h tr, trong khi nhng h thuc din cn ngho hoc trung bnh khng c h tr, v chun ngho hin hnh qu thp chm c iu chnh. Cc h tr t xut cho cc h b thiu i v b ri ro do thin tai nh nh rt m rt hi, bo lt, hn hn c Chnh ph v cc t chc cu tr nhn o trin khai kp thi. in hnh nh chnh sch h tr cho cc h c gia sc b cht trong t rt m rt hi ti cc tnh min ni pha Bc u nm 2008, hoc cu tr bo lt ti cc tnh min Trung. Cc hnh thc h tr t xut rt phong ph, t cp tin, go, nhu yu phm, cy con ging, n khm cha bnh min ph, cho vay vn u i v cp th BHYT trong 3 thng sau bo lt... Kh khn hin nay l tip sau nhng h tr t xut cn c cc gii php cn c v nng cp c s h tng v ci thin sinh k tng cng nng lc chng ri ro cho ngi ngho v cng ng ngho. S kt hp gia cc bin php ngn hn v di hn qun l thin tai l rt quan trng.
67
... u tin xy dng thy li nh vng min ni
... h tr mua th BHYT cho c ngi trung bnh vng nng thn
... m rng din c hng tr gip x hi thng xuyn theo Ngh nh 67/CP
... gn cu tr t xut vi cc gii php di hn nhm nng cao nng lc chng ri ro
... h tr pht trin nhng sng kin v li an ton phi chnh thc cng ng
Cc bin php chng ri ro da vo cng ng (li an ton phi chnh thc) rt hu hiu trong vic huy ng nhanh chng s tham gia ca cng ng cng nhau phng chng ri ro v phc hi sau ri ro. Cc m hnh t gip da vo cng ng tng t nh qu thc cu i Bn Lin-LC v t lin gia c Hng-HT cn c nh gi h tr nhn rng. Cn th nghim cc m hnh sng to hn, v d nh qu pht trin thn bn, qu phng chng ri ro thn bn, qu bo him vi m hoc h tr tin mt cho nhng ngi ngho nht (Hp 21).
Hp 21. Cc m hnh chng ri ro da vo cng ng Vit Nam l mt trong nhng nc chu nh hng nng n nht ca thin tai v bin i kh hu. Truyn thng on kt, tng thn tng i ca ngi Vit Nam c pht huy vo nhng lc kh khn. Trong bi cnh mi, cc m hnh chng ri ro da vo cng ng cn c tng kt v c chnh sch h tr nhn rng. Qu pht trin thn bn: thc hin cc d n nh da trn s tham gia v trao quyn cho cng ng. Cc d n nh c th hng n ci thin sinh k, ci thin c s h tng thn bn nhm gip ngi dn chng ri ro tt hn. Qu phng chng ri ro thn bn: do ngi dn ng gp v s h tr t bn ngoi, c th bng hin vt (v d qu thc thn bn) hoc bng tin, dng cu tr tc thi cho nhng h thiu i v gp ri ro. Qu bo him vi m: da trn cc t nhm cng ng, do cc thnh vin ng gp v s h tr t bn ngoi, dng bo him cho cc hot ng nng nghip (chn nui, trng trt) v khuyn khch p dng KHKT. H tr tin mt cho nhng ngi ngho nht: cp tin mt trc tip hoc to c hi vic lm c tin mt cho nhng h ngho nht nhm tng ngun lc ti chnh v tng kh nng la chn chng vi ri ro. Oxfam Anh ang th nghim mt d n cp tin mt trc tip cho nhng h ngho v cn ngho ti mt x ngi Kinh H Tnh thng xuyn chu thin tai vi nhng kt qu kh quan9. D n th nghim ny nu c m rng sang mt a bn DTTS kh khn s cho kt qu thuyt phc hn.
3.5 Kt lun: Gim nguy c d b tn thng

Cc cng ng dn c nng thn k c cc vng min ni DTTS xa xi ang phi i mt vi nhng ri ro v c sc lin tip trong 2 nm qua do thin tai (bao gm c cc du hiu ca bin i kh hu), dch bnh, gi c bt li v tc ng ca suy thoi ti chnh ton cu. Nhng h gia nh ngho v cn ngho, h gia nh thuc cc nhm x hi c th l nhng ngi d b tn thung nht vi nhng ri ro v c sc. Nng cao nng lc chng ri ro cho ngi ngho, cng ng ngho bng cc bin php tng hp M rng din tip cn v tng mc h tr v bo tr x hi cc vng nng thn thuc Chng trnh 30a Vit Nam rt thnh cng trong vic gim ngho, nhng cn gp nhiu hn ch trong vic gim tnh trng d b tn thng cho ngi dn. Nng cao nng lc chng ri ro v c sc cho ngi ngho, cng ng ngho i hi s tip cn tng hp nhm lng ghp cc bin php qun l ri ro vo cc tin trnh lp k hoch pht trin KTXH v gim ngho cc cp t trung ng n a phng. Mt chin lc tng th v bo tr x hi cho cc vng nng thn Vit Nam vi tm nhn n nm 2020 ang c cc c quan hu trch son tho10. Trong chin lc , cc chnh sch m rng din tip cn v tng mc h tr ca Chnh ph cho cc nhm d b tn thng nn c tnh n, bao gm c cc bin php h tr c th cho cc h gia nh nng thn thuc cc huyn ngho nht nc trong khun kh Chng trnh 30a ca Chnh ph. D tho Chin lc bo tr x hi quan trng ny nn c a ra tham vn cng ng rng ri lng nghe kin phn hi ca cc nhm dn c khc
Xem bo co nh gi thng k D n cp tin mt ca Oxfam Anh ti Vit Nam, Rowena Humphreys, thng 12/2008. 10 Xem Chin lc an sinh x hi i vi dn c nng thn, cc h gia nh ti cc vng min ni dn tc thiu s c bit kh khn, d tho ln 4, B L-TBXH,7/2009
9
68
nhau trn cc vng ca c nc. Nghin cu iu chnh cp nht chun ngho v tiu ch xc nh i tng bo tr x hi ph hp vi chin lc bo tr x hi trong giai on ti. Ch trng h tr cc th ch cng ng xy dng li an ton phi chnh thc Vai tr ca cc li an ton phi chnh thc cp cng ng l cc k quan trng nhm cung cp cc h tr kp thi v hiu qu cho nhng ngi b tn thng do cc ri ro v c sc. Cn pht trin cc m hnh sng to cp cng ng, nh qu pht trin thn bn, qu phng chng ri ro, qu bo him vi m v k c cc gii php cp tin cho nhm ngho nht... Cc th ch cng ng cn c h tr mnh m hn na tr thnh im ta chng ri ro cho cc h ngho v cn ngho, cc nhm x hi c th, hng n mc tiu gim ngho nhanh v bn vng trong bi cnh mi. Ch trng lng ghp cc bin php phng nga v qun l thin tai da vo cng ng.
69
4. VN GII
Quan h gii gn vi vn ha ca mi nhm dn tc, nhng cng ang thay i Quan h gii thng gn vi vn ha, nhng gi tr v nh kin lu i ca mi nhm dn tc. Trong tin trnh pht trin KT-XH v gim ngho ca Vit Nam, cc vn gii ang c nhng vn ng theo chiu hng tch cc, trong vai tr v v th ca ph n trong gia nh v x hi ngy cng c nng cao. Tuy nhin, nhng thch thc v bnh ng gii vn cn gay gt trong bi cnh c nhiu ri ro v c sc trong nm 2008.
4.1 Nhng khc bit v gii trong gia nh

Phn cng lao ng Cc khun mu v nh kin vn quyt nh s phn cng lao ng gia nam v n Phn cng lao ng gia nam v n ti cc im quan trc v c bn vn theo khun mu truyn thng vi u th ca nam gii c coi l ngi tr ct trong gia nh, m ng nhng cng vic c coi l vic nng, cn tnh ton, k thut v cn quan h x hi. Gnh nng ca ph n m trch cc cng vic tn thi gian, khng c tr cng trong sn xut v trong gia nh vn rt nng n. ng lu , a s ph n DTTS ti cc im quan trc vn coi s phn chia cng vic n ng lm vic nng, n b lm vic nh l hp l v h chp nhn nh vy. --- n ng ch gip khi lm cy ba thi, cn khi cy con nh l vic ca ph n v l vic nh, vic n gin, ch qut dn by b ri v nh nu n, chm con thi. Cng vic ca mnh th u c g vt v u, cn chng phi i lm nng, lm cng trnh kim tin ch (Nhm n Raglai thn T L 1, x Phc i) c nhiu tin b v m hnh phn cng lao ng trong cc gia nh tr Trong nm 2008 c mt s yu t tc ng n m hnh phn cng lao ng trong gia nh theo c chiu hng tch cc v tiu cc i vi ph n. V mt tch cc, cng tc truyn thng, vn ng bnh ng gii c nhng tc ng nht nh n cc gia nh tr di 30 tui, vi c hai v chng c hc vn hn v hiu bit x hi hn nn khng cn mang nng nh kin phn bit nam - n trong cc cng vic gia nh nh cc th h trc. Lp thanh nin tr gi y c xu hng gip v nhiu hn trong cc cng vic ni tr v chm sc con ci. Cc cng trnh c s h tng gip ph n gim nh nhiu cng vic trc y rt vt v v tn thi gian. Ti Bn Lin-LC, nm 2008 ch phin ngay ti x c a vo s dng gip ph n khng phi i b c ngy tri xung ch Bc H cch xa hn 30km. Ti Phc i-NT, cng trnh nc sinh hot c sa cha c nc n tng nh gip ph n v tr em gi khng cn phi hng ngy i ly nc sui xa nh. Cng ti Phc i-NT, t gia nm 2008 c nc thy li h Song St v nn b con tng din tch trng la, gim din tch ry dc. Nam gii tp trung lm la nhiu hn, gnh nng cho ph n trong lm nng ry. C rung nc, nhiu h gia nh Phc i c go n c nm nn s ph n phi i lm thu gim i ng k.
Cc tin ch h tng gp phn lm gim gnh nng cng vic cho ngi ph n
Tuy nhin, chng vi ri ro v c sc lm tng thm u th ca nam gii...
V mt tiu cc, tnh hnh thin tai, dch bnh v nht l gi c din bin bt li trong nm 2008 lm tng thm u th ca nam gii v h c cho l bit tnh ton hn v c quan h x hi tt hn trong cc hot ng ca gia nh nhm chng ri ro v c sc. S nam gii i lm thu v i lm n xa ng hn so vi ph n ti nhiu im quan trc, li gnh nng cng vic ng ng v vic gia nh cho ngi ph n. in hnh nh ti c Hng-HT v Thun Ha-TV, vo thi v ch c ph n, tr em v ngi gi ... trong khi ph n nh v n ng i lm n xa ht ri. Xu hng tng vo rng thu hi cc sn phm l ngi chu nh t nhin kim tin mua go chng ri ro mt s im quan trc l vng min hng nng n ni DTTS cng lm tng gnh nng lao ng cho ph n, v nhng vic lt vt nh hi nht ca ri ro mng, ly ci hay lm phn b l nhng vic nam gii DTTS thng khng lm. Trong cc gia nh chu nh hng ca ri ro v c sc, ngi ph n vn lun l ngi b nh hng nng n nht, do ph n l ngi phi lo toan cc chi tiu hng ngy, v do tm l nhng nhn chng con.
70
Ra quyt nh trong gia nh Cc gia nh tr c s bn bc nhiu hn gia v v chng khi ra quyt nh Tng t nh vn phn cng lao ng, vic ra quyt nh trong gia nh gia nam v n v c bn vn theo khun mu truyn thng vi u th ca nam gii k c trong cc dn tc theo ch mu h (mu h nhng vn ph quyn). Tuy nhin, gn y trong cc gia nh tr di 25-30 tui khi mua sm hay quyt nh u t sn xut c s bn bc nhiu hn gia v v chng. Xu hng ngi chng tn trng kin v hn trc khi ra quyt nh trong cc gia nh tr c thy r c nhng a bn vn c nh kin gii nng n nh nhm ng bo Vn Kiu v HMng (n ng Vn Kiu v HMng thng l ngi cm tin, quyt nh v trc tip thc hin cc giao dch mua bn t nh n ln; thm ch Bn Lin-LC n ng HMng cn i np qu hi Ph n thay cho v). Bo lc gia nh c v th xc v tinh thn c xu hng gim nhng vn cn kh ph bin ti nhiu im quan trc, c bit ti nhng thn min ni xa trung tm x. C nhng trng hp chng nh v qu nng phi a n trm x x iu tr. Trn thc t t l bo lc gia nh c th cn cao hn nhng con s c thng k do nhiu gia nh v danh d nn khng l vn bo lc gia nh ra ngoi. C nhiu nguyn nhn dn n bo lc gia nh. i sng kh khn d ny sinh mu thun v chng. Mt s ni cc em lp gia nh rt sm, v chng cha bit lo toan cng vic nn thng xy ra mu thun. Bao lc gia nh hay xy ra vi nhng nam gii ung nhiu ru, hoc do ghen tung v c. Gia nh c chng nghin ht khng ch lm kinh t kit qu m cn khin ngi ph n tr thnh nn nhn thng xuyn ca bo lc gia nh. Tp tnh nhng nhn, cam chu ca ngi ph n DTTS cng khin h kh thot ra nu b lm vo tnh trng b bo hnh (ph n DTTS nu b chng d v bt c l do g thng s b c cng ng ln n, rt kh ly chng mi). Tr em chnh l ngi chu au kh nht khi xy ra tnh trng bo lc gia nh. --- Trong nh em thy m kh nht. B th chng lm g, c ung ru say ri v nh m, m li phi chy trn. Lc y chng em ch bit khc thi, chng bit lm g.. (nhm tr em Raglai ngho thn Ma D, x Phc Thnh-NT)
Bo lc gia nh thc t trm trng hn so vi con s thng k Tr em l ngi chu kh nht khi xy ra bo lc gia nh
4.2 Tip cn v s dng cc ngun lc v dch v

Tip cn t ai Vic phn chia v tha k t ai vng DTTS vn theo lut tc Khc bit v tip cn t ai gia nam gii v ph n trong nm 2008 cha c s thay i so vi nm 2007. Yu t tp qun v lut tc vn song hnh vi cc qui nh php lut trong vic s dng, phn chia v tha k t ai ti cc im quan trc vng min ni DTTS. Ch ph h (t thng ch chia cho con trai, cn con gi v nh chng nn khng c chia t) hoc mu h (t thng ch chia cho con gi, cn con trai v nh v nn khng c chia t) vn l yu t ch o quyt nh vic tip cn t ai ca nam gii v ph n. Mc d vy, vic p dng lut tc hin nay linh hot hn. Mt s gia nh ngi Kinh v c ngi DTTS theo ch ph h c th chia mt t t cho con gi (v cho tin, ti sn nh tru b v nh ca) khi con gi ly chng gn nh nu pha nh chng ngho khng c t. Khi v hoc chng cht hoc li d, vic tha k t ai ca ng bo DTTS vn theo tp qun ph h hoc mu h, d cho giy chng nhn quyn s dng t (s ) ch ghi tn ch h l chng hoc v (theo qui nh c) hay ghi tn c 2 v chng (theo qui nh hin nay). V d nh trong ch mu h ca ngi Raglai v , nu ngui v cht m ngi chng mun li nui con th vn c tip tc s dng t ai ca ngi v li; nhng nu ly v mi th phi v nh b m mnh, li ton b t ai, ti sn v con ci cho pha nh v c. Mt s t ph n tr DTTS c hiu bit nhn ra li ch ca vic ghi tn hai v chng nhm ngn nga vic chng t bn t ly tin m khng c s trao i, thng nht vi v. Cng ng tn trong s cng s gip mt s nam gii DTTS theo ch mu
Tp qun mu h hay ph h nh hng ln n vic tha k t ai ca nam gii v ph n
Mt s ph n DTTS bt u quan tm n s
71
ghi tn c 2 v h thay i quan nim t ai, ti sn u thuc v nh v th lm lm g t c trch nhim hn vi gia nh. chng --- Bnh thng th mnh tin chng, mnh khng lo g ht nhng lc ng y ung ru say, ci nhau hay nh mnh th mnh lo lm. Ch s lc c ngi ra v l mnh mt t, ng y bn ri. Hoc ng y ung ru say, mang s t i cm. Mnh khng lo cho mnh m ch lo cho con mnh thi. Bn t ri th sau ny ly g cho n lm n. (nhm ph n thn T L 1, x Phc i) Cn y nhanh vic cp mi v cp li s mang tn c 2 v chng Tuyn truyn su rng cho ngi dn v Lut t ai, v cc th tc lm s l iu cn thit trong giai on sp ti khi cc giao dch t c th gia tng (trong xu th tch t rung t, gim s lao ng nng nghip). Hin nay, ch c s cp mi ghi tn c 2 v chng; cn s c vn ghi tn ch h tr phi gia nh c yu cu cp li s mi km theo tr mt khon ph. Cc a phng nn ch ng i ht s c bng s mi c ghi tn c hai v chng hn ch s thit thi cho ngi ph n khi c tnh trng tranh chp t ai. L ph cp li s theo mu mi nn c min cho ngi ngho, cn ngho, ngi DTTS. Tip cn vn Nam gii vn c u th hn trong quyt inh vay vn v s dng vn Hin nay c nhiu chnh sch cho vay vn u i t NHCSXH, nn ngi chng hoc ngi v u c th ng n vay vn d dng hn trc rt nhiu. n xin vay vn phi c ch k ca c v v chng (mt ngi ng tn ngi vay cn ngui kia ng tn ngi tha k) khuyn khch vic hai v chng bn bc v cng quyt nh v vic vay vn. Ti cc vng ngi Kinh, ph n c ting ni kh bnh ng trong gia nh v vic vay vn v s dng vn. Ti cc vng DTTS, quyt nh v vic vay vn v s dng vn trong gia nh vn l u th ca nam gii, v nam gii thng c cho l bit tnh ton hn. Nhng trng hp c th nh ph n n thn, gia nh c ngi chng vng vo nghin ht... thng kh vay vn do bn thn h khng dm vay, hoc do cn b c s v t trng t vay vn ngi bo lnh cho vay v s ri ro khng tr c n nh hng n cc thnh vin khc trong t vay vn. Tip cn cc dch v khuyn nng Ph n tham gia tp hun ngy cng nhiu, nhng thng ch l phng n thay th cho ngi chng Hn ch v ngn ng ting Vit vn l ro cn i vi ph n DTTS khi tham gia khuyn nng Ti cc x vng thp nh c Hng-HT v Thun Ha-TV s lng ph n tham gia tp hun ng hn nam gii, do nam gii i lm n xa nhiu. Cn ti cc vng min ni DTTS, nam gii vn chim a s trong cc lp tp hun khuyn nng. Ph n DTTS ch tham d vo cc lp tp hun khi chng bn vic, vng nh, mi ung ru khng mun i hoc khi cc lp tp hun mi ch danh ngi v tham gia. Ph n DTTS thng t hiu ting Kinh, ngi ni ting Kinh so vi nam gii, t nh hng n c hi tham gia khuyn nng ca ph n. Cn b c s thng khng mi nhng ngi khng bit ch i tp hun. Nhm n trong tui 17 25 c hc vn cao hn, kh nng giao tip tt hn nhng cng t c mi tham gia tp hun v cn b c s e ngi nhm ny cn tr, cha c nhiu kinh nghim.
Vn vay u i cha n c nhiu ph n gp kh khn c th
Trong nm 2008 c mt s ci tin v phng php tp hun c li cho ph n ti cc im quan trc. Cc lp tp hun phi kt hp vi Hi Ph n hoc trc tip gi giy mi Cn c s ci tin n tng ch em nn s lng ph n i tp hun c tng ln. Phng php ging dy v phng php c ci tin hn cho ph hp vi ph n t hiu ting Kinh nh hng dn ti thc a, tp hun theo c hnh nh minh ho v i khi c phin dch ting dn tc. Nhng ci tin ny gip hng c li hn ph n tip cn tt hn vi khuyn nng, tng bc gim tnh trng v lm, nam hc. cho ph n Tip cn gio dc Chnh lch v hc vn gia nam v n trn 20 tui ti cc im quan trc khng thay i so vi ln kho st trc do nhng yu t lch s li. T l n gii cha tng i hc, cha tt nghip tiu hc cao hn so vi nam gii ti hu ht im quan trc. Cc lp xa
72
PHN 2: CC CH CHNH V GIM NGHO C hi hc tp thng xuyn cho ph n ln tui cn hn ch, t l ti m vng DTTS cn cao Thp hc vn v t l tr i hc tiu hc v THCS khng c s phn bit gii r rng cc im quan trc m cho ngi ln DTTS hiu qu cn thp, t l ti m cao. Cc lp b tc vn ha vn c m thng xuyn, nhng ph n ln tui ngi i hc v bn vic nh. Vic hc tp di hn nhm nng cao trnh ca ph n ang lm cn b c s cn hn ch. Cc lp xa m gn vi pht trin cng ng theo cch tip cn Reflect do ActionAid khi xng chng t c hiu qu ca mnh, gn y ch trng vo nng cao sau xa m vi vic kt hp vi Trung tm hc tp cng ng cc x. T l tr i hc c nam v n t 6-11 tui ( tui tiu hc) v 12-15 tui ( tui THCS) kh cao. Nhng chnh sch u t xy dng trng, nh gio vin, lp bn tr dn nui km theo cc chnh sch min hc ph, cc khon ng gp, h tr sch v, dng hc tp v h tr tin n cho tr em ngho, tr em min ni DTTS hc mu gio, tr hc bn tr cp tiu hc (cp 1) v THCS (cp 2) pht huy tc dng. Ngi dn nh gi cao s nhit tnh ca cc thy c gio vng cao trong vic vn ng tr n lp. iu ng mng l khng c s chnh lch r rng gia tr em trai v tr em gi trong tui 6-20 v thp hc vn (theo bc hc cao nht) v t l tr ang i hc. Ti cc im quan trc, c ni tr em trai chim u th hn, c ni khc tr em gi li chim u th hn (Bng 28 v 29). BNG 28. Bc hc cao nht ca tr em gi v tr em trai, 2008 (%)
X Cha tng i hc Cha tt nghip tiu hc (cp 1) Nam 33 32 34 49 21 35 N 34 43 33 40 17 38 Tt nghip tiu hc (cp 1) Nam 43 34 24 38 23 35 N 34 32 30 43 20 36 Tt nghip Tt nghip THCS (cp 2) THPT (cp 3)
Nam Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 0 9 5 2 0 13
N 0 10 0 9 0 21
Nam 22 25 26 11 40 13
N 28 18 21 9 34 3
Nam 2 0 8 0 16 4
N 2 0 15 0 29 2
2 3 22 10
4 0 26 6
27 56 49 46
33 46 41 35
40 27 18 27
38 40 26 31
28 10 10 14
20 15 5 26
3 3 0 2
6 0 2 0
73
BNG 29. T l tr em trai v tr em gi ang i hc, 2008 (%)

X Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy 6 - 11 tui Nam 100 96 100 95 100 85 N 100 95 100 100 100 85 12 - 15 tui Nam 94 88 100 75 100 83 N 86 95 100 71 100 84 16 - 20 tui Nam 75 22 73 35 77 56 N 58 33 67 18 88 42
83 97 85 100
93 100 86 100
88 88 67 42
80 75 67 67
38 62 50 10
58 75 26 26
Tm l u tin cho con trai i hc cao hn vn cn nng n mt s vng DTTS
Ti cc vng ngi Kinh, cha m d ngho u c cho con n hc khng phn bit gia con trai v con gi, c ni t l con gi tt nghip PTTH cn cao hn con trai (c Hng-HT). Tuy nhin, ti mt s vng min ni DTTS xa xi (Lng Minh-NA, Xy-QT), tm l u tin cho con trai c hc cao hn vn cn nng n. Mc d tr em gi i hc chuyn cn hn tr em trai, nhng cng ln lp cao tr em n cng b hc nhiu hn gip gia nh. in hnh ti bn Chm Pung, x Lng Minh, nhm tr em ngi Khm ang hc THCS (cp 2) cho bit, nu l con trai th b m thng cho tin ng cc khon nh trng; cn nu l con gi th bn thn cc em phi t i kim mng, ci bn i dnh dm tin ng trng. Trong khi t l tr n lp c ci thin, th cht lng hc tp vng min ni DTTS cn c bit quan tm. Kh khn v ngn ng khi vo lp 1 kh ph bin trong nhm tr em DTTS. Ti nhiu x min ni DTTS thc hin chng trnh nhn vin h tr gio vin, tuyn dng ngi ph ging ni ting bn a h tr v ngn ng cho cc em. y l mt chng trnh tt cn c duy tr v nhn rng. Ring vic i hc THPT (cp 3) ti trng huyn hay tnh vn cc k kh khn i vi hu ht tr em DTTS d l trai hay gi, do kinh t gia nh eo hp, trng hc xa nh v hc lc ca a s em khng theo kp chng trnh. Tr em gi mt s ni cn tp qun ly chng sm, lm hn ch c hi hc tp ca cc em gi. Hin nay, h tr cho tr em ngho, tr em DTTS hc bn tr dn nui cp THPT ang l mt khong trng trong chnh sch (trong khi tr em hc bn tr cp tiu hc v THCS c chnh sch h tr). Hn na, to c hi hc hnh bnh ng cho tr em b khuyt tt vn l mt thch thc ln ti cc vng min ni DTTS. Tip cn dch v y t
C nhng bin php sng to gim nh kh khn v ngn ng ting Vit cho tr DTTS cp tiu hc Cn lp y khong trng v chnh sch h tr tr em ngho, tr DTTS theo hc bc THPT (cp 3)
c s tin b v SKSS, v c nhng m hnh tt cp thn bn v h tr SKSS

74
T l ph n sinh con ti trm x hoc sinh con ti nh nhng c s h tr ca n h sinh tng ln trong nm 2008 so vi nm 2007.in hnh ti x Xy, nu nh nm 2007 ch c 30% s ch em sinh con ti trm th nm 2008 c 70% ch em thc hin vic ny. C c tin b v SKSS l do mt s ni thc hin chng trnh c thn bn nh ti Phc i, Phc Thnh-NT. C thn bn l ngi bn a, c
tp hun v thc hnh thm, c nhim v hng dn cc b m khm thai nh k v h tr kp thi khi sinh con. Chng trnh c thn bn rt c ph n DTTS hoan nghnh, do cn c duy tr v nhn rng hn na (Hp 22).
Hp 22. C thn bn gip ci thin vic chm sc SKSS cho ph n X Phc Thnh (Bc i, Ninh Thun) nm trong chng trnh C thn bn do t chc UNFPA ti tr t nm 2007. C thn bn l ngi a phng, hc vn lp 8-9, c o to ngn hn ti bnh vin T D v c cp mt chic xe my lm phng tin i li thc hin cc hot ng tuyn truyn cho ph n mang thai, thm khm nh k, ti h gia nh. X Phc Thnh c 3 c thn bn ang hot ng di s qun l, gim st ca Trm y t x v Trung tm y t huyn. Ph th lao cho hot ng thm khm, do chng trnh thanh ton vi nh mc: 3000 ng/1 ln thm khm v tuyn truyn cho ph n mang thai ti nh; 5000 ng tin i an ton ti nh; 10,000 ng tin i an ton ti trm x; v cng l 100,000 ng/ca. Ba thng mt ln, cc c thn bn s c Trung tm y t huyn thanh ton tin cng theo s lng thc t ghi trong biu mu theo di hng thng. Do ngi dn vn gi thi quen sinh con ti nh, chng trnh ny c cn b c s v ngi dn nh gi cao.. Trc y, vic i khm thai khng c nhiu ph n quan tm nhng t khi c chng trnh, cc c thn bn ch ng n tn nh thm khm nh k cho ph n mang thai, t c th pht hin kp thi cc du hiu bt thng v bo li cho trm y t c k hoch theo di, chun b phng tin, sn sng ng ph nu xy ra s c khi sinh con.
KHHG c ci thin, nhng mt s vng DTTS vn cn nhiu con
Ngi dn thc sinh nhiu con s nh hng n kinh t gia nh v chm sc con ci. Mng li y t thn bn, cng tc vin dn s, cng tc vin dinh dng cng vi cc hot ng tuyn truyn ca cc on th nht l Hi Ph n phn no pht huy tc dng. Tuy nhin, i ng cng tc vin hu ht l n gii nn vic tip cn, tuyn truyn, vn ng v SKSS v KHHG cho nam gii cn hn ch. Mt s a bn DTTS min ni t l tng dn s t nhin kh cao do ngi dn vn nng tm l sinh con trai (ch ph h) hoc con gi (mu h). S dng cc bin php KHHG vn ch yu l trch nhim ca ph n. in hnh nh x Xy-QT c t l tng dn s t nhin 3.6% trong nm 2008. Ch c 22% ph n Vn Kiu t 18-49 tui ti x Xy ang s dng cc bin php trnh thai; mt s ch gp kh khn nh qun ung thuc, t vng hoc tim th mt thi gian ngh ngi lm nh hng n cng vic lm ry. Cn rt nhiu thch thc v tip cn y t i vi ph n DTTS. Nhiu thn bn cch xa trm y t x hng chc km, i li kh khn, nn t l ngi dn n trm khm cha bnh cn thp. T l ph n DTTS mc cc bnh ph khoa cao, do ch em cn thiu kin thc chm sc bn thn v do iu kin sinh hot thiu v sinh. a s gia nh cha c nh v sinh ring gy nhng kh khn, bt tin cho ph n. T l h gia nh p dng n chn ung si v ng mn d tng ln so vi trc y nhng vn cn thp, cc bnh ng tiu ha v bnh st rt vn cn kh ph bin. Chm sc tr em vn rt kh khn, cht lng ba n thp, dn n t l suy dinh dng ca tr di 5 tui cn cao a s im quan trc l vng min ni DTTS.
Tip cn y t ca ph n v tr em DTTS min ni vn cn rt nhiu thch thc pha trc
4.3 Tnh i din v tham gia cc hot ng x hi

Nhng bt li, thit thi v hc vn, thi gian chm sc gia nh v c nh kin ca cng ng cho rng ph n khng nhanh nhn, mnh dn bng nam gii vn l nhng l do
75
T l ph n tham gia cc chc danh cp thn bn v x c s ci thin, nhng cn thp
khin cho ph n him khi nm cc v tr cn b thn bn, tr v tr cn b chi hi Ph n. T l ph n tham gia cc chc danh cp x vn cha t 30% nh mc tiu quc gia ra. Tuy nhin, ti mt s ni t l ph n tham gia cc chc danh cp x tng ln, nh cc v tr ph ch tch x, cn b mt trn, vn phng, xa i gim ngho, t php, khuyn nng - do ph n m nhn. Chnh sch chun ha v trnh i vi cc chc danh chuyn mn cp x (bng trung cp tr ln) to iu kin cho mt s ph n tr tt nghip cc trng v lm vic x. Tham gia sinh hot on th
Hi Ph n t chc c nhiu hot ng cho ch em hi vin
Ti cc im quan trc, Hi Ph n thng l t chc tch cc nht trong khi cc on th duy tr sinh hot nh k cho ch em hi vin, t chc cc hot ng theo cc chng trnh ca Hi nh ph n gip nhau lm kinh t, tit kim-tn dng, xy dng gia nh hnh phc, ng thi lng ghp cc hot ng vn ha vn ngh, ph bin php lut, nui dy con ci, v sinh mi trng, k hoch ha gia nh. Ti mt s im quan trc vng DTTS nh Bn Lin-LC, Lng Minh-NA v Phc Thnh-NT, Hi Ph n t chc cc hot ng gy qu chung c ch em hng ng, mc d cng gp khng t kh khn trong vic duy tr nhng hot ng tp th nh vy. Ph n vng thp, ph n ngi Kinh nhn chung tham gia kh tch cc vo cc hot ng ca Hi Ph n. Tp hun v truyn thng v bnh ng gii c trin khai kh rng ri. in hnh nh ti c Hng-HT, d n pht trin cng ng do HCCD thc hn t chc cc t lin gia vi hnh thc sinh hot theo cm dn c, t khong 15- 20 h lin k nhau to thnh 1 t, sinh hot ti gia v quay vng tng h. Cc ch cng tc vin v bnh ng gii tng thn c tuyn chn, tp hun truyn thng v bnh ng gii thng qua cc t lin gia. T lin gia c s tham gia tch cc ca trn 55% ch em ph n, trong t l ph n tham gia lm t trng ngy cng cao, trong nm 2008 t trn di 50% so vi nm 2007 ch t 30%. Tuy nhin, vic thu ht ch em ph n DTTS tham gia cc sinh hot on th cn gp nhiu kh khn. Trnh , nng lc ca cn b chi hi cp thn bn cc x min ni DTTS xa xi cn rt hn ch, nhiu ch cn cha tt nghip tiu hc. Cn b chi hi cp thn bn khng c ph cp, ch em li bn vic nh nn mt s t hot ng tch cc, thiu iu kin trin khai cc hot ng ca Hi. Trong khi cc thn ngi Kinh c th huy ng hu ht ch em tham gia sinh hot nh k, th ti cc thn ng bo DTTS thng ch c khng qu 50-60% ch em tham gia sinh hot. Hi ph d rt nh (6.000 ng/hi vin/nm) nhng cng rt kh thu y . Cc bui sinh hot ph n thng t chc vo bui ti, v ban ngy cc ch cn bn lm nng ry hay i lm thu, nhng nhiu ch em vn vng mt do vo bui ti ch em cn phi lo cc cng vic gia nh nh nu n, chm sc con ci, git gi... Tham gia hp thn v cc cng vic chung trong thn
Tp hun v truyn thng v bnh ng gii hot ng t nhm kh si ni vng thp, vng ngi Kinh
Sinh hot Hi Ph n cn kh khn cc vng min ni DTTS xa xi
T l ph n hp thn cao cha chc phn nh s tham gia bnh ng v ch ng ca ph n Cht lng tham gia ca ph n cn c ci thin hn na
Hin nay, t l ph n tham gia hp thn kh cao, cc thn ngi Kinh v mt s thn DTTS vng thp ph n tham gia cn ng hn nam gii. Tuy nhin, mt s ni t l ph n hp thn cao cha chc phn nh s tham gia ch ng v bnh ng ca ph n vo cc cng vic chung trong thn, m do tnh th bt buc ch em phi i hp thay chng. Mt l do chnh dn n t l ph n hp thn cao thng c cc ch em nhc ti l chng bn i lm thu xa nh, hoc chng lm ry hoc lm thu gn nh nhng bui ti mt (thm ch ung ru) khng mun i hp. Ph n DTTS c th tham gia hp thn nhiu hn trc y nhng cht lng ca s tham gia cha cao, v phn ln ngi pht biu, mt s ch em i hp ch l cho c mt ch khng tp trung tm hiu k ni dung cuc hp. S t ti, mc cm c bit g u m ni l mt ro cn ln trong vic nng cao ting ni, vai tr ca ph n DTTS trong cc hot ng cng ng.
76
Ph n DTTS ti cc vng min ni xa xi, in hnh nh ngi HMng, cn rt t khi tham gia cc bui sinh hot cng ng. Ngay c ph n HMng n thn, nu c con trai ln cng thng nhng cho con trai i hp. Cc bn HMng trn ni cao, giao thng kh khn cng l mt trong nhng ro cn vi ph n ngi HMng khi tham gia cc cng vic chung. D n pht trin cng ng ca Oxfam ti Lo Cai c kinh nghim t chc cc hot ng t nhm mi c 2 v chng ngi Hmng cng tham gia thu c nhng kt qu khch l, gp phn gim bo lc gia nh. --- Tham gia t nhm Oxfam, hp c v ln chng. Hai v chng i hp nghe ph bin, trong gia nh bit nghe nhau hn. C anh V.A.X trc hay ung ru v ci v, chi con, nay i hp nhiu nghe mi ngi bo v chng phi nghe nhau, khng c ci nhau, nn gi y gia nh hnh phc (V.T.N, thn i 2 x Bn Lin).
4.4 Kt lun: Bnh ng gii v gim ngho

Nhng thnh tu v bnh ng gii Vit Nam c ghi nhn... Vit Nam l quc gia t c nhiu thnh tu n tng v bnh ng gii c quc t cng nhn. Nhiu chnh sch quan trng c ban hnh nhm th ch ha quyn bnh ng ca nam gii v ph n trong cc mt i sng chnh tr-kinh t-x hi-vn ha, nh Lut Bnh ng gii, Lut bo v, chm sc v gio dc tr em, Lut phng chng bo lc gia nh. Vit Nam ph chun Cng c CEDAW ca Lin hp quc v xa b mi hnh thc phn bit i x vi ph n. Nhng tin b v bnh ng gii c thy r ti cc im quan trc. Ph n c nam gii chia s nhiu hn trong cc cng vic sn xut, chm sc con ci v vic ni tr trong gia nh. C s h tng c ci thin gip gim nh gnh nng cho ph n. Ph n tng bc tham gia vo cc v tr cn b c s, cng nh tham gia hp thn v cc cng vic trong thn nhiu hn trc. Cc gia nh tr t 20-25 tui c quan nim tin b hn v bnh ng gii trong cng ng. Tuy nhin, cn nhiu kha cnh ph n ang phi chu nhng bt li, thit thi do nhng nh kin lu i, v k c do nhng ri ro v c sc gn y. Ph n vn l ngi ch o lm cc cng vic sn xut, ti sn xut v cng vic gia nh tn thi gian v nhiu khi khng km phn nng nhc so vi sc khe ca bn thn h. Khi gp ri ro v thi tit, dch bnh, gi c, ph n li l ngi gnh chu nhng tc ng bt li, v cng l ngi tn to lao ng, kim tin lo cho tng ba cm ca chng v con. Nam gii vn chim u th ch yu trong qu trnh ra quyt nh. Vic tip cn ca ph n vi nhng c hi o to, nng cao trnh cn hn ch, nht l i vi ph n DTTS vng su vng xa. Tr em gi b hn ch c hi theo hc cc bc hc cao hn nhiu ni. c bit, cht lng ca s tham gia ca ph n vo cc cng vic x hi cp c s cn thp, mc d t l ph n tham gia cao hn trc. Gim st tt vic thc hin Lut Bnh ng Gii v cc vn bn c th c lin quan ch trng t c bnh ng gii thc cht nhm gim ngho bn vng. Tng cng bnh ng gii trong phm vi gia nh l c s t c bnh ng gii cp cng ng v x hi. Bn cnh vic tip tc thc y lng ghp gii bng nhng bin php c th, cn tng cng h tr cho cc chng trnh, d n trc tip hng n tng c hi bnh ng cho ph n - nhng ngi vn chu nhiu thit thi trong gia nh v x hi.
... v c thy r cc im quan trc, nht l trong s gia nh tr
Tuy nhin, nhng bt li, thit thi ca ph n cn ph bin
Tng cng bnh ng gii trong gia nh l c s thc hin bnh ng gii trong cng ng v x hi
77
5. THAM GIA V TRAO QUYN

Trao quyn nhiu hn ngi ngho, cng ng ngho t lc vn ln l nh hng ln ca Chnh ph Trong nm 2008, Chnh ph tip tc ban hnh nhiu chnh sch h tr gim ngho theo hng phn cp nhiu hn cho cc huyn, x trong vic xc nh nhu cu thc t ca ngi dn, lp k hoch v trin khai thc hin cc chng trnh, d n. c bit, Chung trnh 30a qui nh giao cho UBND huyn cn c nh hng, c ch, chnh sch h tr gim ngho chung, xut pht t nhu cu thc t ca ngi dn tng thn, bn, x v cn c vo ngun lc t cc chng trnh, d n trn a bn quyt nh b tr u t c th, m bo u t ng b v hiu qu. c mt s ci thin ng k v s tham gia v trao quyn cp c s, tuy nhin cht lng v hiu qu tham gia ca cng ng v ngi dn nhiu ni cn cha cao.
5.1 S tham gia ca ngi ngho vo cc chnh sch, chng trnh, d n

Tip cn thng tin Hp thn v sinh hot on th vn l knh thng tin ch yu ca ngi dn v cc chng trnh, d n Bng 30 cho thy, ngi dn ch yu tip nhn thng tin v cc chnh sch, chng trnh, d n qua cc knh ph bin thng tin trc tip nh hp thn bn v sinh hot cc t chc on th nh Hi Ph n v Hi Nng dn. S lng ngi dn tham gia cc bui hp thn tng ln ti hu ht cc im quan trc, mt phn do cn b c s su st hn, mt phn do trong nm 2008 c nhiu chnh sch mi h tr ngui ngho nn b con quan tm i hp ng hn. Vic tng s dng in thoi ti cc thn xa xi cng gip cho cn b thn thng bo v vic hp thn v ph bin cc chng trnh, d n cho ngi dn thun li hn, nht l i vi nhng ngi ngho sng a bn tch bit hoc tm trn nng ry vo lc ma v. Tivi cng l mt knh tip nhn thng tin quan trng ca ngi dn, khi hu ht im quan trc c in v t l h c ti vi kh cao. Tuy nhin, t l h ngho c tivi vn thp hn so vi h kh gi. Qua tivi ngi dn c th nm c cc ch trng chnh sch chung, cn hp thn v hp on th mi l ni cung cp nhng thng tin c th v cc chng trnh, d n thc hin ti c s. Cc knh ph bin thng tin trn giy nh bo, tp ch, t gp, thng bo, pan t c ngi dn quan tm hn so vi cc knh khc. Ro cn v ngn ng l mt hn ch chnh. Ti cc im quan trc thuc vng min ni ngho, a s b con DTTS nht l ph n ln tui t bit c ting Kinh, h cng him khi n trung tm x hay nhng ni cng cng xem thng bo. Nh nc c chnh sch cp khng rt nhiu u bo, tp ch v cho tng thn bn thuc Chng trnh 135, nhng vic s dng bo, tp ch a thng tin n ngi dn mt s ni cha hiu qu. a s cc thn c trang b loa truyn thanh hoc loa tip sng FM ca x phc v c lc cho vic ph bin thng tin. Tuy nhin mt s thn h thng truyn thanh b hng chm c sa cha nn cha pht huy c hiu qu u t.
Ti vi gip ngi dn nm c cc ch trng, chnh sch chung Cc knh thng tin khc cn hn ch v nhiu nguyn nhn
78
BNG 30. Cc hnh thc ph bin thng tin cho ngi dn v chnh sch, chng trnh, d n, 2008 (%)
X Ti vi Loa i truyn thanh Bo, tp ch Cc cuc hp thn Cc cuc Cn b hp, sinh trc tip hot n nh on th ph bin T ri, Thng t gp bo, pht v pan tng h treo, dn gia nh tr s, ni cng cng 0 3 27 0 7 2 3 12 7 27 30 5
65 33 98 12 57 33
15 0 37 25 62 27
15 12 30 3 17 3
98 88 100 95 97 80
47 30 55 60 93 60
3 8 15 25 13 22
88 76 65 73
43 39 75 47
10 17 17 7
87 82 77 78
37 51 28 30
13 20 15 47
0 36 12 22
7 48 63 24
C nhng sng kin tng cng thng tin cho ngi dn
Mt s a phng c cch lm sng to thc hin vic cng khai v ph bin thng tin. Ti x Thun Ha-TV, mi thn u c mt bng treo nhng thng tin dn cn bit, cn bn, cn quyt nh, cn gim st (theo tinh thn ca Php lnh Dn ch C s) ngay tr s thn. Vic tuyn truyn, ph bin thng tin cng c phi hp vi s c trong cc cha ca ngi Khme. Ti x Bn Lin-LC, ch phin mi m nm 2008 cng l mt c hi gia tng vic tip cn thng tin. i vi b con DTTS vng cao, ch phin khng ch l ni mua bn hng ho n thun, n cn ng vai tr nh mt a ch vn ha ngi dn giao lu v trao i thng tin. Trung tm khuyn nng Lo Cai trong nhiu nm qua thc hin phng php khuyn nng phin ch ph bin cc thng ip khuyn nng trong cc phin ch hng tun c b con rt hng ng. Tham gia thc hin cc chnh sch, chng trnh, d n
C ngi ngho v khng ngho u cm nhn s tin b v s tham gia c s
Bng 31 cho thy cm nhn ca ngi dn v s tham gia thc hin cc chnh sch, chng trnh, d n ti a phng trong nm 2008 c s tin b so vi nm 2007 a s im quan trc. C nhm ngho v khng ngho u thy s ci thin v s tham gia, mc d nhm khng ngho vn cm nhn s tham gia nhiu hn so vi nhm ngho. L do chnh ngui dn nhc n s tham gia tt hn l cng tc ph bin thng tin c th hn, cc cuc hp thn bn c t chc nhiu hn la chn ngi hng li v thng bo cch thc trin khai thc hin.
79
BNG 31. Cm nhn v s tham gia ca h gia nh vo vic thc hin cc chnh sch, chng trnh, d n ti x, thn trong 12 thng qua (%) X Tham gia tt hn 2007 42 18 45 48 60 7 2008 55 33 27 37 50 20 Trong H ngho H khng ngho 2007 2008 2007 2008 30 44 49 68 11 33 28 33 33 14 50 30 42 56 11 36 59 14 57 61 0 40 47 26
17 15 15 17
20 17 14 38
0 8 14 9
16 10 9 34
21 19 17 28
22 23 25 43
S su st ca cn b v tham gia tch cc ca ngi dn l c s nng cao hiu qu chng trnh, d n
Mt s hn ch trong trin khai cc chng trnh, d n t cc nm trc c khc phc trong nm 2008. in hnh nh ti Lng Minh-NA, vic cp ging cy lm nghip c a v tn thn bn ng thi v (nm 2007 cy ging ch a v n trung tm x v chm thi v), vic vn ng ngi dn lm chung cho gia sc c bc t ph (nm 2007 gia sc th rng khng tim phng nn dch bnh nhiu v ph hoi cy mi trng). Bi hc rt ra l s ch o su st, quyt lit ca chnh quyn a phng cn gn vi cc gii php thc y s tham gia tch cc ca ngi dn cc chng trnh, d n pht huy c hiu qu mong mun (Hp 23). Hp 23. Bi hc v s Ch o v Tham gia t vic thc hin Quy ch chn nui ti x Lng Minh Nm 2007 dch bnh gia sc rt ph bin ti x Lng Minh (Tng Dng, Ngh An) dn n tng n gia sc gim. Sang nm 2008 chnh quyn x Lng Minh ch o cc bn hp dn bn k v quy ch chn nui, vi qui nh thng pht r rng. X cng vn ng cc h gia nh thc hin tim phng y cho n gia sc nui trong nh. Cn b c s, ng vin gng mu lm trc. Kt qu l mt s bn gn trung tm x c gn 100% h gia nh thc hin lm chung tri v tim phng gia sc trong nm 2008. Nh thc hin tt hn qui ch chn nui nn 83 ha din tch rng trng mi ca x trong nm 2008 t t l sng kh cao. Kt qu trn cho thy bi hc tuy c m mi l: nu c nhng bin php ch o quyt lit, s su st ca cn b ban ngnh cc cp th c th to ra nhng chuyn bin r rt trong vic thc hin ca ngi dn. Cc bin php ch o ny ch pht huy tc dng khi c chnh ngi dn bn bc, tho lun v thng nht thc hin, to ra p lc cng ng cho nhng ai khng thc hin. Bi hc v s ch o v tham gia ny cn c vn dng trit vo vic thc hin Chng trnh 30a, v cc chnh sch h tr ca Chnh ph trong Chng trnh ny l c hi khng th tt hn thc hin thng li chin lc pht trin KT-XH nhng x ngho, thn bn ngho trong huyn.
80
C nhng v d v ting ni ca ngi dn c lng nghe
Ti cc im quan trc, trong nm 2008 trong cc chng trnh, d n c mt s v d tt v lng nghe ting ni ca ngi dn hon thin thit k hoc khc phc nhng hn ch trong khu thc hin. Khi c c hi, ngi dn mnh dn t kin ca mnh, khng cn nng tm l nh nc cho g th nhn ny (Hp 24). Hp 24. Ting ni ca ngi dn c lng nghe X Xy (Hng Ha, Qung Tr) Nm 2007 D n gim ngho Min Trung lp k hoch xy dng nh cng ng cho thn Troan . Cng trnh c trn huyn thit k. X t chc hp thn, a bn v v tham kho kin ngi dn. B con c kin sa li thit k t nh trt sang nh cao, c d n chp thun. Nh cng ng theo thit k sa i c hon thnh vo thng 6/2008, khin ngi dn rt vui mng v c ch hi hp sch s, thong mt. --- Hi u trc khi thi cng, h a bn v nh trt. Nhng dn thy trn x Thun lm nh trt hay b bn t, bn lm, dn ng nh cao hn. Bn v c a v tn thn dn c kin. Sau bn v c sa v xy kiu nh cao (nhm nng ct thn Troan ) X Phc Thnh (Bc i, Ninh Thun) Chng trnh 135 h tr ging b sinh sn cho ngi dn thn Ba Ci. Lc u d n a b v khng t cht lng, b con t chi khng nhn. Sau d n thay bng s b khc tt hn, ph hp vi kin ca ngi dn. --- u nm 2008, c xe a v thn 7 con b giao cho ngi dn trong chng trnh 135. Khi giao cho dn c Ban qun l thn chng kin. Nhng b gi qu, dn khng nhn. D n phi a xe v, mt tun sau a ln li 7 con b t, lc y dn nhn (nhm nng ct thn Ba Ci).
S tham gia nhiu ni cn th ng, ch yu thc hin cc chng trnh, d n c quyt nh Thc hin cha tt nhng cng trnh c th nh hng ln n nhn thc ca ngi dn v s tham gia H tr cho ngi dn c th lng ph nu khng ph hp vi phong tc, tp qun
Tuy nhin, nhng v d nh nu trn cha rng khp. Trong nhiu trng hp khc, s tham gia ca ngi dn vn kh th ng, thng bt u t bc la chn ngi hng li v trin khai thc hin nhng chng trnh, d n c quyt nh t trc. S th ng c th l l do chnh cho vn ny. Mc d s tham gia ca ngi dn tt hn so vi nm 2007/2008 nhng t l ny vn cn thp nhng h c phng vn trong mu (Bng 31). Ti mt s im quan trc, t l ngi dn cm nhn s tham gia tt hn gim i trong nm 2008 so vi nm 2007 l do nhng bt cp trong 1-2 cng trnh in hnh ti a phng. V d nh ti Thanh Xng-B qui hoch trung tm hnh chnh huyn chm trin khai 4 nm nay nhng thng tin n dn hn ch; ti c Hng-HT d n ca mt nh ti tr lc u d kin h tr 120 ging nc sau gim xung cn 60 ging nhng vic bnh xt li danh sch hng li khng thc hin tt; hoc ti Lng Minh-NA cng trnh nc sinh hot thit k khng hp l nhng chm c sa cha mc d ngi dn nhiu ln t kin... Khi cc chng trnh, d n h tr thiu tham vn nhu cu thc t ca ngi dn, khng ph hp vi phong tc, tp qun ca cc nhm DTTS, c nguy c nhng h tr b lng ph. Mt trng hp in hnh l vic cp pht loa, trng, nhc c in t nh n ghi ta v n oc gan cho cc thn bn c cng nhn l thn vn ha. Thc t kho st cho thy nhng nhc c hin i ny b con DTTS khng dng, m vn dng cc nhc c truyn thng ca ng bo trong cc dp l hi. Vn t ra l ti sao khng thay nhng nhc c bng h tr cc hot ng gn gi, pht trin vn ha bn a thit thc hn (Hp 25).
81
Hp 25. H tr gn gi, pht trin vn ha bn a Thn Ba Ci, x Phc Thnh (Bc i, Ninh Thun) c cp mt b nhc c v thit b m thanh bao gm n ocgan, trng, ghita in, ampli, loa v 2 micro tr gi 15 triu ng phc v i sng vn ho cho b con. Tuy nhin cc dng c ny b con khng bit s dng, mi trong kho nn xung cp, h hng. n ngy l hi hoc lin hoan b con vn s dng cc nhc c dn tc nh mala, n chapi, kn, so. i din nhm nng ct ca thn cho bit nhn c h tr rt mng, khng bit l ca bn no cho, cng khng c hi kin. Nu c b con s chn ci khc ch n ghita, n Yamaha c thn khng ai bit dng. H tr nng cao i sng vn ho cho b con dn tc l mt ch trng ng, nhng nu khng tham kho kin ngi dn v thc t a bn c th s tr thnh lng ph. Nn chng, thay v h tr n trng in t, nn h tr cc dng c m nhc truyn thng v h tr b con khi phc, pht trin cc ln iu ht ma ca ng bo Raglai. Tham gia gc gp cng lao ng trong cc cng trnh kh tch cc... ... nht l trong cc cng trnh do thn bn t lm, ph hp vi nguyn vng ca a s ngi dn Ngi dn tham gia ng gp i ng bng cng lao ng hoc vt liu a phng cho cc cng trnh lm ti thn bn kh tch cc theo s iu hnh ca ban qun l thn, thng theo cch khon cho tng h. Vi chng trnh 134 h tr xa nh tm, anh em trong dng h v hng xm thng gip ch nh cng ph h nh o mng, san nn, b vt liu, trn va. Ring vi nhng cng trnh do thn bn t lm (khng c hoc c rt t h tr t bn ngoi) th thc s l mt s kin vn ha ln ca thn trong nm, c qu trnh chun b vt liu lu di, huy ng c hu ht ngi dn trong thn k c nhng h ngho nht nhit tnh tham gia gp cng hoc ng tin, v d nh cng nhau lm nh vn ha thn (Thun Ha-HG, Phc Thnh-NT), lm nh cho lp mu gio thn (Bn Lin-LC), lm ng ni thn (c Hng-HT). Nhng vic chung ny trong cng ng c s phn chia ng gp cng bng: trng thn thng chm cng tng h, h no khng tham gia trc tip trong t xy dng s tham gia trong cc cng vic sa cha, tu b v sau. Nhng v d ny cho thy, nu cng ng thc s c trao quyn trong cc hot ng pht trin, th tnh lm ch v s tham gia ca ngi dn s c y ln mc cao nht. Tham gia vo gim st v qun l vn hnh Nhng hn ch trong vic tham gia gim st v qun l vn hnh cc cng trnh ti cc im quan trc cha c khc phc ng k trong nm 2008. C ch gim st cng ng c trin khai rng khp nhng nhiu ni cn mang tnh hnh thc, do nhng hn ch c hu v thng tin, v nng lc v hiu lc gim st, v phn cng phn nhim gia cc thnh vin ca ban gim st cha r rng. Ti cc im quan trc, ni no ngi dn lm tt cng tc qun l vn hnh cng trnh trong nm 2007 th sang nm 2008 nhng im mnh ny vn c duy tr. Ring vic qun l vn hnh sau u t ca cng ng i vi mt s cng trnh nc sinh hot cha c s ci thin, tnh trng cng trnh nc b hng hoc khng pht huy hiu qu vn tn ti dai dng mt s thn bn Bn Lin-LC, Lng Minh-NA, Xy-QT, C HuL... Khi tm hiu ti sao ngi dn khng nhit tnh vi vic qun l vn hnh, bo dng sa cha cc cng trnh nc sinh hot th ngi dn thng a ra nhng l do nm ngoi s kim sot ca h, v d nh ng nc i qua x khc (Xy-QT) hoc thit k khng hp l (Lng Minh-NA), hoc thiu s tham gia ca dn ngay t u (Bn LinLC, C Hu-L). ngi dn thc s lm ch cc cng trnh qui m nh cp c s, cn c gii php ng b theo hng tng cng s tham gia ca ngi dn ngay t u, trong tt c cc
C ch gim st cng ng c trin khai rng ri, nhng cn ci thin nng lc v hiu lc gim st Qun l vn hnh cc cng trnh nc sinh hot cn hn ch nhiu ni
Ngi dn c thc lm ch
82
cng trnh tt hn khu t xc nh nhu cu, thit k, lp k hoch, trin khai xy dng n gim st nghim khi c tham gia thu. Thiu s tham gia ca ngi dn trong cc khu ban u ny s hn ch s tham ngay t u, t gia ca h trong khu qun l vn hnh tip theo. khu thit k v lp k hoch 5.2 Vai tr ca cc t chc cng ng v on th trong vic thc
y s tham gia ca ngi dn

Vai tr ca i t qun
i t qun ng vai tr quan trng trong cc hot ng cng ng
Cc bo co nh gi ngho thng nhn mnh n vai tr ca cp thn bn trong vic thc y s tham gia ca ngi dn trong cc chnh sch, chng trnh, d n. Kho st thc t cho thy, bn di cp thn bn cn c cp i t qun cng c vai tr rt quan trng trong cc hot ng cng ng. Cc thn bn c dn s ng thng c chia thnh mt s i t qun. Mi i t qun s bu ra i trng, i ph v th k hot ng t nguyn, khng c khon ph thu lao no. Cc thng bo v k hoch sn xut, thu thp s liu h gia nh, cc hot ng cng ng... t Ban qun l thn s n vi cc h gia nh thng qua cc i t qun. Vic hp chung cc h dn c trong ton thn c t chc khi c cng vic cp trn v trin khai hoc nhng vic cn ly kin ton thn. Cn li, cc hot ng ha gii, vn ng con em i hc, v sinh mi trng, ng h cc phong tro nh bo lt... hu ht c trin khai thng qua cc bui hp ca i t qun. Mt s i t qun vn gi c truyn thng hp tc cng ng, nh lm ry chung, gp tin, nui b r gy qu, vn i cng t nguyn. Khi phc v pht huy cc hot ng cng ng thng qua cc i t qun c th l mt bin php hiu qu nhm tng cng s tham gia ca ngi dn hng ti gim ngho bn vng trong cc nhm DTTS thi gian ti (Hp 26).
Hp 26. Vai tr ca i t qun trong cc hot ng cng ng Ti cc thn ca x Phc i v x Phc Thnh (Bc i, Ninh Thun) vn duy tr cc i t qun. i chia theo nhm dn c, mi i c t 10-30 h lin k. Nh thn T L 1 c 4 i, Ma Hoa 5 i, Ma D 7 i, Ba Ci 7 i. i t qun c i trng, i ph v th k i c dn bu ln v c x cng nhn, hot ng hon ton t nguyn khng c th lao. Cng vic ca i bao gm hp i ph bin cc thng tin ma v, gi gn v sinh, an ninh trt t, h tr trng thn thu thp thng tin thng k h gia nh v huy ng ngi dn trin khai cc hot ng cng ng theo phn cng ca thn (v d lm nh vn ha, sa ng...). i thng hp vo bui ti. i t qun kt hp vi cc ng cu (trng tc) v gi lng l cp u tin gii quyt cc v xch mch gia cc h, nu khng t ha gii c mi a ln thn gii quyt. Mt s i t qun vn duy tr c qu chung. Nh i 1 thn Ma Hoa c 4 con b chia cho ngi trong i nui r. Trc y i 1 c nhiu b hn nhng bn bt 5 con c tin xy hi trng ca i. i 3 thn Ma hoa, i 1 v i 2 thn Ba Ci c ry chung lm bp lai gy qu. Vai tr ca i t qun c cn b thn nh gi rt cao. Trng thn T L 1 cho bit: Nu khng c i th trng thn vt v gh lm. Ly s liu bo co ln x, ku gi dn tham gia vo cng vic chung ca thn, lm ci ny ci kia cng phi qua i. Thn ln th, trng thn khng qun c ht. Vi tnh cht t nguyn, hot ng gn gi nht vi dn, i t qun c th l mt m hnh tt cc chng trnh - d n da vo thc y s tham gia ca ngi dn trong vic trin khai cc hot ng pht trin cng ng, thay v lp ra cc t nhm nng dn hon ton mi nh mt s d n hin nay ang lm.
83
Vai tr ca gi lng, trng h Vai tr vn ng, ha gii ca gi lng c ch trng trong cc chng trnh, d n Trong cc cng ng DTTS, gi lng, trng h (ng cu) ng vai tr quan trng trong cc hot ng cng ng. Gi lng c dn nht tr bu ln, phi l ngi hiu bit, c kinh nghim, lm n gii, c ting ni trong cng ng. Trc y gi lng phi l ngi cao tui, hin nay ngi trung nin cng c th c ngi dn tn nhim bu lm gi lng. Gi lng l ngi ch tr cc hot ng tn ngng, l hi, x l cc trng hp vi phm qui c thn bn, gii quyt cc xch mch trong dn theo vn ha, phong tc ca tng dn tc. Hin nay, cc cp chnh quyn v mt trn t quc rt ch trng tham kho kin ca gi lng, thng qua gi lng vn ng b con thc hin cc chnh sch, chng trnh, d n. iu cn lm tt hn na l pht huy vai tr ca cc trng h, v trng h c ting ni quan trng trong vic ng vin b con trong dng h ca mnh tham gia cc hot ng cng ng. Vai tr ca cc on th Cc on th c vai tr quan trng thc y s tham gia ca hi vin, nhng cn b chi hi on th thn bn cha c ph cp Cc on th nh Ph n, Nng dn, on thanh nin, Cu chin binh c mng li chi hi n tng thn bn. Cc on th c nhiu hot ng thu ht s tham gia ca cc hi vin trong vic thc hin cc chng trnh, d n. Tuy nhin, nng lc ca cn b chi hi on th cc vng min ni DTTS cn hn ch. Cn b chi hi on th l mt ngun cung cp thng tin chnh cho cc hi vin, nhng trong nhiu trng hp bn thn h cn cha bit v cha hiu v cc chnh sch, chng trnh, d n. c bit, cc cn b chi hi on th cp thn bn hin nay khng c ph cp nn cng hn ch s nhit tnh v hiu qu hot ng ca h (Hp 27).
Hp 27. Nn b sung chnh sch h tr ph cp i vi cn b chi hi on th cp thn, bn trong Chng trnh 30a Chng trnh 30a rt ch trng chnh sch nng cao nng lc cho cn b c s, nh tng cng tp hun, o to ngn hn, di hn cho i ng cn b c s; h tr t nht mt sut tr cp khuyn nng c s mi thn bn. Thi gian qua, mc ph cp cho cn b thn bn (trng, ph thn, b th chi b, cng an vin) tng bc c nng ln. Hin nay cn b cc chi hi on th cp c s, nh chi hi Ph n, Nng dn, on thanh nin... cp thn khng c ph cp. Cc cn b chi hi ny thng c phn cng kim nhim cc chc danh khc c mt cht ph cp trong hot ng, do thi gian cho cng tc on th b phn tn, hiu qu cng tc khng cao. Trong khi nhng cn b on th ny c vai tr rt quan trng trong vic tuyn truyn v ch trng chnh sch, huy ng s tham gia ca hi vin vo thc hin cc chng trnh, d n. Thc t, cc thn bn cng ngho th i ng cn b on th c s cng yu v thiu, cng t chc c t hot ng cho hi vin. Ni no chi hi on th mnh, th ni ngi dn tham gia tch cc hn, dn n hiu qu ca cc chnh sch h tr gim ngho cao hn. B sung chnh sch h tr ph cp i vi cn b chi hi on th cp thn bn nn c coi l mt gii php quan trng ca Chng trnh 30a, t thc y hot ng ca cc on th, gp phn t c mc tiu gim ngho nhanh v bn vng tng thn bn - l nn tng t c mc tiu ca Chng trnh 30a phm vi rng hn.
84
PHN 2: CC CH CHNH V GIM NGHO Vai tr ca cc t nhm cng ng C nhiu hnh thc t nhm cng ng chnh thc v phi chnh thc ang hot ng Ti cc im quan trc, tn ti nhiu hnh thc t nhm cng ng, gm c t nhm chnh thc (c chnh quyn, cc on th lp ra hoc cng nhn) v t nhm phi chnh thc (do ngi dn t khi xng). T nhm cng ng thn bn c nhiu hnh thc v tn gi a dng nh nhm h (nu trong Thng t 12/2009/TT-BNN ca B NN&PTNT ban hnh ngy 06/3/2009 hng dn thc hin D n h tr pht trin sn xut thuc Chng trnh 135 giai on 2), t hp tc (theo Ngh nh 151/2007/N-CP ban hnh ngy 10/10/2007 v T chc v hot ng ca t hp tc), nhm s thch, cu lc b, t dch v, t qun l nc hay t lin gia... Nhiu m hnh t nhm cng ng em li li ch thit thc cho cc thnh vin l ngi ngho v ph n DTTS. Cc t nhm cng ng thng c qui m nh (di 30 ngi), gm cc thnh vin tham gia t nguyn, c qui ch hot ng do cc thnh vin thng nht. Cc thnh vin t nhm cng ng c th chia s kinh nghim lm n, gip nhau trong sn xut v i sng, cng nhau qun l s dng cc my mc dng chung, vn hnh qu quay vng ging gia sc hoc tin vn. Cc thnh vin t nhm cng ng cng c th cng nhau qun l ti nguyn nh (v d qun l ngun nc), chng ri ro v thc hin cc hot ng ch bin, dch v qui m nh, tr thnh u mi h tr ca cc c quan khuyn nng, gio dc, y t...11 Mt xut tho lun l nn xem xt b sung vo cc vn bn hng dn thc hin Chng trnh 30a gii php l tng cng h tr ngi ngho thng qua cc t nhm cng ng, v quan trng hn l dnh ngn sch h tr vic hnh thnh v pht trin cc t nhm ny (Hp 28).
Cc t nhm cng ng c th gip ngi ngho, ph n DTTS theo nhiu cch khc nhau
Chng trnh 30a nn tng cng h tr thng qua t nhm cng ng
Hp 28. H tr h ngho thng qua cc t nhm cng ng Chng trnh 30a h tr gim ngho nhanh v bn vng i vi 61 huyn ngho t r mc tiu thu hp khong cch giu ngho vi tm nhn to s chuyn bin nhanh v i sng vt cht, tinh thn ca ngi ngho, ng bo DTTS thuc cc huyn ngho, bo m n nm 2020 ngang bng cc huyn khc trong khu vc. Mt phn quan trng trong cc c ch, chnh sch, gii php ca Chng trnh 30a l cc h tr trc tip cho h ngho. Tuy nhin, vn kin Chng trnh 30a v cc vn bn hng dn tip theo khng cp n gii php h tr h ngho thng qua cc t nhm cng ng (v do khng c dng ngn sch h tr vic thnh lp v hot ng ca cc t nhm cng ng ny). H tr h ngho thng qua cc t nhm cng ng (gi l theo cch tip cn bn bun) chng t c nhiu u vit so vi h tr trc tip cho tng h ngho (gi l theo cch tip cn bn l) trong rt nhiu chng trnh, d n pht trin cng ng v gim ngho ti Vit Nam trong cc nm qua. Thay i cch h tr h ngho t bn l trc tip sang bn bun thng qua t nhm cng ng l mt qu trnh cn cc gii php ng b v theo di - gim st cht ch. Tnh bn vng ca cc t nhm cng ng vn l mt vn kh khn. Da vo cc loi hnh t nhm hin c, thay v thnh lp cc t nhm hon ton mi, cn c u tin. Cn hng dn thnh lp v h tr cc iu kin hot ng ban u, nng cao nng lc qun l cho cn b t nhm, o to v h tr cc hng dn vin cng ng thc y t nhm duy tr v pht trin cc hot ng ph hp vi c th ca tng dn tc, tng vng min.
11 Xem thn hng dn v t chc v hot ng ca cc nhm cng ng trong ti liu Xy dng mng li lin kt tng cng hiu qu hot ng ca Trung tm hc tp cng ng, AAV, thng 9/2009
85
5.3 Kt lun: Tng cng s tham gia v trao quyn cho ngi ngho
Tip tc gim bt khong cch gia ch trng v thc t v s tham gia To c hi tham gia, v nng cao nng lc tham gia cn c tin hnh song song Quyt nh 167 v h tr xa nh tm l v d in hnh v trao quyn cho ngi ngho v cng ng ngho Nng cao nng lc tham gia cn ch trng vai tr ca cc thit ch cng ng cp thn bn Thc y s tham gia v trao quyn l ch trng ln ca Chnh ph, nhng ngi ngho v cng ng ngho thc s lm ch qu trnh vn ln ca mnh, v nng cao hiu qu ca cc chnh sch, chng trnh, d n h tr gim ngho. Mc d c nhiu tin b v s tham gia trong thi gian qua, gia cc vn bn v thc t vn cn c khong cch. nng cao cht lng ca s tham gia, cn c s tip cn theo c hai hng: to c hi tham gia thng qua vic ci tin qui trnh, phng php lm vic, nng cao trch nhim gii trnh vi bn di ca cc c quan, ban ngnh cc cp v cc chng trnh, d n; v nng cao nng lc tham gia thng qua vic pht trin cc thit ch cng ng. Gn y c nhiu chnh sch c ban hnh theo hng to c hi tham gia su rng hn cho ngi ngho v cng ng ngho, in hnh nh Chng trnh 30a. Quyt nh 167 v h tr xa nh tm thit k mt qui trnh ly ngi ngho lm trung tm, to c hi cho ngi ngho b cng sc v ch ng xy nh theo mong mun ca mnh, ng thi vi vic tng cng s h tr v gim st cng ng m bo cht lng ca ngi nh. Nng cao nng lc tham gia cho ngi ngho v cng ng ngho l mt qu trnh khng d dng. Cn nhiu n lc mnh m hn na pht huy vai tr tch cc ca cc cn b c s, t chc on th, cc t t qun, gi lng, trng h v cc t nhm cng ng cp thn bn. c nhiu m hnh v pht trin cc thit ch cng ng c cc d n ca Chnh ph v cc d n ti tr trin khai ti cc thn bn ngho trn c nc. Vn quan trng hin nay l tng kt thc tin, chia s cc bi hc, kinh nghim thnh cng v tht bi, t ra cc bin php h tr v thc y c hiu qu s tham gia v trao quyn cho ngi ngho, pht huy nhng gi tr tch cc trong vn ha, phong tc tp qun ca tng dn tc tng vng min trn c nc.
86
PHN 3: HNG N GIM NGHO BN VNG CC VNG NNG THN VIT NAM
Phn 3: Hng n gim ngho bn vng cc vng nng thn Vit Nam
Theo di ngho nng thn gp phn hiu bit su sc hn din bin ngho trong bi cnh ri ro, hng n gim ngho bn vng Vit Nam t c nhng thnh tu to ln v gim ngho trong cc nm qua. Sng kin theo di ngho theo phng php cng tham gia ti mt s cng ng dn c nng thn do Oxfam, ActionAid cng vi cc i tc a phng thc hin ng vo thi im tin trnh gim ngho bn vng ca Vit Nam ang phi chu nhiu thch thc, in hnh l cc ri ro v c sc lin quan n bin i kh hu, gi c bt li v suy thoi kinh t ton cu. Nhng thay i ti cc im quan trc t vng kho st th nht cui nm 2007 n vng kho st th hai cui nm 2008 nh c trnh by trong bo co ny hy vng s ng gp phn nh b ca mnh vo s hiu bit su sc hn din bin ngho trong bi cnh ri ro, t gp phn gi m nhng vn cn tip tc theo di v nhng xut tho lun nhm hng n tip tc y mnh gim ngho bn vng cc vng nng thn Vit Nam.
6. XUT THO LUN 6.1 Ngho v tnh d b tn thng

Bo co tng hp theo di ngho nm th hai ny tip tc theo di nhng din bin ca tnh trng ngho theo 4 ch trng tm l khong cch giu ngho, tnh trng d b tn thng, quan h gii, tham gia v trao quyn. Cc ri ro v c sc nh hng ln n gim ngho bn vng cc im quan trc Trong nm 2008 tip tc c mt s xu hng tch cc lin quan n c s h tng, m hnh sinh k, khuyn nng lm, sn xut hng ha, gio dc, y t do nhng u t ln ca Nh nc, gp phn to nn tng cho vic ci thin i sng ngi dn. Tuy nhin, nhng ri ro bt thng v gi c, thi tit (v k c tc ng ca cuc khng hong ti chnh th gii t cui nm 2008) li gy tc ng tiu cc nhanh, mnh v trn din rng n i sng ngi dn ngay trong ngn hn. Cht lng cuc sng ngi ngho ti cc im quan trc, d c o bng cc con s t l ngho (nh lng) r sot hng nm theo chun ngho ca Chnh ph, hay o bng cm nhn (nh tnh) ca chnh ngi dn, b nh hng mnh ti hu ht im quan trc. Nhng yu t chnh nh hng n khong cch giu ngho trong nm 2008 cha c biu hin thu hp li, v h kh vn c cht lng ngun vn sinh k tt hn, tip cn tt hn vi cc th ch v tin trnh, t c c hi la chn chin lc sinh k em li hiu qu thu nhp cao hn h ngho. Khong cch giu ngho din bin phc tp hn trong bi cnh ri ro Yu t ri ro lm cho bc tranh v khong cch giu ngho tr nn phc tp hn. Nhng ri ro v c sc trong nm 2008 tc ng bt li n c ngi ngho v ngi khng ngho ti cc im quan trc vi nhng sc thi khc nhau. H kh c qui m sn xut hng ha ln hn nn b st gim thu nhp nhiu hn khi gp nhng ri ro v gi c, thi tit, dch bnh so vi h ngho. Tuy nhin, nhng h gia nh ngho v cn ngho, h gia nh thuc cc nhm x hi c th l nhng ngi d b tn thung nht vi nhng ri ro v c sc, v kh nng chng ri ro ca h vn rt yu.
Nhng tin b nht nh v bnh ng gii c thy r ti cc im quan trc. Tuy nhin, Nhng tin b v bnh ng gii cn rt nhiu kha cnh ph n ang phi chu nhng bt li, thit thi do nhng nh kin t cng gp thch lu i, v k c do nhng ri ro v c sc din ra gn y. Khi gp ri ro v thi tit, dch
87
thc trong bi cnh ri ro
bnh, gi c, ph n li l ngi gnh chu nhng tc ng bt li nht, v cng l ngi tn to lao ng, kim tin lo cho tng ba cm ca chng v con. Khi bnh ng gii ngay trong phm vi gia nh b nh hng xu, th cng kh hy vng t c bnh ng gii cp cng ng v x hi. Mc d c nhiu tin b v s tham gia trong thi gian qua, cht lng ca s tham gia nhiu khi cha cao. Trong tnh trng khn cp do cc ri ro v c sc cn n nhng quyt sch trong thi gian ngn ca cc c quan, ban ngnh v cc chng trnh-d n, s tham gia ca ngi dn c th b nh hng ln.
6.2 Hng n gim ngho bn vng cc vng nng thn Vit Nam
Nng cao nng lc chng ri ro c tm quan trng hng u Vit Nam rt thnh cng trong vic gim ngho trong cc nm qua, nhng cn gp nhiu hn ch trong vic gim tnh trng d b tn thng cho ngi dn. Din bin ngho trong nm 2008 cho thy, nng cao nng lc chng ri ro v c sc cho ngi ngho v cng ng ngho l vn quan trng hng u nhm tip tc tin trnh gim ngho bn vng ti Vit Nam trong cc nm ti.
Chng trnh 30a Chng trnh 30a l mt quyt sch rt ng n ca Chnh ph nhm tp trung ngun to hy vng cho lc cho nhng a bn kh khn nht cc vng nng thn tng bc thu hp khong nhng a bn cch giu ngho. Tuy nhin pht huy hiu qu ca Chng trnh 30a cn c thm nhng kh khn nht chnh sch b tr. Mt s xut tho lun hng n gim ngho bn vng cc vng nng thn nu trong cc phn ca bo co ny c tng hp li ti y nh sau: Pht trin ngun lc v ci thin tip cn cc th ch v tin trnh cho ngi ngho cn i song hnh 1. Thit k mt m hnh u t cn bng hn gia pht trin cc ngun lc v ci thin nng lc tip cn cc th ch v tin trnh cho ngi ngho v cng ng ngho, ch trng hn vo kt qu v tc ng (thay v ch trng u vo v hot ng). Cn c bit quan tm n giai on sau u t (qun l, vn hnh, bo dng cng trnh, cc bin php h tr ng b km theo, gim st-theo di cht ch) so vi vic thun ty tng s lng u t hay tng mc h tr. Lm su, lm chc cn l cch lm ch o trong cc n lc gim ngho thi gian ti. 2. Thay i v nhn thc km theo cc bin php c th nhm nng cao hiu qu ca cc chin lc sinh k ca ngi ngho DTTS thng qua pht huy cc gi tr ca tri thc bn a, bao gm c cc tri thc sn xut v tri thc qun l ti nguyn v cng ng. Phn tch thu o nhng vn a dng, c th ca ngi ngho, ca tng cng ng ngho DTTS khi ng trc cc la chn kh khn, t c cc h tr ph hp vi vn ha ca tng dn tc v c th ca tng cng ng thn bn - nhm thc y s gn kt hu c gia tri thc bn a v tri thc mi - c tm quan trng sng cn trong cng cuc gim ngho cc vng DTTS. 3. Nn p dng rng ri cch tip cn pht trin cng ng n tng thn bn, vi ba tr ct l nng cao nng lc cng ng, pht trin cc th ch cng ng v thc hin cc d n/chng trnh da vo cng ng, trong vic trin khai thc hin Chng trnh 30a. Ci tin phng php v tin trnh h tr (nh phng php gio dc, phng php khuyn nng...) cc vng DTTS nn c u tin hng u. Cn pht huy mnh m vai tr ca cc th ch cng ng, nh trung tm hc tp cng ng, mng li khuyn nng x v
Hiu su sc s a dng, c th ca tng cng ng ngho DTTS l c s pht huy cc tr thc bn a c gi tr
Ci tin phng php v tin trnh h tr gim ngho vng DTTS theo cch tip cn pht trin cng ng
88
PHN 3: HNG N GIM NGHO BN VNG CC VNG NNG THN VIT NAM
thn bn v cc t nhm cng ng. Ch trng lng ghp cc bin php phng nga v qun l thin tai da vo cng ng. Bo tr x hi da trn m rng din tip cn v tng mc h tr, nng cao vai tr ca cc li an ton phi chnh thc 4. y nhanh vic son tho v tham vn cng ng rng ri chin lc tng th v bo tr x hi cho cc vng nng thn Vit Nam vi tm nhn n nm 2020. Trong chin lc , cc chnh sch m rng din tip cn v tng mc h tr ca Chnh ph cho cc nhm d b tn thng cn c tnh n, bao gm c cc bin php h tr c th cho cc h gia nh nng thn thuc cc huyn ngho nht trong khun kh Chng trnh 30a. Cn pht trin cc m hnh sng to nng cao vai tr ca cc li an ton phi chnh thc cp cng ng nhm cung cp cc h tr kp thi v hiu qu cho nhng ngi b tn thng do cc ri ro v c sc. Nghin cu iu chnh cp nht chun ngho v tiu ch xc nh i tng bo tr x hi ph hp vi chin lc bo tr x hi trong giai on ti. 5. Gim st tt vic thc hin Lut Bnh ng Gii v cc vn bn hng dn thc hin ch trng t c bnh ng gii thc cht nhm gim ngho bn vng trong thi gian ti. Tng cng bnh ng gii trong phm vi gia nh lc s t c bnh ng gii cp cng ng v x hi. Bn cnh vic tip tc thc y lng ghp gii bng nhng bin php c th, cn tng cng h tr cho cc chng trnh, d n trc tip hng n tng c hi bnh ng cho ph n - nhng ngi vn chu nhiu thit thi trong gia nh v x hi. 6. Ch trng cht lng ca s tham gia v trao quyn nhng ngi ngho v cng ng ngho thc s lm ch qu trnh vn ln ca mnh, v nng cao hiu qu ca cc chnh sch, chng trnh, d n h tr gim ngho. Cch tip cn nn theo c hai hng: to c hi tham gia thng qua vic ci tin qui trnh, phng php lm vic, nng cao trch nhim gii trnh vi bn di ca cc c quan, ban ngnh cc cp v cc chng trnh, d n; v nng cao nng lc tham gia thng qua vic pht trin cc thit ch cng ng. Cn tng kt thc tin, chia s cc bi hc, kinh nghim thnh cng v tht bi, t ra cc bin php h tr v thc y c hiu qu s tham gia v trao quyn cho ngi ngho, pht huy nhng gi tr tch cc trong vn ha, phong tc tp qun ca tng dn tc tng vng min trn c nc.
Ch trng bnh ng gii thc cht
Tng cht lng tham gia v trao quyn da trn to c hi tham gia v nng cao nng lc tham gia ca ngi ngho, cng ng ngho
89
7. TI LIU THAM KHO

AAV, Vit Nam: nh gi v quyn c lng thc, 2/2009 AAV, Xy dng mng li lin kt tng cng hiu qu hot ng ca Trung tm hc tp cng ng, 9/2009 Bob Baulch v cc tc gi, Ngho ng bo Dn tc Thiu s Vit Nam, 8/2009 B L-TBXH, Bo co nh gi gia k Chng trnh quc gia gim ngho, 2009 B L-TBXH, Chin lc an sinh x hi i vi dn c nng thn, cc h gia nh ti cc vng min ni dn tc thiu s c bit kh khn, D tho ln 4, 7/2009 CEMA-EMWG, Chia s kinh nghim thc tin v nng cao nng lc trong xy dng k hoch pht trin kinh t x hi c s tham gia ca cng ng, Bo co Hi tho, Ninh Thun, 02/2009 FAO, Hng dn t nguyn h tr vic thc thi tng bc quyn c lng thc trong bi cnh an ninh lng thc quc gia, Roma, 2005 OGB, Bo co nh gi kt thc d n gio dc tnh Tr Vinh-RVN A52, 4/2008 OGB, Bo co nh gi gia k d n gio dc tnh Lo Cai-RVN A54, 3/2009 Oxfam v AAV, Theo di ngho theo phng php cng tham gia ti mt s cng ng dn c nng thn Vit Nam - Bo co tng hp, thng 11 nm 2008 Oxfam v AAV, Tc ng ca bin ng gi c n i sng v sinh k ca ngi ngho ti Vit Nam - nghin cu trng hp in hnh ti cc tnh in Bin, c Lc, Qung Tr, thnh ph Hi Phng v qun G Vp (thnh ph H Ch Minh), 12/2008 Rowena Humphreys, Bo co nh gi thng k D n cp tin mt ca Oxfam Anh ti Vit Nam, 12/2008.
Giy php XB s: 48-2009/CXB/31/01-190/VHTT cp ngy 19/11/2009.
90

Synthesis Report RURAL Round 2 Vietnamese Nov09

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Synthesis Report RURAL Round 2 Vietnamese Nov09

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Theo di ngho theo phng php cng Tham gia ti mt s Cng ng Dn c Nng thn Vit Nam

Steve Price -Thomas Gim c Oxfam Anh

Phan Vn Ngc Gim c ActionAid Vit Nam

Chng trnh 134

Chng trnh 135

Chng trnh 30a

CIDA CLB CLBPTC CT-DA CPI DCCS CC DTTS ECHO 2

EMWG FAO FFS GNTT HCCD HIV/AIDS HTX KHHG

Quyt nh 167 Quyt nh 32

1 USD = 16,900 VN hoc ng (ti thi im thng 9/2009)

Phng php nghin cu

Thun Ha Bn Lin Thanh Xng Lng Minh c Hng Xy

V Xuyn Bc H in Bin Tng Dng V Quang Hng Ho

H Giang Lo Cai in Bin Ngh An H Tnh Qung Tr

Khng C Khng C Khng Khng

42,8 59,9 11,2 78,7 39,8 49,8

C Hu Phc i Phc Thnh Thun Ha

k Lk Ninh Thun Ninh Thun Tr Vinh

, Kinh Raglai Raglai Khmer, Kinh

11,9 58,4 56,5 33,9

Khung theo di: cc ch v gi thuyt nghin cu

BNG 2. Mt s c im ca 20 thn bn trong mng li quan trc ngho nng thn

Thn 135 g/on 2

Khong cch n trung tm x (km)

Khong cch n ng t quanh nm gn nht (km)

Sn lng LT bnh qun u ngi/ nm (kg)

Ngun thu nhp chnh ca thn

La nc, ng a phng, ng lai, chn nui, i lm thu

La nng, la nc, ng a phng, chn nui

Ch, la nc, chn nui

La nng, la nc, ng a phng, chn nui

T l ngho cui 2007 c thn (%)

H c NVS t hoi / bn t hoi % (*)

H c radio/ cassettle % (*)

H c ngi i lm thu gn nh % (*) 3 7 13 3 47 37 0 0 10

H c tin gi t ngi i lm n xa % (*) 7 3 3 0 13 3 3 7

H c ngun thu t bun bn, dch v % (*) 50 97 100 23 23 80 87 43 30 27 80 90 90 23

H c bn sn phm 12 thng qua % (*)

H c mua vt t 12 thng qua % (*) 47 30 53 67 90 87

H c hng li t hot ng KN 12 thng qua % (*) 21 10 24 32 1

Thnh vin h khng i hc % (*) 31 15 29 41

Thnh vin h cha tt nghip tiu hc % (*) 43 3 63

T l ngho cui 2007 trong mu iu tra 30 h (*)

(*) S liu t mu iu tra ngu nhin h gia nh cui nm 2008

NGUN: Phiu thng tin cp thn

PHN 1: TNG QUAN V DIN BIN NGHO V CC N LC GIM NGHO

Phn 1: Tng quan v Din bin Ngho v Cc N lc Gim ngho

24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010

NGUN: B L-TBXH, 2009

T l h ngho cp a phng din bin kh phc tp trong nm 2008

BNG 3. T l h ngho giai on 2005 - 2008 ti cc im quan trc (%)

C Hu Phc i Phc Thnh Thun Ha

, Kinh Raglai Raglai Khmer, Kinh

28.1 68.8 74.3 41.1

24.7 51.7 69.2 32.7

16.8 44.2 58.1 37.2

11.9 58.4 56.5 33.9

Gim mnh Tng mnh Gim nh Gim nh

C Hu Phc i Phc Thnh Thun Ha

Gim mnh Tng mnh Gim nh Gim nh

PHN 1: TNG QUAN V DIN BIN NGHO V CC N LC GIM NGHO

1.2 ng lc gim ngho

C Hu Phc i Phc Thnh Thun Ha

NGUN: Phng vn h gia nh