You are on page 1of 201

Chng I. GIO DC HC L MT KHOA HC I.

GIO DC L MT HIN TNG C TRNG CA X HI LOI NGI tn ti v pht trin, loi ngi khng ngng tc ng vo th gii khch quan, nhn thc th gii khch quan tch lu vn kinh nghim. Mt khc, bt c mt x hi no cng ch tn ti c nu cc thnh vin ca x hi tip nhn c nhng kinh nghim m loi ngi tch lu, bao gm nhng tri thc, k nng, k xo, t tng, gi tr o c, tiu chun hnh vi. Gio dc l phm tr x hi ch c con ngi, v ng vt nhng hnh vi ca chng mang tnh bn nng v c lu gi trong h thng Gien. Nhng kinh nghim m loi ngi tch lu c trong qu trnh pht trin ca lch s c lu gi nn vn ho nhn loi, c tip ni qua cc th h. iu kin c bn x hi loi ngi tn ti v pht trin l m bo c c ch di truyn v c ch di sn chnh gio dc m bo c c ch th hai. Nh vy gio dc c hiu nh l qu trnh thng nht ca s hnh thnh tinh thn v th cht ca mi c nhn trong x hi. Vi cch hiu ny, gio dc ng vai tr nh mt mt khng th tch ri ca cuc sng con ngi, ca x hi, n l mt hin tng ca x hi. Trong qu trnh pht trin ca x hi loi ngi, th h trc khng ngng truyn li kinh nghim cho th h sau, th h sau lnh hi nhng kinh nghim tham gia vo cuc sng lao ng v cc hot ng x hi nhm duy tr v pht trin x hi loi ngi; chnh s truyn th v lnh hi gi l gio dc, nh vy gio dc l mt hin tng ca x hi th hin vic truyn t nhng kinh nghim m loi ngi tch lu c t th h ny sang th h khc. Tuy nhin, th h sau khng phi ch lnh hi ton b nhng kinh nghim ca th h trc li m cn b sung, lm phong ph thm nhng kinh nghim ca loi ngi l quy lut ca s tin b x hi. Trong qu trnh tin ho nhn loi, gio dc xut hin cng vi s xut hin ca loi ngi, khi con ngi c quan h vi t nhin bng cng c v phng tin lao ng th nhu cu v s truyn t v lnh hi nhng kinh

nghim ca th h trc cho th h sau mi xut hin. Gio dc nh l mt phng thc ca x hi m bo vic k tha vn ho, pht trin nhn cch. Trong thi k s khai ca x hi loi ngi, gio dc din ra trc tip ngay trong qu trnh lao ng sn xut, con ngi va lm va truyn li cho nhau cch lm, cch ch to cng c lao ng, cc cch x s trong cc mi quan h x hi, cc chun mc o c. Cc nh khoa hc nghin cu vic x hi ho tr em trong thi k nguyn thu cho rng: gio dc trong thi k ny an quyn trong h thng hot ng sn xut x hi. Chc nng ca dy hc, gio dc nhm chuyn ti vn ho t th h trc cho th h sau c thc hin do tt c nhng ngi ln v c thc hin trc tip trong qu trnh giao tip vi tr em. Vic m rng gii hn giao tip cng nh pht trin ngn ng v vn ho dn n tng lng thng tin v kinh nghim cn phi chuyn ti cho th h sau, nhng kh nng thc hin li b hn ch. iu ny dn n hnh thnh c ch x hi phi c s chuyn trch thc hin vic tch lu v truyn b tri thc. S xut hin t hu, chia gia nh ra nh mt cng ng kinh t dn n vai tr gio dc khng phi ch l ca cng x m ch yu l gia nh. Vo thi k c i, mt s nh t tng nhn thc rng, s phn vinh v vt cht ca cc cng dn ring bit v ca gia nh ph thuc vo sc mnh ca quc gia, gio dc c truyn t khng ch gia nh m x hi. Thi k c Hy Lp, nh trit hc Platon cho rng, con ci ca giai cp cm quyn phi nhn c s gio dc trong cc c quan gio dc ca nh nc v cn phi gio dc tr em ngay t khi mi ra i, t 7 tui tr i, tr em trai cn c gi vo cc trng ni tr v sng trong iu kin khc nghit, v mc ch chnh ca gio dc l hnh thnh nhng ngi lnh mnh m, c k lut bo v cc ch n. Nhn chung nhiu quc gia c i c nn gio dc nh vy. Cng vi vic hnh thnh ch vit dn ti khng ch lm thay i trong phng php tch lu, gn gi v chuyn ti tri thc, m cn lm thay i ni dung, phng php gio dc, dy hc. Khi qu trnh sn xut ngy cng phc tp hn, cng vi s phc tp ca cuc sng x hi, ca c cu t chc nh nc t ra yu cu cao hn nhng ngi c gio dc, i hi vic tip thu, luyn tp cng phu hn, do vic truyn th din ra mt cch c t chc v c chun b trc, dn n vic chuyn t dy hc c
2

nhn sang dy hc tp th trong cc nh trng. S ra i ca nh trng nh mt c quan chuyn bit m nhn vic gio dc cho php chuyn ti nhng thng tin cng mt lc cho nhiu ngi, lm cho i a s c th tip thu c kin thc, nng cao hiu qu gio dc. Na sau ca th k XX c s bng n v gio dc tr em, thanh nin, ngi ln, cng vi s thay i v my mc c kh, xut hin t ng ho, s pht trin ca cng ngh lm thay i lao ng ca con ngi trong sn xut, gio dc nh l iu kin cn thit ti sn xut sc lao ng x hi. Ngy nay, gio dc tr thnh mt hot ng c t chc c bit, thit k theo mt k hoch cht ch c phng php, phng tin hin i, gp phn to ra ng lc thc y s pht trin ca x hi. o c, tr tu, khoa hc, k thut, vn ho tinh thn v tim nng kinh t ca bt c x hi no u ph thuc vo mc pht trin ca gio dc. Gio dc c th hin mt s tnh cht, n l mt hin tng ph bin v vnh hng, tc l gio dc ch c x hi loi ngi, n l mt phn khng th tch ri ca i sng x hi, gio dc c mi thi i, mi thit ch x hi khc nhau, ni mt cch khc, gio dc xut hin cng vi s xut hin ca x hi v n mt i khi x hi khng tn ti, l iu kin khng th thiu c cho s tn ti v pht trin ca mi c nhn v x hi loi ngi. Nh vy, gio dc tn ti cng vi s tn ti ca x hi loi ngi, l con ng c trng c bn loi ngi tn ti v pht trin. Gio dc l mt hot ng gn lin vi tin trnh i ln ca x hi, mi giai on pht trin ca lch s u c nn gio dc tng ng, khi x hi chuyn t hnh thi kinh t x hi ny sang hnh thi kinh t x hi khc th ton b h thng gio dc tng ng cng bin i theo. Gio dc chu s quy nh ca x hi, n phn nh trnh pht trin kinh t x hi v p ng cc yu cu kinh t x hi trong nhng iu kin c th. Gio dc lun bin i trong qu trnh pht trin ca lch s loi ngi, khng c mt nn gio dc rp khun cho mi hnh thi kinh t x hi, cho mi giai on ca mi hnh thi kinh t x hi cng nh cho mi quc gia, chnh v vy gio dc mang tnh lch s. mi thi k lch s khc nhau th gio dc khc nhau v mc ch, ni dung, phng php, hnh thc t chc gio dc. Cc chnh sch gio dc lun c hon thin di nh hng ca nhng kinh nghim v cc kt qu nghin cu.
3

Gio dc mang tnh giai cp, l s khng nh ca rt nhiu nh gio dc hin nay, tnh cht giai cp ca gio dc th hin trong cc chnh sch gio dc chnh thng c xy dng trn c s t tng ca nh nc cm quyn, n khng nh gio dc khng ng ngoi chnh sch v quan im ca nh nc, iu c ton x hi chp nhn. Gio dc c s dng nh mt cng c ca giai cp cm quyn nhm duy tr li ch ca giai cp mnh, nhng li ch ny c th ph hp thiu s ngi trong x hi hoc vi a s cc tng lp trong x hi hoc vi li ch chung ca ton x hi. Chnh v vy m trong x hi c giai cp i khng, gio dc l c quyn c li ca giai cp thng tr. Trong x hi khng c giai cp i khng, gio dc hng ti s cng bng. Tnh giai cp quy nh mc ch gio dc, ni dung gio dc, phng php v hnh thc t chc gio dc .v.v. Ngy nay, nhiu quc gia trn th gii ang hng ti s ho hp v li ch gia cc giai cp, tng lp, hng ti mt nn GD bnh ng cho mi ngi. Vit Nam, mc ch ca Nh nc ta l hng ti xo b p bc bc lt, t hng ti s bnh ng, cng bng trong gio dc. Khi chuyn sang c ch th trng, bn cnh nhng mt tch cc c bn vn c nhng mt tri kh trnh c, nh nc ta c gng a ra nhng chnh sch m bo cng bng trong gio dc nh: Mi cng dn u c quyn tip cn h thng gio dc. m bo cho nhng hc sinh, sinh vin c nng khiu, ti nng tip tc c o to ln cao bt k iu kin kinh t, hon cnh, gii tnh, dn tc, tn gio v.v. . Tin hnh xo m ch, ph cp gio dc. a dng, mm do cc loi hnh o to, cc loi hnh trng lp nhm to c hi hc tp cho mi tng lp nhn dn. II. GIO DC HC L MT KHOA HC 1. S ra i v pht trin ca Gio dc hc Mi con ngi bng kinh nghim ca mnh cng c c nhng tri thc nht nh trong lnh vc gio dc. thi k nguyn thu, con ngi phi lm ch c nhng tri thc v gio dc tr em, phi truyn li nhng tri
4

thc t th h ny n th h khc di hnh thc phong tc, tp qun, tr chi, cc quy tc ca cuc sng. Cc tri thc ny phn nh trong cc cu ca dao, tc ng truyn c tch, thn thoi. v.v n c vai tr quan trng trong x hi, trong cuc sng gia nh cng nh gip cho vic hon thin nhn cch. Trong qu trnh pht trin x hi, nhng tri thc kinh nghim c khi qut li trong tng khoa hc c th. C th xem khoa hc l mt trong nhng hnh thi thc x hi, bao gm hot ng to ra h thng nhng tri thc khch quan v thc tin, ng thi bao gm c kt qu ca hot ng y, tc l ton b nhng tri thc lm nn tng cho bc tranh v th gii. S tch lu kinh nghim l phng tin lm phong ph khoa hc, pht trin l lun v thc tin. Gio dc hc l mt ngnh ca khoa hc x hi, ngy cng c cng c bng h thng l thuyt vng chc v pht trin mnh m, gp phn to ln vo s pht trin x hi. Lc u, nhng tri thc v gio dc c hnh thnh trong khun kh ca Trit hc, n ch l mt b phn ca Trit hc. Nhng nh trit hc thi c i nh Socrate (469 399 trc CN), Platon (427 348 trc CN), Aristote (348 322 trc CN) l gii cc vn v gio dc phng Ty. phng ng, t tng gio dc ca Khng T (551 479 trc CN) c nhng ng gp qu bu vo kho tng l lun gio dc ca dn tc Trung Hoa ni ring v kho tng gio dc ca nhn loi ni chung. Nhng t tng gio dc trong giai on ny c xut hin v tp trung m nt trong cc quan im trit hc. Vo thi k Vn ho Phc hng, nhng ngi c cng ln trong vic lm phong ph nhng t tng gio dc nh nh vn Php Rable (1494 1555), nh hot ng chnh tr v nh t tng Anh Thomas Mor (1478 1535), nh trit hc Italia Kampanella (1562 1659).v.v Mc d pht trin mnh nhng l thuyt gio dc nh vy, nhng n u th k th XVII, Gio dc hc vn cn l mt b phn ca Trit hc. Sau ny, nh trit hc v t nhin hc Anh l Becn (1561 1626) xut bn cun "V gi tr v s gia tng ca khoa hc" vo nm 1623, trong ng c nh phn loi khoa hc v tch Gio dc hc ra nh mt khoa hc c lp. Ngay trong th k , Gio dc hc nh mt khoa hc c lp c cng c vng chc bng nhiu cng trnh ca Jm Amt Cmenki
5

(1592 1670). ng ng mt ci mc quan trng trong qu trnh pht trin l lun v hot ng gio dc ca nhn loi, cc cng trnh nghin cu ca ng l mt di sn s vi ngt 140 cng trnh nghin cu cha ng nhng t tng ln v gio dc, v x hi, v trit hc. v.v . Cmenxki l ngi u tin trong lch s nu c mt h thng cc nguyn tc trong dy hc m n nay hu nh cc nguyn tc v c bn vn c ngha trong trong h thng cc nguyn tc dy hc hin i. Nhng t tng ln v l lun dy hc ca Cmenxki c trnh by trong tc phm ni ting "L lun dy hc v i" vit nm 1632. Bng quan im gio dc mi m, khoa hc, cun sch ny ra i cng vi s ra i v pht trin ca mt ngnh khoa hc mi, l Gio dc hc. Lch s gio dc hc chng minh rng, mi giai on pht trin trong tng thi i khc nhau, Gio dc hc khng ngng sng to, b sung nhng tri thc mi. Gio dc hc t iu chnh v pht trin nhm phc v cc yu cu ngy cng cao ca hot ng gio dc trong thc tin. Gio dc hc nghin cu, ch o thc tin gio dc, m bo cho gio dc thc hin tt cc chc nng ca mnh. Thc tin gio dc l c s cho s ra i v pht trin ca Gio dc hc, ng thi nhng kinh nghim ca thc tin gio dc c h thng ho, khi qut ho trong Gio dc hc. Trong qu trnh pht trin ca mnh, Gio dc hc lun loi b nhng quan im li thi v lun lun b sung cc lun im v l thuyt mi ph hp vi trnh v yu cu ca x hi. 2. i tng v nhim v ca Gio dc hc a. i tng ca Gio dc hc Gio dc l mt hin tng x hi, c tnh phc tp v nhiu mt, nhiu kha cnh, c nhiu khoa hc i vo nghin cu n nh Kinh t hc, X hi hc, Trit hc, Chnh tr hc .v.v. S ng gp ca nhiu khoa hc trong vic nghin cu gio dc nh l mt hin tng c trng ca x hi khng nh gi tr ca n, tuy nhin nhng khoa hc ny khng cp ti bn cht ca gio dc, ti nhng mi quan h ca cc qu trnh pht trin con ngi nh mt nhn cch, ti s phi hp gia nh gio dc vi ngi c gio dc trong qu trnh pht trin , cng vi cc iu kin m bo cho s pht trin. Vic nghin cu
6

cc kha cnh nu trn cn phi c khoa hc chuyn ngnh nghin cu, l Gio dc hc. Nh vy, Gio dc hc c coi l khoa hc nghin cu bn cht, quy lut, cc khuynh hng v tng lai pht trin ca qu trnh gio dc, vi cc nhn t v phng tin pht trin con ngi nh mt nhn cch trong sut ton b cuc sng. Trn c s , Gio dc hc nghin cu l lun v cch t chc qu trnh , cc phng php, hnh thc hon thin hot ng ca nh gio dc, cc hnh thc hot ng ca ngi c gio dc, ng thi nghin cu s phi hp hnh ng ca nh gio dc vi ngi c gio dc. T nhng phn tch trn cho thy, i tng ca Gio dc hc l qu trnh gio dc ton vn, hin thc c mc ch, c t chc trong mt x hi nht nh. Qu trnh gio dc nh vy c hiu theo ngha rng l qu trnh hnh thnh nhn cch, c t chc mt cch c mc ch, c k hoch, cn c vo nhng mc ch, nhng iu kin do x hi quy nh, c thc hin thng qua s phi hp hnh ng gia nh gio dc v ngi c gio dc nhm gip cho ngi c gio dc chim lnh nhng kinh nghim x hi ca loi ngi. Qu trnh gio dc l mt loi qu trnh x hi mang c trng ca qu trnh x hi, tc l n c tnh nh hng, din ra trong thi gian nht nh, biu hin thng qua hot ng ca con ngi, vn ng do tc ng ca cc nhn t bn trong, bn ngoi v tun theo nhng quy lut khch quan. Bt c mt qu trnh no cng u c s thay i lin tc t trng thi ny sang trng thi khc, gio dc c xem xt nh mt qu trnh th s thay i l kt qu ca s phi hp hnh ng gio dc ca nh gio dc v ngi c gio dc. Qu trnh gio dc bao gm s thng nht ca hai qu trnh b phn l qu trnh dy hc v qu trnh gio dc (theo ngha hp), cc qu trnh ny u thc hin cc chc nng chung ca gio dc trong vic hnh thnh nhn cch ton din. Song, mi qu trnh u c chc nng tri ca mnh v da vo chc nng tri thc hin cc chc nng khc.

Qu trnh gio dc l s vn ng t mc ch ca gio dc n cc kt qu ca n, tnh ton vn nh l s thng nht ni ti ca cc thnh t trong qu trnh gio dc. Qu trnh gio dc c xem nh l mt h thng bao gm cc thnh t cu trc nh: mc ch gio dc, ni dung gio dc, phng php, phng tin gio dc, hnh thc t chc gio dc, ngi gio dc, ngi c gio dc, kt qu gio dc. Qu trnh gio dc lun c s phi hp hnh ng gia ngi gio dc v ngi c gio dc, s phi hp ny trn bnh din c nhn v tp th gip cho ngi c gio dc chim lnh gi tr vn ho ca nhn loi, hnh thnh nhn cch. b. Nhim v ca Gio dc hc Bt c mt khoa hc no cng bao gm mt h thng cc nhim v cn gii quyt, Gio dc hc l mt khoa hc cn thc hin cc nhim v c bn sau: Gii thch ngun gc pht sinh, pht trin v bn cht ca hin tng gio dc, phn bit cc mi quan h c tnh quy lut v tnh ngu nhin. Tm ra cc quy lut chi phi qu trnh gio dc t chc chng t hiu qu ti u. Gio dc hc nghin cu d bo tng lai gn v tng lai xa ca gio dc, nghin cu xu th pht trin v mc tiu chin lc ca gio dc trong mi giai on pht trin ca x hi xy dng chng trnh gio dc v o to. Nghin cu xy dng cc l thuyt gio dc mi, hon thin cc m hnh gio dc, dy hc, phn tch kinh nghim gio dc, tm ra con ng ngn nht v cc phng tin p dng chng vo thc tin gio dc. Trn c s cc thnh tu ca khoa hc v cng ngh, Gio dc hc cn nghin cu tm ti cc phng php v phng tin gio dc mi nhm nng cao hiu qu gio dc. Ngoi ra cn c nhiu cc nhim v khc phm vi v kha cnh c th (kch thch tnh tch cc hc tp ca hc sinh, nguyn nhn ca vic km

nhn thc, cc yu t la chn ngh nghip ca hc sinh, tiu chun gio vin .v.v) 3. Mt s khi nim ca Gio dc hc Bt c mt lnh vc khoa hc no cng bao gm mt h thng khi nim, c khi nim ct li, cc khi nim cn li th hin s phn ho ca khi nim ct li. Gio dc (theo ngha rng) l qu trnh tc ng c mc ch, c t chc, c k hoch, c ni dung v bng phng php khoa hc ca nh gio dc ti ngi c gio dc trong cc c quan gio dc, nhm hnh thnh nhn cch cho h. Gio dc (theo ngha hp) l qu trnh hnh thnh cho ngi c gio dc l tng, ng c, tnh cm, nim tin, nhng nt tnh cch ca nhn cch, nhng hnh vi, thi quen c x ng n trong x hi thng qua vic t chc cho h cc hot ng v giao lu. Dy hc l qu trnh tc ng qua li gia ngi dy v ngi hc nhm gip cho ngi hc lnh hi nhng tri thc khoa hc, k nng hot ng nhn thc v thc tin, pht trin cc nng lc hot ng sng to, trn c s hnh thnh th gii quan v cc phm cht nhn cch ca ngi hc theo mc ch gio dc. Vi s pht trin ca gio dc hin nay xut hin thm nhiu khi nim nh: Gio dc sut i l nguyn tc ch o vic t chc tng th mt h thng gio dc cng nh ch o vic t chc tng b phn ca h thng gio dc, tng c bn ca nguyn tc ny l gio dc ton din cho cc giai on ca cuc i con ngi. Gio dc khng chnh quy l phng thc gio dc gip mi ngi va lm, va hc, hc lin tc, sut i nhm hon thin nhn cch, m rng hiu bit, nng cao trnh hc vn, chuyn mn, nghip v ci thin cht lng cuc sng, tm vic lm v thch nghi vi i sng x hi. Gio dc cng ng l phng thc gio dc khng chnh quy do ngi dn trong cng ng (x, phng, thn, bn) t t chc nhm p ng nhu cu hc tp ca nhng ngi khng c iu kin theo hc cc trng,

lp gio dc chnh quy. Gio dc cng ng l mt loi hnh gio dc c pht trin mnh m nhiu ni trn th gii trong gn hai thp k qua. c trng ca gio dc cng ng l hng nhng hot ng ca cc c s gio dc v o to vo vic lm tho mn mi nhu cu gio dc v o to cho tng c nhn v cng ng dn c trong vng kinh tx hi c nhng c th ring (v cu trc x hi, trnh pht trin kinh t sn xut, bn sc vn ho truyn thng). Gio dc hng nghip l mt h thng cc bin php gio dc ca nh trng, gia nh v x hi nhm chun b cho th h tr v t tng, tm l, tri thc, k nng h sn sng i vo ngnh ngh, lao ng sn xut, bo v T quc. Cng ngh dy hc khi nim "cng ngh" (Technology) nguyn p dng cho nhng quy trnh x l vt cht trong sn xut cng nghip. Vi thp k gn y n tin vo lnh vc gio dc "quy trnh ho vic o to con ngi" v xut hin cc thut ng "cng ngh o to" "cng ngh gio dc" "cng ngh dy hc". Ngi u tin s dng thut ng "cng ngh ging dy" l B. P. Skinner (1968). C nhiu quan im khc nhau v cng ngh dy hc, song tu chung li c hai cch hiu c bn: Cng ngh dy hc theo ngha hp c hiu l vic s dng vo dy hc v gio dc cc pht minh, cc sn phm ca cng ngh thng tin v cc phng tin k thut dy hc. Cng ngh dy hc theo ngha rng: T nhng nm 70 tr li y, cc nh khoa hc a ra nhng nh ngha khng ch n thun l nhng yu t phng tin k thut m cn c m rng hn. UNESCO (1987): l mt tp hp gn b cht ch nhng phng php, phng tin k thut hc tp v nh gi c nhn thc v s dng tu theo nhng mc tiu ang theo ui, c lin h vi ni dung ging dy v li ch ca ngi hc. i vi ngi dy, s dng cng ngh dy hc thch hp c ngha l bit t chc qu trnh hc tp v m bo s thnh cng ca qu trnh . C rt nhiu khi nim trong h thng cc khi nim v gio dc hc s c trnh by trong gio trnh ny. Tuy nhin vi s pht trin ca thi i ngy nay, cng vi s i mi v pht trin tri thc nhiu lnh vc th cng l mt qu trnh hnh thnh cc thut ng khoa hc. Do vy, khng

10

nn cho rng cc thut ng c l hon thin v chnh xc tuyt i, vic nghin cu v hon thin cc thut ng cng l nhim v cp bch ca Gio dc hc. 4. Phng php lun v phng php nghin cu Gio dc hc a. Phng php lun nghin cu Gio dc hc Trong nghin cu khoa hc ni chung, c hai vn c bn l phng php lun v phng php nghin cu (c th). Khoa hc ch pht trin trong trng hp n lun c b sung nhng tri thc mi. Phng php lun c hiu l l thuyt v cc nguyn tc tin hnh cc phng php, cc hnh thc ca hot ng nhn thc khoa hc, l h thng cc quan im, cc nguyn tc ch o hot ng ca ch th. Cc quan im phng php lun mang mu sc trit hc. Phng php lun trong Gio dc hc c xem xt nh l s tng hp cc lun im v nhn thc gio dc v ci to, bin i thc tin gio dc Nhng quan im phng php lun l kim ch nam hng dn cc nh khoa hc tm ti, nghin cu khoa hc, c th cp mt s quan im phng phng php lun nghin cu gio dc hc nh: Quan im duy vt bin chng: Khi nghin cu, cc nh khoa hc phi xem xt s vt, hin tng, qu trnh gio dc trong cc mi quan h phc tp ca chng, ng thi khi nghin cu phi xem xt i tng trong s vn ng v pht trin. Quan im lch s lgic: Yu cu khi nghin cu phi pht hin ngun gc ny sinh, qu trnh din bin ca i tng nghin cu trong khng gian, thi gian vi nhng iu kin v hon cnh c th. Quan im thc tin: Yu cu khi nghin cu gio dc cn phi xut pht t thc tin, phi khi qut tm ra quy lut pht trin ca chng t thc tin, kt qu nghin cu c kim nghim trong thc tin v phi c ng dng trong thc tin Quan im h thng: Khi nghin cu i tng phi phn tch chng thnh nhng b phn xem xt mt cch su sc v ton din, phi phn tch mi quan h gia cc s vt, hin tng, cc qu trnh cng nh mi quan h gia cc b phn trong tng s vt, hin tng v qu trnh .

11

b. Cc phng php nghin cu Gio dc hc Phng php nghin cu gio dc hc l cch thc, l con ng m nh khoa hc s dng khm ph bn cht, quy lut ca qu trnh gio dc, nhm vn dng chng vo thc tin gio dc. Cc phng php c s dng trong nghin cu Gio dc hc bao gm: *. Cc phng php nghin cu l thuyt Cc phng php nghin cu l thuyt bao gm: Phng php phn tch v tng hp l thuyt Phn tch l thuyt: L thao tc phn chia ti liu l thuyt thnh cc n v kin thc, cho php ta c th tm hiu nhng du hiu c th, cu trc bn trong ca l thuyt. Tng hp l thuyt: L s lin kt cc yu t, cc thnh phn to thnh mt tng th. Trong phn tch cng cn c s lin kt cc yu t nhng n c tnh b phn hn l tnh ton th, cn trong phm tr tng hp, s ch bin nhng yu t cho thnh mt tng th c nhn mnh hn n tnh thng nht v tnh sng to. Phn tch v tng hp cho php xy dng c cu trc ca cc vn cn nghin cu Phng php m hnh ho L phng php nghin cu cc hin tng v qu trnh gio dc da vo m hnh ca chng. M hnh i tng l h thng cc yu t vt cht v tinh thn. M hnh tng t nh i tng nghin cu v ti hin nhng mi lin h c cu, chc nng, nhn, qu ca i tng. Nghin cu trn m hnh s gip cho cc nh khoa hc khm ph ra bn cht, quy lut ca i tng. *. Cc phng php nghin cu thc tin Phng php quan st Quan st trong nghin cu gio dc l phng php thu thp thng tin v s vt, hin tng, qu trnh gio dc trn c s tri gic trc tip cc hot ng gio dc v cc iu kin khch quan ca hot ng . Quan st trc tip i tng gio dc nhm pht hin ra nhng bin i ca chng trong nhng iu kin c th, t phn tch nguyn nhn v rt ra nhng kt
12

lun v quy lut vn ng ca i tng. Mc ch quan st l pht hin, thu thp cc thng tin v vn nghin cu, pht hin bn cht vn v xc nh gi thuyt nghin cu. Phng php trng cu kin bng phiu hi (bng cu hi) iu tra bng bng cu hi l phng php c s dng ph bin trong nghin cu khoa hc x hi ni chung v trong nghin cu gio dc hc ni ring. Thc cht ca phng php ny l s dng bng cu hi c son sn vi mt h thng cu hi t ra cho i tng nghin cu, nhm thu thp nhng thng tin phc v cho vn nghin cu, n c s dng nghin cu i tng trn din rng. Vn quan trng khi s dng phng php ny l xy dng c cht lng bng cu hi iu tra. Bng cu hi l mt h thng cc cu hi c xp t trn c s cc nguyn tc v ni dung nht nh, nhm to iu kin cho ngi c hi th hin quan im ca mnh v vn nghin cu, qua , nh nghin cu thu nhn c thng tin p ng yu cu ca ti v mc tiu nghin cu. Phng php phng vn Trong nghin cu gio dc hc, phng php phng vn c tin hnh thng qua tc ng trc tip gia ngi hi v ngi c hi nhm thu thp thng tin ph hp vi mc tiu v nhim v ca ti nghin cu. Ngun thng tin trong phng vn bao gm ton b nhng cu tr li phn nh quan im, nhn thc ca ngi c hi, hnh vi c ch ca ngi c hi trong thi gian phng vn. Phng php tng kt kinh nghim gio dc Kinh nghim gio dc l tng th nhng tri thc k nng, k xo m ngi lm cng tc gio dc tch lu c trong thc tin cng tc gio dc. Tng kt kinh nghim gio dc l vn dng l lun v khoa hc gio dc thu thp, phn tch, nh gi thc tin gio dc, t rt ra nhng khi qut c tnh cht l lun. l nhng khi qut v nguyn nhn, iu kin, bin php, bc i dn ti thnh cng hay tht bi, c bit l tm ra nhng quy lut pht trin ca cc s kin gio dc nhm t chc tt hn cc qu trnh s phm tip theo.

13

Nhng kinh nghim rt ra t phng php ny cn c kim nghim, b sung bng cch: thng qua cc hi tho khoa hc, qua cc phng tin thng tin (ti liu, bo, tp ch ca trung ng, ngnh), vn dng cc a bn v cc phm vi khc nhau. Phng php thc nghim s phm Phng php thc nghim xut hin trong cc khoa hc nh du mt bc ngot ln chuyn t s quan st, m t b ngoi sang s phn tch v mt nh tnh, nh lng nhng mi quan h bn cht, nhng thuc tnh c bn ca cc s vt hin tng. Thc nghim s phm l phng php thu nhn thng tin v s thay i s lng v cht lng trong nhn thc v hnh vi ca cc i tng gio dc do nh khoa hc tc ng nn chng bng mt s tc nhn iu khin v c kim tra. Phng php thc nghim cho php i su vo bn cht, quy lut, pht hin ra cc thnh phn, cu trc, c ch ca hin tng gio dc. Phng php ny i hi phi t chc cho i tng thc nghim hot ng theo mt gi thuyt bng cch a vo nhng yu t mi xem xt s din bin v pht trin ca chng c ph hp vi gi thuyt hay khng, khi gi thuyt c khng nh c th c ng dng vo thc tin. Phn loi theo mi trng din ra thc nghim c thc nghim t nhin v thc nghim trong phng th nghim, phn loi theo mc ch thc nghim c thc nghim tc ng v thc nghim thm d. Phng php thc nghim i hi nh nghin cu ch ng to nn cc tnh hung, sau quan st cc hnh vi, cc s kin trong cc tnh hung nhn to . Tuy nhin, c c nhng thng tin t thc nghim th trong qu trnh tin hnh thc nghim cng phi s dng hng lot cc phng php khc nhau (quan st, phng vn, trng cu kin, trc nghim...). Vi ngha ny, phng php thc nghim rng hn, phc tp hn. Phng php nghin cu sn phm hot ng s phm L phng php m nh nghin cu thng qua cc sn phm s phm tm hiu tnh cht, c im, tm l ca con ngi v ca c hot ng to ra sn phm y nhm tm ra gii php nng cao cht lng ca qu trnh gio dc.
14

Phng php chuyn gia L phng php thu thp thng tin khoa hc, nh gi mt sn phm khoa hc bng cch s dng tr tu mt i ng chuyn gia c trnh cao v mt lnh vc nht nh, nhm phn tch hay tm ra gii php ti u cho s kin gio dc no . Phng php ny c thc hin thng qua cc hnh thc hi tho, nh gi, nghim thu cng trnh khoa hc. *. Phng php s dng ton thng k Phng php ton hc c s dng nghin cu cc s liu nhn c t cc phng php trng cu kin bng phiu hi v t phng php thc nghim, n thit lp s ph thuc v s lng gia cc hin tng nghin cu. Chng gip cho vic nh gi cc kt qu thc nghim, nng cao tin cy ca cc kt lun, lm c s cho vic tng hp l thuyt Chng I. GIO DC HC L MT KHOA HC III. H THNG CC KHOA HC V GIO DC V MI QUAN H CA CHNG VI CC KHOA HC KHC 1. H thng cc khoa hc gio dc hc Qu trnh pht trin x hi lun i km vi s tch lu tri thc tt c cc lnh vc hot ng ca con ngi, trong c lnh vc gio dc. Mt lot cc ngnh khoa hc v gio dc c t lu trong lch s, cng c nhng ngnh cn rt mi. Gio dc hc c phn chia thnh cc chuyn ngnh khoa hc ring bit, to thnh mt h thng cc khoa hc gio dc, bao gm: Gio dc hc i cng, nghin cu nhng quy lut c bn ca Gio dc hc. Gio dc hc la tui (bao gm gio dc hc trc tui i hc; gio dc hc nh trng; gio dc hc ngi ln tui) nghin cu nhng kha cnh v la tui ca vic dy hc v gio dc. Gio dc hc khuyt tt: Nhim v ch yu l nghin cu vic dy hc v gio dc cho tr b khuyt tt (tr khim thnh, khim th, km pht trin v tr tu, ngn ng). Gio dc hc b mn: Nghin cu vic p dng nhng quy lut chung ca vic dy hc vo ging dy cc mn hc c th
15

Lch s gio dc v Gio dc hc, nghin cu s pht trin ca cc t tng v thc tin gio dc trong cc thi k lch s khc nhau. Gio dc hc theo chuyn ngnh (Gio dc hc qun s, Gio dc hc th thao, Gio dc hc i hc). Vi s pht trin ca khoa hc theo hng phn ho v tch hp, trong nhng nm gn y, khoa hc gio dc khng ngng pht trin, hnh thnh nhiu chuyn ngnh mi nh: Trit hc, gio dc, Gio dc hc so snh, X hi hc gio dc, Kinh t hc gio dc, Qun l gio dc .v.v. 2. Mi quan h ca Gio dc hc vi cc khoa hc khc V tr ca Gio dc hc trong h thng cc khoa hc v con ngi c xc nh khi xem xt cc mi quan h ca n vi cc khoa hc khc. Trong sut qu trnh tn ti ca mnh, Gio dc hc c quan h cht ch vi nhiu khoa hc, nhng khoa hc ny c nh hng ln ti s pht trin ca Gio dc hc. Ngy nay, Gio dc hc c mi quan h vi mt s ngnh khoa hc t nhin v khoa hc x hi, c bit l c quan h mt thit mt s ngnh khoa hc nghin cu v con ngi. Thc hin tt mi quan h l iu kin quan trng thc y mnh vic khm ph nhng tri thc mi v Gio dc hc. Gio dc hc vi Trit hc Mi quan h ny l mt qu trnh lu di v c hiu qu, cc t tng trit hc hnh thnh quan im v l lun gio dc hc, n lm c s phng php lun cho Gio dc hc. Trit hc c coi l khoa hc nghin cu v cc quy lut chung nht ca t nhin, x hi, t duy con ngi; Trit hc lun c coi l c s nn tng khi xem xt cc quy lut gio dc. Mt s ngnh ca Trit hc nh X hi hc, o c hc, M hc. v.v.. u c vai tr to ln trong vic nghin cu cc vn gio dc hc. Gio dc hc vi Sinh l hc Sinh l hc c coi l c s khoa hc t nhin ca Gio dc hc. Vic nghin cu gio dc hc cn phi da vo nhng d kin ca sinh l hc nh: h thn kinh cp cao, c im cc loi thn kinh, hot ng ca h thng tn hiu th nht, th hai, s vn hnh ca cc c quan cm gic vn

16

ng. Nhng thnh tu ca Sinh l hc gip cho Gio dc hc ph hp vi c im sinh l ca hc sinh tng la lui. Gio dc hc vi Tm l hc Tm l hc nghin cu trng thi, cc qu trnh, cc phm cht tm l mun mu, mun v c hnh thnh trong qu trnh pht trin con ngi, qu trnh gio dc, cng nh qu trnh tc ng ca con ngi ti mi trng. Tm l hc cung cp cho Gio dc hc nhng tri thc v c ch, din bin v cc iu kin t chc qu trnh bn trong ca s hnh thnh nhn cch con ngi theo tng la tui, tng giai on. Gio dc hc vi iu khin hc iu khin hc l khoa hc v s iu khin ti u cc h thng phc tp, l khoa hc nghin cu lgc ca nhng qu trnh trong t nhin v x hi, n xc nh nhng ci chung, quy nh s vn hnh cc qu trnh . Ci chung l: s c mt ca mt trung tm iu khin; s c mt ca khch th b iu khin; s iu khin thng qua cc knh thun nghch. Qu trnh gio dc l mt qu trnh iu khin c, c th vn dng l thuyt v iu khin hc xy dng l thuyt gio dc hc. Gio dc hc vi X hi hc X hi hc l khoa hc nghin cu cc quy lut hnh thnh, vn ng v pht trin mi quan h ca con ngi vi x hi, gip cho con ngi hiu c c cu t chc x hi (cu trc), hin tng x hi, qu trnh x hi trn c s hiu c cc mi quan h x hi, cc hin tng, quy lut x hi, thc trng v vn ho ca cc nhm dn c khc nhau nhng ngun kin thc phc v cho vic nghin cu gio dc hc. Chng II. GIO DC V S PHT TRIN CA X HI I. CC CHC NNG X HI CA GIO DC Ngay t khi mi xut hin trn Tri t, con ngi phi truyn t nhng kinh nghim ca th h trc cho th h sau sinh tn v pht trin. Kinh nghim ca x hi loi ngi c hiu l nhng tri thc v cc quy lut tn ti, vn ng v pht trin ca t nhin, x hi, t duy, nhng k nng, k xo lao ng, hot ng thc tin, cc chun mc v o c, li sng, vn ho v.v Nhng kinh nghim ny ngy cng phong ph, iu
17

cng khng nh vai tr v chc nng c bit quan trng ca hot ng gio dc. Gio dc tc ng vo tng c nhn tr thnh nhng nhn cch theo yu cu pht trin ca x hi, n nh hng ln rt n tt c cc hnh thi thc x hi, ng thi n cng tc ng mnh m lm chuyn ho c s h tng bi tnh c lp tng i ca cc hnh thi thc x hi. Gio dc c coi l mt nhn t tch cc to nn ngun nhn lc. Phm cht nng lc con ngi quyt nh s pht trin x hi iu ny cng th hin rt r trong x hi hin i, khi tt c cc quc gia trn th gii ang tp trung tng tc pht trin nn kinh t tri thc, tc l tn dng cc thnh tu khoa hc, k thut, cng ngh, tr tu thc hin mc tiu xy dng t nc. Pht trin gio dc tr thnh quc sch hng u ca nhiu quc gia 1. Chc nng kinh t sn xut Gio dc l mt hin tng vnh hng, bt bin gp phn c lc, hiu qu trong vic o to lc lng lao ng mi, tin b phc v cho phng thc sn xut ca x hi. Nh vy gio dc tuy khng trc tip sn xut nhng ti sn xut ra sc lao ng x hi ca th h sau hn th h trc, tc l ci bin ci bn th t nhin chung ca con ngi, gip h c kin thc, k nng, k xo v mt lnh vc lao ng ph hp, to ra mt nng sut lao ng cao, trc tip thc y sn xut, pht trin kinh t. Ngy nay, nhn loi ang sng trong thi k vn minh hu cng nghip cng vi s pht trin mnh m ca cng ngh thng tin. c im ny t ra nhng yu cu rt cao i vi ngun nhn lc lao ng: phi c trnh hc vn cao, c kin thc su sc, c tay ngh vng vng, cao hn l c tnh nng ng, sng to, linh hot thch nghi, p ng c nhng yu cu ca tin trnh pht trin x hi. thc hin tt chc nng kinh t sn xut, gio dc phi tp trung thc hin nhng yu cu c bn sau y: Gio dc phi gn kt vi thc tin x hi, p ng ngun nhn lc theo yu cu pht trin kinh t sn xut trong tng giai on c th. Xy dng mt h thng gio dc quc dn cn i, a dng nhm thc hin ba mc tiu: Ly nng cao dn tr lm nn tng o to nhn lc; trn c s bi dng nhn ti cho tt c cc lnh vc kinh t, vn ho, khoa
18

hc, cng ngh v.v. lm ng lc trc tip thc y t nc pht trin ho nhp vi th gii vn minh. H thng gio dc quc dn khng ngng i mi ni dung, phng php, phng tin v.v Vic nng cao cht lng gio dc o to ngun nhn lc c trnh chuyn mn, nghip v cao v nhng phm cht cn thit p ng yu cu ca nn sn xut hin i l vn ang t ra cho cc quc gia phi quan tm gii quyt. Vit Nam, trn c s thc hin mc tiu nng cao dn tr, gio dc cn hng vo qu trnh o to nhn lc y l i ng nng ct c trnh khoa hc, nm vng cng ngh sn xut hin i, c cc phm cht cn thit ca ngi lao ng trong x hi vn minh trn tt c mi lnh vc kinh t, vn ho, x hi v.v p ng yu cu ca giai on pht trin cng nghip ho, hin i ho t nc. 2. Chc nng chnh tr t tng Mi quc gia trn th gii u c mt ch chnh tr ca mnh, giai cp hay chnh ng cm quyn nh nc s dng gio dc nh mt cng c mnh m, li hi nht khai sng nhn thc, bi dng tnh cm, cng c nim tin, kch thch hnh ng ca tt c cc lc lng x hi thc hin cc ch trng, ng li, chnh sch nhm duy tr, cng c ch chnh tr . Th ch chnh tr c thit lp mi quc gia l xut pht t mt h thng t tng ca giai cp hay chnh ng cm quyn nht nh. Do , th ch chnh tr v t tng c mi quan h nhn qu cht ch, c nh hng v cng to ln, mnh m n tt c cc hnh thi thc x hi khc v cng phn nh c trng c s kinh t ca x hi. V. I. Lnin khng nh: Chnh tr l biu hin tp trung ca kinh t. Thng qua gio dc, nhng t tng x hi c thm n tng con ngi, gio dc hnh thnh con ngi th gii quan, gio dc thc, hnh vi ph hp vi chun mc o c x hi. nc ta, ng Cng sn Vit Nam lnh o Nh nc, i din cho quyn lc ca dn, do dn, v dn trn nn tng ca ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh ang quyt tm xy dng t nc v mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh. Gio dc phi phc v mc ch chnh tr tt p v t tng cao qu bng ton
19

b hot ng ca mnh th hin t quan im, mc ch, ni dung, phng chm, phng php n t chc, qun l gio dc sao cho cc ch trng, ng li chnh tr ca ng, php lut ca Nh nc, t tng H Ch Minh thm nhun su sc vo mi tng lp nhn dn bin thnh hnh ng thc tin nhm a t nc pht trin nhanh, mnh, vng chc. 3. Chc nng vn ho x hi Vn ho l ton b gi tr vt cht v tinh thn c nhn loi sng to ra trong qu trnh hot ng thc tin lch s x hi, cc gi tr y ni ln mc pht trin ca loi ngi(1). Cc gi tr vn ho vt cht, tinh thn y tn ti trong x hi. Hiu theo h thng cu trc, gio dc l mt b phn ca vn ho x hi. Nhng hiu theo c ch vn hnh, gio dc c chc nng truyn th cc gi tr vn ho x hi t th h trc cho th h sau. Nh vy, vn ho l ni dung v cng l mc tiu ca gio dc. Vn ho v gio dc gn b vi nhau nh hnh vi bng(2). Tt c cc gi tr vn ho ca nhn loi, ca dn tc, ca cng ng, thng qua gio dc (ca gia nh, nh trng, x hi) tr thnh h thng gi tr ca tng con ngi. Th gii ngy nay coi gio dc l con ng c bn nht gi gn v pht trin vn ho, khi tt hu. Nh tng lai hc ngi M l A. Toffler khng nh ti Hi ng Lin hp quc, kho 15 (1990) Mt dn tc khng c gio dc dn tc s b loi ngi o thi, mt c nhn khng c gio dc c nhn s b x hi loi b. Gio dc c nhim v quan trng l xy dng mt trnh vn ho cho ton x hi bng cch ph cp gio dc ph thng vi trnh ngy cng cao cho th h tr v mi ngi dn trong x hi. Ngy nay trnh dn tr cao l mt tiu ch nh gi s giu mnh ca mt quc gia. Trnh dn tr cao s tip thu, pht trin c cc gi tr vn ho tt p, u tranh ngn nga xo b c nhng t tng, hnh vi tiu cc nh hng n tt c nhng hot ng cn thit, hu ch trong i sng x hi nh: xo b cc phong tc, tp qun lc hu, m tn, d oan, cc t nn x hi, thc hin dn s k hoch ho gia nh, an ton giao thng v.v ng thi, gio dc cng phi lm tho mn nhu cu c hc tp sut i ca mi cng dn, do , gio dc cn l mt phc li c bn, mt quyn sng tinh thn ca mi thnh vin trong x hi.
20

thc hin chc nng vn ho x hi, gio dc phi c quan tm ngay t bc mm non cho n i hc v trn i hc; pht trin hp l cc loi hnh gio dc v cc phng thc o to mi la tui c hng quyn li hc tp, tho mn nhu cu pht trin ti nng ca mi cng dn, gp phn c lc vo s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc.
(1) (2)

T in Trit hc. NXB Chnh tr, M. 1972 (ting Nga).

Phm Minh Hc (ch bin). Vn ho v gio dc, gio dc v vn ho. NXB GD. 1998. Chng II. GIO DC V S PHT TRIN CA X HI II. X HI HIN I V NHNG THCH THC T RA CHO GIO DC 1. c im ca x hi hin i Cui th k XX, u th k XXI, trn th gii ang din ra cuc cch mng khoa hc cng ngh. S chuyn bin t thi k cng nghip sang thi k pht trin ca cng ngh thng tin v kinh t tri thc tc ng n tt c cc lnh vc, lm bin i nhanh chng v su sc i sng vt cht v tinh thn ca x hi. S chuyn bin to ln ny l thnh qu ca s ra i ca cc cng ngh cao, ton cu ho v hi nhp v kinh t v vn ho, s hnh thnh v pht trin ca nn kinh t tri thc. Cuc cch mng khoa hc cng ngh Tri thc nhn loi trn mi bnh din, c bit l v khoa hc t nhin v cng ngh trong na cui ca th k XX pht trin tng tc so vi nhiu th k trc. S tng tc pht minh khoa hc v pht trin ca cng ngh cao nh cng ngh sinh hc, cng ngh vt liu, c bit l cng ngh thng tin nh hng rng ri n tng c nhn, cc t chc v cc quc gia, lm thay i phng thc hc tp, lm vic v gii tr ca tng ngi, lm thay i mi quan h gia c nhn vi nh nc, thay i cc phng thc thng mi quc t, qun s v.v dn n s thay i cn bn cc c tnh vn ho v gio dc hnh thnh qua nhiu th h tng quc gia v trn ton th gii. Cng ngh cao a yu t thng tin v tri thc ln hng u, y cc yu t cnh tranh truyn thng nh ti nguyn, vn, quy m sn xut khng
21

l xung hng th yu. Cng ngh cao lm gim c s tiu hao nng lng, nhn lc, nguyn liu, nng cao cht lng sn phm n tuyt ho, h gi thnh, bo m s cnh tranh v ho nhp th gii. Gio dc v o to cung cp ngun nhn lc v nhn ti cho s pht trin ca khoa hc v cng ngh, mt khc s pht trin khoa hc v cng ngh li tc ng vo ton b c cu h thng gio dc. S pht trin khoa hc v cng ngh lm thay i c cu ngnh trong nn kinh t, c cu ngh ca nhn lc lao ng trong x hi, i hi gio dc v o to cn nng cao trnh o to sao cho ph hp vi yu cu ca nn kinh t x hi Xu th ton cu ho Ton cu ho v hi nhp kinh t quc t l mt xu th khch quan, va l qu trnh hp tc pht trin va l qu trnh u tranh ca cc nc bo v li ch quc gia. C hng lot nhn t thc y tin trnh ton cu ho v hi nhp v kinh t nh s ci tin khng ngng phng tin giao thng lin lc v cng ngh thng tin, s gia tng nhu cu m rng th trng v xut khu t bn, s pht trin kinh t th trng trn ton th gii, s xut hin cc cng ti a quc gia, cc t chc kinh t v thng mi quc t v s hnh thnh h thng ti chnh, tin t th gii vi khi lng trao i cc ln. V sn xut, c s chuyn mn ho trong hip tc cao khng ch trong mt nc m trong phm vi quc t, tham gia vo qu trnh hip tc ny cn c trnh tng ng v cng ngh. Ton cu ho v kinh t l mt cuc cch mng v phng php v t chc sn xut. tham gia vo qu trnh mt cch c li, cc quc gia phi tng hm lng tri thc v khoa hc v cng ngh trong cc sn phm, nng cao cht lng ngun nhn lc, nhng nc no ch da vo ti nguyn thin nhin v lao ng gin n th s b thit thi. Gio dc phi o to c nhng con ngi lm ch cng ngh mi, nm bt nhanh chng cng ngh hin i. V vn ho, li sng c tnh quc t v tnh ton cu ang dn hnh thnh, th trng lin thng gia cc quc gia, s di c t ca con ngi t quc gia ny sang quc gia khc, s tm kim vic lm ca ngun nhn lc ngoi bin gii quc gia cng nh cc phng tin thng tin ng

22

vai tr quan trng trong vn ny. Mng vin thng v Internet to thun li cho giao lu v hi nhp vn ho gia cc quc gia, hnh thnh nhng cng ng vn ho. Giao lu vn ho to iu kin cho cc nn vn ho c th tip thu cc tinh hoa vn ho ca nhn loi pht trin nn vn ho ca chnh dn tc mnh. Tuy nhin, thc t cng din ra mt cuc u tranh bo v cc nn vn ho yu trc nguy c ng ho ca cc nn vn ho mnh. Vn ton cu ho v vn ho l vn phc tp, n nhn n mt cch v iu kin th s ho tan, cn chng li xu th s b tt hu. Gio dc cn o to nhng con ngi bit gi gn bn sc vn ho dn tc kt hp vi nhng tinh hoa vn ha nhn loi, l iu kin cn v tip cn vi xu th ton cu ho. Nhng vn khc m ton nhn loi v mi quc gia quan tm, l cc vn nh: vn chin tranh v ho bnh, vn dn s, vn nhim mi trng v mt cn bng sinh thi, vn i ngho, bnh tt v cc t nn x hi .v.v. . Gio dc phi hnh thnh cho con ngi thc tch cc vi nhng vn c tnh cht ton cu. Ton cu ho v hi nhp kinh t to nn s giao lu v hi nhp vn ho gia cc quc gia: Hnh thnh nhng cng ng vn ho a sc mu, a dn tc, a tn gio v cng phc tp. Nhng tc ng mnh m, ln lao trn t ra cho gio dc phi o to c nhng con ngi lm ch v nm bt c khoa hc v cng ngh hin i, c thc tch cc v nhng vn mi quc gia ang quan tm nh: Bo v mi trng, chng i ngho, bnh tt, dn s v cc t nn x hi v.v. Bi cnh th gii v xu th ton cu ho v hi nhp kinh t nh mt cn gi mnh cun ht mnh m, tc ng n tt c mi quc gia pht trin v ang pht trin. Vit Nam khng th tch khi nh hng ca qu trnh , vn l lm sao c tim lc hi nhp vo xu th thi i, tng tc s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc theo nh hng x hi ch ngha, va khng ho tan trong dng chy chung lm m nht bn sc v nhng truyn thng tt p ca dn tc. Pht trin nn kinh t tri thc

23

C nhiu cch hiu v nn kinh t tri thc, theo nh ngha ca T chc hp tc v pht trin kinh t, 1996. Kinh t tri thc l nn kinh t trong tri thc ng vai tr then cht i vi s pht trin kinh t x hi loi ngi. Nn kinh t tri thc c mt s c trng c bn, l: Tri thc tr thnh nhn t quan trng nht quyt nh s pht trin, tri thc l ngun lc hng u to ra s tng trng, quan trng hn c vn, ti nguyn, t ai. Trong kt cu gi tr sn phm hng ho, dch v th hm lng tri thc chim t trng cao, gi tr cc yu t vt cht (my mc, vt t, nguyn liu) ngy cng gim. Chnh v vy, quyn s hu i vi tri thc tr thnh quan trng nht. Trong qu trnh lao ng ca tng ngi v ton b lc lng x hi, hm lng lao ng c bp gim i v cng nhiu, hm lng hao ph lao ng tr c tng ln v cng ln. C cu kinh t c s chuyn dch t sn xut vt cht sang hot ng dch v, x l thng tin l ch o. Cng ngh i mi nhanh, vng i cng ngh ngn (lun khuyn khch nhng sng kin). Gia sn xut v tiu dng c quan h cht ch (cc mt hng sn xut theo nhu cu khch hng). Qu trnh tin hc ho cc khu sn xut, dch v, qun l. Gio dc l ct li trong qu trnh chuyn sang nn kinh t tri thc, nn kinh t tri thc hnh thnh mt s nc tin tin, hin nay ang lan ra ton th gii v chc chn s khng ng u. Do nh hng mnh m v su sc ca cuc cch mng khoa hc v cng ngh t na sau th k XX v tip tc th k XXI t ra nhng vn bc xc i vi gio dc l phi i mi mc tiu, ni dung, phng php gio dc tt c cc bc hc v t chc li h thng gio dc ph hp vi iu kin ca nn sn xut v cuc sng hin i. 2. Nhng thch thc t ra cho gio dc

24

Bc vo th k XXI, nhn loi ng trc mt bi cnh lch s mi v nhng thch thc cha tng c, khoa hc cng ngh, kh nng sn xut, kinh doanh, qun l ca con ngi tng tin vi mc v cng nhanh chng. Nhng iu kin m bo cho ton th nhn loi mt cuc sng m no, hnh phc hu nh t c, Song, trong thc t nhn loi cng ang i mt vi nhng kh khn cha th khc phc c mt cch d dng, l: suy kit ngun ti nguyn, thm ho thng xuyn xy ra, suy thoi mi trng ang nng ln nhn loi v Tri t; mt b phn khng t loi ngi ang sng trong ngho i, bnh tt, ngu dt, b p bc, bc lt, chin tranh v khng b v.v Trong bo co tng kt Hc tp ca ci ni sinh ca U ban quc t chun b gio dc i vo th k XXI ca UNESCO nu ln nhng vn m gio dc phi ng u gii quyt, l: Th nht: Mi quan h gia ton cu v cc b, con ngi dn dn tr thnh cng dn ton cu, mang tnh quc t, nhng vn tip tc l thnh vin tch cc ca cng ng, ca quc gia mnh. Th hai: Mi quan h gia ton cu v c th c vn ha ca nhn loi, vn ho ca tng dn tc, tng khu vc, ng thi phi tn trng v to iu kin pht trin c tnh ca tng con ngi. Th ba: Mi quan h gia truyn thng v hin i, thch ng vi nhng yu cu ca thi i mi nhng khng lm mt i nhng truyn thng tt p ca dn tc, tin ln cp nht vi nhng tin b mi nhng khng quay lng li vi qu kh. Th t: Mi quan h gia cch nhn di hn v cch nhn ngn hn, y l vn lun t ra cho gio dc nhng ngy nay n li l vn ni cm cn gii quyt. Thc tin gio dc i hi cn c nhng gii php nhanh chng, trong khi nhiu vn gp phi li cn c mt chin lc ci cch c tnh kin nhn. Th nm: Gia s cnh tranh cn thit v phi quan tm n s bnh ng, vn ny th hin c trong kinh t, x hi v trong gio dc, lm c iu ny cn phi iu phi ba lc: Cnh tranh to ng lc Hp tc to sc lc
25

Lin kt to hp lc Th su: Gia s tng v hn ca tri thc v kh nng tip thu ca con ngi, nh trng cn ci tin ni dung chng trnh mt cch hp l, i mi phng php dy v hc. Th by: Mi quan h gia vt cht v tinh thn, ch ti tt c cc mt ca cuc sng, i sng vt cht ng thi phi nng cao tr tu, tinh thn, quan tm gio dc l tng v cc gi tr o c. Chng II. GIO DC V S PHT TRIN CA X HI III. XU TH PHT TRIN GIO DC TH K XXI V NH HNG PHT TRIN GIO DC 1. Xu th pht trin gio dc a. Nhn thc mi v gio dc l s nghip hng u ca quc gia T xa cng c nhng quan im, t tng khng nh gio dc l mt trong nhng nhn t quan trng xy dng x hi an lc, ph cng. Ch tch H Ch Minh tng nhn mnh: "Kinh t tin b th gio dc mi tin b c, nn kinh t khng pht trin th gio dc cng khng pht trin c, gio dc khng pht trin th khng c cn b gip cho kinh t pht trin, hai vic lin quan mt thit vi nhau". Bc sang th k XXI, mi dn tc cng nhn thc chnh xc v c th hn vai tr, sc mnh to ln ca gio dc, khi dy v to nn tim nng v tn trong mi con ngi. Trong cc ti liu v khoa hc gio dc, cc nh nghin cu trn th gii u xc nh r vai tr, v tr ca gio dc i vi s pht trin ca x hi loi ngi ni chung, c bit i vi s pht trin nn kinh t x hi ca mi quc gia. Gio dc o to c coi l quc sch hng u, gio dc c coi l chic cha kho cui cng m cnh ca a x hi loi ngi i vo tng lai. Gio dc l lc lng sn xut trc tip, u t cho gio dc l u t cho pht trin. Thc tin cho thy, nguyn nhn thnh cng ca nhiu quc gia l do c s u t v chm lo c bit n s pht trin gio dc. Ngy nay, gio dc c coi l quc sch hng u, tc l phi c th hin trong chnh sch ca quc gia, th hin trong chin lc pht trin t nc.

26

Vit Nam, quan im Gio dc l quc sch hng u c ra trong i hi ng Cng sn Vit Nam kho VII (6 1991), c ghi vo Hin php CHXHCN 1992 (iu 35). Ni dung ca quan im Gio dc l quc sch hng u c ng v Nh nc ch o thc hin bn im ch yu sau y: Mc tiu v gio dc o to l mc tiu u tin quc gia. Vic t chc ch o thc hin mc tiu tm quyn lc quc gia. Chnh sch u t thuc hng u tin ngn sch mi nm mt tng. H thng chnh sch i vi ngi dy, ngi hc tp ngy cng th hin s tn vinh ca x hi; khuyn khch, pht huy cc gi tr c ti ca mi cng dn thng qua gio dc o to. Nhng ni dung c bn ca quan im gio dc l quc sch hng u th hin: gio dc l nhn t quyt nh s pht trin ca t nc, phi nng cao cht lng gio dc; gio dc l b phn quan trng hng u ca k hoch pht trin kinh t x hi i vi tng a phng, tng khu vc v c nc; cn c nhng chnh sch u tin cao nht cho gio dc; pht trin gio dc gn vi nhu cu pht trin kinh t x hi. b. X hi ho gio dc X hi ho gio dc l mt xu hng pht trin hin nay trn th gii. Mc tiu ca x hi ho gio dc l thu ht mi thnh phn, thnh vin trong x hi tham gia ng gp pht trin s nghip gio dc v c hng quyn li gio dc nh mt loi phc li x hi th hin s dn ch, t do, cng bng nhn quyn ti thiu ca con ngi. Hin nay, xu hng chung ca gio dc cc nc trn th gii v trong khu vc l a dng ho, dn ch ho, x hi ho nhm huy ng ngn sch cho gio dc t nhiu ngun vn khc nhau. X hi ho gio dc i hi nh trng khi ng vai tr chnh truyn th kin thc v hnh thnh nhn cch con ngi theo yu cu x hi cn phi c h tr nhiu mt bi cc thnh phn ca x hi, ca mi thit ch x hi, ca mi trng lao ng, gii tr, ngh ngi, cc hot ng truyn thng i chng v.v l gio dc cho mi ngi v mi ngi lm gio dc. Thc hin gio dc cho mi ngi i hi khng ch n thun vic m trng, m lp, cung cp ngi dy, trang b c s vt cht s phm
27

m iu v cng quan trng l ni dung gio dc v o to phi gn vi thc tin, hc i i vi hnh, gio dc gn lin vi lao ng sn xut. Thc hin gio dc cho mi ngi cn l vic m rng cho mi ngi c hi la chn cc hnh thc t chc gio dc thch hp vi hon cnh ca mnh. X hi ho gio dc l mt xu hng c tnh cht chin lc quan trng ca nhiu quc gia trn th gii nhm pht trin t nc v hi nhp th gii. Vit Nam, ch trng x hi ho gio dc c khng nh. iu 12 trong Lut gio dc nc CHXHCN Vit Nam nu r Nh nc gi vai tr ch o trong pht trin s nghip gio dc; thc hin a dng ho cc loi hnh nh trng v cc hnh thc gio dc; khuyn khch, huy ng v to iu kin t chc, c nhn tham gia pht trin s nghip gio dc. Mi t chc, gia nh v cng dn c trch nhim chm lo s nghip gio dc, phi hp vi nh trng thc hin mc tiu gio dc, xy dng mi trng gio dc lnh mnh v an ton(1). Trong ngh quyt TW4, kho VII nm 1993 cng nu r: "Huy ng ton x hi lm gio dc, ng vin cc tng lp nhn dn ng gp cng sc xy dng nn gio dc quc dn di s qun l ca nh nc". ng v Nh nc ta cng ban hnh nhiu chnh sch thc hin x hi ho gio dc. c. Gio dc sut i Bc sang th k XXI, gio dc ng trc nhng i thay mnh m ca th gii vn minh hin i c to ra bi khoa hc v cng ngh. Nhng vn v ton cu ho, hi nhp khu vc, mong mun c khng nh v bn sc dn tc, nhng i hi tn trng s a dng vn ho; s xut hin cc mu thun gia truyn thng v hin i, gia cnh tranh v bnh ng, gia bng n kin thc v nng lc tip thu v.v. c t ra. Gio dc vi t cch l yu t quan trng cho s pht trin x hi cn phi p ng c cc xu hng ln , vic gio dc v o to mt ln trong nh trng khng th vn dng cho sut cuc i. Gio dc sut i l mt xu th tt yu cn thit, v n thng xuyn lm giu tim nng ca mi c nhn, p ng kp thi cc yu cu ca x hi. Gio dc sut i l mt nguyn tc ch o vic t chc tng th mt h thng gio dc cng nh ch o vic t chc tng b phn ca h thng gio dc. Gio dc sut i khng phi l mt h thng, cng khng phi l
28

mt lnh vc gio dc, tng c bn ca nguyn tc ny l gio dc ton din cho cc giai on ca cuc i con ngi. Thi gian hc nh trng khng phi l duy nht c c hiu bit, ngi hc c th thu nhn v x l thng tin do x hi cung cp trong sut cuc i ca mnh bng phng php t hc. Chnh v vy, gio dc phi thc hin a dng ho cc loi hnh o to nhm to c hi hc tp cho mi ngi, gio dc nh trng ch c coi l c hiu qu khi n to c c s v ng lc cho ngi hc tip tc hc tp v rn luyn. Gio dc sut i i hi con ngi phi hc thng xuyn, do vic cp nht nhng kin thc phi tr thnh mt b phn cn thit ca gio dc. Vic hc tp phi c tin hnh lin tc, m bo cho mi ngi tip thu c kin thc mi trong sut cuc i, s truyn b nhng ti liu t o to cn da trn mng vin thng mi ngi c iu kin hc tp. Hc tp sut i l mt nh hng mi chuyn t cch tip cn dy l chnh sang hc l chnh tc l ngi dy ng vai tr hng dn, ch o cn ngi hc ch ng, tch cc tip nhn tri thc bng nhiu hnh thc, bng nhiu con ng khc nhau. Mun vy gio dc phi da trn bn tr ct chnh l: Hc bit: Hc tp l con ng c bn nht, tt yu m mang tr tu cho con ngi. c bit thi i bng n thng tin t ra cho ngi hc cn c mt trnh gio dc chung rng, l nhng kin thc ph thng ngang tm thi i v vn hiu bit su sc v mt s lnh vc c la chn, l nhng cng c, phng tin cn thit gip cho ngi hc cn bit phn tch, ph phn, c t duy c lp, pht hin, pht minh nhng iu mi m nng cao v th con ngi. Hc lm: Trong hc tp phi ch trng n hnh thnh h thng k nng, k xo tng ng, tc l thc hin nguyn l hc gn vi hnh, l lun gn vi thc tin i sng. Trn c s hnh thnh cc nng lc ca ngi lao ng c o to trnh cao, d dng thch nghi, thch ng vi th trng lao ng, th trng vic lm ca x hi nhm m bo cuc sng tt p ca c nhn, gp phn thc y x hi pht trin. Hc chung sng: Ngi hc tp phi c tip thu mt nn gio dc nhn vn, c nhn thc, thi , tnh cm v hnh vi theo cc gi tr chun mc o c trong quan h, ng x bo m cuc sng yn bnh, hnh
29

phc khng ch trong gia nh m cn i vi cng ng, vi cc dn tc, cc tn gio, cc quc gia khc v mc ch chung bo v ho bnh ca nhn loi. Hc t khng nh mnh: Gio dc ng gp vo s pht trin ton din con ngi. Vi s tc ng ca gio dc, mi ngi hc bc l cc tim nng ca c nhn bt u t tui th n sut cuc i ca con ngi. Gio dc th k XXI l phi mang li cho con ngi t do suy ngh, phn on, tng tng c th pht trin ti nng ca mnh v t kim tra cuc sng ca mnh, v cc ti nng v nhn cch a dng l c s sng to v canh tn kinh t, x hi, a nhn loi vo th k mi. d. p dng sng to cng ngh thng tin vo qu trnh gio dc p dng cng ngh thng tin s m rng nng lc ca c nhn nm c thng tin nhm gii quyt vn trong sut cuc i ca h. Cng ngh thng tin ang to ra mt cuc cch mng v gio dc m v gio dc t xa, mang mm mng ca mt cuc cch mng s phm thc s. Trong phng thc gio dc t xa, cc phng tin thng tin nh in thoi, fax, th in t cng vi my tnh ni mng Internet n cc phng tin truyn thng i chng nh thu pht sng truyn thanh, truyn hnh lm thay i cch dy v hc. Yu t thi gian khng cn l mt rng buc, vic hc c nhn ho, tu thuc tng ngi, gii phng ngi hc khi nhng rng buc v thi gian. Yu t khong cch cng khng cn l s rng buc, ngi hc c th tham gia gi ging m khng cn c mt trong khng gian ca nh trng. Yu t quan h truyn thng "dc" gia ngi dy v ngi hc chuyn sang quan h "ngang", ngi dy tr thnh ngi h tr, ngi hc tr thnh ch ng. Ngi hc khng ch thu nhn thng tin m phi hc cch chim lnh thng tin tu theo nhu cu v bin n thnh kin thc. Cc phng tin dy hc c truyn n gin (phn bng, giy bt, sch v .v.v.) vn cn gi vai tr quan trng trong qu trnh gio dc v o o, nhng nhng phng tin nghe nhn hin i s c b sung v s dng rng ri ngay trong phng thc dy hc mt i mt.

30

Trong k nguyn ca cng ngh thng tin, cc phng tin hin i phc v cho gio dc v o to l khng th thiu c. e. i mi mnh m qun l gio dc Gio dc l mt h thng bao gm nhiu b phn hp thnh, trong qu trnh pht trin, cc b phn ny lun xut hin mu thun theo tnh cht bin chng ca chng. Do , cn c nhng tc ng iu khin nhm m bo tnh cn i gia cc b phn cu thnh pht trin n nh. Hot ng qun l gio dc c tc dng lm cho cc b phn cu thnh ca h thng gio dc vn hnh ng mc ch, cn i, hi ho, lm cho hot ng ca ton h thng t hiu qu cao. Cn i mi t duy, c ch v phng thc qun l gio dc theo hng nng cao hiu lc qun l gio dc ca nh nc v phn cp nhm pht huy tnh ch ng v t chu trch nhim ca cc a phng v cc c s gio dc. Cc chnh sch gio dc phi l s nht qun v gn b gia tiu hc, trung hc v i hc, ng thi l kt qu ca h thng hc tp sut i thc s. Trong x hi c nhiu thay i kh lng trc c, nhng c s phi c ch ng trn mt phm vi rng hn nhm lm cho nhng ngi qun l c th hnh ng i mt c vi nhng i hi ca x hi. Qun l gio dc i mi theo cc hng: V t chc: Nng cao hiu lc ch o tp trung ca Chnh ph trong vic thc hin Chin lc gio dc; i mi c ch v phng thc qun l gio dc theo hng phn cp mt cch hp l nhm gii phng v pht huy mnh m tim nng, sc sng to, tnh ch ng v t chu trch nhim ca mi cp v mi c s gio dc; tng cng cht lng ca cng tc lp k hoch. V o to v bi dng cn b qun l gio dc: Cn c mt i ng cn b qun l tinh thng nghip v tt c cc cp; cc kho bi dng v nghip v qun l gio dc c tin hnh nh k; tng cng nhng k nng qun l v lp k hoch, thc hin k hoch, nng lc phi hp dc ngang. V thng tin trong qun l gio dc: Cng c, tng cng h thng thng tin qun l gio dc cc cp; hin i ho h thng thng tin, m bo vic truy nhp d liu nhanh chng, kp thi, to iu kin h tr tch cc
31

cho cng tc ra quyt nh iu hnh h thng gio dc; quan tm o to, bi dng, nng cao trnh ca cn b lm cng tc thng tin v phng php thu thp s liu v thng tin khoa hc, phng php nghin cu, phn tch, tng hp, x l thng tin, trnh bin tp, son tho vn bn, lp bo co. v.v. nh gi l mt cn c ht sc quan trng qun l gio dc. Do vy, i hi phi quan tm xy dng nhng phng tin thu thp thng tin ph hp, cp nht v tin cy. iu ny i hi phi c nhng chin lc nhm iu chnh mc tiu v hnh ng cho ph hp trn c s nhng thng tin thu lm c. V gio dc i hc tng cng d bo nhu cu, tng cng nhng mi quan h gia gio dc vi th trng lao ng, phn tch v tin on nhng nhu cu ca x hi, tng cng vai tr bi dng, o to li, thng xuyn, ngn chn s tht thot nhng ti nng, tng cng quyn t ch v chu trch nhim x hi ca trng i hc, c nhng bin php qun l hng v tng lai. f. Pht trin gio dc i hc Nn kinh t tri thc l kt qu nhng cng l ng lc ca s pht trin s nghip gio dc tt c cc quc gia trn th gii cc mc khc nhau, c bit i vi gio dc i hc. Khi nn kinh t sn xut ngy cng chuyn dch c cu v cc ngnh cng ngh cao trong kt cu gi tr sn phm hng ho, dch v th hm lng tri thc, tr tu ngy cng tng, cc yu t nguyn vt liu ngy cng gim, ng thi vi tnh cht cnh tranh khc lit ca ton cu ho th mi quc gia, mi x hi cn c mt i ng k s, k thut vin lnh ngh cng vi cc nh nghin cu ang tr thnh nhng i hi bc xc, cp thit. Ch c th tm thy ngun lc cht lng cao t gio dc i hc. Cuc sng x hi, th trng lun i hi i mi cng ngh, sn phm th vai tr, v tr ca gio dc i hc cng tr nn quan trng. Ging dy, hc tp v nghin cu khoa hc l nhng nhim v gn kt hu c trong trng i hc, sinh vin t nm th nht trong cc trng i hc cng cn lm quen vi vic nghin cu khoa hc, tham gia nghin cu khoa hc di s hng dn ca cn b ging dy. Nh vy, vic hc tp

32

ca sinh vin s pht huy c tinh thn c lp, sng to, tip thu c cc phng php gii quyt vn khoa hc m x hi t ra cho h khi bc vo ngh, d trong sn xut hay trong phng th nghim. Cc nh khoa hc d bo rng, nn kinh t tri thc s xut hin mt s vn cho gio dc ni chung v gio dc i hc ni ring sau y: Nn kinh t tri thc da ch yu vo lao ng tr c v sng to to ra sn phm c cht lng cao nn c s trng hp gia hc tp v lao ng. Khi lao ng hon thnh mt sn phm c hm lng tr tu cao cng chnh l hc tp, do hc gn vi lao ng l mt. Trong nn kinh t tri thc, khi lng kin thc c tip thu ca mt sinh vin i hc c gi tr s dng nht nh, nu nh khng c tip tc cp nht, b sung th s nhanh chng b lc hu, khng p ng c nhng yu cu mi m x hi t ra. Do , cc chuyn gia phi thng xuyn, lin tc hc tp theo kp bc tin ca x hi, hc tp tr thnh thch thc sut i. Cnh tranh ca doanh nghip trong nn kinh t tri thc to nn nhn t cnh tranh hc tp, ai hc tp nhanh hn, tt hn s thng; c s cnh tranh ngoi trng i hc chnh quy. Cng ngh thng tin pht trin bng my vi tnh, cc phng tin thc nghim vi tnh ho v cng hu ch trong vic nng cao cht lng hc tp, lm thay i hot ng nghin cu khoa hc trong trng i hc. Mng Internet to cho sinh vin c th truy nhp vo cc c s d liu, tm c mi kin thc m mnh cn, thm ch c th t cu hi cho cc a ch v s nhn c s ph o tn tnh, s i thoi ci m. Vic hc tp thng qua my tnh v mng Internet khng gian in t l mt xu th pht trin mnh trong gio dc i hc. Tt c nhng xu hng i mi gio dc ca nhn loi ni trn nh hng su sc v mnh m n gio dc Vit Nam. Chnh v th, s i mi ca gio dc nc ta hin nay cng nm trong gung i thay ca gio dc nhn loi, iu ny gip cho gio dc Vit Nam t hon thin v pht trin cao hn, p ng c nhng yu cu ca thc tin t ra. 2. nh hng pht trin gio dc th k XXI

33

UNESCO ch trng y mnh pht trin gio dc khi bc vo th k XXI, vi chin lc bao gm 21 im v t tng chnh ca n nh sau: Gio dc thng xuyn l im ch o ca mi chnh sch gio dc; hng ti nn gio dc sut i, gio dc bng mi cch, xy dng mt x hi hc tp. Gio dc phi lm cho mi ngi tr thnh ngi dy v ngi kin to nn s tin b vn ho ca bn thn mnh. Gio dc khng ch dy cho c hc vn m phi thc hnh, thc nghim c tay ngh, vo i c th lao ng c ngay, khng b ng. Pht trin gio dc gn lin vi pht trin kinh t x hi, c bit ch n gio dc hng nghip gip ngi hc lp thn, lp nghip. Gio dc tr em trc tui n trng phi l mc tiu ln trong chin lc gio dc. Gio vin c o to tr thnh nhng nh gio dc hn l nhng chuyn gia truyn t kin thc. Vic ging dy phi ph hp vi ngi hc ch khng phi l s p t my mc buc ngi hc phi tun theo. U ban quc t v gio dc cho th k XXI do i hi ng ln th 26 ca UNESCO thnh lp nm 1991 tp trung gii p rt nhiu vn v gio dc cho th k XXI nh: Cn loi hnh gio dc no phc v cho x hi tng lai; vai tr mi ca gio dc trong th gii tng trng nhanh v kinh t; nhng xu th ch yu pht trin gio dc trong x hi hin i; nh gi trnh kin thc, kinh nghim ca cc nn gio dc t kt qu tt nht trong cc iu kin kinh t, chnh tr, vn ho khc nhau; nghin cu ngi hc, ngi dy; nghin cu tt c cc cp hc, cc phng thc gio dc. U ban ra su nguyn tc c bn cho cc nh qun l gio dc, cc lc lng gio dc nh sau: Gio dc l quyn c bn ca con ngi v cng l gi tr chung nht ca nhn loi. Gio dc chnh quy v khng chnh quy u phi phc v x hi, gio dc l cng c sng to, tng tin v ph bin tri thc khoa hc, a tri thc khoa hc n vi mi ngi.

34

Cc chnh sch gio dc phi ch phi hp hi ho c ba mc ch l: cng bng, thch hp v cht lng. Mun tin hnh ci cch gio dc cn phi xem xt k lng v hiu bit su sc v thc tin, chnh sch v cc iu kin cng nh nhng yu cu ca tng vng. Cn phi c cch tip cn pht trin gio dc thch hp vi tng vng, v mi vng c s khc nhau v kinh t, x hi v vn ho. Tuy nhin cc cch tip cn cn phi ch n cc gi tr chung, cc mi quan tm ca cng ng quc t (quyn con ngi, s khoan dung, hiu bit ln nhau, dn ch, trch nhim, bn sc dn tc, mi trng, chia s tri thc, gim i ngho, dn s, sc kho). Gio dc l trch nhim ca ton x hi, ca tt c mi ngi. Th gii hin i khng nh vai tr ln lao ca gio dc: Gio dc c coi l chic cha kho tin ti mt th gii tt p hn; vai tr ca gio dc l pht trin tim nng ca con ngi; gio dc l n by mnh m nht tin vo tng lai; gio dc cng l iu kin c bn nht thc hin nhn quyn, hp tc, dn ch, bnh ng v tn trng ln nhau. 3. Cc quan im ch o pht trin gio dc Vit Nam Trn c s nh gi thc trng gio dc nc ta trong thi gian qua, phn tch bi cnh trong v ngoi nc, nhn nh v thi c v thch thc i vi gio dc trong thi k mi, ng ta a ra cc quan im ch o thc tin gio dc Vit Nam trong giai on mi cng nghip ho, hin i ho t nc. Hin php nc Cng ho X hi Ch ngha Vit Nam (1992), Lut Gio dc (2005), Chin lc pht trin gio dc 20012010 th hin nhng quan im ch o pht trin gio dc nc ta nh sau: Gio dc l quc sch hng u, pht trin gio dc l nn tng, ngun nhn lc cht lng cao, l mt trong nhng ng lc quan trng thc y s nghip cng nghip ho, hin i ho, l yu t c bn pht trin x hi, tng trng kinh t nhanh v bn vng. Xy dng nn gio dc c tnh nhn dn, dn tc, khoa hc, hin i theo nh hng x hi ch ngha, ly ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh lm nn tng. Thc hin cng bng x hi trong gio dc, to c hi bnh ng ai cng c hc hnh. Nh nc v x hi c c ch,
35

chnh sch gip ngi ngho hc tp, khuyn khch nhng ngi hc gii pht trin ti nng. Gio dc con ngi Vit Nam pht trin ton din, c o c, tri thc, sc kho v thm m, pht trin c nng lc ca c nhn, o to nhng ngi lao ng c k nng ngh nghip, nng ng, sng to, trung thnh vi l tng c lp dn tc v ch ngha x hi, c ch vn ln lp thn, lp nghip, c thc cng dn, gp phn lm cho dn giu nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh, phc v s nghip xy dng v bo v T quc. Pht trin gio dc phi gn vi nhu cu pht trin kinh t x hi, tin b khoa hc cng ngh, cng c quc phng, an ninh; m bo s hp l v c cu trnh , c cu ngnh ngh, c cu vng min; m rng quy m trn c s m bo cht lng v hiu qu; kt hp gia o to v s dng. Thc hin nguyn l hc i i vi hnh, gio dc kt hp vi lao ng sn xut, l lun gn lin vi thc tin, gio dc nh trng kt hp vi gio dc gia nh v gio dc x hi. Gio dc l s nghip ca ng, Nh nc v ca ton dn, xy dng x hi hc tp, to iu kin cho mi ngi, mi la tui, mi trnh c hc thng xuyn, hc sut i. Nh nc gi vai tr ch o trong pht trin gio dc. y mnh x hi ho; khuyn khch, huy ng v to iu kin ton x hi tham gia pht trin gio dc. Khc phc tnh trng bt cp trn nhiu lnh vc, tip tc i mi mt cch h thng v ng b; to c s nng cao r rt cht lng v hiu qu gio dc; phc v c lc s nghip cng nghip ho, hin i ho, chn hng t nc, a t nc pht trin nhanh v bn vng, nhanh chng snh vai cng cc nc pht trin trong khu vc v trn th gii.
(1)

Lut Gio dc. NXB Chnh tr Quc gia. 2005.

Chng III. GIO DC V S PHT TRIN NHN CCH I. NHN CCH V S PHT TRIN NHN CCH Trong chng trc chng ta khng nh gio dc l mt hin tng c bit ca x hi loi ngi v ch c x hi loi ngi. N tc ng mnh m n s pht trin ca tng c nhn v ton x hi.
36

chng ny s phn tch cc yu t tc ng n qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch ca mi c nhn trong cng ng, x hi v xc nh vai tr ht sc to ln gp phn quyt nh kt qu ca yu t gio dc v t gio dc i vi qu trnh . 1. Khi nim con ngi, c nhn, nhn cch Khi nim con ngi T xa n nay c rt nhiu quan im v bn cht ca con ngi, khi nim v con ngi c xut pht t nhng mc ch, nhng bnh din nghin cu khc nhau: quan im ca nhiu tn gio coi con ngi l mt tn ti thn b tin nh ca Thng ; theo quan im tin ho tm thng th cho con ngi l mt tn ti sinh vt, mi hot ng u b chi phi bi bn nng n ung, sng cht, sinh v.v Cng vi s pht trin ca nn vn minh cng nghip, cc quan im v con ngi k thut, con ngi chnh tr v.v cng ra i v nhng mc ch nghin cu hp, phin din. Khc vi cc quan im phin din, ln u tin trong lch s C. Mc a ra mt lun im tng quan, khoa hc v con ngi: Bn cht con ngi khng phi l ci g tru tng, vn c ca mi c nhn ring bit, trong tnh hin thc ca n, bn cht ca con ngi l tng ho cc mi quan h x hi T lun im trn ca C. Mc, chng ta c th hiu rng con ngi khng phi l mt tn ti tin nh, bt bin, khng th thay i c, v cng khng phi l mt tn ti sinh vt bn nng hoc n thun k thut cng ngh hay chnh tr v.v m bn cht con ngi c hp thnh t kt qu ca hai qu trnh c bn gn kt vi nhau: Th nht, con ngi l mt b phn v cng l mt sn phm tin ho cao nht ca th gii hin hu mang bn sc t nhin sinh hc, tc ng vo th gii nhng cng chu s chi phi ca cc quy lut t nhin v cng kht khe ca th gii. Th hai, con ngi cng l sn phm ca tin trnh pht trin x hi trong cc nn vn minh nhn loi, v con ngi l ch th hot ng sng to ra ca ci vt cht cho bn thn v cho x hi t xa n nay v c mai sau. Chnh v l m trong mi thi i, c bit trong cuc cch mng khoa hc, cng ngh hin i, vic quan tm n pht trin ngun lc
37

con ngi c coi l yu t quyt nh, tng tc, bn vng ca mi quc gia trn th gii. Khi nim c th C th l mt n v hon chnh i din cho ging loi nhng mang nhng nt c th ring. Khi nim c th khng dng ring cho mt ging loi no, n c ngha phn bit mt ci ring c tnh c lp trong mt tp hp chung. Khi nim c nhn C nhn l mt con ngi, l mt thnh vin trong x hi loi ngi nhng cng mang nhng nt c th ring l phn bit vi cc thnh vin khc trong mt tp th, mt cng ng. Khi nim nhn cch Cho n nay c rt nhiu quan im, khi nim khc nhau v nhn cch, sau y l mt s khi nim thng gp: Nhn cch l ton th nhng thuc tnh c bit m mt c th c c trong h thng cc quan h x hi, trn c s hot ng v giao lu nhm chim lnh cc gi tr vn ho vt cht v tinh thn. Nhng thuc tnh bao hm cc thuc tnh v tr tu, o c, thm m, th cht v.v(1)... Nhn cch l t hp cc thi , nhng c im, nhng thuc tnh tm l ring trong quan h hnh ng ca tng ngi vi th gii t nhin, th gii vt do loi ngi sng to, vi x hi v bn thn(2). Nhn cch l b mt tm l ca mt c nhn vi t hp nhng phm cht ph hp vi nhng gi tr v chun mc x hi, c x hi tha nhn(3) Theo Bch khoa Ton th Lin X, nhn cch c th hin hai mt: th nht l con ngi vi t cch l ch th cc mi quan h v hot ng c thc, th hai l mt h thng gi tr c ngha x hi c trng cho c th tr thnh mt nhn cch. Do cu trc nhn cch rt phc hp nn mt s nh nghin cu gio dc thng nhn mnh n cc thuc tnh lin c nhn (phn nh mi quan h a dng, phong ph ca c nhn vi cng ng, x hi) cc thuc tnh ni c nhn (phn nh nhng nt tnh cch ring, c o ca cuc sng ni
38

tm); cc thuc tnh siu c nhn (phn nh nhng phm cht, nng lc sng chi c ngha x hi, tr thnh mt nhn cch bt t). Mc d cc quan im, nh ngha trn c khc nhau, xut pht t mc ch nghin cu ring, nhng nhn chung c s thng nht khi xem xt nhn cch, l: Nhng phm cht v nng lc c gi tr i vi c nhn v x hi c hnh thnh v pht trin bng hai con ng ch yu l hot ng v giao lu. Mi c nhn c mt nhn cch ring bao gm hai mt: Mt t nhin v mt x hi, trong mt x hi c ngha quan trng c bit, th hin c th v nhn cch ca mi con ngi. Nhn cch l tng hp nhng phm cht, nng lc khng thnh bt bin ca c nhn m n thng xuyn vn ng, bin i theo chun mc, gi tr x hi. V vy, mi c nhn khng ch phi thng xuyn gi gn, bo v m cn phi rn luyn, bi dng nhn cch ngy cng hon thin hn. 2. Khi nim s pht trin nhn cch a b mi sinh ra cha biu hin c nhn cch. Nhn cch l nhng thuc tnh tm l phn nh bn cht x hi ca mi c nhn c hnh thnh v pht trin trong hot ng v giao lu. Chnh trong qu trnh sng, tt yu mi con ngi phi hot ng, giao lu thng qua: lao ng, hc tp, vui chi, gii tr v.v dn dn lnh hi nhng kinh nghim m nhn loi tch lu c trong cc loi hot ng, t bin thnh vn sng ca c nhn tu theo mc , phm vi tham gia vo cc hot ng trong i sng x hi. chnh l qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch ca mi con ngi. S pht trin ca nhn cch c biu hin qua nhng du hiu sau: S pht trin v mt th cht: l s tng trng v chiu cao, trng lng, c bp, s hon thin chc nng cc gic quan, s phi hp cc chc nng vn ng ca c th. S pht trin v mt tm l: Th hin s bin i c bn trong qu trnh nhn thc, xc cm, tnh cm, nhu cu, ch v.v

39

S pht trin v mt x hi: Th hin thi , hnh vi ng x trong cc mi quan h vi nhng ngi xung quanh, tnh tch cc nhn thc tham gia vo cc hot ng ci bin, pht trin x hi. Nh vy, s pht trin nhn cch l mt qu trnh ci bin ton b cc sc mnh v th cht v tinh thn c v lng v cht; c tnh n c im ca mi la tui. S tng trng v lng v s bin i v cht khng ch din ra i vi cc mt th cht, tm l v x hi do qu trnh hot ng, giao lu trong cuc sng ca c nhn, do tc ng ca hin thc xung quanh m cn din ra vi c nhng mm mng, du hiu c di truyn, hay c ngay t khi mi sinh (bm sinh). Qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch chu s tc ng mnh m ca ba yu t c bn: Di truyn bm sinh, mi trng v gio dc. H Th Ng ng V Hot. Gio dc hc. Tp 1. NXB Gio dc 1987. tr 45. Phm Minh Hc. Vn con ngi trong cng cuc i mi. ti KX 07091994. tr 18.
(3) (2) (1)

Phm Vit Vng. Gio dc hc i cng. NXB HQG. 1996. tr 31

Chng III. GIO DC V S PHT TRIN NHN CCH II. CC YU T NH HNG N S HNH THNH V PHT TRIN NHN CCH 1. Vai tr ca yu t di truyn v bm sinh Tc ng ta c cu: Cha m sinh con, tri sinh tnh. Hn rng y l mt quan nim dn gian c t xa xa nh gi vai tr v cng quan trng ca yu t di truyn, bm sinh c tnh cht tin nh v s phn, tnh cch (nhn cch) ca con ngi. Vy hin nay khoa hc gio dc gii thch vn nh th no? Th no l di truyn, bm sinh ? Trong thc tin i sng, chng ta d nhn thy rng ngi chu u da trng, mt xanh, ngi chu Phi da en, tc xon th con ci ca h ngay

40

khi mi sinh cng ging b m. y l s truyn li t th h cha m n con ci nhng c trng sinh hc nht nh ca ni ging, c ghi li trong mt chng trnh c o bi h thng gen gi l di truyn. Gen l vt mang m di truyn nhng c im sinh hc ca ging loi trong qu trnh tn ti, pht trin theo con ng tin ho t nhin. Di truyn nhng c trng sinh hc ca cha m truyn li cho con ci khng phi ch biu hin mt cch hin hu khi a b mi sinh m c th c nhng mm mng, t cht sau mt thi gian mi bc l thnh du hiu ca mt s nng khiu nh: Hi ho, th ca, ton hc v.v hoc thiu nng trong nhng lnh vc cn thit i vi cuc sng c nhn. Cn bm sinh l nhng thuc tnh, c im sinh hc c ngay khi a tr mi sinh. Chng trnh mang tnh di truyn v s pht trin con ngi bao gm cu trc, gii phu ca c th; v nhng c im sinh hc ring nh mu da, mu tc, vc dng, th trng, cc t cht ca h thn kinh v.v trc ht n m bo cho loi ngi pht trin ng thi cng gip cho c th con ngi thch ng c vi nhng bin i ca cc iu kin sinh tn. Vai tr ca di truyn, bm sinh L lun v thc tin khng nh rng nhng mm mng, t cht pht trin thnh nng lc v phm cht v mt lnh vc hot ng no (Ton hc, Vn hc, Ngh thut, Kin trc v.v) mang tnh bm sinh, di truyn phn nh s k tha ti nng. iu ny th hin mt s gia nh, xut hin lin tc ngi ti trong cc th h ni tip nhau. Tuy nhin di truyn, bm sinh ch l tin vt cht (mm mng) ca s pht trin tm l, nhn cch. N ni ln chiu hng, tc , nhp ca s pht trin. Nhng a tr c gen di truyn v mt lnh vc hot ng no s sm bc l thin hng v lnh vc hot ng . Song tr thnh mt ti nng cn phi c mi trng thun li v s hot ng tch cc ca c nhn. M di truyn mang bn cht, sc sng t nhin tch cc hoc tiu cc l nhng mm mng, t cht to tin v cng thun li cho ngi hot ng c kt qu trong mt lnh vc no . Theo nghin cu ca gio s, bc s Evgieny Ziliaev Gim c Trung tm y hc cao cp (SEM) Nga v gio s Victor Rogozkin Gim c Vin Th dc th thao (IFIS) Nga th: ngi c kiu gen DD thch hp vi cc mn th thao i hi sc mnh v
41

tc nh in kinh nng, quyn anh, vt, c t... cn ngi c kiu gen II th thch hp vi cc mn th thao do dai, bn b nh trt tuyt, chy cc c li trung bnh v di, ba mn phi hp, xe p v.v Tuy nhin c pht trin thnh nng lc, phm cht, ti nng hay khng cn ph thuc rt nhiu vo yu t mi trng, hon cnh sng v s gio dc, t gio dc. Thng 2 nm 2001, sau 8 thng b sung chnh l, kt qu nghin cu, 282 nh khoa hc ca 12 t chc lm vic trong hai t hp Clera Genomics v Crai Venter cng b ln th hai v bn gen ngi, b gen ca con ngi c s ging nhau n 99,99 % ch c 0,01% l khc nhau gia ngi ny v ngi kia. iu ny l mt cu hi ln ang t ra cho cc nh gio dc tm ra nguyn nhn ti sao nhn ti li lc trn tt c mi lnh vc ca x hi th v cng phong ph, a dng nhng m di truyn gen khc nhau ca loi ngi th v cng t i. Tm l hc v Gio dc hc hin i u cho rng khng c mt chng trnh ho sinh hc hnh vi ca con ngi trong x hi. Ngha l khi mi lt lng, con ngi cha c tin nh sinh hc v bn cht hnh vi ca thin c, tt, xu, v quan im, t tng th gii quan no c. Cc nng lc, phm cht hp thnh nhn cch c hnh thnh v pht trin trong qu trnh hot ng v giao lu. Hot ng v giao lu l hai con ng c bn an quyn vo nhau, cn giao lu th phi hot ng, mi hot ng u c ngha giao lu. Hot ng cng phong ph a dng: lao ng, hc tp, th thao, ngh thut v.v th giao lu trc tip v gin tip cng su rng, gip cho con ngi tinh lc, chit xut c nhng kinh nghim qu bu cho qu trnh hnh thnh v pht trin nhng nng lc, phm cht nhn cch ca mnh theo yu cu ca x hi. Hin nay, khoa hc cng ngh ang pht trin mnh m, cc nh khoa hc mt s nc trn th gii tm ra c phng php can thip vo m di truyn ca h thng gen nhm nng cao kt qu cha tr nhng bnh him ngho ca con ngi. Song h cng v cng lo ngi rng, nu cc phng php can thip vo di truyn, sinh hc nhm mc ch chnh tr nguy him, ngc li vi ch ngha nhn vn th hu qu s v cng gh gm. Trong qu trnh gio dc th h tr, chng ta cn quan tm ng mc yu t di truyn, bm sinh, l nhng mm mng, t cht sinh hc c vai
42

tr tin pht trin mt s phm cht, nng lc ca nhn cch. Tt nhin, nu chng ta qu coi nh hoc tuyt i ho, nh gi qu cao nhn t di truyn sinh hc th cng s vi phm sai lm khi phn tch, so snh, nh gi v tr, vai tr, tc ng ca mi trng, hon cnh v ca gio dc i vi qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch. 2. Vai tr ca yu t mi trng Tc ng Vit Nam c cu: bu th trn, ng th di. Mnh T (372 289 TCN) nh gio dc ni ting Trung Hoa c i khng nh rng: Ni lm thay i tnh nt, vic n ung lm thay i c th. Ni quan trng lm thay. R rng quan nim dn gian cng nh t tng ca nhiu nh gio dc t xa xa khng nh ni hiu theo ngha rng l mi trng, hon cnh c tc ng hu nh l quyt nh n vic hnh thnh nhn cch con ngi. Vy, l lun gio dc hin i gii thch yu t mi trng, hon cnh tc ng n qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch nh th no? Mi trng l ton b cc yu t t nhin v x hi hin hu nh hng ln lao n i sng v nhn cch con ngi. Mi trng bao quanh con ngi gm mi trng t nhin v mi trng x hi. Mi trng t nhin gm kh hu, t, nc, sinh thi v.v v mi trng x hi, l cc iu kin v kinh t, chnh tr, vn ho v.v Hon cnh c hiu l mt yu t hoc l mt mi trng nh hp thnh ca mi trng ln, mi trng nh tc ng trc tip, mnh m, quyt lit trong mt thi gian, khng gian nht nh to nn hng hnh thnh v pht trin nhn cch, v d hon cnh kinh t kh khn, hon cnh bnh tt m au v.v. Trong qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch th mi trng x hi (trong c gia nh, bn b, tp th lp, trng v.v) thng qua cc mi quan h v cng phong ph c ngha quan trng c bit. Trn th gii c khong hn hai mi trng hp nhng a tr mi sinh khng may b lc vo rng v c th rng nui, sau may mn quay li vi x hi loi ngi nhng u cht yu trc khi tr thnh con ngi thc th (Phm Khc Chng 142 tnh hung gio dc gia nh

43

NXB Gio dc H Ni 1994). Do ch c sng trong quan h x hi mi c th hnh thnh, pht trin c nhn cch. Vai tr ca mi trng Mi mt con ngi ngay t khi mi sinh ra phi sng trong mt mi trng, hon cnh nht nh, c th gp thun li hoc kh khn i vi qu trnh pht trin th cht, tinh thn ca c nhn. Mi trng t nhin v x hi vi cc iu kin kinh t, th ch chnh tr, h thng php lut, truyn thng vn ho, chun mc o c v.v tc ng mnh m n qu trnh hnh thnh v pht trin ng c, mc ch, quan im, tnh cm, nhu cu, hng th v.v chiu hng pht trin ca c nhn. Thng qua hot ng v giao lu trong mi trng m c nhn chim lnh c cc kinh nghim, gi tr x hi loi ngi, tng bc iu chnh, hon thin nhn cch ca mnh. Tc ng ca mi trng i vi s pht trin ca c nhn l v cng mnh m, phc tp, c th rt tt hoc rt xu, c th cng chiu hay ngc chiu, ch yu l theo con ng t pht. N c mc nh hng tch cc hay tiu cc nh th no, c c chp nhn hay khng trong qu trnh pht trin nhn cch tu thuc phn ln vo trnh c gio dc, l thc, nim tin, quan im, ch v xu hng, nng lc hot ng, giao lu gp phn ci bin mi trng ca c nhn. Chnh v vy, C. Mc khng nh: Hon cnh sng to ra con ngi, trong mt mc con ngi li sng to ra hon cnh. Con ngi lun lun l mt ch th c thc, tu theo la tui v trnh c gio dc ch khng hon ton b ng bi nhng tc ng xu ca mi trng lm bin i nhn cch tt p ca mnh. Ca dao, tc ng ca ta cng c cu ngi ca v nhng con ngi c khi phi sng trong mt mi trng, hon cnh thp km nhng phm cht, nhn cch vn khng h hoen Gn bn m chng hi tanh mi bn. Ngay c khi nhng con ngi cng sng chung trong mi trng, hon cnh gia nh, nhng nhn cch ca h pht trin theo hng khc nhau. Nh vy, trong s tc ng qua li gia nhn cch v mi trng cn ch n hai mt ca vn :

44

Th nht l tnh cht tc ng ca mi trng, hon cnh vo qu trnh pht trin nhn cch. Th hai l tnh tch cc ca nhn cch tc ng vo mi trng, hon cnh nhm iu chnh, ci to n phc v nhu cu, li ch ca mnh. C th khng nh nh hng to ln ca yu t mi trng n qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch. Tuy nhin, nu tuyt i ho vai tr ca mi trng l ph nhn vai tr thc, sng to ca ch th, l sai lm v nhn thc lun. Ngc li, vic h thp hoc ph nhn vai tr yu t mi trng cng phm sai lm ca thuyt Gio dc vn nng. Do , phi t qu trnh gio dc, qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch trong mi quan h tng tc gia cc yu t c s nh gi ng n. 3. Vai tr ca gio dc i vi s pht trin nhn cch Gio dc l qu trnh hot ng phi hp thng nht gia ch th (nh gio dc) v i tng (ngi c gio dc) nhm hnh thnh v pht trin nhn cch theo nhng yu cu ca x hi. y l qu trnh tc ng t gic c mc ch, c ni dung, phng php, phng tin v.v c la chn, t chc mt cch khoa hc gip cho mi c nhn chim lnh c nhng kinh nghim, nhng gi tr x hi ca nhn loi bng con ng ngn nht. Nh vy, c trng ca qu trnh gio dc l: Tc ng t gic c iu khin bi c quan, lc lng chuyn trch, khc vi tc ng t pht tn mn ca mi trng. C mc ch, ni dung, phng php, phng tin, chng trnh v.v c t chc, la chn khoa hc ph hp vi mi i tng, gip h chim lnh c nhng kinh nghim, gi tr x hi ca nhn loi bng con ng ngn nht. Ni ti vai tr ca gio dc, ngay t thi Trung Hoa c i, Khng T (551 479 TCN) cng c quan im nh gi v vai tr ca gio dc Vin ngc khng c mi da th khng thnh dng c. Con ngi khng c hc th khng bit g v o l, hoc n no, mc m, ngi dng khng c gio dc th con ngi gn nh cm th. Bc H cng ni: Hin, d phi u l tnh sn

45

Phn nhiu do gio dc m nn Gio dc gi vai tr ch o i vi qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch, bi v n c thc hin theo nh hng thng nht v mc ch nhn cch l tng m x hi ang yu cu. Ba lc lng gio dc l gia nh, nh trng v cc on th x hi, trong nh trng c vai tr, v tr v cng quan trng trong vic thc hin mc ch, ni dung gio dc bng cc phng php khoa hc c tc ng mnh nht gip cho hc sinh hnh thnh nng lc ngn nga, u tranh vi nhng nh hng tiu cc t mi trng hoc di truyn bm sinh. Gio dc gia nh c tin hnh sm nht t khi a tr ct ting khc cho i, to nn nhng phm cht nhn cch u tin rt quan trng lm nn tng cho gio dc nh trng. Gio dc x hi thng qua cc on th, cc t chc nh nc vi th ch chnh tr, php lut, vn ho o c, gp phn thc y qu trnh pht trin nhn cch ton din theo s pht trin x hi. Gio dc khng ch vch ra chiu hng, mc tiu hnh thnh v pht trin nhn cch ca hc sinh m cn t chc, ch o, dn dt hc sinh thc hin qu trnh n kt qu mong mun. Gio dc l nhng tc ng t gic c iu khin, c th mang li nhng tin b m cc yu t di truyn bm sinh hoc mi trng, hon cnh khng th to ra c do tc ng t pht. Gio dc c sc mnh ci bin nhng nt tnh cch, hnh vi, phm cht lch lc khng ph hp vi yu cu, chun mc ca x hi. chnh l kt qu quan trng ca gio dc li i vi tr em h hoc ngi phm php. Gio dc c tm quan trng c bit i vi nhng ngi khuyt tt hoc thiu nng do bnh tt, tai nn hoc bm sinh, di truyn to ra. Nh c s can thip sm, nh c phng php gio dc, rn luyn c bit cng vi s h tr ca cc phng tin khoa hc c th gip cho ngi khuyt tt, thiu nng phc hi mt phn chc nng mt hoc pht trin cc chc nng khc nhm b tr nhng chc nng b khim khuyt, gip cho h ho nhp vo cuc sng cng ng. Gio dc l nhng tc ng c iu khin v iu chnh cho nn khng nhng thch ng vi cc yu t di truyn, bm sinh, mi trng, hon cnh trong qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch m n cn c kh nng
46

km hm hoc thc y cc yu t nh hng n qu trnh theo mt gia tc ph hp m di truyn v mi trng khng th thc hin c. pht huy vai tr ch o ca mnh, gio dc cn tch cc gp phn ci to mi trng sng (gia nh, nh trng, x hi) lm cho n ngy cng lnh mnh, vn minh, to thnh nh hng thng nht v mc tiu nhn cch. Gio dc phi din ra trong mt qu trnh c s tc ng ng b ca nhng thnh t nh mc ch, ni dung, phng php, hnh thc t chc qu trnh gio dc. Gio dc phi bao gm hot ng tch cc, a dng ca ngi gio dc v ngi c gio dc trong mi quan h thng nht; phi pht hin v pht huy trit nhng iu kin bn trong (bm sinh, di truyn vn c ngi c gio dc) nhng tim nng tr thnh hin thc. Khng nn coi "gio dc l vn nng", thm ch cn o tng dng gio dc thay i x hi. 4. Vai tr ca hot ng c nhn i vi s pht trin nhn cch Hot ng ca c nhn c ngha c bit quan trng, l c s, l nhn t quyt nh trc tip s pht trin nhn cch. Hot ng ca c nhn xut pht t mc ch v nhu cu ca c nhn; nhu cu lun thc y c nhn hot ng v ngc li hot ng li l c s, l iu kin ny sinh nhu cu. Hot ng l qu trnh con ngi thc hin mi quan h vi t nhin, vi x hi, vi ngi khc v bn thn. Thng qua hot ng, con ngi chuyn ho nng lc, phm cht tm l ca bn thn thnh sn phm thc t, ngc li nhng sn phm thc t lm phong ph, hon thin thm vn ling tinh thn ca ch th. Thng qua hot ng con ngi tip thu nn vn ho x hi v bin nn vn ho ca loi ngi thnh vn ring ca mnh, vn dng chng vo cuc sng, lm cho nhn cch ngy cng pht trin. Hot ng gip cho c nhn hin thc ho nhng kh nng v t cht thnh hin thc, ng thi n l ngun quan trng nht cung cp cho c nhn nhng kinh nghim x hi. Thng qua hot ng con ngi c th ci to nhng nt tm l v nhng nt nhn cch ang b suy thoi, hon thin chng theo chun mc o c
47

ca x hi. Mi con ngi l sn phm hot ng ca chnh mnh, chnh l con ng thnh t, vn ti l tng. Qu trnh gio dc khng ch l tc ng mt chiu ca nh gio dc n ngi c gio dc m cn bao gm cc hot ng tch cc, ch ng tip thu, rn luyn nhn cch ca ngi c gio dc, to nn mi quan h tng tc gia nh gio dc v ngi c gio dc, hnh thnh c s hot ng t gio dc ca c nhn. Qu trnh gio dc phi i n t gio dc, tc c nhn phi c thc n lc, c ch quyt tm khc phc, vt qua nhng kh khn ch quan v khch quan thc hin vic rn luyn, bi dng nhn cch theo mt chng trnh, k hoch do c nhn t vch ra. Nhim v v cng quan trng ca nh gio dc l phi gip cho ngi c gio dc thng qua hot ng bin qu trnh gio dc thnh qu trnh t gio dc hon thin nhn cch ca mnh d phi sng trong nhng mi trng, hon cnh phc tp. Hot ng ca c nhn c vai tr quyt nh trc tip i vi s hnh thnh v pht trin nhn cch. Mun pht huy vai tr ca hot ng c nhn i vi s hnh thnh v pht trin nhn cch, nh gio dc cn: a hc sinh vo nhng hot ng a dng, coi hot ng l phng tin gio dc c bn. Qu trnh gio dc phi l qu trnh t chc hot ng tch cc sng to ca hc sinh, cn thay i tnh cht ca hot ng, lm phong ph ni dung, phng php v hnh thc hot ng, t li cun hc sinh vo hot ng. Nh gio dc phi nm c cc hot ng ch o tng thi k nht nh t chc cc loi hot ng cho ph hp vi c im la tui hc sinh. Cc nhn t c phn tch trn u c tc ng ng b n s hnh thnh v pht trin nhn cch. Chng III. GIO DC V S PHT TRIN NHN CCH III. GIO DC V S PHT TRIN NHN CCH CA HC SINH THEO LA TUI

48

Gio dc l mt hot ng c mc ch, c ni dung, phng php, phng tin nhm tc ng ph hp vo tng nhm ngi, vo tng c nhn c phn chia theo cc giai on la tui. Do , tc ng ca gio dc lun t hiu qu cao nht trong qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch. Cc giai on la tui l nhng chng ng tt yu trong s pht trin ca mi tr em bnh thng, c lin quan cht ch n s nm sng, n s trng thnh ca cc c quan sinh hc v chc nng ca chng, n s tch lu kinh nghim sng v.v. Tt nhin s phn chia ra cc giai on la tui ch c tnh cht tng i, bi v mi giai on pht trin u c s chun b tin v th lc, tm sinh l cho giai on tip theo. Song mc pht trin cc yu t nhn cch trong mi giai on la tui cn chu s chi phi ca cc iu kin lch s trong tng thi k x hi khc nhau. Trong thi k khoa hc cng ngh hin nay, tr em sm tip xc vi nhiu ngun thng tin v cc phng tin khoa hc k thut tin tin nn c hin tng pht trin nhanh hn, sm hn (gia tc pht trin) v cc mt th cht, sinh l, tm l. Vn phn chia la tui c cc nh s phm quan tm t lu, J. A. Cmenxki (1592 1670) ng t ca nn s phm cn i c nhng kin gii ph hp vi l lun v thc tin gio dc. Ngy nay c th phn chia cc giai on pht trin ca hc sinh nh sau: 1. Tr Trc tui hc y l bc Gio dc mm non (t s sinh cho n 6 tui). Trong nhng ngy thng u tin khi mi sinh ra, s giao tip ca tr vi ngi ln, vi vt xung quanh c vai tr v cng quan trng i vi s pht trin ca tr. Chnh nh s giao tip ny, ngi ln dt dn tr hnh thnh tnh cm, thi , nhn thc v con ngi, vt gn gi xung quanh. Tt nhin hot ng phn nh v vn ng ca tr t n gin, t pht chuyn dn sang phc tp hn v c phn t gic khi tr tui bit ni. Nh s bit i, bit ni m tr ngy cng m rng phm vi tip xc, pht trin nhn thc i vi th gii xung quanh v hnh thnh thc bn ng. Tr mun t lp hn, th hin cc ng tc v hnh vi theo ngh ring ca mnh trong cc tr chi hc tp, tr chi vn ng v.v. Gio dc mm non i hi phng php chm sc gio dc tr phi linh hot, mm do, ph hp vi c im tm sinh l la tui m bo cn i
49

gia chm sc v gio dc. Ngha l mt mt phi ch n chm sc sc kho ca tr nh ch dinh dng, sinh hot hng ngy (n, ng, v sinh), to mi trng an ton, ngn np, bo v, phng chng bnh tt. Mt khc phi ch dy d, gio dc tr nh t chc cc hot ng phong ph, a dng, ph hp vi la tui. Hot ng ch o ca tr trong nm u l giao lu cm xc, nm th 2, th 3 l hot ng vi vt. Tui mu gio hot ng vui chi l hot ng ch o c nh hng quyt nh n nhng c im tm l ch yu ca tr. Do vy gio dc cn coi trng t chc cc hot ng ny cho tr mm non. Gia nh l mi trng gio dc u tin ca tr, cn phi hp cht ch gia gia nh v nh trng thng nht cch chm sc v gio dc tr theo khoa hc. 2. Hc sinh Tiu hc tui nh tr, mu gio tr ch yu chi hc, nay tr c n trng ch yu l hc tp ch khng phi chi, nh du bc ngot quan trng trong cuc i ca mi con ngi. T y tr thc s bt tay vo vic lnh hi nhng tinh hoa vn ho ca loi ngi, vt ra khi phm vi kinh nghim cm tnh, trc tip ca mnh. Do , trng cng nh nh cc em phi thc hin hot ng hc tp mt cch nghim tc, chng hn phi i hc chuyn cn, ng gi, ch nghe li thy, c gio ging bi, phi hc thuc lng s liu, nh ngha, quy tc, lm bi tp y v.v nhng iu rt kh li khng hp dn, hng th nhng v cng cn thit. Chnh t nhng i hi ca lao ng hc tp nh phi nghim tc, n lc kch thch mnh m chc nng nhn thc ca cc gic quan, c bit l chc nng ca no, to iu kin pht trin tr tu, pht trin cc thao tc t duy tru tng, gip cc em hiu bit su sc hn bn cht ca s vt, hin tng, th hin tnh cm, thi , hnh vi trong giao tip i vi nhng ngi gn gi xung quanh nh cha m, ng b, thy c gio, ngi ln v bn b. Nhng thay i v nhiu mt ny c tc ng ln n s hnh thnh v pht trin nhn cch ca cc em c v sau ny. la tui Tiu hc, do s pht trin th cht nn cc em rt hng hi, ham thch vn ng. Tnh hiu ng i km vi hng th cha bn vng, cha bit iu khin hon ton hnh vi ca mnh nn cc em thng d b kch ng, thiu kim ch, dn n v t chc, chng chn cng vic. Do trong cng tc gio dc cn rn luyn cho cc em nng lc tp trung ch
50

, c hng th bn vng vo nhng hot ng ph hp vi kh nng t c nhng kt qu nht nh. Nh gio dc cn phi t chc cc hot ng tp th phong ph, a dng, gip cho hc sinh hnh thnh nhng c s ban u cho vic pht trin ng n v lu di v o c, tr tu, th cht, thm m. 3. Hc sinh Trung hc c s c trng ni bt ca la tui ny l s pht trin nhy vt v th trng sinh l lin quan n hin tng dy th, pht dc: N tui 13, nam tui 16 khin cho i sng tm l chuyn bin t tr nh sang ngi ln, t th u sang trng thnh. T , cc em mong mun khng nh cc gi tr v phm cht, nng lc ca mnh, mong mun c tham gia nhng cng vic nh ngi ln, mong mun c t lp, mong mun lm nhng vic c ngha. Tt c nhng iu to nn ni lc ca tnh tch cc hot ng, c bit l hot ng tp th trong cc lnh vc ca i sng x hi. cng l c s, iu kin thun li hnh thnh, pht trin xu hng x hi trong nhn cch ca la tui ny. Tuy nhin la tui ny, do s din bin nhanh, khng ng u ca thi k dy th, pht dc nn cng d dn n nhng trng thi tm l tht thng nh t e thn, nht nht n hung hng, khoc lc, t nhit tnh, hng hi n lnh nht, th v.v. do tnh d b kch ng. Trong x hi hin i, tr c khuynh hng dy th, pht dc sm, pht trin th lc. Nu nh b cc lung thng tin c tnh cht tiu cc cha c kim sot tc ng s d dn n nhng hin tng khng hong tm l trong qu trnh hc tp, rn luyn nhn cch hc sinh la tui v thnh nin ny. Do , nh trng, gia nh v cc on th x hi cn t chc, li cun cc em vo cc hot ng phong ph, a dng, ph hp vi nhu cu, hng th nhm pht huy vai tr ch ng, tnh tch cc, c lp, sng to v xy dng cc mi quan h tt p c uy tn v danh d t trong gia nh n ngoi x hi. 4. Hc sinh Trung hc ph thng y l giai on u ca tui thanh nin, mt s phm cht c bn ca nhn cch c nh hnh. iu ny th hin trc ht s pht trin tnh c lp v lng khao kht t khng nh mnh, t chu trch nhim v

51

ci ti ca mnh bng kh nng quan st, phn tch, so snh, t nh gi vi hot ng ca bn b v ngi ln. Khi n tui 18 cc em hc sinh c s trng thnh v c th cht, tinh thn v thc ca ngi cng dn, h c quyn bu c, ng c, cng c ngha l h c x hi cng nhn l mt ngi ln ngi cng dn thc th c quyn li v ngha v i vi t nc. Mi hnh vi, hot ng ca mnh phi chu trch nhim trc php lut. K tha v pht trin nhng yu t ca nhn cch hnh thnh trong cc giai on la tui trc , hc sinh Trung hc ph thng cn th hin s t thc v nhu cu nhn thc, rn luyn, t nh gi cc phm cht nng lc trong nhn cch ca mnh khng ch theo yu cu hin ti m c trong tng lai. Do i b phn cc em th hin r ch, ngh lc, quyt tm t kt qu cao trong hc tp, rn luyn, thc hin cuc sng tt p trong tng lai. tui ny cc em c nhu cu mnh m v tnh bn v nhm bn ph hp hng th, s thch trong hc tp hoc trong hot ng, to iu kin cho quan h tnh yu nam n pht trin. Tnh bn, tnh yu chn thnh, trong sng l ng lc thc y pht trin nhng phm cht, nng lc tt p ca thanh nin, ng thi m rng mi quan h ng x thm m su sc nhng chun mc o c, nhn vn, x hi. Tuy nhin, y l giai on u ca tui trng thnh, cc yu t ca nhn cch nh hnh cha tht vng bn, cha c tri nghim nhiu. Do , mt s em c hin tng manh ng, bt pht, hiu thng, ch quan d dn n nhng sai lm trong nhn thc v hnh vi vn ho, o c. Yu cu ca cng tc gio dc l cn t chc cuc sng hc tp, lao ng, hot ng x hi trong cc tp th on kt, vic phi hp gia nh nh trng, x hi lnh mnh c tc dng v cng ln lao trong vic ngn chn v ci to c nhng sai lm trong nhn thc v hnh vi ca hc sinh. Trong iu kin ca nn kinh t vn hnh theo c ch th trng, bn cnh nhng mt tch cc vn cn khng t tc ng t pht tiu cc nh hng xu n qu trnh hnh thnh, pht trin nhn cch th h tr. La tui hc sinh trung hc ph thng l la tui rt si ni, ham thch hot ng, nhiu m c, do , nh trng, cc bc cha m, cc on th cn
52

quan tm ng mc, gip cc em c nh hng ng n, ph hp trong cc lnh vc quan trng nh chn ngh, quan im tnh yu, hn nhn gia nh v ngha v i vi x hi ca mt ngi cng dn chn chnh. Cn c s hiu bit su sc vai tr ca di truyn bm sinh, ca mi trng, ca gio dc v hot ng ca c nhn, cng nh cc c im pht trin tm sinh l hc sinh ni chung, c im pht trin tm sinh l tng la tui hc sinh ni ring t chc ng n cc hot ng gio dc mi hnh thc nhm nng cao kt qu hnh thnh v pht trin nhn cch hc sinh theo mc tiu ra. Chng III. GIO DC V S PHT TRIN NHN CCH IV. MT S PHM CHT NHN CCH CON NGI VIT NAM CN GN GI V PHT HUY Tri qua hn 4000 nm u tranh bo v v xy dng t nc, con ngi Vit Nam vi bao th h ni tip nhau to dng, rn luyn nn nhng nt nhn cch tt p, in hnh, m bn sc dn tc. Con ngi Vit Nam xa hoc nay, con ngi truyn thng hay hin i ch l mt quan nim phn k tng i trong tin trnh pht trin lin tc ca dn tc, lm r thm nhng nt nhn cch tt p ngy cng c b sung, pht trin theo yu cu ca thi i. Con ngi Vit Nam bao gm nhng phm cht c bn sau: Yu qu lao ng Khai sinh, lp quc trn mt di t hp, kh hu khc nghit, sng ngi chng cht, bo lt thng xuyn, con ngi Vit Nam t c xa phi di nng, dm ma lao ng ct lc: o sng, p p, x ni, ngn sng.v.v. bo tn ni ging v xy dng t nc ti p nh ngy nay. V vy, hn su trong thc ca con ngi Vit Nam t th h ny sang th h khc l thc lao ng, ngha v lao ng, yu qu lao ng, l mt phm cht truyn thng tt p trong nhn cch con ngi Vit Nam trong tin trnh pht trin dn tc. H coi lao ng nh mt gi tr x hi vnh hng C lm th mi c n hoc Tay lm hm nhai, tay quai ming tr. T , h rt tn vinh nhng ngi cn c, lao ng sng to v ph phn gay gt nhng k n khng ngi ri, li nhc, sng n bm.

53

Lng yu nc Lng yu nc nng nn ca con ngi Vit Nam bt ngun su xa t tm thc h phi bao m hi, nc mt v c xng mu duy tr i sng cho c nhn, cho gia nh, cho qu hng t nc ni chn nhau ct rn ca bit bao th h. Lng yu nc tr thnh nt p truyn thng trong nhn cch con ngi Vit Nam, l gi gn, bo v v xy dng qu hng t nc t cc th h cha ng xa xa nh L Thng Kit khng nh Nam quc sn h Nam c (t nc Nam l ca ngi Vit Nam). Lng yu nc v lng t ho dn tc, ni chung dn tc no cng c, nhng trn th gii him thy dn tc no c mt lch s chng ngoi xm oanh lit, rc r nh dn tc Vit Nam. Lch s ca dn tc l nhng bn anh hng ca ca Hai B Trng, B Triu, Trn Hng o, Quang Trung.v.v. nh ui qun xm lc phong kin phng Bc v tinh thn yu nc c th hin trong cc cuc khng chin chng Nht, Php, M vi l tng: Th hi sinh tt c ch nht nh khng chu lm n l, Khng c g qu hn c lp t do... Lng yu nc l truyn thng ca dn tc ta c Bc H khng nh ng bo ta ngy nay cng rt xng ng vi t tin ta ngy trc. T cc c gi tc bc n cc chu nhi ng tr th, t nhng kiu bo nc ngoi n nhng ng bo b tm chim, t nhn dn min ngc n min xui, ai cng mt lng yu nc chng gic(1). Tinh thn on kt Mi ngi Vit Nam u t ho v dn tc mnh, sut hng ngn i nay chung lng, u ct, on kt, to thnh mt sc mnh phi thng nh bi bn ngoi xm lun rnh rp, u tranh chin thng thin nhin khc nghit bo v, dng xy t nc. Tinh thn on kt nh mt tt yu sng cn ca dn tc, ca t do, hnh phc n su vo tim thc, tr thnh mt nt nhn cch truyn thng tt p ca ngi Vit Nam. C tr trn bt c a vc no, min ni hay min xui, ng bng hay hi o h lun lun st cnh bn nhau xy dng xm thn, lng bn v cuc sng m no, thanh bnh ca c cng ng v th hin lng tng thn, tng i, chia s kh khn L lnh m l rch.

54

D theo nhiu tn gio khc nhau nhng 54 dn tc anh em xy dng, cng c c tinh thn on kt thng nht khng phn bit Nho gio, Pht gio, Thin cha gio, Cao i, Ho ho .v.v. nh H Ch tch khng nh: Phong tc tp qun tuy c khc nhau t nhiu, nhng lng nng nn yu nc, lng cm th thc dn th mun ngi nh mt tr thnh sc mnh phi thng nhn chm l bn nc v l cp nc m bo lnh th, giang sn c khng nh l mt gi tr truyn thng ca dn tc t xa n nay. Gi tr truyn thng c truyn li t th h ny sang th h khc, tr thnh thc thng trc trong nhn cch mi ngi. Lng nhn i Lng nhn i th hin lng thng yu con ngi, thng yu ng loi, khng lm iu c nhm hm hi thn th, vt cht, tinh thn ca ngi khc em li li ch bt chnh cho mnh. Hn th na l cn lm iu thin gip mi ngi khi cn thit th hin tnh nhn o, nhn hu, nhn t v.v. Lng nhn i cng l mt phm cht truyn thng trong nhn cch con ngi Vit Nam c hnh thnh t ci ngun cng chung lng u ct, cng k vai st cnh lao ng, chin u bo v, xy dng t nc, ng thi cng chu nh hng rt ln t cc quan nim ca tn gio du nhp vo Vit Nam nh Nho gio, Pht gio, Thin cha gio. Cc tn gio ny u cao quan nim: Nhn ngha, chn, thin, m. Chng hn Nho gio khng nh Nhn chi s tnh bn thin hoc nh thuyt Nhn qu ca Pht gio Tch thin phng thin, tch c phng c tc l: tch (cha) iu thin th c iu lnh, tch (cha) iu c th c iu ho. Phm cht, nhn cch truyn thng ca dn tc ta th hin tnh thng yu con ngi. Nhn i l truyn thng ca con ngi Vit Nam, ngy cng pht trin phong ph, sng ngi. Hiu hc Hiu hc l ham mun thit tha i vi hc tp, rn luyn t kt qu cao. Hiu tho cng l ham mun thc hin s n p cng lao sinh thnh, nui dng ca cha m v gia nh i vi con ci. y cng l nhng nt truyn thng tt p trong nhn cch con ngi Vit Nam. Bi l dn tc Vit Nam t ngn i nay thc mt chn l su sc Nhn bt hc bt tri o. o l y tt nhin l nhng quy lut vn hnh ca th gii t nhin v x hi ni chung, c bit l nhng quy tc, chun mc c bn soi
55

sng, hng dn cho mi c nhn t iu chnh c mnh sng ho hp vi ngi xung quanh, vi x hi. Hiu hc l nt truyn thng ca dn tc ta to nn nhng tm gng sng chi vt qua i kh, ngho tng, quyt tm hc tp thnh danh, tinh thn hiu hc thi no cng c. S sch ghi Bi Xung Trch qu lng nh Cng (H Ni) nh rt ngho phi bt om m lm n, ly gc cy lm ni ngi c sch u Tin s i L Thnh Tng; L Qut ngi ng Sn (Thanh Ho) m ci cha t sm phi lm ngh qut ch nhng rt hiu tho vi m kin tr, kh hc nn u Trng nguyn, c tn l Trng Qut; Nguyn Quc Trnh ngi Thanh Tr (H Ni) nh ngho, m ci t nh, nh chm ch hc tp, c sch ngay trn b rung sau khi ngh tay cy v u Trng nguyn nm 1653 i L Thn Tng.v.v. T sau Cch mng thng Tm 1945, nhn dn lao ng tr thnh ch nhn ca t nc c lp, t do, truyn thng hiu hc cng c pht huy. Nhiu th h vt qua mi thiu thn gian kh trong hai cuc chin tranh c lit dc sc vo hc tp, rn luyn tr thnh nhng tin s, gio s, vin s v.v. trn nhiu lnh vc khoa hc. Nhiu sinh vin, hc sinh nh tinh thn ham hc quyt tm cng nu danh sng ngi trong cc t thi hc sinh gii quc t. Hiu tho T tri nghim ca bit bao th h, ca dao Vit Nam c cu: Cng cha nh ni Thi Sn Ngha m nh nc trong ngun chy ra Khng nh cng lao to ln hn tri bin ca cha m sinh thnh, nui dng con ci t tha u th cho n lc trng thnh, mong mun c n p li cng lao to ln ca con ci i vi cha m cng nh mt l t nhin tr thnh truyn thng tt p trong o l ca dn tc. Cha ng ta cho rng: Hiu l ci nt ng u trm nt v Hiu cng l vic lm ln lao ca con ci i vi cha m bi v nu khng yu thng knh trng cha m mnh th cng kh c th yu thng, knh trng cha m ngi. Hiu l hnh ng ln ca con ci nhm n p li cng n ca cha m, l phm cht gc pht sinh lng nhn i i vi cng ng, x hi. Hiu tho
56

i vi cha m, gia nh c ba iu c bn: th nht l lm cho cha m vui v, phn khi v danh d ca gia nh; th hai l khng lm cho cha m bun phin, lo lng v nhng hnh vi, hnh ng lch lc nh hng xu n thanh danh ca gia nh, th ba l chm sc c cha m lc tui gi th hin lng thng yu, tn knh cha m. T nhng truyn thng c bn l lng yu nc, tinh thn on kt, qu trng lao ng, nhn i, hiu trung v.v. lm ny sinh, pht trin phong ph nhng phm cht tt p kh ph bin con ngi Vit Nam l: ho hp, thu chung, trng ngha, kin tr, vt kh, gin d, tit kim, sng to, linh hot, lc quan, yu i v.v c bit t sau Cch mng thng Tm v trong hai cuc khng chin chng quc Php, M v cng gian kh, chn dung nhn cch con ngi Vit Nam cng thm hon thin, pht trin mt tm cao mi bi nhng phm cht anh hng, bt khut, dng cm, kin cng, cn, kim, lim, chnh, ch cng v t v.v. Nhn cch khng phi l mt sn phm vnh hng, bt bin m n chu s chi phi ca cc iu kin lch s x hi. Do , gio dc cn phi pht huy vai tr ch ng, ch o, tch cc tc ng vo qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch ca mi la tui, c bit l th h tr h tr thnh nhng cng dn chn chnh, hu ch.
(1)

H Ch Minh tuyn tp, tp 6. NXB Chnh tr Quc gia, tr 153.

Chng IV. MC CH V NGUYN L GIO DC I. KHI NIM MC CH, MC TIU GIO DC 1. Mc ch gio dc Mc ch gio dc l mt phm tr c bn ca Gio dc hc. Vi tm quan trng ca n, vn xc nh mc ch gio dc c t ra t rt xa xa trong lch s x hi v c thc hin bng nhiu cch khc nhau. Theo ngha thng thng, mc ch gio dc l ci ch cn t c ca s nghip gio dc mi quc gia. Vic xc nh mc ch gio dc thng c tin hnh khi nh nc t chc mt h thng gio dc, khi nh trng tin hnh cc hot ng gio dc.

57

Mc ch gio dc l m hnh l tng v sn phm gio dc, l phm tr c tnh cht nh hng lu di ca nn gio dc quc gia. Mc ch gio dc c xy dng trn c s nhng yu cu hin ti v c nhng yu cu d kin trong tng lai ca x hi i vi vic o to th h tr ngun nhn lc ca x hi. t c mc ch gio dc phi huy ng mi ngun lc ca x hi, phi c s phn u lu di, bn b ca gia nh, nh trng, x hi. V bn cht, mc ch gio dc l m hnh d kin ca sn phm gio dc. M hnh ny l im xut pht ca qu trnh gio dc, l thnh t quan trng, nh hng cho qu trnh gio dc, ng thi l c s xc nh chun nh gi cht lng gio dc. L lun im xut pht ca qu trnh gio dc, bi v xc nh mc ch gio dc v thc cht l xc nh tnh cht v phng hng lu di ca mt nn gio dc, l xc nh chin lc o to ngun nhn lc trong chin lc pht trin kinh t, vn ho, x hi. Mc ch gio dc tr thnh t tng ch o h thng gio dc quc dn v cng t t ra vn u t, khai thc cc ngun lc thc hin qu trnh gio dc. L thnh t quan trng nh hng cho qu trnh gio dc, mc ch gio dc quy nh vic la chn ni dung, chng trnh, phng php v cc hnh thc t chc gio dc, xc nh cc iu kin thc hin qu trnh gio dc. Cn c vo mc ch gio dc nh trng tin hnh cc hot ng gio dc. L c s xc nh chun nh gi cht lng gio dc, bi v mc ch gio dc chnh l m hnh d kin cht lng sn phm gio dc. V bn cht th cht lng gio dc l mc t c ca sn phm gio dc so vi mc ch gio dc ra. Cn c vo mc ch gio dc, nh trng nh gi sn phm gio dc ca mnh t c mc no, t tm cc gii php nng cao hn na cht lng gio dc. c im ca mc ch gio dc Mc ch gio dc l mt phm tr c tnh lch s. Gio dc l mt hnh thi thc x hi, l mt b phn ca cc hot ng x hi, do trnh pht trin kinh t, vn ho x hi quy nh trnh pht trin gio dc.

58

Mc ch gio dc phn nh quan nim ca cc thi i v con ngi, phn nh trnh nhn thc ca thi i v cc chc nng ca gio dc i vi x hi v i vi con ngi. Mc ch gio dc l hi t ca nhng yu cu v phm cht v nng lc i vi th h mi, nhng yu cu v ngun nhn lc x hi phc v cho s pht trin kinh t, vn ho x hi trong mt giai on pht trin lch s nht nh. Nh vy, mi giai on pht trin lch s x hi c mt nn gio dc v c mc ch gio dc tng ng. Mc ch gio dc lun bin i cng s pht trin ca lch s p ng cc yu cu ca tng thi i. Mc ch gio dc b gii hn tm nhn x hi v ngc li, khi xc nh chnh xc mc ch gio dc v cc con ng t c mc ch gio dc l gp phn y nhanh s pht trin kinh t, vn ho, x hi. Mc ch gio dc c tnh giai cp. Trong x hi c giai cp, giai cp thng tr s dng gio dc nh mt cng c ca giai cp . Do li ch chnh tr v kinh t, mi giai cp c nhng quan nim ring v gio dc, c nhng yu cu ring i vi gio dc v i vi sn phm gio dc. Mc ch gio dc trong x hi c giai cp phn nh ch, quyn li ca giai cp thng tr. Nh vy mi ch x hi c mt mc ch gio dc c th, chng hn mc ch gio dc phong kin khc vi mc ch gio dc ca ch ngha t bn... Mc ch gio dc mang mu sc dn tc. Mi quc gia, mi cng ng dn tc c nhng c im ring v truyn thng v bn sc vn ho, v tp qun trong cuc sng v lao ng x hi. Do vy, mi nn gio dc c nhng c im c o, c nhng yu cu ring ca mnh i vi gio dc v iu cng c phn nh vo mc ch gio dc. Mc ch gio dc c tnh thi i. Trong cc iu kin kinh t, x hi hin i, khi m khoa hc v cng ngh pht trin ht sc nhanh chng, khi m xu th ton cu ho ang tr thnh hin thc, gio dc th k XXI t ra nhiu vn ln cn phi gii quyt, chng c lin quan trc tip n vic xc nh mc ch gio dc ca mi quc gia. 2. Mc tiu gio dc

59

Mc tiu gio dc l nhng tiu ch, ch tiu, nhng yu cu c th i vi tng khu, tng nhim v, tng ni dung ca qu trnh gio dc phi t c sau mt hot ng gio dc. Mc tiu gio dc c xy dng trn c s cn nhc nhng iu kin hin c v nhng kh nng c th ca nh trng, ca gio vin v hc sinh khi thc hin qu trnh gio dc. Mc tiu gio dc do nh nc, nh trng ra cho tng hot ng v i hi mi ngi phi phn u thc hin. Mc tiu gio dc l nhng bc thang ni tip nhau dn n mc ch gio dc, khi cc mc tiu gio dc t c c ngha l ta tip cn ti mc ch gio dc tng th. Tm li, mc ch, mc tiu gio dc l hai khi nim c quan h mt thit vi nhau, nhng khng phi l mt. Mc tiu gio dc l thnh phn, b phn cu thnh ca mc ch gio dc. Quan h gia mc ch v mc tiu gio dc l quan h gia nhng mong i l tng v kh nng hin thc, gia cc yu cu tng th v yu cu b phn ca qu trnh gio dc. Khi nim mc ch v mc tiu cng c dng trong mt chu trnh, u ni n kt qu mong mun t c ca hot ng gio dc, ging dy, hc tp. Xt tng qut, hai khi nim ny c ni hm tng t, nhng khc nhau mc rng, hp v phm vi, cp vn dng. Xut pht t mc ch gio dc xc nh mc tiu gio dc nhng mc ch gio dc s c hon thin s thc hin h thng cc mc tiu gio dc. Mc tiu gio dc ni v kt qu cn phi t c trong thc t cho nn phi c th hn mc ch, phi c thit k sao cho mc tiu gio dc lm c chc nng ch o cch t chc thc hin cc qu trnh gio dc, ng thi lm chc nng nh gi kt qu gio dc. Trong nhiu trng hp mc tiu gio dc phi lng ho c, o c c, quan st c th mi thc hin c hai chc nng ni trn Chng IV. MC CH V NGUYN L GIO DC II. MC TIU GIO DC VIT NAM 1. Nhng cn c xy dng mc tiu gio dc T nhng phn tch v c im ca mc ch gio dc ta thy mc tiu gio dc phn nh nhng i hi khch quan ca s pht trin kinh t, vn

60

ho x hi mi quc gia, phn nh nhng xu th ca thi i v cc quy lut ca qu trnh gio dc. Mc tiu gio dc Vit Nam c xy dng da trn nhng cn c thc tin sau y: Chin lc pht trin kinh t, vn ho, khoa hc v cng ngh quc gia, nhng yu cu v pht trin ngun nhn lc phc v cho qu trnh cng nghip ho v hin i ho t nc hin nay. Nhng iu kin, tim nng kinh t, vn ho, khoa hc, cng ngh c th ca t nc hin nay. Truyn thng vn ho v bn sc dn tc Vit Nam, nhng kinh nghim gio dc tri qua. Nhng kinh nghim gio dc v cc xu th pht trin vn ho, gio dc ca cc nc trn th gii. Kh nng hin c ca h thng gio dc quc dn Vit Nam bin nhng mong mun l tng thnh hin thc ca nn gio dc. Kh nng thc hin ca cc i tng gio dc, hay ni cch khc l trnh , nng lc hin c ca ngi hc theo cc cp hc, bc hc, theo cc la tui khc nhau. 2. Mc tiu gio dc Vit Nam Mc ch gio dc l phm tr phc tp, c nhiu cp , to thnh mt "cy mc tiu" v chng pht trin lin tc, c th phn tch mc tiu gio dc theo tng cp . Mc tiu cp tng qut Mc tiu gio dc x hi l mt li tuyn b chnh thc ca Nh nc v ci ch hng ti ca s nghip gio dc quc gia. Mc tiu gio dc c ghi trong cc vn kin chnh thc ca ng v Nh nc, c c x hi, nh trng qun trit v thc hin mt cch sng to. l nng cao dn tr, o to nhn lc v bi dng nhn ti, phc v cho s nghip cng nghip ho v hin i ho t nc, xy dng mt x hi cng bng, dn ch v vn minh. Mc tiu gio dc c th hin ba ni dung c bn sau y:

61

Nh nc xy dng h thng gio dc quc dn l to mi iu kin cho nhn dn c hc tp (gio dc cho mi ngi), nhm bin nc ta thnh mt x hi hc tp. Gio dc c mc ch nng cao dn tr ng ngha vi vic nng cao trnh hc vn cho nhn dn v hnh thnh np sng vn ho cho cng ng x hi. Trc ht, nng cao dn tr gio dc phi lun i mi theo hng nhn vn ho, x hi ho, a dng ho vi nhng phng thc thch hp, huy ng mi lc lng, tim nng ca x hi lm gio dc. Trnh dn tr th hin trnh vn ho, o c, thm m; l kt qu tng hp ca nhiu lnh vc gio dc (nh trng, gia nh, x hi). Do gio dc cn tp trung thc hin thnh cng ph cp gio dc trung hc c s vo nm 2010, to c s hon thnh ph cp trung hc ph thng vo nm 2020 nhm to iu kin cho Vit Nam ho nhp, giao lu quc t, thc thi cc chnh sch, mc tiu pht trin ca x hi, xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha. Mc ch xy dng h thng gio dc quc dn Vit Nam l o to ngun nhn lc c trnh cao cho x hi, p ng yu cu ca s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc, tng bc ho nhp v tin kp trnh trong khu vc v trn th gii. Vn o to nhn lc phc v cho cng nghip ho, hin i ho c xem l mc tiu c tm chin lc trong pht trin gio dc hin nay. Cht lng v hiu qu lao ng trong thi i cch mng khoa hc cng ngh lun lun ph thuc vo trnh c o to ca ngun nhn lc. Yu cu o to con ngi c kh nng tip cn ci mi, nng ng, sng to trong sn xut, k thut, cng ngh, thch ng vi s bin ng v pht trin ca nn kinh t x hi ang pht trin trong c ch mi i hi gio dc phi c phng thc o to nhy bn, linh hot, a dng. H thng gio dc quc dn ang c iu chnh ngy cng ph hp hn vi yu cu o to ngun nhn lc trong giai on mi Mc ch h thng gio dc Vit Nam l pht hin v bi dng nhn ti cho t nc. Gio dc phi lm pht trin ti a tim nng ca nhng ngi c ti, h ng gp c nhiu nht c sc lc v tr tu cho s pht trin x hi. Gio dc phi c cc bin php nhm thc hin tt nht t tng chin lc v o to, bi dng nhn ti. Vic pht hin v bi dng nhn ti phi c tin hnh trn c s ph cp rng ri c th
62

sng lc, la chn, phi c iu kin c s vt cht, kinh t, ti chnh. Bi dng nhn ti phi i i vi thu ht, s dng nhn ti mt cch hp l. Mc tiu nng cao dn tr, o to nhn lc v bi dng nhn ti c t trn c s pht trin nhn cch ca th h tr Vit Nam. Mi cng dn Vit Nam phi l ngi lao ng c l tng, c nng lc chuyn mn v c bn lnh lm ch t nc mnh. t nc ta ang cn mt lp thanh nin c ch vn ln lm giu v s thnh t ca bn thn, v hnh phc gia nh, cng ng v s phn vinh ca t nc. Vic xc nh ng n mc tiu gio dc ca nn gio dc Vit Nam trong thi k cng nghip ho, hin i ho t nc l mt vn c tm chin lc. Nu mc tiu gio dc c xc nh ng n th sc mnh con ngi s c pht huy mnh m trong s nghip xy dng t nc, to ng lc hon thnh cng nghip ho, hin i ho. V th, xc nh mc tiu gio dc cng chnh xc, cng c ngha nhn vn, ngha kinh t x hi su sc th hiu qu, cht lng gio dc ngy cng cao, lm cho gio dc gn vi pht trin kinh t x hi. Mc tiu nhn cch Mc tiu gio dc ton din mang y tnh nhn vn c cc nh gio dc c i xng theo quan nim v s pht trin hi ho gia th cht, tr tu v tnh cm ca con ngi. T tng ny c pht trin qua nhng thi k khc nhau ca lch s loi ngi, c bit trong cc tc phm gio dc ca cc nh x hi khng tng thi Phc hng. Tuy vy ch n C. Mc v ng ghen mi a ra c nhng c s khoa hc thc s ca gio dc nhn cch ton din v t tr thnh mc tiu l tng ca nn gio dc x hi ch ngha. Nn gio dc Vit Nam lun lun coi trng vic xy dng con ngi pht trin ton din, con ngi va c c, va c ti. Trong Th gi hc sinh nhn ngy khai trng u tin ca nc Vit Nam Dn ch Cng ho (thng 9 nm 1945), Ch tch H Ch Minh tuyn b: Cc th h thanh thiu nin ca nc ta t nay s c hng mt nn gio dc ca mt nc c lp, mt nn gio dc s o to cc

63

chu nn nhng ngi cng dn c ch cho nc Vit Nam, mt nn gio dc lm pht trin hon ton nhng nng lc sn c ca cc chu(1). T n nay, mc ch gio dc ca nc ta qua cc thi k lch s khc nhau c xc nh r trong cc vn kin ca ng. T cng lnh ca ng (1930) n vn kin i hi ng ln th IX (2001). M hnh nhn cch con ngi Vit Nam trong thi k cng nghip ho, hin i ho c xc nh trong Ngh quyt Hi ngh ln th hai Ban chp hnh Trung ng ng kho VIII nh sau: ...Xy dng nhng con ngi v th h thit tha, gn b vi l tng c lp dn tc v ch ngha x hi, c o c trong sng, c ch kin cng xy dng v bo v T quc; cng nghip ho, hin i ho t nc; gi gn v pht huy cc gi tr vn ho dn tc, c nng lc tip thu tinh hoa vn ho nhn loi; pht huy tim nng ca dn tc v con ngi Vit Nam, c thc cng ng v pht huy tnh tch cc ca c nhn, lm ch tri thc khoa hc v cng ngh hin i, c t duy sng to, c k nng thc hnh gii, c tc phong cng nghip, c tnh t chc k lut, c sc kho, l nhng ngi tha k xy dng ch ngha x hi va hng va chuyn nh li cn dn ca Bc H"(2). Mc tiu gio dc Vit Nam l o to th h tr pht trin nhn cch ton din c c, c ti, c tr tu thng minh, c l tng thm m, c sc kho di do, sn sng thc hin ngha v lao ng v bo v t quc, to nn nhn cch ngi Vit Nam va truyn thng, va hin i, ph hp vi xu th pht trin chung ca th gii. Lut Gio dc ca nc Cng ho X hi Ch ngha Vit Nam, ngy 2 thng 12 nm 1998 xc nh: Mc tiu gio dc l o to con ngi Vit Nam pht trin ton din, c o c, tri thc, sc kho, thm m v ngh nghip, trung thnh vi l tng c lp dn tc v ch ngha x hi; hnh thnh v bi dng nhn cch, phm cht v nng lc ca cng dn, p ng yu cu xy dng v bo v T quc. Mc tiu ny cng c khng nh li trong Lut Gio dc c Quc hi nc Cng ho XHCN Vit Nam kho XI k hp th 7 thng qua ngy 14 thng 6 nm 2005. Mc tiu cp h thng gio dc

64

Mc ch gio dc Vit Nam c c th ho thnh cc mc tiu gio dc cho tng cp hc, bc hc, ngnh hc. Mc tiu ca gio dc Mm non: Gip tr pht trin v th cht, tnh cm, tr tu, thm m, hnh thnh nhng yu t u tin ca nhn cch, chun b cho tr bc vo hc lp mt Mc tiu gio dc Tiu hc Nhm gip hc sinh hnh thnh nhng c s ban u cho s pht trin ng n v lu di v o c, tr tu, th cht v cc k nng c bn, hc sinh tip tc hc trung hc c s. Mc tiu gio dc Trung hc c s: Nhm gip hc sinh cng c v pht trin nhng kt qu ca gio dc Tiu hc, c trnh hc vn ph thng c s v nhng hiu bit ban u v k thut v hng nghip tip tc hc trung hc ph thng, trung hc chuyn nghip, hc ngh hoc i vo cuc sng lao ng. Mc tiu ca gio dc Trung hc ph thng: Nhm gip hc sinh cng c v pht trin nhng kt qu ca gio dc Trung hc c s, hon thin hc vn ph thng v nhng hiu bit thng thng v k thut v hng nghip tip tc hc i hc, cao ng, trung hc chuyn nghip, hc ngh hoc i vo cuc sng lao ng. Mc tiu gio dc Trung hc chuyn nghip: Nhm o to k thut vin, nhn vin nghip v c kin thc, k nng ngh nghip trnh trung cp. Mc tiu ca trng dy ngh: nhm o to ngi lao ng c kin thc v k nng ngh nghip ph thng, cng nhn k thut, nhn vin nghip v. Mc tiu o to trnh Cao ng: L gip sinh vin c kin thc chuyn mn v k nng thc hnh c bn v mt ngnh ngh, c kh nng gii quyt nhng vn thng thng thuc chuyn ngnh o to. Mc tiu o to trnh i hc l: Gip sinh vin nm vng kin thc chuyn mn v k nng thc hnh v mt ngnh ngh, c kh nng pht hin, gii quyt nhng vn thng thng thuc chuyn ngnh o to.

65

Mc tiu o to trnh Thc s: Gip hc vin nm vng l thuyt, c trnh cao v thc hnh, c kh nng pht hin, gii quyt nhng vn thuc chuyn ngnh o to. Mc tiu o to trnh Tin s: Gip nghin cu sinh c trnh cao v l thuyt v thc hnh, c nng lc nghin cu c lp, sng to, gii quyt nhng vn khoa hc cng ngh v hng dn hot ng chuyn mn. Nh vy l, mc tiu gio dc bao gm mt h thng nhng yu cu cho tng bc hc, cp hc, chng ni tip nhau a s nghip gio dc Vit Nam ngy cng tin gn n mc ch gio dc tng th mang mu sc l tng v y tnh nhn vn. cp chuyn bit Mc tiu gio dc cp ny l nhng ch tiu, nhng yu cu c th cn phi t c nh mc tiu dy, mc tiu hc, mc tiu ca chng trnh, ca mn hc. v.v. Nhng mc tiu ny cn c lng ho c th o lng c. Mc tiu cp ny cp ti ba mt: Kin thc, k nng v thi m hc sinh phi t c trong qu trnh hc tp. Kin thc l h thng nhng khi nim, phm tr, nhng thng tin khoa hc theo ni dung tng mn hc, tng chuyn ngnh c th. Kt qu hc tp ca hc sinh c nh gi v s lng v cht lng kin thc m h tip thu c. K nng l kh nng thc hin cc cng vic c th, sau khi hc sinh qua mt chng trnh hc tp, mt kho hun luyn. Trnh k nng c nh gi bng cht lng sn phm m hc sinh lm ra. Thi l biu hin thc ca hc sinh i vi kin thc tip thu c v nhng d nh ng dng chng vo cuc sng. Thi c biu hin trong mi quan h ca bn thn vi gia nh, vi x hi v i vi cng vic c giao. Thi l mt mt ca phm cht nhn cch, thi c biu hin trong cuc sng v c nh gi qua hnh vi cuc sng. Tm li, mc ch gio dc l phm tr c bn ca Gio dc hc, n c cc chc nng nht nh. Mc ch gio dc c c th nhng mc tiu, c xc nh trn cc cn c khoa hc v thc tin. Mc tiu gio dc

66

khng phi l ci g tru tng hay nhng iu l tng ho, m mc tiu gio dc phi tr thnh hin thc qua qu trnh gio dc.
(1) (2)

H Ch Minh. V vn gio dc. NXB Gio dc. 1977.

Vn kin Hi ngh ln th 2 BCH TW kho VIII. NXB Chnh tr Quc gia, 1997. Chng IV. MC CH V NGUYN L GIO DC III. NGUYN L GIO DC 1. Khi nim v nguyn l gio dc Theo ngha thng thng, nguyn l l nhng lun im chung nht, c tnh quy lut ca mt l thuyt khoa hc, c vai tr ch o hot ng thc tin trong lnh vc . Ta vn thng ni: nguyn l vn hnh h thng thit b, nguyn l t chc x hi, nguyn l gio dc... l nhng lun im chung c tnh quy lut ca l thuyt c hc, l thuyt x hi hc hay l thuyt gio dc..., khi nm vng cc nguyn l ta s t chc cng vic thc t mt cch thun li v c hiu qu. Nh vy, nguyn l gio dc l nhng lun im chung nht ca l thuyt gio dc, c tnh quy lut, c khi qut trn cc cn c khoa hc v thc tin gio dc, c vai tr nh hng, ch o cc hot ng gio dc trong nh trng. Cng nh phn tch v quan h gia mc ch v mc tiu gio dc, trong ting Vit cn c hai khi nim: nguyn l gio dc v nguyn tc gio dc c ni dung rt gn vi nhau, gy khng t nhng kh khn trong qu trnh s dng, do vy chng cn c phn bit lm r ngha. Nguyn tc gio dc Nh ta bit nguyn tc gio dc l nhng lun im c bn ca L lun gio dc (gio dc ngha hp), c gi tr ch dn cc hot ng gio dc, hnh thnh phm cht nhn cch, o c cho hc sinh (tng t nh nguyn tc dy hc l nhng lun im c bn ca L lun dy hc, c gi tr ch dn qu trnh dy hc, gip hc sinh nm vng tri thc v hnh thnh k nng theo chng trnh dy hc). Nguyn l gio dc

67

Nguyn l gio dc l nhng lun im khi qut mang tm t tng v c tnh quy lut ca qu trnh gio dc (gio dc ngha rng), ch dn ton b h thng gio dc v qu trnh s phm tng th, trong c qu trnh gio dc v qu trnh dy hc (l nhng b phn cu thnh). Nh vy, quan h gia nguyn l gio dc v nguyn tc gio dc l quan h gia chin lc v chin thut, gia ci chung v ci ring, mi quan h ny cn c lu khi t chc qu trnh s phm tng th v qu trnh b phn. Nguyn l gio dc c c im sau y: Nguyn l gio dc l mt t tng gio dc c khi qut t bn cht ca gio dc nh l mt hin tng x hi v b chi phi bi cc quy lut x hi. Nguyn l gio dc c t kt t quy lut v cc mi quan h bin chng gia gio dc vi kinh t, vn ho, khoa hc... gia thng tng kin trc vi h tng c s x hi. Gio dc l mt b phn ca hot ng x hi, trnh x hi quy nh trnh gio dc. Gio dc v x hi gn kt cht ch vi nhau. Nguyn l gio dc c khi qut t bn cht ca qu trnh dy hc, trong hc tp bao gm hot ng nhn thc v hot ng thc hnh ca hc sinh v vic ging dy ca gio vin v thc cht l qu trnh t chc cc hot ng mt cch c thc. Qu trnh dy hc phi gn l thuyt vi thc hnh nh mt tt yu. Nguyn l gio dc c rt ra t bn cht ca qu trnh gio dc qu trnh t chc cuc sng, hot ng v giao lu cho hc sinh nhm hnh thnh cho h thc, thi v hnh vi trong s phi hp hp l ca cc lc lng gio dc: gia nh, nh trng v x hi. Gio dc l mt hot ng c mc ch, mc ch gio dc c tnh lch s v thi i. Nguyn l gio dc chnh l mt t tng gio dc c rt ra t mc ch gio dc v tr thnh phng thc thc thi mc ch gio dc. Nguyn l gio dc c c rt t nhng kinh nghim gio dc tin tin ca cc nh trng qua nhiu thi i, lm cho gio dc t ti cht lng v hiu qu. 2. Ni dung nguyn l gio dc
68

iu 3 ca Lut Gio dc ca nc Cng ho X hi Ch ngha Vit Nam nm c thng qua ngy 14 thng 6 nm 2005 ghi: Hot ng gio dc phi c thc hin theo nguyn l hc i i vi hnh, gio dc kt hp vi lao ng sn xut, l lun gn lin vi thc tin, gio dc nh trng kt hp vi gio dc gia nh v gio dc x hi. y chnh l mt lun im gio dc quan trng ca ng v Nh nc ta, l kim ch nam hng dn ton b cc hot ng gio dc trong nh trng v c trong x hi. Ni dung ca nguyn l ny gm bn im quan trng cn lu : Hc i i vi hnh. Gio dc kt hp vi lao ng sn xut. L lun gn lin vi thc tin. Gio dc nh trng kt hp vi gio dc gia nh v gio dc x hi. Hc i i vi hnh l mt t tng gio dc va truyn thng va hin i, va c tnh khoa hc va c gi tr thc tin. Bn cht ca t tng ny nh sau: Hc sinh n trng hc tp (hc v hnh). Hc l qu trnh nhn thc chn l khoa hc. Hnh l luyn tp hnh thnh cc k nng lao ng v hot ng x hi, tc l bin kin thc tip thu c thnh nng lc hot ng ca tng c nhn. T ta thy: Mc ch gio dc ca mi thi i khng ch l gip hc sinh nm vng kin thc m cn bit p dng kin thc vo thc tin, hnh thnh k nng, k xo hot ng. T tng ny thng nht vi cch din t ca Jacque Dolors nh gio dc Php trong bo co Hc tp l ca ci ni sinh l: hc bit, hc lm. Hc i i vi hnh l mt phng php hc tp c hiu qu, bi v hc i i vi hnh (va hc, va lm) h tr cho nhau rt nhiu trong qu trnh hc tp. Trong qu trnh hc tp nu bit vn dng kin thc hc thc hnh s lm tng hiu qu nhn thc, lm gim l thuyt sung v lc thc hnh khng phi m mm m c da trn mt c s l thuyt khoa hc vng chc. Kt qu l kin thc tr nn su sc v hnh ng tr nn sng to, tinh thng.

69

Trong hc tp cn s dng nhiu mc thc hnh v phi gn vi ni dung cc mn hc, vi quy trnh v mc tiu o to. Cc trng ph thng c h thng cc bi tp thc hnh mn hc, c cc gi thc hnh, th nghim trong cc phng th nghim, cc vn th nghim. Cc trng dy ngh c xng thc hnh chuyn mn, cc trng i hc c cc hot ng thc hnh nghin cu khoa hc... Cc loi thc hnh c th tin hnh trong trng, ngoi trng, cc mc thc hnh u lm tng cht lng v hiu qu hc tp ca hc sinh. Gio dc kt hp vi lao ng sn xut l t tng gio dc ca nh trng hin i, ta c th nhn thy nh sau: Gio dc lao ng l mt ni dung ca gio dc ton din, hc sinh hm nay l nhng ngi lao ng trong tng lai, v vy nh trng phi chun b cho cc em c tm l, thc, kin thc v k nng sn sng bc vo cuc sng lao ng. Cc trng ph thng hin nay a cc mn hc nh: th cng, gio dc hng nghip v dy ngh vo chng trnh dy hc l nhm mc ch . Cc trng dy ngh, gio dc chuyn nghip, cao ng v i hc c mt h thng cc mn hc nghip v, k thut sn xut, l iu tt nhin. Mt nguyn tc gio dc quan trng cho hc sinh trong mi thi i l: gio dc trong lao ng v bng lao ng. Lao ng sn xut va l mi trng va l phng tin gio dc con ngi. Mi phm cht nhn cch c hnh thnh trong lao ng v trong hot ng x hi. Do vy, tu theo trnh la tui v ngnh ngh o to m cc nh trng vn dng t tng ny mt cch sng to gio dc c hiu qu. Gia nh v nh trng t chc cho hc sinh lao ng t phc v v tham gia lao ng cng ch x hi gio dc thc v k nng lao ng cho hc sinh. Mc ch o to ca cc trng dy ngh, trung hc chuyn nghip l to ngun nhn lc cho cc lnh vc ca nn kinh t quc dn. Ngun nhn lc ny s t ti cht lng cao khi qu trnh o to c gn cht vi thc tin lao ng sn xut trong cc ngnh ngh c th. Cc trng dy ngh, cc trng trung hc chuyn nghip v i hc thng xuyn a sinh vin ti cc nh my, x nghip thc tp sn xut, chnh l phng thc t chc dy hc trong lao ng v hc bng lao ng.

70

L lun gn lin vi thc tin l mt yu cu quan trng i vi qu trnh gio dc v o to trong nh trng Vit Nam. Chng ta u bit, nh trng l mt b phn ca x hi, gio dc nh trng l mt b phn ca gio dc x hi, mc ch gio dc nh trng phc v cho s pht trin ca x hi. Ni dung gio dc nh trng phi phn nh nhng g ang din bin trong thc tin x hi. Trong khi ging dy l lun, gio vin thng xuyn lin h vi thc tin sinh ng ca cuc sng, vi nhng din bin si ng hng ngy, hng gi trong nc v trn th gii, y l nhng minh ho v cng quan trng gip cho hc sinh nm vng l lun v hiu r thc tin. Hc tp c lin h vi thc tin lm cho l lun khng cn kh khan, kh tip thu m tr nn sinh ng v ngc li, cc s kin, hin tng thc tin c phn tch, c soi sng bng nhng l lun khoa hc vng chc. Nh vy, gio dc l lun gn lin vi thc tin cuc sng, ni dung o to trong nh trng phn nh nhng din bin ca cuc sng, t lm tng cht lng v hiu qu ca qu trnh o to. Gio dc nh trng kt hp vi gio dc gia nh v gio dc x hi Bn cht con ngi l tng ho cc mi quan h x hi. Con ngi sng khng n c m lun c gia nh, b bn v c cng ng x hi. Trong s pht trin c nhn, con ngi b rt nhiu yu t tc ng v do vy qu trnh gio dc s t c hiu qu nu ta bit phi hp gia cc lc lng gio dc. Gio dc l qu trnh c nhiu lc lng tham gia, trong c ba lc lng quan trng nht: gia nh, nh trng v cc on th x hi. Ba lc lng gio dc ny u c chung mt mc ch l hnh thnh nhn cch cho th h tr. tin hnh gio dc, cc lc lng gio dc phi thng nht v mc ch, yu cu, v ni dung v phng php gio dc, mi s gio dc phn tn, khng ng b, theo cc khuynh hng khc nhau u c th ph v s ton vn ca qu trnh gio dc. Gia nh l ni sinh ra, ni nui dng v gio dc tr em. Gio dc gia nh da trn tnh cm huyt thng, cc thnh vin gn b vi nhau trong sut cuc i v nh vy gio dc gia nh tr nn bn vng nht. Gia nh
71

sng c nn np, c truyn thng gi l gia phong. Gia nh ho thun, cha m gng mu, lao ng sng to, c phng php gio dc tt, l gia nh c vn ho. Nhiu cng trnh nghin cu khng nh gio dc gia nh c nh hng rt ln i vi th h tr. Gio dc x hi l gio dc trong mi trng ni tr em sinh sng. Mi a phng c trnh pht trin c th, c truyn thng v bn sc vn ho ring. a phng c phong tro hiu hc, c nhiu ngi thnh t, c bn b tt l mi trng nh hng tch cc n s pht trin ca tr em. Gio dc x hi cn bao hm c gio dc ca cc on th: Sao Nhi ng, i thiu nin, on thanh nin, Hi Sinh vin l cc t chc qun chng c t chc, c tn ch mc ch ph hp vi mc ch gio dc ca nh nc v nh trng. Hot ng ca cc on th ph hp vi c im tm, sinh l la tui, cho nn c tc dng gio dc rt ln i vi th h tr. Tuy nhin qu trnh gio dc phi ly nh trng lm trung tm. Gio dc nh trng c mc ch v ni dung gio dc ton din, da trn cc c s khoa hc v thc tin, c k hoch, vi y cc phng tin ng vai tr ch o trong ton b qu trnh gio dc tr em. Mi lin h gia nh trng, gia nh, vi cc t chc x hi v cc c quan kinh t, vn ho ng a phng cng cht ch, cng em li nhng thnh cng cho gio dc, trong nh trng phi chu trch nhim chnh trong s phi hp vi tt c cc lc lng gio dc. 3. Phng hng qun trit nguyn l gio dc Nh vy nguyn l gio dc l mt lun im gio dc quan trng c c kt trn cc cn c khoa hc v thc tin, c gi tr ch o ton b qu trnh gio dc i n mc tiu. Nh nc, nh trng, gio vin phi qun trit nguyn l gio dc bng cc bin php c th sau y: Cn xy dng chng trnh gio dc v o to c tnh ton cn i gia cc mn l thuyt v cc mn thc hnh, phi hp l gia ni dung l thuyt v thc hnh trong tng mn hc. Quy trnh o to v gio dc phi tun th cc quy tc chun mc, bo m s thng nht gia cc mn l thuyt v thc hnh, thng nht gia

72

cc mn kin thc c bn v cc mn nghip v, chuyn ngnh. Quy trnh o to cc bc i hc i t l thuyt c bn, c s n thc hnh v phi bo m cho tt c hc sinh, sinh vin c thc tp nghip v cc c s sn xut. Nh trng phi s dng phng php gio dc tch cc, ly ngi hc lm trung tm, pht huy vai tr tch cc, c lp v sng to ca ngi hc. Trong mi bi ging, cng vi vic cung cp tri thc l lun, gio vin phi thng xuyn lin h vi thc tin cuc sng. Trong mi gi hc hc sinh, sinh vin phi c thc hnh, th nghim cc mc khc nhau ph hp vi mc ch bi hc v ni dung mn hc. Nh trng phi t chc cc c s thc hnh, th nghim tu theo bc hc, ngnh hc, iu ny cn c c bit lu n cc trng chuyn nghip, dy ngh v bc i hc, cao ng. nhng ni c iu kin cn t chc cc c s thc hnh ti a phng, m bo thi gian dnh cho sinh vin trc tip lao ng sn xut to ra ca ci vt cht. Nh trng cn xy dng mt mi trng gio dc lnh mnh, phi ch ng phi hp vi cc gia nh, cc c quan, on th gio dc hc sinh. S phi hp ny da trn mc ch, ni dung, k hoch c th, c phn cng trch nhim, c tng kt, nh gi, rt kinh nghim hng nm lm tt hn trong cc nm sau. Nh nc, nh trng cn to mi iu kin, c s vt cht v tinh thn thun li cho gio vin v hc sinh dy v hc theo nguyn l gio dc; khng c c s, vt cht, iu kin m bo khng th t chc qu trnh gio dc thnh cng. Tm li, mc ch, nhim v v nguyn l gio dc l ba khi nim quan trng ca Gio dc hc, chng c lin quan mt thit vi nhau v lm cho ni dung gio dc tr nn phong ph. Nh trng phi t chc qu trnh gio dc lm sao t ti mc ch, m bo cc nhim v v tun th cc nguyn l gio dc, t dn gio dc n thnh cng. Chng V. H THNG GIO DC QUC DN I. KHI NIM V H THNG GIO DC QUC DN

73

Qu trnh gio dc cp x hi c vn hnh trong mt h thng xc nh. Vi h thng ny, gio dc c t chc theo quy m x hi, nh m mc ch gio dc ca quc gia c thc hin, cc chc nng x hi ca gio dc c th hin mt cch r nt. 1. H thng gio dc l g? H thng gio dc l ton b t chc v cu trc cc loi c quan gio dc dy hc v vn ha gio dc khc nhau, m nhim vic dy hc v gio dc v cng tc gio dc vn ha cho th h tr v ngi ln ca mt quc gia. H thng gio dc bao gm nhiu t chc khc nhau v c cu trc theo nhng nguyn tc xc nh to thnh mt chnh th thng nht trong vic thc hin mc ch v chin lc gio dc ca quc gia. Ngy nay, khi nim h thng gio dc khng ch hiu l h thng nh trng, khi nim ny m rng bao gm c trong nh trng v ngoi nh trng, tc l bt c cch hc v cch dy trong iu kin no nhm mang li mt s thay i v thi , hnh vi trn c s ngi hc tip nhn nhng tri thc, k nng, ngh nghip v kh nng mi, l h thng gio dc vi chc nng v nhim v xy dng x hi hc tp sut i. H thng gio dc gm h thng nh trng, h thng cc c quan vn ha gio dc ngoi nh trng v h thng c quan qun l gio dc v cc c quan nghin cu khoa hc v gio dc v dy hc. Nh vy, c cu h thng gio dc hiu theo ngha rng gm cc vn v c cu bc hc, c cu loi hnh gio dc o to, c cu ngnh hc, c cu qun l v phn b a l ca mng li, cc c s dy hc gio dc, vn ha gio dc. Trong cc b phn nu trn, h thng nh trng gi vai tr ch o trong h thng gio dc. V l , khi ni n h thng gio dc ngi ta ni n h thng nh trng. Nh trng l ht nhn ca h thng gio dc, do n cng l n v cu trc c bn ca h thng gio dc. Nh trng l mt thit ch nh nc x hi c chc nng chuyn trch trong vic chuyn giao kinh nghim x hi cho th h tr ca mt nc. Nh vy, h thng gio dc l tp hp cc loi hnh gio dc (hoc loi hnh nh trng) c sp xp theo mt trnh t nht nh theo cc bc hc t thp (mm non) n cao (i hc v sau i hc).

74

H thng gio dc l mt chnh th hu c bao gm nhiu tng bc, nhiu nhn t, hnh thi v chc nng. H thng gio dc l mt h thng con trong h thng ln x hi, c mi lin h cht ch vi cc h thng khc nh kinh t, chnh tr, khoa hc vn ho Ngoi ra h thng gio dc li l mt chnh th c lp tng i. Tnh c lp ca n biu hin ch yu s khc bit v c cu so vi cc h thng con khc. Thng thng h thng gio dc c hiu theo h thng nh trng (school system) trong phn nh cc loi hnh nh trng, xc nh v tr, chc nng v cc mi quan h gia chng trong cc bc hc v trong ton h thng. H thng gio dc cc nc mc d c s a dng v phn cp, bc o to, h thng vn bng, chng ch, phn chia la tui cc bc hc nhng u c nhng c im phn nh cc c trng chung ca h thng gio dc quc t. T chc UNESCO tng kt h thng gio dc cc nc u c cc bc hc c bn sau: Bc 0: Trc tui hc (Preprimary education) Bc 1: Tiu hc (Primary education) Bc 2: Trung hc c s (Lower secondary education) Bc 3: Trung hc ph thng (Upper secondary education) Bc 4: Sau trung hc (Postsecondary education) Bc 5: Giai on u ca gio dc i hc (First stage of tertiary education), ch yu theo hng gio dc thc hnh, k thut cng ngh. Bc 6: Giai on hai ca gio dc i hc (Second stage of tertiary education), ch yu o to chuyn gia c trnh cao theo hng nghin cu. 2. Nguyn tc xy dng h thng gio dc a. C s phng php lun v xy dng v pht trin h thng gio dc quc dn H thng gio dc mi quc gia vi t cch nh mt nh ch nh nc lun c mt qu trnh hnh thnh v pht trin trong bi cnh lch s x hi nht nh, chu s chi phi, tc ng ca cc nhn t kinh t, chnh tr, vn ho, x hi v cc gi tr truyn thng ca quc gia. ng thi h
75

thng gio dc ca mi nc cng chu s tc ng ca xu th pht trin th gii thng qua cc qu trnh giao lu v hp tc quc t. Trong thi i ngy nay, khi qu trnh ton cu ho ang din ra mnh m th s tc ng ny cng tr nn su sc. T chc UNESCO nhn nh rng qu trnh pht trin gio dc ni chung v c cu h thng gio dc ni ring v ang phi i mt gii quyt cc mi quan h gia quc gia v quc t, gia truyn thng v hin i, gia c nhn v cng ng, gia quy m v cht lng Vic x l ng n cc mi quan h trn l cha kho m hng tng lai cho s pht trin gio dc v pht trin h thng gio dc ca cc quc gia. Hin nay, h thng gio dc v c cu h thng gio dc ca cc nc ang c nhng bin i su sc trong qu trnh chuyn bin t gio dc tinh hoa dnh cho s t sang nn gio dc i chng dnh cho s ng. Vi xu th ngy cng nng cao ph cp gio dc rng ri cho mi tng lp dn c trong x hi, trit l gio dc cho mi ngi tr nn ph bin trong x hi hin i, k c ph cp i hc. Quan im gio dc mt ln trong nh trng, s phn cch gia hc tp trong nh trng v lm vic ngoi nh trng dn chuyn i sang quan nim gio dc lin tc v hc sut i. Nhng trit l mi v ang tc ng lm thay i din mo ca h thng gio dc c v c cu loi hnh gio dc n cc mi quan h lin thng trong h thng gio dc. H thng gio dc c hnh thnh v pht trin trc ht xut pht t trnh v nhu cu pht trin kinh t x hi trong nc. Thng qua qu trnh t chc gio dc c h thng, bng nhiu hnh thc, nhiu loi hnh nh trng, h thng gio dc gp phn m mang dn tr, o to nhn lc v bi dng nhn ti p ng nhu cu pht trin kinh t x hi. Trnh v nhu cu pht trin kinh t x hi to iu kin, ngun lc cho vic hnh thnh v pht trin h thng gio dc, ng thi l yu t thc y s hnh thnh v pht trin ca cc loi hnh trng, lp trong h thng gio dc. H thng gio dc ca nc ta c xy dng trn nn tng vn ho dn tc. Do h thng gio dc chu s chi phi v cng ng thi phn nh nhng c trng, tnh cht truyn thng v hin i ca nn vn ho, c bit trong vic hnh thnh h thng cc cp hc, loi hnh trng.

76

Trong qu trnh pht trin, h thng gio dc chu s tc ng ca qu trnh giao lu hp tc khoa hc, vn ho, gio dc, kinh t, pht trin ngun nhn lc gia cc quc gia trong khu vc v th gii, c bit chu nh hng ca qu trnh ton cu ho ang din ra si ng hin nay. Cc m hnh h thng gio dc nh m hnh gio dc ca Anh, m hnh gio dc M, m hnh gio dc chu u truyn thng, m hnh gio dc Lin X (c)... cng nhiu loi hnh, nhiu chun mc trong gio dc v trnh , v vn bng chng ch quc t c nh hng su sc n h thng gio dc ca nc ta trong qu trnh pht trin. Nhng yu t kinh t x hi c bn trong v ngoi nc nh hng n s pht trin h thng gio dc hin nay l: Cuc cch mng khoa hc cng ngh pht trin vi nhng bc nhy vt ang chuyn nn kinh t th gii t cng nghip sang nn kinh t tri thc. S pht trin ny ang tc ng n tt c cc lnh vc, lm bin i nhanh chng v su sc i sng vt cht v tinh thn ca x hi. Kho tng kin thc ca nhn loi ang gia tng vi cp s nhn, ngy cng a dng v phong ph. Xu th ton cu ho dn n qu trnh hp tc, giao thoa vn ho v qu trnh thch ng trn c s duy tr v bo tn nhng gi tr ca truyn thng v bn sc dn tc trong pht trin kinh tx hi ni chung v pht trin gio dc ni ring. Ci cch v i mi gio dc ang din ra trn quy m ton cu hng n vic xy dng mt x hi hc tp m, sng ng v linh hot. cc nc ang thc hin nn kinh t chuyn i nh Vit Nam, xu th pht trin ca h thng gio dc t ch khp kn ang chuyn mnh sang h thng m, gn b mt thit vi thc tin pht trin kinh t x hi trong nc v quc t. Trong bi cnh chung , Ngh quyt Trung ng 2 kho VIII v Ngh quyt i hi IX ca ng khng nh gio dc phi i trc mt bc, nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti thc hin thnh cng s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc. Nh vy c th ni h thng gio dc nc ta va l sn phm ca qu trnh pht trin chnh tr, kinh t x hi, vn ho trong mi quan h, giao

77

lu hp tc quc t, ng thi l nhn t quan trng thc y vic thc hin cc mc tiu kinh tx hi trong thi k i mi v hi nhp quc t hin nay. b. Cc nguyn tc xy dng h thng gio dc H thng gio dc l sn phm ca nn kinh t, chnh tr, vn ha, khoa hc ca mt quc gia. V th, h thng gio dc cc nc khc nhau c xy dng ty theo trnh pht trin kinh t, khoa hc v vn ha, ch chnh tr, nhng c im v truyn thng dn tc. m bo s vn ng hp quy lut ca h thng gio dc, qu trnh xy dng v pht trin ca n cn tun th mt s nguyn tc sau: H thng gio dc phi ph hp vi trnh pht trin kinh t, vn ha, khoa hc ca t nc, ng thi phi c kh nng p ng tt cc mc tiu ca chin lc pht trin theo giai on ca quc gia. m bo tnh nh hng chnh tr v s qun l ca Nh nc v gio dc. m bo mm do, tnh lin tc, lin thng nhm p ng nhu cu hc tp sut i ca cng dn. Chng V. H THNG GIO DC QUC DN II. H THNG GIO DC QUC DN VIT NAM H thng gio dc phn nh c im ca hon cnh chnh tr, kinh t, vn ha x hi c tnh cht lch s c th ca mi nc, h thng gio dc Vit Nam hin nay l s k tha ca qu trnh xy dng, pht trin ca h thng gio dc trong qu trnh pht trin ca lch s. H thng gio dc quc dn Vit nam hin nay c hnh thnh trn c s Ngh nh 90/CP ca Chnh ph ngy 24 thng 11 nm 1993 v Quy nh c cu khung ca h thng gio dc quc dn, h thng vn bng, chng ch v gio dc o to ca nc CHXHCN Vit Nam v cc iu khon v h thng gio dc quc dn ca Lut Gio dc 1998. Theo quy nh ti Chng I iu 6 ca Lut Gio dc nc CHXHCN Vit Nam nm 1998, h thng gio dc quc dn Vit Nam nh sau: Gio dc mm non c Nh tr v Mu gio.

78

Gio dc ph thng c hai bc hc l bc Tiu hc v bc Trung hc, bc trung hc c hai cp hc l cp Trung hc c s v Trung hc ph thng. Gio dc ngh nghip c Trung hc chuyn nghip v Dy ngh. Gio dc i hc, o to hai trnh l trnh cao ng v trnh i hc, gio dc sau i hc, o to hai trnh l trnh thc s v trnh tin s. H thng gio dc quc dn c nu ti iu 4 ca Lut Gio dc c Quc hi nc CHXHCN Vit Nam kho XI k hp th 7 thng qua vo ngy 14 thng 6 nm 2005 nh sau: 1. H thng gio dc quc dn gm gio dc chnh quy v gio dc thng xuyn. 2. Cc cp hc v trnh o to ca h thng gio dc quc dn bao gm: a. Gio dc mm non c Nh tr v Mu gio. b. Gio dc ph thng c Tiu hc, Trung hc c s, Trung hc ph thng. c. Gio dc ngh nghip c Trung cp chuyn nghip v Dy ngh. d. Gio dc i hc v sau i hc (gi chung l gio dc i hc) o to trnh cao ng, trnh i hc, trnh thc s, trnh tin s. 1. Gio dc mm non: Thc hin vic nui dng, chm sc, gio dc tr t 3 thng tui n 6 tui. Cc c s gio dc mm non bao gm : Nh tr, nhm tr, nhn tr em t ba thng tui n ba tui. Trng, lp mu gio, nhn tr em t ba tui n su tui. Trng mm non l c s gio dc kt hp nh tr v trng mu gio, nhn tr em t ba thng tui n su tui. 2. Gio dc ph thng bao gm: Gio dc tiu hc c thc hin trong nm nm hc t lp mt n lp nm. Tui ca hc sinh vo hc lp mt l su tui.

79

Gio dc trung hc c s c thc hin trong bn nm hc, t lp su n lp chn. Hc sinh vo hc lp su phi hon thnh chng trnh Tiu hc, c tui l mui mt tui. Gio dc trung hc ph thng c thc hin trong ba nm hc, t lp mi n lp mi hai. Hc sinh vo lp mi phi hon thnh chng trnh Trung hc c s, c tui l mi lm tui. B trng B Gio dc v o to quy nh nhng trng hp c th hc trc tui i vi hc sinh pht trin sm v v tr tu; hc tui cao hn tui quy nh i vi hc sinh nhng vng c iu kin kinh t x hi kh khn, hc sinh ngi dn tc thiu s, hc sinh b tn tt, khuyt tt, hc sinh km pht trin v th lc v tr tu, hc sinh m ci khng ni nng ta, hc sinh trong din h i ngho theo quy nh ca Nh nc, hc sinh nc ngoi v nc; nhng trng hp hc sinh hc vt lp, hc lu ban; vic hc ting Vit ca tr em ngi dn tc thiu s trc khi vo hc lp mt. C s gio dc ph thng bao gm: Trng tiu hoc Trng trung hc c s Trng trung hc ph thng Trng ph thng c nhiu cp hc Trung tm k thut tng hp hng nghip 1. Gio dc ngh nghip, bao gm Trung cp chuyn nghip c thc hin t ba n bn nm hc i vi ngi hon thnh chng trnh Trung hc c s, t mt n hai nm hc i vi ngi c bng tt nghip Trung hc ph thng. Dy ngh c thc hin di mt nm i vi o to ngh trnh S cp, t mt n ba nm i o to ngh trnh trung cp, trnh Cao ng. C s gio dc ngh nghip bao gm: Trng Trung cp chuyn nghip

80

Trng Cao ng ngh, trng trung cp ngh, trung tm dy ngh, lp dy ngh (gi chung l c s dy ngh). C s dy ngh c th c t chc c lp hoc gn vi c s sn xut, kinh doanh, dch v, c s gio dc khc. 2. Gio dc i hc, bao gm o to trnh Cao ng c thc hin t hai n ba nm hc tu theo ngnh ngh o to i vi ngi c bng tt nghip Trung hc ph thng hoc bng tt nghip Trung cp; t mt nm ri n hai nm hc i vi ngi c bng tt nghip Trung cp cng chuyn ngnh. o to trnh i hc c thc hin t bn n su nm hc tu theo ngnh ngh o to i vi ngi c bng tt nghip Trung hc ph thng hoc bng tt nghip Trung cp; t hai nm ri n bn nm i vi ngi c bng tt nghip Trung cp cng chuyn ngnh; t mt nm ri n hai nm hc i vi ngi c bng tt nghip Cao ng cng chuyn ngnh. o to trnh Thc s c thc hin t mt n hai nm hc i vi ngi c bng tt nghip i hc. o to trnh Tin s c thc hin trong bn nm hc i vi ngi c bng tt nghip i hc, t hai n ba nm hc i vi ngi c bng Thc s. Trong trng hp c bit, thi gian o to trnh Tin s c th c ko di theo quy nh ca B trng B Gio dc v o to. Th tng Chnh ph quy nh c th vic o to trnh tng ng vi trnh Thc s, trnh Tin s mt s ngnh chuyn mn c bit. C s gio dc i hc bao gm: Trng Cao ng o to trnh Cao ng. Trng i hc o to trnh Cao ng, trnh i hc; o to trnh Thc s, trnh Tin s khi c Th tng Chnh ph giao. iu 48 ca Chng III trong Lut Gio dc quy nh nh trng trong h thng gio dc quc dn c t chc theo cc loi hnh sau y: a. Trng cng lp do nh nc thnh lp, u t c s vt cht, m bo kinh ph cho cc nhim v chi thng xuyn;

81

b. Trng Dn lp do cng ng dn c c s thnh lp, u t xy dng c s vt cht v bo m kinh ph hot ng; c. Trng T thc do cc t chc x hi, t chc x hi ngh nghip, t chc kinh t hoc c nhn thnh lp, u t xy dng c s vt cht v m bo kinh ph hot ng bng vn ngoi ngn sch nh nc. Cng vi gio dc chnh quy c gio dc thng xuyn: Gio dc thng xuyn gip mi ngi va lm va hc, hc lin tc, hc sut i nhm hon thin nhn cch, m rng hiu bit, nng cao trnh hc vn, chuyn mn, nghip v ci thin cht lng cuc sng, tm vic lm, t to vic lm v thch nghi vi cuc sng x hi. Nh nc c chnh sch pht trin gio dc thng xuyn, thc hin gio dc cho mi ngi, xy dng x hi hc tp. Cc hnh thc thc hin chng trnh gio dc thng xuyn ly vn bng ca h thng gio dc quc dn bao gm: Va lm va hc Hc t xa T hc c hng dn C s gio dc thng xuyn bao gm: Trung tm gio dc thng xuyn c t chc ti cp tnh v cp huyn. Trung tm hc tp cng ng c t chc ti x, phng, th trn (gi chung l cp x) Gio dc thng xuyn bao gm nhiu chng trnh o to t chng trnh xo m ch v gio dc tip tc sau bit ch, chng trnh o to b sung, tu nghip nh k, bi dng nng cao trnh , cp nht kin thc, k nng. Trong h thng gio dc quc dn Vit Nam cn c cc loi trng chuyn bit nh: Trng ph thng dn tc ni tr, trng ph thng dn tc bn tr, trng d b i hc; Trng chuyn, trng nng khiu;
82

Trng lp dnh cho ngi tn tt, khuyt tt; Trng gio dng. Chng V. H THNG GIO DC QUC DN III. NH HNG HON THIN H THNG GIO DC QUC DN 1. S pht trin ca h thng gio dc trong x hi hin i X hi hin i t ra cho gio dc nhng yu cu mi khin n phi c cch tn. thay i gio dc cho tng lai, vic cu trc li v nh hng li h thng gio dc l cc k quan trng, h thng ny phi c kh nng thc hin vic gio dc mt cch hu hiu nht. Nhng thay i v s pht trin ca h thng gio dc trong x hi hin i c mt s c im chnh nh sau: a. Tng cng kh nng p ng ca h thng gio dc vi nhu cu ph cp gio dc ngy cng c ko di nhiu nc. b. n v ht nhn ca h thng gio dc (nh trng) c nhng c im mi: Nh trng lun gn lin vi mi trng sng v mi trng t nhin nhm nng cao nng lc hiu bit thc t; gio dc thc v mi trng; bo v mi trng v duy tr s bn vng ca mi trng cho hc sinh. Nh trng gn lin vi cc c s sn xut nhm pht huy ni lc, li cun s tham gia ca cc c s sn xut vo gio dc hc ng, mt khc gip cho ni dung gio dc ca hc ng gn vi i sng sn xut thc, hc gn vi hnh. Nh trng gn lin vi x hi, vi chc nng chuyn giao vn ha v l tc nhn thay i. Gio dc l qu trnh gip mi hc sinh tr thnh mt thnh vin ha nhp ca cng ng v tr thnh tc nhn ch yu chuyn giao nn vn ha cho th h sau duy tr bn sc vn ha ca dn tc. Tng cng mi quan h gia cc nh trng trong phm vi quc gia v quc t di nhiu hnh thc phong ph. Nh trng gn lin vi cc c nhn v khng cn b hn ch v khng gian v thi gian. C nhn con ngi khng phi ch quan h trc tip vi

83

nh trng trong qu trnh hc m cn c quan h gin tip thng qua nhiu hnh thc tip xc nh sch bo, mng Internet... c. H thng gio dc c tnh lin thng cao Lin thng nhm m bo tnh phn ha: h thng gio dc c nhiu loi hnh vi nhiu kh nng thuyn chuyn t loi hnh ny sang loi hnh khc. Lin thng vi th trng lao ng thng qua h thng trng ngh. H thng cc trng ngh thc hin chc nng chun b ngun nhn lc cho th trng lao ng. d. Pht trin a dng cc hnh thc gio dc v o to H thng gio dc tn ti nhiu hnh thc gio dc o to nh hnh thc chnh quy, phi chnh quy. Vi s a dng ny, mi ngi c th t hc sut i qua nhiu knh khc nhau nh nh trng, th vin, hc trc tuyn qua mng Internet. e. H thng gio dc to ra tnh c ng ngh nghip cao ngi hc Cc trng hc trong h thng gio dc dy cho ngi hc nhiu ngh, nhiu mn hc t chn v cho php ngi hc c hc nhiu trng v nhiu ngh cng mt lc p ng c yu cu v thch ng vi s thay i nhanh ca th trng. Trong nn kinh t ton cu, vi s giao lu ngy cng tng v tin b nhanh chng ca khoa hc cng ngh, tnh ca ngi hc v ngi lao ng tr thnh ro cn ln vi s tin b ca h. Nh trng phi l nhn t quan trng gp phn bin tnh thnh tnh c ng cao cho h. 2. nh hng hon thin h thng gio dc quc dn Trong qu trnh pht trin gio dc, vn hon thin h thng gio dc lun l vn ct li, tp trung phn nh t tng, mc tiu v ni dung ca cc cuc ci cch gio dc. Qu trnh ci cch hay i mi gio dc ca cc nc u dn n hnh thnh h thng gio dc mi, phn nh nhng thay i su sc v c cu h thng gio dc. Bc vo thi k pht trin mi, h thng gio dc quc dn Vit Nam cng khng ngng i hi phi hon thin p ng yu cu nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti cho s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc. Ngh

84

quyt Hi ngh Trung ng VI (kho IX) nu r: Pht trin quy m gio dc trn c s m bo cht lng v iu chnh c cu o to tip tc hon thin c cu h thng gio dc quc dn. Cng nh cc h thng kinh t x hi khc, h thng gio dc ca mi quc gia u c qu trnh hnh thnh, vn ng v pht trin theo cc quy lut chung ca i sng x hi v cc quy lut ring c th ca tng h thng. Vic nghin cu su sc nhng quy lut vn ng v pht trin ca h thng gio dc nh mt chnh th, mt h thng con trong h thng kinh t x hi ca t nc l nhng c s khoa hc v thc tin vng chc xy dng h thng gio dc, cc nh hng hon thin h thng gio dc quc dn: Hng ti xy dng mt h thng gio dc m, linh hot, ph hp vi vic xy dng mt x hi hc tp, hc tp sut i, trong cc con ng tip nhn gio dc rng m cho tt c mi ngi, mi ni, vo mi lc. H thng gio dc nhm thc hin mc tiu nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti, gn vi pht trin kinh t x hi v y mnh nghin cu khoa hc, pht trin sn xut, gn cht o to v s dng, pht trin ngun nhn lc cho s nghip cng nghip ho v hin i ho t nc. Xy dng mt h thng gio dc a dng v loi hnh v phng thc (chnh quy, khng chnh quy, phi chnh quy, trong nh trng, ngoi nh trng), nng ng, linh hot, mm do, cht lng v hon ton lin thng (lin thng gia cc lp, cp, bc hc trong ton h thng k c i vi gio dc chnh quy v gio dc khng chnh quy, trong nh trng v ngoi nh trng). Xy dng mt h thng gio dc k tha c nhng yu t truyn thng, kt hp vi tinh hoa ca cc m hnh h thng gio dc tin tin trn th gii, tip cn vi cc chun mc quc t thc hin hi nhp v pht trin. C cu h thng gio dc c cu trc hi ho v tng i n nh, d dng cho phn cp qun l, nng cao tnh t ch v t chu trch nhim trc cng ng, trc x hi. Ch n s ph hp v c cu trnh , c
85

cu loi hnh nh trng, phng thc, ngnh ngh, c cu vng lnh th, c cu phn cp qun l Trong c cu trnh c coi l c cu c trng nht ca h thng gio dc quc dn. C cu h thng gio dc bo m tnh cng bng v tnh bnh ng gia cc loi hnh nh trng v phng thc o to. Kt qu hc tp v gi tr vn bng gia cc loi hnh nh trng, cc phng thc o to phi c quy i, lin thng, m bo quyn li v kch thch s sng to ca ngi hc trong mt x hi hc tp m. Chng VI. QU TRNH DY HC I. KHI NIM V QU TRNH DY HC Qu trnh c xem xt nh mt h thng ton vn. H thng ton vn l mt h thng bao gm nhng thnh t lin h, tng tc vi nhau to nn cht lng mi. Qu trnh dy hc theo tip cn h thng bao gm tp hp cc thnh t cu trc, c quan h bin chng vi nhau. Trong h thng mi thnh t u c chc nng ring v tun theo chc nng chung ca h, mi thnh t trong h thng vn ng theo quy lut ring v vn ng theo quy lut chung ca h. H thng bao gi cng tn ti trong mt mi trng. Mi trng v cc thnh t ca h thng cng c s tng tc ln nhau. Khi xem xt qu trnh dy hc mt thi im nht nh, n bao gm nhng thnh t nh: mc ch dy hc ni dung dy hc, phng php, phng tin dy hc, hnh thc t chc dy hc, gio vin, hc sinh Mc ch dy hc l n t hng ca x hi i vi nh s phm, mc ch dy hc nh hng cho cc thnh t khc trong qu trnh dy hc, mc ch ny c hin thc ho bng ni dung dy hc, ngi gio vin vi hot ng dy ca mnh, vi nhng phng php, phng tin, hnh thc t chc dy hc tc ng n ng c ca ngi hc thc y ngi hc hc tp vi vic s dng nhng phng php hc tp, phng tin v hnh thc t chc hot ng hc ca mnh. S tc ng ln nhau gia hot ng dy ca gio vin v hot ng hc ca hc sinh to nn kt qu dy hc, ngha l lm bin i nhn cch ca ngi hc. Hot ng dy ca gio vin cng ph thuc vo vic dy ci g, ngha l ni dung dy hc th hin mc ch s phm ca hot ng dy. Hot ng hc ca hc sinh cng vy, n b quy nh bi ng c, ni dung dy hc, vai tr ca mi trng
86

x hi phn nh trong n t hng ca x hi, trong hot ng ca gio vin. Mi trng ca qu trnh dy hc bao gm mi trng bn ngoi, mi trng v m, l s pht trin kinh t x hi, vn ho, khoa hc, cng ngh, chng nh hng ti nhng thnh t ca qu trnh dy hc. Ngoi ra cn c mi trng vi m, l mi trng c to nn do s tng tc gia ngi gio vin v hc sinh v gia hc sinh vi nhau cng vi vic vn dng phng php, phng tin v hnh thc t chc dy hc tc ng vo ni dung dy hc, hng vo thc hin mc ch dy hc. Mi trng to nn s thun li hay khng thun li cho qu trnh dy hc. Qu trnh dy hc l s thng nht bin chng ca hai thnh t c bn trong qu trnh dy hc hot ng dy v hot ng hc. Dy v hc l hai hot ng tc ng v phi hp vi nhau, nu thiu mt trong hai hot ng th qu trnh dy hc khng din ra. Chng hn, nu thiu hot ng dy ca gio vin th qu trnh chuyn thnh qu trnh t hc ca ngi hc. Cn nu thiu hot ng hc ca ngi hc th hot ng dy khng din ra, do khng din ra qu trnh dy hc. Qu trnh dy v hc lin h mt thit vi nhau, din ra ng thi v phi hp cht ch s to nn s cng hng ca hot ng dy v hot ng hc, t s to nn hiu qu cho qu trnh dy hc. Hot ng dy ca ngi gio vin: l hot ng lnh o, t chc, iu khin hot ng nhn thc hc tp ca ca hc sinh, gip hc sinh tm ti khm ph tri thc, qua thc hin c hiu qu chc nng hc ca bn thn. Hot ng lnh o, t chc, iu khin ca ngi gio vin i vi hot ng nhn thc hc tp ca ngi hc sinh th hin nh sau: ra mc ch, yu cu nhn thc hc tp. Xy dng k hoch hot ng ca mnh v d tnh hot ng tng ng ca ngi hc. T chc thc hin hot ng dy ca mnh vi hot ng nhn thc hc tp tng ng ca ngi hc. Kch thch tnh t gic, tnh tch cc, c lp, ch ng sng to ca ngi hc bng cch to nn nhu cu, ng c, hng th, khu gi tnh t

87

m, ham hiu bit ca ngi hc, lm cho h thc r trch nhim, ngha v hc tp ca mnh. Theo di, kim tra, nh gi kt qu hc tp ca ngi hc, qua m c nhng bin php iu chnh, sa cha kp thi nhng thiu st, sai lm ca h cng nh trong cng tc ging dy ca mnh. Hot ng hc ca hc sinh: L hot ng t gic, tch cc, ch ng, t t chc, t iu khin hot ng nhn thc hc tp ca mnh nhm thu nhn, x l v bin i thng tin bn ngoi thnh tri thc ca bn thn, qua ngi hc th hin mnh, bin i mnh, t lm phong ph nhng gi tr ca mnh. Tnh t gic nhn thc trong qu trnh dy hc th hin ch ngi hc thc y mc ch, nhim v hc tp, qua h n lc nm vng tri thc trong vic lnh hi tri thc. Tnh tch cc nhn thc l thi ci to ca ch th i vi khch th thng qua huy ng mc cao cc chc nng tm l nhm gii quyt nhng nhim v hc tp. Tnh tch cc nhn thc va l mc ch, phng tin, kt qu ca hot ng va l phm cht hot ng ca c nhn. Tu theo s huy ng nhng chc nng tm l no v mc s huy ng m c th din ra tnh tch cc ti hin, tnh tch cc tm ti, tnh tch cc sng to. Tnh ch ng nhn thc l s sn sng tm l hon thnh nhng nhim v nhn thc hc tp, n va l nng lc, va l phm cht t t chc hot ng hc tp cho php ngi hc t gii quyt vn , t kim tra, t nh gi hot ng hc tp ca mnh. Qua , cho php ngi hc hc tp s sn sng tm l nhm hon thnh nhng nhim v nhn thc hc tp. Hc l mt trong nhng loi hnh nhn thc, l s phn nh hin thc khch quan vo no ngi, s phn nh din ra trong qu trnh hot ng tch cc ca cc b phn v no. S phn nh bn cht ca i tng c i hi phi tri qua hot ng t duy phc tp da trn nhng thao tc lgc, n i hi phi c s tp trung ch , s la chn t v s s vt hin tng ca hin thc; ch th nhn thc phi tch cc ch v la chn ch nhng ci tr thnh i tng phn nh. V vy hot ng hc ca ngi hc khng phi bng s tip nhn nhng kt qu c sn m phi bng
88

hot ng nhn thc tch cc ch ng ca h. Hc sinh l ch th nhn thc, tnh cht hnh ng ca h c nh hng quyt nh ti cht lng tri thc m h tip thu. Qu trnh hc ca ngi hc c th din ra di s tc ng trc tip ca ngi gio vin nh din ra trong tit hc, hoc di s tc ng gin tip ca gio vin nh vic t hc nh ca hc sinh. Trong trng hp th nht hot ng t gic, tch cc, ch ng nhn thc hc tp ca hc sinh th hin cc mt: Tip nhn nhng nhim v, k hoch hc tp do gio vin ra. Tin hnh thc hin nhng hnh ng, thao tc nhn thc hc tp nhm gii quyt nhng nhim v hc tp c ra. T iu chnh hot ng nhn thc hc tp ca mnh di tc ng kim tra, nh gi ca gio vin v t nh gi ca bn thn. Phn tch nhng kt qu hot ng nhn thc hc tp di tc ng ca gio vin, qua m ci tin hot ng hc tp. Trong trng hp th hai, qu trnh hot ng c lp, hc tp thiu s lnh o trc tip ca gio vin th iu c th hin nh sau: T lp k hoch hoc c th ho cc nhim v hc tp ca mnh. T t chc hot ng hc tp bao gm vic la chn cc phng php v phng tin ca mnh. T kim tra, t nh gi v qua t iu chnh trong tin trnh hot ng hc tp ca mnh. T phn tch cc kt qu hot ng nhn thc hc tp m ci tin phng php hc tp ca mnh. Hot ng dy hc t c hiu qu ti u trong trng hp c s thng nht bin chng gia hot ng dy v hot ng hc ca hc sinh, trong s n lc ca gio vin v ca hc sinh trng vi nhau to nn s cng hng ca chnh qu trnh dy hc . Hc sinh tn ti va l i tng iu khin ca gio vin (i tng, khch th ca hot ng dy), vi t cch ny hc sinh chu cc tc ng s phm; va l ch th nhn thc, vi t cch ny, qu trnh nhn thc ca hc sinh l qu trnh phn nh th gii khch quan vo thc
89

Hai mt hot ng dy v hot ng hc phi hp cht ch vi nhau, kt qu ca hot ng ny ph thuc vo hot ng kia v ngc li. Mi quan h thng nht gia hot ng dy v hot ng hc nh sau: Gio vin a ra nhim v, yu cu nhn thc, nhng nhim v yu cu ny c tc dng a hc sinh vo tnh hung c vn , kch thch t duy ca hc sinh, hc sinh t a ra nhim v hc tp cho mnh. Hc sinh thc c nhim v cn gii quyt, c nhu cu gii quyt nhim v, bin cc nhim v khch quan thnh yu cu ch quan, gii quyt nhim v di s ch o ca gio vin cc mc khc nhau. Gio vin thu cc tn hiu ngc t hc sinh gip cho hc sinh iu chnh hot ng hc, ng thi gip cho gio vin t iu chnh hot ng dy ca mnh. Hc sinh cng thu tn hiu ngc (tn hiu ngc trong) t pht hin, t nh gi, t iu chnh hot ng hc tp ca mnh Trn c s x l nhng tn hiu ngc, gio vin a yu cu mi, hc sinh cng a yu cu cho bn thn. gip hc sinh hon thnh nhng nhim v hc tp nht nh. Gio vin phn tch nh gi kt qu hc tp ca hc sinh v ca mnh. pht trin t duy sng to, cc nh tm l hc cng ch ra rng nng lc t duy sng to khng ch l lnh hi c mt khi lng tri thc m cn c cht lng tri thc v c bit l cu trc qu trnh t duy, h thng nhng thao tc t duy v nhng hnh trang tr tu m ngi hc nm vng c. Ngoi ra, cng vi s bng n tri thc, cng din ra s lo ho tri thc vi tc rt nhanh. Do vy trnh c s lc hu, mi ngi cn phi hc tp lin tc, hc tp sut i. V vy qu trnh dy hc khng ch dy cho ngi hc lnh hi tri thc m cn phi dy cho h hc cch hc mt cch sng to. Hiu hot ng hc nh trn khng th khng nhn thy vai tr ca ngi hc c tng cng, h khng ch th ng tip thu nhng iu gio vin truyn t m cn l ch th ca hot ng nhn thc hc tp. Vai tr ca ngi gio vin cng hon ton thay i, trong qu trnh dy hc ngi gio vin ng vai tr nh ngi t chc hot ng nhn thc

90

c lp ca ngi hc, lm cho ngi hc pht huy tim nng ca bn thn v hc mt cch sng to. Chnh iu ny l c s ch yu cho vic nh hng li gio dc ni chung v dy hc ni ring. Qu trnh dy hc l mt qu trnh di s lnh o, t chc, iu khin ca ngi gio vin, ngi hc t gic, tch cc, ch ng t t chc, t iu khin hot ng nhn thc hc tp ca mnh nhm thc hin nhng nhim v dy hc. Chng VI. QU TRNH DY HC II. BN CHT CA QU TRNH DY HC Nh trn trnh by, qu trnh dy hc bao gm qu trnh dy v qu trnh hc. Hot ng hc ca hc sinh c phi l hot ng nhn thc? Nhn thc l s phn nh th gii khch quan vo no ngi l s phn nh tm l ca con ngi bt u t cm gic n t duy, tng tng. S hc tp ca hc sinh cng l qu trnh nh vy. S phn nh l s phn nh i trc, c tnh cht ci to m mc cao nht ca tnh cht ci to l s sng to. S phn nh khng phi th ng nh chic gng m bao gi cng b khc x qua lng knh ch quan ca mi ngi nh thng qua tri thc, kinh nghim, nhu cu hng th ca ch th nhn thc. S phn nh c tnh tch cc th hin ch n c thc hin trong tin trnh hot ng phn tch tng hp ca no ngi v c tnh la chn. Trong v s nhng s vt v qu trnh ca hin thc khch quan, ch th tch cc la chn nhng ci tr thnh i tng phn nh ca h. V vy, vi t cch l mt thc th x hi c thc, hc sinh c kh nng phn nh mt cch khch quan v ni dung v ch quan v hnh thc, ngha l v ni dung hc sinh c kh nng phn nh ng bn cht v nhng quy lut ca th gii khch quan, cn v hnh thc mi hc sinh c phng php phn nh ring ca mnh, c cch hnh thnh khi nim, xy dng cu trc lgic ring ca mnh. V vy, qu trnh hc tp ca hc sinh cng din theo cng thc ni ting ca V. I. Lnin v qu trnh nhn thc: T trc quan sinh ng n t duy tru tng, t t duy tru tng n thc tin, l con ng bin chng ca nhn thc chn l, nhn thc hin thc khch quan. Ton b qu trnh nhn thc chung ca loi ngi cng nh ca hc sinh u th hin theo cng thc ; song, trong tng giai on c th, tu theo

91

im xut pht trong qu trnh nhn thc m c th hoc i t c th n tru tng hoc t tru tng n c th, t n nht n khi qut hoc t khi qut n n nht. Trong thc tin dy hc, do khng hiu ng cng thc dn ti cch xy dng ni dung v s dng phng php dy hc khng ng. Th nht cho rng bn cht ca qu trnh dy hc l to nn nhng iu kin m bo thng xuyn tnh trc quan sinh ng, nhn thc cm tnh trc tip, v vy, khi lnh hi mt khi nim mi no cng phi bt u bng nhng cm gic trc tip. T qu cao vai tr ca tnh trc quan, t duy hnh nh c th m xem nh vai tr t duy lgc, t duy khi qut, tru tng. Th hai l vn dng nhng phm tr tng qut ca l thuyt nhn thc vo qu trnh dy hc dn ti thay th vic xem xt nhn thc c nhn bng nhn thc x hi. H qun mt lun im rt quan trng ca C. Mc, rng khng phi x hi nhn thc m l c nhn, do thiu quan tm n hot ng nghin cu ca hc sinh trong qu trnh hc tp. Trong dy hc, qu trnh nhn thc ca hc sinh th hin tnh c o: Qu trnh nhn thc ca hc sinh khng phi l qu trnh tm ra ci mi cho nhn loi m ch yu l s ti to nhng tri thc ca loi ngi to ra, nn h nhn thc nhng iu rt ra t kho tng tri thc chung ca loi ngi, i vi bn thn h cn l mi m. Qu trnh nhn thc ca hc sinh khng din ra theo con ng m mm, th v sai nh qu trnh nhn thc ni chung ca loi ngi, m din ra theo con ng c khm ph, c nhng nh xy dng chng trnh, ni dung dy hc gia cng s phm. Chnh v vy, trong mt thi gian nht nh, hc sinh c th lnh hi khi lng tri thc rt ln mt cch thun li. Qu trnh hc tp ca hc sinh phi tin hnh theo cc khu ca qu trnh dy hc: Lnh hi tri thc mi, cng c, vn dng, kim tra, nh gi tri thc, k nng, k xo nhm bin chng thnh ti sn ca bn thn. Thng qua hot ng nhn thc ca hc sinh trong qu trnh dy hc, cn hnh thnh hc sinh th gii quan, ng c, cc phm cht ca nhn cch ph hp vi chun mc x hi.

92

Qu trnh nhn thc ca hc sinh trong qu trnh dy hc din ra di vai tr ch o ca gio vin (lnh o, t chc, iu khin) cng vi nhng iu kin s phm nht nh. Bn cht ca qu trnh dy hc l qu trnh nhn thc c o ca hc sinh di vai tr ch o ca gio vin. Qu trnh dy hc cn phi ch ti tnh c o trong qu trnh nhn thc ca hc sinh trnh s ng nht qu trnh nhn thc chung ca loi ngi vi qu trnh nhn thc ca ngi hc sinh. Song, khng v qu coi trng tnh c o m thiu quan tm n vic t chc cho hc sinh dn dn tm hiu v tp tham gia cc hot ng tm ti khm ph khoa hc va sc, nng cao dn chun b cho h t khai thc tri thc, tham gia nghin cu khoa hc trong tng lai. Chng VI. QU TRNH DY HC III. NHIM V CA DY HC 1. C s xc nh cc nhim v dy hc Nhim v dy hc c ra da trn nhng c s ch yu sau y: Mc tiu o to S tin b khoa hc v cng ngh c im tm sinh l ca hc sinh c im hot ng dy hc ca nh trng 2. Nhim v dy hc Dy hc c ba nhim v sau: Nhim v 1. iu khin, t chc hc sinh nm vng h thng tri thc ph thng c bn, hin i, ph hp vi thc tin ca t nc v t nhin, x hi nhn vn, ng thi rn luyn cho h h thng k nng, k xo tng ng tn ti v pht trin, loi ngi khng ngng i su khm ph nhng b mt ca th gii khch quan nhn thc, ci to n phc v cho li ch ca con ngi. Trong qu trnh loi ngi tch lu v khi qut ho nhng kinh nghim x hi di dng cc s kin khoa hc, khi nim, nh lut, nh l, t tng khoa hc, hc thuyt m c gi l nhng tri
93

thc khoa hc. Nhng tri thc ny v cng ln, mi mt con ngi trong sut cuc i ca mnh khng sao c th nm ht c. V vy, nhim v ca trng ph thng l gip hc sinh nm vng nhng tri thc ph thng c bn, hin i ph hp vi thc tin t nc. Nm vng tri thc c ngha l hiu, nh v vn dng nhng tri thc vo trong hon cnh thc tin bit hoc trong hon cnh mi. Tri thc ph thng c bn l nhng tri thc c la chn v xy dng t cc lnh vc khoa hc khc nhau. l nhng tri thc ti thiu nht, cn thit nht, lm nn tng gip hc sinh c th tip tc hc ln cc bc hc cao hn, cc trng dy ngh hoc bc vo cuc sng t lp, trc tip tham gia lao ng sn xut v tham gia cc cng tc x hi, c cuc sng tinh thn phong ph. Nhng tri thc c bn ny c bin i theo nhng bin i ca yu cu x hi. Nhng tri thc c bn cn cung cp cho hc sinh phi l nhng tri thc hin i, l nhng tri thc phn nh nhng thnh tu mi nht ca vn ho, khoa hc cng ngh ph hp vi chn l khch quan, ph hp vi xu th pht trin ca thi i. Nhng tri thc phi ph hp vi thc tin ca t nc cng nh ph hp vi c im la tui, c im hot ng nhn thc ca hc sinh, m bo c tnh h thng, tnh lgc khoa hc v mi lin h cht ch gia cc mn hc. Trong qu trnh lnh hi nhng tri thc hnh thnh cho hc sinh h thng k nng, k xo nht nh tng ng vi ni dung mn hc, c bit nhng k nng, k xo c lin quan n hot ng nhn thc hc tp v tp dt nghin cu khoa hc mc thp nhm gip cho cc em khng nhng nm vng tri thc m cn bit vn dng linh hot, sng to chng trong cc tnh hung khc nhau. K nng ca hc sinh phi c din ra theo cc mc t thp n cao, t n gin n phc tp, t nhn bit ti hin n k nng sng to. Cc nh tng lai hc cho rng, mun nhp vo x hi tng lai ca th k XXI, th h tr cn c chun b tht tt v mt hc vn ph thng m ct li l h thng thi , tri thc v k nng, c bit l cc k nng c bn sau:

94

K nng nm bt thng tin v giao tip x hi; K nng lm vic c hiu qu trong mt nhm cng ng; K nng nhn thc v x hi v nhn vn; K nng vn dng ngoi ng v vi tnh; K nng cm th v sng to ngh thut; K nng phn tch v gii quyt cc tnh hung ng x; K nng t chc v iu hnh mt gung my; K nng phng v s sng v gia tng sc kho; K nng t hc, t nghin cu v nng cao trnh H thng nhng k nng trn cn c hnh thnh v rn luyn thng xuyn trong cc loi hnh trng, trong hot ng dy hc ph thng l mt khu cc k quan trng. Nhim v 2. T chc, iu khin hc sinh hnh thnh, pht trin nng lc v phm cht tr tu, c bit l nng lc t duy c lp, sng to S pht trin tr tu ni chung c nt c trng ring bi s tch lu vn tri thc v cc thao tc tr tu thnh tho, vng chc ca con ngi. l qu trnh chuyn bin v cht trong qu trnh nhn thc ca ngi hc. Nng lc hot ng tr tu c th hin nng lc vn dng cc thao tc tr tu. Qu trnh chim lnh tri thc din ra mt cch thng nht gia mt bn l ni dung nhng tri thc vi t cch l ci c phn nh, mt bn l cc thao tc hot ng tr tu vi t cch l phng thc phn nh. Nh vy, h thng nhng tri thc c hc sinh lnh hi thng qua cc thao tc hot ng tr tu ca h v ngc li, chnh cc thao tc tr tu cng c hnh thnh v pht trin trong qu trnh chim lnh tri thc, rn luyn k nng, k xo. V th, cc nh tm l hc cho rng s pht trin c nt c trng bi qu trnh tch lu vn tri thc v nhng thao tc tr tu ca ngi hc sinh. Trong qu trnh dy hc, vi vai tr t chc, iu khin ca gio vin, hc sinh khng ngng pht huy tnh tch cc nhn thc, t mnh rn luyn cc thao tc tr tu, dn dn hnh thnh cc phm cht hot ng tr tu nh:

95

Tnh nh hng ca hot ng tr tu c th hin ch ngi hc nhanh chng xc nh chnh xc c i tng ca hot ng tr tu, mc ch phi t ti v kp thi pht hin, iu chnh nhng lch lc trong qu trnh gii quyt cc nhim v hc tp. B rng ca hot ng tr tu th hin ch, trong qu trnh hc tp, hc sinh c th lnh hi tri thc, k nng trn nhiu lnh vc khoa hc khc nhau, p ng nhu cu mong mun hiu bit nhng vn c lin quan n ni dung, chng trnh dy hc trong phm vi nh trng. Chiu su ca hot ng tr tu phn nh nng lc i su tm hiu bn cht ca cc s vt, hin tng trong th gii khch quan. Ngi hc sinh hc tt phi l ngi bit cch t duy su sc, nm vng c bn cht vn , phn bit c cc phm tr ni dung v hnh thc, bn cht v hin tng, ci khch quan v ci ch quan..., c th chim lnh ni dung dy hc mt cch c cht lng v hiu qu cao. Tnh linh hot trong hot ng tr tu ca hc sinh c th hin ch, cc em khng nhng tin hnh hot ng nhn thc mt cch nhanh chng, c hiu qu m cn c kh nng di chuyn hot ng t duy t tnh hung ny sang tnh hung khc mt cch sng to. Nh , cc em c th thch ng nhanh chng vi cc tnh hung nhn thc khc nhau v t c kt qu ti u trong hc tp. Tnh mm do ca hot ng tr tu l nt c trng ca hot ng nhn thc, c bit l qu trnh t duy v qu trnh c tin hnh mt cch linh hot, sng to theo cc chiu hng xui, ngc khc nhau; t c th n tru tng v ngc li; t ci ring n ci chung v ngc li.v.v. Tnh c lp trong hot ng tr tu ca hc sinh trong hc tp th hin ch cc em t mnh pht hin vn , t lc suy ngh tm ra cc phng n gii quyt vn bng chnh hot ng v thao tc ca mnh v chn phng n gii quyt ti u nht. Tnh nht qun trong hot ng tr tu phn nh lgc hot ng nhn thc ca hc sinh, m bo s thng nht t tng ch o t u n cui, khng mu thun.

96

Tnh ph phn ca hot ng tr tu th hin ch, trong qu trnh hc tp, hc sinh bit nhn xt, phn tch, nh gi mt vn , mt s kin, mt hin tng hoc nhn xt, nh gi nhng quan im, phng php, l thuyt ca ngi khc v nu ln c kin ch quan ca mnh v bo v c quan im ca chnh mnh. Tnh khi qut ca hot ng tr tu th hin khi gii quyt mt loi nhim v nhn thc nht nh, hc sinh c th hnh thnh c m hnh gii quyt mt cch khi qut tng ng. T m hnh gii quyt khi qut , cc em c th vn dng gii quyt nhng nhim v c th cng loi v d dng thch ng vi vic gii quyt cc nhim v hc tp tng ng tm ti, pht hin nhng tri thc, k nng v phng php mi. Nh vy, s pht trin tr tu ca hc sinh c phn nh thng qua s pht trin khng ngng ca cc chc nng tm l v phm cht tr tu, c bit l qu trnh t duy c lp, sng to ca ngi hc, bi l t duy c sc so th ti nng ca con ngi mi lp lnh. S pht trin tr tu c mi quan h bin chng vi hot ng dy hc. Dy hc c t chc ng s thc y s pht trin nng lc v phm cht tr tu ca hc sinh v ngc li, s pht trin s to iu kin cho hot ng dy hc t cht lng cao hn. cng l mt trong nhng quy lut ca dy hc. iu kin cn thit thc y mnh m s pht trin ca hc sinh l hot ng dy hc phi lun lun i trc s pht trin tr tu v dy hc phi lun mc kh khn va sc hc sinh, to iu kin pht trin ti a nhng tim nng vn c ca h. Nhim v 3. T chc, iu khin hc sinh hnh thnh c s th gii quan khoa hc, nhng phm cht o c ni ring v pht trin nhn cch ni chung Trn c s lm cho hc sinh nm vng tri thc v k nng, k xo, pht trin nng lc nhn thc m hnh thnh cho h c s th gii quan khoa hc, nhng phm cht o c ni ring v s pht trin nhn cch ni chung theo mc ch gio dc ra. Th gii quan l h thng nhng quan im v th gii, v nhng hin tng trong t nhin v trong x hi. N quy nh xu hng chnh tr, t
97

tng, o c v nhng phm cht khc. N chi phi cch nhn nhn, thi v hnh ng ca mi c nhn. Trong x hi c giai cp, th gii quan c nhn u mang tnh giai cp. Chnh v th trong qu trnh dy hc cn phi quan tm y n vic hnh thnh nhng c s th gii quan khoa hc cho hc sinh h suy ngh, c thi v hnh ng ng. ng thi cn bi dng nhng phm cht o c theo mc ch gio dc ra nh lm trn trch nhim, ngha v cng dn, lng yu nc v CNXH, nng ng, ch ng, sng to, thch ng nhanh vi nhng yu cu CNH v HH t nc thng qua ni dung, phng php v hnh thnh t chc dy hc. Mi quan h gia ba nhim v dy hc Trong qu trnh dy hc ba nhim v c mi quan h mt thit vi nhau, tc ng, h tr ln nhau thc hin mc ch gio dc c hiu qu. Thiu tri thc, k nng, k xo tng ng, thiu phng php nhn thc th khng th to iu kin cho s pht trin tr tu v thiu c s hnh thnh th gii quan khoa hc. Pht trin tr tu va l kt qu, va l iu kin ca vic nm vng tri thc, k nng, k xo v l c s hnh thnh th gii quan khoa hc v nhng phm cht o c. Phi c trnh pht trin nhn thc nht nh mi gip hc sinh c cch nhn, c thi v hnh ng ng. Nhim v th ba va l mc ch va l kt qu ca hai nhim v trn. N l yu t kch thch v ch o vic nm tri thc, hnh thnh k nng, k xo v pht trin nng lc nhn thc. Chng VI. QU TRNH DY HC IV. NG LC CA QU TRNH DY HC 1. Khi nim Theo trit hc duy vt bin chng, mi s vt v hin tng khng ngng vn ng v pht trin. S d nh vy l do c s u tranh v thng nht gia cc mt i lp, ngha l do c mu thun bn trong v mu thun bn ngoi. Mu thun bn trong l ngun gc ca s pht trin, mu thun bn ngoi l iu kin ca s pht trin. Qu trnh dy hc trong hin thc khch quan cng vn ng v pht trin do khng ngng gii quyt cc mu thun bn trong v mu thun bn

98

ngoi. Mu thun bn trong ca qu trnh dy hc l mu thun gia cc thnh t v gia cc yu t trong tng thnh t ca qu trnh dy hc. Chng hn mu thun gia nhng thnh t nh trnh ca thy v ca tr, gia ni dung dy hc c ci tin nhng phng php cha c i mi, gia phng php i mi vi phng tin dy hc cha dm bo. Mu thun gia nhng yu t ca tng thnh t trong qu trnh dy hc, chng hn nh trong phng php dy hc xut hin mu thun gia vic s dng nhm phng php dng li vi nhm phng php trc quan. Nu qu lm dng phng php trc quan s lm gim s pht trin t duy tru tng, nu qu lm dng phng php dng li bi ging s tr nn tru tng. Mu thun bn ngoi l mu thun gia s tin b khoa hc, cng ngh, vn ho, s pht trin kinh t x hi vi tng thnh t ca qu trnh dy hc. ng lc ca qu trnh dy hc l gii quyt tt c nhng mu thun bn ngoi, bn trong ca qu trnh dy hc, trong gii quyt cc mu thun bn trong c ngha quyt nh. Song trong nhng iu kin nht nh, cc mu thun bn ngoi ca qu trnh dy hc li c ngha ht sc quan trng i vi s vn ng v pht trin ca n. T c th nhn thy c rt nhiu mu thun cn phi gii quyt, song iu quan trng nht qu trnh dy hc pht trin ng, nhanh v c hiu qu l phi xc nh v gii quyt c mu thun c bn ca n. 2. Mu thun c bn v nhng iu kin chng tr thnh ng lc ca qu trnh dy hc Mu thun c bn ca qu trnh dy hc l mu thun gia mt bn l nhim v hc tp do tin trnh dy hc ra v mt bn l trnh tri thc, k nng, k xo v trnh pht trin tr tu hin c ca ngi hc. Mu thun c bn tn ti sut t u n cui qu trnh, vic gii quyt cc mu thun khc, xt cho cng u phc v cho vic gii quyt n. Mu thun c bn khi xut hin di s ch o ca ngi gio vin, hc sinh t lc hoc c s h tr ca gio vin s gii quyt n. Nh ngi hc c nng cao trnh v p ng c nhim v dy hc ra. Qu trnh dy hc l qu trnh lin tc ra cc nhim v hc tp v khi mt nhim v c gii quyt li c nhim v khc xut hin v li c gii quyt, c nh vy m qu trnh dy hc khng ngng vn ng v pht

99

trin. S thc y gii quyt cc mu thun c bn to ra ng lc c bn ca qu trnh dy hc. Song, mun qu trnh dy hc pht trin th qu trnh hc ca hc sinh phi tin trin. V vy, mu thun c bn ca qu trnh dy hc phi chuyn ho thnh mu thun c bn ca qu trnh lnh hi tri thc ca hc sinh. S lnh hi, theo I. M. Xsnp, l ho nhng sn phm kinh nghim ca ngi khc vi kinh nghim ca bn thn. iu c ngha l lm cho nhng iu c mang t bn ngoi vo phi ho vo ti sn bn trong ca bn thn, to nn mt cu trc mi. V vy, mu thun c bn ca qu trnh lnh hi tri thc, k nng, k xo l mu thun gia iu bit v iu cha bit, iu bit y chnh l kinh nghim, s hiu bit ca bn thn v iu cha bit chnh l kinh nghim ca ngi khc, ngha l tri thc mi cn lnh hi. chuyn ho mu thun c bn ca qu trnh dy hc thnh mu thun c bn ca qu trnh lnh hi tri thc, k nng, k xo ca ngi hc cn phi c ba iu kin: Mu thun phi c ngi hc thc y v su sc. H phi nhn thc r nhng yu cu ca nhim v hc tp c ra, thy ht v nh gi ng mc trnh tri thc, k nng, k xo, trnh pht trin tr tu hin c ca mnh. iu th hin ch ngi hc nhn thy c kh khn trong nhn thc v ny sinh nhu cu gii quyt kh khn nhm hon thnh nhim v hc tp. Mu thun phi l kh khn va sc. iu c ngha l nhim v hc tp c ra mc tng ng vi gii hn trn ca vng pht trin gn nht ca hc sinh m h c th gii quyt c vi s n lc cao nht v tr lc cng nh th lc ca mnh. Mu thun phi do tin trnh dy hc dn dn. iu c ngha l mu thun xut hin ti thi im no l s tt yu trn con ng vn ng i ln ca qu trnh dy hc ni chung v qu trnh nhn thc ca hc sinh ni ring. Khng nn t chy giai on lm cho mu thun xut hin sm qu hoc lm cho n xut hin mun qu. Nhim v ca ngi gio vin l khng nn lng trnh, cho n xut hin khng ng lc, m tri li cn

100

lm cho mu thun xut hin ng lc, nh vy cc mu thun s tr nn su sc. Chng VI. QU TRNH DY HC V. LGC CA QU TRNH DY HC 1. Khi nim Lgc ca qu trnh dy hc l trnh t vn ng hp quy lut ca qu trnh , nhm m bo cho hc sinh i t trnh tri thc, k nng, k xo v pht trin nng lc hot ng nhn thc, c bit hot ng tr tu tng ng t lc bt u nghin cu mn hc (hay mt mc) no , n trnh tri thc, k nng, k xo v trnh nhn thc, c bit l nng lc tr tu, tng ng vi lc kt thc mn hc (hay mt mc) no ca mn hc. Lgc ca qu trnh dy hc phi c xy dng sao cho ph hp vi lgc ca mn hc vi c im nhn thc mt lp, mt nhm hc sinh c th. Do ngi ta ni lgc ca qu trnh dy hc l hp kim ca lgc mn hc vi c im nhn thc ca hc sinh mt lp, mt nhm c th. Cn lgc mn hc c xy dng sao cho ph hp vi lgc ca khoa hc v c im nhn thc mi la tui nht nh, chnh v vy ngi ta ni lgc mn hc l hp kim ca lgc khoa hc v c im nhn thc ca la tui nht nh. Do lgc ca qu trnh dy hc m mt gio vin khi tin hnh dy hai lp c trnh khc nhau v tri thc, k nng, k xo v s pht trin tr tu cng nh tnh hnh c th ca tit hc nn tin trnh dy hc rt khc nhau nhm t c mc ch, yu cu ca tit hc. V vy lgc ca qu trnh dy hc c tnh rt ng. 2. Cc khu ca qu trnh dy hc Xt mt cch khi qut th lgc ca qu trnh dy hc din ra theo cc khu c bn sau: a. Gio vin xut vn , gy cho hc sinh thc nhim v hc tp. M u mt vn mi gio vin kho lo xut nhim v hc tp bng cch to nn tnh hung c vn , nh vy m hc sinh thc c nhim v mt cch su sc v tch cc, hng th tham gia gii quyt vn .
101

b. T chc, iu khin hc sinh lnh hi tri thc mi. lnh hi tri thc mi trc tin phi t chc cho hc sinh tri gic ti liu cm tnh cn thit. khu ny tu theo ni dung ti liu, gio vin t chc cho h quan st trc tip s vt v hin tng, hoc c th dng phng php m thoi lm cho h nh li nhng biu tng, nhng kinh nghim c, nhng tri thc lnh hi, tm ra mi lin h gn gi vi s vt v hin tng mi. T xy dng nhng biu tng chnh xc lm c s cho vic hnh thnh khi nim. Tip gio vin t chc cho hc sinh tin hnh cc thao tc t duy: phn tch, tng hp, so snh, i chiu, tru tng ho, khi qut ho hnh thnh nhng khi nim v qua cc thao tc t duy c hon thin hn. Nm c khi nim, hc sinh li vn dng nhng khi nim , kt hp chng vi nhau thnh nhng phn on v t cc phn on ny xy dng nn cc suy lun. T li hnh thnh nhng khi nim, phn on mc cao hn. Khi nim, pht on, suy lun u c din t di hnh thc ngn ng bng nhng nh ngha, nh l, nh lut, nguyn tc, hc thuyt. Vic hnh thnh khi nim c th tin hnh bng con ng quy np hoc suy din. T chc ng n vic lnh hi tri thc mi s gip hc sinh nm c phng php c bn ca t duy lgc v t rn luyn cho h k nng c lp lnh hi tri thc mi. c. T chc, iu khin hc sinh cng c tri thc. hc sinh lu gi nhng iu lnh hi c y , chnh xc v bn vng v khi cn c th ti hin c nhanh chng, gio vin phi hng dn cho hc sinh nhng bin php n tp tch cc, thng xuyn, vn dng tri thc gii quyt nhng nhim v thc tin bng n tp, khi qut ho, thit lp h thng nhng khi nim, nh lut, hc thuyt. d. T chc, iu khin hc sinh rn luyn k nng, k xo. Trong qu trnh hc tp, hc sinh cn phi chuyn ho tri thc thnh k nng, k xo mi c th vn dng nhng iu hc vo thc tin. Bin php rn luyn k nng, k xo th hin nhng mc khc nhau. Mc u tin l luyn tp mt cch c h thng nhng tri thc vo vic gii quyt cc bi tp vi kh khn v phc tp tng ln. Trong qu trnh ch un nn nhng sai lch, s thiu chnh xc trong vic hiu tri thc l thuyt, nhng
102

thao tc t duy hoc ng tc chn tay. Mc cao l vn dng tri thc nhm gii thch nhng hin tng, gii quyt nhng vn do thc tin ra mt cch va sc; qua dn dn pht huy tnh c lp sng to ca hc sinh t mc thp n mc cao. e. T chc, iu khin, kim tra, nh gi vic nm vng tri thc, k nng, k xo mt cch c h thng ca hc sinh v t chc cho h t kim tra, t nh gi. Vic thc hin khu ny phi qun trit cc nguyn tc kim tra v nh gi, phi hp nhiu hnh thc kim tra, nh gi. Ngoi ra, cn c bit bi dng cho hc sinh thc v nng lc t kim tra, t nh gi kt qu hc tp ca mnh. iu gp phn quan trng trong vic hnh thnh cho h phm cht v nng lc t hc, gip h c th hc lin tc sut i, p ng c nhng yu cu ca thi i hin nay. f. Phn tch kt qu tng giai on, tng bc nht nh ca qu trnh dy hc. Sau khi kim tra, nh gi vic hon thnh mt bc, mt giai on nht nh no ca qu trnh dy hc, thy cng nh tr phi nhn li hot ng ca mnh, i chiu nhng kt qu thu c vi mc ch, nhim v ra pht hin nhng u, nhc im, nguyn nhn ca chng v ra phng hng v bin php gii quyt. Cc khu ny trong ton b qu trnh dy hc u phi thc hin, nhng tu theo tng giai on vi nhim v c th ca n m thc hin chng nhng mc khc nhau. Hn na trong qu trnh dy hc khng nht thit phi thc hin theo trnh t cc khu m thc hin xen k vo nhau tu theo tnh hnh, yu cu c th. Cc khu ny ca qu trnh dy hc c chc nng khc nhau, mi khu c tc dng ring ca mnh, nhng chng lin h mt thit vi nhau, tc ng ln nhau. Tt c cc khu phi kch thch thi tch cc hc tp ca hc sinh. Mun nm tri thc mi ngoi vic tri gic nhng s kin, hin tng cn cn phi tch cc ho nhng tri thc, kinh nghim c. V vy, ngay c khi lnh hi tri thc, k nng, k xo, cng cn thc hin vic kim tra v nh gi tri thc. cng c tri thc khng ch tin hnh n tp m cn c th thng qua vic vn dng tri thc gii quyt nhng vn hc tp. T c th nhn thy trong qu trnh dy hc, cc khu ny xen k, an kt vo nhau. Tt nhin trong nhng hon cnh c th mi khu li c mt chc nng chim u th. Vic phi, kt hp cc khu t c
103

mc ch dy tt nht li tu thuc vo nng lc nghip v s phm ca mi gio vin. Chng VII. TNH QUY LUT V NGUYN TC DY HC I. TNH QUY LUT CA QU TRNH DY HC 1. Khi nim tnh quy lut hiu r tnh quy lut trc tin cn nghin cu khi nim quy lut. Theo H ghen: Quy lut l hin tng c tnh bn cht, Quy lut l mi quan h bn cht. Theo T in tm tt v Trit hc: Bn cht biu th tnh tng th ca cc quy lut vn c ca i tng, l mi lin h bn trong thng nht cc mt ca i tng, xuyn sut i tng v qu trnh. V vy, quy lut ca qu trnh dy hc chnh l mi lin h ch yu bn trong ca nhng hin tng dy hc quy nh s th hin tt yu v s pht trin ca chng. Cn tnh quy lut c hiu nh l quy lut c nhn thc cha chnh xc, cha din t c mt cch cht ch v mt nh tnh v nh lng. ch l bc u ca s nhn thc quy lut. Song, v bn cht, quy lut cng nh tnh quy lut u l nhng phm tr biu th mi lin h khch quan gia cc hin tng, s vt, qu trnh ca hin thc. Nhng mi lin h ny c tnh bn cht, tt yu, lp li, ph bin, bn vng trong nhng iu kin xc nh, biu hin tnh t chc, trt t hoc k tip, bin i v pht trin ca chng. i vi lnh vc tri thc gio dc hc ni chung v l lun dy hc ni ring, nhng tri thc chnh xc ca cc nh lut c vch ra cha t c mc quy lut nn tt hn l s dng khi nim tnh quy lut. 2. Nhng tnh quy lut ca qu trnh dy hc Trong qu trnh dy hc thng th hin nhng tnh quy lut sau: a. Tnh quy lut v tnh quy nh ca x hi i vi qu trnh dy hc, ngha l qu trnh dy hc c quy nh bi nhu cu kinh t x hi, vn ho khoa hc, h t tng, chnh tr ca x hi, quy nh bi kh nng, iu kin do s pht trin kinh t x hi, vn ho khoa hc to ra. b. Tnh quy lut v mi lin h gia dy hc v gio dc: Nhng cng trnh nghin cu v Tm l hc v Gio dc hc khng nh gio dc v
104

dy hc c vai tr ch o i vi s pht trin nhn cch. Song, dy hc ch c tc ng tt khi n i trc s pht trin, to nn vng pht trin gn nht hay l vng gii hn trn ca s pht trin. ng thi, dy hc cng khng t c kt qu nu ngi hc khng c gio dc, khng c thi ng i vi hc tp, khng nhn thc c trch nhim ca mnh i vi x hi ni chung v vi hc tp ca mnh ni ring. Trong qu trnh s phm tng th, cc bin php gio dc phi nhm vo s pht trin ton din, dy hc phi c tnh gio dc. c. Tnh quy lut v mi quan h gia dy hc v pht trin tr tu S pht trin tr tu c c trng s tch lu vn tri thc, nm vng v thnh tho cc thao tc tr tu, dy hc c coi l con ng c bn nht pht trin tr tu. Thng qua dy hc, trong mt thi gian ngn ngi hc c th lnh hi c mt khi lng ln tri thc v nhng cch thc hnh ng (k nng, k xo) tng ng. Thng qua dy hc cc chc nng ca nhn thc c pht trin nhanh hn, mt s phm cht mi ca tr tu c hnh thnh. Kt qu ca s pht trin tr tu gip ngi hc c th lnh hi nhng tri thc mc cao hn. S thng nht bin chng gia dy hc v pht trin tr tu thc y qu trnh dy hc khng ngng vn ng i ln. d. Tnh quy lut v s thng nht v quy nh ln nhau gia cc thnh t ca qu trnh dy hc (mc ch, ni dung, phng php, hot ng dy, hot ng hc), trong c bit quan trng l s thng nht bin chng gia hot ng dy v hot ng hc. Chng VII. TNH QUY LUT V NGUYN TC DY HC II. NGUYN TC DY HC 1. Khi nim v nguyn tc dy hc Nguyn tc, theo ting La tinh l pricipium, l t tng ch o quy tc c bn, yu cu c bn i vi hot ng v hnh vi rt ra t tnh quy lut c khoa hc thit lp. Nguyn tc dy hc l h thng xc nh nhng yu cu c bn, c tnh cht xut pht ch o vic xc nh v la chn ni dung, phng php

105

v hnh thc t chc dy hc ph hp vi mc ch gio dc, vi nhim v dy hc v vi nhng tnh quy lut ca qu trnh dy hc. Nguyn tc dy hc l phm tr lch s. Lch s pht trin nh trng v l lun dy hc ch ra rng mc ch gio dc bin i di tc ng ca nhng yu cu ca x hi dn n s bin i nhng nguyn tc dy hc. L lun dy hc phi nhy bn nm bt s bin i nhng yu cu ca x hi i vi vic gio dc th h tr, phn ng kp thi i vi nhng yu cu , xy dng h thng nhng nguyn tc dy hc, ch ra mt cch ng n phng hng chung i n mc ch. ng thi cng cn bo ton v hon thin nhng nguyn tc dy hc hnh thnh trc y song cha mt ngha trong hon cnh mi ca hot ng nh trng ph thng. 2. H thng cc nguyn tc dy hc xy dng h thng cc nguyn tc dy hc t s trnh by trn, cn da vo nhng c s sau: mc ch gio dc; nhng tnh quy lut ca qu trnh dy hc; nhng c im tm sinh l ca hc sinh, nhng kinh nghim xy dng h thng cc nguyn tc dy hc. H thng cc nguyn tc dy hc bao gm nhng nguyn tc sau: Nguyn tc m bo s thng nht gia tnh khoa hc v tnh gio dc trong dy hc. Nguyn tc m bo s thng nht gia l lun v thc tin, hc i i vi hnh, nh trng gn lin vi i sng, vi nhng nhim v pht trin bn vng ca t nc. Nguyn tc m bo tnh h thng v tnh tun t trong dy hc. Nguyn tc m bo s thng nht gia tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp, sng to ca hc sinh v vai tr ch o ca gio vin trong qu trnh dy hc. Nguyn tc m bo s thng nht gia tnh trc quan vi s pht trin t duy l thuyt. Nguyn tc m bo tnh vng chc ca tri thc v s pht trin nng lc nhn thc ca hc sinh. Nguyn tc m bo tnh va sc v ch ti nhng c im la tui, c im c bit v tnh tp th trong qu trnh dy hc.
106

Nguyn tc m bo tnh cm xc tch cc ca dy hc. Nguyn tc chuyn t dy hc sang t hc. Nguyn tc th nht: m bo s thng nht gia tnh khoa hc v tnh gio dc trong dy hc. Nguyn tc ny i hi trong qu trnh dy hc phi trang b cho hc sinh nhng tri thc khoa hc chn chnh, phn nh nhng thnh tu khoa hc, cng ngh v vn ho hin i, phi dn dn gip hc sinh tip cn vi nhng phng php hc tp nhn thc v thi quen suy ngh, lm vic mt cch khoa hc. Thng qua dn dn hnh thnh c s th gii quan khoa hc, tnh cm v nhng phm cht o c cao qu ca con ngi hin i. Dy hc khng ch l lm pht trin l tr ca con ngi v cung cp cho ngi hc mt khi lng kin thc no m phi lm chy ln lng kht khao lao ng mt cch nghim tc v s phn vinh ca t nc. Thiu iu th cuc sng khng th no l mt cuc sng xng ng v hnh phc. nh hng ca khoa hc l iu tt yu trong qu trnh dy hc. Song s khng ng khi cho rng dy hc c tc ng gio dc nh nhau n mi hc sinh v s n lc cng nh ngh thut s phm ca nh gio khng c ngha quan trng. Tri li, tnh cht gio dc ca dy hc, phng php t tng v sc mnh ca n nh hng ti hc sinh do ni dung, phng php dy hc, s t chc tit hc v do tc ng ca nhn cch ngi gio vin quyt nh. V vy, thc hin nguyn tc ny cn phi: Trang b cho hc sinh nhng tri thc khoa hc chn chnh, hin i nhm gip h nm vng nhng quy lut pht trin ca t nhin, x hi, t duy, c cch nhn, c thi v hnh ng ng i vi hin thc. To iu kin cho hc sinh c nhng hiu bit su sc v thin nhin, x hi, con ngi Vit Nam, nhng truyn thng tt p trong lch s dng nc v bo v t nc ca dn tc ta qua hng ngn nm, c bit truyn thng c pht huy mnh m di s lnh o ca ng hn by thp k qua. T gio dc cho hc sinh tinh thn trch nhim, ngha v cng dn trc s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc trong hc tp v tu dng.
107

Bi dng cho hc sinh thc v nng lc phn tch, ph phn mt cch ng mc nhng thng tin ng ti trn cc phng tin thng tin i chng, nhng quan nim khc nhau v mt vn . Vn dng cc phng php v cc hnh thc t chc dy hc theo hng gip hc sinh lm quen mt s phng php nghin cu khoa hc mc n gin nhm dn dn tip cn vi hot ng khoa hc, rn luyn nhng phm cht, tc phong ca ngi nghin cu khoa hc. Nguyn tc th hai: m bo s thng nht gia l lun v thc tin, hc i i vi hnh, nh trng gn lin vi i sng, vi nhng nhim v pht trin ca t nc. Nguyn tc ny da trn nhn thc lun ca ch ngha Mc Lnin v t tng gio dc H Ch Minh. Theo Ngi: Thng nht l lun v thc tin l nguyn tc cn bn ca ch ngha Mc Lnin. Thc tin khng c l lun hng dn th thnh thc tin m qung. L lun khng lin h vi thc tin l l lun sung. Mt mt Ngi chng l lun sung, nhng mt khc cng chng li bnh kinh nghim ch ngha, coi thng l lun. C kinh nghim m khng c l lun cng nh mt mt sng, mt mt m. Nguyn tc ny i hi trong qu trnh dy hc phi lm cho hc sinh nm vng tri thc, nhng c s khoa hc, k thut, vn ho vi hai iu kin: 1. Tri thc phi c h thng; 2. Tri thc c th vn dng trong thc tin ci to hin thc, ci to bn thn. Thng qua gip h thc c tc dng ca tri thc l thuyt i vi i sng, vi thc tin ca cng cuc xy dng v bo v t nc, hnh thnh cho h nhng k nng v vn dng chng nhng mc khc nhau, trong mc vn dng cao nht l gp phn pht trin kinh t, x hi v vn ho, khoa hc ca t nc. Bn thn ni dung l lun lin h vi thc tin trnh by trn cng phn nh ni dung hc i i vi hnh. Theo Ch tch H Ch Minh L lun phi em ra thc hnh. Thc hnh phi nhm theo l lun. L lun cng nh ci tn (hoc vin n). Thc hnh cng nh ci ch bn. C tn m khng bn hoc bn lung tung cng nh khng c tn V vy chng ta phi gng hc, ng thi hc phi hnh.

108

Theo Ngi, hc phi ton din. Trong gio dc khng nhng phi c tri thc ph thng m phi c o c cch mng. Cn hnh, theo Ngi l s vn dng nhng iu hc vo gii quyt nhng vn do thc tin ra. Hnh i vi Ngi khng ch l nhng vic to ln m c trong nhng cng vic bnh thng ai cng lm c. Song vic lm phi c ngha x hi, ngha cch mng, c tc dng hnh thnh con ngi c t tng cao c, tnh cm v hnh vi p , gp phn vo s nghip v i ca tp th, ca dn tc t nhng cng vic bnh thng hng ngy. T c th nhn thy ni dung khi nim hc v hnh quyn vo nhau, an kt cht ch vi nhau. Trong ni dung hc c ni dung hnh v ngc li trong ni dung hnh c ni dung hc th hin ng c, mc ch, thi v cch hc. Cn gip hc sinh thc r nhng sai lm ca thuyt duy ch trong gio dc m c s trit hc ca n l thuyt nhn thc duy tm, loi thc tin ra khi nhn thc lun; thuyt kinh nghim ch ngha v thuyt thc dng trong dy hc. thc hin nguyn tc ny cn phi: Khi xy dng k hoch chng trnh dy hc cn la chn nhng mn hc v nhng tri thc c bn ph hp vi nhng iu kin thin nhin, vi hon cnh thc tin xy dng v pht trin kinh t x hi, chun b cho ngi hc thch ng nhanh v tham gia c hiu qu vo cng cuc xy dng v pht trin t nc. V ni dung dy hc phi lm cho ngi hc nm vng tri thc l thuyt, thy r ngun gc ca nhng tri thc v vai tr ca tri thc khoa hc i vi thc tin; phi vch ra phng hng ng dng tri thc khoa hc vo hon cnh c th ca t nc, ca a phng; phi phn nh tnh hnh thc tin vo ni dung dy hc. V phng php dy hc cn khai thc vn sng ca ngi hc minh ho v gii quyt nhng vn l lun. Cn i mi nhng phng php nh th nghim, thc nghim, nghin cu cc ti liu thc tin nhm gip hc sinh nm nhanh v nm chc nhng tri thc l thuyt v vn dng chng gii quyt nhng tnh hung khc nhau. Thng qua dn cho hc sinh lm quen vi nhng phng php nghin cu khoa hc.

109

V hnh thc t chc dy hc cn kt hp s dng nhng hnh thc t chc dy hc khc nhau, c bit l hnh thc tham quan hc tp, hnh thc thc hnh, thc tp b mn phng th nghim, vn trng Dy hc kt hp vi lao ng sn xut v hot ng cng ch l iu kin quan trng thc hin hiu qu nguyn tc ny. Nguyn tc th ba: m bo tnh h thng v tnh tun t trong dy hc. Nguyn tc ny i hi phi lm cho ngi hc lnh hi nhng tri thc, k nng, k xo trong mi lin h lgc v tnh k tha, phi gii thiu cho h h thng nhng tri thc khoa hc hin i, m h thng c xc nh khng ch nh vo cu trc ca lgc khoa hc m c tnh tun t pht trin nhng khi nim v nh lut khoa hc trong thc ca h. Tnh tun t pht trin nhng khi nim v nh lut khoa hc trong thc ca ngi hc khc rt nhiu (c bit la tui tiu hc) vi h thng tri thc khoa hc do nhng nh bc hc trnh by, nhng n phi da trn c s khoa hc nht nh. Nhng th c cho l n gin v mt lch s v lgc thng li l iu kh lnh hi mt cch t gic. Trong lch s khoa hc, s nhn thc nhng vt th v hin tng phc tp hn thng i trc s nhn thc nhng thnh phn ca n trong qu trnh dy hc bc ph thng vic gii thiu nhng thc vt v ng vt bc cao phi i trc vic nhn thc t bo, vic trnh by nhng hp cht phi i trc vic nghin cu phn t, nguyn t C. Mc ch ra rng vt th c pht trin d nghin cu hn l t bo ca vt th. iu m trong vic trnh by hp lgc h thng khoa hc l ci cui cng th trong dy hc thng l ci m u v ngc li ci m trong vic trnh by khoa hc l ci m u th trong dy hc li c trnh by nu nh khng phi l ci cui cng th cng cch kh xa ci m u. Tnh hp l v mt l lun dy hc ca gio trnh phi c xy dng da trn s nghin cu cn thn, lgc ca khoa hc v s pht trin nhng khi nim v nh lut trong lch s khoa hc v trong thc ca hc sinh. thc hin nguyn tc ny, v mt ni dung dy hc cn: Xy dng h thng mn hc, chng, ch v nhng tit hc ph thuc vo l thuyt, t lm c s cho s khi qut. Da trn l thuyt ca mt s nh tm l hc ra th h thng xy dng nhng gio trnh bc

110

ph thng cn thay i theo nguyn tc t ci chung ti ci ring. Tnh tun t to iu kin thun li pht trin t duy l lun cho hc sinh. Khi xy dng ni dung dy hc phi tnh ti nhng mi lin h gia cc mn hc, mi lin h gia nhng tri thc trong bn thn ca tng mn v tch hp tri thc ca cc mn hc. Tnh h thng v tnh tun t khng nhng c th hin trong hot ng ca ngi gio vin m ngay c trong cng vic hc tp ca hc sinh. Chnh v vy, iu ht sc quan trng l phi hnh thnh cho hc sinh thi quen lp k hoch mt cch hp l hot ng ca mnh, thi quen lp dn bi mt cch lgc cho nhng cu hi ming, nhng bi tp lm vn v thc hin nhng thao tc trong phng th nghim. Nguyn tc th t: m bo s thng nht gia tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp, sng to ca hc sinh v vai tr ch o ca gio vin trong qu trnh dy hc. Nguyn tc ny ny i hi trong qu trnh dy hc phi pht huy cao tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp, sng to ca ngi hc v vai tr ch o ca gio vin, to nn s cng hng ca hot ng dy v hot ng hc. Tnh t gic nhn thc th hin ch ngi hc thc y mc ch, nhim v hc tp v qua n lc nm vng tri thc, trnh ch ngha hnh thc trong vic lnh hi tri thc. Tnh tch cc nhn thc l thi ci to ca ch th i vi khch th thng qua s huy ng mc cao cc chc nng tm l nhm gii quyt nhng vn hc tp nhn thc. N va l mc ch hot ng, va l phng tin, iu kin t c mc ch v l kt qu ca hot ng. Tnh tch cc nhn thc cng l phm cht hot ng ca c nhn. Cn phi phn bit tnh tch cc v trng thi hnh ng. V b ngoi chng ging nhau nhng khc nhau v bn cht. Tu theo s huy ng nhng chc nng tm l no v mc s huy ng m c th din ra tnh tch cc ti hin, tnh tch cc tm ti v tnh tch cc sng to. Tnh c lp nhn thc theo ngha rng l s sn sng tm l i vi s hc. Theo ngha hp, tnh c lp nhn thc l nng lc, phm cht, nhu cu hc tp v nng lc t t chc hc tp cho php ngi hc t pht hin, t gii
111

quyt vn , t kim tra, t nh gi hot ng hc tp ca mnh; qua cho php ngi hc hnh thnh s sn sng v mt tm l cho vic t hc. C th nhn thy tnh c lp nhn thc l s thng nht gia phm cht v nng lc; gia thc, tnh cm v hnh ng; gia ng c, tri thc v phng php hot ng c lp. Tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp nhn thc c mi quan h mt thit vi nhau. Tnh t gic nhn thc l c s ca tnh tch cc, tnh c lp nhn thc. Tnh tch cc nhn thc l iu kin, l kt qu, l nh hng v l biu hin ca s ny sinh v pht trin ca tnh c lp nhn thc. Tnh c lp nhn thc l s th hin tnh t gic, tnh tch cc mc cao. Trong qu trnh dy hc, ngi gio vin cng gi vai tr ch o ca mnh khi h pht huy cao tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp sng to ca ngi hc. Cn ngi hc cng th hin tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp sng to ca mnh, ngha l cng th hin vai tr trung tm ca mnh trong hot ng nhn thc hc tp th cng to iu kin thun li gio vin pht huy vai tr ch o. Kt hp tnh tch cc, hi ha hot ng ca gio vin vi hot ng hc ca hc s t c hiu qu dy hc v gio dc cao. Trong s nghip i mi nc ta ni chung v i mi s nghip gio dc ni ring, nhn t con ngi c coi trng nn tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp sng to c ngha c bit quan trng trong vic to nn ni lc cho s pht trin qu trnh dy hc v gio dc. thc hin nguyn tc ny, trong qu trnh dy hc cn: Quan tm ng mc n vic gio dc cho ngi hc thc y v su sc mc ch, nhim v hc tp ni chung v tng mn hc ni ring h xc nh ng ng c v thi hc tp. Khuyn khch, ng vin v to iu kin hc sinh mnh dn trnh by kin, tng v nhng thc mc ca mnh, cao tinh thn hoi nghi khoa hc, c ph phn, tc phong c lp suy ngh, chng li hc vt, hc i ph, ch ngha hnh thc trong hc tp.

112

Cn s dng phng php dy hc nu v gii quyt vn nhng mc khc nhau vi nhng hnh thc khc nhau, c bit tng dn t trng mc t nghin cu, t gii quyt nhng bi tp nhn thc. Cn tng cng s dng phi hp cc hnh thc t chc dy hc, trong c bit ch n hnh thc tho lun, hc nhm ti lp, hnh thc t hc, hnh thc tham quan hc tp, hnh thc ngoi kho nhm pht huy tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp sng to. ng thi ng vin, khuyn khch nhng mt tt, kch thch nhu cu, hng th nhn thc v kp thi un nn nhng thiu st ca hc sinh. Cn kt hp tnh t gic, tnh tch cc hc tp vi vic nng cao tinh thn trch nhim trong hc tp ca ngi hc, cn t chc kim tra nh gi v t kim tra nh gi vic lnh hi tri thc, k nng, k xo ca ngi hc. Hnh thnh ngi hc nhng thao tc t duy, nhng hot ng thc hnh, nhng bin php hot ng sng to v to iu kin cho h th hin kh nng hot ng sng to trong qu trnh nghin cu, hc tp nhng c s khoa hc, ngh thut v lao ng. Nguyn tc th nm: m bo s thng nht gia tnh trc quan vi s pht trin t duy l thuyt Nguyn tc ny i hi trong qu trnh dy hc phi lm cho hc sinh tip xc trc tip vi s vt, hin tng hay hnh tng ca chng, t hnh thnh nhng khi nim, quy lut, l thuyt. V ngc li, c th lnh hi nhng tri thc l thuyt trc ri xem xt nhng s vt, hin tng c th sau. Trong vic vn dng nguyn tc ny bao gi cng m bo mi quan h qua li gia t duy c th vi t duy tru tng. T c th nhn thy rng: a) Tnh trc quan c th l im xut pht ch yu cc lp di; b) Tu theo mc vn ng ca tr t lp di ln lp trn th im xut pht ca qu trnh dy hc l s tip cn lch s i vi s pht minh mt quy lut no . Lc u nu ln vn , tip theo l trnh by lch s gii quyt vn v cui cng l trng thi hin nay. Sau cn phi tin hnh cng tc thc hnh hoc lm th nghim. l con ng c tnh cht quy np lch s trong vic nghin cu tri thc. y tnh trc quan tham gia hai ln nh l minh ho s pht minh, ngha l
113

s pht minh din ra trong lch s khoa hc nh th no v vch ra cch gii quyt vn hin nay ra sao. Tuy nhin cn thy rng trnh by theo quan im lch s chim nhiu thi gian hc tp v khng phi bao gi cng cn thit. C s xut pht c th l nhng lun im l thuyt, tin ca h thng khi nim c lnh hi nhng giai on dy hc trc y hoc thm ch c a vo bng con ng l lun. Ch sau khi nm c nhng nh lut c tnh cht l lun , trc quan c s dng minh ho s vn dng ca chng hoc di hnh thc thc hnh phng th nghim. Ngay c hc sinh tiu hc cng ch tin hnh dy hc t ci chung n ci ring nhm pht trin t duy l lun cho tr. Nguyn tc ny c J. A Comenski (1592 1670) ln u tin ra v c gi l nguyn tc vng ngc. Sau ny c J. J. Rutx (1712 1778), J. A. Petxtalgi (1746 1827), K. . Usinski (1824 1870) k tc pht trin. Di nh sng ca nhn thc lun mcxt, ni dung ca nguyn tc c pht trin v hon thin nh trnh by trn. thc hin nguyn tc ny cn: S dng phi hp nhiu phng tin trc quan khc nhau vi t cch l nhng phng tin v ngun nhn thc. Kt hp vic trnh by cc phng tin trc quan vi li ni sinh ng, din cm, ngha l kt hp hai h thng tn hiu. Cn s dng li ni giu hnh nh gip hc sinh vn dng nhng biu tng c hnh thnh nhng biu tng mi, qua hnh thnh nhng khi nim, nh lut mi. Cn s dng mt trong ba cch s dng nguyn tc trc quan nu trn cho ph hp vi la tui, ni dung v hon cnh c th nhm hnh thnh v pht trin t duy l thuyt cho h. Trong qu trnh trnh by dng trc quan cn rn luyn cho hc sinh c quan st nhm tm kim mt cch nhanh chng nhng du hiu bn cht, t rt ra c nhng kt lun c tnh khi qut.

114

Cn s dng phi hp cc hnh thc t chc dy hc gip hc sinh tch lu c nhiu hnh nh trc quan, gip h d dng hnh thnh nhng biu tng. ra cho hc sinh nhng bi tp nhn thc i hi phi thit lp c mi quan h gia ci c th vi ci tru tng v ngc li. Nguyn tc th su: m bo tnh vng chc ca tri thc v s pht trin nng lc nhn thc ca hc sinh Nguyn tc ny i hi trong qu trnh dy hc phi lm cho hc sinh nm vng ni dung dy hc vi s cng thng ti a tt c tr lc ca h, c bit l s tng tng (tng tng ti hin v tng tng sng to), tr nh (ch yu l tr nh lgic), t duy sng to, nng lc huy ng tri thc cn thit thc hin hot ng nhn thc hc tp ra. Tm l hc khng nh vic lnh hi ni dung dy hc v pht trin nng lc nhn thc l hai mt ca mt qu trnh, c lin h mt thit vi nhau. Khi lnh hi nhng tri thc khoa hc th tr no ng thi thc hin nhng nhim v nhn thc khc nhau, v cng vi iu , nng lc nhn thc ca hc sinh c pht trin. Trong cch hiu nh trn, nguyn tc ny cn phi kt hp vi nguyn tc t gic, tch cc, c lp, sng to ca hc sinh, ngha l phi lm cho h nh c iu hc mt cch t gic, suy ngm v kin thc, trnh li hc thuc lng mt cch my mc m thiu suy ngh su v ti liu, dn n khng hiu iu mnh va hc. thc hin nguyn tc ny cn: Gip hc sinh kt hp hi ho gia ghi nh ch nh v khng ch nh trong qu trnh lnh hi ti liu hc tp. Cn hnh thnh cho hc sinh k nng tm nhng tri thc c tnh cht tra cu khc nhau trnh vic hc thuc lng khng cn thit. Cn t ra nhng vn i hi hc sinh phi tch cc ho nhng tri thc hc gii quyt vn , gip h nm vng tri thc v to iu kin pht trin nng lc nhn thc. Vic n tp v luyn tp cn c din ra mt cch thng xuyn, c h thng.

115

Cn t chc qu trnh dy hc hp l mt b phn ng k nhng tri thc, k nng, k xo c cng c ti tit hc. Mun vy vic trnh by ti liu hc tp ca gio vin phi lgc, r rng, d hiu, phi tc ng mnh v mt cm xc. Gio vin cn tin hnh kim tra, nh gi v hc sinh phi t kim tra, nh gi tri thc, k nng, k xo mt cch u n, ton din v cc mt s lng v cht lng tri thc, k nng hot ng sng to thng qua bi tp sng to, c tnh cht chn on. Nguyn tc th by: m bo tnh va sc v ch ti nhng c im la tui, c im c bit v tnh tp th ca vic dy hc Nguyn tc ny i hi trong qu trnh dy hc, khi la chn ni dung, phng php v hnh thc t chc dy hc phi khng ngng nng cao dn mc kh khn trong hc tp, gy nn s cng thng v mt tr lc, th lc mt cch va sc ph hp vi c im la tui, c im c bit. Ni cch khc, dy hc va sc, c ngha l trong dy hc phi to nn kh khn va sc, nhng yu cu v nhim v hc tp ra phi tng ng vi gii hn cao nht ca vng pht trin tr tu gn nht. Dy hc va sc khng c ngha l sc hc sinh n u th dy n m bao gi cng ra nhng nhim v kh khn m di s ch o ca ngi gio vin, ngi hc bng s n lc ca mnh c th khc phc c. Dy hc nh vy mi c th i trc s pht trin, thc y s pht trin ca hc sinh. S kh khn va sc i vi ngi hc khc vi s qu ti v mt tr lc v th lc. S qu ti s lm yu s n lc ch, kh nng lm vic b h thp mt cch r rt v lm cho hc sinh sm mt mi. Tnh va sc i hi phi ph hp vi c im la tui. Mi tui gn lin vi s trng thnh ca nhng c quan trong c th v nhng chc nng ca cc c quan , cng nh vi s tch lu nhng kinh nghim v mt nhn thc v v mt x hi, cng nh loi hot ng ch o ca la tui . La tui thay i th nhu cu tr tu v hng th nhn thc ca tr cng bin i. Trong cng mt la tui, hc sinh cng c nhng c im khc nhau v hot ng h thn kinh cao cp, v s pht trin th cht v tinh thn, v nng lc v hng th v.v Theo nh ca Burns khng th c hai hc sinh ging nhau. V vy, s va sc i hi phi ch n nhng c im

116

c bit. iu i hi ngi gio vin phi tin hnh dy hc v gio dc c lp nh mt tp th hc tp, to iu kin v t chc cng tc hc tp ca tt c hc sinh, ng thi phi tnh ti nhng c im c bit ca tng hc sinh nhm t c hiu qu dy hc v gp phn lm pht trin nhng t cht tt p ca cc em. m bo tnh va sc cn tnh ti nhng c im c bit trong iu kin tin hnh dy hc vi c tp th lp, do vy phi ch : Xc nh mc tnh cht kh khn trong qu trnh dy hc thit lp nhng cch thc ch yu to nn ng lc hc tp, m rng kh nng c lp nhn thc ca hc sinh, suy ngh nhng bin php tin hnh chung cho c lp v vi tng hc sinh. Phi hp hnh thc ln lp, hnh thc c lp hot ng ca hc sinh v hnh thc hc tp nhm to lp. Trc tp th lp gio vin t ra mt nhim v chung v di s ch o ca gio vin tng c nhn suy ngh cch gii quyt. Trong thi gian , gio vin gip cho nhng hc sinh yu km. l hnh thc phi hp n gin nht ca cc thnh vin trong tp th ngi cng hc nh N. K. Crpskaia nhn xt. Mt hnh thc t chc tit hc khc l gio vin ch o vic tho lun theo nhm nhng kin, nhng tng hoc nhng cch gii quyt vn khc nhau ca tng ngi i ti kt lun chung ca c nhm, sau c i din nhm trnh by kin. Trn c s , c lp tho lun v i ti kt lun chung, cn gio vin lc ny ng vai tr ca ngi ch o, ngi c vn, ngi trng ti. Vi hnh thc ny th s phi hp gia hot ng c nhn v tp th t c hiu qu cao hn rt nhiu. Cng c th t nhim v chung, mi nhm c phn cng gii quyt mt trong nhng nhim v b phn. V tng thnh vin c lp suy ngh ti cch gii quyt chung ca c nhm. Cc nhm ln lt c ngi trnh by cch gii quyt nhim v b phn ca mnh. Lp tho lun v i ti cch gii quyt nhim v chung. Vi cch t chc tit hc nh vy, hc sinh lm vic khng n thun l ngi cnh nhau, mi ngi tm cch gii quyt khng ch cho bn thn mnh m cho c tp th. Trong lp xut hin khng kh thc y nhau tch cc suy ngh, c s ng cm, hp tc v kim tra ln nhau. Cch tin hnh dy hc nh vy khng ch gio dc tinh

117

thn tp th cho hc sinh m cn khin hc sinh gip ln nhau lm nhim v hc tp ra tr nn va sc vi mi ngi. Nguyn tc th tm: m bo tnh cm xc tch cc ca dy hc Nguyn tc ny i hi trong qu trnh dy hc phi gy cho ngi hc s hp dn, hng th, lng ham hiu bit v c tc ng mnh m n tnh cm ca h. Tnh cm c vai tr quan trng i vi hot ng ca con ngi. Tnh cm c tc dng thi thc con ngi hnh ng, thm ch n mc x thn mnh cho s nghip. Nhng tm gng ca cc nh khoa hc trc y cng nh hin nay khng nh iu . Thc t cng chng minh cng vic m hp dn th s c thc hin nhanh chng v c hiu qu, li t tn sc. Nu ngc li th khng nhng khng ng vin c sc lc m cn khin cho ch th b c ch v cng vic khng t hiu qu cao. Hc tp ca hc sinh cng hon ton nh vy. V.I. Lnin cng khng nh nu thiu tnh cm con ngi th khng bao gi c s tm ti chn l. V vn ny, Paxcan cng ni: Ta hiu c chn l chng phi ch nh b c m cn nh con tim na. Hin nay vi s pht trin ca vn ho, khoa hc, s tin b v khoa hc thng tin to nn nhiu tr chi hp dn hn so vi vic hc tp trong nh trng. V vy, nu hot ng dy hc nh trng ph thng ch quan tm n s pht trin t duy, tr nh m t quan tm n vic bi dng tnh cm v c tng tng ca hc sinh th cha hp l. thc hin nguyn tc ny trong qu trnh dy hc cn: Thc hin mi lin h dy hc vi cuc sng, vi thc tin xy dng t nc, vi kinh nghim sng ca bn thn hc sinh. l phng tin hnh thnh tnh cm ngha v v nng cao hng th hc tp. Trong ni dung v phng php hc tp cn lm sao tng cng hot ng tch cc tm ti, i hi hc sinh phi suy ngh, pht hin. iu s to cho hc sinh hnh thnh tnh cm tr tu. Cn s dng hnh thc tr chi nhn thc trong qu trnh dy hc. Cn s dng phng tin ngh thut: tc phm vn hc, m nhc, ngh thut to hnh, kch trong qu trnh dy hc, v l nhng phng tin tc ng mnh m n tnh cm ca ngi hc. iu ny khng th khin hc sinh sao nhng trong hc tp v khoa hc v ngh thut u cng phn
118

nh hin thc khch quan, ch c phng tin l khc. Khoa hc phn nh hin thc bng khi nim, nh lut, l thuyt, cn ngh thut bng hnh tng. C hai cch phn nh khng mu thun nhau m cn b sung, lm phong ph cho nhau, to iu kin hnh thnh v phi hp t duy lgc vi t duy thm m. Nhng tc phm ngh thut c s dng vo nhng thi im, v tr thch hp, vi liu lng hp l trong tit hc thng qua nhng dng trc quan hoc nhng phng tin k thut dy hc lm cho hc sinh khng ch hnh dung tt nht nhng s kin, hin tng, m cn lm rung ng tnh cm ca ngi hc, lm phong ph tm hn ca tui tr. Tnh cm xc ca qu trnh dy hc cn ph thuc vo ng cnh, hot ng hc tp. Hot ng tp th ca hc sinh cng c ni dung, cng phong ph v hnh thc th cng kch thch nhu cu hiu bit, hng th i vi hc tp. V vy cn ch t chc hot ng tp th ca hc sinh (hnh thc tham quan hc tp, hnh thc hc tp nhm ti lp, hnh thc ngoi kha v.v.). Nhn cch ngi gio vin c vai tr rt ln trong s tc ng v mt cm xc i vi ngi hc. Ngn ng giu hnh nh, giu cm xc, th hin thi ca gio vin i vi nhng hin tng, s kin, t tng khi trnh by bi ging khng ch to cho hc sinh c tri thc v vn no m cn kch thch tnh cm tng ng. Nguyn tc th chn: Chuyn qu trnh dy hc sang qu trnh t hc Nguyn tc ny i hi phi hnh thnh cho ngi hc nhu cu, nng lc, phm cht t hc c th chuyn dn qu trnh dy hc sang qu trnh t hc. Ngha l ngi hc c th t mnh tm ra kin thc cng vi cch khai thc kin thc bng hnh ng ca chnh mnh, t th hin mnh v hp tc vi cc bn, t t chc hot ng hc, t kim tra, t nh gi, t iu chnh hot ng hc ca mnh. Cuc cch mng khoa hc, cng ngh hin nay dn ti s bng n thng tin v lm cho tri thc ca tng ngi tr nn lc hu nhanh chng. thch ng vi cuc sng, mi ngi phi hc lin tc, hc sut i. Bng kinh nghim ca bn thn, Ch tch H Ch Minh tng khuyn bo th h tr: Hc hi l mt cng vic phi tip tc sut i Khng ai c
119

th t cho mnh bit ri, bit ht ri. Th gii ngy nay i mi, nhn dn ta cng tin b, cho nn chng ta phi tip tc hc v hnh tin b kp nhn dn. Ly t hc lm ct, c tho lun v ch o gip vov.v... Nhng li khuyn bo ngy cng c ngha cp thit i vi th h tr, nht l trong giai on thc hin s nghip cng nghip ho, hin i ho hin nay nc ta. thc hin nguyn tc ny cn: Thng qua phng php ging dy ca gio vin m thc y hc sinh thc hin c h thng k nng lm vic c lp nhm lnh hi nhng tri thc v khoa hc, k thut, ngh thut m h a thch. Trong qu trnh dy hc cn ch hnh thnh cho hc sinh k nng lp k hoch, k nng t t chc, kim tra, nh gi, iu chnh hot ng t hc ca mnh. Thng qua lm vic c lp khin cho hc sinh thy rng vic t hc khng ch l cng vic ca bn thn tng ngi m l mi quan tm chung ca c tp th lp, ca gio vin v tp th s phm. Trong cc ln tr chuyn vi hc sinh cn lm cho h hiu r ngha ca vic t hc trong thi i ngy nay, tm hiu nhng kh khn m h gp phi trong vic t hc v ch cho h nhng bin php khc phc. Cn tn dng nhng ni dung dy hc, nhng hon cnh thun li, nu cc tm gng t hc ca nhng nhn vt trong lch s t nc, danh nhn ca nc ngoi, ca nhng hc sinh trong nc, trong trng, trong lp gio dc hc sinh. Cn t chc phong tro t hc trong lp, trong trng. Cn tng dn t trng t hc v khi lng tri thc, k nng, k xo cho hc sinh khi tt nghip ph thng tt c hc sinh phi c hnh thnh nhu cu, ch i vi t hc v h thng nhng k nng c bn cn thit cho s t hc. 3. Mi lin h gia cc nguyn tc dy hc Cc nguyn tc dy hc lin quan mt thit vi nhau. Ni dung ca tng nguyn tc an kt vi nhau, h tr nhau nhm ch o thc hin qu trnh dy hc t c hiu qu. Chng hn, khi thc hin nguyn tc thng nht gia tnh khoa hc v tnh gio dc trong dy hc khng th khng ch

120

ti nguyn tc m bo s thng nht gia l lun v thc tin, hc i i vi hnh, nguyn tc m bo s thng nht gia tnh t gic, tnh tch cc, tnh c lp, sng to ca hc sinh v vai tr ch o ca gio vin trong qu trnh dy hc, nguyn tc m bo tnh va sc v ch ti c im la tui v c im c bit trong iu kin dy hc tp th, nguyn tc m bo tnh cm xc tch cc ca dy hc, nguyn tc chuyn t qu trnh dy hc sang qu trnh t hc. Nu xt cc nguyn tc dy hc khc th cng vy. Trong qu trnh dy hc, vi ni dung v nhng iu kin dy hc nht nh, c th coi trng mt nguyn tc dy hc no . iu khng c ngha l coi nh nhng nguyn tc khc m cn kt hp cc nguyn tc thnh mt th hon chnh th mi t c hiu qu cao trong dy hc. Chng VIII. NI DUNG DY HC I. KHI QUT V NI DUNG DY HC 1. Khi nim ni dung dy hc v ni dung hc vn a. Ni dung dy hc Vic thc hin qu trnh dy hc trong nh trng i hi phi gii quyt nhiu vn v l lun c lin quan n i tng v cc thnh t cu trc ca dy hc. Cc cu hi nh: Dy ci g? Dy nh th no? vn thng c t ra i vi gio vin. Cu tr li cho nhng cu hi thng c xem nh li gii p cho vn ni dung v phng php dy hc. Tuy nhin, quan nim v ni dung dy hc khng hon ton thng nht trong cch hiu ca mt s ti liu v gio dc hc v l lun dy hc hin nay. Hin tn ti hai cch hiu khc nhau v ni dung dy hc. Cch hiu th nht quan nim ni dung dy hc chnh l ni dung hc vn. Quan nim th hai cho rng ni dung dy hc l khi nim rng hn so vi khi nim ni dung hc vn. Chng ta s xem xt c th tng quan nim. Quan nim th nht: Quan nim ny cho rng vic xc nh ni dung dy hc l kt qu ca vic tr li cu hi: ngi dy dy ci g v ngi hc hc ci g trong qu trnh dy hc. Ci m ngi hc phi lnh hi chnh l ni dung dy hc v cng l ni dung hc vn ci ha hn to

121

cho mi ngi mt trnh hc vn xc nh theo chun mc ca cc trnh c o to. Theo quan nim ny, ni dung dy hc l: Nhng tri thc, k nng k xo m nm c chng s m bo qu trnh lm pht trin nng lc tr tu v th cht ca hc sinh, hnh thnh th gii quan v o c, hnh vi tng ng vi n chun b cho h bc vo cuc sng, vo lao ng(1). Quan nim th hai: Ni dung dy hc l khi nim bao hm ni dung hc vn. Ni dung dy hc bao gm: 1. Cc mc tiu gio dng v gio dc ca dy hc. 2. S pht trin ca hc sinh. 3. Ni dung hc vn. 4 Ni dung ging dy v hc tp c phn nh trong k hoch, chng trnh dy hc, sch gio khoa v gio trnh(2). Theo quan nim ny, ni dung dy hc khng ch bao hm ni dung hc vn m cn cha ng c hot ng v kt qu ca cc hot ng thao tc vi ni dung hc vn c th hin trnh pht trin ca ngi hc. C th k n cc yu t ca ni dung dy hc nh: 1. Ni dung hc vn (tri thc, k nng, k xo, chun mc phi lnh hi), c chc nng ch o, nh hng cho nhng yu t khc trong khun kh qu trnh dy hc. 2. Ni dung thng tin xut pht t cc ngun nhn lc, vt lc, nh hng ca cc ngun lc trong s vn hnh ca chng. 3. Kt qu tc ng ca mi trng dy hc (quan h s phm, tnh hung s phm, ng thi nhm..). 4. Ni dung nh hng ca h thng t chc, kim tra, nh gi v phng php lun tng ng vi chng trong dy hc. 5. Tc ng ca mc ch gio dng, gio dc v pht trin nhn cch ngi hc trong qu trnh dy hc. Nh vy, ni dung dy hc l t hp cc hot ng, thao tc vi ni dung hc vn do cc ch th ca qu trnh dy hc thc hin, din ra trong mi trng dy hc, xc nh v chu s nh hng ca cc ngun lc vt cht ca dy v hc, a li nhng sn phm c th phn nh mc tiu ca dy hc. xem xt ni dung dy hc theo quan im th hai, cn lm r khi nim ni dung hc vn. b. Ni dung hc vn

122

Mun duy tr v pht trin x hi, th h i sau phi lnh hi c nhng kinh nghim x hi m th h i trc tch lu v truyn t li, ng thi phi lm phong ph nhng kinh nghim . Kinh nghim x hi c bo tn, c lu gi trong nn vn ho x hi do chnh con ngi sng to ra trong tin trnh lch s. Nn vn ho l sn phm ca hot ng sng to ca con ngi m trc ht l hot ng lao ng. Chnh trong qu trnh tin hnh cc hot ng sng to, cc nng lc, tri thc, k nng, k xo ca con ngi c kt tinh trong sn phm m con ngi to ra. Nh vy, nn vn ho x hi l ni gn gi kinh nghim x hi lch s, do phn tch cc yu t vn ho s xc nh c kinh nghim x hi v cu trc ca n. Cc kt qu nghin cu v phn tch kinh nghim x hi xc nh cu trc thnh phn bn yu t ca n nh sau: Nhng tri thc v t nhin, x hi, v t duy, k thut v nhng cch thc hot ng m con ngi bit. Kinh nghim thc hin cc hot ng m con ngi bit. Kinh nghim tin hnh nhng hot ng sng to. Kinh nghim v thi i vi th gii, i vi con ngi. Nhng yu t trn ca kinh nghim x hi c quan h mt thit vi nhau. Mi yu t thc hin chc nng ring ca mnh trong s hnh thnh nhn cch cho nhng c nhn lnh hi c kinh nghim x hi, ng thi li lin h vi cc yu t khc. hnh thnh v pht trin nhn cch cho hc sinh, x hi v c bit l nh trng phi t chc tt qu trnh lnh hi kinh nghim x hi cho mi hc sinh. Tuy nhin, ngi hc khng th lnh hi c tt thy nhng g m x hi sng to. Ni cch khc, cn c s chn lc chuyn ho kinh nghim x hi thnh ni dung hc vn trong nh trng. lm c cng vic ny, phi tr li c nhng cu hi sau: Chn lc ci g? Cu tr li l: Nhng yu t ca kinh nghim x hi c li ch chung vi s pht trin ca x hi v s pht trin ca c nhn. Chn lc nh th no? Cu tr li l: Tng hp nhng kinh nghim c ch cho s pht trin ca x hi v c nhn c la chn mt ln na da theo hai tiu ch: 1. Ph hp v tun theo cc nh ch x hi. 2. C phng

123

thc lnh hi tng ng. Nhng yu t ca kinh nghim sau khi c la chn ln hai s c x l theo yu cu ca tri thc v tm l hc v l lun dy hc sao cho nhng kinh nghim tr nn ph hp v thun li cho s nhn thc ca hc sinh cc trnh pht trin khc nhau theo s pht trin ca la tui. Kt qu ny cho ta ci gi l ni dung hc vn trong nh trng (c s khc bit theo trnh o to). T nhng phn tch trn c th khng nh: Ni dung hc vn l h thng ph hp v mt s phm v c nh hng v chnh tr nhng tri thc, nhng kinh nghim hot ng sng to v kinh nghim cm xc nh gi c s dng trong nh trng v cc c s gio dc chuyn giao cho ngi hc trong qu trnh hot ng ca h. 2. Cu trc ca ni dung dy hc Ni dung dy hc c cu thnh bi nhng yu t no, chng c quan h vi nhau ra sao? Theo nh ngha v ni dung dy hc phn tch, c th nhn thy ni dung dy hc l mt th tch hp a thnh t, mi thnh t c nhng chc nng ring. C th khi qut hai thnh phn chnh ca ni dung dy hc l ni dung hc vn v cc yu t c lin quan n s vn ng ca ni dung hc vn trong dy hc. Trong hai thnh phn trn, ni dung hc vn l thnh phn c bn. Thnh phn th nht: Ni dung hc vn y l thnh t c bn c ngha nh hng cho cc thnh t khc ca ni dung dy hc. Ni dung hc vn phn nh kinh nghim x hi, do n cng phn nh cu trc thnh phn bn yu t ca kinh nghim x hi. Nh vy, ni dung hc vn c cu trc gm bn yu t sau: Th nht: Tri thc v th gii (khi nim, cng ngh, k thut, ngh thut, o c, chnh tr, kinh t...) v cc phng thc hot ng. Nhng tri thc ny phn nh nhng tri thc ca cc khoa hc, cc dng hot ng tng ng trong thc tin. Nm vng nhng tri thc ny ngi hc c c cng c nhn thc v thc hnh lm c s hnh thnh th gii quan khoa hc. Hay ni mt cch khc, ngi hc c kh nng phn nh chn thc v

124

th gii khch quan v nh gia tng kh nng ca bn thn trong vic ci to th gii. Nhng tri thc trong ni dung dy hc bao gm: Tri thc c tnh cht kinh nghim: H thng nhng biu tng c th cm tnh v s vt hin tng ca th gii hin thc, nhng thuc tnh v quan h ca chng, nhng s kin v hnh vi ca nhng nhn vt vn hc, nhng tri thc cn thit v lch s khoa hc v nhng nh hot ng khoa hc ni ting.v.v.. Tri thc l thuyt: Nhng kt qu khi qut lch s x hi v nhn thc khoa hc, khi nim, nh lut, nguyn l, l lun c bn v t tng ch o, nhng chun mc v o c v thm m, php l. Tri thc thc hnh: Cc bi tp, cch thc hin hnh ng nhm hnh thnh cho hc sinh nhng k nng, k xo trong c nhng k nng khm ph nhng tri thc mi, nhng k nng vn dng tri thc vo thc tin, nhng quy tc cn thit thc hin nhng nhim v hc tp v chun b bc vo cuc sng. Tri thc thit k sng to: l nhng bi tp v phng tin nhm hnh thnh nhng tnh cm thm m, o c, tng tng sng to; nhng bi tp v tc phm vn hc, to hnh, m nhc, da vo m hnh thnh cho hc sinh hnh tng ngh thut. cng l hnh ho, bn tho, hnh v th hin trong nhng t tng nht nh v to cho hc sinh nhng hnh nh thit k k thut. Tri thc v phng php nghin cu v t duy khoa hc (chung, c th v b phn) vi tng ngnh khoa hc ring r m hc sinh phi nm v thiu nhng tri thc ny, hc sinh s khng th lnh hi c tri thc. Th hai: Kinh nghim tin hnh nhng phng thc hot ng (k nng, k xo, phng php, quy trnh, l thuyt, nguyn tc, m hnh). Nm vng nhng yu t thnh phn ny, hc sinh hnh thnh c cho mnh nhng k nng , k xo hot ng tr tu v hot ng chn tay cho cc mn hc cng nh cho tng mn hc c trng. Th ba: Kinh nghim hot ng sng to (cht lng mi ca cc yu t nh k nng, k xo, phng php, ...trong tnh hung phi mu): Nhng kinh nghim ny c tc dng chun b cho hc sinh cch thc gii quyt vn mi, ci to hin thc, thc hnh nghin cu khoa hc. y l con
125

ng, l iu kin pht trin tnh tch cc sng to ca hc sinh, do cn phng v khc phc tnh th ng my mc, tnh hnh thc trong hot ng hc tp v hot ng thc tin ca hc sinh. Th t: Kinh nghim cm xc v nh gi (tri thc, thi v hnh vi trong cc quan h theo chun mc x hi): kinh nghim ny cng vi tri thc, k nng, k xo to nn nim tin, l tng v gip hc sinh la chn mt cch ng n cc gi tr. Thc cht chnh l thi v kinh nghim nh gi cm xc gi tr i vi nhng tri thc khoa hc, chun mc o c i vi s th hin v mt thm m ca kin thc v l tng x hi chnh tr. Bn yu t thnh phn trn ca ca ni dung hc vn c lin h mt thit vi nhau. Cc nhim v dy hc ch c th thc hin y khi ni dung dy hc m bo cu trc bn yu t thnh phn ny. Thnh phn th 2: Cc yu t lin quan n s vn ng ca ni dung hc vn Quan nim v ni dung hc vn nh trn cho thy lgc ca dy hc v thc cht u l qu trnh bin i ni dung hc vn t gi nh thnh hin thc, t hnh thi x hi thnh hnh thi c nhn trn c s hot ng. Ni cch khc, ni dung dy hc bao hm trong n c ni dung hc vn cp hot ng ln cc iu kin khc c lin quan n qu trnh t chc ngi hc chuyn ho hc vn t hnh thi x hi thnh kinh nghim ca bn thn. Cc hot ng v ch th hot ng: Cc hot ng ca dy hc rt a dng phc tp, nhng c bn vn l hot ng dy ca ngi dy v hot ng hc ca ngi hc. Hot ng ca ngi hc l nhng hot ng do ngi hc thc hin theo nhu cu, li ch ca h. Hot ng ca ngi hc c hai loi l hot ng c bn v hot ng khng c bn. Hot ng c bn l hot ng tt yu ca mi c nhn khi h ng vai l ngi hc, y l hot ng gn cht vi i sng hc ng ph hp v c im la tui v trnh pht trin. Cc hot ng ca ngi dy v ngi hc l yu t ng, c chc nng ch yu l vn hnh v thc hin cc nhim v dy hc.

126

Mi trng v ng lc dy hc: Mi trng dy hc l ni m hot ng dy v hot ng hc c thc hin. Thng thng, ngi ta hay ni n mi trng hc tp ca ngi hc, bi hot ng ca ngi dy xt cho cng l to dng cc mi trng hc tp thun li cho ngi hc. Mi trng hc tp bao gm mi trng vt cht, mi trng x hi, mi trng tm l v mi trng tr tu. Cc loi mi trng ny bao gm cc nhn t v cc tnh hung tm l o c, x hi .v.v. v cc yu t c ngha thc y hoc km hm hot ng ca c ngi dy ln ngi hc. C th k n cc yu t nh nhu cu dy v nhu cu hc, ch, tnh cm ca ngi dy v ngi hc.v.v. Nhng yu t ny cn c xem xt nh yu t ng lc ca dy hc. Cc ngun lc vt cht ca dy hc: Cc ngun lc vt cht ca dy v hc nh ti liu, dng c hc tp v ging dy, phng tin k thut, cnh quan s phm.v.v. tham gia vo mi trng dy hc c th. Nhng yu t ny c xc nh nh l cc yu t iu kin ca dy hc. Sn phm ca dy hc: L tri thc, k nng, thi , nng lc nhn thc, nng lc nh gi, nng lc vn ng... Chng phn nh nhng mc tiu ca ngi hc u vo ca qu trnh thao tc vi mt n v ni dung hc vn c th v nhng kt qu hay thnh tu m ngi hc c c u ra ca qu trnh ny. Sn phm ca dy hc c chc nng v phng din qun l i vi qu trnh dy hc.
(1) (2)

Exipp ch bin. C s l lun dy hc. M.1967, tr 67 Bch khoa ton th s phm, Tp 18.M. tr 644, 645 (ting Nga)

Chng VIII. NI DUNG DY HC II. MN HC, K HOCH, CHNG TRNH DY HC V SCH GIO KHOA TRONG NH TRNG PH THNG Mn hc, k hoch, chng trnh dy hc v sch gio khoa v cc ti liu hc tp khc phn nh ni dung dy hc trong nh trng. 1. Mn hc Nhn chung, cha thc s c s thng nht trong cch nh ngha khi nim mn hc. Tuy nhin, mt chng mc nht nh, c th quan nim: Mn hc l lnh vc ni dung dy hc c thc hin trong nh trng c
127

cu trc v lgc ph hp vi cc ngnh khoa hc v thc tin tng ng, ph hp vi nhng quy lut tm sinh l ca dy hc. Chc nng ca mn hc ni chung l phng tin t chc, thc hin ni dung hc vn trong nh trng, nhng ni dung hc vn l mt h thng cu trc phc tp gm bn yu t thnh phn ca kinh nghim x hi vi nhiu dng, nhiu ngnh hot ng, nn tng mn hc c th s c chc nng ch o trong vic thc hin ni dung hc vn. Khi xem xt ni dung dy hc vi t cch l ci bao hm ni dung hc vn, ni dung dy hc c xem xt l mt chnh th gm ci m ngi hc phi lnh hi v nhng phng tin gip ngi hc lnh hi n cng nh phng tin pht trin v gio dc tng ng. L s biu t ca ni dung dy hc cho nn m hnh theo phng din l lun dy hc ca mn hc phi l mt chnh th no phn nh c thnh phn v cu trc ca ni dung dy hc. Bn cht ca mn hc l mt h thng ton vn phn nh cc thnh phn cu trc ca ni dung dy hc. Du hiu c bn ca mn hc bao gm: 1. S phn nh tnh thng nht cc kha cnh ni dung v qu trnh ca dy hc, 2. Tng th nhng tri thc, tng th nhng cch thc hot ng (k nng, k xo v cch thc t chc), 3. Hot ng giao tip bn trong ca gio vin v hc sinh khi thc hin hot ng ca mnh (trong tng tc vi hot ng din ra cng vi hot ng ny). 2. K hoch dy hc K hoch dy hc l vn kin do Nh nc ban hnh trong quy nh cc mn hc; trnh t dy cc mn hc qua tng nm hc; vic t chc nm hc (s tun thc hc, s tun lao ng v ngh, ch hc tp hng tun, hng ngy). Vi cch hiu trn v k hoch dy hc, c th nhn thy nhng yu t c bn trong mt k hoch dy hc l: 1. Quan h gia thnh phn mn hc vi thnh phn lp hc (mn hc c dy lp hc no v tng lp hc c th s phi hc nhng mn no). 2. Quan h gia thnh phn mn hc vi phn b thi gian (thi lng dnh cho mi mn v thi lng hc tng mn trong tng lp theo ngy, tun v nm hc). 3. Cu trc v thi gian

128

ca dy hc (thi lng chung ca nm hc theo bc hc, khi lp v thi lng ca tun hc, ngy hc, tit hc). K hoch dy hc tng cp hc v bc hc l khc nhau. S khc bit trong k hoch dy hc c th hin mt s kha cnh nh: S lng cc mn hc c xc nh trong tng k hoch dy hc (v d s lng mn hc trong k hoch dy hc bc tiu hc s khc s lng cc mn hc trong k hoch ca bc trung hc c s v trung hc ph thng). Do mi quan h lin mn, do c im cc b mn v c im nhn thc ca hc sinh cng nh yu cu cn i v s tit hng tun cc lp nn trong k hoch dy hc vic b tr cc mn hc cng khc nhau. C mn c hc ngay t u cp, bc hc, nhng cng c mn c thc hin cc khi lp xc nh theo cp bc hc.. S tit hc dnh cho mi mn hc cng khc nhau tng khi lp thuc cp, bc hc khc nhau. Gio vin khi thc hin nhim v dy hc ca mnh buc phi nghin cu k hoch dy hc hiu chng trnh dy hc mn hc, t lp k hoch dy hc ca c nhn. Sinh vin s phm phi hnh thnh k nng nghin cu k hoch ca cp, bc hc trong chng trnh nghin cu mn Gio hc php b mn. 3. Chng trnh dy hc Chng trnh dy hc l vn kin do Nh nc ban hnh trong quy nh mt cch c th: v tr, mc ch mn hc, phm vi v h thng ni dung mn hc, s tit dnh cho mn hc ni chung, cho tng phn, tng chng, tng bi ni ring. Nh vy, theo cch hiu trn, ni n chng trnh dy hc l ni n chng trnh dy hc ca mt mn hc c th. Chng trnh dy hc l chng trnh mn hc c thc hin tng khi lp thuc bc, cp hc c th. Chng trnh dy hc ca tng mn hc thng c cu trc nh sau: V tr v mc tiu mn hc: Trnh by v tr ca mn hc gip gio vin nhn thc c ngha, tm quan trng ca mn hc trong ni dung dy
129

hc ca khi lp, bc hc v trnh by cc mc tiu chung ca mn hc. Cc mc tiu c tp ton din theo ba lnh vc hc tp ca hc sinh: tri thc, k nng, thi . Ni dung mn hc: Trnh by chi tit cc phn chng, bi v mc. Phn phi thi gian: Quy nh thi gian cho cc phn, chng, bi v mc (c s tit n tp v kim tra). Gii thch chng trnh v hng dn thc hin chng trnh: Nu nhng im cn ch v ni dung, phng php v phng tin dy hc. Chng trnh dy hc l vn kin do nh nc ban hnh v vy n tr thnh cng c ch yu Nh nc lnh o v gim st hot ng dy hc ca nh trung thng qua cc c quan qun l gio dc. Chng trnh dy hc cn l c s gio vin lp k hoch dy hc (k hoch dy hc ca c nhn), tin hnh t chc cng tc dy hc ca mnh. Xy dng chng trnh dy hc theo k thut truyn thng c tin hnh theo hai cch: theo ng thng hoc ng tm. Chng trnh dy hc c xy dng ng tm i hi cng mt ni dung ca kho trnh phi lp i, lp li nhng cng ngy cng c m rng v o su hn. Nu mc tiu ca tng bc hc c nhim v trc tip chun b cho hc sinh bc vo cuc sng th k thut xy dng chng trnh ng tm t ra c hiu qu v n c s dng ph bin, v xong bc hc phi kt thc mt trnh vn ho tng i hon chnh no cho hc sinh. Trong nhiu ti liu l lun dy hc hin nay, thng s dng thut ng Curriculum ch chung c k hoch dy hc v chng trnh dy hc. Mc d cng c nhiu nh ngha v Curriculum nhng nt chung nht khi ni n Curriculum, ngi ta ni n c phng din cu trc, th bc ca yu t ni dung, phng php khi thc hin ni dung dy hc cho tng i tng ngi hc xc nh theo khi lp, bc hc. Xt v cu trc, Curriculum cha ng c yu t ni dung ln hot ng. Xt v th bc, Curriculum gm c nhng yu t v m v vi m (chung v tng mn hc, chung v tng lp hc). Nh vy, Curriculum va phn nh c c mt cu trc thit k chng trnh va phn nh c mt vn hnh ca bn thit k (qu trnh).

130

Curriculum ch c ci phi lnh hi (ni dung) ln phng thc t chc, h tr hoch nh hot ng (tin trnh). Nu s dng Curriculum vi ngha l chng trnh dy hc th khi nim chng trnh dy hc khng b hp l chng trnh mn hc m c phm vi phn nh rng hn. Khi cn hiu chng trnh dy hc l mt bn thit k tng th cho mt qu trnh dy hc. Qu trnh c th ch l mt kho hc ko di mt vi gi, mt ngy, mt tun hoc vi nm. Bn thit k khng ch cho bit ni dung hc vn m cn cho bit cc phng php dy hc v cc cch thc kim tra nh gi kt qu hc tp ca hc sinh. Tt c nhng ci c sp xp theo mt trt t thi gian biu cht ch. 4. Sch gio khoa v cc ti liu hc tp khc Sch gio khoa v cc ti liu hc tp khc dng chung trong cc trng hc (ph thng) do nh nc quy nh. Nu chng trnh dy hc quy nh phm vi dy hc ca cc mn hc th sch gio khoa c nhim v trnh by ni dung ca mn hc mt cch r rng, c th v chi tit vi cu trc xc nh. Sch gio khoa l hnh thi vt cht ca mn hc, ca ni dung hc vn m mn hc th hin. Sch gio khoa trnh by nhng ni dung c bn, nhng thng tin cn thit, va sc i vi hc sinh v theo mt h thng cht ch. Chc nng ca sch gio khoa l gip hc sinh lnh hi, cng c, o su nhng tri thc tip thu c trn lp, pht trin nng lc tr tu v gio dc cc phm cht nhn cch cho hc sinh. Mc khc sch gio khoa cng l c s gio vin da vo xc nh ni dung, la chn phng php, phng tin dy hc t chc tt cng tc dy hc ca mnh. iu cn ch l, ch c thng qua sch gio khoa th nhng yu t ch o qu trnh dy hc mn hc (thuc khi qu trnh ca mn hc) mi th hin r nt v thc s pht huy vai tr t chc, iu khin vi qu trnh dy hc mn hc. Ngoi sch gio khoa, nh trng ph thng cn c nhng sch v cc ti liu tham kho khc dnh cho gio vin v hc sinh nh: sch hng dn ging dy, sch tra cu, cc loi t in, sch bi tp. Nhng bn a l v lch s, sch dng cho cc gi ngoi kho Cc ti liu hc tp ny

131

gip hc sinh m rng, b sung, o su kin thc ph hp vi trnh v hng th ca mnh. Sch gio khoa cng nh cc ti liu hc tp khc phi m bo nhng yu cu sau: Nhng tri thc trnh by trong sch gio khoa phi m bo tnh khoa hc, tnh h thng, tnh va sc v ph hp vi chng trnh quy nh. Phi gip hc sinh nm c phng php hc tp mt cch c lp nhm gip h bit hc tp sut i, lin tc v t gic, hc tp qua sch bo v hot ng thc tin ca mnh. V vy cn c nhng ch dn cho cc bi tp quan st v luyn tp; nhng cu hi n tp v t kim tra. Sch gio khoa phi kch thch s suy ngh, m rng tm hiu bit cho hc sinh. Do , cn nu ln nhng vn nhng hin tng trong i sng i hi phi vn dng tri thc khai thc trong sch gio khoa v tri thc bit gii quyt. Ngn ng phi r rng, d hiu, gn v chnh xc. m bo cc yu cu s phm v v sinh v thm m. Hnh thc sch gio khoa phi p, trnh by hp dn, s dng kh ch thch hp vi c im tri gic ca hc sinh. Nhng kin thc trng tm phi c s nhn mnh bi cc k thut khc nhau tp trung c s ch ca hc sinh. Chng VIII. NI DUNG DY HC III. PHNG HNG XY DNG NI DUNG DY HC 1. nh hng xy dng ni dung dy hc Vit Nam Chu s ch c ca x hi cho nn khi x hi thay i, gio dc ni chung, dy hc ni ring phi c nhng thay i nht nh nhm p ng tt nht cc yu cu do x hi t ra. Trc nhng yu cu ca cng cuc cng nghip ho t nc, h thng gio dc ph thng v ang thc hin i mi mc tiu ni dung v chng trnh gio dc, trong c i mi ni dung dy hc. Cc nghin cu v i mi ni dung dy hc trong nh trng ph thng c nh hng bi cng lnh, ng li, quan im ca ng Cng Sn Vit Nam v gio dc. Pht trin nn gio dc x hi ch ngha c tnh dn

132

tc, khoa hc, hin i, ly ch ngha Mc Lnin v t tng H Ch Minh lm nn tng; xy dng h thng gio dc chun ho, hin i ho v x hi ho l phng chm v nh hng cho vic xy dng ni dung gio dc v dy hc nc ta hin nay. Ngh quyt hi ngh ln th 2 Ban chp hnh Trung ng ng Cng Sn Vit Nam (kha VIII) V nh hng chin lc pht trin gio dc v o to trong thi k cng nghip ho, hin i ho v nhim v n nm 2000 khng nh: Tip tc i mi ni dung, phng php gio dc v o to r sot li v i mi mt bc sch gio khoa, loi b nhng ni dung khng thit thc, b sung nhng ni dung cn thit theo hng m bo kin thc c bn, cp nht vi tin b khoa hc, cng ngh ng dng, tng cng gio dc k thut tng hp v nng lc thc hnh bc ph thng. Trong Bo co v tnh hnh gio dc ca Chnh ph trnh Quc hi (thng 10/2004) cng xc nh: Tip tc i mi chng trnh gio dc ph thng theo ngh quyt 40/2004/QH 10 ca Quc hi Gim ti hp l ni dung chng trnh tiu hc v Trung hc c s. K hp th 7 kha XI Quc hi nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam (t ngy 05 thng 5 n 14 thng 6 nm 2005) thng qua Lut Gio dc sa i, trong quy nh ni dung v chng trnh gio dc nh sau: Ni dung gio dc phi m bo tnh c bn, ton din, thit thc, hin i v c h thng; coi trng gio dc t tng v thc cng dn; k tha v pht huy truyn thng tt p, bn sc vn ho dn tc, tip thu tinh hoa vn ho nhn loi, ph hp vi s pht trin v tm sinh l la tui ngi hc. Chng trnh gio dc th hin mc tiu gio dc, quy nh chun kin thc, k nng, phm vi v cu trc ni dung gio dc, phng php v hnh thc t chc hot ng gio dc, cch nh gi kt qu gio dc i vi cc mn hc mi lp, mi cp hc hoc trnh o to. Chng trnh gio dc phi m bo tnh hin i, tnh n nh, tnh thng nht, k tha gia cc cp hc, cc trnh o to v to iu kin cho vic phn lung, lin thng, chuyn i cc trnh o to, ngnh o to v hnh thc gio dc trong h thng gio dc quc dn.

133

2. Phng hng c bn ch o xy dng ni dung dy hc hin nay Trn c s cc nh hng xy dng ni dung dy hc, c th rt ra nhng phng hng c bn ch o xy dng ni dung dy hc trng ph thng nc ta trong giai on hin nay nh sau: Ni dung dy hc phi ph hp vi mc tiu gio dc ca gio dc ph thng ni chung v mc tiu ca tng cp hc ni ring. Ton b ni dung dy hc ca gio dc ph thng trong giai on mi phi to ra th h tr nhng c s ban u rt quan trng ca con ngi mi, p ng c yu cu ca s nghip cng nghip ho v hin i ho t nc. Mi cp hc li c nhng mc tiu o to khc nhau, do , ni dung dy hc ph thng phi c s c th ho thit thc nhm phc v mc tiu ca tng cp v bc hc. Ni dung dy hc phi m bo tnh gio dc ton din v cn i, trong phi coi trng gio dc t tng o c v li sng vn ho. Ni dung dy hc phi m bo gio dc cc mt c, tr, th, m, lao ng mt cch cn i. Trong khi coi trng ng mc cc mt phi qun trit nh hng x hi ch ngha, tng cng gio dc ch ngha Mc Lnin, t tng H Ch Minh, ng li chnh tr ca ng, mc tiu pht trin kinh t x hi t nc. Ni dung dy hc phi m bo cho hc sinh nm vng nhng tri thc ph thng c bn cp nht vi tin b khoa hc, cng ngh, c h thng, ph hp vi thc tin Vit Nam v khoa hc t nhin, khoa hc x hi nhn vn, qua hnh thnh th gii quan khoa hc, l tng, nhng phm cht o c, pht trin nng lc nhn thc v nng lc thc hnh, tr thng minh ca h. Ni dung phi m bo tnh cht k thut tng hp. iu c ngha l ni dung dy hc phi gip hc sinh nm c nguyn l c bn ca cc ngnh sn xut ch yu v vic t chc qun l sn xut mt cch c khoa hc v hiu qu. T chc thc hnh rn luyn k nng, k xo c bn ca mn hc, lin h v vn dng kin thc vo thc t cuc sng, vo sn xut, rn luyn tc

134

phong nhanh nhn v khoa hc, hnh thnh nng lc nghin cu. Hnh thnh k nng s dng nhng cng c sn xut ph bin theo yu cu sn xut ca tng thi k ca t nc v tng a phng. Phi m bo gio dc nhn thc, tnh cm, thi i vi lao ng v ngi lao ng, lm ni bt nhn t con ngi trong s nghip pht trin kinh t x hi ca t nc. t nhng yu cu trn phi tng cng tri thc v k nng ph thng v k thut, v qun l kinh t, kt hp vi gio dc lao ng v hng nghip. Ni dung dy hc phi ph hp vi c im la tui, gii tnh ca hc sinh, ch pht huy nng khiu v s trng ca c nhn v thch hp vi iu kin dy hc ca nh trng. Nhng phng hng c bn ch o xy dng ni dung dy hc c lin quan mt thit vi nhau, an kt vo nhau, b sung h tr cho nhau v quy nh ln nhau. Do khi nghin cu vn dng chng xy dng ni dung dy hc phi qun trit quan im h thng i vi nhng mi quan h ca cc phng hng . Chng IX. PHNG PHP V PHNG TIN DY HC I. KHI QUT V PHNG PHP DY HC 1. Khi nim phng php dy hc Thut ng phng php c ngun gc t ting Hy lp l "Methodos", c ngha l con ng, cch thc hot ng nhm t c mc ch. Theo Heghen (di gc trit hc) phng php l thc v hnh thc ca s t vn ng bn trong ca ni dung. nh ngha ny cha ng ni hm su sc. Phng php hiu theo ngha chung nht l cch thc t ti mc tiu, l hot ng c sp xp theo mt trt t nht nh(1). Phng php gn b cht ch vi l lun, c nhng phng php ring cho tng lnh vc khoa hc. Phng php dy hc l cch thc t chc hot ng dy hc ca gio vin v cch thc t chc hot ng hc tp ca hc sinh, trong quan h , phng php dy quyt nh, iu khin phng php hc, phng php hc tp ca hc sinh l c s la chn phng php dy. Tuy nhin, kt
135

qu hc tp c quyt nh trc tip bi phng php hc tp ca hc sinh. Nh vy, phng php dy hc l s kt hp hu c, bin chng gia phng php dy ca gio vin v phng php hc ca hc sinh, phng php dy ng vai tr ch o, phng php hc c tnh cht c lp tng i, chu s chi phi ca phng php dy, song n cng nh hng tr li phng php dy. Phng php dy hc l cch thc hot ng phi hp thng nht ca gio vin v hc sinh trong qu trnh dy hc c tin hnh di vai tr ch o ca gio vin nhm thc hin ti u mc tiu v cc nhim v dy hc 2. c im ca phng php dy hc Phng php dy hc mang c im ca phng php ni chung, bao gm c mt khch quan v mt ch quan. Mt khch quan, phng php b chi phi bi quy lut vn ng khch quan ca i tng m ch th phi thc c. Mt ch quan: l nhng thao tc, th thut ca ch th c s dng trn c s ci vn c v quy lut khch quan tn ti trong i tng. Trong phng php dy hc, mt khch quan l nhng quy lut tm l, quy lut dy hc chi phi hot ng nhn thc ca ngi hc m gio dc phi thc c. Mt ch quan l nhng thao tc, nhng hnh ng m gio vin la chn ph hp vi quy lut chi phi i tng. Phng php dy hc chu s chi phi ca mc ch dy hc, khng c phng php no l vn nng chung cho tt c mi hot ng, mun hot ng thnh cng phi xc nh c mc ch, tm phng php ph hp. Phng php dy hc chu s chi phi ca ni dung dy hc, vic s dng phng php dy hc ph thuc vo ni dung dy hc c th Hiu qu ca phng php ph thuc vo trnh nghip v s phm ca gio vin. Vic nm vng ni dung dy hc v quy lut, c im nhn thc ca hc sinh l tin quan trng cho vic s dng phng php dy hc no . Thc tin dy hc cho thy, cng mt ni dung dy hc, cng s dng mt phng php dy hc, nhng mc thnh cng ca cc gio vin l khc nhau.

136

H thng cc phng php dy hc ngy cng hon thin v pht trin p ng nhu cu ngy cng cao ca x hi, gip ngi hc pht trin t duy sng to, kh nng t hc, kh nng thch ng vi nhng iu kin lun i mi ca mi trng, cc phng php dy hc thng s dng phi hp gii quyt tt cc nhim v dy hc khc nhau. T in trit hc. NXB Tin b, Mtxcva nm 1975 (Bn dch ra ting Vit ca NXB Tin B v NXB S tht 1986), Chng IX. PHNG PHP V PHNG TIN DY HC II. H THNG CC PHNG PHP DY HC 1. Mt vi cch phn loi phng php dy hc Vn phn loi cc phng php dy hc, cho n nay vn cn nhiu quan nim khc nhau v c s phn loi, v h thng cc phng php cng nh tn gi ca chng. C nhiu cch phn loi, sau y l mt vi cch phn loi tiu biu. S. I. Petrovski, E. Ia. Golan phn loi theo ngun kin thc v c im tri gic thng tin. 1. Phng php dng li 2. Phng php trc quan 3. Phng php thc hnh M. A. Danilov, B. P. Expov phn loi theo nhim v c bn ca l lun dy hc 1. Cc phng php truyn th kin thc 2. Cc phng php hnh thnh k nng, k xo 3. Cc phng php ng dng tri thc 4. Cc phng php hot ng sng to 5. Cc phng php cng c 6. Cc phng php kim tra I. Ia. Lecne. Phn loi theo c im hot ng nhn thc ca hc sinh 1. Gii thch minh ho
(1)

137

2. Phng php ti hin 3. Phng php trnh by nu vn 5. Tm hiu tng phn (ristic) 6. Nghin cu Iu. K. Babanski. Phn loi phng php theo quan im iu khin hc 1. Cc phng php t chc v thc hin hot ng nhn thc Nhm PP theo ngun kin thc v c im tri gic thng tin gm: Dng li (k chuyn, m thoi, din ging); Trc quan (minh ho biu din). Thc hnh (th nghim, luyn tp lao ng hc tp sn xut). Nhm phng php truyn th v tri gic thng tin: quy np, suy din. Nhm phng php theo mc t duy c lp v tch cc ca hc sinh (ti hin, sng to). Nhm phng php theo mc iu khin hot ng hc tp + Hc tp di s iu khin ca gio vin Bi tp vit + Hot ng c lp ca hc sinh Lm th nghim + Lm vic vi sch Thc hin cc nhim v hc tp 2. Cc phng php kch thch v xy dng ng c hc tp Nhm phng php kch thch hng th hc tp: Tr chi, nhn thc, hi tho, to ra cc tnh hung xc cm. Nhm phng php kch thch nhim v v tinh thn trch nhim. + Nim tin vo s phm + xut yu cu nhim v + Rn luyn trong qu trnh thc hin cc yu cu + Khuyn khch v trng pht. 3. Cc phng php kim tra v nh gi kt qu hc tp Ngoi cch phn loi phng php dy hc trnh by trn, vn cn nhiu cch phn loi phng php dy hc khc na. Chng ti trnh by cch phn loi phng php dy hc thng dng v ph bin hin nay.

138

2. H thng phng php dy hc (phn loi da vo ngun tri thc) a. Cc phng php dy hc dng ngn ng * Phng php thuyt trnh Thuyt trnh l phng php gio vin dng li ni trnh by, gii thch ni dung bi hc mt cch c h thng, lgc cho hc sinh tip thu. y l phng php c s dng lu i nht trong dy hc. Gn y, c nhiu kin cho rng phng php ny ngy cng b gim vai tr trong dy hc do ngi hc c th thu nhn thng tin t nhiu ngun khc nhau vi s gip ca cc phng tin truyn thng hin i. Tuy nhin, ngun thng tin phong ph trong thi i cng ngh thng tin khng lm gim ngha ca thuyt trnh, cng lm nng cao yu cu i vi thuyt trnh. Thuyt trnh c s dng gii quyt cc nhim v dy hc khc nhau, t chc hot ng nhn thc, qua gip lnh hi kin thc mi, hnh thnh k nng, cng c, h thng ho kin thc, cc dng thuyt trnh bao gm: K chuyn l dng thuyt trnh, trong gio vin tng thut li cc s kin, hin tng mt cch c h thng, thng c s dng trong cc mn khoa hc x hi (lch s, vn, a l..), c yu t m t v trn thut. Gii thch l dng thuyt trnh, trong gio vin dng nhng lun c, nhng s liu gii thch, chng minh, lm sng t vn gip hc sinh hiu c kin thc cn lnh hi. Din ging l dng thuyt trnh, trong gio vin trnh by mt cch c h thng ni dung hc tp nht nh. Hnh thc ny c s dng ph bin cc lp cui cp trung hc ph thng v cc trng i hc. Phng php thuyt trnh c thc hin theo cc bc sau: t vn : Nu vn bng cu hi nhn thc. Gii quyt vn : Gio vin c th trnh by vn bng con ng quy np hay din dch, la chn cc v d sng t vn l lun tru tng, kch thch ngi hc tin hnh cc th thut t duy (phn tch, tng hp, so snh...) i n cc kt lun khoa hc cn thit. Kt lun c rt ra mt cch lgc t nhng khu gii quyt vn v c tng kt, nhn mnh hc sinh ghi nh.
139

Thuyt trnh c s dng ph bin trong cc trng ph thng v i hc nhm p ng nhu cu ca x hi cng nghip phi o to s lng ln lc lng lao ng trong thi gian ngn. Khi thuyt trnh, gio vin tc ng mnh m n nhn thc, tnh cm ca ngi hc. Qua thuyt trnh, ngi hc cng lnh hi kin thc mt cch c h thng, lm c s cho cc hot ng hc tp tip theo. Trong thuyt trnh, gio vin tip xc trc tip bng ngn ng vi hc sinh, ton b nhn cch ca gio vin c th hin trong bi ging v tc ng trc tip n ngi hc, iu khin thuyt trnh tr thnh con ng quan trng hnh thnh nhn cch ca ngi hc. Tuy nhin, khi s dng thuyt trnh, gio vin lm vic l ch yu, hc sinh d ri vo trng thi th ng. Vic ngi hc ch lng nghe, hiu v ghi chp li ni ca gio vin d hnh thnh thi quen th ng, thiu sng to v ghi nh km bn vng. Khi s dng thuyt trnh cn ch cc yu cu sau: Ngn ng ca thuyt trnh l ngn ng ca khoa hc tng ng, gia ni dung v hnh thc biu t c quan h cht ch, gio vin cng nm vng ni dung bao nhiu, hnh thc biu t cng phong ph by nhiu, cng tng tnh thuyt phc ca thuyt trnh. Pht m r rng, chnh xc, tc va phi (theo kh ca ti liu hc tp), tn s m thanh va phi. Ngn ng c tnh thuyt phc cao, c thc hin bng s gii thch, m t, so snh, chng minh bng cc v d, cc lun c khoa hc. Ngn ng gin d, t nhin, thin cm, giu hnh nh c thc hin bng cch s dng cc biu tng km theo s so snh, s hi hc... Thuyt trnh c s dng kt hp vi mt s phng php dy hc khc nh trc quan, vn p, tnh hung.... * Phng php vn p Trong qu trnh dy hc tch cc ho hot ng nhn thc v s dng kinh nghim c ca ngi hc gio vin thng s dng h thng cc cu hi. Cng nhiu khi hiu su sc hn, rng hn mt vn no , ngi hc cng a ra cc cu hi cho gio vin. Khi gio vin s dng phng php m thoi tin hnh dy hc.
140

m thoi l phng php dy hc, trong gio vin t chc, thc hin qu trnh hi v p gia gio vin v hc sinh nhm sng t nhng tri thc mi, rt ra nhng kt lun cn thit t ti liu hc, hoc t kinh nghim trong thc tin. Yu t quyt nh trong s dng phng php ny l h thng cc cu hi. Theo nhim v dy hc c: Cu hi ti hin; cu hi gi m; cu hi cng c kin thc; cu hi n tp h thng ho kin thc. Theo mc khi qut ca cc vn c: Cu hi khi qut; cu hi theo ch bi hc; cu hi theo ni dung bi hc. Theo mc tham gia ca hot ng nhn thc ca ngi hc c: Cu hi ti to v cu hi sng to. Mi loi cu hi u c ngha, v tr nht nh trong qu trnh dy hc, vic xy dng, la chn v s dng cu hi phi ph hp vi nhim v dy hc v kh nng nhn thc ca ngi hc. Phng php vn p nu vn dng kho lo s c tc dng iu khin hot ng nhn thc ca hc sinh, kch thch hc sinh tch cc c lp t duy, bi dng cho hc sinh nng lc din t bng li nhng vn khoa hc, gio vin c th thu c tn hiu ngc nhanh chng t hc sinh iu chnh kp thi hot ng dy v hot ng h, ng thi vn p thng to khng kh si ni trong gi hc. Tuy nhin, phng php ny nu vn dng khng kho lo s d lm mt thi gian, nh hng n k hoch d kin, hoc cng d tr thnh cuc i thoi km hiu qu. Yu cu xy dng cu hi: Cu hi chnh xc th hin trong hnh thc r rng n gin. Cu hi chnh xc r rng gip ngi hc hnh thnh c cu tr li ng, nu cu hi a ngha, phc tp s gy kh khn cho s t duy ca hc sinh. Cu hi xy dng theo h thng lgc cht ch. xy dng h thng cu hi theo yu cu ny, cn cn c vo cu trc ni dung bi hc. H thng cu hi c thit k theo quy lut nhn thc v kh nng nhn thc ca i tng c th: + Xy dng cu hi t d n kh.
141

+ T c th n khi qut, t khi qut n c th. + Cu hi t ti to n sng to. + S lng cu hi va phi, s dng cu hi tp trung vo ni dung phi bit trong bi hc (trng tm bi hc). Nhng yu cu khi t cu hi: Cu hi c a ra mt cch r rng. Cu hi hng ti c lp. Ch nh mt hc sinh tr li, c lp lng nghe v phn tch cu tr li Gio vin c kt lun. * Phng php s dng sch gio khoa v ti liu Sch gio khoa v ti liu hc tp c ngha ln v n l ngun tri thc v hn, a dng, phong ph, sinh ng, hp dn c trnh by chi tit, lgc, cht ch. Trong sch gio khoa, ni dung dy hc c la chn, xy dng mt cch h thng, khoa hc, ph hp vi c im tm sinh l hc sinh. Trc s bng n ca thng tin hin nay, sch v ti liu gip cho con ngi tin hnh hc tp lin tc, hc thng xuyn, hc sut i. Hc sinh lm vic vi sch gio khoa v ti liu ngay t lp 1, cng hc ln, hc sinh cng lm vic v sch gio khoa mc cao hn, gip hc sinh m rng, o su vn tri thc mt cch c h thng, bi dng vn ng php, c ph phn v hng th hc tp cho hc sinh, bi dng cho hc sinh nng lc t hc, t nghin cu. Khi chun b bi ging, gio vin phi xc nh r nhng ni dung trong sch gio khoa hay ti liu no hc sinh t nghin cu. Khi tin hnh bi hc, cn hng dn cho hc sinh s dng sch gio khoa v ti liu theo trnh t hp l nht nhm kch thch t duy tch cc ca hc sinh, s dng sch gio khoa v ti liu hc tp ti lp khng nn chim ton b thi gian ca tit hc. S dng sch gio khoa v cc ti liu hc tp nh c tm quan trng c bit i vi hc sinh bc trung hc, c bit l trung hc ph thng, v hc sinh ln cn c kh nng t hc, t nghin cu. Mt khc, do thi gian hc lp hn ch m hc sinh cn b sung, o su tri thc, cn c k nng, k xo s dng cc loi sch khc nhau tu theo mn hc. Khi la chn
142

sch v ti liu tham kho, cn c tn sch, tn tc gi, xem xt v s lin quan n nhim v hc tp; c li gii thiu v mc lc hiu k hn cun sch. Gip hc sinh c k nng c sch v cc ti liu nh: c lt, tm chnh nm c b cc, c k nm vng ch cc lun im chnh, c ton b, c mt phn. Trong s pht trin ca cng ngh thng tin, hc sinh cn c k nng khai thc thng tin trn mng, s dng sch gio khoa in t gip cho hc sinh c k nng, k xo ghi chp, lp dn , xy dng cng, ghi tm tt. Vic hng dn hc sinh s dng ti liu tham kho v sch gio khoa mt cch khoa hc s nng cao kh nng nh hng, x l, ghi nh v vn dng thng tin, kh nng lm vic c lp ca hc sinh. b. Nhm phng php dy hc trc quan * Phng php quan st Quan st l phng php t chc cho hc sinh tri gic mt cch c ch nh, c k hoch tin trnh v s bin i din ra i tng nhm thu thp nhng s kin, hnh thnh nhng biu tng ban u v i tng ca th gii xung quanh, quan st gn vi t duy. Phng php quan st trong dy hc i hi gio vin t chc hot ng nhn thc cm tnh cho hc sinh, qua hnh thnh biu tng v t nhin, x hi v con ngi, pht trin cc nng lc nhn thc, c bit l nng lc quan st cho h. y l phng php dy hc c ngha c bit vi hc sinh ph thng hnh thnh cc biu tng v pht trin hot ng nhn thc cm tnh ca hc sinh. Hc sinh c th quan st cc s vt, hin tng sinh ng vn dng hnh thnh cc khi nim, quy lut, nh lut tru tng, khi qut. Nhiu khi chng minh ha cho l lun tru tng, t gip ngi hc hiu bit c chnh xc v c th hn. T chc quan st cho hc sinh thng bao gm ba bc: Bc chun b: Gio vin cn c k hoch v nhng ni dung sau: i tng quan st. Thi gian quan st.
143

Thi lng quan st. Nhim v hc tp c th ca hc sinh khi quan st. Hng dn cch ghi chp cho hc sinh. Chun b phng tin (nu cn). Tin hnh quan st: Gio vin giao nhim v hc tp cho hc sinh. Hng dn s quan st ca hc sinh. Kch thch suy ngh ca hc sinh. Phn tch, tng hp, so snh, tng hp ho, khi qut ho bng h thng cu hi gip h tm thy du hiu bn cht, quan h nhn qu, quy lut. Hc sinh quan st, suy ngh, kt lun v ghi chp. Kt thc quan st: Gio vin tm tt cc kt qu hc tp t c qua quan st. Nhn xt thi lm vic ca hc sinh. Dn d. Khi t chc quan st cho hc sinh cn lu : Quan st gn lin vi gii quyt cc nhim v dy hc c th, cng tc chun b cn chu o, m bo an ton v thnh cng cho bui quan st, hc sinh quan st tch cc (c mc ch, vi s tham gia ca nhiu gic quan cng tt), kch thch c hot ng t duy v ngn ng trong qu trnh quan st, cn c s ghi chp ca hc sinh trong qu trnh quan st v c kt lun. * Phng php minh ho Trong qu trnh dy hc, cc i tng hc tp ca hc sinh rt a dng. C nhng i tng nghin cu qu ln, mt thng khng nhn thy c nh h Mt tri, c i tng li qu nh nh in t, vi khun, qu xa nh chu M. C nhng i tng nghin cu xy ra trong qu kh nh trn chin sng Bch ng, hoc qu tru tng nh cc phm tr o c: lch s, t nh, khi gio vin cn s dng cc phng tin trc

144

quan minh ho, gip hc sinh hiu d dng hn nhng ni dung kin thc . Cc phng tin trc quan c th l vt tht, m hnh, tranh nh, bng thu m, video Cng nhiu khi phng tin trc quan li l cc v d thc tin, cc s liu hay cc thao tc mu ca gio vin. Phng php dy hc, trong gio vin s dng cc phng tin trc quan, cc s liu, v d, thc tin minh ho gip hc sinh hiu bi, nh lu v vn dng c, gi l phng php minh ho. Phng php minh ho gy hng th hc tp, pht trin nng lc quan st, kch thch t duy ca hc sinh. * Phng php biu din th nghim Trong dy hc cc mn hc t nhin nh Vt l, Ho, Sinh hc, gio vin c th lm cc th nghim, hc sinh quan st, t duy v rt ra cc kt lun khoa hc cn thit. Phng php biu din th nghim thng c s dng trong bi hc kin thc mi, cng c th s dng cng c, luyn tp kin thc. Phng php ny c thc hin theo cc bc sau: Khu chun b Gio vin chun b phng tin, thit b v nguyn vt liu, cc phng tin ny phi m bo cc tiu chun k thut v an ton, gip thao tc chnh xc, m bo thnh cng cho th nghim. Gio vin lm th th nghim trc khi n lp. Chun b cho vic hng dn, cc cu hi nh hng, kch thch quan st v t duy ca hc sinh. Hc sinh c th nghin cu trc tham gia tch cc hn vo qu trnh biu din th nghim. Tin hnh th nghim Vic tin hnh th nghim c thc hin sao cho hc sinh quan st c r rng v y cc hin tng xy ra trong th nghim. Trong qu trnh lm th nghim, gio vin hng dn hc sinh ch vo cc du hiu, cc

145

quan h c bn ca s vt hoc hin tng, kch thch v nh hng t duy ca ngi hc bng h thng cc cu hi. Hc sinh quan st, suy ngh, gii thch v rt ra kt lun. Din bin ca th nghim v kt lun khoa hc c ghi chp t m v y . Kt thc th nghim Cn nhn mnh li cc kt lun khoa hc, cc kt qu hc tp t c, gio vin nhn xt, nh gi thi lm vic ca hc sinh v lm r thm nhng ni dung nu hc sinh yu cu v dn d. u im ca nhm phng php dy hc trc quan l gip cho hc sinh huy ng s tham gia ca nhiu gic quan vo qu trnh nhn thc, to iu kin d hiu, d nh v nh lu, lm pht trin nng lc ch , nng lc quan st, c t m khoa hc. Phng tin trc quan cn gip cho vic khng nh nhng kt lun c tnh suy din, l phng tin to ra tnh hung c vn v gii quyt vn nn gp phn pht huy tnh tch cc nhn thc ca hc sinh. Tuy nhin, nu lm dng s dng s d khin hc sinh phn tn ch , thiu tp trung vo nhng du hiu bn cht, thm ch cn hn ch pht trin t duy tru tng. Khi s dng phng php dy hc trc quan cn m bo cc yu cu sau: Xy dng, la chn phng tin trc quan phi ph hp vi mc ch, yu cu ca tit hc Cc phng tin trc quan phi c tnh cht khoa hc, tc l phi phn nh chnh xc c ni dung cc quan h c bn ca i tng nghin cu, gip ngi hc hiu ng v i tng . Phng tin trc quan phi m bo thm m gy hng th, duy tr ch trong qu trnh hc tp. ng thi phng tin trc quan phi t tiu chun k thut, d s dng, sao cho ngi hc c iu kin tip xc vi phng tin bng cng nhiu gic quan cng tt. S dng phng tin trc quan phi ng lc, nu s dng nhiu phng tin trc quan th a ra ln lt theo tin trnh bi ging. S dng phng tin trc quan ng ch, v tr c lp u quan st c. Thi gian s dng phng tin trc quan va , nu s dng qu mc cn thit dn n qu ti thng tin.
146

Phng php dy hc trc quan nn s dng phi hp vi phng php thuyt trnh hoc vn p s gip hc sinh hiu su sc v vn dng tri thc mt cch c hiu qu. c. Cc phng php dy hc thc hnh Cc phng php dy hc thc hnh c ngha c bit trong qu trnh dy hc, cc phng php dy hc thc hnh bao gm: * Phng php luyn tp Phng php luyn tp trong dy hc l phng php trong di s ch dn ca gio vin, hc sinh lp i lp li nhiu ln nhng hnh ng nht nh trong nhng hon cnh khc nhau, nhm hnh thnh v pht trin k nng, k xo sau khi lnh hi kin thc. Tt c cc mn hc cn t chc luyn tp nhm hnh thnh cho hc sinh nhng hnh ng tr tu hoc hnh ng vn ng tng ng. Vic luyn tp khng ch hnh thnh v pht trin nhng k nng, k xo tng mn hc m cn hnh thnh k nng k xo chung trong qu trnh hc tp nhn thc. Yu t quyt nh s thnh cng ca s dng phng php dy hc ny l vic xy dng, la chn h thng cc bi tp. Cc bi tp c xy dng v la chn trn nguyn tc t d n kh. T ti to n sng to, ngha l hc sinh c lm vic trc tin vi cc dng bi tp ging mu gio vin a ra. Sau c luyn tp trong cc dng bi tp khng hon ton ging mu, yu cu ngi hc phi tm ra cch thc mi hoc tri thc mi gii quyt vn . Khi s dng phng php luyn tp cn ch : Luyn tp phi nhm mc ch, yu cu nht nh v phi c tin hnh theo trnh t cht ch. Cn phi nm vng l thuyt ri mi luyn tp, m bo va sc i vi hc sinh. d. Phng php thc hnh th nghim Phng php dy hc ny thng c s dng trong cc mn hc thc nghim nh Vt l, Ho hc, Sinh hc... V d, xc nh nhng iu kin cn cho ht ny mm, hc sinh c hng dn lm trc th nghim nh, vit kt qu th nghim. Trn lp, cc em tr li cc cu hi ca gio vin, phn tch cc d liu th nghim v rt ra cc kt lun khoa hc cn

147

thit. Trong trng hp ny, gio vin s dng phng php thc hnh th nghim gip hc sinh lnh hi tri thc mi. Phng php thc hnh th nghim l phng php gio vin t chc cho hc sinh lm th nghim trn lp, trong phng th nghim hoc vn trng qua gip hc sinh lnh hi c kin thc mi hoc cng c, vn dng kin thc hc. Hc tp bng phng php thc hnh th nghim gip hc sinh hnh thnh v rn luyn k nng nghin cu khoa hc, gio dc cc phm cht ca nh khoa hc tng lai nh tnh chnh xc, cn thn, trung thc v c thc t chc k lut trong cng vic. Phng php ny c thc hin mt cch linh hot bng hnh thc c nhn, nhm hay ton lp. N c th thc hin trong gi hc chnh kho hay ngoi kho, tu theo iu kin, hon cnh, bi hc c th. 3. La chn c hiu qu cc phng php dy hc Trong thc tin dy hc, cc phng php dy hc c s dng phi kt hp vi nhau, th hin s tc ng thng nht gia gio vin v hc sinh trong qu trnh dy hc. Gio vin l ngi thit k s phi hp cc phng php dy hc. t c mc tiu dy hc, gio vin phi la chn cc phng php dy hc ph hp. Mt bi dy c nhiu mc tiu, do gio vin s la chn v kt hp nhiu phng php dy hc; hiu qu ca phng php dy hc ph thuc mt phn quan trng vo s la chn kt hp . m bo hiu qu ca vic la chn v kt hp cc phng php dy hc, cn m bo cc yu cu sau: m bo s ph hp ca phng php dy hc vi cc nguyn tc dy hc La chn, kt hp cc phng php dy hc cn cn c vo ni dung dy hc tng mn hc, tng bi, tng mc. Cn c vo c im hc sinh tng la tui, tng lp c th, cc phng php dy hc trc quan rt quan trng i vi hc sinh Tiu hc. Cc phng php dy hc i hi nng lc lm vic c lp nh d n thch hp hn i vi hc sinh lp cui ph thng trung hc.

148

La chn phng php dy hc ph hp vi nng lc s phm ca gio vin. Hnh thc thuyt trnh l d hn i vi gio vin mi, nhng phng php nh tho lun, tnh hung, t chc lm thc nghim,... c yu cu cao hn v trnh chuyn mn, nghip v s phm v k nng ng x, gii quyt linh hot cc tnh hung dy hc ca gio vin. Cn c vo thi gian, thi lng. Nhng phng php dy hc yu cu hc sinh lm vic c lp thng cn thi gian nhiu hn nn phi tnh ton thi gian cho php la chn phng php dy hc. Chng IX. PHNG PHP V PHNG TIN DY HC III. CC PHNG PHP DY HC THEO HNG PHT HUY TNH TCH CC NHN THC CA HC SINH 1. c trng ca dy hc theo hng pht huy tnh tch cc nhn thc ca hc sinh Dy hc pht huy tnh tch cc nhn thc ca ngi hc lin quan ti quan im "dy hc ly hot ng ca ngi hc lm trung tm" xut hin cch y hng trm nm, hay dy hc hng vo ngi hc. Dy hc ly hot ng ca ngi hc lm trung tm cng l vn ang tranh lun v l gii bng nhiu cch khc nhau. Cc nh khoa hc gio dc khai thc vn ny theo hng t chc cho hc sinh "hc tp tch cc". Bn cht ca t tng "dy hc ly hot ng ca ngi hc lm trung tm" xt t kha cnh nhn vn bao gm: Dy hc phc v cho nhu cu ca ngi hc, tn trng, ng cm vi nhu cu, li ch, mc ch ca ngi hc, to c sc thu ht, thuyt phc, hnh thc, ng c bn trong ca hc sinh; dy hc cn khai thc ti a tim nng ca ngi hc, c bit l tim nng sng to; dy hc to ra cho ngi hc mt mi trng h c th t khm ph, mi trng bao gm cc thnh t: Cc hnh thc hc tp a dng, linh hot Ni dung hc tp ph hp vi kh nng, thin hng ca ngi hc. Quan h thy, tr, bn b vi tinh thn hp tc dn ch, gip ngi hc t ti mc ch nhn thc. Dy hc theo hng pht huy tnh tch cc nhn thc ca ngi hc l gio vin t chc, hng dn hc sinh t tm hiu, t pht hin v gii
149

quyt vn , to cho h kh nng v iu kin ch ng sng to trong hot ng hc tp, tch cc c th hin cc cp : bt chc, ti hin, tm ti, sng to; i hi ngi hc phi t ti ci ch l hnh thnh tnh tch cc tm ti, sng to Dy hc hng vo ngi hc, nhng gio vin vn ng vai tr ch o, hot ng ca ngi gio vin a dng hn, phc tp hn, i hi gio vin phi c kin thc su, rng, c k nng s phm, c tnh cm ngh nghip mi t hiu qu. c trng c bn ca cc phng php dy hc theo hng pht huy tnh tch cc hc tp ca hc sinh trong qu trnh dy hc c th hin nh sau:

Ngi hc l ch th ca hot ng hc, t tm ra kin thc bng hnh ng ca chnh mnh. Gio vin khng t ra trc cho h nhng kin thc c sn m l nhng tnh hung, nhng nhim v, nhng thc tin c th, sinh ng h c nhu cu khm ph, gii quyt, pht huy tim nng sng to. Gio vin l ngi hng dn, t chc hc sinh t tm ra chn l. Gio vin l ngi t chc cc mi quan h thy tr, tr tr. Gio vin l trng ti khoa hc, a ra nhng kt lun v kim tra nh gi trn c s hc sinh t kim tra nh gi. C th so snh gia cc dy hc tch cc v th ng.

150

2. Cc phng php dy hc theo hng pht huy tnh tch cc nhn thc ca hc sinh trong qu trnh dy hc a. Dy hc nu v gii quyt vn in hnh ca dy hc pht huy tnh tch cc nhn thc ca hc sinh trong qu trnh dy hc l dy hc nu v gii quyt vn Bn cht ca dy hc nu v gii quyt vn l to nn mt chui nhng tnh hung c vn (THCV) v iu khin hc sinh gii quyt vn hc tp . THCV l trng thi tm l xut hin khi con ngi gp phi tnh hung kh khn m gii quyt bng tri thc c, bng cch thc bit khng th t kt qu. Ni cch khc THCV l trng thi tm l xut hin khi con ngi gp phi mu thun gia iu bit v iu cha bit nhng mun bit. THCV lun cha ng mt ni dung cn xc nh mt nhim v cn gii quyt, mt vng mc cn tho g, kt qu gii quyt c THCV s l nhng tri thc mi hoc cch thc hnh ng mi i vi ch th. Cu trc ca THCV gm ba thnh phn: Nhu cu nhn thc hay nhu cu hnh ng ca ngi hc. Bao gm nhng tri thc v cch thc hnh ng cha bit.
151

Kh nng tr tu ca ch th, th hin kinh nghim v nng lc. Cc loi THCV: Tnh hung nghch l l tnh hung tng nh v l khng ph hp vi l thuyt v quy lut, phi chng minh tnh ng n; tnh hung la chn cn la chn gia hai hay nhiu phng n gii quyt; tnh hung bc b i hi phi bc b mt lun im hay kt lun sai lm, tm c ch sai ch yu; tnh hung "ti sao" kh ph bin i hi s l gii, gii thch. Dy hc nu v gii quyt vn c cc mc sau: Trnh by c tnh cht vn , gio vin nu vn v gii quyt vn , ch ra con ng gii quyt nhng mu thun va sc cho hc sinh, hc sinh kim tra tnh ng n ca s vn ng, theo c suy ngh lgc v s vn ng . Tm ti b phn ristic, mc ny gio vin nu vn v di s ch o ca gio vin, hc sinh t lc thc hin tng phn, tng bc trong vic gii quyt vn t ra, t gip hc sinh t lc gii quyt hon chnh mt vn . T lc nghin cu, mc ny vn dng ch yu trong trng hp nhm hnh thnh cho hc sinh kinh nghim, l thuyt ch khng phi l thng bo nhng thng tin c tnh cht s kin. Gio vin nu vn hoc hc sinh sau khi tm hiu pht hin ra vn , trn c s gio vin hng dn hc sinh t lc gii quyt. b. Mt s phng php dy hc c u th trong vic pht huy tnh tch cc nhn thc ca hc sinh * Phng php ng no ng no l phng php kch thch s sng to tp th c sng lp bi A. Oxborn (1953) tm c cch gii quyt ti u vn . Phng php ny kch thch sng to tng qua vic nu v gii quyt cc vn , tin trnh thc hin nh sau: Gio vin a ra ch , ngi hc t chc theo lp hoc theo nhm, suy ngh v a ra tng. Cc tng c th k ghi li, cha phn tch v nh gi.

152

Gio vin lng nghe n ht tng ca ngi hc, ng vin, khuyn khch h. Ngi hc c kch thch xy dng tng mt cch lin tc. Vic nh gi v la chn tng tin hnh mun hn, sau khi khai thc ht tng ca ngi hc, theo nguyn tc ly kin ca a s lm kt lun gii quyt vn . * Phng php tr chi Tr chi l hnh thc phn nh hin thc khch quan qua hot ng ca tr em vi s an xen ca nhng yu t tng tng. Tr chi c th s dng nhm mc ch dy hc. V d gio vin c th t chc cho hc sinh chi tr chi nh "ko co" hc m, lm php tnh cng tr, chi cc tr chi gii ch cng c kin thc sinh hc, vt l; cc tr chi m nhc gip gy hng th, xc cm trong qu trnh dy hc, lm cho ni dung dy hc c truyn t v lnh hi bng cch thc nh nhng, ph hp vi c im tm l tr em. Tr chi c th c t chc khi bt u ging bi thu ht s ch , to khng kh vui ti, tch cc trong lp hc, c th s dng dy kin thc mi, cng c hoc vn dng kin thc. Phng php tr chi c t chc theo tin trnh sau: Chun b: Gio vin la chn tr chi cn c vo mc tiu v ni dung dy hc; Xy dng k hoch t chc tr chi. Tin hnh: Gii thch tr chi, lut chi; t chc phn vai, phn vic sao cho mi em u nhn c vai mong mun, u thc r rng nhim v v cng vic ca mnh trong tr chi. Cc lut chi c thng bo v c qun trit, tt c u phi gi lut chi; trong qu trnh chi cn n s hng dn v can thip ca gio vin ch khi no c ngi vi phm lut chi. Kt thc: Gio vin t chc tng kt nhng kt qu hc tp t c qua tr chi; gio vin nhn xt, nh gi tinh thn, thi trong khi chi. * Phng php ng kch ng kch l phng php dy hc, trong gio vin t chc qu trnh dy hc bng cch xy dng kch bn v thc hin kch bn nhm gip hc sinh hiu su sc ni dung hc tp.
153

Trong qu trnh dy hc, c bit l cc mn khoa hc x hi nh Vn hc, Lch s, gio dc cng dn, gio vin c th xy dng kch bn v t chc ng kch, qua gii quyt cc nhim v hc tp. V d: Trong dy hc Vn hc, hc sinh c th ng cc vai trong tc phm vn hc. Qua cc vai, cc hnh ng kch, qua ngn ng kch, gii quyt cc mu thun kch tnh, hc sinh hiu su sc hn t tng ch v ngh thut ca tc phm, nim hng th, s say m vi cc tc phm vn hc c nng cao; trong dy hc mn Gio dc cng dn, gio vin c th cn c vo cc truyn c c bin son trong sch gio khoa xy dng kch bn, cc khi nim, phm tr o c, php lut tr nn d hiu khi cc em ng vai trong cc v kch . Khi s dng phng php ny cn lu : Cn c vo mc tiu, ni dung dy hc cn xy dng kch bn. Thc hin kch bn phi gii quyt cc nhim v dy hc. Trong kch bn phi c kch tnh (cc xung t, cc mu thun gia cc nhn vt phi phn nh c s u tranh ng c trong tng nhn vt) gy hng th ch , mang tnh thuyt phc cao v mt t tng, hnh vi. Kch bn phi c nhn vt, hnh ng kch, i thoi. Trong iu kin cho php, s ho trang ph hp cng tng cng s hp dn, sinh ng cho v kch. Hc sinh tham gia phn cng vai din nn quan tm hn n nhng em nht nht, ngi hot ng. Sau v kch, gio vin nn t chc m thoi rt ra nhng kin thc, nhng kt lun cn nh. * Phng php tnh hung Trong thc tin dy hc, gio vin c th t chc cho hc sinh gii quyt cc tnh hung thc tin, qua gip h lnh hi, cng c hoc vn dng kin thc. V d, khi dy hc bi "Mt phng nghing" (SGK Vt l lp 6), gio vin c th a ra tnh hung sau: ang i trn ng i hc v An v Bnh nhn thy mt ng b tng nng b ln xung mng. Hai bn nhau c
154

th a ng ln bng cch no v dng nhng dng c no cho vt v? Sau gio vin t chc, hng dn hc sinh gii quyt tnh hung. Ngi hc phi tch cc ho nhng kinh nghim c, tin hnh thao tc t duy tng ng gii quyt tnh hung. Vic hc tp ca hc sinh lc ny gn ging nh hot ng ca nh nghin cu. H t lc tm ra cch thc mi, kin thc mi trong qu trnh gii quyt tnh hung cho. Phng php tnh hung l phng php dy hc, trong gio vin s dng nhng tnh hung thc tin c cha ng cc vn hc sinh gii quyt, qua gip hc sinh tm ra kin thc mi, cng c, vn dng kin thc. Phng php tnh hung c th vn dng tt c cc khu ca qu trnh dy hc, t khu lnh hi kin thc mi cng c, vn dng hoc kim tra, nh gi vic lnh hi kin thc ca hc sinh. y l phng php c tc dng gip cho dy hc gn lin vi thc tin cuc sng, kch thch hng th v tnh tch cc hc tp ca hc sinh. Phng php tnh hung c ngha c bit trong pht trin t duy v tng tng sng to ca ngi hc. Xy dng cc tnh hung dy hc theo cc bc sau: Bc 1: Gio vin cn xc nh tnh hung thuc lnh vc no ca cuc sng (Vt l, Ho hc hay Vn hc). Bc 2: Xem xt ch v cc mc tiu bi hc, quyt nh tnh hung xy dng thc hin mc tiu no. Bc 3: Xy dng ni dung tnh hung: Xy dng kch tnh (cc mu thun, cc vn ) m vic gii quyt chng s gip ta tm ra kin thc mi, cng c hoc vn dng kin thc (thc hin mc tiu): ng b tng nng b ri xung mng, lm th no a c vt ln cho vt v? Vit kch bn. Lc ny kin thc khoa hc c thi gian ho, c nhn ho, hon cnh ho: Trn ng i hc v An v Bnh nhn thy ng b tng nng b ri xung mng, hai bn nhau c th a ng ln bng cch no?
155

Tnh hung ny xy dng da trn kin thc, k nng c ca ngi hc (hc sinh c lm th nghim o lc ko vt theo phng thng ng v mt phng nghing). Tnh hung yu cu hc sinh phi s dng thng tin, tin hnh thao tc t duy v tng tng gii quyt vn (hc sinh vn dng kt lun khoa hc: o lc ko vt trn mt phng nghing nh hn lc ko vt theo phng thng ng xy dng gi thuyt gii quyt tnh hung). T chc gii quyt tnh hung : Bc 1: Gio vin gii thiu tnh hung. Bc 2: T chc phn tch tnh hung. Cc d liu cho. Cc vn (ci cn tm) Bc 3: T chc gii quyt tnh hung. Hc sinh c th c chia theo nhm hoc c nhn. Ngi hc a ra cc gi thuyt khc nhau v lun c, cc gi thuyt ca mnh. Cc gi thuyt c ghi chp li. Bc 4: T chc tho lun gia ngi hc. Cc nhm hoc c nhn trnh by v bo v kin ca mnh. Hc sinh lng nghe, ng tnh, cht vn hoc ph phn. Nu cn tn ti vn , gio vin lm trng ti i n kt lun v cch gii quyt ti u (dng tm vn ko vt ln). Gio vin xc nhn kin thc lnh hi (dng mt phng nghing ko vt ln vi lc ko nh hn trng lng ca vt), ch ra v tr ca n trong h thng kin thc, hng dn ghi chp, ghi nh v s dng trong hot ng thc tin. Ngi hc t kim tra, chnh l, b sung v hon thin gi thuyt ca mnh, t rt ra kt lun khoa hc cn thit. * Phng php dy hc theo d n Trong dy hc i hc v cc lp cui ph thng trung hc, gio vin c th t chc dy hc bng phng php dy hc theo d n. phng php ny ngi hc t la chn ch , xc nh cc nhim v c th, t t chc, t gii quyt nhim v.
156

Phng php dy hc theo d n c cc c im sau: nh hng cho ngi hc: Ngi hc c tham gia vo cc giai on ca qu trnh dy hc k c giai on xc nh ch ; vai tr ca gio vin l nh hng cho h. nh hng hnh ng: Ngi hc thc hin cc nhim v hc tp c tnh cht thc hnh. nh hng kt qu: Kt qu ca d n l sn phm mang tnh cht vt cht hoc hnh ng. Mang tnh cht tch hp: Hc sinh c chia theo nhm, mi nhm gii quyt nhim v c lin quan n thc hin ch chung ca c lp. M rng s quan tm, hng th v kinh nghim ca ngi hc. V d chng trnh a l lp 11; gio vin gi cho hc sinh thc hin d n: Mt s gii php gii quyt vn a l kinh t x hi a phng. Hc sinh c th t xut cc nhim v v chia nhm gii quyt nhim v. Nhm 1: Nghin cu vn dn s v xut gii php. Nhm 2: Nghin cu vn vic lm. Nhm 3: Nghin cu vn lng thc. Nhm 4: Nghin cu vn pht trin gio dc y t. Nhm 5: Vn nh . Cc em t thu thp, x l, phn tch cc d liu. Cc nhm trnh by kt qu nghin cu di dng vit bo co c trnh by, b sung v i n xy dng nhng gii php chung pht trin kinh t x hi a phng. Thc hin phng php d n nh sau: Giai on quyt nh: Xc nh mi quan tm ca ngi hc v quyt nh ch d n. Giai on xy dng k hoch: Ln k hoch tin trnh d n, xc nh cc cng vic v cc nhim v phi lm. Giai on tin hnh: Thu thp, x l, nh gi thng tin, hon thnh cng vic theo nhm. Giai on nh gi: Xem xt, nh gi tin trnh v kt qu thc hin.

157

Mt s iu lu khi thc hin phng php ny: 1. Cc hnh thc d n rt phong ph: C th din ra trong k hoch ln lp hoc tin hnh ngoi gi ln lp. C th xy dng cc ch chuyn mn hoc l lin mn. 2. Yu t quyt nh trong thc hin d n l ngi hc. Ngi hc c quyt nh vo vic sau: Xc nh ch . Xc nh mc ch cn t. Xc nh cch thc thc hin v thc hin cc hnh ng. 3. Kt qu ca d n l vt phm c th trnh by c. ngha ca phng php: Hng th ca ngi hc c ch trng. Hnh ng t lc c khuyn khch v pht trin. S m rng hiu bit, tm nhn ra th gii bn ngoi c ch trng. Lao ng tr c v chn tay, t duy v hnh ng c kt hp cht ch vi nhau. Chng IX. PHNG PHP V PHNG TIN DY HC V. PHNG TIN DY HC 1. Khi nim v ngha ca phng tin dy hc a. Khi nim phng tin dy hc trn, chng ta nghin cu bn cht ca qu trnh dy hc, l qu trnh nhn thc c o ca hc sinh di s t chc, hng dn, iu khin ca ngi gio vin. Qu trnh c thc hin thng qua mi quan h thng nht, bin chng gia hot ng dy ca gio vin v hot ng hc ca hc sinh. thc hin nhim v dy hc t c hiu qu cao trong qu trnh dy hc, mt yu t quan trng trong qu trnh i hi ngi gio vin, hc sinh phi s dng l phng tin dy hc. Khi nghin cu phng tin dy hc ni chung, cn tr li nhng vn sau: Trong khoa hc gio dc, phng tin dy hc l g?
158

Vai tr, ngha ca phng tin dy hc v nhng c s phn loi chng. Cc phng tin k thut dy hc hin i v xu hng pht trin ca n. Cc yu cu c bn i vi vic xy dng v s dng cc phng tin dy hc trong nh trng ph thng hin nay. Trong cc ti liu gio dc hc hin nay, khi nim phng tin dy hc vn cha c mt nh ngha thng nht. Tuy nhin, d cho c hiu theo cc ngha rng, hp, mc khc nhau th khi nim phng tin dy hc c xem l: Phng tin dy hc l thit b nhm t c mc ch dy hc t ra (ngha hp). Phng tin dy hc theo ngha rng l tt c ni dung, chng trnh dy hc v phng tin (thit b) c bit ca dy hc (c s vt cht v thit b dy hc). Phng tin dy hc l tp hp nhng i tng vt cht v tinh thn c gio vin s dng iu khin hot ng nhn thc ca hc sinh v i vi hc sinh, n l ngun tri thc trc quan sinh ng, l cng c rn luyn k nng, k xo. b. ngha ca phng tin dy hc Trong thi i ngy nay, khi khoa hc cng ngh pht trin, tnh trc quan trong qu trnh dy hc khng ch ng vai tr minh ho cho bi ging ca gio vin v gip cho hc sinh tip xc trc tip vi c tnh bn ngoi v bn trong ca s vt, hin tng m cn gip cho h tip thu kin thc d dng, su sc hn nhng vn cn lnh hi. Mt khc, thc hin chin lc pht trin gio dc trong nhng nm u ca th k XXI, nc ta t ra nhng gii php cp bch cho ngnh gio dc, trong i mi mc tiu, ni dung, chng trnh gio dc, pht trin i ng nh gio, i mi phng php gio dc l gii php trng tm. Mun thc hin c hiu qu cc gii php ny, mt yu t gp phn khng nh l tng cng trang b v s dng c hiu qu cc phng tin dy hc trong nh trng. Hin nay v nhng nm ti, chng ta ang v s trin khai i mi ni dung, chng trnh, sch gio khoa t bc tiu hc, Trung hc c s, Trung
159

hc ph thng v thc hin i mi phng php dy hc theo hng tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh trong qu trnh dy hc. Phng tin dy hc gi vai tr quan trng nhm p ng i mi phng php dy hc ph hp vi ni dung, chng trnh, sch gio khoa, gp phn tch cc thc hin mc tiu gio dc ton din v c, tr, th, m v lao ng cho hc sinh. Mc du khi s dng cc phng tin dy hc nhiu ngi vn quan nim l hnh nh trc quan bn ngoi ca i tng hoc hin tng m hc sinh cn lnh hi nhng mt nhim v quan trng ca ngi gio vin trong qu trnh dy hc l cn t chc, iu khin hc sinh t vic tip xc vi hnh nh trc quan, cm tnh n nm c bn cht s vt, hin tng cn nghin cu. Do , trong mi giai on ca qu trnh dy hc, phng tin dy hc thc hin chc nng nhn thc v iu khin nhn thc ca hc sinh, gip gio vin thc hin nhng chc nng c bn nh: Thng bo hay trnh by thng tin. Minh ho, gii thch, m t trc quan. T chc v tin hnh cc hot ng giao lu. Trong thc tin dy hc hin nay, ngi ta nhn mnh vai tr ca phng tin dy hc khng ch trong hot ng nhn thc ca hc sinh m cn c vai tr rt quan trng trong qu trnh ging dy ca gio vin, gip cho hot ng ca h c gim nh, tit kim thi gian trong qu trnh ln lp. Hin nay, khi khoa hc cng ngh pht trin, phng tin dy hc cn thay th cho nhng s vt, hin tng v cc qu trnh xy ra trong thc tin m gio vin v hc sinh khng th tip cn trc tip c nh: s dng c hiu qu phn mm dy hc v m phng, th nghim m phng, th nghim otrong dy hc nhiu mn hc nh trng ph thng (Vt l, Ho hc, Sinh hc, a l). Phng tin dy hc c vai tr rt quan trng trong tng giai on lnh hi kin thc ca hc sinh. Mc d, mi giai on, mc s dng cc phng tin dy hc c th khc nhau, nhng u nhm mc ch gip hc sinh nhn thc th gii xung quanh y , chnh xc, su sc v ngun thng tin h thu nhn c tr nn ng tin cy hn. Ngoi ra, nh vic s dng phng tin dy hc cn gp phn:
160

Lm tho mn v pht trin hng th hc tp ca hc sinh. Gip hc sinh tip nhn kin thc nh nhng, va sc v rt ngn thi gian lnh hi kin thc. Tng cng kh nng t lc hc tp v nng cao nhp iu nghin cu ti liu hc tp ca hc sinh. T hnh thnh cho h phng php tm ti, sng to trong qu trnh hc tp. Gip cho gio vin t chc, iu khin hot ng nhn thc ca hc sinh sinh ng, hp dn, nng cao hiu qu ging dy vi chi ph sc lc t nht trong iu kin i mi ni dung, chng trnh, sch gio khoa, phng php dy hc. Nh vy, trc yu cu ca i mi gio dc ph thng khng th thiu vic kt hp s dng cc phng tin dy hc ca ngi gio vin trong qu trnh dy hc. 2. Phn loi cc phng tin dy hc Cho n nay, cc nh gio dc c cc quan im phn loi khc nhau. Mi quan im phn loi u da trn tnh cht, cu to v mc s dng phng tin dy hc trong qu trnh dy hc. c bit, trong nhng thp nin gn y, do s tin b ca khoa hc cng ngh nn a vo nh trng nhng phng tin dy hc c tnh k thut cao gi l nhng phng tin k thut dy hc. C s phn loi nhng phng tin dy hc (thit b dy hc) da trn cc cn c ch yu nh: C s khoa hc v nhng con ng nhn thc ca hc sinh trong qu trnh hc tp. Chc nng ca cc loi hnh phng tin dy hc. Yu cu v mt s phm v kh nng trang b, s dng chng trong nh trng hin nay. T nhng c s trn y c nhiu cch phn loi khc nhau v phng tin dy hc. a. Phn loi theo tnh cht cc phng tin dy hc Theo cch phn loi ny, phng tin dy hc c chia thnh hai nhm:

161

Nhm phng tin truyn tin: Nhm phng tin cung cp cho cc gic quan ca hc sinh ngun tin di dng ting hoc hnh nh hoc c hai cng mt lc. Nhm phng tin mang tin: L nhm phng tin m t bn thn mi phng tin u cha ng mt khi lng tin nht nh. Nhng tin ny c b tr trn cc vt liu khc nhau v di dng ring bit. b. Phn loi theo cu to Theo cch phn loi ny, cc phng tin dy hc cng c phn thnh hai nhm: Nhm cc phng tin dy hc truyn thng: L cc loi phng tin c s dng lu i v ngy nay vn cn c s dng trong dy hc (phng tin dy hc hai chiu, ba chiu). Nhm cc phng tin nghe nhn: (cc phng tin k thut) c hnh thnh do s pht trin ca k thut, c bit l in t. Ngy nay, cc phng tin dy hc, c bit l phng tin nghe nhn ngy cng gp phn quan trng trong vic nng cao cht lng dy hc nh trng. V th, t cn b qun l gio dc n cc thy c gio, hc sinh u ch s dng pht huy vai tr ca cc phng tin dy hc. Vi s pht trin mnh m ca khoa hc cng ngh, my tnh c s dng trong cc trng hc. N c coi l mt phng tin a nng va c th dng trc tip dy hc, va c th dng cho vic kim tra, lu tr thng tin, ti liu, thit k bi ln lp ca gio vin, va gip cho hc sinh b sung, hon thin tri thc cn lnh hi; gp phn pht trin hng th, tnh tch cc, ch ng trong hc tp, rn luyn t duy c lp sng to; gio dc t tng o c; gio dc lao ng, hng nghip v ni chung l gio dc nhn cch ca ngi lao ng mi cho hc sinh. c. Cc phng tin dy hc c bn ph bin rng ri trong nh trng Cc phng tin ny bao gm ba loi: Phng tin trc quan ( dng dy hc trc quan) bao gm: Mu vt: bao gm vt tht, mu vt phn pht, vt nhi, cc sn phm nhn to, cc b su tm. M hnh, ma kt.
162

Hnh v, s , bn . Tranh v, nh. Cc phng tin k thut dy hc bao gm: Cc phng tin nghe nhn, cc my dy hc, my kim tra dy hc. Trong cc loi phng tin , phng tin nghe nhn l phng tin chim v tr quan trng nht. Cc phng tin nghe nhn gm c: Cc gi mang thng tin nh bn trong, phim, bng t m hnh, a ghi m, ghi hnh Cc my mc chuyn ti thng tin ghi cc gi mang thng tin nh my chiu, my chiu phim, rai ctxt, tivi (my thu hnh), video, camera (my quay phim), computer (my vi tnh) Trong nh trng ph thng hin nay, cc phng tin dy hc c th c sp xp theo bng sau:

3. Nhng yu cu i vi vic la chn v s dng cc phng tin dy hc Phng tin dy hc l mt trong nhng iu kin quan trng gp phn thc hin c kt qu vic i mi ni dung, phng php dy hc nhm gip nh trng ph thng nng cao cht lng dy hc. p ng yu cu i mi phng php dy hc, vic s dng phng tin dy hc khng
163

ch nhm minh ho bi ging m cn phi c tc dng thc y qu trnh nhn thc, pht trin t duy sng to, rn luyn k nng hc tp, bc u tp dt nghin cu khoa hc cho hc sinh. Tuy nhin, nu s dng chng khng da trn c s khoa hc v nhng nguyn tc nht nh, tin hnh tu tin, khng c s chun b chu o s khin cho kt qu dy hc khng cao v c lc phn tc dng gio dc, lng ph thi gian, sc lc ca thy v tr. Do , trong qu trnh dy hc i hi cn b qun l, gio vin v hc sinh cn thc hin tt cc yu cu sau: * Nhn thc ng n vai tr, ngha ca phng tin dy hc hin nay, c bit l phng tin dy hc hin i. * S dng phng tin dy hc ng mc ch, ni dung ca tng mn hc, tng tit hc, ph hp vi c im tm sinh l la tui hc sinh cng nh ph hp vi iu kin thit b hin c ca nh trng. * S dng phng tin dy hc ng lc, ng ch: S dng phng tin dy hc ng lc, ng ch c ngha l gio vin trnh by cc phng tin dy hc vo ng thi im cn thit ca bi hc, tit hc, nhm gip hc sinh quan st, phn tch, nhn xt tp trung vo nhng vn cn lnh hi, nghin cu. Trnh tnh trng gio vin a ra hng lot phng tin dy hc khng ph hp vi ni dung v trnh t bi ging, dn n hin tng phn tn s ch ca hc sinh. Gio vin la chn v tr, t cc phng tin dy hc trong lp mt cch hp l, gip cho hc sinh ngi mi v tr u c th tip nhn thng tin t cc phng tin v s trnh by ca gio vin bng nhiu gic quan khc nhau. V tr cc phng tin dy hc cn m bo yu cu chung v ring v chiu sng, thng gi, cc yu cu v k thut, m bo v sinh v an ton cho thy v tr trong lp cng nh cc lp hc bn cnh. Trong gi ln lp cn t cc phng tin dy hc cha dng hoc dng vo ni b che khut trnh phn tn t tng ca hc sinh trong qu trnh hc tp. i vi cc phng tin c ct ti ni bo qun phi sp xp ngn np, gn gng, khoa hc gip cho gio vin v hc sinh d thy, d ly, d s dng. * S dng phng tin dy hc ng mc , cng cn thit Mi loi phng tin dy hc c mc s dng ti lp khc nhau. Nu ko di vic trnh din hoc lp li nhiu ln trong cc gi hc th hiu qu
164

dy hc s b gim st. Ngc li, vic s dng cc phng tin dy hc vi mc , cng thch hp, trong c s kt hp cht ch phng php dy hc trc quan vi cc phng php dy hc khc nh m thoi, thc hnh, nu vn th s kch thch c hng th hc tp ca hc sinh, gip cc em lnh hi kin thc mt cch t gic, tch cc, c lp, sng to. Nu s dng phng tin dy hc trong thi gian qu di hay qu nhiu phng tin trong mt tit hc th s nh hng n cc bc ca gi ln lp, hc sinh s nhm chn, km tp trung v cht lng dy hc hn ch. Theo s liu ca cc nh sinh l hc nu s dng mt dng hot ng hc tp lin tc trong 15 pht th kh nng lm vic ca hc sinh s gim st rt nhanh. c bit, vic s dng thng xuyn cc phng tin nghe nhn trn lp dn n s qu ti thng tin i vi hc sinh do cc em cha c thi gian chuyn ho lng thng tin . S qu ti i vi th gic s nh hng n chc nng ca mt, gim th lc, nh hng trc tip n kt qu hc tp ca hc sinh. V vy, khi gio vin thit k bi ln lp c s dng cc phng tin nghe nhn phi tun theo yu cu c cc bc ch dn: Khng s dng cc phng tin ny qu 3 4 ln trong mt tun, khng ko di thi gian qu 20 25 pht trong mt tit dy. m bo sc kho, khng hc sinh ngi trc mn hnh vi tnh qu 3 gi trong mt ngy. * Nh trng phi bit kt hp s dng cc phng tin dy hc c trang b hoc t lm vi vic hng dn, khai thc, s dng trit cc phng tin k thut hin i gia nh v ngoi x hi. Vic khai thc, s dng cc phng tin k thut hin i ca gia nh v ngoi x hi nhm h tr cho vic s dng cc phng tin dy hc trong nh trng l mt yu cu bt buc ca nhiu nc t trc n nay, trong c Vit Nam. Khi m cc phng tin k thut trong nh trng hin nay cha th trang b mt cch y th vic s dng trit cc phng tin k thut hin i gia nh v ngoi x hi l vic lm cn thit v c ngha ln lao, nht l cc thng tin thu c qua h thng truyn thanh, truyn hnh, qua mng internet, cc my mc, thit b hin i ca cc trung tm nghin cu, nh my, x nghip.v.v. s dng c hiu qu cc ngun thng tin qua cc phng tin truyn thanh, truyn hnh, qua mng internet, gio vin cn ch ng la chn
165

thng bo ni dung, hng dn hc sinh hc tp trn cc chng trnh s pht, t chc tho lun, thu nhn kt qu sau bui pht hoc tm cch sao chp bng, phtcopy ni dung cn thit a vo lp hc. Chng X. HNH THC T CHC DY HC I. KHI NIM V HNH THC T CHC DY HC 1. Hnh thc t chc dy hc l g ? Khi nim hnh thc dy hc dng ch mt thnh t ca qu trnh dy hc. Quan nim v hnh thc dy hc cng c nhng kin khc nhau, c bit trong vic phn kiu cc hnh thc t chc dy hc. V vy cn thng nht quan nim v hnh thc t chc dy hc trc khi xc nh cc hnh thc t chc dy hc ch thc tn ti trong qu trnh dy hc nh trng ph thng. Theo quan im trit hc, hnh thc c mi quan h bin chng vi ni dung. Nu ni dung l tng hp nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt th hnh thc l phng thc tn ti ca s vt, hin tng, l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca n. Ni dung v hnh thc gn b cht ch khng tch ri nhau. Ni dung l mt ng nht ca s vt, cn hnh thc l mt tng i bn vng ca s vt. Vn dng quan im trit hc ny vo xem xt ni dung ca dy hc (ni dung dy hc) v hnh thc tn ti ca n (hnh thc t chc dy hc) c th khng nh: Hnh thc t chc dy hc l hnh thc vn ng ca ni dung dy hc c th trong khng gian, a im v nhng iu kin xc nh nhm thc hin nhim v v mc tiu dy hc. khi nim ny cn ch mt s vn sau: Hnh thc t chc dy hc l hnh thc vn ng ca tng n v ni dung dy hc c th, n phn nh quy m, a im v thnh phn hc sinh tham gia vo n v ni dung dy hc . iu ny cho thy, hnh thc t chc dy hc gip xc nh mt n v ni dung dy hc c th c thc hin u, quy m nh th no, thnh phn hc sinh tham gia l c lp hay theo nhm, hoc c nhn. Hnh thc dy hc khc nhau ch yu ty theo mi quan h gia vic dy hc c tnh tp th hay tnh c nhn, mc tnh t lc hot ng nhn
166

thc ca hc sinh, s ch o chuyn bit ca gio vin i vi hot ng hc tp ca hc sinh, ch lm vic, thnh phn hc sinh, a im v thi gian hc tp. Hnh thc dy hc c quan h cht ch vi mc ch, ni dung v phng php dy hc, v n l mt thnh t ca qu trnh dy hc. Hnh thc t chc dy hc hnh thnh v pht trin cng vi s thay i cc iu kin kinh t x hi v vn ha khoa hc. 2. Cc hnh thc t chc dy hc trng ph thng C nhiu cch phn loi hnh thc t chc dy hc, khi qut cch phn loi v cn c vo thc tin dy hc trng ph thng c cc hnh thc t chc dy hc sau: a.Cn c vo a im din ra qu trnh dy hc c hnh thc dy hc trn lp v hnh thc dy hc ngoi lp. a1. Hnh thc thc dy hc trn lp Hnh thc thc dy hc trn lp l hnh thc t chc dy hc m thi gian hc tp c quy nh mt cch xc nh v mt a im ring bit, gio vin ch o hot ng nhn thc c tnh cht tp th n nh, c thnh phn khng i, ng thi ch n nhng c im ca tng hc sinh s dng cc phng php v phng tin dy hc nhm to iu kin thun li cho hc sinh nm vng ti liu hc tp mt cch trc tip cng nh lm pht trin nng lc nhn thc v gio dc h ti lp. nh ngha trn xc nh ba du hiu c trng ca hnh thc t chc dy hc trn lp, nu ch thiu mt trong nhng du hiu th khng th l hnh thc dy hc trn lp m c th l mt hnh thc t chc dy hc khc. l: Lp hc c thnh phn khng i trong mi giai on ca qu trnh dy hc. Gio vin ch o hot ng nhn thc ca c lp, ng thi ch n nhng c im ca tng hc sinh. Hc sinh nm ti liu mt cch trc tip ti lp. Nhng du hiu c trng i hi phi c nhng iu kin. Chng hn nh s lng hc sinh trong mt lp khng th qu ln gio vin c
167

th ch o hot ng nhn thc ca c lp ng thi c th ch n nhng c im ca tng hc sinh. Cn nhng du hiu khc nh dng t chc, phng php, phng tin dy hc, a im hc, thi gian hc khng phi l du hiu c trng ring bit ca hnh thc dy hc trn lp m nhng hnh thc t chc dy hc khc cng c. a2. Hnh thc t chc dy hc ngoi lp Hnh thc t chc dy hc ngoi lp l mt hnh thc t chc dy hc trong gio vin t chc, ch o hot ng hc tp ca hc sinh a im ngoi lp hc nhm to iu kin thun li cho hc sinh nm vng, m rng kin thc thng qua cc hot ng v cc mi quan h a dng t mi trng hc tp. Hnh thc t chc dy hc ngoi gi ln lp l hnh thc t chc dy hc linh hot, cho php kin to cc mi trng hc tp a dng, kch thch c hng th ca hc sinh v lm cho vic hc tp trong nh trng gn hn vi thc tin cuc sng. Hnh thc t chc dy hc ny cn gip hc sinh c iu kin tri nghim v thc hin phng thc hc tp bng chia x, tri nghim c hiu qu. b. Cn c vo s ch o ca gio vin i vi ton lp hay vi nhm hc sinh trong lp c: hnh thc dy hc ton lp v hnh thc dy hc theo nhm b1. Hnh thc dy hc ton lp L hnh thc t chc dy hc trong gio vin lnh o ng thi hot ng ca tt c hc sinh, tch cc iu khin vic lnh hi tri thc, vic n tp v cng c tri thc, rn luyn k nng chung cho c lp v mi hc sinh, ng thi hon thnh nhim v hc tp chung. b2. Hnh thc t chc dy hc theo nhm Hnh thc t chc dy hc theo nhm l hnh thc dy hc c s kt hp tnh tp th v tnh c nhn, trong hc sinh tng nhm di s ch o ca gio vin trao i nhng tng, ngun kin thc vi nhau, gip , hp tc vi nhau trong vic lnh hi tri thc, hnh thnh k nng, k xo. Tng thnh vin ca nhm khng ch c trch nhim vi vic hc tp ca mnh m cn c trch nhim quan tm n vic hc tp ca cc bn khc

168

trong nhm. c trng ca hnh thc t chc dy hc theo nhm l s tc ng trc tip gia hc sinh vi nhau, s cng phi hp hot ng ca h. C hai dng hnh thc hc tp theo nhm ti lp. l dng hnh thc hc tp theo nhm thng nht v c tnh phn ha. Vi hnh thc hc tp theo nhm thng nht th tt c hc sinh u thc hin nhng nhim v nh nhau. Cn vi hnh thc hc tp nhm phn ha th nhng nhm khc nhau thc hin nhng nhim v khc nhau trong khun kh ti chung ca c lp. Tin trnh dy hc theo nhm c bt u bng vic gio vin ra nhng nhim v cho cc nhm trc c lp. Tng nhm c sp xp ngi thnh cm vi nhau hc sinh d dng trao i kin v gio vin d dng quan st, ng vin hoc gi nu cn trong qu trnh hot ng ca nhm. Sau mi thnh vin t lc thc hin tng nhim v hc tp v tng thnh vin thng bo cho nhau kt qu thc hin. Nu kt qu gia cc thnh vin khng thng nht th h tho lun vi nhau t c s thng nht chung cho c nhm. Khi hon thnh xong nhim v, nhm c ngi i din bo co kt qu chung ca nhm trc lp, nu cn cc nhm c th tho lun vi nhau i n kt lun. Trong qu trnh dy hc theo nhm, ngi gio vin nn ng vai tr ngi c vn, ngi ng vin, c v hot ng ca cc nhm, hng dn cc nhm hc tp lm vic theo cc quy tc dn ch, hp tc, tng tr, tn trng ln nhau. Hot ng ca ngi gio vin lm sao to cho hc sinh c nhng c hi lnh hi ti liu hc tp, m mang tr tu cho nhau. Trong khi cc nhm lm vic, gio vin nn quan st xem cc nhm c tm ra cch gii quyt hp l nht hay khng, ng thi pht hin nhng sai lm m thnh vin ca nhm no mc phi. Trn c s gio vin suy ngh lp k hoch quyt nh xem nhng sai lm in hnh no cn c em ra tho lun chung trc lp, cn ngh nhm no gii thiu cch gii quyt nhim v c giao cho ton lp. Nu nhm no gp kh khn th gio vin tham gia vo vi t cch ch o tho lun nhm gii quyt kh khn . V vy gio vin c th dnh c s ch nhiu hn n nhng hc sinh yu trong iu kin dy ton lp. b3. Hnh thc t chc dy hc c nhn

169

L hnh thc t chc dy hc, trong di s t chc iu khin ca gio vin, mi hc sinh c lp thc hin nhng nhim v hc tp ca mnh theo nhp ring t n mc tiu dy hc chung. Tt c hnh thc t chc dy hc c s dng trng ph thng nu trn c lin h mt thit vi nhau, h tr ln nhau. Mi hnh thc t chc dy hc c chc nng v vai tr nht nh trong qu trnh dy hc trng ph thng, song trong hnh thc dy hc trn lp l hnh thc t chc dy hc c bn. Chng X. HNH THC T CHC DY HC II. BI HC V GI HC TRONG HNH THC T CHC DY HC 1. Bi hc a. Khi nim Khi nim bi hc hin c hiu theo mt s cch nh: 1. L hnh thc t chc dy hc (hnh thc ln lp); 2. L n v ca ni dung hc vn; 3. L mt on ca qu trnh dy hc, l qu trnh dy hc thu gn vi y cc thnh t ca qu trnh . Cch hiu th ba phn nh chnh xc cc du hiu bn cht ca bi hc. Bi hc l mt mt on hon chnh, mt qu trnh dy hc thu gn ton vn vi tt c cc thnh t cu thnh qu trnh dy hc. Bi hc l n v c cu trc mn hc v l n v ca chng trnh dy hc nh trng ph thng hin nay. Chng trnh dy hc ph thng ch yu l chng trnh c thit k theo k thut mn hc (cu trc mn hc). Ngoi n v bi hc, cc kiu chng trnh dy hc c thit k theo cc k thut khc s c n v c xc nh bng k thut tng ng. V d ch l n v ca chng trnh dy hc theo ch , d n l n v ca chng trnh dy hc theo d n. Cc bi hc c th c thc hin trong cc hnh thc t chc dy hc khc nhau, hoc ch c thc hin mt s hnh thc t chc dy hc c th. b. Nhng yu cu i vi bi hc (ch hoc d n hc tp)

170

Xut pht t mc ch gio dc v hnh thnh nhn cch ngi hc ni chung v nhim v dy hc ni ring, bt k bi hc, ch hay mt d n hc tp no c tin hnh trong nh trng cng phi m bo bn yu cu sau: V mt t tng: Ngi gio vin da vo ni dung dy hc trang b cho hc sinh nhng c s l lun ca ch ngha Mc Lnin, t tng H Ch Minh, bin chng tr thnh kim ch nam trong suy ngh, trong hnh ng ca h, l c s ca ton b cuc sng ca h. Trong cc bi ging cn lm cho hc sinh nm vng ng li i ni, i ngoi ca ng v Nh nc ta. Trong mi bi hc, ch hay d n, ngoi ni dung hc vn cn cn phi s dng cc phng php v hnh thc t chc dy hc lm cho hc sinh nm c cc phng php duy vt bin chng v duy vt lch s phn tch cc hin tng t nhin v x hi. Thng qua hnh thnh cho h nhng c s ca th gii quan khoa hc v nhng phm cht nhn cch m mc ch gio dc ra. V mt l lun dy hc: Gio vin lp h thng bi ging ca bi hc, ch , da n theo chng mc v son gio n tng tit ging. Trong h thng bi ging theo chng mc cng nh trong tng gio n phi xc nh r mc ch yu cu, phi suy ngh trc nhng phng tin dy hc cn s dng, cu trc ca tng bi cho ph hp vi tnh cht ni dung ti liu. Trong vic ch o hc tp ca hc sinh, phi bit kt hp hot ng ca tp th hc sinh vi tnh t lc ca tng hc sinh. V vy, trong tng tit hc cn phi xc nh r lc no th tin hnh hot ng chung ca c lp hoc t chc hot ng c lp ca tng hc sinh, hoc tin hnh theo tng nhm v bo m cc thnh vin tham gia tch cc vo hot ng . Cn kt hp mt cch hi ha hot ng ca gio vin v hot ng ca hc sinh nhm bo m vai tr ch o ca thy v vai tr ch ng, tch cc ca tr. Cc tit hc phi qun trit vic thc hin mi nguyn tc dy hc trong s phi hp thng nht. Phi la chn cc phng php dy hc mt cch hp l, kt hp hi ha nhng phng php truyn thng vi phng php nu v gii quyt vn , phng php c tnh ti hin vi phng php c tnh cht sng to tm ti, pht huy cao tnh tch cc nhn thc v tnh
171

tch cc hnh ng ca hc sinh. Thng qua phng php v hnh thc t chc ging dy ca gio vin m rn luyn cho hc sinh phm cht v nng lc t hc t nghin cu. Thng xuyn cng c tri thc, k nng, k xo khng nhng ch bng n tp, ti hin li tri thc m cn bng vn dng chng gii quyt nhng bi tp nhn thc v nhng vn thc tin t ra. Cn phi bit s dng phi hp cc phng php v phng tin dy hc, c bit l nhng phng tin k thut dy hc. Cn phi thc hin vic kim tra cht lng lnh hi tri thc v k nng, k xo ca hc sinh, qua iu chnh kp thi hot ng dy ca thy v hot ng ca tr. ng thi cn hnh thnh cho hc sinh nng lc t kim tra, t nh gi cht lng lnh hi tri thc, k nng, k xo ca mnh. m bo c bit ha trong cng tc dy hc lm cho nng lc, hng th v nhp iu hc tp ca tng hc sinh hoc nhm hc sinh ph hp vi tin trnh ging dy ca gio vin. V mt tm l: Trong cc gi hc phi ch n c im tm l ca tng hc sinh, thi ca hc sinh i vi tri thc, i vi hc tp c nh hng rt ln ti kt qu tit hc, thi hc tp ny ph thuc vo ng c hc tp, vo nhu cu m rng tri thc ca hc sinh. Do gio vin phi tm mi bin php gip hc sinh xc nh ng ng c, to cho h nhu cu khng ngng m rng tri thc, ng thi phi kho lo kch thch v duy tr ng c , to cho h c tm trng vui sng, tha mn trc nhng kt qu hc tp t c. Bn thn ngi gio vin phi bit t ch, t kim tra mnh khc phc nhng trng thi tm l tiu cc trong tit hc, trng thi tm l ca gio vin v ca hc sinh nh hng rt ln n kt qu ca tit hc. Hc sinh rt nhy cm, v th trong chng mc nht nh thi ca ngi gio vin c nh hng ti trng thi tm l ca hc sinh, do nh hng n tin trnh tit hc. Ngoi ra, khi tin hnh tit hc, gio vin phi ra nhng yu cu hp l, va sc v phi kim tra vic thc hin nhng yu cu ca hc sinh. Trong vic nh gi cng nh trong mi i x vi hc sinh, gio vin phi th hin s cng minh, tn trng, thn i.

172

V mt v sinh: bo v sc khe ca hc sinh, trong qu trnh dy hc cn trnh lm cho hc sinh qu mt mi v tr lc, cng nh th lc ng thi cn quan tm ti ch nh sng, nhit , s sch s ca lp hc v mi trng xung quanh lp hc. gim thiu s mt mi v tr lc cho hc sinh, gio vin cn trnh tnh n iu, bun t trong cch dy, trong ging iu u u, cn thay i cc dng hc tp khc nhau, trnh ra qu nhiu v qu cao nhng yu cu i vi hc sinh. 2. Gi hc Gi hc l hnh thc v l giai on ca cc n v trong chng trnh c thc hin trong qu trnh dy hc. Cc bi hc, cc ch hay d n u c thc hin thng qua mt hoc mt s gi hc xc nh. Nu bi hc l n v ca chng trnh dy hc th gi hc l hnh thc t chc dy hc ca n v thi gian l 45 pht (tit hc). Hnh thc ca gi hc l cc hnh thc t chc dy hc c gii thiu trn. Trong nh trng ph thng tn ti cc kiu gi hc nh sau: Gi hc lnh hi tri thc mi. Gi hc hnh thnh k nng, k xo. Gi hc vn dng tri thc, k nng, k xo. Gi hc khi qut v h thng ha. Gi hc kim tra v hiu chnh tri thc k nng, k xo. Gi hc tham quan, thc t. Gi hc tho lun. Gi hc ngoi kha. Chng X. HNH THC T CHC DY HC III. T CHC THC HIN GI HC 1. T chc thc hin gi hc lnh hi tri thc mi Vi gi hc ny, cc bc thc hin ca gio vin nh sau: T chc lp: L cng vic m gio vin phi ch trong tt c tit hc, tuy nhin vic t chc lp vo u tit hc l nhm thu ht s tp trung ch hc tp ca hc sinh ngay khi tit hc c bt u. Tu theo hon cnh
173

c th c th s dng nhng k thut khc nhau tp trung s ch ca hc sinh. Chng hn, sau khi cho hc sinh, gio vin hi v tnh hnh lp hc, s s hc sinh v.v. Khu t chc lp c gio vin tin hnh mt cch linh hot tu theo iu kin c th v c trng ca gi hc. Tch cc ho nhng kinh nghim cm tnh v nhng tri thc c ca hc sinh lm ch da cho vic nm tri thc mi. iu ny c ngha l lm cho hc sinh thy cn phi nh li nhng kinh nghim cm tnh, nhng tri thc bit trc y lm im ta cho vic lnh hi nhng tri thc mi, kch thch hng th ca h i vi ch hc tp, to nn s sng khoi v mt cm xc cho hc sinh. thc hin hot ng ny, gio vin c th nu ln nhng cu hi hoc ra nhng bi tp c tnh cht l nhng tnh hung c vn . V hnh thc c th di dng kim tra. Vic kim tra y c tc dng kch thch, ng vin tnh tch cc ti hin tri thc, lm im ta cho vic lnh hi tri thc mi. Thng bo bi, mc ch ca bi hc. Bc ny nhm nng cao tnh mc ch, tnh t chc trong hot ng nhn thc ca hc sinh. Thc hin iu c th bng nhiu hnh thc khc nhau. Kinh nghim ca nhng gio vin dy hc gii ch ra bin php c hiu qu hn c l to nn tnh hung c vn trc khi thng bo bi, tnh hung dy hc s thit lp mi quan h gia kinh nghim ca hc sinh vi vn hc tp. Gii quyt vn t ra lc tr thnh mc ch ca bi hc. Hc sinh tri gic ti liu hc tp. T chc iu khin hc sinh tch cc c lp lnh hi tri thc i hi gio vin cn s dng phi hp cc phng php dy hc t chc iu khin nhn thc ca hc sinh. im c bn ca bc ny l hc sinh suy ngh tm ra mi lin h c tnh quy lut ca ti liu hc tp v vch ra bn cht ni ti ca nhng hin tng, s vt trn c s nhng mi lin h . t c iu ny, gio vin phi ch o, iu khin hot ng nhn thc ca hc sinh h s dng nhng thao tc t duy nhm gii quyt nhng vn hc tp thng qua cc phng php dy hc nh thuyt trnh, vn p, s dng sch gio khoa, th nghim v.v Khi qut ho v h thng ho s b tri thc. bc ny, gio vin c nhim v lm cho nhng tri thc m hc sinh va lnh hi ho ln vi nhng tri thc m h lnh hi trc y to thnh mt h thng cu

174

trc mi. Phng tin thc hin iu l thng qua vn p, lp bng so snh, h thng ho, s ho. Tng kt tit hc. Gio vin thng bo ngn gn nhng vn hc sinh lnh hi c mc no v tinh thn thi hc tp ca c lp, nh gi chung vic hc tp ca lp v mt s c nhn tiu biu. Ra bi v nh v hng dn vic t hc nh. Cng vic ny khng nht thit giai on kt thc ca tit hc. N c th tin hnh cc giai on khc ca tit hc ty theo lgc ca qu trnh dy hc. Nu bi lm nh l s tip tc v l kt qu cng vic trn lp th ra bi v nh vo cui tit hc l hp l hn c. Trong ni dung lm vic v nh, cn ch r nhng ni dung trong sch gio khoa cn thc hin, nhng ti liu tham kho vi a ch rt r rng v phng php t hc c th, trnh t thc hin cng vic . 2. T chc thc hin gi hc hnh thnh k nng, k xo Cc bc t chc thc hin gi hc hnh thnh k nng, k xo nh sau: T chc lp. Tch cc ho nhng tri thc l thuyt v nhng kinh nghim thc hnh c lm ch da hnh thnh tri thc v k nng, k xo mi. giai on ny thng s dng phng php vn p v ra nhng bi tp chun b cho vic tip thu nhng tri thc v k nng, k xo mi. Thng bo bi, mc ch ca tit hc. Cng nh gi hc lnh hi tri thc mi, giai on ny cn cho hc sinh thc r nhng k nng, k xo no cn phi nm v nm n mc no. Luyn tp m u. bc ny cn lm cho hc sinh nh li nhng khi nim v quy tc hnh ng tng ng trn c s thc hin nhng bi tp hoc hnh ng. Gio vin c th nu ln nhng cu hi, nhng bi tp to cho hc sinh nhng tnh hung c vn v gip h ln lt gii quyt. Ngoi ra, hc sinh nm vng ti liu l thuyt c th s dng phng php thuyt trnh, phn tch nhng v d in hnh hoc s dng phng php vn p c tnh ti hin. Trong lc ny hc sinh phi thc hin nhng thao tc t duy v nhng hnh ng thc hnh khc nhau nh so snh, i chiu, khi qut ho, phn on, rt ra nhng khi nim, tm ti nhng cch thc hin hnh ng.
175

Luyn tp th. l vic luyn tp nhm bc u vn dng nhng tri thc va tip thu c. Nhim v chnh ca bc ny l bin tri thc thnh k nng. Ch s dng giai on ny khi hc sinh c th mc sai lm do nm tri thc cha vng. Vic luyn tp th ca hc sinh thng i km vi vic gii thch bng li nhng thao tc v lp lun mt cch ngn gn v nhng thao tc . Luyn tp c tnh cht rn luyn. Vic luyn tp ny nhm hnh thnh cho hc sinh nhng k xo trong cc iu kin bnh thng, n nh. iu ny khc vi giai on luyn tp th ch n i hi tnh t lc ch ng ca hc sinh mc cao hn, ng thi tng mc phc tp kh khn trong khi luyn tp. Luyn tp c tnh cht rn luyn c ba loi: Luyn tp theo mu, luyn tp theo s ch dn, luyn tp theo nhim v ca gio vin ra. Luyn tp c tnh sng to. Mc ch ca vic luyn tp ny l di chuyn mt cch sng to nhng tri thc, hnh ng vo hon cnh mi, lun lun bin i. Do luyn tp c tnh sng to khc vi nhng luyn tp k trn mc ch, mc t lc ca hc sinh nn t c mc ch khng ch da vo nhng ti liu c sn m phi tm ti, suy ngh to nn chng. Mt trong nhng loi bi tp c tnh sng to l loi bi tp c tnh nu vn . V mt ni dung n rt gn gi vi nhng tnh hung thng ny sinh trong cuc sng ca mi ngi, to kh nng tng cng mi lin h dy hc vi cuc sng. Tng kt bi hc. bc ny gio vin nhn xt tnh hnh hc tp ca c lp v mt s hc sinh, nh gi, cho im. Ra bi v nh v hng dn hc sinh t hc. Bi tp v mt ni dung phi l nhng bi tp c tnh t hp. V mt khi lng c th ch bng trn di mt na cng vic lp. Tt nhin v ni dung v khi lng bi tp c ch n trnh ca hc sinh gii, kh v yu. hc sinh hon thnh c nhng bi tp gio vin ch cn nu ln phng hng chung v khng nn gii thch chi tit cch gii. 3. T chc thc hin gi hc vn dng tri thc, k nng, k xo Cc bc t chc thc hin gi hc vn dng tri thc k nng, k xo nh sau:
176

T chc lp. Tch cc ho nhng tri thc, k nng, k xo cn thit ca hc sinh thc hin c kt qu nhng nhim v ra. Thng bo cho hc sinh bi, mc ch v nhim v ca tit hc. Bc ny nhm lm cho hc sinh nhn r tnh cht ca bi lm, cch thc hin cng vic , kt qu phi t c, cch lm bo co kt qu cng vic. Suy ngh ni dung v trnh t vn dng nhng hnh ng thc hnh. bc ny hc sinh cn hiu ni dung bn ch dn; suy ngh cn da trn nhng tri thc l thuyt no gii quyt bi lm ny; s dng nhng thao tc no v trnh t cc thao tc ; s dng nhng dng c, thit b, my mc no. Hc sinh t lc hon thnh bi tp di s gip , kim tra ca gio vin. bc ny hc sinh t hon thnh bi tp theo c nhn, hoc theo tng t tu thuc vo s lng thit b. Vo lc , gio vin quan st cch hc sinh tin hnh cng vic, c th gip bng cch nu ln nhng cu hi, bi tp nhm gin tip hng hot ng ca h i vo trng tm. Tnh phc tp trong s lnh o hot ng ca hc sinh bc ny l ch trnh , nng lc ca hc sinh c khc nhau, do nhp iu lm vic cng s khc nhau. Ngoi ra cn cn phi ch n c im la tui, c im tm l c nhn ca hc sinh trong khi ch o hnh ng ca h. Hc sinh khi qut v h thng ho kt qu cng vic. Sau khi hon thnh nhim v c giao hc sinh phi phn tch mt cch cn thn kt qu t c, h thng ho nhng kt qu bng biu , s , th, phn tch, so snh, khi qut nhng s liu v c trnh by di dng nhng kt lun, nh lut, quy tc. Trn c s nhng bo co , gio vin kim tra tri thc, nh gi cht lng bo co v phng php tin hnh ca hc sinh. Tng kt tit hc. Gio vin tng kt nhng kt qu cng vic m hc sinh tin hnh, thi v phng php tin hnh ca c lp v nhng hc sinh c bit. 4. T chc thc hin gi hc khi qut v h thng ho tri thc, k nng, k xo
177

T chc lp. Thng bo bi, mc ch v nhim v ca tit hc. Khi qut nhng s kin, hin tng ring l. bc ny, gio vin thng dng phng php m thoi, trnh by dng trc quan, phn tch cc bng, biu , s gip hc sinh thc hin tng ng n, su sc, y hiu r bn cht ca hin tng. Khi qut ho v h thng ho nhng khi nim, trn c s hnh thnh cho hc sinh l thuyt c bn v t tng ch o ca khoa hc. Thng qua m thoi v lp ra nhng s v bng biu, gio vin vch ra mi quan h v lin h ca nhng khi nim cng nh cc th bc ca chng, qua m h thng ha tri thc. Tng kt tit hc. Ra bi v nh v hng dn nghin cu t hc ca hc sinh. 5. T chc thc hin gi hc kim tra v tr bi kim tra Vic kim tra tri thc k nng, k xo c th tin hnh trong nhng giai on khc nhau ca qu trnh dy hc. Trong tng giai on, vic kim tra c vai tr, chc nng c bn khc nhau v bng nhng hnh thc kim tra khc nhau. Gi kim tra vit c thc hin nh sau: T chc lp. Trnh by nhng yu cu khi lm bi kim tra. c kim tra. Gio vin quan st hc sinh lm bi. Hc sinh np bi kim tra. Nhn xt thi lm bi ca hc sinh. Gi kim tra ming c thc hin nh sau: T chc lp. Trnh by nhng yu cu khi lm bi kim tra ming. Hc sinh ln lt bc thm. Hc sinh chun b tr li nhng ni dung kim tra.
178

Hc sinh ln lt trnh by ni dung tr li cu kim tra ca mnh. Gio vin hi li v hc sinh tr li. Gio vin nh gi, cho im. Gio vin nhn xt kt qu, thi ca hc sinh trong khi kim tra. Ra bi v nh v hng dn t hc. Gi tr bi kim tra c thc hin nh sau: T chc lp. Gio vin nhn xt nh gi chung cht lng tri thc ca hc sinh qua kt qu kim tra. Gio vin nu ln nhng sai lm chung ca c lp v nhng sai lm in hnh, nghim trng. Gio vin ch o lp cng nhau gii quyt ni dung bi kim tra v yu cu hc sinh h thng ha cch gii bi kim tra . Pht bi li cho hc sinh v yu cu hc sinh nu ln nhng thc mc ca mnh v cch nh gi ca gio vin. Hc sinh t sa cha nhng sai lm ca mnh. Tng kt tit hc. Ra bi v nh v hng dn hc sinh t hc. 6. T chc thc hin gi hc ngoi kho Ngy nay vi s gia tng khng ngng tri thc cc lnh vc nn ngi hc ng trc mu thun: gia mt bn l thi gian ln lp c hn trong chng trnh chnh kho vi mt bn l nhu cu m rng tri thc ca ngi hc. T chc gi hc ngoi kho gp phn gii quyt mt phn mu thun ny. Trong qu trnh dy hc, gi ngoi kha c tnh cht t nguyn, y l gi hc nhm to iu kin cho hc sinh kh nng m rng v o su tri thc tip thu c chng trnh bt buc. ng thi n cng to thm hng th hc tp v lm pht trin nng lc ring ca tng hc sinh.

179

Ni dung ca gi ngoi kha rt phong ph bao gm cc mt vn ha, khoa hc, ngh thut, th dc th thao, k thut v.v ng thi c t chc di nhiu dng nh tp th c lp, theo nhm nng khiu, dng vui chi, d hi v.v. t chc gi ngoi kha t c hiu qu cn c s tham gia v ch o ca gio vin v tp th s phm ca nh trng. ng thi cn c s u, h tr ca nhng c nhn v cc c quan vn ha, khoa hc, ngh thut, th dc th thao, c bit l Hi cha m hc sinh v nhng t chc kt ngha, u. Bn cnh gio vin phi ng vin c s tham gia nhit tnh ca tp th v c nhn hc sinh, phi to dng c ht nhn nng ct trong mi dng hot ng. 7. T chc thc hin gi hc tham quan hc tp Tham quan hc tp l gi hc nhm t chc cho hc sinh quan st trc tip v nghin cu nhng hin tng, s vt trong thin nhin, trong x hi, trong cuc sng, trong sn xut v.v Qua gip cho h tch ly thm nhiu tri thc, lm phong ph thm kinh nghim, m rng, o su nn hc vn ca h, nng cao hng th hc tp, pht trin c quan st, tr t m khoa hc. Bc u hnh thnh cho h phng php quan st, phn tch, tng hp nhng ti liu thu c trong qu trnh tham quan. Ngoi ra, thng qua tham quan hc tp m bi dng lng yu qu hng t nc, yu con ngi v cuc sng lao ng cho hc sinh. Tham quan hc tp l hnh thc tt thc hin mi lin h gia l lun v thc tin, gn nh trng vi cuc sng v thc hin nhim v gio dc k thut tng hp cho hc sinh. C th t chc tham quan trc, trong v sau khi hc mt ti liu hc tp no , ty theo v tr ca n trong qu trnh hc tp. Tham quan c t chc trc khi hc mt ti liu no nhm chun b cho hc sinh tch ly nhng s kin cn thit d dng v hng th tip thu tri thc mi. Tham quan c tin hnh trong qu trnh nghin cu ti liu mi nhm minh ha cho vn ang hc tp. Tham quan t chc sau khi hc ti liu hc tp no nhm cng c, o su kin thc hc. i tng tham quan c th l phong cnh thin nhin, di tch lch s, hin tng a l, vin bo tng, c s sn xut kinh t, phng trin lm v.v T chc tham quan bao gm nhng bc sau:

180

Chun b: Hiu qu ca vic t chc tham quan ph thuc mt phn rt ln vo vic chun b cho cuc tham quan . u tin phi xc nh r mc ch, yu cu, ni dung tham quan. Sau , gio vin cn phi n a im tham quan nghin cu c th, trn c s vch k hoch tham quan. K hoch bao gm mc ch, yu cu tham quan, cc i tng cn quan st, nhng ti liu cn thu thp, cch t chc hc sinh, t chc vic hng dn tham quan, phng tin cn mang theo, tin tham quan. K hoch tham quan phi c ph bin, trao i k cng vi hc sinh, vi b phn lnh o ca tp th hc sinh h ng gp kin, thm nhun ni dung k hoch tham quan v phn cng hc sinh vo cc b phn t chc vic tham quan. Tin hnh tham quan: u tin gio vin nhc li mc ch, yu cu, ni dung tham quan ri hng dn trc tip ca mnh hay cn b hng dn ca ni tham quan, hc sinh tin hnh tham quan theo k hoch. Trong qu trnh gio vin c th t nhng cu hi hay nhc nh cc em ch quan st, ghi chp nhng ni dung, thu thp nhng hin vt cn thit. Cn lu hc sinh thc hin nghim tc ni quy, duy tr k lut khi tham quan trnh nhng s kin ng tic c th xy ra. Tng kt: Sau khi tham quan gio vin cn hng dn hc sinh kim tra, chnh l ti liu thu thp c. Trn c s vit thu hoch, trao i kin hay tho lun trong tp th, lm cc bi tp lp hay nh nh tp lm vn, vit bo co, xy dng b su tp v.v o su, cng c kin thc thu nhn c khi tham quan. 8. T chc thc hin gi hc tho lun Gi tho lun c th tin hnh theo cc bc sau: Gio vin nu ln vn tho lun l nhng vn quan trng, c ngha trong chng trnh dy hc. Qua tho lun c th gip cho hc sinh nm vng nhng tri thc then cht nht ca mt phn ni dung ca b mn. Gio vin trnh by k hoch chun b tho lun cng nh giao nhim v cho c lp, cho tng nhm v tng ngi chun b bo co. Hc sinh chun b trong mt thi hn nht nh ty theo ni dung v khi lng vn tho lun.

181

Tin hnh tho lun: M u, ngi iu khin tho lun (gio vin, hc sinh c ch nh) trnh by ngn gn mc ch, yu cu v ni dung vn tho lun. Tip , hc sinh da trn cc vn t ra, t nguyn trnh by kin chun b hoc hc sinh c s ch nh trc trnh by vn m mnh chun b, hc sinh c th hi thm. Sau khi bo co vin tr li th c lp tin hnh tho lun, phn tch nhng d kin trong cc bn bo co. T i ti nhng kt lun, ng thi c nhng s nh gi i vi cc bn bo co. Khi tho lun ngi iu khin c th ng vin mi ngi pht biu kin, song cng c th ch nh trong trng hp cn thit. Khi mi ngi pht biu tranh lun nhng vn vn vt, khng trng tm hoc trnh by nhng vn xui chiu, gio vin c th hng s tho lun li v nu nhng vn mu thun vi kin chung ca nhng ngi tham gia tho lun. Cui cng ngi iu khin tng kt nhng kin pht biu, nu mt cch tm tt, sc tch nhng vn thng nht v cha thng nht, nhn xt tinh thn, thi tho lun. Nu cn, gio vin c th b sung, sa cha nhng sai lm ca bo co vin hoc nhng ngi tham gia pht biu. Ngoi ra, gio vin c th nhn xt thm v tinh thn, thi chun b ca c lp v ca nhng c nhn t bit, sau nh gi, cho im. Chng X. HNH THC T CHC DY HC IV. CNG TC CHUN B LN LP CA GIO VIN Tin hnh cng tc dy hc theo nhng yu cu ca gi hc nu trn l mt cng vic va c tnh khoa hc, va c tnh ngh thut. N lun lun i hi mt s sng to ca gio vin trong ging dy. Song khng c mt s sng to no m li thiu chun b chu o. V vy vic chun b ln lp khng nhng l iu cn thit m cn l iu bt buc i vi ngi gio vin. Vic chun b ln lp ca gio vin bao gm vic chun b di hn cho c nm hc, tng hc k v tng tit hc c th. 1. Chun b di hn Vic chun b di hn ca gio vin cho c nm hc hoc tng hc k, bao gm nhng cng vic sau:

182

Tm hiu hc sinh lp mnh ging dy v kt qu hc tp gio dc, thi v phong tro hc tp, tu dng ca lp, c im tm l chung ca lp v nhng hc sinh c bit, trn c s ra nhng yu cu hp l i vi h. Nghin cu k chng trnh, ni dung ti liu dy hc, trn c s thu thp, la chn ti liu cho tng tit hc, phng php, phng tin dy hc, nhng hnh thc t chc dy hc thch hp. Tm hiu nhng phng tin dy hc trng c k hoch to ra nhng phng tin mi, nhng ti liu, sch bo c trong t sch ca trng c k hoch cng vi hc sinh xy dng nn t sch ca lp. Qua c nhng d nh i mi phng php dy hc. Vi nhng ti liu hng dn ca cc c quan qun l gio dc v s nghin cu tm hiu nu trn m mi gio vin v tp th nhm gio vin xy dng k hoch dy hc theo chng mc c nm hc hay tng hc k ca mnh. 2. Chun b cho gi ln lp Chun b cho gi ln lp ca gio vin bao gm vic phn tch ni dung sch gio khoa, lp k hoch v chun b nhng iu kin cho vic ln lp. a. Nghin cu, phn tch ni dung sch gio khoa V phn tch ni dung cc bi trong sch gio khoa thng phi phn tch v mt khi nim, v mt lgc, v mt tm l, v mt gio dc v cui cng l v mt l lun dy hc. Phn tch v mt khi nim bao gm vic xc nh cu trc nhng tri thc, ngha l xem xt nhng khi nim c bn vi nhng du hiu c trng ca chng v nhng khi nim th yu; mc phc tp ca nhng khi nim ; nh r nhng tri thc phi nm, nhng tri thc no c tnh cht thng bo. Xc nh khi lng tri thc mi v mi lin h vi nhng tri thc hc. Trn c s mi lin h gia nhng khi nim mi v nhng khi nim hc m t chc cho hc sinh t lc hnh thnh hoc gip h hnh thnh khi nim bng con ng ti hin hoc sng to.
183

Xc nh nhng khi nim no cn tm hiu su rng, hoc nhng khi nim sn xut phi nghin cu su hn trong nhng tit hc sau: Phn tch v mt lgic l nhm xc nh trnh t ca vic trnh by nhng khi nim . Mun vy phi xc nh nhng mt mu thun ca thng tin nh s kin khng tng ng vi quy lut, khi nim bit. Phn tch v mt tm l bao gm vic xc nh tnh vn ca ti liu hc tp, c th to nn tnh hung c vn v chng c th tc ng n mt xc cm ca hc sinh, c nhng loi tnh hung c vn no c th hc sinh t ra v nhng tnh hung vn no gio vin s ra, nhng bin php no to nn tnh hung vn v cch gii quyt chng. Phn tch v mt gio dc xc nh nhng khi nim, quan im no c tc dng hnh thnh th gii quan khoa hc, quan im chnh tr t tng, quan im o c, quan im thm m cho hc sinh. Xc nh nhng ti liu hc tp no c lin h vi s kin thc t xung quanh hc sinh, vi thc tin xy dng v pht trin kinh t x hi ca t nc. Phn tch v mt l lun dy hc. Trn c s kt qu nhng phn tch trn cn phi: Xc nh mc ch, yu cu, trng tm ca tit hc, phng php, phng tin v nhng hnh thc t chc dy hc, t chc phi hp hot ng ca gio vin v hc sinh. Chnh xc ha khi lng ti liu bt buc phi nm, b sung ti liu cn thit, xc nh trnh t nhng vn trnh by. Xc nh h thng cc bi luyn tp vn dng tri thc ti lp v nh; cch hng dn hc sinh gii quyt. Chnh xc ha nhng bin php lin h ni dung ti liu hc tp vi cuc sng, vi thc tin xy dng t nc, vi tri thc ca cc mn hc khc, nhng cch thc hnh thnh c s th gii quan khoa hc. Chnh xc ha nhng ni dung v bin php kim tra, nh gi tri thc ca hc sinh v cch ch o c bit. b. Lp k hoch ln lp Lp k hoch ln lp i hi gio vin cn da trn k hoch dy theo chng mc, ni dung sch gio khoa, trnh tri thc ca hc sinh v
184

nhng iu kin tin hnh bi ging c th xy dng k hoch tin hnh tng tit hc c th. Khi lp k hoch ln lp cn: Xc nh trng thi tri thc ban u cn phi c lnh hi tri thc ca tit hc v t xc nh xem trnh tri thc ca hc sinh lp mnh, ra bin php khc phc tnh trng hng kin thc ca hc sinh nu c. Cn phi c gng nhn thy trc tin trnh suy ngh, nhng trng thi tm l hc ca hc sinh s din ra d nh nhng phng n thch hp v x l kp thi nhm iu khin hot ng nhn thc v nhng trng thi xc cm ca h. Cn suy ngh nhng bin php pht huy cao tnh tch cc c lp sng to ca hc sinh trong tit hc nhm hnh thnh cho h nng lc, phm cht t lc h c th hc tp lin tc, hc tp sut i. Cn suy ngh nhng bin php ch o c bit. Cn suy ngh cn thn nhng phng tin dy hc cn thit v cch s dng chng. Nh vic chun b chu o m ngi gio vin c th bt tay lp k hoch ln lp cho tng tit hc (K hoch bi ging). K hoch bi ging l vn bn ghi chp mt cch chi tit theo mt trnh t lgc nhng g m gio vin mong mun s din ra trong gi ln lp ca mnh. C k hoch bi ging gio vin mi ch ng khi ging dy v trnh c nhng sai st (v d qun mt no , mt hot ng no ) trong tin trnh gi ging. c k hoch bi ging, gio vin phi lp k hoch bi ging, tc l phi vit ra nhng d kin ca mnh v bi ging . K hoch bi ging theo nh hng i mi phng php dy hc c kt cu bi ba phn, mi phn c thc hin bi cc ni dung c th c tnh cht li cun hc sinh tham gia vo cc hot ng ngay t nhng pht u tin ca gi dy. * Phn m u Trong phn ny, gio vin chun b cc ni dung c th nh sau: Li cun s ch ca hc sinh: Mc tiu ca ni dung ny l hng s ch ca hc sinh n hot ng ca gio vin nh m ch n ch
185

hc tp c gio vin pht biu. C nhiu k thut khc nhau thc hin ni dung ny. La chn k thut no, gio vin phi c s chun b trc. V d, c th vit mt cu khng hon chnh ln bng, a ra nhng s liu thng k gy ch , hoc chiu ln mt hnh nh hp dn tt c u phi gn kt vi ch hc tp, tc l sau khi kt thc ni dung ny, gio vin phi thng bo c ch hc tp cho hc sinh. Thng bo mc tiu hc tp: xc nh c mc tiu hc tp cho hc sinh, gio vin phi cn c vo ch ca bi hc v c im ca hc sinh. Cc mc tiu ny phi bao hm c ba lnh vc hc tp ca hc sinh (tri thc, k nng, thi ) v phi c in t bi nhng ng t m t nhng hot ng c th quan st v o lng c thun li cho vic nh gi khi bi hc kt thc. Gii thiu ni dung chnh ca bi: Gio vin khi qut cc ni dung chnh ca bi hc vi ngha y l nhng ni dung m hc sinh khi chim lnh c n th cc mc tiu hc tp s c thc hin. Gio vin c th trung thnh vi kt cu ni dung ca bi hc theo sch gio khoa, nhng cng c th thit k li ni dung theo cc mc tiu m gio vin xc nh. Thng bo cc hc liu cn thit thc hin ni dung ca bi: Gio vin ch r ngun ti liu hc sinh c theo yu cu ca gio vin hoc c tham kho theo nhu cu ca tng hc sinh. Cc phng tin k thut c s dng cng phi c gio vin chun b trc v thng bo vi hc sinh. T chc cc tnh hung hc tp dn dt hc sinh vo ni dung ca bi: C nhiu k thut khc nhau gio vin xy dng nhng tnh hung c vn , t chc hc sinh chuyn ho tnh hung thnh tnh hung hc tp ca bn thn, nh m c hng th v nhu cu hc tp vi cc ni dung ca bi hc. * Phn ni dung y l phn gio vin chun b cc hot ng thc hin ni dung ca bi, nh t mc tiu dy hc. Cng vic gio vin phi thc hin trong phn chun b ny l sp xp cc on thng tin ca ni dung bi v thit k cc hot ng, cc phng php vn hnh cc ni dung .

186

Phn chia on thng tin: Ni dung bi ging nn c sp xp theo cc on thng tin tng i c lp c dung lng tng ng vi 15 pht thc hin. Nh vy, trong mt tit ln lp ni dung ca bi thng c chia thnh hai on thng tin ng vi 30 pht thc hin. Cn thit phi chia on thng tin vi thi lng nh trn m bo cho hc sinh tham gia cc hot ng hoc tri gic thng tin mt cch tp trung ch nht. Thng thng, s tp trung cao ca con ngi vo mt vn no ch thc s hiu qu trong 15 pht, do vy vic chia on thng tin c ngha to ra nhng chu k ch k tip nhau hc sinh hc tp c hiu qu hn. Thit k cc hot ng v phng php tin hnh vi cc on thng tin xc nh: Tng ng vi mi on thng tin s cn n nhng phng php v hot ng c th hc sinh thao tc vi cc thng tin . C hai loi hot ng gio vin cn thit k. Th nht, nhng hot ng hc sinh thc hin nhim v hc tp: lnh hi tri thc, hnh thnh k nng, k xo. Nhng hot ng ny c ngha nh nhng phng php v cng vi cc phng php dy hc khc to ra con ng v mi trng thun li hc sinh t c cc mc tiu dy hc; Th hai: cc hot ng nhm thay i trng thi ca hc sinh (thng dng chuyn tip gi cc on thng tin). Cc hot ng ny c thit k di dng nhng tr chi trong 1 n 2 pht gip hc sinh c th th gin v thay i trng thi ca mnh mt cch t nhin. Sau khi c cc hot ng c th, gio vin sp xp cc hot ng theo tin trnh on thng tin. Nh vy, tin trnh bi dy l tin trnh ca mt chui cc hot ng m gio vin t chc hc sinh tham gia. Cc hot ng khi trnh by trong k hoch u phi ch r mc tiu ca hot ng cng vi ni dung v cch thc thc hin hot ng nh th no. * Phn kt lun Gio vin phi chun b cho phn kt thc bi ging ca mnh mt cch hiu qu thng qua vic chun b cc ni dung sau: H thng v nh gi kt qu hc tp ca hc sinh: thc hin ni dung ny, gio vin phi cn c vo mc tiu dy hc v t mc tiu xc nh cc phng php kim tra, nh gi. Vi mi mc tiu s c
187

phng php kim tra tng ng. Gio vin phi la chn phng php kim tra ph hp v phc tho trc cch thc hin. Giao nhim v hc tp v nh cho hc sinh: Phn ny gio vin nhn xt tnh hnh gi hc v giao nhim v hc tp hc sinh thc hin ti nh nhm chun b cho bi hc tip theo. Tt c nhng ni dung trn s c trnh by di dng vn bn. Khng c mt khun mu duy nht cho k hoch bi ging ca mi gio vin nn mi ngi s sng to ngay trong hnh thc trnh by k hoch bi ging ca mnh. c. Ln lp v sau khi ln lp Ln lp l hot ng c th ca gio vin nhm thc hin ton b k hoch bi ging vch ra v th hin y tnh khoa hc v tnh ngh thut trong cng tc dy hc v gio dc cng nh th hin tm hiu bit, hng th, nim tin, tnh cch ni chung ca ngi gio vin. Tit hc hin i thng bt u bng vic to nn tnh hung vn , gy hng th v thu ht s ch ca hc sinh vo nhng vn , vo ti ca tit hc. Tip t chc cng tc t lc ca c nhn hoc hp tc vi nhau theo tng nhm gii quyt vn . Tit hc cng c th m u bng cng tc c lp chung cho c lp nhm gii quyt mt vn da trn tri thc hc v vic gii quyt vn c lin quan n tri thc sp hc. Tin trnh ca tit hc khng ch ph thuc vo vic m u tit hc m c vic thng bo bi, mc ch, yu cu ca tit hc nhm to cho h nhu cu, hng th cho hc sinh. Trong tin trnh tit hc gio vin cn tp trung ch thc hin nhng ni dung ph hp tng giai on vch ra, s dng mi bin php li cun hc sinh tham gia tch cc gii quyt vn t ra, gip hc sinh yu theo kp nhp iu chung ca c lp, ng thi ra nhng bi lm cho hc sinh gii nhm pht trin nhng nng lc ca h, duy tr khng kh lm vic nhit tnh, ho hng, tch cc ca c lp. Ngi gio vin phi bao qut lp, nhy cm, linh hot v kp thi gii quyt cc hin tng bt thng xy ra dnh ton b thi gian cho hot ng dy v hc. Cn phi ch phn phi, s dng thi gian hp l.
188

T th, tc phong ca gio vin phi ng mc, n mc gn gng, ngn ng r rng, trong sng, truyn cm, nhp iu ni ph hp vi tng hon cnh c th, bit cch thay i ging ni. t c iu l mt qu trnh t rn luyn ca ngi gio vin. Tit hc kt thc khng c ngha l cng vic ca ngi gio vin i vi tit hc hon thnh. khng ngng nng cao trnh nghip v s phm ca mnh, ngi thy gio cn phi phn tch tit hc kp thi iu chnh hnh ng ca mnh, nh vy m iu khin st ng hot ng hc tp ca hc sinh. Song sau tit hc cn phi phn tch s phm mt cch tng hp. Vic phn tch tit hc cn lm sng t: Cht lng ca vic tch cc ha tri thc, k nng, k xo. Cht lng hnh thnh nhng khi nim v rn luyn k nng, k xo. Cht lng khi qut ha v h thng ha tri thc, k nng, k xo. Cht lng ra bi v nh v hng dn hc sinh t hc. T nh gi tit hc v: Vic thc hin nhng mc ch yu cu ra; cch vn dng phi hp cc nguyn tc, phng php, phng tin dy hc; s phi hp hot ng dy v hot ng hc; vic ch o c bit trong tin trnh dy; vic s dng ngn ng, tc phong s phm; vic phn phi thi gian. S phn tch tit hc cn ghi li gip tin hnh nhng tit hc ny vo ln sau t hiu qu cao hn. Chng XI. KIM TRA NH GI KT QU HC TP I. KHI QUT V V KIM TRA V NH GI KT QU HC TP 1. Khi nim Kt qu m hc sinh t c trong qu trnh dy hc l c s quan trng nht nh gi kt qu hot ng dy hc. Kt qu hc tp c th hin mc m ngi hc t c so vi cc mc tiu xc nh hay mc m ngi hc t c trong tng quan chung vi nhng ngi cng hc khc D hiu theo ngha no th nh gi kt qu hc tp cng phn nh kt qu m hc sinh t c sau mt giai on hc tp.

189

Nh vy, nh gi kt qu hc tp ca hc sinh l nh gi mc hon thnh cc mc tiu ra cho hc sinh sau mt giai on hc tp, cc mc tiu ny th hin tng mn hc c th. nh gi kt qu hc tp l xc nh mc nm c kin thc, k nng, k xo ca hc sinh so vi yu cu ca chng trnh ra. Kim tra l qu trnh gio vin thu thp thng tin v kt qu hc tp ca hc sinh. Cc thng tin ny gip cho gio vin kim sot c qu trnh dy hc, phn loi v gip hc sinh. Nhng thng tin thu thp c so snh vi tiu chun nht nh. nh gi kt qu hc tp bao gm qu trnh thu thp thng tin, qu trnh x l thng tin v trnh , kh nng thc hin mc tiu xc nh ca hc sinh nhm to c s cho nhng quyt nh s phm ca gio vin, cho nh trng v cho bn thn hc sinh gip h hc tp tin b hn. Kt qu ca vic nh gi c th hin ch yu bng im s theo thang im c quy nh, ngoi ra vic nh gi th hin bng li nhn xt ca gio vin. Kim tra v nh gi l hai qu trnh c quan h cht ch vi nhau. Kim tra l nh gi, nh gi da trn c s ca kim tra. 2. ngha v chc nng ca kim tra nh gi kt qu hc tp a. ngha Kim tra nh gi l mt khu quan trng ca qu trnh dy hc, thng qua kim tra nh gi kt qu hc tp ca hc sinh gip cho gio vin thu c nhng thng tin ngc t hc sinh, pht hin thc trng kt qu hc tp ca hc sinh cng nh nhng nguyn nhn c bn dn ti thc trng kt qu . l c s thc t gio vin iu chnh, hon thin hot ng hc ca hc sinh v hng dn hc sinh t iu chnh, t hon thin hot ng hc ca bn thn. Kim tra nh kt qu hc tp ca hc sinh c tin hnh tt gip cho hc sinh c c hi n tp, cng c tri thc, pht trin tr tu. ng thi cng thng qua kim tra nh gi m hc sinh c iu kin t kim tra v mc lnh hi tri thc, trnh tri thc, k nng, k xo, phng php hc tp, t c th t iu chnh cch hc.

190

Thng qua kim tra nh gi kt qu hc tp gip hnh thnh cho hc sinh nhu cu thi quen t kim tra nh gi, nng cao tinh thn trch nhim trong hc tp, rn luyn tnh k lut, tnh t gic v ch vn ln trong hc tp. Kim tra nh gi kt qu hc tp c tc dng iu chnh cch dy ca gio vin v cch hc ca hc sinh. Trn c s cc kt qu thu c qua kim tra nh gi kt qu hc tp ca hc sinh, cc cp qun l a ra nhng quyt nh ng n, ch o kp thi hot ng dy hc trong nh trng, m bo nng cao cht lng v hiu qu dy hc. b. Chc nng c bn ca kim tra nh gi kt qu hc tp Chc nng nh hng: Kim tra nh gi d bo kh nng ca hc sinh c th t c trong qu trnh hc tp, ng thi xc nh nhng im mnh v yu ca hc sinh Vic kim tra nh gi ny cng lm c s cho vic la chn bi dng nng khiu, ng thi gip cho gio vin c th chn cch dy ph hp vi kh nng ca hc sinh v hc sinh c th la chn con ng hc tp, phng php, ti liu, cc hnh thc hc tp .v.v. ph hp Kim tra nh gi thng din ra giai on trc, th hin nhng bi n tp, kim tra u nm, c th l nhng bi th sc giai on u cc mn hc theo chng trnh phn mn, l nhng cch xc nh mc nm tri thc ngi hc d kin nhng kh khn, t c cch thc tc ng ph hp. Chc nng chn on: Kim tra nh gi chn on nhm h tr vic hc tp. Yu cu ca kim tra nh gi chn on i hi phi c cch x l thng tin va thu tm c cc thi im khc nhau ca qu trnh hc tp (kim im li qu trnh hc tp trc y ca mnh), va c tnh cht thc y, cng c, m rng v nng cao cht lng tri thc. Kim tra nh gi chn on c tin hnh thng xuyn v cung cp cho ngi hc nhng tn hiu ngc v vic hc tp ca h, t gip h khc phc nhng thiu st, iu chnh cch hc cho ph hp. Chc nng xc nhn: nh gi xc nhn cung cp nhng s liu tha nhn hay bc b s hon thnh hay cha hon thnh kho hc, chng
191

trnh hc hoc mn hc i n quyt nh l cp chng ch, cp bng hoc cho ln lp.v.v. hoc nhm xp loi ngi hc theo mc ch no , thng c tin hnh sau mt giai on hc tp. Chc nng ny c ngha quan trng v nhiu mt, c bit l v ngha x hi ca n. nh gi xc nhn bc l tnh hiu qu ca mt h thng o to. Vic nh gi ny i hi phi thit lp mt ngng trnh ti thiu v xc nh ng v tr kt qu ca ngi hc vi ngng ny. 3. Cc dng kim tra kt qu hc tp Trong nh trng thng s dng ba dng kim tra c bn sau: Th nht: Kim tra hng ngy (thng xuyn), c gio vin tin hnh thng xuyn nhm kp thi iu chnh hot ng ca c gio vin v hc sinh, thc y hc sinh c gng, tch cc hc tp mt cch lin tc, c h thng ng thi to iu kin qu trnh dy hc chuyn sang bc pht trin cao hn. Kim tra nh gi hng ngy c thc hin qua quan st mt cch c h thng hot ng hc tp ca hc sinh, qua vic lnh hi tri thc mi, n tp v cng c tri thc c cng nh vn dng tri thc vo thc tin. Th hai: Kim tra nh gi nh k thng c thc hin sau khi hc mt phn chng trnh hoc sau mt hc k bit c mc nm vng chng trnh, kim tra nh k c tc dng gip gio vin v hc sinh nhn li kt qu lm vic sau mt thi gian nht nh, cng c v m rng nhng iu hc, to c s t nh hng tip tc dy hc sang phn tip theo. Th ba: Kim tra tng kt c thc hin vo cui mi nm hc, cui kha hc hoc vo cui mi gio trnh nhm nh gi kt qu chung, cng c v m rng ton b nhng iu hc t u nm hc hoc t u gio trnh, ng thi to iu kin chuyn sang nm hc mi, mn hc mi. Mt loi kim tra tng kt c bit l thi nhm nh gi trnh kin thc, k nng ca th sinh so vi yu cu cht lng nh trong cc chng trnh gio dc. Chng XI. KIM TRA NH GI KT QU HC TP

192

II. CC PHNG PHP KIM TRA 1. Phng php kim tra vn p Kim tra bng phng php vn p l phng php gio vin t chc hi v p gia gio vin v hc sinh, qua thu c thng tin v kt qu hc tp ca hc sinh, c s dng sau khi hc mt hay nhiu bi, mt hay nhiu chng hay ton b gio trnh Kim tra vn p c th s dng mi thi im trong tit hc cng nh trong khi thi cui hc k hoc cui nm hc, hc sinh cn trnh by din t bng ngn ng ni. Phng php ny c u im l gio vin c iu kin tip xc trc tip vi ngi hc, nh c th nh gi c thi ca ngi hc, mt khc, bng nhng cu hi a dng, gio vin khng ch thu thp c thng tin v hiu bit ca ngi hc theo tiu chun chung m cn c th pht hin ra nhng nng lc c bit hoc nhng kh khn, thiu st ca tng c nhn ngi hc. Tuy nhin, vi s lng cu hi rt t nn kh bao qut ton b chng trnh mn hc, vic nh gi b nh hng bi cc yu t ch quan, hc sinh c hi nhng cu hi khc nhau vi thi lng, iu kin khng nh nhau, do nh hng n tnh khch quan. Vn p c s dng ch yu kim tra kin thc ca ngi hc, phng php kim tra vn p thng tn nhiu thi gian tin hnh. Yu cu khi s dng phng php ny: i vi cu hi cn phi chnh xc r rng, st vi trnh ca hc sinh. Din t cu ng ng php, gn gng sng sa. Cu hi phi c tc dng kch thch tnh tch cc, c lp t duy ca hc sinh. Khi vn p cn chm ch theo di cu tr li, c thi bnh tnh, trnh nn nng ct ngang cu tr li khi khng cn thit. C t hai gio vin tr ln tham gia nh gi m bo tnh khch quan.

193

2. Phng php kim tra vit Bi kim tra vit yu cu hc sinh xy dng cu tr li hoc lm bi tp do gio vin giao cho di hnh thc vit. Kim tra vit l hnh thc kim tra ph bin , c s dng ng thi vi nhiu hc sinh cng mt mt thi im, c s dng sau khi hc xong mt phn ca chng, mt chng hay nhiu chng, hoc sau khi hc xong ton b gio trnh, ni dung kim tra c th bao qut t vn ln c tnh cht tng hp n vn nh, hc sinh phi din t cu tr li bng ngn ng vit. Xt theo dng thc ca bi kim tra c hai loi l kim tra vit dng t lun v kim tra vit dng trc nghim khch quan. Phng php kim tra dng t lun. L phng php gio vin thit k cu hi, bi tp, hc sinh xy dng cu tr li hoc lm bi tp trn bi kim tra vit. Mt bi kim tra t lun thng c t cu hi, mi cu hi phi vit nhiu cu tr li v cn phi c nhiu thi gian tr li mi cu, n cho php mt s t do tng i no d tr li cc vn t ra. Cu t lun th hin hai dng: Th nht l cu c s tr li m rng, l loi cu c phm vi rng v khi qut. Hc sinh t do biu t t tng v kin thc. Th hai l cu t lun tr li c gii hn, cc cu hi c din t chi tit, phm vi cu hi c nu r ngi tr li bit c di c chng ca cu tr li. Bi kim tra vi loi cu ny thng c nhiu cu hi hn bi t lun vi cu t lun c s tr li m rng. N cp ti nhng vn c th, ni dung hp hn nn m h hn i vi ngi tr li; do vic chm im d hn v c tin cy cao hn. Phng php ny c u im l trong cng mt thi gian gio vin kim tra c mt s lng ln hc sinh, gip thu c thng tin v kin thc v k nng hot ng tr tu ca hc sinh. Do hc sinh c kim tra trong nhng thi lng, thi gian v iu kin nh nhau nn to iu kin c c thng tin tng i khch quan v kt qu hc tp. Kim tra dng t lun c kh nng o lng c cc mc tiu cn thit v o lng tt mc hiu, tng hp, nh gi. Cu t lun khi c son mt cch cn thn c th to iu kin hc sinh bc l kh nng suy lun, sp xp d kin, kh nng ph phn, a ra nhng kin mi. Vic chun b cu t lun khng qu kh khn v mt thi gian.

194

Tuy nhin phng php kim tra vit dng t lun vi cc bi kim tra dng t lun c s lng t cu hi nn kh bao qut c ni dung ca chng trnh hc. Vic nh gi vn chu nh hng nhiu ch quan ngi chm bi, mt khc, chm im cc bi t lun l tn nhiu thi gian, tin cy khng cao. Yu cu khi s dng phng php ny: i vi cu hi cn c din t r rng, ch n cu trc ng php, chn t ng chnh xc, trnh tng mc kh ca cu hi bng cch din t phc tp gy ra s kh hiu, trnh nhng t hoc cu tha. Khi tin hnh t chc kim tra cn m bo ph hp v thi gian lm bi, trnh cc yu t gy nhiu t bn ngoi, m bo nghim tc khi lm bi. Khi chm bi cn xc nh thang im mt cch chun xc v chi tit, nn d kin a ra mt s vn c th xut hin trong bi lm c cch x l v cho im, ngi chm khng nn bit tn hc sinh hoc lp hc sinh, vic chm im cn c s c lp gia nhng ngi chm. Phng php kim tra dng bi t lun c s dng trong nhng trng hp sau: Khi nhm hc sinh c kho st c s lng va phi v ch nn s dng mt ln, khng nn dng li ngay ln sau. Khi mun khuyn khch hc sinh pht trin k nng din t bng kh nng vit. Khi gio vin mun thm d thi hay tm hiu t tng, quan im ca hc sinh v mt vn no . Dng bi kim tra dng t lun ch thc s c hiu qu khi gio vin chm bi mt cch v t v thn trng m bo tnh khch quan, chnh xc. 3. Phng php trc nghim khch quan Mt bi trc nghim khch quan thng bao gm nhiu cu hi, mi cu thng c tr li bng mt du hiu n gin hay mt t, mt cm t. Cu trc nghim khch quan bao gm cc loi sau:

195

Loi cu nhiu la chn: L loi cu thng dng nht, cn gi l cu a phng n, gm hai phn l phn cu dn v phn la chn. Phn cu dn l mt cu hi hay mt cu b lng (cu cha hon tt) to c s cho s la chn. Phn la chn gm nhiu phng n tr li (thng l 4 hoc 5 phng n tr li). Ngi tr li s chn mt phng n tr li duy nht ng hoc ng nht, hoc khng c lin quan g nht trong s cc phng n cho trc. Nhng phng n cn li l phng n nhiu. Loi cu ng sai: Thng bao gm mt cu pht biu phn on v i n quyt nh l ng hay sai. Loi cu in vo ch trng: Loi cu ny i hi tr li bng mt hay mt cm t cho mt cu hi trc tip hay mt cu nhn nh cha y . Cu ghp i: Loi cu ny thng bao gm hai dy thng tin gi l cc cu dn v cc cu p. Hai dy thng tin ny c s cu khng bng nhau, mt dy l danh mc gm cc tn hay thut ng v mt dy l danh mc gm cc nh ngha, c im v.v... Nhim v ca ngi lm bi l ghp chng li mt cch thch hp. Trc nghim khch quan c kh nng o c cc mc ca nhn thc (bit, hiu, p dng, phn tch, tng hp, nh gi), bao qut c phm vi kin thc rng nn i din cho ni dung cn nh gi. Trc nghim khch quan gip nng cao tnh khch quan, gi tr v tin cy cho kim tra, nh gi v ni dung kim tra bao qut c chng trnh hc, tiu chun nh gi r rng, hn ch s ph thuc ca nh gi vo ch quan ngi chm. Tuy nhin trc nghim khch quan c kh khn trong vic o lng kh nng din t, sp xp trnh by v a ra tng mi, qu trnh chun b cu hi kh v mt nhiu thi gian. Trc nghim c s dng kim tra ch yu l kin thc v k nng ca ngi hc. Khi s dng trc nghim khch quan cn ch : Yu cu i vi cu trc nghim phi m bo cc yu cu v ni dung v cch din t, m bo cc ch s ca mt cu trc nghim khch quan, cc cu hi a vo bi trc nghim phi i din c cho ni dung cn nh gi, khi sp xp cu trc nghim cn xp theo tng ch v t d n kh.
196

Khi trc nghim, s lng bi trc nghim v phiu tr li c nhn bn theo s lng ngi lm trc nghim, ng thi cn c cc bin php chng gian ln khi lm bi thng qua thit k bi trc nghim. Phng php trc nghim khch quan nn s dng trong nhng trng hp sau: Khi cn kho st kt qu hc tp trn mt s lng ln hc sinh hoc mun tip tc dng bi trc nghim ngay nhng ln sau. Mun o lng tt nht cc mc tiu bit v hiu. Trong trng hp c nhng cu trc nghim tt, tc l nhng cu qua th nghim v t c cc yu cu nht nh v kh, phn bit, nhng cu trc nghim khch quan c d tr sn s rt tin li khi son mt bi kim tra mi. Khi khng mun mt nhiu thi gian chm im, mun chm im nh nhng, nhanh chng v c c nhng im s ng tin cy khng ph thuc vo ch quan ca ngi chm bi. Khi mun ngn nga sinh vin hc t v gian ln trong khi lm bi. 4. Phng php kim tra thc hnh Nu nh chng ta mun nh gi mt cch y v ngi hc th ch dng cc bi kim tra trn giy bt cha , m cn phi b sung bng cc phng php kim tra nh gi khc. Phng php kim tra thc hnh l phng php gio vin t chc cho hc sinh tin hnh cc hot ng thc tin, qua thu c nhng thng tin v k nng thc hnh ca hc sinh. Trong thc t nhiu yu t ca cc bi kim tra thc hnh khng th kim tra trn giy bt c nhng c th o lng bng cng c v k thut quan st. Quan st trc tip, c h thng l k thut quan trng thu thp s liu nh gi hc sinh v k nng, thi . nh gi k nng bao gm: nh gi cch thc tin hnh hot ng v nh gi sn phm.

197

nh gi cch thc nh: Cc bc vn dng l thuyt vo thc hnh. V d nh lm vic vi cc thit b th nghim, v, s dng my vi tnh thc hnh nh o c, th nghim, cc thao tc vn dng kin thc vo thc tin.v.v. trn lp, trong phng th nghim, vn trng, xng trng, ngoi thin nhin. Khi kim tra cn theo di trnh t, chnh xc, trnh thnh tho ca cc thao tc. nh gi sn phm, l nhng kt qu cui cng nh bc tranh, bi th, ti liu nh my Quan st l phng php thun li nh gi v k nng. S liu quan st c cung cp cho gio vin nhng thng tin b sung c gi tr m nhng thng tin ny kh c th c c bng cch khc u im ni bt ca phng php ny l kim tra c k nng thc hnh ca ngi hc, gip cho vic rn luyn k nng, khc phc tnh trng hc tp l lun xa ri thc tin. Tuy nhin kim tra bng phng php ny cn nhiu thi gian hn, cng tc t chc v vic chun b cng phu hn so vi cc phng php khc. Cc phng php kim tra rt phong ph, mi phng php u c gi tr trong vic thu thp nhng thng tin v kt qu hc tp ca hc sinh. Mi phng php u c u, nhc im nht nh, khng c phng php no l ti u hay hn ch nht. Cn phi la chn cc phng php nh gi cho ph hp vi mc tiu nh gi. Chng XI. KIM TRA NH GI KT QU HC TP III. CC BC TIN HNH KIM TRA NH GI V NHNG YU CU I VI KIM TRA NH GI KT QU HC TP CA HC SINH 1. Cc bc tin hnh kim tra nh gi kt qu hc tp Bc 1: Xc nh mc ch kim tra, gio vin cn tr li cc cu hi: Kim tra lm g? phn loi hc sinh, xt tt nghip hay thi tuyn, t xy dng cc cu hi kim tra cho ph hp. Bc 2: Nghin cu mc tiu v ni dung hc tp cn kim tra quyt nh la chn phng php kim tra no. S lng cu hi ph thuc vo trng s ca ni dung hc tp, trong bi hoc chng.

198

Bc 3: La chn phng php kim tra, xy dng cu hi kim tra. Vi mc tiu kin thc, gio vin c th s dng phng php kim tra vit hoc vn p; vi mc tiu k nng, gio vin c th s dng phng php thc hnh. Cc cu hi kim tra c th l vn p, t lun, trc nghim hoc bi tp thc hnh. Bc 4: T chc kim tra, cn tun th theo ng quy ch, m bo nghim tc. Bc 5: Chm bi theo quy nh, trnh ti a nhng nh hng ch quan ca ngi chm Bc 6: Rt kinh nghim sau khi kim tra. 2. Cc yu cu i vi kim tra nh gi kt qu hc tp a. Kim tra nh gi m bo khch quan Kim tra nh gi khch quan l s phn nh chnh xc kt qu hc tp nh n tn ti trn c s i chiu vi mc tiu ra. nh gi khch quan, chnh xc l yu cu i hi ca x hi i vi cht lng gio dc, nh gi khch quan chnh xc to ra cc yu t tm l tch cc cho ngi c nh gi, ng vin ngi c nh gi vn ln. Tnh khch quan ca kim tra nh gi kt qu hc tp l s phn nh trung thc kt qu t c v trnh nhn thc ca hc sinh so vi yu cu ca chng trnh hc. Yu cu kin thc, k nng t ra cho hc sinh phi xut pht t ni dung trong chng trnh quy nh v tng ng vi trnh nhn thc ca hc sinh, khi tin hnh kim tra phi tun th nhng quy nh c t ra. Tnh khch quan ca kim tranh gi i hi vic xy dng thang nh gi phi c th, r rng, m bo phn nh c chnh xc kt qu hc tp ca hc sinh, vic o c kin thc, k nng, thi ca ngi hc phi cho nhng kt qu nh gi khng ph thuc vo mun ch quan ngi nh gi. m bo tnh khch quan, cn gio dc cho hc sinh thc ng n i vi vic kim tra, hnh thnh cho hc sinh k nng t kim tra, t nh gi mt cch ng n hc sinh c th iu chnh cch hc ca mnh, ngn nga thi i ph vi vic kim tra. Mt khc, kim tra nh gi m bo khch quan i hi t khu la chn phng php, hnh

199

thc kim tra nh gi, xy dng cu hi, qu trnh t chc kim tra nh gi n vic chm bi phi p ng yu cu l lun dy hc. b. Kim tra nh gi m bo tnh ton din i hi phi nh gi y cc mt, cc kha cnh cn nh gi theo yu cu, mc ch t ra, nh gi ton din cho php xem xt i tng c nh gi mt cch y , khch quan, chnh xc, trnh s nh gi phin din. Kim tra nh gi ton din kt qu hc tp cn c xem xt y v s lng v cht lng. Cn tnh n cc mt nh: khi lng tri thc, k nng, k xo m ngi hc nm vng; nng lc vn dng v kh nng sng to; tinh thn thi , s n lc ca hc sinh. kim tra nh gi m bo tnh ton din cn phi cn c vo mc tiu dy hc, trn c s xc nh cc ni dung nh gi sao cho c th nh gi c y cc mc tiu c. Kim tra nh gi m bo tnh thng xuyn, c h thng Kim tra nh gi kt qu hc tp ca hc sinh cn phi c tin hnh thng xuyn, c h thng, c k hoch, nh gi trc, trong v sau khi hc mt phn ca chng trnh, s ln kim tra phi m bo c th nh gi chnh xc (theo quy nh chung ca B Gio dc ra). nh gi thng xuyn, h thng s cung cp kp thi nhng thng tin ngc cho gio vin v hc sinh, gip cho gio vin iu chnh lin tc hot ng dy ca mnh, hc sinh iu chnh hot ng hc nhm duy tr tnh tch cc trong hc tp. m bo tnh ton din ca kim tra nh gi kt qu hc tp i hi phi tin hnh kim tra nh gi tng tit hc, tng chng, tng hc k, nm hc, to cho hc sinh c thc trch nhim trong hc tp. Kim tra nh gi thng xuyn, c h thng s nh k cung cp cho cn b qun l gio dc, cho gio vin y nhng thng tin iu chnh kp thi cc hot ng gio dc. Kim tra nh gi lin tc v u n theo k hoch nht nh, nh gi thng xuyn, c h thng s thu c nhng thng tin y , r rng, to c s nh gi mt cch ton din. d. Kim tra nh gi kt qu hc tp phi m bo tnh pht trin

200

Kim tra nh gi khng ch l xc nh mc nm tri thc k nng k xo ca hc sinh m thng qua kim tra nh gi phi to ra ng lc thc y i tng c nh gi vn ln, c tc dng thc y cc mt tt, hn ch mt tiu cc. Kt qu hc tp ca mi hc sinh trong qu trnh hc tp th hin trnh nhn thc ring, kt qu ny th hin im s ca cc bi kim tra. Tuy nhin, trong sut qu trnh hc tp, nhng kt qu nh gi b phn ch phn nh mt thi im ca hot ng nhn thc, thng qua ngi hc tip tc phn u n lc v vn ln khng ngng t c mc tiu hc tp. Chnh v vy, kim tra nh gi phi linh hot, mm do, c tc dng khch l, ng vin, to ng lc cho s hc tp ca hc sinh. Tuy nhin, tnh mm do khng c ngha l b qua chun v cht lng m n l s iu chnh linh hot tng thi im hc tp, m bo cho cht lng v hiu qu chung ca c qu trnh. Kim tra nh gi phi c tin hnh cng khai, kt qu phi c cng b kp thi hc sinh thy c nhng u, nhc im ca bn thn phn u vn ln trong hc tp. Cc yu cu trn c mi quan h vi nhau, chng cn phi c thc hin ng thi trong qu trnh kim tra nh gi.

201

You might also like