Chnh sch ti kha v bi ton n nh chu k kinh t Vit Nam PGS.TS.

. S nh Thnh T chc Hp tc v Pht trin Kinh t (OECD) (2008) nhn nh khng hong ton cu thc s lan rng t lnh vc ti chnh sang kinh t. Theo , Vit Nam khng th nm ngoi qu o ny khi m nn kinh t bt u ha vo dng chy chung ca th gii. Chnh ph Vit Nam nhn thy nguy c suy gim kinh t v khi ng chnh sch ti kha m rng chng suy thoi. Hin ti, Chnh ph Vit Nam ang trin khai k hoch kch cu 1 t USD trong nm ti kha 2009, trong khi nhiu tranh lun bt u ni ln v vai tr chnh sch ti kha i vi n nh chu k kinh t. Bi vit i vo o lng xung lc ti kha ca Vit Nam t ch ra trng thi ti kha thay i nh th no i vi chu k kinh t v tm li gii cho bi ton chng suy thoi kinh t bng chnh sch ti kha trong bi cnh hin ti Vit Nam . 1. L thuyt chnh sch ti kha v n nh chu k kinh t Theo hc thuyt Keynes, chnh sch ti kha c s dng chng li chu k kinh t (Countercylically) hay cn gi l chnh sch ti kha ty c th c tch ra thnh 2 phn: (i) chnh sch ti kha m rng (c s dng kch thch kinh t thng qua chnh sch kch cu x hi hiu qu); (ii) chnh sch ti kha kim ch (c s dng kim ch sc p lm pht). Mt hnh thc ca chnh sch ti kha phn chu k c bit n nh l n nh t ng (Automatic stabilizers). Ngha l c nhng chnh sch c thit k t n iu chnh lm cho chnh sch ti kha m rng trong thi k suy thoi v thu hp trong thi k tng trng cao nh l chnh sch bo him, an sinh x hi, thu thu nhp Nh vy, mt khi trng thi ti kha thay i, s lm thay i xung lc ti kha, ko theo lm thay i chu k kinh t. l quy trnh tc ng ca chnh sch ti kha n chu k kinh t. Cu hi t ra, nhng ngi hoch nh chnh sch cn phi gii quyt l liu chnh sch ti kha c c a ra ng lc v hp l hay khng. C th tm lc thnh m hnh 3 T: ng lc (Times); ng mc tiu (Targeted) v kp thi (Temporary). IMF (2008) cho rng cu tr li phc tp v ph thuc nhiu vo c im ca nn kinh t. Mt vn hin nhin ca chnh sch ti kha l qua chnh ph c tim nng tc ng nhanh chng n thay i chi tiu x hi. Cc nc pht trin s dng chnh sch ti kha phn chu k mt cch tch cc. Th nhng, gii php phn chu k thng c thc hin tr hn so vi chnh sch n nh t ng v nhng thay i trng thi tin t. N thng phn ng mnh trong thi k suy thoi hn l thi k tng trng v i khi hn mc cn thit; ngha l gii php kch thch thng xuyn c thc hin, t
1

nh hng ngc n s n nh ti kha. IMF (2008) pht hin ra rng chnh sch ti kha ty c tc ng n phn chu k mc va phi cc nc pht trin, nhng ngc li c minh chng rt yu v tc ng phn chu k trong nhng nn kinh t ang pht trin. IMF cho rng, kch thch da vo thu hiu qu hn so vi gii php da vo chi tiu, c bit cc nn kinh t ang pht trin, bi l lin quan n vn mt khi gia tng chi tiu th thi gian sau s rt kh kim ch. Mt cu hi khc t ra, chnh ph cc nn kinh t ang pht trin ng dng chnh sch ti kha ty c khc g so vi chnh ph cc nn kinh t pht trin? cc nn kinh t pht trin, chnh sch ti kha ty c c th phn chu k: ct gim thu v gia tng chi trong thi k suy thoi. Trong khi, cc nn kinh t ang pht trin, chnh sch ti kha ty c c th l thun chu k (Procylically): tng thm kch thch trong thi gian kinh t tng trng v tho d trong thi k suy thoi. iu ny gi ln vn , chnh sch ti kha c khuynh hng gy bt n nh cc nn kinh t ang pht trin hn l gp phn gim bin ng chu k kinh t (IMF, 2008). Nhiu cng trnh nghin cu minh chng chnh sch ti kha ty thng phn ng chm tr so vi chnh sch tin t trong thi k suy thoi v mt nhiu thi gian pht huy tc dng. Trc ht, chnh ph mt nhiu thi gian nhn dng suy thoi kinh t (Fat, Mihov, 2000). K n, mt nhiu thi gian quc hi thng qua gii php ti kha v mt nhiu thi gian nn kinh t phn ng (Buti 2001). Kt qu, mt khi c quyt nh, chnh sch ti kha him khi c iu chnh theo nhng thay i tnh hnh kinh t (Fat, Mihov, 2000). Hn na, lun lun c nhng kim ch v chnh tr: c khuynh hng d di cho chnh ph ni lng ti kha hn l tht cht mt khi gii php c thc hin. V vy, chnh sch ty dn n lch thu ct gim v chi tiu gia tng nhiu hn trong thi suy thoi so vi tng thu v ct gim chi tiu trong thi k tng trng. iu ny c ngha l in hnh n cng gia tng nhanh, dn n tnh trng trung tnh ca chnh sch ti kha do bi b li hnh vi ca khu vc t nhn. S m rng ti kha to ra sc p trong di hn l li sut tng cao v gy ra hin tng chn ln u t khu vc t hoc cc h gia nh tit kim nhiu hn nu chnh sch ti kha m rng v s nh thu cao trong tng lai. Hnh v cn bng Ricardian rt l ph bin nhng quc gia m chnh ph mc n vi quy m ln (Guilermo, 2001). 2. o lng xung lc ti kha ca Vit Nam 2.1. Nhn xt chung T nm 1991 -2008, kinh t Vit Nam tng trng bnh 7.5%, cao nht l 10% (nm 1995) v thp nht 5% (nm 1999). Da vo hnh 1, c th chia tng trng kinh t Vit Nam thnh 3 giai on: tng trng cao (1991 1996), suy thoi
2

(1997 2001), phc hi (2002 n 2007). Nh vy, t nm 1991 n nay, nn kinh t c tri qua giai on suy thoi v Chnh ph thc hin kch thch kinh t bng chnh sch ti kha.
12% 10% 8% 6% 4% 2% 0%
93 97 01 05 91 95 99 03 19 19 20 20 19 19 19 20 20 07

Tng trng GDP% (gi c nh)

Ngun: Tng cc Thng k (GDP gi c nh)

Hnh 1: Tng trng kinh t Vit Nam theo gi c nh (1991 -2008) Vy, trng thi thay i chnh sch ti kha i vi kinh t Vit Nam mc no, c bit trong giai on suy thoi. Trc ht, cng phi tha nhn rng, k t sau cuc khng hong ti chnh nm 1997, Chnh ph thc hin nhiu chnh sch nng ng kch thch kinh t nh: ci cch th ch kinh t vn hnh theo c ch th trng; m ca thu ht vn u t v thc y mnh thng mi quc t; y mnh t do ha h thng ti chnh v pht trin th trng ti chnh nng ng... Nh vy, vn tng trng kinh t Vit Nam t nm 1997 n nay khng th ch gii thch bin chnh sch ti kha duy nht. C iu cn lu , s thay i t l tng trng t nm y ca suy thoi n cc nm sau l ln hn khi c nhng thay i c bn ca chnh sch ti kha nh: gim mc huy ng ngun thu thu thng qua chng trnh ci cch thu bc 2 v 3; c bit gia tng chi u t cng (xem hnh 2) thng qua cc chng trnh kch cu t ngun vn ngn sch v pht hnh tri phiu chnh ph Tuy vy, iu ny cng cha c s khoa hc khng nh chnh sch ti kha c hiu ng tt n n nh chu k v khc phc suy thoi kinh t, m cn phi o lng bng phng php nh lng.
25% 20% 15% 10% 5% 0% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 u t cng u t t nhn FDI

Ngun: Tng cc Thng k

Hnh 2: C cu chi u t giai on 1996 -2007 (%GDP)

2.2.Thit lp m hnh o lng xung lc ti kha Quy m thng d ti kha thay i s quyt nh thay i trng thi ti kha chnh ph. Mt thay i nh thng d cng hm rng chnh sch ti kha tr nn m rng hn so vi nm trc. Tuy nhin, ch c quan st thay i cn bng ti kha c th dn n sai lch bi v s khng r rng khng nh liu thay i l nguyn nhn hoc kt qu thay i hot ng kinh t. Cch o lng gin lc nht l a thay i trng thi ti kha gy ra t chi tiu ty v chnh sch thu cng nh tc ng n nh t ng vo chung trong khun kh phn tch. Mt trong cc phng php nh gi trng thi ti kha l o lng xung lc ti kha (MFI: measure of fiscal impulse) i vi sn lng/GDP trong mt khong thi gian nht nh, hin c nhiu nh kinh t v IMF s dng. Mt s o lng dng (hay m) ca xung lc ti kha s hm trng thi ti kha m rng (thu hp) hn so vi nm trc. Nhng thay i ca MFI bao hm c nhng thay i quyt nh ty v chnh sch chi tiu v thu ngn sch cng nh c lng tc ng ca n nh t ng. Cng trnh ny s dng phng php ca (Heller et al (1986). Khi u, chng ta tnh ton cn bng ti kha theo cng thc sau:
FBt = ( Rt Gt )

Trong , FBt l cn bng ti kha c bn trong nm t; Rt l thu ngn sch danh ngha nm th t v Gt l chi tiu danh ngha nm th t. Cng thc cn bng ti kha trn c phn tch nh sau:
FBt = ( r0Yt g0Yt p ) r0 ( Yt Yt ) FSt
p

Trong : r0 g0 Yt
Yt
p

FSt

= R0 / Y0 t l thu nm c bn = G0 / Y0 t l chi tiu nm c bn = GDP thc t theo gi danh ngha nm th t = Sn lng tim nng tnh theo gi danh ngha nm th t = o lng trng thi ti kha nm th t.

Ch s 0 phn nh gi tr nm c bn ca cc bin s m GDP tim nng v GDP thc t xp s bng nhau. T , phng trnh c th vit li nh sau:
FBt = ( r0Yt g0Yt p ) FSt
p

Trng thi ti kha c th c din t nh sau:

FSt = ( r0Yt Rt ) ( g0Yt Gt )
p

y l cng thc c trnh by bi Chalk (2002). Trong cng thc ny, trng thi ti kha y gi thit thu danh ngha co gin n v vi sn lng. Chi tiu chnh ph c gi thit co gin n v vi sn lng tim nng theo gi danh ngha. V th: Thu ngn sch l trung tnh vi chu k nu nh n gia tng mt cch tng xng i vi s gia tng GDP thc danh ngha. Cn mt s gia tng ln l thu hp ti kha. Chi tiu l trung tnh vi chu k nu nh n gia tng mt cch tng xng i vi s gia tng GDP thc danh ngha. Cn mt s gia tng ln l m rng ti kha. Chnh lch FS nm hin hnh v nm trc o lng xung lc ti kha (MFI): p MFI = FSt = ( Gt g0 Yt ) ( Rt r0 Yt )
MFI = FBt g0 Yt + r0 Yt )
p

T cng thc trn ta thy, c hai khi nim a vo trong cu trc ca MFI. Th nht, lin quan quan n vic chn nm c bn cho MFI. iu ny thng c xem xt trong khong thi gian khi nn kinh t nh gi l mc tim nng ca n. Vi quan im nm c bn l nm GDP tim nng v GDP thc t xp x bng nhau, trong phn tch ny, ti phc ha GDP tim nng bng vic s dng b lc HP1 t hm lga (xem hnh 3). T hnh 3, ta thy cc nm 1994 v 2003 l nhng nm m khong cch sn lng (tim nng v thc t) l zero. Cc nm c la chn l nm c bn.
50.0% 40.0% 30.0% 20.0% 10.0% 0.0%
19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08

GDP danh ngha Log. (GDP danh ngha)

Ngun: Tng cuc Thng k (GDP danh ngha) Hnh 3: GDP thc t v khuynh hng theo b lc HP
B lc Hodrick-Prescott l mt cng c ton hc c dng trong kinh t v m, c bic trong l thuyt chu k kinh t. N s dng cc thut ton bng phng ha gi tr theo thi gian. Hay ni khc i, n l k thut loi b dao ng ngn hn c lin quan n cc chu k kinh doanh, do l xu hng lu di.Cc b lc c p dng u tin do kinh t Robert J. Hodrick v gn y nhng ngi ot gii Nobel Edward C. Prescott.
1

Th hai, m hnh ny phc ha ngn sch trung tnh vi chu k bng vic gi s thu, chi co gin ng nht vi GDP thc t v GDP tim nng. Vic xc nh ngn sch c iu chnh theo chu k trong cch thc ny, n phn phi s ng gp n nh t ng i vi MFI. V th, bt k mt s gia tng ngun thu m nhanh hn (chm hn) so vi tng trng GDP hm xung lc ti kha m (dng) v bt k s gia tng chi tiu m nhanh hn (chm hn) GDP tim nng hm xung lc ti kha dng (m). Heller et al s dng con s tng i ca MFI( FS / Y ) lm cng c o lng xung lc ti kha so vi sn lng. Xung lc ti kha trong mt nm no phn nh thay i trng thi ti kha. Nu nh ( FS / Y ) khng thay i gia hai giai on th khng c xung lc ti kha no tng thm. Mt gi tr dng (m) ca xung lc ti kha phn chnh sch ti kha m rng hn (thu hp hn) so vi nm trc . 2.3. Kt qu o lng Hnh 4 cho thy khuynh hng thay i trng thi ti kha. Kt qu o lng cho thy, t nm 1994 n nay, trng thi ti kha Vit Nam lin tc c m rng, c bit k t sau nm 2000. Nu nh giai on 1994 2000, xung lc ti kha mc bnh qun 3%, t nm n nay xung lc ti kha bnh qun 5%.
7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0%

Xung lc ti kha (%/GDP)

Ngun: Tc gi tnh ton Hnh 4: Xung lc ti kha t nm 1994 -2008 Tuy nhin, tnh trng ti kha phn ng khng ph hp vi trng thi chu k kinh t. Nn kinh t c du hiu suy thoi vo cui nm 1997, nhng ti kha li tht cht. C th, nm 1999, tng trng mc di tim nng, th trng thi ti kha ch thay i mc 1% GDP. n nhng nm 2000 2002, nn kinh t ch mi ang trn phc hi (vn cn thp hn tim nng), th trng thi ti kha lin tc kim ch mc 3% GDP. Bt u t nm 2005, nn kinh t tng trng nhanh (trn mc tim nng), th trng thi ti kha li lin tc m rng mc rt cao t 4% n 6%GDP. Kt qu ca chnh sch ti kha nh vy, dn n hu qu, trong 3 nm t 2005 n 2007 lng tin trong lu thng tng ti 135%, trong khi tng trng GDP ca Vit Nam ch mc 27%. iu ny c ngha rng nh nc

19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08

pht hnh thm mt lng tin ln hn gp nhiu ln tr gi ca ci m x hi lm ra c trong 3 nm trn. C s hoi nghi v kh nng tc ng ca chnh sch ti kha n sn lng thng qua tng cu. Giai on 2005 -2007, h s ICOR ca Vit Nam tng rt cao (>5), cho thy kh nng hp th vn u t cho tng trng rt thp. Ngha l, tng cu u t cng cao do kch thch ti kha, cui cng ch cho thy gi c cng cao v ch khng lm gia tng sn lng. Tnh trng iu hnh chnh sch ti kha Vit Nam ng nh nhn nh ca IMF (2008): trong cc nn kinh t ang pht trin, chnh sch ti kha c c th l thun chu k - l, tng thm kch thch trong thi gian kinh t tng trng v tho d trong thi k suy thoi. iu ny gi ln vn , chnh sch ti kha c khuynh hng gy bt n nh hn l gp phn gim bin ng chu k kinh t. 3. Mt vi khuyn ngh T kt qu nghin cu, c th a ra mt vi khuyn ngh cho vic thit k chnh sch ti kha v gii bi ton n nh chu k v chng suy thoi kinh t Vit Nam: (1) Chnh ph lm g nu nh mun trin khai gii php chnh sch ti kha iu chnh chu k kinh t v chng suy thoi? Th nht, do c tr ca chnh sch ti kha nn gi kch cu 1 t USD cn phi trin khai nhanh pht huy tc dng kch thch nn kinh t trong thi gian sm nht. Th hai, Chnh ph cn m bo s ci thin tnh hnh ti kha sut trong thi gian tt ca chu k kinh t v cam kt mt cch tin tng: kch thch ti kha ch l chnh sch tm thi nhm kim sot lm pht trong di hn. Bi l, kch thch kinh t bng chnh sch ti kha m rng bo hiu cho quy m bi chi ngn sch ngy cng ln hn, n chng ln n. y l vn khng tt n nh kinh t v m trong di hn. (2) Thc t cho thy chnh sch ti kha c khuynh hng thun chu k, v vy Chnh ph cn ch trng thit k v s dng tt hn cng c n nh t ng. n nh t ng tiu biu l sn phm ca mc tiu di hn v nn c thit mt cch cn nhc i ph vi chu k kinh t. Thit k n nh t ng cn ch trng gia tng phn ng ca n. C ch nh th s vn hnh mt cch t ng v khng nht thit gia tng quy m chnh ph. Gia tng kh nng phn ng ca cng c n nh t ng c th thc hin bng vic gia tng tnh ly tin ca h thng thu v ci cch cc chng trnh an sinh x hi. Thu thu nhp l cng c c tnh t n nh cao. Ci cch thu cn tp trung m rng c s thu v h thp thu sut kch thch kinh t. Cc chng trnh an sinh x hi, n nh thu nhp cho ngi ngho, cho ngi lao ng ch yu da vo tin cng, tin lng cn c ci cch mt cch trit trn c s pht trin h thng bo him x hi, bo him tht nghip trong mi tng quan vi s vn hnh thu thu nhp c nhn.

(3) Cn thay i chuyn giao hoc chng trnh chi tiu gn kt trng thi kinh t vi nhng quy tc n gin, minh bch. kim sot hiu qu chi tiu cng, cn tin ti p dng khun kh qun l chi tiu trung hn. Vi vic thit lp khun kh chi tiu trung hn s gp phn nng cao hiu qu qun l chi tiu cng: (i) tng cng nng lc ca Chnh ph trong son lp ngn sch, c bit l kh nng d bo khi phn b ngn sch. (ii) Tng cng k lut ngn sch v tnh minh bch cng nh trch nhim gii trnh trong s dng ngun lc cng. (iii) Tng cng cht lng nhng thng tin ngn sch, tnh r rng ca cc mc tiu chnh sch. (iv) Cho php Chnh ph tp trung nhiu hn vo nhng u tin mang tnh chin lc m vn lm cho quy trnh ngn sch ton din hn. (v) Tp trung ngun lc phn b theo chin lc pht trin ngnh thng nht t trung ng n a phng, khc phc tnh trng phn khc gia trung ng v a phng. (4) Thay i qun tr chnh sch ti kha. Ci cch rng ln hn c th ng h s tn nhim ca hnh ng chnh sch ty , c th l gim ri ro n cng. iu ny c th lin quan n thit lp mt c quan c lp gim st ti kha chu trch nhim xc nh nhng thay i trng thi chu k ca nn kinh t, nh gi mc chnh sch ti kha ph hp khun kh ti chnh trung hn v cung cp thit b o lng chnh sch khc nhau. iu ny trnh c tnh trng duy nht da vo o lng c tnh thng k, thiu tnh chnh xc. Thm vo , s sp xp ny c th gia tng tnh ng lc, kp thi ca xung lc ti kha. Cn thit phi xy dng h thng gim st v nh gi (Monitoring & Evaluation) nhm to ra cc cng c kim sot t pha x hi v cng chng i vi cc hot ng u t v cung cp dch v cng ca Chnh ph. Ti liu tham kho: 1. Heller, P, R Haas and A Mansur (1986): A review of the fiscal impulse measure, IMF Occasional Papers, no 44, May. 2. Buti. Marco, Franco. D and Ongena. H. (1997) Budgetary policies during recessions Economic Papers. II 195-97-EN. 3. Buti. Marco. (2001) The economic downturn and budgetary policy in Europe Mimeo. 4. Fats. Antonio and Mihov. Ilian. (2000) Fiscal policy and business cycles: an empirical investigation Moneda y Credito 211. 5. Assessing the fiscal policy stance in Singapore (2001), Edward Robinson and Angela Phang Seow Jiun. 6. Financial Crisis Likely to Worsen Economic Downturn (2008), IMF 7. Nim gim thng k qua cc nm.