Ch−¬ng ba

lý b¹ch

Lý B¹ch lµ nhµ th¬ thiªn tµi mµ v¨n hãa thêi ThÞnh §−êng ®· s¶n sinh vµ
nu«i d−ìng nªn, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ sù tù tin phi phµm, nh©n c¸ch ®éc
lËp cuång ng¹o, khÝ ®é cëi më hµo phãng vµ t×nh c¶m l·ng m¹n tù do s¸ng t¹o
cña «ng, ®· thÓ hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ tÝnh c¸ch thêi ®¹i vµ diÖn m¹o tinh thÇn
cña kÎ sÜ ThÞnh §−êng. KhÝ, t×nh, vËn cña th¬ ca ThÞnh §−êng, trong ca hµnh
Nh¹c phñ vµ tuyÖt có cña Lý B¹ch, ®−îc ph¸t huy ®Õn møc tinh tÕ s©u s¾c.
S¸ng t¸c th¬ ca cña «ng chøa chan t×nh c¶m m·nh liÖt tu«n trµo vµ t−ëng
t−îng kú diÖu béc ph¸t bÊt kú, ®· cã kú c¶nh hïng vÜ tr¸ng lÖ khÝ thÕ réng lín,
biÕn ¶o khã l−êng, l¹i cã ý c¶nh trong s¸ng ®Ñp ®Ï nªu bËt ®−îc phong t×nh
thÇn diÖu mµ l¹i ch©n thËt tù nhiªn, ®Ñp kh«ng sao t¶ xiÕt. Søc hÊp dÉn cña Lý
B¹ch chÝnh lµ søc hÊp dÉn cña thêi ThÞnh §−êng1.

cuéc ®êi, t− t−ëng vµ nh©n c¸ch cña Lý B¹ch

• Cuéc ®êi cña Lý B¹ch • T− t−ëng vµ nh©n c¸ch cña Lý B¹ch

Lý B¹ch (701 - 762), tù lµ Th¸i B¹ch, hiÖu lµ Thanh Liªn c− sÜ, quª gèc
ë Thµnh Kû, Lòng T©y (nay lµ TÇn An, tØnh Cam Tóc), gia thÕ vµ n¬i sinh cña
«ng ®Õn nay vÉn cßn lµ c©u ®è. Lý D−¬ng B¨ng trong Th¶o ®−êng tËp tù vµ
Ph¹m TruyÒn ChÝnh trong §−êng T¶ thËp di Hµn l©m häc sÜ Lý c«ng t©n mé
bi, b¶n truyÖn s¸ch T©n §−êng th−, ®Òu nãi «ng lµ ch¸u chÝn ®êi cña L−¬ng
Vò Chiªu V−¬ng Lý C¶o. Nh− vËy «ng thuéc cïng mét thÕ hÖ víi v−¬ng thÊt
Lý §−êng. ThÕ nh−ng ý kiÕn nµy tån t¹i nhiÒu m©u thuÉn2. Kh«ng biÕt do
nguyªn nh©n nµo, tæ tiªn cña Lý B¹ch bÞ biÕm trÝch ®Õn ë §iÒu ChÝ hoÆc To¸i
DiÖp, Lý B¹ch ®· sinh ra ë n¬i ®©y3. ¦íc chõng khi «ng 5 tuæi, theo gia ®×nh

-1-
tõ To¸i DiÖp chuyÓn ®Õn ë huyÖn X−¬ng Long, Miªn Ch©u cña ®Êt Thôc (nay
lµ huyÖn Giang Du, tØnh Tø Xuyªn). Cha «ng “v× trèn ch¹y ®Õn Êp ®ã, nªn lÊy
tªn lµ Kh¸ch”. V× sao ph¶i giÊu tªn, v× sao chuyÓn ®Õn ë Thôc Trung, ®ã ®Òu
lµ c©u ®è ngµn n¨m nay ch−a cã lêi gi¶i ®¸p. ThÕ nh−ng, ®ã cã thÓ lµ mét gia
®×nh giµu cã, cã gi¸o dôc v¨n hãa. Lý B¹ch nãi «ng “ngò tuÕ tông Lôc gi¸p,
thËp tuÕ quan B¸ch gia” (N¨m tuæi ®äc thuéc Lôc gi¸p, m−êi tuæi xem hÕt
B¸ch gia), “th−êng hoµnh kinh tÞch th−, chÕ t¸c bÊt quyÖn” (th−êng tung
hoµnh trong s¸ch kinh tÞch, tr−íc t¸c kh«ng nghØ) [Th−íng An Ch©u Bïi
Tr−ëng sö th−], “thËp ngò quan kú th−, t¸c phó l¨ng T−¬ng Nh−” (m−êi l¨m
tuæi xem kh¾p kú th− cña thiªn h¹, lµm phó v−ît c¶ T− M· T−¬ng Nh−) [TÆng
Tr−¬ng T−íng C¶o, bµi 2], ®ñ biÕt tõ sím «ng ®· ®−îc gi¸o dôc rÊt tèt.
Thêi thiÕu niªn «ng chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña §¹o gia. Thôc Trung lµ
n¬i ®Ëm ®Æc kh«ng khÝ cña §¹o gia, mÊy vÞ ®¹o sÜ næi tiÕng ë Thanh Thµnh,
Nga Mi lµ nh©n vËt rÊt ®−îc triÒu ®×nh coi träng trong nh÷ng n¨m Khai
Nguyªn. Nói Tö V©n gÇn nhµ Lý B¹ch lµ th¾ng ®Þa cña §¹o gi¸o, nãi Thanh
Thµnh lµ mét trong “thËp ®¹i ®éng thiªn” (m−êi ®éng thiªn lín nhÊt) cña §¹o
gi¸o. ¶nh h−ëng cña hoµn c¶nh ®èi víi tÝn ng−ìng §¹o gi¸o thÇn tiªn cña «ng
lµ rÊt lín. ¤ng nãi: “Gia b¶n Tö V©n s¬n, §¹o phong vÞ lu©n l¹c” (nhµ ta vèn
ë nói tiªn Tö V©n, phong khÝ t«n sïng tiªn ®¹o vÉn ch−a tiªu t¸n) [§Ò Trung
S¬n dËt nh©n Nguyªn §an Kh©u s¬n c−]. ¤ng nãi m×nh “thËp ngò du thÇn
tiªn, tiªn du vÞ t»ng yÕt” (m−êi l¨m tuæi b¾t ®Çu du tiªn häc ®¹o, tr−íc nay
viÖc ®ã ch−a dõng l¹i) [C¶m høng b¸t thñ, bµi 5]. Sù ¶nh h−ëng cña §¹o gi¸o
d−êng nh− theo suèt cuéc ®êi cña «ng.
Kho¶ng chõng 18 tuæi, «ng Èn c− ë nói §¹i Khu«ng ®äc s¸ch, theo
TriÖu Nhuy häc thuËt tung hoµnh. Trong nh÷ng n¨m th¸ng vÒ sau, chóng ta
vÉn cã thÓ thÊy mét vµi dÊu Ên cña Tung hoµnh gia trong t− t−ëng cña Lý
B¹ch. MÊy n¨m ë nói §¹i Khu«ng, «ng v·ng lai Bµng QuËn, du ngo¹n KiÕm
C¸c, Tö Ch©u. N¨m 20 tuæi, «ng du ngo¹n Thµnh §«, yÕt kiÕn Tr−ëng sö Ých
Ch©u lµ T« §×nh, ®−îc khen ngîi. C©u mµ sau nµy «ng nãi “thËp ngò h¶o
kiÕm thuËt, biÕn can ch− hÇu” (m−êi l¨m tuæi thÝch kiÕm thuËt, ®i kh¾p c¸c
n−íc ch− hÇu) cã thÓ lµ chØ viÖc nµy. Thôc Trung l¹i lµ n¬i cã phong khÝ lµm
hiÖp sÜ, nªn phong c¸ch cña hiÖp sÜ còng cã ¶nh h−ëng tíi Lý B¹ch. L−u Toµn
B¹ch trong §−êng cè Hµn l©m häc sÜ Lý qu©n KÖ ký nãi «ng “cßn trÎ lµm hiÖp
-2-
sÜ, kh«ng lo viÖc s¶n nghiÖp, danh tiÕng ®Õn c¶ Kinh s−”. Ngôy H¹o trong Lý
Hµn l©m tËp tù thËm chÝ nãi «ng “khi cßn trÎ lµm hiÖp sÜ, tay ®©m chÕt mÊy
ng−êi”. ¤ng tù m×nh còng nãi: “kÕt ph¸t vÞ thøc sù, së giao tËn hµo hïng, ...
th¸c th©n b¹ch nhÉn lý, s¸t nh©n hång trÇn trung”4 (khi ta cßn trÎ ch−a biÕt sù
viÖc, b¹n bÌ kÕt giao toµn lµ anh hïng hµo kiÖt, ... göi th©n tr−íc mòi g−¬m
b¹c, giÕt kÎ bÊt nghÜa trong bôi hång.) [TÆng tßng ®Ö T−¬ng D−¬ng ThiÕu phñ
H¹o]. Thêi kú thanh thiÕu niªn cña «ng chÝnh lµ thêi kú tõng tr¶i qua Èn c− vµ
du ngo¹n, tÝn ng−ìng §¹o gi¸o thÇn tiªn vµ lµm hiÖp sÜ.
N¨m thø 12 niªn hiÖu Khai Nguyªn (724), Lý B¹ch du ngo¹n nói Nga
Mi. Mïa thu, «ng tõ nói Nga Mi men theo s«ng B×nh Kh−¬ng (s«ng Thanh Y)
xu«i vÒ phÝa ®«ng, ®Õn Du Ch©u, viÕt bµi Nga Mi s¬n nguyÖt ca:
Nga Mi s¬n nguyÖt b¸n lu©n thu,
¶nh nhËp B×nh Kh−¬ng giang thñy l−u.
D¹ ph¸t Thanh Khª h−íng Tam HiÖp,
T− qu©n bÊt kiÕn h¹ Du Ch©u.
(Trªn nói Nga Mi l¬ löng nöa vÇng tr¨ng thu,
Bãng tr¨ng lÊp l¸nh trªn s«ng B×nh Kh−¬ng theo dßng n−íc mµ tr«i ®i.
Trong ®ªm thu tõ Thanh Khª xuÊt ph¸t ®i theo h−íng Tam HiÖp,
Nhí huynh nh−ng kh«ng gÆp ®−îc, nay l¹i ph¶i xu«i xuèng Du Ch©u).
Trong bµi th¬ nµy ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn t×nh c¶m nång ®−îm m·nh liÖt,
cuån cuén tu«n trµo trong th¬ Lý B¹ch ngµy sau. Mïa xu©n n¨m thø hai, «ng
®i vÒ phÝa ®«ng ®Õn Quú M«n, “Tr−îng kiÕm khø quèc, tõ th©n viÔn du.”5
(®eo kiÕm dêi n−íc, tõ biÖt ng−êi th©n ®i xa.) [Th−íng An Ch©u Bïi Tr−ëng sö
th−]. ¤ng du ngo¹n phÝa ®«ng ®Õn §éng §×nh, ®¨ng L− S¬n, ®Õn Kim L¨ng,
D−¬ng Ch©u, du ngo¹n ViÖt Trung. Sau ®ã ®i vÒ phÝa t©y ®Õn V©n Méng, qua
T−¬ng D−¬ng, lµm kh¸ch ë Nh÷ H¶i, Ýt l©u sau th× ®Þnh c− t¹i An Lôc, Hå
B¾c, kÕt h«n víi ch¸u g¸i cña cè TÓ t−íng Høa Ng÷ S−, tõ ®ã “Töu Èn An Lôc,
sa ®µ thËp niªn.” (Uèng r−îu Èn c− ë An Lôc, thÊm tho¾t mÊt 10 n¨m trêi.)
[Thu vu KÝnh §×nh tèng tßng ®iÖt §oan du L− S¬n tù]. LÊy An Lôc lµm trung
t©m, b¾t ®Çu cuéc sèng b¸i yÕt vµ du ngo¹n cña «ng, qua Giang H¹, T−¬ng
D−¬ng, L¹c D−¬ng, phÝa b¾c lªn Th¸i Nguyªn, phÝa nam xuèng Tïy Ch©u, råi
l¹i trë vÒ L¹c D−¬ng. Sau nµy «ng cã bµi th¬ øc cùu du ký TiÒu quËn Nguyªn
Tham qu©n, ghi l¹i hµnh tung trong mÊy n¨m nµy. MÊy n¨m ®ã, víi t×nh c¶m
-3-
bøc thiÕt m·nh liÖt, «ng d©ng th− An Ch©u Bïi Tr−ëng sö, Hµn TriÒu T«ng,
mong ®−îc tiÕn cö nhËm dông. “Cao quan béi hïng kiÕm, tr−êng Êp Hµn Kinh
Ch©u.” (§Çu ®éi mò cao th©n ®eo b¶o kiÕm, v¸i dµi b¸i yÕt Hµn Kinh Ch©u.)
[øc T−¬ng D−¬ng cùu du tÆng TÕ ©m M· ThiÕu phñ Cù]. Hµn TriÒu T«ng næi
tiÕng ®−¬ng thêi v× cã lßng tiÕn cö hiÒn tµi, nh−ng «ng ta còng ch−a thÓ tiÕn
cö Lý B¹ch. Sau khi b¸i yÕt thÊt b¹i, −íc chõng tr−íc sau n¨m thø 24, 25 niªn
hiÖu Khai Nguyªn, Lý B¹ch sang phÝa t©y vµo Trµng An cÇu ®−îc lµm quan,
kÕt qu¶ lµ cµng thÊt väng h¬n6. T¹i Trµng An, ®iÒu mµ «ng nh×n thÊy lµ sù h¾c
¸m cña quan tr−êng, trong lßng trµn ®Çy phÉn né vµ bÊt b×nh. MÊy bµi trong
Cæ phong ®−îc s¸ng t¸c vµo lóc nµy. Ch¼ng h¹n bµi 8:
Hµm D−¬ng nhÞ tam nguyÖt, cung liÔu hoµng kim chi. Lôc tr¸ch thïy
gia tö? M¹i ch©u khinh b¹c nhi. NhËt mé tóy töu quy, b¹ch m· kiªu th¶ tr×. Ý
khÝ nh©n së ng−ìng, d· du ph−¬ng cËp th×. Tö v©n bÊt hiÓu sù, v·n hiÕn
Tr−êng D−¬ng tõ. Phó ®¹t th©n dÜ l·o, th¶o HuyÒn mÊn nh−îc ti. §Çu c¸c
l−¬ng kh¶ th¸n, ®·n vÜ thö bèi xi.
(Kinh thµnh Trµng An vµo lóc th¸ng hai th¸ng ba, nh÷ng c©y liÔu trong cung
bu«ng rñ cµnh l¸ lÊp l¸nh ¸nh vµng. Anh chµng ®Çu chÝt kh¨n xanh kia lµ con nhµ
ai? Anh ta lµ kÎ khinh b¹c b¸n ch©u ngäc kiÕm sèng. MÆt trêi lÆn anh ta say bÝ tØ trë
vÒ, c−ìi trªn con ngùa tr¾ng kiªu dòng phãng nh− bay. TÝnh khÝ d−¬ng d−¬ng tù ®¾c
®ã khiÕn ng−êi ta ngo¸i ®Çu liÕc nh×n, mÆc søc ch¬i bêi cho kÞp tuæi xu©n. §¸ng
th−¬ng cho «ng D−¬ng Tö V©n kh«ng hiÓu viÖc ®êi, ®Õn cuèi ®êi råi mµ cßn d©ng
bµi Tr−êng D−¬ng phó. Phó d©ng råi nh−ng th©n ®· giµ yÕu, khi biªn so¹n Th¸i
huyÒn kinh tãc ®· b¹c nh− t¬. KÕt côc nh¶y lÇu thËt lµ ®¸ng than, chØ lµm trß c−êi
cho lò ®¾c thÕ.)
Bµi 24:
§¹i xa d−¬ng phi trÇn, ®×nh ngä ¸m thiªn m¹ch. Trung quý ®a hoµng
kim, liªn v©n khai gi¸p tr¹ch. Lé phïng ®Êu kª gi¶, quan c¸i hµ huy h¸ch! TÞ
tøc can hång nghª, hµnh nh©n giai truËt thÝch. ThÕ v« tÈy nhÜ «ng, thïy tri
Nghiªu d÷ ChÝch?
(Xe lín ch¹y nh− bay trªn ®−êng, bôi tung mï mÞt, trêi ®−¬ng ngä mµ tèi mê
ch¼ng tr«ng thÊy g×. Th¸i gi¸m trong cung vµng b¹c v« sè, nhµ cöa chóng x©y cÊt
cao ngÊt tÇng m©y. Trªn ®−êng gÆp lò chäi gµ, chóng còng ngåi xe ngùa cã läng che
¸o mò bãng bÈy lµm sao? H¬i thë cña chóng cã thÓ bay lªn thµnh cÇu vång, ng−êi ®i

-4-
®−êng nh×n thÊy chóng sî h·i tr¸nh d¹t ra. §êi nay ®· kh«ng cßn «ng röa tai nh−
Sµo Phñ x−a, ai cã thÓ ph©n biÖt ®−îc vua Nghiªu vµ §¹o ChÝch?)
Thôc ®¹o nan, L−¬ng phñ ng©m, Hµnh lé nan ®Òu tËp trung biÓu hiÖn
t×nh c¶m phÉn khÝch bÊt b×nh thêi ®ã. H·y ®äc mét ®o¹n trong Hµnh lé nan:
§¹i ®¹o nh− thanh thiªn, ng· ®éc bÊt ®¾c xuÊt. Tu trôc Trµng An x·
trung nhi, xÝch kª b¹ch cÈu ®æ lª tóc. §µn kiÕm t¸c ca tÊu khæ thanh, duÖ c−
v−¬ng m«n bÊt xøng t×nh.
(§−êng lín réng r·i nh− trêi xanh, chØ riªng ta lµ ®i ch¼ng ®−îc. XÊu hæ ®uæi
theo b¹n trÎ ranh ë thµnh Trµng An, ®Êu gµ ®ua chã ®Ó ®¸nh c−îc lª vµ g¹o. Vç
kiÕm h¸t ca tá bµy tiÕng lßng ®au khæ, kÐo lª quÇn ¸o vµo cöa v−¬ng hÇu c¶m thÊy
kh«ng thuËn lßng.)
“X−¬ng h¹p cöu m«n bÊt kh¶ th«ng, dÜ ng¹ch khÊu quan h«n gi¶ né”
(Cöa trêi chÝn tÇng khÐp chÆt kh«ng thÓ ®i næi, dïng ®Çu ®Èy cöa, ng−êi gi÷ cña
giËn d÷) [L−¬ng phñ ng©m]. ¤ng mang theo t©m t×nh thÊt b¹i rêi khái Trµng
An, lÇn n÷a du ngo¹n, tõ ®Êt L−¬ng, ®Êt Tèng l¹i ®Õn L¹c D−¬ng, T−¬ng
D−¬ng; sau ®ã ®−a gia ®×nh chuyÓn ®Õn NhËm Thµnh, tØnh S¬n §«ng, cïng víi
Khæng Sµo Phñ v.v Èn c− ë nói Tå Lai, lÊy tªn hiÖu lµ Tróc Khª Lôc DËt.
HoÆc do tiÕng t¨m cña «ng, hoÆc cã ng−êi tiÕn cö, niªn hiÖu Thiªn B¶o
nguyªn niªn (742), c¬ héi cuèi cïng ®· ®Õn, Lý B¹ch phông chiÕu vµo Kinh,
Cung phông Hµn l©m7. §ã lµ thêi kú ®¾c ý nhÊt trong cuéc ®êi «ng, HuyÒn
T«ng “Xuèng xe ®i bé ®Õn ®ãn, nh− thÊy mÆt trêi ®Ñp ®Ï. Dïng gi−êng thÊt
b¶o ®Ó ban yÕn, tù tay móc canh mêi «ng. ... cho «ng ë ®iÖn Kim Loan ®Ó tiÖn
ra vµo viÖn Hµn l©m, hái han chÝnh sù trong n−íc, cho th¶o thay chiÕu c¸o,
ng−êi kh¸c kh«ng cÇn biÕt.” [Lý D−¬ng B¨ng: Th¶o §−êng tËp tù]. ¤ng tù
m×nh còng nãi: “NhÊt triªu qu©n v−¬ng thïy phÊt thøc, béi t©m th©u ®an tuyÕt
hung øc. Hèt m«ng b¹ch nhËt håi c¶nh quang, trùc th−íng thanh v©n sinh vò
dùc. H¹nh båi loan xuÊt hång ®«, th©n kÞ thanh long thiªn m· c©u. V−¬ng
c«ng ®¹i nh©n t¸ nhan s¾c, kim ch−¬ng tö thô lai t−¬ng xu.” (Mét ngµy kia
thiªn tö ®o¸i hoµi tíi, gia ©n m−a mãc. Ta hÕt lßng hÕt søc thÓ hiÖn lßng trung.
Bçng ®−îc ¸nh mÆt trêi cña thiªn tö soi xÐt ®Õn, ta nh− mäc thªm ®«i c¸nh
bay vót trêi xanh. May m¾n ®−îc ®i theo xe loan thiªn tö vµo cöa hång ®«,
®−îc c−ìi long m· trong cung, oai phong biÕt bao. Khi ®ã v−¬ng c«ng ®¹i
thÇn nhê ta ®Ó lªn mÆt, quan l¹i hiÓn quý trong triÒu còng chen nhau ch¹y ®Õn
-5-
nÞnh ta.) [Gi¸ khø ¤n TuyÒn cung hËu tÆng D−¬ng S¬n nh©n]. ThÕ nh−ng Ýt l©u
sau, «ng bÞ quyÒn quý trong triÒu giÌm pha h·m h¹i, trªn ®−êng lµm quan, lÇn
n÷a «ng bÞ ®¶ kÝch, n¨m thø ba niªn hiÖu Thiªn B¶o, víi danh nghÜa “tø kim
phãng hoµn” (ban tÆng vµng b¹c ®uæi vÒ), «ng bÞ Ðp buéc dêi Trµng An. Sù
phÉn né cña «ng lÇn nµy cµng thªm s©u réng: “Ngäc bÊt tù ng«n nh− ®µo lý,
ng− môc tiÕu chi BiÖn Hßa sØ. Së quèc thanh nh¨ng hµ th¸i ®a? Liªn thµnh
b¹ch bÝch tao sµm hñy.” (Ngäc ®Ñp nh− ®µo lý kh«ng cÇn tù khoe khoang
m×nh, vËy mµ m¾t c¸ lÊy gi¶ lµm lo¹n ch©n, chª c−êi ®èi víi ngäc ®Ñp, khiÕn
cho BiÖn Hßa c¶m thÊy sØ nhôc v« cïng. Bän tiÓu nh©n nÞnh hãt cña n−íc Së
qu¶ thËt v× sao qu¸ nhiÒu? KhiÕn cho ngäc cña hä Hßa gi¸ trÞ ®æi lÊy thµnh tr×
còng bÞ giÌm pha h·m h¹i.) [Cóc ca hµnh]. ¤ng xu«i Hoµng Hµ xuèng phÝa
®«ng, ®Õn L¹c D−¬ng. ë L¹c D−¬ng gÆp gì §ç Phñ, kÕt nªn t×nh b¹n s©u
nÆng m·i m·i ®−îc ngîi ca. Lý B¹ch vµ §ç Phñ cïng du ngo¹n L−¬ng, Tèng,
ë ®ã l¹i gÆp Cao ThÝch, hoµi cæ ®¨ng cao, uèng r−îu s¨n b¾n. Sau ®ã t¹i TÕ
Ch©u, «ng xin nhËn bïa chó cña Cao Thiªn S− ë B¾c H¶i, cö hµnh lÇn n÷a
nghi thøc theo ®¹o8. Khi ®ã, t− t−ëng cña «ng lµ phøc t¹p, rÊt buån giËn bÊt
b×nh, “Ng· b¶n bÊt khÝ thÕ, thÕ nh©n tù khÝ ng·.” (ta vèn kh«ng bá ®êi, ng−êi
®êi tù bá ta.) [TÆng Th¸i S¬n nh©n]. T×nh c¶m ®Çy bÊt m·n vµ thÊt väng ®èi
víi triÒu ®×nh, nh−ng l¹i quan t©m vËn mÖnh cña quèc gia, tÝch cùc nhËp thÕ;
t©m t×nh t¹o lËp sù nghiÖp vÉn kh«ng hÒ tiªu tan. ¤ng göi gia ®×nh ë §«ng Lç,
xu«i nam xuèng Ng« ViÖt, ng−îc b¾c lªn KÕ M«n, du ngo¹n gÇn 10 n¨m ®Òu
mang theo t©m t×nh phøc t¹p ®ã. Khi ng−îc b¾c lªn KÕ M«n qua §¹i L−¬ng,
«ng say r−îu tõ biÖt Vu §Þch, râ rµng lµ mét bÇu t×nh c¶m hµo s¶ng kh¶ng
kh¸i: “Th¸i c«ng VÞ Thñy l¹p, Lý T− th−íng Th¸i M«n. §iÕu Chu l¹p TÇn an
lª nguyªn, tiÓu ng− gi¶o thè hµ tóc ng«n. ... khuyÕn nhÜ nhÊt b«i töu, phÊt nhÜ
cõu th−îng s−¬ng. NhÜ vÞ ng· Së vò, ng« vÞ nhÜ Së ca. Th¶ th¸m hæ huyÖt
h−íng sa m¹c, minh tiªn tÈu m· l¨ng Hoµng Hµ. SØ t¸c DÞch Thñy biÖt, l©m kú
lÖ bµng ®µ.” (Kh−¬ng Th¸i C«ng bu«ng c©u trªn s«ng VÞ Thñy, Lý T− d©ng
thó s¨n ë Th¸i M«n. ChÝ cña hä ®Ó ë chç an ®Þnh b¸ch tÝnh trong thiªn h¹, ®©u
®Ó ý ë c¸ nhãc thá ranh? Xin mêi anh b¹n mét cèc r−îu, phñi cho anh nh÷ng
giät s−¬ng ®äng trªn ¸o l«ng cõu. Xin anh nh¶y cho t«i xem ®iÖu móa n−íc
Së, t«i sÏ h¸t cho anh nghe bµi h¸t cña n−íc Së. T«i sÏ qu¨ng m×nh n¬i sa m¹c
®Ó dß hang hæ, gi¬ roi quÊt ngùa nh¶y qua s«ng Hoµng Hµ. Chóng ta kh«ng
-6-
nªn r¬i lÖ nh− c¸c tr¸ng sÜ tõ biÖt Kinh Kha trªn s«ng DÞch n¨m Êy, ®ã lµ viÖc
xÊu hæ biÕt bao!) [L−u biÖt Vu ThËp NhÊt §Þch Bïi ThËp Tam du T¸i Viªn].
T¹i U Ch©u, «ng dù c¶m thÊy An Léc S¬n s¾p ph¶n lo¹n, lo l¾ng bÊt an. Lo¹n
An Sö næ ra, «ng ®ang ë L− S¬n, VÜnh V−¬ng Lý L©n phông chiÕu cña HuyÒn
T«ng qu¶n chÕ quËn Phæ An, xuÊt qu©n theo h−íng ®«ng nam, qua Cöu
Giang, Lý B¹ch cho lµ thêi c¬ b¸o quèc ®· ®Õn, «ng gia nhËp qu©n ®éi cña
VÜnh V−¬ng Lý L©n, kh¶ng kh¸i tßng qu©n. Nh−ng lóc ®ã Tóc T«ng Lý Hanh
®· lªn ng«i t¹i Linh Vò, th¶o ph¹t Lý L©n v× téi ph¶n lo¹n. Lý B¹ch còng v× téi
lµm ph¶n mµ vµo ngôc oan, l−u ®µy ®i D¹ Lang9. N¨m thø hai niªn hiÖu Cµn
Nguyªn (759), ®ang trªn ®−êng ®i ®µy th× «ng ®−îc lÖnh ©n x¸ quay vÒ, c− ngô
ë miÒn Nam. N¨m thø hai niªn hiÖu Th−îng Nguyªn (761), nghe tin Lý Quang
BËt xuÊt chinh ®«ng nam, «ng l¹i muèn tßng qu©n b¸o quèc, nh−ng kh«ng biÕt
thÕ nµo gi÷a ®−êng bÞ èm ph¶i quay vÒ, ®Õn §−¬ng §å dùa vµo huyÖn lÖnh Lý
D−¬ng B¨ng. N¨m sau th× bÞ bÖnh mÊt ë §−¬ng §å, thä 62 tuæi.
Th¸i ®é nh©n sinh tiÕn thñ, tÝch cùc nhËp thÕ cña kÎ sÜ thêi ThÞnh
§−êng ®−îc lý t−ëng hãa trong b¶n th©n Lý B¹ch. Lý B¹ch lµ ng−êi rÊt kh¸t
väng c«ng danh, cã t− t−ëng dông thÕ cña Nho gia “cøu th−¬ng sinh”, “an x·
t¾c”. ThÕ nh−ng «ng ®· coi th−êng nho sinh b¹c ®Çu c¾m cói vµo ch−¬ng có,
kh«ng muèn b−íc lªn con ®−êng khoa cö lµm quan, l¹i kh«ng muèn tßng
qu©n n¬i biªn ¶i; mµ göi hy väng ë c¬ héi giã m©y, tr−íc sau ¶o t−ëng “b×nh
®¼ng kÕt giao víi v−¬ng hÇu”, “cøu gióp thiªn h¹” mµ “lËp nªn khanh t−íng”,
sau khi t¹o dùng sù nghiÖp c¸i thÕ th× “c«ng thµnh th©n tho¸i”, quy Èn giang
hå. ¤ng ng−ìng mé L· Väng lµm nghÒ bu«n b¸n nhá, mæ lîn, 80 tuæi gÆp
V¨n V−¬ng trªn bê s«ng VÞ Thñy, 90 tuæi ®−îc phong lµm TÒ HÇu, t¹o lËp sù
nghiÖp phi th−êng; ng−ìng mé Phã DuyÖt tr−íc lµm nghÒ ®¾p t−êng, sau kiÕn
lËp hu©n nghiÖp vÜ ®¹i; ng−ìng mé LÖ Thùc Kú Èn c− qu¸n r−îu Cao D−¬ng,
sau kh«ng phÝ tæn mét binh mét tèt mµ lÊy cho L−u Bang 72 thµnh tr×; ng−ìng
mé Lç Träng Liªn, Ninh ThÝch, Ph¹m L·i. ThÕ nh−ng hiÖn thùc mµ «ng ph¶i
®èi mÆt trªn thùc tÕ vµ hoµn c¶nh mµ c¸c nh©n vËt mang s¾c th¸i truyÒn kú
®−îc «ng ng−ìng mé sèng, ®· hoµn toµn kh¸c nhau10. Ph¸c th¶o cuéc sèng
qu¸ lý t−ëng hãa cña «ng, trong cuéc sèng hiÖn thùc ®−¬ng nhiªn lu«n lu«n
gÆp thÊt b¹i. §iÒu ®ã khiÕn «ng th−êng bÞ r¬i vµo bi phÉn, bÊt b×nh, thÊt väng.
Nh−ng do «ng tr−íc sau h−íng tíi lý t−ëng ®ã, nªn vÉn gi÷ g×n ®−îc phong
-7-
c¸ch diÖn m¹o tinh thÇn tù phô, tù tin vµ nç lùc thµnh ®¹t, h¨ng h¸i hiªn
ngang. ¤ng ®· th¨ng hoa mét c¸ch cao ®é tinh thÇn nhËp thÕ tiÕn thñ cña kÎ sÜ
ThÞnh §−êng, ®−a vµo thÕ giíi lý t−ëng hãa.
TÝn ng−ìng §¹o gi¸o thÇn tiªn trong t− t−ëng cña Lý B¹ch chiÕm ®Þa vÞ
quan träng, trong gÇn 1000 bµi th¬ cña «ng cã tíi h¬n 100 bµi cã mèi liªn hÖ
víi §¹o gi¸o thÇn tiªn. ¤ng chÝnh thøc theo ®¹o, “danh t¹i ph−¬ng sÜ c¸ch”
(tªn tuæi thuéc t− c¸ch cña ph−¬ng sÜ). ¤ng luyÖn ®an ®Ó uèng, ®ã lµ c«ng
viÖc rÊt nghiªm tóc, chøa ®Çy ¶o t−ëng ®èi víi thÕ giíi thÇn tiªn. Khi lµm
quan bÊt ®¾c ý, «ng bÌn tiÕn mét b−íc h−íng tíi §¹o gi¸o. Nh−ng cã lóc, «ng
l¹i cã th¸i ®é hoµi nghi ®èi víi thÕ giíi thÇn tiªn: “Tiªn nh©n thï ph¶ng phÊt,
vÞ nh−îc tóy trung ch©n.” (Ng−êi tiªn gièng qu¸ chõng, song ch−a thËt nh− lµ
trong lóc say). §¹o gia vµ tÝn ng−ìng §¹o gi¸o cho «ng n¨ng lùc gi¶i tho¸t tù
ng· rÊt m¹nh, nhiÒu bµi th¬ cña «ng biÓn hiÖn t− t−ëng cuéc sèng nh− giÊc
méng, hµnh l¹c kÞp thêi, song kú thùc lµ kh¸t väng thuËn theo tù nhiªn, dung
hßa víi tù nhiªn, ë n¬i s©u kÝn trong lßng vÉn Èn chøa sù khao kh¸t ®èi víi tù
do nh©n sinh. Trong nh©n c¸ch cña «ng cã søc m¹nh gÇn gòi hßa ®ång víi tù
nhiªn. Du ngo¹n s¬n thñy, ng−ìng mé thÇn tiªn, môc ®Ých cuèi cïng lµ ®¹t
®Õn c¶nh giíi nh©n sinh tiªu dao kh«ng bÞ bã buéc. TÝnh c¸ch cuång phãng tù
do cña «ng ®Òu b¾t nguån ë c¬ së t− t−ëng nµy. H¹ Tri Ch−¬ng tõng gäi «ng
lµ “TrÝch tiªn nh©n” (ng−êi tiªn tõ trªn trêi bÞ ®µy xuèng trÇn gian), «ng còng
tù ®Æt m×nh vµo danh hiÖu ®ã11, còng thæ lé râ kh¸t khao cuéc sèng tù do
kh«ng bÞ bã buéc. T×nh c¶m s¸ng l¸ng, tù tin, lín lao, phãng kho¸ng cña «ng
còng dùa vµo khao kh¸t nh©n sinh ®ã. §Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña nh©n c¸ch
Lý B¹ch lµ ®éc lËp tù do, kh«ng chÞu bÊt kú sù bã buéc nµo. §ã lµ s¶n phÈm
cña sù ph¸t triÓn tù gi¸c ®Õn ®Ønh cao cña con ng−êi b¾t ®Çu tõ thêi Ngôy TÊn,
lµ kÕt qu¶ cña sù th¨ng hoa cao ®é tinh thÇn ThÞnh §−êng.

nh¹c phñ vµ ca hµnh cña lý b¹ch

• S¸ng t¹o vµ ®Æc s¾c c¸ tÝnh cña Nh¹c phñ ®Ò cò • Ph−¬ng thøc tr÷
t×nh l−u thñy hµnh v©n • Gi¸ trÞ ca hµnh cña Lý B¹ch
-8-
 Lý B¹ch lµ nhµ th¬ rÊt tù phô, trong Cæ phong bµi 1, «ng cã c¶m kh¸i
“§¹i Nh· cöu bÊt t¸c, ng« suy c¸nh thïy trÇn.” (V¨n ch−¬ng nh− §¹i Nh· ®·
l©u kh«ng tr−íc t¸c, ta suy råi th× cã ai kÕ tôc ph« trÇn), ®Ò xuÊt phª b×nh ®èi
víi “Tù tßng KiÕn An lai, û lÖ bÊt tóc tr©n.” (Tõ KiÕn An l¹i ®©y, v¨n phong hoa
lÖ cµng kh«ng thÓ ®¸ng träng), nãi “Ng· chÝ t¹i san thuËt, thïy huy ¸nh thiªn
xu©n. Hy th¸nh nh− h÷u lËp, tuyÖt bót vu ho¹ch l©n.” (Ta ®Ó chÝ ë viÖc san
thuËt, lµm tÊm g−¬ng chãi s¸ng cho ngµn n¨m sau. NÕu ta nèi chÝ th¸nh nh©n
cã ®−îc thµnh tùu, th× tõ ®©y cã thÓ tuyÖt bót ®−îc råi). V× thÕ, kÕ thõa truyÒn
thèng tèt ®Ñp “c¶m vu ai l¹c, duyªn sù nhi ph¸t” (xóc c¶m ë buån vui, nh©n
viÖc mµ béc lé t×nh c¶m) cña Nh¹c phñ H¸n Ngôy vµ phong cèt thêi KiÕn An,
®· trë thµnh biÖn ph¸p c¸ch t©n vùc dËy thi ®¹o cña «ng, chñ yÕu thÓ hiÖn ë
trong thùc tiÔn s¸ng t¸c nç lùc m« pháng s¸ng t¸c Cæ Nh¹c phñ cña «ng.
Th¬ Nh¹c phñ cña Lý B¹ch phÇn lín sö dông men theo ®Ò cò cña Nh¹c
phñ, hoÆc dïng b¶n ý cña m×nh, hoÆc lËt gië h×nh thµnh ý míi, ®Ó cã thÓ dèc
hÕt thÇn diÖu cña viÖc pháng cæ12. ý thøc s¸ng t¹o cña «ng chñ yÕu biÓu hiÖn
ë hai ph−¬ng diÖn: mét lµ m−în ®Ò cò m« t¶ hiÖn thùc ®−¬ng thêi, cã tinh thÇn
thêi ®¹i râ rÖt. Ch¼ng h¹n c¸c bµi Th−îng chi vÊn, §inh §« hé ca, XuÊt tù kÕ
B¾c m«n hµnh, HiÖp kh¸ch hµnh v.v ®Òu thuéc t¸c phÈm “duyªn sù nhi ph¸t”,
gièng víi th¬ Cæ phong, biÓu ®¹t c¶m thô vÒ cuéc sèng hiÖn thùc, cã ngô ý vµ
ký th¸c s©u s¾c. MÆt kh¸c, dïng ®Ò cò m« t¶ t×nh c¶m cña m×nh, v× chñ ®Ò Èn
chøa trong Nh¹c phñ ®Ò cò vµ c©u chuyÖn nguyªn mÉu cña tªn khóc, ë mét
®iÓm nµo ®ã dÉn tíi c¶m xóc vµ liªn t−ëng cña t¸c gi¶, dïng nã ®Ó béc lé t×nh
c¶m cña m×nh13.
Th¬ Nh¹c phñ ë ph−¬ng diÖn sau nµy, v× nghiªng vÒ tr÷ t×nh chñ quan,
nªn cµng thÓ hiÖn ®Æc s¾c c¸ tÝnh høng næi bÊt kú, khÝ thÕ to lín trong s¸ng t¸c
th¬ ca cña Lý B¹ch. Chç kú diÖu th−êng n»m ë ranh giíi gi÷a cã thÓ hiÓu vµ
kh«ng thÓ hiÓu, võa cã thÓ nãi nã cã ký th¸c, võa cã thÓ nãi nã chØ béc lé c¶m
kh¸i; suy t−ëng vu v¬, l¹ l¹i thªm l¹. Ch¼ng h¹n lêi cæ cña Thôc ®¹o nan ngô
ý sù nghiÖp khã thµnh, chÝnh lµ ®iÓm nµy, ®· xóc ®éng nçi bi phÉn khi Lý
B¹ch míi vµo Trµng An theo ®uæi sù nghiÖp ch−a thµnh. ¤ng dïng ®Ò cò nµy
®Ó béc lé c¶m th¸n cña m×nh, trong th¬ ba lÇn lÆp ®i lÆp l¹i than thë: “Thôc
®¹o chi nan, nan vu th−íng thanh thiªn”:
-9-
 Th−îng h÷u lôc long håi nhËt chi cao tiªu, h¹ h÷u xung ba nghÞch chiÕt
chi håi xuyªn. Hoµng h¹c chi phi th−îng bÊt ®¾c qu¸, viªn nao dôc ®é sÇu
phan viªn. Thanh Nª hµ bµn bµn, b¸ch bé cöu chiÕt oanh nham loan. M«n
S©m lÞch TØnh ng−ìng hiÕp tøc, dÜ thñ phñ −ng täa tr−êng th¸n. VÊn qu©n T©y
du hµ thêi hoµn? Uý ®å sµm nham bÊt kh¶ phan. §·n kiÕn bi ®iÓu hµo cæ
méc, hïng phi th− tßng nhiÔu l©m gian. Hùu v¨n tö quy ®Ò d¹ nguyÖt, SÇu
kh«ng san. Thôc ®¹o chi nan, nan vu th−íng thanh thiªn! Sö nh©n thÝnh thö
®iªu chu nhan.
(Trªn cã nói cao ngÊt ®Õn vua Hy Hßa cìi xe mÆt trêi s¸u rång kÐo còng ph¶i
quay l¹i, d−íi cã suèi n−íc ch¶y cuån cuén Çm µo gÇm thÐt. Chim hoµng h¹c còng
kh«ng bay qua ®−îc, khØ v−în muèn qua còng ng¸n leo trÌo. §−êng qua ®Ønh Thanh
Nª quanh co khóc khuûu biÕt bao, v¸ch ®¸ cheo leo hiÓm trë, cø tr¨m b−íc l¹i bao
lÇn ngo¾t ngoÐo. Ng−êi qua ®©y t−ëng nh− cã thÓ víi tíi sao S©m, sao TØnh, ngÈng
lªn c¶m thÊy khã thë, vuèt ngùc ngåi thë than. Hái anh ®i vµo Thôc khi nµo vÒ?
§−êng hiÓm trë cheo leo sî kh«ng trÌo ®−îc. ChØ thÊy chim kªu th¶m thiÕt trªn c©y
cæ thô, con ®ùc bay tr−íc, con c¸i theo sau, l−în vßng trong rõng. L¹i nghe thÊy
chim cuèc kªu d−íi tr¨ng ®ªm, nói non hiu qu¹nh. §−êng vµo Thôc khã, khã h¬n
lªn trêi! Nghe vËy khiÕn ng−êi ta x©y xÈm mÆt mµy.)
t« ®Ëm ®èi víi sù hiÓm trë gian nan nói cao v¸ch ®øng, ®¸ lë Çm Çm cña con
®−êng vµo Thôc, còng lµ t« ®Ëm c¶m nhËn cña thi nh©n vÒ sù gian nan nguy
hiÓm cña ®−êng ®êi. L¹i nh− bµi T−¬ng tiÕn töu:
Qu©n bÊt kiÕn Hoµng Hµ chi thñy thiªn th−îng lai, b«n l−u ®¸o h¶i
bÊt phôc hoµi (håi). Qu©n bÊt kiÕn cao ®−êng minh kinh bi b¹ch ph¸t, triªu
nh− thanh ti mé thµnh tuyÕt. Nh©n sinh ®¾c ý tu tËn hoan, m¹c sö kim t«n
kh«ng ®èi nguyÖt. Thiªn sinh ng· tµi tÊt h÷u dông, thiªn kim t¸n tËn hoµn
phôc lai. Phanh d−¬ng tÓ ng−u th¶ vi l¹c, héi tu nhÊt Èm tam b¸ch b«i. SÇm
phu tö, §an Kh©u sinh, t−¬ng tiÕn töu, b«i m¹c ®×nh. D÷ qu©n ca nhÊt khóc,
thØnh qu©n vÞ ng· khuynh nhÜ thinh. Chung cæ so¹n ngäc bÊt tóc quý, ®·n
nguyÖn tr−êng tóy bÊt nguyÖn tØnh. Cæ lai th¸nh hiÒn giai tÞch mÞch, duy h÷u
Èm gi¶ l−u k× danh. TrÇn V−¬ng tÝch thêi yÕn B×nh L¹c, ®Êu töu thËp thiªn tø
hoan h−íc. Chñ nh©n hµ vÞ ng«n thiÓu tiÒn? Kinh tu c« thñ ®èi qu©n ch−íc.
Ngò hoa m·, thiªn kim cõu, h« nhi t−¬ng xuÊt ho¸n mÜ töu, d÷ nhÜ ®ång tiªu
v¹n cæ sÇu.
- 10 -
 (Anh kh«ng thÊy sao, s«ng Hoµng Hµ tùa nh− tõ trªn trêi ®æ xuèng, cuån
cuén tr«i ra biÓn kh«ng trë l¹i. Anh kh«ng thÊy sao, g−¬ng s¸ng treo trªn cao ®−êng,
soi mµ buån v× tãc ®· b¹c, buæi s¸ng cßn xanh ®en nh− t¬, buæi chiÒu ®· b¹c tr¾ng
nh− tuyÕt. Con ng−êi muèn sèng ®−îc nh− ý th× ph¶i tËn t×nh hoan l¹c, ®õng ®Ó chÐn
vµng trèng kh«ng d−íi ¸nh tr¨ng. Trêi sinh ra c¸i tµi cña ta th× ¾t sÏ cã chç dïng,
ngh×n vµng tiªu t¸n l¹i sÏ cã. GiÕt tr©u mæ dª t¹m vui thó, cÇn ph¶i uèng mét lÇn ba
tr¨m chÐn r−îu. SÇm phu tö, §an Kh©u sinh, h·y n©ng cèc lªn, ®õng dõng chÐn. T«i
h¸t mét bµi cho c¸c vÞ nghe thö, xin c¸c vÞ h·y l¾ng tai nghe. Trèng chiªng nh¹c khÝ,
s¬n hµo h¶i vÞ ®Òu kh«ng ®¸ng quý, chØ mong say m·i kh«ng muèn tØnh. Tõ x−a ®Õn
nay c¸c bËc th¸nh hiÒn ®Òu tÞch mÞch im ¾ng c¶, chØ cã nh÷ng kÎ uèng r−îu say s−a
lµ l−u truyÒn ®−îc tªn tuæi cña m×nh. TrÇn T− V−¬ng Tµo Thùc khi x−a yÕn tiÖc ë
qu¸n B×nh L¹c, kh«ng tiÕc m−êi ngµn ®ång mét ®Êu r−îu mÆc søc ®ïa vui, hoan l¹c.
Chñ nh©n v× sao nãi thiÕu tiÒn mua r−îu? Ph¶i mua ngay r−îu vÒ cïng c¸c vÞ uèng
®Õn say. §©y ngùa ngò hoa, kia ¸o l«ng gi¸ trÞ ngµn vµng, gäi trÎ ®em ®i ®æi lÊy
r−îu, cïng uèng víi c¸c vÞ ®Ó tiªu mèi sÇu v¹n cæ.)
§Ò cò nh¹c phñ cña bµi th¬ nµy cã ý nãi vÒ uèng r−îu cuång phãng h¸t ca, Lý
B¹ch tõ ®ã dÉn tíi béc lé khÝ kh¸i hµo hïng “thiªn sinh ng· tµi tÊt h÷u dông”,
m« t¶ m−în r−îu tiªu sÇu ®Õn møc m·nh liÖt tu«n trµo, cã khÝ thÕ vµ søc m¹nh
cuén ch¶y cña mét dßng s«ng lín, kh«ng chØ ph¸t huy chñ ®Ò cña nguyªn
khóc ®Õn møc tinh tÕ s©u s¾c, mµ cßn biÓu hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ nh©n c¸ch
phong th¸i cuång phãng tù tin cña thi nh©n.
Th¬ Nh¹c phñ lo¹i nµy cña Lý B¹ch, tuy nãi lµ “nghÜ cæ” (pháng cæ),
nh−ng chç nµo còng cã “ng·” (ta) tån t¹i, thÓ hiÖn ®Æc s¾c c¸ tÝnh mµ ng−êi
kh¸c kh«ng b¾t ch−íc næi. Ch¼ng h¹n bµi Hµnh lé nan d−íi ®©y:
Kim t«n thanh töu ®Êu thËp thiªn, ngäc bµn tr©n tu trÞ v¹n tiÒn. §×nh
b«i ®Çu trî bÊt n¨ng thùc, b¹t kiÕm tø cè t©m mang nhiªn. Dôc ®é Hoµng Hµ
b¨ng t¾c xuyªn, t−¬ng ®¨ng Th¸i Hµng tuyÕt m·n san. Nhµn lai thïy ®iÕu bÝch
khª th−îng, hèt phôc thõa chu méng nhËt biªn. Hµnh lé nan! Hµnh lé nan!
§a kú lé, kim an t¹i? Tr−êng phong ph¸ l·ng héi h÷u th×, trùc qu¶i v©n phµm
tÕ th−¬ng h¶i.
(R−îu ngon chÐn vµng mçi ®Êu ®¸ng gi¸ m−êi ngµn ®ång, s¬n hµo h¶i vÞ ®Çy
m©m ®¸ng gi¸ v¹n tiÒn. Ngõng chÐn bu«ng ®òa kh«ng thÓ ¨n næi, rót kiÕm nh×n bèn
ph−¬ng lßng d¹ rèi bêi. Muèn v−ît s«ng Hoµng Hµ nh−ng n−íc ®ãng b¨ng, muèn

- 11 -
trÌo qua nói Th¸i Hµng nh−ng tuyÕt phñ ®Çy. Khi thanh nhµn, ®Õn bªn dßng suèi
biÕc bu«ng c©u, bçng l¹i m¬ thÊy m×nh c−ìi con thuyÒn nhá ®i qua mÆt trêi. §−êng
®i thËt khã kh¨n! ThËt khã kh¨n! NhiÒu lèi rÏ, hiÖn t¹i ta ®ang ë ®©u? Cã lóc ta sÏ
c−ìi c¬n giã m¹nh b¨ng qua mu«n v¹n dÆm kh¬i, d−¬ng c¸nh buåm m©y v−ît qua
biÓn lín.)
Tõ ng÷ ®iÖu ®Õn khÝ thÕ, ®Òu lµ kiÓu cña Lý B¹ch, tr÷ t×nh vµ nghÞ luËn b»ng
®¹i tõ nh©n x−ng ng«i thø nhÊt, béc lé c¶m thô chñ quan, hoµn toµn ®¶ ph¸
truyÒn thèng. Khi lùa chän ®Ò cò cña Nh¹c phñ ®Ó béc lé t×nh c¶m cña m×nh,
«ng th−êng c¨n cø ngô ý vµ khuynh h−íng t×nh c¶m cña ®Ò môc nµy trong lêi
cæ, tiÕn hµnh ph¸t triÓn vµ liªn t−ëng mang tÝnh s¸ng t¹o, vËn dông khoa
tr−¬ng t¸o b¹o vµ tû dô khÐo lÐo nªu bËt c¶m thô chñ quan, dïng ngßi bót
tung hoµnh phãng tóng h×nh thµnh khÝ thÕ bµng b¹c. Lý B¹ch ®· ®−a khÝ chÊt
l·ng m¹n cña m×nh vµo Nh¹c phñ, tõ ®ã khiÕn cho Nh¹c phñ ®Ò cò cã ®−îc
søc sèng míi, ®Èy s¸ng t¸c th¬ Nh¹c phñ lªn mét ®Ønh cao kh«ng g× s¸nh næi.
Lý B¹ch dung nhËp khÝ chÊt c¸ tÝnh cña m×nh vµo trong s¸ng t¸c th¬
Nh¹c phñ, h×nh thµnh ph−¬ng thøc tr÷ t×nh l−u thñy hµnh v©n (n−íc ch¶y m©y
bay), t¹o nªn sù lay ®éng Çm µo chao ®¶o. Sù lay ®éng nµy, khi thÊy nã ë c©u
ch÷ ©m tiÕt, th−êng biÓu hiÖn thµnh sù so le dµi ng¾n cña kiÓu c©u vµ sù du
d−¬ng bæng trÇm cña ©m luËt, trong Nh¹c phñ thÓ t¹p ng«n ®Æc biÖt thÊy râ.
T¸c phÈm Nh¹c phñ tiªu biÓu cña Lý B¹ch, nh− Thôc ®¹o nan, T−¬ng tiÕn töu,
L−¬ng phñ ng©m vµ Hµnh lé nan v.v ®Òu lµ thÓ t¹p ng«n chñ yÕu lµ 5 hoÆc 7
ch÷. Nh¹c phñ thÓ t¹p ng«n nµy, vÒ thÓ chÕ vµ c¸ch ®iÖu d−êng nh− kh«ng cã
sù sai biÖt cã tÝnh thùc tÕ nµo víi thÓ ca hµnh thÞnh hµnh ë ®êi §−êng. S¸ng
t¸c th¬ Nh¹c phñ cña Lý B¹ch qu¶ thùc ®· hoµn thµnh sù thay ®æi cã tÝnh c¨n
b¶n tõ cæ thÓ thêi Ngôy TÊn ®Õn §−êng thÓ.
Thµnh tùu s¸ng t¸c ca hµnh cña Lý B¹ch cßn cao h¬n Nh¹c phñ, nh−ng
giíi h¹n trong hai thÓ nµy kh«ng dÔ v¹ch râ14. Th«ng th−êng, nh÷ng bµi
tr−êng ca t×nh c¶m phãng tóng lÊy ca, hµnh, ng©m, dao v.v lµm ®Ò môc trong
Cæ thi cña Lý B¹ch lµm t¸c phÈm ca hµnh tiªu biÓu cña «ng, ch¼ng h¹n T−¬ng
D−¬ng ca, Phï phong hµo sÜ ca, T©y Nh¹c v©n ®µi ca tèng §an Kh©u Tö,
ThiÕu niªn hµnh, Cæ l¨ng nguyÖt hµnh, Giang th−îng ng©m, Ngäc hå ng©m,
L−¬ng Viªn ng©m, Méng du Thiªn Mô ng©m l−u biÖt, L− S¬n dao ký, L− ThÞ
ngù h− chu v.v.
- 12 -
 Trong nh÷ng t¸c phÈm nµy, ý vÞ tr÷ t×nh rÊt nång ®Ëm, thi nh©n dïng
t×nh c¶m vµ ý h−íng chñ quan lµm trôc ®Ó triÓn khai thiªn ch−¬ng, t−ëng
t−îng l−ít nhanh, h− thùc ®an xen, thÕ bót ®¹i khai ®¹i hîp, cã lóc thuËn dßng
xu«i xuèng, cã lóc s¶i b−íc vät qua; nghÜ nh− thÕ nµo th× viÕt nh− thÕ Êy.
Ch¼ng h¹n, bµi Ngäc hå ng©m: “LiÖt sÜ kÝch ngäc hå, tr¸ng t©m tÝch mé niªn.
Tam b«i phÊt kiÕm vò thu nguyÖt, hèt nhiªn cao vÞnh thÕ tø liªn.” (X−a kÎ sÜ
chÝ khÝ m·nh liÖt gâ ngäc hå mµ bi ca, tÊm lßng khao kh¸t c«ng danh tiÕc nuèi
tuæi giµ s¾p ®Õn. Nay ta uèng ba chÐn r−îu rót g−¬m móa d−íi tr¨ng thu,
kh¶ng kh¸i cao giäng ng©m nga, nghÜ ®Õn nh÷ng ngµy tõ nay vÒ sau, bÊt gi¸c
khiÕn ng−êi ta giµn giôa n−íc m¾t). L¹i nh− bµi Méng du Thiªn Mô ng©m l−u
biÖt: “Ng· dôc nh©n chi méng Ng« ViÖt, nhÊt d¹ phi ®é KÝnh Hå nguyÖt. Hå
nguyÖt chiÕu ng· ¶nh, tèng ng· chÝ DiÖm Khª. ... Th¶ phãng b¹ch léc thanh
nham gian, tu hµnh tøc kÞ pháng danh san. An n¨ng tåi mi chiÕt yªu sù quyÒn
quý, sö ng· bÊt ®¾c khai t©m nhan.” (Ta muèn dùa theo ®µm luËn cña ng−êi
®Êt ViÖt vÒ nói Thiªn Mô méng du Ng« ViÖt, trong mét ®ªm bay qua KÝnh Hå
®Çy ¸nh tr¨ng soi. ¸nh tr¨ng trªn mÆt hå in h×nh bãng ta, tiÔn ta ®Õn tËn s«ng
DiÖm Khª. ... T¹m th¶ con h−¬u tr¾ng ë gi÷a v¸ch nói xanh xanh, khi ph¶i ®i
th× c−ìi nã th¨m thó danh s¬n trong thiªn h¹. Ta sao cã thÓ cói ®Çu khom l−ng
phông thê nh÷ng kÎ quyÒn quý, khiÕn ta kh«ng thÓ tháa lßng r¹ng rì mÆt mµy
®−îc). Tr÷ t×nh kiÓu Lý B¹ch nµy tùa b·o t¸p m−a sa, ïn ïn kÐo ®Õn, sÇm sËp
®æ xuèng, nh− n−íc ch¶y m©y bay, cuén tr«i v¹n dÆm, gièng nh− tõ trong
lång ngùc trùc tiÕp cuån cuén tu«n ra. Bµi Båi ThÞ ngù Thóc Hoa ®¨ng l©u ca
cña «ng * :
KhÝ ng· khø gi¶, t¹c nhËt chi nhËt bÊt kh¶ l−u; lo¹n ng· t©m gi¶, kim
nhËt chi nhËt ®a phiÒn −u. Tr−êng phong v¹n lý tèng thu nh¹n, ®èi thö kh¶ dÜ
hµm cao l©u. Bång Lai v¨n ch−¬ng KiÕn An cèt, trung gian TiÓu T¹ hùu thanh
ph¸t. C©u hoµi dËt høng tr¸ng t− phi, dôc th−íng thanh thiªn l·m minh
nguyÖt. Trõu ®ao ®o¹n thñy thñy c¸nh l−u, cö b«i tiªu sÇu sÇu c¸nh sÇu. Nh©n
sinh t¹i thÕ bÊt xøng ý, minh triªu t¸n ph¸t léng biªn ch©u.
(Bá ta mµ ®i, ngµy h«m qua ®· kh«ng thÓ gi÷ l¹i ®−îc; lµm lo¹n lßng ta, ngµy
h«m nay cµng t¨ng thªm −u phiÒn. C¬n giã v¹n dÆm l¹i thæi d¹t nh¹n thu vÒ nam;

*
Bµi nµy cßn cã tªn Tuyªn Ch©u T¹ DiÓu l©u s¹n biÖt HiÖu th− Thóc V©n.
- 13 -
®èi diÖn víi c¶nh s¾c nµy, cã thÓ uèng r−îu hÕt lßng trªn lÇu cao. V¨n ch−¬ng cña
thóc phô cã phong cèt cña thêi KiÕn An; th¬ ca cña ta còng míi mÎ ®Ñp ®Ï gièng
nh− cña T¹ DiÔu. Thóc phô vµ ta lßng ®Òu trµn ®Çy ý høng siªu dËt hµo phãng, chøa
®ùng t×nh c¶m hïng tr¸ng muèn bay; muèn bay lªn trêi xanh h¸i vÇng tr¨ng s¸ng.
Rót dao muèn chÐm dßng n−íc ch¶y nh−ng n−íc l¹i cµng ch¶y mau; n©ng cèc r−îu
uèng ®Ó gi¶i sÇu nh−ng sÇu cµng sÇu thªm. Cuéc sèng cña con ng−êi ë trªn ®êi
kh«ng thÓ võa ý; s¸ng mai ta sÏ rò tãc lªn thuyÒn tù do phiªu du trªn giang hå).
Bµi th¬ nµy lµm sau khi Lý B¹ch vµo Trµng An lÇn thø hai, bÞ ®uæi víi danh
nghÜa “tø kim phãng hoµn” (ban tÆng vµng b¹c ®uæi vÒ), cao ng¹o tù phô
kh«ng ®−îc ®êi dung, t×nh c¶m bi phÉn khã mµ kiÒm chÕ bïng ch¸y nh− ngän
nói löa. Sù bÊt b×nh vµ phÉn né m¹nh mÏ còng ch−a nhÑ bít ®−îc khÝ kh¸i
kh«ng ai b× kÞp, tù cho lµ nhÊt cña «ng, ng−îc l¹i lµ “trõu ®ao ®o¹n thñy thñy
c¸nh l−u”, buån b· ®Õn cïng cùc nh−ng l¹i lé ra b»ng vÎ hµo hïng siªu tho¸t,
cµng thªm kh¶ng kh¸i hiªn ngang. ¤ng cã thÓ béc lé t×nh c¶m buån b· bÊt ®¾c
ý ®Õn møc l©m ly ®¾m ®uèi, khÝ thÕ nh− vËy ®· v−ît lªn, trong buån b· cã hµo
hïng, khiÕn ng−êi ta say mª t©m thÇn, l¹i c¶m thÊy phÊn chÊn. §ã lµ chç
kh«ng ai b× kÞp v−ît h¼n ng−êi th−êng cña «ng.
Ca hµnh cña Lý B¹ch ®· hoµn toµn ®¶ ph¸ tÊt c¶ c¸ch thøc vèn cã cña
s¸ng t¸c th¬ ca, kh«ng uæng c«ng m« pháng, bót ph¸p biÕn ®æi ®a d¹ng, ®¹t
®Õn c¶nh giíi thÇn kú tïy ý lµm theo sù dÉn d¾t cña tÝnh t×nh mµ vÉn biÕn ¶o
khã l−êng, lung linh lay ®éng. Kh«ng chØ t×nh c¶m béc lé nhÊt m¹ch, mµ cßn
dïng sù biÕn hãa dµi ng¾n cña kiÓu c©u vµ sù so le cña ©m tiÕt ®Ó biÓu hiÖn sù
hµi hßa cña tiÕt tÊu lªn bæng xuèng trÇm ®ã, t¹o nªn khÝ thÕ cña th¬, næi bËt
®é m¹nh cña th¬, hiÖn ra phong c¸ch diÖn m¹o th¬ ca hµo m¹i phiªu dËt. C¸
tÝnh nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña Lý B¹ch, cïng víi khÝ ph¸ch phi phµm vµ t×nh
c¶m m·nh liÖt ®Çy søc sèng cña «ng ®· ®−îc ph« bµy mét c¸ch toµn bé trong
ca hµnh cña «ng, thÓ hiÖn ®Çy ®ñ tinh thÇn thêi ®¹i nµo khÝ nµo t×nh mµ l¹i
h−íng th−îng m¹nh mÏ, cã vÎ ®Ñp cøng cái kháe kho¾n kú vÜ lín lao. §−êng
V¨n T«ng tõng h¹ chiÕu: “LÊy th¬ ca cña Lý B¹ch, móa kiÕm cña Bïi M©n,
ch÷ th¶o cña Tr−¬ng Hóc lµm tam tuyÖt - tøc ba c¸i nhÊt” [T©n §−êng th− -
Lý B¹ch truyÖn], v× ba ng−êi ®ã ®Òu lµ ®¹i diÖn ®iÓn h×nh theo ®uæi c¸ tÝnh
l·ng m¹n cña nghÖ thuËt ThÞnh §−êng.

- 14 -
 3

tuyÖt có cña lý b¹ch

• T©m t− t×nh c¶m v« tËn ®−îc biÓu ®¹t b»ng ng«n ng÷ nhÑ nhµng trong
s¸ng • Phong c¸ch s¸ng l¸ng thanh t©n (míi mÎ) tuÊn dËt (®Ñp ®Ï nhµn dËt)
• ¶nh h−ëng cña d©n ca Nh¹c phñ ®èi víi tuyÖt có cña Lý B¹ch

VÎ ®Ñp th¬ ca cña Lý B¹ch lµ ®a d¹ng, ngoµi phong c¸ch lín lao ®Ñp ®Ï
khÝ thÕ bµng b¹c, hµo hïng l·ng m¹n, cßn cã t×nh ®iÖu ®Ñp ®Ï tù nhiªn nhÑ
nhµng trong s¸ng, ®iÒu ®ã chñ yÕu thÓ hiÖn trong nh÷ng bµi tuyÖt có thuËn
miÖng ph¸t ra, bót ph¸p nh− thÇn.
Lý B¹ch lµ ng−êi viÕt cùc hay c¶ ngò ng«n tuyÖt có lÉn thÊt ng«n tuyÖt
có trong c¸c bµi th¬ ®êi §−êng. Hå øng L©n ng−êi ®êi Minh nãi: “Th¸i B¹ch
ngò thÊt ng«n tuyÖt, tù tù thÇn c¶nh, thiªn thiªn thÇn vËt.” (Th¬ ngò thÊt ng«n
tuyÖt có cña Th¸i B¹ch, ch÷ ch÷ ®Òu lµ thÇn c¶nh, bµi bµi ®Òu lµ thÇn vËt.”
[Thi sè, néi biªn, quyÓn 6]. Ngò ng«n tuyÖt có cña «ng th−êng th−êng cã c¸ch
®iÖu nhÑ nhµng trong s¸ng, dïng ng«n ng÷ râ rµng dÔ hiÓu ®Ó biÓu hiÖn ý vÞ
t×nh tø v« tËn. Ch¼ng h¹n bµi §éc täa KÝnh §×nh s¬n:
Chóng ®iÓu cao phi tËn,
C« v©n ®éc khø nhµn.
T−¬ng khan l−ìng bÊt yÕm,
ChØ h÷u KÝnh §×nh san (s¬n).
(Chim bÇy bay ®i hÕt c¶, ®¸m m©y c« ®éc còng l÷ng th÷ng tr«i ®i råi. Nh×n
nhau kh«ng biÕt ch¸n, chØ cã ta vµ nói KÝnh §×nh.)
§©y lµ giai t¸c m« t¶ kho¶ng kh¾c siªu nhiªn thó vÞ, t©m t×nh tÞch mÞch khi
mét ng−êi ngåi mét m×nh vµ c¶nh nói yªn tÜnh bçng nhiªn lÜnh héi s©u xa,
c¶m thÊy Êm ¸p gÇn gòi lÉn nhau víi tù nhiªn, con ng−êi vµ ngän nói trong
kho¶ng kh¾c linh tÝnh t−¬ng th«ng, hßa trén nhÊt thÓ. Thi nh©n thùc miÖng nãi
ra c¶m thô lÜnh héi trong lßng, ph¶ng phÊt kh«ng chót nhäc nh»n g×, nh−ng
trong sù lÜnh héi s©u xa con ng−êi vµ ngän nói nh×n nhau kh«ng biÕt ch¸n, tùa
nh− cã t©m t− v« h¹n ch−a tõng nãi ra, v¶ l¹i kh«ng cÇn ph¶i nãi ra ë trong ®ã.
L¹i nh− bµi Lao Lao ®×nh:
- 15 -
 Thiªn h¹ th−¬ng t©m xø,
Lao Lao tèng kh¸ch t×nh.
Xu©n phong tri biÖt khæ,
BÊt khiÓn liÔu ®iÒu thanh.
(N¬i ®au lßng nhÊt cña thiªn h¹, chÝnh lµ ®×nh Lao Lao tèng biÖt kh¸ch nµy.
Giã xu©n chõng còng biÕt nçi khæ biÖt ly cña con ng−êi, v× thÕ kh«ng ®Ó cho cµnh l¸
c©y liÔu xanh t−¬i).
M−în giã xu©n h÷u t×nh ®Ó t¶ nçi khæ ly biÖt, nãi giã xu©n thæi qua mµ
s¾c liÔu ch−a xanh, tùa hå cã ý kh«ng ®Ó cho ng−êi bÎ cµnh liÔu tèng biÖt.
Ng«n ng÷ cùc kú râ rµng dÔ hiÓu, c¶nh vËt rÊt ®¬n gi¶n, t×nh tø còng chØ lµ
c¶m ngé lãe lªn trong tr¸i tim nh¹y c¶m, song Èn chøa l¹i uyÓn chuyÓn s©u xa.
ThÓ chÕ cña tuyÖt có ng¾n nhá, thÝch hîp víi m« t¶ c¶nh s¾c mét n¬i,
t×nh ®iÖu mét lóc, nh−ng nã dêi ®Çu ®· ®Õn ®u«i, dÔ dÉn ®Õn n«ng c¹n, v× thÕ
tuyÖt có quan träng lµ ë hµm sóc. ThÕ nh−ng nÕu gät ý ®óc lêi th× l¹i dÔ dÉn tíi
®Ïo gät, v× thÕ tuyÖt có l¹i quý ë chç chÊt ph¸c tù nhiªn. TuyÖt có ngò ng«n cña
Lý B¹ch biÕt dïng ng«n ng÷ gi¶n dÞ tinh khiÕt trong s¸ng nhÑ nhµng ®Ó biÓu ®¹t
t×nh tø v« tËn, lµm ®−îc ®Õn møc võa tù nhiªn võa hµm sóc, võa ch©n thùc ng¾n
gän l¹i Èn chøa phong phó. §ã lµ c¶nh giíi cao nhÊt cña tuyÖt có.
C¶nh giíi tuyÖt có cña Lý B¹ch thanh t©n, nh−ng bªn trong chøa ®ùng
phong c¸ch thÇn th¸i phiªu dËt kho¸ng ®¹t. TÝnh c¸ch s¸ng l¸ng, khÝ chÊt tù do
phãng kho¸ng cña «ng ®· ph¶n ¸nh trong tuyÖt có cña «ng, h×nh thµnh ý vÞ
t×nh tø thanh t©n phiªu dËt. Ch¼ng h¹n t¸c phÈm Båi téc thóc H×nh bé ThÞ lang
DiÖp cËp Trung th− Cæ X¸ nh©n ChÝ du §éng §×nh ngò thñ, bµi 2:
Nam hå thu thñy d¹ v« yªn,
N¹i kh¶ thõa l−u trùc th−íng thiªn.
Th¶ tù §éng §×nh xa nguyÖt s¾c,
T−¬ng thuyÒn m·i töu b¹ch v©n biªn.
(N−íc hå §éng §×nh trong ®ªm tr¨ng mïa thu trong trÎo kh«ng chót khãi
s−¬ng, mong sao ®−îc ngåi trªn mÆt hå bay th¼ng lªn trêi xanh? T¹m nî hå §éng
§×nh mét chót ¸nh tr¨ng, lªn thuyÒn b¬i ®Õn bªn ®¸m m©y tr¾ng mua r−îu uèng.)
M« t¶ mét thÕ giíi ®Ñp tùa ngäc l−u li cña n−íc, tr¨ng, m©y tr¾ng nèi liÒn lµm
mét vµ t−ëng t−îng kú diÖu n¶y sinh trong thÕ giíi ®ã, ®Õn møc trong trÎo t−¬i
®Ñp, nh− l¹c vµo thÕ giíi cña thÇn tiªn. H·y ®äc tiÕp bµi 5 cña t¸c phÈm nµy:
- 16 -
 §Õ tö Tiªu T−¬ng khø bÊt hoµn,
Kh«ng d− thu th¶o §éng §×nh gian.
§¹m t¶o minh hå khai ngäc kÝnh,
§an thanh häa xuÊt thÞ Qu©n San.
(Hai bµ vî cña Vua ThuÊn tù vÉn theo chång ë s«ng Tiªu s«ng T−¬ng mét ®i
kh«ng trë l¹i, chØ cßn ®Ó l¹i cá thu b¹t ngµn trong hå §éng §×nh. MÆt hå g¹t nhÑ líp
s−¬ng máng trong s¸ng tùa nh− kÝnh ngäc më ra, mµu xanh mµu ®á vÏ ra lµ ngän
Qu©n S¬n trong hå §éng §×nh.)
Hå ®Ñp, truyÒn thuyÕt ®Ñp, linh ho¹t kú ¶o, s¸ng sña trong trÎo, c¶nh giíi nh−
vÏ, biÓu hiÖn t©m c¶nh tinh khiÕt trong s¸ng siªu tho¸t ra ngoµi trÇn thÕ. ThÊt
ng«n tuyÖt có cña Lý B¹ch phÇn nhiÒu lµ th¬ s¬n thñy vµ th¬ tèng biÖt, còng
viÕt rÊt xuÊt s¾c. ¤ng cã mét khÝ chÊt hßa trén lµm mét víi thiªn ®Þa tù nhiªn,
hßa hîp mét c¸ch s©u s¾c tr¸i tim trÎ th¬ thiªn ch©n thuÇn ph¸c ®ã víi s¬n
thñy. BÊt kÓ t¶ c¶nh hay ng«n t×nh ®Òu cã phong c¸ch thÇn th¸i ®Ñp ®Ï cao xa
vµ t×nh vËn s¸ng l¸ng nhÊt khÝ xuyªn suèt. Ch¼ng h¹n:
NhËt chiÕu H−¬ng L« sinh tö yªn,
Dao khan béc bè qu¶i tiÒn xuyªn.
Phi l−u trùc h¸ tam thiªn xÝch,
Nghi thÞ Ng©n Hµ l¹c cöu thiªn.
[Väng L− S¬n béc bè]
(MÆt trêi chiÕu trªn ®Ønh nói H−¬ng L«, khiÕn cho khÝ m©y ph¸t ra nh÷ng tia
s¸ng rùc rì; tõ xa nh×n l¹i, th¸c n−íc tr«ng tùa nh− mét dßng s«ng treo ë tr−íc mÆt.
Th¸c n−íc déi th¼ng tõ ®é cao ba ngµn th−íc, ngì lµ dßng s«ng Ng©n Hµ tõ chÝn
tÇng m©y r¬i tôt xuèng.)
Thiªn m«n trung ®o¹n Së giang khai,
BÝch thñy ®«ng l−u chÝ thö hoµi (håi).
L−ìng ng¹n thanh s¬n t−¬ng ®èi xuÊt,
C« phµm nhÊt phiÕm nhËt biªn lai.
[Väng Thiªn M«n s¬n]
(Nói Thiªn M«n ë gi÷a ®øt ®o¹n më ra, s«ng Tr−êng Giang ®o¹n ë n−íc Së
ch¶y qua ®ã; dßng s«ng xanh biÕc ch¶y vÒ ®«ng, ®Õn ®©y cuén sãng vßng l¹i. Hai
bªn bê nói xanh ®øng ®èi nhau tùa nh− cæng trêi, mét m¶nh thuyÒn con c« ®¬n cña
ta tõ phÝa mÆt trêi lªn tiÕn l¹i)

- 17 -
 Triªu tõ B¹ch §Õ th¸i v©n gian,
Thiªn lý Giang L¨ng nhÊt nhËt hoµn.
L−ìng ng¹n viªn thanh ®Ò bÊt tró,
Khinh chu dÜ qu¸ v¹n trïng san.
[T¶o ph¸t B¹ch §Õ thµnh]
(Buæi sím mai tõ biÖt thµnh B¹ch §Õ gi÷a nh÷ng ®¸m m©y rùc rì, lªn thuyÒn
xu«i vÒ Giang L¨ng ®−êng xa hµng v¹n dÆm chØ mÊt mét ngµy. TiÕng v−în hãt däc
hai bªn s«ng vÉn cßn ch−a døt, th× con thuyÒn ®−a ta vÒ ®· nhÑ l−ít qua v¹n trïng
nói non.)
Cè nh©n t©y tõ Hoµng H¹c l©u,
Yªn hoa tam nguyÖt h¸ D−¬ng Ch©u.
C« phµm viÔn ¶nh bÝch kh«ng tËn,
Duy kiÕn Tr−êng Giang thiªn tÕ l−u.
[Hoµng H¹c l©u tèng M¹nh H¹o
Nhiªn chi Qu¶ng L¨ng]
(B¹n cè tri tõ biÖt ta t¹i lÇu Hoµng H¹c ë phÝa t©y, xu«i xuèng D−¬ng Ch©u ë
phÝa ®«ng gi÷a lóc mïa xu©n nång ®−îm hoa khãi. Ta cø ®øng nh×n theo bãng c¸nh
buåm c« ®¬n cña b¹n mÊt hót gi÷a bÇu trêi xanh ng¾t, chØ thÊy dßng s«ng Tr−êng
Giang tùa nh− ch¶y m·i phÝa ch©n trêi xa.)
VÊn d− hµ sù thª bÝch san,
TiÕu nhi bÊt ®¸p t©m tù nhµn.
§µo hoa l−u thñy diÓu nhiªn khø,
BiÖt h÷u thiªn ®Þa phi nh©n gian.
[S¬n trung vÊn ®¸p]
(Muèn hái ta v× sao Èn c− trong nói biÕc non xanh, ta chØ mØm c−êi mµ kh«ng
tr¶ lêi, lßng tù thÊy nhµn h¹. Hoa ®µo theo dßng suèi ch¶y ®i xa an nhiªn tù t¹i,
trong nói nµy cßn cã mét thÕ giíi mµ nh©n gian kh«ng thÓ s¸nh næi.)
Giai t¸c thÊt ng«n tuyÖt có nh− trªn, trong th¬ Lý B¹ch kh«ng thÓ kÓ hÕt.
Nh÷ng t¸c phÈm ®ã phÇn nhiÒu m« t¶ hoµi b·o cña thi nh©n trong ®¹i tù nhiªn
vµ c¶m ngé thÈm mü còng nh− t×nh tø chèc l¸t b¾t gÆp trong cuéc sèng hµng
ngµy, thuéc lo¹i t¸c phÈm chÊt ph¸c tù nhiªn, høng ®Õn thÇn t×nh, h¹ bót xong
ngay. C¶m gi¸c s¸t na ®ã, d− vÞ v« cïng ®ã, c¸i ®−îc biÓu hiÖn lµ vÎ ®Ñp cña
tù nhiªn vµ nh©n tÝnh, nh©n t×nh phæ biÕn, b×nh dÞ ch©n x¸c, rÊt giµu t×nh thó
- 18 -
cuéc sèng, cã vÎ ®Ñp “Thanh thñy xuÊt phï dung, thiªn nhiªn khö ®iªu søc.”
(Hoa sen në trong lµn n−íc trong, thuËn theo vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, bá t« vÏ).
TuyÖt có cña Lý B¹ch, ®Æc biÖt lµ thÊt ng«n tuyÖt có, cã ®Æc ®iÓm “dÜ cæ
nhËp luËt” (®em cæ thi vµo th¬ luËt), tù do ph¸t huy, dung nhËp thñ ph¸p biÓu
hiÖn tïy ý khai hîp (khÐp më) vµ dïng khÝ qu¸n xuyÕn cña Nh¹c phñ ca hµnh.
Høa Häc Di cuèn Thi nguyªn biÖn thÓ nãi: “TuyÖt có thÊt ng«n cña Lý B¹ch,
phÇn nhiÒu lµ mét m¹ch viÕt nªn, trong ®ã ®¾c thÓ nhÊt lµ ca hµnh.”
TuyÖt có cña Lý B¹ch chÞu ¶nh h−ëng cña d©n ca Nh¹c phñ rÊt râ rÖt,
trong sè 159 bµi tuyÖt có cña «ng (ngò tuyÖt 79 bµi, thÊt tuyÖt 80 bµi), t¸c phÈm
m« pháng d©n ca nh¹c phñ −íc chõng 45 bµi, chiÕm gÇn 1/315. Trong ®ã cã rÊt
nhiÒu bµi ®äc rÊt kho¸i ch¸, ch¼ng h¹n: “Sµng tiÒn minh nguyÖt quang, nghi thÞ
®Þa th−îng s−¬ng. Cö ®Çu väng minh nguyÖt, ®ª ®Çu t− cè h−¬ng.” (¸nh tr¨ng
v»ng vÆc chiÕu tr−íc gi−êng, thÕ mµ ta ngì ®ã lµ mµn s−¬ng bao trïm trªn mÆt
®Êt. NgÈng ®Çu nh×n vÇng tr¨ng trßn v¹nh s¸ng trong, ta gôc ®Çu ch×m trong nçi
nhí quª h−¬ng vµ ng−êi th©n.) [TÜnh d¹ tø]. NhÊt thêi c¶m ngé, trong s¸ng nhÑ
nhµng thèt ra, thæ lé mét ®iÓm c¶m ®éng nhÊt lßng ng−êi trong t×nh c¶m t−
h−¬ng nång ®Ëm, dÉn ®Õn sù céng h−ëng phæ biÕn cña mäi ng−êi ngµn n¨m vÒ
sau. L¹i nh− Thu phè ca, bµi 15: “B¹ch ph¸t tam thiªn tr−îng, duyªn sÇu tù c¸
tr−êng. BÊt tri minh kÝnh lý, hµ xø ®¾c thu s−¬ng.” (M¸i tãc b¹c tr¾ng dµi ba
ngµn tr−îng, lµ bëi v× nçi sÇu d»ng dÆc nh− thÕ. Kh«ng hiÓu trªn tÊm g−¬ng
trong suèt, s−¬ng thu tõ ®©u r¬i xuèng tr¾ng nh− tuyÕt), tuy khoa tr−¬ng nh−ng
l¹i rÊt tù nhiªn ch©n x¸c, høng ®Õn lêi døt, khiÕn ng−êi ta th¸n phôc.
Ngoµi ra, c¸c t¸c phÈm gièng nh− Ngäc giai o¸n, ViÖt n÷ tõ ngò thñ, Ba
n÷ tõ, T−¬ng D−¬ng khóc tø thñ v.v, còng ®Òu lµ giai t¸c tuyÖt có trong c¸c t¸c
phÈm m« pháng Nh¹c phñ cña Lý B¹ch, phÇn nhiÒu cã h¬i h−íng d©n gian
míi mÎ thuÇn ph¸c vµ t×nh ®iÖu d©n ca sinh ®éng ho¹t b¸t. Ch¼ng h¹n ViÖt n÷
tõ, bµi 3: “Da khª th¸i liªn n÷, kiÕn kh¸ch tr¹o ca håi. TiÕu nhËp hµ hoa khø,
d¹ng tu bÊt xuÊt lai.” (Nh÷ng thiÕu n÷ h¸i sen d−íi khe suèi Nh−îc Da, nh×n
thÊy kh¸ch l¹ võa h¸t vÐo von võa b¬i thuyÒn trë l¹i. Róc rÝch c−êi lÈn m×nh
vµo gi÷a ®Çm sen, gi¶ vê xÊu hæ kh«ng chÞu ra n÷a). KiÓu c©u tù nhiªn y nh−
xuÊt khÈu thµnh th¬ cña d©n ca, thuÇn tóy dùa vµo c¶m høng hoÆc linh c¶m
®ã, trong ngò, thÊt ng«n tuyÖt có cña Lý B¹ch chiÕm sè l−îng nhiÒu nhÊt. VÒ

- 19 -
chÊt ph¸c tù nhiªn vµ thanh t©n trong s¸ng nhÑ nhµng mµ nãi, thµnh tùu cña
tuyÖt có Lý B¹ch kh«ng ai b× kÞp.
TuyÖt có lµ sù ph« bµy trong chíp m¾t thÕ giíi t×nh c¶m cña Lý B¹ch,
tÝnh c¸ch cëi më, t×nh c¶m ch©n thËt, còng nh− khÝ chÊt tù nhiªn tho¶i m¸i cña
«ng, tÊt c¶ ®Òu ®−îc ph¶n ¸nh mét c¸ch lung linh lãe s¸ng, buét miÖng ®äc lªn
liÒn thµnh tuyÖt x−íng. trong c¸c nhµ th¬ ThÞnh §−êng, V−¬ng Duy, M¹nh
H¹o Nhiªn giái ngò ng«n tuyÖt có, V−¬ng X−¬ng Linh v.v viÕt thÊt ng«n tuyÖt
có rÊt hay; ng−êi viÕt giái c¶ ngò ng«n vµ thÊt ng«n tuyÖt có l¹i ®¹t ®Õn c¶nh
giíi cùc cao, th× chØ cã mét m×nh Lý B¹ch.

c¸ tÝnh nghÖ thuËt trong th¬ lý b¹ch

• S¾c th¸i chñ quan • §Æc s¾c t−ëng t−îng • Lo¹i h×nh ý t−îng vµ s¾c
®iÖu tõ ng÷

Trong c¸c nhµ th¬ ThÞnh §−êng, Lý B¹ch lµ ng−êi cã c¸ tÝnh nghÖ thuËt
rÊt râ rÖt; trong lÞch sö th¬ ca Trung Quèc, c¸ tÝnh nghÖ thuËt trong t¸c phÈm
cña «ng còng lµ cã mét kh«ng hai.
S¸ng t¸c th¬ ca cña Lý B¹ch mang s¾c th¸i chñ quan rÊt m·nh liÖt, biÓu
hiÖn chñ yÕu lµ nghiªng vÒ béc lé khÝ kh¸i hµo hïng vµ t×nh c¶m ngang tµng,
rÊt Ýt miªu t¶ vÒ sù vËt hiÖn t−îng kh¸ch quan vµ m« t¶ chi tiÕt vÒ sù kiÖn cô
thÓ. Lý B¹ch lµm th¬ th−êng lÊy khÝ thÕ phãng tóng ®Ó qu¸n xuyÕn, coi träng
rong ruæi tung hoµnh, mét m¹ch viÕt xong, cã ®Æc ®iÓm “dÜ khÝ ®o¹t nh©n”
(lÊy khÝ chinh phôc ng−êi). Ch¼ng h¹n bµi Th−íng Lý Ung: “§¹i b»ng nhÊt
nhËt ®ång phong khëi, ®oµn dao trùc th−íng cöu v¹n lý. Gi¶ lÖnh phong yÕt
thêi h¹ lai, do n¨ng pha kh−íc th−¬ng minh thñy.” (Chim b»ng mét ngµy kia
theo giã mµ bay lªn, sÏ tùa nh− c¬n lèc vót th¼ng chÝn v¹n dÆm. NÕu nh− giã
ngõng mµ dõng l¹i, cã thÓ vÐt c¹n kh« n−íc biÓn xanh). LÊy chim b»ng tù vÝ,
song kh«ng ph¶i tiªu dao kiÓu Trang Tö lÊy chim b»ng ®Ó vÝ víi sù tháa chÝ
cña m×nh, mµ lµ chim b»ng ra søc bay ®Ó dÉn ®Õn sù chÊn ®éng kinh ng¹c.
Trong khÝ thÕ lín lao phi phµm ®ã, ®iÒu thÓ hiÖn lµ chÝ h−íng tù tin vµ tiÕn thñ
- 20 -
vµ søc m¹nh nh©n c¸ch ®éc lËp ng¹o ®êi. Th¬ Lý B¹ch së dÜ chÊn ®éng ngµn
n¨m lµ ë ®ã. Nh− «ng tõng nãi trong bµi Giang th−îng ng©m: “Høng hµm l¹c
bót dao Ngò Nh¹c, thi thµnh tiÕu ng¹o l¨ng th−¬ng ch©u.” (C¶m høng trµo
d©ng h¹ bót lµm th¬ lµm lung lay c¶ n¨m ngän nói cao lín nhÊt Trung Quèc;
th¬ lµm xong c−êi ng¹o, tùa nh− l−ít trªn biÓn xanh).
KhÝ chÊt tho¶i m¸i tù nhiªn kh«ng chÞu bã buéc, nh©n c¸ch ®éc lËp
ng¹o ®êi, t×nh c¶m dÔ xóc ®éng l¹i béc ph¸t m·nh liÖt, tÊt c¶ ®· h×nh thµnh
®Æc ®iÓm râ rÖt cña ph−¬ng thøc tr÷ t×nh trong th¬ Lý B¹ch. §ã th−êng th−êng
lµ kiÓu tu«n trµo, mét khi t×nh c¶m trµo d©ng th× tu«n ch¶y kh«ng thÓ tiÕt chÕ
®−îc, gièng nh− b·o tè d÷ déi gi÷a trêi vµ nói löa phun trµo. Ch¼ng h¹n bµi
Minh Cao ca tèng SÇm Tr−ng qu©n m« t¶ sù phÉn né ®èi víi chÝnh trÞ ®en tèi,
®óng sai lÉn lén:
Kª tô téc dÜ tranh thùc, ph−îng c« phi nhi v« l©n. YÓn ®×nh trµo long,
ng− môc hçn tr©n. M« mÉu ý cÈm, T©y Thi phô t©n. Nh−îc sö Sµo, Do chÊt
cèc vu hiªn miÔn hÒ, diÖc hÒ dÞ vu Quú Long biÕt tiÕt vu phong trÇn?
(§êi nay, bän tiÓu nh©n ®¾c chÝ nh− bÇy gµ quÇn tô tranh ¨n, bËc qu©n tö thÊt
thÕ ng−îc l¹i nh− chim ph−îng c« ®éc kh«ng ng−êi th©n thuéc. §óng sai kh«ng
ph©n biÖt nh− th»n l»n th× chª c−êi rång, m¾t c¸ th× lÉn víi tr©n ch©u. XÊu ®Ñp
kh«ng ph©n biÖt nh− c« g¸i xÊu xÝ th× ®−îc mÆc ¸o gÊm, ng−êi ®Ñp T©y Thi th× ph¶i
v¸c cñi. NÕu nh− b¾t Sµo Phñ, Høa Do cÇm tï trong mò ¸o quan l¹i, th× cã kh¸c g×
Ðp buéc hai «ng Quú, Long lu©n l¹c trong phong trÇn?)
Bi phÉn bÊt b×nh, kh¶ng kh¸i ngang tµng. Dïng ng÷ ®iÖu lªn bæng
xuèng trÇm vµ sù biÕn ®æi cña ©m tiÕt, ®Ó m« pháng theo sù lªn cao xuèng
thÊp cña t×nh c¶m phun trµo tu«n ch¶y lóc c¶m xóc xung ®éng, khiÕn ng−êi ta
trùc tiÕp c¶m thô ®−îc sù lay ®éng cña t©m linh. L¹i nh− bµi §¸p V−¬ng ThËp
NhÞ hµn d¹ ®éc ch−íc h÷u hoµi, më ®Çu ®· nh− n−íc ch¶y m©y bay, béc lé
t×nh c¶m nång nhiÖt m·nh liÖt, tiÕp ®Õn lµ sù tu«n trµo cña nh÷ng ®ît sãng
t×nh c¶m kh«ng kiÒm chÕ næi:
Qu©n bÊt n¨ng li cao kim cù häc ®Êu kª, täa lÖnh tÞ tøc xuy hång nghª.
Qu©n bÊt n¨ng häc Ca Th−, hoµnh hµnh Thanh H¶i d¹ ®íi ®ao, t©y ®å Th¹ch
B¶o thñ tö bµo. Ng©m thi t¸c phó b¾c song lý, v¹n ng«n bÊt trÞ nhÊt b«i thñy.
ThÕ nh©n v¨n thö giai tr¹o ®Çu, h÷u nh− ®«ng phong x¹ m· nhÜ. Ng− môc diÖc
tiÕu ng·, vÞ d÷ minh nguyÖt ®ång. Hoa lùu quyÒn côc bÊt n¨ng thùc, kiÓn l− ®¾c
- 21 -
ý minh xu©n phong. ChiÕt d−¬ng, Hoµng hoa hîp l−u tôc, TÊn qu©n thÝnh cÇm
uæng Thanh gièc. Ba nh©n thïy kh¼ng hßa D−¬ng xu©n, Së ®Þa do lai tiÖn kú
ph¸c. Hoµng kim t¸n tËn giao bÊt thµnh, b¹ch thñ vi Nho th©n bÞ khinh. NhÊt
®µm nhÊt tiÕu thÊt nhan s¾c, th−¬ng nh¨ng bèi cÈm huyªn b¸ng thanh.
(Anh kh«ng biÕt dÇu c¸o cùa vµng häc theo bän chäi gµ, v× siÓm nÞnh
®¾c sñng mµ phæng mòi hµ h¬i thµnh cÇu vång trªn trêi. Anh kh«ng thÓ häc
danh t−íng Ca Th− Hµn, c−ìi ngùa cÇm ®ao hoµnh hµnh vïng Thanh h¶i, m¸u
®æ ®á thµnh Th¹ch B¶o ®Ó ®æi lÊy ¸o hång bµo. Anh chØ cã thÓ lµm th¬ phó
d−íi song cöa phÝa b¾c, dï cã v¹n lêi còng ch¼ng b»ng cèc n−íc ®ì kh¸t kia.
Ng−êi ®êi nghe ®Õn th¬ phó ®Òu l¾c ®Çu bá ®i, y nh− ®µn g¶y tai tr©u vËy. Bän
m¾t c¸ tr©n ch©u lÉn lén còng ®Õn chª c−êi ta, kho¸c l¸c tµi n¨ng cña chóng
gièng nh− ch©u minh nguyÖt. Ngùa v¹n dÆm cßng l−ng kh«ng ®−îc ¨n uèng,
lõa quÌ ng−îc l¹i ®¾c ý kªu vang trong giã xu©n. Khóc nh¹c ChiÕt d−¬ng,
Hoµng hoa míi hîp khÈu vÞ th«ng tôc, vua TÊn B×nh C«ng nghe ®µn uæng
khóc Thanh Gièc. Ng−êi h¸t quen khóc Ba nh©n th× ai chÞu øng häa nh· khóc
D−¬ng xu©n. Ng−êi n−íc Së x−a nay coi th−êng ngäc quý. Hoµng kim t¸n tËn
ng−îc l¹i ch¼ng kÕt giao ®−îc tri ©m, ng−êi ®äc s¸ch tãc b¹c ph¬ vÉn bÞ ng−êi
xem th−êng, nãi c−êi kh«ng cÈn thËn, lËp tøc sÏ cã bän tiÓu nh©n gièng nh− lò
nu«i ruåi nhÆng vo ve phØ b¸ng giÌm pha).
Ph−¬ng thøc biÓu ®¹t t×nh c¶m nµy hoµn toµn lµ cña Lý B¹ch.
KÕt hîp víi ph−¬ng thøc biÓu ®¹t t×nh c¶m kiÓu tu«n trµo, t−ëng t−îng
trong th¬ ca cña Lý B¹ch biÕn ¶o khã l−êng, th−êng th−êng ph¸t sinh t−ëng
t−îng bÊt kú, kú l¹i kú thªm, ch¼ng h¹n: “T©y Nh¹c tranh vanh hµ tr¸ng tai!
Hoµng Hµ nh− ti thiªn tÕ lai, ... Cù Linh bµo hao ph¸ch l−ìng s¬n, hång ba
phón l−u x¹ ®«ng h¶i.” (T©y Nh¹c Hoa S¬n cao lín hïng vÜ biÕt bao, ®øng trªn
®µi cao nh×n vÒ phÝa b¾c, chØ thÊy s«ng Hoµng Hµ gièng nh− mét d¶i lôa ch¶y
uèn l−în gi÷a trêi, ... ThÇn s«ng Cù Linh gÇm to mét tiÕng, t¸ch ®«i hai nói
Thó D−¬ng s¬n vµ Hoa S¬n, ®Ó dßng s«ng Hoµng Hµ cuån cuén ch¶y qua.)
[T©y Nh¹c V©n §µi ca tèng §an Kh©u Tö], “Hoµng Hµ l¹c thiªn tÈu ®«ng h¶i,
v¹n lý t¶ nhËp hung hoµi gian” (S«ng Hoµng Hµ tõ trªn trêi r¬i xuèng ®æ
th¼ng ra biÓn ®«ng, qua hµng v¹n dÆm ch¶y vµo tÊm lßng réng më nh− biÓn
lín cña anh.) [TÆng Bïi ThËp Tø], “Qu©n bÊt kiÕn cao ®−êng minh kÝnh bi
b¹ch ph¸t, triªu nh− thanh ti mé thµnh tuyÕt.” (Anh kh«ng thÊy sao, g−¬ng
- 22 -
s¸ng treo trªn cao ®−êng, soi mµ buån v× tãc ®· b¹c, buæi s¸ng cßn xanh ®en
nh− t¬, buæi chiÒu ®· b¹c tr¾ng nh− tuyÕt.) [T−¬ng tiÕn töu], “B¹ch ph¸t tam
thiªn tr−îng, duyªn sÇu tù c¸ tr−êng.” (M¸i tãc b¹c tr¾ng dµi ba ngµn tr−îng,
lµ bëi v× nçi sÇu d»ng dÆc nh− thÕ.) [Thu phè ca thËp thÊt thñ, bµi 15], “Viªn
thanh th«i b¹ch ph¸t, tr−êng ®o¶n tËn thµnh ti.” (TiÕng v−în kªu giôc tãc b¹c,
ng¾n dµi ®Òu b¹c tr¾ng nh− t¬.) [Thu phè ca thËp thÊt thñ, bµi 4], “Cuång
phong xuy ng· t©m, t©y qu¶i Hµm D−¬ng thô.” (Lßng ta th−êng theo c¬n giã
lín ®i vÒ phÝa t©y, treo l¬ löng trªn cá c©y ë thµnh Hµm D−¬ng.) [Kim H−¬ng
tèng Vi B¸t chi T©y Kinh], qu¶ lµ t−ëng t−îng ë ngoµi nh©n gian, siªu viÖt
kh¸c th−êng.
T−ëng t−îng kú l¹ ®éc ®¸o cña «ng th−êng cã sù nèi tiÕp kh¸c víi
b×nh th−êng, tïy t©m t− t×nh c¶m chuyÓn ®éng mµ biÕn hãa thµnh mu«n mèi.
Gi÷a mét t−ëng t−îng vµ mét t−ëng t−îng kh¸c ®ang tiÕp nèi chÆt chÏ, th× cã
sù nh¶y vät cùc lín, tæ hîp nèi tiÕp cña ý t−îng còng lµ ë khÈu ®é lín, ly kú
ho¶ng hèt, tung hoµnh biÕn ¶o, thÓ hiÖn ®Õn møc cao nhÊt kh¶ n¨ng tµi trÝ
mÉn tiÖp.
Liªn quan víi khÝ ph¸ch lín lao vµ søc t−ëng t−îng phong phó cña viÖc
s¸ng t¸c th¬ ca, trong th¬ Lý B¹ch cã kh¸ nhiÒu ý t−îng lín lao ®Ñp ®Ï ngËm
nói nh¶ s«ng, bao hµm nhËt nguyÖt. ¤ng d−êng nh− ®Æc biÖt ng−ìng mé ®èi
víi sù vËt hïng vÜ tr¸ng lÖ thÓ tÝch to lín, chim b»ng, c¸ lín, c¸ k×nh, còng nh−
®¹i giang, ®¹i hµ, th−¬ng h¶i, tuyÕt s¬n v.v, ®Òu lµ nh÷ng ®èi t−îng «ng −a
thÝch ng©m vÞnh, Lý B¹ch ®Æt chóng vµo bèi c¶nh kh«ng gian réng lín kh¸c
th−êng ®Ó m« t¶ thªm, cÊu thµnh ý t−îng cña th¬ ca hïng tr¸ng kú vÜ. Ch¼ng
h¹n bµi L− S¬n dao ký L− ThÞ ngù H− Chu: “§¨ng cao tr¸ng quan thiªn ®Þa
gian, ®¹i giang mang mang khø bÊt hoµn. Hoµng v©n v¹n lý ®éng phong s¾c,
b¹ch ba cöu ®¹o l−u tuyÕt san.” (§¨ng cao ®øng ng¾m bçng c¶m thÊy trêi ®Êt
hïng vÜ tr¸ng lÖ, mét dßng s«ng lín cuån cuén ch¶y mét ®i kh«ng trë l¹i. Giã
to thæi tíi m©y vµng v¹n dÆm xoay vÇn, chÝn dßng n−íc ch¶y vÒ ch©n nói
TuyÕt S¬n). Sù kÕt hîp ý t−îng hïng kú tr¸ng mü ®em l¹i cho con ng−êi c¶m
gi¸c cao lín. L¹i nh− bµi §é kinh m«n tèng biÖt: “S¬n tïy b×nh d· tËn, giang
nhËp ®¹i hoang l−u. NguyÖt h¸ phi thiªn kÝnh, v©n sinh kÕt h¶i l©u.” (Nói non
ch¹y dµi theo b×nh nguyªn tr¶i réng råi mÊt hót, dßng s«ng lín còng ®æ vµo
c¸nh ®ång bÊt tËn. MÆt tr¨ng ®ang lÆn tr«ng tùa nh− kÝnh trêi bay xuèng, m©y
- 23 -
mµu vÇn vò biÕn ¶o kÕt thµnh h×nh lÇu g¸c trªn biÓn xanh), ý t−îng còng cùc
kú hïng vÜ tr¸ng lÖ réng lín.
ThÕ nh−ng, trong th¬ Lý B¹ch còng kh«ng Ýt ý t−îng t−¬i ®Ñp míi mÎ
s¸ng sña. Ch¼ng h¹n: “Nh©n hµnh minh kÝnh trung, ®iÓu ®é b×nh phong lý.”
(Ng−êi ngåi trªn thuyÒn nh− ®i ë trong g−¬ng s¸ng, chim còng nh− bay l−în
trong b×nh phong t−¬i ®Ñp.) [Thanh khª hµnh]. “Lôc thñy trõng tè nguyÖt,
nguyÖt minh b¹ch lé phi.” (Trong dßng n−íc trong xanh sãng s¸nh vÇng
tr¨ng tá, mét hµng cß tr¾ng bay d−íi ¸nh tr¨ng v»ng vÆc.) [Thu phè ca, bµi
13]. “Tróc s¾c khª h¹ lôc, hµ hoa kÝnh lý h−¬ng.” (N−íc suèi trong trÎo, in râ
bãng tróc xanh thÉm, mÆt n−íc ph¼ng lÆng trong s¸ng nh− g−¬ng nªn t−ëng
nh− nh÷ng b«ng hoa sen ®ang táa h−¬ng trong ®ã.) [BiÖt Tr÷ Ung chi DiÖm
Trung]. “Ngäc giai sinh b¹ch lé, d¹ cöu x©m la miÖt. Kh−íc h¹ thñy tinh
liªm, linh lung väng thu nguyÖt.” (ThÒm ngäc tùa nh− táa ra s−¬ng tr¾ng,
®ªm ®· khuya s−¬ng l¹nh thÊm −ít c¶ ®«i tÊt ch©n. ThiÕu phô bá rÌm pha lª
xuèng, nµng vÉn cßn ®øng ng¾m vÇng tr¨ng thu v»ng vÆc trªn bÇu trêi.)
[Ngäc giai o¸n]. Nh÷ng ý t−ëng míi mÎ ®Ñp ®Ï nµy do nh÷ng c¶nh vËt s¸ng
trong nh− thanh khª (suèi trong), minh nguyÖt (tr¨ng s¸ng), b¹ch lé (cß
tr¾ng), tróc s¾c (mµu tróc), b¹ch lé (s−¬ng tr¾ng) v.v cÊu thµnh, ®· lµm
phong phó h¬n rÊt nhiÒu Èn chøa nghÖ thuËt th¬ ca cña Lý B¹ch. V× thÕ, ý
t−îng th¬ ca cña Lý B¹ch cã hai lo¹i h×nh lµ “tr¸ng mü” (c¸i ®Ñp lín lao) vµ
“−u mü” (c¸i ®Ñp hoa lÖ).
Lý B¹ch trong bµi th¬ Väng Chung Nam s¬n ký Tö C¸c Èn gi¶ nãi:
“H÷u thêi b¹ch v©n khëi, thiªn tÕ tù th− quyÓn. T©m trung d÷ chi nhiªn, th¸c
høng mçi bÊt thiÓn.” (Cã lóc m©y tr¾ng tõ trong hang nói bay lªn, l÷ng lê tr«i
bªn trêi tù t¹i th− th¸i. T×nh ý trong lßng hµi hßa víi c¶nh rõng nói, ký th¸c
c¶m høng nµy sao cã thÓ n«ng c¹n.) ®èi víi nh÷ng thø trong suèt mµu tr¾ng,
«ng cã mét sù −a thÝch mang tÝnh b¶n n¨ng, vËt mµ «ng c¶m thÊy th©n thiÕt
nhÊt lµ tr¨ng, ch¼ng h¹n bµi NguyÖt h¹ ®éc ch−íc * : “Cö b«i yªu minh nguyÖt,
®èi ¶nh thµnh tam nh©n. NguyÖt ký bÊt gi¶i Èm, ¶nh ®å tïy ng· th©n. T¹m b¹n
nguyÖt t−¬ng ¶nh, hµnh l¹c tu cËp xu©n. Ng· ca nguyÖt båi håi, ng· vò ¶nh
linh lo¹n.” (N©ng chÐn mêi tr¨ng s¸ng trªn trêi, tr«ng l¹i bãng m×nh th× thµnh

*
§o¹n th¬ trÝch trong chïm th¬ 4 bµi nµy lµ thuéc bµi 1.
- 24 -
ra ba ng−êi. ThÕ nh−ng tr¨ng kh«ng biÕt uèng r−îu, mµ bãng còng lµ ®i theo
tÊm th©n c« ®¬n cña ta. T¹m thêi ®i theo tr¨ng vµ bãng ta, cuéc ®êi hµnh l¹c
cÇn ph¶i kÞp tuæi xu©n. Ta h¸t ca tr¨ng còng båi håi, ta nh¶y móa bãng còng
chuyÓn ®éng lo¹n x¹ theo). H×nh t−îng tr¨ng trong th¬ Lý B¹ch xuÊt hiÖn trë
®i trë l¹i. Trong th¬ «ng, ch÷ chØ s¾c th¸i ®−îc dïng nhiÒu nhÊt lµ ch÷ “b¹ch”,
tiÕp ®Õn lµ c¸c ch÷ kim, thanh, hoµng, lôc, tö v.v16. ¤ng thiªn tÝnh cëi më,
thÝch s¾c ®iÖu trong s¸ng t−¬i ®Ñp, kh«ng −a mµu s¾c x¸m xÞt. Phong c¸ch
ng«n ng÷ th¬ ca cña Lý B¹ch cã ®Æc ®iÓm míi mÎ trong s¸ng t−¬i t¾n; trong
s¸ng ®Ñp ®Ï s¸ng sña lµ s¾c ®iÖu c¬ b¶n trong tõ ng÷ cña «ng. Nh÷ng t¸c phÈm
xuÊt khÈu thµnh th¬, kh«ng ®Ïo gät thªm ®ã th−êng ph« bµy mµu s¾c trong
suèt kh«ng chót bôi mµ l¹i ®Ñp t−¬i lãa m¾t, ph¶n ¸nh nh©n c¸ch cao khiÕt
kh«ng chÞu a dua thÕ tôc cña «ng.

®Þa vÞ vµ ¶nh h−ëng cña lý b¹ch

• §Þa vÞ cña Lý B¹ch • ¶nh h−ëng cña Lý B¹ch

Lý B¹ch lµ ®øa con kiªu ng¹o cña thêi ®¹i, võa xuÊt hiÖn liÒn g©y chÊn
®éng thi ®µn. S¸ng t¸c th¬ ca khÝ ph¸ch tùa b·o t¸p m−a sa, sÊm vang chíp
giËt vµ ch÷ nghÜa thiªn tµi cña «ng, ®−¬ng thêi ®· chinh phôc hÕt th¶y ®éc gi¶,
tõ trong triÒu ra ngoµi néi, c¶ bªn trªn lÉn bªn d−íi ®Òu cho «ng lµ kú tµi, «ng
®−îc vinh h−ëng danh dù vµ ®Þa vÞ rÊt cao. Ch¼ng h¹n, T« §×nh nãi: “ng−êi
nµy cã tµi n¨ng xuÊt chóng, phÈm chÊt tèt ®Ñp, khi h¹ bót th× kh«ng dõng
nghØ.” [Lêi dÉn trong Th−íng An Ch©u Bïi Tr−ëng sö th− cña Lý B¹ch]. §ç
Phñ l¹i cµng suy t«n ®Çy ®ñ ®èi víi Lý B¹ch. Trong bµi th¬ Xu©n nhËt øc Lý
B¹ch, «ng viÕt: “B¹ch d· thi v« ®Þch, phiªu nhiªn tø bÊt quÇn. Thanh t©n D÷u
Khai phñ, tuÊn dËt B·o Tham qu©n.” (Lý B¹ch −, th¬ cña «ng lµ kh«ng ai ®Þch
næi; høng thó phiªu diªu l¹i cµng ®éc ®¸o h¬n. Phong c¸ch th¬ ca cña «ng
thanh t©n nh− D÷u TÝn, tuÊn dËt tùa B·o ChiÕu). Tõ ch©n thµnh ca ngîi “phiªu
nhiªn tø bÊt quÇn” trong s¸ng t¸c th¬ ca cña Lý B¹ch, «ng cho r»ng th¬ cña Lý
B¹ch cã ®Æc ®iÓm phong c¸ch “thanh t©n”, “tuÊn dËt”, thiªn h¹ kh«ng ai s¸nh
- 25 -
næi. §ç Phñ trong bµi Ký Lý ThËp NhÞ B¹ch nhÞ thËp vËn l¹i viÕt: “TÝch niªn
h÷u cuång kh¸ch, hiÖu nhÜ TrÝch tiªn nh©n. Bót l¹c kinh phong vò, thi thµnh
khÊp quû thÇn. Thanh danh tßng thö ®¹i, cèt mét nhÊt triÒu th©n. V¨n th¸i thõa
thï èc, l−u truyÒn tÊt tuyÖt lu©n.” (N¨m Êy cã ng−êi tù x−ng lµ cuång kh¸ch * ,
®· gäi huynh lµ TrÝch tiªn nh©n. §¹i bót cña huynh vung lªn tùa nh− giã t¸p
m−a sa, th¬ viÕt xong khiÕn quû thÇn còng ph¶i trµo r¬i n−íc m¾t. TiÕng t¨m
cña huynh tõ ®ã hiÓn h¸ch, trÇm mét m·i míi chît cã ngµy ®−îc hiÓn vinh.
Tµi v¨n cña huynh nhËn ®−îc ©n huÖ ®Æc biÖt, th¬ ca ®éc nhÊt v« nhÞ ®−îc
thiªn h¹ l−u truyÒn), chØ ra th¬ ca cña Lý B¹ch cã søc c¶m hãa nghÖ thuËt thÇn
kú kh«ng ai ®Þch næi, thanh danh to lín cña «ng sÏ l−u truyÒn hËu thÕ. Trong
bµi Èm trung b¸t tiªn ca, §ç Phñ viÕt: “Lý B¹ch nhÊt ®Êu thi b¸ch thiªn,
Trµng An thÞ th−îng töu gia miªn. Thiªn tö h« lai bÊt th−íng thuyÒn, tù x−ng
thÇn thÞ töu trung tiªn.” (Lý B¹ch uèng xong mét ®Êu r−îu th× viÕt lu«n c¶
tr¨m bµi th¬, sau khi uèng say th× n»m l¨n ra ngñ trong qu¸n r−îu trªn phè ë
Trµng An. Thiªn tö gäi «ng còng kh«ng muèn lªn thuyÒn ®äc th¬, tù x−ng
m×nh lµ «ng tiªn trong r−îu), t¸n th−ëng m·i kh«ng th«i thiªn tµi phãng tóng
cña Lý B¹ch. NhËm Hoa ng−êi cïng thêi víi Lý B¹ch nãi víi «ng “t©n thi
truyÒn t¹i cung nh©n khÈu, giai có bÊt ly minh chñ t©m” (th¬ «ng l−u truyÒn
kh¾p mäi ng−êi trong cung, nh÷ng c©u th¬ hay ®äng m·i trong lßng nhµ vua)
[T¹p ng«n ký Lý B¹ch]. Trong m¾t c¸c nhµ th¬ Trung V·n §−êng, Lý B¹ch vµ
§ç Phñ cã ®Þa vÞ cùc cao. Hµn Dò vµ Lý Th−¬ng Èn ®Òu t«n sïng Lý B¹ch
m·i kh«ng th«i. Tõ ®êi Tèng vÒ sau, ®Þa vÞ cña §ç Phñ cùc cao, nh−ng nh÷ng
ng−êi bµn vÒ th¬ ®Òu gäi chung tªn cña c¶ Lý B¹ch vµ §ç Phñ.
¶nh h−ëng to lín cña Lý B¹ch ®èi víi hËu thÕ, tr−íc hÕt lµ søc m¹nh
nh©n c¸ch vµ ma lùc c¸ tÝnh ®−îc biÓu hiÖn trong th¬ ca cña «ng. Sù tù tin phi
phµm “thiªn sinh ng· tµi tÊt h÷u dông” ®ã, nh©n c¸ch ®éc lËp “an n¨ng tåi mi
chiÕt yªu sù quyÒn quý” ®ã, phong cèt lÉm liÖt “Hý v¹n th¨ng nh−îc liªu h÷u,
thÞ ®ång liÖt nh− th¶o m·ng.” (C−êi ®ïa víi kÎ giµu cã nh− víi ®ång liªu b¹n
bÌ, coi kÎ ngang hµng nh− cá r¸c) ®ã, phong c¸ch thÇn th¸i tù nhiªn kho¸ng
®¹t hßa trén lµm mét víi tù nhiªn ®ã, tõng hÊp dÉn rÊt nhiÒu kÎ sÜ. Trong

*
Cuång kh¸ch: chØ thi nh©n H¹ Tri Ch−¬ng. ¤ng tù x−ng lµ “Tø Minh Cuång Kh¸ch”. Sau
khi xem bµi th¬ ¤ thª khóc cña Lý B¹ch, H¹ Tri Ch−¬ng t¸n th−ëng r»ng “thö thi kh¶ dÜ
khÊp quû thÇn d·” (bµi th¬ nµy cã thÓ khiÕn cho quû thÇn còng ph¶i khãc).
- 26 -
truyÒn thèng v¨n hãa cña x· héi phong kiÕn cæ ®¹i Trung Quèc ý thøc nh©n
c¸ch cña c¸ thÓ chÞu sù ¸p chÕ ®Ì nÐn cña t− t−ëng truyÒn thèng, phong th¸i
c¸ tÝnh thuÇn ch©n cuång phãng kh«ng chÞu bã buéc cña Lý B¹ch, kh«ng
ph¶i nghi ngê cã søc hÊp dÉn to lín. Phong c¸ch hµo phãng phiªu dËt, sù
t−ëng t−îng biÕn hãa khã l−êng, vÎ ®Ñp “thanh thñy phï dung” trong th¬ ca
cña «ng cã søc hÊp dÉn rÊt lín ®èi víi thi nh©n hËu thÕ, c¸c ®¹i gia nh− T«
Thøc, Lôc Du v.v ®Òu chÞu ¶nh h−ëng cña «ng. Do «ng s¸ng t¸c th¬ b»ng tµi
søc, b»ng khÝ chÊt, nªn phong c¸ch th¬ ca cña «ng trªn thùc tÕ lµ ®iÒu kh«ng
thÓ häc tËp. Trong lÞch sö th¬ ca Trung Quèc, Lý B¹ch cã ®Þa vÞ bÊt hñ
kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc.

Chó thÝch:
1. Xem Viªn Hµnh B¸i: Lý B¹ch thi ca d÷ ThÞnh §−êng v¨n hãa, trong V¨n
häc di s¶n, sè 1 n¨m 1986.
2. T©n §−êng th− - T«ng thÊt thÕ hÖ biÓu kh«ng cã tªn chi téc cña Lý B¹ch.
§−êng HuyÒn Tèng tõng h¹ chiÕu xÐt kü thø tù hoµng thÊt, Lý B¹ch còng ch−a tõng
nhËp tÞch. ThÕ lµ häc giíi liÒn xuÊt hiÖn c¸c ý kiÕn kh¸c nhau. TrÇn DÇn Kh¸c ®Ò
xuÊt Lý B¹ch lµ ng−êi Hå [xem bµi Lý B¹ch thÞ téc chi nghi vÊn - Nh÷ng nghi vÊn
vÒ hä téc cña Lý B¹ch, in trong Thanh Hoa häc b¸o, quyÓn 10, kú 1, th¸ng 1 n¨m
1935]. Chiªm Anh trong bµi Lý B¹ch gia thÕ kh¶o dÞ [in trong tËp luËn v¨n cña «ng:
Lý B¹ch thi luËn tïng, T¸c gia XuÊt b¶n x·, b¶n in lÇn ®Çu n¨m 1957], Tïng Phè
H÷u Cöu trong bµi Lý B¹ch xuÊt sinh ®Þa hßa gia thÕ – dÜ dÞ téc thuyÕt ®Ých t¸i
nghiªn cøu vi trung t©m - N¬i sinh vµ gia thÕ Lý B¹ch – lÊy nghiªn cøu l¹i thuyÕt dÞ
téc lµm trung t©m [in trong §−êng ®¹i v¨n häc, tËp thø 8, th¸ng 12 n¨m 1986] ®·
chøng nhËn thuyÕt nµy. Hå Hoµi Th©m ®Ò xuÊt Lý B¹ch lµ “ng−êi Trung Quèc §ét
QuyÕt hãa” [xem Lý Th¸i B¹ch th«ng §ét QuyÕt v¨n cËp kú tha - Lý Th¸i B¹ch
th«ng hiÓu §ét QuyÕt v¨n vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c, trong DËt kinh sè 11, th¸ng 8 n¨m
1936]. Chu Hu©n S¬ tõ c¸c ph−¬ng diÖn ngô ý tªn cña ng−êi nhµ Lý B¹ch, quan
niÖm Hoa Di, tËp tôc ch«n cÊt, t− t−ëng dÞ ®oan v.v, còng ®Ò xuÊt mét sè nghi vÊn vÒ
bèi c¶nh v¨n hãa cña Lý B¹ch. [xem Thi tiªn Lý B¹ch chi mª - C©u ®è vÒ thi tiªn Lý
B¹ch, §µi Loan Th−¬ng vô Ên th− qu¸n, b¶n th¸ng 11 n¨m 1996]. Ngoµi ra, cßn cã
c¸c thuyÕt nh− Lý B¹ch lµ con ch¸u cña L−¬ng V−¬ng Lý Quü cuèi ®êi Tïy, con
ch¸u cña Lý Lu©n, thñy tæ §an D−¬ng Phßng hä Lý ë Lòng T©y, con ch¸u cña Lý
L¨ng, con ch¸u cña Lý KiÕn Thµnh, con ch¸u cña Lý Khang, con ch¸u cña §¹t Ma
ch¸u Th¸i tæ Lý Hæ, chót chÝt cña Th¸i T«ng v.v. [xem óc HiÒn H¹o vµ Nghª Båi

- 27 -
T−êng: KiÕn quèc dÜ lai Lý B¹ch nghiªn cøu kh¸i thuËt - Kh¸i thuËt nghiªn cøu Lý
B¹ch tõ KiÕn quèc ®Õn nay, ®¨ng trªn Lý B¹ch häc san, ®Ö nhÞ tËp, Th−îng H¶i Tam
Liªn th− ®iÕm, b¶n 1989; tr−íc t¸c dÉn ë trªn cña Chu Hu©n S¬ trang 12 - 25].
3. N¬i sinh cña Lý B¹ch, cã thuyÕt nãi ë §iÒu Chi; cã thuyÕt nãi ë To¸i DiÖp,
Trung ¸; cã thuyÕt nãi ë To¸i DiÖp, Yªn Kú; cã thuyÕt nãi ë Trµng An; cã thuyÕt
nãi ë ®Êt Thôc v.v. [xem c¸c bµi ®· dÉn ë trªn cña óc HiÒn H¹o, Nghª Båi T−êng,
Chu Hu©n S¬ v.v.
4. Lý B¹ch trong th¬ kh«ng chØ mét lÇn t¸n th−ëng viÖc lµm hiÖp sÜ giÕt
ng−êi, ch¼ng h¹n bµi TÆng tßng ®Ö T−¬ng D−¬ng ThiÕu phñ H¹o: “Th¸c th©n b¹ch
nhÉn lý, s¸t nh©n hång trÇn trung. §−¬ng triÒu Êp cao nghÜa, cö thÕ kh©m anh
phong.” (Göi th©n tr−íc mòi g−¬m b¹c, giÕt kÎ bÊt nghÜa trong bôi trÇn. §−îc ng−êi
®−¬ng thêi coi lµ nghÜa cö cao ®Ñp, giµnh ®−îc sù t¸n tông cña ng−êi ®êi), bµi B¹ch
m· hµnh: “S¸t nh©n nh− tiÔn th¶o, KÞch M¹nh ®ång du ngao” (GiÕt ng−êi nh− ph¸t
cá, dÊu vÕt ngao du tùa nh− ®¹i hiÖp KÞch M¹nh thêi T©y H¸n), bµi KÕt kh¸ch thiÕu
niªn tr−êng hµnh: “TiÕu tËn nhÊt b«i töu, s¸t nh©n ®« thÞ trung” (C−êi døt uèng chÐn
r−îu, giÕt ng−êi gi÷a chî ®«ng), bµi HiÖp kh¸ch hµnh: “ThËp bé s¸t nhÊt nh©n, thiªn
lý bÊt l−u hµnh” (M−êi b−íc giÕt mét ng−êi, trong ngµn dÆm kh«ng ai ng¨n næi) v.v.
Chu Hu©n S¬ trong Thi tiªn Lý B¹ch chi mª cho r»ng, luËt lÖnh ®êi §−êng ®· kh¸
hoµn bÞ, sau khi ®©m chÕt mÊy ng−êi kh«ng bÞ truy cøu, nguyªn nh©n t¹i ®©u, vÉn
®¸ng ®−îc nghiªn cøu. ¤ng cho r»ng, viÖc nµy d−êng nh− lµ x¶y ra ë trong Thôc
viÖc chÊp hµnh ph¸p lÖnh t−¬ng ®èi réng r·i míi cã kh¶ n¨ng.
5. Thêi gian Lý B¹ch dêi ®Êt Thôc, cã c¸c thuyÕt nãi vµo n¨m 724, 725,
726; ë ®©y lÊy thuyÕt 725. [xem V−¬ng Kú: Lý Th¸i B¹ch niªn phæ, Hoµng TÝch
Khuª: Lý Th¸i B¹ch niªn phæ, Chiªm Anh: Lý B¹ch thi v¨n hÖ niªn, An Kú: Lý
B¹ch niªn phæ].
6. VÊn ®Ò Lý B¹ch vµo Trµng An, giíi häc thuËt cã c¸c thuyÕt mét lÇn, hai
lÇn, ba lÇn vµo Trµng An. LÊy thuyÕt hai lÇn vµo Trµng An t−¬ng ®èi cã c¨n cø.
Trong thuyÕt hai lÇn vµo Trµng An, lÇn thø nhÊt vµo Trµng An lóc nµo, Giíi häc
thuËt còng cã ý kiÕn bÊt ®ång. VÊn ®Ò nµy vÉn khã mµ ®i ®Õn thèng nhÊt, chØ cã thÓ
nãi lµ vµo thêi kú sau cña niªn hiÖu Khai Nguyªn.
7. Lý B¹ch v× sao phông chiÕu vµo Kinh, sö liÖu cã ý kiÕn kh¸c nhau, Ngôy
H¹o trong Lý Hµn l©m tËp tù nãi lµ do sù tiÕn cö cña Ngäc Ch©n c«ng chóa; Lý
D−¬ng B¨ng trong Lý Hµn l©m tËp tù nãi lµ v× tiÕng t¨m rÊt lín, ®−îc §−êng HuyÒn
T«ng biÕt; s¸ch Cùu §−êng th− - V¨n uyÓn truyÖn ®Òu nãi do sù tiÕn cö cña Ng«
Qu©n. óc HiÒn H¹o trong bµi viÕt Ng« Qu©n suy tiÕn Lý B¹ch thuyÕt biÖn nghi -
BiÖn luËn nghi ngê vÒ thuyÕt cho Ng« Qu©n tiÕn cö Lý B¹ch [Nam Kinh S− viÖn häc

- 28 -
b¸o, sè 1 n¨m 1981] ®· bµn vÒ sù kh«ng ®¸ng tin cña thuyÕt Ng« Qu©n tiÕn cö Lý
B¹ch. Ngôy H¹o vµ Lý D−¬ng B¨ng lµ ng−êi ®ång thêi víi Lý B¹ch, mét ng−êi lµ
b¹n bÌ, mét ng−êi lµ em hä, ai nãi lµ ®¸ng tin h¬n, kh«ng dÔ ph¸n ®o¸n, nÕu lÊy bµi
Vi Tèng Trung thõa tù tiÕn biÓu cña Lý B¹ch lµm chøng th× thuyÕt cña Lý D−¬ng
B¨ng ®¸ng tin h¬n.
8. Nghi thøc cö hµnh nhËp ®¹o cña Lý B¹ch, kh¶ n¨ng kh«ng chØ mét lÇn.
[xem La T«ng C−êng: Lý B¹ch ®Ých thÇn tiªn §¹o gi¸o tÝn ng−ìng - TÝn ng−ìng
thÇn tiªn §¹o gi¸o cña Lý B¹ch, in trong cuèn Trung Quèc Lý B¹ch nghiªn cøu tËp,
n¨m 1991, Giang T« Cæ tÞch XuÊt b¶n x·, b¶n th¸ng 4 n¨m 1993].
9. §−êng HuyÒn T«ng trªn ®−êng ch¹y vµo Thôc, t¹i quËn Phæ An h¹ chÕ ®Æt
chiÕu, mÖnh lÖnh cho qu©n cña Lý L©n ®Õn Cöu Giang, Lý L©n kh«ng ph¶i ph¶n
lo¹n. Cßn Lý Hanh lªn ng«i ë Linh Vò, lÊy téi ph¶n lo¹n th¶o ph¹t Lý L©n, ®ã lµ
cuéc tranh ®o¹t ng«i vua gi÷a anh em. Lý B¹ch bÊt tri bÊt gi¸c bÞ cuèn vµo cuéc ®Êu
tranh cung ®×nh ®ã, biÕm trÝch kh«ng ph¶i téi ®ã.
10. Xem Chu Hu©n S¬: Thi tiªn Lý B¹ch chi mª.
11. Xem Chu Hu©n S¬: Thi tiªn Lý B¹ch chi mª.
12. Cã thÓ xem: Chiªm Anh: Lý B¹ch Nh¹c phñ th¸m nguyªn [trong Lý B¹ch
thi luËn tïng cña «ng, T¸c gia XuÊt b¶n x·, b¶n n¨m 1957]; V−¬ng VËn Hy: L−îc
®µm Nh¹c phñ thi ®Ých khóc danh b¶n sù d÷ t− t−ëng néi dung ®Ých quan hÖ - S¬
l−îc bµn vÒ quan hÖ gi÷a tªn nh¹c khóc, sù viÖc vèn cã víi néi dung t− t−ëng [trong
H¸n Ngôy Lôc triÒu §−êg ®¹i v¨n häc luËn tïng, Th−îng H¶i Cæ tÞch XuÊt b¶n x·,
b¶n 1981]; óc HiÒn H¹o: LuËn Lý B¹ch Nh¹c phñ ®Ých ®Æc chÊt - Bµn vÒ ®Æc tr−ng
tÝnh chÊt cña Nh¹c phñ Lý B¹ch [trong Lý B¹ch häc san, ®Ö nhÊt tËp, Th−îng H¶i
Tam Liªn th− ®iÕm, b¶n 1989].
13. Xem La T«ng C−êng, H¸ch ThÕ Phong chñ biªn: Tïy §−êng Ngò ®¹i v¨n
häc sö, th−îng s¸ch, ®Ö thÊt ch−¬ng, ®Ö nhÞ tiÕt, Cao ®¼ng Gi¸o dôc XuÊt b¶n x·,
b¶n 1990].
14. Ch¼ng h¹n Hå øng L©n trong Thi sè - Néi biªn nãi: “thÊt ng«n cæ thi, ®¹i
kh¸i gäi lµ ca hµnh”. L¹i nãi: “C¸c nhµ th¬ Lý (B¹ch), §ç (Phñ), Cao (ThÝch), SÇm
(Tham) ®êi §−êng s¸ng t¸c, danh th× lµ Nh¹c phñ, thùc th× lµ ca hµnh”. Thùc tÕ nµy
lµ sù khu biÖt ch−a râ rµng vÒ Nh¹c phñ vµ ca hµnh. Nh−ng nÕu gäi thÊt ng«n cæ thi
kh«ng dïng ®Ò cò cña Nh¹c phñ lµ ca hµnh, nhÊt luËn ®em t¸c phÈm sö dông ®Ò cña
Nh¹c phñ coi lµ Nh¹c phñ, th× l¹i kh«ng phï hîp víi thùc tÕ s¸ng t¸c cña ng−êi ®êi
§−êng. Tïng Phè H÷u Cöu cho r»ng, ca hµnh ph¶i cã ba ®Æc ®iÓm: (1) Dïng ®Ò cña
Nh¹c phñ m« pháng x−a; (2) Kh«ng lÊy khóc ®iÖu ®Æc ®Þnh lµm tiÒn ®Ò “ca ng©m”;
(3) Ca tõ cña nã: A. Nhan ®Ò cña th¬ lµ ca, hµnh, ng©m, tõ, khóc, dÉn... B. TiÕt tÊu

- 29 -
thÊt ng«n, t¹p ng«n; C. Chän lùa tõ ng÷ dïng c¸c thñ ph¸p tu tõ “thiÒn liªn thÓ”,
“song nghÜ ®èi” v.v. [xem cuèn Lý B¹ch thi ca tr÷ t×nh nghÖ thuËt nghiªn cøu cña
t¸c gi¶ nµy, L−u Duy D· Tr¹ch, Th−îng H¶i Cæ tÞch XuÊt b¶n x·, b¶n 1996, trang
94 - 96]. Th¶o luËn vÒ vÊn ®Ò nµy, ®Õn nay giíi häc thuËt vÉn ch−a thèng nhÊt ý
kiÕn. [xem La T«ng C−êng, H¸ch ThÕ Phong chñ biªn: Tïy §−êng Ngò ®¹i v¨n häc
sö, th−îng s¸ch, Cao ®¼ng Gi¸o dôc XuÊt b¶n x·, b¶n 1990].
15. ë ®©y c¨n cø ph©n lo¹i cña V−¬ng Kú ng−êi ®êi Thanh trong cuèn Lý
Th¸i B¹ch toµn tËp, b¶n chó, cã thèng kª thªm.
16. Trong th¬ cña Lý B¹ch, tÇn suÊt xuÊt hiÖn cña c¸c tõ nµy lµ: “b¹ch” 463
lÇn, “kim” 333 lÇn, “thanh” 291 lÇn, “hoµng” 183 lÇn, “lôc” 128 lÇn, “tö” 128 lÇn.
[xem Trung §¶o MÉn Phu: §èi Lý B¹ch thi trung s¾c th¸i tù sö dông ®Ých nh−îc
can kh¶o s¸t - Mét vµi kh¶o s¸t vÒ sö dông c¸c ch÷ s¾c th¸i trong th¬ Lý B¹ch, trong
cuèn Trung NhËt Lý B¹ch nghiªn cøu luËn v¨n tËp, Trung Quèc TriÓn Väng XuÊt
b¶n x·, b¶n 1986]. VÊn ®Ò nµy, Tïng Phè H÷u Cöu trong bµi Lý B¹ch thi ca tr÷ t×nh
nghÖ thuËt nghiªn cøu cã luËn thuËt kü cµng, cã thÓ xem thªm.

Ph¹m ¸nh Sao dÞch

- 30 -