You are on page 1of 111

Bi ging X hi hc

Li ni u
X hi hc xut hin Chu u t th k th 19 do August Comte (1798-1857), nh x hi hc ngi Php sng lp ra vi mong mun xy dng mt mn khoa hc x hi, nghin cu cc vn x hi bng phng php nghin cu ca khoa hc t nhin. Trong qu trnh pht trin ca mnh x hi hc khng nh vi tr quan trong ca mt ngnh khoa hc c nhiu tim nng v c vai tr quan trng i vi i sng x hi. Nhng tri thc x hi hc gp phn khng nh i vi s pht trin kinh t x hi ca cc quc gia. Cc phng php lun nghin cu x hi hc c p dng trong nhiu ngnh khoa hc x hi. Vit nam, x hi hc l mt trong nhng mn hc c bn trong chng trnh o to ca nhm ngnh khoa hc x hi - nhn vn ti cc trng i hc, Cao ng. X hi hc c a vo ging dy ti trng i hc nng nghip t nm 1994 nhm trang b cho sinh vin cc chuyn ngnh nng nghip nhng kin thc c bn v x hi hc v tng cng kh nng vn dng nhng tri thc x hi hc trong cng tc v i sng. p ng yu cu hc tp v ging dy x hi hc, b mn X hi hc, khoa L lun chnh tr x hi ca trng t chc bin son tp bi ging "X hi hc i cng". Bi ging "X hi hc i cng" c kt cu thnh 9 chng: Chng I, VII, VIII (phn x hi hc th) do Ths Nguyn Th Din bin son Chng II, III, V do CN Nguyn Thu H bin son Chng IV,VIII (phn x hi hc nng thn v x hi hc gia nh) do CN Nguyn Lp Thu bin son Chng VI do CN Nguyn Minh Khu bin son Chng IX do Ths Ng Trung Thnh bin son Tp bi ging ny l ti liu hc tp, tham kho ca cn b ging dy, sinh vin chuyn v khng chuyn ngnh x hi hc cng nh ng o bn c quan tm n x hi hc. Mc d rt c gng trong khi bin son nhng tp bi ging ny cng khng trnh khi nhng thiu st, chng ti mong mun nhn c nhng ng gp kin t cc c gi hon thin hn cho nhng ln xut bn tip theo. Th gp xin gi v: - B mn x hi hc, tng 1 nh 4 tng, i hc nng nghip I - Email: bmxahoihoc@hua.edu.vn Chng ti xin chn thnh cm n! H ni, thng 5, 2009 Tp th tc gi Chng 1: I TNG V CHC NNG CA X HI HC 6 1.1. S HNH THNH V PHT TRIN CA X HI HC 6 1.1.1. Tin ra i ca mn x hi hc 6 1.1.2 Khi nim x hi hc 8 1.1.3. ng gp ca cc nh sng lp ra x hi hc. 9 1.1.4. Cc l thuyt x hi hc ch yu 23 1.1.5. S pht trin ca x hi hc Vit nam 25 1.2. I TNG NGHIN CU CA X HI HC 26 1.2.1. c im ca tri thc x hi hc 27

1.2.2. i tng nghin cu ca x hi hc 29 1.2.3. Mi lin h ca x hi hc vi cc mn khoa hc khc. 30 1.3. CHC NNG CA X HI HC 30 1.3.1. Chc nng nhn thc: 30 1.3.2. Chc nng thc tin. 31 1.3.3 Chc nng t tng. 31 Chng 2: C CU X HI 32 2.1. C CU X HI: 32 2.1.1. Khi nim c cu x hi: 32 2.1.2. Cc phn h c cu x hi c bn: 32 2.1.3. ngha ca vic nghin cu c cu x hi: 35 2.2. V TH X HI V VAI TR X HI: 36 2.2.1. V th x hi: 36 2.2.2. Vai tr x hi: 37 2.2.3. Quan h gia v th x hi v vai tr x hi: 39 2.3. BT BNH NG X HI: 39 2.3.1. Bnh ng x hi: 39 2.3.2. Bt bnh ng x hi: 40 2.4. PHN TNG X HI: 42 2.4.1. Khi nim: 42 2.4.2. Cc h thng phn tng x hi: 43 2.4.3. Mt s l thuyt v bt bnh ng x hi v phn tng x hi: 44 2.5. C NG X HI: 47 2.5.1. Khi nim: 47 2.5.2. Phn loi c ng x hi: 47 2.5.3. Nhng nhn t nh hng n c ng x hi: 48 Chng 3: HNH NG X HI V TNG TC X HI 52 3.1. HNH NG X HI 52 3.1.1. Khi nim hnh ng x hi: 52 3.1.2. Thnh phn ca hnh ng x hi: 53 3.1.3. Kt qu hnh ng v hu qu khng ch nh: 54 3.1.4. Phn loi hnh ng x hi: 55 3.2. TNG TC X HI 56 3.2.1. Khi nim tng tc x hi: 56 3.2.2. c im ca tng tc x hi: 57 3.2.3. Phn loi tng tc x hi: 57 3.2.4. Mt s l thuyt x hi hc v tng tc x hi: 57 3.3. QUAN H X HI: 59 3.3.1 Khi nim quan h x hi: 59 3.3.2 Ch th quan h x hi: 59 3.3.3 Phn loi quan h x hi: 60 Chng 4: T CHC X HI V THIT CH X HI 61 4.1. NHM X HI 61 4.1.1. Khi nim: 61 4.1.2. Nhng c trng c bn ca nhm: 61 4.1.3. Phn loi nhm: 62 4.2. CNG NG X HI: 63 4.2.1. Khi nim: 63 4.2.2. c trng ca cng ng x hi: 64 4.2.3. Phn loi cng ng x hi: 64

4.2.4. Phm vi nghin cu cng ng x hi ca x hi hc: 64 4.3. T CHC X HI: 65 4.3.1. Khi nim: 65 4.3.2. Phn loi: 66 4.3.3. Mt s dng ca t chc x hi: 67 4.4. THIT CH X HI: 69 4.4.1. Khi nim: 69 4.4.2. c im ca thit ch x hi: 69 4.4.3. Chc nng ca thit ch x hi: 70 4.4.4. Cc loi thit ch x hi c bn: 71 4.4.5. Mt s quan nim v thit ch x hi: 71 Chng 5: VN HO V LI SNG 73 5.1. KHI NIM VN HO: 73 5.2. LOI HNH VN HO: 74 5.2.1. Vn ho vt cht (vn ho vt th): 74 5.2.2. Vn ho tinh thn (vn ho phi vt th): 74 5.3. C CU VN HO: 75 5.3.1. Chn l: 75 5.3.2. Gi tr: 76 5.3.3. Mc tiu: 77 5.3.4. Chun mc: 77 5.3.5. Biu tng: 78 5.3.6. Ngn ng: 79 5.4. CHC NNG CA VN HO: 79 5.5. LI SNG V VIC XY DNG LI SNG C VN HO: 80 5.5.1. Khi nim li sng: 80 5.5.2. Phn loi li sng: 80 5.5.3. Nhng vn nghin cu ch yu v li sng: 81 5.5.4. Nhng phng thc hnh thnh li sng c vn ho: 81 Chng 6: X HI HO 84 6.1. KHI NIM: 84 6.2. CC GIAI ON CA QU TRNH X HI HO: 85 6.2.1. Phn on qu trnh x hi ha ca G.Mead ( Nh x hi hc ngi M) 85 6.2.2. Phn on qu trnh x hi ha ca G. Andreeva ( nh x hi hc ngi Nga) 86 6.3. MI TRNG X HI HO: 87 6.3.1. Mi trng gia nh: 87 6.3.2. Mi trng trng hc: 90 6.3.3. Cc nhm thnh vin: 90 6.3.4. Thng tin i chng: 91 Chng 7: BIN I X HI 93 7.1. KHI NIM BIN I X HI 93 7.1.1. Khi nim 93 7.1.2. c im ca bin i x hi 94 7.1.3. Bin i x hi v cc khi nim lin quan 95 7.2. CC QUAN IM V BIN I X HI 96 7. 2.1 Cch tip cn theo chu k 96 7.2.2. Quan im tin ha 96 7.2.3. Quan im xung t 97 7.2.4. Nhng quan im hin i v bin i x hi 98

7.3. NHNG NHN T V IU KIN CA S BIN I X HI 101 7.3.1. Nhng nhn t bn trong 101 7.3.2. Nhng nhn t bn ngoi ca s bin i 105 7.3.3. iu kin bin i x hi 106 Chng 8 : X HI HC CHUYN BIT 108 8.1. X HI HC NNG THN 108 8.1.1. Khi nim nng thn 109 8.1.2. c trng ca nng thn 109 8.1.3. Ni dung nghin cu ca x hi hc nng thn: 110 8.2. X HI HC TH 121 8.2.1. Khi nim th 122 8.2.2. c trng ca th 122 8.2.3. Cu trc ca th 123 8.2.4. S hnh thnh v pht trin ca th 123 8.2.5. Ni dung ch yu ca x hi hc th 125 8.2.6. Qu trnh th ha Vit nam 128 8.3. X HI HC GIA NH: 130 8.3.1. Khi nim gia nh: 130 8.3.2. Ni dung nghin cu ca x hi hc gia nh: 130 Chng 9: PHNG PHP NGHIN CU X HI HC 135 9.1. CC BC TIN HNH NGHIN CU X HI HC 135 9.1.1. Chun b 135 9.1.2. Thu thp thng tin c bit 138 9.1.3. X l v phn tch thng tin 139 9.2. MT S PHNG PHP TIN HNH NGHIN CU X HI HC 140 9.2.1. Phn tch ti liu 140 9.2.2. Quan st 141 9.2.3. Phng vn 143 9.2.4. Phng php trng cu k kin bng bng hi (Ankt) 145 9.2.5. Xy dng bng hi 146 9.3. CHN MU 148 9.3.1. Nghin cu trng hp (case study) 149 9.3.2. Nghin cu chn mu 149 Chng 1: I TNG V CHC NNG CA X HI HC Ni dung chnh ca chng ny l gii thiu lch s hnh thnh v pht trin ca x hi hc trong nhn mnh tin ra i ca x hi hc cng nh nhng ng gp ch yu ca cc nh sng lp x hi hc. Trn c s , chng ny cp mt cch khi qut cc l thuyt x hi hc chnh hin nay v s hnh thnh pht trin ca x hi hc Vit nam. Trng tm ca chng ny l trnh by cuc tranh lun v khi nim x hi hc, i tng nghin cu ca x hi hc cng nh tnh cht "nc i" ca cc tri thc x hi hc v mi lin h ca x hi hc vi cc khoa hc x hi khc. Cui cng, chng ny m t khi qut nhng chc nng c bn ca x hi hc vi t cch l mt mn khoa hc x hi. 1.1. S HNH THNH V PHT TRIN CA X HI HC 1.1.1. Tin ra i ca mn x hi hc Con ngi, ngay t khi mi xut hin trn tri t c khao kht tm hiu nhng hin tng, s kin x hi ang din ra trong i sng x hi v tm hiu v chnh bn thn con ngi. Kht vng tm hiu v i sng x hi ca loi ngi hnh thnh nn cc l gii x hi khc nhau, trong bui ban u c th l s khai mc mc hay

mang mu sc thn thoi. a s cc nh x hi hc cho rng mc d cho n nhng nm 30 ca th k 19, x hi hc mi c hnh thnh nh mt khoa hc c lp, cc t tng v x hi c t thi c i . Nhng trc th k 19, nghin cu x hi vi t cch l mt chnh th vn thuc a bn ring ca trit hc, khi b tch khi i sng thc t cha y nhng lp lun tru tng, khng p ng c nhu cu thc t. S kin nh du s ra i ca x hi hc nh mn khoa hc c lp l s xut hin ca thut ng "x hi hc" do August Comte, nh x hi hc ngi Php a ra vo nm 1838. Bi cnh x hi cho s xut hin ca x hi hc l cc bin ng to ln trong i sng kinh t, chnh tr v x hi chu u vo th k th 18 v 19. Thc tin x hi t ra nhng nhu cu mi i vi nhn thc x hi. Vic x hi hc xut hin chu u th k 19 c xem nh l mt tt yu lch s x hi, th hin nhu cu v s pht trin chn mui cc iu kin v nhng tin bin i ca nhn thc i sng x hi. a. Tin kinh t - x hi Vo th k 19, s pht trin ca ch ngha t bn v nn sn xut c kh Chu u to ra nhng bin i mnh m. Trc ht, trong lnh vc kinh t, cc cuc cch mng cng nghip nh du bc chuyn bin ca x hi Phng Ty t mt h thng x hi nng nghip truyn thng sang mt h thng x hi cng nghip hin i; kiu sn xut phong kin b sp trc sc mnh ca thng mi v cng ngh; lao ng th cng c thay th bng lao ng my mc; h thng t chc kinh t truyn thng c thay th bng cc t chc kinh t ca x hi hin i... Bin i kinh t ko theo nhng bin i v x hi: nng dn b ui ra khi rung t tr thnh ngi bn sc lao ng, di c hng lot vo trong cc thnh ph tm kim vic lm v b thu ht vo cc nh my, cng xng t bn; ca ci ngy cng c tp trung vo trong tay giai cp t sn; qu trnh th ho din ra ngy cng nhanh chng, s lng cc thnh ph tng ln, qui m ca cc thnh ph c m rng; vai tr ca cc t chc tn gio tr nn m nht; c cu ca gia nh, h thng cc gi tr vn ho truyn thng c s bin i; lut php ngy cng quan tm n vic iu tit cc quan h kinh t; cc thit ch x hi v t chc hnh chnh cng dn thay i theo hng th dn ho v cng dn ho... S xut hin v pht trin mnh m h thng kinh t t bn ch ngha ph v trt t x hi phong kin tn ti t trc . Bi cnh kinh t x hi lc by gi lm ny sinh nhu cu gii thch cc hin tng mi trong x hi, lp li trt t v n nh x hi, l c s x hi hc ra i, tch khi trit hc nghin cu x hi mt cch c th hn. b. Tin v khoa hc t nhin v khoa hc x hi Th k 18, 19 nhn loi chng kin s pht trin vt bc ca cc khoa hc t nhin. Chnh s pht trin mnh m ca khoa hc v c bit l phng php lun nghin cu khoa hc cng l nhn t quan trng cho s ra i ca x hi hc. Ln u tin trong lch s khoa hc nhn loi, th gii hin thc c xem nh l mt th thng nht c trt t, c qui lut v v vy c th hiu c, gii thch c bng cc khi nim, phm tr v phng php nghin cu khoa hc. Cc khoa hc t nhin (sinh hc, ho hc, vt l hc), c bit l ba pht kin v i: thuyt tin ho, thuyt t bo, nh lut bo ton v chuyn ho nng lng, l c s cho s ra i v pht trin ca nhiu ngnh khoa hc khc, trong c x hi hc. Trong thi k u pht trin ca x hi hc, nhiu qu trnh v qui lut ca t nhin c p dng trong nghin cu cc vn x hi. Ngui ta mong mun c mt mn x hi hc hin i theo sau cc thnh cng ca vt l hc v sinh hc. Bn cnh s pht trin ca khoa hc t nhin, cc khoa hc x hi cng c bc pht trin ng k nh kinh t chnh tr, php lut, s hc...Tuy nhin, trit hc x hi li

c s lc hu tng i. Li t duy my mc, phin din, siu hnh, xa ri thc tin sinh ng ca cuc sng vn cn kh ph bin, lm cho cc nh khoa hc lng tng khi nhn nhn cc vn x hi. c mt ci nhn mi v x hi, nghin cu cc hin tng - qu trnh x hi mt cch khoa hc, x hi hc tch khi trit hc, tr thnh mt ngnh khoa hc c th, da trn nhng thnh tu ca khoa hc t nhin v khoa hc x hi. c. Tin v chnh tr (nh hng ca cc cuc cch mng t sn) Cc cuc cch mng t sn (c bit l cuc cch mang t sn Php) to ra s bin i ln, nh du s ra i ca mt ch x hi mi. Tc ng ca cc cuc cch mng ny mt mt to ra nhng kt qu tch cc trong s pht trin ca x hi, mt khc n cng li nhng hu qu tiu cc i vi x hi. Nhng chnh nhng tc ng tiu cc li l nhng nhn t thu ht s ch ca cc nh x hi hc, lm ny sinh nhu cu nghin cu s hn n, v trt t ca x hi lc by gi v c vng vn hi trt t cho x hi, tm kim nn tng trt t mi trong cc x hi b o ln. Cc nh x hi hc ra sc miu t, tm hiu cc qu trnh, hin tng x hi phn nh v gii thch y nhng bin ng chnh tr x hi din ra quanh h, ng thi ch ra con ng v bin php lp li trt t v duy tr s tin b x hi. Do cc cuc cch mng t sn l nhn t gn nht i vi vic pht sinh cc l thuyt x hi hc. 1.1.2 Khi nim x hi hc V thut ng: X hi hc (Sociology) c gc ghp t ch La tinh socius hay societas c ngha l x hi vi ch Hi lp ology hay logos c ngha l hc thuyt hay nghin cu. Nh vy x hi hc c hiu l hc thuyt v x hi hay nghin cu v x hi. V mt lch s: August Comte- ngi Php l ngi u tin a ra thut ng x hi hc vo nm 1838. ng ch trng p dng m hnh phng php lun ca khoa hc t nhin v ch ngha thc chng vo nghin cu cc qui lut ca s bin i x hi T khi xut hin n nay x hi hc tri qua nhiu giai on pht trin nhiu quc gia khc nhau v c nhiu nh ngha khc nhau v x hi hc. Cc nh ngha ny c th khi qut thnh ba xu hng nh sau: a. nh ngha x hi hc l khoa hc v h thng x hi V d nh ngha x hi hc ca V. brianp (Vin X hi hc Lin x): "X hi hc Mc - Lnin l khoa hc nghin cu nhng qu trnh v hin tng x hi xt theo quan im tc ng ln nhau mt cch c qui lut gia cc lnh vc hoc cc mt c bn ca x hi" . Xu hng ny b ph phn l ch tp trung vo ci x hi m qun mt con ngi, ch tp trung vo ci khi qut m qun ci c th, nhn mnh ci ton b b qua ci b phn... tng t nh ngi ta ch "thy rng m khng thy cy". b. nh ngha x hi hc l khoa hc nghin cu v hnh ng x hi V d nh ngha x hi hc ca J.H.Phicht (Loyola Univeristy-M): "X hi hc l cng cuc nghin cu mt cch khoa hc nhng con ngi trong mi tng quan vi nhng ngi khc" . Xu hng ny cng b ph phn l qu nhn mnh n con ngi m qun ci x hi, tp trung vo ci c th m qun ci khi qut, ch ch n ci b phn m b qua ci tng th... tng t nh ngi ta ch "thy cy m khng thy rng". c. Khuynh hng kt hp nh ngha x hi hc nh l khoa hc v h thng x hi v v hnh ng x hi V d nh ngha x hi hc ca V.A. Jap (Vin hn lm Khoa hc x hi Lin X): "X hi hc l khoa hc v s hnh thnh, pht trin v s vn hnh ca cc cng ng x hi, cc t chc v cc qu trnh x hi vi t cch l cc hnh thc tn ti ca chng, l khoa hc v cc quan h x hi vi tnh cch l cc c ch lin h v tc

ng qua li gia cc cng ng, gia cc c nhn v cc cng ng, l khoa hc v tnh qui lut ca cc hnh ng x hi v cc hnh vi ca chng" . Hay nh ngha ca Trn Th Kim Xuyn: "X hi hc l khoa hc v qui lut pht trin ca cc h thng x hi c tnh cht tng th (ton x hi) cng nh b phn. X hi hc nghin cu mi quan h qua li gia cc hin tng x hi khc nhau v nghin cu nhng qui lut ph bin trong hnh ng x hi ca con ngi" . y l xu hng nh ngha x hi hc c nhiu ngi tn ng. Tuy nhin n cng b ph phn l nh vy th x hi hc l mt mn khoa hc c i tng nghin cu khng r rng v qu rng. Trn thc t, c im khch th nghin cu ca x hi hc cha ng nhiu cp phm tr c tnh cht "nc i" : con ngi - x hi, vi m - v m, khi qut - c th, cht - lng...iu ny gy kh khn cho nhng ngi bt u tm hiu v nghin cu x hi hc nhng cng chnh n to nn s l th ca mn khoa hc ny. Trn c s phn tch cc nh ngha khc nhau v x hi hc, chng ta c th a ra nh ngha chung nht v x hi hc nh sau: x hi hc l khoa hc nghin cu qui lut ca s ny sinh, bin i v pht trin mi quan h gia con ngi v x hi. 1.1.3. ng gp ca cc nh sng lp ra x hi hc. a. August Comte (1798-1857) August Comte l nh l thuyt x hi, nh thc chng lun ngi Php. August Comte sinh nm 1798 trong mt gia nh Giat gio v theo xu hng qun ch, nhng ng tr thnh mt ngi c t tng t do v cch mng rt sm. Nm 1814, ng hc trng Bch khoa. Nm 1817 lm th k cho Saint Simon. Comte l ngi sng lp ra "ch ngha thc chng". Nm 1826, ng bt u ging gio trnh trit hc thc chng. Comte chu nh hng ca trit hc nh sng v chng kin cc bin ng chnh tr x hi, cc cuc cch mng cng nghip v xung t gia khoa hc v tn gio Php. Comte l ngi u tin a ra thut ng "x hi hc" vo nm 1838. Cng trnh c bn ca August Comte l "Trit hc thc chng" (1830 - 1842) v "H thng chnh tr hc thc chng" (1851 - 1854). ng gp ch yu ca Comte l v phng php lun x hi hc, quan nim v c cu ca x hi hc, v v bin i x hi V phng php lun x hi hc Trong bi cnh c nhiu bin i ln lao v chnh tr, kinh t x hi, August Comte cho rng x hi hc phi c nhim v gp phn t chc li x hi v lp li trt t x hi da vo cc qui lut t chc v bin i x hi do x hi hc nghin cu, pht hin c. Theo Comte, x hi hc phi hng ti vic tm ra cc qui lut khi qut phn nh mi quan h cn bn nht ca s vt, hin tng ca x hi bng phng php lun ca ch ngha thc chng ging nh cc khoa hc t nhin (vt l hc, sinh hc). V vy, Comte cn gi x hi hc l vt l hc x hi (Social Physics) Comte ra yu cu phi s dng phng php thc chng trong nghin cu x hi hc. Phng php thc chng bao gm vic thu thp v x l thng tin, kim tra gi thuyt, xy dng l thuyt, so snh v tng hp c liu. Phng php thc chng c Comte phn loi thnh cc nhm sau y: Quan st: gii thch cc hin tng x hi cn phi quan st cc s hin x hi, thu thp cc bng chng x hi. Mun vy, ngi quan st phi t gii phng t tng, thot khi s rng buc ca ch ngha gio iu. Comte khng ch ra cc bc, cc th tc hay qui trnh c th tin hnh quan st, nhng ng ra mt s qui tc cho n nay vn c gi tr v cn thit phi p dng trong nghin cu. V d qui tc quan st phi c mc ch, phi gn vi l lun, phi tun theo qui lut ca hin tng.

Thc nghim: Comte tha nhn rng kh c th v thm ch khng th tin hnh thc nghim trong phng th nghim i vi cc mt h thng x hi. Nhng hon ton c th tin hnh thc nghim t nhin vo bt k lc no, khi trong qu trnh xy ra hin tng x hi, nh x hi hc ch nh can thip, tc ng vo hin tng nghin cu. Nh vy, trong x hi hc, phng php thc nghim c hiu l to ra nhng iu kin nhn to, nhng tnh hung c th quan st c xem xt nh hng ca chng ti nhng hin tng, s kin x hi khc. Nghin cu cc trng hp "khng bnh thng" hiu cc s kin "bnh thng". So snh: Theo Comte, y l phng php rt quan trng i vi x hi hc. Cng nh so snh trong sinh vt hc, vic so snh x hi hin ti vi x hi trong qu kh hay so snh cc hnh thc, cc dng, cc loi x hi vi nhau pht hin ra s ging v khc nhau gia cc x hi . Trn c s cc thng tin thu c, c th khi qut cc c im chung, cc thuc tnh c bn ca x hi. Phn tch lch s: Lc u Comte coi phng php phn tch lch s l mt dng ca phng php so snh: so snh x hi hin ti vi x hi qu kh, nhng sau Comte ch ra tm quan trng c bit ca phng php ny. Phng php phn tch lch s c hiu l vic quan st t m, k lng s vn ng lch s ca cc x hi, cc s kin, cc hin tng x hi ch ra xu hng, tin trnh bin i x hi. Nh vy v phng php lun nghin cu, Comte cha ch ra y , chnh xc theo tiu chun khoa hc ngy nay v cc c im, th tc, cc qui tc c th ca cc phng php nghin cu x hi hc. Mc d vy, quan im phng php lun ca Comte l rt quan trng v c ngha t nn mng cho x hi hc trong bi cnh l lun v phng php khoa hc x hi u th k XIX. Comte m u cho mt thi k xy dng v pht trin mt khoa hc mi m l x hi hc. V c cu ca x hi hc Comte chu nh hng ca cc khoa hc t nhin nh vt l hc v sinh hc khng ch v phng php nghin cu v cn v quan nim c cu ca x hi hc. iu ny th hin rt r qua cch Comte phn chia v gi tn cc b phn cu thnh x hi hc. Theo Comte, x hi hc gm c 2 b phn chnh l Tnh hc x hi v ng hc x hi Tnh hc x hi (Social Statics): l b phn x hi hc nghin cu v trt t x hi, c cu x hi, cc thnh phn v cc mi lin h ca chng (Gia nh, nh nc...). u tin Comte nghin cu cc c nhn vi t cch l mt n v x hi c bn. Sau quan im x hi hc ca ng thay i. Theo ng, n v x hi c bn nht, s ng nht trong tt c cc n v x hi l gia nh. Khi nghin cu v gia nh, Comte ch yu nghin cu c cu gia nh, s phn cng lao ng nam n trong gia nh v quan h gia cc thnh vin trong gia nh. ng hc x hi (Social Dynamics): l lnh vc nghin cu cc qui lut bin i x hi trong qu trnh lch s x hi. Comte c bit quan tm n b phn x hi hc ny. Trn c s tm hiu s vn ng v bin i ca x hi, Comte a ra qui lut bin i v pht trin ca x hi. V qui lut pht trin ca x hi. Theo Comte, x hi lun lun vn ng v pht trin ch khng trng thi ng im. Nguyn nhn ca qu trnh vn ng v pht trin ca x hi, theo Comte, l do quan im, t tng, ch ca con ngi. y l quan im va th hin s tin b va c mt hn ch. Trn c s quan im ny, Comte a ra qui lut ba giai on v tri thc gii thch s pht trin ca cc h thng t tng v c cu x hi. Theo Comte, lch s loi ngi pht trin theo ba giai on: thn hc, siu hnh, v thc chng. Giai on thn hc (t khi loi ngi xut hin n trc th k 18) Giai on ny tri thc loi ngi cn nng cn. H t tng chnh ca loi ngi l cao nim tin

tng rng cc lc lng siu nhin l ci ngun ca mi s vt. Th gii x hi l do thng sng to ra. Con ngi hon ton ph thuc vo t nhin, v bt lc trc sc mnh ca n. Giai on siu hnh (Th k XIII -XIX): Nhn thc ca con ngi giai on ny pht trin hn trc. Tuy nhin trong khi gii thch cc hin tng t nhin v x hi, con ngi tin vo cc lc lng tru tng nh "t nhin", vic xem xt cc s vt hin tng vn da trn quan im siu hnh, my mc, v gio iu. Giai on thc chng (T th k XIX tr i): Giai on ca sc mnh khoa hc, tri thc khoa hc v tr tu ca con ngi sc mnh phn tch, ch ng t nhin v xy dng cc trt t x hi hp l. Con ngi da vo cc tri thc khoa hc gii thch th gii. Da vo qui lut ba giai on, Comte cho rng vic x hi hc ra i giai on cui ca qu trnh tin ha l mt tt yu lch s, v x hi hc l khoa hc ng trn tt c cc khoa hc khc. Comte gii thch iu ny l v rng gii v c n gin hn gii hu c nn t tng hiu bit v gii t nhin v c sm t ti giai on thc chng. C th l, t ti trnh thc chng trc tin l thin vn hc, sau n vt l hc, ri ha hc. Sau cc khoa hc ny l cc khoa hc v gii hu c nh sinh vt hc, sinh l hc. x hi hc ra i giai on cui ca qu trnh tin ha, giai on thc chng v l khoa hc phc tp nht, phi da trn nn tng ca cc khoa hc khc. V ra i mun nn x hi hc ngay lp tc phi l mt khoa hc thc chng v chim v tr cao nht trong h thng th bc cc khoa hc. Tm li, ng gp x hi hc ca Comte c th khi qut nh sau: Th nht: Comte l ngi u tin ch ra nhu cu v bn cht ca 1 khoa hc v cc qui lut t chc x hi m ng gi l x hi hc. Theo Comte, x hi hc c nhim v p ng c nhu cu nhn thc, nhu cu gii thch nhng bin i x hi, v gp phn vo vic lp li trt t n nh x hi. Th hai: Comte a ra bn cht ca x hi hc l s dng cc phng php khoa hc xy dng l thuyt v kim chng gi thuyt. Th ba: Mc d quan nim ca Comte v phng php lun, v c cu ca x hi hc v v qui lut ba giai on cn s lc, nhng Comte ch ra cc nhim v v vn c bn ca x hi hc. b. Karl Marx (1818-1883) Karl Marx, nh trit hc v kinh t hc c, sinh nm 1818 ti Trier, min Nam nc c v mt nm 1883 ti London. Karl Marx sinh ra trong mt gia nh Do Thi, cha lm lut s. u tin Marx theo ngh cha, hc lut i hc tng hp Bonn, sau hc trit hc i hc Tng hp Berlin. Sau khi tt nghip nm 1841, Karl Marx bt u vit bo v lm ch bt ca t Sng Gianh. Nm 1843 Marx ly Jenny Von Wesphaler v chuyn gia nh ti Paris. Ti ng kt bn vi Friedrich Engels, ang lm qun l trong mt nh my. C hai ngi tr thnh ngi bn chin u thn thit ca nhau, cng vit Tuyn ngn ca ng cng sn v cng hon thin hc thuyt Marx. H thng quan im ca Marx phn nh su sc nhng bin ng ca th k XIX vi cc cuc cch mng chnh tr, cng nghip ha v ch ngha t bn ang lm tan r ch phong kin v cc trt t x hi tn ti hng ngn nm trc . Cuc i ca Marx l qu trnh kt hp nhng hot ng nghin cu khoa hc v nhng hot ng cch mng thc tin. Vi t cch l nh khoa hc x hi, Mc phn tch s vn ng ca x hi v ch ngha t bn v ch ra qui lut pht trin ca lch s x hi loi ngi. Marx li nhng tc phm v i nh b "T bn", "Bn tho kinh t trit hc", "Gia nh thn thnh", "H t tng c"....

Marx khng t xem mnh l nh x hi hc, nhng cng trnh ca ng qu rng ln c th bao hm phm vi x hi hc, nhng cng trnh ca Marx tng l mt vn ch yu trong vic nh hnh nhiu l thuyt x hi hc. Cc tc phm ca Marx cha ng h thng l lun x hi hc hon chnh cho php vn dng nghin cu bt k x hi no. Cng vi Herbert Spencer, Emile Durkheim v Max Weber, Kark Marx l ngi t nn mng pht trin x hi hc hin i Ch ngha duy vt lch s: l lun v phng php lun x hi hc Marx Ch ngha duy vt lch s c cc nh x hi hc mcxit coi l x hi hc i cng mcxit, trong th hin r l lun x hi hc v phng php lun x hi hc ca Marx. Ch ngha duy vt lch s i hi vic nghin cu x hi phi phn tch t gc hot ng vt cht ca con ngi, (t gc c s kinh t ca x hi). S kin lch s u tin v quan trng nht l hnh ng sn xut ra cc phng tin tha mn nhu cu vt cht tn ti ca con ngi. Sn xut ra ca ci vt cht l hot ng c bn nht ca x hi loi ngi. Php bin chng i hi phi xem xt s vt hin tng trong mi lin h v tc ng qua li, trong mu thun v vn ng, pht trin khng ngng ca lch s x hi. Khi nghin cu x hi, ch ngha duy vt lch s xem xt x hi vi t cch l c cu x hi (h thng x hi). X hi c xem l mt chnh th gm cc b phn c mi lin h qua li vi nhau (giai cp, thit ch, chun mc, gi tr, vn ho..) Trong c cu giai cp c Mc nhn mnh. Bin i x hi l thuc tnh vn c ca mi x hi v con ngi khng ngng lm ra lch s trong qu trnh hot ng, nhm tho mn cc nhu cu ngy cng tng ca mnh. S vn ng, bin i x hi tun theo cc qui lut m con ngi c th nhn thc c. V vy con ngi c th c kh nng vn dng cc qui lut nhn thc c ci to x hi cho ph hp li ch ca mnh. Vic vn dng ch ngha duy vt lch s vi t cch l c s l lun v phng php lun trong x hi hc i hi nghin cu x hi hc phi tp trung vo phn tch mi quan h gia con ngi v x hi. Quan nim v bn cht ca x hi v con ngi: Theo Mc, bn cht ca x hi v ca con ngi b qui nh bi hot ng sn xut ra ca ci vt cht. Do nghin cu x hi hc cn phn tch cc cch t chc mi quan h gia con ngi vi con ngi, gia con ngi v x hi trong vic sn xut ra cc phng tin sinh tn v pht trin. Marx cho rng bn cht ca con ngi l tng ha cc mi quan h x hi v rng con ngi khng ngng nng cao cc nhu cu mi. X hi hc cn vch ra nhng c ch, iu kin x hi cn tr hay thc y pht trin nhng nng lc phm cht ca con ngi trong qu trnh lao ng x hi. Theo Marx, sn xut ca x hi ph thuc vo phn cng lao ng. Phn cng lao ng da vo hnh thc s hu t nhn v t liu sn xut v do sinh ra c cu phn tng x hi. Nh vy, v mt thc tin cn phi xa b thay th ch s hu t nhn bng s hu ton x hi. V mt l lun, nghin cu x hi hc cn tp trung phn tch c cu x hi ch ra ai l ngi c li v ai l ngi b thit trong cch t chc x hi v c cu x hi hin c. Bt bnh ng x hi phi l mt ch nghin cu c bn ca X hi hc. mi x hi, thc x hi b qui nh bi tn ti x hi. L lun x hi hc cn tp trung nghin cu mi quan h gia c cu vt cht v c cu tinh thn x hi. Qui lut pht trin ca lch s x hi.

Theo Marx, lch s pht trin ca x hi loi ngi l lch s thay th k tip cc hnh thi kinh t x hi m thc cht l cc phng thc sn xut. Loi ngi v ang tri qua nm phng thc sn xut tng ng vi 5 hnh thi kinh t x hi v nm thi i: Cng sn nguyn thu, Chim hu n l, Phong kin, T bn ch ngha, v Cng sn ch ngha. Lch s thay th k tip cc phng thc sn xut tun theo qui lut quan h sn xut phi ph hp vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut. S pht trin ny tun theo quy lut khch quan, khng ph thuc vo mun ch quan ca con ngi. Ch ngha duy vt lch s c tm quan trng to ln i vi x hi hc hin i, l c s l lun v phng php lun nghin cu x hi hc theo nhiu hng khc nhau: l lun ph phn, l lun v mu thun x hi, l lun v h thng th gii, nh nc, vn ho, t tng, c cu x hi, phn tng x hi, bin i x hi, s nh hng ca cc chnh sch x hi...X hi hc tin b khng nhng gii thch th gii m cn gp phn vo ci bin x hi xy dng x hi cng bng vn minh. c. Herbert Spencer (1820 - 1903) X hi nh l c th sng Herbert Spencer, nh trit hc, nh x hi hc ngi Anh, sinh Derby, Anh nm 1820 v mt nm 1903. Spencer hu nh khng theo hc trng lp chnh qui m ch yu hc tp nh dc s dy bo ca cha v ngi thn trong gia nh. Tuy vy Spencer c kin thc vng chc v ton hc, khoa hc t nhin v quan tm nghin cu khoa hc x hi. Spencer thc s ch ti x hi hc t nm 1873. Sinh thi cc nghin cu ca Spencer khng ch ni ting trong gii khoa hc hn lm m cn trong ng o bn c. Bi cnh chnh tr, kinh t x hi cng vi mi trng khoa hc Anh c nh hng nht nh n x hi hc Spencer. Spencer nhn thy mt s kha cnh tch cc ca ch ngha t bn nh tnh hiu qu, mi trng t do cnh tranh v t do bun bn. B nh hng ca nh sinh vt hc Charles Darwin (1809 - 1882), Spencer a ra quan im tin ha x hi. Spencer gii thch rng ch cc c nhn no, h thng x hi no c kh nng thch nghi nht vi mi trng xung quanh mi c th tn ti c trong cuc u tranh sinh tn. Spencer cng cho rng x hi hc phi hng ti tm ra cc qui lut v nguyn l chung, c bn gii thch hin thc x hi. Cc tc phm c bn ca Spencer l Tnh hc x hi (Social Statics), Nghin cu x hi hc (the Study of Sociology), Cc nguyn l ca x hi hc ( Principles of Sociology), X hi hc m t ( Descriptive Sociology). Quan nim v x hi hc ca Spencer Theo Spencer x hi c hiu nh l cc c th siu hu c. X hi hc l khoa hc v cc qui lut v cc nguyn l t chc ca x hi. Tng t nh mi hin tng t nhin, x hi vn ng v pht trin theo qui lut. X hi hc c nhim v pht hin ra qui lut, nguyn l ca cu trc ca x hi v ca qu trnh x hi. X hi hc khng nn sa vo phn tch nhng c th lch s ca x hi m nn tp trung vo vic tm kim nhng thuc tnh, c im chung, ph bin, ph qut, v nhng mi lin h nhn qu gia cc s vt hin tng x hi. Cng nh Comte, Spencer cho rng c th vn dng cc nguyn l v khi nim ca sinh vt hc v c cu v chc nng nghin cu c th x hi (nguyn l tin ho). Theo Spencer, cc x hi loi ngi pht trin tun theo qui lut tin ha t x hi c c cu nh, n gin, chuyn mn ha thp, khng n nh, d phn r n x hi c c cu ln hn, phc tp, chuyn mn ha cao, lin kt bn vng v n nh.

Ngoi nguyn l tin ha, Spencer a ra nhng nguyn l khc. V d Spencer cho rng qui m ca c th x hi nh hng t l thun i vi nhu cu v s phn ha dn n hnh thnh v pht trin cc qu trnh x hi. Do x hi hc c nhim v ch ra cc loi yu t hay cc bin s tc ng ti xu hng nhp v bn cht ca cc qu trnh . Theo Spencer tc nhn (bin) ca hin tng x hi bao gm: Tc nhn (bin) ch quan bn trong: Cc c im v tr tu, th lc, v cc trng thi xc cm. Tc nhn (bin) khch quan bn ngoi: Cc c im kh hu, t ai, sng ngi... Tc nhn (bin) t sinh bt ngun t cc iu kin bn trong v bn ngoi: Qui m v mt dn s, cc mi lin h gia cc x hi vi nhau. Spencer cho rng, tng t nh cc c th sng, x hi c hng lot cc nhu cu tn ti i hi phi xut hin cc c quan hot ng theo nguyn tc chuyn mn p ng cc nhu cu ca c th x hi. X hi ch c th pht trin lnh mnh khi cc c quan chc nng ca x hi tho mn cc nhu cu ca x hi. Thc cht y l t tng chc nng lun u tin trong x hi hc. So snh c th sng vi x hi, Spencer ch ra nhng c im ging v khc nhau rt quan trng gia chng. c im khc nhau l x hi gm cc b phn c kh nng thc v tch cc tc ng ln nhau mt cch gin tip thng qua ngn ng, k hiu. c im ging nhau l c c th sinh hc v c th x hi u c kh nng sinh tn v pht trin. C hai loi c th ny u tun theo nhng qui lut nh tng kch c c th lm tng tnh cht v trnh chuyn mn ha chc nng. ...Ging nh cc c th sng, vi t cch l c th siu hu c, x hi lin tc tri qua cc giai on tin ha, suy thoi, k tip nhau. Nhng khi nim v cc nguyn l x hi hc ca Spencer c ngha rt quan trng i vi x hi hc: l nn tng hnh thnh nn xu hng chc nng lun v cch tip cn h thng trong x hi hc. Tuy nhin Spencer b ph phn l qu cao phng php lun "quy ng" tc l coi x hi ging nh c th sng. Vn phng php nghin cu ca x hi hc. Spencer ch ra rng, khc vi cc khoa hc t nhin, x hi hc c hng lot cc vn kh khn v phng php lun. Cc kh khn bt ngun t c th ca i tng nghin cu. Cc hin tng x hi gn lin vi cc c nhn vi tt c nhng c im v ng c, nhu cu, tnh cm, tr tu v hnh ng phc tp, a dng. Kh khn khch quan lin quan ti vn s liu (kh o lng cc trng thi ch quan ca i tng nghin cu trong khi cc hin tng x hi khng ngng bin i). Do nghin cu x hi hc phi s dng nhiu loi s liu, phi thu thp s liu vo nhiu thi im, nhiu a im khc nhau. Spencer cho rng, nm vng cc tri thc v phng php nghin cu ca sinh vt hc v tm l hc l rt cn thit v quan trng i vi nghin cu x hi hc. Kh khn ch quan lin quan ti ngi nghin cu (tnh cm c nhn, v cc kh khn v mt tr tu nh trnh tri thc, k nng, tay ngh ca nh x hi hc) X hi hc v loi hnh x hi v thit ch x hi. Spencer cng s dng khi nim Tnh hc x hi v ng hc x hi ca Comte, nhng ng trin khai cc khi nim vi ngha gi tr hc. Theo Spencer, Tnh hc x hi nghin cu trng thi cn bng ca mt x hi hon ho, ng hc x hi nghin cu qu trnh tin ti s hon ho ca x hi. Theo ng, s tin ho x hi tt yu s a x hi tin ln t x hi thun nht, n gin n x hi a dng phc tp; t trng thi bt n nh khng hon ho n trng thi cn bng hon ho. Cn c vo cc c im ca qu trnh iu chnh, vn hnh v phn phi, tc l cc qu trnh tin ha, Spencer phn cc x hi thnh cc loi hnh sau:

X hi qun s: c ch t chc, iu chnh mang tnh tp trung, c on cao phc v cc mc tiu quc phng v chin tranh. Hot ng ca cc c cu x hi v cc c nhn b nh nc kim sot cht ch. Ch phn phi din ra theo chiu dc v mang tnh tp trung cao. X hi cng nghip: C ch t chc t tp trung v t c on phc v cc mc tiu x hi l sn xut hng ho v dch v. Mc kim sot ca nh nc v chnh quyn i vi cc c nhn v c cu x hi thp. Ch phn phi din ra hai chiu: chiu ngang gia cc t chc x hi vi nhau v gia cc c nhn vi nhau, chiu dc gia cc t chc v cc c nhn. V s tin ha ca cc loi hnh x hi, theo Spencer x hi tin ho t: X hi n gin (sn bn, hi lm) X hi hn hp bc 1 (x hi nng nghip) X hi hn hp bc 2 (x hi nng nghip c s phn cng lao ng) X hi hn hp bc 3 (x hi cng nghip). Tng ng vi mi loi x hi l tp hp cc c trng ca h thng iu chnh, h thng vn hnh (gm cc c cu kinh t, tn gio, gia nh, vn ha ngh thut, phong tc v lut php) v h thng phn phi. X hi hc v thit ch x hi Thit ch x hi l khun mu, kiu t chc x hi m bo p ng cc nhu cu, yu cu chc nng c bn ca h thng x hi, ng thi kim sot cc hot ng ca c nhn v cc nhm trong x hi. Spencer cho rng thit ch x hi no gip x hi thch nghi, tn ti v pht trin c th thit ch c duy tr v cng c, Trong s cc thit ch x hi, Spencer c bit ch n thit ch gia nh v dng h, thit ch chnh tr, thit ch tn gio v thit ch kinh t. Tm li, Spencer li nhiu tng quan trng c tip tc pht trin trong cc l thuyt x hi hc hin i nh cch tip cn c cu chc nng, mi lin h gia c im dn s hc v qui m v mt dn s, phn b dn c v cc qu trnh x hi nh cnh tranh v li sng thnh th, cch tip cn h thng, l thuyt t chc x hi, l thuyt phn tng x hi v cc nghin cu x hi hc v chnh tr, tn gio v thit ch x hi. d. Emile Durkheim (1858-1917) Emile Durkheim, nh x hi hc ngi Php, ngi t nn mng cho ch ngha chc nng v ch ngha c cu. ng sinh nm 1858 Epinal, nc Php trong mt gia nh Do Thi, mt nm 1917. Nm 1879, ng c nhn vo hc ti trng Ecole Normal Paris, ti ng hon thnh lun n tin s "Nghin cu v t chc ca cc x hi tin tin". Durkhiem bt u ging dy ti trng i hc Tng hp Bordeaux nm 29 tui v hon thnh cc cng trnh x hi hc s nh " Phn cng lao ng trong x hi", " Cc qui tc ca phng php x hi hc", "T st"... Nm 1902, Durkheim chuyn sang ging dy ti trng i hc tng hp Sorbone, ng vit mt trong nhng tc phm x hi hc c o v quan trng nht ca mnh " Nhng hnh thc s ng ca i sng tn gio". Vic Durkhiem a vo ging dy mn x hi hc trong nh trng i hc m u cho bc tin quan trng ca x hi hc vi t cch l mt khoa hc. Quan nim v x hi hc Durkheim nh ngha x hi hc l khoa hc nghin cu cc s kin x hi (social facts). X hi hc s dng phng php thc chng n nghin cu, gii thch nguyn nhn v chc nng ca cc s kin x hi. Nhim v hng u ca x hi hc l tm ra cc qui lut x hi t to ra trt t x hi trong x hi hin i. Durkheim ch trng x hi hc phi tr thnh khoa hc v cc qui lut t chc x

hi. Theo Durkheim, x hi hc tr thnh khoa hc phi xc nh i tng nghin cu ca x hi hc mt cch khoa hc. Cn coi x hi, c cu x hi, thit ch x hi, o c, truyn thng, phong tc, tp qun, thc tp th... nh l cc "s kin x hi", cc s vt, cc bng chng x hi c th quan st c. Cn p dng cc phng php nghin cu khoa hc nh quan st, so snh, thc nghim... nghin cu, pht hin ra cc qui lut ca cc s vt, s kin x hi. Gii thch trt t x hi: Durkhiem da vo l thuyt sinh hc gii thch trt t x hi. ng cho rng c trng ca sinh vt khng phi l ch cu to thnh phn ho l ca c th m l do c tnh hot ng sng ca cc c quan trong mt th thng nht. Tng t, cc c tnh ca x hi khng th c qui v cc c im tm sinh l ring ca c nhn m phi l hot ng ca cc th ch x hi trong quan h ph thuc an xen ca c th x hi thng nht. Durkheim cho rng vn ho v tn gio l ngun gc ca cc hot ng x hi, l qui lut ph bin duy tr trt t x hi v l ng lc ca s tin ho x hi (tri vi quan im Marxist). S hp tc gn b gia cc th ch x hi th hin trnh vn minh ca x hi . V s pht trin ca x hi S pht trin ca x hi c Durkheim gii thch theo thuyt tin ho sinh vt. X hi cn phi pht trin mt lot cc loi th ch mi nhm gii quyt thch hp nhng yu cu c th ca ton x hi. Cc th ch x hi cng ph thuc ln nhau v s tn ti ca chng v vic thc hin ng chc nng hay khng cng ging nh cc c quan trong c th sinh hc. Theo Durkheim, x hi pht trin t "tnh on kt my mc" (x hi nguyn thu) ln "tnh on kt hu c" (x hi cng nghip) trong 's ng cm i vi trt t o l c xy dng bng cc chun mc v gi tr c th ch ho" gi vai tr quyt nh. V phng php nghin cu Cng nh Comte, Durkheim cng da theo quan im thc chng, ton b nghin cu ca ng da trn lun im 's kin x hi' (social fact). Durkheim cao quan h nhn qu gia cc s kin x hi v coi trong cc chng c thng k thc nghim xc lp quan h gia cc s kin x hi . Durkheim ch ra mt s loi qui tc cn p dng trong nghin cu x hi hc: Th hai, nh nghin cu x hi hc phi phn bit c ci chun mc, ci "bnh thng" vi ci d bit, ci "khng bnh thng" v mc tiu su xa ca x hi hc l to dng v ch ra nhng g l mu mc, tt lnh cho cuc sng ca con ngi. Th ba, lin quan n vic phn loi cc x hi hiu tin trnh pht trin x hi. Theo Durkheim, cn phi phn loi x hi da vo bn cht v s lng cc thnh phn cu thnh nn x hi, cng nh cn c vo phng thc, c ch, hnh thc kt hp cc thnh phn . Th t, khi gii thch cc hin tng x hi cn phn bit nguyn nhn hiu qu, tc l nguyn nhn gy ra hin tng vi chc nng m hin tng thc hin. Th nm, qui tc chng minh x hi hc. Qui tc ny i hi phi so snh hai hay nhiu hn cc x hi xem liu mt s kin x hi cho trong mt x hi m khng hin din trong x hi khc c gy ra s khc bit no trong cc x hi khng. Durkheim cng ra qui tc chng minh "bin thin tng quan": Trong nghin cu x hi hc, nu hai s kin tng quan vi nhau v mt trong hai s kin c coi l nguyn nhn gy ra s kin kia, v trong khi cc s kin khc cng c th l nguyn nhn nhng khng th loi tr c mi tng quan gia hai s kin ny th cch gii thch nhn qu nh vy c th coi l " c chng minh".

Cc nguyn tc x hi hc nu trn c Durkheim vn dng trong tt c cc cng trnh nghin cu ca ng v phn cng lao ng, v tn gio, v hi nhp x hi... V vy ngy nay, cc nh x hi hc hin i tm thy x hi hc Durkheim nhng mu mc v nghin cu x hi hc thc nghim. e. Max Weber (1864 -1920) Max Weber l nh kinh t hc, nh s hc, nh x hi hc, sinh nm 1864 trong mt gia nh o Tin lnh Erfurt thuc min ng nam nc c. Weber tt nghip i hc v bo v thnh cng lun n tin s lut v ti lin quan n Lch s cc hng thng mi trong thi k trung c ti trng i hc tng hp Berlin. Nm 1892 ng ging dy mn lut ti trng i hc tng hp Berlin. Nm 1894, ng c b nhim lm gio s kinh t hc chnh tr ti trng a hc tng hp Freiburg, sau nm 1897 ng lm gio s kinh t hc ti trng i hc tng hp Heidelburg. Nm 1909, Weber m nhn nhim v ch bt nh xut bn X hi hc. Cc tc phm ch yu ca Weber bao gm Tnh khch quan trong khoa hc x hi v chnh sch cng cng (1903), o c Tinh lnh v tinh thn ca ch ngha t bn (1904), Kinh t v x hi (1909), X hi hc v tn gio (1912), Tn gio Trung Quc (1913) v Tn gio n (1916). V phng php lun x hi hc Max Weber cho rng x hi hc c s khc bit c bn vi cc khoa hc t nhin trc ht l i tng nghin cu : khoa hc t nhin c i tng nghin cu l cc s kin vt l ca gii t nhin, cn x hi hc v cc khoa hc x hi khc c i tng nghin cu l hot ng x hi ca con ngi. Th hai, tri thc khoa hc t nhin l hiu bit v gii t nhin, tc l th gii bn ngoi. Cc hin tng t nhin c th c gii thch bng cc qui lut khch quan, chnh xc. Trong khi , tri thc khoa hc x hi l hiu bit v x hi - th gii ch quan do con ngi to ra. V vy, cn hiu c bn cht ca hnh ng cm tnh ca con ngi trc khi gii thch cc hin tng x hi bn ngoi. Th ba, v phng php nghin cu, khoa hc t nhin tp trung vo vic quan st cc s kin ca gii t nhin v tng thut li kt qu quan st. Khoa hc x hi ngoi vic quan st phi i su l gii ng c, quan nim v thi cu cc c nhn, dc bit cn phi gii thch xem nhng chun mc vn ha, h gi tr v nhng hiu bit ca c nhn nh hng nh th no n hnh ng ca h. Weber cho rng, x hi hc cn tin ti hnh thnh nhng phng php kt hp nghin cu c ci chung v ci ring ca hin tng x hi. Trn c s ng xy dng mt phng php lun ni ting l loi hnh l tng (ideal type). Loi hnh l tng l mt phng php lun nghin cu c bit nhm lm ni bt nhng kha cnh, nhng c im v tnh cht nht nh thuc v bn cht ca hin thc lch s x hi. y, l tng c ngha l l lun, tng, khi nim khi qut tru tng. i vi Weber, loi hnh l tng l cng c khi nim khng phi miu t m l phn tch v nhn mnh nhng c trng chung, c bn, quan trng ca hin tng, s kin lch s x hi. Max Weber vn dng phng php loi hnh l tng nghin cu v xy dng l thuyt v s pht trin ch ngha t bn Phng Ty, hnh ng x hi, b my quan liu, quyn lc, s khng ch x hi. Quan nim ca Max Weber v x hi hc Theo Weber v x hi hc va c c im ca khoa hc x hi va c c im ca khoa hc t nhin. Trc ht, Weber cho rng, x hi hc l khoa hc c nhim v l gii ng c, ngha ca hnh ng x hi, c ngha l, x hi hc khng ging nh khoa hc t nhin v i tng nghin ca ca n l hnh ng x hi v phng php nghin cu l gii ngha. Tuy nhin, Weber cng cho rng, ging nh cc khoa hc khc, x hi hc tin ti cch gii thch nhn qu v ng li v h qu ca hot

ng x hi. Nh vy, Weber va khng nh x hi hc l khoa hc nh khoa hc t nhin va ch ra bn sc ca x hi hc vi t cch l khoa hc x hi. Trong khi nhn mnh ng thi c vic quan st bn ngoi v vic nm bt, l gii nhng hin tng bn trong ca hnh ng x hi, Weber phn loi hai loi l gii : Th nht, l gii trc tip th hin trong qu trnh nm bt ngha ca hnh ng qua quan st trc tip nhng c im, biu hin ca n. Th hai, l gii gin tip l gii thch ng c, ngha su xa ca hnh ng qua vic hnh dung ra tnh hung, bi cnh ca hnh ng. Weber cho rng x hi hc c nhim v tr li nhng cu hi v ng c, ngha ca hnh ng x hi v mc tiu ca x hi hc l a ra nhng khi nim chung, c tnh cht khi qut, tru tng v hin thc lch s x hi. L thuyt hnh ng x hi Mt trong nhng khi nim quan trng nht ca x hi hc Weber l hnh ng x hi. Hnh ng x hi vi t cch l i tng nghin cu ca x hi hc c Weber nh ngha l hnh vi m ch th gn ch n mt ngha ch quan no . Hnh ng, k c hnh ng th ng v khng hnh ng (ch i, khng lm g c) c gi l hnh ng x hi khi ngha ch quan ca n c tnh n hnh vi ca ngi khc trong qu kh, hin ti hay trong tng lai, ngha ch quan nh hng hnh ng. Nh vy khng phi hnh ng no cng c tnh x hi. Weber ch ra mt s v d. Th nht, hnh ng ch th nhm ti cc s vt m khng tnh n hnh vi ca ngi khc. Th hai, khng phi tng tc no ca con ngi cng l hnh ng x hi. Th ba, hnh ng ging nhau ca cc c nhn trong mt m ng. Th t, hnh ng thun ty bt chc hay lm theo ngi khc cng khng c coi l hnh ng x hi. Tuy nhin cng l hnh ng bt chc nhng nu v l mt v mu mc, nu khng theo s b ngi khc ch ci th hnh ng bt chc tr thnh hnh ng x hi. Nh vy l rt kh xc nh chnh xc r rng bin gii ca hnh ng x hi v hnh ng khng x hi . Tm li, hnh ng x hi c Weber nh ngha l hnh ng c ch th gn cho n mt ngha ch quan no , l hnh ng c tnh n hnh vi ca ngi khc, v v th c hng ti ngi khc, trong ng li trong qu trnh ca n. Weber phn tch s thay i vai tr v xu hng ca hnh ng x hi ch ra iu kin, tin trnh pht trin ca lch s x hi hin i Phng Ty. Cc nghin cu ca Weber cho thy ch trong x hi hin i Phng Ty ch ngha duy l mi pht trin trn ngp vo cc lnh vc ca i sng kinh t, lut php, chnh tr, vn ha, tn gio, x hi. iu gii thch phn no cu hi ti sao trc y ch ngha t bn hin i ra i, pht trin trong x hi phng ty m khng phi ni khc. L thuyt v ch ngha t bn v v phn tng x hi L mt nh x hi hc c kin thc kinh t su rng, Weber c bit quan tm ti mi tng tc gia hin tng kinh t v hin tng x hi, nht l s ra i v pht trin ca ch ngha t bn. Khc vi Marx coi kinh t l c s vt cht ca x hi. Weber tp trung nghin cu tc ng cu cc yu t x hi i vi c cu kinh t v qu trnh kinh t. Weber gii thch s ra i v pht trin ca ch ngha t bn hin i vi t cch l h thng kinh t trong nhng cng trnh ni ting ca ng nh o c Tin lnh v tinh thn ca ch ngha t bn (1904) v Kinh t x hi (1909). Weber gii quyt mt cch h thng vn mi quan h gia tn gio, kinh t v x hi m trc cha c ai nghin cu trit . ng bt u phn tch ch ngha t bn bng cch a ra cc bng chng lch s quan st c. ng nhn thy hot ng kinh t thng mi pht trin mnh m nhng c o Tin lnh. Phn ln cc ch doanh nghip, cc thng gia l nhng ngi theo o Tin lnh c xu hng duy l

ha. ng cho rng, nhng li gio hun ca o Tin lnh tr thnh mt h gi tr, chun mc o c mi trong lch s x hi phng Ty. Nhng chun mc ny chi phi hnh ng x hi ca con ngi Phng Ty. Bng vic phn bit hai khi nim ch ngha t bn truyn thng v ch ngha t bn hin i, Weber rt ra kt lun rng, chnh o c Tin lnh v tinh thn ca ch ngha t bn c mi tng quan cng hng, t l thun vi nhau v gp phn hnh thnh, pht trin x hi t bn ch ngha hin i phng Ty. Mc d quan nim ny ca Weber b ph phn l duy tm ch ngha nhng n cng mang li mt cch gii thch mi v mi quan h ca cc yu t vt cht v tinh thn, kinh t v phi kinh t. Khi nghin cu v cu trc x hi ca ch ngha t bn, Weber cho rng cu trc x hi v s phn tng x hi ni ring chu s tc ng ca hai nhm yu t c bn l cc yu t kinh t (vn, t liu sn xut, th trng...) v cc yu t phi kinh t (v th x hi, nng lc, c may, quyn lc...). ng c bit nhn mnh n k nng chim lnh th trng ca ngi lao ng nh l mt yu t c bn trong vic phn chia giai cp. Weber cho rng c hai hnh thc phn tng x hi v kinh t. Th nht, s phn tng x hi thnh cc giai cp khc nhau v s hu ti sn. Th hai, s phn tng x hi thnh cc giai cp khc nhau v mc thu nhp. Hai thp phn tng ny dan xen, tng tc v chuyn ha cho nhau. Nh vy, khi nghin cu phn tng x hi v ch ngha t bn hin i, Weber ni ti vai tr ca c hai yu t kinh t v phi kinh t trong qu trnh hnh thnh v bin i c cu x hi. Tm li, cng lao quan trng ca Weber i vi x hi hc hin i l vic a ra nhng quan nim v cch gii quyt c o i vi nhng vn l lun v phng php nghin cu x hi hc. Weber xy dng quan im l lun x hi hc c th ca mnh trn c s cc tng ca s hc, kinh t hc, trit hc, lut hc v nghin cu lch s so snh. Cc l thuyt, khi nim v phng php lun x hi hc Weber ang c tip tc tm hiu, vn dng v pht trin trong x hi hc hin i. 1.1.4. Cc l thuyt x hi hc ch yu a. Thuyt chc nng (function theory) Cc i biu ch yu ca thuyt chc nng hay chc nng - cu trc l August Comte (1798 - 1857), Herbert Spencer (1820 -1903), Emile Durkhiem (1858 -1917), Vilfredo Pareto (1938 - 1932) Athur Radcliffe - Brown (1881 - 1955) Talcott Parsons (1902 1979), Robert Merton (1910) Peter Blau (1918 -2002) Thuyt chc nng - cu trc nhn mnh tnh lin kt cht ch ca cc b phn cu thnh nn mt chnh th m mi b phn u c chc nng nht nh gp phn m bo s tn ti ca chnh th vi t cch l mt cu trc tng i n nh, bn vng. Ngun gc l thuyt ca thuyt chc nng l truyn thng khoa hc x hi Php coi trng s n nh, trt t ca h thng vi cc b phn c quan h chc nng hu c vi chnh th h thng v truyn thng khoa hc Anh vi thuyt tin ha, thuyt kinh t, thuyt v li, thuyt hu c pht trin mnh. Hai truyn thng ny lm ny sinh nhng tng khoa hc v x hi nh l mt sinh th hu c c bit vi h thng gm cc thnh phn c nhng chc nng nht nh to thnh cu trc n nh. b. Thuyt mu thun (conflict theory) Cc i biu chnh ca thuyt mu thun l K.Marx, F. Engels, Vilfredo Pareto (1848 -1923), Thorstein Velblen (1857 -1929) Georg Simmel (1858 -1918) Gaetano Mosca (1858 -1941), Robert Park (1864 -1944) Robert Michels (1876 -1936), Joseph Schumpeter (1883-1950), Max Horkheimer (1895 -1973), Herbert Marcuse (1898 -1979), Erick Fromm (1900 - 1980), Theodor Adorno (1903-1969), Lewis Coser

(1913-), Wright Mills (1916 -1962), Jurgen Habermas (1929-) Ralf Dahrendorf (1929-) Pierre Bourdieu (1930), Randall Collins (1941-)... T tng ch o ca thuyt mu thun l nhn mnh s mu thun, xung t v s bin i x hi, S cng thng x hi, s phn ha x hi cng vi s mu thun, cnh tranh, xung t, bin i x hi l nhng ch nghin cu c bn ca cc l thuyt mu thun trong x hi hc. Lun im gc ca thuyt mu thun cho rng, do c s khan him cc ngun lc (t ai, nguyn vt liu, tin ti, a v...) v do s phn cng lao ng v s bt bnh ng trong phn b ngun lc, quyn lc nn quan h gia cc c nhn, cc nhm x hi lun nm trong tnh trng mu thun, cnh tranh vi nhau v li ch. gii quyt mu thun x hi, nhiu tc gi thuyt mu thun ch trng ph phn v u tranh ch khng phi l tha hip. Trong qu trnh gii quyt mu thun x hi, h cc gi tr v cc chun mc vn ha c coi l v kh, phng tin u tranh li hi. V phng php lun, thuyt mu thun cho rng cn phi tp trung vo phn tch ng c v c im x hi ca cc bn tham gia mu thun v bn cht ca mi quan h mu thun c. Thuyt tng tc biu trng (symbolic interaction theory) Cc i biu chnh ca thuyt tng tc biu trng bao gm Charles Horton Cooley (1863 - 1929), George Herbert Mead (1863 -1931), Herbert Blumer (1900 - 1987), Erving Goffman (1922 - 1982). Thuyt tng tc biu trng cho rng x hi c to thnh t s tng tc ca v s cc c nhn, bt k hnh vi v c ch no ca con ngi u c v s cc ngha khc nhau, hnh vi v hot ng ca con ngi khng nhng ph thuc m cn thay i cng vi cc ngha biu trng. Do hiu c tng tc x hi gia cc c nhaanm gia con ngi vi x hi, cn phi nghin cu tng tc x hi, cn phi l gii c ngha ca cc biu hin ca mi tng tc . Ngun gc ca thuyt tng tc biu trng l cc quan nim x hi hc ca Max Weber, Georg Simel, Robert Park v mt s trng phi trit hc, sinh vt hc v cc l thuyt tm l hc thc, tm l hc hnh vi v tm l hc x hi. d. Thuyt la chn duy l (rational choice theory) Cc i biu chnh ca thuyt la chn duy l l George Hommans (1910 - 1989) v Peter Blau Thuyt la chn duy l c ngun gc l thuyt t cc t tng trit hc, kinh t hc v nhn hc th k XIII - XIX. Thuyt la chn duy l da vo tin d cho rng con ngi lun hnh ng mt cch c ch ch, c suy ngh la chn v s dng cc ngun lc mt cch duy l nhm t c kt qu ti a vi chi ph ti thiu. Thut ng "la chn" c dng nhn mnh vic phi cn nhc, tnh ton quyt nh s dng loi phng tin hay cch thc ti u trong s nhng iu kin hay cch thc hin c t c mc tiu trong diu kin khan him cc ngun lc. Cch hiu ny ban u mang nng ngha kinh t hc v nhn mnh yu t li ch vt cht. Nhng sau ny cc nh x hi hc m rng phm vi ca mc tiu bao gm cc yu t li ch x hi v tinh thn. Cc tc gi ca thuyt la chn duy l coi con ngi l ch th ra quyt nh mt cch hp l trong iu kin khan him ngun lc trn c s xem xt, nh gi li ch kinh t ca tng cch la chn. Thuyt la chn duy l i hi phi phn tch hnh ng la chn ca c nhn trong mi lin h vi c h thng x hi ca n, bao gm cc c nhn khc vi nhng nhu cu v s mong i ca h, cc kh nng la chn v cc sn phm u ra ca tng la chn cng cc c im khc. Do tc ng ca nhiu

yu t nh vy m cc hnh vi la chn duy l ca cc c nhn c th to ra nhng sn phm phi l khng mong i ca c nhm, tp th. Thuyt la chn duy l c hai bin th: Th nht l thuyt tr chi (Game theory): nhn mnh yu t mong i hp l v cc chin lc hp l gii quyt vn m cc bn tham gia phi phn tch, la chn v ra quyt nh hnh ng. V d ni ting ca thuyt tr chi l "Tnh th lng nan" hay "Song phm nhn". V d ny nh sau: Gi nh c hai ngi b nghi l cng tng phm mt ti v b hi cung tng ngi mt, c lp vi nhau. Nu c hai ngi ny u chi ti th c hai c tha bng. Nu mt ngi chi ti v mt ngi nhn ti th ngi chi ti b pht 10 nm t v ngi nhn ti b pht 2 nm t. Nu c hai cng nhn ti th mi ngi b pht 5 nm t. Theo thuyt tr chi, mi ngi ny hnh ng mt cch duy l l s nhn ti trnh b hu qu nng n nht, trnh b pht 10 nm t. Kt hp c hai cch hnh ng duy l ca tng ngi mt dn n kt cc chung l c hai cng nhn ti v mi ngi b pht 5 nm t. Thuyt tr chi cho thy, hnh ng duy l c nhn ch c th em li kt qu tt p cho cc bn tham gia khi cng nht tr nhng "lut chi", v d trao i thng tin, hp tc cng c li, tin cy ln nhau. Th hai l thuyt trao i(exchange theory): Thuyt trao i coi tng tc x hi nh l s trao i hng ha v dch v gia cc bn tham gia. Mi bn lun xem xt chi ph b ra v ngun li thu v ca tng mn hng, tng dch v trc khi em chng ra trao i vi nhau. 1.1.5. S pht trin ca x hi hc Vit nam So vi cc nc Chu u, X hi hc Vit Nam ra i mun hn. Theo Thanh L (2001), sau khi thng nht t nc mt nhim v c bit cp thit t ra cho lnh vc thng tin v khoa hc x hi c i hi ng ton quc ln th 4 nhn mnh "M rng v nng cao cht lng cc cng tc nghin cu trn cc lnh vc lut hc, x hi hc, s hc, kho c hc, dn tc hc, ngn ng hc, vn hc ngh thut..." . C th coi y l ln u tin, trong mt vn kin c tnh cht cng lnh ca ng cng sn Vit nam, vai tr ca x hi hc c xc nh. Nh vy, vo nhng nm 1970, x hi hc chnh thc tr thnh mt mn khoa hc c nghin cu v sau c ging dy trong cc trng i hc v vin nghin cu Vit nam. X hi hc Vit nam pht trin hai trung tm chnh l H ni v thnh ph H Ch Minh. H ni, nm 1977, Ban x hi hc c thnh lp do gio s V Khiu lm trng ban cng vi khong 10 cn b trong hu ht cha c o to trnh chuyn mn v x hi hc. Nm 1983, Vin x hi hc thuc y ban khoa hc x hi Vit nam c thnh lp . Vin X hi hc thc hin nhiu nghin cu trn c phng din l thuyt v thc nghim. Cc chng trnh nghin cu x hi hc c trin khai v kt qu nghin cu ca n tham gia tch cc vo cng cuc i mi t nc. Cng vi Vin x hi hc, tp ch X hi hc, din n nghin cu ca gii x hi hc Vit nam cng c thnh lp sau . Bn cnh cc vin nghin cu, cc trng i hc cng hnh thnh cc khoa, b mn x hi hc vi nhim v o to cn b ngnh x hi hc v nghin cu x hi hc. Khoa X hi hc trng i hc khoa hc x hi v nhn vn, i hc quc gia l mt trong nhng khoa o to ngnh X hi hc u tin v ln nht ca c nc c hnh thnh t b mn X hi hc, ti Trng H Tng Hp H Ni nm 1976. n nm 1991, Khoa X hi hc Tm l hc - Trng i hc Tng Hp c thnh lp v tuyn sinh kha u tin vo nm 1992. Cho n nm 1998: Khoa X hi hc Trng HKHXH&NV c thnh lp . T nhng nm 1990s tr li y mt s

trng i hc khc cng thnh lp khoa x hi hc nh i hc Cng on, Hc Vin bo ch tuyn truyn. thnh ph H Ch Minh, Khoa x hi hc, i hc khoa hc x hi nhn vn thnh ph H Ch Minh c chnh thc thnh lp vo nm 1998 t t chc tin thn l b mn x hi hc, khoa trit hc i hc tng hp thnh ph H ch Minh. T khi c hnh thnh v pht trin Vit nam, x hi hc xc nh c v tr v tm quan trng trong cc khoa hc x hi. S trng thnh v pht trin ca x hi hc nc ta ni ln bn nhng nghin cu chuyn su. Hin x hi hc ang c mt trong cc c s sn xut, cc vin nghin cu, cc trng i hc v mt s ngnh vn dng phng php x hi hc vo cng tc iu tra, kho st, nghin cu nhng vn x hi. C th ni x hi hc Vit nam tuy mi c ra i cch y hn ba thp k nhng n c mt v tr xng ng v quan trng trong khoa hc x hi. X hi hc v ang thm nhp vo tt c cc lnh vc ca i sng x hi, khng ch vi t cch l mt khoa hc l lun m cn c vi t cch l mt khoa hc ng dng. 1.2. I TNG NGHIN CU CA X HI HC Khch th ca x hi hc l hin thc x hi. Hin thc x hi cng l i tng ca cc khoa hc x hi khc nh trit hc, lch s, dn tc hc, tn gio, dn s...X hi hc khc vi cc khoa hc khc ch, x hi hc nghin cu v tnh chnh th ca cc quan h trong x hi, l khoa hc nghin cu v h thng x hi ni chung. ng thi x hi hc cng nghin cu nhng vn chuyn bit v c th qua cc khi nim gn vi nhn t c kim nghim. 1.2.1. c im ca tri thc x hi hc a. Tri thc x hi hc va mang tnh khi qut va c mt c th c trng c bn ny ca tri thc x hi hc th hin ch: trong khi nghin cu nhng s vt, hin tng, qu trnh x hi, x hi hc lun hng ti ci chnh th, ci ton b, ci h thng hiu bit, nhn thc mt mt cch khi qut cc c trng ca qu trnh, hin tng x hi. V d: Mt trong nhng nguyn tc quan trng ca iu tra x hi hc l nghin cu chn mu, tc l nghin cu mt b phn, mt phn ca mt tng th x hi rt ra nhng nhn nh, kt lun khoa hc khi qut chung cho c tng th x hi . Song im c o ca x hi hc cn l ch, trong khi nghin cu, kho st cc s vt hin tng, n cn s dng cc phng php c trng ca mnh thu thp nhng thng tin, ch bo, i lng c th, sng ng. Cc tri thc ca cc khoa hc khc u c c im "cp" ny nhng i vi x hi hc n tr thnh mt c trng c bn. Tri thc x hi hc l kt qu s khi qut ho, tru tng ho nhng g rt ra t hin tng sinh ng ca i sng x hi t nhn thc v gii quyt chnh cc vn c th, sng ng trong cuc sng ca con ngi. b. Tri thc x hi hc va c mt nh tnh va c mt nh lng c trng ny th hin ch tri thc x hi hc gip ta nhn thc c v mt s lng, c v mt tnh cht ca hin tng, s kin x hi. V d 1. Nghin cu x hi hc khng nhng gip ta pht hin thy trong x hi c s phn ho giu ngho m cn gip ta o lng, tnh ton c khong cch thu nhp, chi tiu gia nhm ngi giu v nhm ngi ngho. c trng "cp" ny ca tri thc x hi hc l kt qu ca vic s dng c phng php nghin cu nh lng v nghin cu nh tnh trong x hi hc. V d 2. iu tra x hi hc p dng phng php trng cu kin thu thp thng tin nh lng, ng thi s dng phng php phng vn su ghi li cu chuyn m t cuc i thc ca i tng nghin cu. Cc thng tin thu c c th

x l bng cch m ho v tnh ton cc s trung bnh, phn trm, h s tng quan, ng thi c dng phn loi v khc ho thnh nhng kiu, dng, loi quan h x hi hay li sng x hi. c. Tri thc x hi hc va c cp v m va c cp vi m c trng "cp" v m v vi m th hin tnh bin chng trong i tng nghin cu ca x hi hc. Nhm x hi c quy m ln n u cng do cc phn t vi m l cc c nhn vi mi lin h gia cc c nhn hp thnh. ng thi mi con ngi lun lun l u mi ca mng li quan h x hi an xen phc tp vi nhau vi t cch l "tiu v tr" trong mt i v tr l x hi, l mi tng ho cc quan h x hi. X hi hc nghin cu hnh ng x hi ca c nhn cng phi tnh n tc ng ca nhm, tnh n v th, vai tr ca c nhn trong cu trc nhm, tc l nghin cu hin tng, qu trnh x hi cp vi m cng phi xt n trong bi cnh x hi v m. Ngc li, khi nghin cu nhng vn v m, v d nh tm hiu mt x hi ang tin hnh cng nghip ho, hin i ho, nh x hi hc cng cn phi xt ti nhu cu, ng c, nng lc, trnh chuyn mn ca cc c nhn, cc nhm x hi. Chng hn, khi x hi hc i vo nghin cu cu trc nhm th nhng vn thuc v v th, vai tr ca ngi th lnh, lnh o, qun l cng nh ca tng thnh vin tr nn rt quan trng, khng th b qua. Kt qu l tri thc x hi hc c c trng kp l em li s hiu bit khoa hc v s vt hin tng x hi c cp v m v vi m. d. Tri thc x hi hc va c cp l thuyt va c cp thc nghim Tng ng vi s thng nht ca hai b phn x hi hc l thuyt v x hi hc thc nghim, tri thc ca x hi hc c hai cp l thuyt v cp thc nghim. Thc cht c trng "cp" nh vy bt ngun t yu cu nghim ngt ca khoa hc l cc tri thc l lun, l thuyt phi c tnh kim chng v phi c kim nghim qua cc bng chng khoa hc. Do vy bt k mt n v tri thc x hi hc no, t phm tr, khi nim n l thuyt u mang tnh tru tng, khi qut cao c th p dng gii thch, d bo s hnh thnh, bin i ca mt nhm s kin, hin tng va c tnh thc nghim c th kim tra, chng thc hoc bc b qua tng trng hp c th. Chnh nh c trng "cp" l thuyt - thc nghim m tri thc x hi hc c ngha l lun v thc tin to ln trong vic gii quyt cc nhim v thc tin. e. Tri thc X hi hc va c cp i cng va c cp chuyn bit Trn cp i cng, tri thc x hi hc bao gm mt h thng cc khi nim, phm tr chung, khi qut nht nh khi nim c cu x hi, phn tng x hi, bin i x hi, sai lch x hi, v th x hi, vai tr x hi, mng li x hi, thit ch x hi, nhm x hi, v.v. Cc kin thc i cng ny l c s trin khai nghin cu x hi hc cp chuyn bit. Tri thc cp chuyn bit l kt qu ca nhng nghin cu chuyn su, tp trung vo mt s hin tng, qu trnh trong lnh vc c th ca i sng phong ph, a dng. Nh tnh chuyn bit m tri thc x hi hc tr nn sinh ng v c ngha thit thc, qu gi i vi vic nhn thc v ch o hot ng x hi. f. Tri thc x hi hc va c cp c bn va c cp ng dng H thng cc tri thc x hi hc c bn bao gm cc phm tr, khi nim, l thuyt v nhng phng php tip cn nghin cu c bn c th p dng trong cc nghin cu trin khai v ng dng c th. Cp tri thc x hi hc c bn cng bao hm c nhng khi nim, phm tr, l thuyt mi, nhng phng php v k thut iu tra mi c tm kim, khm ph t nhng nghin cu trong thc tin. Cp tri thc x hi hc ng dng ch yu bao gm nhng tri thc thu thp c t nghin cu thc nghim v nht l nghin cu trin khai (R & D) a khoa hc

vo cuc sng, gii quyt nhng vn c th ny sinh trong hot ng thc tin ca con ngi. c trng cp "c bn v ng dng" ca tri thc x hi hc cho thy mi l thuyt, phm tr, khi nim khng nhng l sn phm ca nghin cu c bn m cn l c s khoa hc cho hnh ng thc tin ci to, qun l v kim sot cc qu trnh, hnh vi, hot ng x hi. X hi hc vi nhng c trng "cp" nu trn ang thu ht s quan tm rng ri ca cc nh nghin cu v cc nh thc tin, cc nh lnh o qun l v cc nh hoch nh chnh sch. Nh vy x hi hc ngy cng pht trin xng ng chim v tr trung tm lin - ngnh ca cc khoa hc x hi v nhn vn gp phn c lc v c hiu qu vo gii quyt nhng nhim v m s nghip i mi t nc t ra. 1.2.2. i tng nghin cu ca x hi hc Do tnh cht "nc i" ca cc tri thc x hi hc m cc quan nim v i tng nghin cu ca x hi hc khng ch khc nhau, thm ch cn tri ngc nhau. i tng nghin cu ca x hi hc c s thay i qua cc thi k. Thi k trc nm 1960, c hai cch tip cn khc nhau: Th nht, x hi hc Chu u chu nh hng mnh m ca trit hc thc chng v thuyt tin ho, nn i tng nghin cu l tnh chnh th ca t chc x hi, tnh h thng ca n trong mi quan h chi phi cc nhn. Tc l nghin cu cu trc x hi hay x hi hc vi m. Th hai, x hi hc M chu nh hng ca thuyt hnh vi v ch ngha thc dng. i tng nghin cu l cc hnh vi c nhn, cc c ch hnh thnh hnh vi c nhn, s tng tc lin c nhn, s hnh thnh ng c, cc tc nhn hnh ng ca nhm. Tc l nghin cu hnh ng x hi hay x hi hc vi m. Giai on hin nay cng c hai cch tip cn v i tng nghin cu ca x hi hc: Mt l, tip cn i tng x hi hc t hai pha: hnh vi x hi ca con ngi v h thng x hi (cu trc x hi), do c s xm nhp ln nhau ca x hi hc Chu u v x hi hc M. Hai l, tip cn theo phng php phn tch kinh t chnh tr ca Mc, ly cc c s kinh t v cc cng ng x hi lm khi nim then cht, ht nhn trin khai ra cc phm vi khc. Cch tip cn ny rt thnh hnh cc nc ng u v Lin x trc y. Tm li, i tng nghin cu ca x hi hc l tt c cc qu trnh v hin tng x hi, v mc biu hin, nguyn nhn, ng lc v cc xu hng pht trin ca chng. 1.2.3. Mi lin h ca x hi hc vi cc mn khoa hc khc. a. X hi hc vi trit hc Trit hc nghin cu cc qui lut chung nht v t nhin, x hi v t duy. Trong x hi, trit hc nhin cu cc qui lut chung v s hnh thnh v pht trin ca x hi. Trit hc l c s l lun v phng php lun cho cc khoa hc x hi trong c x hi hc. X hi hc khc vi trit hc ch, v mt ni dung: trit hc nghin cu nhng qui lut chung ca x hi cn X hi hc nghin cu c nhng vn x hi chung v nhng vn x hi c th. V mt phng php nghin cu, sc mnh ca trit hc l t duy tru tng v tnh khi qut cn X hi hc s dng cc phng php thc nghim nghin cu cc hin tng x hi, ng thi s dng t duy tru tng v coi cc quan im ca trit hc nh l nhng nguyn tc phng php lun. b. X hi hc v tm l hc. Tm l hc l khoa hc v hnh vi ca cc c nhn, v cc qu trnh hnh thnh tm l (tnh cm, biu tng, c m), nghin cu v cch thc hnh thnh k nng k xo,

v v hot ng tm l ca con ngi. X hi hc cng nghin cu con ngi nhng l nhng con ngui x hi, tc l thi ca con ngui trc cc vn , hin tng x hi hay nh hng ca cc hin tng x hi n hnh vi ca con ngi. V mt lch s, Emile Durkheim l ngi c cng tch x hi hc ra khi tm l hc. c. X hi hc v kinh t hc X hi hc v kinh t hc c quan h cht ch v mang tnh truyn thng. Kinh t hc l khoa hc v qu trnh sn xut x hi ca con ngui (sn xut, qun l, phn phi v lu thng sn phm), nghin cu cc vn nh vic lm, tht nghip, lm pht... V phng php nghin cu, hai mn khoa hc ny c nhiu nt tng ng, nhng kinh t hc ch tp trung nghin cu trong lnh vc kinh t cn x hi hc nghin cu c cc lnh vc khc ca x hi. d. X hi hc v nhn chng hc i tng ca hai ngnh ny ging nhau nhiu im, nhng nhn chng hc thng nghin cu cc x hi trong qu kh, v cc dn tc pht trin chm, cn x hi hc thng nh hng vo cc x hi hin i v cc x hi pht trin. 1.3. CHC NNG CA X HI HC 1.3.1. Chc nng nhn thc: Chc nng nhn thc ca x hi hc th hin trn ba im c bn sau y : Th nht, x hi hc cung cp tri thc khoa hc v bn cht ca hin thc x hi v con ngi. Th hai, x hi hc pht hin cc qui lut, tnh qui lut v c ch ny sinh vn ng v pht trin ca cc qu trnh, hin tng x hi, ca mi tc ng qua li gia con ngi v x hi. Th ba, x hi hc xy dng v pht trin h thng cc phm tr, khi nim, l thuyt v phng php lun nghin cu x hi. 1.3.2. Chc nng thc tin. Chc nng thc tin ca x hi hc c mi quan h bin chng vi chc nng nhn thc v l mt trong nhng mc tiu cao c ca x hi hc th hin s n lc ci thin x hi v cuc sng ca con ngi. Chc nng thc tin ca x hi hc th hin trc ht s vn dng cc qui lut x hi hc trong hot ng thc tin. Trn c s , x hi hc gp phn gii quyt ng n kp thi nhng vn ny sinh trong x hi. Nghin cu x hi hc hng ti d bo nhng vn s xy ra v xut cc kin ngh, gii php kim sot cc hin tng, qu trnh x hi tin ti ci to c thc trng x hi. Trong qu trnh thc hin chc nng thc tin, cc khi nim, cc l thuyt v cc phng php nghin cu ca x hi hc cng c c st, kim chng t sa i, pht trin. 1.3.3 Chc nng t tng. Ngoi chc nng nhn thc v chc nng thc tin chung cho mi khoa hc, cng nh cc khoa hc x hi khc, x hi hc c chc nng t tng. Chc nng ny th hin ch, x hi hc gp phn trang b th gii quan khoa hc cho ngi hc, cc tri thc x hi hc mang tnh giai cp, hng ti phc vu cho li ch v s nghip ca ng o qun chng nhn dn. ng thi, x hi hc cng gp phn hnh thnh v pht trin phng php t duy khoa hc v kh nng suy xt ph phn. Cu hi n tp 1. Phn tch tin ra i ca x hi hc. Ti sao ni x hi hc ra i vo u th k XIX l mt tt yu lch s? 2. Phn tch nhng ng gp ch yu ca August Comte i vi vic hnh thnh v pht trin x hi hc.

3. Ti sao ch ngha duy vt lch s ca Karl Marx l c s l lun v phng php lun x hi hc? Trnh by nhng quan im c bn ca Marx v bn cht ca x hi v bn cht ca con ngi. 4. So snh nhng im ging nhau v khc nhau trong quan nim ca August Comte v Karl Marx v qui lut bin i ca x hi. 5. Phn tch nhng nguyn l x hi hc ca Hertbert Spencer. Spencer c nh hng nh th no i vi s pht trin ca x hi hc. 6. Phn tch nhng ng gp ca Emile Durkheim i vi x hi hc. Quan nim v phng php nghin cu x hi hc ca Durkheim c ngha nh th no i vi x hi hc hin i? Chng 2: C CU X HI Chng v c cu x hi cung cp cho sinh vin mt ci nhn tng th v x hi vi nhng thnh t quan trng ca n nh v th x hi v vai tr x hi v nhng mi lin h gia cc thnh t x hi nh bt bnh ng x hi, phn tng x hi v c ng x hi. T , sinh vin s c kh nng nh gi nhng vn ang tn ti trong x hi v bc u a ra nhng cch c th gii quyt vn . 2.1. C CU X HI: 2.1.1. Khi nim c cu x hi: X hi l mt t chc phc tp, th hin mi lin h ca cc c nhn, cc nhm v cc t chc x hi. Ngi ta dng khi nim c cu x hi ch cch thc t chc ca mt x hi trong mt giai on nht nh ca lch s. C nhiu cch tip cn khc nhau v c cu x hi nhng tu chung li th u cho rng: C cu x hi l kt cu v hnh thc t chc bn trong ca mt h thng x hi, l mi lin h vng chc ca cc thnh t x hi trong h thng x hi. Ni mt cch c th th c cu x hi (h thng x hi) bao gm hai yu t: Mt l: cc thnh phn x hi to thnh c cu x hi (giai cp, dn tc, cc nhm, thit ch, v tr, vai tr...). Hai l: mi lin h, chi phi ln nhau ca cc thnh t x hi (quan h x hi). C cu x hi phn nh nhng c trng bn cht ca x hi, cho bit phng thc phn cng, hp tc v t chc hot ng ca mt x hi trn c s mt trnh phn cng lao ng, trnh pht trin ca lc lng sn xut v cc quan h x hi ny sinh trn c s h thng cc quan h sn xut x hi. Trong cc x hi khc nhau c cc thnh t x hi khc nhau. Cch thc hp tc, lin h ca cc thnh t x hi cng theo nhng phng thc nht nh tho mn nhu cu ca cc c nhn, cng nh ca tp th. Do , mi x hi c mt cu trc ring. 2.1.2. Cc phn h c cu x hi c bn: X hi c tnh cht a c cu. Mi c cu c xem nh mt b phn ca c cu x hi ni chung. Trong , ngi ta thng nghin cu mt s phn h ca c cu x hi: a. C cu giai cp: Trong cc x hi c giai cp th c cu giai cp ng vai tr quyt nh. Nhng cch hiu v giai cp l khc nhau. Trong lch s x hi hc, Marx l ngi u tin xc nh khi nim giai cp mt cch cht ch. Theo ng: " Giai cp l nhng tp on to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng thng th nhng quan h ny c Php lut quy nh v tha nhn) i vi nhng t liu sn xut; v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi v nh vy l khc nhau v cch hng th ca ci x hi t hoc nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on ngi , m tp on ny th c th chim ot lao ng ca tp on khc, do ch cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht nh" (V.I.Lenin: Ton tp, t.39, tr.17-18).

Khc vi Marx, Weber khng s dng thut ng giai cp vi ngha l nhm cc c nhn pht trin thc giai cp v t chc nhau li v mc ch giai cp chung. Theo Weber, giai cp l nhm ngi c c may sng ging nhau, c xc nh bi v tr kinh t trong x hi, nhng sn phm m h s hu v nhng c hi i vi thu nhp ca h. Ni theo x hi hc hin i, l tt c nhng g thuc v ti sn, ca ci. Tuy nhin, theo Weber, bn cnh vn v ca ci, cn phi k n cc yu t uy tn (a v) v quyn lc (ng phi) i vi s phn tng x hi v bin i x hi. Bn cnh khi nim giai cp ca Marx v Weber, cn c mt s khi nim khc v giai cp do cc nh x hi hc a ra. Nh theo cc tc gi cun Nhp mn x hi hoc (Bilton v nhng ngi khc, 1993) th thut ng giai cp dng ch "mt nhm x hi m cc thnh vin c v tr tng ng nhau trong mt c cu bt bnh ng khch quan v vt cht do mt h thng nhng quan h kinh t c trng cho mt phng thc sn xut c th to ra". Hay nh Stark, 1995: "Giai cp l nhm ngi chia s mt v tr ging nhau trong h thng phn tng x hi". C th ni, x hi phn ho thnh cc giai cp khc nhau, nhng cch hiu v cc giai cp li khng ging nhau. Nhn chung, ngi ta thng hiu giai cp l mt nhm x hi c v tr kinh t, chnh tr v x hi ging nhau nhng khng c quy nh chnh thc, khng c th ch ho m do s nhn din theo nhng chun mc x hi nht nh nh giu-ngho, ch-th, b tr-thng tr... C cu giai cp l h thng cc giai cp, tng lp, tp on x hi v cc mi lin h gia chng. Theo cc nh x hi hc, c cu giai cp c coi l ht nhn ca c cu x hi v s bin i ca n to nn s bin i ca c cu x hi. Ch t hu v t liu sn xut c coi trng khi xem xt c cu giai cp ca x hi. Tuy nhin, s phn chia c cu giai cp tu thuc vo mi mt ch x hi khc nhau, tu thuc vo trnh pht trin ca lc lng sn xut v trnh phn cng lao ng x hi. X hi hc nghin cu c cu giai cp, nhn mnh n vic nghin cu nhng tp on ngi to thnh cc giai cp c bn, chim v tr quyt nh n s pht trin v bin i ca x hi. Trong , quan h giai cp, mu thun giai cp, u tranh giai cp c coi l ng lc ca s vn ng v bin i x hi. b. C cu hc vn - ngh nghip: Nghin cu c cu hc vn - ngh nghip gip ta hiu c trnh hc vn ca dn c, s phn cng lao ng v hp tc lao ng trong x hi mi thi im c th. Trnh hc vn ca x hi phn nh trnh pht trin vn ho kinh t v mc tin b x hi ca mt t nc, ng thi, trnh hc vn cn quyt nh tc pht trin ca mi quc gia. S chnh lch v trnh hc vn gia cc tng lp dn c, gia nam v n, gia khu vc thnh th v nng thn phn nh r nt thc trng pht trin kinh t - x hi ca t nc, to nn s khc bit gia cc loi lao ng (lao ng chn tay v lao ng tr c)...V vy, cn c nhng bin php gii quyt, lm gim s chnh lch, to iu kin cho s pht trin. Ngh nghip trong x hi l h qu ca s phn cng lao ng x hi. c trng ca phn cng lao ng x hi l s phn cng lao ng theo ngnh ngh. Trong khun kh ca n li xut hin nhng ngnh ngh mi. C cu ngh nghip c hnh dung l h thng gm cc nhm ngi, cc tng lp khc nhau v ngnh ngh. C cu ngh nghip ph thuc vo s pht trin ca lc lng sn xut v trnh hc vn ca ngi lao ng. Ngoi ra, cn ph thuc vo cc yu t khc nh gii tnh, truyn thng ngnh ngh ca cng ng dn c...X hi hc nghin cu c cu lao ng ngh nghip nhm tm hiu xu hng bin i ca c cu lao ng ngh nghip, cng nh hu qu x hi ca s phn cng lao ng theo ngh. Hin nay, tiu ch hc vn, ngh nghip ngy cng ng vai tr quan trng trong s pht trin ca x hi v trong qu trnh phn ho x hi. Nhng Vit Nam: s phn

b, s dng lao ng k thut, lao ng chuyn mn ang trong tnh trng mt cn i v rt lng ph, s ngi lm vic tri ngnh ngh kh ng, tim nng lao ng khng c pht huy v ngy cng hao ht v hnh v hu hnh...V vy, vn t ra l cn hoch nh mt chnh sch x hi ng n ph hp vi tng ngnh, tng ngh, tng vng lnh th khc nhau xo b tnh trng bt hp l trong c cu ngh nghip. c. C cu dn s (nhn khu): Nghin cu c cu dn s nhm tm hiu qu trnh ti sn xut dn c (sinh sn, t vong...), mt dn s v c cu dn c, s bin ng ca dn c (di dn), tui, t l gii tnh v cu trc th h...Thng qua , d bo c quy m bin i v nhng c trng xu hng x hi ca dn s, s tng tc ca c cu dn s n nhng vn lin quan trc tip n s lng v cht lng cuc sng con ngi. V d: S phn phi ngun lao ng cho nn kinh t, k hoch xy dng nh , cc vn v pht trin th v nng thn, bo v phc li x hi... S vn ng ca c cu dn s ph thuc vo hot ng sn xut, tnh cht ca cc quan h x hi, cc chun mc vn ho, cc nh hng gi tr tm l ca con ngi...S pht trin dn s khng hp l s dn n vic h thp nng sut lao ng, lm cn kit cc ngun ti nguyn, dn ti i ngho... d. C cu lnh th: C cu lnh th c nhn din theo tng vng lnh th, vi a bn c tr, bn sc ring v truyn thng v di sn vn ho. Thng thng, c cu lnh th c phn thnh hai khu vc c bn: thnh th v nng thn. Bn cnh , cn c th phn chia theo tiu ch vng min, trong , mi vng min ny u bao cha c nng thn v th. C cu lnh th Vit Nam bao gm: - Trung du v min ni Bc B. - ng bng sng Hng. - Bc Trung b. - Duyn hi min Trung. - Ty Nguyn. - ng Nam B. - ng bng sng Cu Long. Nghin cu c cu lnh th nhm mc ch lm r s khc bit gia cc vng, min lnh th v trnh pht trin sn xut, kinh t, vn ho x hi, v li sng, mc sng...Trn c s , c th ra nhng gii php ph hp vi c im ca tng vng, min, nhm pht huy li th, to thnh ng lc trong qu trnh vn ng, bin i v pht trin x hi. e. C cu dn tc: C cu dn tc hnh thnh ch yu trn s khc bit cc du hiu dn tc nh ngn ng, trang phc, phong tc tp qun, tn ngng, nh ...C cu dn tc bao gm c cu quc gia dn tc v thnh phn dn tc. X hi hc nghin cu phm vi lnh th, i sng kinh t, ngn ng, i sng vn ho, tm l ca cc dn tc, mi quan h gia cc thnh phn dn tc trong mt quc gia dn tc, quan h gia cc quc gia dn tc vi cc thnh phn dn tc. Mt x hi gm nhiu dn tc cng tn ti v hot ng theo mt h thng thit ch x hi nht nh. Nhng do s pht trin khng ng u v kinh t x hi, vn ho t tng gia cc dn tc to nn s bt bnh ng v mu thun gia cc dn tc. Mu thun dn tc thng b cc th lc i lp trong v ngoi nc li dng, kch ng v li ko cc dn tc chng i chnh ph v ly khai lm ri lon x hi. V vy, Vit Nam lun coi trng vn dn tc v lun coi y l mt vn c tnh chin lc trong qu trnh pht trin x hi.

2.1.3. ngha ca vic nghin cu c cu x hi: X hi hc quan tm nghin cu c cu x hi v n c mt ngha quan trng. C th: - "Nghin cu c cu x hi gip ta nhn thc c cc c trng ca mt x hi trong tng giai on pht trin lch s, qua , phn bit, so snh s khc nhau ca x hi ny vi x hi khc. - Gip ta hiu c cc thnh phn c cu x hi, vai tr - chc nng ca mi thnh phn trong c cu m bo tnh h thng ca c cu v nghin cu ng lc pht trin x hi. - Thy c quan h tng tc gia cc thnh phn ca c cu x hi, hiu r bn cht ca cc quan h di dng cc quy lut x hi, t gii thch c hnh vi ca cc c nhn, cc nhm v ton b x hi trong nhng thi gian v khng gian c th. - Gip ta c ci nhn tng qut v x hi, t c th hoch nh chin lc, xy dng m hnh c cu x hi ti u m bo s vn hnh hiu qu, thc hin tt cc vai tr x hi theo chiu hng tin b. - Nghin cu c cu x hi gip ta c c s khoa hc vch ra mt chnh sch x hi ng n, nhm pht huy nhng nhn t tch cc, iu chnh v khc phc nhng hin tng lch chun, nhng biu hin tiu cc trong hot ng x hi".[Nguyn Th Phn, Gio trnh X hi hc 2002:38] 2.2. V TH X HI V VAI TR X HI: 2.2.1. V th x hi: a. Khi nim: Trong x hi hc, khi nim v th th hin nhiu ngha. 1. Theo Linton, v th c ni dung l a v v c hiu l v tr tng i ca mt c nhn trong bi cnh x hi gii hn nht nh, t c nhng hy vng nht nh v vai tr. 2. Thut ng "ng cp" ca Max Weber trong ting c khi dch sang ting Anh cng c ngha l "v th", dng ch ton b quyn li v ngha v m mt c nhn thc hin. 3. Trong X hi hc phn tng, v th ca mt c nhn c th c xc nh l mt a v cao hay thp trong mt h thng c sp xp theo th bc. ngha chung nht, ngi ta quan nim: V th x hi l mt v tr trong cu trc x hi. Mi v th quyt nh ch ng ca mt c nhn hay mt nhm x hi v phng php ng x ca c nhn, nhm x hi i vi x hi xung quanh. Nh vy, v th x hi l a v, th bc ca ch th x hi, c hnh thnh trong c cu t chc x hi, tu thuc vo s thm nh v nh gi ca x hi i vi v th . Mi v th ca c nhn c xc lp qua cc tiu chun mang tnh ph bin trong x hi nh: dng di xut thn, ca ci ti sn, chc v, ngh nghip, trnh gio dc, gii tnh, kh nng, quyn lc v quyn uy....Nhng tiu chun ny biu l thi v mc tn trng hay khinh r ca x hi i vi v th ca cc c nhn. V d: cng nhn, nng dn, trng phng, gim c, ngi giu, ngi ngho, gio vin, bc s, k s...l nhng v th x hi. V c bn, v th x hi l mt hin tng nhn thc, trong , cc c nhn hoc nhm c so snh vi nhng ngi khc v nhm khc v s khc nhau da trn mt s c im hoc phm cht c cho l c ngha trong x hi. T c s sp xp a v cho cc c nhn. Mt khc, s xp t v th cn bt ngun t nhng quan im ca nhng ngi khc, nhng quan im ny c da trn mt h thng gi tr ca cng ng.

V mt tm l x hi, ngi ta thng tin tng, tn nhim ngi c v th x hi cao v h c nh hng ln. Do , xu th chung l ai cng mun vn ln ci thin v th x hi ca mnh. V th x hi phn nh quyn lc, li ch v trch nhim ca c nhn khi nm gi v th tng ng. ng thi, c nhn s khng nh v th ca mnh thng qua mi quan h vi nhng ngi khc. Tc l v th ca c nhn ny ch c ngha x hi y trong quan h vi cc v th x hi khc c lin quan. V d, v th ca ngi gio vin ch c ngha x hi y trong quan h vi v th x hi ca hc sinh - sinh vin. b. Phn loi: V th thng c phn thnh hai nhm: - V th t nhin (c sn, c gn cho): l nhng v th m cc c nhn khng cn phi c gng, n lc t c m c nhn c x hi gn cho. Nhng v th ny thng gn vi nhng thin chc, nhng c im c bn m c nhn khng th t kim sot c. V d: V th gii tnh, v th ngun gc xut thn, v th ng cp, v th la tui, v th chng tc, v th th bc trong gia nh v dng h.... - V th x hi (t c): l nhng v th ph thuc vo nhng c im m trong mt chng mc nht nh, c nhn c th t kim sot c. V th x hi ph thuc vo n lc phn u v s c gng vn ln ca bn thn. V d: V th ngh nghip, v th trnh hc vn (hc hm, hc v), v th chc v x hi, v th ph thuc vo mc cng hin cho x hi.... Trong i sng, mi c nhn c nhiu v th khc nhau, to thnh mt tp hp cc v th. Mi v th c mt s ph hp vi bi cnh x hi. Tuy nhin, trong cc v th , bao gi cng c mt v th ch cht, gi vai tr ch o, chi phi cc v th khc v trong qu trnh tng tc, c nhn thng hnh ng cn c theo v th ch o ca mnh. Nghin cu thc nghim c hai cch tm ra v th. Th nht, l tin khch quan - khi xc lp v th, n ch bi cc chun mc x hi quyt nh ti vic nh gi nh thu nhp, ngh nghip, trnh hc vn...Th hai l tin ch quan - quan tm ti quan nim ca c nhn v nh gi, ngha l t nh gi v nh gi ca ngi ngoi, cc thang o uy tn...[Siegfried Lamnek]. Nh vy, x hi hc nghin cu v th nhm xem xt, trong qu trnh vn ng ca mi mt c nhn, h c s thng tin hay gim st v th v c nhn chu s chi phi ca cc v th nh th no. C nhn th hin v th ca mnh thng qua vai tr x hi. Tc l, chng ta chim gi cc v th x hi khc nhau, nhng chng ta s phi th hin v th vi nhng quyn hn v trch nhim km theo thng qua vai tr x hi. 2.2.2. Vai tr x hi: a. Khi nim: Thut ng vai tr (role) c cc nh x hi hc vay mn t ngh thut sn khu (kch hc) miu t cc vai tr x hi c nh hng nh th no trong i sng x hi. Ging nh cc ngh s trn sn khu, tt c chng ta u ng cc vai tr trong cuc sng hng ngy. Gn vi mi vai tr l mt kch bn, n gip chng ta ng c nh th no vi nhng ngi khc v h s tng tc tr li vi chng ta ra sao? V mt khi nim x hi hc: Vai tr x hi l mt tp hp nhng chun mc, hnh vi, ngha v v quyn li gn vi mt v th nht nh. Vai tr x hi c xc nh trn c s cc v th x hi tng ng. thc hin nhng quyn v ngha v ca tng v th, c nhn phi thc hin nhng hnh ng nht nh. Nhng hnh ng chnh l m hnh hnh vi c x hi mong i i vi ngi chim gi mt v th. Tc l, vai tr x hi c coi l mt m hnh hnh

vi c xc lp mt cch khch quan, cn c vo i hi ca x hi i vi tng v th nht nh, thc hin nhng quyn v ngha v tng ng vi cc v th . Nhng i hi, mong i ca x hi dnh cho vai tr ca c nhn c xc nh cn c vo chun mc x hi. c nhn thc hin tt vai tr ca mnh, cc i hi, chun mc do x hi t ra phi r rng. ng thi, c nhn lun phi hc hi v cc vai tr thng qua qu trnh x hi ho, tc l hc hi v nhng yu cu, i hi m h cn phi thc hin khi h tip nhn mt v th x hi nht nh.. b. Thc hin vai tr: Thc hin vai tr l nhng hnh vi thc t ca mt c nhn ang chim gi mt v th x hi. Tc l, khi tip nhn mt v th x hi no , c nhn phi thc hin nhng yu cu, i hi ca x hi (th hin vai tr), nhng khng phi bao gi nhng iu m c nhn hiu v vai tr v s mong i ca x hi i vi cc vai tr cng ph hp vi nhau. Hn na, c nhn nhiu khi khng thc hin tt c nhng hiu bit ca h v cc i hi vi nhng vai tr trn thc t. V vy, tng hp tt c cc vai tr m c nhn thc hin s to nn nhn cch x hi ca anh ta. Nh vy, bao gi cng c chch nht nh gia vic thc hin vai tr vi s k vng ca x hi dnh cho vai tr (vai tr mong i v vai tr thc s). Ngha l, trong i sng hin thc, thng tn ti mt khong cch gia ci m con ngi s lm v ci m h thc s lm. S chnh lch ln chng t c nhn khng p ng c i hi ca x hi v khi khng thc hin ng vai tr x hi ca mnh th thng b ln n v khng lm trn bn phn. Mc d c nhn thc hin vai tr theo s i hi ca x hi nhng c nhn s khng thc hin c nu khng c s hp tc ca nhm x hi m h tham gia vo. V d, s khng c gio vin nu khng c sinh vin, s khng c ngi bn hng nu khng c khch hng, s khng c ngi v nu khng c ngi chng...V trong qu trnh tng tc thc hin vai tr, quyn ca c nhn ny ng thi li l ngha v v vai tr ca i tc. Mt c nhn c nhiu v th th c nhiu vai tr khc nhau. V vy, khi thc hin vai tr, c nhn khng c nhm ln trong vic thc hin vai tr ph hp vi v th x hi ca mnh tng thi im. Tuy nhin, khi thc hin vai tr trn thc t, c nhn c th gp mt s trng hp sau: - Xung t vai tr: xy ra khi c nhn cng lc chim gi hai hay nhiu v th. V c nhn tham gia nhiu nhm x hi khc nhau, h phi p ng nhng mong i ca cc nhm x hi m nhiu khi, nhng trng i xung t vi nhau v li ch. - Cng thng vai tr: khi c nhn thy nhng trng i ca mt vai tr khng thch hp vi mnh. V vy, h t ra kh khn trong vic thc hin vai tr , c bit, c nhn lun trong trng thi cng thng, phi n lc cao thc hin vai tr khi vai tr c nhiu ngi c lin quan mong i, k vng, i hi qu nhiu. 2.2.3. Quan h gia v th x hi v vai tr x hi: Khi nim v th v vai tr khng tch ri nhau trong thc t. S phn bit hai khi nim ny ch trong nhn thc khoa hc. Nh Ralph Linton (1936) ni, chng ta chim gi cc v th, nhng chng ta ng cc vai tr. Trong , v th l ch ng ca c nhn trong x hi. Cn vai tr l khi nim dng ch ton b quyn hn v ngha v gn lin vi mi v th. Khng th c vai tr m khng c v th v ngc li. "Vai tr l ng lc a v th vo cuc sng" (Linton). V vy, c nhn mun khng nh v th th phi thng qua vai tr x hi tng ng. 2.3. BT BNH NG X HI:

Trong cc x hi, vn bnh ng x hi v bt bnh ng x hi lun c t ra khng ch bi cc nh khoa hc m c i vi cc chnh ph cng nh ng o qun chng nhn dn. Di gc x hi hc, vn ny c xem xt nh sau: 2.3.1. Bnh ng x hi: Bnh ng x hi l s ngang bng nhau gia ngi vi ngi v mt hay nhiu phng din, xt di gc x hi. Ni mt cch khc, bnh ng x hi l s tha nhn v s thit lp cc iu kin, cc c hi v cc quyn li ngang nhau cho s tn ti v pht trin ca cc c nhn, cc nhm x hi. Nh vy, bnh ng ch s phn chia u cc li ch x hi. C c hi x hi nh nhau th hng th nh nhau, to c hi nh nhau m ng gp khc nhau th ngi cao hn hng th nhiu hn. Vi ngha nh vy, trong quan h thuc gii v sinh, hu sinh, khng phi l con ngi hoc trong quan h gia con ngi vi con ngi khng phi trn bnh din x hi (nh so snh v sc kho, tr tu....) th ngi ta khng dng thut ng bnh ng m dng thut ng cn bng hay ngang bng nhau. * Bnh ng gia ngi vi ngi c biu hin di hai kha cnh: - V mt t nhin: Bnh ng l thuc tnh t nhin ca con ngi, vi t cch l con ngi. Tc l, gia con ngi vi con ngi, mc d c nhng nng lc th cht v tinh thn khng hon ton ging nhau, nhng u l con ngi c s ngang bng nhau, u l bc cao ca s pht trin sinh gii. Bnh ng trn bnh din t nhin c th hin qua l lun v c hin thc ho trong cc Hin php ca nhiu cng ng quc gia. - V mt x hi: Bnh ng bao hm s ngang bng nhau gia ngi vi ngi v mt hay nhiu phng din: kinh t, chnh tr, vn ho, giai cp, dn tc.... Trn phng din quan h gia ngi vi ngi, bnh ng l s i x vi ngi khc nh i x vi chnh bn thn mnh v khi c s ngang bng nhau v mi phng din trong x hi th lc , loi ngi t n trnh bnh ng hon ton. l s bnh ng l tng, m c ca con ngi. Tuy nhin, t ch coi bnh ng nh l mt gi tr t nhin n ch thc hin c s bnh ng y trong cuc sng hin thc phi tri qua qu trnh u tranh x hi lu di v bao trm ln nhiu lnh vc ca i sng x hi. Tc l, trong hu ht cc x hi, chng ta vn lun chng kin nhng hin tng bt bnh ng v vai tr m mi ngi m nhim, v gii, quyn lc, kinh t, thu nhp hay uy th x hi... chnh l s bt bnh ng. 2.3.2. Bt bnh ng x hi: a. Khi nim: Tt c cc x hi t trc ti nay u c c trng bi s khc bit x hi. l mt qu trnh m trong , con ngi to nn khong cch do cch ng x khc nhau bi cc v th, vai tr v nhng c im khc ca h. Qu trnh ca s khc bit chun b cho bt bnh ng x hi, l mt iu kin m con ngi c c hi khng ngang bng nhau v s dng ca ci, quyn lc v uy tn. X hi hc quan nim: Bt bnh ng x hi l s khng ngang bng nhau v cc c hi hoc li ch i vi cc c nhn khc nhau trong mt nhm hoc nhiu nhm trong x hi. mt s nc, c th thy, nhng phc li x hi v chm sc sc kho, an ninh, gio dc, vic lm v nh hng chnh tr c phn b khng u mt cch h thng. Bt bnh ng khng phi l s kin x hi ngu nhin, tm thi gia cc c nhn trong x hi m n c tnh n nh, vng bn qua nhiu thi i x hi. X hi c bt bnh ng khi mt s nhm x hi kim sot v khai thc cc nhm x hi khc. Qua

nhng x hi khc nhau tn ti nhng h thng bt bnh ng khc nhau. Nhng thnh vin ca mi nhm x hi s c nhng c im chung v lun coi v tr bt bnh ng ca h s c truyn li cho con ci h. b. C s to nn bt bnh ng x hi: Bt bnh ng c hnh thnh trong i sng x hi, nht l trong lnh vc sn xut vt cht. N gn lin vi s phn cng lao ng x hi. Nn sn xut x hi cng pht trin, s phn cng lao ng cng a dng phc tp, bt bnh ng x hi cng tr nn gay gt. Nguyn nhn dn n bt bnh ng x hi l s a dng v khc nhau gia cc x hi v nn vn ho, gn lin vi nhng c im ca giai cp x hi, gii tnh, chng tc, tn gio, lnh th...Tuy nhin, theo cc nh X hi hc, d cho nhng nguyn nhn dn n bt bnh ng x hi c a dng v khc nhau th ngi ta vn c th quy chng v 3 nhm c s ch yu: + Nhng c hi trong cuc sng: l nhng thun li vt cht c th ci thin cht lng cuc sng nh ca ci, ti sn, thu nhp, cng vic, li ch chm sc sc kho hay m bo an ninh x hi. Trong x hi, mt nhm ngi c th c nhng c hi, trong khi cc nhm khc li khng, mc d cc thnh vin trong nhm c nhn thc c iu hay khng. y l c s khch quan ca bt bnh ng. + Do s khc nhau v a v x hi: bt bnh ng v a v x hi do thnh vin ca cc nhm x hi to nn v tha nhn chng. N c th l bt c ci g m mt nhm x hi cho l u vit v c cc nhm x hi khc tha nhn. Tuy nhin, a v x hi ch c th c gi vng bi nhng nhm nm gi a v v cc nhm x hi khc t gic tha nhn s u vit . + Do s khc nhau v nh hng chnh tr: Bt bnh ng do nh hng chnh tr l kh nng ca mt nhm x hi thng tr nhng nhm khc hay c nh hng mnh m trong vic ra quyt nh v thu c li t cc quyt nh . Bt bnh ng trong nh hng chnh tr c th c nhn nhn nh l c c t nhng u th v vt cht hoc a v x hi cao. Trn thc t, bn thn chc v chnh tr c th to ra c s t c a v v nhng c hi trong cuc sng, c bit i vi cc c nhn c chc v chnh tr cao.. Tm li, cu trc bt bnh ng c th da trn mt trong ba loi u th . Gc r ca bt bnh ng c th nm trong mi quan h kinh t, a v x hi, hay trong cc mi quan h thng tr v chnh tr ca cc giai cp trong x hi. c. Mt s dng bt bnh ng x hi ch yu: - Bt bnh ng gii: l dng ph bin nht. N da trn s nh gi ca x hi v vai tr ca hai gii, trong , nam gii thng c cao v c quyn uy hn n gii. Chnh v vy, trong mi cng vic, c hi ca ph n bao gi cng km hn nam gii. N gii c xu hng b phn b vo nhng cng vic c lng thp, uy tn thp. Theo mt s nghin cu, ph n ch kim c 63% thu nhp so vi nam gii. S lng lao ng ni tr khng l vn tip tc thc hin bi ph n, ngay c khi hai v chng cng lao ng..... X hi c bt bnh ng gii xut pht t quan nim: ch c nam gii mi l tr ct gia nh, nam kim tin, n lm ni tr nn ph thuc vo nam gii. Do , ph n b hn ch nhiu trong quyn la chn cng vic, c nhng cng vic dng nh ch dnh cho nam gii. V d, ph n rt t khi c bnh ng vi nam gii v quyn lc: cc nh lnh o chnh tr lun l nam gii, th lnh cc dng h lun l nam gii...Trong gia nh, a s cc b v lun phi i mt vi nn bo hnh, n ng c quyn chi phi v mnh, ph n t c quyn i vi i sng hn nhn v tnh dc, ngi v lun phi th hin s tn knh i vi chng...

- Bt bnh ng kinh t: Theo Marx, bt bnh ng kinh t tn ti do s chim hu t nhn v t liu sn xut. Trong khi , Max Weber cho rng, kh nng chim lnh th trng l nhn t gy ra bt bnh ng. - Bt bnh ng theo tui: cc lp tui khc nhau c cc c hi khc nhau trong cuc sng. S bt bnh ng theo tui th hin r nt nht trong nhng nm u ca tui thanh nin. - Bt bnh ng chng tc: Tn ti do quan nim c nhng chng tc u vit hn, t m c s phn bit chng tc gia cc chng tc khc nhau. Thm ch trong cng mt x hi, cc chng tc cng khng c c hi ging nhau. Ngoi ra, cn c nhng bt bnh ng khc nh v ni c tr, dn tc....Nhng dng bt bnh ng ny th hin trong cc khu vc ca i sng x hi nh: iu kin lm vic, sc kho, nh , gio dc, cng l.....V d nh bt bnh ng gio dc cc nc pht trin: c hi v gio dc cho tr em ca cc giai cp khc nhau l khc nhau. Cc tr em giai cp cng nhn t c c may vo cc trng cht lng cao so vi con em giai cp trung lu v lp trn; c hi v gio dc cho tr em nam cao hn tr em n; c s khc nhau v c hi gio dc cho tr em cc dn tc khc nhau; s phn phi v a v, ngh nghip v tin thng ca ngi lao ng khng c quyt nh bi kt qu gio dc, cng mt thnh qu gio dc nh nhau (cng trnh , bng cp) th con trai thu nhp cao hn con gi.... 2.4. PHN TNG X HI: 2.4.1. Khi nim: Trong i sng x hi, hu ht cc kha cnh ca con ngi u trc tip hay gin tip lin quan n v tr ca h. Do bn cht ca n, phn tng x hit ra nhng vn ht sc nghim tc v s phn ho giu ngho, gia nhng ngi c a v cao, c nhiu li th vi nhng ngi c a v thp v nhiu bt li trong s thng tin. N cng lm ny sinh nhng cuc u tranh ginh quyn lc v li ch trong lch s. V vy, cn phi nghin cu v phn tng x hi. Trc khi tm hiu khi nim phn tng x hi, ta cn lm r khi nim tng x hi: - Tng x hi l l tp hp cc c nhn c cng hon cnh x hi, c xp xp theo trt t thang bc nht nh trong h thng x hi. Tc l, tng x hi bao gm mt tp hp ngi ging nhau v a v (v th), bao gm a v kinh t (ca ci, ti sn, thu nhp), a v x hi (uy tn), a v chnh tr (quyn lc). T m h c c nhng c hi thng tin, s phong thng v nhng th bc nht nh trong x hi. - Phn tng x hi l trng thi phn chia x hi ra thnh cc tng x hi khc nhau v a v kinh t, a v chnh tr, uy tn x hi, cng nh mt s khc bit v trnh hc vn, ngh nghip, ni c tr, phong cch sinh hot, cch ng x trong giao tip v th hiu.... Cng c th hiu phn tng x hi l s xp hng mt cch n nh cc v tr trong x hi, xt t gc quyn lc, uy tn hoc cc c quyn c li khng ngang nhau. Tuy nhin, cng cn phi bit rng, khi x hi hc s dng thut ng phn tng x hi ni ti trng thi phn chia x hi thnh cc tng lp l nhn mnh ti yu t "tnh", nhng x hi lun bin i v trong x hi, gia cc tng lp x hi khng c s phn bit rch ri m lun chuyn ho cho nhau t tng x hi ny sang tng x hi khc hoc trong ni b mt tng, to nn yu t "ng" ca phn tng x hi do tnh c ng x hi. V vy, phn tng x hi va c yu t "tnh" va c yu t "ng". S phn tng thng c m t di dng cc thp phn tng vi nhng hnh dng khc nhau, tu thuc vo c trng ca mi loi x hi. C 5 kiu thng gp:

1. Thp hnh nn: phn nh mc bt bnh ng cao ca cc x hi. , nhm ngi giu, c quyn lc (nh thp) chim t l rt thp, trong khi a s ngho kh (y thp) li chim t l cao. 2. Thp hnh nn ct: tng lp giu c tng ln nhng tng lp ngho vn chim a s. 3. Thp hnh thoi (qu trm): c hai nhm giu v ngho chim t l nh, nhm trung lu chim a s nm phn thn thp. Tuy nhin, khong cch gia hai nhm nh v y thp cn kh xa. Vit Nam thuc loi thp ny. 4. Thp hnh tr: t l cc nhm giu c, trung lu v ngho tng i ng u. Tu vo chiu cao ca thp ni v mc bnh ng x hi. 5. Thp hnh a bay, thp dt: c th c hai trng thi: bnh qun ngho kh hoc x hi l tng, thnh vng ton dn vi tuyt i b phn cc thnh vin trong x hi c mc sng trung lu v kh gi. Phn tng x hi l mt hin tng khch quan, ph bin v kh c th trnh khi. N l kt qu ca phn cng lao ng x hi v s bt bnh ng mang tnh c cu ca hu ht mi ch x hi. Tuy nhin, mi ch x hi khc nhau, trong nhng nn vn ho khc nhau, trong nhng thi k lch s khc nhau, phn tng li c nt c th ring. Hin nay, khi nghin cu v hin tng phn tng, ngi ta thng nhc n tnh hai mt ca hin tng ny. l phn tng x hi hp thc v phn tng x hi khng hp thc. Phn tng x hi hp thc l s phn tng da trn s khc bit mt cch t nhin v nng lc (th cht, tr tu), v iu kin, c may cng nh s phn cng lao ng cn c vo nng lc ca cc c nhn v cc nhm x hi. S phn tng ny thc cht l s vn hnh x hi theo nguyn tc "lm theo nng lc, hng theo lao ng". Chnh v vy y l s phn tng tch cc, cn thit i vi ton th x hi. N to ng lc thc y x hi i ln, to nn chun mc cho s nh gi x hi v s t nh gi ca cc c nhn theo ng v th, vai tr ca mnh.V vy, y l mt x hi trt t, n nh v pht trin. Phn tng x hi khng hp thc l s phn tng khng da trn s khc bit t nhin ca cc c nhn, cng khng da trn s khc nhau v ti c v s cng hin ca mi ngi cho x hi m da trn nhng hnh vi bt chnh c quyn lc....V vy, phn tng x hi khng hp thc to nn s bt cng x hi, km hm s pht trin x hi. N l nguyn nhn tch t mm mng ca s bt bnh v xung t x hi, to nn nhng mu thun x hi, thm ch, c th to nn nhng i khng x hi lm ri lon v ph v trt t x hi. Do , cn kim sot, ngn chn, y li s nh hng ca phn tng x hi khng hp thc. 2.4.2. Cc h thng phn tng x hi: Phn tng x hi l mt hin tng gn lin vi bt bnh ng x hi nn n cng xut hin rt sm trong lch s v th hin a dng trong cc x hi khc nhau, cc nn vn ho khc nhau v cc giai on lch s khc nhau. Da vo tnh c ng x hi v kiu x hi, cc nh x hi hc chia thnh hai h thng phn tng x hi in hnh: a. H thng phn tng trong x hi ng cp (h thng phn tng ng): Trong h thng ny, ranh gii gia cc tng x hi ht sc r rt v c duy tr mt cch nghim ngt. a v ca mi ngi c quy nh ngay lc mi sinh ra bi ngun gc, dng di ca cha m mnh. ng thi, h thng ny duy tr vic ni giao v cm cc thnh vin thuc cc ng cp khc nhau xy dng hn nhn vi nhau. Nh vy, nhng thnh vin trong cng ng cp u c chung mt a v c gn cho sn, ch khng phi a v t c. Do , tnh c ng x hi thp. X hi in

hnh cho h thng ng l x hi n thi phong kin, chia cc c nhn trong x hi thnh 4 ng cp: tng l, qu tc, bnh dn v n l. b. H thng phn tng trong x hi c giai cp (h thng phn tng m): Trong h thng m, ranh gii gia cc tng x hi khng qu cng nhc v cch bit nh trong x hi ng cp m mm do hn. a v ca c nhn thng ph thuc vo ngh nghip v thu nhp ca h. ng thi, php lut chnh thc hu b s cm k hn nhn gia cc tng x hi. Trong h thng ny, tnh c ng x hi cao, c nhn thng chim gi nhng a v t c (x hi cng pht trin th a v t c cng ni tri, a v gn cho s m dn). C nhn thay i a v ca mnh ph thuc vo n lc ca bn thn h. 2.4.3. Mt s l thuyt v bt bnh ng x hi v phn tng x hi: a. L thuyt chc nng: Phn tng x hi l s sp xp cc c nhn vo mt h thng x hi trn c s s phn chia nhng ngch bc v nhng tiu chun chung v gi tr a v; l kt qu trc tip ca phn cng lao ng x hi v s phn ho ca cc nhm x hi khc nhau. N gn lin vi nhng bin php m nh , s bt bnh ng c lu truyn t th h ny sang th h khc, t hnh thnh nn nhng tng lp khc nhau trong x hi. Thuyt ny khng nh, phn tng x hi v bt bnh ng x hi l nhng nt thng trc tt yu v khng th trnh khi trong x hi loi ngi. Hin tng ny tn ti trong qu kh v s tip tc tn ti nh mt nt ni bt trong x hi hin ti v tng lai. Nhng nh x hi hc theo thuyt chc nng cho rng, phn tng x hi v bt bnh ng x hi tn ti v n thc hin mt chc nng cn thit v tch cc trong x hi. S bt bnh ng l mt di sn m nh vo , x hi m bo nhng a v quan trng nht phi do nhng ngi c ti nng nht m nhim mt cch c thc. Trn c s , dn ti s khc nhau v mt uy tn, thu nhp, kh nng thng tin ca cc c nhn trong x hi v x hi phi thit ch ho mt s yu t ca bt bnh ng. Tc l, trong mt x hi, c nhng a v khc nhau thc hin nhng chc nng nht nh. Mc quan trng ca cc a v l khc nhau tu thuc vo chc nng ca n. C nhng a v c bit quan trng, i hi phi c nhng k nng c bit m ch c mt s t ngi thc hin c. Do vy, nhng ngi thc hin c a v cao l khng nhiu, h phi tri qua mt thi k hun luyn nht nh c nhng k nng chuyn mn cn thit. T , phi c h thng phn thng bt bnh ng gn vi mt t chc ngch bc nhng a v x hi, tu theo mc quan trng ca n v tng xng vi ti nng, cng sc, v chi ph hc tp c k nng cn thit. Vi cch gii thch nh vy, l thuyt ny c coi l l thuyt hp thc ho v bo v s phn tng v bt bnh ng trong x hi. ng thi, thuyt ny cng c nhng hn ch nht nh khi ch da vo tiu ch gi tr a v x hi, gt b nhng yu t khc nh kinh t, chnh tr trong qu trnh phn tng x hi. b. L thuyt xung t: Vi nhng nh x hi hc theo thuyt xung t th phn tng x hi lin quan trc tip ti bt bnh ng giai cp. Do s mu thun, xung t, tranh ginh quyn thng tr gia cc giai cp m sinh ra bt bnh ng v phn tng x hi. Tc l, bt bnh ng v phn tng x hi tn ti do phn ln i sng ca chng ta nm trong nhng mi quan h quyn lc c thit ch ho v chng ta b ph thuc trong . Nhng nhm x hi c u i c kh nng gi mt h thng cc gi tr thng tr duy tr c cu x hi c li cho h v l bt bnh ng vi cc giai cp khc. Nhng ngi theo thuyt ny ch yu da vo yu t chnh tr phn tch v phn tng x hi.

c. L thuyt ca Marx v phn tng x hi: Marx phn tch phn tng x hi di kha cnh giai cp x hi. ng cho rng, phn tng x hi l do quyt nh ca nhn t kinh t (quyn s hu t liu sn xut thuc v ai). Do vy, c th phn chia cc tng lp trong x hi t bn thnh giai cp t sn v giai cp v sn trn c s mi quan h ca h vi t liu sn xut. Theo Marx, mi li kinh t, quyn lc chnh tr, uy tn x hi u bt ngun t cu trc giai cp v u tranh giai cp l ng lc thc y s pht trin trong x hi . ng thi, u tranh giai cp s to ra nhng iu kin xo b giai cp cng nh cc nguyn nhn to nn bt bnh ng v phn tng x hi. d. L thuyt dung ho: Theo Lenski: Trong x hi, lun c nhng ng c thi thc ngi ta chim gi cc v tr x hi, ng thi, cng din ra cc qu trnh mu thun, xung t v tranh ginh quyn thng tr, t sinh ra bt bnh ng x hi v phn tng x hi. Theo Max Weber, phn tng x hi khng ch da vo gi tr a v x hi, cng nh quan h kinh t khng phi l yu t u tin v ch yu gii thch ( nh Marx), ch l cch gii thch mt chiu, trong khi s vn ng, bin i x hi l rt rng ln v phc tp. T , ng a ra nguyn tc ba chiu v phn tng x hi. Bn cnh vic tha nhn yu t kinh t, ng cho rng phn tng v bt bnh ng x hi c th da trn yu t quyn lc v uy tn x hi ca cc c nhn. Nh vy, phn tng x hi tn ti bt ngun t 3 yu t: a v kinh t (ca ci, ti sn), a v chnh tr (quyn lc) v a v x hi (uy tn). Nhng trong 3 yu t ny, mc d v l thuyt, Weber khng tuyt i ho yu t no, nhng qua cc lp lun v gii thch th ng cao yu t a v x hi v quyn lc chnh tr. ng nhn mnh rng, bt bnh ng c th khng da trn quan h kinh t, nhng da trn uy tn v quyn lc chnh tr c huy ng qua mt ng. ng thi, a v v quyn lc chnh tr c th c hnh thnh t quyn lc kinh t nhng khng phi l tt yu, ngc li, quyn lc kinh t c th c t quyn lc chnh tr v a v x hi. Xt ring v quyn lc kinh t, nu Marx cao quyn s hu t liu sn xut - l yu t ch yu hnh thnh giai cp v bt bnh ng trong x hi t bn th Max Weber li nhn mnh n tm quan trng ca th trng (kh nng chim lnh th trng ca ngi lao ng) v coi y l nguyn nhn u tin ca bt bnh ng trong ch ngha t bn. Th trng k nng gn lin vi c may i sng ca ngi lao ng to ra hon cnh giai cp ca cc nhm x hi. Nhng ngi c kh nng th trng tng t v do , c c may i sng tng t hp thnh giai cp nht nh. Tm li, theo Weber, phn tng x hi l mt h thng xp hng cp bc cc nhm ngi vo nhng v tr xc nh, lin quan n ca ci (ti sn), quyn lc chnh tr, uy tn x hi. H thng ny l mt c cu bt bnh ng n nh bn vng qua cc th h. e. Quan im ca cc nh x hi hc Vit Nam: Trn c s tm hiu, phn tch, tng hp cc quan im trn, cc nh x hi hc Vit Nam cng a ra quan im ring ca mnh v cho rng trong x hi, phn tng x hi tn ti l do 2 nguyn nhn ch yu: - Do c s tn ti mt cch t nhin, ph bin ca hin tng bt bnh ng v mt nng lc, th cht, tr tu, iu kin, c may gia cc thnh vin trong x hi. - Do s phn cng lao ng x hi, bao gm c s phn cng v lao ng ngh nghip v s phn cng v nhng v th x hi chim u th. Trn y l mt s quan im v phn tng x hi. Mi quan im c mt lp lun ring khi cp n phn tng x hi, trong c nhng u im v nhc im nht nh. V nh thuyt chc nng, lp lun ca n mc phi tnh t bin, thiu khch quan trong vic xc nh gi tr ca cc a v x hi, ng thi, cch gii thch khin

ngi ta c thi bi quan v s t ngi ti nng m nhim cc a v x hi quan trng, t , ngn cn, hu hoi s pht trin ca ti nng x hi v bnh vc c quyn ca mt s t ngi c chu cp y cc iu kin gio dc pht trin ti nng. Hay nh lp lun ca Max Weber khi nhn mnh rng, ngun gc ca bt bnh ng l c may ca th trng lao ng (quan h giai cp c quy v quan h th trng v s cnh tranh vic lm gia cc c nhn v ngi lao ng), ng khng thy c s cch bit c hu trong quan h sn xut gia ng ch v ngi lm thu, gia sc sn xut x hi rng ln vi quyn lc s hu t liu sn xut x hi trong tay nhm ngi t i. T , xo nho ranh gii giai cp v th tiu u tranh giai cp.....Cn quan im ca Marx v bt bnh ng v phn tng x hi l quan im r rng nht v bt bnh ng v cn nguyn cui cng ca n. Tuy nhin, khi nh gi v bt bnh ng v phn tng x hi, chng ta khng nn tuyt i ho mt l thuyt no m phi bit kt hp nhng im hp l c th gii quyt vn ny trong cc x hi c giai cp. Tm li, phn tng x hi phn nh bt bnh ng x hi v lin h mt thit ti cc c may, vn hi trong cuc i ca cc c nhn v nhm x hi. 2.5. C NG X HI: 2.5.1. Khi nim: C ng x hi l s chuyn i v tr ca cc c nhn hay nhm sang mt v tr x hi khc nm trn cng mt tng hay khc tng vi h; l s th hin tnh linh hot ca cc c nhn v nhm x hi trong kt cu cc tng x hi. Nh vy, c ng x hi lin quan n s thay i ca mt hay nhiu c th gia cc n v ca mt h thng tng lp x hi. Vn c ng x hi lin quan n vic cc c nhn ginh v tr, a v x hi, lin quan n iu kin nh hng ti s bin i c cu x hi. 2.5.2. Phn loi c ng x hi: a. C ng x hi theo chiu ngang: C ng theo chiu ngang l s chuyn i v tr ca mt ngi hay mt nhm ngi sang v tr x hi khc c cng gi tr. V vy, ch l s thay i v vai tr x hi m khng thay i v th x hi. Tc l, loi c ng ny ch s vn ng ca c nhn gia cc nhm x hi ti mt v tr ngang bng v mt x hi (cng nm trn mt cp x hi nh nhau). V d: gio vin trng ny chuyn sang lm gio vin trng khc, trng phng mt phng ny chuyn sang lm trng phng mt phng khc, cng nhn nh my ny chuyn sang lm cng nhn nh my khc....m khng c thay i g v lng v cc quyn li khc. Tnh di ng theo chiu ngang rt ph bin trong x hi hin i, n lin quan n s di chuyn a l gia cc khu vc, cc th trn, cc thnh ph hoc cc vng. b. C ng x hi theo chiu dc: C ng theo chiu dc ch s vn ng ca c nhn gia cc nhm x hi ti mt v tr, a v x hi c gi tr cao hn hoc thp hn so vi v th c; l s chuyn i v tr ca c nhn hay nhm x hi sang mt v tr x hi khc, khng cng mt tng vi h. V vy, c ng x hi theo chiu dc nhn mnh n s vn ng v mt cht lng ca cc c nhn trong cc nhm x hi, c lin quan n s thng tin hay gim st v th x hi ca mi ngi. V d: Trng phng ln lm gim c, bc s tr thnh ngi tht nghip, nh t sn b ph sn tr thnh ngi lm thu, ngi ngho tr thnh ngi giu c do lm n pht t...

Ngoi ra, cn c cc loi c ng x hi khc nh c ng x hi th h (c ng ni th h v c ng lin th h), c ng x hi do c cu, c ng trao i, c ng c bo tr, c ng tranh ti....Cc loi c ng ny kt hp vi nhau, tc ng ln nhau to nn s bin ng, pht trin ca x hi; cng nh thit lp s cn bng ca ton b h thng x hi. Tuy nhin, trong x hi hin nay, c ng x hi ch yu ni ti dng v th t c, ch khng phi v th gn cho. 2.5.3. Nhng nhn t nh hng n c ng x hi: a. iu kin kinh t - x hi: C ng x hi ph thuc vo trnh pht trin ca x hi. Nu mt x hi c tnh cht khp kn th s vn ng ca cc c nhn ch din ra trong phm vi hp. Ngc li, i vi x hi c tnh cht m, c hi trong cuc sng nhiu hn v c nhn c th t c nhng a v, v tr x hi cao hay thp khc nhau, ph thuc vo nng lc ca mnh. V th, tnh c ng cng din ra nhanh chng. Trong x hi phong kin, x hi ng cp, nhng a v x hi c xc nh mt cch vng chc (v th gn cho) nn kh c th thay i a v. Cn trong x hi cng nghip c tnh cht m, qu trnh th ho v cng nghip ho to nn xu hng: lao ng chn tay b gim i, thay vo l lao ng k thut, chuyn nghip ho vi my mc chuyn dng. V th, cc c nhn c nhiu c hi chuyn sang lm nhng ngh c k nng hay gia nhp vo nhng thnh phn x hi c v tr cao hn nh qun tr, k thut...(v th t c). b. Trnh hc vn: Trnh hc vn l yu t tc ng rt mnh n tnh c ng x hi. Thc t ch ra rng, nhng c nhn c hc vn cao th nng ng hn nhng ngi c hc vn thp. Nh c hc vn cao, ngi lao ng s c kh nng m nhn c nhng cng vic c ni dung phong ph, phc tp hn v tt nhin, c thu nhp cao hn. Do , ngi c hc vn cao c kh nng vn ln nhng a v x hi cao, ngi c hc vn cng thp th c xu hng m nhn nhng a v thp trong x hi. Trnh hc vn thc y c ng x hi thng qua gio dc, to cho c nhn nhng k nng cn thit tham gia cnh tranh trn th trng lao ng. Nh c trnh hc vn, ngi lao ng c kh nng m nhn nhng cng vic i hi c trnh chuyn mn cao, c iu kin c tr lng cao v t n mt v tr x hi cao hn. Ngy nay, c nhiu v tr x hi, nhiu cng vic i hi phi c hc vn cao. V th, c nhn no c o to c hc vn cao th d c c hi t c nhng v th x hi cao. c. Ngun gc gia nh: Hon cnh ca gia nh nh ngh nghip ca b m, ti sn, s gio dc gia nh...c nh hng ln n s c ng ca c nhn (c hi ngh nghip). Nu cha m mt ngi no c a cng cao th ngi cng c iu kin thng tin v ngc li. mt s nc, s vn hnh x hi c li cho tng lp trn hn l tng lp di. Nh vy, c ng x hi c tnh k tha gia nh. Nhng ngi c cha m a v x hi cao, c v s nhng iu kin thun li nng . Ngc li, nhng ngi thuc tng lp x hi a v thp li thiu hu ht nhng iu kin vn ln. d. La tui v gii tnh: La tui v thm nin ngh nghip: cng c nh hng nht nh n tnh c ng x hi. Trong thc t, du hiu ny gn lin vi trnh chuyn mn v trnh hc vn ca ngi lao ng, cng vi kinh nghim, kin thc v v tr ca h. V mt gii tnh: do s phn bit gii tnh trong x hi, nam gii thng c u i hn v ngh nghip, tin lng, a v x hi so vi n gii. V vy, kh nng c ng x hi ca nam cao hn so vi n mc d, trong cc x hi hin i, c nhiu ph n

nng ng trong mi cng vic nhng vn cn nhiu s khc bit gia nam v n v hc vn, chuyn mn, mc lng, tnh cht lao ng, v tr x hi... e. Ni c tr: Thc t cho thy, nhng ngi sng th c iu kin thng tin hn nng thn. Nhng ngi trung tm kinh t, vn ho, cc u mi dch v, giao thng, thng mi c tnh nng ng x hi cao hn so vi nhng ngi sng khu vc ho lnh. Tc l, nhng c may trong cuc i i vi c nhn sng th s nhiu hn so vi c nhn sng nng thn. V tr ni , ni sinh sng c kh nng la chn cng vic v mi trng lm vic khc nhau, nh hng n s thng tin ca mi c nhn. Nh vy, khu vc m con ngi sinh sng cng nh hng n tnh c ng. Ngoi nhng yu t ni trn, cn phi k n mt s yu t khc nh: chng tc, ch dinh dng tui th, sc kho, tui kt hn, a v ca ngi bn i, chiu cao, hnh thc b ngoi, tr tu v lnh vc cng danh, s sc so, tng, sng to, t nh - kho lo trong giao dch, ch dm mo him.... * X hi hc coi c ng x hi nh l mt hin tng x hi, c lgic bn trong v cc quy lut pht trin ca n. Cn phi tnh n s l thuc ca c ng x hi i vi cc iu kin lch s - x hi nh: quan h sn xut, phn cng lao ng x hi, c s vt cht - k thut, cc yu t thit ch x hi, h thng gio dc - o to - bi dng v chnh sch s dng cn b. Tm hiu c ng x hi cn t n trong tng th h v bi cnh chung ca s vn ng x hi. C th : Nghin cu c ng x hi "hng ti li vo" i hi phn tch xut x ca cc nhm x hi - ngh nghip, xem h tn dng k nng v trnh ngh nghip ca th h trc ra sao. Nghin cu c ng x hi "hng ti li ra" cn phi xem xt tui tr s ri vo nhm x hi no khi h ri khi nhng nhm x hi cha m. Bn cnh , cn c phm tr "c ng x hi ph thm" hoc "c ng x hi thng d", c ngha l mt ngi no vn ng ra khi nhm x hi xut thn v nhp vo nhm x hi khc. Phm tr "c ng x hi hi quy" c ngha l qu trnh c ng ca mt ngi no quay v vi nhm x hi xut thn. Hin nay, qu trnh c ng x hi trong ni b th h chim u th. Vic k nghip trong gia nh vn l mt hin tng ph bin. Nhng khng phi tt c mi ngi u c c hi bnh ng leo ln nh cao ca v th x hi. hu khp cc nc trn th gii, phn ln c ng x hi ch l nhng bc tin ngn trong phm vi mt giai cp, mt tng lp. Nhng bc nhy xa gia cc giai tng l hn hu. CU HI N TP 1. Trnh by phm tr c cu x hi. Ti sao trong cc phn h ca c cu, ngi ta li cho rng c cu giai cp ng vai tr quyt nh? 2. Phn tch mi quan h gia phm tr v th x hi v vai tr x hi? i vi v th l sinh vin, anh (ch) cn phi c nhng vai tr x hi no? 3. Phn bit gia bnh ng x hi v bt bnh ng x hi? Trong x hi hin i ngy nay, loi ngi t c n trnh bnh ng tht s cha? Ti sao? 4. Trnh by phm tr bt bnh ng x hi? Trong cc dng bt bnh ng c bn, theo anh (ch), dng bt bnh ng no c nh hng mnh m nht i vi cc c nhn? Ti sao? 5. Trnh by phm tr phn tng x hi? Lm r mi quan h gia bt bnh ng x hi v phn tng x hi? 6. Anh (ch) hy cho bit phn tng x hi Vit Nam th hin ch yu di tiu ch no? Vit Nam v ang lm g hn ch s phn tng ?

7. Trong cc l thuyt gii thch v phn tng x hi, theo anh (ch), l thuyt no c cch gii thch hp l nht? Ti sao? 8. Trnh by phm tr c ng x hi? Trong cc nhn t nh hng n tnh c ng x hi, nhn t no c tnh quyt nh i vi s c ng x hi ca c nhn trong x hi hin nay? Chng 3: HNH NG X HI V TNG TC X HI Hnh ng x hi v tng tc x hi l mt trong nhng yu t quan trng to nn c s ca i sng x hi con ngi bi n thit lp mi quan h gia con ngi v x hi. Ni dung chng III- Hnh ng x hi v tng tc x hi gii thiu cc khi nim: hnh ng x hi, tng tc x hi v quan h x hi; cc hc thuyt nghin cu v cc phm tr c bn ny ca x hi hc cng nh cc c im, cc phn loi hnh ng x hi, tng tc x hi v quan h x hi. 3.1. HNH NG X HI 3.1.1. Khi nim hnh ng x hi: Hnh ng x hi l mt b phn cu thnh trong hot ng sng ca c nhn. Cc c nhn hnh ng chnh l th hin hot ng sng ca mnh. Hnh ng x hi lum gn vi tnh tch cc ca cc c nhn, b quy nh bi hng lot cc yu t nh nhu cu, li ch, nh hng gi tr ca ch th hnh ng. Do vy, tm hiu khi nim hnh ng x hi, chng ta bt u bng vic tm hiu khi nim hnh vi x hi. a. Hnh vi: - Hnh vi l s biu hin ca mi lin h gia kch thch v phn ng. Theo ch ngha hnh vi chnh thng: cc tc nhn quy nh phn ng ca con ngi, do , qua cc phn ng cng c th hiu c cc tc nhn. M hnh hnh vi: S -----> R, trong , S l tc nhn (stimul) v R l phn ng (reaction). Theo s ny, hnh vi ca con ngi khng c s cn nhc, tnh ton k cng m ch l s phn ng i vi kch thch. Tc l, khng c s tham gia ca thc hay mt yu t no khc. Cc c nhn b h xung thnh nhng ci my phn ng.V d: B nh - chy i, c thng - vui ci, thy nng - rt tay li.V vy, trong nhiu trng hp, ngi ta cn thng nht khi nim hnh vi vi hnh ng vt l - bn nng. - Hnh vi x hi l mt chnh th thng nht gm cc yu t bn trong v bn ngoi c mi quan h cht ch vi nhau. Theo thuyt hnh vi mi, gia cc tc nhn v cc phn ng phi c cc yu t trung gian: h thng nhu cu, h thng gi tr v tnh hung thc hin hnh vi. Nh vy, cc c nhn s phi suy ngh, i chiu, cn nhc trc mi tc nhn, ch khng phi l phn ng mt cch my mc. Do , khi nhn thy mt ngi ct tc mi dao co trc mt chng ta th chng ta khng h chy trn, v hiu rng khng phi l s e do. b. Hnh ng x hi: Theo trit hc, hnh ng x hi l mt hnh thc gii quyt mu thun v cc vn x hi.V d: Hnh ng c to ra t cc phong tro x hi, cc t chc, ng phi chnh trTrong x hi hc, khi nim v hnh ng x hi c coi l hon chnh nht l nh ngha ca Max Weber. - Hnh ng x hi l mt hnh vi m ch th gn cho mt ngha ch quan nht nh. Nh vy, hnh ng bao gi cng c ng c nht nh. Nhng khng phi hnh ng no cng l hnh ng x hi (hnh ng vt l bn nng, hnh ng ging nhau ca cc c nhn trong mt m ng, hnh ng bt chc thun tu...). Tuy nhin, rt kh phn bit chnh xc hnh ng x hi v hnh ng khng x hi v con ngi khng phi lc no cng hot ng mt cch c thc, c ch.

- Hnh ng x hi l mt b phn cu thnh hot ng sng ca c nhn. c. S khc bit gia hnh vi x hi v hnh ng x hi: - Hnh vi xut pht t m hnh kch thch - phn ng. Cn hnh ng din ra theo nguyn tc phn ng c suy ngh. - Hnh vi khng c ng c. Cn hnh ng lun c xc nh bi nhng ng c ng sau n, ngi ta thc hin hnh ng khi mun mt ci g , t mt ci g . - Khi hnh ng, cc ch th c kh nng gim st hnh ng ca chnh h mt cch c phn ng. Cn hnh vi th khng. - Hnh ng lun c quy chiu theo nhng gi tr, chun mc ca x hi nh ng - sai, tt - xu....Hnh vi th khng c tnh chun mc. 3.1.2. Thnh phn ca hnh ng x hi: Mt hnh ng x hi c to nn bi h thng cc thnh phn sau: 1. Nhu cu: L khi im ca hnh ng x hi bi cc c nhn lun hnh ng c mc ch v li ch c nhn 2. ng c v mc ch ca hnh ng: Mi hnh ng u c cc ng c thc y, dn dt, to ra cc nh hng nht nh t mc ch - tc l kt qu c hnh dung trc. Cc ng c c bn khng ch lin quan n cc nhu cu vt cht m bao gm gi tr, li ch, l tng c cc ch th tip nhn. 3. Ch th hnh ng: L cc c nhn, nhm, cng ng. Trong , nu hnh ng ca ch th l mt c nhn th thng c tnh duy ch cao, tc l tnh ch quan trong nhn nh v han cnh cao hn khi n c th hin vi s c mt ca cc c nhn khc. Khi ch th hnh ng l nhm, cng ng hay c mt x hi hnh ng th hnh ng x hi l kt qu do mt tp hp c nhn tin hnh nh mttinh, biu tnh, hi hp, lm vic.... 4. Hon cnh hoc mi trng hnh ng: Bao gm nhng iu kin v thi gian, khng gian vt cht v tinh thn ca hnh ng. N s quyt nh hnh ng s din ra vo thi gian no, a im no v trong bi cnh x hi ra sao? Hon cnh, mi trng hnh ng tc ng r n mc cc nh x hi hc gi l "s kim ch thc t". V d: Mt c du mi v nh chng, d rt i v mun n nhng vn phi n va phi, chm chp nu nh ngi cng mm vi b m chng. 5. Cng c, phng tin hnh ng: Ty theo hon cnh ca hnh ng, cc ch th hnh ng s la chn phng n s dng cng c, phng tin ti u nht i vi h Cc thnh phn ca hnh ng x hi khng tn ti mt cch c lp m c mi lin quan hu c vi nhau v c ngha quan trng quyt nh kt qu ca hnh ng x hi. 3.1.3. Kt qu hnh ng v hu qu khng ch nh: Hnh ng x hi lun c nhng ng c thc y v thc v kt qu c th xy ra (c ch nh) nhng i khi, chng vn em li nhng kt qu hnh ng khng theo mun. C hu qu khng ch nh do chng ta khng phi bao gi cng c s nhn nh y v chnh xc hon ton v mi trng xung quanh. Nhng khng phi mi kt qu khng ch nh u l nhng hu qu xu v khng c mong mun, n c th mang li kt qu tt hay nhng bt ng th v cho ch th. Hu qu khng ch nh lin quan n s hiu bit ca ch th v s ch nh . Thng thng, c nhn khng phi bao gi cng c th nhn din y v chnh xc hon ton v mi trng xung quanh, ni din ra hnh ng . gim bt hu qu khng ch nh, chng ta cn tng cng s hiu bit v bn thn, ng thi ch hn n hon cnh, iu kin, mi trng hnh ng. 3.1.4. Phn loi hnh ng x hi:

a. Theo mc thc ca hnh ng (Pareto - Italia): - Hnh ng lgic: c mc ch c thc r rng. - Hnh ng khng lgic: hnh ng bn nng, khng c thc. (Do bn nng, ham mun, li ch thc y). - Ch th no khi hnh ng u c c hnh ng lgic v hnh ng khng lgic. Nhng theo Pareto, hnh ng khng lgic l ct li v l c s ca mi qu trnh x hi. b. Theo ng c (Max Weber - c): - Hnh ng duy l - cng c: thc hin c cn nhc, tnh ton, la chn cng c, phng tin, mc ch sao cho hiu qu nht (hnh ng kinh t). - Hnh ng duy l gi tr: c thc hin v bn thn hnh ng (mc ch t thn). Loi hnh ng ny c th nhm vo nhng mc ch phi l nhng li c thc hin bng nhng cng c, phng tin duy l nh hnh vi tn ngng. - Hnh ng duy cm (xc cm): do cc trng thi xc cm ahy tnh cm bt pht gy ra, khng c s cn nhc, xem xt, phn tch. V d: hnh ng ca mt m ng qu khch, hnh ng do tc gin gy ra. - Hnh ng duy l - truyn thng: tun th theo nhng thi quen, nghi l, phong tc tp qun. Trong , Weber coi trng nht l hnh ng duy l - cng c. c. Theo nh hng gi tr (Parsons - M): - Ton th - b phn: ch th tun th theo nhng quy tc chung hoc theo nhng tnh hung c th ca hon cnh khi hnh ng. - t ti - c sn: ch th hnh ng c nh hng, lin quan n nhng c im x hi ca cc c nhn khc nh ngh nghip, hc vn, a v, gii tnh, tui, mu da.... - Cm xc - trung lp: tho mn cc nhu cu trc tip cp bch hoc nhng nhu cu no xa vi nhng quan trng. V d: SV ang n thi th c ngi cht ui: cu ngi hay tip tc n thi? - c th - phn tn: nh hng n cc c th hay nhng c im chung ca hon cnh. - nh hng c nhn - nh hng nhm: ch th hnh ng v li ch ca bn thn hay c tnh n li ch ca nhm. 3.2. TNG TC X HI 3.2.1. Khi nim tng tc x hi: Tng tc x hi l tc ng qua li gia c nhn, nhm x hi vi t cch l ch th x hi. Cc nh x hi hc thng nghin cu tng tc x hi hai cp : cp v m v cp vi m. Nghin cu cp vi m tc l nghin cu v nhng n v tng tc nh nht, cn nghin cu cp v m l nghin cu v s tng tc ca cc c cu x hi, h thng x hi hay gia cc thit ch nh gia nh, nh trng, chnh tr, tn gio.. Tuy nhin vi t cch l thnh vin ca nhm x hi, cc c nhn thc hin tng tc ca mnh ng thi trn hai cp v m v vi m. V d: Mt ng gio s i ging dy cho mt trng i hc khc th v gio s ny va thc hin tng tc cp vi m (c nhn) va thc hin tng tc cp v m (t chc) v ng l gio s v l thnh vin ca trng i hc kia. 3.2.2. c im ca tng tc x hi: - L hnh ng x hi lin tc, y l hnh ng x hi c s, tin ca tng tc x hi l s p li ca mt ch th ny vi mt ch th khc trn hai cp : v m v vi m.

- Va l ch th, va l khch th trong qu trnh tng tc, v u chu nh hng ca cc gi tr, chun mc x hi, ca nhng tiu vn ha, thm ch l cc phn vn ha khc nhau. - Trong tng tc, mi ngi u chu nhng lc tng tc khc nhau, c ngha khc nhau v u c s tc ng khc nhau. Nh vy, tng tc va to nn nhng khun dng mi ngi, va to nn s hp tc v bt hp tc mi ngi. 3.2.3. Phn loi tng tc x hi: - Nhm tng tc: nhng biu hin mang tnh tch cc, xy dng - Nhm tng tc cnh tranh: Cha ng nhng tng tc mang tnh tiu cc, ph hoi, i khng - Hnh thc thi ua: L hnh thc trung gian gia hai dng trn - Ngoi ra c th phn loi tng tc x hi theo cch sau: + Tng tc nhm - nhm : Khi hai nhm trong x hi cnh tranh trong hot ng nhm mt mc ch no . + Tng tc trc tip: Khi ch th hnh ng tng tc mt i mt, khng thng qua phng tin trung gian no. + Tng tc gin tip: Khi ch th thng qua cc phng tin trung gian nh: in thoi, vi tnh, fax,.. thit lp v duy tr qu trnh tng tc 3.2.4. Mt s l thuyt x hi hc v tng tc x hi: a. L thuyt tng tc biu trng (cn gi l l thuyt hnh vi x hi): Lun im trung tm ca l thuyt tng tc biu trng cho rng vy cc c nhn trong qu trnh tng tc qua li ln nhau khng phn ng i vi cc hnh ng trc tip ca ngi khc, m c v l gii chng, y mi hnh ng c gn vi mt ngha no , c gi l biu tng.Cc biu tng c mt c im chung l mang nhng ngha nht nh v to s phn ng ging nhau cc c nhn. H thng cc biu tng tng tc c chia thnh hai loi: khng c hm v c hm b. L thuyt trao i v tng tc x hi: Nhng nguyn tc tng tc c nhn l: - Nu mt dng hnh vi c thng, hay c li th hnh vi c xu hng lp li.Hnh vi c thng, c li trong hon cnh no th c nhn s c xu hng lp li trong hon cnh nh vy - Nu phn thng v mi li ln th c nhn s b ra nhiu chi ph vt cht v tinh thn t c n - Khi cc nhu cu ca c nhn hu nh hon ton tho mn th h t c gng hn trong vic tho mn chng. c. L thuyt kch trong tng tc x hi Lun im then cht trong l thuyt ny l s kim ch biu cm, c ngha l c nhn khi xut hin trc ngi khc c gng to v duy tr mt hiu cm ph hp nht trong mt tnh hung c th d. Phng php dn tc hc v tng tc x hi Phng php ny nghin cu nhng quy tc hin nhin iu khin s tng tc ca ngi ny vi ngi khc.Nhng quy tc ny c ngi ta dng thng xuyn i vi nhng ngi bit r nhau nh nhng ngi trong gia nh, bn b thn thit, rng hn l nhng ngi cng mt nn vn ho. Tm li: Khi nim x hi hc ch ra rng mi hot ng c mc ch ca con ngi ch tr thnh hot ng x hi khi n nm trong mt s mi quan h gia cc ch th hot ng v thng qua cc mi quan h . ng thi, khi nim cng ni ln rng mi quan h u gn lin vi mt hot ng nht nh. S tng tc x hi tn ti trong s tc ng qua li ca mi hin tng, qu trnh, hay h thng x hi, ni ln nhng mi lin h v quan h trong hin thc. Nhng khng phi mi th trong

hin thc x hi u c th s dng khi nim ny gii thch. S tng tc x hi ch tn ti trong nhng iu kin x hi c th, cc iu kin c thc hin do s kt hp ca 3 nhn t c lin quan vi nhau: hot ng x hi, ch th x hi, quan h x hi. V mt bn th lun, S tng tc x hi c th hin di cc hot ng v cc quan h khc nhau v tnh cht v ni dung, di dng cc ch th khc nhau, cc ch th ny phc tng cc gi tr, cc li ch v cc ng c khc nhau v hot ng trong cc iu kin khc nhau.Cc tng tc x hi khc nhau hnh thnh v xut hin trong nhng h thng tung tc x hi khc nhau, nhng h thng x hi khc nhau. T nhng h thng tng tc khc nhau, sinh ra hai loi h thng x hi c bn: loi h thng x hi th nht khng cha ng cc iu kin tin quyt cn thit cho s ti sn xut ra chng, l nhng phn h ca h thng c bn; loi h thng x hi th hai cha ng mi iu kin tin quyt y, tc l cc h thng tng tc x hi lun lun t ti sn xut, hay l cc x hi. Do , x hi l h thng tng tc x hi cha ng trong bn thn n mi iu kin tin quyt cho s ti sn sinh ca n, cho s chi phi (s t iu chnh) v s t pht trin ca n. 3.3. QUAN H X HI: 3.3.1 Khi nim quan h x hi: X hi l mt h thng cc quan h ln nhau gia ngi vi ngi. Cc quan h rt phong ph nh: quan h v chnh tr, kinh t, vn ho...quan h gia cc c nhn vi nhau, quan h gia nhm ngi ny vi nhm ngi khc. Cc quan h ny c gi l quan h x hi. Quan h x hi l cc mi quan h c xc lp gia cc cng ng x hi, cc nhm, cc c nhn vi nhau, vi t cch l ch th ca hot ng x hi, khc bit nhau bi v tr x hi v chc nng trong i sng x hi. Quan h x hi l cc quan h bn vng, n nh, lp li, c mc ch, c hoch nh, c s phi hp hnh ng ca cc ch th hot ng x hi, c hnh thnh trn c s nhng tng tc x hi. 3.3.2 Ch th quan h x hi: Ch th quan h x hi c xt hai cp : 1.Cp v m: Ch th quan h x hi l cc nhm, cc tp on hay ton th x hi th hin trong cc lnh vc khc nhau ca i sng x hi. 2.Cp vi m: Ch th quan h x hi l cc c nhn. Cc quan h x hi c th th hin tnh hp tc hoc s xung t. N xut pht t s hi lng hay khng hi lng. Nu hi lng v li ch th s dn n quan h hp tc, nu khng th s l quan h xung t. Quan h x hi cn th hin s khc bit v a v x hi ca cc c nhn v cc cng ng trong x hi. S khc bit ny bao gm yu t t nhin (nm ngoi s ch quan ca mnh, khng th quyt nh mnh sinh ra giu hay ngho) v yu t x hi (do c nhn phn u, vn ln, c th quyt nh c). 3.3.3 Phn loi quan h x hi: - Theo v th: quan h x hi theo chiu ngang v quan h x hi theo chiu dc (bnh ng v bt bnh ng). - Theo ch th: quan h x hi gia cc tp on ln, gia cc nhm x hi nh, gia cc lnh vc ca i sng x hi v gia cc c nhn. - Theo ni dung: quan h tnh cm thun tu (quan h s cp) v quan h x hi (quan h th cp). Quan h tnh cm da trn nhng c im sinh hc hoc tm l c sn cc c nhn nh gii tnh, v b ngoi, quan h huyt thng, s thch... Quan h x hi da trn nhng c im x hi t c ca c nhn nh ngh nghip, hc vn, a v, quyn lc...

Nhng khng c ngha l quan h tnh cm khng phi l quan h x hi, m ch yu n mang t tnh x hi hn. i khi, quan h tnh cm li tr thnh quan h x hi nh trong kinh doanh v ngc li, chnh quan h x hi c th to ra quan h tnh cm. CU HI N TP: 1. Trnh by nh ngha hnh ng x hi? Phn bit hnh ng x hi v hnh vi? 2. Hnh ng x hi bao gm nhng thnh phn c bn no? Cc thnh phn ca hnh ng x hi c mi quan h vi nhau khng? 3. Ti sao hnh ng x hi lun c nhng ng c thc y v thc v kt qu c th xy ra (c ch nh) nhng i khi, chng vn em li nhng kt qu hnh ng khng ch nh? Hy ly v d chng minh? 4. Hy trnh by khi nim v cc c im ca tng tc x hi? 5. Trnh by cc l thuyt gii thch v tng tc x hi? 6. Hy trnh by khi nim quan h x hi? Ch th quan h x hi thng c xem xt ra sao? 7. Trnh by ni dung phn loi quan h x hi? Ly v d minh ha cho cc loi quan h x hi tng ng. Chng 4: T CHC X HI V THIT CH X HI Nhng vn c trnh by trong chng 4 s gip cho sinh vin c s hiu bit hn v s tn ti ca cc nhm x hi, cng ng x hi, t chc x hi, thit ch x hi v s nh hng ca chng i vi cc c nhn cng nh ton th x hi. ng thi, vi nhng kin thc c cung cp, sinh vin s phn bit bit s khc nhau gia cc phm tr. 4.1. NHM X HI 4.1.1. Khi nim: Nhm x hi l mt phm tr nghin cu quan trng ca x hi hc, bi v, cc mi quan h gia cc c nhn trong thc t chnh l quan h gia cc nhm x hi. Hn na, trong cuc sng hng ngy, chng ta lun c gn vo nhm theo nhiu cch thc a dng v trong thc tin x hi, chng ta tin tng vo cc quyt nh ca nhm hn l nhng quyt nh c nhn. [Erich H. Witte/Elisabeth Ardelt:303] Nhm c nh ngha nh sau:: - Nhm x hi l mt tp hp ngi lin h vi nhau v v th, vai tr, nhng nhu cu, li ch v nhng nh hng gi tr nht nh. Khi tham gia vo nhm, c nhn thit lp nhng lin h x hi ca mnh vi cc c nhn khc v vi tp th. Cc thnh vin trong nhm tng tc vi nhau theo cch, mi ngi u gy nh hng v chu nh hng bi ngi khc v quan im, gi tr, chun mc.... Mi c nhn gn b vi nhm th hin qua vic tip nhn nhng c trng c bn nh li ch, nhu cu, chun mc, gi tr....Nhng c trng ca nhm s gip c nhn thc c nhng c im chung nht nh vi nhng thnh vin khc ca nhm, tc l c c cm gic "chng ta". y l im phn bit nhm ny vi nhm khc v l mt ch bo c trng v s gn b cht ch vi mt nhm x hi no ca c nhn. Do , nhm x hi lun c mi lin h hu c bn trong, nhng lin h trn c s nhng li ch, i hi phi cng cng tc v chia s, gip ln nhau. Khi tm hiu v nhm, chng ta cn phn bit nhm x hi vi m ng. im ging nhau gia nhm x hi v m ng l, cng l mt tp hp ngi nht nh, lin h vi nhau theo mt cch no nhng m ng ch l mt tp hp ngi ngu nhin, n thun, khng c mi lin h no bn trong. 4.1.2. Nhng c trng c bn ca nhm:

c trng c bn ca nhm l s thng nht v tinh thn, tnh cm, mc ch v phng thc hot ng ca nhm. Bn cnh , cn c th k n nhng c trng sau: - T cch thnh vin: tu cc nhm khc nhau m c quy nh khc nhau hoc cc nhm khc nhau c th c nhng quy nh ging nhau (nh v gii, ngh nghip, tui tc)... - a v: l v tr ca cc thnh vin trong nhm. Trong c cu ca a s cc nhm, thng c th lnh v cc thnh vin. - Vai tr: nhng ng x gn lin vi a v ca mi thnh vin trong nhm. - Gi tr, mc tiu m nhm theo ui: Lin quan n li ch v s hon thnh cng vic ca nhm. - Chun mc: nhng quy tc ng x trong nhm, bt buc mi thnh vin phi tun theo. - Ch ti: bao gm khen thng (nu tun th tt) v s trng pht mang tnh cng ch. 4.1.3. Phn loi nhm: C rt nhiu tiu ch c s dng phn loi nhm, thng thng, ngi ta hay cp n cc tiu ch sau: a. Cn c vo s lng thnh vin tham gia: Nhm nh: l mt tp hp t ngi. V d: nhm gia nh, nhm bn b, lp hc, i th thao, i sn xut, phng ban ni lm vic.... Nhm ln: l tp hp ng ngi. V d: nhm dn tc, giai cp, ng phi chnh tr, t chc tn gio, cc t chc x hi.... b. Cn c vo tnh cht lin kt trong nhm: Nhm s cp: cc thnh vin c quan h trc din, gn gi vi nhau theo huyt thng, tnh cm, s thch. V d: gia nh, h hng, cc nhm theo s thch nh bn b, cu lc b.... Nhm th cp: c s lng thnh vin ln, quan h vi nhau mt cch gin tip bi cc quy nh, iu l chung do nhm t ra. V d: cc on th x hi nh on thanh nin, Hi sinh vin, Hi cu chin binh, Hi nng dn, Hi ph n, cc tp on kinh t ln... c. Cn c vo hnh thc biu hin mi lin h gia cc thnh vin trong nhm: Nhm chnh thc: l nhm c c ch vn hnh thng qua lut php v cc s , k hoch. Hot ng ca cc thnh vin v vai tr c nhn c xc nh thng qua nhng iu l v quy tc nht nh. Nhm khng chnh thc: c hnh thnh t cc quan h t pht, cc thnh vin ca nhm c th lnh ring v quan h theo nhng lut l khng thnh vn nhng c h tn ng, t nguyn v trung thnh.. d. Cn c vo cch thc gia nhp nhm: Nhm t nguyn v nhm p t. Nhm t pht v nhm c t chc. Mi loi nhm u c c cu ring vi nhng ni dung ca n. Trong c s phn cng v chc nng, th bc, mc tng tc... c im chung ca c cu tt c cc nhm l bao gi cng phi c th lnh, c xc nh bi uy tn ca c nhn i vi nhm. 4.2. CNG NG X HI: 4.2.1. Khi nim: Cng ng x hi l mt khi nim ht sc quan trng trong x hi hc cng nh trong cc khoa hc x hi v nhn vn khc. Nghin cu phm tr ny khng nhng

c th nhn thc, nghin cu x hi mt cch khoa hc m cn gp phn tc ng, iu chnh v ci bin x hi i theo chiu hng tin b, vn minh. Cng ng x hi c th hiu theo mt s cch sau: - Cng ng x hi l kiu t chc x hi, c hnh thnh trong mt qu trnh lch s lu i, da trn c s ca s thng nht - c kt gia cc c nhn, nhm vi nhau v mt li ch, quyn li, ngha v, gi tr, chun mc. Cng sn xut, sinh hot, tn ti v pht trin trn mt phm vi a l - vn ho nht nh. - "Cng ng x hi l hnh thc chung sng trn c s s gn gi ca cc thnh vin v mt cm xc, hng ti s gn b c bit mt thit c chnh h tm kim v v th, c con ngi cm thy c tnh ci ngun. S thnh lp cng ng khng xut pht t cc tnh ton li ch c tnh ring l v c tho thun theo kiu hp ng m hng ti mt s thng nht v tinh thn - tm linh bao qut hn v v th, thng c u th v gi tr" [Robert Hettlage, T in X hi hc 2002:98] - Cng ng x hi l tp hp dn c sinh sng trn cng mt lnh th, do vy, h thng c mt thc - tnh cm v s thng nht trong mt a phng v mt kh nng tham gia nhng hot ng mang tnh tp th v quyn li ca a phng . Mc d c nhiu quan nim khc nhau v cng ng nhng trong , u cha ng ba ngha. u tin, l cc "cng ng nh l mt a vc", , s nh c ca mt nhm ngi bn trong mt lnh th c xc nh. y l cch gii thch gn vi cc yu t a l. Th hai, cng ng c hiu nh mt "mng li cc tng quan". Trong cch hiu ny, cc quan h cng ng c c cc c tnh xung t an xen hoc thay th c tnh c bn ca n l tng tr v on kt. Trong cch s dng th ba, cng ng c coi l mt kiu loi ring bit ca mi quan h x hi vi nhng t chc nht nh nh tinh thn cng ng, tnh cm cng ng, thc cng ng. [L Tiu La - Nguyn nh Tn, Phn cng v hp tc lao ng theo gii...2005:26] Khi nim cng ng c th gp phn cao bn sc ring ca tng a phng, ng thi, cng c th to ra xu hng cc b, a phng ch ngha trong i sng v qun l x hi. 4.2.2. c trng ca cng ng x hi: - Cng ng x hi th hin mi lin h qua li gia cc c nhn, c quyt nh bi s cng ng cc li ch ca h, nh s ging nhau v cc iu kin tn ti v hot ng ca cc c nhn hp thnh cng ng , nh s ging nhau gia h v quan im - tn ngng - cc quan nim v cuc sng v x hi ni chung [V.A.Jap]. V d: v Sc tc, l tng hay h gi tr c bn, a l, vn ho, tn ngng, kinh t.... - Cc thnh vin trong cng ng gn b vi nhau khng phi bng cc lut php thnh vn m l s lin kt cc li ch, gi tr truyn thng trong cng ng nh phong tc tp qun, nim tin tn gio, tn ngng, huyt thng...Mi thnh vin trong cng ng t nguyn phn u, gn gi, pht trin cc gi tr chung, gn b on kt v ho ng vi nhau. c trng ny c coi l cht keo kt dnh ni ti ca cng ng x hi v l im c bn phn bit cng ng x hi v nhm x hi, mc d trong nhiu trng hp, cng ng x hi ng nht vi nhm x hi. 4.2.3. Phn loi cng ng x hi: - Theo truyn thng, phong tc: Cng ng lng x, Cng ng dn tc. - Theo lnh th (quy m): Cng ng nhm (a phng), Cng ng quc gia, Cng ng khu vc v Cng ng quc t. - Theo vn ho: cc cng ng vn ho. - Theo tn gio: cc cng ng tn gio. - Theo chng tc: cng ng chng tc... - Theo li ch: Cng ng kinh t, Cng ng chnh tr...

Thng thng, cng ng x hi lun gn lin vi mt a bn lnh th. Lnh th l yu t cn bn gn kt con ngi trong mt cng ng. Cho d trong mt s trng hp, khi nim cng ng c th c s dng ch nhng tp hp ngi c bit nh cng ng ngi Vit Nam nc ngoi, cng ng Php ng...th t cng ng, a phng cng c th tm thy trong . Trong x hi hin i, cc cng ng lnh th khng h tch bit nhau, m thng c s giao lu, lin h mt thit v nh hng qua li trong khun kh mt quc gia, mt khu vc hay trn quy m ton cu. 4.2.4. Phm vi nghin cu cng ng x hi ca x hi hc: X hi hc nghin cu cng ng x hi nhm mc tiu pht trin cng ng, gii quyt cc vn , qua , cng ng c tng cng sc mnh tng trng kinh t cng ng v tin b cng ng. Thng thng, cng ng x hi c nghin cu trn hai phng din: 1.Cu trc cng ng: bao gm cc gi tr, sc tc, tn ngng tn gio, phong tc tp qun, c cu thnh vin, phm vi hot ng, mc nh hng i vi x hi ni chung. 2.Chc nng ca cng ng: nh quan h cng ng vi cc thnh vin tham gia, tm kim gii php kt hp ti u gia cng ng v c nhn. C th c th ho thnh nhng vn sau: Nghin cu h thng gi tr, chun mc, vn ho, phong tc tp qun v vai tr nh hng, iu chnh ca chng i vi hnh vi, li sng v cch ng x ca mi thnh vin trong cng ng. Nghin cu nhm vch ra nhng yu t tch cc, tin b, nhng ngun lc, c trng tiu biu pht huy sc mnh cng ng, thc y cng ng pht trin. ng thi, ch ra nhng mt tiu cc, hn ch ca mt s gi tr, chun mc tr nn li thi, khng cn ph hp vi thc t ang bin i, ang km hm s pht trin ca cng ng. a ra nhng d bo v xu hng bin i ca cc gi tr, ch ra nhng gi tr mi ang ny sinh trong i sng vn ho - tinh thn ca cng ng (nh v dn s, kinh t, mi trng....). Nghin cu nhng nguy c, thch thc, thi c, vn hi, iu kin v nhng bin php gii quyt vn lin quan n i sng cng ng pht huy sc mnh, bn sc cng ng v trnh nguy c tt hu so vi cc cng ng khc. Mc ch l khc phc nhng yu t tiu cc, pht huy nhng nhn t tch cc, tng cng sc mnh cng ng, iu ho li ch, gii quyt cc xung t, lm cho cng ng n nh v pht trin. V d: Nng cc nhm ngi c bit trong cng ng nh cc i tng chnh sch, ngi ngho, ph n, ngi khuyt tt, ci to nhng nhm ngoi l, lch chun nhm m bo cho s pht trin bn vng, lu di cho ton cng ng. 4.3. T CHC X HI: 4.3.1. Khi nim: T chc x hi l mt phm tr c bn ca x hi hc. X hi hc coi t chc x hi l mt thnh t ca cu trc x hi. Khi nim t chc x hi c th c hiu theo nhiu ngha: - Nu coi t chc x hi l mt thnh t ca cu trc x hi th t chc x hi l mt h thng cc quan h, tp hp lin kt cc c nhn no hot ng x hi, nhm t c mt mc ch nht nh. - gic nhm, t chc x hi l mt dng nhm th cp kh ph bin, nhng khng phi nhm th cp no cng l t chc x hi. Mt nhm th cp c coi l t chc x hi khi c 5 du hiu c bn sau:

1.L nhm x hi c mc tiu, c ch ch v c thc. 2.Quan h quyn lc phi c biu hin c th trong cu trc ca nhm, cc thnh vin ca nhm c phn b trong mng li cc quan h quyn lc theo th bc trn di-cao thp; nhng ngi c bc thang quyn lc bc cao hn c kh nng iu chnh hnh vi, thi ca ngi khc thuc nc thang quyn lc thp hn. 3.Cng vi h thng quyn lc, t chc x hi l mt tp hp cc v th v vai tr x hi tng ng. 4.Cc vai tr ca cc thnh vin t chc x hi c thc hin theo yu cu ca t chc. Thng qua cc quy tc do t chc x hi t ra iu chnh quan h gia cc vai tr, nhm phi hp vic thc hin vai tr ca cc thnh vin hot ng ca t chc i vo n np v n nh. 5.Phn ln cc t chc x hi chnh thc v cng khai ho cc mi quan h ca t chc, cc thnh vin ca t chc c th c bit mc khc nhau v ni dung ca n. T chc x hi c xem nh l mt th ch x hi, mt phng thc qun l hay l mt thuc tnh ca x hi. Hnh thc ca t chc x hi lun thay i cng vi nhng thay i khch quan ca hon cnh x hi v s thay i ch quan ca bn thn con ngi. 4.3.2. Phn loi: T chc x hi c th c phn loi theo nhng cch sau: a. Cn c vo mc hnh thc ho ca t chc: - T chc chnh thc (t chc hnh thc ho): l t chc c cc quy tc t chc cht ch v c php lut tha nhn (c th mang t cch php nhn); c nhng chc nng r rt, th hin nhng ngha v, nhng quyn hn ca cc thnh vin; c nhng cng c iu tit th hin thnh cc chun mc hnh vi ca mi thnh vin; c nhng mi lin h theo th bc ca cc chc v cng nh lin h chc nng trong t chc. - T chc khng chnh thc: l t chc khng c quy tc cht ch, khng c s tha nhn ca php lut. T chc khng chnh thc hnh thnh mt cch t pht bn trong hay bn ngoi t chc chnh thc.T chc khng chnh thc c hai loi: + T chc ngoi quy tc: l loi t chc c hnh thnh mt cch t pht gia cc thnh vin ca mt t chc chnh thc nhm thc hin nhng nhim v ca t chc nhng khng theo nhng quy nh chnh thc m c nhng lin h nhiu quy tc (quan h phc tng) v trong nhiu trng hp, nhng lin h ngoi quy tc (do quen bit, do uy tn...) li c hiu qu hn. Hai nhn t to nn mi lin h bn trong t chc ngoi quy tc l li ch chung v hiu qu. + T chc tm l-x hi: l loi t chc c hnh thnh mt cch t pht, ngoi cc t chc chnh thc, t nhng lin h c nhn ca nhng ngi c chung nhng nhu cu no nh n mc, gii tr, hc tp, vn hc - ngh thut... b. Cn c vo mc tiu: * T chc x hi "c t chc": bao gm hai loi nh - T chc qun l nh c quan, x nghip...nhm gii quyt nhng nhim v nht nh, mc tiu ca n c p t cho cc thnh vin v s iu tit bn trong ca n da vo nhng quy tc qun l - b qun l. - T chc lin kt: t chc ny lin kt cc hip hi qun chng, trong , mc tiu chung trng hp vi mc tiu c nhn mc no , cc t chc loi ny c iu tit theo nhng quy tc do cc thnh vin thit lp (iu l). * T chc "khng c t chc" (t chc t pht): bao gm:

- T chc lin hp nh gia nh, trng phi khoa hc, ngh thut...vi mc tiu chung trng hp vi mc tiu c nhn, cc chc nng iu tit hnh thnh mt cch t pht theo nhng chun mc v gi tr tp th, t hoc khng chnh thc. - T chc c tr: c hnh thnh t nhng ngi, nhng gia nh chung vi nhau trn mt a im nhm gii quyt nhng vn c lin quan vi sinh hot chung v nhng lin h xm ging n nh. Cc loi t chc x hi ny c lin quan mt thit vi nhau. Trong thc t, nhiu trng hp cn lng ghp vo nhau tng cng v b sung ln nhau trong hot ng x hi, v d nh cc on th x hi trong c quan. 4.3.3. Mt s dng ca t chc x hi: H thng t chc x hi bao gm nhiu dng t chc x hi khc nhau, v d nh mt s dng sau: a. Hip hi t nguyn: Hip hi t nguyn l dng t chc x hi tng ng vi nhm khng chnh thc vi 3 c im chnh sau: - Chng c lp ra v nhng li ch v nhu cu ca bn thn cc thnh vin. - Vic gia nhp hip hi l hon ton t nguyn vi nhng tiu chun khng kht khe. - Cc hip hi t nguyn khng c mi lin h trc tip vi c quan chnh quyn cc cp. Tc l, khng chu s iu hnh, ch o trc tip ca cc c quan chnh quyn v cc cp chnh quyn cng khng can thip vo cc t chc t nguyn nu hot ng ca h nm trong khun kh ca php lut. Cc hip hi t nguyn khng c mt c cu chc chn hoc mt h thng quyn lc cng bc duy tr hot ng ca mnh, m ch da vo s t nguyn ca cc thnh vin v mt h thng hnh ng khng b rng buc cht ch. Chnh iu ny thu ht c kh ng thnh vin v ngun kinh ph kh ln nh s quyn gp, ng gp, ti tr. Cc hip hi t nguyn ngy cng c xu hng m rng, gn lin vi trnh pht trin ca x hi. N l dng t chc khng th thiu trong i sng x hi, nhm tho mn nhng nhu cu vt cht v tinh thn ca cc c nhn trong x hi, tho mn c mt phn nhu cu t chc hot ng sng ca cc thnh vin trong x hi, ng thi vn tn trng t do c nhn ca h. b. T chc bit lp: T chc bit lp l cc t chc x hi c lp ra nhm p ng v phc v cho nhng li ch ca Nh nc, ca tn gio hay ca nhng c quan khc, tc l li ch ca x hi ni chung. T chc bit lp c nhng c im sau: - Nhng thnh vin ca t chc ny b c lp, tch bit khi x hi. - Rt nhiu nhng lut l, quy tc do x hi v t chc bit lp t ra duy tr trt t, ng thi khin cho cc thnh vin phi ph thuc ln nhau. - T chc bit lp thng c c cu quan h phn ho trn-di rt r rng v cht ch. Bn thn cc t chc bit lp cng c th c chia thnh nhiu loi khc nhau. V d nh cc t chc dnh cho nhng ngi khng th chm sc c bn thn (bnh vin, nh dng lo, nh tr m ci...); cc t chc giam gi v cch ly nhng phn t b coi l nguy him cho x hi (nh t, tri ci to, tri tp trung...); cc t chc thc hin nhng nhim v c bit cho x hi (doanh tri qun s, tu chin, pho i...), cc t chc bit lp ca tn gio (nh dng, tu vin...). Cc t chc bit lp tn ti do nhu cu v li ch chung ca x hi, v vy, ch khi no x hi khng c nhu cu v s tn ti ca cc t chc bit lp na th chng mi chuyn ho hon ton thnh cc dng thng thng, hoc c th xo b n hon ton trong h thng t chc x hi. Tuy vy, hin nay, a s cc quc gia, tnh cht ca cc t chc bit lp ang c nhiu thay i, tnh bit lp hon ton gim i ng

k, cc thnh vin ca t chc bit lp c tip xc vi th gii bn ngoi trc tip hay gin tip nh vic chuyn ngi gi v sng cng cng ng, cho php mt s loi t nhn c sng ti gia nh... c. B my cng chc: B my cng chc l mt h thng th bc quyn lc, ngha v v trch nhim. H thng l mt t chc chnh thc c th s dng vo hot ng hng ti nhng mc ch chuyn bit. Trong h thng cng chc, tt c cc v tr, vai tr ca cc thnh vin c sp xp theo mt chng trnh nh trc, do vy, cc mc ch chuyn bit c th thc hin c vi hiu qu cao. B my cng chc ra i, tn ti v pht trin trong h thng t chc x hi, tr thnh mt loi hnh hot ng hiu qu hn cc t chc khc. N s dng ti a kh nng ca ngi lao ng v gim ti thiu sc p cng thng cng nh s va chm trc tip gia cc thnh vin ca t chc trong quan h lnh o-phc tng c th t c mc ch. N c th t cc thnh vin vo nhng v tr a dng trong bc thang quyn lc ca h (tng ng vi trnh tri thc v nng lc thc s ca h). B my cng chc l mt dng t chc x hi c nhiu u th hn cc dng t chc x hi khc nhng n khng phi l hon ton hon ho. Bn thn n cha ng nhng khim khuyt xt c nhng yu t bn trong v bn ngoi ca b my, t ra nhng vn kh gii quyt trong thc t. l nhng vn : con ngi cng chc, ch ngha hnh thc, mc ch b thay th v o c ngh nghip...Nhng vn ny to nn nhng "bnh l ca t chc" m trong hot ng ca b my cng chc cn phi phng v khc phc. 4.4. THIT CH X HI: 4.4.1. Khi nim: X hi mun tn ti v pht trin th phi da vo thit ch x hi t chc, iu chnh v kim sot cc hot ng x hi ca cc c nhn, cc nhm x hi v ton th x hi ni chung. Vy thit ch x hi l g? - Thit ch x hi l mt tp hp bn vng ca cc gi tr, chun mc, v th, vai tr v nhm, vn ng xung quanh nhng nhu cu c bn ca x hi. Thit ch x hi bao gm mt h thng cc cch thc, cc quy tc chnh thc v phi chnh thc, c con ngi to ra iu chnh hnh vi, hot ng ca cc c nhn, cc nhm, cc t chc nhm p ng nhng nhu cu nht nh ca x hi. X hi s dng thit ch nhm quyt nh "ci g phi lm" v lu di. V vy, thit ch x hi hn ch s chuyn quyn, tu tin ca hnh ng x hi, chng to cho tn ti c tnh hnh th, xp t n v to ra tc ng chun mc. Vi ngha , thit ch x hi c coi l mt on ca vn ho c khun mu ho (J.Fichter). Theo cc nh x hi hc, thit ch x hi ny sinh, tn ti v pht trin l do n p ng nhu cu x hi. Nhu cu x hi l l do hnh thnh v l mc ch tn ti ca thit ch x hi. Lenski v Lenski (1970) cho rng, trong mi x hi bao gi cng c nhng nhu cu c bn m vic tho mn chng c ngha sng cn i vi bn thn x hi, c th nh: nhu cu giao tip gia cc thnh vin, nhu cu sn xut v sn phm dch v, nhu cu phn phi cc sn phm v dch v hng, nhu cu bo v cc thnh vin khi tc ng ca thin nhin (nh thin tai), bnh tt v cc nguy him khc; nhu cu thay th cc thnh vin (c ti sinh sn sinh hc v thay th vn ho thng qua qu trnh x hi ho); nhu cu kim sot hnh vi ca cc thnh vin. Vic tho mn cc nhu cu trn to thnh cc thit ch x hi c bn. Tuy nhin, trn thc t, vn xy ra s nhm ln khi cho rng thit ch x hi l mt t chc x hi, bi v, mc d khi nim thit ch x hi rt tru tng, nhng bn thn thit ch li hu hnh tng t nh mt t chc x hi hay mt nhm x hi. Do , cn phi phn bit thit ch x hi vi t chc x hi.

- T chc l mt tp hp ngi thc hin nhng hot ng nht nh nhm t c mc tiu xc nh. V vy, t chc x hi khng phi l thit ch x hi m l ch th ca nhng hnh ng b thit ch x hi iu chnh. T chc x hi khng th hot ng c nu thiu thit ch x hi. - T chc x hi gn lin vi thit ch x hi ging nh nhng ngi tham gia cuc chi phi tun th lut chi. Lut chi y l cc quy phm, gi tr, chun mc chnh thc v phi chnh thc (tc l thit ch). 4.4.2. c im ca thit ch x hi: - Thit ch c tnh bn vng tng i v thng bin i chm. Bi v thit ch hnh thnh trn c s ca mt h thng cc gi tr, chun mc lu i v kh bn vng. Bi vy, khi to thnh khun mu hnh vi trong thit ch th n kh thay i (tr thnh truyn thng vn ho). V d nh nhng quy nh trong thit ch lng x, thit ch gia nh, thit ch vn ho.... - Mi mt thit ch c i tng ring hng ti phc v nhm p ng cc nhu cu x hi chuyn bit lin quan ti i tng . V vy, thit ch c tnh c lp tng i, t n c cu trc mc cao v c t chc xung quanh mt h thng gi tr, quy tc, khun mu c x hi tha nhn. V d, thit ch th thao bao gm h thng sn vn ng, nh thi u, vn ng vin, hun luyn vin, c ng vin, b my hnh chnh....gn lin vi cc gi tr v chun mc i vi vai tr ca vn ng vin (thi u trung thc, khng s dng ophing....), c ng vin (khng c nhng hnh ng qu khch, phi th thao).... - Cc thit ch c xu hng ph thuc vo nhau. Khi c s thay i v c cu t chc hay khun mu hnh vi ca mt thit ch x hi no th n thng ko theo s thay i ca cc thit ch khc. V d, khi thit ch chnh tr c s thay i v giai cp cm quyn th n s nh hng n cc thit ch khc ph thuc vo n nh thit ch kinh t, thit ch php lut, thit ch gio dc..... - Cc thit ch c xu hng tr thnh tiu im ca nhng vn x hi ch yu. Bt c mt s v no ca mt thit ch x hi cng u tr thnh nhng vn x hi nghim trng. V d: Nn tht nghip (thit ch kinh t), tnh hnh ti phm gia tng (thit ch php lut), t l ly hn cao (thit ch gia nh)... 4.4.3. Chc nng ca thit ch x hi: S tn ti ca mi x hi, tnh n nh v pht trin ca n s khng th c c nu khng c s qun l v kim sot x hi. Thit ch x hi thc hin s kim sot v qun l m bo cho ci ng c v ngn chn ci lch lc. V vy, bt c thit ch x hi no cng c 2 chc nng c bn: - Chc nng qun l: nhm khuyn khch, iu chnh, iu ho hnh vi ca con ngi cho ph hp vi quy phm v chun mc ca thit ch. V d: trong thit ch gia nh, con ci phi ngoan ngon, hiu tho, vng li b m...; trong thit ch gio dc, hc sinh phi i hc ng gi, khi thi c khng c s dng ti liu trong khi thi..... - Chc nng kim sot: nhm ngn chn, gim st, thm ch trng pht nhng hnh vi sai lch so vi cc chun mc, i hi ca thit ch hoc khng chu tun th thit ch. V d: vi phm ch mt v mt chng trong thit ch gia nh, s dng ophing trong khi thi u ca thit ch th thao; gian ln trong thi c cu thit ch gio dc... Nh vy, thit ch l cng c nh hng, iu chnh, iu ho, qun l v kim sot hnh vi x hi ca con ngi. Nh c thit ch, con ngi c th c nhng hnh ng ph hp cn c vo chun mc, quy phm. ng thi, n cng l cng c trng pht i vi nhng sai lch, vi phm chun mc. Nu khng tun th thit ch s b x pht theo 2 hnh thc:

Hnh pht chnh thc: cc hnh pht ca thit ch php lut nh ci to khng giam gi, t c thi hn, t chung thn v nu hnh vi vi phm tht s gy nguy him cho x hi th s b t hnh (loi b c nhn khi x hi).. Hnh pht phi chnh thc: cc hnh pht ca thit ch o c v d lun x hi. C th ni, cc thit ch m bo cho c nhn c nhng ng x x hi c chp nhn trong nhiu trng thi x hi khc nhau. S tha nhn hay khng tha nhn ca x hi i vi khun mu ng x c phn nh n tng c nhn thng qua hot ng ca thit ch. V vy, thit ch mang li cm gic yn tm v an ton cho cc c nhn tun th n, v n chnh l ci m x hi cho l ng, l chun. Thc hin theo n, tc l thc hin theo s ng. Ch nhng ngi khng thc hin theo thit ch x hi mi cm thy bt an v b x hi ln n. 4.4.4. Cc loi thit ch x hi c bn: - Thit ch gia nh: iu ho hnh vi, tnh cm, tnh dc v nui dy con ci. - Thit ch gio dc: truyn th nhng tri thc khoa hc ni chung. - Thit ch kinh t: m bo qu trnh sn xut, phn phi li ch v cc dch v. - Thit ch chnh tr: bo m vic thit lp v gi vng quyn lc chnh tr. - Thit ch php lut: m bo trt t, cng bng x hi v kim sot x hi. - Thit ch tn gio: tho mn nhu cu tm linh. 4.4.5. Mt s quan nim v thit ch x hi: - Theo thuyt chc nng: Thit ch x hi rt cn thit cho vic m bo s n nh ca x hi v l ci hng dn hnh ng ca con ngi sao cho ph hp vi nhng chun mc, quy phm. V vy, do chc nng v tc dng ca thit ch i vi x hi nn phi duy tr v bo v thit ch. ng thi, nhng ngi theo thuyt ny chng li cc cuc ci cch thit ch v cho rng, s tht bi ca cc cuc ci cch thit ch l mt hnh vi phn chc nng i vi thit ch. - Tri li, nhng ngi theo thuyt mu thun (xung t) li c cch nhn ph phn i vi thit ch. H cho rng, nu thit ch tn ti nhm duy tr trt t th n ng h v th ca nhng ngi giu c, chng li nhng ngi ngho. Nu chng hng dn hnh vi con ngi th li hn ch s t do ca cc c nhn. Do , nhng tht bi ca cc thit ch nh l kt qu ca s tranh ginh quyn lc gia nhng ngi c quyn li khc nhau v nhng cuc u tranh y c th dn n nhng thay i x hi cn thit. Trn thc t, cc thit ch thng c xu hng tr thnh bo th, km nhy cm v phn ng khng kp trc nhng bin i x hi. Do vy, chng cn lun c xem xt, chnh l, ci cch hoc i mi sao cho khng b lc hu lm tt chc nng qun l v kim sot x hi. BI TP 1. Phn bit s ging v khc nhau gia nhm x hi, cng ng x hi v t chc x hi. 2. Theo anh (ch), "Nht c ca ri tr li ngi nh mt" c phi l mt quy nh ca thit ch x hi khng? Nu c, n thuc phm vi iu chnh ca thit ch x hi no? Nu chng ta vi phm chun mc trn, chng ta c b ln n, trng pht khng? Ti sao? CU HI N TP 1.Trnh by phm tr nhm x hi. Ti sao x hi hc li quan tm nghin cu nhm x hi? 2.Trnh by phm tr cng ng x hi. Ngi ta ni, cng ng x hi l mt "bin thi" ca nhm x hi, theo anh (ch), iu c ng khng? Ti sao? 3. Phn tch phm tr t chc x hi. Phn bit gia t chc x hi v thit ch x hi.

4. Phn tch phm tr thit ch x hi. Ly v d v mt thit ch x hi c bn, trong lm r nhng thnh phn tham gia vo thit ch x hi v nhng quy nh ca thit ch i vi cc c nhn, nhm tham gia vo thit ch x hi? 5. V sao vic duy tr cc thit ch x hi li cn thit i vi s tn ti ca nhm x hi, cng ng x hi v t chc x hi? Chng 5: VN HO V LI SNG Vn ho l ci nh du s vt ln nhng g l t nhin v bn nng ca con ngi. l sn phm ring ca x hi loi ngi v i vi mi cng ng x hi, vn ho l ci c th cng chia s. Cn i vi mi c nhn, vn ho l do hc hi m c ngha l phi tip nhn n bng con ng x hi ho, ch khng phi da vo di truyn v mt sinh hc. Chng 5 cp n nhng vn c bn nht v vn ho nh khi nim, c cu ca vn ho, chc nng ca n i vi c nhn v x hi v mi lin h gia vn ho v li sng. Qua , sinh vin s nhn thc c vai tr quan trng ca vn ho v li sng, cng nh s tc ng, iu chnh ca vn ho i vi cc c nhn trong i sng x hi nhm xy dng mt li sng c vn ho. 5.1. KHI NIM VN HO: Vn ho l mt khi nim ht sc a ngha, phc tp v kh xc nh, bi n th hin trong ton b mi hot ng, mi lnh vc ca x hi, ca cng ng, ca mi gia nh cho ti tng c nhn. Thut ng vn ho l mt danh t c ngha chuyn mn trong cc ngnh khoa hc x hi nhng trong thc t, n li c dng vi nhng ngha khng chuyn mn. C ngi cho rng: vn ho l bit c x, l hiu bit, l trnh hc vn, l nhng g mang tnh ngh thut nh hi ho, ma, iu khc...v cc loi hnh gii tr khc. V mt thut ng, vn ho bt ngun t ting latinh: "Cultus" - Gieo trng. Nu l Cultus Agri th c ngha l gieo trng rung t, cn nu l Cultus Animi th c ngha l gieo trng tinh thn hoc s gio dc bi dng tm hn con ngi v vn ho c dng theo ngha ny. C th nh nh trit hc Anh Thomas Hobbes (15881679): "Lao ng ginh cho t gi l s gieo trng v s dy d tr em gi l gieo trng tinh thn". T ngha vn ho l s gieo trng tinh thn m cc nh khoa hc a ra nhng khi nim khc nhau v vn ho, Ta c th k ra mt s khi nim : - Theo dn tc hc: Vn ho l mt tng th phc tp, bao gm cc hiu bit, nim tin, ngh thut, o c, lut php, thi quen v bt k mt nng lc no khc m con ngi thu nhn c vi t cch l mt thnh vin ca x hi. - Vn ho l ton b cch sng ca mt dn tc. - Vn ho l mt tp hp nhng quan nim, gi tr, chun mc v nhng mc tiu mi ngi trong x hi cng nhau chia s trong i sng hot ng hng ngy ca h. - Theo trit hc: Vn ho l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra trong qu trnh thc tin lch s x hi v c trng cho trnh t c trong s pht trin lch s ca x hi. iu c ngha l, nhng g khng phi l t nhin, do con ngi sng to ra th l vn ho, nh Marx ni, vn ho l th gii t nhin th hai ca con ngi. - Cn i vi cc nh x hi hc: Vn ho l sn phm ca con ngi, l cch quan nim v cuc sng, t chc cuc sng v sng cuc sng y. Nh vy, vn ho l mt khi nim phc tp. Trong mt s trng hp, ngi ta ng nht khi nim vn ho vi khi nim hc vn. S ng nht ny c khi c biu hin trn cc vn bn c tnh php quy. Tuy nhin, c ngi t trnh hc vn cao

nhng trong li sng, cch ng x, trong quan h x hi vn c b coi l thiu vn ho. Cng khng th ng nht vn ho vi vn minh. Vn minh l trnh pht trin t n mt mc nht nh ca x hi loi ngi, c nn vn ho vt cht v tinh thn vi nhng c trng ring. Vn minh thng dng ch trnh pht trin ca nhn loi mt thi k lch s no . Vn minh c 4 ni dung: th, nh nc, ch vit v trnh k thut. Tm li, vn ho l mt trong nhng mt c bn ca i sng x hi. N bao gm mt h thng cc gi tr, c cu, k thut, th ch, cc h t tng....c hnh thnh trong qu trnh hot ng sng to ca con ngi, c bo tn v truyn li cho cc th h sau. V vy, vn ho c chc nng nh l mt khun mu chun mc quy nh cc hnh vi x hi ca c nhn. Mi c nhn, mun tr thnh con ngi x hi, mun ho nhp vo cng ng th phi tip thu, tun th cc chun mc ca vn ho. 5.2. LOI HNH VN HO: Ngi ta thng chia vn ho thnh hai loi hnh: 5.2.1. Vn ho vt cht (vn ho vt th): Vn ho vt cht l nhng sn phm do con ngi sng to ra, bao gm ton b cc t liu sn xut v t liu tiu dng vi t cch l kt qu lao ng sng to ca con ngi. V d: Cc cng c lao ng, cng ngh sn xut, c cu h tng, cc phng tin giao tip, giao thng, nh ca, cng trnh sinh hot, ni lm vic, gii tr, cc vt phm tiu dng..... Vn ho vt th c to thnh t hai tin : do nhu cu ca con ngi v cc nguyn vt liu c sn t t nhin. Bi vy, n gi li du vt v b quy nh bi nhng c im hoc tnh cht ca cc khch th t nhin ban u vi t cch l cc nguyn vt liu m con ngi khai thc v s dng. 5.2.2. Vn ho tinh thn (vn ho phi vt th): Vn ho tinh thn l tng th nhng kinh nghim tinh thn ca nhn loi; l hot ng tr c v cc kt qu ca n nhm m bo s pht trin ca con ngi vi t cch l mt thc th c vn ho. Vn ho tinh thn tn ti trong cc dng thc: tp qun, chun mc, cc khun mu ng x, cc gi tr v l tng o c, tn gio, thm m, x hi, chnh tr, t tng; cc nim, cc tri thc khoa hc khc nhau....Trong mi nn vn ho, cc thnh t ny bin thnh cc lnh vc hot ng khc nhau v c thit ch ho trong x hi mt cch c lp nh o c, tn gio, ngh thut, chnh tr, khoa hc.... Vn ho phi vt th bao gm: nhng dng thc ca vn ho dn gian, vn ho bc hc v cung nh, chng khng ch c sn sinh trong cc x hi truyn thng m c trong x hi ng i. Tuy nhin, vic phn loi vn ho vt cht v vn ho tinh thn ch mang tnh cht tng i. Bi v, khng c th vn ho vt cht no khng hm cha c phn tr tu ca ngi lm ra n (t nht l quan nim thm m). Ngc li, cng khng c th vn ho tinh thn no khng c sn mt hnh thc th hin ca n trong i sng x hi nh ngn ng, c ch, cc khun mu ng x...C hai loi vn ho ny u do con ngi sng to ra nhm p ng cc nhu cu ngy cng cao trong cuc sng ca mnh. Nhng khi tr thnh mt phn khng th thiu trong i sng x hi, th chng li khng ngng tc ng tr li v chi phi cuc sng ca chnh nhng ngi sn sinh ra chng v y cng l mt l do khin cho B mn X hi hc Vn ho ra i n gip cho con ngi nm bt, iu chnh hoc ci bin cc tc ng sao cho ph hp vi nhng yu cu mi m x hi ang t ra. 5.3. C CU VN HO:

Di gc x hi hc, c cu vn ho l nhng thnh t m cc thnh vin ca cng ng cng chia x vi nhau. Theo Gio s Trn Quc Vng th vn ho c 4 thnh t: chn l, gi tr, mc tiu v chun mc. Cn theo cc nh x hi hc vn ho Vit Nam th vn ho c 4 thnh t: gi tr, chun mc, biu tng v ngn ng. y, chng ti gp c hai quan im v cho rng, vn ho bao gm 6 thnh t: 5.3.1. Chn l: C nhiu quan nim khc nhau v chn l. Chn l l tnh chnh xc, r rng ca t duy hay l nhng nguyn l, quan nim c nhiu ngi tn thnh, tha nhn. V mt khoa hc: Chn l l s phn nh ng n th gii khch quan trong thc ca con ngi v n l tri thc c kim nghim trong thc t. Nh vy, chn l l nhng quan nim v ci ng, ci tht. Tuy nhin, n l mt phm tr mang tnh tng i. Chn l hnh thnh thng qua nhm ngi. Qua tip xc, tng tc, hnh thnh nn nhng kin cho l ng, l tht, ngy cng c tnh khch quan hn, gn vi hin thc hn. V vy, hin thc khch quan, nhng s vt, hin tng, nhng qu trnh c th ca x hi l ngun gc ca chn l. ng thi, do chn l gn lin vi nhng iu kin khch quan lch s c th nn khi nhng iu kin ny thay i th chn l khch quan cng thay i theo. Chn l l nhng xut pht im cho cc thnh vin nhn nhn, nh gi nhng hnh vi, ng x, cng nhau chia s trong hot ng chung. Nh vo chn l m cc thnh vin hp tc c vi nhau, phn bit c ci g l ng, ci g l sai. T , h iu chnh hnh vi trong hot ng cng vi nhng ngi khc. 5.3.2. Gi tr: Thut ng gi tr c th quy vo nhng mi quan tm, s thch, bn phn, nhu cu, mong mun...ca nh hng la chn. Do , rt kh a ra mt khi nim xc nh, m t y phm vi v tnh a dng ca nhng hin tng gi tr. Tuy nhin, trong khoa hc x hi, ngi ta coi Gi tr l ci ng c, ng khm phc, ng noi theo v nh hng ti hnh vi hot ng ca c nhn, l ci m nhng ngi khc cn c nh gi cc hnh vi, khun mu tc phong ca cc thnh vin trong mt nhm, mt x hi. Hay gi tr l nhng tiu chun m da vo cc on th x hi nh gi, ph phn tm quan trng ca nhng con ngi, nhng khun mu, mc ch...trong x hi v c th l s nh gi chung ca mt gii hoc ca ton x hi. V d: trung thc, dng cm, tht th, nhn hu, v tha, chung thu, gi tr v ci p, ci thin, v sc kho, v tnh yu, a v..., ci c, la di, hn nht, ch k.... Gi tr khng ch l ci tt p m cn c c nhng ci xu, tc l nu n l ci m ch th quan tm, thch th, cho l quan trng v nh hng cho hnh ng ca mnh th s tr thnh gi tr. Gi tr lun gn lin vi nhn thc v tnh cm ca ch th. Khi nhn thc c, chng tr thnh tiu chun la chn, hng ti v dng n phn xt. V vy, gi tr lun chi phi v hng dn hnh ng ca con ngi. Nh vo gi tr m x hi c c s hot ng n khp v cc thnh vin ca chng c th ng cm v chia s quan nim cng hot ng. Cc c nhn u tip nhn gi tr ngay t khi cn nh, thng qua gia nh, quan h x hi (bn b, nhm x hi....), cc phng tin thng tin i chng v cc ngun khc. T , n tr thnh mt phn nhn cch ca c nhn. Nhng do nhn thc, iu kin, mi trng hon cnh sng....m gia mi ngi thng c nhng h gi tr khc nhau, c th ph hp vi h gi tr chung ca ton x hi, hoc mu thun, xung t vi h gi tr ca cc c nhn khc, ca c x hi.

V d: C ngi coi s n nh ca gia nh l quan trng, nhng c nhng thnh vin khng coi trng iu ny. V th m c nhng gia nh chm dt s tn ti ca mnh bng s ly hn.... Gi tr cng lun lun thay i, tu theo hon cnh. Nh c ngi ang coi trng s trung thc, chung thu, i quc, tnh bn, tnh ngi....nhng v mt l do no y li quay sang cc gi tr nh la di, phn bn, st nhn, lon lun... Nhng nhn chung, cc gi tr mang tnh tch cc gip c nhn nh hng hot ng ph hp vi quan nim ca x hi m anh ta ang sng. Khi , anh ta mi c coi l mt con ngi c vn ho. Trong mt nn vn ho, gi tr biu hin qua nhng khun mu tc phong, m hnh hnh vi c coi l c gi, ng trng v c cc thnh vin noi theo. V vy, n c chc nng iu chnh cc c nhn h c nhng hnh ng ph hp. T , duy tr c trt t x hi. 5.3.3. Mc tiu: Mc tiu c coi l mt trong nhng yu t c bn ca hnh vi v hnh ng c thc ca con ngi. Mc tiu l s d on trc kt qu hnh ng, l ci ch thc t cn phi hon thnh. Trong cuc sng, con ngi t chc mi hnh ng ca mnh xoay quanh nhng ci ch thc t. Mc tiu c hai loi: mc tiu c nhn v mc tiu chung (cng ng, x hi). Mc tiu chung c to thnh do s ng , thng nht ca cc mc tiu c nhn hay c s trng hp gia mt vi mc tiu c nhn ca cc thnh vin trong nhm vi mc tiu chung. Mc tiu l mt b phn ca vn ho v phn nh vn ho ca mt dn tc. Mc tiu chu nh hng ca gi tr. Tuy nhin, mc tiu khc vi gi tr. Gi tr nhm vo mt ci g nng v t tng, c hng dn th mc tiu nhm vo mt ci g c th m con ngi t chc hnh ng. V d: Trong hc tp, khi thi c, ra gi tr trung thc th mc tiu s l khng s dng ti liu trong khi thi; hay gi tr l mun c im cao th mc tiu s l bao nhiu im phn u. Cc t chc x hi tn ti c l do s tng tc ca cc thnh vin khi cng nhau chia s nhng mc tiu v gi tr chung. V vy, mun cng c t chc x hi th phi cng c gi tr v mc tiu. 5.3.4. Chun mc: - Chun mc l nhng quy tc x hi ca nhm hay cng ng, c m hnh ho thng nht ginh cho mt v th x hi v cho bit phi hnh ng nh th no. Nh vy, chun mc l cung cch bt buc c m hnh ho thnh hnh vi dnh cho mt v tr x hi. Trong i sng, n c th hin thnh nhng quy tc, quy nh, i hi ca x hi i vi khun mu tc phong ca c nhn. Qua chun mc, cc thnh vin x hi bit mnh c php lm g v cn phi x s nh th no cho ng trong nhng tnh hung x hi khc nhau. Tuy nhin, i vi chun mc chung th khng xt n a v x hi. Vi chc nng l im ta cho hnh vi, chun mc iu chnh ton b lnh vc quan h ca con ngi, ch ra v quy nh mi ngi cn phi x s nh th no trong nhng tnh hung c th. Chun mc gm mt s loi sau: - Cn c vo mc cng ng: chun mc ca ton x hi (chun mc chung), chun mc cu cc h thng x hi nh (chun mc nhm) v chun mc ca tng a v x hi (chun mc ring). - Cn c vo mc thit ch ho: chun mc c thit ch ho v chun mc khng c thit ch ho. - Cn c vo mc nghim khc ca s trng pht i vi s vi phm: l thi v php tc. Trong , l thi l thi quen x hi t lu thnh np, l nhng tc l,

quy c, quy tc x s i vi hnh vi ca con ngi trong nhm, trong x hi. Cn php tc l nhng quy tc, l li phi tun theo (lut php). Chun mc c sp t trn c s nhng quan nim x hi, gi tr x hi. Nhng trong mi nn vn ho, u c nhng chun mc ring ca mnh. C nhng chun mc trong nn vn ho ny c chp nhn nhng trong nn vn ho khc li b coi l khng c php......V d: Trong hn nhn thi phong kin Vit Nam c chun mc "Cha m t u con ngi "...Hay nh Mt b lc c c quy nh ngi n ng cao tui c quyn ly nhiu v, bao nhiu cng c, cn cc chng trai phi i n khi nhng ngi cao nin cht i..... c trng ca chun mc l va da vo s tn thnh t nguyn, va mang tnh bt buc thng qua d lun hoc cc thit ch cc mc khc nhau. Tc l, thng qua cc c ch kim sot, mi x hi c th khen thng cho nhng hnh vi ph hp v cng c th bt pht nhng hnh vi sai lch vi chun mc ca mnh. V d: C th biu dng mt thiu nin dng cm cu ngi gp nn. Ch ci mt anh chng no t ra th thin trong quan h vi ph n. Thng tin cho hc sinh ngho vt kh. Pht t mt ngi no v can ti trm cp..... Nh vy, vic x l hnh vi c tin hnh theo hai cch: chnh thc v khng chnh thc. Cng vic x l hnh vi theo cch khng chnh thc xy ra thng xuyn trong cuc sng hng ngy, cn nhng x l chnh thc ch l bin php cui cng. Tm li, chun mc l c s nh gi, l hnh thc ti cao v hon ho chn la. N l khun mu vn ho, c em so snh vi cc hin tng hay s kin khc ang tn ti trong mt bi cnh c th. 5.3.5. Biu tng: Theo T in biu tng vn ho th gii, thi i khng c biu tng l thi i cht, x hi thiu biu tng l x hi cht. Mt nn vn minh khng c biu tng th s cht, n ch thuc v lch s. V vy, biu tng c mt ngha quan trng trong i sng x hi v l mt thnh t c bn ca vn ho. C th ni, mi hnh ng ca chng ta u mang tnh biu tng, t cch chng ta c x bn n cho n cch chng ta mai tng ngi cht, iu lm cho hnh vi ca con ngi khc vi hnh vi khng mang tnh biu tng ca cc loi ng vt khc (Emily A. Schultz). Vy, biu tng l g? Biu tng l mt ci g, ngoi ngha vn c ca n, cn hm cha mt ngha khc, tc l ngoi ngha en cn c ngha bng. Ni cch khc, biu tng chnh l cch dng hnh ny t ngha n, mn mt ci g tng trng cho mt ci g khc. Mc d xut pht t hin thc nhng khi tr thnh biu tng, ci "vt tng trng" li c kh nng dn dt tr li hin thc bng ci ngha bng ca n. Khi s dng biu tng, khng cn c s trung gian ca ngn ng ni hay vit, mi ngi u c th hiu c ngha hay gi tr cha ng trong cc biu tng . V d: khi ni n hnh nh chim b cu, chng ta ngh n ho bnh....Chnh v vy, biu tng c vai tr quan trng trong i sng x hi. Trong mt s trng hp, biu tng chung c tc dng iu ho nhng mu thun trong ni b i ti s thng nht ca nhm. Biu tng l mt sn phm c bit ca x hi. Khi cha c biu tng, con ngi sng vi thc ti, nhng khi hnh thnh nn h thng biu tng th con ngi sng ng thi vi hai th gii: th gii thc ti v th gii biu tng. Nh th gii th hai ny m con ngi c th cng chia s v mt vn ho. Mi thi i, mi nhm ngi c nhng biu tng ring ca mnh. Nhng biu tng khng nht thnh bt bin. N cng c s thay i nhng thng chm hn so vi thc tin. Chnh v vy, nhiu khi trong i sng x hi c nhng bin i c bn v su sc, song cc biu tng c vn cn v chng gy ra nhng nh hng

nht nh i vi s pht trin x hi. Mt khc, v vn ho l th gii ca nhng biu tng, nn chng ta cng m bo cho tnh k tha vn ho mt cch sng to, khi n lm im ta cho s xut pht ca nhng th h mi. 5.3.6. Ngn ng: Nu khng c ngn ng th phn ln t tng v vn ho ca loi ngi cng khng th c c. Ngn ng l cng c ca t duy, l phng tin tip nhn v thng t nhng hiu bit v suy t, nhng phn on v cm xc. Ngn ng chuyn ch mi iu tinh t v phc tp nht m con ngi vi t cch l mt sinh vt c vn ho c th c c. Trong lch s, ngi ta s dng nhiu phng tin biu hin vn ho nh ngn ng, hi ho, iu khc, m nhc, nhy ma ...hay nh hin nay, khi in nh v v tuyn truyn hnh c vai tr to ln trong vic khch th ho vn ho th ngn ng cng khng mt i cc gi tr vn c ca n. Ngn ng l th biu tng quan trng nht. N to nn bn sc vn ho ca dn tc v s a dng vn ho. V vy, s tht l khng khip nu nhn loi ch cn ni mt th ngn ng nh nhau. S dng mt ngn ng quc t l to thun li cho giao tip v cng vic, ch khng phi em n thay th hng ngn ngn ng khc nhau. Th gii c hn 6000 ngn ng khc nhau. Chu M c 900 (chim 15%). Chu u v Trung ng 270 (4%). Cn li khong 81% phn b Chu Phi (1900), Chu v Chu i dng. Vit Nam c 54 dn tc nhng s ngn ng chc ln hn con s ny. 5.4. CHC NNG CA VN HO: - Vn ho gp phn hnh thnh nhn cch con ngi (lun hng ti cc gi tr Chn Thin - M)...... - Vn ho to ra s a dng v bn sc trong vic tip thu, thch nghi cc loi vn ho khc nhau. - Vn ho l c s duy tr s lin kt gia cc c nhn v duy tr trt t x hi. 5.5. LI SNG V VIC XY DNG LI SNG C VN HO: 5.5.1. Khi nim li sng: Li sng c nh ngha nh sau: "Li sng l tng th nhng nt cn bn, c trng cho hot ng sng ca cc c nhn, cc nhm x hi, cc tp on x hi v cc giai cp, cc dn tc - trong nhng iu kin x hi nht nh v mt lch s, nhm th hin h v mi mt, vi t cch l cc thc th x hi". Khi nim li sng cn dng ch cc khun mu hnh vi, ng x ca cc c nhn, cc nhm x hi trong hon cnh, iu kin sng, tnh hung c th. V vy, li sng bt ngun t vn ho. Li sng gn lin vi hot ng sng hng ngy ca con ngi, tng hp trong nhng quan h v kinh t, vn ho, t tng, o c...Ni dung thc t ca li sng l ci m con ngi nhn thy ngha tn ti ca mnh. Li sng ph thuc vo thi i m ngi ta ang sng, vi cc iu kin vt cht, kinh t, cc quan h x hi, cc thi quen, tp qun, tc l ca thi i . Li sng va mang kha cnh kinh t (mc sng); va c kha cnh x hi - tm l (phong cch sng, np sng): + Mc sng: l khi nim biu hin v mt s lng v cht lng cuc sng ca c nhn. N phn nh vic tiu dng ca ci vt cht, tinh thn v kt qu ca s tiu dng y. Mc sng c tnh ng, n thay i theo nhng iu kin lch s nht nh. Hoc do s phn u ca con ngi hay do hon cnh x hi mang li (khng hong kinh t...). Chnh v th, mt ngi c mc sng cao c th tr thnh mt ngi c mc sng thp v ngc li.

+ Np sng (phong cch sng): l nhng phng thc x s, thi quen, chu nh hng ca nhng quan im, tn ngng, suy ngh, phong tc tp qun, hnh vi o c nht nh. Nh vy, ni mt cch ngn gn, np sng l nhng hnh vi, c ch ca cc c nhn, c th hin ra hng ngy (thng xuyn lp i lp li) v tr thnh thi quen. V d: Thc dy ng gi, tp th dc, tch ung tr, c ph, n mc chnh t....ghin thuc l, i lm khng ng gi, ngi hp hay ni chuyn ring...tc l ci hi, gi gn gia phong, th cng ng b, gip ngi hon nn, lch s, l php....L hi... Li sng c trng cho i sng vt cht v i sng tinh thn ca con ngi nhng trong nhiu trng hp, khng phi i sng vt cht nh th no th li sng thch ng nh vy. V d, c ngi i sng kh gi, giu c nhng c thi quen keo kit, bn xn; ngc li, c ngi ngho kh nhng li c thi quen tiu pha hoang ph... 5.5.2. Phn loi li sng: Li sng c nhiu cch phn loi. Chng ta c th phn loi li sng theo cc ch tiu khch quan nh: hnh thi kinh t - x hi, giai cp, trnh chuyn mn, la tui, gii tnh, lnh th, dn tc, vic lm...Vic phn loi li sng theo cc ch tiu khch quan c ngha rt quan trng, v n gip cho ngi lnh o v qun l c c s i su phn tch c im ca tng i tng, nhm x hi....T , xc nh phng thc c th nhm xy dng li sng mi cho ph hp vi s pht trin ca x hi. 5.5.3. Nhng vn nghin cu ch yu v li sng: - X hi hc nhn thc li sng nh l mt c cu v mt phm cht nht nh trong hot ng sng ca con ngi. V vy, khng ch nghin cu nhng c im chung v li sng ca cc nhm ln m cn lm sng t li sng c th ca cc nhm nh nhm vch ra nhng khuynh hng pht trin, con ng c th xy dng v hon thin li sng ca cc nhm x hi. - Phn tch mi lin h bin chng gia iu kin tn ti vi hnh ng ca con ngi trong khi nghin cu v li sng. - Phn tch vai tr ch th ca cc hnh ng trong qu trnh hnh thnh li sng. c bit ch n vai tr ca gia nh v tp th lao ng (qu trnh x hi ho). Khi nghin cu v li sng, ngi ta cng rt quan tm n vic hnh thnh li sng c vn ho. 5.5.4. Nhng phng thc hnh thnh li sng c vn ho: a. Xy dng h thng ng lc ca hnh ng: H thng ng lc ca hnh ng l mt trong nhng iu kin c bn cc c nhn xy dng li sng ca mnh. Xt v mt thc cht, n chnh l h thng nhu cu ca c nhn. Nhu cu l nhng mong mun, i hi ca con ngi i vi mi trng t nhin v x hi m bo cho s tn ti v pht trin cuc sng. N l nhn t c tnh cht nn tng nhm tch cc ho hnh ng ca con ngi. Nhu cu c 5 loi chnh: nhu cu sinh hc, nhu cu vt cht, nhu cu x hi, nhu cu tinh thn v cc nhu cu khc. Cn theo Abraham Maslow, nhu cu c 5 loi: nhu cu tn ti (n, mc, ), nhu cu an ton (tnh mng, ti sn), nhu cu giao tip, nhu cu c tn trng, nhu cu t khng nh. Xy dng h thng ng lc ca hnh ng t ra yu cu, p ng nhu cu ca c nhn phi cn c vo tnh hnh chung ca x hi. Nh vy mi hng n mt li sng lnh mnh. b. Xy dng h thng li ch ca c nhn v x hi: Nu h thng li ch c m bo ngy cng tng th c nhn cng c iu kin xy dng li sng c vn ho v ngc li. H thng li ch bao gm: li ch kinh t,

chnh tr, li ch x hi, li ch tinh thn, li ch sinh thi (mi trng)....li ch v chm sc sc kho, an sinh x hi... c. Xy dng h thng iu kin ca hnh ng: * iu kin vt cht - kinh t: Phi c cc chnh sch kinh t v c ch qun l kinh t ng n, nhm kt hp hi ho cc li ch ca cc ch th kinh t ang hot ng. * iu kin t chc: Xy dng h thng php lut ng b v gio dc cng dn thc chp hnh php lut. Tc l, nhng quy nh bt buc cc c nhn phi tun theo.....c thc hin t cc n v c s, t to thnh nhng thi quen tt trong np sng ca c nhn.. * iu kin t tng: Khi tuyn truyn gi tr, chun mc cho li sng c vn ho cn m bo s thng nht gia li ni v hnh ng, ng thi ch n c im tm l ca cc nhm x hi. C nh vy, mi ngi mi nhn thc ng v hnh ng ng, thay i li sng ca mnh cho ph hp vi li sng c vn ho. Cng tc ny phi c tin hnh thng xuyn v c hiu qu. Tc l, ni c phi lm c, mi to c nim tin cho cc c nhn... d. H thng gi tr, chun mc ca li sng: H thng gi tr, chun mc ca li sng gp phn thc y s pht trin nng lc ca cc c nhn v x hi trn lnh vc sn xut vt cht, cng nh trong vic xy dng cc quan h x hi. H gi tr, chun mc phi c x hi ho, bin nhng gi tr ca nhm thnh gi tr chung ca ton x hi v nhng gi tr chung li c chuyn ho thnh gi tr ca nhm. T , cc thnh vin trong nhm nhn thc v chuyn ho thnh gi tr ca mnh. Do cc gi tr, chun mc c nh hng n li sng nn x hi lun nh hng, quy nh li sng ca c nhn v i hi mi ngi thc hin mt cch nghim tc. V d nh: + C l tng cng sn ch ngha. + Sng, lm vic c nng sut, cht lng, hiu qu. + Sng c thc, t chc, k lut. + Bit pht huy ch ngha nhn o, gip ln nhau khi gp kh khn. + Kt hp gia ch ngha yu nc v ch ngha quc t cng sn. + Sng lnh mnh, gin d, chng mi t nn x hi. Ngoi ra cn c: Dn ch, bnh ng, cng bng x hi, trn trng gi gn cc di sn vn ho, thc bo v mi trng... e. H thng phng php ca li sng: - Phng php t quyt nh, t rn luyn - Phng php thuyt phc, gio dc - Phng php kinh t: m bo li ch v vt cht, kinh t cho cc c nhn. c bit trong c ch th trng, i hi x hi cng phi quan tm hn na n li ch kinh t ca cc c nhn (thu nhp). - Phng php hnh chnh, cng ch bng php lut: Nhm ngn chn nhng hnh vi ca cc c nhn i chch hng nhng gi tr, chun mc m x hi ra. - Phng php k hoch ho s pht trin li sng. thc hin tt c cc phng php ny l mt cng vic v cng kh khn. Nhng xy dng li sng c vn ho cn phi thc hin. Mi nhm x hi xy dng mt li sng khc nhau theo quan im, chun mc ca h nhng tt c u nhm mc ch xy dng mt li sng p. BI TP 1. V sao vn ho c tc ng iu chnh hnh vi ca con ngi? 2. Phn tch mi quan h gia vn ho v li sng. Ly v d minh ho?

3. V sao x hi lun quan tm n vic xy dng mt li sng c vn ho i vi c nhn cng nh ton th x hi ni chung? CU HI N TP 1. Trnh by khi nim vn ho di gc x hi hc v phn tch c cu ca vn ho? 2. Phn tch c cu ca vn ho v cho bit, trong cc thnh t ca vn ho, thnh t no quan trng nht trong vic hnh thnh nhn cch ca c nhn? 3. Trnh by khi nim li sng v phn tch s nh hng ca iu kin tn ti (mi trng, hon cnh sng) i vi vic hnh thnh li sng ca c nhn? 4. Phn tch khi nim li sng v cho bit, trong 2 yu t to nn li sng (mc sng v np sng), yu t no gp phn hnh thnh nhn cch ca c nhn? Ti sao? Chng 6: X HI HO X hi nh mt con tu, c nhn phi bc ln con tu x hi, mi tr thnh ngi x hi, nu khng th c phi ng bn tu. Hnh nh n gin y ca Sabran, mt nh x hi hc Php cho thy phn no ngha ca vic x hi ha i vi con ngi. Qu trnh x hi ha c t lc bt u xut hin con ngi, nhng mi ti gn y, sau chin tranh th gii th hai, x hi hc mi nghin cu mt cch c h thng cc qu trnh ny. 6.1. KHI NIM: Khi nim x hi ho hin nay c dng vi hai ni dung. Th nht, x hi ho ch s tng cng ch quan tm ca x hi n nhng vn , s kin c th no ca x hi m trc y ch c mt nhm, mt b phn ca x hi quan tm nh x hi ho gio dc, x hi ho y t....(qu trnh x hi ho cc vn , s kin x hi). Th hai, x hi ho dng ch qu trnh chuyn bin t chnh th sinh vt vi y cc tin t nhin n mt chnh th i din ca x hi loi ngi. X hi hc quan tm n ni dung th hai, hay cn gi l qu trnh x hi ho c nhn. C nhiu cch hiu khc nhau v x hi ho. Cn c vo tnh ch ng ca c nhn trong qu trnh x hi ho, ta chia thnh hai loi: Loi 1: C nhn thu nhn kinh ngim t x hi v hc cc chun mc, khun mu mt cch t nhin m khng th chng i li c. (c nhn t tnh ch ng trong qu trnh x hi ho). V d: Mt a tr c cha m dy cho cch n ung, t th ngi n, cch giao tip nh khi ai cho ci g phi xin php....Nu khng lm ng li dy bo th s b khin trch. Nh vy, mi c nhn c x hi mc cho mt chic o vn ho ph hp theo cch nhn ca x hi tng ni, tng thi im, tng giai on ca cuc sng v c nhn khng c quyn t la chn chic o vn ha . Tc l, con ngi b gim st cht bng cc quy nh ca x hi. Loi 2: C nhn khng ch tip thu nhng kinh nghim x hi m cn tham gia vo qu trnh to ra cc kinh nghim x hi (khng nh tnh tch cc, sng to ca c nhn trong qu trnh x hi ho). "Bn thn x hi sn xut ra con ngi vi t cch l con ngi nh th no th con ngi cng sn xut ra x hi nh th" - Karl Marx Qua hai cch gii thch trn, ta thy, con ngi c c hai mt: va th ng va ch ng, sng to v tch cc. V vy, x hi, mt mt truyn li cho h nhng khun mu, chun mc trong hnh vi, song mt khc, cng to iu kin cho h pht huy c tnh ch ng, tch cc trong cng cuc xy dng x hi vn minh, lnh mnh. [Nguyn Th Phn, Gio trnh X hi hc 2002:125] T hai cch hiu ny m c nhiu khi nim x hi ho khc nhau.

- Neil Smelser (M): X hi ho l qu trnh, trong cc c nhn hc cch thc hnh ng tng ng vi vai tr ca mnh phc v tt cho vic thc hin cc m hnh hnh vi tng ng vi h thng vai tr m c nhn phi ng trong cuc i mnh. y, vai tr c nhn ch gii hn trong vic tip nhn cc kinh nghim, gi tr, chun mc m cha cp n kh nng sng to ca c nhn x hi hc theo. Trong lch s, c nhng nhn cch ln to ra hng lot nhng chun mc, gi tr.... c tha nhn trong mt quc gia, thm ch c th gii. - Fichter (M): X hi ho l mt qu trnh tng tc gia ngi ny v ngi khc, kt qu l mt s chp nhn nhng khun mu hnh ng v s thch nghi vi nhng khun mu. - Andreeva (Nga): X hi ho l qu trnh hai mt. Mt mt, c nhn tip nhn kinh nghim x hi bng cch thm nhp vo x hi, vo h thng x hi; mt khc, c nhn ti sn xut mt cch c ch ng cc mi quan h thng qua vic h tham gia vo cc hot ng v thm nhp vo cc quan h x hi. - X hi ho l qu trnh thch ng v c st vi cc gi tr, chun mc v hnh mu hnh vi x hi m trong qu trnh , mt thnh vin x hi tip nhn v duy tr kh nng hot ng x hi [T in X hi hc, NXB Th gii 2002:571]. Nh vy, c nhn trong qu trnh x hi ho khng n thun thu nhn kinh nghim x hi, m cn chuyn ho n thnh cc gi tr, tm th, xu hng ca c nhn tham gia ti to, ti sn xut chng trong x hi. Mt th nht ca qu trnh x hi ho l s thu nhn kinh nghim x hi, th hin s tc ng ca mi trng ti con ngi. Mt th hai ca qu trnh ny th hin s tc ng ca con ngi tr li mi trng thng qua hot ng ca mnh. Mc d c nhiu quan im, nhng cc nh khoa hc u thng nht mt im. l, x hi ho l mt qu trnh: c bt u, c din bin v c kt thc. L qu trnh m qua , c nhn hc hi, lnh hi nn vn ho ca x hi nh cc khun mu; l qu trnh m nh n, c nhn t c nhng c trng x hi ca bn thn, hc c cch suy ngh v ng x ph hp vi vai tr x hi ca mnh, ho nhp vo x hi. 6.2. CC GIAI ON CA QU TRNH X HI HO: Khi bn v cc giai on ca qu trnh x hi ho, c nhiu quan im, nhiu trng phi v h u c s nh gi khc nhau v tm quan trng ca tng giai on. Sau y l phn on ca mt s tc gi: 6.2.1. Phn on qu trnh x hi ha ca G.Mead ( Nh x hi hc ngi M) Theo Mead, qu trnh x hi ha tri qua ba giai on chnh: Bt chc: y l giai on m con ngi sao chp hnh vi ca ngi khc mt cch b ng hoc ch ng ng vai: y l giai on m con ngi nhn thc c nhng hnh vi tng ng vi vai tr x hi nht nh, c bit l cc vai tr trong phm vi quan st c...Giai on ny gip cho con ngi hiu c nhng suy ngh v hnh ng ca ngi khc khi h thc hin vai tr ca mnh, phn tch v phn x hnh vi ca h to thnh kinh nghim x hi cho cc nhn mnh. Tr chi: Giai on ny con ngi cn phi bit c s i hi khng phi ch mt c nhn no m l ca x hi ni chung. Giai on ny gip cho con ngi thy r c ci ti ch ng, ci ti b ng v ci chng ta, phn bit r mnh, ngi khc v cng ng. y l c s con ngi ha chung vo cuc sng cng ng. 6.2.2. Phn on qu trnh x hi ha ca G. Andreeva ( nh x hi hc ngi Nga) Andreeva phn chia qu trnh x hi ha thnh ba giai on l giai on trc lao ng, giai on trong lao ng v giai on sau lao ng

Giai on trc lao ng: Bao gm ton b thi k t lc con ngi c sinh ra cho n khi h bt tay vo lao ng. Giai on ny gm hai giai on nh l: - Giai on tr th l giai on m a tr tip thu mt cch th ng v my mc cc hnh vi v l giai on vui chi nh hoc vn tr, nh mu gio. Giai on ny t lc tr sinh ra n lc i hc. - Giai on hc hnh l giai on a tr tip nhn tr thc v k nng lao ng. V vy giai on ny a tr c s tip nhn cc hnh vi mt cch c mc ch, c thc. a tr cng ln ln th cng bc l hnh vi tip nhn c chn lc t hnh thnh cho mnh nng lc hnh vi ring. Giai on lao ng: Bt u t khi c nhn tham gia lao ng v kt thc khi khng tham gia lao ng (v hu). Giai on ny, c nhn va tip thu kinh nghim x hi, va tch ly kinh nghim c nhn, va bc l nng lc hnh vi trong cc hot ng hng ngy. Giai on ny c nh gi l v cng quan trng trong qu trnh x hi ha v mt s l do sau: - Con ngi tip thu, cng c, pht trin cc tri thc, kinh nghim x hi nng cao nng lc hnh vi c nhn. - Lao ng gip cho con ngi hiu r c ci ti v ci chng ta sng ha ng vo cng ng x hi. - Lao ng l qu trnh th hin nng lc hnh vi c nhn c ch cho x hi v tham gia ng gp, xy dng x hi pht trin. - Lao ng th hin r vai tr ca c nhn trong x hi, l c s nh gi v cng c nng lc hnh vi c nhn. Giai on sau lao ng: l khi c nhn kt thc qu trnh lao ng ca mnh, v ngh hu. Hin nay c hai quan nim tri ngc nhau giai on ny. C quan nim cho rng khi nim x hi ha hon ton khng c giai on ny v cc chc nng x hi ca n b thu hp li. Tc l khng c chuyn ngi gi tip thu kinh nghim x hi, hay thm ch sn xut ra n. Quan nim th hai cho rng cn phi nhn nhn mt cch tch cc i vi qu trnh x hi ha giai on ny, bi v x hi hin i ngy nay ko di tui tho ca con ngi v ng thi cng to ra cc iu kin pht huy tnh tch cc x hi ca ngi gi. Nhiu ngi gi ng vai tr quan trng trong vic ti to cc kinh nghim x hi. c bit l trong giai on hin nay khoa hc k thut thay i nhanh chng, thng tin c ph bin rng ri c tnh cht quc t, i hi x hi phi ti to cc kinh nghim x hi v truyn t nhng kinh nghim, nhng gi tr cho th h tr. Tuy cn tn ti nhiu cch phn on khc nhau da trn nhiu cn c khc nhau nhng cc nh x hi hc gn nh thng nht vi nhau v ba giai on ca qu trnh x hi ho. - Giai on x hi ho ban u ca tr trong gia nh. - Giai on x hi ho din ra trong nh trng. - Giai on con ngi thc s bc vo i m nhn vai tr m hai giai on trc c chun b y . Lc ny, c nhn thc hin mt lc nhiu vai tr khc nhau trong cc nhm x hi v trong ton x hi: lm chng, lm v hay tr thnh cn b cng chc nh nc....Chnh giai on ny, con ngi c th t lp hon ton trong suy ngh v hnh ng, c nhn pht huy kh nng sng to ca mnh nhiu nht, do kh nng cng hin cho x hi l cao nht Ranh gii gia cc giai on ny khng phi lc no cng r rng, m ch mang tnh c l. V trong thc t, c nhn c th i lm, c gia nh nhng vn tip tc hc tp v c nhiu vn phc tp ny sinh c quan hay trong quan h v chng, h vn tm n cha m tm mt li khuyn. Nh vy, qu trnh x hi ho ch chm dt khi cuc sng ca chng ta chm dt m thi.

6.3. MI TRNG X HI HO: L ni c nhn c th thc hin thun li cc tng tc x hi ca mnh, nhm mc ch thu nhn v ti to kinh nghim x hi. D c bn cht x hi v tin t nhin ph hp, con ngi c th khng tr thnh mt nhn cch hon thin, nu khng c t trong mi trng thch hp. V vy, x hi ho nghin cu xem vi t cch l iu kin v cc yu t cu thnh, c cu v qu trnh x hi, vn ho, kinh t v sinh thi c tc dng bng cch no v mc no ti s pht trin nhn cch con ngi. Mi trng x hi ho th hin trong nhiu nhm x hi. Trong , c nhng nhm c bn sau: 6.3.1. Mi trng gia nh: Gia nh khng ch ti sn xut ra con ngi v mt th cht m cn ti sn xut ra i sng tnh cm, tm hn, vn ha, tc l x hi ha-qu trnh bin a tr t mt sinh vt ngi thnh con ngi x hi. Gia nh l mi trng vi m c vai tr quan trng nht trong giai on x hi ha ban u. Thc t, hu ht nhng a tr sng khng c gia nh, do thiu s gio dc rn dy cho nn nhng a tr d b h hng, v chng hp thu nhng thi h tt xu trong x hi. Tuy nhin, khng phi nhng a tr c gia nh y , b m u l nhng a tr ngoan. Trong mi gia nh u c mt tiu vn ho, c xy dng trn nn tng vn ho chung, nhng vi nhng c th ring ca tng gia nh, c quy nh bi nn gio dc gia nh, truyn thng, li sng ca gia nh m c nhn s tip nhn nhng vn ho khng ging nhau. Nhng quy tc ng x, cc gi tr, kinh nghim sng... u tin con ngi tip nhn t chnh cc thnh vin trong gia nh, t , to thnh nhng c im nhn cch kh ring bit. X hi ha ca gia nh din ra sut c cuc i con ngi vi t cch l mt qu trnh lin tc. Gia nh tham gia vo tt c cc giai on x hi ho trong chu trnh sng ca con ngi. giai on no vai tr ca gia nh cng th hin rt r Giai on tui u th Giai on tui mu gio nhi ng La tui thiu nin La tui trng thnh Giai on chun b kt hn v lm cha lm m Giai on bc sang tui gi Giai on cui cng ca chu trnh sng l chun b n ci cht Giai on tui u th Gia inh l mi trng x hi ha u tin ca a tr. Ch sau khi sinh ra khng lu, tr s sinh hng v th gii xung quanh v bt u qu trnh hc hi. Cc gic quan ca tr hot ng th hin cc cm gic nghe, nhn, n ung, cm gic nng lnh. S tham gia ca cc thnh vin trong gia nh (m, b) nh cho n, tm ra, thay t lt, b, ru tr v.v...v cch thc chm sc ca h nh gi gic n, ng, tp n nhng thc n ngoi sa m... gip tr o luyn cc thi quen. giai on ny gia nh hu nh l mi trng x hi ha v tc nhn x hi ha duy nht Giai on tui mu gio, nhi ng Cng vi vic o luyn cc thi quen, tr bt u tp ng cc vai tr ca ngi ln, chng m phng hot ng v quan h x hi ca ngi ln thng qua cc tr chi.

giai on ny tr bt u c nhng mi quan h vi x hi bn ngoi nh bn chi, bn hc, thy c gio. Tr bt u chu nh hng ca ti vi, phim nh, cc phng tin truyn thng i chng... Gia nh c vai tr quan trng trong vic t chc v hng dn cc hot ng ca tr: chi vi ai, cch cho hi, mi n, xem sch g, hc trng no, bao gi c xem TV v chng trnh no,.. Gia nh gip tr nhn thc c ci ng, ci sai, ci c php v ci khng c php bng cch khuyn khch, ng vin, khen ngi khi tr lm ng, hoc ngn cm, khng bng lng khi tr lm khng ng, lm cho tr c cm gic ti li v xu h khi vi phm quy tc; gip tr hnh thnh thc trch nhim thng qua cc vic lm c th. Giai on tui thiu nin Tr em tip xc a dng vi th gii xung quanh, bc u hnh thnh nhng gi tr, chun mc, thit lp quan h vi nhng ngi xung quanh trc ht l vi nhng ngi trong gia nh, th sc trong cc quan h x hi, tin ti hnh thnh nhn cch c lp giai on ny gia nh gip v cung cp cho cc em nhng kinh nghim x hi trong quan h v ng x vi nhng ngi xung quanh, ng vin, thng cm, nng cc em khi tht bi v nn tr, gip cc em nhng kin thc, hiu bit cn thit t ch giai on dy th khi c th c nhng thay i ln Giai on tui trng thnh C nhn pht trin bn sc ci ti, hnh thnh nhng kinh nghim x hi n nh, chun b bc vo nhng nhm lm vic, nhng t chc x hi hay cng ng mi. giai on ny, x hi ha s cp hu nh hon thnh, nhn cch v c bn hnh thnh. Gia nh gip c nhn trng thnh tr li c 3 cu hi: (1) lm ngh g kim sng (nh hng ngh nghip); (2) theo li sng no (nh hng gi tr); (3) yu ai (nh hng hn nhn) Giai on chun b kt hn v lm cha m Vai tr ca ngi v, ngi chng, ngi m, ngi cha c nhn thc t trong gia nh qua cch ng x ca cha m i vi nhau. Gia inh to cho c nhn ng c v mong mun i ti kt hn v gip cho cc c nhn bit cch ng x khi h kt hn. Mt ngi trc khi bc vo hn nhn thng quan st hn nhn ca cha m trong mt thi gian di. Cc vai tr hn nhn c hc hi ch yu t cc vai tr th hin trong hn nhn ca cha m. M hnh hn nhn ca cha m c vai tr cc k quan trng i vi vic x hi ha vai tr hn nhn v lm cha m cho con ci. Giai on bc sang tui gi Ngi tr tui c th hnh dung c cuc sng ca mnh khi bc sang tui gi s din ra nh th no chnh l nh quan st cuc sng ca nhng ngi gi trong gia nh. Gia nh gip mi ngi ng u c vi tui gi v ci cht. Do bit cuc sng ca ngi gi trong gia nh m ngi ta bit gi i mt cch p .

Giai on cui cng ca chu trnh sng: chun b n ci cht Gia nh cng gip cho cc thnh vin ca mnh i n tip nhn ci cht mt cch thanh thn hn v h c dp chng kin ci cht ca nhiu ngi thn khc. Nhng nghi l ca cc m tang c ngha i vi ngi sng nhiu hn l i vi ngi cht. Gia nh gip c nhn khc phc c tm trng bun ru, c n v ngi ta ni n ngi mt mt cch t nhin trong mi quan h vi nhng ngi ang sng lm cho ci tang tr nn bnh thng. S thng tic v th cng ca gia nh i vi nhng ngi cht khin cho cc c nhn d dng chp nhn ci cht ca mnh hn khi h bit rng d c cht i h cng vn c sng trong lng ngi thn. Tnh cht hai chiu ca x hi ha X hi ha khng ch cn thit i vi con ci, i vi tr em m cn cn thit i vi b m v ngi ln tui. X hi ha khng ch gm nhng iu cha m truyn cho con ci m cn c nhng iu con ci mang li cho cha m mnh. Qu trnh tng tc gia cha m v con ci c th lm thay i nhng chun mc ng x, cch thc, phng thc quan h do lp tr tip cn nhanh chng hn vi s i mi v vn ha v h thng gi tr, khng dng li tip thu nhng chun mc v gi tr ca nhng th h trc y. Qu trnh x hi ha tr li rt d dng nhn thy nhng x hi ang din ra nhng s bin i mnh m. 6.3.2. Mi trng trng hc: Vn tr, nh mu gio l ni nhng a tr vui chi v hc tp. y l nhng hot ng bc u ca con ngi vi x hi. Thng qua hot ng ny, tr em thu nhn nhng kin thc ban u v thc trch nhim v x hi. Cng ti , qua giao tip, chng dn dn hnh thnh cc mi quan h x hi, ho nhp vo i sng x hi. Trong cc trng hc, hot ng ch o ca c nhn l hc tp, cc c nhn thu nhn nhng kin thc khoa hc c bn v t nhin v x hi, cc kin thc vn ho ch yu lm nn tng cho cuc sng sau ny. Nhng kin thc ny, s phc v c lc cho vic thc hin vai tr m c nhn cn phi ng trong tng lai. Nhng di s nhn nhn ca cc nh x hi hc, khi tr n trng, n khng ch hc cc kin thc m cn hc c nhng quy tc v nhng cch thc xc nh hnh vi. Nh hc cch lm sao c quan h tt hn vi bn b, thy c gio, sao cho mi ngi u yu mn v chp nhn mnh. V vy, trong giai on ny, c nhn thc hin rt nhiu tng tc v nhiu quan h x hi ca h cng c thit lp. 6.3.3. Cc nhm thnh vin: l cc nhm m c nhn l thnh vin. Cc nhm ny c ngha quan trng trong vic c nhn thu nhn cc kinh nghim x hi theo con ng chnh thc v khng chnh thc, c bit l nhm bn b c chc nng l tha mn nhu cu giao tip, nhu cu gii tr gia cc c nhn. Tuy nhin, trong thc t, quan h gia cc nhm x hi cng l tc nhn quan trng nh hng nhiu n qu trnh x hi ha Quan h bn b l quan h bnh ng, cng v th x hi nn cc c nhn thng d dng chia s thi , tm t v cm xc vi nhau. Tc ng ca nhm nhiu khi mnh m ti mc ln t c nh hng ca gia nh v nh trng. Ta nhn thy iu ny trong nhm bn thiu nin - thanh nin (tc giai on dy th) v tui ny, thanh thiu nin thng dnh phn ln thi gian v tm tr cho quan h bn b. H cng nhau to nn mi trng vn ha ring vi nhng gi tr chun mc v h ngn ng ring, khc vi gi tr chun mc ca ngi ln. Nhng thnh vin trong nhm, u

mong i c nhn tun th nhng chun mc, khun mu ca nhm nu chng no cn mun l thnh vin ca nhm . Nhng chun mc ny c th vt ra ngoi khun mu chung ca x hi. V d: Nhm bun lu, phi tun th quy tc ca nhm v nu b cng an bt th phi gi b mt v khng khai ra ng bn. Tun th theo quy tc ca nhm c chp nhn nhng lut php s trng tr v anh ta phm php. 6.3.4. Thng tin i chng: Bao gm sch bo, tp ch, i, v tuyn truyn hnh v cc phng tin thng tin khc....Cc nhn t ny ngy cng c vai tr quan trng trong qu trnh x hi ho v hin nay, y l phng tin cung cp thng tin ch yu ca cc c nhn. Qua , chng ph bin t tng, gi tr v nim tin m x hi mong mun. Truyn thng tc ng ti tr ngay trc khi i hc. Ngy nay nhiu tr em c tip xc vi truyn hnh trc khi c i hc v hng ngy phng tin truyn thng i chng cung cp cho mt s lng ng o cc thnh vin x hi nhng thng tin a dng v c tc ng ln n suy ngh cng nh hnh vi ca h. Truyn thng mang li cho con ngi nhng kinh nghim x hi,nhng mu vn ha mang tnh tiu chun di cch nhn ph bin. Cc thnh vin ca x hi u chu mc khc nhau do nhng g m cc phng tin truyn thng coi trng hoc xem nh, nh gi tch cc hay tiu cc. N cng l mt knh quan trng ph bin vn ha, gip con ngi c th hiu c nhng mu vn ha, nhng nn vn ha khc. Truyn thng cng lm cho cc thnh vin trong mt x hi gn kt vi nhau hn thng qua nhng mi quan tm chung, nhng gi tr chung c bit l khi c mt s kin ni bt nh c mt thm ha, mt vinh quang m i tuyn quc gia ginh c hay mt cuc chin tranh bng n... Tuy vy, cc phng tin truyn thng cng c nhng vn ca n, cc phng tin ny c th lm mo m, lch lc vic tip nhn cc gi tr qua cc chng trnh khng lnh mnh do tnh thng mi ho hoc thiu thn trng ca nh lp chng trnh truyn tin, dn n vic tr em lm tng nhng g c in n, truyn ti...u l nhng th c x hi tha nhn. V th, mt i hi t ra l phi c s kim duyt c nh hng thng tin i chng loi b nhng lch lc trong nhn thc x hi ca mi ngi. Ngoi ra, truyn thng rt t hoc khng mang tnh tng tc,cc khn thnh gi khng th tho lun hay by t thi trc tip vi nhng ngi lm ra chng trnh truyn thng. Chnh v th vt xa rt nhiu nhng g m truyn thng a n nh mt ngun gii tr. V l do , cc vn nh qung co, bo lc, li sng...trn cc phng tin truyn thng i chng thng l ch gy tranh ci. Mt khc, nhiu nh x hi hc cho rng truyn thng th hin thc h ch o, n c khuynh hng th hin quyn li ca phn t u t. Thng qua thi lng cng nh cch thc nhng g c chuyn ti qua cc phng tin truyn thng, x hi b nh hng bi nhng khun mu gi tr, cng nh quyn li ca nhng nhm th yu b xem nh v h khng nm gi cc phng tin truyn thng. Nh vy, mi trng x hi ho c th chia thnh mi trng chnh thc v phi chnh thc: c nhn thu nhn v ti to kinh nghim x hi nhm thc hin tt vai tr ca mnh thng qua con ng gio dc (chnh thc) v ton b s dy d ca x hi n c nhn (phi chnh thc). C th ni, x hi ho l mt khi nim c tnh quyt nh trong x hi hc, v n quan tm ti qu trnh c nhn ho nhp vo x hi v c c nhng phm cht x hi mong mun. Thc cht, y l qu trnh c nhn dn dn nhp tm nhng gi tr v chun mc x hi ra bin chng thnh gi tr, chun mc ca mnh. Qu trnh x hi ho c thc hin thng qua "c nhn ho" cc gi tr, chn l, cc quy tc

ng x. V vy, x hi ho l cn thit cho s hnh thnh c nhn ca con ngi, cho con ngi pht trin ch th ca x hi. CU HI N TP 1. Phn tch khi nim x hi ha c nhn. 2. Trnh by cc giai on x hi ha. Theo bn, giai on no l quan trng nht trong qu trnh x hi ha ca con ngi? 3. Trnh by cc mi trng x hi ha. Theo bn, mi trng no c s tc ng su rng nht ti s qu trnh x hi ha ca con ngi Chng 7: BIN I X HI Bin i x hi l mt phm tr c bn ca x hi hc i cng nhng i tng ca n xut hin khng gii hn trong khng gian v thi gian nn bin i x hi khng thiu c trong bt k ngnh x hi hc hp no. Chng ny gii thiu khi qut khi nim bin i x hi nh l mt qu trnh x hi v nhng thay i trong c cu v h thng x hi. Tip theo chng ny a ra nhng quan nim khc nhau v bin i x hi ca thuyt tin ha, thuyt chc nng, thuyt xung t v cc l thuyt hin i. Chng ny cng cp n cc nhn t v cc iu kin ca bin i x hi trong c bit nhn mnh n nhng nhn t bn trong v bn ngoi ca bin i x hi. 7.1. KHI NIM BIN I X HI 7.1.1. Khi nim Cng nh t nhin, mi x hi khng ngng bin i. S n nh ca x hi ch l s n nh ca b ngoi, cn bt c nn vn ha no, x hi no cng lun lun bin i. S bin i trong x hi hin i ngy cng r hn, nhanh hn. C nhiu quan nim khc nhau v bin i x hi. Theo cch hiu rng nht, bin i x hi c xem l mt s thay i so snh vi mt tnh trng x hi hoc mt np sng c trc. N l mt thut ng rng nht dng gi bt k qu trnh no c c trng bi s kin l thi im t1, c trng thi x1, trong khi thi im t2...n c trng thi x2...xn . Theo ngha hp hn, bin i x hi l s bin i v cu trc (c cu) ca mt h thng x hi. a s cc nh x hi hc cho rng, bin i x hi l mt qu trnh qua nhng khun mu ca cc hnh vi x hi, cc quan h x hi, cc thit ch x hi v cc h thng phn tng x hi c thay i qua thi gian . Chu nh hng ca thuyt tin ha, August Comte cho rng bin i x hi l chc chn s xy ra, s bin i x hi theo mt con ng pht trin v nhng tin b x hi tt nhin hng ti mt x hi tt hn. August Comte tin tng rng thng qua bin i x hi, nhn loi chuyn t ngi nguyn thy dt nt n con ngi c gio dc, con ngi c pht trin tin v con ng tch khi s sp t ca thng . Nh vy, x hi khng ngng vn ng v thay i. Tuy nhin mc hoc phm vi ca s bin i khng ging nhau t x hi ny n x hi khc. Trong lch s pht trin ca nhn loi, trong cc thi k lch s khc nhau, s bin i ca x hi din ra nhanh, chm khc nhau. Cn c vo phm vi nh hng ca bin i x hi ngi ta chia bin i x hi thnh hai cp khc nhau: Bin i v m l nhng bin i din ra v xut hin trn mt phm vi rng ln, din ra trong mt thi k di. S bin i v m c th khng nhn thy c v n din ra qu chm chp i vi con ngi, ging nh h ang tri qua nhng cuc sng thng ngy. V d s hin i ha, l qu trnh qua cc x hi tr nn khc nhau bn trong nhiu hn, nh s thay i ca cc thit ch x hi n gin bng nhng thit ch x hi phc tp.

Bin i vi m Lin quan n nhng bin i nh, nhanh c to nn nhng quyt nh khng thy ht c, nh s tng tc trong quan h ca con ngi trong i sng hng ngy. 7.1.2. c im ca bin i x hi a. Bin i x hi l hin tng ph bin nhng n din ra khng ging nhau gia cc x hi Mi x hi u bin i thng qua thi gian nhng do iu kin khc nhau nn cc x hi bin i theo nhng nhp nhanh chm khc nhau. G.J Lenski cho rng tc ca s bin i x hi gia tng khi nn k thut ca mt x hi pht trin. Do , bin i x hi cc x hi c nn khoa hc k thut pht trin cao s din ra nhanh hn nhng x hi c nn khoa hc k thut km pht trin. Cc yu t vn ha ca mi x hi cng c nhng nhp thay i khc nhau to nn "s lch pha" trong s thay i hay l nhng "s chm ch vn ha" (W.F. Ogburn) trong thng thng nhng hin tng vn ha vt cht thng thay i nhanh hn cc hin tng vn ha tinh thn. b. Bin i x hi khc bit v thi gian v hu qu. C nhng bin i x hi ch din ra trong mt thi gian ngn v khng c nh hng lu di, nhng cng c nhng bin i x hi din ra trong mt thi k di hng nghn nm hay vi th h. nh hng ca bin i x hi cng khc nhau ty thuc vo tnh cht, mc , phm vi ca s bin i x hi . Hn na bin i x hi c th to nn nh hng va tch cc hoc va khng tch cc. V d nh cng ngh tin hc mt mt n to ra khng t nhng ngh mi, ng thi n cng loi b ngh c, n to ra kh nng ti a cho con ngi tip cn vi thng tin bn ngoi x hi v trn th gii nhng n cng can thip vo i sng ring t ca con ngi, c v lnh vc vn ha - tinh thn v sc khe. Do ngi ta c nhiu tranh lun v bin i x hi, c nhiu ngi ng h nhng cng c khng t ngi phn i v hu qu ca bin i x hi. c. Bin i x hi va c tnh k hoch va c tnh phi k hoch Nhng bin i x hi do con ngi to nn u xut pht t tnh t gic, ch ng ca con ngi, do c th kim sot c. Song ng thi cng kh kim sot ngay chnh nhng bin i x hi do con ngi to ra, iu ny th hin r nht x hi cng nghip. V d cng nghip pht trin em li nhng sn phm mi, a dng v nng sut cht lng cao nhng n cng to ra nhng mt tri, nh hng n cuc sng nh nn nhim mi trng, hin tng tht nghip v cc t nn x hi khc... Mt khc nhng bin i x hi do t nhin gy ra li cng kh kim sot hn bi tnh phi k hoch ca thin nhin. Trn phng din ny, con ngi ch c th hc cch chung sng vi thin nhin m thi. 7.1.3. Bin i x hi v cc khi nim lin quan S d c nhiu cch hiu bit khc nhau v bin i x hi mt mt l do cc quan im hc thut, cch tip cn vn d khc nhau, mt khc cng bi l do khi nim bin i x hi c lin quan gn gi vi mt vi khi nim gn k n nh bin c x hi, tin b x hi v tin ha. a. Bin c x hi Bin c x hi l nhng s kin x hi xy ra c th em li hoc khng em li mt s thay i no trong i sng x hi. V d mt cuc bu c, mt cuc biu tnh, mt cuc nh cng hay bi cng, mt s ni lon t pht... chnh l nhng s kin hay bin c x hi. Chng c th tc ng mnh m hoc khng tc ng mnh m n i sng x hi, chng c th dn n nhng thay i nhng ch l nhng thay i c tnh b phn ca tng th x hi hoc cng c th khng dn n nhng s

thay i no. Cn bin i x hi th chc chn s dn n mt s thay i c tnh c cu ca x hi, thay i c trng ca x hi. b. Tin b x hi Bin i x hi c th theo nhiu chiu hng khc nhau, hoc l i ln, hoc l dm chn ti ch v hoc l tht li. Bin i x hi ch l kt qu ca s tc ng ca nhiu s kin hay bin c x hi, dn n thay i c trng hay cu trc x hi v bn thn s bin i cha ni ln gi tr m ch l s m phng nn vn ha hay cu trc x hi. Nhng x hi li lun mong i nhng bin i x hi c li ch cho nhiu ngi, do vic nh gi s bin i x hi thng l da vo nhng gi tr m bin i mang li. Nhng bin i nh vy c gi l tin b x hi. Hay ni cch khc, tin b x hi l mt s vn ng, mt s bin i c thc theo chiu hng tch cc v ng mong i ca x hi. c. Tin ha x hi Thuyt tin ha ban u do Darwin nu ra trong lnh vc sinh hc nh mt hc thuyt v s pht trin ca t nhin. Thuyt tin ha quan nim s tin ha l mt s vn ng i ln ca cc ging loi, t thp ln cao, t n gin n phc tp theo nhng trnh t tt yu.Vn dng thuyt tin ha ca Darwin, cc nh nghin cu x hi cho rng x hi cng nh gii sinh vt u tin ha theo mt qui lut nht nh l chuyn t ci thun nht n gin sang ci khng thut nht phc tp, thng qua phn ha t ti s thng nht. Trong x hi hc, thun tin cho vic phn tch ngi ta phn bit hai hnh thc bin i ln: tin ha v cch mng cn c vo tc ca s bin i x hi v s chuyn ha v cht l t t hay nhy vt. Gn y cng vi thut ng tin ha x hi ngi ta cn dng thut ng "pht trin" v y l thut ng thnh hnh nht trong nhiu khoa hc na cui th k XX. Hin ti c nhiu nh ngha khc nhau v pht trin song ngi ta vn tm ly ni dung do Lin Hp Quc a ra cho rng: "pht trin l mt qu trnh trong ton th loi ngi p dng nhng cng c hin i ca khoa hc v cng ngh vo nhng mc tiu ca mnh, qua nhng thi k khc nhau v c tnh khng th o ngc c ca qu trnh ". 7.2. CC QUAN IM V BIN I X HI 7. 2.1 Cch tip cn theo chu k Trong lch s nhn loi, s hiu bit v chu k ca s bin i nh s thay i ca cc ma, mt tri ln v mc, nhng s lp li ca t nhin khc dn dt i sng hng ngy ca con ngi v nh hng n nhn thc ca con ngi v s bin i x hi. Theo lch s cng c cho l lp li mi trong nhng chu k khng kt thc. Cc nh khoa hc v cc nh s hc trc y nhn chung phn i nhng t tng trn mc d mt s vay mn nhng php n d sinh hc cho rng cc x hi c "nhng tui i c hu" ring ca chng, v rng cc x hi c ci c sinh ra trng thnh v sau mt i. Mt s nh l thuyt v chu k lp li, nh nh s hc tn l Marnold Toynbee gi mt s quan im tng t song ng phn i "s khng th trnh c" ca s suy tn v xut rng "nhng n lc c to nn bi con ngi c th cho php vn minh ha i vi s sng". Nh x hi hc P.Sorokin a ra l thuyt chu k v s bin i vi mt bc tin xa hn, tranh lun rng s vn minh ha c dao ng trong ba kiu ca "nhng trng thi tm l" hoc rng hn: nhng kiu h t tng, kiu cm gic v kiu l tng. Theo Sorokin, trong tt c cc h thng vn ha, s bin i xut hin khi m hnh c th ca suy ngh nm c gii hn logic ca n. 7.2.2. Quan im tin ha M hnh tin ha kinh in l m hnh c mn t sinh hc thnh hnh trong th k XIX. Rt nhiu nh x hi hc tn thnh vi l thuyt ph bin c gi l s tin

ha theo mt hng xc nh hay tin ha mt chiu (s tin ha theo l trnh dc, ch tin v pha trc ch khng li hoc i ngc v pha sau) cho rng tt c cc hnh thc ca s sng- v bng gii phu hc, tt c cc x hi - "tin ha" t nhng hnh thc n gin n phc tp vi mi hnh thc sau tin xa hn hnh thc trc ca n. August Comte pht hin ra mt ch tng t. ng lp lun rng, tt c cc x hi khng th trnh c s tri qua ba giai on m ng gi l: Thn hc, Siu hnh v Thc chng, v x hi Chu u bc cui cng, bc cao nht v l bc kt thc ca s pht trin nhn loi. Spencer, mt ngi ng thi vi Comte, cng chu nh hng mnh bi nhng hc thuyt sinh hc v s tin ha. Spencer nhn s tn ti ca cc t chc v cc x hi nh l s lin quan trc tip vi mt mi trng chuyn i. ng so snh x hi vi mt c th sng c nhng b phn tng quan nhau m tin ti trc cho nhng nh mnh chung. ng tin rng cc x hi phng Ty c s thun li hn n trnh cao nht bi v h "p ng tt hn" vi nhng iu kin ca th k XIX hn nhng x hi khng thuc phng Ty. E.Durkheim ch trng rng, x hi tin b t nhng dng t chc x hi n gin n phc tp. ng a ra hai m hnh ca s on kt x hi gii thch v s bin i x hi. Theo Durkheim, trong cc x hi gin n, mi thnh vin thc hin cc nhim v ging nhau, c th thay th ln nhau v chia s nhng gi tr, nhng nim tin ging nhau. Tnh gn kt hay s on kt c hc ph hp vi x hi ha nhp. Tri qua th k XIX, r rng rng s cng nghip ha, s tng trng dn s v cnh tranh ang ph hy nhng hnh thc truyn thng ca s on kt x hi. tin ti mt hnh thc cao hn: s on kt hu c, trong s phn cng lao ng to ra nhng ngi c c tnh khc nhau, thc hin nhng nhim v ring bit, vi nhng vai tr c bit. Nhng quan im tin ha mi: Quan im ca cc nh l thuyt tin ha th k XIX c xem l l thuyt tin ha n tuyn tnh (unilinear evolutionary theory). Ngy nay cc nh l thuyt tin ha mi khng m t mt hnh thc ca x hi nh l mt s tuyt i, cng khng khng nh rng, cc x hi khng th tin ha ti mt vi thc trng cao hn. H a ra l thuyt tin ha a tuyn tnh (multilinear evolutionary theory) v ch trng rng s thay i c th xy ra theo nhiu cch v n khng nht thit phi dn n cng mt hng . 7.2.3. Quan im xung t Quan im xung t ch trng rng bin i x hi c ngha quan trng bi n l cn thit sa cha cc bt cng ca x hi. L thuyt v bin i x hi ca Cc Mc l tiu biu cho quan im xung t. Ging nh hu ht cc nh l thuyt x hi th k XIX, Cc Mc chu nh hng ln ca thuyt tin ha. ng ng rng cc x hi phi chuyn i tn ti v Mc khng nhn mnh rng kinh t phc v nh l s thnh lp cho trt t x hi. c xp vo cc nh l thuyt theo ch ngha xung t i khng, Mc trin khai mt l thuyt tin ha v s bin i x hi. Da vo s thay i lin tc trong k thut m cc x hi tin t n gin n phc tp. mi trng thi, mt x hi tim n nhng iu kin t hy dit, v nhng iu kin ny cui cng s dn n s bin i v a x hi vo trng thi tip theo. Cc Mc c ci nhn v qu trnh hin i ha rt khc bit vi nhng nh t tng x hi khc, bi l Mc nhn mng tm quan trng ca mu thun x hi. i vi Mc, x hi hin i ng ngha vi x hi t bn, mt h thng kinh t c sn sinh do u tranh giai cp vo cui thi k trung c. Giai cp t sn nm gi h thng sn xut mi do cuc cch mng cng nghip em li v thnh cng trong vic thay th giai cp qu tc.

Mc cng khng ph nhn rng s hnh thnh tnh hin i c lin quan n s suy tn ca cc cng ng c quy m nh, n s phn cng lao ng gia tng v s xut hin ca th gii quan duy l. ng cho rng, c ba yu t ny u cn thit cho vic pht trin ch ngha t bn. Chnh ch ngha t bn ko nhng ngi nng dn t cc vng nng thn v cc th vi h thng th trng khng ngng pht trin. S chuyn mn ha l c s cho s vn hnh cc x nghip. Tnh duy l th hin r trong x hi t bn. Mc c mt ci nhn v qu trnh hin i ha kh lc quan, ng tin tng rng mu thun x hi v cui cng ch ngha t bn s b lt i v thay th bng mt x hi cng bng nhn o hn. 7.2.4. Nhng quan im hin i v bin i x hi a. Quan im tng hp Hin nay hu ht cc nh x hi hc ng rng s tng tc phc tp ca nhiu yu t- c yu t bn trong v yu t bn ngoi, to nn s bin i. Mc d trong nhng hon cnh x hi v lch s nht nh, cc yu t c th i lc c th nh hng nhiu hn nhng yu t khc. Nhng yu t sau y c cc nh l thuyt hin i nhc n khi ni v bin i x hi. Mi trng vt cht Bao gm nhng bin ng ln nh bo lt, hn hn, ng t... v nhng hot ng ca con ngi- c bit nhng hot ng cng nghip trong hai th k qua - to nn s bin i mi trng gy ra ma axit, lm tng nhit kh quyn, hy hoi rng, cn kit t ai. Tt c nhng s kin u to nn bin i x hi v n tim n ng lc lm thay i mi trng vt cht trong tng lai gn. Cng ngh Cng ngh l thng tin v cch thc lm sao s dng ti nguyn vt cht ca mi trng tha mn nhu cu v c mun ca con ngi . l s p dng, ng dng tri thc trong thc tin. Ngay t khi con ngi pht minh ra cng c u tin, cng ngh c sc mnh i vi bin i x hi. Ngy nay, laze, cng ngh gen, cng ngh sinh hc, cng ngh tin hc v nhng cng ngh khc c tim nng v cng to ln, lm tng cht lng cuc sng ca con ngi. Cng ngh bc vo cuc sng ca chng ta, n cng c kh nng gip cho nhng nhm lnh o sc mnh gim st v qun l x hi, k c nhng iu m ch my nm trc khng th c v thm ch khng th qun l c. Sc p dn s S thay i trong quy m v mt dn s, di dn... cng l nguyn nhn quan trng ca s bin i. Mt trong nhng xu hng quan trng hn c l qu trnh hin i ha c mt s gia tng u n dn s ton cu qua hai th k ny. Dn s th gii hin nay khong 6 t ngi. Giao lu vn ha y cng l mt nguyn nhn quan trng ca bin i x hi. Hin nay, du lch thng mi quc t, v cng ngh vin thng ton cu gii thiu vi th gii mt gic m thng xuyn v nhng sn phm, dng, t tng v nhng gi tr Phng Ty - c bit ch ngha tiu dng, nng lc c nhn, v vn ha i chng. Tt nhin, s giao lu vn ha rt him khi l mt qu trnh mt chiu, v nhng sn phm v nhng t tng ca ton b nn vn ha th gii nh hng n thc phm chng ta n, o qun chng ta mc, m nhc chng ta nghe v hu ht nhng kha cnh khc ca vn ha v x hi chng ta ang sng. Xung t x hi Nhn t ny nh hng c nhp v s trc tip ca s bin i x hi. Bi v trong nhng xung t, tng lp tinh hoa thng khng c li s bin i v n p tng lp di v nhng ngi thit k nn s thay i. Khi nhm khng thuc tng

lp tinh hoa ginh c s kim sot cc ngun lc v s dng chng vn ng dn chng ng h cho mc tiu ca h. V tt c cc quc gia gi y l mt b phn ca mt chnh sch ton cu v chnh tr- kinh t. S u tranh cho s phn vinh, quyn lc v uy tn trong cc nh ncdn tc gi y ang to thnh qu trnh bin i x hi. b. Nhng quan im ton cu hiu c s bin i x hi hin i cn thit phi xem xt n trong iu kin ca mi dn tc, mi nn vn ha c th vi nhng ti nguyn, nhng xu hng dn s v nhng xung t bn trong ca chng. Hu ht cc nh x hi hc gii thch s tip din v bin i, v nhng quan h trong cc dn tc giu v ngho bng s chp nhn hoc l thuyt hin i ha, hoc l thuyt h thng ha th gii. L thuyt hin i ha Chu nh hng mnh m bi thuyt tin ha v thuyt chc nng, thuyt hin i ha cng nhn s pht trin ton cu nh mt qu trnh tin b v theo ngha tin ha , trong khoa hc v cng ngh dn dt cc x hi t nhng thit k x hi truyn thng, tin cng nghip n nhng thit ch x hi phc tp. Cc nh x hi hc xc nh nm gi thit ch yu to thnh nhng trng phi hin i sm nht, nh sau: Th nht, hin i ha l mt qu trnh Chu u ha (hoc M ha). V cc quc gia Ty u v nc M pht trin trc tin v hu ht kinh t v chnh tr thun li,u vit. Nhng thit ch ca n tr gip nhng m hnh cho tt c cc dn tc khc. Th hai, hin i ha l khng th o ngc, khi cc nc th gii th ba tin hnh hp tc vi phng Ty, h c th cn tr nhng khng th khng c s thc y qu trnh hin i ha chc chn s xy ra. Th ba, hin i ha l mt qu trnh hp nht m thm ch nhng nguyn nhn ca tt c cc x hi gn ging nhau. Th t, hin i ha cng l qu trnh trong tt c nhng li ch lu di ca hin i ha quan trng hn nhng kh khn, gian kh. V d, cc dn tc t c cc sn phm, gio dc v sc khe tt hn, cht lng ca i sng con ngi tng ln. Th nm, hin i ha l c mt qu trnh lu di, c th vi th h hoc thm ch hng th k i vi mt s dn tc. L thuyt h thng th gii v l thuyt ph thuc Mc d cng nhn rng cc dn tc c s khc bit v vn ha, l thuyt h thng th gii cng khng nh rng tt c cc dn tc l mt b phn ca s phn cng lao ng rng ln v khng bnh ng v quan h chnh tr m li ch ca cc nc ang pht trin phi chi ph cho cc nc pht trin. Trong h thng kinh t ton cu hin nay, mt s nc c th ng trong cc quc gia trung tm (centre) nh M, Canada v Nht bn, vi vic to ra cc sn phm v dch v cho c vic tiu dng trong nc v xut khu. Cc quc gia trung tm nhp khu nhng nguyn liu th v s dng lao ng r mt, c cung cp bi cc quc gia ngoi bin (periphery) Chu , Chu Phi, v Nam M, ni l y ca nn kinh t ton cu. Kinh t th gii pht trin bi s sp nhp cc lnh th mi v i mi cc k thut, cng nghip ha v thng mi ha, v nhng qu trnh ny tip tc thay i quan h gia cc dn tc. Tng t, s chuyn i nn kinh t v chu k pht trin v s nh n to thnh nhng iu kin cho s bin i x hi c th cho php cc dn tc khng trung tm tin ln trong h thng v l nguyn nhn khin cho cc quc gia trung tm i xung.

Mt quan h gn gi vi l thuyt h thng th gii goik l l thuyt ph thuc, l thuyt ny cho rng cc quc gia cng nghip ha v cc nc th gii th ba c nhng quan h ph thuc khc nhau. C ba hnh thc ph thuc: - Ph thuc vo thng mi: Cc quc gia cng nghip duy tr mi nhng mu hnh thuc a bng cch mua nhng nguyn liu th - c ph, ng, cc khong sn- vi nhng gi thp nht c th c, v ch bin chng nc mnh ri bn nhng sn phm cui cng hon thin cho cc nc trn th gii th ba vi gi cao gp nhiu ln nguyn liu th. S ph thuc thng mi ny cng c duy tr bi cc hip c vi kh nng linh hot trong thng mi ca cc quc gia cng nghip, nhng khng m rng cho cc quc gia th gii th ba. - Ph thuc cng nghip. Hp tc a quc gia di chuyn cc nh my n cc nc ngoi bin c thun li v nhn cng r mt, ginh c th trng a phng, c c thun li v thu, hoc trong mt s trng hp n trnh nhng vn mi trng v nhng s kim sot ca chnh ph trn t nc h. Nhng nh l thuyt ph thuc ni rng, a quc gia l tc nhn ca mt s nh hng tc hi khc i vi cc quc gia khng trung tm, bao gm thu nhp bt bnh ng, t l t vong cao hn, cc quc gia ch nh v li sng xa hoa, trc tng cng vi t nn tham nhng... - Ph thuc vo u t. Do s t do vay mn t qu tin t quc t (IMF), ngn hng th gii (WB), v nhng ngn hng t nhn, vo u nm 90, n ca th gii th ba gn 1,5 nghn t USD. tr li s n ny, cc nc th gii th ba phi chuyn hn 50 t USD mi nm ti cc quc gia trung tm. Vi cc nc nh Venezuala v Brazil, s n dao ng t 30 n 130 t USD, iu c ngha l mt na ngoi t ca h kim c c s dng cho tr n hn l gip cho pht trin hoc thm ch p ng nhng nhu cu c bn ca ngi dn nc h. 7.3. NHNG NHN T V IU KIN CA S BIN I X HI 7.3.1. Nhng nhn t bn trong a. Nhng nhn t i mi K thut cng ngh mi Thng thng, mt k thut mi xut hin v mt i khi n qu lc hu. Nhiu pht kin k thut a n nhng thay i x hi, vn ha mt cch rng ri. Nh qu trnh vn dng tin k thut v khoa hc cng ngh trong sn xut, trong vn chuyn cng nh trong truyn thng... gp phn thc y qu trnh th ha. V d, s pht kin ra xe hi trong giao thng, gip cho vic i li thun tin nhanh chng, thay i cch thc giao tip, to nn cng n vic lm, ng thi cng gy nn tnh trng nhim mi trng x hi. Trong cuc sng, k thut mi gp phn lm thay i nhn thc v quan h x hi gia cc c nhn, nh k thut thng tin i chng ng mt vai tr ng k trong vic x hi ha con ngi. Alvirl Tofler ni n ba ln sng trong lch s pht trin k thut ca nhn loi nh sau: - Ln sng th nht tng ng vi cuc cch mng cng nghip - Ln sng th hai bt u vi qu trnh cng nghip ha. - Ln song th ba: c nh du bi nhng pht minh ra cc k thut tin tin, c bit trong lnh vc thng tin v truyn thng. Cc yu t kinh t Nghin cu cho thy, nhng bin i c bn nhiu x hi l kt qu ca cc yu t kinh t, cc yu t ny lin quan ti: + Bin i trong cc phng php, cch thc sn xut nh hng n cch mng cng nghip dn ti s thnh lp cc x nghip, nh my rng ln, n cng a n nhng s tng ln ca qu trnh th ha v s pht trin ca cc t chc cng on v nhng ci tc ng tr li s bin i x hi.

+ Nhu cu gio dc nhiu hn i vi lc lng lao ng dn n s gio dc bt buc. S tip cn nhiu hn vi gio dc cho c ph n v nam gii, lin quan n qui m gia nh nh hn gip cho s thit lp cc gia nh ht nhn nh l n v hot ng chnh, vi nh hng quan trng n cc vai tr ca v v chng. + S bin i trong cc phng php sn xut gn y dn n s tng thm thi gian ngh ngi i vi mt s ngi ny v lm tng thm s tht nghip i vi mt s ngi khc. Vn ha mi Khng ch c my mc k thut lm bin i th gii m vic hnh thnh vn ha mi ( vi nhng nim tin, gi tr mi...) cng c th to nn s bin i x hi. Hn na, rt nhiu nh x hi hc tranh lun rng s thay i nhanh ca k thut cc x hi Phng Ty c thc y bi s chp thun ca cc t tng tin b. iu ny khc vi hu ht cc x hi khng trng i vo tin b k thut v thng ngonh lng li trc khoa hc - k thut, Chu u th k XVII - XVIII ngi ta chp nhn rng ri iu ny: s tin b ca t duy khng ch l kh nng m cn l tt yu. Vi s quan tm , chu u lm nn nhng tin b thng qua s bin i x hi nhanh chng bi ngi chu u mong mun c s bin i. Nhng cu trc x hi mi Nhng hnh thc ca cu trc x hi cng c th l kt qu ca s pht minh sng to. th k XX, s tip cn vi s bin i cng ngh c dn dt ng k bi nhng t chc chnh thc nh l chnh ph, cc trng i hc, cc n v lin doanh. Thng qua nhng t chc - c cu x hi ny m k thut cng ngh mi c xut hin v khai trin. Khi xut hin nhng k thut tin tin n li to ra mt s nhng ngnh ngh mi v tng ng vi n l nhng c cu x hi mi, t chc x hi mi. Cu trc x hi ng vai tr ch yu trong s bin i x hi, v s bin i trong cc vai tr v s to thnh nhng vai tr mi thng l nhng nguyn nhn khc nhau ca s bin i x hi. V d, q trnh thay i vai tr gii tc ng rt nhiu n s bin i x hi. Thc t cho thy rng a s ph n hin nay tham gia lc lng lao ng x hi v c c hi la chn ngh nghip rng ri hn xa, k c nhng cng vic trc kia l "c quyn" ca nam gii. b. Nhng xung t Nhiu s thay i c to nn bi s xung t trong cc nhm x hi khc nhau cu cc x hi. l nhng mu thun trong cc giai cp chng tc, cc nhm dn tc thiu s v s khc bit tn gio. Nhng mu thun x hi, theo Mc, xut pht t nhng bt bnh ng ( bt bnh ng gii, bt bnh ng giai cp, ...) v vic gii quyt nhng mu thun s em n nhng bin i x hi, thay i nhng kt cu x hi. Nh phong tro u tranh i quyn cng dn M nhng nm 50 - 60 khng ch thay i nhng ro cn i vi cc cng dn da en trong xu th ch o ca x hi M m cn lm thay i nhiu kha cnh khc ca x hi. Hoc trong mt thi gian sm hn giai on trn, xung t trong nhiu nhm tn gio ca o Tin lnh, dng nh l c s cho quyt nh phn chia nh th vi nhng nhnh tn gio khc nhau vi nhng nghi l v i ng tn khc nhau. Cc phong tro u tranh ca cng nhn, u tranh dn quyn v u tranh ca ph n cc x hi trn khp th gii l biu hin ca s xung t x hi. Cc phong tro ny to nn s bin i x hi trn nhng phm vi, mc khc nhau. c. Tng trng dn s Pht trin nhanh dn s l mt ng lc chnh a n s bin i x hi hin i. S bin i cn bn v quy m dn s c th gy ra thay i su sc v vn ha, x hi. Khi dn s mt x hi tng nhiu hn, n a li nhng vn mi i hi nhng m

hnh mi ca t chc x hi. V d, khi quy m dn s nh, c th cho php thc hin hnh thc dn ch trc tip ( trong tt c cc cng dn c c hi thc hin quyt nh). Trong khi hnh thc ny khng th p dng cho mt x hi c quy m dn s ln, i hi m hnh mi ca dn ch: ngi i din cu chnh ph thc thi cc quyt nh ca x hi. Tng t, cc th rng ln phi xy dng rt khc so vi nhng th nh do lng dn c ca n quy nh, qu trnh th ha cng gp phn to ra nhng bin i x hi to ln. Vic gia tng dn s ngy cng t ra nhiu vn i vi mi trng t nhin v mi trng x hi. S thay i trong c cu dn s cng i hi s thch ng v mt x hi, v i sng tinh thn, tnh cm ca ngi cao tui. Tm li, s pht trin dn s hoc s gim st dn s u c tc ng mnh n s bin i x hi. d. T tng T tng, l lun gi mt vai tr quan trng trong vic thc y hoc km hm bin i x hi. Hc thuyt Mc tha nhn vai tr quan trng ca t tng, ca l lun trong vic to ra cc bin chuyn x hi. Nh Mc ni: "v kh vt cht ca trit hc l giai cp v sn, cng ging nh v kh tinh thn ca giai cp v sn l trit hc". Max Weber li cng nhn mnh vai tr ca h t tng. ng coi t tng gi vai tr ng c trong bin i x hi, c bit l nghin cu ca ng v tng quan gia nhng gi tr lun l ca o Tin lnh v s hnh thnh ca ch ngha t bn. Trong tc phm "o c Tin lnh v tinh thn ca ch ngha t bn" Weber nhn mnh tnh hp l trong o Tin lnh gp phn a n s bin i x hi trong nn kinh t cc nc Chu u vo th k XVIII. Parsons coi ngun gc ca s bin i x hi hc l do nhng bin i cc gi tr, nhng khun mu trong i sng x hi. Trong l thuyt h thng x hi ca mnh, Parsons coi tiu h thng vn ha l h thng c nhiu thng tin nht v n kim sot cc tiu h thng khc. Cc nh x hi hc u cho rng, t tng c th gip cho x hi gi nguyn trng thi hoc c th kch thch s bin i x hi nu nhng nim tin v chun mc x hi khng cn ph hp vi nhu cu x hi. e. Tnh hin i v hin i ha - Tnh hin i c nh ngha l nhng khun mu, nhng hnh thc ca t chc x hi c lin quan n vn cng nghip ha. Di gc x hi hc, tnh hin i v mt s khi nim dng m t nhng m hnh x hi mang nhng c trng ca giai on i lin cuc cch mng cng nghip Ty u vo cui th k XVIII. - Hin i ha c coi l nhng bin i t cuc cch mng cng nghip. N. J. Smelser gn qu trnh hin i ha vi nhng bin i to thnh nhng mu hnh kh ph bin nhiu nc ang hin i ha: + C s bin i t vic s dng nhng k thut th s, truyn thng sang s dng kin thc khoa hc v k thut + Nng nghip chuyn t nng nghip t cung, t cp trn nhng mnh rung nh sang kinh doanh nng nghip trn mt phm vi rng ln hn. iu ny c ngha l tng thm chi ph ma mng, mua nhng sn phm phi nng nghip, v thng thu ngi lm cng vic nng nghip. + Trong cng nghip c mt s chuyn i t vic s dng sc ngi, sc ko ng vt sang s dng my mc. Ko cy bng tru, b c thay th bng my ko. + X hi chuyn t gia nh trung tm nng nghip v lng x sang cc th, thnh ph. + Gia nh chuyn t gia nh truyn thng m rng sang gia nh hin i, gia nh ht nhn thay i cho ph hp vi nhng i hi ca kinh t x hi. + Bt bnh ng gii gim bt phn no khi ngi ph n c nhiu c hi tham gia vo cc hot ng x hi, hot ng kinh t...

+ Tnh di ng x hi din ra linh hot hn x hi truyn thng, to nn nhng bin i trong phn tng x hi. + Quyn lc cng ng, lng x nhng ch cho cc thit ch nh nc. + Nhiu thit ch gio dc mi c thit lp, p ng nhu cu ca x hi cng nghip. Sau Smelser, mt nh x hi hc khc l Peter Berger pht trin v a ra bn c im khi qut ca hin i ha l: + S suy tn ca cc cng ng v cc x hi truyn thng + S gia tng cc kh nng la chn ca cc nhn + S pht trin v a dng ca cc loi hnh tn gio, tn ngng + Con ngi hng v tng lai v nhn thc v thi gian ngy cng gia tng. Nhng dc im ca hin i ha trn y khng phi lc no, thi k no cng hi . Ty c im, iu kin cu mi x hi m qu trnh hin i ha c nhng sc thi ring bit. 7.3.2. Nhng nhn t bn ngoi ca s bin i S tng tc vi mi trng bn ngoi l mt nguyn nhn c bn ca s bin i trong cc x hi. Nhng bin i bn trong c th c hm cha nguyn nhn bn ngoi, bi v mt s nn vn ha hoc s sp t x hi c th yu km trong vic ng vng trc sc mnh bn ngoi hoc l t nhng x hi khc, hoc l mi trng vt cht. Do vy, mt s s bin i tng c tc dng ph hp vi nhng nhu cu x hi bn trong c th ph hp vi nhng i hi bn ngoi. Mt vi yu t bn ngoi tc ng n s bin i x hi c th k ra sau y: a. S truyn b Chng ta bit rng, s i mi l mt yu t c bn ca s bin i. Nhng, nhng i mi, d trong hnh thc ca cng c mi, phong tc mi hoc tn gio mi... phn nhiu c "nhp khu" t nhng x hi khc, hn l s pht trin c lp trong mt x hi. Nh nh nhn hc x hi Ralph Linton (1936) vit rng: "s lng pht minh, sng to thnh cng c ngun gc bn trong bt k mt x hi no thng l rt t". Nhiu x hi tin b nhanh bi v vay mn nhng s i mi t cc x hi khc. S chuyn giao nhng i mi c gi l s truyn b. Thng qua s truyn b, nhng thnh tu ca vn ha, khoa hc k thut c chuyn giao cho cc x hi khc nhau. Trong x hi hin i, cc nn vn ha thng xuyn tip xc v trao i gia cc dn tc, cc quc gia, to nn s giao lu vn ha gia cc x hi khc nhau. Qu trnh ny tc ng nhiu hay t n s bin i x hi ty thuc vo x hi "m" hay "khp kn". b. S bin i ca h sinh thi S bin i trong mi trng t nhin thng to nn bin i x hi. Kh hu lnh qu hay nng qu, l lt hay hn hn, ng t... u a n nhng bin i cuc sng ca con ngi. Nhng thay i theo chu k trong thin nhin lm thay i cuc sng sinh hot ca con ngi. Thm ch trong mt vi trng hp n xa i c mt x hi, c mt nn vn minh, nh vo khong 1500 TCN, nn vn minh c i n b nc sng Hng dng ln v hy dit. Mt khc, s phn b cc ngun ti nguyn thin nhin cng qui nh phn ln li sng cua con ngi trn khu vc a l nht nh. cc x hi s khi, trong khi khai thc thin nhin ty thuc vo quan nim ca cc x hi v khng gian v thi gian. Ngy nay, qu trnh cng nghip ha da trn mt quan nim "ch ng thin nhin" a n him ha tn ph thin nhin, nhim mi trng. gii quyt iu ny, mt s nc phng Ty rt ra c bi hc v bo v mi trng sinh thi hoc l xut khu nhng ngnh cng nghip gy nhim mi trng sang cc nc ang pht trin.

Tm li, c nhng yu t bn trong v bn ngoi u to ra s bin i x hi v c hai l nguyn nhn khin cc x hi sp . S bin i c th mang ngha tch tc, tin b nhng cng c th mang ngha ngc li. Nhng ngi Chu u th k XVIII c th ng trong khi tin tng rng, s bin i l vn c trong tt c cc x hi. Du vy, c th h khng ng, khi h tin tng chc chn rng s bin i lun lun c ngha tin b. 7.3.3. iu kin bin i x hi Bin i x hi chu tc ng bi nhng yu t bn trong v bn ngoi, tuy nhin nhng yu t cng cn c nhng iu kin cn xut hin to nn bin i x hi. Nhng iu kin l: a. Thi gian Bt c s bin i no cng cn c thi gian, y l mt iu kin quan trng c th din ra s bin i. Thi gian t bn thn n khng to ra s bin i, nhng thi gian cn thit cho s bin i mi, thay th ci lc hu bng ci tin b. c bit nhng vn thuc lnh vc vn ha - x hi, rt cn c thi gian cho n to nn ci mi thay th cho ci c. b. Hon cnh S bin i phi t trong mt hon cnh c th v vn ha v vt cht. Ch c trong mt mi trng x hi nht nh con ngi mi sng, hot ng v chu s chi phi ca hon cnh, to nn c im khc nhau gia cc c nhn. Ngc li, con ngi khng ch th ng trc hon cnh m con ngi c th tc ng tch cc tr li lm thay i hon cnh. Bin i x hi, v th khng xy ra trong chn khng, n phi c mi trng n trin khai cc yu t em li s bin i. c. Nhu cu x hi. Mi x hi d l n gin hay phc tp, s khai hay hin i u c nhng nhu cu ca mnh v vn ha, x hi. y l iu kin quan trng nht c c s bin i trong x hi. Con ngi, v bn cht lun tm ti, khm ph, pht hin ci mi, do vy nhu cu x hi l ng lc thc y mnh m t duy sng to. Ni nh Mc th khi cuc sng c nhu cu, n c s thc y mnh hn cc trng i hc. S p ng ca nhu cu x hi thng i n s bin i ng ngha vi ci mi, ci tin b. Cng cn thy rng, i khi c nhu cu nhng con ngi trong mt x hi p ng nhu cu khc nhau. Thm ch tri ngc nhau, xut pht t li ch ca c nhn hoc nhm x hi trc mt s bin i x hi. V d: nh t bn cng nghip khng mun ng dng pht minh mi v lm nh vy s phi thay th ton b my mc, trang thit b sn xut. Hoc v mun c quyn, nh t bn khng mun to nn mt s thay i trong lnh vc sn xut ca h. Cu hi n tp 1. Phn tch khi nim bin i x hi v so snh bin i x hi vi cc khi nim bin c x hi, tin b x hi v tin ha. 2. Phn tch c im ca bin i x hi. Ti sao nhiu s bin i x hi gp phi s phn i ca nhiu ngi? 3. Phn tch nhng cch tip cn chnh v bin i x hi. 4. So snh nhng quan im hin i v bin i x hi. 5. Phn tch cc nhn t ca s bin i x hi. Trong cc nhn t , nhn t no l quan trng nht? V sao 6. Phn tch nhng iu kin ca s bin i x hi. 7. Hy a ra nhng nhn xt ca mnh v bin i x hi Vit nam t thi k i mi (1986) n nay Chng 8 : X HI HC CHUYN BIT

X hi hc chuyn ngnh (chuyn bit) l b phn x hi hc gn l lun x hi hc i cng vo vic nghin cu cc hin tng ca lnh vc c th, nht nh ca i sng x hi. S lng cc mn x hi hc chuyn ngnh tng ln cng vi s pht trin ca x hi hc. X hi hc nhng nc cng nghip pht trin c ti 200 mn chuyn ngnh . Trong khun kh ca chng trnh x hi hc ging dy ti trng i hc Nng nghip H ni, chng ny chng ti ch xin gii thiu mt s chuyn ngnh, x hi hc nng thn, x hi hc th v x hi hc gia nh. 8.1. X HI HC NNG THN X hi hc nng thn hnh thnh sm nht M vo nhng nm u ca th k XX, trn bi cnh ca x hi nng thn b xo trn bi nhng bin i su sc, c bit l qu trnh cng nghip ha, c kh ha v th ha nhanh chng tc ng mnh m dn n nhiu yu t x hi nng thn bc l ra, tr thnh vn quan tm ca cc nh X hi hc. Vi t cch l mt lnh vc nghin cu ca x hi hc, x hi hc nng thn ly i tng chnh l nghin cu t chc x hi v cc qu trnh x hi, nhng "quy lut v tnh quy lut ca x hi, nhng biu hin, c ch v cc quan h x hi nng thn" . C th l: Nghin cu tnh quy lut ca x hi hc nng thn: cc quy lut chung, quy lut c th, quy lut chc nng, quy lut vn ng lch s x hi nng thn, quy lut vn ng ca x hi nng thn Nghin cu nhng hin tng ca x hi nng thn, nhng vn lin quan n s tn ti vn ng, pht trin ca x hi nng thn, mi quan h ca nng thn vi cc lnh vc khc Nghin cu cc chnh sch kinh t x hi i vi nng thn, c s, phng php lun khoa hc x hi ca chin lc v sch lc ci to nng thn c, xy dng nng thn mi V phng php, x hi hc nng thn p dng nhng phng php nghin cu khc nhau nh: Thc nghim, lch s, i chiu so snh, thng k, chn mu..... tm hiu v nhng vn x hi nng thn. . C nhiu nh ngha khc nhau v x hi hc nng thn c a ra nhng nh ngha chung nht coi x hi hc nng thn nh l khoa hc v x hi nng thn, nghin cu mt cch h thng v ton din cch thc t chc x hi nng thn, c cu v chc nng, nhng mc tiu v cc khuynh hng pht trin ca n. Vit nam, nhng kho cu v x hi hc nng thn xut hin thi im trc cch mng Thng Tm. Nm 1936, mt nh nghin cu Php c tn l Pierre Gourou cng b cng trnh "Nhng ngi nng dn ng bng Bc b". Sau , nm 1979, nh x hi hc B F.Houtart v L.Lemecier cng cc nh X hi hc Vit nam tin hnh kho st v cng b trong cng trnh "Hi Vn - mt x Vit nam. ng gp ca x hi hc vo nghin cu thi k qu Vit nam". Thp nin 80, Vin x hi hc hnh thnh v bc u c nhng kho st x hi hc v gia nh nng dn ng bng Bc B. Trong nhng nm gn y, cc tp ch thng xuyn ng ti cc cng trnh nghin cu v nng thn ca nhiu tc gi nh: T Duy Hp, Mai Vn Hai, Bi Quang Dng, Khut Thu Hng, Tng Lai....xoay quanh nhng ch lin quan n thc tin x hi Nng thn th hin s chuyn bin pht trin ngy cng nhanh ca x hi hc Nng thn Vit nam. 8.1.1. Khi nim nng thn Thut ng " nng thn" thng hm ngha nhng c dn sng cc vng c mt thp nhng hin nay vic phn bit nng thn vi mt x hi khc l th c nhiu thay i ln. Trn thc t, c nhiu cch nh ngha v "nng thn". Tuy nhin, hiu mt cch chung nht, khi nim nng thn c nh ngha nh sau: Nng thn

l mt khu vc lnh th c tr ch yu ca nhng ngi sn xut nng nghip v nhng ngi lm ngh khc c lin quan n sn xut nng nghip. Nh vy, nng thn tp trung ch yu l nhng ngi sn xut nng nghip v lin quan n nng nghip. Ngoi thnh phn dn c lao ng nng nghip ch yu nng thn l nng dn v th th cng th cn c c nhng ngi lao ng ngnh ngh khc nh gio vin, bc s, y t, cu chin binh... y l nh ngha da trn c trng c bn nht ca nng thn, ngoi ra cn c cc nh ngha da trn chc nng chnh tr ca cc nng thn, qui m dn s hoc t chc kinh t x hi ca nng thn, quan h x hi nng thn vv... 8.1.2. c trng ca nng thn Th nht, nng thn gn vi ngh lao ng sn xut x hi truyn thng l lao ng sn xut nng nghip: Phng tin sn xut ch yu nng thn l t ai, s ng dn c nng thn sn xut trn ti nguyn y chnh l nhng ngi nng dn, nhng ngi ng vai tr ch th trong nn sn xut truyn thng ca loi ngi - sn xut nng nghip. Th hai, mt dn c thp v khng u: Tnh cht th hin trong s liu thng k cui nm 2007 th Thi Bnh c coi l tnh c mt dn c nng thn cao nht l 1208 ngi/km2 . Trong khi , mt dn s th nh ca TP. H ni cng thi im l 3568 ngi /km2 ; TP.H Ch Minh l 3024 ngi/km2. Th ba l, kt cu h tng thp km. Nhn chung c s vt cht nng thn c ci thin nhng vn cha p ng nhu cu ca dn c. H thng in ng trng trm ti vng su vng xa vn cn thp km, thc bo qun ca ngi dn cn thp.... Th t l nng nghip l c s kinh t chnh ca nng thn, sn xut nh mang tnh t cung t cp v cc hnh thc nh hp tc x, nng tri. Hin nay, kinh t pht trin, cc t hp, cc xng cng nghip nh v tiu ch, tiu thng hnh thnh v ang pht trin nhanh. Kinh t nng thn ang c xu hng pht trin mnh kinh t h gia nh. Th nm, h thng chnh tr nng thn l h thng t qun, ch yu l xm lng, l lng vi s tham gia ca cc thnh vin b my lnh o x, ngoi ra cn cc hot ng khc nh bu c hi hp. Th su, vn ha nng thn: C s ch yu l vn hoa dn gian, c tnh truyn ming. n v ca vn ha nng thn l vn ha lng x. c trng ca vn ha nng thn l cc phong tc tp qun v cc l hi ring ca mi lng, mi vng. Li sng nng thn v con ngi nng thn mang tnh c trng: Con ngi nng thn cht pht, tht th v tnh cm, quan h xm lng su nng, trn c s huyt thng, dng h. Gia nh nng thn l gia nh nhiu th h, vai tr ngi n ng c cao. 8.1.3. Ni dung nghin cu ca x hi hc nng thn: Nng thn ca tng quc gia u c nhng nt c th ring. Do vy, ni dung nghin cu v nng thn chng ti gii thiu y l ni dung nghin cu v nng thn ca x hi hc Vit nam. H cc vn nghin cu lin quan n cc quan h ni hm trong x hi nng thn nh: C cu x hi nng thn, vai tr, v th x hi ca ngui dn nng thn, bt bnh ng v phn tng x hi nng thn, cc thit ch x hi nng thn..... Trong phm vi ni dung x hi hc nng thn, chng ti lc gii thiu mt s ni dung c bn sau y: a. X hi hc nghin cu c cu x hi nng thn C cu x hi l tng th cc mi quan h x hi tng i bn vng, l cch thc t chc ca x hi v cho thy tnh t chc ca n trong mt giai on lch s nht nh.

C cu XH cn l ton th cc mi lin h tng i n nh gia cc yu t trong h thng x hi. Ni n c cu XH nng thn l cp n cch thc t chc h thng x hi nng thn v h thng cc a v, vai tr x hi ca cc ch th hnh ng trong x hi nng thn l c dn nng thn. - Th nht l nghin cu c cu giai cp v phn tng x hi nng thn: Trong x hi phong kin tn ti giai cp ch yu l a ch, nng dn v cc tng lp trung bn c nng. a ch l tng lp s hu rung t ch yu nng thn. Giai cp a ch l giai cp s hu rung t ch yu, hnh thnh vo gia th k XV, l tng lp phn ln rung t trong nng thn, trung bnh mi a ch s hu khong 50 Hecta t. a ch Min Bc gn vi chun mc cht ch ca cng ng lng x, thng xut thn l nhng ngi thn trong gia nh quan li, vua cha. a ch Min Nam thng xut thn l nhng ngi dn lp nghip sm trn mnh t chu th sng Mkng nn tnh nh hng chnh tr thp hn, m hnh sn xut a dng. Nhn chung, a ch l tng lp c tnh cht nh hng chnh tr thp, nhng li l mt trong nhng i tng ch yu to ra mu thun x hi nng thn do tnh cht bc lt lao ng nhng tng lp cn li ca nhng ngi a ch. Nng dn ch yu i lm thu cho a ch, chim t l ng o nht, l lc lng c bn to dng nn kinh t v tinh thn x hi nng thn. Tng lp bn c nng: L lc lng t tc i lm thu, thng xuyn tnh trng i ngho, mc sng bn hn, c cc. M hnh c cu giai cp ny thay i Min Bc l sau 1954 v Min Nam sau 1975, chuyn sang m hnh nng dn tp th. Nhng sau nm 1986, t nc ta bc sang thi k m ca, i mi nn kinh t th c cu nng thn cng c nhng nt a dng hn. Hin nay, trong c cu x hi nng thn, tng lp chim a s vn l nng dn, ngoi ra c cc tng lp x hi khc nh tr thc, thng nhn, cng nhn vv...Cng vi xu hng hin i ha v ton cu ho nn kinh t, bn thn giai cp nng dn v cc tng lp x hi khc cng c c nhng bin i v cht v v lng. Ngi nng dn tip cn vi nhng tri thc mi, cng vi s pht trin ca gio dc nn vn vn ha cng c s thay i nht nh, p dng nhng cng ngh mi, ging, vn mi lm cho ngi nng thn c nhiu i mi v cch suy ngh v sng to ra nhng gi tr x hi mi. V d trc y, ngi nng dn ngi chn ging la mi v cho rng phi u t tn km, khng p dng c kinh nghim vn ca h vo sn xut, nhng nay h mnh dn chn nhng ging mi nng sut cao, thu li hiu qu kinh t ln hn. V s phn ha giu ngho, phn tng mc sng nng thn: Trong thi k phong kin, m hnh phn tng ph bin nht nng thn ch yu da trn tiu ch ngh nghip v v tr x hi. Hin nay, s phn tng x hi nng thn ch yu theo tiu ch kinh t, trnh vn ha, li sng v v th x hi, trong c bit r rt l s phn tng v kinh t- s phn ha giu ngho. Cng vi qu trnh chuyn sang nn kinh t th trng, s phn ha giu ngho cng ang din ra c nng thn v th. Nhm dn c i ngho vn cn kh cao v tp trung ch yu khu vc nng thn. Tnh trng phn tng mc sng th (giu) - nng thn (ngho) vn ang c xu hng gia tng. V d v thu nhp, theo s liu thng k nm th thu nhp bnh qun nm khu vc thnh th 2006 t 1.058.000 th cng thi im khu vc nng thn ch t trung bnh l 506.000. Nm 2006, chi tiu cho i sng bnh qun u ngi/thng khu vc thnh th t 738.000 gp 2,06 ln so vi khu vc nng thn l 359.000.. Nu so snh mc chi tiu cho i sng gia 20% h c mc chi tiu cao

nht vi 20% h c mc chi tiu thp nht th h s chnh lch c xu hng tng qua cc nm: nm 1999 l 4,2 ln; nm 2002 l 4,45 ln; nm 2004 l 4,45 ln v nm 2006 l 4,54 ln. Ch phn tng mc sng khu vc nng thn c nghin cu trong s tng quan so snh vi khu vc th, hoc so snh cc vng/min trong c nc. Nu theo chiu t min nam ra min bc, t ng bng ln min ni, th s phn ha cc tnh pha nam r hn ngoi bc, ng bng r hn min ni. Nu ly th lm tm v theo chiu t th v nng thn, v tip vng su vng xa, th s phn ha th din ra mnh nht, cng lan ta ra cc vng nng thn xung quanh cng yu dn, v hu nh cn phng lng vng min ni. Theo nghin cu ca ging vin L Vn Ton - Hc vin Quc gia H Ch Minh nm 2006 th chnh lnh gia vng c thu nhp bnh qun u ngi cao nht l ng Nam B, cao gp 2,9 ln so vi vng c thu nhp bnh qun u ngi thp nht l vng Ty Bc (nm 2002 con s ny l 2,5 ln, nm 2004 l 3,1 ln). Vng c mc chi tiu i sng cao nht c nc l ng Nam B (740.000) gp 2,5 ln vng c mc chi tiu i sng thp nht l Ty Bc (296.300) - Th hai l c cu lao ng ngh nghip nng thn: y l loi c cu quan trng, cho bit nng thn c nhng v tr x hi no dnh cho cc ch th hot ng lao ng, v thuc v nhng ngnh ngh lao ng no. Trong x hi c truyn, lc lng lao ng nng thn gn vi ngh sn xut nng nghip v k thut lao ng thp, ch yu l lao ng chn tay. Cc ngnh ngh khc phc v cho i sng cng pht trin nhng nhn chung vn ch nh l, khng n nh. Hin nay, c cu lao ng ngh nghip nng thn ang c rt nhiu bin i theo hng 3 xu hng: a) Xu hng a dng ha (hn hp) vic lm/ngh nghip, tc l ngi dn tm kim mi vic lm c th c to ra cc ngun thu nhp cho gia nh. b) Xu hng kt hp gia cc loi vic lm vi nhau, to thnh nhm ngh lin hon h tr v pht huy hiu qu ln nhau. c) Xu hng chuyn mn ha vic lm/ngh nghip, tc l i su vo mt ngh, yu cu c trnh tay ngh cao hn, hiu qu kinh t mang li cng ln hn. Nn tng cn bn ca 3 xu hng trn vn l t tng trng nng nghip, ly nng nghip lm gc ca c dn nng thn cn tn ti kh nng n Ngoi ra, ni n c cu nng thn cn phi xt n c cu dn s, c cu x hi ca cc nhm-cng ng, c cu vn ho vv... C cu dn s cho ta bit c cu tui, gii tnh, c cu vn ho x hi th hin s khc bit ca cc tiu vn ho tn ti cc dn tc, cc c dn nng thn... Nhng yu t ny chng ta s c c hi tm hiu su hn trong thc tin. b. X hi hc nghin cu thit ch x hi nng thn: - Thit ch lng x nng thn Lng l t ch n v t c nh nht nhng hon chnh nht ca ngi nng dn Vit. Lng l mt cng ng x hi c tnh t qun cht ch, c mt khun mu vn ho, li sng v ng x ca cc thnh vin ph hp vi khun mu . Quan nim truyn thng VN cho rng lng l mt gia nh ln, mt x hi thu nh nn n c nhng c trng ring, hnh thnh trn nguyn l cng ci ngun v cng ch, l hnh thc cng x nng thn vi ns t qun cht ch. Lng khng phi l mt vng a l m ai mun n hay mun i khi cng c. Lng l mt t im qun c lu i, to nn th bc theo cc dng h vi nhng khun mu hnh vi m c dn phi tun th. C cu lng th hin bao gm ban qun l Lng v cc on th. Ban qun l lng l nhng ngi lm nhim v qun l lng, trogn ngi ng u l trng thn hay

trng bn, trng p vv...Ban qun l lng thng gm nhng c nhn c uy tn, c nh hng c dn bu ra v c i din chnh quyn l ng ch tch x cng nhn. H thc thi song song hai nhim v, mt mt thc hin tnh cht t qun ca lng, mt khc thc thi nhng ch th ca chnh quyn n nhng ngi dn trong lng. H chu trch nhim iu hnh cc thnh vin trong lng, thc thi nhng ngha v ca cc thnh vin trong cng ng lng xm. H thc thi theo cc quy nh ca lng (hng c mi). Quy ch dn ch c c x theo Ngh nh s 29 /1998 ngy 11 thng 9 nm 1998 do Chnh ph ban hnh coi Ban qun l lng l i din tiu biu cho quyn li v ngha v ca ngi dn nng thn. Cc on th nng thn: on thanh nin, Chi hi cu chin binh, Hi ph lo, Hi nng dn, hi khuyn nng, Hi ph n, hi hu tr vv... Trong thi k i mi, cc on hi c vai tr x hi quan trng trong h thng t chc x hi nng thn. Cc t chc thc hin vic qun l nhm, tc ng n nhn thc cng nh t tng ca cc thnh vin. Nh t chc on thanh nin hng cc thnh vin ca n thc hin np sng lnh mnh, ng Php lut. Hng c lng biu hin r nt nht vai tr ca thit ch lng: L nhng quy nh ring ca lng vi nhng hot ng v nhng hnh vi ca cc thnh vin trong lng. Hng c l h thng cc lut tc xy dng trn c s nhng mi quan h gia cc thnh vin trong lng vi nhau, gia thnh vin trong lng vi nhau, gia thnh vin trong lng vi nhau, gia thnh vin vi cng ng, gia cc cng ng nh trong lng v cng ng lng. N khng i lp vi lut php nh nc m tn ti song song cung lut php Nh nc. Mi hng c u tp trung vo ni dung quy nh sau: Ch rung t, quy c khuyn nng, bo v t mi trng, quy c t chc x hi v trch nhim ca c dn... vi ch thng pht c quy nh mt cch cht ch. lng Tam sn (Tin sn - H Bc c) hng c son nm 1911 ch r vo ngy 23-24-25 hng nm, c dn trong lng t 17 - 49 tui phi i lp ch st l ti 3 ngn ni Tam Sn, ni c miu th Sn Thn, nu ai khng i th 50 tui vic ln lo lng b nh li. D lun xm lng l cng c kim sot vic thc hin hng c ca c dn trong lng. nng thn, c nhn ngay t khi lt lng b ct cht vo "bu khng kh lng". Cc thnh vin ca lng sng v c x vi nhau theo phng chm "s ting i", "Trm nm bia th mn - Nghn nm bia ming vn cn tr tr". D lun XH c nh hng v cng ln. Tm li, lng Vit l mt thit ch c o, thc hin qun l c dn bng hng c v lut php. Vi tnh cht t qun cht ch, thit ch lng ng vai tr quan trng trong qu trnh pht trin ca t nc ta trong thi k i mi hin nay. - Thit ch dng h l mt nhm x hi khng chnh thc ca nhng ngi cng huyt thng. Vi nhng tng php nghim ngt, dng h tc ng n hnh vi ca cc c nhn, to nn m hnh quan h x hi dng h ht sc cht ch. Mt c nhn trong dng h mi khi lm mt vic g sai tri th s b dng h ph phn, thm ch b anh em b con bi tr, hiu h h cng khng n. - Thit ch php lut nng thn: Thit ch php lut nng thn l ch h thng php lut nng thn bt buc c dn phi tun th nhm duy tr trt t x hi th hin bng cc vn bn php quy do Nh nc v Chnh ph ban hnh. Thit ch php lut trc ht l h thng php lut Nh nc trin khai cho mi thnh vin tun th, th hin bng cc vn bn php quy, nhng iu lut c Nh nc v Chnh ph ban hnh. VD: Lut t ai, Quy ch dn ch Nng thn... c. X hi hc nghin cu v vn ha nng thn:

Vn ho l sn phm ca con ngi hnh thnh trong mt qu trnh lch s v c tch lu qua nhiu th h, mang tnh lch s v to ra vn ho mt b dy, mt chiu su. Vn ho nng thn l ton b di sn vn ho m con ngi tch lu v to dng thnh nn vn ho chung trong cng ng nng thn. Vn ho nng thn l tp hp nhng chn l, gi tr, chun mc, mc tiu m mi ngi trong x hi nng thn cng nhau chia s trong hot ng hang ngy ca h.Cng ng nng thn trong qu trnh lao ng sn xut nng nghip v sinh sng hp nht vi nhau to nn mt bn sc vn ho mang tnh thun nht mang m nt dn gian. Ngoi nn vn ho Vit nam, tn ti nhng nt vn ho nhm c sc theo vng min nh: Vn ho Ty bc, vn ho Ty Nguyn, Vn ho dn tc Thi, Vn ho dn tc Ty vv... Trong , vn ha vt th (Vn ho vt cht ) l nhng sn phm lao ng ngi nng thn to ra nhm tho mn nhu cu vn ho ca h. Th hin l nh, n, cha, miu, quy hoch nh ca, in ng trng trm, thu li, knh mng, cng lng, im canh.... nh- ni hi hp ca lng. Cha- ni i l. Miu - ni th cng qu thn. Nh th h- ni hi hp gi chp ca dng h. Bn th trong gia nh - th cng gia tin vv... Vn ho vt cht cn l cy a, con , ngi nh ngi dn , hay con ng lng quanh co...hay chic kh, chic khn, chic ym o...Nh ca ngi Vit khng chia thnh nhng bung nh nh Phng Ty, gia hai nh th ngn bng rng cy (dm bt, mng ti...), xn thp hai bn d ni chuyn vi nhau, khi cn th sang thm nh nhau. Ty Nguyn, ngi nh Rng l ni hi hp ca c bun vo nhng ngy l...Hay cc lng qu, c cng lng, c lu tre, c im canh hoc lm ma cho nhng ngi cht ui vv...Nh vy, c th ni vn ho vt cht nng thn v cng a dng v phong ph, mang m nt bn sc, khng th ln vo bt k mt nn vn ho no khc. Vn ha phi vt th (Vn ho tinh thn) p ng nhu cu vn ho, hnh thnh khun mu cng c hnh vi ng x, li sng ca cc thnh vin. Th hin l cc phong tc tp qun, cc loi hnh ngh thut l hi ca tng a phng... Phong tc tp qun nng thn Vit nam v cng a dng v phong ph th hin nhiu lnh vc nh ma chay, ci hi. Thi Hng Vng th khi m ci i trai gi trao nhau mt nm t v mt gi mui, nm t tng trng cho li nguyn gn b vi t ai, gi mui tng trng cho tnh ngha m . Hay mt s lng vn duy tr phong tc np cheo cho lng "Nui ln th phi vt bo- Ly v th phi np cheo cho lng - Ly v mi heo khng cheo cng mt" vv... Trong tc ma chay nng thn nhng nt ring bit, c tc "cha a m n" (tang cha i sau, tang m i git li v pha u quan ti), tc o tang cha th mc ng sng lng ra, tang m th mc sng lng v. Hay tc xy dng nh m Ty Nguyn vv...Trong tn ngng tn gio cng a dng: Mt s vng nng thn vn duy tr th cng sng bi t nhin nh th Ging, th B t B Nc ca mt s dn tc Pha Bc. Min Bc th th Th cng, Min nam thay th cng bng ng a, Thn Ti vv...Ngi Khm c tc th qu h l v h quan nim thn H l sinh ra ngi Kh m. Trong nh ngi Kh m lun c th mt qu H l, khng ging ngi Kinh t qu h l trn gc bp ly ging. Trong phong tc l hi, cng c coi l lnh vc vn ho truyn thng ca nng thn Vit nam. L hi duy tr nhng phong tc tp qun nh Hi lng, Hi Bun vv... v cng l ni lu gi li nhng nt vn ho dn gian c truyn. VD: Hi n Hng gn vi Ht xoan, hi Lim gn vi ht quan h, Hi Chm Sc Trng gn vi ua ghe, Hi Sn gn vi thi chi tru, Hi dn tc H'mng gn vi nm cn, thi khn vv... C th ni vn ho tinh thn c dn nng thn v cng a dng, cc em c th tm hiu thm vng mnh ang sng. VH nng thn c chia lm 6 vng:

+ Vng VH Ty Bc. + Vng VH Vit Bc. + Vng VH chu th B Bc B. + Vng VH Trung b. + Vng VH Ty Nguyn. + Vng VH B Nam B. Mi vng nng thn trn c nhng nt vn ho ring trong tng th nt ni bt ring v vn ho Vit nam. Ni n vn ho Ty Nguyn l ni n vn ho cng ching v nh Rng, vn ho Vit Bc th rt a dng v phong ph vi nhng nt ring ca cng ng dn tc Thi, Mng, Dao, H'mng... vi nt c trng l ht v ma. Ma xo l ma ca ngi Thi Trng, ma khn l ca ngi H'mng, ma lc mng, ma ln eo ca ngi Xinhmul v ngi Khm, Ma Xp l iu ma ph bin vng Ty bc vv... d. X hi hc nghin cu li sng nng thn: Li sng l tng th nhng nt cn bn c trng hot ng sng hng ngy ca cc c nhn, cc nhm v cc tp on trong nhng iu kin nht nh v mt lch s nhm th hin h v mi mt. Vi t cch l mt thc th x hi. Nng thn, mt cng ng dn c chim hn 80 % dn s Vit nam, c mt li sng mang tnh cht c th: XHH nghin cu nhng iu kin t nhin v x hi to nn li sng c dn nng thn: Nng thn Vit nam gn vi nn Nng nghip lu i, cc ngnh ngh khc c nhng vn cha pht trin mnh. iu c ngha l c dn nng thn Vit nam sng trong quan h cht ch vi t nhin. Vic ng x vi mi trng t nhin to ra hai kh nng: nhng g c li cho mnh th con ngi tn dng v nhng g l kh khn th phi ra sc ng ph. T nhng thi quen , li sng nng thn cng hnh thnh, to nn mt bc tranh rt a dng. XHH nghin cu nhng nt c trng ca li sng nng thn. Li sng c dn thch nghi vi iu kin ngho kh, cao tnh tit kim. Ngi dn nng thn quen vi tnh t cung t cp, c cu ba n thin v thc vt: "n khng rau nh nh nhau khng c ngi g, n khng rau nh nh giu cht khng kn trng"... Ngay c ung cng ch dng cuc li chng ct t go ngon qu nh, hay thuc lo, hi l phi kh ri cho vo iu m ht. Ngi dn nng thn sng rt tit kim "c da, cha rau, c c th tha gp mm, tht c l hoa, tng c l gia bn. Ngy nay, mc sng c ci thin nhng c tnh ny vn tn ti trong mi ngi dn nng thn. Li sng cao tnh cng ng to thnh t nn sn xut nng nghip v qu trnh chng chi vi thin tai, biu hin c th bng cch sng coi trng tnh ngha, coi trng ch tm, ch tn o hiu ngha, thm ch nhiu lc hi cc b. Tnh cc b ca li sng nng thn th hin r nht cch sng "Php vua thua l lng", nhiu khi nhng h tc vn c tn ti mc du n l hnh thc khng tun th php lut. Tc np cheo cho lng ti mt s vng qu vn duy tr mc d nh nc c quy nh cm tc l ny, hay tc to hn, tc trng nam khinh n, thi quen khng coi trng gi gic vv...l cch sng cn phi thay i cho c dn nng thn. Tnh cng ng ca c dn nng thn th hin r nt, ring bit so vi th. Ngi nng thn d bn vic ng ng nhng vn duy tr n chung c nh, c vic lng vic nc bn my cng phi i. Nhng ngi dn lun gi ho kh vi nhau "bn anh em xa mua lng ging gn", hay khi i u ngy l tt cng v qu hng lo vic hiu h.. Ngi nng thn coi trng tnh ngha, coi trng ch tm ch tn v o hiu. Nhiu khi cho nhau vay mn ca ci h cng ch tho thun bng ming.

XHH nghin cu tc ng li sng c dn nng thn n x hi nng thn. Nhng c trng trong li sng c dn nng thn u c nhng mt tch cc v nhng mt tiu cc nht nh. Mt tch cc th hin trn mt s gc nh: li sng tit kim i lin vi t tng sng lnh mnh lm cho con ngi bit qu trng gi tr lao ng v nng cao tinh thn trch nhim vi th h con chu. Li sng cng ng l si dy on kt cng ng nng thn, to nn s chia s gia ngi dn vi nhau. Ngi nng thn quan nim "mt ming khi i bng mt gi khi no", " Anh em nh th tay chn, rch lnh m bc kh khn n", "bu i thng ly b cng, tuy rng khc ging nhng chung mt gin" "Mt con nga au c tu b c" vv...Li sng cao tnh hiu ngha, ch tm l truyn thng tt p ca ngi dn VN. Trong cc lng x, truyn thng tn s trng o, knh lo c th th hin r nt trong mi biu hin ca i sng. Hay mt c dn trong lng xm c ma chay hiu h c lng xm li mi ngi gip mt tay. Bn cnh , chnh li sng ny cng th hin mt s nt tiu cc sau y, li sng tit kim, h tin hn ch nhng tnh ton kinh t ca c dn nng thn, ngn chn qu trnh dch v ho nn kinh t nng thn, cht lng cuc sng kh ci thin vv...Cch tnh ton cht ch s khin ngi nng thn tr nn bn xn, hn ch quan h x hi. Hoc trong qu trnh i mi nn kinh t hin nay, mc tiu dng thp l h su ngn cn ngi dn nng cao cht lng cuc sng. Li sng cc b nh hng n vic thc thi qun l nh nc v to nn nhng mu thun cc b.: Mt quc gia ch c th c coi l vn minh nu c dn quc gia sng v lm vic theo lut php. Trong qu trnh i mi nng thn, nu c dn khng dung ho c cc mi quan h s dn n nhng cuc xung t gia cc c dn vi nhau. Li sng hoang d dn n coi thng lut php ca mt s vng nng thn vng su vng xa cng kh ph bin. Tm li, x hi hin i, bn cnh nhng ci mi ang ny sinh v pht trin, nhng gi tr truyn thng ca x hi nng thn VN vn c duy tr v cng c. Vt qua lu tre lng nghin cu cc phong tc tp qun, tn ngng, c cu x hi, vn ho... trn c s hoch nh nhng chnh sch x hi ph hp nhm nng cao i sng vt cht v tinh thn ca ngi dn nng thn lun l mc tiu ca cc nh nghin cu XHH ni ring, ton ng ton dn ta ni chung. CU HI N TP: 1. Anh (ch) hy phn tch c cu lao ng ngh nghip trong nng thn Vit nam hin nay? Anh (ch) nh gi vai tr ca ngnh nng nghip nng thn nc ta nhin nay nh th no khi s chuyn i lao ng ngh nghip nng thn hin ang din ra theo xu hng gim s lng lao ng trong lnh vc nng nghip, tng s lng lao ng trong lnh vc cng nghip v dch v. 2. Anh (ch) hy trnh by khi nim nng thn di gc x hi hc? Khi nghin cu v nng thn, x hi hc Vit nam quan tm nghin cu nhng ni dung c bn no? 3. Anh (ch) hy trnh by khi nim v nhng c trng c bn ca nng thn? Khi nghin cu v nng thn, x hi hc Vit nam quan tm nghin cu nhng ni dung c bn no? 4. Anh (ch) hy trnh by nhng c trng c bn ca nng thn di gc x hi hc? Theo anh (ch), trong thi k cng nghip ha hin i ha t nc hin nay, nhng c trng ca nng thn ang bin i nh th no?

5. Hy phn tch nhng ni dung c bn ca x hi hc nng thn? Trong thi k ng v Nh nc ta ang y mnh thc hin quy ch dn ch c s, theo anh (ch) ban qun l lng c vai tr nh th no? 8.2. X HI HC TH Cui th k 19 n u th k 20, cng nghip ho v qu trnh th ho mnh m lm ny sinh v s nhng vn x hi tiu cc v phc tp ti cc th v v vy thu ht s ch ca cc nh x hi hc ca Phng Ty. Cho n na sau th k 20, phn ln c dn cc nc pht trin phng Ty u sng th v vn ha th ang chi phi mi mt hot ng i sng ca h. Cng v sau ny, tm quan trng ca cc th trong x hi hin i cng c nhn thc r rt hn. Chnh iu ny thc y cc nh x hi hc th c gng m t v l gii nhiu cc vn trong cu trc v li sng th. X hi hc th c xem nh l mt chuyn ngnh nhiu tui nht ca x hi hc. N ra i vo u th k 20 gn lin vi qu trnh cng nghip ha t bn ch ngha. T nhng nm 1920, Chu u v Bc M hnh thnh mn hc X hi hc v i sng th (sociology of urban life), hay x hi hc th (urban sociology). Ti cc nc pht trin (Anh, Php, c, M ) c nhiu trng v vin nghin cu, kho st, cng b nhiu n bn v ti x hi hc th. Hi ngh u tin ca x hi hc th c nhm hp ln u tin vo nm 1953 ti i hc Columbia (M), vi s tham gia ca nhiu nh x hi hc trn th gii. n nm 1956, mt hi tho khoa hc c t chc ti Bangkok (Thi Lan) vi ch "Vn pht trin th, cc nhn t kinh t x hi c nh hng ti i sng th cc nc Chu " ni ln tm quan trng ca x hi hc th trong qu trnh pht trin nhanh chng ca x hi. Ban u XHH th c i tng nghin cu ht sc rng, theo A. Boskoff trong cun sch "X hi hc v cc vng th" (1962) h vn nghin cu ca x hi hc th bao gm: "Gia nh v hn nhn, gio dc tr em, ti phm, c bit l ti phm tr em, s di c, vn chng tc, ngi gia, sc kho tm l, giai cp x hi, tn gio hc vn v cc xu hng trong cc i sng x hi- l phm vi cc vn x hi hc th nghin cu". iu ny cho thy trong cc x hi th ha cao, h vn ca x hi hc th l rt gn gi vi h vn chung ca x hi. Chuyn ngnh x hi hc th ra i trong bi cnh x hi ang din ra s phn bit x hi c truyn v s pht sinh x hi th hin i (mt x hi rng ln, khng thun nht, pht trin v bin i vi tc cha tng thy). Cc nh x hi hc th c gng i su vo tm hiu bn cht ca nhng s chuyn i ny, tm hiu c cu ca x hi th, qua l gii c s khoa hc v bn cht ca th, cng ng th v i sng th. Vi s pht trin ca nghin cu thc nghim, c bit vi s pht trin ca x hi hc th M, i tng nghin cu c khu bit ha c th hn, r hn. Ngy nay c nhiu nh ngha khc nhau v x hi hc th nhng nh ngha chung nht coi x hi hc thi mt l mt lnh vc nghin cu ca XHH, nghin cu bn cht ca c cu v qu trnh th ha, trong nu r nhng nh hng, tc ng qua li ca cc qu trnh ny ti cc t chc c nhn v cng ng dn c th ni chung.. 8.2.1. Khi nim th Cc th tn ti khp cc quc gia song vn khng c mt s thng nht hon ton gia cc quc gia v cch hiu th no l mt th.Theo ngha chung nht, th l ni qun c ca a s dn c hot ng thng nghip, cng nghip hoc hnh chnh hay th l vng lnh th m cuc sng ca dn c c t chc xung quanh hot ng phi nng nghip.

y l nh ngha da trn c trng c bn nht ca th ngoi ra cn c cc nh ngha da trn chc nng chnh tr ca cc th, qui m dn s hoc t chc kinh t x hi ca th. Phn loi th ch yu da vo ln ca dn s, v d thnh ph 10 triu dn ln hn thnh ph 8 triu dn. 8.2.2. c trng ca th Th nht: c s dn tng i ng, mt dn s cao v khng thun nht: v d Bombay: 125,000 ngi/ dm vung. New York: 10 000 ngi/km2 Th hai: a s dn c hot ng phi nng nghip Th ba: C s h tng pht trin (h thng cp thot nc, bnh vin trng hc, ng giao thng) Th t: L trung tm kinh t, vn ha, chnh tr, x hi ca mt nc, gi vai tr ch o i vi cc vng nng thn xung quanh v ton x hi ni chung. Th nm: l mi trng trc tip to ra nhng iu kin thun li cho s pht trin x hi v c nhn. Vit nam, theo qui nh hin hnh, im dn c c coi l th khi c dn s ti thiu t 4000 ngi tr ln, trong t nht 65% dn c phi nng . 8.2.3. Cu trc ca th T gc x hi hc, mi th u c cu to t 2 nhm thnh t ch yu l: - Thnh t khng gian vt cht: mi trng khng gian hnh th do con ngi to ra: Kin trc, qui hoch, cnh quan th, c s h tng, v iu kin kh hu sinh thi, t nhin. - Cc thnh t t chc - x hi: Cng ng dn c sinh sng th v nhng th ch lut l hin hnh ti . Trn thc t hai nhm thnh t ny khng th tch ri nhau v c hiu trong mi quan h gia mt bn l mi trng sng, iu kin sng vi mt bn l nhng con ngi hot ng trong . Cc mn khoa hc nghin cu v th u nhm bo m cho s vn hnh v pht trin ca cc th, bao[r m s lin kt ti u gia hai thnh t cu thnh th ni trn. Lch s ca nhn loi chng minh cc thi ln thng ng vai tr l cc trung tm kinh t chnh tr thng mi ca x hi, cc th lun gi vai tr u tu trn con ng i ti vn minh v tin b. Ngy nay qu trnh th ha ang din ra mt cch mnh m trong cc quc gia trn th gii, vic tng cng hiu bit v i sng th c vai tr quan trng trong qu trnh pht trin ca th v pht trin ca x hi ni chung. 8.2.4. S hnh thnh v pht trin ca th Qu trnh hnh thnh v pht trin th gn lin vi lch s pht trin ca x hi loi ngi. S ra i ca th l kt qu ca s pht trin ca lc lng sn xut, ca s phn cng lao ng x hi ngy cng su sc v ca s thay i v quan h sn xut. Cho ti nay, ngi ta cho rng th pht trin qua ba cuc cch mng: a. Cuc cch mng th ln th nht Cch mng th ln th nht din ra vo thi k cui ca cng x nguyn thu. th hnh thnh gn vi cuc phn cng lao ng x hi ln ln th hai, khi th cng nghip tch khi nng nghip. Th cng nghip tr thnh mt ngnh sn xut chnh tn ti bn cnh ngnh nng nghip. Trong x hi nng nghip truyn thng xut hin nhng ni tp trung th th cng v cc hot ng sn xut th cng nghip, trao i, bun bn trn nhng phm vi khng gian nht nh. l nhng th u tin c hnh thnh v pht trin cho ti ngy nay. c im ca cc th thi k ny l s lng th cn t; dn c th cn tha tht; th ch thc hin chc nng l trung tm hnh chnh, thng mi, bun bn. Cha phi l nhng trung tm kinh t, chnh tr, x hi.

th pht trin rt chng mc trong cc x hi chim hu n l v phong kin. Thnh th trong cc x hi ny ch yu l nhng ni tp trung th th cng, v cc n i, lng tm ca vua cha hay ni ng hn l cc thnh lu bo v giai cp thng tr. b. Cuc cch mng th ln th hai Cch mng th ln th hai bt u t gia th k 18, l h qu tt yu ca qu trnh cng nghip ho t bn ch ngha xut pht t Ty u (Anh, Php) lan dn khp Chu u, sau l Bc M. T thi k ny, qu trnh th ho tr thnh mt hin tng x hi ni bt trong lch s pht trin ca nhn loi. S pht trin th gn lin vi cuc cch mng khoa hc k thut, vi s pht trin ca nn sn xut i c kh. Nn cng nghip quy m ln ny y nhanh qu trnh th ho cng vi s tch t dn c, pht trin giao thng v c s h tng. th do cuc cch mng ny em li pht trin theo hai chiu: Chiu rng v chiu su. Cuc cch mng th ln hai bt u bng vic pht trin theo chiu rng, t gia th k 18 cho n nhng nm 50 ca th k 20. S pht trin th theo chiu rng c du hiu ni bt l: s lng th mi ngy cng nhiu, tn ti di nhiu hnh thc nh thnh ph, th x, th trn, ng thi s lng dn c cng ngy cng tp trung ng c vo cc th. S pht trin th theo chiu rng t n mt mc nht nh th s chuyn s pht trin th sang chiu su. S pht trin th theo chiu su bt u t nhng nm 50 ca th k 20 cho n nay. th pht trin theo chiu su, gn lin vi vic nng cao vai tr ca th, ci thin iu kin sng ca ngi dn th v s m rng nh hng ca li sng th. S pht trin th theo chiu su c tin hnh khi s pht trin theo chiu rng lm ny sinh nhng vn x hi cn phi gii quyt nh nn nhim mi trng, s khan him nh , tht nghip, t nn x hi... Pht trin th theo chiu su nhm tm li ra cho nhng vn trn v ci thin iu kin sng ca dn c th, quy hoch pht trin th theo hng vn minh, hin i. c. Cuc cch mng th ln th ba Cch mng th ln th ba din ra cc nc thuc th gii th ba, trong cc nc ny hin nay t l dn th chim khong 30% trong ton b dn c. c im c bn ca cuc cch mng th ln th ba ny l qu trnh th ho din ra vi tc nhanh, phm vi rng ( trn 100 nc); s tch t v gia tng dn s qu nhanh, trong khi s pht trin ca khng gian vt cht hnh th (c s h tng) khng tng xng vi s gia tng dn s th lm ny sinh hin tng th ho qu ti . y chnh l nguyn nhn ca mt lot cc hin tng x hi nh nn khan him nh , s phn ho giu ngho, t nn x hi, nhim mi trng. Hin nay, nhiu thnh ph ln trn th gii (thnh ph trn 10 triu dn) u thuc v cc nc th ba nh Thng Hi, Bombay, Cancuta, Rio de Janneiro...Nm 1960 c 19 thnh ph trn 4 triu dn trong c 9 thnh ph cc nc th gii th ba, Nm 2000 c 50 thnh ph nh vy v cng c 35 thnh ph cc nc th gii th ba. D bo n nm 2025 s c 114 trn tng s 135 thnh ph trn 4 triu dn nm ti cc nc th gii th ba. S gia tng dn s trong cc thnh ph cc nc th gii th ba cng nhanh hn cc nc pht trin. T 1950 n 1980, cc thnh ph cc nc ang pht trin c dn s tng gp 4 ln: t 285 triu (1950) ln 1, 13 t ( 1985). Trong khi cc thnh ph cc nc pht trin c dn s tng gp 2 ln: t 450 triu (1950) ln 840 triu (1985). Tnh trung bnh t 1920 n 1980 dn c th cc nc ang pht trin tng 10 ln (t 100 triu ln 1 t) (Bo co thng nin ca FORD, 2005) 8.2.5. Ni dung ch yu ca x hi hc th a. Nghin cu qu trnh th ho

- Khi nim th ho Hiu theo ngha chung nht: th ho l qu trnh tp trung dn c ngy cng ng vo th v nng cao vai tr ca thnh th i vi s pht trin x hi. th ho hiu theo chiu rng l s pht trin ca cc thnh ph vi nhng du hiu c trng l s tng s lng cc thnh ph v tng dn c thnh th. th ho hiu theo chiu su l mt qu trnh KT -XH gm nhiu mt m du hiu c trng l tp trung, tng cng v phn ho cc hot ng ca thnh th, cc c cu khng gian mi ca thnh th v s nng cao vai tr ca th, ci thin i sng ca ngi dn th cng nh ph cp rng ri li sng thnh th. - c trng ca qu trnh th ho V kinh t, bao gm qu trnh c cu li nn kinh t theo hng hin i ha, trong c nhng thay i trong c cu lao ng v nhng thay i v t l pht trin kinh t theo ngnh (tng t trng ca cc ngnh cng nghip v dch v, gim t trng ca cc ngnh nng nghip trong c cu v khi lng GDP). V x hi, qu trnh th ha bao gm trong nhng bin i trong phng thc hay hnh thc c tr ca nhn loi; nhng thay i ln trong cc quan h x hi, cc m hnh hnh vi v ng x tng ng vi iu kin sng cng nghip ha, th ha v hin i ha. Qu trnh th ha lm tng thm s a dng v x hi v v vn ha. Con ngi trong qu trnh th ha ngy cng c ng (d chuyn dch theo vng a l theo c cu x hi, theo a im v tnh cht lao ng, v nhng iu kin vn ho sinh thi). V dn s, th ho c lin quan cht ch vi s phn b dn c ngy cng tp trung trong cc khu th. C cu la tui, gii thay i nhiu, t l sinh gim thp, s nhn khu bnh qun trong gia nh gim i. V sinh thi, trong qu trnh th ho, mi trng c nhiu thay i trong phm vi cc thnh ph v cc vng ln cn khin cho cnh quan thin nhin bin i nhanh chng. X hi hc th nghin cu qu trnh th ho nu r nhng nh hng tc ng qua li ca cc qu trnh ny ti cc t chc, cc c nhn v cc cng ng dn c. ng thi ch ra xu hng ca qu trnh th ho hin nay: vai tr ca khu vc dch v v hot ng nghin cu khoa hc tng ln. b. Nghin cu c cu x hi v li sng ca cng ng dn c th Cng ng dn c th thng ln, phc tp v khng thun nht v mt x hi (c s khc bit v thnh phn v ngun gc dn c) hot ng kinh t ch yu da trn sn xut cng nghip v thng mi. C cu x hi th bao gm cc tiu c cu sau: - C cu nhn khu (dn s) x hi th - C cu x hi ngh nghip - C cu qun l hnh chnh, quyn lc - T chc x hi v cc on th x hi, cc hi, nhm t nguyn - C cu mc sng (s phn tng x hi) th - C cu vn ha - li sng th - C cu qun c (s chim lnh khng gian, t ai) Li sng th l mt ch nghin cu ln trong x hi hc th, n va l mt vn l thuyt, va l vn nghin cu thc tin. c trng ca li sng th ph thuc vo trnh pht trin, mc th ha ca cc quc gia. Do c nhiu quan nim khc nhau v li sng th. Tuy nhin c th ch ra mt s c trng c bn ca li sng th nh sau: - Tnh c ng ngh nghip x hi v khng gian x hi cao

- S ph thuc ca cc hot ng trong i sng thng ngy vo cc dch v cng cng (trong s i lp vi tnh t cung t cp nng thn). - Phm vi giao tip rng, vi cng cao, tnh n danh trong giao tip, suy gim cc giao tip truyn thng, s cp, tng cng cc giao tip th cp, theo chc nng, vai tr, theo s thch... s khoan dung i vi cc khc bit v cc chun mc. - Nhu cu v vn ha - gio dc a dng v ngy cng phong ph do nhu cu v ngh nghip v thng tin i hi. - Vic s dng thi gian nhn ri rt a dng, gp phn pht trin nhn cch, c tnh t do c nhn - Tnh tch cc x hi, thc cng dn v cc hot ng x hi ca c nhn c khuyn khch. c. Nghin cu vn nh th X hi hc nghin cu vn nh th tp trung nghin cu cc vn nh: Chnh sch nh : l nhng hot ng m cc chnh ph tin hnh cung cp cc dch v nh cho dn c. Mc tiu ca cc chnh sch nh ca cc quc gia l tr gip ngi ngho, ci thin cc iu kin nh ni chung, to iu kin d dng cho cc kh nng chi tr, n nh sn xut v hng ti cc mc tiu x hi khc. Nhng a dng v s bin i nhu cu v nh , Gia tng mc sng dn c, phn tng x hi v phn vng x hi trong nh S bin i ca li sng th v nh Gia nh th v nh Tm l, nguyn vng, nhu cu v nh ca dn c th d. Nghin cu vn qui hoch v pht trin th Qui hoch th l mt cng vic phc tp, mang tnh lin ngnh v c nh hng trc tip hay gin tip ti phc li ca ngi dn th. Bn hn cc nh qui hoch th cng c kh nhiu quan nim khc nhau v mn khoa hc ny. T gc x hi hc, qui hoch th cng c mi ngi quan nim khng ging nhau. Qui hoch th c coi l mt qu trnh nhm xut nhng kin ngh gip nhng ngi hu quan tm kim gii php cho cc vn th. Vic tm hiu mi quan h gia cc yu t ca cng tc quy hoach vi vic ci thin cc vn th chnh l cu ni gia x hi hc th v quy hoch th. C ba loi hnh qui hoch th c bn: - Qui hoch tng th v phn vng th - Qui hoch th v ci to th - Qui hoch thnh ph mi. Qu trnh qui hoch th cn thit phi c nhng thng tin tt nht v cuc sng v nhng c im kinh t x hi ca cc nhm dn c thuc vng c qui hoch. Do cn thit phi tin hnh cc iu tra x hi hc i vi dn c. Ni dung x hi hc ca qui hoch nm nhiu b phn ca qui hoch, nhiu bc ca qu trnh lp qui hoch. Trong lnh vc qui hoch, xy dng v qun l th, cc cuc nghin cu, kho st x hi hc c kh nng ng gp cho qu trnh ny trn cc hng sau y: - Cung cp bc tranh m t khi qut bi cnh x hi hin thi cc th - Phn tch nhng tc ng qun l ca cc chnh sch ti s pht trin ca th - Pht hin ra nhng tc ng c th ca cc nhn t x hi ti qu trnh qui hoch, xy dng, ci to, qun l th, phc v trc tip cho vic gii quyt cc nhim v thc t. 8.2.6. Qu trnh th ha Vit nam

L mt nc ngho trong s cc nc ang pht trin, Vit nam khng thot khi nhng c trng c tnh qui lut ca qu trnh th ha qu ti. Bn cnh , qu trnh th ha nc ta cn c nhng c im mang tnh c th. C th s lc qu trnh th ha Vit nam nh sau: a. Thi k phong kin (trc 1858) Cc thnh th Vit Nam thi k ny ch yu l cc trung tm hnh chnh v thng mi, c hnh thnh trn c s nhng thnh lu, lu i ca vua cha phong kin trn nhng khu vc c iu kin a l t nhin thun li cho giao lu bun bn, nh Thng Long, Ph hin, Hi An. Cc thnh th phong kin Vit Nam hnh thnh v pht trin khng bt ngun t phn cng lao ng x hi m l t vic phn phi li sn phm x hi cho nhu cu tiu dng ca b my cai tr v nhu cu giao lu bun bn. Thi k ny cc thnh th khng c c vai tr v a v kinh t quan trng i vi nng thn v ton x hi ni chung. V x hi quan h lng x chim u th tuyt i. Cc nhn t cn thit cho s pht trin cng nghip bun bn v sn xut hng ho ni chung rt yu t. Giai on ny qu trnh th ho Vit Nam c th xem l cha xy ra. b. Thi k thuc a (1858-1954) Di thi thc dn Php, tng cng khai thc ti nguyn, thc dn Php xy dng cc ng giao thng quan trng, m mang cc thnh ph c, xy dng cc thnh ph mi v cc thng cng. Thnh th Vit Nam thi k ny ch yu gi vai tr l cc trung tm hnh chnh ca b my chnh quyn thc dn phong kin, l trung tm thng mi phc v cho vic khai thc thuc a ca Php. Tuy nhin, cng nghip cc thnh ph cha pht trin c th thay i tnh cht nng nghip thun tu ca x hi Vit Nam. a v kinh t x hi ca cc thnh ph qu yu thu ht dn c t nng thn ra thnh th, nhng c s m u cho qu trnh th ho t nc. c. Thi k 1955 -1975 Min Bc: thi k ny qu trnh th ho c tng cng, mng li cc thnh ph dn dn c hnh thnh v pht trin c nh hng nht nh n s pht trin nng thn v x hi ni chung. T 1965, do nh hng ca chin tranh cc cng trnh cng nghip quan trng v 1 phn dn c thnh ph c chuyn v nng thn to ra s gii tn tm thi cc th. Min Nam do hot ng chin tranh v chnh sch ca M- Ngu lm hng triu nng dn buc phi di b lng qu tr thnh ngi t nn ko vo thnh ph, to ra qu trnh th ho cng bc. Do kt qu ca qu trnh th ha cng bc ny, dn s th min Nam tng t 15% nm 1960 ln 60% vo u nm 1970. Dn s Si Gn t 300 ngn tng ti 3 triu ngi. Nng, dn s tng t 25 vn ln 300 ngn ngi . Dng t nn lin tc trn vo Si Gn bin n tr thnh mt thnh ph c mt dn s cao nht thi gii 34 000 ngi/km2. d. Thi k t 1975 n nay Sau chin tranh, qu trnh th ha dn dn ly li c nhp bnh thng. Nhiu thnh ph mi ra i, nhiu im dn c nng thn trc y, cc th trn th t tr thnh cc im dn c th. Mng li th ca c nc hnh thnh gm hn 500 thnh ph, th x, th trn . Trong hai thp k qua, di tc ng ca cng cuc i mi theo hng kinh t th trng v qu trnh cng nghip ha cc th khng nhng pht trin theo b rng m c nhng bin i v cht trong i sng th v qu trnh th ho (v d s bin i trong c cu lao ng ngh nghip, ca li sng th trong iu kin mi, s thay i kin trc, qui hoch, giao thng, th). Qu trnh th ha nc ta c xu hng tng nhanh hn th hin mc tp trung dn s v nhng thay i trong t trng dn s sng trong cc khu vc th. Thp k

80, dn s th nc ta l 19.7%, thp k 90 l 23.5% , nm 2000 l 25% hin nay l khong 27.5%. Chin lc pht trin kinh t x hi vi chnh sch tip tc m ca, thu ht u t nc ngoi v pht trin nn kinh t th trng trong vi thp nin ti s cn tc ng mnh m n qu trnh th ha nc ta. CU HI N TP 1. Phn tch khi nim v c trng c bn ca th so snh th v nng thn 2. Phn tch lch s hnh thnh v pht trin ca th. So snh qu trnh th ha do cuc cch mng th ln th hai v ln th ba mang li. 3. Phn tch qu trnh th ha Vit nam. Qu trnh th ha nc ta c nhng c im g c bit? Trong giai on hin nay, tnh trng th ha qu ti c xy ra nc ta khng? Ti sao? 4. Phn tch nhng ni dung nghin cu ch yu ca x hi hc th. 8.3. X HI HC GIA NH: 8.3.1. Khi nim gia nh: Gia nh lun tn ti v l ni p ng nhng nhu cu c bn cho cc thnh vin ca mnh. V vy, gia nh lun l i tng nghin cu ca nhiu ngnh khoa hc, trong c x hi hc. Vy gia nh, di con mt x hi hc, c nhn nhn nh th no? Gia nh l mt nhm x hi c hnh thnh trn c s quan h hn nhn, quan h huyt thng ny sinh t quan h hn nhn , ng thi, c th c mt s ngi c gia nh nui dng tuy khng c quan h mu m (quan h nhn nui con nui), cng chung sng v cc thnh vin gn b vi nhau v trch nhim v quyn li, gia h c nhng rng buc c tnh php l c Nh nc tha nhn v bo v. Vit Nam, quan h hn nhn l quan h nn tng ca i sng gia nh. Bn cnh khi nim gia nh, trong i sng, chng ta thng nhc ti khi nim h gia nh. V vy, cn phn bit hai khi nim ny. H gia nh c hiu l mt nhm ngi cng chung sng di mt mi nh. H c th l mt ngi, c th rt nhiu ngi. C th l mt tp hp ton ph n, nam gii hoc tr em chung sng vi nhau do hon cnh no nh hc tp, lao ng sn xut, do phn phi nh ca c quan qun l...H cng c th l mt gia nh hoc mt vi gia nh. Nh vy, khi nim gia nh khng ng nht vi h gia nh. H c ngha v mt thng k nhn khu hc, cn gia nh l phm tr x hi hc. Tuy nhin, trong nhiu trng hp, mi gia nh sng trong mt ngi nh ring, to thnh mt h ring. 8.3.2. Ni dung nghin cu ca x hi hc gia nh: a. Vn hn nhn: Hn nhn l quan h x hi mang tnh vn ho, tn ng cho quan h tnh dc v sinh sn. Khi c nhn thc hin hnh ng kt hn l lc c nhn t c vai tr x hi mi, vai tr ca ngi chng v vai tr ca ngi v, km theo l nhng thi , bn phn, mong i v hnh vi sinh sn. Sau khi kt hn, c nhn c x hi tha nhn bt u c cuc sng gia nh. Nh vy, hn nhn l s lin kt gia nam v n c x hi tha nhn di nhiu hnh thc nh s ph chun ca chnh quyn v mt php l; ca gia nh, h hng, bn b di cc hnh thc nghi l theo phong tc tp qun, tn gio ca a phng. Mt cuc hn nhn tt, mt gia nh hnh phc khng ch l iu kin mi thnh vin pht trin ti nng, tr tu m cn l ni sn sinh ra nhng cng dn tng lai, nhng t bo tt cho x hi. Theo cc nh x hi hc, hn nhn c mt s dng c bn sau:

- Hn nhn nhm (hn nhn qun hn): y l dng hn nhn tn ti trong x hi cng x nguyn thu, trong , c t hai ngi n ng tr ln sng cng vi hai ngi n b tr ln. - Hn nhn a th (hoc hn nhn a phu): L kiu hn nhn c t hai ngi v hoc hai ngi chng tr ln. - Hn nhn mt v mt chng: l kiu hn nhn tin b nht v c ph bin rng ri nhiu quc gia, dn tc trn th gii. Loi hn nhn ny c php lut bo h. C th ni, hn nhn l mt vn rt phc tp. c trng dn n hn nhn l nam n kt hn t nguyn, do tnh yu, s ho hp, ng cm v tinh thn gia hai ngi. Tuy nhin, trong qu kh, hn nhn thng khng da trn c s tnh yu. Mc ch ca hn nhn c xc nh r rng theo quy lut sinh tn v cha m quyt nh vic ci xin ca con ci. Ni chung, hn nhn t tnh yu l iu kin m bo cuc sng gia nh n nh, hnh phc. Tuy nhin, vic giao tip, la chn bn i l cng vic h trng, cn c s gip ca gia nh, bn b. ng thi, n cn b chi phi, rng buc bi cc yu t khch quan nh s quy nh v giai cp, tn gio, sc tc, ng cp; nhng hn ch v hon cnh nh mi trng nng thn, thnh ph, ngh nghip... b. Cc kiu gia nh: Theo cc nghin cu x hi hc, gia nh tn ti di cc hnh thc: - Gia nh m rng (gia nh truyn thng): l gia nh c t ba th h tr ln, sng chung vi nhau di mt mi nh. Trong kiu gia nh ny, ngoi th h ng b, cha m, con ci, cn c thnh vin h hng nh c d, ch bc...Loi gia nh ny kh thnh hnh trong cc x hi nng nghip, phong kin."Tam i ng ng", "T i ng ng" l tiu chun quan trng nh gi trnh thun phong m tc ca kiu gia nh ny. - Gia nh ht nhn (gia nh hin i): l kiu gia nh ch c cp v chng v con ci h cha thnh nin. y l kiu gia nh ngy cng ph bin v n ph hp vi iu kin ca x hi cng nghip ho. Trong gia nh ht nhn, cn chia thnh gia nh ht nhn y (c c cha m v con ci) v gia nh khng y (khuyt mt cha hoc m do mt s nguyn nhn nh li hn, go ba...). - Gia nh pha trn (gia nh ghp): kiu gia nh ny c hnh thnh trn c s kt hp cc gia nh khng y trc . Thng thng, nhng gia nh v chng c kt hn li, khi c hai hoc mt trong hai ngi c con ci, ng thi c thm con cng dng mu sau khi kt hn. y l kiu gia nh phc tp, cc quan h khng thun khit - bn vng nh quan h gia m gh vi con chng, b dng vi con v... - Sng chung nh v chng: v phng din php l, hin tng mt nam mt n chung sng vi nhau nh quan h v chng trong thi gian khng xc nh (thm ch c con vi nhau) khng phi l mt kiu gia nh chnh thc. Tuy nhin, y l hin tng thc t vn tn ti trong x hi hin i. Hin tng ny khng ch c i vi tui thanh nin m cn c nhm tui trng thnh, thm ch c nhm tui gi. y l mt hin tng x hi phc tp v ngy cng c xu hng pht trin. Tm kim gii php cho n cn phi tnh n nhiu yu t khc nhau. Chng hn, cn phn bit cuc sng chung ca hai ng b gi c n vi cuc sng chung ca mt i nam n vi t cch nh mt cuc hn nhn th. Trong cc kiu gia nh trn th kiu gia nh ht nhn ngy cng c xu hng pht trin. C hai nguyn nhn dn n tnh trng ny: + Do xu hng gim t l sinh di tc ng ca cng tc dn s k hoch ho gia nh.

+ Xu hng pht trin ngy cng nhiu m hnh gia nh ht nhn di tc ng ca cc chnh sch kinh t - x hi. Xu hng ny to iu kin thun li cho s pht trin ca thanh nin, cng nh to iu kin cho gio dc gia nh, nng cao cht lng cuc sng...Mt khc, cng t ra nhiu vn c tnh x hi phc tp nh s ph v truyn thng gia nh, vn quan h gia cha m - ng b - con chu, vn iu kin phng dng ngi gi. c. Cc chc nng c bn ca gia nh: Chc nng ca gia nh l phng thc biu hin hot ng sng ca gia nh v cc thnh vin. Gia nh c sinh ra, tn ti v pht trin vi s mnh m ng nhng chc nng c bit m t nhin v x hi trao cho. Gia nh c nhng chc nng c bn sau: - Chc nng ti sn xut ra con ngi (ti sinh sn): nhm tho mn nhu cu ti sn xut ra con ngi cho x hi v tho mn nhu cu c con, to nim vui, hnh phc v chng. Trc y, vi quan nim tri sinh voi sinh c, sinh l vic ring ca tng gia nh v ph mc cho kh nng sinh sn t nhin, v th, cht lng cuc sng khng c m bo. Hin nay, cn phi thc hin k hoch ho gia nh nhm hn ch vic sinh mc va phi, cho php (mi gia nh ch c t mt n hai con nui dy con cho tt). V ti sn xut ra con ngi khng ch quan tm ti s lng m cn ch ti cht lng ca th h mai sau v th h hin ti (sc kho ca b m). - Chc nng gio dc: l mt chc nng quan trng ca gia nh m x hi (nh trng, cc t chc qun chng...) khng th thay th c. Gia nh gio dc cho con ci nhng tri thc v cuc sng, mong mun con ci mnh c nhng phm cht ph hp vi nh hng gi tr ca x hi tng giai on pht trin nht nh. Gia nh l mi trng gio dc u tin nhm hon thin v cng c nhn cch con ngi. Gia nh gip tr nm vng nhng vai tr x hi, nhng chun mc, gi tr theo s i hi ca x hi cc c nhn c th pht trin mt cch ton din. Tuy nhin, vic gio dc cn tu thuc vo tng gia nh, vo cc vn nh hon cnh kinh t gia nh, trnh hc vn ca b m, a bn c tr ca gia nh, s nh hng gi tr - ngh nghip ca gia nh... - Chc nng kinh t: nhm duy tr s n nh v i sng vt cht cho cc thnh vin trong gia nh (sinh sng, n ...). Tu theo trnh pht trin ca x hi, gia nh c th tr thnh n v kinh t c s, n hot ng ch ng v t ch (nh Vit Nam hin nay) hoc gia nh vn lm kinh t, nhng khng hot ng nh mt n v c lp, t ch. D trong iu kin no, gia nh cng phi m bo cc nhu cu sinh hot vt cht v tinh thn ca cc thnh vin c tho mn, thong qua , gia nh ng gp vo vic ti sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn cho x hi. ng thi, gia nh tr thnh mt n v tiu dng quan trng thc y s pht trin ca sn xut v phn phi, giao lu hng ho cho x hi. - Chc nng tho mn nhu cu tnh cm, tm l ca cc thnh vin trong gia nh: y l chc nng gp phn cng c bn vng ca hn nhn v gia nh. Bi gia nh cn tho mn cc nhu cu tnh cm (k c s ho hp v tnh dc) gia v v chng, gia cha m v con ci. Sau mt ngy lm vic mt nhc, gia nh l ni ngh ngi. Tt c mi cng thng trong quan h ni lm vic, va chm ngoi ng, chnh gia nh l ni h bnh tm li, gim nh s cng thng . Nu khng c tho mn cc nhu cu tnh cm, cc thnh vin d xch mch, cng thng vi nhau, nhiu khi dn ti xung t. - Chc nng chm sc ngi gi v tr em: mc d cc dch v x hi v y t c pht trin th chc nng ny vn rt cn thit cho cuc sng ca cc thnh vin trong gia

nh. Bi v, y khng phi ch l vn cha bnh m cn l vic chm sc, an i kp thi v mt tm l, tnh cm i vi ngi m au bnh tt. d. Vn ly hn: Ly hn l khi nim dng ch s tan v ca cc quan h hn nhn v gia nh v mt tnh cm, kinh t, php l. Trong x hi hin nay, ly hn ang tr thnh mt hin tng x hi ph bin. N l mt trong nhng nguyn nhn quan trng lm thay i c cu gia nh. Trong cc x hi truyn thng, hn nhn gn lin vi quyn li dng di v kinh t, ngi ph n ch yu l sinh con, nui con v phc v gia nh. Ly hn c coi l mt iu xu v mt o c v iu cm v mt php l, nht l t pha ngi v. Cn trong x hi hin i, mi quan h hn nhn ch yu da trn c s s t nguyn ca hai bn. Mt khc, p lc ca quan h h hng khng cn nh trc nn vic ly hn tr nn d dng. Nhiu cp v chng, sau khi kt hn, nhn thy c nhiu bt ng hoc khng ho hp v mt tnh cm, c th ly hn tm bn i khc. Hn na, th tc php l v ly hn ngy cng n gin, cng gp phn thc y hin tng ly hn pht trin. Khi nh gi v vn ly hn, cc nh x hi hc cho rng y l mt hin tng va c ngha tch cc va c ngha tiu cc. Ly hn s l tch cc khi quan h gia nh xung t ko di, khng th hn gn c, cuc sng gia nh thc s l ni giam cm ca c hai ngi th ly hn l gii php tt nht. Nhng n s l tiu cc khi nhng nguyn nhn ly hn l gi to, khng chnh ng nh rung b v (chng) do suy thoi o c, v trch nhim i vi v (chng) v i vi con ci, ngoi tnh... Tuy nhin, trn thc t, c nhiu trng hp ly hn kh nh gi l tch cc hay tiu cc nhng v mt php l, ly hn c tha nhn khi c hai bn khng th sng chung vi nhau c na. Bi v, bt k nguyn nhn g, ly hn l iu khng th trnh khi khi quan h hn nhn v gia nh b tan v, khng th hn gn. Ly hn khng ch l hin tng lin quan n c nhn, m cn l mt biu hin khng bnh thng ca x hi, nht l khi t l ly hn qu cao. N chng t s suy thoi o c x hi v li di chng x hi, c bit l trong vn nui dy con ci v ti kt hn. Trong nhng nm gn y, t l ly hn c s gia tng, ch yu tp trung vo cc cp v chng tr, mi ci (do nhng quan nim sai lm v hn nhn v tnh yu nn d di ly hn, ch ngha thc dng v vt cht trong tnh yu, s nng vi i n hn nhn, do s mong i, yu cu qu cao ca mt trong hai thnh vin trc khi kt hn dn n tht vng, v mng...), cc cp v chng kh c con u lng, tp trung vo nhm cn b cng chc v nhm bun bn. Mun hn ch t l ly hn th phi c s tc ng v nhiu mt, c s tham gia ca cc lc lng x hi nh cc t chc on th, hi ph n...nhm xy dng mt quan nim v hn nhn v gia nh ng n. V d nh xc nh sm cc nguyn nhn, t tc ng, hng dn cc cp v chng, nht l nam n thanh nin c s chun b ti thiu v tnh cm, tm th lm v, lm chng v lm cha m. Lm thay i np ngh, np sinh hot v nhu cu ca cc thnh vin trong gia nh. ng thi, pht trin cc hot ng t vn hn nhn vi cc hnh thc a dng: t vn tnh yu, kt hn, ho gii v t vn ti kt hn. Hin nay, nc ta, vic kt hn l du hiu ch yu xc nh im khi u ca gia nh mc d tnh trng sng chung ca i nam n ngoi hn nhn ang tr thnh ph bin, nht l cc thnh ph ln. e. Gia nh Vit nam trong thi k cng nghip ha, hin i ha: Trong giai on cng nghip ho - hin i ho, gia nh Vit Nam ang c nhng bin i, v th cn quan tm nghin cu nhng vn :

- Nghin cu s bn vng ca cc gia nh. - Nghin cu s bnh ng v gii trong gia nh v s tham gia ca ph n vo cc hot ng x hi. - Nghin cu vic gio dc con ci trong iu kin mi. - Nghin cu vn k hoch ho gia nh v vn gia tng dn s. CU HI N TP: 1. Phn tch khi nim v c trng c bn ca gia nh . Phn bit khi nim gia nh v h gia nh. 2. Trnh by nhng ni dung nghin cu ch yu ca x hi hc gia nh 3. Trnh by cc m hnh gia nh c bn? Hy nh gi xu hng bin i m hnh gia nh Vit nam. Chng 9: PHNG PHP NGHIN CU X HI HC Chng ny s trnh by cc bc tin hnh nghin cu x hi hc, sau gii thiu mt s phng php nghin cu c bn c th gip nhng ngi mi nghin cu c th tin hnh c mt nghin cu x hi hc nh phng vn su, phng bng bng hi, phng vn nhm v pht vn bng bng hi. Chng ny kt thc bng vic gii thiu cch thc xy dng bng hi trong nghin cu x hi hc. 9.1. CC BC TIN HNH NGHIN CU X HI HC Trong nghin cu khoa hc ni chung v x hi hc ni ring, trong qu trnh nghin cu, ngi nghin cu u phi tri qua cc giai on nht nh t n ch ca nghin cu. i vi nghin cu x hi hc, cc bc tin hnh c xc nh nh sau: 9.1.1. Chun b a. Xc nh vn nghin cu Vi bt c mt cng trnh nghin cu no, bt u, ngi nhin cu phi xc nh c vn nghin cu. Trong x hi hc, vn nghin cu l cc cu hi ca ngi nghin cu v cc hin tng, qu trnh x hi. Ni cch khc, thng qua vn nghin cu ngi ta s bit c khi nghin cu kt thc n s tr li cho cu hi no.C th hn, vn nghin cu cho bit ngi nghin cu s nghin cu ci g. Vn nghin cu khng phi l lnh vc hay ch nghin cu. Vic xc nh vn nghin cu mt cch r rng c vai tr rt quan trng trong qu trnh thc hin nghin cu, n quyt nh s thnh cng ca nghin cu x hi hc. Theo Quyt & Thanh (2001), vn nghin cu c s dng nh kim ch nam ca nghin cu. Xc nh c vn nghin cu gip cho ngi nghin cu nh hng c nghin cu. Tuy nhin, trong qu trnh nghin cu n cng c th c iu chnh cho ph hp vi ni dung nghin cu. Vn nghi cu c th c xc nh da vo cc yu t nh sau: o Cc tranh lun khoa hc: l nhng tranh ci ca cc nh khoa hc v nhng ch nghin cu no . Trn thc t, i vi mi ch nghin cu, cc nh x hi hc c nhng cch tip cn v lp lun khc nhau. H c th ng hay khng ng ln nhau. y l mt cn c tt ngi nghin cu c th by t lp lun ca mnh v ch nghin cu , c th ng h, bc b hay a ra lp lun hoc tranh ci hon ton mi ty thuc vo hng nghin cu ca ngi nghin cu o Nhng l hng ca nhng nghin cu trc . Vi mi ch nghin cu, thng thng, c rt nhiu kha cnh khc nhau. Mc d, c th ch nghin cu khng c g mi nhng cha chc bao quan ht c cc kha cnh. Vic ngi nghin cu no tm ra c nhng kha cnh hay nhng mt m cc nh nghin cu trc cha nghin cu s l c hi tt pht trin nghin cu ca mnh. o Nhng thnh cng v tht bi t cc hin tng, vn x hi trong thc tin: theo cch ny, ngi nghin cu c th quan st cc hin tng thc tin trong x hi,

thng qua t cu hi cho cc hin tng. V d, trong cng mt a bn, c mt nhm dn c gii quyt tt vn t nn x hi, mt nhm khc th tht bi. Khi ngi nghin cu c th xc nh vn nghin cu ca mnh bng vic t cu hi ti sao. Nh vy, xc nh c vn nghin cu, ngi nghin cu c th da vo quan st, kinh nghim c nhn hoc da vo nhng ngun ti liu xut bn (sch, bo, bo co d n...). Tuy nhin, trong qu trnh xc nh vn nghin cu, tng tnh thuyt phc ngi nghin cu cn tr li cu hi ti sao vn l vn nghin cu; ti sao vn nghin cu cn c nghin cu ch khng phi nghin cu vn khc. Bn cnh , ngi nghin cu cng cn xem xt tnh kh thi ca vn nghin cu trc khi thc hin nghin cu. N phi hi t cc iu kin khch quan v ch quan cho vic thc hin nghin cu, t kinh ph nghin cu n i tng nghin cu v cch thc thu thp thng tin (Baker, 1995) b. Xc nh mc tiu nghin cu Mc tiu nghin cu l nhng ni dung nghin cu cn t c, l ci ch m nghin cu cn lm r. Mc tiu nghin cu, v c bn, khc vi mc ch nghin cu. C th, nu mc tiu nghin cu tr li cu hi cn phi lm ci g hay nghin cu ci g lm r vn nghin cu th mc ch nghin cu tr li cu hi nghin cu lm g. Vic xc nh mc tiu nghin cu cn cn c vo cc vn do chnh yu cu ca cng trnh nghin cu t ra. Ni cch khc, n ph thuc vo nhng vn m tc gi nghin cu mun lm sng t. Thng thng mc tiu nghin cu bao gm mc tiu tng qut v mc tiu c th. Mc tiu tng qut l mc tiu hng n gii quyt vn trung tm xuyn sut ti. Cc mc tiu c th c pht trin da trn mc tiu tng qut . Vic gii quyt cc mc tiu c th s gip lm r mc tiu tng qut. Nh vy, mc tiu c th l tp hp cc cng vic c th c coi nh thnh phn cu thnh nn mc tiu tng qut. Trong mt ti nghin cu, s lng mc tiu c th ty thuc vo ni dung cng nh tnh phc tp ca cng trnh nghin cu . c. Xy dng gi thuyt nghin cu Gi thuyt nghin cu l nhng kt lun hay gi nh ca ngi nghin cu i vi vn nghin cu nhm xem xt, phn tch, kim chng n trong ton b qu trnh nghin cu. N l nhng d on ca ngi nghin cu v nhng ci m h hy vng v ch i t nghin cu. Nh vy, trong mt nghin cu khoa hc, bn cnh mc tiu nghin cu, gii thuyt nghin cu c vi tr nh hng nghin cu. Xy dng gi thuyt nghin cu c coi nh l mt bc nhn thc s b v vn nghin cu. Khi tin hnh xy dng gi thuyt nghin cu, cn ch n tnh kh thi ca gi thuyt (c th kim nh c hay khng). Mt nghin cu c th c nhiu gi thuyt nghin cu, tuy nhin, mi gi thuyt nghin cu thng gn lin vi mt mc tiu nghin cu c th. Gi thuyt c th i ngc li nhng kt lun ca cc nghin cu trc, song, trng hp ny c s dng khi ngi nghin cu c bng chng chng minh. Gi thuyt nghin cu phi c khng nh li trong kt lun ca ti nghin cu. S ph hp hay khng ph hp ca gi thuyt sau khi c kt lun/kim chng u c ngha. Cn c vo ni dung din t trong gi thuyt, ngi ta chia gi thuyt nghin cu thnh ba loi: Gi thuyt m t, gi thuyt gii thch v gi thuyt xu hng.Gi thuyt m t ch ra nhng nt c trng, thc trng ca i tng nghin cu. Gi thuyt m t khng cho bit nguyn nhn ca cc s kin, tnh hung. Gi thuyt gii

thch: ch ra nguyn nhn ca hin tng x hi. Gi thuyt xu hng: Ch ra xu hng s din ra trong tng lai ca vn nghin cu) d. Xc nh khung khung phn tch Khung phn tch l h thng cc khi nim lin quan n lnh vc nghin cu (Ng et al., 1997). Khung phn tch c th xut hin vi tn gi khc nh: khung l thuyt; m hnh l lun; m hnh l thuyt. Xc nh khung phn tch l iu khng th thiu trong qu trnh nghin cu. Khung phn tch cho bit vn nghin cu s c tip cn theo cch no hay c phn tch nh th no trong qu trnh nghin cu. Khung phn tch c th da vo mt hay mt vi m hnh l thuyt hin c hoc c ngi nghin cu xy dng trong qu trnh nghin cu. V d khi nghin cu v sinh k ca h gia nh, ngi nghin cu c th nhn di dng nm ngun vn: vt cht, ti chnh, t nhin, con ngi v x hi. e. Thao tc ha khi nim v xy dng cc ch bo Trong cc nghin cu ni chung v nghin cu x hi hc ni ring ngi nghin cu lun phi s dng cc nhng khi nim m t, nh gi hay gii thch nhng tnh hung, nhng trng hp ring bit no . Nhng khi nim ny i khi mang hm qu rng hoc c th lm cho nhng ngi tham gia hiu theo cc cch khc nhau. Qu trnh bin cc khi nim tru tng, phc tp thnh cc khi nim n gin hn c gi l thao tc ha khi nim. Km theo qu trnh thao tc ha khi nim l vic xy dng cc ch bo. Ch bo l c tnh ca i tng nghin cu cho php ngi nghin cu c th quan st, o lng (Quyt & Thanh, 2001). V d khi nghin cu v a v x hi cc ch bo c th l v tr trong h thng t chc qun l, thu nhp. i vi mi khi nim c th c nhiu ch bo cc cp khc nhau. Tuy nhin, cp ch bo cui cng l ch bo thc nghim. Trn thc t, trong cc nghin cu x hi hc, ch bo thc nghim thng c c trung bi hnh vi ca ngi thc hin nghin cu c biu hin bng li ni hay bng hnh ng. Theo Quyt & Thanh (2001), mi ch bo thc nghim c th l mt hoc mt vi cu hi trong bng hi nhm thu thp thng tin thc nghim. Khi nim l lun Ch bo Thao tc ha Tnh tch cc x hi Tnh tch cc kinh t Tnh tch cc chnh tr Tnh tch cc vn ha - S gi c sch - S gi tham gia vn ha ngh thut - S tc phm sng tc ...... Ngun: (Ng et al., 1997) f. Xc nh phng php thu thp thng tin Phng php thu thp thng tin l ton b nhng cch thc m ngi nghin cu s dng c c nhng thng tin ph hp vi mc tiu nghin cu. Trong nghin cu x hi hc, phng php thu thp thng tin bao gm: tng quan/nghin cu ti liu; quan st; phng vn; pht vn. Cc phng php thu thp thng tin ch c tin hnh sau khi ngi nghin cu thit lp c cc ch bo. Mi phng php thu thp thng tin cn c gn vi ni dung c th. Thng tin no? ly u? Ai c th cung cp? g. Chun b bng hi v iu tra th Sau khi xc nh phng php thu thp thng tin hp l, nu trong qu trnh thu thp ch bo cn thng k v d nh bnh qun thu nhp ca cc h hoc c bao nhiu

ngi ng hay khng ng v mt vn no th ngi nghin cu cn chun b bng hi. Ni dung nay s c cp chi tit trong phn sau, tuy nhin, s dng bng hi, ngi nghin cu phi thc hin iu tra th ti hin trng nghin cu trc khi tin hnh thc hin chnh thc v lun c s khc bit gia thc t v vic thit k bng cu hi trn bn giy. e. Lp phng n x l thng tin Cng on cui cng ca chun b l ln phng n d kin x l thng tin. y l d kin ca ngi nghin cu trong vic la chn cch thc, m hnh x l thng tin c thu thp. V d, i vi cc thng tin mang tnh nh lng, ngi nghin cu cn xc nh nhp s liu nh th no, dng phm mn g x l... 9.1.2. Thu thp thng tin c bit thu thp thng tin c bit c hiu qu, ngoi cng tc chun b chung cho qu trnh nghin cu, ngi nghin cu cng cn phi c cng tc chun b ring. Th nht, cn chn thi im thch hp thu thp thng tin, c bit l thu thp thng tin ti hin trng. V d, trong phng vn nng h nu thit k t thu thp thng tin vo thi im ma v th ngi nghin cu s gp kh khn trong tip cn i tng phng vn. Bn cnh , ngi nghin cu cn phi tip cn hin trng trc khi t thu thp thng tin chnh thc bt u. Vic ny nhm thng nht k hoc v tranh th s gip ca a phng ni tin hnh nghin cu. Ngoi ra, vic nm a bn thu thp s liu s gip cho ngi nghin cu lp c k hoch chi tit cho vic thu thp thng tin. Tip theo trong chun b thu thp thng tin c bit l cng tc tp hun. Bc ny c bit quan trng khi vic thu thp thng tin cn c s tham gia ca nhiu ngi (phng vn bng bng hi vi s lng ln hay phng vn nhm). Vic tp hun cho nhng ngi cng tham gia nhm thng nht cch thc v ni dung thu thp thng tin. Cui cng, cho vic thu thp thng tin c thnh cng l cng tc chun b v kinh ph. Trong qu trnh thu thp thng tin c bit, c bit ti hin trng, s c nhng can thip khng mong mun vo qu trnh thu thp thng tin ca ngi nghin cu lm nh hng n mc chn thc ca thng tin. S can thip khng mong mun ny c th xut hin trong qu trnh chn mu hoc qu trnh thu thp thng tin ti hin trng 9.1.3. X l v phn tch thng tin X l thng tin l qu trnh chuyn cc thng tin c bit thu thp c thnh thng tin tng hp c trng cho tng th nghin cu (Dong et al., 2001). y l giai on hnh thnh kt qu cuc nghin cu. Trng tm ca x l thng tin l hnh thnh c cc ch bo, cc dn chng minh ha cho cc kt lun nghin cu. Vic x l thng tin lun i km vi phn tch thng tin vi cng c v cch thc tin hnh nh sau: a. Cng c phn tch Vic la chn cc cng c phn tch thng tin ty thuc vo loi thng tin thu thp c. i vi nhng thng tin nh tnh, cng c phn tch c th l cc bn tm tt hay nhng tng hp t nht k thc a theo tng ni dung hay vn thu thp c. Bn cnh ngi nghin cu c th dng nht k thc a. y l nhng ghi chp ca ngi nghin cu trong qu trnh thc a. Nht k thc a thng bao gm nhng ni dung nh: gp ai? u? Thu thp thng tin g? Trong nht k thc a cng ghi chp li thi ca ngi c phng vn v vn c hi. i vi nhng thng tin nh lng vic phn tch c th da vo cc phn mm my tnh (software) b. Cch thc Tng t nh cc cng c phn tch thng tin, cch thc phn tch thng tin cng c chia thnh phn tch nh tnh v phn tch nh lng. Ty vo thng tin thu thp c, cch thc phn tch c th c tin hnh nh sau:

- Phn tch nh tnh o Vit nhng bnh lun, nhn xt ra l hoc nh du mt s thng tin ni bt ca ghi chp thc a o Vit li nhng ghi nh, nhng nhn xt t quan st. o Tm tt ghi chp thc a o S dng nhng suy lun n d (metaphor), xem xt nhng tng ng, tng phn, so snh o S dng bng, th, hnh v o To chui cc s kin, bng chng mt cch l gic o So snh nhng pht hin, kt lun ca nghin cu vi khung l thuyt hoc cng vn nghin cu c thc hin ti cc im nghin cu khc nhau - Phn tch nh lng: c th s dng cc phn mm my tnh thc hin cc phn tch nh: o Quan st tn sut o Xem xt tng quan, hi quy o Kim nh theo cc phn phi o S dng cc m hnh c tnh cht ton hc 9.2. MT S PHNG PHP TIN HNH NGHIN CU X HI HC 9.2.1. Phn tch ti liu a. Khi nim Ti liu l nhng vt lu gi thng tin di nhng hnh thc nht nh. Ti liu trong nghin cu l ngun cung cp cc thng tin p ng cho mc tiu v ti nghin cu khoa hc ni chung v x hi hc ni ring. Ngun thng tin ny lun lun a dng, n c th tn ti di dng vn t (L loi ti liu m thng tin c lu gi di dng ch vit nh: Sch, bo, bng biu, s liu ... ) hoc phi vn t (Tn ti di dng hin vt, phim nh, bng hnh, nh) Phn tch ti liu: L phng php thu thp thng tin da trn s phn tch ni dung nhng ti liu sn c nhm rt ra nhng kt lun hay nhn xt v mt ch c th. b. Yu cu khi phn tch ti liu Khi tin hnh phn tch ti liu, ngi nghin cu cn phi thc hin y cc yu cu ca vic phn tch ti liu. Th nht, cn c thi ph phn i vi ti liu thu thp c. Liu ti liu c cn thit cho nghin cu hay khng? Ti liu c ng tin cy hay khng? Th hai, khi phn tch ti liu cn vit li theo hiu ca ngi nghin cu, iu ny nhm chng minh mc hiu ca ngi nghin cu v ni dung ti liu thu thp c. Th ba, v nhng g c vit trong ti liu thng l thnh qu nghin cu ca ngi khc; n c coi nh ti sn ca cc tc gi i trc v mt vn nghin cu do vy khi nghin cu ti liu, nu s dng ti liu , ngi nghin cu phi trch dn ngun ti liu. c. u nhc im: o u im: t tn km v thi gian, kinh ph so vi thi gian i thc t quan st hay phng vn; khng cn nhiu nhn cng nghin cu. Ngi nghin cu c rt nhiu c hi tm kim ti liu ti cc nh sch, th vin, bo tng, Internet, hoc ti cc c quan qun l v c th c ngay nhng ngun thng tin m h quan tm. Ch cn mt vi ngi c v ghi chp l thng tin c chim lnh. o Nhc im: Ti liu t c phn chia theo nhng du hiu m ta mong mun. chnh xc v tin cy lun b nghi ng, c bit l nhng ti liu trn mng internet.

C nhng vn mi pht sinh th ti liu cha th c tnh cht thm nh qua thc tin cao ... Khi s dng ti liu c nhn d gy ra nhng tranh ci khng cn thit hoc mang tnh cht phin din. 9.2.2. Quan st a. Khi nim: Quan st l phng php thu thp thng tin thc nghim m thng qua tri gic nghe, nhn trc tip thu nhn thng tin v cc qu trnh, hin tng x hi da trn ti v mc tiu ca cuc nghin cu (Dong et al., 2001). Trn thc t, quan st, vi gc nhn l mt phng php nghin cu, lun tun theo mc tiu nht nh, thc hin bng nhng phng thc nht nh v kt qu ca quan st l kim nh mt vn trong khoa hc. iu ny khc so vi cc quan st thng thng khc. thc hin phng php quan st, phng tin thc hin c th bng mt thng hoc cc phng tin k thut nh my camera, my ghi m, ng nhm ... b. Phn loi: C nhiu tiu ch phn loi phng php quan st nh da vo mc chun b, cn c vo mc tham gia, cn c vo v tr ca ngi quan st nhng c 4 loi ph bin nh sau: Quan st tham d: L loi quan st c s tham gia ca ngi quan st vo hot ng ca ngi c quan st. Quan st khng tham d: L loi quan st m ngi nghin cu khng tham gia vo hot ng ca ngi c quan st. Quan st b mt: L loi quan st m ngi nghin cu ch ng thc hin hnh vi quan st m khng thng bo trc cho i tng quan st. Loi quan st ny thng s dng cho nghin cu v cc i tng c bit kh tip cn nh: Ngi nghin, gi mi dm, thanh nin sng th trc hn nhn, hnh vi bo lc trong gia nh... Quan st cng khai: l quan st c s thng nht gia quan st vin v ngi c quan st. Ngoi ra cn c cc loi quan st nh: quan st chun mc, quan st khng chun mc, quan st mt ln, quan st nhiu ln c. Cc bc quan st o Xc nh khch th quan st o Xc nh thi gian quan st o Xc nh cch thc quan st o Tin hnh quan st o Ghi chp c. Yu cu ca phng php quan st phng php quan st c hiu qu cao nht, ngi nghin cu phi lu nhng vn sau y: Th nht: phi tun th mc tiu nghin cu. Khi tin hnh quan st trnh s thiu tp trung hoc quan st theo gc ch quan, khng gn vi mc tiu nghin cu. Chng hn nu mc tiu l nghin cu v mt nhm ngi nh nhm ngi nghin ma tu, th trong khi quan st ngi quan st phi c s sang lc, quan st tp trung nhn bit c nhng vn mt cch tt nht. Th hai, tin hnh quan st theo mt cch thc nht nh. Khi nghin cu ngi nghin cu phi c s chun b c th, la chn cch thc nghin cu ph hp, tin lng c cc tnh hung c th xy ra trong qu trnh nghin cu v tin hnh nghin cu ng nh k hoch. Th ba, phi c lu gi li nhng thng tin thu thp c. Tu theo loi hnh quan st m c s lu gi thng tin ph hp. Chng hn, khi ngi nghin cu la chn

cch thc nghin cu l quan st khng tham d mt l hi th phi lu gi thng tin theo cch nh: Ghi m, quay camera, chp nh vv... Hoc theo cch c in l ghi chp li nhng g mnh quan st c. c. u nhc im. o u im: Quan st t c n tng trc tip, khng g b v mt thi gian v chi ph t. Quan st cho bit ngay n tng trc tip v hnh vi ca khch th m ta quan st m khng phi mt cng ngi suy lun, d on m li cho kt qu trung thc, cho php ngi nghin cu ghi li nhng bin i ca i tng nghin cu mt cch nhanh chng v chnh xc. Do vy, quan st thng c s dng cho nhng nghin cu pht hin bn cht ni ti ca hin tng, tm hiu su v nguyn nhn hnh ng, c cu mi quan h hang ngy ca mt nhm ngi. o Nhc im: Vi nhng mu c kch thc ln, kh c th tin hnh quan st mt cch hiu qu. Quan st mt nhiu thi gian v cng sc, nu khng c s h tr ca cc phng tin th rt kh thc hin. Quan st khng thu c lch s ca vn , kh pht hin nhng vn ni ti ca i tng. S tham gia ca ngi quan st vi qu trnh quan st lm nh hng n tin trnh t nhin ca qu trnh x hi m h nghin cu. Chng hn khi ta tin hnh nghin cu mt vn c th nh bn sc vn ho ca mt cng ng, vic quan st trong phm vi mt s c nhn kh a ra c kt lun chnh xc, hay khi quan st mt c nhn hoc nhm nh nh nhm sinh vin sng th th ta ch mi nhn bit c hnh vi hin ti ca i tng, kh nhn bit c ng c ca hnh vi cng nh qu trnh pht sinh hnh vi . Do vy, quan st ch l phng php hu hiu khi kt hp n vi cc phng php khc. 9.2.3. Phng vn a. Khi nim: Phng vn l phng php thu thp thng tin thng qua tc ng tm l x hi trc tip gia ngi hi v ngi c hi nhm thu thp thng tin ph hp vi mc tiu v nhim v ca ti nghin cu. S khc bit gia phng vn trong cc lnh vc khc nhau vi phng vn nh mt phng php thu thp thng tin ca x hi hc c th hin cch thc phng vn, i tng phng vn v ni dung ca tng cuc phng vn. Theo Dong v cc cng s (2001), ngun thng tin phng vn khng nhng l ton b nhng cu tr li ca ngi phng vn m bao gm ton b thi , hnh vi ca h trong qu trnh phng vn. b. Yu cu phng php phng vn t hiu qu cao hn, ngi nghin cu phi lu nhng vn sau y: Th nht, phi c s chun b tt v mt ni dung v hnh thc phng vn. Ni dung cu hi phng vn phi st vi ti nghin cu, sp xp cu hi hp l v k nng gi m, khai thc vn . Ngi nghin cu phi c s chun b tt v loi phng vn, ni dung cu hi ca cuc phng vn, trnh b ng trong khi phng vn. Th hai, thi gian, a im v thi lng phng vn ph hp. S ph hp l a im, thi gian thi lng st vi ni dung phng vn v vi c im ca cuc phng vn. Nh khi nghin cu li sng gia nh th tt nht chn a im ti nh. Hay nghin cu suy ngha ca nhn vin trc gim c th khng nn tin hnh ngay trong phng lm vic v dn n s e ngi.

Th ba, ngi phng vn phi gi c tnh trung lp khi nghin cu. Trong khi phng vn, ngi nghin cu lun phi thc c v tr ca mnh, khng gi hoc tc ng tm l vo cu tr li ca ngi c phng vn Th t, lng nghe v lu gi thng tin tt. Trong qu trnh phng vn, cc i tng phng vn khc nhau c th c nhng cch thc tr li khc nhau nn i hi ngi phng vn phi bit lng nghe. Mt khc, lng thng tin trong mt cuc phng vn rt ln, nn ngoi vic lng nghe v hiu r kin ca ngi c phng vn, ngi phng vn phi lu gi thng tin lin quan n vn nghin cu nh ghi m, ghi hnh, ghi chp... ni dung phng vn x l thng tin kim nh gi thuyt. c. Mt s loi phng vn Cn c vo cc tiu ch khc nhau ngi ta chia phng vn thnh cc loi khc nhau. Cn c vo vic chun b ca cuc phng vn cng nh mc tiu thu thp thng tin, phng vn c chia thnh phng vn su v phng vn theo bng hi. o Phng vn su Phng vn su l phng php phng vn nhm tm hiu su, hiu k v mt vn nht nh. V d nh mun tm hiu ng c, nguyn nhn hay bn cht ca cc hot ng hay s kin x hi. Do vy, cc cu hi c thc hin trong phng vn su thng l cc cu hi m, c th l cc cu hi ti sao v nh th no. Hnh thc ny s hiu qu khi tin hnh phng vn vi tng c nhn. Trong trng hp s lng ngi phng vn nhiu (t 3 ngi tr ln), phng vn su d bin thnh mt tho lun nhm. o Phng vn bng bng hi Phng vn bng bng hi l hnh thc phng vn c tin hnh theo mt bng hi c chun b mt cch chu o. Cc thng tin cn thu thp c lit k, sp xp trc trong bng hi, ngi phng vn c vai tr lm r cc thng tin trn c s trao i, t cu hi vi ngi c phng vn. Phng vn c s dng bng cu hi c thc hin theo hai cch: Phng vn vi bng hi cu trc/tiu chun: y l cch thc phng vn bng bng hi m trong ngi phng vn khng c thay i cu hi cng nh trnh t cu hi. Phng vn vi bng hi bn cu trc/bn tiu chun: y l cch thc phng vn bng bng hoi m trong ngi phng vn khng l thuc vo bng hi, c th thc hin theo cch ring t c kt qu theo ni dung chun b trong bng hi. So vi bng hi cu trc, bng hi bn cu trc c tinh linh hot hn v trn thc t i vi cng mt cu hi, nhng ngi khc nhau d c nhng cch hiu khc nhau nn ngi phng vn phi cn c vo tnh hung c th t cu hi nhm thu c thng tin vi chnh xc cao nht. Cn c vo s lng ngi tham gia phng vn, ngi ta chia phng vn thnh phng vn c nhn v phng vn nhm o Phng vn c nhn: L phng vn c tin hnh i vi cc c nhn. Khi tin hnh phng vn loi ny, cc thng tin cn thu thp mang tnh c nhn ca ngi c phng vn, do vy, cn ch nhiu nh hng n thng tin m c nhn c phng vn cung cp. Nhiu ny thng xut hin khi thc hin phng vn c nhn m ngi phng vn i cng ngi dn ng ca a phng hoc trong trng hp c nhiu ngi cng c mt trong khi thc hin phng vn. o Phng vn nhm Phng vn nhm l mt cuc tho lun c k hoch gia ngi phng vn v mt nhm ngi trong mt mi trng thn thin v t nguyn nhm thu c nhn thc ca nhm ngi v mt vn x hi. Nh vy, thng tin thu thp c trong

phng vn nhm l nhng kin chung ca mt nhm ngi ch khng phi ca mt c nhn v nhng thng tin mang tnh cht nh tnh l ch yu. Mt phng vn nhm hiu qu khi s ngi c mi tham gia phng vn va ngi phng vn c th kim sot c, khong t 6 n 12 ngi. Nhng ngi ny phi ng nht v tui, a v x hi ... ty theo tiu ch ca ngi nghin cu. S d phi ng nht nhng ngi c mi tham gia phng vn nhm c th d dng hn khi chia s kin ca h. So vi cc phng php phng vn khc, phng vn nhm c u im l nhanh, t tn km v thng tin thu c c chnh xc cao do c s tho lun ca mt nhm ngi. Tuy nhin, nhc im ca phng php ny l kh tp hp c nhng ngi c phng vn cng mt lc; i vi mt nhm nhiu ngi, ngi phng vn s kh kim sot hn so vi phng vn c nhn. Bn cnh , ngi phng vn c th gp phi mt vi c nhn trong nhm khng t tin tham gia vo qu trnh phng vn. Cui cng, thc hin tt phng vn nhm, ngi phng vn phi c k nng hn so vi phng vn c nhn. Cn c theo hnh thc phng vn ngi ta c th chia thnh phng vn trc tip v phng vn gin tip. o Phng vn trc tip: L loi phng vn iu tra vin v ngi c phng vn i thoi trc tip vi nhau theo ch ca cuc nghin cu. o Phng vn gin tip: L loi phng vn c thc hin thng qua s h tr ca mt phng tin truyn tin nh: in thoi, Internet, th tn... 2.3.4. u nhc im ca phng php phng vn Phng vn tuy l mt phng php c s dng ph bin nhng cng c nhng u v nhc im nht nh. u im: Phng php phng vn c t l tr li cao, c tnh linh hot v c ng cao, c th kim sot c cung cch phn ng ca i tng xc nh c tin cy ca cu tr li. Nhc im: Chi ph tn km, chu s tc ng mnh ca bi cnh phng vn v tm l i tng c phng vn, kh tin lng c nhng tnh hung xy ra khi phng vn... Nh vy, kt qu nghin cu ch c th thnh cng tuyt i khi ngi nghin cu phi nhn thc c nhng mt u v nhc im ca phng php phng vn v bit kt hp phng php mt cch nhun nhuyn v uyn chuyn. 9.2.4. Phng php trng cu k kin bng bng hi (Ankt) a. Khi nim Phng php trng cu kin bng bng hi l phng php thu thp thng tin m ngi c hi t ghi thng tin tr li vo bng hi c chun b sn. Nh vy, vi phng php ny, ngun thng tin trong trng cu kin qua bng hi l ton b cc cu tr li ca ngi c phng vn. Sau khi nhn c bng hi, vic tr li hon ton ph thuc vo ngi c hi. So vi cc phng php phng vn, phng php ny khng c s tng tc gia ngi hi v ngi c hi, do vy, khng thu thp c thng tin v hnh vi v thi ca ngi c hi v vn cn nghin cu. b. Yu cu V trong phng php ny, bng hi l trung gian lin kt gia ngi hi v ngi c hi nn s thnh cng ph thuc vo ni dung nghin cu c th hin trong bng hi v thit k bng hi. Ni dung nghin cu th hin trong bn hi phi r rng, l gic. iu ny lm cho ngi tr li cu hi hiu c ni dung ca thng tin cn cung cp v khng cm thy do d khi cung cp thng tin trong bng hi. Bn cnh , b cc, hnh thc v cht lng giy ca bng hi phi m bo tnh m

thut khng gy s nhm chn i vi ngi tr li cu hi. Khng nn p dng phng php ny i vi i tng c hi l ngi khim th. c. u nhc im Phng php trng cu kin bng bng hi c li th rt ln i vi nghin cu nh lng. Tuy nhin, phng php ny i hi nhiu thi gian v cng sc. c bit, do bng hi phi thng nht cho mi i tng c hi nn cn phi th rt k trc khi tin hnh chnh thc. Mt khc, do bng hi c pht cho ngi tr li v c thu li sau mt thi gian nht nh nn s lng bng hi c thu hi cha chc trng khp vi s bng hi c pht ra. Bn cnh , c th ngi nghin cu s khng thu c nhng cu tr li hon chnh trong bng hi. 9.2.5. Xy dng bng hi a. Khi nim: Bng hi l h thng cc cu hi c sp xp trn c s cc nguyn tc, tm l, lgic v theo ni dung nht nh nhm to iu kin cho ngi c hi th hin c quan im ca mnh vi nhng vn thuc i tng nghin cu v ngi nghin cu thu thp c thng tin c bit p ng cc yu cu v mc tiu nghin cu. Trong cc cng c c p dng trong qu trnh thu thp thng tin x hi hc, bng hi c th mnh trong thng k v nh lng. Tuy nhin, trc khi xy dng bng hi cn xc nh r phng php tin hnh l phng vn hay trng cu thit k ni dung cho ph hp. b. Vai tr Mt l, bng hi lun th hin ni dung nghin cu. Trn thc t, sau khi hnh thnh cc ch bo thc nghim, vic thu thp thng tin lin quan n cc ch bo c thc hin thng qua bng hi. Do vy, thng qua bng hi ngi ta c th hnh dung phn no v ni dung nghin cu ca ti. Hai l, trong qu trnh thu thp thng tin, thng tin thu c t ngi tr li c ghi li ton b trong bng hi nn ngoi vic th hin ni dung nghin cu, bng hi cn c vai tr lu gi thng tin Nh vy, bng hi c vai tr quan trng trong qu trnh thu thp thng tin, tuy nhin, khi no s dng bng hi? Bng hi c cn thit cho mi nghin cu x hi hc hay khng? Vn ny ty thuc vo ca ngi nghin cu. c. Cu trc Mt bng hi gm 3 phn chnh nh sau: Phn m u - Phn ni dung v Phn kt lun. Phn m u: Gii thiu tn bng hi, tn c quan t chc nghin cu v gii thiu mc ch, yu cu, hng dn ngi c iu tra cch tr li cu hi. Yu cu ca phn ny l ngn gn, khoa hc, chnh xc, to c s tin tng, quan tm, hng th ca ngi tr li, c bit i vi bng hi dng cho phng php trng cu kin. Phn ni dung bng hi: Gm h thng cc cu hi c sp xp c ch nhm thu thp thng tin nghin cu. Cc cu hi c th c sp xp theo nguyn tc i t ci chung n ci ring, tng qut n c th hoc t thi ch quan n khch quan hoc theo th t thi gian ty thuc vo ni dung nghin cu. Phn kt lun: Bao gm nhng thng tin v s bng hi, ngy thng nm v li cm n. d. Mt s loi cu hi Phng php nghin cu bng bng hi ch c th thnh cng khi ngi nghin cu xy dng c h thng cu hi vi lng thng tin y v vn nghin cu. Cn c vo hnh thc cu hi ta c cu hi ng v cu hi m. Cu hi ng:

L loi cu hi c sn phng n tr li, ngi c hi ch vic la chn cu tr li. Cu hi ng c chia thnh 2 loi l cu hi ng n gin v cu hi ng phc tp. - Cu hi ng n gin: L loi cu hi ch c 2 phng n tr li, ngi c hi ch c la chn mt trong 2 phng n . Khng nn a ra cu hi lin quan n 2 s kin bi khin ngi c hi kh la chn phng n v trnh t cu hi theo hng ph nh v d gy ra tnh a ngha trong cu tr li. - Cu hi ng phc tp: L loi cu hi c nhiu phng n tr li, cc ch bo chi tit hn. Cu hi ng c u im d tr li, thun tin cho vic x l thng k. Tuy nhin, cn ch cc p n tr li ca cu hi ng phi y ngi tr li c th xc nh c v tr tr li ca minh trong . Vi cu hi ng c hai kh nng loi tr nhau th khng nn t cu hi ph nh Cu hi m: L loi cu hi cha c phng n tr li, ngi c hi t mnh a ra cu tr li ring m h cho l ph hp nht vi nhn thc quan nim ca mnh. Cu hi hn hp (Kt hp): L cu hi kt hp phng n tr li sn v c cu tr li ring ca ngi c hi. u im ca cu hi m l ngi tr li khng ph thuc vo nhng p n chun b trc. Do vy, loi cu hi ny c th mang li cho ngi phng vn nhng thng tin mi, ngoi d on. Vi li th ny, cu hi m thng c s dng trong cc nghin cu mi hay trong cc hin tng, qu trnh x hi vn cha c hiu mt cch y . Mc d vy, i vi cu hi m, khi s dng cng d nhn c nhng cu tr li theo nhng hiu khc nhau nn s kh khn trong qu trnh tng hp s liu. Cn c vo ni dung, c th xy dng c 3 loi cu hi l cu hi s kin, cu hi kim tra v cu hi tm l. Cu hi tm l: L cu hi c tc dng to hng th, gii to cng thng, s mt mi, mc cm ca ngi tr li thu thp thng tin. Cu hi s kin: L cu hi v thn th, ngh nghip, tui tc, gii tnh, a v x hi, cng vic vv... tt c cc s kin c tc ng trc tip hay gin tip n i tng nghin cu. Cu hi kim tra: L loi cu hi nhm kim tra mc hiu bit cng nh tnh trung thc trong phng n m ngi tr li la chn. e. Yu cu i vi cc cu hi trong bng hi m tnh hiu qu ca bng hi trong qu trnh thu thp thng tin, ngoi vic phi ph hp vi mc tiu, ni dung nghin cu, vic thit k cu hi trong bng hi phi m bo yu cu sau: - Cc cu hi phi d hiu, ph hp vi trnh vn ha ca i tng c hi - m bo tnh trung lp trong qu trnh t cu hi, khng cu tr li ca ngi c hi b nh hng bi tng ca ngi hi. V d, khng nn t cu hi: Anh/ ch c kin g v vic vi phm quy ch thi xu xa hin nay? Nh vy, vi cu hi ny, ngi t cu hi c hm vi phm quy ch thi l khng tt. Thc t, ngi tr li c th c kin khc nhau v vn ny. - Trnh t cc loi cu hi ghp khng hp l. V d, bn c tham gia kha hc x hi hc i cng v c thch kha hc ny khng? 1. C 2. Khng

- Din t phi r rng, hn ch s dng cc t, cm t khng xc nh nh: nhiu, t, mt vi, tng i, t khi... - Tm cch t cc cu hi to nn s thoi mi ca ngi c hi khi tr li chng. c bit i vi nhng vn ang b x hi ln n, phi lm sao cho ngi tr li cc cu hi khng cm thy b buc ti. Trong trng hp ny, c th dng cu dn dt loi b nhng bn khon ca ngi c hi. V d, thay v hi: Bn c s dng ti liu khi khng c cho php trong ma thi va qua khng?, chng ta c th hi: Trong mt s trng hp, sinh vin vn s dng ti liu trong phng thi khi khng c cho php. Bn c trong trng hp khng? 1. C 2. Khng 9.3. CHN MU Trong nghin cu x hi hc, ngi nghin cu c th tin hnh thu thp thng tin trn ton b cc n v ca tng th. Tuy nhin, cch ny rt tn km v thi gian, nhn lc v kinh ph (Dong et al., 2001; Quyt & Thanh, 2001). Do vy, cc nghin cu x hi hc thng c tin hnh trn mt phn i din cc n v ca tng th. Nghin cu c tin hnh theo cch ny bao gm nghin cu trng hp v nghin cu chn mu. 9.3.1. Nghin cu trng hp (case study) y l dng nghin cu c tin hnh ch trn mt n v ca tng th. c bit i vi nhng hin tng x hi mi ny sinh m chng ta vn cn thiu hiu bit v n (Dong et al., 2001). Trong nghin cu trng hp cn ch l gii tnh c th ca n v nghin cu. V d vi ti "Tc ng ca khu cng nghip n vic lm nng thn, nghin cu trng hp khu cng nghip Qu V, x Nam Sn, Bc Ninh" ngi nghin cu cn gii thch ti sao chn Bc Ninh ch khng phi cc tnh khc; ti sao chn khu cng nghip Qu V ch khng phi khu cng nghip no khc Bc Ninh ... Mc khc, do nghin cu trng hp l nghin cu mang tnh c bit nn kt qu nghin cu kh thuyt phc khi suy rng ra ton tng th. V d vi ti nh trn, nhng kt lun ch c thc hin i vi a bn nghin cu l khu cng nghip Qu V v ti x Nam Son m thi. 9.3.2. Nghin cu chn mu Trc khi tin hnh chn mu, ngi nghin cu cn xc nh tng th ca iu tra. chnh l ton b nhng n v hay phn t cha ng nhng du hiu, tnh cht c xc nh bi khch th nghin cu (Quyt & Thanh, 2001). V d, nu trong nghin cu cn kho st cht lng hc tp ca sinh vin trng Nng nghip H Ni th tng th l ton b sinh vin hin ang hc ti trng. Mu l mt phn ca tng th c la ch theo nhng cch thc nht nh v dung lng hp l. iu tra chn mu l vic thu thp thng tin trn cc mu c chn theo nhng cch thc nht nh (Quyt & Thanh, 2001). Tuy nhin cch thc chn nht nh y l g? Trong mt cuc iu tra cn chn bao nhiu mu? Trn thc t c nhiu cch chn mu, vic la chn cch no ty thuc vo ni dung v mc ch nghin cu. Trong phm vi cng bi ging, chng ti gii thiu hai phng php chn mu c bn: chn mu ngu nhin v chn mu theo t l. a. Chn mu ngu nhin Trong phm vi bi ging, chng ti gii thiu hai phng php chn mu ngu nhin: chn mu ngu nhin thun ty v chn mu ngu nhin h thng. Mu ngu nhin thun ty l mu c ly mt cch ngu nhin trong tng th. V d, trong 100 h thuc i tng iu tra thu thp thng tin, ly ngu nhin 30 h. Cch chn c th l rt thm ngu nhin hoc dng hm random trong Microsoft Exel chn. Tuy nhin, m bo cho vic chn mu c tnh ngu nhin th cc n v mu phi c kh nng nh nhau khi tham gia vo la chn, tc l xc sut c la chn ca cc n v mu l bng nhau (Dong et al., 2001)

Mu ngu nhin c th c la chn mt cch h thng, c ngha l cn c vo tng th v s mu s chn, ngi nghin cu xc nh khong cch gia cc phn t (k). Sau , chn ngu nhin phn t u tin, cc phn t sau s c la chn cch phn t trc mt khong l k. Theo Quyt v Thanh (2001), khong cch k c tnh nh sau: Tuy nhin, trc khi tin hnh chn mu ngu nhin h thng, cn xc nh khung mu (danh sch ca tng th). Vic thnh lp khung mu khng nn da vo mt tiu ch nht nh trnh nh hng n kt qu nghin cu. V d, nghin cu nhn thc v gii trong sinh vin, khng nn lp khung mu theo kt qu hc tp ca sinh vin hay theo hc bng v kt qu hc tp, sinh vin c nhn hc bng hay khng c nhn hc bng c th nh hng n nhn thc v gii ca sinh vin. Thng thng hn ch mc thp nht tc ng ca khung mu vo kt qu nghin cu, khung mu c th c sp xp theo th t a, b, c. Song vi nhng nghin cu v xu hng t tn th cch sp xp ny s l khng hp l (Quyt & Thanh, 2001). Trong qu trnh chn mu ngu nhin, cn ch chn mu d tr, Vit Nam, t l d tr ny l 10% (Quyt & Thanh, 2001). Khi , khong cch gia cc phn t c xc inh nh sau: b. Chn mu theo t l y l cch chn mu cn c vo c trng ca tng th. Cc c trng ny c th l tui, gii tnh, trnh ... ty thuc vo ni dung, mc tiu cn nghin cu. V d tm hiu cht lng hc tp ca sinh vin trng Nng nghip H ni, mc tiu nghin cu l so snh gia sinh vin chnh quy v sinh vin ti chc th c trng ca mu c th lo loi hnh o to. Nu t l sinh vin ca hai h ny trong trng l 50 : 50 th trong qu trnh chn mu cng phi tha mn c im ny ca mu. Gi s chn ngu nhin 100 sinh vin th phi m bo 50 chnh quy v 50 ti chc. Cu hi n tp 1. Hy trnh by cc giai on trong mt cuc iu tra x hi hc. Trong cc giai on , giai on no mang ngha quyt nh? 2. Ti sao ni giai on chun b l giai on quyt nh thnh cng ca mt cuc iu tra x hi hc? tin hnh iu tra x hi hc, cn c nhng bc chun b c bn no? 3. Hy trnh by phng php phn tch ti liu v phng php quan st trong iu tra x hi hc. So snh u im v nhc im ca hai phng php ny? 4. So snh phng vn nhm v phng vn c nhn 5. Trong thu thp thng tin bng bng hi, vic thu thp thng qua phng vn v pht vn c g ging v khc nhau 6. Hy trnh by phng php chn mu trong iu tra x hi hc. Ti sao trong iu tra x hi hc ngi ta thng s dng nhiu cch chn mu? Bi tp: Hy xc nh mt vn nghin cu ca x hi hc, qua , xc nh mc tiu nghin cu (bao gm mc tiu tng qut v mc tiu c th). T mc tiu nghin cu, thao tc ha khi nim, xc nh cc ch bo v phng php thu thp thng tin. Thng qua cc phng php thu thp thng tin, chn lc cc thng tin cn thu thp thng qua bng hi thit k bng cu hi. TI LIU THAM KHO Ti liu ting Vit 1. DAVID J.CHERRINGTON . (2002) Hnh vi t chc, Nh xut bn chnh tr quc gia.

2. CHUNG & NGUYN NH TN (1996) Nghin cu x hi hc, NXB Chnh tr quc gia. 3. T. L. BAKER (1995) Thc hnh nghin cu x hi hc, Nh xut bn chnh tr quc gia. 4. TONI BILTON, KEVIN BONNETT, PHILLIP JONES, KEN SHEARD, MICHELLE STANWORTH & ANDREW WEBSTER (2000) Nhp mn x hi hc, NXB Khoa hc x hi 5. E.A. CAPINOTOV (1999) X hi hc th k XX - Lch s v cng ngh, NXB i hc Quc gia H ni. 6. TNG VN CHUNG (2000) X hi hc Nng thn, H ni, NXB i hc Quc gia H ni. 7. PHAN I DON (2004) My vn v vn ha lng x Vit nam trong lch s, NXB Chnh tr quc gia. 8. PHM TT DONG & L NGC HNG . (2000) X hi hc i cng, NXB Khoa hc x hi. 9. PHM TT DONG & L NGC HNG (2008) X hi hc, NXB Th gii. 10. PHM TT DONG, L NGC HNG, PHM VN QUYT, N. Q. THANH & H. B. THNH . (2001) X hi hc. in ln th 2, NXB i Hc Quc Gia H Ni. 11. BI QUANG DNG (2007) X hi hc nng thn, H ni, NXB Khoa hc x hi. 12. GOUROU (2003) Ngi Nng dn chu th Bc K, TP.HCM, NXB Thnh ph H Ch Minh. 13. V QUANG H (2002) X hi hc i cng, H ni, NXB Thng k. 14. V QUANG H & NGUYN TH HNG XOAN (2003) X hi hc i cng, NXB i hc quc gia H ni. 15. MAI VN HAI & MAI KIM (2003) X hi hc vn ho, NXB Khoa hc x hi. 16. T DUY HP (1997) X hi hc Nng thn, H ni, NXB. Khoa hc x hi. 17. T DUY HP (2000) S bin i ca lng x Vit nam ngy nay ng bng sng Hng, H ni, NXB Khoa hc x hi. 18. L NGC HNG (2006) X hi hc gio dc, NXB L lun chnh tr. 19. L NGC HNG (2008) Lch s v l thuyt x hi hc, NXB Khoa hc x hi. 20. L NGC HNG, PHM TT DONG, PHM VN QUYT, NGUYN QU THANH & HONG B THNH (2002) X hi hc, H ni, NXB i hc quc gia H ni 21. JAMIELSON (2000) Lng truyn thng Vit nam, H ni, NXB Th gii. 22. HERMAN KORTE (1997) Nhp mn lch s x hi hc, NXB Th gii. 23. L TIU LA & NGUYN NH TN (2005) Phn cng v hp tc lao ng theo gii, NXB lao ng-x hi 24. THANH L (2002) X hi hc Vit nam th k XX, NXB Lao ng. 25. TRNH DUY LUN (2004) X hi hc th, NXB Khoa hc x hi. 26. PHAN TRNG NG (1997) X hi hc i cng, NXB Chnh tr quc gia. 27. TACOLT PARSONS (1937) The structure of social action, New York, NXB New York. 28. NGUYN TH PHN (2002) Gio trnh x hi hc, H ni, NXB Lao ng x hi. 29. PHM VN QUYT & NGUYN QU THANH (2001) Phng php nghin cu x hi hc, i hc quc gia H Ni. 30. NGUYN VN SANH (2008) Gio trnh i cng v x hi hc, NXB Ti chnh.

31. RICHARD T. SCHAEFER (2003) X hi hc, NXB Thng k. 32. TRN NGC THM (1995) C s Vn ha Vit nam, TP. H Ch Minh, NXB. TP HCM. 33. ENDRUWEID V TROMMSDORFF (2002) T in x hi hc, NXB Th gii. 34. NGUYN KHC VIN (1994) T in x hi hc, H ni, NXB H ni. 35. TRN TH KIM XUYN (2002) Nhp mn x hi hc, NXB i hc quc gia Thnh ph H Ch Minh. Ti liu ting nc ngoi 1. DAVID M. NEWMAN (1997) Sociology, Exploring the architecture of everyday life. 2. MIKE O'DONNEL(1997) Introduction to Sociology, Nelson House.

You might also like