Kinh Te Vi Mo 1 - Micro - Le The Gioi - DHKTDN

LI M U Gio trnh kinh t hc vi m l ti liu dng trong ging dy v hc tp dnh cho sinh vin nm th nht khi ngnh kinh
t. Ti liu c bin son nhm cung cp cho bn c nghin cu cc qui lut, nguyn l kinh t c bn, tip cn t duy phn tch ca mt nh kinh t i vi cc s kin kinh t thng qua cc m hnh. Cc ch bao gm: phn tch cung cu; l thuyt la chn tiu dng, l thuyt sn xut v chi ph, phn tch hnh vi ra quyt nh ca doanh nghip trong cu trc th trng; phn tch chnh sch cng i vi cc vn nh thu, thng mi quc t, ngoi ng v hng ha cng cng. Cc nh kinh t thng tip cn cc vn trong nn kinh t thng qua phn tch cung cu: bng cch ngh v ngi mua v bn l cc lc lng cu thnh th trng; mc tiu v nhng rng buc pht trin cc m hnh; m t cc iu kin cho cn bng th trng; v gii php xc nh cn bng cng nh cc thay i cn bng th trng khi c s tc ng chnh ph vo th trng. Vi cch tip cn ny, bn c c th d dng hiu c s vn hnh v tng tc ca cc lc lng cu thnh th trng, c ch gi c v cch thc phn b ngun lc i vi cc c tnh th trng khc nhau. Vi bn c khi bt u nghin cu kinh t vi m, khng ai ni rng y l mn hc d, nhiu bn c thm ch cho rng y l mn hc kh khn nht. Mc du nh vy, nhng hu ht cc bn c th kim sot vic hc tp ca mnh v chng ti m bo rng bn c th thnh cng. Nhng nghin cu tt mn hc ny i hi ngi hc phi cam kt v kin tr vi mt k hoch hc tp thch hp; c ti liu v nm yu cu hc tp trc khi n lp; c thm cc ti liu lin quan v tin tc kinh t; lin kt ni dung bi hc vi cc s kin kinh t; t cu hi phn tch v suy lun vn . h tr cho bn c trong qu trnh nghin cu v n tp, nhm bin son lit k cc khi nim v thut ng quan trng c in m trong gio trnh cui mi chng. Cc cu hi n tp v ch dn tm lc h tr cho bn c h thng ha kin thc v luyn tp m hnh vi mt s vn v ng dng. Ngoi ra, nhm bin son lc dch mt s bi bo lin quan n cc s kin kinh t ni bt. iu ny lm cho bn c d dng lin kt l thuyt vi vn thc tin v iu quan trng l trao di k nng phn tch cc vn kinh t. Chng ti xin chn thnh cm n nhng tc gi trong cc ti liu m chng ti tham kho trong qu trnh bin son gio trnh ny. Nhn dp ny, li cm n xin c gi n cc ng nghip tham gia bin son v ng gp nhiu kin qu gi. S thnh cng ca gio trnh phi k n s ng h ca bn c, nhng ngi lun chia s nhng kin chng ti hon thin gio trnh cho ln xut bn tip theo. Ch bin
PGS., TS. L Th Gii
KT CU V NI DUNG MN HC NN KINH T Nhu cu v hn Ba vn c bn? Ngun lc khan him Hiu qu kinh t - x hi + Ngoi ng + Hng ha cng cng + Ti nguyn dng chung
Chi ph c hi + Chi ph c hi + ng cong nng lc sn xut + Chuyn mn ha & thng mi
s la chn
KINH T HC
Kinh t v m CUNG - CU P + Lao ng + Vn + Ti nguyn S u vo Qu trnh sn xut
Kinh t vi m
u ra
+ Sn phm + Dch v
D Th trng ngun lc Q P
Q = f(L,K)
D Th trng sn phm Q P
SN XUT CHI PH
Doanh thu Chi ph
D La chn tiu dng Q
Max:
MR
MC Quyt nh sn xut Th trng cnh tranh khng hon ho Q
Th trng cnh tranh hon ho Cnh tranh hon ho Bn cnh tranh
Bn c quyn
c quyn
CU TRC TH TRNG -V s ngi mua, bn -Sn phm ng nht -Mt ngi bn -Sn phm duy nht -Nhiu ngi mua, bn -Vi ngi bn -Sn phm phn bit -Sn phm ph.bit/t.chun P QUYT NH SN XUT & HNH VI NGNH D Q MR Q - Thng tin khng hon ho - Doanh nghip nh gi
- Thng tin hon ho - Doanh nghip nhn gi D P = MR
MC LC MC LC CHNG 1: TNG QUAN V KINH T VI M.............................................................1

NHNG VN KINH T C BN .......................................................................................1 BA VN KINH T C BN..............................................................................................1 NN KINH T: TNG QUAN .................................................................................................2 VAI TR CA CHNH PH I VI NN KINH T..........................................................5 KINH T HC L G? ................................................................................................................6 KINH T HC...........................................................................................................................6 KHOA HC V CHNH SCH KINH T ..............................................................................7 KINH T HC THC CHNG V CHUN TC ................................................................9 DOANH NGHIP V MI TRNG KINH DOANH.............................................................9 LOI HNH DOANH NGHIP ................................................................................................9 MI TRNG KINH DOANH ..............................................................................................10 KINH T HC QUN L......................................................................................................11 PH LC: S LA CHN V CHI PH C HI..................................................................21 CHI PH C HI .....................................................................................................................21 NG CONG NNG LC SN XUT ............................................................................21 CHUYN MN HA V THNG MI............................................................................26
CHNG 2: CUNG CU V GI C TH TRNG ..................................................35

TH TRNG V CNH TRANH ..........................................................................................35 TH TRNG .........................................................................................................................35 CNH TRANH HON HO V KHNG HON HO .....................................................35 CU HNG HA ......................................................................................................................36 KHI NIM CU ...................................................................................................................36 DCH CHUYN TRN NG CU V DCH CHUYN CU......................................37 CC NHN T NH HNG N CU ...........................................................................38 NH HNG QUC T .......................................................................................................41 CUNG HNG HA ...................................................................................................................41 KHI NIM CUNG ................................................................................................................41 DCH CHUYN TRN NG CUNG V DCH CHUYN CUNG................................42 CC NHN T NH HNG N CUNG ........................................................................43 NH HNG QUC T .......................................................................................................44 CN BNG TH TRNG ......................................................................................................45 CN BNG CUNG CU .......................................................................................................45 S DCH CHUYN CUNG CU...........................................................................................46 CHNH SCH CA CHNH PH ............................................................................................47 CHNH SCH IU CHNH GI .........................................................................................47 CHNH SCH N NH GI................................................................................................49 THU V HN NGCH........................................................................................................50
CHNG 3: CO GIN CA CUNG CU................................................................59

CO GIN CA CU ..........................................................................................................59 KHI NIM V CO GIN ..............................................................................................59 CO GIN CA CU........................................................................................................61 CC NHN T NH HNG N CO GIN CA CU .........................................66 CO GIN CA CUNG........................................................................................................66
CC NG DNG V CO GIN .......................................................................................69 CO GIN V DOANH THU ...........................................................................................69 CO GIN V THU ........................................................................................................70 NG CONG LAFFER.......................................................................................................72
CHNG 4: L THUYT LA CHN TIU DNG ................................................... 81

HNH VI NGI TIU DNG...............................................................................................81 MC TIU NGI TIU DNG..........................................................................................81 CC NHN T NH HNG .............................................................................................81 TC NG THU NHP V THAY TH.............................................................................82 L THUYT LI CH ..............................................................................................................83 LI CH ...................................................................................................................................83 M HNH LA CHN TIU DNG ....................................................................................84 CN BNG TIU DNG V NG CU.......................................................................85 L THUYT NG CH..........................................................................................................86 NG NG CH...............................................................................................................86 NG NGN SCH...........................................................................................................88 CN BNG TIU DNG V NG NG CH............................................................89
CHNG 5: L THUYT SN XUT - CHI PH ....................................................... 103

L THUYT SN XUT .......................................................................................................103 HM S SN XUT ...........................................................................................................103 SN XUT THEO THI GIAN ..........................................................................................111 L THUYT CHI PH.............................................................................................................111 BN CHT CHI PH ............................................................................................................111 CHI PH SN XUT NGN HN ......................................................................................112 CHI PH SN XUT DI HN...........................................................................................117 QUYT NH SN XUT.....................................................................................................118 MC TIU V RNG BUC .............................................................................................119 CC TIU CHUN NH GI LA CHN ....................................................................119 QUYT NH SN XUT TI U ...................................................................................121
CHNG 6: CNH TRANH HON HO.................................................................... 133

CU TRC TH TRNG.....................................................................................................133 PHN LOI TH TRNG.................................................................................................133 CNH TRANH TRONG CU TRC TH TRNG ........................................................134 NG CU CA DOANH NGHIP..................................................................................134 QUYT NH SN XUT.....................................................................................................135 QUYT NH SN XUT NGN HN ............................................................................135 QUYT NH SN XUT DI HN ................................................................................139
CHNG 7: CNH TRANH KHNG HON HO .................................................... 153

C QUYN...........................................................................................................................153 TH TRNG C QUYN...............................................................................................153 QUYT NH SN XUT ..................................................................................................155 CHNH SCH CNG I VI C QUYN...................................................................158 BN CNH TRANH...............................................................................................................161 NG CU CA DOANH NGHIP ...............................................................................161 QUYT NH SN XUT ..................................................................................................163 CHI PH PHN BIT............................................................................................................164
ii
BN C QUYN..................................................................................................................165 PHN BIT GI ...................................................................................................................165 M HNH NG CU LP D........................................................................................167 L THUYT TR CHI ......................................................................................................169
CHNG 8: CUNG CU TH TRNG NGUN LC .............................................183

TH TRNG NGUN LC .................................................................................................183 CUNG CU NGUN LC...................................................................................................184 CU NGUN LC DOANH NGHIP................................................................................187 TH TRNG LAO NG ....................................................................................................189 TIN LNG V CUNG LAO NG ...............................................................................189 S KHC BIT V TIN LNG.....................................................................................190 VAI TR CA NGHIP ON ..........................................................................................191 VN, CNG NGH V TI NGUYN ................................................................................193 TH TRNG VN..............................................................................................................193 S THAY I CNG NGH ..............................................................................................195 TI NGUYN V MI TRNG ......................................................................................195
CHNG 9: NGOI NG V HNG HA CNG CNG........................................207

NGOI NG............................................................................................................................207 NGOI NG L G..............................................................................................................207 GII QUYT C NHN V NGOI NG ........................................................................211 CHNH SCH CNG CNG I VI NGOI NG .......................................................213 HNG HA CNG CNG.....................................................................................................216 PHN LOI HNG HA ....................................................................................................216 HNG HA CNG CNG ..................................................................................................218 TI NGUYN CHUNG ........................................................................................................221
iii
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m
Chng 1 Chng 1 TNG QUAN V KINH T VI M TNG QUAN V KINH T VI M

Cc nh kinh t cho rng vn trng tm ca kinh t hc l s khan him. S khan him ngun lc i hi cc c nhn v x hi a ra quyt nh la chn. Kinh t hc nghin cu s la chn trong iu kin ngun lc khan him. Chng ny cp n nhng vn kinh t c bn v cch thc gii quyt cc vn trong nn kinh t, cc mi quan h trong nn kinh t v s tng tc vi th trng, nhng khi nim v nguyn l c bn ca kinh t hc, phm vi phn tch ca kinh t hc vi m v v m v cch thc tip cn trong vic nghin cu cc vn kinh t. Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Xc nh nhng vn c bn ca mi t chc kinh t v cch thc gii quyt ca nn kinh t. Hiu c kinh t hc l g, phn bit phm vi phn tch kinh t hc vi m v kinh t hc v m. Vn dng phn tch thc chng v phn tch chun tc trong cc vn kinh t. Phn tch chi ph c hi lin quan n s la chn ca c nhn, t chc v x hi.
NHNG VN KINH T C BN
Con ngi t lc sinh ra v trng thnh u c nhu cu v tnh yu, s tha nhn x hi, nhu cu vt cht v tin nghi cuc sng. Cc nhu cu c th c tha mn t ngun lc sn c trong thin nhin hay c sn xut ra bng cch kt hp cc ngun lc v con ngi, cng c, my mc, ti nguyn to ra cc sn phm v dch v tha mn mong mun vt cht ca con ngi. iu ny ch c th thc hin c thng qua mt c ch c t chc, l nn kinh t. Nhng vn c bn ca nn kinh t khng ch thuc phm vi gii quyt ca quc gia, m cn chu nh hng ca cc quyt nh ca mi c nhn trong x hi. Bi l bt k quyt nh la chn no, cch thc gii quyt nh th no, suy cho cng l nhm nng cao cht lng cuc sng con ngi.
BA VN KINH T C BN
hiu c s vn hnh ca nn kinh t, chng ta phi nhn thc c nhng vn c bn m bt k nn kinh t no cng phi gii quyt. l: Sn xut ci g? Sn xut nh th no? Sn xut cho ai? Chng ta hy xem xt c th cc vn kinh t c bn.
Sn xut ci g?
Vn u tin c th c hiu nh l: Sn phm v dch v no s c sn xut?. Trong nn kinh t th trng, s tng tc gia ngi mua v ngi bn v li ch c nhn s xc nh sn phm v dch v no s c sn xut. Nh kinh t hc Adam Smith trong tc phm The Wealth of Nations cho rng s cnh tranh gia cc nh sn xut s em li li ch cho x hi. 1
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m S cnh tranh lm cho cc nh sn xut cung cp cc sn phm tha mn nhu cu ca ngi tiu dng. Trong vic tm kim li nhun, nh sn xut c gng cung cp cc sn phm c cht lng cao hn nhm phc v tt hn nhu cu ca ngi tiu dng. iu ny c th gii thch ti sao ngi tiu dng c quyn ti thng xc nh nhng sn phm v dch v no s c sn xut. Mt s nh kinh t, chng hn nh John Kenneth Galbraith cng cp n vn ny v cho rng cc hot ng tip th ca cc cng ty ln c th nh hng ng k n cu tiu dng trong ngn hn. Hu ht, cc nh kinh t u thng nht rng mc du cc bin php tip th c th nh hng cu tiu dng, nhng ngi tiu dng mi chnh l ngi quyt nh sn phm v dch v no s c mua. Nu v l do no , ngi tiu dng mong mun tiu dng sn phm nhiu hn, iu ny s lm tng cu. Trong ngn hn, s gia tng cu c th lm tng gi c, lng sn xut cng tng ln v li nhun ca cc cng ty trong ngnh cng cao hn. Li nhun cao trong ngnh s hp dn cc cng ty mi gia nhp th trng trong di hn v v vy cung th trng s tng ln. S tng cung s lm cho gi c hng ha gim xung trong khi lng bn vn tip tc tng ln. Li nhun trong ngn hn do s gia tng cu trong ngn hn dn dn s b mt i khi gi gim xung. iu ny c th gii thch s ph hp vi khi nim quyn ti thng ca ngi tiu dng.
Sn xut nh th no?
Vn th hai c th pht biu mt cch hon chnh nh l: Sn phm v dch v c sn xut bng cch no?. Vn ny lin quan n vic xc nh nhng ngun lc no c s dng v phng php sn xut ra nhng sn phm v dch v. Chng hn sn xut ra in, cc quc gia c th xy dng cc nh my nhit in, thy in, in nguyn t. Tuy nhin, vic la chn phng php sn xut no cn phi xem xt trn kha cnh hiu qu kinh t - x hi, ngun lc v trnh khoa hc k thut ca mi quc gia. Trong nn kinh t th trng, cc nh sn xut v mc tiu ti a ha li nhun s phi tm kim cc ngun lc c chi ph thp nht c th (gi nh vi s lng v cht lng sn phm khng thay i). Cc phng php v k thut sn xut mi ch c th c chp nhn khi chng lm gim chi ph sn xut. Trong khi , cc nh cung cp ngun lc sn xut s cung cp ngun lc em li cho h cc gi tr cao nht. Mt ln na, bn tay v hnh ca Adam Smith dn dt cch thc phn phi ngun lc em li gi tr s dng cao nht. c th l gii ti sao mt s quc gia la chn tp trung sn xut mt s hng ha v trao i vi cc quc gia khc. Vn y lin quan n vic xem xt chi ph c hi v bng cch so snh chi ph tng i trong vic sn xut cc hng ha, cc quc gia s sn xut v trao i hng ha trn c s chi ph c hi thp nht.
Sn xut cho ai?

Vn th ba phi gii quyt l, Ai s nhn sn phm v dch v?. Trong nn kinh t th trng, thu nhp v gi c xc nh ai s nhn hng ha v dch v cung cp. iu ny c xc nh thng qua tng tc ca ngi mua v bn trn th trng sn phm v th trng ngun lc. Thu nhp chnh l ngun to ra nng lc mua sm ca cc c nhn v phn phi thu nhp c xc nh thng qua: tin lng, tin li, tin cho thu v li nhun trn th trng ngun lc sn xut. Trong nn kinh t th trng, nhng ai c ngun ti nguyn, lao ng, vn v k nng qun l cao hn s nhn thu nhp cao hn. Vi thu nhp ny, cc c nhn a ra quyt nh loi v s lng sn phm s mua trn th trng sn phm v gi c nh hng cch thc phn b ngun lc cho nhng ai mong mun tr vi mc gi th trng.
NN KINH T: TNG QUAN
D nhin trong nn kinh t thc, th trng khng th quyt nh tt c cc vn ny. Trong hu ht cc x hi, chnh ph tc ng n ci g s c sn xut, sn xut bng cch no v ai s nhn nhng sn phm v dch v. Chi tiu ca chnh ph, cc qui nh v an ton v sc 2
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m khe, qui nh mc lng ti thiu, lut lao ng tr em, cc qui nh v mi trng, h thng thu v cc chng trnh phc li c nh hng quan trng n cc thc gii quyt cc vn c bn trong bt k x hi no.
Cc thnh phn ca nn kinh t

hiu c nn kinh t vn hnh nh th no, chng ta hy xem xt cc thnh phn ca nn kinh t v s tng tc ln nhau gia cc thnh phn ny. Trong nn kinh t gin n, cc thnh phn ca nn kinh t bao gm: h gia nh, doanh nghip v chnh ph. H gia nh bao gm mt nhm ngi chung sng vi nhau nh mt n v ra quyt nh. Mt h gia nh c th gm mt ngi, nhiu gia nh, hoc nhm ngi khng c quan h nhng chung sng vi nhau. Chng hn, hai sinh vin cng thu tr mt phng. H gia nh l ngun cung cp lao ng, ti nguyn, vn v qun l nhn cc khon thu nhp t tin lng, tin li v li nhun. H gia nh cng ng thi l ngi tiu dng cc hng ha v dch v. Doanh nghip l t chc kinh doanh s hu v iu hnh cc n v kinh doanh ca n. n v kinh doanh l mt c s trc thuc di hnh thc nh my, nng tri, nh bn bun, bn l hay nh kho m n thc hin mt hoc nhiu chc nng trong vic sn xut v phn phi sn phm hay dch v. Mt doanh nghip c th ch c mt n v kinh doanh, hoc cng c th gm nhiu n v kinh doanh. Trong khi , mt ngnh gm mt nhm cc doanh nghip sn xut cc sn phm ging hoc tng t nhau. to ra sn phm v dch v, cc doanh nghip s dng cc ngun lc nh: nh my, thit b vn phng, phng tin vn ti, mt bng kinh doanh v cc ngun lc khc. Cc nh kinh t phn chia ngun lc thnh cc nhm: - Ti nguyn l ngun lc thin nhin, qu tng ca thin nhin, tham gia vo qu trnh sn xut, bao gm: t trng trt, ti nguyn rng, qung m, nc, ... - Vn hay cn gi l u t, nhm h tr cho qu trnh sn xut v phn phi sn phm. Chng hn, cng c my mc, thit b, phn xng, nh kho, phng tin vn ti, ... vn y khng phi l tin, bn thn tin th khng to ra ci g c tr khi tin c dng mua sm my mc, thit b v cc tin ch phc v cho sn xut th mi tr thnh vn. - Lao ng ch nng lc v tr tu v th lc tham gia vo qu trnh sn xut hng ha v dch v. Chng hn, lao ng tham gia trc tip vo qu trnh sn xut, bn hng, ... - Qun l l kh nng iu hnh doanh nghip. Ngi qun l thc hin cc ci tin trong vic kt hp cc ngun lc ti nguyn, vn, lao ng to ra hng ha v dch v; a ra cc quyt nh v chnh sch kinh doanh; i mi sn phm, k thut, ci cch qun l; ngi qun l gn trch nhim vi cc quyt nh v chnh sch kinh doanh. V vy, ngi qun l cng l ngi chu ri ro. Chnh ph l mt t chc gm nhiu cp, ban hnh cc lut, qui nh v vn hnh nn kinh t theo mt c ch da trn lut. Chnh ph cung cp cc sn phm v dch v cng cng nh: an ninh quc phng, dch v chm sc sc khe cng ng, giao thng, gio dc. Bng cch thay i v iu chnh lut, qui nh, thu. Chnh ph c th tc ng n s la chn ca cc h gia nh v doanh nghip.
Dng lun chuyn trong nn kinh t

Biu dng lun chuyn di y minh ha dng dch chuyn hng ha, dch v v ngun lc gia h gia nh, doanh nghip v chnh ph. Nh biu minh ha, cc doanh nghip cung cp sn phm v dch v trn th trng sn phm cho cc h gia nh. Trong khi , cc h gia nh cung cp cc ngun lc trn th trng ngun lc (ti nguyn, lao ng, vn v qun l) cho cc doanh nghip sn xut hng ha. 3

Th trng sn phm P S Hng ha, dch v D Chi tiu hng ha, dch v Thu Doanh nghip Chnh ph Hng ha, dch v Ngun lc sn xut Chi ph s dng ngun lc Thu Chi ph s dng ngun lc Ngun lc sn xut Q Chi tiu hng ha, dch v
Hng ha, dch v
Doanh thu bn hng
Hng ha, dch v Hng ha, dch v
H gia nh
Chi ph s dng ngun lc Ngun lc sn xut
Th trng ngun lc P S D
Dng tin t cng i km vi dng dch chuyn hng ha, dch v v ngun ti nguyn. Nh biu minh ha, h gia nh s dng thu nhp (t vic cung cp ngun lc) thanh ton cho hng ha v dch v tiu dng. Mi quan h tng quan gia th trng sn phm v th trng ngun lc c th d dng nhn thy thng qua biu ny. H gia nh c th chi tiu cho hng ha v dch v t thu nhp c c do cung cp ngun lc. Tng t nh vy, cc doanh nghip ch c th tr lng, tin li, tin thu v li nhun t doanh thu do bn hng ha v dch v cho cc h gia nh. Nh biu cho thy, chnh ph thu thu t h gia nh v doanh nghip v cung cp cc dch v cng cng tr li. to ra cc dch v cng cng, chnh ph mua cc ngun lc t cc h gia nh v doanh nghip. ng thi, chnh ph cng thanh ton cho cc h gia nh v cho cc doanh nghip. Biu trn m t mi quan h gia cc thnh phn trong kinh t thng qua cc tng tc trn th trng sn phm v th trng ngun lc. Thc t, khng phi tt c thu nhp ca h gia nh u chi tiu ht vo hng ha v dch v, mt s thu nhp dnh tit kim di hnh thc u t. Khi , cc trung gian ti chnh (ngn hng v cc t chc ti chnh) ng vai tr trung gian trong vic dch chuyn ngun vn cho cc nhu cu u t ca doanh nghip. Trong nn kinh t ton cu, thng mi phi c xem xt trong cc nn kinh t. Nhp khu lm dch chuyn hng ha, dch v t th trng nc ngoi vo th trng ni a. Trong khi , xut khu dch chuyn hng ha, dch v t th trng ni a ra th trng nc ngoi. Xut khu rng chnh l phn chnh lch gi tr hng ha v dch v gia xut khu v nhp khu. Khi , xut hin dng tin rng chy vo trong nc nu nh xut khu rng dng v ngc li.
Cc m hnh ca nn kinh t
X hi c th vn dng nhiu cch thc v c ch phi hp gii quyt cc vn kinh t. Cc m hnh ca nn kinh t phn loi da trn hai tiu thc sau: Quan h s hu v ngun lc sn xut. C ch phi hp v nh hng cc hot ng ca nn kinh t. 4
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Nn kinh t th trng c c tnh bi quan h s hu t nhn v ngun lc sn xut v s dng h thng th trng v gi c phi hp v nh hng cc hot ng kinh t. Trong mt nn kinh t nh vy, cc thnh phn ca nn kinh t v li ch c nhn s ra cc quyt nh nhm ti a thu nhp. Th trng l mt c ch m cc quyt nh v s thch c nhn c truyn thng v phi hp vi nhau. Thc t, cc sn phm v dch v c to ra v cc ngun lc c cung cp di iu kin cnh tranh th trng thng qua hnh ng c lp ca ngi mua v ngi bn trn th trng. Nn kinh t th trng thc y s dng ngun lc hiu qu, gia tng sn lng, n nh vic lm v tng trng kinh t. V vy, vai tr ca chnh ph l rt hn ch (trong vic hoch nh, kim sot v bin php can thip ca chnh ph). Vai tr ca chnh ph ch yu l nhm: Bo v quyn s hu t nhn v ngun lc sn xut. - Thit lp hnh lang php l ph hp vi kinh t th trng. Nn kinh t k hoch c c trng bi quyn s hu cng cng i vi mi ngun lc v quyn a ra cc quyt nh kinh t bi nh nc thng qua c ch k hoch ha tp trung. Nh nc quyt nh c cu cc ngnh, n v sn xut v phn b sn lng v cc ngun lc s dng t chc qu trnh sn xut. Cc doanh nghip s hu bi chnh ph v sn xut theo nh hng ca nh nc. Nh nc giao k hoch sn xut v nh mc chi tiu cho cc doanh nghip v hoch nh phn b ngun lc c th cho cc doanh nghip thc hin cc mc tiu sn xut ny. Nn kinh t hn hp nm gia hai thi cc ca kinh t th trng v kinh t k hoch. Hu ht, cc quc gia hin nay u vn dng m hnh kinh t hn hp. Nn kinh t hn hp pht huy u im ca nn kinh t th trng, ng thi tng cng vai tr ca chnh ph trong vic iu chnh cc khim khuyt ca nn kinh t th trng.
C ch phi hp Th trng T nhn Nn kinh t th trng K hoch
Quan h s hu
Cng cng
Nn kinh t k hoch
VAI TR CA CHNH PH I VI NN KINH T
Mt trong nhng hiu qu ca th trng, l s hu hiu kinh t - iu ny c ngha l, khng ai c th tr nn tt hn m khng lm cho ngi khc ti t i. Vai tr ca chnh ph c th chia thnh hai nhm: chnh sch v m v chnh sch vi m. Chnh sch vi m gii quyt vic cung cp hng ha cng cng, iu chnh khim khuyt th trng v tng cng cnh tranh. Chnh sch v m c chia thnh hai nhm: chnh sch ti kha v chnh sch tin t. Chnh sch tin t v kim sot lng tin lu thng v cc khon tn dng v chnh sch ti kha nh hng chnh ph trong vic chi tiu v thu.
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Vai tr ca chnh ph i vi cc hot ng ca nn kinh t, bao gm: Cung cp mt nn tng php l: Chnh ph ban hnh cc lut v qui nh nhm to mi trng hot ng hu hiu cho cc hot ng ca nn kinh t. Cc hot ng c th nh: xc nh quyn s hu ca cc doanh nghip, iu chnh cc mi quan h trong nn kinh t v bo v quyn li ca ngi tiu dng. Duy tr nng lc cnh tranh: Cnh tranh l c ch vn c trong nn kinh t th trng. Trong hu ht cc nn kinh t, sn xut hiu qu t c mc cnh tranh cao thng qua cc cng c nh: quyt nh cung cu nhm xc nh gi c th trng v qui nh v gi, chng c quyn, ... Phn phi thu nhp: Chnh ph c th tc ng vo nn kinh t trong vic phn phi thu nhp gia cc h gia nh thng qua: cc chnh sch v cc chng trnh (tr cp tht nghip, hu tr v chm sc sc khe cng ng), can thip th trng (iu chnh gi v h tr gi) v thu thu nhp c nhn. iu chnh phn b ngun lc x hi: Cc nh kinh t nhn thy rng hai khim khuyt trong vic phn b ngun lc khng hiu qu ca nn kinh t th trng, l: sn phm v dch v cung cp cho x hi (chng loi v s lng), sn phm v dch v cng cng. n nh nn kinh t: Hu ht, cc chc nng ca chnh ph l nhm mc tiu n nh v h tr nn kinh t t hiu qu trong vic s dng ngun lc v bnh n gi c.
KINH T HC L G?
iu trc tin m chng ta cp l nh ngha v kinh t hc. Cc nh kinh t thng nh ngha kinh t hc nh l ngnh nghin cu cch thc c nhn v x hi s dng cc ngun lc khan him tha mn nhu cu v hn ca con ngi. S khan him ngun lc i hi c nhn, x hi phi a ra quyt nh la chn v cc nh kinh t c gng tip cn, gii quyt v tranh lun cc vn kinh t nh mt nh khoa hc. Mc ch l nhm hiu cch thc vn hnh v ci thin th gii tt hn.
KINH T HC
xem xt khi nim ny c th hn, hy ngh tnh hung ca chnh bn. Liu bn c thi gian cho cc cng vic m bn mong mun thc hin hay khng? Bn c kh nng trang tri cho cc hng ha v dch v cho nhu cu vt cht ca bn hay khng? Cc nh kinh t cho rng mi ngi mong mun nhiu th, thm ch c nhng ngi giu c nht trong x hi cng khng nm ngoi hin tng ny. Vn ngun lc hn ch v nhu cu v hn cng c th vn dng cho tng th x hi. Liu bn ngh v mt x hi m mi nhu cu c th c tha mn hay khng? Hu ht cc x hi u mong mun chm sc sc khe tt hn, cht lng gio dc cao hn, gim t l ngho v mt mi trng trong sch hn. iu ng tic l x hi khng cc ngun lc p ng cc mc tiu ny.
nh ngha kinh t hc
Vn khan him ngun lc yu cu cc nn kinh t hay cc n v kinh t phi gii quyt i vi s la chn. Cc nh kinh t cho rng: Kinh t hc l khoa hc ca s la chn. Kinh t hc tp trung vo vic s dng v qun l cc ngun lc hn ch t c tha mn ti a nhu cu vt cht ca con ngi. c bit, kinh t hc nghin cu hnh vi trong sn xut, phn phi v tiu dng hng ha v dch v trong th gii ngun lc hn ch. Da vo hnh vi kinh t, cc nh kinh t phn kinh t hc theo hai mc phn tch khc nhau: kinh t hc v m v kinh t hc vi m. 6
Kinh t hc v m
Kinh t hc v m nghin cu nn kinh t quc dn v kinh t ton cu, xem xt xu hng pht trin v phn tch bin ng mt cch tng th, ton din v cu trc ca nn kinh t v mi quan h gia cc b phn cu thnh ca nn kinh t. Mc tiu phn tch ca kinh t hc v m nhm gii thch gi c bnh qun, tng vic lm, tng thu nhp, tng sn lng sn xut. Kinh t hc v m cn nghin cu cc tc ng ca chnh ph nh thu, chi tiu, thm ht ngn sch ln tng vic lm v thu nhp. Chng hn, kinh t hc v m nghin cu chi ph cuc sng bnh qun ca dn c, tng gi tr sn xut, chi tiu ngn sch ca mt quc gia.
Kinh t hc vi m
Kinh t hc vi m nghin cu cc quyt nh ca cc c nhn v doanh nghip v cc tng tc gia cc quyt nh ny trn th trng. Kinh t hc vi m gii quyt cc n v c th ca nn kinh t v xem xt mt cch chi tit cch thc vn hnh ca cc n v kinh t hay cc phn on ca nn kinh t. Mc tiu ca kinh t hc vi m nhm gii thch gi v lng ca mt hng ha c th. Kinh t hc vi m cn nghin cu cc qui nh, thu ca chnh ph tc ng n gi v lng hng ha v dch v c th. Chng hn, kinh t hc vi m nghin cu cc yu t nhm xc nh gi v lng xe hi, ng thi nghin cu cc qui nh v thu ca chnh ph tc ng n gi c v lng sn xut xe hi trn th trng. S phn bit kinh t hc v m v vi m khng c ngha l phi tch ri cc vn kinh t mt cch ring bit. Nhiu vn lin quan n c hai. Chng hn, s ra i ca video game v s pht trin ca th trng sn phm truyn thng. Kinh t hc v m gii thch nh hng ca pht minh ln tng chi tiu v vic lm ca ton b nn kinh t. Trong khi , kinh t hc vi m gii thch cc nh hng ca pht minh ln gi v lng ca sn phm ny v s ngi tham gia tr chi.
KHOA HC V CHNH SCH KINH T
Cc nh kinh t khng ch nghin cu cc vn kinh t v cn tip cn gii quyt vn theo nhiu cch thc khc nhau. Cc cch tip cn khc nhau c th c tm tc nh sau: Khoa hc kinh t Chnh sch kinh t Khoa hc kinh t c gng tm hiu nn kinh t vn hnh nh th no. Trong khi , chnh sch kinh t c gng ci thin hot ng ca nn kinh t. Khoa hc v chnh sch kinh t i khi trng lp nhau theo nhiu phng din. Chng ta hy xem xt c th hn hai cch tip cn ny ca cc nh kinh t.
Khoa hc kinh t
Kinh t hc l khoa hc x hi (cng vi khoa hc chnh tr, trit hc v x hi hc) v nhim v chnh ca cc nh kinh t l khm ph s vn hnh ca nn kinh t. lm c iu , cc nh kinh t Nhn thc vn , a ra cc gi nh, Pht trin cc m hnh, Xy dng cc gi thuyt v
- Kim nh m hnh. Mt m hnh kinh t da trn mt s rng buc (gi nh) a ra cc gi thuyt kinh t. Sau , cc nh kinh t tin hnh kim nh cc gi thuyt thng qua cc d kin kinh t ph hp. Nu cc gi thuyt a ra khng ph hp vi d kin th tin hnh xy dng m hnh 7
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m v rng buc mi. Cc m hnh thit k gip chng ta hiu cc nguyn l kinh t c bn v cch thc vn hnh ca nn kinh t. Ngoi ra, m hnh gip cc doanh nghip a ra cc quyt nh v gi v lng sn xut, gip cc h gia nh a ra cc quyt nh tiu dng v gip chnh ph xy dng cc chnh sch kinh t. gii quyt cc vn kinh t, cc nh kinh t tin hnh thu thp d liu, xy dng m hnh v cc rng buc theo nhiu cch thc khc nhau. Chnh v vy, chng ta thng nhn thy i khi c s bt ng trong cc tranh lun gia cc nh kinh t. S bt ng cng c th xut pht t quan im, gi tr ca cc nh kinh t i vi vn kinh t t ra.
Chnh sch kinh t

Chnh sch kinh t tp trung vo vic xut cho cc hot ng ca chnh ph v thit k hot ng cho cc t chc nhm ci thin nng lc hot ng ca nn kinh t. Cc nh kinh t ng hai vai tr ring bit trong vic thit lp cc chnh sch kinh t. Th nht, cc nh kinh t xem xt kt qu ca cc chnh sch xut. Chng hn, cc nh kinh t tham gia vo vic ci cch iu kin y t s c gng xem xt v chi ph, li ch v hiu qu ca tng chnh sch trn phng din ti chnh v t chc ca lnh vc y t. Khi cc nh kinh t tham gia vo cc vn v mi trng s c gng xem xt chi ph, cht lng khng kh th do thay i cc qui nh v kh thi t. V khi cc nh kinh t tham gia vo th trng ti chnh s xem xt nh hng ca li sut n s thay i th trng chng khon v vic lm. Th hai, cc nh kinh t nh gi la chn chnh sch trn phng din tt hay xu. lm c iu , cc nh kinh t a ra cc mc tiu ca chnh sch. Vic a ra cc mc tiu c th, r rng lm cho qu trnh phn tch chnh sch c tnh khch quan v khoa hc. V vy, cc nh kinh t pht trin cc tiu ch cho vic nh gi trn phng din chnh tr v x hi. C bn mc tiu in hnh trong cc chnh sch kinh t, l: hu hiu, cng bng, tng trng v n nh. Hu hiu: S hu hiu t c khi chi ph sn xut thp nht c th v ngi tiu dng tha mn ti a c th vi hng ha v dch v cung cp. C ba iu kin t c s hu hiu v kinh t: sn xut hu hiu, tiu dng hu hiu v trao i hu hiu. Sn xut hu hiu t c khi mi doanh nghip to ra sn lng vi chi ph tht nht c th. Tiu dng hu hiu t c khi mi ngi tiu dng mua tiu dng hng ha v dch v tt nht theo nh gi ca h. V trao i hu hiu khi mi ngi chuyn mn ha ngh nghip mang li li ch cao nht c th. Cng bng: S hu hiu kinh t khng nht thit l t c s cng bng. S hu hiu kinh t c th mang li thu nhp cao cho mt s ngi v thu nhp thp cho mt s ngi khc. Cc nh kinh t lun mong mun t c s hu hiu kinh t trong s thng nht cao v s cng bng. S cng bng cng l mt trong nhng nguyn nhn chnh dn n s bt ng trong cc chnh sch kinh t. Tng trng: Tng trng kinh t l s gia tng sn lng sn xut trn bnh qun u ngi. Kt qu gia tng nng sut c th do li th v cng ngh, u t ln vo thit b v nng cao cht lng gio dc. Tuy nhin, s tng trng i khi lm cn kit do s dng ti nguyn qu mc, n ph hu s cn bng sinh thi v nhim mi trng. Chnh v vy, cc nh kinh t khng ch xem xt s tng trng ca chnh sch kinh t m cn xem xt nh hng ca chnh sch i vi s tng trng trong tng lai. n nh: n nh kinh t l s gim thiu cc bin ng ln trong tc tng trng kinh t, vic lm v gi c bnh qun. Hu ht, cc chnh sch v m tp trung vo vic gii quyt cc vn lin quan n s bt n ca nn kinh t. 8

KINH T HC THC CHNG V CHUN TC
c th gii thch ti sao c s tranh lun v bt ng gia cc nh kinh t, chng ta hy xem xt cc nh kinh t vn dng phn tch thc chng v chun tc trong kinh t hc.
Kinh t hc thc chng

Kinh t hc thc chng c gng a ra cc pht biu c tnh khoa hc v hnh vi kinh t. Cc pht biu thc chng nhm m t nn kinh t vn hnh nh th no v trnh cc nh gi. Kinh t hc thc chng cp n iu g l?. Chng hn, mt pht biu thc chng l tht nghip l 7% trong lc lng lao ng. D nhin, con s 7% ny da trn cc d liu thng k v c kim chng. V vy, khng c g phi tranh ci vi cc pht biu thc chng.
Kinh t hc chun tc
Tri li, kinh t hc chun tc lin quan n cc nh gi ca c nhn v nn kinh t phi l nh th ny, hay chnh sch kinh t phi hnh ng ra sao da trn cc mi quan h kinh t. Kinh t hc chun tc cp n iu g phi l?. Chng hn, mt pht biu chun tc l tht nghip phi c gim xung. S phn bit gia kinh t hc thc chng v chun tc gip chng ta hiu ti sao c s bt ng gia cc nh kinh t. Thc t, s bt ng bt ngun t quan im ca mi nh kinh t khi nhn nhn vn . Chng hn, mt chng trnh phng vn trn truyn hnh v chnh sch thng mi ca chnh ph trong thi gian n. Mt nh kinh t ng h chnh sch t do thng mi. Trong khi , mt nh kinh t khc cho rng chnh ph nn tng cng ro cn thng mi. V kinh t hc thc chng, c hai nh kinh t u tha nhn rng m rng thng mi l c li cho tng th nn kinh t. Mc du, iu ny cng c nh hng n mt s thnh phn no ca nn kinh t. Tuy nhin, s bt ng ca h v chnh sch l do cc gi tr khc nhau. Nh kinh t th nht nhn mnh li ch ca tng th nn kinh t, trong khi nh kinh t th hai nhn mnh vo vic hn ch nh hng ca chnh sch i vi mt nhm hay ngnh no cn c bo h. Tuy rng c hai nh kinh t cng c kt lun thc chng nh nhau, nhng kt lun chun tc th li khc nhau do cc gi tr khc nhau v chnh sch ca chnh ph. Trn phng din truyn thng, cc nh kinh t thng khng c thi gian gii thch r v quan im. iu ny lm cho chng ta cm nhn rng cc nh kinh t khng thng nht vi nhau trong chnh sch kinh t ca chnh ph.
DOANH NGHIP V MI TRNG KINH DOANH

Nh cp trn, kinh t hc vi m tp trung xem xt hnh vi sn xut, trao i v tiu dng ca cc n v kinh t. sn xut hng ha v dch v, doanh nghip s dng cc ngun lc nh: lao ng, vn, ti nguyn v qun l. Vi nhng yu t ny, doanh nghip c th hoch nh v kim sot t c mc tiu ca doanh nghip. Ngoi ra, mi doanh nghip hot ng trong th trng v chu s tc ng ca mi trng kinh doanh.
LOI HNH DOANH NGHIP
Doanh nghip c th c t chc di mt trong ba hnh thc c bn, l: doanh nghip t nhn, cng ty trch nhim hu hn, cng ty c phn. Cc hnh thc t chc kinh doanh khc nhau s theo ui mc tiu cng nh cch thc ra quyt nh iu hnh kinh doanh ph hp vi c im ca tng loi hnh l cng vic ht sc quan trng. Bi mi loi hnh c c trng khc nhau v hnh thc s hu, trch nhim php l v cc khon n, cch thc phn chia li nhun, kh nng huy ng ngun lc cho qu trnh sn xut kinh doanh.
Doanh nghip t nhn

T chc kinh doanh do mt ngi lm ch, b vn kinh doanh v gi quyn s hu i vi tt c ti sn v chu trch nhim c nhn i vi cc khon n. c im ca hnh thc t chc ny l: thnh lp d dng, linh hot trong cc quyt nh v b mt thng tin, t chu s rng buc bi cc qui nh ca chnh ph. Tuy nhin, hnh thc ny gp kh khn trong vic huy ng ngun lc m rng kinh doanh v thi gian kinh doanh tn ti ngn hn so vi cc hnh thc t chc khc.
Cng ty trch nhim hu hn

T chc kinh doanh do mt nhm ngi gp vn v sng lp, trch nhim ca cng ty c th l hu hn. Li nhun c phn chia theo t l ng gp vn v qun l ca cc thnh vin. y cng l hnh thc t chc ph bin, bi tnh linh hot v kh nng huy ng nng lc v ngun lc t cc thnh vin cng ty.
Cng ty c phn
T chc kinh doanh do mt s ngi sng lp, ti sn ca cng ty thuc s hu ca cc c ng v c trch nhim hu hn. iu ny c ngha l, cng ty khng chu trch nhim i vi cc khon n v ti sn ca c ng trong trng hp cng ty gii th hay ph sn. Hnh thc t chc ny c th huy ng ngun vn m rng sn xut v thu ht cc nh qun l gii iu hnh doanh nghip. Mt khc, hot ng ca doanh nghip cn ty thuc vo mi trng kinh doanh - nhng yu t tc ng m s thay i ca n nh hng n s thnh cng hay tht bi ca doanh nghip.
MI TRNG KINH DOANH
Mi trng kinh doanh bao gm cc lc lng bn ngoi nh hng n kh nng hoch nh v hot ng ca doanh nghip. Ty thuc vo phm vi v mc nh hng ca cc yu t mi trng, cc nh kinh t phn chia cc yu t mi trng kinh doanh thnh hai nhm: mi trng v m v mi trng vi m.
Mi trng v m
Mi trng v m bao gm cc tc nhn bn ngoi doanh nghip, nh hng n doanh nghip mt cch gin tip. Thng thng, phm vi nh hng n hot ng chung ca ngnh. Cc yu t thuc mi trng v m bao gm: kinh t, chnh tr-pht lut, vn ha-x hi, cng ngh v t nhin. Chng hn, qui nh ng ca rng ca chnh ph s nh hng n cc doanh nghip khai thc g hoc doanh nghip sn xut hng g gia dng. Tuy nhin, y l c hi cho cc doanh nghip sn xut nguyn vt liu tng hp, c th thay th cho g trong vic sn xut cc mt hng gia dng hay vn phng.
Mi trng vi m
Mi trng vi m bao gm cc lc lng bn ngoi, nh hng trc tip n hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Thm ch vi cng mt ngnh, cc doanh nghip khc nhau cng s c cc lc lng bn ngoi khc nhau nh: khch hng, i th cnh tranh, trung gian, nh cung cp, ... Chng hn, cc doanh nghip gia cng hng may mc chu nh hng khi chnh ph qui nh hn ngch xut khu. y l nh hng thuc mi trng v m v nh hng chung cho c ngnh. Ngoi ra, cc doanh nghip c th c cc nh cung cp nguyn vt liu ring v th trng cho sn phm may mc c th Chu u, M, hoc th trng ni a. y l nhng lc lng nh hng n tng doanh nghip c th. 10
Mi trng v m Kinh t Khch hng
Vn ha x hi
Mi trng vi m
Cng chng Cng ngh
Nh cung cp DOANH NGHIP T nhin
i th cnh tranh
Trung gian
Chnh tr - php lut
Cc lc lng mi trng c th c xem nh l khng th kim sot c. Mc d, doanh nghip khng th kim sot c cc lc lng bn ngoi, nhng h c th tc ng n chng theo nhiu cch thc khc nhau. Chng hn, cc doanh nghip pht trin cng ngh vt liu c th nh hng n nhiu cng ty khc s dng nguyn liu u vo. Sn phm v qung co ca cc doanh nghip c th nh hng n nhn thc v quan im v gi tr ca c nhn v x hi. Mi trng kinh doanh c th tc ng n cc doanh nghip theo chiu hng khc nhau, cng c th l c hi hoc l e da. Ch nhng doanh nghip c nng lc cnh tranh mi chp ly c hi trong mt khong thi gian nht nh. Mt chin lc ph hp c thit lp v thc hin khng b l c hi v hn ch cc nh hng e da. Nhiu doanh nghip xy dng qui trnh thu thp thng tin t mi trng bn ngoi nh: kh nng cung ng ngun lc, qui nh php lut, cng ngh mi c th p dng, hay hnh ng ca i th cnh tranh v nhng vn khc c th nh hng n hot ng ca doanh nghip trong tng lai. iu quan trng i vi doanh nghip l d bo cc thay i v iu kin mi trng, hoch nh thch hp v thc hin phn hi chnh xc.
KINH T HC QUN L
Kinh t hc qun l tr li cc cu hi c bn nh: khi no th mt th trng sn phm tr nn hp hn v thu ht u t m rng v gia nhp ngnh? Khi no th mt doanh nghip nn rt khi th trng? Ti sao mt s doanh nghip hot ng tt, trong khi mt s khc th khng? Nhng nh qun l thnh cng l nhng nh ra quyt nh tt trong cc tnh hung kinh doanh c th v mt trong nhng cng c quan trng nht cho cc nh qun l, chnh l phng php lun kinh t hc qun l.
Kinh t hc qun l
Kinh t hc qun l vn dng l thuyt v phng php kinh t iu hnh v ra quyt nh kinh doanh. Kinh t hc qun l m t cc qui tc nhm ci thin kh nng ra quyt nh qun l v gip cho cc nh qun l nhn bit nh hng ca cc nhn t kinh t n t chc v hnh vi ra quyt nh trong qun l. Kinh t hc qun l l s lin kt gia cc khi nim kinh t vi cc phng php nh lng nhm pht trin cc cng c ra quyt nh qun l. Tin trnh ny c minh ha bng biu di y. 11

Vn v quyt nh qun l - La chn sn phm, - nh gi, sn lng, - Thit k t chc, - Pht trin sn phm - Thu mn v o to, - u t v ti tr. Cc khi nim kinh t - Phn tch bin, - L thuyt cung cu, - L thuyt hnh vi ngi tiu dng, - L thuyt sn xut - chi ph - Kin thc kinh t ngnh. Cc m hnh ra quyt nh Tch hp cc khi nim kinh t, kin thc kinh t ngnh v cc phng php nh lng gii quyt vn v quyt nh qun l Cc phng php nh lng - Biu , phng trnh ton - D bo thng k, - L thuyt tr chi, - L thuyt ton, ti u, - Cc h thng thng tin.
Gii php ti u cho vn v quyt nh qun l
Cc quyt nh qun l thng lin quan n cc vn phn b ngun lc trong t chc, bao gm c ngn hn v di hn. Trong ngn hn, nh qun l c th quan tm n vic d bo mi quan h gia cu v chi ph ra quyt nh gi i vi mt sn phm v lng sn phm s sn xut. Trong phm vi kinh t vi m, vic vn dng l thuyt cu v l thuyt chi ph l rt hu ch trong vic gii quyt cc vn trong phm vi doanh nghip v ngnh. Trong khi , kinh t v m c gng d bo cu trong tng lai bng cch xem xt cc lc lng nh hng n tng th ca nn kinh t. Trong di hn, cc quyt nh lin quan n vic m rng hay hp tc sn xut, phn phi ngun lc, pht trin v m rng th trng cho sn phm mi, quyt nh u t hay lin kt vi cc doanh nghip khc. V c bn, nhng quyt nh ny tp trung vo vic xem xt qui m kinh t v a ra cc quyt nh u t ca doanh nghip, nhng quyt nh a ra trong hin ti nhm thu c li nhun trong tng lai. Cc nh kinh t pht trin l thuyt u t vn dng cho cc quyt nh u t vn c th.
nh gi cc la chn
Kinh t hc qun l xc nh cc cch thc t c mc tiu mt cch hiu qu. Chng hn, mt doanh nghip nh c th tng trng nhanh chng bng cch s dng hu hiu qung co bng phng tin truyn thng trn phm vi ton quc. Kinh t hc qun l c th vn dng xc nh chin lc nh gi v sn lng sn xut p ng cc mc tiu ngn hn nhanh chng v hu hiu. Tng t nh vy, kinh t hc qun l a ra cc nguyn tc sn xut v tip th cho php doanh nghip ti a ha li nhun, trong khi vn m bo mc tiu tng trng v th phn. Kinh t hc qun l c th vn dng cho t chc li nhun v phi li nhun. Chng hn, cc bnh vin c gng cung cp cht lng chm sc sc khe y t tt nht trong gii hn v ngun lc nh: nhn vin y t, thit b v cc ngun lc khc. S dng cc khi nim v cng c ca kinh t hc qun l, cc nh qun l c th xc nh cch thc phn b ngun lc ti u. Ni tm li, kinh t hc qun l gip cc nh qun l tip cn vi nhng qui tc hot ng 12
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m nhm h tr cho vic s dng hu hiu ngun lc khan him v con ngi v vn. Tun theo cc qui tc ny, cc doanh nghip, cc t chc phi li nhun, cc c quan chnh ph c th t c mc tiu mt cch hu hiu.
Ra quyt nh tt nht
thit lp cc qui tc ra quyt nh thch hp, nh kinh t phi hiu c mi trng kinh t m doanh nghip hot ng. Chng hn, mt nh bn l tp phm cung cp cc sn phm c nhy cm cao i vi gi nh sa, thng c t l markup (phn chnh lch gia gi bn v chi ph sn xut) rt thp thng 1% n 2%. Trong khi , cc sn phm c nhy thp nh thuc iu tr, th t l markup rt cao, khong 40%. Kinh t hc qun l xem xt thc t vic nh gi p ng mc tiu ti a ha li nhun. Tng t nh vy, kinh t hc qun l cng khm ph ra rng hn ngch nhp khu lm gim kh nng thay th i vi xe hi sn xut ni a, lm tng gi xe hi v to nn mt li nhun c quyn cho cc nh sn xut ni a. Tuy nhin, kinh t hc qun l khng gii thch vic qui nh hn ngch c phi l chnh sch tt hay khng, bi y l quyt nh lin quan n chnh sch kinh t. Kinh t hc qun l xem xt nh hng kinh t i vi doanh nghip v ngnh. Kinh t hc qun l cung cp kh nng vn dng ton din l thuyt kinh t v phng php lun ra quyt nh. Kh nng vn dng ph hp vi: vic qun l ca cc c quan chnh ph, bnh vin, trng hc, bo tng v cc t chc phi li nhun khc; hay qun l cc doanh nghip, t chc kinh doanh. MT S THUT NG MT S THUT NG H gia nh Doanh nghip Chnh ph Th trng sn phm Th trng ngun lc Ti nguyn Vn Lao ng Qun l Nn kinh t th trng Nn kinh t k hoch Nn kinh t hn hp Mi trng kinh doanh Kinh t hc Khan him Kinh t hc v m Kinh t hc vi m Khoa hc kinh t CU HI N TP CU HI N TP 1. Trong nn kinh t th trng, ai l ngi quyt nh hng ha v dch v s c sn xut, chng c sn xut bng cch no v ai s nhn c hng ha v dch v? Trong nn kinh t th trng, ngi tiu dng quyt nh mua hng ha v dch v theo cch thc mua sm ca h. Nu ngi tiu dng mong mun c nhiu hng ha hay dch v v c kh nng thanh ton th cu s tng ln v gi c hng ha hay dch v s tng ln. Li nhun cao s hp dn cc nh sn xut mi gia nhp ngnh. Nu ngi tiu dng mun t hng ha hay dch v hn, khi cu s gim v gi cng s gim. Khi , cc ngun lc khc s hp dn hn so vi ngnh. Nghin cu v li nhun ch ra cch thc hng ha v dch v s c sn xut nh th no. Mt doanh nghip phi s dng kt hp cc ngun lc c chi ph thp nht hoc phi rt lui khi ngnh. Thu nhp v gi c xc nh ai s nhn c hng ha v dch v cung cp. Thu nhp c xc nh bi quan h s hu ngun lc: nhng ai s hu ngun lc c gi tr cao s nhn c nhiu thu nhp hn. Ri th, sn phm v dch v s c phn b cho nhng ai mong mun tr vi mc gi th trng ca sn phm v dch v. 13 M hnh Gi thuyt Qui lut Nguyn l Chnh sch kinh t Kinh t hc thc chng Kinh t hc chun tc Kinh t hc qun l
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m 2. Cch thc tng tc ca cc thnh phn: h gia nh, doanh nghip v chnh ph trong nn kinh t? H gia nh s hu cc yu t sn xut v cung cp chng cho cc doanh nghip v nhn thu nhp. Cc doanh nghip kt hp cc yu t sn xut to ra hng ha v dch v v bn cho h gia nh v chnh ph. Cc h gia nh bn cc ngun lc cho chnh ph - nhng ngun lc c s dng to ra cc dch v ca chnh ph, ng thi chnh ph thanh ton cho cc ngun lc ny cho h gia nh di hnh thc thu nhp. Trong khi , cc doanh nghip bn cc sn phm v dch v cho chnh ph v em li doanh thu cho doanh nghip. Ngun thu ca chnh ph l cung cp cc dch v cng cng cho cng ng v thu thu t h gia nh v doanh nghip. 3. Vai tr ca chnh ph trong nn kinh t? Chnh ph lm nhng g? Mt trong nhng hiu qu ca th trng, l s hu hiu kinh t - iu ny c ngha l, khng ai c th tr nn tt hn m khng lm cho ngi khc ti t i. Tuy nhin, hu hiu kinh t c th hn ch do thng tin khng hon ho ca th trng, cc vn v ngoi ng, hng ha cng cng, c quyn v chu k kinh doanh. Vai tr ca chnh ph i vi nn kinh t v lm gim i s khng hu hiu bng cch kim sot nhng yu t ny. Vai tr ca chnh ph c th chia thnh hai nhm: chnh sch v m v chnh sch vi m. Chnh sch vi m gii quyt vic cung cp hng ha cng, iu chnh khim khuyt th trng v tng cng cnh tranh. Chnh sch v m c chia thnh hai nhm: chnh sch ti kha v chnh sch tin t. Chnh sch tin t v kim sot lng tin lu thng v cc khon tn dng v chnh sch ti kha nh hng chnh ph trong vic chi tiu v thu. 4. Kinh t hc l g? T khi nhu cu ca con ngi l v hn, trong khi ngun lc tha mn nhu cu ny l c gii hn. iu ny i hi c nhn v x hi phi a ra s la chn. Kinh t hc l khoa hc ca s la chn trong iu kin ngun lc khan him. Kinh t hc nghin cu cch thc con ngi phn b ngun lc khan him tha mn nhu cu v hn ca con ngun. V ngun lc khan him v nhu cu v hn, kinh t hc nghin cu cch thc tt nht phn b ngun lc mt cch hiu qu. 5. Phm vi phn tch ca kinh t hc v m v kinh t hc vi m? Da vo hnh vi kinh t, cc nh kinh t phn kinh t hc theo hai mc phn tch khc nhau: kinh t hc v m v kinh t hc vi m. Kinh t hc v m nghin cu nn kinh t quc dn v kinh t ton cu, xem xt xu hng pht trin v phn tch bin ng mt cch tng th, ton din v cu trc ca nn kinh t v mi quan h gia cc b phn cu thnh ca nn kinh t. Kinh t hc vi m nghin cu cc quyt nh ca cc c nhn v doanh nghip v cc tng tc gia cc quyt nh ny trn th trng. Kinh t hc vi m gii quyt cc n v c th ca nn kinh t v xem xt mt cch chi tit cch thc vn hnh ca cc n v kinh t hay cc phn on ca nn kinh t. 6. Vai tr ca khoa hc v chnh sch kinh t trong kinh t hc? Cc nh kinh t khng ch nghin cu cc vn kinh t v cn tip cn gii quyt vn theo nhiu cch thc khc nhau, khoa hc kinh t v chnh sch kinh t. Khoa hc kinh t c gng tm hiu nn kinh t vn hnh nh th no. Trong khi , chnh sch kinh t c gng ci thin hot ng ca nn kinh t. Chnh sch kinh t tp trung vo vic xut cho cc hot ng ca chnh ph v thit k hot ng cho cc t chc nhm ci thin nng lc hot ng ca nn kinh t. Cc mc tiu in hnh trong cc chnh sch kinh t, l: hu hiu, cng bng, tng trng v n nh. 7. T duy ca nh kinh t l g? Ti sao c s bt ng gia cc nh kinh t? T duy ca nh kinh t tp trung vo phn tch thc chng v chun tc v vn dng phng php khoa hc gm nm bc: (1) nhn thc vn , (2) a ra cc gi nh, (3) pht trin cc m hnh, (4) xy dng cc gi thit v (5) kim nh m hnh. 14
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Cc nh kinh t da vo phn tch thc chng v phn tch chun tc gii thch cc s kin kinh t. Phn tch thc chng c gng a ra cc pht biu c tnh khoa hc. Trong khi , phn tch chun tc lin quan n quan im, nhn nh v gi tr c nhn. S tranh lun v bt ng gia cc nh kinh t thng tp trung vo cc phn tch chun tc. 8. Ti sao cc doanh nghip phi xem xt mi trng kinh doanh? Mi trng kinh doanh bao gm cc tc nhn, lc lng bn ngoi doanh nghip nh hng n kh nng hoch nh v iu hnh doanh nghip. Ty thuc vo mc v phm vi nh hng, cc yu t mi trng c phn thnh: mi trng v m v mi trng vi m. Mi trng v m bao gm cc tc nhn bn ngoi doanh nghip, nh hng n doanh nghip mt cch gin tip. Thng thng, phm vi nh hng n hot ng chung ca ngnh. Trong khi , mi trng vi m bao gm cc lc lng bn ngoi, nh hng trc tip n hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Mi trng kinh doanh lun thay i v c th tc ng n cc doanh nghip theo chiu hng khc nhau, cng c th l c hi hoc l e da. V vy, cc doanh nghip n lc trong vic xy dng chin lc ph hp nhm tng cng nng lc cnh tranh khai thc cc c hi v hn ch nhng e da. 9. Kinh t hc qun l l g? Kinh t hc qun l vn dng l thuyt v phng php kinh t iu hnh v ra quyt nh kinh doanh. Kinh t hc qun l m t cc qui tc nhm ci thin kh nng ra quyt nh qun l v gip cho cc nh qun l nhn bit nh hng ca cc nhn t kinh t n t chc v hnh vi ra quyt nh trong qun l. Kinh t hc qun l l s lin kt gia cc khi nim kinh t vi cc phng php nh lng nhm pht trin cc cng c ra quyt nh qun l. CC VN V NG DNG CC VN V NG DNG 1. Gi s, chnh ph chp nhn k hoch ha tp trung cho nn kinh t ca mnh v bn tr thnh mt nh lp k hoch. Trong s hng triu cc quyt nh m bn cn a ra l quyt nh nn sn xut bao nhiu a nhc trong nm ti, ci g s c thu bng v ai s c mua cc a nhc. a. a ra cc quyt nh ny, thng tin no cn c v ngnh cng nghip bng a? Thng tin no cn c v mi c dn? b. Cc quyt nh ca bn v CDs tc ng nh th no v cc quyt nh khc ca bn nh l bao nhiu ngi dng a CD hoc bng cassette c sn xut? Mt s cc quyt nh khc ca bn v nn kinh t thay i quan im ca bn nh th no v a CD? 2. Gii thch mi mt hot ng sau y ca chnh ph l nhm mc tiu cng bng hay hiu qu. Trong trng hp hiu qu, cho bit loi khim khuyt ca th trng? a. Qui nh v gi truyn hnh cp b. Cung cp cho mt s ngi ngho cc ha n mua thc phm. c. Ngn cm ht thuc l ni cng cng. d. Tch Standard Oil (s hu 90% cc nh my lc du) thnh mt s cng ty nh hn. e. p t t sut thu cao hn cho nhng ngi c thu nhp cao hn. f. Xy dng cc o lut khng cho php li xe khi c nng cn cao. 3. Gi s vo ngy mai khi mi ngi tnh dy v khm ph rng chnh ph cho h thm mt s tin bng s tin h c. Gii thch s tin gp i ny tc ng n iu g sau y: a. Tng s tin chi cho cc hng ha v dch v. b. S lng hng ha v dch v c mua sm nu gi khng thay i ng k. c. Gi ca cc hng ha v dch v nu cc mc gi ny c th iu chnh.
15
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m 4. Mt gi nh thng thng trong kinh t hc l cc sn phm ca cc doanh nghip khc nhau trong cng mt ngnh cng nghip l c th khng phn bit. i vi mi ngnh cng nghip sau, cho bit iu c phi l mt gi nh c l khng. a. St thp b. Tiu thuyt c. La m d. Thc n nhanh 5. V m hnh dng lun chuyn ca nn kinh t? Xc nh cc phn ca m hnh tng ng vi dng dch chuyn hng ha v dch v v dng dch chuyn tin t i vi mi hot ng sau: a. Lam tr cho ngi bn hng 12 nghn ng mua 1 lt sa? b. Nam kim c 30 nghn ng mi gi lao ng nh hng n ung? c. Minh chi tiu 100 nghn ng i xem ca nhc? d. ng Tng nhn c 6 triu mi thng t cho thu nh ca ng? 6. Gi s, mt x hi va sn xut du th va sn xut la. a. V ng gii hn nng lc sn xut du th v la? Gii thch hnh dng ca ng nng lc sn xut? b. Biu th mt im m ti nn kinh t khng th t ti? Biu th mt im m ti nn kinh t d dng t c nhng khng hiu qu? c. Gi s rng trong x hi c hai nhm l A (mun sn xut nhiu du th hn) v B (mun sn xut nhiu la hn). Biu th im ng gii hn nng lc sn xut ca bn m nhm A s la chn v im ng gii hn nng lc sn xut ca bn m nhm B s la chn? 7. Mt trong nhng vn m kinh t hc c cp n l con ngi phi i din vi s la chn. S dng ng gii hn nng lc sn xut minh ha s la chn ca x hi gia mt mi trng trong sch v thu nhp cao. iu g nh hng n hnh dng v v tr ca ng gii hn? iu g s xy ra vi ng gii hn nu cc k s pht trin c mt loi ng c xe hi dng nng lng hu nh khng c cht thi? 8. Phn loi cc ch sau theo s lin quan n kinh t hc vi m v kinh t hc v m a. Quyt nh ca mt gia nh v thu nhp c tit kim bao nhiu. b. nh hng ca cc qui nh i vi vn cht thi t. c. Tc ng ca vic tit kim nhiu hn trong mt nn kinh t tng tng. d. Quyt nh ca doanh nghip v s lng lao ng thu mn. e. Quan h gia lm pht v nhng thay i v lng tin t lu thng. 9. Phn loi cc pht biu sau theo s lin quan n phn tch thc chng v chun tc. Gii thch? a. Trong ngn hn, x hi phi la chn gia lm pht v tht nghip. b. Gim t l gia tng lng tin t s lm gim t l lm pht. c. Ngn hng nh nc s gim t l tng lng tin t. d. T sut thu thp khuyn khch lm vic v tit kim nhiu hn.
16
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m BI C THM BI C THM
Sudan i mt vi khng hong lng thc

By ROGER THUROW
Staff Reporter of THE WALL STREET JOURNAL
February 7, 2005; Page A1
FUR BARANGA, Sudan -- Gn hai triu nng dn trc y phi hng chu hu qu t cy ci du nh hng n t trng trt, th gi y nhng ngi Darfur ang phi gnh chu mt e da mi - thiu ht thc phm ti t nht trong vi thp k qua. Khaltom Khalid, mt thng gia a phng, cho bit v thu hoch qu ti t, khng c mt cy la min no. Li co buc ca c ta l do hu qu ca s hu hoi nng nghip trn mt vng rng ln ny. Tt c nhng g c ta bun bn ch l nhng bao ng cc nh, c chuyn ch bi nhng con la t vng Chad ln cn. Gi c vo thi im ny l cao gp i so vi nm ngoi v c ta phi dng ci chn nh, bng na kch thc thng thng, cn ong c t hn. Nhng c ta c qu t khch hng v ng c ngy trn mt chic chiu bn cnh la min ca c ta, nguyn liu lm bnh m v cho. C ta ni gi c qu cao, khng ai mua ni v mi ngi s b i. 1. Vn ang c cp lin quan n kinh t vi m hay v m? Gii thch? 2. S dng ng cung v ng cu minh ha ti sao gi ca la min qu cao nh vy? Ti sao nhng thng nhn khng h thp gi bn? Hai nm qua, cc lc lng ni dy bao gm ch yu nhng ngi Rp v nhng ngi chn nui tn cng vo cc trang tri ca ngi dn Darfur gc Phi trong cuc chin ginh t ai. Cc c quan ca Lin hp quc d bo hn 70,000 ngi b cht. By gi, khng hong lng thc ang lm gia tng xung t ca cc phong tro ni dy thm su sc e da c nhng ngi nng dn v c lc lng ni dy. Vic ngn chn thm ha nn i ni y tr nn kh khn hn bi t nht hai yu t: mi quan tm nhn o hin nay ca th gii ang tp trung vo cc nn nhn ca sng thn Chu . V do hng trm lng nng nghip trc y gi khng cn na, cc thit b nng nghip v ht ging b ph hoi, s khi phc i hoi mt thi gian lu hn. 3. Minh ha nh hng ca cuc chin tranh Sudan nh hng n nng sut sn xut ca Sudan theo ng cong nng lc sn sut? Tun qua, mt u ban ca LHQ nhm tm kim nguyn nhn cho hnh ng bo lc Darfur ni rng cc lc lng chnh ph v qun i h tr cho cc lc lng ni dy trn c s c h thng v qui m. V cho rng nhng vi phm nghim trng v nhn quyn ny s b khi kin trong mt phin ta ti phm quc t. Chnh quyn Sudan ph nhn c lin quan n cc lc lng bo lc v cho rng lng sng bo lc ang bng pht ni y. S khan him lng thc hin nay v th trng bt n l nguyn nhn hnh thnh nn lc lng bo lc mi, m M gi n l ti hu dit. Nhng ngi sng st hin ang lnh nn trong cc tri t nn. Kt qu l hai v ma b mt v mt phn ba b trng tay. Nhng ngi nng dn qu s hi di chuyn n tri t nn v ang t b canh tc cho v xun. Marc Bellemans, ngi iu phi cu tr khn cp Sudan i din cho t chc nng lng LHQ ni tt c n lc dnh cho nn i. Trong bo co cu t ca c quan LHQ vo nm ngoi, FAO cnh bo rng khng hong nhn o ang pht sinh khu vc Darfur, vi nhng iu kin xy ra tng t nh nn i nm 1984. Nn i vo nm , l do hn hn, git cht khong 100,000 ngi Darfur v hn mt triu ngi khu vc ng Bc Chu Phi. 17
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Cc quan chc nng nghip Ty Darfur, mt vng t ai mu m nht trong khu vc, ni rng v thu hoch nm ngoi t khong 48,000 tn ng cc t hn mt phn nm so vi nhu cu ca vng. Gi c mi th, t la min n u phng tng gp i hay gp ba Darfur, nhu cu lng thc p ng thp hn so vi nhu cu dn s. 4. Nguyn do nn i, trong tnh hung nghin cu ny, c phi l khim khuyt ca th trng? Khamis Adam Hassen Okey, ngi ng u Andarbrow, mt lng qu Ty Darfur ni rng chng ta quen trng nhng th chng ta cn v thu li nhng g chng ta bn trn th trng nh: u phng, c chua, mp ty, vng, la m, la min. Nhng iu khng cn tip din na do cuc ni dy vo thng 10 nm 2003, lc m v ma ang bt u thu hoch. ng Okey cho bit c 46 ngi dn lng b git v 5 ph n b cng hip. Nhng ngi sng st trong s 150 h gia nh lng trn n Fur Baranga, h ang sng trong nhng tp lu tranh nh trong mt mt khun vin ca mt bnh vin ang xy dng d dang v c chm sc bi c quan cu t quc t. ng ta ni chng ti l nhng nng dn v nu chng ti quay v vi vng t ca mnh th chng ti s b git. Thm ch, nhng ngi chn nui v ngi Rp, nhiu ngi trong s h tham gia tn cng vo nng dn v by gi th n gia sc trn vng t trng trt trc y phn nn rng cng khng thc n cho gia sc. Mt s vng Darfur, chin tranh lm tr ngi s di chuyn n gia sc pha Bc n vi cc th trng Libya v Egypt. Doanh thu gim xung v h khng tin mua lng thc vi mc gi cao nh hin nay, do khan him lng thc ti ni y. Cn nhiu cu t hn n thi im ny, nhng gia nh Darfur ang lnh nn ang cn lng thc t chng trnh lng thc th gii ca LHQ. Trong , M l nh ti tr ln nht ca chng trnh. Vo thng 12, chng trnh lng thc th gii (WFP) cu t khong 1,5 triu ngi Darfur. Nhng c quan ny ang d bo mc cu t s gia tng mnh vo nm n ln t nht l 2.7 triu USD mi thng khi nhng ngi nng dn vn tip tc lnh nn ngy cng nhiu hn, th lng lng thc m WFP cn cu t Darfur nm ny l gp 3 ln so vi nm 2004 v nhiu hn 450,000 tn. Jan Pronk, trng phi vin ca LHQ ti Sudan cho bit nh hng ca thit hi thu hoch s dn n nhng nh hng khc, cng vi gi c tng cao v t l suy dinh dng, c th li hu qu l tt c su triu ngi dn Darfur cn s tr gip lng thc. ng ta ni rng bc tranh kinh t hin nay, cho bit tng lai s xu i vo nm 2005. 5. Sau khi nhiu hn v bi bo, liu bn c cn xem y l vn ca kinh t vi m? Ti sao c v ti sao khng? So vi nn i b mt mt v ma do hn hn, th h c th khi phc mt khi c nhng cn ma p n. Nhng ngi Darfur c kinh nghim lm vic ny, h gi gn ging cho v ma k tip v c gng duy tr n gia sc. Nhng vo lc ny, nhng ngi i phi lm li t u do mt trng h thng nng nghip. Ht ging b thiu tri, gia sc b trm cp, cc cng c sn xut nh cuc xn, my ko cng khng cn na. Trong khi nn i Ethiopia vo nm 2003 l mt trong nhng thm ha ti t nht vi s lng ln nhng ngi cn c cu t - 12 triu ngi cn c h tr lng thc nhng trng trt c tin hnh ngay vo nm sau. Tuy nhin, khng hong Darfur hin nay thm ch s ko di ngay c khi h quay tr v vi vng t ca h, bi v phng tin sinh sng ca h b ph hoi. Trong khi nhu cu h tr di hn Darfur ngy mt leo thang, th mi quan tm ca th gii ang chuyn sang thm ha sng thn Chu . Nm ngoi, LHQ gi Darfur l khng hong nhn o ti t nht trn th gii, hu sng thn, Ramiro Lopes da Silva, ngi chu 18
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m trch nhim ca chng trnh lng thc th gii Sudan v Darfur nh l tnh trng khn cp s hai ca th gii. Vo thng 12, mt vi tun trc thm ha sng thn, Carlos Veloso, ngi iu phi cu tr khn cp ca WFP ti Sudan, ku gi ti tr ca cc quc gia nhm y nhanh s ng gp. ng ta ni rng cn hn mt na trong s 438 triu USD h tr lng thc Darfur vo nm 2005 vo cui thng ging, nhm m bo vn chuyn lng thc n ni ny trc khi ma ma, s gy kh khn trong vic vn chuyn v trong trng hp th mi ngn ngi c th s b c lp. ng Veloso cho bit lng thc cn ti tr nh la m, u, du n, tng l nhng thnh phn chnh trong ba n ni y ng gp tin mua hng trm xe ti hng nng c th vn chuyn lng thc xuyn qua cc sa mc. M p li vi khon ti tr l 200,000 tn la m, tr gi 172 triu USD. Ri th sng thn p n. Cc ti tr cho cc lng thc khc n ni ny chm hn; tin mua xe ti cng vy. ng Veloso ni rng ca s hy vng ang thu hp li. Nu nh khng lng thc cho Darfur, WFP c th s phi gim s lng cu tr lng thc hng thng, hay hn ch s lng cu t. Thm ch khi Darfur nh l mt im sng v nhn o trong nm qua - gn 100 cc t chc cu t hu nh tp trung tr gip v nc sinh hot, x l cht thi v chm sc sc kho trong khi , nhu cu tr gip ngh nng Darful dng nh b l i. LHQ ni rng lnh vc nng nghip cn c s tr gip, cung cp ging, cc cng c sn xut cho nng dn, nhn t hn mt phn nm nhu cu thit b sn xut. Nhiu nm qua, nhng ngi nng dn v chn nui Darfur c quan h trong sn xut v trao i, phn chia t ai v cung cp lng thc cho nhau. Chin tranh ca chnh quyn Rp v nhm ni lon ang tm ting ni ln hn v chnh tr v pht trin kinh t ph hu quan h ny. Hin gi, cnh tranh lng thc khan him ngn chn tp tc v dn n tranh ginh s h tr lng thc quc t nh mt nim tin lu i gia nhng ngi nng dn v ngi chn nui. ng Pronk ni rng xung t dn n khan him v khan him dn n xung t. Cc quan chc chnh quyn Khartoum gy nn khan him lng thc v chng li p lc ca LHQ nhm duy tr bnh n gi bng cch chuyn 100,000 tn lng thc t cc vng khc n Darfur. Ahmad Ali El Hassan, quan chc ng u nng nghip, ni rng y ch l khon thiu ht lng thc Darfur. H tr nhn o s lp y thiu ht ny. ng ta ku gi nng dn Darfur ri b tri t nn v quay tr li vng t ca h canh tc cho v xun, mc du ni y vn cn e da v an ninh. ng ta cng tha nhn rng ging, cng c v vt nui b hu hoi trong chin tranh, m chnh quyn co buc l do xung t gia cc b lc. ng ta ni rng cu mong thng , chng ta s c v ma thu hoch kh hn. Nhng nhng ngi nng dn trong cc tri t nn ni rng h t b hy vng quay tr v vng t ca h v s nhng lc lng ni dy tn cng - c bit nh l Janjaweed lc lng a y h n ni ny. Matair Abdall lc u v ni rng khng c con ng quay tr li trong lc ny. Ngi lng Willo, c ta cho bit b ph hu bi Janjaweed, h t nhng cnh ng, dng ln nhng nh g tm cho binh lnh v ui nhng nng dn ri b vng t din ra vo cui nm 2003. B Abdall ni rng b, chng v bn a con i b ba gi n tri t nn. Ma xun nm ngoi, c ta quay tr li trng la min. Khi v ma bt u, gia sc n mt t, nhng c ta ni nhng ngi chn nui n ht phn cn li. Vo thi im thu hoch, c ta c th thu hoch c 6 bao vi mi bao nng 200 pound, lng lng thc c th nui gia nh c trong nhiu nm.
19
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m TR LI CC CU HI PHN TCH Tham kho ti liu cp trong chng 1, chng 2 v chng 4 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. y l mt vn ca kinh t hc vi m bi v cc vn lin quan n cung cu ca mt th trng c th - ng cc. 2. S ph hu nng nghip lm dch chuyn ng cung sang tri. V cu lng thc l khng co gin, gi c tng ln mt cch ng k nh biu minh ha di y. C ta khng th bn vi mc gi thp hn bi v (1) s khng p ng v s lng ngi mua ln v (2) chi ph mua ng cc t ngi bn bun l qu cao.
Gi S1 S0
P1 P0
D0 0 Q1 Q0 Lng
3. Ty thuc mc ph hoi ca chin tranh nh hng n nng lc sn xut ca nn kinh t v nh hng n mi lnh vc, iu ny s lm dch chuyn ng cong nng lc sn xut vo pha bn trong c minh ha pha bn tri. Nu nh chin tranh ch nh hng n lnh vc nng nghip th n s lm dch chuyn vo bn trong theo trc sn phm nng nghip nh minh ha pha bn phi.
Sn phm nng nghip Sn phm nng nghip
Sn phm cng nghip
Sn phm cng nghip
4. Khng, th trng khng c khim khuyt. Th trng phn ng bng cch thay i gi. Bng chng l th trng ang vn hnh vi mc gi ca la m rt cao bi v la m ang khan him. Mc d th trng khng khim khuyt, nhng kt qu th trng khng nh mong i. Khi hot ng th trng khng hiu qu th chnh ph c th can thip vo th trng thay i kt qu hot ng th trng. 5. V nh hng ca s khan him lng thc l qu rng, nh hng n nhiu thnh phn ca nn kinh t. R rng, ton b nn kinh t u b nh hng v v vy c th ni rng y l vn kinh t v m. 20
PH LC: S LA CHN V CHI PH C HI

S khan him ngun lc i hi x hi, c nhn phi a ra s la chn. Quyt nh la chn phi c cn nhc trn c s xem xt chi ph c hi. Bi l mi c nhn trong x hi s hu nhng ngun lc nht nh ( c th sn xut hay tiu dng mt s hng ha nht nh) cho d c nhn c ngun lc di do i chng na th s gii hn v thi gian v nhn lc ch cho php h sn xut v tiu dng mt s hng ha nht nh. T khi thng mi cho php cc c nhn, x hi phn tch c hi v tp trung s dng ngun lc theo cch tt nht.
CHI PH C HI
Nh cp trn, kinh t hc nghin cu cch thc cc nhn v nn kinh t gii quyt vi vn khan him. T khi, khng ngun lc cung cp tha mn cc nhu cu ca c nhn v x hi do cc c nhn v x hi phi a ra s la chn. Chi ph c hi ca bt k s la chn no c xc nh nh l chi ph ca la chn tt nht b b qua lin quan n la chn hin ti. Chng ta hy xem xt mt vi v d v chi ph c hi: Gi nh, bn ang s hu mt cn nh m bn ang s dng m ca hng tp ha. Nu nh la chn tt nht b b qua l cho mt ai thu. Chi ph c hi ca bn chnh l tin thu m l ra bn nhn c nu nh bn khng s dng cn nh m ca hng tp ha. Nu c hi tt nht ca cn nh l bn li cho mt ai , th chi ph c hi ca bn chnh l tin li t khon cho vay ngn hng ton b s tin c c t vic bn cn nh. (chng hn, nu nh li sut l 10%/nm v cn nh bn tr gi 500 triu ng. Bn t b 50 triu ng mi nm, vi gi nh rng gi c cn nh thay i khng ng k theo thi gian). Chi ph c hi ca bn trong vic theo hc i hc bao gm: Chi ph hc ph, sch v v chi ph tin tr, Thu nhp b b qua (thng l chi ph ln nht lin quan n vic theo hc i hc) v
- Chi ph thuc v tinh thn (cng thng, lo lng, ... lin quan n vic hc tp) Nu bn i xem phim th chi ph c hi khng ch l tin v, tin i li, m cn chi ph c hi v thi gian m bn dnh cho vic xem phim. Khi cc nh kinh t cp n chi ph v li ch lin quan n cc la chn. Cc tranh lun thng tp trung vo li ch bin v chi ph bin. Li ch bin ca mt hot ng l li ch tng thm lin quan n vic gia tng thm mt n v hot ng. Chi ph bin c xc nh bng chi ph tng thm lin quan n vic gia tng thm mt n v hot ng. Cc nh kinh t gi nh rng cc c nhn c gng ti a ha li ch rng lin quan n mi hot ng. Nu li ch bin vt qu chi ph bin, li ch rng s tng ln nu mc hot ng tng ln. V vy, cc c nhn s tng mc hot ng khi m li ch bin cn ln hn chi ph bin. Ni cch khc, nu chi ph bin vt qu li ch bin, li ch rng s tng ln nu mc hot ng gim xung. Khng c l do g phi thay i mc hot ng (li ch rng t c cc i) ti mc hot ng m li ch bin bng vi chi ph bin.
NG CONG NNG LC SN XUT
S khan him m ch tn ti mt s cn bng trong cc la chn. S cn bng trong cc la chn c th minh ha c th trong ng cong nng lc sn xut. cho n gin, chng ta gi nh rng mt doanh nghip (hay mt nn kinh t) ch sn xut hai loi hng ha (gi nh ny l rt cn thit d dng minh ha bng th trong khng gian hai chiu). Khi mt ng cong nng lc sn xut c v ra, th bao gi cng km theo cc gi nh sau: S lng v cht lng ca cc ngun lc cung cp l c nh, 21
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Cng ngh l c nh, - Mi ngun lc u c s dng v mi ngun lc u s dng hiu qu. Ni tm li, chng ta s thy iu g xy ra nu nh nhng gi nh ny b b qua. By gi, chng ta hy xem xt mt v d n gin. Gi nh rng mt sinh vin c 4 gi dnh cho vic nghin cu mn hc kinh t vi m v trit hc. Kt qu trong trng hp ny l im kim tra cui k ca mn hc. Gi nh, s lng v cht lng ngun lc cung cp l c nh. iu c ngha l sinh vin c ti liu, sch hng dn, tp ghi chp ca cc mn hc v thi gian hc tp l nh nhau. Cng ngh c nh gi rng c nhn c cng mc k nng nghin cu cho php sinh vin c th tip thu bi hc v chuyn ti kin thc vo bi kim tra. Bng di y cho bit kt qu im s kim tra theo cc kt hp v thi gian hc tp cho cc mn hc: S gi hc trit hc 0 1 2 3 S gi hc vi m 4 3 2 1 im trit hc 0 3.0 5.5 7.5 im vi m 6.0 5.5 4.5 3.0
4 0 8.5 0 Lu rng mi mt gi tng thm dnh cho vic hc mn trit hc hay kinh t vi m u em li s ci thin im s kim tra nh hn. C th gii thch l do cho iu ny l gi u tin sinh vin tp trung nghin cu cc khi nim c bn nht. Cc gi sau tp trung vo cc ch quan trng k tip (thc ra, t im s cao cho mi mn hc thng yu cu nhiu hn 4 gi nghin cu). y l mt v d minh ha nguyn l ph bin c bit n nh l qui lut li ch bin gim dn. Qui lut ny cho rng kt qu t c tng ln nh hn khi tng thm cc n v ca u vo bin i (trong trng hp ny l thi gian), trong khi cc yu t u vo khc l c nh (u vo c nh y bao gm kin thc v cc ch nghin cu ca cc mn hc, ti liu nghin cu, ...). xem xt qui lut li ch bin gim dn trong vic kt hp cc yu t u vo nh th no. Chng ta hy xem xt nh hng nh l mt minh ha v c vn c nh (ni cho, v nng, t lnh, bn gh, ...). Khi mc s dng lao ng tng ln th mc phc v s tng ln rt nhanh (do lao ng tng ln cho php kh nng chuyn mn ha v gim thi gian chuyn i gia cc cng vic). Tuy nhin, khi s lng lao ng tng thm na, mc phc v tng thm trn mi lao ng tng thm gim dn. Khi , c qu nhiu ngi cng thc hin mt cng vic, chng hn nh c qu nhiu ngi phc v bn.
im trit hc 8,5
6,0
im vi m
22
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Trong bt k trng hp no, qui lut li ch bin c th gii thch ti sao im s tng thm t hn khi tng thm mi gi hc cho mi mn hc. Cc im s trn c th minh ha trn ng cong nng lc sn xut (PPC) trn. Mi mt im trn ng cong nng lc sn xut biu th im s tt nht m sinh vin c th t c vi ngun lc v cng ngh hin ti i vi phn b thi gian hc tp. Chng ta hy xem xt ti sao ng cong nng lc sn xut li c hnh dng cong li ra hng ngoi gc ta . Nh biu di y ch ra rng, im s mn kinh t vi m c th ci thin bng cch t b mt vi im s ca mn trit hc. Mt s dch chuyn t im A n im B s dn n kt qu tng thm 3 im kinh t vi m v gim i ch 1 im mn trit hc. Chi ph c hi bin ca mt hng ha c nh ngha nh l tng s hng ha khc b t b sn xut thm mt n v hng ha ang xem xt. T khi chi ph c hi 3 im s ca bi kim tra vi m l 1 im gim i ca bi kim tra mn trit hc, chng ta c th ni rng chi ph c hi ca mt im tng thm bi kim tra vi m xp x bng 1/3 im ca bi kim tra mn trit hc.
im trit hc 8.5 7.5 A B
3,0
6,0
im vi m
By gi, chng ta hy xem xt iu g s xy ra i vi gi th hai hc mn vi m. Biu di y minh ha kt qu im s ny (s dch chuyn t im B n im C). nh biu ch ra rng, s chuyn dich gi hc th hai ca mn trit hc sang hc mn vi m em li im s tng thm cho mn vi m t hn so vi gi hc vi m u tin (t 3 im tng ln 4.5 im) v s gim ln hn im s ca mn trit hc (t 7.5 im xung 5.5 im). Trong trng hp ny, chi ph c hi bin ca mt im bi kim tra vi m tng ln xp x 4/3 im s ca bi kim tra trit hc.
im trit hc 8.5 7.5 5.5 A B C
3.0
4.5
6.0
im vi m
S tng ln ca chi ph c hi bin im s bi kim tra mn vi m khi dnh nhiu thi gian hn cho vic hc vi m l mt v d cho qui lut chi ph bin tng dn. Qui lut ny cho 23
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m rng chi ph c hi bin ca bt k hot ng no tng ln khi mc hot ng tng ln. Qui lut ny cng c minh ha bng di. Lu rng chi ph c hi ca mt im tng thm bi kim tra trit hc s tng thm khi dnh nhiu thi gian cho vic hc mn trit hc. c t cui bng ln trn, chng ta c th thy chi ph c hi ca mt im tng thm ca bi kim tra mn vi m khi dnh nhiu thi gian hn cho vic hc mn ny. Mt trong nhng nguyn nhn ca qui lut chi ph bin tng dn l do qui lut li ch gim dn (nh trong v d trn). Mi mt gi tng thm dnh cho vic hc vi m em li im s tng thm nh hn trn bi kim tra vi m v s gim ln hn im s mn trit hc l do li ch bin gim dn. S gi hc trit hc 0 1 2 3 4 S gi hc vi m 4 3 2 1 0 im trit hc 0 3.0 5.5 7.5 8.5 im vi m 6.0 5.5 4.5 3.0 0 Chi ph c hi ca 1 im trit hc 1/6 2/5 3/4 3 Chi ph c hi ca 1 im vi m 6 5/2 4/3 1/3
L do th hai cho qui lut chi ph bin tng dn l do ngun lc c chuyn mn ha. Mt s ngun lc l thch hp ch cho mt vi hot ng sn xut c th so vi cc hot ng sn xut khc. Chng hn, gi s mt nng dn trng la v ng. Mt s vng t th thch hp cho vic trng la, trong khi mt s vng t khc th thch hp cho vic trng ng. Mt s cng nhn th gii trong vic trng la hn l trng ng. Mt s thit b th kh thch hp cho vic trng v thu hoch ng hn la. Biu di y minh ha ng cong PPC ca ngi nng dn ny. Phn trn cng ca ng PPC ny, ngi nng dn ch trng ng. to ra nhiu la hn, ngi nng dn phi chuyn mt s ngun lc t sn xut ng sang sn xut la. Tuy nhin, ngi nng dn ngay t u cng chuyn mt s ngun lc m n thch hp cho vic trng la. iu ny cho php vic trng la tng ln ch vi mt s gim i nh hn lng ng sn xut. Tuy nhin, mi s tng thm trong vic trng ng i hi s dng cc ngun lc m n t ph hp hn i vi vic trng la. iu ny lm gia tng chi ph c hi bin ca sn xut la.
Lng ng
Lng la
By gi, chng ta hy gi nh rng ngi nng dn khng s dng tt c cc ngun lc sn c, cng khng s dng chng theo cch ti u (mi ngun lc u s dng v s dng hiu qu). Trong trng hp ny, ngi nng dn s sn xut ti cc im nm di ng cong nng lc sn xut (nh minh ha im A trong biu di y).
24

Lng ng
Lng la
Trong thc t, tt c cc doanh nghip v tt c cc nn kinh t hot ng di ng cong nng lc sn xut. Tuy nhin, cc doanh nghip v cc nn kinh t c gng tip cn cc im gn nht ca ng cong nng lc sn xut nu c th.
Lng ng B
Lng la
Cc im nm bn ngoi ng cong nng lc sn xut l khng th t c vi ngun lc v cng ngh hin c. Trong biu trn, im B l khng th t c tr khi c thm nhiu ngun lc v c s thay i cng ngh. Mt s tng ln v s lng v cht lng ngun lc s lm cho ng cong nng lc dch chuyn ra hng bn ngoi (nh biu di y). S dch chuyn ng cong nng lc sn xut cng c th do s thay i cng ngh lm tng kh nng sn xut ca c hai hng ha.
Lng ng
Lng la
25
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Trong mt s trng hp, s thay i cng ngh c th lm tng kh nng sn xut ca ch mt hng ha c th. Biu di y minh ha nh hng ca thay i cng ngh ln kh nng sn xut la m n khng nh hng n kh nng sn xut ng.
Lng ng
Lng la
CHUYN MN HA V THNG MI
Trong tc phm The Wealth of Nations, Adam Smith cho rng s tng trng kinh t ch din ra l do kt qu ca s chuyn mn ha v phn cng lao ng. Nu mi h gia nh sn xut mi hng ha tiu dng, th tng mc tiu dng v sn xut ca x hi l rt nh. Nu nh mi c nhn chuyn mn ha vo hot ng tt nht, th iu ny s em li tng sn lng cao hn. S chuyn mn ha s em li li ch bi v: Chuyn mn ha cho php c nhn tp trung vo hot ng m h thc hin tt nht. Mi c nhn s tr nn thnh tho vi cng vic m h thc hin c tnh lp li.
- Mt t thi gian chuyn i t cng vic ny sang cng vic khc. S chuyn mn ha lao ng s thc y trao i bun bn. Adam Smith cho rng thc y chuyn mn ha v thng mi s l nguyn nhn c bn ca s tng trng kinh t. Adam Smith v David Ricardo cng cho rng li ch tng t cng din ra i vi chuyn mn ha v thng mi quc t. Nu nh mi quc gia chuyn mn ha vo hot ng sn xut thch hp vi iu kin ca mi quc gia, th tng hng ha v dch v ca nn kinh t th gii s tng ln. Chng ta hy xem xt ch ny mt cch c th hn. C hai tiu chun nh gi thng c s dng xc nh liu rng mt quc gia l tt nht trong mt hot ng c th: li th tuyt i v li th so snh. Hai khi nim ny thng d nhm ln. Mt c nhn (hay mt quc gia) c li th tuyt i trong vic sn xut hng ha nu nh c nhn (hay quc gia) c th sn xut nhiu hn so vi cc c nhn (hay cc quc gia) khc. Mt c nhn (hay quc gia) c li th so snh trong vic sn xut hng ha nu nh c nhn (hay quc gia) c th sn xut hng ha vi chi ph c hi thp nht.
My tnh M My tnh Nht
100 75
200
La m
100
La m
26
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Chng ta hy xem xt mt v d minh ha s khc nhau gia hai khi nim ny. Gi nh, M v Nht ch sn xut hai loi hng ha: my tnh v la m. Biu trn minh ha ng cong nng lc sn xut ca hai quc gia (s liu ny ch c tnh gi nh). Lu rng M c li th tuyt i trong vic sn xut c hai loi hng ha. xc nh quc gia no c li th so snh, chng ta cn xc nh chi ph c hi ca mi hng ha (gi nh rng cc ng cong nng lc sn xut l tuyn tnh n gin vn ). Chi ph c hi ca mt n v my tnh M l 2 n v la m. Nht, chi ph c hi ca mt my tnh l 4/3 n v la m. Do , Nht c li th so snh trong vic sn xut my tnh. Tuy nhin, M c li th so snh trong vic sn xut la m do chi ph c hi ca mt n v la m l 1/2 n v my tnh, trong khi Nht l 3/4 n v my tnh. Nu mi quc gia chuyn mn ha vo vic sn xut sn phm v dch v c li th so snh, cc hng ha khc thng qua thng mi (trao i bun bn) vi cc quc gia khc vi chi ph nh hn chi ph c hi sn xut trong nc. Chng hn, gi nh M v Nht thng lng trao i mt n v my tnh ly 1.6 n v la m. M c li t vic trao i ny v c c mt my tnh ch mt 1.6 n v la m, nh hn chi ph c hi (2 n v la m) sn xut trong th trng ni a. Nht cng c li t vic trao i bun bn ny t khi Nht c th trao i mt my tnh v ly 1.6 n v la m trong khi Nht ch mt 4/3 n v la m sn xut mt n v my tnh. Nu mi quc gia ch sn xut nhng hng ha c li th so snh, th mi hng ha c sn xut vi chi ph c hi thp nht trong nn kinh t ton cu. iu ny s lm gia tng tng sn lng sn xut ca nn kinh t. MT S THUT NG MT S THUT NG Chi ph c hi Li ch bin Chi ph bin ng cong nng lc sn xut Qui lut li ch bin gim dn Chi ph c hi bin CU HI N TP CU HI N TP 1. Chi ph c hi l g? Chi ph c hi ca bt k s la chn no c xc nh nh l chi ph ca la chn tt nht b qua lin quan n la chn hin ti. Chng hn, nu bn thch ng thay v nghin cu kinh t hc, th chi ph c hi ca vic nghin cu l gic ng ca bn. Chi ph c hi l nhn t then cht trong cch nhn ca nh kinh t i vi th gii. 2. ng cong nng lc sn xut l g? ng cong nng lc sn xut cho bit tt c cc kt hp u ra c th sn xut vi ngun lc hin c, vi gi nh tt c mi ngun lc u c s dng v s dng mt cch hiu qu. 3. S chuyn mn ha v chi ph c hi c mi quan h vi nhau nh th no? Cc ngun lc s dng hng vo s chuyn mn ha - iu ny em li sn xut hng ha v dch v mt cch tt hn. C nhn (doanh nghip, a phng, quc gia) s chuyn mn ha vo vic sn xut hng ha v dch v c chi ph c hi thp nht. 4. Ti sao c s chuyn mn ha? S chuyn mn ha xy ra bt c khi no c s khc nhau v chi ph c hi. Hai bn chuyn mn ha v trao i s lm cho c hai bn u c li. Thm ch, nu mt c nhn hay quc gia thc hin mt cch hu hiu trong vic sn xut hng ha hay dch v so vi cc c nhn hay quc gi khc. iu ny cng khng c ngha l c nhn hay quc gia s sn xut 27 Chuyn mn ha Thng mi Li th tuyt i Li th so snh
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m nhng hng ha hay dch v . Chuyn mn ha din ra l do li th so snh, ch khng phi li th tuyt i. Chuyn mn ha da trn li th so snh s ti thiu chi ph c hi. 5. Li ch ca thng mi l g? Nu c hai bn chuyn mn ha da trn li th so snh, th thng mi s cho php h c nhiu hng ha v dch v m h mong mun. CC VN V NG DNG CC VN V NG DNG 1. M t mt s cc la chn phi i din sau y: a. Mt gia nh quyt nh mua mt chic xe t mi hay khng. b. Mt thnh vin ca quc hi dang quyt nh chi tiu bao nhiu vo cc cng vin quc gia. c. Gim c mt cng ty ang quyt nh c nn m thm mt chi nhnh mi hay khng. d. Mt gio s ang quyt nh bao nhiu thi gian chun b cho bui ln lp. 2. Bn ang xem xt quyt nh c i du lch hay khng. Phn ln cc chi ph i du lch (v my bay, tin thu khch sn, tin lng b mt do khng lm vic) c tnh bng triu ng, nhng li ch ca i du lch l tm l thoi mi. Bn c th so snh li ch vi chi ph? 3. Bn c k hoch i lm thm vo ngy th by, nhng mt ngi bn r i Hu chi. Chi ph thc s ca vic i chi Hu l g? By gi, gi s rng bn c k hoch dnh thi gian vo c sch th vin. Trong trng hp ny, chi ph thc s ca vic i chi Hu l g? Gii thch? 4. Mt cu th nhn c gii thng 10 triu ng trong mt trn bng . Anh ta la chn gia tiu tin hm nay hoc gi vo ti khon ngn hng trong mt nm vi li sut 5%. Chi ph c hi ca vic chi tiu 10 triu ng hm nay l g? 5. Ba nh qun tr ca doanh nghip M.K ang tho lun v s gia tng trong sn xut. Mi ngi ngh mt cch a ra quyt nh ny. AN: Chng ta s nghin cu xem hiu sut ca cng ty - s thng trung bnh mi ngi sn xut - s gia tng hay gim. KHNH: Chng ta s nghin cu xem chi ph bnh qun ca chng ta - chi ph tnh trn mi cng nhn - s tng hay gim. TON: Chng ta s nghin cu xem doanh thu tng thm t vic bn thm mt thng l ln hn hay nh hn chi ph tng thm mt thng. Bn ngh ai ng? Ti sao? 7. Mt d tho lut gn y ang sa i chng trnh chng i ngho ca chnh ph lm gim s ngi nhn tr cp x hi trong vng hai nm. a. S thay i ny tc ng nh th no n s khuyn khch lm vic? b. S thay i ny th hin mt s la chn nh th no gia cng bng v hiu qu? 8. Ngi bn chung phng ca bn nu nng tt hn, nhng bn li lm v sinh nh nhanh hn ngi bn. Nu ngi bn lm tt c cng vic nu nng v bn lm tt c cng vic lau nh ca th cng vic nh s chim t thi gian hay nhiu hn so vi trng hp phn chia cng vic u nhau? Cho mt v d v chuyn mn ha v thng mi gia hai quc gia?
28
Cuc chin sng cn

By CLARE ANSBERRY and TIMOTHY AEPPEL
Staff Reporters of THE WALL STREET JOURNAL
Mt chic kp giy trn bn lm vic ca bn c sn xut t Mexico, mt cy bt ch sn xut t Nht v chic o s mi sc xanh trng c gia cng t Mauritius. Mt ci bao gi c gia cng ti n . Chic bn n ca bn c sn xut Italy v nhng cy nn c nhp t Hng Kng. Nu con ca bn c mt chic xe p Schwinn hay Huffy v c l n c sn xut Trung Quc. V nu nh bn c c hi hin din trong ngh vin, bn s cm nhn khng kh nng nhit i vi cc vn lin quan n li ch ca cc ngnh. Vi s gia tng nhp khu, c l nhng tranh lun s cp v vic mt cng n vic lm M v ang e da n sn xut M. Theo lin minh cc nh sn xut, mt nhm nghin cu Arlington cho bit nhp khu trong na u nm nay t gn hai phn ba so vi cng thi k nm 2002. Daniel Meckstroth, nh kinh t hng u ca lin minh cc nh sn xut ni rng mc du cung sn xut c phc hi vo cui nm 2002 v 2003, nhp khu vn ng gp phn ln mc tng trng ca th trng. 1. Bn c tin rng nhp khu gia tng s lm mt cng n vic lm M? Nhng ngi ng h th trng t do s ni g? Lao ng vi chi ph thp s lm cho gi thnh thp hn v iu ny hp dn cc nh nhp khu. Cc nh sn xut l nng c l la chn thp Brazil v nguyn vt liu v gi nng lng r. Cc nh sn xut hp lon ng thc ung v cc nh sn xut xe hi s la chn nhm t Aixlen. 2. Thng mi t do em li li ch cho ngi tiu dng nh th no? Cc ngnh sn xut M c th thnh cng khi cnh tranh vi cc nh sn xut nc ngoi hay khng? D nhin, nhng iu ny i hi cc ngnh phi c cch thc tip cn mi i vi sn xut, tng cng kim sot chi ph. Cc cng ty, ang phi cnh tranh d di vi nhp khu, phi cn nhc chi ph sn xut bng vic p dng h thng sn xut t ng ha, t chc sn xut hp l y nhanh sn xut v giao hng. Mi mt ngnh, t sn xut my tnh n xe hi v cc cng c th s, chu nh hng bi nhp khu theo mc nhiu t khc nhau. Tuy nhin, cn sng nhp khu ln nht xng du v than trong na u nm qua nhm phc v cho ngnh sn xut thp, cng nh ngnh dc v y t. Cc ngnh sn xut ni a cng chu nh hng nh cc nh sn xut hng may mc, chi v gia dng, nhng ngnh sn xut vi khi lng ln, sn phm sn xut da vo phn ln lc lng lao ng, m khng phi i hi ln v nghin cu v pht trin. Chng hn, cc nh sn xut o s mi phi ng u vi s cnh tranh nhp khu bng thi trang titanium. i vi ngnh sn xut chi, khong 90% hng ha trn th trng c nhp khu t nc ngoi. V gn mt na gia dng bng g M c nhp khu t cc ni khc. Trong nhng ngnh cng nghip, nhp khu cng lm cho nhiu nh my phi ng ca v ph sn. Mt trng hp ng tic, l Pillowtex Corp, nh sn xut vi cc sn phm gia nh ni ting di cc nhn hiu nh Cannon v Fieldcrest. trnh vi s phn nh vy, mt chin lc i vi cc nh sn xut trong nc l nhm tung ra cc sn phm tuyt ho hn cc sn phm nhp khu tng t, mang li gi tr cao hn. Yu t cht lng, giao hng nhanh chng, c cc cng ty vn dng tip cn th 29
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m trng, l nhng ti sn hu hiu i vi cc nh sn xut ni a. Trong mt cuc iu tra vo nm 2001, cc nh sn xut thit b nh gi phn hng v kh nng p ng v giao hng l yu t quan trng nht la chn cc i tc hp ng. Trong khi , gi c c xp hng th nm. Cc cng ty ni a cng phn bit ha sn phm nhm cung cp cc sn phm theo yu cu ca khch hng, nhm thu ht khch hng mua sm hng ha t my tnh cho n cc t bp. Brayton International, mt thnh vin ca Michigan-based Steelcase Inc. k kt cc hp ng trang b dng trong cc trng trung hc, bnh vin, khch sn p ng theo yu cu ca khch hng. Thayer Coggin Inc., High Point, N.C., c th sn sng p ng yu cu ca ngi mua sm t bn gh phng n theo thit k ring, hay p ng cc yu cu thit k nh mt quy bar. V khi nhiu ngi trong cng ng ty chay cc dng bng nha vi mu sc sc s v cc chi bng nha vi kch thc ln t trong sn vn, th khi Step 2 Corp., nh sn xut nha Ohio, u t vo dy chuyn sn xut mi v cung cp cc sn phm gn gi vi thin nhin hn. Gim c iu hnh ca Step 2, Tom Murdough, ni rng vi tnh hnh hin nay M, chng ta cn phi tip cn khch hng. iu ny cng gip cho cng ty duy tr mi lin kt chc ch vi cc nh bn l M, gia tng khng gian trng by chi nhm so snh c im ni bc so vi cc sn phm nhp khu r hn. ( gim gi, Step 2 nhp khu t Far East nh pin c bit v thc phm bng nha trong b chi nu n). Chin lc in khuyt th trng l cch thc khc gii quyt vn cnh tranh nhp khu. Vo u nhng nm 1990, Webster Plastics, vi 150 lao ng hot ng Fairport, N.Y., quyt nh tp trung vo cc chi tit nha chng n mn v c th chu ng nhit v p lc cao. Vern DeWitt cho bit vic p dng chin lc in khuyt th trng lm gim ng k lng khch hng. Mc du, doanh s gim xung, nhng li nhun tng ln ng k. 3. Cc nh sn xut ni a cnh tranh vi cc nh xut khu nh th no? Trong mt s trng hp, chin lc tt nht l gim sn xut v s dng ngoi lc nc ngoi hay hp ng vi cc nh sn xut bang ln cn. La chn rt lui sn xut thng thy nht i vi cc doanh nghip cng ngh cao nh Lucent Technologies Inc. dch chuyn t vic sn xut hn 70% xung di 30% trong vng hai nm qua. Tng t nh vy, 3Com Corp theo bo co trong thng cho bit l s s dng ngoi lc sn xut t Singapore v hp ng vi nh sn xut Florida. James Womack, mt chuyn gia sn xut v ng tc gi My mc thay i th gii, mt nghin cu trong ngnh sn xut t ng cho bit s dng ngoi lc trong sn xut, mt phn hay ton b, s c ngha nu nh sn xut n nh, yu cu nhiu lao ng v khng i hi yu cu nhiu v k thut. Nghin cu ca ng ta cng cho bit khng nht thit phi p dng chin lc ny. ng ta ni H ch ni: mi ngi i n Trung Quc v chng ti cng vy. 4. iu g cho bit v li th so snh ca M c biu th trong hai on trn? Cch tip cn tt nht l phn tch tng sn phm nhm xc nh n v sn xut no l thch hp dch chuyn n mt ni no khc. l nhng g m American Racing lm, nh sn xut ln nht v lp xe t, xe ti v phng tin vn chuyn M. Ngnh cng nghip sn xut lp xe c sn xut v cung cp bi cc nh sn xut ni a trong mt thi gian kh di. Theo American Racing cho bit Trung Quc xy dng hn 30 nh my sn xut lp xe trong nm nm qua, vi s ngi s dng sn phm nhiu hn ton b khch hng tiu dng ca th trng Bc M. iu ny lm cho gi cc ni gim 20% n 50%, ty thuc vo kiu lp, y l nguyn nhn buc cc nh sn xut trong nc gim sn xut v s dng ngoi lc t cc nh my ca Trung Quc. 5. Qui lut no c s dng quyt nh ni no sn xut sn phm? 30
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m American Racing chn k hoch b ba; s dng ngoi lc sn xut lp Trung Quc, dch chuyn mt s n v sn xut sang Mexico v duy tr gi cao v li nhun bin cao nht M. Ch tch American Racing, Bob Hange, cho bit chng ta thy iu ny nh l qu trnh ti cu trc sng cn khi phi ng u vi nhng thch thc ca ngi Trung Quc. TR LI CC CU HI PHN TCH Tham kho ti liu cp trong chng 1, chng 2 v chng 3 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Khi GDP khng i, gia tng nhp khu (theo nh nh ngha) s lm mc sn xut ni a thp hn v cng nh vic lm s t hn. Mc gia tng nhp khu cnh tranh vi sn xut ni a s dn n tht nghip. Tuy nhin, hin tng ny ch c tnh cht tm thi. Nhng lao ng b sa thi hu nh c o to li v chp nhn cc cng vic trong cc lnh vc khc ang c li th cnh tranh trong nn kinh t. Thc t, tng sn xut (v tng vic lm) s tng ln bi t do thng mi. 2. T do thng mi em li li ch cho ngi tiu dng bng cch thc y cnh tranh i vi cc nh sn ni a vi mc gi thp hn, mc gi thp hn m ngi tiu dng tr trn th trng v cho php ngi tiu dng la chn cc hng ha m trc y khng c. 3. Cc nh sn xut ni a c th cnh tranh gi. Nh ch ra trong bi bo, nu nh h khng cnh tranh v gi th cng cnh tranh v cht lng nh gi cao hn, vi tin cy v cht lng tt hn. Cc nh sn xut ni a vi chi ph lao ng cao c th linh hot trong vic p ng sn phm theo yu cu ca khch hng mt cch d dng hn. Cc nh sn xut ni a cng c t cc v tr gn vi khch hng p ng thi gian giao hng nhanh hn. 4. Li th cnh tranh M c th khng phi trong vic sn xut hng ha, m ch yu l nghin cu v pht trin, tip th v phn phi sn phm. 5. Nguyn l c vn dng l qui tc chi ph thp nht, sn xut vi chi ph thp nht. S dch chuyn sn xut n nhng ni c chi ph thp nht gii phng nhng ngun lc v tp trung vo vic sn xut nhng hng ha khc c li th cnh tranh (chi ph thp nht).
31
Cm gia cm trong ngnh chn nui M

By SCOTT KILMAN
S xut hin ca bnh cm gia cm Delaware ang lm bi ri cc k hoch u t vn trong ngnh chn nui, do s bng pht ca mt bnh dch nguy him ang lan trn Chu . Tyson Foods Inc., chuyn v cung cp tht g, cng nh cc i th cnh tranh M hy vng s gia tng doanh s bn i vi nhng khch hng nh Nht, nhng khch hng ct gim lng g nhp khu t hai nh cung cp ln nht Chu , l Trung Quc v Thi Lan, nhng quc gia ny ang phi u tranh nhm kim sot s ly lan ca vi rt cm gia cm, c th gy cht ngi. Mt phn l do bng n cm gia cm Chu , cc nh kinh t B Nng nghip M d kin xut khu gia cm M s tng 6.8% vo nm 2004 n 5.3 t pounds. Nht nhp khu gn 50 triu USD tht g vo nm ngoi. S bng n bnh cm Delaware, m cc quan chc cho bit vo ngy th Ba, ly lan sang hai nng tri gia cm. Mt quan chc trong ngnh cho bit vi rt cm Delaware khng phi l loi c th ly sang ngi, nhng n nguy him n gia cm, c th lm cho xut khu gia cm ca M s khng t doanh nh d kin, t nht l trong vi tun n. Toby Moore, ph gim c ca U ban xut khu trng v gia cm USA ti Stone Mountain, Ga, ni rng s bng pht Delaware l iu ht sc phc tp. Bnh cm bng pht ti Delaware vo ngy th Ba cng buc Perdue Farms Inc. phi tiu hu 72,000 con g b nhim vi rt. Mt s khm ph ngc nhin bi v n c lin quan n chng vi rt H-7 Delaware, bnh cm t ly lan nguy him i vi cc nng tri gia cm hn s ly lan cm i vi cc nng tri Perdue, s bng pht v tiu hu nhng con g mang nhn hiu trn cc sn phm c bn cc siu th ln trn ton quc. Vi rt thng ly lan gia cc n g nui trong sn vn, nhng ngi nng dn nui, v c em bn cc khu ch nh cho ngi tiu dng thch mua g sng. Loi vi rt cm tm thy Delaware xut hin ly nhim mt vi bang trong nhng nm gn y. Cc quan chc ca Perdue, mt trung tm gia cm ln th t M, cho bit h tin rng cc n g Delaware mang vi rt t cc n g nui trong sn vn ln cn, v ly lan n th trng ti sng thnh ph New York. Nhng vn ca Chu c th l vn may i vi ngnh chn nui ca M, m phn ln ph thuc vo doanh s bn nc ngoi. Khong 17% tht g c sn xut M l xut khu, mt th trng tr gi gn 1.5 t USD hng nm. Mt dng nguy him hn ca bnh cm gia cm ang hong hnh 10 nc Chu , buc chnh ph phi git hn 50 triu con g v vt, v mt kh lu lm sch s lan truyn bnh dch hin nay. Thc t, t chc y t th gii ang p lc i vi cc quan chc Chu tip tc nhng n lc tr dit tn gc thay v tim vc xin phng bnh cm. y qu l tai ha i vi ngnh gia cm ni a. Chng H5N1 gy ra t nht 19 ngi cht Thi Lan v Vit Nam. D bo gia tng xut khu, cng vi phong tro n king thc phm cha t hm lng hyrat-cacbon M gip nng gi tht g M vo ma ng ln mc cao nht trong 5 nm qua. Cho n khi bng pht bnh cm Delaware, th khng cn iu g ha hn i vi cc cng ty gia cm na, mc li nhun thp hn c d bo trc.
32
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m Trong cc t bng pht trc y ca dch cm loi ny, cc hi vin thng mi M thu hp bng cch cm nhp khu i vi cc bang bnh dch xut hin. Trong trng hp ny, khch hng nc ngoi ln nht i vi gia cm M l Nga, ngn chn nhp khu t Delaware, chim 3% tng lng g M. Mike Cockrell, gim c ti chnh Sanderson Farms Inc., mt trong nhng c s ch bin tht g ln trn ton quc, ni nu c nhng iu vt hn iu h thng lm, ti c th m t iu ny ging nh mt c va p mnh trn ng ph.
Shawn W. Crispin in Bangkok, Thailand, contributed to this article.
CC CU HI PHN TCH 1. y l bi bo tt nht tho lun trong lp hc vi m hay v m? Gii thch cho cu tr li ca bn? 2. on hai ni rng Tyson hy vng gia tng doanh s bn i vi khch hng Nht. iu ny lm dch chuyn cung hay dch chuyn trn ng cung? Minh ha bng th? 3. Cho mt minh ha dch chuyn cung trong bi bo? Cho bit nh hng i vi gi? 4. Cho mt minh ha dch chuyn cu v mt minh ha dch chuyn trn ng cu trong bi bo? 5. Cho bit nh hng rng ca vic hn ch xut khu M v cm gia cm cc nc Chu i vi cung v cu tht g M bn nc ngoi? TR LI CC CU HI PHN TCH Tham kho ti liu cp trong chng 1 v chng 2 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. y l mt vn kinh t vi m bi v n tp trung vo cc vn m cc doanh nghip i mt trong mt ngnh c th. Mc nh hng ca ngnh chn nui gia cm l kh ln, nh hng n ton b th trng, v v vy n cng c th l vn kinh t v m. 2. Tyson ang i mt vi s gia tng cu (khng phi gia tng lng cu) i vi tht g. iu ny lm dch chuyn cu tht g sang pha phi, v v vy lm dch chuyn trn ng cung. iu ny lm tng c gi v lng cn bng nh trong biu di y.
Gi S
P1 P0 D1 D 0 Q0 Q1 Lng
33
Chng 1: Tng quan v kinh t vi m 3. Mt v d cho s dch chuyn cung l cung ca cc quc gia nhp khu tht g t M. Nhng quc gia hn ch nhp khu tht g M bi dch cm Delaware, s lm gim cung tht g nhp khu t M. Kt qu l gi cn bng tht g nhp khu M s tng ln v lng cn bng s gim xung nh trong biu di y.
Gi S1 S
P1 P0
D 0 Q1 Q0 Lng
4. Mt minh ha cho s dch chuyn cu l s tng ln cu ca ngi Nht i vi gia cm M. Cu ca gia cm M s dch chuyn sang phi. Mt minh ha cho s dch chuyn trn ng cu l do nh hng ca hn ch xut khu tht g M vo Nht. Cung ca tht g M dch chuyn sang tri, v iu ny lm dch chuyn dc trn ng cu ngi Nht i vi tht g nhp khu t M. 5. Khi ngi Nht git gia cm thot khi th trng gia cm nhim bnh, gi ca gia cm ti Nht s tng ln, v h s xem xt ni no mua gia cm. iu ny c ngha l cu ngi Nht i vi tht g nhp khu t M s tng ln (cu dch chuyn t D0 sang D1). iu ny lm gia tng c lng cn bng (Q0 n Q1) v gi cn bng (P0 n P1). Khi M pht hin g b nhim bnh cm Delaware, cc nh chn nui tiu hu g, v Nht hn ch nhp khu t M. Hnh ng th nht lm dch chuyn cng tht g M sang tri (S0 n S1), v hnh ng th hai lm dch chuyn ng cu sang tri (D1 n D2). Gi cn bng c th tng ln hay gim xung, nhng lng cn bng chc chn gim xung, sau khi c s tng cu lc ban u (Q1 xung Q2).
Gi S1 S0 P1 P0 D2 D1
D0 0 Q0 Q2 Q1
Lng
34
Chng 2: Cung cu v gi c th trng
Chng 2 Chng 2 CUNG CU V GI C TH TRNG CUNG CU V GI C TH TRNG

Cung cu l hai t m cc nh kinh t s dng thng xuyn nht, l nhng lc lng cu thnh nn s vn hnh ca th trng cnh tranh. Phn tch cung cu l mt trong nhng cng c quan trng nht ca kinh t hc vi m, nhm gii thch c ch hnh thnh gi c thng qua mi quan h cung cu. Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Hiu c cc khi nim c bn v cung cu hng ha. Xem xt cc nhn t nh hng n cung cu hng ha. Gii thch c ch hnh thnh gi c th trng sn phm. M t cc chnh sch can thip vo th trng ca chnh ph.
TH TRNG V CNH TRANH

Mt th trng l mt nhm ngi mua v bn mt hng ha hay dch v c th. Ngi mua l mt nhm ngi xc nh cu sn phm v ngi bn l mt nhm ngi xc nh cung sn phm. Trc khi cp n ngi mua v ngi bn tng tc vi nhau, chng ta hy xem xt khi nim th trng v cc hnh thc th trng cnh tranh trong nn kinh t.
TH TRNG
Nn kinh t l tp hp ca cc th trng. Trong mi th trng, c s khc nhau gia ngi mua v ngi bn ty thuc vo nhng g h trao i: th trng xe hi, bt ng sn, du m, chng khon, ... Khi bn ngh v ngi mua, suy ngh ca bn c l l nhng ngi ging nh bn, hay h gia nh. Thc t, nhiu sn phm v dch v c mua ch yu t h gia nh nh: qun o, phim nh, thc phm, ... Chnh ph v doanh nghip cng l nhng ngi mua, chng hn nh cc tin ch vn phng. Hnh nh trc tin ca bn v ngi bn, l doanh nghip. iu ny c l khng sai, nhng ngi bn l cc doanh nghip nh ch nh hng, hng hng khng, dch v ngn hng. Nhng doanh nghip khng phi l ngi bn duy nht trong nn kinh t, chnh ph cng l ngi cung cp cc dch v cng cng (in, nc), h gia nh cng l ngi bn trong th trng xe hi c, nh ca, tc phm ngh thut. Trong khi , mt th trng cng khng nht thit phi l mt a im c th. Nhng ngi tham gia th trng c th sng trong nhng khu vc a l khc nhau. Khi chng ta cp n khu vc th trng, th chng ta gii hn phm vi ngi mua v ngi bn trao i hng ha. Chng hn, i vi th trng du th - khi mun gii thch gi du M r hn gi du Php - chng ta xem xt c th gi c c xc nh trn th trng M v th trng Php nh th no. Trong mi th trng, cc nh sn xut du trn th gii s bn du cho nhng ngi mua M v nhng ngi mua Php. Mc khc, nu chng ta mun gii thch v d bo gi du th th gii th chng ta s khng phn bit ngi mua M hay Php. Trong trng hp ny, c ngi mua v ngi bn c xem xt trn phm vi ton cu.
CNH TRANH HON HO V KHNG HON HO
Mt vn khc lin quan n vic xc nh th trng, l cch thc ngi mua v ngi bn xem xt gi c sn phm. Trong nhiu trng hp, ngi mua v ngi bn c nh hng quan trng i vi gi th trng. Chng hn, th trng cung cp phn mm Windows ca 35
Microsoft ch c mt ngi bn. Khi , gi c c th thay i trong vi thng. Hng c th nng mc gi bn khi c t ngi mua, hoc c th gim gi khi c nhiu ngi mua hn. Th trng phn mm Windows l mt v d ca th trng cnh tranh khng hon ho. Trong th trng cnh tranh khng hon ho, ngi mua v ngi bn c mt s nh hng i vi gi ca sn phm. Nhng khi chng ta bn v th trng c ph, liu mi ngi bn c th nh hng n gi th trng hay khng? Thc t l khng, nu gi c ph l 15 nghn ng/kg. Nu ngi trng c ph mun bn 18 nghn ng/kg, th anh ta s chng bn c mt lng c ph no c. Khch hng ca anh ta s i tm cc nh cung cp khc. Mi ngi trng c ph l ngi nhn gi. Th trng c ph l mt v d ca th trng cnh tranh hon ho.
CU HNG HA
KHI NIM CU
Cu ca mt hng ha v dch v c nh ngha nh l mi quan h tn ti gia gi c hng ha v lng cu trong mt thi gian nht nh, ceteris paribus. Mt cch khc biu th cu ca hng ha l thng qua biu cu di y: Gi (P) 5 10 15 20 Lng cu (QD) 20 15 10 5
Ceteris paribus: Gi nh cc yu t khc (ngoi yu t gi) gi nguyn khng i. Lu rng cu ca mt hng ha l mi quan h ton b gia gi v lng cu v c tm tc bng trn. Mi quan h ny c th biu th thng qua ng cu minh ha di y.
Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 30 Lng
C biu cu v ng cu u ch ra rng, i vi mt hng ha, quan h ng bin tn ti gia gi v lng cu khi cc yu t khc vn gi nguyn khng i. Quan h nghch bin gia gi v lng cu ph bin i vi nhiu hng ha, cho nn cc nh kinh t gi quan h ny l lut cu: Mt quan h nghch bin tn ti gia gi v lng cu trong khong thi gian nht nh, ceteris paribus.
36
Cu hng ha c th c biu th thng qua hm cu: QD = f(P), ceteris paribus. T d liu biu cu trn, chng ta nhn thy mi quan h gia lng cu v gi l quan h tuyn tnh. V vy, mi quan h ny c th biu th thng qua hm s tuyn tnh sau:
P = a Q D + b , trong :
P
P , va b = P0 a Q 0 Q 10 15 a= = 1 15 20 b = 5 (1) 20 = 25 a= P = Q D + 25
P = aQ + b
Vy, hm cu c xc nh l: QD = 25 - P
D Q
Cu th trng bao gm tng cu c nhn trn th trng. V mt khi nim, ng cu th trng c xc lp bng cch cng tng lng cu ca tt c c nhn tiu dng hng ha tng ng vi tng mc gi. Biu di y minh ha cho qu trnh ny, mt th trng n gin ch gm c 2 c nhn tiu dng gm: c nhn A v c nhn B. Lu rng tng lng cu trn th trng l bng tng lng cu ca cc c nhn ti mi mc gi. Trong biu ny, ti mc gi 10, c nhn A mong mun mua 5 n v hng ha v c nhn B mong mun mua 10 n v hng ha. V vy, ti mc gi bng 10, tng lng cu th trng l 15 (=5+10) n v hng ha. Mt cch tng t, lng cu th trng c th xc nh ti mi mc gi khc nhau v t xc nh cu th trng ca hng ha.
Gi 25 20 15 10 5 DA 0 5 10 15 Lng 0 5 10 15 + Cu c nhn A Gi 25 20 15 10 5 DB Lng 0 5 10 15 20 = Cu c nhn B Gi 25 20 15 10 5 D 25 Lng Cu th trng
D nhin, y l v d kh n gin v trong th trng thc t s c rt nhiu ngi mua i vi mt hng ha c th. Mt nguyn l tng t phi nm, l: ng cu th trng c xc nh bng cch cng tng lng cu ca cc c nhn tiu dng ti mi mc gi.
DCH CHUYN TRN NG CU V DCH CHUYN CU
Nh cp trn, cu l mi quan h ton b gia gi v lng, nh c th thy trong biu cu v ng cu. Mt s thay i gi ca hng ha s lm thay i lng cu, nhng khng c s thay i cu ca hng ha. Khi , s dch chuyn t A n B c gi l s dch chuyn trn ng cu. Nh biu trn minh ha, khi gi tng t 10 ln 15 s lm gim lng cu t 15 xung 10, nhng khng lm gim cu.
37

Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 30 Lng A B
S thay i cu ch din ra khi mi quan h gia gi v lng cu thay i. V tr ca ng thay i khi cu thay i. Nu ng cu tr nn dc hn hoc nng hn, dch chuyn sang phi hoc tri, khi chng ta c th ni cu thay i. Biu di y minh ha s dch chuyn cu (t D sang D). Lu rng s dch chuyn cu sang pha phi c gi l tng cu, lng cu ln hn ti mi mc gi.
Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 D 30 Lng A C
CC NHN T NH HNG N CU
Chng ta hy xem xt cc nhn t lm thay i cu ca hu ht cc hng ha v dch v. Nhng nhn t ny bao gm: S thch v th hiu, Thu nhp, Gi c hng ha lin quan, S lng ngi tiu dng v K vng ca ngi tiu dng v gi v thu nhp.
Gi 25 20 15 10 5 D 5 10 15 20 25 D 30 Lng
38
D nhin, mt hng ha ang c u chung (s thch v th hiu) s lm tng cu ca hng ha (nh minh ha biu trn). Chng hn, thit b nghe nhc s (Ipod) hin ang c u chung trn th trng. Chnh v vy, c s tng cu v thit b s - Ipod. Cu s gim khi s u chung ca hng ha khng cn na, do ngi tiu dng khng cn mong mun tiu dng hng ha na. Chng hn, my nghe nhc VCD rt c u chung trc y, nhng ngy nay ngi tiu dng ang u chung my nghe nhc DVD. Do , cu my nghe nhc VCD gim xung. c bit, cc sn phm thi trang (o qun, m phm, in thoi di ng, ...) chu tc ng rt ln bi s thch v th hiu ca ngi tiu dng.
Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 D 30 Lng
Cu ca hu ht cc hng ha tng ln khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln (nh minh ha di y). Chng ta hy th v cu c nhn ca bn v a CD, n nh hng, xem phim rp, ... Liu bn c tng tiu dng ca nhng hng ha ny khi thu nhp ca bn tng ln hay khng (D nhin, c th cu ca mt s hng ha khc nh m n lin, o qun qua s dng c th gim khi thu nhp tng ln. Chng ta s cp chi tit hn chng k tip).
Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 D 30 Lng
Hng ha lin quan, c th l: Hng ha thay th, hoc - Hng ha b sung. Hai hng ha c gi l hng ha thay th nu gi ca hng ha ny tng ln lm tng cu ca hng ha khc. Hng ha thay th l nhng hng ha thng c s dng thay th ln nhau. Chng hn, tht g v tht b c th l hng ha thay th ln nhau. C ph v tr cng c th l hng ha thay th nhau. Biu di y minh ha nh hng ca gi c ph tng ln. Khi gi c ph tng ln s lm gim lng cu c ph, nhng lm tng cu ca tr. Lu rng iu ny lm dch chuyn trn ng cu ca c ph do c s thay i gi ca c ph (hy nh rng s thay i gi ca hng ha, ceteris paribus, s to nn mt s dch chuyn trn ng cu). 39

Gi c ph Th trng c ph Gi tr Th trng tr
D 0 Lng c ph 0
D Lng tr
Cc nh kinh t cho rng hai hng ha l hng ha b sung khi gi ca mt hng ha ny tng s lm gim cu ca hng ha khc. Trong hu ht cc trng hp, hng ha b sung l hng ha tiu dng cng nhau. Cc v d v cc cp hng ha b sung bao gm: Xe my v m bo him, My nh v phim, a CD v my CD,
- Mc in v my in. Biu di minh ha nh hng ca gi a DVD tng ln. Lu rng gi a DVD tng ln s lm gim c lng cu a DVD v cu my DVD.
Gi a DVD Th trng a DVD Gi my DVD Th trng my DVD
D 0 Lng a DVD 0
Lng my DVD
Do ng cu th trng bng tng theo trc honh lng cu ca tt c ngi mua trn th trng, s gia tng s lng ngi mua s lm cho cu tng ln (nh minh ha bn di). Khi dn s tng ln, cu ca tivi, thc phm, cc tin nghi khc cng tng ln. Gim dn s cng lm gim cu hng ha. Lu rng s thay i s lng ngi tiu dng, ngi c mong mun v c kh nng thanh ton, mi chnh l nhn t nh hng n cu ca mt hng ha c th. Cc k vng ca ngi tiu dng v s thay i gi v thu nhp l nhng nhn t quan trng nh hng n cu hin ti ca hng ha. Trc ht, chng ta hy ni v nh hng ca gi mong i tng ln trong tng lai. Gi nh, bn ang xem xt mua mt chic xe my hay mt my tnh c nhn. Nu nh bn c thng tin v bn tin rng gi trong tng lai ca hng ha ny s tng ln, c l bn s quyt nh mua chng ngay hm nay. Do , nu gi k vng tng ln trong tng lai s lm tng cu trong hin ti. Cng tng t nh vy, gi k vng gim trong tng lai s lm gim cu trong hin ti (t khi bn mun hon mua sm v gi thp hn trong tng lai). 40
Nu thu nhp k vng trong tng lai tng ln, c l cu ca nhiu hng ha s tng ln. Ni cch khc, nu thu nhp k vng gim (chng hn, bn nghe tin n v chnh sch sa thi, hay khng hong kinh t), th cc c nhn s gim cu hng ha hin ti m h c th tit kim nhiu hn hm nay phng thu nhp thp hn trong tng lai.
Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 D 30 Lng
NH HNG QUC T
Khi th trng quc t c xem xt, cu ca sn phm bao gm c cu ni a v nc ngoi. Mt nhn t nh hng rt quan trng i vi cu nc ngoi l t gi hi oi. T gi hi oi l t sut chuyn i ng tin ca mt quc gia sang ng tin ca mt quc gia khc. Chng hn, mt USD (la M) i c 0.8 EUR (ng tin Chu u). Trong trng hp ny gi tr USD ca mt EUR l 1.25 USD. Lu rng t gi hi oi gia USD v EUR l s nghch o ca t gi gia EUR v USD. Nu nh gi tr ca ng USD tng ln so vi ng tin nc ngoi, th gi tr ca ng tin nc ngoi s gim i so vi ng USD. y l kt qu kh trc quan, s tng gi ng USD lm cho USD c gi tr tng i cao hn so vi ng tin nc ngoi. Trong trng hp ny, ng tin nc ngoi c gi tr tng i nh hn so vi ng USD. Khi gi tr ca ng ni t (ng tin trong nc) tng ln tng i vi ng tin nc ngoi, th hng ha v dch v sn xut trong nc tr nn t hn so vi cc nc khc. V vy, tng gi ca ng USD lm gim cu hng ha v dch v M v cu hng ha v dch v M s tng ln nu nh gi tr trao i ca ng USD gim xung.
CUNG HNG HA
KHI NIM CUNG
Cung ca mt hng ha v dch v c nh ngha nh l mi quan h tn ti gia gi v lng cung trong mt khong thi gian nht nh, ceteris paribus. Mi quan h ny c th c biu th thng qua ng cung:
Gi 25 20 15 10 5 0 5 10 15 20 25 30 Lng S
41
hay biu cung: Gi (P) 5 10 15 Lng cung (QS) 5 15 25
20 35 Cng nh lut cu, cung cng c lut cung. Lut cung cng pht biu rng: Mt mi quan h nghch bin tn ti gia gi v lng cung trong mt khong thi gian nht nh, ceteris paribus. hiu c lut cung, chng ta hy nh li qui lut chi ph bin tng dn. Do chi ph c hi bin ca cung tng ln khi sn xut thm hng ha, mc gi cao hn khin cho ngi bn cung cp nhiu hng ha v dch v hn. Lut cung cng ch ra rng ng cung l ng dc ln (nh biu di y).
Gi 25 20 15 10 5 0 35 Lng
10
15
20
25
30
Cung cng c th c biu th thng qua hm cung: QS = f(P), ceteris paribus. S dng d liu t biu cung trn, hm cung c th c xc nh nh sau: QS = -5 + 2P Tng t nh cu, ng cung th trng l tng theo trc honh ng cung ca cc nh sn xut. ng cung minh ha trn l kt qu ca tng cung ca cc nh sn xut.
DCH CHUYN TRN NG CUNG V DCH CHUYN CUNG
Cng nh trng hp ca cu, chng ta cn phn bit s khc nhau gia thay i cung v thay i lng cung. S thay i gi ca hng ha lm thay i lng cung, s dch chuyn t A n B l dch chuyn trn ng cung nh minh ha trong biu di y.
Gi 25 20 15 10 5 0 30 Lng A B S
10
15
20
25
42
S thay i cung ch din ra khi ng cung dch chuyn, s dch chuyn cung t S sang S hay S gi l dch chuyn cung nh minh ha biu di y. Lu rng cung tng khi ng cung dch chuyn sang phi (S sang S) bi v lng cung tng ti mi mc gi. Khi cung gim th ng cung s dch chuyn sang tri (S sang S).
Gi 25 20 15 10 5 0 30 Lng S
S S
10
15
20
25
CC NHN T NH HNG N CUNG
Nhng nhn t lm dch chuyn ng cung gm: Gi c ca ngun lc, Cng ngh v nng sut sn xut, Gi c hng ha lin quan, S lng nh sn xut, K vng ca nh sn xut. Khi gi c ngun lc sn xut tng ln s lm gim kh nng sinh li ca hng ha v dch v. iu ny s lm gim sn lng m cc nh sn xut mong mun cung cp ti mi mc gi. Do , khi gi ca lao ng, nguyn vt liu, vn, hay nhng ngun lc khc tng ln s lm cho ng cung dch chuyn sang tri (nh minh ha di y).
Gi 25 20 15 10 5 0 30 Lng C B S S
10
15
20
25
S thay i v ci tin cng ngh lm tng nng lc sn xut ca ngi lao ng. iu ny lm cho chi ph sn xut thp hn v li nhun cao hn. Khi li nhun tng ln s khch thch cc nh sn xut cung cp nhiu hng ha v dch v hn v lm cho ng cung dch chuyn sang phi (nh minh ha di y).
43

Gi 25 20 15 10 5 0 30 Lng A D S S
10
15
20
25
Cc doanh nghip thng sn sut nhiu hng ha khc nhau, do h phi xc nh s cn bng ti u gia cc sn phm v dch v cung cp. Quyt nh cung ca mt hng ha c th khng ch nh hng ln gi ca hng ha , m cn nh hng n gi v lng ca cc hng ha khc m doanh nghip cung cp. Chng hn, khi gi ca c ph tng ln s lm cho ngi nng dn gim lng cung ca tiu. Trong trng hp ny, gi ca c ph tng ln lm gim cung ca sn phm khc (h tiu). Tuy nhin, trong mt s trng hp nhng rt him, l tng gi ca hng ha ny lm tng cung ca hng ha khc. thy r hn, chng ta xem xt mt doanh nghip va nui b tht v cung cp da thuc. Khi gi ca tht b tng ln s lm cho ngi chn nui gia tng n gia sc. Bi v tht b v da b c ch bin t b, cho nn khi gi tht b tng ln th lng cung ca da b cng tng ln. Khi s lng nh sn xut tng ln cng s lm tng cung th trng v ng cung lc ny dch chuyn sang phi (nh minh ha di y).
Gi 25 20 15 10 5 0 30 Lng S S
10
15
20
25
Nh trong trng hp ca cu, nhng k vng (mong i trong tng lai) ca nh sn xut ng vai tr rt quan trng trong cc quyt nh sn xut. Chng hn, nu gi k vng ca xng du tng ln trong tng lai, cc nh cung cp c th gim lng cung hm nay cung cp trong tng lai nhm kim c li nhun nhiu hn. Ngc li, nu gi c k vng ca hng ha s gim trong tng lai, c l cc nh sn xut s cung cp nhiu hn trong hin ti trc khi gi gim xung. Tnh hung ny cng tng t i vi cc sn phm chu tc ng ca cng ngh v thi trang, nu nh cc nh sn xut d bo c s ra i ca cng ngh mi (in thai di ng) th cc nh sn xut gia tng n lc tip th bn nhiu hng ha hn trc khi cng ngh mi ra i.
NH HNG QUC T
Trong nn kinh t ton cu, cc doanh nghip thng nhp nguyn vt liu (ph liu, bn thnh phm hay sn phm) t cc quc gia khc. Chi ph ca hng ha nhp nhp chu nh 44
hng rt ln t t gi hi oi. Khi gi tr ng ni t (tin t trong nc) tng ln, th gi c ngun lc nhp khu s gim v cung hng ha v dch v sn xut trong nc s tng ln. Ngc li khi t gi ng ni t gim so vi ng ngoi t s lm gim cung i vi cc hng ha v dch v sn xut trong nc.
CN BNG TH TRNG
CN BNG CUNG CU
Chng ta hy kt hp ng cung v cu th trng trong cng mt biu : Gi (P) 5 10 15 20 Lng cu (QD) 20 15 10 5 Lng cung (QS) 5 15 25 35
Chng ta c th thy rng ng cung v cu th trng ct nhau ti mc gi 10 v lng l 15. Gi v lng ny biu th s cn bng m lng cung bng vi lng cu. Khi , im cn bng c xc lp, tng ng vi im E trong biu di y. Ti mc gi ny, ngi mua v ngi bn c th mua v bn vi s lng bt k theo mong mun. Mt khi, gi cn bng t c th khng c l do no lm cho gi tng ln hay gim xung (tr khi c s thay i cung v cu hng ha).
Gi 25 20 15 E 10 5 D 0 5 10 15 20 25 30 Lng S
im cn bng E (PE, QE) c th c xc nh ti mc gi PE, m lng cung (QS) bng vi lng cu (QD). Khi , PE gi l gi cn bng v QE l lng cn bng. Gi s, th trng c hm cung v hm cu nh sau: Hm cu: QD = 25 P v Hm cung: QS = -5 + 2P im cn bng E (PE, QE): QD = QS 25 PE = 5 + 2PE PE = 10, va Q E = 15 Vy, im cn bng c xc nh ti E (10, 15). Nu gi bn cao hn mc gi cn bng, thng d s xy ra (do lng cung vt qu lng cu). Tnh hung ny minh ha trong biu di. S thng d buc cc doanh nghip phi gim gi cho n khi khng cn thng d na (iu ny xy ra ti mc gi cn bng 10). 45

Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 30 Lng a b S
Nu gi bn di mc gi cn bng, th thiu ht xy ra (do lng cu vt qu lng cung). iu ny c minh ha trong biu di y). Khi thiu ht xy ra, th cc nh sn xut s tng gi bn. Gi bn s tip tc tng cho n khi khng cn thiu ht na v khi gi bn s t n gi cn bng l 10.
Gi 25 20 15 10 5 0 c d D 5 10 15 20 25 30 Lng S
S DCH CHUYN CUNG CU
Chng ta hy xem xt iu g s xy ra nu nh cung v cu thay i. Trc ht, chng ta hy xem xt nh hng khi cu tng. Nh biu di y cho thy, cu tng s lm cho c gi v lng cn bng tng ln.
Gi 25 20 15 10 5 0 D 5 10 15 20 25 D 30 Lng E E S
Khi cu gim s lm gim mc gi v lng cn bng (nh biu di y).
46

Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 D 25 30 Lng E E S
Khi cung tng s lm cho lng cn bng tng ln v gi cn bng gim xung.
Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 30 Lng E E S S
Lng cn bng s gim v gi cn bng s tng ln nu nh cung gim (nh minh ha di y).
Gi 25 20 15 10 5 D 0 5 10 15 20 25 30 Lng E E
S S
CHNH SCH CA CHNH PH

CHNH SCH IU CHNH GI
Khi c s thay i t bin ca cung cu, gi c hng ha thay i mt cch bt thng. Chng hn, gi nhin liu xng du tng vt hay gi nng sn thng rt thp vo v ma thu hoch. Trong trng hp nh vy, cc chnh sch ca chnh ph tc ng vo th trng nhm iu chnh gi th trng. 47
Qui nh gi sn
Gi sn l mc gi ti thiu bt buc, l mc gi qui nh thng cao hn mc gi cn bng. Mc ch ca gi sn l nhm iu chnh gi cao hn mc gi cn bng th trng hin ti. H tr gi nng nghip v qui nh lng ti thiu l nhng trng hp c th v gi sn. Nh biu di y minh ha, qui nh gi sn s dn n d tha hng ha do lng cung vt qu lng cu khi mc gi qui nh ny cao hn mc gi cn bng th trng.
Gi
D tha a E b S
PF PE
D 0 QD QE QS Lng
Qui nh gi trn
Gi trn l mc gi ti a bt buc. Mc ch ca gi trn l nhm iu chnh mc gi thp hn mc gi cn bng th trng hin ti. Chng hn, qui nh gi trn i vi gi cho thu nh nhng th v gi xng du trong thi k khng hong nng lng. Nh biu di y minh ha, qui nh gi trn s dn n thiu ht hng ha do lng cu vt qu lng cung khi mc gi qui nh ny thp hn gi cn bng th trng. iu ny cng c th gii thch ti sao qui nh gi cho thu nh v gi xng du dn n thiu ht hng ha.
Gi
S E c d D 0 Qs QE QD Lng Thiu ht
PE PC
Vi chnh sch can thit gi trn, s tc ng ca chnh ph nhm iu chnh mc gi c khi c s thay i mt cch t bin v quan h cung cu lm cho gi c tng vt (gi xng du va qua) hay s gim gi (sn phm nng nghip). Chnh sch gi trn v gi sn nhm iu chnh mc gi thp hn (hoc cao hn) so vi gi th trng hin ti. iu ny s dn n s thiu ht (hay d tha) hng ha trong mt khong thi gian nht nh. Hnh vi ca cc doanh nghip i vi chnh sch gi ca chnh ph l xem xt li qui m v ti cu trc s dng cc yu t sn xut. Ngoi ra, chnh ph tng cng h tr thng qua chnh sch h tr gi, hay mua li i vi lng hng ha d tha.
48
Chng 2: Cung cu v gi c th trng CHNH SCH N NH GI
D nhin, chnh sch iu chnh gi gi trn c tnh cht b ng i vi cc hng ha chu nh hng ca quan h cung cu th gii. Cc bin php c tnh ch ng hn l: qui nh khung gi v chnh sch d tr.
Qui nh khung gi
Chnh ph c th qui nh khung gi nhm n nh gi c ca mt hng ha c th trong mt khong thi gian nht nh. Khung gi l gii hn phm vi gi dao ng gia gi sn (gi ti thiu) v gi trn (gi ti a) c tnh bt buc i vi mt hng ha c th trong mt khong thi gian nht nh. Chng hn, chnh sch qui nh khung li sut tin gi tit kim ca cc ngn hng v t chc tn dng. Biu di y minh ha khung gi i vi mt hng ha c th. Lu rng khung gi trong bin php n nh gi khc vi bin php iu chnh gi trn. Chnh ph ch c th qui nh ch gi trn hoc gi sn trong bin php iu chnh gi. Trong khi , khung gi bao gm c gi trn v gi sn.
Gi
S PF PE PC D 0 QE Lng E
Vi khung gi qui nh, cc c nhn v doanh nghip c php ra quyt nh v gi v lng sn xut theo quan h cung cu nhng khng c vt qu khung gi qui nh. Chnh sch ny thng c chnh ph p dng i vi nhng hng ha c tnh chin lc nhm to s n nh v m.
Chnh sch d tr
Ngoi bin php n nh gi thng qua qui nh khung gi, chnh ph c th vn dng chnh sch d tr i vi mt s hng ha nht nh. C nhiu hng ha (chng hn nh sn phm nng nghip, xng du, ...) c th d tr c. Chnh sch d tr cung cp mt lp m gia sn xut v tiu dng. Nu sn xut gim xung th hng ha d tr c th em bn v ngc li nu sn xut tng ln th mt lng hng ha c em d tr tn kho.
Gi (nghn USD) Q1 S Q2
1.2
D 0 15 20 25 Lng (nghn tn) Nhp kho
Xut kho
49
Trong mt th trng c hng ha tn kho, chng ta cn phn bit gia sn xut v cung. Lng sn xut khng nht thit phi bng vi lng cung. Lng cung vt qu sn xut khi mt s lng hng tn kho c em bn v lng cung nh hn lng sn xut khi mt lng hng ha c lu kho. Biu trn minh ha chnh sch d tr i vi sn phm nng nghip, chng hn nh c ph. Vo v thu hoch, lng cung c ph trong ngn hn l khng co gin. V vy, ng cung c ph l ng dc ln vi sn lng trung bnh l 20 nghn tn mi nm v gi l 1.2 nghn USD/tn. n nh ti mc gi ny, chnh ph vn dng chnh sch d tr bng cch: nu v ma thu hoch mc thp Q1 (hay 15 nghn tn) th chnh ph s xut kho 5 nghn tn v nu v ma thu hoch mc cao Q2 (hay 25 nghn tn) th chnh ph s lu kho 5 nghn tn. Vi chnh sch d tr ny, chnh ph lun lun duy tr mc cung n nh. Nu nh khng c s bin i ln v cu c ph th mc gi vn duy tr mc 1.2 nghn USD/tn. V d minh ha trn l mt trng hp n gin so vi thc t bi l gi c c ph ph thuc vo quan h cung cu th gii, mc d tr trn l rt nh so vi cung cu c ph th gii.
THU V HN NGCH
Trong nn kinh t, nhiu hng ha phi c nhp khu t nc ngoi p ng nhu cu tiu dng v sn xut trong nc. Vn t ra i vi cc nh hoch nh chnh sch ch yu tp trung vo ba cu hi: Gi th trng trong nc s thay i nh th no nu chnh ph cho php nhp khu t nc ngoi. Ai l ngi c li v b thit t chnh sch t do thng mi. S khc nhau c bn gia thu nhp khu v qui nh hn ngch trong cc chnh sch ca chnh ph. tr li cc cu hi trn, cc nh kinh t vn dng cc cng c nhm phn tch cch thc vn hnh ca th trng: cung cu, cn bng, thng d sn xut, thng d tiu dng, ... v hiu c nh hng ca thng mi quc t i vi nn kinh t.
Thu nhp khu

Cc quc gia s nhp khu hng ha ch khi gi th trng trong nc cao hn gi th trng th gii. Biu di y minh ho gi v lng nhp khu thp trong trng hp khng c thu nhp khu v c thu nhp khu. Trong iu kin t do thng mi (nhp khu khng chu thu), cc nh xut khu thp c gi thp hn gi th trng ni a s nhp khu lng thp QD1 - QS1, cho n khi gi th trng ni a bng vi gi th trng th gii.
Gi Nhp khu thp khng c thu S Gi ni a Sw E P0 P0 Gi th gii Pt Pw D 0 QS1 Q0 QD1 Lng 0 Doanh thu t thu ca chnh ph QS1 QS2 Q0 QD2 QD1 Lng nhp khu c thu Pw D Lng t E Gi c thu Gi ni a Gi Nhp khu thp c thu S St Sw
Lng nhp khu khng c thu
50
Khi khng c thu nhp khu mc gi thp gim t Po xung Pw l do tng cung, cung dch chuyn t S sang Sw. Khi c thu nhp khu, gi ca thp nhp khu trn th trng ni a s bng vi gi th trng th gii cng vi thu nhp khu. Ti mc gi ny, cc nh nhp khu thp ch nhp khu mt lng thp tng ng vi phn QD2 - QS2 trong biu trn. Khi , cc nh sn xut thp trong nc cnh tranh vi cc nh nhp khu thp v bn ti mc gi Pt. Nh biu trn minh ha mc gi thp nng t Pw (gi nhp khu khng c thu) ln Pt (gi nhp khu c thu). iu ny hn ch lng thp nhp khu v lm gim cung, hay cung dch chuyn t Sw sang St. Trong trng hp ny, cc nh kinh t nhn thy 2 nh hng t thu nhp khu. Th nht, thu thp s lm tng gi thp. iu ny khuyn khch cc nh sn xut trong nc gia tng sn lng thp t QS1 n QS2. Th hai, thu nhp khu cng lm tng gi i vi ngi mua thp trong nc. V vy, ngi tiu dng s gim lng tiu dng thp t QD1 xung QD2. Nh vy, thu nhp khu lm gim phc li ca x hi (gm thng d tiu dng v thng d sn xut), hay c gi l chi ph x hi. Chi ph ny pht sinh do sn xut qu mc (QS2 - QS1) v tiu dng di mc (t QD1 - QD2) do nh hng ca thu nhp khu.
Qui nh hn ngch
Hn ngch l mc gii hn v nhp khu. C th, chnh ph c th phn phi mt s lng giy php nhp khu. Mi giy php cho php nh nhp khu nhp mt lng nht nh t th trng nc ngoi. Biu di y cho thy cc phn tch v nh hng ca qui nh hn ngch v thu nhp khu thp c v tng t nhau. Thc cht, cc nh hng hn ngch i vi gi v lng n hnh vi ca cc nh sn xut trong nc v nh nhp khu l ging nhau nh nh hng ca thu nhp khu.
Gi Nhp khu thp khng c quota S Gi ni a Sw quota E P0 P0 Gi th gii Pq Pw D 0 QS1 Q0 QD1 0 Lng Li ch ngi nm gi giy php QS1 QS2 Q0 QD2 QD1 Lng nhp khu c quota Pw D Lng E Gi c quota Gi Nhp khu thp c quota S Sq Sw
Lng nhp khu khng c quota
C thu v hn ngch u lm tng gi hng ha trong nc, khuyn khch sn xut ni a, hn ch tiu dng v pht sinh chi ph x hi. Ch c s khc nhau, l thu lm tng doanh thu thu (ngun thu thu) ca chnh ph. Trong khi, hn ngch lm tng doanh thu (li ch) cho ngi nm gi giy php nhp khu. Trong thc t, qui nh hn ngch c th gy ra cc vn tim nng, l c ch phn b hn ngch. Mi ngi iu hiu rng giy php s khng cp khng cho mt ai, ty thuc vo chi ph lobby (chi ph c c giy php). iu ny c th gia tng chi ph x hi, chi ph khng ch do sn xut qu mc, tiu dng di mc, m cn pht sinh chi ph lobby. 51
MT S THUT NG MT S THUT NG Th trng Ngi mua Ngi bn Cnh tranh hon ho Cnh tranh khng hon ho Cu Lng cu Biu cu ng cu Hm cu Lut cu Ceteris paribus Cu th trng Cu c nhn Dch chuyn trn ng cu Dch chuyn cu Hng ha thay th Hng ha b sung T gi hi oi Cung Lng cung Biu cung ng cung Hm cung Lut cung Cung th trng Dch chuyn trn ng cung CU HI N TP CU HI N TP 1. Th trng l g? Th trng l mt a im hay dch v cho php ngi mua v ngi bn trao i hng ha v dch v vi nhau. Mt th trng c th l mt a im c th hay s trao i hng ha, dch v c th nhng v tr khc nhau. Trong tt c th trng, hng ha v dch v c trao i v gi c c xc nh. 2. Cu l g? Cc nhn t nh hng n cu? Cu l s lng hng ha v dch v m ngi tiu dng mong mun v c kh nng mua ti cc mc gi trong mt thi k c th, vi gi nh cc yu t khc vn khng thay i. Cu ch ra mi quan h gia gi v lng cu tng ng. Lng cu l tng s hng ha hay dch v m ngi tiu dng mong mun v c kh nng mua ti mt mc gi c th. Cc nhn nh hng n cu ngoi gi bao gm: thu nhp; s thch v th hiu; gi c hng ha lin quan (thay th hoc b sung); s lng ngi mua; v k vng ca ngi mua. 3. Cung l g? Cc nhn t nh hng n cung? Cung l lng hng ha hay dch v m ngi sn xut mong mun v c kh nng p ng ti mi mc gi trong mt thi k c th, vi gi nh cc yu t khc vn khng thay i. Cung ch ra mi quan h gia gi v lng cung tng ng. Lng cung l tng s hng ha hay dch v m ngi sn xut em bn ti mt mc gi c th. Cc nhn nh hng n cung ngoi gi bao gm: Cng ngh v nng sut; gi c yu t u vo (lao ng, vn); thu; s lng nh sn xut; v k vng ca nh sn xut 4. Gi c xc nh bi cung cu nh th no? iu g lm cho gi thay i? iu g xy ra khi gi khng c php thay i? Gi ca hng ha hay dch v thay i cho n khi gi cn bng t c. im cn bng l im m lng cung bng vi lng cu ti mt mc gi c th. Gi c th thay i khi cu, cung, hay c hai thay i. S thay i cu s lm cho gi thay i cng mt hng: tng cu s lm tng gi. S thay i cung s lm cho gi thay i theo hng ngc li: tng cung s lm cho gi gim. Nu cu v cung c hai cng thay i th hng thay i gi ty thuc vo ln tng i cc thay i ca cu v cung. Khi gi khng c php thay i, th th trng s khng t n im cn bng. Nu gi trn c thit t di gi cn bng th trng th thiu ht s xy ra v s vn tip tc tn ti 52 Dch chuyn cung Cn bng th trng Gi sn Gi trn Khung gi D tr T do thng mi Thu nhp khu Doanh thu thu Chi ph x hi Thng d tiu dng Thng d sn xut Hn ngch Chi ph lobby
chng no gi trn vn cn duy tr. Tng t nh vy, nu gi sn c thit t trn gi cn bng th thng d s xy ra. 5. Gii thch cch thc gi c phn b ngun lc nh th no? Cc nh kinh t vn dng m hnh cung cu xc nh v d bo khuynh hng ca s thay i gi c. Ngc li, gi c l du hiu hng dn cch thc phn b ngun lc trong nn kinh t. Chng hn, chng ta hy xem gi t thnh th. Bi v t thnh th l c gii hn, trong khi nhiu ngi mong mun s hu mt mnh t. Vy ai s l ngi nhn c ti nguyn ny? Cu tr li l: nhng ai mong mun v c kh nng mua v gi c c iu chnh cho n khi lng cung v t bng vi lng cu v t. V vy, trong nn kinh t th trng th gi c l c ch iu tit cc ngun lc khan him. 6. Chnh ph c th can thip gi bng cch no? Cc bin php can thip gi ca chnh ph nhm iu chnh gi v n nh gi trn th trng. Bin php iu chnh gi thng qua qui nh gi trn, l mc gi ti a bt buc v thng thp hn gi cn bng; hoc qui nh gi sn, l mc gi ti thiu bt buc v thng cao hn gi cn bng. Trong khi , bin php n nh gi thng qua qui nh khung gi, khung gi qui nh mc gi bn nm trong phm vi gi sn v gi trn; hoc chnh sch d tr, chnh sch ny nhm kim sot lng cung trn th trng. Ngoi ra, chnh ph c th nh thu v qui nh hn ngch nhp khu. C hai chnh sch u lm tng gi th trng ni a, gim phc li ca ngi tiu dng, tng phc li ca ngi sn xut trong nc v lm pht sinh chi ph mt khng ca x hi. 7. Nu chnh ph cho php nhp khu hay xut khu hng ha, gi v lng hng ha s thay i nh th no trn th trng sn phm ni a? Mt khi p dng chnh sch t do ha thng mi, cc nh sn xut chu nh hng bi gi c hng ha trn th gii. Nu gi c th gii cao hn gi ni a s lm cho gi ni a tng ln. Gi c ni a cao hn s lm gim lng tiu dng ni a, trong khi cc nh sn xut gia tng lng sn xut v tr thnh cc nh xut khu. Khi , cc nh sn xut ni a c li th so snh trong vic sn xut hng ha xut khu so vi cc nc khc. Ngc li, nu gi c ni a cao hn gi th trng th gii s lm cho gi ni a gim xung. Gi hng ha thp hn s lm gia tng lng tiu dng hng ha. Khi , cc nh sn xut trong nc gim lng sn xut hng ha ny v tr thnh cc nh nhp khu. Trong trng hp ny, cc quc gia khc c li th so snh trong vic sn xut hng ha nhp khu ny. 8. Ai c li v ai chu thit t chnh sch t do ha thng mi? Liu li ch em li c ln hn thit hi t chnh sch t do ha thng mi hay khng? Cu tr li cn ty thuc vo gi tng hay gim khi p dng chnh sch t do thng mi. Nu gi tng, cc nh sn xut ni a s c li v ngi tiu dng s chu thit. Nu gi gim, ngi tiu dng s c li v cc nh sn xut trong nc s chu thit. Trong c hai trng hp th li ch mang li bao gi cng ln hn thit hi khi p dng t do thng mi. V vy, t do thng mi lm gia tng phc li tng th ca x hi. CC VN V NG DNG CC VN V NG DNG 1. Gii thch mi pht biu sau bng cch s dng th cung v cu a. Khi cam mt ma, gi nc p cam gia tng khp cc siu th c nc. b. Hn hn ko di lm mt ma, gi la tng ln. c. Khi chin s n ra Trung ng, gi du th gia tng, trong khi gi xe Cadillac gim. 2. Mt s gia tng cu ca sch truyn lm tng lng cu ca sch truyn, nhng khng lm tng lng cung. Pht biu ny ng hay sai? Gii thch?
53
3. Trong sut nhng nm 90, tin b cng ngh lm gim chi ph sn xut vi mch my tnh. Bn c ngh iu ny tc ng vo th trng my tnh khng? Vo th trng phn mm my tnh? Vo th trng my nh ch? 4. Nc st c chua nm l hng ha b sung (cng nh gia v) cho bnh hot dog. Nu gi bnh hot dog tng, iu g s xy ra i vi th trng nc st? Th trng c chua? Th trng nc p c chua? Th trng nc cam p? 5. Th trng tri cy thanh long c cung v cu nh sau: Gi Lng cu Lng cung (nghn ng/kg) (t) (t) 4 135 26 5 104 53 6 81 81 7 68 98 8 53 110 9 39 121 a. V th ng cung v ng cu? Gi v sn lng cn bng ca th trng ny l bao nhiu? b. Nu mc gi hin ti trn th trng ny l nm trn mc gi cn bng, iu g s xy ra trn th trng? c. Nu mc gi hin ti trn th trng ny l nm di mc gi cn bng, iu g s xy ra trn th trng? 6. Gi s, gi v xem bng hon ton c xc nh bi th trng. Hin ti, cung cu ca n nh sau: Gi Lng cu Lng cung (nghn ng) (nghn v) (nghn v) 4 10 8 8 8 8 12 6 8 16 4 8 20 2 8 a. V ng cung v ng cu. iu g l ng ch v ng cung ny? Gii thch ti sao c iu ny? b. Gi v sn lng cn bng ca v xem bng l bao nhiu? c. Gi s, c mt s gia tng thm v cu i vi v xem bng . Phn gia tng ca cu ny c biu th nh sau: Gi Lng cu (nghn ng) (nghn v) 4 4 8 3 12 2 16 1 20 0 By gi cng biu cu c v biu cu mi thm vo tnh biu cu mi cho ton b th trng v xem bng . Gi v sn lng cn bng mi s l bao nhiu? 54
7. Mt bi bo trong t tp ch The New York Times m t mt chin dch marketing thnh cng ca ngnh cng nghip ru vang Php. Bi bo ghi rng nhiu nh qun l iu hnh cm thy chong vng v gi ru. Nhng h cng lo ngi rng s gia tng gi t ngt nh th s l nguyn nhn lm cho cu gim v sau gi s tt xung. Cc nh iu hnh mc phi sai lm no khi phn tch tnh hung ca h? Minh ha cu tr li ca bn bng th? 8. Gi s, ng cu v cam c xc nh bi hm s: Q= -200 P + 10,000 vi Q o lng lng cu mi ngy (kg) v P gi bn cam (n v tnh nghn ng). ng cung v cam c xc nh bi hm s: Q = 800 P Tnh gi v sn lng cn bng ca cam? 9. Gi s rng mt mc thu bn hng 500 ng trn mi kg cam. Nu ng cung v ng cu nh bi tp 8, xc nh cc hm cung v cu mi? gi v sn lng cn bng mi by gi l bao nhiu? Minh ha cu tr li ca bn bng th? 10. Vi bi tp 8 nhng by gi thu 500 ng l thu mua hng tnh trn mi kg cam. V vi bi tp 8, nhng gi s rng by gi mt mc thu bn hng 200 ng v mt mc thu mua hng 300 ng c p t. Cu tr li ca bn l g?
55
BI C THM BI C THM
Trung Quc vt qua M tr thnh nh nhp khu thp ln nht

By ROBERT GUY MATTHEWS
Trung Quc vt qua M, tr thnh nh nhp khu thp ln nht th gii v tim nng tiu th khng l ca quc gia ny khng nhng lm nn lng nhng n lc ct gim sn lng thp trn ton cu m tri li cn lm gia tng thm sn xut. Trong 9 thng u nm nay, Trung Quc nhp khu khong 23 tn thp, trong khi M ch nhp khu khong 22 tn thp trong cng k. Nm ti, khong cch ny c th s cn gia tng khi Trung Quc d on rng c th tng thm lng tiu th thp khong 10% v hu ht lng thp ny l nhp khu trong khi lng tiu th thp ca M vn khng thay i. Lng tiu th khng l ca Trung Quc gip cn bng vi nhu cu ang sa st nhng vng khc v ng thi ci thin thi k tr tr v mc gi v li nhun ca cc nh sn xut thp ton cu. Cng ty sn xut thp ln nht th gii c tr s t ti Luxembourg Arcelor SA ni rng nh c nhu cu thp tm cun ln ca Trung Quc m cng ty c th nng gi thp loi ny ln khong 5% trong qu u nm 2003 so vi qu 4 nm 2002. Nhng nh sn xut thp hng u ca Nht, m lng xut khu sang Trung Quc tng 50% trong 9 thng u nm 2002 so vi 1 nm trc, ghi nhn mc li nhun cao hn d nn kinh t trong nc kh tr tr. Ngay c nhng nh sn xut khng xut khu thp trc tip sang Trung Quc (hu ht t ti M) cng hng li gin tip do nu Trung Quc ang tiu th lng thp c th lm trn ngp th trng trong nc, nhu cu mnh ca Trung Quc gp phn lm cung cu thp cn bng ti cc th trng ni a ca cc cng ty ny. 1. Hy m t li cuc bn lun v tc ng ca nhu cu thp ca Trung Quc i vi mc gi bng cch s dng ng cung cu? Song dng nh khi Trung Quc ang tr thnh nim hy vng ln ca ngnh sn xut thp, th quc gia ny cng bt u bo v th trng trong nc, tng t nh cch m M thc hin hi thng 3 va ri khi tng thng Bush tng mc thu nhp khu ln 30% v thit lp quota i vi mt s mt hng thp. iu ny gy phn ng cc nh sn xut nc ngoi, ng thi khiu khch cc ng thi tr a tng t bi cc quc gia khc. Tun trc, cng tng t nh vy, Trung Quc cng b mc thu nhp khu 3 nm c hiu lc ngay lp tc i vi sn phm phi thp t Nht, Chu u, Nga, Hn Quc v Malaysia. Cc nh sn xut hng u ca Nht hy vng thay i c s p t thu bng cch ng ct gim lng xut khu sang Trung Quc 40% trong nm ti, song Trung Quc quyt nh thc hin qui nh ny. Cng ty thp Nippon cho rng thu c th lm gim n 50% lng xut khu sang Trung Quc. 2. M t cc tc ng m mc thu c th gy ra i vi mc gi v sn lng cn bng ca mt hng thp nhp khu vo Trung Quc? 3. Cc nh sn xut thp Nht phi ct gim xut khu bao nhiu to ra cng mt hiu ng ln mc gi v sn lng cn bng nh thu? M t bng th? T cch nhn ca chnh ph Trung Quc th ct gim xut khu khc vi mc thu nh th no v t cch nhn ca cc cng ty Nht? Tnh hung tha Trong di hn, vic tch ly dn nng lc sn xut thp p ng nhu cu ca Trung Quc c th to nn khng hong tha rt ln khi m th trng lng li. ng Peter Marcus, mt nh phn tch trong ngnh lm vic cho World Steel Dynamics nhn nh rng "Trung Quc l ngi cm li chic xe bus. Cu hi y l liu Trung Quc c th cho li ngnh ny vt qua c qua c nh dc hay khng. Nng lc sn xut thp ca ton cu vt qu nhu 56
cu khong 20% mc d nhu cu i vi mt s mt hng ti mt s th trng nhu cu vn cn ln. Mc d vy, cc nh sn xut vn ni rng khng c l do g ct gim sn lng ti thi im ny v mc gi ang cao. 4. M t li bng thut ng kinh t tnh hung ca nh sn xut thp trong mc gi ang qu cao nn khng th ct gim sn lng? Ti im no th nh sn xut nn ng ca cc nh my? Cc chuyn gia trong ngnh ni rng Trung Quc vn s l nh nhp khu thp ln nht th gii trong tng lai gn, song khng chc chn rng cc nh hng i vi chnh sch v thng mi gi c v sn xut thp ton cu c thay i hay khng. M, vi th trng tiu dng ln, tiu th thp cht lng cao hn s gy nh hng nhiu nht n mc gi. Hin nay, Trung Quc s dng khong 25% sn phm thp trn ton th gii v sn xut khong 180 triu tn bng sn lng sn xut ca M v Nht. Cng ty sn xut thp ln nht Trung Quc l Shanghai Baosteel Corp. cng vi 24 cng ty ln khc sn xut khong 70% sn lng thp ca c nc. Nhu cu ca ngnh sn xut t Thp ca Trung Quc c s dng cho ngnh xy dng, ng st, cu ng v t. Sn xut t ti Trung Quc tng gn 50% t nm 1999, vt qua kh nng sn xut ca ngnh thp trong nc. Cc nh sn xut thp Trung Quc phi thnh lp cc lin doanh vi nc ngoi p ng nhu cu thp i vi ngnh sn xut t v thit b. 5. S dng thut ng kinh t gii thch ti sao vic xy dng ng st, cu cng v t Trung Quc dn n nhu cu thp gia tng? Cc nh sn xut Chu u v Chu chy ua lp ch trng. Thyssen Krupp AG, mt cng ty ca c v Anshan Steel & Iron Co. ca Trung Quc cng to nn mt lin doanh sn xut thp tm cho xe hi. Nh my mi ny s i vo hot ng ma h ti. Cng ty Yieh Phui Enterprises Co. ca i Loan ni rng cho n nm 2004 n s hon thnh giai on 1 ca nh my sn xut thp c quy m 1 triu tn ti tnh Jiangsu Trung Quc. NKK Corp. v Kawasaki Steel Corp., u l 2 cng ty ca Nht ni rng h ang nghin cu cung ng cho mt cng ty lin doanh sn xut thp tm t sp c xy dng. Nu nhu cu ca Trung Quc h thp s l mt vn ln i vi M, Nht v cc nc Chu u. Cc nc ny c th d on c rng thp sn xut t Trung Quc s trn ngp cc th trng ny vi chi ph thp hn nhiu. Theo hip hi st thp Trung Quc th nc ny xut khu khong 3.4 triu tn thp thnh phm trong 8 thng u nm ny, tng 6,6% so vi nm trc. TR LI CC CU HI PHN TCH Tham kho ti liu cp trong chng 1, chng 2 v chng 5 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Cu thp ca cc nh sn xut thp Trung Quc gia tng c biu din bng s dch chuyn sang phi ca ng cu. Tc ng y l mc gi v sn lng cn bng gia tng (m hnh di y). Bi bo cp rng mt s cng ty c th tng gi thp xut pht t nhu cu thp ca Trung Quc gia tng.
Gi S0
P1 P0 D1 Lng thp
D0 0 Q0 Q1
57
2. Thu c m t bng s dch chuyn ln trn ca ng cung thp bng ng vi lng thu. Mc gi cn bng tng trong khi sn lng cn bng gim. Mc gi m cc nh sn xut nhn c chnh l s chnh lch gia mc gi cn bng v mc thu, mc gi ny thp hn mc gi m nh sn xut nhn c trc khi b p thu.
Gi S0 + t S0
PD P0 PS thu
D0 0 Q1 Q0 Lng thp
3. Cc nh sn xut thp Nht s ct gim lng xut khu n mc sao cho lng thp nhp khu vo Trung Quc bng vi lng Q1 nh trong biu di y. Nu Trung Quc chp nhn tha thun ny thay v p thu, chnh ph Trung Quc s mt thu nhp t th bng vi vng b t en trong m hnh. Cc nh sn xut thp Nht s c c thu nhp bng vi lng ny nu h c th thuyt phc Trung Quc chp nhn tha thun ct gim xut khu ny ca Nht.
Gi S0 + t S0
PD P0 PS thu
D0 0 Q1 Q0 Lng thp
4. y, mc gi cao hn chi ph bin i bnh qun. Min l mc gi cao hn chi ph bin i bnh qun, cng ty nn tip tc duy tr nh my trong ngn hn. Nu mc gi thp hn tng chi ph bnh qun, cc nh sn xut nn ng ca nh my. 5. Thp l mt yu t sn xut v do nhu cu thp l cu ngun lc, xut pht t nhu cu ca cc sn phm khc nh t, cu cng, nh ca v ng st. Nu cu ca sn phm cui cng ny tng th cu ca cc yu t sn xut cn thit sn xut ra chng cng gia tng. iu ny gii thch s gia tng nhu cu thp Trung Quc.
58
Chng 3: co gin ca cung cu
Chng 3 Chng 3 CO GIN CA CUNG CU CO GIN CA CUNG CU

Lut cu v cung ch ra rng bt k s thay i gi c u nh hng n lng cu v lng cung. Vn t ra l: khi no th doanh nghip nn tng gi v khi no th nn gim gi; lm th no nhn bit c tnh cc hng ha khc nhau v xc nh m hnh chi tiu c nhn. gii quyt vn trn, cc nh phn tch tp trung vo vic o lng nhy cm ca lng cu theo cc bin s. Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Bit c cch thc o lng co gin ca cu v cung. Nhn din cc c tnh ca cc hng ha khc nhau. Vn dng o lng co gin trong chnh sch gi ca doanh nghip. Phn tch nh hng chnh sch thu i vi ngi tiu dng v ngi sn xut.
CO GIN CA CU
KHI NIM V CO GIN
xem xt tm quan trng ca vic o lng nhy ca lng cu theo s thay i gi. Chng ta hy xem xt mi quan h ny thng qua ng cu di y.
Gi S0 S1
P0 P1
a P c b
Q 0 Q0 Q1
D Lng
Biu trn minh ha trng hp mt cng ty mun gim gi tng lng cu. Khi , gi gim (P) t P0 xung P1 nhm tng lng cu (Q) t Q0 ln Q1. Vn t ra l liu Q/P c th s dng lm i lng o lng nhy cm ny hay khng? tm kim cu tr li, chng ta hy xem xt cc vn lin quan n vic s dng: n v o lng (sn lng) khc nhau, n v tin t (gi c) khc nhau,
- So snh nhy cc hng ha khc nhau. Biu di y minh ha ng cu c ph trong thnh ph khi s dng n v o lng khc nhau. D nhin, n v gi c (triu ng) khng i. Nu s dng n v o lng sn lng khc nhau (t v tn) th o lng Q/P s cho cc gi tr khc nhau. ng cu s 59
dng n v t c ph s nng hn v o lng Q/P s ln hn so vi ng cu s dng n v tn c ph.

Gi (triu VND) Cu c ph (n v: t) 20 15 20 15 Q Gi (triu VND) Cu c ph (n v: tn)
P Q
D 0 300 400 Lng (t) 0 30 40
D Lng (tn)
Mt trng hp khc minh ha ng cu xe my khi s dng n v tin t khc nhau (chng hn, triu VND v nghn USD) nh minh ha di y. Khi , n v tin t c t gi thp hn (trong trng hp ny l triu VND, bi v 1 nghn USD tng ng vi 15 triu VND) s c ng cu dc hn v o lng Q/P nh hn so vi n v tin t c t gi cao hn.
Gi (triu VND) Cu xe my (n v: triu VND) 22 P 15 Q 1.28 1.0 D 0 30 40 Lng (chic)0 P Q D 30 40 Lng (chic) Gi (nghn USD) Cu xe my (n v: nghn USD)
Trong trng hp mun so snh nhy ca hai hng ha khc nhau. Chng hn, c ph v xe my nh minh ha trn.
Gi (triu VND) Cu c ph (n v: tn) 22 P Q P 15 Q Gi (triu VND) Cu xe my (n v: chic)
20 15
D 0 30 40 Lng (tn) 0 30 40
D Lng (chic)
60
Trong trng hp ny, ta c: C ph: Q/P = 10 tn c ph/5 triu VND = 2 tn c ph/triu VND Xe my: Q/P = 10 nghn chic/7 triu VND = 1.28 nghn chic/triu VND Kt qu trn khng th kt lun nhy ca c ph cao hn ca xe my, bi khng th so snh gi tr ca hai o lng khi c n v tnh khc nhau V vy, o lng Q/P khng th s dng o lng nhy ca lng cu theo s thay i gi. khc phc nhng vn trn, chng ta cn xc nh cch thc o lng hon ton c lp vi n v o lng ca gi v lng. o lng chnh l co gin. co gin ca cu theo gi
CO GIN CA CU
% thay i lng cu hang hoa % thay i gia hang hoa
co gin ca cu theo gi
co gin ca cu theo gi l o lng thng c s dng ph bin nht, c xc nh bng t s phn trm thay i lng cu theo phn trm thay i gi. EP = D %Q Q P = %P P Q
o lng cogin im Cng thc o lng co gin im:

EP = D %Q Q P0 = %P P Q 0
Trong trng hp cu l mt hm s biu th di dng QD = f(P). Khi , co gin ca cu theo gi c o lng nh sau:
EP = D P 1 0 P' (Q D ) Q 0
Lu rng,
P' (Q) = lim
Q 0
P Q
co gin ca cu theo gi o lng nhy cm ca lng cu theo s thay i ca gi c hng ha. Lu rng co gin ca cu theo gi lun lun biu th nh l mt s dng. T khi lut cu cho bit quan h ngc chiu gia gi v lng cu, v vy trong cng thc o lng co gin ca cu theo gi lun c gi tr tuyt i (gi tr tuyt i ca s m l mt s dng). Cu c xem l: Co gin khi E P > 1 , D Co gin n v khi E P = 1 , D Km co gin khi E P < 1 . D
Khi cu co gin, gi tng ln 1% s lm cho lng cu gim hn 1%. Nu cu l co gin n v th 1% thay i v gi lm thay i 1% v lng cu. Trong khi , nu cu km co gin th 1% thay i v gi lm cho lng cu thay i nh hn 1%. Lu rng quan h gia gi v lng cu l quan h ngc chiu. iu ny c ngha l thay i tng v gi lm thay i gim v lng cu v ngc li. 61
Chng hn, gi s chng ta o lng co gin ca cu theo gi ca mt hng ha c th no l bng 2. Trong trng hp ny, chng ta c th ni rng cu l co gin v nu nh gi tng ln 1% th cu s gim 2%. Gi s, chng ta o lng co gin ca cu theo gi t d liu biu cu sau: im o lng a b c d im (a): (P0,Q0) = (5, 20) Gi (P) 5 10 15 20
Gi 25 20 15 10 5 0 d ED=4 c ED=3/2 b co gin gim dc theo ng cu
Lng cu (QD) 20 15 10 5
co gin im (ED) 1/4 2/3 3/2 4
EP = D
15 20 5 1 = 10 5 20 4
im (b): (P0,Q0) = (10, 15)
10 15 10 2 E = = 15 10 15 3
P D
im (c): (P0,Q0) = (15, 10)
5 10 15 3 E = = 20 15 10 2
P D
ED=2/3 a ED=1/4 D 25 30 Lng
im (d): (P0,Q0) = (20, 5)
10 5 20 E = =4 15 20 5
P D
10
15
20
Mt cch khc c th xc nh co gin thng qua hm cu: QD = 25 - P nh sau: P = 25 Q D P' (Q D ) = 1 . Th gi tr P(QD) vo cng thc trn, co gin ca cu theo gi ti cc im cho cng kt qu nh trn. Mt trng hp c bit l ng cu co gin hon ton nh biu minh ha bn di. Cu co gin hon ton ch l trng hp c bit v khi ng cu c dng nm ngang song song vi trc honh. co gin ca cu theo gi l khng xc nh (v cc do mu s bng khng). Chng ta c th quan st thy ng cu ca cc doanh nghip ch sn xut hay cung cp mt lng rt nh so vi tng lng cu ca th trng, khi ng cu ca doanh nghip l ng cu co gin hon ton. Trong trng hp ny, doanh nghip s c mt th phn rt nh so vi th trng v khi doanh nghip l ngi nhn gi (lu gi m doanh nghip nhn c xc nh bi gi cn bng ca th trng v ng cu ca th trng vn l ng dc xung).
Gi Cu co gin hon ton
62
Lng
Chng hn, mt ngi trng c ph s khng th iu chnh c gi ca th trng c ph, liu rng anh ta cung cp 100 tn hay tng ln 1000 tn th c th thay i c quan h cung cu ca c ph trn th trng hay khng. Nu s lng cung cp ny rt nh so vi cu ca th trng th ngi trng c ph l ch ngi chp nhn gi th trng hin ti. Mt trng hp c bit khc l ng cu dc ng, c gi l cu khng co gin nh biu th trong biu di y. Lu rng co gin ca cu theo gi l bng khng t khi lng cu khng thay i theo s thay i ca gi. Trong thc t, chng ta s khng tm thy ng cu khng co gin. Tuy nhin, trong mt khong gi nht nh, mt s hng ha nh thuc iu tr ung th s c ng cu khng co gin. Nu nh gi c vt qu gii hn no th lng cu s gim xung bi ngi tiu dng b gii hn v ngn sch.
Gi D Cu khng co gin
Lng
Ln u tin xem xt co gin ca cu theo gi, chng ta thng tin rng khi ng cu nng hn s c co gin hn v s t co gin khi ng cu dc hn. Thc t, khi chng ta o lng co gin ca cu theo gi ti cc im khc nhau trn ng cu, chng ta s thy co gin s thay i lin tc dc trn ng cu. Trong trng hp ng cu tuyn tnh (c h s gc khng i ti cc im trn ng cu), khi s thay i mt n v gi s lm cu thay i mt lng nht nh. Tuy nhin, phn trm thay i lng cu theo phn tm thay i gi l thay i lin tc, ngay c khi l ng cu tuyn tnh. thy ti sao li c iu , iu quan trng l cn phi phn bit s khc nhau gia s thay i n v so vi s thay i phn trm. Gi s, chng ta xem xt thay i phn trm khi gi c hng ha tng ln 1000 ng.
Gi tng ln t 1000 ng n 2000 ng tng ng vi gi tng 100%, Gi tng ln t 2000 ng n 3000 ng tng ng vi gi tng 50%, Gi tng ln t 3000 ng n 4000 ng tng ng vi gi tng 33%,
- Gi tng ln t 10000 ng n 11000 ng tng ng vi gi tng 10%, Lu rng mi ln tng gi 1000 ng th phn trm thay i gi s nh hn khi gi ban u ln hn. Chng ta hy s dng khi nim ny gii thch ti sao co gin ca cu theo gi l khc nhau dc theo ng cu. Hy xem xt s thay i gi v lng cu theo nh minh ha di y. phn trn ca ng cu, phn trm thay i v lng l rt ln (do lng so snh vi gc l rt nh). Trong khi , phn trm thay i gi l rt nh (do gi so snh vi gc l rt ln). V vy, cu s co gin phn pha trn ca ng cu. phn pha di ca ng cu, phn trm thay i l rt ln mc du vi cng mc thay i lng cu (do mc gi l rt thp). V vy, cu s km co gin phn pha di ca ng cu.
63

Gi co gin dc theo ng cu % thay i lng cu ln hn % thay i gi
% thay i lng cu nh hn % thay i gi D 0 Lng
Ni chung, chng ta nhn thy co gin ca cu gim dn dc theo ng cu. Phn pha trn ca ng cu s co gin v co gin s gim dn dc t trn xung pha di ca ng cu. Ti mt im no trn ng cu, cu s thay i t co gin sang km co gin. D nhin, nu tn ti im nh vy th cu s co gin n v ti im . Mi quan h ny c th minh ha bng biu di y.
Gi co gin dc theo ng cu cu co gin cu co gin n v cu km co gin
D 0 Lng
o lng co gin on Gi nh, chng ta mong mun o lng co gin ca cu trong khong gi t 4000 ng v 5000 ng. Trong trng hp ny, nu chng ta bt u ti mc gi 4000 ng v tng ln 5000 ng th gi s tng ln 25%. Nu nh chng ta bt u ti mc gi l 5000 ng v gim xung 4000 ng th gi gim 20%. Vy th phn trm thay i no s c s dng khi xem xt gi thay i trong khong 4000 ng v 5000 ng. trnh s rc ri ny, mt cch thc o lng ph bin nht l o lng co gin on bng cch s dng cc im gia cho cc gi tr ti im tham chiu. Theo cch tip cn ny, ta c: Cng thc o lng co gin on:
EP = D % Q Q Pm = % P P Q m
Trong trng hp cu l mt hm s biu th di dng QD = f(P).

EP = D P 1 m P ' (Q D ) Q m
Trong , P + P1 Q + Q1 Pm = 0 , va Q m = 0 2 2 64
S dng d liu biu cu trc y, chng ta o lng co gin on nh sau: on (ab): (Pm,Qm) = (15/2, 35/2) Gi
EP = D
15 20 15 / 2 3 = 10 5 35 / 2 7
25 20 15 10 5 0 d ED=7/3 c ED=1 b co gin gim dc theo ng cu
on (bc): (Pm,Qm) = (25/2, 25/2)
10 15 25 / 2 E = =1 15 10 25 / 2
P D
on (cd): (Pm,Qm) = (35/2, 15/2)
5 10 35 / 2 7 EP = = D 20 15 15 / 2 3
ED=3/7 a ED=1/4 D 5 10 15 20 25 30 Lng
co gin ca cu theo thu nhp

co gin ca cu theo thu nhp o lng mc nhy cm ca cu theo s thay i ca thu nhp. Cng thc co gin ca cu theo thu nhp c o lng bi: co gin ca cu theo thu nhp
= % thay i lng cu % thay i thu nhp
Chng ta lu t cng thc trn l khng c du tr tuyt i v v vy o lng co gin ca cu theo thu nhp c th cho gi tr dng hoc m. Nu co gin cho gi tr dng th thu nhp tng lm tng cu hng ha. Trong trng hp ny th hng ha c gi l hng ha thng thng. Thc t, hu ht cc hng ha l hng ha thng thng (v v vy c co gin ca cu theo thu nhp dng). Mt hng ha c gi l hng ha th cp nu nh thu nhp tng ln th cu hng ha gim. Trong trng hp ca cc hng ha th cp th co gin ca cu theo thu nhp l m. M n lin, xe my c v hng ha tng t khc l hng ha th cp i vi nhiu ngi tiu dng. Ngoi ra, chng ta cng cn phn bit s khc nhau gia hng ha cao cp v hng ha thit yu, l phn thu nhp chi tiu vo hng ha khi thu nhp tng ln. Hng ha c cho l hng ha cao cp nu tc tng thu nhp nh hn tc tng tiu dng. iu ny c ngha l nu thu nhp tng ln 10% th phn chi tiu vo hng ha cao cp tng hn 10%. T cng thc co gin ca cu theo thu nhp, chng ta c th thy hng ha cao cp lun c co gin ca cu theo thu nhp ln hn 1. Trong khi , mt hng ha c cho l hng ha thit yu nu tc tng thu nhp ln hn tc chi tiu vo ha ha . iu ny c ngha l hng ha thit yu c co gin ca cu theo thu nhp nh hn 1. Lu rng tt c hng ha cao cp u l hng ha thng thng (bi v co gin ln hn 1 th d nhin l ln hn 0), trong khi mi hng ha th cp u l hng ha thit yu (do co gin nh hn 0 th s nh hn 1).
co gin cho ca cu theo gi

co gin cho ca cu theo gi o lng nhy cm ca s thay i lng cu ca hng ha ny theo s thay i gi ca hng ha khc. co gin cho ca cu theo gi gia hai hng ha j v k c th biu th nh sau: co gin cho ca cu theo gi
= % thay i lng cu hang hoa j % thay i gia hang hoa k
65
Lu rng co gin cho ca cu theo gi khng c du tr tuyt i trong cng thc o lng. Thc t, du ca co gin cho chng ta bit c tnh v mi quan h gia hng ha j v k. co gin dng nu nh tng gi hng ha k lm tng cu ca hng ha j. Nh cp trc y, iu ny ch xy ra khi hai hng ha l hng ha thay th. co gin cho ca cu theo gi c gi tr m khi tng gi hng ha k lm gim lng cu hng ha j. iu ny xy ra khi v ch khi hng ha j v k l hng ha b sung. Do , co gin cho ca cu theo gi cho chng ta bit hai hng ha l b sung hay thay th. Vic xc nh ln ca co gin ny cho php cc doanh nghip a ra cc quyt nh v gi v lng. Cng ty Unilever l mt v d, du gi Sunsilk v Clear l hai hng ha c th thay th ca cng ty. Nu co gin cho ca cu Sunsilk theo gi ca Clear l 2 (lu gi tr dng cho bit hai hng ha l thay th), khi nu gi Clear tng thm 10% s lm cho cu ca Sunsilk tng ln 20%. Nhng thng tin ny rt hu ch cho cc doanh nghip khi xy dng chnh sch gi, th phn v doanh thu gia cc sn phm ca cng ty.
CC NHN T NH HNG N CO GIN CA CU
Mt hng ha s c co gin ca cu theo gi s cao hn nu:
Hng ha c nhiu hng ha thay th, Hng ha v dch v chim t trng ln trong ngn sch ca ngi tiu dng v
- Hng ha c xem xt trong khong thi gian di hn. Chng ta hy xem xt theo tng nhn t c th. Khi c nhiu hng ha thay th, ngi tiu dng s rt nhy cm khi gi hng ha tng ln. Khi , ngi tiu dng c khuynh hng v d dng thay th bng cc hng ha r hn. Do , hng ha c co gin ca cu theo gi l co gin khi c nhiu hng ha thay th hn. Ngc li, mt s hng ha s km co gin nu nh c t hng ha thay th, chng hn nh thuc iu tr ung th. Ngoi ra, mt hng ha ni chung (du gi, bt git, xe my, ...) s c rt t hng ha thay th hn so vi hng ha c th (sunsilk, omo, suzuki, ...). Nu hng ha chim t trng nh trong ngn sch tiu dng, th s thay i gi ca hng ha s t tc ng ln nng lc mua sm ca c nhn. Trong trng hp ny, s thay i gi ca hng ha s tc ng rt t n lng tiu dng. Chng hn, nu gi mui tng ln gp i s nh hng khng ng k n ngn sch tiu dng. Trong khi , nu nh mt hng ha chim khong 50% ngn sch chi tiu v gi c tng ln gp i, khi ngi tiu dng s phi cn nhc quyt nh lng tiu dng i vi hng ha ny. Ngi tiu dng c kh nng thay i hng ha thay th nu nh hng ha c xem xt trong khong thi gian di hn. Chng hn, chng ta nhn thy s tng gi xng du trong thi gian va qua, ngi i xe my liu c d dng gim lng xng du hay khng, hay thay th bi xe my chy bng in hay nhin liu no hay khng. Nu nh gi xng du vn tng trong di hn, khi ngi tiu dng c kh nng thay th hng ha xt trn phng din c nh sn xut v ngi tiu dng. V vy, cu ca xng du v kh t s co gin trong di hn hn l trong ngn hn.
CO GIN CA CUNG
Chng ta cng c th vn dng i vi khi nim co gin ca cung. co gin ca cung theo gi c xc nh bng t l phn trm thay i lng cu theo phn trm thay i gi.
P ES =
%Q Q P = %P P Q
o lng co gin im Cng thc o lng co gin im: 66

P ES =
%Q Q P0 = %P P Q 0
Trong trng hp cu l mt hm s biu th di dng QD = f(P). Khi , co gin ca cu theo gi c o lng nh sau:
P ES =
P 1 0 P' ( Q S ) Q 0
Gi s, chng ta o lng co gin ca cung theo gi t d liu biu cung sau: im o lng a b c d Gi (P) 5 10 15 20 Lng cu (QS) 5 15 25 35 co gin im (ES) 2 4/3 6/5 8/7
im (a): (P0,Q0) = (5, 5) 15 5 5 Gi P ES = =2 10 5 5 co gin 25 im (b): (P0,Q0) = (10, 15) gim dc theo S ng cung d 25 15 10 4 P 20 ES = = ES=8/7 15 10 15 3 c 15 ES=6/5 im (c): (P0,Q0) = (15, 25) b 35 25 15 6 P 10 ES=4/3 ES = = 20 15 25 5 a 5 ES=2 im (d): (P0,Q0) = (20, 35) 25 35 20 8 P 0 ES = = 5 10 15 20 25 30 35 Lng 15 20 35 7 Mt cch khc c th xc nh co gin thng qua hm cung: QS = -5 + 2P nh sau: 5 1 1 P = + Q S P' ( Q S ) = 2 2 2 Th gi tr P(QS) vo cng thc trn, co gin ca cung theo gi ti cc im cho cng kt qu nh trn. o lng co gin on:
P ES =
%Q Q Pm = %P P Q m
Trong trng hp cu l mt hm s biu th di dng QS = f(P).

P ES =
P 1 m P' ( Q S ) Q m
Trong , Q + Q1 P + P1 , va Q m = 0 Pm = 0 2 2 S dng d liu biu cung trn, chng ta o lng co gin on nh sau: 67

Gi
on (ab): (Pm,Qm) = (15/2, 20/2) 15 5 15 / 2 3 P = ES = 10 5 20 / 2 2 on (bc): (Pm,Qm) = (25/2, 40/2) 25 15 25 / 2 5 P = ES = 15 10 40 / 2 4 on (cd): (Pm,Qm) = (35/2, 60/2) 35 25 35 / 2 7 P = ES = 20 15 60 / 2 6
25 20 15 10 5 0 a
co gin gim dc theo ng cung c b ES=3/2 ES=5/4
d ES=7/6
10
15
20
25
30
35
Lng
Lu rng gi tr tuyt i khng s dng trong cng thc ny v lng cu v gi c mi quan h cng chiu (ng cu dc ln). Cung khng co gin s c dng ng cung thng ng song song vi trc tung (nh biu di y). Khi cung khng co gin th co gin ca cung theo gi bng khng, iu ny trong thc t khng hn hon ton chnh xc. Nu nh mt ai bn mt bc tranh Monet l 5 triu ng, liu c bao nhiu bc tranh s c bn? Thng thng, mt hng ha c gi tng ln th lng cung s tng, nhng i vi tc phm ngh thut hay hng ha qu him th cung s khng co gin nu gi vt qua mt ngng no . c bit i vi hng ha d tr c nh hng ti sng th ngi bn s c gng bn vi mi mc gi c th vo cui ngy.
Gi S Cung khng co gin
Lng
ng cung co gin hon ton c dng ng cung nm ngang (nh minh ha biu di y). ng cung ca nh cung cp m th trng c v s ngi mua v bn s c ng cung gn nh co gin hon ton. Khi , mi nh cung cp l ngi nhn gi, nh cung cp khng th tc ng vo mc gi ca th trng.
Gi Cung co gin hon ton
68
Lng
Cc nh kinh t phn chia thi gian xem xt theo ngn hn v di hn. Ngn hn c xem l thi k m c t nht mt yu t u vo l c nh, trong khi mi yu t u vo u bin i trong di hn. Lu rng ngn hn v di hn l khc nhau ty thuc vo tng ngnh, lnh vc c th. Chng hn, ngnh ch to my bay s phi mt hng chc nm mi c th u t thay i vn hay cng ngh, trong khi lnh vc dch v git l qun o ch c th mt mt vi ngy c th u t thm my git, thm ch thay i cng ngh. Cung s co gin trong di hn hn l trong ngn hn bi v cc doanh nghip c thi gian tch ly vn, tm kim thng tin cng ngh u t. Trong ngn hn, gi my tnh c nhn tng ln s to thm nhiu vic lm cho ngnh ny v thm ch c th tng thm ca lm vic. Tuy nhin, trong di hn th gi tng i hi doanh nghip phi xem xt m rng sn xut bng cch u t thm nh my v thit b mi.
CC NG DNG V CO GIN
CO GIN V DOANH THU
Cc doanh nghip vn dng khi nim v o lng co gin ca cu theo gi nghin cu cc nh hng ca s thay i gi hng ha. Tng doanh thu c xc nh bng: Tng doanh thu = Gi Lng Hm doanh thu: TR = P Q Doanh thu bin c xc nh: dTR (Q) MR = = TR ' (Q) dQ
Gi
co gin v doanh thu cu co gin
P0 P1
MR = P' (Q) Q + P Q MR = P 1 + P' (Q) P

M,
cu co gin n v cu km co gin
EP = D
1 P P' ( Q ) Q
0
Q0 Q1 Lng MR 1 Vy, MR = P 1 P E D Phng trnh trn biu th mi quan h gia doanh thu, co gin v doanh thu bin. Nu cu co gin hon ton (ng cu nm ngang) th doanh thu bin trng vi ng cu. Trong trng hp ng cu dc xung th doanh thu bin nh hn gi. Khi , ng doanh thu bin nm di ng cu. Gi s, mt doanh nghip c ng cu dc xung. Lm th no xc nh s thay i ca doanh thu khi gi gim? Chng ta bit rng khi gi gim lm cho lng cu tiu dng tng ln. Khi gi thp hn trn mi n v s lm tng doanh thu gim, trong khi doanh thu s tng ln do sn lng bn tng ln. Tng doanh thu s tng ln khi gi gim nu nh phn doanh thu tng do lng ln hn phn doanh thu gim do gim gi. Thc t, chng ta thy rng tng doanh thu s tng nu lng cu tng ln hn 1% khi gi ch gim 1%. Ni cch khc, tng doanh thu s gim nu nh gi tng 1% lm lng cu tng nh hn 1%. V nu gi gim 1% v lng cu cng tng bng ng 1% th tng doanh thu vn khng i (do cc thay i b tr ln nhau). Chng ta hy xem xt mi quan h ny vi co gin ca cu theo gi theo phng trnh sau:
EP = D
Q P %Q = P Q %P
69
Biu di y minh ha mi quan h gia tng doanh thu, doanh thu bin v co gin dc theo sut ng cu thng.
Gi co gin v doanh thu cu co gin P0 P1 P cu co gin n v cu km co gin
Q 0 TR TRmax TR1 TR0 TR Q0 Q1 MR
D Lng
TR 0 Lng
Nh biu cho thy, tng doanh thu tng khi tng lng (v gi gim) trong vng cu co gin. Tng doanh thu gim khi tng lng (v gim gi) trong vng cu km co gin. Tng doanh thu t cc i khi v ch khi cu co gin n v. Theo nh suy lun trn, chng ta thy rng gi gim s dn n:
tng tng doanh thu khi cu co gin, doanh thu khng i khi cu co gin n v v
- doanh thu gim khi cu km co gin. Tng t nh vy, gi tng s dn n: gim doanh thu khi cu co gin, doanh thu khng i khi cu co gin n v v
- doanh thu tng khi cu km co gin. iu ny c ngha l ti a ha doanh thu, doanh nghip s sn xut ti mc sn lng, m cu co gin n v. Trong trng hp, mc tiu ca doanh nghip l ti a ha li nhun ch khng phi doanh thu, th khi mc sn xut ti u phi c xem xt trn c phng din doanh thu v chi ph. Chng ta s cp chi tit v vn ny nhng chng k tip.
CO GIN V THU
By gi, chng ta s xem xt s tc ng ca thu nh hng n gi cn bng th trng v xem xt mi quan h gia co gin v thu nh hng n mc gi ca ngi tiu dng v nh sn xut. 70
Khi khng c thu (chng hn, thu n v) th mc gi m ngi tiu dng tr (PD) bng vi mc gi m ngi bn nhn c (PS) v bng vi gi cn bng th trng P0. Khi c thu (t) th mi quan h gia gi m ngi tiu dng tr (PD) v ngi bn nhn c (PS) thng qua phng trnh sau: PD = PS + t Trong , PD = PD - P0 : l mc thu ngi mua chu. PS = P0 - PS : l mc thu ngi bn chu. Tng mc thu m ngi mua v bn chu bng vi mc thu n v PD + PS = t Mi quan h ny cng ch ra rng khi c thu s lm dch chuyn ng cung sang tri v im cn bng mi c xc lp tha mn phng trnh trn. Mi quan h ny c th minh ha thng qua biu di y.
Gi
PD
S S
PD P0 PS PS 0
D Q1 Q0 Lng
Lu rng khi cung co gin hn cu th ngi tiu dng s chu nhiu thu hn nh sn xut. Ngc li, khi cu co gin cung th nh sn xut chu nhiu thu hn ngi tiu dng. Mi quan h gia mc thu ngi tiu dng v nh sn xut chu v co gin ca cung cu PS EP c biu th thng qua biu thc sau: D = P E S PD Gi nh, mt hng ha c hm cu: QD = 25 - P v hm cung: QS = -5 + 2P. Nu chnh ph nh thu n v t = 3. Khi , im cn bng khi cha c thu c xc nh ti E: (P0, Q0) = (10, 15)
P co gin ca cu, cung ti im cn bng E(10, 15): E P = 2 / 3 < E S = 4 / 3 . Ta thy, D cung co gin hn cu. V vy, ngi tiu dng chu nhiu thu hn. Khi , mc thu m ngi mua v bn c xc nh thng qua mi quan h sau:
PD + PS = 3 PD P = 2 S
Gii h phng trnh trn, ta c: PD = 2 v PD = 1. Mt khc, PD = PD P0 PD = P0 + PD = 10 + 2 = 12
PS = P0 PS PS = P0 PS = 10 1 = 9
D liu trn c th minh ha thng qua biu di y:
71

Gi
PD=2 12 10 9 PS=1 0 13 15
S S E t=3
D Lng
NG CONG LAFFER
Khi khng c thu, gi cn bng s ti a ha thng d ca ngi tiu dng v nh sn xut trn th trng. Khi c thu, gi ngi mua phi tr cao hn (PD) v gi ngi bn nhn c thp hn (PS) so vi gi cn bng (P0).
Gi Thng d tiu dng Gi Doanh thu thu S
S E
PD P0 PS
A E B
P0
Chi ph x hi D
Thng d sn xut D 0 Q0 Lng 0 Q1 Q0
Lng
Biu trn minh ha doanh thu thu v chi ph x hi. Trong , mt phn thng d ca ngi tiu dng v nh sn xut chuyn sang phn doanh thu thu ca chnh ph tng ng vi phn din tch PSPDAB. Khi nh thu, phn thng d ca ngi tiu dng v nh sn xut gim i tng ng vi phn din tch PSPDAEB. Nh vy, x hi s mt i phn thng d tng ng vi phn din tch AEB, c gi l chi ph x hi (deadweight losses), phn thng d b mt do thu.
Gi Cung cu co gin Doanh thu thu S Gi Cung cu km co gin S Doanh thu thu S
PD P0 PS
A E B
PD P0
A E B Chi ph x hi D
Chi ph x hi D
PS
Q1
Q0
Lng 0
Q1Q0
Lng
72
Chi ph x hi ny ln hay nh ty thuc vo co gin ca cung cu. Chi ph x hi s ln khi thu nh vo hng ha c cung hay cu co gin, hoc c hai. Chi ph x hi s nh khi thu nh vo hng ha c cung hoc cu km co gin, hoc c hai cng km co gin. Thu nh vo hng ha thng xuyn thay i, cc nh hoch nh lun xem xt tng thu hay gim thu. Vn t ra l chi ph x hi v doanh thu thu s thay i nh th no khi mc thu thay i.
Gi Mc thu thp Doanh thu thu Gi PD S E B Chi ph x hi D 0 Q1 Q0 PS Lng 0 B Q1 Q0 E Chi ph x hi D Lng A Mc thu cao Doanh thu thu
PD P0 PS
P0
Biu trn cho thy mi quan h gia chi ph x hi v doanh thu thu khi mc thu thp nh vo hng ha hay mc thu cao nh vo hng ha. Kt qu cho thy mt mc thu cao cha hn em li doanh thu thu cao cho chnh ph. Bi khi mc thu cao th qui m th trng s nh v doanh thu thu c xc nh bng mc thu nhn vi lng hng ha bn ra. Nh kinh t hc Arthur Laffer cho rng mc thu cao c th lm gim doanh thu thu ca chnh ph. Biu di y minh ha cho lp lun ca Laffer.
Chi ph x hi Chi ph x hi Doanh thu thu ng cong Laffer
Mc thu
Mc thu
ng cong Laffer ch ra rng khi mc thu cao, gim thu lm tng ngun thu thu; v khi mc thu thp th tng thu tng ngun thu ca chnh ph. Vn kh khn i vi cc nh hoch nh chnh sch l xc nh liu mc thu hin ti cao hay thp v mc co gin hp l ca cung cu. Nu cung cu co gin th mc thu cao s nh hng mnh n hnh vi ca nh sn xut v tiu dng. Trong trng hp nh vy, gim thu tng ngun thu thu ca chnh ph. iu quan trng l: doanh thu thu tng hay gim khng ch c tnh bng cch nhn vo mc thu, m cn phi xem xt mc thu thay i s nh hng nh th no n hnh vi ca ngi tiu dng v nh sn xut.
73
MT S THUT NG MT S THUT NG co gin im co gin on co gin ca cu theo gi Cu co gin Cu co gin n v Cu km co gin Cu co gin hon ton Cu khng co gin co gin ca cu theo thu nhp Hng ha thng thng Hng ha th cp Hng ha cao cp Hng ha cn thit co gin cho ca cu Hng ha thay th CU HI N TP CU HI N TP 1. Lm th no o lng c bao nhiu ngi tiu dng la chn mua sm theo s thay i ca gi? co gin cho chng ta cch thc o lng cch thc mi ngi phn ng vi s thay i gi, hay thay i ca cc bin s khc. C th, co gin ca cu theo gi o lng s lng ngi tiu dng phn ng i vi s thay i gi bng cch thay i lng tiu dng, ceteris paribus. co gin ca cu theo gi c xc nh thng qua cng thc sau: ED = |phn trm thay i lng cu| / |phn trm thay i gi| Du tr tuyt i trong cng thc nhm m bo co gin ca cu theo gi lun l mt con s dng. i vi hu ht cc sn phm, co gin ca cu theo gi l khc nhau ti mi mc gi. Nu gi ca Pepsi l 0.5 USD mt lon, th bn s t hn so vi gi Pepsi l 5 USD mt lon. Nu nh chng ta chy dc theo ng cu tuyn tnh, chng ta s thy cu co gin ti nhng mc gi cao (ED ln hn 1) v km co gin mc gi thp (ED nh hn 1) v co gin n v (ED bng 1) gia ng cu. 2. Ti sao cc o lng co gin l quan trng? Ngi mua phn ng vi s thay i gi bng cch thay i s lng m h mong mun mua. Cc o lng co gin cung cp cho cc nh kinh t cch thc so snh phn ng ca khch hng i vi s thay i gi ca cc hng ha khc nhau. 3. Bng cch no m doanh nghip c th xc nh khi no th nn tng gi sn phm tng doanh thu? Khi ca hng kinh doanh ca bn bn c nhiu qun Jean hn, nhiu qun Jean c bn nhng vi gi thp hn. Khi , doanh thu ca bn tng hay gim? Cu tr li cn ty thuc vo co gin ca cu theo gi ca sn phm ny. Nu cu l co gin, phn trm thay i lng l ln hn phn trm thay i gi, v vy doanh s bn s tng ln. Nhng nu cu ca sn phm l km co gin, phn trm thay i gi ln hn phn trm thay i lng cu, v vy doanh s bn s gim xung. Khi cu l km co gin, tng gi s tng doanh thu. 4. Ti sao vi nhng ngi gi v tr em c nhn nhng khon chit khu gi so vi nhng cng dn khc trong cng ng? Ngi gi v tr em nhn cc khon chit khu gi bi v cu thng co gin hn so vi nhng ngi khc, bng cch chit khu, mt mc gi thp hn, nhm tng tng doanh thu ca rp ht. Hu ht, nhng cng dn cn li u t nhy cm vi gi xem phim, v vy cc rp ht khng cn phi chit khu gi i vi h. Ch khi no cc nhm khch hng khc nhau c co gin ca cu theo gi khc nhau, doanh nghip c th tng doanh thu bng cch phn bit gi. 5. iu g xc nh liu khch hng thay i lng mua nhiu hay t khi gi thay i? C ba yu t gip xc nh mc co gin ca cu i vi mt hng ha c th. 74 Hng ha b sung co gin ca cung theo gi Tng doanh thu Doanh thu thu Chi ph x hi Thng d tiu dng Thng d sn xut ng cong Laffer
Th nht, s lng hng ha thay th ln hn, cu s co gin hn. Th hai, t l ngn sch chim trong tng ngn sch chi tiu ca hng ha ln hn, th cu ca hng ha s co gin hn. Th ba, nu thi gian di xem xt th cu ca hng ha s co gin hn. 6. Lm th no chng ta o lng thu nhp thay i bao nhiu, cc thay i gi ca hng ha lin quan hay chi tiu qung co nh hng n chi tiu ca ngi tiu dng? co gin ca cu theo thu nhp, phn trm thay i cu chia cho phn trm thay i ca thu nhp, o lng thay i ca thu nhp nh hng chi tiu ca ngi tiu dng. co gin cho ca cu, phn trm thay i cu ca mt hng ha chia cho phn trm thay i gi ca hng ha lin quan, o lng thay i gi ca hng ha lin quan nh hng n chi tiu ca ngi tiu dng bao nhiu. co gin ca cu theo qung co, phn trm thay i ca lng cu chia cho phn trm thay i chi tiu qung co 7. Lm th no o lng sn lng ca nh sn xut thay i bao nhiu theo s thay i gi? Chng ta c th thc hin o lng theo cng mt cch thc c bn nh nhng ngi tiu dng phn ng vi s thay i gi: chng ta tnh co gin ca cung theo gi. co gin ca cung theo gi l phn trm thay i lng cung chia cho phn trm thay i gi. co gin ca cung theo gi ph thuc ch yu vo thi gian ca nh sn xut thay i cc yu t u vo theo s thay i ca gi. 8. Lm th no bit c ngi sn xut hay ngi tiu dng chu nhiu thu hn khi chnh ph nh thu trn mi n v bn ra? Ngi tiu dng chu nhiu thu hn khi cung co gin hn cu v nh sn xut chu nhiu thu hn khi cu co gin hn cung. Phn thu ngi tiu dng tr so vi nh sn xut tr chnh bng vi t s co gin ca cung v co gin ca cu. CC VN V NG DNG CC VN V NG DNG 1. i vi mi cp hng ha sau, bn cho rng hng ha no cu co gin hn v ti sao? a. Sch gio khoa hay truyn tiu thuyt. b. Cc a nhc Beethoven hay cc a nhc c in ni chung. c. Du nhin liu 6 thng ti hay du nhin liu 5 nm ti. d. Bia hay nc. 2. Gi s cc thng gia v nhng ngi i du lch c cu i vi v my bay t New York n Boston nh sau: Gi (USD) Lng cu thng gia Lng cu du lch 150 2100 1000 200 2000 800 250 1900 600 300 1800 400 a. Khi gi v tng t 200 USD ln 250 USD, co gin ca cu theo gi i vi thng gia (i) v ngi i du lch (ii) l bao nhiu? (S dng gi tr trung bnh trong tnh ton). b. Ti sao nhng ngi i du lch c co gin khc nhng doanh nhn? 3. Gi s, biu cu ca bn v a CD nh sau: Gi Lng cu Lng cu (nghn ng) (khi thu nhp 2 triu ng) (khi thu nhp 2.2 triu ng) 8 40 50 10 32 45 12 24 30 75
14 16 20 16 8 12 a. Tnh co gin ca cu theo gi CD khi gi CD tng t 8 n 10 nghn ng nu (i) thu nhp ca bn l 2 triu ng v (ii) thu nhp ca bn l 2.2 triu ng? b. Tnh co gin ca cu theo thu nhp ca bn khi thu nhp ca bn tng t 2 triu ng n 2.2 triu ng nu (i) gi l 12 nghn ng v (ii) gi l 16 nghn ng? 4. Cc nh kinh t quan st thy rng chi tiu cho cc mn n nh hng gim nhiu hn chi tiu cho thc phm n ung nh trong thi k nn kinh t suy thoi. Khi nim co gin gip gii thch hin tng ny nh th no? 5. Xem xt chnh sch cng cng nhm vo ht thuc l. a. Cc nghin cu biu th co gin ca cu theo gi l khong 0.4. Nu mt gi thuc gi 20 nghn ng v chnh ph mun gim 20%, cn gia tng gi bao nhiu? b. Nu chnh ph tng gi thuc l trong di hn, chnh sch c tc ng vo vic ht thuc c khc nhau trong mt nm v trong 5 nm khng? c. Cc nghin cu cng thy rng thanh thiu nin c co gin ca cu theo gi ln hn ngi ln. Ti sao iu ny l ng? 6. Bn c cho rng co gin ca cu theo gi trn th trng cu ca kem ln hn cu ca kem su ring hay khng? Bn c cho rng co gin ca cu theo gi trn th trng ca cung kem ln hn cu ca kem su ring? Hy gii thch cu tr li ca bn? 7. Thuc tn dc c cu khng co gin v my tnh c cu co gin. Gi s rng tin b cng ngh lm gia tng gp i cung ca hai sn phm ( l, lng cung mi mc gi tng hai ln lng cung c). a. iu g xy ra i vi gi cn bng v sn lng cn bng trn mi th trng? b. Sn phm no s c s thay i gi ln hn? c. Sn phm no s c s thay i sn lng ln hn? d. iu g xy ra i vi tng chi tiu ca ngi tiu dng i vi mi sn phm? 8. Gii thch ti sao pht biu sau y l ng: hn hn trn ton tri t lm tng thu nhp m ngi nng dn nhn c t bn ng cc, nhng nu hn hn ch xy ra Kansas lm gim thu nhp m ngi nng dn Kansas nhn c? 9. Bi v thi tit tt hn lm cho t ai trng trt c nng sut hn, nn t ai nhng vng c thi tit tt s t hn t ai vng thi tit xu. Tuy nhin, qua thi gian, khi tin b cng ngh lm cho tt c cc loi t ai trng trt c nng sut hn, gi ca t ai ( iu chnh theo lm pht) gim xung. S dng khi nim co gin gii thch ti sao nng sut v gi t c quan h thun theo khng gian nhng c quan h nghch theo thi gian? 10. Bn bit rng cu v du ca OPEC c xc nh nh sau: Gi Lng cu (USD mi thng) (triu thng mi ngy) 10 60 20 50 30 40 40 30 50 20 a. Nu gi ang l 20 USD, OPEC c nn tng gi bn ln 30 USD khng? b. Mc gi bao nhiu OPEC c c doanh thu cao nht? c. Co gin ca cu theo gi mc gi c doanh thu ti a l bao nhiu? d. Gi vt qua mc no th cu ca du l khng co gin? 76
BI C THM BI C THM
Cancun: Chin thng thuc v ai?

By NEIL KING JR. and SCOTT MILLER
CANCUN, Mexico Cc quc gia ang pht trin t Brazil n Botswana pht huy ni lc ng vng v chng chi cc quc gia giu c v quyn lc v vic chp thun ct gim tr cp nng nghip trong cc cuc m phn thng mi ton cu. Nhng chin thng phi tr mt gi t khi M v cc i tc thng mi ln khc thc thi kinh doanh theo hip c ca t chc thng mi th gii. Thng mi ton cu h thu Doha, Qatar, hai nm trc y, nhng khng nhn chm Cancun. R rng cn gi ch thi bn ngoi con thuyn v c th vi nm, trc khi s kin M, Lin minh Chu u v cc ng minh khc a ra nhng n lc thc y mi. 1. WTO l g? Cc quan chc thng mi M ch ra vn ny sinh i vi vic bo v nn sn xut trong nc v cc nhy cm chnh tr trong cuc tuyn c tng thng 2004, nh l l do kh khn trong vic thc y tin trnh WTO. EU thu np thm 10 thnh vin mi, trong khi nhm thng mi Chu u d kin tin hnh vo cui nm n. Gim ro cn thng mi thng qua WTO hin nay s khng th tin trin, nu nh khng c s quyt tm. Cc nh phn tch ni rng vn kh khn ln nht vn cc quc gia ang pht trin ch khng phi u khc, i vi cc vn i hi ca nn kinh t (tr cp sn xut trong nc, hay thu nhp khu cao nc ngoi). Ngi chu thit thi ln nht vn l cc quc gia ngho Chu Phi v Chu , t Mali n Bangladesh, khi a ra cc cho mi hp dn i vi cc i tc t do thng mi theo cch thc th trng hay sn phm. 2. Ti sao cc nh kinh t thng ng h t do thng mi? M vn lun nhc nh 145 thnh vin khc ca WTO rng k hoch ca Washington nhm thc y t do ha thng mi thng qua cc m phn vi cc quc gia v khu vc khc. M c gng thc y t do ha thng mi vi 14 quc gia, trong c 5 nc Trung M. V khi cc m phn kt thc, cc quan chc M ni rng vn cn mt s quc gia ang tng bc p ng cc yu cu tho thun thng mi song phng. i din thng mi M, Robert Zoellick, p dng hnh thc m phn song phng thc p cc i tc thng mi cng u nn nhng b trong cc m phn ton cu. C th thc hin c iu ny, l do cc quc gia ang pht trin s M s ct gim quan h v khng cho thm nhp vo th trng rng ln M. Ch c cc bui m phn c tnh ton cu mi m bo cho cc quc gia cam kt thc hin. M cng eo ui mt chin lc tng t sau cc m phn thng mi ton cu, ku gi Uruguay ngi vo bn m phn, m hin ti ang c nguy c b tc. ng Zoellick ni sau tht bi m phn Cancun rng chng ti d kin i n mt ni khc. Chng ti s lun lun c mt dn xp vic gia nhp vo WTO, nhng ti cng khng th i mi c. Chu , Trung Quc v Nht ang xc tin thng lng thng mi t do trong khu vc, mt hng i c th tng tc hu Cancun. 3. Cc khi thng mi c th chu thit hi t thng mi th gii nh th no? Brazil, ngi dn u trong khi cc quc gia ang pht trin tuyn b rng c hi tht s ca cc cuc m phn l vic iu chnh h thng nng nghip ton th gii bt u. Nhm 22 Dubbed, ng minh Brazil r rng l t ho v mi lin kt ny, mc du quan h thnh vin m rng t thng mi t do n nhng ngi bo h. Cc nhm khc Chu 77
Phi, Caribbe v cc quc gia Chu cng ngoan c trong vic chng li mc tiu ca cc quc gia giu c, l chp thun cc tiu chun khuyn khch u t nh cc qui nh u t v chnh sch chng c quyn. Celso Amorim, b trng ngoi giao ca Brazil, cho bit chng ta khng ch duy tr s hp nht ca chng ta, m chng ta cn l tc nhn tch cc trong cc m phn v s lng thnh vin chng ta tng ln. Th k thng mi Philippine, Manuel Roxas, ni vi nhm l rt phn khi khi ting ni ca chng ta c tip thu. Tuy nhin, i din cng nghip v ngoi giao cc nc vn nghi ng cc quc gia nh Brazil v n c th thay i tnh nht qun trong khi ang c gng xy dng mt ng thi mi trong WTO. iu khng r rng y l liu chnh sch nng nghip a ra trong bn hi ngh c cn hiu lc khi cc cuc m phn c ni li. ng Zoellick cho bit Brazil v cc quc gia khc b l c hi i vi s ct gim tr cp. ng ta ni tip h y ct gim tr cp nhng Brazil v cc quc gia khc c t thin ch i vi s nhn nhng ca h. 4. Ti sao M tr cp nng nghip v iu ny nh hng g n th trng nng nghip th gii? Mt nghch l Cancun, l cc cuc m phn nhm lm sng t mt mc tiu m hu nh ai cng tn thnh l s em li li ch cho cc quc gia ngho hn: qui nh thu nhp khu tt hn. Trong mt phin hp ko di ba gi, b trng n v Malaysia a ra cc tr ngi ln lin quan n cc qui nh u t nc ngoi, chng c quyn, tnh minh bch v th tc hnh chnh, tt c nhng vn quan tm ca Chu u v Nht. Hy vng cui cng ca tho thip nm ch liu cc quc gia pht trin c chp thun m phn v cch thc gim th tc hnh chnh, thng gy phin h cho nhp khu hng ha ko di n vi tun. WTO phn i cc qui nh nhp khu li thi thng ngn cn thng mi cc quc gia ngho nhiu hn so vi thu nh vo nhp khu cao. Nhng ngi khc d on rng cc th tc nhp khu mi c th lm gia tng thm 1% i vi nn kinh t ca cc quc gia Chu . Theo li pht ngn ca cc quc gia Chu Phi v Caribbe, th Botswana ni khng. V vi iu ny, cc b trng hu cc cuc m phn Cancun v khng nh rng s phn ha gia cc quc gia tht s l vn kh gii quyt. Mt tr tru l cc cuc m phn kt thc trc khi cc b trng c th ni nh vi nhau v cc vn gay go, l nng nghip. 5. Lm th no m t ro cn thng mi c lin quan n nhp khu? N cn tr thng mi ra sao? Cc quc gia Chu u i theo chiu hng a phng, c th dng nh thit thi i vi nhng g sp n. EU khng m ra cc cuc m phn thng mi song phng cho n khi Doha hon tt ngi vo bn trn, a ra cc tranh ci thng mi trong tin trnh WTO. Pascal Lamy, nh thng thuyt hng u ca EU, by gi phi xem li chin lc , nhng s chuyn i c cu c th gy kch ng i vi phe i lp chnh tr. Nick Clegg, chuyn gia thng mi trong Lin minh Chu u ni rng m phn song phng khng p dng c i vi EU, iu ny c th p dng i vi cc m phn thng mi nhm thc y cc qui nh v u t v mi trng c tnh ton cu. Anh ta ni c nhng iu nguy him i vi nhng loi m phn theo kiu ny, chng l hnh thc ca ch ngha song phng. Cc cuc v trong cc m phn thng mi lm dy ln yu cu phi thay i trong t chc WTO. ng Lamy gi l WTO nh l mt t chc theo kiu c xa cn phi c chnh n li mt cch mnh m. Cc hot ng ch yu y tp trung vo cc bi din thuyt v hi trng chnh tr, b trng thng mi Canada, Pierre Pettigrew, cho bit ti c cm gic nh ti ang trong phin hp ca Hi ng Lin hp quc. 78
Mt s chuyn gia tin tng rng kinh nghim ca Cancun cung cp thm cc bng chng cho thy tin trnh m phn a phng l qu kh khn t c kt qu m phn. Clayton Yeutter, cu th k nng nghip v i din thng mi M, ni rng ng ta c th thy trc n lc thm lng ca M v EU nhm thnh lp nhm 18 quc gia cng nghip nhm tin hnh cc cuc gp cp b trng trong nhng nm n, nhm tm kim s thng nht trong cc vn thng mi c th, hn l bao qut ton b vi cc m phn thng mi th gii. ng ta ni rng Cancun l mt trng hp trong cc cuc gp mt WTO, biu th s chng i t do ha thng mi, khng th thc thi c. ng Yeutter ni rng Gi thuyt ca ti l, chng ta s khng bao gi c mt cuc hp bn trn a phng khc. Cc b trng thng mi s ni chng ta ng dm theo vt ny mt ln na. Hu nh, khng c qui nh c th ca WTO. WTO iu hnh bi s thng nht, thm ch cc quc nh nht cng c mt phn quyn lc biu quyt. iu m cch y tm nm, cc cng quc cc quc gia pht trin c th a ra quyn biu quyn ngang nhau. 6. Nhng li ch g trong phng thc ra quyt nh ca WTO? Chi ph l g?
Michael Schroeder in Washington contributed to this article.
TR LI CC CU HI PHN TCH Tham kho ti liu cp trong chng 1, chng 2 v chng 3 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. WTO l mt t chc vi cc chc nng nhm thc y thng mi t do v cng bng gia cc quc gia thnh vin. y cng l cam kt m cc quc gia ng khng nh thu nhp khu hay cc hn ch v thng mi di mt s iu kin hn ch nht nh. 2. Nh cp trong bi bo ny, cc ro cn thng mi nh thu nhp khu s lm gim dng trao i hng ha, iu ny c ngha l xut khu s gim xung, lm gim GDP trong nc. i vi cc quc gia nhp khu, iu ny s lm cho cc nh sn xut trong nc t i th cnh tranh hn, s dn n mt mc gi cao hn cho cc sn phm ni a, lm thit hi cho ngi tiu dng. Mt nguyn l ca li th cnh tranh l mt quc gia s sn xut hng ha c chi ph c hi thp nht. V sau , cc hng ha c trao i gia cc quc gia vi nhau. Tng sn lng (th gii) s t ln nht nu nh mi quc gia sn xut cc hng ha c li th cnh tranh v trao i thng mi. Ro cn thng mi s lm cho sn lng ca th gii s thp hn. 3. Mc d cc khi thng mi c th tr gip gia cc quc gia thnh vin, cc khi thng mi c th thit t thu nhp khu v hn ngch i vi cc quc gia khng phi thnh vin. Bng cch tng ro cn thng mi i vi cc quc gia khng thnh vin s lm gim t do thng mi v nh hng n nn kinh t th gii. 4. H thng chnh tr ca M c chnh sch ng h nng nghip trong mt thi gian di. Cc chng trnh tr cp tht nghip ngy nay c thit t t nhng nm 1930 do c s bin ng v gi gim trong nng nghip. S h tr nng nghip v cc qui tc c bn ca nn kinh t chnh tr (khi mt nhm c chnh ph h tr th nhm ln s chu thit thi t s h tr ny, cc nhm nh v vy c khuynh hng vn ng hnh lang hu hiu hn so vi nhm ln), lm ny sinh vn ng hnh lang mt cch mnh m M. V M l mt quc gia giu c, cho nn M tch cc h tr cho nng dn M. H tr nng nghp nhm gia tng sn xut hng ha vi gi thp hn v gy ra nhiu kh khn i vi cc quc gia nc ngoi cnh tranh trn th trng. 79
5. Ti s gi n l ro cn thng mi phi thu quan. N khng c qui tc c th hay lut i vi cc hn ch thng mi, nhng n cn tr thng mi bng cch cn tr thm nhp sn phm vo th trng. 6. Li ch l cc quc gia giu c v mnh s khng th khng ch quyt nh ca WTO v thng qua nhng chnh sch c th gy thit hi cho cc quc gia yu hn. Chi ph l, nu mt quc gia c tnh tr hon tin trnh v iu ny c th ko di tin trnh ra quyt nh.
80
Chng 4: L thuyt la chn tiu dng
Chng 4 Chng 4 L THUYT LA CHN TIU DNG L THUYT LA CHN TIU DNG
Chng ny cp mt cch chi tit hn v l thuyt la chn tiu dng. Trong khi cu c nhn i vi mt hng ha c th c xc nh thng qua mi quan h gia gi v lng hng ha m c nhn mong mun tiu dng. Trong , l thuyt cu bt ngun t l thuyt la chn tiu dng. gii thch hnh vi la chn ca ngi tiu dng, cc nh kinh t vn dng l thuyt li ch v l thuyt ng ch. Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Xc nh cc nhn t nh hng n hnh vi la chn ca ngi tiu dng. Tip cn m hnh ton xc nh la chn tiu dng c nhn nhm t mc tiu ti a ha li ch. Gii thch mi quan h gia cn bng tiu dng v ng cu c nhn. Phn tch tc ng thu nhp v tc ng thay th nh hng n la chn tiu dng c nhn.
HNH VI NGI TIU DNG

Cc nh kinh t vn dng cc m hnh la chn gii thch hnh vi ngi tiu dng. Gi nh rng cc c nhn b gii hn thu nhp (ngun nng lc mua sm) s hnh ng theo cch thc t c li ch cao nht c th.
MC TIU NGI TIU DNG
Thu nhp ca c nhn (ngi tiu dng) v gi c hng ha l nhng nhn t gii hn li ch m ngi tiu dng c th t c. Gi nh then cht ca l thuyt li ch tp trung vo thu nhp dng chi tiu v gi c hng ha tiu dng. Cc c nhn quyt nh s lng hng ha v dch v tiu dng ti a ha li ch. Gi nh ti a ha li ch l mt cch din t cho vn kinh t c bn. Cc mong mun ca ngi tiu dng th lun vt qu ngun lc cung cp tha mn nhng mong mun ny. V vy, ngi tiu dng phi a ra cc quyt nh la chn. Trong vic a ra quyt nh la chn, ngi tiu dng c gng ti a ha li ch c th t c. iu ny c ngha l cc c nhn a ra cc quyt nh tiu dng sao cho ti a ha li ch trong gii hn ngn sch tiu dng.
CC NHN T NH HNG
Nn tng ca lut cu v tng v li ch bin gim dn l c s cho vic gii thch cch thc m ngi tiu dng phn b thu nhp cho t hp hng ha mua sm. Trong m hnh la chn tiu dng ca c nhn, cc nhn t nh hng n hnh vi la chn bao gm: Hnh vi tiu dng Ngi tiu dng lun mong mun tiu dng nhiu hng ha hn l dng t hn ti a ha li ch. Mt c nhn s khng th t c mc tiu ti a ha li ch nu nh c nhn khng c ng lc v li ch (dng nhiu hay t cng c). S thch tiu dng
81
Nhn thc c li ch tng thm (li ch bin) khi tiu dng thm mt n v hng ha. S thch ca c nhn bao gm nhn thc v th hiu, cht lng v gi tr li ch ca sn phm tiu dng. Ni cch khc, c nhn phi nhn thc c li ch khi tiu dng thm sn phm hay phn bit c li ch mang li gia cc sn phm. Thu nhp tiu dng Mi c nhn u b gii hn bi thu nhp tiu dng, thu nhp l ngun nng lc mua sm ca c nhn. V vy, c nhn s phn b thu nhp ny cho t hp tiu dng cc hng ha khc nhau. Mt c nhn c thu nhp cao hn th nng lc mua sm s cao hn v v vy s lng t hp hng ha tiu dng s nhiu hn so vi c nhn c thu nhp thp hn. Gi c hng ha Gi c ca hng ha nh hng trc tip n s lng hng ha tiu dng ca c nhn. Khi gi c ca mt hng ha no thay i (tng ln hoc gim xung) trong khi thu nhp khng i s tc ng n nng lc mua sm hin ti (hay thu nhp thc t). Khi , la chn t hp hng ha tiu dng c th b thay i c nhn t c mc tiu ti a ha li ch.
TC NG THU NHP V THAY TH
Chng ta hy xem xt iu g xy ra khi gi c hng ha tiu dng thay i. Nh cp trn, c nhn s thay i t hp hng ha tiu dng ti a ha li ch. xem xt r hn s thay i lng hng ha tiu dng, chng ta hy phn tch tc ng thu nhp v tc ng thay th.
Tc ng thu nhp
Tc ng thu nhp l tc ng ca s thay i gi ca mt hng ha ln thu nhp thc t ca ngi tiu dng v kt qu nh hng ln lng cu tiu dng. Chng hn, nu gi ca mt hng ha no (tht b) gim xung th thu nhp thc t (hay nng lc mua sm) ca ngi tiu dng khi mua hng ha s tng ln. S gia tng thu nhp ny cng s lm gia tng kh nng mua sm khng ch i vi hng ha c gi gim m cn i vi cc hng ha khc.
Tc ng thay th
Tc ng thay th l tc ng ca s thay i gi ca mt hng ha ln mc gi ca hng ha lin quan v kt qu nh hng n lng cu tiu dng. Mt mc gi thp hn ca hng ha no (tht b) c ngha by gi hng ha ny r hn so vi cc hng ha khc (tht heo, g, c, ...). Khi , ngi tiu dng s thay th hng ha t hn bi hng ha r hn. Mc gi thp hn lm tng sc hp dn ca ngi tiu dng i vi hng ha ny. V vy, ngi tiu dng c xu hng tng s lng hng ha gi r v gim s lng hng ha t hn. Cc nh kinh t cho rng i vi hu ht cc hng ha th tc ng thay th thng ln hn tc ng thu nhp. Tng tc ng bao gm tc ng thu nhp v tc ng thay th. Gi s, mt c nhn c thu nhp c nh (I) chi tiu vo hng ha X, Y v Z vi gi c PX, PY v PZ tng ng. Khi , c nhn s la chn t hp QX, QY v QZ sao cho ti a ha li ch tiu dng. iu g s xy ra nu gi PX gim xung, liu c nhn c thay i lng tiu dng QX, QY v QZ hay khng. tr li cho cu hi ny, chng ta hy xem xt tc ng thu nhp v tc ng thay th i vi cc hng ha X, Y v Z. i vi hng ha c gi gim (X), chng ta thy tc ng thu nhp v tc ng thay th u lm gia tng lng tiu dng i vi hng ha. Kt qu l lng tiu dng hng ha ny tng ln (QX tng). i vi hng ha khc (Y, Z), tc ng thu nhp lm tng lng tiu dng i vi hng ha (QY, QZ tng) v tc ng thay th lm gim lng tiu dng i vi hng ha (QY, QZ gim). Nu nh hng gim lng do tc ng thay th ln hn nh hng tng lng do tc ng thu nhp i vi hng ha th tng tc ng s lm gim lng tiu dng i vi hng ha (QY, QZ gim). Ngc li, nu nh hng gim lng do tc ng thay th nh hn nh hng tng lng do tc ng thu nhp i vi hng ha th tng tc ng s lm tng lng tiu dng i vi hng ha (QY, QZ tng). 82
L THUYT LI CH
Nhn chung, cc mong mun ca ngi tiu dng v mt sn phm c th c th c p ng y trong mt khong thi gian nht nh vi gi nh s thch khng thay i. Tuy nhin, cng c nhiu sn phm th mong mun trn mi n v sn phm s t i. gii thch cho iu ny, chng ta hy xem xt khi nim v li ch v li ch bin.
LI CH
Khi nim
L thuyt la chn da trn khi nim v li ch. Li ch c nh ngha nh l mc tha mn hay hi lng lin quan n cc la chn tiu dng. Li ch c hai c tnh cn nhn mnh sau: Li ch v hu dng l khng ng nht nhau. Chng hn, tranh ca Picasso c l khng hu dng trong cuc sng, nhng li c li ch cc k ln i vi cc nh ngh thut. Li ch thng khng ging nhau i vi mi ngi khi tiu dng cng sn phm. Chng hn, knh thuc c li ch ln i vi ngi cn hoc vin th, nhng khng c li ch i vi ngi c mt bnh thng. Cc nh kinh t gi nh rng mi c nhn phi a ra s la chn trong s cc la chn tiu dng v c nhn s la chn tiu dng em li li ch cao nht.
Tng li ch v li ch bin
Tng li ch (U) l mc hi lng hay tha mn lin quan n vic tiu dng mt lng hng ha. Trong khi , li ch bin (MU) l li ch tng thm khi ngi tiu dng tng thm mt n v tiu dng hng ha. Bng di y minh ha mi quan h gia tng li ch v li ch bin lin quan n tiu dng ca c nhn i vi bnh pizza (trong mt khong thi gian nht nh). S chic bnh Tng li ch (U) Li ch bin (MU) 0 1 2 3 4 5 0 50 80 90 90 85 50 30 10 0 -5
Nh bng trn cho thy, li ch bin lin quan n mi chic bnh pizza tng thm ch l mc thay i tng li ch khi c thm mt chic bnh pizza tiu dng. Chng hn, li ch bin ca tiu dng chic bnh pizza th ba l 10 do tng li ch tng ln 10 n v (t 80 ln 90). Mt cch tng qut, li ch bin c th c xc nh nh sau: Li ch bin Hay vit cch khc,
= thay i tng li ch thay i lng tiu dung
MU =
U Q
83
Bng trn cng minh ha mt hin tng c bit nh l qui lut li ch bin gim dn. Qui lut ny pht biu rng li ch bin gim dn theo s lng hng ha tiu dng trong mt khong thi gian nht nh, ceteris paribus. Trong v d trn, li ch bin ca chic bnh pizza tng thm s gim khi tiu dng nhiu chic bnh pizza hn (trong mt khong thi gian nht nh). Trong v d ny, li ch bin ca tiu dng chic bnh pizza th nm s m. Lu rng mc du li ch bin gim dn nhng tng li ch vn tng min l li ch bin cn dng. Tng li ch s gim ch khi li ch bin l m. Thc t, hu ht cc hng ha u c qui lut li ch bin gim dn.
Li ch 100 U
50
0 1 Li ch bin 2 3 4 5 Lng
50
0 1 2 3 4 MU 5 Lng
M HNH LA CHN TIU DNG
By gi, chng ta hy xem xt cch thc s dng khi nim li ch bin gii thch la chn tiu dng. Nh cp trn, cc nh kinh t gi nh c nhn a ra quyt nh la chn trong s cc la chn tiu dng. Khi , ngi tiu dng s la chn tiu dng em li li ch cao nht. Gi s ngi tiu dng chi tiu tt c thu nhp (I) vo hng ha X v Y, ngi tiu dng phi ti a ha li ch (U) tha mn rng buc ngn sch chi tiu. Khi , ngi tiu dng phi: Hm mc tiu: U = f(QX, QY) Max Rng buc: PXQX + PYQY I S dng phng php ton t Largrange gii quyt vn trn. lm c iu , trc ht phi thit lp hm s Largrange nh sau: L = f(QX, QY) + (I - PXQX - PYQY) 84
ti a ha L, chng ta tnh o hm tng phn ca L theo QX, QY, v t chng bng khng. Khi , f L PX = 0 (1) = Q X Q X
f L PY = 0 (2) = Q Y Q Y L = I - PX Q X - PY Q Y = 0 (3) Gii quyt phng trnh (1) v (2) xc nh . Khi , ta c: f Q X f Q Y = = , hay PX PY
= MU X MU X = (4) PX PY
T (3) v (4) , mt c nhn tiu dng ti a ha li ch phi tha mn 2 iu kin sau: MU X MU Y = PX PY

PX Q X + PY Q Y = I
iu kin th nht cho bit li ch bin trn mi ng tiu dng ca tt c cc hng ha phi bng nhau. thy ti sao c iu ny, chng ta hy xem xt iu g s xy ra khi iu kin trn khng tha mn. C th, chng ta gi nh rng li ch ca mt ng tiu dng sau cng vo hng ha X l 10, trong khi li ch ca mt ng sau cng tiu dng vo hng ha Y l 5. T khi mt ng tiu dng thm vo hng ha X em li nhiu li ch hn so vi mt ng tiu dng thm vo hng ha Y, c nhn mun ti a ha li ch s tiu dng nhiu hn vo hng ha X v tiu dng t hn vo hng ha Y. Gim chi tiu mt ng vo hng ha Y lm gim 5 n v li ch, nhng tng mt ng tiu dng vo hng ha X em li thm 10 n v li ch. V vy, vic chuyn mt ng tiu dng hng ha Y sang hng ha X em li cho c nhn li ch rng l 5 n v li ch. Cng tiu dng nhiu hng ha X th li ch bin ca X s gim tng i so vi li ch bin ca Y. C nhn s tiu dng nhiu X hn Y cho n khi no li ch bin ca mt ng tiu dng sau cng vo hng ha X bng vi li ch bin ca mt ng tiu dng sau cng vo hng ha Y. iu kin th nht i khi c xem nh l nguyn tc cn bng bin. M hnh tiu dng trn l m hnh mt thi k m gi nh c nhn khng tit kim hay vay mn. Khi , iu kin th hai l tt c thu nhp phi c chi tiu. D nhin, mt m hnh y nht thit phi xem xt cc iu kin v tit kim v vay mn cho nhiu thi k. iu kin th nht ch l iu kin cn ti a ha li ch, cc kt hp tiu dng c th tha mn iu kin ny. Tuy nhin, ch c kt hp tiu dng tha mn iu kin th hai (iu kin ) th c nhn s ti a ha li ch tiu dng. Khi kt hp tiu dng tha mn hai iu kin trn, c nhn t c trng thi cn bng tiu dng. Mt trng thi cn bng m c nhn xc nh ng s lng v ngn sch tiu dng cho mi hng ha tiu dng t c ti a ha li ch (D nhin, tr khi c nhn c s thay i s thch, thu nhp v gi c lin quan).
CN BNG TIU DNG V NG CU
Khi nim cn bng tiu dng c th c s dng gii thch h s gc m ca ng cu ngi tiu dng. Gi s, c nhn ch tiu dng vo hai hng ha X v Y. Ti im cn bng tiu dng: 85
MU X MU Y , = PX PY
v tt c thu nhp chi tiu. Chng ta hy xem xt iu g s xy ra nu nh gi ca X tng ln. T cng thc trn, chng ta nhn thy rng li ch bin trn mt ng tiu dng ca X s gim xung khi gi ca X tng ln. xc nh im cn bng tiu dng mi, c nhn s tng tiu dng vo hng ha Y v gim chi tiu vo hng ha X. S thay i t hp tiu dng ny gi l tc ng thay th. Khi hng ha X tr nn t hn th lng tiu dng vo hng ha X gim l do tc ng thay th. Ngoi tc ng thay th, mt tc ng khc xy ra khi c s thay i gi ca hng ha, l tc ng thu nhp. Trong v d trn, hng ha X tr nn t hn, c nhn khng kh nng trang tri cho kt hp tiu dng hng ha X v Y nh trc y. Tc ng thu nhp ny lm gim lng cu tiu dng i vi tt c hng ha thng thng. Nu nh X l hng ha thng thng, khi gi ca X tng ln th X chu tc ng thay th v tc ng thu nhp. C hai tc ng ny lm gim lng cu i vi hng ha X. Mt khc, s tng gi ca X khng ch nh hng n lng cu ca hng ha X, m cn tc ng n lng cu hng ha Y. Tng gi hng ha X lm tng lng cu ca hng ha Y do tc ng thay th, trong khi nng lc mua sm thc t ca ngi tiu dng gim do gi X tng ln. iu ny khng ch lm gim lng cu tiu dng hng ha X m cn gim lng cu tiu dng i vi hng ha Y, l do tc ng thu nhp. V vy i vi hng ha Y, nu tc ng thay th ln hn tc ng thu nhp th lng tiu dng ca hng ha Y tng ln. Ngc li, nu tc ng thay th nh hn tc ng thu nhp th lng cu ca hng ha Y s gim. Tc ng tng hp l tng ca tc ng thay th v tc ng thu nhp.
L THUYT NG CH
NG NG CH
La chn tiu dng c th c gii thch thng qua ng ng ch. ng ng ch l mt ng biu th cc kt hp tiu dng hng ha em li cng mc li ch. Biu di y gm mt ng ng ch ca hai hng ha, X v Y.
QY
U0 0 QX
Vi hai im bt k nm trn ng ng ch s c cng mc li ch. Do vy, biu di y ch ra rng mt c nhn la chn kt hp tiu dng ti im A hay im B u c cng mc li ch nh nhau. Mt im nm pha trn bn phi ca ng ng ch c mc li ch cao hn bt k im no nm trn ng ng ch. Mt im nh vy phi nm trn mt ng ng ch khc c mc li ch cao hn. Do , im C l im la chn tt hn im 86
A hay B (hay bt k im no khc nm trn ng ng ch Uo). Cc im nm bn di bn tri ca ng ng ch (chng hn im D) s cho mc li ch nh hn. Do vy, c nhn thch la chn tiu dng ti im A nu nh la chn tiu dng gia im A v im D.
QY
U0 0 QX
Cc im la chn tiu dng c cc mc li ch khc nhau th s nm trn cc ng ng ch khc nhau. V th, c v s cc ng ng ch gia cc la chn kt hp tiu dng gia hai hng ha. Hai ng ng ch khc c thm vo biu tng ng vi mc li ch nhn c ti im C v im D tng ng.
QY
U2 U0 QX
U1
Cc ng ng ch c bn thuc tnh nh sau: ng ng ch cao hn c a thch hn ng ng ch thp hn. Ngi tiu dng thch la chn im tiu dng ng ng ch c mc li ch cao hn. iu ny phn nh mong mun ngi tiu dng l thch tiu dng nhiu hn i vi mt hng ha. ng ng ch c dc i xung. dc ca ng ng ch phn nh t l thay th hng ha ny bi hng ha khc. Trong hu ht cc trng hp, ngi tiu dng thch c hai. V vy, nu s lng mt hng ha gim i th s lng hng ha khc phi tng ln ngi tiu dng t c cng mc tha mn. V l do ny, ng ng ch c dng dc xung. Cc ng ng ch khng ct nhau. thy ti sao c iu ny, biu di y minh ha im A v B trn U1, im B v C trn U2. A v B c cng mc li ch (nm trn U1) v B v C c cng mc li ch (nm trn U2). Ta suy ra A v C c cng mc li ch, cho nn A v C phi nm trn mt ng ng ch. Lp lun trn c v nh mu thun vi thuc tnh th nht, l ngi tiu dng thch dng nhiu hn l 87
dng t hn. iu ny ch ng khi A v C cng nm trn ng ng ch hay U1 trng vi U2. Do vy, cc ng ng ch khng th ct nhau.
QY
U1 U2
QX
Cc ng ng ch lm vo gc ta . dc ca ng ngn sch phn nh t l thay th bin ca hng ha bi hng ha khc. Khi ngi tiu dng c nhiu hn vi cng mt sn phm th mong mun trn mi sn phm s t i v mong mun i vi sn phm t hn s ln hn. iu ny cng phn nh qui lut li ch bin gim dn. Chnh v vy, hnh dng ca ng ng ch l dc xung v lm vo gc ta . Tuy nhin, quyt nh la chn tiu dng cn ty thuc vo thu nhp dng chi tiu cho cc hng ha v c nhn c gng t c mc li ch cao nht c th trong phm vi cc rng buc (thu nhp v cc yu t khc). Chng ta hy xem xt rng buc ngn sch nh hng n quyt nh la chn im tiu dng m c nhn t c mc tiu tiu dng.
NG NGN SCH
By gi, chng ta hy xem xt rng buc v thu nhp nh hng n quyt nh la chn tiu dng ca c nhn nh th no. Gi s rng c nhn c thu nhp c nh (I), chi tiu vo hai hng ha (X v Y) vi gi c nh (PX and PY). Rng buc thu nhp ca c nhn c th biu th nh sau: PXX + PYY = I Phng trnh trn c th biu th thng qua th ng ngn sch di y. im giao nhau ca ng ngn sch vi cc trc ta c xc nh bng cch ly thu nhp chia cho gi ca hng ha tng ng trn mi trc ta . Bng cch cho lng X=0 s xc nh c im giao nhau trn trc Y (tt c thu nhp chi tiu vo hng ha Y) v cho lng Y=0 s xc nh c im giao nhau trn trc X.
QY Vng qu gii hn ngn sch I/PY D A Vng gii hn ngn sch chi tiu C B
88
I/PX
QX
Khi thu nhp ngi tiu dng v gi c ca cc hng ha l c nh, th ng ngn sch s c xc nh nh trn. Lu rng, h s gc ca ng ngn sch chnh l gi tng i ca hai hng ha PX/PY. T khi gi hng ha l c nh nn h s gc ca ng ngn sch l khng i. Mt cch tng t khi ch c thu nhp thay i, ng ngn sch s dch chuyn song song (dch chuyn ra hng bn ngoi hoc trong gc ta ). Nu nh ch c gi c hng ha thay i s nh hng n h s gc ca ng ngn sch, ng ngn sch tr nn nng hoc dc hn.
QY I/PY I/PY I/PY Thu nhp tiu dng thay i QY Gi c tiu dng thay i
I/PX
I/PX
0 QX
I/PX
I/PX
QX
C nhn b gii hn la chn tiu dng trong phm vi thu nhp, chnh l phn gii hn bn trong ca ng ngn sch. Nu c nhn la chn im tiu dng nm bn trong ca ng ngn sch th chi tiu nh hn thu nhp hin c, cc la chn nm trn ng ngn sch th ton b thu nhp s chi tiu ht. Trong khi cc im nm ngoi ng ngn sch th c nhn khng th t c v chi tiu vt qu thu nhp hin c. Ngoi tr c s thay i thu nhp hay c s thay i gi ca hng ha, khi gii hn la chn ca c nhn c th m rng ra phm vi bn ngoi ca ng ngn sch.
CN BNG TIU DNG V NG NG CH
Cn bng tiu dng

C nhn ti a ha li ch trong gii hn ngn sch, s la chn im tiu dng m ng ngn sch tip xc vi mt ng ng ch no .
QY
I/PY
QY* D
U2 U0 QX
U1 QX* I/PX
Trong biu trn, im cn bng tiu dng c xc nh ti (X*,Y*) X* n v hng ha X v Y* n v hng ha Y. Trong khi , cc im khc trn ng ngn sch, chng hn im A, l im c th la chn nhng em li mc li ch nh hn. Cc im khc nh im 89
B em li mc li ch cao hn nhng khng th t c. C nhn khng th t c mc li ch ln hn U0 tr khi c nhn c th m rng c phm vi la chn ca ng ngn sch ra hng bn ngoi. Chng ta c th s dng phn tch ng ng ch xem xt tc ng ca thu nhp v thay th khi gi thay i. Biu di y cho thy rng I = 60 nghn ng, PX = 20 nghn ng v PY = 10 nghn ng. Cc c nhn cn bng tiu dng ti im A v cu 1 n v ca X. mt khc, vi I = 60 nghn ng, PX = 10 nghn ng v PY = 10 nghn ng, c nhn s cn bng ti im E v cu l 3 n v ca X. S gia tng cu ca hng ha X t 1X ln 3X biu th tc ng kt hp ca thay th v thu nhp. Tc ng thay th din ra khi gi ca X gim, ngi tiu dng s thay th tiu dng hng ha Y bng cch tiu dng nhiu hng ha X hn. Mt khc, tc ng thu nhp tng ln bi khi PX gim, nhng thu nhp (I) v PY khng i th thu nhp thc t ca c nhn tng ln. V vy, c nhn tiu dng s mua nhiu hng ha hn.
QY G 4.5 G* 4 3 2
A B J U2 U1
0 Tc ng thay th
F* 4.5 Tc ng thu nhp
QX
Tc ng tng hp
xem xt tc ng ring bit ca thay th v thu nhp khi gi thay i, chng ta v ng ngn sch gi thuyt G*F* song song vi GF v tip xc vi ng ng ch U1 ti J. ng ngn sch gi thuyt G*F* biu th s gim thu nhp 15 nghn ng = GG* = FF*. iu ny nhm gi cho c nhn tiu dng c cng mc li ch nh trc khi c s thay i gi. S dch chuyn t A n J trn ng U1 (bng 1X) l do tc ng thay th khi gi thay i. Trong khi , s dch chuyn t J trn U1 n B trn U2 (cng bng 1X) l do tc ng thu nhp. V vy, tng tc ng khi gi thay i l 2X. Theo minh ha trn, th tc ng thay th v tc ng thu nhp l bng nhau. Nhng trong thc t, tc ng thay th thng ln hn tc ng thu nhp. L do l cc c nhn thng chi tiu mt phn nh thu nhp vo mt hng ha nht nh. V th, mc d c s thay i ln v gi hng ha cng khng gy ra tc ng thu nhp ln hn. Mc khc, tc ng thay th thng rt ln nu nh c nhiu hng ha thay th. Minh ha m hnh la chn tiu dng c nhn Gi s, mt c nhn c thu nhp c nh l I = 60 nghn ng, chi tiu cho hot ng gii tr trong tun, l: xem phim (X) v n kem (Y). Bit rng, gi xem phim l PX = 20 nghn ng v n kem l PY = 5 nghn ng. 90
Li ch tiu dng ca c nhn vo sn phm X v Y nh sau: QX 1 2 3 4 5 6 UX 80 120 140 150 150 140 QY 1 2 3 4 5 6 UY 40 70 90 100 100 90
1. Hy xc nh kt hp chi tiu (QX, QY) c nhn ti a ha li ch (U Max)? 2. Nu PX = 10 nghn ng v PY = 10 nghn ng, xc nh im cn bng tiu dng? 3. Xc nh ng cu tiu dng c nhn i vi sn phm X v Y? Bi gii 1. im cn bng tiu dng PX = 20 v PY = 5: Xt li ch bin trn mt ng tiu dng vo X v Y: Sn phm X, PX = 20 nghn ng Sn phm Y, PY = 5 nghn ng QX 1 2 3 4 5 6 UX 80 120 140 150 150 140 MUX 80 40 20 10 0 -10 MUX/PX 4
(1)
QY 1 2 3 4 5 6
UY 40 70 90 100 100 90
MUY 40 30 20 10 0 -10
MUY/PY 8 6 4(1) 2(2) 0(3) -2
2(2) 1 -1/2 0(3) -1/2
Xt cc kt hp (QX, QY) tha mn MUX/PX = MUX/PX Kt hp (1) vi (1X, 3Y): Tng li ch: U1 = 80 + 90 = 170 Tng chi tiu: 120 + 35 = 35 < I = 60 Vy, kt hp (1) c chi tiu < thu nhp, cho nn xem xt kt hp khc. Kt hp (2) vi (2X, 4Y): Tng li ch: U2 = 120 + 100 = 220 Tng chi tiu: 220 + 45 = 60 = I (= 60) Vy, kt hp (2) cn bng tiu dng v U2 Max. Kt hp (3) vi (5X, 5Y): Tng li ch: U3 = 150 + 100 = 250 Tng chi tiu: 520 + 55 = 125 > I = 60 Vy, kt hp (3) c chi tiu ln hn thu nhp, cho nn b loi. Kt lun: C nhn t cn bng tiu dng ti im: A: (PXA = 20, QXA = 2); (PYA = 20, QYA = 2)
91
2. im cn bng tiu dng PX = 10 v PY = 10: Xt li ch bin trn mt ng tiu dng vo X v Y: Sn phm X, PX = 10 nghn ng Sn phm Y, PY = 10 nghn ng QX 1 2 3 4 5 6 UX 80 120 140 150 150 140 MUX 80 40 20 10 0 -10 MUX/PX 8 4(1) 2(2) 1(3) 0(4) -1 QY 1 2 3 4 5 6 UY 40 70 90 100 100 90 MUY 40 30 20 10 0 -10 MUY/PY 4(1) 3 2(2) 1(3) 0(4) -1
Xt cc kt hp (QX, QY) tha mn MUX/PX = MUX/PX Xt cc kt hp theo cch thc tng t trn, ta c: Kt hp (2) vi (3X, 3Y): Tng li ch: U2 = 140 + 90 = 230 Tng chi tiu: 310 + 310 = 60 = I (= 60) Vy, kt hp (2) cn bng tiu dng v U2 Max. Kt lun: C nhn t cn bng tiu dng ti im: B: (PXB = 10, QXB = 3); (PYB = 10, QYB = 3) 3. ng cu tiu dng c nhn i vi sn phm X v Y: Cn bng tiu dng v ng cu c nhn i vi sn phm X v Y c biu th trong biu di y.
QY 12 Cn bng tiu dng v ng cu
6 4 3 A B U = 230 DX 0 PX 2 3 U = 220 PY 6 QX Cu c nhn sn phm Y
Cu c nhn sn phm X A
20
10
10 DX 5 QX 0
B A DY 3 4 QY
92
MT S THUT NG MT S THUT NG Li ch Tng li ch Li ch bin Hnh vi S thch Thu nhp Gi c Qui lut li ch bin gim dn Ti a ha li ch Hm s Largrange Cn bng tiu dng CU HI N TP CU HI N TP 1. Mc tiu ca ngi tiu dng l g? Cc nhn t nh hng n hnh vi la chn tiu dng? Thu nhp ca ngi tiu dng v gi c hng ha l nhng nhn t gii hn li ch m ngi tiu dng c th t c. Cc c nhn quyt nh s lng hng ha v dch v tiu dng ti a ha li ch trong phm vi ngn sch tiu dng. Trong m hnh la chn tiu dng ca c nhn, cc nhn t nh hng n hnh vi la chn bao gm: hnh vi tiu dng; s thch tiu dng; thu nhp tiu dng; v gi c hng ha. 2. Li ch l g? Pht biu qui lut li ch bin gim dn? Li ch c nh ngha nh l mc tha mn hay hi lng lin quan n cc la chn. Qui lut li ch bin gim dn pht biu li ch bin gim dn theo s lng hng ha tiu dng trong mt khong thi gian nht nh, ceteris paribus. 3. Nhng iu kin trong m hnh la chn tiu dng t c ti a ha li ch l g? Mt c nhn tiu dng ti a ha li ch phi tha mn hai iu kin sau: iu kin th nht, li ch bin trn mi ng tiu dng i vi tt c cc hng ha tiu dng phi bng nhau. iu kin th hai, tt c thu nhp u c chi tiu. 4. Bng cch no m ngi tiu dng vi thu nhp nht nh, phn b chi tiu cho cc hng ha khc nhau? Khi bn bc vo mt khu ph, bn khng ch i vo ca hng u tin mua nhng th bn cn tm. Bn s mua sm nhng g em li cho bn gi tr nht. C l bn s khng ngh v iu ny, nhng nhng g bn ang lm l nhm ti a ha li ch theo nguyn tc cn bng bin: phn b s tin hn ch vo nhng hng ha v dch v theo mt cch thc m li ch bin trn mi ng tiu dng vo cc n v hng ha sau cng l bng nhau. 5. Ti a ha li ch thc s c m t c hnh vi ca ngi tiu dng hay khng? Mi ngi thng c x theo cch thc ph hp vi l thyt ti a ha li ch. N khng phi l l thuyt m l hi tng v nh li, bi thc t c nhn khng s dng cc tnh ton. H khng th x l mi thng tin c ch ch sao cho hai la chn c cng mc nh hng l dng nh rt kh khn. Chng hn, hu ht mi ngi s khng nh gi thit thua. H s hnh phc hn khi h tch ri li ch v thit thi t c li ch cao nht. Mt khuynh hng c bit khc l nh gi qu cao gia chi ph vt qu ti tin so vi chi ph c hi Mt sai lm l b qua chi ph chm, l mt l do m ngi tiu dng c th hnh ng khng ph hp vi l thuyt i a ha li ch. Mi ngi thng c gng to danh ting bng cch chi sang. iu ny khng theo nguyn tc cn bng bin. Nhn thc ca ngi tiu dng v li ch tng thm ca ng tiu dng sau cng dng nh b nh hng bi ng tin m h c c. Mt ngi s khng chi mt khon tin 30 nghn USD cho mt chic xe hi mi, nhng s tin ny c c t trng s c th anh ta hnh ng ngc li so vi thu nhp thng thng. 93 ng ng ch ng ngn sch Gi tng i hai hng ha Tc ng thu nhp Tc ng thay th Tc ng tng hp
Cui cng, mi ngi b nh hng bi thng tin thu thp v hnh ng theo thng tin nghe nhiu hn thay v theo mc tiu nh. 6. Tc ng thu nhp v tc ng thay th l g? Tc ng thu nhp l tc ng ca s thay i gi ca mt hng ha ln thu nhp thc t ca ngi tiu dng v kt qu nh hng ln lng cu tiu dng. Tc ng thay th l tc ng ca s thay i gi ca mt hng ha ln mc gi ca hng ha lin quan v kt qu nh hng n lng cu tiu dng. Tc ng thay th biu th s dch chuyn trn cng mt ng ng ch. Trong kh , tc ng thu nhp l s dch chuyn t ng ng ch ny sang ng ng ch khc. Tc ng tng hp l tng ca tc ng thu nhp v tc ng thay th. CC VN V NG DNG CC VN V NG DNG 1. Hng ang xem xt 3 la chn tiu dng A(3, 4), B(5, 7), C(4, 2) i vi hng ha X v Y. a. Gi s rng bn khng bit ng ng ch ca Hng, hy d on la chn no Hng thch nht? D on la chn no Hng t thch nht? b. Gi s rng Hng c la chn tiu dng (10, 10) v dc ng ng ch ca Hng ti im l 4. Hng c sn sng thay i vi la chn tiu dng (9, 13)? 2. Hng c mt mc thu nhp 100 nghn ng. C y mua o vi gi 20 nghn ng mt kg v nho gi 40 nghn ng mt kg. Vit phng trnh ng ngn sch ca Hng? Minh ha bng th? dc ca ng ngn sch l bao nhiu? 3. Gi s, t l li ch bin gia hai hng ha X v Y ca mt ngi tiu dng ln hn gi tng i gia hai hng ha X v Y. Tp hp hng ha X v Y ca ngi tiu dng nm bn tri hay bn phi im tiu dng ti u ca anh ta. Anh ta s mua thm mt s X hay bt mt s X? Gii thch ti sao? 4. V ng ng ch gia qun o v m phm, gi s rng bn lun sn sng trao i hai n v qun o ly mt n v m phm hoc ngc li. Cho bit h s thay th bin gia qun o v m phm? 5. Gi s bn thch li xe nhanh nhng khng mun b tai nn. a. V th ng ng ch vi tc trc honh v xc sut b nn trc tung. ng ng ch ca bn dc ln hay dc xung? Ti sao? b. Gi s, bn i lm hng ngy tc 40 km/gi v xc sut 5% b tai nn. Ni chung, bn nhn thc rng xc sut b tai nn (tnh bng phn trm) lun bng 1/8 tc li xe ca bn. V ng rng buc ngn sch lin quan v v mt tp hp cc ng ng ch m c th a n quyt nh ca bn li xe tc 40 km/gi? c. Gi s rng c thit b an ton mi, xc sut tai nn gim xung cn 1/10 tc li xe ca bn. V ng ngn sch v s la chn ti u? 6. Gi s rng bn c thu nhp 1 triu ng v c th i n nh hng vi gi 100 nghn ng mi ba. Tuy nhin, nu bn n nh hng t hn 5 ln mc gi ny th bn c th n n thm bt k mt ln na mc gi 50 nghn ng. V ng ngn sch ca bn khi n nh hng v tiu dng cc hng ha khc? 7. Gi s rng bn khng tiu dng th g khc ngoi bia v bnh pizza. Nm 2001, thu nhp ca bn l 100 nghn ng mi tun, gi bia l 10 nghn ng mi chai, gi pizza l 10 nghn ng mi chic v bn mua 6 chai bia, 4 chic pizza mi tun. Nm 2002, thu nhp ca bn tng ln 200 nghn ng mi tun, gi bia tng ln 2.50 nghn ng mi chai v gi bnh pizza tng ln 1.25 nghn ng mi chic. a. Nm no bn s khm kh hn? b. Nm no bn bn n nhiu pizza hn? Gii thch v minh ha cu tr li ca bn vi cc ng ng ch? 94
8. Gi s rng bn ch tiu dng hai hng ha l bnh m v mua v i xem xic. Khi bnh m gi 2 nghn ng mt chic v gi v xem xic 20 nghn ng mt v, bn mua 10 chic bnh m v 4 v xem xic th ht thu nhp ca mnh l 100 nghn ng. Sau , gi bnh m gim xung 1 nghn ng trong khi gi v xem xic tng ln 40 nghn ng v thu nhp ca bn gi nguyn khng i. C th kt lun rng bn s khm kh hn khng? Ti sao? 9. Nm 2002, bn mua giy 20 nghn ng mt i v i xem hi kch vi v gi 10 nghn ng mt cp v, thu nhp ca bn l 300 nghn ng tiu dng hai hng ha ny. Bn mua 12 i giy v 6 cp v xem hi kch. Nm 2003, bn mua giy vi gi 10 nghn ng mt i v v xem hi kch 20 nghn ng mt cp v v thu nhp ca bn vn l 300 nghn ng. a. V ng ngn sch ca hai nm . Ch rng chng ct nhau ti im (10, 10)? b. Nm 2003, bn chc chn s mua nhiu hn 10 i giy. iu ny ng hay sai? c. Nm 2003, bn chc chn s mua nhiu hn 12 i giy. iu ny ng hay sai? 10. Gi s rng bn phn chia thu nhp cho tiu dng sa v cc hng ha khc. Gi mi hp sa l 4 nghn ng v bn mua 10 hp sa trong mt tun. Sau gi sa tng ln 6 nghn ng mt hp v thu nhp ca bn tng thm 20 nghn mi ngy. Thay i ny lm cho bn khm kh hn hay thit thi hn, hay khng thay i?
95
BI C THM BI C THM
Si ch mong manh ca hng dt may

By REBECCA BUCKMAN
March 22, 2004; Page B1
HONG KONG Trong mt phng hp ti cng ty, ng Robert M.K. Yau, mt nh thu mua k cu ang b vy quanh bi cc mu qun o n t khp Chu . C cc loi qun o, t nhng chic o s mi n gin ci cc c sn xut Malaysia mang nhn hiu Brooks Brothers n nhng chic vy d hi bng la kiu cch c sn xut cho cc ca hng Casual Corner M. 1. Ti sao cc b phn ca qun o li c sn xut nhiu nc khc nhau thay v ch ti 1 quc gia m hng ha c bn ra? ng Yau, vn l mt trung gian, chu trch nhim thu mua qun o cho cc ca hng Retail Brand Alliance Inc.'s Casual Corner v cc ca hng Brooks Brothers v mt s cc nhn hiu ca cc cng ty khc. ng cho rng mt s hng ha c th r hn trong nm ti khi m cc quota qun l ton b nn dt may th gii trong hng thp k qua sp ht hn. 2. Quota l g? Hy m t bng th tc ng ca quota i vi gi c ca mt loi hng ha nhp khu? Tuy nhin, mt s ngi li cho rng gi c m ngi tiu dng chi tr cho qun o c th s khng gim, thm ch c th tng. Mt khc, vic g b h thng quota c th gy tc ng ngc n ngnh cng nghip dt may ton th gii do n gy nn nhng dch chuyn ln trong cch thc m cc cng ty dt may a quc gia sn xut v kinh doanh qun o. Nhng ngi thu mua nh ng Yau ni rng h hy vng cc chi ph m h phi tr thm do h thng quota v do hn ch v ngun cung s khng cn na sau ngy 1 thng 1. Vi kinh nghim hn 40 nm trong ngnh dt may, ng Yau c tnh rng nu khng c cc chi ph ny, 1 chic T-shirt chi ph 5 USD ch cn l 3.50 USD. Nh vy chi ph ca ngi bn l s gim. H cng c th tit kim chi ph bng cch ch tp trung sn xut mt vi quc gia sau khi h thng quota chm dt do khng cn b cc hn ch v quota hng dt may i vi tng quc gia. ng thi ny c th s lm cho Trung Quc gia tng nhanh chng th phn dt may ca mnh trn th gii. Mt vi quota s vn cn tn ti do khng phi quc gia no bun bn vi M cng l thnh vin ca WTO. 3. M t bng th vic gi ca 1 chic o thun t 5 USD gim xung cn 3 USD khi h thng quota b bi b? H thng quota c xy dng vo nhng nm 1960 cc nc pht trin gm c M v cc quc gia thuc Cng ng Chu u nhm bo v nhng nh sn xut dt may trong nc trc cc e doa t nhng i th cnh tranh gi r t nc ngoi. M, chnh ph thit lp cc gii hn nghim ngt v s lng qun o c nhp khu. Cc phn b hng dt may nhp khu ca chnh ph c chi tit ha theo tng loi sn phm v d nh o dt len hay o dt bng. Hu ht, cc quc gia ang pht trin khng t ra qui nh v hn ch nhp khu hng dt may. 4. Nu quota lm tng gi i vi ngi tiu dng trong nc, ti sao n vn c thit lp? C th c mt chnh sch nhp khu no khc mang li cng mt tc ng i vi mc gi nhng mang li ngun thu thu cho chnh ph hay khng? Ai s hng li t mc gi cao do quota? B Julia Hughs, Ph ch tch Hip hi cc nh nhp khu hng dt may M cho rng Khi quota c bi b, gi s gim". Hip hi nhn mnh rng quota l mt khon chi ph tng thm hng t USD trong chi ph bn l hng ha m ngi tiu dng phi gnh chu. 96
Song liu cc nh bn l ln nh Wal-Mart hay Saks c dch chuyn nhng khon tit kim ny sang cho ngi tiu dng hay khng? vn l mt iu gy tranh ci. Nhng nh kinh doanh trc tip hng dt may ti Chu , ni sn xut khon 42% sn lng hng dt may trn ton th gii li cho rng ngi tiu dng M s khng c hng li, t nht l trong ngn hn. Peter McGrath, Ch tch b phn thu mua ca tp on J.C. Penney Co. cho rng s khng c s khc bit tc th. Trong ngn hn, ti khng ngh rng s gi bn l hoc chi ph bn l s gim i vi hng dt may nhp vo M". Nguyn nhn mt phn l do yu cu li nhun ca cc nh bn l. Mt s chuyn gia trong ngnh cho rng khng c cc kch thch ngi bn l gim gi cho ngi tiu dng sau khi quota chm dt. Hu ht, nhng ngi tiu dng M quen vi vic phi chi tr mt s tin nht nh cho nhng vt dng thit yu, v d 40 USD cho mt chic qun kaki, hay 60 USD cho mt chic o len. 5. Nu dt may l mt ngnh cnh tranh hon ho, hiu ng ca vic gim chi ph sn xut i vi mc gi cn bng s nh th no? Nu cc d on cho rng cc tc ng ny s khng xy ra th cu trc th trng ca ngnh dt may c th l g? Hn th na, nu cc nh bn l gim gi, Chris Rork, Ph ch tch chi nhnh qun o tr em ti Hong Kong ca Polo Ralph Rauren ni rng iu ng ngha vi vic "Bn phi lm vic ct lc hn nhiu v phi bn thm c nhiu hng hn na duy tr mt mc li nhun nh c. Nhiu nh bn l c th khng sn lng lm vy v c bit khi m cc cng ty nim yt lun phi i mt vi sc p ln t cc th trng ti chnh gia tng li nhun. Nm va qua, gi bng li tng vt, lm cho li nhun gim st . Marshall Cohen, nh phn tch bn l ti Tp on nghin cu th trng NPD ti Port Washington, NY ni rng mt s cc ca hng cao cp ti M phi i mt vi sc p gim gi i vi mt s mt hng v d nh o lt ph n do cc sn phm hu nh y ht nay c bn ti cc ca hng gi r nh Wal-Mart. ng Cohen d on rng cc nh bn l c th s s dng khon chi ph tit kim do chm dt quota thc hin cc khuyn mi v gim gi m khng lm thay i mc gi chung ca th trng dt may do khch hng khng nht thit l ang k vng s gim gi. ng McGrath t b phn thu mua ca tp on J.C. Penney ni rng cng ty khng nht thit s gim gi m vi khon chi ph tit kim t quota s mang li cho ngi tiu dng cc sn phm c cht lng cao hn. Mt s nh bn l cho rng h khng hy vng nhiu l c s gim gi t nh sn xut. Harry Lee, gim c ca TAL Apparel Ltd mt cng ty Hong Kong ln chuyn sn xut qun o cho cc nhn hiu ni ting nh J. Crew, Calvin Klein, Ralph Lauren, Tommy Hilfiger, Liz Claiborne v Brooks Brothers ni rng nh chng ti c bit th s chng tit kim c g sau khi quota chm dt. Thc s, trong ngn hn th gi qun o cn c th tng. ng Peter Shay, vn l mt nh u t, hin ang qun l cng ty MMG (Asia) Ltd., mt cng ty t vn v u t hng thi trang ti Hong Kong cho rng nguyn nhn l do gim ngun cung ng trong mt s cc mt hng ph bin vo cui nm 2004 do cc nh sn xut v bn l s iu chnh vi cc qui nh nhp khu mi. Lu nay, khi mt quc gia t n ngng gii hn quota trong nm, v d v mt hng o cotton th n s mn hn ngch phn b quota ca nm sau p ng nhu cu. Nhng do khng cn quota ca nm sau na cho nn khng th mn c quota ca nm sau. iu ny cng ng ngha vi vic tng thm chi ph i vi ngi tiu dng trong ngn hn. Trong khi cc nh sn xut Trung Quc c l do ring n mng vic bi b quota trong khi cc nh sn xut cc nc nh hn th t v lo lng. 97
Vi vic bi b gii hn v phn trm hng dt may c nhp t Trung Quc vo M, hng dt may xut khu t Trung quc dng nh s tng mnh khi cc nh sn xut dch chuyn dn sn xut sang Trung Quc. Chng hn, khi gii hn v nhp khu o lt ph n t Trung Quc vo M c bi b th lng nhp khu mt hng ny c th s tng gp ba vo nm sau. V do , c th gy nguy hi n ngnh dt may ti cc quc gia nh Bangladesh, Campuchia v Uzbekistan. Song s gia tng hng nhp khu t Trung Quc vo M c th gy nn mt phn ng ngc, lm cho chnh ph M ti thit lp quota c bit l i vi Trung Quc trong cc loi mt hng thng dng nh l o cotton hoc qun di. iu ny cng tng xy ra: nm ngoi, vi mt iu khon cha tng xy ra m Trung Quc chp nhn khi gia nhp WTO, chnh ph M ti thit quota i vi mt hng o lt n, hng an len v o chong tm xut x t Trung Quc sau khi sn lng nhp khu cc mt hng ny gia tng t bin gy nn bo ng i vi cc nh sn xut dt may M. iu ny ng ngha vi vic l nhiu cng ty dt may a quc gia ang t bo m cho chnh mnh bng cch a dng ha cc v tr sn xut sang nhiu quc gia khc nhau trong trng hp h khng th dch chuyn sn xut sang Trung Quc trong nm ti. ng Lee ni ti ngh rng c th phi mt khon mt nm xc nh c tnh hnh, song d sao i na th cnh tranh vn s khc lit hn rt nhiu. TR LI CC CU HI PHN TCH Tham ho ti liu cp trong chng 1-3, chng 4 v chng 5 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Mt l do quan trng ti sao cc b phn khc nhau ca mt chic o hoc qun c th c sn xut cc quc gia khc nhau l do cc quc gia c cc li th so snh khc nhau. Nhng quc gia c li th so snh, chng hn trong vic lm nt s c th cung ng nt vi chi ph thp hn v cc cng ty tm kim ngun cung ng vi chi ph thp nht s mua hng ha ca h. Trong mt th trng cnh tranh, kt qu chnh l ngi tiu dng s c mua hng ha c chi ph thp hn. 2. Quota l gii hn v s lng nhp khu. Trong m hnh di y, gi v sn lng cn bng ca th trng t do ca hng ha nhp khu l mc P0, Q0. Nu gii hn nhp khu ca chnh ph l mc Q1, nh cung ng s nh mc gi cho nhng ngi tiu dng sn sng mua sn lng ny mt mc gi cao hn l P1. Nh vy s c t hng ha c nhp khu hn, song mc chi ph trn tng n v s cao hn.
Gi S1 S0
P1 P0
D0 0 Quota Q0 Lng
3. Quota lm tng mc gi cn bng ca hng ha. Theo m hnh di y l mc gi 5.00 USD v sn lng quota Q1. Khi quota c d b, sn lng cu v cung s tng ln Q0. 98
Ngi tiu dng sn sng mua lng tng thm ny (v ngi bn sn sng bn chng) ch mc gi thp hn l 3.50 USD.
Gi (USD) S1 S0
5.00 3.50
D0 0 Quota Q0 Lng
4. Do quota nhp khu s lm gi hng nhp khu cao hn, nh sn xut trong nc cng c th tng gi hng ha ca h. Mt trong nhng l do khc l chnh ph mun bo h cho nhng ngnh sn xut trong nc cn non tr. Trong mt s trng hp cc nh sn xut ch va mi lm quen v hc cch sn xut hng ha, khi h dn dn nng cao hiu qu, chi ph s gim i v h c th cnh tranh tt hn vi vi cc nh sn xut nc ngoi nu khng c gii hn nhp khu. Tuy nhin, nu khng c s cnh tranh ny, cc nh sn xut trong nc s khng bao gi thot khi tnh trng non nt ca mnh. Chnh ph cng c th p dng mt mc thu i vi nh sn xut nc ngoi. Mt mc thu ln p trn hng nhp khu cng c cng mt tc ng i vi mc gi v sn lng nh l quota song n s lm tng ngun thu cho chnh ph. Trong trng hp quota, cc nh sn xut nc ngoi s thu c li nhun cao hn do mc gi cao hn. 5. Nu ngnh dt may l cnh tranh hon ho, tng cc ng chi ph bin ca tt c cc cng ty trong ngnh l ng cung th trng. Chi ph bin thp hn c ngha l ng cung s dch chuyn sang phi, h thp mc gi cn bng i vi hng dt may. Tuy nhin, mt s ngi d on l iu ny s khng xy ra, c ngha l do th trng khng phi l cnh tranh hon ho. iu ny c ngha l cc cng ty c mt s kim sot nht nh i vi mc gi v sn lng trn th trng.
99
BI C THM BI C THM
Cn lc ca hng bn l tin li Trung Quc

By LESLIE CHANG
SHANGHAI Ba nm qua, Hu Fusheng ngh ng ch chuyn quy thu ngn nm gia my tnh tin v tin snh ca ca hng hin ng ta ang qun l. ng Hu gii thch rng quy thu tin chim mt khng gian 900 b vung, v khng n nhng phc v n ung cakhch hng. Nhng ng ch, v quy thu tin khng c ng thi g. Nm nay, s thay i t ngt p n. ng Hu ang bn nng vi 20% chit khu vo bui chiu, v nhng th khng bn ht s b vt b. ng ta cng qun l ung ng hp theo cch trng by hnh thp, m trc y nhng th ny c t trn cc k. ng ta cng qung my tnh tin vo thng ng kem v nhng hng ng lnh khc. ng Hu ni rng ti khng cn s cho php ca ai to nn nhng thay i ny. Mt cch nhn mi ca ng Hu v ca hng, v khi doanh s bn hng thng tng ln gp bn ln vo u nm nay, l mt phn n lc nhm i mi h thng phn phi gm 486 ca hng ca Shanghai Liangyou, mt trong nhng chui bn l tin li nht Trung Quc. S thay i c thc hin bi cu gim c iu hnh c o to M, cc th nghim nhm xem xt liu ngnh bn l trung Quc c th chuyn i thnh cc ca hng bn l tin li, mt hnh thc rt hp dn, d thc hin, v sinh li cao. Khu vc bn l tr gi 500 t USD ca Trung Quc dng nh ang pht ln. Doanh s bn l ca cc chui bn l ln tng 30% nm qua. V cng vic kinh doanh ca cc ca hng tin li din ra hu nh sut m. Ch tnh ring mnh Shanghai c gn 3,500 ca hng, chim mt na so vi ton quc. Trong s th gn 2,000 ca hng mi hot ng vo nm ngoi. Mt s ng ph Shanghai c n hai hay ba ca hng tin li nm trn mt mt ng ph. Nhng mt vn ng sau cc ca hng, l cng chu chung nhng vn hu nh cng din ra i vi cc lnh vc cng nghip, v s thn tnh ca cc nh u t nc ngoi. S cnh tranh khc lit ca cc ca hng bn l vi hn mt na i th cc chui bn l ln. Chin tranh gi c lm li nhun gp bin 21% trong nhng nm trc gim xung 15% trong nm qua, so vi con s nc ngoi khong 30%, theo s liu ca vin nghin cu lnh vc bn l. 1. Kiu cu trc th trng no c tnh cho th trng bn l tin li Shanghai? Ti sao? Trong cc th trng pht trin, cc ca hng tin li c xem nh l mt trong nhng khu vc kh khn nht trong kinh doanh bn l, s dng cc h thng my tnh hin i nh du v t hng li, mt cch b tr khoa hc n mc chi tit cho nhng khng gian nh trong nhng phng nh. M hnh ca Trung Quc th ngc li, c c tnh bi cc ca hng nh hn, nhanh chng v cnh tranh v gi. l l do ti sao 7-Eleven Inc., chui ca hng bn l tin li nht trn th gii, hin ang lm ng vi Shanghai. Nh bn l, l mt c s ca Dallas, c mt k hoch bnh tng th trng Trung Quc -- nh vn lin doanh c 137 ca hng bn l tnh Guangdong, min Nam Trung Quc, v ang hng n Beijing. Nhng theo nh Bob Jenkins, ph gim c quc t, cho bit Shanghai hin cnh tranh rt ln, h phi chin u trn chin trng Shanghai, v chng ti ch bit v u sau khi chin tranh kt thc. 2. Bn c nghi ng cc ca hng tin li M vi h thng my tnh hin i mang li nhiu li nhun hn so vi cc ca hng tin li Trung Quc khi khng trang b cc h thng nh vy? 100
Chui bn l Liangyou ang nm trong cuc chin. Nhng sau , cuc chi cha tng c ca Wang Jinlong, gim c chui bn l Liangyou t thng Ging. ng Wang, ngi Beijing, l mt trong nhng thnh vin trong lng sng du hc ca sinh vin Trung Quc n hc ti cc trng M. Vo nm 1985 ti trng lut Columbia, ng ta bt u lp hc m chng hiu ly mt t no m gio s ging dy. Sau , ng ta tm kim mt cng vic nhn h trong mt cng ty lut, v gia nhp vi mt cng ty chng tn tui, c bit l Starbucks Coffee, vo thi im c khong 100 ca hng bn l. ng ta yu cu m rng chui bn l n vi 20 quc gia, trong c Trung Quc. Mt nm sau , ng Wang quay tr li Trung Quc lm vic trong mt vn phng ti tn vi lp sn tng bong ra, mt chic gh xoay mu, v phi i b qua ba tng cu thang. Mc du, ng ta l ngi ng u ca mt cng ty u t t nhn, ng ta tin hnh lin kt vn lm n vi mt tp on s hu nh nc Shanghai Liangyou hot ng trong lnh vc kinh doanh bn l di mt nhn hiu mi Buddies". Lch s kinh doanh ca Liangyou dng nh t khuyn khch i mi. Cc ca hng trc y l mt phn trong mng li cc ca hng kinh tiu c hnh thnh t nhng nm 1950 trc thuc u ban lng thc nh nc nhm cung cp go v du n vi s lng ln. Vo nm 1998, tp on Shanghai Liangyou (liangyou c ngha l lng thc v du n) tch ra cho cc u ban lng thc thnh ph, v chu trch nhim chuyn i cc ca hng kinh tiu trc y thnh cc ca hng bn l tin li. y l trch nhim nng n i vi h. Hu ht, nhn vin u tui 40 hay 50 quen vi h thng kinh doanh c. V vy, cc nh qun l khng d dng c th thay i cch thc b tr ca hng cng nh iu chnh dng sn phm ph hp vi th trng - s kt liu ca mt ngnh hay phi mt tin nu theo cch thc nh vy. Cch thc no thay i mt h thng nh vy? bn trong hay bn ngoi, hay tt c cng mt lc. Vi m hnh ca hng theo cch nhn mi ca Liangyou bt u trin khai vo thng su, th cc k phi cao n trn nh mang li cm gic hng ha i do m iu ny i th cnh tranh khng c. Cc li i rng chng 5 b -- so vi tiu chun ch 3 b -- lm cho khch hng c cm gic thoi mi i do cng nh mua sm. Khng gian bn cnh quy tnh tin cng c lp t cc vi kim loi rt du n sn sng ch bin cc mn n nh ng rang v bnh tht hp. Vo cui nm, cng ty d kin c thm 50 ca hng bn l mi v 100 ca hng bn l cn chnh trang li. Mt s i mi m ngi mua sm khng nhn thy, l cng ty ci t cc h thng my tnh cho php cc nh qun l c th kim tra tnh hnh kho v phn tch d liu bn hng. Hin ti, cc nh qun l cng ang xem xt tnh hnh tn kho theo cch thc c -- h tnh ton trong u khi no th nn t hng li, v thng th khng ng. Mt chng trnh khuyn khch s thng cho nhn vin nu nh ca hng bn l ca h t c doanh s k hoch hng thng. 3. Bng cch no m bn mong i tin thng s nh hng n doanh s? 4. im lu no ca ca hng bn l tin li cp n quyn ti thng ca ngi tiu dng? Mt s thc y ln khc, l o to rng ri trong cng ty -- s yu km ca nhng ngi bn l trc y. Trong mt lp hc my tnh, Xu Jianhua, ngi qun l ca hng bn l ngoi Shanghai, nhn vo mng hnh my tnh n 20 pht trc khi bt u di chuyn con tr bng chut mt cch vng v trn mn hnh my tnh. C ta ni rng ti cha h s dng loi my tnh ny trc y. Tht kh cho ti, nhng ti cn phi hc cch s dng n. Tng ca hng mt, cc nh qun l c phn nhiu quyn ra quyt nh, v iu ny cha h c i vi cc cng ty Trung Quc, ni m ch c thc hin theo mnh lnh ca cp trn. ng Hu, ngi qun l ca hng bn l, tng thm hai t ng lnh v ba l nng. 101
ng ta di chuyn cc hp thc n tra trong t lnh n bn cnh quy tnh tin ngay trc gi n tra, v bn 50 hp mi ngy gp hai ln so vi trc y. ng Hu, mt k cu 28 nm vi khuynh hng bo th, tha nhn rng nhiu ngi rt s i vi cc thay i ln u tin. Cn by gi ng ta b cun ht theo cch t do mi. Trong qu kh, c rt nhiu p lc phi c phc tng. Chng ti khng th pht huy sc mnh ca bn thn. Du hiu ban u l rt tt. Cng vi doanh s ca ca hng, ch s tng trng ca ngnh thng c o lng da trn doanh s ca cc ca hng t nht l mt nm, ch vi chn thng u nm vt qu 25% so vi doanh s nm ngoi. Doanh s mc tiu ca cng ty l 130 triu USD vo nm nay, cao hn 21% so vi nm ngoi. Tuy nhin, lin doanh ny cho bit s khng c thay i li nhun cho n nm 2005. Vic ng u vi cnh tranh ngy cng gia tng, thi gian nh rt ngn li. ng Wang ni rng chng ti ang nh v li, bn ch c mt c hi thay i. 5. iu g khi bn ni ch c mt c hi thay i?
Ann Zimmerman in Dallas contributed to this article
TR LI CC CU HI PHN TCH Tham kho ti liu cp trong chng 2, chng 4-5, v chng 6 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Ti cho rng th trng bn l c c tnh gn vi th trng cnh tranh hon ho bi v c v s chui bn l v bn hng ha tng t nhau. Thc t, cnh tranh gi h tr cho c tnh th trng ny. 2. Hu ht, cc i th cnh tranh M u trang b h thng my tnh hin i, v th khng c ai c li th hn trn th trng. Do th trng cnh tranh rt khc lit, thu nhp rng tng thm M ch em li mt t sut hp l u t vo h thng my tnh ny. V vy, cc ca hng M hu nh khng c nhiu li nhun. Nu nh cc ca hng bn l Trung Quc c trang b h thng my tnh trc cc i th cnh tranh, th h c th kim c li nhun cao hn thng thng. Li nhun ny ch ko di cho n khi cc i th cng trang b h thng my tnh tng t. 3. Mi ngi c ng lc v li ch c nhn, v v vy s thc hin iu mang li cho h s gia tng thu nhp hay uy tn. Vic khuyn khch thng s lm tng doanh s bn ca h, m kt qu lm gia tng doanh s bn ca cng ty. Nhng nhn vin c th c nhng mnh khe vi chng trnh khuyn khch ny, v tm chiu thc y doanh s bn theo cch thc gi mo s sch. V vy, cng vic kim tra l hot ng quan trng theo di v gim st chng trnh ny. 4. Tht kh m ni iu g cp n quyn ti thng ca ngi tiu dng. Tuy nhin, mt iu c th l lm cho ca hng trng c v hng ha di do trong cm nhn ca khch hng mua c hng ha nhiu hn. Mt khc, khch hng c th nhn thy ca hng cch thc trng by phong ph, v ca hng p ng mong mun ca khch hng hn l buc h phi mua nhng th c trong ca hng. 5. Ty thuc vo mc cnh tranh ca cc chui bn l, h ch c mt thi gian nht nh hng li nhun do li th cnh tranh trc khi i th cnh tranh c th lm, v iu ny s lm cho li nhun ban u dn tr thnh li nhun thng thng. 102
Chng 5: L thuyt sn xut chi ph
Chng 5 Chng 5 L THUYT SN XUT - CHI PH L THUYT SN XUT - CHI PH

Trong chng 1, chng ta nh ngha doanh nghip l mt t chc s dng cc yu t u vo to ra hng ha v dch v. Mc tiu ca doanh nghip l ti a ha li nhun, hay t c cc mc tiu lin quan khc nh ti a ha doanh thu hay tng trng. Cc quyt nh sn xut c bn ca doanh nghip l: xc nh sn lng hng ha v dch v s c sn xut, vn v ngun lc khc c s dng to u ra hiu qu nht. tr li cho cu hi ny, cc doanh nghip cn c cc d liu v k thut, cng ngh xc nh c cc bin s sn xut (hay cn gi l hm s sn xut) cng nh cc d liu kinh t v gi tr u vo v u ra. Chng ny nhm cung cp kin thc nn tng ca kinh t hc trong phm vi sn xut, hiu c cc quyt nh ng sau ng cung v xc nh cc iu kin cho sn xut hu hiu. Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Phn tch mi quan h gia u ra v u vo thng qua hm s sn xut. Phn bit v xc nh cc chi ph sn xut ngn hn v di hn. Tip cn phng php phn tch bin cho cc quyt nh sn xut ti u.
L THUYT SN XUT
T chc sn xut l qu trnh chuyn i cc yu t u vo thnh cc sn phm v dch v. Chng hn, IBM thu cng nhn vn hnh my mc, thit b v nguyn vt liu trong nh my to ra my tnh. Sn phm ca cng ty c th l sn phm hon chnh (chng hn nh my tnh) hoc cng c th l sn phm trung gian (linh kin bn dn, bo mch, ...). u ra cng c th l dch v nh: gio dc, y t, ngn hng, bu chnh, ... Trong thc t, sn xut bao gm ton b cc hot ng sn xut hng ha v dch v. Cc hot ng ny bao gm: huy ng ngun vn u t m rng nh xng, thu mn lao ng, mua sm nguyn vt liu, kim sot cht lng, k ton chi ph, ... hn l cp n s chuyn i cc yu t vt l u vo thnh sn phm v dch v u ra.
HM S SN XUT
Nu nh khi him v hm cu l trng tm ca l thuyt cu th l thuyt sn xut cp cc khi nim xoay quanh hm s sn xut. Hm s sn xut l mt phng trnh, biu s liu, hay biu biu th mi quan h u ra (sn phm hay dch v) theo s kt hp ca cc yu t u vo (lao ng, vn) trong mt khong thi gian nht nh. Hm s sn xut tng qut:
Q = f (L, K, ...)
C u vo v u ra c biu th di hnh thi vt cht hn l hnh thi tin t. Chng hn, u vo l cc bin s c lp nh s lng lao ng s dng, vn ch gi tr s dng trong sn xut. u ra l hm s ph thuc nh s lng hng ha (xe hi, my tnh). Hm s sn xut ch ra s lng u ra tng ng vi cc kt hp u vo gia lao ng v vn. Trong , cng ngh c gi nh l khng thay i trong qu trnh phn tch. 103
u vo l nhng ngun lc s dng trong vic sn xut hng ha v dch v. u vo c phn loi thnh u vo c nh v u vo bin i. u vo c nh l u vo khng thay i trong thi k xem xt. Chng hn, nh my v thit b chuyn dng (IBM c th mt vi nm u t xy dng thm nh my mi). Trong khi, u vo bin i l u vo bin i d dng trong khong thi gian xem xt. Chng hn nh nguyn vt liu, lao ng.
Hm s sn xut vi mt bin s u vo
Tng sn phm sn xut (TP) ca mt doanh nghip l mt hm s theo cc mc s dng cc yu t u vo. Trong ngn hn, chng ta gi nh ch c mt yu t u vo bin i nh hng n tng sn phm sn xut (hay sn lng, Q) ca mt doanh nghip. Tng sn lng (sn phm) ny c th biu th thng qua hm s sn xut nh sau: TP = f (L) Trong , cc yu t u vo khc nh vn v cng ngh gi nh khng i. Bng di y minh ha hm s sn xut vi mt bin s u vo, l lao ng. S lao ng Tng sn phm (L) (TP) 0 5 10 15 20 25 30 0 50 120 165 200 200 180
Bng trn cng cho thy, tng sn phm sn xut ban u tng rt nhanh khi tng mc s dng lao ng, nhng sau mc tng tng sn phm nh dn theo cc mc s dng lao ng. Trong v d minh ha trn, tng sn phm thm ch gim khi vt qua mc s dng lao ng no (chng hn, tng sn phm gim t 200 xung 180 khi mc lao ng s dng tng t 25 ln 30). Cc nh kinh t cho rng s gia tng cc mc lao ng nh nhau s lm em li tng sn phm sn xut nh hn i vi hu ht cc qu trnh sn xut. y l h qu ca qui lut li ch bin gim dn c gii thiu trc y.
Tng sn phm 200 TP 120
10
15
20
25
30
Lao ng
104
Mi quan h gia cc mc s dng yu t u vo c th c biu th thng qua sn phm trung bnh (AP) (trong trng hp ny c bit n nh l nng sut bnh qun trn mi lao ng). Sn phm trung bnh c xc nh bng cch ly tng sn phm chia cho s lng lao ng nh sau:
AP =
TP L
Cc gi tr tnh ton AP theo cc mc lao ng s dng c biu th bng di y. V d ny minh ha cho trng hp khi qut v qui lut nng sut bin gim dn, l AP ban u tng ln nhng sau s gim dn. Sn phm bnh qun cng c bit n nh l nng sut lao ng. V vy, khi chng ta nghe cc nh kinh t cp n nng sut lao ng, th chng ta bit rng h ang ni v cc thay i trong AP. S lao ng (L) 0 5 10 15 20 25 30 Tng sn phm (TP) 0 50 120 165 200 200 180 Sn phm trung bnh (AP) 10 12 11 10 8 6
Sn phm bin (MP) l mt khi nim quan trng v rt hu ch. MP c nh ngha nh l sn phm tng thm t vic s dng thm mt n v yu t u vo, trong khi cc yu t u vo khc vn khng i. Sn phm bin c o lng bng t s gia thay i tng sn phm (TP) v thay i lng lao ng s dng (L). Theo thut ng ton hc th sn phm bin c biu th nh sau:
MP =
TP L
Kt qu tnh ton gi tr MP theo cc thay i mc s dng lao ng c thm vo trong ct sau cng ca bng di y. Chng hn, nu chng ta xem xt khong s dng lao ng t 10 n 15 n v lao ng. Khi , TP tng 45 (t 120 n 165) khi lng lao ng tng 5. V vy, MP xc nh trong khong ny l 45/5 = 9. S lao ng (L) 0 5 10 15 20 25 30 Tng sn phm (TP) 0 50 120 165 200 200 180 Sn phm trung bnh (AP) 10 12 11 10 8 6 Sn phm bin (MP) 10 14 9 7 0 -4
T s liu bng trn, khi MP dng nu tng lao ng s lm tng tng sn phm sn xut. Khi MP m, tng lao ng s lm gim tng sn phm sn xut. 105

AP, MP
12
AP 0
10
15
20
25 MP
30
Lao ng
Cc ng TP, AP v MP c th minh ha trong cng mt th. Biu cho thy TP ban u tng ln rt nhanh khi s lng lao ng s dng (L) tng ln. Tuy nhin, sau TP tng vi cc mc nh dn theo mc lao ng. Thm ch, TP gim khi lao ng s dng vt qu mt mc nht nh. Biu di y minh ha mi quan h gia ng AP v MP cng vi ng TP. Ta thy AP ban u tng nhng sau gim. Trong khi , MP tng trong khong TP tng vi tc nhanh hn v gim khi TP tng vi tc gim dn. MP bng khng ti mc s dng lao ng m TP t c ti a v MP m khi TP gim.
TP 200 TP 120
0 AP, MP
10
15
20
25
30
12
AP
10
15
20
25 MP
30
106
Nh biu trn cho thy, ng MP v AP giao nhau ti im cc i ca AP. Khi , nu MP ln hn AP th khi gia tng mc s dng lao ng s lm AP tng. iu ny c ngha l, nu gia tng thm mt lao ng th nng sut lao ng bnh qun s tng ln. Gi s, im hc tp trung bnh c xc nh bng cch ly im trung bnh ca cc mn hc. im hc tp trung bnh s tng ln nu nh bn bit c im s ca mt mn hc mi (im s bin) ln hn im s trung bnh trc y. Suy lun mt cch tng t, sn phm trung bnh s tng (gim) khi sn phm bin ln hn (nh hn) sn phm trung bnh. T kt qu minh ha hai biu trn, chng ta c th kt lun rng mc s dng lao ng m AP ct MP s lm cho AP t cc i. Trong khi , mc s dng lao ng m MP bng khng s lm cho TP t cc i. Thng tin ny c ngha rt quan trng i vi cc doanh nghip trong ra quyt nh s dng ngun lc t mc tiu sn xut.
Hm s sn xut vi hai bin s u vo

By gi, chng ta hy xem xt hm s sn xut vi hai bin s u vo: lao ng (L) v vn (K), vi gi nh cng ngh khng thay i. Q = f (L, K) Mi quan h gia cc kt hp u vo (L, K) v mc sn lng (Q) c th biu din bng th bi cc ng ng lng. ng ng lng ng ng lng cho bit cc kt hp khc nhau ca hai yu t u vo (lao ng v vn) m doanh nghip c th s dng to ra cc mc sn xut c th. Mc ng lng cao hn (xa vi gc ta ) ch sn lng ln hn v mc ng lng thp hn (gn vi gc ta ) ch sn lng thp hn. Vn (K) 6 5 4 3 2 1 6 9 12 10 7 3 1 12 20 28 23 18 8 2 28 36 36 33 28 12 3 36 40 40 36 30 14 4 40 42 40 36 28 12 5 39 40 36 32 26 10 6 Lao ng (L)
Chng hn, biu d liu trn cho bit mi quan h gia sn lng sn xut (Q) theo cc kt hp gia lao ng (L) v vn (K) cho thy 12 n v sn lng (12Q) c th c to ra bng cch kt hp 1 n v vn (1K) v 3 n v lao ng (3L), hay vi (1K) v (5L). Sn lng 12Q cng c th to ra bng cch kt hp 1L v 4K, hay 2L v 6K. ng biu th kh nng to ra 12 n v sn lng (12Q) l ng ng lng mc thp nht. Tng t nh vy, trong biu trn cng cho bit cc kt hp khc nhau ca K v L to ra 28Q, 36Q v 40Q. Lu rng, to ra mc sn lng ln hn th doanh nghip cn nhiu lao ng hn hoc vn hn, hay cn nhiu hn c lao ng v vn hn. Mt vn t ra l lm th no xc nh c kt hp no l hiu qu. T d liu biu trn, chng ta thy rng kt hp (3L v 1K) hay kt hp (5L v 1K) u cng to ra mc sn lng 12Q. Tuy nhin, kt hp (5L v 1K) l kt hp khng hiu qu v s dng nhiu lao ng hn so vi kt hp (3L v 1K). Biu di y minh ha cc ng ng lng t d liu cc kt hp u vo gia vn v lao ng trn. 107

Vn (K)
ng ng lng 40Q
I 4 Z
36Q Vng sn xut hiu qu R V 12Q 28Q
Lao ng (L)
T biu trn cho thy, cc ng ng lng c mt phn c h s gc dng l vng khng hiu qu. Cc doanh nghip s khng la chn cc kt hp u vo trong phn ny bi v phn c h s gc m s to ra vi cng mc sn lng nhng c cc kt hp u vo t hn. Bng cch v cc ng song song vi hai trc u vo s xc nh cc im tip xc vi cc ng ng lng. Vng sn xut hiu qu l vng c h s gc m trn cc ng ng lng, chnh l phn din tch 0ZVI nh minh ha trong biu trn. Nh vy vi mi mc sn lng nht nh chng hn nh 28Q, mt doanh nghip c th la chn cc kt hp u vo khc nhau. im Z yu cu 4 n v vn (4K) v 2 n v lao ng (2L). Trong khi im V, yu cu 2K v 3L. Trong trng hp ny, nu di chuyn la chn t im Z n im V th doanh nghip phi t b 2 n v vn (2K) v tng thm 1 n v lao ng (1L). Gi tr tuyt i ca ng ng lng c gi l t l thay th bin (MRTS). MRTS ti mt im c th trn ng ng lng, khi hm s sn xut lin tc theo hai bin u vo (L, K), c th c xc nh bng cch ly phng trnh vi phn ca hm s Q=(L, K). T khi sn lng khng i trn ng ng lng, cho nn vi phn tng phn ca hm s sn xut theo bin s L v K phi bng khng. Khi , h s gc ca ng ng lng l dK/dL. Q Q dQ = dL + dK = 0 L K Q L dK = dL Q K
Do
Q Q = MPL v = MPK L K MPL dK = ( ) = MRTS MPK dL
T l thay th bin (MRTS) ca lao ng (L) theo vn (K) s bng MPL/MPK. Mt s dch chuyn xung pha di ca ng ng lng no s em li s gia tng mc sn lng do s dng nhiu lao ng hn (L). S gia tng sn lng ny cng bng ng vi sn lng gim do s dng t vn hn (K). V vy, L MPL = K MPK
MPL K = = MRTS MPK L
108
Do , MRTS bng tr tuyt i h s gc ng ng lng v cng bng t l cc sn phm bin. Nh vy, gia cc im Z v V, MRTS = - K/L = 2/1 = 2. Chng hn, MRTS ti im R chnh l tr tuyt i h s gc ca ng tip tuyn vi ng ng lng ti im tip xc . V th, ti im R ta c MRST = 1. Hnh dng ca ng ng lng phn nh mc m mt yu t u vo c th thay th cho mt yu t u vo khc trong sn xut. cong ca ng ng lng nh hn th mc thay th s ln hn v ngc li. Mt trng hp c bit ca ng ng lng, l ng thng. Trong trng hp ny th lao ng v vn l thay th hon ton. Khi , t l thay th bin l mt hng s. iu ny c ngha l lao ng c th thay th cho vn (v ngc li) vi mt t l khng i. Chng hn nh du v kh t c th thay th cho nhau trong cc ng c. Nng lng v thi gian trong qu trnh sy kh, ... Biu di y minh ha vn v lao ng thay th hon ton.
K u vo thay th hon ton K u vo b sung hon ton
4 1K 2L 4 8 12 L
12
Mt trng hp c bit khc khi ng ng lng c hnh dng gc vung nh minh ha trong biu di y. Trong trng hp ny, lao ng v vn l b sung hon ton. iu ny c ngh l lao ng v vn s dng vi cng t l c nh 2K/1L. trong trng hp ny s khng c s thay th gia lao ng v vn trong sn xut. Chng hn, im C trong ng ng lng gia. Sn lng s khng thay i nu nh ch tng lng lao ng (khi , MPL = 0 dc theo phn ngang ca ng ng lng ny). Tng t nh vy, sn lng s khng thay i nu ch lng vn tng ln (khi , MPK = 0 dc theo phn ng ca ng ng lng ny). Sn lng ch c th tng ln khi c lng lao ng v vn tng ln vi cng t l 2K/1L. Mt v d cho cc b sung hon ton thng thy trong cc phn ng ha hc, mt s kt hp v lng ca cc cht theo mt thnh phn nht nh trong cc phn ng. Mt v d khc nh 2 chic bnh xe v 1 sn xe lp rp mt chic xe p, ... ng ng ph ng ng ph biu th cc kt hp khc nhau m mt doanh nghip c th mua sm hoc thu mn vi cng mc chi ph cho. Gi s, mt doanh nghip ch s dng lao ng v vn trong sn xut. Tng chi ph ca doanh nghip trong mt thi k nht nh c th biu din di dng:
C = wL+ rK
Trong , C : tng chi ph trong thi k sn xut w : nh mc lng trn mi n v lao ng r : chi ph s dng trn mi n v vn Tng chi ph (C) chnh l rng buc v ngn sch chi tiu ca doanh nghip trong thi k sn xut. Rng buc ny gii hn kh nng la chn mc sn lng sn xut trong vng sn xut hiu qu. Biu di y minh ha ng ng ph. Nu doanh nghip la chn cc 109
im sn lng sn xut nm trn ng ng ph th ngn sch chi tiu ca doanh nghip s dng ht vo lao ng v vn. Cc im nm bn trong ng ng ph th tng chi ph s dng lao ng (wL) v chi ph s dng vn (rK) nh hn ngn sch chi tiu ca doanh nghip. iu ny cho thy rng doanh nghip b gii hn la chn mc sn lng trong vng sn xut hiu qu, l phn gi hn bn trong ca ng ngn sch chi ph vi gc ta . Hay ni cch khc, cc im nm pha bn ngoi ng ng ph l khng th t c tr khi doanh nghip b sung thm ngn sch chi ph hay c s thay i v gi ca yu t u vo.
Vn (K) ng ng ph C/r A D Vng gii hn ngn sch chi ph C B Vng qu gii hn ngn sch
C/w
Lao ng (L)
Cc kt hp u vo ti u ti cc im m ng ng ph tip xc vi ng ng lng (hay tr tuyt i h s gc ca ng ng lng bng vi h s gc ca ng ng ph).

Vn (K) 40Q
C/r
I Z
36Q Vng sn xut hiu qu O 28Q 2 V 12Q 0 C/w
Lao ng (L)
Khi , MRTS = Do MRTS =
w r
MPL , chng ta c th vit li iu kin cho kt hp u vo ti u khi: MPK
MPL w MPL MPK = , hay = MPK r w r

110
Phng trnh ny ch ra rng ti thiu ha chi ph (hay ti a ha sn lng vi chi ph cho) th sn lng tng thm hay sn phm bin trn mt ng chi tiu vo lao ng bng vi sn phm bin trn mt ng chi tiu vo vn.
SN XUT THEO THI GIAN
C s khc nhau v thi gian cn thit bin i s lng ngun lc khc nhau s dng trong qu trnh sn xut. iu quan trng l phi nhn din s khc bit gia sn xut ngn hn v sn xut di hn. Sn xut ngn hn l thi k qu ngn i vi mt doanh nghip thay i nng lc sn xut. V vy, nng lc sn xut l c nh trong ngn hn, nhng sn lng c th bin i bng cch s dng nhiu lao ng, nguyn vt liu v cc ngun lc tng t khc trong gii hn nng lc hin c. Sn xut di hn l thi k di doanh nghip c th thay i ton b yu t u vo, bao gm c nng lc sn xut. Lu nng lc sn xut ch c th thay i khi cng ty u t thm vn v thay i cng ngh. Theo quan im ca ngnh th sn xut di hn xem xt n kh nng mt doanh nghip gia nhp hay rt khi ngnh.
L THUYT CHI PH
BN CHT CHI PH
Cc nh kinh t cho rng cc doanh nghip la chn gi v sn lng sn xut ti a ha li nhun. Li nhun m cc nh kinh t cp trong kinh t hc, chnh l li nhun kinh t. Li nhun kinh t = Tng doanh thu - Chi ph kinh t Nh cp trong chng 1, chi ph kinh t bao gm c chi ph c hi, bt k l chi ph minh nhin hay chi ph n. Chi ph minh nhin l chi ph c thanh ton da trn cc chng t c th (cc chi ph k ton l nhng chi ph minh nhin). Tri li, chi ph n l chi ph khng bng tin. Chng ta hy xem mt v d minh ha khc nhau gia hai chi ph ny. Gi s, bn vay tin ngn hng cho d n kinh doanh, trong trng hp ny chi ph tin li vay l chi ph minh nhin. Mt khc, nu nh bn s dng khon tin tit kim u t cho d n kinh doanh th bn s khng phi tr tin li. Trong trng hp ny, chi ph c hi l chi ph n t tin li m l ra bn c th nhn c bng cch gi s tin u t vo ngn hng. Nh vy, chng ta thy s khc nhau gia chi ph kinh t v chi ph k ton. Trong hu ht cc trng hp, chi ph k ton l chi ph minh nhin (ch c trng hp ngoi l, l chi ph khu hao vn c xem l chi ph k ton mc d khu hao l chi ph khng bng tin). Nh vy, h thng k ton c t chc ghi nhn cc nghip v pht sinh v cc khon thu, chi ca doanh nghip. Cc ghi nhn ny rt hu ch i vi c quan thu, ngi ch doanh nghip. V th, mi khon thu v chi u phi c ghi nhn thng qua cc nghip v pht sinh. Trong khi , chi ph n th khng th quan st trc tip (v v vy cng khng c bin nhn lm c s kim tra s sch k ton). Do chi ph kinh t bao gm c chi ph minh nhin v chi ph n, trong khi chi ph k ton bao gm (hu ht) chi ph minh nhin. V vy, chi ph kinh t lun ln hn chi ph k ton. S khc bit gia hai chi ph ny thc cht chnh l chi ph c hi ca vic s dng ngun lc sn c ca doanh nghip. Li nhun k ton c xc nh bng: Li nhun k ton = Tng doanh thu - Chi ph k ton. Trong khi , Chi ph kinh t = Chi ph k ton + Chi ph c hi So snh cc nh ngha v li nhun kinh t v k ton, chng ta thy li nhun kinh t bao gi cng nh hn li nhun k ton. Chng ta hy xem xt mt v d sau: 111
Li nhun kinh t Li nhun k ton Chi ph c hi Chi ph kinh t Tng doanh thu
Chi ph k ton
Chi ph k ton
Gi s, bn s hu mt cn nh c th cho thu v nhn c 50 triu ng mi nm. Nu bn khng cho thu m m mt ca hng bn tp ha v ch nhn c 40 triu ng li nhun k ton, th thc t bn chu thua l 10 triu ng. L 10 triu ng khi so snh vi vic cho thu cn nh ca bn. Nu nh bn nhn li nhun kinh t bng khng iu ny c ngha rng t sut li nhun t cng vic kinh doanh ca bn bng vi t sut li nhun tt nht m bn c th la chn ngoi cng vic kinh doanh hin ti. Trong kinh t hc, khi ni n li nhun ca doanh nghip th chng ta ang cp n li nhun kinh t. Trong trng hp mt ngnh c li nhun kinh t dng. iu ny c ngha l ngnh ny hp dn hn nhng ngnh khc, li nhun ny s hp dn nhiu doanh nghip mi gia nhp vo ngnh (tr khi c nhng ro cn thm nhp ngnh). Trong trng hp li nhun kinh t m trong di hn, chng ta thy mt s cc doanh nghip rt lui khi ngnh.
CHI PH SN XUT NGN HN
Tng chi ph
Trong ngn hn, tng chi ph (TC) bao gm hai loi chi ph: chi ph c nh v chi ph bin i. Chi ph c nh (TFC) l nhng chi ph khng bin i theo mc sn lng. Chi ph c nh l nh nhau i vi mi mc sn lng (thm ch khi sn lng bng khng). Cc chi ph c nh chng hn nh: tin thu vn phng, chi ph ng k, khon tr li vay, chi ph khu hao lin quan n cc tin ch s dng (nh xng, thit b, phng tin vn ti, ...). Chi ph bin i (TVC) l nhng chi ph bin i theo mc sn lng. Chng hn, chi ph lao ng, chi ph nguyn vt liu, chi ph in nc l nhng chi ph bin i. Chi ph bin i bng khng khi sn lng bng khng v tng ln theo sn lng sn xut. Bng di y minh ha gi nh v chi ph c nh v chi ph bin i theo cc mc sn lng sn xut. T bng ny cng ch ra rng chi ph c nh l nh nhau ti mi mc sn lng v chi ph bin i tng ln theo cc mc sn lng sn xut. Q 0 10 20 30 40 50 60 112 TFC 10 10 10 10 10 10 10 TVC 0 30 50 80 120 190 290
T s liu bng trn, chng ta xc nh tng chi ph ti mi mc sn lng nh sau: TC = TFC + TVC Q 0 10 20 30 40 50 60 TFC 10 10 10 10 10 10 10 TVC 0 30 50 80 120 190 290 TC 10 40 60 90 130 200 300
Biu di y minh ha th ca ng chi ph c nh. Chi ph c nh c gi tr bng nhau ti cc mc sn lng v th ca ng chi ph c nh l ng nm ngang.
Chi ph
Sn lng
ng chi ph bin i tng ln khi mc sn lng tng ln. Ta thy ban u chi ph bin i tng vi tc gim dn (do nng sut bin ban u tng ln lm cho chi ph ca mi n v sn lng tng thm gim). Tuy nhin, khi mc sn lng tng thm sau s lm cho chi ph bin i tng vi tc tng dn (do nh hng ca qui lut nng sut bin gim dn). Biu di y minh ha ng chi ph bin i trong trng hp trn.
Chi ph
Sn lng
113
Do tng chi ph bng tng chi ph c nh v chi ph bin i. Khi , ng tng chi ph bng tng theo trc tung ca TFC v TVC. Biu di y minh ha cho mi quan h ny.
Chi ph
Sn lng
Chi ph trung bnh

Chi ph c nh trung bnh (AFC) c xc nh bng:
AFC =
TFC Q
Chi ph c nh trung bnh c thm vo bng di y. Lu rng chi ph c nh trung bnh gim khi mc sn lng tng ln. Q 0 10 20 30 40 50 60 TFC 10 10 10 10 10 10 10 TVC 0 30 50 80 120 190 290 TC 10 40 60 90 130 200 300 AFC 1.0 0.5 0.33 0.25 0.2 0.167
Chi ph bin i trung bnh (AVC) c xc nh bng:
AVC =
TVC Q
Q 0 10 20 30 40 50 60 114
TFC 10 10 10 10 10 10 10
TVC 0 30 50 80 120 190 290
TC 10 40 60 90 130 200 300
AFC 1.0 0.5 0.33 0.25 0.2 0.167
AVC 3.0 2.5 2.67 3.0 3.8 4.83
Ct sau cng trong bng trn biu th chi ph bin i trung bnh. Chi ph bin i lc u gim nhng sau tng ln theo mc tng ca sn lng. S d AVC tng ln l do nh hng ca qui lut nng sut bin gim dn. Nu mi lao ng s dng tng thm em li mc sn lng tng thm nh hn, th chi ph trung bnh trn sn lng tng thm phi tng ln. Chi ph trung bnh (ATC) c xc nh bng:
ATC = TC Q
Q 0 10 20 30 40 50 60
TFC 10 10 10 10 10 10 10
TVC 0 30 50 80 120 190 290
TC 10 40 60 90 130 200 300
AFC 1.0 0.5 0.33 0.25 0.2 0.167
AVC 3.0 2.5 2.67 3.0 3.8 4.83
ATC 4.0 3.0 3.0 3.25 4.0 5.0
Bng trn minh ha kt qu ca ATC t cng thc ny. Lu rng ATC cng c th c xc nh bng: ATC = AVC + AFC (do TC=TFC+TVC, TC/Q = TFC/Q + TVC/Q).
Chi ph bin
Ngoi vic xc nh chi ph trung bnh, th chi ph bin ca n v sn lng tng thm cng rt hu ch. Chi ph ny c gi l chi ph bin (MC). Chi ph bin c o lng bi:
MC = TC Q
Chi ph bin c xc nh trong bng di y. Lu cch thc xc nh chi ph bin t cng thc trn, l t s ca thay i tng chi ph theo thay i mc sn lng. Chng hn, chng ta xt trong khong sn lng t 10 n 20. Trong trng hp ny tng chi ph tng 20 (t 40 ln 60) khi sn lng sn xut tng thm 10 n v. V vy, chi ph bin trong khong ny l 20/10 = 2. Q 0 10 20 30 40 50 60 TFC 10 10 10 10 10 10 10 TVC 0 30 50 80 120 190 290 TC 10 40 60 90 130 200 300 AFC 1.0 0.5 0.33 0.25 0.2 0.167 AVC 3.0 2.5 2.67 3.0 3.8 4.83 ATC 4.0 3.0 3.0 3.25 4.0 5.0 MC 3 2 3 4 7 10
Biu di y minh ha hnh dng ca ng AFC in hnh. Lu rng AFC gim khi sn lng tng ln.
115

Chi ph
Sn lng
Biu di y bao gm th ca ng ATC, AVC v MC ca mt doanh nghip in hnh. Lu rng khong cch gia ng ATC v AVC chnh l AFC (do AFC+AVC=ATC). Chng ta nhn thy rng ng MC lun lun ct ng AVC v ng ATC ti cc im cc tiu ca nhng ng ny. thy r hn v iu ny, chng ta thy khi chi ph bin nh hn chi ph trung bnh th chi ph trung bnh gim xung. Tng t nh vy, khi chi ph bin vt qu chi ph trung bnh th chi ph trung bnh s tng ln. V vy, ng MC s ct ng chi ph trung bnh (ATC) ti im cc tiu ca ATC.
Chi ph
Sn lng
Mi quan h gia ng chi ph v sn phm

ng cong chi ph c xc nh bi cng ngh v ng sn phm. Biu di y minh ha mi lin kt gia ng sn phm v ng chi ph. Phn bn trn cho thy ng sn phm bin v sn phm trung bnh v phn bn di cho thy ng chi ph bin v chi ph bin i trung bnh. Lu rng trong khong s dng lao ng lm cho AP v MP tng ln th MC v AVC gim. Ti im cc i ca MP th MC t cc tiu. Sau , MP gim xung v AP tip tc tng v MP v AP ct nhau ti im cc i ca AP. Khi , u vo (lao ng) s dng ti im cc i sn phm trung bnh (AP max) s tng ng vi im ct nhau ca MC v AVC. Khi sn lng vt qu im ny th sn phm trung bnh (AP) gim xung v chi ph bin i trung bnh (AVC) tng ln.
116

AP, MP Mi quan h gia ng sn phm v chi ph
AP
MP AVC, MC MC AVC
CHI PH SN XUT DI HN
Trong di hn, tt c chi ph u bin i. Mi khi doanh nghip thay i vn u t s lm cho ng chi ph trung bnh ngn hn (SRATC) dch chuyn t ng ny sang ng khc. Biu di y minh ha cho mi quan h ny. im cc tiu ca cc ng chi ph trung bnh ngn hn biu th mc vn u t ca doanh nghip, tng ng vi mc sn lng. V vy trong biu ny, SRATC4 biu th mc vn u t cao hn SRATC1.
Chi ph
Sn lng
ng chi ph trung bnh di hn (LRATC) l ng biu th cc mc thp nht ca ng chi ph trung bnh trong ngn hn. D nhin, trong mi thi k ngn hn th doanh 117
nghip bao gi cng la chn qui m sn xut m chi ph trung bnh l thp nht. C th, doanh nghip s la chn sn xut Qo n v khi mc vn u t tng ng vi ng chi ph trung bnh SRATC2 (lu rng chi ph sn xut mc sn lng ny c th cao hn hay thp hn ty thuc vo qui m ca doanh nghip).
Chi ph
Kinh t theo qui m
Li nhun khng i theo qui m
Phi kinh t theo qui m
Sn lng
i vi cc ngnh khc nhau, ng chi ph trung bnh di hn s khc nhau theo qui m sn xut v chi ph trung bnh. Tuy nhin, hu ht ng chi ph di hn c hnh dng ch U nh biu trn. T biu ny, chng ta c th chia ng chi ph di hn gm c 3 vng nh biu di y. Vng kinh t theo qui m s lm gim LRATC khi sn lng tng ln (do c s chuyn mn ha, phn cng lao ng, ng cong kinh nghim v cc yu t tng t khc). Vng phi kinh t theo qui m s lm tng LRATC khi sn lng tng ln (do tng chi ph ca vic thay i cu trc khi qui m tng ln). Nm gia hai vng trn l vng li nhun khng i theo qui m, LRATC s khng i khi sn lng tng ln. Tuy nhin, lm th no nhn din mi quan h gia LRATC v sn lng sn xut. Cc nh kinh t thng quan st thng qua mi quan h gia gi tr u vo v u ra. Hiu qu kinh t theo qui m din ra khi tc tng u vo nh hn tc tng u ra khi gia tng mc sn lng. Trong khi , nu tc tng u vo ln hn tc tng u ra th khi doanh nghip ang hot ng trong vng phi kinh t theo qui m. Vng li nhun khng i theo qui m c t sut li nhun khng i theo qui m sn xut. Biu trn cng minh ha khi nim qui m hiu qu ti thiu (MES). Qui m hiu qu ti thiu t c mc sn lng thp nht m LRATC l cc tiu. Ch s MES rt quan trng trong vic xc nh cu trc th trng ca hng ha v dch v c th. S cnh tranh gia cc doanh nghip i hi mi doanh nghip phi sn xut ti mc sn lng m LRATC l cc tiu. Nu nh ch s MES l rt ln so vi tng th th trng, iu ny c th kt lun ch tn ti mt vi doanh nghip c kh nng sinh li tn ti trn th trng m thi. Gi nh, th trng sn xut xe hi c tng cu khong 20 nghn chic mi nm. Nu ch s MES ca ngnh ny l 10 nghn chic, th chng ta c th d bo rng kt qu ca qu trnh cnh tranh ngnh s dn n tn ti nhiu nht l 2 doanh nghip hot ng trn th trng trong tng lai.
QUYT NH SN XUT
Kinh t hc c xem l khoa hc x hi, ng thi l cng c khoa hc ra quyt nh. Khi , kinh t hc em li s hiu bit v xc nh cc la chn ti u. Mt quyt nh hp l yu cu 3 bc c bn: 118
Xc nh mc tiu v rng buc, Xy dng cc phng n kh thi v Thit lp cc tiu chun nh gi la chn.
MC TIU V RNG BUC
Mc tiu m mt c nhn, doanh nghip eo ui rt a dng. Chng hn nh: li nhun, li ch, doanh s, th phn, thu nhp, tng trng, ... Nu xt trong mt cng ty, cc c nhn nhng v tr khc nhau s eo ui cc mc tiu khc nhau khi ra quyt nh. Gim c iu hnh mun ti a ha li nhun, gim c sn xut mun ti thiu ha chi ph, gim c tip th mun ti a ha doanh thu hay th phn, ... Tuy nhin, bt k mc tiu no cng b gii hn vi mt s rng buc nht nh, c th l cng ngh, s lng v cht lng ca ngun lc, gi tr, doanh s, th phn, li nhun, hay cc qui nh php lut. Cc mc tiu v rng buc c thit lp theo nhiu cch khc nhau. Chng hn, mt cng ty c gng ti a ha th phn (mc tiu) nhng phi tha mn t sut thu nhp trn u t ti thiu l 12% (rng buc). Mt cch khc, cng ty ti a ha thu nhp trn u t nhng phi duy tr c 20% th phn. Mt c nhn mun ti a ha thu nhp nhng phi tha mn t nht c 30 ngy ngh trong nm, hay ti a ha s ngy ngh trong nm vi iu kin thu nhp t nht l 20 triu ng mi nm.
CC TIU CHUN NH GI LA CHN
Mt khi, cc c nhn (hoc doanh nghip) xc nh c mc tiu v cc rng buc s hnh thnh v s cc phng n c th la chn. H phi nh gi cc la chn p ng vi mc tiu. Tiu ch m h s dng l rt quan trng i vi s la chn. Ni chung, tiu ch s lin quan n hai kha cnh: hiu qu v o c.
Hiu qu
Hiu qu o lng cch thc t c mc tiu tt nht theo cc rng buc. Hiu qu l thut ng thng thng v thng c s dng nh gi cc la chn hay hnh vi. Cc nh kinh t thng s dng o lng hiu qu k thut v hiu qu kinh t nh gi cc phng n la chn. Hiu qu k thut c o lng bng t l u ra vi u vo.
Hiu qua ky thut =
S lng u ra S lng u vao
Chng hn, hai nng dn (A v B) u trng la, mi nng dn u c mt so t canh tc. Gi nh rng iu kin u vo nh ging, phn bn, thuc tr su v nc ca nng dn A v B l nh nhau. n v thu hoch, nu sn lng la thu hoch ca nng dn A cao hn nng dn B th hiu qu k thut ca nng dn A cao hn nng dn B. Ti u ha hiu qu k thut c th din ra bng cch ti a ha u ra vi u vo cho, hoc ti thiu ha u vo vi u ra xc nh. D nhin l khng th ti a ha u ra v ti thiu ha u vo cng mt lc. Hiu qu kinh t bao gm cc gi tr v gi c ca u vo v u ra. Khi , hiu qu kinh t t c khi ti a ha gi tr u ra tng ng vi gi tr u vo.
Hiu qua kinh t = Gia tr u ra Gia tr u vao
Chng hn, mt nng dn ang xem xt trng la hay ng trn mt so t canh tc. Bng cch o lng t l gi tr u ra (gi tr la hay ng em bn) chia cho gi tr u vo (chi ph u vo). Ngi nng dn s quyt nh trng g da trn hiu qu kinh t. iu ny c ngha l nu hiu qu kinh t ca trng la cao hn ng th nng dn s trng la v ngc li. 119
Gii php hiu qu kinh t phi nm trn ng nng lc sn xut, hay cn gi l hiu qu Pareto. iu kin t c hiu qu Pareto phi tha mn hai iu kin sau:
-
Mi ngun lc tham gia hot ng v
- Mi ngun lc s dng hiu qu. Hiu qu Pareto l iu kin m khng c la chn no m lm tng phc li (li ch) ca mt ngi m khng lm gim i phc li (li ch) ca mt ai . Chng hn, ngi nng dn va trng la v ng trn cng mt so t canh tc. Cc im nm trn ng nng lc sn xut trn biu th sn lng la v ng ca v ma thu hoch. Nu ngi nng dn mun c nhiu la hn s phi gim mt lng ng v ngc li. Mt khi cc kt hp sn xut hng ha nm trn ng nng lc sn xut (nh cp trong chng 1), th s kt hp ny l ti u Pareto. Cc im nm bn trong ng cong nng lc sn xut c gi l Pareto tim nng. Trong khi , cc im nm bn ngoi l khng th t c tr khi c s thay i cng ngh, hay cht lng ca ngun lc tng ln.
Lng ng
Lng la
o c
Ngoi tiu chun hiu qu trn, cc c nhn (hoc doanh nghip) i khi da trn kha cnh o c lm tiu chun nh gi cho cc la chn. Cc nh kinh t cho rng bt k mc tiu no cng cha ng yu t o c ty thuc vo h thng v chun mc o c s dng. Kinh t hc vi m nh gi cc la chn da trn phn tch bin. Nu li ch vt qu chi ph th kt qu lm tng li ch. Hu ht, cc la chn kinh t u cn nhc gia li ch bin v chi ph bin.
Phn tch bin

Phn tch bin c ng dng rng ri trong cc phn tch kinh t. Mt trong nhng mc ch ca kinh t hc l nhm ti a ha hay ti thiu ha cc bin s cho bng cch a ra cc la chn. Cc la chn ny c xem xt ti mc hot ng bin. Mt trit gia Trung Quc ni: hnh trnh di nht bt u t bc u tin. iu ch ra rng mi quyt nh l mt s thay i i vi trng thi ban u. Trong sn xut, ngi qun l phi hiu rng mt s thay i u vo (chng hn, lao ng) gy ra thay i trong sn lng. Mt ngi tiu dng phi hiu c s thay i mc tiu dng lm thay i mc li ch nhn c. Ngi bn hng phi hiu rng s thay i gi lm thay i lng bn v doanh thu. Phn tch bin l phn tch t l thay i trong cc bin s, s thay i bin s ph thuc theo s thay i ca bin s c lp. iu quan trng nn nh rng gi tr bin (li ch, chi ph, ...) l gi tr lin quan n mt la chn c th. Gi tr bin bao gm: Thu nhp bin (MB): l s thay i tng li ch lin quan n mt la chn. Chng hn, li ch bin (MU), hay doanh thu bin (MR). 120
Chi ph bin (MC): l thay i trong tng chi ph do thay i mc hot ng, thng s dng trong sn xut. Qui tc quyt nh bin: c nhn (hoc doanh nghip) s gia tng hot ng nu nh MB > MC, mc hot ng ti u ti MB = MC v c nhn (hoc doanh nghip) s gim hot ng nu nh MB < MC. Qui lut ny cn c bit n nh l qui lut cn bng bin.
QUYT NH SN XUT TI U
Chng ta hy xem xt iu g s xy ra khi doanh nghip sn xut thm mt n v sn lng. Phng trnh li nhun c biu th nh sau: Li nhun kinh t = Tng doanh thu - Tng chi ph Khi doanh nghip sn xut thm mt n v sn lng th doanh thu ca n s tng ln (trong hu ht cc trng hp) v chi ph cng tng ln. Li nhun s tng khi phn doanh thu tng ln hn phn chi ph tng. Trong , doanh thu tng do bn thm mt n v sn lng gi l doanh thu bin (MR) v chi ph tng lin quan n vic sn xut thm mt n v sn lng gi l chi ph bin (MC). Doanh thu bin cng l mt phn quan trng trong cc quyt nh sn xut ca doanh nghip, doanh thu bin c xc nh bng:
MR =
TR hay MR = TR' (Q ) Q
Nu doanh nghip c ng cu co gin hon ton, gi ca hng ha l khng thay i theo cc mc sn lng (do ng cu nm ngang). Trong trng hp ny, doanh thu bin bng vi gi th trng (trng vi ng cu). Chng hn, gi ca ng trn th trng l 500 ng mt qu, khi doanh thu bin ca ngi nng dn khi bn thm mi qu ng sau l 500 ng. Doanh thu bin v ng cu trong trng hp cu co gin hon ton c minh ha trong biu sau:
Doanh nghip c ng cu co gin hon ton Gi
Lng
Trong trng hp doanh nghip c ng cu dc xung, doanh nghip gim gi s lm tng lng cu. Doanh thu bin, trong trng hp ny, s thp hn gi. Chng ta hy xem xt ti sao c iu ny vi tnh hung m t trong biu di y. Khi gi 6 nghn ng, doanh nghip c th bn c 4 n v v doanh thu s bng 6 nghn ng x 4 = 24 nghn ng. Nu doanh nghip mun bn thm n v th 5, gi bn s thp hn v bng 5 nghn ng. Tng doanh thu lc ny l 25 nghn ng. Doanh thu bin trong trng hp ny c xc nh bng thay i doanh thu / thay i sn lng = 1 nghn ng / 1 = 1 nghn ng. Nh v d ny 121
minh ha, doanh thu bin lun lun nh hn gi khi ng cu dc xung. Mc gi thp hn khng ch i vi n v sau cng m i vi cc c cc n v sn lng bn. Trong trng hp ny, doanh nghip nhn 5 nghn ng cho n v bn sau cng, nhng mt 4 nghn ng doanh thu do gi gim 1 nghn ng cho 4 n v sn lng u tin. V vy, doanh thu ch tng thm 1 nghn ng khi n v sn lng th 5 bn ra.
Doanh nghip c ng cu dc xung Gi (nghn ng)
6 5
Lng
Biu di y minh ha mi quan h gia doanh thu bin v ng cu. Gi ca sn phm c xc nh trn ng cu tng ng vi cc mc sn lng. V MR nh hn gi nn ng doanh thu bin s nm di ng cu. Nh cp trc y, doanh thu bin dng trong phn cu co gin (trong trng hp ny, gi gim s lm tng doanh thu), doanh thu bin bng khng khi cu co gin n v v doanh thu bin m khi cu km co gin (v gi gim lm gim doanh thu). T khi doanh thu s tng khi sn lng tng ln trong phn cu co gin v gim khi sn lng tng ln trong phn cu km co gin. Do vy, doanh thu s t cc i ti cu co gin n v, hay doanh thu bin bng khng.
Doanh nghip c ng cu dc xung
Gi
Co gin Co gin n v Km co gin
Lng
Chng ta hy xem xt quyt nh ca doanh nghip liu c sn xut thm mt n v sn lng hay khng. Nu doanh thu bin vt qu chi ph bin s lm cho li nhun tng ln. Ngc li, nu chi ph bin ln hn doanh thu bin ca n v sn xut tng thm s lm gim li nhun. Trong trng hp ny doanh nghip c th tng li nhun bng cch gim sn lng sn xut. Do , doanh nghip mun ti a ha li nhun s sn xut sn phm nhiu hn khi MR > MC v gim sn lng sn xut khi MR < MC. Doanh nghip s khng c ng lc sn xut nhiu hn hay t hn khi m MR = MC. 122
Phng trnh MR = MC c gi l phng trnh cn bng bin. Thc t, phng trnh ny l iu kin cn doanh nghip ti a ha li nhun. Lu rng, doanh nghip ti a ha li nhun ti mc sn lng Qo m MR = MC khi v ch khi doanh nghip c li nhun > 0 ti mc sn lng Qo ny. Trong trng hp li nhun < 0 ti mc sn lng Qo m MR = MC th doanh nghip s ti thiu l. Biu di y minh ha mc gi v lng i a ha li nhun ca doanh nghip c ng cu dc xung. Nh cp trn, ng MR v MC ct nhau s xc nh mc sn lng Qo, khi gi Po c xc nh trn ng cu. T khi ATCo nh hn Po, cho nn vng t m trong biu chnh l li nhun. Trong trng hp ny doanh nghip c li nhun dng v li nhun t c l cc i. iu c ngha doanh nghip s t c mc li nhun nh hn nu nh quyt nh mc sn lng sn xut nh hn hoc ln hn Qo.
Ti a ha li nhun Gi Li nhun > 0
Lng
MT S THUT NG MT S THUT NG
T chc sn xut Hm s sn xut u vo c nh u vo bin i Tng sn phm (TP) Sn phm trung bnh (AP) Sn phm bin (MP) Qui lut nng sut bin gim dn ng ng lng T l thay th bin (MRTS) Thay th hon ton B sung hon ton ng ng ph Vng sn xut hiu qu Sn xut ngn hn Sn xut di hn
Li nhun k ton Chi ph k ton Li nhun kinh t Chi ph kinh t Tng chi ph (TC) Chi ph c nh (TFC) Chi ph bin i (TVC) Chi ph trung bnh (ATC) Chi ph c nh trung bnh (AFC) Chi ph bin i trung bnh (AVC) Chi ph bin (MC) Chi ph trung bnh ngn hn (SRATC) Chi ph trung bnh di hn (LRATC) Kinh t theo qui m
Phi kinh t theo qui m Li nhun khng i theo qui m Qui m hiu qu ti thiu (MES) Hiu qu Hiu qu k thut Hiu qu kinh t Hiu qu Pareto Pareto tim nng o c Phn tch bin Thu nhp bin (MB) Doanh thu bin (MR) Cn bng bin
123
CU HI N TP CU HI N TP 1. T chc sn xut l g? T chc sn xut l qu trnh chuyn i cc yu t u vo thnh cc sn phm v dch v. Trong thc t, sn xut bao gm ton b cc hot ng sn xut hng ha v dch v. Cc hot ng ny bao gm: huy ng ngun vn u t m rng nh xng, thu mn lao ng, mua sm nguyn vt liu, kim sot cht lng, k ton chi ph, ... hn l cp n s chuyn i cc yu t vt l u vo thnh sn phm v dch v u ra. Trong phm vi kinh t hc, cc tip cn nhm xem xt v o lng mi quan h gia u ra theo mi quan h vi cc yu t u vo (lao ng, vn) thng qua cc ch tiu nh gi hiu qu. Hiu qu k thut biu hin sn lng u ra ln nht trong gii hn cc ngun lc hin c. Trong khi , hiu qu kinh t o lng mi quan h gia gi tr u ra theo gi tr (chi ph) cc yu t u vo. 2. Qui lut thu nhp bin gim dn l g? Qui lut thu nhp bin gim dn m t mi quan h gia mt s ngun lc s dng sn xut v tng s sn phm c sn xut khi mt s ngun lc khc khng thay i (trong ngn hn). Qui lut nng sut bin gim dn cho bit sn xut ngn hn trn th gii hot ng theo cng mt cch thc: khi bn tng thm nhiu lao ng hn (ngun lc bin i) v s dng mt ngun lc c nh, thm ch MP ca lao ng c th ban u thp. Thng thng, qui lut thu nhp bin gim dn pht biu rng khi gia tng ngun lc u vo bin i mt lng bng nhau, cng vi mt lng c nh ca cc ngun lc khc, sn phm bin tng ng vi mi n v ngun lc tng thm s gim xung. 3. Mi quan h gia chi ph v sn lng trong ngn hn l g? ng chi ph bin v chi ph trung bnh c dng ch U: chng bt u vi gi tr rt cao v sau gim dn khi sn lng tng ln v t n im cc tiu v sau s tng ln khi sn lng tip tc tng. ng chi ph trung bnh trong ngn hn cng c dng ch U do qui lut nng sut bin gim dn. 4. Mi quan h gia chi ph v sn lng trong di hn l g? Cc doanh nghip nh thng t hu hiu hn cc doanh nghip ln. Mt s doanh nghip qui m qu ln c th s dng ngun lc khng hu hiu v chi ph trung bnh trong di hn thng cao hn so vi cc doanh nghip nh. 5. Ti sao cc nh kinh t v nh k ton o lng li nhun theo cch thc khc nhau? Cc nh k ton o lng vi cc chi ph minh nhin. Trong khi, cc nh kinh t o lng tt c cc chi ph c hi xem xt quyt nh mt cch tt hn lin quan n vic phn b cc ngun lc khan him. 6. Lm th no m doanh nghip xc nh mc cung bao nhiu? Mc tiu y l nhm chn ra mc sn lng ti a ha li nhun. Tuy nhin, iu ni ra th d hn l thc hin. Li nhun kinh t ca doanh nghip ti cc mc sn lng khc nhau ty thuc vo cc yu t nh hng n co gin ca cung cu theo gi. Mt qui tc c bn l sn xut v cung ng ti mc sn lng m doanh thu bin (MR) bng vi chi ph bin (MC). 7. Quyt nh sn xut ti u c m bo cho doanh nghip ti a ha li nhun hay khng? Quyt nh sn xut ti u l quyt nh tt nht trong iu kin hin ti. Trong trng hp doanh nghip c li th quyt nh sn xut mc sn lng tha mn MR = MC, doanh nghip s ti a ha li nhun. Trong trng hp doanh nghip l, th quyt nh ti u l quyt nh nhm ti thiu l.
124
CC VN V NG DNG CC VN V NG DNG
1. Sn lng u ra ca doanh nghip Rubberb Duckies sn xut thuyn cao su c m t nh sau: Lao ng u ra (ngi lao ng/tun) (s thuyn/tun) 1 1 2 3 3 6 4 10 5 15 6 21 7 26 8 30 9 33 10 35 a. V ng tng sn phm? b. Tnh nng sut trung bnh ca lao ng v v th? c. Tnh nng sut bin ca lao ng, v th minh ha? d. Quan h gia nng sut trung bnh v nng sut bin khi cng ty sn xut t hn 30 thuyn mi ngy l g? Ti sao? e. Quan h gia nng sut trung bnh v nng sut bin khi cng ty sn xut nhiu hn 30 thuyn mi ngy l g? Ti sao? 2. Gi s, gi ca lao ng l 400 nghn ng mi tun, tng chi ph c nh l 1 triu ng mi tun v tng sn lng u ra nh trn. a. Tnh tng chi ph, chi ph bin i cho mi mc sn lng u ra? b. V cc ng tng chi ph, chi ph c nh v chi ph bin i? c. Tnh chi ph trung bnh, chi ph c nh trung bnh, chi ph bin i trung bnh v chi ph bin? d. V cc ng chi ph trung bnh, chi ph c nh trung bnh, chi ph bin i trung bnh v chi ph bin? e. Gi s, chi ph c nh tng ln 1.1 triu ng mi tun. iu g xy ra i vi cc ng chi ph trong ngn hn ni trn ca doanh nghip? f. Gi s, chi ph c nh gi nguyn 1 triu ng nhng tin lng mi ngi lao ng tng ln 450 nghn ng mi tun. Tnh li cc mc chi ph mi trng hp 2? 3. Da vo d liu mt nh my, ngi ta quan st thy rng hm sn xut c th c biu din mt cch xp x bng phng trnh sau y: Q(L, K) = 2*L(1/2)*K(1/3) a. Trn mt th, anh/ch hy v cc ng ng lng ng vi cc mc sn lng bng 100 n v, 200 n v v 300 n v? b. Gi s, n gi s dng vn l 50 nghn ng v n gi s dng lao ng l 30 nghn ng. Bng th, anh/ch hy xc nh cp kt hp ti u gia vn v lao ng sn xut ra 100 n v? Hy gii thch ngn gn phng php ca mnh? c. Chi ph ti thiu sn xut 100 n v l bao nhiu? d. Gi s, n gi ca vn gim xung cn 40 nghn ng. Hy gii thch ngn gn cch xc nh cp kt hp gia vn v lao ng sn xut ra 100 n v? 125
e. Gi s, cc u vo tng gp i v s lng, tc l s lng lao ng v s lng vn tng 100%. C th xc nh rng doanh nghip c t c hiu sut theo qui m tng dn hay khng? 4. Mt ngi nh c thy quan h gia thi gian chi tiu vo nh c v lng c bt c nh sau: Gi Lng c (kg) 0 0 1 10 2 18 3 24 4 28 5 30 a. Sn phm bin ca mi gi nh c l bao nhiu? b. S dng d liu ny v ng sn lng sn xut ca ngi nh c. Gii thch hnh dng ca ng ny? c. Ngi nh c c chi ph c nh l 100 nghn ng (chic ghe ca anh ta). Chi ph c hi v thi gian ca anh ta l 50 nghn ng mi gi? V th ng tng chi ph ca ngi nh c? Gii thch hnh dng ca n? 5. Mt doanh nghip giy da sn xut giy th thao. D liu sau cho bit quan h gia s lng lao ng v s lng u ra ca cng ty hng ngy: S lng Tng sn Nng sut Chi ph Tng chi Chi ph lao ng lng bin trung bnh ph bin 0 0 1 20 2 50 3 90 4 120 5 140 6 150 7 155 a. Tnh cc gi tr ct nng sut bin, nhn xt kt qu? Bn c th gii thch n nh th no? b. Chi ph cho mt lao ng l 100 nghn ng mi ngy v doanh nghip c chi ph c nh 200 nghn ng. S dng thng tin ny tnh ct tng chi ph? c. Tnh gi tr ct chi ph trung bnh (lu rng ATC = TC/Q)? Nhn xt g v kt qu? d. Tnh gi tr ct chi ph bin. (lu rng MC = TC/Q)? Nhn xt g v kt qu? e. So snh ct sn phm bin v ct chi ph bin? Gii thch mi quan h? f. So snh ct chi ph trung bnh v ct chi ph bin? Gii thch mi quan h? 6. C ca bn ang suy ngh m mt ca hng bn dng c nh bp trong gia nh. C y d kin rng chi ph hng nm thu a im bn v kho cha hng l 50 triu ng. Hn na c y phi t b khon lng 10 triu ng mi nm khi lm k ton. a. Chi ph c hi ca vic kinh doanh ca hng dng c gia nh trong mt nm l g? b. Nu c ca bn ngh rng doanh thu bn hng (gi tr hng ha) l 5.5 triu ng mi nm, c y c nn m ca hng khng? Gii thch? 126
7. Chi ph bin ca mt nh my in l 10 ngn ng/quyn sch. Chi ph c nh ca nh my l 100 triu ng. a. Xc nh hm chi ph bin i trung bnh v chi ph trung bnh ca nh my in? b. Nu doanh nghip mun ti thiu ha chi ph sn xut trung bnh th nh my s la chn tr thnh nh my ln hay nh my nh? 8. Xem xt thng tin v chi ph sn xut ca mt doanh nghip nh sau: Sn lng (Q) Tng chi ph Chi ph bin i 0 300 0 1 350 50 2 390 90 3 420 120 4 450 150 5 490 190 6 540 240 a. Chi ph c nh ca doanh nghip l bao nhiu? b. Xc nh chi ph bin t thng tin tng chi ph v tnh ton chi ph bin bng cch s dng thng tin chi ph bin i? Nhn xt? 9. Ch ca bn l ch mt xng v vi chi ph c nh l 20 triu ng mi thng. D liu sau y cho bit chi ph bin i: S lng bng v/thng 1 2 3 4 5 6 7 Chi ph bin i (triu ng) 1 2 4 8 16 32 64 Tnh chi ph c nh trung bnh, chi ph bin i trung bnh v chi ph trung bnh cho mi mc sn lng? Cho bit hiu sut theo qui m ca xng v? 10. Mt doanh nghip c chi ph sn xut (triu ng) cho sn phm A nh sau: Sn lng (Q) Chi ph bin i Tng chi ph 0 0 30 1 10 40 2 25 55 3 45 75 4 70 100 5 100 130 6 135 165 a. Tnh chi ph chi ph bin i trung bnh, chi ph trung bnh v chi ph bin cho mi mc sn lng? b. V ba ng chi ph ? Cho bit mi quan h gia ng chi ph bin v ng chi ph trung bnh? Gia ng chi ph bin v ng chi ph bin i trung bnh? Gii thch? 11. D liu sau cho bit tng chi ph di hn (triu ng) ca 3 doanh nghip khc nhau: Sn lng 1 2 3 4 5 6 7 Doanh nghip A 60 70 80 90 100 110 120 Doanh nghip B 11 24 39 56 75 96 119 Doanh nghip C 21 34 49 66 85 106 129 Mi doanh nghip hot ng trong vng kinh t theo qui m hay phi kinh t theo qui m? 12. Mt doanh nghip c ng cu v chi ph nh sau: Gi (P) Sn lng (Q) Tng chi ph (TC) 127
20 1 2 18 2 6 16 3 11 14 4 18 12 5 26 Gi s rng doanh nghip sn xut vi s lng n v sn phm nguyn mi thng. C bao nhiu n v sn phm c sn xut v gi bn bao nhiu? Ti sao?
128
BI C THM BI C THM
Nhng thng nhn hng may mc tm kim vai tr mi khi i mt vi hn ngch

By MEI FONG
November 26, 2004; Page B1
HONG KONG Diana Zissis tung ra th trng vi o s mi hoa vn cho thy s khc bit vi o s mi k sc, mt s khi u bng c o sc hoa vn. Ngi qun l thng mi ca Li & Fung Ltd. ni hy xem iu g xy ra, iu ny tht s ang nh vo biu trng sa tanh vi ng x vy, hay mt phong cch lch lm ca thng hiu Levis. Vo ma xun, o s mi xut hin trong cc ca hng ca Wal-Mart v Target vi gi khong 14 USD. y l du hiu ti u t trong cuc chin ngnh may mc tr gi hng t USD. o s mi ca Li & Fung c sn xut di nhn mc ca Levi Strauss & Co. Cc mi gii Hong Kong ng vai tr cu ni gn gi trong h thng bn l trnh kt cc v nhng thng hng m trong qu kh. Nhng thp k qua, cc thng nhn Hong Kong v cc nh i l tr nn pht t trong vic h tr cho cc nh sn xut qun o pht trin cc ca hng bn l trn ton th gii. Mt qu trnh kinh doanh ngon ngoo bi tnh phc tp ca h thng hn ngch ton cu.
1. Hn ngch l g? Hy minh ho bng th nh hng ca gi v lng ca hng ha nhp khu. Hn ngch i vi mt quc gia, chng hn Vit Nam, c th xut khu mt lng c th qun u nam n Hoa k mi nm. Vi nhng hn ch xut khu nh vo hng chc quc gia vi hng trm danh mc qun o khc nhau, kt qu ny tht s l cn c mng i vi cc doanh nhn hng may mc trong vic tm kim ch tiu hn ngch xut khu. T , cc mi gii tr nn quan trng trong vic h tr cho cc nh bn l ln trong vic tm kim th trng v ch tiu hn ngch.
Nhng qui nh hn ngch s ht hiu lc n ngy 31 thng 12 theo hip c ca t chc thng mi th gii. Kt qu l, theo cc chuyn gia cho rng vic sn xut v gia cng qun o c th thc hin mt vi quc gia - Trung Quc c xem l ngi thng ln trong bi cnh ny. iu ny c ngha l cc nh bn l s bt u tm ngun hng qun o trc tip t nhiu nh sn xut khc nhau, lm suy gim vai tr ca cc mi gii Hong Kong trong vng lun chuyn kinh doanh ny.
2. iu g nh ot mi quc gia s t b sn xut hng may mc sau khi hn ngch bi b? sng cn, cc cng ty chuyn dch u t vo lnh vc mi trong phm vi ri ro c th chp nhn c. Mt s phi t b v tr thnh cc h gia nh cung cp ngun hng nh l hay cc mt hng in t gia dng. Mt s khc th ang c gng chuyn sang cc nh my c qui m v cht lng, c cho mi t cc dch v kim nh v kim ton, chng hn nh chng nhn nh my Chu phi p ng cc tiu chun v lao ng. Cng nh mt s khc, Li & Fung ang mua hoc sn xut di giy php ca cc nhn hiu thi trang ni ting.
Khng c iu g chc chn v r rng liu rng nhng chin lc ny gip cho cc cng t ginh li th cnh tranh bn vng hay khng. Chng hn, mt s dch chuyn sang vic cung cp cc mt hng khng phi may mc s phi u t v chuyn mn ha cc thit b my xn v n. Cc mi gii nhy vo lnh vc kinh doanh kim nh s phi u tranh mt cch tng t, cc dch v trn gi bi cc nh bn l thay th danh ting ca bn th ba, Ann Chen cho bit, cc nh phn tch bn l Boston da vo cng ty t vn Bain & Co. 129
Mt iu chc chn l s phc tp ca ngnh cng nghip thi trang, cng nh s gia tng s dng ngoi lc trong khuynh hng ton cu ha, s t b mt s vai tr ca cc i din cung cp mt hng qun o. iu g hn th na, l s dch chuyn ca cc tp on ngnh dt Hoa K nhm ko di thi hn qui nh hn ngch cho n nm 2008. Tuy nhin, cc nh ng h cng nhn thc rng trong di hn phn ngoi lc mt hng may mt ang lng chm dn, m cc i din phn phi s rt kh khn trong vic tm kim ngun hng cam kt. K nguyn vng thi qu kh Douglas Sheridan, tng gim c Lark International Apparel Ltd., Hong Kong ni nh vy. Mt n v ca Lark International Holdings Ltd. m ngun hng cho cc nh bn l Hoa K, trong bao gm c Lane Bryant v Bloomingdale's, ang m chi nhnh cc ca hng v thit k h thng bn l. Bn s kt thc kinh doanh tr khi bn c th chuyn hng sang vic cung cp cc ngun hng c gi tr. H thng hn ngch hin nay xut pht k t khi qui nh hn ngch v ngnh dt may ton cu Hoa k vo u thp k 70 nhm bo v cc cng ty ni a. Hn ngch, s lng cho php thm nhp hn ch vo th trng hp dn Hoa K, to nn ni thng kh cho cc quc gia khc v hoc bi mt s c quan ng hng xut khu hay cc t chc kim nh ca chnh ph. Tin trnh ny lm gia tng khong 20% chi ph cc mt hng qun o v 14 t USD phi tr mi nm ca ngi tiu dng Hoa K, theo bo co ca y ban thng mi quc t Hoa K.
3. Chi ph 20% bao gm nhng g? Hy xem xt yu t ny mt cch ring bit, liu chng ta c mong mun gi hng ha gim 20% hay khng? Ti sao c hay ti sao khng? Tt c iu ny to nn mt khng gian lm n pht t cho cc mi gii mt hng qun o Hong Kong. H c gng tm kim i tc trn ton th gii t vic cung cp nguyn vt liu n vic gia cng mt phn qun o cho cc nh my cc quc gia khng t c hn ngch hng nm. C hng ngn doanh nghip ang hot ng Chu , vi 100 doanh nghip hng u to ra khong 50 t USD, theo d on ca Mohan Komanduri, gim c cng ty t vn bn l Kurt Salmon Associates.
Vi nh hng ca h thng hn ngch, nh dn o ngnh Li & Fung's chuyn hng kinh doanh sang qun o mang nhn mc ting tm v ang c cc i th cnh tranh c bit quan tm. Ngoi vic tho thun vi Levi Strauss trong vic thit k, sn xut v tip th cc sn phm cao cp ca Levi's - thc hin tt vi vai tr chui cung ng v qun o nh trc y cc cng ty thng mi nh nc cng k kt cc sn phm tm di nhn hiu Royal Velvet v Cannon v th lng di nhn hiu Disney. Ch tch ca Li & Fung, Bruce Rockowitz cho bit cc chin lc thu nhn hiu s gip cho cng ty pht trin kh nng thit k cng nh thit t cc mi quan h thn thit vi cc nh bn l ging nh Wal-Mart Stores Inc., hin ang tm kim ngun hng qun o gia cng ti nh. Vo lc ny, iu ny c th thu tm ton b mt s nhn hiu, anh ta ni rng mc du s khng bao gi c nhn hiu Li & Fung. Chng ti mong mun ging nh Intel hay Pentium bn trong my tnh. Li & Fung, c doanh thu hng nm l 5 t USD, cho bit gii chuyn gia v ngun hng cung cp mt li th trong vic sn xut cc sn phm c cht lng, thng vi gi thp hn. Rick Darling, ngi ph trch Li & Fung Hoa K cho bit k hoch ca cng ty l nh gi bn l o s mi nam thp hn di nhn hiu Levi's Red Tab khong 10%. Vi dng sn phm khn tm v tm, m n ang c sn xut Hoa K bi Pillowtex Corp., hin ang s dng ngoi lc nc ngoi do Li & Fung ph trch. Theo Li & Fung cho bit iu ny cho php Li & Fung nng cao cht lng, chng hn nh sn xut cc khn tm mm mi hn, cc cht liu bng si t thay v vi nh Hoa K. iu ny cng lm gim i doanh s bn i vi cc nhn hiu mi trong cc ca hng vo ma thu ny v s d kin c sc hp dn hn vo u nm n. 130
4. Ai l ngi c li hn trong vic chuyn dch sn xut n cc quc gia c chi ph thp hn? Ai l ngi chu thit thi? Khng c ai thuyt phc s thc hin chin lc mi. Trc y, vai tr ca cc nh cung cp ngun hng b hn ch c c ngun hng v vn chuyn. Trong vai tr mi ny, Li & Fung phi thit k sn phm, d bo cc khuynh hng, tm kim th trng bn l cho sn phm. Mary Kwan, ph gim c b phn qun o th thao nhn hiu Quicksilver cho bit h bit tm kim ngun hng u; h cng khng c cu trc theo h thng cp bc. Khng c s phn quyt y.
Mc du nh vy, nhng nh mi gii khc ang c gng a dng ha. Lark International Apparel hin gi ang h tr khch hng vi nhng chuyn gia hng u v thit k; iu n cha ng sau quyt nh ca nhn hiu trang phc ph n Terry John, c by bn trong cc ca hng Saks Fifth Avenue, ci tin t phong cch c in o vc n lng kiu Chanel vo ma thu bng cch thm cc chi tit trang sc trn c o mang hnh dng chic chung. Mt nh kinh doanh trong lnh vc ny cho bit tng kh nng thit k s cho php cc trung gian gia tng gp i tin hoa hng t 5% ln 8%. Linmark Group Ltd., gt hi thnh cng hn mong i t hot ng cung cp gi tr tng thm trong nhng nm qua. Cng ty khi u bng dch v thit k vo nm 2002, thit k cho qun o ph thng cho cc nh bn l Canada Hudson's Bay Co. Steve Feniger, gim c iu hnh Linmark, cho bit vo thng 10 ny, cng ty lin kt vi trung tm thng tin dt may Trung Quc, mt c quan nh nc, hnh thnh mt i din php l c tnh x hi, nhm mc ch to ra danh mc hng ni tr vi du chp thun cho cc nh my tham gia cc qui nh an ton v cc tiu chun lao ng. Cc khch hng mi cho cc dch v ny bao gm Sears, Roebuck & Co. Perry Ellis International Inc. v Adidas-Salomon AG. Hin gi, cc dch v gia tng gi tr nh th ng gp 30% trong s doanh thu hng nm 44 triu USD ca Linmark, trong khi cc hng ha cng nh mt hng in t gia dng chim khong 30% khi lng giao hng. iu m ch 3 nm trc y ch yu da vo mt hng qun o. ng Feniger cho bit s thay i l tt. Nu nh khng c s thay i, th khch hng s khng cn n chng ta.
TR LI CC CU HI PHN TCH
Tham kho ti liu cp trong chng 1, chng 2-3 v chng 5 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Hn ngch l cc gii hn v s lng vo mt s hng ha c th nhp khu. Nh bn thy trn, hn ngch lm tng gi cn bng v gim lng cn bng.
Gi Hng ha nhp khu
PQ P0
D Quota Q0 Lng
131
2. L thuyt kinh t cho bit hng ha s c sn xut cc nc c chi ph c hi thp hn trong vic sn xut hng ha. Trong khi , cc c quan chnh quyn v thu tp trung vo vic phn b sn xut. Chnh quyn phi thc y thng mi v cc qui nh thu nhng khng c lm gia tng chi ph sn xut quc gia c mt li th cnh tranh v hng ha. 3. Gim 20% chi ph s lm cho ng cung dch chuyn xung pha di 20%. Hy n li ch sn xut i vi cc quc gia c li th cnh tranh. Tuy nhin, kt qu em li khon tit kim chi ph ln hn v gi gim xung. 4. Ngi tiu dng s c li hn khi gi thp hn. Ngi lao ng nc ngoi cng s c li hn bi v tin lng cng s tng ln. Ngi lao ng trong nc s b thit hn. Mt s phi tm cng vic thay th khc. Mt s khc phi chp nhn cng vic vi mc lng thp hn, hay mt s s phi c o to phc v cc lnh vc khc trong nn kinh t. Mt s s b tht nghip. L thuyt kinh t cho rng tng sn phm s tng ln khi hng ha c sn xut vi chi ph c hi thp hn v thng qua trao i hng ha gia cc quc gia. L thuyt ny cng khng nht thit cho bit cc li ch c phn b nh th no.
132
Chng 6: Cnh tranh hon ho
Chng 6 Chng 6 CNH TRANH HON HO CNH TRANH HON HO

Cu trc th trng c phn chia thnh hai hnh thi th trng c bn, l: th trng cnh tranh hon ho v th trng cnh tranh khng hon ho. Trong chng ny, chng ta hy xem xt cc quyt nh v gi v lng cung trong th trng cnh tranh hon ho. Mt th trng m cc phn tch tp trung vo vic xc nh lng cung, chi ph bin bng vi gi th trng. Trong khi , quyt nh sn xut v hnh vi ca doanh nghip c cn nhc trn c s li nhun kinh t t c.
Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Phn loi th trng v phn tch cnh tranh trong cu trc th trng. Gii thch mi quan h gia cung cu th trng v ng cu ca doanh nghip. Xc nh ng cung ngn hn ca doanh nghip cnh tranh hon ho. Phn tch hnh vi ca doanh nghip v cn bng di hn trong th trng cnh tranh hon ho.
CU TRC TH TRNG
Cc nh kinh t phn chia cu trc th trng da trn hnh vi ca cc doanh nghip trong vc ra quyt nh gi v lng cung trong nn kinh t. Trong mi th trng, hnh vi v m hnh ra quyt nh ca cc doanh nghip l tng t nhau. S khc bit gia cc doanh nghip c th nhn din thng qua ng cu v nng lc th trng ca mi doanh nghip.
PHN LOI TH TRNG
Cu trc th trng c phn chia da vo: S lng ngi mua v bn trn th trng: nhiu hay t. c trng ca sn phm: sn phm ng nht (tng t nhau), sn phm phn bit, tiu chun, hay sn phm duy nht (khng c sn phm thay th). Trn c s , th trng c phn chia thnh: (1) cnh tranh hon ho; (2) bn cnh tranh (cnh tranh mang tnh c quyn); (3) bn c quyn (c quyn mang tnh cnh tranh); (4) c quyn. (1) Th trng Cnh tranh hon ho c v s ngi mua v bn, sn phm trn th trng l tng t nhau v khng c ro cn th trng i vi vic gia nhp hay rt lui khi ngnh. (2) mt cc khc trong cu trc th trng, l c quyn. Mt th trng ch c mt doanh nghip, l ngi bn duy nht mt sn phm hay dch v (chng hn, cng ty in lc). Sn phm m doanh nghip c quyn bn l duy nht v khng c sn phm thay th. (3) Bn cnh tranh c c tnh bi v s ngi bn cc sn phm khc nhau (qun o, dng gia nh, sch,...). S khc bit sn phm da trn n lc i mi v chi ph bn hng. Cc doanh nghip mi gia nhp vo th trng kh d dng. (4) Sau cng, th trng bn c quyn ch c vi ngi bn. V vy, cc quyt nh v gi v lng cung l ph thuc ln nhau. Mi doanh nghip chu nh hng t cc quyt nh
133
ca i th. Sn phm c th l tiu chun (thp, nhm,...), hay phn bit (xe my, my tnh,...). Nhn chung, s gia nhp ngnh ca cc cng ty mi l rt kh khn.
CNH TRANH TRONG CU TRC TH TRNG
Nh cp trn, cc doanh nghip trong mi th trng c hnh vi tng t nhau. Do , chng ta s phn tch hnh vi ca doanh nghip thng qua phn tch cnh tranh. Cc yu t cnh tranh trong cu trc th trng c nh gi trong bng di y. Yu t cnh tranh S lng doanh nghip c im sn phm Cnh tranh gi Ro cn th trng Cnh tranh phi gi Sn phm in hnh Cnh tranh hon ho Rt nhiu ng nht Khng quan trng Khng Khng Nng nghip Bn cnh tranh Nhiu Phn bit Rt quan trng t Rt quan trng Bn l Bn c quyn t Phn bit, Tiu chun Khng nn Nhiu Quan trng Cng nghip c quyn Duy nht Duy nht Khng quan trng Rt nhiu Khng quan trng lm Cng cng
Cu trc th trng phn chia th trng thnh hai hnh thi th trng c bn: th trng cnh tranh hon ho v th trng cnh tranh khng hon ho (bao gm: bn cnh tranh, bn c quyn, c quyn). Cc c trng ca hai hnh thi th trng ny c th tm tt trong biu di y:
NG CU CA DOANH NGHIP
Mt th trng cnh tranh hon ho c c tnh bi: Nhiu ngi mua v bn, Sn phm ng nht (tng t nhau), Khng c ro cn th trng v Thng tin th trng l hon ho. Thc t, th trng cnh tranh hon ho c v s ngi mua v bn mt sn phm. Khi , ngi mua v ngi bn l ngi nhn gi v mc gi ny do quan h cung cu th trng xc nh.
Gi ng cu doanh nghip trong th trng CT hon ho Gi ng cu doanh nghip trong th trng CT khng hon ho
- Doanh nghip l ngi nhn gi - Thng tin th trng l hon ho D P0 Gi th trng P
- Doanh nghip l ngi nh gi - Thng tin th trng l khng hon ho
D 0 Q Lng
Lng
134
Biu di y minh ha mi quan h gia ng cu th trng v doanh nghip. Gi cn bng c xc nh thng qua quan h cung cu th trng. T khi, sn lng ca doanh nghip ch chim mt phn rt nh so vi tng sn lng ca th trng cho nn mi doanh nghip khng th tc ng vo gi th trng. V th, doanh nghip c ng cu sn phm l co gin hon ton ti mc gi th trng.
Gi Th trng Gi Doanh nghip
Lng
Lng
QUYT NH SN XUT
Nh cp trong cc phn trc, thi k ngn hn lun c t nht mt yu t u vo l c nh. Do vy, lun tn ti chi ph c nh trong ngn hn. Trong khi , thi k di hn l thi gian di doanh nghip c th thay i cu trc cc yu t u vo. Cho nn mi chi ph u bin i trong di hn.
QUYT NH SN XUT NGN HN
Cc quyt nh sn xut trong ngn hn tp trung vo lng cung ca doanh nghip. Vic xem xt mi quan h gia ng cu v chi ph nhm nghin cu hnh vi ra quyt nh ca doanh nghip.
Ti a ha li nhun
Nh cp trc y, mt doanh nghip ti a ha li nhun s sn xut mc sn lng m doanh thu bin bng vi chi ph bin. Doanh thu bin c xc nh bng:
MR =
TR , hay MR = TR ' (Q ) Q
Mt cch tng t, chi ph bin c xc nh bng:

MC =
TC , hay MC = TC ' (Q ) Q
Nh chng ta bit, doanh thu bin bng vi gi th trng trong th trng cnh tranh hon ho. Biu di y minh ha v mi quan h ny.
135

Gi, Chi ph
Lng
Biu di y minh ha ng chi ph bin v chi ph trung bnh. Nh biu cho thy, doanh nghip s ti a ha li nhun ti mc sn lng Qo m MR = MC. Trong , mc gi Po c xc nh trn ng cu.
Gi, Chi ph
Lng
Ti mc sn lng Qo, chi ph trung bnh bng ATCo. V vy, li nhun trn mi n v sn lng bng Po - ATCo (= doanh thu trn mi n v - chi ph trung bnh). Trong khi , li nhun bng li nhun n v x tng sn lng sn xut. Nh biu di y ch ra rng li nhun ca doanh nghip chnh l phn ch nht t m (lu rng chiu cao ca hnh ch nht l li nhun n v v chiu rng chnh l tng sn lng sn xut).
Gi, Chi ph
Lng
136
Nu doanh nghip c li nhun th t sut li nhun trn u t s ln hn t sut so vi cc la chn u t khc ca doanh nghip. Trong trng hp ny, doanh nghip quyt nh sn xut vi mc sn ng Qo. Trong khi , li nhun kinh t ny s khch thch thm cc doanh nghip mi gia nhp vo ngnh. Chng ta s cp chi tit hn s tc ng ca cc doanh nghip mi gia nhp ngnh nh hng n gi v lng phn sau.
Ti thiu l v ngng sn xut

Gi s, P < ATC ti mc sn lng m MR = MC. Liu rng doanh nghip c tip tc sn xut hay khng? tm cu tr li, chng ta hy so snh mc l ny vi mc l m doanh nghip ngng sn xut. Nu doanh nghip ngng sn xut th doanh thu ca doanh nghip bng khng v chi ph bng vi chi ph c nh (lu , chi ph c nh lun pht sinh cho d doanh nghip c sn xut hay khng). V vy, doanh nghip s mt i (l) ton b phn chi ph c nh. Doanh nghip vn tip tc sn xut trong ngn hn nu nh phn l ca doanh nghip t hn chi ph c nh (ti thiu l). iu ny xy ra khi AVC < P < ATC, khi doanh thu ca doanh nghip khng ch b p ton b chi ph bin i m cn b p c mt phn ca chi ph c nh. Theo thut ng ton hc, iu ny c ngha l doanh nghip tip tc sn xut min l: TR = P Q > TVC. Chia c hai v cho Q, chng ta c th vit li iu kin ny theo mt cch khc nh sau: P > AVC iu ny c ngha g trong thc tin, thc t mt doanh nghip s tip tc sn xut nu gi ln hn chi ph bin i trung bnh. Doanh nghip s ng ca (ngng sn xut) khi gi nh hn chi ph bin i trung bnh. Chng ta s xem xt tnh hung ny trong biu di y. Trong trng hp ny, mt d doanh nghip l, nhng mc l s ti thiu ti mc sn lng m MR = MC. iu ny xy ra ti mc sn lng Q. Do chi ph trung bnh (ATC) ln hn gi (P), doanh nghip s b l. Tuy nhin, gi vn cn ln hn AVC cho nn doanh nghip vn tip tc sn xut.
Gi, Chi ph
Li nhun < 0
Lng
Nu doanh nghip ng ca trong trng hp trn th doanh nghip s nt i ton b chi ph c nh (y l phn t m ca hnh ch nht c din tch bng AFC x Q = TFC). So snh l ca doanh nghip trong trng hp ngng sn xut (phn t m trong biu di) vi l khi doanh nghip vn tip tc sn xut trong ngn hn, th doanh nghip s b l t hn nu nh doanh nghip tip tc sn xut trong ngn hn.
137

Gi, Chi ph L nhiu hn nu ngng sn xut
Lng
T lp lun trn, doanh nghip s ngng sn xut khi P < AVC. D nhin, doanh nghip s rt lui khi ngnh khi b l trong di hn (lu rng khng c chi ph c nh trong di hn).
Gi ho vn
Nu gi th trng bng vi im cc tiu ca ng ATC th li nhun ca doanh nghip bng khng (gi ho vn). Trong trng hp ny, doanh nghip s nhn c mt t sut thu nhp trn u t bng vi t sut u t ca cc ngnh khc. Thc t khi iu ny xy, khng c ng lc khch thch s gia nhp hay rt lui khi ngnh ca doanh nghip. Biu di y minh ha c th cho trng hp ny.
Gi, Chi ph
Li nhun = 0
Lng
Nu gi thp hn AVC th doanh nghip s ng ca v c minh ha thng qua biu di y. Phn din tch t m (vi chiu cao gii hn bi ATCo v AVCo) bng vi chi ph c nh ca doanh nghip (phn l khi doanh nghip ng ca). Tuy nhin, nu doanh nghip vn tip tc sn xut th doanh nghip s l nhiu hn, khng ch mt ton b chi ph c nh m cn l do gi thp hn AVC (tng ng vi phn t m ca din tch gii hn bi chiu cao gia AVCo v Po. Nh minh ha di y, doanh nghip s l t hn nu ngng sn xut khi P < AVC.
138

Gi, Chi ph
Lng
ng cung ngn hn
Cho n by gi, chng ta quan st thy doanh nghip cnh tranh hon ho s sn xut ti mc gi P = MC, min l P > AVC. Biu di y ch ra cc mc gi P0, P1, P2 v P3 tong ng vi cc mc sn lng Q0, Q1, Q2 v Q3. Nh vy, ng MC xc nh mc sn lng sn xut ca doanh nghip min l P > AVC. Phn MC nm pha trn AVC min ch ra lng cung theo cc mc gi, chnh l ng cung ngn hn ca doanh nghip. ng cung c minh ha bi phn MC nm pha trn AVCmin t m di y.
Gi, Chi ph ng cung ngn hn
Lng
QUYT NH SN XUT DI HN
Trong di hn, doanh nghip s gia nhp ngnh khi c li nhun kinh t dng v ri khi ngnh khi li nhun kinh t m (l). By gi, chng ta hy xem xt hnh vi gia nhp hay rt lui th trng ca cc doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho tc ng n th trng nh th no. Gi s, mt doanh nghip c li nhun kinh t dng vi gi cn bng trn th trng hin ti. Trong trng hp ny, cc doanh nghip mi s gia nhp ngnh s lm tng cung. Khi cung tng s dch chuyn ng cung sang phi v gi cn bng th trng s gim xung. Qu trnh ny tip din cho n khi li nhun kinh t bng khng (li nhun thng thng), s khng khch thch thm doanh nghip mi gia nhp vo th trng. Biu di y minh ha cn bng di hn khi doanh nghip nhn li nhun kinh t bng khng.
139

Th trng Gi Gi, Chi ph Doanh nghip
Li nhun = 0
Lng
Lng
Gi nh trong trng hp doanh nghip b l. Trong tnh hung ny, doanh nghip s ri khi ngnh trong di hn. Khi doanh nghip rt lui khi th trng th ng cung s dch chuyn sang tri cho n khi li nhun kinh t bng khng (nh minh ha biu trn). V vy, cn bng di hn din ra khi doanh nghip c li nhun kinh t bng khng. Khi cn bng di hn din ra th sc hp dn ngnh khng cn na bi t sut li nhun ngnh tng tng vi nhng ngnh khc.
Cn bng di hn v hiu qu kinh t

Khi cn bng di hn xy ra, c hai c trng hu hiu nh sau: P = MC v P = ATC min. P = MC l rt quan trng vi x hi bi gi phn nh li ch bin ca x hi trong khi chi ph bn phn nh chi ph bin ca x hi trong vic sn xut hng ha (b qua tc ng ngoi ng). Ti im cn bng, li ch bin ca x hi bng vi chi ph bin ca x hi, khi li ch bin ca x hi trong vic sn xut hng ha l cc i. Sn xut ti ATC min c ngha l x hi sn xut hng ha vi chi ph n v thp nht. R rng, khi t c nh vy th sn xut hng ha t c s hu hiu. Hiu qu kinh t c c khi tha mn c hai iu kin trn. Khi , mc sn lng cn bng di hn ca doanh nghip gi l qui m hiu qu v phc li x hi (tng thng d tiu dng v thng d sn xut) l ln nht.
Thng d tiu dng v thng d sn xut

Thng d tiu dng chnh l li ch rng m ngi tiu dng nhn c khi tiu dng hng ha. Thng d tiu dng c c khi li ch bin trn mi n v ln hn chi ph bin ca n v tiu dng sau cng.
Gi (nghn ng)
140
10
Lng
Gi s, mt c nhn mua 10 n v hng ha vi gi 5 nghn ng. Vi n v u tin, c nhn mong mun tr 9 nghn ng, do c 4 nghn ng thng d tiu dng. Tng t nh vy, vi cc n v tiu dng tip theo th c nhn s c thng d tiu dng nh hn khi lng tiu dng tng ln. Tng thng d tiu dng ca c nhn chnh l phn din tch t m trong biu di y. y chnh l phn chnh lch gia tng li ch v tng chi ph. Thng d sn xut cng c nh ngha mt cch tng t, l li ch rng ca nh sn xut khi bn hng ha. Thng d sn xut c c bi P = MC cho n v sn xut sau cng. Cc n v sn xut trc c chi ph bin thp hn gi bn ca doanh nghip.
Gi Thng d tiu dng
Thng d sn xut Lng
Trong biu trn, phn din tch m trn mc gi l thng d tiu dng v phn t m di mc gi l thng d sn xut. Li ch rng ca x hi chnh l tng ca thng d tiu dng v thng d sn xut.
ng cung di hn
Phng trnh li nhun cho thy doanh nghip c li nhun kinh t bng khng khi v ch khi gi bng vi chi ph trung bnh (ATCmin). Nu gi bn cao hn chi ph trung bnh th doanh nghip c li nhun kinh t dng. iu ny s hp dn cc doanh nghip mi gia nhp th trng. Mc gi thp hn chi ph trung bnh, li nhun kinh t m s dn n hin tng mt s doanh nghip rt khi th trng. Tin trnh gia nhp v rt khi th trng kt thc ch khi gi v chi ph trung bnh bng nhau. Nh cp trc y, quyt nh sn xut ca doanh nghip ti mc sn lng sao cho gi bng vi chi ph bin (MC). Mt khc, qu trnh gia nhp v rt khi th trng mt cch t do lm cho gi bng vi chi ph trung bnh (ATCmin) v v vy cng bng vi chi ph bin. Mt khi doanh nghip quyt nh sn xut ti mc sn lng c chi ph trung bnh thp nht th doanh nghip t n qui m hiu qu. Nh vy, cn bng trong di hn ca doanh nghip cnh tranh hon ho s t n qui m hiu qu.
P Cn bng doanh nghip di hn MC ATC P Cung th trng trong di hn Cung ngn hn S S1
P=ATCmin
P0
Cung di hn
D 0 Q0 Q 0
D1 Q
141
Biu trn minh ha cn bng di hn ca doanh nghip cnh tranh hon ho, gi bng vi chi ph bin (MC), doanh nghip s ti a ha li nhun. Gi cng bng vi chi ph trung bnh (ATCmin), v vy li nhun bng khng. Cc doanh nghip mi khng c ng lc gia nhp vo th trng, cng nh cc doanh nghip hin ti khng c ng lc rt khi th trng. Qua phn tch hnh vi ca doanh nghip, chng ta c th xc nh ng cung th trng. Trong th trng cnh tranh hon ho, ch c mt mc gi xc nh ti cn bng di hn (ATCmin). iu ny cho thy ng cung di hn co gin hon ton ti mc gi ny nh minh ha biu trn. Tuy nhin, ng cung th trng c th dc ln. Gii thch cho ng cung dc ln lin quan n 2 l do sau: L do th nht, ngun lc s dng trong sn xut l c gii hn. Chng hn i vi sn phm nng nghip. Khi c nhiu ngi lm nng, gi t s tng ln v iu ny lm gia tng chi ph sn xut. Chi ph gia tng lm cho cung gia tng nh hn so vi cu. iu ny lm cho ng cung di hn dc ln, thm ch c s t do thm nhp ngnh. L do th hai, l cc doanh nghip c chi ph khc nhau. Chng hn nh th trng dch v sn (nh ca, cng trnh), cc th sn hay ch thu s c chi ph khc nhau ty thuc vo tay ngh v thi gian thc hin dch v. Nhng th sn c chi ph thp s thun li hn trong vic gia nhp so vi th sn c chi ph cao. Khi c s tng cu, nhng th sn mi vi chi ph cao c khuyn khch gia nhp th trng gia tng mc phc v nhm p ng nhu cu. Bi v nhng th mi thng c chi ph cao hn, gi dch v phi gia tng em li li nhun th sn mi thm nhp th trng. V vy, ng cu phi dc ln. Tm li, cc doanh nghip c th d dng thm nhp hay rt lui th trng trong di hn hn so vi trong ngn hn v ng cung di hn thng co gin hn so vi ng cung ngn hn.
Minh ha m hnh cnh tranh hon ho Mt th trng cnh tranh hon ho c hm cung v cu th trng nh sau: Hm cu: QD = 250 - 10P Hm cung: QS = -50 + 20P Mt doanh nghip hot ng trong th trng ny c hm chi ph nh sau: TC = 200 - 20Q + Q2 1. Xc nh ng cu v doanh thu bin ca doanh nghip? 2. Xc nh sn lng ti a ha li nhun ( Max)? 3. Xc nh sn lng ho vn (li nhun = 0)? 4. Quyt nh sn xut, khi thu n v t = 2? 5 Quyt nh sn xut, khi thu doanh thu t% = 20%? Bi gii 1. ng cu v doanh thu bin ca doanh nghip: im cn bng th trng E (PE, QE), khi : Gi cn bng PE : QD = QS => 30PE = 300 => 250 - 10PE = -50 + 20PE PE = 10 Vy, gi cn bng th trng: Th PE = 10 vo hm cu hoc cung, ta c: QE = 150 Lng cn bng th trng:
142
Biu minh ha ng cu th trng v doanh nghip nh sau:

P P
D E
10
10
D P = MR
D 0 150 Q 0 Q
Trong th trng cnh tranh hon ho, doanh nghip l ngi nhn gi, khi :
+ ng cu doanh nghip co gin hon ton ti PE = 10, + ng doanh thi bin trng vi ng cu:
2. Sn lng ti a ha li nhun: Ta c: Max : MR = MC M, li nhun: (Q) = TR(Q) - TC(Q) (Q) = 10Q - (200 - 20Q + Q2) => (Q) = -Q2 + 30Q - 200 => Mt khc, MR = 10 MC = TC(Q) = 2Q - 20 10 = 2Q0 - 20 MR = MC => Q0 = 15 Sn lng ti a ha li nhun: Q0 = 15 Th Q0 = 15 vo hm (Q) trn: => = -(15)2 + 30(15) - 200 = 25 Li nhun t c: Max = 25 3. Sn lng ho vn ( = 0): =0 TR = TC, hay (Q) = -Q2 + 30Q - 200 = 0 => Q1 = 10; Q2 = 20 Sn lng ho vn ti: Q1 = 10; Q2 = 20
P MC ATC
MR = PE = 10.
10 8.3
D P = MR
0 TR, TC 200
10
15
20 TC
Q TR
125 100
25 0 10 15 20 Q
143
4. Thu n v t = 2: 1 = TR - TC - tQ => 1 = 10Q - (200 - 20Q + Q2) - 2Q => 1 = -Q2 + 28Q - 200 t, TC1 = TC + tQ => MC1 = TC1(Q) = MC + t => MC1 = 2Q - 18 M, 1 Max : MR = MC1 => 10 = 2Q1 - 18 => Q1 = 14 Sn lng li nhun ti a: Q1 = 14 Th Q1 = 14 vo 1(Q), ta c: 1 = -(14)2 + 28(14) - 200 = -4 1 = -4 Li nhun t c:
Thu n v (t = 2) MC1 1 = -4 MC ATC
10 8.28 8
D P = MR
10
15 14
20
5. Thu doanh thu t% = 20%: 1 = TR - TC - t%TR => 1 = 8Q - (200 - 20Q + Q2) => 1 = -Q2 + 28Q - 200 t, TR1 = TR - t%TR => MR1 = TR1(Q) = (1-t%)MR => MR1 = 0.810 = 8 M, 1 Max : MR1 = MC => 8 = 2Q1 - 20 => Q1 = 14 Sn lng li nhun ti a: Q1 = 14 Th Q1 = 14 vo 1(Q), ta c: 1 = -(14)2 + 28(14) - 200 = -4 Li nhun t c: 1 = -4
Thu doanh thu (t% = 20%) MC 1 = -4 ATC
10 8.28 8
D P = MR D1 P = MR1
10
15 14
20
Cu trc th trng Cnh tranh hon ho Bn cnh tranh Bn c quyn c quyn Nhn gi nh gi
Li nhun kinh t Ti a ha li nhun Ti thiu l Ngng sn xut ng cung ngn hn Cn bng di hn Sn xut hu hiu
CU HI N TP CU HI N TP
Qui m hiu qu Phc li x hi Thng d tiu dng Thng d sn xut ng cung di hn Gia nhp th trng Rt khi th trng
1. Cu trc th trng l g? i vi cc nh kinh t, cu trc th trng l mt m hnh v cch thc cc doanh nghip c cng hnh vi trong nhng iu kin c th.
144
Mt m hnh l l mt s n gin ha cho th gii thc. Mt vi doanh nghip trn th gii c th ging vi m hnh trong cu trc th trng, nhng hu ht tt c chng gn vi mt trong bn m hnh cu trc th trng. V vy, vic hiu bit cc m hnh c th gip chng ta hiu hnh vi ca doanh nghip hot ng trong th gii thc. Cu trc th trng c nhn dng thng qua ba c tnh: s lng doanh nghip trong th trng; mc d dng i vi cc doanh nghip mi c th gia nhp th trng; mc khc nhau ca cc sn phm 2. Th no l ngi nhn gi, ngi nh gi? Ngi nhn gi l cc doanh nghip buc phi theo mc gi bn th trng i vi sn phm ca doanh nghip, mi mt doanh nghip khng th thay i mc gi th trng. Cc doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho l nhng ngi nhn gi. Nu nh c mt doanh nghip c gng nng gi bn d rt t, th nhng ngi mua s lp tc chuyn sang nhng ngi bn khc ngay lp tc. Ngi nh gi (ngi thit t gi, ngi tham kho gi) l nhng doanh nghip xc nh lng sn xut v gi bn cho sn phm ca h. Cc doanh nghip trong th trng c quyn, bn cnh tranh v bn c quyn l nhng ngi nh gi. 3. ng doanh thu bin ca doanh nghip trong mi cu trc th trng trng ging nh th no? i vi doanh nghip cnh tranh hon ho, ng doanh thu bin trng vi ng cu, l ng nm ngang ti mc gi th trng. i vi cc doanh nghip trong m hnh cu trc th trng khc, ng doanh thu bin l ng dc xung v nm pha di ng cu. 4. Cnh tranh hon ho l g? Cnh tranh hon ho l mt cu trc th trng m c nhiu doanh nghip nh sn xut cc sn phm ng nht, c th d dng thm nhp hay rt lui khi th trng, ngui mua v ngi bn c thng tin hon ho. Thc t, ch c vi th trng c c tnh chnh xc nh nh ngha trn. Chng hn, nng nghip, ph liu, video cho thu. Nghin cu cnh tranh hon ho cng rt c gi tr khi so snh hiu qu ca cnh tranh hon ho so vi cc cu trc th trng khc. 5. ng cu ca doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho trng nh th no? Gi th trng ca la m c thit lp bi quan h cung cu th trng. Nu ngi nng dn c gng nng gi so vi gi th trng, ngi mua c th tm kim nhng ngi bn khc mua. iu m ngi nng dn c th lm l hoc chp nhn gi hc rt lui th trng. Ngi trng la l mt doanh nghip in hnh cho th trng cnh tranh hon ho. Doanh nghip l ngi nhn gi, h ch c th kim sot c iu duy nht l bn bao nhiu m thi. 6. Doanh nghip cnh tranh hon ho mun ti a ha li nhun trong ngn hn bng cch no? Doanh nghip c th chn mc sn lng ti a ha li nhun. Mc sn lng ny c th xc nh ti im m doanh thu bin bng vi chi ph bin. 7. Ti im no th doanh nghip quyt nh tm ngng sn xut? Mt doanh nghip u t ton b chi ph bin i vo hot ng sn xut. Doanh nghip s ng ca tm thi khi gi th trng di gi ng ca, im ti thiu ca chi ph bin i trung bnh. ti im ny, Ti im ny, doanh nghip l nhiu hn nu vn tip tc sn xut. Khi , gi bn khng nhng khng b p ton b chi ph c nh, m cn l trn mi n v sn xut ra do chi ph bin i cao hn gi th trng. 8. Khi no th doanh nghip ng ca sn xut? Mt doanh nghip s ng ca sn xut doanh nghip khng b p ni chi ph trung bnh trong di hn. Nu gi th trng thp hn im cc tiu ca ng chi ph trung bnh, doanh 145
nghip s ng ca hay rt lui th trng. Khi , doanh thu ca doanh nghip khng th b p nhng chi ph c hi do s dng ngun lc ca nhng ngi s hu, v vy ngi s hu s tt hn nu nh u t ngun lc vo lnh vc khc trong nn kinh t. 9. Gi ho vn l g? Doanh nghip ha vn khi li nhun kinh t bng khng - iu ny c ngha l ng cu (gi th trng) bng vi im ti thiu ca ng chi ph trung bnh. Ti mc gi ha vn, doanh nghip c th thu hi ton b chi ph, bao gm chi ph c hi ca cc ngun lc s dng. 10. ng cung ngn hn ca doanh nghip nh th no? Khi doanh thu bng hoc vt qu chi ph bin i, doanh nghip s sn xut ti mc m MR=MC. ng cung ngn hn ca doanh nghip l mt phn ca ng chi ph bin nm pha trn im ti thiu ca ng chi ph bin i trung bnh. 11. ng cung di hn ca doanh nghip trong di hn nh th no? Trong di hn, doanh nghip s ng ca hay rt lui ngnh nu gi thp hn chi ph trung bnh. Khi , ng cung di hn ca doanh nghip l phn ca ng chi ph bin nm trn im cc tiu ca ng chi ph trung bnh. 12. Cn bng di hn trong th trng cnh tranh hon ho l g? Cn bng di hn trong th trng cnh tranh hon ho l im m doanh nghip thu c li nhun thng thng (li nhun kinh t bng khng). iu ny c ngha l doanh nghip s sn xut chi ph thp nht c th, khng c hao ph. Mt yu t quan trng trong cn bng di hn, l hiu qu kinh t - khng c cch no lm cho mt ngi li hn m khng lm thit i vi ngi khc.
1. Loi nc ung no sau y m t tt nht cc c tnh ca mt th trng cnh tranh hon ho? Nhng loi khc ti sao khng? a. Nc my b. Nc ng chai c. Coca Cola d. Bia 2. Ngnh sn xut cam tho l cnh tranh hon ho. Mi doanh nghip sn xut c 2 nghn tn mi nm. Chi ph trung bnh l 3 nghn ng mi kg v bn c 4.5 nghn ng mi kg. a. Chi ph bin ca mi kg l bao nhiu? b. Ngnh cng nghip c ang cn bng trong di hn khng? Ti sao? 3. Long Hi l mt doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho vi mc tiu ti a ha li nhun. Gi mi n v sn phm l 27 nghn ng. Tng chi ph doanh nghip phi chi ra mi ngy l 280 nghn ng, vi chi ph c nh 30 nghn ng. Doanh nghip sn xut 10 n v mi ngy. Bn c th ni g v quyt nh ngng sn xut ca doanh nghip trong ngn hn v quyt nh ri ngnh ca doanh nghip trong di hn. 4. Tng chi ph v tng doanh thu (triu ng) ca doanh nghip c cho bng sau: S lng 0 1 2 3 4 5 6 7 Tng chi ph 8 9 10 11 13 19 27 37 Tng doanh thu 0 8 16 24 32 40 48 56 a. Tnh li nhun mi mc sn lng? Doanh nghip nn sn xut bao nhiu ti a ha li nhun? b. Tnh doanh thu bin v chi ph bin mi mc sn lng? V th minh ha? (Gi : s dng im gia cc s nguyn. V d, chi ph bin gia 2 v 3 c v ti 2.5. mc sn 146
lng no hai ng ny ct nhau? iu ny lin quan nh th no n cu tr li ca bn cu a? c. Bn c th ni rng doanh nghip ny hot ng trong mt ngnh cnh tranh hon ho c khng? Nu ng vy, bn c th ni rng ngnh ang trng thi cn bng di hn c khng? 5. Gi s, ngnh cng nghip in sch l cnh tranh v bt u trng thi cn bng di hn. a. V th biu th mt doanh nghip in hnh trong ngnh ny? b. Cng ty in cng ngh cao (Hi-Tech) pht minh ra mt tin trnh mi lm gim t ngt chi ph in sch. iu g xy ra i vi li nhun ca cng ty ny v gi sch trong ngn hn khi bng pht minh sng ch ca Hi-Tech ngn cn cc doanh nghip khc s dng cng ngh mi? c. iu g xy ra trong di hn khi bng pht minh sang ch ht hiu lc v cc doanh nghip khc t do s dng cng ngh ny? 6. Nhiu tu thuyn nh lm bng vt liu si thy tinh v nha m chng c sn xut ra t du th. Gi s gi du gia tng. a. S dng th, biu th iu g s xy ra i vi ng chi ph ca mi doanh nghip sn xut tu v i vi ng cung th trng? b. iu g s xy ra i vi li nhun ca nh sn xut tu trong ngn hn? iu g s xy ra i vi s lng cc nh sn xut tu trong di hn? 7. Gi s, c 800 qun bn Nng. Mi qun c mt ng chi ph trung bnh hnh ch U. ng cu th trng i vi bn l dc xung v th trng bn l cn bng di hn. a. V trng thi cn bng hin ti, bng cch s dng cc ng cho ton b th trng v cho mi qun bn? b. By gi thnh ph quyt nh thu hp s lng qun bn, gim nhng qun bn khng m bo v sinh an ton thc phm, s lng qun bn ch cn 500. Quyt nh ny s nh hng g n th trng v n c nhn mi qun bn cn li? S dng th minh ha cu tr li ca bn? 8. Gi s trong mt ngnh cnh tranh, tt c cc doanh nghip c chi ph c nh l 60 nghn ng v c chi ph bin (nghn ng) nh sau: Sn lng (Q) Chi ph bin (MC) 1 20 2 40 3 60 4 80 5 100 a. Gi s, gi sn phm trn th trng l 100 nghn ng. Mi doanh nghip s sn xut bao nhiu n v sn phm? Mi doanh nghip s thu c bao nhiu li nhun? Ngnh c cn bng di hn hay khng? Ti sao bn bit? b. Trong di hn, s c s xut ngnh v nhp ngnh ngnh ny hay khng? Gi sn phm l bao nhiu trong di hn? Bao nhiu sn phm s c mi doanh nghip sn xut? 9. Sn phm X c sn xut trong mt ngnh cnh tranh hon ho trong cc doanh nghip trong ngnh l ging ht nhau v mi doanh nghip c chi phi c nh l 15 nghn ng. Bng sau y biu th cu ca ngnh v chi ph bin ca mt doanh nghip in hnh: Cu ca ngnh Chi ph bin ca doanh nghip Gi (nghn ng) Sn lng Sn lng Chi ph bin (nghn ng) 5 750 1 5 10 600 2 10 147
15 450 3 15 20 300 4 20 25 150 5 25 Gi s rng ngnh ang trng thi cn bng di hn. a. Gi sn phm X l bao nhiu? b. S lng cc doanh nghip trong ngnh l bao nhiu? c. ng cung ngn hn ca ngnh, sn lng tng ng vi mc gi 10 nghn ng? 10. Sn phm y dc cung cp bi ngnh cnh tranh mi doanh nghip c chi ph c nh 30 nghn ng. Bng sau y biu th cu ca ngnh v chi ph bin ca mt doanh nghip in hnh: Cu ca ngnh Chi ph bin ca doanh nghip Gi (nghn ng) Sn lng Sn lng Chi ph bin (nghn ng) 5 1500 1 5 10 1200 2 10 15 900 3 15 20 600 4 20 25 300 5 25 30 200 6 30 35 140 7 35 40 50 8 40 a. Gi ca sn phm Y l bao nhiu? b. C bao nhiu doanh nghip trong ngnh? Tnh hnh cu v chi ph gi nguyn nh c, gi s rng chnh ph p t mt mc thu sn xut 15 nghn ng mi n v sn phm. c. Trong ngn hn, gi mi l bao nhiu? d. Trong ngn hn, c bao nhiu doanh nghip ri b ngnh? e. Trong di hn, gi mi l bao nhiu? f. Trong di hn, bao nhiu doanh nghip ri khi ngnh? 11. Trong ngnh cng nghip A, mi doanh nghip c chi ph c nh 100 nghn ng v c chi ph bin (nghn ng) nh sau: Sn lng (Q) Chi ph bin (MC) 1 20 2 40 3 50 4 70 5 110 6 130 ng cu ca ngnh c xc nh nh sau: Gi (P) Sn lng 20 60 40 48 50 36 70 24 148
110 12 130 0 Gi s, ngnh ang trng thi cn bng di hn. a. Gi sn phm l bao nhiu? b. Sn lng m mi doanh nghip sn xut? c. C bao nhiu doanh nghip trong ngnh? By gi gi s ng cu ca doanh nghip dch chuyn ra ngoi nh sau: Gi (P) Sn lng 20 96 40 84 50 72 70 60 110 48 130 36 d. Trong ngn hn, gi mi ca sn phm l bao nhiu v mi doanh nghip sn xut bao nhiu? e. Trong di hn, gi mi ca sn phm l bao nhiu v mi doanh nghip sn xut bao nhiu? Bao nhiu doanh nghip gia nhp hoc rt khi ngnh? 12. Diu c sn xut bi cc doanh nghip nh nhau. Hm chi ph bin v chi ph trung bnh di hn ca doanh nghip c xc nh bi: 100 v MC = 2Q ATC = Q + Q Trong , Q l s lng diu c sn xut a. trng thi cn bng di hn, mi doanh nghip sn xut bao nhiu diu? M t ng cung di hn i vi diu? b. Gi s, cu ca diu c a ra bi cng thc Q = 8,000 - 50P Trong , Q l lng cu v P l gi. Bao nhiu diu s c bn? C bao nhiu doanh nghip trong ngnh? c. Gi s cu ca diu t ngt tng ln n Q = 9,000 - 50P Trong ngn hn, khng c kh nng sn xut thm hn s diu ang c. Gi diu s l bao nhiu? Li nhun mi nh sn xut diu nhn c l bao nhiu? d. Trong di hn, gi diu s l bao nhiu? C bao nhiu doanh nghip s gia nhp ngnh? H s kim c bao nhiu li nhun?
149
BI C THM BI C THM
Nng dn c tr cp v nhp khu khoai ty chin

By GINTAUTAS DUMCIUS
March 28, 2005; Page A2
WASHINGTON -- B nng nghip M khng nh rng vic nhp khu khoai ty chin t Canada vi mc gi cc thp vo v ma 2003 v kt qu l nhng ngi trng khoai ty Idaho c nhn cc khon tr cp ca chnh ph. Tun qua, b nng nghip chp thun v d kin ngy hm nay s xc thc li thnh cu ca nhng ngi trng khoai ty Idaho cho rng nhp khu khoai ty chin t Canada vo th trng rau qu Idaho chim hn 21% trong v ma 2003. Cn lc nhp khu thi thm sng gi vo ngnh ny, mt ngnh chu thit hi t tro lu n king cha hm lng thp hyrat cacbon v s gim st trong vic m rng chui cung ng cho cc nh hng thc n nhanh, ni tiu th n 90% khoai ty chin tiu dng M.
1. Minh ha bng th cho bit nhp khu lm cho gi h thp nh th no? 2. Ti sao th trng khoai ty c nguy c bin ng v gi? Paul Patterson, nh kinh t v nng nghip ti trng i hc Idaho, cho bit "nhng nm qua tht l cn nghit ng i vi nhng ngi trng khoai ty trn th trng rau qu. Anh ta cho bit h tr ca chnh ph, c gi l tr gi, s khng nh hng n gi khoai ty hin ti.
H tr gi thng mi ca chnh nhm cung cp h tr lu di cho cc nh sn xut, chu nh hng cnh tranh t nc ngoi, theo s gia hn ca quc hi n 2002. iu ny cho php ngi sn xut nhn n 10,000 USD tin mt cng nh chng trnh hun luyn k thut v th trng, nu nh h c th chng minh vi b nng nghip rng cc quc gia nc ngoi lm tn hi n gi ni a. Li thnh cu c th a ra ty theo tng bang c th. Nhng ngi trng khoai ty Idaho bn khoai ty trn th trng rau qu c thi hn 90 ngy ng k vi c quan dch v nng nghip tham gia chng trnh ny.
3. Liu nhng khon h tr ny c cn nh hng n gi na khng? iu g xy ra i vi doanh thu trong trng hp ny? Mt khi, nhng ngi trng khoai ty c chp thun h tr gi, h c th nhn li ch bng tin da trn kh nng sn xut ca h. Theo Dennis Fiess, chuyn gia h tr thng mi ca trng i hc bang Washington, cc khon h tr c th ln n 3.5 cents trn mt trm pounds khoai ty v c quan dch v nng nghip Idaho d on s c 285 ngi nng dn tiu chun vi khon nhn tr cp gn 1 triu USD. Theo phng thng k nng nghip, Idaho c 818 nng dn trng khoai ty vo nm 2002.
Idaho sn xut 12.3 t pounds vo nm 2003, gim so vi 13.3 t pounds vo nm 2002. Sn xut nm 2004 xp x 13.2 t pounds. Cc chuyn gia nng nghip Idaho v nhng ngi trng khoai ty cho bit nhp khu khoai ty chin t Canada ln n 24%, khong 1.72 t pounds vo nm 2003 v ginh mt khong 670 triu pounds khoai ty Idaho. Gi khoai ty ti gim xung 3.85 cents trn mt pounds vo v ma 2003, mc gi tung bnh ca 5 nm trc l 4.9 cents mt pounds. Cc chng trnh tr gi ca chnh ph thng nh vo ngi nhp khu khoai ty chin, nhng so vi chi ph ton b ca ngi nng dn th khon tr cp c th khng nhiu lm. Ngi nng dn Idaho cho bit y ch l mt git trong mt thng chi ph trung bnh ca ngi trng khoai ty. Keith Esplin, gim c iu hnh ca Blackfoot ni nhng ngi trng 150
khoai ty Idaho Idaho than vn rng iu khng mong i bt k ni u dng nh ang nh hnh cho nhng thit thi chng ti. ng Fiess s lm vic vi b phn dch v nng nghip nc ngoi v nhng ngi nng dn Idaho tin hnh hun luyn kinh doanh cho nhng ngi nng dn. Chng trnh bao gm cc cuc hi tho, mt s c cung cp qua Internet, nh cc chng trnh qun l kinh doanh c bn, nh s dng bng cn i k ton v bo co ngun v s dng ngn qu. ng Fiess ni rng "chng ti khng c nh cung cp cho h bng M.B.A., iu chng ti em li cho h mt tm nhn khi qut.
4. Nhng ai M chu thit thi bi nhp khu khoai ty chin? Ai c tr cp? Ti sao nhng thit hi vn ng hnh lang nhn tr cp v ti sao khng phi l nhng ngi c tr cp? TR LI CC CU HI PHN TCH
Tham kho ti liu cp trong chng 2, chng 3 v chng 6 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Khoai ty l yu t u vo sn xut khoai ty chin. V vy, tng cung khoai ty chin nhp khu t Canada v iu ny c th khng s dng khoai ty M. Kt qu s lm gim cu khoai ty M. Khi cu gim xung, gi khoai ty gim nh biu di y.
Gi khoai ty S0
P0 P1
D1 0 Q1Q0
D0 Lng khoai ty
2. Bi v cu hu nh khng co gin, phn trm thay i gi do dch chuyn cu s cao hn so vi cu co gin. Cng thc biu th mi quan h phn trm thay i gi v phn trm thay i cu nh: Phn trm thay i gi = (Phn trm thay i cu)/( co gin ca cu + co gin ca cung) 3. Vng, cng c th. Nu tr cp lm Gi gim chi ph trng khoai ty, th tr cp s khoai ty lm dch chuyn ng cung sang phi v lm cho gi h thp nh trong biu di y. iu g xy ra i vi doanh thu ty P0 thuc vo co gin ca cu. Bi v cu P1 ca hu ht sn phm nng nghip l km P2 co gin, iu ny lm cho gi gim xung vi mt t l ln hn mc gia tng v lng. Khi , tng doanh thu s gim xung.
0 Q1Q0 Q2 S0 S1
D1
D0 Lng khoai ty
151
4. Nhng ngi trng khoai ty chu thit hi do nhp khu bi v doanh thu gim xung. Ngi tiu dng l nhng ngi c tr cp bi v h tr vi mc gi thp hn i vi khoai ty v sn phm ch bin t khoai ty. Nhng ngi trng khoai ty l nhng ngi vn ng hiu qu bi v chi ph nhp khu c chia s cho mt nhm ngi tng i nh, trong khi ngi tiu dng thm ch c li ln hn, nhng li ch c phn chia cho nhm ngi ln hn. Mi ngi nng dn c li nhiu hn t vic hn ch xut khu so vi phn thit hi ca mi ngi tiu dng.
152
Chng 7: Cnh tranh khng hon ho
Chng 7 Chng 7 CNH TRANH KHNG HON HO CNH TRANH KHNG HON HO
Trong chng ny, cc quyt nh sn xut ca doanh nghip cnh tranh khng hon ho tp trung vo vic xem xt gi v lng doanh nghip ti a ha li nhun. Trong khi , cc phn tch di hn ch ra rng s khng hu hiu ca th trng l do gi ln hn chi ph bin v iu ny lm pht sinh chi ph x hi trong c quyn. Ngoi ra, chng ta xem xt gi v lng c xc nh trong th trng bn cnh tranh v bn c quyn, phn tch hnh vi ca cc doanh nghip. Thng qua phn tch cnh tranh gi v phi gi (phn bit sn phm, qung co v c ng bn hng) nhm phn tch hnh vi c tnh chin lc ca cc doanh nghip.
Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Phn tch hnh vi ca doanh nghip v cn bng di hn trong th trng c quyn. Gii thch s khng hu hiu ca c quyn lm pht sinh chi ph x hi. Gii thch chi ph phn bit khi so snh hiu qu ca th trng bn cnh tranh v cnh tranh hon ho. Phn tch hnh vi c tnh chin lc ca cc doanh nghip thng qua l thuyt tr chi.
C QUYN
TH TRNG C QUYN
Mt th trng c quyn c c tnh bi: Ch c mt ngi bn, Khng c sn phm thay th, Ro cn thm nhp th trng. Nhng ro cn th trng i vi cc doanh nghip c th tn ti do:
-
Qui m kinh t, Hnh ng ca cc doanh nghip,
- Hnh ng ca chnh ph. Nu tn ti c quyn do qui m kinh t th doanh nghip c qui m ln c th sn xut vi mc chi ph thp hn cc doanh nghip c qui m nh. Biu di y minh ha iu ny. Khi mt ngnh mi pht trin s c nhiu doanh nghip nh tn ti. Chng hn, gi s cc doanh nghip u c chi ph trung bnh l ATCo. Nu mt doanh nghip c qui m ln hn cc doanh nghip khc, th doanh nghip s c chi ph trn mi n v sn xut thp hn cc doanh nghip khc (nh minh ha ca ng ATC). iu ny cho php doanh nghip cung cp sn lng vi mc gi thp hn (P chng hn). Vi mc gi ny th cc doanh nghip qui m nh s b thua l (lu rng cc doanh nghip nh s c li nhun kinh t bng khng ti mc gi Po, nhng ti mc gi P th doanh nghip nh b l v doanh nghip ln s c li nhun kinh t).
153

Gi n v
Lng
Trong tnh hung ny, cc doanh nghip nh s rt lui khi ngnh hoc st nhp vi cc doanh nghip khc t qui m cao hn, t nht l bng vi qui m ca doanh nghip ln hin ti. duy tr s pht trin (hoc l m rng bn trong hoc mua li cc doanh nghip nh), th chi ph trung bnh ca doanh nghip vn tip tc gim. Khi , cc doanh nghip nh s mt dn i cho n khi ch cn mt doanh nghip qui m ln tn ti. Mt qu trnh din ra trong mt ngnh nh vy c gi l c quyn t nhin, l do kt qu ca qu trnh cnh tranh dn n c quyn ngnh. Khi nim c quyn t nhin c th c minh ha thng qua s pht trin ca ngnh vin thng. Trong nhng nm u, mi thnh ph thng tn ti mt vi nh cung cp dch v. Khi , khch hng mun thc hin cc cuc gi bn ngoi thnh ph th phi thu bao 3 hoc 4 nh cung cp dch v. Dn dn, s pht trin ca cng ngh vin thng v nh cung cp no c nhiu khch hng nht s c chi ph trung bnh thp hn. Thc t ny trong ngnh vin thng M c th gii thch ti sao AT&T a ra mc gi thp hn v mua li cc cng ty khng c kh nng sinh li. Mt khc, chnh ph cng nhn ra rng chi ph s tn km hn khi tn ti nhiu doanh nghip nh nh vy. Chnh v vy, m chnh ph M cho php AT&T hot ng nh mt nh c quyn qui nh v chnh ph qui nh mc gi cung cp cc dch v ny. Doanh nghip c th c c nng lc c quyn bng cch s hu ngun lc c bit. Chng hn, mt doanh nghip c th tng chi ph n tng ro cn thm nhp ngnh. Chi ph n ny nh chi ph qung co tng nhn thc v nhn hiu sn phm. Nu nh mt doanh nghip chi mt khon tin ln cho qung co, th cc doanh nghip ln trong ngnh cng phi chi mt khon tin tng t. Nu nh doanh nghip u t vo nh xng v thit b th c th thu hi (t nht l mt phn) trong trng hp doanh nghip rt lui khi ngnh. Tuy nhin, nhng chi ph n (chng hn qung co) th khng th thu hi c nu rt lui khi ngnh. iu ny chnh l mt trong nhng ro cn i vi cc doanh nghip mun gia nhp ngnh. Bng sng ch v pht minh cng em li cho doanh nghip s hu n mt nng lc c quyn. Khi bng sng ch c bo h, iu ny khch thch cc doanh nghip u t vo nghin cu v pht trin. Chng hn, phn mn Windows ca Microsoft c ng k bn quyn v em li cho cng ty mt nng lc c quyn trong mt khong thi gian kh di. c quyn cc b l c quyn tn ti trong mt khu vc a l c th. Trong nhiu khu vc a l, hay hnh chnh, chnh ph c th qui nh hay c n i mt doanh nghip hay t chc no c php cung cp mt hng ha hay dch v c th (chng hn nh t bo hng ngy ca a phng).
154
Chng 7: Cnh tranh khng hon ho QUYT NH SN XUT
ng cu ca doanh nghip
ng cu ca doanh nghip c quyn cng chnh l ng cu th trng (do ch c mt doanh nghip trn th trng). V ng cu ca doanh nghip l ng dc xung, do doanh thu bin s nh hn gi ca hng ha (mi quan h ny c cp trong chng trc). Nh cp trc y, doanh thu bin l:
-
Dng khi cu co gin, Bng khng khi cu co gin n v,
- m khi cu km co gin. Mi quan h ny c minh ha trong biu di y. Nh biu cho thy, tng doanh thu s ti a ti mc sn lng m cu l co gin n v (v MR = 0). Gi nh rng doanh nghip mong mun ti a ha doanh thu, th y l mc sn lng sn xut tt nht cho doanh nghip. Trong khi , doanh nghip mun ti a ha li nhun th cn phi xem xt c doanh thu v chi ph v mc sn lng trong trng hp ny c xc nh ti MR = MC.
co gin v doanh thu Gi Co gin Co gin n v Km co gin
D Lng MR Doanh thu Doanh thu cc i
Lng
Cng nh trong cc th trng khc, doanh thu trung bnh (AR) bng vi gi ca hng ha (lu rng AR = TR/Q = (PQ)/Q = P). Do , gi c xc nh trn ng cu chnh l doanh thu trung bnh tng ng vi cc mc sn lng.
Quyt nh sn xut ngn hn

Nh cp trc y, mt doanh nghip s ti a ha li nhun s sn xut mc sn lng m doanh thu bin bng vi chi ph bin (min l P > AVC). 155

Gi, Chi ph Li nhun > 0
Lng
Vi doanh nghip c quyn c minh ha trong biu trn, MR = MC ti mc sn lng Qo. Khi , mc gi bn tng ng l Po. T khi mc gi (Po) ln hn chi ph trung bnh (ATCo) ti mc sn lng ny, doanh nghip s nhn c li nhun kinh t. Li nhun ca doanh nghip c quyn ny khc vi li nhun m doanh nghip cnh tranh hon ho nhn c do c ro cn thm nhp ngnh i vi th trng c quyn.
Gi, Chi ph
Lng
D nhin, doanh nghip c quyn cng c th b l nh minh ha trong biu di y. Trong biu ny, doanh nghip b l nh phn t m di y. Do gi cao hn AVC nn doanh nghip vn tip tc hot ng trong ngn hn v ch ri khi ngnh trong di hn. Lu rng s hu c quyn khng nht thit tn ti li nhun kinh t.
Gi, Chi ph
Lng
156
Doanh nghip c quyn ch ng ca khi gi thp hn AVC trong ngn hn. iu ny c minh ha trong biu trn. Thng thng, mi ngi vn thng ngh rng nh c quyn c th chn bt k mc gi no v h s nng gi tng li nhun. Thc t, c quyn cng nh nhng th trng khc, l nh c quyn mun ti a ha li nhun s phi sn xut mc sn lng m MR = MC. y cng l mc gi duy nht n nh cho ngnh, li nhun ca doanh nghip s b gim nu nh mc gi cao hn mc gi Po (MR = MC) ny.
Khng c ng cung trong c quyn

Chng ta nh li, ng cung ca doanh nghip cnh tranh hon ho l phn chi ph bin (MC) nm trn chi ph bin i trung bnh (AVC). ng cung c xc nh theo qui tc bin P = MC, bi cc doanh nghip cnh tranh hon ho c ng cu co gin hon ton (hay gi bng vi doanh thu bin). Khi gi tng ln hay gim xung, doanh nghip cnh tranh hon ho di chuyn ln hay xung ng chi ph bin. Chng ta nhn thy rng ng vi mi mc gi tng ng vi mi mc sn lng nht nh v v vy xc nh c ng cung trong th trng cnh tranh hon ho.
Gi MC
P0 P1
D 0 Q* MR MR1
D1 Lng
Trong khi , doanh nghip c quyn khng c ng cung. L do l khng c quan h thng nht gia gi v lng cung nh minh ha biu trn. Gi v lng cung ty thuc vo v tr ca ng cu. Trong khi doanh nghip c quyn c ng cu dc xung, ng doanh thu bin nm di ng cu, bi doanh nghip mun tng lng bn th phi gim gi. Cng ging nh doanh nghip cnh tranh hon ho, doanh nghip c quyn chn sn lng ti MR = MC, nhng v doanh thu bn nh hn gi (gi c xc nh trn ng cu) v v vy trong nhng iu kin khc nhau (s thay i cu) s c cc mc gi khc nhau m MR = MC vi cng mc sn lng. Do , khng c quan h thng nht gia gi v lng cung, nn khng c ng cung ca doanh nghip c quyn. Trong trng hp ny, c nhiu mc gi khc nhau ti a ha li nhun.
Cn bng di hn v chi ph x hi
Phn pha tri ca biu di y minh ha thng d sn xut v thng d tiu dng trong th tng cnh tranh hon ho. Phn pha phi ca biu minh ha phn mt mt ca thng d sn xut v thng d tiu dng do c quyn. Nh biu cho thy, doanh nghip c quyn nng mc gi t Ppc ln Pm trong khi lng gim t Qpc xung cn Qm. Mc gi cao hn v lng t hn trong c quyn lm cho thng d tiu dng gim tng ng vi din tch PmCBPpc. Trong , mt phn thng d tiu dng chuyn sang thng d sn xut, tng ng vi din tch PmCEPpc. Khi so snh hiu qu ca c quyn v cnh tranh hon ho trong di hn, ta thy x hi chu mt ph tn rng, c gi l chi ph x hi do c quyn tng ng vi din tch CBF, gm phn mt mt thng d tiu dng (CBE) v thng d sn xut (EBF). 157

Cnh tranh hon ho Gi Thng d tiu dng Gi c quyn Thng d tiu dng Thng d tiu dng chuyn sang nh c quyn Chi ph x hi
Thng d sn xut Lng Lng
Mt s nh kinh t cho rng s e da cnh tranh tim nng buc cc doanh nghip c quyn sn xut v cung cp sn lng nhiu hn vi gi thp hn. Nh minh ha t biu di y cho thy chi ph x hi s nh hn nu nh c t ro cn th trng hn. Mt khc, cc doanh nghip s s can thip ca chnh ph (di hnh thc can thip gi hay lut chng c quyn) nhm lun duy tr mc gi thp hn trong ngnh c quyn. Mt im na lin quan n vic so snh sn lng cung cp trong th trng cnh tranh hon ho v c quyn l qui m kinh t. Mt khc, nu xt v qui m kinh t th doanh nghip cnh tranh hon ho c th sn xut v cung cp mc sn lng cao hn so vi c quyn v doanh nghip ln c th sn xut vi chi ph thp hn so vi doanh nghip nh. Khi c s hin din ca qui m kinh t s lm gim thiu chi ph x hi trong c quyn. V mt l thuyt, cc doanh nghip trong cc ngnh cnh tranh lun chu p lc t i th. iu ny yu cu cc doanh nghip phi tng cng hiu qu tn ti. Nhng cc doanh nghip c quyn c bo v bi ro cn thm nhp. Chnh v vy, h khng chu p lc i mi cng ngh, thm ch chi ph sn xut ln hn mc chi ph thp c th. Cu gii thch l cc nh qun l c th theo ui cc mc tiu: tng trng, iu kin lm vic d dng hn, b tr cng vic cho bn b, ngi thn. iu ny lm pht sinh chi ph s dng ngun lc khng hiu qu. Chi ph s dng ngun lc khng hiu qu pht sinh khi doanh nghip khng c ng lc s dng cc ngun lc hiu qu do doanh nghip khng b e da bi p lc cnh tranh. Ngoi ra, mt s doanh nghip phi chi mt khon tin ng k cho cc hot ng tm kim v duy tr nng lc c quyn. Bi ro cn thm nhp ngnh c th ty thuc vo qui nh hay giy php c quyn kinh doanh. Trong trng hp ny, cc doanh nghip pht sinh chi ph tm kim nng lc c quyn. Cc hot ng tm kim nng lc c quyn khng c li cho x hi bi cc chi ph ny khng lin quan n chi ph s dng ngun lc cho hot ng sn xut. C hai chi ph trn cu thnh chi ph x hi. Chi ph ny khng lm tng sn lng ca doanh nghip, nhng r rng lm tng chi ph.
CHNH SCH CNG I VI C QUYN
Nh cp trong cc phn trn, th trng c quyn phn b ngun lc khng hu hiu, l do sn xut thp hn lng sn xut hiu qu (khi so vi th trng cnh tranh hon ho) v gi bn cao hn chi ph bin. V vy, cc nh hoch nh chnh sch gii quyt cc vn c quyn theo cc cch thc sau: Thc y cnh tranh i vi ngnh c quyn, iu chnh hnh vi ca nh c quyn bng cc qui nh, Chuyn c quyn t nhn sang c quyn nh nc.
158
Tng cng nng lc cnh tranh

Mi ngnh c quyn u c nng lc c quyn nht nh, chnh ph c th can thip nng lc c quyn thng qua lut chng c quyn. Lut chng c quyn l cch thc gia tng nng lc cnh tranh trn th trng. Trong nhng trng hp c th, chnh ph c th hn ch vic st nhp. Chng hn nh ngn chn s st nhp ca hai cng ty nc gii kht Coca-Cola v PepsiCo., hoc chnh ph c th chia nh cc cng ty. Nm 1984, chnh ph M chia nh cng ty vin thng AT&T thnh 8 cng ty nh hn. Trong nhng trng hp nh vy, lut chng c quyn nhm ngn chn s lin kt hay hp tc ca cc cng ty theo cch thc lm gim sc cnh tranh trn th trng. Tuy nhin, trong mt s trng hp th vic st nhp lm tng hiu qu sn xut l do s cng hng (qui m hay qun l). Vn t ra i vi chnh sch cng l xc nh vic st nhp hay chia nh cc cng ty c lm gia tng phc li ca x hi hay khng. Do , cc phn tch chi ph - li nhun phi c xem xt k lng trc khi quyt nh cho php vic st nhp hay chia nh cc cng ty.
iu chnh hnh vi nh c quyn

Gii php cng thng p dng i vi c quyn t nhin nh cc cng ty in, nc. Theo , nhng cng ty ny khng c php ty tin trong vic iu chnh gi nu nh khng c s ph chun ca c quan chc nng chnh ph. Vy th mc gi c xc nh nh th no l hp l i vi c quyn t nhin.
- Nu mc gi qui nh bng vi chi ph bin, th gi s thp hn chi ph trung bnh. iu ny s lm cho cc doanh nghip c quyn rt khi th trng. - Trong trng hp gi qui nh bng vi chi ph trung bnh, doanh nghip c quyn c li nhun kinh t bng khng (li nhun thng thng) v lm pht sinh chi ph x hi. V vy, vn i vi qui nh gi trong c quyn phi m bo cho doanh nghip c quyn c li nhun t chi ph thp hn. iu ny s khuyn khch cc doanh nghip ny n lc i mi sn xut, qun l gim chi ph v gia tng li nhun.
Chuyn i hnh thc s hu

Mt cch thc khc gii quyt vn c quyn l chuyn hnh thc c quyn t nhn sang c quyn nh nc. Chng hn nh cc cng ty bu chnh vin thng, in, nc. Tuy nhin, chnh sch ny cng gy ra cc vn tim nng thuc v trch nhim iu hnh qun l. Nhng ngi qun l iu hnh cc cng ty c quyn t nhn lun phi chu p lc t vic ct gim chi ph. Trong trng hp ngi qun l thc hin cng vic yu km, th nguy c sa thi l rt ln. Trong khi , nhng ngi qun l trong cc cng ty c quyn nh nc iu hnh yu km s gy ra thit hi cho ngi tiu dng v ngun thu thu ca chnh ph.
Minh ha m hnh cnh tranh khng hon ho Mt doanh nghip c quyn c hm cu v hm chi ph nh sau: Hm cu: QD = 30 - P Hm chi ph: TC = 200 - 20Q + Q2
1. Xc nh ng cu v doanh thu bin ca doanh nghip? 2. Xc nh sn lng : ti a ha doanh thu; doanh thu = 0? 3. Xc nh sn lng : ti a ha li nhun; li nhun = 0? 4. Quyt nh sn xut, khi thu n v t = 2? 5 Quyt nh sn xut, khi thu doanh thu t% = 20%? 159
Bi gii 1. ng cu v doanh thu bin ca doanh nghip: T hm cu: QD = 30 - P P => P = 30 - Q M, TR = PQ = (30 - Q)Q => TR = 30Q - Q2 MR = 30 - 2Q => Vy, doanh thu bin: MR = 30 - 2Q 17.5
15
= 112.5
MC
ATC
2a. Ti a ha doanh thu (TR --> Max): TR Max : MR = 0 => 30 - 2Q = 0 => Q =15 Mc sn lng doanh thu ti a: Q =15 => TR = 3015 - (15)2 = 225 Doanh thu t c: TRMax = 225
8.5
0 TR, TC 225
D 5 1012.515 20 MR TC 30 Q
2b. Doanh thu bng khng (TR = 0): 200 TR = 0 => 30Q - Q2 = 0 Q2 = 30 => Q1 = 0; Doanh thu bng khng ti: Q1 = 0; Q2 = 30
125
Max
3a. Ti a ha li nhun ( => Max) 112.5 = TR - TC = 30Q - Q2 - (200 - 20Q + Q2) = -2Q2 + 50Q - 200 Max : MR = MC 0 M, MC = TR(Q) = 2Q - 20 => 30 - 2Q = 2Q - 20 => Q = 12.5; P = 17.5 Sn lng li nhun ti a: Q = 12.5 Th Q = 12.5 vo (Q), ta c: = -2(12.5)2 + 50(12.5) - 200 = 112.5 = 112.5 Li nhun ti a t: 3b. Li nhun bng khng ( = 0): =0 -2Q2 + 50Q - 200 = 0 => Q1 = 5; Q2 = 30 Li nhun bng khng ti: Q1 = 5; Q2 = 30
TR 5 12.5 15 20 30 Q
160
4. Thu n v t = 2: 1 = TR - TC - tQ => 1 = 30Q - Q2 - (200 - 20Q + Q2) - 2Q => 1 = -2Q2 + 48Q - 200 t, TC1 = TC + tQ => MC1 = TC1(Q) = MC + t => MC1 = 2Q - 18 M, 1 Max : MR = MC1 => 30 - 2Q1 = 2Q1 - 18 => Q1 = 12 Sn lng li nhun ti a: Q1 = 12 Th Q1 = 12 vo 1(Q), ta c: 1 = -2(12)2 + 48(12) - 200 = 88 1 = 88 Li nhun t c:
Thu n v (t = 2) MC1 = 88 MC ATC
18 15 10.7
D 5 1012 15 20 30 Q
5. Thu doanh thu t% = 20%: 1 = TR - TC - t%TR => 1 = 24Q - 0.8Q2 - (200 - 20Q + Q2) => 1 = -1.8Q2 + 44Q - 200 t, TR1 = TR - t%TR => MR1 = TR1(Q) = (1-t%)MR => MR1 = 0.8(30 - 2Q) = 24 - 1.6Q M, 1 Max : MR1 = MC => 24 - 1.6Q1 = 2Q1 - 20 => Q1 = 12.2 Sn lng li nhun ti a: Q1 = 12.2 Th Q1 = 12.2 vo 1(Q), ta c: 1 = -1.8(12.2)2 + 44(12.2) - 200 => 1 = 68.8 1 = 68.8 Li nhun t c:
P 30 24 17.8 14.2 10.7
Thu doanh thu (t% = 20%) = 68.8 MC T = 20%TR ATC
D1 5 10 15 20 12.2 MR1 MR
D 30 Q
BN CNH TRANH
Nm gia hai thi cc trong cu trc th trng, c v s doanh nghip hot ng trong th trng bn cnh tranh v bn c quyn.
NG CU CA DOANH NGHIP
Th trng bn cnh tranh c c tnh bi:
Nhiu ngi mua v bn, Sn phm phn bit,
- D dng thm nhp v rt khi th trng. Th trng bn cnh tranh cng tng t nh th trng cnh tranh hon ho, l th trng c nhiu ngi mua v ngi bn v cc doanh nghip c th thm nhp khi c li
161
nhun kinh t dng hoc rt khi th trng khi li nhun kinh t m. Doanh nghip bn cnh tranh cng tng t nh c quyn bi sn xut mt sn phm phn bit khc vi cc sn phm ca cc doanh nghip khc trn th trng. Chng hn, th trng nh hng l mt v d v th trng bn cnh tranh. Mi nh hng iu c cng thc ch bin mn n, phong cch phc v v a im khc nhau, ... v cnh tranh vi cc nh hng khc. V mi doanh nghip sn xut mt sn phm phn bit, cho nn s mt khch hng nu nh doanh nghip tng gi. V vy, ng cu ca doanh nghip bn cnh tranh c ng cu dc xung v ng doanh thu bin nm di ng cu nh minh ha trong biu di y.
Gi
Lng
Biu trn cho thy ng cu v doanh thu bin gia c quyn v bn cnh tranh l kh tng t nhau. Tuy nhin, gia hai th trng ny cng c s khc bit. Trong th trng bn cnh tranh, s lng cc doanh nghip thay i khi c thm cc doanh nghip mi gia nhp hay rt lui khi ngnh. Khi c thm doanh nghip mi gia nhp ngnh s lm cho th phn ca cc doanh nghip gim xung do c s phn tn khch hng v v th cu sn phm ca mi doanh nghip s gim. Mt khc, s gia tng s lng cc doanh nghip lm gia tng co gin ca cu (cu s co gin hn khi c nhiu sn phm thay th hn). Biu di y minh ha s dch chuyn ng cu ca doanh nghip khi c cc doanh nghip mi gia nhp vo th trng bn cnh tranh.
Gi Doanh nghip trong th trng bn cnh tranh ng cu ban u
ng cu sau khi c nhiu doanh nghip gia nhp ngnh Lng
162
Chng 7: Cnh tranh khng hon ho QUYT NH SN XUT
By gi, chng ta hy xem xt cch thc xc nh cn bng trong ngn hn ca th trng bn cnh tranh. Biu di y minh ha cn bng trong ngn hn ca mt doanh nghip trong th trng bn cnh tranh. Mt doanh nghip bn cnh tranh s ti a ha li nhun s sn xut ti mc sn lng m MR = MC. Trong biu di y, mc sn lng cn bng l Qo. Khi , gi cn bng (s tin m khch hng hang mun tr tng ng ti mc sn lng Qo ny) l Po tng ng vi Qo.
Gi Li nhun > 0
Lng
Trong th trng c quyn, li nhun kinh t c th c c do ro cn th trng. Tuy nhin, trong bn c quyn th li nhun kinh t thay i l do s thm nhp ca cc doanh nghip mi vo ngnh. Khi c doanh nghip mi gia nhp ngnh, cu sn phm ca mi doanh nghip s gim xung v tr nn co gin hn. Cu gim s lm gim li nhun kinh t ca doanh nghip. Qu trnh gia nhp ngnh ny s tip din lin tc cho n khi li nhun kinh t khng cn na nh minh ha trong biu di y.
Gi
Li nhun = 0
Lng
Biu trn minh ha cn bng di hn ca mt doanh nghip hot ng trong th trng bn cnh tranh. Doanh nghip ti a ha li nhun bng cch sn xut vi sn lng Q v gi cn bng ti P. Do gi bng vi chi ph trung bnh, cho nn doanh nghip c li nhun kinh t bng khng. Cn bng di hn c xem l cn bng tip tuyn v ng cu tip tuyn vi ng ATC ti mc sn lng ti a ha li nhun. Trong ngn hn, doanh nghip bn cnh tranh c th b l (li nhun kinh t m) nh minh ha trong biu di y. Khi , doanh nghip vn tip tc hot ng trong ngn hn v 163
ri khi ngnh trong di hn. Khi doanh nghip ri khi ngnh th cc ng cu ca doanh nghip khc s dch chuyn sang phi v t co gin hn. S rt lui khi ngnh ca cc doanh nghip din ra lin tc cho n khi li nhun kinh t bng khng.
Gi
Lng
Trong th trng bn cnh tranh, cc doanh nghip trong di hn lun c nng lc thng d. L do l cc doanh nghip sn xut mc sn lng di mc sn lng ti minATC. Kt qu l ngi tiu dng tr mt mc gi vt qu chi ph trung bnh ti thiu. iu ny c th gii thch ti sao ng cu ca doanh nghip bn cnh tranh tr nn dc hn, l do phn bit sn phm. Bi v sn phm ca doanh nghip l khng thay th hon ton cho cc sn phm ca cc doanh nghip khc. V vy, s phn bit sn phm gy nn nng lc thng d.
CHI PH PHN BIT
Nh cp trong chng trc, s hu hiu trong th trng cnh tranh hon ho khi P=MC v doanh nghip sn xut vi mc chi ph trung bnh ti thiu (ATC min). Biu di y so snh gi v lng gia th trng cnh tranh hon ho v th trng bn cnh tranh. Nh biu cho thy, doanh nghip cnh tranh hon ho sn xut ti mc sn lng Qpc (gi Ppc tng ng) cao hn sn lng doanh nghip bn cnh tranh Qmc (gi Pmc tng ng). Khi , gi ca doanh nghip cnh tranh hon ho (Ppc) s thp hn gi ca doanh nghip bn cnh tranh (Pmc).
Gi
Lng
V doanh nghip bn cnh tranh sn xut ti mc sn lng c chi ph ln hn minATC, cho nn doanh nghip bn cnh tranh km hu hiu hn doanh nghip cnh tranh hon ho. iu ny lm pht sinh chi ph, c gi l chi ph phn bit, l chi ph x hi phi gnh 164
chu do mong mun c c cc sn phm phn bit. Chng hn, cc chi ph to nn s khc bit ca nh hng, qun o, ... v v th chi ph trung bnh s ln hn so vi trng hp cc sn phm l ng nht. S phn bit sn phm cng ln s lm cho hng ha tr nn a dng hn, s a dng ny l do doanh nghip thc hin phn bit ha sn phm v c nh gi bi ngi tiu dng. to nn s phn bit so vi i th cnh tranh, cc cng ty tp trung c gng vo i mi sn phm v chi ph bn hng. i mi sn phm: cc doanh nghip bn cnh tranh lun to ra cc sn phm mi nhm ginh li th cnh tranh, thm ch li th ny c tnh tm thi. Khi doanh nghip gii thiu sn phm mi hay phn bit sn phm s lm cho ng cu dc hn trc v c th lm tng li nhun. Khi , mt s doanh nghip c sn phm tng t s n lc cnh tranh. Kt qu l li nhun tm thi do li th ban u s khng cn na. Chi ph bn hng: trong th trng bn cnh tranh, mt phn ln chi ph m ngi tiu dng tr bao gm c chi ph bn hng gm: qung co, bn hng trc tip, c ng. Nhng chi ph ny nhm gia tng nhn thc v s khc bit sn phm so vi i th cnh tranh. iu ny lm cho chi ph ca doanh nghip bn cnh tranh cao hn so vi doanh nghip cnh tranh hon ho. Ngoi ra, mc chi ph bn hng ty thuc vo thng tin v dch v cung cp nhm to hnh nh phn bit sn phm i vi ngi tiu dng. iu ny em li cho ngi tiu dng nhiu c hi la chn sn phm tt hn. Tuy nhin, chi ph c hi ca thng tin v dch v cn phi c nh gi so vi nhng gi tr v nhn thc m ngi tiu dng nhn c. Nu th trng c nhiu doanh nghip hn th cu ca sn phm s co gin hn. Nu nh c s gia tng mt s lng ln cc doanh nghip th ng cu ca doanh nghip bn cnh tranh s tin gn n ng cu ca doanh nghip cnh tranh hon ho. Khi , chi ph phn bit sn phm s rt nh. Mt khc, cc doanh nghip bn cnh tranh c th c li nhun kinh t trong ngn hn do to nn s phn bit sn phm. Tuy nhin, s phn bit ny s b cc doanh nghip khc sao chp v khi li nhun kinh t khng cn na trong di hn. Chng trnh qung co c th lm gia tng li nhun trong ngn hn, buc cc doanh nghip khc trong cng ngnh cng phi gia tng n lc tng t.
BN C QUYN
Th trng bn c quyn c c tnh bi:
S lng nh doanh nghip, Sn phm phn bit hoc tiu chun,
- Gia nhp v rt lui th trng rt kh khn. Bi v ch c vi doanh nghip trong th trng bn c quyn cho nn mi doanh nghip c mt th phn rt ln trn th trng. Do , quyt nh gi v lng ca mi doanh nghip c nh hng rt ln n li nhun ca cc doanh nghip khc. Hn th na, khi ra quyt nh gi v lng th doanh nghip cng quan st phn ng ca i th cnh tranh. Chng hn, cc quyt nh v gi ca cc doanh nghip xe my, in thai di ng, coca-cola v pepsi, ... iu ny cho thy cc doanh nghip c s ph thuc ln nhau v cng tham gia vo hnh vi c tnh chin lc. Hnh vi chin lc ch din ra khi hnh ng ca mt bn nh hng n hnh ng ca cc bn khc.
PHN BIT GI
Cc doanh nghip c quyn c th vn dng chnh sch phn bit gi i vi hng ha v dch v cung cp. Cc iu kin phn bit gi bao gm: Doanh nghip phi c nng lc c quyn, Phn bit c cc nhm khch hng, Khch hng khng th bn li. 165
Thng thng, cc doanh nghip bn c quyn v c quyn c mt nng lc c quyn nht nh. Nng lc c quyn ny bt ngun t:
-
Qui m (c quyn t nhin), Bng pht minh, sng ch (c bo h),
- c quyn (do chnh ph qui nh). Cc doanh nghip phi phn bit c cc nhm khch hng da trn mt s c tnh nht nh nh tui tc, gii tnh, thu nhp, a l, ... Chng hn, nh hng hoc khu gii tr p dng chit khu gi 30% cho ngi gi v tr em. D nhin, bn khng th hng c chit khu ny nu vo nh hng hoc khu gii tr trn. Phn bit gi s khng thnh cng nu nh khch hng mua hng ha v bn li. Chng hn nh mt doanh nghip p dng chnh sch gi phn bit i vi thnh th v nng thn, khch hng mua gi thp nng thn khng th em bn li cho cc khch hng khc thnh th kim li. Gi nh, mt minh ha cho chnh sch phn bit gi trong hng hng khng Thai Airways nh sau: Thai Airways c quyn cc chuyn bay t Bangkok i New York. Biu (a) cho bit ng cu (D) v ng doanh thu bin (MR). ng chi ph bin (MC) l khng i, v chi ph c nh bng khng. V Thai Airways c quyn cc chuyn bay tuyn ny nn s lng hnh khch ti a ha li nhun c xc nh ti MR=MC, khi s lng l 10 nghn hnh khch/nm, gi v ti mc sn lng ny l 900 USD. Tng doanh thu l 9 triu USD, tng chi ph l 6 triu USD v li nhun mi nm l 3 triu USD.
Gi (USD) Cu hnh khch Bangkok i New York
900 3.000 600 MC D MR 10 Lng (triu v)
Hin ti, hnh khch ca Thai Airways c phn chia thnh hai nhm khch hng: hnh khch kinh doanh v hnh khch du lch. ng cu khch kinh doanh v du lch c minh ha trong biu di y.
Gi (USD) Cu khch kinh doanh Bangkok i New York Gi (USD) Cu khch du lch Bangkok i New York
900 1.800 600 MC D
900 1.200 600 MC D
166
Lng (triu v)
Lng (triu v)
Thai Airways mong mun hp dn s hnh khch du lch bng cch gim gi, nhng ng thi tng gi i vi hnh khch kinh doanh. V th, Thai Airways quyt nh chnh sch phn bit gi gia hai nhm khch hng ny. Vi chnh sch phn bit gi th: gi v l 1200 USD cho khch hng kinh doanh v 800 USD cho hnh khch du lch. iu ny lm gim cu khch hng kinh doanh t 6 triu xung cn 5 triu khch v cu khch hng du lch tng t 4 triu ln 7 triu khch. Li nhun trc khi phn bit gi l 3 triu USD mi nm. Trong khi , li nhun sau khi phn bit gi tng t 3 triu ln 4 triu USD, tng 1 triu USD mi nm.
Gi (USD) 1200 900 600 Gim lng cu MR 5 6 3.000 900 850 1.400 MC D Lng (triu v) 600 Tng lng cu 4 7 MC MR Lng (triu v) D Cu khch kinh doanh Bangkok i New York Gi (USD) Cu khch du lch Bangkok i New York
Minh ha trn l mt v d in hnh cho chnh sch phn bit gi. Thc t, chnh sch phn bit gi lm pht sinh chi ph thu thp, x l thng tin v qun l khch hng. Chnh v vy, doanh nghip p dng phn bit gi ch khi li nhun tng thm ln hn chi ph tng thm lin quan n chnh sch phn bit gi.
M HNH NG CU LP D
M hnh ng cu lp d l mt m hnh bn c quyn da trn cc gi nh nim tin v hnh ng ca doanh nghip thay v phi quan tm n hnh vi ca cc doanh nghip khc. Nhng nim tin l:
Nu ti tng gi th ch c ti hnh ng - nhng ngi khc s khng theo ti,
- Nu ti gim gi th nhng ngi khc lm ngc li. Biu di y m t ng cu ca doanh nghip trong m hnh ng cu lp d. ng cu D to ra cc gin on ca ng doanh thu bin (MR). ti a ha li nhun, doanh nghip s sn xut ti mc sn lng m MR = MC. Nhng ti mc sn lng Q, th ng chi ph bin ct ngang phn khng lin tc (gin on) ca ng doanh thu bin. Nu chi ph bin dao ng trong khong a v b, chng hn MC0 v MC1 th gi v lng ca doanh nghip vn khng thay i. Ch khi chi ph bin vt ra ngoi khong (a, b) th mi lm cho gi v lng ca doanh nghip thay i. M hnh ng cu lp d d on gi v lng s khng nhy cm i vi s thay i nh v chi ph, nhng n s phn ng khi c s thay i ln. C hai vn i vi m hnh ng cu ny: -
Khng ni ln cch thc xc nh gi P,
- Khng cho bit iu g xy ra nu nh doanh nghip khm ph ra rng nim tin v ng cu l khng chnh xc.
167

Gi, Chi ph M hnh ng cu lp d MC1 MC0 P a
b D MR Q Lng
M hnh ny c ng dng khi cc doanh nghip c cng qui m, xc nh gi v lng trong bn c quyn. Khi cc doanh nghip c qui m khc nhau, khi tn ti mt cng ty c qui m ln - doanh nghip thng lnh. Khi , doanh nghip thng lnh to ra phn ln sn lng cho ngnh v c li th chi ph ng k hn so vi cc doanh nghip khc. Trong trng hp ny, doanh nghip thng lnh s thit t gi th trng v cc doanh nghip khc l ngi nhn gi. Chng hn nh cc nh phn phi gas (kh t), hay cc nh pht hnh bng a nhc c qui m ln, c th thng lnh th trng mt thnh ph c th. xem xt lm th no m mt doanh nghip thng lnh chi phi gi th trng, gi s c 11 cng ty cung cp xng du cho thnh ph. Big-G l cng ty thng lnh cung cp 50% lng xng du v nhng cng ty khc nh hn, mi cng ty cung cp 5% lng xng du. Biu (a) di y minh ha ng cu (D) phn nh mi quan h gia gi v lng cu thnh ph. ng cung S10 l ng cung ca 10 cng ty nh. Biu (b) minh ha ng cu XD, ng doanh thu bin (MR) v ng chi ph bin (MC) ca Big-G.
Gi (nghn ng) ng cu th trng (a) S10 Gi (nghn ng) ng cu Big-G (b) MC
7.5
D MR 10 20 Lng (nghn lt) 10
XD
Lng (nghn lt)
Nu Big-G hot ng trong th trng cnh tranh hon ho th Big-G s cung ng ti mc gi th trng, l im giao nhau gia ng cu Big-G v ng chi ph bin (MC). Tuy nhin, Big-G nh li th thng lnh do kim sot 50% lng xng du thnh ph cho nn gim lng xng du cung cp tng gi bn. ti a ha li nhun, Big-G hnh ng ging nh mt cng ty c quyn. Khi , Big-G s bn ti mc sn lng m doanh thu bin (MR) bng vi chi ph bin (MC). V vy, 10 nghn lt xng du c bn vi gi 7.5 nghn ng/lt. Trong khi , 10 cng ty nh khc phi chp nhn mc gi 7.5 nghn ng/lt c th cnh tranh lng nhu cu xng du ca thnh ph l 20 nghn lt xng du/tun. Trong , 10 nghn lt xng du c bn bi Big-G v 10 nghn lt xng du c bn bi 10 cng ty nh, mi cng ty l 1 nghn lt xng du. 168
Tuy nhin, c qu t bng chng m t hnh vi ca cc doanh nghip bn c quyn trong m hnh ng cu lp d. Thay vo , cc nh kinh t thng s dng m hnh l thuyt tr chi m t hnh vi ca cc doanh nghip bn c quyn.
L THUYT TR CHI
L thuyt tr chi
L thuyt tr chi c John Von Neumann vo nm 1937 v sau c Von Neumann v Oskar Morgenstern pht trin vo nm 1944. L thuyt ny c cc nh kinh t s dng phn tch hnh vi c tnh chin lc - mt hnh vi xem xt hnh vi ca cc thnh vin khc v nhn thc s tng thuc ln nhau th c gi l l thuyt tr chi. Chng ta bt u nghin cu l thuyt tr chi v ng dng vo nghin cu hnh vi ca doanh nghip. Vy th tr chi l g?. Tt c mi tr chi u c 3 iu sau: Cc qui tc, Chin lc, Kt qu (phn thng). L thuyt tr chi mang li s hiu bit v bn c quyn v c gng gii thch hnh vi c tnh chin lc bng cch xem xt kt qu lin quan n cc la chn ca cc bn tham gia tr chi. Mt tnh hung c th phn tch vi l thuyt tr chi, l hnh vi ca hai doanh nghip bn c quyn quyt nh chin lc gi cao hay thp. Trong trng hp nh vy, li nhun em li cho hai doanh nghip l ln nht nu nh c hai doanh nghip p dng chin lc gi cao. Tuy nhin, mi doanh nghip s t mc li nhun cao hn nu doanh nghip p dng chin lc gi thp trong khi doanh nghip cn li p dng chin lc gi cao. Nu c hai doanh nghip p dng chin lc gi thp th li nhun t c s nh hn so vi trng hp c hai doanh nghip p dng chin lc gi cao. Cc bn tham gia trong tr chi ch a ra la chn duy nht khi ch tn ti mt chin lc thng tr. Chin lc thng tr l chin lc em li li ch cao nht cho mt c nhn vi mi hnh ng c th ca i th. Trong chin lc gi trn, chin lc thng tr l a ra mc gi thp hn. thy r hn iu ny, gi s bn a ra quyt nh v khng bit nhng g doanh nghip khc s lm. Nu cc doanh nghip khc p dng chin lc gi cao th bn s t c li nhun cao nht bng chin lc ct gim gi. Mt khc, nu doanh nghip khc p dng chin lc gi thp, th chin lc tt nht ca bn l p dng chin lc gi thp (nu nh bn p dng chin lc gi cao trong khi i th p dng gi thp th bn s b l). Trong trng hp ny, nu tr chi ch chi mt ln, cc doanh nghip s p dng chin lc gi thp mc du li nhun ca c hai s cao hn nu nh c hai p dng chin lc gi cao. Tuy nhin, khng phi mi tnh hung chin lc u c chin lc thng tr, khi tnh hung s tr nn phc tp hn khi tr chi lp li vi cng ngi chi. Tr li vi tnh hung trn, cc doanh nghip c ng lc ct gim gi v mi doanh nghip nhn ra rng nu p dng chin lc gi thp by gi, th doanh nghip khc cng s p dng chin lc gi thp trong tng lai. Nguy c e da s tr a sau s to bt li cho c hai. iu ny khuyn khch cc doanh nghip p dng chin lc gi cao trong mi thi k. Tnh hung m t trn y thuc tr chi khng hp tc, cc bn khng lin kt vi nhau a ra quyt nh. Nu cc doanh nghip t do hp tc a ra mc gi v lng th h s t c li nhun cao nht. Tuy nhin, s hp tc v gi l bt hp php. Hnh ng c xem l bt hp php nu cc doanh nghip gp nhau mt cch chnh thc xc nh gi v lng. Tuy nhin, hnh ng c cho l hp php nu cc doanh nghip p dng cng chin lc gi cao min l h khng gp nhau xc nh mc gi. Cc doanh nghip c th t c iu bng cch tham gia vo tnh hung nh dn o gi, l doanh nghip thit t gi cho ngnh v cc doanh nghip khc p dng theo mc gi ny (nh v d minh ha phn trc). 169
Cn bng Nash
Khi nim Cn bng Nash ln u tin c John Nash, i hc Princeton, a ra. Ngi nhn gii thng Nobel v khoa hc kinh t vo nm 1994. Chng ta hy xem xt mt trng hp c bit l th trng ch c hai nh sn xut hay cung cp. Chng hn, mt th trng ch c hai nh cung cp sa, hai c quan pht hnh bo ch a phng hoc hai ca hng sch trong thnh ph. Gi s, hai cng ty A v B l nh phn phi a CD trn th trng, c ng chi ph trung bnh ging nhau. Biu di y minh ha ng cu, doanh thu bin (MR) v chi ph bin (MC) ca ngnh. ti a ha li nhun, mc sn lng cung cp th trng ti MR=MC, s tng ng vi 4 triu a v mc gi l 9 nghn ng. Nu c hai cng ty u hp tc v chia s mc sn lng bng nhau (2 triu a) cho mi cng ty, th li nhun ca mi cng ty l 2 x (9 - 8) = 2 t ng. Tng li nhun m hai cng ty nhn c l 4 t ng.
Gi (nghn ng) Cu th trng a CD MC Gi (nghn ng) Cng ty A & cng ty B hp tc vi nhau
ATC
9 7.5 6
9 8 6 Mi cng ty li 2 t ng
MR 4 5
D 2 3
6 Lng (triu a)
Lng (triu a)
Trong trng hp mt trong hai cng ty khng tun th hp tc. Gi s, cng ty B mun gia tng th phn bng cch ct gim gi, s cung cp ra th trng 3 triu a. Trong trng hp cu th trng vn khng i v mc gi tng ng vi mc lng cu 5 triu a l 7.5 hn ng. Lu sn lng 5 triu a ny, trong cng ty A l 2 triu a v cng ty B l 3 triu a. Nh biu di y minh ha chi ph trung bnh ca cng ty A l 7.5 nghn v cng ty B l 6 nghn ng. Khi , cng ty A s l: 2 x (8 - 7.5) = 1 t ng v cng ty B s li: 3 x (7.5 - 6) = 4.5 t ng. Tng li nhun m hai cng ty nhn c l 3.5 t ng.
Gi (nghn ng) Cng ty A hp tc ATC Gi (nghn ng) Cng ty B bt hp tc ATC
8 7.5 6 Cng ty A l 1 t ng
8 7.5 6 Cng ty B li 4.5 t ng
Lng (triu a)
Lng (triu a)
Trong trng hp c hai cng ty u khng tun th hp tc. Mi cng ty u mun gia tng th phn 3 triu a bng cch ct gim gi. Khi , tng sn lng l 6 triu a v gi 170
tng ng vi mc sn lng ny l 6 nghn ng. Ti mc gi ny, mi cng ty c li nhun bng khng (3 x (6 - 6) = 0).
Gi (nghn ng) Cu th trng a CD MC Gi (nghn ng) Cng ty A & cng ty B u bt hp tc ATC
9 7.5 6
9 7.5 6 Mi cng ty li 0 t ng
MR 4 5
D 3
6 Lng (triu a)
Lng (triu a)
Bng di y minh ha kt qu chin lc sn lng ca hai cng ty A v B.

Chin lc sn lng cng ty A Hp tc Chin lc sn lng cng ty B Li 2 t ng Li 2 t ng L 1 t ng Li 4.5 t ng Bt hp tc Li 4.5 t ng L 1 t ng Li 0 t ng Li 0 t ng
Thng tin khng hon ho

Mt yu t phc tp ca th trng l ngi mua v ngi bn khng c thng tin hon ho v cc c tnh ca sn phm m h mua v bn. Nhn din v nhn hiu l rt quan trng trong th trng bn cnh tranh v bn c quyn bi v ngi bn mong mun duy tr kinh doanh thng qua vic cung cp sn phm cht lng cao. Trong khi , khch hng thng mong mun tr gi cao hn cho cc sn phm c tn tui v ni ting. Bo hnh sn phm cng l mt cch thc s dng nh l du hiu cho cht lng sn phm. Mt vn t thng tin khng hon ho xy ra khi mt ai thc hin mt giao dch vi cht lng thp hn. Mt v d cho trng hp ny l th trng xe hi s dng. Khi xe hi s dng nhiu th gi tr ca n s gim nhanh chng. Tuy nhin, ngi mua khng bit cht lng xe s dng nh th no, cho nn gi ca xe hi qua s dng thng rt thp hn ch ri ro cho s la chn ny. Mt v d khc din ra trong th trng bo him. Nu khng c gii hn v chnh sch ngi tham gia mua bo him nhn th th a s ngi mua bo him l nhng ngi gi v b bnh nguy kch. Chnh v vy, chi ph ca bo him i vi cng ng thng cao hn so vi ph bo him p dng i vi cng nhn trong nh my hay sinh vin trong trng i hc. Mt vn khc lin quan n thng tin khng hon ho xy ra khi mt ai thc hin mt giao dch m hnh vi la chn b nh hng bi hnh vi ca cc bn tham gia khc. Bo him y t l mt v d cho trng hp ny, bo him khuyn khch c nhn tiu dng nhiu dch v y t hn. 171
Bt hp tc
Hp tc
Th trng c quyn Ro cn th trng c quyn t nhin c quyn qui nh c quyn cc b Cn bng di hn Chi ph x hi Chi ph s dng ngun lc khng hiu qu
Chi ph tm kim nng lc c quyn Lut chng c quyn S cng hng Th trng bn cnh tranh Nng lc thng d Chi ph phn bit i mi sn phm Chi ph bn hng
Th trng bn c quyn Hnh vi chin lc Phn bit gi ng cu lp d Doanh nghip thng lnh L thuyt tr chi Chin lc thng tr Cn bng Nash Thng tin khng hon ho
1. c quyn l g? c quyn c hnh hnh nh th no? c quyn l cu trc th trng nm cc khc so vi cnh tranh hon ho. Thay v nhiu doanh nghip, th th trng ch c mt nh cung cp sn phm m khng c sn phm khc thay th. Dch v bu in ca M l nh c quyn trong th trng th tn; in, nc, kh t, truyn hnh cp cng c cung cp bi cc nh c quyn. Thng thng, c quyn c th tn ti nh nng lc c quyn, m n hot ng nh mt ro cn th trng - ngn cn cc i th thm nhp th trng. C ba loi ro cn: ro cn t nhin do qui m kinh t; cc hnh ng ca doanh nghip nhm to ra ro cn nh s hu cc ngun lc quan trng; v hnh ng ca chnh ph nh bng pht minh, giy php. Cc hnh thc ca c quyn bao gm: c quyn t nhin; c quyn qui nh; v c quyn cc b. 2. ng cu ca doanh nghip c quyn trng nh th no? Ti sao nh vy? Bi v nh c quyn l mt nh cung cp duy nht sn phm hay dch v, ng cu ca doanh nghip cng chnh l ng cu ca th trng. Ging nh ng cu ca th trng ni chung, ng cu ca doanh nghip c quyn cng l ng dc xung: nh c quyn h thp gi tng sn lng. V ng doanh thu bin ca nh c quyn nm pha di ca ng cu. Gi v doanh thu bin khng trng nhau i vi doanh nghip c quyn. 3. Ti sao mt s doanh nghip mun c c quyn hot ng kinh doanh trong mt s lnh vc? Trong mt s trng hp, c quyn cng ging nh doanh nghip cnh tranh hon ho: c quyn cng t c li nhun thng thng, li nhun kinh t, hay l. Nu ch c mt nh c quyn to ra mt nhng hn bnh thng tr gi 5 triu USD/kg, th khng c ngha lm cho bn tr nn giu c. Trong cnh tranh hon ho, li nhun kinh t ch c tnh tm thi bi v doanh nghip mi s thm nhp v li nhun ban u s khng cn na. Nu nh bn c may mn c c li nhun nh c quyn, th cc ro cn th trng s lm cho bn c c li nhun trong thi gian di hn hn. 4. Di nhng iu kin no th nh c quyn c th p dng cc mc gi khc nhau trn cng sn phm i vi cc khch hng khc nhau? Cu tr li n gin l nh c quyn p dng phn bit gi ch khi em li li nhun tng thm cho nh c quyn. C mt s iu kin cn thit vn dng phn bit gi trong c quyn: doanh nghip khng phi l ngi nhn gi; doanh nghip c th phn chia ngi mua theo co gin ca cu theo gi; v doanh nghip phi c th ngn nga bn li sn phm. Tuy nhin, khng phi hng ha no cng c th p dng phn bit gi. iu thun li v d dng hn i vi cng ty in lc v cng ty in thoi phn bit theo gi theo cc nhm khch hng. Tiu thc c th xem xt theo: qui m kinh doanh ln hay
172
nh, hay gia nh s dng cc ng dy in v in thoi v thit t cc mc gi tng ng. 5. Lm th no nh gi hiu qu ca m hnh cnh tranh hon ho v c quyn? nh gi hiu qu ca th trng cnh tranh hon ho v c quyn, cc nh kinh t xem xt gi v lng trn c s cn bng di hn. Khng ging nh cnh tranh hon ho, c quyn khng hu hiu. Hn th na, c quyn lm pht sinh chi ph x hi do sn xut mc sn lng thp hn v bn vi mc gi cao hn. Chi ph x hi ny bao gm: chi ph s dng ngun lc khng hiu qu; v chi ph tm kim nng lc c quyn. 6. Bn cnh tranh l g? Bn cnh tranh l mt cu trc th trng vi mt s c tnh ca c quyn v mt s c tnh ca cnh tranh hon ho. Ging cnh tranh hon ho l c nhiu doanh nghip, thm nhp vo th trng d dng. Bi v thm nhp ngnh d dng, cc doanh nghip bn cnh tranh s thu c li nhun thng thng trong di hn. C s khc nhau gia doanh nghip bn cnh tranh v cnh tranh hon ho, cc doanh nghip bn cnh tranh khng t c hiu qu kinh t. Mt mc gi bn cao hn v khc nhau lm pht sinh chi ph phn bit do cc doanh nghip phn bit ha sn phm. Chi ph phn bit ny bao gm chi ph i mi v chi ph bn hng. Tuy nhin, ngi tiu dng sn sng chp nhn mt mc gi cao hn cho s phn bit sn phm ny. 7. Bn c quyn l g? Bn c quyn l mt cu trc th trng, mt th trng ch c vi doanh nghip v thm nhp vo th trng l rt kh khn. Cc doanh nghip bn c quyn c th sn xut cc sn phm l ng nht, ging nh thp, xi mng, hay cc sn phm phn bit nh xe hi, my tnh. Bn c quyn khc vi cc cu trc th trng khc bi cc doanh nghip l tng thuc ln nhau, hnh ng ca doanh nghip ny nh hng n hnh ng ca doanh nghip khc. 8. Cc hnh thc cnh tranh trong bn c quyn l g? Trong bn c quyn, hnh vi c tnh chin lc l mt qui tc. Khi xem xt v a ra quyt nh, h phi cn nhc n hnh ng phn hi ca i th. M hnh ng cu lp d l mt bng chng cho thy nim tin ca doanh nghip bng cch tng gi trong khi cc doanh nghip khc vn gim gi. Thm ch, khi mt quyt nh khng c lin quan n gi, hnh vi c tnh chin lc vn ng vai tr quan trng. Chng hn, mt chin lc thng tr a ra v khi cc i th khc cng thc hin theo. 9. Ti sao cnh tranh gia cc i th trong th trng bn c quyn thng xuyn din ra nht? S hp tc l rt kh khn khi c s lng ln cc doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho v bn cnh tranh: c qu nhiu ngi bn c th t chc s hp tc trong thc tin. S hp tc l mt phn tch hp trong bn c quyn bi v ch c vi doanh nghip tng thuc ln nhau. Vi mt doanh nghip bn c quyn dn o v gi, mt doanh nghip thng tr s quyt nh mc gi v buc cc doanh nghip khc phi theo mc gi . Trong mt Cartel, cc doanh nghip tng thuc t chc vi nhau v a ra mt mc gi v lng cung cp trn th trng. 10. iu g xy ra khi b qua gi nh thng tin hon ho? Khi b qua thng tin hon ho, cht lng ca cc sn phm phn bit khng th quan st c. iu g s xy ra? nhng ngi tiu dng sn phm cht lng thp buc nhng ngi tiu dng v sn xut sn phm c cht lng cao rt lui khi th trng - mt qu trnh nh th gi l s la chn bt li. H gi v chit khu l nhng cch thc m cc doanh nghip khc phc s la chn bt li ny. Thng tin khng hon ho cng c th to ra c hi cho nhng vn o c cho nhng ngi mua bn hng ha phi thay i hnh vi theo cch thc khng th lng trc cht lng ca hng ha sau khi trao i mua bn. 173
1. Mt nh xut bn i din vi mt biu cu cho mt cun tiu thuyt mi ca mt tc gi ni ting nh sau: Gi (nghn ng) Lng cu (nghn cun) 100 0 90 100 80 200 70 300 60 400 50 500 40 600 30 700 20 800 10 900 0 1000 Tc gi c tr 2 t ng vit sch v chi ph bin ca in sch l khng i cho mi cun l 10 nghn ng. a. Tnh tng doanh thu, tng chi ph v li nhun cho mi mc sn lng. Sn lng nh xut bn sch la chn ti a ha li nhun l bao nhiu? Gi no s c nh? b. Tnh doanh thu bin? So snh gia doanh thu bin v gi, bn thy th no? Gii thch? c. V ng doanh thu bin, chi ph bin v ng cu? mc sn lng no ng doanh thu bin ct ng chi ph bin? iu ny c ngha g? d. Minh ha chi ph x hi bng th? Gii thch bng li iu c ngha g? e. Nu tc gi c tr 3 t ng ch khng phi 2 t ng vit sch, iu ny tc ng nh th no ti quyt nh ca nh xut bn i vi mc gi c nh? Gii thch? f. Gi s, nh xut bn khng t mc tiu l ti a ha li nhun nhng li quan tm ti ti a ha hiu qu kinh t. Gi no s c t cho sch? Li nhun s nhn c bao nhiu mc gi ny? 2. Xem xt vic phn phi th t. Ni chung, hnh dng ng chi ph trung bnh l nh th no? Hnh dng c th khc nhau nh th no gia vng nng thn bit lp v vng thnh th dn c ng c? Hnh dng thay i theo thi gian nh th no? Gii thch? 3. Cng ty cp nc Nng l nh c quyn cung cp nc sinh hot Nng. Nu chi ph sn xut nc sch tng ln, mc u ra ti a ha li nhun, gi v li nhun ca cng ty thay i nh th no? Gii thch bng li v bng th? 4. Nhiu siu th thnh ph H Ch Minh hot ng trong mt th trng c coi nh cnh tranh vi chi ph bin khng i. a. S dng th biu th thng d tiu dng, thng d sn xut v tng thng d ca th trng hng tp phm? b. By gi, gi s rng cc siu th c lp kt hp li vi nhau thnh mt nh phn phi c quyn. S dng th mi biu th thng d tiu dng, thng d sn xut v tng thng d. Lin quan vi th trng cnh tranh, phn no l phn thng d ca ngi tiu dng chuyn cho ngi sn xut? Phn no l chi ph x hi? 5. Johnny Rockabilly va kt thc ghi CD cui cng ca anh ta. B phn marketing ca cng ty pht hnh a nhc xc nh rng cu ca CD ny nh sau:
174
Gi (nghn ng) S lng (nghn CD) 24 10 22 20 20 30 18 40 16 50 14 60 Bit rng, cng ty khng c chi ph c nh v chi ph bin i l 5 nghn ng mi CD. a. Xc nh tng doanh thu cho mc sn lng 10 nghn CD; 20 nghn CD? Doanh thu bin cho mi 10 nghn CD c bn? b. Lng CD no s ti a ha li nhun? Gi bn l bao nhiu? Tnh li nhun? c. Nu bn l ngi i din cho Johnny, th chi ph ghi a m bn ngh i vi cng ty ghi a? Ti sao? 6. Sp xp cc th trng sau vo th trng cnh tranh hon ho, bn cnh tranh, bn c quyn v c quyn? Gii thch ti sao bn sp xp nh vy? a. Bt ch g 2B b. Nc ng chai c. Dch v in thoi d. u phng e. Son mi 7. Sparkle l mt trong nhiu doanh nghip trong th trng kem nh rng trng thi cn bng di hn. a. V th biu th ng cu ca Sparkle, ng doanh thu bin, ng chi ph trung bnh v ng chi ph bin? Mc gi v sn lng Sparkle ti a ha li nhun? b. Li nhun ca Sparkle l bao nhiu? Gii thch? c. Trong th ca bn, biu th thng d tiu dng xut pht t vic mua kem nh rng ca Sparkle? Biu th chi ph x hi lin quan n u ra hiu qu? d. Nu chnh ph bt buc Sparkle sn xut mc sn lng hiu qu, iu g xy ra i vi doanh nghip? iu g xy ra i vi ngi tiu dng ca Sparkle? 8. Hon thin bng sau bng cch in C hoc Khng hoc C l cho mi loi th trng. Hnh ng ca doanh nghip Cnh tranh Bn cnh c quyn tranh hon ho a. To ra s khc bit v sn phm? b. Sn xut vt qu kh nng? c. Qung co? d. Chn Q, ti MR =MC e. Chn Q, ti P =MC f. Nhn c li nhun kinh t trong cn bng di hn? g. ng trc mt ng cu dc xung? h. C MR thp hn gi? i. Xut ngnh trong di hn nu li j. nhun nh hn zero? 175
9. Mt phn ln cung kim cng th gii l t Nga v Nam Phi. Gi s rng chi ph bin ca vic khai thc m kim cng l l khng i v l l nghn USD v cu ca kim cng c xc nh nh sau: Gi (nghn USD) Sn lng (nghn n v) 8 5 7 6 6 7 5 8 4 9 3 10 2 11 1 12 a. Nu c nhiu nh cung cp kim cng, th gi v sn lng l bao nhiu? b. Nu ch c mt nh cung cp kim cng, th gi v sn lng l bao nhiu? c. Nu Nga v Nam phi hnh thnh nn mt Cartel th gi v sn lng l bao nhiu? Nu cc nc phn chia th trng ngang nhau, Nam Phi s sn xut bao nhiu v li nhun th no? iu g s xy ra vi li nhun ca Nam Phi nu n tng sn lng thm 1 nghn n v sn lng trong khi Nga chu tha thun Cartel? d. S dng cu tr li ca bn phn (c) gii thch ti sao s tha thun ca Cartel thng khng thnh cng? 10. Mt ngnh cng nghip vi mt doanh nghip rt ln v 100 doanh nghip rt nh c cu v sn phm ang gia tng. S dng m hnh doanh nghip thng tr gii thch nh hng n a. Gi, sn lng v li nhun kinh t ca doanh nghip ln? b. Gi, sn lng v li nhun kinh t ca mt doanh nghip nh in hnh? 11. Xem xt tr chi sau: C hai ngi chi, mi ngi c hi mt cu hi. H c th tr li cu hi trung thc hoc h c th ni di. Nu c hai u tr li trung thc, mi ngi nhn c phn thng 100 nghn ng. Nu mt ngi trung thc v ngi kia ni di, ngi ni di s c li, ngi ni di s nhn c phn thng 500 nghn ng v ngi trung thc khng nhn c g c. Nu c hai u ni di, th mi ngi nhn c 50 nghn ng. a. M t tr chi trn trn gc ngi chi, chin lc v phn thng? b. Xy dng ma trn kt qu? Cn bng ca tr chi ny? 12. Ch c hai doanh nghip Soapy v Suddies sn xut bt git trn th trng. Hai doanh nghip tha thun hp tc trong vic phn chia th trng bng nhau. Nu c hai cam kt thc hin hp tc, th mi doanh nghip nhn c 1 triu USD li nhun kinh t. Nu c mt doanh nghip bt hp tc, th doanh nghip bt hp tc tng c li nhun ln 1.5 triu USD, trong khi doanh nghip hp tc chu thua l 0.5 triu USD. a. M t chin lc tt nht i vi mi doanh nghip, nu tr chi ch din ra mt ln? b. Li nhun kinh t cho mi doanh nghip nu c hai u bt hp tc? c. Xy dng ma trn kt qu ca tr chi, trong tr chi ch din ra mt ln? d. Cn bng ca tr chi, trong tr chi ch din ra mt ln?
176
BI C THM BI C THM
OPEC duy tr vic M nhp khu du nh th no?

By BOB DAVIS and BHUSHAN BAHREE
Tt c by i tng thng 30 nm qua, dn ch hay cng ha, n lc nhm lm cho nc M thot khi nhp khu du. Nhng tt c u tht bi. Vo nm 1973, tng thng Nixon a ra li cam kt s kt thc vic nhp khu du vo nm 1980 thng qua mt k hoch c lp. M nhp khu 40% du trong nhng nm . Vo nm 1979, tng thng Carter ni rng nhp khu s khng bao gi gia tng na. V h thc hin. Ngy nay, vi 60% lng du nhp khu, tng thng Bush ni rng nng lng hyr cho php M c lp v nng lng. Dng nh, ng Bush c chng minh thm cho sai lm ny, t nht trong vi thp k n. Mc du, c xem l nn kinh t hu hiu v nng lng, M vn nhp khu du nc ngoi v hai l do. T chc cc quc gia xut khu du m, c bit l Tiu vng quc Rp v cc nc ln cn rt gii trong vic qun l gi du nhm duy tr tnh trng M nhp khu du. Trong khi , M thiu thin ch v chnh tr thc hin nhng iu cn thit nhm lm gim c kht du ca ngi M. S c mt ca qun i M Vng vnh Ba t, khng ch hai phn ba xut khu du m v v vy kim sot hai phn ba tr lng du ton cu. iu ny lm cho cc quc gia ph thuc du tr nn khn n hn bao gi ht. M vn trng cy vo cc quc gia ng h nh mt phn then cht trong x hi M. S bt n nh chnh tr trong khu vc vo nm 1973 v 1979 gy nn s tng vt gi du sn xut, lm thit hi ng k i vi nn kinh t M. Vo nm 1991, M a 500 nghn qun n khu vc Trung ng nhm lt Saddam Hussein khi Kuwait v ngn nga Saddam chim gi th phn du ln Vng vnh. Vn chnh yu y l gi du. OPEC kim sot sn xut v c gng duy tr mc gi cao hn gi th trng, nhng khng a ra cc gii php la chn nhin liu thay th v cc cng ngh khng c tnh cnh tranh. B trng du m ca Tiu vng quc Rp, Sheik Ahmed Zaki Yamani, pht biu ti Trng i hc du m Rp vo nm 1981, Nu chng ta buc cc quc gia Phng Ty u t trong vic tm ra cc ngun nng lng thay th. iu ny s lm cho h mt by n mi nm v kt qu s lm gim s ph thuc du nh l ngun nng lng v iu ny lm gim li ch ca Tiu vng quc Rp. M c th ban hnh cc qui nh nhm hn ch ngi M gim lng tiu dng xng du, gim bt s gia tng gi thng qua chnh sch thu. Khong 19.5 triu thng du tiu dng M mi ngy, trong khong 11.5 triu thng l nhp khu. Gn mt na tiu dng du M l cho xe hi v xe ti. Mt s nh kinh t a ra xut truyn thng nhm tng thu xng du, mt s khc th a ra cc bin php mi. Mt trong nhng nh kinh t ni ting ca tng thng Bush, l Martin Feldstein, trng i hc Harvard, cho rng chnh ph phi kim sot doanh s bn v phn phi xng du thng qua ha n in t. Nhng ngi tiu dng nhiu nhin liu s mua ha n ca nhng ngi dng xe tit kim nhin liu hn, iu ny to ng lc s dng t xng du v pht trin cng ngh nhin liu hu hiu m chnh ph khng phi chi thm tin. Nhng c nh trng v phe i lp u khng quan tm n li ch gi du r M. Gi du thp hn cc nc cng nghip ha s thc y doanh s ngnh xe hi, du lch v xy dng 177
ngoi . Gi diesel thp hn s gim chi ph vn ti v h tr cho cc doanh nghip trong chui cung cp. Th k thng mi Don Evans, cu gim c iu hnh ca khu khai thc du Taxas, ni Nu chng ta cho gi du tng cao mt cch nhn to, s tc ng s lm hi cho nn kinh t.
Nguy c bt n nh Cng lc , s ph thuc nhp khu du ca M to nguy c bt n nh Venezuela v Trung ng v lm tut mt n by kinh t then cht trong vic kim sot Cartel nc ngoi. Cc cuc khng hong vo nm 1973 lm cho gi du tng ln rt cao. V trong khi , ch c khong 20% lng du m M nhp khu t cc thnh vin OPEC ti vng vnh Ba T. Vng vnh thit t gi mt cch hu hiu bi v n sn xut du vi gi thp nht v chim 90% tr lng tng thm trn th gii.
Ch trong khong thi gian t nm 1979 n 1983 trong ba thp k qua, nhp khu du ca M gim ng k, khi gim xung 40%. Mt l do ca s khng hong su sc nht l do s ct gim cu nng lng. Mt l do khc ny sinh ng thi c v gi du sau ci cch ca Iran vo nm 1979 (khi , ni s hi gia tng tr li ca vic ct gim du) v s hu hiu trong vic s dng nng lng xe hi M t nm 1979 n 1983, M a ra cc qui nh v tiu chun hu hiu nng lng. S bng n vic s dng xe hi nh hn trong dn chng M. Tng thng Reagan chm dt kim sot gi du v khi bng n hot ng khoan v thm d du m ni a, cho n gia thp k nhng nm 1980, sn lng du ca M gim xung theo hnh xon c. Gi du t n 40 USD mt thng (100 USD mt thng, sau khi tnh lm pht) v d kin s tng gp i trong vi nm n. Tiu vng quc Rp lo ngi gi c tng vt s bng n tr li. V gim nhp khu du M, Tng thng Carter ng h cho k hoch 88 t USD pht trin du tng hp t tr lng than di do M. V vy, Tiu vng quc Rp bn vi gi thp hn vi USD mt thng so vi OPEC l 34 USD mt thng. Sau vo nm 1985, Cartel phi i ph vi s cnh tranh t Alaskan v khu vc du vng bin Bc, Tiu vng quc Rp v Kuwait bn ph gi. Sau mt cuc hp, OPEC quyt nh i theo sau th trng hn l ngi dn o v gi. B trng du m Rp, Sheik Yamani, pht biu vi mt vi phng vin: Chng ta hy xem lm th no m vng bin Bc c th sn xut du vi gi l 5 USD mt thng. Ti mc gi ny, cha ai c th nh bi cc quc gia Vng vnh. Vo gia nhng nm 1980, chi ph sn xut du ch vi USD mt thng, khong 15 USD mt thng vng b bin ca Anh, Na Uy v M. Mt s dch chuyn l li cnh bo i vi M: hy qun c lp nng lng. Nn nh, M l ngi tiu dng v nhp khu du ln nht th gii, M cng l mt trong nhng nc sn xut du m ln nht. Khi gi gim xung, khong 12 USD mt thng, tn ph nn kinh t ca Taxas, Louisiana v cc bang giu ti nguyn du m khc v sau ph tng thng George H.W. Bush i n cc nc vng vnh vo nm 1986, thc gic cc quc gia hn ch sn lng sn xut nng gi du. khng phi l iu chng ti mong mun - mt mc gi t do v du m Ch tch ca OPEC, Rilwanu Lukman, Nigeria, thc gic ng Bush trong hai cuc hp Kuwait. ng Bush cui cng i n s thng nht vi Vua Fahd, Tiu vng quc Rp, l hn ch sn xut nng gi 50% so vi gi mc tiu l 18 USD mt thng (khong 30 USD ngy nay). Qua cc nm, OPEC iu chnh sn xut t mc gi trong khong 22 USD n 28 USD. Chin lc ca OPEC c tc ng rt ln. T gia nhng nm 1980, cn kht du ca M tng ln. Chng trnh du tng hp ca tng thng Carter khng th cnh tranh vi gi mi ca OPEC, l mt s giu ct cho d n tiu tn mt khon tin ln. 178
M l quc gia s dng nng lng hu hiu so vi nm 1973. Khi , cc quc gia Rp ct gim xut khu du vo M bi v cc h tr ca M i vi Israel trong thi gian chin tranh Thng Mi. Theo Hip hi nghin cu nng lng Cambridge, iu ny lm mt i khong mt na s thng du to ra 1 USD n v sn lng kinh t ngy nay, nh xy ra cch y 30 nm. Tuy nhin, li ch ca s dng nng lng hu hiu pht huy tc dng vo u nhng nm 1980, khi gi du mc cao. Cc nh my in v cc khch hng ln chuyn sang dng kh t thin nhin, r hn v sch hn, t c nguy c thiu ht bi l kh t thin nhin ny c sn xut M v Canada. Vo nm 1979, 13.5% in c sn xut t nhin liu du; con s ny gim xung cn 4.1% vo nm 1985 v ngy nay khong 3%. Kh t gia nh cng c s chuyn i tng t, t du sang kh thin nhin. Khi gi du gim vo nm 1985, th nhp tin trin ca nng lng hu hiu c v chng li. M dng nh t ph thuc vo du t nhng thng trc v s thay i di hn trong cu trc ca nn kinh t, ch khng v cng ngh tit kim nng lng. Chn ngnh cng nghip s dng nng lng (nhm, nng nghip, ha cht, sn phm rng, thu tinh, khun c kim loi, khai khong, thp v du m) chim khong 80% nng lng s dng. Nhiu ngnh trong s ny ang suy gim. Mt s ngnh mi chim u th hn, nh phn mm v vin thng, khng s dng nhiu nng lng. Du m chim khong 40% tng s tiu dng nng lng ca M, gim xung cn 50% vo nm 1973. Vo nhng nm 1990, gi xng du gim thp hn so vi lnh cm vn du m vo nm 1973, khi mi quan tm tp trung hn vo lm pht. OPEC xc nh phi gi cho gi du thp hn gi th phn v to nn s khan him mt s khu vc khc. Chnh ph M khng i hi tng cng s dng nng lng hu hiu i vi xe hi. Vi nhng t sng gi ca nn kinh t, ngi tiu dng nh nhng nhi bng ca SUV v cc nh u c nhin liu khc. Cc nh kinh t cho rng gim s ph thuc vo du m, M s phi tng gi xng du ng k. M s phi thu thm 1 USD tin thu trn mi gallon, vi mc thu hin nay l 41 cents, nhm gim lng tiu th xng du khong mt phn t. Chu u v Nht c c mc thu kh cao (3.16 USD trn mi gallon Anh; 1.75 USD Nht). V vy, cc li xe t n ngng v chn nhng chic xe nh hn, hoc phng tin s dng hu hiu nhin liu. Loren Beard, ngi qun l cp cao ca phng hoch nh nng lng, DaimlerChrysler AG in Detroit, cho bit gim tiu dng xng du, iu hin nhin nht phi lm l thu xng du v lm theo nhng c trng ca nn kinh t nhin liu. V mt tng th, Php v Nht ch cn mt na lng du nh M to nn cng mc tng trng cho nn kinh t. p dng gi xng du cao Chu u v Nht, cc c quan nng lng quc t Paris vn mong i nhp khu du s tng nhng vi tc chm hn so vi M trong vi thp k n.
Liu thuc chnh tr Mc du, tng thu xng du l liu thuc chnh tr ca M. Tng thng Bush chp nhn tng thu 5 cents trn mi gallon vo nm 1990, mc du ng ta a ra cam kt l khng c thu mi. y cng l l do lm mt v tr ti tranh c tng thng. Tng thng Clinton nh mc thu nng lng phng khong hn vo nm 1993 l 4.3 cents trn mi gallon. Cc quan chc ca chnh quyn Bush ni rng h cn nhc mc thu cao hn khi a chng vo k hoch nng lng nm 2001, nhng b t chi mt cch nhanh chng.
Thu tng ln, t n cng khng gii quyt vn v nhp khu du. Mt mc gi kh t cao hn s lm gim cu ca du, iu ny c th dn n s d tha v gi bn s du thp hn. OPEC c th ct gim sn xut y gi ln, nh th h lm cho gi du tng vo nm 1998. Nu nh OPEC c khuyn khch gim gi xung, th M v cc quc gia s xem xt 179
vi phn thng d v cung (bng cch d tr du duy tr s dng trong trng hp khn cp), d phng khi gi tng v hn ch hng li ca OPEC do kim sot cung. S bng n cung khu vc ngoi vng vnh s gip cho M t ph thuc hn vo OPEC. Nhng chnh quyn Bush khng th thuyt phc ngh vin bt tay ngay vo vic khoan du khu vc bo tn cuc sng hoang d Alaska, cc qui nh v mi trng t ra nhiu tr ngi, cng vi b bin Thi Bnh Dng v i Ty Dng, vt qu gii hn ca cc thit b mi. Cc cng ty du m s dng cng ngh ko di hot ng trn nhng khu khai thc c, nhng cung ni a vn tip tc cht lm dn khong 5.8 triu thng mi ngy, thp hn mt phn ba so vi mc tiu c lp nng lng, m tng thng Nixon t ra vo nm 1973. cc ni khc, Nga, Chu , Chu Phi cng trng i m rng sn xut trong nhng thp k n. Mc du, nhng quc gia ny khng c chnh sch d tr v chu s ph thuc nh M, nhng h c lng d tr ln trn th gii v d dng khai thc. Mt quan chc ca chnh quyn Bush ln th nht ni: cc quc gia OPEC l hu thun v gi. Nh i din Charles Rangel New York cho bit M c th s dng qun i lm thay i cn cn nng lng. Nu nh M chim c cc khu khai thc du m Iraq trong chin tranh v lm cho Baghdad tr thnh ng minh ng tin cy, iu ny c th lm gim i quan tm ca M v s ph thuc vo vng vnh Ba T. ng Rangel ni rng nu chng ti kim sot tt c du , th chng ti cng khng cn nh thu xng du. Nhng hu qu ca chin tranh th kh c th ni trc c, c bit l chnh quyn Saddam Hussein ph hu cc ging du Iraq, hay nu nh cc khu khai thc du vng vnh tr thnh mc tiu ca khng b. Mt nn dn ch Iraq dng nh lm tng thm sc mnh ca OPEC, ch khng lm suy yu chng. Tng thng Bush ang xem xt i vi s iu chnh cng ngh. ng ta u t cng ngh nhin liu nng lng hyr, vi ngn sch 1.7 t USD trong vng nm nm n c gng to ra cc xe hi v xe ti s dng nhin liu nng lng hyr. Nhng nhng kh khn ang lm chn bc cho k hoch ny. Chi ph ca hyr hin gi gp bn ln xng du, xy dng nh my l rt tn km v thiu c s h tng thit lp cc trm bm hyr ging nh cc trm xng du trn ton quc. V OPEC cng rt thn trng i vi kh nng M c th nh ng vo thi quen tiu dng du. Trong nhng nm cui ca thp k 1980, b trng u m ca Kuwait xua ui cc nh kinh doanh c gng tip cn ng ta trong mt qun Bar ti khch sn London. Sheik Ali Khalifa al-Sabah gii thch rng mt ngi n ng mun bn cho ti mt ng c chy bng nc. Nu ti ngh c ng c hot ng nh vy, ti s mua v hu n ngay.
CC CU HI PHN TCH 1. Lm th no m Tiu vng quc Rp v cc nc ln cn c th kim sot gi du? 2. Nhng nhn xt no ca Sheik Ahmed Zaki Yamani v ngun nng lng thay th gi v s khc nhau ca co gin ca cu du m trong ngn hn v trong di hn? 3. Minh ha bng cch s dng ng cung v ng cu cho bit nh hng ca thu nhp khu du i vi ngi tiu dng du. nh hng ny i vi gi nhn c ca nh sn xut trong nc l bao nhiu? 4. Hm v s hu hiu trong ngh hn ch xng du ca Martin Feldstein l g? Liu xng du c th hn ch vo thi im by gi c khng? 5. Ti sao ph tng thng H.W. Bush khuyn khch OPEC gim sn xut du? Li ch ca chin lc nh vy l g? Chi ph?
180
Tham kho ti liu cp trong chng 2-3, chng 6 v chng 7 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Nh cp trong bi bo, vng vnh chim hai phn ba tr lng du ton cu. Cc quc gia vng vnh cng vi 5 quc gia t Chu Phi, Nam M v Chu hnh thnh nn mt Cartel gi l OPEC, t chc ny cung cp 40% cung du m trn ton th gii. Bng hnh ng nh mt n v kinh doanh, OPEC vn dng nng lc c quyn (nng lc thit t gi) trong th trng du thng qua vic kim sot sn lng sn xut du. 2. Sheik Ahmed Saki Yamani ni rng nu gi du mc cao, cc quc gia tiu dng du s u t vo cc ngun nng lng thay th, gim s ph thuc vo du. iu ny c ngha rng s nhy cm ca cu tng ln khi gi c tng trong di hn. Theo nh c tnh co gin, cu s co gin hn trong di hn. Cc nh kinh t gii thch hin tng ny vi kh nng cung cp ln hn ngun nng lng thay th khi thi gian tri qua. 3. Thu lm dch chuyn ng cung ln trn bng vi mc thu. Trong biu , ph bn phi l thu, T, lm dch chuyn ng cung t S0 n S1. Lng du gim t Q0 xung Q1.
Gi S1 S0
P1 P0
D0 0 Q1 Q0 Lng
Bi v thu lm tng gi du th trng th gii, thu lm tng lng cung ni a ln hn. iu ny minh ha trong biu di y. Trc khi c thu, gi th trng th gii ti P0, cu ngi tiu dng l 200 thng du. Cc nh sn xut ni a cung cp 100 nghn thng ti mc gi v 100 nghn thng du s c nhp khu. Sau khi c thu, T, lng cu gim xung cn 175 nghn thng mi ngy. Cc nh sn xut ni a mong mun cung cp 125 nghn thng ti mc gi mi P1 v 50 nghn thng du cn li c nhp khu. iu ny c minh ha trong biu di y.
Gi Cung cu ni a S0
P1 P0 0
T D0 100 125 175 200 Lng
181
4. ngh ca nh kinh t Martin Feldstein l nhm kim sot doanh s bn v phn phi xng du thng qua ha n. Tuy nhin, ngh ny khng cho bit ha n s c phn phi bng cch no v iu ny lm pht sinh mt th trng mua v bn ha n. i vi nhng ngi c cu khng co gin t hn i vi xng du c th mua ha n t nhng ngi khc, nhng ngi c chi ph thp hn trong vic tm kim cc ngun nng lng thay th. iu ny c ngha l nhng ngi hu nh c kh nng chuyn i s thc hin vic chuyn i nhanh nht. y l mt phng php hu hiu hn ch. Tuy nhin, du hin ti c th c hn ch bi gi du c thit t bi OPEC. 5. Ph tng thng H.W. Bush khuyn khch OPEC tng gi du cc nh sn xut ni a sn xut du, v cc nh sn xut ni a c chi ph ln hn trong vic sn xut du (im ng ca ca cc nh sn xut ni a nm trn mc gi ca OPEC). Li ch ca gi du cao l li nhun ca cc nh sn xut ni a cao hn. Cc chi ph l chi ph sn xut cao hn i vi nh sn xut ni a cho nhng hng ha khc, c s dng du nh l yu t u vo.
182
Chng 8: Cung cu th trng ngun lc
Chng 8 Chng 8 CUNG CU TH TRNG NGUN LC CUNG CU TH TRNG NGUN LC

Trn c s hiu bit v cung cu sn phm, cc c nhn v doanh nghip vn dng l thuyt cung cu i vi ngun lc sn xut (lao ng, vn, ...). Cc quyt nh s dng ngun lc khng ch nh hng n nng sut, chi ph, li nhun m cn nh hng n nng lc cnh tranh ca doanh nghip trn th trng.
Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Gii thch cc nhn t nh hng n cung cu ngun lc v chnh sch ca chnh ph tc ng ln gi th trng ngun lc. Gii thch tc ng thay th v thu nhp tc ng n ng cung lao ng c nhn v th trng. Xem xt cc yu t to nn s khc bit v tin lng v phn tch vai tr ca nghip on i vi cung lao ng trn th trng. Gii thch ti sao ng cu vn dc xung v nh hng li sut n ng cu vn. Gii thch mi quan h gia u t cng ngh v qui m kinh t ca cc ngnh.
TH TRNG NGUN LC
Trong phn ny, chng ta s phn tch mi quan h gia th trng sn phm v th trng ngun lc, xem xt lm th no m gi c ca lao ng v ngun lc c xc nh trn th trng ngun lc sn xut. Nh cp trc y, c bn nhm ngun lc: ti nguyn, lao ng, vn v qun l. Chi ph cho cc ngun lc nh sau: Ngun lc Ti nguyn Lao ng Vn Qun l Chi ph Tin thu Tin lng Tin li Li nhun
Tin thu, tin lng v tin li c xc nh trn th trng ti nguyn, lao ng v vn. Nhng ngi qun l l nhng ngi c thu iu hnh kinh doanh trong mt doanh nghip, thu nhp ca ngi qun l t li nhun kinh doanh, l phn cn li ca doanh thu sau khi tr i ton b chi ph sn xut. Mi quan h gia th trng sn phm v th trng ngun lc c th c m t trong biu lun chuyn di y. Biu ny minh ha mi quan h tng thuc ln nhau gia th trng sn phm v th trng ngun lc. Doanh nghip s mua ngun lc sn xut trn th trng ngun lc sn xut hng ha v dch v v bn trn th trng sn phm. V vy, chng ta ni cu ca ngun lc l cu xut pht, cu bt ngun t cu sn phm. Chng hn, cu ca lao ng ngnh dt may tng ln khi cu ca th trng sn phm dt may tng ln. Biu lun chuyn cng minh ha mt kha cnh khc m chng ta cn phi lu : h gia nh l ngun cung trn th trng ngun lc v doanh nghip l ngun cu. Lu rng vai tr ny l ngc li i vi th trng sn phm.
183

P Th trng sn phm S D Q Hng ha, dch v Chi tiu hng ha, dch v H gia nh
Hng ha, dch v
Doanh thu bn hng
Doanh nghip
Chi ph s dng ngun lc Ngun lc sn xut P
Th trng ngun lc S D Q
Chi ph s dng ngun lc Ngun lc sn xut
CUNG CU NGUN LC
Biu di y minh ha ng cung v cu ca th trng ngun lc. ng cu l ng dc xung l do khi gi c ngun lc gim xung s khch thch cc doanh nghip gia tng mong mun v kh nng thanh ton cc chi ph s dng ngun lc. Lng cung ngun lc tng ln khi gi c ngun lc tng ln l do nhng ngi s hu ngun lc s chuyn dch ngun lc mang li cho h gi tr cao nht. Nh biu di y minh ha, cn bng th trng din ra ti mc gi m lng cu ngun lc bng vi lng cung ngun lc.
Gi
Lng
Cu th trng
co gin ca cu ngun lc c xc nh bng:
co gin cu ngun lc
% thay i lng cu ngun lc % thay i gia ngun lc
Cu ngun lc l co gin theo gi khi:

-
Cu sn phm l co gin theo gi, Ngun lc chim t trng ln trong tng chi tiu ca doanh nghip,
184
C nhiu ngun lc thay th v
- Thi gian di xem xt. Chng ta hy xem xt ti sao co gin ca cu sn phm nh hng n co gin ca cu ngun lc. Cu ngun lc l co gin hn, th khi gi ca ngun lc tng ln s lm cho lng cu ngun lc gim i mt lng rt ln. Chng ta hy xem xt lm th no m s thay i gi ca ngun lc tc ng n lng cu ngun lc. Khi gi ca ngun lc tng ln th chi ph trung bnh v chi ph bin s tng ln. S gia tng chi ph s lm cho gi cn bng ca th trng sn phm s tng ln. Khi gi c ca sn phm tng ln, th lng cu ca sn phm s gim xung. Do cu ngun lc l cu xut pht, s gim lng cu sn phm s lm gim lng cu ngun lc. Khi cu sn phm l kh co gin, nu gi ca sn phm tng ln s lm gim i mt lng cu sn phm rt ln (v v vy lm gim i mt lng cu ngun lc rt ln). Phn tch chui quan h ny cho php chng ta hiu mi quan h tng thuc gia cu sn phm v cu ngun lc. Ngn sch ngun lc s dng trong tng chi ph cng nh hng n cu ngun lc theo mt cch tng t. Khi gi c ca mt ngun lc tng ln s tc ng n chi ph trung bnh v chi ph bin ca sn phm. Nu ngun lc chim 10% trong tng chi ph, th s gia tng gp i gi ca ngun lc lm tng thm 10% tng chi ph. Nu ngun lc ch chim 1% tng chi ph, s gia tng gp i gi ca ngun lc ch lm tng thm 1% tng chi ph. V vy, s thay i gi ca ngun lc s tc ng ln chi ph v gi c ca sn phm ln hn khi ngun lc chim t trng ln trong tng chi ph. Doanh nghp s gim ngun lc khi c nhiu ngun lc thay th. Do , cu ngun lc l co gin hn khi c nhiu ngun lc thay th hn. Cc doanh nghip thng mt nhiu thi gian la chn cc phng php sn xut. Khi gi ca ngun lc tng ln s c tc ng ln hn trong di hn bi v thi gian di xem xt s c nhiu kh nng thay th hn. V vy, cu ngun lc s co gin hn khi xem xt trong di hn. Chng ta hy xem xt cc nhn t lm dch chuyn cu ngun lc. Cu ngun lc s tng ln khi: -
Gi sn phm (u ra) tng ln, Nng sut ngun lc tng ln, S lng ngi mua tng ln, Gi c ca ngun lc thay th tng ln, Gi c ca ngun lc b sung gim xung,
- Doanh nghip c mc s dng cao i vi cc ngun lc khc. xc nh s dng bao nhiu lao ng (hay s lng ngun lc khc), mt doanh nghip o lng li ch so vi chi ph t vic s dng ngun lc. Mt lao ng s c thu thm nu nh li ch tng thm ln hn chi ph tng thm. Li ch m mt doanh nghip nhn c t vic thu thm lao ng chnh l doanh thu tng thm do s dng thm lao ng . S gia tng gi sn phm hay nng sut ca lao ng s lm tng li ch bin lin quan n vic thu thm lao ng. Do , cu lao ng s tng khi gi bn sn phm tng ln hay nng sut lao ng tng ln. iu ny c th gii thch v vn dng mt cch tng t i vi cc ngun lc khc. Do cu th trng ca ngun lc c xc lp t cu ngun lc ca cc doanh nghip trn th trng ngun lc, v th s gia tng cc doanh nghip s lm gia tng cu th trng ca ngun lc. Ngun lc thay th l ngun lc c th thay th s dng cho cc ngun lc khc (chng hn th hn cng nhn v th hn ngi my). Nu mt trong nhng ngun lc t hn nhng ngun lc khc, th doanh nghip s thay th ngun lc t hn bi nhng ngun lc r hn. Ngun lc b sung l ngun lc c s dng cng vi nhng ngun lc khc. Thit b sn
185
xut iu khin my tnh v k thut vin my tnh l nhng ngun lc b sung nhau. Nu nh gi ca mt trong nhng ngun lc ny tng ln s lm cho cu ca ngun lc b sung gim xung. Nu mt doanh nghip c mc s dng ln mt s ngun lc, th nng sut ca nhng ngun lc khc s tng ln. Chng hn, mt doanh nghip s hu mt lng ln v vn th lao ng thng c nng sut cao hn do c trang b cng c, my mc, o to tt hn. Trong trng hp ny s gia tng vn s lm tng cu lao ng.
Cung th trng
Nh cp trc y, co gin ca cung ngun lc c xc nh bi: co gin cung ngun lc
= % thay i lng cung ngun lc % thay i gia ngun lc
co gin ca cung theo gi s co gin ln hn khi c nhiu la chn ngun lc s dng v thi gian di xem xt. Nhng ngh nghip c t lao ng thay th s c cung lao ng t co gin hn so vi nhng ngh nghip c nhiu lao ng thay th hn. Chng hn, cung lao ng v chuyn gia ha du t co gin hn so vi cung lao ng v cng nhn xy dng. Nu nh thi gian di c xem xt th nhng ngi lao ng c o to v thu thp thm v thng tin th trng lao ng, khi c s thay i ln lng cung lao ng khi c s thay i lng v thi gian di xem xt. Thu nhp ca ngun lao ng c ng cung khng co gin c gi l tin thu. Tin thu biu th khon tr vt qu chi ph c hi ca cung ngun lc. Nu mt cng ty c ng cung ngun lc khng co gin, khi c mt lng ln ngun lao ng cung cp thm ch vi gi bng khng. Do , tin thu l bt k khon thanh ton no nhn trong trng hp ny. Thu nhp ca ngun lao ng c ng cung co gin hon ton c gi l tin chuyn nhng. Tin chuyn nhng l khon thanh ton bng vi chi ph c hi ca cung ngun lc. Khi mt ngun lc c ng cung co gin hon ton, khi gi ca ngun lc bng vi gi ca cc ngun lc la chn khc trn th trng. Do , tt c thu nhp l tin chuyn nhng. Trong nhiu trng hp th ng cung th trng ngun lc l ng dc ln, khi ngun lc s nhn khon thanh ton hn hp gia tin thu v tin chuyn nhng. Cung ngun lc s dch chuyn khi c s thay i v s thch, s lng nh cung cp v s thay i gi ca cc ngun lc lin quan khc.
Gi trn v gi sn
Nh cp trn, cn bng ngun lc xy ra khi lng cung bng vi lng cu. Nu gi sn p dng hu hiu (chng hn lng ti thiu) s lm cho mc gi cao hn gi cn bng, khi s c mt s thng d ngun lc (do lng cung vt qu lng cu). Trong th trng lao ng, s thng d ny s dn n tht nghip cho mt s lao ng. iu ny c th minh ha thng qua biu di y. Lu rng lng cung vt qu lng cu khi gi sn p dng ti mc gi Pm.
Gi
186
Lng
Biu di y minh ha s tc ng ca gi trn. Khi mc gi duy tr di gi cn bng (ti mc gi Pc trong biu ), khi lng cu vt qu lng cung v xy ra thiu ht ngun lc.
Gi
Lng
CU NGUN LC DOANH NGHIP
Mt doanh nghip s s dng thm mt n v ngun lc nu nh vic thu thm ngun lc ny cn em li li nhun. Nh li rng li nhun kinh t bng: Li nhun kinh t = Tng doanh thu - Tng chi ph Khi mc s dng ngun lc tng ln th c doanh thu v chi ph u tng ln. Li nhun kinh t s tng nu phn doanh thu tng thm ln hn phn chi ph tng thm. Doanh thu tng thm do s dng thm mt n v ngun lc gi l doanh thu sn phm bin (MRP) ca ngun lc. Chi ph yu t bin (MFC) ca ngun lc c xc nh nh l chi ph tng thm lin quan n vic tng thm mt n v ngun lc s dng. iu ny thuyt phc phn no v iu kin ti u ca doanh nghip:
- Tng mc s dng ngun lc khi v ch khi MRP > MFC - Gim mc s dng ngun lc khi v ch khi MRP > MFC. Do vy, mc s dng ti u ngun lc din ra khi v ch khi MRP = MFC. Doanh thu sn phm bin c th biu th nh sau:
MRP = MR x MP Trong , MR (doanh thu bin) bng doanh thu tng thm t vic bn thm mt n v sn lng v MP l sn lng tng thm t vic s dng thm mt n v ngun lc. Chng hn, gi s bn mun tnh doanh thu sn phm bin ca lao ng khi bit MR = 3 triu ng v MP = 4. trong trng hp ny, s dng thm mt lao ng s lm tng thm 4 n v sn lng. Do doanh thu tng thm 3 triu ng mi khi bn thm mt n v sn lng, tng doanh thu s tng ln 12 triu ng (= 3 triu ng 4 n v sn lng) khi s dng thm mt n v lao ng. Trong trng hp c bit ca th trng cnh tranh hon ho, khi MRP = PMP do MR = P (trong , P l gi th trng ca sn phm). Trong trng hp ca th trng cnh tranh khng hon ho, ng cong MRP i khi c xem nh l gi tr ca sn phm bin. Biu di y minh ha ng cong MRP. ng cong ny c dc i xung nh l kt qu ca qui lut nng sut bin gim dn. Nh chng ta bit, qui lut nng sut bin gim dn cho thy khi mc s dng ngun lc tng ln, cc ngun lc khc khng i, MP ca ngun lc s gim xung. Trong khi , MP ca ngun lc lc ban u c th tng, doanh nghip ti a ha li nhun ch s s dng ngun lc trong khong MP gim. Do vy, ch phn ng cong MRP c dc i xung nh minh ha bn di (trong trng hp ca th trng cnh tranh khng hon ho, MR cng s gim khi mc s dng ngun lc tng ln - V MR gim khi sn lng tng ln trong th trng cnh tranh khng hon ho). 187

MRP
Lng
Nu th trng ngun lc l cnh tranh hon ho, mi doanh nghip s c ng cung ngun lc l co gin hon ton. Biu di minh ha cho mi quan h ny. Gi th trng ngun lc c xc nh thng qua s tng tc ca cung v cu th trng. T khi mi doanh nghip l ngi nhn gi trong th trng cnh tranh hon ho, khi mi doanh nghip c ng cung ngun lc co gin hon ton ti mc gi cn bng ca ngun lc.
Gi Th trng Gi Doanh nghip
Gi th trng
Lng
Lng
Mc khc, mi doanh nghip l ngi nhn gi trong th trng ngun lc cnh tranh hon ho, khi chi ph tng thm cho mi n v ngun lc s dng bng vi mc gi ca ngun lc. Do , ng chi ph yu t bin l ng nm ngang ti mc gi th trng ngun lc. Hai trng hp minh ha ca ng MFC nh trong biu di y.
MRP, MFC
Lng
Nh biu trn cho thy, mc s dng ngun lc ti u din ra mc s dng ngun lc m MRP = MFC. Khi , mc s dng ngun lc ti u ti Q0. Nu MFC tng ln 188
MFC, khi mc s dng ngun lc ti u s gim xung Q. T khi, ng MRP xc nh lng cu ngun lc ti mi mc gi ngun lc cho nn MRP c xem l ng cu ngun lc ca doanh nghip.
TH TRNG LAO NG
Trong phn ny, chng ta s xem xt th trng lao ng chi tit hn. Do chng ta cp v cu ngun lc kh c th trong phn trc, by gi chng ta xem xt tip v cung lao ng.
TIN LNG V CUNG LAO NG
Mi c nhn c lng thi gian c nh phn b cho cc hot ng cng vic v ngh ngi. Nu s dng thm mt gi vo cng vic, th s gim i mt gi tng ng vo ngh ngi. Chi ph c hi ca mt gi ngh ngi l tin lng ca mt gi b b qua cho ngh ngi. Do , tng tin lng s lm tng chi ph c hi ca thi gian ngh ngi v iu ny dn n tc ng thay th, l gim thi gian ngh ngi v tng thi gian lm vic. Tuy nhin, khi tin lng tng ln cng s lm tng thu nhp thc t ca ngi lao ng v iu ny cng lm tng nhu cu dnh thi gian ngh ngi ca ngi lao ng (gi nh rng ngh ngi l hng ha thng thng). Tc ng th hai ny gi l tc ng thu nhp, tc ng ny lm tng thi gian ngh ngi v gim thi gian lm vic khi lng tng ln.
Tin lng tc ng thay th < tc ng thu nhp
tc ng thay th > tc ng thu nhp
Lng lao ng
Cc nhn s lm vic nhiu hn khi tin lng tng ln nu nh tc ng thay th ln hn tc ng thu nhp. Nh biu trn ch ra rng, ng cung lao ng c nhn l ng dc ln trong khong m tc ng thay th ln hn tc ng thu nhp. Khi lng ln th tc ng thu nhp thng ln hn tc ng thay th v khi ng cung lao ng s lm vo bn trong (nh phn pha trn trong biu trn). Cung lao ng l tng cung lao ng ca cc c nhn trn th trng lao ng. Thm ch, khi c nhn c ng cung lm vo bn trong th ng cung ca th trng lao ng cng l ng dc ln. Mt trong nhng l do l cc c nhn s khng gia nhp vo th trng lao ng tr khi tin lng trn mt ngng c th. Khi lng tng ln, th nhiu c nhn gia nhp vo th trng lao ng. iu ny lm gim tc ng ca mt s c nhn c ng cung lao ng lm vo trong. Chnh v vy, m ng cung ca th trng lao ng c dng l ng dc ln nh minh ha trong biu di y.
189

Tin lng
Lng lao ng
im cn bng th trng lao ng ti mc lng m lng cung bng vi lng cu. Trong biu di, cn bng xy ra ti mc lng w* v mc lao ng Q*.
S KHC BIT V TIN LNG
Chng ta hy xem xt mt s l do dn n s khc bit tin lng (phn bit tin lng) gia cc c nhn v cc ngnh ngh. Cc cng vic khc nhau theo mc ri ro, cng thng, yu cu trnh , i hi th lc,... Khi ngi lao ng la chn cng vic thng da trn cc c tnh cng vic ch khng ch da vo lng. Gi nh rng hai ngh ban u c cng cc c tnh nh nhau, k c lng. Nu nh ngi lao ng nhn thy mt trong hai ngh c ri ro v tai nn lao ng cao hn, th cung lao ng ca ngh c ri ro cao s gim v khi cung ca lao ng ca ngh c an ton cao hn s tng ln. Nh vy, s dch chuyn ng cung lao ng lm cho mc lng ca ngh c an ton cao s gim v mc lng ca ngh c ri ro cao s tng ln. S dch chuyn ny vn tip din cho n khi s khc bit v lng gia hai ngh b p c s khc bit v ri ro. S khc bit v lng cn bng gia ngh c ri ro v an ton c gi l th lao. Do n b p cho cc c nhn v s khc bit trong ri ro cng vic. Th lao chnh l khong tin lng tr thm cho cng vic ri ro ca ngi lao ng sau cng chp nhn mc ri ro tng thm.
Tin lng Ngh nghip ri ro Tin lng Ngh nghip an ton
Lng lao ng
Lng lao ng
Biu trn minh ha th lao lin quan n ri ro cng vic. Trong v d ny, th lao bng Wr - Ws (s khc bit lng gia ngh nghip ri ro v an ton). 190
Th lao cng c xem xt da trn cc c tnh cng vic khc, c nh gi l tch cc hay tiu cc bi ngi lao ng. Vi gi nh cc yu t khc khng i, lng s cao hn i vi nhng cng vic trong mi trng c hi v s thp hn i vi cng vic trong mi trng t c hi hn. Nh cp trc y, nhn lc c nh gi bng nng lc lm vic. Cc c nhn c nng lc hn s nhn c mc lng cao hn. Cc u t vo gio dc, o to, chm sc sc khe s lm gia tng u t vo ngun nhn lc. Chnh v vy, thu nhp ca lao ng thng tng theo trnh v kinh nghim lm vic. C hai kiu nhn lc (nng lc): nhn lc tng qut v nhn lc c th. Nhn lc tng qut pht huy hiu sut ca c nhn nhiu hn ca mt doanh nghip. Nhn lc c th (i vi doanh nghip) ch c th pht huy hiu sut ch i vi cng vic hin ti. Gio dc ca c nhn t trng tiu hc, trung hc, i hc lm tng ngun nhn lc tng qut ca c nhn. Trong khi o to v mt qui trnh sn xut, chnh sch, th tc ca mt doanh nghip c th lm tng ngun nhn lc c th cho doanh nghip. Do nhn lc c th ca doanh nghip lm tng hiu sut ca ngi lao ng ch i vi doanh nghip . V vy, khuyn khch nhn lc ny lm vic lu di, doanh nghip thng giao cho h nhng v tr quan trng trong doanh nghip.
Gim c iu hnh (CEO)

Gim c iu hnh cc cng ty ln nhn cc khon lng cao hn ng k so vi nhng ngi qun l khc trong doanh nghip. Hu ht, cc cng ty ln u c s tch ri gia quyn s hu v quyn qun l. Chnh sch ny tng t nh trn thi u m gii thng rt ln dnh cho ngi qun l thnh cng nht, nhng ngi qun l khc nhn mc thp hn. iu ny khuyn khch cc nh qun l lm vic tch cc v hiu qu t c v tr ny. Qu trnh lun chuyn v tr qun l c th vn dng khi doanh nghip mun xem xt cc nh qun l hot ng trn nhng th trng khc nhau (s lun chuyn thng xuyn lm bng n nng lc ngn hn, thng din ra khi nh qun l mi nhn c v tr mi).
Nhm lm vic
Mt trong nhng vn m cc doanh nghip tri qua, l nhiu qu trnh sn xut rt kh nh gia ng gp ca tng c nhn. Nhm lm vic (qu trnh lm vic theo nhm) p dng khi cc nh qun l nhn thc thnh qu chung ca c nhm ch khng phi ng gp ca tng c nhn. Trong tnh hung nh vy, mi loi cng vic s p dng cc mc lng c th.
nh hng siu sao

Mt hin tng thng thy ph bin trn th trng lao ng th gii, l mt s lng nh lao ng trong mt s ngh nht nh nhn c mc lng cao hn gp nhiu ln so vi nhng lao ng khc. Mt s din vin, vn ng vin, ca s, lut s, vv thng nhn c mc lng rt cao so vi nhng nhng lao ng khc lm vic trong nhng ngh ny. L do chnh ca iu ny l cc siu sao cung cp thu nhp cho cc doanh nghip ln hn so vi nhng lao ng khc cng trong ngh. Nhng siu sao ny thu ht nhiu khn gi v thnh gi n vi nh ht, sn vn ng hn so vi nhng din vin, vn ng vin khc.
VAI TR CA NGHIP ON
Nghip on l mt cch gii thch khc v phn bit tin lng. t nht l trong mt s trng hp, nghip on hot ng trong th trng lao ng, c c tnh nh c quyn song phng, mt tnh hung m ch mt ngi mua thng thuyt ch vi mt ngi bn. Biu di y minh ha lng lao ng v tin lng trong trng hp vng mt ca nghip on. Mc vic lm (lng lao ng) din ra im m MRP = MFC v tin lng c xc nh bi ng cung ti mc vic lm ny. Trong trng hp ny, cc doanh nghip s dng lao ng s thu Lm lao ng v tr mc lng l Wm.
191
Tuy nhin, gi s rng nghip on thng lng mt mc lng Wu. Ti mc lng ny, cung ca doanh nghip by gi l co gin hon ton ti mc lng ny v chi ph yu t bin (MFC) ca doanh nghip bng vi mc lng (Wu). V vy, doanh nghip vn s thu Lm lao ng, nhng phi tr mt mc lng cao hn (nh minh ha trong biu di y).
Tin lng
Lng lao ng
Nu nghip on v doanh nghip thng lng vi nhau mc lng nm gia Wm v Wu, mc lao ng thc t s tng ln (do MFC thp hn - thm ch lng cao hn). Lng lao ng s gim nu mc lng tha thun vt qu Wu.
Tin lng
Lng lao ng
Trong th trng lao ng cnh tranh hon ho, s c mt ca nghip on s lm cho mc lng cao hn v t lao ng s dng hn i vi cc doanh nghip gia nhp nghip on. iu ny dn n mt s lao ng tht nghip nu nh tt c cc doanh nghip trong th trng lao ng u gia nhp nghip on. Nu nh c mt s doanh nghip khng gia nhp nghip on, th mt s cng nhn s b mt vic cc doanh nghip gia nhp nghip on chuyn sang cc doanh nghip khng gia nhp nghip on. iu ny lm tng cung lao ng ca cc doanh nghip khng gia nhp nghip on v v vy cng nhn trong nhng doanh nghip ny nhn mt mc lng thp hn. Trc nm 1947 M, cc nghip on i khi c th thng thuyt vi t chc cng on nh my, m ch nhng cng nhn gia nhp nghip on mi c thu mn. Tha thun ny tr nn bt hp php khi o lut Taft-Hartley nm 1947. Sau , mt tha thun ph bin hn, l cc t chc cng on nh my c th thu cng nhn l thnh vin ca nghip on hoc cng c th khng phi l thnh vin ca nghip on. Nhng tt c cc 192
cng nhn phi gia nhp nghip on ngay sau khi tuyn dng. Nghip on cng c gng trong vic tng cu i vi lao ng thnh vin nghip on bng cch h tr:
-
Lut lao ng tr em v yu cu gio dc bt buc, Hn ch nhp c, Ro cn thm nhp vo mt s ngh nghip c th (yu cu giy php hnh ngh) v
- Cc hot ng khc nhm tng cu ca lao ng thnh vin nghip on (thng qua tuyn truyn, qung co). nh hng ca qui nh lng ti thiu l kh ging vi nh hng ca nghip on. Trong th trng cnh tranh, qui nh lng ti thiu lm gim lng lao ng s dng. Trong th trng lao ng c quyn song phng, n s lm tng lng, nhng c th lm cho lng lao ng s dng tng, gim, hay duy tr cng mc. Vn l gi tr ch thc ca mc lng ti thiu, ch khng phi l gi tr danh ngha. Theo thi gian, nng lc mua sm vi mc lng ti thiu nh vy s gim xung. Tuy nhin, quc hi v chnh ph cng s ban hnh qui nh lng ti thiu mi nhm tng gi tr thc ca lng ti thiu tng ng vi nng lc mua sm thc t.
VN, CNG NGH V TI NGUYN

Trong phn ny, chng ta s xem xt th trng vn, cc yu t nh hng n s thay i cng ngh, ti nguyn v chnh sch mi trng.
TH TRNG VN
Vn
Vn (bao gm my mc, thit b, nh xng, vn phng, ...) s dng to ra sn phm v dch v. Lu rng c s khc nhau gia vn ti sn v vn ti chnh. Vn khc vi cc yu t sn xut khc, l vn c huy ng v u t cho cc yu t sn xut khc. X hi c th s dng mt s ngun lc hm nay huy ng vn thay v sn xut hng ha cho tiu dng hin ti. V vy, huy ng vn i hi x hi phi b qua tiu dng hin ti. Ngun vn c th huy ng t ngun tit kim. Ngun tit kim ny c th c s dng u t v thc y kh nng sn xut ca x hi trong tng lai. Cu ca vn lin quan cht ch vi doanh thu bin ca vn. Vn tng thm s c huy ng chng no m doanh thu bin ca vn ln hn chi ph bin ca vn. Khi u t thm vn, cc doanh nghip thng xem xt doanh thu to ra trong sut thi gian hot ng ca u t. Do vn tham gia vo nhiu chu k kinh doanh trong thi gian di, doanh thu phi c xem xt theo thi gian, doanh thu to ra trong hin ti c gi tr khc vi doanh thu to ra trong tng lai. Thc t, 500 triu ng doanh thu nhn c trong 10 nm s c gi tr nh hn 500 triu ng doanh thu nhn c hm nay. Chnh v vy, iu quan trng l phi tm ra cch thc so snh li ch nhn c trong cc khong thi gian khc nhau. Tnh ton ny c th thc hin c bng cch xc nh gi tr hin ti ca cc khon thanh ton. Gi tr hin ti ca mt khon tin l lng tin m bn t chi nhn c hm nay nhn n vo mt ngy c th trong tng lai. Chng hn, gi tr hin ti ca 500 triu ng nhn c sau 5 nm s bng vi lng tin m bn gi tit kim vo ngn hng ngay t by gi c c 500 triu ng sau 5 nm. Do c li tch lu cho nn gi tr hin ti s nh hn 500 triu ng. Ni c th, gi tr hin ti ca khon tin K nhn c sau T nm c xc nh bi:
PV =
(1 + r )T
193
Trong , r l li sut th trng
Nh cng thc trn cho thy, gi tr hin ti ca khon tin trong tng lai s nh hn khi khon thi gian nhn c kh xa so vi hin ti v khi li sut cao hn. iu ny c th d dng nhn thy c nhn s t chi nhn khon tin nh hm nay c c khon tin trong tng lai nu li tch lu trong thi gian di hn (T tng ln), hay li sut cao hn mi nm (r tng ln). Vi li sut cho, ng cu vn l gi tr hin ti ca chui doanh thu bin ca vn to ra ti mi mc vn c th. Nu cc ngun lc khc vn khng i, doanh thu bin ca vn s gim xung (trong mi thi k). V vy, chng ta nhn thy ng cu ca vn l ng dc xung nh trong biu di y.
Gi vn
Lng vn
Do ng cu ca vn c mi quan h cht ch vi chui doanh thu bin, s tng ln ca li sut s lm gim cu (do gi tr hin ti ca doanh thu tng lai ca vn gim xung khi li sut tng ln). Do , ng cu ca vn s dch chuyn sang tri (gim cu) khi li sut tng
Gi vn
Lng vn
ln (nh biu di y). Cung vn c cung cp bi cc doanh nghip trn th trng vn. Cng nh nhng th trng khc, khi c s tng gi v vn th cc doanh nghip cung cp vn nhiu hn. V vy, ng cung ca vn l ng dc ln. Nh biu trn ch ra rng mt s tng ln v li sut s lm gim lng vn cn bng trn th trng.
Vn ti chnh
Cc doanh nghip s dng chng khon huy ng ngun vn c gi l vn ti chnh. C phiu, tri phiu v chng khon c gi khc l cc dng ca vn ti chnh. Ngi nhn c phiu nhn c thu nhp t: c tc v chnh lch gi. C tc l li nhun c phn chia cho c ng. Chnh lch vn xy ra khi gi tr ca ca phiu tng ln theo thi gian. Thu nhp hng nm ca c phiu bao gm c c tc v chnh lch gi c phiu. 194
Tri phiu cng ty cung cp khon tr li c nh hng nm (thng 2 ln trong mt nm). Tin li tr cho ngi nm gi tri phiu thng c nh hng nm ty thuc vo mnh gi ca tri phiu. Gi tr ca tri phiu c hon tr vo ngy o hn ca tri phiu. Do gi ca tri phiu c th cao hn hoc thp hn mnh gi ca tri phiu, thu nhp ca tri phiu cng t khon tr li v chnh lch gi (lu rng c c phiu v tri phiu c th c chnh lch gi l dng hoc m). Khi gi ca tri phiu tng ln, thu nhp ca n s gim xung (do tin li v khon tr lc o hn l c nh). Do , c mt mi quan h ngc chiu gia gi v thu nhp tri phiu. cho y , chng ta cp vn tc v tri phiu khu tr. Tri phiu khu tr khng cung cp khon tr li, thay vo gi bn ca n thng thp hn mnh gi. S khc nhau gia gi mua tri phiu v gi tr ca chng s cung cp khon thu nhp cho ngi nm gi tri phiu. Tri phiu chnh ph (tri phiu kho bc, tri phiu chnh ph, cng tri) l nhng tri phiu khu tr. Nhng tri phiu ri ro thng em li thu nhp trung bnh cao hn tri phiu an ton, l do nhng nh u t ti chnh ch chp nhn nm gi ti sn ti chnh ri ro cao hn nu nh chi ph ri ro ln b p ri ro tng thm ny. Nh cp, li nhun kinh t bng li nhun k ton tr i chi ph vn ch, li nhun kinh t dng khi li nhun vt qu khon thanh ton c tc cho c ng. V vy, gi ca c tc thng tng ln tng ng vi li nhun doanh nghip.
S THAY I CNG NGH
Cc doanh nghip mong mun u t vn vo cng ngh mi. My tnh mi th nhanh hn ng k so vi my tnh c. L si mi s tit kim nng lng hn l si c, ... S thay i cng ngh cho php doanh nghip to sn phm u ra nhiu hn trn mi n v ngun lc u vo. S thay i cng ngh l kt qu ca nghin cu c bn hay nghin cu ng dng. Nghin cu c bn l nghin cu c tnh c lp nhm to ra tri thc mi. Nghin cu ng dng l nghin cu vn dng cho ng dng thc t, cc hot ng nghin cu ng dng thnh cng s thc y s pht trin ca cc phng php sn xut mi, sn phm mi. Nghin cu c bn thng c ti tr t cc trng i hc, chnh ph, d n. Trong khi , nghin cu v pht trin ng dng thng c thc hin bi cc doanh nghip. S thay i cng ngh khng ch lm cho chi ph thp hn, m n c th lm tng hay gim qui m kinh t ca cc ngnh. Mt trong nhng vn lin quan n s chp nhn cng ngh mi, l s ph thuc li mn. S ph thuc li mn xy ra khi tiu chun ngnh c thit lp t s thng tr ca doanh nghip u tin gii thiu sn phm. Mt khi cc tiu chun ban u c chp nhn rng ri th s rt kh khn chp nhn cc h thng tt hn sau . Lu rng hu ht cc nh kinh t t khi minh chng r rng v kh nng ph thuc li mn ny. Chng hn nh bn phm nh my ch v bn phm my tnh l kh tng t nhau, nhng nhiu nghin cu thay i bn phm c nghin cu v vn dng nhng iu khng thnh cng.
TI NGUYN V MI TRNG
By gi, chng ta tip tc xem xt cc th trng ti nguyn v chnh sch mi trng.
Ti nguyn
Ti nguyn thin nhin c chia thnh hai nhm: ti nguyn khng c kh nng ti to v ti nguyn c kh nng ti to. Ti nguyn khng th ti to (ti nguyn khng c kh nng ti to) c ng cung gii hn ty thuc vo mc tiu dng ti nguyn. Chng hn, than l mt v d v ti nguyn khng th ti to. Ti nguyn c th ti to c th c b sung t cc nh cung cp. Cc v d v ti nguyn c th ti to nh: g, t ai, sn phm nng nghip, b, ... Trc ht, chng ta hy xem xt th trng ti nguyn khng th ti to.
195
Cng nh nhng hng ha khc, gi v lng cn bng ca ngun lc khng th ti to c xc nh thng qua s tng tc ca cung cu. Mt lng ln ngun lc cung cp hm nay khi gi cao hn. Chng hn, nhiu ging du m s b khoan khi gi du tng ln. Cho du cc doanh nghip chuyn sang s dng ngun nhin liu khc th khi lng cu gim xung cng s lm cho gi du tng ln. iu ny c th minh ha trong biu di y.
Gi
Lng
Khi cung ngun lc cn kit theo thi gian, chi ph khai thc ngun lc s tng ln v ng cung s dch chuyn sang tri. S gim cung ny lm cho gi cn bng tng ln v lng tiu dng s gim xung (nh minh ha bn di).
Gi
Lng
Nhng ngi s hu ngun lc khng th ti to i ph vi s la chn gia vic cung cp ngun lc hm nay, hay bn vi gi cao hn trong tng lai. Ngi s hu bn nhiu hn hm nay nu tc tng gi theo thi gian nh hn li sut trn th trng (v ngi tiu dng c th u t phn doanh s bn hin ti nhn gi tr ln hn trong tng lai). Do nhiu nh sn xut tng lng cung hin ti (v gim cung trong tng lai), gi hin ti s gim xung v gi tng lai s tng ln cho n khi tc tng gi bng vi li sut th trng. Nu s khc bit v gi ln hn li sut th trng, th cung hin ti s gim xung trong khi cung tng lai s tng ln cho n khi tc tng trng ca gi bng vi li sut th trng. Tnh hung cho ngun lc c kh nng ti to cng tng t, thm ch n gin hn. Vo bt k thi im no, gi c xc nh thng qua s tng tc ca cung v cu. Mt ma thu hoch sn phm nng nghip c th lm cho gi c tng ln v tiu dng t hn v s u t ln trong sn xut nng nghip hm nay s lm tng cung trong tng lai.
Mi trng
196
Nh cp trong nhiu phn trc y, th trng s phn b ngun lc hu hiu khi gi phn nh ton b chi ph bin v li ch bin lin quan n mt hot ng. Khim khuyt ca th trng xy ra khi c ngoi ng tc ng. nhim mi trng l mt v d ca ngoi ng tiu cc (c cp chng sau) m chi ph x hi bin ca hot ng vt qu chi ph c nhn bin. Do , im cn bng th trng, s c nhiu hot ng can thip (do chi ph x hi bin vt qu chi ph c nhn bin ti im cn bng th trng). V vy, chnh ph c gng iu chnh khim khuyt ny bng cch ban hnh cc qui nh v thu (chng hn nh cc tiu chun qui nh v cht thi). Mt vn v mi trng do thiu qui nh v quyn s hu i vi ti nguyn dng chung. Chng hn, cc qui nh v khai thc hi sn, ti nguyn rng, nu khng th nhng ti nguyn ny s b khai thc trit v dn n cn kit ti nguyn, mt cn bng sinh thi v nhim mi trng.
Cu ngun lc Cung ngun lc Tin thu Tin chuyn nhng Lng ti thiu Doanh thu sn phm bin (MRP) Chi ph yu t bin (MFC) Tin lng Tc ng thay th Tc ng thu nhp Cung lao ng Cn bng th trng lao ng
Phn bit lng Th lao Nhn lc Nhn lc tng qut Nhn lc c th Gim c iu hnh (CEO) Nhm lm vic Siu sao Nghip on c quyn song phng Vn ti sn Vn ti chnh Cu ca vn Doanh thu bin vn Gi tr hin ti
C tc Chnh lch vn Tri phiu Tri phiu khu tr Nghin cu c bn Nghin cu ng dng S ph thuc li mn Ti nguyn khng th ti to Ti nguyn c th ti to Ngoi ng nhim mi trng Chi ph x hi bin Chi ph c nhn bin Quyn s hu
1. Mi quan h gia th trng sn phm v th trng ngun lc? Doanh nghip v h gia nh tng tc vi nhau thng qua th trng sn phm v th trng ngun lc: Trn th trng sn phm, doanh nghip ng vai tr cung v h gia nh ng vai tr cu sn phm. Trong khi , doanh nghip ng vai tr cu v h gia nh ng vai tr cung trn th trng ngun lc. Do vy, cu ca ngun lc c xem l cu xut pht, cu bt ngun t cu sn phm. 2. Khi no cu ngun lc l co gin theo gi? Gi c ngun lc c xc nh bng cch no? Cu ngun lc l co gin theo gi khi: cu sn phm l co gin theo gi, ngun lc chim t trng ln trong tng chi tiu ca doanh nghip, c nhiu ngun lc thay th v thi gian di xem xt. Gi c ngun lc c xc nh bng ng vi gi cn bng, t c trn th trng ngun lc: thng qua tng tc gia ngi mua v ngi bn. Qu trnh cn bng ny xc nh gi cung cp ngun lc v lng ngun lc s dng. Cc khon thu nhp t vic cung cp ngun lc bao gm hai phn: khon tr duy tr cng mc s dng hin ti, c gi l gi chuyn nhng; v khon tr vt qu gi chuyn nhng c gi l thu kinh t. 3. Doanh nghip phn b cc chi tiu vo cc ngun lc nh th no?
197
Mt doanh nghip s phn b cc chi tiu vo v s cc ngun lc theo cng cch thc nh ngi tiu dng phn b thu nhp ca h: gi tr trn mi ng chi tiu bng nhau ti cc mc bin. Ngi tiu dng s t gi tr cao nht t thu nhp khi li ch bin trn mi ng tiu dng i vi cc hng ha phi bng nhau. Cc doanh nghip s s dng ngun lc hiu qu nht khi chi ph bin ca ng tin tiu dng i vi cc ngun lc l bng nhau. 4. Mi ngi c mong mun lm vic nhiu hn c lng cao hn hay khng? Hu ht, mi ngi lm vic kim tin v chi tiu khi h khng lm vic. Thm ch i vi nhng ngi yu thch vi cng vic ca h, ty thuc vo khon tin lm thm l bao nhiu s nh hng n mc mong mun lm thm i vi cng vic ca h. i vi mi ngi lao ng, mt mc lng cao c hai nh hng: n khuyn khch h lm vic nhiu gi hn, nhng n cng lm cho h dnh thi gian dnh thi gian gii tr. Khi mc lng kh cao, hu ht mi ngi s ct gim thi gian lm vic v dnh nhiu hn cho ngh ngi. iu ny lm cho ng cung lao ng ung cong vo pha bn trong. 5. Phn bit lng t th lao l g? ng cung v cu i vi cc th trng lao ng khc nhau xc nh mc tin lng v s lng lao ng s dng trong mi mt th trng. Nu con ngi cng ging nh cng vic trng la m th ch c duy nht mt mc lng. Nhng con ngi v cng vic khc nhau, v vy mc tin lng l khng ging nhau. Phn bit lng do th lao tn ti khi c s khc bit v c tnh cng vic v iu ny lm cho tin lng khc nhau. 6. Ti sao tin lng cao hn i vi nhng ngi c nhiu vn nhn lc (nng lc) hn so vi nhng ngi t c vn nhn lc hn? To sao nhng ngi lao ng cao tui mun kim nhiu thu nhp hn nhng ngi lao ng tr. Vn nhn lc l nhng k nng v kinh nghim tch lu thng qua gio dc v o to cng vic. Nhiu ngi hng lng da trn thm nin cng vic (s nm lm vic cng ty) khuyn khch nhng cng nhn c kinh nghim cng vic li lm vic cho cng ty nhm gim chi ph o to. Nhng ngi lao ng ln tui thng c nhiu vn nhn lc hn, c bit l kinh nghim lm vic. Nhiu ngi hng lng da trn thm nin cng vic (s nm lm vic cng ty) khuyn khch nhng cng nhn c kinh nghim cng vic li lm vic cho cng ty nhm gim chi ph o to 7. Liu nghip on c th nng mc lng cho lao ng l thnh vin nghip on so vi lng ca nhng lao ng khng l thnh vin nghip on hay khng? V trung bnh, lng ca thnh nghip on l cao hn so vi lng khng phi thnh vin nghip on. Trong s cc l do lm cho tin lng cao hn l phn bit lng i vi k nng v kinh nghim, kh nng ca nghip on c th lm gim cung v tng cu lao ng nghip on v nhng nh hng ca nghip on trong cc th trng c quyn song phng. 8. Cc nh hng ca chnh sch lng ti thiu trn th trng lao ng l g? Cc nh hng ca nhng chnh sch ny l khng cng bng. Mt s lao ng, c bit hin ti ang c cng vic, s c li t nhng qui nh ny. Nhng ngi lao ng mi thm nhp vo th trng lao ng v nhng lao ng c k nng thp thng chu thit hn t nhng qui nh ny. 9. Vn l g? Thay i cng ngh ng vai tr g trong nn kinh t? Vn ti sn l nhng thit b, nh xng s dng trong sn xut. Mt minh ha cho vn ti sn l cc dy chuyn sn xut sn xut xe hi, xe ti dng vn chuyn hng ha cho cng ty, my tnh dng son tho cc vn bn trong vn phng. Vn ti chnh l ngun qu s dng mua vn ti sn. Bn c phiu v tri phiu l hai cch thc cng ty c phn nng vn ti chnh.
198
Thay i cng ngh nhm to ra sn phm mi hay phng php ci tin qui trnh sn xut nhm gia tng hiu qu. Thay i cng ngh l mt trong nhng yu t gp phn lm tng trng kinh t. 10. S khc nhau gia ti nguyn c th ti to v ti nguyn khng th ti to l g? Ti nguyn thin nhin l ngun lc c sn (khng phi sn xut) trn tri t. Mt s ngun ti nguyn, nh v ma ca nng dn c th c ti sn xut. Chng ta c th n ht la m thu hoch c trong nm ny v ngi nng dn bit rng s trng la m nhiu hn cho v thu hoch vo nm n. Cc ngun ti nguyn khc, nh khong sn, c th ch s dng mt ln v khng th sn xut li c. Nu nh chng ta s dng hng triu thng du dng to ra xng du s dng cho xe my, th iu ny cho bit c hng triu thng du ra i vnh vin. 11. T l s dng ngun ti nguyn ti u l g? Theo quan im ca nh kinh t, t l s dng ti u cc ngun ti nguyn l cn bng gia gi tr s dng chng trong hin ti v gi tr s dng chng trong tng lai. Chng hn, nu bn s hu mt khu rng, bn c th n ht cy v bn chng trong nm nay v trng li cc cy con mi. Bn c th thu tin nhiu hn vo nm nay, nhng bn s khng c nhiu cy bn cho cc nm sau . Nu bn ch n mt s cy vo nm nay, n mt s cy cho nhng nm tip theo v trng li mt s cy con vo mi nm, bn c th thu c tin t vic bn cy cho cc nm k tip. Bao nhiu cy bn s n trong nm nay v bao nhiu cy dnh cho cc nm sau , ty thuc vo gi k vng tng lai v li sut. 12. Ti sao th trng khng em li kt qu s dng tt nht i vi mi trng? Ti sao chnh ph phi can thip vo cc vn lin quan n mi trng? Cc nh kinh t ng rng th trng cnh tranh hon ho hu hiu trong vic sn xut ng s lng v phn b ng ngun lc s dng. Khim khuyt ca th trng l tht bi trong vic a ra cc quyt nh hu hiu v kinh t. Trong th gii thc, cc th trng i khi cng tht bi trong vic cung cp ng s lng hay tht bi trong vic phn b ngun lc hu hiu bi v ngoi ng, hng ha cng cng v nhng yu t khc. Chnh ph can thip trong vic gii quyt cc vn lin quan n mi trng bi v th trng t nhn a ra quyt nh khng hu hiu khi c ngoi ng. Chnh ph c th gii quyt cc vn mi trng thng qua cc qui nh, thu v tr cp, hay ch nh quyn s hu ti nguyn cho t nhn.
1. Gi s, chnh ph ngh mt iu lut mi nhm gim chi ph chm sc sc khe: yu cu tt c cng dn phi n mi ngy mt qu to. a. Lut ny tc ng nh th no n cung, cu v gi cn bng ca to? b. Lut ny tc ng sn phm bin v gi tr sn phm bin ca ngi hi to? c. Lut ny tc ng nh th no n cu v tin lng cn bng ca ngi hi to? 2. Hy biu th nh hng ca mi s kin sau n th trng lao ng trong ngnh cng nghip sn xut my vi tnh. a. Quc hi mua my vi tnh cho tt c sinh vin cc trng trung hc chuyn nghip. b. Sinh vin cc trng k thut v khoa hc my vi tnh ngy cng ng. c. Cc hng my tnh xy dng cc nh my sn xut mi. 3. Ch ca bn quyt nh m mt ca hiu bnh trong cn s dng 7 ngi lm vic. Mi lao ng c tr 6 nghn ng mi gi v mi ci bnh c bn 3 nghn ng. Nu ch bn ang ti a ha li nhun, gi tr sn phm bin ca ngi lao ng cui cng ng y thu? Sn phm bin ca ngi lao ng ny? 199
4. Gi s rng bng gi ph hy mt phn ma thu hoch cam Florida. a. Gii thch iu g s l kt qu xy ra i vi gi cam v sn phm bin ca ngi hi cam? Bn c th ni iu g s xy ra i vi cu i vi ngi hi cam? Ti sao c hoc ti sao khng? b. Gi s rng gi cam tng ln hai ln v sn phm bin gim 30%. iu g s xy ra i vi tin lng ca ngi hi to? c. Gi s rng gi cam tng ln 30% v sn phm bin gim 50%. iu g s xy ra i vi tin lng ca ngi hi to? 5. Trong sut nhng nm 1980 v 1990 M thu ht ngun vn u t t cc quc gia khc nhau. V d Toyota, BMW v cc hng xe t nc ngoi khc xy dng cc nh my sn xut t M. a. S dng th v th trng vn M, biu th nh hng ca ngun vn ny n chi ph vn v lng vn s dng M? b. S dng th v th trng vn M, biu th nh hng ca ngun vn ny vo mc lng bnh qun phi tr cho ngi lao ng M? 6. Hy hnh dung mt doanh nghip thu hai loi lao ng - mt s c k nng my tnh v mt s khc l khng. Vi tin b cng ngh, cc my tnh tr nn hu ch hn cho doanh nghip, iu g s xy ra i vi sn phm bin ca hai loi lao ng? iu g s xy ra i cc mc lng cn bng? Gii thch, s dng cc th thch hp? 7. Gi s rng lao ng l yu t duy nht c s dng bi mt doanh nghip cnh tranh hon ho, doanh nghip c th thu lao ng vi gi 50 nghn ng mi ngy. Hm sn xut ca doanh nghip nh sau: Ngy lao ng u ra 1 7 2 13 3 19 4 25 5 28 6 29 Mi n v u ra bn 10 nghn ng. V th cu v lao ng ca doanh nghip. Doanh nghip nn thu bao nhiu ngy lao ng? Biu th im ny trn th? 8. Gi s rng lut qui nh, cc doanh nghip phi mua bo him y t cho ngi lao ng. Hy xem xt nh hng ca chnh sch nh vy vo th trng lao ng: a. Gi s rng lut php yu cu cc doanh nghip phi tr cho mi lao ng 3 nghn ng tin ph cp mi ngy lm vic. Lut ny tc ng nh th no vo li nhun bin m doanh nghip nhn c t mi lao ng? Lut ny tc ng vo ng cu ca lao ng? Minh ha cu tr li ca bn bng th vi mc lng bng tin c biu din trn trc tung? b. Nu khng c s thay i trong cung lao ng, lut ny nh hng nh th no vic lm v tin lng? c. Ti sao lut lm dch chuyn ng cung lao ng? S dch chuyn cung lao ng ny s lm tng hoc gim tc ng ca lut vo tin lng v mc s dng lao ng hay khng? 9. Chng ny gi nh rng cung lao ng c xc nh bi cc lao ng c nhn. Tuy nhin, trong mt s th trng, cung v ng c xc nh bi mt nghip on. a. Gii thch ti sao trng hp nghip on nh hng tng t nh tnh hung mt doanh nghip c quyn? b. Mc tiu ca doanh nghip c quyn l ti a ha li nhun. C mt mc tiu tng t i vi nghip on? 200
BI C THM BI C THM
Tng lai vic lm: nhiu cng vic mi xut hin, khong cch tin lng rng hn
By DAVID WESSEL
April 2, 2004; Page A1
Ni lo lng ca ngi M v vic s dng ngun ngoi lc t n v Trung Quc c th hm nng tr li vi cu hi n gin: Liu c cn cng vic tt cho con chu chng ta khng? iu ny c th d dng nhn thy ti sao x hi c mi quan tm ln nh vy. Hin ti, khong mi triu lao ng c tay ngh ca n v Trung Quc ang gia nhp vo nn kinh t ton cu khi cng ngh c th gii quyt cc cng vic vn phng nc ngoi hu nh ngay lp tc - t trung tm chm sc khch hng n cc d n thit k tinh vi, cn nhng th cng vic, b ch bi lao ng trong cc nh my M, hy vng con em ca h s phi nhn ly. Tin tt: M hu nh khng bao gi ht cng vic, mc du lch s cho thy rng khng th d bo nhng cng vic mi no s thay th cho nhng cng vic no mt i. Tin xu: ngoi lc nc ngoi v cng ngh c th m rng khong cch tin lng gia nhng cng vic i hi tr c vi mc lng hu hnh v nhng cng vic chn tay vi mc lng rt thp. Cc cng vic c th c hn ch thng qua hng lot cc qui nh p dng - hoc i vi cc lao ng nc ngoi hoc i vi cc my tnh. Cc cng vic M hay nhng cng vic mi trong thp k n hu nh yu cu k nng phc tp trong cc m hnh kinh doanh hin ti hay cc i hi kh nng giao tip.
1. Nu mt th trng l cnh tranh hon ho, th yu t no xc nh tin lng ca ngi lao ng? T l tht nghip 25% trong thi k khng hong trm trng nht hu nh khng th lp li min l M c ngn qu lin bang, c th iu chnh mc li sut. Tng thng v quc hi s ct gim thu v tng chi tiu khi nn kinh t suy gim v s dng lng tin lu thng ln hn nhm hp dn xut khu hn. Kt qu l, phc hi nn tht nghip vo u nhng nm 1990 c duy tr mc thp nht trong th h ny. 2. Minh ha bng cch s dng m hnh AS/AD cho bit cch thc m nh hoch nh chnh sch c th s dng chnh sch ti kha hay tin t lm gim t l tht nghip nu nh nn kinh t suy gim trong thi k khng hong. Mi mt th h tri qua cc thi k khc nhau. K th ngy nay i vi dn s chnh l cnh tranh nc ngoi. Bn mi nm trc, l t ng ha. Vo thng 3 nm 1964, nhiu danh nhn vit th cho Lyndon Johnson rng s kt hp my tnh v my iu khin t ng to ra kh nng sn xut khng gii hn v iu ny i hi s dng ngi lao ng t hn. H cnh bo rng nu nh khng c khong chi tiu khng l ca chnh ph, nc M s phi chu thp nghip v ngho i khng khip.
Sau , nn kinh t M to thm 72 triu vic lm, tng 125% so vi con s cng thi im, lng ca lao ng nam gii tng 18% sau khi iu chnh lm pht; vi n gii, lng tng n 37%. T l tht nghip ngy nay bng ng vi t l vo nm 1964. My tnh trong cc nh my v vn phng thay th con ngi, nhng cng vic mt i c thay th bi nhng cng vic m nm 1964 khng th tng tng c.
201
Bn b vc thm Nhiu cng vic ang bn b vc thm. Frank Levy, nh kinh t hc ti vin cng ngh Massachusetts, ni rng Nu nh bn c th m t cng vic mt cch c th, hay vit ra cc qui tc thc hin n th hu nh n s khng tn ti. Hoc l chng ta s lp trnh thc hin iu ny, hay chng ta c th dy cho mt ngi nc ngoi lm iu ny. Nu mt ngi lao ng chu trch nhim vi ngi s dng my tnh M bng cch c v m t n t n trn mn hnh my tnh, th cng vic s dnh cho ngi n . Nu mt phn mm nhn dng ging ni c th l lnh vc pht hnh tp ch, th cng vic dnh cho my tnh.
ng Levy ni thm S dng ngoi lc tng tc vi nhng g m cng ngh v ang lm. Thc hin cng vic nh mt trung tm chm sc khch hng phi mt t tm n mi nm, chng ta c th lm nhiu hn vi phn mm nhn din ging ni, nhng vi ngoi lc, chng ta hin gi c th t b cc cng vic . Nhng cng vic mi chc chn s thay th cc cng vic b mt i. iu ny ch din ra khi c s t ph v cng ngh v thng mi. Vo nm 1940 nh kinh t hc hng u nh trng, Greg Mankiw, quan st v thy rng khng ai c th d on c th h nng dn ng b c th tr thnh ngi thit k trang web v ngi vn hnh CAT-scan. Nhng h lm v vi mc lng v thu nhp rt cao.
3. Loi tht nghip no xut hin khi nn kinh t ang thay i cch thc sn xut hng ha hay thay i hng ha sn xut? Chnh ph c th gim loi tht nghip ny bng cch no? Vo lc ny, hai kiu tht nghip thng xy ra do s dng ngoi lc v my tnh ha.
Mt loi vic lm khc cng pht sinh l h tr y t nh, ngi trng nom nh, ngi lm vn, nha s. Nhng ngi lao ng sinh ra nc ngoi c th lm nhng cng vic ny, nhng h phi n sng M. Mt cuc iu tra vo nm 2000 cho thy lng khi im bnh qun ca cc nha s thc hin trong cc chng trnh chm sc rng trng i hc cng ng l 41,900 USD. Mt chng trnh hin ang quan tm ti cc trng i hc cng ng, l vt l tr liu. Trng i hc cng ng k thut Springfield min Ty Massachusetts nhn gn 50 ng vin mi nm phc v cho 20 a im khc nhau trong mt chng trnh ko di su nm, gn nh a s h l ph n. Bernadette Della Bitta Nicholson, ngi iu hnh chng trnh cho bit nhng ngi tt nghip sau i hc khng gp tr ngi trong vic tm kim cng vic. Khong mt phn ba i n ngun nc khong a phng, m tp trung gn mt na cc bc s tr liu vi 80 USD mt gi cho mi ln tr liu. Mt phn ba khc phc v cc trung tm chm sc sc kho a phng v s cn li lp c s kinh doanh ring. Mt s cng vic d tnh s tn ti lu di y, l cng vic vi mc ch cao. Mt s yu cu trao i thng tin theo cch thc m th in t hay trao i trc tuyn khng thc hin c. Hy suy ngh v vic ging dy trng hng nht hay bn mt cn bit th, hay thuyt phc mt dng phn mm mi. Cc nhu cu khc nh kin thc x hi m nhng ngi nc ngoi khng th m nhn c M. Hy ngh v cch tip th nhng thanh thiu nin M hay vn ng hnh lang quc hi. Vic xc nh chnh xc cc cng vic no s thay th cc cng vic mt i l iu khng th. S liu t cc thng k lao ng cho thy nhng kh khn trong vn ny. Nm 1988, chnh quyn d on s lng cc trm kh t s tng t 308,000 ln 331,000 vo nm 2000. Cho n nm 2000, ch c 140,000. Hu ht cc trm kh t by gi l t phc v, nh kinh t hc BLS, Andrew Alpert and Jill Auyer, gii thch cch nhn nhn trc y m chnh quyn cng b. BLS khng th nhn thy nhng g sp n. Vo nm 1988, BLS cng d kin cc i l du lch nm trong s 20 ngh c tc tng nhanh nht. S gia tng xp hng ch 54% vo nm 2000. Mt ln na sai lm. S cc i l 202
du lch gim 6.2%. H d on s gia tng du lch, nhng li khng th bit c s ra i ca hnh thc ng k v trc tuyn. Trong s 20 ngh nghip m BLS d on nm 1988 chu nhng thit hi ln nht t gia nm 1988 v nm 2000, chnh xc ch tng mt na. Cc c quan cng d bo rng s lng cc dy chuyn lp rp in t v cc nh my in t s gim i 173,000, gim 44%. Mi hai nm sau, vn cn hn 45,000, tng 11%. Khng c ngoi lc hay robot no c th gy ra con s nh BLS d on. Trong n lc nhn din cc khuynh hng, ng Levy phn bit gia cc cng vic i hi ngi lao ng nhng qui tc v nhng cng vic i hi nhn dng m hnh. Cng vic th nht, trong sn xut ch to hay dch v, chu nguy c t cng ngh v ngoi lc. Cng vic th hai t c nguy c hn. Hy xem xt vic son t khai thu thu nhp. Mt h thng thu da trn cc qui tcc xy dng thnh phn mm nh TaxCut v Turbo Tax, ng Levy v nh kinh t Harvard, Richard Murnane, vit trong mt cun sch Phn chia lao ng. Trong khi vic son tho cc t khai thu phc tp i hi cc chuyn gia, th nhiu t khai thu khc th khng cn v v vy s khng ngc nhin khi thy vic son tho t khai thu sp i n hi kt thc, Ernst & Young LLC ang gi mt s qui trnh t khai thu n gin n n v mt nhm cc cng ty M khi xng nhm h tr cho cc doanh nghip nh thc hin cng vic ny mt cch tng t. Ngc li, cc cng vic khc yu cu kh nng ca con ngi trong vic nhn din cc m hnh, ngi li xe ti quo tri sang ng chng hn, hay vic chun on c th nhm pht hin bnh bt thng. Bc s m nhn cc cng vic c bn phim X quang n hay xt nghim mu c th thc hin mt cch t ng, nhng vic chun on bnh vn cn i hi nhng n lc phc tp ca con ngi. Nhng cng vic nh vy kh c th my tnh ha hay c d bo bi k thut cao. Chng cng kh c th gim st t xa v v vy cn phi s dng ngoi lc bn ngoi.
4. iu g c th ni v co gin tng i ca cu dch v vin thng v vt l tr liu v cc cng vic dch v quan trng? Mi th khc gi nh nh nhau, iu g cho bit lng ca ngi lao ng, lm cng vic vt l tr liu khc vi lng ca ngi lao ng lm nhng cng vic khc? Cc trng cao ng cng ng, trng cng vi thi gian o to hai nm, rt xut sc trong cung cp cc cng vic m cc nh tuyn dng a phng ang thu v sau o to h. Mt s ngh ny l khng c tnh khoa hc. Andrew Scibelli, gim c trng cao ng cng ng k thut Springfield, cho bit iu ny ch gy s ch . Khi ngi v trc ca ti c thai cch y 15 nm v i siu m, ti c ni chuyn vi c chp siu m v hi liu c y c c o to lm cng vic ny khng. C y ni Ti khng c o to, ti ch l k thut vin chp X quang. Cc bc s v cng s ca ti hng dn cch thc s dng thit b ny. ng Scibelli quay tr v vn phng v gi cng s xem xt chng trnh o to, hi cc nh tuyn dng a phng v c s chp thun ca chnh quyn a phng bt u chng trnh.
Ngy nay, cc chng trnh, bt u nm 1994, cung cp hn 100 ng vin mi k hc, nhng hu ht h phi tri qua thi k 3 nm hon thnh cc kha hc yu cu, trc khi hon thnh 10 kha hc thc tp c cp chng nhn khm cha bnh. Nhng ngi tt nghip c mc lng trung bnh t 20 USD n 28 USD mt gi. Nhng ngy gn y, cc trng cao ng cng ng gp kh khn do mu thun v cch nhn cng vic tng lai. Albert Lorenzo, hiu tng trng cao ng cng ng Macomb, ngoi Detroit, cho bit c mt cm tng kh tin v khi phc tht nghip v n gi ny vn khng thay i vi d bo mi nm trc, s l thiu cng vic i hi k nng. Tt c chng ta ang c gng tng thch vi iu ny. 203
Khong cch rng hn Mt kh nng c th d bo trc mt cch chc chn, l khong cch ngy cng rng hn v tin lng gia cc cng vic. Mt s cng vic c tr vi mc lng rt cao, trong khi mt s khc th mc lng rt thp. iu ny cng tng xy ra trong nhng nm thp k 1980 khi m k nng cng vic ngnh sn xut ch to khng cn ng vai tr quan trng.
Tc gia tng tin lng ca M thng da theo s gia tng nng sut lao ng, s lng hng ha v dch v to ra trn mi gi lao ng. Nhng m trong bt k nn kinh t no, th tin lng ca lao ng s tng ln khi cu lao ng tng ln v tin lng ca lao ng khc s khng li, thm ch gim xung. Trong vi thp k qua, s thay i ca c cu kinh t yu cu nhiu lao ng c trnh v k nng hn. Mc d, tht nghip ca nhng ngi tt nghip i hc tng ln, nhng t l thp nghip gia nhng ngi lao ng vi bng cp 4 nm hc i hc ch mc 3%, kh thp so vi 5.5% nhng ngi tt nghip trung hc v 8.5% nhng ngi khng tt nghip trung hc. Khng ch lao ng M chu e do v chuyn sang lnh vc thit k phn mm trnh cao. Liu c th tn ti nhng cng vic vi mc thu nhp cao nh vy khng? V mc lng ny c gim xung cho n khi bng vi mc lng tng ng ca lao ng n , Trung Quc v xc lp cn bng mi trn th trng ton cu hay khng? Vo u nhng nm 1980 cho n nhng nm 1990, cu i vi lao ng c trnh tng cao hn cung, y mc lng cao kh xa so vi lao ng t k nng hn. Lng ca nam lao ng trn 25 tui vi 4 nm i hc cao hn 41% so vi lng ca nam lao ng cng tui vi bng trung hc, theo d liu phn tch ca Vin chnh sch kinh t. 20 nm trc y, s khc bit ch l 21%. Vi ph n, mc lng i hc cao hn trung hc l 46% so vi 25%. S tng vt lng vo nhng nm 1990 i vi ngh nghip xp hng u vn tip tc leo thang nhanh hn so vi cc ngh nghip khc. Trong khi , lng nhng ngh nghip xp hng thp nht th gn bng vi lng xp hng trung bnh, y t l tht nghip xung mc thp n ni m khu ng cn gip tr thnh ton cu ca gii kinh doanh M, bng cch tng mc lng ti thiu. Khi nn kinh t tr nn xu hn vo nm 2000 v tht nghip tng ln, th lng ca ngh nghip xp hng thp gim trong khi lng ca ngh nghip xp hng cao vn tip tc tng ln rt cao. Khong cch lng ca ngi tt nghip i hc vn duy tr mc cao, mc d iu ny khng cn gia tng trong thi gian gn y. Liu cng ngh, thng mi v ngoi lc c lm gia tng khong cch tin lng gia nhng lao ng c tr vi mc lng cao nht vi nhng lao ng tr vi mc lng thp nht khng? Hin ti, cn gi kinh t dng nh ang thi theo chiu hng . Vn di hn i vi ngi M khng phi l c t vic lm, Robert Reich cu th k lao ng ca chnh quyn Clinton, hin cng tc ti i hc Brandeis vit bi trn t Wall Street Journal vo thng 12. chnh l khong cch thu nhp cng rng hn. gii php di hn l thc y n lc nhiu ngi M c c gio dc tt hn, k c vic tham d vo cc trng i hc. C rt nhiu cng vic hp dn quanh chng ta, nhng c qu t cng dn chun b tt cho chnh h. Nu khng c s thay i ln trong chnh sch, chng hn nh tng mc lng ti thiu hay hn ch nhp c, hay s chuyn i ca nn kinh t, phong tro ca cc nghip on hay hn ch nhp khu, th khong cch lng gia ngi thng v thua ngy cng tr nn xa hn. Phn ln nhng nh hng din ra i vi nhng nn nhn ca s thay i. nhng lao ng ph thng nh cng nhn nh my thp, cng nhn trong xng lp rp t hay nhng cng nhn vi lao ng nng nhc b y bn l bi thng mi v cng ngh vo nhng thp k 1980 v 1990. Mt s phi cnh tranh vi nhng cng vic c thu nhp thp, vi nhng lao ng khng c k nng, k c nhng ngi mi nhp c, y lng cc cng vic xp 204
hng thp xung thm na. Nhng cng vic vi yu cu k nng, thng c s h tr ca chnh ph, th nng mc thu nhp ln cao hn na.
5. Nu cung ca lao ng c trnh tng ln M v nhng th khc vn khng i, iu g xy ra i vi mc lng cng vic nhng v tr i hi trnh cao hn? iu ny c din ra ging vi thc t hay khng? ng Lorenzo, hiu trng trng cao ng cng ng Michigan ni rng chng ta thng ngh v nc thang ngh nghip, chng ta thch i ln nhng nc thang hn l tro ln tng . By gi s chng cn nhng nc thang bng phng na. Mt s th c kh t s khng cn gii trong vic sa cha xe hi nu nh nh my b sung thm cc mch vi tnh; mt s ngi khc phi hc cch chun on ng c c my tnh ha cng nh nhn bit khim im cng nh tnh trng b phn bm nhin liu.
Ngy nay, nng lc my tnh ha v s lan to ca ngoi lc nc ngoi e do nhiu cng vic v thay th nhiu cng vic trc y trong cc nh my. V vy, c nhiu la chn cho ng r trn con ng. Nhng con ng tc chm n nhn nhng lao ng vi k nng thp trong vic cnh tranh cc cng vic nh lau dn, trng nom tr, phc dch cho gii c thu nhp cao, y mc lng cng vic xung hng thp nht. Nhng con ng tc cao dnh cho nhng cng vic i hi nhiu k nng hn, nhng cng vic m ngi Trung Quc v n c th thc hin c trong mt ngy gn y, nhng khng phi by gi. Nhng ai mun i trn con ng tc cao chc hn s trang b gio dc tt hn. Nhng lao ng cn phi c k nng duy tr cc cng vic m cc my tnh v lao ng nc ngoi c th thay th. D nhin, nhng lao ng vi k nng trung bnh mun thnh cng s phi hc nhiu hn. Nhng gio dc l mt thang my chm chp. Hiu trng trng i hc Harvard, Lawrence Summers, gi n l nim tin nn tng cho tng lai. ng Levy, nh kinh t hc MIT ni rng c hai iu khng ng khi cc nh chnh tr ni v ngoi lc. Mt l chng ta c th xoay ngc tr li. thm ch nu nh bn ct t mi trao i, th cng ngh cng ch lm mt th m ngi lao ng lm. Th hai, gio dc l tt c vn . D nhin, iu ny l ng, nhng ch trong di hn. S tin trin kinh t theo thi gian l cch o lng tt nht trong cc th h - vic gio dc lao ng M l phng thuc k diu nht ca nn kinh t, thc y nhng ngi mt vic phi c o to li. Nu khng c cc trng s v trung cp tt hn, khong cch gia hc i hc v o to lao ng s rng hn, khong cch gia cng vic c tr lng cao v thp chc chn s tng ln. Trong vng 5 hay 10 nm n, mc d c nhiu trng trung hc, nhiu sinh vin i hc, nhiu hnh thc o to ti ch, cng dng nh khng ngn c ngoi lc, thng mi, ci tin cng ngh v gim i khong cch thu nhp ny.
Tham kho ti liu cp trong chng 2, chng 3 v chng 8 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Cung v cu lao ng xc nh mc lng m ngi lao ng nhn c. Trong th trng cnh tranh hon ho, mc lng ngi lao ng nhn c bng vi gi tr sn phm bin; l gi tr m h ng gp sn xut hng ha c bn. Cc yu t nh hng n mc lng l cu ca sn phm, tnh cht quan trng ca lao ng trong vic sn xut hng ha, kh nng thay th lao ng ny bi nhng lao ng khc hay vi my mc v mc nng lc bin gim i gia tng lao ng. 205
2. Biu di y gi s nn kinh t ang ti im A. im nm di mc tim nng l do nn kinh t trong thi k khng hong. Hoc l Fed a ra mc li sut thp hn ( thc y gia tng u t) hay chnh ph h thp mc thu hay gia tng chi tiu ngn sch (c hai u lm tng chi tiu) lm dch chuyn tng cu sang phi. Lu rng ng AD s dch chuyn sang phi bng bi s ca mc gia tng cc chi tiu ban u. Chng ta s thy tng sn lng ca nn kinh t s tng n mc sn lng tim nng. Nn kinh t t c cn bng trong c ngn hn v di hn. Tr khi c s gia tng t l tht nghip dn n mc gia tng t l tht nghip cu trc, mc gia tng sn lng dng nh xy ra cng vi mc thp hn ca t l tht nghip.
Gi lAS SAS
AD1 AD0 0 Y0 YP Lng
3. iu ny gi l tht nghip cu trc. c bit, tht nghip cu trc l tht nghip do c cu cc ngnh ca nn kinh t hay bi ti cu trc do mt s k nng ngh nghip li thi. Chnh ph c th c gng gim tht nghip cu trc bng cch tm ra cc bin php gim thi gian trang b li - bng cch cung cp cc chng trnh o to li, gim cc tr cp tht nghip, nhm khuyn khch nhng ngi tht nghip i o to hay chp nhn mt cng vic khc, gim chi ph cho nhng ngi thu mn lao ng vi mc thu thp, hay cc qui nh trong vic sa thi lao ng. 4. Cu ca cc bc s vt l tr liu s t co gin bi v c t thay th hn. Cc doanh nghip M cung cp dch v telemarketing (cho hng qua in thoi) c th thay th lao ng M bi cc lao ng n , trong khi sui nc khong ch c th thu nhng ngi c th n c vi sui nc khong. V vy, nu mi th khc vn khng i, th lng ca bc s vt l tr liu s cao hn lng ca nhng ngi lm dch v telemarketers. 5. Bng cch s dng phn tch cung cu, iu r rng l lng ca lao ng trnh cao s gim khi cung ca lao ng tng ln. Tht kh ni ln nhng g din ra trong thc t. iu ny cn ph thuc vo nhiu yu t bao gm nng sut ca ngi lao ng v s thay i cng ngh. N c th l s gia tng cu ca lao ng vt qu s gia tng cung lao ng, hay nhu cu sn phm mi i hi lao ng c trnh cao v v vy cu lao ng trnh cao gia tng.
206
Chng 9: Ngoi ng v hng ha cng cng
Chng 9 Chng 9 NGOI NG V HNG HA CNG CNG NGOI NG V HNG HA CNG CNG
Trong cc chng trc, chng ta xem xt cch thc th trng phn b cc ngun lc khan him vi cc nh hng ca cung v cu, s cn bng cung - cu ch ra rng ngun lc phn b hiu qu. Thc vy, th trng hot ng hiu qu nhng trong mt s trng hp th th trng s hot ng khng hiu qu. Chng ny cp n cc vn khu vc cng bng cch xem xt nh hng ngoi ng, cch thc gii quyt c nhn v chnh sch cng i vi ngoi ng v cc vn lin quan n hng ha cng cng, ti nguyn dng chung v s can thip ca chnh ph nhm ci thin hiu qu ca th trng.
Sau khi nghin cu chng ny, bn c th: Phn bit ngoi ng tch cc v ngoi ng tiu cc v hiu c ti sao ngoi ng lm pht sinh chi ph hay gia tng gi tr x hi. Xem xt cc gii quyt c nhn v chnh sch cng i vi vn ngoi ng. Xem xt cc vn ny sinh i vi hng ha khng c gi trn th trng v chnh ph can thip ci thin hiu qu th trng. Phn tch cc vn lin quan n s dng v quyn s hu i vi ti nguyn dng chung.
NGOI NG
Chng ta bt u nghin cu nhng cch thc ch yu c th tc ng ci thin th trng v xem xt ti sao th trng i khi phn b ngun lc khng hiu qu. Bng cch no cc chnh sch ca chnh ph c th gii quyt vn phn b ngun lc v chnh sch no l ph hp nht.
NGOI NG L G
Ngoi ng
Khim khuyt th trng xem xt trong chng ny di c tnh chung, gi l ngoi ng. Ngoi ng xut hin khi mt ngi tin hnh mt hot ng nh hng n li ch ca ngi ngoi cuc, nhng ngi cha c tr hay cha nhn c tin bi thng cho hu qu . Nu tc ng l c hi, n c gi l ngoi ng tiu cc; nu tc ng c li c gi l ngoi ng tch cc. Vi s c mt ca ngoi ng, s quan tm ca x hi i vi u ra ca th trng m rng c v pha li ch ca ngi mua v bn trn th trng; n cng bao gm s nh hng n li ch ca nhng ngi ngoi cuc. Bi ngi mua v bn khng n nhng hu qu bn ngoi hnh ng ca h khi quyt nh lng cung cp v tiu dng, s cn bng th trng l khng hiu qu khi c ngoi ng. l khim khuyt ca th trng trong vic ti a ha tng li ch. Chng hn, vic thi cht dioxin vo mi trng l mt ngoi ng tiu cc. Cc cng ty sn xut giy s khng xem xt n chi ph nhim gy ra v v th s thi ra nhiu cht thi gy nhim nu nh chnh ph khng c bin php ngn chn. Sau y l mt vi v d v nhim: Kh thi t xe c l ngoi ng tiu cc v n to ra khi v ngi khc phi ht th. Kt qu l ngi li xe c xu hng gy nhim nhiu nht. Cc chnh ph n lc gii quyt vn ny bng cch t ra mc thi tiu chun cho xe t. Chnh ph cng nh thu xng du gim lng ngi li xe. 207
Khi phc nhng ta nh lch s l ngoi ng tch cc v mi ngi i ngang qua c th thng thc v p cng nh thc c lch s v cc to nh. Ngi qun l khng nhn thc c gi tr ton b li ch ca vic bo tn v khi phc, v th ta nh c xu hng xung cp hoc ph hu xy dng mi. Chnh quyn a phng thng chu trch nhim v vn ny bng cch qui nh vic bo tn to nh v tr cp cho c quan qun l khi phc n. Ting ch sa gy ra ngoi ng tiu cc, nhng nh hng xu t ting ch sa m hng xm phi gnh chu. Ngi ch khng chu tt c chi ph v ting n, v th t c bin php ngn chn ting n ny. Chnh quyn a phng hng n vn ny bng s can thip, coi vic quy ry s yn tnh l bt hp php. Nghin cu cng ngh mi l ngoi ng tch cc bi n to ra kin thc m mi ngi c th s dng. Bi v ngi pht minh khng c li ch ton b ca vic pht minh ca h, li ch m h c hng l rt t. Do , chnh ph gii quyt vn ny bng cch cp bng sng ch, cho php nh pht minh quyn u tin s dng pht minh ca h trong mt thi gian no . Trong mi trng hp trn, ngi trong cuc khng thc c nh hng ca ngoi ng gy ra t hnh vi ca h. V vy, chnh ph can thip v tc ng n hnh vi ca h nhm bo v quyn li ca ngi ngoi cuc.
Ngoi ng trong sn xut

Ngoi ng tiu cc trong sn xut Gi s, cc cng ty sn xut nhm thi ra cht gy nhim, khi mi n v nhm c sn xut, c mt lng khi no c thi ra bu kh quyn. Lng khi ny gy nguy him cho sc khe ca nhng ngi ht n, l ngoi ng tiu cc trong sn xut. Ngoi ng nh hng n u ra ca th trng nh th no? Do ngoi ng, chi ph x hi sn xut nhm ln hn chi ph ca cc nh sn xut nhm. Khi mi n v nhm c sn xut ra, chi ph x hi gm chi ph ca cc nh sn xut, cng vi chi ph ca nhng ngi khng lin quan b nh hng bi s nhim. Biu di y minh ha chi ph x hi ca vic sn xut nhm. ng chi ph x hi nm trn ng cung bi n phi gnh chu chi ph bn ngoi m cc nh sn xut nhm gy ra cho x hi. S khc bit gia hai ng phn nh chi ph nhim.
Gi Sn xut nhm v ti u x hi im ti u im cn bng PO Pm O E S Chi ph x hi S Chi ph c nhn
D 0 QO Qm Lng
Vy cn sn xut bao nhiu nhm? tr li nhng cu hi ny chng ta xem xt nh hoch nh x hi s hnh ng nh th no. Cc nh hoch nh c gng ti a ha gi tr thng d ca th trng - gi tr tiu dng nhm tr i chi ph sn xut nhm. Trong , chi ph sn xut nhm bao gm c chi ph nhim. Nh hoch nh mun chn mc sn xut nhm ti im m ng cu ct ng chi ph x hi. Giao im ny quyt nh lng nhm ti u nht cn sn xut t quan im x hi. 208
Di mc ny, gi tr ca nhm i vi ngi tiu dng (c o bi ng cu) vt qu chi ph x hi sn xut ra n (c o bi ng chi ph x hi). Nhng nh hoch nh khng sn xut nhiu hn mc ny bi chi ph sn xut ca x hi tng thm vt qu gi tr ca n i vi ngi tiu dng. Ch rng lng nhm im lng cn bng, Qm, l cao hn sn lng ti u ca x hi, Qo. L gii cho s khng hiu qu ny l s cn bng th trng ch phn nh chi ph ca c nhn ca vic sn xut. im cn bng th trng, gi tr tiu dng bin ca nhm t hn so vi chi ph x hi ca sn xut. l, ti Qm ng cu nm di ng chi ph x hi. V th, gim bt lng sn xut v tiu dng nhm so vi cn bng th trng lm gia tng li ch ca nn kinh t. X hi phi lm th no t c kt qu ti u. Mt cch c th thc hin c l ch c th nh thu vo vic sn xut nhm cho mi tn nhm c bn ra. Thu s lm dch chuyn ng cung ln trn ty theo mc ca n. Nu mc thu nh tng ng vi s tng ln ca ng chi ph x hi, th ng cung mi s trng vi ng chi ph x hi. im cn bng mi, nhng ngi sn xut nhm c th sn xut sn lng nhm ti u ca x hi Vic s dng thu nh trn c gi l s can thip vo ngoi ng v l nguyn nhn kch thch ngi bn v ngi mua trn th trng tnh ton hiu qu ca ngoi ng trong hot ng ca h. Nhng nh sn xut nhm cng nh xng, phi tnh n chi ph ca nhim trong vic tnh ton khi quyt nh sn lng nhm sn xut khi c thu tr cho chi ph nhim ny. Chng ta s xem xt cch thc khc phc cc ngoi ng phn cui ca chng ny. Ngoi ng tch cc trong sn xut Mc d trong mt vi th trng chi ph x hi vt qu chi ph sn xut c nhn, trong mt vi th trng khc th ngc li vi trng hp ny. trong cc th trng ny, ngoi ng bn ngoi c li, chi ph sn xut ca x hi thp hn chi ph ca c nhn, l ngoi ng tch cc trong sn xut trong sn xut. Chng hn, trong ngnh ch to robot (ngi my) cng nghip. Robot l lnh vc c cng ngh thay i nhanh chng. Mi khi mt cng ty ch to ra robot, c c hi khm ph ra mu thit k mi tt hn. Mu thit k mi ny khng ch c li cho cng ty m cn cho x hi ni chung, bi thit k ny s cung cp kho tng kin thc ca nhn loi. Loi ngoi ng tch cc ny c gi l s lan ta v mt cng ngh. Vic phn tch ngoi ng tch cc cng tng t vi s phn tch ngoi ng tiu cc. Biu di y m t th trng robot cng nghip. Trong trng hp ny, chi ph sn xut ca x hi l thp hn so vi chi ph sn xut ca c nhn, c s dch chuyn xung di ca ng cung. Trong trng hp c bit, chi ph sn xut ca x hi ca robot thp hn chi ph ca c nhn l do s lan to v mt cng ngh. Vy th, ngi hoch nh chnh sch x hi c th chn vic sn xut vi sn lng ln hn ca th trng t nhn yu cu.
Gi Robot v ti u x hi im ti u im cn bng E O S Chi ph c nhn S Chi ph x hi D Gi tr c nhn Lng
Pm PO
Q m QO
209
Trong trng hp ny, chnh ph c th can thip vo ngoi ng bng cch tr cp cho vic sn xut robot. Nu chnh ph tr cho cng ty phn tr cp cho mi n v robot sn xut, th ng cung c th dch xung bng gi tr ca tr cp v iu ny c th lm tng sn lng cn bng ca robot. m bo sn lng cn bng th trng bng vi sn lng ti u ca x hi, mc tr cp tng ng vi gi tr ca s lan to cng ngh. S lan ta cng ngh mc no v chnh sch cng cng phi lm g? l cu hi quan trng, bi v tin b k thut l cha kha nh gi s tin b trnh t th h ny n th h khc. y l cu hi kh hc ba i vi cc nh kinh t trong tng giai on. Mt s nh kinh t cho rng s lan ta cng ngh lan trn v chnh ph cn khuyn khch cc ngnh vi quy m ln. Hin nay, cc nh kinh t ang tranh lun v vic sn xut chip (mch) my tnh. Trong trng hp , chnh ph s dng lut thu kch thch sn xut chip my tnh, cng nh i vi cc sn phm khc. Chnh ph can thip vo nn kinh t vi mc ch y mnh ci tin cng ngh sn xut c gi l chnh sch cng ngh. Mt s nh kinh t khc i khi cng hoi nghi v chnh sch cng ngh. Mc d, s loan ta cng ngh l ph bin, th kt qu t c ca chnh sch cng ngh ph thuc vo cch thc chnh ph o lng mc lan ta t cc th trng khc nhau. Vn o lng ny l kh khn nht. Hn th na, mi khu vc khng c nhng thc o ring, h thng chnh sch ny tc ng thng qua chnh sch tr cp cho cc ngnh cng nghip v hn th na, n s to ra nhng ngoi ng tch cc nht. Mt trong nhng chnh sch cng ngh c cc nh kinh t hc tha nhn hn c l bo h bng pht minh. Lut bo h bn quyn bng pht minh mang n cho nhng ngi sng ch c c quyn s dng n trong mt thi k nht nh. Khi mt cng ty t ph v cng ngh, n c th thu c nhiu li nhun. Cc pht minh mang li cho cc cng ty quyn s hu v sng kin. Nu cng ty khc mun s dng cng ngh mi, h c th mua giy php chuyn nhng t cng ty c quyn s hu v pht minh. Nh vy, cc pht minh ng vin cc cng ty trong vic nghin cu v nhng hot ng khc nhm thc y tin b k thut.
Cc ngoi ng trong tiu dng

Nhng ngoi ng m chng ta cp trn lin quan vi vic sn xut hng ha. Mt vi ngoi ng lin quan n tiu dng, chng hn nh nng cn s to ra ngoi ng tiu cc trong tiu dng trong tiu dng nu vic tiu dng n c nh hng n sc khe ca ngi khc. Tng t, vic tiu dng sn phm gio dc to ra ngoi ng tch cc trong tiu dng bi v nng cao dn tr c li cho mi ngi. Vic phn tch ngoi ng tiu dng cng ging nh phn tch ngoi ng sn xut. Biu di y ch ra, ng cu khng phn nh gi tr x hi ca hng ha. Phn (a) ch ra trng hp ca ngoi ng tiu dng tiu cc, chng hn bia-ru trong trng hp ny, gi tr x hi nh hn so vi gi tr ca c nhn v sn lng ti u ca x hi nh hn so vi sn lng c xc nh bi th trng c nhn. Phn (b) ch ra ngoi ng tiu dng tch cc, nh trng hp gio dc. Trong trng hp ny, gi tr x hi ln hn gi tr c nhn v sn lng ti u ca x hi ln hn so vi sn lng ca c nhn.
Gi (a) Ngoi ng tiu dng tiu cc (Bia - Ru) Gi (b) Ngoi ng tiu dng tch cc (Gio dc) im ti u im cn bng O E D Gi tr x hi D Gi tr c nhn Lng QO S Chi ph c nhn
Pm PO
S im ti u im cn Chi ph c nhn bng PO E Pm
2100
D D Gi tr c nhn Gi tr x hi Lng 0 QO Qm
Qm
Mt ln na, chnh ph c th iu chnh nhng khim khuyt ca th trng bng vic can thip vo ngoi ng. Cu tr li dnh cho ngoi ng tiu dng cng tng t nh trong trng hp ngoi ng sn xut. Th trng cn bng sn lng ti u ca x hi i vi ngoi ng tiu cc c iu tit bng thu v ngoi ng tch cc c tr cp. Trong thc t, chnh sch ca chnh ph nh thu vi ru l cao nht trong cc loi, gio dc trong cc trng cng lp c tr cp cao nht so vi cc loi khc. Lu trong nhng v d v ngoi ng ch ra rng nhng ngoi ng tiu cc trong sn xut hoc tiu dng khin th trng sn xut s lng ln hn so vi sn lng yu cu ca x hi; ngoi ng tch cc trong sn xut hoc tiu dng khin th trng sn xut sn lng t hn sn lng yu cu ca x hi. b p, chnh ph c th tc ng n ngoi ng bng vic nh thu hng ha c ngoi ng tiu cc v tr cp vo hng ha c ngoi ng tch cc.
GII QUYT C NHN V NGOI NG
Chng ta tranh lun ti sao ngoi ng khin th trng phn b ngun lc khng hiu qu, nhng m theo thi gian tnh khng hiu qu c th c khc phc. Trong thc t, c lnh vc t nhn v cc chnh sch cng li gii quyt ngoi ng theo cc hng khc nhau. Ton b vic khc phc ny nhm mc ch phn b ngun lc mc ti u ca x hi. Chng ta hy xem cch gii quyt ca c nhn trong lnh vc ny.
Cc hnh thc gii quyt c nhn

Tuy ngoi ng l nguyn nhn lm cho th trng khng hiu qu, s tc ng ca chnh ph khng phi bao gi cng l cn thit gii quyt vn . Trong mt vi trng hp, dn c c th c cch gii quyt tt hn v vn ngoi ng. i khi, vn ngoi ng c th c gii quyt theo o l v s ng h ca x hi. Hy xem xt ti sao mt s quc gia, Singapore chng hn, hu ht mi ngi u khng x rc ba bi. Hu nh mi ngi khng x rc v nhn thc rng l nhng hnh ng sai, mc d c nhng qui nh chng hnh vi x rc ba bi. Ngoi ra, gii php t nhn i vi ngoi ng l tnh nhn o, nhiu khi ngi ta thit lp mt s tha thun v ngoi ng. Chng hn, cu lc b Sierra, l mt t chc phi li nhun vi mc tiu ca h l bo v mi trng c ti tr t cc t chc t nhn. Cc trng gio dc v i hc cng nhn c ti tr t cu sinh vin v cng ng kinh doanh. Trong trng hp ny, s hp tc v ti tr v gio dc l ngoi ng tch cc cho x hi. Th trng t nhn c th gii quyt vn ngoi ng theo mi quan tm c nhn. i lc, cc gii php l mt kiu kt hp khc trong kinh doanh. Chng hn, hy xem vic trng to v nui ong mi a im khc nhau. Mi hot ng kinh doanh to ra ngoi ng tch cc khc nhau. Bng vic th phn hoa trn cy, nhng con ong gip vn to to ra to. ng thi, ong s dng mt hoa thu c t cy to sn xut mt ong. Tuy nhin, nhng ngi trng to quyt nh trng bao nhiu cy v ngi nui ong quyt nh s lng ong bao nhiu u khng ch n ngoi ng tch cc. Kt qu, ngi trng to th trng qu t cy v ngi nui ong li nui qu t ong. Bng cch xem xt ngoi ng, s lng ong v cy to c xem xt em li li ch x hi ti u. Mt gii php khc cho th trng t nhn trong vic gii quyt ngoi ng l cc bn lin quan k kt hp ng. Trong v d nu trn, hp ng gia ngi trng to v nui ong c th l qu t cy v qu t ong. Hp ng c th ghi r s lng cy v s lng ong, mi bn c th tr khon tin cho bn tham gia. Bng cch sp xp tha thun gia ngi nui ong v ngi trng to, ngoi ng ny m bo tt hn cho c hai bn tham gia.
nh l Coase
nghin cu cch thc hiu qu trong gii php c nhn v ngoi ng. Mt kt qu nghin cu rt ni ting, l nh l Coase, do nh kinh t Ronald Coase. Kt qu nghin cu cho bit gii php s hu hiu trong mt s trng hp. Gi nh rng Nam c con ch m. m 211
sa v quy ry Bc, l ngi lng ging ca Nam. Nam kim c li nhun t vic s hu con ch, nhng m con ch li gy ra ngoi ng tiu cc cho Bc. Trong trng hp ny, Nam mun gi con ch li, trong khi Bc mt ng th ting ch sa ca m. Trc tin, chng ta cn phi xem xt tc ng no l c hiu qu x hi. Cc nh hoch nh phi xem xt hai s la chn, so snh gia li nhun m Nam kim c nh s hu con ch v chi ph phi chu ng v ting ch sa. Nu li nhun vt qu chi ph th n c hiu qu i vi Nam gi li ch v i vi Bc chu ng vi ting sa. Nu chi ph vt li nhun i vi Nam (gi li ch) v i vi Bc (chu ng vi ting sa), th vic gi ch m khng c hiu qu x hi. Theo nh l Coase, th trng t nhn bn thn n tc ng c hiu qu. iu ny ngha nh th no? n gin, Bc c th ngh tr cho Nam mt khon tin tng kh ch i. Nam chp nhn tha thun nu s tin m Bc cung cp ln hn li ch ca vic gi li ch. Bng s thng lng v gi, Nam v Bc c th c tc ng hiu qu. Chng hn, gi nh rng Nam thu c 500 nghn ng li ch t vic gi m v Bc chu 800 nghn ng chi ph t ting m sa. Trong trng hp ny, Bc c th a Nam 600 nghn ng tng kh ch i v Nam vui v chp nhn. C hai bn u tt hn so vi trc v hiu qu u ra l va phi. Mt kh nng khc trong cch gii quyt l: Bc khng mun c tr bt c gi no m Nam chp nhn. Chng hn, gi nh rng Nam thu c 1 triu ng li ch v Bc phi chi ph 800 nghn ng do ting sa. Trong trng hp ny, Nam c khuynh hng mun tr thp hn 1 triu ng, cn Bc mun c tr gi trn 800 nghn ng. Bi vy, Nam gi ch li. Mc d vy, da vo chi ph v li ch, s tc ng ny l c hiu qu. Hn na, chng ta gi nh rng theo lut, Nam c th gi ch vi ting sa ny. Ni cch khc, Nam c th gi ch tr khi Bc tr mt khon tin thuyt phc. Mt khc, kt qu gii quyt s khc i nu nh Bc c quyn hp php buc Nam phi gi yn tnh. Theo nh l Coase, quyn chi phi khng phi l vn vi kh nng ca th trng v mc tc ng c hiu qu ban u. Chng hn nh Bc c th bt buc mt cch hp php i vi Nam tng kh ch i. Mc d c quyn i vi Bc, th chc chn cng khng thay i kt qu. Trong trng hp ny, Nam c th ngh Bc cho php c gi ch li. Nu li ch gi ch i vi Nam vt qu chi ph ch sa i vi Bc, khi Nam and Bc i vo thng lng Nam gi ch li. Du cho Nam v Bc c th tc ng c hiu qu bt chp quyn chi phi ban u nh th no, quyn chi phi l khng thch hp. iu quan trng khng phi l quyn chi phi, m l li ch kinh t. Liu Nam c quyn ch sa hoc Bc c quyn thng lng yn lng xc nh ai phi tr trong thng lng cui cng. Cng nh trong cc trng hp khc, c hai bn u c li trong vic gii quyt i vi vn ngoi ng. Tm li: nh l Coase ch ra rng lnh vc t nhn gii quyt vn ngoi ng gia bn thn h vi nhau. Vi bt k quyn chi phi nh th no, th cc bn lin quan c th thng lng mc tt hn cho mi bn v kt qu cui cng l hiu qu.
Ti sao gii php t nhn khng kh thi

nh l Coase lp lun dng nh hp l. Tuy nhin, khu vc t nhn, chnh bn thn h ngh gii quyt vn ngoi ng. nh l Coase xut hin ch khi cc bn lin quan khng c vn trong vic thng lng. Tm li, li ch khng phi lc no cng t c, thm ch khi tha thun c li cho c hai. i khi, cc bn lin quan tht bi trong vic gii quyt cc vn ngoi ng l do chi ph chuyn nhng, chi ph m cc bn phi gnh chu xc tin s tha thun. Trong v d ca chng ta, hy th tng tng Bc v Nam ni bng nhng ngn ng khc nhau. thng lng, h cn c ngi phin dch. Nu li ch ca vic gii quyt vn ting ch sa l thp hn chi ph ca vic phin dch, Nam v Bc s khng thu ngi phin dch. Mt v d thc 212
t hn, chi ph thng lng cng c th l ph tn khng phi ca vic phin dch, m i khi cc chi ph lin quan n ngi phc tho hp ng. Hiu qu ca thng lng l c bit kh khn khi c s lng ln cc bn tham gia do s phi hp gia cc bn lm pht sinh chi ph. Hy xem xt mt nh my gy nhim h nc gn y. S nhim gy ra ngoi ng tiu cc cho ng dn a phng. Theo nh l Coase, s nhim l khng hiu qu, nh my v ng dn c th thng lng v ng dn tr cho nh my khng gy nhim. y l cch thc gii quyt khng th thc hin c. Khi s thng lng c nhn khng thc hin c, chnh ph phi pht huy vai tr ca mnh. Trong v d ny, chnh ph c th i din cho nhng ngi nh c. Phn k tip cho bit cc gii php ca chnh ph trong vic gii quyt i vi vn ngoi ng nh th no.
CHNH SCH CNG CNG I VI NGOI NG
Khi ngoi ng l nguyn nhn lm cho th trng phn b ngun lc khng hiu qu, chnh ph c th can thip theo mt trong hai hng. Theo c ch mnh lnh v kim sot iu chnh hnh vi mt cch trc tip. Trong khi , c ch th trng s khuyn khch c nhn hnh ng theo mi quan tm li ch ca chnh h.
S iu chnh
Chnh ph c th khc phc ngoi ng bng nhng qui nh hoc nhng chnh sch. Chng hn, chnh ph c th pht nhng ngi thi ha cht vo mi trng. Trong trng hp ny, chi ph ngoi ng ca x hi vt qu li ch ca s nhim. V vy, chnh ph phi ban hnh cc chnh sch mnh lnh v kim sot ngn chn hon ton nhng hot ng ny. Tuy nhin, trong nhng trng hp nhim nng, tnh hnh khng n gin nh vy. D cho mc ch ca chnh quyn l bo v mi trng, th h khng c kh nng ngn chn hon ton hot ng gy nhim. Chng hn, hu nh hnh thc vn chuyn sn phm bng nga gy nhim. Tuy nhin, h khng bit chnh ph cm hon ton vic chuyn ch ny. Do vy, thay v c gng loi tr hon ton nhim, x hi s cn nhc gia chi ph v li ch quyt nh lng nhim no cho php. T chc bo v mi trng (EPA) M l i din cho chnh ph vi nhim v pht trin v iu chnh c hiu qu vi mc ch bo v mi trng. Vic can thip vo mi trng c th bng nhiu hnh thc. i khi EPA ra yu cu mc thi ti a cho php. Gn y, EPA yu cu cc cng ty s dng k thut c bit gim lng cht thi. Trong tt c cc trng hp, thit lp cc lut l ti u, chnh ph cn bit thng tin ca cc ngnh c th v cng ngh thch hp cho nhng ngnh ny. Nhng thng tin ny thng l cng vc kh khn ca cc nh hoch nh chnh sch.
Thu cht thi v tr cp

Thay v can thip lm hn ch ngoi ng, chnh ph c th vn dng cc chnh sch da vo th trng lin kt li ch c nhn vi hiu qu x hi. Chng hn nh, chnh ph c th can thip vo ngoi ng bng thu i vi ngoi ng tiu cc v tr cp i vi ngoi ng tch cc. o lut thu tc ng trc tip vo ngoi ng tiu cc c gi l thu cht thi (thu Pigovian), do nh kinh t Arthur Pigou (1877-1959), a ra v p dng. Cc nh kinh t thng vn dng thu cht thi can thip vo nhim nhiu hn v n c th lm gim nhim v h thp chi ph x hi. Hy xem v d sau: Gi nh rng hai cng ty sn xut giy v cn thp mi cng ty thi ra 500 tn rc thi vo sng mi nm. EPA yu cu rng phi gim lng nhim. H c hai cch gii quyt:
Can thip: EPA c th bt mi cng ty gim thi xung 300 tn mi nm.
- Thu cht thi: EPA yu cu mi cng ty np 50,000 USD trn mi tn cht thi. S can thip trc tip vo mc nhim, vi l do thu buc cc cng ty phi v li ch kinh t phi gim nhim. Theo cc bn th cch gii quyt no tt hn?
213
Phn ln cc nh kinh t mun s dng thu. H cho rng thu c nh hng chc chn n vic gim mc nhim. EPA c th t c bt c mc nhim m h mun bng cch qui nh mc thu thch hp. Thu cng cao, nhim gim cng nhiu. Thc vy, nu thu ln, cc cng ty s ng ca hon ton v mc nhim l bng khng. L gii ti sao cc nh kinh t thch vn dng thu gim nhim v n c hiu qu hn. S can thip i hi mi cng ty gim nhim n mc m bo ngun nc c trong sch. Mt kh nng c th xy ra khi cng ty giy gim nhim vi chi ph thp hn so vi cng ty thp. Nh vy, cng ty giy s gim thiu nhim trnh b thu. iu s xy ra kh nng l cng ty sn xut giy gim nhim vi chi ph thp hn so vi cng ty cn thp. Nu vy, cng ty sn xut giy i ph thu bng cch gim nhim, v thc cht l hn ch thu. i vi cng ty thp cng i ph theo mt cch thc tng t. Thc cht, thu cht thi (Pigovian) nh gi cho quyn c lm nhim. Cng ging nh th trng phn phi sn phm cho ngi mua no nh gi cao nht, thu Pigovian phn phi s nhim cho cc nh my phi i mt vi vic gim nhim vi gi thnh cao nht. Bt c mc nhim no m EPA chn, EPA c th t c mc tiu ny vi tng chi ph thp nht bng cch s dng thu. Cc nh kinh t hc cng bin lun rng thu cht thi lm cho mi trng tt hn. Di c ch mnh lnh v kim sot, cc nh my khng c bt c l do g gim cht thi hn na mt khi h t n ch l 300 tn cht thi. Ngc li, thu ny khuyn khch cc nh my pht trin cc cng ngh sch hn, bi v vi cng ngh sch hn s lm gim tin thu nh my phi tr. Thu cht thi khng ging nh hu ht cc loi thu khc. Nh cp trong cc chng trc, hu ht cc loi thu khng c s khch l v di chuyn vic phn phi ti nguyn ra khi iu kin x hi tt nht. Vic gim st tnh trng kinh t ngha l ngi tiu dng v nh sn xut vt qu tng gi tr ca li tc mong mun ca chnh ph, dn n chi ph mt mt ca x hi. Ngc li, khi cc tnh cht bn ngoi c xem xt, x hi s quan tm tnh trng ca nhng ngi ngoi cuc b nh hng. Thu cht thi iu chnh nh hng ngoi ng v bng cch y, y s phn phi ti nguyn gn n im ti u x hi. V th, trong khi thu cht thi nng cao li tc cho nh nc, n cng nng cao hiu qu v kinh t. Nghin cu trng hp: Ti sao xng du b nh thu cao? nhiu quc gia, xng du l mt trong nhng hng ha b nh thu cao nht trong nn kinh t. Chng hn nh M, tin thu chim gn mt na gi thnh nhin liu m li xe phi tr. nhiu nc chu u, thu cao hn v gi xng du cao gp 3-4 ln M. Ti sao loi thu ny ph bin? Cu tr li l thu xng du l mt loi thu cht thi nhm n vic gim thiu 3 ngoi ng tiu cc cho x hi lin quan n li xe: Kt xe: Nu bn tng b kt trong nhng hng xe di tt tp, khi bn s mong c t xe hn trn ng. Thu xng du lm gim vic tc nghn giao thng bng cch khuyn khch ngi dn di chuyn bng cc phng tin cng cng thng xuyn hn, sng gn ni lm vic hn. Tai nn: Khi mt ngi mua mt chic xe ln hay mt xe th thao a dng, ngi y tr nn an ton hn, nhng gy nguy him hn cho nhng ngi khc. Thu xng du l mt cch gin tip buc mi ngi tr thu nhiu hn khi s dng xe ln, kh thi t xng gia tng nguy him cho ngi khc. T , khin h s phi cn nhc n s ri ro ny khi chn la phng tin i li. nhim: Qu trnh t chy cc loi nhin liu nh xng, du c coi l nguyn nhn ca qu trnh nng dn ln ca tri t. Cc chuyn gia cn bt ng v mc nguy him ca nguyn nhn ny, nhng r rng rng thu xng du lm gim nguy c ny bng vic gim lng tiu th xng du. 214
V vy, thc t thu xng du khng dn n chi ph x hi (nh hu ht cc loi thu khc), lm cho nn kinh t vn hnh tt hn. iu c ngha l t tc nghn giao thng, cc con ng an ton hn v mt mi trng sch hn.
Giy php nhim

Quay tr li v d v nh my giy v nh my thp. Gi s rng, mc cho li khuyn ca cc chuyn gia kinh t, EPA a ra qui nh v buc mi nh my phi gim s nhim ca h xung 300 tn mi nm. n mt ngy, sau khi qui nh c thc hin v c 2 nh my u tun th, c 2 nh my cng n EPA vi mt xut: Nh my thp mun tng lng cht thi ln 100 tn. Nh my giy ng gim lng cht thi vi khi lng cng nh vy nu nh my thp tr cho h 5 triu USD. Liu EPA c nn cho php 2 nh my ny thc hin tha thun ny? T gc hiu qu kinh t, cho php tha thun ny l mt chnh sch tt. Tha thun ny chc hn lm cho cc ng ch ca 2 nh my tr nn giu c hn, bi v h ang t nguyn lm nh vy. Hn na, tha thun ny khng c bt c ngoi ng no bi v tng lng cht thi vn khng thay i. V th, phc li x hi c nng cao bng vic cho php nh my giy bn kh nng gy nhim cho nh my thp. Tnh hp l tng t cng p dng cho bt c s chuyn nhng t nguyn v quyn c nhim ca mt nh my cho mt nh my khc. Nu EPA cho php cc nh my thc hin nhng tha thun nh vy. V thc cht, to ra mt ngun ti nguyn khan him mi: giy php nhim. Th trng bun bn giy php s pht trin v th trng s c kim sot bi quan h cung - cu. Mt bn tay v hnh s nh hng th trng phn phi quyn c nhim mt cch hiu qu. Cc nh my c th gim nhim vi gi thnh cao s sn sng tr tin mua hu ht giy php nhim. Cc nh my c th gim nhim vi chi ph thp s bn lng giy php nhim theo mc gi th trng. Mt li th ca vic cho php th trng ny hot ng l quyn chi phi mc nhim cho php gia cc nh my khng gy ra vn g khi ng v gc hiu qu kinh t. Tnh hp l ny tng t nh nh l Coase. Cc nh my c th gim nhim mt cch d dng s sn sng bn giy php nhim no m h c v cc nh my ch c th gim nhim vi chi ph cao s sn sng mua lng giy php m h cn. Min l c mt th trng t do cho quyn c nhim, quyn phn phi cui cng cng s rt hiu qu vi bt c quyn chi phi ban u no. Mc du vic gim nhim bng cch s dng giy php nhim nghe c v khc vi vic s dng cc loi thu cht thi, tht ra c 2 chnh sch c rt nhiu im chung. Trong c 2 trng hp, cc nh my phi tr tin cho s nhim. Vi thu cht thi, cc nh my gy nhim phi tr tin thu cho nh nc. Vi giy php nhim, cc nh my gy nhim phi tr tin mua giy php (ngay c vi cc nh my c sn giy php cng phi tr tin gy nhim: chi ph c hi ca nhim l nhng g c th th nhn c bng vic bn giy php trn th trng t do). C thu cht thi v giy php nhim tip thu tc ng ca s nhim bng cch nh gi thnh gy nhim cho cc nh my.
Gi nhim (a) Thu cht thi Gi nhim (b) Giy php nhim Cung giy php nhim im cn bng Pp E D Cu quyn nhim Lng nhim
im cn bng Pp E
Thu cht thi
Qp
D Cu quyn nhim 0 Lng nhim
Qp
215
S ging nhau ca 2 chnh sch ny c th nhn thy c bng cch ngh n th trng dnh cho s nhim. C 2 phn trong biu trn y th hin ng cong nhu cu v quyn c nhim. ng ny th hin rng, gi thnh nhim cng r, cc nh my cng sn sng gy nhim. phn (a), EPA s dng thu cht thi nh gi cho s nhim. Trong trng hp ny, ng cung cho quyn c nhim l hon ton co gin (v cc nh my c th gy nhim nhiu nh h mun bng vic tr tin thu) v v tr trn ng cu xc nh mc nhim. phn (b), EPA nh mc nhim bng vic ban hnh giy php nhim. Trong trng hp ny, ng cung ca quyn c nhim l hon ton xc nh (v mc nhim c c nh bng s lng giy php) v v tr trn ng cu xc nh gi thnh nhim. Do , vi bt c nhu cu nhim no, EPA c th t n bt k im no trn ng cu bng cch xc nh gi thnh bng thu cht thi hoc xc nh mc nhim bng giy php nhim. Tuy nhin, trong mt vi trng hp, bn giy php nhim c th tt hn vic nh thu cht thi. Gi s, EPA mun c khng qu 600 tn cht thi xung sng. Nhng v EPA khng bit ng cu cho s nhim, nn h khng chc rng nh thu bao nhiu t c yu cu trn. Trong trng hp ny, ch vic n gin bn u gi 600 giy php nhim. Gi thnh ti cuc u gi s phn nh mc nh thu cht thi ph hp. tng bn u gi quyn c gy nhim ca chnh quyn c th ban u nghe ging nh sn phm ca tr tng tng ca cc nh kinh t. V trong thc t, chnh l ngun gc ca tng trn. Nhng dn dn EPA s dng mt h thng nh mt cch kim sot s nhim. Giy php nhim, cng ging nh cc loi thu cht thi, hin nay c cng nhn rng ri l mt cch kinh t nht gi cho mi trng trong sch.
Cc phn tch kinh t v s nhim

Cc nh kinh t khng nh rng mt s nh hot ng mi trng lm nh hng n chnh h nu nh khng xem xt n kha cnh kinh t. Mt iu chc chn, l khng kh trong lnh v nc sch c gi tr. Nhng gi tr phi c so snh trong kh nng trao i l, phi mt i ci g c n. Vic loi tr nhim hon ton l iu khng th. C gng loi tr tt c nhim s o ngc nhiu tin b k thut cho php chng ta c cuc sng cht lng. Mt mi trng trong lnh l mt th hng ha cng ging nh cc hng ha khc. Ging nh tt c hng ha thng thng, n c tnh co gin li nhun tch cc: cc quc gia giu c c th t c mt mi trng sch hn cc quc gia ngho v v th thng c s bo v mi trng nghim ngt hn. Thm na, cng ging nh hu ht cc loi hng ha, khng kh trong lnh v nc sch cng tun theo quy lut cung cu: Chi ph bo v mi trng cng r, x hi cng cn nhiu hn. S t c v kinh t bng vic s dng giy php nhim v cc loi thu cht thi lm gim chi ph bo v mi trng v do tng nhu cu x hi v mt mi trng sch.
HNG HA CNG CNG

Chng ta xem xt vn i vi hng ha khng c gi trn th trng. Nh cp trong chng 1, chnh ph c th can thip v iu chnh cc khim khuyt th trng. Khi mt hng ha khng c gi th th trng t nhn khng th chc chc rng hng ha c sn xut v c tiu th vi mt s lng thch hp. Trong nhng trng hp nh th, chnh sch ca chnh ph c th iu chnh nhng khim khuyt ca th trng v gia tng hiu qu hot ng ca th trng v nn kinh t.
PHN LOI HNG HA
Ngun lc t nhin cung cp mt s hng ha nh: nhng con sng, ngn ni, bi bin v i dng. Chnh ph cung cp nhng dch v nh: sn chi, cng vin v khu vui chi. Trong mi trng hp ngi ta khng phi tr chi ph khi h chn c c li ch ca hng ha. 216
Nhng hng ha min ph a ra mt s thch thc c bit cho cc phn tch kinh t. Hu ht hng ha trong nn kinh t ca chng ta c phn phi nhng th trng, ni nhng ngi mua tr tin cho ci h nhn v nhng ngi bn nhn c tin cho nhng th h cung cp. i vi nhng loi hng ha ny, gi l du hiu hng dn cho vic ra quyt nh ca ngi mua v ngi bn. Tuy nhin, khi c hng ha min ph, nhng p buc ca th trng lm cho vic phn phi nhng ngun ti nguyn trong nn kinh t ca chng ta b thiu ht. Vn t ra l: th trng phi hot ng nh th no trong vic cung cp hng ha nhng th m ngi ta mun? Tr li cho cu hi ny ph thuc vo loi hng ha c xem xt. Nh chng ta tho lun trong chng 2, chng ta c th da vo th trng cung cp s lng bnh kem hiu qu, gi ca bnh kem iu chnh cn i cung v cu v s cn bng ny cc i ha thng d ngi tiu dng v nh sn xut. Tuy nhin, nh chng ta bn lun trc y, chng ta khng th da vo th trng ngn cn cc nh sn xut nhm khi nhim khng kh m chng ta ang th. Ngi mua v ngi bn mt th trng in hnh khng quan tm n nhng nh hng bn ngoi ca nhng quyt nh ca h. Do vy, nhng th trng hot ng tt khi hng ha l bnh kem v n hot ng ti t khi hng ha l khng kh trong lnh. Khi nghin cu v nhng hng ha khc nhau trong nn kinh t, tht l hu hiu khi phn loi chng theo hai c tnh sau:
- C phi l hng ha loi tr khng? Ngi khc c b ngn cn s dng hng ha khng? - C phi l hng ha cng cng khng? C phi s dng hng ha ca mt ngi ny lm gim s thng thc ca ngi khc v hng ha khng? S dng hai c im ny, biu di y phn chia hng ha thnh 4 loi:
i th? C Hng ha c nhn - Bnh kem - Qun o - ng thu ph b tc nghn Ti nguyn chung - C i dng - Mi trng - ng khng thu ph b tc nghn Khng c quyn t nhin - Phng chy, cha chy - Truyn hnh cp - ng thu ph khng b tc nghn Hng ha cng cng - Tri thc - Quc phng - ng khng thu ph khng b tc nghn
C quyn?
Hng ha c nhn
Hng ha c nhn l bao gm c hng ha cnh tranh v hng ha loi tr, chng hn nh xem xt mt ci bnh kem. Mt bnh kem l hng ha loi tr bi v khng ai c th ngn cn bn cho mt ngi khc thng thc. Mt bnh kem l loi hng ha cnh tranh bi v nu mt ngi n bnh kem ny th ngi khc khng th n n na. Hu ht hng ha trong nn kinh t l hng ha c nhn nh nhng bnh kem. Khi chng ta phn tch cung v cu v tnh hiu qu ca th trng, chng ta gi thit n gin rng hng ha bao gm c loi tr v cnh tranh.
Khng
217
Hng ha cng cng

Nhng hng ha cng cng khng phi hng ha loi tr hay cnh tranh. l ngi ta khng th b ngn cn c vic s dng hng ha cng cng v s thng thc ca mt ngi ny v hng ha cng cng khng lm gim i s thng thc ca ngi khc v hng ha . Chng hn nh, quc phng l mt hng ha cng cng. Mt khi quc gia c bo v khi gic ngoi xm, n khng th ngn cn bt k c nhn no khi vic tham gia vo li ch ca quc phng. Hn na, khi mt ngi quan tm n li ch quc phng, th anh ta khng lm gim li ch ca ngi khc.
Ti nguyn chung
Nhng ngun ti nguyn chung l hng ha cnh tranh nhng khng phi l loi tr. Chng hn nh, c i dng l mt hng ha cnh tranh. Khi mt ngi bt c, s c t c hn cho ngi khc nh bt. Tuy nhin, n cng l hng ha loi tr bi v kh c th ngn cn ngi nh c khi h nh bt c.
c quyn t nhin
Khi mt hng ha l loi tr nhng khng phi l cnh tranh, n l mt v d ca hng ha c quyn t nhin. Hy xem xt vic chng chy trong mt th trn nh, b phn phng chng chy c th ch dp tt la nh ang chy. Tuy nhin, vic phng chng chy khng phi l hng ha cnh tranh. Cc i chng chy tn nhiu thi gian ch i mt m chy, v vy bo v mt thm ngi nh th khng th gim i s bo v sn c cho cc ngi nh khc. Ni cch khc, mt ln mt th trn phi tr cho cc phng chy cha chy mt chi ph ph thm cho vic bo v thm mt ngi nh nh. Trong chng 7, chng ta cho mt nh ngha y hn v c quyn t nhin v nghin cu chng kh chi tit. Trong chng ny chng ta xem xt hng ha khng phi l hng ha loi tr v v vy n c sn cho mi ngi v min ph: nhng hng ha cng cng v nhng ngun ti nguyn chung. Nh chng ta thy, ch ny c lin h rt gn vi vic nghin cu nhng yu t bn ngoi. i vi c nhng hng ha cng cng v nhng ngun ti nguyn chung, nhng yu t bn ngoi pht sinh bi v mt phn gi tr khng c gi nh km. Nu mt ngi cung cp hng ha cng cng, nh quc phng, th ngi khc s c hng s yn bnh v d nhin h khng th b tnh tin cho nhng li ch ny. Mt cch n gin khi mt ngi dng ngun ti nguyn chung, nh c i dng, li ch ngi khc s gim i v d nhin l h khng c bi thng cho mt mt ny. V nhng nh hng bn ngoi ny, nhng quyt nh c nhn v sn xut v tiu th c th dn n phn b khng hiu qu nhng ngun ti nguyn v s can thip ca chnh ph c th ci thin hiu qu th trng v nn kinh t.
HNG HA CNG CNG
hiu c nhng hng ha cng cng khc v nhng vn ny sinh i vi x hi, chng ta hy xem xt mt v d: l hi hoa ng. y khng phi l hng ha loi tr bi v n khng th ngn cn ngi no xem hi hoa ng v n khng phi l hng ha cnh tranh bi v s thng thc hi hoa ng ca ngi ny khng lm gim i thng thc bt k ai khc.
Hng ha min ph
Nhng c dn ca th trn Hi An, thch xem hi hoa ng vo ngy tt nguyn tiu. Mi mt c dn trong s 5 nghn c dn th trn tr mt ph 2 nghn ng cho mi ln xem. Chi ph ca hi hoa ng l 5 triu ng. V th, 10 triu ng doanh thu vt qu 5 triu ng chi ph. Tht l hiu qu cho c dn th trn Hi An xem hi hoa ng vo ngy tt nguyn tiu. Th trng t nhn c em li kt qu hiu qu khng? C th khng. Hy tng tng rng mt ch doanh nghip t nhn th trn Hi An, quyt nh t chc hi hoa ng. 218
Doanh nghip chc chn s gp rc ri trong vic bn v cho s kin ny bi v nhng khch hng tim nng s nhanh chng nhn ra rng h c th xem hi hoa ng m khng cn c v. Hoa ng l hng ha loi tr. V vy, ngi ta c mt ng c l ngi tiu dng min ph, l ngi nhn c li ch ca hng ha m khng tr tin. Mt cch xem s tht bi ca th trng ny l pht sinh do nhng yu t bn ngoi. Nu doanh nghip t chc hi hoa ng, chng ta s bn lun mt yu t li ch bn ngoi v nhng th m ngi xem khng phi tr tin. Khi quyt nh t chc hi hoa ng, th doanh nghip b qua nhng li ch bn ngoi ny. Ngay c khi hi hoa ng c s mong i ca x hi, khng phi l li nhun cho c nhn. Kt qu l, doanh nghip quyt nh l khng t chc hi hoa ng. Mc d th trng t nhn khng t chc hi hoa ng theo yu cu ca ngi dn th trn Hi An, gii php cho vn th trn Hi An r rng l: chnh quyn a phng c th h tr cho ngy hi ny. Chnh quyn a phng c th h tr v thu mt doanh nghip ch tr t chc hi hoa ng. Mi ngi trong th trn u c thng thc ngy hi v doanh nghip c th gip th trn Hi An t c kt qu thay v hnh ng c nhn nh mt doanh nghip. Cu chuyn v th trn Hi An c n gin ha, nhng cng l iu thc t. Hn na cu chuyn ch ra mt bi hc chung v hng ha cng cng l khng phi l hng ha loi tr, nhng vn i vi hng ha cng cng khi m th trng t nhn t chi vic cung cp hng ha ny. Nu chnh ph thy rng tng li ch vt qu chi ph c th cung cp hng ha cng cng v ti tr bi ngun thu hoc ngn sch. Khi , chnh ph c bin php tc ng v iu ny em li li ch cho mi ngi hn.
Hng ha cng cng quan trng

C rt nhiu v d v hng ha cng cng. y, chng ta xem xt nhng v d quan trng nht. Quc phng Vic phng th quc gia khi ngoi xm l mt v d c in v hng ha cng cng. cng l mt trong nhng loi hng ha tn km nht. Ngi ta s khng ng , nu nh s tin ny l qu nh hoc qu ln, nhng hu ht u cho rng chi tiu ca chnh ph cho quc phng l cn thit. Ngay c cc nh kinh t hc hay nhng ngi ng h chnh ph cng ng rng quc phng l hng ha cng cng m chnh ph nn cung cp. Nghin cu c bn Cc pht kin tri thc l hng ha cng cng. Nu mt nh ton hc chng minh mt nh l mi, nh l ny gp phn cho vn kin thc c bn m bt k ai cng c th s dng m khng phi tr tin. Bi v kin thc l hng ha cng cng, cc cng ty tm kim li nhun c khuynh hng min ph v nhng kin thc c to ra bi ngi khc v kt qu c qu t ngun lc cho vic nghin cu to ra tri thc. Trong vic nh gi chnh sch ph hp theo vic to ra kin thc, iu quan trng phn bit kin thc c bn vi kin thc ng dng, kin thc cng ngh. Kin thc ng dng, kin thc cng ngh nh s pht minh ra pin tt hn c th c cp c quyn sng ch. Nh pht minh cng hin nhiu li ch trong vic pht minh, mc d chc chn l khng phi mi pht minh u em li li ch. Ngc li, mt nh ton hc khng th c mt c quyn v nh l, l kin thc c bn v min ph cho mi ngi. Ni cch khc, h thng c quyn sng ch l kin thc ng dng, cng ngh l hng ha loi tr, th nhng kin thc c bn khng phi l hng ha loi tr. Chnh ph c gng cung cp hng ha cng cng v kin thc c bn theo nhiu cch. Cc c quan chnh ph, nh cc vin y t quc gia, cc vin khoa hc quc gia, h tr nghin cu c bn v thuc, ton hc, vt l, ha hc, sinh hc v ngay c kinh t hc. Mt vi ngi bin h chnh ph lp qu v chng trnh khng gian lm pht sinh chi ph thm cho x hi. D nhin, nhiu loi hng ha c nhn bao gm o chng n v trong nhng thc ung nhanh 219
hiu Tang, s dng nhng dc liu c s dng ln u tin bi cc nh khoa hc v k s trong n lc a con ngi ln mt trng. Quyt nh mc ph hp i vi cc ng h chnh ph cho nhng n lc ny l kh khn, bi v nhng li ch rt kh o lng. Hn th na, cc thnh vin ca quc hi, nhng ngi thng qua ngn sch quc gia thng c t chuyn mn su v khoa hc v v th thng khng chc chn c nhng lnh vc nghin cu no s mang li nhng li ch ln nht. u tranh vi ci ngho Mt s chng trnh nh hng vo vic gip ngi ngho. H thng phc li cung cp mt khon tr cp cho nhng gia nh ngho. Tng t nh th, chng trnh h tr thc phm, h tr vic mua thc phm cho nhng ngi thu nhp thp v nhiu chng trnh nh ca chnh ph cho nhng ngi c thu nhp thp. Nhng chng trnh chng li ngho kh c h tr v ti chnh bng nhng khon thu i vi cc gia nh c thu nhp kh gi. Cc nh kinh t thng tranh lun v vai tr ca chnh ph trong vic u tranh chng ci ngho. Nhng ngi ng h v chng trnh chng ngho cho rng chng ngho l mt hng ha cng cng. Gi s rng, mi ngi mong mun sng trong mt x hi khng c ngho i. Thm ch, iu mong mun ny rt mnh m v ph bin rng ri, vic u tranh chng ngho khng phi l mt hng ha i vi th trng t nhn. Cc chng trnh h tr ngi ngho l vic lm nhn o ca c nhn v rt kh thc y trong vic gii quyt vn ny. Trong khi , nhng c nhn c tr cp c th dng min ph theo s rng lng ca ngi khc. Trong trng hp ny, nh thu vo ngi giu nhm nng cao tiu chun cuc sng cho ngi ngho. Mi ngi s tr nn tt hn v khon thu s gp phn lm cho mi ngi sng trong mt x hi t ngho i hn.
Phn tch chi ph - li ch

Cho n nay, chng ta thy rng chnh ph cung cp nhng hng ha cng cng bi v bn thn th trng t nhn s khng cung ng mt s lng hiu qu. Tuy nhin, quyt nh ca chnh ph ng mt vai tr ch l bc u tin. Sau , chnh ph phi quyt nh nhng loi hng ha cng cng no cn cung cp v s lng l bao nhiu? Gi s rng, chnh ph ang xem xt mt d n cng cng, nh xy dng mt xa l mi. Mun xy dng xa l ny, ngi ta phi so snh tt c nhng li ch cho tt c nhng ngi s s dng xa l c c chi ph xy dng v duy tr hot ng ca n. quyt nh, chnh ph c th thu mt nhm chuyn gia kinh t v k s hng dn cng vic ny, gi l phn tch chi ph - li ch, mc ch l nh gi tng chi ph v li ch ca d n i vi tng th x hi. Nhng chuyn gia phn tch chi ph - li ch lm mt cng vic kh khn, bi v xa l ny s c sn min ph cho mi ngi, khng c gi nh gi c gi tr ca xa l nh hng ha cng. n gin hi ai h s nh gi iu ny ra sao, l khng tin tng. nh lng li ch bng vic s dng bng cu hi l rt kh v nhng ngi tham gia c t ng c ni s tht. Cn i vi nhng ngi s dng xa l thng c ng c khuch i nhng li ch m h nhn c chnh ph cho xy dng xa l ny. Cn i vi nhng ngi m s b tn hi do xa l c ng c khuch i chi ph cho n trnh khi vic xy xa l ny. Do , vic cung cp hiu qu hng ha cng cng mang gi tr xc thc l kh khn hn nhng hng ha t nhn cung ng th trng. Nhng ngi mua th trng t nhn tit l gi tr m h t ln n bng gi c m h sn lng mua. Nhng ngi cung cp xc nh nhng chi ph theo n gi m h chp nhn. Ngc li, nhng chuyn gia phn tch chi ph li ch khng quan st bt k du hiu v gi. Khi nh gi, liu chnh ph nn cung cp hng ha cng cng hay khng? Khi , cng vic tm kim v chi ph v li ch ca nhng d n cng l nhng tnh ton c tin lng l tt nht. 220
TI NGUYN CHUNG
Cc ngun lc ph bin, nh hng ha cng, khng phi l hng ha loi tr: chng c sn min ph cho bt c ai s dng. Tuy nhin, cc ti nguyn chung l hng ha cnh tranh: mt ngi khc s dng ngun lc chung ny s lm gim s s dng ca ngi khc v hng ha . V vy, cc ngun lc chung lm ny sinh ra nhng vn mi. Mt khi hng ha c cung cp, nhng ngi xy dng chnh sch cn phi quan tm n c s dng bao nhiu. Vn ny c hiu tt nht t truyn ng ngn c in c tn gi Bi kch ca ngun ti nguyn chung.
Bi kch ca ngun ti nguyn chung

Xem xt cuc sng mt th trn nh thi trung c, gm c rt nhiu hot ng kinh t xy ra trong th trn, mt trong nhng hot ng quan trng l chn cu. Nhiu gia nh trong th trn c n cu ring v t cung cp bng cch bn len cu, c s dng sn xut qun o. Khi cu chuyn bt u, cu n c trn khu t quanh th trn v ng c l ti nguyn chung, c gi l Green Field. Khng gia nh no s ng c ny. Thay vo , nhng c dn th trn c php cho cu n c trn . S hu cng cng hot ng tt bi v ng c rt rng ln. Green Field khng phi l mt hng ha cnh tranh v cho php cu ca cc c dn n c min ph, khng c vn no xy ra. Mi ngi trong th trn hnh phc. Khi thi gian tri dn qua, dn s ca th trn tng ln, cng nh s lng cu cng tng ln Green Field. Vi vic gia tng s lng cu trong khi ng c l c nh v ng c b cu n trm trng n ni tr nn kh cn. Khi khng cn c Green Field, th vic nui cu l khng th v nn cng nghip len thnh vng ca th trn b bin mt. Nhiu gia nh mt ngun thu nhp ca h. iu g gy ra bi kch ny? Ti sao ngi chn cu cho php n cu tng trng qu ln n ni n ph hy ng c Green Field? L do l t nhng ng c x hi v c nhn khc nhau. Trnh s tn ph cho nhng ng c ph thuc vo hnh ng tp th ca cc gia nh chn cu. Nu cc gia nh chn cu phi hp vi nhau, h c c th gim s lng cu n mt mc m ng c Green Field c th p ng. Tuy nhin, khng c mt gia nh no c ng c gim lng n cu ca h, bi v mi mt n cu ch i din mt phn nh ca vn . V c bn, bi kch ca nhng ngun ti nguyn chung ang gia tng l do cc ngoi ng. Khi n cu ca h gia nh n c trn vng t chung, n gim cht lng ca ng c c sn cho cc gia nh khc. Bi v ngi ta l i i vi ngoi ng tiu cc khi quyt nh nn s hu bao nhiu con cu, kt qu l n cu cng gia tng thm. Nu bi kch ny thy trc, th trn ny c th gii quyt vn theo nhiu hng. H c th l a ra quyt nh s lng cu trong n cu ca mi gia nh. Kim ch ngoi ng bng cch nh thu cu hay bn u gi mt s lng ng c trong gii hn cho php. Th trn thi trung c c th gii quyt nhng vn i vi nhiu loi n c theo cch m x hi hin i gii quyt vn dn s. Tuy nhin, trong trng hp Green Field c mt gii php n gin hn. Th trn c th chia t gia cc gia nh trong th trn, mi gia nh c th km theo mt l t vi hng ro v sau bo v n cu khc n c. Bng cch ny, t ai tr thnh mt hng ha c nhn hn l mt ngun ti nguyn chung. Kt qu ny s tht xy ra sut cuc cch mng ro li t Anh vo th k XVII. Bi kch ca ngun ti nguyn chung l mt cu chuyn vi mt bi hc chung khi mt ngi s dng mt ngun ti nguyn chung, anh ta lm gim dn li ch ca ngi khc v loi hng ha . V nhng ngoi ng tiu cc ny, nhng ngun ti nguyn chung c khuynh hng b s dng qu nhiu. 221
Chnh ph c th gii quyt vn ny bng cch gim bt s dng ngun ti nguyn chung bi qui nh hay thu. Khng theo quy c no, chnh ph i khi c th chuyn ngun lc ti nguyn chung sang hng ha c nhn. Bi hc ny c bit t hng ngn nm nay: ci g chung cho nhiu ngi s ti thiu s quan tm v n, h s quan tm nhiu hn ci ca chnh h so vi ci h s hu chung vi ngi khc.
Mt s ngun ti nguyn chung quan trng

C rt nhiu v d v ngun ti nguyn chung. Trong hu ht tt c cc trng hp, nhng vn tng t pht sinh nh trong bi kch ca ngun ti nguyn chung. Nhng ngi ra quyt nh c nhn s dng ngun ti nguyn chung qu nhiu. Chnh ph thng qui nh v hnh vi hay thu ph nhm lm gim thiu vn lm dng i vi ti nguyn dng chung. Nc v khng kh trong lnh Nh chng ta cp, nhng th trng khng thch hp bo v mi trng. S nhim l mt ngoi ng tiu cc m c th b rng buc vi nhng qui nh hay vi khon thu Pigovian trn hot ng nhim. Mt khim khuyt ca th trng c th c nhn thy nh mt v d ca vn ngun ti nguyn chung. Nc sch v khng kh trong lnh l nhng ngun ti nguyn chung nh mt ng c v nhim cng gia tng ging nh cu n c qu mc. S xung cp mi trng l mt bi kch thi k hin i. Nhng b du Xem xt mt vng t pha di l mt b du ln, nm trn vng t ca nhiu ngi ch khc nhau. n ni m bt k ngi ch no cng c th khoan v chit du, nhng khi mt ngi ch chit du, du s t hn cho ngi ch khc. Du l mt ngun ti nguyn chung. Cng ging nh ng c cho cu Green Field, s lng cc ging khoan t cc b du s ln nhng khng hiu qu. Bi v mi ng ch khoan mt ci ging mang n mt ngoi ng tiu cc cho nhng ngi ch khc, li ch cho mt x hi v khoan mt ging du s t hn li ch cho ng ch khoan ging . l, khoan mt ging du c th l mang li li ch cho c nhn ngay c khi vic x hi khng mong mun. Nu cc ng ch ra quyt nh c nhn rng c bao nhiu ging du cn khoan, h s khoan rt nhiu. chc chn rng du c chit xut mc chi ph thp nht vi loi hot ng lin kt gia cc ng ch l cn thit gii quyt vn ngun ti nguyn chung. nh l Coase m chng ta bn bc trong trc y, gi rng mt gii php c nhn l c th. Cc gii ch c th t c mt tha thun gia h v lm cch no chit du v phn chia li nhun. V c bn, cc ng ch s hnh ng chung, sau h kinh doanh ring. Tuy nhin, khi c vi ng ch th mt gii php c nhn l kh khn hn. Trong trng hp ny, qui nh ca chnh ph l cn thit nhm m bo cho vic khai thc du hiu qu. Nhng con ng b tc nghn Nhng con ng c th l mt hng ha cng cng hay ngun ti nguyn chung. Nu mt con ng khng b tc nghn, vic s dng ca mt ngi ny khng nh hng n bt k ngi no khc. Trong trng hp ny, vic s dng khng phi l hng ha cnh tranh, nhng con ng ny l mt hng ha cng cng. Tuy nhin, nu n l mt con ng b tc nghn, th vic s dng con ng mang li mt ngoi ng tiu cc. Khi mt ngi chy xe trn con ng , n tr nn ng c hn v ngi khc phi li xe chm li hn. Trong trng hp ny, con ng ny l ngun ti nguyn chung. Mt hng cho chnh ph xc nh c vn ca vic tc nghn giao thng l tnh tin cho nhng ngi li xe. Mt khon l ph cu ng, v c bn, mt khon thu Pigovian v ngoi ng ca s tc nghn. Thng thng nh trong trng hp ca cc con ng, l ph cu ng khng phi l gii php thc t bi v chi ph cho vic thu ph l qu cao. 222
Thnh thong, vic tc nghn giao thng ch tp trung vo gi cao im trong ngy. Nu mt cy cu i li nhiu trong thi gian cao im, khi ngoi ng do tc nghn l ln hn so vi cc thi im khc trong ngy. Mt hng hiu qu gii quyt vn ny l thu l ph cu ng cao hn trong gi cao im. L ph ny l mt ng c cho ti x thay i k hoch ca h v gim i lng lu thng khi nguy c tc nghn giao thng l ln nht. Mt chnh sch khc i vi vn tc nghn giao thng, c tho lun trong nghin cu tnh hung trong phn trc, l nh thu ln xng du. Xng du l hng ha b sung chy xe: s gia tng v gi xng du c khuynh hng gim s lng xe lu thng. V th, nh thu xng du lm gim tnh trng tc nghn. Tuy nhin, thu xng du l mt gii php cha hon ho cho vic gii quyt tc nghn ng ph. Vn l thu xng du nh hng n cc quyt nh khc khng lin quan n lu lng xe lu thng trn nhng con ng tc nghn, ngay c khi khng c ngoi ng tc nghn trn nhng con ng ny. C, c voi v nhng ng vt hoang d khc Rt nhiu ng vt l ngun ti nguyn chung. Chng hn, c hay c voi c gi tr thng mi v bt k ai i bin v bt bt k th g c sn. Mi ngi t c ng c duy tr ti nguyn bin cho nm ti. Ging nh n cu gia tng c th ph hy th trn Green Field, vic nh bt c v c voi qu mc c th ph hy ngun ti nguyn bin c gi tr thng mi. i dng vn l mt trong nhng ngun ti nguyn chung c qui nh t nht. Hai vn cn tr cho mt gii php d dng. Th nht, nhiu quc gia c th tip cn i dng. V vy, bt k gii php no s yu cu s hp tc quc t gia cc quc gia m gi nhng gi tr khc nhau. Th hai, bi v cc i dng l qu rng ln, thc y bt k tha thun no l rt kh khn. Kt qu l, quyn c nh bt c i vi ngun ti nguyn thng dn n s tranh chp quc t gia cc quc gia. Hu ht, cc quc gia u ban hnh cc lut nhm mc ch bo v c v cc loi ng vt hoang d khc. Chng hn, chnh ph nh thu vic nh bt c v cp giy php sn bn, yu cu th nhng con c nh v nhng ngi i sn ch c th bn s lng ng vt gii hn. Tt c cc lut ny nhm gim s dng cc ngun ti nguyn chung v gip duy tr s lng chng loi ng vt.
S quan trng ca quyn s hu

Chng ta xem xt vi loi hng ha m th trng cung cp khng ph hp. Th trng khng chc rng khng kh chng ta ang th l trong lnh, hay quc gia ca chng ta c bo v khi gic ngoi xm. Thay v vy, x hi da vo chnh ph bo v mi trng v m bo an ninh quc phng. Mc du, nhng vn chng ta xem xt cc vn pht sinh trong nhng th trng khc nhau nhng chng lin quan n mt vn chung, l th trng khng th phn chia cc ngun ti nguyn mt cch hiu qu bi v quyn s hu khng c thit lp tt. l mt vi vt c gi tr khng c ngi ch c quyn hp php kim tra n. Chng hn, khng c ai nghi ng rng hng ha nh khng kh trong lnh hay quc phng l gi tr, khng c ai c quyn nh km gi ln v li nhun ca n. Mt nh my lm nhim qu nhiu bi v khng ai pht nh my v nhim m n thi ra. Th trng khng cung cp quc phng bi v khng ai c th pht nhng ngi m h c phng th cho li ch m h nhn c. Khi thiu quyn s hu gy nn khim khuyt th trng, chnh ph c th gii quyt vn tim nng ny. i khi trong kinh doanh nhim cho php, gii php ca chnh ph l xc nh quyn s hu v v th tho g nhng rng buc th trng. i khi, gii hn trong nhng ma sn bn, gii php v gi chnh ph qui nh hnh vi ca c nhn. Cng lc , nh trong vic m bo an ninh quc phng, gii php ca chnh ph l cung cp mt hng ha m th trng khng cung cp. Trong tt c cc trng hp, nu chnh sch c thit lp 223
tt v trin khai tt, n c th lm cho vic phn phi ngun ti nguyn hiu qu hn v nh th gia tng hiu qu ca nn kinh t.
Ngoi ng Ngoi ng tiu cc Ngoi ng tch cc nh l Coase Quyn chi phi Thu cht thi
T chc bo v mi trng (EPA) nhim Giy php nhim Hng ha loi tr Hng ha cng cng
Hng ha c nhn Ti nguyn chung c quyn t nhin Hng ha min ph Phn tch chi ph - li ch Quyn s hu
1. Ti sao bn tay v hnh ca Adam Smith khng gii quyt tt th trng trong mt s trng hp? Bn tay v hnh c sc mnh kinh hn nhng khng phi l tuyt i. Mt th trng n nh lm ti a thng d ca ngi mua v ngi bn. Nhn chung, khi ngi mua v ngi bn trong th trng ny ch l nhng bn lin quan, kt lun trn l chnh xc khi ng trn kha cnh x hi. Nhng khi c nhng ngoi ng, nh s nhim, vic nh gi th trng i hi phi xem xt n s nh hng i vi bn th ba. Trong trng hp ny, bn tay v hnh ca th trng c th khng phn phi cc ti nguyn mt cch c hiu qu. 2. Ngoi ng trong sn xut l g? Ngoi ng trong tiu dng l g? Ngoi ng xut hin khi mt ngi tin hnh mt hot ng nh hng n li ch ca ngi ngoi cuc. Nu tc ng l c hi, n c gi l ngoi ng tiu cc; nu tc ng c li c gi l ngoi ng tch cc. S tc ng ca ngoi ng trong sn xut v tiu dng u lm thay i gi v lng cn bng th trng, bi s cn bng th trng l khng hiu qu khi c ngoi ng. Ngoi ng trong sn xut xut hin khi chi ph ca c nhn (cc nh sn xut) khng ng nht vi chi ph x hi, s tc ng s lm thay i cung hng ha. Nu nh hng ngoi ng lm dch chuyn cung sang phi (tng cung), khi xut hin ngoi ng tch cc trong sn xut. Trong trng hp lm dch chuyn cung sang tri (gim cung), khi xut hin ngoi ng tiu cc trong sn xut. Ngoi ng trong tiu dng xut hin khi gi tr ca c nhn (ngi tiu dng) khng ng nht vi gi tr x hi, s tc ng lm thay i cu hng ha. Nu nh hng ngoi ng lm dch chuyn cu sang phi (tng cu), khi xut hin ngoi ng tch cc trong tiu dng. Trong trng hp lm dch chuyn cu sang tri (gim cu), khi xut hin ngoi ng tiu cc trong tiu dng. 3. nh l Coase cp n iu g? nh l Coase ch ra rng lnh vc t nhn gii quyt vn ngoi ng gia bn thn h vi nhau. Vi bt k quyn chi phi nh th no, th cc bn lin quan c th thng lng mc tt hn cho mi bn v kt qu cui cng l hiu qu. Trong mt s trng hp, con ngi c th gii quyt cc vn ngoi ng theo cch thc v mi quan tm ring ca h. nh l Coase ni rng cc bn lin quan c th m phn vi nhau i n cch gii quyt tt. Tuy nhin, i khi mt quyt nh hiu qu c th khng t c, c l bi v cc bn lin quan qu ng khin vic tha thun tr nn kh khn hn. 4. Cc gii quyt c nhn i vi ngoi ng? Ngoi ng l nguyn nhn lm cho th trng khng hiu qu. Tuy nhin, s tc ng ca chnh ph khng phi bao gi cng l cn thit gii quyt vn . Trong mt vi trng hp, c nhn c th c cch gii quyt tt hn v vn ngoi ng. Cc gii quyt c nhn i 224
vi vn ngoi ng c th gii quyt theo: o l v s ng h ca x hi; tnh nhn o; theo mi quan tm c nhn; hoc cc bn lin quan k kt hp ng. 5. Ti sao chnh ph phi can thip gii quyt i vi ngoi ng? Khi con ngi khng th gii quyt cc vn ngoi ng ring r, chnh quyn thng s can thip. Cho n by gi, x hi khng nn b ri hon ton cc lc lng th trng. ng hn, chnh quyn c th nhm vo vn bng cch i hi nhng ngi ra quyt nh chu ton b chi ph cho cc hot ng ca h. Chng hn, thu cht thi v mc nhim php tip nhn cc trng thi bn ngoi ca s nhim. iu ny i hi cc cng ty phi xem xt chnh sch la chn v i vi nhng ai quan tm n vic bo v mi trng. Cc lc lng th trng, li mt ln na, tr thnh phng thuc cu cha tt nht cho nhng khim khuyt ca th trng. 6. Cc c tnh c bn phn bit cc hng ha? Hng ha l khc bit, c khi l hng ha loi tr v c khi l hng ha cnh tranh. Mt hng ha l loi tr nu n c th ngn cn ai s dng hng ha . Mt hng ha l cnh tranh nu s s dng hng ha ca mt ngi ny s ngn ngi khc s dng cng n v hng ha . Th trng hot ng tt cho hng ha c nhn l hng ha loi tr v cnh tranh. Th trng khng hot ng tt cho cc loi hng ha khc. 7. Hng ha cng cng l g? Ti sao chnh ph phi cung cp cc hng ha cng cng? Nhng hng ha cng cng khng phi l hng ha cnh tranh, cng khng l loi tr. Nhng v d v hng ha cng cng bao gm hi hoa ng, quc phng v kin thc c bn. Bi v ngi ta khng b nh thu cho vic s dng hng ha cng cng, h c mt ng c dng min ph khi hng ha c cung cp c nhn. V th, cc chnh ph cung cp nhng hng ha cng cng, quyt nh s lng da trn phn tch chi ph - li ch. 8. Phn tch chi ph - li ch ca hng ha cng cng l g? Nhng kh khn gp phi l g? Phn tch chi ph - li ch nhm mc ch l nh gi tng chi ph v li ch ca d n i vi tng th x hi. Nhng chuyn gia phn tch chi ph - li ch thng gp phi nhng kh khn, bi v nhng ngi ng h s c gng khuych i li ch m hng ha cng cng em li. Trong khi , nhng ngi khng ng h c ng c khuych i chi ph trong phn tch chi ph - li ch. Thng thng, nhng cng vic tm kim v chi ph v li ch ca nhng d n cng da trn nhng tnh ton c tin lng l tt nht. 9. Bi kch ca ti nguyn dng chung l g? Chnh ph gii quyt vn ny bng cch no? Nhng ngun ti nguyn chung l cnh tranh nhng khng phi l loi tr, bao gm nhng ng c chung, khng kh trong lnh v nhng con ng b tc nghn. Bi v khi ngi ta s khng b tnh tin cho vic s dng cc ngun ti nguyn ca h, h c khuynh hng s dng qu mc. V vy, chnh ph c gng gii hn s dng ngun ti nguyn chung. Bi kch ca ngun ti nguyn chung l mt cu chuyn vi mt bi hc chung khi mt ngi s dng mt ngun ti nguyn chung, anh ta lm gim dn li ch ca ngi khc v loi hng ha m do nhng ngoi ng tiu cc ny, nhng ngun ti nguyn chung c khuynh hng b s dng qu mc. Chnh ph c th gii quyt vn ny bng cch gim bt s dng ngun ti nguyn chung bi qui nh hay thu. Khng theo quy c no, chnh ph i khi c th chuyn ngun lc ti nguyn chung sang hng ha c nhn.
1. Bn c ng vi cc pht biu sau y khng? Ti sao c v ti sao khng? 225
a. Li ch ca thu cht thi (Pigovian) l lm gim nhim, nhng thu cng lm pht sinh chi ph x hi. b. Nu th trng pht sinh ngoi ng, khi no th chnh ph xem xt s thu thu cht thi i vi ngi tiu dng hay nh sn xut. 2. Nam thch nghe nhc rock v roll vi m thanh rt ln, Bc th thch nghe nhc opera v khng thch nghe nhc rock v roll. C Nam v Bc l hng xm lin k trong mt chung c cho thu. a. Ngoi ng y l g? b Chnh sch mnh lnh v kim sot no c th p dng bi ch nh cho thu? Liu chnh sch nh vy c dn n kt qu khng hiu qu? c. Gi s, ch nh cho php ngi thu nh lm g ty . Theo nh nh Coase, bng cch no m Nam v Bc c th t c kt qu hiu qu? Liu c tr ngi no h c th t kt qu hiu qu hay khng? 3. Nhiu nh quan st cho rng mc nhim trong x hi hin nay l rt cao. a. Nu x hi mong mun gim nhim mt lng nht nh, th ti sao gia cc cng ty c s iu chnh hiu qu cc mc nhim khc nhau. b. Cch tip cn theo c ch mnh lnh v kim sot thng dn n cc mc gim khng ng iu gia cc cng ty. Ti sao cch tip cn nh vy thng khng buc cc cng ty gim lng nhim ln hn. c. Cc nh kinh t cho rng thu cht thi (Pigovian) v quyn mua bn giy php nhim s lm gim nhim mt cch hiu qu. Lm th no m cch tip cn nh vy dn n gim lng nhim ln hn. 4. C 3 cng ty hot ng trong mt khu cng nghip. D liu v mc nhim v chi ph gim nhim trn mi n v ca cc cng ty nh sau: Mc nhim Chi ph gim nhim Cng ty (USD/n v) ban u (n v) A 70 20 B 80 25 C 50 10 Chnh ph mong mun gim nhim xung mc 120 n v v v vy cung cp cho mi cng ty 40 giy php nhim c th mua bn. a. Ai s bn giy php nhim, vi s lng bao nhiu? Ai s mua giy php nhim, vi s lng bao nhiu? Gii thch ngn gn ti sao ngi mua v ngi bn lm nh vy? Tng chi ph cho vic gim nhim trong trng hp ny? b. Nu giy php nhim khng c php mua bn, th chi ph cho vic gim nhim s ln hn bao nhiu so vi trng hp c php mua bn giy php nhim? 5. Mt bi vn ni rng c hng ha cng cng v ngun ti nguyn chung iu lin quan n ngoi ng. a. Ngoi ng lin quan n hng ha cng cng thng l ngoi ng tch cc hay tiu cc? Minh ha cho cu tr li ca bn? Liu c phi lng hng ha cng cng trn th trng l ln hn lng hng ha hiu qu? b. Ngoi ng lin quan n ngun ti nguyn chung l ngoi ng tch cc hay tiu cc? Minh ha cho cu tr li ca bn? Liu c phi lng s dng ngun ti nguyn chung l ln hn lng s dng hiu qu? 6. Suy ngh v nhng hng ha v dch v c cung cp bi chnh quyn a phng ca bn. 226
a. Phn loi v gii thch cc loi hng ha sau thuc vo nhm hng ha no: S bo v ca cnh st Gio dc cng ng Nhng con ng nng thn Cy xanh trn ng ph b. Ti sao chnh ph thng cung cp hng ha m khng phi l hng ha cng cng? 7. Hong thch xem truyn hnh v tinh trn knh truyn hnh cng cng a phng, nhng anh ta cha bao gi gi tin ng h trm pht sng ny sut nhng t vn ng gy qu ca h. a. Mt ci tn g m cc nh kinh t dnh cho Hong? b. Lm sao chnh ph c th gii quyt vn xy ra vi nhng ngi ging nh Hong? c. Bn c th suy ngh cch no m th trng t nhn c th gii quyt vn ny? Lm sao s tn ti ca truyn hnh v tinh thay i c tnh hnh ny? 8. Cc cng ty t nhn s khng m nhn hiu qu ca vic nghin cu khoa hc c bn. a. Gii thch ti sao nh vy? b. Loi chnh sch no i ph li vi vn ny? 9. Cc cng ty g khai thc g nhng khu rng thuc s hu cng cng v s hu t nhn. Hy cho bit lng khai thc trong mi trng hp nu nh khng c qui nh no ca chnh ph? Bn ngh nh th no nu chnh ph phi qui nh vic khai thc g nhng khu rng thuc s hu cng cng? C nn p dng nhng qui nh nh th vi loi hnh s hu t nhn? 10. Mt bi bo trn t Kinh t (Ngy 19/3/1994) trnh by rng: Trong thp nin va qua, hu ht cc ngi nh bt c trn th gii khai thc gn n im cn kit. Bi bo a vn ny ra phn tch v tho lun lin quan n cc gii php t nhn v chnh ph. a. Khng nn li cho nhng ngi nh bt ht c. H ang x s mt cch hp l theo cch h lm v ti sao nhng ngi nh bt c thng khai thc qu mc nh vy? b. Mt cng ng b rng buc bi cc ngha v v li ch ln nhau, c th qun l ngun ti nguyn chung ca chnh n. Cho bit cch thc qun l nh th no v nhng tr ngi no phi i mt trong th gii hin thc. c. Mi cho n nm 1976 hu ht ngun c th gii m ca cho tt c mi ngi, thng lng hu nh khng th. Sau mt tha thun quc t m rng thm vi kha cnh ca quyn nh bt (quc gia) t 12 n 200 dm ngoi khi. S dng khi nim ca nhng quyn s hu, hy tho lun lm th no tha thun ny lm gim phm vi ca vn . d. Bi bo ny lu rng nhiu chnh ph i n s gip nhng ngi nh bt c theo hng khuyn khch gia tng vic nh bt c. Liu chnh sch nh vy c dn n vic nh bt c qu mc hay khng? e. Ch khi nhng ngi nh bt c tin tng rng h c bo m rng mt thi gian lu di v c quyn s hu duy nht trong vic nh bt c, th h s qun l theo cch nhn xa hn nh nhng ngi nng dn qun l t ca h. Cho bit kin v vn ny? f. Nhng chnh sch no lm gim nh bt c qu mc s c xem xt? 11. Trong mt nn kinh t th trng, ngi mua mun c c thng tin v cht lng hay cng dng ca hng ha c gi v c quyn ring. Lm sao th trng t nhn c th cung cp thng tin ny? Bn c th c suy ngh v cch thc chnh ph ng vai tr trong vic cung cp thng tin ny? 12. Nhng ngi c thu nhp cao sn lng mua sm hng ha c an ton cao hn so vi nhng ngi c thu nhp thp? Chng hn nh c th tr nhiu tin hn cho nhng c trng an ton v xe hi. Liu cc nh phn tch chi ph - li ch phi quan tm iu ny khi nh gi nhng d n cng cng khng? 227
BI C THM BI C THM
S m ln ton cu ang e da cc cng ty

By JEFFREY BALL
S m ln ton cu c xem nh l e da mi trng trong tng lai, nhng nhng ngi c ng ang thc gic cc cng ty xem xt vn ngay t by gi v cho rng iu ny c th gy ra ri ro ln v ti chnh. Institutional Shareholder Services Inc., nh cung cp dch v ti chnh cho cc nh qun l qu hu v qu cng, ang c ng h t cc nh hot ng u t thc p American Electric Power Co. (AEP) phi bo co tnh trng kh thi, iu ny c th cng ty phi chi mt khon tin ln v cng nh AEP c th tit kim mt lng ln tin bng cch ct gim lng kh thi ny. Gii php tp trung vo bn loi kh thi l nguyn nhn dn n s m ln ton cu, k c carbon dioxide v kh t c thi ra do t nhng nhin liu than. AEP ang p dng 11 bang min Trung Ty v min Nam, ni sn xut 70% in dng nhin liu than, l mt trong nhng ni thi ra kh carbon dioxide ln nht nc.
1. Nu kh thi chi ph mt khon tin ln ca American Electric Power, th th ti sao cng ty khng ct gim lng kh thi by gi? 2. Kh thi gy ra mt chi ph i vi x hi. Hy minh ha bng th chi ph v gii thch cho cu tr li ca bn ti sao American Electric Power khng gim lng kh thi? ISS ang tn thnh mt ngh quyt tng t chng li General Electric Co. AEP v GE phn i li ngh quyt ny, mt cuc hp c ng hng nm ca cng ty nhm trng cu kin bt u t th T v ko di mt tun. Kt qu gim nh AEP c thu thp bi qu hu bang Connecticut v Christian Brothers Investment Services Inc. thng qua cc nh hot ng u t lin quan n cc vn x hi. ng thi, hai nhm ny cng s hu 1% c phiu AEP.
Nm ny, ngh quyt lin quan n s m ln ton cu 14 ang tin hnh chng li cc cng ty M, gp i ln con s by m cc c ng biu quyt vo nm ngoi, theo trung tm nghin cu trch nhim v u t, mt nhm Washington c u quyn cho n nghin cu ny. Theo IRRC, mc du khng c ngh quyt no thng qua, nhng nhng biu quyt ca c ng nm ngoi nhn c 19% s h tr, gp i so vi nm 2001. Nm nay, ngh quyt cng ang c trin khai phn i mt s cng ty, bao gm Exxon Mobil Corp., ChevronTexaco Corp., General Motors Corp. v Ford Motor Co. Mt khuynh hng phn nh hot ng ca cc nh mi trng nhm thc gic cc cng ty bt u xem xt s m ln ton cu nh l s e da i vi hot ng kinh doanh ca h. Vi nhng cng ty thi ra mt lng ln kh thi carbon dioxide, cc nh hot ng cnh bo e da t pha cc qui nh cht ch ca chnh ph, buc cc cng ty phi u ty mnh m v nhanh chng vo cng ngh lm sch mi trng hn. Vi nhng cng ty khng lm nh hng n s m ln ton cu, cc nh hot ng cnh bo cc nh hng tim nng ca s m ln ton cu, chng hn nh mc nc bin s dng ln gy nn lt li nhng vng duyn hi.
3. Theo nh biu m bn minh ho trong cu hi 2, th mc sn lng in hiu qu l bao nhiu? Gii thch cho cu tr li ca bn? Nhng chi ph no m cc c ng ni cc cng ty phi gnh chu? Mt du hiu m thm ch nhng nh kinh doanh truyn thng cng ang quan tm v ci gi l ri ro kh hu cng ty. Mt nh bo him ln, Swiss Re, ni rng hin ang yu cu cc
228
cng ty ph bin vn ny n vi cc gim c v nhn vin nhm hi thc h chun b i vi cc qui nh chnh ph v kh thi gy ra hiu ng nh knh. Swiss Re hin cng cha quyt nh liu c ph bin n nhng ng vin khng c kh nng thc hin c hay khng. Nm ngoi, ISS gy s ch bng cch h tr ngh quyt lin quan n s m ln ton cu nhm phn i Exxon Mobil. Ngh quyt thc p cc cng ty du m dch chuyn theo hng s dng ngun nng lng mi hn v ginh thng li vi 20% s ng h ca c ng. Vo nm 2001, khi ISS xut phn i Exxon Mobil, th ch thu c 9% s phiu ng h. Ti sao ISS li thay i lp trng nh vy? Cheryl Gustitus, ngi pht ngn ca ISS, ni rng nhng g m chng ta nhn thy l s quan tm ngy cng tng i vi nhng vn thay i kh hu. T nm 2001 n 2002, s quan tm v iu ny tng ln v chng ta c ci nhn gn hn v cn k hn quan im ca chng ta v iu ny. Tuy nhin, ISS vn tip tc a ra cc xut da trn tng trng hp mt, b Gustitus cho bit nh vy. Nm nay, mc du ISS ang h tr ngh quyt s m ln ton cu phn i AEP v GE, ISS cng phn i vn ny ti Weyerhaeuser Co., lin quan n cc sn phm rng v sn phm tiu dng PG&E Corp. Kt qu gim nh ti Weyerhaeuser cng tht bi trong cuc hp c ng cng ty vo hm th Ba. Trong khi , cuc hp c ng PG&E d kin tin hnh vo th T. Ti GE, ngi pht ngn Gary Sheffer cho bit cng ty ang phn i ngh quyt s m ln ton cu ang pht tho chng li h. ng ta ni rng chng ti tin tng rng c v quan im chnh sch v sn phm, th chng ti cho thy ang i u v vn ny.
4. Nu cc doanh nghip ra quyt nh da trn chi ph v khng quan tm n tc ng ngoi ng, th chnh sch m bn xut m cng ty s phi i mt vi chi ph bin x hi v th trng hot ng vi mc sn sn xut hiu qu nh th no? Liu iu ny c hn ch lng kh thi hay khng? Nhiu ngh quyt s m ln ton cu c d tho chng li cc cng ty khng c s tn thnh ca c ng. Mt s cng ty b khc t bi u ban chng khon sau khi cng ty khng tun th cam kt cho vn ny. Mt s khc th ang cn nhc sau khi cng ty ng tham gia m phn.
AEP ni rng h v ang lm nhiu hn so vi i th cnh tranh ca h c v bo co v gim lng kh thi carbon dioxide v kh gy nhim khng kh. Nhng trong thi gian n, vic ng ca cc nh my in dng nhin liu than v chuyn sang dng kh t thin nhin, theo cng ty cho bit th iu ny s rt tn km v gp phi phn ng mnh m ca c ng.
5. Liu AEP c l do chnh ng ni rng ng ca tt c cc nh my in dng nhin liu than khng phi l chin lc tt nht? Ti sao c v ti sao khng? TR LI CC CU HI PHN TCH
Tham kho ti liu cp trong chng 5, chng 8 v chng 9 h tr trong vic tr li cc cu hi ny. 1. Nu nh khng c qui nh ca chnh ph, th kh thi s khng lm pht sinh chi ph ca American Electric Power. y l l do ti sao AEP khng c ng lc gim lng kh thi ny. Chi ph m Institutional Shareholder Services Inc cp l chi ph pht sinh sau ny, m cng ty phi gnh chu vi qui nh chnh ph trong tng lai. 2. Nu kh thi gy nn s m ln ton cu v s m ln ton cu nh hng n mi trng, th kh thi lm pht sinh chi ph x hi. Tuy nhin, chi ph ny khng phi do AEP gnh chu. 229
Chi ph sn xut in ca cng ty chnh l ng chi ph c nhn bin c minh ha trong biu di y. Vi chi ph ny, cng ty s sn xut vi sn lng Q0 vi mc gi P0. Nhng v kh thi lm pht sinh chi ph x hi, khi chi ph x hi bin vt qu chi ph c nhn bin nh minh ha di y.
Gi MSC MPC P1 P0
D 0 Q1 Q0 Lng
3. Mc sn xut hu hiu ti Q1, sn lng in m chi ph x hi bin bng vi li ch x hi bin (c biu th bi ng cu). Gi ca in c xc nh ti P1. Cc nh hot ng mi trng cho rng chi ph c nhn bin thc s khng phi l ng MPC biu trn bi v cng ty khng xem xt n nh hng qui nh chnh ph trong tng lai v nh hng ca kh thi cng ty nh hng n hot ng ca h sau ny. Tht kh c th chp nhn iu ny bi v cnh tranh ngnh s buc cng ty la chn mc sn lng da trn chi ph sn xut v gi th trng. iu ny phn nh tm nhn ngn hn ca cc nh qun l cng ty, m khng xem xt n nh hng ca cc qui nh trong tng lai. 4. Ti s xut chnh ph nh thu cht thi i vi cc cng ty. iu ny s lm dch chuyn ng MPC ln trn mt on bng vi mc thu. Thu s bng vi phn chnh lch gia MPC v MSC trong vic sn xut in. Nu nh chnh ph lm iu ny, th cc cng ty s sn xut mc sn lng in hu hiu. iu ny khng nht thit phi hn ch lng cht thi. Ty thuc vo mc quan tm ca chnh ph trong vic xc nh chi ph nhim i vi x hi, chnh iu ny s xc nh mc nhim hu hiu. 5. ng ca nh my dng nh khng phi l gii php ti u. Tuy nhin, nu nh khng c s phn tch chi ph v li ch ca nh my in dng nhin liu than, th tht l kh ni chc chn v iu ny. Vi cc ng minh ho trong biu trn, chng ta rt ra kt lun l tn ti mt mc nhim ti u. Nhng g chng ta khng bit l chi ph x hi bin thc s v thng chi ph ny c tnh ton da trn c lng v vi chi ph nh vy th nh my c li nhun hay khng? Qui tc ra quyt nh cc vn kinh t (chn mc hot ng nu li ch bin vt qu chi ph bin v khng chn mc hot ng nu chi ph bin vt qu li ch bin) s dn n mc hot ng hu hiu. Nhng g m chnh ph c th lm l xc nh chi ph nhim (ngoi ng) i vi AEP phi gnh chu chi ph x hi bin ca nh my.
230
TI LIU THAM KHO
1. Michael Melvin and William Boyes, Microeconomics, 6th ed. Houghton-Mifflin, 2005 2. Michael Parkin, Microeconomics, 7th ed. Addison-Wesley, 2004 3. N. Gregory Mankiw, Principles of Microeconomics, 3rd ed. Thomson Learning, 2004 4. David C. Colander, Microeconomics, 5th ed. McGraw-Hill, 2004 5. Robert E. Hall and Marc Lieberman, Microeconomics, 3rd ed. Thomson Learning, 2005 6. N. Gregory Mankiw, Principles of Economics, 3rd ed. Thomson Learning, 2003 7. Campbell R McConnel and Stanley L. Brue, Economics, 15th ed. McGraw-Hill, 2001 8. Micheal R Edgmand, Ronald L. Moomaw, and Kent W. Olson, Economics and Contemporary Issues, 6th ed. Thomson Learning, 2003 9. Mark Hirschey, Fundamentals of Managerial Economics, 8th ed. Thomson Learning, 2005 10. James R. McGuigan, R. Charles Moyer, and Frederick H.deB. Harris, Managerial Economics, 10th ed. Thomson Learning, 2004 11. Steven Landsburg, Price Theory and Applications, 6th ed. Thomson Learning, 2004 12. McGraw Hills Economics Web Newsletter The Wall Street Journal
231

Kinh Te Vi Mo 1 - Micro - Le The Gioi - DHKTDN

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kinh Te Vi Mo 1 - Micro - Le The Gioi - DHKTDN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LI M U Gio trnh kinh t hc vi m l ti liu dng trong ging dy v hc tp dnh cho sinh vin nm th nht khi ngnh kinh

PGS., TS. L Th Gii

Chi ph c hi + Chi ph c hi + ng cong nng lc sn xut + Chuyn mn ha & thng mi

Kinh t v m CUNG - CU P + Lao ng + Vn + Ti nguyn S u vo Qu trnh sn xut

Doanh thu Chi ph

D La chn tiu dng Q

MC Quyt nh sn xut Th trng cnh tranh khng hon ho Q

Th trng cnh tranh hon ho Cnh tranh hon ho Bn cnh tranh

- Thng tin hon ho - Doanh nghip nhn gi D P = MR

MC LC MC LC CHNG 1: TNG QUAN V KINH T VI M.............................................................1

CHNG 2: CUNG CU V GI C TH TRNG ..................................................35

CHNG 3: CO GIN CA CUNG CU................................................................59

CHNG 4: L THUYT LA CHN TIU DNG ................................................... 81

CHNG 5: L THUYT SN XUT - CHI PH ....................................................... 103

CHNG 6: CNH TRANH HON HO.................................................................... 133

CHNG 7: CNH TRANH KHNG HON HO .................................................... 153

CHNG 8: CUNG CU TH TRNG NGUN LC .............................................183

CHNG 9: NGOI NG V HNG HA CNG CNG........................................207

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

Chng 1 Chng 1 TNG QUAN V KINH T VI M TNG QUAN V KINH T VI M

Sn xut cho ai?

Cc thnh phn ca nn kinh t

Dng lun chuyn trong nn kinh t

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

Hng ha, dch v

Doanh thu bn hng

Hng ha, dch v Hng ha, dch v

Chi ph s dng ngun lc Ngun lc sn xut

VAI TR CA CHNH PH I VI NN KINH T

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

Chnh sch kinh t

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

Kinh t hc thc chng

DOANH NGHIP V MI TRNG KINH DOANH

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

Doanh nghip t nhn

Cng ty trch nhim hu hn

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

Mi trng v m Kinh t Khch hng

Cng chng Cng ngh

Nh cung cp DOANH NGHIP T nhin

Chnh tr - php lut

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

Gii php ti u cho vn v quyt nh qun l

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m BI C THM BI C THM

Sudan i mt vi khng hong lng thc

February 7, 2005; Page A1

Sn phm cng nghip

Sn phm cng nghip

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

PH LC: S LA CHN V CHI PH C HI

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m BI C THM BI C THM

Cuc chin sng cn

Chng 1: Tng quan v kinh t vi m BI C THM BI C THM

Cm gia cm trong ngnh chn nui M

Chng 2: Cung cu v gi c th trng

Chng 2 Chng 2 CUNG CU V GI C TH TRNG CUNG CU V GI C TH TRNG

TH TRNG V CNH TRANH

Chng 2: Cung cu v gi c th trng

Chng 2: Cung cu v gi c th trng

Chng 2: Cung cu v gi c th trng

Chng 2: Cung cu v gi c th trng