You are on page 1of 7

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 5(28).

2008

NGHIN CU V QU TRNH HIN I HA VN HC VIT NAM MT S VN PHNG PHP LUN


A PROCESS MODERNIZE OF VIETNAMESE LITERATURE SOME PROBLEMS OF METHODOLOGY NGUYN PHONG NAM
Trng i hc S phm, i hc Nng

TM TT Vn hc hin i v qu trnh hin i ha vn hc Vit Nam l vn c cp rt nhiu trong cc cng trnh nghin cu t gia th k XX n nay. Tuy nhin quan im ca cc tc gi v hin tng ny rt khc nhau. Nguyn nhn ca s khc bit ny c bt ngun t phng php lun nghin cu vn hc v vn phn k lch s vn hc Vit Nam. Bi vit ny i su phn tch mt s quan nim v vn hc hin i v hin i ha vn hc, t xut mt phng php nghin cu ring cho i tng ny: phng php loi hnh, di quan im tch hp. ABSTRACT In the research about Vietnamese literature (from middle XX century to present), problem modern literature and process modernize of Vietnamese literature is very impotant. However, the point of view of researchers are different from each other. The reason of this difference is the methodology of literary research and the chronological division in the Vietnamese literary history. This article is to analyse some conceptions about modern literature and modernize of Vietnamese literature. Then, suggesting a new research methodology for them: methodology of typology and accumulative position.

Trong cc cng trnh nghin cu, kho lun v vn hc Vit Nam giai on cui th k XIX u th k XX, vn vn hc hin i v hin i ha vn hc thng xuyn c cp. i vi b mn lch s vn hc, y l nhng khi nim c ngha rt quan trng bi n lin quan ti vic nhn din lch s, nh gi thnh tu, khi qut quy lut pht trin ca vn hc dn tc. Th nhng xung quanh vn ny, kin ca cc nh nghin cu li ht sc khc nhau. Nhng cuc tranh lun, bn tho v khi nim vn hc hin i l g? din tin ca qu trnh hin i ha vn hc ra sao? mc thi gian c th vo thi im no?... l nhng iu c t ra t nhng nm bn mi ca th k trc v ko di cho n nay. Thc t th trong mt s gio trnh hin hnh, qu trnh hi n i ha vn hc Vit Nam thng c ni mt cch chung chung l vo khong u th k XX. Mt li din t m h nh vy c v dung ha c nhiu quan im khc xa nhau song k thc li gy kh khn cho ngi hc. y l cha k xt v thc cht, gi tr (thng tin)
111

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 5(28).2008

khoa hc ca n rt t. Rt cuc, sinh vin s rt hoang mang trc cc ct mc nm thng khc nhau c trnh by trong ti liu: qu trnh hin i ha vn hc dn tc c th (mun nht) l nm 1932, cng c th l nm 1930, hoc na 1925, v li dn cho n nm 1858, thm ch c trc na. Theo chng ti, s khc bit trong kin gii ca cc nh nghin cu v vn hc hin i v hin i ha vn hc vn c gc gc t nhng vn c tnh cht phng php lun v phn k vn hc. Khi nim lch s vn hc (hin hnh), trn mt phng din no , thc cht l nhng cch nhn v cc s kin, hin tng (vn hc) mang tnh c nhn c nh nghin cu. Xut pht t nhng quan nim khc nhau v lch s a vn hc, cc tc gi t o lp ra nhng qu trnh vn hc khng ging nhau. Chnh v th, c mt cu tr li tha ng v vn vn hc hin i v hin i ha vn hc th im mu cht l phi thay i v quan nim, v phng php. Vn ct t y chnh l phng php nhn thc. Nhng trc ht (v quan trng hn c), l cn bn k ni hm ca cc khi nim vn hc hin i v hin i ha vn hc (mt cp i lin quan mt thit vi nhau). Thc ra th cng c nhiu tn gi khc c dng trong cc cng trnh nghin cu sut na th k qua ch ci i tng chng ta ang bn, chng hn: vn hc mi, vn hc (vn chng) quc ng, hoc hp hn nh vn xui quc ng, vn xui mi, th Mi Tuy vy, vn hc hin i vn l cch gi ph bin nht. V chng, bn thn thut ng vn hc hin i cng bao hm trong kh y cc tnh cht, c im: mi v ni dung t tng v thi php, k chp bng ch quc ng, gm c mi loi th th, vn xui. Tt nhin khi nim ny khng lin quan g n ch ngha hin i vi t cch mt trng phi, mt tro lu, mt kiu vn hc (modernism of literature), vi h thng l thuyt ring v nhng tc gi, tc phm tiu biu ca n. y l vn hc Vit Nam thi hin i, th vn hc c hin i ha (modernize). Thut ng vn hc hin i, qu ng nh V Ngc Phan tha nhn, mi nghe tng nh c mt ngha tuyt i, nhng tht ra n ch c mt ngha tng i thi; tng i theo vi s rng hp m ngi ta dng n(1). S d nh vy v y l mt hin tng vn hc rt phc tp m mun hnh dung mt cch y th cn phi tip cn nhiu gc , cp khc nhau. Vi nhiu ngi, khi nim vn hc hin i c hiu l mt thi k vn hc (period of literature), mt khi nim thuc v vn hc s. Khi tip cn i tng trn bnh din thi gian, (tc l nhn n di nhn quan phn tch cc thnh t ca mt qu trnh), n s hin ln vi t cch mt qung trong tin trnh pht trin ca lch s vn hc dn tc, c tip ni sau thi k vn hc trung i (hoc cn i). Ci qung vn hc s c phn nh bng nhng du hiu mang tnh quy c chia tch dng chy vn hc thnh mt n v c lp. Tuy nhin y mi ch l mt pha, mt phng din ca i tng c hin ln qua cch nhn (ha y l nhn quan - position) lch s vn hc. V kt qu l khi nhn thc i tng theo hng ny, nh nghin cu
112

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 5(28).2008

s vng vo mt tr ngi khng d thot ra: vn hc hin i Vit Nam bt u t lc no (?). Thc t chng minh mi cch phn k vn hc c u cha ng nhng bt cp. Ni ng hn, ranh gii nh du thi im bt u ca vn hc hin i Vit Nam cho by gi vn l cu hi kh, khng th hy vng c c cu tr li dt n khot, chnh xc nh trnh by trn. Mt s ngi khc li coi vn hc hin i l mt loi hnh vn hc (typology of literature). Trong tr ng hp ny, n c phn bit v quan nim ngh thut, v phng thc tip nhn, v dng thc tn ti trong th i lp vi nhng loi hnh vn hc khc, chng hn nh vn hc trung i, vn hc dn gian, vn hc tn gio Vn hc hin i theo , s l dng vn hc c vit ra trong t cch mt sn phm vn ha c sn xut ra (l hng ha ch khng phi l th qu tng, tr chi); n l th vn hc dng c (dnh cho ngi bit c, c trnh hc vn nht nh ch khng phi dng k, ngm); n c k chp bng th vn t hin i (ch khng phi ch Hn Nm), l s phm cng nghip (in my ch khng truyn khu, khng chp n tay) Cch hiu ny cho php ta b qua mt s phn nh my mc v thi im nhng cng s gy ra nhng tr ngi khi chng ta mun tm hiu v qu trnh vn ng ca vn hc dn tc. Cng c mt cch hiu khc na chng hn, vn hc hin i c dng ch mt i tng xc nh, c th: nhng hin tng vn hc t n mt trnh , cht lng cao hn so vi chun mc chung; tc l loi vn chng c u ha, c m phng theo li Phng Ty. Quan nim ny ch trng ti tnh cht, c im ca nhng sn phm ngh thut ngn t. Nhng khi xc nh nh vy, s ny sinh mt s vng mc khng d bin lun. Bi ci gi l hin i, mi trong vn chng vn rt kh xc nh, rt kh so snh (mi so vi ci g? ti mc no?...). Thc ra, nu em vn hc quc ng so vi vn hc Hn - Nm th ph gi l khc ch i khng phi mi hay c, l tin b hay lc hu. Da trn thi im xut hin, khng th ni tc phm ca mt nh Nho u th k XX l mi hn tc phm ca mt nh vn quc ng cch trc ngt na th k c(2). y l cc hi n tng thuc nhng loi hnh vn hc khc nhau cho nn khng th so snh v tnh cht, c im nh nhng hin tng cng loi. Do , cch hiu vn hc hin i theo ngha hp r rng c nhng bt cp kh lng ha gii. Vn hc hin i Vit Nam bt u t lc no? T ci kh ca vic xc nh ni hm thut ng vn hc hin i dn n ci kh tip theo l phc tho l trnh vn ng ca loi hnh vn hc ny. Cc nh nghin cu t trc n nay a ra rt nhiu lc khc nhau; v c th ni hu nh mi phng n u xy ra tnh trng t mu thun gia tiu ch (c tnh l tng, do mnh t ra) v thao tc sp xp cc hin tng vn hc c th. Chnh iu ny khin cho din mo lch s vn hc Vit Nam tr nn rt kh hnh dung. Kh nhiu nh nghin cu chn mc 1920 lm im khi u ca vn hc hin i. Tuy nhin, cch l gii cho s la chn ny li rt khc nhau. V Ngc Phan chng
113

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 5(28).2008

hn, trong Nh vn hin i , mc d nhc n Trng Vnh K (1837-1898) v nhng tc phm vit bng ch quc ng ca ng ngay trang u tin, th nhng ng li coi hc gi h Trng ch l ngi khi xng mt xu hng, mt thi i vn hc ch khng phi l mt tc gi hin i (!). Vn hc hin i theo nh nghin cu , phi l nhng cun xut hin t nhng nm hai mi tr i. ng quan im vi V Ngc Phan, Dng Qung Hm (trong Vit Nam vn hc s yu) cng cho rng vn xui mi khng th sm hn ci mc ny c(3). Cng ging nh hai tc gi va nu trn, Nguyn ng Mnh cng ly thi im 1920 lm mc cho l trnh pht trin ca vn hc hin i. Tiu tuyn tp Vn hc Vit Nam 1920 -1945 phn no cho thy thi ca ng dt khot hn trong vic nu tiu ch v chn thi im. Trong bi tng quan u sch, ng l g ii rt cng phu v nhng c s l lun v thc t lm ch da cho cch phn chia ca mnh. Tuy th, khi i vo tuyn la, kho cu cc hin tng c th, ci mc phn nh li c ni rng ra nhng nm hai mi(4). Phm Th Ng th cho rng vn xui quc ng c bt u t 1862, th nhng ci hin tng vn hc c th nh du thi i mi th li l T Tm (Hong Ngc Phch), Qu da (Nguyn Trng Thut); ngha l phi t 1925 tr i. Trong lc , Nguyn Vn Xun li c quyt, vn hc mi, vn h c hin i bt u t 1928. n Trn nh Hu th ci mc ca vn hc hin i li l 1930; trc ch mi c du hiu ch cha c vn hc hin i thc s. Nh vy l c th thy trong thc t nghin cu t trc ti nay, khi xem xt qu trnh sinh thnh, pht trin ca vn hc quc ng, c mt s mc thi gian c la chn lm im bt u ca vn hc hin i: 1862, 1865, 1900, 1920, 1928, 1930, 1932. Vn t ra l, ti sao li c s khc bit n th trong cch nhn nhn ca cc nh nghin cu v mt hin tng vn rt r rng (cc s kin, cc tc gi, tc phm vn hc)? Mt cch t vn khc: nhng ci mc thi gian va nu c quan h th no i vi s vn ng ca vn hc dn t c(?). Chng ta s xem xt k hn tng trng hp. Trc ht, chng ti mun nhc n mt thi im c v t lin quan n vn hc: cuc chin tranh Vit - Php bt u t nm 1858. Tc ng gh gm ca s kin lch s ny i vi i sng vn ha, vn hc Vit Nam l chuyn hin nhin, khng cn bn ci. Th nhng trn thc t th hu nh khng thy c hc gi no coi y l im khi u ca vn hc hin i (mc d trong qu trnh nghin cu, ai cng t nhiu cp tnh hnh t nc thi im ny). R rng l do khng c m s kin vn hc t no ng lu cho nn nm ny khng th no c tnh n nh mt ct mc vn hc s. Nhng nu gi mt quan nim nh th, ngha l vic phn k ch hng n cc s kin vn hc, ly lm c s xy dng lc th trong dy cc thi im va nu cn c nhiu mc khc cng trong tnh trng tng t. im mc 1862 chng hn, cng nh vy. Xt v phng din lch s, y l
114

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 5(28).2008

mt thi im quan trng. Nhng i vi i sng vn hc th khng c g c bit. Vic xut hin th mc v Vit Nam, Bibliographie Annamite trong nm ny do A. de Bellecombe thc hin, hoc vic vn hnh nh in u tin Sai gon (nh in Impriale nm 1862), thc ra cng khng c nhiu ngha. Hoc gi nm 1900: Trong nm chuyn tip v khi u th k ny khng c iu g c bit tc ng n i sng vn hc. Mt s s kin vn ha, gio dc c lin quan t nhiu n vn hc quc ng nh ng Kinh ngha thc (1907), Duy tn (19061908) xem ra u mun hn ci mc c th ny. Nm 1930 cng l im mc lch s quan trng: s ra i ca ng Cng sn ng Dng. Chnh ng ny s c nh hng rt ln i vi s vn ng ca vn hc Vit Nam hin i, nhng l v sau ch khng phi ngay thi im c th ny. Cn lu mt iu, trong sut mt chng di t nm 1858 cho n 1930 vn hc quc ng vn vn hnh theo ci l trnh ring ca n. Thm ch trc na, nhng tin ca mt nn vn hc quc ng cng c hnh thnh (r nht l qua mng vn chng cng gio bng ch quc ng). Khng th ni l hon cnh lch s khng lin quan g n con ng i ca vn hc quc ng, nhng s tc ng l g, nh hng ra sao th qu l rt kh c th trnh by mt cch r rng, c th. Chnh v th m nhng ci mc 1858, 1862, 1900, 1920, 1930 khi hin din trn chng ng lch s vn hc va c phn hp l li va khng hp l. Nu xt ring v cc hot ng vn hc, trong cc nm 1865, 1928, 1932 qu l c nhiu s kin vn ha - vn hc din ra. Cng v th m xu hng ly cc mc ny lm ranh gii cho vn hc hin i xem ra cng c ch hn. Nm 1865, 1928 gn vi s ra i ca hai t bo c nh hng ln n vn hc l Gia nh bo (1865) v Ph n tn vn (1928); nm 1932 l s n r ca Phong tro Th Mi. T Gia nh bo trong thi k Trng Vnh K lm ch bt qu l mt b quan trng cho vn xui quc ng bui u. Trong vai tr mt ngi gy dng phong tro, ng lm t t c nhng g c th cho vn xui quc ng c iu kin pht trin: t vit bi, c ng cng tc vin, t chc thi vit Nhiu tc phm c cng b trn t bo cng ny li du n cho c gi; n gp phn to nn s kin trong i sng vn hc. T Ph n tn vn ra i hn su thp nin sau cng c vai tr quan trng trong vic qung b cc sng tc vn chng bng quc ng (trc khi c in thnh sch). Tuy nhin, d c gy nh hng th no th bn thn nhng s kin ny cng l nhng yu t khch quan i vi vn hc; n khng thuc v vn hc. Do cc mc 1865, 1928 v thc cht cng khng hp l hn nhng mc khc. Ring i vi mc 1932, c v nh n lin quan n s kin vn hc nhiu hn c (gn vi phong tro Th Mi). Nhng cng ch i vi th, cc th loi khc li khng ph hp trong mc thi gian ny. ***
115

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 5(28).2008

R rng l d la chn tiu ch no lm mc th kt qu thu c cng u cha ng nhng iu bt hp l. D c y thi gian ln nhng nm ba mi (th k XX) hay li v nhng nm su mi ca th k XIX th cng khng th no tm thy mt lt ct lch s thuyt phc v qu trnh hin i ha vn hc. L do ch yu, theo chng ti l do tnh tr thiu nht qun trong quan nim phn k vn hc. S cng ng nhc (v c n gin ha) trong nhn thc v qu trnh lch s dn n nhng thao tc (phn k) t ng l rch ri nhng thc cht li lm mi th tr nn kh hiu hn. Lch s vn hc Vit Nam lu nay thng c phn chia thnh hai thi k: vn hc trung i (t th k X n cui th k XIX) v vn hc hin i (t u th k XX tr i). Trn ci nn thi gian ny, vn hc hin i (nh kt qu ca qu trnh hin i ha vn hc) c hnh thnh chng gi tip hai thi i vn chng. Thc ra din tin ca lch s vn hc khng bao gi xy ra mt cch lp lang, rnh mch nh vy c. Trong khong thi gian t na cui th k XIX n nhng nm u th k XX vn hc Vit Nam c mt qu trnh chuyn ha rt mnh m bc sang phm tr hin i, nhng s vn ng ny c din ra di dng phi tuyn tnh; ngha l chng khng theo trnh t xa gn, sau trc (theo cc th h nh vn) m tch t ngay trong tng c th, tng trng hp. S i mi ca vn hc Vit Nam giai on ny din ra theo mt cch thc rt c o. Trc tin, loi hnh vn hc truyn thng (vn hc nh nho) c s iu chnh kh r c trn phng din t tng, quan nim ngh thut ln hnh thc th hin. Nguyn nhn c a s iu chnh ny khng g khc l hiu ng t cuc chin tranh chng xm lc, chng u hng ca dn tc v mc tiu chnh l thch ng vi i hi ca cuc sng, ca thi i. Tt nhin s thay i ny khng to ra mt c sc, mt bc nhy vt tc th no. Trc v sau mc thi gian nm 1858, vn hc khng c nhng s kin, hin tng t bin; phi ch quan st k mi c th nhn ra nhng du hiu i thay trong vn hc thi by gi. y l thi gian din ra qu trnh tch ly dn dn cc yu t mi m nhm hng ti nhng bin i quan trng v c bn v sau. Nhng iu chnh ch yu ca loi hnh vn chng nh nho din ra trc ht nm h thng ti, ch . Tnh cht qui phm vn l im c trng ca n c nhng thay i ng k. Song song vi s t iu chnh ca vn hc c, bt u xut hin nhng yu t ca mt nn vn hc mi, vn hc quc ng. Mt th h nh vn mi hnh thnh, ra tay thc hin s mng lch s ca mnh. Bc chun b cho nhng t ph, nhng cuc cch mng vn chng thc s s din ra trong mt tng lai gn c khi ng ngay t gia th k XIX. S hnh thnh thi i mi ca vn hc Vit Nam gn cht vi s ra i v hon thin ch quc ng. Ch quc ng, mt thnh tu vn ha ln ca dn tc, vn xut hin t trc kh lu. Ngay t th k XVI, vi mc ch tm kim phng tin ngn ng chuyn ti kinh sch o Thin Cha sang Vit ng, cc nh truyn gio Phng Ty khi s vic ch tc ra th ch ly t dng Latinh lm mu ny. Qu trnh th nghim ko di vi s tham gia ca rt nhiu ngi Phng Ty (trong vai tr ca
116

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 5(28).2008

A. de Rhodes r t quan trng) v cc tr thc ngi Vit t kt qu m mn. Ch quc ng l mt h thng ch vit hin i, tin li, nhiu u im. Tuy nhin, thot u th ch ny khng nhn c s cho n ca cng ng, c bit l gii tr thc Nho hc. Phm vi s dng ca n ch yu hn ch trong khu vc nh th, trong mt b phn gio dn v ch dng vo vic truyn b Thin Cha gio. Nhng n nhng nm su mi, khi ngi Php xc lp c v th ca mnh Vit Nam th mi vic hon ton thay i. Ch quc ng c khuyn khch s dng, c a vo dy trong nh trng, c dng trong giao dch hnh chnh, dn s Thm ch, x Nam k, vngt thuc a ca thc dn Php, chnh quyn cn mnh tay can thip bng nhng sc lut bt buc v ban b nhng chnh sch khuyn khch quyn li c th i vi ngi bit ch quc ng. Kt qu, th ch mi ny i vo i sng, tr nn ph bin, thng dng. y l iu kin thun li cho nn vn hc mi hnh thnh v pht trin. Nh vy, qu trnh hin i ha vn hc Vit Nam khng n thun l s tp hp mt s iu kin, mt s yu t c th no m n c sinh thnh bi nhiu nguyn nhn c c yu t khch quan, c c yu t ch quan; va l kt qu c tnh tt yu li va c c nhng iu ngu nhin, tnh c. S hnh thnh nn vn hc hin i t qu trnh hin i ha khng ph thuc hn vo s kin no m l c mt qu trnh tch t, chuyn ha, cnh tranh m thnh. Chnh iu ny ny to nn mt c im ring ca lch s vn hc Vit Nam v do , mun phc tho din mo ca vn hc Vit Nam hin i, cn mt cch tip cn khc, vi quan im tch hp uyn chuyn hn. TI LIU THAM KHO [1] V Ngc Phan (1942), Nh vn hin i, Tn Dn xut bn, H Ni. [2] C th so snh trng hp Tam nguyn Yn (1835-1909) mt trong nhng tc gia tiu biu ca vn hc trung i, vi mt ngi ng thi l Trng Vnh K (1837-1898), tc gi ca nhng sng tc bng vn xui quc ng ra i gia th k XIX thy r s khc bit ny. [3] Dng Qung Hm (1968), Vit Nam vn hc s yu, Trung tm hc liu B Gio dc xut bn, Saigon. [4] Nguyn ng Mnh (1982), Vn hc Vit Nam 1920 -1945, NXB Vn hc.

117

You might also like