Nhung Tac Pham Le (XD) - 994

NH NG TA C PH M LK
NHU NG TA C PHA M LE 293

294 TOA N T P X!N I !
NHA THO NADM HTMK T
(Tricb trong ta c pbm Tbt ba o NaJtm Hitmc t
- NXB Vn bo c 1062
AI da do c nhu ng ba I fho NadIm Hifme f mo f I n - du
Ia qua ba n dch - cu ng khong fh na o qun duo c nu a.
Mo f fI ng no I Io n c f In frn fh gIo I: fI ng fho cu a
NadIm Hifme f, da dch ra sa u muoI fhu fI ng Ioa I nguo I.
Nhu ng fhI sI cu a fh gIo I, - foI muo n no I: fhI sI co fh
gIo I, chu khong nhu ng Ia fhI sI ma fh gIo I bI f fI ng -
co Ie khong d m h f ngo n frn mo f ba n fay; frong do ,
rIng foI, foI yu NadIm Hifme f hon ca . Nha fho Hifme f
no I g7 Ong no I nha fhI sI Ia mo f nguo I dua fhu, ma fu I
du ng fhu Ia fra I fIm cu a fhI sI. Ong no I fra I fIm cu a ong
mo I mo f buo I sa ng Ia I b dem ra xu ban cu ng vo I nhu ng
chI n sI Hy Ia p b pha f xif gI f o pha p fruo ng. Ong no I:
xa fo quo c Tho NhI Ky , Io ng ong cha y nhu no I dau cu a
mo f ca nh cy b nguo I fa ru f qua . Ong no I: mo f em be
ba y fuo I cha y bang do ng fha dI u, dI u bay frn da m
cy; co fhI u nu cha I fo c fruo c guong, co fm aI o frong
guong do ; ca c ong fu ba n, ca c ong pha I bI f fhuong fre
em va fhI u nu , nhu ng da m my nguyn fu khong duo c
gI f nhu ng con nguo I! Ong co n no I: Anh yu em nhu fh
anh xI f cha f fra I fIm anh frong ba n fay, kha c na o ma nh
kinh vo dm cha y ma u ngo n fay anh, khI anh bo p na f
dIn cuo ng... Ong co n no I... Nhung foI fruy n da f Ia m sao
duo c nhu ng ba I fho cu a ong7 Huo ng chI chu ng fa chI mo I
duo c do c dam chu c ba I, ma NadIm Hifme f fh da Ia m
ha ng nghn ba I fho; rIng o IIn Xo, mo f fuy n f p fho
Hifme f dch ra fI ng Nga da go m frn duo I 150 ba I... |o
Ia chua k Hifme f da vI f d n 30 vo kch, ph n nhI u Ia
kch cuo I; co vo da dI n o TI p Khac 300 I n ma co n fI p
dI n, nhI u vo dI n o IIn Xo).
Co khI mo f cu fho, mo f va I hnh a nh cu ng du cho fa
fh y ca I co cu a mo f fhI ha o. Tra I fIm cu a foI mo I I n Ia I
b dem ra xu ban cu ng nhu ng chI n sI Hy Ia p... duo c
nghe cu fho do frong Kha ng chI n, foI da fh m phu c
nha fho Tho NhI Ky . NadIm Hifme f Ia mo f chI n sI ca ch
ma ng, b gIam frong nha fu cu a pha f xif Tho 13 nam;
fho cu a ong fhoa f ra nha fu , dI vo ng fh gIo I. Khap noI
noI frn fra I d f, no I d y mo f Io ng cong ph n du do I; aI
n y d u Io Iang cho finh ma ng cu a NadIm Hifme f, muon
nghn pha n kha ng fu ca c nuo c gu I d n nhu ng ke c m
quy n o Tho NhI Ky ; su c u ng ho cu a fh gIo I da b f fung
duo c cu a ngu c fu , dua fhI sI NadIm Hifme f fro Ia I vo I fu
do. Tu c fh danh fI ng Hifme f Ian dI nhu mo f Iuo ng a nh
ma f fro I; mo I ba I fho Hifme f mo I Ia m ra nhanh cho ng
fruy n dI, nhu ng nguo I fhI n chi frn da c u do n cho
ca I fI ng fho r f Io n Iao, r f don gIa n do .
NadIm Hifme f sInh nam 1902 o Tho NhI Ky . Nam
1919, Hifme f da fham gIa hoa f do ng ca ch ma ng cu a ca c
fhu y fhu frn mo f chI c fa u chI n. Ong Ia da ng vIn
co ng sa n fu nam 1923, ong da no I: do Ia dI u kIu ha nh
duy nh f cu a foI. Ong da fheo ho c o fruo ng a I ho c
ong phuong fa I Ma fscova; o fhu do na y, nam 1922, ong
da quen bI f ca c nha fho MaIako pskI, snhIn... Nam
1924, ong da Ia mo f frong nhu ng nguo I du ng ga c danh
du bn IInh cu u cu a InIn. Nam 1938, bo n pha f xif Tho
NhI Ky da baf ong dang Iu c ong hoa f do ng frong nuo c
va da k f a n ong 28 nam 4 fha ng fu . Ong da o fu 13
nam, su c kho e ong do do b fo n fhuong r f na ng, nhung
du ng khi cu a ong khong hao hu f ma y may. KhI ong ra
fu |nam 1950), ong da nh cho n con duo ng xu f duong, ro I
fo quo c ma mo f Io ng f n fu y vo I nhn dn, fo quo c.
HI n nay, NadIm Hifme f o fa I IIn Xo; nhu ng ky a I
ho I IIn hoan fhanh nIn quo c f , su co ma f cu a NadIm
Hifme f ca ng Ia m bu ng cha y ha ng va n Io ng fuo I fre ca c
nuo c; ho vy quanh nha fhI ha o, bI f ra ng fho Ia ca I ch f
fre muon do I.
'
' '
Theo y foI, if co nha fho na o frn fh gIo I Ia m nhu ng
ba I fho chinh fr Ia I d y fnh ca m va fra nh duo c su fru u
fuo ng nhu NadIm Hifme f, Hifme f cho n nhu ng su vI c
r f f m fhuo ng, I y nhu ng fnh y ha ng nga y, cu fh cu a
do I so ng con nguo I, xoa y va o Io ng nguo I fa, khI n nguo I
fa ca m xu c r f su sac va fh y c n pha I cho ng d quo c,
cho ng chI n franh. o I vo I ong, khong co d fa I chinh fr
na o Ia kho khan; v ong da chu a sa n frong fra I fIm
nhu ng kho yu m n va hI u bI f v con nguo I; ca I sa ng
fa o fhIn fa I cu a ong Ia fm nhu ng vI c don gIa n nh f d
no I nhu ng dI u cao ca nh f.
fhu c d y phong fra o nhn dn fh gIo I do I c m vu
khi nguyn fu , Hifme f vI f m y ba I fho II n. Ong Ia m Io I
mo f em be ch f v bom nguyn fu o Nh f:
Cbinb cm Jy go cu a,
Cu a mo t nba , go cu a mo t nba ,
Kb6ng tb y cm xtn cbo nga t ma ,
At tb y Juo c m6 t cm bc cbc t,
Muo t nm truo c cm co n s6 ng Jo ,
Em cbc t r6 t Htr6stma
By gto cm c n ba y tu6t tbo
Nbu ng cm cbc t kb6ng co n /o n nu a...
Mo f ba I nu a no I nguo I da nh ca fre Nh f a n b ch f
v da m my nguyn fu bay qua; ca I ch f vo Iy , kInh
khu ng fruy n fu nguo I na y sang nguo I kha c:
... Qucn anb Jt, cm ot, bo t cm m t Jc p,
u ng b6n anb, 6m p nguo t anb,
Qucn Jt cm nbc , Juycn tnb
Kc o anb /y cbc t sang mnb cu a cm.
Tbuyc n kta /a a o quan Jcn,
Qucn Jt cm nbc ba y qucn Juycn tnb
Kc o ma con cu a ta stnb
Ung nbu qua tru ng tbn mnb cu a tan!
T6 Hu u Jtcb
a I fhu ba chI ma f go I fn bo n fru m fu ba n:
(...
La m cbo cbu ng ta tba nb nguo t /a nbu ng ba mc
Mc Jt truo c ta nbu a nb cu a b u tro t
Cb ng pba t nbu ng ba mc stnb ca c 6ng ra Jo t:
Ca c nga t ot, ba y btc t tbuong nbu ng ba mc !
Nbu ng Ja m my kb6ng Juo c gtc t
nbu ng con nguo t.
Ia m fho cho ng chI n franh, NadIm Hifme f cu ng go I
nhu ng ha nh phu c don so, pho bI n nh f frong do I so ng
mo I con nguo I:
MO T CHI C TA ! I A NH TR N
u a con cu a B t-cu -at /o n /cn truo c m t nbn
cu a cba no
No cb p cbu ng, cb p cbu ng, trc o /cn g6 t cba,
No nbn m t cba tb y /o n / m, /o n / m
Cba!, no go t, ca tbc /a cut nbu b6 t bc .
Con cu a t6t tb cbt /o n /cn trong a nb tb6t,
m tb m kb6ng ttc ng no t, kb6ng cu J6 ng.
Nguo t cba cu a B t-cu -at J t tay con
ca Jua con Jt cbot
Vo t cy c6 t, co t su bo , co t cbuyc n xc /u a ca
cbuyc n ta u Jtc n
Cba cbt cbo con nbn con cbo cu a Nba at
Nguo t cba cu a B t-cu -at Jcm ba nb m cc nba ,
cm m6 t cbtc c Jtc u cc cbo con nbo .
NadIm Hifme f o fu 13 nam, ro I pha I ro I xa fo quo c,
d vo va con o Ia I Sfangbun |fhu do Tho NhI Ky ); Io ng
ong dau do n, nghI d n nhu ng nguo I fhn o qu huong.
O Sfangbun, bao nhIu nguo I cha co n b fu , bao nhIu
nguo I con co n b de do a freo co . Ong Ia m fI p ba I fho
frn dy vo I ca nh mo f chI c fa u do ke c m quy n Tho
gu I dI da nh hoI o TrI u TIn:
M6 t cbtc c ta u ro t Xtmtc c,
|1)

Cbo tra t nbo bay tra t ca :
Cbo toa n tbtt con nguo t
- Tbtt nguo t co n Juo c cbng:
t Ju J y, bo t truo ng ta u:
Cbo /o pbtc n, cbc t cbo c Jc n Trtc u Ttcn...
oa n cuo I ba I fho ku go I nhu ng nguo I fhI n chi ha y
In fI ng fu bo n phuong fh gIo I, ha y In fI ng cao hon
ngo n su ng, ha y In fI ng fo hon bom da n!
Mo f cu chuy n mo mo ng nn fho, NadIm Hifme f IIn
h no vo I Io ng cam ph n bo n d quo c, bo n pha f xif, ma
khong chu f go e p. Pha I chang v Hifme f Iuon Iuon cam
fhu bo n chu ng7 af d u no I chuy n Iu c nho ha ng ao uo c
Ia m Nguo I dua fhu, na o dua fhu qua bang fuy f, duo I
a nh bnh mInh ac cu c, na o dua fhu qua fha o nguyn,
duo I bo ng my na ng n , na o dua fhu frong fh fha nh,
na o dua fhu qua sa ma c, hay gIu a gIong ba o; gI c mo
fuo I nho da fha nh su fhu c khI ong nam muoI fuo I d n
nuo c HunggarI: fre con o udape f nho ong dua fhu v
Ma fscova. CIu a so fhu cu a ca c em, co mo f phong b d :
Mome f, con cu a NadIm Hifme f, o Tho NhI Ky . V
Ma fscova, ong se dua fhu d n fu ng da chI mo f, nhung:
Duy co m6 t bu c t6t kb6ng Jua to t Juo c
La tbu cbo Momc t - T6t cu ng kb6ng tbc gu t Jt.
|1) 8myrnc. mo f cu a b no I fI ng cu a Tho NhI Ky .
Con cu a NaJtm
Bo n cuo p c t Juo ng cc
Tbu cu a con,
con sc kb6ng bc nb n Juo c.
Nho con, NadIm Hifme f nhac d n nhI u I n:
Ho t nguo t co m t xanb,
Con tbo ba tba ng anb Jc /a t cbo mnb,
Bu6t y con mo t cuo t nboc n mtc ng.
By gto con btc t no t,
Em co t p cbo no go t cba:
M y cu tbo trcn Jy n m trong ba t Gbt ta t
Hunggart, NaJtm Hitmc t kc cbuyc n co t co r ng mnb
Jc n tbm cuo n tbtc u nbt o BuJapc t, trc con r t mc n 6ng,
qu n / y 6ng, riu rit nbu /u cbtm sc truo c kta Ja Jc n co t
6ng not cu a s6 nba tu . Ba t tbo kc t tbu c.
M6 t cm bc Hy La p ba c6 anb
Em ga t bc gt6 ng m6 t ca nb 6 /tu tuot ma t
Em bc no t.
Ba c ot
O nuo c cu a cm, o nuo c cu a ba c,
Bao gto ta mo t co m6 t not nbu tbc na y:
Bao gto cbu ng ta mo t Juo c mo t ca c ba n nbo
Hunggart:
Mnb ot,
/u con cbu ng ta no ng /o ng cbo Jo t,
Cbu ng ta pba t /a m g mau mau.
'
' '
Nha fho Pha p o pdanhskI |obzynskI) k Ia I I n d u
fIn duo c ga p NadIm Hifme f o VacxovI, mu a xun 1954:
- VI c y do I vo I foI nhu mo f Iuo ng dI n, duo c nhn
fh y ong, duo c no I chuy n vo I ong. V nha fhI sI do , do I
vo I foI Ia mo f nhn v f frong fruy n a o huy n... NadIm
Hifme f da chI m frong Io ng foI ngay fu c khac, nhu ong
chI m Io ng f f ca nhu ng nguo I o quanh ong, v finh hoa n
foa n gIa n d cu a ong, v bu ng fo f cu a ong du ng h f nhu
fho ong - v finh ong hoa f do ng, va v ca I khia fra o
phu ng m n fhuong va nho n sac ma chI rIng ong co ....
Tha ng chin 1955, foI cu ng da duo c ca I may man do
frong do I, fa I udape f. Mo I I n d u buo c va o pho ng an
Io n cu a Kha ch sa n Hoa Cu c, foI duo c nghe ba o nho bn
faI: - NadIm Hifme f o d u kIa. ToI nhn v phia do , va
bo ng nhIn bao nhIu hnh a nh, fnh fu , nha c dI u cu a
fho Hifme f do n fo I frong d u. Tu nga y nho do c KI u, do c
Tnh su , do c Ta n a , do c Ty Suong Ky v.v... foI da ho c
duo c ca I quan nI m IIn fa I: yu quy ca I fa I fnh. Ca p
mo f fhI ha o co pha I du Ia chuy n fhuo ng nga y xa y ra.
ToI bI f ra ng foI dang duo c mo f dI m phu c. Va muo I Iam
phu f sau, foI duo c gIo I fhI u vo I NadIm Hifme f. Va ngay
nh f kI n, NadIm Hifme f mo I foI fo I hom do cu ng an bu a
fo I vo I ong.
Cu chuy n bu a do I p fu c dI va o fhoa I ma I. ToI nh n
ngay o NadIm Hifme f nguo I anh Io n r f ro ng ra I, m n
fhn. NadIm Hifme f cao fo, fo c hoI hoa rm, doI maf yu
fhuong va nho n sac, fhuo ng hay du ng Io I fra o phu ng,
fhich no I nguo c Ia I. No I v cuo c dI fham cu a foI o nuo c
ba n HunggarI, foI pha f bI u: - Chu ng foI mong ho c duo c
nhI u dI u o ca c ba n HunggarI. NadIm Hifme f cha n
ngay foI: - Va ho cu ng pha I ho c nhI u dI u o ca c anh
chu !. ToI ba y fo Io ng foI m n phu c nha fho NadIm
Hifme f, va fha nh fhu c no I: - ToI mong mo I duo c dI fheo
nhu ng buo c cu a do ng chi. Tu c fh NadIm Hifme f pha n
do I: - Khong, khong! Khong co fhI sI na o fheo buo c cu a
fhI sI na o. Truo c Io I no I chuy n nhu Ia ca I nhau r f
da ng m n do , foI nh n fh y fm ho n va ca finh da c bI f
cu a Hifme f. Hifme f Ia I no I: Anh o VI f Nam, o phuong
ong. ToI cu ng o phuong ong. ToI r f ha nh dI n v
phuong ong cu a chu ng fa.... Ro I Hifme f no I chuy n o
qu huong Tho NhI Ky , k chuy n fuo I nho cu a ong,
chuy n bo , ong no I, ong ngoa I cu a mnh, mo I nguo I d Ia I
frong finh fnh ong nhu ng ne f r f fuong pha n nhau. ToI
fuo ng fm fh y o foI f f ca nhu ng nguo I y....
Nguo I anh 53 fuo I y - d n nay |1959) Ia 57 fuo I - co
doI maf r f Ia NadIm Hifme f: hI n Ia nh, do Iuo ng, va co
mo f ca I g dau do n o bn frong. Mo f ngo n Iu a cha y f n
frong su fha m cu a fm ho n; fho Hifme f khong pha I Ia
ca I fhu fho nong choe n nhu vu ng nuo c.
Ch phIn dch cho foI bI f: ong d n udape f d ba n
vI c quay fruy n cu a ong fha nh phIm, va d chu a b nh
dau fIm. Theo ch no I, fh b nh o fra I fIm ong r f nguy
cho finh ma ng. Nghe ch no I, foI nghI: cuo c so ng qua Ia
mo f vI c vI da I va gay go. Nha fho Io n kIa mang ngay o
gIu a fra I fIm mnh ca I so ng va ca I ch f. oI maf cuo I
gI u va dau do n y, pha I chang v ca mo f cuo c do I fu ng
fra I nhI u chI n d u va dau kho 7 Hifme f da fu ng vI f:
M6 t con Jao bat /uo t c m gtu a ttm t6t
M6 t /uo t /a con t6t c ng xa, m6 t /uo t /a
8tngbun xa c ng.
Va pha I chang cu ng bo I v b nh na m ngay o gIu a cho
d p cu a cuo c do I7 Nhu Ia mo f su fro fru, mo f su du a
nghch gh go m7
I f Hifme f r f b n, nhung da o cu ng mo f kha ch sa n,
foI muo n cu duo c no I chuy n hoa I. ToI fham. ToI muo n
no I vo I NadIm Hifme f ra ng:
- o ng chi NadIm! o ng chi cu ng nhu mo f ca I cy co
fra I quy hon va ng. o ng chi cho Ia ra ng co nhu ng nguo I
nhu foI, cu muo n fho fh n ma I bn cy, mong ha I duo c
mo f va I qua .
Th f v y. Chuy n do I xua, co ong fIn chI da ho a ra
va ng. Va co nguo I khong muo n xIn va ng, ma muo n xIn
ca I ngo n fay chI da ho a va ng kIa. ToI muo n xIn NadIm
Hifme f r f nhI u ba I fho, nhung nh f Ia foI muo n ga p
Hifme f nhI u I n, nghe ong no I, no I vo I ong, fuo ng nhu
du ng cha m duo c fm ho n cu a ong, va o frong kho cu a
fm ho n y. NadIm Hifme f I y nhu ng chuy n do I fhuo ng
ma sao Ia I Ia m fho r f hay, foI muo n hI u ca I bi quy f
cu a ngo n fay bI n f f ca fha nh ra fho y...
KhI nghe foI no I sap fro v VI f Nam |10-1955).
Hifme f om foI, hon, va can da n: - Anh ha y hon gIu m
cho foI mI ng d f cu a To quo c anh! Nguo I Hifme f cao
fo, haI ca nh fay foI om fuo ng nhu khong h f. ToI hI u
ra ng NadIm Hifme f nho To quo c Tho NhI Ky vo cu ng.
T p fho cu a ong: I da y fh f Ia mo f ca I ngh gay Iam
In o Pha p nam 1957 da no I no I dau Io ng do I doa n cu a
ong nho nuo c, nho nha .
'
' '
Ch phIn dch cu a NadIm Hifme f dua cho foI m y fo
gI y Hifme f fa ng. ToI mo ra. Tho da nh ma y, fho vI f bu f
ch. Mo I d n udape f chua m y hom, Hifme f da Ia m ba I
Gbt ta t Hunggart, mo d u:
Cbu ng t6t Ja p ma y bay o Po raba
Cbu ng t6t ba ca nb o BuJapc t.
La m con cbtm r t tbicb
ca /a m Ja m my /a t co n tbicb bon.
Nbung t6t, t6t b ng /o ng Juo c /a m con nguo t
Va ca t cb t ua nb t cu a t6t, /a J t.
Co /c c c y ma
Kbt t6t a p tra n ca o cu a s6 ma y bay
Hay kbt t6t tu a ca o bao /an ta u tbu y,
cu ro t xa m t J t,
/a m6 t n6 t bu6 n cbtc m / y t6t...
Ma f d f, con nguo I. NadIm Hifme f quan fm nh f
dI u do . Va o fham b nh vI n, ong fhong ca m, u I an:
Va ng Jt nbu m6 t tra t cbanb, tan Jt nbu m6 t
cy nc n,
6 xu6 ng b t tb n nbu m6 t tbn cy mu c,
Nbu ng ba n 6 m Jau, anb cm cu a t6t ot,
Cbu ng ta cb ng pba t /a cbanb, /a nc n, /a cy,
Nbo tro t cbu ng ta /a nbu ng con nguo t.
T6 t tbay, cbu ng ta btc t u6 ng tbu6 c cu ng co t
by co ng,
Va nb t quyc t ba o r ng. Ta pba t s6 ng.
Va NadIm Hifme f cu ng Ia m nhu ng ba I fho fnh. Tho
fnh cu a ong Ia I ca ng ha m su c. O Hifme f, don gIa n va
ngan Ia k f fInh cu a mo f ngh fhu f b c fh y. Ong no I
ra, ma nhu khong muo n no I h f. o cu ng Ia fruy n
fho ng Ia m fho cu a phuong ong chang7 Ch m pha mo f
doI ne f, ma sao mo ra nhu ng su fha m bao Ia cu a fnh
ca m! Ong no I: m Ia xu so cu a anh. m Ia Io ng s u xu
cu a anh... Iu c fo I duo c em Ia Iu c bI f ra ng em Ia noI
khong bao gIo fo I duo c... - Tho Hifme f fhuo ng Ia m nhu
nhu ng ba I ha f vo I nhI u cu Ia y Ia I. Mo I cu Ia p Ia I Ia
mo f ngn vang nhu khong du f bao gIo . a I fho sau dy
nhu Io I frong dn ca nuo c Tho :
M! A TH!
Nga y Ja ng n J n r6 t
Ttc t mua bu6 n s p /a t
Cu a mo r6 ng cbo cm,
8ao, sao cm cb ng to t:
O t xanb, ba nb, mu6 t Jc trcn ba n
Nbung ruo u c cm anb Ja ro t
Anb u6 ng bc t nu a r6 t,
Anb Ja u6 ng kb6ng cm,
8ao, sao cm cb ng to t:
Nbung ka tra t cy m p ma p
Ngbi suy ca cbin trcn ca nb
Tra t sc tu mnb rot ru ng
Nc u cm co n cb m tbm anb.
Va ba I fho ngan sau dy cu ng nhu doI maf cu a
NadIm Hifme f, yu fhuong va co mo f no I dau do n, doI
maf hI u h f chuy n do I:
OI TA
6t ta cm bo t, btc t Ju
Cbua tu ng tba tbtc t ycu nbau tbc na y
Nc u tu cm Jo ta Jy
H6 n cbua tb6ng ca m tu nga y co n xa.
Btc t Ju cm bo t J6t ta
Cbua tu ng g n bo tbtc t tba m n n6 ng,
Nc u trm nm cu6 c tao pbu ng
o t kb6ng cbta ca cb gtu a /o ng J6t ta!
Huy C n dch
a I ha f fI p fheo dy vuI, nhung cu ng khong pha I ca I
vuI nong ca n, mo f chI u:
Nc u J t cm n m gtu a /o ng tay
Va nm ngo n tay ta kbc p /a t,
Va bo tay ca o tu t ta Jt,
Va mtc ng ba t ba t ca cm a t,
t Ja o pb6 gtu a mu a xun mo t!
NadIm Hifme f da duo c fa ng CIa I fhuo ng Ho a bnh
quo c f . Tho cu a ong Ia fI ng ha f chI n d u cho Ho a
bnh. Ca I dI m fuy f dI u cu a fho Hifme f, fheo y foI, Ia
fm ca ch ca ng g n gu I con nguo I ca ng fo f, khong dua fho
In cao da o, ma fm ca ch no I fh na o cho nhI u nguo I
hI u nh f, nhI u nguo I ua nh f. o I v cuo c chI n d u
hI n nay Ia cuo c chI n d u cu a da I da so nhu ng con
nguo I. Khong pha I vo co ma fho Hifme f duo c dch ra sa u
muoI fhu fI ng. Tho fm d n vo I da so nguo I, fh da so
nguo I se fm d n fho. ToI fh y ba I ho c su sac, Io n Iao
nh f cu a fho Hifme f Ia quan dI m qu n chu ng.
'
' '
NadIm Hifme f Ia mo f nha fho Io n, mo f da ng vIn
co ng sa n Iu nam, mo f chI n sI kIn quy f. Chu ng fa
khong nhu ng muo n ho c Iy Iu n frong ca c fa I II u, ma r f
muo n ho c f p ca I Iy Iu n da fhu c ha nh, da nha o na n
frong mo f fri fu nhu NadIm Hifme f, da dm hoa k f
qua frong nhu ng fa c ph m uu vI f. Nha fho Huy C n k
Ia I nhu ng Io I NadIm Hifme f
|1)
da fro chuy n vo I mnh v
van ngh , van ho a; xIn che p ra dy Ia m nhu ng fa I II u
fham kha o cho chu ng fa:
- HI n fhu c xa ho I chu nghIa, Io I NadIm Hifme f no I,
khong pha I Ia mo f v n d v hnh fhu c hay bu f pha p.
ToI cho ra ng hI n fhu c xa ho I chu nghIa Ia su a p du ng
nhu ng nguyn Iy Ma c - InIn va o fh m my . Ia mo f
nguo I co ng sa n, foI bI f ra ng: c n pha I ca I fa o fh gIo I,
chu khong pha I chI Ia nhn ngam no . Chu ng fa khong
nn pha n a nh fh gIo I fheo Io I mo f ca I guong. N u nguo I
fa go I hI n fhu c xa ho I chu nghIa Ia mo f phuong pha p,
fh do pha I Ia mo f phuong pha p fich cu c, no bao ha m
mo f khia ca nh gIa o du c. Ia mo f nguo I ma c-xif InIn-nif,
foI bI f ra ng mo I fhu c fa I Ia mo f qua frnh go m co ca I
ch f dI, ca I mo I sInh, ca I se d n. Thu c fa I Ia mo f noI mu
fhu n. o Ia nguyn Iy c n nhac Ia I. Tuy nhIn, khI
|1) Huy C n da ga p N. Hifme f o InIngoraf nam 1957, va o Ie pzich
fha ng 8-1959. V nhu ng y kI n cu a N. Hifme f, ba n do c nn xem
Ia I ba I pho ng v n cu a N. Hifme f fra Io I cho o pdanhsky o ba o
Van ho c Pha p, fa p chi Van ngh da frich dch |so 16, fha ng
9-1958).
pha n a nh fhu c fa I, foI pha I gIu p duo c a ng foI, va foI
gIu p qu n chu ng fu gIa o du c mnh, do do gIu p va o vI c
ca I fa o fh gIo I. Thu c fa I Ia mo f noI mu fhu n, nhung
foI cu ng pha I do ng fho I fh y ca I fho ng nh f cu a no . Ca I
d u cu a chu ng fa Ia sa ng fa o, no khong nhu ng pha n
a nh, ma co n ch bI n nu a. Vi du , frong fa o v f, khong
co ngu a xanh, va cu ng hI m co mo f chn fro I va ng.
Nhung ma hnh a nh sau dy: Nhu ng con ngu a xanh
cha y d n mo f chn fro I va ng do I vo I foI co mo f ca I
nghIa. Nguo I fa co fh Ia m hI n fhu c xa ho I chu nghIa
vo I mo f bu f pha p fheo Io I chu p a nh, nhung nguo I fa cu ng
co fh Ia m hI n fhu c xa ho I chu nghIa vo I bu f pha p cu a
ho a sI Hcnrt Mattssc
|1)
. o I v hI n fhu c xa ho I chu nghIa
khong pha I Ia mo f gIa o dI u; no frao mo f kha nang sa ng
fa o fo Io n nh f cho mo I ngh sI. Nu do ng chi Koru pscaIa
co fhu f Ia I: - Vo I InIn, van ho c co dI n Nga Ia mo f
nguo n hI u bI f Io n Iao. ToI muo n ra ng, do I vo I a ng,
van ho c co n gIu p cho hI u, gIu p cho bI f nhu ng g xa y ra
frong fm ho n qu n chu ng... R f nhI u I n frong do I, foI
da Ia m nhu ng ba I fho, vo kch fheo commang |da f ha ng)
cu a a ng foI. ToI kIu ha nh v ca I do . Nhung do Ia
nhu ng chI fh khong pha I a ng do c ra mI ng; do Ia foI
fu da f cho foI... Tuy nhIn, nhu ng yu c u do pha I fhu c
hI n ba ng nhu ng fa c ph m ngh fhu f chu khong pha I
ba ng nhu ng kh u hI u.
...Nhu ng g foI c n no I, foI muo n no I fru c fI p ra. Nha c
dI u, hnh a nh, nhp khu c gIu p va o r f nhI u cho fho, nhu
bo ng frang gIu p va o cho sac de p cu a phu nu . Song Ie, mo f
nguo I da n ba de p pha I Ia v n co n de p duo I a nh ma f fro I.
|1) Mo f ho a sI no I fI ng Pha p, co nhu ng sa ng fa o do c da o.
|Nhung, nhu ba n bI f, co nhI u sac de p khong duong no I
a nh ban nga y). Co nhI u ba I fho cu ng fh .
...Truo c kIa, foI hay vI f da I. Trong fu , foI o vo I nhu ng
nguo I do ng ngu c cong, nong. Chu ng foI b gIam frong
mo f nha fu o fInh. ToI da do c fho foI cho nhu ng nguo I
y nghe. Mo f hom, mo f nong dn gIa ba o foI: - Anh vI f
kha d y. Nhung anh vI f da I qua . Anh nn no I nhu ng
dI u muo n no I mo f ca ch fru c fI p, ca ng don gIa n ca ng
hay; nhu v y, chu ng foI se nho duo c.
Tu Iu c do , foI da ho c vI f ngan va vI f fha ng.
... ToI r f yu Nruda, Iua, Aragong. O Iua, co
nhu ng cho kho , nhung ca I ngan go n cu a anh, foI r f
fhich. Va Ia I, frong ngh fhu f, bao gIo cu ng co nhu ng ca I
kho ma fa nn fm hI u, n u qua fh f fa yu ngh fhu f.
ToI cu ng r f yu NIcoIa ChIIen
|1)
. ToI r f yu fho Tago
|Tagore) va nha c a f |ach)
|2)
. ToI co c c n ca I ve fh n bi
cu a ho . ToI bI f ho co dI m fh n bi, nhung frong fa c ph m
ho , xuyn qua ve fh n bi, ca I co nhI u nh f Ia Io ng yu su
so ng, Io ng fIn cuo c do I. V v y nn a f v n Ia r f Io n
frong ca c nha c sI Io n nh f, Tago v n Ia r f Io n frong ca c
fhI sI Io n nh f... Tho I foI co n fre , foI hay he p ho I. y gIo ,
foI khong he p ho I nu a. y gIo foI gang fm hI u f f ca
nhu ng ca I hay, ca I de p da co va dang fa o ra frn fh gIo I.
- O Trung Quo c Iu c d u |nam 1951), foI khong fh hI u
duo c KInh kch va nha c Trung Quo c; foI be n fu ba o: - Sa u
fram frI u nguo I yu kch y va nha c y, fh f f Ia co mo f
ca I Iy su xa. N u foI ma khong hI u kch y va nha c y,
chac Ia foI mo I Ia nguo I ngo c. Th ro I foI dI xem II n muo I
dm KInh kch; d n dm fhu muo I mo f, foI da kha m pha
|1) NIcoIas CuIIIen, nha fho vI da I cu a da o Cuba |chu My ).
|2) Jean Se basfIen ach |1685-1750), nha c sI fru danh u c.
ra ca I hay cu a no . HI n gIo , foI fhuo ng mo radIo d nghe
KInh kch va nha c Trung Quo c...
'
' '
V f p fho I da y fh f Ia mo f ca I ngh gay Iam.
NadIm Hifme f cu ng no I vo I Huy C n: - T p fho y hoI
buo n. Nguo I fa co quy n buo n, nhung khong co quy n bI
quan... ToI Iuon Iuon co ca I ca m fuo ng ra ng foI Ia m vI c
ca cho ha nh phu c cu a nhn Ioa I maI sau, vi du ba fram
nam nu a. Cu ng nhu mo f nguo I cha Ia m Iu ng cho du a con
mnh. o I vo I foI, do khong pha I Ia mo f ca m fuo ng fru u
fuo ng. V v y ma no cho foI ca I can da m so ng, ph n d u,
Ia m vI c, sa ng fa o.
Nha fho NadIm Hifme f mang ngay o fra I fIm mnh
ca I nguy co co fh bo ng cho c qua do I. u ng fruo c ca I ch f
co fh d n vo I mnh b f cu Iu c na o, Hifme f fr m fInh,
ru f ra fu do mo f su cao khI f, do Iuo ng. C m bu c dI n
ba o fIn mo f nu fa I fu TI p Khac ba n fhn cu a ong,
fhuo ng do ng vaI frong kch cu a ong, fre , de p, vu a ch f
b f ngo , ong no I: - Ca I ch f Ia mo f frong nhu ng quy n
sa ch fh u Iy nh f ma foI da do c frong do I. No gIu p foI
yu su so ng hon, gIu p foI so ng frong hon va sa ch hon;
khI foI nghI mo I ca nhn chu ng fa ro I cu ng se qua do I,
fh foI fu ho I: fa I sao ganh nhau7 ghe f nhau7 sao Ia I do
ky nhau7
Ca I con nguo I fhI sI y, duo ng nhu khI da cha m d n
mo f ca I g, fh cu ng khong d cho ca I y f m fhuo ng, ma
da n mo f if cu a fra I fIm mnh va o do . Trao f p fho I
da y cho nha fho VI f Nam, NadIm Hifme f cu ng d :
Ta ng do ng chi Huy C n, d chu ng fo ra ng frong haI
cuo c ga p, nguo I fa da fha nh ba n fhI f co f cu ng nhu Ia
da bI f nhau fu haI nga n nam. - Va fa I fha nh Ie pzich
|u c), Huy C n da bnh dI u fho Iu c ba f va dch cho nha
fho Io n Tho NhI Ky nghe ba I fho frao fay
T NC NAIM HTM T
G n Anb /o ng m a p sao!
Cy bcn Juo ng cu ng buo c ca o nga y xun.
Tbo Anb bay n ng trong ng n:
t ngbc xao xuyc n ca n m m xun /cn.
Qucn Anb t6t tuo ng /a m qucn
Ngbn nm nbn /oa t tba nb tcn m6 t nguo t.
Ttn Anb y cu ng ttn Jo t
Nbu ttn n ng Jo t boa cuo t /ong /anb.
Nguo t ttn nguo t bon, qua Anb.
Tro t sot nuo c tb m ca ng xanb tb m tro t.
3-8-1959
T p fho I da y no I d n vo NadIm, con NadIm o Tho
NhI Ky , d n kho cu c cu a dn nuo c ong, d n b nh dau
fIm cu a ong, no I nhu ng cuo c dI fham HunggarI, a Ian,
TI p Khac, ungarI, no I cuo c xy du ng chu nghIa xa ho I
o ca c nuo c dn chu nhn dn, no I d n ca I ngh dI da y
gay Iam. Co nhu ng ba I fho qua n dau, nhung chinh Ia I
foa f ra Io I su sac fo ca o bo n dao phu . Cu ng nhu
Hifme f I y ca I ha ng nga y, ca I fho I su , chinh fr gan II n
va o buo c dI Io n Iao cu a Ich su , Hifme f da gan II n ca I
rIng cu a ong vo I ca I chung cu a xa ho I, cu a a ng, cu a
Ioa I nguo I.
Momc t con ot,
Cba gu t con
Cbo a ng C6 ng sa n Tb6.
Io I fho Iay do ng d n khu c ruo f chu ng fa. Cu ng nhu
Aragong frong f p fho Quy n fruy n do dang, Hifme f
no I d n mnh, ma fa khong co ca I ca m gIa c na ng na ng
khI fa nghe mo f so chuy n ca nhn; haI f p fho cu a haI
nha fho d u Ia nhu ng fI ng ha f yu fhuong, bI f mnh
kho dau, nhung khong fh f vo ng, fra I fIm o dy fu do f
cha y, nhung Ia I fo a ra mo f a nh sa ng ma nguo I fa fh y
nhu Ia a nh fIn fuo ng. T p fho I da y, rI f Ia I d n Io I,
Ia c m chac mu c dich d u franh, nam chac fhang Io I
sau cu ng. au hay nho cu ng Ia na m frong ca I Iuo ng
ph n ch n, ph n d u.
'
' '
Ca I su c ma nh, ca I de p cu a fho NadIm Hifme f na m o
fnh ca m chn fhu c, chn fhu c d n fuo c bo f f ca dI m
frang, d fr n ca I fm fu su sac. ToI nghI ra ng ca I hay
nh f cu a fho, ca I fho b c nh f Ia sa ng fa o fnh ca m, sa ng
fa o ch f so ng, fhu mo I d n ca I sa ng fa o hnh a nh, sa ng
fa o ngon ngu . Ia m fho cho ng bom nguyn fu , ma sa ng
fa o ra em be ba y fuo I ch f fa I HIrosIma dI xIn chu ky ,
fh fheo y foI, do Ia fh n fnh vo ha n cu a fho; do Ia vI
da I cu a fa I fho NadIm Hifme f. VI da I cu a fa I fho va cao
ca cu a fm ho n:
Ha y gta nbu nguo t ta o trong tu ,
ca tu6t nguo t ta nm muot / n nu a,
Va gta nbu muo t ta m nm qua nu a
Mo t Jc n nga y mo cu a ngu c tu ,
Co tbc cbng
Anb c n s6 ng co t tbc gto t bcn ngoa t
Vo t nbu ng con nguo t, co t nbu ng /oa t c t,
co t nbu ng cu6 c J u tranb, ca nbu ng
/a n gto pb t
cu a tbc gto t o bcn ngoa t tuo ng ca cb.
Tbc J y, Ju anb o Ju, Ju boa n ca nb
tbc na o,
Anb pba t s6 ng
Nbu cb ng bao gto anb pba t cbc t.
NadIm Hifme f, nguo I mang mo f fra I fIm o m dau,
cu ng Ia nguo I co fra I fIm Io n Iao. Mo f frong nhu ng fra I
fIm fo f de p nh f cu a Ioa I nguo I o fho I da I chu ng fa.
11-1066 - 10-1060
Xun Dtc u
NO VK THO NADM HTMK T
KhI gIo I fhI u nhu ng ba I fho cu a mo f nu chI n sI Hy
Ia p Ia m o frong fu
|1)
, nhu ng ba I fho hay vuo f qua song
saf nha ngu c, fung In frn fh gIo I, nha fho NadIm
Hifme f no I: nII YannIdu Ia m mo f Ioa I fho fru c fI p,
khong co nhu ng ca I huo fay vo bo , khong dap fhm vo
Io I; ba Ia m mo f Ioa I fho cu ng gIo ng nhu kI n fru c co dI n
Hy Ia p... a da fm ra duo c ca I do bo I v nhu ng dI u ba
c n no I vo I nhu ng con nguo I, cu ng ro ra ng, cu ng frong
vaf, cu ng sa ng su a nhu fh .
Nhu kI n fru c co dI n Hy Ia p... NadIm Hifme f cu ng
da fu ng Ia m fho frong muo I ba nam ngo I fu pha f xif, fho
Hifme f cu ng fung bay ra ngoa I nhu fh ; fh gIo I da v
co ng sa n va v fho Hifme f, cu u duo c Hifme f ra kho I nha
fu ; foI khong bI f so sa nh fho Hifme f vo I ca I g fInh hoa
co dI n cu a van mInh, van ho a Tho NhI Ky , nhung foI
bI f: khI no I v nhu ng du c finh cu a fho nII YannIdu,
Hifme f cu ng no I ca I hoa I ba o, ca I chu y va ca I fhu c hI n
cu a mnh frong fho.
|1) Ia vo cu a nha ca ch ma ng Hy Ia p eIoyannIs da b chinh quy n
pha f xif Hy Ia p bo fu va xu fu , ba E//t YanntJou b c m fu da
hon muo I nam nay fa I Hy Ia p.
NadIm Hifme f da fu ng no I: mnh fhich nhu ng sac
de p o duo I a nh sa ng ma f fro I v n cu co n de p chu khong
nho muo n va o su Io mo cu a bo ng frang. Tho Hifme f Ia
fhu fho tru c ttc p. Tru c fI p, no I ba ng con duo ng ngan
nh f fu fra I fIm cu a fhI sI d n fra I fIm cu a ha ng frI u
nguo I. - y fh ma fa I sao ca I fho ro ra ng, frong vaf,
sa ng su a y, doI khI, va nhI u khI nu a, co nhu ng nguo I
Ia I co fh fuo ng nhu Ia kho 7 Ta I v ca I chuy n do I, ca I
chuy n fho no ro I ram Iam. ToI da f r f cao, va r f
fhuo ng fhu c ca I Iuo ng cu a nhu ng tbo bay kIm co dong
fy ma du ng nhI u nhu ng phuong fI n frau chuo f, nhI u
nhu ng ngo c nga chu ba u cu a van chuong; co nhIn fho
khong hay fh foI khong yu duo c, va ma f kha c, nhu ng
fho hay ma mang nhI u phu c su c, v n cu r f chn fhu c,
va ca I co f Io I cu a no v n don gIa n. Co Ie muo n nhu ng
hnh fuo ng v n u nuo ng gIu p cho fa d dI n da f hon:
co Ioa I cao Iuong mI v |frong fho), vo I mo f fhu c ch f be o
bo , da du ng mo f ca ch n u nuo ng ky xa o cao ky , fra I qua
bao nhIu Iu a, nhn da fh y bao nhIu cong phu, an fh
chu a du ng bao nhIu fhom ngon d p ma nh. R f nhI u
nha fho Io n da fa o ra Ioa I cao Iuong mI v y.
ToI ga f ra ngoa I ca I Ioa I gta cao Iuong mI v |frong
fho), fhu c ch f be o bo dI nhIn Ia khong co g, chI Iu a
duo c nhu ng nguo I nhe da va chua sa nh, ba ng nhu ng
ngoa f ngoe o fIu ha nh d m o f - ca duo ng, mo nu a; - Ioa I
gIa na y fh xua nay khong fhI u g, va da gy mo f faI
ha I r f Io n, Ia Ia m saI Ia c khI u fh m my cu a mo f ph n
da ng k frong cong chu ng.
Nhu ng ca I ro I ram Ia o cho na y: Iuo I cu a nguo I an da
quen r f nhI u, r f Iu vo I Io I n u, vo I ca I Ioa I cao Iuong
mI v chn chinh no I frn dy. Va v quen nhu fh |frong
nhI u fh ky ), nn co ph n bo ngo , ngo nga ng, co ph n
kho khan khI ga p mo f Ioa I cao Iuong mI v chn chinh
|frong fho) n u nuo ng fheo mo f Io I kha c: /6 t m6 c. - Ca I Io I
no I r f d da ng cu a fho NadIm Hifme f, v nhI u nguo I
chua quen nghe, chua quen fhuo ng fhu c, nn Ia I co ca I
ca m fuo ng nhu Ia kho . Co Ie mo f ca I cha kho a chinh,
can ba n d va o frong fh gIo I fho cu a NadIm Hifme f, Ia
nh n fhu c ra ng: Hifme f ao uo c Ia m mo f Ioa I fho vo f fha ng
ra fu su v f, fu cuo c so ng, fu Io ng nguo I va ho n nguo I,
khong fra I qua mo f su nan no f, fhm fhaf, xa o xa o. ToI
no I ao uo c, v Ioa I fho nhu v y kho Ia m Iam; ca I Ioa I fho
fuo ng nhu khong co ngh , co fhu f g ca chinh Ia I do I ho I:
fruo c fIn mo f con maf fInh do I vo ha n, d I y duo c ca I
ch f su nh f cu a suy nghI, cu a fnh ca m, va cu a su v f.
af duo c ca I fInh ch f gh go m do , fh fh f Ia khong c n
fhm fhaf g nu a; nhung no do I ho I mo f su cho n Io c fa I
dI u vo ha n; su gIa I ph u na y do I ho I nhu ng con dao cu a
doI maf - con maf anh sac hon dao - chu khong pha I Ia
ca I fhu dao, du Ia c m khe o Ie o, o fay.
Ca I Ioa I fho na y do I ho I mo f ngh fhu f cao cuo ng.
L6 t m6 c, mo c va du ng chu ng na o, ca ng no I b f ca I fInh
ch f chu ng y. Co nhu ng ba I fho Hifme f, fho vo f ra nhu
fu ng fho I, nhu ng cu fho nhu nhu ng fho I, fho I na y cu d
nguyn ch f bn ca nh fho I kIa, khong c n co nhu ng Io I
phu d no I cho no II n. Cbo no /tc n Ia mo f yu c u
ra ng buo c ca c y Ia I vo I nhau cho d hI u, nhung r f
nhI u khI, da c bI f Ia frong fho, cbo no /tc n fa o ra
nhu ng dy mo r ma vo ich, ruo m ra d n no I ca I phu che
khu f ca ca I chinh. Co nhu ng nguo I Ia m fho cu co
nhu ng ca I huo fay vo bo , nhu ng ca I dap fhm vo Io I,
d cbo no /tc n, cho no d y du nhu khI k fhn fh con
nguo I go m co ba ph n: d u, mnh va fay chn, d y du
nhu nguo I ngo I chu p a nh pha I xo e du muo I ngo n fay frn
haI d u go I; chinh ca I fho I quen d y du y dm ch f
duo I ca I fInh ch f cu a fho! Ma cu ng chinh ca I f p fu c cu a
chu ng fa nghe va xem cho d y du y Ia m cho chu ng fa
fh y nhu ng ba I fho cu a NadIm Hifme f nhu Ia kho . ToI
xIn I y ba I sau dy Ia m mo f vi du kha dI n hnh:
CA I ! NC THINC IINC
Ho t mnb, nguo t mc m t Jo boc
Ho t mnb, nguo t ttcu Jtc t ca nguo t sa ng ta o
Ho t mnb, n m Juo t g m c u sa t kc co t nuo c
Ho t mnb, ttc ng cu a nbu ng qua ng truo ng
b6 c /u a
Ho t mnb, tbo cu a mo t ba t tbo, nba c cu a
mu6n ba t nba c,
Ho t mnb, nguo t cbt c6 cm
Ho t mnb, ca t con tro t ru a,
Ho t mnb, bt xu o pba p truo ng,
Ho t mnb, t t ca ca t g o Jo t,
Ho t mnb, CA | O |
Ta ra p tra n xu6 ng cbn mnb tr n tro t
Tbc co t mnb r ng
TA 8E A NH NHAU
ng /a m no ca t bu ng mnb tb n tba nb,
bu ng cu a mnb
Cbu kb6ng pba t bu ng t6t, bu ng cbu ng t6t,
bu ng b n, bu ng cbu ng no .
1929
Truo c h f, khong pha I Ia mo f nguo I co ng sa n fh
khong fh Ia m duo c ba I fho na y. a I fho na y, chu mnb
o dy Ia no I v qu n chu ng. Nhu nguo I Ia m fho na o
kha c, fh co fh no I: OI qu n chu ng vI da I, Iao kho , qu n
chu ng b ra ch ma c do I an! ToI nguy n xIn d u franh suo f
do I, d Ia m cho mnh duo c no m.... Hifme f khong no I
ba ng suy nghI nhu v y, ma no I mo f ca ch vo f fha ng ra fu
do I so ng; Io I fho cu a Hifme f nhu d f fu Iuo I ca y mo I xa o
In, co n bo c hoI, no ng ho I, run r y nhu fhf nguo I, chu
khong pha I d f da ca y xong m y hom, do ng du ng, Ia nh
nguo I. Ngay ca I chu qu n chu ng cu ng co fh fha nh ra
fru u fuo ng, fha nh ra mo f kha I nI m, mo mo , Iu Io a; nn
Hifme f dua y nI m qu n chu ng ra duo I ca I fh r f sInh
do ng: chu mnh vu a Ia fu ng nguo I Iao kho mo f: nguo I
me kho c maf do hoe, nguo I hay nho m nguo I so ng duo I
g m c u |chu ng fa ha y nho g m c u song Ca I duo I fho I
Pha p fhuo c); vu a Ia f f ca nhu ng nguo I Iao kho : ttc ng
cu a nbu ng qua ng truo ng b6 c /u a; vu a Ia y nI m qu n
chu ng vI da I: nguo t ttcu Jtc t ca nguo t sa ng ta o - tbo cu a
mu6n ba t tbo, nba c cu a mu6n ba t nba c - t t ca ca t g o
Jo t; Hifme f fro Ia I no I vo I fu ng ca fh : nguo t cbt c6 cm;
ro I Ia I d n vo I hnh a nh nhu ng nguo I qu n chu ng b xu
o pba p truo ng; frong nguyn van, Hifme f go I In fhuong
yu vo ha n, vo I hnh a nh nhu ng co ga I nghe o kho : nguo I
ch co em cu a ta, |khI dch, fuo c bo f d I y nhp dI u),
d ro I fI p fheo mang Ia : ca t con tro t ru a, vu a I y mo f
fI ng mang ru a cu a ca c gIaI c p bo c Io f, chuy n fha nh
mo f fI ng mang yu cu a fa do I vo I nhau; f f ca muo I
chu mnh d u Ia no I qu n chu ng, chu mnh fhu muo I
go I qu n chu ng Ia CA I O I. a I fho na y chI co fh vI f
do mo f nha fho co ng sa n, khong pha I chI v no co mo f
quan dI m ma c xif v qu n chu ng, co nhu ng fu fuo ng xa
ho I chu nghIa, ma hon nu a, ca I mu c do fhI f fha da dI f
vo I qu n chu ng y, chinh mo I Ia mang fu fuo ng co ng sa n
d n cao do .
Ta ra p tra n xu6 ng cbn mnb tr n tro t
Ta tbc co t mnb r ng
TA 8E A NH NHAU
ng /a m no ca t bu ng mnb tb n tba nb...
ToI nghI ra ng mo f nha fho Io n mo I no I duo c nhu v y.
a I fho quy fu nhu ng Iao kho nga n I n cu a qu n chu ng
va o ca I dau kho co ba n: do I, do I ca I bu ng, ca I bu ng fhIng
IIng! a I fho k f ba ng nhu ng cu r f fa I fnh frong ngh
fhu f ngon ngu : muo n d ca I no bu ng cu a qu n chu ng In
fha nh mu c fIu fh n fha nh, Hifme f fa ch ba ch ra:
bu ng cu a mnb
cbu kb6ng pba t bu ng t6t, bu ng cbu ng t6t ,
bu ng b n, bu ng cbu ng no .
a I fho pha I chang co mo f du v ha m su c, no I if ma
nghIa r f nhI u. Tuy f nhIn Hifme f khong go I d n chu
qu n chu ng o frong ba I fho, bo I Ia m fho khong nn vI f
Io II u, ho huong, ma nn vI f cho kin nhe m fh mo I
ma nh nhu mo f fhu ruo u quy Ia m say ma men khong bo c.
a I fho fhI f fha, r f kho e, ma Ia I nhu Ia co fhoa ng mo f
fhu di du m na o do . u f pha p tru c ttc p, r f gIa fay. |Tru c
fI p dy khong co nghIa Ia no I fha ng duo f, no I ba ng y ;
ma nghIa Ia : ca ng I y nguyn ch f so ng fh se fruy n
ca m ma nh hon, co nhI u ch f fho hon; cu ng co nghIa Ia :
khong c n mo f fhu frau chuo f na o do , ma d xu x, d
m6 c ca c ch f II u.)
'
' '
Tho Hifme f Ia mo f ca I fho cbn cb t; co fh do v do
ma chua duo c quen kh u v cu a nhI u nguo I; v nhI u
nguo I Ia I cu fuo ng da go I Ia fho fh fh na o cu ng pha I
c f gIo ng In ca cho mu I. ToI r f fhich nghe ca vo ng co
mu I, nhung ca I fhich do khong ngan ca n foI fhuo ng
fhu c ca I nha c dI u fInh f Iam cu a gIo ng no I fhuo ng, khI
no hay. Mo f ch ba n foI r f yu fho Hifme f, d n no I dI
fuyn fruy n ca I hay cho mo f ch ba n kha c. Ch na y r f
nga c nhIn khI nghe dch cu fho:
Anb mo t ra tu
Va tu c kb c
anb Ja /a m co anb co cbu a,
Anb kboa c tay co
Va bu6t cbtc u ra kbu pb6 Ja o quanb.
|a o choI buo I fo I)
Co Ie ch khong hI u duo c fa I sao fho ma Ia I co c Io c fh :
mo I o fu ra, da Ia m cho vo chu a! Sao chuy n do Ia I dem
no I ra7 - Cho nn muo n frI m vo I fho Hifme f, c n pha I
go f vo I ca I fha nh kI n Iu do I na y: fho cu pha I Ia van
chuong, van ve . - Co nhu ng nha fho Io n I y nhu ng vI c
kha c fhuo ng d Ia m fho; cu ng co nhu ng nha fho Io n no I
nhu ng ca I vI da I fhong qua nhu ng ca I r f bnh fhuo ng,
r f ha ng nga y. Chu ng fa fhich ca haI Io I fho; va cu ng co
ca I fa ng cu a mo f so frong chu ng fa ho p vo I Ioa I fho fhu
haI hon, nn yu Ioa I fho fhu haI nhInh hon. Thoa f d u
nguo I fa co fh fuo ng ra ng Ia m ca I Io I fho duo ng nhu Ia
no I I n c n cu a Hifme f Ia cu ng d .
Truo c cu a 6ng ba ng tbtt
Bao nbtcu mc o cu a kbu pb6 Jc n bc t
/uo n quanb
Va ba o ga c bat ma t to c u6 n xtnb
Kboc ba y cu
Ju ng o kbung cu a s6...
. . . . . . . .
... Anb tbo nba tn Rapbit
Vo t c6 ga t ca 6ng ba n su a Dto cgt
Tbung tbng Ja o buo c,
ngo n tay bo kb ng kbit Jan,
Nba 6ng ta p bo a Carabc Ja /cn Jc n...
o Ia mo f buo I xm x m fo I frong nhu ng buo I xm x m
fo I fhuo ng nga y o frong khu pho . Cuo c do I r f Ia vI da I,
nhung ngoa I nhu ng Iu c do f bI n, do f xu f, fh no bnh
fhuo ng, don gIa n, fa pha I nh n fh y ca I vI da I cu a no
qua su ha ng nga y y. a I Da o cbot bu6t t6 t na y na m
frong mo f chu m ba ba I no I khI nguo I chI n sI o fu v :
Anb mo t cu a tbu c J y
Anb o cb6 na o Jy:
Anb cbua qucn
o trong nba mnb
kbt tbu c J y...
|Thu c d y)
O fu muo I ba nam, fh d y! Ia ca ca I nha cu a mnh! do
Ia mo f frong nhu ng no I nhu c nha n. Anh v , vo anh co
mang; anh cu ng vo so ng chen chung vo I Ia ng gI ng ha ng
pho ; pha I qua muo I ba nam nhn, anh mo I Ia I duo c
huo ng ca I bnh fhuo ng na y!
B u tro t tb t /a sa cb sc , Jo t sa ng bot bot
Va nguo t ta tb y 8ao H6m gtu a tro t
Long /anb nbu m6 t c6 c nuo c,
Nm nay Ja t mu a ba ,
Du tuy Ja ca ng
Va ba y co n xanb...
Tro I d f, fha ng nga y, hoa qua ... guo ng ma y su so ng
da ng yu bI f bao! NadIm Hifme f no I: a o ga c haI ma I
fo c uo n xInh - Khoe ba y vu , du ng o khung cu a so , khong
pha I v Hifme f fhich rIng g ca I ca nh y, nhung qua do
fh y su so ng; Hifme f vu a fu m fIm cuo I mo f chu f, vu a
nhu che cho cho mo f hI n fuo ng cu a su so ng, ba ga c haI
na y duo ng nhu fu ha o v su ph nhIu cu a mnh. Anh
fho nha In da o choI vo I co con ga I ong ba n su a, v.v...
Cuo c do I no dI da I kha I Ia nhu fh , nhung aI da fh y h f
ca I kho ng Io cu a no 7
Th y duo c khong pha I Ia d . o I so ng ha ng nga y Ia
noI ga p nhau gIu a Iy fuo ng va hI n fhu c. Tu nhu ng ne f
ha ng nga y foa f ra mo f ca I fhI v Ia Iu ng, go m gh cu a su
so ng, Ia m cho no I b f su da man vo Iy cu a nhu ng fIn
fruy n fhanh nhu: 4500 fhanh nIn Tho b dI u dI sang
da nh TrI u TIn; ca ng Ia m vo f ra su cam gI n cu a mo I
nguo I, khI:
B6 ng nbtcn Jcm u p xu6 ng
Cu6 c Ja o bu6t cbtc u xong,
M6 t cbtc c xc jip cu a ca nb sa t Ja qu t J u pb6 ,
Vo anb tb tba o.
- Pba t cbo ta kb6ng Jo :
Ca I ha ng nga y, ca I fhuo ng nga y! Hifme f da fu ca I do Ia m
foa f ra mo f Iuo ng dI n no cha y qua xuong so ng nguo I
do c, no Ia m cho nguo I do c haI fay nam Ia I; fh f ra, foI
khong fh phn fich cho h f duo c f f ca nhu ng khia y v
cu a nhI u doa n fho Hifme f. - HaI vo cho ng da o pho v ;
gIan pho ng co chI c ba n fra I va I xanh, frn ba n co x p
nhu ng quy n sa ch:
a m6 t gto sa ng.
Cbu ng t6t Jc Jc n kb6ng t t,
Vo t6t bcn ca nb t6t n m
Na ng co mang Jc n tba ng tbu nm,
Va kbt tbtt t6t cba m Jc n tbtt na ng
Kbt t6t J t tay /cn bu ng na ng mang cbu a
u a bc cu a mnb Jay tro ...
Nguo I Ia m cha uo c mo nghI ngo I bao nhIu fuong IaI cho
du a con chua sInh, muo n f m vo c no , ma u maf no fh
na y fh kha c... nh f Ia khong bao gIo muo n cho no pha I
ch f v chI n franh, hay no se b o fu v bnh vu c chinh
nghIa! - de n sa ng, v ha y co n fhac fho m, ca I chI c xe
jip cu a ca nh sa f ban fo I v n co n a m a nh, v Io co fh mo I
sa ng ra, chu ng no da Ia I va o nha kha m xe f, baf bo :
Bo n m t tba m cbinb trt kc m na cb kc m cat,
T6t sc ngoa t J u ca nbn /uo t nu a
Vo t6t sc Ju ng o not nguo ng cu a
Va trong bu ng na ng J y J n n ng nc
u a bc sc cu a mnb Jay tro .
Nguo I gIo I fhI u fho co n bI f fa n fh na o nu a va o dy7
NadIm Hifme f chI co n d cho su so ng no I, ma khI su
so ng da no I ca I Io I chn ch f cu a no , fh Io I no I do Ia b f
f n, nguo I do c chI co n nh n frong fri fu , frong ca m xu c
mnh, va Ia I fh y ca I b f f n do , fh fhoI! u a be frong
bu ng cu a mnh day fro va o ca I Iu c cha no Ia I b dI u dI
fu , me no du ng cu a nhn fheo. Tho Hifme f Ia fho co ng
sa n, fho d u franh duo I hnh fhu c Ia fho chuy n do I. Ca I
nguo I fh y cu a cuo c do I y bI f ngoa y su va o fra I fIm
fa, - mI n Ia fa du ng ba m va o nhu ng f p qua n fhuo ng
fhu c fho da qua fha nh n p.
'
' '
Nhung no I NadIm Hifme f da bI f dua ca I chn ch f
cu a su so ng va o fho, no I fh chua du . Khong pha I chI co
Ia bI f cho n, bI f dua; ma nhu ng nha fho Io n co n bI f fa o
fhm nu a, co n bI f: ca I fh gIo I chung khI dI qua fm
ho n, fri fu cu a nha fho, fh da fha nh ra fh gIo I cu a
NadIm Hifme f, do ng fho I v n Ia fh gIo I cu a mo I nguo I.
Chu ng fa cha ng fh y frong fa o v f do sao7 Cy cu c, cy
ho ng mo c k nhau frn mo f ma nh d f, fho chung mo f
khi fro I, nhung mo f nhu a d f hu f In, o cy na y fh no
ra cu c va ng, o cy kIa Ia I no ra ho ng do . Ca I chuy n qua
ro nhu ban nga y o frong fhIn nhIn, sao ma co nguo I
cu Ioay hoay ma I v n khong nh n fhu c duo c ra v n d
ca finh o frong van ho c7 Ca I cy fho NadIm Hifme f hu f
nhu a fhu c fa I va fho khi fro I fu fuo ng Ma c - InIn, fa o
ra nhu ng hoa fho co ma u sac va huong fhom NadIm
Hifme f. Ma co nhu v y, fh nguo I do I mo I c n du ng d n
cy cu c, cy ho ng va nguo I fhI sI chu ! - Tuy nhIn, cu c
va ng, ho ng do , cu c fhom fhanh da m va duo ng nhu co
huong da o Iy , ho ng fhom nga o nga f va duo ng nhu co
huong cu a ma , cu a moI, vI c y d dI n da f hon Ia no I
ca I ma u fho, huong fho cu a NadIm Hifme f. ToI nho do ng
chi va nguo I anh Io n NadIm Hifme f mnh da duo c ga p
go va chuy n fro . Su c h p d n cu a NadIm o noI doI maf
vu a fu m fIm cuo I vu a dau da u m n fhuong chang7 O
frong ca I Io ng ngu c fo, frong do co mo f fra I fIm dang
mang b nh dau fIm chang7 ToI co gang no I mo f va I khia
ca nh na o cu a ca finh fho NadIm Hifme f.
Co mo f if nguo I vI f ph bnh fho ma Ia I fo ra khong
co ca I kha nang so da ng c n fhI f nhu muo n no I chuy n
mu I huong fh du ng dI c mu I! Ho khong fh y ca I dI u Ia
Iu ng |ma cu ng f f y u) na y: nhu ng ba I fho hay da da nh,
nhu ng ba I fho frung bnh, fh m chi nha ng nha ng cu a
mo f fhI sI co fa I, cu ng cu co mo f ca I huong v rIng bI f;
|co n no I chI ho dem ba I fho hay ma vu f dI, ba o Ia do ).
Co nhIn nguo I fhI sI kIa c n pha I fuo c bo bo f nhu ng ba I
fho frung bnh cu a mnh |vi du , fheo y foI, r f nhI u ba I
fho frung bnh cu a Vichfo Huygo), nhung nguo I ph bnh
fho fh c n co ca I mu I fInh d fh y ra ng ngay nhu ng Ia
con, nhu ng r phu cu a cu c cu ng v n fhom mu I cu c.
Trong hon mo f fram ba I fho Hifme f foI duo c do c, khong
pha I ba I na o cu ng hay. Co nhu ng ba I hay d n mu c fuy f
vo I, co nhI u ba I hay, va co kha nhI u ba I Ia nhu ng
nguo I Iinh fo f frong doa n qun, foI khong co choI ca I Io I
ru f fu ng nguo I Iinh fo f frong do I qun cu a nha fho ra
ma da nh fIa! Nhu ng ba I khong fuy f vo I y v n cu co ca I
hay Iam cu a fho Hifme f; va n u khong co nhu ng ba I y,
fh f p fho cu ng cha ng co mo f ca I n n chung kha cao,
frn do vu f no nhu ng ba I fho fuy f vo I. Mo I ba I fho do ng
go p ph n cu a mnh va o, va co ng fhm vo I nhu ng do f
xu f, fo ng ho p fha nh mo f su nghI p fho r f cao. Nhu ng
ba I fho hay nhu: Tu kbt t6t o trong na y, Nbu ng ba n tay
cu a ca c anb ca su J6 t tra , Co /c /a bu c tbu cu6 t t6t gu t
cbo con, No t cc cu6 c s6 ng, 8tnb, v.v... n u chI do c vo I doI
maf kI m chuy n nhu mo f fh y Iu c su do c ca c ho so fo a
a n |duo I ch do cu ), fh ca I nay cu ng cha y m f; n u nhu
fh , fh m y frang cu ng khuy f, m y hoa cu ng fa n, chu
khong nhu ng Ia fho Hifme f...
Mo f ne f cu a ca finh fho Hifme f, fheo foI fh y, Ia mo f
con maf nhn yu do I d n no I gIo ng no I fhuo ng hay du a
du a fung fu ng; nha fho na y fre ma I o ca I da y fra I fIm
r f fham do , nhung khong pha I Ia ha ng fhanh nIn d
bo ng bo f; nha fho na y bI f uu dI m vI da I cu a do I, cu a
nguo I, va cu ng bI f nhu ng nhuo c dI m kha fo cu a do I,
cu a nguo I; co nhu ng nha fho ca m xu c ma nh qua fh
gIo ng r f fhI f fha, fr m hu ng, r f cao; Hifme f ca m xu c
ma nh qua , fh Ia I muo n no I ba ng mo f ca I gIo ng cha ng co
OI! O! g, no I ch m ch m, ghm ghm, co n ha gIo ng Ia
da ng kha c, va du a du a fung fu ng; nhung chu ng fa bI f
nghe ca I gIo ng do fh se fa I nguo I, dau nhu c o f n frong
xuong!
Trong fho I ky nhn dn chua nam chinh quy n o
frong mo f nuo c, Ia m ca ch ma ng co n b fu da y, che m gI f,
bao nhIu chI n sI co ng sa n da cho I fu ca I do I an nha n
vo su , so ng Iu gIa u b n, va do do pha I bo ca ca I fnh
yu kich fhuo c nho he p!
Cba ng /a m6 t kb6ng /6 m t xanb
Cba ng ycu m6 t nguo t Ja n ba nbo xiu
C6 y mo nbo xiu m6 t ng6t nba
Trong cuo n co boa /co /a ngo t pba n cbtc u
Cba ng kb6ng /6 ycu m6 t ca cb kb6ng /6
Tay cba ng stnb ra Jc /a m nbu ng ctc c to ta t
Kb6ng bao gto xy Juo c bu c ca cb gt t Juo c
Jy cbu6ng
Cu a ca t ng6t nba
trong cuo n co boa /co /a ngo t pba n cbtc u...
|Nguo I kho ng Io maf xanh)
Tung fu ng du a du a... u a aI7 u a ca I g7 u a cha ng
kho ng Io maf xanh7 u a nguo I da n ba nho xiu7 u a ca I
nha co chu f if hoa Ieo7 u a ca I anh Iu n gIa u co ma co
kIa khoa c fay d buo c va o ngoI nha cu a y co hoa Ieo
du ng nhu co fa mo uo c7 - u a f f ca ca I su fra ng fo ng
ho p y! No I dau kho cu a cha ng kho ng Io maf xanh, vo I
mo f nguo I nhI u suy nghI va fu ng fra I, d u sao cu ng chI
nn fung fu ng du a du a...
O frong nha fu , vI f fhu ra cho vo yu - va fhu cu ng
do ng fho I Ia fho - Hifme f dang da uo c ao fuo ng fuo ng,
no I do c vo I vo ra ng: cha cha ! mnh dang bang ngu a In
nga n; vo no I: nhung anh co bI f cuo I ngu a du! Cho ng
ca I va no I Ia ng: fh f d y chu ! ThoI em du ng ghen anh
cuo I ngu a! - Trong va I bo n cu fho, co mo f ca nh fhn a I
Ia duo ng, Hifme f du a du a fung fu ng; - nhung co nhIn
dy Ia fuo ng fuo ng o frong fuo ng fuo ng ma fhoI:
Gto na y gta Juo c o ngoa t,
trcn mnb ngu a pbo ng
/cn co t nu t non...
Em sc ba o. anb kb6ng btc t cuo t ngu a
Tb6t cm Ju ng Ju a ca cbo gbcn anb
Anb ycu non nuo c
cu ng gt6 ng bay g n gt6 ng
ycu mnb
Ma pbong ca nb co t n tnb - Jc u xa...
|Thu va fho)
ToI fuo ng nhu Hifme f da nam ca I chI fI f na y frong
fm Iy , sInh Iy cu a con nguo I:
Kb6ng kbo c, cbo ncn pba t mtm cuo t,
khI nguo I fa xo f xa, ca m fhuong, nguo I fa khong muo n
hay khong fh kho c, fh nguo I fa mIm cuo I v y; Hifme f
duo ng nhu da a p du ng ca I dI u mIm cuo I y va o fho.
Trong ba I u a fre nha nghe o, Hifme f da du a du a fung
fu ng d n no I Ia m cho chu ng fa uo f noI con maf. o I chu
be nha nghe o ho n nhIn, vuI suo ng qua , chu frong frang
fuy f vo I! O nha ma c va o cho chu mo f ca I a o vo nghIa,
vo Iy , buo n cuo I, da ngan qua Ia I da I qua , vo I nhu ng
mI ng va khap noI, nhu nhu ng fI ng ku kha c ma u. Va
chu be fu ngam nghia, fu so , ca I g cu ng Ia m cho fha ng
nha I y cuo I duo c ca . Ch cu a em ba o: - m frong h f
nhu mo f du a fre nha gIa u. - m ra cho phIn choI, xu ng
xinh frong bo a o, qua Ia I frong bo a o. m v nha , me em
fho da I, ba o: - Con oI, con frong h f nhu mo f du a fre
nha gIa u. - Trong Ia ng co da m ruo c I fha nh, du ca c fhu
hoa, n n, ca c do fho Io ng Ia nh nhu ng fhu y fInh va va ng
ba c. m be dI va o da m, fu ngam nghia, fu so mnh. Cha
em, co uo ng fi ruo u, mo f gIo f I frong kho e maf, ba o em:
- Con frong h f nhu mo f du a fre nha gIa u y. - m
fo I; frong Ia ng ha y co n da m ho I, de n Io ng, pha o bong
sa ng nhu ban nga y:
Trcn qua ng truo ng, tay J t Jiu nbau,
a o qu n trau cbu6 t, sa cb nbu /au,
bo n trc nba gta u Jang buo c to t,
co t J6 cbot, co t ttc n trong tu t.
Cbu bc ta cu ba m sa t ca o,
m t ma y ra ng ro , kb6ng nao nu ng,
cm no t to nc m ca o m t cbu ng.
- Hc! Tao nbu m6 t Ju a trc nba gta u.
R f nhI u khI Hifme f Ia I cu ng khong du a du a, ma chI
fung fu ng fhoI, fInh f d n no I fa co fh ca m nghe ca I
fung fu ng y o frong gIo ng no I, chu khong o frong Io I
no I; ca I hoI, ca I nhp dI u fung fu ng do Ia g, n u khong
pha I Ia mo f ca ch rIng cu a Hifme f d da n va f, va bo I
v y, nn no Ia I Ia bI fra ng:
Tbo t gtan Ja cba y tu6n
Tu6n nbu ma u
m6 t trc con cbo c ttc t!
Trcn cbinb tbu c
cbuong cbtc n tranb Ja kbc p.
Nbung mo t Jo ma by gto
6 ng J6 /a My
8u a soa n cbo cbu ng ta m6 t tr n tbu ba!
|Tu khI foI o frong na y)
KhI xoay ca I du a du a fung fu ng y qua phia dch, fh
NadIm Hifme f co mo f ca ch da nh chu ng no cu ng hI m
ho c, fa c du ng khong ke m ca I hnh fhu c no khi xung
fhIn cu a mo f so nha fho Io n kha c da nh dch. No I v mo f
fn frong qun do I quo c xa cu a pha f xif HifIe:
Hng Mu/c, quc Muyntcb,
Mc nb t ba tbu sau na y.
1. Bta bot bo t ca ng
2. Na ng E/c6no ba cb tuyc t,
bc o / n nbu m6 t cu kboat mtc n 6ng Pb6
8. B p ca t Jo cu a tba nb pb6 quc buong.
Vo t y co ba b6n pb n.
1. Cba o c p trcn, J6t go t Ja nb ca o nbau,
Ttc ng oang ra nbu s m
2. Tbc trcn kbu su ng /u c
8. Pbun ra nbu ng /o t cbu t ru a
M6 t nga y it nb t ba / n
Trcn t6 ttcn nguo t Do Tba t
Ma y go t gt t /a t trong /u c Jt qua,
Ba ca t so
Trt c trcn J u, trcn /uo t ca trcn ttm
Cu a Hng Mu/c.
1. Qu6 c truo ng Hit/c
2. Qu6 c truo ng Hit/c
8. Qu6 c truo ng Hit/c...
Tn qun pha f xif y, chI c fa u ng m cu a no b da nh
dam, no na m ch f duo I da y a I Ty uong. Ngo I bu f
Hifme f cu ng cu fung fu ng nhu fh , khong co nhu ng ca I
huo fay vo bo , khong co nhu ng dap fhm vo Io I, foa f ra
mo f su khInh ghe f d n Ia nh Iu ng:
... Trong m t y co m y gto t /c /t tt
Y kb6ng /au g s6 t
Y trong tu t Jang co n ttc n t6 t,
Ttc n kb6ng tbcm, cu ng cb ng bo t Jt.
Y kb6ng co n co tbc gtc t at,
Y cu ng kb6ng co n co tbc bt at gtc t.
|t /u c nu a, tbn y pbnb bc t
Va sc n6t /cn m t nuo c bc nb b6 ng.
8o ng sc J6 t y
Va ca t mu t nbo n cong
8c /a m m6 t cbo /u ca ...
|Mo f doa n frong mo f fra ng ca
v chI n franh fh gIo I fhu haI)
uo ng nhu ca I fa ng cu a Hifme f khong fhich nhu ng ca ch
o n a o, Hifme f co fra nh su no I fo, Hifme f muo n no I mo f
ca ch na o fh m nh f; Hifme f da fhich I y nhu ng ch f
II u fho frong ha ng nga y, Ia I fhich du ng ba ng nhu ng Io I
no I fhuo ng.
Nhu khI fu bI f do ng chi d va o fu :
O /a t bnb ycn, ca c ba n,
o /a t bnb ycn
T6t ra Jt
co t ca c anb o trong b6 n,
ca co t cu6 c J u tranb trong o c.
O /a t bnb ycn,
ca c ba n t6t nbc ,
o /a t bnb ycn.
T6t kb6ng mu6 n tb y ca c anb trcn bo btcn
Xc p ba ng nbu cbtm trong nbu ng to buu a nb.
T6t kb6ng mu6 n tb y ca c anb c m nbu ng
mu t soa,
kb6ng, Ju ng nbu tbc .
|Tu bI f)
Nhu khI no I vo I nhu ng ba n be da ch f, ga p nhau frong
gI c chIm bao, frong khI mnh o frong fu va dang o m:
Na o ca c ba n ca o Jy, mo t ca c anb ng6 t,
Mu ng tbay Juo c ca c anb Jc n, Jcm cut to t
cbo t6t.
T6t btc t, ca c anb ca o xa /tm cu a t6t b ng
Juo ng cu a s6
trong kbt t6t Jang co n gt c ngu .
Ca c anb kb6ng /a m nga cbtc c cbat c6
tbanb tbanb
cu ng kb6ng /a m J6 ca t b6 p tbu6 c kta ma u Jo .
Vo t nbu ng kbu6n m t nbu a nb sao mo .
Ca c anb tay n m trong tay bcn gtuo ng t6t Jo .
Ngbi cu ng /a tb t,
T6t cu tuo ng ca c anb cbc t r6 t,
Va bo t c t6t kb6ng ttn Cbu a bay ttn co t cbc t
mu kbot,
T6t cu ttc c ma t truo c Jy
Kb6ng Jua tbcm Juo c ca c anb m6 t ca t
Ju m tbu6 c...
Hifme f cu chuy n fro nhu v y, no I vo I fu ng nguo I ba n,
k no I xua sau, nhac nhu ng chuy n do I, anh na y con ca I
nheo nho c, anh kIa hay uo ng ruo u... chuy n dang chua
h f, fh
8ao tbc , ca c ba n cu a t6t ot,
sao ca c ba n Jc m6 t mnb t6t co co :
Ca c ba n Jt Ju r6 t:
|No I v ca I ch f - 1946)
Ca I Io I no I, Io I fho do Ia cu a Hifme f chu khong aI kha c.
Cho nn co mo f fhu nha c fm fnh Hifme f nhu n fh m
f f ca ca c ba I fho. Tho Hifme f su, r f su, nhu mo f
gI ng khoI fham fha m d n va o ruo f d f, f f ca mo I
chuy n fu bn ngoa I d u ho a fha nh fm ho n. u fro I
xanh, co aI da nhn no nhu anh fu NadIm Hifme f o frong
xa IIm duo c ra sn7 Hifme f chI co nhn fro I xanh, ma fu
nhIn nhu ng v n d su qua duo c da f ra: b u fro I, vu
fru , su so ng, mnh, nguo I kha c, nha fu ...
Nga y b6m nay cbu nb t,
L n J u ttcn, b6m nay
Cbu ng Jc t6t ra ngoa t m t tro t,
ca t6t,
/ n J u ttcn trong Jo t,
t6t Ja nbn tro t kb6ng nbu c nbicb...
. . . . . . . . . . .
T6t Ja ng6 t xu6 ng J t
/o ng J y kinb cn
Va t6t Ja Ja n /ung tu a bu c tuo ng c6t.
. . . . . . . . . . .
t, m t tro t, ca t6t
T6t /a m6 t nguo t sung suo ng.
|Chu nh f - 1938)
'
' '
y gIo foI muo n no I d n ca I can da m frong fho
NadIm Hifme f. V Hifme f nhn su, nhn ky , nhn t t ca
cuo c do I va su so ng - ma nhu ng nguo I fhI sI d u pha I
nhn nhu fh -, nn Hifme f khong caf xe n v n d , cho
no fro n frInh, do phI n!
I nhIn ca I du ng ca m fruo c h f cu a Hifme f Ia chIa
v phia dch. Nguo I co ng sa n y, n u ma ong pha I o fu
cho du ca so nam bo n fu ba n, bo n pha f xif fuyn a n cho
ong |fo ng co ng 56 nam fu ), fh ong o fu suo f ca mo f do I
v n co n chua h f. u sao cu ng ha y co n may man, ong
mo I chI ngo I fu haI I n, f f ca co muo I sa u nam!
Trong ba I fho Ca I nguo I dI fo I, Hifme f no I nhu ng
buo c vuon In na ng nho c, co gang cu a nguo I chI n sI -
cuo c d u franh khong pha I Ia chuy n ngon xoI - nhung:
M t /6 t ra trong kbu6n m t
Nbu J6t /uo t guom tu6 t tr n,
Nguo t y buo c /cn cc pbia Jtcb.
Nguo t y Jt /cn tu ng buo c m6 t
Nguo t y Jt /cn m6 t ca cb n ng nc
Nguo t y Jt to t.
Trong ba I fho v nguo I II f sI co ng sa n Pha p CabrIen
PrI, Hifme f vI f:
Trc o /cn trcn Jtnb nu t
u ng Jo tb y btcn xanb
Cbc t ung Jung bnb tinb
Kb6ng pba n /a t Jo t mnb...
Trong Thu va fho gu I v cho vo , Hifme f vI f:
... Nc u ba n tay /6ng /a cu a m6 t Ju a /uu manb
cu6 t cu ng tro ng Juo c tbo ng /o ng ca o c6 anb,
cbu ng no sc u6ng c6ng nbn
trong J6t m t btc c cu a NaJtm
Jc tm ca t so .
Hifme f cu ng da k f fhu c mo f ba I fho ngan frong fu :
Bt tu , cbuyc n co cbt bay!
V n Jc /a cb ng bu6ng tay cbtu ba ng.
|V n d Ia o do - 1948)
Trong ba I fho PIe IofI (Ptcrrc Lott, NadIm Hifme f
no I d n ca I phuong ong frong fri fuo ng fuo ng Ia o foe f
cu a nha van IofI, ca I phuong ong hoa ho e hoa so I y,
m II a o huy n y khong bao gIo co , hI n nay khong co ,
va maI sau cu ng se khong co ! ChI co ca I phuong ong,
ca I chu A vu a fho c cu a chu u, nhung Ia I b do I kho
hon noI na o, b khaI fha c, bo c Io f, bo n ru f cho ky h f!
Hifme f go I IofI Ia mo f fn bp, mo f fn bp dem va I mu c
cu a Pha p ba n cho phuong ong, gIa fhm nam fram
ph n fram Ia I; - IofI, anh chI Ia mo f con Io n gIa fu sa n!
n nga y phuong ong duo c gIa I pho ng, fa se baf I y
IInh ho n cua anh va do ng dInh no o duo I c u! Va do I
dI n vo I ca I IInh ho n no I do I kIa, fa se chm fhuo c Ia
hu f... - Nha fho co ng sa n k f fhu c:
Ca c anb nbu ng nguo t kb6 ra cb o Au cbu,
T6t Ja Jua tay cbo anb c m,
cbu ng t6t Ja xo c tay cbo anb b t,
Ca c anb ba y 6m cboa ng cbu ng t6t tb t cb t!
Vat kc cat cbu ng ta ba y ru6t Jong
Cuo t trcn /ung nbu ng Jc p Jc ngu a b6 ng!
Mu c ttcu kta ka, Jy kta g n J y,
G n / m, ta Jt! Ca c anb nbn tb y,
Nbu ng nga y xa co t tu Jo
kbo ng co n m y nu a Ju!
Ba n nbn kta, tbo t mo t cu a pbuong 6ng.
ang cba y Jc n, pb t mu t soa nbu6 m ma u!
Na y nbn ngu a Jc p cu a ta
Vo kcu Jo n xc o na t
Lcn ca t r6 n nbu6 c nbo
Cu a cbu ngbia Jc qu6 c!...
Nhn chung ha ng fram ba I fho Hifme f ma foI duo c
do c d u quy qu n chung quanh ca I frung fm na y: mo f
bn Ia d u franh, o fu , dI da y, mo f bn kha c gan II n,
Ia : cuo c so ng, con nguo I, ha nh phu c, fnh yu. o I
Hifme f Ia mo f cuo c ph n d u da I; duy co mo f dI m da c
bI f, Ia fho cu a ong fo a ra, pho ng fu ng, chung quanh ca I
frung fm no I frn dy, chu khong khe p do ng go Ia I.
Nhung foI muo n Iuu y nguo I do c v ca I khia ca nh na y
nu a, ma foI co fh no I Ia hI m fh y o frong fho. Con maf
Hifme f nhn fInh ky mo f ca ch go m gh, du su fh f co
cho c dau con maf, co chm gaI frong Io ng, Hifme f cu ng
cu nhn f f ca , khong caf xe n. Chu y u no I ma f pha I,
Hifme f cu ng khong bo ma f fra I, bo I v y fho Hifme f Ia
ba I ho c o frnh do cao v su chuo ng chn Iy ; fho Hifme f
vu frang kha d y du cho fa, vu frang d chIa va o dch
da da nh, co n vu frang d Iuo ng fruo c nhu ng cho x u cu a
bu c franh de p Ia cuo c do I. Ca I y Ia g, n u khong pha I
Ia frnh do cao cu a su chn fhu c frong fho7
Ca I fung fu ng cu a Hifme f su sac Ia m sao, frong mo f
ba I fho nhu ba I 6ng Kys6 t, frn do I co n co nhu ng co I
xay gIo , co n nhu ng ong cha ng vo Iy ngay frong pha m
vI gIu a fa vo I nhau. ong Kyso f say m dI chInh phu c
ca I de p, ca I hay, va ca I fh f:
T6t btc t,
M6 t kbt nguo t ta Ja sa ca o ca t say mc y
Va kbt nguo t ta co m6 t tra t ttm kba n ng
J6 ng cn,
Tb bc t pbuong r6 t, anb 6ng Kys6 t cu a t6t a !
c6 pbuong,
Tbc t t pba t Ja nb nbau co t /oa t c6 t xay gto ...
Nhu ng nguo I co ca I fInh fh n bonsovich, cha ng pha I
Ia fra I fIm ho kha na ng do ng cn7 Ho dI dI f dch, va ho
co n pha I da nh nhau vo I Ioa I co I xay gIo nu a. ong Kyso f
fh na o cu ng co buou d u su f fra n, nhung co h chI! Anh
co n so ng ma I, cu ng nhu na ng unxIn, Iy fuo ng cu a anh,
se de p fhm In ma I.
... bo n con bu6n /u t cbu t /oa ng xoa ng,
Nb t Jtnb cbu ng no pba t /n xa ca o anb
Va Ja nb anb nbu tu ,
Nbung anb /a cba ng btc p si cu a n6 t kba t kbao,
at ma Ja nb n6t,
Anb c n co n s6 ng /u6n nbu ngo n /u a
Trong co a o gta p b ng s t n ng nc ,
Va na ng unxtnc sc nga y ca ng Jc p nu a!
1948
Nha fho co ng sa n y da no I ca I hu ng vI du ng In cu a
qu n chu ng:
Va tu bo cu a Jcm Jcn
Nbu ng nguo t y Ja cb6 ng ba n tay bo ,
cb6 ng nbu ng tay n ng cb c
xu6 ng Ja /a t /o ng Juo ng
Jc Ju ng /cn b t kbu t.
da fa cong nong bInh cu a nuo c Nga da nh chI m Cung
dI n Mu a ong nhu ng nga y Ca ch ma ng fha ng Muo I:
trong m6 t bu6t tro t cu a mo t so m,
trong m6 t bu6t bnb mtnb bo tu bo cu a Jcm
t6 t co t ra,
co t nbu ng go t gta y tuyc t ba m suong pba
bo gt m a o qua nbu ng b c Ja boa cm tba cb.
NadIm Hifme f o frong fho da pha c In r f nhI u ne f ma f
ba n be , do ng chi, do ng ba o fhn quy , du ng ca m, ho fu
qu n chu ng ma ra. Tuy nhIn, mo f nha fho co Hifme f
fh f Ia khong muo n caf xe n su fh f; Hifme f co n da m no I
mo f ca ch fru c dI n nhu ng nhuo c dI m cu a qu n chu ng
nu a.
Vtc t c bo ,
nbu ng nguo t J6ng c6 ba n
Juo ng b ng ktc n trcn J t
ca Juo t nuo c
ca cbtm trcn tro t,
V bo , nbu ng nguo t cu ng nba t bc n,
cu ng Ju ng ca m,
u ca c, to t co t,
nbu nbu ng trc con ra ng ro ycu Jo t,
V bo , nbu ng nguo t sa ng ta o ra bc t tba y, ca
nbu ng ca t tc qua tro t,
V bo ma tcn tu6 t
co trong t t ca nbu ng ba t ca...
Nhu ng nguo I fho cu a mo I ba I fho, nha c cu a muon ba I
nha c, ho sa ng fa o ra h f fha y, sa ng fa o ra ca nhu ng
ca I f qua fro I! Hifme f da m no I In ca ca I khia do nu a.
Chu ng fa c n fh y ra ng: frong mo f so nuo c ca bI f o
phuong Ty", n u bo n pha f xif qun phI f cu ma f p
ho p Ia I duo c Iu c Iuo ng cu a chu ng d ho ng gy chI n
franh fhu ba, n u d quo c My ma d n do ng qun va I p
can cu qun su duo c, fh qu n chu ng nhn dn o m y
nuo c do cu ng pha I chu fra ch nhI m y v mnh! Hifme f
da m no I ca I fIu cu c y cu a qu n chu ng, frong nhu ng
fruo ng ho p khong gIan, fho I gIan na o do :
Anb nbu con cu u, nguo t anb ru6 t tbtt t6t ot,
Kbt tcn Jao pbu m c a o b ng Ja cu a anb
Kbt tcn Jao pbu buo cao g y no
Anb c6 t ca ng /a t ca o trong /u /u a
Va anb Jc n /o sa t stnb cu a cba y, nbu tbc
tu ba o!
|SInh v f Ia ky hon ca )
I nhIn nhu ng f I u y Ia Im fho I, va nguo I co ng sa n
bao gIo cu ng fIn o su c no I d y cu a bI n, fIn o su c gIa o
du c, fuyn fruy n, co do ng cu a a ng, NadIm Hifme f fIn
nhu v y, va v fIn o qu n chu ng, cho nn mo I no I fh f
vo I nguo I anh ruo f fhf cu a foI oI:
Va nc u trcn qua J t / m kb6 cu ng Jc n tbc ,
o /a nbo anb J y, anb ot,
Nc u cbu ng ta bt Jo t ru , bt ta n bot,
Nc u cbu ng ta bt /6 t Ja to c ma u,
Bt c p nbu cbu m nbo Jc cbo ra ruo u,
Kb6ng /c t6t Jc n n6 t no t r ng Jo /a /6 t ta t
anb - kb6ng,
Nbung anb ot, anb co nbtc u pb n Jo ng go p
o trong!
Va chu ng fa xem fho cu a mo f nha fho, no I chung chu ng
fa nn frI ky frI m hon Ia Ia m mo f fh y Iu c su . KhI
NadIm Hifme f no I cha ng ha n:
Nbu ng ttc ng ba t cu a con nguo t
Co n Jc p bon con nguo t nu a,
Cbu a J y by co ng n ng bon.
Bu6 n bon, ca cu ng bc n bon con nguo t.
Ycu bon nguo t, t6t ycu ba t bo ba t.
Co kbt t6t Ja s6 ng xa nguo t,
Nbung ttc ng ba t kb6ng tbc na o xa...
|Nhu ng fI ng ha f)
fh dI nhIn chu ng fa khong nn kI m chuy n ra ng fa I
sao Hifme f Ia I da f fI ng ha f cao hon con nguo I; ma fa
nn hI u ra ng: o dy, Hifme f dI n da f d n cao do ca I fm
su , ca I Iy fuo ng, ca I fnh ca m su sac, de p de nh f cu a
con nguo I k f fInh frong ba I ha f cu a ho , va no I nhu v y
Ia bI u duong con nguo I, chu khong pha I Ia ha fh p con
nguo I. Tuy v y, o frn do I v n co n co mo f fhu ph bnh
sInh su , cho nn Hifme f vI f nhu v y cu ng Ia fa o ba o.
'
' '
Trong fho cu a Hifme f, co mo f chu m da c bI f: fho Ia m
frong fu . Nam 1938, NadIm Hifme f b fo a a n bInh xu 28
nam fu v fo I fuyn fruy n co ng sa n frong qun do I.
gIam frong nha fu oru f, Hifme f fI p fu c su nghI p sa ng
fa c. Nhu ng fa c ph m vI f frong Iao fu co n vuo f hon
nhu ng fa c ph m v fruo c; gIo ng fho Ia I Iang fInh hon,
vu ng cha I hon. Hifme f cu ng Ia m Iu ng vo I fu nhn, da y
cho ho ve , da y ho ha f, da y ho suy nghI. Tho ong fu frong
fu Ian nhu so ng ra ngoa I.
Hifme f frong fho I ky na y co Ia m nhI u ba n fho fra ng
ca. Tuy nhIn, Ioa I fho fu fuy f va chu m Tbu ca tbo,
Hifme f Ia m h u nhu Ia d gIa I fri frong khI sa ng fa c,
fh, co Ie Hifme f cu ng I y Ia m nga c nhIn, Ia I duo c nguo I
fa coI Ia gIa fr cu a fho no I hon. Chu m Tbu ca tbo Ia mo f
Ioa I fho fu cu a rIng Hifme f, Ia m fu 1942 d n 1946, duo I
hnh fhu c Thu gu I cho vo .
o c fho, chu ng fa bI f Iu c na y Hifme f fuo I da ngoa I
bo n muoI; mo f nguo I da ng vIn co ng sa n Iu nam, chin
frong d u franh, chin frong cuo c do I; mo f nguo I r f co ng
sa n, cho nn r f nhn fnh; fho fu cu ng Ia fho fnh; o
dy Hifme f no I fI p fruy n fho ng cu a nhI u nha fho ca ch
ma ng o u chu, vi du nhu PefophI, nha fho Io n nh f
cu a dn fo c HungarI, co haI dy frn da n: dy d u franh
r f d u franh, d n hy sInh gIu a fr n fI n, dy yu duong
r f yu duong, fha nh mo f fhI sI cu a fnh yu. O Hifme f
cu ng nhu o PefophI, Iy fuo ng vo I nguo I yu c m fay
nhau. Sao o fu nha fu pha f xif Tho NhI Ky ra, ma Ia I
co ngo n gIo fho ma f ruo I d n f n da y ho n nguo I do c! u
franh va yu duong Ia haI vo ng frn mo f ma f pha ng,
cu ng mo f frung fm: Io ng yu cuo c do I. Tho fu cu a
Hifme f r f ha m su c, r f no I fm. Co Ie do v ca I nguo I
chI n sI da foI Iuy n y r f vu ng frn I p fruo ng vo sa n
cu a mnh, nn nguo I y da m no I nhu ng dI m ma co fh
nguo I kha c khong da m no I: vi du nhu ca I doa n no I ra ng
mnh kho c. Nguo I y ha f In frong fu ba ng ca I gIo ng x u
va re cu a mnh.
Ca t gto ng x u ca rc btc t m y
tbc ma /a m anb /ay J6 ng su xa
Jc n n6 t nbu /o ng anb bt bu a ra.
Va nguo I y kho c mo f ca ch fu nhIn, nhu bnh nuo c d y
fra n,
Va ba o r ng anb Jy
Anb cb ng x u b6 cc tnb tra ng cu a
/o ng anb tbc ,
anb kb6ng tbc n tbu ng Jo m t
tb y no ngbtcng ma t J u t6 t ngbtc p
tu ru t mnb ca o /a t co t mnb,
tb y no yc u mc m nbu c y
icb ky nbu c y
tb y no tb t nbn tnb gta n Jon nbu c y...
. . . . . . . . . . .
Co /c Jo /a ta t bat cu a s6 song s t,
ta t ca t /o kta, ta t ca t m sa nb kta,
ca ta t b6 n bu c tuo ng
bao nbtcu tba ng cbt cbo anb ngbc
ngoa t ttc ng anb kb6ng co ttc ng nguo t na o
kba c nu a...
Nguo I y frong ca I nha fu oru f fheo do I nhu ng mu a
qua, fheo do I cong vI c do ng a ng Ia m an bn ngoa I, fheo
do I fha nh pho bn ngoa I; va Iuon Iuon fnh yu co ma f
frong chu m Tbu ca tbo no I fIn fuo ng, no I mu c fIu mnh
nha m fo I.
... Cu a kta Jo ng
Ra tay mnb pba t pba ,
V n Jc /a , cm a , Juo c nbn cm,
La Jo t pba t Jc p nbu cm,
o t tbn ca Juo c ycu tbcm nbu mnb,
Kb6 ngbc o bu a ttc c Jtcu /tnb
Btc t cbua cb m Ju t
Nbung ttn sc ta n...
NadIm Hifme f fu fu da sang da y, ra fu Ia da pha I
xu f duong kho I nuo c. I da y fh f Ia mo f ca I ngh gay
Iam! Hifme f Ia I fu ca c nuo c xa ho I chu nghIa ma mnh
o , gu I Thu va fho v cho vo , cho con; va I n na y, gIo ng
fho cu a Hifme f cu ng fru I fr n nhu fh , chn ch f d n
buo f Io ng nguo I do c. - u ng o bo b ungarI, bn na y
Hac Ha I, nhn sang bo bI n bn kIa, da Ia To quo c Tho
NhI Ky :
u ng o Vacna na y, cba go t. con ot
Cba go t. con ot, ca /o t kcu / p /a t...
Con co ngbc tb y kb6ng,
Momc t ot, Momc t.
. . . . . . . . . . . . . . .
Con ot, cba go t con, con co ngbc cbng:
Momc t ot, Momc t.
|Con oI)
Nhu ng ba I fho fuo ng nhu chI no I fhu n co nho
fhuong nhu v y, cha ng pha I mang mo f ca I ma f khong
no I, fu c Ia su fo ca o fo I a c cu a bo n pha f xif, bo n d quo c
hay sao7
'
' '
y gIo foI nghI c n pha I no I doI Io I v vI c dch fho
NadIm Hifme f. No I chung dch fho da kho , fho Hifme f
Ia I Ia va o Ioa I fho r f kho dch. o I v no don gIa n, chn
ch f; Ia m fh na o d gIu cho duo c ca I /6 t m6 c cu a nha
fho7 o c mo f so ba I fho dch so chu frong cu khong d u,
vo I nhu ng v n baf kha fu do, va nhI u khI khong co
v n, co nhI u ba n do c chua quen, va ca m fh y Ia kho
fruy n ca m. Nguo I dch xIn nh n I y f f ca khuy f dI m
v mnh, va xIn ba o ca o ra ng: fho Hifme f, du Ia da dch
qua mo f I n |sang Pha p van), v n cu co n hay Iam. Tuy
nhIn - khong pha I dy chI Ia vu ng de o ma khe o ba o
chu a - xIn ba n do c fhong ca m cho: cho nhI u v n va o
fho dch, chua pha I Ia kho Iam. Nhung co su kha c nhau
v Io I fho gIu a fho Hifme f vo I fho A/jrcJ Jc Mussct |o fh
ky 19) cha ng ha n:
Du pbtc n na o ng t ngy tu6t trc
Vc t Jau tbuong cbo xc r6 ng ra,
Na t /o ng t n Ja y su xa,
Ntc m Jau ci Ja t na ng ta Jtc u ky .
Nba tbo bo t, cbo c Jau Jtc ng
Ma tuo ng mnb bot ttc ng Ja nb cm!
Tuyc t co t /a kbu c tbuong tm,
Btc t bao ttc ng n c tba nb ngm mu6n Jo t...
|m fha ng nam)
Muy fx c f cao gIo ng In |frong nguyn van) no I mo f
ca ch fr m hu ng, vo I mo f fu fh Ia ng ma n; o dy dI u fho
d u da n vo I nhu ng v n chan cha f co fh fhich ho p, ca I
fh ngm khu c re o raf chu a du ng duo c dI u fnh ca m
cu a ba I cm tba ng Nm.
Co nhu ng ba I fho cu a SmI cnensky |Cbrtsto
8mtrncnsky 1898-1923) khuon duo c va o nhu ng dI u fho
fu fa m d n muo I chu , vo I nhu ng m fhanh vang do ng,
go I fa nho fo I dI u fho hu ng ca cu a Vichfo Huygo:
Bay /cn, bay /cn, gtu a /u a ngo t Ja n ngo p
Nbu ng su gta cu a tnb ycu, cu a mat m6 t
ra ng J6ng,
Ca c nguo t ba o, b ng ba o gt6ng, b ng s m cbo p
M6 t buo c ttc n /cn cu a /a n so ng Jo oat bu ng.
|Nhu ng doa n ky bInh do )
Hay Ia fho cu a PefophI |fh ky 19), dem dch ra fha nh
nhu ng dI u fho d u da n, cu ng fhich ho p. - Hifme f cu ng co
nhu ng ba I fho co fh dch vo I nhu ng dI u fho d u, nhu
Nguo t Ja nb ca Nb t Ba n |To Hu u dch), Em bc
Htr6sbtma, V n Jc /a o Jo v.v... Va foI du ng v phia
nhu ng nguo I muo n ra ng fho dch pha I fha nh fho, v n dI u
ha n hoI d d fruy n ca m cho nguo I do c VI f Nam hI n
nay. Tuy nhIn, kha nhI u ba I fho cu a Hifme f, n u dua
dch ba ng mo f fh fho d u, v n va dI u cu dI nhanh cha y,
fron fru, fh fheo y foI, Ia I fro fha nh mo f su buo n cuo I!
XIn fhu fh f ra ng co doI ba I fho Hifme f dch fh f
ngon xoI, kha nhanh, ma khI nguo I do c fo I, khong bI f
chu ng Ia I cho Ia dch fhoa f va I y Ia m khoa I
... Ngu ycn, mnb ngu ycn - ycn
Xa tu btcn tb m anb Jcm ngu cc
Gt c bo c r6 ng ma t, nbc tu a ca nb cc
Ngu ycn, ycn ngu mnb ngbc!
Em mo Juo t bo ng bu6 m cbc - gto pb6 ng...
|Ha f ru)
Va cu ng xIn fhu nh n ra ng m y ba I fho y frong nguyn
van - foI muo n no I Ia ba n Pha p van - khong pha I Ia hay
Iam. Tra I Ia I, co nhu ng ba I fho dch fuo f cong phu
|nhu ng ba I na y hay Iam: Mu a J6ng 1017, Gabrtcn Pcrt,
M6 t Joa n trong ba n tra ng ca cc cbtc n tranb tbu bat,
8tnb c t /a ky bon ca , Tu kbt t6t o trong na y, v.v..., hay
v ca I ch f fho r f sa ng fa o, r f Ia NadIm Hifme f, fung
fu ng, mo c ma c, su sac) nhung chua chac da ha I Io ng
nguo I do c. Chu ng fa khong bI f nguyn van fI ng Tho
NhI Ky v n dI u fh na o; co n o ba n dch Pha p van, fh
khong co v n, fha ng hoa c doI khI co chu f if m fhanh
Ia y nhau frong chu ; fuy v y, fa v n co n nghe mo f nha c
dI u fnh ca m r f ha f ca, fInh f . Nguo I dch da co gang
cho va o mo f if v n, da ng fang m huo ng, nhung fu fh y
su c mnh khong fh Ia m hon. No I fh f ra: do I vo I nhu ng
ba I nhu fh na y, fh fu fh y khong nn fhm fhaf, ca I
bIn cho nguyn van qua mo f mu c na o do ! ma co gang
gIu cho duo c ca I chn ch f na m bn frong Io I van. Cu ng
co nhu ng fruo ng ho p, nguo I dch da baf v n ro I, ma Ia I
pha I bo bo f v n, bo I fh y deo v n va o, Ia I ha I cho ch f
fho. Va o dy fh xIn yu c u nguo I do c fa m ga c ca I f p
qua n do c fho no I chung fu fruo c d n nay, ma mo fhm
ra mo f fh fhuo ng fhu c mo I frong van ho c. Va o fruo ng
ho p na y cu ng nn nho Io I xIn cu a MaIako pskI: ha y do c
fho foI nam I n fruo c khI ga f bo ...
Trong qua frnh dch fho NadIm Hifme f, foI da IIn
h fh y: o frong sa ng fa c fho cu a fa hI n nay |nam 1961,
chu khong pha I fnh hnh cu a nam 1948, 49 hay 50, 51)
cu ng dang co mo f ca I nhu c u mo ro ng ca c hnh fh cu a
nhu ng ba I fho, da ng chu a du ng duo c nhu ng Ioa I fho sa ng
fa c nhu kI u fho cu a NadIm Hifme f cha ng ha n. Nhung
v n d na y, fa khong ba n ngay o dy.
'
' '
Ca I fI ng fho, ch f fho cu a NadIm Hifme f, mo f ch f
fho co ng sa n, d y r y ph n d u va fnh nguo I, mang
ma u sac cu a mo f fm ho n su sac Io n Iao, mang nhp
d p cu a mo f fra I fIm d y yu fhuong va dau da u, foI
da m mong, d u phIn dch co Ia m roI ro f do c duo ng,
cu ng v n co n co fh Ia m cho nhu ng nguo I do c ca m m
quy n Iuy n; bo I ca I su c hay cu a fho Hifme f r f Io n, va
sa u muoI fhu fI ng con nguo I o frn fra I d f da co gang
fruy n da f ca I Ia n dI n fu frong fIm o c NadIm Hifme f
da nh dI.
Va co Ie , do muo n fang ca I ph n chu y va chu kho
cu a nguo I do c, foI da mo f ph n na o no I fang ca I finh
ca ch fuo ng nhu Ia kho cu a fho Hifme f do I vo I mo f
nguo I chua quen chang. Thu c ra, n u quen vo I ca I Io I cu a
fho Hifme f ro I, fh fho Hifme f Ia I Ia r f d fhong ca m.
Tho Hifme f r f pho bI n o frong nhn dn nuo c ong; a nh
huo ng cu a fho ong va o nhu ng nha fho Tho NhI Ky r f
Io n. Trong khI ngo I fu , NadIm Hifme f fu frong fu da r f
du ng ca m cho ng Ia I nhu ng b f cong, nhu ng da n a p bn
ngoa I; vI c do ca ng Ia m fang uy fin cu a ong do I vo I do ng
ba o ong. Tho ong baf nguo n fu vo n van ho c dn gIan
Tho , fu fruy n fho ng van ho c dn fo c, do ng fho I NadIm
Hifme f da du f khoa f ga f bo nhu ng fhu ngon ngu fhong
fha I, ba c ho c, ky khu no Ia m cho fho b do ng he p frong
gIo I fri fhu c. Tho ong v quan nI m cu ng nhu v hnh
fh ro ra ng Ia fheo u chu, ma Ia I du ng ca I ngon ngu
fuoI fre , d y su c so ng cu a qu n chu ng.
Nam 1961 na y, o IIn Xo ky nI m 40 nam sa ng fa o
fho cu a NadIm Hifme f.
Ha N6 t, nga y 11 tba ng 11 nm 1061
Xun I u
NHA THO T MO
(|n trong t p Tbo Tu Mo - NXB Vn bo c 1064
CON NC!O I T! MO
Tu Mo chinh fn Ia Ho Tro ng HI u, sInh nam 1900.
Ong no I Ia mo f nha nho, khong dI fhI, co da y vo Io ng
fam fu kInh cho cha u; bo cu ng co ho c fhong vI f fha o
chu nho. Nha sa su f; o pho Ha ng Ho m; bo da Ia m nhI u
ngh d sInh nhaI; me co fho I dI Ia m Nha ma y so I o o
Song.
I ho c Jip/6m
|1)
fa I fruo ng uo I, ho c gIo I, duo c ho c
bo ng ngoa I fru mo I fha ng bo n do ng: I y ca c dI fa u dI n
mo f do ng ruo I, dua cho me haI do ng, nam ha o fIu va f.
Cu chuy n doI gIa y sau dy Ia va o nam 1917: anh ho c
fro nghe o fh m yu mo f co con ga I o g n d y, nha gIa u;
anh ma c a o fhe, chif khan Iuo f fheo fho I frang; v dI ho c
pha I qua cu a nguo I mnh yu, nn anh co ma co mo f doI
gIa y CIa nh, da son. n d n gIa y ha mo m, ha d n
du Ia I do ng fhm dInh va gan dy fhe p. Mo f hom dI fo I
fruo ng, b f fhnh Inh gIa y ha ro ng ra; anh ho c fro fu c
|1) a ng fo f nghI p frung ho c fho I Pha p fhuo c.
qua qua ng gIa y, dI d f. Anh khong da m fI p fu c dI chn
d f d n fruo ng, II n nghI. Co nguo I ch du ho fuo ng em
o m, In fham; em su f sf k chuy n, ba ch du, cho ng
Ia m o ga, cho hon mo f do ng d mua mo f doI gIa y; chI u
hom sau mo I co gIa y dI ho c.
Tro ng HI u do dipIom nam 1918, xIn dI Ia m fhu ky
f p su So Pbtnng
|1)
Iu c do co n o Ha ng Tro ng; ma I d n
fha ng Ta m nam 1945, Ia 27 nam. O So PhInang Ia m k
foa n, da nh ma y chu , ro I Ia I Ia m k foa n.
Nga y xua nha vo n Ia m huong xe, |v ca c fhu bo f
fhom va o gI y ba n), Ia m n n sa p ong, sau m f ngh v
co huong ne n va n n ba ch Ia p, ba me Tro ng HI u pha I
dI xe fhu so I bong o Nha ma y so I ac Qua; sau khI con
dI Ia m, ba cu Ia I v ba n do son, fra p qua ; mo f nha Ia m
du a son fhuo ng cho con ga I mang du a d n c f; khI me
dI vang, Tro ng HI u ra fI p mo I uo ng nuo c co ga I ma c
a o va I nu, fhaf dy Iung nhI u fam gIang, do I no n ba
f m co n co quaI fhao ru , va dI chn d f. Co y v sau
fha nh ba Tu Mo ma fhInh fhoa ng Tu Mo co nhac d n
frong nhu ng ba I fho fruo c Ca ch ma ng nhu mo f me dI
bnh dn, d do I I p vo I ca c fhu ba quan.
'
' '
Ca I khI u fra o phu ng, Tro ng HI u mo f ph n da fhu a
k cu a bo . KhI be , fh y bo co nhu ng cu fho r f buo n
cuo I, vi du nha I fh y phu fhu y; fu sac sac khong
|1) 8o Pbtnng: So Ta I chinh cu a Phu foa n quy n Pha p fho I fruo c.
khong chu Ha n, bo da chuy n fha nh chu Nom va nhu ng
cu ch gI u cu ng kha ma n fheo Io I bnh dn:
8 c s c! nbu t nbu t!
Tb y o J6 ng /u t
Tb y mo t to t Jy
Bao nbtcu co Ty
Tb y /nb tu6 t tu6 t!
Tu Mo da co dp k Ia I
|1)
duyn do mnh da fro fha nh
mo f nha fho fra o phu ng: Thuo nho , foI Ia mo f fha ng be
fInh nghch, vuI finh, hay du a nha , fhich pha fro va
fhich chm cho c. Ho I ho c Io p nh fruo ng Ha ng VoI, cu ng
v gI u co f mo f anh ba n ho c ma b anh fa ca u, ne m mo f
ho n da va o mo m, ga y mo f ca I rang cu a, nay ha y co n dI
fich... KhI In ho c fruo ng uo I, nam fhu nh f, v cuo I
kh y fruo c mu I mo f fh y gIa m fh, ma b fh y y gIa ng
cho haI ca I fa f, ngo n fay ha n In ma mo f nga y mo I
Ia n.... O fruo ng, v quo c van, Tro ng HI u chI va o ha ng
frung bnh. Ma I fo I nam 1918, co phong fra o In fho
fha nh sa ch: fho Nom cu a ca c fhI nhn fho I fruo c, ro I Ta n
a vo I Kb6 t tnb con... Tro ng HI u do c r f fhich, nhung
cu ng chua nghI d n f p vI f. o ng nhIn mo f chuy n
kha buo n cuo I, khI n foI n y ra y muo n Ia m fho: frong
Io p co bo doI fhI sI Hoa ng Ngo c Pha ch va Nguy n Van
Pho fhuo ng ca p rip vo I nhau do I frao xuo ng ho a. Tro ng
HI u Ia ng va ng d n g n nghe fh b coI nhu ke f m
fhuo ng ngoa I da o d n qu y ro I, I y Ia m fu c Iam; be n dI
fm mo f anh ba n, finh n f cu ng nghch ngo m, anh Qu ,
nguo I da ne m mnh ga y rang; ca p Pha ch Pho Ia m fho
|1) Trong quy n KInh nghI m sa ng fa c fho van fra o phu ng - 1960.
hay v ca p na y Ia m fho fho I; ca p kIa da nh doI nhau,
do c fho frang nha , fh ca p na y cho c fu c cu ng khoa c vaI
nhau, dI nguo c fro Ia I, do c cho nhau nghe nhu ng fho fInh
nghch v ca c ong gIa o Ty, v nhu ng gIa m fh, nhu ng
nhn v f Cu Phe n, Cu Ru a, Cu i, Quy nh Co c, TI u
Pho , Ky Toe... Khong ngo sa ng fa c fheo ca I kI u y
duo c mo f va I fha ng fh... bo n qua ho a fh f, foI dm ra
fhich Ia m fho. e n d n xIn ho c vo I anh Pha ch, Pha ch
ba o: Muo n Ia m fho cu ng duo c, nhung pha I chu a ca I finh
fre con dI, bo ca I Io I fho fho I" dI va f p Ia m fho du ng
dan...". V sau Tu Mo v n ca m on Hoa ng Ngo c Pha ch Ia
fh y da y fho d u fIn cu a mnh.
Sau khI xIn duo c vI c Ia m fhu ky frong So Ta I chinh,
Tro ng HI u quy f fm ho c f p Ia m fho. Truo c h f mua
quy n Vtc t Ha n cn kba o do cu Phan K inh bIn soa n
d nghIn cu u ca c fh fho, ca, fu , phu ; ro I mua nhu ng
f p fho cu a Ho Xun Huong, Tu Xuong, Yn o , Ta n
a ...; o mo I fa c gIa Ia I ho c nhu ng da c fa I, da c sac. Ia I
ho c nhI u nh f o ca dao, fu c ngu , chuy n khoI ha I, fI u
Im. Co n ho c van fho fra o phu ng cu a nuo c ngoa I |Pha p),
MoIIe, Vonfe, Ia ruye, CuocfoIIn, ho c o chuy n ocafxo,
Ioa I fruy n fI u Im Ty ch gI u cha co ho mang; v
sau, khI vI c vI f ba o fra o phu ng fa do I ho I, fh Ia I fham
kha o ca c Io I van u ng chI n frong ca c ba I ba o fra o phu ng
nuo c ngoa I...
O So Ta I chinh, Tro ng HI u I p mo f Ia ng fho co
nhu ng cu NhIu, cu Nh f, cu Nh..., I y fn Ia Ngo n bu f
Ia ng fa. a I Pbu tb y Pba n Ia m ra fa I dy, da duo c
mo f nguo I ba n gu I d n cho ba o Nam pbong, nhung muo n
d duo c dang, nguo I ba n da Ia m nhu Ia cu a fI n nhn
ma mnh sao Iu c. a n do ng su do c, khen hay, nhung ba o:
Ta I Ia m sao Ia I cu va ch a o cho nguo I xem Iung7 Ngo I
bu f cu a Tro ng HI u cu ng da du a nghch mo f ong pha n
gIa kha dI n hnh, c m bu f nhu nguo I go f fhu y fIn, ga I
nhu ng con so .
Tro ng HI u nhu mo f fa I nang n fich kha Iu, cho
d n khI nhu ng ba I fho fra o phu ng ra maf cong chu ng
I n d u fIn va ha ng Ioa f vo I mo f fn ky khaI sInh I n
d u fIn frn van da n: Tu Mo |1932). NhI u I n Tu Mo
da pha f bI u ra ng: mnh Ia mo f nguo I ho c fro cu a Tu
Xuong. o co ca I fn Tu Xuong, ma co ca I fn Tu Mo .
Ma ca I fn Tu Mo cu ng fh f sInh do ng! No co hnh, co
kho I, co su c na ng; fho Ia m ca ng nhI u, ca ng da f, ca I fn
y ca ng co no I dung.
'
' '
Tu ru ng mo , Jt xc bnb btcb...
Cu fho y, foI nho m y chu c nam nay, bo I no r f
sInh do ng frong ca I khoI ha I, ca I fu fra o cu a no . Tu chu
ru ng mo d n chu bnb btcb: ru ng mo fh pha I Ia nhI u
mo , nhI u fh pha I na ng, ru ng fh pha I rung rInh, mo
phnh phch In xuo ng fheo buo c dI, hoa c do I In do I
xuo ng fheo nhp xe cha y, ma ca I xe ma y d u, xe mo fo
y Ia I duo c go I Ia xe bnh bch, |bo I no ku bnh bch);
fha nh ra ca I kho I mo no phnh phch dI frn chI c xe
vu a cha y vu a ku. Ca mo f nu cuo I du a ho m hInh! - Va
do Ia fa nguo I fuo ng fuo ng, hoa c nguo I kha c, chu fh f
Tu ra, fh:
O 8o Pbtnng co m6 t tb y,
Nguo t cao Jong Jo ng /a t g y g y...
C y go d n mu c J6t ba ng suo n su n Ja cng sa t - bat
bu m quat xanb nuo c J6 bc.
Th y ky So PhInang y co nhu ng cu fho f ra fu da y
Io ng, fho haf ra nhu ca I ngu c cu a mo f fh y ca o gI y da
qua nho c m f:
Tu b n /a m n, ctc c ng p J u,
Vtc t sa t ba n tay, ng6 t su n s6 ng,
Nga y tbo t tro n m t, t6 t pbo ru.
Nguo I vIn chu c frong ch do cu da ng y In f n co
ca I ca nh nhu ng ba n gI y cu a bo ma y chinh quy n fhu c
dn, frong ra ve nghI v duo ng hoa ng, nhung fhu c ra
mo c fh ch ru a meo mo f khong khi ao fu nuo c do ng.
So ng Ia m ngh Ky co p y, ca I nguo I fruo c fIn ma
vo I ho , Tu Mo ca m fh y fhe n fhu ng nh f, do Ia Na ng
Tho cu a fhI sI. Na ng Tho d n fham anh Ky Co p o cong
so , na n qua , da pha I bo ma dI; duo c hom chu nh f, Tu
Mo ra gIu a do ng ruo ng, co cy, Ia I fm duo c Na ng, fnh
fu . Mu a he ngo f qua , khong co fI n dI nghI ma f, cu ng Io
he o m f Na ng Tho.
uyn no vo I Na ng Tho cu chap no I va Iuon b de do a
nhu fh , fuy nhIn:
Tb6t Ju no Jo t, guom kc c6 ,
Cu ng cu cuong tbco Jc n ba c J u!
Khong pha I Tu Mo chI bI f co cuo I; o dy, Tu Mo da
du ng fo I mo f ca I g nhu Ia nuo c maf.
Tu Mo so ng cuo c do I fha y ky so phInang y cho d n
Ca ch ma ng. Ro I Kha ng chI n. Cu ng vo I foa n dn va ca c
ba n van ngh sI yu nuo c, Tu Mo da dI fheo kha ng
chI n. Cuo c do I fh y ky ch m du f ha n fu dy, Tu Mo
duo c cuo c kha ng chI n frao ha n cho nhI m vu Ia m fho
da kich dch; cong fa c o So Thong fIn fuyn fruy n Khu
12 IIn khu I, ro I d n Ty Thong fIn ac CIang, d n Nha
Tuyn fruy n Trung uong. Tu Mo duo c baf d u mo f Ioa f
sa ng fa c mo I, vo I mo f ha o hu ng mo I, duo I mo f bu f danh
mo I: u f chI n d u. a c u |nhu o Ty Thong fIn ac
CIang da go I) vI f cho d n Iu c kha ng chI n fha nh cong
fh Nu cuo I Kha ng chI n Ia I chuy n ra Nu cuo I Chinh
nghIa d da kich bo n My - I m. Va hI n gIo Tu Mo v n
vI f, fhInh fhoa ng dy da n fru fnh Ia I na y fI ng, chen
vo I dy da n fra o phu ng. a c Tu
o c cbu cbua c n gtuong b6 n m t
Ra Juo ng cbua pba t gbc p ba cbn
Xc Praba Ja p c n cu ng gn
Cu6 c cuo n tuo c cbua bc ra o c6 t...
a c Tu khen ngh fhu f van cong cu a fa fh f Ia de p:
Tu kb6ng co n tu6t tbanb ntcn
Nbung tbo co t Jc p co Juycn no g
Trn sa u muoI fuo I, Tu Mo quy f:
... O c sa ng su6 t, m t co n ttnb, cbn cbua ra o,
... Quyc t s6 ng Jat, ca pbu c cu bc n /u.
NH! NC A I THO HI N TH! C PH NH
Trong gIaI doa n van ho c 1930-1945, fruo c Ca ch ma ng
fha ng Ta m, chu ng fa da no I d n van hI n fhu c ph bnh
nhu: fI u fhuy f, fruy n ngan cu a Ngo T f To , Nguy n
Cong Hoan... C n pha I no I fhm: fho fra o phu ng cu a Tu
Mo , chinh cu ng Ia van ho c hI n fhu c ph bnh. Nguy n
Cong Hoan da vI f nhu ng ky su ba da o v xa ho I (Xa
b6 t ba Ja o ky , fh Tu Mo cu ng da pha c ho a nhu ng bu c
franh ngan v xa ho I duo I fho I Pha p fhuo c. Ca I pho ng
franh y cu ng kha do I da o, Ia II f; by gIo ca I xa ho I cu
y da ca o chung fha ng Ta m nam 1945, da b Ca ch ma ng
baf pha I ha ma n va fro fha nh mo f fhu Ich su pha n
dI n, d n nay da g n haI muoI nam ro I, fh mo pho ng
franh fho cu a Tu Mo ra, chu ng fa co fh nhn Ia I mo f
ph n ca I xa ho I y khI no dang co n so ng. Ca c ba n fhanh
nIn nhn franh ve xa ho I cu , ca I xa ho I ma ho h u nhu
hoa n foa n khong bI f, co fh fh y cong on cu a Ca ch
ma ng da fa o mo f xa ho I mo I uu vI f, fo f de p d n b c na o,
fh y mo f ca ch cu fh , haI nam ro muo I, ba ng ca ch so
sa nh qua khu ma quy va hI n fa I fh n fha nh. Qua ma u
fhf cu a fa c ph m ngh fhu f hI n fhu c ph bnh, su
nh n fhu c v haI Ioa I xa ho I: xa ho I gIaI c p bo c Io f va
a p bu c, vo I xa ho I xa ho I chu nghIa se duo c su sac hon,
nhu bo ng fo I Ia m fa ca ng m n yu va ba o v a nh sa ng.
Nhu ng fho Tu Mo o dy Ia van ho c ho p pha p vI f
frong vo ng pha p Iu f fro I buo c cu a d quo c va phong
kI n, co fh no I d y Ia nhu ng ca nh chIm bay frong Iuo I;
khong pha I Ia ca nh chIm ba ng bay va n da m cu a van ho c
ca ch ma ng; va v v y, fa cu ng xe f nhu ng co gang cu a
fho y frong pha m vI ch f he p cu a no . Tu Mo da k Ia I:
VI f Ia ch frong fho I Pha p fhuo c pha I ma nh kho e Iam
d che maf fy kI m duy f...; vI f Ia m sao d ba I fho n u
dch ra fI ng Pha p fh khong co g pha m quy", nhung
nguo I do c v n hI u ng m du ng y a m chI aI, a m chI ca I
g gIu a nhu ng do ng chu ". ... Nhu ng ba I fho vI f nhu fh
v n duo c dang ba o, nhung d n nam 1939, khI da I chI n
fhu haI bu ng no , fh do So M f fha m ba o ca o vo I So Ta I
chinh ra ng: foI da vI f va dang ba o nhu ng ba I co finh
ch f da kich ng m nuo c Pha p", nn fn gIa m do c So Ta I
chinh da frao cho foI mo f cong van ca nh ca o do a ca ch
chu c va bo fu n u co n vI f ba o. Trong fho I gIan b freo
bu f, foI v n vI f, v vI f do I vo I foI da fha nh mo f nhu
c u, khong vI f khong chu duo c fruo c nhu ng ca nh
chuo ng faI gaI maf frong mo f xa ho I fho I na f dIu
fa n...".
Tu Mo da du ng ca I cuo I Ia m khi cu , nhu ng franh cuo I
cu a ong r f sInh do ng. Tu Mo cho nguo I fa nhn fh y ca
nhu ng con nguo I vo I ma f mu I, qu n a o, an no I, dI u bo ,
finh fnh, vo I mo f if hoa n ca nh bao bo c xung quanh.
Cha ng ha n xem fa m bu c franh hoa f ho a cu a Tu Mo : fa m
nhn v f frong ca I xa ho I cu y gIo ng nhau o ca I Io bch,
ca I x u xi, nhung mo I nguo I mo I kI u r f kha c nhau, du ng
Ia nhu ng nhn v f so ng. Quan fh Nguy n TI n Ia ng:
Quan t6t kbu6n m t /uo t ca y,
Nuo c Ja xanb ta t, mnb g y xa c cc.
Lung gu /uo n kbu c... t6m bc,
86 ng mc m kbu m nu m, xun xoc ta t tnb.
Ong fra ng me o Pha m uy KhIm:
Ttc ng Ty 6ng no t /a u /a u,
Ho t cn qu6 c ngu , / c J u r ng n66ng!
|1)
Hay nh f Ia Ong fru m Pha m I o ng, chu ha ng pha o,
VI n fruo ng VI n dn bI u ac ky ; bu f pha p bu c franh
na y da c bI f xuyn qua vI c fa qu n a o:
|1) N66ng. khong |phIn m fI ng Pha p: non).
Ong trung m y b6 ca nb m6 t,
Kbt tbo t qu6 c pbu c, kbt tbo t u trang
Na o /a g m Jo g m /am,
Ca t kbn ma nb ba t u p ngang pbc pbc .
Na o /a a o xtcb-panb-xc
|1)
C6 c6 n cu ng nb c, gtu a to c no Jcn.
Va du ma c fa hay ma c Ty, fh bao gIo cu ng pha I deo
kIm kha nh, kIm fI n cu a vua ban; mo I nguo I khen Ia
sang, Ia oaI! ba I fho bn frn fa phnh ra d ma k f fhu c
fhaf Ia I:
Tro t cbo ca t ma bcn ngoa t,
c cbc J y ca t... so sa t bcn trong.
'
' '
Chung quanh ca I d fa I ong quan, ngo I bu f Tu Mo
dua dI, IInh hoa f, khoa I cha . Ka ca c cu quan Io n du mo f
ho I fI c ky nI m ba muoI nam cu a Pha I bo dI Ty
|1908-38):
Trong Jnb quan kba cb c6 ba n,
Vo ng ngoa t Jn Jo t ba ng Ja n xu m J6ng,
Ha m6 m, /6 m t Ju ng tr6ng,
Cbu c tb m ca c cu , ca c 6ng mu6n Jo t...
Ta pha I hI u chu c fh m dy chinh Ia ru a fh m.
y Ia ca c cu quan fo kI u Vo hI n Hoa ng Tro ng
Phu, cu o ro n ma I, nhung ro I cu ng pha I sap v huu:
|1) A o spcnccr cu a I phu c u fy.
D6 t gta , tr6 ng bo t ta Ju:
a o non cbu6 c ruo u, na ng b u J m /ung.
y Ia ca c quan be mo I do frI huy n:
ua J u xanb ra J6 t mu ca nb cbu6 n.
KhI ca c quan duo c fang Iuong:
Quan Juo c tng /uong Jn cu ng tng
Tng suu, tng tbuc Jc n nbn rng!
Co n manb kb6 ra cb ca ng tbcm ra cb,
o t s6 ng / m tban at tb u cbng:
Mo f fha ng be choI ng m xu, do ng xu ru I fuo f xuo ng
mac o co , Tu Mo cu ng du ng Ia m ngay mo f ba I ngu ngon
v chuy n nuo f xu hay Ia an fI n: bo xo c nguo c con, do ng
xu o c ra; hu via, bo du a:
Tb ng na y tuo ng Jt ky !
Nu6 t xu ma cb ng cbc t,
Kbt /o n b n ra pbc t,
Co tbc /a m quan to
Xot ttc n nbu mo kboc t.
Ca I vI n n bI u |ac ky ) cu ng Ia mo f d fa I Ia m Tu
Mo cha y mu c nhI u nh f, bo I d y Ia mo f sa n ph m qua I
go cu a fhu c dn Pha p. Nhu ng ong ngh Ia m ba o kI u fu
sa n, ngh fh u khoa n, ngh cong fy an nam n u ruo u,
ngh chu do n dI n, ngh chu fhuy n, ngh Iang bam... fh
pha I co mo f ong ngh fruo ng kI u Pha m Huy Iu c. o Ia
chua k bn ca nh nhu ng dn bI u duo c b u ra ba ng ca ch
v n do ng mua phI u, Ia I co n co nhu ng dn bI u do d
quo c chI dnh; Tu Mo go I ha ng fhu haI na y Ia :
Nbu ng ba ng ngbt J6 n Juo ng cbo cb t,
Nbu ng ngbt cu u, ngbt g t, ngbt cm.
Nhu ng do n bu f cu a Tu Mo , xuyn qua b u cu , u ng
cu , franh cu , ngoI fhu ca c ong ngh, fhe ngh vIn... d u
nhuo ng sac be n cho hnh fuo ng Ca I chuong ong Tru m
cu a VI n fruo ng VI n n bI u ac ky d o frong vIn
a o fa ng KhaI fri fI n du c |noI ho p):
Ktcu kb6ng /a , Ja ng kb6ng ky ,
Ca t cbu6ng y cb ng co cbt kba c tbuo ng.
No cu ng ktcu nbu cbu6ng xc ra c,
Cu ng nbu cbu6ng cu a ca c ba ng rong,
Tbc ma no quy /a /u ng,
Bo t /a cbu6ng btc u cu a 6ng ngbt Tru m...
... At ma /a u ca tba o ngbc ,
L c cbu6ng Ju ng nbtp, ktc m nc
|1)
ra ttc n...
o I v y ma cuo I kho a, ca c ong ngh bo fI n ra fo n d n
ba c va n, d franh nhau gI f cho duo c ca I chuong kIa,
No cu ng ktcu nbu cbu6ng xc ra c,
va fI ng Ieng keng cu a no Ia fI ng Ieng keng do ra c, va
ca I cho n ma no Ieng keng Ia mo f so f ra c fo, xe ra c. - O
dy Tu Mo da da f fo I duo c mo f Ioa I van r t a c, va a c o
dy Ia uu dI m Io n.
a kich va o fhu c dn va d quo c, fh ca I fh kho hon
nhI u. Tn cong su cke |ckerf) ho ng ha ch chI bI f
nh n cha o va I cu a nguo I kha c, chu khong h cha o fra Ia I
aI, Tu Mo ong xua
|2)
quan Io n va ho I:
|1) No n, nhI u o I.
|2) B6ng xua (bonjour fI ng Pha p d cha o ban nga y. - O ac ky ho I
fruo c co bo n fn cong su r f a c: nh f u c, nh Ke, fam e, fu
ich.
Ktcu cng co icb g kb6ng:
Ngoa t m t Jn so , trong /o ng Jn kbtnb.
Nho co ca c ong dn bI u, ba n fhn Tu Mo cu ng pha I
do ng fhu fhn fang In haI muoI ba y do ng ba c ong
uong, dau qua , nhung Tu Mo cu ng pha I can rang ma
no p:
Ng m ngbi song /c cu ng tu ba o,
Dn mnb ba cbtu kc m at sao!
Tu Jo bnb J ng tuy tbua tbtc t,
Nbung Ja bon nguo t ca t... tbuc cao!
Tu Mo da haI I n ku In haI fI ng ku fo su sac.
Mo f I n, ca c nuo c Io n fu ba n ha m he sap da nh nhau,
fruo c cuo c d u ha ng MuynIch |1938), Tu Mo fu c qua ,
chu I:
Non nu a tba ng tro t /o s6 t co ,
t cay ba c trtc u cc pbo ng tbu ,
8au na y Jo ng go p cbc t cba Jn!
Kb6 n na n cbu ng 6ng, cba cbu ng no !
Mo f I n nu a, cu ng vo I dn chu ng mong Pha I bo dI u
fra cu a Chinh phu nh dn sang ong uong d xe f
cho bao ca nh oan kho , nhung ma I cu m f fam hoI, ro f
cu c No I ca c nh dn do , va Pha I bo khong co fI n cu ng
fu chu c, Tu Mo I n na y kho c nhu dI fo ng fa ng:
Pba t b6 tban 6t! Hc t cbuyc n r6 t!
Tro Jo t Jc n tbc , tbc tb tb6t.
Tu nay co n bc t tr6ng mong nbc !
Nuo c mc 6t /a nuo c mc 6t!
'
' '
y gIo no I d n ca I bI n nhu ng su do I cu a cuo c do I
cu , nhu ng chuy n khong ghe p va o ba fI f mu c frn kIa,
Io n nho va IInh fInh, fhIn bI n va n ho a cu a ca I b nh xa
ho I. Truo c Ca ch ma ng fha ng Ta m, Tu Mo chua hI u bI f
duo c ca I b nh Io n, chua nh n fhu c duo c ca I fo I fo fong
cu a xa ho I, Ia bo c Io f gIaI c p va a p bu c gIaI c p. Tu Mo
chua d n duo c go c b nh xa ho I. Nhung fram nga n fhu f f
b nh, ung nho f, ghe Io , Tu Mo va ch ra khong fhuong fI c.
Tu Mo hang ha I Ia m a n ca I dnh: o dnh dI! CIo
dnh dI! Pha dnh dI!, cho su hu ba I nong fhon Ia fa I ca I
dnh, ma chua fh y ca I go c kho o fo, fu c phong kI n va
bo n fho ng fr muo n ngu dn; fhu c f da chu ng mInh, co
Ia m Ca ch ma ng fh mo I xo a bo duo c ca c f na n xa ho I;
ma f kha c, bo dnh Ia fo f, chu gIo , pha fh khong nn, fra I
Ia I co n pha I ba o v nhu ng dI fich Ich su co gIa fr kI n
fru c. Tuy v y, ngoa I ca I ha n ch do . Tu Mo da va ch duo c
nhu ng f I u cu a dnh da m, ngoI fhu , f I .
VI f Van f xoI fhf, Tu Mo Ia m gIo ng no I cu a ca c
huong Iy , ky ha o co quy n Io I o dnh frung ca ngo I ca I
fhuo dang co n xoI fhf y; Io I f fh f Ia ma f me , ca nh
ve ra so ng nhu Io f:
Ttcu trtc u Jnb cut tu a H6 ng m6n, ca nb buycn na o.
ttc ng cbc n, ttc ng cbat, ttc ng Ju a, ttc ng ba t, bo a tba nb
Jtc u nba c tung bu ng,
Ha ng b6 /a o bu ng nbu Pba n Kboa t, m t Jo gay.
gto ng cuo t, gto ng no t, gto ng tbc t, gto ng /a, tr6ng cc oat
pbong / m /tc t.
Cbo bay Ja nb mo cb ng b ng go tbo t, co c6 co ba n,
ca /a ng J6ng Ju , s m u t btc t bao!
Ncn J u pbc p cua co n tbua /c /a ng, Juo c n Juo c no t,
Juo c go t mang cc , ba bc kb6n xtc t.
Nhu ng ke an frn ngo I fro c da v y, nhu ng nguo I dn
b duo I ra duo c fo I dnh, Ia bao nhIu mo hoI nuo c maf
cu a me dI o nha
Cba y toa c g u ca y, nb t tu ng cbtnb nbo ,
Ky co p tu ng J6 ng go p Ju /c Jn
c ca c Ju c anb cbuo ng xu ng xinb a o kbn
uo c ra go p m t o not n cb6 n no t.
uon fh n, nguo I fa co n ba n fha nh, ca c fhu fha nh,
ca c fhu m u, ca c fhu ba chu a fhuo ng nga n, ong hoa ng
bo, ngu v fon ong, fu v ch u ba , fam fo a fha nh m u.
Nhu ng fho Tu Mo frong vI c mIa maI na y co pha ng ph f
fho fruy n fho ng cu a Tu Xuong, Nguy n Khuy n; song
Ie ca I chinh v n Ia hoI fho hI n fhu c cu a Tu Mo , bo I fu
haI nha fho fI n bo I y d n Tu Mo , da co fhm va I ba
chu c nam ru a na f hon nu a cu a ca I xa ho I fo ho; vo I
Nguy n Khuy n, frong ba I Ho I Ty:
Ba quan tcnb ngbc cb xcm bot cba t
Tb ng bc /om kbom ngbc ba t cbc o.
Vo I Tu Xuong, frong ba I Ong su va m y a In do ng:
Tb p tboa ng bcn Jc n /cn bo ng c u
Tbuo t tba Juo t a n nguy t su 6ng.
Vo I Tu Mo , frong ba I KI u bay:
a m ruo c /a ng ta Ja to t Jc n,
Via ba J6 ng co n t6 c bay /cn.
Ca c c6 cbn ktc u xtcu /o cba y
M y mu J6 ng quan /c o Jc o rcn.
Pba o J6 t nbang bay mu Ja o Jta
Con c6ng ca t ba n /c buycn tbtcn...
n fho I da I cu a Tu Mo fh via ba da d n mu c do ng
co n, fo c bay, co n m y con mu do ng fh kh n khu a xuy f
xoa da d n ca I mu c rn In mo f ca ch khoa I cha kho
hI u; dy da Ia nhu ng nam 1936-37 ro I, ma du ng fho I
nay fh f, bo I co ca I o fo va o bo p co I:
Tba nb ba mo t btc t /tnb tbtcng tb t,
G p ca t 6 t6, ktc u Ju ng /tc n!
O ca c fha nh fh, cuo c fan ra cu a ca I xa ho I Pha p
fhuo c ca ng da ng kInh.
Truo c Ca ch ma ng fha ng Ta m, nguo I fa hay no I ca I
ma f fra I do I, nhung co do I g ma f fra I cu a chI c m day
mo I x u xa, ba n fhn ma f pha I, ma f pho fruong cu a no
cu ng da fo m.
Quy Iu f cu a xa ho I fu ba n chu nghIa fho ng fr, ngu
fr, o du cu ng Ia buon ba n! No I fheo andac, do ng k n
nam xu |do ng xanh cang) na m I p o duo I da y ca c Iuong
fm
|1)
; hon nhn, fnh yu Ia vI c fhIng IIng, - frong
fh y da m cuo I ha ng da y o fo r m ro , pha o no vang fro I,
nguo I haI ho che n nho n moI nho n me p, aI cha ng ba o
do Ia duyn ua ph n de p,
Nbung to Jy, to cbt ba o r ng.
A y Ja m cuo t cu a ma nb b ng / y nba ga cb!
Trong cu6 c kc t b6n, Tb n Ta t /a m cbu ttcb,
Tb n A t tnb cbt gta ca cb Ju ng bung xung...
Tu Mo nghI ngo f f ca fnh vo I fI n, fuy v y, Tu Mo
chu a mo f noI d da f fIn fuo ng cu a mnh, do Ia qu n
chu ng:
|1) andac no I do ng nam phorang |franc) o nuo c Pha p. - O ong
uong, Ngn ha ng ong uong da du c do ng nam xu |cInq cenfs)
ba ng k n, bnh dn o ac go I Ia do ng xanh cang.
Btc t tm Ju ra tnb ngbia, a t n:
Ho a cbng trong Ja m bnb Jn...
Mo f nhn v f fI ng fam Ha No I, Ia ong Cu u NghI No I
danh buon ba c mo f fh - xon xao ngoa I cu a fhI u g kha ch
vay, y ch f, do I so ng fra fhu Ia I ba ng su vu I I p Ia ng
qun; nhung vo y Ia I nh f dnh fa c bIa, du c fuo ng cho
cho ng, va ca c quan v kha nh fha nh o Van I n; nhu ng
fn Seffy, fu sa n n o , cho vay caf co co n k on: cha ng
qua buon ba c an do ng Ia I - na o pha I Ie n nguo I nich na ng
phn; cho d n van chuong fho phu cu ng co nguo I buon:
ong fIn... huy n va chu fIn... kho ng, buo n cuo I d y,
nhung co ca I g r f fha m, fha m o no I dung bo c Io f nguo I
na n o c de ra van, fha m o hnh fhu c chu : cu ng do ng Ia fIn
d y, nhung ttcn buyc n |o Tn n do ng) fh Iam fI n, ma
ttcn kb6 ng |nha van vI f fruy n kI m hI p fu fIn va ca c
fruy n kha c) fh khong fI n dinh fu I.
Ro I Ha No I an choI, co ba c, fhuo c phI n, ruo u che ,
da o dI; ro I Co Ngo c Ho co I a o chu p a nh, - fuy f I m
bang nho ro cha n phe o; ro I vo cho ng do I nay, cu gIa
I y vo haI; ro I fram fhu ma cu a ba o 6ng Pba p: ma
men, ma nghe o, ma do I, ma Ia ch |o m), ma do f, ma fnh,
ma co ba c, ma fham, ma Iuo I, va Co n nhu Huy, Phu
haI anh - Pha I chang m o f ca p ma Ianh, ma bu n
|1)
; ro I
bu f saf cuo I bu f Iong, de ra Nguy n TI n Ia ng; ro I ca I
sn qu n phu nu da ng Ie d phu nu d n da nh qu n
vo f, fh ho a ra d ho phoI... qu n; ro I d n khI ch f, ba n
|1) Hoa ng Hu u Huy va Ngo Van Phu , chu bu f va chu nhI m ba o
ong Pha p; ma /anb: Ia u ca ; ma bu n: do fo I, haI chu na y
fhoa f fhaI fI ng Pha p |ma/tn, mabou/).
ca o pho dang d y mo f co f - Ia mo f fo qua ng ca o co f
gIuong danh...
Tu Mo da vI f ha ng fram ba I fho hI n fhu c ph bnh
cay chua v bao nhIu chuy n do I cu a do I cu y.
THO THO NC PHA P, CHO NC MY
Ca I hI n fhu c ph bnh cu a Tu Mo da co duo c nhu ng
Io I fho da ng quy frn dy, nhung khong fh dI xa hon
nu a.
Pha I co cong on cu a Ca ch ma ng fha ng Ta m 1945 fa I
sInh, ro I su re n Iuy n, gIa o du c cu a cuo c Kha ng chI n
fh n fha nh, Tu Mo cu ng nhu ca c nha van Io p fruo c mo I
duo c du ng, mo I d n d n du ng duo c frn ca I fh cu a Ich
su dI In, frn ca I khi fh cu a Ca ch ma ng va Nhn dn
chI n fhang ma vI f. - OI! vI f by gIo mo I ve vang sao!
Ca c nha van kha ng chI n da fu ha o d y Io ng ngu c. - Tu
Mo Ia chI n sI nha van dI du a I ho I ca c anh hu ng va
chI n sI fhI dua d u fIn nam 1951.
Truo c kIa, Tu Mo da pha I fha fho frn Do ng nuo c
nguo c; by gIo , Tu Mo ban fha ng nhu ng mu I fn, pha f
su ng va o d u gIa c Pha p, do Ia nhu ng Nu cuo t kba ng
cbtc n. Mo f fram IInh nam ba I fho frong quy n Bu t cbtc n
J u, hom nay xem Ia I, dI m no I b f Ia su kIn fr c n
m n cu a Tu Mo xam xam nhe dch ma da nh, da nh duo c
Ia da nh, fm phuong kI m k nghI ra fr n do n, fu 1947
d n I n In Phu .
Ta pha I fhong ca m fruo c fIn cho nhu ng kho khan
cu a fho fra o phu ng; fh f ra, fho fra o phu ng khong pha I
Ia mo f Ioa I van d Ia m; dy chinh Ia mo f Ioa I van kho
hay. Ca I ma f cu a dch frng fra o, fro fre n; qu n chu ng
v n no I: ma f nhu ma f fho f, va ch ma I mo f ca I ma f fho f
cu a dch, van cu ng d nha m; ne m va o no ca c fhu hnh
dung fu x u xa, chu cu ng d n h f; n u khong bI f bI n
ho a, n u ke m sa ng kI n, fhI u nha m Ie , fh van fra o
phu ng r f co nguy co qu n quanh!
Mo f phuong dI n kha c, Ia fruo c dy Tu Mo o ngay gIu a
Io ng xa ho I cu ma fa xa ho I cu , ca c kI u m u ba y ra fruo c
maf, hom nay quan sa f chua du ky , fh hom sau quan sa f
Ia I, fa I II u so ng co n fhI u, fh dI I y fhm, d cho p I y ne f
so ng ma vI f. Nhung dI Kha ng chI n, cong fa c o vu ng fu
do hay o can cu da, dI nhIn Ia Tu Mo chI hnh dung dch
ba ng fri fuo ng fuo ng, ba ng fri nho mnh khI fruo c, ba ng
kInh nghI m fich Iu y, ro I dem hI n da I ho a fu fha ng Ty
fhu c dn fruo c kIa fha nh fha ng gIa c Pha p xm Iuo c hI n
nay; do I vo I ca c nhn v f bu nhn, cu ng v y. o I fuo ng
dI n fa by gIo o r f xa, o frong ca I fh gIo I fu do y,
khong fh dI fhu c f d n noI do . - Va mo f khia ca nh
kha c nu a: Ia ca I dI n dI n fa v xa ho I cu r f ro ng, khong
nhu ng fhu c dn d quo c vo I bo ma y caI fr fu cao d n fh p
cu a no , ma co n ca c fhu fu sa n, con buon, IInh fInh do ng
bo ng, su mo, cong fu bo f, fI u fhu voI, hu fu c cu va hu fu c
fn fho I, vn vn..., ca I ca nh qua f nhn v f va d fa I cu
xo e ra r f ro ng. - Kha ng chI n, mu c fIu chinh Tu Mo c n
pha I da nh Ia gIa c Pha p va bu nhn |v sau fhm can fhI p
My ); ho a Iu c cu a bu f f p frung hon, do Ia su c n fhI f, do
Ia da nh mo f ca ch khoa ho c; fuy nhIn, do I vo I vI c vI f
van, dI n dI n fa ru f Ia I, fh van cu ng d roI va o su Ia p Ia I
fru ng nhau, va da o cho ra duo c su phong phu do I fhay, do
Ia ca mo f vI c kho .
Trong nhu ng khia ca nh kho khan no I frn dy, Tu Mo
da co gang fm ra su ro ng ra I va phong phu . Tu Mo duo c
su gIa o du c cu a fu fuo ng a ng, duo c su u ng ho cu a khi
fh ca mo f dn fo c, duo c qu n chu ng do c gIa fhuo ng fhu c
khuy n khich, mo I chI n fhang cu a nhn dn fa Ia I cho
mnh fhm mo f sInh Iu c mo I, Tu Mo ha o hu ng da nh dch
frn ma f fr n fuyn fruy n va chinh fr, dua nhu ng nu
cuo I kha ng chI n go p va o kho vu khi cu a nhn dn fa.
Tu Mo da pha f huy bo n ca I uu dI m cu a mnh, nng
chu ng In, Ia m fha nh mo f van fa I da c sac. Tu Mo vo n
Ia mo f nha fho Ia m ba o, fh by gIo Tu Mo pha f huy finh
ca ch fn van, vI f ba o - baf d u, fho cu a u f chI n d u
duo c In da frong nhu ng ba n fIn cu a So va Ty Tuyn
fruy n Khu XII va ac CIang, do ng fho I cu ng dang o
ba o Cu u qu6 c frung uong - bo I d u franh vo I dch frong
nhu ng Iu n dI u fuyn fruy n, fh pha I u ng chI n ha ng
nga y nha m Ie , vI f duo c nhanh ma v n chu ng cha c; Tu
Mo da co nhu ng ba I r f sac be n. Tu Mo Ia mo f anh x m
fho, vo I ca I ve vang cu a danh hI u y no bao go m finh
ca ch g n gu I qu n chu ng va finh ca ch ca ngm, ma x m
hay fh pha I da f, pha I ha f duo c nhu ng ba I mo I me sa f
fho I su . Tu Mo Ia mo f nha ngu ngon, fruo c v n da da f
nhu ng ba I no I vi, no I n, nay frong mo f so Nu cuo t
kba ng cbtc n, cu ng co ca I duyn da m fham cu a mo f nha
ngu ngon. ao fru m ba da c dI m frn, Tu Mo co mo f fm
ho n fhI sI; khI no I nha fho fra o phu ng Tu Mo , fa nh n
fhu c ra ng: khong co mo f Io ng yu nuo c no ng na n, khong
co mo f fnh yu nhn dn su sac, khong co mo f fm
ho n kha f khao chinh nghIa va yu m n ca I de p, khong
co kha nang ngon ngu do I da o cu a mo f fhI sI fh f su , fh
Tu Mo khong fh cu con fa m ru f ruo f ma I ma I nhu fh
duo c, d da nh dch khong bI f m f mo I, vo I mo f fI ng
cuo I nhI u ve , co duyn.
ToI khong k Ia I o dy fu ng ba I fho frong f p Bu t
cbtc n J u; Tu Mo , vo I duyn cu a fho, da bIn nIn r f
fhu v nhu ng su kI n fho I fha v phia dch, khI n nay
do c Ia I, fh y da nh d u nhu ng dI n bI n g da c bI f cu a
dch frong ba y nam |1947-54).
IocoIec |IecIere), fuo ng Pha p d u fIn mang no ma u
vo I nhn dn fa, sang da nh Ia I nuo c fa, da b faI na n
ma y bay ch f o ac PhI; IocoIec ha n khong ngo ra ng co
nha fho Tu Mo nhu sap sa n fu bao gIo , ngay m y nga y
d u nam 1948, da vI f van dI u y, chon y xuo ng d f:
... Ong quay /a t non s6ng Nam Vtc t, cbt buy Ja n /inb
tra ng c6n J6 ,
Ong cng tbco mc nb /c nb tbu c Jn, ttc p tu c cu6 c
ba nb btnb kbu ng b6
Tban 6t!
Gtan a c tro t na o Jung
Tbam ta n nguo t pba t ru a
... Ta u bay cu a mo t tbng tbtcn
Ma y /tc t b6 ng nbtcn ba tb6!
Io I du ng frI f d ca c su kI n xa y ra, huy do ng chu ng
fro fha nh fn da n, so m su a nhu Tu Mo , fh f da ng khen.
Tu Mo fheo duo I bo n cho p bu d u so dch, da nh cho
chu ng nhu ng do n uu fIn; qua ngo I bu f Tu Mo , fuo ng o
Ta fxInhI |e TassIgny) no I fI ng va fo quy n chI co n d
cho dn fa nho Ia I mo f ong fuo ng dI... Ia |fheo nghIa cu a
da nh ba I fam cu c: fuo ng fhua fuo ng pha I chuI); fha ng
1/1951, o Ia f vu a sang, mo I c m qun da fhua haI fr n
ong ac va VInh Phu c, Tu Mo fIn frI cho han:
Canb ba c g p b6 t Jcn
Cu m t kc t /tc n /tc n,
R6 t cu ng Jc n ktc t /t,
C p Jit cc Ty.. t!
Qua nhIn o Ta fxInhI cap dif v Ty... fhu c, va Tu
Mo Ia I duo c aI dI u:
Ta txtnbt Ja ngoc o r6 t,
| bt! quan /o n bc t Jo t bucnb boang,
SaIang b fha I ho I, ro I k fI p fheo Nava fhang
fr n ba ng mo m, K hoa ch Nava fhuo ng fho ha fhu f,
Nava b f Iu c, AI fhay da I fuo ng Nava7" ro I Ia I Nava
b fha I ho I; d n fuo ng o Ca f b baf Ia m fu bInh o I n
In Phu , vo o Ca f fo y mu ng ra ng cho ng mnh fhoa f
ch f, se duo c qun do I VI f Nam do I da I fu f , va vo
cho ng se duo c sum ho p:
M y /o t tba nb tbu c cbu c cb6 ng ba
Cbo ng Juo c cc Ty ma ngbt ma t.
6t kbt co nbo /a t tc n Btcn,
Cu ng Ju ng ngbi ngo t g cbua cba t.
Io I khuyn cuo I ba I nhe nha ng f nh mo f ca ch r f
Pha p Ian Ty.
Ngo I bu f Tu Mo fha nh cong hon ca , co Ie Ia frong vI c
dI n fa bu nhn; dch Ia dch, bu nhn fh Ia I vo Ia m VI f
Nam, quo c gIa, no co n d fI n hon gIa c. Nha fI u fhuy f
cham chu f cho ca c nhn v f da c bI f cu a mnh, fh Tu
Mo cu ng cham nom cho bu nhn a o a I fu fruo c d n
sau, k fo n r f nhI u cong, nhI u van... a o a I da vo
dI chu a maf ro ng o Ho ng Kong, fh Tu Mo se chu ng
mInh cho han bI f ra ng dich fh f:
M t 6ng ma ng kc o mtt mu ,
Nbn xcm ctc c nuo c b6 J6 u mtnb.
M t 6ng co /c tbong manb,
Kb6ng tr6ng tb y gt c boa nb ba nb Ja man...
... M t 6ng co cc qua ng ga
Nbn tbu c Jn Pba p bo a ra ba n btc n.
a o a I sap su a dI Ty: han se co v n co ... vif nuo c
Pha p; Tu Mo I y chuy n ph d Pho NghI ran a o a I;
baf chuo c van KI u, Tu Mo ve a o a I ph n na o co n
Iuo ng Iu
Bu6 n tr6ng cu a bc H6 ng K6ng,
Tro t xanb nuo c btc c my b6 ng bc nb tr6t...
Nhung doI dI bo m VInh Thu y, oIa da fh m fhu f ga p
nhau, ro I de ra Chinh phu bu nhn. Tu Mo fh y fruo c
Tuong IaI cu a VInh Thu y: dif ro ng chua da f In ngaI,
d u ro ng Ia I cu p, cha y da I sang Ty; Tu Mo In khung
no frong fu kinh nga y maI, frong fu kinh h u fh :
Ho c /a tbtcn tu Jcm tbn
M t ma y pb6 p pba p, a o qu n xcnb xang,
Rc cu t t6 t ma pbu trang,
La m ngbc nguo t g6 rao ba ng tbo may.
Cu ng /a bo p co t ta t bay
Xua bu nbn, /a t Jc n nay bu nbn.
Trong fho I ky Ho I ngh CIonevo, bu nhn a o a I, -
ke da duo c ba d m fhu fuo ng ! c fa ng cho mo f con cho
san, Ia I Ia cho ca I: ma y pha n do ng ba o cho san cho Pha p
- cho choI vo I cho , mI ng do I chua cay - a o a I v n co
do I dI u kI n na y kIa, cu da I bI u Nguy n ac Kh
fuyn bo na y no ; Tu Mo Ia I pha I mo f I n nu a ba o han:
a o a I, ma y Ia mo f con cho ghe co mo da ng duoI, va
dnh nghIa chung cho ca I fha VI f gIan bu nhn:
Do qun cuo p nuo c n n /cn,
c ycn tb Ju ng, bo /tc n quay /o,
Cbu Ty ba o / c, / c bu a
Tb y My ba o g t, g t nbu J u cba y.
u nhn fo ng fr n ac o Nguy n Hu u Chi dI cong
ca n, ba hoa: Chu ng fa c n noI guong fo fIn... gn gIu
non song...!
T6 ttcn ta r t oat bu ng
Bu nbn cbu ng no not 6ng t6 na o:
Hay Ia noI guong ong cha nha Nguy n7
u nhn Nguy n Van Tm fhay Tr n Van Hu u In
Ia m fhu fuo ng:
Tb ng na y kba t ma u J6 ng bang,
La t co n Jcu ca ng bung ta n bon Ty.
6 ng ba o cm gt n no tbay,
Quyc t tm ca c m t ca c ma y no Jt!
Mo f a I ho I quo c gIa bu nhn ho p o Sa I Co n |1953);
gIo ng van dI n ca k su duo c du ng o dy sang sa ng nhu
Io I quan fo a buo c fo I: d u fro fha ng do c phu Tm, fI p
fheo Ia
Tb ng J6 t Cbu a, /u a Jo t, pba n Ja o
Lc Hu u Tu , kboa c a o tb y tu,
La t tcn nb Dtc m bo Ng6,
Xua kta tbo Nb t, cu ng J6 kbuycn ung,
Tcn Ba y Vtc n /a tb ng tuo ng cuo p
Nay cc ba ng gt c Pba p nuong tbn,
Tbay tb y J6t cbu ba / n,
Tbo /o sa u m t /a Tr n Tro ng Ktm.
Nhu ng nam fha ng da qua, fuo ng nhu co fh xoa ga y
bo f ca c go c ca nh, Ia m cho qua khu mo dI; nhung van ho c
da sa ng fa c gan II n vo I fnh fh cu a fho I gIan, vI f
frong Iu a d u franh gay gaf, nn v n gIu nguyn ve n
gaI go c cu a ngo n da o mu I fn, khong khoan nhuo ng.
'
' '
Tu Mo cho ng Pha p de o daI, hang ha I, co khI no I In
mo f fI ng qua f:
Xc o cc nuo c mc ma y Jt,
Tboa t cbng J t Jtc t tro t truy cbu ng ma y!
Tu Mo cu ng cho ng My vo I mo f cam fhu khong nguoI,
va v n mo f fhu y chung fham fhI f y vo I nhn dn, Tu
Mo da do f cho My vo I fn bu nhn Ngo nh I m cu a
no nhu ng do n IIn fu c.
Tu Mo cho ng My fu khI chu ng ha y co n Ia nhu ng fn
can fhI p My : VI n fro My cha ng dI d n du; ca I hnh
a nh fha ng My
M6 t tay xa cb bt J6 /a
Tay bom nguycn tu gto ra na t nguo t.
da duo c va ch ra fu frong kha ng chI n; nhu ng fn My
d u so da duo c xo mo f dy:
Atxcnbao, Bo ra t/y
Akyson co t Rt/uy m6 t pbuo ng.
My cu ng nhu Pha p r f fhich no I khoa c; fuo ng My
Mac Acfo da nh o TrI u TIn, hu a vo I qun Iinh Noen se
v an T f: Sm cao Iy co bo - Nhung My nuo f cu ng kho ,
va chu ng sa I y; fu 1953, Tu Mo da d m xIa d n To ng
fho ng A ch ||kc, bI f hI u AIsenhao); k hoa ch Nava b
fa pha vo ,
y to tbua to, cbu pba t pbtc n,
My sat c p t6 c tuo ng antcn
G p tcn b6 truo ng qu6 c pbo ng Pba p,
O p no , r6 t cbo ctc n tro tbcm.
Ta fhang fr n I n In Phu , HI p ngh CIonevo
duo c ky k f, Io Iu a chI n franh vu a d p faf o ong
uong, fh Ia I su ng My m f duo ng ca m do - Ke o chu
XIm pho ng fhu ong Nam... - Nu cuo t cbinb ngbia,
o n bu t Ia fI p fu c nhu ng fho cho ng My frn dy, va f p
frung va o cho ng My - I m.
uo I bu f Tu Mo , aIef co n d Ia I dI n hnh mo f ca I
mo m, mo m fn hung fh n fhuy f kha ch cha y rong fh
gIo I ho ha o chI n franh; ca I mo m fhe Iuo I do m va ph hoI
do c y da d n Sa I Co n:
Trong Nam, ngoa t B c tbu y tbut
cm trm ngbn ca t bnb c6t J6 ca o!
u c hoa f ho a Pho fo ng fho ng NIchxon dI Nam My
kha Ia sInh do ng, va cu ng b f ngo nhu chuy n kch:
Tboa t J u Nicb cu ng ngbcnb ngang
Ng6 t 6 t6 ngo , pb6 pbuo ng Jtc u quanb.
Tay c y c y, mtc ng cuo t tnb,
Tuo ng r ng qu n cbu ng Ja p mnb boan b6,
Na o ngo kc nc m ca cbua...
y gIo , fn Ngo nh I m da ch f, nhung Iu c so ng,
no Ia mo f dI n hnh bu nhn xua nay r f Io I ha I, xu ng
da ng cho Tu Mo nha m va o no nhu da nha m va o a o a I
fruo c kIa. No xu f hI n I n d u fIn frong fho Tu Mo o ca I
a I ho I pha n quo c gIa, va no no I fI ng cu ng vo I cu fho:
Ia mo f ca I fa frang fInh, sa ch bo p. - CIa c Pha p fhay bu
nhn nhu fa fhay fa , no da fhay nhu v y ba y I n.
I m, bu nhn fhu fa m, duo c de ra frong van ho c
gIu a mo fa Io f ma Tu Mo bo c cho no - I m baf d u In
ngoI gIu a nhu ng fI ng fhanh Ia na o ba f re fI n:
Xnb xnb! R p t p!
Ti o t to c!
Vu a To ng fho ng, vu a Thu fuo ng, vu a o fruo ng quo c
pho ng, vo I To ng fu I nh,
H n cb ng kba c na o
M6 t tb ng kc p ma t
Mu6 n /a m to ta t
o ng b6 n cat bc ...
Tu Mo co nhu ng sa ng kI n r f nhanh chuy n nhu ng
ca I oaI oa ch hay ho cu a bu nhn fha nh nhu ng ca I nguo c
Ia I. A nh I m duo c freo do so fruo c So Thu Sa I Co n, bo I
noI na y qua ng ca o r f fo f, fh Tu Mo cho p ngay va o ba o:
Tuo ng nga t nbu co p, cu ng oat /tnb
A n tbtt J6 ng ba o cb ng btc t tanb.
Ky tbu c cbt /a con co p nb6 t,
Luo n trong cu t s t, c n ra ca nb...
I m dang o dInh o c I p, b da o chinh do I bom,
pha I dI cu sang dInh CIa Iong, fh Tu Mo ba o ngay:
d y Ia cho do I cu I. Chinh quy n I m frI f duo I an
ma y, fh Tu Mo ba o:
Cbinb bc /u cu6 c ra
Cu ng /a y 6ng /a y ba
86 ng cc ttc n b6 tbi.
u no I v I m mo f ca ch na y:
Cu a sau ba t nga nb t6 su Ty,
ng truo c ca t Ja t tn cbu My ,
hay do I Io I no I sang mo f ca ch kha c:
Ba m Jit ruo c tb ng cba My Jc n,
Xc cb m6 m ttc n /u b6 Ty Jt,
hoa c no I mo f cu Io c co c:
Tb ng My c m Ju t go so Ng6,
fh Tu Mo v n chI muo n go I foa c su v f ra ba ng fn cu a
no :
Cbo kcu /a cbo , Dtc m kcu Dtc m,
Mc o go t /a mc o, /c t t nbtcn.
KhI Ngo nh I m c u ho n cho Macxayxay, fo ng
fho ng PhI Iu f Tn, fha ng b ban ch f hu f o an M
Thuo f |Ty Nguyn) kho c fha ng ch f fh f bo I faI na n
ma y bay o Xbu, Tu Mo da chI m I y chu ma du ng, Ia m
cho mo I nguo I pha I b f cuo I:
M c ttnb ttnb!
M c say say!
Btcn 6ng Ju ng s m sc t,
Tro t A u mu my.
At xut M c Jt c6ng ca n,
c n n6 t M c /6 n t u bay!
Va sau khI da fa c oaI fa c qua I mu a may quay cuo ng,
Ngo nh I m b gI f, ch f fha ng ca ng, cu ng Ia I Tu Mo
d van bIa cho no - nha fho fra o phu ng cu a fa qua fh f
so ng Iu hon bao nhIu fuo ng fa gIa c va bu nhn:
Ru t trong tay a o ra, a/c t J t /a m tbu tuo ng
Ngot tu J6 ng ra c cu , T6ng Ng6 xy Ju ng co J6 ...
... Ma y kb6ng Juo c t m bta, Jc kb c 6 Janb
ca n tbuo ,
Tao cu tba o ba t bu ng, /uu truyc n mtc ng tbc
nga n tbu!
VN T! MO
Tu Mo so doa n v van fru fnh; fruo ng ho p nhu Tu
Mo na ng chuyn Ia m fho fra o phu ng khong pha I Ia
nhI u frong van ho c; o nuo c fa, ba nguo I fh y cu a Tu
Mo : Xun Huong, Tu Xuong, Nguy n Khuy n d u Ia ba
nha fru fnh kIm fra o phu ng. - Va khI nhac d n ba nha
fho dn fo c fI n bo I y, cu ng Ia no I sang mo f khia ca nh
nhuo c dI m cu a fho Tu Mo : ca I ph n fm fnh ho a chua
duo c nhI u; fho Xun Huong r f da o va o fm fnh,
nhu ng Io I ch gI u o dy, ra ve fu c, co ve bnh fhuo ng,
nhung fh f ra r f cho n Io c va dI n hnh cao do ; fho Tu
Xuong chua cha f, cay dang va dau do n; fho Nguy n
Khuy n nhe hon Tu Xuong mo f chu f, nhung v n co n a c
Iam, cuo I d y, ma bI fho I m n fh o frong fra I fIm. - Tho
Tu Mo hoI quay ra ngoa I, nn fhI u ve Iang do ng, du c
k f; ba I fho khong guo ng e p, Iu c na o cu ng chInh, cu chu
khong do n, fuy nhIn fo ng so Io I co n hoI nhI u. Chu ng
fa muo n fho Tu Mo fhm no I fm hon nu a.
Co fh no I nhuo c dI m cu a Tu Mo Ia v ch f fho. Tu
Mo cho nguo I fa xu c ca m co n if. Nhung uu dI m cu a Tu
Mo Ia cho nguo I fa nhn, fh y, nghe, nhu mo f bu c franh,
nhu mo f m u kch, nhu mo f doa n mu a ro I. Van r f so ng,
do Ia uu dI m Io n cu a Tu Mo . Nha fho r f so fruo ng k
nhu ng chuy n ngan ngan, r f sInh do ng.
Th f khoa I cha co fh vo du I, khI do c fh y Tu Mo ve
haI su c u dI ha f a da o, b mo f cha nh fo ng baf, de gIa I
In quan: Iuo ng su
Cb p tay, r6 t /a y r6 t quy ,
X xa x xu p, nbu ky Jng sao.
R ng. Nay trong cu6 c ttcu Jao,
Ma cuong Jua /6 t /a c ca o xo m boa
L n na y tro t Ja t xtn tba,
A Dt a Pb t! c n gta xtn tu!
Co hoI van fao nha cu a fruy n KI u fro n I n vo I Io I
van mo I.
Van Tu Mo fhuo ng Iuu Ioa f, va mo f ca ch no I ma f
me bao fru m nhI u ba I fho cu a ong. - Ch do Pha p
fhuo c ca ng nga y ca ng a p bu c kho khan, d n ca I ngh
phu xe, ke o xe v sau cu ng pha I m y cu a gI y fo , m y
f ng fhu ma . Van vI f r f nhe , hoI van r f ma f,
nhung fhu c f dau xo f bI f bao:
Cu /y cu ng pba t / y b ng
Cu a to a 6 c /y cbu ng r ng... cbinb t6ng
La nguo t Ja s t xuong J6 ng
Kbo c cbn cu ng g6 t, c6 n Jo ng ktc n nbt,
Danb trong gta sa cb nbu /t,
Cb ng kbt can a n, cbua kbt ng6 t tu ,
Bao / n gt y, b y / n... xu
Mo t /a m ncn cbu c Ja t pbu xc ba ng!
K nhu ng chuy n vuI kha ng chI n, Tu Mo cu ng v n
du ng ca I van sInh do ng nhanh nhe n y. Sau fr n VInh
Phu c, qun fa a p gIa I mo f doa n fu bInh; dch v n fuyn
fruy n qun Iinh chu ng ra ng: h VI f MInh baf duo c fh
se b fhI n.
6 t nbtcn co /c nb ngu ng cbn!
Ttc p tbco Jc n /c nb. co t qu n! Cbi nguy...
oa n tu ngo nga c tb m tb.
icb /a no tbtc n, co n cbt ma ngo !
Tbc r6 t m6 t /u t6 b6
L6 t qua kbc su6 t sang bo bcn kta.
V n co n nom no p so gbc,
Nga c nbtcn Juo c /c nb. - A /c! m c qu n!
Th ra bo do I fa nhn du c, so fu bInh Io I suo I uo f
qu n frong khI fro I re f.
Ta I mo f xa o Qua ng Nam, quan qun cu a I m v
baf fo co ng, do ng ba o be n fo fheo Io I g y ong Ia I d p
Iung ong: VI f co ng fh baf buo c chu ng foI nh n ruo ng
cong, Ia m cho chu ng foI pha I co an co ma c, co n Ngo Thu
fuo ng fh da cho chu ng foI duo c do ng bao fhu ma ... Tn
qu n fruo ng ngo I nghe, bo ng no I khu ng:
- Kb6ng t6 nu a, go m ca c 6ng ca c ba ,
T6 ttc c g, cb ng ra ca t Jc cb!
Cbuyc n J u cua tat c cb kbo ngbc.
Tb6t! cbo gta t ta n, Jt cc !
Tbc /a bc t cbuyc n.
M t c, no cbu6 n.
Nha fho fhuo ng d da nh ca I b f ngo do f ngo f, ca I u m
ba Ia, ca I ma n ha fh f nhanh cho nhu ng cu cuo I ba I
fho, Ia m nguo I fa chi if cu ng pha I fhuo c Ia u nhu ng cu
y. M y chu c nam ro I, foI v n co n nho ca I dy kIm fo ng
cu a ba c ky ha o no , dI ho p ho I do ng Ia cu deo I p Io duo I
a o, chI cho frong fh y co so I dy:
M6 t anb ba ro t, o m o
Kc o Jy, nu a tbu c, nu a Ju a, Jo t xcm
Ktm to ng cu a mo t kc o /cn,
u Jy cbt tb y... J6 ng kc n nm xu!
CIa c Pha p nho My ba y ve cho ca ch cu ng co h m
ng m o haI do n Tu Ta o, Phu a |Phu c Yn), nhung d n
khI qun fa ke o d n hun cho nhu hun chuo f fh chu ng
pha I chuI ra:
Gto tay ba ng tu6 t qun ta,
Tc ra c6ng su cbt /a ... c6ng tot!
HaI da I bI u n o va Canada frong ! y ban quo c f
ba o ca o Ia o v mI n Nam, Ia I co n ba o ra ng mnh kha ch
quan. Ca ba I fho fu f xuo ng mo f cu:
8a g pbt ttc ng U y ban,
Ca c xu ba n ca t kba cb quan co bo t:!
Van Tu Mo duo c ua m n, khong pha I chI v v n du ng
ngon ngu Iuu Ioa f, v hoI van bnh dn, hoa c v do I da p
khong non, bI f gIa fr cu a nhu ng chu , ma fruo c fIn v
quan sa f fhu c f du ng, fhong mInh, bI f dI m huy f ca c
su vI c. Vi du ba I Phu fh y pha n co con maf nh n xe f
cu a mo f nha vI f fI u fhuy f, baf duo c ho n via anh ca o
gI y:
Lo bu6t Jt trua, nbn truo c nbn sau / m /c t, ru t rc
nbu r n ra o m6 ng nm,
Lo kbt / m /6 t, Ju ng /cn ng6 t xu6 ng bn kbon, u ru
nbu Jtc u bu tba ng cba p.
Hc J6 ng /u c /u6n tay b n btu, m t n ng b ng Ja Jco,
g t o m m m t6m, cau cau co co , kcu ca ctc c na y kbo
ctc c no Ja t.
Cb ng bu kbt kbcnb c ng ng6 t r6 t, cuo t gto n nbu n c
nc , ta n nbng pbo ma t, co t co t b6ng b6ng, bnb pbm xc p
y /a nb, xc p kta a c.
Cbuyc n na o co ra cbuyc n, Jo Ja t Jo kb6n,
Va cu na y, r f fInh:
u a na o co ra Ju a, nu a mo , nu a na c.
o Ia mo f phuong fhu c du a cu a anh fI u fu sa n xua,
d n du a ma cu ng khong co ca I su c du a co I mo , ha n hoI,
a o a f cu a bnh dn, du a ma cu ng nh p nha ng!
Tu Mo co n co nhu ng doa n van de p nhu frong ba I Phu
Ho Cuom; mo f so phu va van f cu a Tu Mo , khI co hoI
van Tu Xuong, khI co hoI van Nguy n Khuy n; o Phu Ho
Cuom, co hoI van fu ng Ty Ho phu cu a Nguy n Huy
Iuo ng:
... Gtu a tr n tu c xcn not ttcn ca nb
Trong tbt tba nb n6t Ja o san b6.
8o ng btc c /n tn, / p /a nb ca ng gtco
ng n nuo c,
Cy xanb ruo m ra p, /o tbo /tc u ru quanb bo .
c n Ngo c 8on Tba p Bu t nguy nga, t6n ca nb
non b6 ng ttcb mtcb,
C u Tbc Hu c ma u son Jo tb m, cb n /a n
nuo c cu6 n /6 x6.
Tuy nhIn, cu ng nhu do I vo I Ty Ho xua, fu ng hay
Ia pha n fu ng Ia bao ha m mo f fha I do chinh fr, Tu Mo
co fha I do ro r f frong m y cu phu fhu c k f, no Ia hoI
van cu a Tu Mo chu cha ng pha I aI:
Cbt tb y tuo ng J6 ng cao cbo t co t
u ng tr6ng /a n nuo c cn xanb ng u
To a nba Kbat Tri bcn Jc n, tr6 ng ba t Jtcm
cba t! tom! tba t buo ng qua nbt!
Vuo n ca nb B6nbc truo c m t, kba cb pb6 n boa
nb6 n nbtp, cut cc xtc t bao!
Tu Mo cu ng co nhu ng cu van no I ca I su sac cu a
cuo c do I con nguo I, vi du nhn no I d n ca I bu I fo c, Tu
Mo Ia I chen mo f doa n fru fnh ng m nghI v ca I rang
ca I fo c mo f go c con nguo I, fhong qua d u fo c, ma fhong
ca m m n fhuong fhn ph n mo f con nguo I.
Bc co n ca t cbo m, Jtnb so pb t pbo,
Lo n Jc n tu p bo m, sau /ung r6 t rit.
Thong qua vI c cham fo c, ma hI u fnh ca m cu a con
nguo I fa do I vo I ma I d u, co bI f bao y fu , fu fnh, fa nh
fnh, finh n f:
Na o su a, na o nu6t, na o cba t, na o cbu6 t, na o cc,
na o cu6 t, c6ng trnb kc btc t m y muot.
Kbt co , kbt g6 t, kbt gt6 t kbt xoa, kbt bo t, kbt xo a,
cbm cbu t tb6t Ja kb6n xtc t.
'
' '
Tu Mo co n co mo f ma ng fho vI f v phia fich cu c cu a
do I so ng. o Ia nhu ng nu cuo I kha ng chI n vI f v fa:
Anh nghI n su ng, Na I chuo I gI f gIa c, No I ca Ia m va cho
gIa c, I f fay con ga I fInh ong, Ngu ho bnh Ty baf
fuo ng o Ca f, Cu N m Ia m ngu y v n, Khong ke m TrI u
Tu Iong pho A u v.v...
O cho C u Ch nh, bu nhn baf dn pha I va o d n ho p,
d nghe chu ng xuyn fa c ho I ngh CIonevo. Mo f ba cu b
IoI, bu c mnh fo c fha ng In dI n da n, ca fI ng va ch ma f
fn qu n fruo ng dang dI n fhuy f, chu ng no y ba cu ra
duo ng, ba cu co n do ng da c:
Ca c nguo t mo t mo c ma t t6t,
Kb6ng Jung t6t cba c6ng boa t Jc n Jy!
c n tb pba t no t cbo bay,
No t cbo cbo ba b y nay u c /o ng.
6 c / p g: /inb a c bung
Nga y nga y ca c su ng cu x6ng ca o /a ng
Quc t ca n, b n pba tan boang,
Va y t6t cu ng b n ra cb toang Jy na y!
u ng Ia fu fh , khi pha ch, an no I cu a mo f ba cu qu n
chu ng VI f Nam.
Nhu ng guong chI n d u hy sInh duo c k Ia I frong f p
Anh hu ng vo f n. a t Nam qu6 c su Jtc n ca fruo c kIa
du ng mo f fh Iu c ba f; Anh hu ng vo f n k nhu ng
chuy n hI n nay cu a fa xuong ma u hy sInh dang co n
no ng ho I, chuy n na o cu ng d y mo f finh ch f du ng ca m
bI fra ng, nn Tu Mo chuyn du ng mo f fh song fh f Iu c
ba f, haI cu ba y vo I haI v n frac cha m nhau, d no I u f
h n, d gy mo f khong khi fI ng saf, fI ng fhe p. Nhu ng
doa n xung danh II f sI do ng da c, frang nghIm:
Ly Vtc t Va c6 n nguo t Jn Tb6
Cbu Vo Nbat quc o Vn Lang,
La tay gan Ja pbt tbuo ng
6 t ctcn cbtc n J u trong ba ng Jn qun.
Nhu ng doa n k f fhu c nng In mo f dI u fuyn duong:
Guong Mtnb Nguyc t cao co t sa ng qu c
Nbu cu ng trng c ng c c Jcm tbanb.
Ngbn nm Trung Trtc u uy /tnb
Nga y nay con cba u ttnb anb c n co n.
Tuy v y, Anh hu ng cu a nhn dn fa qua fh f Ia vo
f n, ma fho cu a mo f fa c gIa kho co fh vo f n fheo, bo I
mo f bu f Tha p khI Ia p Ia I nhI u I n, fh fa c ph m khong
do I mo I, do do d n mo f Iu c pha I du ng. Trong khI dI n ca
guong ca c II f sI ca ch ma ng, Tu Mo da co gang vI f cho
sInh do ng; frn mo f fIn fu c ngan, frn mo f ba o ca o
nhI u khI kho khan, nha fho da v n du ng fri fuo ng, hnh
dung nhu fh f va vI f van co khi; fuy nhIn fh dI n ca
fu no b ha n ch ; c n cho n Io c nhu ng chuy n fh f dI n
hnh phong phu va vI f nhu ng doa n anh hu ng ca nhu
bu f pha p VIchfo Huygo.
Mo f khia ca nh sau cu ng, Ia van Tu Mo du ng fu c ngu
r f daf. Tu Mo ho c ca dao, Tu Mo co n ho c fu c ngu nhI u
hon.
KhI nha fho f xoI fhf, d n cu: Cho hay da nh mo
khong ba ng go fho f, foI Ia I phu c dn fa fu xua chi Iy
bI f bao, r f hI n fhu c, r f maI mIa.
Ca c fh y Iy , fh y xa du ng bn ngoa I dom do ngo n fre,
quaI na o b n anh xa ch. Ch me fy v gIa I y anh pha n
kI f fre , anh fa dI ve ga I, ch no I gI n, /o t tay /a cbu6 t IoI
anh phu v . Ca c bo Ia o, ky mu c ngo I gIu a dnh vaf chn
che o xu vI c fhon, do ng da c mo m no I mo m an, ve o xoI fuo f
mI ng, ho v nh ru fom ba n Iy su , kh kha fay du a fay
che n, fo p ruo u rung du I, fh do Ia fu c ngu cu a dn chu ng
ma cu ng Ia van cu a Tu Mo . - Io I fh cu a fuo ng Pha p chI
Ia fh fr chuI o ng. To ng I m sang Nam TrI u TIn
fham To ng Va n, fh f Ia do na f du ng nhau.
'
' '
a vI f nhI u fruo c 1945, da co fuo I, ma Tu Mo Ia I
Ia m Ia I duo c cho mnh mo f cuo c do I mo I fheo Ca ch ma ng
va Kha ng chI n, vI c y khong pha I xa y ra mo f ca ch d
da ng; ma khI no I cuo c do I mo I cu a mo f nha van, nha
fho, Ia pha I no I v ph n do I va v ph n sa ng fa c. VuI
suo ng fhay! say sua bI f m y, cuo c fa I sInh foa n ve n cu a
nhu ng nha van Io p fruo c, h f chn fro I ma Ca ch ma ng
Ia I mo chn fro I! Chu ng fa mu ng cho Tu Mo , nam nay
fuo I sa u muoI fu, da nho cong on Ca ch ma ng Ia m duo c
cuo c fu phu dnh va fu k fhu a, va g n haI chu c nam
nay, de o daI Ia m mo f nha fho ca ch ma ng.
Tho Tu Mo da fha nh mo f su kI n kha ch quan fo n fa I
frong n n van ho c VI f Nam hI n da I; ca I hI n fuo ng fho
fra o phu ng Tu Mo da mua vuI duo c nhI u fro ng canh
cho dn fa ba chu c nam nay |chu mua vuI Ia ca ch no I
cu a Nguy n u). Vo I Tu Mo , vo I co mo f cy bu f da so ng
haI do I va ma nh kho e, fa co fh no I: fho I gIan maI h u
co n Io c khaf khe hon fa Io c by gIo nu a, nhung, fheo foI
nghI, ba c Tu ru ng mo dI xe bnh bch, ba c Tu ho m hInh
co duyn, ve nhu ng franh bI m ho a cay chua sInh do ng
v xa ho I cho so I duo I uoI cu , ba c Tu kha ng kha I da nh
Pha p, de o daI cho ng My , da do ng dInh TafxInhI, VInh
Thu y, Ngo nh I m In f m va n fhe p cu a van ho c:
nha fho Tu Mo fra o phu ng co nhu ng ba I hay nh f cu a
mnh frong ca I vo n chung van ho c dn fo c.
Ha N6 t 26-4-1064
TAGOR VA TH TAGOR
(|n trong t p tbo Jtcb RoctnJrana t Tagor
- NXB Vn bo c 1061
ToI muo n no I ca m fnh cu a foI vo I d f nuo c va nhn
dn n o , kinh m n cu a foI vo I Tagor va fho Tagor. Vo I
d f nuo c ba fram sa u muoI frI u dn va ba frI u cy so
vuong y, cu ng kho no I; vo I nha fho co ha ng nga n, ha ng
nga n ba I fho da c bI f y, cu ng kho no I; n o , Tagor,
haI kha I nI m y Io ng nhau.
Chua phn fich va o xuong fhf cu a d f nuo c, hay cu a
fho, foI ha ng no I ca I Iuu huong cu a fho y, d f nuo c y
va o Io ng mnh. Ca I Iuu huong y co Ie cu ng nhu Ia v f
fhom m cu a ca I mu I huong ma fu xua d n nay, frn fh
gIo I v n go I Ia mu I huong n o . Ta o v f o do , ban
nga y, frong ca I vuo n cu a d n Io n Ta f Mahan |Taj MahaI)
foa n ba ng c m fha ch frang, fh nhu ng cy xum xu Ia
d y xanh muo f, nhu mo f ngo n frI u m u bich ra o In ro I
du ng Ia I nu a chu ng, nhu ng hoa frang muo f fu ng chu m
fho va o a nh nang; ban dm, frong fha nh pho anara f
|anaras) nhu mo c gIu a ru ng xoa I, mo f mu I huong
pha ng ph f khong fhoI, khong nhu ng fhom cu a hoa cy,
ma fhom fh f nhe nhu Ia huong cu a ba n fhn khong khi,
cu a d f, cu a sao frn fro I... Ta o v f xua kIa frong fa c
ph m cu a nha fho KaIIdaxa, fheo su fhong ca m cu a
Tagor, fh de p de ho a a I bI f bao; d n by gIo fh nhu ng
ru ng dI m I , fhanh fnh co kIa ha n Ia khong co n nu a;
y fh ma , nguo I nuo c ngoa I d n n o , du ng gIu a fhIn
nhIn o dy frong mo f dm mu a ha , v n fuo ng nhu co n
vo f duo c ca I duoI huong ph n sau do va I nghn nam cu a
fa o v f da fa frong vo kch XacungfaIa |SacunfaIa).
Nhung frn d f nuo c mnh mong co song Ha ng Ha , co
nu I HI Ma Ia p Son, ch f do I v n ha ng Ia mo f ca I fruy n
kI p buo c va o con nguo I, ma khI k na n nhn, fh f f
pha I finh fu ng muo I frI u; va o nhu ng nam cuo I fh ky
19, duo I d quo c Anh, 18 fr n do I IIn fI p da gI f hon
haI muoI frI u nguo I; nong dn phu nu n o ha y co n
frang dI m ba ng haI vo ng kI ng cha m deo o co chn, da y
na ng d n nhu gIu I y buo c dI, vo ng na ng y khong pha I
chI o frong pha m vI frang su c! - Ca nh fro I d f y fha nh
fI ng chuong va ng ngn bay frong fho Tagor; ca nh
nhu ng con nguo I y fha nh cuo c ph n d u frong van fho,
frong do I so ng xa ho I cu a Tagor. Tho Tagor Ia vu fru , va
Ia nhu ng con nguo I. Ia vu fru sInh so ng bao Ia b f fuy f,
Ia me Tra I d f de p de mnh mong, Ia hoa Ia qua chIu
frn cy do I, vo I Ia I Ia con nguo I c n pha I cha f ca I xI ng
m f nuo c, xe ca I Iuo I do I re f, d vuon fam frong a nh
sa ng fra n fr : fho Tagor Iuu Ia I frong fm ho n nguo I ca I
d u nga o nga f m Iy cu a mo f mu I huong n o ...
'
' '
Tri nho foI dua foI Ia I fruo c dy hon ba muoI nam,
khI foI co n Ia mo f chu ho c fro o fruo ng QuI Nhon; do Ia
ho I fha ng sa u nam 1929, frn fu n ba o Phu nu Tn van,
foI bo ng do c mo f ba I v nha fhI ha o n o RabIndranafh
Tagore ghe fham nuo c fa, fa I Sa I Co n. ToI co n nho doI
maf fo nhn vu a xa, vu a su, cho m ru nhu ru ng, che
xuo ng d n chI c a o da I ro ng kI u A ong, frn bu c a nh
cu a Tagor In frn fo ba o fho I y. ToI co n nho ca ca I xao
xuy n cu a mnh, fuy co n if fuo I, v n ca m fh y frong fho
Tagor dch dang ba o, frong cuo c do I y, frong a nh nguo I
y, mo f ca I g cao ro ng, du chI Ia frong mo f y fho nhu: -
Io ng fa Ia mo f con chIm cu a sa ma c - da fm fh y fro I
frong maf em... Nhu ng chu ho c fro bI f mnh m f nuo c
fho I y, ca m o Tagor mo f ca I g fhao fhu c khong ngu ,
ku go I pho ng khoa ng Io n Iao, ca m mo f fm fri nhu ngo n
de n chong cao sa ng gIu a dm fruo ng... ToI nho ba o Iu c
do fhu f Ia I ra ng Tagor co no I chuy n o Ho I Khuy n ho c;
foI fuo ng fuo ng fha nh Sa I Co n cu a fa khI do chu a du ng
mo f cu a qui cu a fri fu con nguo I...
Va qua m y chu c nam, sau khI da I n ho I do c nhI u
fho dch cu a Tagor, nam 1957, cong fa c da dua foI da f
chn d n fha nh pho Canquyfa, fhu phu xu anggan Ia
qu huong cu a Tagor, o n o ; Io ng m n phu c da dua
foI d n ngoI nha o do Tagor da sInh fruo ng - nhu ng
pho ng na y nhu co n gIu hoI fho cu a Tagor; o nha na y foI
da mua nhu ng fa c ph m In cu a Tagor; o fha nh pho na y,
foI da xem dI n kch cu a Tagor... Canquyfa! Van cu a
Tagor nhu so ng Ia I, vo I ngo n fay cu a Tagor co n chI fro ...
Tuy khong go I chu nghIa fu ba n ba ng dich danh no nhu
chu ng fa, Tagor da va ch ca I fhu c ch f bo c Io f, d y xe o
cu a no frn qu huong ong. ...Con song Ha ng Ha vo I
khung ca nh cu a song da fu ng Ia ca I hI n fuo ng Io n ro ng
duy nh f o g n noI foI sInh de ... Truo c kIa, mo f mnh con
song Ha ng da cho Canquyfa ca I nuo c phe p fhIng IIng
cu a su de p de . ToI da duo c ca I may man, sInh fruo c khI
con ro ng fhe p mu a ra kho I nhaI nuo f ca ph n Io n cuo c
so ng cu a doI bn bo song..., Iu c ma fha nh Canquyfa ca I
mu I chua ngh ch In fro I va con maf nhn chua do c a c,
chua Ia m hoa n foa n sa su f ca xu anggan.... Ca I chu
nghIa fu ba n ru f h f ma u mu cu a nong fhon d Ia m
phnh nhu ng fha nh fh kIu ky , Tagor frong do I mnh,
da khong ngo f da kich no , duo I nhu ng fn go I: van mInh
cu a phuong Ty, van mInh cu a ma y mo c
|1)
, kIm fI n,
Io ng fham,v.v...
Va d n Canquyfa, foI mo I I n d u fIn duo c bI f
Tagor da Ia m ha ng ba, bo n nghn ba I ha f, ca Io I va nha c;
o dy, frong mo f gIa dnh n o , foI da duo c nghe nhu ng
dIa ha f ma nguo I fa go I Ia ca khu c Tagor; ca khu c
Tagor r f duo c pho bI n o anggan; co nhu ng ba I foI
nghe nhu huong vo I hoa cu a fm ho n c f fha nh fI ng
nha c r f suy nghI, r f m ho a, nhu n fh m, va nh f Ia
r f ngo f nga o.
Va o fhu do Tn II, foI da duo c xem nhu ng franh
ve , r f nhI u, cu a Tagor, co n freo frong mo f vI n ba o
fa ng ngh fhu f; nhu ng franh do c da o Io I rIng cu a mo f
fhI sI, chu fro ng v hnh fhu c de p, v do I so ng no I fm,
va nhI u ch f sa ng fa o pho ng fu ng.
u v f cu a Tagor, foI co n duo c nhn fh y bu f fich
vo I fn ky cu a fhI sI, vI f frn cuo n so va ng nay co n Iuu
Ia I cu a mo f ngoI chu a Trung Hoa fho Ph f, o noI ma
Ph f da ngo I fhuy f pha p ca ch dy hon 2.500 nam.
|1) O frong chu nghIa xa ho I, fh ma y mo c, duo I chinh quy n cu a
nhn dn, do gIaI c p cong nhn Ia nh da o, Ia I du ng d gIa I
pho ng cho con nguo I; va chu ng fa ph n d u d xy du ng co so
v f ch f va ky fhu f cho chu nghIa xa ho I. X..)
Nhung d u v f cu a Tagor, foI fm fh y fruo c nh f
frong nhI f fnh cu a nhu ng nguo I no I v Tagor. Truo c
dy, fhu c dn Anh - va ca Pha p - hay no I d n co p cu a
xu anggan, pha o bong hoa ca hoa ca I cu a xu
anggan; nhung sang n o , foI duo c nghe no I d n: van
ho c xu anggan, fho anggan, Tagor o xu anggan.
Nguo I anggan no I - a n nuo c ngoa I nhac d n Tagor,
Ia Ia m m a I d n fra I fIm chu ng foI.
Mo f nha van Io p mo I n o , co fa I: aIvanf CargI
|1)
da no I chuy n vo I foI v Tagor, ma mo d u nhu fu ph
bnh, nhu nhac ba I ho c ban d u vo cu ng qui gIa cho ba n
fhn: - Chinh foI, nam 1936, da duo c ga p Tagor; nh f
kI n, foI dua cho ong xem f p fho d u cu a foI vI f ba ng
fI ng Anh. KhI foI mang d n, Tagor ho I foI:
- Me de cu a anh Ia nguo I g7
- Ia nguo I xu Penja p.
- Anh ha y fro v Ia m fho ba ng fI ng me de cu a anh!
'
' '
Va nha van frong Iu c Iuo ng mo I cu a van ho c n o
da pha c qua cho foI m y ne f...
RovIndorana f Tagor sInh nga y 7 fha ng 5 nam 1861,
frong mo f gIa dnh qui fo c, con u f frong 14 anh em. CIa
dnh ong o Canquyfa Ia mo f noI f p frung nhu ng nguo I
van ho a; muo I ba nguo I anh, nguo I ch d u fro fha nh
|1) Ta c gIa ba I Vua nuo c Nga da dch dang o Tu n ba o Van ngh
bu f ky v cuo c dI fham cu a do ng chi Khoru fso p o n o , r f duo c
do c gIa VI f Nam ua fhich.
nhu ng nha van, nha c sI, ho a sI xu f sac cu a anggan.
o ong Ia mo f nha frI f ho c no I danh, nha da o du c, nha
hoa f do ng ca I ca ch xa ho I; fhInh fhoa ng dI HI Ma Ia p
Son, dua Tagor dI fheo. Tagor hon muo I fuo I baf d u
Ia m fho, da hay. Khong dI ho c o fruo ng na o ca ; co I n dI
ho c, fh y cu ng nhac, da bo fruo ng. ChI ho c o nha . I
du cu ng co fho frong fu I, nguo I ga p fhuo ng ho I: - Tho
du cho xem. Muo I Iam fuo I, Ia m fho r f hay; muo I ba y
fuo I, nguo I fa bI f fI ng. o cho dI sang Anh; haI nam,
fro v ; muo I chin fuo I, da Ia nha van no I fI ng o
anggan.
Tagor do c r f nhI u, ha ng nghn sa ch. Tagor vI f r f
nhI u fa c ph m v nhI u nga nh, Ioa I: 47 f p fho, 12
cuo n fI u fhuy f va r f nhI u fruy n ngan; co n nha c va
ho a: co n vI f 42 vo kch, va Ia dI n vIn do ng kch; da
co ng hI n bo n muoI nam cu a do I mnh cho ngh fhu f
sn kh u, da fa o ra mo f Ioa I vu kch r f hay; da vI f r f
nhI u Iu n van, bu f ky , ba I dI n fhuy f. fa I cu a ong
r f ro ng. Ong vI f ca v ngn ha ng, v ga vf...
Nam 1913, f p Tho ng |CIfanjaII), mo f fuy n f p
go m nhI u fho do ong fu dch ra fI ng Anh, da duo c gIa I
fhuo ng Noben, va Tagor da duo c ca fh gIo I bI f fI ng.
Ong da dI fham frn fh gIo I 12 I n; 1916: dI Nh f;
1917: o My , sang Anh; 1921: sang Pha p; 1924: ong sang
Trung Quo c, da duo c fa ng mo f fn Trung Quo c Ia Ma f
fro I cho I Io I cu a n o , va nguo I fa fa ng cho ong mo f
bo a o qu n Trung Hoa. Nam 1930, Tagor da dI fham
IIn Xo, o haI fu n I . Ong ca ngo I IIn Xo; quy n Tbu
ctc t tu Ltcn X6, xu f ba n nam 1931, gIo I fhI u nuo c Xo
vI f vo I do ng ba o ong. Sau chuy n fham IIn Xo, ong co n
fI p fu c dI fham ca c nuo c u, My , fham u Tu, Tich
Ian. Nam 1934-36, ong dI vo ng quanh To quo c n o
cu a mnh.
Theo anh ba n nha van n cu a foI, fh Tagor I y vo
so m, Iu c 20 fuo I; ong r f yu vo 35 fuo I fh vo m f, ong
khong I y aI nu a. HaI nam cuo I do I mnh, Tagor b mu .
Nhung Tagor, Iu c 80 fuo I, g n ch f, o m, v n fuyn bo
cho ng pha f xif, ku go I r f ma nh II f.
Va mo f nguo I ba n n o kha c, mo f chI n sI cu a
Phong fra o Ho a bnh n o , da d ra ba fuo I, fro chuy n
vo I foI v Tagor. Anh ba n na y khong vI f van: fa I II u
anh cho va y kI n cu a anh xen I n.
V n d Tagor r f ro ng Io n.Tagor Ia mo f fhIn fa I foa n
dI n, v so Iuo ng cu ng nhu ch f Iuo ng... Tagor baf d u
nhu mo f fhI sI Ia ng ma n, no fo ro a nh huo ng cu a phuong
Ty va o do I so ng n. Truo c Tagor da co mo f va I nha van
bI u hI n ca I dy no I gIu a haI fruo ng: co va mo I. Tho
Ia ng ma n, no I chung, kha c vo I fho fruy n fho ng: du ng
nhI u hnh a nh, m u sac hon, no I su yu do I; co nhu ng
finh ch f nhn van chu nghIa nhu frong van ho c Phu c
hung u chu. Vi du nhu mo f ba I fho fho I 18 fuo I cu a
Tagor, Su fhu c fInh cu a con song nho : Con song fruo c
so ng do I ch f he p frn nguo n nu I; no cha y xuo ng fha nh
song Io n, ca ha f ca I do I ro ng ra I. Iu c nhu co ga I xInh de p
dang co gang fm ha nh phu c; co Iu c ma nh, qua bo , pha
d, fra n ra; Iu c na o cu ng co mo f mu c dich: fI n ra bI n.
o I Tagor d y nI m yu va vuI suo ng. Tagor fhuo ng fa
Io ng bI f on do I vo I fo f de p, sung suo ng o do I. Tagor Ia mo f
fhI sI va mo f nguo I so ng frn do I na y. Co nam dI m chinh
do , nguo I fa mo I co fh dI su va o ca c khia kha c.
Thu c ra, Tagor k fhu a mo f fruy n fho ng dn gIan fu
fh ky 15 o xu anggan; dy Ia mo f phong fra o fon gIa o
mo I cu a dn gIan, cho ng Ia I su phn chIa da ng c p fheo
da o a Iamon, chu fruong mo f Io ng yu fhuong ro ng ra I,
do do ma da f fo I Thuo ng d ; d n Thuo ng d khong pha I
ba ng fri o c, ba ng nghI I , ma ba ng Io ng yu fhuong fra n
fr . o I vo I da I chu ng nghe o kho o anggan, phong fra o
na y co su c fhu hu f r f ma nh. Trong fho Tagor, fa fh y
ca I fruy n fho ng dn gIan y.
o ng fho I Tagor cu ng fI p nh n fInh hoa cu a van ho c
co Iu do I n o , fo ng ho p no vo I fho ca Ia ng ma n fI n
bo frong van ho c Anh. Tagor Ia mo f nguo I do I mo I frong
van ho c n o , Ia m fho fheo nhp dI u mo I, fho fu do
cu ng r f gIo I. Tagor da pha r f nhI u ca I Iuo ng ba o fhu
khu khu, dn fo c he p ho I; ong no I: Khong pha I chI co hu
ba I mo I Ia yu nuo c.
'
' '
Mo f so bu f ky , ba I no I chuy n,v.v... cu a Tagor cu ng
co fh gIu p fa hI u fhm Tagor. Tagor co nhu ng ha n ch
cu a mnh, co nhu ng quan nI m v fon gIa o, frI f Iy va
xa ho I khong nhu chu ng fa; nhung chu ng fa bI f ra ng
ong da khong ua chu f na o ca I chu nghIa fu ba n, Tagor
v n khong ngo f Io I cong kich ca I Phuong Ty dem chu
nghIa y d n: Phuong Ty da khong gu I fra I fIm mnh
sang d chInh phu c con nguo I cu a Phuong ong, ma chI
gu I sang ma y mo c cu a y fhoI. - Phuong Ty, frong su
gIao fhI p vo I chu ng fa, Ia hI n hnh cu a su ich ky va su
fhu c du ng, khong co I y mo f d u v f cu a Io ng nhn da o.
- No I d n ca I Tho I c n da I, |fu c Ia fho I da I chu nghIa
fu ba n), Tagor nghI d n fha nh pho Canquyfa qu huong
ong, b dua va o con duo ng fu sa n ho a vo I nhu ng ke fm
Io I nhu n mo f fram ph n fram, chu ng Ia n hu p frong ca I
fa I sa n faI nguo c cu a chu ng, chu ng k f be nhau vy
nguo I nong dn fro ng day, ho so do I, nn baf buo c pha I
su f gIa day... Nhu mo f ke fI m v, fI n ba c da h f ca I
Iy fuo ng xa ho I cu a chu ng fa xuo ng; ong cho ra ng vo I
su fon fho quy n Iu c va su fho phu ng fI n fa I, fh gIo I
Phuong Ty da mo f ph n Io n fu f Iu I fro v ca I da man
nguyn fhu y; ong cong kich no da du ng nguo I Ia m
nguyn II u; ong do I su fhu c du ng cu a chu nghIa fu ba n
khong duo c gI f fho, gI f fnh ca m; va gIo ng ong sang
sa ng de no vo I Io I cu a mo f b c fIn frI: Ke y u Ia mo f
nguy co Io n cho ke ma nh cu ng nhu nhu ng do ng ca f do I
vo I con voI; hI n gIo dy, nhu ng su c ma nh du do I, pha f
sInh ra fu su cho ng Ia I cu a mo f nhn Ioa I b fo n fhuong,
dang cong khaI nho m fu Ia I frong khi fro I; chinh su ich
ky v chinh fr va v buon ba n no Ia fI n fhn cu a chI n
franh!. Trong mo f ba I v ca I fInh fh n fu do, Tagor
cu ng Ia I no I: O Phuong Ty, co nhu ng ong chu ho b no
I ; ke na o muo n co no I o duo I fay fh pha I fu xich mnh
va o vo I nhu ng nguo I no I cu a ho ; van mInh cu a Phuong
Ty mang frong mnh no ca I fInh fh n cu a ma y mo c,
ma y y pha I cha y; va nhu ng ma ng nguo I pha I hI n Ia m
fhan cu I cho su chuy n do ng mu qua ng do , da ng cho co
d u hoI nuo c.... Tagor no I d n fon gIa o cu a Con Nguo I;
Io I suy nghI cu a ong hay du ng ca I y nI m fon gIa o,
nhung chu nghIa nhn da o cu a ong da f r f cao Con
Nguo I. Vo I fhIn nhIn, fh ong muo n co mo f su ho a ho p
vo I fhIn nhIn ba ng fInh fh n: Vo I chu ng foI, ca I mu c
dich fo I cao cu a fh gIo I na y Ia mo f ma f, so ng frong do ,
hI u no va du ng no , va ma f kha c, Ia fhu c hI n cho duo c
su fho ng nh f cu a ba n fhn fa va o vo I no , ba ng ca ch mo
ro ng su do ng ca m m n fhuong cu a fa... Tu cho na y,
Tagor nghI ra ca I Ton gIa o cu a Nguo I fhI sI. Co Ie
chu ng fa fuo ng da nam duo c mo f ca I cha kho a d mo
ca c ba I fho cu a ong, frong Io I na y cu a fhI sI: Ca I de p
khong pha I Ia mo f chuy n du a, cho hay ca I de p co ca I
nghIa fruo ng cu u cu a hI n fhu c. Chu ng fa quan nI m
ra ng Ta o v f Ia mo f ha I ho a ma I ma I gIu a Iy fuo ng vo
bIn v su fuy f my vo I su vInh vI n khong ngu ng fhu c
hI n ca I Iy fuo ng do ... o Ia fon gIa o cu a nha fho..
'
' '
O Canquyfa, o Tn II, nhu ng nguo I ba n n o cu a
foI da fu ng ba o vo I foI: - Tagor vI f r f nhI u sa ch,
nhI u Ioa I, fh ; vo I nhu ng Ioa I van kha c nhau, ong dI n
fa nhu ng v n d kha c nhau. Khong nn I y mo f Ioa I na o
ma vo I k f chung cho ca c Ioa I kha c. Muo n gIa I fhich mo f
fhay do I frong ca c fa c ph m Tagor, khong fh no I chung
duo c, ma pha I no I fu ng Ioa I fhoI.... ToI h u nhu khong
bI f v ca c Ioa I van kha c, ma ngay do I vo I Ioa I: Tho
Tagor, foI cu ng khong fh no I Ia foI da bI f, ma c d u da
frong nhI u nam, do c nhu ng ba n fho dch; su fhu c, vI c
fhuo ng fhu c fho Tagor bao go m nhu ng ca I kho khan.
Trong fa c ph m Tagor co haI y u fo : - mo f ma f Ia ng
ma n, no I v fnh yu r f ma nh me , v fhIn nhIn fuoI
de p; - ma f kha c: no I Io ng fIn o fhuo ng d ; Tagor da Ia m
fho co finh ch f fon gIa o Ia m nhu ng ba I ha f ha f frong
nhu ng buo I I fon gIa o; ca I y u fo fon gIa o y cu ng Ia do
fu khong khi fon gIa o frong gIa dnh, frong xa ho I. HaI
y u fo do khong fa ch ro I, ma du c k f vo I nhau, In d n
fo f do Ia Chu a o I; Chu a dy khong pha I nhu nguo I
fhuo ng quan nI m v fh n fha nh, ma Chu a cu a Su so ng,
o dy, Ia mo f Iy fuo ng, mo f a nh sa ng ma fm ho n vuon
fo I, mo f y nI m v fuy f my cu a Tagor. Nha fho NadIm
Hifme f co dp da no I: ToI r f yu fho Tagor va nha c a f
|ach). ToI co c c n ca I ve fh n bi cu a ho . ToI bI f ho co
dI m fh n bi, nhung frong fa c ph m ho , xuyn qua ve
fh n bi, ca I co nhI u nh f Ia Io ng yu su so ng, Io ng fIn
cuo c do I.... Chu ng fa cu ng nn Ia m nhu NadIm Hifme f,
fh y fra I fIm cu a fho Tagor Ia o cuo c do I. Chu ng fa I y
cuo c do I hoa f do ng xa ho I, ph n d u cho cong Iy , cho do c
I p dn fo c, cho m no va vuI suo ng cu a do ng ba o, I y
cuo c do I ngo n Iu a vuon In cu a Tagor, I y fInh fh n fh
gIo I cu a ong, nhu ng fruy n, kch, nhu ng bu f ky , dI n
fhuy f ba ng van xuoI cu a ong..., ma soI chI u va o fho,
fh mo I hI u con nguo I na o da Ia m nhu ng fho y.
Tho Tagor m Iy nhu mo f mu I huong n o ; huong
o dy fhuo ng muo n hnh cu a mo f cy nhang do f fhap
frn mo f huong a n da f fruo c Chu a o I; nhung hnh cu a
huong khong quan fro ng ba ng ch f cu a huong; ch f
huong Tagor so dI fhom phu c duo c Io ng fa, Ia v no Ia m
ba ng Io ng yu m cuo c so ng.
Tbo Dng, f p fho hay nh f cu a ong, xu f hI n nhu
sau: Tagor fru danh da Iu frn bo song Ha ng, nhung
d n nam 54 fuo I, do fhoI fhu c cu a ba n, mo I quy f dnh
fu dch mo f so fho mnh ra fI ng Anh, va pha I fu cho n
ba, bo n, nam I n mo I I y duo c 103 ba I da f fn Ia
Gttanja/t; vI c na y cu ng no I: fho Iu c fo a ra fh Ia m ha ng
nghn ba I, nhung Iu c fhaf Ia I, Ia I r f cha f che .
Thu I y ba I mo d u f p:
I
Nguo t Ja ta o t6t c6 t n, Jo /a y tbicb cu a nguo t.
Ca t /t ma nb kba nb na y, nguo t kb6ng ngo t ro t cot Jt
ca kb6ng ngo t /a t ro t J y su s6 ng tuot mo t.
Cbtc c sa o nbo b ng /au s y na y, nguo t Ja Jcm no Jt
qua J6 t qua /u ng, ca qua /o ng sa o, nguo t Ja tb6t
nbu ng Jtc u kbu c ma t ma t mo t boa t.
Ba n tay nguo t b t bu J6 ng ca o, ca tra t ttm cut cu a
t6t tboa t ngoa t gto t ba n, /an to a tba nb c6 /uo ng
tra n trc .
Nbu ng cu a c6 t n nguo t cbo, t6t cbt co J6t tay bc p Jc
ma b t / y.
Nbung tbo t gtan co t tbo t gtan qua, ma nguo t co n ro t
ca ma t ma t c n co n cb6 Jc ro t cbo J y.
Va dy Ia mo f ba I o g n cuo I f p:
XC
c n nga y ca t cbc t to t go cu a anb,
Anb sc co mo n cbt /a m t ng c t:
Truo c ct kba cb Jc n tbm, t6t sc J t
Ca t /y J y tra n cu6 c s6 ng t6t Jng-
T6t Ju cbtu Jc kba cb cc co t nbu ng tay kb6ng.
Va nbo ba t cm Jc m 6m t t ca
Nbu ng nga y mu a tbu, nbu ng Jcm mu a ba ,
Cu a Jo t t6t b n r6 n cu ng xtn Jcm
ca c cu g t mu a, ca c cu mo t cbtcm,
T6t sc J t, cu6 t Jo t t6t, t t ca -
Kbt ca t cbc t Jc n tbm ca go cu a.
'
' '
u Tbo Dng c m ngo n sa o In.
Cuo I Tbo Dng, c f o ng sa o - ca I ca ch dI u cu a Tagor
ung dung, duo ng hoa ng, khIm fo n fruo c Cuo c so ng, va
cu ng fu ha o; frong ca I nhu c u fru u fuo ng ho a cu a mo f
fhI sI, nhu ng dI u kI n, hoa n ca nh v d f nuo c va Ich
su na o do cu a xu ong, da c finh na o do cu a ong da khI n
Tagor fhuo ng pha I muo n mo f hnh fuo ng xa xanh, frong
vaf, Ia nguo I: Chu a o I, Thuo ng d , Ke r f yu cu a foI,
Th y cu a chu ng fa. Chu ng fa d n ca I nha fho cu a Tagor,
fh pha I bI f f p fu c cu a fho ong; fa co fh vuo f qua ca I
f p fu c y, ma nghe fI ng sa o huy n dI u, na ng ca Io ng
do I. Ngo n sa o y so dI no c f fI ng cao, Ia v fh f ra, no
muo n ngang vo I fa o ho a, no muo n pho ng va o vo f n. No
do I ho I gIa I pho ng, fu do, ro ng ra I, fuy f my ; do I ho I cho
ca fo quo c cu a mnh:
XXXV
Not na o tri tb ng J u cao,
Not na o tri tbu c ra o ra o tu Jo,
Not na o tuo ng ca cb qu6 c gta
Kb6ng cbta tbc gto t tba nb ra bc p bo t,
Not /o t no t su kbot tba nb kbn,
Not su c /u6n cuon t n tuyc t co t,
Not Jo ng /y tri trong sot
Kb6ng tr6t /a c gtu a tbo t Jo t c n kb6,
Not J t cbo ttnb tb n mo r6 ng
Tu tuo ng ca ba nb J6 ng kb6ng ngu ng,
Not tbtcn Juo ng y sa ng trung,
Nguo t cbo t6 qu6 c t6t bu ng ttnb ra!
Tagor r f bI f ra ng mo I ca fh con nguo I c n ho a vo I
chung quanh: xa ho I va fa o v f; ong r f bI f ra ng khI ca
fh chI Ia fh ca rIng re , fh ca fh y fro fha nh mo f
nha fu d fu gIam mnh.
Tagor I y vI c ca I fn d no I y y:
XXIX
Tcn cu a t6t /a m6 t nba tu ,
Nguo t t6t gtam trong y kbo c.
T6t xy quanb t6t co tuo ng ngn ca cb,
Nga y /a t nga y, co Ju ng to t tro t xanb,
Tuo ng ca ng cao, tb Juo t bo ng t6 t bu c tba nb,
t6t kb6ng tb y con nguo t tb t cu a mnb
Juo c nu a.
T6t ktcu ba nb cc co tuo ng ng t ngbcu,
E so tu ng /6 mo t nbo nbu ktm,
/ y ca t / y b6 t6t tra t Ja y tbcm...
Va Jc bu c6ng cbm so c ca t tcn,
T6t kb6ng tb y con nguo t tb t cu a mnb
Ju nu a.
ThI f fha va o cuo c ho I Io n cu a do I chung Ioa I nguo I,
Tagor fh y su gIa u sang Ia mo f ca n fro :
VIII
Em bc Jang m c a o boa ng cuong,
c6 Jco xicb ca ng, m t ca tbu cut cbot nbo t,
Jt m6 t buo c, ca c tbu trang boa ng ngn /a t.
8o bo ng a o qu n, so bu t m t tuot,
No Ju ng rtcng ra xa ta cb co t Jo t,
Va Jc n n6 t kb6ng Ja m cu a nguo t, nbu c nbicb.
Ba mc ot, cm bc c6 tnb bt nb6 t
trong sang tro ng na y, co t6 t cbo cm:
Em pba t xa pb n nbu y J t /a nb btc n,
ca co pba t ba tuo c quyc n cm bc
Ja ng /c Juo c ca o trong b6 t /oa t nguo t cut cc :
Thuo ng d , fheo Tagor y nI m, khong o frong mo f go c
d n m u co do c, ca c cu a do ng bung,
Nguo t o not kc Jt ca y ca y J t so t,
ca o bcn Juo ng anb tbo Ja c n /ao,
Nguo t o co t bo , gtu a n ng bun mua x6 t,
A o cu a nguo t bu t b m cu ng tru m bao.
Th f Ia kho ma fo m faf mo f fa c ph m nhu Tbo Dng;
dy du ng Ia ngo n sa o fhIng va ngo n sa o do I; nhu ng ke o
gIu a do I Ia chu ng fa, khI x p f p fho, Ia I Iuu Iuy n nho
nhI u nhu ng v f II u cu a do I ma nguo I fhI sI da dua r f
su va o fho: nhu ng a nh sa ng, huong hoa sen, gIo no m
nam, d u ngo n so ng, ca nh con buo m, bo song, co da I, nuo c
ro c ra ch, Ia non r ra o, buo I sa ng, buo I chI u, fI ng chIm,
va r f nhI u fro I sao, dm sao, ha ng ha sa so fInh fu . Ta o
v f nh p nha nh frong nhu ng doa n fho d y m n fhuong:
Bc tm /m cu a so m mat
Rung /cn nbu ng ttc ng cbtm tro t bo t ca,
Bcn Juo ng cut cc trm boa,
Nbu ng /a n my bo tung ra a nb ca ng...
M t tro t to t Jtnb cao xanb,
Tbanb tbot cu ngo t gu quanb bo ng nba .
N ng b6 ng /a ru ng xoa y qua,
G6 c Ja mu c tu /a Ja ngu , mo...
hoa c:
...y 8o m Mat sang
Xa cb m6 t / ng ca ng
o bcn tay pba t,
tra ng boa trcn mnb
sc ycn / ng ra t
trang boa ng J t xtnb.
y Bu6t cbtc u cc
trcn J6 ng co quc
tru bo Ja c ng,
cbtc c co tay 6m
cm /a nb kbc tuo t
nuo c ma t cbtc u b6m
/ y tu btcn / ng,
pbia bo Ty pbuong...
Nhu ng hnh a nh frong Tbo Dng ro ng ra I, khu go I,
va d y suy nghI.
Ca c f p fho: Nguo t /a m cuo n tnb a t, Ha t qua , Trng
non, Nguo t tboa ng btc n, Tbo cu a Kabta, Cbtm tbtcn nga
ma foI da duo c do c, mo I f p Ia I fhm mo f ve va o foa n bo
fho Tagor; vi nhu f p Trng non, fho Ia m v ca c fre em,
co mo f finh chn fh f, don gIa n ma d y fhI v su sac.
Trong ca I fh gIo I fu ba n chu nghIa ma fI n ba c Ia m
chu a f , fm ho n fre con Ia mo f suo I frong sa ch, fuoI ma f
co n Ia I frong do I. Tagor muo n do ng suo I ky dI u do Ia
mo f ba I ho c cho ca I xa ho I cu kho ca n, khac nghI f;
chu ng fa fuo ng Tagor chI no I chuy n fro I my, chI fhn
vo I nu I HI Ma Ia p; nhung Tagor vo ha n phong phu : fm
ho n ong co du non fre d hI u duo c ca I fm ho n co phe p
Ia cu a fre con; ca c em fh y mo f fh gIo I say m frong
nhu ng su v f nguo I Io n cho Ia f m fhuo ng; gIa o du c fre
em, c n pha I fInh f Iam mo I hI u chu ng, mo I khong
Ia m ho ng ch f fo f de p cu a chu ng.
Va vi nhu f p Nguo t /a m cuo n tnb a t: nha fhI sI k
chI mnh fo c da hoa rm, nha fho v n Ia m fho fnh, fho
fnh cu ng fu c Ia fho cuo c do I; nha fho muo n dI n da f ho
fnh yu cho nhu ng nguo I yu nhau:
T6t co nga t g to c t6t Jtcm ba c:
Bao gto t6t cu ng trc bay cu ng gta nbu nguo t
trc nb t ca nguo t gta nb t trong /a ng.
V v y ma nha fho o dy Ia m fI ng fho cu a Io ng nguo I
con fraI, Ia I Ia m fI ng fho cu a Io ng nguo I con ga I, no I
fram finh nghn fra ng cu a fnh yu, ca I duo ng fha ng va
ca I duo ng cong cu a fra I fIm; no I ca I hu u ha n va ca I vo
bIn cu a fnh a I...
Tra t ttm ta /a cbtm sa ma c
a tb y tro t trong m t cu a cm,
La cbtc c n6t cu a so m mat cm,
M t cm /a xu cu a tro t Jcm sao sa ng...
T p fho ChIm fhIn nga r f kho fm hon ca c f p fho
da k fn frn dy; nn foI muo n xIn frich dch gIo I fhI u
va I doa n. ToI fh y fu fho, fnh fho frong f p na y cu ng Ia
ca ch suy nghI v xa Iu, ro ng Io n, nhung Ia I cu ng g n
gu I, fhn m f. Tagor cu ng no I ca I fu ha o cu a mo f fhI sI:
Nguo I da cho con chIm fI ng ho f, - chIm ho f ba I ca ho f,
va chI fh fhoI. Vo I foI Nguo I da cho fI ng no I, va foI cho
Ia I Nguo I nhI u hon: foI sa ng fa o nhu ng khu c ha f cu a
mnh. Cbtm tbtcn nga Ia m frong nhu ng nam 1914-16,
dang chI n franh fh gIo I I n fhu nh f, Tagor no I v su
dau kho , v fo I Io I, v ca I ch f:
H6m nay cbu ng Ja kboa c / y t m co c kb6ng /6 ,
nbung nguot ba y nbn cbu ng, nbn tb ng m t cbu ng Jt,
Va nguot ba y no t /cn trong /o ng nguot bnb tinb.
- Kb6ng, ta cb ng so mt!
Ta Ja tb ng mt tu ng nga y m6 t ca trong
cu6 c s6 ng,
Ta tb t bon mt! L n na y, ta co tbc btc n Jo t ta.
Ho a bnb /a co tb t, c p Jc /a co tb t, su
Ho a bo p cinb ctc n /a co tb t.
Va Io ng yu do I cu a Tagor fham fh f bI f bao, khI
ong no I ca I chn Iy na y: nha ngh sI bo I yu do I, nn co
gang dI n da f ma I, ma v n fh y mnh chua dI n da f
duo c g:
Nbung t6t cbua tm Juo c /o t no t tu nbtcn
ng ma Jtc n Ja t.
Ba n ba t ca cu a nbu ng J6 ng co xa xm
Pba ng pb t quanb bo ng cy to Jon J6 c,
Trcn bo s6ng tboat tboa t ngbtcng xu6 ng nuo c,
m6 t nba n6ng Jang ca y cu6 c,
Nbu ng ng6 ng tro t bay cc bo ca t bcn tc,
Con su6 t ngbc o na n ca r t mc t mc
Duo ng nbu cba y ca Juo ng nbu kb6ng cba y,
8u6 t ga g t nbu m t nga t ngu /o Jo kbc p /a t,
Tuo ng s p cbc t tb6t trong m6 t pbu t gty,
Va con Juo ng con u6 n kbu c qua Jy,
|n nbu ng J u cbn tu ba ng trtc u nm nay,
t nbu m6 t ba n gta Jo c tbco kboa ng J6 ng
J y tra t,
Va con s6ng tbn m t tu tnb co t nbu ng nba
tranb ngbtcng ma t.
Ca t xo m /a ng na y co t J6 ng co xa xm y,
Ca t bc n s6ng kta co t m6 t con Jo ,
Ca t Juo ng nuo c s6ng xanb co t ca t bcn bo
a n ga nuo c cbuyc n /ao xao cu ng c y,
M6 t m6 t a nb bnb na y, Nba tbo ot, anb
Ja tb y
Btc t bao / n trong ru c cba y cu a mu a xun!
Ot! Gta gbt t t ca ca o, cu a c t buo c
trcn Juo ng,
Gta ngbc Juo c bc t nbu ng kbu c ca cbua
ro ttc ng.
O rnb tb y Juo c bo ng Ja m my bay cbuycn
B6 ng / ng tm 6m ngang / y /ung s6ng.
Bao nbtcu ca nb trcn Jy cbu6 c Jo t ta b ng
m6 t cut suo ng su n6 ng,
N6 t say y, t6t pb n J u /u6n /u6n
by co ng /u6n /u6n
Jtc n ta ra cbo Juo c.
dI n fa cho duo c ca I kho dI n fa , fhI sI Tagor da
du ng r f nhI u nhu ng hnh fuo ng ma anh ba n nha van
n cu a foI khen Ia fuoI nhu cuo c so ng - Mua gIo o
frong ru ng: cy fre b gIo nhu con su fu fu c gI n dang
qu f bo m; gIo g m nhu con su fu nho f frong cu I; fre
ru ng Iac fo c nhu ca u fu c. - o ng ruo ng sau mu a ga f nhu
nguo I da n ba ca o fro c d u sau khI cho ng ch f,v.v... - o
Ia anh ba n k Ia I vo I foI nhu ng hnh a nh fho ma anh da
fhuo c Io ng. Ph n foI, foI cu ng da ga p nhu ng hnh a nh
fho cu a Tagor, nhu:
- R t xa, r t xa,
Kc o Ja t ra kbu c ca cu a Juo ng ca t
ba t mo ng manb ca cbang cbo t
Nbu tbc ttc ng Ja n b u
Duo t ba n tay nguo t tu ba nb /ang tbang
ngbc o Jo t...
- Ru ng na y ttc p tbco ru ng kba c
La m Jtcn /cn ca tro t xanb
B ng nbu ng b6n say tb m Jo
Cu a /a non mo t nbu ca nb...
- Ot tra t ttm t6t cm a t
Cu ng sa nb Juo c co t tro t cbtc u
Tro t kb6ng tbc na o no Juo c
Trong n6 t Jo t nbu ng ma u ycu...
'
' '
Nguo I suy fuo ng va mo ng mo ca I VInh cu u cu ng Ia
nguo I r f yu nuo c, Iuon Iuon no I d n su nghe o kho cu a
dn mnh; ong cho ng d quo c Anh Ia m cho dn fo c mnh
vo n co n n van ho a r f cao, nay b kho n cu ng Ia c h u.
Ong cu ng Ia nguo I Io u cho n n van mInh chung Ioa I
nguo I, cho van ho a nhn Ioa I. Tagor Ia mo f nha hoa f
do ng xa ho I, cu ng nhu r f nhI u fa c ph m cu a ong Ia
nhu ng ha nh do ng xa ho I. Tu 1901, ong da I p mo f
fruo ng ho c o XanfInIkfan, fu c Ia Cho n Ho a bnh, vo I
mu c dich fhu c hI n mo f n n gIa o du c dn fo c, fheo fInh
fh n nhn da o chu nghIa. Nam 1905: phong fra o cho ng
fho ng fr Anh soI no I. Tho, nha c ca ch ma ng cu a ong va o
ro ng su frong qu n chu ng; ong Ia m nhI u cuo c dI n
fhuy f pha n do I fhu c dn Anh. Tha ng 1 nam 1916, ong
fo chu c mo f cuo c mif fInh Io n, ho ha o pha n do I ChI n
franh 1914-18. Nam 1919, phong fra o nong dn o xu
Panja p b fhu c dn Anh fa n sa f gh go m; Tagor vI f
fha ng fhu cho Toa n quy n Anh d pha n do I, va fra Ia I
cho chinh phu Anh chu c SIr |mo f chu c qui fo c) ma
chinh phu Anh fa ng.
o I vo I H6 t ca c nba cn ttc n b6 fha nh I p duo I a nh
huo ng cu a a ng co ng sa n n |1936), Tagor fich cu c u ng ho .
Ong da Ia m nhI u ba I fho no I v nuo c cu a ong, nhn
dn cu a ong; finh ca ch chinh fr cu a fho ong co khI I n
frong nhu ng hnh a nh fuo ng frung nhu chI c ke n do ng
na m frong d f bu I; co khI ca I dau do n cu a ong Ia m mo f
nguo I dn m f nuo c nho I In frong fho: Ong no I d n mo f
con ran mu o frong hang fo I fam, qun ca ra ng mnh co
maf ngo c o frn d u, khong bI f g d n a nh sa ng cu a
ma f fro I, va ong ba o: To quo c foI cu ng nhu con ran y.
Trong ba I fho v Chu PhI |1938), ong muo n da kich
bo n pha f xif Y xm Iuo c fIopI; nhu ng hnh fuo ng du ng
r f ma nh me , do c da o, va In fo I mo f su ph n no ghm
Ia I ma du do I:
Nbu ng bo n sn nguo t kta Ja J t b y rnb
na ng sn b t
8u bung Ju cu a cbu ng co n nbo n bon rng cbo
so t cu a na ng
|1)
8u ktcu cng cu a cbu ng co n t6 t tm bon ca
ru ng cy cu a na ng kb6ng bao gto n ng to t.
8u man ro ca tbam /am cu a nguo t cn mtnb
Ja tu /6 t tr n ra, c6 nbn Ja o ca c6 /tcm
st...
|2)
Theo foI hI u, Tagor da co nhI u ba I fho chinh fr Ia m
fheo Io I rIng cu a ong.
Tagor m f nga y 7 fha ng 8 nam 1941, sau mo f cuo c
do I d y du v sa ng fa o va hoa f do ng. Tagor gan II n vo I
fo quo c n o cu a ong; KaIIdasa va Tagor Ia haI fn fuo I
fhI ha o cho I Io I nh f xua nay cu a n o , Romanh
RoIang, nguo I no I ra ng Tagor da go p ph n hon aI h f va o
vI c k f ho p haI b u fro I fu fuo ng ong va Ty; RoIang
da d Ia I cho chu ng fa mo f hnh a nh n fuo ng cu a Tagor:
O Pha p, nguo I fa mo I chI bI f cu a Tagor ca I khuon ma f
dam chIu cu a nha fho fIn gIa c, ca I f m nguo I gy kinh
n , bao bo c mo f ve bi m f, ma Io I no I bnh fInh, cu chI
ha I ho a, ma a nh cu a doI maf ma u nu, o duo I bo ng
nhu ng Iong mI de p de , ngo I ra mo f sac fha I frang
nghIm frong fInh. KhI nguo I fa d n g n ong I n d u,
b f gIa c nguo I fa nhu Ia o frong nha fho , va nguo I fa no I
khe . Ro I, n u anh co duo c quan sa f g n hon ca I ne f ma f
|1) Na ng: chI Chu PhI.
|2) Hoa ng Trung Thong dch.
frong nghIng fInh f va kIu ha nh y, anh se nh n
fh y, duo I ca I yn fInh va ca I nha c dI u cu a nhu ng
duo ng ne f kIa, nhu ng no I buo n da vuo f duo c, fh y ca I
cuo c do I khong co a o fuo ng, fh y ca I fri fhong mInh no
xong fha ng va o nhu ng cuo c d u franh cu a do I so ng, fuy
nhIn fri fu khong chu d cho xa o do ng v nhu ng ca I
y.
Tho Tagor d cho chu ng fa mo f n fuo ng phong phu
kho fhu Ia I frong mo f Io I: fuy nhIn, n u frich I y duo c
mo f Io I d fIu bI u cho fho Tagor, fh co Ie foI nhac Io I
na y cu a nha fho: - KhI foI dI kho I cuo c do I na y, uo c ra ng
dy ha y Ia Io I foI fu bI f: - ra ng nhu ng g foI da frong
fh y o dy Ia khong co g so sa nh no I...
Chinh ca I fru ng fru ng dI p dI p cu a su so ng y da
fho I ma I qua ngo n sa o fho cu a Tagor:
Tuo ng ta n /o t cu m6t ta,
Hay Ju ttm co t ba t ca mo t boa t,
Tuo ng nbu Juo ng cu m t r6 t,
M6 t non s6ng mo t /a t ngo t Jc p xtnb...
Ha N6 t, tba ng 4 nm 1061
CA NH E P HNG SN
(|n trong t p Cbu a Huong - 8o V.H.T.T Ha Ty 1078
uo c do ng ca I vaI ke o ma n, khI sn kh u Ia mo f
fha nh fu u sa ng fa o Io n Iao, fh ca I vaI ke o ma n cu ng cu
Ia ha nh phu c; duo c du ng h u bn ca nh Me CIang Son d
ca fhanh ngo I de p, fh Ia vInh du nh f do I. VI f g v
phong ca nh Huong Son7 Ta o ho a cha ng da du ng, da ve
d y du Iam sao7 Nguo I do I fruo c, nguo I do I nay cha ng
da vI f nhI u I n, nhI u ca ch ro I sao7 Kha ch va ng ca nh,
nguo I du ngoa n cha ng da k Ia I, fruy n dI nhu ng Io I
khen nu c no Iam sao7
Ho t nguo t qun tu Jt Ju Jo
Tb y ca nb sao ma Ju ng /uo m tay:
H6 Xun Huong
|Chu ng fa dy Ia nhu ng nguo I Iao do ng bnh fhuo ng,
chu cha ng aI Ia qun fu ca ), nhung fh y ca nh de p fh
fh na o ma du ng nhu co f duo c7 ma cha ng fho f In f m
fac, ma cha ng fm ho n ca ha f ve o von7
Ca nh Huong Son, Huong Tich cu a fa r f de p. K ra
d f nuo c cu a To quo c fa nhI u ca nh fhIn nhIn de p
Iam. Nhung Huong Son co ca I ca finh de p cu a Huong
Son. Nu I da cu a vnh Ha Iong, vo I nu I da gIa p gIo I gIu a
NInh nh va Thanh Ho a, vo I nu I da frong ca nh Huong
Son co fh nhn na na gIo ng nhau; nhung o vnh Ha
Iong, nu I da da ho a fha nh da o gIu a bI n; o gIu a NInh
nh - Thanh Ho a, Ia nu I da frn d f, co khI na m gIu a
ruo ng; co n nu I da Huong Son fh nhu no I gIu a ca nh ho .
a o da frn vnh Ha Iong Ia ky quan so mo f frn d f
nuo c fa ro I, do Ia mo f ba n hu ng ca da o da f mnh mong:
Nu t, Ja o, my - cu ng Ja , so ng ng6n ngang
fam ho n nguo I va o frong fro I bI n. Co n Huong Son fh
ru ho n nguo I mo f ca ch kha c; o dy chen I n r f f nh
mo f ca m gIa c do ng qu vo I mo f ca m gIa c du ho va choI
nu I, Io ng nguo I fhnh fhnh phoI pho I Ia fhuo ng.
N u co fh chIa duo c ca I de p, fh fa no I: mo f nu a ca I
de p cu a Huong Son Ia con duo ng nuo c fu b n u c dI fo I
Huong Son. Ca I ha nh Iang nuo c, fhuy n dI m nhu ru,
Ia mo f cuo c chung ba y Huong Son co n o xa xa; fh gIo
ngo I frn chI c fhuy n nho Ia fh gIo d cho phaI ca I
nho c m f dI duo ng, d yn Iang fm ho n, d fam ma f
xu c ca m fruo c khI d n Huong Son. a n fhn cuo c Iuo f
fhuy n na y Ia mo f cuo c du ngoa n r f quy . u nhu ng khI
fro I sa ng fo , nguo I fa dI frn fhuy n, v n ca m fuo ng nhu
co mo f hoI suong mo ho na o do , hoI suong bo c ngay fa I
fr n fu ma f nuo c, fheo ma I che o khua pha I chang7 No I
Ia ho da I, no I Ia do ng khe ne o suo I cu ng d u co fh ;
nhung c n chu y : nuo c o dy khong co bo , mo f bn Ia
ruo ng ng p su, bn kIa co o ng mo c fu duo I da y nho d u
In cao ph f pho, nuo c o dy Ia mo f su Ian fra n nhu mo f
fhu ho fu pha f; fhuy n dI, fh y duo I nuo c fh p fhoa ng
nhu ng Ioa I cy rong, ma I che o do ng va o, fo c rong xo a
nhu ng ma u Iu c, ma u ho ng, ma u huy n fim... Va frn
suo f do ng dI, nu I g n nu I xa fu frnh va o con maf; fu
d n Trnh ma chu ng foI go I du a: d y Ia pho ng fhuo ng
fru c frnh gI y chu ng mInh fhu, d n ca c hnh nu I ma
mo I nguo I da bI f fn, I n Iuo f dI va o f m maf, va
nhu ng hnh nu I o f n xa xa mo mo fh f Ia mo mo ng, f f
ca pha n chI u xuo ng ma f nuo c m. Tho co co cu:
Non xanb pbot t m tbn tbanb ttnb
8u6 t cba y ngbc ra ttc ng kc ktnb
y gIo chu ng fa khong ch p nh n ca I khi v fon gIa o o
frong fho, nhung v n nh n ca I frong fre o fhanh sa ch
fuy f vo I frong do . Nhu ng da y nu I da xanh xa o phia
chn fro I, nhu vu khu c, nhu ho p f u, ma u xanh ma f va o
f n ruo f! Trong khI do fh fhuy n cu dI. Mo f nhp c u go
cao, duo ng ne f c u nhu duo ng ne f nu I Ngu nh o Hu ,
nhung ruo f Ia fro I xanh; fhuy n d n g n, Iuo f qua duo I
c u, ro I Ia I fra c u Ia I phia sau, ruo f c u Ia I Ia fro I bI c!
Trong khI do fh fhuy n cu dI... Nhn nu I xanh cho ma f
d y con maf, nhn nuo c bI c cho ma f ruo I f m Io ng, ro I
ha y d n bo .
'
' '
Cha ong fa fruo c dy dI choI chu a Huong d ru a f m
Io ng pha m fu c; chu ng fa by gIo , nhu ng nguo I ma Iao
do ng da duo c gIa I pho ng, chu ng fa dI choI chu a Huong sau
mo f chu ky Iao do ng fhuo ng fhuo ng Ia mo f nam, chu ng fa
co fh r f yn fm ma du ngoa n, ma fhuo ng fhu c ca I ca nh
de p cu a f Nuo c fa. Chu ng fa fha ho ma say ca I de p cu a
phong ca nh, cu a son fhu y na y, mI n Ia fruo c khI d n,
chu ng fa da Iao do ng c f Iu c, va sau khI v , chu ng fa Ia I
Iao do ng fh f Iu c! a fo I dy, fh pha I ca m cho h f ca I de p
cu a f Nuo c, v fhuo c bo cho fm ho n.
Chu ng fa dI fhuy n: nuo c de p. Chu ng fa In bo : non
de p. CIa chu a Ngoa I gIa c khong pha , fh ca I kI n fru c
cu a chu a o gIu a ThIn Tru na y, vo I co ng chu a co f cao do f
ngo f, vo I ha ng fram gIan ro ng ra I, da cho fa mo f ca m
fuo ng fhich fhu , du fa khong fIn chuy n fho cu ng, khong
nghI chuy n dI fu. Nhung chu a Ngoa I gIa c da pha ro I,
co n Ia I ca nh p Tro I, nu I xanh fh m, bac d u rau xung
quanh, d mo f khoa ng ro ng ra I fh f Ia yn fnh. Khoa ng
ro ng ra I cu a ThIn Tru cho fa ca I fhu khoa ng da f r f
quy ba u, v chu f nu a dI va o do ng Huong Tich, fh Ia I Ia
quanh qu f cheo Ieo.
Nhu ng ky nI m fuo I fre fh f kho phaI mo . ToI nho
ma I I n d u fIn foI fham chu a Huong ca ch dy h u haI
muoI nam. Con nguo I da dI kha ng chI n, chn gI m bao
nhIu de o nu I, quen fhuo c vo I ru ng, fh by gIo nu I ru ng
cu ng khong co n hoa n foa n mo I Ia . Nhung khI nguo I fhI
sI, nguo I sInh vIn fruo c kIa chI quen o fha nh fh, ma
I n fhu nh f d n Huong Son, dI con duo ng nu I fu chu a
Ngoa I va o chu a Trong:
uo ng Jt u6 n c o cm Jc m pbu
Ta n /a xanb ro n a nb btc c xuycn
|1)
fh kho ma qun duo c nhu ng ca m xu c ma f ruo I, de p de ,
ky fhu y, cu ng nhu kho ma qun mo f mo I fnh d u.
Thm va o d y, Ia I Ia mo f nguo I de va Io n In o mI n
|1) Tho Th Iu |u c franh fIn).
Nam |Khu Nam), mI n Nam cu a fa de p Iam, nhung
mI n ac cu a fa Ia I co mo f ca I de p Iam r f kha c: vi du
xun v hoa no ro , ru ng maI, cy maI, hoa mo Ia c da c
dI m Iuo n suo f mo f do c duo ng. Nguo I de p fh n fIn na o
fho ca I hoI nhe fhom frn ru ng ma ho a fha nh hoa mo7
KhI cy mo du ng da y o frong fhung Iu ng, hoa maI nhu
Ia n suong ba c go m va n va n ca nh hoa; khI cy mo Ieo
fheo suo n nu I, hoa maI uo n khu c dI In; khI cy mo Ie
fe dI Ia c, hoa maI dI m dI m ca ng fhanh quy . Hoa maI
fh f nhe , fh f frong ba ch, ru ng xuo ng d f khong nghe
mo f fI ng, hoa maI r f mo ng y khI d u ma Ia I fha nh
qua mo r f fhu c, Iu c qua chin mo, Ia I ca ng fhu c, khI an
qua mo do n ru m, chua fhanh, dang ngo f, fh fh f Ia an
fhu c! Hoa mo y, vu a ro I |12-1962) foI Ia I nhn fh y o
Huong Son; sau haI muoI nam, v n chua cho Ia quen,
v n cu fhom fho do I vo I fm ho n nhu I n d u!
Nhu ng nguo I o frong do I ma do I vo I ca I g cu ng cho ng
nha n ma f, fh con nguo I y aI c u Ia m chI!. Nhu ng nguo I
nhu v y dI nha n ca ma f duo ng, nhn nha n ca ma f nguo I,
nu I song fa o v f d u nha n h f fruo c maf ho . Ca nh de p
fh f d y, ca I de p o frong kha ch quan, co fh f, nhu vnh
Ha Iong hay nhu ho a , nhu ca nh Huong Son...
Nhung fhu c ra, ca nh frong kha ch quan du de p d n du,
v n c n co su ham ho , quy fro ng, su frI m frI ky frong
chu quan, v n c n co con maf xanh, f m Io ng ho ng, v n
c n co ca I phoI pho I cu a su fre frung |khong k fuo I) fo a
In do ca I dI u huy n cu a Io ng yu m n, cu a no I fhong
ca m. N u k chu a Ia chu a, co ng fam quan frang Ia co ng
fam quan frang, fh sao fh y duo c ca I fhI v cu a chu a
TIn, khI du ng o mo f fra I nu I ma nhn Ia I, ca mo f fh
chu a o xa xa hI n In frong frang, nhe nha ng, chu a TIn
nho xInh, co ng fam quan vu f nhu sap bay In!
ToI khong k nhu ng suo I CIa I Oan, am Ph f Tich,
nhu ng cu a Vo ng, do ng Tuy f Knh,v.v... nh f Ia foI
khong k nhu ng hnh fhu , ma u sac frong do ng Huong
Tich. Nguo I xua f m maf he p, nga c nhIn khong fhoI v
uo ng fa m, I m ga o, ca c Co, ca c C u, Cy ba c, Cy
va ng,v.v... Chu ng fa khong chu y qua nhI u v nhu ng ca I
ng u nhIn cu a da voI do nuo c mua fh m rI ma fa c
fha nh. ToI fhich nh f ca I ma u da fh f cu cu a do ng
Huong Tich, fhich ca I co ng xy co kinh, con duo ng b c
da dI va o do ng, m y chu Nam fhIn d nh f do ng khac
frn va ch da , nhu co n fh y ba n fay cu a nguo I xua; foI
fhich a nh sa ng frong do ng, fhoa f d u nhn fh fo I m
m, nhn quen cu sa ng ro d n, ca c sac m u d n d n
hI n ra fu ng Io p mo f, nhu co ph n va ng ph n ba c; nhung
foI khong da f fro ng fm va o ca I Nu f ra mo f Io ho m ho m
hom y |fho Xun Huong).
Tro ng fm foI da f, Ia o f f ca foa n phong ca nh Huong
Son, o ca I de p cu a ca nh fri, o duo ng nuo c, duo ng non, va
fu y fheo fho I fI f, o duo ng suong, duo ng my, duo ng
nang,v.v... Toa n ca nh Huong Son khong chIa duo c, nguo I
va ng ca nh nn chu y d n nhu ng da m son fhu y xInh de p,
hon Ia fu ng doa n chI fI f.
Ca I fhanh fnh o dy, do I vo I chu ng fa, khong pha I Ia
fhoa f fu c nu a, ma Ia su yn Ia ng gIu p cho fm ho n fa
nghI ngoI cho ng I y Ia I su c d Ia m vI c, va gIu p cho fri
fu fa suy nghI, bI f nhn fh y su so ng cu a muon Ioa I,
muon v f. ToI nh n o ca nh Huong Son ba I ho c ngo f nga o
v de p; ca I de p cu a fhIn nhIn khong m f fI n mua, do
Ia kho chung, nhung frong xa ho I cu , nguo I nghe o kho b
fuo c doa f d n ca ca I de p cu a d f fro I; ca I de p cu a d f
nuo c by gIo Ia kho Io n cu a nhu ng nguo I Iao do ng chu ng
fa; d n dy, chu ng fa ha y vo c ma uo ng, ma fho , khong
bao gIo h f.
'
' '
Van ho c o A ong fa, van ho c VI f Nam, Trung
Quo c... vo n co mo f nguo n fnh ca m su sac do I vo I fhIn
nhIn, fa o v f, xa In fu m y nghn nam. KI n fru c VI f
Nam, Trung Quo c, fu xua, da pho I ho p r f fa I fnh gIu a
nhu ng cong frnh xy du ng va nhu ng hnh song fh nu I.
Tnh frong ca nh y, ca nh frong fnh na y, phong ca nh
cu a d f nuo c do I vo I fo fIn fa, do Ia nguo I ba n fhn
m n, nguo I do ng fnh do ng dI u nu a. Mo f vi du Io n Iao
Ia Nguy n Tra I, nguo I anh hu ng co fa I van vo do ng fho I
Ia nguo I fhI sI da coI fro I d f Ia nha cu a cu a mnh, Ia
fm ho n cu a mnh, da go I:
Nu t /a ng gtc ng, trng b u ba n
My kba cb kbu a, nguyc t anb tam
|1)
I y fho ma no I ca nh v f Ia mo f fruy n fho ng an r r f
su va o van ho c fa, va o f p qua n xu c ca m cu a nhn dn
fa. Truo c Nam fhIn d nh f do ng, do ng Ia I o frong da y
Huong Son, Huong Son Ia I chen I n vo I nuo c, I p nn ca I
ca nh Son fhu y hu u fnh ha ng m y da m - fruo c mo f
|1) Anb tam |fI ng co ): anh em.
phong ca nh fhanh fu nhu v y, bao nhIu ba I fho da duo c
fa o nn. Va nhu ng ba I fho kIa Ia I Ia m fha nh mo f ca I vo n
chung, fa c do ng va o my ca m cu a nguo I sau. Nguo I d n
sau va ng ca nh, nho d n fho cu a nguo I da fham fruo c, Ia I
fh y ca nh fhanh fao fhu v hon; fho pha I chang da
fha nh mo f ca I ga fho I gIan, mo f ca I ga fm ho n: frong
xu c ca m cu a nguo I do I nay, r f kha c vo I xu c ca m cu a
nguo I do I fruo c, nhung khI do c fho cu a nguo I do I fruo c,
v n fh y co mo f ph n xu c ca m r f gIo ng nhau. Ca I ph n
gIo ng nhau do Ia so I dy chuy n no I II n ca c fh h . a n
fay fa hI n nay nhu fI p nh n fu nhu ng ba n fay vo hnh
da m f, ho nng nIu frao Ia I d f nuo c de p de cho fa, ke m
fheo frao nhu ng ghI che p fm ho n cu a ho .
M t tro t ga c bo ng cy xc xc
Ta n cn tn Ja y nuo c ra nb ra nb
Cbtm tro t m y cbtc c /cnb Jcnb
Cy mat tbu r p rc nb nm ba y /a ...
o Ia Vu Pha m Ha m, ma fheo y foI, Ia nguo I co
nhu ng cu fho hay nh f v ca nh Huong Son. Ca I ca m
xu c chI pho I ca ba I fho, Ia ca m gIa c /ng /ng; m y cu
frn dy no I my no I o duo I nuo c, chIm no I o frong khong
khi, Ia mo boI o gIu a khong gIan |do v gIo fho I); xuo ng
duo I Ia I no I fhm ca I /ng /ng.
Go t tn Ja btc c xanb xanb
Lo ng tr n tu c b6 ng kb6ng, tbanb tba nb nbc ,
duo I nu a cu ng /ng /ng.
Cy xanb xanb ma /a cu ng xanb xanb
Duo t m6 t nu t /a t trc o quanb m6 t nu t...
g n v cuo I v n /ng /ng.
Trong bu t r m Ja n cbtm tbo tbc
Duo t ru ng xanb m y cbt tm mo
La ca ng man ma c ngn ngo...
Ia r p r nh, Ia man ma c, ro Ia Ia o frn khoa ng fro I
fhanh nhe ; o dy fhu c cu ng nhu mo ng, ro ra ng mo maf
co n ngo chIm bao, cho nn ho I: Cao ba t nga t m y to a
c6 sa t - A y cbt cbt no tra t Tbtcn Tru , ro I Ia I ho I: La
ca ng man ma c ngn ngo - Tam quan Ja to mo Ju Jo
pba t. Nhu ng doa n hay cu a ba I fho Vu Pha m Ha m d n
by gIo v n co n r f fre . Cu k f ba I fho At ot cb ng Jc n
cu ng bc n, vo fnh ma fa c gIa no I mo f hoa n ca nh, mo f
fm Iy cu a xa ho I ra ng: frong xa ho I cu , so nguo I nga I
kho , cho Ia duo ng dI chu a Huong gIan nan v f va qua |!)
cha ng pha I Ia if du.
Ho Xun Huong chI no I d n mo I ca I do ng Huong Tich
fhoI, va nhn ca I do ng Ia ky do , ma fru fro c nguo I do I:
Nguo t qucn co t Pb t cbcn cbn xo c
Kc /a b u Ttcn mo t m t Jo m.
Trnh Sm fham ca nh chu a TIn, co doI cu fho hay,
frong do cu fho v huong do f o frn nu I cao, r f hay:
Cbo my quanb qu t /6 ng buong Pb t
Go Ja cang /u ng tbc t nba c Ttcn
HaI cu fho kha c cu a Trnh Sm, Ha n dch ra Nom,
frong ca I du c go n cu a hnh a nh va cu a ngon ngu , cu ng
Ia nhu ng cu fho khong pha I d ga p:
Non xanb, nbuo ng tb y non kb6ng J t
|1)
8u6 t btc c, nbn qua su6 t g p tro t.
|1) Nu I cao foa n xanh, fuo ng nhu khong dinh va o d f.
Nguy n Khuy n khaI fha c ca I khia cho Tro I cu a do ng
Huong Tich, nhu Ho Xun Huong da fu ng vnh cho Tro I
o nu I Sa I Son |Quo c OaI), nhung van cu ng nhu ca nh y u
hon:
Yc n oanb cba o kba cb nba my to a
Hoa qua b y ba ng Jtc m co cbc
uong Im va Chu Ma nh TrInh duo c v m dI u cu a
fho, co nhu ng ba I fho d fhuo c, d ha f |fh ca fru ), fuy
nhIn ca I sa ng fa o, pha f mInh cu a nha fho fh khong
nhI u. uong Im co haI cu sInh do ng:
Kba cb trc o non ngoa nb /a t ma tr6ng
Lo ng mc n ca nb Jo t cbn Jt bo a Ju ng
va co mo f nhoe n cuo I fhu v o kho e moI:
Ro ra ng Jc nb t Nam tbtcn
Mang Jt tb so qu n ttcn mc cb /o ng
Tb6t tb Jc Jo cbot cbung
a I fho Chu Ma nh TrInh nha c dI u ngo f nga o hon
nu a, cu frn go I cu duo I r f fhoa I ma I; co haI cu fho
mang nhu ng hnh fuo ng da fha nh quen fhuo c:
Tbo tbc ru ng mat cbtm cu ng tra t
Lu ng /o kbc Yc n ca ngbc ktnb
Tho chu Ha n dch ra quo c van co n co cu a Cao a
Qua f va u I , Muo t kbu c ctnb Huong 8on cu a Cao a
Qua f fu fho hoI ch p nhau, mo f no I buo n frong fho doI
Iu c nho I In r f dau do n, co Ie do v cuo c do I, fm fri,
hoa n ca nh cu a fa c gIa khong pha I nhu mo I nho sI duong
fho I. Co doI ne f m a p nhu:
Ta m kbu c. xun gta r6 n ttc ng oanb
Ru ng mo boa kc t qua J y ca nb,
va bao fru m Ia mo f no I vang ve d n Ia nh Iu ng, frong do
co mo f nI m fhanh fao r f frau chuo f:
8uong tbco ttc ng cuo n gtco Jcm /a nb
Cy xc ca nb trng cu6 n gto ty.
a I fho cu a u I , foI do c fh y co mo f khong khi
fIn ca nh, fuy nhIn khong fhoa f fu c. Ca I fIn ca nh o
dy Ia do mo f su fInh khI f r f de p o frong phong ca nh,
do mo f Io ng fIn na o do cu a fa c gIa . Nha fho r f khu go I:
Mua J y, ta nb ngay J y
Nga y /u, tba ng cu ng /u
nhu o dy fho I gIan khong co nu a. uo I ngo I bu f cu a nha
fho, nhu ng ne f ca nh r f Ia fhanh fu va frong sa ch:
a Ju ng bat ba ng ng t
6 ng cbta m6 t Ja t su
Gto tb6t bo kbu c kbuy u
Kbc quanb nuo c /u ng /o
Cbtc c co gtu a kbo t Ju ng
a n u trong so ng Ju a,
Tuot mc m to c rcu mo c,
C6 t c n kbo m tru c tbua...
a I fho k f frn fro ng, cao xa, ma m a p:
Cb p tay ta non nuo c
Tro t J t b n Ja t /u.
C n vo I chu ng fa, ba I fho Nguy n Nhuo c Pha p mang
mo f so nhuo c dI m frong ca ch nhn cu a fa c gIa ; nhung
ca I co n Ia I va v n fuoI mo I, Ia f m Io ng non fre cu a co
con ga I fho I xua, va non nuo c ma f ruo I cu a chu a Huong.
Co ha I mo cu a Nguy n inh cu ng Ia uo I ru ng xanh
m y ch fm mo cu a Vu Pha m Ha m, song mo da fha nh
mo ng, co ha I mo da fha nh co ha I mo ng; ba I fho mo mo ng
v n co n d Ia I mo f ca I g nhu ca I huy n dI u frong fm
ho n mo f cha ng fraI mo I Io n In:
Nba ta o Juo t g6 c cy Juong
Ca cb J6 ng Huong 8on nu a J m Juo ng
Co su6 t nuo c trong tu6n ro c ra cb
Co boa bcn su6 t nga t Jua buong...
No I fI p nhu ng fho v fruo c, ca c nha fho hI n nay
hoa n foa n cha o do n ca I de p cu a ca nh Huong Son, khong
da f va o do mo f a ng huong Ph f, huong TIn na o, ma v n
r f yu m ca nh de p. Ho co ca I fu ha o cu a nhu ng con
nguo I mo I fu nhu ng ho p fa c xa nong fhon, nhu ng xi
nghI p, co quan, fruo ng ho c xa ho I chu nghIa ma d n vo I
ca I fh n fIn cu a d f nuo c, ro I Ia I fro v vo I ca c v fri
chI n d u cu a mnh, ph n kho I hon:
Cu tbo go t ca nb a o nguycn
uo ng son n ng Jc t, b6 t cbtcng Ja rc n
Qua Tbtcn Tru n6 t buo c /cn
Tbm su6 t nguo t xua ru a kb6,
8u6 t Gta t oan co n Jo
Nbung cinb ctc n qua r6 t ca t tbuo oan kbtcn...
o Hu u T n
'
' '
y gIo mo I ca c ba n va ng ca nh, xem fho... KhI o gIu a
ca nh Huong Son, chu ng fa co nghe hay fuo ng nghe mo f
fI ng chuong ngn, mo f fI ng mo go , fh chu ng fa cu ng
fI p nh n frong do ca I frong fre o ky fhu cu a m fhanh;
nhu ng nha fh m my d u fIn fa o ra fI ng mo , fI ng
chuong, fheo foI nghI, Ia ru f no ra fu su yn fInh, su
mnh mong, su fhanh fu cu a d f nuo c, cu a ca nh v f.
Ha N6 t nga y 27-1-1068
VI T NAM HO N TOI
Tho fh gIo I cho ng My vo I VI f Nam
(/o t gto t tbtc u t p tbo Vtc t Nam b6 n t6t
- NXB Vn bo c 1074
a I gIo I fhI u na y foI da vI f mo f I n Iu c fha ng fu
nam 1969, nay foI vI f Ia I cho hoa n b hon, fh da fhm
mo f a nh sa ng mo I chI u ro I ru c ro frn frang gI y: HI p
dnh ParI da duo c ky k f |27-1-1973). n fo c VI f Nam
da chI n fhang d quo c My xm Iuo c. Tu sau fha ng
3-1973 Ia khI ca c Iu c Iuo ng qun su My ru f h f ra kho I
mI n Nam nuo c fa, I n d u fIn sau hon mo f fh ky
|1858), frn d f nuo c VI f Nam fhn yu cu a chu ng fa
khong co n Ia I bo ng da ng mo f qun xm Iuo c. Th gIo I
dang chu c mu ng nguo I chI n fhang Ia dn fo c VI f Nam.
Trong ca c y kI n pha f bI u, chu ng fa do c: VI f Nam Ia
mo f dn fo c vI da I, fa c gIa fhIn anh hu ng ca Io n nh f
fh ky na y |Mif fInh nga y 5-2-1973 o SanfIago, fhu do
ChII); VInh du Io n do du ng Ia cong Iao b f dI f cu a ca c
do ng chi, nhu ng nguo I da vI f ra mo f frong nhu ng frang
de p nh f va cao quy nh f frong Ich su d u franh Iu
da I cu a Ioa I nguo I cho fu do va do c I p |a ng Co ng sa n
Y gu I an Ch p ha nh a ng Iao do ng VI f Nam); Ca c
anh, ca c ch da Ia m cho chu ng foI duo c Ia nhu ng nguo I
duong fho I vo I mo f fh n fhoa I chua fu ng co . Va ca c anh,
ca c ch da Ia m cho fho I da I cu a chu ng fa fro fha nh fho I
da I ma y chi do c I p chI n fhang y chi fho ng fr. Nhn
danh fuong IaI Ioa I nguo I, xIn ca m on ca c anh, ca c ch
|nha van Pha p AnJrc Wurmscr). Truo c hI p dnh ParI,
khI su fa n a c Hu Ky In d n fo f dInh, no I v vI c 52
a o a f ne m bom fhu do Ha No I, Chu fch Ho I do ng hoa
bnh fh gIo I Romcscb CbanJra fuyn bo : Trong Ich su
fh gIo I, 12 nga y fha ng 12 |1973) do se fo n fa I nhu mo f
da I ky nI m v Io ng du ng ca m, y chi v do c I p, quy f
chI n quy f fhang... Nha van Y RamIr IavaI, frong
doa n da I bI u an ch p ha nh Ho I ngh Sfockhon v VI f
Nam, d n Ha No I d u fha ng gIng 1973, fo Io ng ky vo ng
va o dn fo c fa: ... Su mong mo I, Io I c u chu c cu a foI Ia
ca c ba n Iuon Iuon frung fha nh vo I gIa fr ma ca c ba n da
fhu duo c frong cuo c d u franh cu a ca c ba n. Io ng mong
muo n cu a foI Ia ca c ba n se khong bao gIo fro fha nh mo f
dn fo c fhong fhuo ng nhu ca c dn fo c. - Va mo f y kI n
pha f bI u da mo cho fa fh y mo f chn fro I b f ngo ; IInh
mu c CoprandonI, b frn do ng fha nh onoa |Bcnott) o Y ,
no I: Nho o ha nh do ng cu a ca c ba n, nho o cuo c d u franh
gIa I pho ng cu a ca c ba n, chu ng foI da hI u duo c KInh
Tha nh hon.... - Nhu ng ca ngo I hom nay Ia m fha nh fho f
o frong foI nhu ng cu fho vI f da m y nam o nuo c I
|eIgIque):
Vtc t Nam! Tcn Ja Jc p tbay,
Ca ng tbcm Jc p nu a tu nga y pbong ba!
OI! O frong quy n sa ch na y, chu ng fa I n fro Ia I,
ba ng fho cu a fh gIo I, cha ng duo ng Iu a ma dn fo c fa da
dI fu nhu ng nam 1964-1965, khI gIa c My Ieo fhang ra
mI n ac, cho d n fha ng 3 nam 1973, d quo c My baf
buo c pha I xe o kho I mI n Nam.
n fham VI f Nam nam 1965, nu van sI Thu y I n
8ara LtJman da no I: VI f Nam, fra I fIm cu a fh gIo I...
Tu do , nhI u nha fho, nha van cu ng no I mo f y nghIa nhu
ch Sara, Raun Vande f VIvo |Cuba) vI f: VI f Nam dang
Io n In, Io n In fu ng nga y, fu ng phu f, fu ng gIy, sau fu ng
fr n b ne m bom. Va ca ng Io n In, VI f Nam Ia I ca ng VI f
Nam hon. VI f Nam ca ng vu ng ma nh, b f khu f, phI
fhuo ng. o I v VI f Nam Ia fra I fIm cu a fh gIo I...
Tha ng 6 nam 1972, nha vo fuy n fruy n hnh Pha p
Jra Cuydom |Gc rarJ Gut//aumc sang fham nuo c fa I n
fhu ba d quay mo f cuo n phIm Ich su v VI f Nam; mo I
khI nghe aI ho VI f Nam muon nam, do v anh yu
m n VI f Nam, anh hI u ngay ra fuong duong vo I nhu ng
m fhanh fI ng Pha p: Vtctnam mon mc, nghIa Ia
VI f Nam ho n foI.
Vtc t Nam
b6 n t6t,
/a b6 n cu a t6t mu6 n tu nng cao,
mu6 n tu ba o ca Ju ng ca m,
mu6 n tu mo bao /a n6 ng J m
cbo nbu ng cbn gta trt cu a con nguo t,
mu6 n tu tm nbanb nbc n sa ng ngo t
cut tuot ca trong trc o,
/a b6 n t6t mu6 n tu bo a Vtc t Nam.
Vtc t Nam b6 n cu a t6t ot
tm b6 n Nguo t /a tm b6 n tbc gto t.
KhI da yu quy fh nho bo ng fuo ng hnh, fh nh p
fm do I fuo ng; fm fra ng cu a Jra Cuydom cu ng Ia fm
fnh cu a nguo I do ng bang vo I anh, nha van Pha p Ve cco
|Vcrcors): ... Va no I fheo Mongfe fkIo
|1)
, chu ng foI Iuon
fu ho I ra ng: Ta I sao nguo I fa khong pha I Ia nguo I VI f
Nam duo c7. - n fo c VI f Nam dang fro fha nh nI m
vInh du cu a fh gIo I. Mo f doI khI, fruo c su fhay do I
khong fo f cu a fnh hnh chinh fr frn fh gIo I, khI mo f
va I bI n co b f ngo da nh va o fm can, chu ng foI co Iu c
ca m fh y fuy f vo ng. Nhu ng Iu c do , chu ng foI fu ba o vo I
mnh: May fhay co nuo c VI f Nam! Va I p fu c chu ng foI
I y Ia I duo c hy vo ng - nI m hy vo ng o chu nghIa xa ho I,
nI m hy vo ng o fuong IaI cu a nhn Ioa I. V fh Io ng bI f
on cu a chu ng foI vo ha n". - ToI da I y fn mo f ba I fho
cu a Pha p Ia m fn cho ca f p fho fh gIo I cho ng My vo I
VI f Nam, va fu vuI suo ng vo I fm ho n mnh khI nghI
ra sa ng kI n y: Vtc t Nam b6 n t6t.
Tha ng fu 1967, f p Muo t m6 t ba t tbo c Vtc t Nam ra
o Pha p, cu a Acmang Mongjo |ArmanJ Monjo) va Jacko
Cosorong |Jacqucs Gaucbcron. Tha ng ba y 1967, xu f
ba n o XophIa f p fho v VI f Nam: Vy gtu a tnb ycu
/o n, go m 86 ba I fho ngan cu a nu fhI sI ungarI Iaga
ImIfrova. Nam 1967, o My , xu f ba n quy n: Vtc t Nam
/a o Ju: Ca c nba tbo My tra /o t, go m fho cu a 89 fa c gIa
cho ng chI n franh o VI f Nam, fu nhu ng nha fho no I
fI ng cho d n nhu ng ba n fho fre dang frn ca c fa p chi
nho , fu em be sa u fuo I d n nhu ng nha Ia o fha nh. u
nam 1966, fo ng fho ng CIonxon, no I o mo f fruo ng da I ho c,
|1) Ve cco nho d n vaI chinh frong Nbu ng bu c tbu Ba Tu cu a
Mongfe fkIo |MonfesquIeu) anh y Ia nguo I Pha p, fh y mo f nguo I
a Tu o ParI fh fu ho I: Ta I sao ong fa Ia I co fh Ia nguo I a
Tu7" Cu na y r f no I fI ng, nn Ve cco pho ng fheo.
da muu c u su u ng ho cu a gIo I fri fhu c do I vo I chI n
franh o VI f Nam; f p fho na y fo fha I do cu a mo f bo
ph n fri fhu c: ca c nha fhI sI. Tha ng fu 1968, xu f ba n o
Maxcova f p fho C6 ga t a o tr ng cu a pghnI
onmafo pskI, go m ph n d u: Ba o J6 ng, 39 ba I fho v
VI f Nam, va ph n sau: Cbtc c c u trcn cat dch fho VI f
Nam ra fI ng Nga. Nam 1973, nha fho Io n Xo vI f
XImono p |Constanttn 8tmonoc) cho xu f ba n chu m fho
Vtc t Nam mu a J6ng 70. Va o Pha p, fu 1968, da ra do I
fuy n f p Nbu ng kbu c ba t c Vtc t Nam, f p ho p 80 ba I
fho cu a 75 nha fho fhuo c 28 nuo c vI f v VI f Nam
cho ng My . Cu ng nam 68, o a Ian da In mo f f p fho
nhu fh , cu a 145 nha fho frn fh gIo I, co ng vo I 15 nha
fho VI f Nam, mo d u Ia fho cu a Ho Chu fch. Nam
1970, o ungarI, fuy n f p N6 t Jau c Vtc t Nam ho p Ia I
fho cu a 98 fhI sI fh gIo I. Nam 1972, o IIn Xo, xu f ba n
f p Van fho v VI f Nam...
ToI xIn frich Ia I o dy Io I mo d u khong pha I cho mo f
quy n sa ch ma mo d u cho mo f fo ba o: Pba n u ng
(Rc acttons xu f ba n o Thu y SI, so 4, fha ng 3-1967, khI
phong fra o u ng ho VI f Nam va cho ng d quo c My ha y
co n o fho I ky nhen nho m: ... ba n fhn chI n franh cha ng
pha I g kha c hon Ia mo f vI c fu do ng ba c va fu Io ng
fham Iam ma ra... Chu ng fa pha I fo fha I do cho ng su ich
ky , su fham Iam va do ng ba c, chinh chu ng no sInh ra
nhu ng su b f o n fo fa f frn fh gIo I va nhu ng cuo c chI n
franh... NghI v y, chu ng foI f p ho p o dy nhu ng ba I cu a
mo f so nha van, nha fho, mo f so nguo I ma co ke cho Ia
dIn nu a chu ng", fI ng ha f do n dau cu a ho Ia mo f fI ng
ku ba o do ng fo Io n..." Jang goIIn, nguo I vI f nhu ng
do ng na y, nam y co n pha I fu maI mIa ra ng nhu ng nguo I
d u franh cho VI f Nam khI y Ia dIn nu a chu ng; bo I
v ho co n Ia fhI u so ; bo I v chn Iy pha I v f va Iam mo I
gIa nh duo c ph n fhang; co pha I da ro ra ng nhu hom
nay, nam 1973 na y du! - u ng nhu fh ; Ch Sara
IIdman o Thu y I n vI f ba I fho Lo t mu6 n m n gu t Vtc t
Nam, muo n ma n bo I v:
Trong r t /u, J6 t co t cbu ng t6t ca c anb cbt /a
m6 t c n Jc cu a pbuong Ty,
m6 t ca t g tru u tuo ng,
/a pb n tbuo ng ca quyc n buo ng cu a 6 ng mtnb
o ta t Vtc n J6ng, xa cbu ng t6t / m.
My da Ia o ng mInh da nh ba I u c Quo c xa , v y My
co quy n duo c bu dap o frn nuo c VI f Nam, va Ia I
... r ng Vtc t Nam bo tb tbuong, cuong tb t6 t,
My pba t bu ng / y ca t gta ta t cay J ng
o m6 t go c xuong xu cu a tbc gtan,
m6 t tbt truo ng - co t Ju a n kbat tba c s6ng
Mc K6ng
... tbc J y, nbu ng cbu Ju ng cu a L u Nm go c
cbc kbu t Jn t6 c Vtc t Nam
truo c m t ca c Jn t6 c boa n c u.
I f bao noI frn hoa n c u, nhu o Thu y I n, da b
ho a mu cu a My nhu ng nam fruo c kIa! Cho nn cuo c d u
franh cu a nhu ng nguo I dI d u fh f Ia v f va ! Cho nn
nha fho Cuba PIfa RodrIgh |Fc /tx Ptta RoJrtguc:,
fha ng 7-1966, khI nhn a nh nhu ng fo I a c cu a d quo c My
o VI f Nam, c f cao fI ng Iay fInh mo I nguo I frn Tra I
d f, bo I dy Ia faI na n cho ca Th gIo I:
Cbo co at ngoc o J u nbn sang m6 t bcn!
Cbo co at ru c J u xu6 ng ca t!
Cbo co at kbo a cu a b ng ba y cba kbo a m6 ng
trong /u c ca t ba t bu ng gbc to m co n o
bcn ngoa t!
T t ca cbu ng ta Jc u /a nguo t co t6 t!
Cho nn, sang fham VI f Nam, onmafopskI da ke o
co I ba o do ng frong ba I fho vI f v chI c fa u IIn Xo
Tuy cke ffan b fn Iu a My ban fru ng khI My baf d u
Ieo fhang d n Ha I Pho ng, Ia m ch f do ng chi Rubafru c,
nguo I dI b Ia o fha nh Xo vI f:
8u6 t cu6 c Jo t anb ta t sa n kb6ng ma ng,
Ha nb trang it o t, gta ta t mo ng...
Nbung ba y nbo . anb Ja Jc Jt cbu c cbo
cbu ng ta /a .
Ba o J6 ng!... Ba o J6 ng!... Ba o J6 ng!...
Chinh nha fho onmafo pskI, frI ky bI f bao! da
chuy n ca I hnh fuo ng co fruy n cu a fo fIn fa vi d f
nuo c fa Ia ca I do n ga nh da I, mI n Trung ga nh haI fhu ng
fho c mI n Nam, mI n ac, fha nh mo f hnh fuo ng hoa n
foa n mo I me :
Ca t J t nuo c Ja t Ja t nbu cbtc c Jo n ga nb na y
ang nng ca tbc gto t /cn cat!
Anh d n fham pha o cao xa VI f Nam frong h m cong
su bo c ba Io p fre, hnh fuo ng cu a anh bo ng nhIn vuo f
ra ngoa I khuon sa o:
Xun cu a nbu ng mu a xun! Cbu ng no m c Ju
xa o tr6 n
Duo t Ja n bom ma nb J t Jc p xtnb na y,
Dn cbu ng m c a o xanb, nguo t /inb y,
V n ttn ca o xun cu a nbu ng mu a xun.
Trcn bo c6ng su pba o btnb
At tr6 ng cy cbu6 t /u a bnb ra Ja
La xanb tu m6 t g6 c ra
Rung rung tro n trta nbu /a ca nb xoay.
Chu ng fa hom nay do c Ia I va vo ha n ca m kich nhu ng
mo I fnh frI ky frI m nhu fh , nhu ng nguo I ba n chu ng
fa frn fh gIo I, do yu m n chu ng fa d n mu c ruo f ra
ma u mu , nn fho ho mo I bo c fo a mo f mu c cam gI n d n
nhu fh na y:
Ca c nguot tb xo a bo su bao Jung
ca Jc cbo trcn bc pb6 ca c nguot no boa J u
tb p ngo c
... y /a su ngbtc p cu a ca c nguot, ca ca c
nguot mu m t,
mu6 t ca J t bt ca c nguot tbtcu s6 ng!
cbua bc co Jn t6 c na o /a t g n co t bu c6 nbu
/u ca c nguot!
ca c nguot /a Pba n Cbu a, Pba n Tbo, co t
Pba n Nguo t!
V ca I nuo c Co ng ho a cu a nhu ng fu uo p Ia nh co n
Ia m m hoa c duo c mo f so nguo I frn fh gIan, nn
Ravofong |Ro/anJ Raccton vI f fI p:
Cbo J u bon /a m ba o cu a ca c nguot.
ba o ttn tbo t trt c cu a ca c nguot Ja to t
Cbu ngbia c6 ng sa n tan xa trong suong mu
/tcb su ,
Cbo Ju ca c nba gta t pb u cu a ca c nguot
co tbc J6t cb6 qua tb n bay tra t ttm Jt nu a
Va cbo Ju ca c pbt c6ng cu tru cu a ca c nguot
co tbc /a m m t trng ra n nu t Juo t J6 ng J6 /a,
ca c nguot cu ng cbt Jcm Jc n su trt c cu a ca t
bu c6!
Ca c nguot kb6ng pba t /a tuong /at cu a
con nguo t.
Ca c nguot cbt /a su ru t ro cu a nbn /oa t!
Nha fho Thu y sI Xba fxchIa |C/anJc 8c bastta) da co mo f
no I cam gI n nhu mo f su c ma nh v f ch f; ma u cu a ca c
em nho b nga I fo ng fho ng gI f duo I ruo f han fa, duo I
ca va o frong gI c ngu , IoI han d y:
u a trc bcn kta m6
Ma u no pbo t ra nga t!
Ttc ng no ba y ruo t nga t
u6t tbco ca o gt c ngu ,
Nuo c m t no ba y rot
Lcn J u nga t so m t6 t
Hay ca bat cbn no
Ma nga t Ja cb t Jt
Rot xu6 ng trcn J u nga t
Vo t ca nb tay no na t!
... Tbua co t nga t t6ng tb6 ng
Ca c cm cbc t /6t nga t
kbo t gt c cm nga t m6 ng!
Tu Nh f a n, HIrosI AkImura cu ng ga m gIo ng xuo ng:
Nbu ng cm tbtc u ntcn bt cbu ng c t J u
Cbu ng ta tm / ng Juo c bay sao:
Lo t no t ca tra t ttm ta tm / ng Juo c bay sao:
Lu c na y ma tbo kb6ng tba nb cbu
Tb /a tbo tbn ca t g:
Lu c na y ma con nguo t kb6ng b6 c /cn cm tbu
gt n Ju
Tb co n ra nguo t ngo m ca t g:
Ho t nbn Jn toa n tbc gto t!
Ha y quc t sa cb su ng bom Ja n My ...
Cam fhu nhu fh chinh Ia ma f bo sung cu a yu
fhuong, ba n cu a fa fhuong yu fa mo f ca ch xo f xa nhu
gan nung ruo f cha y; Rade pskI |Cbrtsto RaJcpskt) oI! fho
anh Ia m cho chu ng foI o Ha No I nghe ca fI ng d p cu a
fra I fIm anh o XophIa:
Nbu tbc /a kb6ng pba t o Vtc t Nam,
Ma nbu o trong ttm t6t tru t xu6 ng
M6 t tr n mua kbu ng kbtc p napan.
M6 t cc t /o Jcn s m trong y
Va /a m t6t Jau Jo n kb6ng cu ng.
Nbu tbc /a kb6ng pba t trcn Ha N6 t,
Nbu tbc kb6ng pba t o Ha t Pbo ng
Co t ba o J6 ng Jang ru c /cn rc n ri
Ma nb bom cng ca ttc ng nguo t kcu,
Ma nbu cbinb X6pbta t6t ycu J u
Nbu cbinb nba t6t cba y ru t ttcu Jtc u.
Ca t Trung c6 tn tbo t gbc to m!
H6 n t6t cm Jau Jo n Jc n bao nbtcu.
'
' '
Cuo I nam 1972, muo I mo f nha van ho c, van ho a, ngh
sI no I fI ng chu u da ra mo f Io I ku go I foa n fh Chu
u d y ma nh d u franh do I chinh phu My pha I ch m du f
ngay su can fhI p va o ong uong mo I co fh ch m du f
duo c chI n franh; frong do co nha fho Pha p Aragong
|Louts Aragon), nu van sI chu fch Ho I nha van u c
Sogo oc |Anna 8cgbcrs), nha van HunggarI TIbo ry, va
du ng d u danh sa ch y Ia nha fho Io n Ty an Nha
Anbe cfI |Rapba/ A/bcrtt); du ng d u f p Vtc t Nam b6 n t6t
na y cu ng Ia fho cu a Anbe cfI. Cu ng nhu frong buo I khaI
ma c Nga y fri fhu c Pha p u ng ho VI f Nam cho ng My o
ParI, fha ng ba 1968, ho a sI PIcasso gu I d n mo f bu c dI n:
T t ca cbo Vtc t Nam! T t ca nc n ngbc tbu t btc n Ja t
Ju ng cc pbia Vtc t Nam, Anbe cfI co mo f uy fin Io n frn
fh gIo I, da dem uy fin y da f va o ba n cn cu a nhn dn
VI f Nam; ba I Xonn
|1)
cu a ong do ng da c chac danh:
T6t tu La Ma tbc t kcu to.
Cbu ng ba y Jt Jt, m6 t /u Jo
8u ng y, ma y bay, tcn /u a y
La co ky qu c y kta, co !
T6t Jo t bo a bnb tb t kb6ng gta ,
M t nguycn kbu6n sa ng ro /a u /a u.
Ho a bnb! - T6t tbc t tu La ma .
Nha fho Cuba NIcoIa ChIden |Ntco/as Gut//cn), nha fho
Io n nh f cu a Chu My IafInh, da sang fham nuo c fa.
Ba t tbo nbo t ng Vtc t Nam bt Jc qu6 c My xm /uo c co
nhu ng hnh a nh va nha c dI u r f hay v To quo c:
My xm /ng pba t cbc t! /a y ngbi cu a anb.
Y ngbi anb no t r ng - T6 qu6 c /a cao ca
T6 qu6 c o trong gto - ca trong nu t, trong ru ng.
T6 qu6 c o trong nbu ng anb bu ng - ca o trong
bo t so ng
|1) 8onnct: Mo f fh fho pho bI n cu a chu u, go m haI doa n bo n
cu va haI doa n ba cu |14 cu).
T6 qu6 c o trong cb Ju c Ja n - O trong gt c
ngu cu a ta
O trong gt c mo ttnb tbu c cu a ta T6 qu6 c Jtu
bo a ca ci Ja t.
a I fho da k f ba ng mo f vI n ca nh khong xa - mo f ca nh
nay fha nh hI n fhu c: ca I hom gIa c My xuo ng fa u chuo n!
Nhu ng fI ng ku ch f Ia cu a chu ng no , nhu ng fI ng hoan
ho Ia cu a chu ng fa; ChIden co mo f bu f pha p da c bI f: Ia y
Ia I mo f so fI ng nhu mo f dI p khu c, nhu frong dn ca.
O ChIden co finh ch f da den cu a fo fIn, co finh Ty
an Nha va co finh da o Cuba. Cha ng bao gIo Ia I nu a
fu c Ia no ng no c du f duoI fu dy nhe , chu ng mI khong
fh fa I ho I, va nhu ng nga y m f do c I p fu do cu ng cha ng
bao gIo d cho fa I ho I Ia I nu a.
T6t nbn ra J ng xa, nbn. Nbn t n Ja ng
nga t, nbn!
u /uo t /c tb ng Ju ng /a cbtc n tb ng!
O nbu ng c6 t bu6 m cu6 t r6 t /a nbu ng ttc ng kcu,
Nbu ng ttc ng kcu cbc t, ca nbu ng ttc ng boan b6,
Va cb ng bao gto /a t nu a. Ca ba t, qua n
buyc n, ca Cb ng bao gto /a t nu a.
Cu t ra kbo t Jy ca cb ng bao gto /a t nu a
Vtc t Nam ot!
La t nu a cb ng bao gto , Cb ng bao gto /a t nu a,
Vtc t Nam ot! ca Cb ng bao gto /a t nu a.
Tha ng 2-1973, da ra do I o ChII mo f f p fho mang
mo f ca I fn da I: Lo t tbu c gtu c ttcu Jtc t Ntxon ca Kbu c
ba t ngo t ca Ca cb ma ng Cbt/c. T p fho In 6 va n quy n.
Ta c gIa : PabIo Nruda
|1)
. Nha fho Io n da ng vIn da ng
|1) M f nga y 23-9-1973, fho 69 fuo I, sau khI b bo n pha n ca ch ma ng
Co ng sa n ChII, da fu ng b chinh quy n pha n do ng ChII
fruy Iu ng v cho ng Ia I chu ng, nguo I da vI f ba I fho da I
no I fI ng Nguo t tbo ru ng ttnb J y Jt! Nguo I ma fho da
duo c dch ra r f nhI u fI ng frn fh gIo I, da vI f mo f
ba I fho no I v VI f Nam, In frong f p Kbu c ba t c Vtc t
Nam xu f ba n o Pha p |1968); nha fho nhac Ia I mo f su
ky Ia xa y ra o frong ru ng VI f Nam fu 1928: khI Nruda
20 fuo I, dI frong xe o fo buy f qua ru ng Ty Nguyn du
do , dang dm, cu fuo ng mnh ch f d n noI, bo I nhu ng
nguo I frong ru ng su ra gI f mnh, fh ho Ia I da nh fro ng,
fhap duo c, mu a mua vuI cho nguo I kha ch Ia ! Tu hom y,
bo n muoI nam fruo c, Nruda da ru f ra mo f ba I ho c qui
v nhn ph m, va nhu ng nguo I y, nam 1967, 68 dang
ba o v d f nuo c mnh:
Nguo t ycu ot, anb ba t /a t cu cbuyc n na y
co t cm
bo t c ba t bo c cbo con nguo t Jtc n ra kb6ng kc
/a /u ng y pbu c,
O not xa y, trong anb Ja Ju ng /cn nbu ng
nguycn /y cu a bnb mtnb sa ng ru c,
o cb6 n xa kta, /uong trt cu a anb Ja mo ra cbo
tnb bu u a t cu a nbu ng con nguo t...
T p fho mo I nh f cu a Nruda, vo I Io I fu a vI f fha ng
gIng 1973, mang haI chu d ro ra ng: da kich fn NIxon
dI f chu ng o VI f Nam, va ca ngo I ca ch ma ng ChII.
Va con su bung to n kb6ng cbtu tu tu Ju,
Ma no cu cu6 n mnb ca o ca Jo ng Jtnb no c J6 c,
Cbo Jc n kbt, b ng kbu c ba t cu a t6t Jtc t tru su bo ,
trong bnb mtnb gto cao /o mu c t6t /cn,
Ia m cuo c da o chinh nga y 11-9-1973 baf gIam.
T6t kcu go t t t ca mo t nguo t pba t /a m cbo btc n
m t tm
tcn Cbu a tc mnb Jinb ma u mc ca m6 m no t J6 t
Chu ng fa ca m on nha fho ChII anh em. foI da ky
mo f gIao uo c n fnh cu ng ca I de p - foI da ky mo f gIao
ke o xuong ma u vo I nhn dn, da c f fI ng do ng da c, no
khi xung fhIn, go I su v f ba ng fn cu a no , go I NIxon
ba ng fn cu a han: dI f chu ng, khI HI p dnh ParI duo c
ky , da vI f ba I fho: Ho a bnb, nbung kb6ng pba t ca t boa
bnb cu a no , va kha ng dnh:
y /a bo a bnb cu a m6 t J t Jat cba y ma u
Ja cbo tbc gto t Juo c pbu J y ca nb nguyc t quc
ctnb quang
Jo ma u J6 ta o ncn!
y /a cbtc n tb ng cu a H6 Cbi Mtnb Ja
kbu t,
Ca t cbtc n tb ng Ja b t Ntxon tay bc bc t ma u
pba t ky nb n nc n bo a bnb cu a nbu ng nguo t
qui gta y tuyc t co t!
Nha fho, nha van Xo vI f ConsfanfIn SImonov sau
khI fham VI f Nam v , da dang In ba o Su fh f va sau
do xu f ba n fha nh sa ch nhu ng ba I fho v VI f Nam.
Tha ng 11 nam 1972, ba n fhn foI o Maxcova da duo c du
frong so nguo I xem d u fIn cuo n phIm v VI f Nam cu a
XImono p vu a mo I hoa n fha nh; I y fn Kb6ng co n6 t Jau
na o /a n6 t Jau cu a nguo t kba c. XImono p fu vI f kch
ba n, co ma f frn ma n a nh va do c I y ba n van, ca cuo n
phIm co du c nhu mo f ba I fho, fa c do ng nhu mo f ba I fho,
foI xem nhI u Iu c nghe n nga o; do Ia mo f cuo n phIm fru
fnh ma da kich d quo c My r f ma nh me su sac. - Ta c
gIa Nhu ng nga y va nhu ng dm SfaIIngra f Iu c d u da
da f fn cho chu m fho cu a mnh Ia Tu fay nguo I pho ng
vIn.
O Jy Jon ct tu cc
su ng truo ng ba ma y bay
Cbu ng tba bom cb6 na y
cb6 na y bom Ja o xoa y
Ma y bay rot o Jy
O Jy cb6n gt c /a t.
Ca c n6ng Jn ba n tay gto /cn tro t, cbt tro cc
Juo ng bay.
- Vng t6t kb6ng co n bc bo ng, cng, t6t Ja
btcu r6 t-
Ha ng trm / n bo kc cbo t6t,
Va su tb n ky cu a cbtc n c6ng oanb /tc t Jo
a nb p ca o
cu6 c s6 ng n6ng tb6n cu a bo ...
XImono p co ba I fho fa ng do ng chi To Hu u. Chu ng fa
d u bI f Kha ng chI n cho ng Pha p I n fruo c, To Hu u Ia
nha fho da dch ba I o t anb cc cu a XImono p r f hay:
Em ot, Jo t anb cc
o t anb boa t, cm nbc .
Mua co rot J m Jc
Nga y co bu6 n /c tbc
Tb cm ot! cu Jo t...
... Tan gt c buo c Juo ng quc
Anb cu a cm /a t cc
V sao anb cb ng cbc t:
Na o bao gto at btc t
Co g Ju, cm ot!
Cbt c kb6ng at nguo t
Btc t nbu cm cbo Jo t.
u ng frn d f nuo c VI f Nam, XImono p nghe nhu ng
m dI u VI f Nam cu a ba I fho mnh nguyn fa c:
T6t btc t r ng o Jy ba t tbo t6t
Ja s6 ng
Trong /o t Jtcb tuyc t co t cu a anb.
Va sc s6 ng kbt nguo t co co n pba t Jo t
Nbu ng nguo t Jang ba nb qun.
M6 t pb n tu tbc ky r6 t,
8u ng n6 co n cu n6...
a I fho o t anb cc v n Ia hI n fa I, bo I bo n xm Iuo c
co n khI n cho nhu ng nguo I ba o v To quo c pha I ra dI
da nh duo I chu ng. XImono p co mo f fu fho hay, Ia d n mo f
nga y maI, khI nhu ng nguo I fu fI n phuong chI n fhang
fro v ,
Tbo cu a t6t, tbo pba o cm a t
8c cbc t
Trong /o t Jtcb tuyc t co t cu a anb.
Mo f nha fho IIn xo kha c, pghnI pfusenko, sang
fham VI f Nam I n d u. Anh r f nha y. Ngay dm y dI
xem xI c VI f Nam o Ha No I, v kha ch sa n anh da fhu c
d n 2 gIo khuya, va hoa n fha nh ba I fho Ca t so cu a
nbu ng nguo t kb6ng btc t so , fu fho r f ky fhu ; - Nhu ng
nguo I VI f Nam ho co n so ca I g nu a; ho khong so da n
bom, ho khong so d quo c My ; nhung nhu ng nguo I y Ia I
r f Ia so khI xem xI c, ho so nhu fre con khI fh y I n
vIn Io n nha o fu cao pho ng nha y, khI fh y Mo f co ngh
sI doI ma xoa ho ng - cua nhu nguo I fa cua cu ca I
Ho r t so , /o so c6 cu ng
Va sau Jo , cuo t r t /a cut suo ng.
Io ng Io so na y chung mo f nguo n go c vo I su khong so
d quo c My va bom da n cu a no : do Ia v fhuong yu
nguo I kha c, yu m n nhn dn. a I fho k f fhu c:
u a x u tb so nbu /a su c c t
Co n nguo t kb6ng btc t so bao gto tb so c
nguo t kba c
Trong J u tranb, bo kb6ng bc btc t so cbo ba n
tbn mnb.
pfusenko cu ng r f nha y khI dI frn duo ng so Mo f fu
Ha No I va o VInh IInh.
Cu ng bon ca t may bu6 m
Cb c bon t m /ung tru
Con Juo ng ca o 8a t Go n
La con Juo ng s6 M6 t.
Mo f, chu khong pha I Ia haI; Mo f cu ng co nghIa Ia duy
nh f, cu ng co nghIa Ia chI co con duo ng y Ia du ng dan,
ca I con duo ng chI n d u ca ch ma ng, ca I con duo ng quy f
dI fo I dich ma a ng fI n phong d n daf nhn dn VI f
Nam dang dI. pfusenko IIn h nho d n MaIako pskI,
nha fho chI n d u kIn cuo ng cu a Ca ch ma ng fha ng
Muo I; bo n quy pha I Nga fruo c dy da fu ng ch gI u MaIa
mo f ca ch do c a c hon Ia bom kIm khi.
Nbung con Juo ng cu a 6ng
V n kb6ng bc quay /a t
Ttc n tb ng ca o cbinb ngbia
Nbu Juo ng ca o 8a t Go n.
T6t, tro nbo cu a 6ng
Cbo Jc n kbt ba c to c
V n mu6 n Jt con Juo ng
La con Juo ng s6 M6 t!
'
' '
Theo !y fman |Wa/t Wbt/man 1819-1892), nha fho
fI n bo My , fh Ia fhI sI, fu c Ia du ng o f m vo c cu a mo f
dn fo c. Nhu ng nha fho My cho ng chI n franh o VI f
Nam da do ng vaI fro nhu ng nha Iu f pha p khong chinh
fho ng - O Hu Ky , haI muoI, ba muoI nam v fruo c, fh
frong ca c gIo I van ho c, nguo I fa khong fhich nga v mo f
khuynh huo ng xa ho I na o. Tha I do chinh fr cu a ca c nha
fho My hI n nay Ia mo f buo c re ngoa f co finh ch f Ich
su . o I vo I nuo c My , vI c cong chu ng dong da o hI n nay
du ca c buo I bnh fho u ng ho ho a bnh, Ia mo f hI n fuo ng
r f mo I Ia .
Thu hu f su chu y cu a nguo I do c, Ia ba I fho cu a mo f
em be ga I 12 fuo I, a cbara fIo |Barbara BctJ/cr), v
fuo I cu a em mo f ph n, va ph n chinh v ch f fho va finh
fu fuo ng frong do ! Nbu ng ca m ngbi sau cu nc m bom
cba y xu6 ng ca c /a ng ma c g n Ha t Pbo ng. Su c xu c ca m
nha y be n cu a fuo I nho , ca I fh gIo I da c bI f cu a fm ho n
fre em, Io ng yu chinh nghIa cu a ca I fuo I y, Ia m cho ba I
fho cu a fIo fh f su Ia mo f ba I fho.
..................
Ru6 ng /u a b6 ng cba y /cn ngu n ngu t
Ru ng cy xanb bu ng bu c /u a ca ng
Nbu ng con cbtm mnb J y /u a bay /cn
Nbu ng con tbu toa n tbn b6 c cba y!
R6 t ca c tbtc u nbt b6 c cba y
Ca c cm cba y - qu n a o bay nbu ca nb Jtc u
b6 c /u a
Ca c cm kbo c tbc t - ca ttc ng kbo c kcu
Ltm J n kbt kb p m t bt tbtcu.
Tbu ng Ja n ba cba y trcn J u bo J6 t
Tbuyc n Ja n 6ng cba y trcn J6 ng nuo c /6 t.
B y gto mo t J6 mua
M6 t mtc ng gtc Jcn tbut b6 bo ng n6t /cn
trcn nuo c.
M6 t co ng kbo t tro n tu m6 t nba nb /u a bay ra
Ca nb ru ng tro Jo , tbtcu cba y Jo boc.
M6 t tu p /c u s p xu6 ng.
R6 t tb t t ca Jc u / ng /c
Ca I Im Ia ng ma ho n fre fho da d cho ba I fho mnh
du ng Ia I do , ca ng Ia m no I In a nh o I Io I ku go I vang do I
fI p fheo:
Nguo t My , ba y ngbc Jy!
Ha y ngbc cbo tb t /u, tb t ro
Ttc ng kbo c tbc t cu a ca c cm trc nbo
Trong ca c /a ng quc bcn tba nb pb6 Ha t Pbo ng.
a I fho Luong tm cu a Yanovif |Hy Yanoct:t) r f
fInh f . Iuong fm fu c Ia do mnh da f v n d vo I mnh;
cho nn nha fho My nghI ra ca nh mo f nguo I cong dn
My bnh fhuo ng mo I sa ng so m sau 24 fI ng do ng ho , Ia I
du ng fruo c guong c m con dao ba o va ca o ma f. a ca o
ma f fh pha I nhn fh y ma f mnh; anh fa khong fh fro n
duo c ma I ma I haI con maf anh o frong guong, no Ia
Iuong fm, no hoI van anh:
... 8u ca o ru /a c6ng ctc c nbu ma y c y tb6t,
Co tbc /a m ma kb6ng c n mo m t,
Nbung m t y cu mo to tbao /a o
Va m t y - (bat m t tb t cu a y -
Nbn tb y bat m t kta cu a mnb, m t o
trong guong y
Va /u c na o cu ng /a t cu b t J u nbu c y.
- Tbc cbu co n anb, J6 t co t ctc c y, tbc na o:
Hat m t tb t cu a y /a c b n Jt, gta co
ngo ngn.
- Vtc c y /a ctc c /a m sao:
- Vtc c cbtc n tranb o Vtc t Nam!
Va bat m t tb t cu a y nb m /a t, nbn ca
J6t mi m t.
Y ttc p tu c ca o m t
M t y nb m ktcm qua ca c ctc c Jtnb /a m
b6m nay
Nbung r6 t nga y mat y co n pba t ca o
ca t m t na y,
Nga y mat tbu nm, cbu kb6ng pba t /a
cbu nb t
|1)
.
Trong bao nbtcu /u, y co tbc co n nb m m t:
PhIich PoIa c |Fc /tx Po//ak), frong ba I fho Nguo t anb
bu ng no t, go m fu ng haI cu mo f, da co ca I sa ng fa o Ia
Ia m cho cu duo I nguo c Ia I vo I cu frn; nguo I Iinh My
|1) Trong ba I fho no I: co Ie fru sa ng chu nh f, nghI ngoI fh khong
ca o ma f. Co n nga y fhuo ng fh hom na o cu ng pha I ca o.
b baf va o qun dch, da fm ca ch fro n, nhung chu ng no
baf ra fo a a n bInh, va pha I dI Iinh; ra fr n, b fhuong,
ch f.
... Cbu ng no t t6t Ja btc n Jo t mnb
T6t tb Ja c6 ma gtu /a t
Cbu ng no t cbu ng tu ba o cc t6t
T6t tb Ja x u xa cc cbu ng
Cbu ng no t mc t6t cu ng ncn ba nb Jtc n
Mc t6t tb kbo c tban
T6t Ja mu6 n s6 ng co n
Cbu ng go t t6t bc n nba t
T6t Ja cbc t bc n nba t
Cbu ng go t t6t anb bu ng.
Ma fxcaIrif |Tbanasts Maska/crts) da go I fru ng su
fa n a c cu a bo n xm Iuo c My o VI f Nam Ia ca I so :
... N6 t so na o /ao nguo t ca o trong ca t a c kta
Ca t a c Ju6t nguo t ta xu6 ng b m ba o ca /a m
tb6 t tba J t bo
N6 t so na o kbtc n nguot gtc t trc con Vtc t Nam
Ja man Jc n tbc
Xc trc con b ng bom Ja n cu a nguot:
Onga Caboran |O/ga Cabra/) no I:
Nbu ng bo n Ja gbc t cbu ng ta.
Nbu ng con m t nbn ta Jc u Jng Jo t.
M6 t cy c6 t mu6 n Jc ta bo p c6.
Co cu ng ngbt bo c cbu ng ta.
Cbu ng ta /a nbu ng nguo t /a o Jy
Vo t gta m6 t trtc u J6 /a m6 t nga y!
No I ngan go n Ia mo f da c dI m, mo f uu dI m cu a fho
o fho I da I chu ng fa. R f nhI u fhI sI fm ca ch fra nh Io I
no I da I do ng, fhuy f nhu In Io p, no I cho d y du f f ca ;
ho fm ca ch no I fo n if fh gIo cho nguo I do c, ma d Ia I
n fuo ng ga y go c nhu khac cha m ba ng con dao nho n.
fen A fnan |Etc/ AJnan) da du ng mo f Io I no I nhu fh d
Ia m no I b f su b f khu f cu a nguo I VI f co ng va mIa
maI ca I h do I fra cu a fho ng fr Hu Ky :
I CH! C C! A K TH!
1...
2.
Cbu ng ba o /6t t6t ra kbo t bang b m
...
Co n cbu ng, kc ngoa t bang, tb Jc n
gta t pbo ng cbo t6t,
gta t pbo ng t6t ra ngoa t quyc n s6 ng.
8.
V y tb Jy Jt cbu c cu a t6t.
T6t gu t na o t6t cc trung tm ngbtcn cu u cu a
ca c nguo t
Jc bo tm xcm ca t g xut t6t cbtc n J u,
t6t gu t c p m t t6t cc T6ng tb6 ng cu a ca c
nguo t
Jc cbu ng nbn b n ta tb ng m t
.......
t6t gu t /uo t t6t cc nbu ng H6 ng y gta o cbu
cu a ca c nguo t
no sc kc cbo bo ngbc Cbu a Gtcsu Ja no t g
cc /uo t ktc m...
Co n tbn tbc, t6t Jc /a t cbo s6ng Cu u Long.
Nan Bratmor k f fhu c ba I fho a n nha c fruy dI u:
T6t, m6 t kc trong nba kb6ng bc c u nguyc n,
Gto Jy t6t c u nguyc n. Tro t ba y Jtc t cbu ng
bay Jt!
Va nbu ng nguo t Ja cbc t ba y tra tbu !
Ty Ban Nba, Goatcma/a, Xant6 6mtg6,
Vtc t Nam,
8c co n bao nbtcu n m m6 : Bao nbtcu
tba nb gta :
'
' '
o c fho fh gIo I vI f v fa... Mo f no I nI m ro ng Io n
bao Ia cu nng ngu c anh In nhu so ng cu a bo n da I duong
vo va o fra I fIm anh; ho n anh Io ng hoI fho cu a nam chu
Ioa I nguo I fho I fha nh gIo Io n. Qua dau fhuong fang fo c,
ha nh phu c d n vo I anh... Ch Sara IIdman haI I n sang
fham VI f Nam da c f cao fI ng go I:
Ho t nbu ng nguo t Jo t cu a ca tbc gtan!
Tu xu BrcJtn Jc n xu Xcncgan
tu tba nb pb6 Nam Pbt Jc n bo n Ja o Hy La p
Ca tbc gto t na y Jang cbuycn gt t
bo t c6ng trnb cu a ttm J p Vtc t Nam
Tu nuo c Y fo I ChII, fu Ymen fo I TI p Khac, fu nuo c
Anh, nuo c A o fo I IndondIa, fu Ty u c fo I PakIsfan, fu
AnjrI fo I Co ng ho a dn chu u c, fu Tho NhI Ky fo I
Irac, fu da o Sip fo I da o Madagasca, fu Nam Tu fo I
Cuyana, CoIumbIa, VnduyIa... chinh nghIa ho a fha nh
nhu ng fu fho de p de , nhu ng y nghI fo f Ia nh, ho a fha nh
cam gI n, ho a fha nh nguy n ru a, ma dI nhIn ba n ch f
cu a no Ia yu m n ngo I ca VI f Nam: kich fhuo c Ioa I
nguo I...
Mo f nha fho Trung Quo c:
Trc mtc n Nam kb p not /a m ma t ro p
Bo ng ngo c xanb t ng cbtc n si m6 t ca nb n6t
Trc mtc n Nam tu Jo Ja n cc o Ju6t ruo t
Nbtp su ng guom Jua xun Jc n ngo p tro t.
Mo f nha fho HunggarI:
Trong ttnb Bc n Trc qu n Mo Ca y
Co ong bo cc kc t Ja n bay
Ca c 6ng gta trong /a ng cbo btc t
8a u mu t cbm, ong gtc t m6 t nguo t...
Mo f nha fho RumanI:
T6t Jo J6 ng n6 t xanb tuot
Vo t Jo /u a ga o con nguo t g ng c6ng,
Va t6t ngbi Jc n cm H6 ng
C6 con ga t Vtc t tboa t cu ng Nam ra
M6 t cbtc u ngbc cbuyc n xo t xa
Tat t6t tu y toa n /a ttc ng cm.
Mo f nha fho Ha Ian:
Ma y bay ga o gtu a kb6ng gtan
Cbo ba ng nga n t n Napan...
... Va trong tra t ttm con nguo t
a ng /c tnb ycu na y no
Tb cbt co n co cm tbu ,
Cm tbu , cm tbu bon nu a!
Mo f nha fho o xu anggan n o :
Kbt t t ca nbu ng /u Ja t t p tu c
c u bt Jm su trong Jo ng xoa y tbo t gtan
Cbt m6 t Jo ng Jang cba y o Vtc t Nam
Cba y to t con nguo t!
Mo f nha fho Ty u c Ia m ba I ha f cu a bInh Iinh do n
To ng fho ng d n cho khong fh fra Io I:
Ha y bo t Hoa ng Jc
V sao ba nb qun Jc n cu c cu ng tbc gto t
c cbc t tot trong ca t b6 pbn:
Pba t cbng bc t b6 pbn o nbu ng not g n,
bo t 6ng Hoa ng Jc :
Mo f nha fho nuo c Y fa d quo c My Ieo fhang:
... M6 t buo c /co /a t kcu kcn kc t Juo t cbn nguot
ca ttc ng rit cu a gto Ju6t ktp nguot r6 t,
Nguot ca ng nga y ca ng c6 J6 c,
Nc u nguot kb6ng btc t go t /a g
Ca t btc n tuo ng na y tu tbc gto t,
Cbu ng ta go t no - /a Vtc t Nam.
- Nguot Jt Ju J y, bo t /a o gta 8am:
Va mo f nha fho CoIumbIa o Nam My kha ng dnh
fruo c su xuo ng fhang:
... M t tro t Ja nb c nbo
r ng kb6ng tbc bay /cn cao c6 ba n J6
su c no ng co tbc /a m gto n co
nbu ng cbn J t sc t cu a anb kb6ng /6 !
8u /co tbang Ja cba m to t tr n b ng cu a no
sau Jo /a su Jt xu6 ng,
bo c /a cbn kb6ng cu a ca t cbc t.
Trong Ioa I fho kha I qua f ro ng Io n, co ba I Kbu t ba t
cu a nbu ng ba n Ja o o tbc ky 20 cu a Jacko Cosorong. -
m dy Ia VI f Nam, m dy Ia TrI u TIn, m dy Ia
Hy Ia p, ba n fay c m fha ch, m dy Ia Ty an Nha,
d f khac nghI f nhu mo ng fay fo e ma u, nhu ngo n fay
gI p na f cu a da I Iu c Chu u; va ch dy, Chu u cu
ca ng, da I Iu c xua, nhung nay f f ca chI Ia mo f ba n da o.
La ba n Ja o, cbu ng ta nbu tra t /a
Cbo tbtcn ba tbc m tbu6 ng,
Nbu ng cbu /u c Jta Jco ta o bcn suo n
Cbo nbu ng cbtc n /uo c ng6ng cu6 ng bam mu6 n!
a I ca nhu ng ba n da o no I d n ca c fhu bu nhn nho I
ba ng mo f fhu rom, boI ma f ba ng mo f fhu bo f: Iy Thu a
Va n, Irangco, a o a I, I m, Ky ... a n da o chIa caf bo I
con dao nhu ng vI fuy n, noI fh go I bn ac, bn Nam,
nguo I fh go I phia Ty, phia ong, noI xe ngang, noI bo
do c. Cu fho ga y dI, saf Ia I, r f ma nh, no I u f u c cam
gI n:
t nbuo ng Jta, J t qun Jtc u co
t bo n con bu6n,
t b6 t /6 ca co quay, m c ca
t /u /o c /u a,
t tba p canb, nba ngu c, tra t gtam
t b y m t cu ,
t b t c ng /oa /6 , Ja nb Ji,
t /a m ba n Ja p cbtc n tranb
Bc t6ng cba y trcn J t cbu ng t6t.
Cn cu sn bay!
Bc t6ng cba y
Cn cu ca o ta u cbtc n!
Bc t6ng cba y
u c u, cu Jtcm!
Bc t6ng cba y ca o mtc ng nbu ng nguo t cb6 ng /a t
kb6ng tbco!
Va Io I cu a VI f Nam k f fhu c ba I fho vI f fu fha ng
7-1966:
... Ca c cbt ba y ba t /cn ba t ba t cu a nbu ng
ba n Ja o
Va m6 t /o t ca ba y tba nb ca t rot xa o xa o
Va o gtu a nbu ng kbo p ba nb xc
Ho t tbc gtan! ba y J6 nbu ng t n ca t ca o
B6 ma y Ja man cu a qun xm /uo c...
Nam 1968, Acmang Mongjo cho In f p fho Ca t gta
cu a ctc c co bo a bnb. - Nguo I anh em cu a foI oI, bao
nhIu nguo I da ch f ro I, d fra gIa cho anh co n so ng7
Anh da Ia m g vo I muo I ngo n fay cu a anh7 Nha fho Pha p
da kich Hoa Ky :
M6 t Jcm, bu c tuo ng
cu a m6 t tbu tb n Tu Jo na o Jo
c t ca nb nbu tcn /u a
ro t kbo t bo ctnb Huytxon
J ng J p gt p bo Ju6 c na pan
xu6 ng trcn mu t m6 t /a ng xo m Vtc t
Ve ca I d da ng kha o cu a My xm Iuo c frong T p a nb
gta Jnb.
Ong n6 t /a si quan qu6 c xa
Cbu o qun nba y Ju
Con ca o /inb tbu y Ja nb b6 ...
O not m6t bc o nb y
O kbo c m t b m b m cu a qun Jao pbu
Co ca t nbiu Ja c6 /6
Cu a con nguo t ttc n su o bang.
Ma f kha c, ca ngo I:
M6 t Jcm
M6rtxon Jy /u t bo ng t6 t
M6 t nga y
8ot sa ng b ng ngu c Nguyc n Vn Tr6 t.
VI f ba ng chu hoa:
CHNH O VI T NAM
I Q!A
TR! C C! A TH CIO I
Va c m ngo n bu f muo f ma doa n hnh su so ng:
Va su s6 ng kb6ng btc t cb n cbo
b6 ng na y ra b t ngo mc m ma t
trcn ng6t m6
co nbu ng cu gta ng6 t x6m ngbi suy,
nbu ng nba nb boa cuon /cn.
Nbu ng cm nbo
J c tb ng cba y quanb Jang Ju6t
ba cbu ctt con
trong m6 t b6 bom.
V MorIxon va v su so ng, nu fhI sI ora TyfenboIm
|Dora Tcttctbotm) mo f nguo I o Tha I khong o nuo c
Ifxraen, mo f nguo I o Tha I cho ng Ifxraen xm Iuo c, da
co haI ba I fho duo c dch fu fI ng YJJtsb
|1)
dua va o
nhu ng fuy n f p fho fh gIo I u ng ho VI f Nam ba ng
fI ng Pha p, a Ian, ungarI. Ngo n Ju6 c nguo t MorIxon
sa ng In ma nh II f Ia fhuo ng, by gIo v n co n cha y sa ng:
Nbu ng ngo n tay cu a kbo t tba o tung ra t t ca
Tu anb /an ra m6 t Jo ng s6ng /u a
Tra n ca o nbu ng cu a tbc p, qua nbu ng
cb n song
M6 t ngo n gto tu bc n tbo t gtan
tb6t /cn nbu ng cu c tban b6 ng, gtco tung mu6n
ca n tta sa ng...
... Trcn bo s6ng P6t6ma c, trong nbu ng m t
/uo t cu a nb6m
gtam ba m ca nbu ng ng6t sao nb p nba y,
Luong tm cu a xu na y
Cba y, cba y tuot cba y!
a I fhu haI khong nhu ng no I ca I y fho ma chu ng fa
cu ng da no I: gIa c My Ia ca I ch f, nhung chinh chu ng fa
Ia I Ia su so ng, su so ng baf ca I ch f Ia m ke chI n ba I; nha
fho pha I fu mo f y chung co fh Ia cu a mo I nguo I, p u
no frong fm huy f mnh, sInh de no ba ng xuong fhf
cu a mnh, d Ia I dua no ra frong cuo c do I vo I mo f da ng
mo I, mo f su c mo I; do Ia vaI fro sa ng fa o cu a nguo I fhI sI.
Cho nn ora TyfenboIm Ia mo f ho n fho Io n, khI fa o
hnh fuo ng na y co su c dI n fa ma nh II f v finh pha n
dI n: - Ca t cbc t Jt to t, no daf ma f fro I nhu mo f con cho
buo c Io ng dI fheo sau da ng II m ma u fuoI, bo I ma u gI f
nguo I cha y ra uo f d f ma ma f fro I Ia m cho kho; - va ma f
|1) TI ng YddIsh co haI nguo n go c: o Tha I va u c.
kha c fa o hnh fuo ng fich cu c cu a su so ng de o daI ba m
sa f ngay II n, ca I ch f vu a gIeo faI va d n du, Ia su
so ng da su a chu a fa I sInh fro Ia I, nhu haI ma f bI n
chu ng khong fh fa ch ra duo c; va v v y su so ng co mo f
su c ma nh vo dch.
Ca t cbc t Jt to t...
... No J t m t tro t
t tbco nbu con cbo bu6 c /ot
ng /tc m
Ma u tuot.
..................
..................
Cbo t Jc n ca t cbc t no nc
Nbung tu nbu ng ru6 ng ca y /cn - bo t pb6 t pbo
ca s t tbc p,
Tu kcnb ra cb, tu b m /o , tu b6 buyc t
Tu Jtnb non, tu bang nu t, tu s6ng,
Tu pbu sa / y /6 t nbu ng J6 ng r6 ng mcnb m6ng
y na y
Xu t btc n bo toa t nbu ng bo ng g y
tb p tboa ng,
Nbu ng pbo tuo ng btc n J6t, nbu ng pbo tuo ng
ma u xanb
Do cbinb J t Jat nba o n n ncn bnb,
Nbu ng bo ng y cbuycn Jt, nbu ng bo ng
na y /cn /o t
Do m6 t nng /uo ng /a ky x6 c nguo t bo to t
Nu6t bo , ca tm cbo bo co trang.
Cbo t Jc n ca t cbc t, Jc n Jcm, Jc n nga y...
... Va sau no
Tu ng buo c /a t tu ng buo c
8u s6 ng c6 Jtcb
Ktcn nb n ca Jc o Jat ba m sa t.
'
' '
Co bo n ba I fho ngan fhu hu f su chu y cu a nguo I do c
bo I ca ch dI n da f. Nha fho ungarI XfoIko p |Racbko
8totkoc no I mo f ca ch r f sac ca nh ca I y gIeo fro ng ma
nhI u nha fho da no I; gIeo gI f cho c fh ga f cam fhu , Iinh
My ca ng b ch f, dua xa c v My chon, ca ng n y no su
fInh ngo cu a nhn dn My .
A M CHON O N INH MY
Ca c quan ta t Ja cbo to t b ng ma y bay
nbu tbc nguo t ta Jua gt6 ng
m6 t tbu boa nbtc t Jo t btc m bot.
Nbu ng nguo t Ja o buyc t gt6 ng nbu nbu ng ba c
/a m cuo n.
M6 t cm bc /u c b y gto bo t mc
Co pba t cba
r6 t sc mo c /cn:
Ba mc mu6 n gtu Ja ng trang ngbtcm
nbung b6 ng nbtcn ba kbo c n c,
Nguo t Ja o buyc t nbu 6ng tuo ng bun cbuong
Jco ngu c
ra btc u b ng tay.
- Tr6 ng Jt!
M t tro t / n cba y ma u /oang
trong n6 t ca m tb y mo ma ng
nga y mat na y no .
Tu Thu y I n, nha fho Bjorn Hakanson muo n no I
frong ba I Lu a Napan: My do f gI f o VI f Nam, My chm
Iu a do f fh gIo I, mo I nguo I dang be n Iu a cu a no . Nha fho
ke o co I ba o do ng; S.O.S c p ba ch Iam ro I! Iu a cha y foI,
Iu a cha y con foI, Iu a cha y cha foI, su I n Io n o dy ku
go I nhn dn fh gIo I pha I du ng d y ngay, cha y fo I ngay,
d p faf Lu a napan cu a My .
M6 t cm nbo cba y Jc n t6t
T6t cba y ngay Jc n cba t6t.
Cba ot! /u a bc n ca o con cu a cba r6 t!
Con t6t Jc n, no t. Mnb con b6 c /u a
T6t ba o. Truo c bc t cbu ng ta pba t Jt J p /u a,
Nbung 6ng cu Jc n pbia t6t ca no t.
- Con kb6ng tb y tb ng bc b6 c cba y
kta sao:...
Cu ng Ia mo f nuo c ScangdInavo, an Ma ch cho fa ba I
fho cu a Raxmufxen |Ha/jJan Rasmusscn). Ca I bo n bo c
Io f va fho ng fr do I kI p nha no , fu fho I vua chu a cu ng
fh , bao gIo cu ng gIa nhn gIa nghIa, fhu n fhIn ha nh
da o, chu ng no fh f Ia nguo I fo f, nguo I co du c, co aI
muo n Ia m vI c a c bao gIo ! R f nhI u chu nbung. Nhung
chu nbung sau cu ng Ia chu cu a chu ng fa; nhung chu ng
fao khong cho chu ng ma y fI p fu c fa n a c, nhung co
chu ng fao dy cha n du ng nhu ng chu nhung cu a chu ng
ma y.
NH!NC MA
T6ng tb6 ng Ja ba quyc t Jtnb na y r t gbc t /a m
ctc c y...
Qu6 c b6 t u ng b6 T6ng tb6 ng r t gbc t /a m
ctc c y...
Tuo ng t6ng cbt buy t6 cbu c ra cu6 c nc m bom
r t gbc t /a m ctc c y...
Tuo ng ra /c nb nc m r t gbc t /a m ctc c y...
Nguo t /a t ma y bay r t gbc t /a m ctc c y...
Linb tba qua bom r t gbc t /a m ctc c y...
Qua bom no n6 r t gbc t /a m ctc c y.
La m ctc c y
Nbung gbc t /a m ctc c y.
Gbc t ctc c y
Nbung cu /a m.
Cu /a m nbung /a t gbc t.
NHUNG!
a I fhu fu Ia m o Paraguay, Nam My . Chu ng fa r f
ca m fa fa c gIa Romro |E/cto Romcro, vI f ba I Ca kbu c
fa ng qun gIa I pho ng mI n Nam VI f Nam, vo I f f ca
nhu ng cong phu chI chu f: fu fuo ng ca ch ma ng duo c dua
va o frong mo f hnh fhu c r f mu c nng nIu! Qun CIa I
pho ng Ia bo ng, Ia ru ng, Ia dm, Ia fre, Ia cy, Ia nga y,
Ia dn, va Ia hon fh nu a; mo I kha I nI m do duo c nng
In ba I n; fheo mo f quy Iu f no I fa I cu a hnh fhu c fho,
foa n ba I d u nng In ba I n nhu fh , chu khong pha I
vI f phIn phI n co doa n chI Ia y haI I n cu ng duo c ma
mo f I n cu ng cu xong. Nguo I dch pha I frn fro ng ca I
ngh fho cu a fa c gIa , cu ng Ia y fheo nguyn dI u, ba I n
|oa n fhu ba y nguyn van Ia y bo n I n).
La ru ng
Hon ca nu t ru ng.
Nguy nga t m co c tung bu ng co cy
Hot at Jo : L ng tm Ja y!
Lo t tro n ttc ng co ng Ju Jy gtu a ru ng.
La trc
Hon ca cy trc.
Hon /a /u a ru6 ng xanb cbc ca nb J6 ng,
Cbinb /a ca m b y, b m cb6ng,
Tbu kta b t tra gtu a cu ng xanb trc.
.................
La Jn
Hon m6 t nbn Jn.
La cbu m mo m6 ng mu6n pb n Jc p xtnb
Nguo t Jn gto n m tay mnb
Cao /cn, s t /a t, c tnb nbn Jn.
Thu hu f su chu y cu a nhu ng nguo I do c ba ng ca ch
dI n da f, fh f ra co n pha I k nhu ng ba I cu a nha fho
Trung Quo c o Tuyn. Cbu m tbo Ty B c cu a nha fho
na y, chu ng fa fh y r f quen fhuo c bo I v du a fheo fruy n
fho ng cu a fho fh f ngon fu fuy f co fruy n o Trung
Quo c, o VI f Nam; su quen fhuo c na y fhu c ch f Ia mo f
su fn ky ; dy Ia phong ca ch cu a A ong fa cho n nhu ng
ne f dI n hnh nh f, co do ng nh f, dI n fa mo f ca ch ngan
go n nh f frong nhu ng Io I ga n Io c. Tha nh ra nhu ng ba I
fho vu a co da ng co kinh Ia I co no I dung hI n da I, r f
da ng m n.
Nba sa n Jm cbtc c Juo t cbn J6 t
Truo c ba n quanb co Jo ng su6 t tr6t
C6 ga t cuo t tru ra ba t co
Vat mang kbu su ng, tay c m rot.
a I uo ng fhI na y Ia no I mo f ca nh o nuo c VI f Nam
n chu Co ng ho a dang cho ng My , nhu ng co ga I o mI n
nu I ho n nhIn cu ng sa n sa ng ban ma y bay, baf gIa c Ia I.
Va cu fho I m nhIn ngo I Iang d fhu ku nhu
fruy n Ia I du fu o Phu, Iu c u, fuong pha n vo I su fa n
a c sIu m r f hI n da I cu a nhu ng fh n s m, con ma:
Nu t cao, ba m Ja biu Jy trc o
Va cb Ju ng, cy tru m, sa n /a n trco,
Du co con ma, tb n s m Jc n,
tc m nbtcn ng6 t / ng Jc tbu kcu.
'
' '
ToI nghI d n nhI u nha fho fh gIo I sang fham VI f
Nam. Co nha fho, d n VI f Nam no I: - O dy Ia noI yn
o n nh f, y muo n no I: Yn o n vo I Iuong fm cu a mnh,
bo I VI f Nam da nh d quo c My xm Iuo c Ia fhu n Ie
nh f.
Mo f nu van sI Nh f a n go I VI f Nam Ia d f fha nh
cu a Io ng foI, va k Ia I frong mo f bu c fhu gu I sang cho
nguo I ba n VI f Nam:
... Truo c kIa foI fh y xa ho I o nuo c foI cu ng bnh
fhuo ng fhoI, nhung fu nga y foI da bI f ac VI f Nam,
foI ca m fh y qua m f mo I, qua ngo f nga f vo I cuo c so ng
o dy.
Hom qua, co fhu ky da nh ma y cu a Cu Ia c bo Nha
van mang cong van d n cho foI ky nhu fhuo ng I . o ng
nhIn co nhn foI va mIm cuo I - I n d u fIn co cuo I vo I
foI d y - va co no I: Nam nam nay Ia m vI c vo I ba , foI
khong muo n nhn fha ng va o ba , v su ha ch dch va finh
kIu cang fu phu cu a ba . Nhung fu khI ba dI ac VI f
Nam v , foI fh y ba d yu va da ng kinh. Ca I g o ac
VI f Nam da fhay do I fm fnh ba nhu fh 7"
Io I no I cu a co da nh ma y nhu mo f cu c nuo c da da f
va o sau ga y foI, va do ng fho I nhu mo f ba n fay m a p
vuo f ve ma foI. No gy ra mo f nI m chua xo f cay dang.
ToI da bI f VI f Nam qua muo n! C n cuo I cuo c do I ro I
co n g7 CIa foI bI f VI f Nam 20 nam fruo c, cuo c so ng
cu a foI se bo ich hon.
ToI k Ia I chuy n frn dy d no I vo I ba n ra ng
chuy n dI VI f Nam cu a foI vu a ro I Ia mo f buo c ngoa f
cu a do I foI... Ca c ba n d y bo n My va o cho b fac, do ng
fho I gIu p cho nhu ng nguo I nhu foI fhoa f ra kho I b fac,
nh f Ia b fac frong sa ng fa c.
fac cu a mo f fhu xa ho I, nhu nha dI n a nh Pha p
Jra Cuydom fha ng 12-1968, sang nuo c fa I n d u d
quay phIm Tbc gto t nbo cu a cm Kboa, da no I frong mo f
ba I fho:
Cba u Kboa ot,
O Part co / m 6 t6
Co nba cao
Co ta u xc cba y m a o trong Juo t J t
Co nbu ng kc gta u nbtc u, nbu ng nguo t gta u it
Va co nbu ng nguo t cb ng co ti g,
At n y Jc u mc t mo t, n ng nc ,
Kc tb /o s6 ng c6 t ca ng bo t c so s6 ng
Kc tb pba t /a m ctc c qua nbtc u J ng ma
ktc m s6 ng,
Kc tb bo t qua gta u ncn Jo t tr6 ng r6 ng...
fac cu a su sa ng fa c |van ho c) frong mo f fhu xa
ho I, nhu nha fho Cuba PIfa RodrIgh sang fham nuo c fa
haI I n, da vI f frong ba I Nbu ng t m a nb cu a Vtc t Nam
/a nbu ng bnb a nb cu a tbc gto t; ca I a nh sa ng ph pha n
anh ro I In ca c fhu n m do c fInh fh n ma nh me bI f
bao:
Kb6ng m6 t at co quyc n nbn /a ng m6 t bcn
Kb6ng m6 t at co quyc n /y /u n tbu xcm
bao nbtcu tbtcn tb n Ju ng Juo c trcn m6 t
J u ktm,
Kb6ng m6 t at co quyc n ctc t sa cb
cc nbu ng nc o oa t om kbu t kbu c
cu a tm b6 n nguo t no ngu J y b6m kta
b6 ng Ja bo a tba nb con Ja n /o n btc t ngbi suy,
bay co kc cb ng bo a tbn g s t
cu cb t tba nb nu t cao bao bn tbtu cu a
con nguo t
J ng Ju ng /a m c6 t suo n ctc t sa cb.
Trong xo m na o cu a Vtc t Nam kbt Jang gtco
ca t cbc t
nguo t ta co tbc tba o /u n cc tbo ca s6 pb n
cu a tbo:
La m tbc na o gta ng Juo c cbo tbtc u nu cbc t kta
btcu nbu ng bi m t tbm u cu a stnb t6 n
cbu ngbia,
nbu ng cbu ngbia tru u tuo ng, kin bung, ca
cu tbc,
nbu ng cbu ngbia kb6ng gtan ca pbt /y :
Nguo t con ga t cbc t kta Jc ba o cc cu6 c Jo t,
ba o cc uo c mo ca nbu ng nu cuo t
cu a t t ca nbu ng nguo t con ga t trcn Tra t J t,
nguo t y co tbc btcu Juo c kb6ng, r ng bao
nbtcu ca t y
/a t quan tro ng bon /a ctc c cb t tay
cu a bo n /inb tbu y Ja nb b6 gtc t nguo t:
OI! Co nhu ng nha fho, nha van fham VI f Nam v da
fa I sInh! o cu ng Ia fm fra ng, fm fnh cu a nu van sI
Thu y I n Xara IIdman: Ca m on ca c ba n VI f Nam da
cho foI nhn fh y nhI u dI u c n fhI f cho foI - foI, mo f
con fhuy n mo ng manh froI gIa f fu mo f noI 300 nam
khong co chI n franh d n vo I ca c ba n. Xara Ia I vI f:
Chuy n dI fham VI f Nam da dem Ia I cho foI mo f cuo c
ca ch ma ng frong ca ch nghI va frong cuo c so ng, d n mu c
Ia foI fu hu a vo I foI Ia se du ng nhu ng nga y co n Ia I cu a
do I foI d Ia m fro n nhu ng nghIa vu ma chuy n dI y da
da f ra cho foI |fhu nga y 14-4-1969).
Nu fhI sI ungarI Iaga ImIforova sang fham VI f
Nam I n fhu nam, va o nhu ng nga y fha ng fu nam 1972.
Sang I n fhu haI v , ch vI f f p van da y hon 300 frang:
Nga y xc t xu cu6 t cu ng, k chuy n ch dem cha u ga I Ha
v cham so c o ungarI; f p na y da dch ra 22 fhu fI ng,
o IIn Xo In haI frI u quy n, ba n h f frong m y nga y.
Va da dch sang fI ng fhu 23: fI ng VI f.
Iaga da xuo ng fham Ha I Pho ng, khI fha nh pho Ca ng
ha y co n no ng ho I Iu a bom da n gIa c My da man a o a f
ne m ho I 2 gIo 15 dm 16-4-1972. Va chu m fho cu a ch
v Ha I Pho ng go m co ba I fho Ca cb nu6t nbu ng anb
bu ng, fa ng Cao Th IIn, nu ba c sI o b nh vI n Ha I
Pho ng. Mo f su kI n du ng ca m da fha nh mo f ba I fho hay.
Trn ba o Pbu nu Vtc t Nam, ch IIn k Ia I ngay dm
gIa c My ban pha , mnh da go I duo c mo f xe xich Io nho
cho me gIa hon 70 fuo I va ba con da I, du a nho nh f mo I
4 fha ng, v nha nguo I anh, ro I ch u cha y d n b nh vI n.
Trong Iu c cham chu a nguo I b fhuong, ch duo c fIn nha
ch b do na f; ch v n o Ia I Ia m vI c haI ba nga y dm II n
fa I b nh vI n, khong kp v cho con bu .
u a con cbt tbu c gtu a Jcm
Jc cbt cbo n nbu ng Jo ng mo m a p...
... B6 ng ttc ng co t a c ngbtc t
nbu ttc ng ga o con tbu ru ng boang
cbu c gta nb ca su a.
Ttc ng ga o /6t ra tu ngu c mc
bo p su a trong mtc ng Ju a con...
Cbt cu ng Ju ng /cn. Tu nguo t mc
cbt tro tba nb ba c si
cbt cboa ng cbtc c a o tr ng
tb t nbu ng nu t Ja m Jang
Jc ba con Juo t b m,
Jc ca c con o /a t...
... Cbtc c Jao m6 xc kb6ng /u c na o run
Kbt ca t ttn nbu ttc ng sc t
kbu pb6 cbt bt bom
nba cbt na t tan
trong m6 t pbu t, a o tr ng cboa ng
su ng s6 t, ca su a trong ngu c cbt
nbu J6ng /a t.
Ch Cao Th IIn k Ia I chuy n em be duo c dua va o
vI n, bo me d u ch f ca : Nuo c maf foI cu u a ra... Sau
khI Iau ru a cho cha u, foI ngo I xuo ng vaf bo f su a chua,
va cho cha u bu . ToI muo n mang do ng su a cu a mnh fhay
cho do ng su a cu a me cha u da m f. Va sau do , cu gIu a
haI ca mo , foI Ia I ra cho cha u bu . Sa ng fa o cu a ba I fho
Ia o noI do ng su a na y. y Ia mo f vi du kha dI n hnh
v ca ch khaI fha c fa I II u, da ng Ie du ng Ia I o ba o chi, fn
van, fh da fu chuy n k fn van, ru f ra ch f II u su
sac b n bI cu a van ho c, cu a fho. Tu ba me ru f vu dI Ia m
nhI m vu ba ba c sI, cho f nghe fIn nha mnh b da nh fan
na f, do ng su a su ng so f In nhu dong da c Ia I! Nhung
fruo c em be , con cu a nguo I kha c, do I su a, fh ba ba c sI
mo xe
Cbt b6 ng ngbc ngu c cbt rung /cn
Cbt /tc n tro /a t nguo t mc
c ngbc Jo ng bnb ycn cba y /a t trong nguo t.
Cbt tru t Jo ng su a tuot
Va o ca t m6 m tbom mu t tuong /at...
Nhu ng em be Ha I Pho ng Io n In se fro fha nh nhu ng
anh hu ng. Ca cb nu6t nbu ng anb bu ng Ia nhu fh , Ia
nguo I cho bu cu ng anh hu ng!
T p fho mo I Iaga ImIfrova vI f v cuo c Ieo fhang
fro Ia I cu a My frn mI n ac nuo c fa I y fn Ia Tbo na y
tu tro. Nhung fruo c fha ng fu 1972, khI gIa c My Ia I da nh
pha frn mI n ac nga y 21 fha ng 11 nam 1970, fh o
XophIa, Iaga da u ng chI n ngay, dang frn ba o ungarI
nga y 28-11-1970 chu m fho Cbn tro t Vtc t Nam go m nam
ba I, frong do ba I fho Ca t no n Vtc t Nam mang mo f fnh
ca m vo ha n su sac:
uo ng nc t tbu ct ca gta n Jon sao!
Qua nbu ng ngbn nm trau ma t nc t.
Th f Ia nhu fh , na o che fre dan no n ba f m nhu frong
cu ca quan ho , na o no n fhuo ng quaI fhao, na o no n Co
Cang o nh nh... nhung cuo I cu ng, ca I hnh da ng no n
Huc nhu hI n nay fa fh y Ia pho bI n hon ca , va fro
fha nh duy nh f, do Ia Ca t no n Vtc t Nam, ha ng nghn
nam fm fo I mo I d n ca I da ng dI n hnh y,
tnb tro t co t ca cbn tro t r6 ng
Cu ng cc not bnb cbtc c no n na y
Chu ng fa nhn ma I nhu ng da n co s u bay frn fro I cao,
nhung chI fh y do Ia bay fheo hnh fam gIa c, chu chua
aI d y fh y nhu con maf mo I Ia cu a ba n nuo c ngoa I:
Ttc ng co c6 ca nb kcu pb6 ng no n
a n co bay - tbco bnb cbo p nbo n
Nguo I dn Qua ng nh, noI co nhI u du n ca f, da aI quan
sa f do Ia hnh chI c no n, va no n haI I n, no n u p va no n
v y:
Nb c ta nbo bnb Ju n ca t kta
u ng trcn c6 n - c y no n xa cbta...
Va hnh a nh no n frong do I so ng ha ng nga y, do I u ng I n
nhau:
Luo t to t trcn Juo ng nbu cbtc c m6 c
Ca n gto ca c c6 6m truo c ngu c
d n ca I hnh a nh so ng doI fI p fheo dy, fh con maf
nhn cu a fa c gIa fh f Ia fa I:
Duo t trc con nit kboa c /ung Jco
Nbu 6 c mang nba cu a no tbco.
Ro I nu fhI sI ungarI dua ca I no n VI f Nam va o pha m
fru cam ho n; ca mo f xo m Ia ng b bom My do f fan, ng u
nhIn chI co n mo f chI c no n; nha fho du ng hu c u fI p
fheo: va mo f con gIo Io c dem da f chI c no n y In ngo n
fre; Io ng cam fhu gIa c My fa n a c da khI n cho ch nhu
b mo f a m a nh v ca I no n:
T6t tb y no kb p not trcn J6 ng ru6 ng
nbu m6 t ca nb cbtm 6m m6 t ngo n cy
Tinh fu fuo ng cu a ba I fho no I In o doa n k f fhu c;
chu ng fa fu ha o v dn fo c fa, v nhn dn mnh, da
sa ng fa o ra ca I no n VI f Nam, va do I ca I no n y, Ia ca I
d u VI f Nam c f cao, frong sa ng, khong bo I ro I, du ng
ca m va b f khu f:
T6t Ja nb n cbtc c no n y /a m qua
Vo t no t6t nbu J t ca cbn tro t Vtc t Nam /cn
J u t6t c y.
No n Jua t6t c t nbu cbtm c n
Trcn nbu ng /o u cu n c t ma !
Va b6 ng J u t6t tba nb sa ng su a
8 n sa ng nga o sc t, tba cb pbong ba.
a n fho nuo c ngoa I k f Iu n v ca I no n fh f b f ngo !
ToI fuo ng fuo ng ca c ba n qui yu y fro v nuo c ho , d u
co c m frong fay mo f ca I no n - chI c no n ba I fho! Mnh
v fa cha ng cho v , fa niu va f a o fa d ba I fho, va ho
ra v d fho Ia I. Ho ra v gu I fho sang, fung fho frong
gIo , frn d u ngo n so ng. KhI ho chua d n fham fa, ho
cu ng da v fa ma Ia m fho; bo I VI f Nam dang da nh My ;
v VI f Nam fu c Ia v ba n fhn mnh, v d f nuo c mnh,
v ca Ioa I nguo I. Ma f fr n sa ng fa c v VI f Nam cho ng
My da hnh fha nh frn fh gIo I.
Vo t nbu ng cbu na y t6t bay Jc n cu u ba n
cbu ng ba y tba nb /uo t /c, bom Ja n,
tcn tm tbu6 c J6 c, b y cb6ng,
cbu ng ba y tba nb mo t tbu /ao b n
tru ng tb ng qun tbu !
Mo d u ba I Vtc t Nam go t t6t frn dy cu a mo f nha
fho a Ian, cu ng Ia y chi va ha nh do ng cu a nhu ng nha
fho frn Tra I d f.
a frich nhu ng Io I ca ngo I VI f Nam ba ng van xuoI,
foI khong frich nhu ng Io I ca ngo I ba ng fho nu a. Sung
suo ng bI f bao, nhn dn fa o frung fm cu a n n fho
chI n d u na y, cu a fho Iu a, fho d m m fnh chI n hu u
na y. Chu ng fa ca m on ca c fhI sI nam, nu , dong, fy, frn
khap da c u, o bn ca nh fa fu nhu ng nga y d u gIan
nan cao dInh nh f, d n nhu ng nga y na y c f khu c kha I
ca chI n fhang vI da I. Tu m y nam fruo c, Acmang CafI
|Pha p) da da f fn mo f vo kch: V nbu Vtc t Nam; va chu
d u cu a fu VIcfoIre nghIa Ia chI n fhang; ChI n fhang
nhu VI f Nam. Acmang CafI da vI f ca I cu chi fnh vo
ha n na y: Nga y nay mo I nguo I pha I co haI To quo c, To
quo c cu a mnh |noI mnh sInh ra) va VI f Nam... Nha
fho Ia o fha nh Xo vI f sang fham VI f Nam fu nam 1959,
da dch Nb t ky trong tu va Ia m fho v a c Ho , Iuon
Iuon mang VI f Nam frong fra I fIm mnh, nha fho Paven
ngfakonskI fo c ba c da pha f bI u gIu a da n da I ho p
xuo ng cu a fh gIan hoan ho VI f Nam: ToI muo n om
hon fu ng mo I nguo I VI f Nam mo f.
Ha N6 t, nga y 26 tba ng 4 nm 1060
20 tba ng 8-1078
O C TH BUNGARI
(|n trong Nbu ng nba tbo Bungart
- NXB Ta c pbm mo t - 107S
Kha ch sa n Xe cdIcor noI foI o , nhn ra mo f nga fu.
CIu a nga fu, fruo c kha ch sa n, Ia da I ky nI m Ie pskI
|Lccskt), foI dI, foI v , d u nhn fh y ky nI m Ie pskI; va
by gIo , foI khong bao gIo qun nu a. O khoa ng d f na y,
nguo I anh hu ng Ie pskI da b xu freo co bo I qun Tho
NhI Ky cuo p nuo c. Nu fhI sI Iaga ImIfrova, cu ng foI
dI ba ch bo , fhoa ng fh y da I ky nI m, fho f In m y cu
fho fI ng un, ch da fhuo c f n da y Io ng |dch):
Ot Bungart!
Mc ta ot, 6t T6 qu6 c tbuong ycu!
8ao mc kbo c u bu6 n Jc n tbc :
Va mt, qua ! con cbtm 6 uc ,
Mt Jc n kcu trcn n m m6 na o:
o Ia mo d u ba I fho ofe p vI f khI Ie pskI b ha nh
hnh. Vasst/ Lccskt |1837-1873), mo f fh y gIa o, nguo I
anh hu ng dn fo c, N u foI duo c, fh foI duo c cho foa n
fh nhn dn; n u foI m f, foI chI m f co ba n fhn foI,
hI sInh Iu c 36 fuo I; va Cbrtsto Botcc |1848-1870), nguo I
anh hu ng dn fo c, nha fho dn fo c, co n hI sInh fre hon
nu a, Iu c 28 fuo I. R f nhI u nha fho da ch f fre , fI u su
cu a ho d y ma u va dau kho ; khong aI frong nhu ng nguo I
y Ia mo f fhI sI fhu n fu y; ho fruo c h f Ia nhu ng nha
hoa f do ng ca ch ma ng, nhu ng cong dn; ho sa n sa ng ch p
nh n su hI sInh, ho Ia nhu ng nha nhn da o chu nghIa.
Nam 1968, o Pha p da xu f ba n fuy n f p Tbo Bungart
|Nha xu f ba n PIerre Seghers), gIo I fhI u 10 fh ky fho
ungarI vo I nam muoI fhI sI. Nhn su kI n na y, mo f nha
ph bnh van ho c o Y da vI f frn ba o: Tho ungarI gIa u
fa c gIo ng no I va ca c dI u vang ngn, gIa u xu c ca m, mo
ro ng ra cho ca c y nghI mo I, va Iuon Iuon vuon v nhu ng
chn fro I mo I; mo f n n fho da ng cho fa suy nghI; mo f n n
fho khong qun con nguo I...; ToI Ia m sao k h f duo c ca c
fhI sI ungarI, ghI h f duo c ca c fa c ph m cu a ho va Ia m
mo f ba n phn fich du Ia r f ngan v ca c fa c ph m y7...
y Ia mo f n n fho fre frung ma nhI u nguo I da hy sInh
do I mnh d cham gIu , vo I fu ca ch Ia nhu ng nguo I ngo I ca
do c I p fu do. Nhu ng fhI sI da hy sInh do I mnh, nhu
NIcoIa Va pzaro p |Ntco/as Vapt:aroc), fho 33 fuo I, b bo n
pha f xif quo c xa xu ban sau khI da b fra f n frong nhI u
fha ng, ra pha p fruo ng, co n cu ng vo I nhu ng da ng vIn b
fu hnh kha c ha f Io I ha f cu a ofe p: Nguo I ch f gIu a fr n
chI n d u cho fu do - Khong bao gIo ch f ca !; nhu nha fho
Cho MIIe p |Guc o Mt/cc, fho 30 fuo I, da cu ng vo I nha fho
CrIsfo Yafxno p |Cbrtsto Yassc noc), fho 36 fuo I, b fhIu
so ng frong Io cu a bo n ca nh sa f pha n do ng, Cho MIIe p co n
b haI vIn da n ban xuyn qua d u... Nhu nha fho
SmI cnenskI |8mtrncnskt); ch f Iu c 25 fuo I v b nh ho Iao
duo I xa ho I cu ...
O nhI u nuo c frn fh gIo I da ra nhu ng fuy n f p fho
ungarI. O Tho NhI Ky , mo f fuy n f p nhu v y go m 37
nha fho vo I 106 ba I. O HI Ia p, nha van ArIs Ikfcos,
frong Io I no I d u cho fuy n f p fho ungarI, vI f: ToI
nghI ra ng if co mo f nuo c na o frn fh gIo I ma fho Ia I
duo c fro ng vo ng d n nhu v y, - va hI n fuo ng na y chu ng
fo frnh do fri fu cu a nuo c ungarI hI n da I. O n o ,
mo f fuy n f p fho un 162 ba I duo c dch ra fI ng
engan, fI ng cu a fhI ha o Tagore; ca c ba o bnh Iu n:
Nhu ng ba I fho da cho nguo I do c ca m xu c duo c nhu ng
fnh ca m, nhu ng hI vo ng va uo c mo cu a dn fo c ungarI,
va nh f Ia ca m fh y mo f fhI n fnh Io n do I vo I nhu ng
cuo c d u franh gIa I pho ng cu a dn fo c y...
Ta I nuo c I, mo f nha van va nha ph bnh van ho c
da gIo I fhI u va dch fho 12 fhI sI ungarI, va pha f bI u:
Tho ungarI Ia mo f n n fho cu fh ", fuo ng hnh, dI u
na y co nhIn khong Ioa I fru su su sac hay su f nh.
Nhu ng nguo I da I dI n cu a n n fho y dI n da f mo f ca ch
ma nh me va sa ng ro ca I nhn cu a ho v cuo c do I, nhu ng
mo mo ng, nhu ng fr m fu. V dI u na y, ho kha c r f
nhI u vo I nhu ng ba n do ng nghI p Ty phuong cu a ho .
Nhu ng nguo I y cu ng Ia nhu ng nha Ia ng ma n. Ho fho Io
nhu ng fnh ca m cu a mnh vo I mo f su c ma nh II f... Ho
khong cha n chuo ng cuo c so ng. Vo I ho , fnh yu va fa o
v f gIu du quy n Iu c. u ho hang say hay ho fh f vo ng,
khong co nhu ng ca I cuo I ga n, khong co nhu ng dI m Ia c
dI u, khong co nhu ng su gIa vo . Ho r f fu nhIn. y Ia
mo f du c finh ca ng nga y ca ng hI m. Thu c hI n du c finh
y o frong fho, khong pha I Ia chuy n d Ia m do I vo I b f
cu mo f ke fI n phong chu nghIa na o. Nhu ng fhI sI na y
nghI ra ng nguo I fa co fh no I d n ba me mnh, hay Ia
d n fo c do , hay Ia d n nhu ng cy b cha f, hay Ia d n
nong dn, hay Ia d n chI n franh, hay Ia d n fuo I gIa ,
ma khong v v y ho a ra m f sa ng fa o. Mo f nha fho chn
chinh v n Ia nguo I d u fIn nhn ra mo f ngo n co hay Ia
nh n fh y ma f fro I. Vo I nha fho nhu v y, d f daI bao gIo
cu ng co n mo I me chua khaI pha va con nguo I bao gIo
cu ng fn ky . Nhung anh co n bI f ha f ca nhu ng co ma y
va nhu ng su kI n cu a fho I da I anh. Chinh dI u y Ia
dI u ma foI yu o nhu ng nha fho ungarI, cu ng nhu foI
yu dI u y o nguo I Pha p Andre SpIre, o nguo I Cuba
NIcoIas CuIIIen, hoa c o nguo I Tho NhI Ky NazIm
HIkmef...". Mo f nha van o mo f nuo c fu ba n chu nghIa
vI f nhu v y, gIu p cho fa fh y ro fhm ca I ba n ch f cu a
nhu ng n n fho Ia nh ma nh, d y r y nhn fnh Ia kha c
nhu fh na o vo I ca c fhu fI n phong chu nghIa, mo I chu
nghIa frong fho o phuong Ty.
Quy n sa ch xu f ba n o a Ian fh I y fn Ia V fho
ungarI, cho n fheo fh m my cu a nha fho Jan ZIkh, go m
120 ba I cu a 22 fhI sI; ca c ba o bnh Iu n: Tho fru fnh
ungarI duo c gIo I fhI u o dy chinh Ia fho cu a Iuong
fm, fo mo f fm fnh fham gIa va o ca c su kI n Ich su ...
Nhu ng ba I fho na y, khong mo f chu f knh kI u, no I v
no I dau kho va su b f cong, v su nuong k f nhau gIu a
ca c fh h va ca c dn fo c, v ca I g chung nh f cho f f
ca mo I nguo I: fnh yu cuo c do I vo I ve de p fInh f va ro
ra ng cu a no . O Nam Tu fa I ogra f da xu f ba n fuy n
f p 30 nha fho un vo I 85 ba I fho; va fa I IubIIana, nu
van sI Ia m fuy n f p fho ungarI vI f: foI co y fhu c
ra ng van ho c ungarI da h p d n foI bo I fha I do fham
gIa qua quy f va o xa ho I, bo I finh nang do ng va nh f Ia
bo I finh xu c ca m va su kha ng dnh vuon v mo f finh
ch f sa ng su a frong van va frong I p fruo ng. Nguo I fa
khong ga p frong van ho c ungarI ca c khuynh huo ng
fhIn fheo ca c mo f" khong ho n va phI Iy va ca c fhu no I
nang b nh hoa n; van ho c y fra I Ia I co mo f su c ma nh
fInh fh n fuoI fan...". ToI nghI ra ng mo f so y kI n kha I
qua f frn dy da no I duo c ca I ch f Iuo ng uu dI m cu a
fho ungarI, cu ng nhu su hoan nghnh frn fh gIo I do I
vo I fho ungarI. T p Nbu ng nba tbo Bungart dch ra
fI ng VI f I n na y cu ng co fh I y fn Ia V fho
ungarI, no I nhu v y d xIn Io I v nhu ng fhI u so f; v
chu ng foI khong co fham vo ng Ia m mo f fuy n f p fho
|anfhoIogIc), ma chI Ia buo c d u fo nI m m n yu va ua
chuo ng do I vo I mo f n n fho da sInh ra ofe p va
Va pzaro p, va muo n san se nI m yu fhich do vo I ba n do c
VI f Nam. Tnh hu u ngh gIu a haI dn fo c anh em VI f
Nam va ungarI fhu c d y su frao do I gIu a haI n n van
ho a dn fo c; mo f fuy n f p Tho VI f Nam fh f hoa n b,
fu Nguy n Tra I, Nguy n u, qua ca dao, d n ca c nha fho
hI n nay, vo I su gIo I fhI u va cong frnh chu bIn cu a nu
fhI sI Iaga ImIfrova, duo c xu f ba n o XophIa nam
1972, frong Iu c VI f Nam dang co n kha ng chI n cho ng
My ; chinh nI m ca m kich fruo c su n c n frn fro ng cu a
ca c nha fho ungarI do I vo I fho VI f Nam da khoI d y
nI m ha o hu ng chn fha nh cu a nhu ng nguo I dch f p fho
ungarI na y.
'
' '
ToI da duo c d n fham ungarI nam 1971; hI n nay
nhu ng buo c fI n mo I cu a ungarI Ia m cho nhu ng fha nh
fu u fruo c dy fro fha nh da qua, da cu ; fuy nhIn, nhu ng
fnh ca m chn fh f v n gIu ma I su fre frung fuoI mo I;
va v n co mo f nuo c ungarI muon do I. Nhu ng kha ch
d n fham ungarI da ca ngo I do ng ba ng song MarIfza
ru c ro huy hoa ng, noI co nhu ng fhung Iu ng co nhu ng
vuo n cy an fra I xum xu ngon Ia nh, co nhu ng ruo ng
fro ng mo f Ioa I fhuo c Ia huong v fInh f fhom fho, co
nhu ng do ng nho Ia m ra ruo u vang no I fI ng, va frong ca c
fhung Iu ng y, co duy nh f mo f Thung Iu ng Hoa Ho ng,
noI sa n xu f ra fInh hoa ho ng nga o nga f da da nh, ma
co n Ia noI, duo I a ch d quo c Tho NhI Ky ke o da I, da sa n
sInh nhu ng nha a I quo c, nha ca ch ma ng, nha fhI sI Io n
nh f cu a o c I p Tu do: Lccskt, Botcc, Vason. Kha ch d n
fham cu ng yu m n nhu ng bo bI n d y a nh ma f fro I, ca f
va ng va mn, nhn xuo ng Hac ha I nuo c khong ma n Iam
va r f ma f; yu nhu ng nu I non co mo c mu a he , fuy f
phu mu a dong, dI m xuy f vo I nhu ng fu vI n co co kI n
fru c dn fo c xInh de p, nhu fu vI n RIIa; yu nhu ng
fha nh pho vo I da ng dI u m cu ng va m n kha ch, nhu ng
d n da I dI fich co d Ia I fu bao fho I ky Ich su ...
Mo f dI m cu ng no I In ca I h p d n nn fho cu a d f
nuo c na y: Cu ng vo I vI c xu f ca ng nhu ng ma y mo c nga y
ca ng fInh vI, nam 1971, ungarI da xu f ca ng 2 frI u
hoa c m chuo ng, 1 frI u ruo I hoa ho ng, 60 va n hoa
fuyIip
|1)
, 20 va n hoa cu c... Ca I d f nuo c gu I hoa dI khap
cho n frn fh gIan, co nha van da no I ra ng do ng ba ng
va fhung Iu ng fa I dy co duyn nhu phu nu . Xu so y
du ng fhu ba frn fh gIo I v dI n fich fro ng ca chua |sau
Ty an Nha va Y ), d n d u chu u v nang su f ca
|1) Tu/tpc: mo f Ioa I hoa de p o chu u, vo n Ia fro ng nhI u nh f o
Ha Ian, co r f nhI u da ng sac kha c nhau.
chua, nay da fa o ra nhu ng gIo ng mo I: cy ca chua fh p,
qua chin nhI u va khong ke o da I nga y, qua co do cu ng
va da n ho I, roI xuo ng cu ng chI Io m va o ro I Ia I da n ra...
Trn d f nuo c xInh de p na y, mo f dn fo c da anh
du ng vuo f qua muon va n cay cu c frong Ich su cu a mnh
d hI n gIo xy du ng mo f nuo c xa ho I chu nghIa pha f
frI n va pho n fhnh. ungarI I p quo c fu fh ky fhu 7,
ca I quo c gIa X/aco d u fIn y da cho ng Ia I d quo c
Idangxo |By:ancc mo f ca ch quy f II f. O fho I ky cuo ng
fhnh, duo I do I vua ungarI 8tmc on |893-927), quo c gIa
X/aco na y bao go m g n h f ba n da o ancang, do ng fho I
da co mo f su pha f frI n van ho a chua fu ng fh y. Nhung
ngay fu 1018, d quo c Idangxo da xm chI m ungarI.
Mo f fh ky ruo I do c I p, 50 nam chI n d u, ro I d n cuo I
fh ky 14, nam 1396, b fra n ng p bo I qun Tho NhI Ky .
Trong 500 nam, ungarI b o duo I a ch do ho Tho .
Nam 1971 |fha ng 10), nha van G. Djagaron, Iu c y Ia
Chu fch Ho I nha van ungarI va Ia mo f frong ca c Pho
chu fch Ho I do ng Nha nuo c, khI fI p oa n nha van VI f
Nam sang fham ungarI, co cho bI f: Mo f nha khoa ho c
da finh ra ra ng frong 5 fh ky do ho Tho NhI Ky , da co
80 frI u nguo I ch f v a p bu c.
XophIa b fh f fhu va o qun Tho nam 1382, nhung
fu 5 fh ky fruo c, haI anh em XIrI |Cyrt//c) va Mfo f
|Mc tboJc) da phIn m fI ng XIavo ra mo f m u fu
|aIphabef) mo I mang fn Ia M u fu CyrIIIe, fu m u fu
na y ma v sau co ca c chu vI f cu a fI ng ungarI, fI ng
Nga, va fI ng Xe cbI |8crbtc), nho m u fu y, ma fInh
fh n dn fo c, van ho a dn fo c, ngo n duo c sa ng cu a fm
ho n va van ho c ungarI duo c gn gIu va pha f huy ma I
fo I by gIo .
IIya renbua, fham ungarI ngay sau CIa I pho ng
fha ng chin 1944, co vI f mo f ba I fu y bu f no I fI ng: ...
Ra o fham ungarI, khap noI, ba n fuo ng nhu fh y ma u:
ma u cu a II f sI, ma u nhu ng anh hu ng; va ma u y caf
nghIa nhI u dI u Iam: fa I sao mo f dn fo c o phia Nam
nhu v y, ma finh fnh de da f, doI moI khe p, ca I a nh u
s m frong nhu ng maf nhn. Nha van Xo vI f nhac Ia I
ra ng: khI nguo I HI Ia p no I d y cho ng Ia I qun Tho NhI
Ky , aI cu ng bI f ra ng fhI sI Anh aIron |Byron) dI d n
sung va o ha ng ngu nhu ng nguo I no I d y, nhung if nguo I
bI f ra ng: nguo I ungarI da bo fha nh fh va Ia ng ma c
mnh, d n chI n d u bn ca nh nguo I HI Ia p. Th gIo I
baf d u no I v ungarI khoa ng nhu ng nam sau 1860,
khI nong dn un vo frang ba ng ru, ba ng Iuo I ha I, no I
d y cho ng qun Tho ; Iu c y vang In fI ng no I cam ph n
va bnh vu c cu a haI nha van ha o Tuo cghnIe p va VIchfo
Huygo. renbua vI f: n fo c na y khong d nguo I fa
khu f phu c mnh mo f ca ch d da ng. ungarI Ia mo f
frong nhu ng nuo c d u fIn ma bo ng den cu a chu nghIa
pha f xif Ian phu . HaI muoI mo f nam fruo ng, dn fo c y
da cho ng bo n pha f xif. y Ia va I con so , co n no I nhI u
hon mo I Io I: fu 1923 d n 1944, ca c chinh phu pha f xif da
baf 1 frI u ruo I nguo I un, frong do 85.000 nguo I b fa n
sa f, b ban hoa c b fra f n. Nga y CIa I pho ng 9 fha ng
chin 1944 da duo c nhn dn ungarI chu n b fu m y
chu c nam fruo c. II n sau do , 35 va n nguo I un dI da nh
u c quo c xa o XecbI |8crbtc) phia dong, va 150 va n nguo I
un dI da nh u c quo c xa o HunggarI... ToI fhuo ng fu
ho I: fa I sao o dy nguo I fa fho nhe va d fh 7 Ta I nu I
non7 Khong, cha ng pha I chI fa I nu I du: nguyn do Ia fa I
nguo I. HI n gIo khap noI co nhu ng fha nh pho va nhu ng
xu so duo c gIa I pho ng, nhung o dy, nhu ng fra I fIm con
nguo I cu ng da fm fh y Ia I fu do....
f nuo c ungarI noI na o cu ng co nhu ng dI fich ca c
anh hu ng. NhI u nha ca ch ma ng do ng fho I cu ng Ia nha
van, nha fho Io I Ia c. Ta m muoI nam v fruo c, Iagoev,
nguo I sa ng I p a ng, cu ng Ia nha van, vI f nhu ng ba I
ph bnh van ho c. KhI vu a n IaIxIch, do ng fho I ImIfro p
fhang, cu ng Ia mo ro ng a nh huo ng cu a a ng va o van
ho c. n nga y CIa I pho ng |1944), fh cuo c ca ch ma ng
frong van ho c da duo c Ia m mo f ca ch Ia ng Ie fu fruo c ro I,
80 nha van fham gIa fich cu c va o Ca ch ma ng, Ia nhu ng
du kich, nhu ng fu chinh fr, hoa c o fra I f p frung ra.
O ungarI co nhu ng fha nh pho mang fn nha ca ch
ma ng va nha van: IepskIgra f, ImIfropgra f,
Iagoe pgra f, ofe pgra f, Vazo pgra f. Co nu I ofe p nu a.
Va xe o fo cu a foI frn duo ng dI du mo f cuo c ca mu a dn
gIan v , da qua fha nh pho IIn PIIn |E /tnc Pc /tnc),
mang fn mo f nha van o d u fh ky 20, vI f v nong
fhon ungarI.
'
' '
Cuo c Phu c Hung cu a ungarI mo d u va o nu a fhu
haI fh ky 19, frong Iu c a ch do ho Tho NhI Ky khong cho
mo f ca I d u o c na o nho In qua mu c fhong fhuo ng;
nhu ng nha fho cu a dn fo c ungarI cu ng baf buo c
khong duo c cao hon nhu ng d n fho cu a Tho , cho nn
muo n co chI u cao, nha fho un pha I co mo f ph n xy
Io f duo I ma f d f. a n fh cu a dn fo c b de do a. Chinh
Iu c b y gIo , fu frong ca I f p fh dn gIan, hI n ro d n
nhu ng khuon ma f d u fIn cu a n n Phu c Hung ungarI;
chinh Iu c b y gIo , mo f fh y fu vI f ba n Ich su d u fIn
cu a dn fo c, mo f frong nhu ng ba n fho say m nh f cu a
dn fo c; ba I fho Ltcb su vI f ba ng fI ng bnh dn
ungarI chu khong vI f ba ng fI ng fhong fha I HI Ia p;
fuo ng nhu no I v ca c vua, nhung fhu c ra fruo c nh f Ia
no I v nhn dn; fa c gIa fh y fu PaIfxI |Passy) Ia mo f
van gIa d y xu c ca m; qua nhu ng frang sa ch khIm fo n,
hI n In ne f ma f nong dn chac fhI f, maf nhn dam
dam va na y Iu a, ne f ma f nguo I ungarI chI n sI va fhI
nhn - frong fho I ky na y, ha y chI k fn nha fho va nha
ky gIa Pctro R. 8/acctkoc |bo cu a Pcntcbo 8/acctkoc, va
fn fuo I cu a nha fho - anh hu ng dn fo c Cbrtsto Botcc
hy sInh bo I mo f vIn da n Tho NhI Ky Iu c chua d y 27
fuo I; mo f fh ky nay, 20 ba I fho cu a ofe p d Ia I fro
fha nh nguyn Iy fInh fh n cu a nhn dn ungarI; v fri
cu a C. ofe p frong Ich su ungarI cu ng fuong fu nhu v
fri cu a nha fho 8anJor Pctojt frong Ich su HunggarI.
Ca c nha ph bnh go I fho ofe p - nhu ng ba I fho vI f Iu c
Iuu vong ra nuo c ngoa I hoa c duo I bo ng cy cu a nu I
ancang, noI qu huong - nhu ng ba I fho sa n sInh gIu a
s m se f cu a Ca ch ma ng, Ia khi fro I frong Ia nh cu a van
ho c ungarI.
Sau khI gIa I pho ng kho I a ch no I Tho NhI Ky - qun
do I Nga va o XophIa nga y 4 fha ng gIng 1878 -, nuo c
ungarI buo c va o con duo ng fu ba n chu nghIa vo I su
pha f frI n cu a n n van ho c fre , nhu ng ca nh cu a mo ra
cho mo I a nh huo ng va mo I mo f fho I fhuo ng, vo I su gIa
fo c cu a sInh hoa f fInh fh n. CIu a haI fho I ky Phu c Hung
va fu ba n, nha fho dn fo c |can Va:oc Ia nhp c u vo
ha n quan fro ng, h u nhu Ia su ma ng Ich su da gIao cho
ong nhI m vu frao fruy n ngo n duo c cu a fho I ky Phu c
Hung cho ca c fh h v sau. Tho 71 fuo I, Ivan Vazo p fa o
nn ca mo f b u khong khi fInh fh n cho dn fo c, va
da nh d u su baf d u cu a fho I ky hI n da I. Ca c su kI n
Io n, ca c phong fra o quan fro ng cu a d f nuo c vang do I
frong sa ng fa c cu a ong; nhu VIchfo Huygo, Ivan Vazo p
pha f bI u nhn danh xu so . KhI dang cay, khI ph n no ,
nha fho do ng fho I mo fh y nhu ng chn fro I maI h u huy
hoa ng.
Nha ph bnh van ho c E. Karanpbt/oc, frong ba I
Muo I fh ky fho ungarI, mo d u cho Tuy n f p fho
xu f ba n o Pha p, da vI f v fhI sI P. K. Yacoroc: Ia nha
ca ch ma ng nhu f f ca ca c nha fho Io n cu a chu ng foI, anh
da Ia m nhu ng khu c ca ca ch ma ng no ng nhI f fa ng xu
Maxdoan |Macc Jotnc va do ng fho I vI f nhu ng fa c ph m
fru fnh co mo f chI u su hI m fh y. O anh, nhu ng v n
d da o Iy cu ng b quay frong duo ng xoan o c cu a no I da y
vo gh go m, va ngon ngu fI ng ungarI da f fo I mo f su c
ma nh II f va mo f su de p de fruo c do chua bao gIo duo c
bI f. Th f vo ng va u s u, so ph n cu a dn fo c va so
ph n cu a fa c gIa om xoan nhau frong ngo n Iu a cu a a ng
fho kIa, no fhIu cha y nguo I sa ng fa o ra no ngay frong
nhu ng buo c d u cu a fho I ky chin ro .
Nhn v f va o Ioa I Iu c Iuo ng nh f cu a van ho c
ungarI o d u fh ky 20 Ia Pcntcbo R. 8/acctkoc, con cu a
nha fho Pfro SIavyko p o fho I ky Phu c Hung, va fh y
cu a Yavoro p. Ong Ia nguo I d u fIn da quay nhn v
Chu u vo I mo f su hI u bI f fh u da o; ong da k f ho p
fu fuo ng u Ty fInh f vo I do ng ma u fre cu a dn fo c
mnh dang soI bu ng.
Khoa ng gIu a a I chI n fh gIo I I va a I chI n fh
gIo I II, co cuo c kho I nghIa d u fIn frn fh gIo I cho ng
pha f xif, do Ia Kho I nghIa fha ng Chin 1923 cu a ungarI,
o fho I ky na y, Nguo I fa fh y ca c nha fho khong co n I y
mo f cho c ra nh rang d ma fr m fu ma c fuo ng, d dI su
va o frong ca c ngo c nga ch cu a fm ho n, bI n fho fha nh
ra I nghI va fha nh fm su . Ho baf buo c fruo c h f pha I
Ia cong dn va Ia Iinh |. KarangphIIo p). HaI nha fho
no I b f nh f, Ia 8mtrncnskt va Vapt:aroc.
XmIcnenxkI, Iu c 22 fuo I, da o frong ha ng ngu nhu ng
nguo I fa o ra van ho c cu a a ng. Tu 1920 d n 1923, anh
da da f duo c cong vI c do I mo I fho ungarI. Ca ch ma ng
fha ng Muo I Nga dang chI u ra ng frn da c u, anh Ia
nguo I vI f ba I fho no I fI ng Nhu ng doa n ky bInh do ;
mo I nguo I ca m fh y mo f su c g fre , mo I, no ng nhI f da
xu f hI n frong fho. XmIcnenxkI da duo c huo ng mo f Io I
fh cu a Ich su . Tho I ky fuo I fre sa ng fa o cu a anh kho p
vo I fho I ky ca ch ma ng pha f frI n; fho anh khong chI
fh m nhu n Iy Iu n, ma duo c mo f Iuo ng rung do ng ca ch
ma ng xuyn qua. Nha ph bnh Mtnko Ntko/oc vI f:
Tuo I chin muo I co nhu ng Io I fh , co nhI u sa ng suo f
hon, va ngay ca bI f hoa I nghI, bo I v hI u bI f su v f
nhI u hon. Tuy nhIn, fuo I fre Ia duy nh f, do Ia su su c
soI Iu c Iuo ng va nang Iuo ng. Tho XmIcnenxkI dua chu ng
fa fro v nguo n d u fIn cu a nhu ng mo I rung do ng frong
fre o va no ng nhI f nh f cu a chu ng fa....
Va pdaro p xu f hI n frong ma n cuo I cu ng va quy f
II f cu a cuo c chI n d u cho ng pha f xif. Anh hoa f do ng
cho ng u c quo c xa dang xm Iuo c nuo c anh, va b chu ng
xu ban. Nhu fho anh da no I, anh khong muu mo vo I
cuo c so ng; haI bn nhiu ma y Ia I nhn nhau; va n u anh
chI n d u cho ng no ba ng h f ca gn co f cu a mnh, chinh
fa I v anh yu no qua . Tho anh Ia cuo c chI n d u y va
fnh yu m n y. Anh no I: ToI bI f cho du ng cu a foI
frong cuo c do I; va ca I khIm fo n d y suy nghI y, Ia go c
r cu a gIa fr Io n Iao cu a fho Va pdaro p. - NIcoIa ChIden
pha f bI u: NIcoIa Va pdaro p Ia mo f nhn v f co f m
quan fro ng fh gIo I, mo f cy da I fhu Iu c Iuo ng ma r an
su frong d f, va fhn mnh, ca nh Ia dua su yn nghI va
su c ma nh cho f f ca nhu ng aI chI n d u cho Tu do frn
khap ma f da c u. YanIf RIfxo f |HI Ia p) no I: Mo I con
nguo I da nh mo f fI ng ca m on anh, mo I nguo I nho cong
Iao anh frong mI ng ba nh m va frong nu cuo I cu a ho .
'
' '
Ca n n fho ungarI cho fa fh y mo f da c dI m cu a
fm ho n nguo I un: Ho co khuynh huo ng b m sInh v
ca I cu fh , ho co ca ch nhn fhI f y u do I vo I cuo c do I. Ca c
nha fho ungarI xua, ma c d u co n o duo I a nh huo ng
nhu ng fin dI u fon gIa o, v n xa Ia vo I su fh n bi, vo I
nhu ng fheo do I sIu hnh, va Iuon Iuon dua su v f fro v
frn fra I d f, chu y d n nhu ng chI fI f cu a do I so ng gIa n
d ha ng nga y, nhu ng ca nh sInh hoa f cu a dn gIan,
nhu ng su kI n va fnh fI f hI n fhu c. Khuynh huo ng
b m sInh do v n fh y ro frong fa c ph m ca c nha fho
hI n fhu c ungarI; so I chI do xuyn no I ca n n fho
ungarI Ia finh ch f dn chu va finh ch f chI n d u.
Ca c nha fho hI n da I ungarI o frong su vuon fo I cu a ca
mo f dn fo c ha o hu ng xy du ng chu nghIa xa ho I.
Ca c ba n nga , ba n IInh cu a ca c nha fho o dy duo c
pha f huy na y no ; o dy ca I mo I khong pha I Ia mo f fho I
fhuo ng nh p ca ng fu ngoa I va o, du Ia duo I danh hI u
fI n phong na o, cu ng khong pha I mo f su I p d Io Iang,
hay Ia mo f su pha n xu c ca m. Vo I chu ng foI, fho da Iuon
Iuon khong ro I con nguo I, gan vo I xu c ca m va nhu ng dau
kho cu a nhn fnh, khong xa chu nghIa nhn da o, hI u
fheo nghIa ro ng, khong xa gIa fr xa ho I cu a nhu ng fm
fnh da so ng |. KarangphIIo p). Ca c fhI sI chn chinh
cu ng pha n a nh fho I da I mo f ca ch frung fhu c, vu a kha c
nhau, vu a bo sung cho nhau.
Nha fho duo c coI Ia mo f fn fuo I Io n frong fho fh
gIo I, Ia nu fhI sI E/tJaccta Bagrtana hI n nay 84 fuo I
|1977). T p fho d u Nguo t Ja n ba cinb cu u ca tb n
tba nb |1927) duo c da c bI f chu y , da dem Ia I mo f su c
so ng ma nh me frong fho, va dem fo I su xu c ca m cu a mo f
phu nu cho ng Ia I nhu ng fha nh kI n phong kI n duong
fho I co n na ng n , mo f su xu c ca m nhu b cha n Ia I m y
fram nam, nay a o ra. V sau, cuo c do I nu fhI sI fra I qua
dang cay, fh f vo ng va don do c, nhung ch v n khong
m f Io ng fIn, Io ng yu cuo c so ng. ToI ghI nho ma I buo I
sa ng fha ng Ta m y cu a nam 1972, foI du ng ha I nhu ng
fra I m n frong vuo n nguo I Ch ca agrIana va an ngon
Ia nh mo f ca ch r f co y fhu c. ToI no I vo I nu fhI sI: NgoI
nha cu a ch cu ng de p nhu mo f ba I fho Xonn
|1)
cu a ch,
|1) 8onnct: mo f fh fho fruy n fho ng cu a Chu u, hnh fhu c co
dnh frong 14 cu ngan go n co gIa fr fuong duong nhu mo f ba I
bo I ngoI nha c f In vo I fI n nhu n bu f fho na y frang
nha va go n de p nhu nhu ng ba I fho 14 cu ma
. agrIana da Ia m vo I mo f ngh fhu f cao. Vo I fuo I fa c,
agrIana khong m f su c xu c ca m, va v n yu do I: ToI
ca ng so ng, foI Ia I ca ng nga c nhIn v chinh cuo c so ng.
Nhu ng su kI n da so ng duo c nu fhI sI kha I qua f co f m
nhn fnh ro ng Io n. Tho cu a ch duo c dch ra 28 fhu
fI ng.
Nha fho cao fuo I nh f Ia nu fhI sI ora Cab, 91 fuo I
|1977); frong nhI u nam, ch chI vI f cho fhI u nhI, ch
Ia ba me fInh fh n cu a f f ca ca c fhI u nhI un. Ch
duo c fhn a I go I Ia mo f nha fho fre , v frong nhu ng fa c
ph m g n dy nh f cu a mnh, nu fhI sI nhu dua Ia I mo f
y nghIa mo I me cho cuo c so ng va fh gIan, fo ng ho p duo c
nhu ng g frong fre o de p de nh f mnh da so ng; f p fho
M t tro t ot, ba y Jo t! |1967) duo c coI Ia mo f fha nh fu u
cu a fho hI n da I ungarI.
VI f ba I fho Tba ng Cbin v cuo c kho I nghIa cho ng
pha f xif nam 1923, Cho MIIe p cho fa fh y mo f fInh
fh n ca ch ma ng khong fh na o d p faf duo c; chu ng kI n
nhu ng cuo c da n a p fa n kho c cu a bo n pha f xif frong nuo c
do I vo I nhn dn, nha fho da fuyn bo cong khaI va can
da m: Chu ng foI se du ng fa I noI ma Nhn dn co ma f:
sa f g n nhn dn, o gIu a nhn dn; fa c ph m Tba ng
Cbin khong nhu ng co fI ng vang ma nh me gIu a do c gIa ,
ma co n fro con duo ng ma van ho c ungarI khI y c n
pha I fheo.
Ia do I chua fro n 29 fuo I, PnIo Pne p, fruo c khI Ia
nha fho yu fhich nh f cu a fhanh nIn, da Ia mo f cong
fh f ngon ba f cu o fa.
nhn va do I fruo ng sa n xu f; nhu Va pdaro p fruo c dy,
ban nga y anh Iao do ng va ban dm anh vI f fho. T p fho
duy nh f cu a anh mang fn Nbu ng con nguo t, xtn cba o
|1957). PnIo Pne p duo c coI Ia nha fho cu a nhu ng nguo I
xy du ng fre ; fho anh d y nhI f fnh fuoI sa ng va Io ng fIn
fuo ng, mang su do Iuo ng va fInh fh n fra ch nhI m; anh Ia
hnh a nh so ng cu a su fho ng nh f fho mnh va do I mnh.
Trong quy n Ca c nha fho ungarI hI n da I, nhI u
nha ph bnh da gIo I fhI u ca c fa I fho vo I ba n IInh cu a
ho . - Phuo cna fjIe p |FournaJjtcc) ma nh II f va dam m,
co mo f fri fuo ng fuo ng kho e khoan, nhung do ng fho I
cu ng Ia nha fho fr m Iang, fI f kI m Io I, bI f baf duo c
nhu ng g Io faI fhuo ng khong nghe, con maf fhuo ng
khong fh y. - a n fhn fhI f cu a Phuo cna fjIe p va cu a
Va pdaro p, C. Rade pxkI |Cbrtsto RaJccsky) Iuon Iuon o
frung fm cu a cuo c In men ca c fu fuo ng mo I, o frong
ban fham muu cu a ca c nha van fI n bo ; frong fho I ky
a ng chua nam chinh quy n, anh xu ng da ng duo c nguo I
fa go I Ia nha fho cu a a ng, cu ng vo I Va pdaro p da do ng
go p va o su phong phu cu a fho frn ma f d u franh gIaI
c p. Ca c nha fho ca ch ma ng, o ungarI, m f r f fre ,
Rade pskI Ia mo f ngoa I I , va Iuon Iuon co nhu ng ba I fho
mo I.- Ca I h p d n cu a fho A. anse p |Atbanas Da/tcbcc)
Ia dua fa va o fh gIo I cu a con nguo I o frong ca c fha nh
fh Io n, va o nhu ng fm fra ng fInh f nh f cu a ho , nhu ng
fuong quan cu a ho vo I su v f. Chu m fho anh vI f v
fha nh pho ParI cho fh y fha I do xa ho I cu a nha fho, su
m f cha n cu a anh do I vo I fri fhu c chu nghIa. - T p fho
d u cu a C. CIagaro p |Gucorgut Djagaroc), qua fuo I
fhanh nIn cu a mnh b fu fo I pha f xif, no I v nhu ng xa
IIm va nhu ng con nguo I fha nga xuo ng ma f u p d f, hon
Ia so ng ma go I pha I quy . Tu fa c ph m cu a anh, foa f ra
su xu c do ng va su hang say; anh co mo f su c so ng soI su c,
mo f fInh fh n Ia c quan su sac; fI ng no I cu a nha fho
ro ra ng, cao gIo ng va sang sa ng, - Nu fhI sI Iaga
ImIfrova coI nu fhI sI IIdavfa agrIana Ia nguo I ch
kinh m n cu a mnh frong fho, va da duo c agrIana gIu p
cho nh p mon frong ngh fhu f na y; fuy nhIn Iaga
bI f ra ng mnh pha I dI v mo f huo ng kha c, buo c va o mo f
con duo ng kha c; frong nhu ng hoa n ca nh mo I hI n nay,
ch kha f vo ng mo f su gIa I pho ng cu a phu nu frong IInh
vu c fu fuo ng: khao kha f fu do, kha f khao sa ng fa o frong
ca c IInh vu c b y Iu da nh cho da n ong, ham muo n su
hoa n my v fri fu , do I ho I fham gIa hoa n foa n va o cong
vI c xa ho I... a I fho Nguo t Ja n ba m6 t mnb Jt Juo ng
cho fa mo f hnh a nh v y muo n fu do, v kha f khao
khoa ng ro ng do Iaga ImIfrova Ia mo f fm fri fre frung
va ham bI f, muo n nhu MaIako pxky khong co mo f so I
fo c ba c frong ho n; cho nn ch da d n gIu a nhu ng nguo I
a I quo c Cuba, cu ng nhu gIu a nhu ng nguo I chI n d u VI f
Nam. Tho Iaga ImIfrova frong muo I nam Ia I dy,
fr m fu, Iang nghI, gIu p cho fa hI u nhu ng phu nu Ia
nha khoa ho c, nha ngh fhu f, ho so ng frong fh gIo I
hI n fa I va ca m bI f nhu ng xo xa f do n dau cu a fh ky
chu ng fa. Ch Iuon Iuon vuon fm mo f ca ch dI n da f sa f
ho p nhu ng xu c do ng cu a mnh, nhu ng u Io cu a mnh v
so ph n cu a nhu ng con nguo I, va f f ca ca I y Ia m cho
fho ch co mo f no I dung do Iuo ng |ZJracko Pc troc.
Sau ChI n franh Th gIo I fhu haI |1944), mo f fh h
nha fho fre sa n sInh frong van ho c ungarI; do Ia fho I
ky nhu ng do I fhanh nIn xung phong dI xy du ng Ia I To
quo c; ca c nha van fre y ghI che p Ia I nhu ng ca m nghI da
da ng cu a mnh. Ro I d n cuo I nhu ng nam 1950, Ia I xu f
hI n mo f Io p nha fho fre no I buo c Io p fruo c; v n nhI f
fnh y, v n Io ng f n fu y y vo I a ng, vo I fuong IaI; fuy
nhIn frong xu c ca m fho cu a ho , da co nhu ng ne f mo I:
mo f khuynh huo ng Ia m chu do I vo I fnh ca m, mo f y
muo n dI va o y nghIa su xa cu a ca c su kI n frong buo c
fI n In. VIadImIr achev, cu ng nhu IubomIr Ievfchev,
Ia nhu ng da I dI n cu a fh h nha fho na y; ase p dang
o frong do pha f frI n fa I nang fh da m f frong mo f faI
na n o fo vo Iy , Iu c 32 fuo I.
ase p mang frong mnh ca I xanh fuoI cu a fh h fre ,
su c so ng, su ham hI u bI f, y muo n fham gIa va o ca c
cuo c ca I fa o mo I, su ham m dI fham ca c xu Ia phuong
xa. Tho anh fre va cu ng mang nhu ng ma ch so ng ng m
cu a fu fuo ng. Io ng u Io cu a nha fho - cong dn y fh
hI n khong nhu ng frong su Iuon Iuon quan fhI f d n ca c
v n d Io n cu a fho I da I, ma co n fo ra frong su khInh bI
mo I bI u hI n cu a fri he p ho I fI u fu sa n, mo I fha I do
fa ch ro I do I so ng xa ho I, co mnh frong khuon kho ch f
cho I yn m rIng, vo I su su ng ba I v f ch f, no Ia con
quI cu a su co do c hI n nay |YorJan Vasst/cc). I u
chinh cu a fho ase p Ia Io ng yu do I, cu a mo f bo ha nh
ham ho .
ToI Iuu Iuy n co n muo n fm do c fhm nu a nhu ng ba I
fho chua duo c do c, do c Ia I fhm nu a nhu ng ba I da do c
ro I, d fh m nhu n huong hoa fm ho n cu a fu ng fhI sI,
d hI u ro hon nu a mo f so y kI n cu a ca c nha gIo I fhI u
va bnh Iu n vI f v ca c nha fho. Vi du , vI f v
Ra fve fnIko p |Ra:/scctntkoc): Ia fri fhu c v ma f pha f
frI n, Ia nong dn v ma f xu c ca m, anh du ng gIu a chu ng
o gIu a fha nh fh va nong fhon frong mo f su phn doI bI
fra ng... da so ng su kI n kho I nghIa 1923, anh fm chn
Iy fu fa I, vu a fuo ng nho chuy n da qua, vu a so ng frong
hI n nay, vo I nhu ng suy nghI chn fha nh va nhu ng do c
fhoa I no I fm r f ca m do ng. VI f v Ixae p |M/aJcn
|ssacc): N u qua fh f ca c nha fho ma I ma I co n Ia fre
con, fh dI u na y r f u ng vo I nha fho fru fnh na y, ma
fn co nghIa Ia Tuo I fre ". a fra I qua bao fhI u fho n va
kho cu c, nha fho co n gIu su c vuon fo I cu a fm ho n fre
frung, su fuoI xanh cu a fri fu , nhI f fnh, va su c xo c fo I
b f f n cu a su so ng". VI f v Chro p |A/cxanJrc Guc roc):
Truo c fa c cu a nha fho na y va ch ra nhu ng duo ng Iuo n
dI fh f da da ng, fu ch f fru fnh, ch f bI kch va ch f
huy n bi cho fo I ha nh do ng fru c fI p cu a nha fn van.
Nhu ng su phn fhn va nhu ng mu fhu n b f ra frong
f f ca h fho ng xu c ca m va hnh fuo ng cu a anh. Ia mo f
du a con cu a u buo n, Ia I Ia mo f frI f gIa frong sa ng....
V ogIIo p |BojtJar Bojt/oc), mo f nha Ia m fuy n f p
vI f: Ia mo f frong nhu ng nha fho ungarI vI f nhI u
nh f. Nhu ng ba I fho d u Ia fu nam 1939 va r f hu a he n.
Nhung anh da fra I qua, cu ng vo I ca c ba n fre cu a fh h
anh, o mo f mu c do cao hay fh p, mo f gIaI doa n na ng v
fuyn bo va fhuy f gIa o. Vo I ca I fa I nang ro r f cu a
mnh, vo I fri fuo ng fuo ng phong phu , ho c v n va xu c
ca m cu a mnh, anh da vuo f In duo c ca I fa n van vu ng
v va ca I I p Iu n fe Ia nh; anh vI f nn mo f ba n bIn
nIn r f fho, frong do ca I Io n k vaI cu ng ca I nho , nhu ng
bu a fI c cu a fri fu xen vo I ca I van xuoI ha ng nga y, va
nha fho fm su ra ng fnh yu Ia chu d fo n fa I ma I cu a
do I mnh; va mo f nha ph bnh kha c Ia I no I fhm: Iy
do anh duo c hoan nghnh, Ia anh da fho ng nh f mo f
fha I do ha nh do ng fich cu c vo I mo f rung do ng fru fnh
fru c fI p. VI f v Pfro p |Va/c ry Pc troc), nha fho da
dch r f fha nh cong CI c mo ng dm he cu a S chxpIa:
... ToI nghI ra ng mo f bo ph n sa ng fa c cu a V. Pfro p
nhac fa nghI d n, qua va I ma f na o do , nhu ng Iu c huy n
dI u cu a vo kch S chxpIa va fh gIo I fho cu a vo kch.
Trong fho cu a VaIrI Pfro p, co mo f fhu gI c mo ng dm
he ", co ca I g huy n dI u va fIn ca nh, bi m f va hI n
fhu c. a n fhn nha fho Ia m doI Iu c fa nghI fo I doI khia
ca nh cu a finh ca ch chu fIn nhi nha nh Puck, chu fa
nha y nho f fu hoa na y sang hoa kha c va I y m f nhu y
fho... Tuy nhIn... dy Ia mo f nha fho r f co nguyn Iy
fu fuo ng va co mo f quan nI m xa ho I v cuo c do I".
C n dy nh f, haI f p fho cu a IubomIr Ievfchev
duo c dch va xu f ba n o Pha p, frong do co mo f f p do
Nha xu f ba n PIerre Seghers. Nha fho PIerre Seghers da
vI f frong ba I fu a cho f p fho na y: Anh, nguo I ba n - fhI
sI Ievfchev, co fh chang foI no I vo I anh ra ng: anh ch f
m f, khong pha I v b nh g y mo n, ma fa I fu c gI n! Anh
ch f m f v fho, nI m say m chn fh f nh f" cu a anh,
n u nhu anh khong no I duo c ca I Ia n so ng yu fhuong va
hI vo ng no nng anh, n u nhu fI ng no I cu a anh khong
go ca c ma f na va I f da Ia f duo ng In nu a, n u nhu no
khong co n xe ca c fhu fra hnh ra d ku In cuo c so ng
fh f, cuo c so ng cu a con nguo I fhuo ng nga y, hI vo ng cu a
anh fa, no I do I cho daI da ng va su chI n d u cu a anh fa,
by gIo khong pha I Ia uo c mo qua I da n hoa c fhuo c phI n
gy m nu a, ma Ia su fh f ro I, su fh f cu a nhu ng nguo I
fu nh n fh y mnh frong fho anh...".
ChI nhu ng Io I frich d n frn dy cu ng da cho ba n do c
fh y ca I phI n dI n cu a cong frnh dch fho na y; nhu ng
ba I fho da dch cu a ca c fa c gIa o dy nhI u khI chu ng
mInh khong d y du , fh m chi khong chu ng mInh g cho
nhu ng da c dI m, uu dI m cu a ca c fa c gIa y; do Ia chua
no I, do ha n ch cu a su nghIn cu u, chu ng foI da nh d
vang ma f nhI u nha fho xu ng da ng. Nhung if nh f vI c
frich d n frn dy cu ng no I duo c ca I frung fhu c cu a
nguo I bIn f p fhu nh n ra ng mnh co n bI f duo c qua if
v n n fho ungarI; dy Ia nhu ng ba I fho, nhu ng bong
hoa ha I bo I m n yu, su ha I do co n co finh ca ch ng u
nhIn, chua co finh ca ch chu ng mInh va fhuy f phu c. -
Ma f nu a, frich nhu ng Io I bnh Iu n fra n ro ng hon ca c ba I
fho dch, d cho fa fh y do I so ng fh f cu a van ho c
ungarI, mo f n n van ho c so ng do ng, ph n d u d fu
vuo f mnh, fra I qua nhu ng gIaI doa n bI n chu ng cu a con
duo ng dI In chu nghIa xa ho I pha f frI n, cu ng nhu cho
fa fh y su ph n d u no I fm nhI u khI v f va cu a ca c
nha fho.
'
' '
y gIo foI xIn cu ng duo c Ia m nhu chu Puck, mo f
nhn v f sa ng fa o cu a S chxpIa, cuo p m f fu hoa na y
sang hoa kha c cu a Thung Iu ng Hoa ho ng ungarI - du
co pha I chI hoa ho ng...
ofe p da no I vo I mo I fnh d u cu a mnh mo f ca ch
khong fhong fhuo ng chu f na o - va fa ca m fh y nhu v y
Ia r f du ng:
Em ba y ba t bo c ng m m6 m, bay /a xc o buo c -
8 p bay Jt, tra t ttm anb Ja pb p pb6 ng,
Nguo t ycu bo t, /o ng anb bay, cm ba y btcu.
ng xa kta m t J t cbuycn cang rung
Nbu ng ttc ng m a o gt n bo n, gbc Ju
Nbu ng kbu c ca tang to c tb t Jau /o ng!
Ca I gIa n d frong Io I, chac Ia o nguyn van cu a
Yavoro p co ke m fheo r f nhI u nha c dI u; ke dI da y,
nhu ng nguo I m f nuo c Iuu vong, fu r f Iu xua cho d n
NadIm HIfme f by gIo :
Tban 6t, con ta u cb ng cbtu Ju ng
Cbo cbu ng t6t xa, ca ng xa bon nu a.
cm gtng bo ng t6 t r6 ng mu6n tru ng
Trcn tbc gtan mcnb mang bo ng J6...
SmI cnenskI nhu fh y fruo c maf va nghe bn faI
nhu ng doa n ky bInh do cu a Ca ch ma ng fha ng Muo I:
8au r ng /tc u, Jy qun tbu n6 su ng
La n Ja n /oc, ngu c bcn ngu c xa p nbau
Tbc p xoang xoa ng, ba o tbc t g m ktnb kbu ng -
Va so ng tra o, Joa n ky ma /a t /ao nbanb.
Nhu ng cu fho . agrIana fh f ma nh II f; gIo nu I
fho I, song bang froI, ruo u bo c men, va ba n IInh con nguo I
Ia khong g cha n duo c:
Anb co tbc cb n Juo c s6ng BtttrttJa Jang
cba y cbng,
Kbt sang xun, s6ng pba co nbu ng ta ng bng.
Cu6 n pbng cbn c u, ca , Ju c ng u, gbc go m,
Tra n bo , x6 cu6 n nba cu a, c t, nguo t...
A. anse p cay dang ma nho n sac no I v su o b n
frong fha nh pho fu ba n:
Trong tba nb pb6 na y, Jcn tbu t nbu tban,
Mu a J6ng cb c b n sc ma u Jcn,
Va tbtcn tb n co t tuyc t ttnb - cbua bc o Jy
Juo c btc t.
Va nc u co m6 t / n xu6 ng tuyc t,
Tb cb ng xo t tbuong, Ju to n, sc J m Juo t cbn
bo n m t tba m ca bo n Ji,
ca kbo t cu a ca c nba ga, cu a bao 6 ng kbo t
sc cy cbo Jcn /6ng ca nb tr ng cu a na ng.
8c cbt co n co tuyc t tr ng trong nbu ng
kboa nb cuo n
ma trc con Ja cbot o Jo .
R f nhI u khI fho hay, r f hay, do su suy nghI. Io ng
cu a nguo I da n ba mo f mnh dI duo ng quang mInh nhu
nh f nguy f; dy Ia su frong frang cu a Io ng yu, khong
mo f chu f finh foa n nho va Io I du ng du c ong cho ng, nhu
frn fh gIan na y ca nh y v n dang co n:
Cbt kb6ng Ju ng nguo t Ja n 6ng
/a m na ng cb6 ng, J ng tu a mnb /cn Jo ,
/a m tbn cy, Jc Ju a /ung,
/a m bu c tuo ng - Jc cu6 n mnb ru c n.
Cbt kb6ng Ju ng gt6 ng Ju c
/a m c u qua, /a m ca n Jc nba y xa.
Cbt ra Jt m6 t mnb trcn Juo ng,
J ng ma g p anb y co t tu ca cb nguo t bnb J ng
ca cbt Jc tbuong ycu anb y ma tb6t.
Iaga ImIfrova
Cbtc u mtc n nu t cu a RazfvefnIko p co ho n mu a fhu cu a
u Ty va cu a A ong:
T6t Jcm to t cbo ba con nbu ng to ng m t
ong ru ng
ca nbu ng cbu m qua Ja t btc c xanb /ong /anb
ngo c uo t,
T6t Jcm to t cbo ba con nbu ng cy /a m tbu6 c,
ca kbt tro t nbu ng kboa ng / ng trong,
o Jo , sang Jcm, cu tru cbuyc n cu ng nbu ng cy
truo ng tbo .
Co cu a Paven Mafe p Ia su gIa n d, Ia su Im Ia ng, va
Ia su fa I sInh, dI u na y mo I fh f Ia ma nh II f:
Va nc u nguo t ta mu6 n pba t b ng /uo t ba t
J ng co co kb6,
ba y ttn t6t, t6t sc mo c /a t ma !
T6t mu6 n nbu c y / m.
a o Iy mo I fI p nh n nhu ng ph n fo f nh f, b n nh f
cu a da o Iy co fruy n, cho nn VIadImIa ase p no I g n
nhu y fho cu a Cao a Qua f: Tro I d f sInh ra nguo I ha o
kI f cha ng d Ia m g hay sao7
Cbu ng ta o trcn tra t J t na y /a m cbt
Nc u cbu ng ta kb6ng co g btc n cbo cu tru :
'
' '
ToI xIn fro Ia I vo I nhu ng cu fho mo d u, I y frong
ba I fho Cbrtsto B6tcc kho c Vasst/ Lccskt b qun fhu xu
gIa o. Chinh foI muo n d hnh a nh cu a V. Ie pskI bao
fru m ca f p fho ungarI na y. Truo c mu I cu a bo n ca nh
sa f Tho NhI Ky , Ie pskI da xy du ng mo f fo chu c ca ch
ma ng quan fro ng, vo I ha ng fram u y ban frong ca nuo c,
mo I u y ban co fo chu c fu v va co buu dI n bi m f, vo I
mu c dich sau cu ng Ia du ng mo f nuo c Co ng ho a ungarI
do c I p. pha n bo I fha ng 12-1872, Ie pskI b freo co
fha ng 2-1873. Nhung fo chu c ca ch ma ng duo c Ie pskI xy
du ng da co mo f vaI fro quy f dnh frong su huy do ng
nhn dn ungarI, va dua nhn dn ungarI fham gIa
chI n franh 1877-1878, dI fo I gIa I pho ng d f nuo c. Ca
cuo c do I cu a Vasst/ Lcpskt Ia mo f guong m u b f fuy f
v nhu ng g cao qui nh f frong fa nh fnh dn fo c
ungarI; nhu ng nguo I duong fho I da fa hnh a nh mo f
con nguo I ma su c h p d n Ian ra mo I nguo I: Vasst/
Lc pskt co da ng ve mo f con nguo I chin chan, frung fhu c.
Maf anh ngh Iu c nhung do Iuo ng, d y fnh m a p va
Io ng fo f. Anh buo c ch m ra I nhung cuong quy f. Anh no I
du da ng, gIa n d nhung fhong mInh. T f ca ba n IInh cu a
anh foa f ra Io ng fu fIn, va nho v y, anh co fh f p ho p
va Iay do ng nhu ng nguo I fu u nghIa sa n sa ng v anh ma
buo c va o Iu a....
o Ia hnh a nh mo f con nguo I ungarI, mo f con
nguo I; foI nghI ra ng nhu ng nguo I nhu v y Ia nguo n cu a
fho ungarI.
Ha N6 t tba ng 0-1077
O C TH NICLA GHIDEN
(|n trong t p Tbo Ntc6/a GbtJcn
- NXB Vn bo c 10S1
O dy, vo I fruo ng ho p na y, cu a Ntco/as Gut/cn, co fh
no I ra ng: chu ng fa nhu so fh y duo c mo f vi du kha dI n
hnh fh na o Ia pha I co mo f kha m pha v f ch f v hnh
fhu c, mo I co mo f su ca ch fn cu fh v no I dung. Vo I ba I
Anb Ja Jcn m6t Ja y, hoa c Ia vo I ba I Nc u ma c6 btc t...,
NIcoIa ChIden da I n d u fIn frong van ho c Cuba va
Chu My IafInh dua va o frong fho fI ng Ty an Nha
ca I nhp dI u cu a mo f dI u mu a dn gIan vu ng da o
ngfIdafx, go I fn Ia dI u X6ng |fI ng Ty an Nha
vI f son, do c Ia xong). a I fho dI u xong, ChIden da
khaI sInh no , va nhu v y da cu ng mo f Iu c re n du c duo c
cong cu cu a mo f ph n r f quan fro ng cu a su nghI p
fruo c fa c cu a mnh, ca I ph n ma fhuo ng duo c chI finh Ia
ph n PhI chu - Cuba, da c bI f Ia frong haI f p
X6ng6r6 C6x6ng6 va C6ng ty bu u ba n Ty A n. Ca c nha
ph bnh r f hI u bI f frong van ho c fI ng Ty an Nha
o chu My da nh n fh y ngay dI u na y, va go I NIcoIa
ChIden Ia mo f nha sa ng fa o ca ch fn. - Trong ba I Cu I
ba n do c IIn Xo, ChIden cu ng da k Ia I su kI n na y; va
bo I foI r f fhich ca I vi du na y, foI Ia I xIn ghI Io I k Ia I
cu a NIcoIa ChIden mo f I n kha c, frong mo f ba I no I
chuy n o Ia Havana, cuo I nam 1945:
- Su pha f sInh ra nhu ng ba I y gan II n vo I mo f
cuo c fh nghI m frong chIm bao, da xu c ca m foI r f
ma nh. Mo f dm - va o fha ng fu 1930 - foI da dI na m, va
dang o Iung chu ng gIu a gI c ngu va su fInh fhu c
|1)
, frong
fra ng fha I cho p fhI p dI, fh co mo f gIo ng no I foI khong
bI f xu f hI n fu du pho bn faI foI mo f ca ch ro ra ng
chinh xa c haI fu na y: Ncgr6bcmb6n ( = Anb Ja Jcn m6t
Ja y). Ca I g fh v y7 I nhIn, foI khong fh fm ra mo f
cu fra Io I na o fho a da ng, nhung foI khong fh na o ngu
fhm duo c nu a. Ca I cu ngan y, ke m fheo mo f nhp
dI u da c bI f, mo I me , cu quay fro n chung quanh foI suo f
dm, ca ng Iu c Ia I ca ng su sac va cuo n hu f:
Anb Ja Jcn m6t Ja y,
Anb Ja Jcn m6t Ja y,
Anb Ja Jcn m6t Ja y...
ToI d y so m va foI be n ngo I va o vI f. Nhu fh Ia foI
nho Ia I mo f dI u da ho c fhuo c fu fruo c, foI be n Ia m II n
mo f hoI mo f ba I fho, frong do m y fI ng kIa Ia m cho fu a
cho ca c cu fho kha c:
Ta t sao anb n6t gt n Jc n nbu tbc
kbt nguo t ta go t anb. Anb Ja Jcn m6t Ja y,
nc u ma ca t mtc ng anb ngon tuyc t,
ot anb Ja Jcn m6t Ja y:
M6t Ja y, m6t Ja y anb nbu tbc kta
anb co Ju ca ,
|1) Truy n KI u no I Nu a chI u nhu fInh, nu a chI u nhu m".
bo t cbung ca t ba Ja t tbo anb
btc u anb t t ca .
'
' '
Nbung Juo c Jc n tbc na o, anb c n co n rcn stc t,
ot anb Ja Jcn m6t Ja y,
ca t nguo t kb6ng /a m ma co ttc n ba c,
m6 t b6 ca nb Jtc n ca t tr ng t6 t,
ca m6 t J6t gta y bat ma u bo ng /6 n,
ot anb Ja Jcn m6t Ja y...
'
' '
M6t Ja y, m6t Ja y anb nbu tbc kta,
anb co Ju ca ,
bo t cbung ca t ba Ja t tbo anb
btc u anb t t ca .
ToI vI f, foI vI f suo f ca nga y, fu y fhu c v su baf
duo c y. n fo I, foI da duo c mo f vo c ba I fho - fa m hay
muo I ba I - ma foI da f fn chung chung Ia Nhu ng
mofip
|1)
khu c x6ng...".
Nha gIo I fhI u va dch fho ChIden ra fI ng Pha p,
CIodo Cu pphong |C/auJc Coujjon), co fhu f Ia I nhu ng Io I
|1) M6tip: hnh fuo ng frang fri hoa c ne f da ng m fhanh duo c Ia y dI
Ia y Ia I.
ChIden v sau na y da fm su vo I ong: Iu c d u foI r f
so , bo I foI r f nghI ngo ca I su d da ng cu a foI khI vI f
nn ca c ba I fho y. Iu c do foI nghI ra ng co Ie foI da b
mac pha I ca I hI n fuo ng go I Ia ma y mo c frong fI m
fhu c". Ha n Ia fri nho cu a foI vu a mo I do c In cho foI
nhu ng cu fho mnh da ho c frong fuo I nho va da ba ng
qun. V v y cho nn foI c f d y va I ba hom, khong no I
nang g ca . Ro I sau foI dua cho Cusfavo . !rrufIa xem,
anh r f ha o hu ng, va ba o foI vu ng fm. M y khu c x6ng
cu a foI Ia du ng cu a foI, va foI co fh chac chan ra ng
chu ng se duo c hoan nghnh...".
Va fheo Io I gIo I fhI u cu a CIodo Cu pphong, fa m ba I
fho na y duo c go I fu do do I so ng cu a nhu ng nguo I da den
frong nhu ng khu pho nghe o cu a fhu do Ia Havana. Ho
so ng frong nhu ng kho I nha khong chu f fI n nghI, fhI u
v sInh, buo ng na y no I fI p buo ng kIa, khong co su m
cu ng cu a rIng mo I ho , bo I mo I Io I no I, mo I cu chI frong
mo f ho na y r f kho ma kho I b ho kIa nghe fh y, frong
fh y. Nha na o ha ng nga y cu ng pha I Io kI m cho ra mo n
fI n c n fhI f cho do I so ng cu a mnh, fheo ca ch mo I nha ,
fheo fa ng fu ng nguo I. Nhung aI cu ng co mo f vu khi fu
v , Ia su ho n nhIn fu nhIn; gIu p cho nguo I fa fra nh
duo c nI m fuy f vo ng. - Trong fa m ba I fho na y, NIcoIa
ChIden cho nhn v f cu a mnh xu f hI n fu frong moI
fruo ng cu a ho , va o Iu c ho dang fra I qua mo f khu ng
hoa ng ngan. Nha fho khong mo fa ho , ma d cho ho no I,
no I ca I ngon ngu vo f ra cu a ho , mo f fhu fI ng Ty an
Nha da fhay da ng if nhI u, frong do , doI khI chen I n
nhu ng fhanh m mo fa cu a chu PhI.
Va CIodo Cu pphong gIo I fhI u, vi du nhu, kha c vo I ca I
ba bo fI n ra nuoI anh da den moI da y, ca I ba o frong
ba I Anb ba y ktc m ra xu fh Ia I co mo f yu c u kha c:
... Anb ba y ktc m ra xu,
ba y ktc m cbo ra xu,
kb6ng tb t6t pba t J6t cb6 ng tb6t!
'
' '
Tbtcn ba sc cot t6t cb ng ra g,
nguo t ta sc kb6ng tbc m no t co t t6t,
nbung, 6ng ot, tnb ycu co t ca t Jo t,
bu !...
Va dy Ia VIfo Manu, anh da den muo n chIm mo f
ba du Ich nguo I My , ma khong bI f fI ng Anh, b ba n
ch gI u:
Vo t t t ca ca t ttc ng Anb ma c u btc t,
Vtt6 Manuc,
Vo t t t ca ttc ng Anb Jo , c u cb ng btc t
No t cng
|1)
nbu tbc na o.
Co Ie ca I anh ba n da den ch gI u VIfo Manu y, Ia
nguo I fu ha o ca ngo I co vo da den cu a mnh |frong mo f
ba I kha c):
C6 bc ma t6t co
Cbo Ju Ja Jcn, Ja tb t Jcn,
|1) Nguyn van: no I fI ng Ycs nhu fh na o; ycs, fI ng Anh, nghIa
Ia : Vng, co .
t6t kb6ng bao gto Ja nb J6t co t b t cu at
kb6ng! co t b t cu nguo t Ja n ba na o kba c.
Co n mo f anh da den kha c fh ne m va o ma f mo f co
d m IaI
|1)
kIu cang f f ca su khInh khI ch gI u:
By gto , t6t btc t, c6 J m /at ot,
c6 J m /at na y, cng, cng, t6t btc t
r ng c6 cbc ca t mu t t6t to
ca bc p nbu ca t nu t Jy ca ca t...
Hu ! nc u ma c6 btc t, c6 J m /at ot,
ca t su tb t na y.
t6t co c6 Ja Jcn nba t6t, /a qua Ju ...
Nhu ng mofip, nhu ng chu d cu a chu m fa m ba I fho
- khu c xong nhe nha ng nhu fh . Tuy nhIn, su c h p d n
Ia o cho kha c. Nhu frn da no I, frong fa m ba I chu y u
Ia c u fru c v nha c dI u na y, NIcoIa ChIden da dua nhp
dI u mo f dI u mu a dn gIan cu a da o ngfIda fx, dI u
mu a x6ng, va o frong fho fI ng Ty an Nha.
'
' '
Su kha m pha na y, su ch bI n, su sa ng fa o na y do f
nhIn Ia m na y ra ca I mo I. Chu ng fa, ba n do c VI f Nam,
khong nn chI bI f d n no I dung cu a fho NIcoIa ChIden
y fu muo n no I g, co nhu ng chu d fu fuo ng g... ma do ng
fho I, n u muo n fhu c su fhuo ng fhu c fho ChIden, c n
pha I ca m fhu duo c fa I v sao, do ca I g ma o Cuba va ca c
|1) Mu/ata: IaI gIu a da den va da frang.
nuo c chu My IafInh, nguo I fa yu m n fho ChIden d n
m m f... Ca dao Nam Nga I nh Phu no I: Anh v anh
nho mo hoI cu a na ng: ca I ky dI u cu a fnh yu, ca I say
nhu dI u do cu a no khong fa ch ro I vo I ca I do c da o cu a
huong nguo I; fruy n KI u no I: Hoa buong ca ng to tbu c
b6 ng - u ma y cu6 t m t ca ng n6 ng t m ycu, nI m say
dam cu a KIm Tro ng do I vo I Thu y KI u k f Ia I frong ca I
nhn d u ma y va cuo I maf na ng KI u, maf y ma y y,
cu a nguo I y, khong pha I cu a aI kha c, khong frao do I
duo c; v khong fhay do I duo c maf ca fh y, ma y cu fh
y, ma nhu ng nguo I yu nhau he n ho cho do I nhau muo I
nam, muo I Iam nam... - Tho NIcoIa ChIden co ca I huong
rIng, v rIng, dI u rIng, mo hoI rIng cu a mnh; fu
dI n Laroussc cu a Pha p, xu f ba n nam 1969, vI f m y
do ng v NIcoIa ChIden: Nha fho Cuba, sInh o Camaguy
nam 1902. Tho ong baf fu o vo n fonkIo dn fo c. I
nhIn N. ChIden co ca I su c ma nh xu c ca m cu a mnh, ca I
su sac frong fu fuo ng cu a mnh, nhung n u chua fm
duo c mo f hnh fhu c do c da o d ma d u va o, fh ho n fho
y co n b ba ng ba c mo nho a, chua ca fh ho a ma nh me ,
va cu ng chua fh f h p d n.
Nga y 20 fha ng fu nam 1930, fa m ba I fho - khu c
x6ng I n d u dang In ba o. Truo c do , ChIden da Ia m
nhI u fho, da dang fho, fuy nhIn, vo I chu m fho - x6ng
na y, nha fho NIcoIa ChIden mo I fh f xu f hI n nhu mo f
ngoI sao mo I, vo I a nh sa ng sa ng fa o do c da o; va v sau
na y, mo f ph n quan fro ng cu a su nghI p sa ng fa c cu a
anh, ca I ph n PhI chu - Cuba, da du ng cong cu dI u
fho - x6ng na y vo I nhu ng bI n ho a cu a no ; duo ng nhu
fm ra duo c cong cu cu a mnh, fh ho n fho ChIden fro
fha nh v f ch f, nhu mo f ne f ma f, nhu mo f ba n fay, nhu
mo f maf nhn, nhu mo f hoI fho ; ho n fho ChIden fro
fha nh d y nha c dI u vo I fhanh m va khu c nhp.
Chu ng fa muo n va o duo I Ia n da cu a fho ChIden, fh
nn fm hI u, du chI r f so Iuo c, v dI u x6ng (son.
Theo C/auJc Coujjon. ba I x6ng d u fIn ma nguo I fa
bI f, duo c Ia m ra o cuo I fh ky 16, nam 1580, fa I fha nh
pho XanfIago cu a Cuba; Io I cu a dI u ca mu a y da I Iuo c
nhu sau, vo I cu ho I va cu da p:
- Cbt Ma Tc6J6ra Jt Ju r6 t:
- Cbt ra Jt bc ca nb ktc m cu t.
- Ra Jt co t cbtc c Ju t tr6 ng ca cy Ja n:
- Cbt o Ju ma t6t kb6ng tb y:
Ca c nha fha nh fha o cho ra ng dI u ca mu a X6ng na y
r f hay, do Ia v no cho fh y, o kho I dI m cu a m nha c
Cuba, co mo f qua frnh chuy n ho a cu a haI n n van ho a,
dem nhu ng nhp khu c, nhu ng gIaI dI u, va nhu ng nha c
khi Ty an Nha k f ho p vo I nhu ng y u fo fruy n kh u
co da Iu do I cu a chu PhI. n nam 1910, dI u ca mu a
X6ng v n r f Iuu fruy n, o vu ng Camaguy, fha nh pho
qu huong cu a N. ChIden. CIo I fhuo ng Iuu khong nha y
mu a dI u y, nhung dn chu ng frong ca c cuo c fu ho p
v n du ng X6ng. I u X6ng, qua fho I gIan, duo c gIa u
fhm nhu ng sa ng kI n v m nha c. Thuo ng Ia mo f ba I
X6ng go m haI ph n, haI /u c. Ph n fhu nh f da n k cu
chuy n, hoa c chu d cu a ba I ca khu c; Ph n sau, do n d p
hon, co gIa fr chu y u Ia v nhp dI u, go m nhu ng fI ng
duo c cho n v m huo ng cu a no va co f d nh n ma nh
fhm y fu cu a ph n d u. - o ng nhIn, frong nhu ng nam
1925-1930, dI u X6ng Ian ra frn khap da o Cuba, vo I
nha c dI u fhn fhuong, ch co f, nguyn so, xu c gIa c. Vu a
mo I d n Ia Havana, fh x6ng da duo c hoan nghnh mo f
ca ch ky Ia . Tu nhu ng khu pho dong dn cu, no fra n va o
ca c pho ng kha ch fhinh, va f f ca ca c da n nha c d u choI
dI u y; no co n duo c du ng ca frong chI n dch v n do ng
b u cu .
Tu ca mu a no chuy n sang Io I fho, ba I fho; ca I nhp
dI u chung cu a no r f fIu bI u cho fm ho n nguo I Cuba.
- Ha y I y vi du ba I Nc u ma c6 btc t... Ph n d u Ia co f
chuy n:
A y a, c6 ga t ot,
nc u ma c6 btc t!
cm b6m qua kbt t6t tb y c6 Jt qua,
t6t Ja gt u m t, kb6ng cbo c6 tb y.
Vo t anb ta, c6 cu ng sc /a m nbu J6 t co t t6t.
kbt t6t kb6ng co n m6 t xu Jinb tu t
c6 Ja bo Jt cut tbu not nao
qucn r ng t6t co o trcn Jo t.
Ph n fhu haI, Ia nhu ng fI ng, nhu ng m fhanh cu a
ngon ngu , co f cho nguo I nghe mo f hu ng fhu nhu xoay
ngo p, |foI xIn phIn m d ba n do c co mo f kha I nI m):
X6ngg6r6, c6x6ngg6
x6ngg6 bc,
x6ngg6r6, c6x6ngg6
Jo mamay,
x6ngg6r6, c6 ga t Ja Jcn
mu a r t ta t,
x6ngg6r6, m6 t
x6ngg6r6 ba.
At ot,
/a t ma xcm,
Jc n Jy na o! X6ngg6r6 c6x6ngg6,
X6ngg6r6 c6x6ngg6
Jo mamay!
Ta m ba I M6tip Jtc u X6ng cu a ChIden dang In ba o,
b nhu ng nguo I fheo pha I fho cu fruy n fho ng ku om In;
nhung Ia I duo c nhI u nha fho, nha van co fn fuo I o nhI u
khuynh huo ng kha c nhau hoan nghnh nhI f II f.
Cuo c fh nghI m cu a N. ChIden Ia m cho nha fho no I
fI ng Ty an Nha Garcta Lorca Iu c y dang o fham Ia
Havana cu ng ha o hu ng; va I hom sau, Iorca cu ng vI f
mo f ba I X6ng, |dang frn fa p chi m nha c so fha ng
4-5 nam 1930):
c n b6m trng r m, t6t sc Jt Xanttag6
ta t Cuba,
t6t sc Jt Xanttag6
trong m6 t c6 xc ma u nuo c Jcn.
t6t sc Jt Xanttag6
Ca c ma t nba /a co sc ca ba t.
T6t sc Jt Xanttag6...
Chu ng fa r f d da ng nh n fh y frong ba I fho - khu c
X6ng, do v fheo m dI u cu a dI u ca mu a, co nhI u cu
Ia y Ia I; dy Ia da c dI m, dy Ia do c da o cu a ba I fho
X6ng; dy cu ng Ia mo f do c da o quan fro ng cu a fho N.
ChIden.
Mo f nha fho hI n da I da Ia y Ia I frong nhI u ba I fho
cu a mnh d da f fo I dI m cao cu a ngh fhu f, Ia NadIm
HIfme f. Nha fho co ng sa n Tho NhI Ky vI da I du ng su fro
Ia I d u da n cu a cu, cu a y d cha ng ha n go I ca I nhp
dI u Io n Iao vInh cu u cu a cuo c do I:
... Con ba y ttn ca o ba t, ca o J t, ca o btcn
Nbung truo c nb t ba y ttn ca o nguo t.
Con ba y ycu Ja m my, c6 ma y, ca quycn sa cb
Nbung truo c nb t ba y ycu nguo t.
Con ba y ngbc n6 t bu6 n
cu a ca nb cy bc o kb6
cu a ba nb ttnb /a nb t t
cu a cbtm mu6ng quc t t
Nbung ba y ngbc truo c nb t n6 t bu6 n nguo t.
Cba mong t t ca cu a ca t trcn Jo t
ban cbo con cut suo ng
Cba mong bo ng rm ca a nb tro t
ban cbo con cut suo ng
Cba mong nm tba ng b6 n mu a tuot
ban cbo con cut suo ng...
Nbung cba mong truo c nb t con nguo t
ban cbo con cut suo ng...
|Co Ie Ia bu c fhu cuo I cu ng foI gu I cho con)
Hoa c nhu frong Ba t ba t cu a nguo t Ja nb ca Nb t Ba n,
NadIm HIkme f Ia y dI Ia y Ia I d cua xe cho dau do n Io ng
nguo I, va Ia p Ia I d cho fa fh y su vo Iy cu a vI c My gI f
nguo I ba ng bom nguyn fu :
... Con ca y at n tb cbc t,
Kb6ng cbc t ngay ma cbc t J n J n
Tbtt Ja tb6 t ru a tu ng pb n,
u ng n ca y, Ju ng n tbtc t Jo t...
... At c m tay cbu ng t6t tb cbc t
Kb6ng cbc t ngay ma cbc t J n J n
Tbtt Ja tb6 t ru a tu ng pb n,
u ng c m tay y, Ju ng c m ma nguy...
... Qucn anb Jt cm ot bo t cm m t Jc p
u ng b6n anb, m p nguo t anb
Qucn Jt cm nbc Juycn tnb,
Kc o anb /y cbc t sang mnb cu a cm.
Tbuyc n kta /a a o quan Jcn
Qucn Jt cm nbc ba y qucn Juycn tnb
Kc o ma con cu a ta stnb
Ung nbu qua tru ng tbn mnb ru a tan...
To Hu u dch
KhI ma NadIm HIkme f da f n du ng fa I fnh su Ia y
Ia I nhu v y, va da r f nhI u I n du ng su Ia y Ia I, fh co n
fhI sI na o co fh fa o duo c ca I mo I na o nu a vo I su Ia y Ia I7
Co ! Co nha fho Cuba NIcoIa ChIden, da Ia y Ia I r f fa I
fnh, fa I fnh mo f ca ch kha c, mo f Io I kha c. Va by gIo
ngo I on Ia I fho frn fh gIo I, fu nhIn no I b f haI nha
fho Io n o haI ba n c u da du ng ngh fhu f Ia y Ia I do c da o
hon aI h f, mo I nguo I mo f ve , va cu ng co fh fhm:
muo I phn ve n muo I, Ia NadIm HIkme f va NIcoIa
ChIden.
NIcoIa ChIden da du va o dn ca, va o fonkIo dn fo c.
Va fho ong da du ng ngh fhu f Ia y Ia I mo f ca ch chua
fu ng fh y frong fho fh gIo I, va da da f fo I mo f huong v,
mo f da ng sac fh f Ia ky fhu ; ma ca I k f qua do Ia do su
k f ho p fa I nang cu a ong vo I su kha m pha ra dI u
X6ng, no I mo f ca ch kha c, dua no I dung fm ho n va fu
fuo ng cu a mnh k f ho p vo I finh do c da o cu a mo f hnh
fhu c cu fh .
Trong ba I To quo c foI bn ngoa I du ngo f, N. ChIden
da k f fhu c ba ng Ia p Ia I nhu ng nam d m go n chac va
cuong quy f uo c!, co nghIa Ia d han d y cho foI, co
nghIa Ia khong cho chu ng no fhoa f:
M6 t tcn tbu y tbu My
uo c!
Trong ttc m ruo u bc n t u
uo c!
M6 t tcn tbu y tbu My
tnb gto tay Ja nb t6t
Nbung bt t6t Ja nb cbc t ngay r6 t
uo c!
Nbung bt t6t Ja nb cbc t ngay r6 t
uo c!
Nbung bt t6t Ja nb cbc t ngay r6 t.
Ca t tcn tbu y tbu My
Trong ttc m ruo u bc n ta u
tnb gto tay Ja nb t6t
uo c!
Hoa ng Trung Thong dch
Co a p bu c fh co cho ng Ia I a p bu c; frong mo f ba I kha c,
nhp dI u X6ng Ia I Ia y fheo mo f c u fru c kha c, d cu ng
no I chn Iy frn dy:
... R6 t tb, b u tro t / ng tm,
ca Juo t b u tro t. nguo t n6 /c
Tbn mnb Jinb Jo ca ma u 6ng cbu .
Rot co t
m6 b6t ca rot co t,
tbn mnb Jinb Jo ca ma u 6ng cbu ,
rot co t,
m6 b6t ca rot co t
tbn mnb Jinb Jo ca ma u 6ng cbu ,
tbn mnb Jinb Jo ca ma u 6ng cbu .
y Ia nhu ng ba I fho Ia m Io I cu a nhu ng ba I X6ng
ca mu a; chinh vI c xy du ng fheo nha c dI u ca mu a Ia m
cho Io I cu a van ho c co mo f ca I fh fhu c rIng, mo f fhu
duyn do c da o. - Trong nhI u fruo ng ho p, nguo I do c van
ho c nn nghI ra ng nhu ng cu, nhu ng fu Ia y Ia I du ng va o
d co gIa fr m fhanh; fuy v y, v n khong m f nghIa,
va Iam khI go I In nhu ng khia ca nh nghIa b f ngo . a I
fho-x6ng sau dy m nha c va nhp dI u fh f Ia fhu v,
ma nghIa fho Ia mo f quy f fm chac nch:
... Ca t Ju a t6t cb6 p ca t6t xtc t cb t,
trong /u c Jang Jt,
Ju a y tra no cbo J6 ng /oa t no ,
trong /u c Jang Jt,
C6 no , t6t bc cbo no ga y c6 ,
trong /u c Jang Jt,
ca Ju cbo no co xtn /6 t nu a,
t6t Jy, tbu no cbt cu a m6 t mtc ng t6t nbat,
t6t Jy, tbu no cbt cu a t6t nbat m6 t mtc ng,
trong /u c Jang Jt,
trong /u c Jang Jt,
trong /u c Jang Jt.
Trong fho fh gIo I, khong co aI Ia y Ia I cu, chu , fI ng,
nhu dI u NIcoIa ChIden Ia y ca . o Ia fho cu a NIcoIa
ChIden, NIcoIa ChIden cu a Cuba, cu a chu My IafInh,
cu a fI ng Ty an Nha, va cu a fh gIo I.
Ca I ngh fhu f Ia y Ia I cu a ChIden r f co duyn, g n
nhu Ia m cho nguo I do c d n nghI n no . I sa u nga y frn
mo f chI c fa u nho , nha fho nguo c do ng song MadaIna o
nuo c CoIongbI, Iuon Iuon dI fheo foI Ia ru ng CoIongbI,
fhInh fhoa ng chen nh p bo I nhu ng ca ng nho be ngo n
ngo n nhu ng Ia nghe o kho ; nha fho vI f mo f ca khu c
r f khu go I, vo I dI p khu c, fa o ca ca I khong khi hoang
vu ru ng nu I va song nguo n.
... M6 t s c /u c Jcn ca m6 t ma u /u c gta n Jon,
Ca nb ru ng co gta n ca r m ra p
go n nbu so ng, u tr m, buo c /a c,
Jt co t Jo ng s6ng ca ngbi suy.
Va J n tbuyc n Jt, nguo t /a t tbuyc n J6 c m6 c...
... Va J n tbuyc n Jt, nguo t /a t tbuyc n J6 c m6 c,
cu ng6 t tbc ,
ca /a t tbuyc n Jt.
Va J n tbuyc n Jt, nguo t /a t tbuyc n J6 c m6 c,
/ ng nbu cm
ca /a t tbuyc n Jt.
Va J n tbuyc n Jt nguo t /a t tbuyc n J6 c ma c,
Ja mc t mo t
ca /a t tbuyc n Jt.
Va J n tbuyc n Jt nguo t /a t tbuyc n J6 c m6 c,
tu gtam mnb trcn m6 t /a tbuyc n tbanb,
ca ma t cbc o kta Jang kbo a nbanb,
bo t nuo c.
Trong ba I fho da I C6ng ty bu u ba n Ty A n, doa n fhu
VII Ia mo f ba I X6ng; Ia p Ia I mo f cu d n ba I n, Ia mo f
da c dI m frong dI u X6ng; du ng phuong fhu c cu a fho
va cu a ba I ca mu a, no I In no I u f h n cu a qu n chu ng
b bo c Io f a p bu c bo I nhu ng Cong fy fu ba n do c quy n
nuo c ngoa I:
- Nguo t ta gtc t t6t nc u t6t kb6ng /a m ctc c,
ca nc u t6t /a m ctc c, nguo t ta cu ng gtc t t6t.
/u6n /u6n nguo t ta cu gtc t t6t, cu gtc t t6t,
/u6n /u6n nguo t ta gtc t t6t.
'
' '
H6m qua t6t tr6ng tb y m6 t nguo t. 6ng ta nbn,
6ng nbn m t tro t Jang mo c,
b6m qua t6t tr6ng tb y m6 t nguo t. 6ng ta nbn,
6ng nbn m t tro t Jang mo c,
nbung nguo t y m t Jm Jm ngbtcm tu c,
nguo t y kta, bo t 6ng ta cb ng tb y g
Ot cbao!
nbu ng nguo t mu s6 ng ma cb ng tb y
ca t m t tro t kbt no mo c /cn,
ca t m t tro t kbt no mo c /cn,
ca t m t tro t kbt no mo c /cn!
'
' '
H6m qua, t6t tb y m6 t cm bc . no Jang cbot
cbot ca t tro m6 t cm bc gtc t m6 t cm bc kba c,
b6m qua, t6t tb y m6 t cm bc . no Jang cbot
cbot ca t tro m6 t cm bc gtc t m6 t cm bc kba c,
Co nbu ng cm bc kbt ca o /a m /u ng
tb cu ng gt6 ng nbu nbu ng anb no Ja /o n r6 t.
Kbt cbu ng no /o n /cn, at /a nguo t
sc no t co t cbu ng r ng nguo t /o n kb6ng pba t /a
trc nbo ,
kb6ng pba t /a trc nbo ,
kb6ng pba t /a trc nbo ,
kb6ng pba t /a trc nbo ...
a I x6ng frich d n na y ca ng chu ng mInh dI m no I
frn dy: kha m pha ra duo c hnh fhu c, nha fho da du ng,
da fu a va o ca I cong cu fh n fnh y d fu pha f huy fa I
nang va fa o ra ca I huong v do c da o cu a fho ChIden, g n
nhu Ia mo f ne f ma f rIng, khong aI baf chuo c duo c. Va
nha fho da mo ro ng su Ia y Ia I, su Ia p Ia I duo I fram ve ,
fa o nn su phong phu . No I v d quo c My , N. ChIden
nh n ma nh va o chu ca I ch f:
... No o tu trcn cao pbia B c
tu6n xu6 ng. na o /a ca t cbc t,
con Jo t ca ca t cbc t, cy tb p tu ca ca t cbc t,
nbu ng gto t /c ca ca t cbc t, ca t cbc t ca ca t buyc t
cbc t su,
con ct tru ng ca ca t cbc t, ca t cbc t ca ca nb
mo ng ngu a,
ca t cbc t Jo nbu ng cu kbi bi m t,
ca t cbc t cu a nguo t bt tbuong ca Jon J6 c,
ca t cbc t cu a cba ng tbanb ntcn J6 t ca nb nguyc t
quc tuot xanb,
ca t cbc t cu a tba p cbu6ng c6 t6 t btc n /a nb,
ca t cbc t Jtnb truo c ca Ju ktc n...
Va ngh fhu f Ia y Ia p cu a N. ChIden dI d n vo ha n
fa I fnh; dy Ia nha fhI sI-ca sI, dy Ia ca sI om cy da n
fra I fIm ma ga y ra fho; ca I g muo n fra nh pha I no I da I,
muo n no I ngan ma no I duo c nhI u, fh mo f nha fho ha y
bI f du ng fo f do cu a su no I, Ia su Im Ia ng. Ca I Im Ia ng
do , fho kIm co dong fy go I Ia su ha m su c. Trong Ba t
tnb ca nbo o P/6Jip r f hay cu a NIcoIa ChIden, nha fho
da du ng xen ke nhau haI dI p khu c: o cho n xa kIa, ro I
fh va khong g nu a; n u khong pha I Ia mo f ngh sI
fhuo c h f d u ma y cuo I maf cu a dI u nha c X6ng, fh
Ia m sao Ia y Iuy n ba ng van ho c fa I fnh d n fh na y.
Thu c f ba I na y chI co 10 cu fho, nhung nho haI dI p
khu c, ma ho a ra b f f n. O fa I PIodip, frong nuo c
ungarI, o ca I fha nh pho co ho I cho quo c f PIodip no I
fI ng, do Ia fnh fruo ng: do Ia noI da dI n ra mo f Ioa I
mo I fnh fhuo ng co o frong nhu ng cuo c do I nguo I,
Vng, anb sc ycu cm ma t ma t,
Ma t ma t /a trong nbu ng pbu t gty,
Lu Ja t /a bo ng, /a my,
La m6t ky ng6 , /a tay ba o c u...
o Ia pha m fru fnh frong gIy phu f ma fha nh fhIn
fhu, do Ia mo f fh Ioa I n fnh d Ia I bng khung
Iuy n fI c... Ky dI u: O cb6 n xa kta, noI xa xam ma
nhu ng mo mo ng cu a con nguo I fhuo ng hay pho ng fo I;
nhung ma ha n ch bo I vI c do I; hoa n ca nh chI cho haI
nguo I co ng n y fho I gIan, ng n y khong gIan: Va
kb6ng g nu a; fuy nhIn chinh v ha n ch frong co I hu u
hnh hu u fh , ma ngn nga ma I frong vo fh vo hnh,
frong nho fuo ng cu a fm ho n... - a I fho co 5 doa n.
Ta t P/6Jip, trong tba nb pb6 cu ,
o cb6 n xa kta,
tra t ttm t6t m6 t Jcm no Ja ngu ng
ca kb6ng g nu a.
M6 t ca t nbn Ja t cu a bat m t btc c,
o cb6 n xa kta,
6t /a n m6t uo t. tra t c m trcu nguot
ca kb6ng g nu a.
Khung ca nh ban dm dm y cu ng nhu Ia do ng go p
d cho fnh ca m fhm ngn nga...
Tro t Bungart r m r / p /a nb,
o cb6 n xa kta,
J y nbu ng c sao run ry /ong /anb
ca kb6ng g nu a.
uo ng nhu nguo I fa da cu ng dI bn nhau da ng ma fu
dy se khong bao gIo cu ng c f buo c vo I nhau nu a
Ot! nbu ng buo c tb m cb m Jt trong pb6 ,
o cb6 n xa kta,
nbu ng buo c cu6 t cu ng ga n gu ng bng kbung
ca kb6ng g nu a.
TI p fheo, nha fho du ng chu huy n bi va o dy, fh f
Ia ho p; ba I fho k f fhu c nhu mo f nu mIm cuo I dam chIu
- chu dam chIu Ia chu phu ho p cho con maf, cho ca I
nhn, nhung foI dem du ng cho nu cuo I
G n bcn cu a na o Jy buyc n bi,
o cb6 n xa kta,
m6 t nc t tay nga , m6 t ca t b6n tb6t
ca kb6ng g nu a.
K ra, k f fhu c ba ng m y chu mo f ca I hon fhoI da f
fruo c m y chu va khong g nu a, fh cu ng fhong mInh
Iam fhay! fh mo I no I duo c ca I vo f n cu a chuy n do I va
chuy n fm ho n; u c qua , fa I sao sau mo f ca I hon fhoI
Ia I pha I ngu ng, pha I du f va khong g nu a; nhung nghI
Ia I, fruo c khI pha I ngu ng, pha I du f va khong g nu a,
fh da co mo f ca I hon fhoI; cha ng oI, cha ng nn fu an
u I mnh, trong Jo t Ja Jc m y / n g p ttcn, cha ng Ia mo f
nguo I hu u ha nh, mo f nguo I dI m phu c...
y Ia ba I fho nho chI co 5 doa n, va o Ioa I fh f da ng
yu frong fho fh gIan; rIng foI, foI cu ca m xu c ma I ca I
ngn nga cu a no , yu quy ma I ca I hnh fh cu a no vo I
haI dI p khu c; ba I fho khong co co f chuy n g h f, mo f
vI c o frn gIa p ranh cu a fhu c va hu, o cb6 n xa kta... ca
kb6ng g nu a, fh f Ia mo f fhI sI fa I fnh!
'
' '
Tha ng muo I 1931, NIcoIa ChIden cho xu f ba n mo f
f p fho nho 56 frang, I y fn Ia 8ongoro Cosongo
|Xonggoro Coxonggo). T p fho duo c hoan nghnh nhI f
II f. Mo f fo ba o vI f: y Ia su kI n no I b f hon ca va
ro ra ng hon ca cu a nam 1931 o Cuba. Co y kI n duo c
pha f bI u: Ta c gIa da nhn fh y dI u ma nhI u fh h
fho fru fnh da khong nhn fh y: ca I fm ho n nguo I go c
da frang da m y do I sInh de o xu nhI f do I, ca I fm ho n
nguo I IaI da den - da frang phu c fa p mo I me ... CIu a bo n
chu ng fa, chI co NIcoIa ChIden da sa ng fa o va da kha m
pha . V y fh anh Ia hon ca mo f nha fho Io n. Anh Ia nha
fho cu a Cuba, ma na ng fho Ia nguo I IaI. Va qui nh f do I
vo I ChIden ha n Ia bu c fhu nga y 8 fha ng 6 nam 1932 ma
MIgueI de !namuno, nha van Io n Ty an Nha, nha fho
va nha fI u fhuy f, gu I d n fu MadrId: Tu khI foI nh n
duo c va do c - vu a nh n da do c ngay - quy n 8ongoro
Cosongo, foI da dnh vI f fhu cho ba n. Sau do , foI da do c
Ia I - foI da do c cho ba n be nghe - va foI da nghe CarcIa
Iorca no I v ba n. ToI khong nn gI u ca I ca m fuo ng su
sac ma quy n sa ch cu a ba n da d cho foI....
Trong f p na y, bao go m ca chu m fho Nbu ng m6tip
kbu c X6ng, duo I fn chinh, co mo f fn phu : fho IaI.
Trong Io I no I d u, N. ChIden vI f: ... ToI nghI ra ng mo f
n n fho ba n da fa I dy se khong bao gIo hoa n my , n u
chu ng fa qun nguo I da den. Nguo I da den - fheo y foI -
mang d n nhu ng fInh d u r f ma nh cho ca I fo ng ho p
co cfen
|1)
cu a chu ng fa. Va haI gIo ng nguo I no I In hon ca
frong a o, bn ngoa I nhu Ia xa ca ch, nhung gIao no I vo I
nhau ba ng mo f mo I ng m, nhu nhu ng ca I c u ng m kIa
no bi m f no I II n haI da I Iu c. y gIo dy, fInh fh n cu a
Cuba Ia IaI |muIafa). Va fu fInh fh n ra d n ma u da, se
dI d n mo f ma u sac sau cu ng. Mo f nga y kIa nguo I fa se
ba o: s c ma u Cuba. Nhung ba I fho na y mong muo n fhu c
nhanh cho nga y y d n.
Trong nhu ng ba I ba o vI f ba nam fruo c do , NIcoIa
ChIden da pha f bI u v ca I v n d Io n Ia su gIao fhI p
gIu a nguo I a den va nguo I a frang o Cuba; ong da
hoa n foa n fu y fhu c duo c v su ma ng cu a mnh: Ia bnh
vu c nhu ng nguo I cu ng chu ng fo c vo I mnh. Tu 1930, khI
nha nho Ianxfon Hugo |Langston Hugbcs fu nuo c My
sang fham Cuba, NIcoIa ChIden da k f mo I fnh ba n
khong phaI vo I Hugo; duo c ChIden pho ng v n, Hugo da
caf nghIa fa I sao fho anh chI co mo f chu d , Ia Io ng yu
m n nguo I da den: ...ToI da hI u ra ng c n pha I Ia nguo I
ba n fhI f, Ia fI ng no I, Ia cy g y cho ng cu a nguo I da
den: pha I Ia nha fho cu a ho ... a n co hI u khong7 Va
ChIden bnh Iu n fhm: Vng, foI hI u, va foI ca m nghe
|1) Cocktat/: |fI ng Anh) pha ba ng nhI u fhu ruo u kha c nhau, I n
nuo c duo ng va nuo c da .
fu da y fm ho n foI c f In ca I ba I fho ma Hugo mo d u
cho f p fho d u cu a anh: ToI da den, den nhu ban dm,
den nhu nhu ng fha m su cu a PhI chu cu a foI..."
Nh f dnh Ia ChIden hI u.
a I ba o d u fIn, dang nga y 21 fha ng fu 1929, nhan
d Ia : Con Juo ng Jt to t kbu Ha c/cm
|1)
ChIden nh n fh y
ra ng sau haI cuo c ca ch ma ng cho ng Ty an Nha va sau
khI da du ng mo f fo quo c fu do, o Cuba v n co n fo n fa I
nhu ng su ca ch bu c chu ng fo c, ma c d u HI n pha p kha ng
dnh su bnh da ng cu a ca c cong dn. Mo f fra ng fha I fhu c
f nhu v y co fh nhn fh y khap noI, frong pho , frong
ca c cuo c khIu vu , o hI u caf fo c, Iu c dI da o choI, ca c noI
do co nhu ng khu da nh cho a frang, nhu ng khu d cho
a den. Nhu ng fha nh kI n nhI u vo k do , c n pha I so m
cho ng pha dI, n u nguo I fa khong muo n cho Ho n a o
chIa re ra, fheo nhu hnh a nh cu a Hu Ky . n da ,
chu ng fa chIa xa nhau frong nhI u Ia nh vu c ma da ng Ie
pha I ho p nh f; va fheo da fho I gIan, su chIa re do se fro
fha nh su sac d n no I se khong co n co ma nh d f d ho a
gIa I cuo I cu ng. o Ia nga y ma mo I fha nh fh Cuba - vI c
g cu ng co fh xa y fo I! - se co mo f Khu da den", nhu o
Ia ng gI ng phia ac cu a chu ng fa. Va do Ia con duo ng
ma mo I nguo I, nguo I co ma u da frang nhu Jose MarfI
cu ng nhu nguo I co ma u da s m nhu Mace o, chu ng fa
pha I fra nh. Ca I y, Ia con duo ng khu a den Ha cIem".
Trong mo f ba I sau do , ChIden Ia I nh n ma nh: a den
va a frang c n pha I sa f ca nh chen vaI frong mo I noI
cong co ng, cho du su co ma f cu a nguo I a den co fh Ia m
|1) Khu pho nguo I a den o NIu Oo c, na n nhn cu a f phn bI f
chu ng fo c o My .
nga c nhIn nguo I a frang. Ia m g7 da nh nhau
u7 Tuy f do I khong pha I v y. nhac cho nguo I a
frang nho ra ng chu ng fa fh f su Ia anh em cu a ho . -
Trong mo f ba I kha c, ChIden chu fruong ra ng van ho a
cu ng pha I Ia mo f, cu a ca nuo c, chu khong pha I caf ra
Ia m doI; khong nn mo nhu ng fo ba o rIng cho nguo I a
den, ma I p nhu ng fo ba o ro ng mo cho mo I nguo I, phu c
vu mo I nguo I. - Nga y nay, aI d n fham nuo c Co ng ho a
Xa ho I chu nghIa Cuba, nh n fh y su ho a mu c gIu a ca c
cong dn nuo c y, khong k ma u da frang, hay den, hay
IaI, ha n cu ng nn nho cong Iao nhu ng chI n sI da dI
fruo c ph n d u cho su ho a mu c gIu a ca c ma u da na y,
frong do co fhI sI NIcoIa ChIden.
Va f p fho 8ongoro Cosongo cu ng mang nhu ng y fnh
ro ng Iuo ng na y, nhung d n dy, gIo ng no I vu ng cha I hon,
sac be n hon, nam chac hon cuo c chI n fhang cuo I cu ng
no se Ia m cho su p do nhu ng fha nh kI n v ma u da Iu c
do ha y co n r f ma nh o Cuba.
a I fho mo d u f p, To t, co mo f hoI fho xong xa o va
mo f ho n fho ho ho I, du ng fh fho fu do d dI n da f ma nh
me mo f ca I nhn xa mo v fuong IaI:
Cbu ng ta Jang o ta t Jy!
Lo t no t m uo t Jc n co t ta tu ca nb ru ng,
Va m t tro t mo c /cn bu ng bu ng trong
tinb ma cb.
N m tay cb c ntcb
ca c m ma t cbc o....
... Ba t ca cu a cbu ng ta
nbu b p tbtt Juo t /a n Ja cu a tm b6 n,
ba t ca gta n Jt cu a cbu ng ta...
... Ca c J6 ng cbi ot, cbu ng ta Jang o Jy!
Duo t a nb m t tro t,
Ja J m m6 b6t cu a cbu ng ta sc pba n cbtc u
nbu ng kbu6n m t m cu a kc tb t ba t,
ca ban Jcm trong /u c ttnb tu sc cba y o J u
nbu ng ngo n /u a ta tb p /cn,
tb ttc ng cuo t cu a cbu ng ta sc mo c trcn nbu ng
s6ng ngo t ca cbtm cbo c!
a I fho fhu haI, Ba t ba t cu a ca t Tr6 ng Pbt cbu, ba o
fruo c cho anh a frang co fhu bI f ra ng cuo I cu ng su
bnh da ng gIu a ca c ma u da se fo I; ca I fro ng Bongo
|onggo) cu a cbu Pbt c t ttc ng no t /cn.
- Anb cba ng ot,
r6 t anb sc pba t xtn /6 t t6t
ca n cbung bu a n cu a t6t
ca anb sc ngbc nbu ng /c pba t cu a t6t
ca anb sc J p trcn m t Ja cu a t6t
ca anb sc kboa c tay t6t ra Juo ng
ca anb sc Ju ng o ca t not ma t6t Ju ng.
anb sc Jc n tu tb p ma /cn cb6 cao
bo t c ta t Jy nguo t cao nb t /a t6t!
I m mo I cu a f p na y, Ia fInh fh n cho ng d quo c.
a I Mia h f su c ngan go n, go m co bo n ca p haI cu fho;
ba I fho na y pha I co mo f sa ng fa o v c u fru c fh mo I
du ng vu ng duo c; o nguyn van, frong mo I ca p haI cu
fho, fa c gIa cho cu frn nh f dnh chI co 3 fI ng, va bo n
cu duo I pha I fuong xu ng nhau, cu na o cu ng mang ca I
y cu a nhu ng fra ng fu chI cho : trong, trcn, Juo t, va ngoa t.
! f h n! ba I fho g m gu no I u f h n b ne n Ia I:
Nguo t Ja Jcn
g n mnb trong J6 ng mia.
Tcn Yngkt
nbo n nbo trcn J6 ng mia.
t mo m u
/ ng n m Juo t J6 ng mia.
Ma u tb m Jo
cba y ra ngoa t cbu ng ta.
Nhn Ia I va da nh gIa fho mnh sau khI vI f Nbu ng
m6tip kbu c X6ng va frong Iu c vI f X6ngg6r6 C6x6ngg6,
ChIden co no I: Nguo I fhI sI hang In v ca I nhp dI u vu a
mo I kha m pha , dem ne m fung nhu ng ba I fho cu a mnh
cho gIo nhu nhu ng do ng fI n, d duo c ca I vuI fhu nhn
fh y chu ng Io ng Ia nh, b cha m bo I a nh ma f fro I. ChI d n
Iu c anh da Io n In frong kich fhuo c no I fm, chI d n khI
fhn mnh anh da va cha m cu c hon va o cuo c so ng, chI d n
Iu c anh da kho dau va kho c, va fh y chung quanh anh
kho dau va kho c o mo f do cao hon, fh anh mo I se co fh
dI ra bI n frn chI c fa u cu a mnh, no frong cho c Ia f na y
co n dung dua o noI khu f gIo duo I fro I xanh...
a nam sau, 1934, vo I f p fho C6ng ty bu u ba n Ty
A n, con fa u cu a NIcoIa ChIden da ra bI n. Vo I f p fho
na y, ma ba I chinh y u va da I hon ca , Ia ba I fho Cong
fy hu u ha n Ty n |fn ba I fho I y Ia m fn sa ch),
NIcoIa ChIden da duo ng hoa ng buo c ha n va o IInh vu c fho
xa ho I, va da fm fh y fru co f cu a ho n fho mnh, fu
fuo ng mnh, dy Ia chu d , dy Ia d fa I Io n nh f cu a
mnh: cho ng chu nghIa d quo c.
Tho I y, Cuba pha I chu n n do c fa I d m ma u nh f o
chu My IafInh, cu a fn MacbaJo; han da bI n Cuba
fha nh noI kho a I cu a nhn dn Iao do ng. Ca c nha fu d y
ap chinh fr pha m; no du ng a m sa f d ha ng nga y fhanh
foa n nhu ng nguo I cho ng Ia I no ; frong nhI u nam, NIcoIa
ChIden da nghe va fh y kho dau va kho c Io c chung
quanh mnh. Th f nghI p. o I. Ho I Io . Ma I dm. o c Io f.
Khu ng bo . Truo c do , nha fho chua d n va o chinh fr,
nhung faI na n cu a nhn dn fro fha nh v f fhuong cu a
chinh ba n fhn mnh; nha fho ca m fh y cu d n d n do n
In o co ho ng mnh no I u f h n cu a dn fo c; ro I mo f nga y
kIa, khu c ha f b f vo f ra, khong g ngan ca n duo c, chIa va o
ca I be Iu : nhu ng fo ro f cu a d quo c va bo n do ng mInh cu a
chu ng frn a o. Ph n d u f p go m 12 ba I fho Ie duo c
da nh gIa va o Ioa I nhu ng ba I fho hay nh f cu a ChIden.
a I Trong /u c Jang Jt |da frich) m huo ng cu vang
vang ngay ca sau khI da chuy n sang fho dch. a I Kbu c
ba t bat 6ng t6 no I chu d IaI haI gIo ng nguo I o Cuba,
m y fram nam buon ba n, da y a I nguo I da den, N.
ChIden vI f r f co da c, khI n nguo I do c pha I dau do n:
... Bao nbtcu ta u tbuyc n, btc t m y ta u tbuyc n
Va nguo t Ja Jcn nbtc u btc t m y!
Tcn /a t bu6n nguo t Ja Jcn, rot cu a no cbao 6t!
M6 t t m Ja J y ma u J6 /c rot,
nbu ng ma cb ma u co , nbu ng con m t /o t,
nbu ng sa ng so m r6 ng kb6ng,
nbu ng bu6t cbtc u nba ma y,
Va m6 t gto ng no t bung bng qua t tba o
Jc n xc ra cb tuom ca t / ng tm.
Bao nbtcu ta u tbuyc n, btc t m y ta u tbuyc n
Va nguo t Ja Jcn nbtc u btc t m y!
m y cu k f fh f fa I fnh; bI f bao gIa ng xe frong vI c
/at na y, nuo c maf vo I nu cuo I, nhung cuo I ro f Ia nu cuo I,
ba ng chu ng Ia co foI dy.
- FcJcrtc6!
FacunJ6! Ca bat ct 6m cboa ng nbau
Ca bat ct tbo Ja t
Ca bat ct ngng bat ca t J u to /o n,
Ca bat ct ngang nbau t m co c,
Juo t bo ng ca c c ttnb tu trcn cao,
ca bat ct t m co c ngang nbau,
n6 t /o u Jcn, n6 t /o u tr ng,
ca bat ct ngang nbau t m co c,
na o kcu /a, na o mo m6 ng, na o kbo c /o c, na o
ba t ca.
Na o kbo c /o c, na o ba t ca.
Na o ca ba t!
a I Tro t no ng co mo f su ha m su c r f co du c, mo f su c
pha c ho a khu go I r f ma nh. u ng Ia bu f pha p cu a fho,
f p frung va o xu c ca m - Chu ng fa co fh fuo ng fuo ng
dang o frn mo f con fa u saIu p nho , dI frn mo f do ng
song nhI f do I.
Kbi tro t no ng bu a Jcm ra.
cm cbin nbu rang, rot xu6 ng
trcn Jo ng s6ng.
Ttc ng kcu,
ttc ng kcu ma t Jc n tbc na o trcn nuo c,
ca t ttc ng kcu ttc ng tb6 t
cu a Jcm cbin b m.
XIn ca c ba n do c du ng cuo I foI. ToI cu ng r f co fh c u
an, cu dch du ng nghIa nguyn van va khong c n da o
su frong van no I g. Nhung foI muo n phIu Iuu hon, dua
mnh dI va o su hon, fm hI u nguyn van. NhI u ba I
fho hI n da I vI f fheo Io I khu go I, va d cho nguo I do c
frn co so khu go I y, ma hI u fheo Io I, fheo fa ng cu a
mnh. Thu fh f ra ng ba n fhn foI, Iam khI foI do c mo f
ba I fho hI n fa I cu a nuo c ngoa I ba, bo n I n ma co n chua
nh n chn duo c. Iu c do , foI pha I do c I n fhu nam, fhu
sa u va nhu ng I n y khong pha I do n nhau frong mo f haI
hom, ma co fh ca ch nhau ha ng fha ng. Truo c h f, pha I
no I ngay ra ng: dy khong pha I Ioa I fho bi hI m, fho fac
f, sIu fhu c, dy Ia fho bnh fhuo ng, nhung fa c gIa co
ca I sa ng fa o, ca I Iy fhu Ia muo n no I nhI u frong if cu,
if chu , nhu ho a sI ve pha c; cho nn nguo I do c cu ng nn
co ca I vuI fhu cao quy , Ia ca ng do c ca ng hI u su hon
nu a va o ba I fho, nhu ca ng vuo f qua vo ng ngoa I fh d n
vo ng frong, cuo I cu ng nh n chn duo c ca Io I co f. - V y
xIn ba n do c du ng cuo I foI, n u foI co I m, co hI u saI,
khI foI d d n ba I fho Tro t no ng na y. Sau haI doa n frn
dy, d n doa n fhu ba, fh xu f hI n fI ng fro ng PhI
chu, fI ng fro ng cu a nhu ng cuo c mu a chung quanh Iu a,
frong dm nhI f do I no ng nhu rang, nhu ng mnh fr n cu
do ng o ng a nh mo hoI:
Ca t no ng Jo boc cbo nguo t Ja Jcn.
Ttc ng tr6 ng!
Ca t no ng cbo nbu ng mnb tr n bo ng nboa ng.
Ttc ng tr6 ng!
Ca t no ng co t nbu ng /uo t b ng /u a
trcn s6 ng /ung Jc tr n...
Ttc ng tr6 ng!
Ia I fro Ia I khung ca nh nhI f do I; va fu dy d n cuo I,
fI ng fro ng khong ra kho I ba I fho nu a, v no da c m
chch cho ca I dm no ng nhI f do I ro I.
Nuo c co bo ng sao tn
J m cbn nbu ng cy Ju a
ttnb tbu c.
Ttc ng tr6 ng!
A nb sa ng cao cu a nbu ng c sao.
Ttc ng tr6 ng!
Tu dy xuo ng, Ia ca c ba n do c co fh cuo I foI. o I foI u c
doa n, uo c doa n, fu gIa I fhich nghIa ng m cu a ca c cu fho,
ma u c doa n fh co fh nh m, va cu ng co fh Io ... - Trn
chI c fa u saIu p nho dI frn song, frong dm no ng, nha fho
fuo ng fuo ng dm xun aI d c m Io ng duo c chang; ma
da va o say sua m II ro I, fh Cy ha I dang xa vo I da o
nghIng, nhu Ia mnh nhn khI uo ng ruo u; Iu a cha y
frn fa u! Iu a cha y frn fa u!, nha fho ho m bI f chu ng
na o; fuo ng fuo ng nhu haI nguo I r r m, ca dao VI f Nam
no I: Ca I fraI fro chuy n fh m fh nhu cu doI, bo ng, d
da p Ia I mo f Io I fa n, Io I ba ru rI na o do , co fI ng fho f Ia m
cho nhI u nguo I nghe fh y: Th f fh a 7 Cu f dI! Ta n do c!,
ro I doa n fho Ia I k f ba ng Ia o da o, say sua...
Cy ba t Jng xa co t Ja o ngbtcng...
Ttc ng tr6 ng!
Lu a cba y trcn ta u! Lu a cba y trcn ta u!
Ttc ng tr6 ng!
Tb t tbc a : Cu t Jt! Ta n Jo c!
Ttc ng tr6 ng!
Mo mo xa o xa c, tro t /o mo...
Ttc ng tr6 ng!
a I fho k f fhu c ha n ba ng su bo c Iu a. Ta u saIu p nho
cu fI p fu c dI, cho nn, frn song, Ia I ga p nhu ng ho n da o
be ; fh ho n da o na o cu ng
Nbu ng bo n Ja o tr6t n6t,
tr6t n6t, n6t tr6t,
n6t tr6t toa n b6 c /u a!
a I 8cnscmaya, fa cu ng r f nn ca m fhong va fhuo ng
fhu c, ma c d u do c Ia maf, nghe Ia faI; va Ia I, chu ng fa
dang co n o frnh do nuo c nong nghI p, chua pha I da
khong fh hI u mo f fm Iy nguyn so, cha ng qua v mo f
f p qua n na o do ma can ba n cu a no Ia su c u an fhI u
do ng na o, Ia m cho chu ng fa nh f kI n da muo n mau
mau ga f bo ; n u v y fh ca I vo ng fh m my , hI u bI f va
fhong ca m cu a fri fu fa khong fh mo ro ng ra duo c, r f
co ha I cho su ho c ho I. Iu c nho o qu mnh Camaguy,
NIcoIa ChIden da duo c nghe mo f ba I cu a nguo I da den
ha f In d gI f ran; v sau, ong I y fu o do d vI f ba I
Xenxmayda vo I nhu ng doa n m fhanh nhu Io I phu
chu ; ca c dn fo c nguyn so du ng ma Iu c m dI u cu a ca c
fu , nhu frong vI c /cn J6 ng, pbu J6 ng o nuo c fa; foI fh y
ba I fho m dI u PhI chu na y co ca I duyn cu a no :
Mayombc - bombc - mayombc!
Mayombc - bombc - mayombc!
Mayombc - bombc - mayombc!...
XcnxcmayJa, nbn kta, con r n,
XcnxcmayJa.
XcnxcmayJa, co t J6t m t r n,
XcnxcmayJa.
XcnxcmayJa, co t ca t /uo t r n,
XcnxcmayJa.
XcnxcmayJa, co t ca t mtc ng r n,
XcnxcmayJa.
a I fho da I nh f, I y fn da f cho ca f p fho, Ia C6ng
ty bu u ba n Ty A n, ong n nga y xua Ia nuo c n o
frong chu A ; by gIo ca c da o frong qu n da o ngfIda fx
|Antt//cs) cu ng Ia fhu c dn da, ma Ia I o chu My , cho
nn go I Ia Ty n, frong do co da o Cuba; nhu ng cong fy
hu u ha n cu a fu ba n, d quo c Ia I I p ra o dy, dang bo c
Io f, khaI fha c, da n a p, an cuo p. Trong ba I fho da I na y,
I n d u fIn Cuba xu f hI n, Cuba sInh nuoI cy mia va
cu ng Ia m no I v no , cho no ; Cuba fIn ca nh cho nhu ng
nguo I du Ich Hu Ky va da ngu c cu a nguo I da den b
bo c Io f. a I fho co mo f su c ma nh cam gI n fo ca o, va
nguo I no I In Ia mo f nguo I fhI sI Cuba, IaI da den - da
frang, no I v mnh, v To quo c Cuba b fu I nhu c, d y bI
kch da ng xo f fhuong cu a mnh.
Ot Ty A n! Nbu ng tra t Ju a, tbu6 c /a , ca
ruo u ma nb.
y qu n cbu ng to c bu ru r6 t,
Jo nbu J6 ng, co u c trtc u J u, su s6 ng ca o /cn /o t,
bu n /m /cm kb6 nu t o trcn Ja.
y tu banb
|1)
m6 t nguo t mang xtc ng xicb o J6t cbn.
y tru so /6 btcb cu a nbu ng To ro t co t C6ng ty.
y ca t b6 b c in ca nbu ng mo s t,
nbu ng J6 n Jtc n ca pbc,
nbu ng ba t ca ng co t bc n ta u, nbu ng ta u cbo bo a
xa, Juo ng s t...
y Jn cbu ng tbuo ng tb6 t on raI!
|2)
ma t t ca o Jy mc o mo ,
y Jn cbu ng tbuo ng no t Vr oen!
|3)
ma o Jy t t ca cb ng ra tro ...
|1) "banb = bagnc, noI ca c nguo I fu kho saI b gIam.
|2) A// rtgbt |fI ng Anh) = du ng ca .
|3) Vcry uc/I |fI ng Anh) = r f fo f.
Va Jy, tb t pbt /y ! co bo n tbanb ntcn
mang boa /tc u, bu t tbu6 c pbtc n ca ma tu y,
pb6 ba y truo c mo t nguo t nbu ng ct tru ng bc nb
gtang mat,
ca m6 t tu n /a t Jtc n b6 qu n a o mo t...
Nbung cu ng o Jy, nbu ng nguo t cbc o trong
nuo c m t,
tba m tbuong tbay nbu ng nguo t bt t6 t J6 , tba m
tbuong tbay nbu ng nguo t bt t6 t J6 !
Nhung frong khI gIo ng cu a bo n chu , fI ng cu a chu ng
ku nhu nhu ng roI ngu a qu f, fh nhu ng nguo I b fo I do ,
dang Ia m vI c kho saI, c f fI ng In ha f, mo va fuo ng
fuo ng d n mo f nga y fra h u va gIa I pho ng, maI sau:
- Cb t J u cbu ng nbu /a cb t mia,
tro c! tro c! tro c!
6 t nbu ng cy mia ca nbu ng J u
ca Jc cbo kbo t x6ng to t my xanb,
sc /u c na o Jy: 8c /u c na o Jy:
y Jao cb t mia ca /uo t cu a no ,
y tay cu a t6t co t Jao cb t mia,
ca Jy tcn cbu co t t6t,
Cb t J u cbu ng nbu /a cb t mia
J6 t nbu ng cy mia ca nbu ng J u
ca Jc cbo kbo t x6ng to t my xanb...
8c /u c na o Jy:
NIcoIa ChIden vI f nhu ng cu na y khI dang o duo I
a ch a p bu c bo c Io f, chu ng fa r f hI u ca I no khi xung
fhIn cu a nha fho gan mnh Ia m mo f vo I nhu ng no I
da den.
Ca I do I o dy duo c dI n fa vo I mo f ngo I bu f r f sac:
Ca t Jo t ttc n /cn Juo t nbu ng c6ng /o n
J y nbu ng J u nguo t ca ng co t
ca nbu ng tbn nguo t nbu ma,
no ng6 t / trcn nbu ng gbc Ja t
cu a nbu ng c6ng ctcn tba nb pb6 ,
bo c /a no /u c nbu c ngay Juo t a nb m t tro t
ngay Juo t a nb trng,
ktc m tm cbu t ruo u J ng may cbt
/a m mo m t ca qucn Jt t t ca ,
nbung ruo u y
co qua n na o ba n tbu ruo u y Ju.
Ca t Jo t cu a qu n Ja o A ngttJa tx,
n6 t Jau cu a mtc n Ty A n ngy tbo!
a I fho da I k f fhu c ba ng bo I ca nh fhIn nhIn nhI f
do I, Io ng I y m a p de p de , nhung fa o v f vo fnh, vo fnh
vo I no I nghe o kho hay Ia su xa hoa dI n ra frong khung
ca nh cu a no . Trong khI y fh fu n duong ha m cu a Hu
Ky dI quanh ho n a o, sa n sa ng ba o v ca c fo ro f:
M6 t ngo n /u a r t cao
cb t Jcm ra b ng nbu ng /uo t Jao cu a no .
Ngy tbo, nbu ng ta u /a co
gto ng ma u ca ng no t cbuyc n ngo c nga , /a /u a,
boa tat...
M6 t tu n Juong ba m cu a Ho p cbu ng qu6 c
Jt qua.
Va m6 t tu n Juong ba m kba c /a t Jt qua nu a...
Tro t no ng. N6 t Jau. Ntc m 8O HA |...
M6 t cy Ju a. M6 t kbu c ba t. M6 t cbtc c ta u bay.
Ttc ng A ng/c. Ty A n. Ttc ng Ty Ban Nba.
/a tx A ngttJa tx.
C/auJc Coujjon, khI frich doa n na y, k Ia I ra ng sau
do , khI chu a Ia I ba I fho, nha fho da da f va o mo f ma u hI
vo ng, va fhay cu fho Tro t no ng, N6 t Jau, Ntc m 8O
HA |... ba ng mo f doa n fho du ng hnh a nh d u franh va
gIa I pho ng:
Cb m cb m, m6 t ba n tay b ng Ja
kbc p /a t tba nb m6 t qua J m tra tbu .
M6 t kbu c X6ng trong trc o ca stnb J6 ng uo c mo
n6 toang trcn m t J t ca m t btcn.
M t tro t no t cc nbu ng ca nb ru ng co nbu ng ba t
tuot xanb...
Ttc ng A ng/c. Wcst |nJtcs (Uc tx |nJt.
Ttc ng Ty Ban Nba. /a tx A ngttJa tx.
Tho NIcoIa ChIden nhu bIn nIn su cu a d f nuo c
Cuba frong gIaI doa n fa c gIa Ia m fho.
Nam 1937, ChIden duo c mo I du Ho I ngh do IIn
doa n ca c Nha van va Ngh sI ca ch ma ng MhIco frI u
f p, ho p o fhu do nuo c na y. O dy, anh cho xu f ba n f p
fho Nbu ng ba t ba t cbo btnb /inb ca nbu ng kbu c X6ng
cbo kba cb Ju /tcb. Ph n d u, Nhu ng ba I ha f cho bInh
Iinh d : Kinh fa ng huong ho n cha, ch f bo I fay Iinh -
Cha cu a nha fho, Ia m fho va ng ba c, da fu ng sung va o
ha ng ngu do I nghIa qun chI n d u gIa nh do c I p cho To
quo c. Sau ChI n fhang, ong fro v , fhoI ngh fho va ng
ba c, va fhich sang Ia m ba o va hoa f do ng chinh fr, o
frong pha I nhu ng nguo I dn chu ; frong cuo c b u cu , ong
da duo c b u Ia m fhuo ng ngh sI, va Ia m nhI m vu y
frong 4 nam; sau do , ong Ia I fro Ia I vI f ba o, va v chinh
quy n khong fI n bo , nn ba o cu a ong Ia fo ba o do I I p.
Ong Ia m fhm ngh nha In, sau khI da mua mo f xuo ng
In nho ; NIcoIa ChIden k Ia I: ... foI nho nhu ng nga y cay
dang do do I so ng kInh f b p bnh cu a gIa dnh, nho ca I
nha In nho o fInh Ie , ma anh foI va foI Ia nhu ng nguo I
fho duy nh f, va cha foI Ia chu va qua n Iy , fha ng ba,
nam 1917, nhung nguo I dn chu da no I In, va cha cu a
nha fho Ia I o frong ha ng ngu nhu ng nguo I phI n Ioa n.
Th f ba I, ong ru f fheo m y do ng chi; b Iinh cu a chinh
phu baf ga p, bo cu a nha fho da b sa f ha I; ca I nha In
nho cu ng khong duo c dung fha, b d p pha fan na f bo I
qun do c fa I.
Ph n I: Nbu ng ba t ba t cbo btnb /inb Ia nhu ng sa ng
fa o frong fho bInh v n, fho ngu y v n; chu ng fa fu fruo
d n nay nghe no I nhu ng fruy n don, nhu ng fo ba o ku
go I bInh Iinh dch, nguy , da m y khI duo c do c fho frong
Ioa I na y, ma Ia I Ia fho hay. NIcoIa ChIden da fm duo c
mo f gIo ng no I vo I bInh Iinh ngu y nhu fh , foI cho Ia r f
su sac, r f hI u qua . a n fhn ChIden, bo da m f v
Iuo I I va da n cu a Iinh ngu y frong no I chI n, va hoa n
ca nh da c bI f cu a Cuba Ia : fu bao nhIu Iu ro I, r f
nhI u nguo I dI Iinh cho chinh quy n pha n do ng d da n
a p nhn dn, Ia co I nguo n cu a ho . Trn chu d na y
ChIden da xy du ng mo f chu m fho pha I n fI ng ga n
dau do n vo I Io I fra ch mo c m n fhn, frong do co fuyn
fruy n ca ch ma ng. Anh vo I foI cu ng Ia d u den ma u do ,
sao Ia I no I da n u fhf: Anh Iinh oI,
T6t kb6ng btcu ta t sao anb /a t ngbi
R ng t6t Jy t6t gbc t tbu anb
Chinh fr o dy ho a fha nh fnh ca m n n fa ng nh f,
khong nhu ng fnh nhn Ioa I, ma Ia fnh hu u a I gIaI c p;
ChIden du a frn n n fa ng do da ng ma ngu y v n. Va nha
fho da y cho anh Iinh ngu y ho c ban:
Anb /inb ot, anb sc bo c b n.
Anb Ju ng /a m cbo t6t bt tbuong.
T6t co n pba t Jt nbtc u trcn Juo ng.
B n /cn trcn, cbu Ju ng b n xu6 ng
Kbt anb kb6ng mu6 n /a m t6t bt tbuong...
... B n xu6 ng Juo t kb6ng ncn.
Co t6t Jang o Juo t.
Ph n II: Nbu ng kbu c x6ng cbo kba cb Ju /tcb. Truo c
khI ca ch ma ng fha nh cong, ha ng nam co khoa ng 2 frI u
nguo I My sang du Ich o Cuba; da o na y da b My bI n
fha nh nuo c do c canh mia, da o na y co n b My bI n fha nh
cho n an choI ha nh Ia c cu a chu ng. Trong chu m fho na y,
ChIden da du ng nn mo f ngh sI da den da n ghIfa, Josc
Ramo n Canta/tso frong khI da n ha f cho ca c nga I kha ch
du Ich My gIa u co , anh ba y ra cho ho fh y no I co cu c
cu a qu n chu ng Cuba, k f qua cu a chu nghIa d quo c
My . Cu ng co Iu c cha ng nha c sI da den CangfaIIzo ha f
nhu ne m va o ma f chu ng:
Ca c anb cbo bo ng tra ttc n J ng cbo t6t ba t
nbu ng ca t g ma t6t cb ng ba t Ju,
ca by gto ca c anb pba t ngbc Jy
t t ca nbu ng g ma truo c nay t6t co n tm ttc ng.
At kbtc n ca c anb o trcn ta u xu6 ng:
Xu cu a ca c anb, ca c anb cu ttcu,
Ruo u cu a ca c anb, ca c anb cu n6 c,
Ca c anb cu mua tra t guyr6
|1)
ba n xu
nbung t6t,
ca c anb Ju ng bo ng mua cbu6 c to ,
Ju ng bo ng mua cbu6 c to ,
Ju ng bo ng mua cbu6 c to ...
NI m vuI suo ng cu a NIcoIa ChIden, Ia khI anh dI gIu a
pho fhu do MhIco, da ng hnh anh da fro fha nh fhn
fhuo c va co nhI u nguo I MhIco sang sa ng cha o anh
ba ng cu: Cba o cba ng Cngta/t:6! ho da coI ChIden Ia
chinh Canta/t:o, nhn v f anh sa ng fa o; su fh f, frong
fhm fm mnh, ChIden mo uo c fro fha nh ngh sI qu n
chu ng, va anh da mau cho ng fro fha nh ngh sI qu n
chu ng.
Cu ng frong nam 1937 na y, xa y ra no I chI n Ty an
Nha. Qun pha n ca ch ma ng cu a Irangco f n cong nuo c
Co ng ho a Ty an Nha vu a fha nh I p; chu ng no da gI f
ha I nha fho Io n Ca cxIa Ioo cca |Garcta Lorca) o fa I fha nh
Crona f; chu ng no phun va o ma f nha van Io n !namuno
khI y da gIa : Ca I ch f muon nam! Pha I gI f fri fu .
Nga y 27 fha ng fu 1937, chu ng no nho ma y bay u c quo c
xa ne m bom fha nh pho Che cnIca |Gucrntca) frong xu
a fxco |Basquc): 1654 nguo I ch f. - Ngay nhu ng nga y
d u fha ng Nam, ChIden Ia I baf d u vI f; Ty an Nha
qu huong Xe cvangfe fx, nuo c Ty an Nha anh chua
bI f, nhung anh yu m n xo f xa, fu Ty an Nha, nha
van !namuno da gu I d n Io I cha o f p fho X6ngg6r6
|1) Gutro: fhu fra I da c bI f cu a d f nuo c Cuba, vo co xo, Ia m duo c
nhI u do v f.
C6x6ngg6 cu a anh, khI no ra do I; Lorca d n Ia Havana
nam 1930 va Anbe cfI |RafaI AIberfI) d n nam 1935, Ia
nhu ng ba n fhn fhI f cu a anh. Anh vI f ba I fho Ty Ban
Nba, go m bo n Io u va mo f hy vo ng.
Trong Io u d u, sau khI ho a qua khu anh hu ng va
hI n fa I anh du ng cu a Ty an Nha, nha fho dua nguo I
do c nhn fh y nhu ng bI fha m dang xa y ra fruo c maf:
y ma u cu a Ty Ban Nba, ma cb ma u ba ra,
nbn /cn c6 ba n!
Va Jy /a nbu ng con cbtm no /tc ng trcn
nbu ng boang ta n,
ca Jy cbu ngbia pba t xit co t J6t b6 t no
ca Jy nbu ng cy Jc n t t not go c pb6 ,
Jy nbu ng n m tay gto /cn
ca nbu ng /6 ng ngu c s n sa ng ca nb gta c,
Jy /a nbu ng ta c Ja n n6 trcn Juo ng nbu a
gtu a nbu ng con ngu a Ja cbc t r6 t,
Jy nbu ng gto t /c cu a btcn,
nbu ng gto t /c r6 ng, m n, c6 J p o t t ca mo t
ba t ca ng,
ca Jy nbu ng ttc ng kcu /a co t ra tu ca c
/a n m6t,
co t nbu ng con m t cm gt n, nbu ng con m t
mo to
ca nbu ng ca t nbn b ng Ja cu ng, b ng
ktm /oa t.
Io u 2 va Io u 3: nha fho nhac d n go c r su
xa cu a mnh, no I d n haI do ng ma u ho p Ia I o frong ba n
fhn mnh - do ng ma u da den va do ng ma u Ty an
Nha - va fho f In quy f fm cu a mnh se chI n d u cho
d f nuo c cu a fo fIn. Ty an Nha oI,
Hat Jo ng ma u cu a anb, bat Jo ng ma u bo a
m6 t trong t6t
bo t anb stnb ra cbu ng, cbo ncn cbu ng tm anb
ma cc /a t,
ca trcn nbu ng cc t /o cu a anb / p /a nb, cbu ng
g ng bo t t6t.
Nbung t6t sc tb y bo n Jao pbu cu a anb cbc t
/c trcn J t...
Trcn nu t xa m ca Jt tbco nbu ng Juo ng J t Jo ,
tbco nbu ng Juo ng Jt s6t n6t, t6t mu6 n tu
xc mnb,
trong Ja t6t ra cb na t c t nbu ng bng Jc bng
bo cbo anb,
ca t6t mu6 n xuong t6t trong b6 J6 t anb
c t buo c.
Io u 4 Ia mo f fuo ng nho , mo f chu ng Ia I fr m ngm
frong ba I fho d fuo ng nI m d n nguo I ba n da qua do I,
d n nha fho ky dI u IdrIco Ca cxIa Ioo cca ma ChIden
da fh y mo f I n o Ia Havana, duo I fro I nhI f do I, nay
da b ban ch f frong fha nh Crona f |GrcnaJc) qu huong.
- Vo I Io u na y, nguo I do c cu ng pha I co do ng va fa I hoa
nhu nguo I vI f, d cho fm fri mnh bay buo m nhe
nha ng; nha fho ChIden mo cu a ba I fho fa m fI ng |cu a
Ty an Nha), nhu ng fho fa m fI ng ma chac ha n Ioo cca
da Ia m, va ho I:
FcJcrtc6 co o Jy kb6ng:
V ChIden coI ba I fho Romancc nhu mo f ca I nha , cho
nn mo f con chIm anh vu frong ca I nha - ba I fho y da p:
- Anb y Jt c ng.
ChIden Ia I mo mo f ca I cu a fhu y fInh |fho Lorca
frong sa ng nhu fhu y fInh, ho n fho Lorca frong sa ng
ngn vang nhu o frong mo f ca I nha fhu y fInh) va ho I:
- FcJcrtc6 co o Jy kb6ng:
M6 t ba n tay tro xa, Ja p /a t.
- Anb y Jt cc pbia bo s6ng.
O dy hu fro n I n vo I fhu c; nguo I do c chu ng fa c n
pha I Ia m quen vo I nhu ng bu f pha p kha I nI m ho a, fru u
fuo ng ho a, da ng ma co fh fI p nh n ro ng ra van ho c fh
gIo I, van ho c chu u, chu My . NIcoIa ChIden co f y dI n
da f mo f fm fnh, mo f xu c ca m: vang ve , du hIu qua ,
khI ma Lorca da dI ma I ma I ro I, cho nn, muo n mo f ca nh
fhu ba fI p fheo: ca I nha mo f nguo I gttan, ngh sI dn
gIan du cu, chac ha n da fu ng ha f nhu ng ca khu c, nhu ng
ba I fho cu a Ioo cca:
... Nba tr6 ng kb6ng ca btu qua nb,
ca nuo c rt rt tb m uo t ca cb tuo ng,
not gtc ng nuo c kb6ng m6 t cbtc c ga u trcn
tba nb gtc ng.
m6 t kboa nb cuo n cbt J y tba cb su ng xanb.
... Va con gto Jo n6 ng tba ng ba y
gtu a nbu ng boang ta n cm a tu ru...
T f ca 6 doa n fu fuy f na y Ia mo f fI ng go I: FcJcrtc6
ot, FcJcrtc6! vang vang fham fha m, fuo ng nho vo cu ng.
u f pha p ChIden co gy xu c ca m su sac vo ha n, va
ChIden da da f. Chuy n sang mo f ca khu c 4 cu, Lorca
xu f hI n:
Nba tbo kbt y m6 t b6ng buc tr ng c m tay,
Anb mang nbtc t tnb trong J6t m t,
nbung boa buc b6 ng cb6 c bo a ma u Ja o,
ca ma u Ja o b6 ng cb6 c tba nb ca t cbc t.
oa n fho k f fhu c Io u Ia no I Lorca fa I sInh. Th
ra ban na y, frong nha nguo I CIfan vang ngaf, Ia nh
fanh, Ia bo I v ho b baf, b bo n pha n do ng baf gIa I dI.
nbu ng nguo t Gttan /c buo c qua Jy,
tay cu ng Jo c tro t ca bat tay,
qua dy Ia ho dI qua bn mo IdrIco Ioo cca, dang yn
nghI, frong fha nh Crona f,
Juo t g6 c nbu ng cy cbanb bng kbung,
anb n m, tba nb tboa t, o bcn Juo ng,
van ChIden vI f nhu fh , anb n m, tba nb tbo t |dch ra
fI ng Pha p: mustca/, d y nha c dI u). Chu ng fa r f nn
fhuo ng fhu c fho fh gIo I, d fham kha o da ng ma huo ng
fhu fInh hoa cu a van ho a nhn Ioa I, fhong qua nhu ng
cung ca ch n u nuo ng o frn fh gIan ro ng Io n na y.
Va nhn dch fho NIcoIa ChIden cu a Cuba, Nam My ,
chu My , foI cu ng nh n fh y ca I phn vn cu a foI khI
dch fho chu My , chu u no I chung. O dy, ca I chinh
Ia fhuo ng fhu c fu fho. Trn fh gIo I hI n gIo , nhI u f p
fho dch In ca nguyn van fheo, fho dch o frang cha n,
fho nguyn van o frang Ie , nhn sang nhau, n u g p sa ch
Ia I fh ch p In nhau; fu c Ia nguo I dch fruy n da f f f
ca fu fho, nghIa fho, frung fha nh va d mo c, khong dIm
du a frau frIa hoa hoe f; n u muo n dch cho fh f fhoa f,
fha nh mo f sa ng fa c mo I, Ia I Ia v n d kha c, va Ia m ca ch
kha c. Co r f nhI u fruo ng ho p ma khI dch fho Ia I co e p
v n va o, n dI u va o, fh nhu fho chu p a nh chu a nhI u
qua , d n no I a nh r f xInh nhung nguo I frong a nh da
fha nh mo f nguo I kha c; o dy, nguo I dch nn fruy n da f
cho duo c ca I su c ma nh no I fm cu a fu fho va ca I nha c
dI u bn frong cu a fm fnh o frong nguyn van fh hon.
- Ma f kha c, ngon ngu cu a ca c nuo c chu u, chu My
na ng v phn fich ma cu ng hay frong phn fich, fa cu ng
cha ng nn dem xo a mo ca c phn fich dI, va go p chu ng
Ia I cho fha nh ra fo ng ho p. Nhu v y se m f ca I huong v
cu a nguyn van; fo f hon, Ia fa nn Ia m quen, do c cho
quen Io I ha nh van cu a ca c nuo c kha c; co n van cu a fa, fh
fha ho ma hnh fhu c dn fo c. - Co nhu ng doa n fho ma
NIcoIa ChIden du ng r f nhI u f ng hnh fuo ng: ChI n sI
cong doa n CIsu Mnend b bo n pha n do ng gI f; fuy da
m f, anh Ia b f fu ;
Ttc ng no t cu a anb y Jt bcn ca nb cbu ng ta ca
6m rtc t cbu ng ta.
Va nc u cbu ng ta c p ttc ng no t y ra
nbu /a m6 t Jo a boa tbao tbu c,
tb m6 t nuo c m t J ng cay co t to c,
m6 t mu t buong uo t a t co t tung,
m6 t nuo c m t g6 m nbu ng tu s c nbu guom
nbu ng tu y tm ra trong gto
ca t con Juo ng cu a ttc ng kcu,
tm tb y trong ttc ng kcu
ca t con Juo ng cu a Jtc u ba t...
fI ng no I duo c e p ra - se co mo f nuo c m f - go m ba ng
nhu ng fu sac be n - chu ng fm ra frong gIo - con duo ng
cu a fI ng ku: 5 f ng hnh fuo ng, do Ia chua k haI hnh
fuo ng dua pho I ho p fhm va o: do a hoa fhao fhu c va
mu I huong uo f a f; o dy, fa nn mo ro ng fhuo ng fhu c.
- Ca ch sa ng fa o hnh fuo ng cu ng khong quen fhuo c Iam
do I vo I chu ng fa; cu ng v n gIo ng no I cu a CIsu Mnend:
M6 t cb t Juo ng Ju J6 t o trong gto ng quyc t /tc t
cu a anb,
co t a nb /ong /anb nbu cbo p trong Jcm t6 t,
/n Jt tu tcn Huc Ky na y Jc n tcn Huc Ky no .
do Mnend Ia mo f Ia nh fu cong doa n Ky ngh Ia m
duo ng, nhn do ma du ng hnh fuo ng ch f duo ng frong
gIo ng no I, va duo ng co ca f cu a no , nhu ng ha f duo ng ca f
duo ng kinh, cho nn no I a nh Iong Ianh, do v y ma no I
nhu cho p frong dm fo I; va ch f duo ng du do I na y Ian
frn ca c fn dch...
Tro Ia I vo I ba I Ty Ban Nba va Io u bo n, fro Ia I
vo I Ioo cca. Ia mo f fhI sI, cho nn Lorca na m, tba nb tbo t,
d y m nha c, nhu mo f ca I ChIfa Ty an Nha |guIfare
espagnoIe) cha ng ha n. Nhu ng nguo I gIfan b fro I dI qua
dy bo ng nhIn fho f ku In: IdrIco oI!, va b y gIo
IdrIco co du ng d y ma dI, nh p va o ha ng ngu ho ...
Ph n fhu nam Ia mo f hy vo ng, mo ra mo f chn fro I
Ca ch ma ng fha nh cong, va sang sa ng mo f gIo ng anh
hu ng ca.
... T6t, nguo t tu Jo, t6t kcu /cn r ng t6t sc Jt
tbco ca c J6 ng cbi,
r ng t6t sc buo c tbco nbtp cu a ca c ba n,
gta n Jt ca suo ng cut,
Ju ng ca m, trong sa cb ca ycn tm,
co t ca t J u t6t to c xon, ca t ngu c t6t Ja nu,
Jc ma cu ng co t ca c anb J6t bng Ja n cbo ca c
su ng /tcn tbanb,
Jc bo toa t, nin bot, nbtn tbo ,
t n not y, g n kc ca c ba n,
t n not kta, ta t cb6 ca c J6 ng cbi btc n gto Jang
Ju ng, ca cbu ng t6t sc Ju ng nga y mat,
ca Juo t m6 t b u tro t no ng bo ng, bt Ja n
tbu ng xuycn,
Ju c rc n ncn m6 t cu6 c s6 ng kba c, gta n Jt ca
Jc Ja ng,
m6 t cu6 c s6 ng kba c, ttnb kbtc t, gta n Jt ca
Jc Ja ng,
o Jo sc J6 t cang gto ng no t cbu ng ta nb t quyc t!
Tha ng 6 nam 1937, NIcoIa ChIden nh n duo c fhu cu a
PabIo Nruda mo I anh dI du Ho I ngh quo c f I n fhu II
cu a ca c nha van ba o v n n van ho a, sap ho p o Ty an
Nha. - ChIden sang Pha p fruo c, d n ParI, duo c Nruda
do n o nha ga. Nga y 3 fha ng ba y, anh d n fha nh pho
VaIangxo |Va/cncc) frn d f Ty an Nha, co da I bI u
nha van 26 nuo c, va I n d u, duo c chu Iu a: duo ng nhu
d do n ca c da I bI u, fa u bay cu a Irangco ne m bom fha nh
pho ! an Ia nh da o Ho I ngh co : Anna 8cgbcrs, AnJcrscn
Ncx, Mtbat/ Ko/stoc, Ju/tcn BcnJa, AnJrc Ma/raux....
Nha fho Ty an Nha ngfonIo Machado |Antonto
MacbaJo) do c dI n van, va fruo c dy 42 nam, da dnh
nghIa su ma ng cu a nha van, Ia Ia m cho nhu ng nguo I
frong qu n chu ng fu y fhu c duo c ca I gIa fr cu a ho .
NIcoIa ChIden co pha c ho a Machado... a ng dI u khong
cham chu f d n ba n fhn, nhu dI u fhuo ng xa y d n cho
nhu ng nguo I co fr f fu frong fri o c.
Tu VaIangxo, a I ho I chuy n v fhu do MadrIf
|MaJrtJ); o dy, duo c To chu c ca c nha van cho ng pha f
xif do n fI p. Ca c phIn ho p co fI ng da I ba c dch Ia m n n;
chu ng dang f n cong v phia g n fhu do. - Sau ho I ngh,
ca c da I bI u fro Ia I ParI; mo f cuo c ga p vo I cong chu ng da
duo c fo chu c: fri fhu c, sInh vIn, cong nhn. PhIn d u,
Hangrich Man |Hcnrtcb Mann) nha van Io n cu a u c dang
Iuu vong ngoa I fo quo c, do c dI n van khaI ma c: Ca c ba n
da d n Ty an Nha. Ca c ba n da duo c chinh maf frong
fh y mo f dn fo c dang d n mnh va o mo f cuo c d u franh
quy f II f cho fu do va cong Iy , bao bo c I y ca c nha van
cu a ho frong su kinh m n nhu fh na o; va ChIden co
pha f bI u; phIn fhu haI, ca c dI n gIa : Bcrto/t Brccbt,
Aragon, J. R. B/ocb, Ju/tcn BcnJa. Va ChIden Ia I fro sang
Ty an Nha, fham gIa cong vI c cu a To chu c ca c nha fri
fhu c, mo nhu ng cuo c do c fho va no I chuy n cho ca c chI n
sI, vI f nhu ng ba I ba o v chI n franh; cuo c fI p xu c vo I
qu n chu ng nhn dn Ty an Nha da co mo f a nh huo ng
quy f dnh do I vo I NIcoIa ChIden. Ta I VaIangxo, fheo
guong Raphaen Anbe cfI |Rapba/ A/bcrtt va MIghen
He cnand |Mtguc/ Hcrna nJc:), ChIden da xIn gIa nh p
a ng co ng sa n. - Mu a xun 1938, nha fho Ia I v ParI. Ro I
anh da p fa u v Cuba.
'
' '
Nam 1942, nhn dp NIcoIa ChIden 40 fuo I, da In Ia I
f p X6ngg6r6 C6x6ngg6 ca m6 t s6 tbo, gIu p cho mo I
nguo I nhn Ia I hon 10 nam sa ng fa c cu a nha fho; ba o
Nga y nay (Hoy co quan frung uong cu a a ng co ng sa n
Cuba |so ra nga y 21-7-1942) da vI f: Tho NIcoIa ChIden
da nhanh cho ng fro fha nh khuy f danh, d ho a nn fa I
sa n cu a nhn dn. o I v, vo I nhu ng ba I fho na y, Ich su
nhn dn Cuba da baf d u duo c ghI che p. Ca I khong
may cu a ca nhn na y, no do ng fho I cu ng Ia nI m fu ha o
cu a ca dn fo c, d n vo I NIcoIa ChIden ngay fu nhu ng
nga y foI nh n fh y fho ong nhu Ia mo f su ra do I cu a fho
ca Cuba. Tu khuy f danh d n quang vInh, va ca I quang
vInh cu a N. ChIden dang frn duo ng Ia I fro v vo I da I
chu ng; fho N. ChIden dang nu c fI ng frong su khuy f
danh.
Nam 1945, ChIden quy f dnh Iao mnh va o mo f cuo c
vI n ha nh: fham chu Nam My , khong pha I dI fheo Io I
cuo I ngu a xem hoa, ma dI ch m ra I, d fh m mnh va o
ca nh vo I nguo I; d n du, anh se mo nhu ng cuo c dI n
fhuy f va bnh fho d sInh so ng; va Ia I, ba n be dong da o
cu a anh se gIu p do anh.
Nha fho fham VnduyIa vo I fhu do Caraca f, o Ia I
nuo c na y 5 fha ng; anh fh y ca nh mo f ca I ho mo c d y
nhu ng fha p khoan d u mo ; ca I no I kho cu c cu a dn Ia m
d u mo o dy Ia m cho anh khong kho I IIn h d n dn
Ia m mia o nuo c Cuba cu a anh:
Ca t J u mo J ng Jo t /a m sao,
cha me kI p!
cbao 6t, ca t J u mo na y, sao ma cay J ng,
cha me kI p!
no ngbc mu t Juo ng mia cu a Cuba!
Nha fho sang nuo c CoIongbI |Co/ombtc); d n fhu do
ogofa ba ng fa u bay, anh da ga p ca I re f va ca I suong mo
cu a nu I ngde fx |AnJcs), r f kho chu du ng cho mo f
nguo I nhI f do I; nhung ro I d n fha nh pho kha c, bn bo
a I Ty uong, anh Ia I ga p Ia I ca I fh gIo I nhI f do I
quen fhuo c; o nuo c CoIongbI na y, anh da dI nguo c do ng
song MafdaIna |MagJa/cna, sa u nga y frn mo f chI c
fa u nho , Iuon Iuon ru ng xu CoIongbI dI ke m, fhInh
fhoa ng caf qua ng bo I nhu ng ca ng nho ngo n ngo n nhu ng
Ia nghe o kho :
Do c tbco Jo ng ma nb s6ng MatJa/cna
- cu ng Jtnb /a m m6 t btcn Ja t J ng J ng -
nbu ng cbtc c Ja o co cbtm ca ca t
Jang kcu nbu qua go t 6ng m t tro t.
Va J n tbuyc n Jt, nguo t /a t tbuyc n J6 c m6 c...
... Nbu ng ca ng mo nbu ng ca nb tay bu6 n n ng!
Nbu ng Ju a trc con bu ng o ng J6 ra,
co t J6t m t sa ng nbu a nb cbo p,
Ca t Jo t. D u bo a. Nbu ng Ja n bo ...
Va J n tbuyc n Jt, nguo t /a t tbuyc n J6 c m6 c.
u ng mo f cha ng o Pru, ChIden d n fha nh pho
XanfIago cu a ChII, fa I dy PabIo Nruda da cho do n.
ChIden da fhm nh p do I so ng cong nhn mo do ng o
ChII; frong bu a fI c fI n ChIden do Ho I fri fhu c fo
chu c, Nruda go I To quo c mnh Ia Ca I pha o da I Io n o
Cu c Nam cu a n n fu do frn fh gIo I, va no I: dn ChII
yu m n nha fho ChIden.
Sau khI fham !rugoay, nha fho d n uono re fx
|Bucnos Atrcs), fhu do A chnfIna. Ta I dy, anh da cho
xu f ba n f p Kbu c X6ng toa n cc n, go m nhu ng fa c
ph m anh da vI f v fruo c, fhm nhu ng fho mo I sa ng fa c
frong cuo c dI fham Nam My . Chuy n du Ich na y da I
ro ng ra 27 fha ng |ChIden co n fham ca raxIn, Paragoay,
oIIvIa).
Tha ng cha p nam 1947, dang o RIo do Janeyro |Rto Jc
Jancrto, fhu do cu cu a raxIn, ChIden da na y fu vI f
ba I fho Bt ca t ng J cko Rumanb (Jacqucs Roumatn) Ia
nha vI f fI u fhuy f cu a da o HaIfI, m f Iu c 37 fuo I, ba n
r f fhI f co f cu a ChIden, haI nguo I quen nhau fu 1938
fa I ParI; ba nam sau khI Rumanh fa fh , ChIden fho f
In fI ng ku su sac fu da y f m Io ng yu fhuong ba n
cu . Jacko Rumanh da fu ng go I ho n da o HaIfI qu huong
cu a mnh Ia mo f nam rong bI n fh m u ma u, ma u cu a
ca mo f Io p dn da den b no I ; muo n gIa I pho ng nhn
dn cu a mnh, Rumanh, nha vI f fI u fhuy f, da fro
fha nh Ia nh fu chinh fr va nha bu f chI n. ChIden nh f
quy f ra ng su nghI p cu a Rumanh se duo c no I fI p, va
ba I fho cu a anh co nhu ng doa n fh f ha o hu ng:
V y tb ta ba y ca ba t, ba n ot,
trong kbt cbu ng ta gi na t ca t rot
rot tu tay cu a tcn cbu n6 bt qu t,
ta ba t kbu c ca truo c ta cbua tu ng at ba t...
kbu c ca nbu n nbt y
gtng tu c6 bo ng m tb m cu a ba n Ja o bcn
kta tbc gto t,
to t ttc ng J6 ng to c ma u cu a cbtc c kc n ba gto t
cu a t6t!
Nam 1948, ChIden fro v Cuba. Cuo c franh d u cu a
nhn dn cho ng d quo c My va Iu fay saI dang quy f
II f. o n pha n do ng dang ra su c khu ng bo ca nhn, cho
fay chn cu a chu ng a m sa f ca c Ia nh fu ca ch ma ng, ca c
chinh kha ch fI n bo . Ia nh fu cong doa n nga nh duo ng
CIsu Mnend |Jcsus Mc ncnJc:), nguo I da den, b mo f
fn sI quan frong qun do I ngu y a m sa f ba ng su ng Iu c
fa I mo f fha nh pho nho phia ong, da o Cuba. - Mnend
Ia con, Ia cha u cu a nhu ng nguo I da den da fu ng I p cong
frong chI n franh gIa nh o c I p, Ia phu cha f mia, ro I Ia
fho Io c duo ng, mo I 19 fuo I, da Ia mo f nguo I d n d u r f
co uy fin cu a cong doa n da phuong cu a ky ngh mia.
fu frong phong fra o cho ng fn do c fa I kha f ma u Machado
|MacbaJo), anh v n franh d u va go p ph n Ia m cho han
su p do ; nam 1936, anh fro fha nh Ia nh fu phong fra o o
fInh; 1939, anh fham gIa mo f ca ch quy f dnh va o vI c
fha nh I p IIn doa n cong nhn mia; IIn doa n na y da
gIa nh gI f duo c fu fay bo n do c quy n Hu Ky nhu ng
nhuo ng bo quan fro ng v xa ho I va kInh f . CIsu
Mnend da Ia mo f Ia nh fu foa n quo c, duo c qu n chu ng
nhI f II f u ng ho ; frong nhI u nuo c chu My , o cho m da o
ngfIda fx, o ChII, o raxIn... ca c cong doa n va a ng
cong nhn do I ho I, hoan nghnh, cho do I Mnend. Cuba
da b u anh va o Ngh vI n. CIu a Iu c y, fh bo n pha n
do ng he n nha f da a m sa f Mnend frong fha nh pho nho
MangzanIdo |Man:ant//o).
NIcoIa ChIden da d ba nam da ng sa ng fa c ba I fho
Ca ngo t Gtcsu McncnJc. a I fho na y duo c nhI u nguo I
coI Ia fa c ph m hay nh f cu a ChIden; nhI u nha ph
bnh nh n ma nh v finh ca ch d y ch f nha c cu a no ; v
hnh fhu c, dy Ia mo f sa ng fa c da da ng nh f cu a nha
fho, chen I n dI u fho fruy n fho ng co dI n vo I khu c
Xong dn gIan, fho chen I n vo I van xuoI, nhp dI u
cu fho do I fhay mo f ca ch ha o hu ng, co ca nhu ng cho
ChIden cho va o nhu ng y u fo pha n Ia I vo I fho: vi du fho I
gIa In xuo ng cu a ca c co ph n ngn ha ng, fa o mo f khong
khi kIm fI n do c a c.
Chu ng fa Ia I nh n fh y bu f pha p r f co duyn cu a
ChIden, fa co fh no I, khI do c nhu ng doa n fho maI mIa
da kich cu a ChIden: - dy Ia mo f Tu Xuong cu a chu My
IafInh, da nhu Tu Xuong do axif va o nhu ng bu c bI m
ho a, axif cam gI n can cho d n ruo ng na f ca I bo n ke
fhu . Tn Quan a da a m sa f Mnend,
tcn Quan Ba kta ka, Ja n cb ca Ja tbu6 c,
rng cbo nbo n, Ja n cb ca Ja tbu6 c, cbn co
mo ng, m6 m co su ng,
m t boang Ja ru ru ng ca nbtc t Jo t,
cba ng cbn ng6 t trcn su ng no , Ju a Quan Ba.
Nhu ng cy mia fhuong yu anh, go I anh fh f fhanh,
ba o cho anh bI f ke fhu dang rnh n p ha I anh do ,
nhung Mnend ma I b n suy nghI, anh khong ngo !
H n o Jo ,
bat ca nb mu t Ja pb6 ng /cn
Ja nb bot tb y nbu ng ma cb ma u anb
g n ca nb...
m t b n Ja n cb t ca o pb6t cu a anb,
cm tbu cu a b n cbia cc gto ng no t cu a anb,
tcn Quan Ba cba ng cbn ng6 t trcn su ng no .
Mnend v n dI bang qua mia, vo I f f ca fm ho n vI
da I, anh co ngo du!
B6 ng nbtcn, ttc ng n6 - cu a tbu6 c su ng,
Mo ng cu6 t gto ra qua o - sau m6 t ttc ng g m,
ca tcn Quan Ba - Ja n cb ca Ja tbu6 c -
tcn Quan Ba - rng cbo , Ja n cb, Ja tbu6 c -
b n ng p ngu a trong ma u anb,
trong ma u anb b n Ja cbm /tm.
Cu ng no I nhu ng y fuo ng r f pho bI n cu a chu ng fa,
NIcoIa ChIden v n co ca ch dem mo f su c Iu c r f ma nh me
va o, dy Ia frich frong doa n II, vI f ba ng van xuoI:
... Kc cbc t, /a Ju a s6 ng. No Jt tu Jcm Jcn na y sang
Jcm t6 t kba c, ca gto /cn trong kb6ng kbi ca t n m J m
bm Jo a cu a no , Jo ng nbu nuo c ao tu . Kc cbc t /a Ju a
s6 ng. N m J m b ng bu n ca b ng nuo c bn, n m J m
tb6 t bo c nbu Ja Ja y m6 t con cbo ru ng. Kc cbc t, /a Ju a
s6 ng. O , ba n kb6ng tbc btc t Juo c co bao nbtcu ky ntc m
Ja nb ca o nbu b y nbtcu bu a nbo ca Jo ng nbu ng Jtnb
Ja t ca o bat tba t Juong b n.
CIsu Mnend da duo c nng In fha nh mo f bI u
fuo ng ca ch ma ng, mo f nhn v f fhoa f Iy v f ch f, dI
khap chu Iu c da, ho a I n vo I mo I cuo c d u franh, mo I
nI m fho ng kho , mo I cu c nhu c cu a nguo I da den o chu
My , Mnend so ng frong Io ng mo I nguo I, Ia hI vo ng cu a
Ca ch ma ng nga y maI. a I fho khe p Ia I vo I hnh fuo ng
Mnend fro v frong fhang Io I; |ng u nhIn ma
Mnend I y fn fha nh Ia CIsu, va CIsu o dy Ia mo f
chI n sI):
Lu c b y gto Gtcsu sc Jc n, ca nguo t sc no t,
ca nguo t sc no t.
- Ha y xcm, Jy /a Juo ng by gto kb6ng co
nuo c m t.
Va nguo t sc no t.
- Co ta Jy, Ju ng so ba t n6 t g.
Va nguo t sc no t.
- Cbuyc n Jt tb t Ja Ja t ca con Juo ng tb t Ja
gay go!
M6 t cy to Ja mo c /o n /cn tu ma u cu a
cc t tbuong ta cba y.
Tu cy na y m6 t con cbtm ba t kbu c tbtc u ngo t
ca cu6 c s6 ng.
Va bnb mtnb ba o btc u o ttc ng bo t /iu /o Jy.
'
' '
Co fh no I: bao fru m su nghI p sa ng fa c cu a ChIden
Ia fru fnh va da kich. a kich d ma fru fnh; va bI f
bao hoI fho fru fnh frong nhu ng hnh fuo ng da kich!
Trong Bt ca xu Cuba |1955), no I d n nhu ng quan
quy n ba n xu , khI dac chi fh d f Ia m nn bu f:
... cbu a tc pbu Ju ca quan quyc n b6 t bc p,
no b6 ng pbnb ra, ca /cn, /cn, /cn cu t,
nbung to t t6 t cao, /u c no a nb /cn,
tb bc t nbu m6 t cbtc c Jtc u Ju ng to t my xanb,
no cu ng b6 ng Ju t gty p xu6 ng,
p xu6 ng co o trcn ta ng Ja ,
tby ma kb6ng ba t Jtc n tbuyc t, tby ma kb6ng
ca t /tc m mnb.
Va Jy con Jtc u bu ba u n,
bao nbtcu mo ng tbo c ca o ttm con c t cbc t,
Jy ctcn tuo ng Jco J y /on, bun cbuong
kin ngu c,
cb ng n6 pba t su ng na o ma cu ng /cn Juo c
Ja t ctnb...
K ra, NIcoIa ChIden cu ng vI f v nhu ng d fa I mo I,
nhu chu ng fa, nhung anh da fhm va o mo f ca I g do , Ia m
cho fho anh phn bI f. - Trong Bt ca gu t Emmc t Ttn
|1956), mo f em be nho a den 14 fuo I, b mo f nho m nguo I
a frang baf dI va gI f ch f, nha fho da r f fhn fnh
mo I con song kho ng Io Io n Iao khong bI f bao ma k , ha y
nhn fhI ha I em be nho xiu; dy khong pha I Ia d fuong
pha n gIu a Io n va nho , ma chinh d fo I a c cu a bo n phn
bI f chu ng fo c rung vang In d n mu c g m vang:
Ot con s6ng Mtxttxipt cao tu6t
6t c cua, 6t s6ng /o n Juo t ru ng su,
ba y Ju ng /a t Jy Joa n so ng nuo c bo t xao,
c6 xc ma u pbo t xanb ma a t Juong /a ngu a kc o.
ba y nbn ca t tbn mnb ma nb Jc y,
cbu tbtcn tb n bt sa t ba t co n mang o J6t cat
bat cc t sc o cbua ba n cu a J6t ca nb cu a mo t ru ng
ba y nbn kbu6n m t y co t Juo ng nc t kbu t r6 t,
bt Ja nb co b ng nbu ng bo n Ja nc n,
co t nbu ng Jo n b ng cb, co t nbu ng Jo n b ng Ja ,
co t nbu ng Jo n b ng cbu t ru a, co t nbu ng Jo n
b ng Ja ...
Ta I fho va f m Io ng cu a NIcoIa ChIden da nh mo f
ma ng rung do ng su sac, u y m cho fre con. - Anh
fhuong yu f f ca nhu ng em nho nghe o kho frn do I na y,
khong phn bI f ma u da, bo I o nhu ng fha nh pho Io n fa I
nuo c Hu Ky cha ng ha n, co r f nhI u fre em da frang
do I ra ch. R f ca m do ng, nI m gan bo cu a Hat Ju a trc
na y, mo f da den, mo f da frang, gan bo bo I ca I da da y
Ie p ke p; fuy nhIn, khI chu ng Io n In, khong bI f ke da
frang co fu su c nho mnh Ia ma u da fhuo ng da ng, d ro I
khong fhn fhI n nu a vo I nguo I ba n fu nho da den7
... Hat Ju a trc n ma y
Tbn bnb J y gbc /o ,
Cu ng n m6 t Jia cbung
Nbu bat con cbo Jo t
T t ca nbu ng g tbu a
Ma ba n n qu ng /a t,
Hat trc y kc bcn.
M6 t tb ng tr ng, m6 t tb ng Jcn.
... By gto cbu ng g n bo
Nbu bat con cbo tbn
Xo n xuy t o bcn nbau
M6 t con Jcn, m6 t con tr ng.
R6 t kbt cu6 c Jo t Jc n,
Gto Ja Jtcm /cn Juo ng,
Ltc u cbu ng co ra Jt
Nbu bat nguo t tbn tbtc n
M6 t Ja Jcn, m6 t Ja tr ng:
Trong M6 t kbu c X6ng cbo ca c cm bc Ja o A ngttJa tx,
ChIden no I fheo fm ho n fre con, nu a hu nu a fhu c, vu a
no I fhu c vu a no I choI - va o dy khong chI nhu ng Ia
khu c ha f haI ong fo , ma Ia khu c ha f mo f ba fo va mo f
ong fo :
... 8au /a t m6 t cbt Ja Jcn,
cbu Ty Ban Nba J ng mu t,
/uo t to t con tbuyc n /uo t to t,
b6 ng cbo bo Jt.
... M6 t Ja t ba c b ng su c cu /a
Ja b n ca o tbuyc n Jang /uo t,
tbuyc n b n /a t b ng Ja t ba c
tr ng toa t b ng Juo ng.
... Cbt Ja Jcn to t nc p g n
cbu Ty Ban Nba pbia truo c,
/uo t to t, con tbuyc n /uo t to t
b6 ng cbo bo Jt.
KhI nha fho Ha t ru Ja nb tbu c cm bc Ja Jcn, du ng Ia
ha f ru, ChIden cho chen va o c6c6 = fra I du a, va cacao =
fra I Ia m ra su c cu Ia , d I y hoa qua va I y m fhanh,
ro I fI p fheo, anh cho chen va o cacb6, cacbaxa, hoa n
foa n d I y m fhanh cho ba I ru fhm ngo f nga o; fuy
nhIn khI k f fhu c, v n khong bo qua chu d Io n cu a
NIcoIa ChIden: cho ng chu nghIa d quo c; da nh fhu c em
be fheo nghIa den, va da nh fhu c nguo I da den fheo nghIa
bo ng:
... Da Jcn, cm bc Ja Jcn
ttm xtnb ca to c xo n,
Ju ng J y, Jt ra pb6 ,
bo t m t tro t cbo t g t r6 t,
J y Ja ttnb, cm no t ngbc
cm ngbi g trong o c:
- Ong cbu ba y cbc t r p,
y cbc t cba y rang Jt!
a kb6ng co n m6 t at
trcn gtuo ng, o trong bc p...
C6c6, cacao
cacb6, cacbaxa,
Ju ng J y, cm bc Ja Jcn,
bo t m t tro t Ja cbo t g t.
Nam 1949, NIcoIa ChIden d n NIu Oo c |Hu Ky ) du
Ho I ngh van ho a va khoa ho c ba o v ho a bnh. Sau do
nha fho dI ParI, ro I sang TI p Khac, va fu nuo c na y, anh
I n d u fIn dI fham IIn Xo - Anh Ia I fro v fo quo c.
Nga y 10 fha ng ba nam 1952, afIxfa fheo I nh My Ia m
da o chinh, khu ng bo mo I nguo I fI n bo . Nhu ng fha ng
d u, bo n pha n do ng co n d cho ChIden duo c yn, nhung
nam 1953, khI anh dI ChII d du Ho I ngh Van ho a, fh
chu ng c m khong cho nha fho v Ia I frong nuo c. Tu do
cho d n 1959 anh so ng Iuu vong. Tu ChII, anh dI
raxIn, ro I dI Trung Quo c, dI MhIco, dI CuafmaIa, fro
Ia I MhIco, ro I dI fham Thu y I n, va dI fham IIn Xo
I n fhu haI. Nam 1954, NIcoIa ChIden duo c fa ng gIa I
fhuo ng Ho a bnh fh gIo I. Tha ng gIng 1955, anh Ia I d n
ParI. CIaude Couffon k : ... fu Iu c y baf d u fnh ba n
cu a chu ng foI. ToI vu a mo I dch mo f fuy n fho cu a anh,
f p fho d u fIn cu a anh ba ng fI ng Pha p: Nbu ng ca
kbu c Cuba; anh r f ho ho I fh y quy n sa ch nho y duo c
hoan nghnh. ChIden o fa I frung fm Khu pho IafInh,
cho d n nam 1958. Ta I dy, anh chu n b cho f p fho
Con b6 cu mang ca nb bay cu a nbn Jn. |T p fho na y
duo c xu f ba n o A chenfIna cuo I nam 1958).
Nguo I dch nhu ng fho cu a NIcoIa ChIden ra fI ng
Pha p Ia I k : - Co nhu ng buo I chI u, bo ng nhIn anh no I
vo I foI: Nga y maI mnh dI dy. Va anh do c In fn mo f
fha nh pho xa: Sfo ckhon, e cIIn, XophIa, Praha, ucare fx,
Va cxovI, Mascova. Iu c fro v , anh hI n cho foI mo f om
nhu ng fo gI y: Na y, c u co fh dch ca c ca I na y. |a I fho
Ba n tnb ca nbo o P/6Jip duo c sa ng fa c nhn mo f chuy n
dI nhu fh , o ungarI). ToI nho r f ro ca I buo I chI u anh
Ia ng Ie dua cho foI m y fo gI y ma fo d u mang mo f ca I
fn r f don gIa n: Bt ca xu Cuba. Ngay nhu ng cu fho d u,
no I do n dau da bu ng ra da dI f:
Cuba! nbu ng cy panma bt ba n,
6t mo m6 ng bt xc pbanb,
ba n J6 Jau Jo n. Juo ng ca qucn /a ng...
Va foI cu ng fh y Ia I anh, mo f nga y fruo c I ThIn
chu a gIa ng sInh 1957, anh frao cho foI ba n Nbo cc
Camaguy. M y hom fruo c do , anh da fm su vo I foI
ra ng anh ca m nghe nga y ho I he d n g n, mo f ca ch dau
da u. KhI foI fh y ca c cu a hI u fhap de n sa ng choang
va nguo I fa chen nhau fruo c ca c fu kinh, fh foI fu ca m
fh y mnh ca ng don do c. xua no I kho , anh vu a mo I
vI f ba I fho fu fruy n hay nh f cu a anh:
... T6t tu tb y mnb buo c Jt J ng ma tm /a t
trong suong mat m6 t tba nb pb6 tbn tbuong,
m t mo tb t to ma /a t kbc p mi mo ma ng,
m6 t Juo ng pb6 t6t /a t mcn tbco quanb qu t
gtu a ky ntc m b6 n bc nbo cc tu6t nbo cu a t6t...
... T6t cu a buo c Jt, t6t Jang o /a t
ta t Jy, co t tba nb pb6 cu a t6t.
T6t / n ngu p o Jy, trong bo t so ng na y.
T6t nga /ung o Jy, trcn a ng co na y.
T6t Jc n ca ba t o Jy, Juo t nbu ng Ja m my na y
bcn ca nb nbu ng cbtc c gbtta xanb run ry...
'
' '
Ho Chu fch cu a chu ng fa, sau nga y Ca ch ma ng
fha ng Ta m 1945 fha nh cong, nhn ca m on nguo I fa ng
cam, da vI f ba I fho vo I cu k f fhu c: Pba t cbng kb6
t n Jc n nga y cam /at. - Nga y cam IaI cu a NIcoIa
ChIden, Ia nga y 31 fha ng cha p 1958, ca ch ma ng Cuba
fha nh cong, nghIa qun cu a IIdeI Casfro chI n fhang
hoa n foa n, chinh quy n ca ch ma ng chn chinh duo c
fha nh I p. Ca I riu rif nhu ng nga y d u, fha ng d u, nam
d u khI T6t co |fn mo f f p fho cu a ChIden, 1963), khI
nhn dn co f f ca , co chinh quy n, ca I riu rif cu a ca I
fhuo ban d u dn quo c y, chu ng fa nn huo ng fhu mo f
I n nu a vo I NIcoIa ChIden, vo I nhn dn Cuba, qua van
cu a C/auJc Coujjon k Ia I ca I Nga y 25 fha ng gIng 1963
anh d n Ia Havana.
... Tru so Ho I Nha van Ia mo f ngoI nha Io n hI n da I,
chung quanh co nhu ng cy quy Ia va hoa. ToI da khong
fIn fruo c cho ChIden bI f vI c foI d n Ia Havana, va foI
yu c u nguo I nu dI n fhoa I vIn ba o fIn don gIa n Ia co
mo f nguo I ba n Pha p". u dy bn kIa, foI nghe fh y
gIo ng fr m fr m cu a anh: AI7 Co ba o Ia aI7. ToI c m I y
ma y va fu no I fn mnh. Mo f fI ng ku nga c nhIn.
Coujjon! C u o dy, d y a . In nhanh dI! ToI buo c frn
nhu ng b c fam c p frang, Io n, va fh y ChIden dang dI
xuo ng do n foI. Anh khong fhay do I. Trong bo qu n a o ma u
ghI |xa m) nha f da ng hoa ng vo I ma I fo c sac ba c cha I
fuom f f, da ng anh r f fre ma c d u ca I fuo I sa u muoI.
ToI pha I gIa ng cho anh fa I sao foI d n dy, va foI fheo
anh fham ca c noI: ca c van pho ng, ca c pho ng dI n fhuy f,
ca c pho ng kha ch sang fro ng. Nhung ca c be ba n da d n
g n, nhu ng ba n cu ma foI r f suo ng vuI duo c ga p Ia I:
Rctamar, Rcnc Dcpcstrc, Martano... ToI chua duo c ga p Ia I
ChIden fu ca I hom da Iu y - 5 nam ro I! - ma ca nh sa f
o Pha p, fu nhIn vo co , da yu c u anh ro I kho I d f
Pha p...
Nhu ng ky nI m x u y da mo dI. ChIden qua ng ca nh
fay anh duo I ca nh fay foI:
- n da ng na y, chu ng fa dI an frua.
Anh vu a no I vu a cuo I vo I foI ra ng by gIo anh co Ia I
xe vo I o fo cu a mnh..."
a p mo f cu ho I cu a CIo fdo Cu pphong, ChIden nhac
Ia I: Ma I fo I nga y 24 fha ng gIng |qun do I ca ch ma ng
ke o va o fhu do nga y 1 fha ng gIng) sau bao nhIu quanh
qu f fru c fra c, anh mo I fo I Ia Havana; fa u bay d n so m
qua , cho nn do n o sn bay, chI co vo nha fho va va I ba
nguo I ba n cu .
- Nhu ng ca m fuo ng d u fIn cu a c u khI ga p Ia I Ia
Havana7
- Mnh da so ng 6 nam xa Cuba. Ra dI, a o dang o
duo I su a p ch cao do , va fro v , a o dang o frong fnh
hnh ca ch ma ng cao do . Sau mo f cuo c Iuu vong da I nhu
v y, mnh cu muo n nhn Ia I f f ca cu ng mo f Iu c. Mnh
b fhu hu f mo f ca ch khong cuo ng duo c v nhu ng pho xa
d y fra n bo do I ru rIa va nha nha n. I u gy n fuo ng
ma nh nh f cho mnh, Ia nhn dn vu a ho ho I Ia I vu a
bnh fInh, ho khong co mo f ha nh do ng vo Iu c na o do I vo I
nhu ng ke da fheo afifxfa. o Ia Iu c ma IIden Cafxfro
mo I nga y no I fu haI gIo chI u d n haI gIo sa ng khong
nghI, Iu c ma ca c cuo c dI u ha nh Iu muo I, muo I haI gIo .
Mnh da dI khap nuo c va fham nhu ng noI ca ch ma ng da
ba m fru va pha f frI n, da c bI f Ia da y nu I 8tcrra
Macstra. O dy, mnh da vI f m y ba I fho. Ro I fh mnh
Ia I v Ia I cho cu cu a mnh o fo ba o Nga y nay" |Hoy) ma
mnh da go p su c du ng In, nam 1938. HI n gIo , mnh
vI f cho ba o Hoy mo I nga y mo f ba I bnh Iu n fho I su .
- C u duo c b u Ia m Chu fch Ho I Nha van fu bao gIo 7
- Nam 1961, sau Ho I ngh ca c Nha van va Ngh sI
Iu bo n nga y fu 18 d n 22 fha ng fa m. Va I fu n fruo c do ,
chu ng foI da co ba cuo c ga p vo I IIden Cafxfro va
oo cfIcofx |Dorttcos, chu fch Nuo c), haI do ng chi da
frI u f p f f ca ca c fri fhu c d nghe ho frnh ba y ca c v n
d cu a ho , nhu ng kho khan, nhu ng fhan phI n, nhu ng
nguy n vo ng cu a ho . IIden da k f fhu c ca c cuo c ga p y
ba ng mo f ba I no I chuy n v sau duo c xu f ba n duo I nhan
d : No t cbuyc n co t tri tbu c...
ChIden ngu ng no I, v nguo I chu kha ch sa n vu a mang
d n cho chu ng foI bu a an Cuba. y, du ng frong
nhu ng ba f d f fra ng men, ca c fhu c an: khoaI Iang, com
I n vo I do den, chuo I n u, fhf Io n hong kho I, rau ca
chua xanh, va fra ng mI ng Ia kem fra I cy. ChIden cham
so c: Khong bI f c u co ua ca c fhu na y hay khong...
- Co chu ! Co chu !...
...
VI c fro v Cuba co mo f fa c do ng fhay do I g frong
sa ng fa c cu a c u7
- NhI u Iam. Truo c Ca ch ma ng fha nh cong, fho cu a
mnh ca ha f mo f hy vo ng. y gIo , fho mnh ca ha f mo f
fhu c f , do Ia nhu ng su vI c cu a ca ch ma ng. Truo c maf,
pha I ba o v Ca ch ma ng cho ng ke fhu bn ngoa I, va cu ng
co Ca ch ma ng o bn frong. Nhu ng ba I fho mnh vI f hI n
nay co gang Ia m vI c y...
- HI n gIo , c u du ng ca c hnh fhu c fho na o Ia chinh7
- Mnh khong fu bo hnh fhu c ca nha c du a frn nhp
dI u dn gIan. Nhung ngon ngu cu a mnh hI n nay fru c
fI p hon. I nhIn mnh khong muo n roI va o dI n fhuy f,
ho ha o hay Ia v n ve d da I. Vi du mnh khong bo dI u
X6ng, nhung mnh co n nho d n ca c khuon, ca c fh fho
kha c nu a, nhu: fho muo I cu, fho fa m fI ng |romance),
fho fra o phu ng ngan. Co n fho fu do fh if du ng hon...
- Va fh bI ca7
- Mnh da baf d u vI f, da Iu ro I, haI ba I bI ca,
nhung chua Ia m xong. Mo f ba I vI f v Ctcnjucgos, II f sI
hy sInh cho ca ch ma ng Cuba, va ba I nu a vI f v ConraJo
Bc nttc:, chI n sI fre cho ng na n mu chu , b bo n pha n ca ch
ma ng a m sa f mo f ca ch d he n. ThInh fhoa ng, mnh cu ng
vI f nhu ng khu c fhI u ca mang finh ca ch cu a chinh
quy n, nhu ba I ca Ca I ca ch ruo ng d f...
- a ng Io ng chu 7
- Nhu c u fh y d y!
ChIden cuo I pha In:
- I vo I mnh, mnh se dua c u dI fham fha nh pho
cu . u ng frn fh m kha ch sa n, haI fay bac Ia m Ioa, nha
fho go I fo:
- anIen oI, anIen!
Pho vang. o ng chi Ia I xe anIen va chI c o fo dI
da ng na o ro I7 Khong. Khong. Tu mo f pho In c n, xe va
Ia I dang Iuo f dI fo I, ung dung. Na o chu ng fa dI!"
Nha fho NIcoIa ChIden hI n gIo Ia ! y vIn Trung
uong a ng Co ng sa n Cuba, Chu fch Ho I Van ngh
Cuba.
C n dy nh f |9/79) chu ng fa vuI suo ng duo c fIn
ChIden da duo c fa ng gIa I fhuo ng quo c gIa v van ho c cu a
nuo c Panama.
Sau f p T6t co , ChIden da cho xu f ba n f p Vuo n
Ba cb tbu /o n va f p Ba nb xc rng cua. Tho ChIden v n
soI no I nhu fho I anh 30 fuo I, Iuon Iuon du ng o ca c mu I
nho n d u ng chI n, va bao gIo cu ng co su sa ng fa o cu a
fnh ca m.
Trong f p Vuo n Ba cb tbu /o n, NIcoIa ChIden v n fa I
hoa. Vuo n ba ch fhu na y co mo f khong haI o frn fh gIo I,
hoa n foa n fu fri fuo ng fuo ng gIa u co va mo I Ia cu a fhI
sI ma ra. Nhu ng con v f frong na y Ia om nguyn fu , Ia
a o, Ia My, Ia ca I o I, Ia con Song, Ia ca I ChIfa...; nha
fho du ng nhu ng chu , nhu ng hnh fuo ng vu a ho p cho con
fhu , con v f, vu a ho p vo I d fa I. Ca I con v f K K K |K/u
K/ux K/an cha ng ha n, a ng ba K cu a bo n phn bI f
chu ng fo c o My , chuyn fhIu so ng nguo I da den, fh No
fhuo c Ioa I an fhf - v dm no ru r f daI - o I fhI u bu a
an ha ng nga y - ba ng fhf da den nuo ng... Cho no an Ia
mo f v n d - nan gIa I! Nhung vo I con hay ca I ChIfa,
fh Co fa co n if fuo I, mo I dang f p bay fhoI, bo I fI ng
da n bay dI, bay xa, Nhung fra I Ia I da ha f ca fha nh
fha o, khI nghe bn ca nh mnh, ca c dI u mu a no I In d p
ca nh, vo nhp... Va nhu ng con Song o frong chuo ng
ran, fh fre con choI du a ne m vo cho chu ng nhu ng chI c
da o va nhu ng con song kha c, bo I song nho do va o song
fo; d n mu a mua, Iu , song nuo f f f ca , phnh nhanh
fuo ng nhu sap vo |vo d, vo bo ), nhung bo ng cho c Ia I Io
do ngu , khong xo vo bo , ma con song fa Ia I cha y fh f
I m I. - n nhu con Ca gI y, ba ng ma nh gI y g p Ia I
fha nh hnh con ga ma I, fh m y cu fho fh f d fhuong,
d u sao fh no cu ng Ia mo f gIo ng, cu ng chI m mo f
chuo ng:
M6 t mnb, trong cbtc c cbu6 ng ti bon
ngu /tm Jtm
ca t con
Ga b ng Gt y.
Trong Io I no I d u f p Vuo n Ba cb tbu /o n, ChIden
vI f: O fho I da I nga y nay, nhu ng khu c ca yu fhuong fu
VI f Nam no ng bo ng, fu VI f Nam dau fhuong va su
sac da d n no frn moI ca c ngh sI - chI n sI; nhu ng
khu c ca fuoI ma f nhu a nh frang frn ma f ho Ia ng Ie y
se duo c nhu ng nguo I anh hu ng do c bn ngo n Iu a ho ng
dm dong. Nam 1970, NIcoIa ChIden da sang fham VI f
Nam; foI co n nho Huy C n va foI duo c hn ha nh huo ng
d n nha fho Io n nh f cu a chu My IafInh dI da o chung
quanh o Ho Hoa n KI m, chen I n vo I dn fa frong dm
Quo c kha nh 2-9 nam y. Chu ng fa r f ca m do ng do c cu a
ChIden ba I fho Ba c H6 , va Ba t tbo nbo t ng Vtc t Nam
bt Jc qu6 c My xm /uo c.
Nguo t Ju kicb tu Jo kta, ng m ca b n ttn,
gtc t Ju ng.
Cao ma y bay ba b ng Ja t ba c, su ng truo ng.
Nbanb /uo t guom b6 kb6ng kbi ma u /oang.
T6t nbn ra J ng xa, nbn, nbn t n J ng
nga t
|1)
, nbn!
u mu t /uo t /c tb ng Ju ng, /a cbtc n tb ng...
Xda Vadho |Cc sar Va//c jo nguo I Pru, da m f vo I
PabIo Nruda |ChII, da m f), va NIcoIa ChIden Ia ba
nha fho Io n nh f da xy du ng n n fho ca chinh fr cu a
gIaI c p vo sa n o chu My IafInh.
Tho NIcoIa ChIden Ia Ioa I fho no I nhu ng v n d Io n
cu a mo f nuo c, cu a mo f chu da I Iu c, cu a ca nhn Ioa I,
ma mang huong v ca fh ho a d n cao do cu a mo f ba n
IInh nha fho, nha fho y Ia mo f nguo I go c a den -
Cuba, mang fm ho n nguo I da den, dem d n ca I hoI fho
cu a van ho a da den.
Tho Ntc6/a GbtJcn Ia Ioa I fho o Iu, o ma I frong fri
nho , frong no I nho nI m yu cu a nguo I do c. Nhu ng nga y
|1) Nga t: nghIa cu ng nhu xa; o Ngh TInh no I: xa nga t.
na y, fa dang nng cao ca nh gIa c, sa n sa ng da nh fra
ma nh me bo n ba nh fruo ng ac KInh, n u chu ng Ia I f n
cong nuo c fa, chu ng fa fh y nhu ng doa n fho vI f fu 1937
cu a ChIden frong ba I Ty Ban Nba v n gIu ve n ca I fuoI
fre nguyn so:
Nbu ng Jc gta y ta cu ng, kbua cang,
no t co t ca nb ru ng. y /a tuong /at c t buo c!
Bo ng cbu ng ta sc / n ca o xa xm...
oa n cbu ng ta / m / m t bu t,
nbung o cbn tro t, gto ng cbu ng ta sc cu t
ngn rung /cn nguycn cc n nbu mo.
... Cbu ng ta t t ca Jc u tbu6 c Juo ng,
ca su ng cbu ng ta b6t mo Ju .
cbu ma ca nb tay ta s p s n.
ta /cn Juo ng!
Ha N6 t, tba ng 6 - tba ng 0-1070
TRO M NGA Y LA SA NG VA T NO HOA
(Lo t gto t tbtc u Tuycn t p Huy C n - NXB Vn bo c 10S6
Nam 1959, f p fho Tro t m6 t nga y /a t sa ng ra do I, 13
nam sau Ca ch ma ng Tha ng Ta m. Ro ra ng Ia vI c Ia m
fho du co d , du co pha I Iu c na o cu ng man, vI c kho I
do ng d fu quy da o na y sang quy da o kha c, Ia v f va
gIan Iao; c n pha I kIn fr mo I d mar, no I nhu ca c anh
cong nhn, mo I d duo c. Su fhay do I fheo kha ng chI n,
su ho a mnh va o qu n chu ng nhn dn fich Iu y d n
frong anh ca n bo cong fa c o A.T.K. frung uong frong
ru ng VI f ac, fa I an fhong fIn fha ng fa m |Phu Chu
fch), an kI m fra 12 |Phu Thu fuo ng), fa o d n mo f su
Iuo ng bI n fha nh ch f; va cuo I nam 1958, sa u fha ng v
fhm nh p gIu a cong nhn vu ng mo Ho ng CaI - C m
Pha da cho Huy C n mo f chu m fh f mo I, T p tbo Vu ng
Mo 15 ba I, Ia m no ng co f cho quy n fho Tro t m6 t nga y /a t
sa ng 56 ba I fich fu frong 13 nam.
Nhu ng con nguo I, ch f nguo I cong nhn xu f hI n
frong fho Huy C n, gIa n d, frong sa ng, nhu mo f Ia n gIo
d u: ch MInh Tm:
Con ga t Ha t Ntnb
t /a m tbo mo
- At Ju ng co kbtnb -
Ma nb nbu c n gto
Anh Pho ng, vo I ca I cuo c chIm da d u franh cho ng fha ng
x p Ty:
... Ma y kb6ng bu a, tao bu a
Va o J u ma y, J u ma y.
M t anb tru ng na y /u a
6 t b6 n cia tb ng Ty.
Su nhu m m cu a ca I mo I, 26 nam v fruo c
|1958-1984), fh f da ng ca m do ng, va fh f hu a he n. Pha I
no I ra ng su gIa c ngo ca ch ma ng, do I so ng hI n fhu c, cu fh
va hoI so ng cu a qua ng da I nhn dn Ia m ra Ich su , do I vo I
chu ng foI, Iu a fhI sI fu ng Ia m fho fruo c Ca ch ma ng Tha ng
Ta m, da fa I fa o, fa I sInh chu ng foI, cho chu ng foI mo f fuo I
fre fhu haI. KhI da fa I fa o ro I, fh cu ng nhu ho a sI To
Ngo c Vn, va o khoa ng 1953-54, khI ve nhu ng nong dn
frong Ca I ca ch ruo ng d f va nhu ng ky ho a frn duo ng dI
In ma f fr n I n In Phu , fruo c Iu c anh hy sInh, da
vu a dI n da f duo c ca I ph p pho I Iong Ianh cu a fm fri
fruo c cuo c do I mo I, ma Ia I quI na p duo c ca I muo f ma fnh
fu frong ne f bu f, no Ia da c dI m, huong v cu a franh To
Ngo c Vn fho I fruo c. Cu Iu c ba f 1958 cu a Huy C n co
gn co f cu a do I so ng Iao do ng:
Trcn Jc o tbu to t Jcm qua
8a ng /cn t ng Ja kb6 ba J6 c trc o.
Tro t tbu ca t n ng trong cco.
Con Juo ng ra o boa nb cba y Jc u cbuyc n xc.
a m xIn du ng I y Ia m choI, by gIo ca c ba n fho fre
vI f nhu ng cu fho hI n fhu c nhu v y mo f ca ch fhoa I
ma I d da ng va doI khI Ia I co n Ia m pha f chu f dInh,
nhung da m xIn du ng coI fhuo ng su ph n d u fr y fr f
Iu c fruo c cu a mo f Iu a fhI sI chu ng foI. N u chu ng foI
khong co ca I fro Ia I cuo c do I, fh cu ng cha ng co su ra
dI, su fung ca nh mo I na o nu a ca .
o ng fho I v n cu suy fuo ng fheo Io I co hu u cu a Huy
C n, khI nhn mo f Vc t /a trcn tban:
Hat trm /c trtc u nm r6 t,
C m tban ma tuo ng /a cuo t gtao boan.
Ta c m a nb /a mon man,
Nbo ru ng, nbo nbu a mu a xun tbuo J u.
Trong co ng tro t J t stnb sau,
Ta gta u tu6t /a , ta gta u tu6t tban...
Mo n qua da c bI f vu ng mo Ho ng CaI - C m Pha cho
va o fu I fho Huy C n Ia ba I oa n tbuyc n Ja nb ca ; Io I fho
do ng da c, dI u fho c f fI ng In ha f, co ca fI ng go
fhuy n; hoI fho vu a kIm, bo I khong khi Ia m an ph n
ch n, vu a co , co fh , co dI n, nhu ng v n frac dua su c
do I, su c ma nh cho ba I fho; fu fhu c f , nhung khong do ng
khung frong fhu c f , ma xu f pha f, ma mo mo ng, ro
ra ng Ia frong cu chuy n da nh ca na y, co da v cu a
bI n, cu a ma f fro I, cu a gIo , cu a frang, cu a khong gIan fo
ro ng, cho d n maf nhu ng con ca ma cu ng huy hoa ng
muon da m phoI; ba I fho Ia p Ia I nam I n chu ha f, fhu c
ch f Ia mo f ba I ca sa ng khoa I, pho I ho p nha c dI u vo I
nhu ng do ng fa c do n d p mo ra ba ng ma f fro I xuo ng bI n,
do ng Ia I ba ng ma f fro I do I bI n ma In; o gIu a Ia : ca I
fhen, s p cu a, ra khoI, cang buo m, d f bI n, da n dan fh
fr n, dm fho sao Iu a, ke o Iuo I xoan fay, Iuo I x p buo m
In ro I, doa n fhuy n cha y dua cu ng ma f fro I ma fro v :
M t tro t xu6 ng btcn nbu bo n /u a.
8o ng Ja ca t tbcn, Jcm s p cu a,
oa n tbuyc n Ja nb ca /a t ra kbot,
Cu ba t cng bu6 m cu ng gto kbot.
Ha t r ng. ca ba c btcn 6ng / ng,
Ca tbu btcn 6ng nbu Joa n tbot
cm nga y Jc t btcn mu6n /u6 ng sa ng,
c n Jc t /uo t ta, Joa n ca ot!...
... Ca nbu ca cbtm cu ng ca Jc ,
Ca song / p /a nb Ju6 c Jcn b6 ng,
Ca t Ju6t cm qu y trng ca ng cbo c,
cm tbo . sao /u a nuo c Ha Long...
Chu m fho kha ng chI n o gIu a f p. Ky nI m nhu ng
ca nh v f 35 nam fruo c v n co n fh m fhia va o fm fnh:
At cc Mat Linb, Tru c 8on,
Nbo xun b6 n ba y xanb ro n ba t ng6,
86ng qucn nbo ca bc n Jo ,
Nbo kbt bc n Ja xc bo kcu cang.
Quc buong boa ga o buy boa ng,
Bu6t J u kba ng cbtc n xun sang bc n na y.
Con chIm cu a chI n khu VI f ac, nhu ng nam fha ng
d u fIn nghe no , qun sao duo c:
Ngu a cc cbtc u tbon tbo t cbn bon
t xu6 ng /u ng su bco bu t,
a /a t. baf co fro I co f!
Ca t ba /6 m6 t nu a m6 b6t,
Trua tba ng nm pbuo ng Jo b6 t b6 t,
Duo t su6 t so t /n tr ng mu6 t,
Cbtm /a t. baf co fro I co f!
Mo f nam sau, f p t no boa |1960) co n co 9 ba I fho
Vu ng Mo , va frong 24 ba I fho vu ng mo na y, Huy C n mo
ra cho mnh Io I fho k chuy n, khong pha I ba ng Iu c ba f
nhu frong fho fruy n fho ng, ma ba ng fho mo I fu c Ia
fho 8 chu , vo I y fhu c cu a nguo I co ng sa n:
Ot! Kc /a t bao gto cbo bc t
Nbu ng ba nb J6 ng anb bu ng, nbu ng by stnb
oanb /tc t
Cu a nbn Jn, cu a ca c cbt, ca c anb
Cu a nbu ng con nguo t tbuo ng go t c6 Janb
Anh fa I Ia c, ba c pho C u, |Ttc ng sa o) anh I u mu :
chuy n nhu ng nhn v f anh hu ng qu n chu ng, 8 p /o Ca t
a : mo f chuy n cam fhu fruo c Ca ch ma ng, da duo c k go n
Io I, do n ne n, vo I nhu ng chI fI f, d cho su vI c fu no I; foI
nghI ra ng frong ca ch k chuy n na y, Huy C n da ho c bu f
pha p cu a VIchfo Huygo, va do Ia vInh du cho anh. Ho n
fho Huy C n, ma mo f xu c ca m chinh, Ia vu fru , nhu buo m
duo c gIo , vo I ky nguyn du ha nh vu fru do IIn Xo mo ra;
Huy C n da co nhu ng cu fho so m nh f:
Ha nb pbu c J u cbua tro n Tra t J t,
Nguo t ca o cu tru mo tbcm xun...
... Ba t nga t Juo ng Jt mu6n tbc gto t
Ca d u vu fru : Ma c Tu Khoa
Vu fru bao go m fhIn nhIn, fhIn nhIn frn Tra I
d f, fhIn nhIn frn To quo c; chu ng fa se fh y ca I dy
da n ke p ThIn nhIn - Vu fru na y gIang frong suo f ca
fho Huy C n.
Nguo I dang yu da m fh y:
Anb tbuong cm anb gt t
Guong trng ca o no n tro t
B6 n mu a ngbtcng nc t m t
Kbt tbuong nbo cm sot
Vu fru cu ng fham gIa va o fnh me con; o f p Tro t m6 t
nga y /a t sa ng, haI me con duo I frang, con hon me , me
xo c con dua In; ma f frang go I a nh cha y In f f ca , ma
sa ng qua , ky dI u qua , cho nn f f ca d u Ia frang h f,
va nI m vuI so ng fro n I n ca c do ng fa c va o vo I frang; vuI
suo ng hoa n foa n, Ia nguo I me :
Mc /a trng, con ba c6 b6n,
Con /a trng no , mc 6m ca o /o ng.
Mc Ju a con Juo t trng trong,
Trng cao con co t, mc b6 ng /cn cao.
Bc Ja ba t Juo c trng na o,
Ma ngbc /o ng mc ra o ra o ca nb trng.
O Tro t m6 t nga y /a t sa ng cu ng nhu o t no boa, fa
fh y xu f hI n fnh yu con cu a Huy C n, va fnh ca m
Io n na y cu ng do I fheo Huy C n suo f m y chu c nam. -
Nha fho dang dI fhu c f o Vu ng Mo , fh cu ng Ia Iu c du a
con d u Io ng o nha Iu ng chu ng buo c:
uo c ttn con t p Jt
Cba mu ng kb6ng ngu Juo c,
Cba n m Jc m tb m tb
Tu ng buo c cbn con buo c.
t tcn con Ha Vu
Y mu6 n no t Jo t con
8c Jt ca o cu tru
Tbm sao sa ng trng tro n...
Chu ng fa se fh y Io ng yu con cu a Huy C n mo ro ng
ra d n Io ng yu fre con, anh da vI f f p fho v chuyn
d na y: Hat ba n tay cm, ma f kha c, qua fhuong yu con
mnh, muo n ba o v no , ma anh IIn h vo I Cha f fay Iu
quy My Ngu y, vo I Io ng bI f on ca c ba c sI, vo I no I nI m
anh ca n bo f p k f xa con...
THO CHI N !
Trong haI f p fho d u fIn ra sau Ca ch ma ng, Huy
C n co nhI u ba I chIa va o ke fhu fhu c dn va d quo c
cu a dn fo c fa. o ng chi Hoa ng Van Thu b dua In ma y
che m:
Lu c y cu a kboa ng nm gto mat,
Tro t mtt mu nbu cu a cba ng ca ng.
Cbu ng c6 t gtc t anb, so a nb nga y.
Anb nga xu6 ng, tro t cu a bu ng sa ng.
1959
Tu 1964, gIa c My Ieo fhang ne m bom mI n ac. Cy
bu f cu a ca c nha fho chI n d u IIn fu c, do n d p, sac sa o
hon, do ng da c hon; Huy C n cu ng v y. T p fho Nbu ng nm
8a u muot |1968) mang khi fh cu a nhn dn fa da p Io I ku
go I Khong co g quy hon o c I p Tu do cu a a c Ho .
a nb My /a cbuyc n su s6 ng ca t cbc t J t /a t
b ng gto b ng pbu t,
Pba t s6 ng anb bu ng, kb6ng co ca cb na o bon!
a nb My /a m6 t Jcm buo c /cn c u Ha m R6 ng
kb6ng nbu t, kb6ng run
Tay c m ngo n /u a xanb cm rtt ba n
xuong tbc p...
Nam 1967, Huy C n da dI 3 fha ng v vu ng Nam
Nga n - Ha m Ro ng so ng vo I do ng ba o khI gIa c My co n Ieo
fhang I n fhu nh f, va vI f m y ba I fho. Anh Ia m Io I no I
cu a c u Ha m Ro ng; fh f ra, Ia Io I cu a fa c gIa da fh y va
da nghe f n noI; nhu ng cu fho mo ro ng va co v n, cho
chu ng fa mo f ca m gIa c da I vu ng, nhu chI c c u anh hu ng
y, fa o cho fa mo f y nghI v f f y u, va k f fhu c ba ng
Io I cu a nha fho:
- C u Ha m R6 ng ot, ca t ca m gta c so m mat
tbu c J y tb y mnb kbo c ma nb,
Ngbc ma u cba y rn rn cbo tu ng ba t m t tro t
o ng a nb,
Ngbc tra t ttm mo t ma t tu6t bat muot.
Ca t ca m gta c ng t ngy sung su c, ngo m ngo p
buong Jo t,
M6 t ca m gta c say sua trong t6 t cu ng ttnb ta o
Cu a J6t pb6t kbo c tbo ma nb gtu a /o ng su
gto ba o,
Cu a nbu ng ngu c to bot gtu a btcn mcnb m6ng,
Gto m n tb6t /a m pbao, cbn bc /a t c6 cu ng,
Ca m gta c y ta ngbc m6 t kbt qua c u tbc p
Mang nbtc u cc t Ja n trcn tbanb Ja t, t m Jc p
Ma ung Jung, ma gn gu6 c, ma tu ba o...
Tu khu ong Son - Ha m Ro ng, nha fho kha I qua f ra
d n frn ca mI n ac, vo I ba I Gto Trua:
y /a gto trua. Nbu ng con ga cu c ta c.
gIo frua, gIo ngo , nang du ng bo ng, Ia Iu c ma ca vu fru
nhu dang p u . Nhu ng ha ng co , nhu ng cy du a, chIm,
con chuo n chuo n, Nh n nhn duo c ca I gIo frua fa nh ra o
- CIang Iuo I phoI ca nh fa o qua ca nh cam, Iu c
Ca tro t J t gtu a /o ng trua ra o ru c
ang tru m 6m, tbat ngbc n m6 t Jtc u cbt...
fh fa u bay My d n,
Ttc ng no r6 ng kb6ng /a m rung /uo t nbc n,
no bay I m Ia I m Ie f va I bu a bom, nhung no da fru ng
da n fa, Iao xuo ng cha y fo I xa m mo f go c fro I. Ro I,
Bu6t trua m /a t b6 n bc ttc p tu c,
Con ga ma t /a t Ju Jy cu c ta c
Ba o co t Jo t tbcm m6 t tru ng tro n to.
Anb b6 J6 t ngoa t J6 ng ng6 t trcn mm pba o
bo ng tro n co.
a I fho kha dI n hnh, v fa c gIa da cho n mo f gIo da c
bI f.
T p Cbtc n truo ng g n Jc n cbtc n truo ng xa |1973) fI p
fu c cuo c chI n d u. a ba I fho vI f v 3 da dI m no I b f:
Vinb Ltnb J t tba nb, Nga ba 6 ng L6 c va Ha t Pbo ng
Jtcm no ng.
Trong khong khi cu a foa n xa ho I fa nhu ng nam cho ng
My cu u nuo c, ba o Nbn Jn da dang nhu ng ba I fho cu a
ca c fhI sI chI n d u kp vo I fho I su , nhu ng ba I fho ma
fm Iy mo I nguo I dang do I cho do I ho I ha ng nga y, ha ng
fu n; Huy C n go p ph n fich cu c va o ma f fr n do ng vIn
fInh fh n y; fho anh nha m nhe vo I ca c su kI n; kha
dI n hnh Ia Nbu ng nc t tbu trcn tuo ng Ha t Pbo ng.
... Cu6 c s6 ng J n nbau tu ng J6 ng ta c.
Ra Jt, cm nbo ru t c u cb.
Trua anb cc cb m, nba n truo c.
Cbuycn ma y ra ngoa t, xuo ng cu Jt
Nhu ng nam fha ng ma d u franh chinh fr no I b f In
ha ng d u, Huy C n cu ng nha y ca m vo I nhu ng su kI n
frn quo c f co quan h d n nuo c fa. - Ho I ngh moI
fruo ng sInh so ng cu a IIn hI p quo c ho p fa I Xfo ckhom;
da I bI u nhI u nuo c da kch II f In a n chI n franh hu y
dI f cu a My o VI f Nam, o ong uong; Huy C n Ia m
fI ng vang va fI ng do I cho nhu ng nguo I fhI n chi y; fa c
gIa da mo ba I fho ba ng bu c franh mo f buo I sa ng nga n
do I, d no I ra ng fro I d f vo I nguo I vo n ba n co frI. OI
fhIn nhIn, nguoI Ia nha , Ia a o - Cho fa ma c Io n In,
h f do fha ng nga y, v fh ma pha I ba o v moI fruo ng
so ng:
Pba t Jtc t cbo xong cbu ng bay. /u ca o gta
Jc qu6 c!
Cbu ng bay /a m 6 nbtc m b u tro t nbn /oa t
qua /u r6 t!
Ho t anb cbt cm o kb p b6 n pbuong tro t,
Quc t! Quc t! bu n tay nbau cu ng quc t.
6-1972
u a I ho I Van ho a fh gIo I ho p fa I Ia Habana
fha ng 1-1968 anh vI f Lo t cba o ca c Jn t6 c, gu I oa n da I
bI u My fa I a I ho I na y; ca c dn fo c da nam chac frong
fay gIa o ma c va g y f m vong, ca c dn fo c da c m I y
su ng; ca c dn fo c tbu c ttnb, ca c dn fo c J u tranb, ca c
dn fo c bu u ngbt, /a m cbu c n mc nb mnb.
Tra t J t sc xoay trong tay nbu ng con nguo t
nbu m6 t ba n xoay kb6ng /6 tbo g6 m,
Va Tra t J t sc tu n n mnb tba nb m6 t cbc Jc p
Jc p bon t t ca ca c cbc Hy La p nga y xua,
Ca c Jn t6 c cbua bc ta o ra cbtc n tranb, nbung
cbtc n tranb Ja tro tba nb c6ng ctc c cu a bo ,
Ca c Jn t6 c Ja sa ng ta o ra tnb bc ba n, ca tnb
bc ba n sc o /a t trong nbu ng tra t ttm nguo t.
Tha ng 11 nam 1973, Huy C n v fham Ia I khu Nam
Nga n - Ha m Ro ng; anh vI f Cbtc u ca ng s6ng Ma , cho fa
fh y nhu ng ma nh d f chI n d u va o frong gan ruo f cu a
anh d n mu c na o:
Mat kta ta cbc t, Ju trm tu6t,
Lo ng tbtc t tba Jo t ma t cbu a cban,
Trong ca n Jtc u xut /o ng ttc c nu6 t,
Co tb6n Nam Nga n n ng cbtc u ran.
T p fho Cbtc n truo ng g n Jc n cbtc n truo ng xa mang
ba I Ga ga y trcn ca nb J6 ng Ba V Juo c mu a Ia r f co y
nghIa.
Nu I Ta n VIn nhu mo f ga co kho ng Io ; dI u na y
fruo c nay chua aI nhn ra, chua aI no I, da con ga kho ng
Io , Ia I ga p nang mo c, cho nn ma o do vI da I; hnh cho m
nu I nhu ca I ma o ga , nhung n u khong do ru c fh du co
pha I chinh co ng Ia ma o ga fro ng, cho nn pha I cho n buo I
sa ng ma f fro I In. Ma f kha c, n u chI nhn v fa o hnh
ma fh y ph n frn nu I Ta n nhu d u con ga kho ng Io , fh
con ga y cu ng vo duyn du ng mo f mnh; va Ia I, r f co
fh khia ca nh nhn cu a nha fho nhu v y, chua ha n da
fhuy f phu c nguo I kha c cu ng nhn fh y nhu fh ; v v y
ma pha I cho n va o Iu c ga duo I chn nu I ga y ro n, nhn ca I
da y ma no I nu I Ta n cu ng nhu mo f con ga , fh mo I co
tbc , huo ng chI nhI u ga da ga y fh ga ghen nhau, dua
nhau fI ng ga y, con ga nu I Ta n cu ng ngu a co ga y no f!
Cho nn kho 1 va kho 2 r f c n fhI f cho kho 3. ToI
nghI; vI f nn mo f ba I fho hay, pha I fa o dI m ho I fu cu a
nhu ng fnh fh , ga pha I nhI u va pha I ga y o fh nu I Ta n
nghe fh y mo I no I hu ng; muo n ga y fo, pha I duo c an
nhI u fho c, pha I duo c mu a; ca I fn ba I fho so dI da I
do ng, nh f dnh pha I co chu duo c mu a sau chu ca nh
do ng a V, Ia v fh . HaI cu k f: Mnh mong go I
nang cho mu a chin, nh f Ia cu cuo I cu ng Tu buo I Son
TInh fhang Thu y TInh fhang ca c fhu Thu y TInh, va
ThIn TInh nu a.
Ga ga y J u tb6n, ga y cu6 t tb6n,
Mua ttnb suong ma t t n tm b6 n.
cm qua t t gto , cy kb6ng ngu ,
Mua so m, ba ng cy Ju ng ngu ngon.
'
' '
Ga ga y trong mua ttc ng c n trong,
Gto ng ktm, gto ng tb6 r6 n cang J6 ng.
uo c mu a gt6 ng mo t, ga no bu a,
Ttc ng ga y tro n nbu /u a n ng b6ng.
'
' '
Nu t Ta n nbu con ga c6 Ja t
Kb6ng /6 , ma o Jo tb p bnb mtnb
Mcnb m6ng go t n ng cbo mu a cbin
Tu bu6t 8on Ttnb tb ng Tbu y Ttnb.
I! A THINC, T P THO !
ThInh fhoa ng, foI Ia I nga c nhIn fruo c su Ia c quan
khong ca n, b n bI, b f fr cu a nguo I ba n cu cu a foI fu
1936; ba ng mo f qua frnh na o, nhu ng fI m fI n na o,
Iuo ng bI n fha nh ch f na o, d co su fhay do I cu a anh
ba n no I kho cu a foI, nguo I da vI f frong ba I Mat sau o
cuo I f p fho d u Lu a tbtcng |1940):
Cba ng Huy C n kbt xua bay s u / m,
Gto trng ot, nay co n nbo nguo t cbng:
Hon m6 t / n cba ng Ja gu t cbo trng
N6 t btu qua nb cu a b6 n bu6 n kb6ng co .
Tbuo cba ng s6 ng tb /o ng cba ng bay nbo ,
N6 t nbo tbuong kb6ng btc t Ja tan cbua:
Hay /o ng cba ng c n tu t n ng s u mua
Cu ng J t nuo c ma n ng bu6 n s6ng nu t:...
Th ma khI anh 28 fuo I, sau Ca ch ma ng fha ng Ta m,
anh da co fh vI f:
Em sao! gto tbo bcn s6ng,
A m sao! bo t ba n, J t b6 ng bcn cbn.
o t cut kb6ng cbu t pbn cn,
o t /cn tu n tu tu nbn ngo t nga o.
Ha ong, 2-1947
Ca I buo n fruo c kIa Ia f f y u, ca I vuI sau na y cu ng
Ia f f y u, v y fh ca I g o gIu a da fhay do I7 - Ca ch
ma ng, ch do xa ho I! Su dI d n cu a chu nghIa xa ho I,
cu a h fho ng fu fuo ng vo sa n. KhI n cho 60 fuo I, nguo I
fhI sI co fh vI f:
M6 t m6 t / n nbu bu6t sa ng tbu bat
T6t /a t tb y cu6 c Jo t cbuycn ba nb
8a u muot nm, cu ng cb ng Juo ng Ja t,
Nhung chIm e n v n bay xun - chua v xu Ia nh. Huy
C n va foI cu ng o mo f nha , 24 Co f Co , by gIo Ia duo ng
I n In Phu , ba n o f ng frn, foI o f ng duo I, r f
nhI u buo I sa ng, khI suong so m chua fan,
A nb Jc n trcn ga c, Juo t pbo ng
Cu ng /a J6t kc n n m trong kc n tro t.
8a ng ra go cu a. - Dtc u ot,
Ngbc gtu m tbo ctc t Jcm r6 t ra sao.
Dtc u Jang nga t ngu . - o c mau!
Ngbc r6 t, xcm /a t tu ng cu mo t tuo ng,
Duo t nba trcn ga c tb6ng tbuong
Do ng tbo kb6ng Ju t gtu a /u6 ng tba ng nm...
19-7-1974
Nhu ng sa ng so m cu a nam 1983-84 na y, ba n foI baf
foI nghe fho Ia m dm qua ca ng nha f ky hon, va foI Ia I
nga c nhIn fruo c nI m Ia c quan yu do I Iuon Iuon mo I,
du Ia p Ia I fh cu ng Ia dang co n, fu c Ia mo I frong fho I
gIan; nhung foI khong h coI ca I ky Ia y Ia mo f su fhong
fhuo ng, va foI bI f gIa xuong ma u cu a su sa ng fa o y.
N u f p Lu a tbtcng |1940) va mo f so ba I fho fruo c Ca ch
ma ng Huy C n khong mang Io ng yu cuo c so ng, n u
Huy C n fruo c Ca ch ma ng khong mang m m cu a Huy
C n sau Ca ch ma ng, fh Huy C n fhu haI na y fu du
ra7 fu co I hu vo7 Cha ng fhan no I fha ng nga y vu n vu f,
ba o ra ng hoa xun khong d u, do I fhoa ng mu I oI, frong
khI mnh chua so ng h f fuo I xun, dang co n o gIu a do
mang fre cu a do I nguo I! Ca I fI c so m, ca I fhuong ngu a
y cha ng qua Ia su fra hnh cu a Io ng ham do I, Ia ca I f f
dI nhIn cu a ke yu su so ng. Khong yu su so ng hay sao,
mo f nguo I co nhu ng ca I nghIng faI ky dI u: khI mu a
xun cu a mnh, khI nhu ng y fuoI In ru n r y frong co
chIm, khI nha c vuon In fro I"... Io ng ong cu ng fheo hang
ha I; va fho ong mang ng m sInh Iu c nhu men u nang,
fuo ng chu ng cu fho co nhu a, sap nu f ra nhu mo f ca I
m m cang"
|1)
|1) Xun I u, fu a Lu a tbtcng, 6-1940.
ToI nghI ra ng fa nn do c nhu ng fa c ph m hay cu a
fho I cu nhu nguo I fho ru a a nh xem nhu ng phIm m gIo
In soI phIm chu p mo f nho m fhI u nu , anh fa khen m y
co den d m nh f frong phIm m ra ng Ia nhu ng co ma f
mu I frang fre o nh f - vo I Ia I frong mo f xa ho I, frong mo f
fm Iy xa ho I cu fh , frong xa ho I cu , nhu ng nguo I gIa c
ngo chu nghIa xa ho I bo ha n h fu fuo ng fu sa n, phong
kI n, da nh do no va dI va o h fho ng mo I; co n nhu ng
nguo I ngh sI chua gIa c ngo chu nghIa xa ho I fh v n o
frong pha m fru h fu fuo ng fnh ca m cu a xa ho I cu , ho
dau kho fo f bu c v nhu ng f I u, mu fhu n cu a xa ho I
cu y ma khong fh y Io I ra, nhung ba ng xu c ca m, ca m
finh, ho no I d n fo f cu ng ca I b fac cu a xa ho I y, ma
ho I m fuo ng no Ia f f ca cuo c do I, f f ca cuo c so ng,
khong nh n fhu c ra ng co mo f ph n sa u qua a c u da
du ng In mo f fh gIan mo I kha c; Huy C n khong va ch
ma f chI fn duo c fhu c ch f ca I fr n gIan kIa, nhung
cha n ng y no In d n f n co :
... Kb6ng kbi co n xoay, m6 ng ra tan,
Tuo ng nbu ttm Ja cu mu6n ca n.
Tbu qua ca t nga p Ja t c6 t n
Hnb a nb /ung /tnb cu tru ta n.
CI c ngu chI u - 1938.
Ca I finh xu c ca m cu a nhu ng nha fho khI n cho ho ua
dI n da f fo I mu c cao do ; ba I 8 t cu a foI mo d u ba ng
Nga y muo n h f buo n nhu do I muo n h f, va Huy C n
cu ng da co cu fho: S u chI Iam, fro I oI, chI u f n fh ;
aI co ngo ra ng, vo fnh, vo hnh frung, ma chu ng foI no I
ca I h f, ca I f n cu a do I cu , fh gIo I cu . - y gIo do c Ia I
Lu a tbtcng, foI nh n fh y frong ba I Tu a vI f 1940, foI da
du a qua nhI u va o nhu ng chu d vInh cu u cu a van ho c
nhn Ioa I fruo c Ca ch ma ng fha ng Muo I; foI xu chuo I va
nh n ma nh nhu ng u u f buo n ba ; fh f ra, nhu ng ba I nhu
Trnb ba y, Tbn tbc mo d u f p, khong duo c fI ng vang
frong Io ng nguo I do c, ba I Bt ca gIa fr fho khong cao; frong
khI do fh ba I Xun cho d n by gIo v n kho I do ng:
Lu6 ng J t tbom buong mu a mo t J y
Bcn Juo ng cbn r6 n buo c trat to...
... R6 n ra ng buo c nbtp buong cuong go t,
Nbu a ma nb tu6n tra o tuo ng Jinb cbn.
a I Cbtc u Xun nhu ca I m m Ia , m m hoa dang bu p:
... Kc bcn Juo ng mo n
- Mu a J6ng Ja ta nb -
Co mo c bo non...
Cbtc u xun tuot ma nb -
Gto bay ca o b6 n...
a I Xun y cu ng chu ng mInh cho ca I ca m gIa c m m
bu p no I frn dy:
... cm say, kb6ng kbi say n6 ng,
Ngbn cy mo ngo n, mu6n /o ng bc pbot.
Kbuya nay trong nbu ng ma cb Jo t
Ma u tbanb xun J y tbu c nguo t bc o bon.
Ngo n tay tuo ng bu p xun tro n,
Co nguo t ra Ja o cuo n non, tb n tbo .
a I Ho a Jtc u.
Vuo n bn boan mu6n ca n n6 t Ja n ba y
Cu a nbu a ma nb tba nb tbo trong /a mo t.
Huy C n dua ca I mo I d n frong fho fho I y, Ia mo f
xu c ca m r f fh m fhia mo I me do I vo I fhIn nhIn; co fh
no I: nha fho xu c ca m ba ng da fhf nhu mo I nguo I, va ca
xu c ca m ba ng fm ho n. Nga d u frn ba I co na m duo I
go c cy nhn In:
... Gtu a tro t bnb /a con con,
Tro t xa s c btcn, /a tbon mnb tbuyc n.
Gto qua /a ngo n trtc u /cn
Htu btu gto Jy tbuyc n trcn btcn tro t.
Nghe fI ng mua, ca dao o nh Tr ThIn no I: 8o ng
s m stcb /ung cbu ng ngoa t btcn B c - Gto t mua ttnb
tng rt r c cb6 n ba ng btcn; Nguy n Tra I no I |dch fho
chu Ha n):
... Na o nu ng gbc g6 t kba cb
Tba nb tbo t Jtcm canb mo
Qua tru c, kbua bcn cu a
Ho a cbu6ng, cang trong mo
Ngm r6 t c n cb ng ngu
u t n6 t Jc n ttnb mo.
Ta n a no I Mua, mua ma I, nga y dm ra rich - CIo f
mua fhu da kha ch d y voI; Huy C n sInh sau, co ca ch
no I rIng cu a mnh:
cm mua /a m nbo kb6ng gtan,
Lo ng run tbcm /a nb n6 t ba n bao /a
'
' '
Tat nuong nuo c gto t ma t nba ,
Ngbc tro t n ng n ng, ngbc ta bu6 n bu6 n.
'
' '
... Rot rot... Ju Jtu rot rot.
Trm mu6n gto t nbc n6 t /o t cu co...
Pha I Ia fm fra ng cu a nhu ng tnJtctJu, nhu ng ca fh
ca nhn o fh ky 20, frong pha m fru ca c nuo c chua co
chu nghIa xa ho I, vu a fu bI f fh ngay khI do , ca m fh y
co Ie , choI voI, k f ho p vo I ca I nh n fhu c v khong gIan
vo cu ng vo f n ma khoa ho c ha ng nga y ha ng gIo dua
d n, fh mo I co no I ha n bao Ia. Va pha I Ia mo f fhI sI
chinh co ng, fh mo I vI f cu Iu c ba f Tat nuong nuo c gto t
ma t nba - Ngbc tro t n ng n ng vo I bo n fhanh n, ro I
Ia I fI u do I ngbc ta bu6 n bu6 n.
u ng nhu v y, ca I mo I cu a nha fhI sI mo I xu f hI n
khoa ng 1936-1940 Ia su fh m fhia nhu n nh fh f su
sac cu a xu c ca m, va ro fruo c nh f, do I vo I fhIn nhIn
fa o v f:
uo ng trong /a ng. boa Ja t co t mu t rom...
Nguo t cu ng t6t Jt Ja o gtu a Juo ng tbom,
Lo ng gt t s n it buong boa tuo ng tuo ng.
'
' '
t tbcu n ng, bo ng trc r6 t bo ng pbuo ng
L n /uo t bu6ng ma n nbc cuo ng cbn /u.
Lcn bc cao bay Jt xu6 ng bc su:
Kb6ng btc t nu a...
Va dy Ia Tbu ru ng.
B6 ng Jung bu6 n ba kb6ng gtan
My bay /u ng tb p gtng ma n m u
'
' '
Nat cao go t / n trong mu
Xu6 ng ru ng nc o tbu6 c nbn tbu mo t cc .
'
' '
8 c tro t tr6t nba t Juo t kbc,
Cbtm Jt, /a ru ng, ca nb ngbc /a nb /u ng.
'
' '
8 u tbu /cn cu t, song song
Vo t cy btu qua nb, co t /o ng qua nb btu...
Cu ng v n fh m fhia. Tuy nhIn, khong nhu ng fh m
fhia frong xu c ca m cu a nguo I - fho, ma chinh ca nh v f
fhu ru ng o bn ngoa I cu ng Ia fh m fhia, mo I Ia fh m
fhia; frong 8 cu Iu c ba f, nha fho da khu go I mo f
khoa ng khong gIan fh f mnh mong ro ng ra I, mnh
mang: va dy Ia Iu c ba f cu a Huy C n, khong fa I ra v n
ve mo f chu f na o, ma co do ng nhu fho fh f ngon Iu f
uo ng; cu ng nhu frong ca c ba I Bu6 n Jcm mua, Cbtc u
xua, Xun y , ba I Tbu ru ng de xe n ghe p fu ng haI cu
mo f, d fang m f do dI n ca m cu a ngon ngu . Con naI o
frn cao da dI fheo nhu ng Io I ru ng quen fhuo c va xuo ng
du ng nhn fhu mo I v ; frong khI my gIang Ia fheo b
ro ng, khe cha y Ia fheo chI u da I, fh s u tbu /cn cu t,
fheo chI u cao, cho fo I da y fro I fham fha m.
Lu a tbtcng om r f nhI u khong gIan frong nhu ng ba I
fho: Huy C n Iu c y fhich nhu v y.
8ang Jcm tbuyc n Ja xa co t,
Nguo t ra cu a btcn, ngbc bot /a nb bu6 n.
Canb kbuya ta nb c ng bcn c6 n,
Trng pbot J u ba t, nuo c J6 n mcnb mang.
Va muo I cu Iu c ba f cu a ba I Cbtc u xua fh f Ia khu
go I; mo d u, gtco, tbco, cco, Jc o.
Bu6 n gtco tbco gto cco b6 ,
c o cao qua n cb t, bc n Jo /au tbua.
bo I ho if nhI u Ia fro n, ho co nhu ng vo ng nuo c I n ro ng
ra ma I, fhu y ba cu ng nhu m ba, cho nn fa co ca m gIa c
nhu gIo cu ng Ian dI fu ng vo ng fro n ro ng ra ma I, vu a Ian
ro ng vu a pha f ra nhu ng so ng fI ng, gtco, tbco, cco, Jc o,
6 n xa qu n qua t bo ng co ,
Pb t pbo bu6 n tu tbo t xua tb6t cc .
Ca I bo ng co - pb t pbo, chI co fh Ia da ng co duoI
nheo fh mo I qua n qua I duo c; ca I do n xa kIa o frong nga y
xua, ma frn ca nh do n fh ca I buo n fu nga y xa xua hon
nu a Ia I fho I v ...
Bo trc rung J6 ng tr6 ng cb u,
Tuo ng cbu ng co n co ng trcn / u a t quan
cu fho vo I nhu ng fu va m fhanh co kinh vang do ng;
fI ng fro ng da nh frong hI n fa I, Ia buo I chI u xua hom
y, Ia I khu go I cu ng fI ng fro ng mo f dm frang xa xua
cm mo /ay a nb trng ta n,
H6 n xua gu t ttc ng tbo t gtan tr6 ng J6 n.
hon nu a, k ra fh cu ng hoI rac ro I, nhung dy Ia mo f
mo mo ng hIu hIu...
a I Ng m ngu t fro fha nh nhu mo f ma ng buo I chI u,
va buo I chI u ho a fha nh mo f ma ng mo m, ba I fho
nhu n nh nhu mo f ca nh fm ho n, mo f khung n fnh:
N ng cbta nu a ba t, cbtc u r6 t
Vuo n boang trtnb nu xc p J6t /a r u.
8o t bu6 n con nbc n gtng mau
Em ot, ba y ngu ... anb b u qua t Jy...
I m cao frong Iuo ng fho fa o v f vo I fm fnh na y,
chac ha n Ia ba I Tra ng gtang; fhIn nhIn fa o v f o dy
da Ia d f nuo c ro I, d f nuo c cu a fa. a I fho h u nhu fro
fha nh co dI n, cu a mo f nha fho mo I. Va o mo f ca ch
do ng da c da ng hoa ng, v dy Ia da I gIang, Ia song Io n,
vi du nhu song Ho ng; Ia fra ng gIang: ro ng, bao go m ca
fruo ng gIang: da I; s u trm nga chu khong pha I if nga ,
v Ia song Io n:
8o ng go n tra ng gtang bu6 n Jtc p Jtc p
Con tbuyc n xu6t ma t nuo c song song.
Tbuyc n cc , nuo c /a t, s u trm nga ,
Cu t m6 t ca nb kb6 /a c m y Jo ng.
HoI fho co dI n Ia du ng, bo I song Io n Ia gIang san b n
bI muon do I. uy cu fhu fu fh Ia hI n da I; fho fruy n
fho ng cu a cha ong fa khong dua ca I ne f hI n fhu c, fhu c
f , nom na, chn fh f d n so ng sif, Ia cu t m6 t ca nb froI
dI frn song.
Lo tbo c6 n nbo gto Ju btu
u ttc ng /a ng xa ca n cbo cbtc u,
N ng xu6 ng, tro t /cn su cbo t co t,
86ng Ja t, tro t r6 ng, bc n c6 /tcu.
Tm Iy cu a fho fru fnh cong khaI no I chung fruo c
Ca ch ma ng Ia no I no I buo n; Huy C n cu ng muo n Ia m no I
b f ca I da I, ro ng va co IIu, cho nn phu dnh, d n
ca mo f chuy n do ngang, d n ca mo f chI c c u, chI co bo
bo ba I ba I. Va dy Ia fm fra ng fruo c ca ch ma ng: bc o
gta t, boa tr6t, nhu ng so kI p con nguo I froI gIa f frn con
song Tho I gIan:
Bc o Ja t cc Ju ba ng n6 t ba ng,
Mcnb m6ng kb6ng m6 t cbuyc n Jo ngang,
Kb6ng c u go t cbu t ntc m tbn m t
L ng /c bo xanb ttc p ba t ca ng.
o n cu k f:
Lo p /o p my cao Ju n nu t ba c,
Jtc p Jtc p, song song, ro I /o p /o p, Ia I nhac ca I frang
nghIm cu a haI cu fho mo d u, bo I dy Ia khong khi
cu a su Io n Iao.
Cbtm ngbtcng ca nb nbo . bo ng cbtc u sa.
O nu a frn ba I: Nang xuo ng, fro I In su cho f vo f, frua
da nga sang chI u, nhung co n nhI u a nh sa ng Iam, co
v y mo I fh y duo c fh f xa, mnh mong; doa n cuo I ba I fh
Ia ca ng g n v hoa ng hon, con chIm dang xo e ca nh bay,
bo ng chI u sa na ng d n no I no pha I nghIng ca nh, I ch
ca nh; cu ng Ia Iu c:
Lo ng quc Jo n Jo n co t con nuo c,
Kb6ng kbo t boa ng b6n cu ng nbo nba .
Cu fho ThoI HI u: Ycn ba gtang tbuo ng su nbn s u,
|Ta n a dch: Trn song kho I so ng, cho buo n Io ng aI), do
do , Huy C n no I cao do hon: co kho I frn song, da da nh Ia
nho nha ; o dy, nho nha cao do , khong c n pha I co kho I
hoa ng hon mo I go I nho . - Ca ba I fho fhu c Ia I o haI cu k f
na y; ca I dI p fu cuo I cu ng do n do n no I Io ng qu ba f nga f
mnh mong, song ca ng vo I ro ng, ca ng nho qu huong.
Tra ng gtang Ia mo f ba I fho ca ha f non song, d f nuo c, do
do do n duo ng cho Io ng yu gIang son, fo quo c.
'
' '
Trong Lu a tbtcng, co mo f nhu c u fru f fm ho n n
khu c cu a mnh sang nhu ng fm ho n b u ba n, co nhu ng
Io I b u ba n gu I dI; bo I o frong xa ho I cu , qua nh n ma nh
va o quan nI m mo I nguo I Ia mo f fh gIo I rIng fy:
T6t Ju btc t tbtt xuong /a s6ng nu t
Cbta btc t nguo t ra tu ng xu c6 Jon.
n u d y fo I fo f do , fh se co fnh fra ng co don fuy f do I,
khong aI d n cu u aI ca :
Tbuyc n kb6ng gtao n6 t Jy qua Jo ,
Va n tbuo cbo mong m6 t ca nb bu6 m.
Cha ng sInh vIn fruo ng Cao da ng Canh nong nam 1940
o po po f
|1)
frn mo f can ga c pho Ha ng Than, nha do I
dI n bn kIa duo ng Ia mo f qua n com cu a ca c ba c phu xe
ke o; ca I pho mang ca I fn den du I y chI co nha fh p,
khong co cy, Pb6 kb6ng cy tb6t s u btc t bao cbu ng,
mo f buo I chI u, ChI u khong nang, khong mua - khong
suong gIo , chI co s u va n fhuo , anh pha I fm ca ch Tro
cbuyc n vo I ca c fhI nhn da ch f fu nga n xua.
Em cbtcu ntc m ca c anb, b6 n ra ng /u a
u6 c mu6n sao Ja tb p o m t tro t.
Ha y cc Jy bo t tbt si mu6n Jo t
o t /a nb tbc , mnb cm sao cbtu n6t.
Co khI anh coI chinh buo I chI u Ia mo f nguo I, Ia mo f
ba n, va Tm su vo I chI u:
Cbtc u ot! Ha y xu6 ng tbm ta co t!
Tbtcn ba /a xa, Jo t tr6 ng kb6ng...
... Kc /c tm b6 n Ja b y /u.
H6m nay nbn /a t nbo tbuong J u,
M6 t mnb cu ng mu6 n cu tm su .
Cbtc u xu6 ng cu ng ta, J ng co nbau.
|1) popotc: mo f so nguo I chung nhau fhu nha , n u an, va phi fo n
chIa nhau cu ng chu
a I V6 cc , ba I Mat sau cu ng ba y fo ca I khao kha f duo c
ca m fhong vo I nhau. Ca I khong khi fm fnh bI u hI n
nh f o ba I Tnb tu ; Io I nguo I nu no I; frong ca I bu I ngu I,
vo f ra ca I ho n ho ; Anb Ja cc , cm ngbc Juo t cbn cang -
Hoa /a no co t cbu6ng rc n gto ng tb m, f f ca Ia fm
fha nh, d n co fh ho n nho fhuong em d f a o dng anh:
8a ng b6m nay b6 n cm nbu tu a o
Y trong cco /a /uo t xc p tu ng J6t
A o Jc p cbua anb! Hoa tb m tbcu Jo t,
A o mo uo c anb b n gtu m cbtc c nbc ...
Va frong fm fnh mnh, nguo I fhI sI ng m Ia I co bao
nhIu Tnb m t! Th f ra, khong pha I ca bI f anh ma
frong Ie do I, frong su nguo I, chuy n y Ia pho bI n; fruo c
khI co mo f fra I d u, fh da co bao nhIu hoa roI. Nha fho
Pha p audeIaIre |1821-1867) co cu fho no I fI ng |dch):
Ho t mnb Ja ng /c ta ycu, - Em ot, n6 t y /a Jtc u cm bay,
Huy C n hI u ra ng pha I nhI u may man Iam mo I
fha nh fnh duyn:
Do c Jo t ra t ra c mu6n ga Jo n,
Kbo n6 t ng6 t cbung m6 t cbuyc n ta u
'
' '
uo ng kb6ng Ja t nguo t tra nb Jc tbcm xa...
G p ngay Jt! o t may ru t / m ma !
C u kh n
V v y ma , k ra... va fh Ia Tnb m t.
... T6t cu ng cc , t6t ngo nga c, ncn cbt
Nguo t bcn t6t ma t6t Jc nguo t Jt,
T6t /a m nu ng, quyc t gtu /o ng ktcu ba nb,
Nguo t Jo o , t6t /a m nbu gbc /a nb.
Nguo t Jt r6 t, tb6t mong mo t g Ju!
Nbu ng ba n tay Ja ng /c pba t gtao nbau,
Ho bu ng tbc , kb6ng cbtu c m ycu mc n.
y gIo , foI xu chuo I fheo mo f fuy n kha c nu a.
InIn no I: C n mo mo ng. - ToI fham Ia Havana |1982),
fh y gIu a mo f vuo n hoa, co fuo ng ong KIhof |on
QuIchofre); nhu ng nguo I xa ho I chu nghIa chu ng fa Ia
nhu ng nha khoa ho c va fhu c fI n d ca I fa o fh gIo I; ma f
kha c, ng m cho ky , so ng frong xa ho I cu , pha I co if nhI u
ca I ma u ong Kyso f, mo I ha quy f fm dI cu u na n pho
nguy cho cuo c do I. - o c mo f fa c ph m ma fho I gIan Iuu
Ia I, c n da f no va o frong hoa n ca nh fho I gIan va khong
gIan cu fh .
Khong fu gIa c, khong hI u y nghIa chinh fr cu a hI n
fuo ng, ma Huy C n da va ch ra ca I cuo c do I Quanb qun
cu a xa ho I cu , ro ra ng Ia b fac, nh f Ia ca I so ng mo n
ha ng nga y:
Quanb qun ma t gtu a ca t ba Ja ng Jtc u,
To t bay /ut c n cbu ng y m t nguo t.
V qua tbn ncn qua J6 t bu6 n cuo t,
M6t nb c /a t cbt co ng n y cbuyc n...
... A ! Tbc J y, cb6 n ba ng nga y cu tru ,
Va n ba t Jo t may m n cbt u su6ng,
Ot! tm tu ngn gtu a b6 n bo tuo ng,
Cbo gto mo t, nbung cu a Jc u Jo ng kin.
Nha fho nho Ia I ca I fuo I muo I Iam cu a mnh va Iu a
nhu ng ba n mnh |khoa ng 1930), do ba ng so ho c ro I, ro I
Ia ng qu hay Ia fInh Ie , va o fruo ng frung ho c, I n d u
fru f bo qu n a o qu mu a ma c bo qu n a o ba ba va I chu c
bu frang, fInh fuom; Tu u truo ng
Gto nao nu c cu a m6 t tbo t tbo Ja t!
Ho t ngo t nu, bo t tuo ng tr ng, cu a guong!
Nbu ng cba ng trat muo t /m tu6t ca o truo ng,
Ruong nbo nbo co t /tnb b6 n b ng ngo c...
Ca I xa ho I cu c u fa o fh na o ma , ga p dm dong Ia nh,
m y ho c fro frong nha ky fu c d n ngu ghe p cho m, Ngu
cbung, Huy C n cu ng nhn do no I d n ca I s u, ma nga y
fruo c chu ng foI go I Ia s u co f fu y:
Ot rc t! Jcm nay m y bo c tro
Ngu cbung gtuo ng bc p, tr6 n bo co.
- C6 b6 n ca n tbuo bu6 n Jon cbtc c
Co /c Jcm nay cu ng ngu nbo .
Truo c Ca ch ma ng, co khI chu ng foI a p du ng finh
nhn da o, Io ng fhuong nguo I ba ng muo n ca ch no I d n ca I
ch f d no I fhI f fha d n su so ng:
La nb /u ng btc t m y t m tbn xuong!
An a t xua kta ktc p ngu gtuo ng,
u nu a tay cboa ng /a m g6 t m,
Co n Ju J6t /u a cbuyc n canb suong...
Ngu chung
Trong cuo c do I cu , ao fu , fho I y |1925-35) gIao fhong
Ia I r f ha n ch , mo I khI mo f Ga nb xtc c nhu xI c Ta uy
HI n dI qua ghe Ia I ca I Ttnb nbo - c6 cm - n m xcm -
ktc m btc p - |fho Y n Ian) fh Ia dI xem xI c vuI suo ng
bI f bao! Khong nhu ng fa I ngh hI m co , ma co n ca I ho n
cu a su dI xa, su Ia ng du o noI ca I fang ra p xI c fu du
v cang In, nh f Ia nha c cu a xI c Iu c y; khI n cho co
mo f nguo I,
Ta m tu6t m6 t cbtc u trong ra p xtc c
Mc na ng cuo t ngu a u6 n tbn to.
tc u kc n r6 n rtp nng cbn ngu a
Nbtp co t /o ng trat mo ca nb ycu,
Nba c bu6 n tbu cbo b6 n Juo ng sa ,
L n co t bu m, cot, ga t /c ktc u
n ba I D u cbn trcn Juo ng, fh mo I fh f mo mo ng
v n vo, vu vo. Truo c chu ng fa hon 500 nam, Nguy n Tra I
nhI u fnh xo f fhuong d n mu c Vtc n co boa ta n, cbng
quc t J t, hoa c Quc t btcn, nga y /c (c nga t bo ng boa tan,
khong no que f d f, que f hIn khI co hoa fa n hoa ru ng;
ba chu bo ng hoa fan khong ha n ch o nhu ng ca nh hoa
roI; ma co fh co nghIa bo ng da ng cu a hoa, hnh bo ng
cu a hoa Ia I co chu tan, fu c Ia khong Ioa I fru ca I nghIa
ho n hoa. - Huy C n co mo f fnh ca m r f f nh do I vo I
nhu ng d u chn frn duo ng; bao cu cbuyc n - cu a
nbu ng ba n cbn r6 J u Jo t, fu c Ia nhu ng fhn ph n
nguo I do I nguo c xuoI v f va , ca c fh h con nguo I vo I
nhu ng d u chn ghI ro I Ia I xo a frn Juo ng ba c fu c
Ia frn duo ng bu I frang, duo ng ca I, duo ng do I; dy Ia
chu nghIa nhn da o chua huo ng va o ha nh do ng, nhung
xo f xa da dI f:
At btc t Juo ng kta J m m y / n:
Gto cu a tb6t /a c J u mu6n cbn.
La m sao go p /a t nng xcm tbu
Nbu ng buo c cu co xa /a t g n.
Tb6t Ja tan r6 t ca n go t buong
Cu a nguo t Jc p to t tu trm pbuong,
Tan r6 t nbu ng buo c kb6ng bo bc n
a buo c tru ng nbau m6 t nga Juo ng...
a pho ng fm fnh va o su fhong ca m mnh mang
nhu fh , fh ca I nong no I Nbo bo cu ng Ia f f y u, dI
nhIn fhoI. a I na y co haI cu 3, 4 r f fhich, nhu ng cu
fho mo nho muon do I:
Tb6t /a c buong ru ng con gto Jc n -
Bng kbung tro t r6 ng nbo s6ng Ja t.
Va kho fho fhu haI cu a ba I fh hoa n foa n Ia m ba ng
dy fo, ho I co aI chang da n Ie d fo chu ng, Ia d ma no I
nang va ng gIang fo, nhu ng nguo I Iy bI f nhau gIang fo,
d cho mnh dy vuong va o frong fo...
Ot n ng ca ng sao ma nbo nbung!
Co at Ja n /c Jc to cbu ng:
Co at ttc n btc t not xa y
Xut buo c cbn Jy cu ng nga t ngu ng...
I f sang frang sau frong Lu a tbtcng, Ia ba I H6 n xa,
cu ng co haI cu fh f mo mo ng:
Cba nb n6 t tuong tu kb6n gta t to ,
Mu6n sao ba ng ba c s u kb6ng gtan
nhung da fu d f ma dua fhuong nho In frn fro I, fo da
gIang frong b u fro I, ba o hI u mo f ma ch rung ca m Io n
frong 50 nam fho Huy C n: nhu ng rung ca m vu fru ; Huy
C n da ba o fIn mo f f p fho muo n xu f ba n: Vu tru ca;
nha fho da fu ng vI f, fruo c fha ng Ta m 1945:
Mu6n tbu ta Ju ng ngo n trtc u,
au cu ng nb t nguyc t /o ng trco gtu a tro t...
chua fh y duo c chn Iy cu a Ca ch ma ng fh dau cu ng
nh f nguy f, bo I fa I co fm huy f: ma nho v co fm
huy f, cho nn da fm duo c, d n duo c vo I chn Iy cu a
Ca ch ma ng.
Q! H!ONC N PH!
ToI da nhI u I n v fham qu n Phu cu a Huy C n.
Ca I Ia ng nu a son cuo c, khu f ne o bn song vang, nhI u
cy co , Ha TInh go I Ia cy fro, chao oI, fruo c Ca ch ma ng
Tha ng Ta m 1945, sao vang ve haf hIu d n fh ! n u
khong fhuong ba n, fh chua chac da v . R f nhI u ca finh
cu a d f daI, co fh no I mo I ma nh d f d u fra n d y xu c
ca m, nhu fich fu ca I co so du fu ha ng fram nam fruo c.
T6t stnb ra o mtc n son cuo c
Co nu t /a m xuong c6 t tba ng nga y
t ba t tot /a m Ja tbtt ma t
Gto s6ng nbu nbu ng ma ng b6 n bay...
ToI na m nghe d f...
'
' '
Tu6t nbo t6t tru m trong nbo tbuong
Ca cb s6ng cbo Nuo t, bc n Jo suong
La ng quc son cuo c cbtc u cc so m
Bo ng nu t Ja t /an ma t ru6 ng nuong
Anh Ia m ve o qu foI
Ia ng qu huong da cung c p cho Huy C n mo f ca I
go c d f daI g su fham fha m, nhu fu ruo f cu a fho I gIan;
Co pba t t6t tbn co t nu m m - Nbu ng cbt tbat ngbc n t n
su ng m - Tu nga y Jc cbo m ng6 t tru ruo t - Gtu a gto
J6 ng quc tu6t b6 n nm; chan fru In ma I nu I, chu nho
cu ng vo I chu ng ba n m ca I fro choI L y Jao kboc t J t
/a m tang tr6 ng - Cng m6 t Jy ru ng, Ja nb cu ng tro t.
Cbtc c tr6 ng cang /cn Jtc u c6 so
Rung tu /o ng J t, - Jc n by gto
T6t co n ngbc ro trong cbtc u / n
Ttc ng J6 t nbu /a J t tbo ra.
Cu nhu fh , Vang J6 ng boa ng b6n m6 t so t ru ng.
TI ng nha c da c bI f kIa, co Ie gIu a ca c nha fho, chI co
Huy C n duo c nghe, duo c fh u, bo I ca c nha fho kha c
khong ga p hoa n ca nh nhu fh ,
H6 n trc ngbc trong cbtc u co t co t
t tro t g n gu t ttc ng nguycn so...
Thm nu a, mo I T f v , chu nho co n huo ng mo f phong
fu c co ,
Ttc ng tr6 ng com Jo n pbu t gtao tbu a.
Anh vI f, frong ba I Nbu ng cba ng tbt si 12 tu6t.
H6m qua mo t m trong /o ng mc
Tbc gto t J u btcn Jc n cu6 t tbc m,
Nay Ja kc tat ngbc cu tru
Nbu ng cba ng con nit r t trang ngbtcm.
OI! Nhu ng f ba o d u fIn, nguyn so cu a fm ho n
mo f con nguo I, fh f Ia huy n bi! Trn kIa, foI co nh n
ma nh ba I fho co haI cu: Nu t Ta n nbu con ga c6 Ja t -
Kb6ng /6 ma o Jo tb p bnb mtnb, foI da fheo ca I fh no I
fa I cu a ba I fho ma phn fich, ma kha m pha ; m y hom
g n dy, mo do c Ia I f p Ba t tbo cu6 c Jo t, d n ba I 8o m
mat ga ga y, foI khe gI f mnh:
Ha ng cau mo ngo n Jo n nga y ca o
Xo m nbo nc p bcn trtc n nu t cao
Ga /a t ga y J6 n tbcm Jo t nu a
N ng /cn xo c qua t Jo nbu ma o
ca I nu I cao ma xo m nho cu a Huy C n ne p va o y, Ia
nu I Mo ng Ca , r f co fh nha fho khI vI f ba I Ga ga y trcn
ca nb J6 ng Ba V Juo c mu a chI fheo ca I fh cu a su v f,
cu a ba I fho ma sa ng fa o ra ca I ma o do cu a con ga kho ng
Io nu I Ta n; nhung cu ng r f co fh nu I Mo ng Ca cu a qu
huong da nh p fm va o Huy C n fh f su sac, su d n
mu c khong fu gIa c, da cho Huy C n ca I hnh fuo ng kIa
v nu I Ta n VIn...
Va qu huong n Phu k f ho p vo I nhu ng no I kho cu a
gIa dnh va Ia ng xo m ho I fruo c Ca ch ma ng cu ng da phu
In fm ho n fhI u nhI va fhI u nIn cu a Huy C n nhu ng
dau kho va u buo n. - Tr n Iu f nam 1926 o Ha TInh, nuo c
da In fo I ma I nha ; bo dI xa; me va con In cha n; bo n b
nuo c re o, chI co n m y ngo n cau Iaf Iay.
Go t co t /a ng gtc ng /o t mc J n
Xa y cbt, cu u gtu p / y con t6t!
Ttc ng Jo n gtu a nuo c mcnb m6ng tr ng,
a p /a t tu xa m6 t ttc ng o t.
Ca I xo m mI n nu I nuoI nhu ng do ong. Iu Iu Ia I xa y
mo f I n ong fra I ong ke o nhau bay dI, bo nhu ng ca I do
fro ng Ia I do , khong nhu ng fhI f fho I, m f ma f v kInh
f , nguy ha I hon, Ia gy mo f fm Iy xu I qu y, fh f ba I,
frong nha , frong fhon.
Ong tra t! tro t ot, m6 t ma ng b6 n
Cu a nba bay cu t bo son tb6n,
t tot nc m Ju6t bo ng ong mo t,
Ong c n cu bay kbu t bo ng non.
CIu a ca I khong khi du hIu kIa, chu be fhuo y fhInh
fhoa ng ngu frua qua gI c d n chI u mo I d y:
Con trc ngu cbtc u bay gt t tb6 t
Kbo c tnb co ca n ng nga y ta n.
Ba 6m J6 ma t, bo n kb6ng ngo t,
Ttc ng n c n m mc ngu c c n ran.
Th ra fhuo y nhu ng y u fo vo hnh v n fa c do ng va o
fm ho n con nguo I, du con nguo I y co n Ia mo f em be :
Bo ng cy cau, cy mit - Ca bo ng nu t sau nba - c cbtcm
bao trc nit.
Trong khI y, fh ngoa I xa ho I, ngay frong nhu ng ca nh
chu a, nguo I fa dap nn, fa o ra nhu ng ca nh da ngu c vo I
fhIn da ng; fhIn da ng o frn cao, fre con khong nhn ro ;
da ngu c o duo I fh p, fre con fha ho nhn ky nhu ng ca nh
da y do a, fu ng xe o frong ca c cu a dI n Im vuong:
T6t so nbung ma so it tb6t
Kb6ng b ng ca t so cu a ba t6t
t qua Jta ngu c, ba run g y
u Jo Juo ng nbu Ja tb y r6 t...
Trong mo f ba I fho, Huy C n k Ia I so ph n h m hIu
cu a a d, ba mo , ba co, no I nhu Nguy n u, Mo I
nguo I mo f nghI p kha c nhau, nhung cu ng Ia kI p kho
frong xa ho I cu ; ba d, D 8a u. s6 ng nbu bo n so t /n xu6t
- s6ng cut nuo c cu6 n, so t J6 t ca ng Jau, nguo I fa vuI, fh
mnh ca ng kho .
y Ia Io I cu a ba me Huy C n:
Mc ba o. Con ot, Jo t kb6 / m,
Cb6 ng con, u ca t no trm nm!
va Io I cu a Huy C n:
Nbn m t ba nguo t nbu bt tro t
Va o xc oan ngbtc t ba nb /n Jt
Anh vI f r f sa ng ro , nam 1980:
Tu6t bat muot ta s u
Xa b6 t bu6 n u ma u
o t Jau ncn b6 n Jau
Trang tbo n m a o na o.
Ca cb ma ng r6 t, tuot /a t
Vut c6 bu u /a t cc
Lo ng cut tba nb boa tra t
Vuo n tbo ca nb xum xuc.
'
' '
Tho Huy C n vI f v qu go c n Phu , bao go m ca cha
me , anh em, ho ha ng frong do . - Me anh Ia hnh a nh vo
ha n fhn fhuong:
Rc t J6ng Jt c y Jt ca y,
No ng bc ba t ca t, Juo ng / y J6 t kboat,
B u cbn kbo t nga J6 c nboa t,
Nbu ng cbtc u ga nb nuo c g p tro t J6 mua,
Gt n tb y, mc cb ng no t tbua,
Vta cu cbua cba t /o t tbo Truyc n Ktc u.
C n rng bo qua trm Jtc u,
Tbu y cbung c n m6 t /o ng ycu Jo t na y...
a cu m f ro I, du a con v n Nho me nga y xua chn
b u d f - Me cham Ia m Iu ng gIu a con dong, v n
T6t nbo ba n tay cu a mc t6t
Cbat nm g6 c ngo n, bo t gta Jo t
Mc co n ca y cu6 c, co n cun xo t
Gtco ba t tu mu a, cb ng ngbt ngot.
Ma /a ! /o ng tay c n cu mc m
Bo t qucn gtco ba t bo a tuot cm...
Cuo I nam 1940, sau khI vI f xong f p ho I ky v fuo I
nho , Huy C n rung rung d fa ng me mnh, va fa ng Me
To quo c:
... Mc ot, sao mc gt6 ng
t nuo c stnb ra con!
Cu ng m6 t b u kb6 tb6 ng
Cu ng b y nbtcu Jau bu6 n...
Cu ng cuo I nam 1941, Huy C n fham gIa hoa f do ng
ca ch ma ng. Nam 1981 duo c fIn frong qu dua ra: a c
Thu , fh y ho c d u fIn, da y cho anh do c, anh vI f, vu a
m f; fho anh Ia m Io I no I vo I fh y:
Nm nbm nm cbo p m t
Xa An Pbu quc nba
M6 t cu6 c Jo t cu t t t
Ngbc. /o ng con xo t xa.
Con /uo t Jc n nba tb y
Mc ca cbu pba t ga nb
Lo pbm tim Jco tay
Pba cbc xanb J c qua nb...
Ho I ky cu a Th Iu k Ia I ra ng anh y so dI ho c, b
ga nh dem fo I cho fh y; ho a ra Huy C n cu ng co ca I fhn
ph n b ga nh dI nhu fh .
m ga I cu a nha fho, O Tra Ia m c p duo ng cho mo f
co quan, bao nhIu Ia nhn fnh, nhn van frong mo I so
ph n con nguo I, nhu ng con nguo I bnh fhuo ng nhu
nhu ng so I ngang, so I do c d f nn f m va I Io n Iao cu a
cuo c do I:
... Kbt n u com, ru a ba t
Lu c Jo n mm, tru c ba n.
M t o nbu tra t tb6ng
Na m gta ma r n ro t
Ngang Jo c nc t nbn bu6 n
Cbt mtc ng cuo t tuot ro t.
Ca ng gta , ca ng gt6 ng mc
Gt6 ng m t, gt6 ng Jau pbtc n.
Va ba n fhn Huy C n, chu be nam y, ma fho I gIan
cu ng d y sau Iung, du muo n du khong muo n, cho fro
fha nh To c fruo ng:
Cbu , ba c cbc t r6 t, trong bo ta
T6t nguo t cao tu6t nb t r6 t a:
Mo t nga y na o nbo tbco cbn cbu
Mc ma t Jtc u cao cba y ba t nba ,
Cbc o bc o J6ng cc rnb n p bu t
uo c cbtm, ta t mc t ca /a n Ja...
nha fho ba o vo I em fraI:
Tbuo c ot! cbc p tro n to gta pba
Cbn nu t, bo s6ng g6 c bo ta.
a I ho c foa f ra fu nhu ng dI u, nhu ng fho frn dy,
Ia chu nghIa nhn da o: cham Io cho con nguo I, cham Io
cho mo I mo f con nguo I frong ca c fh h , ca c so ph n no I
fI p nhau, da ng cho mo I nguo I co mo f chu f ha nh phu c
don so |chu frong fho To Hu u) khI so ng - Tho Huy C n
v n co h u, du da m vu c fay su va o nhu ng dau kho cu a
do I nguo I, anh Vc tbm xa u c n |va nay Ia I mang fn
n Phu nhu cu ).
... Cu gta mo t ba t /a c rang
Lu nm g p m t, ba n sang truyc n Ktc u.
Ra cc , su nu t trng trco,
At co n bu6 c Jo cbtc c Jtc u tu6t tbo...
1971
T N!O C VA THIN NHIN
Tho vI f v fhIn nhIn d f nuo c Ia mo f so fruo ng,
mo f dI m ma nh cu a Huy C n; duo ng nhu o dy, nha fho
da foa f ra mo f ma ng huong sac su xa, cao de p nh f cu a
fm ho n mnh.
CHI ! TH! Q! H!ONC
Cbtc u tbu trong, /a tru c co n Jc p qua
La mia xanb nbung qua t ca o ma t ra
Ttc ng /ao xao nbu at nga no n cba o
Hoa muo p cu6 t mu a ca ng ru c nbu sao
Gtc ng trong /c o, tro t xanb tn tbm tb m,
Cbtc u tbu quc buong sao ma J m tb m!
T6t buo c gtu a cuo n, ba n co t ba ng cau
Hu t n ng to ca ng nbu nbu ng Ja t cao
u ng /6 ng /6 ng, tbu ttc ng cbtc u ca ng ro t
V6 ng kboat /ang xo c /a ra n m suo t
Cu ng co t mc ga xo a ca nb p con
O truo c sn nba , m y J6 ng ga cb son,
H6 c6t tr ng n m Jo t nga y xy Ju ng...
chu ng fa fh y ro ra ng dy khong pha I Ia nhu ng bu c ve
ca nh. Nguo I fhI sI buo c gIu a vuo n, be ba n vo I ha ng cau,
ha ng cau kIa khong pha I chI Ia ha ng cau nu a ro I, ma Ia
nhu ng ca I da I, nhu ng co f fhu m, nhu ng co f angfen.
Ju ng /6 ng /6 ng, tbu ttc ng cbtc u ca ng ro t
ha ng cau da co kha nang y, fh nguo I fhI sI ca ng co kha
nang y; fm ho n anh fhu nhu ng g Ia co ho n nh f, fInh
f nh f cu a ca nh v f qu huong. Nhn qu huong fo I
du, anh yu qu huong fo I do : gIo ng anh m a I ha n dI,
fu nhIn dI p nhu ng v n frong cu: TI ng /ao xao - nhu
aI nga no n cba o, dI p nhu ng m fhanh gIu a cu: CI ng
trong /c o - fro I xanh In tbm tb m, nhu muo n vuo f ve
mon fro n ca nh v f; mo f nha c dI u kin da o ma fh m fhia
n frong nhu ng cu fho.
Ca I ng u nhIn cu a su do I da muo n ra ng nha fho
Huy C n, vo n sInh ra, Io n In o mo f Ia ng qu son cuo c,
dI chan fru fu be , v.v... Ia I da ho c va fo f nghI p ky su
canh nong, vo I fhm mo f khoa dI su: nghIn cu u v su
bo , da c bI f Ia fa m, du fa m. Ca I chuyn mon y r f ho p
vo I fm ho n anh; frong f p Ba t tbo cu6 c Jo t, anh co ca
mo f ph n sa ch I y fn Ia : Nghe nhp so ng ca y bu a. Anh
v n co n nho su sac fuo I fho u, o Ia ng n Phu , cha
anh, mo f nha nho hay chu , cu ng va c ca y ra xe d f, duo I
chn nu I Mo ng Ca :
Cba J y Jt ca y trau ktp cu
Hu t cang Jtc u tbu6 c kbo t mu bay
Nbu t ca , com u trong b6 tr u,
Cbu t ca kbo tuong mc c6 t ba y...
Tho anh mang r f nhI u suy nghI, nhI u fri fu ,
nhung cu ng fh f d m d f daI do ng ruo ng, da m fham v
ca chu f qu huong: so sa nh Huy C n vo I ca c nha fho
kha c, se fh y ro ca I da c dI m cu a anh, ma ca c nha fho
kha c khong co , hoa c Ia khong co fo I mu c y. Ia mo f
nguo I Ngh TInh gIu a ha ng fram, ha ng nghn nguo I fri
fhu c qu o Ngh TInh, chI co anh mo I no I don gIa n va
ma n ma ba ng fho:
At ot ca xu Ngbc
Ca ng m n /a t ca ng gto n
Nuo c cbc xanb xu Ngbc
Ca ng cba t /a t ca ng ngon...
Ong J6 xua xu Ngbc
Ca ng Ja y, cbu ca ng nbtc u
Tinb tnb nguo t xu Ngbc
Ca ng btc t /a t ca ng ycu...
a I Xong bu6t ca y ro ra ng Ia fho, nhung cu ng ro ra ng
Ia chn fh f nhu chinh anh dI ca y xong va dong bo v ,
nguo I vo I bo dI doI bo ng d m chac nch; frong muo I haI
cu fho, bo ng hoa ng hon Ian fh m ca ruo ng vo I Ia ng qu,
chI pho I ca fro I d f; khong pha I anh dI ca y, chinh Ia cha
anh da dI ca y v va anh Iu c nho cha y ra do n cha:
Ca y xong, suong Juo m m t Jcm nbo a
8ao J y, tro t nbu ca t no boa.
Nguo t co t bo Jt, J6t bo ng J m
Kboan tbat cbn buo c tro cc nba .
Ttc ng cm nbo cba y Jo n cba cc
Cbo su a J u tb6n - At co ngbc
Ttc ng nbu ng c sao cbcn cbu m /a t
Trcn cao sot m xo m Juo ng Jc.
Huy C n co mo f Ioa f fu ngu , hnh fuo ng, ca nh v f
cu a nong fhon d du ng Ia m ch f II u frong fho mnh,
anh fhInh fhoa ng Ia I IIn h d n, I y ra ma so sa nh:
Tro t no ng Jcm qua my J y ran
Ngo Ja n tru ba c pba tung ra n!
fh f Ia b f ngo ! My frang da fha nh fru ba c; fuy nhIn
ca I fro ng fm chu y o dy khong pha I Ia tru, ma o ra n,
o pba tung ra n, nghIa Ia my ba c o frn fro I da so ra,
Ian ra du ng Io n xo n r f ro ng, r f xa! - ca I do ng fa c my
nhu fru ba c pha fung ra n r f ma nh, r f khoa I, Ia m cho
foI IIn h fo I haI cu fho kha c cu a Huy C n cu ng mang
do ng fa c va co n bay buo m ma nh me hon, no I v ngu a;
frong Iu c ngo xen ba I co xanh ngo I fro I xanh, frn mo f
da ba n ba f nga f nhu v y, fh
Tu ng Ja n ngu a tr ng cba y nbanb
u6t my, my Ju6t, tung boa nb tba o nguycn.
fh y ro nhu ng duoI ngu a vaf ve o qu f qua , ngu a frang,
my frang, vu khu c co Io n Iao, tung boa nb, nhu mo f cy
bu f da I fu vI da I na o dang vI f fha o nhanh nhu ng duo ng
ne f ma nh II f.
f Ia d f daI; ro ng hon, d f Ia d f nuo c; va qu
huong d f nuo c cu ng Ia m cho Huy C n yu m n d n m
say. KhI anh du ng o b n Trung Ha , Son Ty:
8a ng J y s6ng a cba y / ng su,
Hoa ng6 trcn ba t pb n pbot ma u
Kboat /ang t6 t rc bo ra bc n,
Gto Jy tbuyc n /cn ruo n ca nb nu.
86ng bc n quc nba tu tbuo xa
Ng m ca o tu ng tbo tbtt Ja ta
Vo t ta s6ng nuo c xa xua - /a t
R6 n rtp bnb mtnb m6 t cbuyc n pba .
y Ia tbanb cu a fhIn nhIn:
Mua Jcm ru ng co ttc ng tbanb trong
Mu6n ttc ng Ja n tranb ca n pbim rung...
Kbu c nba c J t tro t Jang cbuycn Jtc u,
8ay sua mua ro t gto t to J6 ng...
y Ia buong cu a fhIn nhIn:
cm tbu
Vo cy tbom
Nbu Ja nguo t tbom n ng,
A nb trng mo ng / m
La m a o /u a cbo cy.
Ot nbu ng con cb6 n buong
Mu t buong n6 ng ra cb gto Ju Jy...
Kbia ca o mu t mu t bng tuot cu a /6 c.
y Ia tbo t ttc t cu a fhIn nhIn, duo I da ng mua, mua
ruoI:
Ttc ng mua at Jc m bao / n:
Cbt ngbc nuo c gto t tra n tbn /a cuo n...
Mua ruot tro t J t t n ng n
Nu a sang J6ng, nu a / n cb n ttc t tbu.
Co Ie nha fho sa ng fa o ra, chu fruo ng ho p na o anh
Ia I ngu gIu a vuo n xoan7 Co ngu hay khong ma c d u,
nhung ba I fho fu fuy f sau dy r f fo ng ho p, gI c mo fim
frang fheo ma u hoa xoan Ia gI c mo cu a anh; co n huong
fim fh Ia gI c mo ng cu a cy; mo ng cu a anh ho a vo I
mo ng cu a cy. A y /a b6 Jtc p, bay /a Tra ng stnb: |KI u),
ngo nho ho n anh ho a ra hoa fim fh sao7
Em a , cuo n xoan anb ngu say
Gt c mo tim tr ng gtu a ban nga y
Huong xoan tbom ma t cbtc u bc tbtnb,
Huong tim bay /a m6 ng cu a cy:
Ca I khong khi ho a ho p, gIao ho a kIa mo ro ng cho ca
frong no I bo cu a fhIn nhIn fa o v f; fnh ca m bao nhIu!
Nhn fnh bI f bao! Mu ng mua:
Cy Ju t J u trong mua tboa t ma t
Nbu con ru c cu mc btc n tu
Mua nbu m6 t t m /o ng uu a t
Ma t ruo t tu ng /y J t nc kb6.
Ia I nhu ng cy kha c, du ng frong mo f foa n fh ha I
ho a, nhu n fh m |cu fhu 4 Ia mo f cu fho hay):
Cy trua bo ng ngu o bcn Juo ng
Va ca tbo t gtan nbu a ng buong
Nbc to a p 6m bo ru6 ng cbin
Nuo c kb6 co n to a cbu t xanb suong.
Th f ra, xe f cho fh f su sac, nguo I fhI sI cu ng chua
pha I Ia sa ng fa o. Ho a nbt c6 y tu nbtcn c6ng, con fa o ho a
vo fm, khong chu y , fh ma co nhu ng cong frnh de p fu
nhIn. Ca I chinh Ia nguo I fhI sI mo I buo I sa ng Ia I Iau bu I
cho fm ho n mnh, gIu cho no du ng b Iu mo bo I fa p
ch f. Tro I d f cu mo I ma I, buo I sa ng na o cu ng mo I.
Cy mo trm ngbn /a
Ta mo bat ba n tay
Gbt tbcm ngbn pbc p /a
Cu a gtao ban J u nga y.
V v y ma , nam 1961-1962, ha y chI k mo f vi du ,
Huy C n co fh vI f: - Gto cu6 t nm qua, ta u cbu6 t ra cb
- 8o m nay boa ga o Ja nb6 m m - La ng6 /a mia nbu to
sa cb - L t mo trang J u b6 t tba ng nm. a I fu fuy f
na y khong pha I Ia nhu ng cu fho chI n d u no ng bo ng
vo I fho I su , gan cha f va o nam fha ng, nga y, gIo , ma mo I
Iu c xun sang, nam 1971-1972, hay Ia nam 1981-1982,
hay Ia nam 1986, mI n Ia fm ho n anh v n fre , Iuon
Iuon anh co fh vI f...
I N
Mo I I n dI do c bo bI n, fa Ia I co mo f xao do ng ky Ia
frong nguo I: nu a fh y do I dang fI p fu c na y sInh, da f
da o, vo f n; nu a Ia I fh y nhu su so ng da co , da vu ng
cha I, yn da m. Ta dI frn bIn gIo I cu a ca I bI n do I va
ca I dnh hnh. Ca m gIa c vu fru , ca m gIa c v su so ng, v
su sa ng fa o vo ho I vo ha n cu a vu fru , cu a v f ch f, cu a
d f fro I. Ca m gIa c v su Io n Iao Io ng Io ng cu a con nguo I
frong vu fru sInh ho a vo ha n vo ho I do .
Ca m gIa c I n va ca m gIa c f ho a I n frong nhp
fho , frong nhp ma u cu a fa" |Van ngh so T f, 2-1980).
Huy C n da vI f In frn ma f gI y haI nI m yu Io n,
haI do I fuo ng cu a fhIn nhIn fa o v f ma anh m n yu
su sac va da fa ng r f nhI u ba I fho, Ia t va Btcn, -
Vc t, r t nbtc u nba tbo Ja ctc t, ba y co n r t it nba tbo
ctc t cc Btcn.
Truo c Ca ch ma ng, Huy C n co vI f frong ba I Iuo ng
vuI:
Luo ng cut mu6n ktc p cn J u so ng
Btcn ru rc /o ng nb p cu6 c say,
va frong ba I TrI u nha c:
Trng ru so ng cut tra n cu tru ,
fuy nhIn v n co n fhI u hoI bI n fh f, chua pha I da Ia
ca I bI n no fruo c h f Ia No , nghIa Ia co mo f fhn fh v f
ch f ca I da : Ma I d n nam 1959, dI fhu c f v vu ng Mo
Ho ng CaI - C m Pha , v vo I fho mo va dn cha I, fh m
fhia cuo c so ng cu a anh ch em va do ng ba o, Huy C n
mo I fh f su vI f v vu ng I n, fh Ia muo n! nhung d u
sao, cu ng co vI f, fhay ma f ca c nha fho ma vI f, v su
v f Io n nga n nam cu a con nguo I vo I bI n, dI n hnh Ia
frong dm mua ba o; ban nga y, duo I a nh ma f fro I, bI n
vo I da o de p nhu bu c franh, fh m chi bu c franh fIn,
nhu ng da o da nhu r f hI n Ia nh, fhu n fhu c.
Nbung Jcm to t, Ja o tro cc bi m t,
8o ng tung xao tro t J t /a t so kbat.
a o Juo ng Ju ng cbua ycn, nbu b y tbu r6 ng Ja t
Tbuo ttc n su , Jo c ngang trcn btcn J6 ng...
- A y /a /u c btcn, btcn ot, qu n co t so ng
Nbu ng tbuyc n cba t cb p cbu ng gtu a /u6 ng Jcn.
8u s6 ng trcn bo tb p tboa ng ngo n Jc n
Gto tay c y Joa n tbuyc n trong gto ba o.
Lu a Juo c so ng, /a t pba t /u a Juo c Ja o.
- 8o ng nbu trn ra o ra o ca t Ju6t xanb,
a o nbu bu m gto cu6 t gto nanb
Tbuyc n /uo t to t, tbuyc n /a t /u t trm b n...
Nhn dn fa co ca I fu mo hoI muo I d chI Ioa I mo
hoI fh m va o Iung a o, d n khI kho fh do ng frang nhu
Ia v f muo I; dn cha I bI n co ca I mo hoI y chang7
o t Jn cba t cbu ng ta
Btcn /a pb6t /o n,
Dn cba t cbu ng ta tbo m n
Mang Btcn bcn b6ng.
o t cbu ng ta mo c o J ng J6ng,
Bnb mtnb /o c tu cy con ca ba c...
Nha fho co ca I IInh khI u fh u hI u dn cha I bI n fu
bao nhIu do I, fruo c khI ha chI c fhuy n xuo ng nuo c I n
d u, ho
Ta cc cbo tbuyc n J6t m t to
Nbn tbu Ja y btcn, tb y xuycn bo
Ca knb xa p pba t ca knb so ,
Cbtm g p cbtm truyc n ttn n ng mua.
Va khI bI n yn bnh
Mua xun trcn btcn, tbuyc n ycn cb6 ,
T6m ca cb c J y - pbtcn cbo mat.
8 m Tc t tbuyc n cc Jm kbo m J6 ,
a o xa tbm tb m cc t mua Ja t.
Nhung fm fri Huy C n khong chu chI nhn ca I bI n
g n, ca I bI n fhI f fhu c, ma co n nhn ca I bI n xa, ca I
bI n mo mo ng; fh f ra, I n Ia no , no fo n fa I vo I f f ca
ba n fh cu a no , nghIa Ia , fru nhu ng bI n go I Ia bI n
ch f, fu c Ia nhu ng ca I ho co vI mo, fh bI n Ia 5 da I
duong fhong fhuong vo I nhau, fa o fha nh Tra I d f ba
ph n fu nuo c maf - dI nhu gIo f I gIu a khong frung, -
do Ia fheo ho n fho cu - ph n na o fa chua bI f, fa fa m
go I Ia mo mo ng7 co n b su cu a bI n fh kho I pha I no I,
d ky , ky dI u; khI foI co n dI ho c, do c quy n fruy n dch
Ltnb nba n ky , frong do co dch ba I fho I n cu a
SchxpIa, foI chua fra cu u nguyn van fh na o, nhung
hoI fho dch fh khoa I cha , ha o sa ng:
Mcnb m6ng btcn r6 ng mcnb m6ng,
Ngbn tru ng so ng ba c, ngbn tru ng nuo c xanb,
Tbuyc n Jt nbu /a /a ca nb,
Cbtc c ta u ga t so ng nbu bnb bu t bay,
B6 n bc nuo c nuo c my my.
Bo bo bc n bc n na o bay not na o
- Co kbt so ng bu a ba Ja o,
8 m m m J6 ng, gto a o a o qua,
Pba t b6 n tu si nga n xua
Tbu a con so ng gto ma Jua nbau cc :
- Co kbt nuo c pb ng / /,
Tro t cao cao Ju ng, cbtm sc sc bay...
... Trm nm ta Ju ng ta cuo t,
Cuo t nguo t Jtcn Ja t, cuo t Jo t cu6 ng ng6ng.
u Va n Ly , Ju A Pbo ng:
Truo ng An kbo t bu t, La c Duong tro ta n.
Co n gto ba t, co n trng nga n,
Co n c ng trng ba c, co n /a n nuo c trong,
Mcnb m6ng btcn r6 ng mcnb m6ng,
Trco guong ta o bo a, /6 ng cung Qua ng ba n...
Huy C n m bI n Ia pha I! Huy C n ph n na o da ho c
bI n, khI anh no I du ng du ng; do fI ng VI f Nam go I ca I
xuong fro n nhu qua o I nho noI ba n chn Ia xuong maf
ca , ma Huy C n vI f:
8o ng tr ng ktcn tm pb6 Ja bo
Ba t ca n6 ng m n tbu c ca mo
Ta n m /u c Jta, b6 n bong btcn
M t ca ca o cbn tu tbuo xua.
|fI ng Ngh TInh co go I vo Ia pho ; so ng pho da bo , fu c
Ia so ng vo da bo , va co n co fh co nghIa Ia so ng pho nha c
va o da bo ): - ca t m t ca o Iuon frong fhn fh con nguo I,
su y go I mo f IIn quan fu nguo I d n ca , d n bI n; su
so ng nguyn so vo n pha f sInh fu frong nuo c bI n fruo c,
ro I mo I d n d n In bo In d f.
o bI n ma nghI d n muo I, do muo I ma nghI d n ca
kb6ng n mu6 n ca uon, muo I nghIa den ro I muo I nghIa
bo ng:
Mu6 t ot mu6 t - Lo ng ta ao uo c
Cu6 t m6 t nga y ca cu6 t m6 t Jo t
Nbu mu6 t trcn nc gta n Jt n6 ng cut
Tm b6 n ta sa ng ngo t kc t tu a
La m ctcn mu6 t nbo
t c6 bc p nu c con nguo t
nghI nhu v y r f nn, r f fo f; do Ia ca ch nghI Iun Iy ,
da o Iy cu a cu Tra ng Trnh, r f gIa o du c; va co fh no I:
nghI nhu v y h u nhu Ia f f y u, dI nhIn. - Ngoa I ca I
ma f ich Io I, co n pha I khaI fha c su v f fheo khia ca nh mo
ro ng su so ng, khong co icb fhu c du ng ngay, nhung co /o t
cho fm fri, ma fm fri da khaI fhong fh no se sa ng fa o,
khI no da mo ro ng sa ng fa o, fh no d y cho cuo c so ng
fI n ma nh fo I. - No I d n I n, fha ho nha fho fha cuong
cho su IIn fuo ng, su fuo ng fuo ng, cho ca I bu ng.
Btcn gtat nbn n m ba t nga t mo cbt:
Ma sao trcn tro t tb6n tbu c nbn st.
'
' '
Ba t nga t tnb ycu trong cu tru
u c ncn xanb btcn muo t ma tbo.
Nha fho fh f da ha o hu ng khI vI f:
Gto tb6t c n b ng, so ng J6 t c n tr c,
Cbtc c co ng tbo gtu a bat c n Ju J t...
Nhung chua ba ng khI anh vI f, mo f buo I chI u he
Io ng I y nam 1973:
Tro t ca btcn nbn nbau. tba nb n ng
Cu ng co Iu c anh pha f hI n mo f khia ca nh b f ngo :
Kinb / ng bu6 n xa nbu Ja t Juong.
Co nhu ng dm khuya, anh nghe fh y fI ng cu a bI n
hI n dI, frong fhm, nhu ru cho nhu frI u frI u ca I m m
frong vu fru :
Ttc ng btcn cc kbuya nbu ttc ng /u a
Non to, cm a , /a t bc n bot
Lao xao cu tru cb6 t Jang nbu ...
Tra I Ia I, co nhu ng dm bI n r f du da n, nhu hI n
dI n Thu y Tnh:
Tbu Jcm, tu btcn kbot
Gto tb6t cc Jau ru
Ot! mtc ng gto ga o tro t
u6t gto ngo t so ng Ju .
Tbuy Ttnb nguo t co n s6 ng
A m u c, qu n qua t tbcm...
Mo f ba I fho 3 kho 12 cu, frong ba I fho co nhu ng cu
hay, nhu ng fu de p, no I haI bo con ngu frn bo bI n, va
bo con na m frong ca I noI fro I d f, ma dua vo ng Ia gIa I
Ngn Ha ; nhung foI chI caf I y haI cu d u:
Tro t sao trcn btcn, btcn nbn sao,
Ngu trcn bo , Jo t nbn cbtcm bao...
haI cu fho na y fu d y du , r f man ma c, b f f n.
m nga y Ia bI n chu ng ke p, so ng ch f Ia bI n chu ng
ke p, vuI buo n Ia bI n chu ng ke p... Huy C n ba o ra ng fu
nho , mnh da fh y so ng bI n Ia nhu fh - Ta ngbc y so ng
tu tbo bc - M6 t nu a tra n cut, nu a qu n Jau; anh ngang
nhIn fu ho I frong mo f kho fho bo n cu:
Ta, (co t Btcn stnb J6t tu tbuo na o:
bo I v fm ho n anh cu ng co so ng ng m nhu bI n:
8o ng ng m bao Jo t nbo t /o ng Jau,
Ca t cut J u so ng, bu6 n cbn so ng.
nhung a nh de p fro I chI u cu ng pha In mo f sac ho ng:
Cu ng / n cbtc u b6m nc t Jo au.
Nha fho da I dI n cho con Nguo I, Ia m ga ch no I gIu a
fro I sao va bI n so ng:
8ao sa ng /ung tro t gto tb6t nbcn
Bc p Jcm cu tru /u a sot bc n
Ta Jt bcn so ng, /a m tbot Jc t
Gtu a a nb sao ca a nb btcn rcn.
R f fu fIn, r f fu ha o; va da I cu c Ia mo f nI m vuI
Iuon sa ng fa o:
Da t Ja o su s6 ng r ng kb6ng mo t
Trong m n /a m ncn nu so ng cuo t.
Nu so ng cuo I Ia c quan bI f bao, fuy nhIn n u chI an
fm yn chi Io n nhu fh , fh con nguo I ngy fho va fre
con qua . HaI ba I fu fuy f Ba t btcn cu6 t bc no I haI su
fh f, no Ia mo f fo ng fh :
I
Ba t btcn cu6 t bc J n c ng / ng
V6 tm btcn c n Jc p tung bu ng
Mat Jy ta c ng, Jo t kb6ng c ng
Vu tru Jtc m nbtcn Jc p Ju ng Jung.
Khong gIan Ia khoa ng ro ng dI ba ng fo c do cu a a nh
sa ng frong ha ng frI u frI u nam bnh phuong vo I frI u
frI u nam, con so fha nh, Ia I I y no bnh phuong vo I no ,
vn vn, ma I ma I v n chua h f. Huy C n Iuon do I ho I
fm fri con nguo I pha I co kich fhuo c vu fru ; ma da no I
d n ca I VI mo y fh pha I fh y kha ch quan Ia no de p
du ng dung! - Va v no du ng dung, cho nn ca ng pha I
Nguo I vo I nguo I Ia ba n, - a I fu fuy f fhu haI r f fuoI:
II
8o ng tr ng bo m pbt bi gto mat
My bay to t t p ngo p cbn tro t
Pba t cbng cu tru tbu a Ju su c
Tbtnb tboa ng cb6 m /cn nbu trc cbot.
Tra Co , 8-1974
NH! NC X! C CA M V! TR!
Huy C n muo n cho con nguo I co n co , nn co , pha I co
nhu ng xu c ca m vu fru ; Tbo ot, cbtc c co ng ta trco - J u
tbco cu tru , J u tbco /oa t nguo t, n u frong fho VI f Nam
co mo f nha fho cu ban khoan v nhu ng fin hI u cu a vu
fru , fh Ia fhm da da ng cho fho fa chu sao! fh Ia khong
fhoa f Iy vu fru ! Trong fho anh, vu fru khong k nh
ca ng, khong co ng k nh, cha ng vo frI, ma ca I va o nhu ng
chuy n ha ng nga y, nhu ng y nghI ha ng nga y cu a anh. -
m ngu , fay fru m In fay con, anh cho f nghe cuo c do I
Ia vInh vI n; fh Ia anh
Nu a / ng, nu a b6 n cb6 n
Lo ng tbo cuong /uo t nbc n
Gtng ba bc b6 n nga
Luo t nbc n b t tro t xanb.
anh nghI d n chuy n vu fru . Con nguo I Iao do ng c f Iu c
y, Iao do ng cong fa c va Iao do ng fho, nhu ng Iu c ban
dm, v n fhuo ng xuyn nh n nhu ng fin hI u cu a vu fru
va o fm fri, nb p nba y tro t xa nb n nbu cbt - bo t sao
xa tb m:
Chu ng fa frich ra mo f fhI sI Ia m ca I vI c co nhu ng
ang fen vu fru , Ia fo f chu sao, nguo I y fhInh fhoa ng dua
v cho chu ng fa nhu ng cu fho I y du frn co I y v :
Ta ng6 t ma ng sa ng gtu a Jcm kbuya
Vo bc t trang r6 t, ctc t Jc n ba
Nbn tb m ra Jcm trang cu tru
Cbu ca ng sao ru ng nc m tbta /ta,
chu ng fa du co fu cho I ca I de p cu a nhu ng cu fho nhu
v y; va su v f duo c chI pho I bo I khong gIan vo I fho I gIan;
nhu ng Io I fra ch fhoa f Iy cuo c do I du ng vo I fho 50 nam
fruo c, fh by gIo 1984 bn ca nh cu nhac nho frn, nn
fhm mo f Io I can da n mo I: fm fri cu a con nguo I, fm
ho n cu a fho cho nn fhoa f Iy vu fru .
Nha ba c ho c fuy f vo I Anhxfanh |A/bcrt Etnstctn,
1879-1955) fa c gIa fhIn fa I cu a fhuy f fuong do I d
d u n su sac va o khoa ho c hI n da I, nguo I da co
nhu ng kha I nI m fn ky v vu fru , da pha f bI u: Ca m
xu c su xa nh f cu a con nguo I Ia ca m xu c fruo c su
huy n bi. Chinh ca m xu c na y da khI n cho khoa ho c
chn chinh duo c na y no . Nhu ng ke khong co n co nhu ng
ca m xu c y, khong co n bI f nga c nhIn va chI bI f du ng
ng n ra v so ha I, fh so ng cu ng nhu ch f ma fhoI...
Ngo f nu a fh ky fruo c |1937), Huy C n da fu ng nhI c
ca I xa ho I do ng fI n: Co I do I cu I ma f qun xa bI c,
khong ng ng d u In d nho ra ng dang co n co b u fro I,
co n co vu fru frong do Tra I d f dang dI.
Truo c fha ng Ta m 1945, so ng frong xa ho I cu , b de
duo I su c den fo I cu a ca I xa ho I a p bu c bo c Io f, fm ho n
anh v n cu vuon In, v n ca m nghe su so ng khong fh
na o b de be p, anh v n ca m fhong nhu ng su c ma nh fI m
fa ng cu a cuo c do I. o Ia Xun ba nb ba I fho fheo fh
ha nh
|1)
, do ng fho I cu ng Ia ha nh khu c cu a mu a xun
dang dI fo I; cu fh sa ng hom do , Ia nha fho dI frn con
duo ng vo ng quanh Ho Ty, fhuo y |1942) ha y co n khong
khi va ca nh so ng nong fhon cu a ngoa I o Ha No I...
Luo ng xun tro t J t cut cbua bc t
86ng Nbt Jo ng bng nuo c cba y a o.
Ma u Jo t /at /a ng bo n J t Jo ,
Ma cb Jo t co t co t /o ng s6ng cao.
Ngbc Jo t buo c ma nb c n tbc nu t,
Ngbc Jo t tbo ma nb /o a trng sao.
Ta Jt m6 t mnb trcn Jc nbo ,
Ta go p cbn nbanb cu ng b6 n gto .
Ta Jt mau qua t m cbn nguo t,
Ta g p b6 n ta trong cu tru ...
Ca I ca m xu c vu fru cu a Huy C n d y ha n In nhu ng
khI co gIo dm. CIo no I, Ia mo f cuo c kho I ha nh; frong fho
fh gIo I: Gto Ja n6t, pba t /tc u ma s6 ng J y! (Pau/
|1) Ha nb: fho fh f ngon hoa c ngu ngon, ba I da I, khong fheo du ng
ba ng frac cu a Iu f uo ng, ma fheo c6 tbc , pho ng fu ng.
Va/c ry; frong fho VI f Nam: Gto bo t gto , pbong tr n ta
Ja cba n, - Ca nb cbtm b ng cbin ca n nbu ng cbo mong
|Ta n a ); Huy C n fh dua gIo sang Ia mo f su mo I mo c
fm ho n suy nghI d n vu fru :
At go t ngoa t kta, bay gto Jcm
At kbua bcn cu a, Jc n bcn tbc m:
Lo ng 6t ba y J y cu ng tro t J t,
Kb6ng tbc n m ycn, bc t ngu cm.
uo ng nhu fm fri Huy C n co nhu ng gIao fhI p
huy n bi g vo I su gIo no I ban dm na y; gIo fh m kin, fu
xon xao khong bI f v du; pha I chang vu fru co nhu ng
fm su no I nI m chI o xa fa Iam, muo n gIo cu a khi
quy n Tra I d f d he ra chu f if bi m f7 CIo dm no I d y,
nhu nu v n d , nhu nhac v n d cu a vu fru v n co fu
muon nam xua cho nguo I fhI sI hom nay Ia I suy nghI,
nhu ng v n d ban nga y v n da f, nhung frong su huy n
bi cu a ban dm mo I hI n ra; ro I khI gIo h f, khi quy n
frong Ia ng fro Ia I, b u fro I nhu sa ng fa nh fhm, nhung
ca I vI c gIo no I ban na y Ia r f fo f cho nh n fhu c; khong
gIan chI co chu ng y, nhung gIo dm v , khI n con nguo I
mo bung cho khong gIan ro ng xa hon nu a.
Co nbu ng Jcm gto J y tbnb /nb
Nbu cbo t tbu c m6 t ntc m cbt xao xuyc n
Nbu trc nbo kbo c nin r6 t, Jcm Jc n
La t n c /cn con tu t tu cbtc u b6m.
... Qua nu a tbu r6 t, tro t Jcm trong c t
Gto /a t Jt kb6ng cuo ng m6 t /a n my.
Mo cu a tr6ng. sao sa ng tu ng b y
Nbu xu m xit u6 ng nbu ng b6 /co /c o
Trong nbu ng Ja y tro t xa ca n nc o.
Co nbu ng Jcm gto J y tbnb /nb
Nbu xao xuyc n m6 t ntc m cbt cbo t tbu c
Nbu su s6 ng b6 ng Ja t tbcm kicb tbuo c
Nbu cu6 n tbuo c tro n b6 ng mo Jo xa...
Nga y fruo c, khI dI ho c, duo c da y ra ng: gIa ng fho,
khong nn I y fho hay no I ra fha nh van xuoI xoa ng; fuy
nhIn, fheo foI nghI, v n d Ia pha I bI f Io I du ng su
fuong quan; fho na m gIu a fho doI khI b I n dI, khong
duo c chu y d y du , no I ra fha nh van xuoI, Ia I Ia m cho
nguo I do c d y hon; dy Ia mo f hnh fuo ng de p, r f Ia :
fu ng b y sao sa ng - b y fhIn nga chang7 - xu m xif nhau
uo ng nhu ng ho frong vaf o f n nhu ng da y fro I. ChI co
mo f fhI sI mo I gIu p duo c chu ng fa suy nghI nhu v y.
CIo chI co frong khi quy n cu a Tra I d f ma fhoI,
nhung frong ca m xu c va fnh ca m cu a chu ng fa, gIo Ia
IIn Ia c gIu a fm fri fa va b u fro I, nghIa Ia vu fru . CIo
vo a nh, nhung nho ca c v f chung quanh, gIo hu u hnh;
fa nghe fI ng gIo ba ng faI, nhung nh f Ia nghe ba n fhn
cu a gIo ba ng Ia n da cu a fa, nghIa Ia ba ng xu c ca m, ba ng
no I fm. - Huy C n fh y gIo Ia chI c c u:
cm /a nb t ng xanb Jo n gto cao -
Gto /a m6 t /a t gtu a trng sao
At trong tbm tb m trco c u gto
Cbo n6 t ntc m xa Jc n co t nbau.
Va khI cuo I dm nhu ng ngoI sao fhua d n ba o hI u
bnh mInh, fh gIo Ia I fro nn fuy f vo I non fo, mo I me ,
ma f me :
D y so m tuo ng tro t cu a ta o / p
Gto by by tb6t tu cbu m sao
Cy cbua co bo ng, nga y cbua p
8o ng m tbuyc n cm, cbu a J6 ng sa o.
Y ba I D y so m na y Ia y fhuo ng Ia p Ia I, cha ng fhI sI,
muo n no I ra ng anh fa fre hon con fre mo I cha o do I - mo I
sa ng fa sInh vo I ra ng fro I; nhung go I ca t kb6ng kbi fa o
I p, fh khong g hon gIo , gIo Iuon Iuon baf d u, v gIo Ia
do ng fa c, fu c Ia fho I gIan, gto by by tb6t tu cbu m sao...
Va gIo co ho n, tb y btu btu gto tb bay cbt cc |KI u)...
Huy C n mo mo f ba I fho ngu ngon: Gto kbuya nbc
nbu tb m; foI fhich ca I chu fh m ra ngoa I van pha m,
da ng Ie fh m no I, fh m nhu , hoa c Ia gIo fh m |Gto
tb m my / ng Ja ng tbu xa, nhung nhe nhu fh m,
chu tb m fu du I y mnh, fu bn ngoa I da va o bn frong,
va cu fho Ia y haI I n, fh f Ia Iu ng ngo n gIo !
Gto kbuya nbc nbu tb m
Cy cuo n bot J6 ng /a ,
Gto tb6t tu /o ng Jcm
Hay tu trng cu6 t ba :
Hay nbu ng nguo t Juo t J t
a ngu qua /u r6 t
B6 ng b6 t b6 t ttnb gt c
No t n6 t /o ng cbua ngu6t...
Tb t /a /u ng ngo n gto
Nbu bay tu b6 n ta
Mo ng manb bon bot tbo
Tb p tboa ng tu a b6 n boa.
Gto kbuya nbc nbu tb m
Cy cuo n bot J6 ng /a
Nbu nbu ng /o ng trt m
|t /o t ma btcu ca ...
Tinh ch f cu a gIo nhu v y, cho nn Tho, na ng Tho, co
doI ne f ma y ba ng gIo ; fheo su on nho cu a Huy C n,
frong 50 nam fu Iu c anh mo I vI f nhu ng cu fho d u fIn
|1932) cho d n by gIo
M6 t kbt cm nbiu J6t ma y gto ,
Ta btc t Jo t Jang c t ca nb bay.
1972
Tro Ia I cu chuy n vu fru , fho mo mo f chI u fhu fu
cho cuo c so ng, khI Huy C n vI f: Ruo u na o ba t nga t su t
tm - Ng t ngy cu tru , ru tr m tbo t gtan, fh foI co fh
hI u nhu nha fho vu a mo I sa ng fa o mo f hnh fuo ng mo I
Ia , fa o ba o, chua aI nghI fo I; nhu ng v sao Ia nhu ng fam
cu a ruo u Ia vu fru . o I nha a I quo c II f sI a ng ung
do I H u Tr n cu ng da fu ng no I |fho dch) Tro I d f vo
cu ng mo f cuo c say.
Hnh fuo ng frn dy v vu fru co chI u du do I nhu
mo f so ng ng m; hnh fuo ng duo I dy v vu fru m cu ng,
de p bI f bao.
Ngoa t kta sao cu ng tu ng J6t sa ng,
Tu ng c p nbn ca ng trong tra t Jcm.
NH! NC S!Y T!O NC
Nhu ng suy fuo ng cu a Huy C n khong pha I Ia fri
fu , Ia o c nghI, ma Ia fo ng ho p suy nghI va xu c ca m; fu
ca bI f, cu fh ma mo ro ng ra d n foa n bo su so ng, d n
foa n fh vu fru .
Mo f ca nh sInh so ng sa ng fInh mo fhong fhuo ng frong
gIa dnh, nha fho da f va o gIu a ba n fhn buo I so m dang
fhoa f d n ra fu dm, co kich fhuo c cu a fhIn nhIn, cu a
vu fru , fha nh ra mo f ng m nghI, mo f suy fuo ng:
D y so m Jo t nga y /cn
Ngbc /u n tu ng buo c Jcm
Nbu kbn tbm qua ng c6
Co t J n r t cm Jc m.
Vo ngu m6 t tay n m
Con ngu mo bat tay
Da ng Jo t bat /u a tu6t
Ta gbt g ca o Jy:
Hy by gto /o t cu a
8a ng /u c na o kb6ng bay
Ot kbu c ca tnb tu
Nga y, Jcm, tbc gto t na y...
Nguo I - fho hay fhu c d y fh f so m khI nghe gIao ban
gIu a dm va nga y, hoa c fhu c d y gIu a dm, khong b f
de n dI n In, fh frong bo ng khuya, mnh r f d ho a I n
cu ng f f ca :
8ao xa nb p nba y gbc cut cu ng
Cy, /a , sao, ca ta o cbung,
Trong ma cb gto Jt ngang cu tru ,
t quay nbu mu a, gto qua ng /ung.
Nu a Jcm, nu a gt c, nu a Jo ng tbo
Mu6 n go t ca o Jy cu m /a to
Mu6 n go t cc Jy trtc u nbu a m
Cbung cu ng tro t J t kb6 t say sua.
KhI co gIo , Huy C n Iang nghe ca I xon xao; khI
khong co gIo , Huy C n Iang nghe ca I yn Ia ng. Mo f dm
ngu o Tam a o |1974), Ta na m Iung nu I, fh anh Ia I
nga c nhIn v ca I Ia ng Im,
... Tu ng ba t suong cc uo t /a cy
Nu t nga ma n suong bu6ng to a tr ng
Gt c cm J t Ja /a /u ng tbay.
Ycn / ng c6 cu ng, tat bc t ngbc
Cbt co n tm ng / ng suong kbuya...
fuo ng nhu fIm mnh cu ng khong d p, da ng nghe fho I
gIan ro n re n buo c; va fhI sI Ia nguo I b f fr, anh Ia I fheo
da c finh cu a anh, Iang nghe fh na o ma da Ia I Ia m ra
su so ng:
No ba t tbo t gtan gtu a / ng tm
N m bcn /ung nu t gtu a cbu ng Jcm
Ta ngbc c t cb t ngbn ktcn nb n
Tu Ja (cu ng /a m ncn ngo n /a mc m.
Iang nghe... Ia ng nghe... nhu ng fI ng go I... ca ng vo
fhanh... ca ng h p d n...
Cbtc u J6ng, mua ro t gto Jua
Pb6 Ja t mo t t6 t Ja tbua c ng nguo t.
Hat ba ng cy ccnb mu6n tat
Ngbc mua, ngbc ca xa ngoa t tro t mua.
Ca c fre em nghe mu a he :
Nbu ng bu p Ja trcn /c Juo ng ru ng tb m
Go t trc cm tu xa / m, bc ot!
Tro t J t go t, J u nba cba mc c m
Cu ng ra Jt - cc gtu c gta b6 t b6 t...
Suy fuo ng Ia mo f fu ghe p; suy nghI va mo fuo ng;
suy dI va fuo ng Ia I; o IIn khu Nam, Nam Nga I nh
Phu , do ng ba o co n fa o ra fu fo fuo ng, fhoI h f ro I,
du ng co fo fuo ng g nu a, du ng co mo fuo ng vuong fo, fo
ha o chI nu a, du ng co suy fuo ng fha nh fo... - Trong ca c
ba I suy fuo ng cu a Huy C n, Tro cbuyc n co t Ktm Tu
Tba p duo c vI f khI fham AI C p |7-1962); fu fuo ng r f
can ba n: vua Io Iuu danh fhIn co , Iuu mo fhIn co , Iuu
xa c fhIn co , nhung da co nhu ng KIm Tu Tha p fa n fa -
h f ra ngoa I vInh vI n xa c vua phoI, chI co su so ng mo I
fruo ng fo n, nho no fI p no I; khong fh ch f ca I ch f In
cao, ma pha I dI fheo vo I su so ng; fu fuo ng cu a ba I fho
Ia nhu v y, nguo I fa ru f ra, fIu fhu ro I, Ia no ngay; ca I
h p d n cu a ba I fho, Ia m cho nguo I fa nho ba I fho, Ia I
Ia nhu ng cu no I v ca f:
Cbt co tro t xanb tbay co cy
Mcnb m6ng sa ma c, Ca t /a m nga y.
Ca t /a m Jcm nu a, Trng pbot ca t
8ao sa ng J ng xa bay ca t bay:
Ca t cung /cn ra t m t tbo t gtan...
Ca t, ca t, ca t n6t tu ng con Ju J6 t
Ca t kcu /cn n6 t boa t co ng /o n /ao
La ca t cbc t kb6, ca t mu6 n bo a tc ba o
Cu a tuot ma t, tbtt Ja, boa /a ...
hay nh f Ia cu sao sa ng J ng xa bay ca t bay; sao mo c
I n vo I ca f fung.
a I fho Ng6t nba gtu a n ng mo d u f p fho cu ng fn
N ng Jc p tba ng muo t - Nba gtu a n ng
y nbu m6 t tra t cbin Jang mu a
Kbo t xanb /a m cu6 ng - tro t xanb / ng
Gto J y tu ng con rco /a kb6.
Con ta nbu ba t /u u trong ng n
Cba y to c J u sn, Ju a cu6 t sn...
NgoI nha gIu a nang fhu va ng Ia mo f fra I chin, fra I
pha I co cuo ng fh mo I kho I fru ng fru c, v y fh cuo ng fra I
Ia kho I xanh fu nha dang In no I vo I fro I xanh; co n con
fa nhu ha f Iu u frong ng n fh chua aI no I, nho chu
cha y to c ma fa nghI fo I ha f Iu u chin nu f vo .
Tbm /o cbum bo s6ng Ma , nha fho fh y ca I fh du ng
f n vu ng cha I cu a hnh fhu ca c chum, ca c va I, va chum
fro n co n co vaI; ngu y dn fo c fa fru fu co so o bo song
Ma na y:
Nuo c trong /o ng ca t ma t cbua!
Va t cbum cu ng cba t tru bo s6ng xanb,
Ngbn nm tro n trinb cat sa nb
Nga y xun trc /a t Ja ng bnb ban so...
M y cu fho frn co bao ha m con maf nhn cu a nha
dIu khac. Trong mo f ba I fho kha c, nha fho fh y nguo I
ba n dIu khac na n fuo ng, nhn do ma nghI: mo I nguo I
duo c na n fu frong Io ng me mang fhaI; va o do I, do I Ia I
fI p fu c na n mnh, cu6 c Jo t ta n n, na n fa, va may sao!
cong cuo c na n na y khong du ng cu ng ngay mo f Iu c, ma
m t Jo t cbua ra n, n n tbcm tba ng nga y, cho d n hoI fho
cuo I cu ng,
Mat Jy n m xu6 ng J t Ja y
t nguycn tbu y /a t J p J y m t xuong,
B y gto may mo t Jtnb kbu6n,
H6m nay ba n bo t cut bu6 n cbua ycn!
Nguo I co ng sa n kha c vo I nguo I fhong fhuo ng, Ia Ia c
quan nh f quy f Ia c quan; chu co n anh da o frong mo f
cuo c do I cu ng vo I mo I nguo I do I, fh anh cu ng khI vuI khI
buo n nhu mo I nguo I do I, anh khong o frn mo f fra I d f
na o kha c, frong mo f cuo c do I na o kha c.
Ia mo f nguo I dn da fu ng m f nuo c, Huy C n fha
fhI f bao nhIu vo I fI ng me de , fI ng no I cu a dn fo c,
no Ia mo f ca I cha kho a d mo cu a nha fu :
N m trong ttc ng no t ycu tbuong,
N m trong ttc ng Vtc t c n cuong m6 t Jo t.
8o stnb /o ng mc Jua n6t,
H6 n tbtcng J t nuo c cu ng ng6 t bcn con.
o ng fho I Huy C n co nhI u v n fho v su do c sa ch
co kIm dong fy, co gta n sa cb Jc p mo t cbcn xua, Jt Ju
cb ng g p b6 n nbn /oa t, cho nn ta mu6 n bcn Jc n Jo c
ma t tb6t; anh k f ba I Ttn xun na y, vI f o ParI 1981:
8ao b6m cu a / n, sao mat mo c,
Ktm c6 to tbom tbu c gtu a tay,
do c cho fo I sa ng.
y Ia do c Irangxoa VIIong |Franots Vt//on,
1431-14637), mo f frong nhu ng nha fho fru fnh Io n cu a
Pha p, fruo c dy 5 fh ky , vo I su c ca m xu c ma nh II f, vo I
gIo ng fho chn fha nh, fru c fI p, da fu ng fa kI p nguo I
fho I frung co , Iay Iaf Nbu nbu ng tbn trco c6 - Gto n
bc t bnb ba t - M t qua /a t Jtc u bu - M6 r6 xuong na t
tbtt, nha fho sInh sau 500 nam ca m kich vo I nha fho xua
o ca ch nga n va n da m:
N6 t Jau bo c t n /o t
Ma u co n u a tu ng ba ng
Tbo anb /a ttc ng no t
Cu6 c Jo t kb6ng bo a trang
8u tb t kb6ng gt u cbc
Tru t tr n nbu ngo n /u a...
y bu c fuo ng Mu a xun cinb ctc n cu a Rodanh
|RodIn, 1840-1917), nha dIu khac fhIn fa I cu a Pha p da
fa c fuo ng Nguo t suy ngbi, Ia I fa c ca I hon cu a doI fraI ga I
muon do I:
Mu a xun cinb ctc n - R6Janb!
8ao anb kbc o ta c a t tnb /u a J6t.
Lu a ycu, /u a s6 ng, /u a Jo t
Lu a tb n sa ng ta o J6t nguo t tb p /cn
Cbtc c b6n J m Ju6 t tb n ttcn
Tbtt boa Ja /u a ma tbtcng J t tro t.
O IIorangxoa |F/orcncc, nuo c Y ) 1969, Huy C n duo c
f n maf xem nhu ng fuo ng nguyn ba n cu a MIkenIang
|Mtcbc/-Angc, 1475-1564), nha dIu khac fhIn fa I o fho I
ky Phu c Hung Ia mo f fho I ky ma Io ng fIn o con nguo I
bu ng d y ma nh II f, a f ca quy n Iu c cu a fh n fha nh, cu a
Nha fho :
Mtkcn/ng!
Bu a anb kb ng Jtnb m t nguo t
Cbua trau cbu6 t, c n sa ng ngo t ttnb anb.
Hoa ng b6n tb n tba nb bu6 n tcnb!
Nguo t tbay tb n tba nb. bnb mtnb mo c r6 t
Go ca o s6 mc nb /tcn b6 t,
Co n ngbc ttc ng bu a cu a nguo t c m canb...
Co n mo f fh gIo I suy fuo ng cu a fm fri nu a, Ia nha c.
Chac em cho fa nh con dong - e o con ho c nha c vo Io ng
v sau - Anh na m nghe dIa, oI chao!... nhu ng cu fhn
m f nom na na y daf dua d n vI c nghe nha c e ffhoven
|Bcctboccn 1770-1827), ma chI u su sac cu a fnh ca m
va su c ma nh II f cu a dI n da f Ia khong g so sa nh no I;
ngoa I fro I dang no con dong buo I chI u, va frong nha c
cu ng d y ba o fa p; do I so ng cu a e ffhoven fhuo ng b kho
khan, co n faI cu a nha c sI fh da so m b dI c:
Cu6 c Jo t tb t ro oa t om!
Xo t at tb n nba c Jtc c tbm nu a Jo t
a nb /a m ta o bo a tbay tro t
Bao m buo ng, cbt tb m mot ru6 t t m,
Tat u , c n sa ng /uong tm,
Ngbc at J6ng bao Jang /am bnb mtnb.
Va dy Ia no I dau do n cu a nha ba c ho c fru danh
Anhxfanh |A/bcrt Etnstctn 1879-1955) da fa o ra fhuy f
fuong do I, a nh huo ng su sac va o khoa ho c hI n da I;
ong Ia mo f chI n sI cu a Ho a bnh:
Anb c m nguycn tu tba o ra
Hay Ju /u a J y tbtcu Ja tbtt go t.
Lo ng anb cm gt n su c s6t,
Bao Jcm tbu c tr ng anb ng6 t co t Jcm...
Trn mo f I n anh dI cong fa c, chuy n fa u bay cho
anh du ng o Afen, fhu do Hy Ia p fu fho I co ; anh fham
d n Pa cfnong |Partbc non) no I fI ng, va anh cu I xuo ng
d f nha f v mo f xuo c da c m fha ch frang
Pa ctcn6ng! Pa ctcn6ng!
Tb n Jt, Jc n qua nb Ju ng kb6ng,
Ngbn nm boa Ja ra ng Jo ng cn mtnb,
Ttnb tb n Hy La p c n xanb
Cu ng tro t Hy La p m6ng mcnb co t nguo t,
Va ngko, o fh ky fhu 9, ky quan fh gIo I o frn d f
nuo c CampuchIa anh em:
Tbu c co t A ngko Ja nga o tro t
Ttnb ct boa Ja ra ng boa nguo t
Cbmpy tbom ma t /a buong Ja .
6t cc Jtcu ta n, ca n cc tuot.
C! N NC IO NC O I
Mo I nam hoa v dy - hoa no I g vo I nguo I7 Io ng do I
chac na ng Iam - hoa no I hoa I khong fhoI. O mo f nguo I
hay suy fuo ng va fhuo ng nghI d n vu fru , ca I /o ng Jo t
na y r f na ng.
Cuo I f p t no boa |1959), anh dang ngo I khoan
khoa I frn fa u bay T! bay cao, r f cao, ta cuo t /cn my,
my Juo t ta, va ngam my fhIn hnh va n fra ng, ro ng
con maf, fhanh fhoa f f m Io ng, fh bo ng nhIn xu c ca m
ma nh sang mo f fh kha c ha n:
Ng m ma t b6 ng ngbc bu6 n xc ru6 t,
Xu my kb6ng bo ng m6 t nguo t qua
Th ra o ngoa I cuo c do I khong co mo f cuo c do I na o
ca !... o I v y ma cu ng frong f p t no boa, anh ca m
fhong xa xo f khI ga p ch dIn
Cbuyc n Jau tbuong mc cbt kc J u Ju6t
Cbuyc n gta ta t xu xc , tnb ngbia pba pb6t,
Cbuyc n Jo t cu bot ttc n /a m /a nb ma u...
Cbt m t tri bt cu6 c Jo t /u a Ja o.
8au ma n suong tr ng Ju c, m t tro t cbtc u
o b m nbu cu c ma u u t at trco...
Io ng do I Ia Io ng fhuong do I, Io ng fhuong nhu ng con
nguo I frong do co mnh. a Ia fhuong, fh pha I fh f, da
Ia fh f, fh pha I su. Khong su, fh do I, bo I v ca n Ia
do I, ca n chua pha I Ia gIa , nhung Ia do I da qua Ioa.
NadIm HIfme f frong fhu gu I cho con: Con du ng so ng
frong cuo c do I na y nhu frong nha ha ng xo m. Nha van
IIn Xo Jurt BonJartcc vI f: ... Nu cuo I fao nha fInh f
cu a chu nghIa Ia c quan gIa fa o doI khI gI u gI m ca I d
ma f cu a su ba ng quan khong suy nghI. Huy C n bI f
ra ng bI n co so ng ng m, mo I fm fri, fm Iy , mo I no I
fm cu ng co so ng ng m:
M6 t cu6 c Jo t mang tb m bao nbtcu cbuyc n
Cba m n6t cba m cbm trong tbtt trong xuong.
Con nguo I co khI fhu c va khI ngu ; frong gI c ngu ban
dm, pha I chang con nguo I Iuu fhong vo I mo f fo ng fh
ro ng Io n hon, khong fhu c du ng, vo fm va vo hnh ma
ra kho I, nhu xe ca I ke n dm ma no buo m cu ng vo I frang
sao...
Ban nga y Jt Ju ng, ban Jcm
Tbn nguo t n m ngu nguo c /cn co m tro t
M t trong gt c ngu xa kbot
Nbu ra btcn r6 ng b6 t b6 t so ng cbao...
Nha fho fhuong ca I gI c ngu cu a con nguo I, ban nga y
Iy fri kI m fra, ban dm ngu fI m fhu c mo I xu f Io :
Ba n ngu , toa n Jcm ba n no t mo
N6 t cbt xua / m, tu bao gto
N6 t cbt su / m trong xuong tu y
No t tu a nguo t cm, cbt u o.
Ban nga y g p ba n cuo t tuot ttnb
Cb c b n b6 n cut, Jc p gt c mo.
u btc t /o ng cm cbo u o
Gtu a Jcm, cbo bo t n6 t gta y co .
Trn kIa, foI co frich d n cu o I vuI khong chu f
phn vn va chua kp nan Ia I cho hoa n chInh chn Iy ,
fh o dy, Huy C n da fu mnh dI u chInh, cho fh f hon,
cho fh u fnh da f Iy hon vo I su do I.
Huy C n co mo f chu m fho kha da c bI f, vI f o b nh
vI n. KhI o bn me p cu a vu c fha m, khI dau o m na ng, do I
mnh b de do a quy f II f,
Nu a Jcm anb tbu c J y ba ng boa ng
Nu a c xu t buyc t, nu a c tbuong
Tbuong con, tbuong co ca tbuong ba n
Va ttc c Jo t, 6t! nc u Jo Jang...
nh vI n VI f Xo 11-1974
Chu m fho vI f fa I b nh vI n In frong f p Ng6t nba
gtu a n ng va fra n sang f p fho sau Ha t /a t gtco ca ng
mang na ng Io ng do I, fho f b f ra fha fhI f
Nho con u f Thu Anh:
Cu cba o B6 ! - B6 cba o Cu!
Hat J u Jy no t tu6 ng nbu o nba
Cu ot, /a nb bc nb b6 ra
B6 x6 kbc cu a, Cu sa ca o tay!
Cu ot, b6 6 m / n na y
Co kbt tuo ng cbc t, Ju t Jay cbt b ng!
Nbo ma ... tbuong ttc c... Jo Jang...
Tbuong nbtc u nb t c n /a tb ng Cu Anb
Nc u Jt, sao no , sao Ja nb!
Con cbua b6 n tu6t, nbu ca nb mo t nb6...
Ca I gIo ng fho cu a Huy C n vI f v con fr n fru I ma
r f mu c nhn fnh. Ngoa I chu m fho b nh vI n, anh v n
vI f v con mnh, no Ia fre con:
Con ta Jt bo c buo c qua Juo ng
C p sa cb Jy Ja t trc qua /ung
Bu t / n cu ng bt kcu /c ng xc ng
Cy cao Ju6 t nba nb tr p tru ng buong.
Ca I ong na ng Io ng vo I sao, frang, bI n, b u fro I... ma
chu y fI mI d n ca p sa ch dy da I fr qua Iung, Ia fa I
v fhuong ca I Iung! Pha m fru na o no ra pha m fru y.
Anh hay frI f Iy , cho nn fhay ma f cho ha ng frI u nguo I
Ia m cha ma khong fu no I ra duo c, anh I n fh n suy
nghI...
Mnh de ra no , nhung no sInh ra mnh, no sInh ra ca I
f m Io ng Ia m cha cu a mnh; mnh fhuong no qua , cho
nn no mo I Ia chinh, mnh Ia phu ;
Con ngu r t cm
Co b6 n m bcn
Con nbu nba gtu a
B6 nbu btcn tbc m.
'
' '
Con cc trm / n m6 t cbtc c xc
Co con ng6 t truo c, b6 ng6 t kc
B6 /a m pbu /a t cbo con Jo
Hoa r6 ng t m tay, cuo t bo ng cbc...
Tha ng cu soI guong, mo I nguo I chu ng fa khI co n be ,
da fu ng nhn va o guong ma Ia mnh:
Go t b6 cu ng sot, co t b6 cuo t
Nga c nbtcn tb y b6 bo a bat nguo t
Xcm cbu ng cm cu ng ycn tm cbu t,
Tro /a , nbung ma co b6 cbot.
Cong fa c ca ch ma ng frI n mIn b n bu suo f nga y,
dm d n mo I chong de n vI f fho; co fo I vo h m fra nh
ma y bay - fu fho Ia I d n, vI f In fay; cong fa c khong
ngoI, nhung fho Ia I nhI u, frong ba n fha o:
Con mo tu ng trang, tb y pbu t gto
B6 gbt, con bo t tb t ngy tbo.
Ban nga y /a m Juo c tbo kb6ng b6 :
Btc t tra /o t sao, b6 ngn ngo.
ToI nghI d n f m Io ng Huy C n fhuong vo I ca ca I
ngoI nha gIu a nang, fru so cu a gIa dnh; nha foI ham
bo n I n In |fruo c Ia duo ng Co f Co ), aI yu fh d n,
aI phI n fh qua; fh f ra, aI cu ng fhn fhuong vo I nha
cu a, xo m gI ng nhu fh , nhung nha fho na y fh Ia I cho
va o fho:
Pb6 t6t Ja o nbo trcn J t /tc n
Xc cba y ba bc , Juo ng b6 n bcn
Co /u c mu t xng x6ng kbc mu t
N6 t Ju6t xc ta t ma t cc Jcm...
Ca I nga ba I n In na y baf d u cho con duo ng
Nam o dI qua ga Io n Ha No I va dI vo Nam; dm khuya
fInh mch, gIo dua fo I ca fI ng fruy n fhanh o nha ga no I
vo I kha ch, va f f nhIn Ia fI ng co I fa u...
Nbu ng cbuyc n ta u xa r6 n ra cc
Gtu a Jcm. - Co t mu6 n b6 ng6 t ngbc
Nbu ng c n gtco kc t cu ng suong Jo ng
Nbu ng cbuyc n tbo cc , nbu ng cbuyc n kbuya.
Tm su vo I con
Cy Hoa ng Ian nha foI nhI u I n cho Huy C n,
ngoa I ca hoa, ngoa I ca huong, huo ng fI n nhu n bu f, bo I
da va o fho anh:
... Ca nb xanb tbom tboa ng quanb nba ,
Ca nb ca ng boa cbin tbom xa pb6 Ja t.
Hoa ca ng, co /a ca ng pbat
Nbu cm nbu cbt Jua ca t a o to.
Ma t b m tru n nm xua
Xy cao, boa /a t xu6 ng cu a t m tay...
Cy du ng dnh frong vuo n, cy s u ngoa I duo ng pho
fruo c co ng, ca I h m fra nh ma y bay cu ng duo c mo I va o
ba I fho Huy C n:
Cy s u qucn tbn tu tbuo gto
Hoa ng /an boa ru ng m y con mua
Cy Ju ng Jnb gt6 ng cy cau y
G6 c bt b m cy, tbo c n to.
1972
Trn dy foI vI f: nha fho na y fh Ia I cho va o fho,
v khong f f y u, v nha fho kha c o cu ng nha , cu ng
ca nh, fh Ia I khong vI f g.
Huy C n co n co mo f so ba I fho no I fo I ca I ch f; co
nhu ng nguo I nga I no I d n no , so xu I qu y; ho Ia m nhu
Hoa n Thu khI mang na ng KI u: Cuo c vuI, ga y khu c
doa n fra ng y chI! - Sao cha ng bI f y fu g7 - Cho cha ng
buo n ba , fo I fh fa I nguoI! Cu pha I bao gIo cu ng Ia vuI
ve ; fuy nhIn co nhu ng ca I buo n r f bo ich; nhu my dem
nhu ng fr n mua c n fhI f. NghI fo I ca I ch f, con nguo I
pha I Io n Iao hon, nhn fnh hon, d fha fhu hon, da nh
gIa du ng hon nguo I va su v f, M6 t /u a, ba n bc J n c ng
m t - trang tu xcm ba o /u6 ng bng kbung.
|1)
KhI foI va em foI co n r f nho , co nhu ng Iu c na m frn
gIuo ng vo I cha, cha foI du a gIa vo ch f. Cha gIa vo Iu
qua , foI vo I em foI kho c fh f, fh Ia bo mo maf, ba bo
con Ia I cuo I! Cha foI gIa vo nhu fh d fhuong yu chu ng
foI hon. - Nhu frong ho I ho a, khong nn nh f dnh cha ng
du ng ma u den, bo I v no den, va cu nh f fhI f pha I du ng
ma u ho ng, ma u do , v no vuI fuoI, fuoI sa ng. en nhung
khong fo I, den nhung pha f quang ra a nh sa ng nhu franh
cu a RcmbranJt |1606-1669) fh sao7 Ho ng nho nho nhu
ca I nu cuo I da I boI, fh nha f fh ch! - Huy C n vI f, nhn
dang no I v I n:
R6 t m6 t nga y kta bc t o Jo t.
Cbo ta tbco btcn kbo a cbn tro t,
tc u cbt cbua no t, xtn trao so ng,
L p /a nb b6 n ta m n gto kbot.
u ng Ia d quy fro ng su so ng, du ng Ia d na ng Io ng
do I:
Gt c ngu cu6 t Jo t kb6ng co n m6 ng nu a
Tb mo Jt, mo nu a, tm b6 n ot...
... Gt c ngu cbo t sc nbu b m s p cu a
Ncn b6m nay ta mo r6 , mo nbtc u
Hon 40 nam fruo c, khoa ng 1941-42, khI dang r f fre
nh n duo c ma nh va I m u nguo I fhn gu I ho I y kI n,
dnh may a o cho anh, Huy C n da vI f fhu-fho ca m on:
... Do c ngang to cbt sa t g n,
t cc m y Ja o bat tbn m6 t b6 n.
|1) a o Nbn Jn fhuo ng dang Ca o pbo o frang fu.
Mat sau ta cbc t, xtn cb6n
Hat ta sa t ca nb, xuong /u6 n qua xuong.
t gta /a nb toa t Jcm truo ng,
6t ta n m Jc t t m tbuong mu6n Jo t.
M t na y gu t /tc u Jm tuot,
M6t na y /a t muo n cbtm cuo t gtao Juycn.
Ca I ch f Iam khI dua fo I nhu ng y , nhu ng fu fho xu f
sa o.
Vo mua ve fha ng dI o fo buy f va o fruo ng da y ho c,
sa ng dI suong buo f, fo I v gIo Ia nh; Vc tba ng cm ot cm
cu Jt, o t Jt co cbuyc n, cbo sat ky , Cbn cm co bu6 t cc
anb u ... Ia I cu ng ca I fh cu a ba I fho dua d n:
R6 t m6 t nga y, kb6ng cc tr ng, xanb
6t ta /cn cbuyc n xc t6 c ba nb
t /u6n, Jt ma t kb6ng cc nu a
- Nbung cb c co n /u, cm cu a anb.
Trong ba I A nh sa ng non, fa c gIa ca m on ca I nhp
so ng co dm co nga y, nha cu a fho I gIan n n mo ng vu ng
cha I, dm fa n sao Ia n, buo I so m dang d n, nhp cu a nga y
dm chac nch nhu v y; doa n fhu 3:
Con ngu tbcm con! b6 J y r6 t
Ba n gtao sa ng, t6 t Ja xong xu6t
M m non cb6 c nu a con ca o /o p
uo ng so t /ao xao ra t n ng cuo t.
Nhung d n Iu c ba I fho qua nh sang doa n fhu 4 d k f
fhu c, nhu ng I n ba I fho fruo c, foI mIm cuo I, d n I n ba I
fho na y, fh foI u a nuo c maf:
R6 t m6 t nga y kta b6 cb ng co n
8o m ng6 t cu a s6 Jc tr6ng con,
ma c d u haI cu fI p cuo I r f fuoI:
Nbu nga y mo t nbu tu tbm tb m,
Con no tro t xanb a nb sa ng non
con fI p no I bo ro I, nhung fa I sao foI v n u a nuo c maf;
fa I bo n chu so m ngo I cu a so chang7 fa I ba chu d
frong con chang7 fa I f f ca muo I bo n chu y, fa I huy n
sac! na ng ho I nga , fa I v n fho, fa I ca I fnh nguo I cha fo I
nghI p vo ha n; oI! f f ca vu fru v f ch f vo frI vo gIa c
na y Ia d frn nhu ng fra I d f nhu Tra I f chu ng fa, co
nhu ng fnh nguo I nhu nhu ng fnh ca m con nguo I chu ng
fa! Ca I ch f Ia mo f ba I ho c nhn da o Io n.
ToI muo n dI su fhm gIo I fhI u ca I ph n Huy C n
v f va , v f va chuy n mnh; nha fho cu ng Ia m chu c nang
gIa o du c, nhung gIa o du c khong do ng nghIa vo I /cn /o p;
khI anh da In Io p, fh nguo I kha c ho a Ia m ho c fro , ma
fhuo ng fnh fh nguo I fa muo n ho c f p, nh f Ia frong
nhu ng chuy n fm fnh, fa nh fnh, fh fu ho c Ia chinh,
chu khong aI fhich ngo I khoanh fay Ia m ho c fro d cho
anh In Io p - v v y ma ngghen mo I nhac nho ra ng
khuynh huo ng ca ng kin da o fh fa c ph m ca ng hay.
Cu ng Ia fho fruo c Ca ch ma ng nhung khoa ng fu 1941
|qun do I Nh f va o ong uong) d n fruo c Tha ng Ta m
1945, Ia Iu c co nhu ng cu fho u u f nh f.
Anb Ju ng gtu a /o ng Jcm
Cu6 c Jo t kb6ng co n nu a
Lo ng anb /a con cbtm
Truo c c6 cu ng go t cu a.
Khoa ng nhu ng nam y, ma c d u nguo I fho da co no I
fo I ca I vuI
Tba ng nm /un cbuycn kbu c cut n6 ng
Cb c co b6 n ta ba t o trong
Ta sa ng /o t cbtm Jm Jtc u mo t,
Luu quang ta btc n nuo c J6t Jo ng...
'
' '
... Kbt ta Jc n, ca c nguot Jc u Jc n ca
Co tbtcn nbtcn, su6 t cbt co t ru ng anb
Co ca n Ja t Ja qucn cbtc u o ng a ...
Ltc u tbtcn tbu tu ng tbu6 c /6 t bu6ng ma nb...
... Cb c cut / m, ncn cc J6ng Ju c y.
fuy nhIn vuI Ia no I ca I y vuI, ca I nghIa chu vuI, co n ca I
dI u fh v n co n if nhI u u f Ia I; dy Ia mo f v n d r f
fInh vI, nguo I ph bnh khong nn chu p mu fheo Io I
quy n Iu c; so dI foI ca m fh y nhu v y, v ca m nghe ca I
ngon ngoa I v n chua Iuu fhong fhoa I ma I fu nhIn, vo I
nhu ng chu nho: /uu quang fa hI n, co ca n Ja t, II u tbtcn
tbu, va van pha m ha y co n fhong fha I: ta sa ng /o t cbtm
Jm Jtc u mo t. - Ca I ca m nghe frn dy pha I xe f cho
fu ng doa n fho, cu fho cu fh cu a fho I 1940-45, du ng vo
du a ca nam, du ng fuy f do I ho a ca I dI u mnh vu a
xuo ng In kIa nhu mo f dnh Iu f; Huy C n khoa ng y
cu ng da co nhu ng doa n fho cho c fhu ng duo c maf Iuo I:
o t n m r t cm
My tbua bu6ng rc m
Tbo t gtan r t nbc
Qua ma nb to c cm.
Trua nay trong nba
Gbc ba n ycn ngu
Rtcng /o ng J6t ta
N m trong cu tru .
1941
Ca t Ja ycu Jo t J6 ng nu t s6ng
Lo ng anb cut ba t, ma cm b6 ng
Ycu nbau, ta no t /a m sao bc t
Ngoa t n6 t boa cc pbu t pbu t J6ng.
1941
Co n ba I ha f fu fuy f na y fh hoa n foa n da d p ca nh
bay, no I II n fho fruo c 8-1945 va fho sau, fha nh ra fho,
fh fhoI:
Cbtm bo t co m xanb, buong J y J t
H6m nay cu tru mo buy boa ng
t ra boa buo m kb6ng ttn truo c
- 8u c nbo Jcm r6 t Ja ngu /ang.
1940
Va o Kha ng chI n chin nam, fa I Phu c Yn, fha ng
5-1948, Huy C n da vI f mo f ba I fho gIao fho I, gIao gIu a
haI fho I ky , haI fho I da I; 10 cu fho; 6 cu frn, nghIa
chu no I ra ng: no I dau ch f cho ng u u f cu a do I cu khI n
cho fI ng ha f ba me ru con vo I nhu ng ca dao fruy n
fho ng sao buo n qua v y; fh ma hoI fho khong buo n,
khong u f, ma Ia I sa ng ra; Ia v nha fho da phn fich
duo c nguo n go c cu a gIo ng dau buo n, da o frn no , da chu
do ng; co n 4 cu duo I fh ro qua : frong khI mo f ba me ru
nhu v y, fh ca cuo c so ng ca ch ma ng da baf d u ro I,
buo c chn dI cu a fh h mo I Ia mo f nhp ru |dua noI)
ph n ch n:
a bao nm trc kbo c r6 t,
Bao nbtcu nm, mc Ja ng6 t ru con.
Bu6 n sao! nbu Ja bc o bon,
o t ngbc u o ba y co n so kbat.
Ngbc Jo t Jau qu n trong tbat,
Ttc ng ru cban cbu a Jcm Ja t co n mang.
Buo c cbn tbc bc /cn Ja ng
Gtu a trua tr m ttcb Jtu Ja ng Jua n6t.
Ngbc cbng gto mo t trcn J6 t:
Pbia na y Ja no m t nguo t bn boan.
y gIo fa ha y vo c frong fho nhu ng nam sau na y cu a
Huy C n, I y ra, fu ng ca p chI haI cu fho fhoI, Ia m vi du :
N m ngbc /6 p b6 p ttc ng suong rot
Ga ga y cbuyc n tb6n bu6t sa ng tro t
'
' '
Ca nb ba ng suong ma nb tbcu tro t so m
M6 t cbu t my bay, m6 t ttc ng cbtm
'
' '
t ma t sau mua co muo t tro t
Ru6 ng ca y m p nuo c /cn bot
'
' '
Ong bay bo J u tm buong m t
Ngy ng t go Jua ttc ng Jc say
'
' '
Mo trang co mo t tbom mu t gt y
Tboang tboa ng nbu mu t cu a rc cy...
Nhu ng cu fho cu a fho I da I chu ng fa fra n d y sInh
khi, o dy, foI khong do I I p fho sau Ca ch ma ng vo I fho
fruo c Ca ch ma ng, do I I p haI bn nhu v y Ia khong du ng
vo I khoa ho c, vo I duy v f bI n chu ng, ca I mo I fhoa f fhaI
fu ca I cu , chu khong pha I no ba ng khi fro I, fh m chi
ba ng khoa ng khong vu fru ; fa chI Ioa I fru ca I van chuong
pha n do ng, co n fh fa ga n du c khoI frong ma du ng;
khong du ng ca I cu sau khI da ga n du c khoI frong Ia da I
do f fu Ia m nghe o mnh, fu caf du f go c r vo I Ich su .
Ma f kha c, fa fh y ca I g fh f da ng quy da ng yu da na y
sInh ra, nuoI duo ng ba ng ma u fra I fIm, ba ng ma u o c cu a
chu ng fa; chu ng foI bI f on Ca ch ma ng fu frong ho n fho
cu a chu ng foI, Ia nhu v y.
O NC MA CH THO TNH
ToI nghI d n ma ch fho fnh yu cu a Huy C n.
Trong Lu a tbtcng.
Hoa ng b6n mu xu6 ng n ng,
Gto s6ng bu6 n, cm ot.
Nba cm J u pb6 / ng,
Ba ngo , b6 n bc tro t.
G n gu t gta mong nbau
T c gang ca ng tuo ng nbo ...
Pb6 truo c co t Juo ng sau,
A y not /o ng g p go .
Anb Jc n, 6t! cbo Jo t!
Em ra, 6 ngo ng tr6ng...
Co ca I frong fre o cu a nhu ng nam fuo I xanh va 4 cu
d u mang ca I bng khung man ma c frong fho fruo c
Ca ch ma ng.
Nam 1940, ba I Cbtcm bao.
Cbtcm bao tbtnb tboa ng cm cc
M t co n to a m6 ng cu6 ng mc tbuo J u,
G p nbau kb6ng ngo nga ng nbau,
Ma xun tro t cu J6 ng ma u ra ng xua...
... Ycu nbau nbo Ja ng tuo ng bnb
Cbtcm bao cm co m6 t mnb cbng cm:
o t bu6 n /a nb g6 t Jcm Jcm
Btc t /y g m6 ng! Nbo tm tbm nbau.
ToI khong bI f bnh Iu n fh na o; chI ca m nghe ca I
a ng suong u y m frong fhuo con nguo I co n nhI u co don
o gIu a ca I xa ho I cu ; btc t /y g m6 ng! co gI c mo ng d
fh y nhau ro I, fh co n bI f Iy g, ha y fm ma fham nhau.
Tinh ch f cu a fnh yu, Ia chI m IInh fm fh n. - No
khaI sInh cho nguo I fa, sau bao I n fh f vo ng, fh f ba I,
khI no Ia I d n, fh d n mo I nguyn nhu I n fhu nh f, va
fa I sInh cho nguo I fa:
Anb J u tbat ca o a nb sa ng cu a cm
M6 t bu6t sa ng mo Jo t nbu mo kc n
Tbc gto t ttnb kb6t tbco buo ng m t cm nbn...
V no Iuon Iuon Ia I n fhu nh f, cho nn fa I fa o
nhu ng cu fho fu bn frong cu a fu ngu :
Tb m tboa t muo t nm cm co t anb
M6 t trua tbu ba y, gto xao ca nb
Anb nbu ngo n gto tu xa to t
Em tu a Jo ng s6ng man ma c xanb.
...Do n Jo ng nm tba ng, s6ng trong gto ,
N6 t nbo nu6t ta co t kbi tro t
ToI I y 4 cu frong fruy n fho C6 ga t Mc o, d chu ng
fa fh y su qu n quy f cu a fnh yu nhu frn dy Ia cu a
chung cu a nhn Ioa I, b f ky xu so d f nuo c na o, b f ky
mI n xuoI hay mI n nguo c:
Em tr6 n g p cba ng o cu6 t ru ng
M6 t Jcm bo bc n t6 t nbu bung
Cba ng ngbc bot cm ma tbco buo c
Em tbu6 c bot cba ng qu n quit /ung
Ca dao cu va hoI fho mo I fh cu ng mo f da ng d p
frong fuong fu:
Vuo n b6 ng anb tbm sau mua
Muo t pb n cuo n co xa c xo m6 t ca t.
Ca nb b6 ng c n Jc p trcn gat,
Hoa 6m m t J t, boa ca t tuo ng bcn.
L6 t b6 ng /u ng tbu ng c ng cm,
Ngbn boa Jc p, m6 t mnb xcm cu ng bu6 n...
Trn kIa, foI co no I: I n Ia No ; o dy foI cu ng Ia I no I:
Tnh yu Ia No ; no khong a c, nhung Iam khI r f du , du
do I.
1- Ca p nhau chua fho a da xa ro I
2- To I nghI p em foI, fo I nghI p foI
3- Nhu ng ca p fnh nhn muon va n fhuo
4- Tro I oI du f ruo f mo I chIa phoI
Tnh yu cu fh da In d u cu a fho I da I khoa ho c ky
fhu f va o fnh yu muon do I:
M c at b6 t ba Jo c ngang
Ung Jung cm buo c, nbc nba ng Ja ng tbon
Hc n bo xua Jo t bc n s6ng,
o t nay bo bc n gtu a co ng ta u xc...
'
' '
Em cc gt c ngu co ngon:
c anb tr n tro c cb p cbo n cbtcm bao
Cu g b c /u t J u bao!
Nm canb Jtc n sa ng ca ng Jau Jo n cbo .
Nguo I hom nay Ia I du ng nhu ng chu cho p b mua
nguo n cu a Tu Xuong, va dI n da f vI c no I vo I nhau
frong tc/cpb6n, dI n fhoa I:
Cu cbt cbo p bc mua ngu6 n!
N ng ca ng gto nbc , cu ng bu6 n tuong tu,
Ttc ng J u Jy - tbu c bay bu:
Nu a bcn tat, /a t nu a tu xa xm,
Gto ng cm kbc kbc tr m tr m
Anb ngbc qucn tuo ng ngbc tb m trong anb.
Huy C n da fu ng gIa I fhich: m bI f chang, n u doI
I n ca I ch f - HI n frong fho anh, chI d vI n fhm - Cho
su so ng muon nghn fham de p; r ng qucn m t nc t Jt
r6 t |KI u), frong 8 cu fho, Huy C n Ia I vI n fnh yu
fheo ca ch do :
Ta o bo a stnb cm Jc p tbc kta
c r6 t mat sc xo a cm Jt,
8tnb anb ycu J m, ycu Ja Jtc t
c m6 t nga y kta bc t btc t g.
Nbu nbu a bc /cn cbin tra t cy,
Cbo anb 6m ngu c Jc p tro n J y,
Anb 6m J6t go t by by Jo
Nbu so m cbn tro t mo c Jo by
fa cu ng fh y du ng y cu a nha fho, 4 cu duo I I y Iy do o
bo n cu frn - Va foI frich doa n sau dy,
Nbung trc m6 t / n, tro t J t trc
Trong ta, na y no xu tm b6 n.
Cy trua tro n bo ng, s6ng ra cu a,
Btcn /a t Ja o /cn nbu ng ca t b6n...
... 86 ng m6 t Jo t, ta bam ca n Jo t
Bo t c tbc gto t Jc p, cm ot!
- Nbung c Jc p qua , ta gtao /a t,
Cbo Jc nguo t sau pba t tbtc t tbo t.
AI ma cha ng muo n va n do I om I y ca I fh gIo I de p
na y, fuy nhIn d n Iu c na o do doI fa cu ng pha I buong ra
fhoI, ke o nu a, nhu ng doI Iu a sau fa b fhI f. Ca I y sau
cu ng fh f d fhuong. o Iuo ng d n mu c ca m do ng.
IA M OA N K T
Co nhu ng nha fho ho co ca I tb n cu a mnh - cu
fh n Ia I muo n bu f hoa ve vo I - ma nguo I bnh Iu n c n
co gang ca m nghe cho duo c va hI u fh u cho duo c.
uo ng nhu nhu ng Iu c do , cu fho cu a fhI sI da f mo f buo c
nha y vo f, Io I fho xu f sa o, nha fho xu f ho n, du ng d n
ca I gIa c quan fInh f nh f cu a fm fu mnh ma ca m
fhong vo I vu fru , vo I cuo c so ng.
Nga y fruo c, Huy C n co mo f ba I ngu fuy f |fu fuy f
ngu ngon)
Tro t xanb ran /a btc c
Btcn cbo a ng p bu6 m ca ng
Gto tb6t mtc n b t Jtc t
My ta nb J t b6 ng boang.
Nguo I vI f haI cu fho frn pha I co r f nhI u khong
gIan o frong fm ho n; nguo I y pha I fhuo ng pho ng fm
fri mnh ra r f cao, r f ro ng, r f xa. Ia cy xanh o frn
nhu ng cy mo c frn ma f d f, mo I chI c Ia d u hu u ha n,
nhung fro I xanh phu fru m frn cy, fh vo bIn, chinh
fro I xanh vo cu ng y Ia m rm ran fu ng Ia bI c, nghIa Ia
Ia bI c cu ng ca m fhu duo c fro I xanh ma rm ran In;
Tro t xanb ran /a btc c. Ca I fm ho n nguo I y Ia I dI chu
du frn nhu ng bI n ca , fuo ng fuo ng fh y ma f bI n do I
a nh ma f fro I soI xuo ng ma cho a sa ng In, d n no I ng p
ca ca nh buo m frong sac a nh va ng: Btcn cbo a ng p bu6 m
ca ng. Tu c Ia Ia mang ca I vo cu ng, va buo m mang ca I vo
f n: khong gIan y v n Ia m rung nhu ng bIn gIo I xa vo I
nh f cu a fm ho n. - Va nguo I vI f haI cu duo I r f nhI u
fho I gIan frong fm fri no I nhu fho Tr n Tu Ngang: AI
nguo I fruo c da qua - AI nguo I sau chua de , Gto tb6t
mtc n b t Jtc t, nghIa Ia mo f frI u nam fruo c gIo da fho I,
muo I va n nam sau, gIo cu ng se fho I; My ta nb J t b6 ng
boang, fm fri fruy nguo c fro In sau khI fa o fhIn I p
da, khI Tra I d f chua co Ioa I nguo I, hoa c Ia co nhu ng
mI n ro ng Io n cu a Tra I d f chua co con nguo I, fh da , fh
v n co my... ToI nghI ra ng: nguo I bnh Iu n fho khong
nn baf mo I ba I fho d u pha I huo ng v Iun Iy : vun dap
cho cuo c so ng Ia fu fh cu a ca mo f do I Ia m fho cu a mo f
fhI sI, do ng fho I ca c ba I fho cu a anh y bo sung cho
nhau; nguo I vI f ba I ngu fuy f kIa, frong kha ng chI n
cho ng My , cu ng Ia I vI f Io I ca c anh bo do I ho I ca c co cho
do ngang fhu c suo f m y dm:
Nga y ngu bu kb6ng: m t co cay:
Ca m on O cbo cuo t s6ng na y.
Cbu ng t6t cu ng Ja nbtc u Jcm su6 t
Vu a ngu cu a Jt, go t ngu cbay.
Cu fhu fu yu m n anh bo do I d n bao nhIu, ca
ngo I d n fhuong yu nhu ng con nguo I kha ng chI n! -
Cu ng vo I Iao do ng hang say, fhInh fhoa ng nghI d n du
ha nh vu fru , I y kInh fuy n va vI fuy n cu a v fri con
nguo I o gIu a khong gIan, fho I gIan cu a vu fru , chu khong
nhu ng Ia cu a Tra I d f, do Ia fu fh cu a fri - nhn, nguo I
co tri, da ng ma bo f nhe nhanh gIo vuo f gIa nh danh gI f
Io I, da ng frong sa ch fhanh fhoa f hon! - Vo I Ia I foI nghI:
co n 16 nam nu a sang fh ky 21, fa so ng gIu a fh gIo I
na y no fo n fa I kha ch quan chung quanh dn fo c fa, sao
fa Ia I fu bf faI ga I maf khong nh n ca I Iuo ng fhong
fIn ha ng nga y ha ng gIo fhong ba o cho fa bI f, fa ch p
nh n fo I du co n Ia mo f vI c, - chi if fa cu ng bI f ra ng
nhu ng nguo I fhI n chi, nhu ng nguo I fri fhu c frn fh gIo I
r f fhuo ng fhu c mo f so ba I fho cu a 8atnt Jobn Pcrsc:
cha ng ha n nhu ng cu fho no I: nbu ng Ja m my nbu /a
nbu ng ma ng tbc ky Jang Ju ba nb... Anhxfanh co no I
d n kha I nI m khong-fho I-gIan; fho I gIan cu ng Ia mo f
chI u cu a khong gIan, va khong gIan cu ng Ia mo f chI u
cu a fho I gIan, khong fa ch ro I nhau duo c, mo I v f Iuon
Iuon chuy n do ng, cho nn chu ng fa so ng frong mo f vu
fru co 4 chI u, ma chI u fhu fu Ia fho I gIan. Cu fho
frn dy cu a Xanh Jon Pe cxo ho a I n khong gIan vo I fho I
gIan, fu c Ia muo n kich fhuo c cu a foa n fh vu fru , cu a
foa n bo v f ch f ma do mo f da m my dang dI; ca I g ma
rIng van chuong khong fh hI u duo c, fh khoa ho c gIu p
cho fa hI u! cu fho Iu va ro ng frn dy fh cu ng fuong
duong vo I CIo fho I mI n b f dI f - my fa nh d f do ng
hoang...
Ca I xa ro ng cu a fm ho n do , Huy C n da bao I n
dI n da f no :
Cbu6ng sao rung nbo , ttc ng ca ng bay
anh y Ia nguo I vI f: su ng v n r n vang, bay v n xy -
cuo c do I fa du ng haI b da y - b su da da o b n chn
mo ng - quang da ng b cao Io ng gIo my, b cao Ia v y
do , chuong sao rung nho : vu fru bao Ia qua , mo I ngoI
sao mo c Ia mo f chI c chuong, a nh ngoI sao nh p nha y
bI n fha nh su rung r y cu a m fhanh, na o pha I Ia m
fhanh, do Ia mo I v sao no rung nho : no rung va Ia m cho
fa nho ; muon frI u fI ng va ng cu a sao cu nhu fh ma
fruy n khap vu fru : Chuong sao rung nho fI ng va ng
bay. o Ia cu fhu 2 cu a mo f kho fho 4 cu; cu fhu 3:
Luo ng cut mu6n ktc p cn J u so ng
So ng fhu y frI u frn bI n dng cao In nhu nhu ng fo a,
fruo c khI do xuo ng, fh no co mo f gIy phu f fInh fa I
frong su In cao nh f cu a no ; chinh Iu c do Ia Iu c cn J u
so ng: ca I nI m vuI, ca I su c kho e cu a vu fru fhu fha ch
nhu n nh y frn nhu ng fh cn ba ng IIn fI p cu a nhu ng
dInh so ng vo ho I!
a I 8u6 t |1943) muo n no I fu suo I frong fhIn nhIn
sang suo I cu a su so ng. Suo I fu mo f ma ch nuo c ng m,
b y Iu suo I ngu frong Io ng d f, nghe bI n xa go I,
muo n cha y ra frong fh y a nh sa ng va fha nh mo f con
suo I fh f, d soI cuo c do I haI bn bo :
N m trong /o ng J t, su6 t ngbc btcn
An a t x6n xao trtc u btcn btc n
Btcn go t tba tbtc t. J t kbo c o a
8u6 t xu6 ng, trtc u /cn, Jo t bao /a...
Ca I fm ho n khao kha f y cu a nha fho, ga p Ca ch
ma ng, mo I nhu con suo I cho c fhu ng duo c d f ma ra fung
hoa nh Iuo n khu c cha y fo I I n bao Ia. Ca I IInh ca m fruo c
vu fru kIa, da fha nh vu fru quan ma c xif; va su so ng,
cuo c do I vuon dI fo I b n: chu nghIa xa ho I, ha nh phu c
Ioa I nguo I.
1956, Huy C n co ba I Cbin; cuo c do I va o mu a fhu,
hoa qua chin; mnh dy cu ng chin mo f mu a fu fuo ng
chang7
Tbu to t ngoa t kta.
Ngbc nbn tbom trong tra t n ng,
Ngbc nbu a m trong ca nb tbua,
Ngbc Jua Jy ttc ng gto ru /u a cbin,
X6n xao cu6 ng /a ru ng tbay mu a...
Chuy n bI n fu frong ha f nhn, fu ch f; fhu: Ia sap su a
ru ng, d chu n b xa cho mu a xun; ro I Ia ro I cuo ng;
nhung khong buo n, khong pha I ru ng Ia ch f; x6n xao
cu6 ng /a ru ng tbay mu a Ia mo f cu fho d y, cuo ng Ia chu
fu , chu do ng. - Trong ba I Cbin na y, do I chin nhu ng mo ng
mo, buo m cang d chin mo f chuy n dI, fo chin frong ruo f
fa m, ong chin m f, fhich nh f Ia
Cy tbo t gtan xanb
Cbin tro n m t nguyc t
dy Ia nhu ng cu fho kha I qua f cao, cu ng Ia I I n chuy n
khong gIan qua fha nh fho I gIan; frang fhu fro n va nh
va nh, frong sa ng de p de hon bao gIo h f; ma f nguy f
chin fro n freo gIu a fro I dm xanh ngan ngaf, nhn In
fh y fra I frang freo nhu o mo f ca I cy na o do ; nhung n u
Ia cy khong gIan, fh Ia cy ch f, khong co chuy n do ng;
frang co khuy f ro I fro n, non ro I chin, o frong khong
gIan va dI n frong fho I gIan. Cho nn mo I kha I nI m ra
cy fho I gIan; o noI cy fho I gIan xanh |v sac fro I) freo
mo f qua nguy f chin fro n va ng! ca I xu c ca m vu fru , Huy
C n fhuo ng co frong fm ho n, Ia m mo f fhu ngon ngoa I
bn sau cu a nhI u cu fho, Ia m mo f fhu ran, mo f fhu
cbo a chung quanh nhu ng cu fho... Xu c ca m vu fru , hay
Ia nhn mo f khia ca nh kha c, ca I ca m gIa c v su vo bIn,
v su vo cu ng vo f n:
8o m nay kboa c a o ma u c6 Jtnb
Ra g p mu a xun Jc n gtu a Ja ng.
La btc c Jua sot xuycn cinb ctc n,
Gto /a so t tb m cu a tbo t gtan.
Ta c n t m xun Jt bo n bo ,
Tm tu nga o nga t btc n Jng Jo t.
Tbn cu ng ba t /u ng cao nbtp /u a,
Hoa tbtcn tbu bc n no cu ng m6t...
A o Xun
o I v do I vo I khong gIan fho I gIan, ma con nguo I chI
chI m IInh ba ng so Iuo ng, fh duo c bao nhIu7 fh duo c
bao Iu7 Cho nn, o mo f fhI sI, anh y cu ng om fham
ba ng so Iuo ng, fuy nhIn anh so hu u ba ng ch f Iuo ng;
dI u ca m do ng, Ia anh nhu mo f du a fre con, nhu mo f
nguo I fnh ho n nhIn fIn c y, ca I chinh Ia mnh cho, chu
khong pha I Ia mnh do I, cho nn ho n ho - fm fu nga o
nga f hI n dng do I, va kho fhu 3 no I In ca I ph n
fhuo ng, ca I fm dac:
Lo t cbtm gtco sa ng Jc t cn sa
Trcn buo c Juo ng xun tro /a t nba
Mo sa cb cbc p r ng. - Vut m6 t sa ng,
Ngbn nm co n ma t t m /o ng ta.
Huy C n co r f nhI u cu fho vI f fh m fhia v fhu c
f ; vi du :
Na y J6 ta! G6 b6 ng g6 tia
Ltm Jcn b6 ng, g6 Jc ca ng tbom
Nbu tru J m nuo c cbtc u b6m
G6 n m /u cu ng mu6 n cb6 m /cn Jt...
'
' '
... G6 Jt, nbu so ng co n nng
Nbu ru ng gto tb6t ca o /ung g6 na y.
a I ha f cu a nhu ng nguo I ke o go
Nhu ng cu fho nhu no I cu c no I ho n, co kho I, co Iuo ng, co
s m Iu I Iu I nhu fru den, Ia I fhm dy Ia Iu c chI u
hom, co bo ng s m phu In, Ia m cho ca c kho I ca ng Iu I
Iu I: NghI cho ky , fho fhu c f fh f f y u pha I na ng v
dI n da f, du ng a nh sa ng, du ng hnh fuo ng, du ng nhp
dI u, m fhanh, no I y nghIa, chu kho ma kha I qua f. KhI
sang pha m fru kha I qua f, fh su kha I qua f cao do nh f,
cuo I ro f nh f, Ia kha I qua f v khong gIan fho I gIan.
Nguo I ph bnh van ho c hI n nay khong fh fhI n c n.
Mo f cu fho nhu:
86ng cba y cbuyc n tro co t ca
Ia r f co tb n, 6 chu cu a no Ia mo f ba I fho fu du , no I r f
nhI u dI u; nguo I fa ba o ca Ia cm, dI n hnh Ia cm
nhu ca che p, che p duo c chu u cho n ra d da I dI n cho
ca I cm cu a ca fa I v mI ng no da c bI f ro ng; do ng nuo c
cu a song, Iu c khong pha I Iu Iu f, khong pha I fha c gh nh,
cu ng cha y yn Ia ng, chu khong ro c ra ch bao gIo ; fh ma
haI ca I Im Ia ng y cbuyc n tro vo I nhau, bo I fa I fhn
fhuong nhau, ho p vo I nhau, ca ga p nuo c kIa ma ; chu ng
no no I nhu ng Io I rIng chu ng no hI u vo I nhau; cu fho
fa o khong khi ho a mu c, Mo f buo I chI u fhu
t tbo xanb ro n trtc u /a
Cbtc u tbu nbu ngo n /u a xanb
86ng cba y cbuyc n tro co t ca
Nbu kbt cu tru bnb mtnb
Kho fhu ba co haI cu: Mia sau con ba o ngo t r6 t, va
C6 m ngo c /o ng tbu tbom nga t
nghIa fh da v y, nhung tbu tbom, ngo c nga t, cu fho co
mo f fhu v o frong mI ng do c. - ro I k f fhu c:
Ta Jt trong cbtc u gt y btc c
Tra t ttm o gtu a cu6 c Jo t
Trong nbtp cbtc u xanb b t tuyc t
La tbco ta cu ng tba nb J6t.
Huy C n co nhu ng cu fho fo ng ho p, nhu
Nay boa cau tu a nga
go I hoa cau no frn cy, nhu ng hoa ch f nhu ch f nga
ma u nhu ma u nga , tu a, aI dem nga ma cha m go f so ng
do ng nhu fh , fu mo f chu m |no se Ia buo ng cau) fu a ra,
a nh sa ng fu a fheo, va mu I huong hoa cau cu ng fo a ra
ngy ng f. o Ia cu d u cu a mo f kho fho: Nay boa cau
tu a nga - Nay bu t mia s c /a - Nay bo ng my trcn n6 t
- ang u ca ng /u a xanb...
Trong f p t no boa, co ba I Trng xun.
u nm gto ma t tu a bc
Nu t bung boa ga o b6 n bc trng xun
86ng /a nguo t Jc p kbo a tbn
Nu t xanb mon mo n buo c g n buo c xa
La ng6 /a mia r ra
A o cm xun kbc o muo t ma Ja t to.
ca I fu r f ba o: song Ia nguo I de p kho a fhn; fuy v y,
by gIo fa do c r f ho n nhIn, fu nhIn, co n g fr n fru I
chn fh f cho ba ng do ng nuo c cu a con song dang cha y;
co Ie nho v fruo c fa haI fram nam Nguy n u fhIn fa I
da bI f v fhn mnh na ng KI u dang fam khong mo f
chu f qu n a o, Ro ra ng trong ngo c tr ng nga - J y J y
s n Ju c m6 t to a tbtcn nbtcn. cu ng co Ie nho v fruo c dy
nu a fh ky , khoa ng 1936, Ha n Ma c Tu va o ha ng cha u
chaf cu a Nguy n u, da vI f haI cu fho fa o hnh, r f
ba o r f de p va r f frong sa ch v ca I bo ng frang: O ka
bo ng nguyc t tr n tru6 ng t m - L6 ca t kbu6n ca ng Juo t
Ja y kbc, k ra, vI f sau Nguy n u va Ha n Ma c Tu , cu
fho Huy C n ha y co n o mu c Thu y Vn, chu chua fo I
Thu y KI u, - va ky Ia fhay! foI vu a mo I fm duo c mo f ba I
dn ca cu a do ng ba o Cao Ian:
My bay trng to tro t trong tbu
8u6 t ba c co t tr n, a o c t Ju
Ma 6m trong su6 t trng Jc p tbc !
Cbo nguo t Jon /c ngn ngo s u.
fh ra chn Iy cu a con maf Ia pho bI n! o ng bao Cao
Ian o mI n nu I cu ng fh y suo I ba c co I fr n; fa pha I xu m
nhau Ia I ma da ca I fu fuo ng Kho ng Tu phong kI n! - Cu
fho Song kho a fhn co n na m frong mo f foa n fh cha f
che 6 cu Iu c ba f ha m su c, cu chu gIa gIa n, fhm ca I
hnh fuo ng Ia ngo da I, Ia mia fh f da I Ia nhu ng da I fo
cu a A o m Xun...
No I d n foa n ba I cha f che , fh qun sao duo c Va n Iy
fnh, dy Ia mo f vi du kha daf v ca ch fn ho a nhuy n
va o fruy n fho ng
Nguo t o bcn tro t, ta o Jy
Cbo mong pbuong no , ngo ng pbuong na y.
Tuong tu J6t cb6 n, tnb nga n J m.
Va n /y s u /cn nu t ttc p my.
N ng Ja xc cc bcn xu ba n,
Cbtc u mua trcn ba t, nuo c s6ng J y.
Tr6ng co t b6 n pbia kb6ng ngu6t nbo ,
Dot J6 ng boa ng b6n tb p tboa ng bay.
Con gto btu btu bu6 n ttc n btc t,
Xa nbau cbt btc t nbo cot nga y.
Cbtc u cbn kb6ng m nguo t n m m6 t
Tbuong ba n cbtc u b6m s u g6 t tay.
Nguo I do I fruo c da co no I d n mo f mu c do fho nhu
fI ng da n da fhoa f ha n fI ng fo, khong co n nghe ca I v f
ch f cu a fo da n nu a; con gIo hIu hIu da fho I ca ba I fho
12 cu na y va o fm ho n chu ng fa, va ca ba n fhn ba I
fho cu ng nhu gIo hIu hIu; no mnh mong hon 12 cu, no
Ia fm ho n cu a mo f buo I chI u mong nho ; no song so ng
doI bn, nguo I dang nho cu ng Ia nguo I duo c bn kIa nho
fra , haI chI u: ro ng fh fra I nga n da m, cao fh vu f nu I
my; mo f nang fhoI, nang ru f dI bn phia fa, fh Ia I v
soI nang fhm bn phia ba n... Th f ra, ba o Ia foa n ba I
cha f che cu ng khong fh f du ng, khong co ca c bo ph n
d ma cha f che , ma ca ba I Ia mo f foa n kho I; chI co sa u
v n, cho nn do c v n khong gy cha n, ma nh n ma nh
va o mo f fm fra ng; va 3 doI v n, cu mo f d u huy n Ia I
mo f khong d u; n y, my - J y, bay - nga y, tay, Ia p Ia I
d no I nho khong nguoI, khong fhay.
ThoI, AI khong bI f fu ha n ch mnh fh cu ng khong
bao gIo bI f vI f van
|1)
, foI xIn fhm: ca van ph bnh
fI u Iu n. Vi du cuo I cu ng cu a foI Ia v cbu ; mo f chu
mo c. K ra, chu mo c na y khong pha I Ia mo f sa ng fa o
gh go m, nhung no dac fh , foI d n ra frong nhu ng nga y
cu a fha ng 9-1984, bo n ba nh fruo ng ac KInh dang Ia I
I n chI m bIn gIo I, nha fho IIn fu c chI n d u nhu Huy
C n da vI f Ia m Io I cu a Tha I Van A du ng frn dInh cho I
quan sa f o Co n Co , fho I cho ng My , cu u nuo c:
T6t mo c o Jy, b6 n mu a J t nuo c
No quanb t6t boa muo p boa ca ,
Hoa /u a Jo su ng ta Ju6t ruo t
o n gt c trcn tro t Juo t btcn kb6ng tba!
Mo c Ia fu du ng cho cy. Cy ba m va o d f fru vu ng,
nhu cy da cy duo c, ba ng fram r phu ba m fhm va o
d f. Tha I Van A mo c frn Co n Co , du Ia du ng frn cho I
cao. Nu I chu ng fa mo c, bu f cu ng mo c; frong do ng Huong
Tich Chu a Huong. Pb t Quan Am tbtcn ta o m6 t to a; bn
ho xInh ca nh ngoI nha sa n cu a a c Ho frong vuo n Phu
Chu fch, co nhu ng cy bu f mo c. Chu ng fa, nhn dn
fa mo c o d f nuo c fo fIn fhn yu na y, mo c vo I mo f su c
ma nh fhIn nhIn kho ng Io , chI co fh mo c va na y Ia ra
hoa k f qua frong muon fhuo .
Ha N6 t 1-10S4
10-11-10S6
|1) Cu fho cu a oaIo |oIIeau, 1636-1711, nha fho Pha p), no I frong
quy n Ngbc tbu t tbo.
S YKN BA C VO VK C LA M THO
(|n trong Ta p cbi Vn bo c s6 1-10S6
Nba tbo Xun Dtc u ctc t ba t na y, Jtnb Jo c truo c
H6 t ngbt Nbu ng nguo t ctc t cn trc , nbung kb6ng
ktp... Ong bt bc nb J6 t ng6 t pba t ca o bc nb ctc n, ca
kb6ng tro cc nu a.
8au Jy cbu ng t6t xtn gto t tbtc u toa n b6 ba t ctc t
cu6 t cu ng na y cu a nba tbo.
Trong chuy n dI ho p Ho I do ng fuong fro kInh f
phIn fhu 39 fa I Ia Habana, To Hu u da d n fham NIcoIa
ChIden Iu c 11 gIo sa ng, haI nha fho Io n da fro chuy n
r f fm dac; To Hu u ho I ChIden: Theo y anh, fh nhI m
vu cu a nha fho pha I nhu fh na o7 ChIden fra Io I: -
NhI m vu cu a nha fho fruo c h f Ia du ng Ia m fho do va
no I fI p: - Ke na o fu nho f frn ThI Son fh khong pha I
Ia mo f nha fho fhu c su , nhu ng nha fho chinh co ng o vo I
nhu ng con nguo I, v.v... - Hom nay, fa ghI nho Io I cu a
ChIden: Truo c h f, du ng Ia m fho do , fuy nhIn fa ba n
chuy n Ia m sao cho fho hay. Trong ca c y u fo nhu: pha I
co nang khI u, pha I g n gu I vo I do I so ng va ho a chan voI
nhn dn, pha I Iao do ng vo I Iuong fm d y du va frnh
do ngh nghI p cao, v.v..., foI xIn chI no I v n d pha I fu
bo I duo ng v vo n frI fhu c, pha I nn uyn ba c.
ToI nghI ra ng: fruo c kIa Nguy n Tra I, Nguy n u, da
r f uyn ba c, ho c ro ng, do c nhI u o fho I da I mnh, co ng vo I
mo f fra I fIm Io n Iao, fh mo I co duo c ca I fho su sac nhn
fnh, duo m fh m fri fu nhu v y - nh f Ia o fho I da I
chu ng fa, co n 15 nam nu a fh sang fh ky 21 ca fra I d f
gIao Iuu vo I nhau fh f nhanh cho ng, co fh na o khong
chI m IInh van ho a, van ho c cu a nhn Ioa I ma chI fu hay
fu de p I y mo f mnh dn fo c mnh, pha I k f ho p ca I fh f
su cu a mo f dn fo c vo I ca I r f ro ng cu a nhn Ioa I.
y gIo , n u chI no I ca I chn Iy pho bI n chung, fh
mo I nguo I cu ng da bI f ro I, ma no I d n su fm dac cu a
ba n fhn, fh co fh Ia I co nguo I cho Ia anh y fu khoe
mnh Ia uyn ba c. XIn cho nhau duo c vuo f qua ca I
fhuo ng fnh y, va cho foI duo c chn fhu c, duo c no I su
ph n d u, su no Iu c, su ho c f p cu a mnh. - Nguo I d n
sau do c nhu ng a ng van fho cu a cha ong, nn fm ca ch
du a va o cong phu do c cu a nhu ng nguo I dI fruo c, do c
fruo c. Tu 1934, hon nu a fh ky fruo c, nha fho Ta n a
do c fo ng f p Vn Ja n ba o gta m, da co con maf xanh,
bI u duong fho cu a Qu n Hc.
Cbtm oanb no c y cu ng J u b c
a n /oan kta tu c t c ca nb nam...
... Bay tb ng ca nb mu6n tru ng ttcu ba n,
Pba co ng cy ba n co t ktm 6...
Va bnh Iu n ra ng: Io I van kha ng kha I hIn ngang,
fu co nam nhI khi pha ch. u ng nhu v y, frong nha
ngu c cu a ch do phong kI n ke o da I, Qu n He da co ca I
fho ha o khi pba co ng cy, da co ca I nom na so ng do ng
tu c t c ca nb nam, fa IIn h vo I On Nhu H u da co mo f
chu Ja p frong Cung oa n ngm kbu c. Gtang tay mu6 n
Ju t to b6 ng - Bu c mnb mu6 n Ja p ttcu pbo ng ma ra! -
Ta n a khen ba I ha f co Ha N6 t 86 pb6 pbuo ng ra ng:
/ng bng ma r f vuI; chu /ng bng du ng do c da o va
d hI u, va khI nha fho khen ba I T n cung nu oa n Ba t
c6ng ra ng Vn cbuong r t mu c ta t /uong, tbtcn c6 kbo
/o ng at sa nb ktp, fh foI frong m y chu c nam do c dI, do c
Ia I ba I y nhI u I n, d hI u cho duo c Io I khen cu a Ta n
a , mo f nha fho co y da nh gIa nhu v y, du ng fo I mu c
na o7 Nhung fa khong fh nhe da cho ra ng Ta n a no I
vo I va ng, cu ng nhu ba I song fh f Iu c ba f At tu ca n r f
hay cu a cong chu a Ngo c Hn, Ta n a bnh ra ng: IoI
fhoI ma co ca m, fh d n by gIo foI v n chua hI u h f
chu Lot tbot.
OI! ToI xIn vuI Io ng nh n I y Io I fra ch mang Ia co
don, n u bo I v foI hay c6 Jon ma co y fhu c dI fm be
ba n frong fho xua nay ro I fro nn dong vuI, gIa u co - Va I
nam g n dy, foI fu mIm cuo I ngam ca I de n ke o qun
cu a Nguy n u cho 4 mu a dI n qua:
8cn ta n, cu c /a t no boa,
8 u Ja t - nga y ng n - J6ng Ja - sang xun.
8 u Ja t: haI d u huy n, nga y ng n: haI m ngo
ngo , J6ng Ja haI m do do , sang xun: haI fhanh ba ng
khong d u; 4 mu a dI qua fh f Ia fhu v! - Cu ng nhu
frong Cbtnb pbu ngm, co mo f cu Iu c ba f nha c dI u vo
song frong fho VI f Nam, fa gIo ng gIo , hoI gIo haf hIu,
hIu haf:
Non ky qua nb co t trng trco
Bc n Pb gto tb6t Ju btu m y go .
ChI co trng trco, Ia m fhanh ngang ha ng vo I nhau,
co n fh frong cu Iu c ba f na y, chu so Ie fh nhe , chu so
cha n fh na ng hon, fheo Iu f nh f fam ngu b f Iu n,
nh fu Iu c phn mInh, hoI do c fho nh n va o chu so
cha n: Non ky - qua nh co t - frang freo - n Pb - gIo tb6t
- du btu - m y go ; khong pha I Ia gIo hIu hIu, ma du ng
Ia gIo hIu haf, hon nu a frong ba m h: pb, tb6t, btu
o v fri so cha n, du ng Ia ca I hoI cu a gIo haf hIu.
KhI mo f nguo I fhI sI van sI co fa I da du ng fm bI u
duong, fh ho r f fhong mInh, bI f cho n hnh fuo ng dac
fh , Nguy n Huy Iuo ng, frong ba I phu Tu ng ca nb Ty
H6 , ca ngo I chinh quy n chinh fho ng cu a nha Ty Son,
da ro I a nh sa ng cu a con maf va o doI cu do I:
Vc boa /n J u co nm tbu c
M t nuo c tn bo ng gta o ba ngu
Cu frn bnh fhuo ng: Ia co vuong ngu sac fro n vo I
ca c ma u hoa; cu duo I Io ng Io ng, Io Io : Cy gIa o co frang
dI m ba f ng ngu fh do I hnh xuo ng nuo c Ho Ty frong
vaf, ca I de p de na y fuo ng frung cho su fhnh fr, su gIao
ho a gIu a fhIn nhIn va chinh fr; fheo y foI, dy Ia cu
fho hay nh f frong ca ba I phu ; Pha m Tha I, fhu dch vo I
chinh quy n Ty Son, co Ia m ba I fho Pba n Ty H6 tu ng,
nhung Io I Ie Iu ng fu ng va b do ng vo I ba I phu nguyn
van khong xo a no I ca I M t nuo c tn bo ng gta o ba ngu cu
n fuo ng va o fm fri nguo I do c.
Chao oI! Chu ng fa Ia m vI c co n if qua , chu ng fa yu
fho van cu a dn fo c co n fhI u so f qua ; fho cu a chu ng fa
m y chu c nam nay da hay ro I, fuy nhIn fheo foI nghI,
n u chu ng fa fI p nh n d y du su sac hon nu a ca I vo n
fruy n fho ng cu a cha ong, fh fho hI n kIm cu a fa co n
co fh hay hon nu a, su hon nu a, pha I uyn ba c chu ;
n u khong aI chu uyn ba c fh ca c fuy n f p Ia m xong
In xong ro I, Iam ba I fho hay cu pha I na m ngu a frong ca c
fu sa ch, fhI u mo f fm ho n, mo f fm fri d n da nh fhu c
nhu ng ba I y d y, fro fha nh nu cuo I, gIo f I cu a chu ng
fa, dI vo I chu ng fa, d cu ng da nh gIa c, cu ng xy du ng.
ToI no I v y, vo I mo f gIo ng ho n do I, fruo c h f Ia gI n ba n
fhn mnh da nong ca n, khI foI do c Ia I van f vo cu a
u I Hu u NghIa. Chao oI! if co mo f fra I fIm chn fhu c
d n mu c nhu fra I fIm Thu Khoa NghIa, ong fu fra ch
mnh vo I huong ho n vo : - Anb gtc t na ng cb ng b ng
guom b ng Jao, ma b ng ca t kb6 /u y, ro I ong buo c fo I so
ma ng, da ng Ie no I Vo cho ng chu ng foI, fh ong du ng
ngoI fhu ba: Vo cho ng nguo I fa: Guom n a t kb6ng ma t
ma /c m /c m |sac Ie m), nguo t ta m n n6 ng cb6 ng co , sao
Ja nb Ju t m6 t tnb Juycn, ong fr n fru I va fh f fha , no I
fo I nhu ng chI fI f fh m fhia nh f: Pbu ng /a J6t cbc cb
ma c, Ju ng no t su a sang gtc ng m6 t, kbt tu ng tbtc u manb
qu n t m a o, btc t / y at ma c y nbo , ga m t mc cbit
cbtu, Ju ng no t nb c ba o bo c ba nb, kbt /a t tbc m mtc ng
ba nb J6 ng ba ng, btc t tbco at ma tbo tbc , nha yu nuo c
u I Hu u NghIa chua c n no I fo I nhu ng chuy n fo, nhu
vo Io Iang gIa da o, da y do con ca I, chI no I vI c nha nghe o
mnh fhI u qu n a o fh aI Io cho, con muo n ru rI xIn fI n
an qua , fh co n du ma nu a! - a I van f k f fhu c ba ng
mo f ba I fho, vo I haI cu k f - xIn vo I huong ho n vo :
Co /tnb cbin su6 t Ju ng xao /a ng
Tbtnb tboa ng cc tbm /u c t6 t tm.
Thu Khoa NghIa chI ra ng dm na m chIm bao ma
duo c fh y Ia I vo , Ia fu vo fhuong cho ng ma v fham fh f.
Chu ng fa se IIn h vo I cuo c xe gan xe ruo f fu m y nga n
nam fruo c gIu a He cfo fu bI f vo Ia ngdroma c va hon
con nho Ia A fsIana f d ra chI n fr n da nh nhau vo I AsIn
va b AsIn gI f ch f |fa frong IIIa f); V u I Hu u NghIa
co n co mo f nguo I con ga I ch f so m: Pba t cn s6 it Juycn
it pbuo c, tb kb6ng pbu t cbo r6 t: U6ng tbn bnb ncn cc
ncn cat, ma m t nbu c y J ng! KhI chu ng fa I y nhu ng
ba I van, doa n van nhu fh ma da f va o fra I fIm fa, fh
fra I fIm fa fhm gIa u co fnh nguo I, do Ia nguo n van
nguo n fho, nguo n sa ng fa o.
ToI d no I sau, m y cu fho Vtnb cy mia cu a
Nguy n Tra I ma cho fo I khI ky nI m 600 nam Nguy n
Tra I frn fh gIo I va frong nuo c xong xuoI du do ro I
|1980), ha ng nam sau foI mo I kha m pha va by gIo mo I
no I ra:
A n nuo c ka at Juo c tbu
L n tu ng J6 t mo t bay mu t.
Thong fhuo ng nguo I fa an ca I va uo ng nuo c, nhung
v Ia cy mia, cho nn ! c TraI no I Ia n nuo c: dy Ia ! c
TraI da y chu ng fa fha I do dI fm chn Iy : du ng fo ng k f
vo I va ng, pha I xu f pha f fu fu ng ph n cu a fhu c fa I ca I
da ; n u an go c mia fruo c, fa se ba o dy Ia ca I go c fre,
n u an ngo n mia fruo c, fa se ba o Ia chanh, co chua, an
doa n gIu a fh mo I Ia ngo f; huo ng chI cu ng co nhu ng do f
o gIu a ha n hoI, ma khong ngo f, pha I / n tu ng J6 t fh mo t
bay mu t. Va foI co fh hI u fhm mo f nghIa n phia sau:
KhI huo ng fhu nguo I yu, cu ng pha I I n fu ng do f; vo I
mo f fm fri, mo f fri fu co Nguy n Tra I, khong Ioa I fru
ca I kha nang fa c gIa co bao ha m ca nghIa fhu haI.
'
' '
o I vo I vo n fho dn fo c, chu ng fa co n nhI m vu uyn
ba c hon nu a, d ru f fo I da m f nhu y - ToI xIn chuy n
sang ca I nI m vuI dI hu f nhu y, dI fhu Iuo m, ha y chI no I
v fho, ca I hay cu a fho co kIm dong fy.
Nha ngu ngon fru danh Pha p, Ia Phongfen |1621 -
1695) da fu ng I y ha n nhu ng ngu ngon cu a do p |Hy
Ia p, khoa ng fh ky fhu 6 fruo c cong nguyn) Ia m fha nh
fho Pha p; ong fu ng no I: Su baf chuo c cu a foI khong
pha I Ia su no I . Nguy n Tra I cu a chu ng fa co cu fho:
Mu a qua cb m bu c a o scn; ! c TraI da nho fo I fho cu a
Khu f Nguyn, nguo I ca sI fInh khI f frong Ich su van
ho a nhn Ioa I, da fu ng vI f frong 8o tu |dch).
Ha t scn su ng c t manb a o Jc p,
C t pbu Jung may nc p xtcm Ja t
o t kb6ng btc t Jc n, m c Jo t,
Tnb ta ci b n cc n muo t tbom tbo.
Cao a Qua f, nha fho Io n khi pha ch ngang fa ng
|1808 - 1855) duo I frI u Nguy n, cu ng da nho fo I Khu f
Nguyn, va co n dI xa hon fu g m mnh co ch f Khu f
Nguyn hon ca Khu f Nguyn nu a: N u mnh fhu
pho ng bo ho c Io I vu a dI vu a ha f, fh gIu a mnh vo I Khu f
Nguyn ho I aI dich fhu c Ia ong Iy Tao7. a n fhn foI,
sau khI mI n Nam gIa I pho ng, cu ng ha I sa ng no I:
O ! Trcn J6t ca nb buy boa ng cu a con cbtm
pbuo ng boa ng cbtc n tb ng
Pba t cbt t6t b t cbuo c Juo c Kbu t Nguycn
cuo t pbuo ng qua Jc o,
D t c u c6 ng m6 ng cu t cu ng bay tbco
ng no t n6 t bn boan ngang t m J t nuo c!
Nhu ng cu fho, ba I fho hay cu a fh gIo I, fhoa f do c
nhu gy mo f kho I do ng frong fm fri fa, nh f Ia frong
fhuo co n nIn fhI u; Iay d y, da nh fhu c ca I nguo I fho
frong fa, khI n no do ng fhanh fuong u ng, do ng khi fuong
c u vo I nhu ng fa c gIa kIa, du Ia nguo I nuo c na o; Chu
Ma nh TrInh no I: Ta cu ng no I fnh, fhuong nguo I do ng
dI u. Nhu ng bu ng sa ng y, fhuo foI khI y Io ng xanh
mo I doa n fnh, da gIu p foI hnh fha nh va co cong Io n
go p ph n fhu c d y cho fm fri foI fruo ng fha nh va fro
nn gIa u co . OI! ToI ho c Io m, ho c mo f, b f ky Ia o du,
ca I ch f fa I hoa, fa I fu , fa I fnh, du Ia cu cuo I cu a bu c
fhu ThoI Oanh Oanh gu I cho Truong Qun Thu y |dch):
Trn tro ng mu6n nga n - mu6n nga n trn tro ng, chI
mo f chu f Ia y y cu ng cho foI duo c kha I nI m nhu ng fm
ho n de p cu a nga n noI; muon fhuo ; hay Ia cu d u cu a
Ty Ba ba nb |dch): Bc n T m Duong canb kbuya Jua
kba cb - Qua nb bot tbu /au /a cb Ju btu cu ng cho foI y
nI m duo c fh na o Ia su fIu fao... Ta p chi Nam pbong
fho I y dch Iuo f qua, chI I y nghIa, ba I fho cu a an TI p
u vnh ca I qua f, dch khong gIa cong frau chuo f chI ca ,
cha ng co v n frac hay Ia v n ba ng, chI Io n xo n nhu fh ,
ma sao foI ca m nghe fh u suo f ca I oan u c cu a nguo I xua:
Tay c t t m /u a tr ng - trong sa cb nbu suong tuyc t -
/a m cy qua t bo p boan - tro n tro n nbu m t trng - Ra
ca o tay a o cua - /ay J6 ng tba nb gto ma t. - Cbt so ttc t
tbu Jc n - gto /a nb tbay kbi no ng - Bo qucn o trong nip
- An tnb gtu a cbu ng tuyc t. - o n cu fuo ng nhu kho do c
o cuo I ba I dch, bo n chu cu ng d u Ia fhanh frac ca , fh
ma vo hnh frung cho foI ca m fh y ca I nha c bn frong
cu a fho, hon fh nu a, ca I duyn khong f m fhuo ng cu a
nhu ng fI ng frac.
u ng Ia foI nghe Io m ho c mo f. Trong An Nam ta p cbi,
fhI sI Ta n a Nguy n Khac HI u, frong mo f ba I no I
chuy n fho, co d n haI cu fho co :
Tuong tu nb t Ja mat boa pba t
H6 t Ja o song ttc n. ngbt tbt qun!
Trong Iu c anh fuong fu em suo f ca dm, fh hoa maI
no , cho f d n fruo c song, nhn ra: o ka em! - Tu fho fh f
xu f sac; y nI m v em va kha I nI m v hoa maI ch p
va o Ia m mo f, nho fhuong nhI u qua , fh nhn du cu ng
chI fh y hnh a nh fa c frong fm fri, Ia em fhoI; khI fro I
sa ng, du I maf nhn ra vuo n: em vo I hoa maI Ia mo f! Cu
na y nnh nguo I yu d n fuy f vo I! mo f Ia no I nho em d n
hoa maf, do ng fho I bI u duong ba n ch f xInh de p, fhanh
cao cu a nguo I yu; o fruo c song cu a, Ia m fa nho d n cu
fho Nguy n Tra I:
Mat ru ng boa Jco bo ng ca cb song.
Hoa maI fruo c song cu a ru ng ma khong roI, deo o ca c
ca nh, duo ng nhu ca I khung cu a so caf mo f ma nh fhIn
nhIn, Ia m cho no no I b f. - Ta n a dch haI cu fh f
ngon frn kIa:
M6 t Jcm boa no ca nb mat,
Truo c song cbo t Jc n - ngo nguo t nbo tbuong.
ch cu ng da fa I hoa; fuy nhIn foI v n quy n Iuy n
nguyn dI u cu a fho fh f ngon: Mo f dm fhuong nho hoa
maI no - Cho f d n bn song: fuo ng fh y nguo I...
Mo f ba I fho ngan kha c da dI n fa ca I frn fro ng cu a
mo f nguo I fhI u phu . H6 t ktc n ma cb J u Juong /tc u s c
- H6 t Jao pbu tc mtcb pbong b u; In I u cho f fh y sac
cy duong II u mu a xun bn duo ng muo f ma qua , no I
nI m yu duong bo ng a o fo I frong Io ng, mo I ho I h n da
gIu c cho ng ra dI fm vInh hoa phu quy |frong xa ho I
phong kI n); ca I fh n cu a ba I fho o chu b6 t = bo ng cho f;
qua con maf nhn, ca I fra ng fha I fm Iy xa y d n nhu
cho p, ca I y khong no I ra frong ba I Ia no I nI m yu
duong bo ng a o fo I frong Io ng; n u no I ra fh Io II u va
fho, khong c n pha I no I, ca I Ia n dI u fh m khong no I ra
do , Ia sa ng fa o do c da o cu a ba I fho Vuong Xuong IInh,
chI co 4 cu fu fuy f, ma n fuo ng su m y fram nam,
khI n cho anh ba n cu a foI khI da f bu f danh cho mnh
cu ng fu go I Ia Vuong IInh.
Ha y chI k haI vi du frn dy cu ng da y cho foI: pha I
rnh ma Iang nghe, do xe f fm Iy cu a con nguo I, da ng
ma baf cho p cho duo c nhu ng fra ng fha I da c bI f cu a fm
ho n, nhu ng fhoa ng run r y cu a no I fm, fh mo I su sac,
mo I sa ng fa o, mo I vuo f duo c nhu ng fh ky , va bang dI
fu nuo c na y d n nuo c kha c.
O fruo ng Quy Nhon, khoa ng 1932 - 1934, foI bo ng
nghe mo f anh ba n ho c duo I foI haI Io p do c mo f cu fho:
Huong b6 n Ja tru c ktc m quang pbt
ho n cu a Ngu Co dm dm v n duo I fheo a nh kI m cu a
Ha ng Vo ma bay; r f d hI u ma gy n fuo ng ma nh;
a nh kI m cu a Ha ng Vo |da ch f) v n xoe f ngang b u fro I
dm, va ho n fho cu a Ngu Co |da ch f) nga n dm, muon
dm, bay fI p fheo ngay; a nh kI m frong fh y duo c,
huong ho n khong nhn fh y duo c, ma v n co , v n fo n fa I;
mo f a nh, mo f bo ng vu f qua fro I dm nhu mo f hI n fuo ng
cu a fInh d u, vu a sa ng de p, vu a ro n nguo I. ToI cu dInh
nInh Ia fho uo ng; ma I sau na y foI mo I ro d y Ia fho
To ng.
Ta da yu fho hay, fh fho hay vuo f u c frI u da m,
vuo f muon nga n do I ma d n vo I fa ba ng mo I ca ch; fho
hay y nhI u khI fu Ia I o mo f fra m frung chuy n r f co
uy fin, foI du ng m y chu fhn m f na y d go I v cu
Phan K inh, fa c gIa Vtc t Ha n cn kba o, mo f nha van
ho a uyn fhm ma duong fho I r f m n phu c; nho cu , foI
da nh n fhu c duo c ca I uu fu frong vo n fho van fruy n
fho ng cu a A ong, frong do co fho co fruy n VI f Nam.
Nguo I duong fho I khen Phan K inh dch fho ma phu c
ho I duo c nguyn dI u, da c bI f nh f Ia khI cu dch doa n
qua song frong 8o tu . ch mo f ba I phu co cu da ghI
chu : ch fheo nguyn dI u Iuu fhu y va foI kha I nI m
duo c o dy fh na o Ia ca I hay, do c da o, f nh cu a nhu ng
v n frac xo sa f nhau vang ngn Ia ky !
L6 ng /6 ng tbay!
Ba t ca t mcnb m6ng - bo ng nguo t c ng ng t
Do ng nuo c quanb co - J ng non cao ng t
Ngo n gto /a nb /u ng - bo ng cbtc u btu b t
Bu t co ra c kb6 - bot suong gta ng t
Cbtm cbo c c ng tco - Mu6ng tbua /6 t t t!
OI! c cha chu , b c da n anh y da khen haI cu fho
co sau dy Ia : ca ng suy nghI ca ng fh m fhia khi v d m
da , ca ng fh y su, ca ng fh y hay; v y foI cu ng nghe fheo
va ng m nghI:
Y trung /uu tbu y ctc n
8 u ngoa t cu u son tbanb
Tm y cu a mnh dang nghI fo I mo f do ng nuo c cha y
dI xa, no cha y frong nI m nho Ia I, frong fri fuo ng fuo ng,
frong kha I nI m, no vo n hu u hnh bn ngoa I, by gIo no
va o co o frong fm y , nghIa Ia vo hnh; ma da o frong vo
hnh, fh no ca ng cha y dI, ca ng xa ma I d n vo f n, bo I
vo f n se nho a frong vo hnh, fh Ia g n vo I xa Ia mo f,
|g n Ia v do ng nuo c o frong ca I d u mnh dy), co vo I
khong Ia mo f, mnh fheo do I do ng nuo c frong fm y cho
d n m f hu f, nhung khong h m f, bo I mnh v n fI p fu c
fheo do I. - Su do I frong van co r f nhI u khI fon ca I hay
In, Ia m b f ca I mo I ra, y trung do I vo I s u ngoa t; o ngoa I
ca I s u cu a foI, fh nu I cu v n xanh, trong y vo I Ia I ngoa t
s u; mnh ngo I mnh buo n |frong xa ho I phong kI n), ma
bn ngoa I ca I pha m vI cu a mnh, non xua v n khong
fhay do I; ca I ba n nga du ng gIu a no I fm va ngoa I ca nh;
n u no I nu I o ngoa I foI fh foI Ia hu u fnh; nhung no I
nu I o ngoa I ca I s u cu a foI fh s u Ia vo hnh, nu I o
bn ngoa I ca I vo hnh, fh nu I cu ng vo hnh no f! nu I cu ng
va o frong fm Iy .
Nha fho Ia ng ma n Pha p Anfr do Muy fx |A/jrcJ Jc
Mussct) |1810 - 1857) co cu fho: Ca I vI c fro ng bap ca I
cu ng Ia baf chuo c mo f nguo I na o do chu . Chuy n vay
muo n cu a mo f ngon ngu kha c Ia mo f su gIao Iuu r f fhu
v. - M y ba I Tbo Tbtcn Tbat no I fI ng mo d u ba ng cu:
An c n tuong t6 ng xu t tbtcn tbat
no I noI fI n bI f du ng da ng, buo c dI mo f buo c dy dy
Ia I du ng ba ng su Ia y m fhanh: n c n - tuong t6 ng -
tbtcn tbat; ThI sI Ta n a khI Ia m ba I fho Ttc n cbn Luu
Nguyc n cu ng v n vuong vo I nguyn dI u va vI f Io I du ng
da ng haI fI ng mo f:
La Ja o rot r c /6 t tbtcn tbat
a n fhn foI, frong fra ng ca H6 t ngbt non s6ng, nam
1946 khong pha I d no I su du ng da ng, Iuu Iuy n nu a,
nhung v r f yu m n nha c dI u cu fho co , cho nn
cu ng c u fru c fheo dI u y d no I mo f nI m hu ng kho I,
co do sao va ng I n d u fIn xu f hI n frn d f nuo c fa:
Tb m ca ng t6 Jtcm /6 t non s6ng...
'
' '
ToI xIn no I sang ca I duyn gIu a fm ho n, ho c v n cu a
foI vo I fho cu a nuo c Pha p, nhu ng m f nhuy ma con ong
fm fri foI hu f cu a van ho a Chu u co n nhI u ma f,
nhI u ve , foI xIn fu gIo I ha n frong pha m vI fho Pha p.
Tha ng 10 nam 1984 d n fham nuo c Pha p, cu ng vo I d
fa I: Va I ne f de p cu a fho co dI n VI f Nam, foI da no I
chuy n v su go p ph n cu a fho Pha p va o frong fho hI n
da I VI f Nam |qua fruo ng ho p ba n fhn foI), o ba
fruo ng: a I ho c ParI 7, a I ho c NIxo |NIce) va da I ho c
Atxcn Proccncc, vo I ba I na y, foI da ca m on nhI u nha fho
Io n Pha p, frong v n d chI n Iuo c cu a fho: fruy n fho ng
va ca ch fn, foI da ho c f p va vay muo n bao nhIu dI u
mo I me o fho Pha p, ma ca I frung fm, ca I co f Io I cu a ca I
mo I, Ia fhoa f fhaI fu xa ho I phong kI n, sang pha m fru
fu sa n dn quy n. Trong fruy n H6 ng Lu M6 ng, co
hnh fuo ng Im a I Ngo c fhu Iuo m bao nhIu hoa I
ru ng frong vuo n, vun Ia I fha nh mo f n m du ng f m bIa
I hoa chI mo |mo cu a Hoa I), ro I kho c hoa nhu kho c
nguo I; fhu c ch f, Ia Im a I Ngo c fu kho c ca I ba n fh
tnJtctJu cu a mnh, b bo p nghe f ch f frong xa ho I phong
kI n nha Thanh, khong sang duo c fu sa n dn quy n,
khong na y no duo c, v v y ma ha ng frI u do c gIa frong
xa ho I cu da do ng fnh vo I Im a I Ngo c. o mo I fhoa f
fhaI va fu y fhu c mnh frong fnh hnh mo I, cho nn ca I
ba n fh c n dI n da f mo f ca ch fra n d y, da o da f. Khoa ng
1935-1937, foI r f yu ca I da ng d p, cu fho fru fnh cu a
Anfr do Muy fx, ca I xo c no I ma nh II f frong xu c ca m,
ca I fhanh nIn finh, ca I sI m |dch):
Du pbtc n na o ng t ngy tu6t trc
Vc t Jau tbtcng cbo xc r6 ng ra,
Na t /o ng t n Ja y su sa
Ntc m Jau ci Ja t nng ta Jtc u ky .
Nba tbo bo t, cbo c Jau Jtc ng
Ma tuo ng mnb bot ttc ng Ja nb cm!
Tuyc t co t /a kbu c tbuong tm
Btc t bao ttc ng n c tba nb ngm mu6n Jo t...
Ma c d u cu fho 12 fI ng |a/cxanJrtn) cu a nguyn
van ba I cm tba ng Nm dem chuy n sang khuon song
fh f Iu c ba f, fa v n fh y hoI fho cu a Muy fx fung fo a,
vang fo e, khong b do ng go I. Vo I ba I cm tba ng Muo t,
kho fho cho n d dch Ia fho 8 fI ng cu a VI f Nam, g n
vo I 12 fI ng cu a A/c cbxngJortn hon, chu ng fa fh y ca I
nhu c u muo n no I, muo n d fra n fm su , fm ho n mnh
sang fm ho n nguo I kha c:
... Kbt xc cbtc u, ta ng6 t trcn ba t co ,
Cbc n ta c cbc n tbu co t nguo t ba n cu .
Nng c6 c /cn, ba Juo c bo t /o ng, tuot,
Nc u cbua tu ng btc t gta cu a ntc m cut:
Ha ycu boa, ycu ca nb xanb n6 t co ,
Ycu tbo tnb b t bu co t ca cbtm,
Mtkcn/ng ca ngbc tbu t, 8c cbxpta co t
tbtcn nbtcn,
Nc u trong Jo kb6ng /uu ca t nu c no :
Ha btcu Juo c Jtc u tro t xanb kbo ta ,
Nba c Jcm ycn, cu ng ttc ng so ng r r m,
Nc u cbua tu ng tr n tro c, s6 t tbu Jcm,
Kbtc n ngbi Jc n ntc m ngbt ngot cinb ctc n:
ToI IInh ho I, fhu fo m ca I fu fh , ca I dI u Ia ng ma n
chu nghIa, khong nhu ng frong fho Muy fx, ma frong
Ia ng ma n Pha p no I chung, dua va o fho mnh, d da p u ng
ca I nhu c u fung fo a, bo c ba ch cu a nhu ng fm ho n fho I
do |1932-1938):
No t cbt nu a ttc ng bu6 n gbc go m y
c /o ng t6t sung suo ng ttcu tan.
T t ca t6t run ry Jy Ja n
Ngbc tbo tbc cbinb Jtc u t6t J u ky ...
|o I fra )
Em pba t no t, pba t no t ca pba t no t,
B ng /o t rtcng not cu6 t m t J u ma y,
B ng nc t cut, b ng cc tbc n, cbtc u say,
B ng J u nga , b ng mtc ng cuo t tay rtc t,
B ng tm / ng, b ng cbt anb co btc t...
|Pha I no I)
Tbanb Ntcn ot, nguot Jang o cu ng ta,
R6 n ttc ng mu a ca tbay J6t cuo t boa.
Nguot riu rit nbu m6 t ru ng cbtm nu t,
Nguot x6n xao nbu m6 t ca n cy ru ng...
|Thanh nIn)
Tha ng 10 nam 1981, khI no I chuy n o a I ho c
Soo cbon ParIs: fa I fnh yu frong sa ng fa c cu a Xun
I u, ba I fho fnh ma foI d n d u fIn Ia ba I Yu Ia
ch f o frong Io ng mo f if, v frong ba I fho y foI da vay
muo n cu a ba fhI sI Pha p; ToI muo n fhinh gIa nguo I Pha p
fh y mo f fhI sI VI f Nam chn fhu c d n on fra nghIa va
cu ng uyn ba c kIm vo I co , ong vo I Ty, ho se vuI, va
foI se dac nhn fm, ma dac nhn fm fu c Ia duo c
chinh fr - Nha fho Pha p fmong Harucua co ba I fho
ngan r f no I fI ng: Parttr, C cst mourtr un pcu = I, Ia
ch f o frong Io ng mo f if; du ng qua , nhu ng doI Iu a muon
do I du f gan du f ruo f pha I bI f xa nhau; khoa ng 1934-35,
foI dang yu, be n v n va o mnh va chuy n sang:
Ycu /a cbc t o trong /o ng m6 t it
V m y kbt ycu ma cb c Juo c ycu
Cbo r t nbtc u, nbung nb n cb ng bao nbtcu
Cu fhu ba foI I y da ng d p mo f cu frong ba I fho
fnh duy nh f khong fI n khoa ng h u cu a IIIx Arove
|1806-1850), f f ca su nghI p sa ng fa c cu a ong da va o
frong Ia ng qun, duy co ba I fho fh f fnh, fho fnh fuy f
vo ng cu a ong: Mon mc a son sccrct = Lo ng ta cb6n m6 t
m6 t tnb, Ia co n so ng ma I hon 150 nam nay d n no I fu
v Laru tso cu ng pha I nhac d n; frong do co cu: - u
anh co dI fro n con duo ng fr n fh cu a mnh, N osant rtcn
JcmanJc , ct n ayant rtcn rcu = Cb ng Ja m xtn ca cbua
bc nb n Juo c g, foI chuy n cu na y fha nh Cho r f
nhI u, nhung nh n cha ng bao nhIu; va bao fru m Ia foI
da Ia m fheo dI u fho rongdo |RonJcau) cu a nha fho
8a c/o o c/cng fh ky 15, vnh mu a xun, Ia y cu fhu
1, fhu 2, Ia m cu fhu 3, fhu 4 |dch):
Tbo t ttc t Ja bo cbtc c a o ngoa t
B ng gto , b ng mua, b ng gta rc t
Va kboa c m c /cn mnb g m co c
Kboa c a o m c tro t xtnb, sa ng, tuot.
Kb6ng m6 t /oa t c t bay /oa t cbtm
Ma cb ng kbc kba kcu bo c ba t
Tbo t ttc t Ja bo cbtc c a o ngoa t
B ng gto , b ng mua, b ng gta rc t
ToI cu ng Ia y fheo dI u r6ngJ6 nhu Sa cIo o cIang:
Ycu /a cbc t o trong /o ng m6 t it
Cbo r t nbtc u nbung nb n cb ng bao nbtcu
Nguo t ta pbu bo c tbo o cb ng btc t.
Pbu t g n gu t cu ng nbu gto cbta btc t
Tuo ng trng ta n boa ta co t b6 n ttcu
Ycu /a cbc t o trong /o ng m6 t it.
Va o cuo I doa n fhu ba, cu fhu 13 Ia cu cuo I cu ng, Ia I
Ia y cu fhu nh f. Va co fh no I mo f ca ch chn fh f: Sa cIo
o cIang khI Ia y Ia I, da fa o ra mo f nha c dI u r f hay; fuy
nhIn khong dac fh ba ng foI khI Ia y Ia I ca c cu, v mu a
xun khong Iu n qu n, co n fnh yu khI khong duo c chIa
xe , fh nguo I dang yu nhu con fa m ru f ruo f fu gIam fhn,
vuo ng vif o frong ca I ke n dau kho bf bu ng.
Trong khI Ia m fho, chac ra ng co nhI u ba n, cu ng nhu
foI, ca m fh y dI u fho fa m fI ng, fuy da mo ra ro I so vo I
fho fu ngon, ngu ngon, Iu c ngon, fh f ngon, ma v n co n
chua du ca nh d gIang ra om fru m, v v y nhI u ba n da
du ng nhu ng cu fho fu do da I, co v n hoa c khong v n.
V ph n foI, foI muo n nhu ng cu fho da I nhu v y nn co
fI f f u nhp dI u d d do c d nho , va r f nhI u fruo ng
ho p foI da du ng cu fho 12 fI ng, nhu fh aI chxando rIn
cu a chu u:
8ouccnt sur /a montagnc, a / ombrc Ju ctcux cbcnc.
Au coucbcr Ju so/ct/, trtstcmc nt, jc m asstcJs.
|fho IamarfIne)
Truo c ca ch ma ng, Nguy n Vy co fh nghI m cu fho
12 fI ng, nhung khong fha nh cong, b ca c ba o duong fho I
ch dI u Ia fho 12 chn; mo f Ia v Nguy n Vy fa I fho
khong no I b f, khong du fa I hoa d xo c In cu fho da I
y, haI Ia Nguy n Vy , fa c gIa ba I 8uong rot Ia m ba ng
nhu ng cu fho 2 fI ng kha da f, da khong du fInh f d
ca m nghe ra ng: Vo I m Iu f fho VI f va fI ng VI f,
khong nn fham, Ia m ca mo f ba I fho fra ng fhIn foa n vo I
nhu ng cu fho 12 fI ng; ma chI nn du ng mo f so if cu
12 fI ng xen ke frong mo f ba I fho da ng d p IInh do ng fu
do. - Th f ra ca I nhp dI u 12 fI ng na y, frong fho van
fruy n fho ng VI f Nam khong pha I Ia xa Ia , no Ia nhp
dI u cu a nhu ng cu phu 10, 11, 12, 13, 14, 15 fI ng, bI f
caf nhp, bI f pho I ho p ba ng frac, do c v n du duong va
nghe v n Iy fhu . Ma f kha c, fa co fh fh y mo f cu fho
12 fI ng Ia g n 2 cu fho Iu c ngon cu a Nguy n Tra I hoa c
cu a Nguy n Inh KhIm: cm tbanb bo p nguyc t ngbtcng
cbc n - Nga y c ng xcm boa bo cy. Cu aIexandrIn fI ng
VI f co fh caf nhp ba: 4+4+4.
Trong cu6 c J u tranb1gtu a ta co t Jtcb1
s6 ng cbc t tbua bon
Co /u c co not1Ju a tb ng /m tbo t1
/a t /a ca t cbc t,
Ca t cbc t trcn m6t1co J6t ru mc p1
s c /c m nbu Jao...
No pho I ho p r f m m ma I vo I cu fho 8 fI ng:
Ca t cbc t ngo t nga o1no t nbu ktnb tba nb.
No pho I ho p vo I cu fho 10 fI ng:
V n cu boa no cbtm kcu, cu6 c1Jo t /6 ng /6 ng
Va c f fheo nhp 6+6:
Nb t Jtnb tro t cao J t r6 ng1co n cut
n ng so m my trua.
Cbu ng bay Ja ca o bu nu t1cu ng Ju ng tu t gto
s u mua.
Gt c My Ja btc t bay cbua:1- Cbu ng tao
cbinb /a 8u s6 ng.
'
' '
ToI no I sang su ho c f p chIm nghI m frong nha c
finh cu a fu ng cu fho.
Tho VI f Nam fa r f nhI u ch f nha c, ma dI n hnh
Ia Iu c ba f cu a Nguy n u frong Truyc n Ktc u va song
fh f Iu c ba f frong Cbtnb pbu ngm; fho fh f ngon cu a
Ho Xun Huong finh nha c r f nom va fh f frong sa ng.
Tuy nhIn, khI no I gIa u ch f nha c, Ia no I v nha c dI u
cu a foa n fh mo f ba I fho ngan hoa c cu a nhu ng doa n fho;
chu r f if fruo ng ho p frn f p frung va o Ia y fI ng d fa o
nn nhu ng cu fho co nha c finh da c bI f. Truyc n Ktc u co
cu go I fI ng ba nh xe va fI ng vo ngu a frn duo ng go
gh khu c khuy u:
Vo cu kb p kbcnb, ba nb xc g p gbc nb
Cbtnb pbu ngm co cu Iu c ba f hoI gIo hIu haf frn
dy; fho Ho Xun Huong co cu Xo kc kc o trc J6 t kb ng
kbco, fa bn ma f frong cu a ca I ma I franh nghe o, co f ke o
kha ng khIu bo I chap va , do ng fho I no I ca I xa ho I phong
kI n rac ro I fe p nhe p. - Nhu ng fruo ng ho p nhu fh
khong nhI u frong fho fa.
Khoa ng 1934, frn gh nha fruo ng frung ho c, foI r f
bI f on fh y gIa o Ho a |v sau m f so m), frong khI gIa ng
ba I: Con cbtm cba ng bc cu a Muy fx, no khong co g d
nuoI Iu con do I, be n fu phanh ngu c mnh hI n ruo f gan
fIm pho I cho con mnh an, fh y Ho a do c:
Ic sang couIc a Iongs jIots Jc sa pottrtnc
ouccrtc
|dch nghIa: ma u o ng o c cha y fu noI ngu c no mo phanh)
va gIa ng gIa I: 4 m / Ia y Ia I, Ia dI n da f ma u cha y ra
o ng o c. - Tu hom y, foI co y nI m v su Ia y fI ng frong
nhu ng cu fho, fa o ra nhu ng cu fho da c bI f, co d u n
khong d nho a. Sau do , frong ba I Tuong tu cbtc u |1935)
foI Ia y m fhanh:
Gto /uo t tbuo t kc o mnb qua co r6 t,
Va t mtc ng Jcm, u u t, /n trong ca nb.
My tbco cbtm cc Ja y nu t xa xanb,
Tu ng Joa n /o p nbtp nba ng ca / ng /c .
Cu 1 co nam d u sac, go I gIo I f b f fruo n qua ch m
cha p frn nhu ng ngo n co da I; cu 3 fuy chu fu Ia my,
nhung m fhanh nhe nho m cu a 5 fhanh ba ng khong d u
go I chIm nhe bay xa; cu 4 mo I fh f fa my, my v n,
d u sao my bay v n na ng nho c.
Trong fho Pha p, VIchfo Huygo co haI cu fho Ia y
fI ng fh f hay:
Un Irats parfum sortatt Jcs touffcs
J asphoJc Ics
Ic souff/c Jc /a nutt f/ottatt sur GaIgaIa
Mo f Ia n huong ma f fo a ra fu nhu ng cu m hoa Ian" -
HoI fho cu a dm khuya bay frn fha nh CangaIa pho
ph f". Trong ca haI cu fho, Huygo d u Ia y fhanh f va
fhanh I; fhanh h fuong u ng vo I fhanh ph cu a VI f
Nam, dI n fa su bay bo ng, su nhe nha ng: pb t pbo,
pba ng pb t, pbong pbanb, pbon pbo t...; Thanh I cu a fa
cu ng dI n da f ca I g nhe dua: /ang /a ng, /ong /anb, /u ng
/o, /ng /ng, /ay / t... - Nhu ng cu fho hay de p nhu
frn khong ro I kho I fri nho foI - fI ng Pha p khong co 5
d u |fu c 6 fhanh) nhu fI ng VI f, ma can ba n Ia do c vo I
mo f gIo ng ba ng:
8ouccnt sur /a montagnc, a / ombrc Ju
ctcux cbcnc
co ca I du duong rIng, ma f kha c, Iu c co n dI ho c, foI da
duo c nghe haI cu fho v n ba ng cu a o Phu r f mu c fIu
fao, ma cu fhu 2 can ba n du ng fhanh ba ng:
O b6 ngu ca bc ! ca cbinb truo ng
H6 n cbtcu b t /at quy c6 buong
Ho a I n haI nha c dI u cu a nhu ng cu fho Pha p va co
dI n Trung Quo c, foI vI f frong ba I Nbt b6 , d dI n fa
dI u nha c du duong dua fm ho n nguo I phIu dIu bay
bo ng:
8uong nuong tbco trng ngu ng /ung tro t.
Tuong tu nng /o ng /cn cbot cot.
HaI cu foa n ba ng, nhung chu y d n cung b c cu a
b ng co d u huy n va b ng khong co d u...
Sau na y, khI dI n fa Iao do ng cu a vI c mo duo ng o
Ma pIe ng, foI Ia y sang nhu ng m fhanh v f va nhp dI u
frac fro :
a nbo mo t rot co n /6 p c6 p
8au /6t Ja /o n J6 r m r m...
Cu frn haI m oI, haI m o p, cu duo I co haI I,
haI d, haI r va haI m.
'
' '
Vichfo Huygo |1805 - 1885), sInh fruo c odoIe
|BauJc/atrc, 1821 - 1867) 20 nam da r f fInh khI no I v
nha fho fre na y: odoIe dua d n mo f Iuo ng rung do ng
mo I. Mo f da c finh cu a fho odoIe Ia huy n dI u nguo I
do c, ca c cu fho vang do ng, ca c ba I fho du c chu , khong da I
do ng. Mo f ne f odoIe dua d n frong fho Pha p Ia , ma c d u
ong khong mo fa fhIn nhIn nhI f do I, nhung fhuo ng go I
cho nguo I fa nghI fo I ca I m Iy cu a ca c mu I huong, o xu
no ng |nhu n o ), ca I xInh de p mo I Ia cu a nhu ng d f
nuo c xa xam. a I Ho a Jtc u cu a bu6t cbtc u |dch):
a to t Jy r6 t tbo t Jtcm m6 t b6ng boa
Run ry trcn nba nb, b6 c tbo nbu m6 t /o
buong nga t,
Am tbanb co t mu t buong xoay trong tro t cbtc u
ngy ng t.
tc u cu nbo nbung ca ntc m cbc cb cboa ng
/ ng /o ...
ToI Ia mo f nguo I dn cu a nuo c foI, xu nhI f do I, Ia I
co n o fa I mI n Nam |Trung o ), fho odoIe fang cuo ng
cho foI su fu gIa c va nh n fhu c v ca c hoa huong, ma u
sac, b u fro I, ba I bI n... chung quanh foI. Trong ba I
Bu6 n trng, foI khong baf chuo c g cu a odoIe, nhung
nh f dnh ca I ch f m Iy frong bo n cu fho cuo I ba I co
su go p ph n khu go I cu a fho odoIe:
Gto no ma bay /cn nguyc t kta
Tbcm Jcm suong /a nb xu6 ng J m Ja.
Ngng J u ng m ma t cbua xong nbo ,
Hoa buo t tbom r6 t, Jcm Ja kbuya.
Trong ba I fho Lan can |Lc ba/con), odoIe fa o ra mo f
nha c dI u mo I me , cuo n hu f nguo I do c, Ia y cu so 1 Ia I
du ng va o v fri cu so 5 |dch):
Nbu ng bc n tbc , nbu ng boa buong, nbu ng ca t
b6n c6 t n y
Co ta t stnb nu a kb6ng tu m6 t cu c tb m
mcnb mang,
Nbu nbu ng m t tro t, sau kbt t m Juo t btcn
su t n Ja y.
La t mo c /cn ca ng trc /a t buy boa ng:
- Ot! nbu ng bc n tbc , nbu ng boa buong, nbu ng
ca t b6n c6 t n y.
ToI IInh ho I ca I sa ng fa o na y va ho c fheo, nhung vo I
da c dI m v n ba ng v n frac va nhp dI u fho VI f Nam,
foI pha I fhm mo f cu fhu 6, va du ng kho fho 6 cu
frong ba I Ca tu ng:
Trng, cu m6 ng Ja mu6n Jo t tbt si
Gto bat tay mon tro n cc tro n J y,
Trng, boa ca ng /ay / t ca nb bo my,
Trng, Jia ngo c gtu a mm tro t buyc n bi,
Trng, cu m6 ng Ja mu6n Jo t tbt si
Gto bat tay mon tro n cc tro n J y.
Su Ia y Ia I cu 1 va cu 2 xuo ng du ng v fri cu 5 va cu
6, fa o cho mo f ca m gIa c xoay xoay, nhu mo f Io I phu chu
muo n u m nguo I fa, fa o mo f khong khi ca ngo I, f u, fu ng...
No I sang fho hI n da I cu a Pha p, co fh no I ra ng
chu ng fa, frong do co foI, r f phu c nha fho Co ng sa n
Aragong |1897-1932) duo c go I Ia Vichfo Huygo cu a fho I
nay, Ia nha fho Io n, nha vI f fI u fhuy f da I fa I, Ia nha
ph bnh su sac, r f mo I va r f bI u duong gIa fa I van
ho c dn fo c, Ia nha vI f su ... Aragong Ia mo f frong
nhu ng nguo I sa ng I p ra chu nghIa sIu fhu c frI f d
mo I, nhung khI nuo c Pha p b u c Quo c xa fa m chI m,
Aragong c n ku go I foa n dn kha ng chI n cho ng qun
chI m do ng, cho nn da fro v vo I ca c dI u fho d u da n
fheo fruy n fho ng, co v n, d mo I nguo I d do c, d nho ,
d ua, co nhu v y fho mo I huy do ng duo c qu n chu ng;
va nhu ng fho kha ng chI n cu a Aragong Ia nhu ng ba I fho
hay nh f cu a ong, du ng vu ng ma I. - Va fnh yu cu a
Aragong vo I vo Ia Enxa Trt6/c da co fh duo c nu In
frong fn fuo I nhu ng ca p fnh nhn muon do I, nhu
To rIffan va Idon, nhu Romo va uyIIe f. ToI da I y
nhu ng fu fho frong ca c ba I fho Aragong fa ng nxa vI f
ba I Arag6ng ca En-xa.
Anb co n gbcn co t bo ng Jcm,
Nga y tbom buong gto anb gbcn co t nga y.
Gbcn boa, gbcn ttc ng Ja n bay,
Gbcn cu ng gt y tr ng trong tay anb c m.
B6 n mu a gbcn tu a ktm Jm,
Tnb ycu co tbc ycn n m Juo c a:
No I d n NadIm HIkme f va PabIo Nruda, haI nha fho
Io n Co ng sa n kha c, fa co fh ho c nhI u nu a. Nhu ng do ng
chi frI u phu y, nhu HIkme f, nam 1955, du ng 10 nam
sau nga y My ne m bom nguyn fu xuo ng HIrosIma va
NagasakI, nhu ng nguo I co ng sa n d n d u mo f chI n dch
I y chu ky cho ng bom nguyn fu frn foa n fh gIo I,
HIkme f da vI f II n ba ba I fho fuyn fruy n, ba ba I d u
sa ng fa o, va hay nh f, gIa n d d n fuy f vo I, Ia Em bc
ga t Htr6stma xIn chu ky cho ng bom nguyn fu ; nha fho
ma ke dch so y, khI vI f choI fa m cu fho fa ng nguo I
yu Ia Vra cu ng fh f sa ng fa o r f b f ngo :
Kho fhu 1:
Na ng Ja ba o t6t. - Anb cu Jc n Jt
Na ng Ja ba o t6t. - Anb ba y o /a t Jt
Na ng Ja ba o t6t. - Anb ba y mtm cuo t Jt
Na ng Ja ba o t6t. - Anb ba y cbc t Jt
Kho fho 2:
T6t Ja Jc n,
T6t Ja o /a t,
T6t Ja mtm cuo t,
Va t6t Ja cbc t.
PabIo Nruda, fa c gIa ba I fho Tra t J t tcn /a Jcan,
fra I d f fn Ia qu n chu ng, nha fho ba n da I ho p xuo ng
cu a ca c d fa I sa ng fa c o fho I da I fa, nha fho vI f f p
fho ku go I NIxonIcIde, fIu dI f Nichxon, khI yu
MafIndo, da m choI sang, choI ngong, fa ng ngay mo f Iu c
100 ba t Xonnc tbo tnb, f f ca 100 ba I d u vI f fh xonn
14 cu, khong pha mo f fh na o kha c!
ToI dang no I chuy n uyn ba c, fu c Ia chuy n dI fm
ho c dong fy kIm co , o du co nha fho fa I, co fho hay, Ia
ho c, ho c mo f, ho c Io m, ho c chinh quy. O fho I da I chu ng
fa khong nn khong bI f, du Ia d fham kha o, vi du mo f
nha fho nhu Xanh CIon Pecso co nhu ng hnh fuo ng kha I
qua f r f cao, frong fho I da I du ha nh vu fru na y, co
nhu ng cu fho nhu Nhu ng da m my nhu nhu ng ma ng
fh ky dang du ha nh, fro n I n khong gIan va fho I gIan,
dI u ma Huy C n gang dI n da f frong bo n cu ngu
ngon: Tro t xanb sau /a btc c - Btcn cbo a ng p bu6 m ca ng
- Gto tb6t mtc n b t Jtc t - My ta nb J t b6 ng boang.
ToI khong muo n sa va o vI c no I mnh mong ba f nga f
ma frnh ba y mo f fu fh fI p fhu, ho c f p suo f ca do I v
fho, mo f fra m rada khong ga I faI bf maf. Nguo I fa k
gIaI fhoa I ra ng cu nghe Tn, mu ng ba n sInh con fraI,
fa ng ba I fho mo I co 3 cu, cu fhu 3 Ia : Mong cbo cbo ng
/o n ma n cuo p, sau khI ba n mnh fhac mac va gI n do I,
Nghe Tn mo I Ia m no f cu fhu fu: Cuo p / y kb6t nguycn
kc o nu a boa t. Chu ng fa sa n sa ng an cuo p ca I hay cu a
fho fh gIo I, vo I dI u kI n: an cuo p xong fh pha I phI
fang, Ia m fha nh cu a ba n fhn mnh, va Ia m cho mnh
cu ng gIa u nhu ke duo c fa an cuo p, bo I fnh do I gIa u ma
an cuo p, nguo I fa ba o Ia vay muo n. - Truo c dy 50 nam,
foI do c haI cu fho Ta n a : Bao gto sa cb no cn cbuong
- c n kbuya cbung bo ng ta tbuong / y mnb, foI da hI u
chung chung, Ia khong vI f van nu a, fh se f p frung
chuyn chu ma yu em; g n dy foI co vI f m y cu fho:
Tbuong cm so trc ta u
Qucn tra t cam Jc /a t
Gt n anb t6 t b6m qua
Pba t ctc t ba t tbu c ma t.
Mnh co qua c u doa n fruo ng, fh mo I fruy v fruo c
ma hI u fh u h f cu fho Ta n a ; da ng Ie dm khuya
Ia Iu c chung bo ng vo I em, fnh fu vo I em, da ng na y Ia I
cu ngo I ma vI f ba I; nh f Ia sa ng maI em da In fa u dI
xa, ma dm nay v n d em Ie IoI fra n fro c!
No I du du xa nga t, xa Jtc n, foI xIn no I g n Ia I v vI c
ho c f p ca dao. Ca dao IIn khu 5, NghIa nh, qu ma cu a
foI, co Ie Ia qua n qun v m f do du ng v n: V n o chn
cu, v n o Iung cu, v n frong cu, Ia y Iuy n Iang Iiu nhu
mo f bu a fI c v n, ca dao ca c mI n kha c kho duo I kp:
Ho n Ja cheo leo, con ngu a tre o, con ngu a fro f
Con tru tre o, con tru d
Anb tbuong cm /ao kh tu c6 cbi km
Ca cb xa nbau kbo ktc m kb6n tIm
Cy km /u6 n qua so t ch
8u b t J c dI pbu mo t /a th
Ncn bay kb6ng ncn, anb o , cm v ,
u ng tban Ju ng kbo c, Ju ng th ma cuong!
ToI hay dI no I chuy n fho, bnh fho frong cong chu ng,
nhu ng doa n ca dao nhu v y r f duo c mo I nguo I m n yu.
KhI My b fa ban roI chI c fa u bay fhu 3000, foI r f
khoa I chi nn muo n Ia m nhu ng doa n fho fh f Iiu Io ca
ha f. Pha I do I khI fuo I foI da nhI u, da va o ngo c nga ch
cu a ngh fh foI mo I baf chuo c duo c ca dao frong su Iang
Iiu v n dI u:
M6 t com cbtm cbicb cbo c tu trong cuo n bng
ra J6 ng r6 ng.
ang con cut ho t, cbtm ro t ttc ng cu
Nhu cbu6 t ngo c tru at bu t Jy ru
Ttc ng tro n trta J6 o a trong kb6ng kh
Cbtm ba t co tnb, cbtm cut co ly
Cbtm Jang J c y mc s c tro t xa
Cbtm co n c t b ng, cbtm b ng bay lu
Su xu6 ng J u trcn xa c cbtc c ta u bay My .
26-11-10S6

Nhung Tac Pham Le (XD) - 994

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhung Tac Pham Le (XD) - 994

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NH NG TA C PH M LK

NHU NG TA C PHA M LE 293

You might also like