NGUYN C HNH

TIU THUYT VIT NAM

Thi k 1965 1975 nhn t gc th loi

NH XUT BN GIO DC

Bn quyn thuc Nh xut bn Gio dc

843-2007/CXB/8-1856/GD M s: 8V718M8-CDT

Li gii thiu
Trong lch s 30 nm chin tranh cch mng th thi gian 1965 - 1975 l 10 nm kt thc. n vi i thng ma xun 1975, c dn tc huy ng tng lc sc mnh vt cht v tinh thn ca mnh, trong c sc mnh ca vn hc, vi ng gp khng ch l con tim v khi c, m cn l sinh mnh, l xng v mu ca my th h nh vn cm sng, lch s tip ni t Nam Cao, Trn ng... n Nguyn Thi, L Anh Xun... Vic nh gi vn hc Vit Nam trong 30 nm chin tranh, sau khong li gt 30 nm, k t sau 1975 cho n nay hn khng cn chuyn g gy bn lun. ht s i co: ph nh hay khng ph nh? ht nhng phn xt chung quanh ch ng hoc cch nhn... tr li s bnh tnh cn thit. Nhiu tiu thuyt vit v chin tranh sau chin tranh ln lt ra i, vi cc gi tr mi, nhng khng phi v mi m ph nh cc gi tr c. Lch s tr v vi gng mt lch s, vi nhng gi tr n nh ca n. Nu dn tc c mt thi ho hng x dc Trng Sn i cu nc", nu khu hiu Khng c g qu hn c lp T do tng vang ng ni sng, th vn hc cng c nhng trang rc r - sn phm ca c mt i ng ngi vit cng nht t ra trn, cng xng tht vi nhn dn"; v tiu thuyt, vi u th ring ca th loi g gnh trn nhim v ghi li gng mt chung ca dn tc. Tiu thuyt Vit Nam thi k 1965 - 1975 - nhn t gc th loi ca TS.Nguyn c Hnh l mt ng gp vo vic nhn din li vn hc Vit Nam trong cuc chin c nc chng M v i. Mt nhn din - t gc th loi; minh chng cho s i ng gia mt bn l tiu cu ca cch mng v cng chng, v mt bn l sng to ngh thut ca nh vn; v soi vo s bin i ca chnh bn thn th loi ( y l tiu thuyt) trong mt hnh trnh pht trin ch hn na th k ca vn xui Quc ng. Kho st tc phm theo yu cu loi hnh, gm loi hnh cm hng, loi hnh nhn vt v loi hnh kt cu - xung t, l thao tc kh quen thuc tc gi Nguyn c Hnh trong cng trnh ny qua i ti mt nhn thc tng quan v tiu thuyt Vit Nam thi k 1965 - 1975 - trong xu th vn ti quy m v tnh cht s thi. Trong b bn ca nhiu cun tiu thuyt, vi hng vn trang in, vic tm ra mt m hnh chung cho s tm kim qu khng phi l vic d; v Nguyn c Hnh lm vic khng ch vi nhng thao tc phn tch cn trng, m cn vi c s rung ng v xc cm ca mt ngi c lun trn trng nhng gi tr ca qu kh. L ngi c c t rt sm bn tho chuyn kho khi cn l lun n, ti tng chia s vi TS. Nguyn c Hnh khng t kh khn trc khi lng tc phm s; v cng s khng km l nhm lun vn, lun n, bi vit, cng trnh v chnh
2

ti ny, phi mt kh cng ln trong kin tr v bn b tm ra mt cch tip cn ring, mong khng trng, khng ging vi cc ng nghip trn cng mt hnh trnh vi mnh. Hn ba nm qua, ti hi vng cun sch vn cha ph g c, trong khm ph nhng du n c tng cho mt giai on vn hc quan trng ca th k XX. Xin trn trng gii thiu cun sch vi bn c qu mn! H Ni thng 1 2007 GS. PHONG L

DN NHP

Tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 t c nhng thnh tu xut sc v gi tr ni dung t tng, c ng gp ln lao cho cng cuc khng chin chng ngoi xm, gii phng t nc v xy dng ch ngha x hi. Mi nm cui cng ca giai on 1945 - 1975 c ngha v cng quan trng v trong mi nm y xut hin hng lot tiu thuyt thuc loi tm c nht ca c giai on vn hc - nhng tc phm va c cu trc th loi hon kt nht ca tiu thuyt Vit Nam hin i, va l nh cao ca lch s pht trin tiu thuyt Vit Nam n thi im ny. Cc tc gi tiu thuyt Vit Nam hin i tri qua mt hnh trnh sng to bn b t ti chn trong ngh thut tiu thuyt: mi nm cui cng (1965 - 1975) cn c tnh bn l khp li mt giai on vn hc mang nhng c trng ring ca thi i chin tranh cch mng vi m hnh s thi ho, chun b tin cho bc chuyn giao i ti mt thi i vn hc mi vi m hnh phi s thi Nu so snh vi tiu thuyt Vit Nam giai on 1930 - 1945, th tiu thuyt 1945 1975 ni chung v tiu thuyt 1965 - 1975 ni ring c s i mi su sc v ni dung th ti v cc nguyn tc xy dng hnh thc th loi Mt cu trc th loi mi m cha tng c trong lch s pht trin tiu thuyt Vit Nam ra i vi c trng ca loi hnh tiu thuyt s thi. Mt cu trc th loi c hnh thnh t yu cu thi i p ng nhng nhim v nng n m vinh quang do yu cu chnh tr, yu cu lch s giao ph. Tiu thuyt Vit Nam giai on ny hon thnh s mng lch s ca n. Nhng do s ch phi tuyt i ca nhim v chnh tr do yu cu c v ng vin kp thi cng cuc khng chin kin quc, nh vn, bn c v gii nghin cu ph bnh vn hc u t tiu thuyt trc mt h quy chiu m tnh cht x hi hc. Cc bi ph bnh vn hc, cc cng trnh nghin cu vn hc thi k ny ch yu khai thc gi tr ni dung t tng ca tc phm vi ba yu cu nng v chnh tr: C phn nh chn thc tr kp thi ci hin thc v i c sn khng? C thc hin tt chc nng gio dc i vi qun chng nhn dn? C nu cao yu cu tnh ng khi ti hin bc tranh lch s x hi khng? Do , trong rt nhiu bi vit v tiu thuyt thi k ny, nhng nghin cu v nh gi v cu trc th loi tiu thuyt trong tnh loi hnh ca n tht l t i. Ngay c nhng bi vit tm hiu l thuyt v th loi tiu thuyt 1945 - 1975 cng ch tp trung vo phng php sng tc hin thc x hi ch ngha, nguyn tc in hnh ho, vn nguyn mu v nhn vt...
5

Sau nm 1975 v c bit t khi im i mi 1986, mt s bi ph bnh vn hc v cng trnh nghin cu tp trung vo kho st thi php tiu thuyt 1945 - 1975 nhng bnh din mang tnh cc b: quan mm ngh thut, hnh tng con ngi, kt cu, xung t... Nhng cc cng trnh y vn cha i n mt ci nhn tng th v cu trc th loi ca tiu thuyt giai on ny. Nhng vn c nghin cu hoc tch ri khi h thng ca n hoc mi ch dng li nhn inh khi qut m cha c chng minh tht thu trit. Thc hin ti ny, chng ti hi vng vi s c gng ca mnh s ng gp c phn no vo vic phc ho din mo, nh hnh cu trc th loi v phn tch, lm sng t mt s c im thi php ca tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975, trong tp trung chuyn su vo cc bnh din th php tiu thuyt: loi hnh cm hng t tng, loi hnh nhn vt, loi hnh kt cu v xung t... trong cu trc th loi ca tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975. T u nhng nm 80 ca th k.XX, mt giai on vn hc mi ra i. Ngoi tr mt s t tc phm vn c sng tc theo qun tnh ca vn hc thi chin tranh cch mng, phn ln sng tc hng ti m hnh ngh thut phi s thi, xt ring th loi tiu thuyt, t s i mi thi php tiu thuyt k trn xut hin mt s kin nh gi li v gi tr ngh thut ca tiu thuyt 1945 - 1975. Trong bi cnh , t vn nghin cu cu trc th loi v cc bnh din th php trong n ca tiu thuyt s thi 1965 - 1975 khng ch c ngha l lun m cn c ngha thc tin. T s nghin cu , chng ta nh gi ton din v chnh xc hn v gi tr v ng gp ca tiu thuyt s thi hin i Vit Nam trong tnh lch s ca n mt cch khoa hc. Vi ci nhn loi hnh hc lch s tiu thuyt, chng ta c th xc nh nhng tiu ch th loi ca mt loi hnh tiu thuyt - sn phm c th ca thi i chin tranh cch mng v xy dng ch ngha x hi Vit Nam. So snh m hnh th loi ca tiu thuyt s thi trc 1975 vi m hnh th loi ca tiu thuyt phi s thi sau 1975, chng ta nhn ra s ph inh bin chng v s tip bin - k tha phng din thi php tiu thuyt khi thi i chuyn giao h hnh t duy ngh thut. S nghin cu nhng vn k trn s l mt ng gp tch cc tiu thuyt Vit Nam hin i nhn li mnh ri t vt chnh mnh. Trong chng trnh mn vn ca cc trng i hc v Cao ng s phm, giai on vn hc 1945 - 1975 c mt v tr quan trng. Nhng vic ging dy v hc tp giai on vn hc ny, t thc tin ging dy ca chng ti, cha phi t c kt qu mong mun. Tnh trng dy chay, hc chay vn cn xut hin ni ny ni khc. Thc trng xut pht t nhiu nguyn nhn, trong chng ti cho rng c ba nguyn nhn ch yu: s li c ca mt s thy v tr trong xu th xung cp ca vn ho c, cc tiu thuyt giai on 1945 - 1975 t ti bn v nu ti bn cng ch vi s lng t, kh nng mua sch ca gio vin v c bit ca sinh vin rt hn hp. Trc thc trng , cun sch hy vng s l mt ti liu tham kho b ch cho
6

cng tc dy v hc vn trong trng s phm ni ring v trong nh trng ni chung.

GII THUYT V TH LOI STHI V TIU THUYT S THI HIN I VIT NAM 1945 1975
1. Gii thuyt v th loi s thi v tiu thuyt s thi hin i Vit Nam 1945 1975 1.1. Khi nim s thi v th ti s thi c nhiu cng trnh nghin cu v th loi s thi Vit Nam v nc ngoi [xem 1, 55, 56, 114]. Qua cc kin ca Arixtt, Hghen, Bilinxki... nc ngoi, ca Phan ng Nht, Hong Ngc Hin, Phan Thu Hin, inh Gia Khnh... Vit Nam, chng ta c th tm n mt khi nim thng nht v th loi s thi: Th loi tc phm t s di (thng l th) xut hin rt sm trong lch s vn hc ca cc dn tc nhm ngi ca nhng s nghip anh hng c tnh ton dn v c ngha trng i i vi dn tc trong bui bnh minh ca lch s. V kt cu, s thi l mt cu chuyn c k li c u c ui vi quy m ln v theo Hghen: ni dung v hnh thc ca n thc s l ton b cc quan nim, ton b th gii v cuc sng ca mt dn tc c trnh by di hnh thc khch quan ca mt bin c thc ti. Cc nhn vt chnh ca s thi l nhng anh hng - trng s tiu biu cho sc mnh th cht v tinh thn, cho ch v tr thng minh, lng dng cm ca cng ng [157 - 192]. Nhng s phn ca th loi s thi ra sao trong lch s th loi vn hc th gii? Hin nay c hai kin khc nhau tr li cu hi ny. Th nht: kin ca Hghen tiu biu cho cc kin khng nh s mt i khng tr ti ca th loi s thi cng vi thi i sn sinh ra n. S thi c i ra i vo thi im bn l khi ch cng sn nguyn thu tan r v x hi b tc, b lc tin giai cp xut hin. N tn ti trong x hi c i, ko di qua thi k trung c vi nhng phin bn mang c im th loi ca n, ri bin mt trong cc giai on lch s tip theo. kin ca M. Bakhtin trong tc phm L lun v thi php tiu thuyt c nhiu im tng ng vi Hghen. Nhng M.Bakhtin khc Hghen ch: ng vn khng nh sc sng lu bn ca mt s c im th loi ca s thi trong cc th loi vn hc hin i: Ci cm quan v thi gian y v quan nim v ng cp thi gian m n [tc s thi - chng ti nhn mnh] n nh thm nhun vo tt c cc th loi cao c thi c i v trung i. N thm xung tn nn mng cc th loi su xa n ni vn tip tc sng c trong cc thi i sau ny - cho n tn th k XIX v thm ch lu hn na [8 - 46]. kin ca Bakhtin d bo s hi sinh ca nhng phm cht s thi trong cc th loi vn hc hin i.
8

Th hai: kin ca gio s Nga N. Pxplv li cho rng: S thi l mt loi hnh vn hc thuc th ti lch s - dn tc tn ti trong sut tin trnh vn hc ca nhn loi. Vy th ti l g? Mun xc nh v phn chia loi th vn hc phi da vo tiu ch ni dung th loi mang tnh loi hnh, l nhng c im th loi mang tnh ph qut ca nhn loi - nhng c im va mang tnh hnh thc va mang tnh ni dung ca hng lot tc phm vn hc nm trong mt loi hnh. Ci n v "hnh thc mang tnh quan nim y l th ti [thut ng ca gio s Trn nh S]. Theo Pxplv, vn hc nhn loi trong tin trnh ca n xut hin bn th ti chnh tng ng, vi bn loi hnh ni dung i sng ca con ngi. Mi mt loi hnh ni dung i sng ca con ngi c quan nim nh mt kiu quan h ca con ngi vi th gii. Kiu quan h th nht: Kiu quan h thn thoi vi th ti thn thoi. y l kiu quan h gia con ngi vi thn linh. Kiu quan h th hai: Kiu quan h lch s dn tc vi th ti s thi. y l kiu quan h gia con ngi ca cng ng ny vi con ngi thuc cng ng khc, dn tc ny vi dn tc khc. Kiu quan h th ba: Kiu quan h th s vi th ti th s - phong tc. y l kiu quan h gia tng lp ny vi tng lp khc h phn ngi ny vi b phn ngi khc trong mi quan h dn s. Kiu quan h th t. Kiu quan h i t vi th ti tiu thuyt. y l kiu quan h gia c nhn vi c nhn gc i t Nh vy th ti s thi khng phi l tn gi mt th loi vn hc m l mt phng thc chim lnh i sng theo nguyn tc s thi ho trong vn hc. Nguyn tc phn nh hin thc ny c c im: hng v nhng ti v xung t mang tm vc lch s - dn tc; t ra nhng vn lin quan n vn mnh cng ng; ti hin hin thc bng kinh nghim cng ng (nu phn nh i sng c nhn t gc cng ng th vn c tnh s thi); khc ho hnh tng ngi anh hng hay cn ngi l tng ca dn tc trong mt bc tranh hin thc hoc c quy m s thi honh trng hoc c tnh s thi cm hng t tng, ch . V th, th ti s thi c th xut hin bt c thi i no c nhng bin c lch s trng i lin quan n vn mnh sng cn ca dn tc, hoc quyt nh nhng bc ngot lch s ca mi cng ng. Mc d, nghing v kin th hai, chng ti vn ly kin mang tnh d bo v s tim n nhng phm cht s thi trong nn mng cc th loi vn hc hm nay ca Bakhtin l mt gi quan trng trong qu trnh thc hin ti. 1.2. Khi nim tiu thuyt s thi (cn gi l tiu thuyt anh hng ca) v tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 1975
9

V loi hnh tiu thuyt ny, T in thut ng vn hc nh ngha: "Tn gi c l (...) ch nhng tiu thuyt (t th k XIX - XX) c dung lng ln th hin nhng ti lch s - dn tc Nhng tc phm ny va l tiu thuyt, ng thi va c nhiu thuc tnh gn gi vi th loi s thi c i v trung i (tm bao qut tnh honh trng ca nhng s kin c tm thi i), cm hng dn tc hoc lch s, m t cc s kin v xung t c tnh bc ngot nh chin tranh cch mng...". [157 - 230] Trong mt thi gian di, cc nh nghin cu vn hc Vit Nam ch xp mt s tiu thuyt Vit Nam hin i c dung lng ln nh Ca bin (Nguyn Hng), V b (Nguyn nh Thi), Sng mi vi th (Nguyn Huy Tng)... vo loi hnh tiu thuyt s thi. y l cch phn loi da vo tiu ch quy m s thi honh trng. T thp k 80 ca th k XX tr li y, tiu ch xc nh loi hnh th loi ca tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 thay i theo xu th rng m hn. Tiu thuyt s thi khng ch phn nh hin thc theo b rng vi quy m ln m c th phn nh hin thc theo chiu su ca t tng v cm hng mang tnh s thi Vi nhng tiu ch ny, khng ch tiu thuyt m ton b nn vn hc Vit Nam 1945 - 1975 l mt nn vn hc mang tnh s thi - mt nn vn hc mang ni dung lch s dn tc v c hnh thc ngh thut thm m cht s thi. giai on vn hc ngi sng ch ngha anh hng cch mng ny chng ta khng ch c tip xc vi tiu thuyt s thi m cn gp g vi truyn ngn s thi, th s thi... Th ti lch s - dn tc v khuynh hng s thi ho mang li cho vn hc ni chung v tiu thuyt thi k ny ni ring mt v p v sc mnh ho hng, xng ng vi thi i H Ch Minh - mt thi i anh hng. Tnh hnh tng t cng din ra trong cc nn vn hc s thi hin i ca cc nc thuc phe x hi ch ngha c (xem mt s vn ca tiu thuyt hin i - 158). Khi nim s thi ho y cn c hiu theo cch kin gii ca gio s Trn nh S: "Khi nim s thi ho y khng phi l khi nim th loi m cn l khi nim loi hnh ni dung th loi hay ng hn l loi hnh vn hc. Khi M.Bakhtin em i lp s thi vi tiu thuyt l ng i lp hai loi hnh vn hc. Do , khi nim s thi y khng h ng nht vi s thi c i vi tnh cht t s khch quan, dung lng ln, k ht mi biu hin phong ph ca i sng nh bch khoa ton th. S thi y hiu l khuynh hng u tin cho ch dn tc, mu thun ch - ta, xy dng nhng con ngi tiu biu cho ch phm cht cao p ca dn tc". [129 - 10] 2. S tng ng gia s thi c in v tiu thuyt s thi hin i mt s phng din thi php th loi 2.1. Tinh thn dn tc v thc cng ng S thi ra i trong nhng thi i c nhng bin c lch s c bit c ngha quyt nh i vi i sng tinh thn v vn mnh ca dn tc v nhn dn. Thi i din ra nhng xung t d di, nhng s kin k v y c gi l thi i c trng thi s thi. Trong nhng thi i nh th, tinh thn dn tc v thc cng ng l ng lc mnh m to ra sc mnh tinh thn to ln cho c cng ng, on kt mun
10

ngi nh mt, coi nhau nh anh em chin thng k th, vt qua tr ngi, thc hin mc ch chung ca c cng ng. Cng trong nhng thi im lch s c bit nh th lng t ho dn tc v thc gn b sng cn vi cng ng khin mi c nhn t gic cao thc trch nhim trc dn tc, ng c c nhn lun ho ng vi mc ch v quyn li ca cng ng. Ngi anh hng Asin trong Ilit ca Hmer gn b cng i qun ca 18 thnh bang Hi Lp, k vai st cnh trong chin u v mc ch chung. Asin cng gt b him khch c nhn vi Agamenng, ra trn chin u v danh d v quyn li ca ton th qun i v cc thnh bang Hi Lp. m San trong s thi Bi ca chng m San ca b tc - ng cam cng kh cng ton th b tc trong lao ng sn xut, i cht cy thn, chin u v nh bi hai t trng hng mnh khc. Lng t ho v thc gn b vi cng ng chng ta trong th i lp vi cng ng chng n to ra v p tuyt vi ca sc mnh on kt cng tinh thn x thn trong cc s thi c - trung i. Vi vn hc s thi hin i th gii ni chung v tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 ni ring, chng ta thy loi hnh vn hc ny cng ch xut hin trong nhng thi i anh hng c nhng xung t lch s mang tm vc k v v c ngha sng cn vi cng ng. Cuc chin tranh v quc chng qun xm lc Naplng ca dn tc v nhn dn Nga th k XIX l mt bi cnh s thi xut hin s thi hin i Chin tranh v ho bnh ca L.Tnxti. Cuc Cch mng Thng Mi v i, ni chin v chng qun can thip nc ngoi, cuc chin tranh v quc chng pht xt c ca Lin X c th k XX l mt thi i anh hng t sn sinh ra Sui thp, Sapap, Thp ti th y, Sng ng m m v.v... Vi Vit Nam, cuc Cch mng thng Tm nm 1945 v ba mi nm khng chin nh bi hai tn xm lc khng l l Php v M, mi lm nm xy dng ch ngha x hi min Bc... l mt giai on lch s ho hng nht trong lch s dn tc. Nhng bin c bi hng ca giai on ny to ra mt trng thi s thi cho thi i H Ch Minh. Mt thi i m tinh thn dn tc cng thc cng ng nh i cnh v i nng mi ngi v mi ngi bay ln khi cuc sng i thng theo nh sng soi ng ca ng m n vi nh cao ca ch ngha anh hng cch mng, bay ln ngang tm thi i hon thnh trch nhim cng dn trc dn tc v lch s. Chnh thi i anh hng ny to ra trng thi s thi t ra i mt nn vn hc cch mng mang tnh s thi, trong xut hin hng lot tiu thuyt s thi nh Ca bin, V b, t nc ng ln, t Qung, Mn v ti, Bo bin, Bui sng, Ch tch huyn v.v... Nhng tiu thuyt nhiu tp s p ng tiu ch quy m s thi, nhng tiu thuyt c dung lng khng ln p ng tiu ch m hng s th (thut ng ca gio s Phan C ). Trong cc tiu thuyt s thi y; tinh thn dn tc v thc cng ng trong s thi xa hi sinh, tinh thn ca nhng m San, Xinh nh sng li, to thnh nn mng tinh thn cho sc mnh Vit Nam qut khi trc th thch ca lch s.
11

2.2. Xung t s thi Vn hc ni chung v tiu thuyt ni ring bao gi cng phn nh hin thc cuc sng qua nhng xung t trong x hi v xung t trong t tng, tnh cm con ngi. Nhng mi mt loi hnh vn hc li u tin th hin mt loi xung t c th ph hp vi bn cht th loi ca n. Vn hc s thi mi thi k lch s lun tp trung th hin mt loi hnh xung t trung tm: xung t cng ng. Cu trc ca mi kiu loi xung t li quy nh mt nguyn tc xy dng cc mi quan h tng tc gia cc hnh tng ngh thut trong tc phm. Cu trc loi hnh ca xung t cng ng trong s thi hnh thnh mt nguyn tc c tnh quy phm. Xung t trong phm vi lch s - dn tc, c quy m k v, c cng d di, hng ti mc ch v quyn li ca c cng ng. Nguyn tc trn chi phi cch t chc ca c bn kiu xung t trong xung t cng ng ca s thi: xung t chin tranh gia cc cng ng dn tc; xung t gia con ngi trong cng ng vi th gii t nhin; xung t v tn gio; xung t mang tnh thi i lch s. Trong bn kiu xung t ny, xung t chin tranh l kiu xung t ph bin nht v mang tnh c th nht cho s thi c in. Kho st cc s thi Hi Lp c i nh Ilit v ix s thi n nh Ramayana v Mahabharata, s thi Vit Nam nh t nc, m San, Xinh nh..., chng ta c nhng v d sinh ng cho kiu xung t trn. Vi loi hnh tiu thuyt s thi ni chung, tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 ni ring, chng ti thy kiu xung t chin tranh tr thnh xung t trung tm, ng vai tr nng ct v ng lc pht trin ca ct truyn. Xung t chin tranh ca s thi xa hi sinh trong nhng hnh thc ngh thut mi v mang mt bn cht mi. Nhng nguyn tc t chc ca n th vn khng i vi ba c im lp li ca s thi - xung t din ra trong phm vi lch s - dn tc, quy m k v, cng d di, hng ti mc ch v quyn li ca c cng ng. Cc tiu thuyt vit v chin tranh cch mng Vit Nam nh Xung kch, Mt trn trn cao, Vo la (Nguyn nh Thi), Dng sng phng lng (T Nhun V), Hn t (Anh c), Chin s (Nguyn Khi)...; cc tiu thuyt Nga X vit v chin tranh v quc nh Thp ti th y (N. xtrpxki), i cn v thanh nin (Fap), Pho i Brxt (Ximnp)... u tp trung xy dng kiu xung t chin tranh vi nhng c im loi hnh k trn. Nhng s thi khng nht thit phi miu t cc xung t qun s v cc anh hng chin trn. S thi cn ngi ca tinh thn v tr tu ca b tc trong nhng xung t th s v xung t i t mang ngha thi i. Trong ix ca Hmer, Uyltx i din cho tr tu v sc mnh tinh thn ca dn tc Hi Lp thi c i u tranh v chinh phc thin nhin vi kht vng m mang b ci Nhng xung t gia Uyltx vi 108 v cu hn li l xung t th s - i t. Chng m San trong s thi ca ngi l anh hng chin trn trong cc xung t qun s. Nhng xung t gia m San vi tc ni dy li l xung t th s - i t mang ngha thi i.
12

Kiu xung t ny cng hi sinh trong tiu thuyt s thi Vit nam b phn tiu thuyt ti xy dng ch ngha x hi Xung t th s - i t trong cc tc phm Bo bin (Chu Vn), Bui sng, t lng (Nguyn Th Ngc T), Xi mng (Huy Phng), Ch tch huyn (Nguyn Khi)... u c s thi ho bng cch va gn b v chu s tc ng ca xung t chin tranh va c miu t bng kinh nghim cng ng th hin tinh thn thi i. Cc tc phm vn hc Nga X vit vit v ti xy dng ch ngha x hi cng xy dng kiu xung t x hi c cu trc tng t: t v hoang (Slkhp), Rng Nga (Lnp), Truyn ni i v tho nguyn (Aimatp)... 2.3. Nhn vt s thi: ngi anh hng v nhn dn Trong th gii ngh thut s thi ca s thi c - trung i, nhn vt ngi anh hng v nhn vt nhn dn l hai kiu nhn vt trung tm mang nhng phm cht loi hnh. Trong th gii nhn vt s thi, nhn vt anh hng l nhn vt trung tm lun to sng vi vi v p phi thng. V p y va mang tnh dn tc va mang tnh nhn loi thi i y. Tnh dn tc c th hin nhng chun mc thm m mang sc thi ring ca tng cng ng dn tc. V p ca A sin l v p ca mt bn thn. Sc mnh th cht, ngoi hnh, v kh v c cn nng gin ca chng u gi lin tng n cc v thn trn nh lanhp. Con ngi anh hng trong s thi n li mang v p v sc mnh ca con ngi mt t nc nhiu th d: "kho nh cp sc mnh nh chim ng, cn thnh n ca h khc g rn c ang in mu. Bn cnh nhng chun mc thm m mang tnh dn tc, v p v sc mnh ca ngi anh hng s thi cn mang tnh nhn loi: l ci phi thng vi nhng kch thc ln lao vt tri, ci anh hng ca ngi anh hng s thi trong mi tc phm s thi c - trung i. V dp phi thng y c biu hin qua bn phng din sau y: Th nht: V p ngoi hnh, trang phc, v kh phi thng. Th hai: Sc mnh th cht phi thng. Th ba: Tr tu kht vng phi thng. Th t. Ti nng, chin cng v s hy sinh mang tm vc phi thng. Mi tc phm s thi li nhn mnh mt vi hay lt c bn phng din k trn trong v p ca ngi anh hng i din cho phm cht v kht vng ca cng ng. Vi thc cng ng, ngi anh hng s thi khng bao gi tch ri khi tp th nhn dn anh hng. Tp th ca nhng con ngi c tn v khng tn, mang sc mnh tim tng tip sc cho ngi anh hng trn tng chng dng lp chin cng v li ch cng ng. T nhng c im loi hnh ca kiu nhn vt s thi ny, tiu thuyt s thi tip ni, nng cao, i mi v hnh thc biu hin xy dng cc nhn vt l tng ca
13

mnh hi th gii quan duy vt bin chng thay th cho th gii quan trn linh ch ngha, v p huyn o, siu phm ca nhn vt ngi anh hng khng cn. Nhng s phi thng v sc mnh tinh thn, tr tu, ti nng, chin cng, l tng v kht vng, s x thn cho cng ng... vn hi sinh v tr thnh ht nhn trong cu trc hnh tng nhn vt anh hng, mt cu trc ngh thut c ni dung mang cht s thi v hnh thc mang cht tiu thuyt, vi tnh i thng bnh d ca n. Nhng Mn (Mn v ti - Phan T), Khc (V b - Nguyn nh Thi), Tip (Bo bin - Chu Vn)... l nhng nhn vt anh hng c xy dng theo cu trc ngh thut y. c bit, s gn b gia ngi anh hng cch mng vi cng ng nhn dn trong tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 c s i mi trong ni dung ca mi quan h ny. Trong s thi c in, nhng phm cht phi thng ca ngi anh hng l do thin ph, tp th nhn dn vi cc thnh phn nh ti t, n l, binh lnh... gn b vi ngi anh hng trong quan h th ng v tun phc. Cn trong tiu thuyt s thi Vit Nam v trn th gii, mi quan h gia anh hng v nhn dn din ra mt cch tch cc c hai chiu quan h: khng c nhn dn anh hng th khng c c nhn anh hng; ngi anh hng lnh o nhn dn nhng chnh nhn dn gp phn hun c ln phm cht anh hng h. C ba loi nhn vt trong kiu nhn vt tp th nhn dn mang ba chc nng khc nhau trong s thi c in: nhn vt ngi gi biu tng cho tr tu cng ng mang chc nng ban pht li khuyn; nhn vt ph n biu tng cho ci p, lng nhn hu, c hy sinh mang chc nng phn thng v im ta tinh thn; nhn vt m ng biu tng cho sc mnh qun chng mang chc nng ph tr. C ba loi nhn vt ny khi hi sinh trong tiu thuyt s thi hin i ho thn thnh cc nhn vt ngi gi, ph n, m ng mang v p va c in va hin i. V p c in th hin s tip ni c chn lc nhng phm cht s thi vn c cc loi nhn vt ny. V p hin i th hin s ho quyn nhng phm cht s thi c chn lc vi nhng phm cht cch mng ca thi i hm nay. Cc c gi nh ng gi sng Trc (t Qung - Nguyn Trung Thnh), ng gi U Minh (Rng U Minh - Trn Hiu Minh), c Cam, c c (Ca bin - Nguyn Hng), m By (Gia nh m By - Phan T), m Su (Hn t - Anh c)... vn l nhng biu tng cho tr tu cng ng nhng cn l nhng lo chin s trn cc mt trn khc nhau v trc nhng th thch khc nhau. Nhn vt ph n trong tiu thuyt s th Vit Nam vn l biu tng cho v p mun i ca ngi ph n Vit Nam vi lng nhn hu, c hy sinh v l im ta tinh thn cho c dn tc chin u v chin thng mi k th. Nhng h khng ch l nhng ngrmc su bi hay Plnp chung thu. H cn l nhng chin s "anh hng, bt khut, trung hu, m ang. Nhn vt m ng trong s thi ho thn th nhng tp th anh hng trong tiu thuyt s thi. y khng phi l nhng m ng vng phc v i theo ngi anh hng mt cch
14

th ng. y l nhng tp th anh hng sn sinh, nui dng v to ra nhng ngi anh hng di s lnh o ca ng. H nh di Ngn H ngi sng m nhng ngi anh hng l nhng ngi sao sng nht: nhn dn x K Bng (Gia nh m By), nhn dn x Ho Thanh (t Qung), nhn dn Hn t (Hn t)... l nhng di Ngn H nh th! 2.4. Hin thc s thi vi khng gian - thi gian k v Bc tranh hin thc trong s thi c in c quy m honh trng, di rng v c miu t t m chi tit mi lnh vc i Sng x hi nh bch khoa ton th. Chnh s rng ln v dung lng hin thc to ra quy m s thi - mt c im c nhiu nh nghin cu chn lm tiu ch xc nh c im th loi ca tiu thuyt s thi hin i. Nhng thc ra y ch l iu kin cn ch cha phi l xc nh u l mt tc phm s thi hin i. Ci quan trng nht u phi l tc phm miu t ci g m l tc phm y miu t i lng nh th no. Mt bi th bn cu "O du kch nh ging cao sng ca T Hu hay truyn ngn s phn mt con ngi ca M.Slkhp cn c tnh s thi hn nhiu tc phm di tp phn nh hin thc t gc nhn i t. Bi vy, tiu thuyt s thi hin i mt mt k tha c im quy m s thi ca s thi c in trong cc b tiu thuyt s nh Ca bin, V b, Vng i Vit Nam hay nh Con ng au kh (A.Tn xti), Sng ng m m (M.Slkhp)... trong vn hc Nga X vit, mt khc li xy dng nhng tiu thuyt phn nh thi gian ngn, khng gian hp, nhn vt t nhng vn c tnh s thi gc nhn cng ng vi i tng phn nh. Bi vy, kiu khng gian, thi gian c th ca s thi c in vi c im: khng gian honh trng, thi gian khng b hn ch - khng phi l iu kin tin quyt xc nh bn cht loi hnh ca tiu thuyt s thi. Khng gian, thi gian trong loi hnh tiu thuyt ny c co gin rt linh hot. Nu n gn b vi s phn cng ng, c trin khai v cm mc bng h thng s kin lch s dn tc, c miu t bng kinh nghim cng ng th d khng gian ch l mt lng qu nh b, thi gian ngh thut ch tnh bng ngy bng thng, khng gian, thi gian y vn c tnh s thi. Mt lng C kin cng c t vo ci mc lch s l nm 1965 trong Mn v ti (Phan T) vn tr thnh mt khng gian, thi gian s thi v khng gian, thi gian y ang din ra mt xung t mang tnh cng ng: xung dt gia dn tc vi ngoi xm. T xung t ny, s chin thng hay tht bi ca qun dn lng C mang tnh in hnh v kh nng phn nh c cc din v xu th lch s ca chin trng Min Nam, rng ra l c nc. Hai tuyn nhn vt ch - ta i u trong xung t lch s ny c miu t bng kinh nghim c nhn ca nh vn thng nht tuyt i vi kinh nghim cng ng. Ta dng cm, mu tr, yu nc, cm th gic. ch tn bo m hn nht, ngu ti. Ta thng - ch thua l tt yu! Nh vn v cng ng u quan nim nh th v thi i khng nh l mt chn l. 2.5. H thng li vn s thi
15

Mi mt th loi vn hc u c mt h thng li vn c th ph hp vi bn cht th loi ca n. S thi c in vi cu trc th loi hon kt i hi phi c mt h thng li vn thun nht tnh s thi ca ring n. Trong nhng "li c cnh ny khng th c s pha tp vi bt c th loi no phng din sc thi thm m ca li vn. H thng li vn s thi, t s chi phi ca c trng th loi s thi c cc c im sau ay: trn ngp nhng hnh nh p , k v, gn lin vi th php cng iu, phng i v cc bin php tu t nh so snh, n d...; thin v miu t cc hnh ng phi thng vi tn s dy c cc ng t mnh; lun gn b vi ging iu ngng m, ngi ca, t ho; ch gi t din bin ni tm qua ngoi hin ca nhn vt, c nhp iu mnh, tc li vn dn dp, hi h. y l chng m San vi "hi th nh sm st, ting ni ting ci nh sm vang st nh". Ngi anh hng A sin li c "ting ht m vang nh ting kn xung trn, lm cho u gi ca ht thy ngi Troa u run ry. V tri tim th tan ra thnh nc". Cn on vn miu t khung cnh chin trn sau y trong Ilit ca Hmer th hin r nt nhng c im c bn ca li vn s thi: "Ting giao chin rung ng x toang bu khng kh. Ting kng, kn, ci, ting t v m khin tri t rung chuyn. Nga h. Voi gm. Cc chin binh h la nh s t. Tn phng i trong khng kh ta nhng ngi sao bng". So snh li vn s thi c in vi li vn ca tiu thuyt s thi Vit Nam v tiu thuyt s thi Nga X vit, chng ti thy tnh s thi thun nht b ph v. Trong tiu thuyt s thi hin i, h thng li vn c s kt hp c im li vn s thi vi c im li vn tiu thuyt v li vn ca kch (xt phng din kch bn vn hc), li vn ca k v li vn ca loi th tr tnh, mt s tng hp v kt tinh cha tng c din ra trong li vn ngh thut ca tiu thuyt s thi. Du c im li vn s thi vn chim u th trong s "cng sinh th loi phng din ngn ng v phng din ging iu, nhng s tham gia ca cc kiu li vn ca cc th loi khc em li cho tiu thuyt s thi tnh tng hp "b mt th loi ca n phong ph, a din, hin i nh chnh b mt cuc sng trong thi i anh hng ca chng ta. Trong Sng mi vi th (Nguyn Huy Tng), chng ta bt gp s tng hp y. y l mt on vn mang c im li vn s thi ho hng trng l v y cht th: "Mt l c lo ln. Mt n v b i, m ca l sao vng lp lnh, mnh mc o trn th xanh l cy, chn i giy t u ph tin vo. Sng trn vai tua ta, bc chn rm rp (...). Ting ht ct ln: i l i chin u i l mang mi th thin thu Ting ht trn ngp lng ngi, trn ngp ton khu ph. Lng sng sng bic trong bng chiu (...) ting ht vn vang ln. Hng ng bc i hng dng, cun cun nhp nh nh dng sui xanh mt gia hai b cao oi ..." [140 - 163] Nhng bn cnh li vn trang trng, p y l nhng li vn mang c im ca li vn tiu thuyt, ca k, vi sc thi trn tri th nhm nh chnh cuc i a
16

tp: "m m (...) ng i nht nhng xc cht trn trung ch cn da bc xng, trong m ngi i nm la lit ngoi ng, dn li mt ng ch xe xc n mang i. T m sng, sau khi nhng ngi i cn sng st to i cc ph xin n, ng li sa sang sch s nhng ch va h h va nm va by ra hi thi n nn ma". [140 - 155] Trong tiu thuyt s thi Pho i Brext ca Ximnp, h thng li vn mang tnh tng hp c s dng ti hin cuc chin u bi hng ca cc chin s X vit. Bn cnh li vn mang c im ca k - t liu, ca tiu thuyt, li vn mang c im li vn s thi vn chim u th. "nh la ca nhng trng n pho, tiu lin v sng my lp lo trn khp mt lu. Sng Mukhavext si ln di la, n sng my ken dy c t hai pha trt xung cu (...) nhng ngi khc vn hm h xng qua ln n sng my, vt qua nhng ngi cht v b thng, va xng ln va bn tiu lin, nm lu n...". [152 - 138] c bit, chng ti lu n mt c im mi trong h thng li vn ca tiu thuyt s thi hin i. Bn cnh s hi sinh nhng c im li vn s thi v kh nng tng hp sc mnh li vn ca cc th loi khc, chng ti cn thy li vn ca tiu thuyt s thi hin i c thm mt c im: m hng s thi hm n trong li vn gin d bnh thng cng s mang li cho n tnh s thi. Nhng li vn khng ho hng trng l, khng giu hnh nh v cc bin php tu t, ch mc mc nh li ni i thng nhng vn tr thnh li s thi mi khi n ni c s phn, kht vng v l tng ca c cng ng, nim vui, ni bun, ni au v c nguyn ca ton dn. Cu ni gin d ca ch t Tch (Ngi m cm sng - Nguyn Thi) "Cn ci lai qun cng nh u c g tng ng vi nhng "li c cnh trong s thi xa? Nhng n ch thc l li vn ca s thi mi ni dung, sc thi biu cm v t th ngi ni gn b vi ch ngha anh cch mng hng Vit Nam. Cng tng t nh th l li nhn vt Cng r (Di m my mu cnh vc - Thu Bn) hi v va sinh con: "Trai hay gi?", ch Gng p: "Li phi tm cho n mt cy sng na". Li p ny khng h c nhng c im ca li vn s thi c in, cng khng ho sng nh li vn trong mt s tiu thuyt chng M khc. Nhng n vn mang m hng s thi ho hng di y su ca ngn t, khi cp ti nhng vn mang tnh cng ng by gi: vn k tip cc th h anh hng khi t nc cn b xm lc, vn ch ngha anh hng cch mng c biu hin qua cc chi tit gin d i thng nht. Cu trc th loi ca tiu thuyt lun vn ng, bin i qua tng thi i. Ch c th khng nh cu trc th loi ca tng loi hnh tiu thuyt trong tng chng ng ca lch s loi hnh tiu thuyt th gii. T gc phc ho m hnh cu trc th loi ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975, chng ti i tm m hnh ngh thut ca n trong s i snh vi m hnh cu trc th loi ca s thi c in cc phng din k trn. T nhng phc ho s lc ban u ny, chng ti s i su kho st cu trc th loi ca tiu thuyt s thi Vit Nam hin i trong ba chng tip theo ca lun n.
17

Chng mt LOI HNH CM HNG S THI TRONG CU TRC TH LOI CA TIU THUYT S THI VIT NAM 1965 1975
1. Loi hnh cm hng s thi - mt phc hp cm hng t tng ng vai tr ch o trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 1.1. Khi nim cm hng t tng, cm hng ngh thut v cm hng s thI 1.1.1 Cm hng t tng trong tc phm vn hc L mt lp ni dung c th trong ni dung t tng ca tc phm vn hc, cm hng t tng c mt v tr v chc nng quan trng. Bc tranh hin thc x hi hay bc tranh tm trng trong tc phm vn hc khng c ti hin mt cch lnh lng m bao gi cng gn lin vi nhng cm xc mnh lit. Nh ph bnh Nga Bilinxki ni: "T tng th, khng phi l php tam on thc, khng phi l gio iu, khng phi l quy tc, m t mt ham m sng ng, l cm hng [92 - 268]. Cm hng, l tnh yu say m mang t tng, l s ho quyn nhun nhuyn gia cm xc ca tri tim vi t tng ca tr tu khi c hai cng hng ti mt i tng thm m no . Bilinxki cng gii thch hin tng ny:Trong cm hng, nh th l ngi yu t tng nh yu ci p, yu mt sinh th sng, thm nhun t tng mt cch nhit tnh [92 - 286]. Nh vy, cm hng t tng l mt lp ni dung quan trng trong chnh th tc phm. l mt tnh cm mnh m mang tnh t tng, mt "ham mun tch cc a n hnh ng [230 - 230]. Lp ni dung c th trong tc phm vn hc ny khng th hiu mt chiu m mang tnh phc hp vi s lin kt nhiu loi cm hng xung quanh mt cm hng trung tm. N khng phi l mt th tnh cm c trc tip xng ln m l tnh cm nng nhit mang t tng, tot ra t tnh cch nhn vt, t tnh hung in hnh v miu t ngh thut trong tc phm vn hc. tnh cm gn vi t tng sai tri, gi to, tm thng, khng th to ra cm hng. Ch nhng t tng lnh mnh tin b, cch mng ca thi i mi khi m v lm bng ln nhng cm hng t tng tch cc. Cm hng t tng - khi nim m Pxplv cn gi l "khuynh hng t tng - cm xc, l "nhit hng [117 - 43], b quy nh bi hin thc i sng m ngh s phn nh, ng thi n cng bt ngun t th gii quan v l tng x hi ca nh vn. 1.1.2. Cm hng ngh thut trong tc phm vn hc Khi cm hng t tng c ngh thut ho trong tc phm vn hc th c gi l cm hng ngh thut. Trc v trong khi t bt sng tc, cm hng t tng mi l ng lc thi thc, l ngn la lm tan chy v ho quyn mi cht liu i sng m ngi ngh s thu gp tr thnh tc phm. Khi tc phm hon thnh, cm hng
18

t tng c ho tan vo cu trc ngh thut. N v hnh nhng li nm trong v chi phi mi yu t ca chnh th ngh thut. Bn thn cm hng t tng l mt lp ni dung c th ca tc phm. Nhng ch l mt cch khu bit v nh danh d nghin cu v n. Thc cht khi tc phm hon thnh, cm hng t tng c ngh thut ho th n tr thnh linh hn ca cu trc ngh thut, chi phi v nh hng n mi yu t thuc bnh din hnh thc v ni dung ca tc phm. Theo Pxplv, cn c vo phm cht thm m ca bn thn hin thc i sng m c th nu ln cc loi "Cm hng anh hng, cm hng bi kch, cm hng kch tnh hoc l cm hng cm thng v cm hng lng mn, hoc l cm hng chm bim v cm hng hi hc cng cc bin th ca n [116 - 215]. 1.1.3. Cm hng s thi trong tc phm vn hc Trong cun Dn lun nghin cu vn hc do Pxplv ch bin, cc tc gi phn chia lch s vn hc nhn loi theo tiu ch th ti vn hc. Khi nim th ti hiu theo ngha c ng nht l s thng nht gia th loi vi ti, l mt hnh thc th loi mang tnh ni dung. Lch s vn hc nhn loi gm bn th ti chnh - bn loi hnh ni dung i sng ca con ngi. Mi mt loi hnh ni dung i sng ca con ngi c quan nim nh mt kiu quan h ca con ngi vi th gii. Loi tr th ti thn thoi ra i cng thi i sn sinh ra n, vi ba th ti v ang tn ti - pht trin (th ti s thi, th ti th s - phong tc, th ti tiu thuyt), chng ta thy th ti vn hc no cng c cm hng t tng mang tnh c th ca n. Chng hn, th ti s thi (tc th ti dn tc - lch s) ly cm hng s thi lm cm hng t tng ch o. Cc cm hng thuc phm vi th s v i t ch mang tnh phi thuc v b chi phi bi mt "p lc s thi". Cm hng ch o ny chi phi cc tc phm thuc th ti s thi c hai cp v m v vi m. N l cm hng ch o ca mt tro lu vn hc, mt thi i vn hc nm trong ci khung ca th ti s thi. Khi c biu hin trong cc tc phm vn hc c th, n li c phn thn thnh rt nhiu bin th, nhng cc bin th y d mang hnh thc ny hay khc d c kt hp vi cc kiu loi cm hng t tng khc mc no, tt c u b quy nh bi nhng chun mc ngh thut s thi ca nn vn hc nm trong th ti s thi y. 1.2. Cm hng s thi - cm hng ch o ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 Chng ti trnh by kin ca mnh v khi nim cm hng t tng trong vn hc. ng thi, chng ti cng khng nh v tr, chc nng v ni dung ca cm hng s thi trong th ti dn tc - lch s, t soi chiu vo thi i vn hc chin tranh cch mng Vit Nam, mt thi i vn hc m cm hng s thi l dng cm hng t tng ch o ca n. Trong dng cm hng ch lu y c s gp mt ca nhiu cm hng khc nh cm hng bi kch, cm hng cm thng, cm hng lng mn...
19

Nhng khng nh trn y c hnh thnh da trn ba c s: Th nht: C s lch s. Cm hng thi i trong vn hc, theo gio s H Minh c "thng trc ht c th hin s miu t thnh cng, chn thc v su sc nhng s kin tn ca t nc, ca cng ng tc ng n vn mnh chung ca mi ngi[44]. T mi quan h gia thi i vi nh vn, chng ta thy "mi thi i u c tm vc bc i v m vang ca n [44]. Chnh m vang thi i y to nn tnh thi i trong vn hc. Tnh thi i l mt chun mc thm m nh gi vn hc. Mt tc phm vn hc mang tnh thi i l mt tc phm mang cm hng thi i. Vi thi i vn hc 1945 - 1975, chng ta thy cc khi nim cm hng anh hng, cm hng bi kch, cm hng lng mn hay cm hng cm thng u cn qu cht hp, cha bao qut ht cm hng ch o ca n. Mt s cng trnh nghin cu vn hc nh danh cm hng ch o ca thi i vn hc ny l: tnh s thi, cht s thi, yu t s thi, vn hc s thi, cm nhn s thi, cm hng s thi... T s khng thng nht trong khi nim y dn n tnh trng nhn thc m h ca ngi c. Chng ti s dng khi nim cm hng s thi nh tn gi ca dng cm hng t tng bao trm thi i vn hc ny, mt dng cm hng xut hin t Cch mng thng Tm, ri tip tc s tm kim nhng phng thc ngh thut thch hp cho n trong vn hc chng Php v kt tinh rc r trong vn hc chng M v xy dng ch ngha x hi t 1960 n 1975. Thi i H Ch Minh l mt thi i anh hng ca dn tc Vit Nam. Khng mt ai, k c nhng k tng l k th ca chng ta c chng c bc b iu . Mt thi i anh hng tt yu s sn sinh ra mt thi i vn hc anh hng. Trong mt nn vn hc ly ci anh hng, ci v i lm i tng thm m trung tm th cm hng ch o ca n lm sao c th rn r m yu? Cm hng s thi xut hin trong nn vn hc ny l mt iu tt yu. Th hai: C s l lun. Tnh quy phm ca th ti vn hc vi cc thnh t nm trong cu trc ngh thut ca n l mt tt yu. Mi mt th ti vn hc u l mt cu trc ngh thut thng nht vi tnh h thng ca n. T ti, ch , th gii nhn vt, kt cu, ging iu, ngn ng, in hnh ngh thut... u mang tnh quy phm. Cc yu t ca th ti khc khi gia nhp "vng quc ca th ti dn tc - lch s u b bin dng v khng th gi nguyn vn gi tr t thn ch thc ca n. Ni nh vy khng nh: Cm hng ch o ca th ti dn tc - lch s phi l cm hng s thi nh L Tn tng ni i : Trong tim chy ra phi l mu. Trong sui chy ra phi l nc. Th ba: C s thc tin vn hc. Kho st tiu thuyt Vit Nam thi k ny, chng ti c c s khng nh
20

cm hng s thi l cm hng ch o ca tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975. Nhng minh chng cho lun im ny s c trnh by cc chng tip theo. 1.3. Cm hng s thi l mt phc hp cm hng t tng Vi hai b phn tiu thuyt vit v ti chin tranh cch mng v ti xy dng ch ngha x hi, cm hng s thi vi hnh thc l mt phc hp cm hng c biu hin trong tng b phn tiu thuyt vi c trng va thng nht va c nt c th. 1.3.1. Cm hng s thi trong tiu thuyt s thi vit v ti chin tranh cch mng Chin tranh l mt bin c c bit ca lch s, mt ti trung tm ca th ti dn tc - lch s. Tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti chin tranh cch mng nm trong cu trc ca th ti dn tc - lch s ly cm hng s thi lm cm hng ch o ca n. Trong phc hp ca cm hng t tng ny, cm hng anh hng l ngun nh sng phi thng ri chiu vo tt c. Cc loi cm hng khc u xut hin trong s chi phi ca n. Cm hng s thi vi t cch l cm hng thi i ca giai on vn hc 1945 1975, l cm hng ch o ca c tro lu vn hc sng tc theo phng php hin thc x hi ch ngha, trong c tiu thuyt 1965 - 1975. Tiu thuyt Vit Nam vit v ti chin tranh cch mng 1965 - 1975 l tiu thuyt s thi (hay cn gi l tiu thuyt anh hng ca) vi c im: "S hnh thnh nhng tnh cch cc nhn vt c t trong lin h phi thuc vi cc s kin c quy m lch s dn tc [116]. Cm hng s thi ca n l phc hp cm hng, vi cu trc gm cc nhm cm hng sau y: 1.3.1.1. Cm hng anh hng v cm hng kch tnh Bn v cm hng anh hng, Pxplv vit: "Cm hng anh hng bao hm s khng nh chin cng ln lao ca mt c nhn hoc ca c mt tp th. S khng nh ngha to ln ca chin cng vi s pht trin ca nhn dn, dn tc, nhn loi. i tng ca cm hng anh hng trong vn hc l cht anh hng ca bn thn thc ti hot ng tch cc ca nhng con ngi thc hin nhng nhim v ln mang tnh cht tin b ca ton dn tc [116 - 143]. Nh vy cm hng anh hng l mt tnh cm x hi vi thc hng v chin cng v nhn mnh ngha ca nhng chin cng i vi dn tc v nhn loi. Ch th ca nhng chin cng l nhng con ngi anh hng (c nhn hoc tp th). Tt nhin, nh vn thng khng ca ngi "cht anh hng (mt khi nim mang tnh dn tc - lch s) mt cch trc tip m "l gii bng t tng sng to tnh anh hng y di nh sng l tng v s dng cm, trung thc v ngha v cng dn. Ngh s ti to i sng thnh th gii hnh tng ca tc phm, trong th hin quan nim ca tc gi v chin cng, v bn cht, s phn v ngha ca tnh cch anh hng [116 143].
21

Nhng khi loi hnh ho cc dng thc ca cm hng t tng trong vn hc, Pxplv v cc cng s ca ng nghin cu chng tnh trng bit lp tch ri. Chng ti thy cha c s y cch tip cn ny. D ai cng hiu cm hng t tng ca mt tc phm vn hc hin i l mt h thng gm nhiu dng thc chu tun quanh mt dng thc cm hng trung tm. Nhng khng phi ai cng thy c nhng dng thc lun gn b song hnh vi nhau. l cm hng anh hng v cm hng kch tnh. Ch c thng qua xung t v kch tnh, cht anh hng mi c bc l v khng nh. Xung t v kch tnh gia con ngi v hon cnh, vi cc th lc i lp hoc trong chnh ni tm con ngi. Khng c mt con ngi no ngi im khng hot ng, khng suy ngh, khng tnh cm, khng t tng m c th c gi l anh hng. Vy cm hng anh hng ch c th c bc l qua cm hng kch tnh. Vy cm hng kch tnh l g? l: "Nhng tnh th kch tnh v nhng cm xc kch tnh do tnh th y gy nn con ngi, c th tr thnh i tng ca s nh gi mang t tng su sc trong cc tc phm vn hc, v to nn cm hng ca chnh n [116 153]. Kho st tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ta nhn thc su sc hn v cm hng s thi ca tiu thuyt giai on ny vi cu trc mang tnh h thng ca n. Cm hng anh hng v cm hng kch tnh l hai dng thc cm hng u tin cn bn n trong cu trc cm hng ny. Trong cc tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ta thy r rng xut hin nhng "tnh th i sng mang tnh kch cng thng. l khi "kht vng - nhu cu x hi - nhu cu c nhn ca con ngi Vit Nam, dn tc Vit Nam "b t trc nguy c tht bi hoc cht chc do sc mnh bn ngoi, c lp vi thc v ch ca h [l 16 - 152]. Th gii phn i gia ta v ch, gia dn tc v ngoi xm, gia nng dn v a ch trong mi th truyn kip... trong tiu thuyt giai on ny biu hin mt xung t gay gt, sng cn nht. M "xung t gia ci cao c vi ci thp hn s lm ny sinh cm hng anh hng [4 - 152]. Cm hng kch tnh l iu kin ngh thut cm hng anh hng bc l. Cm hng anh hng bao gi cng mang ni dung khng nh v ph nh nh hai mt i lp m thng nht. Th nht: Cm hng anh hng vi ni dung khng nh ci cao ca. Hng lot nhn vt anh hng vi nhng chin cng phi thng xut hin trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. H l qun chng cch mng, cn b cch mng v c bit l hnh nh anh b i C H - hnh tng ngi anh hng v quc kiu mi, ln u tin xut hin trong lch s vn hc Vit Nam. H "chng tr bn ngoi xm, u tranh vi cc th lc phn ng, nhm t ti nhng hnh thi x hi chnh tr tin tin [4 - 153]. H c miu t vi cm hng khng nh, ca ngi, bit n v nhng phm cht cao p hay v nhng chin cng, tin tng, au xt thng tic khi h ng xung v qu hng t nc.
22

Cm hng anh hng vi ni dung khng nh ci cao c y dnh bao yu thng knh trng cho Thm, Hong, ng gi sng Trc, Vn, Vi, Xuyn trong t Qung ca Nguyn Trung Thnh, Khc An, Quyn trong V b ca Nguyn nh Thi, Qunh, ng, Ho trong Vng tri ca Hu Mai, Huy trong Chin s ca Nguyn Khi... Khng ch hng v nhn vt anh hng l ngi cn b cch mng, ngi lnh cch mng vt qua nhng th thch khc lit nht, nhng au thng mt mt gh gm nht hon thnh xut sc nhim v cch mng ( c nhiu cng trnh nghin cu phn tch vn ny nn chng ti khng trnh by li), cm hng anh hng trong tiu thuyt s thi thi k ny cn ri chiu nh sng l tng ho vo mt nhn vt p v ngn c tn gi l nhn dn. Nhn dn gin d, bnh thng m v i l mt hnh tng ngh thut trung tm. H c tn hoc khng tn nhng sc mnh ca h l v ch. Trong tp th anh hng y ta bt gp cc c gi anh hng: ng gi sng Trc trong t Qung, ng gi U Minh trong Rng U Minh, ng Nhm trong Gia nh m By, c c trong Sng gm... V l cc b m Vit Nam anh hng: m Su trong Hn t; m By trong Gia nh m By; m Chn trong Rng U Minh; b T trong Di m my mu cnh vc... Ri cc c gi nh Mn trong Mn v ti; Vn, Vi trong t Qung; t Sm, Ng trong Gia nh m By; Quyn trong Hn t cc em thiu nin v nhi ng nh Bi, Xuyn, Sn trong t Qung, thng t trong Hn t, T, Th trong Di m my mu cnh vc... tt c khc nhau v c im c th ho nhng u c chung bn cht x hi, u thuc kiu nhn vt loi hnh. H l nhng ngi anh hng trong cuc khng chin v i ca dn tc. L tng cch mng mang li cho h sc mnh tinh thn k diu vt qua mi th thch. Lng yu nc, tinh thn cch mng, nhng au thng h phi vt qua v chin cng ca h u tht phi thng. Khuynh hng l tng ho y c s kt hp gia yu t hin thc v yu t lng mn cch mng. Vn hc cch mng ni chung v tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 ni ring c gng phn nh trung thc v hin thc cuc sng y v c l vn cn cha theo kp cuc sng. Cc hi k ca cc nh vn tng va cm sng va cm bt cho bit iu : "Cc nh vn vit v chit: tranh cm bt trong mt hon cnh tht cch xa vi nhng ci m i khi chng ta bt gp thy (...) d mt tr tng tng phong ph v bt ng n u cng khng th ngh ra c nhng g xy n trong chin tranh [16 - 47]. Tc phm vit v chin tranh cn s lc mt nhc im m nhiu kin cp n gn y, th li ph thuc vo nhiu l do, trong c l do ti nng ca nh vn, ri cch hiu n gin v phng php sng tc hin thc x hi ch ngha, quan nim n gin v ngi anh hng... Nhng l do y th vn hc hm nay v c l mai sau vn tn ti. Vi khng kh dn ch ho i sng v t do sng tc hm nay, vi iu kin vt cht thi gian, thng tin... y nh hm nay, cc nh vn Vit Nam c mt tc phm no (d vit v chin trnh hay vit v cng cuc i mi) xng ng vi tm vc thi i hay cha? Hnh mu nhn vt trung tm ca thi i
23

hm nay l ai? Bit r nhng nhc im m vn hc Vit Nam 1945 - 1975 mc phi, ti sao vn hc ng i vn cha th vt qua v t c nhng thnh tu rc r ? C l, cu tr li vn l: Chng ta cha c nhng ti nng ln vt qua nhng nhc im, th thch, m s xut hin nhng ti nng ln li khng ph thuc vo ch ca chng ta. Tt c cc nhn vt anh hng ca cm hng anh hng k trn u c t vo nhng tnh th giu kch tnh. y khng ch l mt bin php ngh thut, mt k thut tiu thuyt c vai tr to cng v s hp dn cho tc phm. y l mt cm hng t tng chi phi cu trc ngh thut ca loi hnh tiu thuyt s thi trong nn vn hc hin thc x hi ch ngha Vit Nam. Tc phm vn hc c th c cm hng kch tnh m khng c cm hng anh hng, nhng cm hng anh hng bao gi cng song hnh vi cm hng kch tnh, kch tnh thm m vo tc phm t cp v m n vi m, chi tit, ngn ng, n ton b chnh th ngh thut. Cm hng anh hng vi t cch l ht nhn ca loi hnh cm hng s thi, to ra mt chun mc thm m ly ci hng, ci cao c lm ni dung v lm tiu chun nh gi cao nht. Cc loi cm hng t tng khc u b chi phi bi tiu chun thm m ny v bin i v cht theo s quy nh ca n. Tt c cc nhn vt u c a ti nhng th thch khc nghit nht, u c a ln trn tuyn c lit chn mt trong hai con ng sng v cht hiu theo c ngha hp v ngha rng ca n. Thm v tp th anh hng x Ho Thanh trong t Qung ng trc hai th thch: b tay chu cht hay ng khi? B chy hay cm sng nh M? Ca bin v V b - hai b tiu thuyt s thi s vit v qu trnh tc nc v b ca hng triu con ngi lao kh i theo nh sng soi ng ca cch mng n cuc hi sinh v i cho c mt dn tc... S phn ca c nhn ho chung vo s phn ca c dn tc. Bo tp trong tm hn mi con ngi cng chnh l bo tp trong hin thc lch s by gi. Nh vy cm hng kch tnh kt hp vi cm hng anh hng thm m vo th gii quan nh vn, vo phng thc chim lnh hin thc v hin hu trong th gii ngh thut ca cc tiu thuyt s thi thi k ny. Th hai: Cm hng anh hng vi ni dung ph nh ci thp hn. Khng nh v ngi ca ci cao c, ph nh v kch ci thp hn, l hai mt i lp trong s thng nht ca ni dung cm hng anh hng. Kh ph nh ci thp hn (m y l loi nhn vt phn din), chng ti thy s xut hin ca cm hng chm bim. l chn dung ngoi hnh ca nhn vt phn din c v bng th php phng i tr thnh l bch, hi hc hay qui d. S ngu t, hn h v c c ca chng l i tng ca cm hng chm bim - kch. Th nhng s hi hc ch dng li cc chi tit m khng tr thnh cm hng hi hc. Ci thp hn y c hnh tng ho thnh th lc bng ti: l quc M
24

xm lc v b l tay sai. Bt php ngh thut xy dng kiu nhn vt loi hnh ny gn gi vi bt php dn gian khi xy dng cc nhn vt i din cho ci c. Vi bt php ny, cc nhn vt phn din trong tiu thuyt s thi 1965 - 1975 cng ch ni bt bn cht loi hnh ca chng, cn phng din c th ho ca chng cn m nht. Nhn vt thng Xm trong Hn t xo gan ngi n, ht mu ngi; thng cnh st Ph trong Gia nh m By cng ung mu ngi; nng gan ngi nhm ln; cha con Ha Xang, Ha Mn trong t Qungchc tit cn b cch mng ri ung x xp sut m... Cc nhn vt c vn M, lnh M cng c miu t tng t nhng m nht hn na. Nhng ti c ca chng khin ngi c cm gin, gh tm. Nhng xt v phng din ngh thut xy dng nhn vt tiu thuyt th y l mt hn ch ca tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975. Nu vi cc nhn vt chnh din, nhc im trn cn c th ci l mt c im ca vn hc v tiu thuyt thi k ny (yu cu ca lch s - chnh tr, yu cu ca cng chng vn hc, yu cu ca th ti dn tc - lch s v truyn thng vn ho dn tc...) th vi cc nhn vt phn din, s n gin, s lc, mt chiu l mt hn ch ng tic. 1 3.1.2. Cm hng lng mn - cm hng bi kch v cm hng cm thng Trong tc phm Dn lun nghin cu vn hc, Pxplv trnh by kin ca mnh v lch s hnh thnh, c im ni dung, v cc hnh thc biu hin ca ba bin th cm hng t tng trong vn hc k trn. ng vit: "Tnh hung bi kch bao hm mu thun v u tranh ca nhng nguyn tc c nhn v "siu c nhn trong thc con ngi (...) l mu thun gia "nhng yu cu tt yu v mt lch s ca i sng v vic "khng c kh nng thc hin yu cu ni trn ca thc tin"[116 - 160]. "Cm hng cm thng - l s xc ng ca tm hn, c gy nn bi thc v nhng phm gi o c trong tnh cch nhng con ngi b h thp v mt x hi hoc c lin quan vi tng lp c quyn li thiu o c. Trong cc tc phm vn hc tnh thng cm mang khuynh hng t tng khng nh [116 - 182]. "Cht lng mn li l s phn chn tinh thn hng ti mt l tng cao csiu c nhnv nhng biu hin ca l tng [116 - 188]. kin ca Pxplv v ba loi cm hng k trn va l s tng kt kin ca nhng ngi i trc v vn ny (Hghen, ng ghen, Bilinxki, Sexnxepxki..), va l pht hin c nhn sau khi kho st thc tin vn hc th gii, c bit l vn hc chu u R rng phm vi kho st y khng bao gm mng vn hc phng ng c in v hin i. V nh vy, s cha y ca n l tt yu. Trong cc cng trnh l thuyt v lch s vn hc Vit Nam, cc kin bn v cm hng t tng ca n trong vn hc cha nhiu v cng cha y . Chng ti thy, cm hng t tng xut hin nh mt phc hp cm hng trong mt tc phm vn hc, mt tro lu vn hc, mt thi i vn hc. Mi cm hng li
25

hng v mt phm tr M hc, ly n lm i tng thm m ca mnh. Cc cm hng tn ti trong s lin kt phi thuc vi nhau to ra mt cu trc cm hng t tng mang tnh chnh th. Trong mi lin h phi thuc y c th tn ti mi quan h tay i hoc tay ba theo kiu quan h chnh - ph hoc ng lp. Mi nhm cm hng y li tm n mt phm tr M hc, ly n lm i tc gi cm xc m say, cng thng, mnh lit cho c nhm. Cm hng anh hng v cm hng kch tnh trong quan h chnh - ph cng hng v ci hng, ci cao c. Cm hng bi kch v cm hng kch tnh trong quan h chnh ph hng v ci bi. Cm hng bi kch v cm hng cm thng trong quan h ng lp hng v ci bi v ci hng. Cm hng lng mn v cm hng cm thng hng v ci cao c v ci bi trong quan h ng lp v.v... Trong tiu thuyt s thi Vit Nam vit v ti chin tranh cch mng, cm hng s thi l cm hng thi i v cng l cm hng th loi ca tiu thuyt thi k ny. Trong cm hng s thi c s tn ti cc nhm cm hng k trn nhng tt c u chu s quy nh ca cm hng anh hng. T thc tin vn hc ni chung v tiu thuyt ni ring, chng ti mun bn thm v khi nim cm hng m Pxplv a ra mt s kha cnh sau. Vi mt thi i anh hng, mt nn vn hc s thi, vic hin in cm hng anh hng v cm hng kch tnh (nh trnh by trn) l iu tt yu. Nhng trong tiu thuyt s thi 1965 - 1975 c tn ti cm hng bi kch v cm hng cm thng khng? Cm hng anh hng v cm hng lng mn kt hp nh th no trong vic miu t ci cao c, ci p? Cm hng anh hng tc ng v lm bin i ni dung cc loi cm hng t tng khc nm trong loi hnh cm hng s thi nh th no? Chng ti thy, cm hng anh hng chi phi v bin cm hng lng mn thnh cm hng lng mn cch mng, bin cm hng cm thng thnh cm hng cm thng - bi trng, bin cm hng bi kch thnh cm hng bi kch - lc quan. Trc ht, trong tiu thuyt s thi thi k ny, cm hng anh hng kt hp vi cm hng kch tnh ch yu khng nh, ngi ca hnh tng ngi anh hng (hu danh v v danh) vi nhng biu hin anh hng. Cn s kt hp cm hng bi kch vi cm hng cm thng li ly ci bi v ci hng lm phm cht thm m ca mnh. Kt hp cm hng ny hng v hai t th bi hng sau y ca hnh tng ngi anh hng cch mng. T th vt qua th thch khc nghit tr thnh ngi anh hng. T th hy sinh ca hnh tng ngi anh hng. Trong tiu thuyt Gia nh m By ca Phan T, ta gp t th th nht t Sm, t th th hai gp nhn vt Ng. t Sm hn nhin, dng cm, say m cch mng cn hn say m ngi yu b gic tra tn khng khip, ni au trn th xc Sm v ni au trong lng m By lm tro dng s thng cm v knh phc. Ri cm
26

hng bi kch a n khi chng ta chng kin s hy sinh tht au thng v cao p ca Ng. "Mt cp chn mu tm dnh vo mt ng lng nhng nhng tht, da, tc nho vi bn xm, tng ch nh tn vi ci u xng trng nh trng mt long nhn gic [138 - 389]. Nhng y cm hng bi kch bin thnh cm hng bi kch lc quan, bi ci cht ca Ng gieo mm cho s sng, m ng ti chin thng. Ci cht y ho thnh bt t, cm hng bi kch truyn thng mang mt cht lng mi trong vn hc Vit Nam ni chung v tiu thuyt ni ring. "Ng khng gi na, Ng c tr vui th mi (...) cn mi th phi tr tip cho Ng, Sm c n thnh mt vin n nm gn trong tim, khng n chy trn trong nc mt na. Nhng ngi hy sinh mun chng ta ci thng gic" [138 - 359]. Vi s kt hp cm hng bi kch lc quan cng cm hng cm thng trong t Qung ca Nguyn Trung Thnh, ta nghe ting ku, ting tht, ting giy p ca nhng ngi cn b b gic "chc tit bn b sng Trc. Ri ci cht ca anh Qu, ca Vi, ca em Xuyn. Ni au v ci cht cha tr thnh ci bi, chng ch tr thnh ci bi "khi hng ti v khng nh ci bt t v mt tinh thn ca con ngi"[4 - 26]. V sau cm hng bi kch l lng thng cm v b dnh cho nhng ngi con ng xung v t quc. Chng ta bit h tr thnh bt t v nhng ngi k tip (Thm, Hong, Vi...) mang l tng ca h vo trn nh, mang tn h trong tim i ti chin thng. Chng ti ni cht bi kch y l bi kch lc quan l v th. Trong tiu thuyt Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu cm hng ch o mang hai dng thc cm hng trung tm l cm hng anh hng v cm hng kch tnh. Nhng bn cnh , cm hng bi kch v cm hng cm thng cng xut hin qua s hy sinh ca Cn, ca L v bao ngi khc: "L ng gc ngay xung, mu t trn mi tc r lo xo m y khi chy xi xung hai h mt v hai bn vt o qun phc (...) L nm gc trn chic i, nhng ngn tay vn nm cht ci ng t hp [15 - 474]. Ci cht ca L c miu t bng c cm hng bi kch, cm hng anh hng v cm hng cm thng, qua nh vn khng nh s bt t ca ngi lnh cch mng anh hng v pht hin nhng phm cht cao p ca con ngi Vit Nam - dn tc Vit Nam trong chin tranh v quc. "Ngi chin s in thanh y trc lc hy sinh cn ngng cao u ln mt ln cui cng. Trn nn tri cao, rt cao v xanh, l c mi lc mt thm ti ang bay... [15 - 474]. Gp phn khc ho v p l tng ca nhn vt anh hng, cm hng lng mn tinh lc ly nhng g p nht to thnh nhng phm cht phi thng cho hnh tng ngi anh hng cch mng. V p l tng ca ch S trong Hn t, Nguyn c Thun trong Bt khut, Khc trong V b... u c khc ho t im nhn va hin thc va lng mn y. Ni n bt php hin thc v nhn vt anh hng khng h
27

xa cch hin thc i sng. Ni n bt php lng mn v cc nh vn ch chn lc nhng cht liu l tng ca i sng xy dng hnh tng ngi anh hng. Vi s hy sinh ca hnh tng ngi anh hng, cm hng lng mn bin ci bi thnh bi hng, ri chiu ho quang vo s mt mt , bin ci cht thnh s bt t. S hy sinh ca anh Khc, ch S, em Xuyn... u c ngha nng nhng ngi cn sng ng dy, gic h bc tip con ng m l tng chn. Cm hng lng mn cch mng cn l c s to thnh nim tin tng lc quan trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. T trong hin thc u tranh cch mng, d en ti hay au thng n u, m hng lc quan tin tng vn vang ngn trong tng trang vit. "nh trng trn trn b sui, lm ni r bng S ang qu, ni r cy cc nh ln qu u ch mt gang tay. Lt sau, tc S cht vn nh, th ri mi tc y bng ln, bay xo theo chiu gi. Chng cn thy cy cc kia u na. Ch c ng tc tm nh trng ca S ang bay ln [37 - 149]. Nh vy, vi vai tr cm hng ch o ca tiu thuyt vit v ti chin tranh 1965 - 1975, cm hng s thi xut hin nh mt phc hp cm hng vi hng lot dng thc: cm hng anh hng, cm hng bi kch, cm hng kch tnh, cm hng lng mn, cm hng cm thng, cm hng hi hc v chm bim... cng cc bin th ca n. Do c trng thi i v truyn thng vn ho dn tc, cc dng thc cm hng t tng kia va in m tnh dn tc va mang tnh nhn loi. So snh tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vi tiu thuyt s thi ca vn hc Nga X vit, chng ta thy r s tng ng phng php sng tc, cu trc th loi v s khc bit bt php v phong cch ngh thut. Cm hng t tng ca vn hc Vit Nam 1965 - 1975 ni chung, ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ni ring, l mt vn kh cha c nghin cu thu o v trn vn trong bt c cng trnh nghin cu vn hc no. Trn y mi ch l nhng tm ti ban u v cn mang tnh s lc ca chng ti v vn ny. 1.3.2. Cm hng s thi trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 v ti xy dng ch ngha x hi Tiu thuyt s thi Vit Nam ni chung v tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ni ring tp trung phn nh hai ti ln: Chin tranh cch mng v xy dng ch ngha x hi. y l hai bin c lch s trng i lin quan n vn mnh ca t quc, ca dn tc v nhn dn. Nhn vt ca c hai b phn tiu thuyt ny, trong khi biu hin ch t do ca mnh, u t gic phc tng ngha v yu nc v cch mng cao c, li ch ln nht i vi h l li ch v t quc, v tp th. Trong cc tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti xy dng ch ngha x hi, cm hng s thi vn ng vai tr l cm hng ch o. Nhng biu hin c th ca n mang dng v ring ph hp vi mt trn khng ting sng ny.
28

Nhng c trng ca n vn thng nht v nm trong cm hng ch o ca tiu thuyt Vit Nam giai on ny. Cm hng s thi vi cm hng anh hng t cm hng trung tm trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 v ti xy dng ch ngha x hi. Nu trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 v ti chin tranh cch mng, cm hng anh hng hng v xung t chin tranh cch mng, th trong b phn tiu thuyt v ti xy dng ch ngha x hi, cm hng anh hng hng v xung t x hi vi cuc u tranh gia hai con ng x hi ch ngha v phi x hi ch ngha, gia hai li sng, hai lc lng x hi tch cc v tiu cc, gia hai th lc cch mng v phn cch mng. Vi cm hng anh hng, cc nh vn pht hin v ca ngi ci p, ci cao c trong hin thc x hi phm vi i t v th s c s thi ho. Cm hng s thi ly cm hng anh hng lm trung tm vi ni dung khng nh, ngi ca ci p, ci mi, ci cao c trong cng cuc xy dng x hi ch ngha v ni dung ph phn ci xu, ci c cng cc hin tng tiu cc. Trong tiu thuyt t lng ca Nguyn Th Ngc T, cm hng anh hng to sng t cc hnh tng nhn vt l tng nh Khi Thc Ngt, Bi... v c biu hin qua cc tnh hung th thch - nhng th thch thuc phm vi i t trong mi gia nh trong nhng quan h ring t nh tnh v chng, m con, h tc. li ch c nhn v li ch tp th lun lun l mu thun ging x nhng mc khc nhau, buc cc nhn vt l tng phi chn la. Ri th thch phm vi th s vi mi mi quan h trong cng ng, lng x vn khng d rch ri mt t nc nng nghip nh nc ta. Nhng kh khn th thch ng t bc mu, k thut canh tc lc hu, nhng phn t tiu cc nh Qu, By p, T... t vic chuyn ging c sang ging mi, chn nui theo ng khoa hc tin tin m cng n l v ly ph sa... tt c u l nhng th thch v hnh v hu hnh, khng ch c trong cc phn l tiu cc chng i m c trong chnh v con, ng ch v nhiu khi c ngay trong chnh bn thn mnh. Lng yu nc, tinh thn v tp th, bn lnh chnh tr vng vng, lng dng cm.. l nhng biu hin cao p ca cc nhn vt l tng c miu t v ngi ca bng cm hng anh hng. Cm hng hi hc v tro phng v tr phi thuc vi cm hng anh hng d bin cc nhn vt phn din thnh nhng bc chn dung bim ho lc lng, ng ght: thi bn tin T, s gian ngoan, xo quyt Qu, thi li nhc v hn h By p... Cc nhn vt phn din vi s lng t i l mng ti nh nhoi cn ri rt li ca x hi c, ca mt s nhc im c hu truyn i ca ngi nng dn, ng vai tr vt tng phn lm ngi sng hn v p tinh thn v tr tu ca cc nhn vt l tng. Tiu thuyt Bui sng phn nh cng cuc hp tc ho v c gii ho nng thn
29

min Bc trong nhng thng nm va xy dng ch ngha x hi, va chun b chng chin tranh ph hoi ca quc M. Cm hng anh hng khng bc l trc tip m thm su vo tng hnh ng, tng vic lm c th ca nhn vt l tng nh Hun, Minh, Hng, M... Hun phc hi chic my ko cnh ng thin li, M lnh o hp tc x ci to cnh ng bc mu, tm ti ging la mi, ng Chc dn vt bi nhng yu km trong nng lc qun l ca mnh ri nhng quyn lnh o trm my ko cho anh em tr... chnh l nhng chin cng thm lng trn mt trn lao ng sn xut. H chin thng tr ngi ca hon cnh v nhng tr ngi trong chnh bn thn mnh ng gp nhiu hn cho tp th, cho t nc. Cm hng anh hng to sng mt th nh sng mi - gin d lng thm hn nhng khng km phn p so vi cm hng anh hng trong cc tiu thuyt vit v ti chin tranh cch mng. Cng tng t nh trong t lng, cm hng hi hc v cm hng tro phng trong Bui sng tp trung vo mt s nhn vt tiu cc xut hin nh mt i trng lm ni bt cc nhn vt l tng: thi t li v xu nnh ca Sn, s dng dng v trch nhim ca Vng, nhng toan tnh c nhn ca Tc, Long en... Nhng vi hai tiu thuyt k trn ca Nguyn Th Ngc T, chng ti thy xung t trong tc phm cha c cng kch tnh, lc lng tiu cc tht yu t, mu thun c gii quyt d dng, v th thng li cha c c ngha ch thc ca n. Tm c mt li i ring v c nhng khm ph sc so khi phn nh ti xy dng x hi ch ngha l Nguyn Khi. Cht tr tu v kh nng pht hin nhng vn ni cm trong cng cuc xy dng x hi ch ngha l mt mnh ca ngi bt vn xui tnh to ny. Cm hng anh hng trong tc phm Ch tch huyn ca Nguyn Khi khng ho sng phi phi nh trong mt s tc phm cng thi m trm t su lng hn. Cm hng anh hng trong Ch tch huyn ca Nguyn Khi khng tp trung vo nhng hnh ng anh hng trong sn xut, nhng chin cng lm nc lng ngi. Cm hng anh hng thm lng m to sng t nhng th thch mang tnh hng ni trong mi con ngi, d h v tr x hi no. Ngoi tr nhn vt B th tnh u Quang c trc tip ca ngi phong cch lm vic su st, gn gi: t tay dn dp cn nh ba bn ca Mc, cm dm xi chn ng v bt su cng nng dn... cn li tt c cc nhn vt chnh din nh Hip, Thu Mai, An, H... u phi tri mt cuc u tranh gian kh chin thng nhng hn ch, nhc im trong chnh bn thn mnh. V cm hng anh hng to sng t nhng chin thng y. C th coi cu ni sau y ca Hip l t tng ch ca tc phm. "Ni cho cng, ci th thch ln nht, phc tp nht vn l t vt qua mnh. Ngoi ra nhng kh khn th thch khc u khng ng s... [67 - 155] chng phi l ch ngha anh hng cch mng trong cuc u tranh vt ln chnh mnh ca nhng ngi cng sn chn chnh hay sao? Tc phm thnh cng nht vit v ti xy dng ch ngha x hi thi k ny
30

l Bo bin ca Chu Vn. Cm hng anh hng, cm hng kch tnh v cm hng lng mng kt hp nhun nh trong hnh tng nhng con ngi mi nng thn, trong thi im lch s sng gi nht, trong mt khng gian cht cha nhng xung t d di nht. Vi khng gian ngh thut l mt vng cng gio ton tng, vi hng lot xung t giu kch tnh nh xung t gia nim tin tn gio vi thc t lm v nim tin y, xung t gia hai con ng x hi ch ngha v phi x hi ch ngha, xung t gia hai lc lng cch mng v phn cch mng... Tip - nhn vt ngi anh hng kiu mi phi thng trong s bnh i i thng, lnh o nhn dn u tranh khng khoan nhng v chin thng mi th thch. Nhng nhc im Tip khin anh gn gi v ng yu hn. Bn cnh cc cm hng anh hng - kch tnh - lng mn dnh cho nhn vt l tng, chng ta cn bt gp cm hng hi hc v cm hng tro phng trong nhit tnh ph phn cc th lc th ch vi cch mng trong Bo bin. l cc nhn vt phn din t ti tnh in hnh nh Gim mc Phm Vn , Cha Hoan, Chnh Hp... qu cn t c tc phm no thi k ny xy dng c nhng in hnh vn hc v ci xu ci c thnh cng n th. Cm hng cm thng c tp trung vo hnh tng nhn vt Nhn v X Khuyn. C bit bao nhiu xt xa v cm thng c tc gi dnh cho nhng thn phn b vi dp ny. Tc gi nh c tnh t Nhn cnh i cho s chm tin ca ngi ch cng lm ni r s chuyn mnh nhanh chng ca ngi em. S chm tin ca Nhn cng mang gi t t co: bn thy tu phn ng v nim tin tn gio m qung hu hoi gh gm n chng no vi mt con ngi. Bn cnh cc tc phm tiu biu k trn, chng ta cn c th k n mt s tc phm vit v ti xy dng ch ngha x hi nh Min Ty ca T Hoi, i bc na ca Nguyn Th Phng, Xi Mng ca Huy Phng... Cm hng s thi trong cc tc phm ny vn l mt tnh cm x hi c thc, bao gm nhng tnh cm khng nh nh ngi ca, bit n, vui sng, tin yu, au xt tic thng... hoc l nhng tnh cm ph nh ci xu, ci c nh cm th, t co, chm bim, ma mai... Tt c c kt tinh ti trong mt phc hp cm hng t tng ly cm hng anh hng lm trung tm. 2. Quy nh ca cm hng s thi i vi din mo chung ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 2.1. Quy nh ca cm hng s thi i vi quan nim ngh thut v con ngi Mi mt thi i vn hc c mt quan nim ngh thut v con ngi S chuyn i cc thi i vn hc trong tin trnh vn hc nhn loi, suy cho cng, l s chuyn i quan nim ngh thut v con ngi, chuyn i v trnh nhn thc v hnh thc phn nh con ngi trong vn hc. Vn quan nim ngh thut v con ngi trong vn hc ni chung, tiu thuyt s
31

thi Vit Nam 1945 - 1975 ni ring c bn kh k trong hng lot cng trnh nghin cu ca Trn nh S (129), Phan C [35], Nguyn Hi H v Nguyn Th Bnh [47]... Trong chuyn mc ny, chng ti mun bc u tm hiu quan nim ngh thut v con ngi trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 (c bit trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975) t s tc ng v tng giao vi loi hnh cm hng ch o ca tiu thuyt giai on ny. Vy cm hng s thi c quan h nh th no vi quan nim ngh thut v con ngi trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975? Nu giai on chun b v bt tay vo sng tc ca nh vn, quan nim v con ngi va nm trong khun kh ca thi i, va mang du n c nhn phi c trc th cm hng ch o ch hnh thnh sau qu trnh xy dng tc phm. Nhng nu ch xt ring v vn bn ngh thut, quan nim ngh thut v con ngi "L s ct ngha v quan nim v con ngi bng hnh tng ngh thut [92 - 44] li nm trong v ho nhuyn vo cm hng ch o. Bi cm hng ch o l mt tnh yu mnh m, nhit thnh vi mt t tng xc nh, t tng xc nh y l s tng ho ca th gii quan, l tng chnh tr v l tng thm m cng quan nim v con ngi. Tnh yu ln mang t tng ny s "em li cho tc phm mt khng kh xc cm tinh thn nht nh, thng nht tt c cc cp v yu t ca ni dung tc phm [92 - 32]. Nh vy, khi nim cm hng ch o rng hn khi nim quan nim ngh thut v con ngi sau khi vn bn ngh thut hnh thnh. Cm hng ch o nh mt cht keo gn kt tt c cc cp v yu t ca ni dung tc phm, trong c quan nim ngh thut. S thng nht gia cm hng ch o v quan nim ngh thut v con ngi li ch ra mi quan h ca hai yu t ny, mi quan h va c lp va ph thuc v tc ng tng h vi nhau. Trong sng tc, cm hng ch o hnh thnh v trin khai trong tc phm nh l bt pht v mang tnh c nhn ca nh vn. C th v n nh mt cn l bt ng tro dng v i ti. Trn hnh trnh ca n, cm hng ch o cun theo, nhn vo trong n c l tng chnh tr v thm m, c th gii quan v quan nim v con ngi ca nh vn. Nhng xt su xa, chnh l tng chnh tr v thm m, th gii quan v quan nim v con ngi ca nh vn mai phc v nh hnh t trc, n to ra nhng vt hn c sn trong t duy ngh thut, khin cho cn l cm hng ch o kia tro dng v i ti nh t n. Thc ra, cm hng ch o c nh trc dng chy v hng i theo nhng vt hn nh sn ca t duy ngh thut. Sau khi tc phm hon thnh, cm hng ch o v quan nim ngh thut v con ngi - ci quan nim v con ngi c ngh thut ho, li c cc nh nghin cu vn hc tch ring nh hai ngun lc quan trng gp phn xy dng nn chnh th ngh thut. Trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975, cm hng s thi v quan nim ngh thut v con ngi chnh tr, con ngi l tng cng c mi quan h nh th. Cm hng thi i ca thi i H Ch Minh l cm hng hng v nhng s kin
32

lch s ln v ngi anh hng l tng lp chin cng v cng ng. Cm hng thi i y c ngh thut ho trong vn hc ngh thut ni chung v tiu thuyt ni ring, tr thnh cm hng s thi vi cm hng yu nc v anh hng v tr trung tm. Cm hng yu nc v anh hng gp g v cui ht vo trong n quan nim v con ngi ca thi i Con ngi lao ng c i i nh cch mng, con ngi cch mng tham gia vo cc s kin lch s trng i v quyt nh vn mnh ca t nc; con ngi mi x hi ch ngha xut hin vi t cch nu gng trong lao ng, chin u, hc tp... Quan nim v con ngi trong thi i H Ch Minh mang tnh cch mng v duy vt xut hin t thc t lch s. N tr thnh mt nhn t va tham gia cu thnh va nh hng ni dung cho cm hng s thi. Cm hng yu nc v anh hng hng cc nh vn tp trung khc ho nhng tm gng sng v ch ngha yu nc v anh hng trong tc phm ca mnh. Chnh nhng tm gng sng y l tiu im hi t, kt tinh quan nim ngh thut v con ngi chnh tr, con ngi l tng ca c cng ng trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975. Vy con ngi Vit Nam trong quan nim ngh thut ca thi k ny c nhng c im loi hnh no? Khi cc nh nghin cu vn hc phn loi v xc nh: Con ngi qun chng trong vn hc chng Php (1946 - 1954), con ngi tp th trong vn hc xy dng ch ngha x hi (1954 - 1964), con ngi chnh tr mang tnh l tng ca vn hc chng M (1965 - 1975) th l cch phn chia theo tiu ch o c - chnh tr. Cc kiu nhn vt trn hnh thnh trong vn hc nh nhng m hnh ngh thut m ht nhn cu trc ca n l tnh giai cp, tnh dn tc. N c xc nh trong chiu rng ca phm vi lin kt n vi b phn ngi, tng lp ngi m n i din. Chng ti mun xc nh c im loi hnh ca con ngi trong quan nim ngh thut ca nh vn theo tiu ch nhn cch v mc hon thin ca n trong tin trnh pht trin ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975. Bi v nhn cch l mt phm tr ca s hi ho gia mt sinh vt v mt x hi, gia mt c nhn v mt cng ng. T loi hnh nhn cch ca nhn vt trong tng chng ng pht trin ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975, chng ta nhn ra t chiu su qu trnh vn ng ca quan nim ngh thut v con ngi trong tiu thuyt giai on ny (nhng y li l vn thuc phm vi mt cng trnh khc). y da vo tiu ch nhn cch, chng ti mun khi qut mt s c im loi hnh ca con ngi trong tiu thuyt s thi vit Nam 1945 - 1975: 2.1.1. Con ngi hon tt phm chtcon ngi x hi". Nhn cch con ngi mangmu s chungv vn ng theo mtcon ngn nh. Ba mi nm chin tranh cch mng, hai cuc khng chin nh bi hai tn xm lc khng l l thc dn Php v quc M, cng cuc xy dng ch ngha x hi nhm mc ch chin thng ngho i lc hu ng tr ngn i, l nhng iu kin th thch gh gm cha tng c trong lch s dn tc Vit Nam. Th thch
33

lch s ny a c dn tc v mi con ngi vo mt i sng bt bnh thng, i hi c s vn ln ca chnh mnh rt phi thng. Hon cnh lch s c bit y to ra con ngi thi i v nhn vt vn hc ca thi i. Con ngi hon tt v chi chang phng din con ngi x hi, v tt yu c phn s lc m nht phng din con ngi c nhn. y l mt c im c tnh lch s bi nhn cch con ngi l sn phm ca thi i hnh bng ca con ngi thi i l nhn vt vn hc cng khng vt ra ngoi quy lut y. T nhng phc tho ban u v chn dung con ngi ca thi khng chin chng Php trong ng kch (Nguyn nh Thi), Con tru (Nguyn Vn Bng), Vng m (V Huy Tm), nhng con ngi va thot khi kip n l, ly cuc sng tp th v chin cng git gic l hnh phc ln nht ca mnh, n nim sung sng khn t ca t Sm (Gia nh m By - Phan T) khi c cm sng git gic c khc g nhau? Trong Cao im cui cng, Vng tri ca Hu Mai, Ca sng, Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu, Xung t, Chin s ca Nguyn Khi, Ca bin ca Nguyn Hng, V b ca Nguyn nh Thi, Hn t ca Anh c, t Qung ca Nguyn Trung Thnh cc nhn vt chnh din u hon tt phm cht con ngi x hi vi mt h thng chun mc chung c hnh thnh t tnh thi i v kinh nghim cng ng nh: tnh yu qu hng t nc, thc x thn v cch mng, c l tng cao p, t ci chung ln ci ring, anh hng trong chin u v lao ng, tin tng lc quan trong hon cnh khn nguy him... Cc nhn vt phn din cng mang phm cht x hi n nh v bt bin - nhng phm cht lun trng kht vi chic o khoc x hi ca nhn vt. Nu nhn vt chnh din lun lun l biu tng ca ci tt p ci cao c th nhn vt phn din li lun l biu tng ca ci xu, ci c. Nhng sai lm lch lc (bao gi cng rt nh b) nu c, cng ch t im cho v p tinh thn ca nhn vt chnh din nh la thu vng. Phn lng tri nhn tnh (cng rt t i) cn st li nhn vt phn din cng ch t m thm qu trnh th vt ho chng. S hon tt v con ngi x hi trong hnh tng con ngi ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 thc ra l biu hin ca s khng hon tt v phng din khc ho nhn cch con ngi. Nu giai on ny, quan nim ngh thut v con ngi c phn cc oan khi nghing v ci chung th trong tiu thuyt xut hin sau 1975, c bit sau nm 1986, ci nhn y li nghing v ci ring vi nhiu vnh lch, khp khing, d dang trong miu t nhn cch con ngi. Cc tiu thuyt: Nc mt (Trn Huy Quang), Thn phn tnh yu (Bo Ninh), C lao Chm (Nguyn Mnh Tun)... l minh chng ca iu . 2.1.2. Lch s s phn, lch s tm hn con ngi song trng vi lch s dn tc trong thi i chin tranh cch mng. Con ngi minh chng cho cc s kin lch s x hi. Kt cu ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 l kt cu s kin. Ct truyn
34

bao gi cng xoay quanh trc s kin lch s - x hi. S vn ng tnh cch v s hon thin nhn cch phng din con ngi x hi ca nhn vt bao gi cng c cm mc bng s kin lch s - x hi. V th lch s s phn, lch s tm hn ca nhn vt lun song trng vi lch s ca qu hng t nc thi i khng chin v xy dng ch ngha x hi. Qu trnh trng thnh v tnh cch v nhn cch ca Thm trong t Qung (Nguyn Trung Thnh), L trong Du chn, ngi lnh (Nguyn Minh Chu), t Ho, Chn Kin trong Rng U Minh (Trn Hiu Minh), Diu Linh, Bo trong Dng sng phng lng (T Nhun V)... gn lin vi s trng thnh ca phong tro cch mng mt vng t c th. S pht trin v hon thin nhn cch ca Sm, Si, m By (Gia nh m By - Phan T) gn lin vi cuc ng khi; ca Mn v Thim (Mn v ti Phan T), gn vi s kin chng chin tranh cc b ca quc M; ca ng, Qunh, Ho (Vng tri - Hu Mai) gn vi s kin chng chin tranh ph hoi... ca ng, T (Ch tch huyn - Nguyn Khao gn vi s kin hp tc ho nng nghip; ca Sen (Vo i H Minh Tun) gn vi s kin cng nghip ho t nc.... D chin trng hay hu phng, nh my, ng rung hay trng hc, nhn cch ca con ngi l s vn ng i ln cng xu th vn ng tt p ca qu hng t nc trong khng chin v trong xy dng ch ngha x hi. Bi th, trong s vn ng ca ci chung c ci ring, nhn vt va tham gia va l minh chng cho xu th vn ng tt yu ca dng s kin lch s - x hi y. Phong tro hp tc ho hon thnh th nhn vt lo Am (Ci sn gch, V la chim ca o V) cng chuyn bin tch cc. C Khu, Lng (Du chn ngi lnh) u trng thnh hn sau chin dch Khe Snh.. Chng ta lun gp con ngi Vit Nam ln bng diu k v nhn cch v nhp bc i ln cng t nc trong tiu thuyt ni ring v vn hc thi k ny ni chung. Nh vy, cm hng s thi gn b v tng tc vi quan nim ngh thut v con ngi trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975. T cm hng s thi, chng ta thy xut hin hng lot hnh tng nhn vt mang phm cht c mu s chung. l con ngi hon tt v phm cht con ngi x hi. l con ngi c lch s s phn - tm hn song trng vi lch s cch mng ca dn tc. l con ngi c tnh cch n nh v t bin i nu c vn ng cng ch i theo mt con ng tt yu. Hnh tng con ngi trong tiu thuyt giai on ny mang m du n s thi ca mt thi i anh hng. Nhng thnh cng v hn ch ca n u mang tnh lch s. Nhng nhng thnh cng v hn ch y u t tin cho s xut hin hnh tng con ngi Vit Nam trong tiu thuyt giai on sau 1975. 2.2. Quy nh t cm hng s thi i vi loi hnh kt cu Tiu thuyt 1945 - 1975 ni chung v tiu thuyt s thi 1965 - 1975 ni ring c mt v tr quan trng trong tin trnh tiu thuyt Vit Nam. Vic khm ph v khng nh c thnh cng v hn ch ca loi hnh tiu thuyt s thi ny t c nhiu
35

thnh tu. Mt s phng din thi php ca tiu thuyt giai on ny c cy xi vi ci nhn khi qut v loi bit: loi hnh ti v ch a thch; quan nim ngh thut v con ngi; loi hnh nhn vt; cm hng t tng; ngn ng v ging iu... Cn ring phng din kt cu v xung t ngh thut, chng ti mi ch bt gp nhng n ri rc theo hng khi qut m cha chng minh trn vn v thuyt phc. Bi vy, chng ti mun tm hiu phng din kt cu v xung t ca tiu thuyt giai on ny trong s tng tc vi cm hng l tng ca loi hnh tiu thuyt s thi hin i 1965 1975 Vit Nam. Trong th ti lch s - dn tc, cu trc th loi tiu thuyt s thi to ra tnh loi hnh trong hng lot tc phm hu ht cc phng din ni dung v ngh thut, trong c loi hnh kt cu v xung t. Cm hng s thi chi phi v gp phn quan trng (bn cnh th gii quan, l tng chnh tr v thm m, phng php sng tc v phong cch tro lu...) hnh thnh loi hnh kt cu v xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. Cm hng s thi vi loi hnh kt cu n tuyn trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 Chng ti nhn thy kt cu ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vi s kt hp hai kiu kt cu s kin v tm l hnh thnh loi hnh kt cu mang tnh quy phm n nh v t bin i. Trong loi hnh kt cu ny, kt cu s kin ng vai tr nng ct, kt cu lm l v tr phi thuc v c phn m nht hn. Tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 cha t c s song hnh gn kt tuyt vi gia bin chng php lch s v bin chng php tm hn nh trong tiu thuyt ca L.Tnxti. Nhng chng ti mun xem y l mt c im ch khng phi l mt nhc im. T c trng ca th ti lch s - dn tc, t c im ca cu trc th loi tiu thuyt s thi, cm hng s thi chi phi n phng din kt cu. Cm hng s thi vi ht nhn l cm hng anh hng bao gi cng tp trung phn nh nhng s kin lch s trng i v nhng nhn vt anh hng ca cc bin c lch s y. Bi vy cm hng s thi khng ch gn b m cn c th c bc l ch yu qua h thng s kin lch s trong lc phm, cc nhn vt anh hng cng ch c th bc l phm cht ca mnh trong v qua chui s kin xut hin theo quy lut nhn qu v trong din tin thi gian. Vi c im ny, kt cu lch s - s kin mang tm vc lch s dn tc tr thnh xng sng ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. Nhng ti sao kt cu tm l khng ng vai tr y? Bi trong tiu thuyt s thi 1965 - 1975, kt cu tm l tuy song hnh gn b nhng ch l h qu ca kt cu - s kin. Mi din bin tm l nhn vt, ch c th ny sinh khi nhn vt i din v c th thch bng s kin. S kin c th em li cm xc thun chiu hay nghch chiu cho tm trng nhn vt. Nhn vt trong tiu thuyt s thi l nhn vt hnh ng v ch yu hng ngoi. Bi vy, nu thiu s c xt vi h thng s kin, tm l nhn vt s khng vn ng, bin i. Nhng s xut hin v vn ng ca tm l nhn vt trong
36

tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 li din ra trong tnh quy phm bi b ng khung trong quy lut nhn qu: s kin v tm l, tm l bn trong v hnh ng bn ngoi. Ngha l lun c mt h thng m tp tm trng nhn vt h ng vi h thng s kin, vi h thng m p tnh hung c nh. c bit, s hnh thnh mi quan h nhn qu: tnh cch no th din bin tm l y; din bin tm l nh th no th hnh ng nh th y - to ra mt ng ray nh sn cho s ti hin tm l nhn vt. Tnh cch, phm cht ca nhn vt khng thay i m m p tnh hung - s kin li c nh tt yu dn n nhng m tp tm l cng thc v bt bin. Chnh bi l do ny, kt cu tm l c phn n iu v m nht trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. Trong kt cu tm l ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti bt gp hng lot m tp tm l hnh ng xut hin trc nhng m tp tnh hung - s kin. Nhng din bin lm l c th bc l trc tip qua c thoi ni tm hay gin tip qua hnh ng v ngoi cnh, bi v tm l v hnh ng ca nhn vt trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 bao gi cng thng nht. Vi nhn vt chnh din: - M tp "au thng v cm th trc ti c ca qun th; m tp "yu thng x thn v ng i v ngi thn; m tp "gan d bt khut trc th thch... Cn vi nhn vt phn din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, din bin tm l cng c khc ho tng t nh th, tuy c phn m nht hn. Qua kho st, chng ti thy xut hin mt s m tp tm l - hnh ng ca kiu nhn vt ny. m tp "dc vng en ti trc s cm d ca ng tin v ca ci; m tp "con qu dm "; m tp "hn h khip nhc trc th thch; m tp "con qu kht mu... Chnh bi nhng l do v thc trng vn hc k trn, kt cu ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 thuc loi kt cu n v ng khp: ch c mt h thng s kin tri ra theo thi gian tuyn tnh l trc chnh ca kt cu. Kt cu tm l v tr th yu gn kt vi kt cu s kin theo. quy lut nhn - qu mang tnh tt yu. Tnh quy phm ca kt cu tm l to ra nhng m tp tm l mang tnh cng thc, tuy lm ngi c xc ng bi tnh chn thc v tnh thi s nhng cha to c chiu su tm l cho nhn vt. Khi tnh thi s i qua, s cng hng trc tip gia sng to v tip nhn khng cn, ngi c ch nh nhn vt lm g m khng nh nhn vt ngh g trc v sau khi hnh ng. 2.3. Quy nh ca cm hng s thi i vi loi hnh xung dt Cm hng s thi chi phi vic hnh thnh loi hnh kt cu trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. Cng chnh cm hng thi i y quyt nh s hnh thnh hai loi hnh xung t trong kt cu ca tiu thuyt giai on ny: loi hnh xung t chin tranh ca tiu thuyt chin tranh cch mng; loi hnh xung t x hi ca tiu thuyt xy dng ch ngha x hi. C hai loi hnh xung t y u c xy dng
37

theo nguyn tc sau: Nguyn tc phn nh - miu t bng bt php t thc kt hp vi bt php lng mn. Xung t c miu t t im nhn trc tip Xung t xut hin trong hin thc trc tip c gii quyt theo kium nt c khuynh hng (46). 2.3.1. Loi hnh xung t chin tranh T in thut ng vn hc nh ngha v xung t : "S i lp, s mu thun c dng nh mt nguyn tc xy dng cc mi quan h tng tc gia cc hnh tng trong tc phm ngh thut [157 - 12]. T nh ngha chung y, chng ti nhn thy xung t trong tc phm ngh thut l s kt tnh v ngh thut ho xung t mang tnh lch s ca mi thi i, Mi mt thi i li c mt kiu xung t trung tm v nhng loi xung t phi thuc. Trong tc phm ngh thut, xung t bao gi cng gn b vi cm hng thi i. Thi i chin tranh cch mng 1945 - 1975 lm xut hin loi hnh tiu thuyt s thi ly cm hng s thi lm cm hng ch o, v y cng chnh l cm hng thi i. Vi cm hng s thi, tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 tp trung phn nh nhng xung t c tnh s thi ho. l nhng xung t thuc phm vi lch s - dn tc xut hin vi tm vc k v, trong xung t chin tranh l xung t trung tm. Nu tiu thuyt vit v chin tranh sau 1975 hng v mt hin thc gin tip, ti hin chin tranh trong hi c, phn nh xung t chin tranh bng nguyn tc phn nh - phn tch qua s a dng ca bt php, th xung t chin tranh trong tiu thuyt s thi 1965 - 1975 xut hin trong hin thc trc tip, nng hi tnh thi s. N c ti hin bng nguyn tc phn nh - miu t vi nhng kiu xung t c th sau: xung t gia dn tc vi ngoi xm v xung t gia giai cp vi giai cp. 2.3.1.1. Xung t chin tranh vn ng d di trong b rng hin thc trc tip v gn vi nhng bin c lch s trng i nhng tiu thuyt vit v ti chin tranh xut hin sau nm 1975 v c bit sau nm 1986 nh: Chim n bay ca Nguyn Tr Hun, Nc mt ca Trn Huy Quang, Thn phn tnh yu ca Bo Ninh, n my d vng ca Chu Lai..., chng ti thy xung t chin tranh xut hin trong chiu su tm hn c nhn, gn vi hin thc gin tip v chin tranh vi bao nhiu hi c, chim nghim v chin tranh, c cht hng ca v cht bi kch ca n. Cc nh tiu thuyt ti hin xung t chin tranh bng nguyn tc phn nh - phn tch nhm mc ch khm ph lch s nhng s phn c nhn trong cn bo tp ca thi i y. Cn trong tiu thuyt vit v chin tranh (1945 - 1975), xung t chin tranh xut hin trong hin thc trc tip. im nhn c ly gn v t th p st hin thc ca nh vn mang li cho xung t chin tranh tnh thi s nng hi, tm c s h ng cm xc tc th cho ngi c, nhng li cha t n chiu su khm ph nhng vn nhn sinh t xung t y. Xung t chin tranh xut hin trong b rng hin thc cuc sng nn c quy m honh trng: l xung t gia dn tc v quc M xm
38

lc; xung t gia nng dn vi a ch v.v... Vn dn tc v vn giai cp ho nhp lm mt, i hi gii quyt mt cch gay gt. Nhng cc nh vn mi thin v miu t m t phn tch cc xung t y Cc nh vn va cm sng va cm bt mi ch nhanh chng v kp thi phc ho din mo xung t tr li cu hi: c im ca xung t y l g? N tc ng nh th no ti s phn cng ng? Cn cu hi: xung t chin tranh tc ng nh th no, li nhng bi kch v di chng no cho s phn c nhn tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 cha kp tr li do yu cu lch s, yu cu chnh tr v nhng khun kh ca n cha cho php. Nhng khun kh y c th bt bnh thng vi thi i hm nay nhng li ph hp vi thi i bt bnh thng l thi i chin tranh - mt thi i m vn h trng nht l s sng cn ca dn tc, vinh nhc ca t nc. Trc s tn vong ca c cng ng, nhng yu cu ngh thut tr nn nh b, thm ch v ngha, ng nh T Hu tng vit: "Du mt cy chng tr gic M Hn nghn trang giy lun vn chng" Bi th, xung t chin tranh mang ni dung dn tc v giai cp xut hin vi s i nghch ch - ta cng thng. V d c miu t bng nhng hnh thc khc nhau, loi hnh cu trc ca xung t l bt bin: ta t nh b vn ln ln mnh nhanh chng mt cch phi thng. Bng v kh th s, bng trang b km hn, ta chin thng k ch hng mnh bng lng dng cm v tr tu vit Nam, bng sc mnh tng hp ca chin tranh nhn dn v sc mnh ca bn nghn nm lch s anh hng. ch tha thi v kh ti tn nhng ngu ti v hn nht, d tn bo in cung n u cng chc chn tht bi. Cu trc ca loi hnh xung t ny mang ba c im l phn tuyn, hng ngoi v bm st s kin lch s. V th, xung t ni tm xut hin rt t trong tiu thuyt thi k ny. Trong Hn t, xung t chin tranh n ra gia mt bn l i du kch hang Hn gm mi chn ngi (c c ph n v tr em), v kh thiu thn, lng thc v nc ung ht, mt bn l gn mt nghn tn gic trang b v kh ti tn, c my bay, phi pho ym tr. Khi xung t ln ti nh im th xut hin kiu m nt c khuynh hng - kiu gii quyt xung t theo xu th tt yu khng h c t bin, r ngot hay phi l nh mt s tiu thuyt vit v chin tranh sau nm 1986. l kiu gii quyt xung t theo xu hng: ta thng ch thua nh mt quy lut tt yu. Cng tng t nh th l xung t chin tranh gia b i v du kch Lng C vi qun M - Ngu trong Mn v ti ca Phan T, qun dn x Ho Thanh vi cha con tn c n Ha Xang, Ha Mn cng b l tay sai trong t Qung ca Nguyn Trung Thnh, on khng qun Sao vng trong th trn chin tranh nhn dn vi khng lc M trong Vng tri ca Hu Mai, b binh v thit gip phi hp ng u vi gic
39

M trong Chin s ca Nguyn Khi... Xung t chin tranh mt lng x nh b, mt cung ng Trng Sn hay trn mt hn o gia bin khi u c miu t theo nguyn tc ly im ni din, t ci vi m ni ci v m. T mt trn nh nh b ca i du kch cng phn nh c xung t ln lao trn lon chin trng. Vi nhng c im lp i lp li trong nhng ngoi cnh khc nhau: tng quan lc lng; mc d di; tnh th - din bin; xu th - kt thc; bi hc kinh nghim rt ra t au thng mt mt hay t chin thng... Loi hnh xung t chin tranh vi cu trc quen thuc ca n hng ti mc ch cui cng l m t cho chn tht v in hnh lch s mt thi i. Lch s nhng s phn c nhn tham gia vo xung t chin tranh y nm trong mt m ti hnh trnh s phn t bng ti n nh sng, xut hin nh nhng dn chng cng loi chng minh cho ch ngha anh hng cch mng v xu th vn ng tt yu ca thi i chin tranh cch mng. 2.3.1.2. Xung t chin ranh gn vi s phn cng ng v c miu t bng kinh nghim cng ng Chin tranh c miu t nh mt xung t chnh tr - x hi tm v m quyt nh n s phn dn tc. Chin tranh c miu t nh mt anh hng ca vi nhng chin cng ca dn tc c t ln hng u. Chin tranh nh mt nht dao tn bo chm vo t nc, ca vo lng tm danh d, trch nhim cng dn. Bi th s phn c nhn li xung hng th yu, cc ting khng c ngha g khi t bn ci chung. S chin u hy sinh, x thn v t nc mt cch nh nhm, v t ca cc nhn vt l tng cng ch ngha khc k trong phm vi i t ca h l minh chng cho iu . Trong Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu, cc nhn vt l tng ng trc xung t chin tranh u hnh ng theo m tp x thn v khc k. m mt y mu, hai tay hai qu lu n ln x vo bn bit kch M cu L v bo v in i. Lng dnh bng c quyn li chn ch cho ng i rt lui v c gng gt b tnh yu vi Xim gi trn vn danh d anh b i c H. L cng ba ngi bn thn t sch v ri xung phong nhp ng. Khng phi h khng yu sch v v khng m ging ng. Nhng h hy sinh hnh phc ring t ca mnh c chin u hy sinh v t nc. Cn vi Vng tri ca Hu Mai, Qunh gc li chuyn ci Ho ton tm ton cho cuc chin u chng qun th, c Qunh v Ho u km gi nhng kht khao mang tnh ring t.... Thm trong t Qung ca Nguyn Trung Thnh sau giy pht au n t di v ci cht ca a con gi thn yu, t vai tr ngi m tr v vi vai tr ngi B th chi b anh hng. Ch ngh v s hy sinh ca em Xuyn nh ngh v s hy sinh ca mt em b dng cm no khc. L tr c t ln trn tri tim, ni au ring ho vo ni au chung v s phn ca c dn tc ln lao hn ht thy.
40

Nh vy xung t chin tranh vi kch thc v m ca n hin din trong khung cnh honh trng, gn b vi s phn dn tc S phn dn tc d hin din trc tip hay gin tip, quy m hin thc ln hay nh, bao gi cng l tnh yu v ni au trong tri tim mi ngi v mi ngi. y s phn c nhn xung hng th yu ho ni au ring vo ni au chung ca t nc, coi hnh phc ln nht ca c nhn l c chin u v chin thng k th, tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 miu t xung t chin tranh qua h thng s kin lch s v y cng l mt c im loi hnh tiu thuyt s thi. Vi ci nhn s thi y, con ngi Vit Nam xut hin trong xung t vi t cch con ngi cng dn v con ngi yu nc ch khng phi vi t cch con ngi c nhn. iu tt yu to ra mt h qu: tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 miu t xung t chin tranh bng kinh nghim cng ng. Vy kinh nghim cng ng l g? So snh cch miu t xung t chin tranh trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vi xung t chin tranh trong tiu thuyt Vit Nam sau 1986, ta s tr li c cu hi . Trong tiu thuyt vit v chin tranh sau 1986, xung t chin tranh xut hin trong hi c, hin thc chin tranh t hin ti tr thnh qu kh. Nguyn tc phn nh - phn tch thay th nguyn tc phn nh miu t. Xung t chin tranh c soi qua s phn c nhn, gn vi nhng bin c i thng v c bit c miu t bng kinh nghim c nhn. l ci nhn i thng ho chin tranh, miu t chin tranh nh n vn c bng thang gi tr xy dng theo chun mc c nhn, c th trng khp hoc khng trng khp vi chun mc cng ng. Gii quyt xung t chin tranh nhng tnh hung c th theo s cm nhn c nhn nn y t bin, so le, vnh lch: hp l v phi l, chin thng v tht bi, anh hng ca v bi kch... miu t con ngi d l nhn vt phn din hay chnh din u vi nguyn tc l s tng ho ca con ngi c nhn v con ngi x hi... Cn trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, xung t chin tranh c miu t bng kinh nghim cng ng. Lng mn ho, phi thng ho chin tranh, thang gi tr ng - sai, tt - xu c xy dng theo chun mc ca c cng ng, l tng ho nhn vt chnh din, qui g ho nhn vt phn din, nh gi con ngi theo tiu chun o c - chnh tr nn cao con ngi x hi m cha ch ng mc n con ngi c nhn, gii quyt xung t chin tranh bng ci nhn cng ng nn bao gi cng c mt kt thc hp l v tt yu... Vi cch miu t xung t chin tranh theo kinh nghim cng ng, chng ta thy ng bin phn tuyn ch - ta thng l c nh v bt bin. Cc nhn vt chnh din v phn din u mang nhng phm cht phi thng: tt p v anh hng n phi thng nhn vt chnh din, xu xa v tn c n phi thng nhn vt phn din. Do i sng ni tm t c miu t hoc c miu t cng ch dng li mc s lc, cc nhn vt ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 gn gi vi cc biu tng cho ci p ci cao c hoc cho ci xu, ci c.
41

2.3.2. Loi hnh xung t x hi Quy nh ca cm hng s thi i vi loi hnh xung t x hi trong tit thuyt s thi Vit Nam I965 - 1975 v ti xy dng ch ngha x hi Cm hng s thi lun c ci nhn phn tuyn - i lp chia i th gii thnh hai tuyn ch - ta, tch cc - tiu cc rnh mch trong th i khng, lun nhn hin thc t gc nhn cng ng vi s khng nh - ph nh tht dt khot. c trng y ca cm hng s thi to ra hai nguyn tc sau y xy dng cu trc ngh tht ca xung t x hi trong tiu thuyt giai on ny: xy dng v miu t xung t x hi trong s gn kt v chu tc ng ca xung t chin tranh, xy dng v miu t xung t x hi bng kinh nghim cng ng. Ni mt cch khc, xung t th s - i t trong tiu thuyt xy dng ch ngha x hi c s thi ho bng hai nguyn tc sau y: Th nht: Xung t th s - i t c xy dng v miu t bng kinh nghim cng ng. Xung t th s - i t trong tiu thuyt giai on ny trc ht l xung t v tnh cch, nhn cch ca nhng b phn ngi khc nhau trong cng mt cng ng, c s i lp v t tng hoc l tng. Sau na, l xung t v tnh cch, nhn cch ca nhng con ngi c t tng i lp trong mt gia nh hoc trong tnh yu i la. Trong t lng ca Nguyn Th Ngc T, chng ta bt gp c hai loi xung t k trn. l xung t v tc phong lm vic, bn lnh chnh tr v trnh khoa hc k thut gia Khi v Hn. Khi - B th ng u x nng n, nhy bn, quyt on nhn xa trng rng bao nhiu th Hn - ch tch x bo th, rt r, th ng by nhiu. l xung t v t tng v nhn cch gia Khi v T. Khi lm vic qun mnh v tp th, trong sch v mu mc. T xo quyt dng mu mo v li cho c nhn, bn tin v tm thng trong cc mi quan h vi ng ch, vi x vin, vi gia nh... cn l xung t ngay trong mt gia nh gia t tng gia trng v tnh cch bn tin ca T vi phm cht tt p ca con ngi lao ng v kht vng c gn b cng tp th ca Knh. Cn y l xung t v t tng v o c trong tnh yu la i gia Tun v Lin. T tng ch k, hiu danh v c phn c hi ca Tun i lp vi s trong sng, chn thnh v thc qun mnh v tp th ca Lin... Tt c cc loi xung t c th trong kiu xung t th s - i t ny u c s thi ho bng kinh nghim cng ng. Kinh nghim cng ng tr thnh mt nguyn tc xy dng) kiu xung t ny. Phn tuyn - i lp r rng gia tch cc - tiu cc tt - xu mi - c, con ng x hi ch ngha v con ng phi x hi ch ngha... Ni dung din bin v cch gii quyt xung t bao gi cng i theo mt con
42

ng nh sn, khng th c cch hiu khc v gii quyt khc. l con ng nh sn trong t duy sng to ca nh vn v t duy tip nhn ca cng chng vn hc: ci chung ng qu hn ci ring; quyn li tp th phi c t ln trn quyn li gia nh; s ng gp nhiu hay t cho cng ng l thc o duy nht cho phm gi, nng lc v danh d ca mt con ngi. c t lng, chng ta thy r s chi phi ca nguyn tc ngh thut ny n cch t chc v gii quyt xung t. S tt - xu ng - sai, ci cn phi khng nh v ci cn phi ph nh. c xc nh r rng theo nhng chun mc thm m c c cng ng quy c v khng nh. Th hai: Xy dng v miu t xung t th s - i t trong s gn kt v chu tc ng ca xung t chin tranh. Xung t chin tranh d qua hay sp ti u li bng dng ca mnh trong i sng cng ng. Vn hc Vit Nam 1965 - 1975 ni chung v tiu thuyt thi k ny ni ring phn nh chn thc s tht . Nhng trong cc tiu thuyt v xy dng ch ngha x hi 1965 - 1975, xung t chin tranh d xut hin trc tip hay gin tip u khng h ng s. D l ting my bay M vt qua bu tri trong Bui sng hay nhng bn tin chin thng nc lng ngi trong t lng (Nguyn Th Ngc T), d l cnh bom ri, nh , ngi cht trong Nhng tm cao (H Phng) hay Vng tri (Hu Mai)..., cuc sng lao ng sn xut vn gi nhp iu thanh bnh ca n sau nhng gi pht quyt lit Trong cuc sng th s - i t, xung t chin tranh xut hin ch thc hin ba chc nng sau y: iu kin bc l r hn v p anh hng ca con ngi Vit Nam yu t xc tc mnh lit ngi hu phng lm vic bng hai v tin tuyn; mt phn lm ni bt s thanh thn, t tin trong tm hn Vit Nam, t ngi ca sc mnh Vit Nam tim n trong nhng con ngi bnh d va lao ng va ca ht bt chp s e da ca chin tranh. Trong bi cnh chung nh th, xung t th s - i t d t d nhiu u nm trong bu kh quyn ca xung t chin tranh v chu s chi phi mt vi hoc ton b cc phng din cu thnh t chc ca n. Vi cc nhn vt tham gia xung t, ngi tng l b i chin trng v bao gi cng tt p (Hun trong Bui sng, Khi trong t lng, Tip trong Bo bin...), k tng l ngu qun c ti c hay phn t chm tin quanh qun hu phng bao gi cng xu xa (Qu, By p trong t lng, Long en trong Bui sng, Nhng, Tn Hng, Phng trong Bo bin...). V xut hin mt cch gii quyt xung t th s - i t bng vic cao thc trch nhim ca ngi hu phng vi chin trng. Trong t lng ca Nguyn Th Ngc T, bng cch ny, xung t gay go trong vic thu hi t x vin ln chim tr cho hp tc x c gii quyt m p:ng Minh gp l th li () ni rt thn nhin:
43

Trong i ta c chn gia nh c con em i b i, i chin trng H ang hy sinh xng mu, hnh phc ring t, i chin u chng ta yn m lng, yn m gia nh, ly v con... chng ta c n c ln mi t ra lm li cho ring mnh? (...) mai kia, ui c thng M ri, con em chng ta v, chng n vo u? (...) nghe nhng li thm tha ca ng Minh, lc ny c ngi mun khc tht, [142 - 236] Vi p lc ca cm hng s thi v s quy nh ca hin thc lch s, xung t th s - i t trong tiu thuyt xy dng ch ngha x hi 1965 - 1975 nm trong loi hnh xung t cng ng ca tiu thuyt s thi hin i Vit Nam. N c xy dng v miu t bng kinh nghim cng ng th hin tinh thn thi i gn kt v chu s tc ng ca xung t chin tranh. Xung t th s - i t c s thi ho tr thnh mt thnh t trong cu trc th loi ca tiu thuyt Vit Nam giai on ny. Nh vy, cm hng s thi vi vai tr l cm hng ch o ca tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 khng ch thng nht tt c cc cp v yu t ca ni dung hng lot tc phm m cn to ra tnh loi hnh cho cc cp v yu t thuc bnh din hnh thc, trong c kt cu v xung t. Vi loi hnh kt cu - s kin mang tnh quy phm v loi hnh xung t chin tranh vi cu trc xung t mang ba c im: phn tuyn; hng ngoi; bm st s kin lch s, vi loi hnh xung dt th s i t c s thi ho, c loi hnh kt cu v xung t y gp phn to ra nhng tnh hung th thch phm vi lch s dn tc. Qua m p tnh hung c chc nng th thch y, phm cht nhn vt c khng nh v chng minh, ti v ch c trin khai v gii quyt. Loi hnh kt cu v xung t ny khng ch l mt cp hnh thc trong cu trc th loi ca tiu thuyt Vit Nam vit v ti chin tranh cch mng 1945 - 1975, m cn l mt phng din biu hin c th ca phong cch thi i thi k lch s ny. 2.4. Quy nh ca cm hng s thi i vi loi hnh khng gian - thi gian mang tnh s thi 2.4.1. Khng gian v thi gian ngh thut trong tiu thuyt Vit Nam v ti chin tranh cch mng Cc tiu thuyt vit v ti chin tranh thi k 1960 - 1975 m rng dung lng phn nh, c gng bao qut nhng bc tranh hin thc rng ln, m cha nhng s kin chnh tr quan trng ca t nc, din bin v nhng bc i thng li ca cuc khng chin chng M. Khng gian ngh thut c khc ho vi xu th m v lun bin ng d di. Ni ang din ra cuc i khng quyt lit, mt mt mt cn, ni m cha nhng xung t y kch tnh. l khng gian chin trn ca s thi ch khng phi khng gian sinh hot ca i thng vi cc mi quan h th s. Khng gian ngh thut m cht s thi y li c khc ho thnh hai kiu: khng gian hot ng ca ch vi phm vi hp, ng khp, c xu th thu nh dn. V khng gian ca ta l hai mng ti - sng ang giao tranh, biu hin sc mnh v xu th tt thng ca ta, s suy yu dn v chin bi tt yu ca ch. Nhng y l khng gian mang tnh
44

s thi chiu su khi qut vn lch s x hi ch khng ch m ra theo quy m b rng s thi. l khng gian ngh thut trong Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu - mt khng gian chin trn bao trm rng ni min ty Qung Tr. Khng gian sinh hot ca b i ta m y ch yu l cn b chin s trung on 5 bt u c miu t t nhng con ng hnh qun, ri m rng ra cc cao im, cc i quan st Nhng ri sau nhng chin thng T Cn, lng Vy v cui cng l Khe Sanh, khng gian y m rng bt ngt, y p nim vui. Khng gian ngh thut ny c miu t trong mt thi gian ngh thut t bit: thi gian chin dch, v vy, nhp iu vn ng ca n c cm mc vi hai u chin dch - mt nhp iu vn ng c miu t vi qu trnh ng tnh - tnh ng... S chun b no nc cho chin dch: ting lnh gi nhau i, ting dao pht cnh cy, ting ng cc ch cht [tr.52] vdng thc ngi nh mt dng sui thp ang o t cun ti[tr 58]. Trong nhng trang vit miu t qu trnh chun b chin dch ca Du chn ngi lnh, ta thy cc ng t ch hot ng mnh v tnh t ch m thanh mnh c s dng dy c. Nhng sau ci ng d di y l ci tnh l lng trc khi m mn chin dch, ci tnh chun b cho ci ng d di hn sp xut hin. "Khung cnh ci tp on c im ln tht l yn tnh (....) s yn tnh trc mt ang gy mt n lng mnh lit trong tm hn Chnh u Kinh (...) Kinh t kim im nhng ngy yn tnh nht trong i mnh cng ch chun b bc vo mt giai on bin ng khc. Mt cuc chin u khc [tr. 129 - 131]. Nhng sau pht giy yn tnh tm thi y, cao tro ca chin dch bng n vi sm st hn cm tch t t bao ngy thng: "chin dch bt u Ting sng m mn chin dch n vi tt c tnh cht gay gt. C hai bn u d tr lc lng mnh. Min t st gii tuyn nh u mt ci m hn m cc m cc dng tip xc [tr. 159], xung t bng n vi cng d di nht. Ci cao c u chi vi ci thp hn lm bng sng cm hng anh hng. Nhng nhn vt m chng ta yu qu ln lt ng xung: m vi hai qu lu n trn tay, mt y mu ln x vo mt i i ca gic. Tiu i gi cao im 475 vi Hot, Cn, S, Moan... chin u v hy sinh n ngi cui cng, trc khi cc anh ng xung, trn 400 xc lnh M nm co qup sut t chn i n nh i. trm phn tin phng, c y t D git qun o cho thng binh, mu v bng bng tri sui. c bit t th hy sinh bi hng ca L tc mt tng i bt t trn cao im 475. Chng thi s tng lai y hy sinh nh mt ngi anh hng. Git l duy nht ca Chnh u Kinh cn mn cht trong lng ngi c hm nay, nh mt nt lng trm bun trong bn anh hng ca chng M. Nhng sau ci ng y, khng gian chin trn li tr v ci tnh n l lng. l pht giy im lng dn nn chun b bng n mt cn bo ln: "Mi y m sng nay yn tnh th ny ? - Khng bit Khu va hi hay Kinh ang t lng nghe mt cm gic quen thuc mi ln ng trc mt v tr ch va gii quyt xong...[tr. 542]
45

Trong khng gian hot ng ca chin s ta, mt khng gian m v ng y, chng ti thy xut hin ba m tp ngh thut t gi mang ngha biu tng su xa. M tp "con ng xut hin 19 ln trong Du chn ngi lnh. M tp "ngn la - bp la xut hin 47 ln trong Du chn ngi lnh. M tp "m thanh ti tr v lc quan chin thng bo tn xut hin 5 loi m thanh vi: ting ci, ting chim ht, ting so, ting ht v ting n trong Du chn ngi lnh. M tp "con ng va l con ng khng chin chng M cu nc ca c mt dn tc anh hng, va l con ng l tng cao p ca th h tr, con ng nhn thc sc mnh Vit Nam tim n trong tng con ngi bnh d nht mi khi gic n li "R bn, ng dy sng lo" (t nc - Nguyn nh Thi) M lp "ngn la - bp la" l mt m tp hm sc v a ngha. l ngn la ca anh ng i v tinh thn on kt, ngn la ca l tng cch mng, nhen ln t gian kh th thch, ngn la sc mnh Vit Nam t vn ngi nh gi ti y gp la, ngn la ca kht vng tnh yu, k nim v hi c, ngn la ca au thng v cm th... M tp th ba xut hin vi tn s t hn nhng to ra hiu qu ngh thut c lc. Nhng m thanh ti vui trong sng y c t vo th tng phn vi nhng m thnh bo tn khng nh tinh thn lc quan cch mng. Cn vi thi gian ngh thut, chng ti thy: mc d s dng thi gian bin nin, thun chiu v gn b vi cc s kin lch s (ct truyn ch yu c trin khai theo l tc s kin ch khng phi theo l lc tnh cch hay tm l ca nhn vt), tiu thuyt Vit Nam vit v ti chin tranh cch mng thng dn nn v t chy thi gian bng " cng" y kch tnh vi nhng bin c bt ng. Nhng bc ngot v i lin quan n s phn tng c nhn v c cng ng. Thi gian trong tiu thuyt thi k ny mang bc chuyn phi thng ca nhn vt: t con ngi bnh thng tr thnh anh hng. Cng tng t nh th, tiu thuyt t Qung ca Nguyn Trung Thnh s dng khng gian - thi gian m tnh s tr. Khng gian chin trn t x Ho Thanh m rng ra cc x ln cn. Khng gian hot ng ca qun dn Ho Thanh cng xu th m v ng - t khng gian gia nh ca mi s phn au thng nh ng gi sng Trc, Thm, Vi, Hong... t khng gian nh hp l tng cn hm b mt m rng ra thnh mt vng t cch mng vng ln ng khi, thnh mt x khng chin gia vng tm chin, mt mnh t kin cng ln u tin nh M v thng M mintrung. T phm vi nh hp ban u hay phm vi rng ln v sau, khng gian ngh thut y bao gi cng trng thi vn ng d di: Ci mi l ca t Qung y l: khng gian vt th ca thin nhin v i sng song trng ho nhp vi khng gian tm tng ca cc nhn vt chnh din, khng gian tm tng y cng m rng dn t
46

ni au ring n ni au chung, t au thng cm th n quyt chin quyt thng, t bng ti n nh sng. Khng gian hot ng ca b l M ngu trc ngy ng khi trong t Qung cng mang cu trc tng t nh Du chn ngi lnh: t ng tr bao trm bng m ln lt c phi co hp dn v mt vi n bt. Bng ti b nh sng y li dn. S chin thng ca nh sng vi bng ti l tt yu. Thi gian ngh thut trong t Qung cng b dn nn n tt cng. Thi gian tuyn tnh b cng ra hai u vi hai s kin lch s. S kin ng khi v s kin qun M b vo Vit Nam, thi gian nh si dy b ko cng tt cng hai u. i qua si dy y l bao s phn con ngi, bao mu v nc mt. Cng t au thng y m chn l cch mng bng chy soi ng cho mi con ngi v cho c dn tc i tip con ng bi hng ti chin thng. Thi gian ngh thut y khng c xo trn, ng hin nhng l thi gian lch s kt hp vi thi gian tm l: c nhng giy pht di bng c i ngi. C nhng giy pht quyt nh s sng cht ca c cng ng. Thi gian khng cn ch l mt dng chy cc s kin nng theo m l s tip ni cc th h, s kt ni nhng cuc i vng ln tm s sng t trong ci cht. Cc tiu thuyt Vit Nam vit v ti chin tranh giai on 1965 - 1975 u s dng khng gian - thi gian s thi vi cu trc tng ng nh hai tc phm va phn tch k trn. Trong tiu thuyt Mn v ti ca Phan T, cm hng s thi l ng lc thc y nh vn phc ho mt khng gian s thi rng ln: T lng C m rng ra mt din bao qut ko di t Qung Ngi vo n Bnh nh. y l mt khng gian chin trn trong vn ng d di, m vang ting sng v phong tro u tranh si sc c nng thn v thnh th. Ri nhng trn lt khng khip, nhng cn ma rng, nhng trn bom pho lm rung chuyn t tri... tt c gn kt li trong mt khng gian ngh thut c quy m s thi honh trng. Thi gian ngh thut c phn nh l nm 1965 y th thch v chin cng - nm bn l gia chin tranh c bit v cc b ca quc M. Thi im lch s y mang " cng" y kch lnh v cht cha bao bin c lch s vi cng ng, bao s kin d di v bi hng vi s phn cc nhn vt nh Mn, Thim. Nhng t thi im lch s c th ny, tc gi ng hin v an xen qu kh vi hin ti. y l mt sng to trong ngh thut trn thut ca Phan T. Vi tiu thuyt Rng U Minh (Trn Hiu Minh) v Hn t (Anh c), khng gian ngh thut mang y nhng c im ca khng gian s thi sc si chin trn. Nhng vi mt x Hn t nh b v mt vng t Rng U Minh th u l quy m s thi rng ln? Thc ra, c hai vng t c th ny u gn b mt thit vi chin trng min Nam au thng m anh dng trong nhng ngy thng y. T mt git nc nh nhoi, chng ta vn nhn thy c bin khi. Thi gian ngh thut trong hai tc phm ny khng tri di m n nn vo mt thi im lch s c th. Nhng l thi im lch s m "mt ngy bng 20 nm" bi c bao nhiu mu
47

v nc mt, bao nhiu au thng v qut khi chy tn thnh ngn la anh hng soi sng tng nm thng bi trng y. S chi phi ca cm hng s thi n Phng din khng gian v thi gian ngh thut r nt nht l hai b tiu thuyt s: Ca bin ca Nguyn Hng v V b ca Nguyn nh Thi. Khng gian ngh thut trong V b ca Nguyn nh Thi tht rng di vi quy m honh trng. T lng qu bn b sng Lng n H Ni, t vnh Bi T Long n bn sng Rng, ni Yn T, t Hi Phng n Ch Ln... Khng gian tri rng cng vi thi gian lch s tri di t nhng ngy en ti trc Cch mng n Tng khi ngha thng 8 - 1945. C khng gian v thi gian y nm trong tnh hung "tc nc v b vi nhp iu vn ng cng thng, d di, t bin trong bo tp cch mng. Trong Ca bin, Nguyn Hng t Hi Phng lam l, au thng v bt khut m rng khng gian ngh thut ln n chin khu Vit Bc vi Cao Bng, Bc Kim, Thi Nguyn, Tuyn Quang. Ri ta gp cnh qun Nht tin vo Lng Sn v b ln Hi Phng thng 8, thng 9 nm 1940. Ri tin chin s v chin tranh th gii vi vic Hng Qun cng ph Bclin, m mt trn tin vo Vin ng... Cha c mt tiu thuyt no trong thi k ny bao qut mt khng gian ngh thut honh trng v s n th. Th php ghp cnh ca in nh c vn dng ng hin nhiu mi trng a im gn v xa, phm vi t nc v phm vi th gii cng mt lc. V khng gian s thi bao gi cng song hnh vi thi gian lch s. mt mc no , chng ta c th ni thi gian lch s mang nhng s kin trng i ang bin ng d di qu ng vai mt nhn vt chnh trong Ca bin ca Nguyn Hng. Dng sng lch s ca dn tc chy n im r sng gi nht Nguyn Hng chn khc sng ghnh thc honh trng nht ny phn nh s phn ca t nc v s phn ca mi con ngi lao kh ang ng dy t bn nh n l. 2.4.2. Khng gian - thi gm ngh thut trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 v ti xy dng ch ngha x hi Cc tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 c xu hng khi qut kiu khng gian ngh thut va m ra chiu rng vi quy m s thi va xoy xung chiu su cc vn t tng mang cm hng s thi. l nhng vng qu tng nh rt bnh yn, nhng hp tc x nng nghip, trm my ko, thn xm... trong Bui sng v t lng ca Nguyn Th Ngc T, Bo bin v t mn ca Chu Vn, Ch tch huyn ca Nguyn Khi, i trc na Nguyn Th Phng... y l nhng khng gian khng c ting sng, khng c nhng xung t d di nh xung t chin tranh. Nhng b su ca bc tranh hin thc tng nh bnh yn y l nhng con sng ngm ang lan to t mt xung t va mang tnh thi s va mang tnh lu di trn t nc nng nghip ny: ngho i v kht vng m no hnh phc, nn sn xut nh lc hu, tr tr vi cng cuc xy dng ch ngha x hi, u c tiu nng, t hu cng bao nhc im truyn i ca ngi nng dn c th vi cung cch lm n mi, lc lng cch
48

mng tin b vi lc lng phn cch mng cng cc phn t tiu cc thoi ho.... Chnh xung t mang tm vc s thi v c phn nh t gc nhn cng ng, c gii quyt t li ch cng ng ny l mt tiu ch quan trng ca khng gian s thi, l du hiu quan trng ca cm hng s thi. phng din thi gian ngh thut, chng ti cng bt gp mt tnh hnh tng t nh th. D thi gian ngh thut khng di nhng b ko cng tt cng vi bao s kin, bin c vi s phn ca cng ng nh l nn kinh t tp th vi cng ng ln l ch ngha x hi trong vin cnh ti sng ca t nc. Khng c ci ring no nm ngoi ci chung. Thi gian ngh thut y p cc s kin mang tnh th thch m vn ring - chung l tiu chun th thch, s la chn gia hai con ng x hi ch ngha v phi x hi ch ngha l s la chn gay gt nht. Xung t chin tranh tuy d di nhng vn l xung t nht thi. Xung t gia hai con ng x hi ch ngha v phi x hi ch ngha mi l xung t di lu trong cng ng ni chung v trong mi con ngi ni ring. Chnh kiu xung t mang ngha cng ng ny cng xung t chin tranh mang li tnh s thi cho khng gian - thi gian ngh thut ni ring, cho tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ni chung. Bi vi kiu xung t mang ngha ton dn, quyt nh n vn mnh v hng i ca c cng ng, i hi phi c hnh tng ngi anh hng l tng i din cho c dn tc ny, nhng du hiu ca tiu thuyt s thi mi xut hin v nh hnh trong mt cu trc tiu thuyt c s cng sinh th loi gia s thi v tiu thuyt. 2.5. Quy nh ca cm hng s thi i vi loi hnh ging iu v ngn ng Chng ta bit: ging iu l m thanh c con ngi pht ra vi s can thip ca trng , cng , m sc, m lng ca n. Ging iu trong vn hc l phm tr c lin quan n cc yu t to nn vn phong bao gm: cch din t, hnh tng, c php, m thanh, nhp iu. Ging iu va biu hin mt thi v i tng thm m trong tc phm vn hc va l thi ca ngi pht ngn vn hc i vi ngi nghe. Ging iu tr thnh mt yu t quan trng gp phn to ra c trng ring cho mi loi hnh vn hc v cng gp phn xc nh phong cch ca mi mt nh vn, mt tro lu vn hc. Ging iu v ngn ng gn b trong quan h tng h. Vi ging iu ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 ni chung, tiu thuyt vit v chin tranh 1965 1975 ni ring, cc cng trnh nghin cu vn hc Vit Nam hin i tm c s thng nht khi cho rng: l ging iu n thanh y cm xc. l "ging iu tr tnh rng rng ho sng [110]. l "ging vn s thi vi s "trang nghim thin v ngi ca [154]... V mt s kin tng t nh vy xut hin. Nhng mi l nhng nhn nh khi qut cha c chng minh mt cch thu o. Chng ti nht tr vi nhn nh v tnh n thanh ca ging iu tiu thuyt 1945
49

- 1975 ni chung, tiu thuyt s thi 1965 - 1975 ni ring. Nhng ging iu s thi y hin din trong cc tiu thuyt thi k ny khng n gin ch c mt ging iu anh hng ca d ging iu y ng vai tr trung tm. Bn cnh n cn hng lot ging iu khc ng vai tr phi thuc. Mt tp hp ging iu ny to thnh ging iu ca ngun trn thut nm trong tnh quy phm ca th ti dn tc - lch s vi c trng s thi. Ging iu ca cc nhn vt li gn b vi c trng tiu thuyt qua tnh c th ho sinh ng - mt thuc tnh khng th c s thi c i. 2.5.1. Ging iu tr tnh ngi ca ngng m gn b vi cm hng anh hng, cm hng lng mn v ngn ng giu cht th y l ging iu ch o ca nhn vt ngi trn thut trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, mt ging iu c trng cho tiu thuyt s thi. Vi nhn vt trung tm l ngi anh hng l tng ca thi i, cc nh vn u t im nhnchim ngng ngi ca hnh mu ngi anh hng ca nhn dn. Ging iu tr tnh ngi ca ngng m gn b mt thit vi cm hng anh hng, cm hng lng mn v i khi i cng vi cm hng bi kch, hng v con ngi xut thn bnh thng m phi thng chin cng, sc mnh tinh thn v nhng au thng mt mt ca h. y l ging iu ngng m ngi ca dnh cho nhn vt ch S. "Cng ging nh dng sui, l cnh, hoa qu, ch S nh thuc v Hn t, khng tch ra c, ch thuc v nim hnh din ca xm lng, k c sc p ln tnh tnh [37 - 162]. V y l ging iu ngi ca mang m vang s thi ca Thu Bn trong Di m my mu cnh vc: Ngi m khing chin s du kch t hon hy sinh trong trn nh sng nay ra ngn khi. Trong cc vn, hoa t ng n; loi hoa mu , trn t ct n mc ln v n hoa ht nh l mu ca ct. Trn xc ngi du kch t hon c ph y hoa... [tr.389] T ci cht, Thu Bn ngm ngh v s sng: "nhng m my c bay qua, nhng ngi sao b m nht i ch khng bao gi mt. Nhng ngi sao b ty xo rt nhiu vn long lanh trn nn tri - bn thn ci cht khng mang ni cuc sng i theo [tr.253] C th ni, cht tr tnh m c v m vang s thi hng trng l hai c im ni bt trong tiu thuyt ca Thu Bn. Ging iu tr tnh ngi ca ho sng cng l ging iu ch o trong Sao Bng ca Nguyn Gia Nng. Cng nh cc tiu thuyt s thi khc trong giai on 1965 1975, ging iu y lun i cng ngn ng trang trng, hng hn giu sc biu cm v to hnh. y l on vn miu t s hy sinh anh dng ca nhn vt Hi: L c quy trong gi, mi lc thm rc r. Hi l ng vin ca ng ri ? Pht chc, anh vt thy ton thn nh bng. Xe anh ang bay nh mt nh sao gia bu tri (...) mt tri rc nh ln, bng bnh trn mt bin dng y. Nhng cnh
50

bum gn, nhng cnh bm xa nh n bm ln ma xun. [93 - 304] Do s chi phi ca cm hng s thi, ging iu ch o ca tiu thuyt Vit Nam vit v ti chin tranh l ging iu s thi. Trong ging iu s thi y, hai ging iu gn gi cm thng v tr tnh ngi ca chim vai tr ch o. Cng t nhng ging iu y xut hin loi hnh li vn ngh thut y cm xc, s dng nhiu bin php tu t tng tnh biu cm v lm m hn cht tr tnh. 2.5.2. Ging iu gn gi cm thng gn b vi cm hng bi kch, cm hng cm thng v ngn ng giu cm xc y l ging trn thut ph bin cc tiu thuyt vit v qu kh au thng ca dn tc, v nhng con ngi lao ng ng dy t mu v nc mt i theo cch mng. l ging iu ca ngi trn thut trong Sng gm (Nguyn Hng) dnh cho cuc i ca m La, Gi en... y cng l ging iu m Nguyn nh Thi s dng dnh bao yu thng cho Qu, Mm, Xoan... trong V b. Cng nh th, trong Rng U Minh ca Trn Hiu Minh, tc gi ginh bao yu thng, cm thng cho ngi m min Nam bt khut: "M Ba bng ngi sp xung, nh bao nhiu au kh ti nhc cht chng t ngy anh b bt n nay u dn li, m khng cn chu ni, bt o ln khc!... M khc gin gia nghn ngo [tr. 336] Tuy nhin, bn cnh chng ti cn thy xut hin mt s kiu ging iu v tr phi thuc vi hai ging iu trung tm. l ging iu chm bim kch, ging iu bng a sung s v ging iu trung tnh. 2.5.3. Ging iu chm bim kch gn b vi cm hng tro phng v ngn ng thng tc i thng Ging iu chm bim kch xut hin khc ho loi nhn vt phn din. y l ging iu gn b vi th php cng iu, vi ci nhn tro phng, s dng ngn ng thng tc i thng kch k th. Ging iu ny thng i cng hai loi chi tit ngh thut - hai loi hnh nh sau y thc hin mc ch tro phng ca mnh. l loi chi tit - hnh nh c tnh l bch lm bt ra ting ci tro phng. Chng ta bt gp ging iu chm bim kch vi loi chi tit - hnh nh ny trong Gia nh m By (Phan T) qua bc chn dung bim ho ca tn trung s Hunh: "Tay chng n khunh khunh vo tht lng, tht lng eo sng ngn s xung mng, cp mng ngoy theo nhp chn i ht ht ch bt [138 - 98]. l loi chi tit - hnh nh mang tnh gh rn, tp trung trong cc hnh ng tn bo nh c qu ca cc nhn vt phn din. Ging iu chm bim kch i cng ngn ng thng tc ch c mt sc thi biu cm l cm th, khinh b t co ti c ca qun th, lt trn bn cht th vt ca chng: "Thng Xng khng bn. N tri
51

anh li (...) d anh xung, tng mt ci u gi nhn hot vo gia ngc. Xa nay thng Xang ch chuyn c mt cch git ngi: n ct tit, cha con x xp ung vi nhau ti sng [141 - 23]. C th ni, ging iu chm bim kch trong tiu thuyt thi k ny nh mt i m - mt ging iu i nghch vi ging iu ngi ca v cm thng thm m cht th ginh cho cc nhn vt chnh din. S i m v ging iu ny cng l minh chng cho s i lp m vn kt hp hi ho gia cht s thi vi cht tiu thuyt trong loi hnh tiu thuyt s thi. 2.5.4. Ging iu bng a sung s gn b vi cm hng hi hc v ngn ng va thng tc i thng va giu tnh biu cm y l ging iu trn thut xut hin khng nhiu trong vn hc ni chung v tiu thuyt ni ring thi k ny, bi l mt trong nhng ging iu ngh thut ch yu ca tiu thuyt nguyn cht vi c trng th loi ca n. Tiu thuyt s thi vi cm hng s thi vn khng chp nhn ging iu trn thut ny nh mt ging iu ch o. Nhng cm hng s thi l mt phc hp cm hng. Bn cnh cm hng anh hng, cm hng lng mn, cm hng bi kch cn c cm hng hi hc. Cm hng hi hc gn b vi ging iu ny. Chng ta ch gp ging iu bng a sung s trong i thoi tui tr hn nhin ca cc chng lnh tr trong Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu, d tn s xut hin ca n l rt t i: "Chc cc c " hng" nh! Chng em cng chc cc anh... - Chc g no? - Thi chng chc na !(...) - Bc s Lan i, lm th no by gi? - th no t th no h bay, khng bit bi ? - Hay l th trng quay mt vo trong bi kia".... [tr. 404 - 405] Cng him hoi nh th, ging iu bng a sung s xut hin trong Gia nh m By ca Phan T. Tc y gi, mt ng mt tri, tim si tm, cn ci d dy th chng bit n i ng no [tr.170]. Ging iu bng a sung s xut hin trong tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 vi ba chc nng ngh thut: to mt khong lng yn bnh tht t i gia khung cnh d di ca chin trn; biu hin tinh thn lc quan cch mng ca cc nhn vt chnh din trong chin u v trong lao ng; l du n tiu thuyt ch thc trong cu trc th loi vn m cht s thi ca tiu thuyt giai on ny. 2.5.5. Ging iu trung tnh
52

Ging iu trung tnh l ging iu c trng ca loi hnh li vn tiu thuyt. N xut hin cng vi ngn ng v m sc, khng s dng ti nhng php n d, cng iu ca tu t hc. Nhng vi cm hng s thi ng vai tr cm hng ch o, tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ch s dng ging iu ny v tr phi thuc. Ri rc trong mt s tiu thuyt ca giai on vn hc ny, chng ti bt gp ging iu trung tnh khi ngi k chuyn gi sc ging bnh thng trn thut cc s kin, hnh ng, nhn vt (iu ny ch nn hiu mt cch c l khi phn bit vi cc kiu ging iu khc. Bn thn ngi trn thut khng gi thi khch quan hon ton). giai on vn hc 1930 - 1945, vi s thng tr ca th ti i t v th s, ging iu trung tnh v ging iu v m sc chim v tr trung tm trong tiu thuyt hin thc. v tr th yu l ging iu cm xc. Cc sng tc ca Nam Cao, V Trng Phng... l nhng v d in hnh. Tnh trng y c o ngc li trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. Trong b Ca bin ca Nguyn Hng, s ln xut hin ging iu trung tnh tht t i: "Ngi n vn l cc gi nh cha. H ngi chm hm gi n ngay b h, ngay gia ti i cnh nhng hng c, hng rau, mc c, ging git chi nhau ti bi. Qun o nhu nt, mt my bt bt, tc nh ma di, nhiu khoc c o ty n ng (...) sp son no n bn c, lng, tit canh [Sng gm - tr. 111] Nu c th coi ging iu cm xc l loi hnh ging iu chung cho tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 ni chung v tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ni ring th c th ni ti mt hin tng t xut - mt nh vn hnh thnh cho mnh phong cch ngh thut ring, l Nguyn Thi. ng l mt trong s rt t nh vn t nn mng chun b cho s chuyn i h hnh t duy tiu thuyt t thi i chin tranh sang thi i ho bnh. Cht tiu thuyt trong sng tc ca ng m nt hn so vi cc tc phm - tc gi cng thi. Trong sut hnh trnh sng tc ca mnh, xt v cu trc th loi tiu thuyt, Nguyn Thi d v tr "lnh xng vn ch l mt ging ht c sc trong dn ng ca. D trong ging iu tr tnh - s thi ni chung vn c s phi thanh ca mt s ging iu khc nhng tt c u ch l b m cho ting ht anh hng ca bay ln. Cn n tiu thuyt x Trung Ngha - tiu thuyt cui cng v cn d dang ca Nguyn Thi, tnh i thoi, a thanh trong mt cu trc m xut hin, bo hiu s i mi thi php th loi bt u, ging iu trung tnh xut hin bn cnh ging iu cm xc. V Ba Si vn nh nh ni vi lo i din: - Ti biu n chay i, ng c mang ting c vo mnh, nhng n ng ti n ham lm. Nh ng ni vi ng By Kit bt bt cho. i din Him b tay rp rp: - Xin th vi miu B y, ti khng ng v ly mt ng xu Hn li lic sang
53

tn cnh st. Bn ny ngi cnh st cng khng chu lp, y ni vi anh thanh nin, khch hng ca mnh. - Nu rn lo c ba trm, ti s mn ngi th cho anh... - Nm ngn mt cng l do chnh ph ra gi, nn b mun bt th... - Ni ng cnh st b li, v em au, em phi cng n i a... - Phi khng ng? n ng ti l a ngu nn n mi chu gi vi ng nm ngn... - ... ? H my cha Hoa Kiu ngoi ch cng phi b ba trm ng mn ngi th i lm khu tr mt th sao? - V em s cht !... - Anh coi ci ming tht tru ca v anh n ln khu tr mt ? - Nu b gi cha kho tin th... - Th ng i din c ni thng thm nh ng cnh st bn bn cho n ng ti n d ton. - i tin bc n bng giy b ... - Anh ni v anh i ln u ? ... i ln ..... u [131 - 354,355] Vi on trch gm 16 cu vn, trong c 13 cu i thoi ca 4 nhn vt u l li trc tip (trong a s li i thoi b lng) v 3 cu trn thut li gin tip mang ging iu trung tnh ca nhn vt ngi k chuyn, chng ti thy du hiu i mi ging iu tiu thuyt ca Nguyn Thi bc i ban u. Trong cc tiu thuyt ra i trong giai on ny, mi tc phm c th s dng ti nm ging iu khc nhau (gn gi cm thng; tr tnh ngi ca; chm bim kch; bng a sung s; trung tnh). Nhng c nm ging iu y khng c mi quan h bnh ng vi nhau. Chng u phi ph thuc vo mt ging iu ngm ca tc gi: ging iu s thi ca ngi ch ngha anh hng cch mng v con ngi mi, cuc sng mi, khng nh s u vit ca cch mng, ca ch x hi ch ngha v ng quang vinh. Cng t tnh n thanh y, li c thoi t xut hin, li vn i thoi mang ni dung n ngha. Cu hi v cu nghi vn chim t l t i bn loi cu k mang ni dung sng r v hon tt Cn trong on trch k trn, bn nhn vt i thoi mang bn ging iu khc nhau c lun phin xut hin lin tip, thay th nhau v i thoi vi nhau: Lo i din vi ging iu ngt nht bng gi ang gi xa xi thn trng; tn cnh st th l vi ging iu tr tro tin; anh thanh nin vi ging iu ni n nhn nhn; v Ba Si vi ging iu c k qu quyt.
54

C bn ging iu i thoi y vi chc nng ngh thut bnh ng ngang gi tr, khng ph thuc vo nhau v cng khng chu s chi phi ca ngi trn thut mang ging iu trung tnh. S lng cu b lng chim ti tm cu trn mi ba cu i thoi to ra mt khong lng xut hin tnh d dang cha hon kt. Cu b lng bao gi cng hm n sc thi nghi vn kt hp vi ba cu nghi vn biu hin tnh cch cc nhn vt ang i thoi ny. Nhng tnh cch ca nhn vt tiu thuyt hin i ang vn ng bin i, ang va i thoi trc tip va i thoi ngm vi nhau to thnh tnh a thanh.

55

Chng hai LOI HNH NHN VT TRONG CU TRC TH LOI CA TIU THUYT S THI VIT NAM 1965 1975
1. Nhn vt vn hc v nhn vt tiu thuyt Cc T in vn hc v thut ng vn hc a ra nhng nh ngha v kin gii v nhn vt vn hc, trnh by nhng c im mang tnh khu bit v nhn vt tiu thuyt trong qu trnh so snh n vi nhn vt tr tnh, nhn vt kch. Bn cnh cc nh ngha v khi nim, nhn vt tiu thuyt c khu bit vi nhn vt tr tnh v nhn vt kch bn c im: nhn vt tiu thuyt gn b vi ci nhn i t, nhn vt tiu thuyt mang cht vn xui i thng ngn ngang b bn, nhn vt tiu thuyt l con ngi nm tri ang bin i trong hon cnh v ang trng thnh do cuc i dy bo, nhn vt tiu thuyt c miu t cn k t m v tiu s, din bin tnh cm... Chng ti thy cn phi b sung mt kin nh v nhn vt tiu thuyt. Nu ni v gc nhn i t khng ch c nhn vt tiu thuyt m cn c nhn vt tch, nhn vt tr tnh cng c miu t bng ci nhn thn thuc gn gi ny. V cng khng ch c nhn vt tiu thuyt l Con ngi nm tri. Nhng tenl, Hm lt ca Scxpia chng vy sao? Cn c im: nhn vt tiu thuyt c miu t c bit t m v tiu s, mi quan h gia ngi vi ngi, gia ngi vi hon cnh, vi cc s vt, hin tng trong i sng...th ta thy phng din ny, nhn vt tiu thuyt v nhn vt ca k vn hc no c khc g nhau? Ring phng din c miu t cn k l tm trng, suy t v th gii, v i ngi... th nhn vt tiu thuyt li chng snh c vi nhn vt tr tnh? c bit c nhn vt kch, nhn vt trong k vn hc u mang cht vn xui i thng th u ch c nhn vt tiu thuyt mi hp th vo trong n ci ngn ngang b bn ca cuc sng? Vy th u l c im quan trng nht khu bit nhn vt tiu thuyt vi cc loi nhn vt vn hc khc? Chng ti mun nhn mnh mt c im quan trng ca nhn vt tiu thuyt. l kh nng tng hp v kt tinh mi th mnh ca cc kiu nhn vt vn hc. Chng ti thy nhn vt tiu thuyt l con ngi hnh ng nh nhn vt kch, l con ngi t duy v "nm tri c miu t cn k th gii ni tm nh nhn vt tr tnh, l nhng hnh tng nhn vt xy dng t nguyn mu nh nhn vt ca k vn hc. Ch c nhn vt tiu thuyt mi c kh nng "cng sinh th lon, mnh m v ton din n th. Kh nng y cng c mt s kiu nhn vt khc nhng mc yu t hn v khng tr thnh mt c trng c tnh c th nh nhn vt tiu thuyt. Chng hn, nhn vt kch giao duyn vi nhn vt tr tnh th loi kch th, nhn vt k vn hc nhng tc phm thnh cng t ti gi tr in hnh nh nhn vt tiu thuyt... nhng ch l nhng hin tng c bit v khng th hin c bn cht th loi ca chng. Vi kh nng "cng sinh th loi ny, nhn vt tiu thuyt trong loi hnh tiu thuyt s thi hnh thnh vi mt cu trc ngh thut c s kt hp c trng ca s
56

thi c - trung i vi c trng ca tiu thuyt. Tiu thuyt s thi ch xut hin trong thi i anh hng. Hon cnh lch s c bit vi nhng bin c trng i, nhng bc ngot to ln trong lch s mi dn tc quyt nh cu trc th loi ca loi hnh tiu thuyt ny trong c cu trc hnh tng nhn vt ca n. 2. Phn loi nhn vt tiu thuyt Cc gio trnh L lun vn hc phn loi nhn vt t s ni chung v nhn vt tiu thuyt ni ring theo ba tiu ch: Phn loi theo v tr, vai tr ca nhn vt trong tc phm, chng ta c: nhn vt chnh, nhn vt ph, nhn vt trung tm. Phn loi theo tiu ch thc h, chng ta c: nhn vt chnh din, nhn vt phn din. Phn loi theo cu trc hnh tng nhn vt, chng ta c: nhn vt loi hnh, nhn vt tnh cch, nhn vt t tng, nhn vt chc nng. Bn cnh cch phn chia y, chng ti mun xut cch phn loi nhn vt tiu thuyt theo tiu ch cu trc nhn cch v nguyn tc ngh thut miu t nhn cch con ngi ca cc loi hnh tiu thuyt Trong T in ting Vit, khi nim "nhn cch c gii thch: T cch v phm cht con ngi. Nhng khi nim nhn cch y khng ng ngha vi khi nim nhn cch ca con ngi c th trong i sng c sao chp li, cng khng phi l khi nim nhn cch m o c hc, tm l hc, x hi hc chn lm i tng nghin cu. Nhn cch ca nhn vt tiu thuyt l nhn cch ca con ngi mang trnh lch s, tnh dn tc v thi i c phn nh qua Lng knh ngh thut ca nh vn, c ngh thut ho trong mt din ngn t s. N mang theo quan nim ngh thut ca nh vn v con ngi v th gii. N c phn nh bng mt phng php sng tc, bng mt kiu t duy ngh thut no y. Khi kho st cu trc nhn cch ca hng lot nhn vt tiu thuyt trong mt thi i vn hc, chng ta tm ra tnh loi hnh chng t khi qut c nhng kiu loi nhn vt nm trong phng php sng tc ca mt tro lu vn hc. Rng ln hn thm tm ra loi hnh cu trc nhn cch ca nhn vt nm trong mt phong cch thi i no . 2.1. Cu trc nhn cch ca loi hnh nhn vt trong tiu thuyt chng hi Chng ta u bit nhn cch l mt phm tr ca s hi ho gia mt sinh vt v mt x hi [156 - 232]. Nhng thuc tnh ca con ngi c nhn (nhng c im tm sinh l ca mt "con ngi ny) hi ho vi nhng phm cht ca con ngi x hi to ra nhn cch. Trong tiu thuyt chng hi, cu trc nhn cch ca nhn vt xut hin vi hai c im l lnh v ng khp, chng ta ch nhn thy din mo, hnh ng, li ni ca nhn vt m khng bit nhn vt suy ngh, cm xc nh th no khi hnh ng ni nng nh th. Nhn cch ca nhn vt l c nh, bt bin: cc nh vn trung i miu t tnh cch nhn vt qua ngoi hin v bng nguyn tc c l vi tnh phm quy cht
57

ch. 2.2. Cu trc nhn cch ca loi hnh nhn vt trong tiu thuyt lng mn Vi ch ngha lng mn phng Ty th k XIX, cu trc nhn cch ca nhn vt c xy dng bng nguyn tc phi thng ho nn tr thnh khng tng, khng in hnh. C ci thin, ci p v ci xu, ci c u c khc ho mc phi thng: Jngvanjng v Jave (Nhng ngi khn kh), G vanh v Lngtnc (Nm 93). Exmranda - Quadim v Phng (Nh th c b Ph) ca V.Huy g, Rng ca Satbring, cc nhn vt lng mn trong sng tc ca Puskin v Barn... Ta thy l nhng nhn cch phi thng v c c trc hon cnh. Tt c u nm trong mt loi hnh cu trc nhn cch: nh tnh chung - khi qut ho m nng tnh ring c th ho. l nhng nhn cch hoc tha ho tr thnh sn phm ca hon cnh x hi hoc vng ln phn khng ri tht bi, b tc trc hon cnh. S chin thng hon cnh phng din tinh thn cng vn ch mang tnh khng tng. Vi tiu thuyt lng mn Vit Nam 1930 - 1945, chng ta bt gp hng lot cu trc nhn cch mang tnh gi to yu t, chy trn thc li x hi bng nhiu ng ng nh: tnh yu, thot ly, x dch v hng lc. Tr mt vi nhn vt c ngha tch cc bui ban du nh: Loan (on tuyt), Mai (Na chng xun)...cn li l nhng nhn cch tm thng c thi v ho bng ci nhn ch quan l liu ca cc tc gi. l Dng trong on tuyt, Lc trong Na chng xun, Tuyt trong i ma gi, Quang Ngc, Phm Thi, Nh Nng trong Tiu Sn trng s, Hc v Bo trong Gia nh, Duy v Th trong Con ng sng... - nhng cu trc nhn cch m thc c nhn th c n, bt lc cn thc x hi th yu t. 2.3. Cu trc nhn cch ca loi hnh nhn vt trong tiu thuyt hin thc ph phn im qua hng lot cc tc phm ca Ng Tt T, Nguyn Hng, V Trng Phng, Nam Cao..., chng ta bt gp mt loi hnh nhn cch nh b ca cc nhn vt. Trong cu trc nhn cch mang tnh loi hnh ny, chng ta thy c ba c im ph qut: nhn cch nh b b tha ho; nhn cch nh b nhng dng cm u tranh t pht; nhn cch nh b dn vt, ging x trong bi kch v kht khao vn ti ci tt p. C th ni, ch n tiu thuyt hin thc ph phn, nhn cch ca ca nhn vt mi t ti in hnh vi s ho hp ci ring v ci chung, con ngi c nhn v con ngi x hi, c th ho v khi qut ho. Nhng cu trc nhn cch va mang tnh giai cp va mang c tnh sc nt l mt ng gp ln ca tiu thuyt hin thc ph phn. Nhng trong mi quan h gia nhn cch vi hon cnh vn ch din ra quan h mt chiu: nhn cch tha ho v hon cnh nhn cch c u tranh vn tht bi trc hon cnh. Cc nhn vt ch Du, anh Pha, Ch Pho, Th, Tm Bnh... l minh chng cho iu .
58

2.4. Cu trc nhn cch ca loi hnh nhn vt trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 ng thi vi cuc Cch mng thng Tm v i nm 1945 l mt cuc cch mng ln lao trong vn ho vn ngh v trong tiu thuyt Ln u tin trong lch s tiu thuyt Vit Nam xut hin mt m hnh nhan cch con ngi Vit Nam mi m, c sc v hin i n th. Mi m v c sc v trc cha tng c. Hin i v vi m hnh nhn cch ny, tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 ho vo xu th chung ca dng tiu thuyt s thi hin i cc nc x hi ch ngha trn th gii. V y cng l ln u tin tiu thuyt Vit Nam nhp bc cng tiu thuyt th gii ch khng phi i sau v chu nh hng nh cc giai on trc Trong cun Mt s vn tiu thuyt hin i (158), bi vit lnhng nhn xt v tiu thuyt cc nc x hi ch ngha (Thanh V lc thut) ch ra s xut hin cc s thi mi cc nc x hi ch ngha nhng nm by mi ca th k XX p ng mt nhu cu bc thit ca lch s:Quy m nm ton b cc vn to iu kin cho vic xut hin ca s thi mi. Tnh s thi mi khng ch th hin trong ngha th loi m cn trong quy m ca nhng vn c nu ln hon ton vt xa khun kh ca i sng c nhn ring l v c trong nhng tham s m con ngi c nhn nhn. Nhng quy m ny p ng nhng i hi tinh thn ca x hi x hi ch ngha trong giai on hin nay (158 - 13). Sau khi l gii c s hnh thnh v mt s c im mang tnh i mi ca s thi mi so vi tiu thuyt truyn thng, tc gi bi bo vit: Trong tiu thuyt nhng nm 70, nh vn thot khi nhng quan im cc oan ca cc giai on trc v mi quan h gia tc gi v nhn vt (...) Lp trng ca tc gi nhn chung gn vi vic o su quan nim v nhn cch, quan nim v v tr ca con ngi trong th gii v lch s, v t do v trch nhim ca n, v ci thin v ci c... [158 - 14]. Nm trong xu th chung ca tiu thuyt s thi cc nc x hi ch ngha, tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 trong tng chng ng pht trin ca n xy dng thnh cng cu trc nhn cch ca cc nhn vt i din cho con ngi cch mng, con ngi mi x hi ch ngha. Trong cu trc nhn cch ny, mt s thng nht cha tng c din ra: ci ring ho nhp vo ci chung m vn khng nh mt thc c nhn ca mnh, con ngi c nhn t nguyn phc tng con ngi x hi v mc ch cch mng v khng chin. Cn bnh s lc trong cc sng tc thi k u v xut hin ri rc v sau c lm cho s thng nht k trn tr thnh n gin my mc. Nhng cc tc phm thnh cng, chng ta bt gp hng lot nhn cch ca cc nhn vt lm xc ng lng ngi, l nhng in hnh ngh thut kt tinh t cuc sng. Thi i anh hng cch mng thc s sn sinh ra nhng con ngi l tng mang nhn cch cao p kho khon c sc mnh v kh nng ci to hon cnh nh th! Vn hc ni chung v tiu thuyt thi k ny ni ring cng mi ch phn nh c mt phn nh ci p, ci hng trong hin thc cuc sng. D th, c tiu thuyt s thi giai on ho hng ny, chng ta vn sng s trc v p nhn cch ca con ngi Vit Nam anh hng: yu nc v dng cm, hin thc v lng
59

mn, truyn thng v hin i... T nhng phc tho ban u trong Xung kch, Vng m, Con tru... n nhng nh cao nh Ca bin, V b, Vng tri, Du chn ngi lnh, Rng U Minh, Hn t..., cc nh vn khc ho tng i thnh cng tng i lch s cho nhn cch con ngi Vit Nam trong mt thi im lch s d di v bi hng nht, nhng tng i ton bch cn i ch chng ta thi gian ti Vi nhn vt chnh din, con ngi c nhn c miu t bng ci nhn tiu thuyt vi s gin d bnh thng t ngoi hnh, trang phc, ngn ng, ngun gc xut thn v c bit l nhng phm cht ca con ngi c nhn (tnh yu, tnh v chng, tnh bn, tnh m con, anh em...) nhng phm cht con ngi x hi trong nhn cch ca nhn vt chnh din li c khc ho bng ci nhn s thi vi tnh phi thng ho, l tng ha: yu thng, cm th v anh hng n mc phi thng. V yu nc, h sn sng hin dng cuc sng ca mnh. V cm th gic, h vt qua nhng th thch gh gm m nhng con ngi bnh thng khng th vt qua. Phm cht anh hng sng ln rc r trong nhng M Nm, M By, Ch S, Ch Thm, Anh Khc, M La... - nhng con ngi vn mc mc bnh thng nh bao con ngi Vit Nam quanh ta. Vi loi nhn vt phn din, nguyn tc bim ho c s dng khc ho nhn cch ca chng. Vi thu php phng i, ci nhn bim ho to ra nhng bc chn dung mo m, d dng c v ngoi hnh ln nhn cch. Nhng bc chn dung qui g ca l M ngy kht mu trong tiu thuyt thi k ny gn gi vi ci nghch d mt mc nht nh. Nhng thng Xm, cha con c n Ha Xang, Ha Mn, thng c vn M R bt Lin... u xut hin nh nhng con ngi - qu c v nhn hnh v nhn tnh, nhng y l nhng cu trc nhn cch cha c chiu su tm l, c hai mt con ngi c nhn v con ngi x hi u cn m nht. Chng nh nhng con ri trong tay mt th lc hc m ang in cung chm git v tin v v nhng dc vng th vt ca mnh. y cng l mt mn n m tiu thuyt s thi 1945 - 1975 cha tr c cho lch s v dn tc ca mnh. 3. Th gii nhn vt trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 Vn hc Vit Nam 1945 - 1975 ni chung v tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 ni ring nm trong th ti lch s - dn tc. Vi c trng v tnh quy phm ca th ti vn hc ny, cu trc th loi ca tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 (v c bit l tiu thuyt 1965 - 1975) l cu trc lch s - s ki (156 - 227). Vi cu trc th loi ny, i tng thm m trung tm ca tiu thuyt giai on 1965 - 1975 l cc s kin lch s trng i v s phn dn tc t nc. S phn c nhn ho nhp vo s phn dn tc v c soi chiu qua h thng s kin lch s. Cng v nhng l do trn, nhn vt trung tm ca tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 ni chung v tiu thuyt 1965 1975 ni ring l nhn vt ngi anh hng l tng ca c cng ng. Con ngi c nhn c nn xung v m i cao con ngi x hi trong mi nhn vt l tng ang chin u v lao ng qun mnh v t quc. Cng v l nhn vt chnh din trong tiu thuyt thi k ny c t m tnh chung - khi qut ho v c s
60

thng nht v bn cht x hi. Tnh ring - c th ho vn c thc hin do yu cu in hnh ho nhng khng phi l mc ch chnh ca cc nh vn cho nn cha t c yu cu ngh thut cn c ca mt in hnh vn hc. Vi mt thi i vn hc m c dn tc c chung tm hn c chung gng mt (Ch Lan Vin) nh th, kiu nhn vt loi hnh v kiu nhn vt t tng chim v tr trung tm, kiu nhn vt tnh cch li xung hng th yu cng l mt quy lut tt yu. Nhng nhn vt anh hng trong thi i H Ch Minh l ngi anh hng cch mng xut hin trong nhng tp th anh hng ch khng phi l ngi anh hng c nhn c c ca Ch ngha lng mn. V th, chng ta lun bt gp hnh tng nhn dn anh hng v trong ci tp th ngi sng ch ngha anh hng cch mng y, nhng ngi anh hng xut chng xut hin nh nhng v sao sng nht trong mt bu tri y sao. 3.1. Cc kiu nhn vt trong th gii nhn vt chnh din ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 3.1.1. Nhn vt loi hnh Phn ln cc nhn vt chnh din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 thuc kiu nhn vt loi hnh vi c im: Th hin tp trung mt loi phm cht, tnh cch no ca con ngi hoc cc phm cht tnh cch o c ca mt loi ngi nht nh ca mt thi i [157 - 158]. Tuy nhin, kiu nhn vt loi hnh ny lun c xu th kt hp vi yu t tnh cch v yu t t tng. Vic phn loi chng ch mang ngha tng i v ch cn c vo c im loi hnh no ni tri hn trong cu trc hnh tng nhn vt. Vi th gii nhn vt chnh din trong tiu thuyt giai on ny, chng ta bt gp mun vn nhn vt anh hng xut hin nh hoa ma xun vi mi thnh phn, la tui. Cc c gi anh hng nh m By (Gia nh m By - Phan T), ng gi U Minh, b T H (Rng U Minh - Trn Hiu Minh), ng gi sng Trc (t Qung - Nguyn Trung Thnh)..., ri cc chin s anh hng nh: Khu, L, Cn, Lng (Du chn ngi lnh - Nguyn Minh Chu), Hi Voi, Ngn Bc (Sao bng Nguyn Gia Nng)... ri cc ch ph n anh hng nh ch S (Hn t - Anh c), Mn (Mn v ti - Phan T), cc em nh anh hng nh: Sn, Bi (t Qung), T, Th (Di m my mu cnh vc - Thu Bn), ri ngi nng dn trong Bui sng v t lng (Nguyn Th Ngc T), ngi cng nhn (Xi mng - Huy Phng)... Tt c nhng nhn vt l tng y tuy khc nhau v ln tui, gii tnh, ngh nghip, thnh phn giai cp nhng li rt ging nhau v bn cht x hi. H gp nhau tnh chung khi qut ho cao tng ng v phm cht con ngi x hi mang tnh l tng trong nhn cch. Xut hin loi hnh nhn cch mang tnh l tng cho kiu nhn vt ny vi hai phm cht chung: nhn o v anh hng. Khi nim nhn o y biu hin c th tnh yu thng dnh cho qu hng t nc, cho ngi thn, cho ng ch ng bo, cho v dp ca thin nhin, lng cao thng v s khoan dung dnh cho nhng k th tht th. Nhng phm cht nhn o ca con ngi l tng li gn b vi phm cht anh hng v l hai mt khng th tch ri. Chnh bi giu yu thng m con ngi Vit Nam mi cm th gic ngoi xm, chin u bt khut, anh hng bo v nhng g mnh nng niu, yu qu. Kiu nhn vt loi hnh trong tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 kt tinh trong nhn cch mnh hai phm cht t tng - o c trn i din cho phm cht cao p ca c dn tc Vit Nam trong nhng nm chng M v xy dng ch ngha x hi. V chnh y, chng ta bt gp mt
61

du hiu s thi hi sinh tr li trong tiu thuyt giai on ny: nhn vt anh hng ca s thi c - trung i mang v p l tng i din cho v p tm hn, sc mnh, kht vng, chin cng v s phn ca c cng ng. Cng tng t nh th, chng ta thy hnh trnh s phn t n l v kh au n gii phng v hnh phc ca cc nhn vt ch Thm (t Qung), ch Tm (Di m my mu cnh vc), Chn Kin, t Ho, m Su (Rng U Minh)... nhp bc cng hnh trnh ca dn tc i t au thng n qut khi. V p l tng ca ch S khng ch l nim kiu hnh ca x Hn m cn kt tinh t chnh hoa ngt tri sai ca thin nhin, t truyn thng anh hng ca nhn dn Hn t. Ri mt m La gan gc trong Ca bin ca Nguyn Hng nh thu nhn vo trong phm cht ca mnh bao lam l au thng v bt khut ca vng dt cng con ngi Hi Phng... Ri nhng Hun, Minh, Hng trong Bui sng ca Nguyn Th Ngc T, Tip, Tht, i, Vng trong Bo bin ca Chu Vn... h va l va quen vi chng ta. L v nhng nt c th ho ca h, quen v v p nhn cch ca h nh c gp trong cc tc phm khc v trong cuc sng. Nu xt v tiu chun in hnh ho th kiu nhn vt loi hnh ny l nhng nhn vt in hnh v tnh chung - khi qut ho, ng nh tc gi A.Gulga tng nhn xt trong cun Ngh thut trong thi i ca khoa hc:Hnh tng in hnh gn tnh c th cm tnh hn, hnh tng loi hnh gn tnh c th khi qut hng [150 - 171]. Tuy nhin, nhng nt c th ho ca kiu nhn vt loi hnh ny d mang li nhng chi tit sinh ng chn thc ca i sng nhng khi nim loi vn l ct li ca chng. Bi th: nhn vt loi hnh c kh nng khi qut cao, nhng t hay nhiu u mang tnh lc [157 - 159]. 3.1.2. Kiu nhn vt t tng Trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, kiu nhn vt loi hnh chim s lng ng o nht ri n kiu nhn vt t tng. Chng ta u bit nhn vt t tng l: Loi nhn vt tp trung th hin mt t tng, mt thc tn ti trong i sng tinh thn ca x hi [157 - 161]. Trong vn hc c in v lng mn, kiu nhn vt t tng thng mang tnh tng trng cho mt t tng no v rt d ri vo s lc, minh ho. Trong vn hc hin thc v hin thc x hi ch ngha, kiu nhn vt t tng thng kt hp vi nhn vt loi hnh hoc nhn vt tnh cch nn c sc thuyt phc hn. Trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti thng bt gp s kt hp gia nhn vt t tng v nhn vt loi hnh. Thc ra, hai kiu nhn vt ny lun c xu th tip bin vo nhau v c im loi hnh. Khi ni kiu nhn vt loi hnh th hin tp trung cc phm cht, tnh cch, o c ca mt loi ngi nht nh ca mt thi i th trong cc phm cht tnh cch o c y bao hm c yu t t tng ri v khi ni n t tng th ta u bit t tng bao gi cng tn ti trong mt con ngi, mt b phn ngi v c biu hin bng nhiu phng din, trong c phm cht, tnh cch, o c ca con ngi y b phn ngi y. Bi vy, s khu bit nhn vt loi hnh vi nhn vt t tng nhiu khi ch lm sng r i tng nghin cu phc v cho hot ng nghin cu ph bnh vn hc m thi. Vi nhng l do k trn, chng ti phn loi v xc nh c ba loi nhn vt trong kiu
62

nhn vt t tng ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975: 3.1.2.1. Loi nhn vt t tng kt hp vi yu t loi hnh l nhn vt Chnh u Kinh (Du chn ngi lnh - Nguyn Minh Chu). Trc ht, Chnh u Kinh thuc kiu nhn vt loi hnh v mang cc phm cht, tnh cch, o c i din cho mt loi ngi nht nh trong thi i by gi. l phm cht l tng vi hai ni dung nhn o v anh hng: tnh cch mnh m, quyt on tuy cn gia nh ch ngha ca mt ngi ch huy thng lnh kiu n b, l o c ca ngi cng sn c ti luyn trong mu la chin tranh. Vi nhng phm cht y Chnh u Kinh i din cho mt th h anh hng trng thnh trong chng Php nay tip tc cng chu con chng M. Vn tip ni th h anh hng c t ra v gii quyt ng nh T Hu tng ca ngi: Lp cha trc, lp con sau thnh ng ch chung cu qun hnh" Nhng nhn vt Chnh u Kinh cn l mt nhn vt t tng. Nhn vt ny tp trung th hin t tng cch mng kin nh v c phn khc k ca ngi chin s cng sn lo thnh c ti luyn qua th thch cng rn hn st thp. Bn cnh vai tr mt chnh u lm cng tc chnh tr - t tng trong qun i, Chnh u Kinh cn l mt ngi ch huy gan d, sng sut, mt ngi chin s anh hng. Nhng ni bt nht nhn vt ny vn l vai tr ca ngi truyn b l tng, c v, ng vin chin s bng t tng ca ng - ngi thp sng ngn la t tng cch mng soi ng cho cc chin s vt qua th thch: ngi cn b lnh o y c mt th tm vc v hnh no chim mt khong khng gian ln hn ngi khc. Nhng ng cnh tm vc y, ngi chung quanh khng nhng khng cm thy mnh b chn ln v chon ch m cn cm thy chnh mnh cng ln ln, mnh cng khng th lm mt ngi tm thng c. Ci tm vc v hnh y chnh l lung t tng v tnh cm rt mnh lit ca mt ngi cng sn, l l tng cch mng v lng nhn hu ca mt ngi tng tri trong cuc u tranh [15 - 272]. Nhng l tng cch mng, ng li chnh sch ca ng thm nhun v tr thnh mu tht trong Chnh u Kinh. ri, ng truyn dng mu nng y cho ng i mt cch t nhin v thm thit nht: ng li y thm nhun trong con ngi ng mt cch su sc v nhun nhuyn nh mt th bn nng... [15 - 283]. Tuy nhin, nhn mnh vai tr ny Chnh u Kinh, i khi Nguyn Minh Chu xy dng mt s chi tit c tnh khin cng nn thiu tnh chn thc. y l li Chnh u Kinh ng vin b i sau khi chu tn tht bi trn bom th: Chng ta tip tc xut kch! Nhng ng ch va hy sinh ang i chng ta! Nhng ng ch va hy sinh khng cho php chng ta mt tinh thn v bun b. Ti ngh vi cc ng ch: chng ta hy gi cao sng v ci ln ri xut pht! Chng ta hy ci vo mt chng n!
63

Ting ci lin vang ln trong hng qun, biu l s bnh tnh v quyt tm [15 157]. Cng nm trong kiu nhn vt t tng kt hp vi yu t loi hnh ny, chng ti cn bt gp nhn vt T Thit (t Qung), ng Su v anh Ba Ln (Rng U Minh), Hai Thp (Hn t)... y l cc nhn vt va nm trong loi hnh nhn vt chin s cng sn kin trung mang phm cht l tng va tp trung th hin t tng, ng li cch mng ca ng trong cuc chin tranh cch mng. H l ngi thp la v truyn la cho qun chng nhn dn trong nhng ngy en ti. H l nhng ngi ch ng vch li cuc chin u ca dn tc ta i ti chin thng. Trong cc tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti xy dng ch ngha x hi, chng ta cng thy kiu nhn vt t tng kt hp vi yu t loi hnh v tnh cch ny xut hin trong Bo bin ca Chu Vn vi B th huyn u Thi, trong Ch tch huyn ca Nguyn Khi vi B th tnh u Quang, trong Bui sng ca Nguyn Th Ngc T vi B th huyn u Vit... y l cc nhn vt lnh o mang tnh l tng i din cho ng c s. Mt kiu nhn vt t tng nm trong m tp Ngi ng, tip ni hng lot nhn vt loi ny trong tiu thuyt v truyn ngn Vit Nam ra i giai on trc: anh Cm trong t nc ang ln ca Nguyn Ngc, A Chu trong V chng A Ph ca T Hoi... Tuy loi nhn vt t tng nm trong m tp Ngi ca ng giai on ny c trnh vn ho, khoa hc v l lun cao hn, c miu t ch tit hn v tc phong lm vic xng xo, thi tnh cm gn gi nhn dn (B th huyn u Thi trong Bo bin lm vic khng ngng ngh, dng xe con kp thi a chu Huy i bnh vin, B th huyn u Vit trong Bui sng lm ta knh phc v tm nhn xa trong cng vic v s dng cn b qua cuc i thoi vi ng Bng...) nhng ngi c vn thy y l nhng bc chn dung s lc c phc ho chuyn ti mt t tng, mt thc x hi v ngi cn b lnh o ca ng. i sng ni tm v phng din con ngi c nhn trong nhn cch ca cc nhn vt ny hu nh b b qun. 3.1.2.2. Loi nhn vt t tng kt hp vi yu t tnh cch v yu t loi hnh Nu nhn vt loi hnh c xy dng nhm mc ch khc ho mt m hnh nhn cch i din cho mt b phn ngi trong thi i th nhn vt t tng li c xy dng khng nh hay ph phn mt m hnh t tng ca mt loi ngi no trong x hi. C hai kiu nhn vt ny u t nhiu kt hp vi yu t tnh cch nhng yu t tnh cch l phng tin ch khng phi l mc ch sng tc ca nh vn. Bi th, nhn vt loi hnh hp dn chng ta phng din phm cht o c, nhn cch nhn vt t tng lm chng ta say m phng din t tng v nhng vn trit l nhn sinh, tuy c hai c th cn s lc v tnh c th ho v kh nng to hnh cm tnh. Vi loi nhn vt t tng th hai trong tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975, chng ti thy yu t t tng kt hp vi yu t tnh cch to ra mt cht lng mi, mt s hp dn mi cho loi nhn vt ny trong cc sng tc ca Nguyn Khi. Ci
64

mi m hp dn y khng ch nm trong nhng pht hin v t tng, nhn thc ca con ngi hay kh nng khm ph nhng vn bc xc ni cm trong trit l nhn sinh. Nhng vn trn c nhiu nh nghin cu vn hc bn n (xem 95, 106, 109, 120). Chng ti thy, nhn vt t tng ca Nguyn Khi kt hp theo mt cch ring vi yu t tnh cch v yu t loi hnh tuy vn nm trong gii hn ca thi i. V y chnh l nguyn nhn dn ti s mi m hp dn cho nhn vt t tng ca ng. V cng chnh vi cch kt hp c o ny, Nguyn Khi bo trc v to tin cho s i mi thi php tiu thuyt Vit Nam sau 1975. C th thy t Xung t (1959 - 1961) xut hin trc tiu im 1965 cho n ng trong my (1970), Ra o (1970), Chin s (1973), Nguyn Khi xy dng hng lot nhn vt t tng mang m du n phong cch ngh thut giu cht tr tu ca ng. Nhn vt ca ng th hin thc bm st hin thc cuc sng tp trung th hin mt t tng, mt thc tn ti trong i sng tinh thn ca x hi, t c rt nhng trit l nhn sinh va mang ngha thi s va c gi tr lu bn vi cng ng. Nhng nhn vt t tng ca Nguyn Khi lun gn b vi yu t tnh cch chiu su ca khi nim ny. Yu t tnh cch khng phi l s miu t t m, chn thc di sng c nhn hay khai thc phng din con ngi c nhn ca nhn vt gc i t yu t tnh cch trong tiu thuyt ca Nguyn Khi ch yu c khai thc v biu hin hai phng din sau y: Th nht: yu t tnh cch nm trong s vnh lch, khng trng khp gia con ngi c nhn v con ngi x hi trong cu trc nhn cch nhn vt t tng ca Nguyn Khi. V rng ln hn l s vnh lch t nhiu gia cu trc nhn cch c s d dang y vi yu cu ca thi i v nhn vt con ngi l tng. Th hai: yu t tnh cch c biu hin qua nhng ng r y bt ng, qua s t bin v nhn cch ca nhn vt. Hnh trnh s phn ca nhn vt khng thng tp mt chiu t bng ti n nh sng, khng vn ng trn tht ng ray nh sn nh hu ht cc tc phm cng thi m phn no c s khp khing, d dang khng th on nh trc. Vi hai c im trn y ca yu t tnh cch, nhn vt t tng ca Nguyn Khi mi m hn, c phn khc l hn cc nhn vt trong tc phm cng thi. N mang nhng du hiu ngh thut ca nhn vt tiu thuyt sau 1975: nhng nhn vt sau ny s i t gp thi n lc thi, hp l n phi l... ngn ngang b bn y nhng bt ng nh chnh cuc sng a tp quanh ta. Nhng du hiu i mi k trn xut hin t Xung t ca Nguyn Khi qua ba nhn vt Mn, Nhn, Thy. Mn l mt cn b cch mng xut sc c tnh cch mnh m, thng thn, c kh nng gnh vc mi cng vic v tr thnh i th xng ng nht ca l cha c phn ng. Nhng bi kch kh au n vi Mn t s oan sai do chnh trn tuyn bn ta em li: trong ci cch, do i ci cch mc mu k th, Mn b bt oan, nh ca b tch thu, con m, v ho in. tnh hung oan khin ca
65

Mn rt t xut hin trong tiu thuyt cng thi. N cho thy Nguyn Khi quan tm su sc n s phn con ngi v phn nh s phn con ngi trong s tr tru vi tnh tt yu v bt thng, khng phi bao gi cng thun chiu v rnh mch. D sau sa sai, Mn li tip tc hng hi tham gia cng tc nhng m hng bi kch d manh nha h l trong bn anh hng ca m dn ng ca tiu thuyt by gi t ai chm n. Cn vi nhn vt Nhn, chng ta li gp bao ging x ni tm: Ti khng b o c, m ti cng khng th b hot ng c () Ti theo cha, ti theo Chnh ph, ti theo c hai m khng c sao [66 T1 - 248]. y khng ch l cuc u tranh ni tm ca nhn vt gia nim tin tn gio v l tng cch mng. y cn l s mu thun v u tranh gia nim tin tm linh ca con ngi c nhn vi l tng chnh tr ca con ngi x hi trong cu trc nhn cch ca nhn vt. Cuc u tranh ni tm ny l mt hin tng khc l vi xu th chung ca tiu thuyt Vit Nam by gi: ci ti t nguyn phc tng v ho nhp vo ci ta, nhng nhu cu kht vng ring t ca con ngi c nhn hoc b trit tiu hoc tr nn khng cn ngha trc yu cu phc v v cng hin cho on th v cch mng. Nhn vt Tip trong Bo bin ca Chu Vn chng hy sinh tnh yu say m vi Nhn gn gi danh d ca ngi ng vin hay sao? Nhng tnh hung mu thun gia phng din c nhn v phng din x hi, gia con ngi sinh vt v con ngi cng ng li rt ph bin trong tiu thuyt Vit Nam sau 1975. Tc phm Thn phn tnh yu ca Bo Ninh l mt minh chng cho iu . Bn cnh nhng bi kch c nhn v s ging x ni tm kia, nhn vt Thu trong Xung t ca Nguyn Khi li l nhn vt tiu biu cho s d dang, t bin trong t tng v nhn cch ca con ngi. Mi trng chin u a Thy t mt tu s vi nhn thc y sai lm bo th tr thnh mt cn b cch mng c phm cht cao qu, sn sng hy sinh thn mnh v ng v dn. Vy m ch v khng gi vng lp trng cch mng, Thu nh mt tt c v tr li im xut pht ban u v t tng. Cuc sng a tp v con ngi vn a oan nh th. Nhng y mi tht s l cuc sng v con ngi. Nhn vt t tng ca Nguyn Khi lm ta say m v iu ! Tip tc mch ngun khi t Xung t, cc nhn vt t tng trong ng trong my ca Nguyn Khi li lm ngi c say m bi tnh vn bc xc t ra phng din t tng v o c Vi cc tiu thuyt Vit Nam thi k ny, nhn vt chnh din u l nhng con ngi l tng. Nhn cch cao p h nh vin ngc khng t vt". Nhng nhc im nu c h hoc rt t i hoc c sa cha tng i d dng. Thm ch, nhc im cn lm cho nhn vt chnh din ngi hn, ng yu hn. Chng hn, tt ni hay bc v hay vung tay cng nhc im thng lnh kiu n bca Chnh u Kinh (Du chn ngi lnh - Nguyn Minh Chu). Hay pht yu lng bi ri vi tm l cu an ca M By (Gia nh m By - Phan T). Nhng vi nhn vt Ca trong ng trong my ca Nguyn Khi li khc! Anh l nhn vt chnh din vi vai tr l linh hn cho c n v: S c mt ca Ca bao gi
66

cng em li cho tp th ci g cn hn c nhng cu ni a ca anh. Nhng kin thng minh khi bn bc, hai cnh tay xc vc khi c vic lm, s bnh tnh khi gp phi mt tnh hung bt li v v vn chuyn vui bun c thu lm trong cuc i gian nan ca ngi cm sng [68 - 160]. Nhng nhng tnh ton ring t ca Ca li bin anh thnh nhn vt phn din theo quan im nh gi by gi. Suy ngh ca Ca v gia nh v tng lai nh nhum mu t hu v c th. mnh vn nn trng cy g c thu nhp cao, ci th v nhng tnh ton lm sao c li nht cho gia nh mnh, c m lm giu sau khi ht chin tranh, k hoch lo cho v mt vic lm nhn nh bng chnh sch u tin cho v b i... Vy th, Ca l nhn vt chnh din hay phn din? S phn i v mu thun trong nhn cch gia con ngi x hi tch cc vi con ngi c nhn tiu cc, hay Ca l hnh mu ca con ngi l tng gii vic nc m vic nh s xut hin sau chin tranh? Cu tr li ph thuc vo quan im nh gi vi tnh lch s ca n. Nh mt thi cc i lp vi Ca l nhn vt Vnh - mt nhn vt rt gii trong cng vic chung nhng li ng ngc trc mi lo loan i thng. Anh ngc nhin v bt bnh trc mi sinh hot c nhn mang tnh i t ca chin s: Th ny, thng Nam li dm my tao vi c v (...) ri mnh phi gi n ln, xc cho n mt trn. Cn b cch mng m i x vi v khng bnh ng (...) thng A do ny li ung c ru thuc, chn thng li c c mt h ru thuc. i tri mt anh cn b qun i m li k k bn mnh mt h ru thuc (...) thng B b c ngy ch nht mua vi v trt vch (...) v con vi nhau c i vi g m ngy ngh no cng rc vo nhau h h [68 - 116]. Vi nhn vt Vnh, nh vn mun a ra mt t tng: gn b qu lu vi tp th, con ngi s ch bit n ci chung m nh mt ci ring. ng bun hn th, con ngi s em tiu chun ca ci chung m phn xt ci ring, nu c nh vy m i xa hn na th mt hin tng tha ho s xut hin, khi cu trc nhn cch lch lc ch cn con ngi x hi m vng bng con ngi c nhn. B kch cho bn thn mnh v cho mi ngi s t y m sinh ra. Nhn vt Giang Minh Si trong Thi xa vng ca L Lu phi chu bao nhiu kh au v nhng ngi rt tt hay sao? Vi nhn vt Ca v nhn vt Vnh, phi chng Nguyn Khi d bo s xut hin ca hai loi ngi c nhn cch an xen c yu t tch cc v tiu cc s xut hin sau chin tranh? V h s tr thnh con ngi tch cc hay tiu cc l iu khng th on nh trc. Trong Ch tch huyn, Ra o, Chin s ca Nguyn Khi, chng ti vn bt gp hng lot nhn vt t tng c cu trc hnh tng ngh thut tng t. Tuy vy, cc nhn vt trong Ra o v Chin s, yu t t tng v loi hnh ni tri ln trong khi yu t tnh cch m nht i. 3.1.3. Kiu nhn vt kt hp nhun nhuyn c yu t loi hnh, yu t t tng v yu t tnh cch C mt nh vn m nhn vt trong sng tc ca ng c s kt hp nhun nhuyn
67

n khng th phn bit rch ri ba yu t: loi hnh, t tng v tnh cch. l Nguyn Thi! Ch cn c qua ba chng ca cun tiu thuyt cn dang d mang tn x Trung Ngha, chng ta c s khng nh iu . Vi ba chng ca tiu thuyt x Trung Ngha, cc nh nghin cu vn hc ht li khen ngi ti nng dng cnh, dng ngi ca tc gi. Mt khng kh oi nng ngt ngt tt cng nh bu tri trc cn dng. Mt bc tranh x hi en ti vi bao mu v nc mt. Ch cn vi nt phc ho s si m tinh t, cc nhn vt hin ln nh bng xng bng tht, c kh nng ng inh vo tr nh ngi c. Cc nhn vt chnh din nh ng T Trm, b T, ch Hai Kh l nhn vt loi hnh bi h mang phm cht o c tnh cch i din cho ng bo Min Nam au thng m anh dng, giu tinh thn cch mng, trong cm kp p bc vn m thm nui gi ngn la qut cng khng chu khut phc. ng T Trm kin cng gan gc trc m mu cp t ca i din Him, trc s tn bo ca cnh st u. Ch Hai Kh tn to nui n con nh, mt mnh vt cn, chng chi vi v chng a ch Ba Si, i ph vi thng Ba K tht gan gc... B T bt chp lnh cm ca quan th n thm ch Hai Kh... Nhng chi tit c th sinh ng m u tp trung biu hin bn cht anh hng bt khut - mt phm cht mang tnh loi hnh ca cc nhn vt chnh din trong tiu thuyt Vit Nam thi k ny. Nhng cc nhn vt k trn ng thi li l nhn vt t tng bi qua h tc gi mun l gii, khng nh mt t tng: u c p bc c u tranh! Chnh s thi nt tn bo ca qun th l nguyn nhn dn chng ti s dit vong! Nhng con ngi min Nam yu nc v anh hng tt yu s n vi cch mng v l con ng sng duy nht ca h trong nhng thng nm en ti ny! Nhng nhng nhn vt loi hnh kt hp vi yu t tng y li c sc sng v mu tht tht k diu. Cc nhn vt c c th ho cao gp g mt ln s khng th no qun: dng i ca ng T Trm l dng i ca mt con ngi mang c khi hn cm trong tim ch chc bng n. Chi tit ch Hai Kh leo cy b cau, thi bnh tnh v lnh lng ca b T khi b ch bt. Nhng c s quan trng nht mang li yu l tnh cch cho cc nhn vt chnh din ca Nguyn Thi li l: yu t c tnh mi nhn vt c t m v ht sc sc nt. Yu t c tnh khng biu hin ngoi hnh d bit, xut thn d bit ca nhn vt. N biu hin ch: nhn vt c kin ring v bn thn mnh v v cuc i hay khng? Trong hon cnh b nn p bc tt cng, ng T Trm vn gan gc ni ln kin ring ca mnh: Ni cm li ch c by nhiu , ai cho th ti nh n, ai cp i th ni ng b li, thn gi ny chng...". B T, ch Hai Kh bc l kin ring ca mnh vi ci ch thi nt ny bng thi va cm hn, khinh b va lnh lng. C s t tin v cng ci trong thi lnh lng y Khu tr mt mang li cho dn s no m ? N sinh ra ci ch y y" [131 456]. Bn cnh st, i din tng chng c uy quyn ...? Th y: Ti gi ri, ti khng bit g ht. My ng mun em git i cng c [131 - 433]
68

Bn cnh ngh thut miu t ni tm nhn vt bng c thoi ni tm v li na trc tip, Nguyn Thi cn to ra tnh a thanh trong tc phm bng mt th ngn ng va mang c tnh sc nt va c s ho thanh nhiu ging iu. Tt c to ra yu t tnh cch c sc cho cc nhn vt va mang yu t loi hnh va mang yu t t tng kia. Vi cc nhn vt khc trong sng tc ca Nguyn Thi thi k ny: ch t Tch trong Ngi m cm sng, ch Hnh trong c m ca t, Vit v Chin trong Nhng a con trong gia nh, c v Bnh trong Chuyn xm ti... chng ta cng gp mt cu trc hnh tng nhn vt c s an xen kt hp nhun nhuyn nhiu yu t loi hnh nhn vt nh vy. 3.1.4. Kiu nhn vt tnh cch trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 Thuc loi hnh tiu thuyt s thi, tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 ni chung v tiu thuyt 1965 - 1975 ni ring xy dng th gii nhn vt ca mnh theo mt cu trc ngh thut c th. l mt cu trc ngh thut c s cng sinh th loigia s thi v tiu thuyt. Tnh s thi nm trong ht nhn, trong ct li ca cu trc hnh tng nhn vt vi nhng phm cht nh sn v bt bin c phi thng ho. l nhng phm cht c quy phm ho nh o c, tnh cch, t tng to ra tnh loi hnh v bn cht x hi cho hng lot nhn vt. Tnh tiu thuyt li nm trong hnh thc b ngoi ca cu trc hnh tng nhn vt nhm to ra tnh c th ho v xut thn, ngoi hnh, ngh nghip, ngn ng c tnh... cho nhn vt. Nh vy, cu trc hnh tng nhn vt ca loi hnh tiu thuyt s thi xut hin vi c im va quy phm va c th ho, trong c im quy phm ho l c im th loi ca n. iu tt yu s dn ti mt h qu: nhn vt loi hnh v nhn vt t tng chim a s, nhn vt tnh cch l thiu s. Qu vy, khi kho st tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti thy s lng nhn vt thun nht l nhn vt tnh cch tht t i. l cc nhn vt T, Hi, Phng trong V b ca Nguyn nh Thi, Ging Hng trong Ca bin ca Nguyn Hng, Nhn v X Khuyn trong Bo bin ca Chu Vn... Nhn vt tnh cch vn khng ly nhng thuc tnh phm cht x hi mang tnh ph bin lm linh hn ca chng. Ht nhn ca chng l c tnh ch khng phi khi nim loi nh nhn vt loi hnh. Chng xut hin vi s ngn ngang, b bn, d dang, t bin nh chnh con ngi thc trong cuc i:Mt kiu nhn vt phc tp c miu t trong tc phm nh mt nhn cch, mt c nhn c c tnh ni bt [9 - 161]. Soi chiu cc nhn vt tnh cch trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vo c s l lun k trn, chng ti thy c th nh gi mt s nhn vt vn gy nhiu bn ci t mt gc nhn khc Vi V b ca Nguyn nh Thi, hai nhn vt T v Hi c nh gi n nh tho ng. Chng ti mun bn thm v nhn vt Phng - mt nhn vt lm tn kh nhiu giy mc ca cc nh ph bnh vn hc. Sau nhiu kin khc nhau bn v nhn vt Phng, gii nghin cu ph bnh vn hc thng nht vi nhn nh ca
69

Gio s Phan C trong tc phm Tiu thuyt Vit Nam hin i: tp hai ngi ta thy r tc gi c lc thi v ho nhn vt ny v dnh cho c ta kh nhiu tm huyt, qu nhiu khng gian v nh sng... m mt ngi n b h hng bung tung, mt nhm vt ph trong mt cun tiu thuyt - khng ng c hu i n nh th [35 - 417] Nhn xt k trn l xc ng khi tc gi nhn xt nhn vt Phng hai gc : gc v tr vai tr ca nhn vt trong tc phm (Phng ch l nhn vt ph), gc thc h (Phng ch l mt nn nhn ca x hi thc dn phong kin v cng l mt ti nhn). Nhng chng ti mun kho st cu trc nhn cch ca hnh tng nhn vt ny khng nh Phng l mt nhn vt tnh cch xut sc ca Nguyn nh Thi. Xt v phng tin cu trc loi hnh nhn vt th y l mt thnh cng ca nh vn. Chng ta u bit khng nh bn cht loi hnh ca nhn vt lnh cch phi da vo hai tiu ch. Th nht: nhn vt phi c mt nhn cch c c tnh sc nt, c kin ring, c thi ng x ring vi cuc i, c thc c nhn v bn thn. Th hai: trong cu trc nhn cch ca nhn vt, mi tng quan gia con ngi c nhn v con ngi x hi nghing v pha no? Tng quan gia nhn cch y vi mi trng, tnh hung, hon cnh sng din ra ra sao? Nu Phng l mt nhn vt khng c c tnh c o, c bit, c th khng c kin ring v bn thn v cuc sng th Phng s thuc kiu nhn vt loi hnh hay t tng ch khng phi l nhn vt tnh cch. Nu trong nhn cch ca Phng, phng din con ngi c nhn m nht hoc b trit tiu ch cn li con ngi x hi vi nhng phm cht thuc tnh x hi i din cho mt loi ngi no th Phng khng cn l Phng ca tc phm V b. Khi kho st tc phm, chng ta thy thc t ngc li vi nhng gi thit trn bi Phng l mt nhn vt tiu thuyt ch thc theo ng ngha ca khi nim ny. Khi cht t nhn phm, kh nhiu o tng v tnh yu trong sng vi T ca Phng b hu hoi trong ci x hi en ti y th Phng l mt nhn vt tha ho. Bi kch tinh thn xut hin khi con ngi tha ho y thc c s tha ho v hon cnh sng ca mnh. Mu thun ni ti v nghch l xut hin trong gng x bi nhn vt tnh cch khng ng nht gin n vo chnh n. Ch c nhng con ngi c thc v c nhn mnh mi nm tri ni au bi kch ny. Nhn vt H (i tha) v Th (Sng mn) ca Nam Cao chng tri qua chnh bi kch tinh thn ny hay sao? Khi Phng lao vo cuc sng try lc th c l nhn vt ni lon ca ci giai cp thng tr m c khng phi l con th cng l con nui ca n. Nu khi Phng ni lon trong b tc v tiu cc m c khng cn cht luyn tic kh au no cho nhng g p nh mt th Nguyn nh Thi c khc g Khi Hng vi i ma gi? Nhng khng!
70

Phng mun p ph cuc di mnh bi nhn ra s v ngha l ca ci x hi ch u y (t dng ca V Trng Phng). Nhng ngay trong giy pht b tc tt cng y, cht nhn phm nh nhoi st li trong Phng vn khin c nh n T v chnh iu phn no chiu tuyt cho c vi t cch mt nn nhn ng thng hn l ng trch. Chng ta c th xt thng Tm Bnh ca Nguyn Hng, Th Mch ca V Trng Phng th sao khng th xt thng cho Phng ca Nguyn nh Thi? Nu ch phng din cu trc loi hnh nhn vt, xt n cu trc nhn cch v c tnh ca Phng, chng ta thy y l mt nhn vt tnh cch c xy dng thnh cng ca Nguyn nh Thi. Cn trong Bo bin ca Chu Vn, chng ta thy nh vn xy dng hng lot nhn vt sng i chng b sung v soi sng cho nhau. l cp hnh tng Cha Phm v Cha Hoan: mt ngt ngo, nham him - mt th l, tn bo n in cung. l Tip v Tht: mt cng rn n khc k, mt mm yu dn nhu nhc. l chnh Hp v Ngt: mt thm c, xo quyt, mt v bin th l. Ri B Sc v c Ba B trong s i lp, Tip v Vng trong s ng thun... Nhng chng ti c bit ch n nhn vt Nhn trong hai mi tng giao: Nhn v i, Nhn v X Khuyn. Nhn l nhn nhn vt tnh cch cn i l nhn vt t tng kt hp vi yu t loi hnh. Nhn v i sng i trong th i lp: s v t v ho nhp mau chng vo cuc sng mi ca i ng vai tr lm nn lm ni r hn bi kch ca Nhn mt ngi ph n sng o n u m v bc vo cuc sng mi vi bao nhiu rng buc nu ko ca cuc sng c. Nhng Nhn v X Khuyn li l mt cp nhn vt va ng thun va i lp v c hai u l nhn vt tnh cch. C th ni, Nhn l bn sao ca X Khuyn chng u, X Khuyn li l tm gng Nhn soi mnh chng cui qung i c phn nh trong tc phm. C hai u mang trong mnh bi kch tinh thn vi bao mu thun ni tm ging x tht au n. C hai u thuc kiu nhn vt t duy nm tri v trng thnh nh cuc i dy bo. C hai u c c th ho sinh ng khng ch ngoi hnh, s phn m quan trng hn lnh cch. Yu t c tnh trong cu trc nhn cch ca h l tiu chun ngh thut khng nh X Khuyn v Nhn thuc kiu nhn vt tnh cch. 3.1.5. H thng nhn vt tp th thuc kiu nhn vt t tng kt hp vi yu khoai hnh v chc nng Cch mng thng Tm nm 1945 em li cho nhn dn lao ng mt v p mi cha tng c trong lch s v mt sc mnh v i Nhn dn tr thnh mt trong nhng nhn vt trung tm ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975. Nhn dn xut hin trong tiu thuyt thi k ny nh mt nhn vt tp th ln, on kt mun ngi, nh mt di l c ca ng. Nhn vt tp th nh l mt n v b i ang hnh qun hay chin u, mt hp tc x vi nhng ngi x vin hng say sn xut trn ng rung, mt nh my vi nhng ngi cng nhn u t ang lm vic qun mnh
71

v t quc... C hai loi nhn vt tp th ny u mang sc mnh v ch ca ch ngha anh hng cch mng. H l ch nhn ca lch s, ng lc ca cch mng, l b phng xut hin nhng nhn vt anh hng l tng. Thc ra, khi nim nhn vt tp th, nhn vt m ng xut hin trong cc cng trnh nghin cu v ph bnh vn hc Vit Nam l do cch chuyn ngha khi dch mt thut ng ch mt nhn vt kiu mi xut hin trong vn hc X vit nhng nm 20 ca th k XX. Nh vn X vit Xraphimvils ch ra nhng phm cht x hi v kh nng khi qut ln ca kiu nhn vt ny: Ch tp trung soi sng nhng kht vng tp th, nhng cm xc chung ca qun chng (...) Nu ch miu t ci c th th s khng bao qut c thi i vi tm rng khn lng ca n (35 - 50). Nh nghin cu l.Kuzmirp li khng nh: Tiu thuyt s thi c th khng c nhn vt chnh, nhng n khng th thiu c mt iu kin c bn - nhim v ca nhn vt chnh l nhim v ca nhn dn. Nhng ngha nhn dn trong tng hon cnh phi c xc nh c th. Nu nh khng c nhn vt chnh th phi c mt nhm nhn vt", mt tp th anh hng, ci to nn ht nhn anh hng ca tc phm [151 50]. Vit Nam, cc nh nghin cu vn hc c uy tn nh Phan C , Trn nh S, Phong L... l nhng ngi c cng lao xc lp din mo ca kiu nhn vt tp th v khi qut c im loi hnh ca n. Gio s Phan C khng nh: Tiu thuyt hin thc x hi ch ngha ca chng ta miu t nhng ngi anh hng trong mi quan h cht ch vi qun chng nhn dn. Ch ngha anh hng mi ca chng ta l ch ngha anh hng tp th, ch ngha anh hng qun chng [35 - 399]. c bit, gio s Trn nh S c mt pht hin mi m khi tm hiu v con ngi trong vn hc Vit Nam sau 1945". l hnh tng con ngi qun chng, con ngi khng chin, con ngi tp th, con ngi chnh tr v dn tc trong 30 nm vn hc cch mng ny. T vic xc lp hnh tng con ngi Vit Nam trong tng chng ng vn hc ca giai on 1945 - 1975, gio s Trn nh S i ti mt kt lun c ngha to ln v hc thut: Quan nim con ngi qun chng ci to li cu trc bn trong ca hnh tng ngh thut. Ln u tin trong lch s vn hc, dn tc, qun chng c nhn thc v l gii nh l mt ch nhn ca t nc (...). H l nhn vt chnh din, nhn vt trung tm ca vn hc [130 - 299]. V: con ngi trong vn hc Vit Nam hin i thng c th hin ch yu qua cc kiu hnh tng tp th, hnh tng tp hp, hnh tng t tng, hnh tng loi hnh v hnh tng tnh cch. Vi tt c thnh tu hin c, Vn hc Vit Nam bn mi nm qua cha c nhiu thnh cng v mt hnh tng tnh cch. Yu t c tnh cha ni bt, s phn tch x hi, tm l cha c pht trin y n Cn t nhng hnh tng c tm c c th cung cp mt mu mc thuyt phc trn vn v phng din ny [130 - 280]. Ngay t nm 1979, trong cun Vn hc Vit Nam chng M cu nc, gio s Phong L khng nh ch ngha anh hng tp th trong vn hc chng M v phc ho chn dung tinh thn ca kiu nhn vt ny: iu ni bt ca ch ngha anh hng cch mng Vit Nam trong thi i chng M l mt ch ngha anh hng tp th. T , c th hin
72

trong vn xui chn dung con ngi nh l mt thnh vin ca tp th, ly sc mnh t trong tp th [85 - 77] v S xy dng nhng in hnh qun chng cch mng, khng phi ch nh mt ci nn cho nhn vt chnh hot ng, m bn thn h cng c in hnh ho, cng tr thnh mt chn dung tp th vi nhiu bn sc c nhn [85 - 79]. Nhng hnh tng nhn vt tp th trong vn xui Vit Nam 1945 - 1975 ni chung, trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ni ring thuc loi hnh nhn vt no? Cu hi ny cha c mt cng trnh nghin cu vn hc no tr li! Nhng m ng qun chng vng dy i theo l c sao vng, ph kho thc ca Nht, tng khi ngha ginh chnh quyn v tay nhn dn trong Ca bin (Nguyn Hng), V b (Nguyn nh Thi), nhng bin ngi cun sng hn cm ngy ng khi trong t Qung (Nguyn Trung Thnh), trong Rng U Minh (Trn Hiu Minh)...; nhng ngi nng dn trong Bui sng (Nguyn Th Ngc T), trong Bo bin (Chu Vn), nhng ngi cng nhn trong) Xi mng (Huy Phng)... nhng ngi lnh c ln v khng tn cun cun nh nhng dng sng vt Trng sn cu nc trong Du chn ngi lnh (Nguyn Minh Chu)...h thuc vo kiu nhn vt no xt trn phng din cu trc loi hnh? Chng toi thy hnh tng nhn vt tp th ny thuc kiu nhn vt t tng kt hp vi yu t loi hnh v yu t chc nng. Trc ht, nhng m ng qun chng cch mng, nhng tp th con ngi mi x hi ch ngha thuc kiu nhn vt t tng. Hu ht cc nh vn xy dng loi nhn vt ny tp trung th hin mt s t tng ch c tnh ph qut trong vn hc thi k ny: Th nht: t tng cch mng l ngy hi ca qun chng Trong Ca bin ca Nguyn Hng, nh vn xy dng hnh tng nhn vt tp th (gm cng nng v tr thc) trong s vn ng ca tnh cch v s phn qua ba thi im lch s: nhng ngy en ti trc Cch mng thng Tm; nhng ngy vng ln ph kho thc ca Nht; nhng ngy tng khi ngha. Chnh nhng au thng ti nhc trong thi im lch s th nht hnh thnh qu trnh tc nc bng n thnh qu trnh v b trong hai thi im lch s sau. C thm tha ni ng cay ti nhc ca kip n l mi cm nhn ht bao h h vui sng khi vng ln u tranh tr thnh con ngi lm ch v t do. Cch mng thc s hi sinh cho c dn tc, a mi ngi lao kh v mi ngi n mt ngy hi ln. Vi hnh tng nhn vt tp th trong V b, t Qung, Rng U Minh, chng ti thy d hon cnh lch s i khc nhng tnh lun ca loi nhn vt tp th cho t tng ny l khng thay i. Th hai: t tng sc mnh v ch ca qun chng cch mng Cch mng tp hp qun chng bng mt l tng cao p, gn kt mun ngi nh mt to ra mt sc mnh lay tri chuyn t. T tng y v hin thc y c tp trung biu hin loi nhn vt tp th Trong Du chn ngi lnh, chng ta gp mt cuc hnh qun v i: c dn tc ra trn dnh ly c lp t do. C lc lng
73

bo tn no khut phc ni sc mnh k v ny: "ng c qu! Khng ai c th li no m phn bit hoc m c c bao nhiu n v, cng khng th bit y l ng rng hay qung trng, l rng cy hay rng ngi v rng sng n. Ngi ta ch bit ng c v cht chi, l hi th v mi m hi ngi, l ting ni n o ca cuc sng, l n ong cn lao ang san mt na t i nh gic, l cn gin d ca t nc li mt ln cm ly sng. Ngi ta cng khng th phn bit hin ti hay l khung cnh lch s, hay l tng lai ang bc ra t y trn i bn chn t ca ngi lnh? [15 - 46]. Cn y l sc mnh v ch ca qun chng cch mng trong cng cuc quai ln bin. Chu Vn d vit ln nhng trang vit mang m hng anh hng ca ho hng, ca ngi s chin thng ca con ngi lao ng trc thin nhin hung bo: Bng rc mt ting, nghe gh rn nh t xng sng mt con rn khng l b gy khc. Dy cc tre c cm lm khung chc chn nh th m l on i (...). t l xung m m, nc mn tha th trn ba vo, si ln d di (...) mt ting reo to ni ln, ri m m hn hai chc thanh nin c nam ln n, mi ngi vc mt vc ci vt, nhy xung dng nc ang cun d. H khoc vai nhau thnh mt si dy di ly thn mnh ngn dng nc mn... [146 569] Th ba: t tng khng c tp th anh hng th cng s khng c nhng c nhn anh hng bi cnh mng l s nghip ca qun chng. T tng k trn xuyn thm vo tt c cc tiu thuyt thi k ny, biu hin qua cc nhn vt c th v cc chi tit sinh ng: l mi quan h mt thit nh mu tht ca ch Thm vi qun dn x Ho Thanh (t Qung), ca Mn v Thim vi nhn dn Lng C (Mn v ti), ca t Sm, Si, B vi nhn dn x K Bng...C nhn anh hng ch c th xut hin v to sng trong tp th anh hng, tp th anh hng tn vinh c nhn anh hng, v nu khng c ng, khng c cch mng th cng s khng c c hai. Chn l ny l ht nhn t tng ca ch ngha anh hng cch mng Vit Nam trong nhng nm chng M v xy dng ch ngha x hi. Nh vy loi nhn vt t tng trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 ni chung v tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ni ring thuc kiu nhn vt t tng khi tp trung th hin mt t tng, mt thc tn ti trong i sng tinh thn ca x hi. Nhng mt khc loi nhn vt tp th ny li gn b vi yu t loi hnh v yu t chc nng. y, chng ti mun tr li vi kin ca gio s Phong L: nhn vt tp th cng c in hnh ho", cng tr thnh mt chn dung tp th vi nhiu bn sc c nhn". Khi ni n ngh thut in hnh ho to ra bc chn dung tp th ca qun chng cch mng, ca nhng con ngi mi x hi ch ngha, gio s Phong L mun ni n kh nng kt tinh nhng yu t Loi trong bc chn dung tp th ny. l bc chn dung tinh thn ca nhiu ngi c chung mt loi phm cht, tnh cch, o c. y chnh l ngh thut in hnh tnh chung - khi qut ho to ra mt tp th du c trm gng mt khc bit nhng li c chung mt bn cht x hi,
74

mt tm hn Vit Nam v tnh cch Vit Nam. Yu t loi hnh xut hin trong loi nhn vt tp th ny. Nhng cng chnh loi nhn vt tp th y cn thng nht yu t t tng, yu t loi hnh k trn vi yu t chc nng. Bi loi nhn vt tp th trong tiu thuyt thi k ny c cc c im phm cht c nh", khng thay i t u n cui, khng c i sng ni tm, s tn ti v hot ng ca n ch nhm thc hin mt s chc nng trong truyn v trong vic phn nh i sng. Nhn vt ng nht vi vai tr m n ng trong tc phm [9 - 157]. Qu thc, nhng phm cht tnh thn ca loi nhn vt tp th nh yu nc, cm th gic, chin u bt khut, lao ng anh hng... l c nh khng thay i. Cc tnh hung truyn k tip nhau thay i ch lm cho cc phm cht y ngi sng hn. i sng ni tm khng c miu t trong loi nhn vt ny m ch c biu hin qua ngoi hin. Loi nhn vt tp th xut hin ch thc hin cc chc nng ngh thut: phn nh qu trnh vn ng k v ca s phn dn tc trong nhng bin c lch s trng i nh chin tranh v cch mng; minh chng cho t tng s i i ca nhn dn lao ng nh cng n ca cch mng; l gii s hnh thnh ch ngha anh hng tp th trong thi i H Ch Minh. c bit, nhn vt tp th mang yu t chc nng lun ng nht vi vai tr tp th anh hng ca n trong cc tiu thuyt sng tc trong giai on lch s ho hng ny. 3.2. Cc kiu nhn vt trong th gii nhn vt phn din ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 c nhiu kin thng nht trong vic nh gi nhc im ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 phng din xy dng th gii nhn vt phn din: s s lc trong miu t tm l nhn vt ci nhn cc oan trong nhng bc chn dung mo m qui g, cha phn nh y v su sc qu trnh th vt ho nhng con ngi - th ny. c bit, vic cha xy dng c nhng in hnh sc nt v qun xm lc Php v M l mt mn n ca cc nh tiu thuyt vi lch s v dn tc... T gc nhn cu trc th loi tiu thuyt, chng ti khng mun bn n nhng vn quen thuc k trn m mun kho st phn loi th gii nhn vt phn din theo nguyn tc loi hnh hc, t tm ra ngh thut miu t nhn vt phn din ca tiu thuyt Vit Nam sng tc trong giai on 1965 - 1975. 3.2.1- H thng nhn vt phn din thuc kiu nhn vt loi hnh kt hp vi yu t chc nng trong tiu thuyt s thi Vit Nam I965 - 1975 C mt s t nhn vt phn din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 thuc kiu nhn vt ny. l tn t sn Php kim mt thm Vanhxi trong Ca bin ca Nguyn Hng, tn chnh cm Lanc v tn t Rbe trong V b ca Nguyn nh Thi, tn c vn M Rbt Lin trong Dng sng phng lng ca T Nhun V, hai tn s quan thit gip Lch v Ru gi trong Di m my mu cnh
75

vc ca Thu Bn, bn gic li M trong Vng tri ca Hu Mai, l lnh M xut hin thp thong trong Dn chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu, Mn v ti ca Phan T, t Qung ca Nguyn Trung Thnh. Tt c l gic cp nc thuc hai i qun xm lc Php v M y xut hin trong tiu thuyt Vit Nam thi k ny vi c im ca kiu nhn vt loi hnh. Bn cht x hi ca chng tiu biu cho bn cht tham lam, tn bo ca nhng tn thc dn kiu c v kiu mi, mun dng ng tin v sc mnh bo tn bt cc dn tc khc ci u. Dc vng l ht nhn trong cu trc nhn cch ca chng nn nhn cch y mo m v en ti n ng gh tm. D chng mang tn g, ngoi hnh ra sao v t u ti th bn cht ca chng vn khng h thay i. Chng ta c th mn li nhn xt ca gio s Phan C hiu r hn v nhn vt Vanhxi: Tn Cai Xin Vanhxi ny bn thu v keo kit, nghit ng tng ng vi c nhng ngi cu li thng. Hn li l mt tn dm dc, chuyn bao gi hnh lc v ln v hoc con gi ngi khc. Ngoi ci ngh bao thu, hn cn l mt tn mt thm chnh tr gio quyt, nham him v cc k phn ng [35 - 411]. V y l bn cht ca tn c vn M R bt Lin qua s nh gi ca nhn vt Phi Hng: Hn l mt con rn c, mt con qu kht mu ngi c che y di ci v lch s v vn ho, di ci v sng knh vn chng v lch s c i. Chnh hn ch khng ai khc t tay chm to trn tng trng tiu hc, tng mi cha (...) lc cn th c thnh ph ny l mt bin la m hn l bo cha N rng... [147, T2 - 208] Hai tn xm lc mang hai v bc lch lm xut hin hai thi im lch s khc nhau nhng c chung mt bn cht en ti. Yu t Loi trong nhng tn xm lc ny em li cho chng phm cht ca nhn vt loi hnh. Nhng nhng nhn vt loi hnh ny trong cu trc nhn cch ca chng cn c s kt hp vi yu t chc nng. Vi nhng bc chn dung ngoi hnh qui g, nhng m mu thm c cng hnh ng tn bo, chng xut hin nh nhng con qu d khng c i sng ni tm (hoc nu c th rt m nht v en kt bi dc vng). Nhng tnh cm, cm xc tht s con ngi cng vng bng chng. Bn cht x hi chng c nh, khng thay i t u ti cui. S tn ti v hot ng ca chng trong tc phm ch nhm thc hin chc nng c qu cp bc, bn git v tho mn nhng dc vng thp hn. Chng i din cho ci c trong cuc u tranh khng khoan nhng vi ci thin. 3.2.2. H thng nhn vt phn din c s kt hp yu t loi hnh v yu t t tng v yu t chc nng 3.2.2.1. Cc nhn vt phn din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti chin tranh cch mng l cc nhn vt c n Ngy cng b l tay sai ca thc dn quc trong tiu thuyt vit v ti chin tranh cch mng: thng Xm (Hn t - Anh c); thng Ba Ph, thng T Rn (Gia nh m By - Phan T); Ba rng vng, T g li, trung u o (Rng U Minh - Trn Hiu Minh); Ha Xang (t Qung - Nguyn Trung
76

Thnh); m, T Quo (Di m my mu cnh vc - Thu Bn); Kim T, Ty Cu (Ca bin - Nguyn Hng)... Trc ht, l c n tay sai ny mang nhng c im ca kiu nhn vt loi hnh. y l mt h thng hnh tng nhn vt tp trung th hin nhng phm cht o c, tnh cch ca mt loi ngi trong x hi Vit Nam by gi. C th xp chng vo loi nhn vt tha ho kiu mi. Nu nh cc nhn vt tha ho ca vn hc hin thc ph phn Vit Nam 1930 - 1945 cn v tr nn nhn v lm ngi c xt thng, thng cm, th loi nhn vt tha ho kiu mi ny u l nhng ti nhn ng cm ght gh tm. Chng b th vt ho bi th on v m mu en ti ca l quan thy thc dn quc. Chng tr thnh c qu gieo rc ti c do s sai khin ca ng tin v c vng. Kiu nhn vt loi hnh ny xut hin trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vi hai c im sau y: Th nht: chng l nhng con tt trong tay l quan thy Php - M. Rt t nhn vt phn din trong tiu thuyt thi k ny hnh ng v suy ngh theo mt l tng chnh tr nht nh. Hu ht cc nhn vt phn din xut hin nh nhng cng c tay sai tm thng nht trong tay cc ng ch. Qu trnh th vt ho chng sng i vi qu trnh lu manh ho. Trong Hn t ca Anh c thng Xm hnh ng nh ci my theo lnh thiu t Sn, cn tn thiu t li cung cc lm vic theo lnh c vn M. Cn T g li v Ba rng vng (Rng U Minh - Trn Hiu Minh) th va chng cng nh nhng tn tay sai hng bt theo lnh quan thy va cp bc, hm hip nh nhng tn lu manh tin nht. Kim T v mt l lay sai (Ca bin Nguyn Hng) bc l r bn cht lu manh trong v cp nh Vanhxi. V cng ch c l lu manh y hm h nhy ra sn khu chnh tr lm nhng con ri trong tay Php - Nht. Trong Gia nh m By ca Phan T, mt l tay sai xut hin, va lu manh v bn cht va bc nhc v tinh thn, tn tay sai cp di l con ri trong tay tn tay sai cp trn... v c th cho n Tng thng ca chng cng ch l tay sai trong tay quc M trung s Hunh s thng Ba Ph, Ba Ph ci u nghe li dy d ca trng ty cng an Chu, tn Chu li ci u trc hai tn c vn M trong bui tra tn t Sm... Th hai: chng l nhng con qu kht mu hnh ng tn bo v nhng dc vng en ti. Ht nhn trong cu trc nhn cch ca cc nhn vt phn din l dc vng. Trong nhn cch ca chng phn con ngi x hi c miu t bng nguyn tc ri ho: ci v bc ho nhong bn ngoi khng che y ni bn cht xu xa bn trong. D l p trng, i din x, n trng hay tnh trng... ci o khocchc danh rch t ca chng cng khng che y ni nhng nhn cch thi nt cng cc. Cn phn con ngi c nhn trong nhn cch ca chng th mo m n d dng, ch ni tri ln phn bn nng th tnh c miu t bng nguyn tc qu ho. Thng Xm (Hn t - Anh c) l mt trong su anh hng ca min Ty Nam b di thi Ng nh Dim xut hin nh mt con qu: xo gan ngi n, m bng ly mt rt kho, khot t ngi b bt va nhm dy rut x ra ng hu mn...
77

Ha Xng (t Qung - Nguyn Trung Thnh) v Ba Ph (Gia nh m By Phan T) li thch ung mu ngi v ct tit ngi rt gii. Thng Ty Cu (Ca bin - Nguyn Hng) c tra tn t cng sn l r ln ng c nh ln cn in... C th ni, dc vng en ti l ng lc chi phi cc nhn vt phn din ny. Dc vng v hnh ng ca chng c miu t theo quy lut nhn - qu: dc vng no th hnh ng y! Vi nhng con ngi th chng cng ly tin thng, tr th c nhn hoc tr mi th giai cp, t thnh phn lu manh ngoi ln cc a v x hi nhm tho mn nhu cu chm git v hng lc ny, tht bi ca chng l tt yu. Tuy nhin, cch khc ho hnh nh k th nh vy, d c gng bm st v phn nh hin thc khch quan, vn c phn h thp k th. Khi h thp k th, chin thng ca lc lng cch mng rt kh t ti tm vc k v vn c ca n. Kiu nhn vt loi hnh k trn cn kt hp yu t t tng v yu t chc nng trong cu trc ngh thut ca chng. Cc nhn vt phn din ny cn l nhn vt chc nng vi phm cht, c im th vt vn c nh chng, khng thay i t u n cui. Chng xut hin vi nhng hnh ng tn bo m khng c i sng ni tm (nu c th cng rt m nht, n iu, ngho nn). Hu ht cc nhn vt phn din ch cho ngi c thy chng lm g m khng cho thy chng ngh g khi hnh ng. Chng tn ti ch nhm thc hin hai vai tr sau trong tc phm: Xt chc nng x hi chng l cng c m qung: nu l gic cp nc Php M l cha qu th l c n ny l by qu tay sai - nhng cng c c lc trong vic thc hin nhng m mu en ti ca quan thy m l cng c th khng bit hoc t bit n suy ngh. Chng ta cha gp mt nhn vt phn din no c trn tr, ging x ni tm khi gy ti c. C chng chng ch suy ngh v tin, gi v lm sao tho mn nhng dc vng d bn ca chng. Xt chc nng vn hc chng ng vai tr phn : h thng nhn vt phn din i din cho ci c, cho lc lng bng ti trong cuc giao tranh vi ci thin, vi lc lng nh sng l qun dn ta trong nhng thng nm khng chin. Cc nh vn Vit Nam thi k ny u sng tc theo khuynh hng: cng t m lc lng bng ti bao nhiu th cng cao lc lng nh sng by nhiu ! Cch miu t ny gi nh n cc nhn vt chc nng v bt php ngh thut trong cc truyn c tch. Cc nhn vt chc nng trong truyn c tch v truyn hin i u c ng khung phm cht ca mnh trong tnh quy phm. Nhn vt phn din l phn ca nhn vt chnh din. Cc nhn vt phn din thuc kiu nhn vt loi hnh kt hp vi yu t chc nng ny cn mang nhng c im ca kiu nhn vt t tng. Chng i din cho t tng phn cch mng, phn tin b trong cuc giao tranh vi t tng cch mng tin b ca thi i. Mi hnh ng, suy ngh ca chng u xut pht t hai ng lc: dc vng c nhn v t tng phn cch mng. Chnh nhng dc vng en ti nh tin, gi, s thch chm git y li ho iu nhp nhng vi t tng phn cch mng bi cng chnh l mc ch sng ca lc lng th ch vi cch mng. Chng in cung
78

chng ph cch mng v bit cch mng s khng cho chng tn ti vi mc ch sng bn thu y. Tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 khc ho tng i r nt s gp g gia l sng en ti vi t tng en ti trong by c qu ny. 3.2.2.2. Cc nhn vt phn din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti xy dng ch ngha x hi Cng mang mt cu trc loi hnh tng t nh th gii nhn vt phn din k trn, cc nhn vt phn din trong tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi trong thi k ny xut hin t hn v cng m nht hn (ring Bo bin ca Chu Vn l mt ngoi l). l cc nhn vt phn din mang phm cht o c i din cho loi ngi tiu cc trong x hi. Nhng cn b, cng nhn vin chc hoc tha ho o c cch mng hoc cn mang trong mnh nhng thi h tt xu nh thi t hu, v li, hm danh... l Sn, Thng (Bui sng - Nguyn Th Ngc T) vi thi xu nnh v hnh ng li dng ca cng mu li ring. l Vng vi nhng thu vn c nhn, thi gia trng c on v c bit l s th trc mi lo toan ca ng i, li ch ca tp th. Trong t lng, Nguyn Th Ngc T cn cho thy cn bnh t hu v thi hiu danh trong nhn vt T. y l cn bnh truyn i ca dng mu nng dn c th chy trong mi ngi chng ta v khng phi d dng loi tr c n. Ri s tha ho ca m (Ch tch huyn - Nguyn Khi). S lu manh ho ca Nguyn Mai (Vo i - H Minh Tun). Ri cc phn t chm tin nh By p trong Bui sng, Long en trong t lng ca Nguyn Th Ngc T...Vn S, Huyn T trong Nhng tm cao ca H Phng... Cc nhn vt phn din ny xut hin nh mt vt en nh b trn nn cnh sng sa hng ho ca cuc sng mi. Cc tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi thi k ny cha phn nh tht trng v tht ng nhng mu thun c bn trong cng cuc xy dng ch ngha x hi. V nu c phn nh th cc nh vn mi ch chm vo b mt ca hin thc cuc sng mt cch s lc. Nhng cn bnh m trong lng x hi khi t nc i ln ch ngha x hi l: ch ngha bnh qun v ch ngha hnh thc, mu thun gia nng lc qun l v thc t cuc sng, thi t hu c th v lm n tp th, mu thun gia li ch c nhn v li ch tp th cha tm c ting ni chung... tt c nhng cn bnh ny cha c phn: nh chnh xc v su sc. V nu mu thun cng khuyt im ca chng ta trong cng cuc xy dng ch ngha x hi ch n gin v c gii quyt d dng n th th chng ta khng i ln ch ngha x hi mt cch vt v n th! Phi n sau nm 1975, chng ta mi nhn thng vo s tht vi C lao Chm, ng trc bin ca Nguyn Mnh Tun, Mnh t lm ngi nhiu ma ca Nguyn Khc Trng... cng hng lot tc phm thuc dng vn hc nhn thng vo s tht khc. Tuy khng b qua tnh lch s nhng ni mt cch nghim khc, tiu thuyt Vit Nam vit v ti xy dng ch ngha x hi thi k ny mi ch hon thnh yu cu thi i m cha hon thnh yu cu ngh thut c tnh vnh hng vi mi tc phm vn hc chn chnh: khng ch
79

phn nh m cn phi soi sng hin thc, khng ch ngi ca cc yu t tch cc m cn phi m x, ph phn cc yu t tiu cc. V cc nhn vt phn din thuc kiu nhn vt loi hnh k trn cn mang yu t t tng v yu l chc nng trong cu trc ca n. Cc nhn vt ny i din cho t tng tiu cc, lc hu, bo th tn ti nh vt cn trn con ng i ln ca x hi. Chng cn thc hin chc nng i trng lm ni bt cc nhn vt tch cc. ng tic l s i trng y cn nh b v yu t! 3.2.3. Mt s nhn vt phn din thuc kiu nhn vt loi hnh kt hp vi yu t tnh cch trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 Vi kiu nhn vt phn din ny, tuy khng nhiu nhng chng ta cng c th k n hai tc phm tiu biu: x Trung Ngha ca Nguyn Thi v Bo Bin ca Chu Vn. hai tc phm ny, th gii nhn vt phn din c khc ho tht sc nt v sng ng. Chng ta cm thy chng nh bng xng bng tht ang i li, ni nng, hnh ng ngay trc mt. Yu t loi hnh v yu t tnh cch kt hp nhun nhuyn trong cc nhn vt ny. Trong Bo bin ca Chu Vn, cc nhn vt phn din trc ht u thuc kiu nhn vt loi hnh. C th ni, cng vi Nguyn Khi, Chu Vn l nh vn gt hi c thnh cng ln nht khi xy dng loi nhn vt phn din c bit: cc cha c phn ng cng l tay sai cung tn m mui ca chng. D c tnh d bit phng din c th ho ny, chng vn mang bn cht x hi i din cho mt loi ngi nht nh. l lc lng phn cch mng in cung v thm c nht trong vic chng ph cch mng v cng cuc xy dng ch ngha x hi. l Cha Hoan, Cha Phm cng l tay sai nh Ngt, Bp, chnh Hp, m li Tp... H thng nhn vt phn din ny u thuc kiu nhn vt loi hnh c c th ho cao c tnh cch sc nt: s th l tn bo ca Ngt, Bp, s nham him v dc vng in cung chnh Hp, s cung tn m li Tp...; ring Cha Phm li l nhn vt loi hnh kt hp vi yu t tnh cch c xy dng thnh cng nht. Ci quan trng nht nhn vt ny khng phi cc c im, thuc tnh, phm cht x hi ca n m l tng quan gia cc thuc tnh, phm cht y vi nhau, c bit tng quan gia cc thuc tnh, phm cht x hi y vi mi trng, tnh hung. V trong ci tng quan y, c tnh ca nhn vt hin ra rt c o tr thnh mt con ngi ny nh Hghen tng ni. Vi nhn vt Cha Phm, nhn cch ca nhn vt ny khng n phin m phc tp vi s kt hp hi ho nhiu thuc tnh phm cht: l phm cht ca mt cha c ti nng c kh nng thu phc con chin, phm cht ca mt nh chnh tr lo luyn mm do quyn bin, phm cht ca mt ngi n ng hiu sc v gii chinh phc ph n, phm cht ca mt tn gin ip khn ngoan, thm c chng ph cch mng n cng. Nhn vt Cha Phm c tnh cch phc tp v khng ng nht gin n vo chnh n. Ch qua li ni, hnh ng, suy ngh, thi ng x ca Cha Phm vi Cha Hoan, vi X Khuyn, vi linh mc Lm Vn Tp, vi cng cuc xy dng ch ngha
80

x hi vng qu x o ny, qua cc tnh hung giu kch tnh, chng ta bt gp ln u tin trong cc tiu thuyt thi k ny mt i th ng gm v xng tm vi lc lng cch mng. V c nh vy, chin thng ca cch mng mi tht c ngha trn vng cng gio ton tng ny. y l chn dung Cha Phm c khc ho theo nguyn tc in hnh ho: Trn vng trn thng minh hn ln nhng vt nhn suy ngh. c cha trm ngm tnh ton, i mt m m nhn chic nhn ng nh vng gia hng ngn tay bp mng trng mut. Cha t v mnh vi mt v nguyn soi ang em ht ti thao lc ra, bi binh b trn bc vo mt trn chin u gh hn [146, T.1 - 231 - 234]. Cn vi x Trung Ngha ca Nguyn Thi, chng ta ngc nhin v knh phc ti nng ngh thut ca nh vn, c bit phng din khc ho tnh cch nhn vt. Ch qua mt vi trang vit vi nhng nt phc ho ti tnh, hnh tng cc nhn vt phn din l cnh st u, i din Him, th k Ba K... hin ln tht sc nt. Chng tht ging nhau v cng tht khc nhau. Chng ging nhau bn cht x hi: mt l tay sai hng bt ca quc M ang ra sc bc lt nhn dn, o p nhng gia nh cch mng bng mi th on tn bo v nham him. Nhng bn cnh s tng ng v bn cht loi hnh y, chng cng rt khc nhau v tnh cch v c c th ho cao : cnh st u vi chic xe gn my, ta u xe c gn tng ngi n b kho thn, ang phng nh bay bng phanh rt gp khi tm c mi c khot dn lnh. i din Him p xe p thong th m bao gi cng i sau ti trc trong chuyn bp nn dn ngho. Cnh st u dt nt, th l, hung bo. i din Him ngt nht thm c. Hai tn tay sai nh hai con ch i u lng ln trong vic kim n nh bn nhng mi tn mt tnh cch. Chng b sung cho nhau lm hon chnh bc chn dung hc m ca l lay sai M Ngy min Nam trong nhng nm en ti trc ng khi. S c th ho v ngn ng, hnh ng, suy ngh, c tnh to ra nhng nhn vt c nhn cch mng c im ca nhn vt tnh cch. on i thoi mang hnh thc nh mt mn bi hi kch ngn va lt trn bn cht ca cc nhn vt, va to hiu qu c th ho cao (tr 416 - 418) l nhng dn chng sng r nht cho iu . Bn cnh hai nhn vt phn din k trn, chng ta cn bt gp nhng bc chn dung mang tnh k ho m ci thn ca nhn vt phn din l r ngay ch sau vi nt v. l th k Ba K hn h n bn, ng m u nh ng T Trm ch... vit n bn t. l v a ch Ba Si vi cn in ca lng tham v mi hn th giai cp: "M xng ti lay lay cy ct nh, ct nh khng chuyn. M ra nm tng mng l lp nh li xung, bi li bay vo mt m (...) Mt m bng bng, m ang cm thy mnh mt mt vt g gh gm, mt cnh tay, mt phn xng tht, m phi i li, m phi lm ch t ny, ch ci nn nh ny. M phi cht ht, ph ht (...) D vng hin ra trn mt m, trn c ng gn c, trn i lng my nhng ln qu trn, trn ci dng nh in nh di ca m, n nh mt bc chn dung m c gii thiu qu kh ca mt con ngi [131 - 439, 440]
81

Cn in ca m Ba Si bng lm ta lin tng n s in cung trong bt lc ca tn Ty Cu (Ca bin - Nguyn Hng), ca tn mt thm R be (V b - Nguyn nh Thi) khi tra tn t cng sn. Gn gi hn na v bn cht l cn cung n ca Cha Hoan khi qut roi my bn ba vo con kh m go tht Tin s ging thu t cng sn (Bo bin - Chu Vn). Nhng con ngi - th k trn khc nhau m cng ging nhau n th! S ging nhau yu t loi hnh, s khc nhau yu t tnh cch to ra nhng in hnh vn hc va quy phm va c nhn trong loi hnh tiu thuyt s thi Vit Nam trong giai on 1965 - 1975. 4. Ngh thut miu t nhn vt trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 4.1. Ngh thut miu t cc nhn vt chnh din vi nguyn tc th thch v nguyn tc tng i ho hin thc 4.1.1. Th gii nhn vt chnh din vi nguyn tc th thch Nu phn loi tiu thuyt theo c im ni dung v hnh thc mang tnh quy phm, chng ta c tiu thuyt chng hi, tiu thuyt du ng, tiu thuyt hip s, tiu thuyt s thi... Nhng nu phn tiu thuyt theo ci nhn loi hnh hc lch s ca tiu thuyt, chng ta c mt s loi hnh tiu thuyt c bn cng hng lot bin th ca n. mi loi hnh tiu thuyt, chng ta thy xut hin mt nguyn tc xy dng nhn vt ni tri. V nguyn tc xy dng nhn vt ny xut hin tr i tr li trong tiu thuyt nhng thi i khc nhau... Nh nghin cu vn hc ln ngi Nga M.Bakhtin pht hin ra vn ny: S cn thit phi khm ph v nghin cu v mt lch s th loi tiu thuyt (ch khng phi v mt hnh thc tnh ti hay mt quy phm ho). S a dng cc bin th th loi. th phn loi lch s cc bin th . Phn loi theo nguyn tc xy dng hnh tng nhn vt chnh: tiu thuyt lng du, tiu thuyt th thch nhn vt, tiu thuyt tiu s (t thut), tiu thuyt gio dc (...), mi loi c mt nguyn tc xy dng nhn vt tri ln [7 - 78] Mc d M.Bakhtin ch da vo lch s tiu thuyt chu u kho st v phn loi cc loi hnh tiu thuyt, chng ti thy nhng kin ca nh bc hc ny vn c th soi sng cho loi hnh tiu thuyt Vit Nam hin i. c bit khi tm hiu tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 ni chung v tiu thuyt Vit nam 1965 - 1975 ni ring, chng ti thy vic xy dng nhn vt theo nguyn tc th thch tm c mt bin th tng hp ca n. Vi tiu thuyt th thch dng thc c in ca n, c trng loi hnh quan trng nht l: tiu thuyt kiu th hai (tc tiu thuyt th thch - chng ti nhn mnh) c xy dng nh mt chui th thch cc nhn vt chnh, th thch lng trung thnh chung thu, c gan d, anh dng, s khng khi ho hip, tnh thing ling thn thnh ca chng. y l bin th quan trng nht trong vn hc chu u (...) chng ch c kim tra v th thch... [7 - 78]
82

Chng ti cho rng, nguyn tc xy dng nhn vt trong tiu thuyt th thch m M.Bakhtin ra, chnh l ht nhn trong cu trc hnh tng nhn vt chnh din ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975. Th gii nhn vt chnh din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 vn mang nhng phm cht cao p nh sn v bt bin qua mi th thch. T Khu, Sn, Lu trong Xung kch n Khc, Quyn trong V b ca Nguyn nh Thi. T Tr, Bi, ng u trong Con tru ca Nguyn Vn Bng n Mi Mn, Tm Nh ng gi U Minh, Chn Kin trong Rng U Minh ca Trn Hiu Minh. T anh Np trong t nc ng ln ca Nguyn Ngc n ch Thm trong t Qung ca Nguyn Trung Thnh. Ri ch S trong Hn t ca Anh c; Khu, L, Cn, Lng trong Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu; Qunh, Ho trong Vng tri ca Hu Mai; Tm trong Di m my mu cnh vc ca Thu Bn... Tt c u c sn hoc tim n nhng phm cht cao p nh: lng yu nc, ch cm th gic, tinh thn bt khut anh hng..., nhng phm cht y nh cht vng mi hoc l thin hoc n kn ch ch ti luyn qua th thch ngi sng ln. Khng h c s t bin, ngu nhin thay i phm cht trong nhng con ngi l tng ny. Nhng th thch c kt ni trong thi gian tuyn tnh, hnh thnh nhng khng gian ngh thut m v ng tht d di, to thnh ct truyn c trng cho loi hnh tiu thuyt th thch. Ct truyn trong tiu thuyt th thch bao gi cng c xy dng trn nhng s i ln khi tin trnh cuc sng bnh thng ca cc nhn vt, trn nhng bin c v hon cnh c bit khng c trong tiu s in hnh, ng mc bnh thng ca con ngi". [7 - 79] S phn ca cc nhn vt chnh din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 gn vi nhng bin c lch s nh chin tranh v cch mng, gn vi nhng au thng, mt mt v chin cng phi thng. Nhn vt ch Thm trong t Qung ca Nguyn Trung Thnh l mt minh chng cho nguyn tc xy dng nhn vt theo t tng th thch - mt nguyn tc ngh thut ni tri nht trong nhiu nguyn tc khc. Ch vi 152 trang sch, t Qung ca Nguyn Trung Thnh dn p thi gian, khc ho mt khng gian ngh thut tuy nh hp nhng li mang ngha in hnh, ni tp trung nhng mu thun cng thng y kch tnh ca cuc chin tranh chng M cu nc v i. l x Ho Thanh - vng t nng bng nht ca di t Min Trung - vi s xut hin hng lot nhn vt thuc kiu nhn vt loi hnh: l tp th qun chng anh hng vi mi thnh phn, la tui nh ng gi sng Trc, Vn, Vi, Sn, Bi, b La... nhng th h anh hng ni tip nhau xut hin nh nc sng Trc chy mi khng ngng. l hnh tng nhng ngi anh hng nh anh Qu, Bo, Thit Hong, v c bit l Thm, phm cht anh hng va nh c sn trong mu, va nh cht thp cng c ti luyn cng rn chc hn. Ni au ring v mi th chung ca c dn tc, l tng cch mng v truyn thng gia nh, qu hng... tt c cng h ng dy t au thng mt mt, i mt vi th thch, vi ci cht
83

 chin thng hoc ng xung trong s bt t ca ch ngha anh hng cch mng. Cm hng s thi chiu ngun sng phi thng vo nhng con ngi bnh thng y. H phi thng t ni au (ng gi sng Trc ct mt cnh tay, b thng Thi qut roi c ui vo mt, Hong mt ngi yu...), t s ng dy trng thnh nhanh chng n l k (Vn cht c Vi thay, con Bi cn nh xu bn garng chng chc lm...), t nhng chin cng nh trong huyn thoi. Tt c u qua th thch m t thc v chnh bn thn mnh. T th thch m vt ng dy, gnh vc nhim v ca mt ngi anh hng m hn nhin khng ngh mnh l anh hng. c bit vi nhn vt ch Thm - mt ngi ph n anh hng va l va quen, quen v ta gp ch ( c nhng au thng v phm cht anh hng ca ch) ch T Hu (Mt chuyn chp bnh vin - Bi c i), ch S (Hn t ca Anh c), ch t Tch (Ngi m cm sng - Nguyn Thi)... Chnh nhng phm cht c tnh tng ng hng lot nhn vt ny to ra phm cht loi hnh kiu nhn vt ngi anh hng cch mng trong vn hc Vit Nam chng M cu nc. Mt im tng ng na l nt chung trong cu trc hnh tng nhn vt: ch S trong Hn t ca Anh c phi i mt trc nhng th thch nghit ng, l qung thi gian i ch ng ng ngi chng tp kt (th thch cho lng chung thu), tnh thng con khi trong hang ht nc (th thch gia tnh mu t v tnh ng i), c bit l khi ng trc ci cht vi li dao ca thng Xm (th thch lng dng cm, tinh thn cch mng...). Chnh nhng th thch khc nghit tr thnh nguyn tc xy dng hnh tng cho kiu nhn vt loi hnh ny. Vi nhn vt ch T Hu, ch t Tch, Mn, t Sm... cng th. Nhn vt ch Thm trong t Qung c tc gi khc ho qua bn vai tr trong bn thi im tip ni ca dng thi gian tuyn tnh, tng ng vi ba th thch khc nghit. Vi c Thm tr trung ngy y, ngi bt s thi ca nh vn mang sc mu va lng mn va hin thc khc ho cuc sng va bi hng va m mng ca Thm. Lng mn trong nh mt Thm ngm nhn rung ng trong m trng: Sao Thm c nh hi hu nh m no cng l m trng, bao gi Thm ngi trn xe nc cng thy c mt vng trng trn vnh vnh yn tnh trn u (...) tng mng lao xao vng chi di i chn dp gung thon thot ca c lai lng chy theo con ng ko mt vt di lng lnh". [141 - 9] Ri ting ci v t n git nc mt tnh yu ca Thm. Ri nhng m g lu n, khuya v ra nn nh nh khoai, chia phn v sung sng v c phn hn... Ngay trong sc mu lng mn y p cht bi hng ca hin thc tn khc sp n v cng d bo sc mnh tinh thn ca con ngi trc th thch: Trong nhng hng tre gc ng ngn ngang x xc chy xem hai b sng Trc vn thy nhng mn mng non nhn hot chc thng tro tn v bn t, phng thng ln trong nh nng chi chang... [141 - 13] Sc mnh qut cng ca con ngi Vit Nam trc th thch au thng qua biu tng mn mng non nhn hot ny gi nh hnh nh nhng ngn x n xanh
84

rn nhn hot hnh mi tn, phng thng ln bu tri trong Rng x nu. Phi chng y l mt m tp ngh thut quen thuc ca ngi bt s thi Nguyn Trung Thnh? V khi Thm bc sang chng ng th hai ca cuc i mnh: Tr thnh ngi v - ngi m th cng l lc ch phi i mt vi th thch th nht. Mt th thch khng khip hai phng din. l th thch mang tm vc dn tc - lch s: nhng au thng trong nhng ngy en ti trc ng khi. Nhng ngy t cng. Nhng m ng n. Ri Thm sinh con trn nn xi mng lnh ngt. Thm au n bit chng no khi phi chng kin cnh chng b tra tn, ch phi m anh Qu trong tay khi anh vt v th ra hng bng huyt. Ri chng b gic git anh Bo, anh Thit b bt... Phong tro cch mng b dm trong bin mu. Th thch ny khng ch lm chy ln ngn la cm hn m cn nung nu trong Thm mt suy ngh cuc sng ngt ngt n mc khng th chu dng c na, cm sng hay l cht? V Thm cm sng ng ln, cng ng bo lm nn ng khi long tri l t. Qu trnh trng thnh cch mng ca Thm c nh du bng mu v nc mt ca ch. l th thch mang tm vc th s: mi th truyn kip ca gia tc Thm vi cha con c n Ha Phng, Ha Xang, Ha Mn. l cnh tay b t ca ng gi sng Trc, l ci cht au thng ca anh Qu... th ring ho vo th chung, cht cao nh ni. Lm sao c th chng tay ln b ca s nhn my trng ngn nm bay qua bu tri? (inh Quang Nh - Ma nm trm). V nh vy vn giai cp vi vn dn tc ho lm mt, i phi gii quyt bng bo lc cch mng. y l con ng tt yu! n chng ng th ba ca Thm, chi phi ng u vi th thch th hai th thch cn gh gm hn: M b vo Nng. Trong khi hng chc x xung quanh Ho Thanh, cn b xch sng ko dn chy rn rn, ngi n B th chi b y dm tr li tm M nh th tr li cu hi nng bng by gi: C nh c M khng? Lm sao nh thng M? V Thm tm c cu tr li ch ng bng ting sng chng M vang khp Ho Thanh, ri rn r khp min Nam. n chng ng th t ca ch Thm - mt ngi m anh hng. Ch phi i mt vi th thch th ba - th thch gh gm nht i vi mt ngi ph n: a con yu qu ca ch phi hy sinh anh dng bo v b i trong hm b mt. Vit v ni au ngi m mt con, Nguyn Trung Thnh c nhng cu vn hay nht: Cn ngi m th khc. Ngi m cht i ht mt phn, mt na, hay c khi c ton b cuc i mnh. l nm rut mnh, tri tim mnh b git (...) Ngi m s thy mnh ang nm xung (...) Hai cnh tay bao la m cht a con yu ng say trong gic ng mi mi lng im [141 - 151]. Nhng Thm khng ch l ngi m. Ch cn l ngi B th chi b - ngi chin s anh hng, ch vt qua ni au tip tc chin u v i ti chin thng. Nh vy vi ba s kin ln - ba th thch khc nghit va phm vi dn tc - lch
85

s, va phm vi gia nh nh ba ct mc cm trn hnh trnh vn ng tnh cch ca Thm, cu trc hnh tng ngh thut ny c khc ho hon chnh. Nguyn tc ngh thut th thch hon thnh nhim v ca n. Tuy nhin, qu trnh vn ng tnh cch ca Thm khng ging nh qu trnh vn ng tnh cch ca nhn vt tiu thuyt ch thc. Khng c s t bin ng ngng hoc d dang y mu thun. Tnh cch ca Thm nh sn v n nh nh mt mch nc ngm vn trn tr trong lng t. Nhng s kin mang ngha th thch kia ch nhng nht cuc khi dng mch nc ngm y tro ln. Cng vi ch ng khi v m tp tc nc v b nh t Qung, Rng U Minh ca Trn Hiu Minh v Gia nh m By ca Phan T cng xy dng th gii nhn vt chnh din theo nguyn tc th thch. Vi Rng U Minh cc nhn vt By My, Mi Mn, Tm Nh, Chn Kin, ng gi U Minh, ch hai Kim Dung, Nm Thm, t Ho... u c phm cht anh hng nh sn v bt bin trong mnh. H i mt vi nhng th thch khc nghit nht trong nhng ngy en ti trc ng khi. S tra tn, giam cm, bn git d man ca M Dim l nhng tnh hung th thch: Tm Nh b tra tn n cht vn kin cng; Mi Mn hy sinh, t Ho v Chn Kin b bt v b tra tn d di... Nhng bin c v hon cnh c bit khng c trong i sng bnh thng ca con ngi, xut hin th thch h. V nhng con ngi bnh d v anh hng y chin thng, h chin thng nhng gian kh, hy sinh bng ch bt khut trc k th, bng v kh th s v lng dng cm. Cng nh trong Rng U Minh, tnh hung th thch xut hin trong Gia nh m By ca Phan T hai phng din: Th thch mang tnh t thn v th thch ca ngoi cnh. M By, T Si v bao ngi dn sng trong vng tm chim ng trc th thch th nht: lng trung thnh vi cch mng dc th la qua nhng ngy t cng khng khip, by gi li ng trc nhng hoang mang, giao ng ca bn thn mnh gi trn kh tit ca ngi cch mng. Nhn vt m By khng phi khng c pht yu lng vi tm l cu an: "T Si hi: - Lm sao lin lc c vi cc nh, M? Lng im mt lc. Mt khng nhn con, M kh lc u, ngp ngng: vng vng ti n lm qu tay... M thy ngm mt ri - M tng s c yn lnh, nu M ngng lm cch mng t lu [138 - 27] Nhng ri M By cng nh bao ngi dn x K Bng anh dng y vt qua th thch trong chnh lng mnh. "M ni chm ri: - Ti dt ui da en, chng bit ci l s vi bn ch huy, ch c iu s gic th dt khot khng s, cn trc din ti xin i trc [138 - 288] Nu tnh hung th thch th nht khc nghit th tnh hung th thch th hai cn gh gm hn. Cc nhn vt chnh din phi i mt vi nhng mt mt hy sinh v
86

h chin thng hon cnh tn bo bng ch bt khut, phi thng. y l hnh nh m By trc cnh t em b tra tn tn bo. "M quen chu tra hn Sm. M cng li cn lm t chn tay t di chc lan ln u. M rn na ngi ti trc, mt trng khng chp, thay con m ti c, phi tnh m nh th. Bn qu s thay nhau hip con m (...) M phi thy ht, k li ht. Nh th nh th... [138 - 377] C m By v t Sm khng gc ng trc th thch, phm cht anh hng nh c sn trong tri tim h v cng c ti luyn rn chc hn. Nu ba tiu thuyt t Qung, Rng U Minh v Gia nh m By u xy dng tnh hung th thch tc nc v b trong bi cnh en ti trc ng khi Min Nam th Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu li xy dng tnh hung th thch cuc i u d di gia nhng ngi lnh gii phng anh hng v qun xm lc M. Khng gian th thch l cn c Khe Sanh ca M - Ngu, thi gian th thch l nhng ngy thng chun b v tin hnh chin dch cng ph cn c chin lc ny. Cc s kin th thch c chia thnh ba cp . Th thch c nhn phm vi i t, vi ci nhn cn cnh. l ni au mt m v em ca Khu, tnh yu ngang tri v tinh thn khc k ca Lng, ni lng ngi cha mt con ca Chnh u Kinh... Th thch vi tng nhm chin s trong khung cnh chin trn vi ci nhn trung cnh. l cuc chin u khng cn sc gia Chnh u Kinh v tm chin s chng li bn thm bo M l cuc chin u gia m, Cn, L, Khi vi qun th bo v my thng tin v tuyn (Tr.234 - 240). l trn nh trn cao im 475 v s hy sinh ca nhn vt L (Tr. 486 - 496) Th thch mang tm vc honh trng vi ci nhn ton cnh. l chin dch cng ph c im Khe Sanh vi chin thng ca trung on 5 v ca c s on. Vi ba cp th thch k trn, nhng chin s cn b nh L, Khu, Cn, Lng, Chnh u Kinh v bao ngi lnh v danh khc u xut hin vi t th v phm cht ca ngi anh hng - phi thng trong s gin d bnh thng, nhng phm cht c nh khng thay i d tri qua nhng th thch khc nhau. Mi ni au ring t h nn cht trong lng dn tm sc cho cuc chin u sinh t vi qun th. l git nc mt him hoi c qunh nh cht du [Tr.1361 ca Khu, l mt git nc mt long lanh trn gng mt Chnh u Kinh [Tr.536] Vi hai s kin th thch thuc phm vi chin trn, nhng ngi lnh Vit Nam chin u, sng v cht nh nhng ngi anh hng. - S sch v sau s ghi tn qu i khng tn, gn mt chc chin s tr tui, tt c u l on vin thanh nin do mt ng ch ng vin ch huy, h em ngc ca mnh dng thnh chin lu cn mi t tn cng in cung ca ch. H chin u n ngi cui cng, khng mt tn lnh M no bc ni qua ci mnh t T
87

quc m h ng cm sng v ng xung..." [15 - 499] Vi nguyn tc xy dng nhn vt tiu thuyt th thch, tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 gp g vi loi hnh tiu thuyt th thch phng din cu trc hnh tng nhn vt - mt kiu cu trc hnh tng lp i lp li nhiu thi i khc nhau vi ba tiu ch: Phm cht ca nhn vt l nh sn v t bin i; cc bin c, s kin xut hin trong tc phm nh mt chui th thch khng nh ch khng lm bin i phm cht ca nhn vt. Nhn vt thuc kiu cu trc ny xut hin trong mt kiu ct truyn c nhng bin c i lch tin trnh cuc sng bnh thng", c nhng hon cnh c bit thc hin chc nng th thch nhn vt. Nh vy vi nguyn tc xy dng nhn vt theo t tng th thch ni th gii nhn vt chnh din ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ta khng ch c th kho st tiu thuyt giai on ny mt gc nhn mi, m cn c thm c s phn loi tiu thuyt Vit Nam hin i theo tiu ch loi hnh hc lch s ca tiu thuyt. 4.1.2. Th gii nhn vt chnh din vi nguyn tc tng i ho hin thc T nhng khm ph mi m ca Bakhtin v s thi v tiu thuyt trong cun L lun v thi php tiu thuyt, cu trc th loi ca tiu thuyt s thj Vit Nam 1965 1975 gp g vi cu trc ca cc th loi cao thng ca thi i c in v trung i tnh quy phm trn nhiu phng din, trong c phng din xy dng hnh tng ngi anh hng l tng ca dn tc. Tiu thuyt Vit Nam giai on ny lun hng v mt hin thc cao c bng ci nhn ngh thut ca cc th loi cao thng xa: St nhp vo qu kh l ci ngun gc duy nht ca mi s sinh tn ch thc v gi tr ch thc. C th ni, chng c cch li khi thi hin ti (...) Chng c ct nhc ln cp gi tr ca qu kh v chng mi c c tnh hon tt ca mnh (8 - 43) Bc tranh hin thc c thing ho khi phn nh vo tc phm v c xu th tr thnh mt qu kh thing ling cho tng lai soi ngm, tr thnh i tng tng nh i vi cc th h mai sau. Chnh bi ci nhn s thi ny, bc tranh hin thc v hnh tng ngi anh hng trong tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 c miu t theo phng hng: Ch c th v cn thit miu l tc l lu danh thin c bng vn chng nhng g xng ng c nhc n, c lu gi trong k c ca nhng ngi hu th. Ngi ta xy dng hnh tng l cho con chu mai sau v hnh tng y dc ch tc trong tm nhn xa nhm n nh trc cho hu th [8 - 44] Cc nhn vt chnh din trong tiu thuyt giai on ny chnh l cc hnh tng ngh thut c ch tc trong tm nhn xa y ngng m ca ngi c. Cc nh vn khi xy dng nhng hnh tng l tng ny nhm n nh trc cho hu th v cho bn c ng i mt cch nh gi khng th bn ci. V chnh cch
88

miu t nhn vt ny hnh thnh nguyn tc tng i ho hin thc vi hai c trng ngh thut sau: Th nht: miu t nhn vt chnh din theo nhng chun mc ca c cng ng to ra nhng tng i lch s ngay trong thi hin ti. Trong tiu thuyt Vit Nam xut hin sau 1975, d vit v ti chin tranh cch mng hay ti thuc phm vi th s - i t, th gii nhn vt c xy dng trc ht bng kinh nghim c nhn ca nh vn ri sau mi c nh hng bng kinh nghim cng ng. V s nh hng ca kinh nghim cng ng ch tham gia vo qu trnh xy dng nhn vt mt mc nht nh. Nhn vt Hai Hng v Ba Sng trong n my d vng ca Chu Lai c xy dng trc ht bng nhng tri nghim c nhn ca nh vn. Hai Hng l ngi anh hng thi chin tranh nay lc lng trc i thng: t con ngi chin thng tr thnh con ngi tht bi, t v tr c tn vinh nay ht thing trong c ch th trng. B Sng xa cng cht tr thnh mt Ba Sng mi, chu khut phc trc th lc ng tin, dc vng v h danh. Ch cn so snh n my d vng vi Nng ng bng ca Chu Lai, chng ta thy hnh tng cc nhn vt chnh din c xy dng bng kinh nghim cng ng bao gi cng c mt mu s chung v phm cht, mt con dng chung cho hnh trnh vn ng tnh cch v s phn, cn khi c xy dng bng kinh nghim c nhn th mi s o le, a oan bt ng nh chnh cuc sng li xut hin. Vi tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, cc nhn vt chnh din c xy dng theo kinh nghim cng ng vi nhng chun mc chung, mang tnh quy phm theo thang gi tr ng - sai, tt - xu c nh sn trong tm thc ngi sng tc cng nh ngi tip nhn. Nhng trong tng i lch s mang tnh tp th ny, chng ti thy ni bt ln t th hy sinh bi trng ca cc nhn vt trung tm. V y l minh chng tiu biu nht cho nguyn tc tng i ho hin thc trong ngh thut miu t cc nhn vt chnh din ca tiu thuyt Vit Nam giai on ny... Bng ging iu ngi ca ngng m, bng ngn ng trang trng giu cht th v n d, t th hy sinh ca nhng ngi anh hng hin ln qua cc trang vit tht k v. N khng ch gi cm xc xt thng, bit n m cn hng suy ngh ca ngi c ti s bt t. y l t th hy sinh ca Hi voi trong Sao bng ca Nguyn Gia Nng: Khi c gi v anh thanh nin mnh khnh chy ti, h thy chic xe Zil s ang ng trn nh dc, mnh my cha ht khi nhng my vn n rung bn bt. Trong nh n d cha tt hn ngi li ta lng vo m xe nh ang ng say nhng mt vn m nhn thng v pha trc, mu loang trn ngc o tng mng sm. H vc anh xung, chn anh cng nhng my ngn chn phi vn chm ga cn gt chn th gn cht vo chn phanh gi cho xe dng li [93 - 262] Ngi chin s li xe y hy sinh trong t th chin u bt khut. Cn y l t th hy sinh bi hng ca nhn vt Mi trong Dng sng phng lng ca T Nhun V:
89

"Trong lng nh c la t, Mi quay li v qut vo mt di ngong ca Rbt Lin: - Tao bit! Tao bit chng my l nhng tn hn nht, chng my ang run s trc thnh ph ny, trc ci cht ang mi lc mi n gn bn chng my! Rbt Lin vt chy ti hng lnh, git ly khu AR.15 trong tay thng h s Nht. Hn co ngi nh mt con ch d lc pht cn in, rit ht c bng n hai nhm vin. Mi ht vo lng ngc lung khng kh mt lnh ca m ngoi , ngng u ln n lot n in cung ca tn M. T lng ngc thot ra ting tht d di ca con ngi anh: - Vit Nam mun nm! i chn sng ph v t di ca anh lc bng nhn ra ht sc r rng rng, di n l mnh t mt lnh v m t, mnh t gn lin vi con ngi lp tc m rng ra v anh ang ri vo gia lng n [147, T2 - 200] Ngi chin s c cng y hy sinh vi mt t th bi trng. Nh vn vnh cu ho t th hy sinh y bng ngn t, dng mt tng i bt t cho ngi lnh Vit Nam trong tri tim cc th h bn c. V sng sng cn y t th hy sinh ca anh Khc (V b - Nguyn nh Thi), anh Qu, em Xuyn (t Qung - Nguyn Trung Thnh), anh Ton, Hong Lan (Nhng rm cao - H Phng), anh Trung (Chin s - Nguyn Khai), anh L, anh m (Du chn ngi lnh - Nguyn Minh Chu), ch S (Hn t - Anh c)... Nhng ngi con u t ca T quc y ng xung t nc c lp, thng nht v i ln ch ngha x hi. H li mt dng ng Vit Nam tc vo thin k, nh L Anh Xun tng vit bng chnh dng mu ca i mnh. H xng ng l nhng tng i lch s ngay trong thi hin ti v s bn vng n mai sau trong k c ca dn tc. Th hai: cc nhn vt chnh din c miu t bng ci nhn l tng ho Khi miu t th gii nhn vt chnh din bng nguyn tc th thch cc nh vn Vit Nam thi k ny to tin hng ti ci tng i lch s c dng ngay trong thi hin ti. Ch qua th thch khc nghit phm cht anh hng v nhn vn ca con ngi Vit Nam mi chi sng. V ch khi h mi xng ng l hnh mu l tng cho v p tm hn v sc mnh Vit Nam. Nu nguyn tc th thch miu t iu kin th nguyn tc tng i ho hin thc li miu t kt qu ca qu trnh dn tc Vit Nam R bn, ng dy sng lo (Nguyn nh Thi). Hnh tng cc nhn vt chnh din c khc ho thnh tng i lch s vi t th v v p ho hng i din cho c dn tc. H chnh l nhng ho thn ca mt dn tc anh hng trong thi i anh hng. Khi cc nhn vt chnh din tr thnh biu tng cho v p v sc mnh Vit Nam th h phi c miu t
90

theo nhng chun mc chung ca cng ng. Nh vy, hnh tng cc nhn vt chnh din c xy dng thnh nhng tng i lch s ngay trong thi hin ti, tt yu phi l nhng con ngi mang phm cht l tng. M.Bakhtin tng vit rt hay v iu : "Ghi khc hin ti cho hin ti (khng k vng c tng nh) th ch cn t st. Ghi tc hin ti cho tng lai (cho hu th) th phi dng cm thch v ng hun [8 44] C th vn dng kin ca Bakhtin soi sng tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 phng din sau: hnh tng cc nhn vt chnh din c xy dng bng cm thch v ng hun - hnh nh tng trng cho nhng phm cht cao qu mang tnh l tng c c cng ng cng nhn v ngng m. Nhng phm cht i t ca con ngi c nhn (qua hnh nh tng trng: t st) khng phi khng qu bu nhng khng ph hp vi nguyn tc tng i ho hin thc, hoc b loi b hoc c ch tc li cho ph hp vi tnh thing ling ca cc nhn vt anh hng trong tiu thuyt s thi hin di thi k ny. Vy, cc nhn vt chnh din c khc ho nh nhng tng i lch s xut hin vi nhng phm cht cao qu no? Vi ci nhn l tng ho, cc nhn vt chnh din xut hin trong au thng, kh khn, th thch vi ba phm cht mang tnh phi thng sau y: Con ngi Vit Nam gin d, bnh thng m phi thng v sc mnh tinh thn. l sc mnh tim tng ca con ngi Vit Nam bt khut khi phi chin u v chin thng nhng th thch, nhng au thng, mt mt tng chng khng th vt qua. Sc mnh tinh thn y c biu hin tinh thn yu nc v lng cm th gic, tinh thn tin cng cch mng v ch kin cng, ngh lc phi thng vt qua mi hy sinh, mt mt... y l hnh nh t Sm chin thng nhng au n v th xc v ngh lc phi thng ca M By khi phi chng kin l c qu hnh h a con yu: Nhng ngn roi u tin nh vo Sm lm git bn c ngi M By, nh nm nhau vn cn ni lin con vi m. M mm ming nht vo mt ting rn nhc nhi. Ri m but dn. M tnh li (...) Sm lng lng di s nh, m b tri vo chn bn m hai m con m vng nh nhng cy tri trng gia rng vi dy leo chng cht (...) M ngi khng nhc nhch trng nh ngi s sp ngt, nhng nh mt m xuyn qua cp roi vt ti tp dn qun ly con, vut ve d dnh con, dn con c chu, hn vi con sp c tr th [138 - 373] l ch Thm (t Qung - Nguyn Trung Thnh) vi cuc i chng cht au thng: chng b gic ct tit", con b git, ngi cha gi b ct mt cnh tay, ch lang thang dc b sng Trc tm xc chng m khng thy, nga mt nhn tri ch thy th nh n nc cht cao nh ni. Nhng ch Thm vt qua tt c cm sng ng khi ri lnh o qun dn x Ho Thanh nh bi gic M. au thng
91

v cm th nh khi thuc n chn cht trong tim ch, l tng cch mng l ngn la lm hn cm n thnh sm st ging xung u th. Trong Dng sng phng lng ca T Nhun V, ngi lnh hin lnh v c phn nht nht nh nh b Tnh Nhn l Mi chin u bt khut v ng xung nh mt ngi anh hng trc mi sng k th. Cc v b i gi Ct c chng chi vi n ho hc, chin u n ngi cui cng bo v l c T quc thing ling. Cn y l anh Khc (V b - Nguyn nh Thi) trong x lim vn thanh thn ngm Kiu, v ch S (Hn t - Anh c) trc lc b hnh hnh cn thit tha nhn nh ng i ng bung sng... C bit bao nhiu nhn vt chnh din l con ngi bnh d trong tnh yu thng vi xm lng, gia nh, ng ch...Vy m khi ng u vi qun cp nc v bn nc, h vt ln bng diu k vi sc mnh v song khng th lc bo tn no khut phc ni. l s gp g ca truyn thng anh hng vi ch ngha anh hng cch mng tr thnh sc mnh v ch. Con ngi Vit Nam gin d bnh thng m phi thng v tr tu v v p tm hn. Trong cu trc nhn cch ca cc nhn vt chnh din trong tiu thuyt giai on ny, chng ti thy hai phm cht ni bt l anh hng v nhn vn. Phm cht nhn vn biu hin qua v p tm hn vi mi mi quan h tnh cm ca nhn vt vi qu hng t nc, ng ch ng bo v ngi thn. l nhng mi quan h tnh cm ht sc p , trong sng, mn nng. Nhng cung bc tnh cm y li c t vo trong th thch khc nghit bc l r phm cht cao p tim n trong s mc mc bnh d. Ch S (Hn t - Anh c) l ngi con hiu tho, ngi v thu chung ch chng tp kt bao thng nm di, ngi m thng con vi tnh mu t mnh mng giu c hy sinh, ngi ng i keo sn, ngi chin s anh hng. Ngi bt s thi tr tnh ca Anh c tp trung khc ho v p l tng ca nhn vt ny c hai phng din ngoi hnh v i sng tm hn. Cng mang nhng phm cht cao p nh ch S nhng c phn gn guc d di hn l ch Thm (t Qung - Nguyn Trung Thnh), Thanh (Ca bin - Nguyn Hng)... C phn trm lng hn l Quyn (V b - Nguyn nh Thi), ch Hai Ngoan, ch Hai Kim Dung (Rng U Minh - Trn Hiu Minh)... V p tm hn ca cc nhn vt chnh din cn bc l tnh yu la i ca cc nhn vt. Tnh yu l tnh cm thuc phm vi i t nhng cng c s thi ho lun song hnh gn b vi tnh ng ch. l tnh yu c soi sng bi l tng cch mng gia Ngn v Quyn (Hn t - Anh c), gia Mn v Thim (Mn v ti - Phan T), t Ho vi Chn Kin (Rng U Minh - Trn Hiu Minh), Thm v Qu (t Qung - Nguyn Trung Thnh), Qunh v Ho (Vng tri - Hu Mai), Tm v Thnh (m m my mu cnh vc - Thu Bn), i v Vng (Bo bin - Chu Vn)... Cha c mt giai on vn hc no m tnh yu la i li ho quyn cng l tng cch mng c mt sc mnh k diu v mt v p bi hng n th. Nu phm cht nhn vn c biu hin qua v p ca i sng tm hn nhn vt
92

th phm cht anh hng li c bc l qua s bng sng rc r n phi thng ca tr tu Vit Nam trong chin u v lao ng. Chng ta chin thng k th hng mnh bng c truyn thng v sc mnh vt cht trong hin ti, bng lng qu cm v bng c b c thng minh. V s chin thng ca tr tu Vit Nam vi k th vn c trnh khoa hc k thut hn hn cng l mt minh chng cho v p l tng ca con ngi Vit Nam trong tiu thuyt giai on ny. Trong tiu thuyt Nhng tm cao ca H Phng, bn cnh s ngi ca lng yu nc v tinh thn dng cm ca con ngi Vit Nam trong chin tranh v xy dng ch ngha x hi, nh vn cn ct cao khc ca chin thng ca tr tu Vit Nam trc quc M binh chng tn la, chng sinh vin Dng va nhp ng tm ra phng n chng nhiu bn h nhng Thn sm, Con ma xm phm bu tri H Ni; binh chng khng qun, Ton tm ra cch nh to bo chin thng nhng tn gic li ti gii nht ca quc M binh chng cng binh, Kin li tm ra cch phn l tn u ngun thng ng cho xe ra tin tuyn... Th thch ca lch s i hi v tr tu Vit Nam tr li c dn tc i ti chin thng. Nu Thung lng C tan ca L Phng din t cuc u tr cng thng gia tr tu Vit Nam vi nhng b c siu vit ca qun xm lc M th trong Di m my mu cnh vc ca Thu Bn, nhng qu mn clymo ca gic M c Tm v i u kch M Thu ci tin khin hai tn Lch v Rugi kinh ngc v thn phc. Ri cch nh dng mnh y to bo ca n v c cng trong Dng sng phng lng ca T Nhun V, ca n v khng qun Sao Vng trong Vng tri ca Hu Mai... Tt c chng minh cho v p phi thng ca tr tu Vit Nam. Con ngi Vit Nam gin d bnh thng vi nhng chin cng phi thng. Nguyn tc tng i ho hin thc vi ci nhn l tng khc ho v p ca cc nhn vt chnh din khng ch sc mnh tinh thn, i sng tm hn, tr tu m cn nhng chin cng phi thng. C l, trong nhng chin cng phi thng kia, cc nhn vt chnh din c xy dng nh nhng tng i lch s ngay trong thi hin ti mi to sng rc r nht. V p tinh thn ca nhng ngi lnh cch mng trong Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu c biu hin trong nhiu tnh hung v nhiu phng din. Nhng phi n trn nh d di v chin thng bi hng ca h trn cao im 475, v p y mi to sng rc r nht. Tt c nhng ngi lnh ti hoa v dng yu nh L, Moan, S, m... u ng xung nhng di chn h l hn 400 xc th. Khng mt tn ch no ng chn ni trn mnh t thing ling thm nhng dng mu anh hng y. cn l chin cng ca i du kch x K Bng (Gia nh m By - Phan T) b gy trn cn ca hng ngn tn gic c xe tng, my bay ym tr. Trong chin cng y, v p anh hng ca bao gng mt thn thng nh Chun, Qung, B, Ng, T
93

Si v c bit l t Sm c khng nh bng nhng hnh ng c th. Chng ta s khng th qun hnh nh t Sm dit xe tng, ri mt mnh mt sng tung honh ngang dc gia vng vy k th. Cng tng t nh th, qua trn chng cn thng li, nhng gng mt anh hng ca i du kch x Ho Thanh (t Qung - Nguyn Trung Thnh), i du kch Hn t (Hn t - Anh c) cng rng r hn bao gi ht. l Hong, Vi, Bi, Sn, ng gi sng Trc v c bit l Thm (t Qung: Nguyn Trung Thnh), ch Ba Rn, Tm Chn, Ngn, Quyn v c bit l ch S (Hn t Anh c). Vi v kh t i, th s nhng con ngi bnh d y chin thng k th mnh v ng hn gp bi. Cn y l t th anh hng ca nhng chin s c cng trong trn nh tiu dit mt n v xe tng M. Trong la n v nh chp, chng ta mi xc ng nhn ra v p anh hng tht phi thng ca nhn dn v t nc mnh - mt v p ch tht s pht l trong th thch v trong chin cng: Ting n th pho lc ny r ln khp vng sn vn ng nhng chic xe tng ni ui nhau chy nh nhng khi la khng l, chiu sng quc c mt vng ph. Loang long bng anh em trn, qun ct kp AK bng xp ui bn M trn ng (...) Mi ngng ln v nhn ra tn M va m np xe. Hn va vung khu cn ln th cng l lc Mi xit c AK. Mt sc mnh bt chng ko nghing ngi Mi qua tri nhng lc thng M cng va vt xung (...) Mi lao ngi ti, dng tt c sc lc cn li bt ngay np xe ln v tng qu th pho cui cng vo khoang (...) Mt ting n nh toc khng gian... [147, T2 - 110, 111] 4.2. Ngh thut miu t cc nhn vt phn din hng nguyn tc bim ho Chng ti mun mn thut ng bim ho ca hi ho din t mt nguyn tc m t trong ngh thut khc ho cc hnh tng nhn vt phn din ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. Ni hm ca khi nim bim ho c dng y gm hai ni dung: Th nht: y l nguyn tc miu t s dng ci nhn cng iu vi mt s chi tit ca ngoi hnh, hnh ng, tm l ca nhn vt, nhm to ra nhng bc chn dung mo m, qui g phc v cho mc ch tro phng, kch ca tc gi. Th hai: y l nguyn tc miu t nhn vt t gc nhn hi hc l bch ho i tng miu t, t lm bt ra ting ci ch giu, ma mai, th hin thc ph phn ca tc gi. Kho st cc tiu thuyt s thi Vit Nam xut hin trong giai on 1965 - 1975, chng ti thy th gii nhn vt phn din u c miu t bng nguyn tc bim ho vi ci nhn cng iu kt hp cng ci nhn hi hc, tro phng. 4.2.1. Th gii nhn vt phn din trong tiu thuyt s thi Vit Nam vit v ti chin tranh cch mng
94

Trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti chin tranh cch mng, cc nhn vt phn din c miu t bng nguyn tc bim ho xut hin vi nhng bc chn dung ngoi hnh v nhn cch mo m, qui g qua ci nhn cng iu kt hp vi ci nhn hi hc. Bn cht xu xa ca chng trng kht vi ngoi hnh v c biu hin qua ngoi hnh ca chng. Nguyn tc bim ho vi cc bc chn dung qu i lt ngi ny khng ch nhm to ra ting ci tro phng m cn to ra s gh tm v lng cm th trong ngi c. Nguyn tc bim ho khc ho hnh tng cc nhn vt phn din nh sau: bim ho v ngoi hnh - trang phc v hnh ng - tm l ca nhn vt t bim ho v nhn cch lch lc, y dc vng v th tnh ca chng. Ci nhn cng iu t m nhng chi tit ngoi hnh xu x d dng, ci nhn hi hc li pht hin cc chi tit l bch, nc ci cc nhn vt phn din ny. Tt c nhm to ra nhng bc chn dung ngi - qu c ngoi hnh d dng, xu x, c hnh ng hung bo, tn c, c tm l bnh hon v xu xa hn, chng c mt nhn cch qui g m tnh th ln t tnh ngi. Nhng bc chn dung ny mang tnh biu tng cho ci xu, ci c Ngh thut miu t nhn vt ny gi lin tng n tnh quy phm c l trong tung c, trong truyn c tch v truyn th Nm Vit Nam: cc vai trung - nnh, chnh - t, thin - c u c nh du bn cht bng ngoi hnh c tnh quy c. Phi chng nguyn tc miu t cc nhn vt phn din y c s hc tp v sng to t vn ho truyn thng ca dn tc? y l chn dung qui g ca Ha Min (t Qung - Nguyn Trung Thnh): Vn ci lng di nh ch lim ci, u i m sp c che vnh tai rch [141 - 27]. Tn c n ny khng ch b vt ho bng ngoi hnh d dng v hnh ng ung mu ngi m cn bng nhng suy ngh, nhng din bin tm l mang tnh bnh hon v th vt:... Cn thng Min th nhn chm chm vo mt, vo ngc, vo ngi c. Mt lung hi nng rng rng trn ln mt, dn ln y ngc n. N bng thm kht n au n c xit cht tm thn mnh d, uyn chuyn ca c gi trong i cnh tay vn ca n [141 - 61]. Nhn vt Ha Min l mt trong s t nhn vt phn din c khc ho i sng ni tm v c mt l tng chng cng r rng vi ci r l mi th giai cp ca n. Cn y l bc chn dung tp th ca bn lnh M c Nguyn Trung Thnh miu t trong t Qung. Ci nhn cng iu kt hp vi ci nhn hi hc chn c mt gc nhn c kh nng to ra hiu qu l ho n hai ln: "Hng trm thng lnh trn trung nh nhng, mnh my gay, lng l bm xm c nhy nht la r, khua chn ma tay, x y nhau, m ly nhau ci h h, h h (...) Tung nh c mt ngi no gia bui tra nng chy ny bng by ra mt ci tr chi gh tm, kinh khng, man r: tp trung tt c nhng thng in trn tri t li y [141 - 120] Cn trong Dng sng phng lng ca T Nhun V, chng ta bt gp hai bc chn dung ngoi hnh in m du n ca ci xu ci c. y l tn i u Trn Long vi
95

ngoi hnh biu hin r nt tnh cch hn h tin - ng mu mt tn tay sai bn thu ca gic M: Trn Long khong 30 tui, ngi cao ln ta v s. Lng my m nh con tm, u mi nh v nhn hot (...) Khi i ngi hn lc la lc l v khi ngi th ci gm mt xung. Ni chuyn vi ai th hay trnh nhn thng. Ci dng Trn Long l ci dng in hnh m cc thy tng quyt l ngi bn tin, gian xo v hiu sc [147, T2 - 1 17]. Tay sai th! Tn quan thy l c vn M Rbt Lin cng xut hin nh mt hung thn ca bng ti": Thn hnh hn cao ln ngn n pha sau li qu sng, thnh th bng ti ca thn hnh hn trm xung tm bn hnh qun tri trn bn. C khun mt hn cng b khut bng ti che lp (...) Ch nghe ting ni t mng ti pht ra ch khng thy r i mi ca hn u v c mp my khng. [147, T2 - 278] T n tng en ti to ra qua hai k ho ngoi hnh k trn, kt hp vi nhng hnh ng tn bo nh t nh, bn git dn lnh, nhng m mu thm c... nhn cch ca hai tn c n ny c lt t vi tt c dc vng hn v xu xa nht mt nhn cch b th vt ho. Chng th m tc gi so snh Trn Long trong cn in lon nhmt con t gic b thng sp sa lao vo i th vi ci mm lm mu v trn mm l ci sng gm guc. [147 - 140] Cn tn R bt Lin khi cung n v bt lc trc s bt khut ca Mi li c v vi mt hnh nh: Hn co ngi nh mt con ch d lc pht cn in [147 - 200] Cng vi ci nhn cng iu qui g ho k th, nhn vt Ba rng vng trong Rng U Minh ca Trn Hiu Minh xut hin vi ngoi hnh v trang phc tht qui d: Mt hn nghch ln trng ngn ngn, trn thp ch cn mt khc, mi gy i, cm ci li, hai g m banh nh cao ln, li thm tc lng ly, da mt en, o qun xanh ti, mu rng vng kh... [100 - 47]. Cng chnh nhn vt c ngoi hnh d dng ny, khi tr thnh tay sai cho gic, bn git, hm hip ht mt con th d in cung. Nhn vt T g li trong tc phm ny cng c miu t trong s ng nht gia ci xu ca ngoi hnh vi ci xu, ci c ca nhn cch: G li i trc u ci gm xung. Mt hn v t n mng xng b pht xng chy, gn c co rt li nn t lu hn khng ngng nhn ln c (...) Li thm da mt hn loang l vt chy, ch trng bch tng, ch hng men mt, cng trng nh khun mt cht [100 - 41, 45] Vi ngoi hnh v nhn cch mo m d dng y, T g li hi mt i con gi ca Chn Thng, bo cho gic bt anh Ba Ln v in cung chng ph cch mng. Cng tng t nh th, ngoi hnh hung thn i i vi bn cht c qu ca tn Ba Ph: Ln u ra mt dn hn gm ng quanh mt lc, mi ngi trng r vc ngi cao ln, di vai g v pha trc nh chc chm hai bp tay xm ba chm, v nht l di mt li chy tia ca hn [138 - l07]. Nhn cch ca Ba Ph cng tng xng vi ngoi hnh ca hn. Tn c n ny thch n gan ung mu ngi
96

v thng dy n em ngh git cng sn c hoa tay": Tay tri hn t ng trc vo mch mu, tay phi hn ca ngt mt nht dao co Tht va t ng trc nng gn vo mch mu, dn dng mu ti chy ng c vo ci lin ng ru, gng, qu c khi thm rau rm thi vn [1 38 - l08] Tn c qu ny cn t ho k v tr hm hip ph n ca mnh: Tao chi ti n l chi chnh tr..." Trong tiu thuyt Di m my mu cnh vc, Thu Bn thng lt t bn cht ca cc nhn vt phn din qua mt vi chi tit ngoi hnh mang tnh bim ho: tn m c hai cnh tay y lng l", T Quo vi mt ci mt y ru nht nht v ting ci rng rn", tn Lch vi i mt mu g ng, lo Lu Vong vi ci u hi bng long... Nhng c qu i lt ngi ny tuy hung bo gy bao ti c nhng li cng ch l nhng con ri ng ngh v bt lc trc sc mnh v ch ca cuc chin tranh nhn dn. tiu thuyt Di m my mu cnh vc, ci nhn hi hc khng chu ng hng th hai m sng i vi ci nhn cng iu kch qun th bng ting ci tro phng (cnh ng Dn u ln vi hai tn con Sc", cnh qun th b m Cu Xo thiu cht di hm...). c bit, ci nhn hi hc cn lm ni bt s ngu dt v l bch n nc ci ca qun th: s d nt, dng i v ting H theo mi cu ni ca trung s Hunh (Gia nh m By - Phan T); cnh bn lnh Ngy t rm hun khi vo hang Hn v b khi tt ngc phi va b chy ton lon va ho sc sa (Hn t - Anh c); cnh tn trung u rng vu ct ging ci lng k chuyn t tay h th anh em Dim Nhu (Du chn ngi lnh - Nguyn Minh Chu)... Vi ling ci tro phng ny, bc chn dung qui g ca nhn vt phn din hin ln tuy ng khinh b cm th nhng khng ng s v n kch cm n nc ci. 4.2.2. Th gii nhn vt phn din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti xy dng ch ngha x hi Cng bng nguyn tc bim ho, cc nhn vt phn din v tiu cc trong b phn tiu thuyt ny b ph phn bng ting ci kch hoc chm bim ma mai. Nu trong tiu thuyt vit v ti chin tranh cch mng, cc nhn vt phn din c khc ho chn dung bim ho ch yu phng din ngoi hnh - trang phc v hnh ng - tm l (t gin tip khc ho nhn cch xu xa ca chng) th y, chn dung bim ho ca cc nhn vt phn din v tiu cc c khc ho c ba phng din: ngoi hnh - trang phc, hnh ng - tm l, nhn cch. Ci nhn cng iu kt hp vi ci nhn hi hc to thnh bt php tro phng. Nhng mi nhn vt (hoc l phn din hoc l tiu cc) ting ci tro phng li c nhng cung bc khc nhau. Bo bin ca Chu Vn khc ho thnh cng hng lot chn dung bim ho ca
97

cc nhn vt phn din, trong hai nhn vt trung tm l Cha Phm v Cha Hoan. Cha Phm thm trm, khn kho, su c l k ch mu ca mi ti c gy ra trn cc x o Sa Ngc, Sa Trung... ng chn chin ht lng th phng cha li sng mt cuc sng xa hoa v dm ng. Qua mi tnh ca Cha vi X Khuyn v qua nh mt ht theo sau eo lng thon th ca Nhn, chng ta bit trong v linh mc phng phi nng by nhm kil ny c mt con qu d ang n nu. Cn y l ting ci tro phng bt ra t ci nhn hi hc v nh tu hnh kh hnh: Chao i! n chin th ng, ng chn chin th thiu cho nn s kh dng ny. Cc b c gy yu, m o trong xm thng np nhn Cha, d xem sc kho ngi sa st bao nhiu. V khi mm cm bng xung con g ch vi hai phn ba, con c hp ch bc c hai ln v ni ba cm tm ch vt c non na, th cc b c rm rm nc mt than: Cng vic nh cha y ry nh th kia, m c cha chng con n ung chi cht dng ny, th sc u m coi sc lu di cho bn o? [146 - 2 19] Ci c n trong v bc l ci thin l mt ch sau mt vi chi tit ngh thut mang tnh bim ho ny. Cn nhn vt Cha Hoan vi xut thn lu manh, tng eo lon i u trong qun i Php xua qun i cn qut, cp bc v tm mu cc thn xm bn lng khng chu cm thnh gi ln nc nh cha. Cha Hoan lm gim c chng vin nh hc tr hc mu bng nhng th v rt c. V y l chn dung ngoi hnh cng nhn cch mang tnh bim ho ca cha: Cha Hoan lc y chy sm sm ngoi cng v. Tc Cha dng ng, mt nng v nh qu b chn. i mt Cha trng, cng trng d nh mun li hn ra ngoi, o di thm, qun xn gn, l i bp chn to nh hai ci ct, y lng en x, bn chn dm t bi bm y. Cha hoa ci roi my bn ba trn u, go tht d di: - Canh gi th ? Trc nht th ? Chng my ng cht ht. Mau ko c ra... ra ht... ra ht! nh cho chng nh xng, tri c iu v y. A? N lm lon . Cho mt bng n, bng n [146 - 234] Chng ta nhn ra ct cch lu manh, v bin sau t o chng thm y. Ngoi tr Bo bin, cc tc phm cn li ch tp trung khc ho hnh tng cc nhn vt tiu cc vi s lng t i. V mu thun i khng va yu t va m nht, li c gii quyt qu d dng, cc nh vn phi s dng nguyn tc bim ho phng i mt vi nt tnh cch liu cc, lo ra mt th lc i trng vi cc nhn vt chnh din. l Vng, Sn, Tc, Long en trong Bui sng ca Nguyn Th Ngc T. S ch k ca Vng dc tp trung khc ho qua thi m c tng qun c v con, cng vic v qua ch tit Vng ci sung sng khi i mt lc m tm c mt chm lc gi st li. Sn c miu t bng ci nhn hi hc: thi t li vi vic chy xe ch ct thu kim tin cng thi xu nnh. Ri s ranh ma ca Tc khi ngn cn i my cy ci to ng Tu h, s lu manh ca Long en kh i n trm c v hnh
98

hung Hun... Cng tng t nh th, trong t lng ca Nguyn Th Ngc T, cc nhn vt bim ho xut hin vi thi bn tin ca T, thi li nhc tham n ca By p... Cc nhn vt tiu cc ny khng li mt n tng no trong lng ngi c. tiu thuyt Nhng tm cao ca H Phng, hnh nh cc nhn vt tiu cc tht t i v cng ch xut hin thong qua vi vi nt bim ho: Vn S vi ci u hi bng long v thi dm ng, Huyn T, Tnh ru... vi cch sng tru lc, dn bun ch en dm kiu hnh v ci ch en ca mnh": y ch c thiu my bay vi tn lut"... Ngay trong mt cun tiu thuyt c gi tr vi s khm ph mi m v tinh nhy l Ch tch huyn ca Nguyn Khi, nhn vt tiu cc m vi ti tham xut hin trong s miu t chung chung s lc Nh vn cng mi ch dng l vic cnh bo mt t nn m cha i su vo khm ph cn nguyn cng thc trng ca n. C th ni, s ph phn ci xu, ci c qua cc nhn vt phn din ca tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi cn yu v c phn n trnh. Ring Bo bin ca Chu Vn l mt ngoi l. y l hn ch ny c tnh lch s xut hin do quy nh ca thi i.

* *

Trong th gii nhn vt ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti thy cht s thi kt hp vi cht tiu thuyt trong cu trc hnh tng nhn vt to ra nhng in hnh vn hc c th ca loi hnh tiu thuyt s thi hin i. l nhng in hnh vn hc kiu mi, c phn tip ni v nng cao t nhng in hnh vn hc ca ch ngha hin thc. N nng v tnh quy phm m nh v tnh c nhn. Trong th gii nhn vt ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, cc nhn vt chnh din c xy dng bng nguyn tc th thch v nguyn tc tng i ho hin thc vi mc ch ngi ca v c gn b nhun nhuyn vi cm hng anh hng. Cc nhn vt phn din c xy dng bng nguyn tc bim ho nhm to ra ling ci tro phng t co v kch k th, cc nhn vt phn din li gn b vi cm hng hi hc v cm hng tro phng. Th gii nhn vt k trn c xy dng vi cu trc hnh tng nhn vt m cht s thi va phn nh chn xc hin thc lch s va tho mn yu cu ngh thut ca phng php sng tc hin thc x hi ch ngha. Tuy nhin, m hnh ngh thut ca hai loi nhn vt chnh din, phn din ny li bt r su xa vo truyn thng vn hc dn tc. T c tch, truyn th Nm, tiu thuyt chng hi thi trung i,
99

vn hc dn gian v vn hc trung i Vit Nam c truyn thng phn nh hin thc vi m hnh th gii phn cc thnh hai tuyn: thin - c, chnh - t. V ci nhn ngh thut truyn thung lun dnh cho nhn vt chnh din nhng phm cht mang tnh l tng ho, dnh cho nhn vt phn din ci nhn cc oan: ci xu ci c chng l tuyt i, ngoi hnh qu trng kht vi tm a qu. Truyn thng vn hc k trn ca dn tc gp g vi m hnh tiu thuyt Nga - X vit thi chin tranh v quc, c hai ngun nh hng t quc t v t truyn thng kia kt hp vi c im lch s ca thi i chin tranh cch mng v xy dng ch ngha x hi Vit Nam, lm xut hin loi hnh tiu thuyt s thi hin i. V t , th gii nhn vt mang c trng ngh thut ca loi hnh tiu thuyt ny ra i vi nhng u nhc im mang tnh lch s ca n.

100

Chng ba LOI HNH KT CU V XUNG T TRONG CU TRC TH LOI CA TIU THUYT S THI VIT NAM 1965 1975
1. Loi hnh kt cu lch s - s kin trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 Kt cu l ton b t chc ngh thut sinh ng ca tc phm khi nh vn bt tay vo sng tc, ton b cht liu sng ngn ngang, b bn i hi phi c mt hnh dng, mt t chc hp mc ch v hp l ti a ca chng. V qua qu trnh lao ng ngh thut ca nh vn, kt cu ra i nh mt cch t chc li ct truyn, sp xp b tr cc nhn vt, s kin, chi tit... sao cao to ra c mt hnh thc vn bn ngh thut c kh nng th hin ti u nht ch v t tng tc phm, c sc mnh chim lnh tri tim ngi c mt cch trn vn nht: kt cu l ton b t chc tc phm trong tnh c o, sinh ng, gt cm ca n [92 - 296]. Kt cu l mt phng din khi qut ngh thut va n nh, bt bin va i mi, sng to khng ngng. c trng ny kt cu cng ging nh c trng ca th loi to ra sc sng mnh m v kh nng t i mi ca n. Vi nhng c im n nh v mang tnh lp li ca kt cu, chng ta c th kho st nhng loi hnh kt cu ca mt th loi, mt tro lu vn hc hay mt thi i vn hc. chng hai, chng ti bn n s chi phi ca cm hng s thi n vic hnh thnh loi hnh kt cu lch s - s kin trong tiu thuyt s thi Vit nam 1965 - 1975. T ci nhn khi qut y, chng ny chng ti mun kho st nhng c im c th ca loi hnh kt cu ny trong hai phm vi: Kt cu hnh tng ngh thut v kt cu vn bn ngh thut. 1.1. Loi hnh kt cu lch s - s kin vi kt cu hnh tng ngh thut 1.1.1. Kt cu ca h thng nhn vt Chng ta u bit kt cu lun lun l phng din t chc hnh tng ngh thut v khi qut t tng - cm xc. i vi h thng hnh tng nhn vt trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, loi hnh kt cu lch s - s kin d xut hin tt c cc tc phm, t chc h thng nhn vt thnh hai tuyn, t chng vo quan h i lp loi tr nhau mt mt mt cn. Do thuc th ti lch s - dn tc, ly xung t chin tranh v xung t x hi lm i tng phn nh trung tm, tiu thuyt Vit Nam giai on ny s dng loi hnh kt cu lch s - s kin phn nh hin thc trong cc mu thun xung t mang tnh s thi. T mu thun i khng gia hai tuyn nhn vt chnh din v phn din khi qut xung t v l tng, nhn cch v l sng. 1.1.1.1. H thng nhn vt chnh din vi vai tr x hi v vai tr vn hc ca n
101

trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 Xt vai tr x hi, cc nhn vt chnh din ny l nhng ngi con l tng ca giai cp cng nhn, ca ng, ca dn tc. H mang trong mnh nhng phm cht u t nht ca giai cp tin phong, mang l tng chnh tr tin tin nht ca thi i: l tng cng sn ch ngha. Nhng nu ch ch n vai tr x hi ca nhn vt th s dn n cch nhn vn hc nh mt hin tng x hi thun tu. Bi vy, bn cnh vai tr x hi, cc nhn vt chnh din cn ng vai tr vn hc ca mnh. l vai tr anh hng vi chc nng nu gng. Khi kho st h thng nhn vt chnh din trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975, chng ti thy h u l nhng con ngi l tng phm cht chnh tr. H u xut sc trong vai tr x hi ca mnh. V khi , h l nhng anh hng ca cng ng, ng vai tr nu gng cho qun chng trong chin u v trong lao ng. Lch s i hi v quy nh vic hnh thnh nhng hnh mu l tng y. Yu cu chnh tr v yu cu ngh thut gp g nhau trong mt i hi bc thit: Vn ngh ta phi biu dng v ca ngi (...) tm gng chi li ca ch ngha anh hng mi (...) ghi li cho c hnh nh ti sng ca nhng con ngi y, nhng anh hng mi ca dn tc, ca thi i chng ta (Dn theo 71 - 56). V xu th ca ngi ch ngha anh hng cch mng trong vn ngh 1945 - 1975 khng ch dng li nhng c nhn anh hng m cn phi hng ti nhng tp th anh hng, hng ti ch ngha anh hng cch mng mang ngha ton dn: Trong s nghip chng M c nc, ch ngha anh hng cch mng khng ch th hin mt s ngi u t nht m ang tr thnh np sng, chin u v lao ng ca hng triu qun chng, thuc mi la tui v mi tng lp nhn dn; ch ngha anh hng cch mng khng ch ny n nhng mt trn u tranh quyt lit vi qun th m ang m rng ton din khp ni... (Dn theo 71 - 56). Vi kim ch nam l ng li chnh tr nh hng cho ng li vn ngh k trn, vn hc ngh thut ni chung v tiu thuyt thi k ny ni ring tp trung khc ho h thng nhn vt chnh din vi vai tr x hi con ngi l tng v vai tr vn hc anh hng - nu gng. l cc nhn vt mang phm cht l tng nh: T, Chn, Sm (Ca bin Nguyn Hng). H l nhng chin s trung kin ca ng, vt qua mi gian kh th thch, bt khut trc y i, tra tn ca ngc t quc. Nhng ngi anh hng y nu tm gng ngi sng ca ch ngha anh hng cch mng. Cc nhn vt: Thanh, m La, Sn, Vi B... tip bc h trn con ng cch mng. Cn anh Khc (V b - Nguyn nh Thi) m thm thp la cch mng trong nhng ngy en ti, kin cng trc s tn bo ca qun th. Khc hy sinh anh dng trong lao t nhng v p l tng ca ngi anh hng y vy gi bao th h
102

tip bc. Nhng An, Quyn, Hi... vng vng i theo bc chn anh. Cn trong cc tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi, nhng tm gng anh hng trong lao ng v chin u cng to sng rc r. l Tip (Bo bin - Chu Vn); Ton, Thng, Kin (Nhng tm cao - H Phng); Hun, Minh (Bui sng - Nguyn Th Ngc T); Dng, Thanh (Xi mng - Huy Phng)... Nhng th thch ca h tuy khng d di nh th thch ca cc anh hng chin trn, nhng m thm, quyt lit chiu su ca i sng x hi v trong lng ngi. Cc nh vn xy dng cc nhn vt l tng ny va khi qut hin thc cuc sng qua s phn con ngi, va nhm mc ch nu gng c v, ng vin c dn tc vt qua nhng th thch khc nghit ca lch s. Trong loi hnh kt cu lch s - s kin ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, h thng hnh tng nhn vt c phn chia thnh hai tuyn v c t vo tng quan i khng. Nu h thng nhn vt chnh din mang nhn cch cao p v l tng tin tin th h thng nhn vt phn din li ng vai tr phn nh bng ti xut hin tn vinh nh sng. 1.1.1.2. H thng nhn vt phn din vi vai tr x hi v vai tr vn hc ca n trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 Loi hnh tiu thuyt s thi s dng kt cu lch s - s kin nh mt phng tin c th khi qut hin thc. Trong m hnh th gii phn cc y, th gii nhn vt c phn tuyn rnh mch. Cu trc nhn cch ca mi loi nhn vt phn din hay chnh din u mang nhng phm cht c nh bt bin. V trong kt cu ngh thut ny, mi loi nhn vt li ng vai tr ca mnh khi tham gia vo xung t chin tranh hay xung t x hi. Nu nhn vt chnh din ng vai tr ngi anh hng th nhn vt phn din ng vai tr k chng i". Nu nhn vt chnh din m nhn chc nng nu gng th nhn vt phn din li thc hin chc nng vt tng phn. Vi s i lp v vai tr v chc nng y, nhn vt chnh din v phn din gp g v xung t vi nhau trong cuc i u lch s. V y cng l cuc i u v l tng: cch mng v phn cch mng; x hi ch ngha v phi x hi ch ngha; i u v nhn cch: cao c v thp hn... Trong cuc i u lch s y, ci tin b, ci cao c chin thng ci phn ng, bo th, lc hu, thp hn. T cuc i u lch s ny, dng lch s vn ng v i v pha tng lai ti sng. Trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, h thng nhn vt phn din xut hin trc ht vi vai tr x hi: k th dn tc v k th giai cp. l qun xm lc M v b l tay sai chng cng in cung vi mt l tng chnh tr phn cch mng v mi th giai cp. l cc nhn vt tiu cc chng ph cng cuc xy dng ch ngha x hi, vi lp trng t tng phn ng, hoc chng ph mt cch v thc bng nhng biu hin lc hu, bo th, t li trong np sng v trong cung cch lm vic. Trong Ca bin ca Nguyn Hng, hai tuyn nhn vt cch mng v phn cch mng c xy dng trong th i khng. Mt bn l tuyn nhn vt chin s cch
103

mng m nhn vai tr ngi anh hng vi chc nng nu gng, mt bn l tuyn nhn vt phn cch mng nh Vanh xi, Thi San, i Nh, Ty Cu, Kim T... chng thc hin vai tr k chng i v chc nng vt tng phn ca nhng tm gng sng ngi ch ngha anh hng cch mng kia. Trong cuc u tranh ny, nhng k chng i cng hung hn, tn bo, thm c bao nhiu, s chin thng ca nhng ngi anh hng cng c ngha to ln by nhiu. Nhn cch hn bn thu ca chng tr thnh vt tng phn nhn cch cao p ca nhng ngi cng sn cng ngi sng. Cng tng t nh th, V b ca Nguyn nh Thi miu t cuc u tranh khng khoan nhng gia lc lng nh sng vi lc lng bng ti. Chng ta cm phc trc nhn cch, l tng, ngh lc v ch phi thng ca Khc, An, Quyn... t nim cm phc ny, s khinh b v gh tm c dnh cho Ngh Khanh, Huyn Mn, La tic, Rbe... Cc nhn vt anh hng mang phm cht l tng nh nhng con sng k v cun ln t bin c nhn dn lao kh nhn chm, qut sch mi k th trn con ng a c dn tc ti c lp, t do v hnh phc. cn l kt cu phn tuyn - i lp gia hai bc tranh x hi: - s xa hoa ca giai cp bc lt, - s khn cng ca nhn dn lao ng. (v d: V b, Ca bin). tt c cc tiu thuyt sng tc thi k ny, chng ti cng bt gp mt loi hnh kt cu tng t trong h thng nhn vt ca n, tuy cng kch tnh mi tc phm c khc nhau. 1.1.2. Kt cu ca h thng s kin trong khng gian - thi gian ngh thut Loi hnh kt cu lch s - s kin c mt vai tr v cng quan trng trong vn hc ni chung v tiu thuyt thi k ny ni ring. S t hp nhn vt khng th thc hin c nu khng c mt h thng s kin tng ng. Cc nhn vt gp g, yu thng, xung t u tranh loi tr nhau hay gn b vi nhau u nh vo s kin. Bi vy: S kin l nhng bin i, tc ng, s c c ngha quan trng i vi nhn vt, lm cho nhn vt v quan h ca chng khng gi nguyn hin trng m phi bin i theo (...). N va phn nh s vn ng ca i sng, va to nn s vn ng trong tc phm... [91 - 302] Trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, loi hnh kt cu lch s - s kin khng ch chi phi cch t chc h thng nhn vt m cn chi phi cch t chc h thng s kin trong khng gian v thi gian ngh thut. 1.1.2.1. Loi hnh kt cu lch s - s kin chi phi cch t chc s kin trong khng gian ngh thut m tnh s thi Loi hnh kt cu lch s - s kin vi vic miu t mt bc tranh th gii phn cc ang bin ng d di trong xung t chin tranh v xung t x hi, tt yu hng n cc m hnh s kin mang tm vc lch s - dn tc, dn n vic hnh thnh cc kiu s kin trong cc kiu khng gian ngh thut sau y: Kiu s kin k
104

v mang tnh cng ng xut hin trong kiu khng gian cng cng. Trong loi hnh tiu thuyt s thi hin i, chng ti thy khng th xut hin m hnh s kin i t thun nht trong nhng khng gian ring t. Ci nhn cng ng ca loi hnh tiu thuyt ny lun s thi ho mi bnh din trong cu trc th loi ca n, k c nhng yu t ring t nht ca i sng c nhn. V th, trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, cc s kin mang tm vc lch s - dn tc c xu chui vi nhau hnh thnh mt loi hnh kt cu c th. Cc s kin trung tm c phn nh vo tc phm u l cc s kin k v mang tnh cng ng, lin quan n vn mnh ca c dn tc: Chin tranh, phong tro cch mng, khi ngha, chin dch, phong tro hp tc ho - cng nghip ho... H thng s kin k v ny tt yu phi xut hin trong kiu khng gian cng cng - nhng phm vi khng gian rng ln tng xng vi nhng s kin ang xy ra trong n. l khng gian chin trng, hu phng, nh my, hp tc x... Trong nhng khng gian rng ln y, nhng khng gian b phn nh con ng, cnh rng, nh ni, chin ho, mt tha rung, mt phn xng - nh my... u nm trong s gn kt hu c, sng cn mang tnh h thng gia b phn vi chnh th. Nhng s kin mang tnh i t hay th s xut hin trong nhng khng gian nh b nh gia nh, ni hn h, phin ch lng... cng khng cn mang ngha ban u v ch thc ca n. Chng c s thi ho bng hai cch: t ci nh b ring t vo trong lng ci rng ln k v vi quan h mu tht; m vang ho hng ca cc s kin lch s k v di vo mi gc khut ring t nht ca i sng con ngi. Bi th chng ta bt gp nhng n hn tnh yu xut hin trong la n, li th thu chung ca la i ho vo li th trung thnh vi l tng... Trong nhng thng nm khc lit v y p cc s kin phi thng y, c dn tc buc phi vn vai ln dy phi thng trong mi phng din p li i hi sng cn ca lch s. Trong tiu thuyt thi k ny, chng ta bt gp hng lot s kin k v lin quan n vn mnh cn - mt, vinh - nhc ca c cng ng, xut hin trong nhng khng gian cng cng c phm vi honh trng. l s kin u tranh gii phng dn tc v cuc cch mng thng Tm nm 1945 trong hai b tiu thuyt s: V b ca Nguyn nh Thi Ca bin ca Nguyn Hng. S kin k v quyt nh vn mnh sng cn ca dn tc c s tham gia ca hng triu ngi lao kh din ra trong mt khng gian v i c tn gi l t nc. Nhng khng gian c th trong mi tc phm nh xm Cm Hi Phng, Cao Bng, Bc Kim, Thi Nguyn, H Giang, Tuyn Quang... (Ca bin) hay sng Lng, H Ni, vnh Bi T Long, bn sng Rng, ni Yn T, Hi Phng, Ch Ln (V b)... va c mt quy m rng ln, va l hnh nh thu nh ca khng gian t nc ang bin ng d di trong bo tp cch mng. Cn y l s kin ng khi ca ng bo min Nam au thng v anh dng trong t Qung (Nguyn Trung Thnh), Rng U Minh (Trn Hiu Minh), Gia nh m By (Phan T). D chn thi im trc hoc sau ng khi, c ba tc phm ny
105

u tp trung ti hin mt s kin v i: t mu v nc mt, ng bo min Nam qut khi ginh v gi ly s sng, gi ly l tng cch mng ca mnh. S kin ny c t vo trong nhng khng gian cng cng: X Ho Thanh (tt Qung), X K Bng (Gia nh m By), vng t rng U Minh (Rng U Minh). V c ba khng gian ny u c khc ho trong s gn b vi min Nam bt khut. Ngay c nhng khng gian nh b, ring t nht cng mang m vang s thi: cn hm b mt m t Sm v B trao tnh ang rung ln trong ting sng cng ting gt giy qun gic p trn nc hm; pht tm tnh ca Ngn v Quyn din ra trong hang Hn sau mt t phn cng quyt lit ca i du kch vi qun ch; trong mi nh ca Qu v Thm - mt khng gian gia nh mang tnh ring t nht, li th th m m ca Qu vi v l ni v min Bc x hi ch ngha., v cch mng, v nhng cy sng ang ch ngy tr th... Cng tng t nh th, trong cc tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi, chng ta bt gp s kin trung tm trong Bui sng l phong tro c gii ho ng rung, trong t lng, bo bin, t mn, Ch tch huyn l phong tro hp tc ho nng nghip. C hai s kin ln lao y din ra trn vng qu mnh mng ang chuyn mnh i ti. Nhng cy cu v dng sng, nhng cnh ng ang rung chuyn ting my cy, ba n ca i gt trn b rung thm mi la mi, tri chn nui, sn kho... tt c ang cng con ngi a nng thn i ti hnh phc. C min Bc x hi ch ngha ang thp thong ng sau nhng lng qu ang chuyn mnh trong nim vui phi phi y. C gian kh hy sinh nhng m hng lc quan trn ngp kiu khng gian ny. Kiu s kin th thch trong khng gian thc th ang bin ng y l kiu s kin d tm v m hay vi m lun xut hin nhng bc ngot quan trng, quyt nh s vn ng tnh cch v s phn ca nhn vt, rng ln hn l quyt nh vn mnh sng cn ca c cng ng. Kiu s kin ny va l iu kin th thch nhn vt bc l bn cht ca mnh va l ng lc ct truyn vn ng. Nhng s kin th thch lun xut hin trong khng gian thc th vi mt hon cnh, mi trng xc nh no . y kiu khng gian tm trng t xut hin, khng gian o gic hon ton vng bng. Trong tiu thuyt Vit Nam xut hin sau 1975, vi xu th hi c - chim nghim qu kh qua dng thc, kiu khng gian tm trng v khng gian o gic li xut hin dy c Trong Thn phn tnh yu ca Bo Ninh, khng gian tm trng vi chuyn tu chy trong m, khng gian o gic vi Trung gi hn cng cc hnh nh t thi, mu, la, bp chn con gi trng mut.. c tr i tr li nh nhng biu tng m nh v ni au chin tranh. Nhng trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, i tng phn nh d l chin tranh hay cng cuc xy dng ch ngha x hi vn thuc thi hin ti. Ci nhn miu t cha b thay th bi ci nhn hi c - phn tch. Bi th, kiu khng gian thc th vn chim v tr trung tm vi nhng s kin mang chc nng th thch con ngi.
106

Trong nhng khng gian ang bin ng d i b mt nh khng gian chin trn hay chiu su vi cc vn nhn sinh nh khng gian hu phng, cc s kin th thch buc c hai lc lng ta v ch, tch cc v tiu cc bc l r bn cht ca mnh. C hai khng gian chin trng v hu phng u vn ng theo xu th: m ra rng di trc nhu cu gn b vi cc min khng gian khc trong c nc to ra th trn mt lng nh gic, u cng l tin tuyn v u cng l hu phng, tt c va sn xut, va chin u v mt l tng cao p. Trong Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu, s kin th thch l cuc i u quyt lit gia qun dn ta vi M Ngu. Khng gian ca s kin y l min rng ni min Ty Qung Tr rng ln. Mt khng gian chin trn vi nhng hnh nh c th: dy Trng Sn, sng X Pn, bn lng Ty Nguyn b tn ph, chin ho, bi khch, cc cao im bom n ngt tri... S kin th thch y lm bc l bn cht ca c hai tuyn nhn vt ch - ta: Chnh u Kinh b thng vn va cng thng binh va chin u, L hy sinh anh dng trn cao im 475 hon thnh nhim v, Cn mt mnh lc vo gia mt di i bit kch M vn ch ng tn cng... i lp vi ch ngha anh hng cch mng ca ta l s hn nht ca ch trc th thch: s ri lon y hoang mang ca chng trong cn c T Cn, thng Th mt v nhng tn t binh M hn h, thng Kim bn cht tn trung u... Kt cu lch s s kin chi phi cch t chc h thng nhn vt v s kin c hai cp v m v vi m. Vi s chi phi nh th, s kin ng khi th thch khng nh sc mnh qut cng ca Tham, Vn, Vi, Hong... (t Qung), l tng cch mng a h l au thng n vi nhng hnh ng anh hng. Ngc li s kin th thch y buc cha con Ha Xang, Ha Mn cm thy t ang rung chuyn di chn mnh. D hung bo n in cung, kht mu nh d th, chng phi tht bi nhc nh. S kin th thch trong t Qung c t vo mt khng gian rng ln: di t min Trung Nam B au thng anh ng m tm im l x Ho Thanh. Ngn la ng khi t y lan rng v ting sng u tin chng M cng t y lan xa. cn l s kin th thch trong Bo bin ca Chu Vn vi hai biu hin: th thch bn lnh chnh tr, tr tu, ti nng ca ngi cn b cch mng nh Tip, Tht trong cuc u tranh vi th lc phn ng i lt tn gio nh Cha Phm, Cha Hoan cng b l tay sai; th thch trong cuc u tranh gia hai con ng: x hi ch ngha v phi x hi ch ngha. S kin th thch ny c t vo mt khng gian ang chuyn mnh vt v v au n l x o Sa Ngc, Sa Trung... y l mt khng gian nng thn mang tnh c th vi s ng tr ca nim tin tn gio. Th thch gay gt din ra gia hai con ng, hai lc lng cch mng v phn cch mng, gia hai cch lm n tin b v lc hu v trong tng con ngi vi bao mu thun ging x. Ci mi, ci tin b chin thng ci lc hu, bo th, phn ng vi bao mt mt, hy sinh. Kiu s hin xung t t tng trong khng gian th s - i t c s thi ho
107

Xt bnh din b mt, cc tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi khng khc ho c mt h thng s kin giu kch tnh. Mu thun x hi cn m nht v yu t l nguyn nhn dn n tnh trng ny. Ch c Bo bin ca Chu Vn l vt ln trn nhc im y nh phn nh nhng xung t c bit cng thng mt vng t c bit: vng cng gio ton tng trong nhng nm sau ho bnh lp li. Phi chng cc tiu thuyt thi k ny ch phn nh nhng mu thun nh: c th v tp th; cy tha v cy dy; c gii ho v s manh mn ca sn xut? Khng! ch l nhng biu hin hnh thc b mt ca mu thun x hi. chiu su ca n, chng ti nhn ra kiu s kin mang xung t phng din t tng: xung t v l sng, v nhn cch v t tng ca nhng b phn ngi khc nhau trong i sng x hi by gi. Xung t y din ra trong khng gian th s - i t nh khng gian lng x, khng gian gia nh, khng gian sinh hot, khng gian tm trng ca con ngi. Nhng kiu khng gian th s - i t ny c s thi ho bi c soi chiu bng ci nhn cng ng, c nh gi bng li ch cng ng. Trong Bui sng v t lng ca Nguyn Th Ngc T, kiu s kin xung t v t tng xut hin gia cc nhn vt tch cc v tiu cc V s xung t ca Hun, Minh, M (Bui sng) v Khi, Thc, Ngt (t lng) vi nhng Sn, Thng, T, Long en, By p... l nhng du hiu ban u bo trc s xung t gia hai loi ngi mang l sng, nhn cch v t tng i lp nhau. Cc nhn vt tch cc lao ng, chin u, hy sinh quyn li ring v tp th, v t nc bao nhiu th cc nhn vt tiu cc hoc tham lam t li, hn nht lun lch, li bing v ph hoi by nhiu S xung t ny mi manh nha h l trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. Nhng n hm nay, l mt thc t ng bun khng th ph nhn. Cng vn vi kiu s kin mang xung t t tng c phn nh gin tip, nhng t tng tch cc v tiu cc u thut dai dng vi nhau gia hai b phn ngi, trong chnh mi con ngi. Tc phm Ch tch huyn l mt v d tiu biu cho iu . Trong tc phm ny, ch t s kin m tham ca cng quy t vo y bao mi quan h ca nhiu nhn vt, t hnh thnh nhng xung t v t tng mang tnh in hnh trong cng cuc xy dng ch ngha x hi nng thn Vit Nam. l mi quan h gia m vi thng v ng u x ng Kt l Thu, Mc, Bin. T nhng mi quan h ny, xung t v t tng gia m vi Mc xut hin: thi t li hiu danh ca mt cn b y nng lc l m vi s trong sng nhng n nang ca mt cn b tt nhng thiu nng lc l Mc. Ri s tinh qui ca m gp c t tng hu khuynh ca Thu, Bin cng c c hi pht trin thnh ti li. l mi quan h gia m vi Hip. T sai lm ca m, Hip bc vo cuc u tranh t tng trong chnh bn thn. Ci nhn nh kin, chy theo thnh tch, n
108

tng ch ngha, vi nhng thin kin c nhn xung t vi s tnh to sng sut v nguyn tc tnh ng cn c mt cn b lnh o nh Hip... c bit, trong tiu thuyt i bc na ca Nguyn Th Phng, s kin i bc na ca ch Hoan li khi m mt xung t mang tnh t tng. l xung t gia hai t tng: t tng lc hu, bo th, mang nng th lun l, l gio phong kin c h trong nhng con ngi ch k tn nhn nh B Hai, Bnh Mu v t tng cch mng ca cuc sng mi x hi ch ngha ang i hi mi con ngi phi thc hin mt cuc cch mng ngay trong t tng ca mnh. iu ng tic l cc nhn vt Hoan, Cn cam chu, nhn nhc qu. Vai tr ch ng ca ng qua B th chi b Vin cn qu m nht. Khng gian lng qu trong tc phm ny dn nn trong n s vt v au n chuyn mnh theo dng chy lch s. S bin ng to ln ca c t nc ang m vang vo nhng thn xm b nh ny v chnh l du hiu s thi ho ca n. C ba kiu s kin: k v mang tnh cng ng, th thch, xung t chiu su t tng, xut hin trong khng gian thin nhin m sc mu tm l. C ba kiu s kin k trn cn gn b vi khng gian thin nhin m sc mu tm l. Khng gian thin nhin y li c phn chia lm mt s loi c bn: khng gian thin nhin l bi cnh cho s kin xut hin vi sc thi tm l trung ho; khng gian thin nhin m sc mu bi trng dnh cho s kin chin trn, khng gian thin nhin m sc mu th mng dnh cho nhng s kin c tnh tr tnh. Loi khng gian th t mang c ba sc thi v chc nng k trn. loi khng gian th nht, chng ta bt gp nhng bc tranh thin nhin xut hin nh mt sn khu s kin xy ra hoc nh mt ci nn dn dt n s kin v nhn vt. y l mt khung cnh thin nhin nh th trong Rng U Minh ca Trn Hiu Minh. "Nhng vo su ngn Xo L th l hai bn mng dn. ng Xo cong queo hp li, c ch c cy bt bng mun che khut mt nc. Bt u ht cc xm vn v nh hai bn Xo, vo n m rng U Minh vi nhng cnh ng trn c, nn dn nhng cm bnh bt, m trm l chn ngang ngn xo. ng Hai y, ngi nh tr tri trn m rng... [100 - 55]. Trong Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu, chng ti bt gp s an xen loi khng gian thin nhin th hai v th ba: Bc tranh thin nhin bi trng v bc tranh thin nhin th mng Va gn b vi s kin chin trn v s kin mang lnh tr tnh, va l gng soi ca tm trng nhn vt: y l bc tranh thin nhin va m sc mu bi trng dnh cho s kin chin trn va mang sc thi tr tnh, s tn ph vn khng tiu dit ni s sng v cng khng hu hoi ni tnh yu ang tri dy trong tm hn Xim. Thin nhin c nhn qua i mt v tri tim ca ngi con gi ang giu kn tnh yu trong au n v mt mt.
109

"Nhng hm nay thung lng Khe Sanh p tng au kh ang tr d. Mt t mang y vt tch bom n ang tri ra gia hng thm ma xun n gt chn nhng ngi chin s gii phng gim ln. Ni y khp vng pha Nam thung lng, i ch no cng thy du tch ca nhng trn bom B52. Cy ci u b qut ng, cc dng sui c ngu, thuc bom kht lt m y nng ry. Bom n o xi ln tt c vy m c mt ging c c cc chin s gi l c vn th vn mc ti tt, ma xun n vn khoe mt sc hoa vng sm nh ngh [15 - 194]. Cn dy l mt khng gian thin nhin th mng ang run ry cng nhng xao ng ca tnh yu trong tri tim ca Nt: C ang bc tng bc chn run s v qu quyt vo mt khu rng cm trn y nh nng, hoa nng trn cnh cy c xn xao lp lnh n chi mt. Cy g ca D y ri! Khng bit th cy g trong rng su thn cy thng vt, v cy dy sm en v nt n tng rnh ang thay l vo cui ma xun? Nt thy v s nhng bp xanh mu l m va m ra u mt cnh cy kh en trn cao, mt vi ci bp n xo... [15 - 444]. Loi khng gian thin nhin mang nhng sc mu tm l k trn xut hin rt nhiu trong cc tiu thuyt thi k ny, c khi xut hin c lp, c khi tng ho c ba sc thi tm l v ba chc nng ngh thut: - to cnh - dn chuyn; bi trng - chin trn; th mng - tr tnh. y l mt khng gian thin nhin c tnh tng hp - a sc thi nh th: "Nhng vin n bay qua u Tm vt vt... Ting ku ca chng nh dn. La chp trn nhng hn ni. Mi ln la chp ngi ta thy nhng nh ni nh m thm v ngo ngh thm ra. Tri chuyn ma. Nhng nh chp loang long bu tri nh mt ngi ri la cho nhng git ma ri ng ch (...) Gi nhng cn ma trn y ht xung di ny, mnh c lnh mt t nhng anh Thnh bt t- Tm ngh... [l1 - 56] nh chp la n song hnh vi cn ma - cn ma gi nh k nim v tnh yu. S bi trng ca chin trn an xen s th mng trong hi c v k nim. 1.1.2.2. Loi hnh kt cu lch s - s kin chi phi cch t chc s kin trong thi gian ngh thut Cng tng t phng din khng gian ngh thut, loi hnh kt cu lch s - s kin bao gi cng gn b vi xung t chin tranh v xung t x hi gay gt, quyt lit. Nhng xung t y ch c th c ti hin trong kiu thi gian lch s - s kin. Bi l do y, h thng s kin trong tiu thuyt s th Vit Nam 1965 - 1975 xut hin trong thi gian lch s - s kin k v vi cc dng thc sau y: Kiu s kin k v mang tnh cng ng xut hin trong thi gian lch s l chui s kin trng i lin quan n vn mnh sng cn v n con ng i ti hnh phc, c lp, t do ca c dn tc. Cc s kin nh Cch mng thng Tm, chin tranh, cng cuc xy dng ch ngha x hi v hng lot biu hin c th
110

ca n xut hin trong kiu thi gian lch s. Kiu thi gian ngh thut ny mang nhng c im sau y: thi gian ngh thut gn b v song trng vi tng chng ng cch mng ca dn tc (tng phong tro u tranh trong cuc u tranh gii phng dn tc i ti Cch mng thng Tm, tng giai on trong cuc khng chin chng M v trong cng cuc xy dng ch ngha x hi); thi gian cht cha cc s kin trng i; thi gian vn ng nhanh, gp gp, lin mch, t hin ti m ra hai chiu qu kh v tng lai. Ch cn im qua mt s tc phm trong thi k ny, chng ta thy r nhng c im trn: thi gian ngh thut trong Ca bin v V b l khong thi gian lch s t nhng nm thng en ti n Cch mng thng Tm long tri l t. Thi gian t trc n sau s kin ng khi trong Rng U Minh v x Trung Ngha. Thi gian ng bo Min Nam chng chin tranh c bit ca quc M trong Hn t v Gia nh m By. Thi gian nhn dn min Nam anh dng chng chin tranh cc b trong t Qung v Mn v ti. Thi gian ngh thut trong Vng tri, Mt trn trn cao, Vo la, Nhng tm cao l thi gian qun dn Min Bc chng chin tranh ph hoi ca gic M. Thi gian ngh thut trong Bo bin, Bui sng, t lng, Ch tch huyn... l thi gian nhn dn min Bc xy dng hp tc ho nng nghip v qua tng chng ng i ln ch ngha x hi. y l kiu thi gian ngh thut vn ng vi gia tc gh gm mt ngy bng 20 nm", gn b vi s thay i ln lao ca t nc trong chin tranh v trong s nghip xy dng cuc sng mi. Dng chy lch s y c cm mc s kin dy c. Ch qua bn cng sng tc sau y ca Nguyn Hng, chng ta s thy r iu : i chin th hai. n xanh phng th. Hip c X - c. Pari b ng, pht xt tn cng Lin X. Mc t khoa b uy hip. Phn ng Lningrt v Xtalingrat. Nht b bom Hi Phng, b Khu, trn vo Lng Sn. Bc Sn v Nam K khi ngha. M di bom Hi Phng, H Ni, Hi phng u tranh thng 5/1940. Bn thnh u b v. Lng Khnh Thin, Hong Vn Th b bn. T Hiu cht... [35 -T.2 - 273]. V trong kiu thi gian lch s ny, con ngi sng trong hin ti lun c thc hng v qu kh dn tc cm nhn sc mnh ca truyn thng, lun hng ti tng lai vi bao m c p Hin ti khng ch l hin ti m cn l s tip ni qu kh oai hng. Tng lai trong m c khng h xa vi m l mt hin ti tt yu ca ngy mai khng xa. Ho (Vng tri - Hu Mai) dn vi sng Bch ng l n vi dng sng lch s ca dn tc, qu kh anh hng ang lung linh trong sng nc: Ho bit con sng Bch ng ny t nhng ngy th u trong khi c cn ngi trn gh lp tiu hc ni rng Vit Bc (...). Ch t ngy c n bn b sng ny vi khu sng bn my bay th con sng mi bt u hin ln nc mt c vi tt c ngha hng trng, lch s ca n. C ngh n nhng hng cc ngn qun xm lc t nhiu th k qua cn nm di y nc [94, T.2 - 420].
111

Thi gian trong tiu thuyt thi k ny l mt dng sng lch s khng bao gi t qung. Qu kh ca dn tc tip sc v l im ta cho chng ta trong hin ti. T trong hin ti, c dn tc vt qua au thng v gian kh v tin tng tng lai tt p gn k: Cn ni ri vung tay ch v pha chn tri mt vng sng . Nhng tia nng bui chiu nhum hng c ng rung (...). H ni chuyn vi nhau v ngy mai v nhng c m. Trong mt lc h nh qun hn ng nc ly li chn h ang ng, qun ma ng khc nghit... [1 42 - 705]. Vi kiu s kin k v mang tnh cng ng trong thi gian lch s ny, i sng c nhn ca con ngi mi phng din va gn cht vi s kin, va vn ng bin i v nhp bc i ln cng dng chy lch s dn tc ang i ti tng lai ti sng. Kiu s kin mang tnh th thch xut hin trong thi gian bcngotlch s" Vi thi gian lch s xut hin trng thi vn ng d i, kiu s kin mang tnh th thch nhn vt c xy dng trong nhng im nhn ca thi gian. y l nhng thi im quan trng c tnh bc ngot trn hnh trnh vn ng tnh cch v s phn nhn vt, rng ln hn l bc ngot ca s phn cng ng. Trong t Qung (Nguyn Trung Thnh), hai s kin th thch Thm v v qun dn x Ho Thanh l s kin ng khi v s kin M trc tip qun vo Nng. Hai s kin y xut hin hai thi im bc ngot trong cuc i Thm: vi s kin ng khi, Thm t ngi ph n au thng v gan gc tr thnh ngi chin s cch mng anh hng, vi s kin M qun vo thc hin chin tranh cc b, Thm tr thnh ngi n B th chi b anh hng. Vi Mn trong Mn v ti ca Phan T cng th. T mt c du kch dng cm, Mn tr thnh ngi ch huy xut sc nm du kch su x vnh ai. Nhng s kin mang tnh th thch xut hin nhng thi im quyt nh nh du bc chuyn bin tch cc ca ngi con gi anh hng ny: vt au thng khi m b git hi lo vic chung, u tranh vi ngi.lnh o c cng du dt mnh l Tm Lip, i ph v chin thng gic M tn bo, thm c Sau mi s kin th thch mt thi im bc ngot, ngi con gi anh hng y cng qu hng trng thnh v ln ln v tr tu, tm hn, bn lnh... nhanh chng n k diu. Ri s trng thnh ca i, Vng, Nhn trong Bo bin; ca Sm, Mi trong Gia nh m By; ca Nga, Ton, Thng, Dng trong Nhng tm cao; ca Hng, Con trong Bui sng; ca An, Thu Bin trong Ch tch huyn... u c t trc hng lot s kin mang tnh th thch, xut hin nhng thi im giu kch tnh quyt nh hng i, s sng cht, tin b hay lc hu ca vng con ngi mang phm cht i din cho cc cng ng ln nh. Vi cc nhn vt phn din, kiu s kin th thch xut hin trong thi gian bc ngot lch s ny cng buc chng phi bc l r bn cht tn bo v hn ca chng. Trong Ca bin ca Nguyn Hng, s kin qun Nht b vo Hi Phng,
112

H Ni l mt s kin mang tnh th thch. Trong khi nhng chin s cch mng dng cm u tranh, kin tr chun b lc lng nh Php, ui Nht th Vanhxi ci u nhc nh trc ci tt ca tn v quan Nht, Kim T nhy ra lm tay sai cho qun pht xt... Chin dch cng ph c im T Cn trong Du chn ngi lnh (Nguyn Minh Chu) l mt s kin th thch, thi gian lch s b t chy trong tnh hung chin trn giu kch tnh. Lng v cc chin s trung on nm dng cm bao nhiu th thng Kim v l bit kch hn h khip nhc by nhiu. Hn gi bn lnh chung quanh n tht thanh v khng nghe mt a no p li c (...) khi hn tnh dy thy chung quanh y cng chn v bn chn i giy vi, nh nhng lp sng tro qua ngi... [15 - 403]. Kiu s kin xung t t tng xut hin trong thi gian th s i t c s thi ho Kiu s kin xung t t tng gm cc s kin mang tnh th s v i t xut hin trong cc tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi. H thng s kin ny xu chui vi nhau trong thi gian sinh hot mang tnh i t th s ca nhn vt v trong thi gian lch s ca cng cuc xy dng cuc sng mi x hi ch ngha. C hai loi thi gian y song trng, gn b vi nhau trong nguyn tc s thi ho. Nguyn tc ny loi tr ci nhn c nhn v thi gian v dt thi gian vo trong ci nhn cng ng: - thi gian ca i.sng c nhn (d ring t n u) cng ho vo trong thi gian lch s, mang nhng c im ca thi gian lch s. Cuc sng ca mi c nhn vi mi vui bun, lo u, hi vng, au kh v hnh phc u gn cht vi i sng cng ng l tp th, qu hng, v rng ln hn l t nc. Mi ngi suy ngh, hnh ng v m c theo chun mc chung ca c cng ng. Ci ring no tch khi ci chung y s tr thnh tiu cc lc lng. Xung t t tng cng ny sinh u c s i lp ring - chung ny. Ci ring khng b ho tan nhng thng nht tuyt i vi ci chung! y l ht nhn ca nguyn tc s thi ho chi phi cch xy dng, t chc thi gian - khng gian ngh thut. nhn vt, s kin. y va l c im va l nhc im c tnh lch s ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti xy dng ch ngha x hi. Thi gian th s - i t c s thi ho tr thnh thi gian lch s trong Bui sng, t Lng ca Nguyn Th Ngc T. l thi gian lch s chuyn ng qua phm vi hin thc mang tnh th s - i t thi gian nng thn min Bc tin hnh hp tc ho v c gii ho i ln ch ngha x hi. Thi gian sinh hot mang tnh ring t ca mi c nhn cng ho chung vo thi gian lch s cng lun nhn vo trong n nhng m vang thi i. C Bui sng v t lng ca Nguyn Th Ngc T u t chc h thng s kin theo m hnh: tr ngi - u tranh - vt kh - chin thng.
113

M hnh s kin y cm mc cho s vn ng ca ct truyn v ca thi gian ngh thut. Trong Bui sng, nhn vt Hun v cc nhn vt tch cc trm my ko ng trc hng lot tr ngi: t chc, qun l sn xut yu km, thit b hng hc nhiu, t tng ngi kh, s thiu tin tng ca nng dn vo c gii. Qu trnh u tranh v vt kh, Hun cng i my ko khng ch chin thng trong vic ci to cnh ng Tu H m cn chin thng chnh nhng tr ngi trong t tng v trong thc t sn xut. M hnh s kin trong t lng v trong cc tc phm khc cng c t chc tng t trong kiu thi gian ngh thut y. 1.2. Loi hnh kt cu lch s - s kin vi kt cu vn bn ngh thut Loi hnh kt cu lch s - s kin vi h thng s kin xut hin lin tc trong thi gian tuyn tnh, vi tm vc lch s - dn tc ca s kin v nhn vt khng ch chi phi kt cu ca h thng hnh tng nhn vt, khng gian - thi gian ngh thut m cn chi phi kt cu ca vn bn ngh thut. Trong kt cu vn bn ngh thut, b cc v thnh phn trn thut cng im nhn ngh thut l hai phng din cu thnh quan trng nht. Chng ta u bit b cc ca trn thut l sp xp, t chc s tng ng gia cc phng din khc nhau ca hnh tng vi cc thnh phn khc nhau ca vn bn. Cn trn thut l s trnh by lin tc bng li vn cc chi tit, s kin, tnh tit, quan h, bin i v xung t v nhn vt mt cch c th, hp dn, theo mt cch nhn, cch cm nht nh. Trn thut l s th hin ca hnh tng vn hc, truyn t n ti ngi thng thc [92 - 307, 308]. 1.2.1. Kt cu vn bn ngh thut vi b cc v thnh phn ca trn thut B cc vi mt tng quan gia thi gian ct truyn v thi gian trn thut theo trt t trc - sau Trong ct truyn ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti khng thy c s o ln trnh t thi gian. Ct truyn c trin khai tun t theo thi gian nin biu v thi gian ct truyn y thng c t vo thi hin ti. Thc ra trong loi th t s, mi chuyn k u thuc v thi gian qu kh, ci c k li l ci xy ra, nhng nhn vt ngi k chuyn thng c dng hin ti ho cu chuyn. Vi nhng cu chuyn xy ra trong thi hin ti v khi kt thc vn ang cn tip din, ct truyn ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 mang du n tiu thuyt trong cu trc ca n, bi i tng thm m ca tiu thuyt l ci hin ti dang d, ang bin i v cha hon kt. Thi gian ct truyn ca tiu thuyt giai on ny c trin khai tun t xui chiu theo quy lut nhn - qu v trnh t u - cui, trc - sau, tun th kh cht ch theo cu trc truyn thng ca ct truyn vi cc bc: trnh by - tht nt - pht thin - cao tro - m nt. Trong tiu thuyt hin i phng Ty v Vit Nam, thi gian trn thut thng
114

khng trng kht vi thi gian ct truyn. Thi gian trn thut l thi gian ch quan ca ngi k vi nhng sng to a dng: s vic xy ra sau a ln trc, s vic xy ra trong hin ti li a v qu kh, hin ti - qu kh v tng lai xen k vo nhau khng theo trt t nin biu m theo trt t hi c, lin tng, cm xc... y l kiu thi gian trn thut xut hin thng xuyn trong sng tc ca L Lu, Chu Lai, Bo Ninh, Nguyn Huy Thip gn y. Kit tc Ch Pho ca Nam Cao trc y hay b tiu thuyt s i tm thi gian mt ca M.Prt c xy dng theo kiu thi gian trn thut y bin o ny. Nhng vi tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti thy phn ln cc tc phm u xy dng thi gian trn thut trng kht vi thi gian ct truyn, v c hai u c t vo thi hin ti ri c trin khai tun t theo trt t nin biu ca ct truyn. Cch xy dng thi gian ngh thut ny tng hp vi loi hnh kt cu lch s - s kin ca tiu thuyt s thi hin i - loi hnh tiu thuyt ly xung t v m ca lch s dn tc v s phn cng ng lm i tng thm m trung tm. Nu thi gian ct truyn thi hin ti biu hin cht tiu thuyt th s song trng thi gian ct truyn v thi gian t s cng din tin ca n theo trt t nin biu li mang du n s thi. Tiu thuyt hin i cc loi hnh khc thng khng a thch cch k chuyn truyn thng mang tnh n thanh v n ngha ny. Vi kt cu vn bn ngh thut trong loi hnh kt cu lch s s kin ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975, chng ti thy mi quan h gia thi gian ct truyn v thi gian t s c xy dng theo m hnh ngh thut c tnh loi hnh sau y: Vi tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti chin tranh cch mng:

115

Thi Tn tc gian phm ct truyn

Thi Ngi k Din tin thi gian theo trt t gian chuyn nin biu: Kh khn - u tranh trn ngi I - III vt kh - chin thng thut

Hiu qu ngh thut t c

1. t Hin Hin ti Qung ti (Nguyn Trung Thnh)

III

* S kin 1(tht nt): - Trc ng khi - Thm v nhn dn Ho Thanh au thng trong mt mt. hy sinh. * S kin 2 (pht trin): - Thm lnh o nhn dn Ho Thanh ng khi thng li. * S kin 3 (nh im): - Xy dng lc lng ln mnh. Thm tr thnh B th Chi b. - Chng chin tranh cc b ca M ngu * S kin 4 (m nt): - Dm nh v chin thng.

- Kt cu thi gian theo trt t nin biu. - Tnh thi s ca tc phm. - T th p st hin thc ca nh vn. - Minh chng cho loi hnh kt cu lch s - s kin.

2. Hn Hin Hin t ti tai (Anh c)

111

* s kin 1 (tht nt): Trc khi chng cn. * S kin 2 (pht trin): Chng cn. * S kin 3 (nh im): Chin u trong Hang Hn. * S kin 4 (m nt): Chin thng.

- Kt cu thi gian theo trt t nin biu. Tnh thi s ca tc phm. - T th p st hin thc ca nh vn. - Minh chng cho loi hnh kt cu lch s - s kin.

116

Thi Tn tc gian phm ct truyn

Thi Ngi k Din tin thi gian theo trt t gian chuyn nin biu: Kh khn - u tranh trn ngi I - III vt kh - chin thng thut

Hiu qu ngh thut t c

3. Du Hin Hin ti ti chn ngi lnh (Nguyn Minh Chu)

III

* s kin 1 (tht nt): Chun b chin dch. * S kin 2 (pht trin): Tin hnh chin dch. * S kin 3 (nh im): Chin u v chin thng. * S kin 4 (m nt): Chun b chin dch mi.

- Kt cu thi gian theo trt t nin biu. - Tnh thi s ca tc phm. - T th p st hin thc ca nh vn. - Minh chng cho loi hnh kt cu lch s - s kin. - Kt cu thi gan theo trt t nin biu. - Tnh thi s ca tc phm.

4. Gia tnh m By (Phan T)

Hin Hin ti ti

III

* s kin 1 (tht nt): Phong tro cch mng sau ng khi trc th thch. * S kin 2 (pht tnn):

- T th p st hin Gy dng phong tro trong thc ca nh vn. au thng, mt mt. - Minh chng cho * S kin 3 (nh im): loi hnh kt cu lch s Vng ln lm ch chnh - s kin. quyn. * S kin 4 (m nt): Chng chin tranh c bit ca M Ngu v chin thng.

5. Mn Hin Qu ti kh v ti (Phan T)

* s kin 1 (tht nt). Phong tro du kch lng C vdbaokhkhnththch. * S kin 2 (pht trin):

- Thi gian ct truyn thi hin ti mang du n tiu thuyt.

- Thi gan t s thi qu kh bin hin ti Qun dn phi hp chin u. thnh qu kh to ra S kin 3 (nh im): u khong cch s thi, tranh ni b cng c v xy nhm s thi ho hin dng lc lng, chng chin thc phn nh. tranh cc b ca M ngu. - K chuyn ngi I S kin 4 (m nt): Chin lm tng thm mu sc tr tnh cho ngi bt tr u v chin thng. tu.

117

Vi tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi:

Thi Tn tc gian phm ct truyn Thi Ngi k Din tin thi gian theo trt t gian chuyn nin biu: Kh khn - u tranh trn ngi I - III vt kh - chin thng thut Hiu qu ngh thut t c

1. Bui Hin Hin ti ti sng (Nguyn Th Ngc Ti

III

* s kin 1 (tht nt):

Kh khn trm my ko vi bao tr tr trong sn xut v - Tnh thi s ca tc qun l phm. * S kin 2 (pht trin): - T th p st hin thc ca nh vn.

- Kt cu thi gian theo trt t nin biu.

Hun cng lc lng tch cc u tranh chng tiu cc. - Minh chng cho loi hnh kt cu lch s - s * S kin 3 (nh im): kin. Hun cng lc lng tch cc vt ln kh khn, sng to v say m sn xut tt. * S kin 4 (m nt): Ci mi, ci tch cc chin thng. C gii ho i vo sn xut nng thn.

2. t Hin Hin ti ti Lng (Nguyn Th Ngc T)

III

- Kt cu thi gian theo Kh khn trong sn xut qun trt t nin biu. qun l, t tng hp tc x - Tnh thi s ca tc Trung Dng phm. * S kin 2 (pht trin): Khi cng lc lng tch cc va u tranh chng tiu cc - Minh chng cho loi va thay i m hnh sn xut. hnh kt cu lch s - s kin. * S kin 3 (nh im): Khi cng lc lng tin b vt kh ci to ng rung thay ging la mi, i mi cch chn nui, xy cng n l ly ph sa... - T th p st hin thc ca nh vn.

* S kin 1 (Tht nt):

118

Thi Thi Ngi k Din tin thi gian theo trt t Tn tc gian gian ct chuyn nin biu: Kh khn - u tranh phm trn truyn ngi I - III vt kh - chin thng thut

Hiu qu ngh thut t c

* s kin 4 (m nt): HTX Trung Dng thng li lnh vc sn xut cng nh ci to t tng tiu cc mt s ngi, tip tc i ln. 3. Bo bin (Chu Vn) Hin Hin ti ti III * s kin 1 (tht nt): Nhng kh khn th thch gh gm i vi Tip, Tht v lc lng tin b khi a Sa Ngc theo con ng ch ngha x hi: - s chng ph ca l cha c phn ng. s u m v nhng h tc ngi nng dn, sn xut cn nhiu vng mc cn tho g. * S kin 2 (pht trin): Tip v lc lng tin b u tranh chng lc lng phn cch mng, cc phn t tiu cc, khc phc kh khn a phong tro hp tc ho i ln. * S kin 3 (nh im): Vt kh trong nhiu lnh vc. - sn xut, t tng, cc mi quan h th s v i t. * S kin 4 (m nt): X Sa Ngc vng mnh i ln CNXH, lc lng tin b v cch mng chin thng. - Kt cu thi gian theo trt t nin biu. - Tnh thi s ca tc phm. - T th p st hin thc ca nh vn. - Minh chng cho loi hnh kt cu lch s - s kin.

Qua cc tc phm c tnh tiu biu v i din va kho st k trn, chng ti thy xut hin loi hnh thi gian ngh thut vi s trng kht thi gian trn thut vo thi
119

gian ct truyn. C hai cng thi hin ti, cng c trin khai tun t trc - sau khng c o ln chng cho. y l kiu thi gian n tuyn ng tuyn: mi thi im trong chuyn tng ng vi mi thi im ca truyn, ngi k khng xo trn, khng phn chia li thi gian. Nhng s kin (tnh tit) ny ni tip cc s kin khc theo s vn ng nhn - qu [57 - 1 19]. Ring Mn v ti ca Phan T, thi gian trn thut thi qu kh vi li k chuyn ca nhn vt trn thut nhp vai ngi th nht s t, thi gian ct truyn thi hin ti, nhng trung ti thy kt cu ca hai loi thi gian ny vn mang c im tng ng vi cc tc phm khc. Nhng s khc bit xut hin khi chng ti kho st bn b tiu thuyt nhiu tp: V b, Ca bin, Vng tri, Dng sng phng lng. Mc d thi gian t s v thi gian ct truyn ca chng vn c trin khai tun t theo dng thi gian bin nin, b chi phi bi quy lut nhn - qu, c sp xp theo trnh t trc - sau, nhng y l kiu thi gian a tuyn song song: Thi gian xut hin trong truyn c nhiu nhn vt, mi nhn vt xut hin trong tng thi im, c th trng to hoc khng trng... [57 - 120]. Thc ra, thi gian a tuyn song song l bi s ca thi gian n tuyn. Thi gian n tuyn ng lp xut hin trong loi tc phm c mt tuyn ct truyn, cc nhn vt v s kin u c trin khai tun t theo tuyn ct truyn . Cn thi gian a tuyn song song xut hin trong loi tc phm c nhiu tuyn ct truyn, c trin khai song song, cc tuyn-nhn vt cng xut hin trong cc mc thi gian song song y. Cc tiu thuyt Vit Nam sng tc sau 1975 li hay s dng kiu thi gian n tuyn o tuyn (Nguyn Huy Thip), v thi gian a tuyn o tuyn, a tuyn xen k (Chu Lai, Bo Ninh)... (xem 57). Chng hn trong b Ca bin ca Nguyn Hng, chng ti thy xut hin ba tuyn ct truyn c trin khai song song theo trt t bin nin: tuyn ct truyn v cuc sng xa hoa, tru lc cng ti c ca l thc dn phong kin; tuyn ct truyn v i sng lm than v qut khi ca nhn dn lao ng; tuyn ct truyn v phong tro cch mng vi nhng tm gng anh hng trn hnh trnh i ti Cch mng thng Tm. Ba tuyn ct truyn ny vn ng song song trong xu th lng ghp xen k. Tuy nhin, khng phi lc no Nguyn Hng cng thnh cng trong vic gii quyt mi quan h a tuyn ny. ba b tiu thuyt cn li, tnh hnh din ra cng tng t nh th * B cc vi nhp iu trn thut Loi hnh kt cu lch s - s kin chi phi phng din nhp iu trn thut. Bi loi hnh kt cu ny c hnh thnh t h thng s kin c tm vc dn tc - lch s v mang tnh hng ngoi nn nhp iu trn thut c c im dn dp, gp gp, lin mch. cc tc phm c kt cu lch s - tm hn xut hin sau 1975, nhp iu trn thut chm, t qung ph hp vi nhng xung t ni tm, din bin tm l,
120

hi c - lin tng c tnh hng ni ca i sng c nhn trong phm vi th s - i t, hoc trong phm vi dn tc - lch s c i thng ho. Cn khi tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 ly h thng s kin lch s trong i sng cng ng lm i tng thm m trung tm, ly xung t dn tc v xung t x hi lm ng lc cho cu trc ngh thut th nhp iu trn thut phi tng hp vi nhp vn ng ca ct truyn, ca cc xung t k v mang tnh sng cn vi c cng ng. Dng sng lch s chy qua nhng ghnh thc v i nh chin tranh, cch mng... bao gi cng c mt vn tc ln, mt lu tc tht mnh m, d di, mt v p tht honh trng. Cn dng sng s phn - dng sng tm hn ca con ngi c nhn khi chy qua nhng ghnh thc mang tnh th s - i t bao gi cng chm ri m su xoy hn vi c ni au v v p nhn bn ca n. 1.2.2. Kt cu vn bn ngh thut vi t chc im nhn trn thut Khi miu t mt h thng s kin - nhn vt, trn thut mt cu chuyn xy ra trong i sng x hi vo trong vn bn ngh thut, ngi ngh s ngn t phi xc nh cho mnh mt im nhn i vi i tng phn nh. im nhn y khng ch c xc nh vi gc quan st xa hay gn, cao hay thp, t bn trong ra hay t bn ngoi vo... m cn c xc nh bng quan im nh gi - cm th vi i tng phn nh - y mi l ni dung nng ct ca im nhn trn thut. 1.2.2.1. Quan im nh gi - cm th hin thc trong im nhn trn thut ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 Chng ta u bit: Nh vn c th tin hnh trn thut theo quan im ca mnh, hoc theo quan im ca mt trong s cc nhn vt, hoc kt hp lun phin cc quan im ca cc nhn vt khc nhau. Nhn vt trong tc phm va l ngi nh gi cm th, li va l i tng ca s nh gi - cm th. Do , h thng im nhn nh gi trong tc phm khng phi mt chiu [91 - 310]. Quan im nh gi - cm th trong im nhn trn thut c th bc l trc tip qua cc on tr tnh ngoi ca tc phm. Nhng n ch yu c bc l gin tip qua cc trng nhn v im nhn sau y: * Trng nhn tc gi v trng nhn nhn vt Kho st tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti thy im nhn trn thut ca n ch yu s dng trng nhn tc gi. y l cch trn thut theo s quan st, hiu bit ca ngi trn thut ng ngoi truyn. N khng b hn ch, mang li mt tnh khch quan ti a cho trn thut. Trng nhn tc gi l cch trn thut c th ca tiu thuyt. Nhng vi tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, do c im th loi c tnh lch s loi hnh ca n, trng nhn tc gi li lun thng nht vi trng nhn nhn vt v vi c trng nhn ca ngi tip nhn. Chng ti tm gi tnh cng ng thm m ca ngi c by gi l trng nhn bn c v tnh thng nht ny to ra im nhn lun chuyn - thng nht. Khi ba trng nhn tc gi 121

nhn vt - bn c cng thng nht th hnh thc th loi ca loi tiu thuyt s thi xut hin vi nhng phm cht c th ca n: cm hng s thi l cm hng ch o; kt cu lch s - s kin ng vai tr trung tm; th gii c miu t trng thi phn tuyn - i lp; nhn vt l tng l ngi anh hng dn tc; ging iu ngng m, ngi ca ng vai tr ging iu ch o; ngn ng trang trng, khoa trng, giu n d. Bi khi ba trng nhn k trn thng nht th cng xut hin s thng nht v quan im cm th - nh gi ca c tc gi, nhn vt v bn c. Hin thc c phn nh vo tc phm tr nn nguyn phin v hon kt ch c mt cch nh gi v n. Phm cht ca nhn vt l n nh v bt bin khng h c s t bin phi l no: ct truyn hay phm cht nhn vt c vn ng cng ch i n mt ci ch tt yu. S thng nht ba trng nhn tc gi - nhn vt - bn c hnh thnh mt quan im cm th - nh gi nh sn v bt bin. N tr thnh mt trong nhng nguyn tc t tng - ngh thut quy nh cu trc th loi ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 vi nhng phm cht c th k trn. Trong tiu thuyt thi k ny, trng nhn tc gi vi tnh thng nht y c th bc l trc tip quan im cm th - nh gi qua cc on tr tnh - ngoi . y l mt v d nh th trong Gia nh m By ca Phan T: Cc tnh ng bng min Trung chia nhau tng khc ng vo Nam (...). Mt s tnh hp li c gi l khu Nm. Mt con s hn nhau m gi. Mt con s khi mi t ra khng gi ln ci g r rt. La khng chin khc con s y bng dao nung vo lch s dn tc. Con s y bin thnh tn ca qu hng, nm su trong tim ca my triu ng bo ng ch. au xt, thng nh, vui mng, kiu hnh c gi n khu Nm: tnh ngi lm con s y sng nh ngi [138 - 42, 43]. Qua v d ny, quan im cm th - nh gi trong im nhn lun chuyn - thng nht ca tc phm ny c bc l trc tip: au xt nhng yu thng v t ho vi qu hng khu Nm anh dng. Nhng im nhn lun chuyn - thng nht trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ch yu c biu hin gin tip qua h thng nhn vt v s kin vi ba c im. V y cng l ba nguyn tc ngh thut ca cch t chc im nhn trn thut trong tiu thuyt giai on ny. * Nguyn tc phn tuyn - i lp Th gii hin thc c phn nh vo tc phm bng nguyn tc phn tuyn - i lp. l mt th gii ngh thut c phn tuyn rnh mch: ch - ta; chnh din phn din; tch cc - tiu cc Hai lc lng i khng trong bc tranh th gii phn i ny gp g nhau nhng xung t lch s - x hi c tm v m. V cuc giao tranh t nhng xung t y quyt nh vn mnh ca cng ng, a c dn tc n nhng bc ngot quan trng. S phn tch cc tc phm c th hai chng Loi
122

hnh cm hng s thi v Loi hnh nhn vt l nhm chng minh cho nguyn tc ny. Nhng nguyn tc phn tuyn - i lp li gn b cht ch vi ci nhn quy phm ho v i tng phn nh. Bi vy, nguyn tc quy phm ho xut hin nh mt h qu tt yu ca ci nhn phn tuyn - i lp kia. * Nguyn tc quy phm ho Cu trc th loi ca tiu thuyt s thi 1965 - 1975 l mt m hnh ngh thut hon kt, khng th thay i bt c mt phng din no m khng lm v cu trc ca n, cng khng th a ra bt c mt cch hiu khc no v n m khng ph v nhng gi tr c khng nh nh chn l ca mt thi i anh hng. Ct truyn ca cc tc phm c th thay i nhng m hnh ngh thut c tnh quy phm ny l bt bin. Pha ta, t au thng m gic ng, t cm th m chin u, t yu tin m theo ng, t nh b m ln mnh phi thng. Ta lun lc quan tin tng, chin u dng cm, hy sinh anh hng. V th, ta chin thng l tt yu. Pha ch, khng c l tng, nhn thc sai lm, hn nht, bi quan, tn bo ngu ti. ch tht bi l tt yu. Nguyn tc quy phm ho xut hin t c im thi i chin tranh cch mng v xy dng ch ngha x hi vi yu cu lch s ca n. Nguyn tc ny cng vi cc nguyn tc ngh thut khc gp phn to ra mt m hnh ngh thut tng hp vi phng php sng tc, phong cch thi i nhu cu thm m ca cng chng, yu cu chnh tr v yu cu lch s. Nhng khi bc sang thi i mi, m hnh ngh thut k trn s bc l s hn hp ca n ng nh Bakhtin tng nhn xt v nhc im ca nhn vt trong s thi c in: V p v song, tnh thun ton trong sng nh pha l v tnh hon chnh ngh thut con ngi y, nhng ng thi chng cng ra tnh hn hp, tnh thiu sc sng nht nh trong nhng iu kin sinh tn mi ca loi ngi [8 - 69]. Nh vy, nguyn tc quy phm ho s mang li ci nhn quy phm v mt th gii ngh thut phn tuyn ch - ta, v mt loi hnh cm hng t tng mang tnh s thi, loi hnh nhn vt chnh din - phn din vi phm cht nh sn v bt bin, loi hnh kt cu - xung t c tm vc dn tc - lch s, loi hnh ging iu trn thut v ngn ng... m chng ti c dp phn tch cc phn trn. * Nguyn tc thi s - trc tip im nhn lun chuyn - thng nht trong kt cu ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 khng ch quy nh cch miu t v trn thut theo nguyn tc phn tuyn - i lp v quy phm ho m cn s dng nguyn tc thi s - trc tip to ra nhng th gii ngh thut nng hi tnh thi s. Hin thc cuc sng lao ng v chin u ca nhn dn ta trong thi i H Ch Minh, vi nhng biu hin a dng
123

ca ch ngha anh hng cch mng, tr thnh cht liu sng tc tuyt vi. Nhng nguyn mu ngoi i bc vo tc phm tr thnh nhng in hnh vn hc xut sc: lit s Phan Th Rng qua hnh tng ch S (Hn t); anh hng Np qua hnh tng anh Np (t nc ng ln); chnh u Nghim Knh qua hnh tng Chnh u Kinh (Du chn ngi lnh); nguyn mu ng T vi hnh tng lo Am (Ci sn gch)... Nh vn Nguyn Minh Chu vit rt hay trong bi vit Nh nhng cnh rng y giy bay vi i : trong i sng chin tranh, cht liu sng tc nm sn trong hin thc i cc nh vn "nht ly mt cch d dng. C th ni, tnh thi s ti ri ca t liu v im nhn p st hin thc mt cch trc tip l c im chung ca i a s tiu thuyt thi k ny (ngoi tr ba tc phm vit v ti qu kh au thng v qut khi ca dn tc: Ca bin, V b, Min Ty. c im k trn ca nguyn tc thi s - trc tip mang li cho tiu thuyt thi k ny c u im v nhc im. u im c th hin tnh chin u ca tc phm v t th chin s ca nh vn, sc mnh c v ng vin ln lao vi c dn tc trong cn bo tp ca lch s, tnh chn tht v ti mi ca cht liu sng tc... Nhng khi chng ta ng p st mt qu ni v quan st n trong mt thi gian ngn th s ch thy im m khng thy din, nu bao qut c b rng th li khng khm ph c chiu su ca i tng quan st. y cng th, bn cnh cc u im kia l nhc im: tiu thuyt thi k ny thin v miu t vi tnh hng ngoi m yu v phn tch i tng phn nh vi tnh hng ni. Lch s s kin cha tht s song hnh vi lch s tm hn con ngi. Cc nh vn mi t s kin m phn nh s phn con ngi phng din con ngi x hi, phng din con ngi c nhn vi tnh yu, tnh dc cng i sng tm hn mang tnh ring t hoc vng bng hoc m nht. Tnh yu la i c miu t trong s nh hng ca l tng chnh tr, c nh gi bng chun mc mang tnh cng ng. y l li t Quyn (Hn t) ni v tnh yu ca mnh vi Ngn: "- Thi th em nghe li ng, nghe li ch. Em khng ngh g na. [tr.15]. Nhng u im v nhc im k trn va do lch s quy nh va nm trong tnh quy phm ca cu trc th loi tiu thuyt s thi. Tiu. thuyt Vit Nam sau 1975 vi m hnh phi s thi ho li phn nh hin thc vi mt quy trnh nghch o so vi trc. Nu tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 thin v miu t ci chung, khc ho hnh tng nhn vt phng din con ngi x hi th tiu thuyt sng tc sau 1975, c bit sau i mi 1986 li thin v ci ring vi phng din con ngi c nhn. Hai im nhn trn thut ca hai giai on tiu thuyt u c phn vnh lch v cc oan khi phn nh hin thc. 1.2.2.2. "im nhn bn trong v "im nhn bn ngoi trong im nhn trn thut ca kt cu vn bn ngh thut Xt bnh din tm l, c th phn bit im nhn bn ngoi v im nhn bn trong. im nhn bn ngoi gn b vi trng thn tc gi vi tnh khch quan trong miu t hin thc. im thn bn trong gn b vi trng nhn nhn vt, cho php trn
124

hnh qua lng knh ca mt tm trng c th, d dng ti hin cc gi trnh vn ng trong tm hn con ngi. im nhn trn thut ca tiu thuyt Vit nam 1965 - 1975 vi c im lun chuyn - thng nht kt hp linh hot c hai kiu trng nhn v im nhn ny. V vy, vi loi hnh kt cu lch s - s kin, vi ci nhn hng ngoi tp trung miu t con ngi hnh ng l ch yu, chng ti thy trng nhn tc gi gn b vi im nhn bn ngoi chim t l ln hn so vi trng nhn nhn vt v im nhn bn trong. S chnh lch ny dn ti mt h qu: h thng s kin tr thnh "xng sng ca kt cu, nhn vt c miu t thin v hnh ng hn din bin ni tm. Bng thng k sau y s chng minh cho iu . Thi gian xut hin Tn tc phm s ln xut s ln xut hin hnh hin din bin T l ng ni tm 284 230 300 292 46 11 66 123 1:6 1:23 1:5 1:2

Trc 1975 1. Nhng ngi cng tuyn (Hi H) Trc 1975 2. Ch tch huyn (Ngyn Khi) sau 1975 sau 1975 3. Thi xa vng (L Lu) 4. n my d vng (Chu Lai)

Qua bng thng k trn, chng ti thy: vi Nhng ngi cng tuyn, c hn 6 ln xut hin hnh ng mi c 1 ln xut hin din bin ni tm; Ch tch huyn, c 23 ln xut hin hnh ng mi c 1 ln xut hin din bin ni tm. Nhng n hai tc phm xut hin sau 1975, tnh hnh i khc: vi Thi xa vng, c 5 ln xut hin hnh ng c mt ln xut hin din bin ni tm; vi n my d vng c 2 ln xut hin hnh ng c mt ln xut hin din bin ni tm. Vi nhng s liu y, nhn vt trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 c miu t thin v hnh ng hn l din bin ni tm. n cc tiu thuyt Vit Nam ra i sau 1975, s ln din bin ni tm xut hin tng ln trong xu th hng ni. Tuy nhin, cch s dng an xen gia im nhn bn ngoi vi im nhn bn trong mang li s linh hot cho im nhn trn thut, s hp dn, sinh ng cho tc phm. y l cch s dng im nhn lun chuyn gn vi trng nhn nhn vt ca Phan T trong Gia nh m By: "Sm bng bt ci, vt cnh dui, thon thot i xung bi sng. M nh lung y t sm, vc lun cuc Sm hp xong ra lm khoai vi M: B i ri tr li, Ng n ci cht ! n mai, khng, chiu nay. Tao cm my ni by. By u, tao nghe anh B ni r rng. Vy l mnh bit ht. Thch khng. Bit cho vui thi, c lm l, coi nh n ra sao. Anh chng hay mc c gh... Sm t phn mnh m khng bit... [1 3 8 - 1 75].
125

Trong on trch k trn, chng ta thy xut hin hai ging iu gn vi hai kiu li vn. Ging iu th nht l ging iu tru mn, thn thng Sm bng bt ci... ca im nhn bn ngoi gn vi trng nhn tc gi. Ging iu ny i cng kiu li vn c s nht qun v ng ngha v sc thi biu cm. Ging iu th hai l ging iu va tinh nghch, va thn thng va vui sng B i ri tr li (...) hay mc c gh". y l ging iu v ngn ng ca Sm c ti hin bng c thoi ni tm - ging iu ca mt c gi tinh nghch va thch th va ngng ngng khi bn b gn ghp mnh vi ngi mnh thng mn. Tm trng nhn vt c soi sng t im nhn bn trong. Kiu li vn mang c im nhy cc v ln xn v ng ngha, mu thun v sc thi biu cm. Tt c nhm gp phn ti hin chnh xc v sinh ng din bin ni tm ca Sm, biu hin ng tnh cch ca c gi ny. cc tc phm khc, chng ti cng bt gp s kt hp tng t k trn tuy mc thnh cng c khc nhau. y l s kt hp ng thun v nht qun bi d trng nhn, im nhn no s thng nht v quan im cm th - nh gi cng s dn ngi c ti mt cch nhn: khng nh ngi ca cc nhn vt chnh din, ph phn kch cc nhn vt phn din. Trong cch nhn ny, nh vn c th ng thp hn ca ngi nhng con ngi l tng trong chin u v lao ng nhm bo v v xy dng t quc, c th ng cao hn kch b l xm lc v bn nc. Nh vn cng c th ng ngang bng thn mt hoc sung s vi nhn vt, yu thng t ho ct cao ln ... Cu ht... ca chng ta lm ca ngi chng ta (Chnh Hu) hoc by t th Ta l ta m ta li m ta (Ch Lan Vin). im nhn lun chuyn - thng nht ch em n mt cch nh gi v nhng i tng c phm cht n nh v bt bin. y l mt trong nhiu nguyn nhn dn ti tnh n thanh, n ngha ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975. 2. Loi hnh xung t cc b v xung t ph bin trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 2.1. Khi nim v kiu loi xung t trong loi th t s Xung t chnh l mt hnh thc t chc cc s kin v nhn vt vo nhng tnh hung gp g - i khng giu kch tnh. Nu khng c xung t th c truyn, tiu thuyt u khng cn tnh hp dn li cun vi bn c. Xung t trong vn hc l hnh bng, l s c ng, kt tinh cc xung t x hi trong i sng vo trong vn bn ngh thut vi tnh thm m v tnh in hnh: Ton b vic t chc h thng s kin (cc thnh phn ct truyn trt t nhn qu v phn tch, s vn dng m tp truyn thng) u nhm tp trung th hin cc chc nng c bn ca n: phi by cc xung t x hi v th hin cc s phn, tnh cch con ngi [92 - 306]. C hai loi xung t c bn trong loi th t s: Xung t cc b gn lin vi mt bin ng, mt nguyn nhn c th no . Khi bin ng v nguyn nhn ca n c gii quyt th xung t trit tiu. Cn xung t
126

ph bin li c xy dng t nhng mu thun thng trc, ko di trong i sng x hi. Sau khi xung t kt thc, tnh trng mu thun khng b trit tiu. Trong ct truyn mang xung t cc b, kt thc ca truyn thng ng khp. Cn trong ct truyn c xung t ph bin, kt thc ca truyn thng ng. Vic kho st kiu loi v cu trc ca xung t trong mt tc phm s gip chng ta nhn thc c cc mi tng quan v chc nng ngi n ca xung t vi cc bnh din hnh thc v ni dung ca tc phm. Cn vic kho st v ch ra s tng ng v cu trc xung t hng lot tc phm li gip chng ta khng nh tnh loi hnh ca xung t - u mi cho s hnh thnh tnh loi hnh hng lot bnh din: nhn vt, cm hng, kt cu, ging iu, kiu ct truyn... 2.2. Loi hnh xung trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 2.2.1. Loi hnh xung t cc b trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vit v ti chin tranh cch mng Trong cc phn trnh by, chng ti bn n mi tng quan gia xung t mang tm vc dn tc - lch s trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 vi loi hnh cm hng s thi, th gii nhn vt phn tuyn - i lp, loi hnh kt cu lch s s kin, loi hnh ging iu v ngn ng, loi hnh khng gian v thi gian. Nhng mi ch l nhng m t khi qut v xung t. phn ny, chng ti mun kho st loi hnh xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 phng din cu trc cng nhng c im ni tri ca n. Xung t chin tranh thuc kiu xung t cc b v l kiu xung t c trng nht ca th loi s thi xa. Cu trc xung t chin tranh xut hin trong tiu thuyt thi k ny vi cc c im sau y: Th nht: xung t chin tranh xut hin trong thi gian t s thi hin ti v c khc ho bng ci nhn phn nh - miu t. Nu s thi c - trung i ti hin xung t chin tranh trong qu kh oai hng ca cng ng dn tc th tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 li ti hin xung t chin tranh trong tnh ng i ca n. Nhng bc tranh hin thc chin tranh trong tc phm lun c miu t trong xu th tr thnh thing ling ngay trong thi hin ti. Gia tc gi v ngi c vi bc tranh hin thc y vn lun tn ti mt khong cch s thi co gin. Nu trong s thi c i, gia ngh s dn gian vi ci qu kh thun ton v tuyt nh c phn nh vo tc phm lun tn ti mt khong cch s thi tuyt i - mt thi ngng m vi nhng chn l khng th nghi ng, th khong cch s thi co gin trong tiu thuyt thi k ny va lm hi sinh c im k trn ca s thi c i, va lm xut hin mt c im mang tnh tiu thuyt: nh vn khng ch ng t xa m ngi ca cc nhn vt l tng m cn c th ho mnh vo th gii nhn vt y vi bao yu thng gn gi, thm ch c th sung s vi n. Trong tiu thuyt Gia nh m By ca Phan T, cc nhn vt Sm, Ng, ch n l
127

nhng nhn vt chnh din. Phm cht anh hng ca h khin chng ta phi chn t th t di thp ngc ln cao ngng m h. Nhng vi nhng con ngi l tng y, nh vn va knh trng va c th sung s vi h: chi tit ch n trong chin u b mt mnh bom nh xuyn vo mng l mt chi tit m c cht tiu thuyt. Cc chng Asin, Hcto xa khng th c miu t vi mt vt thng i thng nh th. Nu tiu thuyt Vit Nam vit v chin tranh xut hin sau 1975 ti hin chin tranh bng ci nhn chim nghim - phn tch, khi hin ti thnh qu kh v s kin hm qua thnh k nim hm nay, th tiu thuyt s thi 1965 - 1975 li ti hin chin tranh bng ci nhn phn nh - miu t. Nguyn tc thi s - trc tip ca im nhn trn thut l nguyn nhn dn n s hnh thnh ci nhn phn nh - miu t vi xung t ni ring v hin thc i sng ni chung trong tiu thuyt thi k ny. V th, xung t chin tranh c miu t ch yu phng din anh hng ca. Nhng mu thun v bin c lm ngi n cho n mang tm vc dn tc - lch s, din ra trong phm vi cng ng. S phn c nhn khc x qua xung t chin tranh c miu t bng kinh nghim cng ng nn cha t ti chiu su nhn bn cn thit vi tnh bi kch vn c ca chin tranh. Hnh nh t Sm (Gia nh m By) nh gic vui nh i vo ngy hi v chin thng c phn d dng qu. Xung t chin tranh cha c phn nh ton din vi s khc lit v bi hng vn c. "Sm ngm cn thn, tay ba vin (..) chng tc t nh c vo li: lon hng, lon i hnh. Sm bp c. Ci lng thp vo bi, nhng cho cp chn mang giy rng th ra p, giy. Sm bt ci thnh ting. H anh B h xung phong Sm nho ti git sng ch ngay cho coi (...) thch tht, Sm thng trn u ri y n, Sm thnh chin s tht y n [138 - 263]. Ci nhn phn nh - miu t mi cho chng ta thy cng d di, mu thun mt mt mt cn v quy m k v ca xung t chin tranh. Ci hng ca xung t chin tranh c t m cn ci bi ca n cha c miu t v khm ph nh n cn phi c. Nhn cch con ngi Vit Nam trc xung t chin tranh cng mi ch c phn nh phng din con ngi x hi, cn phng din con ngi c nhn, con ngi sinh vt hoc vng mt hoc cn m nht. Th hai: Xung t chin tranh mang tm vc cng ng Xung t chin tranh c xy dng t mu thun dn tc vi ngoi xm v mu thun giai cp nn mang tnh cng ng. l bin c phi thng lm o ln i sng x hi, quyt nh n s phn cng ng v s phn ca mi c nhn. Bi v th xut hin ng o nhn vt trong mt khng gian rng ln, trong mt thi gian di m trong thi gian i ngi ho nhp vo thi gian lch s ca dn tc mi bun vui ho ln vo bun vui ca cng ng. Cng bi c im ny, xung t chin tranh li ko mi ngi ra khi cuc sng th s - i t, dn h ti trc nhng bin c gh gm nh mt trn
128

nh, mt chin dch, th thch gia ci sng v ci cht... buc h phi bc l bn cht tht ca mnh. L (Du chn ngi lnh) t sch v hc tr trong nc mt, ri xa mi nh m cng ca mnh, tnh nguyn tr thnh ngi lnh vt Trng Sn. Anh chin u v hy sinh nh mt ngi anh hng trn cao im 475. Cn thng Kim ri b cn nh sn p ca cha, ui theo nhng dc vng en ti, tr thnh tn lnh bit kch tn bo trong c im Lng Vy, T Cn. Xung t chin tranh ca thi i chng M a c cng ng vo trn tuyn i khng. ri ngn la khc nghit ca n va soi t bn cht x hi v l tng ca hai b phn ngi - hai lc lng phi ngha v chnh ngha, va soi sng con ng i ti tng lai ca dn tc theo l c ca ng. Vi tnh cng ng, xung t chin tranh trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 gn b v ch c th c biu hin qua th gii nhn vt phn tuyn - i lp, h thng s kin giu kch tnh. y l mt mi quan h mang tnh quy lut v tt yu. Th ba: xung t chin tranh v m tp tnh hung truyn thun chiu - tt yu. Xung t ni chung v xung t chin tranh ni ring bao gi cng c trin khai qua cc tnh hung xung t giu kch tnh. Xung t khng tn ti mt cch tru tng m bao gi cng hin din c th, sinh ng qua h thng tnh hung xung t vi nhng bin c lm ht nhn ca tnh hung. Kho st loi hnh xung t chin tranh trong tiu thuyt thi k ny, chng ti bt gp m p tnh hung xung t c s thun chiu v xu th vn ng v tt yu ni dung v hnh thc ngh thut ca n. l din bin v xu th vn ng ca tnh hung xung t c tnh thun chiu tt yu. S gay go v quyt lit ca din bin xung t xc nh: ta yu ch mnh v v kh v trang b k thut. Nhng tt yu ta s ln bng diu k nh truyn thng anh hng gp g vi ch ngha anh hng cch mng. ch tt yu s suy yu dn bi s hn nm trong bn cht ca chng. Xu th vn ng ca xung t ch - ta c tnh thun chiu i ti mt kt qu tt yu: ta thng ch thua. Chnh ngha thng phi ngha! Khng th c mt bin c no, mt din bin mang tnh vnh lch d dang no o ngc hay ph v c m p tnh hung y. Cc tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 c thay i v ct truyn, ch nhng m p tnh hung trn l bt bin. cn l kiu kt thc tc phm mang tnh thun chiu - tt yu c tiu thuyt thi k ny, ngi c c th on trc c cch kt thc lp li hng lot tc phm: Cc nhn vt chnh din t au thng, mt mt, t lng yu nc v s soi ng ca l tng cao p tt yu s chin u anh hng v chin thng vinh quang! Cc nhn vt phn din hn h v tn bo tt yu s tht bi thm hi! Kt thc lc quan y l thun chiu v tt yu. y l kiu kt thc m bi tc phm chm ht nhng cu chuyn s vn cn tip din. Ngi c c th tng tng v cc nhn vt chnh din rn ri bc tip trn con ng cch mng v tin tng chc chn vo iu . Nhng xung t chin tranh l xung t cc b v kt thc tc phm tng hp vi n phi l kt thc ng khp, vy phi l gii ra sao v s khp khing k
129

trn? Bi v xung t chin tranh vi c im loi hnh xung t cc b li xut hin trong thi hin ti. Chnh c im thi gian hin ti ny quy nh s vn ng tip tc ca xung t chin tranh ngay c khi tc phm kt thc. Dng sng lch s cht cha cc tnh hung xung t k tip nhau vn tip tc tri v pha tng lai khi chng ta ch nhn thy mt khc sng trong hin ti. Sc thi thm m ca hai tuyn nhn vt i khng tham gia xung t cng c nh bt bin. S vn ng nhn cch, tnh cch ca nhn vt nu c cng s mang tnh thun chiu i n mt ci ch tt yu nm trong tnh thi i, khng th nh gi li m khng vi phm tnh lch s ca i tng phn nh. 2.2.2. Loi hnh xung t ph bin xut hin trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 v ti xy dng ch ngha x hi Nu xung t chin tranh thuc loi hnh xung t cc b, loi hnh xung t s kt thc khi mu thun i khng c trit tiu, th xung t x hi trong cc tiu thuyt vit v ti xy dng ch ngha x hi li thuc loi hnh xung t ph bin. Xung t chin tranh tuy cng thng, d di nhng l ci nht thi. Xung t v t tng v nhn cch gia c nhn vi c nhn, gia b phn ngi ny vi b phn ngi khc, hoc trong chnh mi con ngi, gia t tng tch cc v tiu cc, mi l xung t mun i ca nhn loi. Xung t x hi trong cc tiu thuyt Vit Nam vit v ti xy dng ch ngha x hi xut hin trong phm vi th s - i t c s thi ho nn khng tch ri hon ton xung t chin tranh. Bin c chin tranh tc ng vo mi lnh vc ca i sng x hi. m vang ca n di vo mi phm vi i sng. Mi mi quan h th s v i t, mi khng gian sinh tn t nh my, hp tc x, cng trng... cho n mi cn nh, mi gia nh, gc ph hn h, hng cy ch i... u khng nm ngoi bu kh quyn ca thi i. Bi th, loi hnh xung t ph bin ny xut hin vi mt cu trc ngh thut mang c im: Qua ci vi m ni ci v m. Qua xung t mang tnh c nhn phn nh xung t mang tnh cng ng. Loi hnh xung t ph bin vi c im qua ci vi m ni ci v m qua xung t c nhn phn nh xung t cng ng. Cu trc ca xung t ph bin c xy dng bng quy trnh ngc so vi xung t cc b. Nu xung t chin tranh c khc ho theo quy trnh t ci v m ni ci vi m, t s kin k v v s phn cng ng m ti hin s phn c nhn nh nhng minh chng cho cng n cch mng v sc mnh ca chin tranh nhn dn, th xung t x hi li din ra trong phm vi th s - i t gin d bnh thng (c th c hoc khng c ting sng). Xung t x hi din ra gia c nhn vi c nhn, gia c nhn vi tp th gia phng din con ngi c nhn vi phng din con ngi x hi trong nhn cch mi con ngi. Xung t tm vi m ny li phn nh xung t tm v m trong i sng x hi xung t gia
130

hai con ng x hi ch ngha v phi x hi ch ngha, gia hai lc lng cch mng v phn cch mng, gia hai t tng tch cc v tiu cc... Xung t c nhn phm vi th s - i t nh git nc nh nhoi m qua chng ta thy c c bin khi l xung t mang tnh cng ng. Trong Bui Sng ca Nguyn Th Ngc T, xung t v t tng v thc xut hin gia c nhn vi c nhn: Hun, Minh, M... vi Sn, Thng, Vng... Mi mt nhm nhn vt ny li i in cho mt t tng tin b hay lc hu, cho thc tp th hay thc c nhn ang tn ti v u tranh vi nhau trong i sng x hi by gi. S mu thun v t tng v thc y lm ny sinh xung t. y l loi xung t tuy khng cng thng d di hnh thc b ngoi nhng bn b ko di chiu su t tng v nhn cch. Nhm nhn vt tiu cc chy theo quyn li c nhn m qun i thc trch nhim ca mnh xung t vi quyn li tp th ng tic l nh vn khng phn nh c cng y kch tnh chiu su t tng ca loi xung t ny v gii quyt n qu d dng. m vang ca xung t chin tranh cng di vo tc phm ny qua phm cht ngi lnh dng cm trong anh- b i Hun phc vin tr v v qua s ln ng nhp ng ca mt vi chng trai trm my cy. Xung t x hi trong Ch tch huyn ca Nguyn Khi khng r rng, rnh mch nh cc tc phm khc m phc tp hn. Ngi bt giu tr tu ny phn nh xung t x hi ny sinh trong cng cuc xy dng ch ngha x hi vi ba loi xung t sau y: * Xung t hng ngoi gia c nhn vi tp th y l loi xung t ph bin hu ht cc tc phm vit v ti xy ng ch ngha x hi. Nhng Nguyn Khi khng ch trng i su vo loi xung t ny m ch miu t s lc xng t gia m vi tp th hp tc x An Lc. Khi nhn vt tiu cc m mc ti tham v b k lut th nh vn b ri nhn vt. m c t vn v sm hi? m s c chuyn bin tch cc hay tiu cc? Nh vn khng t li nhng cu hi ny m bn c t m d on. Chng ti khng ngh y l mt nhc im ca nh vn gi dn, sc so ny. C l nh vn khng mun lp li bc chn ngi khc trn mt li mn quen thuc. * Xung t hng ni trong t tng v nhn cch ca mi con ngi y l loi xung t c Nguyn Khi yu thch v i su khm ph mi din bin t vi ca n. Loi xung t ny khi ngun t Xung t, i qua Tm nhn xa... ri c phn m i cc tiu thuyt vit v ti chin tranh nh ng trong my, Ra o, Chin s. Phi n giai on sng tc sau 1975, Nguyn Khi mi tr li o su, khi qut vi tm t tng rng ln cho loi xung t ny Gp g cui nm, Thi gian ca ngi, Mt ci nhn gian b t... Nhng ngay t Ch tch huyn, loi xung t m thm v vnh hng trong mi con ngi ny c phc ho bng ci nhn pht hin v d bo. C bit bao mu ngi
131

mang nhng cn bnh trong t tng, nhn cch tuy mi manh nha c nh vn tung ra sn khu vn hc ca mnh. n hm nay, chng ta git mnh khi nhn vo cuc i v vn hc m nhn ra nhng mu ngi mang cn bnh t tng y pht trin, sinh con chu to ra nhng qui thai khng khip nhng no! l m tho vt, nng n nhng c t tng v li trong cng vic. l Bin, Mc, Thu c tha nhit tnh v lng tt nhng li thiu nng lc v tinh thn u tranh trong cng vic. Ri y khi bt gp nhng con ngi hin lnh nhu nhc trc ci xu ci c tr thnh ng lo ca ti c, chng ta mi kinh ngc nhn ra cc nhn vt ca Nguyn Khi c mt sc sinh sn phi thng trong i sng vn hc nc nh. Nhng hai nhn vt c xung t hng ni r nt nht trong tc phm ny l Hip v An. Hip l mt Ch tch huyn c o c tt v kh nng gii trong cng vic ca mnh. Nhng Hip l mt cn b lnh o nh gi con ngi bng n tng v nh kin. S yu ght ca anh nhiu khi da vo tnh cm ch quan v rt kh thay i. Tnh cm qu mn n cng chiu ca Hip dnh cho m cng tr thnh mt iu kin m tha ho. Cn nng gin t ngt v s c cm ca Hip dnh cho anh cn b ngn hng huyn xut pht ch yu t cm tnh ch khng phi t nhn thc ca l tr. Ri chnh Hip thy mnh khng hiu ni nhng ngi nng dn tng m bc anh trong nhng ngy en ti khi h xin ra khi Hp tc x. Hip dn vt bi mt xung t t tng: ti sao nhng con ngi anh yu qu li n ra nh th? Ti sao trong nhng ngy chin tranh gian kh, cn b v nhn dn li gn gi, yu tin nhau n th, trong nhng ngy thng ho bnh ny, ti sao anh khng hiu ni nhn dn ca mnh? Xung t t tng v nhng cu hi t ra k trn cho thy Nguyn Khi va tinh nhy v dng cm khi khm ph nhng cn bnh thi i mi ch pht l va sng sut cnh bo t nn xa ri mi vui bun ca nhn dn mt s v quan cch mng s xut hin sau ny. Cn nhn vt An li tri qua xung t c phng din t tng v nhn cch. Anh ch nhim ti ba ny sm mc cn bnh cng thn, c on. Tri qua nhng ging x ni tm v c s gip ca tp th, anh tm li c chnh con ngi tt p ca mnh. * Xung t x hi ch c miu t mt v Xung t ch hnh thnh khi c hai lc lng - hai t tng i khng mt mt mt cn. Sau khi xung t kt thc, tng quan gia hai lc lng - t tng y phi thay i v cht. Nhng trong Ch tch huyn, chng ti thy nh vn xy dng mt loi xung t x hi ch c mt lc lng: mt t tng tham gia xung t xut hin, s tng phn gin tip gia chng vi lc lng xung t vng bng kia phi dng tng tng, lin tng mi cm nhn c. Lc lng xung t trc tip l cung cch lm n lum thum, gia nh ch ngha, chy theo thnh tch xut hin t cp tnh n cp x. Ch tch tnh Minh vi cn bnh
132

hnh thc ch ngha cng Hip gi m huy ng nhn dn, vt sch my nghn mt khi bn rc trong knh mng ch trong mt m, i ph vi on thm quan. C quan huyn - x lm vic theo li gia nh ch ngha: b Ph ch tch huyn va hi rau mung va ch o anh Chnh vn phng chun b hi ngh, s chuyn quyn ca m trc s bt lc ca ng u x ch v n nang v v trt n ung ti nh m. Ri s ngp lt cng vn giy t, phng ban ni cng s Huyn cch nhau vi bc chn cng phi cng vn... Tt c c miu t bng ci nhn thn mt khng h c nhng vn tot ln mt ngha: l cch lm vic thiu khoa hc, nng v tnh cm ch ngha theo tc phong nng dn. Cch lm vic ny tha nhit tnh m thiu hiu qu. Chnh cch lm vic k trn nh mt lc lng xung t trc tip xut hin trong s tng phn gin tip vi lc lng xung t vng mt - cch lm n mi theo t tng x hi ch ngha, nhng yu cu mi ca cng cuc xy dng t nc i ln x hi ch ngha. 2.3. Nguyn tc in hnh ho xung t v phn loi xung t t tiu ch ni dung xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 2.3.1. Nguyn tc in hnh ho xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 Cng nh mi quan h gia nhn vt vi nhn vt in hnh, mt tc phm c th c nhiu xung t nhng ch mt s tr thnh xung t in hnh. Mt xung t in hnh phi tho mn ba iu kin sau y: mu thun mang tnh xung t phi pht trin n mt trnh nht nh, cng thng i gii quyt; kt tinh v biu hin nhng mu thun x hi trung tm ca thi i; l iu kin khng th thiu nhn vt bc l bn cht thc ca mnh. Vi ba yu cu ngh thut k trn, chng ti thy c hai kiu xung t chin tranh v xung t x hi trong tiu thuyt thi k ny u l nhng xung t in hnh. Vy th, phng din in hnh ho, hai xung t y c nhng c im no? Kho st tiu thuyt s thi 1965 - 1975, chng ti thy cc xung t c in hnh ho vi c im va quy phm ho cao va c th ho sinh ng. 2.3.1.1. Tnh c th ho sinh ng ca xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 * C th ho hnh thc s kin Xung t thc cht l s mu thun i lp trong nguyn tc tng tc gia cc hnh tng ngh thut trong tc phm. hnh thc s kin, mi tc phm li c mt cch t chc khc nhau. S a dang, c th, sinh ng ny lm nn tnh c th ho cho hnh thc ca s th hin xung t. Hnh thc s kin ca xung t trong cc tiu thuyt vit v ti chin tranh cch mng c cch t hc khng lp li vi tnh c bit c o. Mc d cch t chc s kin trong xung t ca cc tiu thuyt ny u
133

hng ti m hnh s kin - hnh ng c tnh quy phm nhng hnh thc b ngoi ca n u c c th ho cao . Vi kiu s kin gic ng cch mng v u tranh bt khut: Diu Linh (Dng sng phng lng - T Nhun V) gic ng trc ht t s cm phc v tin yu cc anh b i, c bit l Mi. C b mt treo c cch mng trong nhng ngy gic khng b d di. Con ng gic ng v u tranh cch mng ca Diu Linh khc vi con ng gic ng v u tranh ca M La (Ca bin - Nguyn Hng), ca An, Quyn, Hi (V b - Nguyn nh Th), ca Mn (Mn v ti - Phan T)... Cn trong cc tiu thuyt v ti xy dng ch ngha x hi, m hnh s kin hnh ng trong xung t x hi cng c tnh quy phm vi ba kiu s kin - hnh ng lp i lp li: gian kh th thch, u tranh vt kh, chin thng v vng bc i ln. Nhng hnh thc s kin b ngoi ca m hnh ny li mang tnh c th - c bit. Nhng gian kh th thch v qua trnh u tranh vt kh ca Tip (Bo bin Chu Vn) rt khc bit vi nhng gian kh th thch v qu trnh u tranh vt kh ca Khi (t lng), ca Hun (Bui sng), ca Tip (Ch tch huyn)... S chin thng ca h cng din ra trong nhng hon cnh khc nhau v mang nhng ngha t tng khc nhau. * C th ho hnh ng xung t v din bin xung t Xung t l nhn t t chc nn tc phm ngh thut tt c cc cp : ti ch , quan nim ngh thut, do ch n khin cho cc hnh tng ngh thut (vi nhn vt, chi tit, ngn ng, hnh ng, suy ngh...) c mt tnh xc nh v cht ca n trong th i lp vi cc hnh tng khc. T cch hiu khi qut ny v xung t, chng ti thy xung t chin tranh v xung t x hi trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 tr thnh nhn t t chc ln tc phm c hai cp ni dung v hnh thc ngh thut. N kt tinh cc yu t thuc cp ni dung nh ti, ch , cm hng t tng, quan nim ngh thut... trong mt m hnh nhn vt - s kin - hnh ng c t chc theo nguyn tc phn tuyn - i lp M hnh y biu hin cc gi tr ni dung qua cc yu t thuc cp hnh thc nh ngn ng, kt cu, ging iu. Trong m hnh nhn vt - s kin - hnh ng ca xung t, yu t hnh ng trong din bin ca n l yu t mang tnh c th ho cao . Nhng hnh ng nm trong qu trnh ca n c s thng nht v khuynh hng t tng - thm m, chi phi xu th v cch hnh ng. Nhn vt chnh din v nhn vt phn din u c ring mt h thng hnh ng nht qun va t bc l bn cht ca mnh va i lp vi nhau ct truyn vn ng. H thng hnh ng nht qun ny mang tnh quy phm v tnh loi hnh: nhn vt chnh din phi c hnh ng cao thng, p , nhn vt phn din phi c hnh ng xu xa hn. Nhng hnh thc c th ca mi h thng hnh ng nht qun ny li mang tnh c bit, c o v din bin ca n cng th. Trong Du chn ngi lnh ca Nguyn Minh Chu, nhng ngi lnh anh hng u
134

thuc kiu nhn vt chnh din nhng mi nhn vt, phm cht anh hng li c biu hin bng mt h thng hnh ng c hnh thc c bit: vi L - l hnh ng anh hng gi pho bn v chnh to t my thng tin ca mnh tiu dit c trung i lnh M ang vy quanh hm: vi Lng - l hnh ng ri xa tnh yu ca Xim vi tinh thn khc k gn gi danh d anh b i c H; vi Chnh u Kinh - l hnh ng nn ni au mt con hon thnh nhim v mt Chnh u... Trong cc tc phm khc, vi cc nhn vt khc loi, hnh thc biu hin c th h thng hnh ng nht qun cho mi loi nhn vt cng c c th ho sinh ng. Trong Dng sng phng lng ca T Nhun V, nhn vt Mi c mt h thng hnh ng nht qun vi nhng biu hin sinh ng: rt r v c phn khch kh khi nh b Tnh Nhn, chn thnh thng thn vi Diu Linh, bm trn nc chic xe tng cui cng ang b chy, chp nhn b thng tiu dit n, t li cn gic Trung thot khi vng vy, yu cu qun th bt pho sng ln Tao nhn r mt chng my!. [147, T2- 200] i lp vi Mi l h thng hnh ng nht qun vi nhng biu hin c bit ca tn i u Trn Long: l lm tr tro theo ui Diu Linh, ct mu n th vi vi Rbt Lin, tm mu nhng ngi lng m hn dn qun cn qut, tra tn Mi, ging sng bn ri l c cch mng... Nh vy, vi cc hnh ng xung t, chng ti thy bn cht ca hnh ng mang tnh quy phm, cn hnh thc ca n li mang tnh c th ho. 2.3.1.2. Tnh quy phm ho ca xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 * Quy phm ho tnh hung xung t v bn cht ca xung t V bn cht ca xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti khng nh tnh loi hnh ca n nm trong s quy phm phn trn. Cn cc tnh hung xung t trong tiu thuyt thi k ny xut hin trong cc hnh thc khc nhau ph thuc vo ct truyn: xung t ch - ta trong mt trn chng cn mt chin dch...; xung t gia tch cc - tiu cc trong mt hp tc x, mt nh my... nhng m hnh t chc ca tnh hung xung t li mang tnh quy phm vi m p tnh hung thun chiu - tt yu ( trnh by phn trn). Trong cc tiu thuyt Vit Nam xut hin sau 1975, m p tnh hung thun chiu - tt yu khng cn chim v tr c tn khi ri xa bu kh quyn thi i ca n. Xut hin m tp tim nng - bt thng ti hin nhng xung t v nhn cch o c trong tm hn con ngi c nhn, gia cuc sng i thng b bn, ngn ngang nhng bt ng, phi l dang d... Quy phm ho xu th vn ng v cch gii quyt xung t theo kiu m nt c khuynh hng (thut ng ca Gulaip). Cc xung t trong tiu thuyt thi k ny u c mt xu th vn ng mt chiu va nng theo h thng s kin trong thi gian tuyn tnh, va bm st s vn ng
135

tch cch v s phn nhn vt theo mt con ng nh sn. V xu th vn ng y tt yu dn n cch gii quyt xung t theo kiu m nt c khuynh hng". Nu cc tiu thuyt Vit Nam xut hin sau 1975 ch yu s dng cch m nt nu vn (Nguyn Khc Trng) v m nt thanh lc (Nguyn Huy Thip, Nguyn Bnh Phng...) th tiu thuyt thi k ny li s dng cch m nt c khuynh hng vi s thng th tt yu ca lc lng cch mng v tin b trc lc lng phn cch mng v phn tin b. S lp li nhng m ti kt thc tc phm ta thng - ch thua y khng ch phn nh chn thc s tht lch s v biu hin tinh thn lc quan cch mang m cn l mt yu t gp phn khng nh s tt thng ca l phi v chn l, trong nhng bin thin d di ca thi i chin tranh cch mng v xy dng ch ngha x hi. 2.3.2. Phn loi xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 theo tiu ch cu trc ngh thut Khi phn loi v kho st xung t chin tranh v xung t x hi chng ti xc nh khi nim xung t t tiu ch ti v ch . Cn khi s dng tiu ch ni dung xung t phn loi, chng ta c ba loi xung t sau: * Xung t ni tm vi tnh hng ni y l loi xung t xut hin khng nhiu trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 v khng tng hp vi loi hnh kt cu lch s - s kin. Cc xung t ni tm thng xut hin vi ba hnh thc: Hnh thc th nht ca xung t ni tm: bc l qua ngoi hin ca nhn vt nh ngn ng, hnh ng, sc thi biu cm ca nhn vt. y l xung t ni tm d di ca nhn vt trung u Bo khi ng trc s bt khut ca Mi nh ng trc mt tm gng nhn r s n hn ca mnh: Tao u cn tri tim m cho, m vung vi nh mi? - Bo y Trn Long ra, long chong vi ci chai Utki ri co lp giy bc, bt nt v dc vo ming (...) Bo t ngt ci ln ha h, ting ci nghe l vi con ngi anh - Tao u cn tri tim nhai (...) Bo ng xung gh, hai tay si ra nh mt ngi b o vn... [39 T.2 - 190, 191]. Hnh thc th hai ca xung t ni tm l li trc tip ca nhn vt trong cuc i thoi ni tm hm n nhng ging x ca tm trng: Ci bp la trc mt Xim ang chy sng rng rc nh vy m Xim ang ngi mt mnh? Nhng m hoa la ang ln m bn kia chng c anh Lng v ngi? (...) By gi anh ang u, anh Lng? m thng nm ngi kia trng sng vng vc. By gi anh ang ni no?(...) Vng anh, em chng n no Ht thuc khng chy Ung m khng kht...[15 - 509]
136

Hnh thc th ba ca xung t ni tm l li gin tip v li na trc tip ca ngi trn thut miu t nhng xung t trong tm hn nhn vt: Anh Qu khng hiu rng nhng iu anh ni lm cho v anh au n qun qui thm ln bit chng no. Cng nghe chng ni, ch cng bit r k th cp i ca ch nhng g () ch cng thy cuc sng khng sao cn sng ni... [141 - 20]. * Xung t gia tnh cch vi hon cnh y l xung t quen thuc v rt ph bin trong cc tc phm ca ch ngha hin thc. Nhng kiu xung t ny trong ch ngha hin thc x hi ch ngha c nng ln mt tm cao mi v t tng v i mi v cu trc xung t. Trong xung t ny, khng ch c mi quan h mt chiu hon cnh quyt nh tnh cch m cn c mt thao tc ngc: tnh cch u tranh ci to hon cnh! Vi loi xung t th hai ny, chng ti thy l xung t gia nhn dn lm than v anh dng vi hon cnh v nhn o di ch thc dn phong kin: m La, Gi en, Dng, Thanh... trong cc a ngc trn gian nh Su Kho, My T v cc hm m (Ca bin); Ci, Mm, Xoan, Qu... vi kip sng tru nga nng thn Vit Nam trc Cch mng thng Tm (v b)... tt c ng ln vi kh phch qut cng i quyn sng. l tnh cch bt khut ca ngi chin s cch mng trong lao t quc: anh Khc (V b); T, Chn, Sm (Ca bin), Qu, Thit (t Qung)... l xung t gia kh phch qut cng ca ng bo min Nam vi hon cnh sng tn bo trong nhng ngy en ti trc v sau ng khi: Tm Nh, Mi Mn hy sinh trong nhng hon cch bi trng (Rng U Minh), tinh thn cch mng kin cng ca ng T Trm, ch Hai Kh trong o p khng b ( x Trung Ngha Nguyn Thi). Xung t v tnh cch, nhn cch ca hai lc lng x hi mang hai l tng i lp. y l xung t trung tm trong cu trc th loi ca tiu thuyt Vit Nam 1965 1975. cc phn, cc chng trnh by, chng ti chng minh cho loi xung t ny.

* *

Loi hnh kt cu v xung t ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 c xy dng vi nhng c im c tnh c th, ph hp vi cu trc th loi ca loi hnh tiu thuyt s thi hin i. Kt cu ca hng lot tiu thuyt sng tc trong thi k ny u c t chc theo
137

cu trc lch s - s kin vi ba thnh t cu thnh n: kt cu ca h thng hnh tng nhn vt; kt cu ca h thng s kin trong khng gian v thi gian (tc kt cu c truyn); kt cu ca vn bn ngh thut vi ba phng din: t chc thi gian trn thut v thi gian ct truyn, t chc nhp iu trn thut, t chc im nhn trn thut. Vi loi hnh kt cu lch s - s kin, vi hnh tng phn tuyn i lp trong khng - thi gian m cht s thi, vi s song trng thi gian trn thut v thi gian ct truyn thi hin ti cng im nhn lun chuyn - thng nht, cu trc ca loi hnh kt cu ny nh hnh trong s cng sinh th loi gia s thi v tiu thuyt hin i. Tng ng vi loi hnh kt cu lch s - s kin l loi hnh xung t mang tnh s thi vi xung t chin tranh v xung t x hi. Hai loi xung t cc b v xung t ph bin ny gn b v tng tc vi trng nhn tc gi cng im nhn bn ngoi, trng nhn nhn vt cng im nhn bn trong, vi s lun chuyn m vn thng nht quan im nh gi - cm th. c bit, chng ti lu n nguyn tc in hnh ho xung t to ra kiu xung t va quy phm va c th ho. V bn cnh cch phn loi theo tiu ch ti, ch c cch phn loi theo tiu ch ni dung xung t. Vi cch phn loi th hai ny, xung t trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 cn c th phn chia thnh xung t ni tm, xung t gia tnh cch vi hon cnh, xung t v tnh cch, nhn cch gia hai lc lng mang l tng i lp.

138

KT LUN
1. Mi thi i u c mt th ti vn hc ni tri v mt kiu cm hng ch o mang tnh c th ca n. Tiu thuyt Vit Nam 1945 - 1975 thuc th ti lch s dn tc, ly cm hng s thi lm cm hng trung tm. Hon cnh lch s c bit ca t nc giai on ny quy nh ni dung th ti v c im ca kiu cm hng ch o y. y l thi k lch s c nhng bin ng d di, c nhng bc ngot k v quyt nh n vn mnh ca c cng ng. Vi ba mi nm khng chin au thng v anh dng, dn tc ta nh bi nhng k th hung hn nht trong lch s, i t i ngho lc hu n ch ngha x hi nhm mc tiu xy dng mt t nc c lp, t do, vn minh v dn ch. Thc t lch s y c cc ngh s ngn t ti hin chn thc v cm ng trong cc sng tc ca mnh. Mt thi i anh hng sinh ra mt nn vn hc anh hng! c bit, mi nm cui cng ca thi k lch s bi trng ny, nn vn hc s thi hin i Vit Nam t ti nhng nh cao ca n trc khi chuyn sang mt m hnh ngh thut mi. Vic nghin cu cu trc th loi ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 t xc nh c trng thi php th loi ca tiu thuyt s thi hin i Vit Nam, xy dng m hnh ngh thut cho loi hnh tiu thuyt ny l mt cng vic c tnh khoa hc v thc tin. N gip chng ta khng nh ng n v ton din nhng thnh tu, ng gp v hn ch mang tnh lch s ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1945 - 1975 m tiu thuyt mi nm cui cng l i biu u t nht. Hn th na, t ti nghin cu ny, chng ta c th khng nh s xut hin loi hnh tiu thuyt s thi hin i Vit Nam va l bc i hp quy lut pht trin ca lch s loi hnh tiu thuyt th gii va l s xut hin hp quy lut trong lch s tiu thuyt dn tc. 2. T yu cu thi i vi s thng nht tuyt i gia yu cu lch s, yu cu chnh tr, th hiu thm m ca cng chng vn hc, t yu cu ngh thut ca th ti lch s dn tc c s gp g may mn vi yu cu ngh thut ca phng php sng tc hin thc x hi ch ngha, cu trc th loi ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 xut hin v nh hnh vi mt s c im khi qut sau: c s cng sinh th loi gia s thi c in v tiu thuyt hin i; l tm gng ca mt thi i anh hng; l sn phm ngh thut ca thc t nguyn p ng yu cu lch s, yu cu chnh tr kt tinh trong quan im vn ngh ca ng, ca nh vn; mang tnh loi hnh mi cp ni dung v hnh thc ca cu trc th loi v.v... 3. Trong cu trc th loi ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, loi hnh cm hng s thi l cm hng ch o v gi v tr ht nhn ca cu trc. N chi phi v quyt nh ni dung, tnh loi hnh ca hng lot cc yu t b phn trong cu trc th loi nh: kt cu, xung t, nhn vt, ging iu, ngn ng, ti v quan nim ngh thut v con ngi. N cn l cht keo kt dnh cc yu t b phn thnh mt
139

chnh th ngh thut theo mt khuynh hng t tng - ngh thut nht nh: cao ch ngha anh hng cch mng phng din ni dung; cao ci nhn cng ng v nguyn tc s thi ho phng din ngh thut ca tc phm. 4. Tng ng vi loi hnh cm hng s thi l loi hnh nhn vt phn tuyn - i lp vi hai tuyn chnh din - phn din, tch cc - tiu cc. y l loi hnh nhn vt c phm cht nh sn Nu phm cht nhn vt c du n s thi th ngoi hin mang tnh c th ho ca n li mang du n tiu thuyt vi s bnh d i thng. Trong th gii nhn vt chnh din, thi ngng m ngi ca c bc l trc tip hoc gin tip vi cc kiu nhn vt nh nhn vt loi hnh, nhn vt t tng, nhn vt tnh cch v kiu nhn vt c s kt hp cc c im loi hnh . Nguyn tc th thch v nguyn tc tng i ho hin thc l hai nguyn tc c bn trong ngh thut xy dng th gii nhn vt chnh din ca tiu thuyt giai on ny. Th gii nhn vt phn din li c xy dng bng nguyn tc bim ho vi s kt hp ci nhn cng iu vi ci nhn tro phng. Thi khinh b cm ght c bc l trc tip vi cc kiu nhn vt phn din nh nhn vt chc nng, nhn vt t tng, nhn vt loi hnh cng cc kt hp ca n. C th ni, cc nh vn thi k ny s dng bt php hin thc kt hp vi bt php lng mn cch mng khc ho hnh tng cc nhn vt chnh din, bt php hin thc kt hp vi bt php c in v ci nhn tro tiu dn gian khc ho hnh tng cc nhn vt phn din, to ra mt th gii nhn vt mang phm cht loi hnh va bnh thng va phi thng, va truyn thng va hin i, va c tnh s thi va c tnh tiu thuyt. 5. Cm hng s thi lun hng ti nhng xung t ln ca lch s. Th gii nhn vt phn tuyn - i lp lun tm n kiu kt cu tng ng v ph hp vi n. Nhng tin ny dn n vic hnh thnh loi hnh kt cu - xung t mang tnh s thi mt cch tt yu. Vi loi hnh kt cu lch s - s kin ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, chng ti thy xut hin kt cu hnh tng nhn vt phn tuyn i lp, kt cu h thng s kin trong khng gian s thi v thi gian lch s. c bit, phng in th ba ca loi hnh kt cu lch s - s kin l kt cu vn bn ngh thut, chng ti thy thi gian trn thut trng kh vi thi gian ct truyn thi hin ti v u c trin khai tun t theo trnh t bin nin, u thuc hai kiu thi gian ngh thut: thi gian n tuyn ng tuyn (vi cc ct truyn n tuyn nh (t Qung, Hn t, Du chn ngi lnh, Bui sng...) v thi gian a tuyn song song (vi cc ct truyn a tuyn nh Ca bin, V b...). Phng din quan trng nht ca kt cu vn bn ngh thut l t chc im nhn trn thut. im nhn trn thut trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 l im nhn lun chuyn - thng nht. Mt im nhn d thin v hng ngoi vn c s lun chuyn gia trng nhn tc gi v trng nhn nhn vt, gia im nhn bn ngoi v im nhn bn trong. Nhng d lun chuyn linh hot vn c s thng nht v quan im nh gi - cm th v lun thng nht vi trng nhn bn c gc nhn hin
140

thc bng ci nhn cng ng. S ng quy ca trng nhn tc gi, trng nhn nhn vt v trng nhn bn c vo mt h thng chun mc thm m mang tnh ph qut l c s ngh thut cho s hnh thnh im nhn lun chuyn - thng nht y. im nhn ngh thut ny to ra mt khong cch s thi co gin va gin cch va ko gn cng chng vn hc vi bc tranh hin thc c phn nh trong tc phm. T s quy nh ca cu trc th loi tiu thuyt s thi hin i, im nhn trn thut y c xy dng bng ba nguyn tc: phn tuyn - i lp; quy phm ho; thi s - trc tip v gn b vi nhp iu trn thut gp gp lin mch. Loi hnh xung t mang tm vc lch s dn tc trong tiu thuyt giai on ny c xy dng thnh hai kiu xung t: xung t chin tranh trong cu trc xung t cc b; xung t x hi trong cu trc xung t ph bin v c hai chuyn i cch kt thc truyn thng cho nhau. Xung t chin tranh thuc loi xung t cc b nn c cch kt thc ng. Xung t x hi thuc loi xung t ph bin nn c cch kt thc m. Nhng xung t chin tranh trong tiu thuyt Vit Nam li c kt thc m v xung t ang xy ra trong thi hin ti v vn cn tip din, xung t x hi li mang kt thc ng vi mt nim tin duy ch v s trit tiu hon ton ca mu thun gy ra xung t trong cuc sng mi x hi ch ngha. Chnh kiu kt thc o khng tun theo quy lut ca hin thc lch s dn n s s lc cho mt s tc phm vit v ti xy dng ch ngha x hi. 6. Trong cu trc th loi ca tiu thuyt s thi Vit Nam thi k ny, ging iu trn thut v ngn ng l mt cp hnh thc nm trong chnh th v khng vt ra ngoi s quy nh ca c h thng. C th tm phn chia ging iu trn thut v ngn ng tng hp vi n thnh hai kiu chnh: ging iu cm xc i cng ngn ng biu cm v ging iu trung tnh i cng ngn ng v m sc. Ging iu cm xc l ging iu trung tm ca tiu thuyt Vit Nam 1965 - 1975 vi bn biu hin c th ca n: ging iu tr tnh ngng m ngi ca; ging iu gn gi cm thng; ging iu ma mai kch; ging iu bng a sung s. Ring ging iu trung tnh xut hin vi tn s t i v t th phi thuc vi cc ging iu cm xc khc. phng din ging iu v ngn ng d vn mang tnh n thanh, n ngha nhng du hiu ca tiu thuyt hin i xut hin bn cc du hiu s thi vn chim u th. 7. Nghin cu cu trc th loi ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 nhm khng nh nhng gi tr c o, soi sng nhng hn ch mang tnh lch s ca n trong thi im ny l rt cn thit v c ngha khoa hc. Trc ht, vi s nghin cu ny, chng ta s c ci nhn tnh to, ton din hn trc hai cch nh gi cc oan v thnh tu ca vn hc cch mng. Mt l, cao qu mc thnh tu ca vn hc cch mng giai on 1945 - 1975 bng ci nhn x hi hc, coi l nhng nh cao khng th vt qua ca vn hc dn tc. Hai l, ph nhn hu ht gi tr ca vn hc giai on ny, coi n ch l th vn hc minh ho, tuyn truyn, t gi tr ngh thut. C hai cch nhn cc oan y u khng tho ng!
141

T s kho st v khng nh thnh tu cng nh hn ch mang tnh lch s ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975, t s phn tch thi php th loi ca tiu thuyt giai on ny trong th i snh vi thi php th loi ca s thi c in, chng ta khng ch xc nh c m hnh cu trc th loi ca tiu thuyt s thi hin i Vit Nam m cn c th khng nh: y l m hnh ngh thut c th ca tiu thuyt hin i Vit Nam trong mt thi i anh hng. N khc bit ch khng phi l thua km hn v gi tr ngh thut so vi tiu thuyt Vit Nam xut hin trc 1945 v sau 1975. D mang mt cu trc th loi khc, n vn c s k tha vi di sn qu kh v chun b tin cho s pht trin tip theo. T nhn thc cn hn hp, chng ti mnh dn a ra mt cch hiu ca mnh v loi hnh tiu thuyt s thi hin i: y l mt loi hnh tiu thuyt kt hp t duy tiu thuyt hin i (kinh nghim c nhn v h cu t do) vi t duy ngh thut ca s thi c in (kinh nghim cng ng v h cu c nh hng) nhm th hin ni dung lch s dn tc bng cc phng thc ngh thut tng hp. Loi hnh tiu thuyt s thi hin i Vit Nam 1945 - 1975 b thay th bng loi hnh tiu thuyt phi s thi xut hin sau 1986. Nhng nu lch s trong chu chuyn bt tn ca n li c lc xut hin nhng thi i mang c im tng ng vi thi i chin
tranh cch mng va qua, chng ti ngh loi hnh tiu thuyt s thi s hi sinh tr li trong nhng dng v mi.

142

TH MC TI LIU THAM KHO

1. Aristle, Ngh thut th ca, L ng By dch, Tp ch Vn hc, s 1, tr.189 2. V Tun Anh, Vn hc Vit Nam hin i - Nhn thc v thm nh, NXB Khoa hc x hi, H., 2001. 3. Li Nguyn n, Vn th loi s thi ca vn hc hin i, Tp ch Vn hc, s 1 1980, tr. 82 91. 4. Li Nguyn n, 150 thut ngh vn hc, NXB i hc Quc gia H Ni, 1999. 5. Li Nguyn n, Vn hc Vit Nam t sau cch mng thng Tm - Mt nn s thi hin i, Tp ch Vn hc, s 5 1986, tr. 17. 6. Li Nguyn n, Vn xui v chin tranh v hnh thc s thi, Tp ch Vn ngh qun i, s 11 1979, tr.121. 7. M. Bakhtin, Tiu thuyt gio dc v ngha ca n trong lch s ca ch ngha hin thc, Ngn Xuyn dch, Tp ch Vn hc, s 4 1999. 8. M. Bakhtin, L lun v thi php tiu thuyt, Phm Vnh C dch, Trng vit vn Nguyn Du, H., 1993. 9. L Huy Bc, Ging v ging iu trong vn xui hin i, Tp ch Vn hc, s 9 1998, tr.66. 10. Nguyn Th Bnh, Tiu thuyt ca Nguyn Mnh Tun trong bc chuyn ca vn hc trong nhng nm 80, Tp ch Vn hc, s 7 1998. 11. Thu Bn, Di m my mu cch vc (Tiu thuyt), NXB Thanh nin, H., 2001. 12. Nh ca, Th nh gi mc chn thc ca tiu thuyt Ph vy, Tp ch Vn hc, s 10 1963, tr.8. 13. Nh ca, Vui mng cho n nhng nhn vt anh hng mi ca dn tc, ca thi i, Tp ch Vn hc, s 12 1963, tr.44. 14. Nguyn Minh Chu, Ca sng (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1967. 15. Nguyn Minh Chu, Du chn ngi lnh (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1976. 16. Nguyn Minh Chu, Trang giy trc n, NXB Khoa hc x hi, H., 1994. 17. Thnh Duy, My suy ngh nhn c Vo la ca Nguyn nh thi, Tp ch Vn hc, s 9 1966, tr.37. 18. Thnh Duy, V cch th hin nhn vt trong Hn t, Tp ch Vn hc, s 1 1968, tr.14. 143

19. Trng ng Dung, Tiu thuyt lch s trong quan nim M hc ca Lucas, Tp ch Vn hc, s 5 1994. 20. inh Xun Dng, Chiu rng v chiu su ca tiu thuyt nhng nm khng chin chng M cu nc, Tp ch Vn hc, s 4 1967. 21. Thnh Duy, Vn vn hc phn nh nng thn hp tc ho, Tp ch Vn hc, s 6 1971. 22. Thnh Duy, Vn hc v nhng chuyn bin mi ca nng thn min Bc, Tp ch Vn hc, s 6 1975. 23. Trn Trng ng n, Bn v ti v ch trong tiu thuyt hin i ca chng ta, Tp ch Vn hc, s 3 1972. 24. Trn Trng ng n, T Du chn ngi lnh ngh n nhng cun tiu thuyt xng ng vi dn tc v thi i, Tp ch Vn hc, s 3 1974, tr.77. 25. ng Anh o, Ngun gc v tin ca tiu thuyt, Tp ch Vn hc, s 6 1992, tr.32. 26. ng Anh o, S t do ca tiu thuyt, mt kha cnh ca thi php, Tp ch Vn hc, s 3 1993, tr.44. 27. Phan C , Nhng bc tin v tiu thuyt ca Nguyn Hng sau Cch mng thng tam, Tp ch Vn hc, s 3 1969, tr.27. 28. Phan C , Hin thc v l tng, hin thc v lng mn trong tiu thuyt Vit Nam hin i, Tp ch Vn hc, s 4 1971. 29. Phan C , Tiu thuyt s thi trong th k XX, Tp ch Nh Vn, s 4 2003, tr.69. 30. Phan C , Nhng bc tng hp mi ca nn vn hc hin thc XHCN 35 nm qua, Tp ch Vn hc, s 5 1980, tr.46. 31. Phan C , B tiu thuyt Vng tri ca Hu Mai, Tp ch Vn hc, s 2 1981, tr.67. 32. Phan C , My vn l lun vn xui hin nay, Tp ch Vn hc, s 5 1986, tr.8. 33. Phan C , t nc ca Hu Mai v khuynh hng tiu thuyt s thi, Tp ch Vn ngh qun i, s 10 1986, tr.11. 34. Phan C , Tc phm v chn dung, NXB Vn hc, H., 1984. 35. Phan C , Tiu thuyt Vit Nam hin i, NXB H v THCN, H., 1974, tp 1 + 2 36. Phan C , Cuc sng v ting ni ngh thut, NXB Vn hc, H., 1971. 37. Anh c, Hn t (tiu thuyt), NXB Gio dc, H., 1984. 38. H Minh c, Phan T, t v Lng n Mn v ti, H., 1971. 39. H Minh c, Nh vn v tc phm vn hc, NXB H Ni, H., 1971. 40. H Minh c, V Huy Tm v Nhng ngi th m, NCVH s 4 1962, tr.19. 144

41. H Minh c (ch bin), L lun vn hc, NXB Gio dc, H., 1997. 42. H Minh c, Chng ng mi trong vn hc Vit Nam, NXB Chnh tr quc gia, H., 1998. 43. H Minh c, Tiu thuyt Min Ty ca T Hoi, Tp ch Vn hc, s 2 1996, tr.10. 44. H Minh c, Cm hng thi i trong vn chng, Bo Nhn dn ra ngy 1 12 1996. 45. H Minh c, Nguyn nh Thi, DVNVN s 12 1999, tr.11. 46. Gulaip, L lun vn hc, NXB H v THCN, H., 1982. 47. Nguyn Hi H, Nguyn Th Bnh, Quan nim ngh thut v con ngi trong vn xui Vit Nam sau Cch mng thng Tm, cng trnh KX 07, H Ni 48. A.R.Griliet, V mt tiu thuyt mi, NXB Hi nh vn, H., 1997. 49. ng Th Hnh, Mt vi gng mt vn xui Php th k XX, NXB Nng, 2000. 50. L Th c Hnh, Hnh nh ngi ph n Vit Nam trong chng M qua truyn ca Phan t, Tp ch Vn hc, s 2 1975. 51. L Th c Hnh, Tiu thuyt t lng trong qu trnh sng tc ca Nguyn Th Ngc T, Tp ch Vn hc, s 1 1977. 52. Hi H, Nhng ngi cng tuyn (tiu thuyt), NXB Qun i nhn dn, H., 1973. 53. Nguyn Vn Hnh, c li nhng tiu thuyt vit v qun i ca Nguyn nh thi, Tp ch Vn hc, s 3 1993. 54. Hong Ngc Hin, Nm bi ging vn v th loi, Trng vit vn Nguyn Du, H., 1992. 55. Phan Thu Hin, s thi n , NXB Gio dc, H., 1999. 56. Hghen, M hc (2 tp), Phan Ngc dch, NXB Vn hc, H., 1999. 57. Nguyn Thi Ho, Nhng vn thi php ca truyn, NXB Gio dc, H., 2000. 58. T Hoi, Mt vi nt v Ci sn gch, Tp ch Vn hc, s 5 1960, tr.26. 59. T Hoi, Min ty (tiu thuyt), NXB Gio dc, H., 1998. 60. Nguyn Hng, Ca Bin (tiu thuyt, 4 tp), NXB Hi Phng, 1992. 61. Nguyn Th Hu, Nguyn Minh Chu nhng nm 80 v s i mi cch nhn v con ngi, Tp ch Vn hc, s 11 1997. 62. Hong Mnh Hng, Cc sc thi ging iu trong tiu thuyt s thi hin i, DVNVN, s 2 2003, tr.46 63. Kharapchenc, C tnh sng to ca nh vn v s pht trin ca vn hc, NXB Tc phm mi, H., 1979. 64. Kharapchenc, Sng to ngh thut, hin thc v con ngi, NXB Khoa hc x hi, 145

H., 1984. 65. Nguyn Khi, Chin s (tiu thuyt), NXB Qun i nhn dn, H., 1973. 66. Nguyn Khi, Xung t (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1984. 67. Nguyn Khi, Ch tch huyn (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1978. 68. Nguyn Khi, ng trong my (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1970. 69. Nguyn Khi, Ra o (tiu thuyt), NXB Qun i nhn dn, H., 1970. 70. M.Kuera, Ngh thut tiu thuyt, Nguyn Ngc dch, NXB Nng, 1998. 71. Phng Ngc Kim, Con ngi trong truyn ngn Vit Nam 1945 1975, NXB i hc quc gia, H., 1998. 72. Tn Phng Lan, Mt vi loi hnh nhn vt trong sng tc ca Nguyn Minh Chu, Tp ch Vn hc, s 12 1994. 73. Tn Phng Lan, Nguyn Thi v phong cch ngh thut ca ng qua tiu thuyt x Trung Ngha, 1998. 74. Tn Phng Lan, Phong cch ngh thut ca Nguyn Minh Chu, Vin Vn hc, H., 2000. 75. Phong L, My nhn xt v ngh thut xy dng nhn vt trong vn xui, Nghin cu vn hc, s 4 1963, tr.8. 76. Phong L, Mt chng ng vn xui, Tp ch Vn hc, s 10 1964, tr.14. 77. Phong L, Ca sng, Mt hnh nh v qu hng chng ta trong chin u, Tp ch Vn hc, s 8 1967, tr.40. 78. Phong L, Vn xui min Bc t sau 1965 v ch ngha anh hng cch mng, Tp ch Vn hc, s 5 -1970, tr.63. 79. Phong L, Con ng sng tc ca Nguyn Ngc, Tp ch Vn hc, s 2 1970, tr.15. 80. Phong L, Con ng ln ca vn xui cch mng min Nam, Tp ch Vn hc, s 4 1971, tr.15. 81. Phong L, Chung quanh vn V b, Tp ch Vn hc, s 6 1972, tr.99. 82. Phong L, Vn xui v con ngi mi nng thn trong cch mng x hi ch ngha, Tp ch Vn hc, s 3 1978, tr.12. 83. Phong L, Trn hng trnh 40 nm vn xui: ngn ng v ging iu, 1985. 84. Phong L, Vn xui Vit Nam trn con ng hin thc x hi ch ngha, NXB Khoa hc x hi, H., 1980. 85. Phong L (ch bin), Vn hc Vit Nam chng M cu nc, NXB Khoa hc x hi, H., 1979. 86. Nguyn Trng Lch, Vn th hin nhng ngi anh hng trong mt s tiu thuyt X vit, Tp ch Vn hc, s 11 1968. 146

87. L Lu, Thi xa vng (tiu thuyt), NXB Hi Nh vn, H., 2002. 88. Chu Lai, n my d vng (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 2001. 89. Nguyn Vn Long, Nhn li mt chng ng tiu thuyt, Tp ch VNQ s 6 1977, tr.112. 90. Lucas, Tiu thuyt lch s, NXB Buapest, 1977. 91. Phng Lu, Hi H vi Nhng ngi cng tuyn, Tp ch Vn ngh qun i, s 11 1974, tr.125. 92. Phng Lu (ch bin), L lun vn hc, NXB Gio dc, H., 1997. 93. Nguyn Gia Nng, Sao Bng (tiu thuyt), NXB Lao ng, H., 1968. 94. Hu Mai, Vng tri (tiu thuyt tp 1), NXB Qun i nhn dn, H., 1971. Hu Mai, Vng tri (tiu thuyt tp 2), NXB Vn hc, H., 1994. 95. Nguyn ng Mnh, Nguyn Khi v Chin s Tp ch Qun i nhn dn, s 3 1974, tr.116. 96. Nguyn ng Mnh, Suy ngh v nhn vt anh hng trong t nc ng ln, Tp ch Vn hc, s 2 -1990. 97. Nguyn ng Mnh, Con ng i vo th gii ngh thut ca nh vn, NXB Gio dc, H., 2002. 98. Nguyn ng Mnh, Nh vn t tng phong cch, NXB Vn hc, H., 1983. 99. Nguyn Minh, Sng tc vn hc v s nghip cch mng x hi ch ngha min Bc hin nay, Tp ch Vn hc, s 5 1971.

100. Trn Hiu Minh, Rng U Minh (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1978. 101. Nguyn Xun Nam, c nhng tiu thuyt v qun i ca Nguyn nh thi, Tp ch Vn hc, s 12 1968, tr.35. 102. Nguyn Xun Nam, Nhng bc tin mi v tiu thuyt ca Nguyn Hng sau Cch mng thng Tm, Tp ch Vn hc, s 12 1968. 103. A.Naup, Tm l hc sng to vn hc, NXB Vn hc, H., 1978. 104. Chu Nga, c li mt s tc phm ca Nguyn Hng, Tp ch Vn hc, s 2 1971, tr.16. 105. Nguyn Ngc, t nc ng ln, NXB Gio dc, H., 1975. 106. Phan Ngc, Nguyn Khi v t duy tiu thuyt, Tp ch Vn hc, s 10 1962. 107. Phm Xun Nguyn, V xu hng th hin S vn ng ca lch s trong con ngi tiu thuyt s thi hin i, Tp ch Vn hc, s 5 1987, tr.27. 108. Phm Xun Nguyn, Phn tch tm l trong tiu thuyt, Tp ch Vn hc, s 2 1991, tr.69. 109. o Thu Nguyn, Cm hng ngh thut v th gii nhn vt trong sng tc Nguyn Khi, Lun n tin s, H., 2003. 147

110. L Nguyn, Din mo vn hc Vit Nam 1945 1975 nhn t gc thi php th loi, Tp ch Qun i nhn dn, s 9 1995. 111. Vng Tr Nhn, Vi nt v cng tc nghin cu th loi tiu thuyt Lin X gn y, Tp ch Vn hc, s 2 1982. 112. Vng Tr Nhn, Nhng li bn v tiu thuyt trong vn hc Vit Nam (u th k XX 1945), NXB Hi Nh vn, H., 2000. 113. Phan Nhn, Sng mi vi th o trong qu trnh sng tc ca Nguyn Huy Tng, Tp ch Vn hc, s 3 1967. 114. Phan ng Nht, S thi ca nhng t nc cch xa nhau. n v Ty Nguyn Vit Nam, Tp ch Vn hc, s 5 1997, tr.25. 115. ng Quc Nht, Qua mt s tiu thuyt vit v cng nghip my nm gn y, Tp ch Vn hc, s 6 1981. 116. N.Pxplv (ch bin), Dn lun nghin cu vn hc, NXB Gio dc, H., 1998. 117. N.Pxplv, Nhng vn pht trin lch s vn hc (Nguyn Trng Ngha, L Lu oanh dch) Ti liu ca trng HSP H Ni, 1972. 118. V c Phc, My vn chung v s pht trin ca vn hoc Vit Nam t Cch mng thng Tm n nay, Tp ch Vn hc, s 9 1965, tr.1. 119. V c Phc, Tnh cch ton vn ca nhn vt anh hng trong tc phm ca Nguyn Thi, Tp ch Vn hc, s 7 1966, tr.38. 120. Trn Vn Phng, c im tiu thuyt Nguyn Khi, lun n tin s, H., 2000. 121. H Phng, Nhng tm cao (tiu thuyt), NXB Qun i nhn dn, H., 1977. 122. B.L.Riftin, Hong l nht thng ch v truyn thng ca tiu thuyt Vin ng, Tp ch Vn hc, s 2 1984, tr.31. 123. Phm Vn S, My suy ngh v ch ngha anh hng cch mng qua cc tc phm vn hc cch mng min Nam, Tp ch Vn hc, s 7 1967, tr.3. 124. V Vn S, Vn hc s thi, im nhn t hm nay, Tp ch Vn hc, s 6 1990, tr.35. 125. Tnh Sn, V b, mt bc tin mi ca nn tiu thuyt Vit Nam, Tp ch Vn hc, s 10 1962, tr.14. 126. Trn nh S, Mt vn thi php hc hin i, V Gio vin, H., 1993. 127. Trn nh S, L lun ph bnh vn hc, NXB Hi Nh vn, H., 1996. 128. Trn nh S, thc vn ho ca vn hc Vit Nam 1945, 1975, Tp ch Vn hc, s 9- 1996, tr.7. 129. Trn nh S, My vn trong quan nim con ngi ca vn hc Vit Nam th k XX, Tp ch Vn hc, H., 2001. 130. Trn nh S, Vn hc v thi gian, NXB Vn hc, H., 2001. 148

131. Nguyn Thi, Truyn v k, NXB Vn hc, H., 1978. 132. Nguyn nh Thi, Cng vic ca ngi vit tiu thuyt, NXB Vn hc, H., 1964. Nguyn nh thi, V b (tiu thuyt, tp 1), NXB Vn hc, H., 1982. 133. Nguyn nh thi, V b (tiu thuyt, tp 2), NXB Tc phm mi, H., 1986. 134. Nguyn Ngc Thin, Tiu thuyt hng ni trong vn xui Vit Nam hin i, Tp ch Vn hc, s 4 1975. 135. Nguyn Ngc Thin, Hu Mai v tiu thuyt Vng tri, Tp ch Vn hc, s 4 1975, tr.42. 136. Trn Mnh Tin, L lun ph bnh vn hc Vit Nam u th k XX, NXB Gio dc, H., 2001. 137. Bch thu, Sng tc ca L Lu, Tp ch Vn hc, s 2 -1980. 138. Phm T, Gia nh M By (tiu thuyt), NXB Gii phng, 1968. 139. Phan T, Mn v ti (tiu thuyt), NXB Thanh Nin, H., 1978. 140. Nguyn Huy Tng, Sng mi vi th (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1960. 141. Nguyn Trung Thnh, t Qung (tiu thuyt), tp mt, NXB Gii Phng, 1971. 142. Nguyn Th Ngc T, t lng (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1978. 143. Nguyn Th Ngc T, Bui sng (tiu thuyt), NXB Thanh Nin, H., 1977. 144. V Minh Tm, Vn xui min ni - mt thng li mi trong vn hc cc dn tc thiu s, Tp ch Vn hc, s 5 1972. 145. Xun Trng, Bo bin, tiu thuyt ca Chu Vn, Tp ch Vn hc, s 6 1970, tr.22. 146. Chu Vn, Bo Bin (2 tp), NXB Vn hc, H., 1969. 147. T Nhun V, Dng sng phng lng (tiu thuyt), NXB Vn hc, H., 1978. 148. o V, Ci sn gch (tiu thuyt), NXB Gio dc, H., 1977. 149. L.X. Vgtxki, Tm l hc ngh thut, NXB Khoa hc x hi, H., 1995. 150. Viktor Vaxilievits Gura, Tiu thuyt v cch mng, NXB Nh vn X vit, Matxcva, 1972. 151. I. Kuzmisp, Anh hng v nhn dn, NXB Ngi cng thi, Matxcva, 1973. 152. Xmnp, Php i Brext (c Mn dch), NXB Qun i nhn dn, H., 2001. 153. Nhiu tc gi, Nhng vn l lun v lch s vn hc, NXB Khoa hc x hi, H., 2001. 154. Nhiu tc gi, Mt thi i mi trong vn hc, NXB Vn hc, H., 1996. 155. Nhiu tc gi, Thai nghn tc phm, NXB Hi Nh vn, H., 1998. 156. Nhiu tc gi, 50 nm vn hc Vit Nam sau Cch mng thng Tm, NXB i hc quc gia, H., 1996. 149

157. Nhiu tc gi, T in thut ng vn hc, NXB Gio dc, H., 1996. 158. Nhiu tc gi, Mt s vn tiu thuyt hin i (bin dch), Vin Thng tin Khoa hc x hi, H., 1978. 159. Nhiu tc gi, S phn ca tiu thuyt (bin dch), NXB Tc Phm mi, H., 1983. 160. Nhiu tc gi, 40 nm vn hc, NXB Tc phm mi, H., 1986. 161. Nhiu tc gi, L lun vn hc tp 1 + 2, dnh cho thnh ng vn - h o to ti chc v t xa, i hc s phm H Ni, 2002.

150

MC LC
Li gii thiu .............................................................................................................................. 2 DN NHP................................................................................................................................ 5 GII THUYT V TH LOI STHI V TIU THUYT S THI HIN I VIT NAM 1945 1975..................................................................................................................... 8 1. Gii thuyt v th loi s thi v tiu thuyt s thi hin i Vit Nam 1945 - 1975............... 8 2. S tng ng gia s thi c in v tiu thuyt s thi hin i mt s phng din thi php th loi ............................................................................................................................. 10 Chng mt LOI HNH CM HNG S THI TRONG CU TRC TH LOI CA TIU THUYT S THI VIT NAM 1965 1975................................................................. 18 1. Loi hnh cm hng s thi - mt phc hp cm hng t tng ng vai tr ch o trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 .................................................................................. 18 2. Quy nh ca cm hng s thi i vi din mo chung ca tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975............................................................................................................................... 31 Chng hai LOI HNH NHN VT TRONG CU TRC TH LOI CA TIU THUYT S THI VIT NAM 1965 1975........................................................................... 56 1. Nhn vt vn hc v nhn vt tiu thuyt............................................................................. 56 2. Phn loi nhn vt tiu thuyt .............................................................................................. 57 3. Th gii nhn vt trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975........................................ 60 4. Ngh thut miu t nhn vt trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975....................... 82 Chng ba LOI HNH KT CU V XUNG T TRONG CU TRC TH LOI CA TIU THUYT S THI VIT NAM 1965 1975 ..................................................... 101 1. Loi hnh kt cu lch s - s kin trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 - 1975 ........... 101 2. Loi hnh xung t cc b v xung t ph bin trong tiu thuyt s thi Vit Nam 1965 1975 ........................................................................................................................................ 126 KT LUN ............................................................................................................................ 139 TH MC TI LIU THAM KHO ................................................................................. 143

151

Chu trch nhim xut bn: Ch tch HQT kim Tng Gim c NG TRN I Ph Tng Gim c kim Tng bin tp NGUYN QU THAO

T chc v chu trch nhim ni dung: Gim c Cng ty C phn Sch dn tc CN HU HI

Bin tp ni dung v sa bn in: THANH DIP

Trnh by ba: NGUYN MNH HNG

Ch bn: PHM TH PHNG

TIU THUYT VIT NAM 1965 1975NHN T GC TH LOI M s : 8V718M8-CDT

In 500 bn, kh 14x20,5 cm, ti Trung tm CNTT Ch bn v In NXB Th Gii. Giy chp nhn ng k k hoch xut bn: 843-2007/CXB/8-1856/GD. In xong v np lu chiu Qu 1 nm 2008.

152