Tuyn tp Bo co Hi ngh Sinh vin Nghin cu Khoa hc ln th 7 i hc Nng nm 2010

NG DNG CA PHP TNH TIN V PHP QUAY TRONG MT PHNG VO VIC GII TON HNH HC CP TRUNG HC C S
THE APPLICATIONS OF TRANSLATION AND ROTATION IN THE PLANE TO SOLVE THE PROBLEMS AT JUNIOR LEVEL SVTH: Nguyn Th Thu H
Lp 07ST, Khoa Ton, Trng i hc S phm

GVHD: Phan Th Qun

Khoa Ton, Trng i hc S phm
TM TT Mc ch ca ti ny l trnh by cc ng dng ca php tnh tin v php quay trong mt phng gii ton cp trung hc c s, c th l cc bi ton chng minh, qu tch, dng hnh. ABSTRACT The aim of this topic is to present the applications of translation and rotation in the plane to solve the problems at junior level, namely some problems using proof, locus, rendering.

1. M u Trong chng trnh dy v hc ton ph thng, php bin hnh, v cc php di hnh trong mt phng thng c la chn gii nhiu dng ton khc nhau. Hin nay, ni dung php bin hnh trong mt phng c a vo chng trnh Hnh hc 11. Nhng i vi nhng bi ton c th gii c v c bn ch cn kin thc hnh hc thuc cc lp trung hc c s, chng ta c th gii li bng phng php bin hnh. Bn cnh , cc ti liu tham kho v php bin hnh khng nu r phng php ng dng chng gii ton. Do , hc sinh cha hiu r v khng vn dng c mt cch c hiu qu. ti ny tp trung nghin cu su v ng dng ca php tnh tin v php quay trong mt phng vo vic gii ton hnh hc cp trung hc c s.
2. Php tnh tin v php quay trong mt phng

2.1. Php tnh tin 2.1.1. nh ngha Trong mt phng (P), cho trc mt vect u . Php bin hnh bin mi im M trong mt phng thnh im M sao cho MM ' u c gi l php tnh tin theo vect u . K hiu: Tu : M M. 2.1.2. Cc tnh cht ca php tnh tin a. Php tnh tin l php di hnh nn n bin: - Ba im thng hng thnh ba im thng hng v bo ton th t ca cc im . - ng thng thnh ng thng song song hoc trng vi n; tia thnh tia song song hoc trng vi n; on thng thnh on thng song song hoc trng vi n.
443

Tuyn tp Bo co Hi ngh Sinh vin Nghin cu Khoa hc ln th 7 i hc Nng nm 2010

- ng trn thnh ng trn bng n, tam gic thnh tam gic bng n. - Gc thnh gc c cng s o. b. Php tnh tin theo vect u bin im M thnh im M l php bin i 1-1 v c php bin i ngc. l php tnh tin theo vect (- u ) bin im M thnh im M. 2.2. Php quay trong mt phng 2.2.1. nh ngha Trong mt phng (P) c nh hng, cho mt im O c nh v mt gc sai khc k 2 . Mt php bin hnh bin im O thnh chnh n v bin mi im M khc O trong mt phng thnh im M sao cho cc iu kin sau ng thi c tha mn: i. OM = OM ii. Gc nh hng (OM, OM) = Khi ta gi n l php quay tm O, gc quay 2.2.2. Cc tnh cht ca php quay trong mt phng a. Php quay l mt php di hnh nn n bin: - Ba im thng hng thnh ba im thng hng v bo ton th t ca chng. - ng thng d thnh ng thng d v gc nh hng (d, d) = hoc bng nu > nu <
2

. K hiu: QO : M M

; tia Ox thnh tia Ox v gc to bi hai tia bng 2 thng AB thnh on thng AB m AB = AB. - Gc thnh gc c cng s o. - ng trn thnh ng trn bng n, tam gic thnh tam gic bng n.

; on

b. Php quay tm O, gc quay bin im M thnh im M l php bin i 11 v c php bin i ngc. l php quay tm O, gc quay (- ) bin M thnh M. 3. ng dng ca php tnh tin v php quay trong mt phng gii ton cp trung hc c s. 3.1. Cc bi ton chng minh Phng php thc hin: gii loi bi ton ny, ta thng thc hin theo hai bc: - Bc 1: Thc hin mt php di hnh thch hp. - Bc 2: S dng cc tnh cht ca php di hnh gii quyt yu cu ca bi ton. Vic chn vect tnh tin ca php tnh tin hoc tm quay O ca php quay ph thuc vo gi thit ca bi ton. Thng th trong d kin bi ton hoc trong tnh cht ca hnh i hi phi thit lp hoc iu kin i hi hnh cn dng xut hin nhng yu

444

Tuyn tp Bo co Hi ngh Sinh vin Nghin cu Khoa hc ln th 7 i hc Nng nm 2010

t c mi lin h ng ch n mt php di hnh no .T , ta vn dng gii quyt bi ton. Bi tp 1 (xem [3], tr.69) Cho hnh bnh hnh ABCD c A = > 900 . pha ngoi hnh bnh hnh, v cc tam gic u ADF v ABE. Chng minh rng tam gic CEF l tam gic u Gii: Dng hnh bnh hnh ABEK. Ta chng minh c t gic EKDC l hnh bnh hnh. Thc hin php quay tm A, gc quay + 600 , K E v D F Do KD v KD = EF.
QA60
0

EF, suy ra (KD, EF) = 600

Do (EC, EF) = 600 (do KD // EC) v EC = EF (= KD), nn CEF u. 3.2. Cc bi ton qu tch 3.2.1. Phng php thc hin: Gi s ta cn tm qu tch nhng im M c tnh cht no , mi im M c tnh cht
'

. Vi mt php di hnh f
'

s bin thnh im M c tnh cht

v ngc li,

mi im M c tnh cht s bin thnh im M c tnh cht . Vic tm qu tch ' nhng im M c tnh cht thng d dng hn so vi trc tip tm qu tch im M. Khi , nu qu tch nhng im M l hnh (H) th qu tch im M s l hnh (H), to nh ca hnh (H) qua f. Khi dng php di hnh gii bi ton qu tch, ta ch cn lm phn thun v php di hnh l php bin i 1-1. V tm qu tch nhng im M, ta thc hin theo 2 cch: Cch 1: - Bc 1: Ch ra php di hnh thch hp bin im M thnh im M. - Bc 2: Xc nh c qu tch nhng im M(d dng). - Bc 3: Suy ra qu tch nhng im M l nh ca qu tch nhng im M qua php di hnh ni trn. Cch 2: - Bc 1: Bng thc nghim, ta d on v ng cong qu tch. (Dng mt s hu hn im M l im di ng m ta cn tm qu tch). Gi s l ng cong (C). - Bc 2: Xc nh ng cong (C) sao cho tn ti mt php di hnh f bin (C) thnh (C). - Bc 3: Xt im M thuc (C), ta th xc nh M l to nh ca M qua php di hnh f, nu thnh cng th bi ton c gii quyt. Ngc li, ta th mt d on khc. Bi tp 2 (xem [4], tr.85) Cho na ng trn ng knh AB. Gi C l im chy trn na ng trn .
445

Tuyn tp Bo co Hi ngh Sinh vin Nghin cu Khoa hc ln th 7 i hc Nng nm 2010

Trn AC ly im D sao cho AD = CB. Qua A k tip tuyn vi na ng trn ri ly AE = AB (E v C cng thuc mt na mt phng b AB). Tm qu tch cc im D. Gii: Xt php quay tm P, gc quay qua php quay ny, BC
AD .

O' D A

P C

sao cho
O

Vy = ( BC , AD ) = ( BC , AC ) = - 900 (C thuc na ng trn ng knh AB). Cng qua php quay ny, B A nn ( PB , PA ) = tip. .

. Do t gic APCB ni

Do PA = PB nn P l im chnh gia ca cung AB. Khi im P c nh. V C trn. Vy qu tch cc im D l nh ca na ng trn ng knh AB qua php quay trn. Hn na, ta xc nh c rng qu tch cc im D l na ng trn ng knh AE. 3.3. Cc bi ton dng hnh 3.3.1. Phng php thc hin: dng hnh (H), ngi ta tin hnh dng cc im ca n. Trong mt phng, thng thng mt im c xc nh bi giao ca hai ng. Trong hai ng dng xc nh im phi dng, thng th mt ng c sn trong d kin bi ton, cn ng th hai l qu tch ca nhng im c mt tnh cht hnh hc c trng no , v c suy ra t mt ng cho trong bi ton bi mt php di hnh. Php di hnh ny c pht hin nh vic phn tch c th ni dung bi ton. Vy gii mt bi ton dng hnh bng phng php bin hnh, ngi ta thc hin theo 4 phn: Phn tch Dng hnh Chng minh Bin lun. Trong phn phn tch dng hnh ta thc hin theo cc bc sau: (Bi ton quy v dng mt im M, M thuc hnh (H)) - Bc 1: Ta tm mt php di hnh f bin im N thnh im M. - Bc 2: Xc nh c N (C), suy ra M (C) l nh ca (C) qua php di hnh trn. - Bc 3: Xc nh M l giao im ca (C) v (H). Bi tp 3 (xem [1], tr.128) Cho hai ng trn (O), (O) v mt ng thng d. Dng ng thng song song vi d v b hai ng trn ct thnh hai dy sao cho hiu hai dy bng a. Hng dn gii: Phn tch: Gi s ta dng c ct tuyn ct hai ng trn cho ln lt ti A, B, C, D m // d vAB - CD= a, vi a cho trc. Gi s AB < CD, khi CD AB
446
QP

D nn qu tch im D l nh ca qu tch cc im C qua php quay

Tuyn tp Bo co Hi ngh Sinh vin Nghin cu Khoa hc ln th 7 i hc Nng nm 2010

= a. T O, O ln lt dng OM AB (M AB), ON CD (N CD). Khi : M, N ln lt l hnh chiu ca OO theo phng cho nn MN hon ton c xc nh. Thc hin php tnh tin theo vect MN , M N, A A, B B, (O, R) (I, R) Ta chng minh c AC = MN nh. Xt php tnh tin theo vect AC : A C, (O, R) (K, R). V A 4. Kt lun ti c tin hnh nghin cu nghim tc, khoa hc di s hng dn ca Thc s Phan Th Qun v trnh by c c s l thuyt ca php tnh tin v php quay trong mt phng. Phng php gii ton, v cc ng dng c th hin qua cc v d, bi tp minh ha v cc bi tp ngh. Vic ng dng php bin hnh vo vic gii ton trng ph thng c s c mt ngha quan trng: N gip hc sinh rn luyn k nng, thao tc t duy, phng php suy lun v kh nng sng to, t lin h cc php bin hnh trong gii ton hnh hc vi cc phng php s dng cp trung hc c s; vic la chn cc cng c thch hp cho mi loi bi ton l mt vic lm cn thit, gip tit kim thi gian v cng sc gii ton mt cch ti u nht. ng thi, n cng gip cho cc gio vin t nng cao trnh chuyn mn ca mnh. TI LIU THAM KHO [1] V Hu Bnh (Ch bin) (2005), Nng cao v pht trin Ton 9 Tp 1, Nh xut bn gio dc, tr.204-272. [2] Nguyn Mng Hy (2004), Cc php bin hnh trong mt phng, Nh xut bn gio dc, tr.74-112. [3] Tn Thn (Ch bin) (2003), Bi tp Ton 7 tp 2, Nh xut bn gio dc, tr.24-68. [4] Tn Thn (Ch bin) (2005), Bi tp Ton 9 tp 2, Nh xut bn gio dc, tr.74122. [5] Thanh Sn (2004), Php bin hnh trong mt phng, Nh xut bn gio dc, tr.576. (O, R) nn C (K, R). M C (O, R) nn {C} = (O, R) (K, R).
a : khng i. Vy vect AC hon ton xc 2
d M' N' A M O B C A' K O' N I B' D

447