AI CNG TRIT HOC TRUNG QUAN

Tc Gi: Jaidev Singh Dch Gi: Thch Vin L Vin Trit L Vit Nam v Trit Hc Th Gii Xut Bn ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 28-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
VAI LI CUA DICH GIA CHNG I 1. AI THA VA NGUYN THUY 2. BA GIAI OAN TRONG PHT GIAO 3. TRUNG LUN: CUC I CUA LONG THO (NAGARJUNA) VA BA (THANH THIN ARYADEVA) 4. KHI NGUYN CUA PHT GIAO AI THA (MAHAYANA) CHNG II T LIU VN BAN (Literary Sources) 5. TRC TAC VA GIAO LY CUA H PHAI TRUNG QUAN TRIT HOC 6. LONG THO VA BA (Th Ky Th Nhi Sau Ty Lich) 7. BIN CHNG PHAP TRUNG QUAN (MADHYAMAKA DIALECTIC) KHI NGUYN, CU TRUC VA PHAT TRIN 8. ONG GOP TICH CC CUA LONG THO 9. S KHAC BIT GIA NGUYN THUY VA AI THA 10. NHNG C IM CHINH CUA TRIT HOC TRUNG QUAN

11. S QUAN TRONG CUA KHAI NIM V TRUNG AO (MADHYAMA PRATIPAD) 12. TUYT I VA HIN TNG 13. BIU HIN CUA THC TAI (SAMVRTI: TUC ) VA THC TAI TUYT I (PARAMARTHA SATYA: THNG NGHIA ) 14. CHN NH LA NH LAI (TATHATA-TATHAGATA) 15. PHAP GII (DHARMADHATU) VA THC TAI (BHUTAKOTI)

---o0o---

VAI LI CUA DICH GIA

Ban vn nay chi gii thiu nhng im chu yu co lin quan n trit hoc Trung Quan mt cach ht sc n gian, du vy, vn bao ham c tt ca moi yu im ct loi cua h phai Trit hoc nay. Cng trinh bin soan nay trinh bay mt cach ro rang t lich s hinh thanh va phat trin cua h thng trit hoc Trung Quan cho n khi nguyn, cu truc, s phat trin va muc ich cua Trung Quan phai bin chng phap. Chng nhng th, no con thuyt minh mt cach tng tn nhng nhn xet khac nhau v nhng khai nim Pht Phap lun v.v... k ca nhng ly tng v gii lut, tn giao, Nit ban, quan h duyn khi, gia ai Tha va Nguyn Thuy... i vi y nghia Khng va Khng Tanh k ca nhng y nghia c bao ham trong phng din gia tri lun va cu th hoc cung a c vn ban nay m xe, trinh bay mt cach rt rao, ti mi. Ngoai cac vn trn, ban vn con minh chng mt cach ro rang mt s khai nim v cung trong yu khac trong o co Trung ao, Th tuc , Thng nghia , Chn nh, Phap gii va Thc tai v.v... No a khng chi gii thiu v phng hng phu inh cua trit hoc Long Tho ma con thao lun cn ke v s cng hin cach chanh din cua no. Va, chinh vi s ham tang nhng yu im cua ban vn ma tt ca nhng nha nghin cu v Trit hoc Trung Quan u cho no la mt ban vn v cung hu dung.

o la cach nhn xet va anh gia cua ngi a dich t Anh vn sanh Hoa ng; du vy, ca nhn chung ti khng hoan toan ng y v mt s danh xng ma tac gia s dung biu at mt it quan im ring cua minh, trong o bao gm nhng y kin va cach suy lun. Du sao thi y cung la mt tac phm v cung quan yu va ht sc cn ban i vi nhng ai mun nghin cu v mt t tng ti cc thm ao cua Pht giao. Le ra, chung ti chi in phn Vit ng, nhng, c gia tin i chiu, do vy, ngoai ban Vit ng, chung ti in kem ca phn Hoa va Anh ng nh la phu ban cn thit, va, hy vong se giup ich rt ln trong cng vic tim hiu mt nn ao hoc vi diu ma khng phai ai cung co th lanh hi mt cach d dang. Trong khi dich thut, vi phai bn vi mt s Pht s khac, do vy, tt nhin dich gia a khng sao tranh khoi nhng khim khuyt ngoai y mun. Trong tinh thn cu hoc min tuc, rt mong cac bc cao minh bi mn b chinh va, xin hi hng cng c cu nguyn cho Giao Hi Pht Giao Vit Nam Thng Nht sm c phuc hoat; phap nan, quc nan chong giai tr th gii thai binh, nhn sinh an lac. Dich gia Cn but, Tu Vin Bao Phap, Manh ng 1998 Ngi gi: Qung Hoa ---o0o---

CHNG I
1. AI THA VA NGUYN THUY Trit hoc ai Tha (Mahayana) gm co hai phai, o la: Trit hoc Trung Quan (Madhyamaka) hay Khng Lun (Sunyavada) va Du Da Hanh phai (Yogacara) hoc Duy Thc Lun (Vijnanavada). y, chung ta chi thao lun v Trit hoc Trung Quan hoc Khng Lun ma thi. Mt cach ai cng, Nguyn Thuy (Hinayana) va ai Tha (Mayahana) gm co ba danh xng thng dung. Ba danh xng thng dung danh cho Nguyn Thuy la: Pht Giao Nam Tng, Pht Giao Nguyn

Thuy va Tiu Tha (Hinayana) va, ba danh xng danh cho ai Tha la: Pht Giao Bc Tng, Pht Giao Khai Hin va ai Tha (Mayahana). Hai danh xng u c cac hoc gia u Chu t ra, con hai danh xng Pht Giao Nam Tng va Pht Giao Bc Tng c t tn theo cn ban ia ly. Cac hoc gia u Chu a goi Pht Giao thinh hanh cac quc gia phia Bc n nh Nepal, Ty Tang, Trung Quc va Nht Ban la Pht Giao Bc Tng va ho goi Pht Giao thinh hanh nhng nc thuc phia Nam n nh Tich Lan, Min in, Thai Lan, v.v... la Pht Giao Nam Tng. S phn bit theo li o tht ra khng hoan toan chinh xac; bi vi, theo tin si J. Takakusu thi Pht Giao thinh hanh tai nhng ni trong Qun ao Nam Dng nh Java va Sumatra, phia Nam n , ro rang co s tng ng vi loai Pht Giao thinh hanh phng Bc n . S phn bit gia Pht Giao Ngun thuy va Pht Giao Khai Hin a c t trn nhng tin tng va nhn xet rng Pht Giao ai Tha vn chi la s phat trin dn dn t giao nghia Pht Giao Nguyn Thuy; nhng, nhn xet trn a khng c Pht Giao ai Tha (Mayahanists) chp nhn. Cac hoc gia Nht Ban cho rng c Pht cao siu a thuyt giang giao ly cua Ngai cho cac mn tuy theo kha nng tip nhn cua ho. i vi mt s mn , c Pht truyn at cho ho nhng giao nghia thng tuc (vyaktaupadesa) gm nhn thc cua Ngai trn mt hin tng; va mt s khac co trinh tri thc cao hn a c Ngai truyn cho nhng giao nghia uyn thm vi t (guhya-upadesa) bao ham nhn thc cua c Pht v phng din ban th. c Pht a chi thuyt giang v hai giao nghia trn y mt cach khai quat, v sau hai nghia o a c trin khai bi nhng bc a-va-l (acaryas) vi ai (ch acaryas c dich sanh ch Han la gui pham s). Vi th, s phn bit v danh xng gia Pht Giao Nguyn Thuy va Pht Giao Khai Hin la mt s kin khng chinh xac. S truyn tho v hai loai giao ly trn a c thc hin ng thi va song hanh. giao ly thng tuc co th c goi la Pht Giao c quang ai qun chung bit n va giao ly ao diu co th goi la Pht Giao c it ngi bit n. Giao ly sau uyn thm va tinh t hn giao ly trc. Du sao thi chung ta cung cn phai nghin cu, tim hiu v hai danh t Pht Giao Nguyn Thuy va Pht Giao ai Tha th xem chung a c khi nguyn va lu truyn nh th nao. Theo nhn xet cua R. Kimura thi ai Chung B (Mahasanghikas) la h phai a bao tn giao nghia Pht Giao thng tuc, a co nhiu tin b va t do hn Thng Toa B (Sthaviras). Trong cuc hi tp tai Ty Xa Ly (Vaisali), cac vi ty khu thuc ai Chung B (Mahasanghikas) hoc Vijjian (Bat Ky Tc) a bi qu trach va trut xut

vi cac thy ty khu thuc Thng Toa B (Sthaviras) cho rng giao nghia chinh thng va kin giai cua ho a bi vi pham bi nhng quan im di bit, va, a cng khai chi trich cac thy ty khu thuc ai Chung B la ac ty khu (Papa Bhikkhus) va ke thuyt phi phap (Adhamma vadins). ai Chung B (Mahasanghikas) vi mun biu thi rng giao nghia cua ho la giao nghia u thng, vt hn giao nghia cua Thng Toa B (Sthaviras), cho nn ho a t ra danh t ai Tha (chic xe ln) lam tn goi cho h phai cua ho va ho a goi i thu la Nguyn Thuy (chic xe nho). Vi vy, danh t Nguyn Thuy va ai Tha dn dn tr thanh thng dung va, di nhin chi co Pht Giao ai Tha mi s dung no. ---o0o--2. BA GIAI OAN TRONG PHT GIAO Ba giai oan nay co th thy mt cach d dang trong trit hoc Pht Giao va Tn Giao. 1) Giai oan A Ty at Ma (Abhidharmic i Phap) t khi c Pht nhp dit cho n th ky th I sau Ty Lich. y la giai oan v thc tai lun va a nguyn lun cua Pht Giao. Phng phap ma h phai nay a s dung la s phn tich. Hu ht trit hoc chu yu cua giai oan nay la em hin tng cua tm ly va vt ly phn tich thanh dharmas (ao phap), sainskrta (hoa hp hay han inh). S quan tm chinh yu trong giai oan nay la tinh thn cu tuc hoc cua tm ly hoc (psychological-soteriological) ma tin hiu u th ni bc nht cua h phai nay la s kt hp gia ly tanh chu nghia va thin inh thc tin. Ngn ng a c s dung trong giai oan nay la ch Pali va hoc phai nay c bit vi tn goi la Nguyn Thuy (Hinayana). 2) S trin khai cua Pht Giao Ao diu (Esoteric teachings) Giai oan th hai o la giai oan trin khai giao nghia ao diu cua c Pht, nhng giao nghia a c lu truyn trong ai Chung B (Mahasanghikhas), mt giai oan ng thi vi giai oan A Ty at Ma (Abhidharmic). S quan tm chu yu cua giai oan nay la tinh thn cu hoc cua tn hoc (ontological storeriological). Net ni bt nht cua hoc phai nay la s kt hp gia chu thuyt siu ly tinh va Yoga (Du Gia).

Muc ich chu yu cua no la tim hiu, nghin cu v Svabhava (ban th cua thc tai) at n s tri nhn va liu giai v no trong chinh t thn bng cach phat trin tri tu (Prajna). Ngn ng c s dung trong giai oan nay la Phan vn (Sainskrta) hoc Tap Phan vn. Hoc phai nay mang tn la ai Tha (Mahayana). Trong giai oan u, hoc phai nay a co tn goi la Trit hoc Trung Quan (Madhyamaka Philosophy) hay Khng Lun (Sunyavada) va sau o la Du Gia Hanh phai (Yogacara) hoc Duy Thc Lun (Vijnavada). Giai oan cui nay la t th ky th II sau Ty Lich n nm 500. 3) S phat trin cua Mt Tng (Tantra) Giai oan th ba la giai oan mt chu. Giai oan nay la giai oan t nm 500 n nm 1000 A.D. sau Ty Lich. S quan tm chu yu cua giai oan nay la tinh thn cu tuc hoc cua Vu Tru Lun (cosmical soteriological). Chu thuyt thn bi la im c sc ni bt nht cua trng phai nay. Trng phai nay chu trong vao s iu hoa vu tru va s dung mt chu (mantra) cung nh nhng phng phap thn bi at n canh gii giac ng. Ngn ng c s dung trong giai oan nay phn ln la Phan vn (Sainskrta) va Apabhrainsa (tap tuc ng). Chn Ngn Tha (Mantrayana), Kim Cang Tha (Vajrayana), Cu Sanh Tha (Sahajayana) va Thi Lun Tha (Kalacakrayana) la bn trng phai chu yu cua Mt Tng. y, chung ta chi quan tm v thi u cua giai oan II, con giai oan I va III thi tam thi khng thao lun. Trung Lun (Madhyamaka Sastra) hoc Trung Quan Tung (Madhyamaka Karikas) do Long Tho sang tac va a c Nguyt Xng (Kandrakirti) chu giai nhng Stcherbtsky a chi dich chng th nht va chng th hai mi lm, nhng chng nay cung chinh la hai chng thao lun v s quan h cua nhn qua va nit ban (Nirvana). Trong phn gii thiu tng quat nay, ngi vit c gng tom lc toan b h thng t tng Trung Quan (Madhyamaka). ---o0o---

3. TRUNG LUN: CUC I CUA LONG THO (NAGARJUNA) VA BA (THANH THIN ARYADEVA) S tn tai chu yu cua Trit hoc Trung Quan (Madhyamaka philosophy) chinh la Trung Lun (Madhyamaka Sastra) cua Long Tho va T Bach Lun (Catuh - Sataka) cua Ba (Aryadeva). Tai n , nhng kinh in co lin quan n Pht Giao ai Tha u a hoan toan bi tht lac. Nhng nhng ban dich sang Hoa ng, Nht ng va Ty Tang ng thi hin vn con c lu gi. Phn ln vn kin ai tha u dung Phan vn (Sainkskrta) hoc Tap Phan vn ghi chep. Nhng sach cua cac hoc gia nghin cu v Pht Giao ang c tin cy hin vn con tn tai, a s u a c vit bng Phan vn. Vao nm 1833, ng Brian Houghton Hodgson a c c n lam c s tai Kathamandu Nepal va, trong cng vi nay ng a phuc vu tai o n nm 1843. Trong sut thi gian nay, ng a phat hin c 381 cun kinh Pht bng Phan vn nguyn ban. Nhng ban thao nay c chia ra va chuyn n nhiu oan th hoc thut khac nhau hiu inh va n hanh. Kt qua a kham pha c rng: Kinh Pht bng Phan vn (Sainkskrta) rt khac vi b kinh bng ting Pali; va kinh in Pht Giao tai cac nc Trung Quc, Nht Ban va Ty Tang rt ging vi cac b kinh bng Phan vn. Trong cac ban thao bng Phan vn c phat hin co b Trung Lun (Madhyamaka Sastra) cua Long Tho va ban Chu Thich Minh Cu Lun (Prasannapada) cua Nguyt Xng (Candrakirti). Sach nay do Louis de la Vallee-Poussin su tp va c n hanh trong Bibliotheca Buddhica, Vol. IV, St. Peterburg, Nga, nm 1912. n ban sm hn cua no a c Saraccandra Satri su tp va do Buddhist Text Society Calcutta n hanh vao nm 1897. n ban nay a co rt nhiu ch bi sai. Poussin a s dung sach nay tham khao nhng ng cung a mn hai nguyn ban khac, mt t Cambridge va mt t Paris i chiu. ng luc, ng cung a s dung Trung Quan Tung (Karikas) va ban chu giai a c dich sanh Tang vn (Tibetan) i chiu. Tin si P. L. Vaidya a s dung n ban do Poussin su tp va 1960 ng a xut ban Trung Lun (Madhyamaka Sastra) cua Long Tho (Nagarjuna) va ban chu thich cua Nguyt Xng (Candrakirti) trong Thin Hanh Th (Devanagari). n ban nay a c Mithila Vidyapitha, Darbanga phat hanh thm.

Stcherbatsky a s dung n ban do Poussin su tp vit cun Conception of Buddhist Nirvana (Khai nim v Nit Ban Pht Giao). c Pht thng day rng giao ly cua Ngai co tinh cach Trung ao (Madhyama Pratipad-The Middle Path). Khi Long Tho B Tat phat trin trit hoc cua ngai, a nm vng danh t trong yu nay nn a goi trit hoc cua ngai la Trung Quan (Madhyamaka Philosophy Madhyamaiva madhyamakam) hoc Trung Lun (Madhyamaka-Satra) ma nhng tin cua phai nay c goi la Trung Quan Phai (Madhyamika) (Madhyamakam adhiyate vidanti va Madhyamikah). Danh xng chinh xac nht cua trng phai nay la Madhyamaka ch khng phai la Madhyamika vi le Madhyamika co nghia la tin cua trng phai Trung Quan (Madhyamaka). Trung Quan (Madhyamaka-sastra) cua Long Tho (Nagarjuna) gm hn 400 tung tan ca (Karikas) trong anustubha (mt loai m lut, 4 x 8 m tit) va c chia thanh 27 chng. A. Long Tho (Nagarjuna) Ngai la vi T a trin khai va hoan thanh hoc phai Trung Quan (Madhyamaka). Ngai chao i vao th ky th II sau Ty Lich trong mt gia tc Ba La Mn thuc nc Andhradesa, rt co th la tai Vidarbha (Berar). Sriparvata va Dhanyakataka a la nhng trung tm hoat ng chu yu cua Ngai tai Nam n. Bc n, s hanh hoat cua Ngai a v cung su rng, rt nhiu ch, ma mt trong nhng ia im trong yu la Nalanda, mt Tu Vin va ai Hoc rt ni ting. Hai tng vin Amaravati va Nagarjunahonda cung la hai tng vin a co s lin quan mt thit n Ngai. Cn c theo Rajatarangini (vao th ky th mi mt sau Ty Lich) thi ngai a hin din cung vi Huska, Juska va Kaniska (H S Gia Vng, S Gia Vng va Gia Nhi Sc Gia Vng). Cn c ban tiu s cua B Tat Long Tho c Ngai Cu Ma La Thp (Kumarajviva) dich sang Hoa vn khoang nm 405 sau Ty Lich thi, Long Tho a sanh trong mt gia inh Ba La Mn Nam n , Ngai a c bit nghin cu v giao in Vedas (Ph a) va hoc hoi nhng iu trong yu khac cua Ba La Mn giao trc khi Ngai xut gia u Pht. Cn c vao quyn sach nho co ta la Suhrlekha (Bng Hu th Friendly Epistle) cua Ngai thi nhng iu c vit la vit ring cho Vua Andhra (An at La Quc Vng), Satavahana. Nhng, Satavahana a

khng phai la tn ring cua mt vi quc vng ma o la tn cua mt vng tc co tn la Andhra (An at La) c kin lp bi Simuka (Hy Mc Ca) (Tham khao R. C. Majumdar Ancient, India, P.133). Vi th, mt s hoc gia a cho rng Suhrlekha (Bng Hu Th) la sach c vit cho Kaniska (Ca Ni Sc Vng). Co mt truyn thuyt co lin quan n tn cua Ngai: Ch Naga co nghia la mang xa hoc Rng va Arjuna la tn cua mt loai cy. Cn c vao truyn thuyt nay thi Ngai a c sanh ra di mt ci cy tn la Arjuna va Ngai cung a tng n thm Long Cung (Nagas) di ay bin, Hai Long Vng (Naga) a mang ai Tri B Kinh (Mahaprajna paramita Sutra) do c Pht uy thac tng Ngai. Nhng, ch Naga cung con tng trng cho tri tu. Cn c vao nhng li day cua c Pht thi Naga la danh xng dung chi cho nhng ai a tiu tr s m say duc lac, gin d va kh au (asavas) (Trung A Ham-Majjhima Nikaya, I 23). Vi th, co th bao Naga la nhng bc A La Han (Arhants) c truyn tri tu Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita) ma Long Tho a tng tho giao ho. Khng lm ln gia Long Tho cua Pht Giao va Dc s Long Tho Mt Giao (Tatrica Nagarjuna) ngi a sng khoang th ky th VII sau Ty Lich. Ngi Ty Tang cho rng B Tat Long Tho a sang tac tt ca gm 122 b sach. Nhng, dng nh chi co th xac inh nhng cun sach c lit k di y: 1. Trung Lun (Madhyamaka-Satra) con co tn la Bat Nha (Prajna: tri tu) hoc Tung (Karikas) va V Uy Lun (Akutobhaya) do chinh tac gia chu giai. 2. Hi Chanh Lun (Vigrahavyvartani) vi s chu giai cua tac gia. 3. Luc Thp Chanh Ly Lun (Yuktisastika) 4. Thp Tht Tung Khng Tanh Lun (sunyata-Sapsati) va chu giai. 5. Duyn Khi Tm (Pratiyasamut-padahrdaya) va chu giai. 6. T Tung (Catuhstava) 7. Tu Tp Th (Bhavanakrama) 8. Bng Hu Th (Suhrllekha) 9. Lu Chuyn Ch Hu (Bhavasamkranti) 10. Bao Hanh Vng Chanh Lun (Ratnavali)

11. Bat Nha Ba La Mt a Kinh Lun (Prajnaparamita-Sutra Sastra) 12. Thp ia Giai Thuyt Lun (Dasabhaumivibhasa Sastra) 13. Nht K Lun (Eka Sloka - Sastra) 14. Nng oat Kinh (Vaidalya Sutra) va chu giai (Prakarana) 15. Ngn Ng Cu Canh (Vyavahara - Siddhi) Nhng b sach trn hin chi con mt s nguyn ban nhng du sao thi toan b a c dich sang ting Ty Tang. Long Tho Truyn Ky cua Cu Ma La Thp (Kumarajiva) thi cho rng nhng cun sach di y cung chinh la nhng tac phm cua Long Tho: 1. u Ba Xa (Lun Nghi) gm Thp Van tung (Upadsa 100,000 Gathas) 2. Trang Nghim Pht ao Lun gm 5,000 tung (Buddhamar Galankasa Sastra 5,000 Gathas) 3. V Uy Lun (Akutobhaya - Sastra) gm 100,000 tung. Nhng ban c su tp bng Hoa vn c cp di y cung thuc v nhng tac phm cua Long Tho: 1. ai Tha Bao Yu Nghia Lun (Mahayanabhavabheda Sastra) Lu Chuyn Ch Hu Lun (Bhavasankrantisastra) 2. B T Tng Lun (Buddhisambhara - Sastra) 3. Phap Gii Tung (Dharmadhatustava) B. Ba (Aryadeva hoc Arya Deva) Ngai a chao i tai Simhala, Tich Lan, va la hoc tro cua Long Tho. Ngai a theo B Tat Long Tho chu du o y va a gop phn rt ln i vi cng cuc truyn ba hoc thuyt cua Long Tho. Truyn ky cua Ngai a c Ngai Cu Ma La Thp (Kumarajira) dich sang Hoa vng vao khoang 405 nm sau Ty Lich. Tac phm ni ting nht cua Ngai la T Bach Lun (Catuh - Sataka), b sach gm 400 karikas. Trong sach nay, Ngai a bao v hoc thuyt cua Long Tho va ng thi cung ph phan nhng trit hoc khac nh Nguyn Thuy, S Lun (Samkhya) va Thng Lun (Vaiseska). Ngai cung co th la

tac gia cua Bach T Lun (Aksara Satakam). Cn c vao nhng gi ma Ngai a thuyt thi Chng Trung Lun (Hastavala - Prakarana) va Tm Tinh Lun (Cittavisuddhi Prakarana) co th la b lun a do Ngai sang tac? Theo truyn thuyt thi Ngai a bi hoc tro cua mt phap s di giao mu sat vi ng ta thua Ngai trong mt cuc tranh lun. ---o0o--4. KHI NGUYN CUA PHT GIAO AI THA (MAHAYANA) Khi thuy cua Pht Giao ai Tha co th truy cu thi s khi cua ai Chung B (Mahasamghika) va thi s khi cua vn hin Kinh in ai Tha (Mahayana sutras) (trc ai Chung B va Vn Hin ai Tha). Tai cuc hi nghi Vaisali (cn c theo Kimura) a co mt s tng l bt ng y kin trm trong vi mt s tng l khac v nhng im quan trong lin quan ti giao phap (Dharma). S tng l co nhng y kin khac bit tuy chim ai a s nhng ho a bi mt s tng l khac ln an va goi la Ac ty khu (Papabhikhus) va ke thuyt phi phap (Adhamma-vadins) ng thi a trut xut ho. Trong lich s Pht Giao, s ty khu nay c goi la ai Chung B (Mahasanghikas) vi trong cuc hi tp ho a chim ai a s hoc cung co th la do ho a phan anh c y kin cua ai a s tuc chung (Pht t tai gia). Nhng tng l a xua ui nhng ty khu nay, a t xng la Thng Toa B (Sthaviras) hoc Trng Lao (Elders) vi ho t cho ho la ai biu chinh thng giao nghia Pht Giao nguyn thuy. Nh a trinh bay, ai Chung B a sang tao danh t Mahayana ai biu cho giao phai ma ho hanh tri va tinh phung va a goi Thng Toa B (Sthaviras) la Nguyn Thuy. Chung ta hay th xem giao nghia cn cua ai Chung B (Mahasanghikas) gm co nhng gi? S cng hin cua ho co th c kt thanh 4 im di y: 1. Canh Gii cua Pht a Theo nhn xet cua ai Chung B thi c Pht khng phai chi la mt nhn vt lich s. c Pht chn chinh la mt thc th siu vit, vt hin th, vinh hng va v han. c Pht trong lich s chi la nhn vt c c

Pht chn chinh gi n vi th gian cu thanh mt nhn vt co hinh th la mt con ngi, co mt i sng sinh hoat ging ht nh mt con ngi thng tuc hu thuyt giang Chanh Phap cho nhn th. c Pht chn chinh la mt thc tai ti u vit. Ngai se khng ngng sai phai cac s gia n vi trn gian truyn ba Chanh Phap cho toan th nhn loai. 2. Canh Gii cua A La Han (Arhat) Thng Toa B cho rng A La Han la mt bc hoan thin, hoan my; nhng ai Chung B cho rng A La Han la bc cha hoan my, ho vn con bi nhng nghi hoc quy nhiu va vn con nhiu iu cha liu giai c. Ngi ta khng nn tn th ho nh la nhng biu tng ly tng. Thay vi vy, ngi ta nn noi gng nhng ngi a cng hin tron i minh, a hy sinh t nga va c gng tranh thu khng ngng nhm at n canh gii cua ch Pht nhng ngi nh th mi xng ang c xem nh nhng ly thng thu thng cn hoc hoi va noi theo. 3. Canh Gii cua Kinh Nghim Tri Thc Theo nhn xet cua ai Chung B (Mahasamghikas) thi kinh nghim tri thc a khng th cung cp cho chung ta mt nhn thc thu ao v thc tai. Chi co s siu vit qua tt ca hin tng, moi s vt cua th tuc, cua Khng Tanh (Sunyata) mi co kha nng giup chung ta tri nhn c thc tai. Tt ca nhng din at, phat biu cua ngn ng u cung cp cho ta nhng nhn xet sai lm v nhng gi co lin quan n thc tai, chng qua chi la vt c cu thanh bi t tng. 4. V Thc Th Tanh cua cac Phap (Dharmas) Theo Thng Toa B (Sthaviras) thi t nga (pudgala) cua con ngi vn khng co cai goi la thc th tanh ma chinh la Phap (moi hin tng, s vt), hay s tn tai cua cac thanh t mi la thc th chn tht. ai Chung B con i xa hn na, ho cho rng khng phai chi co t nga cua con ngi mi khng co thc th tanh (Pudgala-nairatmya) ma ngay ca cac Phap (Dharmas s tn tai cua cac thanh t) cung khng co thc th tanh (Dharmanairatmya). Tt ca moi s vt, moi hin tng vn u khng co thc th tanh (u la Khng Tanh). T nhng iu trn, co th bit rng tt ca nhng im trong yu nht cua Trit hoc Trung Quan (Madhyamaka Philosophy) trn thc t u a bt ngun t ai Chung B.

ai Chung B trc ht a din giai nhng nhn thc cua c Pht v ban th, nhn thc nay trc tin c a vao kinh in ai Tha (Mahayana Sutras) va sau o mi phat trin thanh tn giao va trit hoc ai Tha.

---o0o---

CHNG II
T LIU VN BAN (Literary Sources) Trong Pht giao, vn ban cua kinh (sutra) c coi la nhng giao ly do c Pht thuyt giang trc tip bng kim khu, con lun (sastra) la nhng chu giai binh lun, din ti mi v nhng giao ly do c Pht thuyt giang trc tip. Nhng nhng kinh in ai Tha ma chung ta c bit la mt khi lng vn ban rt ln. Nhng gi c goi la kinh thi la nhng giao ly c c Pht trc tip giang day, nhng kinh in ai Tha gm ca tang vi khi lng rt ln, hin nhin co th la a khng phai do c Pht thuyt giang toan b. Mt s vn ban kinh in ai Tha a co s xen ln lin quan su xa n kinh in Pht Giao nguyn thuy va mai cho n nay hu nh khng th phn bit chung c. Nhng trc tac quan trong nht trong s nay la Prajunaparamita sutra (Kinh bat nha ba la mt a). Thng thng, Prajna-paramita (bat nha ba la mt a) c dich la tri tu vin thanh.. Ch param-ita co nghia at n b bn kia (ao bi ngan), vi th prajna-paramita nn c dich thanh ng thc siu vit thi co le ung hn. Dich ban cua Ty Tang a dich nh th. Tai tt ca cac nc ma Pht giao ai Tha ang thinh hanh, bat nha ba la mt chn ngn (prajna-parmita mantra) sau y thng c ngm tung la: Gate, gate, paraingate, parasaingate bohhi, savaha

(Tri hu a vt qua! Vt qua! Vt qua! b bn kia, hoan toan vt qua b bn kia, ni ai B va a thanh tu mt cach vt tc) Theo nhn xet cua Tin Si Edward Conze thi kinh vn cu thanh bat nha ba la mt a (Prajna-paramita) ni tip nhau khoang trn 1,000 nm va co th c chia thanh 4 giai oan sau: * Giai oan th nht (100 nm trc Ty Lich cho ti 100 nm sau Ty Lich) bao gm s din su rng cn c vao vn ban gc. * Giai oan th hai (t nm 100 ti nm 300 sau Ty Lich) bao gm vic khai trin giao ly nay thanh ba hoc bn kinh in dai. * Giai oan th ba (t nm 300 n nm 500 sau Ty Lich) la giai oan mang giao ly nay rut lai thanh vai kinh in ngn hn. * Giai oan th t (t nm 500 n nm 1200 sau Ty Lich) la giai oan a c ong thanh mt chu (Tantric dharanis) va chm ngn. (1) Cn c theo nhn xet cua ai a s hoc gia thi Bat thin tung (Ast sahasrika) bao gm 8,000 cu kinh c xa nht trong vn ban Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita). No co th a c khi ngun t ai Chung B, chu cua no la hoc thuyt khng tanh (sunyata). (2) Bat thin tung 300 nm tip theo a c phat trin thanh Thp van tung (Satasahasrika gm 100,000 cu), Nhi van ngu thin tung (Pancavimsati-sahasrika 25,000 cu) va Nht van bat thin tung (Astadasasahasrika 18,000 cu). Vn ban sau cung a c Lokaraksa (Vng) chuyn dich vao nm 172 sau Ty Lich. (3) Ti y, iu cn lun ban la s c ong nhng im trong yu cua vn ban Bat Nha La Mt a. Ban c ong sm nht gm co Tm kinh (Hrdaya-sutra) va Nng oan Kim Cang Kinh (Vajracchedika sutra). Nng oan Kim Cang Kinh a c dich sanh Hoa vn vao khoang th ky th 5 sau Ty Lich. Dich ban nay a c in vao ngay 11 thang 5 nm 868 tai Trung Quc. Theo truyn thuyt thi y la cun sach in xa nht trn th gii.

Hin quan trang nghim (Abhisamayalamkara) c coi la nhng trich yu cua Nhi van ngu thin tung (Pancavimsti Sahasrika), do Ngai Di Lc (Maitreyyanatha), bc thy cua Ngai Asanga (V Trc) thc hin. (4) Sau ht, iu cn ban n la Mt chu va chn ngn a c c ong t Bat Nha La Mt a. Mt trong s o la Ekaksari cho rng tri hu vin thanh chi bao gm trong mt ch A. Va ti hu, Bat Nha Ba La Mt a c nhn cach hoa thanh mt vi n thn moi ngi sung bai. Bat Nha Ba La Mt a va la trit hoc nhng ng thi cung va la tn giao. No khng phai chi la trit hoc theo y nghia ch trit hoc cua Ty Phng. Ty Phng, trit hoc a tach ra khoi tn giao va a tr thanh s truy tim cua tri thc thun tuy. Tai n , mi nn trit hoc u la mt tn giao, va mi tn giao u co trit hoc ring no. Cac tn giao Ty Phng a tr thanh nhng tn giao cua giao iu cng thc, con tn giao cua n la loai tn giao trit hoc. Chu cua vn ban Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita) la thuyt Tanh Khng (Sunyata). Tin Pht Giao Nguyn Thuy (Hinayanists) tin rng la chi co ca nhn mi v thc th tanh (pudgala-nairatmya). Ho a em thc tai chia thanh cac phap hoc thanh t tn tai, hn na ho a cho rng cac phap la nhng thc th tht hu. Bat Nha Ba La Mt a a phan i trit l li nhn xet nay va cho rng cac phap vn la tanh khng (Sarvadharma-sunyata). Hin tng tuy thuc vao nhng iu kin han inh tn tai. Do s l thuc nay nn trn thc th chung vn khng co chn tht tanh, vi th chung chi la khng (sunya). Nit Ban (Nirvana) siu vit vt qua tt ca moi pham tru t tng, ban thn no chinh la Khng Tanh (Sunyata). Ca coi ta ba (samsara) va Nit Ban (Nirvana), han inh va v han inh, u chi la vt c cu thanh bi t tng, vi th chung khng co thc tai tanh. Thc tai ti hu co th c goi la Khng Tanh (Sunyata) vi no siu vit trn tt ca moi han inh, kinh nghim va do t tng cu thanh. Bat Nha (Prajna) hoc tri hu siu vit chinh la s inh chi moi cu tac cua t tng trm m. Vi th, Bat Nha ng nghia vi Khng Tanh.

Tom lai, s thu trit tri nhn c Khng Tanh khng phai chi do s nhit tm tha nhn ma co c, cung khng phai do s nghin cu tranh lun v ch nghia ma co c; Khng Tanh chi at c trong thin inh. Chung ta cn minh tng v Khng Tanh nh la v t nga (s vng mt cua ban nga), minh tng tt ca phap u khng co thc th tanh, minh tng Khng Tanh nh la h khng v han inh. Cui cung, ban thn cua Khng Tanh cung bi tr bo va chi xem no nh la mt chic be giup ta vt qua bin v minh. Tuy nhin, loai minh tng nay se tr thanh v hiu qua, nu chung ta khng bi dng mt c tinh nao o. Mc du oan vn trn y chi la mt tom lt rt ngn v kinh vn Bat Nha Ba La Mt a, nhng cung u cho thy rng vn ban nay a bao gm tt ca nhng yu t ct loi cua Pht Giao ai Tha. Vi th chung ta bit rng trit hoc Trung Quan (Madhyamaka) a c khai trin trn c s cua giao nghia ai Chung B, cho nn ai Tha Pht Kinh cung c goi la Bat Nha Ba La Mt a Kinh (Prajnaparamita). ---o0o--CHNG II 5. TRC TAC VA GIAO LY CUA H PHAI TRUNG QUAN TRIT HOC Trng phai trit hoc Trung Quan chu yu la do Long Tho khai trin. Ngai la mt trong nhng ai thin tai li lac nht trong lich s th gii. Ngai a xy nn cho giao phai nay, va sau o cac mn kit xut cua Ngai a tip tuc khai trin. Lich s phat trin cua nn trit hoc nay a lin tuc t th ky th nhi sau Ty Lich cho mai n th ky th 11. S phat trin cua hoc phai nay gm ba giai oan rt d phn bit. Trit hoc Trung Quan giai oan th nht, do Long Tho va Ba xng va thuyt minh mt cach co h thng. Giai oan th hai, h thng trit hoc nay c phn chia thanh hai phai la Qui Mu Lun Chng Phai (Prasangika) va T Y Lun Chng Phai (Svatantrika). Giai oan th ba la giai oan khng inh lai Qui Mu Lun Chng Phai. ---o0o---

6. LONG THO VA BA (Th Ky Th Nhi Sau Ty Lich) Giai oan u - Long Tho a vit rt nhiu chu giai cho Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita), nhng chu giai nay c goi la Bat Nha Ba La Mt a Lun (Prajnaparamita-sastra). Lun nay a c Ngai Cu Ma La Thp (Kumarajiva) (Ty nguyn 402 nm n 405 nm) dich thanh Hoa vn. Du sao thi s thuyt minh t tng trit hoc chu yu cua Long Tho a nm trong quyn Bat Nha Cn (Prajna-mula) hoc Cn Ban Trung Quan tung (Mula-Madhyamaka-Karikas) hoc Trung Lun (Madhayamaka Sastra). Ba, t kinh cn cua Ngai, a khai trin t tng trit hoc y trong t Bach Lun (Catuh-Sataha). Chung ti a cp phn trn v nhng kinh sach khac cua Long Tho va Ba. Giai oan th hai - Long Tho a s dung ky thut cua prasanga, thuyt minh Trit Hoc Trung Quan cua minh. Ch prasanga la mt thut ng, no co y nghia la qui mu lun chng. Long Tho a khng ra bt c hoc thuyt nao cua ring minh; vi th, Ngai khng cn phai ra bt c lun chng nao chng minh cho hoc thuyt cua minh ca. Ngai chi s dung qui mu lun chng phap (prasangavakya) chng minh rng nhng ly lun do i thu ra chi dn n s phi ly, ngay ca i vi nhng nguyn ly ma chinh ho a chp nhn. iu nay ngu y rng thc tai la th gi vt ln trn t tng. Pht H (Buddhapalita) sanh vao gia th ky th 6, la tin nhit thanh cua Long Tho, Ngai cam thy qui mu lun chng (Prasanga) la phng phap chinh xac cua h thng Trit Hoc Trung Quan (Madhyamaka) nn a ng dung no trong hoc thuyt va tac phm cua minh. Ngai vit quyn Trung Quan Chu (Madhyam-akavrtti), muc ich la chu giai cho b Trung Lun cua Long Tho. Sach nay nguyn ban a bi tht lac, hin chi con ban dich bng Tang vn. Thanh Bin (Bhavya hay Bhavaviveka) la ngi cung thi ai vi Pht H, nhng tre tui hn. Ngai cho rng, chi nu ra s sai lm cua i thu vn cha u, ma con phai ra t y lun chng (svatantra) hoc lun chng c lp hp ly khin ke o phai im ting. Ngai tin rng chi da vao phng

phap bin chng thi khng th nu ra c chn ly tuyt i mt cach chinh xac. Ngai a vit ai Tha Chng Trn Lun (Mahayana-KaratalaRatna Sastra). Trung Quan Tm Lun (Madhyamikahrdaya) vi chu thich co tn la: T Trach Dim Lun (Tarkajvala), Trung Lun Yu Chi (Madhyamartha-Saingraha) chu giai Trung Lun cua Long Tho va Bat Nha ng Lun (Prajna-pradipa). Nhng tac phm nay hin nay chi c tn tai trong ban dich Ty Tang. Tin Si L. M. Toshi a chuyn Trung Lun Yu Chi sang ch Nagari va dich sang ting Hindi c ng Phap S (Dharmaduta), quyn th 29-thang 7-8 nm 1964. Giao s N. Aiyswami a dich Chng Trn Lun (Karatalaratna) bng ting Trung Hoa cua Ngai Huyn Trang tr lai thanh Phan vn (Visvabbharati Santiniketan, 1949). Nh trn, chung ta bit rng vao th ky th nhi gn 400 nm sau khi Long Tho vin tich, trit hoc Trung Quan a c chia thanh hai phai la: a) Quy Mu Lun Chng Phai (Prasangka) do Pht H (Buddhapalita) cm u va b) T Y Lun Chng Phai (Syatantrika) do Thanh Bin (Bhavaviveka) cm u. Y. Kajiama cho rng nguyn nhn gy chia re Trung Quan phai chinh la cu hoi rng la h thng tri thc tng i co th c tha nhn hay khng. Mc du ng trn quan im tuyt i thi no la h vong? Theo nhn xet cua Ngai Huyn Trang, thi mc du b mt Thanh Bin a khoac chic ao cua S Lun (Samkhya), nhng trn thc t thi Ngai a ung h giao ly cua Long Tho. Giai oan th ba - Trong giai oan nay, Trung Quan phai a xut hin hai vi hoc gia kit xut, o la Nguyt Xng (Candrakirti) va Tich Thin (Santideva).

S lng chu giai v Trung Quan Lun cua Long Tho rt nhiu (khoang 20 quyn). Nhng tac phm nay hin chi c bao tn trong nhng dich ban cua Tang vn. Trong o Minh Cu Lun (Parasannapada) cua Nguyt Xng la ban duy nht con tn tai trong Phan vn nguyn thuy (Sainskrta), dng nh no a khin cho nhng chu giai khac tr thanh li thi. Ngai Nguyt Xng a chao i va hoat ng xut chung Samanta, Nam n , vao u th ky th 7 sau Ty Lich va a vit mt s tac phm ni ting. Ngai tng theo Lin Hoa Giac (Kamalabuddhi-mt t cua Pht H) nghin tp v Trit Hoc Trung Quan (Kamalabuddhi), va co th Ngai cung la t cua Thanh Bin. Nh trn a cp, Minh Cu Lun la lun do Ngai vit chu giai Trung Quan Lun cua Long Tho. Ngoai ra, Nhp Trung Lun (Madhyamakavatara) va chu thich cua no chinh la tac phm c lp cua Ngai. Trong Minh Cu Lun Ngai thng cp n Nhp Trung Lun, iu nay cho thy ro rng Nhp Trung Lun a c vit sm hn Minh Cu Lun. Ngoai ra, Ngai con chu giai Tht thp tung khng tanh lun (Sunyata Saptati). Luc thp tung chanh ly lun (Yukti Sastika) cua Long Tho va T bach lun (Catubsataka) cua Ba. Ngoai ra con co hai bin khai lun (pakaranas), o la Nhp Trung ao Bat Nha lun (Madhyamakaprajnavatara) va Ngu Un Lun (Pancaskandha). Trong tt ca cac sach cua Ngai, hin chi co Minh Cu Lun la vn con ban chinh gc, ngoai ra tt ca u chi con lai nhng dich ban bng Tang vn. Nguyt Xng a bin h cho Qui Mu Lun Chng phai (Prasangika) mt cach cc lc, hn na Ngai con nu ra rt nhiu s h v lun ly cua Thanh Bin. Ngai cung a ung h chu trng quan im thng thc cua cam quan tri giac va chi trich hoc thuyt T tng (Svalaksana) va V Phn Bit (Kalpanapodha). Ngai cung con ph binh v v thc thuyt (Vijnanavada) va cho rng y thc (Vijnana) ma khng co i tng la mt iu khng th quan nim c.

Tich Thin (Santideva) la mt nhn vt tru ct ln cua Qui Mu Lun Chng phai. Ngai a xut hin va rt ni ting th ky th 7 sau Ty Lich, theo Taranatha thi Tich Thin la con cua c Khai Vng (Kalyanavarman) nc Saurastra, va la ngi tha k ngi vua chanh thng. Khi Ngai con la mt vng t, tn cua Ngai la Tich Khai (Santivarman). Vi tip nhn mt cach su m t tng ai Tha nn a phat tm lia bo vng quc va a n chua Nalanda bng ca Thanh Thin (Taideva), vi vy sau o ngi ta a goi Ngai la Tich Thin (Satideva). Kinh in cua Ngai gm co Hoc X Yu Tp (Siksa-samuccaya) va Nhp B Hanh Lun (Bodhicaryavatara). Trong cun trc, Ngai a cp n rt nhiu kinh in ai Tha v cung trong yu nay, tt ca gn 97 loai, nhng sach nay hin nay a hoan toan bi tht truyn. Trong Nhp B Hanh Lun Ngai a nhn manh va thit tha ku goi hay bi dng B Tm (Bodhicitta). Ngai la mt thi hao vi ai nht trong hoc phai Trung Quan. Hu ht nhng tac phm cua Ngai u biu hin s kt hp ep e gia thi ca va trit hoc. Ngai la tin cua Qui Mu Lun Chng phai va a co nhng ph binh manh me i vi Duy Thc Lun. Co th noi rng Tich H (Santaraksita) va Lin Hoa Gii (kamalasila) la ai biu cho s dung hp cua hoc thuyt Trung Quan va Duy Thc Lun, vi th khng th goi ho la nhng ngi thuc Trung Quan phai chn chinh. Tich H a chao i vao th ky th 8 sau Ty Lich, tac phm chu yu cua Ngai la Chn Ly Khai yu (Tattvasamgraha). Lin Hoa Gii, vi t c y cua Ngai a vit Chn Ly Khai Yu Tng Thich (Tattvasamgrahapanjika) chu giai mt cach tinh tng v chn ly Khai Yu (tattvasamgraha) ---o0o--7. BIN CHNG PHAP TRUNG QUAN (MADHYAMAKA DIALECTIC) KHI NGUYN, CU TRUC VA PHAT TRIN Nh a cp, moi yu nghia cua trit hoc Trung Quan, hu ht a c nu ra mt cach ai lc trong phn ai Chung B va vn ban Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita). Long Tho chi la ngi khai trin chung ma thi. Vy thi Long Tho a cng hin c nhng gi cua chinh Ngai? S

cng hin c thu cua chinh Ngai la bin chng phap (dialetic) ma Ngai a khai trin. ng nhin la Ngai a chiu roi nhng tia sang mi me ln cac chu thuyt khac nhau cua Pht Giao ai Tha, bao ham trong t tng cua ai Chung B va trong tac phm Bat Nha Ba La Mt a, hn na i vi nhng ly lun nay Ngai a thuyt minh su xa hn va ph phan nhiu hn v nhng chu thuyt o; nhng, s cng hin c ao nht cua Ngai vn la bin chng phap. S im lng bi n cua c Pht i vi nhng cu hoi co tinh cach siu hinh cn ban nht a thuc y Long Tho nghin cu tim hiu ly do tai sao c Pht gi im lng. Co phai c Pht chu trng bt kha tri (agnostic) nh mt s ngi Ty Phng nghin cu Pht Giao a nghi? Nu khng thi vi ly do gi ma Ngai gi thai im lng? Qua mt cuc nghin cu i vi s im lng nay, Long Tho a t ra bin chng phap. Co mt s cu hoi tr danh ma c Pht a coi la v ky (avayakrta), tc la nhng giai ap ma Ngai cho rng khng th din at. Trong nhng chu giai cua Nguyt Xng v Trung Lun (MK, 22, 12) Ngai a tng nu ra nhng vn nay. Ngai m u bng cu: Tha caturdasa avyakrta-vastuni bhagavata nirdistani: c Th Tn tuyn b rng co 14 s vic khng th thuyt minh c, Va sau o cp 14 s vic trn theo th t: 1) Th gii phai chng la (a) vinh hng, (b) hay khng vinh hng, (c) hoc ca hai u ung, (d) hoc ca hai u khng ung. 2) Phai chng th gii la (a) hu bin, (b) v bin (c) hoc ca hai u ung (d) hoc ca hai u khng ung. 3) Phai chng sau khi Nh Lai nhp dit (a) vn tn tai, (b) hoc khng tn tai, (c) hoc ca hai u ung, (d) hoc ca hai u khng ung. 4) Phai chng linh hn va th xac la ng nht hay khng ng nht.

Trn y gm co 14 vn : Chung ta co th thy ro trong ba nhom cu hoi chinh mi mt cu hoi gm co bn tuyn loai, va cu hoi sau cung cung co th co bn th tuyn loai, bn tuyn loai nay a cu thanh t kt lun (catuskoti) hoc bn mnh c s cn ban (tetra-lemma) v cung trong yu cua Long Tho Bin Chng Phap. Mi mt vn u co (1) khng inh mnh i phan cua no (2) lam mnh cua phu inh tng phan. Hai mnh nay la s tuyn chon c ban. Sau o (3) kt hp hai iu khng inh cu thanh tuyn loai th ba, (4) tuyn ngn cua hai phu inh a cu thanh tuyn loai th t. i vi nhng tra vn cn ban nay, ma tra li phai hoc khng phai thi e rng khng th nhn thc chn ly mt cach tron ven va, c Pht day rng loai t bin nay chi la mt loai kin giai lun thuyt (itthivada), cho nn Ngai a t chi va khng mun thm cu chung. Cu truc cua nhng cu hoi o va s im lng cua c Pht a c t ra trc mt Long Tho. c Pht a t chi tra li dt khoat cho nhng cu hoi nh vy. c Pht vn thng day la Ngai khng tin vao Thng hng lun (Sasvata-vada), mt loai khng inh tuyt i, ma cung khng tin vao oan dit lun (Ucchedavada), mt phu inh tuyt i. Lp trng cua Ngai chinh la trung ao (madhyama pratipada). Long Tho a t duy mt cach su sc v thai nay cua c Pht va cho rng ly do ma c Pht c y gi im lng trc nhng vn nay la bi thc tai a siu vit qua moi t tng. Ngai a thanh lp h thng gm 4 tuyn loai (antas hoc kotis), va a vach ro s khng hai hoa cua mi tuyn loai. Ngai a thu trit mt cach thng sut va a tim ra c nhi lut bi phan (antinomy) cua ly tinh (reason), kh tr moi s vt c chung che y, va a chng minh rng vic kin lp mt h thng siu hinh hoc (metaphysis) kin c trn c s cua chu nghia giao iu (dogmatism) hoc chu nghia duy ly (rationalism) la mt iu bt kha. y chinh la bin chng phap cua Ngai. Bn tuyn loai nay a c c Pht xut t rt sm, nhng nguyn y cua Long Tho la ng dung lun ly hoc mt cach nghim tuc gi nhng ham y cua mi tuyn loai, rt ui ly tinh n ngo cut (cul de sac) va nh th mi chun bi cho tm thc phai quay ngc lai (paravrti) hng n bat nha (prajna: tri hu).

i vi nhng c gia thiu thn trong, Long Tho a c xem nh mt nhn vt ma nu khng phai la mt trit gia kho tinh mun phan bac tt ca hoc thuyt cua cac trit gia khac thi cung la mt nha nguy bin a s dung nhng n t xao diu (equivocation) ep buc cac i thu thiu canh giac phai nhng b trong luc bin lun, va sau o a ci thm trc s lung tung cua i phng; nu khng th thi it ra cung la ngi theo ui chu nghia h v co tanh pha hoai, phu inh mt cach cc cn tt ca quan im va a khng khng inh bt c mt quan im nao. Nu nghin cu mt cach ky lng, cn thn hn v bin chng phap cua ngai, thi se thy rng nhng lo lng trn hoan toan khng ung vi ngai, vi trong mt tm thc hoan toan thanh tinh ngai chi c gng chng to rng khi ly tinh vt khoi lanh vc cua nhng hin tng co th ly giai thi a tin vao canh ia cua ban th bt kha tri (noumena), luc o, tt nhin se gp phai s mu thun. 1/ Y NGHIA CUA BIN CHNG PHAP Vy thi bin chng phap co nghia la gi? Noi mt cach n gian, bin chng phap la mt loai vn hanh t tng, nh vao s tra khao v nhng mt phai va trai (pros and cons) cua vn co mt y thc ro rang v nhng nhi lut bi phan (antinomies) ma ly tinh bi sa ly vao o, va am chi con ng ra khoi s b tc bng cach thng tin ln mt giai tng cao hn ly tinh ra khoi ngo cut. 2/ CU TRUC CUA BIN CHNG PHAP Chung ta a bit khi nguyn cua bin chng phap, cua Trung Quan nm trong bn tuyn loai cua mi vn khng th thuyt minh (avyakrta) ma c Pht a im lng mt cach bi n. Nhng Long Tho thi ro rang a tim cach thanh lp, h thng hoa no va s dung t cu lp (catuskoti: tetralemma hay quadrilemma) cung c goi la t canh phu inh (four-cornered negation) biu minh. Vy cu truc cua bin chng phap c xp nh sau: S tuyn trach th nht cua t cu lp gm mnh th nht la (i) mnh khng inh. Th hai la (ii) phan . Th ba la (iii) kt hp khng inh cua hai mnh trc, va th t la (iv) phu inh cua hai mnh trc. 3/ KY THUT BIN CHNG PHAP

Ky thut bin chng phap la rut ra nhng ngu y v quan im cua i phng t trn cn ban cua nhng nguyn tc ma chinh ho tha nhn, va nh o ma vach ra s mu thun t thn cua quan im nay. Dung cach nay, i phng se bi sa vao cam by cua chinh ho. i phng bi dn vao vi tri phi ly khi nhng kt lun t mu thun cua nhng gia thuyt cua ho bi vach trn. Nh th, co th noi rng bin chng phap bac bo cac quan im bng cach s dung qui mu lun chng (reductio ad absurdum argument). Ky thut nay trong thut ng thng c goi theo Phan ng la prasanga (phin m sang ch Han la thanh phan cht nan). R. H. Robinson a nu ro trong Phai Trung Quan Thi S Khi n va Trung Quc (Early Madhyamika in India and China) cua ng rng nhng thi cu trong Trung Lun (Madhyamaka) cua Long Tho co mt s ln nhng tam oan lun (syllogism) co tinh cach gia thit. Trong nhng thi cu o, co nhng thi du v hai loai tam oan lun gia thit o la hy oan lut (modus ponens) va nghich oan lut (modus tollens) va con co mt cach nguy bin trong o tin bi phu nhn. i vi thi du ly oan lut (modusponens) Robinson a trich dn oan 3.2 trong Minh Cu Lun (Prasannapada) va i vi thi du nghich oan lut thi ng a trich dn oan 19.6 trong Minh Cu Lun. ng noi ung khi bao rng trong thi cu co rt nhiu lng ao lun phap (dilemmas) ma hinh thc thng thy nht la: nu p ri sau o la q; nu chng phai p ri sau o la q, y la hinh thc c thu cua n thun kin cu lng ao lun phap (simple constructive dilemma) trong lun ly Ty phng. Ngoai ra, trong thi cu con co th trng thy mt hinh thc lng ao lun phap khac, o la: Nu p, ri sau o q; nu khng phai p, thi sau o la r, y la hinh thc c thu cua phc tap kin cu lng ao lun phap (complex constructive dilemma) trong lun ly Ty phng. 4/ MUC ICH CUA BIN CHNG PHAP Muc ich cua bin chng phap la bac bo, chng minh s sai lm cua nhng quan im cua nhng ngi khac ch khng phai chng minh bt c quan im nao cua chinh chung ta. Chi co ke nao xng mt quan im mi tht s cn chng minh no vi i tng ma ho mun thuyt phuc, ngi khng co quan im xng thi chng cn phai lam nh vy.

Trong Hi Tranh Lun (Vigrahauyavartani) cua Long Tho (thi cu 29) ngai a phat biu mt cach rt ro rang, khng mt ai co th tim thy khuyt im cua Trung Quan phai (Madhyamika) bi vi ngai cha tng ra bt c quan im nao cua chinh minh. Yadi kacana pratijna syan me tata eva me bhaved dosah.Nasti ca mama pratijna tasman naivasti me dosah. Nu ti xng mt lun cua chinh ti, thi ban co th tim thy c khuyt im cua no. Nhng vi ti khng co lun xng, nn vn chng minh s sai lm khng co ly do ny sanh. Bin chng phap nhm a pha nhng ke giao iu va nhng ke duy ly chu trng mt quan im c inh v thc tai. Bng cach vach trn s rng tuch trong ly lun cua ho va nhng kt qua t mu thun cua nhng gia thit cua ho, Long Tho mun bac bo nhng xac quyt cua Ly Tri rng no nm vng c Thc Tai. Nguyt Xng (Candrakirti) trong oan vn di y, a din at mt cach rt minh xac loai lp trng nay: Nirupapttika paksabhyapagamat svatmanam eva ayam kevalam visamvadayan na saknoti paresam niscayam adhatum iti. Idameva asya spastataram dusanam yaduta svapratijnatarthasadhanasama-rthyam iti. Bng gia thit khng hp ly cua ho, i phng chi t mu thun vi chinh minh, va khng th thuyt phuc ngi khac. iu gi co tinh cach t cao buc ro rang hn la s kin i thu khng th chng minh nhng lun c trn cn ban ma ngi o a xng ly lun cua minh. (Minh Cu Lun p. 6) Long Tho a thng tay pha huy moi y kin trit hoc trong thi ai cua ngai, chng phai vi ngai ly lam thich chi v hanh ng o, ma la vi ngai co mt muc tiu thich ang. Mt cach tiu cc, bin chng phap co y chng minh rng Thc Tai khng th c o lng bng mt cai thc t tng tan man. Nhng, khng phai chi co vy. No co mt s ngu y tich cc.

Th nht, hin tng hoc thc tai nghim thi thuc lanh vc tng i, trong o mt thc th la khng (sunya) hoc v t tanh (nissvabhava), nghia la thc th o khng co thc tai c lp hoc s v iu kin. Th nhi, ngi ta co th hiu c Thc Tai bng cach vt ln mt giai tng cao hn t tng lun ly, o la giai tng cua Bat Nha (prajna). Th ba, khng th din ta Thc Tai bng th ngn ng co, khng co theo li suy tng nhi phn. 5/ S NG DUNG CUA BIN CHNG PHAP Long Tho a nghin cu mt cach nghim tuc tt ca nhng ly thuyt trit hoc cua cac nha t tng cung thi ai vi ngai. Hong sung Bin chng phap cua ngai a nhm vao nhng khai nim nh tng quan nhn qua, ng va tinh, cac lanh vc cam giac (ayatanas), cac un (skandhas), t nga (atman), v.v... Stcherbatsky a chi cp n li ph binh cua Long Tho i vi tng quan nhn qua va nit ban, bi vi chung la nhng iu trong yu nht. Vi th, chung ta cung chi quan tm nghin cu hai trong im nay. y, chung ta se thao lun trc v s thm cu nay cua Long Tho i vi quan nim nhn qua, va i vi s nghin cu cua ngai v nit ban thi se c thao lun di mt tiu khac. Trc tin Long Tho a ph binh v lut nhn qua, bi vi no la vn trit hoc ti trong yu trong thi ai cua ngai. 6/ THM CU V QUAN H NHN QUA Long Tho a ng dung bn mnh chinh yu cua ngai, ngai cho rng chi co th co 4 loai quan im v lut nhn qua, o la (1) quan im sanh ra; (2) parata utpattih, tc la do vt khac san sanh ra; (3) dvabhyam utpattih, tc la do ca hai (chinh minh va vt khac) ma sanh ra; (4) ahetuta utpattih, tc la v nguyn nhn ma sanh ra, ngu nhin ma sanh ra. 1) Svata Utpattih (do t thn ma sanh)

Co nghia nguyn nhn va kt qua la ng nht, s vt c sanh ra bi t thn. Khi Long Tho ph binh v quan im cua s quan h nhn qua t sanh, thi ro rang trong tm nghi rng o la nhn trung hu qua lun (Satkayavada) cua S Lun (Samkhya). S ph binh cua Trung Quan phai i vi ly lun nay co th tom lc nh sau: i. Nu trong nhn a co qua, thi s sanh san khng co muc ich. S Lun co th cho rng tuy qua co th hin hu trong nhn, s biu l (abhivyakti) cua no la iu mi me. Tuy nhin, iu nay khng co nghia rng qua la mt thc cht mi, ma chi co nghia no la mt hinh thc hoc trang thai mi cua thc cht. Nhng s sai bit trn hinh thc hoc trn trang thai nay i ngc lai s ng nht cua tng lp bn di. ii. Nu bao rng nguyn nhn la mt phn hin thc, va mt phn tim tang, thi chng khac nao tha nhn rng trong cung mt s vt a co tinh cht i phan. iii. Nu nguyn nhn la mt cai gi hoan toan tim tang, thi t no khng th tr thanh hin thc khi khng co s tr giup cua ngoai lc. Du khng th t no chay ra t hat ging ngoai tr c ep bi mt may ep du. Nu no cn phai nh n s tr giup cua ngoai lc th thi a khng co cai c goi la svata utpattih, hoc do t thn ma sanh ra. iu nay co nghia la phai loai bo hng thuyt satkaryavada (nhn trung hu qua lun). iv. Nu nguyn nhn va kt qua la ng nht, thi khng th phn bit c cai nao la cai a tao sanh cai kia. Vi th, quan im cho rng nhn qua ng nht (nhn trung hu qua lun) co y dy s t mu thun. 2) Parata Utpattih (do vt khac ma sanh)

Co nghia la nguyn nhn va kt qua la khac nhau. Quan im nay c goi la nhn trung v qua lun (asatkaryavada), la chu trng cua nhng ngi thuc thuyt Nht Thit Hu B (Sarvastivadins) va Kinh Lng B (Santrantikas), hoc cua tin Pht Giao Nguyn Thuy (Hinayanists) noi chung. Khi Long Tho ph binh v quan im cua loai nhn qua khac tanh cht nay, ro rang la ngai a nhm n nhng b phai o. S ph binh v nhn trung v qua lun cua ngai gm co nhng trong im di y: i. Nu nhn va qua khac nhau thi khng mt lin h nao gia nhn va qua co th tn tai. Trong trng hp o thi bt c th gi cung co th la san phm cua bt c th gi khac. ii. Nhng ngi thuc phai Nguyn Thuy cho rng nhn sau khi sanh ra qua thi khng con tn tai. Nhng gia nhn va qua co mt loai quan h nhn qua ng nhin (exhypothesi). Nhn va qua cung tn tai thi chung mi co th lin h vi nhau. Nu chung khng co lin h thi quan h nhn qua tr thanh v y nghia. iii. Nhng ngi thuc phai Nguyn Thuy tin rng qua a c sanh ra bi s kt hp cua nhng yu t. By gi s kt hp cua nhng yu t nay lai oi hoi phai co mt yu t na, va k o s kt hp mi nay lai se oi hoi mt yu t khac. iu nay se dn n tinh trang v cung hu thoai (regressus infinitum) 3) Dvabhyama Upattih (do ca hai ma sanh ra) Ly lun nay tin rng qua va nhn va ging nhau lai va khac nhau. y la s kt hp cua Nhn trung hu qua lun va Nhn trung v qua lun, nn a bao gm s mu thun cua ca hai. Ngoai ra, loai ly lun nay a bao trum thc tai vi hai loai i lp tanh (ng nht va khac nhau) cung mt luc. 4) Ahetutah Utpattih (v nguyn nhn ma sanh ra, ngu nhin ma sanh)

Ly lun nay cho rng s vt a san sanh mt cach ngu nhin, khng co nguyn nhn. Nhng ngi tin vao T tanh lun (Svabhavavadins) la nhng ngi theo chu nghia t nhin (naturalists) hay chu nghia hoai nghi (sceptics) tin vao ly lun nay. Loai ly lun nay nu khng nu ra c ly do thi no chng khac nao mt ly lun c oan hoan toan hoang ng. Va nu co mt ly do c nu ra thi chng khac nao no a tha nhn mt nguyn nhn. Sau khi vach ro ban cht mu thun cua cac quan im trn, Long Tho a i ti kt lun rng s quan h nhn qua chi la mt loai kin tao t tng c t trn trt t khach th cua s sinh tn. Theo cach noi cua trit gia Kant thi quan h nhn qua chi la mt th pham tru t tng. ---o0o--8. ONG GOP TICH CC CUA LONG THO Khi oc Trung Quan Tung (Madhyamaka Karias) ln u, co ve nh Long Tho chi la mt ngi tiu cc khng th thoa hip. Nhng, nh Tin Si K. Venkata Ramanan a ra mt giai thich tuyt diu: Trong ai Tri Lun (Mahaprajnaparamita Sastra) Long Tho trinh bay nhng quan im tich cc cua ngai v vn Thc Tai mt vn gy nhiu tranh lun. 1/ Ca Trung Quan Tung (Madhyamaka Karias) va ai Tri Lun (Mahaprajnaparamita Sastra) u coi v t tanh (naihsvabhavya), hay han inh tanh, tng i tanh nh la s xm nhp cn ban cua Khng Tanh (Sunyata) xet theo ban cht th tuc cua s vt, nhng ai Tri Lun vach ra ro rang hn Trung Quan Tung v ngu y cua v thc th tanh cua s vt th tuc. No cho rng khuynh hng cua con ngi mun coi tng i nh tuyt i bt r t khat vong thm kin ban s trong thm tm con ngi mun at c s tuyt i (dharmaisana). Do V Minh thm cn, khat vong nay bi ap dung sai lm. Loai ngi bam viu vao tng i va coi no nh la tuyt i cho nn khng th tranh khoi bi tht vong. Nhng nu ho bam vao s khac bit cua tuyt i va coi chung nh la tuyt i ring re thi ho lai vng vao li lm bam viu theo mt hinh thc khac. Long Tho a c gng vach ra cho ngi ta thy cai chn ly su xa rng iu kin v han inh va s th tuyt i khng nhng chi la cn c cua iu

kin han inh hay tng i ma tht ra no la ban cht cua chinh tng i, ch khng phai la mt thc th khac bit vi tng i. 2/ Tuyt i, v han inh khng nhng la ban cht ti hu cua nhng thc th ma con la ban cht ti hu cua con ngi. Chinh vi nh th, s khao khat thc tai cua con ngi cang co y nghia thm su hn. Vi t cach la mt ca th, con ngi ng nhin co lin h vi toan th th gii, vi cac hin tng, vi cac un (skandhas) cua y, ti hoan canh ngu nhin va han inh, nhng y khng bi tach ra khoi cai v han inh ma tht ra v han inh chinh la ban cht ti hu cua ban th y, va y khng bi troi buc vinh vin vao s phn hoa cua minh. Hoan toan mai m vi s trinh din thoang qua cua nhng thc th han inh, va khng bit n y nghia ni tai cua ban th minh, y nm ly tng i va coi no nh la tuyt i va do o y khng th tranh khoi bi vng mc vao s au kh. Mt khi y tinh ng i vi tinh cach han inh (sunyata) cua s vt han inh, luc o y thc v gia tri cua y se thay i. Y tr thanh mt ngi a bin i va luc o s khao khat tuyt i (dharmaisana) cua y, long khao khat mong moi Thc Tai cua y se tim thy y nghia va no c man nguyn. Trung Quan tung nhn manh s khng y u, s khng toan ven, s thiu thc cht cua cac dharmas (phap, thc th) va pudgala (t nga). ai Tri Lun thi nhn manh y nghia cua y thc v s bt toan ven nay, va cho rng chinh s y thc sc ben v s khng y u nay thi cho tia la nho be cua s khao khat Thc Tai va tuyt i trong con ngi bung chay thanh ngon la sng ng cua chn ly. 3/ Tht ra, moi cn ban khai nim chu yu cua trit hoc Long Tho u nm trong Trung Quan Tung (Karika), nhng chung bi lam lu m bi tinh cach tiu cc cua ng li din at. Tt nhin phai la nh th, khng th nao co th khac hn, bi vi trong Trung Quan Tung Long Tho thuy chung vn s dung ky thut thanh phan cht nan lun chng (prasangavakya), cach ly lun theo qui mu lun chng. S quan tm chinh yu cua ngai la vach trn nhng sai lm xem tng i tanh (nihsvabhava) nh la tuyt i tanh (sasvabhava). Ngay ca trong Trung Quan tung Long Tho a xac inh mt cach minh bach rng vt bi han inh a hin thi thanh vt v han inh nh la c s ti hu cua no. Cai co ban cht i va n, sanh va dit trn phng din hu han, thi cung chinh la Nit Ban trn phng

din v han inh. (XXV, 9) ---o0o--9. S KHAC BIT GIA NGUYN THUY VA AI THA Co vai khia canh cua trit hoc Pht Giao va tn giao ma trong o co s khac bit gia ai Tha va Nguyn Thuy. Nhng gi c trinh bay di y chu yu la nhm vao Trung Quan Phai (Madhyamaka) cua ai Tha. 1/ S khac bit trong cach giai thich v Duyn Khi (Pratityasamutpada) Thuyt Duyn Khi la mt hoc thuyt v cung trong yu trong Pht Giao. No la lut nhn qua cua ca vu tru va mi mt sinh mang cua ca nhn. No quan trong vi hai quan im. Th nht, no a ra mt khai nim rt ro rang v ban cht v thng va hu han cua moi hin tng. Th hai, no cho thy sanh, lao, bnh, t va tt ca nhng thng kh cua hin tng sinh tn tuy thuc vao nhng iu kin nh th nao, va tt ca nhng thng kh nay se chm dt nh th nao khi vng mt cac iu kin o. Chung ta a thy quan im cua Trung Quan Phai v nhn qua. Vi duyn khi la lut nhn qua ph quat, Trung Quan Phai a thi hanh mt cuc khao sat co tinh cach ph phan v lut nay. S giai thich cua Trung Quan Phai v lut nay co nhiu im khac vi s giai thich cua phai Nguyn Thuy. Ch duyn khi (Pratittyasamutpada) thng c dich sang ting Anh la conditioned co-production (ng san sanh co iu kin) hoc interdependent origination (tuy thuc ln nhau ma sanh ra). Theo Nguyn Thuy thi (Pratityasamutpada) co nghia la pratipratiityanain vinasinain samutpadah tc la s xut hin nhanh chong ngn ngui, v thng cua s vt. Theo phai Nguyn Thuy thi pratiyasamutpada la lut nhn qua chi phi s sanh va dit cua thanh t (cac phap - dharmas) khac nhau. Theo Trung Quan Phai thi ly s sanh va dit cua cac thanh t cua s tn tai (dharmas) giai thich duyn khi (pratiyasamutpada) la iu khng chinh xac.

Theo Nguyt Xng (Candrakirti) thi: Hetupratyayapekso chavanamutpadah pratiyasamutpadarthah (Minh Cu Lun, p. 2) Nghia la: Duyn khi la s biu l cua cac thc th tng quan vi cac nguyn nhn va cac iu kin (duyn). Pht giao Nguyn Thuy a giai thich duyn khi nh la mt tin trinh thi gian ngn ngui cua nhng thc th ich tht ma gia chung co mt chui tng quan nhn qua. Theo Trung Quan Phai thi duyn khi khng co nghia la nguyn ly cua mt tin trinh ngn ngui ma la nguyn ly v s l thuc vao nhau mt cach thit yu cua cac s vt. Noi tom tt, duyn khi la nguyn ly cua tng i tanh (relativity). Tng i tanh la mt kham pha v cung quan trong cua khoa hoc hin ai. Nhng gi ma ngay nay khoa hoc kham pha thi c Pht vi ai a phat hin t hn 2,500 nm trc. Khi giai thich duyn khi nh la s l thuc ln nhau mt cach thit yu hoc tanh cach tng i cua moi s vt, Trung Quan Phai a bac bo mt tin iu khac cua Pht giao Nguyn Thuy. Pht giao Nguyn Thuy a phn tich moi hin tng thanh nhng thanh t (dharmas), va cho rng nhng thanh t nay u co mt thc tai ring bit cua chung. Trung Quan Phai thi cho rng chinh thuyt duyn khi a tuyn b ro tt ca cac phap u tng i, chung khng co cai goi la thc tai tanh (svabhava) ring bit cua chinh minh. Nis-svabhavatva (v t tanh, tng i tanh) ng nghia vi khng tanh (sunyata), nghia la khng co s tn tai ich thc va c lp. Duyn khi hoc s phu thuc ln nhau co nghia la tng i tanh, va tng i tanh thi bao ham y nghia phi thc tai tanh (sunyata) cua nhng thanh t ring bit. Nguyt xng noi rng: Tadatra nirodhadyasta visesana visistah pratityasamutpadah sastrabhidheyarthah (Minh Cu Lun, p. 2)

Chu hoc khai nim chu yu cua lun an nay la tinh c thu cua tam im phu inh." S quan trong hang u cua duyn khi la vach ra rng s tn tai cua tt ca moi hin tng va cua tt ca thc th trn th gian nay u hu han, chung khng co s tn tai ich thc va c lp. Nh Long Tho trinh bay, Nahi svabhavobhavanam pratyayadisu vidyate (Trung Quan Tung, M. K., 1.5) Khng co s hin hu c lp cua nhng thc th trong cac iu kin han inh (cac duyn). Va nh Tin Si E. Conze a giai thich: Tt ca ni dung cu th u tuy thuc vao tac ng h trng cua v s iu kin han inh (duyn). (Buddhist Thought in India, p. 240) Long Tho a tng lt v duyn khi nh sau: Apratitya samutpanno dharmah kascinna vidyate. Yasmt tasmat asuno hi dharmah kascinna vidyate (Trung Quan Tung, 24, 19) Bi vi khng co yu t nao cua s sinh tn (dharma) c th hin ma khng co cac iu kin, cho nn khng co phap (dharma) nao chng la khng (sunya) nghia la khng co s tn tai c lp ich tht. Duyn khi tr thanh tng ng vi khng tanh, duyn khi chinh la khng tanh (sunyata) hoc tng i tanh. Long Tho a noi: Yah pratityasamutpadah sunyatam tam pracaksmahe (Trung Quan, 24, 18) Nhng gi c goi la duyn khi chung ta goi o la khng tanh.

Khng (sunya) hoc khng tanh (sunyata) la khai nim trong yu nht cua Trit Hoc Trung Quan. Vi vy, chung ta se xet n trong mt tiu ring nhm nghin cu, tim hiu thm v no. Tuy nhin, trong Trung Quan Tung (Karika), muc ich chu yu cua Long Tho la ngai mun don ng cho vic trinh bay trit ly tich cc cua ngai, nghia la vai tro cua tri tu siu vit (prajna) trong vic lanh hi nhng trinh khac nhau cua s hiu bit. Trong ai Tri Lun (Saska) ngai a giai thich mt cach chi tit v tri tu siu vit (prajna). Va lai, trong Trung Quan Tung khng co s cp trc tip v dharmaisana (s khao khat bi n trong long ngi i vi thc tai), nhng trong ai Tri Lun thi dharmaisana a c lp i lp lai rt thng xuyn. Trong Trung Quan Tung, it co s m ta nao v qua trinh hng n muc ich; nhng trong ai Tri Lun thi im nay c m ta mt cach sinh ng. Trong Trung Quan Tung, chi co s am chi gian tip rng cai v han inh la thc th ni tai cua cai hu han; nhng trong ai Tri Lun thi im nay a c chu trong nhiu. c bit la chng lun v Chn Nh (Tathata), ni tai cua thc th trong mi ca th a c vach ro. Chng noi v thc tai t (bhutakoti: khng co vt tn tai mt cach tuyt i) a giai thich v ky xao v chp (upaya). Vi th, ai Tri Lun va Trung Quan Tung b tuc cho nhau. 2/ S khac bit trong khai nim v Nit Ban (Nirvana) ai Tha va Nguyn Thuy co nhng quan im ging nhau v Nit Ban nh sau: 1) Nit Ban la canh gii khng th din ta bng ngn ng. No khng co ngun gc, khng thay i, khng h hoai va bt t (amrta). 2) Nit Ban phai c nhn thc trong ni tm. S nhn thc nay chi co th thc hin khi oan tuyt hoan toan moi khao khat v duc vong. 3) Trong Nit Ban, ban nga ca nhn chm dt, khng con tn tai. Mun vao Nit Ban chi co cach duy nht la phai oan tuyt ban nga ca nhn. 4) Nit Ban la mt canh gii tich mich (sama hoc upasama) siu vit qua moi ly giai.

5) Nit Ban cung cp s an binh vinh cu. Ch Nirvana (Nit Ban) co nghia la oan dit va t o a dn n tm thc thanh tinh. Trong kinh in Pht giao, co bn cach m ta Nit Ban, o la (1) cach phu inh, (2) cach khng inh, (3) cach nghich ly, va (4) cach tng trng. 1. Cach phu inh: M ta theo li phu inh la phng thc thng thy nht. Nit Ban la (a) bt t (amrta), (b) bt bin, (c) bt dit (acyuta), (d) v bin (ananta), (e) bt tac, (f) bt sanh, (g) cha sanh, (h) bt th, khng bi huy hoai (apalokina), (i) v tao (abhutam), (j) v bnh, (k) bt lao, (l) bt oa lun hi, (m) v thng (anuttaram), (n) dit kh (duhkha nirodha), (o) giai thoat ti hu (apavagga). 2. Cach khng inh: Nit Ban la (a) thanh tinh (sama hoc upasama), sau y xin trich dn k vn cua Kinh ai Bat Nit Ban (Mahaparinirvavasutra) a lam sang to khai nim: Antitya vata samskara utpada vyaya dharminah / utpadya hi nirudhyante tesam vyapasamas sukham. Tt ca moi th hu han u la v thng. Ban cht cua no la sanh va dit. No sanh ra ri lai bi huy dit. S oan dit cua no em lai thanh tinh va an lac. (a) Nit Ban la sama hoc upasama co nghia la mt canh gii tich tinh, khng co duc vong va thng kh. (b) Nit Ban la Cc lac Nibbanam paramain sukham Nit Ban la canh gii cc lac ti thng (c) Nit Ban la sambodhi (tam b ) hoc prajna (bat nha, tri hu siu vit). (d) Nit Ban la jnana (chanh tri) hoc vinnanam y thc thun tuy trong sang, hoan toan tinh khit, minh mn. (e) Nit Ban la ksamam (an lac). 3. Cach nghich ly (Paradoxical): Phng thc m ta nay thng thy nhiu nht trong Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita) hoc trong kinh in ai

Tha. Nit Ban tru trong canh gii v s tru. Con ng duy nht at n muc ich nay la liu giai mt cach rt rao rng chung cuc thi khng co bt c muc ich nao at n. Nit Ban la thc tai ma thc tai lai la khng tanh (sunya). 4. Cach tng trng: S m ta theo cach tng trng khac vi cach m ta nghich ly, no tranh ne li din ta tru tng va s dung nhng hinh anh cu th thay th. T quan im nay, Nit Ban la: (a) ch tru n mat me, (b) hon ao trong vung nc lut, (c) b bn xa xi, (d) thanh ph thanh thin, (e) ni lanh nan, (f) ni che y, (g) ni dung dng an toan. Mt cu hoi c nu ra y la co phai Nit Ban chi la trang thai bin i cua tri tu hay no chi la mt chiu (dimesion) khac cua thc tai. Ch Nit Ban a c dung cho tt ca trang thai tm ly bin i ln mt trang thai siu hinh hoc. Trong kinh in Pht Giao a co y dy nhng din at cho thy rng Nit Ban la mt trang thai bin i cua nhn cach va y thc. S bin i nay c m ta bng nhng t ng phu inh, nh oan dit ai duc (tanha) va chp m (asavas), nhng cung co khi dung t ng khng inh, nh san sanh tri hu siu vit (prajna hoc sambodhi) va an binh (santi). Mc du c bit nhn manh vao trang thai tm ly bin i, nhng cung a co nhng phat biu noi rng Nit Ban co mt loai trang thai siu hinh, o la mt chiu khac cua thc tai. Chi cn hai trich dn cung u noi ro im nay. Kinh in noi rng c Pht a noi v Nit ban nh sau: o la mt th tn tai bt sanh, bt hoa, bt thanh, bt hoa hp; vi nu khng co cai bt sanh, bt hoa, bt thanh, bt hoa hp nay, thi hin nhin la khng th trn tranh cai th gii sanh, hoa, thanh, hoa hp nay. (Udana, T Thuyt Kinh, VIII, 3) iu nay cho thy Nit Ban khng phai la s tn dit, ma la tin vao mt chiu khac cua thc tai. a co mt s ngi c gng ly giai no nh la trang thai bin i cua nhn cach. Lun ly cua t ng khng cho phep cach giai thich nh th.

Tuy nhin, co mt phat biu khac trong T Thuyt Kinh (Udana) ma ngi ta khng th dung ky xao cua ngn ng giai thich nh la mt s bin i nhn cach. oan kinh o nh sau: Atthi bhikkhave tad ayatanain, yattha neva pathavi na apo na tejo va vayo na akasanancayatanam, vinnanancayatanain na akincannayatanam na nevasannanasannanannayatanam nayain loko na paraloko ubho candimasuriya, tad aham bhikkhave neva agatim vadami na gatim, na thitim na cutim na upapa ttim appatittham appatittham appavattam anarammanam eva tam, es evanto dukkhassa ti (T Thuyt Kinh, 80) Co mt canh gii khng phai la t khng phai la nc khng phai la la khng phai la khi; ni o khng phai la canh gii khng gian v bin, cung khng phai canh gii tm thc v bin, cung khng phai la h v, cung khng phai do quan nim cu thanh, cung khng phai do phi quan nim cu thanh. Canh gii o khng phai i nay, khng phai i sau, khng phai ca hai, cung khng phai mt trng hay mt tri. Ta bao khng phai t o ma ti, cung khng i ti o. No khng lu bn min vin ma cung khng suy vi, huy hoai; no khng co khi thuy ma cung khng co s thanh lp; no la v qua ma cung v nhn; y ich tht la chung kt cua kh au. oan vn dai trich dn trn y khng con lai mt chut nghi ng nao rng no cp ti Nit Ban nh la mt chiu khac cua thc tai. Tht ra, Nit Ban la canh gii khng th din at bng ngn ng. Trong Tng ng B (Samyutta Nikaya) (1069-76) ghi lai mt oan i thoai co lin quan n Nit Ban gia Upasiva va c Pht. Trong cu

chuyn am thoai o, hai li day sau y cua c Pht tht la rt ang c chu y: Acci yatha vatavegena khitto Attham paleti, na upeti sankham / evam muni namakaya vimutto attham paleti, na upeti sankham. Nh ngon la khi bi gio thi tt thi i vao ni yn nghi va bit tich; cung th, bc thanh hin a thoat khoi danh va thn xac thi i vao ni yn nghi va bit tich. Atthan gatassa na pamanam atthi; yena namvajju, tam tassa n atthi; sabbesu dhammesu samuhatesu samuhata vadapatha pi sabbeti Ke a yn nghi thi khng con gi o lng; ke o gi th gi co th t tn. Khi tt ca cac phap (dharmas) a bi ph bo, thi tt ca moi con ng cua ngn t cung bi ph bo. (Theo ban dich ting Anh cua Conze) Ca Nguyn Thuy va ai Tha u co nhng m ta ep e hu nh ging nhau v canh gii Nit Ban. Chi co th s dung ban nga a cht cua chinh minh lam ban ap thi chung ta mi co th thng ln Nit Ban. Nh Suzuki a noi: Nit Ban theo Pht Giao khng phai chi co nghia la s tn dit hoan toan cua y thc, cung khng phai la s dp tt tam thi hay vinh vin s suy tng, nh mt s ngi a nghi ma la s tn dit y nim v ban nga va tt ca nhng khat vong phat xut t quan nim sai lm nay. (Outlines of Mahayana Buddhism: Khai Lun V Pht Giao ai Tha (p. 50-51) Va by gi chung ta quay sang thao lun v s khac nhau gia ai Tha va Nguyn Thuy trong vic giai thich v Nit Ban.

(1) Nguyn Thuy cho rng Nit Ban la thng hng (nitya), cc lac (sukha). Trung Quan Phai thi cho rng khng th co s xac quyt nao v Nit Ban. (2) Nguyn Thuy cho rng Nit Ban la th co th thu c. Trung Quan Phai thi cho rng Nit Ban la th khng th thu c. Long Tho a m ta Nit Ban qua nhng t ng sau: Aprahinam asampratam anucchinam asasvatam / Aniruddham anutpannam etan nirvanaim ucyate. (Trung Quan Tung XXV, 3) Nit Ban la canh gii khng th xa bo cung khng th thu c; no khng phai la mt th a bi tn dit, cung khng phai la mt th vinh cu, no khng bi huy dit cung khng c san sinh ra. Nguyt Xng thi cho rng: Sarvaprapancopasamasivalaksanam, (Minh Cu Lun, p. 2) nirvanam

Nit Ban bao ham s inh chi tt ca moi li noi v no, bao ham s tich mich cua s sinh tn v mt hin tng, va bao ham s at ti iu thin ti cao. (3) Phn Thuyt Gia (Vaibhasika: Tn mt b phai Pht Giao) cho rng Nit Ban la mt thc th hu tanh (bhava). Long Tho bao rng phai Nguyn Thuy tin rng Nit Ban la v iu kin. Bao no la v iu kin (sasamskrata), nhng lai cho no la thc th hu tanh thi o la iu t mu thun, bi vi ngi ta khng th tim thy mt thc th hu tanh ma lai hoan toan khng tuy thuc vao nhng iu kin han inh (duyn). Nu no khng hu tanh (bhava), thi no cung khng th la v tanh (abhava) (hoan toan oan dit), bi ch v tanh (abhava) la mt ch tng i. Chi co th co v tanh (abhava) khi nao trc o a co hu tanh

(bhava). Va lai, hoan toan oan dit (abhava) la mt s kin xay ra trong thi gian. Nu da theo khai nim nay, thi Nit Ban la v thng tam b. Nguyt Xng khi chu giai Trung Quan Tung (Mathyamka Karika), a dn dung t trong Thanh Bao Hanh Vng Chanh Lun (Arya Ratnavali) mt cu co s lng quan: Nacabhavopi nitvanam kuta evasya bhavana / Bhavabhavaparamarsa ksayo nirvanam ucyate // (Minh Cu Lun, p. 229) a la Nit Ban thi khng phai la v tanh (abhava). Lam sao ban lai co khai nim nh th? Tht s Nit Ban la s oan dit hoan toan cac loai so sanh nh hu tanh (byava) hoc v tanh (abhava). No vt qua tng i tanh cua tn tai va phi tn tai.

Nguyt Xng a uc kt toan b vn nu trn nh sau: Tatasca sarvakalpana ksayarupam eva nirvanam (Minh Cu Lun, p. 229) Nit Ban hoc Thc Tai la cai gi giai thoat khoi tt ca nhng gi do t tng cu thanh. (4) Phai Nguyn Thuy cho rng Nit Ban la s i nghich cua Samsara (coi ta-ba: th gian, th gii cua nhng hin tng). Long Tho thi cho rng khng co s khac bit gia Nit Ban va Samsara. Na samsarasya nirvanat kincid asti visesanam/ Na nirvanasya samsaeat kincid asti visesanam// (Trung Quan Tung, XXV, 19) Khng co cai gi thuc th gii hin tng khac bit vi Nit Ban, khng co cai gi thuc Nit Ban lai khac bit vi th gii hin tng. Nirvanasya ca ya kotih kotih samsaranasya ca/ Na tayor antaram kincit susuksmam api vidyate//

(Trung Quan Tung, XXV, 20) Cai gi la gii han cua Nit Ban thi cung la gii han cua th gii hin tng, khng co may may sai bit nao gia hai ni. Ya ajavamjavibhava upadaya pratiya va/ So pratitya anupadaya nirvanam upadisyate// (Trung Quan Tung, XXV, 9) Cai gi khi s tru, y chi hoc khi la tng i (upadaya: duyn khi), hoc khi l thuc (pratitya va), ma lu chuyn ti lui trong ban cht hu han cua no, thi cai o c coi la Nit Ban khi no khng co s tru, hoc khi no khng tng i hoc khng l thuc nghia la trong ban cht v han inh cua no. Tom lai, co hai c im ni bt phn bit s bt ng trong quan nim v Nit Ban gia Trung Quan phai va Nguyn Thuy phai: (1) Phai Nguyn Thuy coi mt s phap (dharmas, thanh t) bi u va han inh la co tht, va ng thi cung tin rng mt s phap khng bi u (v nhim) va khng bi han inh la co tht. Theo nhn xet cua Nguyn Thuy thi Nit Ban co nghia la mt s thay i thc s cua nhng s sinh tn ca bit, hu han (samkrta dharmas: hu vi phap) va u (klesas) thanh nhng phap v han inh (asamskrta) va khng u. Nhng, Trung Quan Phai thi cho rng, Nit Ban khng co nghia la mt bin i theo th t khach quan, ma tht ra s bin i chi la chu quan. Chung ta khng cn phai thay i th gii, ma chi cn thay i chinh minh. Nu nhng u (klesas) va hu vi phap (samskrta dharmas) la co tht, thi trn th gian nay khng co bt c sc manh nao co th thay i chung c. Vi th, s thay i chi la trong quan im cua chung ta; no la mt loai bin i trn phng din tm ly, ch khng phai la s thay i trn phng din tn hu. Suzuki tom tt lp trng cua Trung Quan Phai v Nit Ban nh sau: Trn mt ly thuyt, Nit Ban la s xua tan nhng am my mu ang bay trn anh sang cua tu giac siu vit (giac ng). Trn phng din ao

c, thi no la s c ch tinh chp nga va s thc tinh cua tm t ai (karuna). Trn phng din tn giao, no la s u hang tuyt i (absolute surrender) cua t nga i vi y mun cua phap thn (dharmakaya). (ai Tha Pht Giao Khai Lun, p. 369) Co th noi rng trn mt tn hu, no chinh la Tuyt i. Nit Ban khng phai la th gi co th t bo hoc thu c, khng phai la th co th oan dit cung khng phai la th thng hng; no bt dit va cung bt sanh. (Trung Quan Tung, XXV 3) Trong Tuyt i hoc Thc Tai khng th co bt c bin hoa nao. No nht nh hng thng. Tt nhin s bin hoa chi phat sanh trong chung ta. (2) Tuyt i va kinh nghim, ban th va hin tng. Nit Ban va th gian (samsara) chng phai la hai nhom thc tai ring re i nghich nhau. Tuyt i hoc Nit Ban, nu c nhin qua t duy (vikapla), thi chinh la th gian (samsara); ma th gian, nu c nhin t ly hinh hng thng (sub specie aeternitatis), thi chinh la Tuyt i hay Nit Ban. Nhn y co th noi rng s di a co bao nhiu s ri tri lin quan n Nit Ban la vi cung mt ch Nit Ban nay a c dung chi s thay i v tm ly, do hu qua cua s oan dit s tham cu ai duc va long t nga; ng thi no cung c dung chi Thc Tai hoc Tuyt i trn phng din tn hu. iu cn chu y la Long Tho, trong sut 25 chng cua Trung Quan Tung (Madhyamaka Karika), a s dung ch Nit Ban chi thc Tai Tuyt i, va s ph binh cua ngai nhm vao phai Nguyn Thuy la t lp trng nay. 3/ S khac bit trong ly tng Ly tng cua Nguyn Thuy la canh gii A La Han (Anh ng: Arhantship hay Arhatship), con ly tng cua ai Tha la Hanh B Tat (Bodhisattva). Noi mt cach n gian thi ly tng cua phai Nguyn Thuy la giac ng ca nhn, con ly tng cua phai ai Tha la giac ng cho tt ca mun loai. Ch yana thng c phin dich nh la con ng, li i hoc c xe (tha). Ty khu Tng H (Sangharaksita), trong Pht Giao Khai

Lun (Survey of Buddhism) a dich yana thanh career (s nghip) co le y la ch hay nht trong ting Anh tng ng vi ch yana. Trong thi ky s khai cua Pht Giao a co ba loai yana tc Sravakayana (Thinh Vn Tha). Pratyekabuddha-yana (c Giac Tha) va Boddhisattva-yana (B Tat Tha). Ch Sravaka (Ch Pali: Savaka) co nghia la ke nghe giang (thinh vn), dung goi nhng t a nghe c Pht thuyt phap hoc nhng t cua c Pht ang cu at ti canh gii A La Han. A La Han co nghia la bc thanh gia a at ti giac ng. Ch A La Han (Arhat) co nguyn ch la xng ang. Trong mt s kinh in Pht Giao, ch nay con c giai thich la ngi a git (han) qun ich (ari) tc la ngi a dit tr nhng u (klesas). Ch Pratyekabuddha (Ch Pali: Paccekabuddha) dung chi mt ca nhn n c, khng co bt c s giup nao cua ngoai tai nhng co th at ti canh gii A La Han. Y nghia cua ch pratyeka la ring t, ca bit, n nht, n c. Bc c Giac khng chia xe vi ke khac s hiu bit ma ho a phai gia cng tim kim v nhng phng tin dung at ti Nit Ban. Bc c Giac tin rng nhng ngi khac, khi ho thc t khc nghit cua nhng kh au trn trn th thuc y, cung se i vao con ng thanh thin nhng bc c Giac khng bn tm ti vic day bao hoc giac ng ho. Hai loai hanh gia trn y ai din cho ly tng cua chu nghia ca nhn. Ho coi s giac ng la mt thanh tu v phng din ca nhn ch khng phai v phng din xa hi hoc th gii. Bc Boddhisattva (B Tat) (Ch Pali: Boddhisatta) tm cu s giac ng ti thng khng phai chi cho chinh minh ma cho tt ca chung sanh. Muc ich cua B Tat Tha (Boddhisattvayana) la at ti Pht Tanh ti thng (Supreme Buddhahood). Vi th, B Tat Tha con c goi la Buddhayana (Chanh ng Giac Tha) hoc Tathagatayana (Nh Lai Tha). Ch bodhi co nghia la tri tu hoan hao hoc dich sat hn, hu giac siu vit, giac ng ti thng. Ch sattva co nghia la ban cht. Tht ra, ch bodhi khng th phin dich, vi no la s phan anh cua y thc, cua phap thn ni tai (dharmakaya) trong con ngi. B Tat la mt con

ngi a co sn ban cht chanh giac ti thng, la bc ang i trn con ng at ti tri hu siu vit. B Tat la mt con ngi co kha nng thanh Pht. S nghip cua bc B Tat keo dai qua nhiu i nhiu kip, mi mt i u thc hanh luc (6 loai hoan hao) va 10 giai oan (dasabhumi) cu c qua vi chanh giac ti hu, ng thi ly s phn u vi ai va tm kin nhn phi thng va khng ngng t hy sinh mu cu s tt ep cho tt ca chung sinh. Trong long B Tat co B Tm (bodhi-citta) va nguyn lc (pranidhanabala). B Tm co hai din hng, o la tri hu siu vit (prajna) va ai t bi (karuna). Nguyn lc la s quyt tm kin inh cu thoat tt ca chung sanh. Nhng iu y chinh la 3 phng din cua phap thn (dharmakaya), phan anh trong y thc tn giao cua B Tat. Tri hu siu vit la t ng cao nht cua phng din tri nhn, t bila t ng cao nht v tinh cam, va nguyn lc la t ng cao nht v phng din y chi cua y thc. Nh vy la B Tat a phat huy tt ca nhng phng din cua y thc. B Tm (Boddhicitta) la c im quan trong nht cua B Tat. Trong cun ai Tha Pht Giao Khai Lun Suzuki a ly Thuyt Giang v Siu Vit Tanh cua B Tm cua Long Tho lam c s m ta v B Tm mt cach chi tit. Co th tom lc nh sau: 1) B Tm siu vit tt ca moi han inh Ngu Un (skandhas), 12 x (ayatanas), 18 gii (dhatus). No khng phai la ca bit, ma la ph quat. 2) T Bi chinh la ban cht cua B Tm, vi th, tt ca B Tat coi B Tm la ly do tn tai (raison dtre) cua ho. 3) B Tm c ngu trong trai tim cua binh ng tanh (samata) tao nn nhng phng tin giai thoat cho ca nhn (upaya). B Tat phai trai qua 10 giai oan phat huy (dasa bhumis), tc la: 1) Pramudita (giai oan hoan hy, hoan hy ia) t ly tng hep hoi cua Nit Ban ca nhn n ly tng cao ep hn giup cho tt ca chung sanh giai thoat moi v minh au kh. 2) Uimada (giai oan ly cu, ly cu ia) theo nghia phu inh thi ch nay co nghia la khng bi u, va theo nghia khng inh thi la tm thanh tinh.

3) Prabhakari (giai oan phat quang, phat quang ia) hiu thu trit tinh cach v thng cua tt ca s vt. 4) Arcismati (giai oan dim hu, dim hu ia)- trong giai oan nay, B Tat thc hanh s an nhin t tai va t bo nhng th nhim va v minh (avaranas) 5) Sudurjaya (giai oan nan thng, nan thng ia) trong giai oan nay, B Tat phat huy tinh thn binh ng ng nht (samata) va giac ng nh thin inh. 6) Abhimukhi (giai oan hin tin, hin tin ia) trong giai oan nay, B Tat trc din vi Thc Tai, va y thc c s ng nht cua tt ca cac hin tng. 7) Durangama (giai oan vin hanh, vin hanh ia) trong giai oan nay, B Tat lanh hi c y kin thc co th giup ho giai thoat, a chng c Nit Ban nhng vn con cha tin vao vi con bn rn dn thn vao vic giup cho tt ca chung sanh u c giai thoat. 8) Acala (giai oan bt ng, bt ng ia) trong giai oan nay, B Tat trai qua v sanh phap nhn (anutpattika dharma - ksanti), tc la chp nhn s bt sanh cua tt ca cac hin tng; ngai tri nhn s tin hoa va thoai hoa cua vu tru. 9) Sadhumti (giai oan thin hu, thin hu ia) trong giai oan nay, B Tat chng ng c tri thc bao quat ma tri hu thng thng cua nhn loai kho co th hiu c. B Tat co th bit c nhng duc vong va t tng cua ngi khac, va co th giao duc ho tuy theo kha nng cua mi ngi. 10) Dharmamegha (giai oan phap vn, phap vn ia) trong giai oan nay, bc B Tat chng ng c s minh tng mt cach vin man, bit c s huyn bi cua s sinh tn, va c tn sung la mt bc hoan my. n y, B Tat a thanh Pht. Ly tng cua Nguyn Thuy la qua vi A La Han, la s giac ng ca nhn. Ly tng cua ai Tha la s nghip B Tat (Bodhisattvayana). Theo Pht Giao ai Tha thi muc ich cua Thinh Vn Tha va Duyn Giac Tha la chi cu at ti giac ng ca nhn, o la mt ly tng han hep. Nhng B Tat thi ly s giac ng cua th gian lam muc ich. inh mnh cua mi ca nhn la

tr thanh Pht. Ly tng B Tat cua ai Tha thi cao ln hn (maha), va ly tng cua Nguyn Thuy thi thp hn (hina). S khac bit gia hai loai ly tng tinh thn nay con c din ta bng mt cach khac na. Ly tng cua Nguyn Thuy la Nit Ban. Ly tng cua ai Tha la tr thanh Pht. i vi ai Tha thi Nit Ban khng phai la mt ly tng ti cao; ly tng ti cao la at ti Pht tanh, tc la tu giac siu vit (prajna) va ai t bi (karuna). 4/ S khac bit v phng tin at ti Nit Ban Nguyn Thuy cho rng nh lanh ng b c gia la v nga tanh (pudgalanairatmya) (v nga hoc v thc th tanh cua con ngi) ma ta co th at ti Nit Ban. ai Tha thi cho rng, mun at n canh gii Nit Ban chn chinh khng nhng chi cn phai lanh ng b c gia la v nga tanh (pudgalanairatmya) ma con phai lanh ng phap v nga tanh (dharma-nairatmya: tc la cac phap va cac thanh t cua s sinh tn u khng co tanh thc th, khng co thc th c lp cua chinh no) thi ta mi co th at ti Nit Ban. Theo phai ai Tha thi mun at ti Nit Ban cn phai lanh hi ca b c gia la v nga tanh ln phap v nga tanh. 5/ Khac bit v s tr kh nhng chng ngai vt (avaranas) Co s lin quan mt thit i vi vn trn y la vn kh tr phuc chng. Nguyn Thuy cho rng s di ngi ta cha th chng c Nit Ban la vi Thc Tai bi che du bi cai man (avaranas: chng) cua nhng am m nh s chp trc, ac cam, ao tng (klesavarana). Klesavarana la chng ngai trn con ng at ti Nit Ban. Vi th, mun chng c Nit Ban thi cn phai tr kh klesavarana. Tuy nhin, s tac ng cua cac klesas (ao tng) tuy thuc vao s tin tng v mt ban nga ng nht (satkayadrsti). Vi vy, chi co s lanh ng b c gia la v nga tanh (pudgalanairatmya, tc la v thc tai tanh hoc v thc th tanh cua mt ban nga ca bit), mi co th tr kh ao tng hoc nhng chng ngai. Va chi khi nao ao tng va chng ngai bi tr kh ht thi mi co th at c canh gii

Nit Ban. Cho nn, tr kh ao tng, va chng ngai va b c gia la v nga tanh lin quan mt thit vi nhau. Nguyn Thuy cho rng chi cn tr kh ao tng la u at c canh gii Nit Ban. Nhng ai Tha thi cho rng Thc Tai khng nhng chi bi che phu bi ao tng (klesavaranam) ma con bi ngn che bi tri chng (jneyavarana), tc la cai man che phu ln kin thc ich thc. Vi th, tr tri chng cung la iu cn thit, ma mun tr kh tri chng thi cn phai lanh ng phap v nga tanh (dharmanairatmya) hoc ch phap khng tanh (dharmasunyata), tc la s v nga va khng tanh cua tt ca thanh t cua s sinh tn. Chinh vi tiu tr ao tng (klesavaranam) va lanh ng b c gia la v nga tanh (pudgada-nairatmya) co s lin quan mt thit vi nhau, nn vic tiu tr tri chng (jneyavarana) va lanh ng phap v nga tanh (dharmanairatmya) cung co lin quan mt thit ln nhau. ai Tha cho rng, chi da vao vic tiu tr ao tng thi khng u co th at c t do hoan toan, ma vic tiu tr tri chng cung la mt iu rt cn thit. 6/ S khac bit trong khai nim v phap (dharma) Phai Nguyn Thuy tin tng vao mt s thc hu rt rao (ultimate reals) goi la dharma. Ch dharma hiu theo y nghia nay rt kho phin dich. Co luc no c dich thanh s vt (things trong Anh ng). Nhng nn chu y rng dharma khng phai la s vt hiu theo nghia nhng d kin cua tri thc thng thng. Co th coi nhng t ng thanh t cua tn tai, thc hu rt rao la nhng ch phin dich sat nghia hn. Phai Nguyn Thuy cho rng th gii c cu thanh t s lu chuyn khng ngng cua mt s phap rt rao nao o cac phap nay n thun, nht thi va khach quan. Trong o a s la hu vi phap (samkrta), va mt s la v vi phap (asamskrta). ai Tha thi cho rng nhng phap nay khng phai la nhng thc th rt rao, ma chi la nhng cu tac cua tm tri. ai Tha vach ra rng ngay ca nhng cai goi la hu vi phap rt rao va v vi phap rt rao la tuy thuc vao nhng iu kin va chi la tng i. Vi la tng i, cho nn chung la sunya (khng co thc th). 7/ S khac bit trong quan nim v Pht lun (Buddhology)

Sc thn (rupa-kaya) cua c Pht chng qua chi la nhuc th co th trng thy c. Nguyn Thuy va ai Tha u khng coi y la c Pht thc s. Pht giao thi ky s khi a tng ra y nim hoa thn (nirmanakaya), o la mt thn xac h cu ma c Pht co th dung phep thn thng yoga co th hin ra tai bt c ni u ma ngai mun. i vi im nay, Nguyn Thuy va Trung Quan Phai a khng co qua im khac bit. S khac bit la do khai nim v phap thn (dharma-kyya) cua c Pht. Khai nim cao nht cua phai Nguyn Thuy lin quan ti phm cht (dharmas: cac phap) cua c Pht. Khi mt tin qui y vi c Pht, tc la noi n s qui y vi Pht-tanh nay, ch khng phai qui y vi c Pht C am (Gautama Buddha) la ngi a tich dit va khng con na. Trung Quan Phai a khai trin khai nim v phap thn (dharma-kaya) vi mt phng phap khac. Ngoai ra, Du Gia hanh phai (Yogacarins) con ra khai nim v bao thn (sambhoga-kaya). Chung ta se thm cu va thao lun thm v nhng khai nim v thn (kayas) nay, di mt tiu bit lp khac. 8/ Nguyn Thuy la tri thc, nhng vi ai Tha con co tin ngng Nguyn Thuy a hoan toan thuc v tri thc. S quan tm chinh cua tin phai Nguyn Thuy la i theo Bat Chanh ao do c Pht nu ra. Phai Nguyn Thuy nhn manh vao phng din nhn tanh cua c Pht. Trong Pht giao ai Tha, c Pht c xem la vi Thn ti thng, la Thc Th ti cao, vi mun giup nhn loai nn a ng hin thanh thn ngi giang trn. Trong Pht Giao, khai nim v Thng khng phai la ng tao hoa, ma chi la T Bi Thanh Thin (Divine Love) a mn hinh th con ngi trn th giai thoat cho nhn loai au kh. Ngai a c sung bai vi tin ngng cua Pht giao ai Tha th hin qua ngh thut iu khc va hi hoa. Nhng tng Pht trang nghim ep e a c iu khc, nhng bc tranh do tri tng tng tuyt vi a ve c Pht va nhng phng din khac nhau cua cuc i ngai. ai Tha cho rng con ng gian nan cua tri hu siu vit (prajna) chi danh cho mt thiu s tin b hn, nhng i vi nhng ngi trung binh thi chi cn t tin ngng vao c Pht cung co th giup ho chng c Nit

Ban. c Pht a c ngi i tn th qua B Tat Quan Th m (Avalokitesvara), qua Pht A Di a (Amitabha) va qua Pht Di Lc (Maitreya). 9/ Nguyn Thuy thuc loai chu nghia a nguyn, ai Tha thuc loai chu nghia bt nhi Trit hoc cua Pht Giao Nguyn Thuy thuc loai chu nghia a nguyn trit , con trit hoc cua Pht Giao ai Tha thi hoan toan la chu nghia bt nhi (advaya). 10/ Nguyn Thuy thin v ly tri, ai Tha thin v thn bi Cach at n chn ly ma phai Nguyn Thuy ap dung thuc v chu nghia duy ly m mu sc thn bi, con con ng cua Pht Giao ai Tha thi ly loai chu nghia siu ly tri va thn bi thm su. ---o0o--10. NHNG C IM CHINH CUA TRIT HOC TRUNG QUAN 1/ Khng (Sunya) va Khng Tanh (Sunyata) c im ni bt nht cua trit hoc Trung Quan la s s dung nhiu ln hai ch khng va khng tanh. Vi y la khai nim chinh yu cua h thng trit hoc nay, cho nn, h thng trit hoc nay thng c goi la Sunyavada co nghia la h thng trit hoc xac inh rng khng (sunya) la c tinh cua Thc Tai. Sunya la ch a khin ngi ta cam thy v cung bi ri trong trit hoc Pht Giao. Nhng ngi khng phai la Pht t a giai thich no nh la thuyt h v (nihilism). Nhng, o khng phai la y nghia cua ch nay. Trn phng din ng nguyn thi ch gc cua no la svi, co nghia la n ln, banh trng. Co iu ang ly lam la la ch Brahnam (Ba La Mn) co gc la brh hoc brinh, cung co nghia la n ln, banh trng. Cn c vao li day cua c Pht v Khng ly (Sunya tattva), va da vao o suy lun thi ch khng (sunya) nay dng nh c s dung theo nghia cua tn hu hoc (ontology). S bao ham v y nghia ng nguyn cua ch nay dng nh khng c din at mt cach y u va tron ven.

Co mt s hoc gia cho rng ch sunya khng mang mt y nghia trn phng din tn hu hoc, ma no chi mt loai am thi trn mt cu th hoc (soteriological) ma thi. Nhng ro rang ch sunya cung a c dung theo y nghia tn hu hoc, kem theo ngu y cua gia tri lun va bi canh cua cu th hoc. Theo y nghia cua tn hu hoc thi sunya la mt loai khng ma ng thi cung cha y. Bi vi no khng phai la mt th t bit nao o, cho nn no co kha nng tr thanh moi th. No c xem nh la ng nht vi Nit Ban, vi Tuyt i, vi Thc Tai Ti Thng (Paramartha-Sat), vi Thc Tai (Tattva). Nhng, sunya-tattva (khng ly) la gi? Long Tho phat biu: Aparapratyayam santam prapancair aprapancair aprapancitam/ Nirvikalpam ananarham etattattvasya laksanam// (Trung Quan Tung, XVII, 9) Khng co s i ai (v ai), tich tinh, hi lun la iu rt kho biu at, v phn bit, bt di (khng khac) chinh la chn thc tng. 1) Khng ly v ai (aparapratyayam). No chinh la mt loai kinh nghim khng th truyn thu t ngi nay sang ngi khac. No phai do chinh minh nhn thc. 2) Khng ly tich tinh (santam). No tich mich, khng bi tm tri chi phi. 3) Khng ly khng th hi lun (Prapancair, aprapancitam) nghia la khng th din at bng tm tri qua ngn ng. No la phi han inh. 4) Khng ly la v phn bit (nirvikalpam), no siu vit ln trn t tng lan man, tap loan. 5) Khng ly la bt di (Ananartham). No la phi nhi nguyn. Sunyata (Khng Tanh) la danh t tru tng bt ngun t ch sunya (khng). No co y nghia la s tc oat, va con co ham y la vin man.

Tt hn ht, hai ch sunyata va sunya nn c hiu theo tng quan vi ch svabhava (t tanh). Nghia en cua ch svabhava la t ky. Nguyt Xng (Candrakirti) cho rng trong trit hoc Pht Giao, ch nay c dung bng hai cach: 1) Ban cht hay c tinh cua mt s vt, thi du nh nong la svabhava (t tanh) hay c tanh cua la. Iha yo dharmo yam padartham na vyabhicarati, satasya svabhava iti vyadisyate, aparapatibaddhatvat. ( trong th gii nay, mt thuc tanh lun lun i theo mt vt, tuyt i bt kha phn ly, nhng khng lin quan hng cu vi bt c s vt nao khac, y chinh la svabhava, tc la c tinh cua vt y). (Minh Cu Lun, p. 105) 2) Ch svabhava (t tanh) la phan nghia cua parabhava (tha tanh). Nguyt Xng goi o la: Svo bhavah svabhava iti yasya pedarthasya yadatin - iyam rupain tat tasya svabhava iti (Minh Cu Lun, p. 115) (Svabhava la t tanh, chinh la ban cht cua mt s vt). Long Tho bao rng: Akrtrimah svabhavo hi nirapeksah paratra ca (Trung Quan Tung, 15, 2) Cai thc s la t tanh thi khng do bt c mt vt nao khac em lai, no la v tac (akritrimah), no khng lin h vi bt c cai gi khac hn la chinh no, no khng tuy thuc va v iu kin (nirapeksah paratra ca). Trung Quan Phai (Madhyamika) bac bo y nghia th nht trn y cua ch svabhava (t tanh), va chi chp nhn y nghia th hai. Nguyt Xng a khng inh mt cach minh bach:

Krtimasya parasapeksasya ca svabhavatvam nestam (Chung ta khng chp nhn rng t tanh do vt nao khac hn em lai, hoc tuy thuc hoc lin h vao vt nao khac). Nghia th nht s di khng c tip nhn la vi cai goi la t tanh cua mt vt hoc ban cht c tinh, vn la krtrima (gia s tao tac c tam tru mt cach gia tam) va sapeksa (s hu y quan co ch tuy thuc va lin h). Du sc nong la c tinh nong cua la, no vn phai tuy thuc vao bao nhiu iu kin (duyn) nh dim quet, thu kinh hi tu, nhin liu, hoc s co xat cua nhng ming g, v.v... Vi vy, svabhava (t tanh) khng phai la y nghia cao nht cua g. Mt cach tom tt, t tanh la thc tai Tuyt i, con tt ca moi th khac, moi hin tng u chi la tha tanh (parabhava) (la tng i). Ch sunya cn phai c hiu t hai quan im: (1) T quan im cua hin tng hoc thc tai kinh nghim (empirical reality), no co nghia la svabhava-sunya, tc la t tanh khng, hoc khng co thc tai tanh cua thc th t ky c lp. (2) T quam im cua Tuyt i, no co y nghia la prapanca-sunya cung tc la hi lun khng, khng co s din at bng ngn ng khng co hi lun, khng do t tng cu thanh, va v a nguyn tanh. Trc ht, chung ta hay xet y nghia th nht cua ch khng nay. Chung ta a ban lun ch svabhava (t tanh) mt cach dai dong co th hiu ro ch sunya (khng) khi c dung trong tng quan vi thc tai hin tng hoc cac phap(dharmas: cac thanh t cua s sinh tn). Trong vn mach nay, ch sunya u co nghia la Svabhava Suyna (t tanh khng), cung tc la khng co thc tai tanh cua tht th c lp. Trn th gian nay khng co mt s vt nao la tht tai tuyt i ma khng bi han inh mt cach v iu kin. Bt c s vt nao cung u lin quan vi vt khac, u tuy thuc, nng ta vao vt khac va bi vt khac han inh. Trung Quan Lun a thao lun dai dong v s lin quan n lut nhn qua hoc duyn khi (pratitya - samutpada), chi vi mun chng to rng trn th gian nay khng co s vt nao nh vao chinh minh ma tn tai, khng co s vt nao co mt thc th c lp cua chinh no. Moi th u bi han inh bi

s vt nao o (pratityasamutpanna [u do duyn sanh]). Th gii nay chng phai la Thc Tai, no chi la mt lanh vc cua tng i. Vi vy Long Tho a noi: Yah pratiyasamutpadah sunyatam tam pracaksmahe (Khng co sanh khi thc s; chi co s biu hin cua mt s vt tuy thuc vao nhng nguyn nhn va nhng iu kin. Chung ta goi s tng quan co iu kin nay (cng ng duyn sanh) la sunyata khng tanh) Gia cac s vt khng co quan h nhn qua ich tht, ma chi co s tuy thuc ln nhau gia moi s vt (h tng y tn); noi cach khac, s vt khng h co t nga c lp (svabhaha: t tanh). Vi th, quan h nhn qua khng phai la mt chui thc th lin tuc, ma chi la mt chui hin tng lin tuc. Moi s vt trn th gii nay tuy thuc vao toan th nhng iu kin (duyn) cua no ma tn tai. S vt chi la nhng biu tng. Vi th, duyn khi ng ng vi khng tanh hoc tng i tanh (h tng y tn tanh). Th gii khng phai la mt tp th cua nhng s vt; no chi la mt tin trinh, va s vt chi la nhng s kin xay ra trong o. Mt s vt t no khng la cai gi. o chinh la y nghia cua khng tanh hoc s trng rng cua tt ca cac phap (dharmas) (ch Phap tanh khng). Tip n , chung ta th xem y nghia cua khng tanh (sunyata) la gi, trn quan im cua Tuyt i. ng trn quan im nay xet thi khng tanh la prapanvair aprapancitam hoan toan khng co cu tac t tng (ananartham), khng co a nguyn tanh. Noi mt cach khac khng tanh (sunyata) c s dung ni tattva (chn tht, nguyn ly) thi ham y rng: (a) ngn ng cua nhn loai khng th din at c. (b) no la, khng la, va la va khng la, chng phai la cung khng phai la khng la pham tru t tng hoc thut ng u khng th ap dung trong cac v trn. No siu vit ln trn t tng. (c) no v a nguyn tanh, no la mt tng th, khng th phn chia thanh nhng b phn.

Tom lai, y nghia cua khng tanh co th ly giai bng 6 phng thc. Trong o ng luc xut hin 3 phng thc trong 18 thi cu chng 24 cua Trung Quan Tung (Karika): Yah ptattityasamutpadah sunyatam tam pracaksmahe/ Sa prajnatirupadaya pratipat saiva madhyama// Cai goi la khng tanh, chinh la duyn khi, c tao tac bi gia danh, trung ao. (1) i vi tuc (vyavahara) hoc thc tai kinh nghim thi khng tanh co nghia la v t tanh (naihsvabhavya), nghia la khng co t nga, khng ban cht, v iu kin. Noi cach khac, khng tanh la ch bao ham duyn khi hoc s hoan toan tng i, h trng ln nhau cua s vt. (2) Cung co th s dung mt t ng khac biu at Khng Tanh, o la upadayaprajnapti, co nghia la gia danh s tac, s co mt cua mt cai tn khng co nghia la thc tai tinh cua s vt c goi tn. Nguyt Xng a noi: Cakradinyupadaya rathangani rathah prajnapyate, nghia la cai xe c t tn nh vy khi xet ti cac b phn cu thanh cua no nh banh xe, v.v...; iu o khng co nghia rng chinh cai xe co th la vt gi khac ngoai nhng thanh phn cua no. y la mt vi du khac v tng i tanh hoc s h tng ln nhau cua s vt. Trn phng din h tng y tn thi khng tanh cung bao ham tinh cht tng i va phi tuyt i cua nhng quan im c thu. (3) Khng tanh a vach ro s in r cua vic tip nhn bt c s khi u tuyt i nao hoc s kt thuc hoan toan nao; vi vy khng tanh bao ham trung ao (madhyama pratipat), i x vi s vt theo ban cht cua chung, tranh nhng khng inh hoc phu inh cc oan nh la va khng la. Ngoai ba im trn, trong trit hoc Trung Quan khng tanh con co nhng y nghia khac. (4) i vi thc tai ti thng (Thng nghia ) (paramartha), khng tanh con bao ham ban cht phi khai nim cua tuyt i. (5) i vi ngi tu tp, khng tanh co nghia la thai cua v s c (anupalambha), khng bam viu vao s tng i nh la tuyt i, cung khng bam viu vao s tuyt i nh la s c thu nao o.

(6) ai Tri Lun (Mahaprajna paramita Sastra) a xut mt ham y khac v nguyn ly khng tanh, o chinh la phap cu (dharmaisana), s khao khat khng th cng ch i vi vic i tim Thc Tai, siu vit ln trn i sng trn tuc bin i nay. Y nghia gia tri cua khng tanh Ch khng tanh nay khng phai chi co ham y tn hu hoc, ma no con co ham y trn phng din gia tri lun (axiology). Do tt ca s vt kinh nghim (empirical things) u khng co thc th, vi th chung u v gia tri. S di chung ta t nhiu gia tri vao nhng s vt trn tuc la vi chung ta ngu mui. Mt khi chung ta lanh hi c khng tanh mt cach chinh xac thi se khng con m cu nhng th: Nh tuyt ri trn sa mac, tan rt nhanh sau o va chng lu lai du vt nao. Khi oan tuyt m cu, chung ta th nghim c s an binh diu lac. Ham nghia cua cu th hoc khng tanh Khng tanh khng phai chi la mt khai nim trn mt tri thc. S chng nghim, lanh ng khng tanh la mt phng tin (phng phap) giai thoat. Nu nm vng mt cach tron ven, thi no co th dn n s phu inh tanh a tap cua cac phap, co th giai thoat khoi s thoang hin cua nhng th cam d trong cuc i. Thin quan v khng tanh co th dn n tu giac bat nha (prajna: tri tu siu vit), la th em lai giai thoat cho ngi hanh ao ra khoi s ti tm tinh thn. Long Tho a din at c s tinh tuy trong li day cua ngai v khng tanh bng cu th di y: Karmaklesa-Ksayanmoksah karmaklesa vikalpatah// Te prapancat prapancastu sunyatayam nirudhyate// (Trung Quan Tung, XVIII, 5) Tiu tr hanh vi va ai duc ich ky thi c giai thoat. Tt ca hanh vi va ai duc ich ky u bt ngun t nhng cu tru tng tng, chung coi nhng s vt v gia tri nh la ngng s vt y

gia tri. S cu tac cua tng tng (vikalpas) phat sanh t tac ng cua tm tri se chm dt khi a nhn thc c khng tanh, s trng rng cua s vt. Khng tanh nh la biu tng cua nhng th khng th din ta Khng (sunya) c s dung trong trit hoc Trung Quan nh la mt hin tng trng cua nhng th khng th din ta. Khi goi Thc Tai la khng (sunya), trit hoc Trung Quan chi co y noi rng no la avacya, anabhilapya, tc la bt kha ngn truyn, khng th din ta c. Ngay trong cu th nht cua Trung Quan Tung (Madhyamika Karida), Long Tho a khin cho lp im cua khng lun (sunyavada) ni bt mt cach sang ngi. Lp im nay c cu thanh bi bat bt (tam iu khng). Anirodham anutpadam anucchedam asasvatam/ Anekartham ananartham anagamam anirgamam// Tc la, 1) bt dit (anirodham) 2) bt sanh (anutpadam) 3) bt oan (anucchedam) 4) bt thng (asasvatam) 5) bt nht nguyn (bt nht) (anekartham) 6) bt a nguyn (bt nhi) (ananartham) 7) bt lai (anagamam) 8) bt kh (anirgamam) Noi tom lai, Thc Tai la th siu vit ln khoi nhng ly lun nhi phn cua tri thc. No la iu khng th din ta c. Trong trit hoc Trung Quan, ch khng (sunya) (hoc khng tanh, sunyata) thng cung c dung biu thi avacya, avyakrta (bt kha ngn truyn). Khng tanh khng phai la mt ly thuyt (ly lun) Chung ta a thy rng Trung Quan Phai s dung bin chng phap ph binh tt ca cac ly thuyt (drstis), trong khi khng co ly thuyt nao cua chinh no. Nh vn dung bin chng phap, ma no a at c kt lun rng

ch phap (dharmas) u la khng hoc u v t tanh, nghia la chung khng co thc tai tanh c lp va tht th. Co th ngi ta cho rng chinh khng tanh la mt ly thuyt. Nhng, o la mt hiu lm i vi lp trng cua Trung Quan Phai. Khng tanh (sunya) khng phai la mt ly thuyt. No va la y thc v s bt lc cua Ly Tri trong vic th nghim Chn Ly va la s thuc y thng tin ln mt trinh cao hn Ly Tri co th th nghim ra Chn Ly. Chi khi nao ke t duy t bo ch ng cua ho trn t tng lan man vong ng, thi luc o ho mi co th co s thng tin ln mt trinh cao hn. Trong thi cu di y Long Tho a trinh bay mt cach tt ep y nghia cua khng tanh: Atra brumah sunyatayam na tra vetsi prayojanam/ Sunyatam sunyatartham ca tata evam vihanyase// (Trung Quan Tung, XXIV, 7) Ngi ta khng bit y nghia va tn chi cua khng tanh. khoi lam mt y nghia cua no, khng tanh khng th c s dung nh la mt ly thuyt. Nguyt Xng noi rng khng tanh c dung chm dt s t duy bt tn cua tm tri bng ngn ng (prapancastu sunyatayam nirudhyata). Chung ta hoc v khng tanh chng phai vi chinh no, ma la se dung no dn dt tm tri ti Thc Tai, bng cach ngn chn khuynh hng y nim hoa s vt cua tm tri. No chinh la s din at v ni khao khat cao thng ch khng phai v ly thuyt. Khng tanh khng phai la thuyt h v Mt s ngi cho rng khng tanh la thuyt phu inh trit , vi no ph binh va a kich tt ca ly lun, nhng chinh no thi lai khng xut bt c y kin tich cc nao. Khng tanh chng dn dt chung ta ti u ca. Ngi ta xp no vao loai thuyt h v. Tht ra, bin chng phap cua Trung Quan Phai dn n khng tanh khng phai chi la phu inh lun. No khng nhng chi phu inh tt ca nhng xac quyt v Thc Tai ma con phu inh tt ca moi phu quyt i vi Thc Tai. No cho rng Thc Tai khng phai la hu (sat), ma cung khng la

v (asat). No chi xac inh rng Tuyt i la cai gi ma t tng khng th tip xuc c; no khng noi rng Tuyt i la th phi tn tai. No chi chu trng rng Tuyt i c th nghim bng tri hu siu vit. No nhit lit cao s th nghim Chn Ly tuyt i. Long Tho tng noi rng: Paramartham anagamya nirvanam nadhingamyate, Nghia la: Cha lanh ng Chn Ly tuyt i thi ngi ta khng th at ti Nit Ban. Trung Quan Phai chi phu inh tt ca nhng quan im v Thc Tai ch khng phu inh chinh ban thn Thc Tai. Cho nn khng th goi no la thuyt h v. Nh Tin si Murti a bao: Khi noi v hoc thuyt v Thc Tai khng co nghia la hoc thuyt v v Thc Tai. Khng tanh chi phu inh v t tng, nhng ban thn cua no lai chinh la mt loai tri thc phi lin kt v Tuyt i. Thm chi, no con co th c coi la ph quat va tich cc hn ca s khng inh. (CPB, p. 160) Nguyt Xng a cc lc phan bac li nhn xet cho rng Trung Quan Phai la mt chu nghia h v (nastika). Ngai cho rng Trung Quan Phai chi vach ra tinh cach tng i cua s vt, va hoc thuyt cua ngai vt ln trn ca khng inh ln phu inh. (Minh Cu Lun, p. 156-157) Trung Quan Lun a s dung tron ven mt chng (chng 24) thuyt minh v lp trng y, tc la, khng tanh (sunyata) khng phai la thuyt h v, ma chi la tng i tanh (h tng y tn tanh) va han inh tanh; khng tanh khng phai la s phu nhn th gii bin hoa sanh thanh nay, ma la s giai thich v ham y ni tai cua no, nghia la cai khng bi han inh. Trong cu th 14, chng 24 cua Trung Quan Tung, Long Tho a trinh bay im nay mt cach tuyt hao: Sarvam ca yujyate tasya sunyata yasya yujyate// Sarvam na yujyate tasya sunyam yasya na yujyate// i vi ngi lanh ng khng tanh thi moi vt u ng tai vi tri ich ang cua no trong cai toan th

hoa hp; i vi nhng ngi cha lanh ng khng tanh thi moi vt u ri rac sai ch (bt tng ng). Long Tho chi chu trng rng s vt tng i cn phai c coi la s vt tng i, ch khng th coi la s vt tuyt i, luc o mi co phan oan thich ang v gia tri va thm inh thich ang v y nghia cua nhn sinh. Cai c goi la phu inh lun chi la mt phng phap tri liu. Ban thn khng tanh khng phai la mt muc ich Long Tho tng canh giac rng khng nn m tin v khng tanh. Ban thn no khng phai la mt muc ich. No chi la mt phng phap dn tm thc thng tin n tri tu bat nha (prajna: s thu trit siu vit) va khng nn nng cao no ln thanh mt muc ich. Trong thi cu di y, Long Tho a din at mt cach tuyt hao v nhn xet nay: Sunyata sarvadrstinam prokta nihsaranam jinaih/ Yesam tu sunyata drstistan asadhyan babhasire// (Trung Quan Tung, XIII, 8) c Pht a ra khng tanh pha tr tt ca nhan kin (nht thit kin) hoc lun thuyt, nhng ai bin khng tanh thanh mt lun thuyt khac thi ho ich thc la v hy vong va khng th giup . Khi Nguyt Xng binh lun v cu k trn, ngai a cp n mt oan ma c Pht noi v khng tanh vi ngai Ca Dip (Kasyapa). c Pht bao Ngai Ca Dip rng: , Ca Dip! Tha chu trng nga kin (pudgala drsti) vi tm c vi ai nh Tu Di Sn (nui Sumeru) con hn la vong chp quan im v tanh cua ke chu trng h v (abhavabhinivesikasya). Ta goi ngi vong chp, coi khng tanh nh mt ly thuyt, la ke ht thuc cu cha. Vi nh dung thuc men cho ngi bnh hoan, du kh tr tt ca tt bnh nhng lai huy hoai va lam thng tn n rut va bao t cua ngi bnh, nh th co th goi la cha khoi bnh chng? Cung vy, du cho khng tanh co th dung nh co th dung nh la liu thuc cha tri nhng chp kin giao iu, nhng nu mt ngi bam viu vao no vinh vin nh chinh mt chp kin thi ke o coi nh hong.

Ngoai ra, ni khac, c Pht a tng bao rng nn coi khng tanh nh mt cai thang dung treo ln inh bat nha (prajna: tri tu siu vit). Khi a n inh ri, thi cn phai bo cai thang y. Trong thi k nay B Tat Long Tho ro rang a canh giac la khng nn s dung Khng Tanh mt cach sai lm: Vinasayati durdrsta sunyata mandamedhasam/ Sarpo yatha durgrhito vidya va dusprasadhita// (Trung Quan Tung, XXIV, 11) Nh ke ngu n bt rn phia ui con rn se bi no git, hoc nh la nha ao thut lam sai tro ao thut se bi no hai. Cung vy, ke s dung khng tanh sai lm khng hiu nhng ham y cua no se bi no lam hai. Tin Si R. H. Robinson a tng kt toan b vn nay mt cach tuyt my: Danh t khng tanh nay khng phai la ngoai h thng ngn truyn, ma chinh la ch chu yu trong h thng ngn truyn. Ke nao inh thc th hoa khng tanh qua tht ke o a lm ln h thng biu tng vi h thng cua s kin. (Early Madyamika in India and China, p. 49) 1/ Thin Quan Khng Tanh (Sunyata): Nh a cp trc, Khng Tanh a khng chi la mt khai nim tri thc ma no cung con chinh la mt nguyn cu (aspiration) va vi hoan thanh nguyn cu nay ma chung ta cn phai minh tng (thng quan) n 20 loai Khng Tanh. Vi no qua nhiu do vy y se khng lit k tng im mt. 2/ Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita: tri tu a vt qua b bn kia) im trong yu th hai cua Pht Giao ai Tha la th nghim Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita)

Thin quan v khng tanh chi la mt loai chun bi nhm hun luyn tinh thn v vi Bat Nha Ba La Mt a (Prajnaparamita) ma thi. Bat Nha (prajna) la ly tanh siu vit (superrational). No la mt loai tri tu siu vit. Bat Nha nhn thc c thc tai nh la chn nh (prajna yathabhatam artham prajanati). Tin Si K. V. Ramanan cho rng ch Bat nha trong ai Tri Lun (Mahaprajna Paramita Sastra) co hai y nghia, (1) bat nha vinh hng bt bin, va (2) bat nha tac ng cung vi 5 loai Ba La Mt a (paramitas: n b bn kia). Loai th nhi nay la Bat Nha Ba La Mt a co tac dung, trong khi loai th nht la bat nha thc th hoc n c. Loai bat nha tac dung chm dt tron ven v minh, va sau o, bat nha hng thng xut hin chu ao. Trong bat nha hng thng, ngi ta khng th thy ngay ca n s phn bit v v minh va minh. No la mt loai tri hu hng thng rc r. No la anh sang hng thng trong tm cua con ngi. Nhng s vt ca bit thi co sanh va dit, nhng anh sang bat nha nay thi quang minh mai mai. Tac dung tanh cua bat nha la hanh ng cua nhn thc, bao gm s phn tich, ph binh va ly giai. Nhng th nay chng qua chi la phng thc cua sc manh hng thng cua bat nha. (M thc cua tac dung lc cua Bat Nha hng thng). Chi khi nao at c Bat Nha chung ta mi co th tri nhn c Chn Ly; nhng, Bat Nha khng th at c bi cac hoc si a ngn bi go bo trong khun mu cu mem cua t tng, chic mu cua mt phap s. Bat Nha chi co th at c bng s khc ky gian kh va c gng tu dng t nga. Bat Nha Ba La Mt a (prajnaparamita) thng c phin dich sang Anh ng thanh perfection of wisdom (s hoan hao cua tri tu), nhng tht ra y nghia cua no la transcendent wisdom (prajnaparamita: tri hu siu vit). Co 6 loai c tinh tin thn cn phai at c. Danh t Bat Nha Ba La Mt a la mt t ng bao quat dung cho tt ca nhng c tinh nay. Nhng phm hanh nay la: 1) B thi (dana) 2) Tri gii (sila: khng lam iu gi ac) 3) Khoan dung, nhn nhuc (ksanti) 4) Tinh tn (virya) 5) Thin inh (dhyana) 6) Bat nha (prajna: tri hu siu vit)

Bn loai trc thuc v c tinh ao c. S khai trin cua chung ta la chun bi cho s thc hanh thin inh, ma thin inh la hng tri tu n bat nha. Sau khi thc hanh thin inh mt cach y u, con ngi giai tr c nhng m mui va at c chanh kin (vipasyana), vo ken (chrysalis) cua t nga bi pha v, boc trn, va tc khc trng thy th anh sang khng h co trn bin va luc ia. Muc ich cua Bat Nha Ba La Mt a la chn nh (tathata), phap gii (dharmadhatu), thc tai t (bhutakoti). Bat Nha Ba La Mt a la tri thc ti cao. No la mt nguyn ly toan ven bao gm ca hai phng din tri nhn va tinh cam, vi th no bao ham ca chn ly va ai t bi. No khng nhng chi tiu huy s khao khat khoai lac cam quan, ma con tiu huy moi duc vong i vi quyn lc va tin tai. 3/ Ly Tng Cua B Tat (Bodhisattva) Trong oan ban v s khac bit gia Nguyn Thuy (Hinayama) va ai Tha (Mahayana) co noi rng ly tng cua Pht Giao ai Tha la at ti qua vi B Tat. Chung ta hay phn tich ch B Tat / Bodhisattva. Cn c vao ai Tri Lun (Mahaprajnaparamita-sastra), ch Bodhi (B : Tri Giac) co nghia la phng phap, la con ng thanh ao cua ch Pht, con y nghia cua sattva (tat) la ban cht cua thin phap. Tm cua B Tat coi vic cu giup tt ca moi ngi vt qua giong sng cua sanh va dit lam tm nim. Vi th, tm (citta) hoc ca nhn mi chinh la B Tat. Ba c tinh trong yu cua B Tat o la ai quyt tm giai thoat tt ca chung sanh; t tng khng th lay chuyn; va n lc khng bao gi lui bc. Khi mt ngi c gng tu tp va at c v sanh phap nhn (chn ly nhn tri v sanh phap) (anutpattika dharma - ksanti), thi ngi o nhp vao qua vi ich thc (nyama) cua bc B Tat, va, khi vao c qua vi ich thc nay (B Tat chanh inh vi) ri thi tr thanh bc bt thoai chuyn (avaivarta). Mt khi ho ng c v sanh phap nhn thi tn tr c moi s kh au, va khi ho at c Pht qua, thi ho dit tr c ht nhng nim con sot lai.

Ngi c gng tu tp at ti qua vi B Tat nh hanh ti thng cung dng (anuttara puja) mt ng li tu tp tng cng gm 7 giai oan, va thc hanh 6 loai Bat Nha Ba La Mt a (prajna pamitas) (tc 6 c tinh tinh thn nh a noi giai oan 2 trn y). S phat trin ti cao cua B Tat la at c B tm (Bodhicitta), B tm nay gm hai khia canh, o la (1) Khng Tanh (sunyata) hoc Bat Nha (prajna), va (2) t bi (karuna), ch karuma thng c giai thich la t tm hoc thng xot, nhng Suzuki a dich sang Anh ng la universal love, tinh thng yu ph bin v b bn, va ng nhin la giai thich nh th co y nghia tt hn. Pht tanh c cu thanh bi bat nha (prajna: tu giac siu vit) va t bi (karuna). 4/ Pht Lun (Budhology) Theo phai Nguyn Thuy (hynayana), c Pht chi n gian la mt con ngi t minh n lc giac ng va tr thanh mt bc thanh gia. Theo phai ai Tha thi c Pht la hoa thn cua chinh s Thanh Thin trong vu tru ngai giang trn, nh la mt s mnh n sung, truyn day giao nghia ti cao v vn mnh cua nhn loai. Phai ai Tha (Mahyamikas) a khai trin khai nim Pht a tam thn, tc la (1) Hoa thn (Nirmanakaya), (2) Phap thn (Dharma-kaya) va (3) Bao thn (Sambhoya-kaya). Khai nim bao thn (body of bliss) la do Du Gia hanh phai (Yugacarins) khai trin sau nay. Trung Quan phai (Madhyamikas) thi chi noi v phap thn va hoa thn. Ch phap (dharma) trong Pht Giao co nhiu y nghia. Nghia rng nht thi no la nng lc tinh thn nhn cach bn trong va ng sau tt ca moi s vt. Trong ao Pht va trit hoc Pht Giao ch nay gm co 4 loai y nghia trong yu: 1) Dharma co nghia la thc tai chung cc (ultimate reality). No va siu vit va bn trong th gii, va cung la lut chi phi th gii. 2) Dharma theo y nghia kinh in, giao nghia tn phap, chng han nh Buddhist dharma (dharma hiu theo Pht Giao). 3) Dharma co nghia la s ngay thng, c hanh, long thanh khn. 4) Dharma co nghia la thanh t cua s sinh tn (elements of existence). Khi dung theo nghia nay thi thng c dung cho s nhiu. Phap trong ch Phap thn (Dharma-kaya) la s dung trong y nghia cua loai th nht, tc la thc tai chung cc. Ch kaya (thn) y khng

dung theo nghia en la thn th, ma la theo nghia asraya, tng lp di hay nn mong, cung co nghia la nht thng. Ch Dharmakaya (Phap thn) co nghia la nguyn ly v vu tru thng nht. No khng chi la mt khai nim trit hoc tru tng, ma con la mt i tng cua y thc tn giao. A. Phap thn (Dharmakaya) Phap (dharma) la ban cht cua vt tn hu, la Thc Tai chung cc, la Tuyt i. Phap thn (Dharmakaya) la tanh cht cn ban cua c Pht. c Pht dung phap thn th nghim s ng nht cua ngai vi Phap hoc Tuyt i, va th nghim s thng nht (samata) cua ngai vi tt ca chung sanh. Phap thn la mt loai tn hu hiu bit, t bi, sn long, la u ngun v tn cua tinh thng yu va long t bi. Khi c Pht sp tich dit, t cua ngai la Bat Ca L (Vakkali) bay to mt cach nhit thanh s mong mun c trng thyc Pht tn mt. Ngai bao Bat Ca L rng: Nu ngi thy Phap thi o chinh la thy ta, ngi thy ta cung chinh la thy Phap. Qua li day nay ngi ta cho rng c Pht chn chinh la Phap ch khng phai nhn vt C am (Gautama) c bit nh la c Pht trn phng din lich s, va, do o khai nim Phap thn (Dharma-kaya) a c khai trin. Phai ai Chung B (Mahasanghikas) cho rng Pht Thich Ca Mu Ni (Sakyamuni) cua phap thn, truyn at thng ip cua Phap cho nhn loai v minh. Phap thn mi chinh la phng din cn ban siu vit cua c Pht. Phap tanh (Dharmata) la nguyn ly chung cc va phi nhn cach. Phap thn la nhn cach chung cc va ph bin. ng Phan Thin (Brahman) va ng T Tai Thin (Isvara) trong kinh in Vedanta, Phap gii (Dharma-dhatu) va Phap thn cua Trung Quan Phai a co mt s im ging nhau. Phap gii (Dharma-dhatu) hoc chn nh (tathata) ging nh Phan Thin (Brahman) cua Vedanta, va Phap thn co nhng im ging nh T Tai Thin (Isvara) cua Vedanta, nhng cung co nhiu im khac nhau. Trong kinh in Vedanta, T Tai Thin lin kt vi thn Maya sang tao, bao tri thu hi vu tru. Phap thn thi khng co chc nng o. Chc nng cua Phap thn xut phat t tri tu thm su va tinh thng bao la giang th nh la mt vi Pht nhm truyn day chanh phap va chuyn hoa, giup nhn loai lm ng lac li c thng tin.

o la bc chi thanh thin (Divine), nhng khng phai la Thng (God). Trong bt c h thng t tng nao ngi ta cung gan chc nng sang tao vu tru cho Thng . Nhng, Pht Giao thi khng tin vao loai thng nh th. Suzuki a bay to khai nim v Thng cua Pht giao nh sau: ng phan oan Pht Giao nh la mt thuyt v thn giai thich v vu tru theo ng li bt kha tri lun va duy vt. Ngc lai, Pht giao tha nhn mt cach minh bach s hin hu cua mt loai thc tai siu vit vt ngoai nhng han ch cua hin tng tanh, nhng, loai thc tai nay nm bn trong moi s vt va t biu hin bng hao quang rc r cua no, ma trong o chung ta sng, di ng va tn hu. (Outlines of Mahayana Buddhism, p. 219) Phap thn ng nht vi Tuyt i, nhng ng thi no cung lin kt vi hin tng gii. Vi th, chi co Phap thn mi co th giang trn cu vt nhn loai. Bt c khi nao Phap thn s dung hinh tng con ngi giang trn, thi Ngai u tao tac mt xac thn ao anh c goi la Hoa thn (Nirmanakaya). Hoa thn la cai th xac ma Phap thn nhp vao khi Ngai quyt inh giang th cu vt nhn loai. Xuyn qua hoa thn nay, phap thn co hinh tng ngi nhng lai la mt c Pht lam ngi cu vt nhn loai. Con nhuc thn thc s cua c Pht thi c goi la Sc thn (Rupa-kaya). Da vao quan im nay, Pht giao khng phai la mt th tn giao trn lich s ging nh C c Giao. Noi cach khac, c Pht khng phai la vi sang lp ra mt tn giao. Ngai chi la ngi truyn at Phap vinh hng. Trc ngai a co v s cac vi Pht va trong tng lai cung se co v s cac vi Pht. Khi mt Pht giao qui y c Pht, la qui y vi vi Pht Phap thn (Dharma-kaya Buddha) vinh hng y. B. Hoa Thn (Nirmana-kaya) Trn y a noi rng Hoa thn (Nirmana-kaya) la hinh tng ma c Pht a s dung khi mun dung thn hinh cua mt con ngi i vao th gii nay. Phap thn cung con c goi la T tanh thn (Svabhavika-kaya) hoc thc th thn, ban nhin thn cua c Pht. Con hoa thn (nirmanakaya) thi la vi muc ich c thu cua chung loai nao o ma tam s dung hinh tng. Sc thn (Rupa-kaya) hoc nhuc thn cua c Pht thi bt

c ai cung u co th trng thy mt cach ro rang. Nhng, hoa thn thi chi co ngi co ao hanh cao mi co th trng thy c. ---o0o--11. S QUAN TRONG CUA KHAI NIM V TRUNG AO (MADHYAMA PRATIPAD) c Pht thng day rng chn ly khng nm trong s cc oan ma la trong trung ao (madhyama pratidad). Pht giao phai Nguyn Thuy (hinayanists) thng ap dung khai nim trung ao trn phng din ao c, chng han nh noi v vn n ung, chng mc khng n ung qua nhiu hay qua it, ng ngu qua nhiu va ng ngu qua it, v.v... Trung Quan Phai con ly ca y nghia siu hinh (metaphysical sense) giai thich trung ao. Long Tho a bao: Katyaanavavade castiti nastiti cobhayam/ Pratisiddham bhagavata bhavabhavavibhavina// (Trung Quan Tung, XV, 7) Trong kinh Giao Tho Ca Chin Din: (Katyayanavavada-sutra), c Th Tn la bc a thu trit ca hu tanh (bhava) ln v tanh (abhava), va, ngai a bac bo ca lng cc la va khng la. Khi chu giai v oan nay, ngai Nguyt Xng (Candrakirti) a trich dn mt oan vn trong kinh Giao Tho Ca Chin Din ma tt ca cac tin Pht Giao a chp nhn la rt gia tri. Trong oan vn nay c Pht noi vi tn gia Ca Dip (Kasyapa): Ca Dip, la la mt cc oan, khng la cung la mt cc oan. Cai c coi la trung ao (Madhyama), thi khng th s thy, khng th so sanh, khng ni chn, khng hin hin, khng th giai thich. , Ca Dip, o chinh la trung ao. No la s cam nhn Thc Tai (bhuta pratyaveksa: Chn tht quan). (Minh Cu Lun, p. 118) B Tat Long Tho a c lp trng cua ngai trn cu noi y uy quyn nay cua c Pht. Khng nn hiu ch madhyama (trung) theo nghia en cua no, nh la gia hoc trung binh gia hai cai. Nh a c noi ro

trong nhng tinh t khng th s thy, khng th so sanh, khng th giai thich, v.v... Trung ao (madhyama pratipad) co nghia la Thc Tai siu vit i vi nhng cach ly lun nhi phn cua ly tri va Thc Tai khng th bi han inh hoc ong khung trong nhng la chon la, khng la. Trn c s nay, Long Tho a goi trit hoc cua ngai la Madhyamaka, tc thuc v siu vit (va cac hoc gia Trung Hoa a phin dich la Trung Quan). Nhng s cc oan tr thanh nhng con ng khng co li thoat cua chu thuyt vinh hng va chu thuyt huy dit. Co nhng ngi chi bam viu vao v, va co nhng ngi chi bam viu vao hu. c Pht vi ai a s dung thuyt Trung ao vach ra chn ly rng moi s vt trn th gii nay khng phai la hu tuyt i, ma cung khng phai la v tuyt i, ma tht ra moi s vt u co sanh co dit, tao nn s chuyn hoa lin tuc khng ngng, rng Thc Tai la siu vit i vi t tng va khng th dung phng phap nhi phn cua t tng nm bt no. ---o0o--12. TUYT I VA HIN TNG Trit Hoc Trung Quan (Madhyamaka) a s dung rt nhiu ch m ta v Tuyt i hoc Thc Tai: Tathata (chn nh, nh thi), sunyata (khng tanh), nirvana (nit ban), adraya (bt nhi), anutpanna (bt sanh), nirvikalpa (coi v phn bit), dharmadhatu hoc dharmata (ban cht cua vt tn hu, ban th cua phap), anabhilapya (bt kha din at), tattva (ich tht nh no ang la), nisprapanca (khng din ta bng li va khng co s a nguyn hoc v hy lun), yathabhuta (cai thc s ang la, nh tht), satya (chn ly), bhutatathata hoc bhutata (thc tai ich tht, chn ly tht ), tathagatagarbha (Nh Lai Tang), aparapratyaya (thc tai ma ta phai t th nghim trong ni tm), v.v... Mi mt ch c s dung t mt lp trng c inh ring bit. Xuyn qua toan b Trung Quan Lun, Long Tho a gia cng chng minh rng Tuyt i la siu vit i vi t tng va ngn t. Ca khai nim v hu tanh (bhava) ln v tanh (abhava) u khng th ap dung i vi no. Long Tho a a ra ly do di y giai thich tai sao khng th ap dung nhng khai nim nay: Bhavastaved na nirvanam jaramaranalaksanam/ Prasajyetasti bhavo hi na jaramaranam vina// (Trung Quan Tung, XXV 4)

Nit Ban hoc thc tai tuyt i khng th la hu (bhava) (hay vt tn tai), bi vi trong trng hp nay no se bi kim ch ni sanh, hoai, dit, khng co tn tai cua kinh nghim nao co th tranh khoi bi hoai dit. Nu no khng th la hu (bhava), thi no cang khng th la v (abhava) (hay vt phi tn tai) bi vi v chi la mt khai nim tng i, tuy thuc vao khai nim hu ma thi. Nh Long Tho a bao: Bhavasya cedaprasiddhirabhavo naiva siddhyati/ Bhavasya hyanyathabhavam abhavam bruvate janah// (Trung Quan Tung, XV, 5) Nu chinh hu (bhava) c chng minh la khng th ap dung cho Thc Tai, thi v (abhava) lai cang khng th chiu ni s soi xet chi li, bi vi v (abhava) chi la s tan bin cua hu (bhava) ma thi. Khi khai nim hu (bhava: empirical exitence: tn tai th nghim) va khai nim v (abhava) (s phu inh cua bhava) khng th ap dung i vi Tuyt i, thi khng th nghi ti chuyn ap dung nhng khai nim nao khac, bi vi moi khai nim nay tuy thuc vao hai khai nim nay. Tom lai, Tuyt i la siu vit i vi t tng, va, vi siu vit i vi t tng nn no khng th biu at. Nirvrttamabhidhatavyam nivrtte cittagocare/ Anutpannanirudddha hi nirvanamiva dharmata// (Trung Quan Tung, XVIII, 7) Nhng gi khng phai la i tng cua t tng, thi chc chn khng th la i tng cua ngn t. Khi Tuyt i la ban cht cua tt ca vt tn hu thi no khng sanh va cung khng dit. Nguyt Xng (Candrakirti) bao rng: Daramartho hi ayanam tusnimbhavah (Minh Cu Lun, p. 19)

i vi cac bc thanh gia thi tuyt i chi la s im lng, vi no la cai gi bt kha din at, bt kha thuyt. Nhng hin tng khng co thc tai c lp, tht th cua chinh chung. Tng i tanh hoc s tuy thuc la nhng c tanh chu yu cua hin tng, va, mt vt la tng i thi khng phai la tht (real), hiu theo y nghia cao nht cua ch nay. Tuyt i la Thc Tai cua nhng hin tng. Tuyt i va th gii khng la hai nhom thc tai khac nhau t vi tri i khang nhau. Khi hin tng c coi la tng i, chiu s chi phi cua nhng nhn duyn va nhng iu kin cu thanh th gii nay thi chung la hin tng; va khi hin tng c coi la phi han inh bi tt ca nhn duyn thi hin tng la Tuyt i. Tuyt i lun lun co ban cht ng nht. Nit Ban hoc Thc Tai Tuyt i khng phai la th gi c tao sanh hoc thanh tu. Nit Ban chi co nghia la s bin mt hoc inh chi cua t tng in ao, vong ng. Nu Tuyt i la siu vit i vi tt ca t tng va ngn thuyt, thi lam sao co th m ta no, va lam sao co th co nhng giao thuyt v no? Cu tra li la: hin tng khng toan hoan ngn cach chung ta vi Thc Tai. Hin tng la biu tng, va biu tng chi ng dn n n Thc Tai cua chung. Cai man che phu tit l mt ngu y v vt ma no che phu. Nguyt Xng a trich dn mt cu noi cua c Pht: Anaksarasya dharmasya srutih ka desana ca ka/ Sruyate desyate capi samaropadanaksarah// Lam sao co th hiu hoc giao hun v th gi v ngn t (khng th din at)? No chi co th hiu va giao hun bng samaropa (biu tng) ma thi. Hin tng la samaropa cua Thc Tai. Hin tng ging nh phong bi cha ng bn trong mt li mi cua Thc Tai. Tinh cach che y (samaropa) cua hin tng che phu ca ban th; khi ly i bc man che y thi Thc Tai hin ra. Trit hoc khng tanh (sunyata) chi nhm muc ich giup chung ta lt bo tm man che y nay. ---o0o---

13. BIU HIN CUA THC TAI (SAMVRTI: TUC ) VA THC TAI TUYT I (PARAMARTHA SATYA: THNG NGHIA ) Phai chng hin tng hoan toan khng co tht? B Tat Long Tho cho rng hin tng cung co mt th thc tai tanh. Chung chinh la biu hin cua thc tai (samvrti satya: Th tuc ). Biu hin chi ng dn n s vt ma no biu trng. Biu hin cua thc tai (samvrti) la biu tng, la bc man. Biu hin cua thc tai la si dy t nho bay bng trong chn khng, no che khut thc tai tuyt i (paramartha: Thng nghia ). Long Tho bao: Dve satye samupasritya buddhana dharmadesana / Lokasamvrtisatyam ca datyam ca paramarthatah // (Trung Quan Tung, XXIX, 8) c Pht dung hai chn ly la biu hin cua thc tai (samvrti-satya, chn ly thc nghim) va thc tai tuyt i (paramartha-satya) giang day giao phap (Ddharma). S phn bit nay v cung trong yu, vi th, Long Tho cho rng nhng ai khng bit s phn bit nay thi khng th nao co th ly giai c giao nghia cua c Pht. Ye nayor na vijananti vibhagam satyaor dvayoh/ Te tattvam na vijananti gambhiram buddhasasane// (Trung Quan Tung, XXIV, 9) Nhng ai khng bit s phn bit v hai chn ly nay thi khng th ly giai c y nghia su xa do c Pht thuyt giang. i vi biu hin cua thc tai (samvrti: th tuc ), Nguyt Xng a thuyt giang nh sau: Samantadvaranam samvrtih Ajanam hi Samantat-sarvapadarthatattvavacchadanat Samvrtirityucyate//

(Minh Cu Lun, p. 215) Nhng gi che phu tt ca la biu hin cua thc tai (samvrti: th ). Samvrti la v minh (ajnana) che y ban th cua tt ca s vt. Hin tng vn co c tinh nh la biu hin cua thc tai (th ), bi vi chung phu mt bc man ln thc tai. Nhng ng thi chung co nhim vu chi ng dn n Thc Tai nh la c s cua hin tng. Samvrti-satya (biu hin cua thc tai) cung la vyavaharikia-satya, thc tai cua thc dung hoc thc tai kinh nghim. Paramartha-satya la thc tai tuyt i (Thng nghia ). Nhng, hai chn ly nay samvrti va paramartha-satya khng ngu y hai lanh vc khac nhau ma chung c ap dung. Tuyt i c hiu qua nhng pham tru t tng thi la hin tng, va, nhng hin tng khi bi tc bo nhng pham tru nay thi chung la tuyt i. Nguyt Xng a cp n ba y nghia cua biu hin cua thc tai (samvrti: Th ): (1) Samantat sarvapadarthatattvavacchadanat samvrvrith (Minh Cu Lun, p. 125) Samvrti (Th ) la th gi che phu ln ban tanh ich thc cua s vt. Nguyt Xng goi o la v minh (ajnana). Samvrti bt ngun t ajnana (v minh) va tng ng vi no. Chinh v minh phu mt bc man trum ln thc tai. (2) Parasparasambhavanam va samvrtianyonyasamasrayena (Minh Cu Lun, p. 125) Samvrti la tuy thuc h tng cua s vt hoc tng i tanh cua s vt. Trong y nghia nay no tng ng vi hin tng. (3) Samvrtih samketo lokavyavaharah. Sa ca abhidhanabhi-dheyajnanajneyadilaksanah. Nhng tp quan c a s ngi tip nhn la Th (samvrti).

Tt ca nhng y nghia trn y co lin quan h trng vi nhau. Y nghia th nht la y nghia chu yu, nhng mi y nghia nay u co mt s quan trong khi nhin t quan im cua thc tai kinh nghim. Khi samvrti c hiu theo nghia thc tai thc dung thi la phng tin (upaya) at ti Thc Tai, tc la muc ich (upeya). Long Tho cp mt cach minh bach n s quan trong cua vyavahara (thc tai kinh nghim) at ti paramartha (thc tai tuyt i). Ngai bao: Vyavaharamansasritya paramartho na desyate/ Paramarthamanagamya nirvanam nadhigamyate// (Trung Quan Tung, XXIV, 10) Nu khng da vao thc tai thc dung (th ) thi khng th giao hun v chn ly tuyt i (Thng nghia ). Va, nu khng bit chn ly tuyt i thi khng th at ti nit ban. i vi oan nay, Nguyt Xng a chu giai rng: Tasmad nivanadhigamopayatvad avasyameva yathavasthita samvrtih adaveva abhyupeya bhajanam iva salilarthima// (Minh Cu Lun, p. 216) Vi th, khi samvrti (Th ) c coi la cng cu at n Nit Ban, ta phai nm ly no, nh ngi mun co nc thi cn phai s dung binh cha. Samvrti (biu hin thc tai) la upaya (phng tin), Paramartha (chn ly tuyt i) la upeya (muc ich). Samvrti co hai loai: (1) Loka-samvrti (biu hin cua thc tai trn phng din nhn gian) va (2) Aloka-samvrti (biu hin cua thc tai phi nhn gian). (1) Loka-samvrti noi ti nhng vt thng thng ma moi ngi u coi la tht, thi du nh mt chic binh, mt ming vai, v.v... (2) Aloka-samvrti noi n nhng th ma ngi ta co kinh nghim khi trong nhng iu kin bt binh thng. Nhng th h ao, nhng nhn thc lch lac gy ra nhng giac quan bnh hoan hoc khuyt tt, nhng i tng

trong chim bao, v.v... la thuc v aloka-samvrti (phi thc nghim), vi chung khng co thc. Du sao thi chung ta cung cn phai nghin cu, tim hiu v hai danh t Pht Giao Nguyn Thuy va Pht Giao ai Tha th xem chung a c khi nguyn va lu truyn nh th nao. Theo nhn xet cua R. Kimura thi ai Chung B (Mahasanghikas) la h phai a bao tn giao nghia Pht Giao thng tuc, a co nhiu tin b va t do hn Thng Toa B (Sthaviras). Trong cuc hi tp tai Ty Xa Ly (Vaisali), cac vi ty khu thuc ai Chung B (Mahasanghikas) hoc Vijjian (Bat Ky Tc) a bi qu trach va trut xut vi cac thy ty khu thuc Thng Toa B (Sthaviras) cho rng giao nghia chinh thng va kin giai cua ho a bi vi pham bi nhng quan im di bit, va, a cng khai chi trich cac thy ty khu thuc ai Chung B la ac ty khu (Papa Bhikkhus) va ke thuyt phi phap (Adhamma vadins). ai Chung B (Mahasanghikas) vi mun biu thi rng giao nghia cua ho la giao nghia u thng, vt hn giao nghia cua Thng Toa B (Sthaviras), cho nn ho a t ra danh t ai Tha (chic xe ln) lam tn goi cho h phai cua ho va ho a goi i thu la Nguyn Thuy (chic xe nho). Vi vy, danh t Nguyn Thuy va ai Tha dn dn tr thanh thng dung va, di nhin chi co Pht Giao ai Tha mi s dung no. ---o0o--14. CHN NH LA NH LAI (TATHATA-TATHAGATA) Chung ta a thy rng dharma-dhatu hay dharmata (phap tanh), hoc tathata (chn nh) la nhng ch ma trit ly cua Trung Quan Phai dung biu thi cho tuyt i. Nguyt Xng bao rng: Ya sa dharmanam dharmata nama saiva tatsvarupam (Minh Cu Lun, p.116) Cai goi la ban th cua tt ca nhng thanh t cua s tn hu chinh la ban cht cua Thc Tai.

No, tathata (chn nh: Thc Tai chn chinh). Theo Bradley thi chung ta chi co th noi no nh th ma khng th noi no la la cai gi. Cn c theo Nguyt Xng thi: Tathabhavo vikaritvam sadaiva sthayita (Minh Cu Lun, p. 116) Nh tanh cua Thc Tai bao gm trong bt bin tanh cua no, trong s gi vng ban cht cua no mt cach vinh vin. Chn nh (tathata) la chn ly, nhng no la phi nhn cach (impersonal). hin hin, no cn co mt mi gii. Nh Lai (Tathagata) chinh la mt mi gii cua no. Nh Lai la trc ng v Thc Tai. Ngai la thc Tai c nhn cach hoa. ng thi ngai con co ca hai loai tinh cht cua Tuyt i va hin tng. Ngai ng nht vi Chn Nh (Tathata), nhng c th hin trong hinh dang cua mt con ngi. o la ly do tai sao Chn Nh cung con c goi la Nh Lai Tang (Tathagatagarbha). Ch Nh Lai (Tathagata) co th din giai la tatha + gata, hoc tatha + agata, co nghia nh kh (i nh th) hoc nh lai (n nh th), cung co nghia nhng vi Pht trc y a n va i. Nhng, cach giai thich nay khng ro rang khi giai thich khai nim v Nh Lai. Khi ti oc ai Chin Thi (Mahabharata) trong o co mt cu th co th tr kh hoan toan s thiu ro chung quanh ch nay. Sakuntanamivakase matsyanamiva codake / Padam yatha nadrsyate tatha jnanavidam gatih // (Santiparva 181, 12) Nh du chn chim bay trn bu tri va ca li di nc khng th nao trng thy c: Th hoc nh th la bc ng cua nhng bc chng ng Chn Ly. Chinh ch tatha-gati (chi la mt li vit khac cua ch tatha-gata) dung chi cac bc c ao nh trn ma du chn cua ho khng th truy tim (bt kha tm)

Trong Trung A Ham (Majjhimanikaya), (Vol. I, p, 140, P.T.S, ed) ch bt kha tm c dung chi cho Nh Lai: Tathagatam ananuvejjoti vadami Ta bao rng Nh Lai la ananuvejja, nghia la du vt cua ngai khng th truy tim, ngai vt ln trn tt ca nhng nhi nguyn cua t tng. Trong Kinh Phap cu (Dharmmapada) cung vy, c Pht c goi la apada (v tich) nh trong cu Tam Buddhamanantagocaram apadam kena padena nessatha (thi cu 179). Va trong thi cu 254 cua Kinh Phap Cu (Dharmapada) a s dung ch Tathagata (Nh Lai) trong tng quan vi akase padam natthi (khng th truy tm du tich khng trung). Dng nh y nghia cua Nh Lai chi la nh thi kh (a i nh th), tc la khng co du tich, du tich y khng th s dung pham tru t tng t duy va truy tm. ai Chin Thi (Mahabharata) c mt s hoc gia coi la a c sang tac trc thi ai Pht giao. Du cho b sach nay xut hin sm hay mun hn Pht Giao, ch tathagata dng nh a c dung chi nhng ngi a giac ng chn ly ma khng th truy tim c du tich cua ho. Bt lun khi nguyn cua ch Tathagata nh th nao, chc nng cua no a rt ro rang. Ngai giang th truyn tho anh sang cua Chn Ly cho th nhn va sau o a ra i ma khng lai du vt nao. Ngai la hin thn cua Chn Nh (Tathata). Khi c Pht c goi la Nh Lai (Tathagata) nhn cach ca bit cua ngai a c gac qua mt bn, ngai c xem nh la mt loai kiu mu in hinh thinh thoang lai xut hin trn i. Ngai la s th hin trn trn th cua Phap (Dharma). Bc Nh Lai siu vit ln trn tt ca a nguyn tanh va pham tru cua t tng (sarvaprapanca-citta) thi co th coi la khng phai vinh hng ma cung khng phai phi vinh hng. Ngai la bc khng th truy tim du tich. Vinh hng va phi vinh hng chi co th dung lanh vc nhi nguyn tanh ma khng th dung trong trng hp phi nhi nguyn. Bi le bc Chn Nh u ging nhau trong s hin hin, vi th, tt ca chung sinh u co tim nng tr thanh Nh Lai. Chinh Nh Lai tanh hin hu trong chung ta khin cho chung ta khat cu Nit Ban va, ti hu no se giai thoat chung ta.

Khng tanh (sunyata) va t bi (karuna) la c tinh cn ban cua Nh Lai. Y nghia ch khng tanh y co nghia la bat nha (prajna: tri tu siu vit). Vn co sn khng tanh hoc bat nha (prajna), cho nn Chn Nh (Tathata) hoc Khng Tanh (Sunyata); vn sn co t bi (karuna) cho nn ngai la ng cu cua tt ca chung sanh hu tinh. Khi noi s tn hu chn chinh cua Nh Lai cung la s tn hu chn chinh cua tt ca la iu bt kha t nghi. Trong ban cht chung cc cua ngai thi Nh Lai la cc ky thm su, khng th o lng. Cac phap (dharmas), nhng thanh t cua s tn tai, la bt kha xac inh, vi chung chiu nhng iu kin va vi chung la tng i. Bc Nh Lai la bt kha xac inh hiu theo mt y nghia khac. Nh Lai la bt kha xac inh la vi ban cht chung cc cua ngai, ngai khng phai c sanh ra t nhn duyn. Tinh cach bt kha xac inh cua ban cht chung cc thc s co nghia la s bt kha ap dung cua nhng phng phap khai nim. Long Tho trong Trung Quan Tung a phat biu mt cach tuyt diu rng: Prapancayanti ye Buddhamprapancatitam avyayam / Te prapancahatah sarve na pasyanti tathagatam // (XXII, 15) c Pht siu vit i vi t tng va ngn ng, va v sanh v t; nhng ai s dung khai nim pham tru m ta c Pht u la nan nhn cua prapanca (loai tri tu bi ngn ng chi phi, hi lun), nh vy la khng th thy c Nh Lai trong ban th ich thc cua ngai. Nguyt Xng a dn dung mt thi k (cu 43) trong Nng oan Kim Cang Kinh (Vajracchedika): Dharmato Buddha drastavya dharmakaya hi nayakah / Dharmata capyavijneya na sa sakya vijanitum // (Minh Cu Lun, p. 195) Ch Pht c nhin thy trong thc tng cua phap tanh, vi cac bc thy chi tn nay (cua nhn loai) co phap tanh trong tm cua ho. Nhng, ban cht cua

phap tanh siu vit i vi t tng va khng th lanh hi c bng tac dung khai nim. Chn nh (tathata) hoc Thc Tai phi nhn duyn khng phai la mt thc th tach ri khoi Thc Tai bi nhn duyn han inh. Thc Tai phi nhn duyn la c s cua Thc Tai nhn duyn. Nghi rng nhng s vt han inh la vt chung cc va t tn trong ban cht ring bit cua chung la pham vao s sai lm cua vinh hng lun (sasvata-vada); va, nghi rng vt phi han inh hoc phi nhn duyn hoan toan khac vi vt han inh thi lai pham vao s sai lm cua phu inh lun. i vi Chn Nh, ai Tri Lun (Mahaprajnaparamita Sastra) a chia thanh ba loai. Loai th nht la v tanh c thu cua mi s vt, loai th hai la v phi chung cc tanh cua nhng ban cht c thu cua s vt, v han inh tanh hay tng i tanh cua s vt; va loai th ba la thc tai chung cc cua mi s vt. Nhng, tht ra, hai im trc c goi la chn nh (tathata) mt cach min cng. Chi co ban cht chung cc, v han inh (phi nhn duyn) cua tt ca s vt mi c coi la chn nh theo y nghia ti cao cua ch nay (tathata). Chn nh (tathata) hoc ban th chn thc (thc tanh) cua s vt nhng cp khac nhau, nghia la th tuc hoc biu hin va siu th tuc hoc Thc Tai cung c goi la dharmata (phap tanh) hai cp khac nhau. ---o0o--15. PHAP GII (DHARMADHATU) VA THC TAI (BHUTAKOTI) Chn Nh (Tathata) hoc Thc Tai cung c goi la Nit Ban (Nirvana) hoc phap tanh (dharmata) hoc phap gii (dharmadhatu), ch gii (dhatu) nay y y co nghia la ban cht thm su nht, hay ban cht chung cc. Chn nh (tathata) hoc phap gii (dharmadhatu) u la siu vit va ni tn. No la siu vit nh Thc Tai chung cc, nhng no hin hu trong mi ngi nh la c s va ban cht thm su nht cua ho. Thc tai t (bhutakoti) la s thm nhp khn kheo cua tri tu vao phap gii (dharmadhatu). Ch bhuta co nghia la thc tai khng bi nhn duyn han inh, tc la phap gii (dharmadhatu). Con ch koti co nghia la

s khn kheo at n gii han hay ch tn cung (cc t); no nhn manh s th hin (realization), tc la mt loai thanh toan. Thc tai t (bhuakoti) cung c goi la v sanh t (anutpadakoti), co nghia la chn tn cung (cc t) ngoai coi sanh t. Tt ca s vt nu ng trn phng din tinh thn phn tich, thm do, nghin cu ngun gc thi thy chung th nhp, i vao v sanh phap (anutpadadharma) hoc phap gii (dharmadhatu). S i vao cua moi s vt vao Thc Tai v nhn duyn c goi la v sanh t (anutpadakoti). V sanh (anutpada) tc la Nit Ban (Nirvana), la ni siu vit sanh t. Trong phap gii (dharmadhatu), chung sanh u hoa thanh phap tanh (dharma nature). Bat Nha Ba La Mt a (prajnaparamita) (tri tu n b bn kia) ng ng vi phap gii (dharmadhatu), bt nhi (advaya). Theo trit hoc Trung Quan (Madhyamaka) thi Thc Tai la bt nhi. Nu ly giai mt cach thich ang thi ban cht hu han cua cac thc th biu l vt v han inh khng nhng nh la c s cua chung ma con nh la thc tai chung cc cua chinh nhng thc th hu han. Tht ra, vt bi nhn duyn han inh va vt phi nhn duyn han inh khng phn bit thanh hai th. S phn bit nay chi la tng i ch khng phai la tuyt i. y chinh la ly do tai sao B Tat Long Tho a bao: Cai c xem la coi trn th hay th gian (samsara) t mt quan im, thi cung chinh la coi Nit Ban khi c nhin t mt quan im khac. (XXV, 20) Chung ta a thy nhng net chinh yu cua trit hoc Trung Quan. No va la trit hoc va la thuyt thn bi. Bng cach s dung bin chng phap va chiu roi s ph binh (prasangapadana) vao tt ca nhng pham tru t tng, no a thng tay vach trn nhng khoa trng h tra cua ly tri nhn thc Chn Ly. By gi ngi tm ao quay sang vi thin inh theo nhng hinh thc khac nhau cua khng tanh (sunyata), va thc hanh bat nha ba la mt a (prajnaparamitas). Nh thc hanh tinh thn c hanh va du gia (yoga), ngi tm ao don ng tip nhn Chn Ly. Tai giai oan sau cung cua Bat Nha (Prajna), nhng banh xe cua tng tng bi chn ng, tm tri vong ng lng ong tich mich lai, va, trong s tich mich o Thc Tai (bhuta-

tathala) cui hn ln i mt cua ngi tm ao; ke o on nhn s tan dng cua bat nha va tr thanh hip si phiu du cua Chn Ly (hip si truyn ao). Khng co s chc chn nao ln hn s chc chn cua mt nha thn bi; cung th, khng co s bt lc nao ln hn s bt lc e nng ln ngi hip si khi chang mun bay to Chn Ly ma chang a c nhn trn cai inh nui choang vang o cua kinh nghim. y la mt kinh nghim thuc v mt chiu khac mt chiu v khng gian, v thi gian, nirvikalpa (siu vit ln trn lanh vc cua t tng va ngn ng). Cho nn, no khng th din at bng bt c ngn ng nao cua nhn loai. Cu hoi c nu ra giai tng lun ly cua Ly Tri; va siu ly tri cua bat nha (prajna), giai tng bat nha nay chi co th at ti bng mt cuc sng trong ky lut v ao c va tinh thn. Trit hoc Trung Quan khng phai la mt chu thuyt bt kha tri lun. No la mt mi goi cng khai i vi bt c ai mun trc din vi Thc Tai. Chung ta a thy ngay t u rng ly tng cua ai Tha la B Tat (Bodhisattva). By gi, chung ta s dung mt oan cua Tng H (Sangharakshita) lam tng kt v yu nghia cua trit hoc Trung Quan (Madhyamaka): Pht giao co th vi nh mt cai cy. S giac ng siu vit cua c Pht la r cua no. Pht Giao c ban la cai thn cy, cac hoc thuyt ai Tha la nhanh cua no, con cac phai va chi phai cua ai Tha la hoa cua no. By gi, du hoa co ep n th nao thi chc nng cua no la kt thanh qua. Trit hoc tr thanh iu gi cao hn la s suy lun v b phai tim ng c cua no va s thanh tu cua no trong mt li sng; t tng cn phai dn ti hanh ng. Hoc thuyt ny sinh ra Phng Phap. Ly tng B Tat la trai cy hoan my chin mui trn cy ai thu cua Pht Giao. Cung nh trai cy bao boc hat ging, vi vy, bn trong Ly Tng B Tat la s kt hp cua tt ca nhng thanh t khac nhau, va, i khi dng nh chia re, cua Pht Giao ai Tha. (A Survey of Buddhism, p. 432) ---o0o--HT