TNH KHNG PH NH CI G Hng Dng ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

org Chuyn sang ebook 28-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org ---o0o--Khng tnh, ch ca trit hc Trung qun, l mt ph nh tuyt i, ngha l khng hm mt khng nh no ng sau. Nhng ph nh ci g? T khi Trung lun ca B tt Long Th gii thuyt tnh Khng v l duyn khi gn lin nhau bng con ng nh vo cui th k th hai cho n nay, cc hc gi, trit gia, cng nh lun s Pht gio t ng qua Ty khng ngt bn ci v cu hi . C rt nhiu cch tr li ty theo lp trng ca ngi gii p. iu ny chng t tnh Khng ca Trung qun l mt chn l rt kh hiu kh bn v i hi mt cng trnh tu chng kin tr v tinh tin mi mong chng ng. Cng v l do y B tt Long Th ln ting cnh co: "V cn tnh m n, khng c kh nng chnh qun Khng tnh, nn t hi, chng khc no khng gii v ch thut bt rn nn khng th bt nhng rn c mt cch thin ngh (Trung lun XXIV.11). c Th tn bit r php ny l php su xa mu nhim, chng phi l php m k n cn c th hiu c v th m Ngi khng mun dy (Trung lun XXIV.12)." Trc ht c quan im tt c mi hin tng u b ph nh. S ph nh cn c trn nhng lun chng phn tch thc ti tc bin chng php Trung qun. Bin chng php Trung qun, hay ni gn li, bin chng, l dng t c xc nh bn th ca s vt, phn tch xem vt th t hu tc l c t tnh hay khng, hoc xem vt th ha ng thnh mt hay c t tnh d bit vi danh s y ca n hay khng. Bin chng thng c s dng trong lc hnh thin tch khng qun, mt li qun Khng dng qun st v phn tch trin khai loi tr tu thng hiu gio php liu ngha. Sau y l nhng l do dn chng. 1. S dng bin chng php Trung qun tm mt du hiu v s hu kh d thy bit hay nm bt c thi kt qu l khng tm thy. Ni theo thut

ng bin chng, mi hin tng u khng ng u ni vi bin chng; nh th, theo quan im ny tt c mi hin tng u b tri thc ph nh. 2. Khng c hnh thi nhn thc (pramna) no thy bit hin tng tc c c. Bi vy mi hin tng tc c u b ph nh. 3. Trung lun ph nh tt c bn thin kin ca t c hu, v, c hai hu v v, v khng c hai hu v v v khng c mt hin tng no nm ngoi bn thin kin y. 4. S hin khi c th gii hn trong bn nguyn nhn t chnh n, t ci khc, t c hai hp li, v khng do nhn duyn no v tt c bn nguyn nhn u b Trung lun bc b. Tsong-ka-pa, t sng lp tng phi Pht gio M vng Geluk Ty tng vo th k 14, phn bc nhng lun chng y nh sau. 1. ng nh th, mi hin tng u khng ng u ni vi bin chng. Nhng khng phi v vy m mi hin tng u b tri thc ph nh. Bi v cn bit rng s "khng ng u ni vi bin chng" khc bit vi s "b tri thc ph nh", v s "khng c tri thc thy bit" khc bit vi s "c tri thc nhn ra l phi hu". Chng hn, nm cn, mt, tai, mi, li, thn c cnh gii sai khc, c hnh gii sai khc, khng c th lnh cnh gii, hnh gii ln nhau. Nhn thc do nhn cn duyn vi sc trn m pht khi. Nh thc do nh cn duyn vi thanh trn m pht khi. v..v... Thc l liu bit cnh thc, ngha l liu tri mi mi cnh ring bit. Nhn thc liu tri sc, nh thc liu tri thanh, v..v... Nhn thc khng thy bit m thanh nhng nh vy khng c ngha l m thanh b nhn thc ph nh hay b nhn thc nhn ra l phi hu. Tri li, trong trng hp nhn thc tm kim mt hnh tng thuc cnh gii thy bit ca mnh, nu nhn thc khng thy du hiu no ca hnh tng , thi s hu ca hnh tng y b nhn thc ph nh v ti ni tm kim, hnh tng y phi hu i vi nhn thc. Tng t nh th, cnh gii hot dng ca bin chng l xc nhn s c hay khng c t tnh ca s vt. Nu bin chng tm kim v nm bt c t tinh thi t tnh hin hu. Trn thc t, bi v bin chng khng tm thy t tnh u c cho nn mi bo rng t tnh b tri thc ph nh v nhn ra l phi hu. Mt khc, hin tng tc c tuy khng ng u ni vi bin chng nhng khng nm trong cnh gii hot dng ca bin chng nn

khng phi v khng c thy bit m hin tng tc c b bin chng ph nh v nhn ra l phi hu. Thm na, mi khi bin chng i tm mt du hiu g v s hu kh d nm bt c ti mt ni tng c s hu m khng tm ra, thi ni ch y v vo lc y bin chng tm ra c Khng tnh, s khng c mt ca ci t tnh mnh i tm kim. Tuy nhin, Khng tnh c bin chng tm thy khng c ngha l Khng tnh kh d ng u ni vi bin chng. Bi v y l trng hp tri thc i tm t tnh m khng thy t tnh cho nn mi tm thy c tnh Khng ca ci t tnh y. Thay v i tm t tnh, nu p dng bin chng tm Khng tnh, thi Khng tnh khng ng u ni vi bin chng, ngha l khng tm thy tnh Khng m li tm thy c tnh Khng ca Khng. Do , s tm thy c do bin chng v s kh nng ng u vi bin chng l hai chuyn khc nhau. 2. Vn thy bit s hu ca hin tng tc c lin h n s tng quan mt thit gia bn th lun v nhn thc lun. Mt s vt hin hu ch khi no n l i tng ca nhn thc. V s hin hu phi c mt chn tri lng tc mt hnh thi nhn thc ng bo chng. Ngay c tnh Khng cng vy. Nu hin hu thi tnh Khng phi l mt i tng nhn thc v phi c mt hnh thi nhn thc ng tri nhn. Th d: tnh Khng c tr Bt nh (Prajnpramit) chng nghim; sc tng c nhn thc nhn bit, m thanh c nh thc nghe bit, ... K cho rng khng c mt hnh thi nhn thc no thy bit hin tng tc c a ra hai l do sau y v vin vo m kt lun hin tng tc c b ph nh. L do th nht gii thch tr Bt nh tuy chng ng tnh Khng nhng trong giy pht chng ng khng thy xut hin nhng hin tng tc c nh sc tng, sinh khi, hoi dit, .... ng thi vi tnh Khng ca chng. Do , tr Bt nh khng chng kin v tri nhn cc hin tng tc c. L do th hai vin li Pht dy trong kinh Vng Tam mui (Samdhirja Stra): "Nhn thc, nh thc, v t thc khng phi l chn tri lng; thit thc, thn thc, v thc khng phi l chn tri lng". Trn phng din nhn thc lun, tuy cc hin tng tc c khng hin ra ng thi vi tnh Khng ca chng trong giy pht chng ng, nhng khng phi v th m ni rng cc hin tng tc c phi hu. Tr Bt nh khng tri nhn hin tng tc c l v tr Bt nh ch thc chng i tng cu cnh m thi, nh tnh Khng chng hn. Vn tr Bt nh khng trc ng cng mt lc c th tc (hin tng) ln chn (tnh Khng ca

hin tng) l do i vi ton th cnh gii s tri, tr Bt nh cha phi l ci tr thy bit tinh t khng cn vng mc khng cn chng ngi. y l tr Bt nh thnh tu B tt a th su, Hin tin a. Trn l trnh B tt o, sau khi hon tt su s tu hc: th , gii , nhn , tin , nh , v tu , B tt chng Bt nh Ba la mt tc tr Bt nh. Kinh Bt nh chm dt nh cao l tr Bt nh. Kinh Hoa nghim i xa hn. Nhm thc hin tinh thn i tha chn khng diu hu, thng cu b h ha chng sinh, kinh Hoa Nghim trin khai thm bn php Ba la mt: phng tin, nguyn, lc, v tr. Theo kinh Gii thm mt, bn ny lm s h tr cho su kia, thnh ci gi l Thp Ba la mt. Phng tin lm s h tr cho ba u (th , gii , nhn ) l v li ch chng sinh, B tt dng cc nhip php lm phng tin m thu nhn chng sinh, t h vo thin php. Nguyn lm s h tr cho tin tc gip thc hnh tinh tin qun Trung o, tu t bi, ni php vi diu, bin ti v ngi, khin chng sinh khng thi chuyn vi qu Pht. Lc lm s h tr cho nh , tr hn phin no, thnh t tnh l bit c tc ln chn v tnh l dn ra li ch chng sinh. Cui cng, tr lm s h tr cho tu v do tr m B tt hiu r cc php, gi vng Trung o, khng chn sinh t, khng ham nit bn, c i x tm, thng xt chng sinh. T mi c th dn ra ci tu xut th tc Pht tr (Jnna). Khc vi tr thun l ca B tt chng Bt nh Ba la mt a th su, "tr tu ni qu v Pht tr thy ht mi s trong khng thi gian, vt ngoi cnh gii tng i v sai bit v n thm nhp khp mi bin t ca v tr v trc nhn ci chn thng trong chp mt" (Thin lun, D. T. Suzuki, Tp H). Ch c Pht tr mi kh nng trc nhn ng thi tc ln chn , thy bit cng mt lc mi hin tng tc c v tnh Khng ca chng. Ch c ch Pht mi c mt ci nhn vin dung kt hp hin tng v bn th, tc v chn , khng thin chp. Trong kinh Vng Tam mui, li c Pht ni su thc khng phi l chn tri lng thi l ni i vi thc ti cu cnh ch khng phi i vi hin tng tc c. Gi nh ngc li, nu su thc l chn tri lng i vi thc ti thi phm phu vi tm thc nhim tt thy bit thc ti ngay, khng cn phi tinh tn tu dng khai trin tu qun xut th chng ng thc ti ti hu na. 3. Theo Tsong-ka-pa, nhm nhn din r rng th cch hin hu ca s vt, t c hay mt phn gm hai thin kin u, hu v v, c s dng hn nh mt s trng hp kh hu hay bt kh hu ty thuc trng hung ca vn . Th d: Vn s hu hn nh ch c hai thin kin, hu v v. Mt l s hu-c-t-tnh tc t hu; hai l s hu v t tnh tc duyn khi.

Bc b duyn khi tc chp nhn t hu v ngc li, bc b t hu tc chp nhn duyn khi, ngoi ra khng cn s la chn no khc. Do hn nh ch c hai s hu, s hu-c-t-tnh v s hu v t tnh, Trung lun ph nh s hu-c-t-tnh thuyt minh s hu v t tnh ng nh ci th hin hu ca vn php. Mt trng hp khc: Bn n vn s hin-khi-c-t-tnh thi ch c bn trng hp bt kh hu m thi: t chnh n, t ci khc, t c hai, v khng c nguyn nhn. Nu c bn thin kin u b khc t, tt nhin s hin-khi-c-t-tnh b ph nh v s vng mt t tnh c xc nhn. i vi mt s lun s Trung qun, h khng cng nhn c s vng mt t tnh. H cho rng ph nh l ri khng cn phi khng nh thm l c ci ny hay ci kia. Theo h, ph nh c bn thin kin l mt phng cch dp b ngn ng v lun l nhm hng dn tm thc nhy vt ln mt bnh din nhn thc cao hn, siu qu t duy phn bit. Ngc li, i vi gio phi M vng Geluk, mun pht sinh loi tu qun c bit phn tch tnh Khng thi khng cn phi dp b ngn ng v lun l. Lun l rt cn thit trnh lm vo tnh trng nghi hoc v trin khai mt mc minh st, t nh khng ngng tinh tn kho tu tp, khi phn tch, khi minh st, nh lun lun gi qun bnh Ch Qun, v nh nng lc ca thi quen m tri thc chuyn dn thnh tu gic hot dng trong mt lnh vc vt ngoi lng cc hu v v, kh d thnh tu ci thy vn php nh thc. gii thch t c m khng phm li t mu thun, gio phi ny thy cn da trn s kin thc t, phn bit gia 'c s hu', 'c s t hu', 'khng c s t hu', v 's hon ton phi hu'. Theo h, ph nh hu (thin kin th nht) tc l xc quyt khng c s t hu. Ph nh v (thin kin th hai) tc l xc quyt khng c s hon ton phi hu. Nh th, ni hin tng chng phi hu chng phi v tc l xc quyt hin tng chng phi t hu (tc v t tnh) chng phi hon ton phi hu (tc c). Vy hin tng c xc quyt c theo tc c nhng c m v t tnh. 4. Nn hiu rng s hin khi ni n trong bn thin kin: t chnh n, t ci khc, t c hai hp li, v khng do nhn duyn no l s hin-khi-ct-tnh ch khng phi l s hin khi sung m thi. i vi phi ch trng Trung lun ph nh ht thy mi hin tng, nu s hin khi m c (hu), thi khng k c hay khng c t tnh, n phi l mt ci g c th tm thy c khi tra tm. Do , n phi nm trong phm vi bn thin kin ca t c. Phi M vng phn bc ch trng y, ni rng bt k s hin khi no tm thy c trong bn trng hp kh hu ca t c, thi theo

chn hay ngay c theo tc , chng l hin-khi-c-t-tnh. L do: Hin tng tc c khng cn phi phn tch bng bin chng v chng l i tng ca th tc tr tc l ci tr ca ngi phm phu trong th tc. Tr ny thng thng tri nhn biu din ca s vt hin tin theo truyn thng, tp qun, v cng c, khng my may lu phn tch tra tm tht th ca s vt. Th tc tr l chn tri lng i vi hin tng tc c. Tri li, i vi hin-khi-c-t-tnh, bin chng t c l mt hnh thi nhn thc phn tch tm kim s hin khi c hay khng c t tnh. Tuy nhin, khng tm thy c s hin-khi-c-t-tnh khng c ngha l s hin khi khng hin hu. Tt c mi thin kin v s hin-khi-c-t-tnh u b bc b trn c hai phng din chn v tc . Do , s hin-khi-c-t-tnh b bc b, nhng s hin khi khng b ph nh, ngha l vn c hin khi m v t tnh. Tm li, Trung lun khng phi l mt th h v lun ph nhn ht thy mi hin tng. Trung lun ch ph nhn tnh cht kh th kh c ca nhng danh t gi tng m thi. C ba l do bin minh cc hin tng c theo tc c m v t tnh. Th nht, hin tng tc c c tc l c i vi th tc tr. Th n l t lng dng tr phn bit, so snh, loi suy bit. Chnh nh t lng m qun st v phn tch nhn ra cc php khng t c, do nhn duyn ha hp to thnh. Cui cng, bin chng php Trung qun l mt phng tin tuyt xo rt cn thit chng minh tnh phi thc ca vn hu. Chung cuc, mi hin hu tc c u nh huyn, nh mng, v gi danh. Mt quan im khc cho rng i tng b ph nh l t duy phn bit. Theo quan im ny, t duy phn bit l v minh (avidy) chnh cng. V minh khng ch c ngha hp l thiu kin thc m l ngun gc ca phng cch t duy thng tc, thit lp li gii thch phn i s hu thnh c v khng, ri t pht sinh si, i, v sn hn. V th, v minh l gc r ca mi phin no, l cn nguyn s xoay vn trn bnh xe sinh t. Mun c gii thot tt nhin phi on dit v minh, ngha l ph nh ht thy mi hnh thc t duy phn bit. Phi ny cn vin dn kinh lun thng nhc nh rng nn tng ca Bt nh ba la mt khng ta trn ngn ng v lun l, m ta trn nhng trc gic. Ni cch khc, Khng l thnh qu ca trc gic ch khng phi hu qu ca suy lun. Thm vo , Gic ng l ct ci thy s vt ng nh thc, khng vng ng vc, khng kt kin thc, hoc kin chp. Thy nh thc tc l khng thy c ci ng t xc nh nh i lp vi ci phi ng, nhng

thy ci nht nguyn siu vit ln tt c nhng ci i hin v i lp, m t thn vn dung thng tt c mi i th. l ci tu gic bt nh ca ch Pht tuyt i la xa mi vng tng phn bit. "Ci thy ca Pht nhn l thy ci mt trong ci nhiu, l thu r rng hai t tng nghch o nhau khng c ngha l tng sanh tng thuc nhau, m chnh c hai u bnh ng nh nhau ng ha t mt nguyn l duy nht; v chnh l x s ca t do tuyt i. Tm c iu luyn n mc mi thy c khng nh v ph nh u khng p dng c cho thc ti, v ci thc l ci thy bit s vt ng nh thc, hoc ni ng hn, ng nh ci th duyn khi ca chng." (Thin lun, D. T. Suzuki. Tp thng. Trc Thin dch) l nhng nguyn nhn ca quan im phi on tr mi t duy phn bit. Theo quan im ny, mi ngh, mi t tng pht hin ni tm tr u sai lm nn khng ng c chn tm. Vy ngng hn v chm dt nim nim thi mi on tuyt hoc chng thot ra khi vng tri buc tr nn t ti. i vi Tsong-ka-pa, nu chm dt suy t l gii thot thi khi ng m ha ra c gii thot hay sao? V li, chm dt t duy phn bit ngay trong giai on chun b ca o l thi khng lm sao thy r ng dn n tnh Khng. Phn bit v bin chng rt cn thit hiu bit tnh Khng v ba l do sau y. Mt l phi nh rng Bt nh tuy ch trng trn phng din nhn thc lun, tt c hin tng u l biu tng ca tm, ngoi tm ra tt c u khng, nhng ci khng khng phi l ci khng trng rng, h v, ch c ph nh, m l ci khng linh ng, ci khng "diu hu", ci "khng tc th sc". Mt khc, v phng din tu dng, ci khng tuy ph nh thy khng c t tnh nhng v th m khng nh thy khng c g chp trc. Khng chp trc khng phi l xa lnh th gian, sinh hot tiu cc, m l pht huy ci tinh thn hot ng t do v ngi, vn dng tt c mi hot ng v vi, v tc thc hin t bi cu kh trong tinh thn bnh ng, v sai bit. Hai l phi hiu rng mun on tr v minh, khng th bng hnh vi tiu cc chm dt suy tng tru tng m tri li phi tch cc bng vo n lc ca ch vn dng tm nng chng nghim ci i nghch vi ci hnh tng huyn o do v minh sai lm vng to. V minh l ci thy bit in o, ngc li vi tr tu cn bn. V minh ph nhn Gic ng, nhng ngc li Gic ng khng phi l mt khi nim tiu cc ch vn vn c ngha l on dit V minh. Gic ng khng ph nhn g ht. Gic ng l mt khng nh, nh li Pht dy: "Thy Php tc thy Pht, thy Pht tc

thy Php". Dt b khi nim v s hu-c-t-tnh n tnh Khng m ch bng cch ngng hot ng thc thi ging nh trng hp c Pht trc khi thnh o tng tu tp vi hai v o s l rda Klma v Udraka Rmaputra c hai php thin Dit tn nh v Ly thc nh, dit ht mi cm th, dt bt mi t tng v thc khi nhp nh, bin thn xc ta h thnh g . c Pht nhn ra l mt hnh thc tu tp qu tiu cc khng th no a n gic ng. Ba l cn bit rng lc khi u o l a n thc chng tnh Khng phng tin duy nht hiu bit l t duy phn bit. Qu vy, cc php c th phn thnh hai loi: loi hin php (abhimukh), nh sc, thanh, hng, ..., c hin lng tc tri gic n thun thy bit ngay trong st na hin ti v loi n php (paroksa), ty thuc t lng, mt tin trnh so snh loi suy do nhng du hiu c thy bit m suy ra nhng s kin khng hin tin. S phn loi kiu ny khng lt bt c mt php no ra ngoi hai loi . Bt k php no nu khng hin thi n hay ngc li. Tnh Khng theo Tsong-ka-pa l mt php nh mi php khc v c nhin thuc loi n php. Gi nh tnh Khng l hin php thi ai ai cng thy bit ngay c. Trong thc t, u c trng hp nh vy xy ra. Tri thc thng nghim khng th no trc nhn tnh Khng. Cch c nht tm n tnh Khng trong giai on u ca o l l s dng tp qun suy t v nhn thc thng tc. Kinh ni: "V c danh nn c th trc. V c tng nn c th trc". Gi tn v nhn ra tng dng l tc dng ca t duy phn bit. Chp trc v c chp thng i i vi t duy phn bit. T duy phn bit tht ra v hi, nhng khi n i i vi chp trc v c chp thi sinh ra vng tng h lun gy nguy hi rt ln. Theo quan im Trung qun, thay v t duy phn bit, vng tng h lun mi l i tng ph nh. Vng tng y c hiu theo ngha ni n trong i tha ngha chng: "K phm phu m ti i vi s tht bn khi ra cc tng ca cc php, chp ly tng m cho ra danh, y theo danh m gi ly tng, bi ch gi ly chng chn tht, nn ku l vng tng". Ngi Nguyt Xng gii thch thm vng tng l "ci s t ln mt ngha sai lm rng c t tnh". Nh vy, ph nh vng tng h lun tc l ph nh s hu-c-t-tnh m vng tm lm tng l chn thc. B tm lun ch r l do ti sao phi on tn mi vng tng h lun: "Ci php ca ng m l t ni vng tng m sanh ra, n ln lt ny n ra cho n thnh v lng, v bin cc phin no".

V vn ny, Trung lun vit: "Nu khng y tc thi khng th t c chn . Nu khng t c chn , thi khng th hiu c Pht php". Trn phng din nhn thc lun, tc y l ngn ng v lun l. Chnh nh kho s dng ngn ng v lun l m nhn ra nhng vng tng h lun, p dng nhng bin php i tr, v chm dt tnh tng tc ca vng tng h lun trn ng n tnh Khng. Trung lun ph trit mi vng tng h lun minh gii cho thy gi tr ca ngn ng v lun l khng ch thnh cng m l ch tht bi ca n trong s din t Tuyt i. Chnh do s tht bi ny m ngn thuyt tu thnh c Trung o qua php bin chng. iu ny tng quan lin h mt thit n nguyn nhn ng li Trung qun dng thin phn tch luyn tm bng khi nim v dch ha php. Ni n s thnh tu tr Bt nh theo php thin phn tch, c Pht c ln ct ngha: "Ny Kashyapa, th d, ng c xt hai que ci vi nhau lm sinh ra la thi hai que ci y b thiu ri ngay trong tin trnh sinh la. Cng nh th, ny Kashyapa, phn bit ch thc lm pht sinh nng lc thnh t tr Bt nh v tr Bt nh chng ng tc th tiu dit phn bit ch thc." (Bo Tch kinh; Ratnakta Stra). Mc ch chnh yu ca Trung qun lun l ch ng tu tp gii thot v gic ng. V vy Trung qun ph v bc b mi chng ngi che lp, ngn bt con ng thc chng tnh Khng. S ph nhm trc ht vo ci nhn ca phn bit s thc ngha l nhng vng tng chp trc hun tp trong tm t v thy, nhng cm nhim thm cn c kt thnh tp qun v minh trong sinh hot nhn thc sai lm ca hnh gi. Nh trnh by trn, c hai i tng cn ph nh: mt khch th, s hu-c-t-tnh tc yu tnh quyt nh v mt ch th, vng tng h lun tc s chp gi mt cch sai lc ci chng chn tht. Do , c hai cch i tr tng ng. Mt l dng bin chng php tc l mt hnh thc ngn ng v lun l ph nh s hu-c-t-tnh. Hai l tu tp thc nghim, n lc thc hnh mt tin trnh luyn tm trin khai tu qun c bit lnh ng tnh Khng. S hu-c-t-tnh khng phi l mt i tng hin hu. Bi v nu n hin hu thi khng th bc b n c. Tuy nhin, mc du n khng hin hu, nhng v ci ng th b tp kh vng tng t trt ln mt lp hnh tng h o, ci m ta gi l t tnh, lm tr phm phu tng lm nh c tht, cho nn cn phi bc b loi tr ci hnh tng h o . S bc b ny khng ging nh ly ba nh v mt ci bnh, m y l thc hin mt qu trnh chuyn bin tm thc tr nn thy bit nh tht, thy r ci khng c l khng c. Khi tm thc chuyn bin tt p nh vy thi ng nhin cch i tr th hai l tu chng tnh Khng cng ng thi thnh tu.

Ngn ng v lun l s d ng mt vai tr quan trng v cn thit trong tin trnh thanh luyn tm thc chng ng tnh Khng l v trn phng din nhn thc lun, tnh Khng l mt php (dharma) nh mi php khc. N c xem nh ng ngha vi nhng danh t nh: i tng nhn thc (visaya; cnh), hu (bhva), hay kh c (jneya; hu s c). Thng ni n tnh Khng tc l tnh Khng ca mt s vt, ngha l bn th ca s vt y khng c yu tnh quyt nh t n hin hu c. S vt (tc ) v tnh Khng ca n (chn ) thc ra l mt, ci ng th tc khng ca s vt, hay ni theo Tm kinh, 'bt d, tc th'. Nhng i vi t duy phn bit thi l hai s th sai khc c th tch la nhau ra. Chng hn nh mt ci bnh v tnh Khng ca n ng thi hin hu cng mt ch, bt tng ly v v sai bit. Nhng t duy phn bit tch chng thnh hai chng nhng l d b thuyt minh cho k phm phu thng t, m hn na hnh gi c th ch chn tnh Khng ca ci bnh lm mc tu tp nh khng cn ng thi phi qun tng ci bnh. Theo thut ng ca nhn thc lun Trn Na - Thin Ch, ci bnh l mt hin tng nh chc (vidhi), do to tc m c v ty thuc nhn duyn. Ngc li, tnh Khng ca ci bnh l mt hin tng khin tr (pratisedha) ging nh mi tnh Khng khc. C hai u hin hu v l i tng ca chn tri lng, t lng v hin lng. Bn th ca chng u Khng tc v t tnh ging nhau. S tri nhn hai th hin tng sai khc nh vy l do cch thc biu hin ca chng i vi t duy phn bit ch khng da vo cch thc tn ti ca chng. Hin tng khin tr thng c tri nhn bng cch tuyn b khin tr i tng ph nh. Th d: Mun lnh ng 'khngb' thi phi tuyn b khin tr 'b', nhng mun lnh ng 'b', thi khng cn phi tuyn b khin tr 'khng-b' v thc ra, 'khng-b' ngm b khin tr ri. Nh vy khng-b l mt hin tng khin tr v b l mt hin tng nh chc. L do: Nu khng tuyn b khin tr m ch khin tr ngm l hin tng l hin tng khin tr thi ha ra ht thy mi hin tng u l hin tng khin tr. Hin tng khin tr c chia thnh khin tr qu quyt v khin tr khng qu quyt. Khin tr khng qu quyt hm cha mt nim st li sau khi khin tr. Th d cu ni khin tr khng qu quyt "Ch mp Devadatta khng n g trong ngy" c ngha l ch mp n trong m. Khin tr qu quyt khng hm cha mt khng nh no sau khi ph nh. Tnh Khng l mt hin tng khin tr qu quyt bi v dt khot ch ph nh s hu-c-t-tnh m thi.

im phn bit gia khin tr qu quyt v khng qu quyt rt quan trng i vi gio phi M vng Geluk. Gio phi ny dng bin chng ph nh s hu-c-t-tnh. Mt khi mi du vt ca t tnh c ty tr sch bng phng php suy lun thi tnh Khng hin hin. Gi nh tnh Khng l mt hin tng khin tr khng qu quyt thi mc du bch ha mi du vt ca t tnh nhng vn cn c mt ci g st li cn phi tip tc tra tm. Nh th, hnh gi chng bao gi t n im chng ng tnh Khng. Thm na, nu xy ra trng hp ci st li l ci bnh thi ha ra ci bnh l bn tnh chn thc ca n v bin chng a n kt lun ci bnh l mt chn hu! V nhng l do y m gio phi Geluk minh xc tnh Khng l mt hin tng khin tr qu quyt. Chng no tnh Khng l khin tr qu quyt thi th no bin chng cng dn n im lnh ng tnh Khng bi v tnh Khng ch n thun khin tr t tnh (svabhva), i tng phi ph nh. Tnh Khng l tnh khng c t tnh. Ci i tng 't tnh' cn phi bc b thc ra l phi hu, khng tm thy u trong thc ti. Nhng vng tng ca phm phu coi l c tht mi khi suy t, ni nng, v hnh ng. Tri li, s khng c t tnh l mt hin hu v c gi l tnh Khng. Ngi Nguyt Xng ng nht ngha Tht tng vi tnh Khng. Vy Tht tng l tnh v t tnh. T tnh l do ting Phn svabhva dch ra. Svabhva c nhiu ngha v c dch ra nhiu cch khc nhau. Theo ngi Nguyt Xng, ch svabhva trong hai bi tng Trung lun XV.1-2 c hai ngha i nghch nn phi dch ra hai cch khc nhau: 1. Svabhva dch l t tnh, l mt i tng phi hu cn phi bc b. N c ngha l yu tnh quyt nh ca mt vt th t hu, t lp, t tn, v d bit. 2. Svabhva dch l tht tng hay tnh Khng, l mt hin hu. N c ngha l bn tnh chn thc, l chn l cu cnh, l php tnh ca mt hin tng. chng minh s hin hu ca tnh Khng, Tsong-ka-pa da vo hai bi tng u Phm XV: Qun Hu V ca Trung lun v li ch gii ca ngi Nguyt Xng. 1. Chng duyn trung hu tnh Th s tc bt nhin Tnh tng chng duyn xut Tc danh vi tc php.

2. Tnh nhc th tc gi Vn h hu th ngha Tnh danh vi v tc Bt i d php thnh. Thng c dch l: 1. C t tnh (svabhva) trong cc duyn, l mt s sai lm. T tnh (svabhva) m t cc duyn pht sanh th t tnh y chnh l php hu vi sinh dit. 2. Lm th no c th c ngha nu t tnh (svabhva) l mt ci g c to tc? T tnh (svabhva) chnh l ci khng do to tc, khng nh vo php khc m thnh. Th hi ngi Nguyt Xng, Tsong-ka-pa dch ch svabhva trong bi tng XV.1 vi ngha l t tnh. Nhng trong bi tng XV.2 ch svabhva dch vi ngha l tht tng hay tnh Khng. Do , hai cu cui ca bi tng ny m t hai phm tnh ca tnh Khng, 'khng do to tc, khng nh vo php khc m thnh'. Cng vy, bi tng Trung lun XV.7: 7. Nhc php thc hu tnh Hu tc bt ng d Tnh nhc hu d tng Th s chung bt nhin. Thng c dch l: 7. Nu php tht c t tnh (prakrti) th sau l ra khng c s bin d. T tnh (prakrti) nu cn c tng bin d th hon ton khng hp l. Theo Tsong-ka-pa ch prakrti (thng dch l bn tnh, v xem nh ng ngha vi svabhva) phi dch theo ngha l tht tng hay tnh Khng. Do , 'khng bin d' tr thnh phm tnh th ba ca tnh Khng. Da vo ba bi tng trn, Tsong-ka-pa gii thch tnh Khng hin hu v c ba phm tnh: khng do to tc m thnh, khng nh vo php khc m thnh, v bt bin d. on vn dn chng sau y l li ch gii ca ngi Nguyt Xng. "Ci bn tnh nh c (Long Th) i s m t (trong hai cu cui ca XV.2) c hin hu hay khng? c Ti Thng tn tng tuyn thuyt rng tht tng hin hu: 'D Nh Lai c ra i hay khng, tht tng cc php l thng tr nht tng'. Vy th th no l tht tng? l chn tnh ca mt ny, vn vn. V th no l chn tnh ca mt ny, ... ? L ci khng do to tc, khng nh vo php khc m thnh, c th nghim bng th tu

gic on bt v minh. Chn tnh c hin hu hay khng? Nu chn tnh khng hin hu, th hi lch trnh x thn tu thin ca cc v B tt c ngha g? V nguyn nhn no cc v B tt chp nhn bit bao gian kh tu thnh s chng ng tht tng?" Theo Tsong-ka-pa, 'do to tc m thnh' c ngha l trc khng c m nay c thnh lp mi c. Vy 'khng do to tc m thnh' c ngha l khng phi t v m lp thnh hu, khng phi t dit m c sinh. Ni cch khc, chnh ngay trong khi sinh c dit, vy sinh y khng phi l tht sinh. Do , bt sinh. Cng vy, trong khi dit c sinh, nn dit m khng phi tht dit. Do , bt dit. Phm tnh th nht ca tht tng hay tnh Khng nh vy l bt sinh bt dit. Gii thch phm tnh th hai ca tnh Khng c phn tinh t hn. Nu bo 'khng nh vo php khc' c ngha l khng ty thuc nhn duyn, thi lm sao ct ngha c tnh Khng l mt php do duyn sinh nh mi php khc? Bi th cho nn 'khng nh vo php khc m thnh' c gii thch l khng nh vo s thi thit khi nim v nh danh m thnh. Ngoi ra, c mt cch gii thch khc dng php i i. Th d: Thng c nng l v c lnh, c di l v c ngn, ... i vi mt vt, cm gic nng c th i thnh cm gic lnh khi so snh tip xc vi mt vt khc nng hn, cm gic di c th i thnh cm gic ngn khi so snh tip xc vi mt vt di hn. Tnh Khng tc v t tnh khng bao gi c tri nhn l c th thay i thnh mt php khc c t tnh, ngha l tnh Khng c lp i vi mi s so snh. Phm tnh th ba 'khng bin d' c nh ngha l 'khng st na hoi dit'. Th d: Tnh Khng ca mt ci chn hin khi khi ci chn c to tc thnh hnh v dit mt khi ci chn b ph hy. Nh vy tnh Khng ca ci chn khng thng cn v ty thuc vo s hu ca ci chn. Tuy nhin, tng mi mt st na tnh Khng ca ci chn khng hoi dit v khng bin th t mt vt ny thnh mt vt khc nn c gi l 'khng st na hoi dit'. V l do g m Tsong-ka-pa chp nhn li gii thch ca ngi Nguyt Xng xem hai cu cui ca bi tng XV.2 l m t phm tnh ca tnh Khng ch khng phi l ca t tnh? L do sau y c nu ra. T tnh l php h vng bt ngun t v minh, t s ngu dt, m lm hun tp vo tm thc t v thy. Tri li, ba phm tnh khng do to tc, khng nh vo php khc, v khng bin d l do hc hi hay gi thit m c. Bi vy, nu ba

phm tnh y c coi nh l m t t tnh thi ph nh t tnh tr thnh ph nh ba phm tnh y. Mt s ph nh nh vy khng i tr v minh ng mc v do , hnh gi khng c gii thot ra khi vng sinh t lun hi. Phi trit ph nh t tnh hiu theo ngha l do v minh t v thy m chp trc s vt t hu, t lp, v t tn thi mi on tn v minh, t do gii thot. V th m ba phm tnh y phi c xem nh m t tnh Khng. Sau khi hiu bit th no l ci i tng ph nh, cu hi "Ti sao cn phi nhn r i tng ph nh?" ng nhin c t ra. Theo Tsong-ka-pa, li lm khng xc nh ng ci g phi bc b l do hoc ph nh cha n mc hoc do ph nh qu mc. Ph nh ba phm tnh, khng do to tc, khng nh vo php khc, v khng bin d, l ph nh cha n mc dn n cc oan thng kin. Ph nh tt c mi hin tng hay ph nh t duy phn bit l ph nh qu mc a n cc oan on kin. Trong trng hp ny, th gii tr thnh mt o gic, cuc sng ha ra khng c gi tr, nn ny sinh t tng c th hnh ng ty s thch m khi chu trch nhim v cc hnh vi ca mnh. Do , thng xuyn to nghip, ri b nghip lc ko dn, phi chu sinh t lun hi. Nh vy s bit r i tng ph nh l iu kin cn thng t o l duyn khi Trung o. Lc mi pht b tm, hnh gi khng th no nhn thy s sai bit gia s hu v s hu-c-t-tnh. Chp th s hu-c-t-tnh khng bt ngun t s hc hi m chnh do tp kh lu i lu kip to ra. Trong tim thc ca hnh gi lun lun c tp qun m lm nhn ci ch c danh tng gi di khng h tht c thnh ci tht c. Mi khi t tnh b ph hnh gi tng chng nh chnh s hu b ph. Bi m qung chp th mi s hu u c t tnh nh vy m hnh gi b buc vo vng lun hi sinh t. t gii mi dy tri buc ca vng tng m lm, hnh gi mt mt, tinh tn tch ly cng c, thanh lc bn thn, cng dng, tinh tn trong vic thc hnh su ba la mt. Mt khc, tu tp qun Khng tc l qun cc php u Khng, tuy chng hin ra s s trc mt. im then cht ca qun Khng l phi xc nh ci g phi bc b, ngha l phi bit nhn din bng nhng kinh nghim tm linh sng ng ci vt th phi hu thng b nhn lm l t tnh hay ng. V nu khng nhn bit r ci ng phi bc b thi sau mt lot ph nh s khng th no hiu bit c ci g cn lu li l v ng. V nh trng hp khng th bt trm nu khng nhn ra k trm hay khng th bn mt mi tn nu khng th thy mc tiu. Thm na, nu khng bit nhn din ci ng i tng ca s bc b, hnh gi c th i tm

mt ci ng khc bng cch khin tr dn dn tt c nhng g tng l thnh phn ca ng nh lt b chui tm li cng. Kt qu l bc b mt ci ng gi danh gi lp ch khng phi ci ng c cho l tht c t tnh, v cui cng ri vo trong ci khng trng rng ton din. Sau khi nhn r i tng ph nh thi hnh gi bt u giai on tm kim ci i tng y. y cng l lc hnh gi phi khm ph ra ci hnh thc chp ng tc l ci cch tm bm ly mt i tng c xem l tht c t tnh. Trong trng thi thin nh tp trung hnh gi dng t duy suy l s dng mi hnh thc lun l phn tch tm cho ra ci i tng phi bc b y. Khi vn dng tr gic sc bn n tn cng m vn khng thnh cng, hnh gi trin khai mt nim xc tn sng ng rng i tng ph nh hon ton phi hu. Tnh phi hu sau c qung din bao trm ht thy mi php. Cui cng, nh nng lc ca s quen thuc s dng va tnh ch va tu qun, va thin tp trung va thin phn tch, hnh gi thnh tu phi hp tm tnh ch vi tu qun c bit trc ch vo tnh Khng ca vn php. Sau giy pht chng ng tnh Khng, hu c tr thy bit r vn hu l duyn khi nn v t tnh. Mi ng hu u l danh t gi tng theo tc c. Tm li, nhn r i tng ph nh l yu t cn bn hiu r nguyn nhn v ngha ca nhng giai on tin trin trong l trnh tu tp. Qu trnh tu dng y chuyn m thnh ng, ri do ng m thng t gi tr ca s nghip t li, li tha ngay trong th gian h gi ny, c B tt Long Th tuyn thuyt mt cch ngn gn nhng rt y trong bi tng XXIV.18: "Cc php do Duyn khi, nn ta ni l Khng, l Gi danh, v cng chnh l Trung o". ---o0o--HT