TI LIU BI DNG KIN THC NGN HN NGHIP V THM NH GI Chuyn ngnh: C S HNH THNH GI ================ CHNG I BN CHT KINH

T CA PHM TR GI C
I. CC KHI NIM V GI TR, GI C

Chng ta u bit rng, con ngi ngay t khi xut hin tin hnh cc hot ng kinh t. Hot ng kinh t lun gi v tr trng tm trong mi hot ng x hi v l c s cho cc hot ng vn ho, chnh tr, khoa hc, x hi. Khi nghin cu cc hot ng kinh t, ngi ta a ra nhng t tng , nhng quan im kinh t khc nhau, t tng kinh t xut hin l do qu trnh hot ng kinh t ny sinh nhiu vn cn gii p. T thi c i v trung i, ngi ta nghin cu cc vn kinh t nh; rung t, thu kho, tin t ... nhng nhng vn ny cha c tnh khi qut, h thng v cha to ra c khoa hc kinh t. T th k XV, khi kinh t hng ho TBCN bt u phi thai , cc vn kinh t c nghin cu mt cch h thng. n th k XVII XVIII nn kinh t TBCN pht trin mnh m, cc vn kinh t chnh tr c nghin cu mt cch t m, ton din v tr thnh mn Khoa hc tht s L thuyt kinh t chnh tr T bn c in ra i. Cng t y, nhng vn v gi tr, gi c c cc nh kinh t a ra nghin cu, phn tch. 1. Hc thuyt kinh t c in nc Anh 1.1 L thuyt v gi tr lao ng ca William.Petty (1623 - 1687). William.Petty l mt trong nhng ngi sng lp ra hc thuyt kinh t c in Anh. ng sinh ra trong mt gia nh th th cng, c trnh tin s vt l, l nhc trng, l ngi pht minh ra my mc, l bc s trong qun i v l mt i a ch. ng vit nhiu tc phm v kinh t nh iu c v thu v thu thu S hc chnh tr, Bn v tin t, ... Trong tc phm Bn v thu kho v l ph ng nu ra nguyn l gi tr lao ng v 3 phm tr v gi c. l gi c t nhin, gi c nhn to v gi c chnh tr. Th no l gi c t nhin? ng vit Mt ngi no , trong thi gian lao ng khai thc c 1 ounce bc v cng thi gian sn xut c 1 Barrel la m, th 1 ounce bc l gi c t nhin ca 1 Barrel la m. Nu nh nhng m mi giu qung hn, nn cng mt thi gian lao ng , by gi khai thc c 2 ounce bc th 2 ounce bc l gi c t nhin ca 1 Barrel la m.
1

Nh vy, gi c t nhin l gi tr hng ho. N do lao ng ca ngi sn xut to ra. Lng ca gi c t nhin, hay gi tr, t l nghch vi nng sut lao ng khai thc bc. Nu nh gi c t nhin l gi tr hng ho, th gi c nhn to l gi c th trng ca hng ho. ng vit T l gia la m v bc ch l gi c nhn to ch khng phi l gi c t nhin. Theo ng, gi c nhn to thay i ph thuc vo gi c t nhin v quan h cung cu hng ho trn th trng. V gi c chnh tr, W.Petty cho rng, n l loi c bit ca gi c t nhin. N cng l chi ph lao ng sn xut hng ho, nhng trong nhng iu kin chnh tr khng thun li. V vy, chi ph lao ng trong gi c chnh tr thng cao hn so vi chi ph lao ng trong gi c t nhin bnh thng. i vi W.Petty, th vic phn bit gi c t nhin, tc l hao ph lao ng trong iu kin bnh thng vi gi c chnh tr l lao ng chi ph trong iu kin chnh tr khng thun li c ngha to ln. ng l ngi u tin trong lch s t nn mng cho l thuyt gi tr lao ng. Tuy nhin, l thuyt gi tr lao ng ca W.Petty cn chu nh hng t tng ch ngha trng thng. ng ch tha nhn lao ng khai thc bc l ngun gc ca gi tr, cn gi tr ca cc hng ho khc ch c xc nh nh qu trnh trao i vi bc. Mt khc, ng c lun im ni ting l: Lao ng l cha cn t l m ca mi ca ci . V phng din ca ci vt cht, l cng lao to ln ca ng. Nhng ng li xa ri t tng gi tr lao ng khi kt lun Lao ng v t ai l c s t nhin ca gi c mi vt phm tc l c lao ng v t ai l ngun gc ca gi tr. iu ny l mm mng ca l thuyt cc vn sn xut to ra gi tr sau ny. 1.2 L thuyt v gi tr lao ng ca A.am.Simith (1723 - 1790). So vi W.Petty, l thuyt gi tr lao ng ca A.Smith c bc tin ng k. Trc ht, ng ch ra rng tt c cc loi lao ng sn xut u to ra gi tr, lao ng l thc o cui cng ca gi tr. ng phn bit s khc nhau gia gi tr s dng v gi tr trao i v khng nh gi tr s dng quyt nh gi tr trao i. Khi phn tch gi tr hng ho, ng cn cho rng, gi tr c biu hin gi tr trao i ca hng ho, trong quan h s lng vi hng ho khc, cn trong nn sn xut hng ho pht trin, n c biu hin tin. ng ch ra lng gi tr hng ho l do hao ph lao ng trung bnh cn thit quyt nh v a ra 2 nh ngha v gi c l gi c t nhin v gi c th trng. V bn cht, gi c th trng l biu hin tin t ca gi tr. ng vit: Nu gi c ca mt loi hng ho no ph hp vi nhng g cn thit cho thanh ton v a t, tr lng cho cng nhn v li nhun cho t bn c chi ph cho khai thc, ch bin v a ra th trng th c th ni
2

hng ho c bn theo gi c t nhin. Cn gi c thc t m qua hng ho c bn gi l gi c. N c th cao hn, thp hn hay trng hp vi gi c t nhin. Theo ng, gi c t nhin c tnh khch quan, cn gi c th trng ph thuc vo nhiu yu t khc nh; gi c t nhin, quan h cung cu... Tuy nhin, l thuyt gi tr lao ng ca A.Smith cn c hn ch. ng nu ln 2 nh ngha: Th nht, gi tr do lao ng hao ph sn xut hng ho quyt nh. Lao ng l thc o thc t ca mi gi tr. Vi nh ngha ny, ng l ngi ng vng trn c s l thuyt gi trlao ng. Th hai, ng cho rng, gi tr l do lao ng m ngi ta c th mua c bng hng ho ny quyt nh. T nh ngha ny, ng suy ra gi tr do lao ng to ra ch ng trong nn kinh t hng ho gin n. Cn trong nn kinh t TBCN, gi tr do cc ngun thu nhp to thnh, n bng tin lng cng vi li nhun v a t.. ng cho rng Tin lng, li nhun, a t l 3 ngun gc u tin ca mi thu nhp cng nh l ca bt k gi tr trao i no. T tng ny xa ri l thuyt gi tr lao ng Gi tr l do lao ng hao ph sn xut hng ho quyt nh, lao ng l thc o thc t ca mi gi tr. 1.3 L thuyt gi tr lao ng ca David Ricardo (1772 - 1823). Trong l thuyt gi tr lao ng, D.Ricardo da vo l thuyt ca A.Smith v k tha, pht trin t tng ca A.Smith. ng phn bit r 2 thuc tnh ca hng ho l gi tr s dng v gi tr trao i v ch r gi tr s dng l iu kin cn thit cho gi tr trao i, nhng khng phi l thc o ca n. V gi tr trao i l gi tr tng i c biu hin mt s lng nht nh ca hng ho khc (thay tin t) nn Ricardo t vn l bn cnh gi tr tng i, cn tn ti gi tr tuyt i. l thc th ca gi tr, l s lng lao ng kt tinh, gi tr trao i l hnh thc cn thit v c kh nng duy nht biu hin gi tr tuyt i. D.Ricardo sot st li l lun gi tr ca A.Smith, gt b nhng d tha v mu thun trong l thuyt kinh t ca A.Smith. Chng hn, trong nh ngha v gi tr ca A.Smith, D.Ricardo ch ra l nh ngha Gi tr lao ng hao ph quyt nh l ng, cn nh ngha Gi tr lao ng m ngi ta c th mua c bng hng ho ny quyt nh l khng ng. Theo ng, khng phi ch trong nn sn xut hng ho gin n m ngay c trong nn sn xut ln TBCN, gi tr vn do lao ng quyt nh. D.Ricardo cng khng nh Gi tr l do lao ng hao ph quyt nh v cu to gi tr hng ho bao gm 3 b phn l: c+v+m, nhng ng cng cha phn tch c s dch chuyn c vo sn phm mi din ra nh th no. ng c nh phn tch lao ng gin n v lao ng phc tp, qui lao ng phc tp thnh lao ng gin n trung bnh. ng cho rng, lao ng x hi cn thit
3

quyt nh lng gi tr hng ho, song li cho rng, lao ng x hi cn thit do iu kin sn xut su nht quyt nh. Phng php nghin cu ca ng cn c tnh siu hnh. ng coi gi tr l phm tr vnh vin. l thuc tnh ca mi vt, ng cha phn bit c gi tr hng ho v gi c sn xut, cha thy c mu thun gia gi tr v gi tr s dng v cha c c l thuyt tnh hai mt ca lao ng. Tm li, Hc thuyt kinh t ca D.Ricardo t ti nh cao ca kinh t chnh tr T sn c in. ng ng vng trn c s l thuyt gi tr lao ng gii thch cc vn l thuyt kinh t. Nu A.Smith c cng lao trong vic a tt c cc quan im kinh t t trc cu kt li thnh mt h thng. Th D.Ricardo xy dng h thng trn mt nguyn tc thng nht, l thi gian lao ng quyt nh gi tr hng ho. 2. Quan im v Gi tr lao ng ca trng phi kinh t chnh tr t sn tm thng. a) L thuyt tnh hu dng ca J.Batis.SAY (1767 - 1832) J.B.Say l nh kinh t hc ngi Php, mt trong nhng i biu u tin ca kinh t chnh tr t sn tm thng. ng sinh ra trong mt gia nh i ph thng thnh ph Lyon. ng l Gio s kinh t ca nhiu trng i hc Php. J.B.Say vit kh nhiu tc phm v kinh t, trong c 3 tc phm ln tiu biu hn c l Lun vn kinh t chnh tr hc (1802) Vn p v kinh t chnh tr hc (1817) v Gio trnh kinh t chnh tr hc (1830). Trong tc phm Gio trnh kinh t chnh tr, ng a ra quan nim cho rng cc cng dng c to ra trong qu trnh sn xut lm cho vt phm c gi tr. Nh vy, theo ng th gi c l thc o ca gi tr, cn gi tr c o bng tnh hu ch ca vt phm. ch li ca vt phm cng nhiu, th gi tr ca n cng cao. J.B.Say vit rng sn xut to ra tnh hu dng v tnh hu dng truyn gi tr cho vt phm. Theo ng, tham gia vo vic sn xut gi tr l c 3 yu t: lao ng ca cng nhn to ra tin lng, t bn (t liu sn xut) to nn li nhun v cui cng l t nhin (rung t) to nn a t. ng khng nh khng phi ch c lao ng mi to ra gi tr, m c t bn v t nhin cng to ra s phc v cho nn cng tham gia vo vic to ra gi tr. T ng i n kt lun: Sn xut khng phi l ci g khc, m l to ra s phc v, v ngc li tt c nhng g to ra s phc v u l sn xut. Nh vy, khc vi trng phi tn c im, J.B.Say ng nht gi tr vi gi tr s dng v ph nhn vai tr duy nht ca lao ng trong vic to ra gi tr ca hng ho. ng cn cho rng, gi tr ch c xc nh trn th trng tc l ch c xc nh trong trao i. Thc o gi tr ca mt vt phm chnh l s lng vt phm khc m ngi khc a li i ly vt phm .
4

Ni khc i theo ng, gi tr c quyt nh vi quan h cung cu. R rng y, Say ng nht gi tr vi gi c th trng. b) Quan nim ca T.Malthus v gi tr hng ho, v li nhun v nhng ngi th ba. Thomas Robert Malthus (1766-1834) l nh kinh t hc ngi Anh. ng sinh ra trong mt gia nh qu tc, l Gio s kinh t chnh tr trng Trung hc ca Cng ty ng n. T.Malthus vit nhiu tc phm v kinh t nh. Tiu lun v nguyn l dn s Nhng nguyn l v kinh t chnh tr hc, o lng gi tr v nhiu tc phm khc. Trong tc phm Nhng nguyn l v kinh t chnh tr hc, ng a ra quan nim v gi tr hng ho, li nhun v nhng ngi th ba th hin trn my vn sau: - V gi tr hng ho: T.Malthus bm vo cch hiu sai ca A..Smith v vn ny t ng cho rng, gi tr ca hng ho khng phi l do lao ng hao ph sn xut ra hng ho quyt nh, m do lng lao ng mua c bng nhng hng ho quyt nh. - V li nhun. ng gn li nhun vo chi ph sn xut v gii thch: Li nhun ch l khon cng thm danh ngha vo gi c hng ho m ngi mua phi tr. Cn lu thng ch l lnh vc trong s thng d ra y xut hin nh bn hng ho y t hn khi mua. - V Nhng ngi th ba. Theo ng, c cu x hi ca x hi t bn bao gm 3 b phn: Cng nhn, cc nh T sn v tng lp a ch, qu tc... Trong , cng nhn ch l ngi mua hng ho, m khng phi l ngi bn hng ho. Nhng vic mua hng ho ca h ch gii hn trong tin cng. Do vy, ngay c khi chp nhn mua hng vi mt gi t hn lng lao ng hao ph vt ho trong cc hng ho, cng nhn cng ch em li mt phn li nhun cho nh t sn. Rt cuc, theo cch lp lun ca Malthus, giai cp t sn khng th thc hin c ton b li nhun ca mnh, nu ch da vo kh nng thanh ton ca ring cng nhn tc l ch bng cch trao i sn phm ly tin cng. Trong khi , cc nh t bn va l ngi mua, va l ngi bn. Tin m dng mua chnh l s tin thu c khi bn hng. Tm li, s thit thi khi mua, s c b li khi h bn hng t hn. Rt cuc h khng thu c li nhun. Ngoi hai giai cp trn, cn mt b phn khc ch mua m khng bn. chnh l nhng a ch v qu tc thng tr v cc quan chc nh nc. Li nhun ca nh t bn thu c ch yu l nh bn hng ho t hn cho nhng ngi th ba ny. R rng, T.Malthus t mu thun, khi khng gii thch r ngun gc thu nhp ca b phn th ba v lng trnh vn quan trng rng l
5

ngi mua, chnh b phn th ba phi c tin v thc t s tin cng ly t hot ng chung ca nn kinh t m ra v ng ra b phn th ba l nhng ngi ch thu m khng phi tr vt ngang gi (nh nhng ngi cng nhn trong x hi t bn). 3. Quan im v gi tr-lao ng ca trng phi kinh t hc tiu t sn. 3.1 Quan im v gi tr lao ng ca Sismondi (1773-1842). Jean-Cheles, Lionard Sismondi, l nh kinh t hc Thu S, ng xut thn trong mt gia nh qu tc. ng tt nghip i hc tng hp v lm vic ti ngn hng Lin (Php) mt thi gian ngn. Nm 1800, ng bt u nghin cu khoa hc v vit nhiu tc phm nh: Kinh t chnh tr (1818), nhng nguyn l mi ca kinh t chnh tr hay bn v mi lin h gia ca ci vi nhn khu (1819) v nhiu tc phm khc. V l lun gi tr lao ng, Sasmondi hnh thnh lun im: Lao ng l ngun gc ca ca ci. ng thy c mu thun gia gi tr s dng v gi tr ca hng ho. ng tin thm 1 bc so vi D.Ricardo l a ra thc o gi tr hng ho: thi gian lao ng x hi cn thit. Do , ng qui lao ng thnh mi lin h gia nhu cu x hi v thi gian lao ng x hi cn thit tho mn nhu cu. Tuy nhin, so vi D.Ricardo th Sismondi cn c ch tht li. Chng hn, D.Ricardo coi gi tr tng i ca hng ho c o bng lng lao ng chi ph sn xut ra hng ho, cn Sismondi, gi tr tng i ca hng ho c qui nh bi cnh tranh, bi lng cu v hng ho. K tha quan im ca A.Smith, ng cho rng sn phm x hi gm 2 thnh phn: Phn ca cng nhn (tin lng), phn ca t bn a ch (li nhun v a t). Theo ng, tin t cng nh hng ho khc, n l sn phm ca lao ng. Tin l thc o chung ca gi tr. ng nu ra vai tr ca tin trong trao i: Vt trung gian, lm cho trao i c d dng hn. ng hiu v khng nh s khc nhau gia tin giy v tin tn dng. Do , ng hiu c tnh trng lm php. Tuy vy, ng cha thy c ngun gc, bn cht v chc nng ca tin. 3.2 L lun gi tr gi tr xc lp ca Pi-e Gi-Dp Prung (18091865). Pi-e Gi-Dep Prung l nh kinh t tiu t sn v x hi hc Php, ng xut thn t mt gia nh th th cng ngho. ng vit nhiu tc phm v kinh t nh: S hu l g (1840), H thng mu thun kinh t hay trit hc ca s khn cng (1846) v nhiu tc phm khc.

V l lun gi tr, do s khng hiu bit y bn cht cc phm tr kinh t ca Prung nn ng c nhng quan im sai lm th hin tp trung l lun gi tr ca ng. Theo ng, gi tr-phm tr hon ton tru tng, n bao gm 2 mt mu thn vi nhau: Gi tr s dng v gi tr trao i, chng phn nh hai mt khuynh hng mu thun: di do v khan him. Theo ng, gi tr s dng l hin thn ca s di do, cn gi tr trao i l hin thn ca s khan him. Mu thun tng tng ny ch c th xo i bng vic thit lp s trao i ngang gi, tc l gi tr xc lp. Do , ng ngh khng ch sn xut nhng hng ho, m cn i hi to ra s trao i ngang gi tt c cc hng ho c thc hin, tc l bin thnh gi tr xc lp. Tc l, gi tr m n xut hin trong trao i v th trng chp nhn, ng cho rng trao i v lao ng l ngun gc gi tr. C.Mc nhn xt. L lun gi tr ca Prudong l s gii thch mt cch khng tng l lun ca Ricardo. V bng chnh cch bp mo, tm thng ho c nhng phm tr gi tr khc. 4. Hc thuyt L lun v gi tr, gi c ca KMarx (1818 - 1883). F.Engels (1820 - 1895) Da trn quan im lch s, KMarx thc hin mt cuc cch mng v hc thuyt gi tr lao ng. Cc nh kinh t trc KMarx ch phn bit r 2 thuc tnh ca hng ho: Gi tr s dng v gi tr trao i c mu thun. Tri li, KMarx khng nh, hng ho l s thng nht bin chng ca 2 mt: Gi tr s dng v gi tr. Gi tr s dng l cng dng ca sn phm c th tho mn nhu cu no ca con ngi. V d, cm n, xe p i li... vt phm no cng c mt s cng dng nht nh. Cng dng ca vt phm l do thuc tnh t nhin ca vt cht quyt nh. Gi tr s dng l phm tr vnh vin v l vt mang gi tr trao i. Ln u tin, gi tr c xem xt nh l quan h sn xut x hi ca nhng ngi sn xut hng ho, cn hng ho l nhn t t bo ca x hi t sn. ng phn tch tnh cht 2 mt ca lao ng sn xut hng ho l lao ng c th v lao ng tru tng, lao ng t nhn v lao ng x hi. ng khng nh ch c lao ng tru tng to ra gi tr hng ho. Gi tr hng ho l lao ng x hi ca ngi sn xut hng ho kt tinh trong hng ho - cht ca gi tr l lao ng. Sn phm no lao ng hao ph sn xut ra chng cng nhiu th gi tr cng cao. Gi tr l ni dung, l c s ca gi tr trao i; cn gi tr trao i l hnh thc biu hin ca gi tr ra bn ngoi. Gi tr l 1 phm tr lch s gn lin vi sn xut hng ho. Cht ca gi tr l lao ng tru tng ca ngi sn xut hng ho, kt tinh trong hng ho. Lng gi tr l do lng lao ng hao ph sn xut ra
7

hng ho quyt nh, lng gi tr ca hng ho do thi gian lao ng quyt nh. Lng gi tr hng ho c cu thnh bi 3 b phn: c + v + m. T vic phn tch cc phm tr gi tr nu trn, KMarx a ra nh ngha v gi c Gi c l s biu hin bng tin ca gi tr hng ho. Gi c y l gi c hng ho, l mc gi m c x hi tha nhn. Gi tr hng ho l gi tr x hi, c o bng thi gian lao ng x hi cn thit sn xut ra hng ho, ch khng phi l gi tr c bit ca tng ngi sn xut. 5. Hc thuyt L lun v gi tr, gi c ca trng phi tn c in L lun v gi tr ca cc trng phi c in Trng phi o (Viene) m i biu chnh l mt s gio s ca cc Trng i hc o nh; Cerl Manger (1840 - 1921), Bom-Bawerk (1851 - 1923) ... l l thuyt v gi tr ch li, gi tr ch quan. - L lun ch li gii hn. ch li gii hn l ch li ca vt cui cng a ra tho mn nhu cu. Vt c ch li nh nht, ch li quyt nh ch li ca cc vt phm khc. Cc nh kinh t tn c in gii thch rng: S n v sn phm cng t th ch li gii hn cng ln. Khi s lng sn phm tng ln th tng ch li tng ln, cn ch li gii hn th gim xung. Nn sn phm c tng ln mi th ch li gii hn c th bng s khng. V d: 1 ngy dng 4 thng nc. Thng th nht tho mn nhu cu bc thit nht l nu n, nn ch li ln nht, chng hn l 9. Thng th 2, ung, t cp thit hn, nn c ch li l 4. Thng th 3 tm git, c ch li l 2. Thng th 4, ti hoa ch li t nht l 1. Nh vy, ch li gii hn s l ch li cc thng nc th 4, n l 1. V nh vy l ch li chung ca cc thng nc. - L lun gi tr ch li gii hn. Theo cc nh kinh t tn c in; gi tr hng ho khng phi do ch li ca n quyt nh mt cch gin n, m gi tr hng ho l do s ch li c gii hn ca n quyt nh. Ngha l, do s nh gi ch quan v ch li ca mt n v hng ho, tc l li ch do quan h ca n vi nhu cu ca ngi tiu dng quyt nh (ch li ch quan). Nh vy, gi tr hng ho ph thuc vo ch li ch quan v s khan him ca sn phm. S thc l lun gi tr ch li gii hn chng c gii p g. Tht r rng s nh gi ch quan v 1 kg lng thc i vi ngi no khc c bn i vi ngi ngho i, nhng c 2 u mua 1 kg lng thc v u phi tr tin nh nhau. M c s ca gi c l gi tr, m gi tr ln hay nh khng ph thuc vo s nh gi ch quan quyt nh.

L lun ch li gii hn lm cho s lng gi tr hng ho ph thuc vo s khan him ca hng ho. Tht ra s him c tng i ca hng ho ph thuc vo gi tr cao ca hng ho y, m gi tr ca hng ho l do hao ph lao ng x hi cn thit quyt nh. Thng qua gi c th trng, gi tr hng ho tc ng n qui m sc mua v s cung cp hng ho cng s thch ng c vi qui m ca nhu cu. - L thuyt cung cu v gi c Phi tn c in cho rng, gi c ch l quan h v lng gi hng ho v tin khi trao i, do ngi bn, ngi mua tho thun vi nhau. Ngi mua nh gi theo ch li gii hn ca sn phm, ngi bn nh gi theo chi ph sn xut. Nhng ngi bn ng nht vi cung, nhng ngi mua ng nht vi cu trn th trng. Ta c s : P D S

S D Q Hnh 1.1: Cung-cu hng ho - ng cu DD phn nh mi quan h lng cu v gi c hng ho. - ng cung SS phn nh mi quan h lng cung v gi c hng ho. - im gp nhau ca DD v SS l phn nh gi c cn bng. * co gin ca cu; ch s bin ng ca cu trc s bin ng ca gi c. = d/d : P/p Trong : K; l h s co gin ca cu d/d; s bin i ca cu
9

 P/p; s bin i ca gi Khi: >1: Cu co gin <1: Cu khng co gin =1: Cu thay i cng t l vi gi. T vic nghin cu cc hc thuyt Gi tr lao ng ca cc nh kinh t, chng ta c th a ra khi nim v gi c th trng. Gi c th trng l s biu hin bng tin ca gi tr hng ho. Gi tr th trng l kt qu ca s san bng cc gi tr c bit ca hng ho trong cng mt ngnh thng qua cnh tranh. Cnh tranh trong ni b ngnh dn ti s hnh thnh mt gi tr x hi trung bnh C s ca gi c hng ho. 6. Cc hnh thi biu hin ca gi theo gc Marketing. Trong nn sn xut hng ho, sn xut sn phm, a ra th trng cn phi hao ph mt lng lao ng cn thit chnh l gi tr ca hng ho. Thng qua hot ng trao i gia ngi bn v ngi mua, m hnh thnh nn mc gi ca hng ho, dch v. Tuy nhin, do c th ca mt s ngnh, mt s sn phm m gi c c cc tn gi khc nhau. V d: tin lng, tin cng l gi c hng ho sc lao ng, li sut l gi s dng tin, gi cc l gi cc dch v vn chuyn, thng tin. Hc ph l gi ca cc kho hc, tin thu l gi nh hay s dng cc phng tin no , l ph l gi cc dch v chuyn nghip nh lut s, bc s; hoa hng l gi thc hin cc chc nng thng mi; gi c l gi ca hu ht cc loi hng ho v dch v. Theo gc ng dng Marketing vo thc tin kinh doanh, c th nh ngha gi nh sau: * Vi hot ng trao i; gi c c nh ngha Gi l mi tng quan trao i trn th trng . Khi tin hnh cc hot ng sn xut kinh doanh, ngi sn s xut ra 1 lng sn phm nht nh v nhng sn phm ny a ra th trng tiu th tc l din ra hot ng trao i, th sn phm mi l hng ho v thng qua hot ng trao i mc gi ca hng ho hnh thnh. V vy, khng th thiu vng gi c bt k mt hot ng trao i no. Trao i qua gi l trao i da trn gi tr ca nhng th em trao i. Khi thc hin trao i qua gi, trc ht phi nh gi c gi tr ca cc th em trao i. Nu tiu chun ca gi tr l li ch kinh t th s chp nhn mt mc gi ph thuc rt ln vo s xt on li ch m cc thnh vin tham gia trao i nh gi v mc gi . Mt mc gi khng c chp nhn trong trao i thng xut pht t vn ct li l li ch ca mt hoc c 2 bn tham
10

gia trao i khng c tho mn. Cho d gi c mang nhiu tn gi khc nhau nhng chng u cha ng mt ngha kinh t chung: li ch c xc nh bng tin. * Vi ngi bn: Gi c c nh ngha Gi c mt hng ho, dch v l khon thu nhp ngi bn nhn c v vic tiu th sn phm . Trong hot ng trao i, ngi bn ng vai tr cung ng hng ho v dch v tho mn nhu cu v c mun ca ngi mua v mun bn c gi cao nht, cao hn gi tr hng ho. Bi v, cng bn c gi cao th sau khi b p c chi ph sn xut th phn di ra l li nhun ca ngi bn. M trong kinh doanh, ti a ho li nhun thng xuyn c cc nh sn xut kinh doanh quan tm v hng ti. Tuy nhin, trn th trng trong mt khong thi gian nht nh, ch chp nhn mc gi ph hp vi gi tr hng ho (gi tr x hi). Gi c c th ln cao hoc gim xung ph thuc vo quan h cung v cu trn th trng Nhng gi c lun soay quanh gi tr hng ho. i vi ngi bn, nhn thc v gi c sn phm c th hin qua ng thc sau: Gi ca n v hng ho dch v = S lng hng ho, dch v tiu th Tng doanh thu

* Vi ngi mua: Gi c nh ngha; Gi c ca mt sn phm hoc dch v l khon tin m ngi mua phi tr cho ngi bn c quyn s hu, s dng sn phm hay dch v . Trong trao i hng ho, dch v, ngi mua l ngi c ting ni cui cng v mt mc gi c thc hin. Ngi mua tham gia trao i nhm tm kim nhng li ch m hng ho v dch v c th tho mn nhu cu v c mun ca h. S tin m ngi mua phi tr cho hng ho, dch v c quyn s hu, s dng chng chnh l gi c ca hng ho, dch v . Gi c l nhng chi ph bng tin m ngi mua phi b ra c c nhng li ch m h tm kim hng ho, dch v . V vy, gi thng l ch s quan trng c s dng trong qu trnh la chn v mua sn phm ca ngi mua. N va l cng c kch cu sn phm, va km hm nhu cu ca con ngi v sn phm. Thch mua r l xu hng c tnh qui lut trong ng x v gi ca ngi mua. Khi cc iu kin khc nh nhau (cht lng sn phm, mu m, nhn hiu...) ngi mua lun tm n nhng ngi bn c mc gi a ra thp nht.
11

Gi c l 1 yu t quan trng (trong nhiu trng hp mang tnh quyt nh) ca ngi mua trong vic quyt nh mua hay khng mua sn phm. Tuy nhin, trong mt s trng hp, gi c khng mang tnh quyt nh, i vi ngi mua; cc yu t phi gi c (li sng, tm l...) cn nh hng ti hnh vi ca ngi mua ln hn c nh hng ca gi c.
II. BN CHT KINH T CA PHM TR GI C (THEO HC THUYT K.MARX).

1. Gi c v gi tr hng ho c mi quan h cht ch vi nhau: Trong nn sn xut hng ho, sn xut ra 1 loi sn phm thng c nhiu ngi sn xut cng tham gia, nhng iu kin sn xut, trnh tay ngh, my mc thit b khng ging nhau. V vy, mc hao ph lao ng c bit ca tng nh sn xut s khc nhau tc l, gi tr c bit khc nhau. Trn th trng, ngi mua ch chp nhn mt mc gi tr ca hng ho, l gi tr th trng, gi tr c ngi mua chp nhn. Gi tr l lao ng ca ngi sn xut hng ho kt tinh trong hng ho. Cht ca gi tr l lao ng, lng gi tr l do lng lao ng hao ph sn xut ra hng ho quyt nh v c o bng thi gian lao ng x hi cn thit. V vy, gi tr l bn cht ca gi c, gi c l hnh thc biu hin ca gi tr. Trong nn kinh t th trng, cung v cu l nhng lc lng hot ng trn th trng Cung v cu khng ch c mi quan h vi nhau m cn nh hng ti gi c th trng. Trong thc t, khi cung bng cu, th gi c th trng ngang bng vi gi tr ca hng ho. Khi cung ln hn cu, th gi c th trng thp hn gi tr, cn khi cung nh hn cu th gi c th trng cao hn gi tr. Nh vy, cung v cu thay i, dn n lm thay i gi c th trng ca hng ho. ng thi, gi c th trng cng c s tc ng tr li ti cung v cu, lm cho cung, cu t khng cn bng tr thnh cn bng v ngc li. Gi tr th trng l kt qu ca s san bng cc gi tr c bit ca hng ho trong cng mt ngnh thng qua cnh tranh. Cnh tranh trong ni b ngnh dn ti hnh thnh mt gi tr x hi trung bnh l c s ca gi c. Trn th trng, gi c th trng chu tc ng ca cc qui lut kinh t ca th trng (qui lut gi tr, qui lut cnh tranh, quy lut cung cu) nn mc gi c ca tng th hng ho lun ln hoc xung theo quan h cung cu, tc l gi c tch ri gi tr ca n.

12

2. Gi c v tin t thng xuyn c mi quan h tc ng qua li vi nhau - Tin t l mt th hng ho c bit c tch ra t trong th gii hng ho lm vt ngang gi chung cho tt c cc hng ho em trao i, n th hin lao ng x hi v biu hin quan h gia nhng ngi sn xut hng ho. - Tin t dng biu hin v o lng gi tr ca cc hng ho. Mun o lng gi tr ca hng ho, bn thn tin t phi c gi tr. V vy, tin t lm chc nng thc o gi tr phi l tin vng. Gi tr hng ho c biu hin bng tin gi l gi c hng ho. Do , gi c l hnh thc biu hin bng tin ca gi tr hng ho v do cc yu t sau quyt nh. + Gi tr hng ho + Gi tr ca tin + nh hng ca quan h cung cu hng ho - Gi c th trng t l thun vi gi tr th trng ca hng ho v t l nghch vi gi tr ca tin. Bi vy, ngay c khi gi tr th trng ca hng ho khng i th gi c hng ho vn c th bin i do gi tr ca tin tng ln hay gim xung. Gi c quyt nh sc mua ca tin t v ngc li tin t cng nh hng rt ln n gi c th trng. - Gi c l yu t quyt nh lng tin t trong lu thng v c nh hng ti tc lu thng tin t. mi thi k nht nh, lu thng hng ho bao gi cng i hi mt lng tin cn thit cho s lu thng. S lng tin ny c xc nh bi qui lut chung ca lu thng tin t. Qui lut ny c th hin nh sau: P.Q M = V Trong : M; S lng tin cn thit trong lu thng P; Gi c ca n v hng ho Q; Khi lng hng ho, dch v a vo lu thng V; S vng lu thng ca n v tin t S lng tin cn thit trong lu thng (M) v s lng tin thc t a vo lu thng (Mt) c mi quan h mt thit, nh hng ti gi c th trng. Nu Mt > M; th gi c th trng s tng ln
13

Mt < M; th gi c th trng s gim xung. Mt = M; th gi c th trng s ph hp vi gi tr hng ho. - Lm pht bin th mt s tng ln trong mc gi chung. T l lm pht l t l thay i ca mc gi chung v c tnh nh sau: Mc gi (nm t) Mc gi (nm t-1) T l lm pht (nm t) = Mc gi (nm t-1) Mc gi c tnh bng gi tr bnh qun gia quyn cho hng ho v dch v trong nn kinh t. Trn thc t, chng ta tnh mc gi chung bng cch xy dng cc ch s gi, l nhng gi tr trung bnh ca gi tiu dng hay gi sn xut. Nh vy, khi mc gi trung bnh ca cc hng ho, dch v tng ln (Cc mt hng c ch s tng gi khc nhau) th chnh l lm pht. Lm pht xt v ngun gc l hu qu tt yu ca mt nn kinh t mt cn i vi tnh trng nng sut, cht lng v hiu qu kinh t lun mc thp. 3. Gi c c mi quan h khng kht vi gi tr s dng. - Trong mi hnh thi kinh t x hi, sn xut hng ho c bn cht khc nhau, nhng hng ho u c 2 thuc tnh: Gi tr v gi tr s dng, 2 thuc tnh ny thng nht vi nhau, nhng l s thng nht ca 2 mt i lp. i vi ngi sn xut hng ho, h to ra gi tr s dng, nhng mc ch ca h khng phi l gi tr s dng m l gi tr, h quan tm n gi tr s dng l t c mc ch gi tr m thi. Ngc li, i vi gii tiu dng (ngi mua), ci m h quan tm l gi tr s dng tho mn nhu cu tiu dng ca mnh, nhng mun c gi tr s dng th phi tr gi tr cho ngi sn xut ra n. Nh vy, trc khi thc hin gi tr s dng, phi thc hin gi tr ca n. Nu khng thc hin c gi tr, s khng thc hin c gi tr s dng. - Gi c khng nhng biu hin bng tin ca gi tr, m cn phn nh gi tr s dng ca hng ho. Gi tr s dng l cng dng ca sn phm c th tho mn nhu cu no ca con ngi. Gi tr s dng ni y khng phi l gi tr s dng cho bn thn ngi sn xut hng ho, m l gi tr cho ngi khc, cho x hi thng qua trao i mua bn. Trong kinh t hng ho, gi tr s dng l vt mang gi tr trao i. V vy, i vi ngi mua, gi tr s
14

x 100

dng ca hng ho lun l mi quan tm hng u trc khi a ra mc gi hng ho. - Gi tr s dng c biu hin ra l: Cht lng hng ho, chi ph s dng v tnh thay th ln nhau ca hng ho trong sn xut v tiu dng. + Cht lng hng ho c lin quan mt thit ti gi c ca n. Thng thng sn xut ra hng ho c cht lng cao, ngi sn xut phi b ra lng chi ph ln hn i vi sn xut hng ho c cht lng thp. Trong tiu dng th hng cht lng cao s em li hiu qu hn hng c cht lng thp. V vy, mi quan h gia gi c v cht lng hng ho l mi quan h t l thun hng no, gi ngha l hng cht lng cao th gi cao v ngc li. + Chi ph s dng hng ho cng c quan h ti mc gi hng ho, ngi mua thng phi tnh ton khi mua hng ho; hng mua v c phi b thm chi ph ra khng s dng n? Nu b thm chi ph ra th mc l bao nhiu? Chi ph b thm ra chnh l chi ph s dng hng ho v lin quan trc tip n mc gi ca chng. Thng thng quan h gia mc gi v chi ph s dng hng ho l quan h t l nghch; hng ho phi b ra nhiu chi ph s dng th gi s thp v ngc li. + Trong sn xut v tiu dng, ngi tiu dng khi cn mua hng ho no th cng cn nhc l mua hng ny, hay hng kia nu chng c kh nng thay th cho nhau: V d, dng qut in hay iu ho nhit , i t hay xe my,... Gi c ca nhng hng ho thay th nhau c quan h mt thit vi nhau v phn nh tnh thay th ln nhau . 4. Gi c v cc quan h kinh t x hi - Gi c th trng chu tc ng ca cc qui lut kinh t ca th trng, (Qui lut gi tr, qui lut cnh tranh, qui lut cung cu). Cc qui lut ny tn ti khch quan, Nh nc cn vn dng cc qui lut phc v mc tiu pht trin kinh t x hi. iu c ngha l, Nh nc phi s dng cng c gi c gii quyt cc quan h kinh t chnh tr x hi ca t nc, lm cho nn kinh t pht trin hi ho, n nh chnh tr v xy dng cng bng trong x hi. V d, trong c ch th trng, gi c nng sn phm khng ch nh hng ti mc thu nhp, mc sng ca ngi nng dn m cn nh hng n sn lng nng sn, n s n nh x hi. Do , s can thip ca Nh nc vo gi c v sn lng nng sn l rt cn thit. Trong nhng nm c ma, gi c nng phm thng gim st nghim trng, nh hng xu n i sng ca nng dn v qui m sn xut ca nhng nm tip theo. Nh nc cn qui nh gi sn i vi nng phm. gi sn c thc hin trn thc t, Nh nc cn c h tr v ti chnh cho cc cng ty thu mua nng sn. Nh nc cng cn c d tr nht nh v nng sn phm n nh gi c vo nhng lc gip v, nhng nm thi tit khng thun li, thin tai...
15

- Gi c phn nh tng hp v ng b cc quan h kinh t chnh tr x hi. Trong nn kinh t th trng, Nh nc cn m bo s n nh chnh tr kinh t - x hi v thit lp khun kh lut php to iu kin cn thit cho hot ng kinh t. V n nh chnh tr, x hi l iu kin cn thit pht trin kinh t. Kinh t pht trin, hng ho sn xut ra nhiu hn, p ng nhu cu tt hn, gi c s n nh hn. Ngc li, gi c cng tc ng tr li cc quan h chnh tr kinh t x hi. Khi gi c th trng n nh, sc mua ca ng tin c gi vng, thu nhp ca ngi lao ng n nh v dn dn tng ln, th cc quan h kinh t chnh tr x hi cng c n nh.
III. CHC NNG CA GI C

Gi c th trng c nhng chc nng ch yu sau: 1. Chc nng thng tin: Nhng thng tin v gi c th trng cho ngi sn xut bit c tnh hnh sn xut trong cc ngnh, bit c tng quan cung cu, bit c s khan him i vi cc loi hng ho. Nh m nhng doanh nghip c lin quan ra c nhng quyt nh thch hp. Nh vy, nhng thng tin v gi c gip cho vic iu chnh lng sn xut v qui m sn xut, t iu chnh c cu sn xut sn phm ph hp vi nhu cu ca x hi. 2. Chc nng phn b cc ngun lc kinh t: S bin ng ca gi c s dn n s bin ng ca cung cu sn xut v tiu dng, dn n s bin i trong phn b cc ngun lc kinh t. Nhng ngi sn xut s chuyn vn t ni gi c thp, do li nhun thp n ni gi c hng ho cao, do li nhun cao, tc l cc ngun lc ng chuyn n ni m chng c s dng vi hiu qu cao nht, cn i tng cung v tng cu. 3. Chc nng thc y tin b k thut: c th cnh tranh c v gi c, buc nhng ngi sn xut phi gim chi ph n mc ti thiu bng cch p dng k thut v cng ngh tin tin. Do , thc y s tin b ca k thut, cng ngh v s pht trin ca lc lng sn xut. 4. Chc nng l phng tin tnh ton chi ph. Gi c l phng tin tnh ton chi ph, tnh ton li nhun ca ngi bn hng ho, ca ngi sn xut, cng nh ca nh u t trn th trng. Trong nn kinh t, mt b phn hng ho c sn xut v i vo tiu dng trc tip nh: go, tht n, vi mc song mt b phn quan trng ca hng
16

ho li tr thnh nguyn liu u vo sn xut ra cc hng ho khc nh ng lm bnh ko, st thp ch to my mc thit b, xy dng cc cng trnh Tc l gi ca cc nguyn liu, nhin liu, ng lc l c s tnh ton chi ph sn xut ra cc hng ho khc. Trn c s tnh ton chi ph sn xut, ngi sn xut d kin c gi bn sn phm v khi gi bn c th trng chp nhn th s bit c li nhun i vi tng sn phm v tng li nhun trong tng thi k nht nh. Trong qun l kinh t v m, gi c l phng tin tnh ton cc ch tiu quan trng nh: GDP, tc tng trng kinh t Ngoi 4 chc nng ch yu trn, gi c cn thc hin chc nng phn phi li. Thng qua nh mc gi cao (qua thu) ca mt s hng ho (hng cao cp, hng xa s phm,...) m iu tit thu nhp ca nhng ngi c thu nhp cao. ng thi, nhng hng ho thit yu, thng thng th c chnh sch (ch yu thng qua thu) mc gi thp, khng nh hng ln n ngi tiu dng c thu nhp thp.
IV. NHNG C TRNG C BN CA GI C TH TRNG

T vic nghin cu bn cht kinh t ca phm tr gi c, c th rt ra nhng c trng c bn ca gi c th trng nh sau: Mt l, gi c th trng hnh thnh trn c s gi tr th trng. sn xut hng ho, ngi sn xut phi b ra chi ph cho cc yu t u vo nh nguyn, nhin vt liu, nng lng, tin lng, chi ph sn xut cho mt n v sn phm l b phn c bn to ra gi tr hng ho. Gi tr hng ho ca mt ngi sn xut l gi tr c bit. Nhng khi ngi sn xut mang hng ho ra bn trn th trng, c th trng chp nhn th l gi tr th trng. Hai l, gi c th trng l gi c th trng chp nhn. Trn th trng, khi ngi mua chp nhn mua hng v tr cho ngi bn mt lng tin nht nh c quyn s hu, s dng sn phm; tc l th trng tha nhn trc tip, cng c ngha l v c bn qu trnh sn xut x hi ca hng ho hon thnh. Th trng tha nhn quan h cung-cu, tha nhn gi tr v gi tr s dng ca hng ho. Ba l, gi c th trng biu hin quan h trc tip gia ngi mua v ngi bn hng ho. Gi c hng ho c hnh thnh trn th trng thng qua hot ng trao i gia ngi mua v ngi bn, ngi mua bao gi cng mun mua r, ngi bn bao gi cng mun bn gi cao. Mu thun ny c gii quyt khi ngi mua v ngi bn thng nht c mc gi hng ho, khi gi c th trng hnh thnh.
17

Bn l, gi c th trng biu hin s thng nht gia gi tr v gi tr s dng. Gi c hnh thnh thng nht theo mt n v gi tr s dng. Gi tr s dng c th hin trn cc mt: Cht lng chi ph s dng hng ho v tnh thay th ln nhau trong s dng. V vy, gi c hnh thnh theo cht lng hng ho, hng c cht lng cao th gi cao v ngc li, hng c cht lng thp th gi thp. CHNG II C CH VN NG CA GI C TH TRNG V CC NHN T TC NG
I. C CH VN NG CA GI C TH TRNG:

1. Th trng, c ch th trng: 1.1. Th trng: Th trng l mt c ch, trong , ngi mua v ngi bn tng tc vi nhau xc nh gi c v sn lng ca hng ho hay dch v. Trong h thng th trng, mi th u c gi c, l gi tr ca hng ho v dch v c tnh bng tin. Gi c th hin mc m mi ngi v cc doanh nghip t nguyn trao i nhiu loi hng ho khc nhau. Khi ngi mua ng mua mt chic xe Ford c t ngi bn vi gi 150 triu ng, iu c ngha l chic xe Ford ng gi hn 150 triu ng i vi ti v 150 triu ng li ln hn gi tr ca chic xe Ford i vi ngi bn. Th trng xe t c xc nh gi ca chic xe Ford c v thng qua vic mua bn t nguyn, a hng ho ny n ngi m vi h, n c nh gi cao nht. Hn na, gi c hot ng nh mt tn hiu i vi ngi sn xut v tiu dng. Nu ngi tiu dng mun mua nhiu hng ho no hn na, th gi s tng v n pht tn hiu cho ngi bn rng cn cung nhiu hn. Th d: M c n ma h, khi cc gia nh i ngh, cu v xng s tng v do gi xng cng tng. iu ny s khuyn khch cc cng ty xng du tng mc sn xut xng, nhng n cng s khuyn khch khch l hnh ko di qung ng i ca h. Mt khc, nu mt hng ho nh t chng hn, tn kho qu nhiu th nhng nh bun v sn xut t s gim gi gim bt lng hng tn kho. Vi mc gi thp hn, nhiu ngi tiu dng mun mua t hn, v ngi sn xut li mun sn xut t hn. Kt qu l, s cn bng gi gia ngi mua v ngi bn s c duy tr. Gi c s kt hp cc quyt nh ca ngi sn xut v ngi tiu dng trn th trng. Gi tng ln s lm gim lng mua sm ca ngi tiu dng v
18

khuyn khch sn xut. Gi h xung s khuyn khch tiu dng v khng khuyn khch sn xut. Gi c l qu cn trong c ch th trng. 1.2. C ch th trng: Nn kinh t th trng l mt c ch tinh vi phi hp mi ngi, mi hot ng v mi doanh nghip thng qua h thng gi c v th trng. N l mt phng tin giao tip tp hp tri thc v hnh ng ca hng triu c nhn khc nhau. Khng c mt b no hay h thng tnh ton trung tm, nhng n vn gii quyt c nhng vn sn xut v phn phi, bao gm hng triu n s v mi tng quan m khng ai bit, nhng vn y d cho nhng siu my tnh nhanh nht ngy nay cng khng th lm ni. Chng ai thit k ra th trng, nhng n vn vn hnh ra rt tt. Trong nn kinh t th trng, khng c mt c nhn hay t chc n l no c trch nhim sn xut, tiu dng, phn phi hay nh gi. Vy, lm th no th trng c th xc nh c gi, lng v sn lng? Ban u, th trng l mt a im thc s m ti ngi mua v ngi bn cng tham gia vo vic mc c, trao i trc tip. l ch, vi rt nhiu hng ho tiu dng cho i sng v sinh hot. Sau na l n nhng th trng rng ln hn nh th trng chng khon, th trng kinh doanh bt ng sn, th trng lao ng, th trng hng in t, in lnhim c th nht ca th trng l n a ngi mua v ngi bn n vi nhau xc nh gi c v sn lng. C ch th trng l c ch t iu tit ca nn kinh t th trng do s tc ng ca cc qui lut vn c ca n. Ni mt cch khc c th hn, c ch th trng l h thng hu c ca s thch ng ln nhau, t iu tit ln nhau ca cc yu t gi c, cung cu, cnh tranh trc tip pht huy tc dng trn th trng iu tit nn kinh t th trng. Vi c ch vn ng nh vy ca th trng, khi din ra s thay i gi c trn th trng u vo, lm cho gi c y thay i. V vy, nn kinh t s t c mt s cn i chung. S pht trin din ra nhp nhng v tri chy. Tuy nhin, Bn tay v hnh i khi cng a nn kinh t ti nhng sai lm. chnh l nhng khuyt tt ca h thng kinh t th trng. Nhng khuyt tt ny c th l do tc ng bn ngoi gy nn, nh nhim mi trng m doanh nghip khng phi tr gi cho s hu hoi , hoc l nhng tht bi th trng do tnh trng c quyn ph hoi c ch t do cnh tranh, hoc l cc t nn nh khng hong tht nghip. V cui cng l s phn phi thu nhp bt bnh ng do h thng th trng mang li. i ph vi nhng khuyt tt ca c ch th trng, cc nn kinh t hin i phi hp gia bn tay v hnh vi bn tay hu hnh nh thu kho, chi tiu v lut l ca Chnh ph. chnh
19

l vai tr kinh t ca Nh nc. Theo gio s kinh t hc, ngi M Paul.A.Samuelsson: iu hnh mt nn kinh t khng c c Chnh ph ln th trng th cng nh nh v tay bng mt bn tay. C ch th trng t pht sinh v pht trin cng vi s pht trin ca kinh t th trng. u c sn xut v trao i hng ho th c th trng v do c c ch th trng hot ng. 2. C ch vn ng ca gi c th trng: c im ca gi c th trng - A.dam Smith nh kinh t hc ngi Anh, trong tc phm S giu c ca cc quc gia (1776) tha nhn trt t h thng ca th trng. ng pht hin ra nguyn tc v bn tay v hnh. Nguyn tc ny pht biu rng, mi ngi, trong khi theo ui li ch c nhn ca mnh, u b bn tay v hnh dn ti kt qu lm li cho tt c. ng nu bt s kt hp gia li ch c nhn v li ch cng ng trong c ch th trng, gi c th trng l bn tay v hnh iu tit nn sn xut x hi v do quan h cung cu trn th trng quyt nh. S hnh thnh v vn ng ca gi c th trng chu s chi phi mnh m ca cc qui lut kinh t ca th trng. Cc qui lut ny tc ng ti ngi mua v ngi bn nh nhng lc lng v hnh, gii quyt mu thun gia ngi mua v ngi bn v li ch kinh t thng qua gi c th trng. - Gi c th trng th hin quan h ti a ho li ch gia ngi mua v ngi bn. - Gi c trn th trng trong nc khng nhng phm nh cc quan h kinh t trong nc, m cn chu nh hng ln ca gi c trn th trng th gii. 2.1. Cc qui lut kinh t ca th trng (Qui lut gi tr, qui lut cung cu, qui lut cnh tranh) quyt nh s hnh thnh v vn ng ca gi c th trng. Quy lut kinh t ca th trng (Qui lut gi tr, qui lut cnh tranh, qui lut cung cu) quyt nh s vn ng ca nn kinh t th trng, pht sinh v pht trin gn lin vi s pht sinh v pht trin kinh t hng ho, kinh t th trng. Trong nn kinh t th trng, cc qui lut ca kinh t th trng l qui lut trung tm, l c s, l ng lc ca cc qui lut khc v chi phi cc hin tng kinh t, nhng chng li hot ng t pht. Quan h sn xut khng lm thay i c bn cht ca cc qui lut kinh t ny. Nh nc cn nhn thc r vn dng cc qui lut, iu tit chng v li ch quc gia.

20

a. Qui lut gi tr: Qui lut gi tr l qui lut cn bn ca sn xut v trao i hng ho. u c sn xut v trao i hng ho th c s tn ti v pht huy tc dng ca qui lut gi tr. Theo qui lut gi tr, sn xut v trao i hng ho phi da trn c s hao ph lao ng x hi cn thit. Trong kinh t hng ho, mi ngi sn xut t quyt nh hao ph lao ng c bit ca mnh, nhng gi tr ca hng ho khng phi c quyt nh bi hao ph lao ng c bit ca tng ngi sn xut hng ho, m bi hao ph lao ng x hi cn thit. V vy, mun bn c hng ho, b p c chi ph v c li, ngi sn xut phi iu chnh lm cho hao ph lao ng c bit ca mnh ph hp vi mc hao ph m x hi chp nhn c. Trao i hng ho cng phi da trn c s hao ph lao ng x hi cn thit, c ngha l trao i theo nguyn tc ngang gi. S vn ng ca qui lut gi tr thng qua s vn ng ca gi c hng ho. V gi tr l c s ca gi c, nn trc ht gi c ph thuc vo gi tr. Hng ho no nhiu gi tr th gi c ca n s cao v ngc li. Trn th trng, ngoi gi tr, gi c cn ph thuc vo cc nhn t: Cnh tranh, cung cu, sc mua ca ng tin. S tc ng ca cc nhn t ny, lm cho gi c hng ho trn th trng tch ri gi tr v ln xung xoay quanh gi tr ca n. S vn ng ca gi c xoay quanh gi tr ca n chnh l c ch hot ng ca qui lut gi tr. Thng qua s vn ng ca gi c th trng m qui lut gi tr pht huy tc dng. b. Qui lut cnh tranh: Trong nn kinh t th trng, cc doanh nghip, cc ch th hnh vi kinh t, v li ch ring ca bn thn mnh m tin hnh cnh tranh vi nhau. Cnh tranh c hiu l s u tranh gia cc ch th hnh vi kinh t, nhm dnh li ch ti a cho mnh. Cnh tranh l yu t c bn ca c ch th trng. N l hin tng t nhin, tt yu ca kinh t th trng, u c sn xut v trao i hng ho, th c cnh tranh. Cnh tranh l c ch iu chnh linh hot sn xut x hi v do lm cho s phn b cc ngun lc kinh t ca x hi mt cch ti u nht. Cnh tranh kch thch tin b khoa hc, k thut, p dng k thut mi vo sn xut v gp phn to ln c s cho s phn phi thu nhp ln u. Cnh tranh l hot ng ph bin trn th trng. Cnh tranh thng din ra qua nhng ngi bn vi ngi mua, gia nhng ngi bn vi nhau v cnh tranh gia nhng ngi mua vi nhau. Do mu thun v li ch kinh t, nn
21

nhng ngi bn v ngi mua cnh tranh gay gt vi nhau. Tuy nhin, s cnh tranh ny li c khc phc bng c ch tho thun trc tip gia h, t c mc gi m mi c nhn u khng c kh nng nh hng ti. Cnh tranh qua nhng ngi bn vi nhau: Ch yu h dng nhng th on chim lnh th trng, chim t phn tiu th cao nht. Trong loi cnh tranh ny, th cng c gi c l cng c mnh nht, quan trng v ph bin nht. Cnh tranh gia nhng ngi mua vi nhau: Ngi mua cng dng th on mua c nhiu hng nht (nu hng ang khan him hoc gi r) vi hiu qu cao nht. Mc tiu ca vic cnh tranh ny l nhm ti a ho li ch s dng. c. Qui lut cung cu: Trong nn kinh t th trng, cung v cu l nhng lc lng hot ng trn th trng. Cu c hiu l nhu cu ca x hi v hng ho c biu hin trn th trng mt mc gi nht nh, n b gii hn bi kh nng thanh ton ca dn c. Ni c th hn, cu l lng mt mt hng, m ngi mua mun mua mc gi nht nh. Cung c hiu l ton b hng ho c trn th trng v c th a n ngay th trng mt mc gi nht nh. Ni c th hn, cung l lng mt mt hng m ngi bn mun bn mc gi nht nh. Gia cung v cu tn ti mt mi quan h bin chng, s tc ng qua li gia chng hnh thnh nn gi c cn bng hay gi c th trng. Quan h cung v cu iu chnh gi c th trng, chnh xc hn l iu chnh chnh lch gia gi c th trng vi gi tr th trng. S bin i ca quan h cung v cu s dn n s ln xung ca gi c th trng. Ngc li, gi c cng nh hng tr li i vi cung v cu. Cu bin i ngc chiu vi gi c th trng v cng chiu vi mc thu nhp, cn cung bin i ngc chiu vi gi c u ra, nhng cng bin i ngc chiu vi gi c u vo. S cn bng cung v cu ch l tm thi v s khng cn bng cung v cu l thng xuyn. V cung v cu vn chu nh hng ca nhiu nhn t, m cc nhn t ny lun bin i, nn cung v cu l thng xuyn khng cn bng. Chnh iu ny hnh thnh qu trnh tc ng ln nhau gia cung, cu, gi c hng ho. Qu trnh ny a n s cn bng tm thi gia cung v cu. Nh vy trng thi cn bng cung, cu l do qu trnh mt cn bng hnh thnh. Cc qui lut kinh t ca th trng tc ng n s hnh thnh v vn ng ca gi c th trng. V vy, trong cng tc qun l gi, Nh nc cn nhn thc v vn dng cc qui lut kinh t ca th trng qun l v iu hnh nn kinh t ni chung v cng tc gi c ni ring. S qun l ca nh nc cn ch trng cc vn sau:
22

Mt l: Thy c vai tr ca ba qui lut: Qui lut gi tr, qui lut cung cu, qui lut cnh tranh. Qui lut cung cu quyt nh mc gi th trng, qui lut gi tr v qui lut cnh tranh khng nhng quyt nh n mc gi m cn quyt nh n xu hng vn ng ca gi c th trng. Qui lut cnh tranh to ra xu th gim chi ph sn xut, dn ti gim gi thnh hng ho v n nh mc gi c trn th trng. Qui lut gi tr v qui lut cnh tranh to ra hai lc ngc chiu nhau i vi s hnh thnh v vn ng ca gi c. C 2 lc cng tn ti song song trn th trng. qun l gi v pht huy tc dng ca cc qui lut, Nh nc cn to ra cc mi trng thun li cc doanh nghip t do cnh tranh vi nhau, doanh nghip t quyt nh mc gi. C phn ho cc doanh nghip Nh nc l mt iu kin thun li khuyn khch cc doanh nghip cnh tranh bnh ng trn th trng. i vi nhng ngnh c tnh c quyn, v d nh; sn xut in, kinh doanh xng du, vn ti hng khng, bu chnh vin thng, Nh nc cn c nhng chnh snh, bin php hn ch c quyn, kim sot chi ph sn xut v gi c. y l nhng bin php n nh gi ca nhng ngnh ny v n nh mt bng gi c chung ca c nc. Hai l: Nhng mt hng c ri ro ln, vng quay vn chm, chu nh hng ln ca th trng th gii, c vai tr quan trng i vi quc k dn sinh, th Nh nc cn c nhng bin php can thip n nh gi th trng i vi nhng mt hng ny. Nh nc c th to iu kin cho cc doanh nghip c c mt lng hng ho nht nh lp qu d tr lu thng. V d, nh kinh doanh xng du chu tc ng ln ca gi c trn th trng th gii. Nhng li nh hng ln n sn xut v i sng ca nhn dn, cc doanh nghip t mnh kh c kh nng m bo c lng xng du d tr, m Nh nc cn to iu kin v vn, v thu nhp khu h tr cc doanh nghip ny c c lng hng d tr v n nh tng i gi c xng du trong khong thi gian nht nh. Ba l: Trong iu kin nn kinh t Vit Nam mi chuyn sang c ch th trng v ang trong giai on hnh thnh v pht trin, th cha c s vng chc n nh gi, m n nh gi l yu cu tt yu n nh i sng nhn dn v nn kinh t quc dn. V vy, Nh nc cn c chnh sch v bin php thch hp qun l gi c, lm c s n nh gi c th trng. Trong mt nn kinh t c nhng sn phm m qu trnh sn xut ra chng chu s chi phi ca iu kin t nhin. i vi nhng sn phm ny, cu t co gin theo gi, nhng cng ch yu xut hin thi in thu hoch v d, nh sn xut la, ng, khoa, sn, Ti thi in , cung hu nh khng thay i, nhng gi th li c th bin ng. Nu mt ma, gi c sn phm tng nhanh, li ch ca ngi tiu dng b nh hng, nhng li ch ca ngi sn xut cng khng tng do khng c sn phm tiu th. V vy, Nh nc cn c
23

cc bin php can thip bo v li ch ca ngi tiu dng, to iu kin cho cc ngnh ny ng vng v pht trin. 2.2 Gi c tin t l c s hnh thnh gi c th trng Kinh t th trng cng pht trin, th trng cng si ng th 2 yu t trn cng c quan h cht ch vi nhau trong gi c hng ho. Gi c tin t c th hin ngay trong mi yu t hnh thnh nn gi tr hng ho. Nu nhu cu v tin khng thay i theo thi gian, th s gia tng mc cung tin danh ngha nht nh phi dn n mt lng tng tng ng trong mc gi. S tc ng ca yu t tin t n s hnh thnh v vn ng ca gi th trng l ht sc phc tp. Do vy, qun l gi c, khng th tch ri qun l tin t. Chnh sch, c ch pht trin th trng tin t bn vng c ngha to ln i vi vic bnh n gi c v pht trin nn kinh t ca t nc. Vic qun l gi c phi t trong mi quan h vi chnh sch tin t. Mc tiu ca chnh sch tin t l n nh sc mua ca ng tin. n nh mc mua ca ng tin chnh l mt trong nhng iu kin n nh gi c hng ho.
II. CC NHN T NH HNG N CUNG CU HNG HO:

Kinh t th trng v bn cht l s bin i khng ngng v khc nghit. Ch trong vng my chc nm va qua, s ngi tiu dng v doanh nghip c my tnh c nhn tng vt. Gi du m tng dn t 3 la ln 60 70 la mt thng trn th trng th gii v Vit Nam t 2.000 3.000 ng/lt ln n 10.000 12.000 ng/lt. Th trng bt ng sn tng mnh nhng nm u th k XXI, nay li c s chng li, c vng cu gim xung. Vy th s bit ng k trn v cc bin ng khc trong mi trng kinh t ca chng ta c gii thch nh th no? L thuyt cung v cu s gip chng ta lm r vn ny. L thuyt ny m t s thch ca ngi tiu dng , xc nh cu ca ngi tiu dng i vi cc loi hng ho nh th no, trong khi chi ph kinh doanh li l nn tng ca pha cung cc hng ho . V d: Nu chng ta chng kin s xung gi nhanh chng ca xng du th c th gii thch rng l do cu v xng du gim xung hoc do cung v xng du tng ln. S thay i v cung v cu dn n s thay i sn lng hng ho u ra v nh hng n mc gi c th trng. V vy, nghin cu nhng nhn t tc ng ti cung cu s cho chng ta thy c nh hng ca quan h cung cu hng ho ti gi c th trng.

24

1. Nhng nhn t nh hng ti cung: 1.1. Khi nin: Cung l s lng hng ho hay dch v m ngi bn c kh nng v sn sng bn cc mc gi khc nhau trong mt thi gian nht nh. Cung bao gm 2 yu t c bn l kh nng v mun sn sng bn hng ho hay dch v ca ngi bn, ngi sn xut c hng ho song khng mun bn v gi r th khng c cung v cu s khng c tho mn. Lng cung l lng hng ho hay dch v m ngi bn sn sng v c kh nng bn mc gi cho trong cng mt thi im nht nh. 1.2. Cc nhn t nh hng ti cung: - Ngoi gi ca bn thn hng ho cn c nhiu nhn t khc xc nh cung v hng ho hay dch v, nhng nhn t l: + Cng ngh + Gi cc yu t sn xut (u vo) + Chnh sch thu + S lng ngi sn xut + Cc k vng a. Cng ngh: Cng ngh l yu t quan trng gp phn nng cao nng sut, gim chi ph lao ng trong qu trnh ch to ra sn phm. S ci tin cng ngh lm cho ng cung dch chuyn v pha bn phi ngha l lm tng kh nng cung ln.

Sau ci tin cng ngh

25

Hnh 2.1. S thay i ca cung Tin b cng ngh bao gm nhiu ni dung, t vic xut cc tng khoa hc, ti vic ci tin, p dng cng ngh hin i vo thc tin. V d: Trong sut thp k qua, sn xut tr ln c hiu qu hn. S lao ng sn xut ra mt chic t gim i nhiu so vi thi gian 10 nm trc . Nhng tin b ny cho php nhng ngi sn xut t t c li nhun nhiu hn vi cng mt mc gi. Mt v d khc, nu nh ngn hng ci tin cc th tc ca h, n mc cc nhn vin ngn hng, c th m mt ti khon cho khch hng mi ch cn mt t khai, ch khng phi cn lm nhiu t khai nh trc th chi ph dch v ca ngn hng s gim i. Nh vy, vi cng ngh hin i, t ng ho, nng sut lao ng tng nhiu hn so vi lao ng th cng v cung s tng nhiu, lm cho chi ph sn xut 1 n v sn phm h thp xung. b. Gi ca cc yu t sn xut (u vo) Gi ca cc yu t u vo nh nhin liu, lao ng hay my mc ng nhin l nh hng quan trng ti chi ph sn xut mi mc sn phm u ra. V d, khi xng du tng gi ln t ngt trong thi gian gn y, n lm tng chi ph nhin liu i vi cc nh sn xut, lm tng chi ph sn xut v lm gim vic cung cp hng ho ca nhng nh sn xut ny trn th trng. Tng t nh vy, khi ngn hng gim li sut tin vay, s tc ng h thp chi ph sn xut ca nhiu doanh nghip c vay vn ca ngn hng kinh doanh. Gi ca cc yu t sn xut c nh hng n kh nng cung sn phm. Nu gi cc yu t sn xut gim, s dn n gi thnh sn phm gim v c hi kim li nhun s cao ln, do cc nh sn xut c xu hng sn xut nhiu ln. c. Chnh sch ca Chnh ph: y cng l yu t quan trng tc ng n cung. S quan tm ca Chnh ph n vn mi trng v sc kho, s quyt nh cng ngh sn xut no s c s dng, trong khi cc lut v thu v mc lng ti thiu c th lm gi u vo tng ng k. Trong cc ngnh nh; bu chnh vin thng, in lc, cc iu tit ca Chnh ph c th tc ng n c s lng cc doanh nghip cnh tranh trn th trng v hnh thc dch v m cc doanh nghip ny cung cp. Trong cc chnh sch ca Chnh ph, th chnh sch thu c nh hng trc tip v quan trng n sn xut ca cc doanh nghip, do nh hng n cung sn phm. Mc thu cao s lm cho phn thu nhp cn li cho ngi sn xut t i v h khng c mun cung cp hng ho na v ngc li mc thu thp s khuyn khch cc doanh nghip m rng sn xut ca mnh. V d, chnh sch thu ca Vit Nam i vi nhp khu t c vo th trng trong
26

nc, c tc ng ln n vic nhp khu t ca cc doanh nghip, cc doanh nghip phi cn nhc v tnh ton k chi ph, gi nhp khu, thu nhp khu v gi th trng tiu th t c trong nc quyt nh nhp khu t c hay khng v nhp loi xe no? th trng no? Gi nhp khu l bao nhiu? d. S lng ngi sn xut: S lng ngi sn xut v cng mt loi hng ho cng nhiu th lng cung s cng ln. Cung cng nhiu s lm cho gi c th trng cng gim xung nu cu khng i. V vy, khuyn khch cnh tranh s l yu t quan trng thc y sn xut pht trin, h gi thnh sn phm lm cho gi c th trng c xu hng h thp. e. Gi ca cc hng ho thay th. Cc nh sn xut lun nng ng, la chn cc c hi s dng cc t liu sn xut ca h. V th, cung cn chu nh hng ca gi cc hng ho thay th, c bit l cc sn phm c th d dng thay th cho cc sn phm u ra khc ca qu trnh sn xut. Nu gi ca mt sn phm thay th tng ln th cung ca cc sn phm thay th khc s gim xung. V d, cc cng ty sn xut t thng sn xut mt s loi model khc nhau trong cng mt nh my. Nu nhu cu ca mt loi model tng ln v nu nh gi tng, h s chuyn nguyn liu sn xut ca h sang tp trung sn xut model v nh vy cung ca cc model khc s gim xung. Hoc nu nhu cu v gi ca xe ti tng ln th nng lc sn xut ca nh my s c tp trung vo sn xut xe ti, v v vy cung v xe con s gim xung. f. Cc k vng: Mi mong i v s thay i ca gi ca hng ho, gi ca cc yu t sn xut, chnh sch thu, u c nh hng ti cung hng ho v dch v. Nu s mong i d on c thun li cho sn xut th cung s c m rng v ngc li. Ngoi cc nhn t nu trn, cc nhn t v thi tit, kh hu, c cu th trng, cc quy nh ca Chnh ph cng nh hng ti cung hng ho. V d: Thi tit c tc ng quan trng n sn xut nng nghip v ngnh dch v trt tuyt. Ngnh cng nghip my tnh c nh du bng tinh thn hng hi tm ti i mi gip ngnh ny lin tc a ra sn phm mi.

27

Bng 2.1: Cc nhn t nh hng ti cung v t Cc nhn t nh hng n cung 1. Cng ngh 2. Gi cc yu t u vo 3. Chnh sch ca chnh ph 4. S lng ngi sn xut V d cho ngnh t Sn xut c vi tnh ho lm h thp chi ph sn xut v cung tng ln. Gim lng phi tr cho cng nhn sn xut t, lm gim chi ph sn xut v cung tng ln. Xo b hn ngch v thu quan v nhp khu t, lm tng cung v t, gi th trng h xung Khuyn khch nhiu nh u t ngnh sn xut t chi ph sn xut gim, cung tng ln, gi th trng gim. Nu nh xe ti tng, cung v xe con s gim xung 5. Gi ca cc hng ho thay Chnh ph c nhiu chnh sch khuyn khch sn th xut t, th cung v t s tng, gi s gim. 6. Cc k vng

Bng 2.2: Cc nhn t nh hng ti cung v bt ng sn

Cc nhn t nh hng n cung

V d cho ngnh kinh doanh bt ng sn

1.Cng ngh

Trong ngnh xy dng, ngy cng s dng cng ngh hin i xy dng nhng to nh cao tng, lm gim din tch t, tng din tch s dng, to ra cung v nh , nh lm vic tng ln. Chi ph v nguyn vt liu, tin lng cng nhn c xu hng tng ln lm cho chi ph sn xut trong ngnh xy dng tng. Chnh ph ban hnh lut t ai v cc chnh sch qun l, s dng t ai lm gim s bt ng sn u c. Ngy cng c nhiu cng ty tham gia vo kinh doanh bt ng sn, gi bt ng sn hnh thnh
28

2. Cc yu t u vo

3. Chnh sch ca Chnh ph

theo quan h cung-cu trn th trng. 4. S lng ngi sn xut Ngi tiu dng ngy cng c nhiu c hi la chn nh : Nh chung c, nh mt ph, mt ng. Chnh ph c nhiu chnh sch khuyn khch xy dng cc khu nh cao tng, cung v nh s tng, lm cho gi bt ng sn n nh.

5. Gi ca cc hng ho thay th 6. Cc k vng

1.3. S vn ng dc ca ng cung v s dch chuyn ca ng cung. Lng cung ti mt mc gi th trng cho, c biu din bng mt im trn ng cung. Ton b ng cung cho ta bit cung v hng ho hay dch v c th no . T chng ta phn bit 2 vn c bn, s thay i ca cung v s thay i ca lng cung. S thay i ca cung l s dch chuyn ca ton b ng cung. S thay i lng cung l s vn ng dc theo ng cung. S1
GI S1 S0

S2

TNG LNG CUNG

GIM

CUNG

TNG
CUNG

GIM LNG CUNG

SN LNG

Hnh 2.2. Tng, gim cung Nu cc yu t khc khng thay i, th nu cung ca hng ho gim xung, th gi cng gim xung (s vn ng xung di dc theo ng cung So) nu cung ca hng ho tng ln, th gi cng tng ln (s vn ng ln trn dc theo ng cung So). Khi bt k cc yt t no khc gi ca bn thn hng
29

ho thay i v lm cho ton b ng cung dch chuyn hay c s thay i ca cung. V d: ng cung ban u l So, gi s c s thay i v cng ngh lm gim lng nguyn, nhin, vt liu sn xut ra hng ho , th cung s tng ln v ng cung dch chuyn n ng S 2. Nu chi ph sn xut tng ln, cung s gim v ng cung dch chuyn n ng S 1 . 2. Nhn t nh hng n cu: 2.1. Khi nim: Cu l s lng hng ho hay dch v m ngi mua c kh nng v sn sng mua cc mc gi khc nhau trong mt thi gian. Nh vy, khi ni n cu chng ta phi hiu 2 yu t c bn l kh nng mua v mun sn sng mua hng ho hoc dch v c th . Nhu cu khc vi cu; nhu cu l nhng mong mun v nguyn vng v hn ca con ngi. S khan him lm cho hu ht cc nhu cu khng c tho mn. V d, bn c th rt mun c mt chic xe my Spesy- l nhu cu ca bn song bn khng c tin (kh nng mua) v cu ca bn i vi chic xe ny bng khng. Tng t, bn c sn tin song bn khng c mun mua chic xe Dream II, cu ca bn i vi chic xe ny bng khng. Ngoi ra, khi ni n cu i vi bt k hng ho hay dch v no, chng ta cng phi lu n bi cnh khng gian v thi gian c th, v rng cc nhn t ny c nh hng trc tip ti cu. Lng cu l lng hng ho hay dch v m ngi mua sn sng v c kh nng mua mc gi cho trong mt thi gian nht nh. 2.2. Cc nhn t nh hng n cu: Trong kinh t th trng, lng hng ho ngi ta mua ph thuc vo gi c ca n. Gi mt mt hng cng cao, nhng iu kin khc khng i, th s lng hng ho m khch hng mun mua cng t i. Nu nh gi hng bn trn th trng cng thp th s hng ho c mua s cng nhiu. iu xc nh mi quan h gia gi th trng v lng cu ca hng ho , khi cc iu kin khc khng i. V vy, nghin cu cc nhn t nh hng n cu, s gip chng ta thy c nh hng ca cu i vi gi c th trng. a. Thu nhp ca ngi tiu dng: Thu nhp l mt yu t quan trng nh hng n cu. Thu nhp nh hng trc tip n kh nng mua ca ngi tiu dng. Khi thu nhp tng ln, ngi tiu dng cn nhiu hng ho hn, gi c s c xu hng tng ln v ngc li. Tuy nhin, tu thuc vo tng loi hng ho c th m mc thay i ca cu c khc nhau.

30

Mc d s tng ln ca thu php dn n s tng cu, tng gi i vi hu ht hng ho, nhng n khng dn n s tng cu, tng gi ca tt c cc loi hng ho. Nhng hng ha c cu tng ln khi thu nhp tng ln c gi l cc hng ho thng thng. Cn cc hng ho m cu gim khi thu nhp tng ln c gi l hng ho th cp (V d: Go, ng, sn) Khi thu nhp cao ln ngi tiu dng s mua nhiu tht , c v mua t go, ng, khoai, sn i

ng cu

Hnh 2.3. ng cu b. Gi c ca cc hng ho lin quan: Cu i vi hng ho khng ch ph thuc vo gi ca bn thn hng ho, n cn ph thuc vo gi ca cc hng ho lin quan. Cc hng ho lin quan ny chia lm 2 loi: + Hng ho thay th + Hng ho b sung Hng ho thay th l hng ho c th s dng thay cho hng ho khc. V d: C ph v ch l 2 loi hng ho thay th. Khi cu ca mt loi hng thay i th gi cng thay i. C th, khi cu v ch tng ln th gi c ph s gim, gi c ph tng ln th cu i vi ch s tng ln. Hng ho b sung l hng ho c s dng ng thi vi hng ho khc. V d: cc nc Chu u ngi ta thng ung ch vi ng ch v ng l hng ho b sung. i vi hng ho b sung, khi gi ca mt hng ho tng ln th cu i vi hng ho b sung s gim i v ngc li

31

c. Dn s: Hy so snh cu ca Trung Quc i vi go v cu ca Vit Nam. Trung quc l mt nc ln c dn s hn 1 t ngi. Vit nam nh hn, dn s trn 80 triu ngi. R rng l mi mc gi, lng cu i vi go Trung Quc s ln hn nhiu so vi cu Vt Nam. Cho d th hiu, thu nhp v cc yu t khc l nh nhau, iu ny vn s ng, n gim l bi v Trung Quc c qu nhiu ngi tiu dng trong th trng go. Nh vy, dn s mt vng, mt quc gia c nh hng ln n cu tiu dng, dn s ng th cu s tng v ngc li. Cu tng ln hay gim i s nh hng ti gi th trng v hng ho, dch v . C cu dn s ( tui, tn gio, ngnh ngh, khu vc) cng tc ng ti nhu cu c kh nng thanh ton ca x hi. Khu vc thnh th thng nhu cu v hng tiu dng cao hn khu vc nng thn, khu cng nghip, dch v nhu cu v tiu dng cng cao hn khu vc ng bng, trung du, min ni. Cc la tui cng c nhu cu khc nhau v hng ho v dch v d. Th hiu: Th hiu c nh hng ln ti cu ca ngi tiu dng, th hiu l s thch hay s u tin ca ngi tiu dng i vi hng ho hay dch v. Th hiu th hin s khc bit v tc ng nh hng ca tnh vn ho v lch s. Chng c th phn nh nhu cu tm l, sinh l thun tu (v ca ci, tnh cm hoc s ham thch) v chng c th l nhng c mun do ch quan con ngi to ra (nh thuc l, thuc phin, xe t th thao). Chng c th bao gm c nhng yu t truyn thng, tn gio (n tht b l iu bnh thng nhiu nc, nhng li l iu cm k n ). Nh vy, th hiu l mt yu t khc hn cc yu t khc ca cu. Khng th quan st trc tip th hiu c. Cc nh kinh t thng gi nh rng th hiu khng thay i hoc thay i rt chm v th hiu c lp vi yu t khc ca cu. g. Cc k vng: Cu i vi hng ho v dch v s thay i ph thuc vo cc k vng (s mong mun) ca ngi tiu dng. Nu ngi tiu dng k vng rng gi c ca hng ho no s gim xung trong tng lai th cu (hin ti) i vi hng ho ca h s gim xung v ngc li. Cc k vng cng c th v thu nhp, v th hiu, v s lng ngi tiu dng, u tc ng n cu, n gi c. Ngoi cc nhn t trn, cu cn chu nh hng ca cc yu t khc nh; lng ma lm tng thm cu v i ma, tuyt ri nh hng n kinh doanh trt tuyt, Hn na, cc d bo v tnh hnh kinh t tng lai, c bit l bin ng gi c, cng s nh hng ln ti cu.
32

Bng 2.3: Cc nhn t nh hng ti cu v t

Cc nhn t nh hng ti cu V d c th v th trng t

1. Thu nhp 2. Dn s 3. Gi c hng ho lin quan 4. Th hiu 5. Cc k vng 6. Nhng nhn t khc

Khi thu nhp tng, mi ngi s c kh nng mua t nhiu hn Dn s cng ng th vic mua t cng nhiu Gi xng du thp lm gia tng cu v t C mt chic xe mi tr thnh biu tng ca s sang trng v giu c Ngi tiu dng k vng sn xut nhiu t v gi t ngy cng h Nhng tc ng ny bao gm s xut hin ca xe in ngm, cht lng h thng ng b v ng st, cc d bo v gi c trong tng lai s gia tng

Bng 2.4: Cc nhn t nh hng ti cu v Bt ng sn

Cc nhn t nh hng ti cu 1. Thu nhp 2. Dn s 3. Gi c hng ho lin quan 4. Th hiu

V d c th v th trng Bt ng sn Khi thu nhp tng, mi ngi s c kh nng mua t, nh nhiu hn. Dn s tng, th vic mua t, mua nh tng ln. Gi vng, gi USD, gi vt liu xy dng tng s lm cho gi nh tng. Ngi tiu dng ngy cng thch mua nh thnh ph khu ng dn c , khu vc gn trng hc, bnh vin. Ngi tiu dng k vng Nh nc xy dng nhiu nh chung c h c iu kin mua c nh vi gi thp. Chnh sch qun l t ai, nh ca, qui hoch khu th v khu dn c nng thn hp l s tc ng n gi bt ng sn.

5. Cc k vng

6. Cc nhn t khc

33

2.3. S vn ng dc theo ng cu v s dch chuyn ca ng cu: Lng cu ti mt mc gi cho, c biu th bng mt im trn ng cu. Cn ton b ng cu phn nh cu i vi hng ho v dich v c th no . T khi nim chng ta phn bit rt r 2 vn c bn l s thay i ca cu v s thay i ca lng cu. S thay i ca cu l s dch chuyn ca ton b ng cu sang bn tri hoc bn phi. Cn s thay i ca lng cu l s vn ng dc theo ng cu. Hnh v sau y s minh ho s phn bit .
GIM LNG CU GI
TNG CU

TNG LNG CU

D2
GIM CU

D0 D1
SN LNG

Hnh 2.4. Tng, gim cu Nu gi c ca hng ho gim xung v cc yu t khc khng thay i th s c hin tng tng ln ca lng cu i vi hng ho (vn ng xung pha di ca ng cu Do). Nu gi c ca hng ho tng ln v cc yu t khc khng thay i th s c hin tng gim xung ca lng cu (vn ng ln pha trn ca ng cu Do). Cn khi bt c yu t no khc ngoi gi ca bn thn hng ho thay i s lm cho ng cu dch chuyn hay c s thay i ca cu. V d: S tng ln ca thu nhp, s gia tng dn s, s gia tng ca gi c hng ho thay th hoc s gim xung ca gi cc hng ho b sung s lm dch chuyn ton b ng cu Do sang bn phi ti ng D2. l s tng ln ca cu. Cn khi thu nhp gim, dn s gim, gi cc hng ho
34

thay th gim hoc gi cc hng ho b sung tng s lm dch chuyn ng cu Do v pha tri ti ng D1. l s gim xung ca cu. 3. Quan h cung cu: 3.1. Trang thi cn bng cung cu: Khi cu i vi mt hng ho no xut hin trn th trng, ngi sn xut s tm cch p ng mc cu . Trng thi cn bng cung cu i vi mt hng ho no l trng thi khi vic cung hng ho va tho mn cu i vi n trong mt thi k nht nh. Ti trng thi cn bng ny, chng ta c gi cn bng v sn lng cn bng. c im quan trng ca mc gi cn bng ny l, n khng c xc nh bi tng c nhn ring l, m n c hnh thnh bi hot ng tp th ca ton b ngi mua v ngi bn. y chnh l cch nh gi khch quan theo bn tay v hnh ca c ch th trng. 3.2. Trng thi d tha v thiu ht ca th trng: Khi gi c trn th trng khng bng vi mc gi cn bng, chng s ln hn hoc l nh hn mc gi . Vi mc gi thp hn gi cn bng trn th trng mc li nhun i vi nh sn xut s gim xung v cc nh sn xut s t mong mun cung cp hng ho cho th trng. ng thi gi h xung to iu kin cho ngi tiu dng c kh nng mua hng ho v do khong cch gia cung v cu cng ln ln gy hin tng thiu ht trn th trng. Thiu ht trn th trng l kt qu ca vic cu ln hn cung mt mc gi no . Ni cch khc l s thng d ca cu. Vi mc gi cao hn gi cn bng trn th trng ngi sn xut s mong mun cung ng nhiu hng ho hn, tuy nhin ngi tiu dng s gim bt nhu cu ca mnh v nh vy s xut hin s d tha ca th trng. S d tha ca th trng l kt qu ca vic cung ln hn cu mt mc gi no . Ni mt cch khc l s thng d ca cung. Do vy, iu m chng ta quan st thy l bt c lc no gi c th trng cao hoc thp hn gi cn bng th s xut hin s d tha hoc thiu ht trn th trng. V khc phc hin tng ny c ngi mua v ngi bn phi thay i hnh vi ca h t ti mc gi cn bng. 3.3. S thay i trng thi cn bng: Chng ta c th thy rng hot ng tp th ca ngi mua v ngi bn s hnh thnh nn gi cn bng cho bt c loi hng ho no. Tuy nhin mc gi
35

cn bng ny khng phi l vnh cu v n s tn ti cho n khi cc ng cung, cu mi xut hin.

CUNG TH TRNG

GI

GI CN BNG MI

THA
GI CN BNG

THIU CU TH TRNG

SN LNG

Hnh 2.5. Trng thi cn bng cung cu 3.4. Kim sot gi: n nh sn xut v i sng, Chnh ph thng c gng kim sot v iu tit gi c th ttrng, trong mt s trng hp s kim sot gi c khng ph hp vi iu kin khch quan v lm gim tnh hiu qu ca th trng. V d; chng ta xem xt vic Chnh ph a ra cc mc gi trn v gi sn. Khi t gi trn (tin thu nh ti a) Chnh ph mun m bo li ch ca cc h gia nh c thu nhp thp (sinh vin, ngi c n,) song thng mc gi li thp hn mc gi th trng v gy ra hin tng thiu ht. Cn khi Chnh ph nh gi sn th sao? Mt v d in hnh v gi sn l mc tin cng ti thiu. Bng cch qui nh mc tin cng ti thiu, Chnh ph mun duy tr mt mc sng nht nh. Song trong thc t khi mc tin cng ti thiu cao hn mc tin cng th trng th s sy ra hin tng d tha lao ng v y chnh l nguyn nhn tht nghip. Do vy, chng ta thy rng vic can thip ca Chnh ph vo th trng di hnh thc kim sot gi s dn n s d tha hay thiu ht cc mc gi qui nh, y cha phi l mt gii php cho vn phn b ti nguyn. V vy, khi qui nh mc gi trn, gi sn cho mt loi hng ho no , Chnh ph phi ht sc cn nhc ti nhiu kha cnh khc nhau, tm ra gii php c hiu qu nht.
36

III. CC NHN T NH HNG N GI C TH TRNG

1. Gi tr th trng: Trong nn kinh t th trng, cc qui lut ca kinh t th trng u biu hin s hot ng ca mnh thng qua gi c th trng. Nh s vn ng ca gi c th trng m din ra mt s thch ng gia cung v cu v hng ho, tc l s hot ng ca cc qui lut iu tit nn sn xut x hi. u c sn xut v trao i hng ho th c th trng v do c c ch th trng hot ng. Tn hiu ca c ch th trng l gi c th trng. Gi c th trng l s biu hin bng tin ca gi tr th trng hng ho - Tc l ph thuc rt ln vo gi tr th trng. Gi tr th trng ni y, l gi tr x hi gi tr c x hi tha nhn v c o bng thi gian lao ng x hi cn thit. Vy, gi tr th trng hnh thnh nh th no? Nh chng ta bit, trn th trng hu ht cc loi hng ho c sn xut ra khng ch mt hoc hai nh sn xut sn xut ra m c khi rt nhiu nh sn xut cng sn xut hng ho . V d, sn xut la, go, khng ch c tnh Hng Yn sn xut m nhiu tnh nh; Hi Dng, Thi Bnh, Nam nh, H Nam sn xut. Mi a phng, sn xut mt tn go u phi hao ph mt lng lao ng nht nh (tc l mt gi tr c bit nht nh), v nh vy trn th trng v go s c nhiu ngi cung cp go, mi loi ng vi 1 gi tr c bit nht nh. Nhng khi a sn phm go ra th trng th x hi ch chp nhn mt mc gi (nu khng tnh n cc yu t khc nh; phm cht, t l tm, ) l gi tr th trng. Vy, gi tr th trng l kt qu ca s san bng cc gi tr c bit ca hng ho trong cng mt ngnh thng qua cnh tranh. Cnh tranh trong ni b ngnh dn ti hnh thnh mt gi tr x hi trung bnh. Tu thuc vo trnh pht trin ca sc sn xut ca mi ngnh m gi tr th trng c th ng vi mt trong ba trng hp sau y: - Trng hp th nht: Gi tr th trng ca hng ho do gi tr ca i b phn hng ho c sn xut ra trong iu kin trung bnh quyt nh. y l trng hp ph bin nht, hu ht cc loi hng ho. V d: sn xut qun o, th c nhiu doanh nghip cng tham gia sn xut, cc doanh nghip ny v c bn c iu kin sn xut nh; my mc thit b, nguyn vt liu, nhn cng l nh nhau. Trn th trng, gi tr th trng ca qun, o s do gi tr c bit trung bnh ca cc doanh nghip quyt nh. - Trng hp th hai: Gi tr th trng ca hng ho do gi tr ca b phn hng ho c sn xut ra trong iu kin su quyt nh. V d: Trong ngnh khai thc than, do chu nh hng ca iu kin t nhin, cc doanh nghip khai thc than ngy cng phi khai thc nhng iu kin kh khn hn nh; khai thc hm l phi i vo su trong lng t, iu
37

kin vn chuyn than t ni khai thc ra bn cng xa hn, nng xut lao ng c th thp hn nhng nhng doanh nghip ny vn chim mt t trng ln sn lng tiu th ca ngnh khai thc than v x hi vn cn than sn xut v tiu dng. Cho nn, gi tr c bit ca nhng doanh nghip ny c nh hng quan trng, i khi quyt nh gi tr th trng ca sn phm than. - Trng hp th ba: Gi tr th trng hng ho do gi tr ca i b phn hng ho c sn xut ra trong iu kin tt quyt nh. V d: Trong ngnh trng la nc ta. ng bng Sng hng v ng bng Nam b l 2 vng trng la chnh, cung cp i b phn thc (go) cho c nc v xut khu. y l 2 vng c iu kin t nhin thun li hn so vi cc vng khc. V vy, gi tr c bit sn xut ra thc (go) 2 vng ny c nh hng quyt nh n gi th trng ca thc (go) trong c nc. Trong thi i ngy nay, xu th ton cu ho tr thnh xu th tt yu, s pht trin kinh t ca mi nc khng th tch ri cc nc khu vc v th gii. Th trng trong nc v th trng th gii c quan h mt thit vi nhau. Do , gi tr x hi v mt loi hng ho no sn xut trong nc s l gi tr c bit trn th trng khu vc v th gii. Gi tr c bit nh hng mc no n gi tr th trng th gii tu thuc vo mc sn lng hng ho cung ng ra th trng v cc iu kin v thu quan, chnh sch xut nhp khu ca mi nc. T nhng vn trn, trong cng tc nh gi, qun l gi hin nay chng ta khng ch quan tm ti gi tr th trng ca tng loi hng ho sn xut trong nc m cn quan tm ti gi tr th trng th gii, gi tr th trng khu vc i vi hng ho , c nhng chnh sch qun l kinh t v m ph hp, gi c n nh v pht trin sn xut trong nc. 2. Gi tr (sc mua ) ca tin Trong nn sn xut hng ho, tin t dng biu hin v o lng gi tr ca cc hng ho. Mun o lng gi tr ca hng ho, bn thn tin phi c gi tr. V vy, tin t lm chc nng thc o gi tr phi l tin vng. o lng gi tr hng ho khng cn thit phi l tin mt, m ch cn so sch vi lng vng no mt cch tng tng. S d c th lm c nh vy, v gia gi tr ca vng v gi tr ca hng ho trong thc t c mt t l nht nh. C s ca t l l thi gian lao ng x hi cn thit hao ph sn xut ra hng ho . Trong qu trnh trao i hng ho, tin ng ra lm mi gii v l tin mt. Nh vy, Gi tr thc ca tin tch ri gi tr doanh ngha ca n v lm phng tin lu thng, ngi ta s dng tin giy. Bn thn tin giy khng c gi tr m ch l du hiu ca gi tr v c cng nhn trong phm vi quc gia. V vy, trong vic pht hnh, lu thng tin giy phi c tnh ton k lng, chnh xc, ph hp vi lng tin cn thit
38

trong lu thng. Nu nhu cu v tin thc t khng thay i theo thi gian, th s gia tng mc cung tin danh ngha nht nh phi dn n mt lng tng tng ng trong mc gi. C th ni, s thay i trong mc cung tin gy ra s thay i v gi c. S thay i gi c ny ph thuc vo hai yu t sau: + S tng lng cung tin gy ra s tng gi. + Do tc ng ca mt s nhn t lm cho gi c tng ln v Chnh ph iu tit s tng ln ca gi c bng cch in thm tin th c khi lng tin v gi c cng tng ln. Trn thc t, nu nh s tng lng cung tin danh ngha ko theo s thay i tng ng ca tin lng v gi c th iu s dn n hu qu nguy him i vi nn kinh t. Khi tin lng doanh ngha tng nhanh, v c bn n s lm cho gi tng ln nhanh, m bo n nh nn kinh t th mc cung tin thc t ch thay i mt cch chm chp tng ng vi nhng thay i v nhu cu tin t. T s phn tch trn cho thy, gi c th trng t l thun vi gi tr th trng ca hng ho v t l nghch vi gi tr (hay sc mua) ca tin. Khi gi tr th trng ca hng ho c th khng thay i th gi c th trng hng ho vn c th thay i, tng ln hay gim xung do s thay i sc mua ca tin. S chnh lch gia gi c th trng v gi tr th trng l hin tng ng nhin, l v p ca c ch th trng, cn s ph hp gia chng ch l ngu nhin. S tc ng ca yu t tin t n s hnh thnh v vn ng ca gi c th trng l ht sc phc tp. Do vy, trong cng tc qun l gi c khng th tch ri vi qun l tin t. - qun l gi c th trng th khng th ch ch ti vic qun l v iu tit th trng hng ho, m cn cn ch n vic qun l v iu tit th trng tin t. Chnh sch, c ch pht trin th trng tin t c ngha to ln i vi vic bnh n gi c v pht trin kinh t, chnh sch phi th hin c: Li sut cho vay > li sut tin gi > tc tng gi. y l bin php quan trng gi gi ng tin v gi c hng ho. i i vi vic qun l ng tin trong nc, Nh nc cng cn c nhng chnh sch xut nhp khu hp l thu ht ngoi t mnh, vng v qu, y l ngun tin t quan trng thc hin pht trin kinh t v gi n nh gi c trong nc. - Lng tin trong lu thng v tc vng quay ca ng tin quyt nh tng cu ca ton x hi. qun l c gi c, Chnh ph cn to ra s cn i gia tng cung v tng cu. Nu tng cung cha thay i, th s sai lm
39

trong pht hnh, u t, dn n tng cu tng t ngt s lm cho gi c tng ng lot v lm cho nn kinh t lm vo lm pht. 3. Cung v cu hng ho: Trong nn kinh t th trng, cung v cu l nhng lc lng hot ng trn th trng. Cung cu khng ch c mi quan h vi nhau m cn nh hng ti gi c th trng. Trong thc t, khi cung = cu, th gi c th trng ngang bng vi gi tr ca hng ho. Khi cung > cu, th gi c th trng xung thp hn gi tr hng ho. Cn khi cung < cu, th gi c th trng ln cao hn gi tr. Nh vy, cung v cu thay i, dn n lm thay i gi c th trng ca hng ho. ng thi, gi c th trng cng c s tc ng ngc tr li ti cung v cu. Nhn chung, trong c ch th trng khi khng c s nht tr gia cung v cu, th gi c c tc ng iu tit a cungcu tr v xu hng cn bng nhau. Vy, yu t no nh hng v quyt nh n quan h cung cu? chnh l chu k kinh doanh. S vn ng ca chu k kinh doanh trn th trng quyt nh s vn ng ca quan h cung cu. Mt chu k kinh doanh xut hin trn th trng thng c mt s thi k ch yu sau: + Suy thoi; tc l giai on m kinh doanh gim st nghim trng. Trong thi k nay c giai on tiu iu v giai on m m. + Pht trin; tc l kinh doanh c phc hi, c pht trin v tng trng. + n nh; tc l kinh doanh pht trin v sau n nh mc cao. Hin tng trn c lp i lp li trn th trng. Khi kinh doanh bc vo thi k suy thoi, nhu cu tiu dng b hn ch, hng ho c t ngi mua, sn xut b thu hp nghim trng. thi k suy thoi, do nhng khuyt tt ca sn phm, do s yu km trong qun l hoc do s lc hu v cng ngh v thit b, nn sn phm c t ngi mua. T dn n tnh trng cung ln hn cu v gi c hng ho gim xung, n mt lc no gi c s gim n mc doanh nghip c th l vn. tn ti v ng vng trn th trng doanh nghip phi ci tin my mc, thit b hoc cng tc qun l, mu m sn phm, a ra th trng nhng sn phm u vit hn, doanh nghip s dn dn bn c hng vi mc gi cao hn, hng ho c th ngy cng bn c nhiu hn, doanh thu v li nhun tng ln. y l thi k pht trin ca doanh nghip, gi c tr thnh sc ht mnh nht i vi cc doanh nghip v l ng lc thc y cc doanh nghip y mnh sn xut c nhiu hng cung cp cho th trng. Tuy nhin, khng phi nhu cu v hng ho lc no cng tng, m n mt giai on nht nh, quan h cung- cu trn th trng tng i n
40

nh v v c bn l ph hp vi nhau, y l thi k n nh ca doanh nghip. Trong thi k ny, cc doanh nghip thng t i mi cng ngh v thit b, t ci tin k thut v qun l Do , ngay trong thi k ny bt u cha ng nhng yu t, mm mng ca thi k suy thoi, v nu doanh nghip khng ch n cc yu t; ci tin quy trnh cng ngh, cng tc qun l, cht lng sn phm th thi k suy thoi n nhanh hn. Trn y l xu hng vn ng ca gi c hng ho- dch v trn th trng. Xu hng ny c th hin trn nhiu hnh thi th trng, song s vn ng trn ca gi c cn phi ch n th trng c quyn. Trn th trng c quyn, cc yu t c quyn c vai tr rt ln i vi vic iu tit quan h cung- cu (c quyn bn). Thng thng cc nh c quyn a mt lng hng ho ra th trng nh hn nhu cu v h s bn vi gi cao, nhng n mt lc no , do gi cao nhu cu s gim xung, cc nh c quyn s nghin cu h gi xung tng nhu cu hoc phi ci tin k thut, quy trnh cng ngh c sn phm mi. Nh vy, c th s xut hin thi k tng gi mi, thi k phc hi v pht trin. Vy, chu k kinh doanh l hin tng tt yu ca kinh t th trng. Chu k kinh doanh trn mi nn kinh t th trng c nhng c th ca n. S vn ng ca chu k kinh doanh v cc c th ca n da trn s chi phi rt ln ca cc yu t pht sinh trn th trng trong nc v th gii. Bt k mt hng ho no trn th trng, hay mt nh kinh doanh no trn th trng u b chi phi bi chu k kinh doanh. Tuy nhin, cc nh c quyn c kh nng hn ch bt s tc ng t pht ca chu k kinh doanh ti quan h cung- cu v gi c hng ho ca doanh nghip mnh. Chu k kinh doanh ca doanh nghip c nh hng rt ln ti cung v cu hng ho, ti quan h cung- cu v gi c th trng. Ngc li, gi c th trng cng tc ng tr li ti chu k kinh doanh, lm cho qu trnh sn xut kinh doanh ca doanh nghip lun bin ng theo c ch th trng. 4. Cnh tranh Cnh tranh l s ganh ua v kinh t gia nhng ch th trong nn kinh t th trng nhm ginh git nhng iu kin thun li trong sn xut v tiu th hng ho. Cnh tranh c th din ra gia ngi sn xut vi ngi sn xut, ngi sn xut vi ngi tiu dng hoc gia ngi tiu dng vi ngi tiu dng. Do c mu thun v li ch kinh t, nn nhng ngi sn xut v ngi tiu dng cnh tranh gay gt vi nhau. S cnh tranh ny dn n s tho thun trc tip gia h hnh thnh nn mc gi th trng m 2 bn u chp nhn. Cnh tranh gia ngi sn xut vi ngi sn xut, nhm mc ch bn c nhiu hng ho vi gi hp l thu c li nhun cao nht. Kt qu ca cnh tranh ny, buc nhng ngi sn xut, mun chim lnh th trng phi p dng tin
41

b k thut mi, a cng ngh mi vo sn xut, ci tin cng tc qun l sn xut ra nhng sn phm mi, cht lng cao, gi thnh thp. y l yu t tch cc, khng nhng to iu kin cho nh sn xut thu c li nhun cao, m ng trn phm vi ton x hi, n c tc dng rt ln thc y sn xut pht trin, nng cao nng sut lao ng, h gi thnh, gi bn sn phm. Cnh tranh gia ngi tiu dng vi ngi tiu dng nhm ti a ho li ch s dng, ngi tiu dng (ngi mua) t c nhu cu tiu dng ca mnh (trong iu kin kh nng cung v hng ho c hn) thng phi tr gi cao hn nhng ngi khc mua c hng ho v trong s cnh tranh ny, lm cho gi c th trng thay i theo xu hng tng ln. T s phn tch cc nhn t tc ng n s hnh thnh v vn ng ca gi c th trng, c th rt ra mt s nhn xt sau: - Trong nn kinh t th trng, gi c th trng l mt hin tng kinh t phc tp, tng hp, l bn tay v hnh iu tit sn xut, l tm gng phn nh thc trng nn kinh t. - Nh nc cn phi qun l gi. Vic qun l gi phi c thc hin ng b t ti chnh n tin t, t cu n cung, t gi th trng trong nc n gi th trng th gii, t cnh tranh n chng c quyn v cc bin php hn ch t do kinh doanh. - qun l gi, Nh nc cn c h thng lut php hon chnh v ng b v cc lnh vc ti chnh- tin t- gi c, cng c h thng php lut i vi cc doanh nghip sn xut v kinh doanh. C nh vy, mi c th trng lnh mnh, c ch th trng hot ng theo ng ngha ca n v gi c th trng ng vai tr quan trng trong vic phn b cc ngun lc kinh t, thc y tin b khoa hc- k thut, lm cho sn xut pht trin lnh mnh, hiu qu.

CHNG III CC HNH THI TH TRNG

I. TH TRNG CNH TRANH HON HO

1. Khi nim: Cnh tranh hon ho xy ra khi khng mt ngi bn (hoc ngi mua) no c th tc ng n gi c trn th trng. Mi ngi bn (hoc ngi mua) u phi bn (hoc mua) ra theo gi thnh hnh trn th trng. Cnh tranh hon ho xy ra khi c 1 s ln doanh nghip nh (hoc ngi mua) sn xut (hoc mua) mt mt hng y ht nhau v sn lng tng doanh nghip (ngi mua) qu nh khng th tc ng n gi c trn th trng.

42

2. Doanh nghip cnh tranh v th trng cnh tranh 2.1 Doanh nghip cnh tranh - Doanh nghip cnh tranh l mt doanh nghip khng c sc mnh th trng, tc l khng c kh nng thay i gi c th trng ca hng ho m h sn xut. Sc mnh th trng l kh nng thay i gi c th trng ca mt hng ho hoc dch v. - c im ca doanh nghip cnh tranh + Doanh nghip l ngi chp nhn gi. y l c im rt quan trng ca doanh nghip cnh tranh. Doanh nghip khng c kh nng kim sot gi th trng ca hng ho do doanh nghip sn xut ra, nn khng th nng gi bn ca mnh cao hn gi th trng, nu lm nh vy doanh nghip s khng bn c sn phm. + Sn lng ca doanh nghip tng i nh so vi sn lng ca th trng. Do vy, d doanh nghip c tng hay gim ng k sn lng ca mnh cng khng nh hng ti gi th trng. V d, cc h nng dn sn xut la, mt s h c tng v gim s lng ln din tch gieo trng, lm tng hay gim s lng ln sn lng ca mnh, nhng trn th trng th gi la cng khng nh hng. Nh vy, cc doanh nghip cnh tranh c th v phi bn sn phm h c th sn sut ra theo gi th trng hin hnh. n y chng ta c th hiu, doanh nghip cnh tranh hon ho l mt doanh nghip c sn lng tng i nh so vi sn lng ca th trng v cc quyt nh v sn lng ca doanh nghip khng c nh hng n gi c th trng. - Mt doanh nghip cnh tranh hon ho c ng cu nm ngang i vi sn lng ca mnh. (Hnh 3.1) Gi c

dd
ng cu ca doanh nghip cnh tranh

Lng
43

Hnh 3.1 ng cu ca doanh nghip cnh tranh ng cu ca doanh nghip cho bit, doanh nghip cnh tranh c th bn nhng mt hng m doanh nghip mun bn dc theo ng cu (dd) nm ngang, m khng bao gi lm thay i gi c th trng. ng cu ca ngnh khc vi ng cu ca doanh nghip. ng cu ca ngnh tun th qui lut cu, n l ng nghing xung di, v pha phi. Gi cn bng cng c hnh thnh ti im giao nhau gia cung v cu th trng v l gi m doanh nghip cnh tranh phi chp nhn. Gi c D

Cu th trng

Lng Hnh 3.2 ng cu ca ngnh 2.2 Th trng cnh tranh - Th trng cnh tranh l th trng trong , c ngi mua ln ngi bn u khng c sc mnh th trng - c im ca th trng cnh tranh + Mt th trng cnh tranh s bao gm nhiu doanh nghip v khng doanh nghip no chim phn quan trng trong tng sn lng. + Cc sn phm u ng nht. Sn phm ca mt hng hu nh khng khc bit vi sn phm ca cc doanh nghip khc. + Tt c cc doanh nghip cnh tranh s tm cch m rng sn lng cho ti khi chi ph cn bin bng gi c. Bi v, gi c v doanh thu cn bin l nh nhau i vi cc doanh nghip ny. + Thng tin trn th trng phi y v mi ngi c th tip cn c thng tin. + Cc tr ngi i vi vic gia nhp th trng l khng ng k. Nu c th thu c li nhun kinh t th nhiu doanh nghip s mun tham gia sn xut kinh doanh.
44

+ Xu hng m rng sn xut v cung trn th trng khi c li nhun cao, s gy ra sc p ln i vi gi v li nhun trong cc ngnh cnh tranh. Li nhun kinh t s tin ti khi gi gim xung mc chi ph bnh qun ti thiu. 3. Gi cnh tranh Trong sn xut kinh doanh, yu t li nhun cao lun l ci ch m cc nh kinh doanh hng ti. V vy, khi nhn thy sn xut kinh doanh mt mt hng c li nhun, nhiu nh kinh doanh s nhy vo cnh tranh. S xut hin thm cc nh kinh doanh mi s lm tng cung v kt qu l ng cung dch chuyn v bn phi, mc cn bng mi c thit lp, gi bn gim xung. V d t 1.000 xung 800 (Hnh 3.3). Mc gi l gi cnh tranh c hnh thnh thng qua cnh tranh khc lit trn th trng. Gi th trng gim lm thay i tnh trng li nhun v quyt nh sn xut ca doanh nghip i vi mt hng . Gi D S 1.000 S 800 S1 Lng Hnh 3.3: S m rng cung th trng v gi c cnh tranh Mc ch ca cc doanh nghip trong sn xut v kinh doanh l thu c li nhun ti a. Nhng trong thc tin nhiu khi cc doanh nghip sn xut ch c th la chn mt trong hai quyt nh sau: - Tip tc sn xut: Nu sn xut, kinh doanh c li. - ng ca (khng sn xut na): Nu sn xut, kinh doanh khng c li hoc l vn hoc v 1 l do no khc. S1

45

4. u, nhc im ca cnh tranh 4.1 u im - C th ni p lc cnh tranh ca th trng l ng lc cho s pht trin. Cnh tranh s dn n gim chi ph, tng cung gim gi bn, ci tin cng ngh, cht lng sn phm v.v. Ngi tiu dng s c li trong th trng cnh tranh. H s c nhiu sn phm hn mc h mong mun vi gi ngy cng gim. - Ngi sn xut c th d dng tham gia vo th trng cnh tranh kim li nhun. Tuy nhin, mt c trng c bn na ca qu trnh cnh tranh l li nhun gim dn. Song iu n vi ton x hi li c ngha l cc ngun ti nguyn c phn phi li sn xut ra mt c cu sn lng mong mun. - Mt th trng cnh tranh c xu hng dn n tng ti a hiu qu. Xu hng gim gi xung mc chi ph bnh qun ti thiu cng c ngha l x hi s dnh mt lng ti thiu ti nguyn sn xut ra hng ho . Trong th trng cnh tranh, tn hiu gi c m ngi tiu dng nhn c l s phn nh chnh xc chi ph c hi. Do vy, n cung cp c s ng n tin hnh la chn c cu sn lng v phn phi cc ngun ti nguyn. 4.2 Nhc im - Trong cnh tranh s dn n 1 s doanh nghip phi ng ca sn xut, ri khi kinh doanh hay ph sn. Tuy nhin, nhng tn tht kinh t l tn hiu bo cho cc nh sn xut bit rng, h khng s dng cc ngun ti nguyn ca x hi mt cch hiu qu nht. Ngi tiu dng mun nhng ti nguyn ny c phn phi li cho cc doanh nghip khc, ngnh khc c th tho mn tt hn nhu cu ca ngi tiu dng.
II. TH TRNG C QUYN

Doanh nghip c quyn l doanh nghip sn xut ton b cung th trng mt hng ho hoc dch v nht nh. Cc doanh nghip c quyn l cc doanh nghip c sc mnh th trng, tc l c th thay i gi c sn phm ca h. Vic tng gi c th lm gim s lng bn nhng lng cu s khng gim xung bng khng nh doanh nghip cnh tranh. Nh vy, ng cu ca doanh nghip c quyn l ng cu nghing xung di v pha phi. S xut hin c quyn lm mt i s khc bit gia ng cu th trng v ng cu ca mt doanh nghip c quyn mt ngnh sn xut. Trong iu kin c quyn, ng cu ca mt doanh nghip ging nh ng cu th trng i vi sn phm.
46

Trong phn ny, chng ta s nghin cu hai loi c quyn; c quyn bn v c quyn mua. 1. c quyn bn: c quyn bn l mt th trng trong , ch c mt ngi bn nhng c nhiu ngi mua. 1.1. Cc nguyn nhn dn ti c quyn C rt nhiu nguyn nhn dn ti c quyn, sau y l mt s nguyn nhn chnh. - Bng sng ch (bn quyn). Mt doanh nghip c th ginh c v tr c quyn nh c c bn quyn i vi sn phm hoc qui trnh cng ngh nht nh. V d M, lut v bo h bn quyn cho php nh pht minh c quyn s dng c quyn sng ch ca mnh trong vng 17 nm. Lut ny n khuyn khch vic pht minh sng ch a nhanh tin b khoa hc k thut vo sn xut. - Kim sot cc yu t u vo. Mt doanh nghip c th tr thnh c quyn khi n kim sot c ton b ngun cung cp nguyn liu ch to ra mt sn phn no . - Qui nh ca Chnh ph. Mt doanh nghip c th tr thnh c quyn nh cc qui nh ca Chnh ph. Chnh ph c th cho php mt doanh nghip no c quyn c sn xut kinh doanh mt loi sn phm hoc dch v c th nht nh no . V d: Dch v in thoi, vn chuyn hng khng... 1.2. Gi c quyn v li nhun c quyn 1.2.1 Ti a ho li nhun ca doanh nghip c quyn Mt doanh nghip kinh doanh c th ti a ho li nhun bng cch: - nh gi bn sn phm cao hn gi th trng, tc l nh gi (P) bng doanh thu cn bin (MR). Nh c quyn tm cch doanh thu cn bin bng chi ph cn bin. Tuy nhin, mc sn lng ny khng r rng i vi nh c quyn. - Hn ch s lng hng ho, dch v cung cp ra th trng. Nh c quyn to ra s khan him v hng ho, dch v nng mc gi ln cao thu li nhun c quyn. Chng ta s nghin cu v d sau lm sng t iu .

47

Bng 3.1: Lng hng ho bn ra v doanh thu

S lng

Gi (P) ($)

Tng doanh thu (R) 13 $ 24 $ 33 $ 40 $ 45 $ 48 $ 49 $

Doanh thu cn bin (MR) 13 $ 11 $ 9$ 7$ 5$ 3$ 1$

A B C D E F G

1 2 3 4 5 6 7 Gi hoc chi ph

13 $ 12 $ 11 $ 10 $ 9$ 8$ 7$

MC ATC

MR Sn lng Hnh 3.4 Mi quan h gia gi c v doanh thu cn bin MC: Chi ph cn bin MR: Doanh thu cn bin D: ng cu ATC: Tng chi ph bnh qun
48

Hnh 3.4 cho thy mi quan h gia gi c v doanh thu cn bin. Vi 13$ nh c quyn bn mi ngy 1 sn phm. Mun bn nhiu hn phi h gi vi gi 12 la s bn c 2 sn phm mi ngy. Doanh thu cn bin khi bn thm 1 sn phm s l 24 13 = 11. Ta thy doanh thu cn bin ca sn phm th 2 (11 la) nh hn gi ca n (12 la). l v c 2 sn phm u c bn vi gi 12 la. C ngha l khi chp nhn gi 12 la, doanh nghip b l c hi bn vi gi 13 la 1 sn phm. Nh vy, doanh nghip chp nhn b ph doanh thu tim nng 1 la sn phm th nht nng tng doanh thu ln. ng doanh thu cn bin lun nm pha di ng cu mi im tr im u. ti a ho li nhun, doanh nghip cng tm giao im ca ng chi ph cn bin v ng doanh thu cn bin. l im d trn hnh 3.4 v mc sn lng tng ng l 4 sn phm mi ngy. im d ch ra ngi tiu dng s tr 10 la cho mt sn phm mc sn lng ny. Li nhun n v = Gi - Chi ph bnh qun Gi = 10$/sn phm; chi ph bnh qun (v d) = 8$ Li nhun n v = 10 8 = 2 la Tng li nhun = 2 x 4 = 8 la Tng li nhun c th hin bng din tch hnh ch nht gch cho. 1.2.2 Qui tc ngn tay ci v nh gi trong th trng c quyn Nh ta bit, ti a ho li nhun, nh c quyn bn sn phm sn xut mc sn lng m ti MR = MC. Ta c: MR = Q Q =P 1 + P x Q TR = Q P = P 1 + Ed (PQ) = Q 1 P Q + Q P = P+Q Q P

49

1 t MR = MC ta c: MC = P 1 + Ed P =

MC 1 1+ Ed

Trong : MC: Chi ph cn bin MR: Doanh thu cn bin Q: Khi lng sn phm sn xut ra TR: Tng doanh thu P: Mc gi Ed : Co dn ca cu theo gi Q: S thay i ca sn lng TR: S thay i ca doanh thu P: S thay i mc gi 2. c quyn mua 2.1 c quyn mua c quyn mua l mt th trng trong c nhiu ngi bn nhng ch c mt ngi mua. c quyn mua cp ti th trng trong ch c mt ngi mua, c quyn mua tp on l mt th trng trong ch c mt s ngi mua. Khi th trng c mt hoc mt s ngi mua th ngi mua c sc mnh c quyn mua. l kh nng thay i gi ca hng ho, n cho php ngi mua c th mua hng ho mc gi thp hn gi thnh hnh trong th trng cnh tranh. Khi quyt nh mua bao nhiu hng ho, ngi mua cng p dng nguyn l cn bin-mua hng ho cho n s lng m n v mua cui cng em li gi tr b sung hay li ch ng bng chi ph tr cho n v cui cng . Khi ngi mua khng c sc mnh c quyn mua (ngi bn cnh tranh) th h phi chp nhn gi sn c trn th trng, v th chi tiu cn bin (ME) v chi tiu bnh qun (AE) l khng i v bng nhau, s lng mua c xc nh bng vic t gi bng gi tr cn bin (ng cu). iu ny hon ton tng t nh gi bn cnh tranh (Pc, Qc).
50

Khi ngi mua c sc mnh c quyn mua (ngi mua c quyn) th ng cung th trng l ng chi tiu bnh qun (AE) ca nh c quyn mua. Chi tiu bnh qun tng, nu chi tiu cn bin nm trn chi tiu bnh qun. Nh c quyn mua s lng Qm m cc ng chi tiu cn bin (ME) v gi tr cn bin (ME) (Cu) ct nhau. Gi tr cho mt n v l Pm c xc nh t ng chi tiu bnh qun (cung). Hnh (35) Gi Pm AE A Pc B ME

D Sn lng Qm Qc

Hnh 3.5 Ngi mua c quyn Sc mnh c quyn cng gy ra mt khng l din tch A v B. 2.2 nh gi vi sc mnh th trng Tt c cc chin lc nh gi m ta s xem xt c mt im chung l nhng cch chim thng d ca ngi tiu dng v chuyn sang cho ngi sn xut. 2.2.1 Phn bit gi (Phn bit i x bng gi) * Phn bit gi hon ho (cn gi l phn bit gi cp mt). Nu c th t cho mi khch hng mt gi th doanh nghip s t cho mi khch hng
51

mt mc gi ti a m khch hng sng sng tr cho mi n v mua, ta gi gi ti a ny l gi t trc ca ngi tiu dng. Vic t cho mi khch hng mt mc gi bng gi t trc ca h c gi l phn bit gi hon ho. * Phn bit gi cp hai. Trong mt s th trng, mi ngi tiu dng mua nhiu n v hng ho trong mt khong thi gian cho v cu ca ngi tiu dng gim dn theo s n v mua. Khi tiu dng tng ln th s sn sng thanh ton ca h gim dn. Trong trng hp ny doanh nghip c th phn bit i x theo s lng tiu dng. Vic ny c gi l phn bit gi cp hai. * Phn bit gi cp ba. Hnh thc phn bit gi ny chia khch hng ra thnh hai hoc nhiu nhm vi cc ng cu ring bit. y l hnh thc phn bit gi ph bin nht. V d; v my bay, n sn, ru * Phn bit gi theo thi k. y l mt chin lc nh gi quan trng c s dng rng ri v c lin quan cht ch vi phn bit gi cp ba. y, ngi tiu dng c chia ra thnh cc nhm khc nhau vi cc hm cu khc nhau v t cc gi khc nhau nhng thi im khc nhau. V d, trong ngnh pht hnh sch, lc u ngi ta t gi cao v chim c thng d t ngi tiu dng c cu cao v hng ho v khng sn sng ch mua. Sau ngi ta gim gi xung thu ht s ng trn th trng. 2.2.2 t gi cao im Cu v mt s hng ho dch v tng nhanh trong nhng khong thi gian nht nh trong ngy hoc trong nm. thi im cao im, doanh nghip nh gi cao hn so vi vic nh gi khng i trong sut thi k. 2.2.3 t gi hai phn t gi hai phn c lin quan n phn bit gi v cho ta mt bin php na chim thm thng d tiu dng. Bng t gi hai phn, doanh nghip i ngi tiu dng phi tr trc mt khon ph c quyn mua sn phm, sau ngi tiu dng phi tr ph b sung cho mi n v sn phm h cn tiu dng. Ngoi ra cn c nhiu cch khc na chim ot thng d tiu dng nh bn km, bn tri buc 3. u, nhc im ca c quyn 3.1 u im: - c quyn c tim lc to ra cc c hi nghin cu v pht trin. - c quyn c li nhun c quyn cao nn n s to ra ng lc kinh doanh.
52

- c quyn t nhin l tnh trng c quyn m mt ngnh, mt doanh nghip c th dnh c kinh t qui m trn ton b mc cung ca th trng. Nhng cng ty ln c th sn xut ra hng ho vi chi ph bnh qun thp hn cc doanh nghip nh. 3.2 Nhc im. - Ngnh c quyn khng c xu hng sn xut sn phm theo mc chi ph bnh qun ti thiu, do khng c ng lc gim chi ph v ci tin sn phm. Xu hng c bn ca ngnh c quyn l hn ch vic tng trng kinh t. - c quyn khng c xu hng nh gi theo chi ph cn bin. Cho nn gi c v sn lng ca nh c quyn l khng ti u cho x hi v ngi tiu dng. - H qu tip theo l c quyn s nh hng ti phn phi thu nhp cng nh tim nng v kinh t ca t nc.
III. TH TRNG CNH TRANH KHNG HON HO

1. c im ca th trng cnh tranh khng hon ho. Khi nim th trng c quyn thun tu v cnh tranh hon ho l 2 trng hp gii hn ch c trn l thuyt, nm gia 2 gii hn ny l kh nng t iu chnh v gi ca cc doanh nghip. c 2 trng hp trn ngi ta u xut pht t vic cho rng doanh nghip c 1 ng cu cho, c ngha l doanh nghip bit c mi quan h gia gi v lng tiu th v trong nhng n lc ca mnh u hng vo mc tiu ti a ho li nhun. Trong thc t th rt t c trng hp doanh nghip bit c ng cu ca mnh. Nh ta bit, mi ngi bn u n lc ti a ho li nhun v mi ngi tiu dng u mun ti a ho hiu qu s dng, nhng mi n lc ti a ho ny u b nhng thc t sau y cn tr. 1.1 C nhng s hp dn hn v hng ho, v con ngi. Trong thc t, mc d hng ho a bn l ging nhau nhng c th khc nhau v bao b, nhn hiu, cch lp t, hnh thc thanh ton, phong cch bn hng, thi gian bn hng... Chnh nhng s khc nhau ny to nn nhng s hp dn ring, iu ny l gii v sao c nhng ngi ch thch mua ca hng ny m khng thch mua ca hng khc. 1.2 Thiu ci nhn tng qut v y v th trng i vi ngi bn iu ny c ngha l h khng c c thng tin y v gi v lng tiu th ca nhng ngi bn khc c hng ho ging mnh, tip sau l h khng c kh nng bit c ng cu ring ca mnh. V pha ngi mua th iu ny c ngha l h khng th nh gi y v cht
53

lng hng ho c cho bn v h cng khng c thng tin mt cch y v gi c ca nhng ngi bn khc. 1.3 Tc phn ng ca cc thnh vin trc nhng thay i ca tn hiu th trng. Trc nhng thay i ca tn hiu th trng nh (Gi v lng cung ng, c cu nhu cu...) Khng phi tt c nhng thnh vin tham gia th trng u phn ng ngay tc th c, m i hi phi c mt thi gian nht nh. Doanh nghip va ng t cch l ngi cung ng, va ng t cch l ngi mua. Do vy, s khng hon ho ca th trng c th tc ng t 2 pha vo k hoch ca doanh nghip. Doanh nghip s tm cch c th pht huy nhng mt tch cc ca th trng cnh tranh khng hon ho v ngc li hn ch nhng mt tiu cc ca th trng ny. Tu theo s lng cc doanh nghip, qui m ca cc doanh nghip, quyn kim sot gi c cng nh iu kin gia nhp v rt lui ca cc doanh nghip trong th trng ny, ngi ta chia th trng cnh tranh khng hon ho ra thnh: Th trng cnh tranh mang tnh c quyn v th trng thiu s c quyn (c quyn tp on). 2. Th trng cnh tranh mang tnh c quyn 2.1 c im - Th trng c rt nhiu doanh nghip sn xut hng ho, dch v nhng cc doanh nghip u c nng lc sn xut nh. - Sn phm ca cc doanh nghip khc nhau c di bit ho nh : Sn phm ca cc doanh nghip khc nhau th khc nhau v nhn hiu, thit k, ch to, bao b, cung cp dch v, phng thc thanh ton, thi gian bo hnh... Chnh v vy, cc doanh nghip c gng thng qua nhng ci khc nhau ny m to ra nhng s hp dn, li ko ring cho mnh. - S lng khch hng cng rt ln Do s khc nhau v sn phm v dch v cung cp, phng thc thanh ton, bo hnh... Do vy, khch hng khng th dng dng vi vic mua ca doanh nghip no cng c m i hi phi c s la chn nht nh trc nhng s khc nhau v cc mt ca cc doanh nghip ny. 2.2 Phng thc nh gi - Chng ta u thy mt loi hng ho ging nhau c nhiu doanh nghip, cng ty cho bn: V mt l thuyt th n phi l th trng cnh tranh hon ho v c bn vi mt gi thng nht. Nhng thc t th ty tnh th th trng m chng c bn vi mc gi khc nhau. Ngi mua thiu mt ci nhn tng qut y v th trng. C ngha l, h khng bit c vi mt hng ho hay mt dch v ging nhau nh th th doanh nghip, cng ty, ca
54

hng khc nhau bn vi gi nh th no. Do , mt s nh gi khc nhau cho mt loi hng ho l c th xut hin. - Phng thc nh gi trong th trng ny c nhiu quan im khc nhau. + Quan im th nht cho rng, trong th trng cnh tranh mang tnh c quyn mi doanh nghip sn xut ra cc sn phm khc nhau, do ng cu n vi tng doanh nghip l ng nghin xung di v bn phi, ngha l nu doanh nghip ny gi ln i cht doanh nghip s mt i mt t khch hng ch khng phi ton b v ngc li nu doanh nghip gim gi i mt t, doanh nghip s tng thm mt t khch hng, ch khng phi ton b khch hng ca i th cnh tranh. V trong cnh tranh mang tnh c quyn, cc sn phm tng i ging nhau, c kh nng thay th ln nhau nn co dn ng cu ca cc doanh nghip l kh cao. Vy gi v sn lng ca cc doanh nghip trong th trng ny c xc nh nh th no? Cu tr li vn l theo qui tc ti a ho li nhun. Mt doanh nghip cnh tranh mang tnh c quyn s sn xut mc sn lng ti chi ph cn bin bng doanh thu cn bin (MC = MR). Gi D Po C Co d D MC ATC

MR O Qo Sn lng

Hnh 3.6 ng cu v sn lng ca doanh nghip cnh tranh mang tnh c quyn. Nhn vo hnh bn ta thy, sn lng mang li li nhun ti a cho doanh nghip l Qo, c xc nh bng giao im ca ng chi ph cn bin v doanh thu cn bin. Mc gi c xc nh l OPo v li nhun 1 n v sn phm l Po Co. Cn li nhun ca doanh nghip l hnh ch nht CD Po Co
55

(trong ngn hn). Tuy nhin, trong thi gian di li nhun s tin n khng v nhiu doanh nghip thy c li nhun s tham gia vo th trng lm cho gi bn thp xung. + Quan im th hai cho rng, gia khch hng v doanh nghip thng qua mi quan h c nhn m to nn Khch quen truyn thng. Bi v khch hng thng n vi doanh nghip trc nhng s hp dn ring ca doanh nghip nh: Mu m hp dn, bao gi p, cch thc phc v khch hng (hng dn s dng, thi gian bo hnh...) v cung cch bn hng (mua bn ca hng t chn) hoc a im gn ni , gn ni lm vic hoc do nhng u im khc ca cc iu kin cung cp, thanh ton (Cung cp ti nh, tr dn ...). nhng trng hp trn, doanh nghip c th thay i gi cht t trong mt gii hn nht nh m khng b mt khch (khi tng gi) cng nh thu thm c khch quen ca i th cnh tranh (khi h gi). Trong vic h gi, mt gii hn nht nh nh vy, th doanh nghip ch c th thu thm c nhng khch hng m khi gi cao th h cha mua hay thy gi hp dn hn th h mi mua.Trong thng nghip bn l, th cng nghip, nh hng, khch sn kiu th trng ny l rt c trng. Do nhng tim nng thu ht hay l nhng s hp dn ring ca mnh m mi doanh nghip lun lun c mt vng hot ng c quyn (thng l hp). khu vc c quyn ny, doanh nghip nng gi cht t cng khng s mt khch sang i th cnh tranh v ngc li, h gi cng khng hy vng thu thm c khch ca i th. V d: Mt ca hng bnh m mt gc ph, t ca hng ny n ca hng tip theo phi i b ht 10 pht. Khi ca hng bn t hn mt vi chc ng cng khng lo mt khch. V rng, nhng loi hng ho tiu dng hng ngy nh th ny thng c mua ni gn nh . Do , ca hng ny c mt v tr gn nh c quyn mt khong gi nht nh. 2.3 So snh th trng cnh tranh mang tnh c quyn vi th trng cnh tranh hon ho v th trng c quyn. Do c mt cht t c quyn, do vy, doanh nghip th trng cnh tranh mang tnh c quyn c th nh gi cao hn so vi cnh tranh hon ho v thp hn so vi th trng c quyn. - So vi nh c quyn, doanh nghip cnh tranh mang tnh c quyn s thu khon li nhun nh hn, sn lng, sn phm cao hn v gi bn thp hn so vi th trng c quyn. - Cc doanh nghip cnh tranh mang tnh c quyn a ra th trng nhiu loi kiu cch, nhn hiu v cch thc phc v hn so vi cnh tranh hon ho. Hn na h li s dng nhiu chi ph hn cho qung co.
56

3. Th trng thiu s c quyn 3.1 c im v nguyn nhn dn n thiu s c quyn a) c im: Th trng thiu s c quyn l th trng c mt vi doanh nghip ln sn xut, vi rt nhiu khch hng nh. Th trng ny c cc c im sau: - S doanh nghip sn xut loi sn phm t (Ch to t, st thp . . ) - Cc doanh nghip ph thuc ln nhau. - Mt doanh nghip khi xy dng chnh sch ca mnh u phi ch n i th cnh tranh. Mi s thay i v gi, sn lng, cung cch phc v... ca hng u tc ng ngay n cc doanh nghip khc. b) Nguyn nhn dn n thiu s c quyn Cng ging nh trong th trng c quyn, mt nguyn nhn c tnh cht c bn l vic gim chi ph nh qui m sn xut. Nhn chung, nhng doanh nghip c qui m thng c chi ph bnh qun thp v 2 l do chnh sau: - Chuyn mn ho v phn cng lao ng tt hn. - C iu kin ng dng cng ngh tin tin, hin i hn. Do vy, cc doanh nghip c qui m ln c kh nng sn xut mt khi lng sn phm ln, vi mt chi ph thp, do c iu kin cnh tranh, cn cc doanh nghip khc c qui m nh hn, sn xut vi chi ph cao hn s khng thng c trong cnh tranh. 3.2 Phng thc x th v gi v nh gi trong th trng thiu s c quyn. a) Phng thc x th v gi a1. Phng thc ho bnh kinh t: Theo phng thc ny, cc nh thiu s c quyn a ra cc quyt nh gi ca h theo nhng qui c ca s cnh tranh gi c. Trong , cc bin php v gi v tiu th ca h khng hng vo vic gy thit hi cho i th cnh tranh, m ch hng vo cc mc ch chnh ca mnh. a2. Phng thc chn p: y, doanh nghip tm mi cch c th chn p i th trn th trng, iu ny c ngha l, mi chnh sch v gi v tiu th ca h u hng vo vic gy thit hi cho i th cnh tranh. Tuy nhin, thc hin chnh sch chn p phi c mt s iu kin sau y. (Gi s doanh nghip A mun chn p doanh nghip B). - C cu chi ph ca doanh nghip A phi thun li hn doanh nghip B (C ngha l chi ph ca A thng phi thp hn B).
57

- Doanh nghip A phi bit r chi ph ca doanh nghip B, ch c nh vy th doanh nghip A mi c th t xc nh mt cch chnh xc mnh mnh hn B nh th no v liu doanh nghip c th thc hin chnh sch chn p khng ? - Nng lc sn xut ca A phi ln khi thc hin chnh sch chn p, doanh nghip A c th tho mn c ton b nhu cu (cho c khch hng ca B trc y). Trng hp nu khng tho mn c th mt phn cu s li tr v B vi gi cao hn so vi A. Xong v A khng p ng nhu cu nn mt phn khch hng vn phi mua gi cao hn ca B. a3. Phng thc tho hip. Cc doanh nghip c th tho thun ngm vi nhau hoc thng qua hp ng l khng tin hnh cnh tranh v gi c vi nhau. Chnh sch gi trong trng hp ny chnh l chnh sch tp th (hiu bit ln nhau). b) nh gi C mt s nh kinh t cho rng, khi doanh nghip h gi th i th thng h gi theo ngay, cn khi doanh nghip tng gi th h chn ch v thng khng tng theo. Khi nng gi th khch hng chy sang mua ca i th cnh tranh, cn khi doanh nghip h gi th i th s mt khch. Do , c 2 phng thc x th trong trng hp c s thay i khch hng. - Khi tng khch, doanh nghip khng c phn ng. - Khi mt khch, doanh nghip tm cch ly li bng cch h gi ly li lng khch thiu ht ny. i vi tng nh thiu s c quyn, iu ny c ngha l: Khi m gi chuyn ng ln pha trn, ng cu ca doanh nghip rt co dn vi gi c. V doanh nghip b mt khch mt cch gh gm, mt s tng gi cht t cng c th lm cho doanh nghip b mt mt lng khch ng k. Ngc li, khi gi chuyn ng xung di th ng cu khng co dn (t co dn), v i th cng phn ng li bng cch h gi theo ly li khch ca h. Trong trng hp ny, doanh nghip khng hy vng chim c khch ca i th. Do , i vi cc doanh nghip trong th trng ny u c mt ng cu gy khc.

58

P C p3

E P1 F P2 D
q 3 q 3 q1 q 2 q2

Hnh 3.7 nh gi trong th trng thiu s c quyn Nhn vo hnh 3.7 ta thy mi doanh nghip c mt khu vc t do hot ng (gn nh c quyn) do nhng s hp dn ring ca mnh, i qu khu vc ny ng cu rt co dn (trong hnh 3.7 khu vc c quyn l on EF). on EF cng ln nu nh: - Sn phm thay th ca doanh nghip B cng t - Khch hng thiu ci nhn tng qut v y v th trng. - Cng ca s hp dn ca doanh nghip i vi khch hng cng ln. 3.3 Ch o gi trong th trng thiu s c quyn th trng ny, cc doanh nghip l thuc ln nhau, h s rt c li nu bt tay tho hip nhau cng nhau ti a ho li nhun. H c th tho thun v gi c, phn chia th trng v sn lng em bn... nhng lut php nhiu nc ngn cm bo v li ch ngi tiu dng.
59

Mt trong nhng bin php m cc nh thiu s c quyn thng p dng l bin php ch o gi. Ch o gi l 1 cch thc nh gi ca th trng thiu s c quyn, cho php mt doanh nghip to ra gi th trng cho tt c doanh nghip khc trong ngnh. Mt nh thiu s c quyn c t phn th trng ln, cc nh thiu s c quyn cn li c t phn nh, th nh thiu s c quyn c t phn ln kia thng m nhn chc nng ch o gi. Ngi ch o a ra mt mc gi, trong n phi tnh c khi lng tiu th cho tt c cc i th cnh tranh b hn n. Cc i th nh hn phi thch ng khi lng sn xut ca mnh mc gi ny nh l mt gi cnh tranh. H khng c nh hng tch cc vo gi m ch sn xut n mc sn lng ti chi ph cn bin bng gi bn. y tt c cc doanh nghip u c chung mt ng cu. Nh ch o gi, v l thuyt c th xc nh ring cho mnh mt ng cu c nhn v rng mi mc gi v ch o gi, u tnh c cc i th s cung ng bao nhiu trong tng s cu ca th trng. iu ny dn ti nh ch o gi c th bit c ng cung ca cc i th. 3.4 Xu hng pht trin ca th trng thiu s c quyn Trong tnh hnh thng tin hin nay, nhn chung cnh tranh gi c l qu kh khn, do vy cc doanh nghip tp trung vo vic di bit ho sn phm bng cch, cc sn phm ca cc doanh nghip khc nhau th c kiu dng khc nhau, bao b hp dn hn, thay i cch thc phc v khch hng... (nh trong th trng xe hi ca th gii chng hn) thng qua cc bin php hp dn ring ca mnh nhm nng cao s cu ca mnh. Ngoi ra, cc doanh nghip cn tng cng cng tc nghin cu pht trin, p dng cng ngh mi... nhm gim chi ph sn xut. Do vy, mc d gi khng i nhng vn c kh nng tng c li nhun. 4. S phn bit v gi trong th trng cnh tranh khng hon ho. 4.1 Khi nim S phn bit v gi th hin ch nu mt doanh nghip bn ra cng mt loi hng ho nhng vi cc mc gi khc nhau. T lu nay, ngi ta ni nhiu n s phn bit v gi nh trong trng hp cht lng sn phm khc nhau. Mc ch ca s phn bit v gi bao hm ch; thng qua vic chia nh ra thnh cc phn th trng nh vy, nhm tng c li nhun. Tin cho vic thc hin chnh sch phn bit v gi c hiu qu l:

60

- Th trng phi l cnh tranh khng hon ho, v rng nu l th trng cnh tranh hon ho th ngi mua s ch mua sn phm c gi thp. - Doanh nghip phi c mt ng cu dc xung t tri sang phi. - cc nhm khch hng khc nhau, co dn ca cu i vi gi c phi khc nhau. Nu co dn l bng nhau th ch c mt gi thng nht mang li li nhun ti a. 4.2 S phn bit gi theo chiu dc S phn bit gi theo chiu dc c th thc hin c nu ton b th trng c th chia thnh cc b phn th trng (cc phn th trng). mi b phn th trng, ngi ta c th cho bn vi khch hng mt mc gi chung hoc nhiu mc gi khc nhau. Nu doanh nghip cho bn cc b phn th trng khc nhau ny, nhiu mc gi khc nhau, th chnh l s phn bit khc nhau v gi theo chiu dc. 4.3 S phn bit gi theo chiu ngang S phn bit gi theo chiu ngang s c, nu nh ton b th trng c chia ra thnh nhiu nhm khch hng khc nhau, mi nhm khch hng ny c bn bi gi khc nhau. V d: V tu ho c bn cho nh kinh doanh, ngi v hu, sinh vin, ngi du lch, ngi nc ngoi... vi cc gi khc nhau. iu ny c ngha l, vi cng mt loi hng ho nhng khch hng ny phi tr gi cao hn, khch hng kia tr gi thp hn. V d: Gi s gi thng nht l 6 la cho mt sn phm, lng tiu th l 100 sn phm. Chi ph bnh qun cho mt sn phm l 5 la, do tng chi ph l 500 la, li nhun s l 100 la. Trong trng hp phn chia th trng ta s thu c li nhun nh sau: Th trng A, 20 sn phm gi 10 la, th trng B, 40 sn phm gi 8 la v th trng C, 40 sn phm gi 6 la mt sn phm. Tng doanh thu s l: (20 x 10) + (40 x 8) + (40 x 6) = 760 la Nh vy, li nhun tng ln n 260 la v chi ph khng i 4.4 Cc hnh thc phn bit gi khc a) S phn bit khc nhau v gi theo khng gian S phn chia th trng thnh cc khu vc (hoc a phng khc nhau, do cn nh gi khc nhau) th d; nng thn, thnh th, ng bng, min ni, gi cao cho th trng nc ngoi...) trng hp cui th s khc nhau gia gi th trng trong nc v ngoi nc cn ch l gi th trng nc
61

ngoi khng c php cao hn 2 ln chi ph vn chuyn cng vi thu nhp khu, v nu khng s c nguy c phi ti nhp. Gi trong nc + Gi nc ngoi 2 ln chi ph vn chuyn + Thu nhp khu b) S khc nhau v gi theo thi gian Vi cng mt hng ho hay dch v tng thi im (mi thi im ny c nhu cu khc nhau) s c nh gi khc nhau. Nu nh vo thi im khc nhau trong mt ngy hay trong mt nm c s cp bch ca nhu cu khc nhau ln, t ko theo mt s tn dng nng lc sn xut ca doanh nghip cng khc nhau. thi im ny th xut hin chi ph ca vic s dng qu ti nng lc sn xut, vo thi im kia li xut hin chi ph ca vic khng tn dng ht nng lc sn xut. Do , cn phi c s nh gi khc nhau iu ho nhng chi ph ny. Th d: gi khch sn, gi nh ngh ma h v ma ng, gi bn in gi cao im v thp im... S phn bit gi theo thi gian cn k n c trng hp nu doanh nghip chia khch hng ra thnh cc nhm c thu nhp khc nhau, c bit l khi a mt sn phm mi ra th trng. Th d: Ti vi mu, video... nhm c thu nhp cao sau khi bo ho nhu cu th doanh nghip nn h gi c th m rng ra nhm khch hng c thu nhp thp hn. iu ny c th c lp i, lp li nhiu ln. c) S phn bit khc nhau v gi theo mc ch s dng S phn bit gi ny c th cn tu theo mc ch s dng. Th d: i vi vic s dng m co dn ca cu i vi gi c m thp th ta c th nh gi cao v ngc li nu co dn ca cu i vi gi c m cao th ta phi nh gi thp, nh in cho sinh hot v in cho sn xut... d) S khc nhau v gi theo lng tiu th Trong thc t, thng l cc khch hng mua vi khi lng ln thng c mua vi gi thp hn so vi gi bn l. Cc khch hng thng xuyn (khch quan) cng c thng gi u tin hn. S gim gi ny khng ch tng xng vi vic tit kim chi ph i vi cc hp ng ln m r rng th hin mt mc gi c s phn bit.

Bng 3.2: Tng hp nhng c trng ch yu ca cc th trng

62

C cu th trng

S lng DN

c trng sn phm

iu kin gia nhp v rt lui Rt r dng

Sc mnh kim sot gi c

Cnh tranh phi gi c Khng

Qui tc ti a ho li nhun MC=P=MR

Cnh tranh hon ho Cnh tranh c quyn

Rt nhiu

Tiu chun ho ng loi Khc bit

Khng (ngi chp nhn gi) i cht, mt t, mt vi

Kh nhiu

Kh d

Qung co, phn bit sn phm

MR = MC Nhng vn chung cho cc th trng: Nu:

c t (mt Tiu quyn vi) chun tp on khc nhau

Kh

Kh mnh

Qung MR>MC:Tng Q co v phn MR<MC:Gim Q bit sn TR>TC:Tng Q phm S tng li nhun Qung co TR<TC: Tng Q S gim li nhun

c quyn

Mt

Duy nht

Rt kh Rt mnh (B ngn cn trong thc t)

CHNG IV
63

PHNG PHP XC NH GI
I. CHI PH SN XUT V LI NHUN

1. Chi ph sn xut 1.1. ngha v khi nim Trong nn sn xut hng ho c s tham gia ca nhiu thnh phn kinh t v vn ng theo c ch th trng c s qun l ca nh nc, cc doanh nghip lun phi i mt vi cnh tranh. Mun thng trong cnh tranh, mt vn quan trng m bt c doanh nghip thuc thnh phn kinh t no cng u phi quan tm l gim chi ph sn xut. V gim mt ng chi ph sn xut c ngha l tng 1 ng li nhun. Hn na, cc doanh nghip s quyt nh mc sn xut v tiu th mt hng ho no tu theo chi ph v gi bn hng ho . Vn chi ph khng ch l s quan tm ca cc doanh nghip m cn l mi quan tm ca ngi tiu dng, ca x hi ni chung. Cc chi ph ca doanh nghip gm c; chi ph ti nguyn, chi ph kinh t, chi ph ti sn, tng chi ph, chi ph c nh, chi ph bin i, chi ph bnh qun, chi ph cn bin, chi ph c hi, chi ph ngn hn, chi ph di hn 1.2. Tng chi ph, chi ph c nh, chi ph bin i - Tng chi ph (TC) ca vic sn xut ra mt sn phm bao gm gi tr th trng ca ton b cc ti nguyn s dng sn xut ra sn phm . V d: Trong ngnh may qun o, n gin chng ta xt cc ngun ti nguyn sau y: Nh my, my khu, vi v lao ng. Gi s sn xut 15 b qun o, mi ngy cn 1 my khu, 1 lao ng, 75 mt vi. Nh my c thu theo hp ng, gi c th trng ca tng u vo c xc nh nh sau:

Bng 4.1. Chi ph sn xut cc yu t u vo ca qun o

64

TT 1 2 3 4

Ngun Thu nh my My khu Lao ng Vi Tng chi ph

Gi (1.000 ng) 100 20 10 115 245

Ghi ch

sn xut ra 15 b qun o, mi ngy doanh nghip phi chi ra 245.000 ng. Tuy nhin, tng chi ph s thay i mt khi m mc sn lng thay i. Song, khng phi mi chi ph u tng ln theo sn lng. Ngi ta phn bit 2 loi chi ph: Chi ph c nh v chi ph bin i. + Chi ph c nh (FC): L nhng chi ph khng thay i khi sn lng thay i. Trong v d trn y th tin thu nh my, khu hao my khu l chi ph c nh. Ni rng ra l nhng chi ph m doanh nghip phi thanh ton d khng sn xut ra mt sn phm no nh; tin thu nh, chi ph gi gn bo dng thit b + Chi ph bin i (VC): L nhng chi ph tng, gim cng vi mc tng, gim ca sn lng nh: Tin mua nguyn, nhin, vt liu, tin lng cng nhn + Cng thc xc nh tng chi ph: TC = FC + VC Trong : TC l tng chi ph. FC l ch ph c nh. VC l ch ph bin i.

1.3. Chi ph bnh qun- chi ph cn bin

65

- Chi ph bnh qun l iu quan tm c bn ca ngi sn xut, ni mt cc khc y l chi ph sn xut mt n v sn phm. Chi ph sn xut bnh qun (ATC) = Tng chi ph (TC) Tng sn lng (Q) 245.000 15

Trong v d trn, Chi ph sn xut bnh qun (ATC) Trong : Chi ph c nh bnh qun (AFC) = FC Q VC Q =

= 16.333

120.000 15 125.000 15

8.000

Chi ph bin i bnh qun (AVC)

= 8.333,33

- Chi ph cn bin (MC): L chi ph m doanh nghip cn b sung sn xut thm mt n v sn phm. MC = TC Q

V d: Trong sn xut in nng p ng nhu cu in trong gi cao im ngi ta phi huy ng, s dng cc trung tm pht in c k thut lc hu, chi ph sn xut cao, gi 1 KWh s cao. 2. Li nhun 2.1. Khi nim v cch xc nh li nhun Li nhun l mc tiu kinh t cao nht ca doanh nghip. cung cp hng ho v dch v cho th trng, cc nh sn xut phi b ra nhng chi ph sn xut nht nh. H phi thu t ai, lao ng v b tin vn trong qu trnh sn xut v kinh doanh. H mong mun chi ph cho cc u vo t nht v bn hng ho vi gi cao nht, sau khi tr i cc chi ph, cn s d ra khng ch ti sn xut gin n, m cn ti sn xut m rng, khng ngng tch lu, pht trin sn xut, cng c v tng cng v tr ca mnh trn th trng.
66

Li nhun c nh ngha mt cch khi qut l chnh lch gia tng doanh thu v tng chi ph. Tng doanh thu ca doanh nghip l tng s tin m doanh nghip kim c nh bn hng ho, dch v trong mt thi k nht nh (chng hn nh trong mt nm). ng c li nhun, l mt b phn hp thnh, quyt nh, to ra s hot ng thng li ca th trng hng ho. Li nhun l ng c thc y cc doanh nghip pht trin sn xut- kinh doanh. Tuy nhin, mt vn t ra l ci g thc y ch doanh nghip b vn u t vo ngnh ny m khng b vo ngnh khc? Ci g thc p h rt vn ra v chuyn hng kinh doanh? Mun hiu r vn ny th cn phn bit li nhun bnh qun v li nhun siu ngch. Li nhun bnh qun c hnh thnh do tc ng ca quy lut cung- cu vn c trong nn kinh t th trng. N c biu hin c th bng t sut li trn vn (chng hn 12% mt nm). Nu mt doanh nghip b ra mt s vn l 1 t ng, sau mt nm thu c li nhun kinh t 120 triu ng (khng xt n mc trt gi v lm pht) th doanh nghip y t mc li nhun bnh qun. Trong trng hp li nhun c nm ln ti 150 triu th doanh nghip c li nhun siu ngch (150 120 = 30 triu). 2.2. ngha kinh t v nhng nhn t tc ng n li nhun Li nhun l ch tiu kinh t tng hp, phn nh ton b kt qu v hiu qu ca qu trnh kinh doanh, k t lc bt u tm kim nhu cu th trng, chun b sn xut kinh doanh, t chc qu trnh sn xut kinh doanh, t chc bn hng ho, dch v cho th trng. N phn nh c v mt lng v cht ca qu trnh kinh doanh. Li nhun ca doanh nghip chu tc ng tng hp ca cc nhn t sau: - Quy m sn xut hng ho, dch v. Quan h cung- cu v hng ho thay i s lm cho gi c thay i. iu nh hng trc tip n vic quyt nh quy m sn xut v tc ng trc tip n li nhun ca doanh nghip. - Gi c v cht lng ca cc u vo (lao ng, nguyn vt liu, thit b, cng ngh) v phng php kt hp cc u vo trong qu trnh sn xut kinh doanh. Nhng vn ny quyt nh trc tip n chi ph sn xut v ng nhin l tc ng n li nhun ca doanh nghip. - Gi bn hng ho, dch v cng ton b hot ng nhm y nhanh qu trnh tiu th v thu hi vn, c bit l hot ng Marketing v cng tc ti chnh ca doanh nghip.

67

Tm li, do tnh cht tng hp ca li nhun nn doanh nghip lun phi c chin lc v phng n kinh doanh tng hp, ng b khng ngng tng li nhun. 3. Mi quan h gia chi ph sn xut, sn lng v mc gi d kin Doanh nghip l ni din ra cc hot ng sn xut; nhng ca ci c cung ng cho sn xut c gi l cc yu t cn nhng ca ci c to ra gi l sn phm. Cc yu t sn xut cn c gi l cc u vo, sn phm to ra cn c gi l u ra. sn xut c sn phm, ngi ta phi chi ph nhiu loi yu t: Nguyn, nhin, vt liu, my mc- thit b, nh xng t ai, lao ng Cc yu t ny kt hp vi nhau trong qu trnh sn xut v to ra nhng sn phm. V d: Nh my dt sn xut ra vi, cng ty khai thc than, to ra sn phm than V vy, to ra nhiu sn phm (sn lng tng ln) th cng phi b ra nhiu chi ph hn, c nhng chi ph th tng t hoc khng tng (chi ph c nh), c chi ph tng theo sn lng (chi ph bin i). Mi quan h gia tng chi ph sn xut v tng sn lng thng l mi quan h t l thun. Nhng chi ph sn xut tnh cho mt on v sn phm th gim i khi tng c sn lng sn phm sn xut ra. Chi ph sn xut n v sn phm = Tng chi ph Tng sn lng

- Quan h gia chi ph sn xut v gi bn sn phm: Chi ph sn xut thng l xut pht im cc nh sn xut d kin mc gi bn sn phm v n l mc ti thiu nh sn xut c th bn sn phm bng vi chi ph sn xut (trong nhiu trng hp phi bn ho vn mt thi im nht nh). V vy, cc doanh nghip thng phn u h thp chi ph sn xut c bit ca mnh thu c li nhun cao nht. Nh kinh t hc phng Ty J.M. Clark pht biu: Mt lp hc khoa kinh t s l mt thnh cng tht s nu qua cc sinh vin tht s hiu c ngha ca chi ph sn xut v mi phng din. Nu ch dng li quan nim k ton, gi thnh c coi l b phn tt yu ca gi c. Gi bn d kin = Gi thnh (chi ph sn xut) + Li d kin

- Gia gi bn sn phm v sn lng tiu th cng c mi quan h rt mt thit. Thng khi ngi mua, mua mt s lng sn phm ln th nh sn xut s bn theo mc gi thp hn (gi bn bun, hay gi bn s) so vi gi bn l. ng thi khi sn lng tng th chi ph sn xut cho mt n v sn phm gim, s to c hi cho gi c hng ho gim xung.
68

Phn tch mi tng quan gia chi ph, sn lng v gi bn d kin cho chng ta thy ngha to ln, v cng quan trng ca gi thnh. Vic nh gi em li li nhun cao, nu nh Ban lnh o v nhng ngi lm gi bit c chnh xc gi thnh sn phm s thay i nh th no khi sn lng sn phm gia tng. Quy lut v s gim dn ca gi thnh khi sn lng tng, c ngha quan trng trong vic nh gi xm nhp v m rng th trng, khai thc c hi bn hng tng thng v mang li li nhun cao nht.
II. PHN LOI V C CU GI

1. Cc ch tiu gi c a. Mc gi - Mc gi c th l gi ca mt loi hng ho, dch v trn th trng, v d: Gi mt chic t - Mc gi tng hp l mc trung bnh ca tt c gi c ca hng ho, dch v trong mt nc mt thi im nht nh. Mc gi tng hp thng c mt s c quan qun l Nh nc (Tng cc thng k, B K hoch v u t, B Ti chnh) tnh ton, xc nh bit c tnh hnh kinh t chung ca c nc, gip cho cng tc qun l, iu hnh kinh t v m ca Nh nc. b. Chnh lch gi: Chnh lch gi l khong cch gia 2 mc gi ca cng mt loi hng ho. C nhiu loi chnh lch gi: - Chnh lch gi theo khu vc. V d: Gi mt chic xe my DREAM H Ni l 23 triu ng, Lai Chu l 25 triu ng. Chnh lch gi l 2 triu ng/chic. Chnh lch gi ny ch yu phn nh v chi phi vn chuyn hng ho t ni ny n ni khc. - Chnh lch gi theo phm cht. V d: Gi 1 kg xi mng Hong Thch l 750/kg, xi mng Hi Phng 600 / kg. Chnh lch gi l 150/ kg. y l chnh lch gi do cht lng sn phm khc nhau. - Chnh lch gi theo dch v. V d: Gi thu cc phng ngh khch sn 1 sao, 2 sao, 3 sao l khc nhau v cht lng phc v (phng tin, n, i li, giao dch) khc nhau. - Chnh lch gi theo quy cch.

69

V d: Gi 1 kg st 6 ca nh my gang thp Thi Nguyn l 7.500/ kg, trong khi 1 kg st 8 cng phm cht cng nh my l 6.800/ kg. Chnh lch gi ny l do doanh nghip tn thm chi ph to ra nhng quy cch khc nhau. - Chnh lch gi theo khi lng mua. V d: Khi mua 10 tn xi mng Hong Thch gi s thp hn khi mua 1 tn. V khi mua khi lng ln th nh sn xut c th s tit kim c chi ph vn chuyn, c bit l bn c nhiu hng nn tng li nhun s t cao hn. y cng l phng php cnh tranh ca cc doanh nghip. - Chnh lch gi theo thi v. Ch yu p dng cho gi mua hng nng sn. V d: Gi 1 kg rau ci chnh v khc vi gi 1 kg rau ci tri v. Gi mua 1 kg thc chnh v thng thp hn gi 1 kg thc (la) tri v. c. T gi: T gi l t l so snh gia gi ca mt hng ho ny so vi gi ca 1 hng ho khc trong cng mt thi gian nht nh (thng, qu, nm) v khng gian (th trng, vng, a phng) nht nh. C hai loi t gi: - T gi c th. V d: T gi gia gi than v gi du, t gi gia gi du v gi gas. - T gi tng hp: V d, t gi trao i hng cng, nng nghip. d. Gi chun: Gi chun l gi do nh nc quy nh cho mt s mt hng, thng l mt hng quan trng c lin quan n quc k dn sinh. . Khung gi: Khung gi l s quy nh c gi trn ln gi sn ca mt loi hng ho no . - Gi trn: Nh nc quy nh mc gi ti a ca mt loi hng ho no . - Gi sn: Nh nc quy nh mc gi ti thiu ca mt loi hng ho no . e. Gi gii hn: Nh nc quy nh mc gi gii hn (gi trn hoc gi sn) i vi mt s mt hng.
70

2. Phn loi gi a. Phn loi gi theo cc giai on vn ng ca hng ho Trong sn xut v tiu dng, mt loi sn phm khi a vo lu thng trn th trng, ngi bn v ngi mua s trao i vi nhau hnh thnh nn mc gi (gi th trng); mc gi ny cao hay thp s tu thuc vo s lng sn phm, ngi mua s mua. Nu ngi mua, mua vi s lng ln th ngi bn s bn theo gi bn bun, ngi mua li tip tc bn sn phm cho ngi tiu dng theo mc gi bn l. - Gi bn bun: L mc gi c hnh thnh v thc hin do s tho thun gi ngi bn v ngi mua vi khi lng ln ngi mua a vo sn xut hoc em i bn li. Gi bn bun = Gi xut xng + Ph lu thng bn bun

- Gi bn l: L gi bn hng ho v dch v trc tip cho ngi tiu dng, hnh thnh cui cng khu lu thng khi hng ho kt thc qu trnh lu thng v i vo tiu dng c nhn. Gi bn l = Gi bn bun + Ph lu thng bn l

Ph lu thng bn bun (hay bn l) bao gm chi ph lu thng v li ca t chc (hoc c nhn) lm nhim v lu thng hng ho. b. Phn loi gi theo i tng tnh gi Tu theo tng loi hng ho, dch v m ngi ta chia cc nhm hng ho: Hng cng nghip, hng nng, lm, hi sn, hng tiu dng, dch v Nhng vi mi nhm hng ho s c tn gi khc nhau. - Hng cng nghip: Gi hng cng nghip. - Hng tiu dng: Gi hng tiu dng. - Hng nng nghip: Gi mua thc, go - Dch v: Gi cc vn chuyn hnh khch, gi dch v trong cc nh hng, khch sn - Hng c th, d tr quc gia: Gi ca sng, n, xe tng
III. CC PHNG PHP XC NH GI

Doanh thu ca doanh nghip ph thuc vo gi c ca hng ho, dch v v sn lng tiu th. Vic xc nh mc gi ph hp m bo b p c chi ph sn xut v c li, c th trng chp nhn c ngha quan trng i vi s pht trin ca doanh nghip. Trong nn kinh t th trng, gi c l yu t quan trng lin quan n s la chn ca ngi mua, nhng khng phi l
71

quyt nh. Bi v, ngi mua ngoi vic xem xt tnh n mc gi, cn quan tm n nhiu vn khc nh: Mu m, k hiu, sn phm thay th, cht lng sn phm nh gi hng ho, dch v l mt quyt nh quan trng ca doanh nghip, nh hng trc tip n li nhun. V vy, la chn phng php nh gi thch hp, ph hp vi tng loi hng ho v th trng ng vai tr quan trng. Cn c xc nh gi bn ti sn, hng ho, dch v: - Chi ph sn xut, chi ph bn hng thc t ph hp v cht lng ca ti sn, hng ho, dch v ti thi im tnh gi. - Quan h cung- cu v hng ho v sc mua ca ng tin Vit Nam. - Gi th trng trong nc, khu vc, th gii v kh nng cnh tranh ca hng ho ti thi im tnh gi. - Chnh sch pht trin kinh t- x hi ca Nh nc thuc phm vi c nc, vng, tng a phng. 1. Phng php so snh Phng php so snh l phng php xc nh gi ti sn, hng ho, dch v thng qua vic tin hnh phn tch mc gi mua hoc gi bn ph bin ca ti sn, hng ho, dch v cng loi hoc tng t trn th trng trong nc, khu vc v th gii. - Ti sn, hng ho, dch v cng loi vi ti sn, hng ho, dch v cn tnh gi l ti sn, hng ho, dch v c s ging nhau v mi phng din, bao gm: + c im vt cht ca sn phm nh; b mt sn phm, vt liu cu thnh, phng php ch to, chc nng, mc ch s dng, tnh cht c, l, ho. + Cht lng sn phm. + Danh ting, nhn hiu ca sn phm. - Ti sn, hng ho tng t vi ti sn, hng ho cn tnh gi, l ti sn, hng ho c cc c trng c bn ging nhau, bao gm: + c lm t cc nguyn, vt liu tng ng, c cng phng php ch to. + C cng chc nng, mc ch s dng. + Cht lng tng ng nhau. + C th hon i cho nhau trong giao dch thng mi (ngi mua chp nhn thay th ti sn, hng ho ny cho ti sn, hng ho kia). - Nhng cn c p dng phng php so snh:
72

+ Gi ti sn, hng ho, dch v c trn th trng (trong nc, khu vc v th gii). + Thng s kinh t, k thut ch yu ca ti sn, hng ho, dch v. + iu kin thng mi trong kinh doanh trn th trng trong nc, th trng khu vc v th gii. 2. Phng php chi ph Phng php chi ph l phng php xc nh gi ti sn, hng ho, dch v da trn c s chi ph thc t hp l sn xut, kinh doanh ti sn, hng ho, dch v v mc li nhun d kin. nh gi da trn chi ph c 2 cch: nh gi cng thm vo chi ph mt mc li nhun d kin v nh gi theo li nhun mc tiu. a. nh gi theo cch cng li vo gi thnh Theo phng php ny, mc gi bn da trn chi ph sn xut tnh cho mt n v sn phm v mc li d kin. Cng thc tng qut: Gi d kin nh. Li d kin c th tnh theo t l % trn gi thnh hoc gi bn. V d: Gi s doanh nghip A c chi ph v d kin mc tiu th sn phm nh sau: - Chi ph bin i: 8.000 ng. - Chi ph c nh: 250.000.000 ng. - Sn lng sn phm d kin tiu th: 40.000 sn phm. Hy xc nh mc gi bn d kin theo cc trg hp sau: + Ngi sn xut d kin mc li nhun l 20% trn chi ph trung bnh. + Ngi sn xut d kin mc li nhun l 17% trn gi bn. = Gi thnh sn phm + Li d kin

Gi thnh n v c xc nh da trn chi ph bin i v chi ph c

73

Trc ht, chng ta xc nh chi ph n v sn phm. Chi ph n v Chi ph bin i Chi ph c nh + S lng sn phm d kin tiu th

8.000

250.000.000 40.000

14.250 ng

Trong trng hp th nht, th mc gi bn d kin l: Gi d kin = Chi ph n v + 20 % x x Chi ph n v

= 14.250

20 %

14.25 0

17.000 ng

Trong trng hp th hai, th mc gi bn d kin s l: Gi d kin = Chi ph n v + 17 % x Gi d kin

Gi d kin

Chi ph n v 1 0,17

14.25 0 = 0,83

17.168 ng

* u, nhc im ca phng php ny: - u im: + n gin, d tnh ton, chi ph sn xut l i lng m ngi bn hon ton bit trc v kim sot c. + Khi tt c cc doanh nghip trong mt ngnh u s dng phng php nh gi ny, th gi ca h s c xu hng tng t nhau. V th, c kh nng gim thiu s cnh tranh v gi. + Cch nh gi ny nhiu ngi cm nhn rng n m bo c s cng bng cho c ngi mua v ngi bn. Ngi bn s khng p gi khi
74

cu hng ho tr nn cng thng v vn tm kin c phn li nhun cng bng trn ng vn b ra. - Nhc im: + Phng php ny b qua s nh hng ca cu v s nhn thc v gi ca khch hng. + Phng php ny kh c th dung ho c s cnh tranh trn th trng v gi. Phng php nh gi da trn chi ph ch thch hp khi mc gi d kin trn thc t m bo c mc tiu th d kin, kinh doanh trong ngnh trng thi n nh. * Hin nay, vic xc nh gi bn ti sn, hng ho, dch v Vit Nam theo phng php chi ph c thc hin theo Quyt dnh s 06/2005/Q- BTC ngy 18/01/2005 ca B trng B Ti chnh. Cch xc nh nh sau: - Gi bn hng ho sn xut trong nc: Chi ph sn xut Chi ph bn hng

Gi bn

Li nhun d kin

Thu tiu th c bit (nu c)

Thu GTGT (nu c)

- Gi bn hng ho nhp khu: Gi bn = Gi vn nhp khu + Li nhun Chi ph + bn hng d kin + Thu GTGT (nu c)

Trong : Gi vn nhp khu Gi mua = ti ca khu Thu nhp + khu (nu c) Thu tiu th + c bit (nu c) Cc khon chi bng + tin khc theo quy nh

- Gi mua ti ca khu Vit Nam l gi mua theo nguyn t nhn (x) vi t gi lin ngn hng do Ngn hng nh nc Vit Nam cng b ti thi im nhp hng. - Thu nhp khu, thu tiu th c bit (nu c); theo quy nh ca php lut thu hin hnh. - Cc khon chi bng tin khc theo quy nh. Chi ph sn xut v chi ph bn hng; bao gm nhng chi ph sau:
75

+ Chi ph vt t: Chi ph vt t = Gi vt t x Mc tiu hao vt t

+ Chi ph khu hao ti sn c nh tnh gi. + Chi ph tin lng, tin cng v cc khon ph cp tin n gia ca. + Chi ph bo him x hi, bo him y t v kinh ph cng on. + Cc khon chi ph chung. + Chi ph bn hng: Bao gm chi ph tin lng, tin cng v cc khon c tnh cht lng, bo him y t, bo him x hi, kinh ph cng on ca b phn bn hng, chi ph bo hnh sn phm trong khu bn hng theo ch quy nh. Chi ph khu hao ti sn c nh, chi hoa hng cho cc i l bn hng. Tin thu ng gi, bc xp, vn chuyn. Chi ph vt t , dng c dng cho qu trnh bn hng, chi ph bao b, nhn mc. Tt c nhng chi ph trn c xc nh theo mc hp l, ph hp vi cc quy nh ca Nh nc v c th trng chp nhn. Nhng khon chi ph khng ng vi quy nh, khng lin quan n vic sn xut, kinh doanh hng ho, dch v th khng c tnh vo. Nhng khon chi ph chung v chi ph lin quan n nhiu i tng nh; khu hao ti sn c nh, tin lng, bo him x hi, bo him y t, kinh ph cng on... c tp hp v phn b theo tiu thc thch hp cho i tng ti sn hng ho. Li nhun d kin tnh gi: Cc doanh nghip d kin mc li nhun hp l, m bo gi bn c xc nh khng vt qu gi bn trn th trng. b. nh gi theo li nhun mc tiu v phng php ho vn: nh gi theo li nhun mc tiu l doanh nghip xc nh mc gi trn c s m bo t sut li nhun mc tiu trn vn u t. Gi (m bo li nhun mc tiu) Chi ph n v Li nhun mong mun tnh trn vn u + t S lng sn phm tiu th

Vi cch xc nh gi trn, s m bo cho ngi sn xut thc hin t sut li nhun mc tiu trn vn u t m h mong mun, nu m bo c mc gi thnh v mc tiu th c tnh l chnh xc. Phng php ho vn: c th linh hot hn trong vic a ra cc mc gi bn, tng ng vi cc khi lng bn c th c v t tng li nhun
76

mc tiu mong mun, ngi ta c th nh gi da trn phng php ho vn hay th ho vn. im ho vn l im c khi lng sn phm (Q) khi bn ton b, c tng doanh thu va b p ton b chi ph sn xut b ra ca doanh nghip. Ti im ho vn khng c li nhun, khi lng sn phm (Q) ho vn c xc nh nh sau: Q = FC P AVC

Trong :

Q l khi lng sn phm ho vn. FC l tng chi ph c nh. P l gi bn n v sn phm . AVC l chi ph bin i bnh qun cho n v sn phm.

Khi lng li nhun mc tiu c xc nh bng khong cch gia ng tng doanh thu v ng tng chi ph. N c quyt nh bi khi lng tiu th m bo li nhun mc tiu v mc gi d kin tng ng. Khi lng bn t li nhun mc tiu c xc nh theo cng tc sau: Q Trong : = FC + ROI P AVC

Q l khi lng bn t li nhun mc tiu. FC l tng chi ph c nh. ROI l tng li nhun mc tiu. P l gi bn n v sn phm. AVC l chi ph bin i bnh qun cho n v sn phm.

th ho vn c xy dng bi ng tng doanh thu (TR) v ng tng chi ph (TC). ng tng doanh thu v ng tng chi ph s giao nhau mc tiu th c gi l im ho vn. V d: Gi s chng ta c s liu ca doanh nghip A, sn xut sn phm X nh sau: - Chi ph bin i: 10.000 ng. - Chi ph c nh: 200.000.000 ng. - T sut li nhun mc tiu trn vn u t: 15%.
77

- Vn u t: 800.000.000 ng. - Gi d kin: 15.000 ng. Hy xc nh: - Khi lng ho vn. - Khi lng bn t li nhun mc tiu. - V th ho vn. Xc nh khi lng ho vn:
FC P AVC 200.000.000 15.000 - 10.000

40.000 sn phm

Xc nh khi lng bn t li nhun mc tiu:

Q = FC + ROI P - AVC = 200.000.000 + 15% x 800.000.000 15.000 10.000 = 64.000 sn phm

V th ho vn: TR v TC (1.000 ) 960 600 Chi ph c nh TR TC Li nhun mc tiu

200 40 Hnh 4.1. th ho vn 64

Q (1.000 sn phm)

Qua v d trn cho thy, phng php ho vn c s dng rt c hiu qu khi doanh nghip d on chnh xc khi lng sn phm tiu th. Phng php ny cho php doanh nghip c th d bo c khong thi gian c th t c im ho vn v sau kinh doanh c li. ng thi cho php
78

ngi lm gi c th xem xt ti cc mc gi khc nhau v c tnh c nhng nh hng c th c ca chng n khi lng tiu th v li nhun. Tuy nhin, phng php ny vn cn xem nh nh hng ca gi sn phm cnh tranh v cha tnh n co gin ca cu i vi gi. 3. nh gi da trn c s cnh tranh nh gi da trn c s cnh tranh l vic doanh nghip cn c vo gi ca i th cnh tranh quyt nh gi sn phm ca mnh. Cc doanh nghip tham gia cnh tranh khng c kh nng kim sot gi c m doanh nghip c th bn sn phm, cc doanh nghip ch l ngi chp nhn gi th trng. H t quan tm n chi ph sn xut sn phm v cu th trng, m ch yu cn c vo gi bn sn phm ca cc doanh nghip khc. Gi bn sn phm c th nh cao hn, thp hn hoc bng gi ca i th cnh tranh. Tuy nhin, chi ph sn xut sn phm ca mi doanh nghip lun l mc ti thiu doanh nghip nh gi. Bi v, nu nh gi bng hoc thp hn chi ph sn xut, s dn ti doanh nghip ho vn hoc l vn v nu ko di trong mt thi gian s dn ti tnh trng ph sn. Trc khi a ra mc gi bn trn th trng c s cnh tranh v gi v sn lng, mi doanh nghip cn phi nghin cu k mt s yu t sau: - Sn lng sn phm a ra th trng ca i th cnh tranh. - S lng cc doanh nghip sn xut sn phm cng loi a ra th trng. - Mc ph thuc ln nhau ca cc i th cnh tranh. - Phn ng v gi ca cc i th cnh tranh. - Quy trnh cng ngh, kh nng sn xut ca cc i th cnh tranh. - Mt s yu t khc nh: Khu vc c cc i th cnh tranh, iu kin gia nhp ngnh * Cc phng php nh gi da trn c s cnh tranh: - nh gi cao hn gi ca i th cnh tranh: nh gi bn sn phm cao hn mc gi trn th trng v cao hn gi tr ca sn phm. Cch nh gi ny c th p dng khi sn phm ca doanh nghip c nhng s khc bit vi sn phm cnh tranh v c khch hng chp nhn nh; hng c cht lng cao hn, mu m v bao b p hn Tuy nhin, khong cch chnh lch v gi khng nn qu ln trnh nh hng ti nhng khch hng nhy cm v gi, nht l s khc bit v sn phm trong tm t khch hng khng r rng. V d: Trong ngnh may mc c nhiu doanh nghip tham gia sn xut qun o, nhng gi ca mi doanh nghip a ra c khc nhau mc d cht lng vi ging nhau. Bi v, doanh nghip s c nhiu cch
79

thit k, k thut ct may, kh nng tip th khc nhau. Hoc trong ngnh dch v n ung, cht lng nu n, thi phc v, qung co nh hng c tc ng rt ln ti mc gi phc v. - nh gi thp hn gi ca i th cnh tranh: nh gi bn sn phm thp hn mc gi th trng v thp hn gi tr sn phm. Trong thng trng, chim c khch hng, dnh t phn th trng ngy cng ln v rng; cc doanh nghip thng s dng phng php bn hng gi thp hn gi ca cc doanh nghip khc. Li nhun tnh trn mt sn phm c th thp, nhng v c th bn c nhiu hng nn tng li nhun doanh nghip thu c vn cao. Hoc trong u thu cng trnh xy dng, giao thng, doanh nghip mun thng thu thng phi nh mc gi thu thp hn gi ca cc doanh nghip khc. Trng hp nh gi thp cng c th xy ra trong trng hp doanh nghip sn xut sn phm c cht lng thp hn, mu m- bao b xu hn sn phm ca i th cnh tranh nn phi nh gi thp th mi bn c hng. Nhng sn phm thng p dng phng php ny l sn phm m khch hng vn rt nhy cm v gi nh; hng tiu dng sinh hot, dch v n ung Tuy nhin, khi nh gi thp th khong chnh lch khng nn qu ln trnh khuynh hng to ra cnh tranh mnh v gi lm thit hi ln li ch ca cc doanh nghip v trnh vi phm php lut v lnh vc gi c (Php lnh gi). - nh gi ngang bng gi ca i th cnh tranh. Trng hp ny xy ra khi doanh nghip hot ng kinh doanh trong ngnh thuc hnh thi th trng c quyn nhm. V d; kinh doanh vt liu xy dng, kh t hoc doanh nghip tham gia vo th trng vi nng lc cnh tranh nh b v c gi l doanh nghip theo sau hoc sn phm ca doanh nghip v c bn l tng t sn phm ca i th cnh tranh. - nh gi u thu. nh gi u thu xy ra trong nhng trng hp cc doanh nghip u thu cng trnh xy dng. Gi u thu thuc loi gi cnh tranh. Cc doanh nghip tham gia u thu, nh gi da trn c s d on, cc i th cnh tranh s nh gi l bao nhiu ch khng phi da trn chi ph sn xut. Doanh nghip mun thng thu, dnh c hp ng thng phi nh mc gi thp hn gi ca i th cnh tranh nu h cung ng nhng sn phm tng t sn phm ca i th cnh tranh. Cn nu chn mc gi u thu bng mc gi ca i th, h phi chng minh c sn phm m h cung ng tt hn hn sn phm ca doanh nghip cnh tranh khc.

80

Phng php nh gi trn c s cnh tranh rt ph bin trn th trng, chu tc ng ca quan h cung- cu v xy ra hu ht cc loi hng ho lu thng trn th trng. Phng php ny phn nh s sng sut ca tp th ngnh v vn gi c, m bo em li li nhun cng bng v s hi ho ca ngnh. ng thi khuyn khch sn xut pht trin, gim chi ph sn xut, mang li hiu qu cho ngi tiu dng. Tuy nhin, phng php ny khng tnh n yu t chi ph sn xut vi t cch l xut pht im ca gi c, nn c th mt s doanh nghip mi gp kh khn th kh tr vng c trn thng trng. ng thi, a ra mc gi hp l, doanh nghip cn thi gian, cng sc nghin cu k th trng, cp nht cc thng tin trn th trng, trong khi mc gi th c th thay i lin tc, do cc doanh nghip khc li h gi cnh tranh. 4. nh gi da trn c s khch hng Vi phng php ny, cc doanh nghip nh gi bn ca mnh cn c vo cm nhn ca khch hng v gi tr ch khng phi chi ph m h b ra sn xut sn phm. Khi nh gi da trn c s khch hng, doanh nghip phi xy dng c nhng cn c to nn gi tr cm nhn ca ngi mua, gi bn d kin c n nh theo gi tr cm nhn ny. Nhng cn c l: - Quan im ca khch hng v mi quan h gia gi c v cht lng sn phm. - Uy tn ca sn phm i vi khch hng. - Mc gi sn phm d kin bn. Hin nay, trn th trng cc doanh nghip thng p dng cc phng php nh gi da trn c s khch hng sau: + nh gi thu ht khch hng. nh gi xc tin, dng gi thp hn thu ht nhiu khch hng hoc bng cc hnh thc qung co nh mua 3 sn phm c thm 1, hoc gim 30% 40% gi ghi trn bng nim yt, hoc mua sn phm th c phn thng to ra s ch v thu ht khch hng mua sn phm. + nh gi tng s lng bn. Doanh nghip p dng cc mc gi khc nhau theo s lng sn phm khch hng mua, nhm khuyn khch khch hng mua nhiu sn phm ca doanh nghip hn. V d; mua mt thng m tm (100 gi) gi ch c 120.000/thng, nhng nu mua l th 2.000 /gi. + nh gi gp. Tnh gp hai hay nhiu sn phm trong mt mc gi. nh gi gp da trn c s ngi tiu dng nh gi c gi hng hn l tng sn phm. l do li ch nhn c t vic mua c gi sn phm v tng tho mn t mt sn phm vi iu kin c sn phm kia. nh gi gp thng
81

em li chi ph thp hn cho ngi mua, nhng ngi bn li bn c nhiu hng, i bn cng c li. Ngoi ra, vi phng php ny, cc doanh nghip cn dng nhiu cch nh gi khc nh: nh mt dy gi hp dn nhiu khch hng. Dng gi c h tr hnh nh ca sn phm nhm mc tiu bn c nhiu hng, vi gi cao nht thu li nhun cao nht. y l nhng phng php c bn, thng gp trong nh gi ca cc doanh nghip, nhng phng php ny c s dng tu theo tng doanh nghip, tng loi sn phm v mi thi k nht nh. Ngay trong mt sn phm cng khng ch p dng mt phng php duy nht m c th trong tng thi im khc nhau, m p dng cc phng php khc nhau. Ngoi nhng phng php trn, cn mt s phng php nh gi m cc doanh nghip, ngi bn cng c th s dng nh: nh gi da trn nhu cu ca th trng (nh gi da vo uy tn, nh gi da vo co gin ca cu theo gi, nh gi theo nhu cu tnh li), nh gi theo gi tr cm nhn ca khch hng. Tuy nhin, trong mt chng mc nht nh, mt s phng php ny c nu nhng phng php trn, nhng cch lp lun v th hin c khc nhau. Vic p dng phng php no l tu thuc vo doanh nghip, ngi bn, sn phm tiu th v cch tnh gi ca Nh nc. CHNG V C CH QUN L V IU HNH GI VIT NAM HIN NAY
I. THC TRNG NN KINH T TH TRNG VIT NAM

a) Trnh pht trin nn kinh t th trng nc ta cn giai on s khai. l do cc nguyn nhn sau: - C s vt cht k thut cn trnh thp, bn cnh mt s lnh vc, mt s c s kinh t c trang b k thut v cng ngh hin i, trong nhiu ngnh kinh t, my mc c k, cng ngh lc hu. Theo UNDP, Vit Nam ang trnh cng ngh lc hu 2/7 ca th gii, thit b my mc lc hu 2-3 th h (c lnh vc 4-5 th h). Lao ng th cng vn chim t l ln trong tng s lao ng x hi. Do , nng sut, cht lng, hiu qu sn xut ca nc ta cn rt thp so vi khu vc v th gii, nng sut lao ng Vit Nam hin nay ch bng khong 30% mc trung bnh ca th gii. - Kt cu h tng nh; ng giao thng, h thng thng tin... cn lc hu km pht trin (Mt ng giao thng/km bng 1% vi mc trung bnh ca th gii). H thng giao thng km pht trin lm cho cc a phng, cc vng cn tch bit nhau, nhiu tim nng th mnh ca a phng cha khai
82

thc ht, cc a phng khng th chuyn mn ho sn xut pht huy th mnh. - Phn cng lao ng km pht trin, s chuyn dch c cu kinh t chm. Nn kinh t nc ta cha thot khi nn kinh t nng nghip sn xut nh. Nng nghip vn s dng khong 70% lc lng lao ng, nhng ch sn xut chim 26% GDP, cc ngnh kinh t cng ngh cao chim t trng thp. - Kh nng cnh tranh ca cc doanh nghip trn th trng trong mc, cng nh th trng ngoi nc cn rt thp. Do c s vt cht k thut v cng ngh lc hu, nn nng sut lao ng thp, do khi lng hng ho nh b, chng loi hng ho cn ngho nn, cht lng hng ho thp, gi c cao, v th kh nng cnh tranh cn yu. b) Th trng dn tc thng nht ang trong qu trnh hnh thnh nhng cha ng b. Do giao thng vn ti cha pht trin nn cha li cun c tt c cc vng trong nc vo mt mng li lu thng hng ho thng nht. Th trng hng ho - dch v hnh thnh nhng cn hn hp v cn nhiu hin tng tiu cc (hng gi, hng nhp lu, hng nhi nhn hiu vn lm ri lon th trng). Th trng hng ho sc lao ng mi manh nha, mt s trung tm gii thiu vic lm v xut khu lao ng mi xut hin nhng ny sinh hin tng khng hong. Nt ni bt ca th trng ny l, sc cung v lao ng lnh ngh nh hn cu rt nhiu, trong khi cung v sc lao ng gin n li vt qu xa cu, nhiu ngi c sc lao ng khng tm c vic lm. Th trng tin t, th trng vn c nhiu tin b nhng vn cn nhiu trc tr, nh nhiu doanh nghip, nht l doanh nghip t nhn rt thiu vn nhng khng vay c v vng mc th tc, trong khi nhiu ngn hng thng mi huy ng c tin gi m khng th cho vay ng tin vn. Th trng chng khon ra i nhng cng cha c nhiu hng ho mua bn v mi c rt t doanh nghip iu kin tham gia th trng ny. c) Nhiu thnh phn kinh t tham gia th trng, do vy nn kinh t nc ta c nhiu loi hnh sn xut hng bn cng tn ti, an xen nhau, trong sn xut hng ho nh phn tn cn ph bin. d) S hnh thnh th trng trong nc gn vi m rng kinh t i ngoi, hi nhp vo th trng khu vc v th gii trong hon cnh trnh pht trin kinh t k thut ca nc ta thp xa so vi hu ht cc nc khc. Ton cu hng ho v khu vc ho v kinh t ang t ra cho chng ta nhiu thch thc gay gt. Nhng n l xu th tt yu, khch quan. Cui nm 2006 Vit Nam chnh thc gia nhp WTO, y th hin s quyt tm ca Vit
83

Nam trong vic hi nhp vi kinh t khu vc v th gii. Tn dng ngoi lc pht huy ni lc, thc y nn kinh t Vit Nam pht trin. e) Qun l nh nc v kinh t x hi cn yu. Mt s c ch, chnh sch cn thiu, cha nht qun, cha kh thi. Nhiu lut cn c nhng chng cho, cha c th v ph hp vi iu kin hin nay nc ta.
II. NH HNG QUN L V IU HNH GI VIT NAM HIN NAY.

Nn kinh t th trng, theo nh hng XHCN Vit Nam cng vn ng theo yu cu ca nhng qui lut vn c ca kinh t th trng nh; qui lut gi tr, qui lut cnh tranh, qui lut cung cu ..., gi c do th trng quyt nh, th trng c vai tr quyt nh i vi vic phn phi cc ngun lc kinh t vo cc ngnh, cc lnh vc ca nn knh t. Trong iu kin nn kinh t ca nc ta, vic i mi v hon thin chnh sch v c ch qun l gi hin nay cn tp trung vo nhng vn ch yu sau: 1. Thc hin t do ho th trng v gi c y l quan im mang tnh tin . Bi v, c thc hin pht trin sn xut hng ho theo c ch th trng th nn sn xut hng ho mi pht trin thc s theo ng ngha ca n, m bo s hot ng khch quan ca cc qui lut vn c ca n. Khng t do ho th trng th khng lm bc l y nhng mu thun vn c, nhng hn ch ni ti ca kinh t th trng m chnh sch v c ch qun l gi ca Nh nc li phi hng vo gii quyt nhng vn . Ngh quyt i hi ng ton quc ln th X nu r: Tip tc hon thin h thng php lut v kinh t th trng, to lp ng b v vn hnh thng sut cc loi th trng, cc giao dch th trng din ra ph hp vi cc nguyn tc ca th trng. Pht trin th trng hng ho, dch v theo hng y mnh t do ho thng mi v u t ph hp vi cc cam kt song phng, a phng ca nc ta v theo thng l quc t, to s pht trin mi, nhanh ton din th trng dch v; thc y cnh tranh, kim sot c quyn, bo v li ch ngi tiu dng; tn trng quyn nh gi v cnh tranh v gi c ca doanh nghip theo quy nh ca php lut, thc hin qun l Nh nc v gi i vi mt s hng ho, dch v c quyn ph hp vi c ch th trng v nguyn tc ca hi nhp quc t. thc hin pht trin sn xut hng ho theo c ch th trng, i hi phi th ch ho mi iu kin, m bo cho s hot ng khch quan ca nn kinh t th trng. Tn trng v m bo quyn t do sn xut kinh doanh ca cc doanh nghip theo lut php. ng thi, cng phi thy c vai tr ca Nh nc trong vic qun l th trng v gi c. Nh nc khng can thip trc tip, can thip su vo cng vic sn xut kinh doanh ca doanh nghip,
84

nhng nh nc c nh hng (c ngnh ngh phi yu cu bt buc) v ch dn cc doanh nghip trong sn xut kinh doanh cng nh quyt nh mc gi m bo li ch ca ngi sn xut v ngi tiu dng. Cc doanh nghip hot ng theo c ch th trng, u phi bnh ng vi nhau v cc mt nh; Vay vn ngn hng, nh gi sn phm, chnh sch thu ... khng phn bit doanh nghip thuc loi hnh s hu no. C nh vy khi tham gia vo th trng mi m bo cng bng theo ng lut v buc cc doanh nghip phi cnh tranh nhau gim chi ph sn xut, nng cao hiu qu sn xut. 2. C ch qun l v iu hnh gi Vit Nam 2.1 C ch iu hnh gi hin hnh. Tip tc thc hin c ch qun l gi theo c ch th trng nh hng x hi ch ngha, l c ch: Nh nc thc hin iu hnh gi bng h thng nhng nguyn tc v quy lut kinh t khch quan ca gi c trong nn kinh t th trng (quy lut gi tr, cung-cu, cnh tranh) va da trn c s c dn dt bi nhng nguyn tc v bn cht kinh t ca ch ngha x hi l cng bng, hiu qu v n nh, nhm pht huy nhng tc ng tch cc, khc phc nhng tc ng t pht ca c ch gi th trng nh; c quyn, cnh tranh khng lnh mnh, t pht iu tit cc ngun nhn lc v c cu sn xut dn n ph v cc cn i v m, t pht phn ho nhng ngi sn xut thnh k giu, ngi ngho. 2.2 nh hng qun l v iu hnh gi ca Vit Nam trong thi gian ti: Thc hin c ch y, Nh nc Vit Nam s qun l gi c ch yu bng cc bin php gin tip, c th l: + Xy dng mi trng php l v gi c nhm to lp th trng v cnh tranh, nghin cu sa i nhng ni dung khng cn ph hp ca Php lnh Gi, tin ti xy dng Lut Gi. + Kim tra, thanh tra, pht hin v x l nhng vi phm v gi c: vi phm quy nh v bnh n gi; vi phm quy nh v hip thng gi; vi phm qui nh v khung gi, mc gi ca c quan c thm quyn; vi phm quy nh v lp phng n gi; vi phm quy nh v thm nh gi; vi phm quy nh v nim yt gi; vi phm quy nh v cc hnh vi b cm quy nh ti iu 28 Php lnh Gi; vi phm quy nh v s dng tin tr gi, tr cc vn chuyn hng ho, cc khon tin h tr thc hin chnh sch gi; hnh vi vi phm quy nh v qun l gi thuc phng, cha bnh cho ngi. + Phn tch, nh gi, xut cc cn i v gi c v xy dng h thng tn hiu v gi c.
85

+ Nghin cu, xut cc chnh sch v ng li chin lc quan trng v gi: Xy dng nh hng iu hnh gi hng nm, 5 nm v 10 nm. + D kin din bin v gi c: T chc thu nhp, phn tch cc thng tin kinh t, ti chnh, tin t, gi c; d bo xu hng din bin ca gi c th trng trong nc v th gii i vi tng hng ho, dch v; d bo ch s gi tiu dng x hi xy dng c s d liu thng tin th trng gi c phc v cng tc qun l iu hnh gi c. + Thng tin v gi phc v qun l Nh nc v kinh t: cung cp thng tin v gi c phc v cho vic qun l ngn sch Nh nc, trong cc v n, iu tra xt x Ngoi nhng bin php gin tip c bn trn th Nha nc vn phi qun l trc tip gi c do yu cu khch quan nh: + Quy nh trc tip mc gi c i vi sn phm c quyn: in, nc sinh hot, cc vn ti hnh khch bng xe but trong thnh ph, th x, khu cng nghip + Xc nh gi c ca nhng sn phm dch v cha c th trng i vi sn phm mi, sn phm chuyn dng phc v li ch quc gia, quc phng v an ninh + Tr cc, tr gi khng vi phm cc quy nh ca WTO: Tr gi i vi mt s hng ho thit yu phc v ng bo vng su, vng xa, hi o, vng c bit kh khn, tr cc vn chuyn tiu th i vi mt s hng ho t min ni xung min xui + Kim sot chi ph v gi c khi c tnh trng khn cp: Thin tai, bo lt, chin tranh 3. Mt s vn bn ca nh nc v nh gi v qun l gi hin nay. 1. Php lnh gi, c U ban Thng v Quc hi Vit Nam thng qua ngy 10/5/2002. 2. Ngh nh s 170/N-CP ngy 25/12/2003 ca Chnh ph, qui nh chi tit thi hnh mt s iu ca php lnh gi. 3. Thng t s 15/TT-BTC ngy 9/3/2004 ca B trng B Ti chnh, hng dn thc hin Ngh nh s 170/N-CP ngy 25/12/2003 ca Chnh ph. 4. Ngh nh s 169/N-CP ngy 22/9/2004 ca Chnh ph, qui nh x pht vi phm hnh chnh trong lnh vc gi. 5. Thng t s 110/2004/TT-BTC ca B trng B Ti chnh, hng dn thc hin Ngh nh s 169/N-CP ngy 22/9/2004 ca Chnh ph.

86

6. Ngh nh s 101/2005/N-CP ngy 03/8/2005 ca Chnh ph v Thm nh gi. 7. Thng t s 17/2006/TT-BTC ngy 13/3/2006 ca B trng B Ti chnh hng dn thc hin Ngh nh s 101/2005/N-CP ngy 03/8/2005 ca Chnh ph. 8. Ngh nh s 188/2004/N-CP ngy 16/11/2004 ca Chnh ph v phng php xc nh gi t v khung gi cc loi t. 9. Thng t s 144/2004/TT-BTC ngy 26/11/2004 ca B trng B Ti chnh hng dn thc hin Ngh nh 188/2004/N-CP ngy 16/11/2004 ca Chnh ph. 10. Ngh nh s 142/2005/N-CP ngy 14/11/2005 ca Chnh ph v thu tin s dng t. 11. Thng t s 120/2005/TT-BTC ngy 30/12/2005 ca B trng B Ti chnh hng dn thc hin Ngh nh s 142/2005/N-CP ngy 14/11/2005 ca Chnh ph. 12. Quyt nh s 06/2005/Q-BTC ngy 18/01/2005 ca B trng B Ti chnh, v vic ban hnh qui ch tnh gi ti sn, hng ho, dch v.

87

DANH MC TI LIU THAM KHO 1. Kinh t hc vi m, Trng i hc kinh t quc dn, H Ni NXBGD, nm 1997. 2. Kinh t hc vi m, Vin i hc m H Ni, nm 1994. 3. Hng dn hc tp mn lch s cc hc thuyt kinh t, Vin i hc m H Ni, nm 1998. 4. Hng dn hc mn lch s cc hc thuyt kinh t, i hc kinh t quc dn, NXBTK, nm 1996. 5. Gi c th trng, B mn hnh thnh gi c, i hc Kinh t quc dn, H Ni nm 1991.. 6. PGS-TS.Trn Minh o, Marketing cn bn, NXBGD, nm 2002 7. TS.Nguyn Xun Qu. Qun tr gi doanh nghip, Trng i hc Marketing, NXBTK, nm 2000. 8. P.Desmet v M.Zllingcr, Gi c t phn tch khi nim n cc phng php xc nh, Economica, 1997. 9. Paula.A.Samuelson, Wiliam.D. NoR.Dhalls, Kinh t hc, NXBTK, H Ni nm 2002 (tp 1 v 2).

88

B TI CHNH CC QUN L GI -- * --

TI LIU BI DNG KIN THC NGN HN CHUYN NGNH THM NH GI

(p dng thng nht cho cc trng o to bi dng kin thc ngn hn chuyn ngnh Thm nh gi trong phm v c nc)

Chuyn : Nguyn l hnh thnh gi c th trng

H Ni, nm 2007

89

90