B NNG NGHIP V PHT TRIN NNG THN

CHNG TRNH H TR NGNH LM NGHIP & I TC

CM NANG

NGNH LM NGHIP

Chng

T V DINH DNG T

GS. TSKH: nh Sm
PGS. TS: Ng nh Qu
TS: Nguyn T Sim
KS: Nguyn Ngc Bnh

NM 2006

Mc lc
1. c im cc yu t hnh thnh t rng Vit Nam ..............................................................3
1.1. c im kh hu ............................................................................................................. 3
1.2. c im a hnh ............................................................................................................ 7
1.3. c im m v mu cht hnh thnh t.................................................................. 10
1.4. c im thm thc vt rng Vit Nam v nh hng ca chng n qu trnh hnh
thnh t ................................................................................................................................ 12
1.5. Yu t thi gian vi qu trnh hnh thnh t Vit Nam............................................. 14
1.6. Hot ng sn xut ca con ngi c lin quan n cc qu trnh hnh thnh v bin i
cc loi t Vit Nam......................................................................................................... 15
2. Cc qu trnh hnh thnh v bin i t rng ..................................................................... 17
2.1. Qu trnh phong ho v hnh thnh cc keo st v cu trc t ..................................... 17
2.1.1. Thnh phn khong vt t .............................................................................................................18
2.1.2. Cu trc t .......................................................................................................................................20
2.2. Qu trnh phn gii v tch lu cht hu c (mn, than bn)......................................... 20
2.3. Qu trnh feralit v ong ho....................................................................................... 21
2.3.1. Qu trnh feralit.................................................................................................................................21
2.3.2. Qu trnh ong ho........................................................................................................................22
2.4. Qu trnh glay vng i ni ........................................................................................... 23
2.5. Qu trnh mn ho .......................................................................................................... 23
2.5.1. Mn ho do nc bin .....................................................................................................................23
2.5.2. Mn ho do nc ngm...................................................................................................................23
2.6. Qu trnh phn ho ......................................................................................................... 24
2.7. Qu trnh podzol ho vng nhit i m Vit Nam .................................................... 24
2.8. Qu trnh xi mn v ra tri......................................................................................... 25
2.8.1. Qu trnh xi mn.............................................................................................................................25
2.8.2. Qu trnh ra tri ..............................................................................................................................26
3. c trng t rng Vit Nam ............................................................................................... 29
3.1. Phn loi t rng .......................................................................................................... 29
3.1.1. Phn loi t rng theo pht sinh....................................................................................................29
3.1.2. Chuyn i phn loi theo FAO - UNESCO............................................................32
3.2. Phn b v c im cc loi t rng........................................................................... 38
3.2.1. Nhm t ct.....................................................................................................................................38
3.2.2. t ph sa mn (Salic Fluvisols) (t mn)...................................................................................41
3.2.3. t phn (Thionic Fluvisols -t ph sa phn)..............................................................................48
1

3.2.4. Nhm t vng............................................................................................................................53

3.2.5. Nhm t nu nhit i bn kh hn (Lixisols)............................................................................58
3.2.6. Nhm t en nhit i (Rendzinas, Luvisols).............................................................................61
3.2.7. Nhm t vng alt vng ni (nhm t mn vng trn ni Alisols).................................64
3.2.8. Nhm t vng alt nhiu mn ni cao (t mn alt v mn th than bn ni cao Humic
Alisols) .........................................................................................................................................................66
3.2.9. t trn ni vi (Luvisols, Rendzinas) ................................................................................68
3.2.10. Nhm t xi mn tr si (Leptosols)....................................................................................68
3.3. ph ca t rng........................................................................................................ 69
3.3.1. Khi nim v ph ca t............................................................................................................69
3.3.2. ph ca t gm c cc loi khc nhau nh sau......................................................................69
3.3.3. ph t rng.................................................................................................................................69
3.3.4. Vng tiu tun hon sinh hc ca rng, lin quan n ph ca t rng...............................69
3.3.5. ph nhiu v cc ch tiu nh gi ph ca cc nhm t chnh trong lm nghip.........72
3.3.6. Thoi ho v phc hi ph ca t rng....................................................................................81
4. Dinh dng t v cy trng ................................................................................................ 84
4.1. c im cc cht dinh dng a lng v vi lng..................................................... 84
4.1.1. Khi nim chung ..............................................................................................................................84
4.1.2. Cc cht dinh dng a lng ch yu..........................................................................................85
4.1.3. Cc cht vi lng..............................................................................................................................91
4.2. Dinh dng khong i vi mt s cy trng rng ch yu.......................................... 92
5. K thut qun l t ........................................................................................................... 128
5.1. Nhm t i ni.......................................................................................................... 128
5.1.1. Canh tc trn t dc: Cc k thut ch yu................................................................................128
5.1.2. Cc m hnh s dng bng cy xanh canh tc trn t dc .....................................................131
5.1.3. Mt s m hnh NLKH trn t dc ............................................................................................132
5.2. Nhm t ct ven bin.................................................................................................. 135
5.3. Nhm t ngp mn s vt........................................................................................... 135
5.4. Nhm dt chua phn.....................................................................................................136
6. iu tra t lm nghip ...................................................................................................... 137
6.1. iu tra lp a phc v cng tc trng rng v nh gi t ai................................ 137
6.2. Xy dng bn t .................................................................................................... 137
Ti liu tham kho .................................................................................................................. 143

M U
t l mt thnh phn quan trng ca h sinh thi rng, l mt trong nhng yu t hnh
thnh qun th rng. t c qu trnh pht sinh v pht trin ph thuc vo nhiu yu t trong
c kh hu, m, thc vt, tui a cht v hot ng ca con ngi. t v qun th rng
c mi quan h hu c cht ch v t va l yu t hnh thnh rng, c vai tr quan trng
trong qu trnh sinh trng ca rng, ng thi chu nh hng trc tip ca thm thc vt
rng to nn ph t rng. S pht trin ca rng trng ph thuc rt nhiu vo yu t t
ai ngoi yu t kh hu v ging.Vic la chn cy trng rng ph hp ngoi yu t kinh t
cn cn phi da trn nn tng ca yu t kh hu v t ai. t rng vng nhit i nh
nc ta c c im quan trng l ph t khng cao nhng sinh trng ca rng li rt
ln nh vo yu t kh hu v vng tun hon dinh dng gia rng v t. a hnh nc
ta li ch yu l vng i ni, lng ma ln, tp trung, s phn ho gia hai ma kh v
ma r rt nn t d b xi mn, ra tri v b thoi ho, to nn tng kt cng kt von v
ong lm gim tim nng sn xut ca t. Do vy, vic qun l ph t, s dng t bn
vng l mt vn rt quan trng trong thc tin. Hiu c qu trnh hnh thnh t, ph
t rng, s thoi ho t do tc ng, nh hng ca hot ng con ngi v bit s dng
bn vng, bo v ph t l rt cn thit v c ngha ln trong thc tin. Cm nang lm
nghip hnh thnh chng 9 vi tiu t rng, dinh dng v qun l ph t l
ph hp, rt c hu ch vi ngi s dng t.
Nhng nghin cu v t rng, s dng t Vit Nam c nhng thnh tu ng k
vi s tham gia ca nhiu nh nghin cu, ca nhiu Vin nghin cu, c bit ca Vin
Khoa hc Lm nghip, Vin Nng ho th nhng... cho php chng ta c c s vit c
chng ny ca cm nang. Cc kt qu nghin cu rt a dng t pht sinh, hnh thnh t,
mi quan h gia t v rng, qu trnh thoi ho, phc hi t ti vic nh gi t ai, s
dng t bn vng, p dng phng thc nng lm kt hp (NLKH) l nhng ngun ti
liu rt phong ph hnh thnh ni dung ca chng 9 ny.
Thc t cho thy rng nhn dn ta tch lu mt s kinh nghim trong s dng t bn
vng, bo v ph t nht, l t vng i ni m chng ta coi l kin thc bn a .Tuy
nhin nhng sc p v s dng t rng ngy cng tng, rng b ph hoi dn n t b thoi
ho mnh, k c qu trnh sa mc ho cng gia tng.V vy cung cp nhng kin thc c bn
v t lm nghip trong cm nang cn l i hi ca thc tin.
1. c im cc yu t hnh thnh t rng Vit Nam
1.1. c im kh hu
Vit Nam c tng din tch t nhin 33.104.200 ha (Tng cc a chnh nm 2000), xp
th 55 trong tng s hn 200 nc trn th gii, tri di trn 15 v , t v 8 35 Bc
3

Ngc Hin (C Mau) n v 23 22 Bc ti ng Vn (H Giang). T 102 50 kinh

ng Mng T (Lai Chu) n 109 15 kinh ng ti Tuy Ho, Ph Khnh. Do vy,
nhn khi qut th s thay i v kh hu Vit Nam theo v , r nt hn theo kinh .
Ch nhit
Min Bc Vit Nam, c bit l cc tnh cc Bc, nm v tr chuyn tip gia 2 i
kh hu nhit i v nhit i nn c nhit bnh qun hng nm tng i thp 21
22C, li chu nh hng su sc ca ch gi ma thuc khu vc ng Nam , vi s lun
phin phc tp ca cc khi kh xch o, nhit i v cc. V d min Bc Vit Nam b nh
hng ca gi ma ng Bc, mang khng kh lnh t cc Bc trn v, mi nm thng c
khong t 20 25 t gi ma ng Bc, lm cho kh hu ang nng tr thnh lnh, nhit
khng kh xung thp < 20C, thm ch xung thp ti 15C (tri rt). Cho nn min Bc
Vit Nam, xut hin mt ma ng gi lnh ko di t thng 12 n ht thng 3 nm sau.
Nhng ngay trong ma ng, gia nhng ngy gi lnh, li xen ln nhng ngy nm nng
nc, do nh hng ca gi ma ng Nam. Cc tnh Bc B v Bc Trung b, li cn b
nh hng ca gi Ty (gi Lo) rt nng v kh, nhng ngy c gi lo, nhit khng kh
c th ln ti 36 37C.
cc tnh pha Nam, t o C tr vo, nh hng ca gi ma ng Bc rt yu, hu
nh khng c, nn y khng c ma ng lnh, nhit trung bnh nm 26 27C quanh
nm nng, vi tng tch n trung bnh nm 900 1000 C, in hnh cho kh hu nhit i gi
ma. Trong mt nm c 2 ma 1 ma ma v mt ma kh.
Ch nhit ca kh hu mi a phng cng cn ph thuc vo a hnh, Vit
Nam mi khi ln cao 100 m trn mt bin th nhit khng kh li h thp xung trung bnh
0,5 0,6 C, cho nn hnh thnh cc i kh hu theo cao rt r nt.
Ch ma v m khng kh
Vit Nam cn nm v tr pha ng lc a chu , trong vnh ai kh hu nhit i,
tip gip vi bin ng, vi b bin di 3.260 km, chy sut t Bc vo Nam, nn hnh
thnh mt kiu kh hu mang tnh hi dng, c lng ma ln v m khng kh cao (gi
ma ng Nam v Ty Nam thi t bin ng vo t lin).
Nhn chung Vit Nam c lng ma hng nm 1.500 2.000 mm/nm, mc trung
bnh, nhng cng c nhiu a phng c lng ma cao 2.000 2.500 mm/nm (Hu - ng
Hi, Vinh, v.v) hoc c lng ma rt cao 2.500 3.000 mm/nm (Sa Pa, Tam o, Mng
Ci, K Anh) c bit c ni ma ti 4.720 mm/nm (Bc Giang thuc tnh H Giang).
Ngc li c mt s a phng lng ma li thp: 1.000 1.500 mm (Sn La, Lng
Sn, Nha Trang), hoc lng ma rt thp < 1.000 mm/nm (Bnh Thun, Ninh Thun, Nha
h: 794 mm/nm, Phan Rang: 691,9 mm/nm).
4

Nhn chung, m khng kh nhiu a phng Vit Nam u tng i cao 80 %

n 85 %, tr mt s a phng nm trong vng kh hu nhit i bn kh hn c m
khng kh thp hn < 80 %.
Cho n nay, chng ta c th tha nhn phn loi kh hu ca cc tc gi Nguyn Xin,
Phm Ngc Ton (1974) cho rng: kh hu min Bc Vit Nam v c bn l kh hu nhit
i gi ma, c ma ng lnh, t ma, v ma h nng, ma nhiu, cn min Nam l kh
hu nhit i m c ma ma v ma kh.
C th chia Vit Nam thnh 3 kiu kh hu khc nhau (vng thp) theo v :
-

Kiu kh hu nhit i gi ma, vi ma h nng ma nhiu v ma ng lnh t ma

( Bc B).

Kiu kh hu nhit i gi ma, ma nhiu vo na cui ma h v u ma ng (

Trung B, tr Ninh Thun, Bnh Thun v Ty Nguyn).

Kiu kh hu nhit i gi ma in hnh, nng quanh nm, khng c ma ng lnh,

c 1 ma ma v 1 ma kh ( Nam B v Ty Nguyn).

Yu t kh hu nh hng su sc n qu trnh hnh thnh t. Qu trnh hnh thnh

t Vit Nam ch yu l qu trnh Feralt, pht sinh trong iu kin kh hu nhit i m vi
s ra tri cc nhn t Si, K, Na, Ca, Mg v tch lu tng i Fe v Al, nn v phong ho c
mu , hoc vng , vi t l SiO2/Fe2O3 + Al2O3 trong keo st thp 2, v t c phn
ng chua.
Ngc li vng nhit i bn kh hn, c lng ma thp (< 1.000 mm/nm) th t
ai c phn ng t chua, hoc trung tnh, do qu trnh ra tri cc cht khong kim v kim
th din ra yu t, thm ch c ni cn tch lu cc mui kim v kim th, t c phn ng
kim yu hoc kim. T l SiO2/R2O3 trong t nhit i bn kh hn thng > 2, m chng
ta gi l qu trnh Fersialt.
Do tc phn hu thm mc di rng m nhit i din ra rt nhanh v t c kh
nng tch lu mn thp. Vit Nam nhn chung rng nhit i t nhin hng nm tr li
cho t t 8 12 tn cht hu/ha c ri rng. cc vng ni cao do nhit gim thp nn
vic tch ly hu c trong t cao hn vi tng thm mc v tng mn dy hn. c im kh
hu v s phn chia nhit bnh qun trong c nc c m t trong Bng 1. di y
(Theo Nguyn Vn Khnh, 1996).

n Khnh, 1996

Nha Trang

Qung Ngi

ng Hi

Vinh

Thanh Ho

H Ni

Thi Nguyn

Lng Sn

Cao Bng

10

11

12

Rch
Gi
Cn Th

C Mau

th t im quan trc

0
258,

259,

36,0

5,0

5,0

5,0

7,0

8,0

6,0

3,0

1,5

2,0

(m)

mt bin

cao trn

22 39

21 20

21 35

21 01

19 48

18 41

17 29

15 08

12 15

10 02

10 0

9 10

V Bc

106 14

108 46

105 30

105 48

105 46

105 40

106 36

108 47

109 13

105 47

105 03

105 10

ng

Kinh

Ghi ch (s thng

21 5

21 3

23 0

23 4

23 6

23 9

24 4

25 8

26 5

26 8

27 0

26 5

8,7

8,0

7,7

6,8

6,5

6,3

6,4

7,8

7,7

7,4

6,7

7,5

1.442,7

1.391,9

2.025,3

1.680,0

1.746,0

1.944,3

2.277,8

2.299,0

1.360,0

1.604,0

2.056,9

2.366,7

bnh (C) nm (mm)

81

81

82

83,0

85,0

85,0

84,0

86,0

80,0

82

82

86

(%)

bnh thng < 20 C)

nm (C)

Lng

lnh nhit trung

Bin

trung bnh nhit trung ma hng khng kh

Nhit

Bng 1: c im kh hu mt s a phng Vit Nam

1.2. c im a hnh
Vit Nam vi c im din tch t ai min i ni, c cao trn mt bin t 100
3.142 m, chim ti 24.235.661 ha (hn 73 % din tch t ai ton quc). Din tch ng bng
cc chu th ph sa: c din tch 8.688.400 ha (chim 27 % din tch t nhin ton quc). c
im ny c nh hng su sc n c im kh hu cc a phng min ni.
Theo Nguyn c Chnh v V T Lp (1975) th min Bc Vit Nam c th chia cc
ai kh hu theo cao khc nhau nh sau:
cao < 600 m (hoc 800 m): C tng nhit > 7.500 C. ai kh hu nhit i vng
i v ni thp.
cao t 600 m (hoc 800 m) n 2.400 m (hoc 2.600 m): C tng nhit t 4.500
7.500 C. ai kh hu nhit i vng ni.
T cao > 2.400 m (hoc 2.600 m): C tng nhit 1.700 4.500 C. ai kh hu
n i ni cao. (Tp ch HKH s 6 1975).
Sau y l din tch t ai phn b theo cao Vit Nam:
- Din tch t ai phn b cao 2.000 3.142 m c din tch 280.714 ha. Thuc
loi t mn alt ni cao.
- Din tch t ai phn b cao 600 (800 m) n 1.800 (2.000 m) c din tch hn
3.503.024 ha. Thuc loi t mn vng trn ni.
- Din tch t ai phn b cao t 100 m 600 (800 m) min Nam ln ti cao
1.000 m c din tch 20.452.000 ha. Thuc loi t nhit i Feralit vng. Trong :
t ni thp v i 14.740.000 ha.
t ni v cao nguyn bazan: 1.360.000 ha.
t ni v cao nguyn vi 1.283.000 ha.
Ngoi ra l t ni, cao nguyn trn cc khc v t ai cc a hnh bn bnh
nguyn (Nguyn T Sim Thi Phin 1999, Tn Tht Chiu, L Thi Bt 2000).
Tm li Vit Nam khi cng ln cao th tng thm mc cng dy (tng A0) hm lng
mn tng t mt cng cao v t l C/N cng ln, ng thi, cng phong ho hnh
thnh t, c bit l phong ho ho hc cng gim dn theo cao ngy cng tng.
S sp xp h thng cc dy ni Vit Nam cn c tc dng to iu kin cho gi ma
ng Nam mang nhiu hi nc v my ma t bin ng i su vo lc a, gy ra ma ln
trn hu khp lnh th. c bit cc sn ni pha ng v ng Nam ca cc dy ni cao,
c tc dng chn my ma to nn cc vng ma ln nh Bc Quang (thuc tnh H
Giang), vng Tin Yn, Mng Ci (Tnh Qung Ninh), Hu, Qung Tr.
7

 nhng vng ma nhiu, c lng ma ln hn 3.000 mm/nm, ma ma thng ko

di hn 6 thng trong 1 nm, vi ma kh khng su sc, th hm lng Fe trong t thng t
c tch lu v qu trnh alitic chim u th, t c mu vng mnh hn.
Vit Nam khi cng ln cao th lng ma hng nm cng cao, ma ma cng ko
di, v m khng kh cng cao, th qu trinh alt hnh thnh t din ra cng m nt hn.
V d:
Th x Lo Cai, nm cao 990 m, c lng ma 1.764,4 mm/nm, m khng kh
trung bnh nm 86 %. Qu trnh hnh thnh t chim u th l qu trnh Feralt.
Hong Lin Sn (tnh Lo Cai) nm cao 2.170 m, c lng ma hng nm 3.552,4
mm, ma ma ko di 8 thng (t thng 4 n thng 11) m khng kh trung bnh nm 90
%. Qu trnh hnh thnh t alt chim u th v s di chuyn ca Fe theo chiu su ca phu
din kh m nt.
Tri li mt s a phng Vit Nam, do nh hng che khut ca a hnh, lm
gim thp lng ma hng nm qu ln, nh vng Mng Xn (tnh Ngh An), Phan R (tnh
Bnh Thun), Nha H (tnh Ninh Thun). Lng bc hi nc t 1.280 1.827 mm/nm, cao
hn nhiu so vi lng ma, ma kh y ko di ti 10 thng v trong mt nm ch c 60
ngy ma. Thm ch c ni nh Tuy Phong (tnh Bnh Thun) c nm lng ma ch c
260 mm/nm.
nhng vng kh hn mang c im kh hu nhit i bn kh hn, vi lp t ph
Fersialt (Xerosols). t ngho mn, Fe c tch lu v t ngm nc, t thng ln mu
nu, qu trnh ra tri cc cation kim v kim th din ra yu, pH ca t gn trung tnh
hoc trung tnh, bo ho baz ca t kh cao.
S sp xp cc h thng ni Vit Nam cn to ra s nh hng khc nhau ca gi
ma ng Bc.
Vng ng Bc c ma ng gi lnh vi ma phn v thng xut hin sng mui,
ngc li vng Ty Bc (tnh Sn La v Lai Chu) do nh hng ca dy ni Hong Lin
Sn nn gi ma ng Bc n chm v yu hn, t c ma phn trong ma ng, nn hnh
thnh mt ma kh r nt hn.
Ngay cc vng ng bng chu th, s thay i v a hnh, ca t ph sa, tuy khng
nhiu v cao, nhng cng gy ra cc vng trng, ngp nc quanh nm, hnh thnh loi t
ph sa ly tht. Hoc cc vng ph sa mi bi, thp vng ven bin, lun b ngp nc bin
hng ngy, khi triu cng, hnh thnh loi t ngp mn ven bin vi din tch gn na
triu ha.
Xt v phng din s dng t, chng ta c th chia a hnh Vit Nam thnh 3 dng
khc nhau, c lin quan n s hnh thnh cc loi t nh sau:
8

a. Dng a hnh xi mn (t dc)

C tng din tch 22.203.600 ha (chim 67 % din tch t nhin), bao gm:
t t dc: C dc t 3 - < 15, c din tch 4.461.600 ha.
t dc trung bnh, c dc t 15 25, c din tch 2.905.000 ha.
t dc mnh v rt mnh > 25, c din tch 14.837.000 ha.
Theo cc kt qu nghin cu ca nh Sm v Nguyn Ngc Bnh (Vin KHLN
2000) th trong 7 vng kinh t lm nghip vng i ni nc ta, c cc cp dc khc
nhau nh sau:
t dc nh, c dc < 15 , c din tch 2.867.900 ha (chim 14,23 % din tch t
nhin).
t c dc trung bnh v hi mnh: 15 25, c din tch 2.604.960 ha (chim
12,92 % din tch t nhin).
t c dc mnh: 25 35, c din tch 5.182.280 ha (chim 25,71 % din tch t
nhin).
t c dc rt mnh: > 35, c din tch 9.499.640 ha (bao gm c ni vi c
dc gn nh dng ng), chim 47,13 % din tch t nhin.
Cc kt qu nghin cu v xi mn t nc ta chng t rng, nu lng ma
trong mt ln ma t trn 10 mm, vi cng ma trung bnh 0,275 mm/pht, th ngay c
nhng vng t c dc nh 8 10 , vi chiu di ca sn dc ngn, u lun xut hin
dng chy trn mt t, gy ra hin tng xi mn t, mt hin tng quan trng lm gim
ph v dy ca t.
Cc nghin cu ca Bi Ngnh (Vin KHLN 1963 1965) cho thy trn t Feralt
vng trn bin hnh, c dc 22, vi lng ma trung bnh hng nm l 1.980
mm/nm, ni c rng t nhin l rng nhit i thng xanh, c kt cu nhiu tng cy, vi
tn che 0,7 0,8 th lng dng chy trn mt t l 802 m/ha/nm v lng t b xi
mn 1 tn/ha/nm (c th chp nhn khng gy nguy hi).
Tuy vy, sau khi rng t nhin b tn ph, mt t b phi trng th lng dng chy
trn mt t tng ln gn 6 ln (58 %) vi lng dng chy ln ti 4.680 m/ha/nm v
lng t b xi mn l 124 tn/ha/nm (tng ln 124 ln) vi lp t mt b bo mn 1,5 cm.
Cc kt qu nghin cu ca Bi Quang Ton (1962 1964) trn t Feralt vng trn
phin thch st tnh Sn La, vi dc 24 26 v lng ma hng nm 1.300 mm (khng
cao) cho thy:
Sau 3 nm canh tc la nng, khng p dng cc bin php chng xi mn, th tng
9

lng t mt b xi mn l 366,7 tn/ha, vi lp t b mt b lp i 2,44 cm.

Hm lng mn lp t mt lc u l 4,61 %, sau 3 nm ch cn 2,42 %.
Lng N % tng s lc u l 0,21 %, sau 3 nm ch cn 0,13 %.
Khi dc cng mnh th dng chy trn mt t cng tng v lng t b xi mn
cng ln hn.
Bng 2: Kt qu nghin cu trm sng Cu - Thi Nguyn (1967-1968) trn t
phin thch st
dc

Dng chy trn mt

Lng t b xi mn

m/ha/nm

tn/ha/nm

10

2.520

100

25,5

100

15

3.780

150

44,7

175

25

5.080

201

100,8

395

Ngun: Kt qu nghin cu ca Trm Sng Cu, Thi Nguyn (1967-1968)

Trn t dc, trong qu trnh s dng t khng p dng cc bin php chng xi mn,
s d dng hnh thnh loi t xi mn tr si , khng mang tnh a i.
Bn cnh qu trnh xi mn t, mt tc nhn nguy him nht, thng xuyn uy hip
vng dc, lm thoi ho nhanh chng ngun ti nguyn t ai l qu trnh ra tri
trong t vi nhiu mc khc nhau.
b. Dng a hnh ra tri (t bng)
Dng a hnh t bng, ch yu tp trung cc vng t ph sa chu th, c din tch
khong hn 8 triu ha.
Trong qu trnh s dng t trong canh tc nng nghip khng ng s dn n s ra
tri cc khong st v cc cht dinh dng N, P, K, Ca, Mg, xung cc tng t su hn, to
thnh cc loi t bt ng ho phu din v c bit xut hin loi t bc mu.
c. Dng a hnh bi t (t trng)
y l vng t trng, trong qu trnh t nhin hnh thnh t, kt hp vi qu trnh s
dng, s xut hin cc loi t sau:
-

t ly tht b gly mnh.

t phn mnh do qu trnh ng phn.

t en thu thnh v.v

1.3. c im m v mu cht hnh thnh t

Cc loi m v mu cht hnh thnh t cc min nhit i ni chung v Vit
10

Nam ni ring rt phc tp, c s khc nhau rt ln v cc thnh phn khong vt to thnh
v mu cht.
Cc loi m hnh thnh t Vit Nam c th chia thnh 3 nhm c bn:
Nhm mc ma gm c:
- Tro ni la: y l sn phm tro phun tro ca ni la trong c cha nhiu
manhtt, nn hnh thnh t c mu en, t c phn ng t chua, vi bo ho baz cao
80%, c bit rt giu P2O5 v K2O d tiu.
- mc ma kim (gabbro).
- mc ma trung tnh ( bazan v poc-phia): hnh thnh ra cc loi t nu v nu
, giu ht st, c cu tng tt, giu P2O5 v tng t rt dy.
- mc ma chua ( granite, rhyolite): thng hnh thnh t c mu vng , giu
thch anh (SiO2) ngho cc cht khong dinh dng.
Nhm trm tch:
- Cc loi trm tch giu kim v kim th nh mc ma, vi.
- Cc loi ngho kim v kim th, nh phin thch st.
- Cc loi giu thch anh, ngho cc cht dinh dng, nh ct (sa thch).
Cc loi trm tch trn hnh thnh ra cc loi t c tnh cht rt khc nhau, nh
t en trn vi, c PH trung tnh, vi bo ho baz rt cao 90 %, t c thnh phn
c gii nng, giu cp ht st. Ngc li, t hnh thnh trn ct, t c mu vng nht,
hoc vng xm, c thnh phn c gii nh, giu ht ct. t c phn ng chua vi bo ho
baz rt thp.
Nhm bin hnh (Metamorphic):
Nh phin thch mica, gnai v.v. ngho cc khong kim v kim th.
Bn cnh cc loi m hnh thnh t phc tp y, chng ta cn gp nhiu cc sn
phm phong ho hnh thnh t rt khc nhau, t cc mu cht trm tch ph sa sng v bin,
nh:
t trn sn phm bi t ph sa sng Hng giu ct phn (limng) giu cc cht kim
v kim th, giu P2O5, c phn ng trung tnh v kim yu. Ngc li, t trn sn phm bi
t ca ph sa sng Cu, sng Thi Bnh li giu ht st, ngho cht kim v kim th, nn t
c phn ng chua hoc t chua.
ng bng Nam B, chng ta c sn phm bi t v trm tch ca ph sa sng Cu
Long, giu ht st, giu cc cht khong dinh dng v kim, c PH t chua hoc gn trung
tnh, nhng do a hnh thp li c nhiu ca sng, knh rch thng ra bin, vi ma kh
11

tng i su sc, nn nh hng ca nc mn xm nhp rt su v rng vng ng

bng sng Cu Long. l nguyn nhn hnh thnh ra 744.547 ha t ph sa mn, bn
cnh cc loi t ph sa khc ng bng sng Cu Long. Ngc li, sn phm bi t v
trm tch ph sa ca sng ng Nai, li giu cp ht st, ngho cc cht khong kim v kim
th, giu Fe, Al, nn d hnh thnh t phn vng ven bin qua cc qu trnh a ho.
di ng bng dc ven bin cc tnh min Trung, do cc sn phm ph sa bi t giu
ht ct, ngho cc cht dinh dng. c bit vng ny, c cc sn phm bi t ven bin hu
ht l ct to thnh cc cn ct di ng v bn di ng, nm dc theo ven bin cc tnh
min Trung.
Chnh do cc c im m v mu cht rt khc nhau nh trn m Vit Nam
hnh thnh cc loi t phi a i nh:
-

t en trn tuf (tro, bt ni la).

t nu trn vi.v.v

Trn c s hnh thnh cc loi t ni a i nh: t ph sa, t phn, t mn,

t ct v cn ct ven binChng tn ti bn cnh cc loi t mang tnh a i t Feralt
hnh thnh trong iu kin kh hu v sinh vt nhit i m.
Cc loi m v mu cht hnh thnh t khc nhau nc ta cng c mi quan h
cht ch vi s khc nhau v a hnh.
1.4. c im thm thc vt rng Vit Nam v nh hng ca chng n qu trnh
hnh thnh t
V phng din a l thc vt, Vit Nam thuc khu h thc vt lc a ng Nam
Chu , thuc tiu khu n - M Lai ca khu nhit i c (Good, 1954). Tui ca khu h
thc vt ny thuc k Tam ip, cch y khong 50 60 triu nm. c im ni ln
s nh hng lu di v su sc ca yu t thm thc vt n cc qu trnh hnh thnh t
Vit Nam.
Do tnh a dng kh hu v t ai nn Vit Nam c s loi thc vt rt phong ph.
Theo thng k ca Gagnepain (1944), th nc ta c ti 7.004 loi thc vt khc nhau, nm
trong 1.850 chi, ca 289 h thc vt, nhng hin nay s loi thc vt c nh danh Vit
Nam ln ti 10.500 loi (Nguyn B Hot - Vin Dc liu - 2005).
V phn loi thm thc vt rng Vit Nam, c 2 cng trnh quan trng l ca c GS.
TSKH. Thi Vn Trng (1963, 1999) v ca Trn Ng Phng.
Vit Nam, nhn khi qut, th ai rng nhit i m ch phn b cao < 600 m so
vi mt bin (min Bc), < 800 m so vi mt bin min Trung v min Nam th ai rng
nhit i m ln ti cao 1.000 m.
12

Ln n cao: 600 1.600 m min Bc.

800 1.800 min Trung.
1.000 2.000 m min Nam.

T cao:

1.600 2.400 m min Bc

1.800 2.800 m min Trung

L ai rng nhit i
m vng ni cn nhit
i.

L ai rng nhit i
ma m ni cao.

2.000 3.000 m min Nam.

min Bc khi ln ti cao 2.400 3.142 m trn mt bin, ch yu nm dy ni

Hong Lin Sn xut hin ai rng nhit i ni cao, thin v n i, bn cnh cc rng
si, d, xut hin cc rng l kim nhu lnh sam (Abies pindrow), thit sam (Tsuga
yunnanensis) (Ngun GS.TS Thi Vn Trng 1970).
nh hng ca yu t thc vt n qu trnh hnh thnh t Vit Nam
Qua qu trnh tiu tun hon sinh vt v vt cht ca thm thc vt rng theo thi
gian, cc cht hu c v cc cht khong dinh dng ngy cng tp trung nhiu lp t mt
v hnh thnh kt cu cc tng t trong phu din, nh:
-

Tng A: Tng t mt, tng tch l mn v cc cht khong dinh dng.

Tng B: Tng tm ca phu din, tng tch t.

Tng C: Tng phong ho.

William cho rng s phn gii v hp thnh cc cht hu c l bn cht ca qu trnh

hnh thnh t.
Trn t ngp mn vng ven bin Vit Nam, c bit vng ng bng sng Cu
Long, rng ngp mn hng nm tr li cho t t 10 12 tn cht hu c, t cc cnh ri,
l rng v hng tn r cy. Trong thnh phn ca xc hu c rng ngp mn li cha nhiu
lu hunh, v d l cy c (Rhizophora apiculata) c cha ti 1,08 % SO3. Thng qua cc
qu trnh phn gii v chuyn ho cc cht hu c t cc hot ng ca vi sinh vt trong t,
S dn dn c chuyn thnh khong disulfua st (pyrite): FeS2 (cht sinh phn). Khi FeS2
c tch lu nhiu trong t, ti mt mc no , s chuyn t loi t ngp mn sang
loi t ngp mn phn tim tng. Cc kt qu nghin cu gn y ca t chc OSTOM
(Php) cho thy rng, tt c cc lu hunh ca khong FeS2 trong t ngp mn bn o C
Mau (ng bng sng Cu Long) u c ngun gc t cht hu c c lin quan n rng
ngp mn (1993).
Thm mc ca rng ngp mn c phn gii trong iu kin ngp nc thiu xy,
13

nn theo thi gian, cht hu c trong t di rng ngp mn c tch lu kh cao, bin t
ngp mn phn tim tng thnh t than bn ngp mn phn tim tng.
Rng trm (Melaleuca cajuputi) phn b t nhin trn t phn ng bng sng Cu
Long, ni c t 6 n 8 thng b ngp nc trong ma ma, cho nn tch lu c 1 khi
lng ln cht hu c t rng trm, theo thi gian, c ni tng cht hu c tr thnh tng
than bn dy t 40 100 cm, hoc dy hn na v bin t phn thnh t than bn phn
tim tng.
Trong ai rng nhit i ma ma l rng thng xanh Vit Nam, rng c cu trc
nhiu tng cy. Theo E.P.Odum (1971) th rng nhit i c ti 75 % tng lng cc bon hu
c nm trong phn sinh khi ca rng, phn cc bon nm trong t di rng ch c 25%
c bit s trao i vt cht gia rng nhit i v t, din ra rt nhanh v mnh lit, to
thnh mt vng tun hon vt cht gia rng v t c khp kn, trong thi gian rt ngn,
so vi cc min rng n i. c im ny gii thch r nguyn nhn s gim st nhanh v
ph ca t, khi thm thc vt rng nhit i b ph hu, nh t rng lm nng ry.
Nhng trong ai rng nhit i m vng ni, cn nhit i v nht l ai rng
nhit i ma ma ni cao Vit Nam, th rng thng c kt cu n gin hn v tng tn,
cng ln cao, kh hu cng lnh, cc cy trong rng cng thp v cong queo, tng lng sinh
khi trn mt t ca rng b gim st nhiu so vi rng nhit i m, nhng hm lng cht
hu c v mn c tch lu trong t li nhiu hn so vi rng nhit i, do tc phn gii
cht hu c trong t gim i ng k theo cao. Bi vy, t di rng nhit i vng
ni Vit Nam thng c tng thm mc (tng A0) dy vi hm lng mn tng t mt
(A1) kh cao. Cng ln cao tng thm mc cng dy v hm lng mn tng t mt cng
cao hn. Chnh tng t mt tch lu mn ny c nh hng su sc n mi tnh cht v
chiu hng ca cc qu trnh hnh thnh t. Do vng ny, di cc kiu rng nhit
i hnh thnh cc loi t v loi t ph khc nhau, nh:
Di kiu rng nhit i l rng thng xanh (rng d) hnh thnh loi t mn
alt.
Di kiu rng nhit i l kim: (rng P mu Fokienia hodginsii) hnh thnh t
vng alt ptzn ho.
Di ai rng nhit i ma m ni cao, c ni hnh thnh loi t mn th than
bn trn ni cao (Histric Alisols), thm ch c ni cn xut hin loi t mn alt ni cao b
gly tng t mt, ngay trn dng a hnh dc mnh ca sn ni cao. (Nguyn Ngc Bnh
1968).
1.5. Yu t thi gian vi qu trnh hnh thnh t Vit Nam
Qu trnh hnh thnh t, cng nh qu trnh pht sinh cc vt th khc trong t nhin
u c nhiu yu t tham gia, trong lun c yu t thi gian. Sng Hng v sng Cu
14

Long l 2 con sng ln nht Vit Nam, lc u, chng to thnh loi t ph sa c bi

hng nm, Sau l loi t ph sa khng c bi hng nm c pH ca t gn trung
tnh, hoc trung tnh, vi bo ho baz cao v t l

SiO2
trong keo st ln hn 2, thuc
Al 2O3

dng v phong ho Sialit.

Tip tc theo thi gian, loi t ph sa c bi hng nm chuyn thnh t ph sa
khng c bi hng nm, c tng loang l vi a hnh hi cao hn v cui cng l cc loi
t:
-

t nu vng pht trin trn ph sa c ca sng Hng.

t xm pht trin trn ph sa c ca sng Cu Long.

Cc loi t ny bt u c cc tnh cht ca loi t Feralt, mc nht nh,

khc v c bn vi c im ca loi t ph sa c bi hng nm. V.M.Fridland (1964)
xp chng vo cc dng v phong ho Sialit Feralt hay Feralt Sialit (dng v phong ho
trung gian gia Sialit v Feralt).
Chng ta cng c th ly th d th 2 th hin m nt hn l qu trnh bin i cc loi
t pht trin trn vi Vit Nam theo thi gian. Loi t vi tr nht l loi t en,
hoc t nu mng lp pht trin trn vi. Loi t ny c phn ng gn chung tnh hoc
trung tnh, vi bo ho baz rt cao > 90 %, t c t l

SiO2
trong keo st 2,5, vi
Al2O3

thnh phn khong st ch yu l Montmorilonit v Vecmiculit, t khng mang tnh a i.

Sau theo thi gian, do qu trnh phong ho v ra tri trong iu kin kh hu nhit i m,
loi t en (hoc t nu) trn vi, chuyn thnh loi t: Macgalit Feralt c mu nu
, vi tng t dy hn, t c phn ng chua (pH: 5,5 6), vi bo ho bad 44 46 %,
v t l

SiO2
trong keo st nh hn 2 (V.M.Fridland, 1964).
Al2O3

V n giai on cui cng theo thi gian hnh thnh loi t pht sinh trn
vi, mang tnh a i r rt: t Feralt mu pht trin trn vi, t tng i dy, c
phn ng chua mnh [pH (KCl) = 4,2 4,5] vi bo ho baz thp 30 %, trong thnh
phn khong st ca t, khong Kaolint chim u th v trong t c cha kh nhiu Fe2O3
nH2O, t l

SiO2
trong keo st tt xung kh thp: 1,5 1,6 (Hans Pagel, 1962; Cao
Al2O3

Lim, 1968).
1.6. Hot ng sn xut ca con ngi c lin quan n cc qu trnh hnh thnh v bin
i cc loi t Vit Nam
Trong lch s pht trin ca nhn loi, k t khi con ngi bit chn nui v trng ta,
cc hot ng sn xut ny c nh hng su sc, lm thay i cc tnh cht v ph ca
15

cc loi t.
Vit Nam xy dng c mt nn vn minh canh tc la nc lu i trn t ph sa
sng Hng v m rng mi cho ti vng ng bng sng Cu Long rng ln nm pha
Nam. Sau mt thi gian di trng la gn nh quanh nm, t c cho ngp nc gn ht
cc thi gian trong nm, nn nc trng lc ra tri cc cht khong v keo st xung tng
t su hn. c bit do cy, ba lm t 2 3 v trong mt nm cy la nc, nn s ra
tri keo st xung su theo nc trng lc cng din ra mnh m, cui cng hnh thnh tng
cy trong t trng la nc c hm lng st tch t tng i cao, vi cht kh ln
(nm su 25 35 cm) khc hn vi hnh thi phu din ca loi t ph sa ban u.
Nhiu nh nng hc ngh nn gi l loi t trng la nc.
Cng vic p ngn nc mn kt hp vi cc h thng knh mng dn nc ngt,
thc hin ra mn tch cc v bin i loi t ngp mn ven bin c mn 15 n
25, khng th trng la nc, thnh loi t ph sa c mn ca t khng vt qu 4 ,
trng la nc c nng sut cao (loi t ph sa khng mn).
Bn cnh , chng ta cng bit khi phc li cc thm thc vt rng ngp mn, nm
pha ngoi trn cc bi bn ly mi bi ven bin m nhanh din tch t ph sa ra bin
ng, do tng nhanh tc bi t ph sa nh c thm rng ngp mn (khong t 2 3 ln),
tng nhanh thnh thc ca t ngp mn v.v ng thi thm thc vt rng ngp mn ny
cn c tc dng quan trng, cn sng, bo v vng chc cho cc h thng ngn nc mn.
Trong qu trnh khai ph m rng din tch t canh tc la nc vng ng bng sng
Cu Long, ni c hn 1,6 triu ha t phn (chim ti 40 % din tch t t nhin ng bng
sng Cu Long), chng ta o hng chc ngn cy s cc h thng knh mng dn
nc ngt t sng Cu Long, ra phn tch cc, bin loi t phn hot ng mnh c nhiu
hn ch, thm ch c ni khng th trng la nc, tr thnh loi t phn nh, trng la nc
c nng sut cao, c th canh tc t 2 - 3 v la nc trong mt nm, a nng sut la hin
nay nhiu ni t ti 9 tn n 12 tn/ha/nm. (S NN v PTNT tnh ng Thp, An Giang
v Tin Giang 1995).
Cc h thng rung bc thang trng la nc trng ip hu ht cc tnh min ni,
lm thay i su sc cc tnh cht t dc vng ny. T t dc tr thnh t bc thm, c
kh nng gi nc v cng t t dc khng ngp nc, nay tr thnh loi t ngp nc
trong ma ma, hoc gn nh quanh nm (nu trng 2 v la), kt hp vi vic cy ba v
bn phn cho t hng nm, bin i loi t Feralt thnh loi t bc thang trng la
nc. l l do V.M.Fridland (1959 1964) xp t rung bc thang trng la nc
Vit nam thuc loi t Feralt bin i do trng la nc. Hin nay din tch loi t ny
Vit nam rng ti 159.882 ha. (Hi Khoa hc t Vit Nam 2000).
Ngc li, trong cc hot ng sn xut nng nghip nc ta cng c khng t cc
nh hng tiu cc n cc tnh cht v ph ca t c lin quan n cc qu trnh hnh
16

thnh t Vit Nam. V d: Hng ngn hcta rng ngp mn vng ven bin Vit Nam, c
bit bn o C Mau v ang b tn ph t ly t xy dng cc m nui tm theo
phng thc qung canh, lm bin i su sc cc loi t ngp mn ven bin vng ny
theo hng khng c li.
Cc khu rng trm sinh trng trn t than bn phn tim tng vng U Minh (ng
bng sng Cu Long) c tc dng tch cc hn ch qu trnh phn ho din ra trong t,
c bit l tng than bn di rng trm. Nhng m rng din tch trng la nc, ngi
ta tn ph khu rng trm ny, kt qu t loi t than bn phn tim tng tr thnh loi t
phn mnh v trng la cng khng cho thu hoch ni khng c h thng knh mng
dn nc ngt ra phn v thot phn.
Trn vng t xm ph sa c min ng Nam B, ni phn b phong ph cc rng
cy h Du, cho g qu v him, do s dng khng hp l nn nhiu din tch tr thnh
loi t xm bc mu trn ph sa c.
Sau cng, phng thc canh tc ca cc ng bo dn tc t ngi min ni c
nh hng su sc n s thay i cc tnh cht v ph ca t rng. l phng thc
canh tc t rng lm nng ry, hay cng gi l phng thc lun canh gia rng v ry.
Phng thc canh tc ny c nh gi l tng i tt khi mt dn s tha tht, qu t
rng cn nhiu, thi gian b ha di (10-12 nm) rng phc hi. Nhng trong iu kin
kinh t x hi ca cc tnh min ni nc ta hin nay, do mt dn s min ni tng
ln nhiu, qu t theo u ngi ngy cng thp, nht l din tch t c rng t nhin ngy
cng thu hp nhanh. Do , thi gian b ho ca t canh tc sau nng ry rt ngn li 6 7
nm, thm ch c ni ch cn 3 4 nm hoc ngn hn na. Nh vy t sau nng ry cha
kp phc hi li ph, li tip tc b pht lm nng ry ln th hai.
Tc ng tng hp ca nhiu hot ng nh khai thc lm dng rng t nhin lin tc,
chuyn i s dng t lm nghip khng hp l, canh tc nng ry, chy rng, tc ng
chin tranh.... lm mt i mt din tch ln rng t nhin to iu kin hnh thnh t trng
i ni trc c ph rt thp.
2. Cc qu trnh hnh thnh v bin i t rng
2.1. Qu trnh phong ho v hnh thnh cc keo st v cu trc t
t c hnh thnh do s phong ho cc to nn t, hay cn gi l m - mt
thc th ca v tri t c thnh to t hng lot khong vt thuc 2 nhm: nguyn sinh v
th sinh. S bin i trng thi l, ho hc ca m di tc ng ca mi trng hnh
thnh mu cht v cng vi s tch lu cht hu c do tc ng ca sinh vt m to thnh t
vi c trng quan trng nht l ph nhiu t.
Qu trnh phong ho bao gm:
- Phong ho l hc: Di tc ng ca nhit , m v p sut b trng co, nt
17

n, v ra thnh nhng mnh nh hn. Trong qu trnh ny, ch mi xy ra s v vn ca ,

cha c bin i v thnh phn v tnh cht, tr vic tng b mt tip xc do cc phn t tr
nn nh hn.
- Phong ho ho hc xy ra do nhiu phn ng, trong quan trng nht l 4 loi sau:
-

Oxy ho. V d: pirit oxy ho thnh melanferit:

-

FeS + 7/2 H2O + O2

Hydrat ho. V d: CaSO4 kt hp vi nc thnh thch cao:

-

CaSO4 + H2O -> CaSO4.2 H2O

Ho tan. V d: vi ho tan thnh bicacbonat:

-

-> FeSO4.7 H2O + H2O

CaCO3 + H2O + CO2 -> Ca(HCO3)2

Thu phn (st ho): V d: felspat kali thu phn thnh khong kaolinit v opal:
K2Al2Si6O16 + H2O + CO2 ->H2Al2Si2O8.2 H2O + K2CO3 + SiO2.n H2O

- Phong ho sinh hc. xy ra di tc ng ca cc thc vt, ng vt v vi sinh vt

thng qua tc dng ph hu ca cc hp cht hu c m chng tit ra. Cc qu trnh sinh
hc ny to nn bc chuyn t sang t nh a li cho t cht hu c, t t c
thuc tnh ph nhiu. y l bc chuyn quan trng nht v cht, phn bit t vi bt.
Trong cc phn t hp thnh t, cc ht nh c kch thc ht keo (1-100 um) c
nhng c tnh ho l c th (t din ln, nng lc b mt ln, mang in tch, c th ngng
t v phn tn, hp ph trao i,...) mang tnh quyt nh ph nhiu t.
t rng Vit Nam trn vng i ni c c trng quan trng l cha ch yu cc keo
st dng v c thuc nhm khong vt th sinh alumino-silicat (khong st) v oxy-hydroxit
(axit silisic, oxit Fe v Al hay hydroxit Fe v Al).
2.1.1. Thnh phn khong vt t
Trn t i ni chu nh hng ca qu trnh phong ho feralit mnh, hnh thnh
cc khong ch yu l kaolinit, gtit v mt phn hydromica khi m giu mica; ch mt
phn nh l montmorilonit v vermiculit.
Cc keo hu c-khong (keo hu c-v c) l dng ph bin lin kt cc hp cht mn
vi khong st (mn-Fe hoc mn-Al) l phc h hp ph quan trng hn c, chng cng
ng vai tr quan trng trong vic thnh to nn cu trc t, gi mn t v cht dinh dng
thc vt. Cc keo hu c ch yu l cc keo hp cht mn, c t l thp hn nhiu so vi keo
v c (cao nht l 10%, phn nhiu ch 1 - 2 %). Trong t cc keo m thng l axit silisic,
axit humic v cc loi keo st chi phi s trao i cc cation.
Cc keo dng ch yu l cc oxit Fe v oxit Al trong thnh phn khong gtit hay
18

gipxit tn ti trong mi trng chua mnh (pH<5). Chng quyt nh kh nng trao i anion
thp ca t rng. Cc keo lng tnh gm Fe (OH)3, Al(OH)3, Ca(CO)3, protein c th thay
i du tu theo phn ng mi trng.
Trn nn nhit v m thng xuyn cao, v th nhng nhit i Vit Nam c
mc phong ho su sc, cc khong vt nguyn sinh b bin i mnh m nhiu khi khng
cn du vt trong t. Thnh phn khong vt gc khng nht thit phn chiu trong thnh
phn ca t. Chng hn i a s cc t pht trin trn vi li c chua mnh (t
trn vi thm ch c pH (KCl) < 4) v bo ho Ca2+ thp. m phin thch mica vn
giu kali song nhiu t feralit pht trin trn m ny vn ngho c kali tng s v kali trao
i. c im ny thng dn n nhn nh cc oan l khong nguyn sinh khng c vai
tr ng k trong ph nhiu t nhit i m.
Nhng nghin cu v khong vt Vit Nam cho thy tnh hnh khng hn nh vy. C
khong nguyn sinh v th sinh u c vai tr trng yu chi phi ph nhiu t. Nhn nh
ny cng xc ng i vi t a i vng i ni, thnh phn c gii v keo st ca
hu ht cc loi t b chi phi mnh bi thnh phn khong nguyn sinh ca m.
t i ni c i cao bin ng mnh t vi chc mt vng i cho n 2.0003.000 m vng ni cao v tri di qua 15 v t Bc vo Nam.
Thnh phn khong vt va b chi phi ca m va chu tc ng ca iu kin hnh
thnh t ca a phng. Cc t en dc t trn sn phm vi c thnh phn khong
khng ng nht vi t trn cng loi. t en c hm lng Ca2+ v bo ho baz
kh cao. Cng tng t nh vy, m phin thch mica vn giu kali, nn t hnh thanh t
cng c hm lng kali cao hn t phin thch khc.
di rng nguyn sinh t b tc ng xi mn ra tri th hm lng khong nguyn
sinh kh cao v thnh phn tng s khng khc l my so vi m. Do m bazan ngho
kali, nn cc t hnh thnh trn bazan cho d mc pht trin no cng vn ngho kali.
Ngun cung cp kali trn t bazan nu tng i kh l nh kali sinh hc i vo t t thm
rng v cy c thnh vng v trn dc thoi t b ra tri.
Trong t rng Vit Nam c mt hu ht cc nhm khong st in hnh: nhm
montmorillonit (montmorillonit, nontronit, beidelit), nhm kaolinit (kaolinit, haluazit), nhm
hydromica (hydromuscovit, hydrobiotit, vecmiculit) v nhm hydroxit st/nhm (hematit,
gtit, gipxit, hydrodelit). Trong cc nhm ny kaolinit v hydroxit st nhm thng chim t
l cao.
Cng vi qu trnh phong ho tng dn, thnh phn khong cng tin ho theo chiu
hng: vecmiculit -> illit -> hydromica -> kaolinit v hydroxit st v hydroxit nhm.

19

2.1.2. Cu trc t
t l mt tp hp cc ht kt (on lp) c kch thc khc nhau to ra cc khong
cha nc v khng kh. Cc ht ri rc gn kt li nh cc keo hu c, keo khong, hu ckhong hoc qu trnh ngng t ca keo t mang in tch tri du. Nguyn nhn khc l s
keo t di nh hng ca cc cht in ly.
Tuy nhin ht kt hnh thnh do ngng t keo khng bn trong nc, v l n mt mc
ngng t nht nh th ht kt s trung ho v in. Nhiu t i ni di rng c cu trc
bn trong nc chnh l nh cc humat Ca, humat Fe hoc humat Al. T thn cc oxit Ca, Fe,
Al, CaCO3...cng l nhng xi mng kt dnh cc ht t. ng vt t (giun, kin, mi,...) vi
cc cht tit ca chng c tc dng tch cc trong thnh to cu trc t rng.
Di thm rng, cng vi r mc v c gi m cc hot ng sinh vt ny tch cc
hn nhiu so vi t mt rng hay t nng nghip, do vy t rng t nhin thng c cu
trc tt hn, bn trong nc ca cc ht kt cng cao hn so vi t rng trng v t
hoang. Vic duy tr thm cnh l rng, bn phn hu c, bn vi c tc ng rt tch cc bo
v cu trc t.
t thoi ho cu trc b ph v do canh tc khng hp l. Quan st cc phu din t
rng sau khi khai hoang cho thy tng t A0 v A1 rt mng, thm ch mt hn. Lp thm
mc hoc b xi mn hoc b gom lm ci un khng cn tc dng bo v tng mt. Lp t
mt k c t bazan v t vi u ngho mn v st. Hm lng cc on lp nh
hn 0,25 mm tng ln v on lp c gi tr nng hc gim mnh cc t thoi ho so vi
t rng.
S ph v cu trc tc ng trc ht n ch nc o cc l hng mao qun b ct
t, vic dn nc trong ni ti tng t tr nn gin on, t thng hay b b khi t v kt
vng khi kh. Kh nng hp thu nc, gi nc v cht dinh dng t mt cu trc tr nn
km do tnh thm gim, qu trnh ra tri s b y nhanh.
2.2. Qu trnh phn gii v tch lu cht hu c (mn, than bn)
Cht hu c t bao gm ton b cc cht cha ccbon nm trong thc th t, k c
vt cht mn v khng phi mn. Xc hu c c hiu l ton b cc vt th hu c c quan
h n mt thc th t (pedon), nh thn, cnh, l rng, r mc, xc ng vt t, vi sinh vt
t, v.v.
Mn l mt tp hp phc tp gm cc hp cht hu c, cc humin v hai axit c
trng l axit humic v axit fulvic. Vt cht mn quyt nh nhiu tnh cht l ho hc, ngun
d tr dinh dng v chi phi cc iu kin t. Trong t rng nc ta, axit fulvic thng
tri so vi axit humic, biu th xu hng hnh thnh cc mn chua, ngng t thp v km bn
vng.
Trong rng nhit i, trn nn nhit v m cao, s phn gii mnh m lm cho tch lu
20

mn khng nhiu nh n i, tuy vy di rng thng xanh tch lu mn vn l u th

nht trong v th b nc ta, nht l khi rng mc trn cc t giu st (nh t bazan, phin
thch st, t , t en trn tro ni la,...).
Rng mc trn cc t c thnh phn c gii nh (rng cn ct ven bin, rng khp
trn sa thch, rng th sinh trn cc granit, ph sa c,...) thng tch lu mn km do gii
ho kh chim u th, cht hu c b ho tan v ra tri nhanh chng. cht hu c tch lu
c, trc ht phi bo v ngun sinh khi nh bo v rng t nhin, trng rng, to rng
hn giao, nhiu tn, ng thi vi chng xi mn, ph t,...
Vai tr cht hu c rt quan trng trong t vng i ni. Qu trnh canh tc khng c
bo v t lm gim hm lng mn trong t. Suy thoi t trc ht l suy thoi hu c
trong t, cn thit phi lun b sung hu c cho t bng cch bn phn ho hc, to ngun
phn xanh ti ch v tr ph phm cy trng c bit l cy h u. Cy lc trng trn i mi
v c th li mt lng tn d hu c kh 2-3 tn/ha, trong khi sn li lng tn d ch
di 1 tn/ha.
Hin nay t i ni ang canh tc thng c hm lng hu c khong 1.0-1.5%,
ring t bazan c th 3% song u xp vo loi ngho hu c v l hu c khng hot
ng. Canh tc nng ry thng lm gim nhanh hm lng hu c trong t, v th sau vi
v canh tc phi b ho phc hi ph t bng thm c t nhin. Thc cht bin php
ny trc ht l phc hi cht hu c trong t, do vy hng tch cc nht l tm cy mc
nhanh tng sinh khi hu c trong thi gian t ngh.
t i ni sau khi khai hoang trng cy ngn ngy xu th chung l hm lng hu c
v kh nng hp ph trao i gim. Trong thnh phn ca dung tch hp thu ta thy Ca v Mg
ng thi vi s tng tng i ca Al3+ v H+ lm cho t b chua. S st gim hu c trn
t i lm gim kh nng hp thu trao i ca t.

Than bn l dng cht hu c phn gii khng hon ton, hnh thnh trong iu kin
tch nc, ym kh cc thung lng vng i ni v trong cc m ly ni a hnh trng ca
cc chu th. Trong t rng Vit Nam, than bn thng gp nht trong cc thung lng vi
Ty Bc, Ninh Bnh n Thanh Ho, Bnh Tr Thin, ng bng ngp mn v ngp phn
Ty Nam B. Trong mi trng nh vy s phn gii din ra chm chp, sn phm phn gii
l cc axit hu c, cc hp cht mn chua (mn H+ v mn Al3+).
i vi cc rng ngp mn, rng t phn Nam b (U Minh Thng, U Minh H,
Nm Cn, Ngc Hin, ...) lp thm than bn c tm quan trng sng cn gi h sinh thi,
cn bng nc, m phn v bo tn h ng thc vt.
2.3. Qu trnh feralit v ong ho
2.3.1. Qu trnh feralit
Trong qu trnh phong ho nhit i hoc nhit i m, cc nguyn t d ho tan b
21

ra tri, trong khi cc oxit Fe v Al (i khi c Mn, Ti) tch lu li. Qu trnh tch lu tng
i cao Fe v Al trong t so vi Si l qu trnh feralit ho, dn n hnh thnh nhm t
feralit. y l qu trnh ph bin nht trong t rng v t i ni Vit Nam ni chung vi
mc phong ho rt mnh, gii phng Fe, Al, Mn (gibsit) v lm ra tri Si.
c trng c bn ca cc t feralit l c 3 tng pht sinh hc A, B v C, t l oxit
silic thp so vi sesquioxit (Si/Al < 2), dung tch hp thu thp (< 20 me/100 g), t chua,
bo ho kim thp.
Trong rng t nhin ca nhit i m, nhng nhc im v ho hc ny khng c g
nghim trng, v l t rt su dy, u vit v tnh cht vt l v cu trc cng nh ch
nc lm cho thc b nhit i sinh trng ht sc thnh vng. Vng tun hon cht hu c
din ra nhanh v mnh di cc qun th rng vi tuyt i a s loi cy a chua vi b r
su.
Qu trnh feralit tt yu dn n hnh thnh cc t feralit l t c s tch lu st v
nhm th t do di ng, th keo hoc dng oxy-hydroxit. i khi cc oxit st, oxit nhm
tch t mnh n mc hnh thnh cc m (dng bauxit).
2.3.2. Qu trnh ong ho
S tch lu st, nhm l tin cho s hnh thnh kt von v ong, nhng khng phi
lun lun i i vi s ong ho. Trong t rng Vit Nam, tr rng vng trng v m ly,
s ra tri cc kim loi kim (k c Si) v tch lu st v nhm l qu trnh ch o. Khc vi
qu trnh feralit ho c s tch lu tng i st v nhm, s hnh thnh ong l qu trnh
tch lu tuyt i cc hp cht Fe, Al, Si (i khi c Mn, Ti) th oxit hay hydroxit mt nc.
Thnh phn chnh ca kt von l cc oxit ca st, silic, v nhm. Trn vng ni thp, vng i
v cao nguyn thng hnh thnh kt von v ong trong iu kin kh hu c ma ma v
ma kh r rt. Trong ma ma, cc hp cht oxit kim loi theo mao qun dng ln, nc bc
hi mnh lm cho cc hp cht ngm nc b mt nc, tr nn rn chc kt vn li. Kt von
chm hnh thnh nhiu nht vng chn i, trong khi kt von tng xut hin nhiu hn
sn i thp, ni mt t thun li nht cho s ra tri v bc hi v cc khi kt von nh
lin kt li thnh khi ln. S ho tan tr li l khng sy ra do qu trnh keo t v xi mng
ho l khng thun nghch. nhiu vng t ph sa c (nh Sn Ty, Ph Th, Bin Ho,
ng Nai) ong gm nhng di rng ln, mm xp khi di mt t, nhng sau khi khai
thc phi l ra, ong tr nn rn chc c th dng lm vt liu xy dng.
Din tch loi t c kt von ton quc khong 342.300 ha, trong cc tnh huyn
min ni v vng cao 157.000 ha. Trn dng lp a ny, rng t nhin c t n cc nh
cng ch l tp hp ngho nn ca mt s loi chu hn, b r ca chng lun lch vo cc khe
sng; do vy h sinh thi rt mong manh. Mt khi rng b cht h th kh nng phc hi
hu nh khng cn, t lp tc bin thnh t xi mn tr si - mt dng hoang mc nhit
22

i.
2.4. Qu trnh glay vng i ni
Theo khi nim hin i, gley c coi l tng b thay i do s kh sinh ho hc trong
nhng iu kin b m t qa mc, giu cht hu c, b phn hu bi cc vi sinh vt ym
kh. Tng c trng ny c mu xanh, lam xm hay mu xanh bn.
Trn t i ni gley hnh thnh nhng sn tha nc quanh nm, hoc bo ho
nc tm thi nhng lun lun c m v che ph bi tng mn th dy hoc trong cc thung
lng hp cha than bn. Cc tng t b gley ho phi c iu kin km theo l kh giu st
v cc phc h st-mn khng b oxy ho. Mu xanh hay xm c trng c cho l mu ca
cc kim loi ho tr 1 hoc 2 (K+, Fe2+, Mn2+, ) thay v ho tr cao (nh Fe3+, Al3+) thng c
mu hay vng rc r. Cng vi vic rng b ph, ngun nc t dn, than bn b khai thc
v nhiu din tch t thung lng chuyn thnh rung bc thang la nc, qu trnh gly ho
trn vng rng i ni cng c xu hng gim i. Theo d l nhng thm thc b a nc
(nh chui rng, tre, c sy, ing ing,...) cng b thu hp. Din tin ca qu trnh gly ho
trn vng i ni c th l mt du hiu rt r ca vic thu hp ngun sinh thu v s suy
thoi ca loi rng mc trn t m t thng xuyn.
2.5. Qu trnh mn ho
t mn l t c cha hn 0,1% mui theo trng lng.
2.5.1. Mn ho do nc bin
i vi t mn bin th qu trnh mn ho bt u cng vi s thnh to t t cc
phn t l lng trong nc bin (bi bi) . Cc din tch c bi di xa bin th cn nh
hng ca thu triu hoc do v hoc nc ngm mn. cao so vi mt bin l t mc
m cho n 1-2 m. Thc vt tin phong l cc cy chu mn in hnh nh cy mm, vt,
c, bn, s. Trong mi trng ngp nc chng chu ni mn cao ti > 1% mui tng s
v c ca cc ion c trong mui bin (Na+, K+, Cl-, I+, SO42-,...).
Cng xa bin, mc mn ho cng gim dn, thnh phn mui bin i do nc ma
v nc ti ra mn, thnh phn loi cng thay i, vt, c, cc, da nc, ci... tr nn
u th hn.
Nhm t mn c chia ra lm 3 loi theo dng lp a: (i) t mn s, vt, c; (ii)
t mn in hnh; v (iii) t mn kim c gly. Theo mc mn li c th chia ra 3 cp:
mn nhiu; mn trung bnh v mn t. Ch tiu quan trng phn nh l tng s mui tan,
Cl- v SO42-.
2.5.2. Mn ho do nc ngm
t mn hnh thnh do nc ngm l t mn lc a tm thy vng bn kh hn gia
Phan Rang v Phan Thit, ni lng ma trung bnh nm rt thp (ch chung quanh 800
mm/nm). Nc ngm thc cht bin thnh dung dch mui (nh nc sui khong Vnh
23

Ho), gp hn mui bc ln mt t lm nhim mn ton b phu din. t mn kim gly ch

chim vi trm ha duy nht Ninh Thun v Bnh Thun vi tn gi t c giang. t mn
c gi l c giang mui khi cc tinh th NaCO3 tch ng trn mt t (trc y tng
khai thc lm x phng); cn t c giang du c phn ng kim hn v giu cht hu c nn
c mu sm hn.
2.6. Qu trnh phn ho
Vit Nam l mt trong nhng nc c nhiu t phn, din tch khong 1,863 triu ha,
tp trung ng bng sng Cu Long v ri rc ven bin t Hi Phng n Ninh Bnh. t
phn hnh thnh cc vng trng kh thot nc, giu cht hu c v di nh hng ca
bin thoi. Phn ho bao gm hai qu trnh mn ho v chua ho. Cc mui gy mn ch yu
l NaCl v Na2SO4, ngun mui phn cng c th t mu cht a li, nhng khng nhiu so
vi ngun gc trm tch bin.
n nay cc nh th nhng Vit Nam thng nht qu trnh phn ho xy ra do cc hp
cht cha S tch lu li, to ra H2SO4 trong iu kin thun li cng vi s tch lu sinh hc
cc mui c cha gc lu hunh. Hai dng khong cha lu hunh ph bin l pyrit v jarosit
to thnh cc khong th sinh nguyn cht trong cc mu cht ca t phn.
Xc hu c ca qun th cy ngp mn (mm, bn, c, s,...) phn gii ym kh hnh
thnh ra cc dng kh H2S, FeS, khi b oxy ho chng bin thnh H2SO4. Axit sulfuric kt
hp vi nhm di ng hoc hp cht nhm to ra phn Al3(SO4)2. Phn b thu phn to ra
mt lng axit mi. Ngun Fe v Al c th l t hai ngun: sesquioxit c trong huyn ph
ca ph sa hoc mui Fe v Al c ngun gc bin. V l ngun sinh phn nm ngay trong ni
ti mu cht sinh thnh t nn bin php ci to ch c th l gim thiu oxy ho, ngn chn
vic sinh ra qu nhiu axit H2SO4 ch kh c th chuyn ho t phn thnh t khng phn.
T c th thy mt ng dng thc t l cn phi gi rng ngp mn, rng trm cng vi
lp than bn ph trn mt t "m phn", lun lun gi t trong trng thi kh.
2.7. Qu trnh podzol ho vng nhit i m Vit Nam
Qu trnh podzol ho dn n hnh thnh t podzol in hnh thng xy ra vng n
i vi cc iu kin ti thiu: kh hu n ho hay lnh, rng l kim v v lng (hoc tuyt)
ln. Trong phu din t hnh thnh mt tng A2 in hnh (tng chn on) hay tng ch
th podzol. Trong tng ny, Fe v Al b ho tan ra i, mt mu vng hay , cn li ch
yu l cc oxit silic c mu tro bc. Trng hp keo t dch chuyn khng b ph hu th ch
coi l ra tri n thun (lessivage). vng nhit i m, khng c nhng iu kin podzol
ho in hnh nh vng n i, tuy vy h qu ca mt khi lng axit mn chua i vi s
ph hu keo hu c-khong l rt r rng v xt v hnh thi hc phu din th s hin din
ca tng A2 gia mu tro bc l kh phn bit mt cch tng phn vi m (ca oxit st)
hay mu vng (ca oxit nhm) ph bin trong t feralit nhit i m, tuy tch lu SiO2 khng
nhiu. Thnh phn cht hu c hon ton l mn th. V th mt nhm nh loi t vng ni
24

cao ca Vit Nam, theo phn loi trn quan im nng v lch s pht sinh hc, c tm
xp vo nhm t podzol nhit i.
Cc khoanh t podzol gp cc vng ni cao Ty Cn Lnh, Sn H, Ngc Linh,
Sa Thy v cao nguyn Lang Biang. Din tch nhm t ny khng ln v cha c thng k
chnh xc. Hu ht din tch t ny hnh thnh trn m th, dc ln, rt mn cm vi
s ra tri v th mt khi mt rng lp tc b thoi ho nng n (v d x Din Bnh, Kon
Tum).
2.8. Qu trnh xi mn v ra tri
2.8.1. Qu trnh xi mn
Trong cc nguy c gy xi mn t Vit Nam th xi mn do nc l nguy c ch
o ph bin nht bi cc l do sau y:
-

Lng ma ln : 1.500-2.500 mm/nm,

Ma phn b khng u trong nm: 80% tp trung trong 5 thng,

Cng ma ln: 41-62% lng ma vt ngng gy xi (25 mm/h),

Nng lng xm kch ht ma cao: 28.000-41.000 J/m2, 46-65%,

Tng nng lng ma c kh nng gy xi mn,

a hnh dc: dc > 20o chim 58,2 % din tch vng i ni,

Trong 10,8 triu ha t trng i trc kim k nm 2000 c n 90,8% (9,4 triu ha)
l t dc trn 15o,

Phn ln t i ni c tng mng < 50 cm,

Tnh xi mn ca nhiu t cao: ph bin l K = 0,20 - 0,30 hoc hn,

Lp ph t nhin thp: bnh qun 28% so vi ngng an ton l 50%,

Kh nng chng km ca cy trng v rng trng,

Lp thm cnh kh l rng mng: phn ln l 0 cm, dy nht l 5 cm,

Canh tc khng chng xi mn, ch yu trng chay.

Xi mn do gi tuy t ph bin hn, nhng cng t ra nghim trng vng t c thnh

phn c gii nh: t ct ven bin, t i vng bn kh hn min Trung, cc t vng Ty
Nguyn trong ma kh, gii t Khu 4 c gi Lo, vng cao nguyn Sn La vi gi nng
qui h...
Hin tng ny n nay ch mi c nhng ghi nhn nh tnh, cha c nhng nghin
cu chi tit cho tng vng xung yu nh ven bin min Trung, vng ni a gi mnh Ty
Nguyn, Qung Tr, Ninh Thun, Bnh Thun, Sn La. Tuy vy nguy c lm mt t l hin
25

nhin, c bit l s di chuyn cc cn ct bin vo su nhng ni khng c hng cy chn

gi.
Da vo cc ch tiu cho bn t l nh v thoi ho t do con ngi ng Nam
th Vit Nam l 1 trong 8 nc ca khu vc c xi mn do gi mc ng k (trung bnh
n mnh).
Nguy c xi mn do gi Vit Nam b chi phi bi cc yu t ch o sau:
-

Tc gi

Thnh phn cp ht t

m t v khng kh

Mc che ph

Mc cn tr ca bng chn.

Nhiu kt qu nghin cu cho thy t c rng che ph c lng xi mn t nht

(khong 2-5 tn/ha), t trng ch theo rnh ng mc 3-4 tn/ha, t trng sn v cc loi
cy ngn ngy khc c lng t tri khong 40-100 tn/ha tu theo che ph, trn t
trng khng c che ph c lng t tri ln nht 80-100 tn/ha tu theo loi t.
Kt qu nghin cu v cc bin php chng xi mn bo v t thy rng:
- Bin php sinh hc lun to lp ph cy trng c ngha quyt nh trong vic bo v
t chng xi mn. T hp c cu cy trng theo nng lm kt hp c th to lp ph tt cho
t trong ma ma, gim lng xi mn ng k.
- To hng ro cy xanh theo ng ng mc c th gim tc dng chy nn gim
c lng t tri 50-60% so vi i chng. Nng sut cy trng tng 15-25% mc d hng
ro cy xanh h u chim khong 10% din tch, song nng sut cy trng vn tng 15-25%.
- Bin php sinh hc nu kt hp c vi cc bin php cng trnh n gin nh to
mng b theo ng ng mc, rnh, lung...hiu qu chng xi mn cng r.
- Bn phn ho hc kt hp hu c v tr li ph phm cy trng ci thin ph nhiu
t v gim lng xi mn.
Thit hi do xi mn v ra tri l rt ln khi t mt rng a vo canh tc cy ngn
ngy. Trn c s lng t tri ch tnh trung bnh l 10 tn t/nm, vi hm lng C: 1%;
N: 0,1%; P2O5: 0,08%; K2O: 0,05%, th c tnh c mi ha hng nm mt i mt lng dinh
dng ca cy trng tng ng vi 0,5 tn phn chung, 20 kg phn m ur, 44 kg phn
ln super, v 10 kg K2SO4.
2.8.2. Qu trnh ra tri
Nu xi mn v dng chy b mt c th d dng nhn thy th ra tri theo chiu su
26

tng t din ra ngm ngm, lng l rt t c nhn bit, song mc tai hi ca n khng
nh. Cng vi nm thng nc ma thm ra lin tc t b mt qua cc tng t, ho tan cht
hu c, ph hu khong st, mang theo cht dinh dng. Ngay c khi mt t c s che ph
nht nh th nc ma ban u vn trung tnh cng dn dn tr thnh dung dch c phn ng
axt, vi t cch mt dung mi ho tan v mang ra khi tng t cc nguyn t dinh dng d
tan, d tiu i vi cy trng.
Cc cht ho tan mnh nh hp cht hu c, kim loi kim, kim th, silic b ra tri
nhanh hn c. H qu l t tr nn ngho kit ch cn li phn xng xu gm cc ht th,
ng thi cc tnh cht quyt nh ph nhiu cng b bin i, t tr nn rn, chua, bo
ho ba d thp.
Quan trc sau 1 nm trn t vng pht trin trn phin thch cho thy cht dinh
dng ra tri theo chiu su l ng k (Bng 03). Cn t b tri cha ch yu cc phn t
mn (st < 0,002 mm). Trng lng cn b mt sau khi nung dao ng rt ln trong khong
12% n 58% tu thuc vo hm lng hu c trong t, chng t mt phn ng k cht
hu c trong t d ho tan v di ng theo nc thm.
Tri vi rung bc thang thng thng, c hnh thnh dn dn, vic lm rung bc
thang ngay bng c gii xo trn tng t, ph v cu trc t, xc tin ra tri mnh hn,
c bit l cc kim loi kim. Nh vy rung bc thang ngay c th gim thiu xi mn,
nhng c th kch thch ra tri theo chiu su t ra l trong nm u khi kt cu t cha n
nh.
Bng 3: Thnh phn nc ra tri trong t phin thch

(Thi Nguyn, su lizimet 40cm)

Cng

pHH2O

thc

chua

Cn

(ll/l) (mg/l) (mg/l)

Hm lng nguyn t
NH4 + Ca2+ Mg2+

(mg/l)

K+ PO4-

Dc 8o

5,43

0,15

1080

16,8

2,2

5,2

1,3

1,5

Rung tng

5,22

0,20

1800

14,9

1,7

7,7

4,3

2,5

Ngun: Nguyn T Sim v Thi Phin, 1999. t i ni Vit Nam

so snh tc ra tri cc nguyn t chng ti lm giu khi t bng cc ho
cht d tan cha ion tng ng. Ly mu t v mu nc lizimet 1 tun sau khi ma v sau 3
thng ma ma so snh nh lng. Kt qu (Bng 04) cho thy cc nguyn t c tc
ra tri khc nhau, mc mn cm vi ra tri c th xp theo th t: N > K > Ca, Mg > P.
t bazan giu st t ra c kh nng gi dinh dng tt hn so vi t nh pht trin
trn sa thch.
27

Bng 4: Tc ra tri cc nguyn t dinh dng

Loi

St

% hm lng nguyn t b ra tri

(%)

NH4+

K+

Ca2+ Mg2+ PO4-

t vng trn sa thch

18,5

35,2

24,7

22,3

11,4

4,3

t nu trn bazan

36,6

33,0

16,8

14,0

8,6

0,0

Ngun: Nguyn T Sim v Thi Phin, 1999. t i ni Vit Nam

Quan trc nc thm qua b dy 20 cm ca t phin thch cho thy cc phng thc
trng sn c mng b chng xi mn, ln lung hay trng xen cc cy ph t nh u hng
o, ct kh u c tc dng hn ch ra tri vt cht dinh dng xung su (Bng 5). Mn,
canxi v manh l cc cht b mt nhiu nht. Hm lng kali thp trong nc hng khng c
ngha kali khng b tri m l do t vn rt ngho kali trao i. Ln ho tan cng ngho do
t c nng lc gi cht ln mnh (khong 600 ppm P).
Bng 5: Thnh phn nc lizimet t phin thch di cc phng thc trng sn khc
nhau ( su 20 cm)

Cng thc

Cn t Hm lng cht dinh dng (mg/l)

NH4+ K+ Ca2+ Mg2+ PO4-

(mg/l)

Trng sn thun

690

34,4

2,0

2,9

23,6

2,0

Trng sn ln lung

580

22,4

7,9

2,9

Sn c mng b

460

28,9

2,7

10,2

5,3

Sn xen u hng o

654

26,4

2,0

2,8

12,6

3,4

Sn bng ct kh

260

21,4

2,7

6,3

2,0

Ngun: Nguyn T Sim v Thi Phin, 1999. t i ni Vit Nam

Trn t vng trn sa thch Ngh An cng cho chiu hng tng t, khc bit
y l ch lng cn b ra tri nng sn rt ln, song ch yu l cc cp ht trung bnh
(limon) tng t nh bn cht t ct. Hm lng cht dinh dng b mt u rt thp, c
bit l kim loi kim, do t ny b thoi ho rt mnh tr nn bc mu (Bng 6).

28

Bng 6: Hm lng vt cht trong nc lizimet trong t vng trn sa thch Ngh
An ( su 20cm)

Phng thc

Cn

Hm lng cht dinh dng

(mg/l)

canh tc

(mg/l)

NH4+

K+

Trng to

176

2,7

0,03

1,2

0,03

0,05

0,02

To + c stylo

217

2,7

0,01

0,7

0,02

0,03

0,01

1,0

Ca2+

Mg2+ PO4-

Sn trng thun

1.600

20,1

0,03

0,01

0,02

Sn trng xen lc

1.500

11,5

0,02

1,0

Sn t gc 20 tn c

1.290

12,6

0,02

1,3 0,01 0,04

Ngun: Nguyn T Sim v Thi Phin, 1999. t i ni Vit Nam

3. c trng t rng Vit Nam
3.1. Phn loi t rng
3.1.1. Phn loi t rng theo pht sinh
Vn phn loi t nhit i ni chung v t Vit Nam ni ring cng ch mi pht
trin mnh trong na th k gn y v c 3 khuynh hng phn loi t khc nhau:
-

H thng phn loi t da vo cc tnh cht nng hc ca t, c lin quan n s

khc nhau v m, mu cht v lch s ca qu trnh phong ho hnh thnh t
(Mohr, Van Baren, 1954; D'Hoore, 1960)

H thng phn loi t theo pht sinh, da vo cc yu t hnh thnh t: kh hu, sinh
vt, a hnh, m v mu cht, thi gian v tc ng ca con ngi. Trong 6 yu t
hnh thnh t , th cc yu t kh hu, sinh vt, gi vai tr ch o (KD Glinka,
1927; S.V.Zonn, 1950; I.P.Geraximp, 1959, 1961).

H thng phn loi t theo nh lng (nh lng tng pht sinh, nh lng tnh
cht t) theo FAO UNESCO (Soil Taxonomy).
C 3 khuynh hng phn loi t trn u c p dng Vit Nam.

H thng phn loi t rng theo pht sinh c p dng vo ngnh lm nghip Vit
Nam t nm 1964, khi cc cng trnh nghin cu rng Vit Nam c trin khai trn phm vi
ton min Bc, trong c s tham gia nghin cu ca b mn t Rng, vin KHLN Vit
Nam.
Qua nhiu nm s dng h thng phn loi t theo pht sinh Vit Nam vo ngnh
Lm nghip c tc dng tt trong nghin cu khoa hc v sn xut t lm nghip.
29

Di y trnh by bng phn loi t lm nghip theo pht sinh v i chiu vi phn
loi theo FAO-UNESCO.
Bng 7: Phn loi t rng Vit Nam theo pht sinh
Lp t

Lp t ph

Loi t v loi t ph

(Classes)

(Subclasses)

(Types Subtypes)

30

Lp t

Lp t ph

Loi t v loi t ph

(Classes)

(Subclasses)

(Types Subtypes)

1. t ph sa v t
bi t ven bin

1.1. t ct
Cn ct trng vng
Cn ct
t ct in hnh
t ct b gly
t ct mi, bin i

1.2. t ph sa
t ph sa trung tnh, t chua
t ph sa chua.
2. t ph sa mn,
phn

2.1. t ph sa mn
t ph sa ngp mn
t ph sa ngp mn phn tim tng
t than bn ngp mn phn tim tng
t ph sa mn
2.2. t ph sa phn
t ph sa phn tim tng
t than bn phn tim tng
t ph sa phn hot ng

3. t ly v t than
bn

3.1. t ly

3.2. t than bn
Lp t nhit
i

4. t vng nhit
i m

4.1. t xm

(t Feralt)

t xm bc mu trn ph sa c

t xm trn ph sa c

31

Lp t

Lp t ph

Loi t v loi t ph

(Classes)

(Subclasses)

(Types Subtypes)

1. t nhit i vng
ni (Cn nhit i).

1.1. t vng alt

t vng alt vng ni

t vng-alt
1.2. t vng alt nhu mn vng ni cao
t vng alt nhiu mn vng ni cao b gly

1.3. t mn th, than bn trn ni cao

Lp t nhit
i

1.4. t ptzlc
t vng alit ptzn ho trn ni cao
t vng alit ptzn ho trn ni cao b gly
2. t Ferra Rossa
trn vi vng cao

2.1. t trn vi

2.2. t giu mn trn vi vng cao

2.3. t mn th, than bn trn vi vng

cao
t xi mn tr si

t b xi mn mnh tr si

Ngun: FAO-UNESCO
Trong nhng nm gn y, phn loi t theo phng php nh lng FAO-UNESCO,
trn c s h thng phn loi Soil Taxonomy ca M, c cc nh th nhng hc ng
dng vo Vit Nam nh Tn Tht Chiu 1989 1992, V Cao Thi, Phm Quang Khnh
1993 1995, L Thi Bt, Nguyn Khang 1995.
Sau khi p dng phn loi t theo nh lng FAO UNESCO vo iu kin c th
Vit Nam, vi trn 500 phu din t c nghin cu nhiu loi t khc nhau, Sehgal
v Tn Tht Chiu 1989 1992 1996 nhn thy, c s trng hp gia loi t phn loi
32

theo pht sinh vi nhm t chnh ca phng php phn loi theo nh lng (Majorsoil
groupings), v loi t ph theo phn loi pht sinh tng ng vi n v t (Soil units)
ca phng php phn loi nh lng FAO UNESCO.
Theo kin ca GS.TS. V Cao Thi (1996), sau nhiu nm nghin cu th nghim
phng php phn loi t theo nh lng ca FAO UNESCO, ng cho rng, c nhiu ni
dung xem xt v nh gi cc loi t tng i ging nhau, gia phn loi t theo pht sinh
v phn loi t theo nh lng v s khc nhau ca hai phng php phn loi t ny
ch: Phng php phn loi t theo pht sinh, khi phn loi t, ch a vo cc c im
ca t theo nh tnh, cn phng php phn loi t theo nh lng, khi phn cc nhm v
n v khc nhau ch yu da vo cc c im ca t vi cc gii hn nh lng c th v
hnh thi v tnh cht ca t.
Da trn cc kt qu nghin cu trn, chng ta c th p dng phng php phn loi
t rng Vit Nam theo pht sinh, c i chiu vi cc n v phn loi t theo phng
php nh lng ca FAO UNESCO, nhm gip chng ta c th trao i v thu lm cc
thng tin nghin cu v khoa hc t trn th gii.
3.1.2. Chuyn i phn loi theo FAO - UNESCO
Bng 8: Phn loi t rng Vit Nam theo pht sinh c i chiu vi cc n v phn
loi t theo phng php nh lng ca FAO UNESCO
Loi t (type)
V loi t ph (subtypes)
[Theo phn loi pht sinh]

Nhm t chnh (Major soil groupings)

n v t (Soil units)
[Theo phng php phn loi nh lng
FAO UNESCO]

33

1. Arenosols
1. t ct
1.1. Cn ct trng vng
1.2. Cn ct
1.3. t ct in hnh
1.4. t ct b gly

1.1. Luvic Arenosols

1.2. Rhodic Arenosols
1.3. Haplic Arenosols
1.4. Gleyic Arenosols
1.5. Cambic Arenosols

1.5. t ct mi bin i
2. Fluvisols
2. t ph sa
2.1. t ph sa trung tnh, t chua

2.1. Eutric Fluvisols

2.2. Dystric Fluvisols

2.2. t ph sa chua
3. Salic Fluvisols (Solonchaks)
3. t ph sa mn
3.1. t ph sa ngp mn
3.2. t ph sa ngp mn phn tim tng.
3.3. t than bn ngp mn phn tim tng

3.1. Gleyic Salic Fluvisols

3.2. Gleyic Salic Protothionic Fluvisols
3.3. Gleyic Salic Protothionic Histosols
3.4. Salic Fluvisols

3.4. t ph sa mn
4. Thionic Fluvisols
4. t ph sa phn
4.1. t ph sa phn tim tng

4.1. Proto thionic Fluvisols

4.2. Orthi - thionic Fluvisols

4.2. t ph sa phn hot ng

5.Gleysols
5. t ly
6. Histosols
6. t than bn
6.1. t than bn

6.1. Haplic Histosols

6.2. Protothionic Histosols

6.2. t than bn phn tim tng

7. Acrisols
7. t xm
7.1. t xm trn ph sa c
7.2. t xm bc mu trn ph sa c
7.3. t xm trn ph sa c ng mn, gly.

7.1. Haplic Acrisols (Orthic Acrisols)

7.2. Luvic Acrisols
7.3. Humic Gleyic Acrisols
7.4. Ferric Acrisols

34

11. t vng alt

11. Alisols

t vng alt vng ni

Haplic Alisols

12. t vng alt nhiu mn vng ni cao

12. Humic Alisols

12.1. t vng alt nhiu mn vng ni cao

12.1. Humic Alisols

12.2. t vng alt nhiu mn vng ni cao b 12.2 Humic Gleyic Alisols
gly
12.3. t vng alt ptzn ho trn ni cao

12.3. Dystric Podzoluvisols (Dystric podzolic

Alisols)

12.4. t vng alt ptzn ho trn ni cao b

gly

12.4. Gleyic Podzoluvisols (Gleyic Podzolic

Alisols)

13. t mn th, than bn trn ni cao

13. Histric Lixisols

14. t trn vi

14. Luvisols (Rendzinas)

14.1. t giu mn trn vi vng cao

14.1. Humic Chromic Luvisols

14.2. t mn th, than bn trn vng cao

vi

14.2. Histric Rendzinas

15. t xi mn tr si

15. Leptosols

Ngun: Tn Tht Chiu (1989-1992); V Cao Thi, Phm Quang Khnh (1993-1995); L
Thi Bt, Nguyn Khang, 1995
Ch thch: Cc cn c i chiu

Bn t th gii theo phng php nh lng ca FAO UNESCO t l

1/5000.000 nm 1974
Phn loi t Vit Nam theo phng php nh lng ca FAO UNESCO cho bn
t l 1/1000.000 (Hi KHVN 1996)
Cc loi t Vit Nam i chiu vi tn gi ca FAO UNESCO (Caroline Sargent
1991)
Vi nhng kt qu nghin cu v t rng ca chng ta hin nay, cng nhn thy c s
35

song trng gia cc loi t rng theo phn loi pht sinh, hoc nhm t chnh theo phn loi
nh lng ca FAO UNESCO vi cc kiu rng t nhin theo phn loi ca Trn Ng
Phng (1970) v s song trng tng i gia cc loi t rng ph (theo pht sinh), hoc
n v t (theo phn loi nh lng ca FAO UNESCO) vi cc loi rng nguyn sinh
Vit Nam (loi rng cao nh kh hu). Hin tng th hin theo ng vi kinh nghim
ca dn gian t no cy y m chng ta cng c th hiu t no rng y ! (Bng 9)

Bng 9: Mi tng quan gia cc n v phn loi t theo pht sinh v theo nh
lng vi cc kiu rng v cc loi hnh rng t nhin Vit Nam

Loi
Nhm t
t theo
chnh theo
pht
FAO
sinh
(types) UNESCO

Kiu
rng

Loi t ph theo
pht sinh (Subtypes)

n v t theo
FAO UNESCO

Loi rng nguyn

sinh

(Soil units)

(Major soil
groupings)
1

2
3

t ph Salic
sa mn Fluvisols

t ph sa ngp mn
Kiu
rng
nhit
i l
rng
t ph sa ngp mn
thng phn tim tng
xanh,
ngp
mn

Gleyic Salic
Fluvisols

Rng bn chua

Gleyic Salic
Protothionic
Fluvisols

Rng c

Rng mm trng

Rng c vi
Rng vt
Rng d

36

t ph Thionic
sa phn Fluvisols

Kiu
rng
nhit
t phn tim tng
i l
cng
thng t phn hot ng
xanh,
ngp
phn
t Feralt nu trn
bazan

Protothionic gleysols
Rng trm
Orthi Thionic
Fluvisols

Rhodic Ferralsols
(Andosols)

Cc loi rng cy
h u chim u
th, nh:
Rng g
Rng g
Rng lim

t
Feralt Ferralsols
vng

Kiu
t Feralt vng trn
Orthic Ferralsols
rng
m chua
(cambisols)
nhit
i
ma
ma l
rng
thng
xanh

Cc loi rng cy
h Du chim u
th:
Rng du nc
Rng sao en
Rng vn vn xen
ln mt s rng cy
g h u
Rng sn mt

t Feralt vng nht

trn ct

t Feralt vng
giu mn

Acric Ferralsols
(Acrisols)

Rng thng nha

Rng tu mt
Humic Ferralsols

Rng tu mui

37

t nu
nhit
Lixisols
i bn
kh hn

Kiu
rng
tha
rng l
nhit
i

t xm nu nhit i
bn kh hn

Haplic Lixisols

Rng du rng l

t nhit i bn
kh hn

Rhodic Lixisols

Rng sng l

Haplic Alisols

Rng d tribuloides

Humic Alisols

Rng d fleuryi

t vng alit trn ni

t
Alisols
vng alit

t
ptzn

t
trn
vi

Kiu
rng
nhit
i l
rng
thng
xanh

t vng alt nhiu

mn ni cao

t vng alt nhu mn

Humic Gleyic
ni cao b gly
Alisols

Rng d + re sinh
trng xu

t mn th, than bn
trn ni cao

Histosols Alisols

Rng liu sam,

lnh sam

Kiu
rng
Podzoluviso
nhit
ls
i l
kim

t vng alt ptzn

ho trn ni cao

Dystric
Podzoluvisols

Rng pmu + hi
ni

t vng alt ptzn

Gleyic
ho trn ni cao b gley Podzoluvisols

Rng pmu + d

Kiu
rng
Luvisols
nhit
(Rendzinas) i
trn
vi

t giu mn trn
vi vng cao

Humic chromic
Luvisols

Rng d, re a
calci

t mn th, than bn
trn vi vng cao

Histric Rendzinas

Rng dusam vi

Ngun: Nguyn Ngc Bnh Vin KHLN Vit Nam 1996 trang 148 - 149
3.2. Phn b v c im cc loi t rng
3.2.1. Nhm t ct
38

Din tch
Theo thng k n nm 2000, din tch nhm t ct ven bin khong 562.936 ha,
chim t l 1,8 % tng din tch t ai t nhin ton quc (Nguyn Khang, Vin QHTKNN
2000). Nhm t ct v cn ct ven bin Vit Nam c xu hng ngy cng c m rng
thm v din tch theo thi gian.
Phn b
Theo Vin QH v TKNN (1980) th din tch t ct v cn ct ven bin Vit Nam
phn b hu ht cc vng ven bin t Qung Ninh n cc tnh ng bng sng Cu Long,
vi b rng ca di t ct t 50 m n 10.000 m, t b bin vo t lin, nh sau:
-

Vng Duyn hi, Nam Trung b:

264.981 ha

Vng khu 4 c:

150.582 ha

Vng ng bng sng Cu Long:

49.717 ha

Vng ng Nam b:

22.671 ha

Vng ven bin Trung du v min ni Bc b: 8.972 ha

Vng ng bng sng Hng:

4.709 ha

(Ngun Vin QH v TKNN 1980)

Phn loi t ct v cn ct ven bin
F.R.Morrmann (1961 1962) phn loi t ct ven bin min nam Vit nam (t v
tuyn 17 v Bc tr vo) lp bn ct t l 1/1000.000.
Phn loi t ct ca Vin QHTKNN, 1987 v nm 1980.
Phn loi t ct ven bin ca TS KH Phan Liu (1981), lun vn TS khoa hc v t
ct.
Theo , nhm t ct (hay loi t ct ven bin) c chia thnh cc loi n v t
(hay loi t ph) sau y:
Nhm t ct, Gm cc n v t:
Cn ct trng vng (Luvic Arenosols)
C din tch 222.043 ha, c tui hnh thnh cch y 5.000 10.000 nm v hin nay
phn b tp trung ch yu cc tnh Qung Bnh, Qung Tr, Qung Nam, n tn cc tnh
Ninh Thun v Bnh Thun, bao gm c cc cn ct di ng, bn di ng v c nh, c
cao trn mt bin t 50 m n 150 m, thm ch c ni cao ti 200 300 m. Cn ct trng vng
c ph thp
Cn ct (Rhodic Arenosols)
39

C din tch: 76.886 ha c tui hnh thnh lu nht, cch y 150.000 nm n 600.000
nm (nin i a cht pleistocene), phn b tp trung cc tnh Ninh Thun v Bnh Thun
(Nam Trung b) bao gm cc cn ct di ng, bn di ng v c nh, c cao trn mt bin
t 30 100 m, c ni cao ti 200 m. Cn ct c ph cao hn
t ct (Haplic Arenosols)
C din tch rng nht 234.505 ha tp trung ch yu cc tnh ven bin t Qung Ninh
vo n ng bng sng Cu Long, to thnh cc di t ct rng, hp khc nhau, vi a
hnh tng i bng v c cao trn mt bin t 2 10 m, bao gm cc n v sau y:
-

t ct mi bi ven bin.

t ct in hnh.

t ct b gly (Gleyic Arenosols).

t ct c nhiu v s v san h. C din tch: 545 ha.

t ct ging (t ct ln ph sa) c din tch 39.603 ha.

t ct mi bin i (Cambic Arenosols).

Cc c im ch yu ca nhm t ct

t ct ven bin c c im quan trng u tin l trong thnh phn cc cp ht ca

t, ht ct chim t l rt cao t 95 98 %, trong ch yu l ht ct mn (c ng knh t
0,25 0,05) nh, d di chuyn theo gi khi dng ct kh, chim t 70 92 % theo trng
lng t. Trong khi hm lng st (ht c ng knh < 0,001mm) ch chim t 1,2
1,6%.
ng thi, hm lng mn trong t ct li rt thp 0,01 0,06 %, nn cc ht ct lun
trng thi ri rc, khng c kt dnh.
t ct thng c mu trng, vng nht hoc nht.
Trong phu din t, thng khng hnh thnh cc tng t r rng theo pht sinh.
Trong t ct ti xp (khng cht), nhng xp mao qun trong t ct rt thp.
Trn t ct thng khng c cc thm thc vt t nhin phn b, li nm min kh
hu nhit i, vi nhit khng kh cao 24 27,5 C, cho nn trong nhng ngy nng, khi
nhit khng kh ln cao ti 37 38 C th nhit ca lp t ct trn mt ln cao ti
64C hoc cao hn na, lm cht nhiu loi cy trng.
Lng bc hi nc t t ct vo kh quyn rt cao t 1.300 1.800 mm/nm, do
t ct tr nn kh rt nhanh v d dng di ng theo gi.
m ca t ct rt thp, do kh nng gi m ca t ct rt km, ngay su t 30
70 cm, m ca t ct ch t 1 1,5 % theo trng lng, cao hn i cht ngng
40

m cy ho ca t ct. Ngay m ca t ct vo ma ma, mi ch tng ln t 2 3,7 %

su 50 70 cm (GS. Lm Cng nh, 1991).
Vng ct ven bin mt s ni c lng ma hng nm rt cao 2.500 3.000 mm/nm,
nh Qung Bnh, trong cc thng ma nhiu, c cc trn ma ln, ct li trng thi ri rc,
thm nc nhanh, nn ct d dng b qun tri theo nc trng lc, to thnh cc sui ct
trong ma ma. Hot ng ca cc sui ct trong ma ma ph sp nhiu cu cng, lm
tc nghn giao thng v ct b cun tri t cc con sui chy ra, vi lp hng trm ha
rung, vn, t ai canh tc mu m, phn b cc vng ni ng xung quanh.
t ct c chua pH
trung tnh hoc trung tnh.

(H2O)

6,0 7,0; pH

(KCl)

5,5 6,8 thuc loi t t chua n gn

Hm lng Ca++, Mg++ trao i khng cao: 0,10 0,65 ll/100 g t, nhng do kh
nng trao i v hp ph cation ca t ct cng thp t 0,40 0,90 ll/100g t, nn bo
ho baz ca t ct cng khng qu thp.
t ct c hm lng N, P, K rt ngho:
-

Hm lng N % tng s trong t t vt n 0,02 %.

Hm lng P2O5 d tiu 0,4 n 0,9 mg/100g t.

Hm lng K2O d tiu t 1,0 4 mg/100g t.

Hm lng cc cht khong dinh dng trong t ct rt ngho, nhng li rt d dng

b cun tri theo nc trng lc xung su.
3.2.2. t ph sa mn (Salic Fluvisols) (t mn)
Din tch ton nhm: 971.356 ha.
Phn b t Qung Ninh (vng ng Bc) n ng bng sng Cu Long (H Tin tnh
Kin Giang).
Din tch t ph sa mn phn b theo cc vng nh sau:
-

ng bng sng Cu Long:

825.270 ha (85 %)

ng bng sng Hng:

53.307 ha (5,5 %)

Khu IV c:

38.358 ha (3,9 %)

Duyn hi min Trung v Nam Trung b:

35.561 ha (3,7 %)

Vng ng Bc (tnh Qung Ninh):

16.360 ha (1,7 %)

Vng ng Nam b:

2.500 ha (0,25 %)

Trong nhm t mn c chia thnh cc n v sau y:

t ngp mn (t mn s vt c, hay t mn thng xuyn): c din tch

41

447.000 ha.
-

t mn ma kh (b nhim mn), din tch 525.000 ha bao gm:

t mn nhiu

t mn trung bnh v t

(Hi khoa hc t. 2000)

y l nhm t c hnh thnh t trm tch bin, ang cn nh hng ngp nc khi
triu cng, hoc b nh hng ca nc mn xm nhp trong ma kh, qua cc h mch
nc ngm trong t.
Trong hai loi t mn trn, th loi t ngp mn hay t mn thng xuyn c s
dng ch yu trong ngnh Lm nghip
Phn b ca t ngp mn
Theo s liu ca tng cc qun l rung t nm 1982, th din tch t ngp mn ven
bin Vit Nam l: 494.000 ha, v c phn b theo cc vng nh sau:
-

Vnh Bc B (vng ng bng sng Hng):

65.000 ha (13,2 %)

Dc ven bin min Trung:

40.000 ha (8,1 %)

Nam b:

389.000 ha (78,7 %)

Nam b din tch t ngp mn li tp trung ch yu ng bng sng Cu Long:

vi 306.316ha (chim 62 % tng din tch t ngp mn trong ton quc) v t ngp mn
ng bng sng Cu Long li tp trung ch yu tnh C Mau vi 200.575 ha (chim 40,6 %
tng din tch t ngp mn trong ton quc).
n nm 2000, din tch t ngp mn ven bin Vit Nam ch cn 446.991 ha, gim
47.009 ha, do nhiu din tch t ngp mn ven bin c chuyn sang din tch cc m nui
tm nc l ven bin c cng (Hi khoa hc t Vit Nam 2000).
Theo ti liu thng k ca cc tnh ven bin v b Thu Sn 19992000, Vin KHLN
2001, nu tnh c cc din tch m nui tm nc l ven bin vo din tch t ngp mn ven
bin (t mn thng xuyn do nh hng ngp ca nc triu khi triu cng) th din tch
s l 606.792 ha (tng hn so vi din tch t ngp mn thng k nm 1982 l 112.792 ha),
trong :
-

Din tch t ngp mn c rng ngp mn:

155.290 ha

Din tch t ngp mn khng c rng ngp mn:

225.427 ha

Din tch m nui tm nc l ven bin c cng l:

226.075 ha

Bng 10: Phn b din tch t ngp mn, din tch rng ngp mn v din tch m
42

nui tm nc l theo cc vng khc nhau Vit Nam

Din tch t
ngp mn
TT

Din tch c
rng ngp mn

Din tch
khng c rng
ngp mn

Din tch m
nui tm nc
l

Vng
Din
tch (ha)

Din
tch (ha)

Din
tch (ha)

Din
tch (ha)

Tng s

606.782

100

155.290

100

225.394

100

226.075

100

ng Bc

65.000

10,7

22.969

14,8

27.194

12,1

14.837

6,6

ng bng Bc

57.345

9,4

20.842

13,4

22.651

10,0

13.852

6,1

Bc Trung b

30.974

5,1

2.300

1,5

22.167

11,2

2.505

1,1

Nam Trung b

13.068

2,1

700

0,5

12.368

5,8

ng Nam b v
TP. H Ch Minh

67.100

11,0

26.092

16,8

37.540

16,6

3.468

1,5

ng bng sng
Cu Long

373.305

61,5

82.387

53,0

111.873

49,6

179.045

78,7

Ngun: Tng cc Qun l rung t, 1982

Ch thch:* Khng thng k din tch v din tch qu nh v rt phn tn cc tnh.
S liu biu trn cho thy c khong 73 % din tch t ngp mn Vit Nam, vi
din tch rng ngp mn chim khong 70 %. Din tch rng ngp mn Vit Nam u tp
trung min Nam Vit Nam (t o Hi Vn vo n mi C Mau).
Cn min Nam Vit Nam, th din tch t ngp mn li tp trung ng bng sng
Cu Long vi din tch rng ti 373.305 ha (chim 61,5 % din tch t ngp mn c nc),
trong din tch t c rng ngp mn 82,387 ha (chim 53 % tng din tch rng ngp mn
c nc) v din tch m nui tm nc l: 179.045 ha (chim 78,7 % din tch m nui
tm trong c nc).
Trong phn loi hin nay, loi t ngp mn phn tim tng (t phn tim tng di
rng ngp mn) vo nhm t khc: t phn (Thionic Fluvisols).
Theo quan im ca chng ti: Khi phn loi t ngp mn ven bin chng ta khng
nn tch ra nh vy, bi v t ngp mn l ni phn b ca cc loi rng ngp mn v cc
c im ca loi t ny lin quan cht ch vi vic s dng t theo hng lm-ng kt
hp.
43

Thm ch, nu xt v vn s dng t trong lm nghip, lin quan n qu trnh pht

sinh hnh thnh t v phn loi t theo nh lng ca FAO UNESCO, chng ta nn tch
ring t ngp mn ven bin thnh 1 loi t theo pht sinh, hay nhm t chnh theo FAO
UNESCO. Sau li chia thnh cc loi t ph hay n v t, nh sau:
Phn loi t ngp mn ven bin
Nhm t : t ngp mn

Chia thnh 3 n v:
a. t ngp mn (cha c phn tim tng) [Gleyic Salic Fluvisols]
b. t ngp mn phn tim tng [Gleyic Salic Protothionic Fluvisols]
c. t ngp mn, than bn phn tim tng [ Gleyic Salic Protothionic Histosols]
Ba n v phn loi t ngp mn ven bin ny c quan h rt cht ch n s phn b
t nhin ca cc loi rng ngp mn ven bin Vit Nam, nh:
-

t ngp mn (cha xut hin tng phn tim tng - tng sinh phn) l ni phn b
t nhin ca cc loi rng ngp mn: rng bn chua, rng mm trng v rng mm
en

t ngp mn phn tim tng, l ni phn b ca nhiu loi rng ngp mn nh:
rng c, rng c vi, rng vt, rng d, rng trang v.v

t ngp mn, than bn phn tim tng ni phn b ca rng Cc (C Mau).

Khi cn phn loi t ngp mn chi tit hn, chng ta li da vo mt s c im ca

t ngp mn, c lin quan n chn loi cy trng, khoanh nui ti sinh t nhin, mc
sinh trng ca rng ngp mn v cc bin php k thut lm sinh cn p dng nh:

Thnh phn cp ht (thnh phn c gii ca t):

-

t ct ri: Khng c rng ngp mn t nhin phn b

t ct dnh v t ct pha: Rng ngp mn sinh trng xu hoc rt xu

t tht v t bn st: Rng ngp mn sinh trng trung bnh n tt

mn ca nc v t ngp mn nh:

Ni c mn thp (< 20 ) v bin ng nhiu trong nm. 4 20 vng

ca sng: Rng bn chua phn b t nhin chim u th.

mn t 10 25 v t bin ng trong nm (vng bi bi xa ca sng): Rng

c v rng c vi, phn b t nhin chim u th.

mn tng i cao 20 30 v mc bin ng v mn trong nm khng

nhiu: Rng mm trng sinh trng tt.
44

Nu mn qu cao 8 % (80 ) rng ngp mn sinh trng rt xu hoc khng

c loi rng ngp mn no c th tn ti c.

thnh thc ca t ngp mn:

Nm 1984, Syukur ngh s dng ch s n nh gi mc thnh thc ca t
ngp mn ven bin. Ch s n ca t l biu th mi tng quan % gia hm lng nc bin
c trong t vi % cc th rn ca t ngp mn (theo trong lng). Nu tr s n < 0,7 l biu
hin t ngp mn thnh thc.

45

Bng 11: Kt qu nghin cu qu trnh din th t nhin ca cc loi rng ngp mn ti

bn o C Mau - tnh C Mau, lin quan n thnh thc ca t
(Nguyn Ngc Bnh 1995)

Loi rng
ngp mn

Ch
ngp nc
triu

Cha c
rng ngp
mn

Ngp khi
nc triu
rt thp

> 300 ngy

ngp nc
triu trong
1 nm

c im
t

Sn phm
bi t ph
sa ven bin

Rng
mm
trng

Rng
mm
trng +
c

Rng
c

Rng
vt

Rng d

Rng
gi

Ngp
khi nc
Ngp
triu cao
Ngp khi nc triu Ngp khi nc triu
khi nc
bt
thp
cao trung bnh
triu cao thng
trong
nm

300 250

249 200

199 150

t ngp mn

149 100

99 - 50

< 50

t ngp mn phn tim tng

Bn rt
long

Bn
long

Bn

St mm

St

St cng

thnh
thc n > 4

n=

n=

n=

n=

n=

4 2,5

2,4 1,5

1,4 1,0

0,9 0,7

0,6 0,4

St rn
chc
n < 0,4

% nc

Ch thch:

thnh thc ca t n =

(theo trng lng)

% t
(Ngun Syukur 1984)

Ngun: Nguyn Ngc Bnh, 1995

46

Hm lng cht hu c trong t:

-

t c hm lng cht hu c trong t 2 8 %. Rt thch hp vi rng ngp mn.

t c hm lng cht hu c trong t 8 15 %. Thch hp.

t c hm lng cht hu c trong t < 2 % hoc > 15 % t thch hp.

su ca tng sinh phn:

Tng sinh phn nm gn mt t (0 50 cm) b hn ch n sinh trng ca rng

ngp mn.

Tng sinh phn nm su (>50 cm). t b hn ch.

c im chung ca t ngp mn
y l nhm t c tui hnh thnh non tr nht do trong phu din t cha hnh
thnh cc tng pht sinh. S khc nhau v mu sc, thnh phn cp ht, hm lng cc cation
kim trao i t tng t mt xung cc tng t su, ph thuc ch yu vo cc qu trnh
trm tch, bi t ph sa a ho vng ven bin, c ngha l cc qu trnh a cht c nh
hng mnh hn cc qu trnh hnh thnh t.
Do nh hng quan trng ca nc mn v nc l ven bin qua qu trnh ngp nc
triu khi triu cng; do , hnh thnh nhm t ngp mn (hay t mn thng xuyn).
mn (hm lng Cl- ) phn chia nh sau
1. Khng mn:

<1,5 .

2. Mn t:

1,5 3 .

3. Mn va:

3,0 5 .

4. Mn nhiu:

5 8 .

5. Rt mn:

> 8 .

mn ca t (tng s mui tan %): 6 20 vng ca sng: 20 45 vng

bi bi. C ni lng mui (tng mui ho tan) ln ti 65 . Trong mui ho tan th hm
lng mui Chlorua ho tan thng cao hn lng mui Sulfate ho tan.

a- Vng ca sng:

Cl- (%): 0,25 % - 0,75 % ( hay 2,5 7,5 )

SO4= (%): 0,05 % - 0,33 % (hay 5 3,3 )

b- vng bi bi:

Cl- (%): 2,0 % - 4,57 % (hay 20 45,7 )

SO4= (%): 0,66 % - 2,12 % (hay 6,6 21,2 )

tng phn tim tng: Hm lng SO4-- ha tan cng c xu hng tng ln r rt.
47

V hm lng Ca++ v Mg++ trao i trong t th hm lng Mg++ trao i thng cao
hn hm lng Ca++ trao i.
Do hm lng st trong t qu cao v b ngp nc, nn t lun b thiu oxy, qu
trnh kh oxy trong t chim u th, cho nn xut hin hin tng gly v t c mu xanh
thp ngui, nu t c hm lng cht hu c tng i kh th xut hin mu xm xanh.
Qu trnh phn gii cht hu c din ra trong t ngp mn tng i chm, nn cht
hu c c tch lu mi ngy mt nhiu trong t di rng ngp mn sinh trng tt, nh
rng c bn o C Mau, hng nm tr li cho t t 8 18 tn cht hu c ri rng hng
nm theo trng lng kh, nn bin i t ngp mn tr thnh t ngp mn giu cht
hu c, thm ch c ni ch thnh t than bn ngp mn phn tim tng.
3.2.3. t phn (Thionic Fluvisols -t ph sa phn)
Theo s liu 1982 ca Tng Cc qun l rung t (nay l Tng cc a chnh) th
nhm t phn Vit Nam c din tch l: 2.140.306 ha trong khng c chia thnh 2 n
v t phn, loi t phn tim tng v loi t phn hot ng, m ch c loi t phn chung
v c phn b theo 6 vng trong c nc nh sau: (theo mc phn v s nhim mn
trong ma kh).
Bng 12: Din tch cc loi t phn cc vng ca Vit Nam
C nc

ng
Bc b

ng
bng
sng
Hng

Khu
IV c

(ha)

(ha)

(ha)

(ha)

2.140.306

7.600

79.209

1.t phn nhiu

286.241

2.t phn trung bnh

v t

640.804

3.t phn nhiu v

mn

530.064

4.t phn trung bnh

v t mn.

683.197

Tn t

t phn

7.600

79.209

Duyn
hi
Nam
Trung
b
(ha)

ng
Nam b

ng
bng sng
Cu Long

(ha)

(ha)

21.14
6

7.135

139.326

1.885.890

13.408

272.833

74

42.844

597.886

21.14
6

936

63.892

444.000

6.125

19.182

571.081

Ngun: Tng cc Qun l rung t, 1982

48

Nh vy cc loi t phn tp trung ch yu min ng Nam b v ng bng sng

Cu Long chim ti 2.025.216 ha (chim 94,6 % tng din tch t phn trong c nc).
Ring ng bng sng Cu Long chim ti hn 88 % din tch t phn trong c nc.
n nm 1996, nhm bin tp bn t t l 1/1.000.000 theo phn loi nh lng
ca FAO UNESCO th:
- Nhm t phn (Thionic Fluvisols) c din tch 1.863.128 ha v c chia thnh 2
n v:
t phn tim tng (Proto thionic Gleysols) c din tch 652.244 ha (bao gm c t
phn tim tng di rng ngp mn).
t phn hot ng (Orthi thionic Fluvisols) c din tch 1.210.884 ha.
- V din tch t phn Vit Nam tp trung nhiu nht ng bng sng Cu Long
(ng Thp Mi, T Gic Long Xuyn v bn o C Mau).
Trong phn loi t phn, th nhm t phn m chng ta s dng trn bn theo phn
loi ca FAO UNESCO ch l cp n v (soil units) nm trong 3 nhm t: t ph sa
(Fluvisols), t gly (Gleysols) v nhm t than bn (Histosols), nh vy s c cc n v
t phn sau y:
-

t ph sa phn (Thionic Fluvisols)

t gly phn (Thionic Gleysols)

t than bn phn (Thionic Histosols)

c im chung ca t phn
t phn Vit Nam u tp trung cc ng bng chu th, c bit ng bng
sng Cu Long, nm trong vng kh hu nhit i m. Trong mt nm, t c t 168 252
ngy b ngp nc (trong ma ma), bt u t 15/5 cho n ngy 20/1 nm sau.
Do nh hng ca ngp nc ngt trong ma ma, nn t thng xut hin qu trnh
gly t yu n mnh.
t c tch ly cht hu c tng i kh (t 4 12 %) tng t mt, c bit t
di rng trm phn b t nhin trn t phn.
Mc d t phn khng b nh hng ngp ca nc triu, nhng hm lng SO3 %
trong t kh cao, nh:
-

t phn yu: 0,50 1 % hm lng SO3 % tng s trong t kh.

t phn trung bnh: 1 1,75 % hm lng SO3 % tng s trong t kh.

t phn mnh > 1,75 % hm lng SO3 % tng s trong t kh.

49

t phn trng thi t kh, do nh hng ca Fe2 (SO4 )3 v Al2 (SO4 )3 ( khi b thu
phn lm cho chua ca t tng ln rt cao pH (t kh):
-

t phn yu: pH = 4,5 5,5

t phn trung bnh: pH = 3,5 4,5

t phn mnh: pH < 3,5

(GS.TS V Cao Thi 1995)

V hnh thnh phu din t phn, hnh thnh cc tng t trong phu din kh r
rng, khc vi t ngp mn ven bin, nh:
-

Tng A: Tng tch ly nhiu cht hu c v c oxit Ferric, nn t thng c mu

nu en hoc en.

Tng Bj: L tng c cha khong jarsit, c mu xm ln vng da cam v nu (ch

c loi t phn hot ng).

Tng Cp: L tng sinh phn, c cha khong pyrit (FeS2) c mu xm nu, t b
gly mnh, thng c mi lu hunh v mi thi ca kh H2S.

t phn khi phn b ni t thp, gn bin, thng b nhim nc mn, qua cc h

thng knh rch v cc mch nc ngm trong ma kh.
c im cc loi t phn c s dng trong ngnh Lm nghip
Trong tng din tch t phn Vit Nam: 1.863.128 ha, th ng bng sng Cu
Long c ti 1.600.263 ha chim 86 % tng din tch t phn trong c nc v bng 40 %
din tch t nhin ca ng bng sng Cu Long (Vin QHTKNN 1991).
Nm 1994, cc tnh ng bng sng Cu Long (12 tnh) u xy dng k hoch pht
trin kinh t t nm 1995 n nm 2000 v xy dng qui hoch s dng t trong ngnh
Lm nghip ng bng sng Cu Long, vi tng din tch l: 334.568 ha t phn, chim
khong 21 % tng din tch t phn ng bng sng Cu Long, trong c 3 loi t phn
c qui hoch s dng trong lm nghip, l:
-

t phn hot ng mnh (Epi Orthi thionic Fluvisols) 192.081 ha 57,4 %.

t phn hot ng mnh b nhim mn (Hyposali Dystri Epi Orthithionic

Thionic Fluvisols): 118.460 ha (35,4 %).

t than bn phn tim tng (Protothionic Histosols): 24.027 ha (7,2 %).

a. c im t phn hot ng mnh s dng trong lm nghip ng bng sng

Cu Long
y l loi t phn hot ng mnh, phn b nhng ni, khng c h thng knh
50

mng s dng nc ngt ra phn v thot phn.

c im v hnh thi phu din
Tng A: L tng t mt tch lu nhiu cht hu c v oxit ferric nn thng c mu
en nu (5YR 4/2).
Tng AB: L tng chuyn tip gia tng A v tng B, t c mu xm nu (5YR 4/1).
Tng Bj: y l tng tm ca phu din t phn hot ng mnh, n cng l tng ch
th c trng ca t phn hot ng. t c mu vng rm, mu sc in hnh ca khong
jarsit [ 1 / 3 KFe3 (SO4 )2 (OH )6 ]. Tng ny cng gi l tng sulfuric, vi mu sc: xm nu
(5YR 6/1) hoc mu nu xm (5YR 6/2) ln vi cc vt hoc m mu vng da cam (5YR
7/6). Trong tng B cng c th chia chi tit hn thnh cc tng B khc nhau, nh sau:
-

Tng Bj (tng B c cha khong jarsit)

Tng Bjg (tng Bj b gly)

Tng BGj (tng b gly mnh, c cha jarsit)

Tng Cp: L tng st c cha khong pyrit (FeS2), tng sinh phn hay cn gi l tng
sulft. t b gly mnh, cc khong pyrt nm trong iu kin kh oxy, nn cha xut hin
qu trnh phn ho. t thng c mu xm nu (5YR 6/1 hoc 5YR 5/1). i khi xut hin
mi lu hunh v mi thi ca kh H2S.
Tip theo tng Cp l tng CG: Tng t b gly mnh v khng cha khong pyrit.
Trong ma ma, nc ngp trn mt t phn hot ng mnh thng trong sut. V
ma kh mc nc ngm thng su 70 cm.
c im ho tnh ca t phn hot ng mnh
t trng thi ti hoc kh u c phn ng chua rt mnh pH(KCl) t 2,50 3,50
(tr tng Cp v CG).
Hm lng Al+++ hot tnh trong t kh cao: 6,81 ll/100g 11,10 ll/100g.
Hm lng SO4= ho tan 0,15 0,73 %.
Hm lng SO3 % tng s t 2,5 4,2 %.
Hm lng cht hu c tng mt tng i cao t 6 11 %.
Hm lng N tng s % cng cao, nhng hm lng P2O5 v K2O d tiu u ngho,
c bit l ln.
Bn cnh loi t phn hot ng mnh in hnh trn, chng ta cn gp loi t
phn hot ng mnh, c hnh thnh do qu trnh ng phn.
Loi t phn ny thng phn b a hnh trng v thp, nn l ni tp trung nc
51

phn ni cao hn dn ti, trong u ma ma.

Mc d t phn hot ng mnh do ng phn t c phn ng chua mnh (pH ca t
ti 3,0 3,5), nhng trong phu din t c bit khng c tng chun on Bj (tng c vt
loang l mu vng rm). Tuy hm lng SO4= (ho tan) % trong t kh cao t 0,25 1,9 %,
nhng hm lng SO3 tng s % li thp hn 1,75 %.
b. t phn hot ng mnh b nhim mn trong ma kh
Thng gp loi t ny vng bn o C Mau, v trong ma kh, hu ht nc trong
cc knh rch vng ny u c mn ln cao ti 15 20
Nu nc ngp trn t phn c mn 7 , lm gim t l ny mm ca ht trm v
la nc thng b cht.
Nu nc c mn 15 th ht trm khng c kh nng ny mm.
Nu nc c mn 15 20 th tc sinh trng ca cy trm b gim st ng k.
Nc c mn qu cao > 20 (2 %) th rng trm non ( 4 tui) b cht.
Cho nn gim thit hi trong sn xut nng nghip v lm nghip, tt c cc khu vc
sn xut bn o C mau u c b bao v ca cng ng li trong ma kh, nhm gim
bt nh hng ca nc mn trong cc sng, knh rch, thng ra bin, ti cc din tch canh
tc.
Mt c im quan trng ca loi t phn hot ng mnh b nhim mn l hm lng
SO4 (%) ho tan cao, thm vo l hm lng Cl- (%) ho tan cng xut hin mc
ng ch (0,05 0,20 %).
=

c. t than bn phn tim tng

t than bn phn tim tng c din tch ti 24.027 ha, phn b tp trung vng rng
trm U Minh h (tnh C mau) v vng rng trm U Minh thng (tnh Kin Giang). Rng
trm trn t than bn phn tim tng ch yu l rng trm t nhin. Cho nn, vng rng
trm U Minh trn t than bn phn tim tng, hin nay l cc khu rng c dng, khu bo v
thin nhin hoc vn quc gia, c bo v nghim ngt.
t than bn phn tim tng cng b ngp nc trong ma ma, vi mc ngp su ti
40 50 cm, thi gian ngp t 5 6 thng/nm
c bit mu nc ngp trn t than bn phn tim tng di rng trm thng c
mu c, t chua ( pH = 5,0 5,5) rt tt cho la v nui c nc ngt, n c tc dng ra
phn rt nhanh.
Hnh thi phu din
-

0 1 cm (Ho), lp thm mc th, cha phn gii, bao gm thn, l, cnh, r cy

52

trm kh.
-

1 30 cm (H1), Tng hu c bn phn gii, nhiu r cy trm phn b, hm lng

mn 63 90 % c mu nu en.

30 72 cm (H2), Lp than bn th, hm lng mn 65 85 % than bn c mu

en.

72 100 cm (H3), Lp than bn mn, hm lng mn 35 55 % ln st, t c mu

en hoc en m.

100 150 cm (Cp), tng sinh phn, st pha tht, c mu xm en, rt m t, vn

cn ln than bn, t b gly mnh. Ma kh su ca mc nc ngm xut hin
130 cm cch mt t.

c im ha tnh
dy ca tng than bn thng t 40 100 cm c ni ti trn 100 cm.
Hm lng cht hu c trong tng than bn bin ng t 30 90 %.
T l C/N ca than bn rt cao ti 40 60, biu hin than bn l cht hu c phn gii
rt km v ngho m, nhng t vn thuc loi giu N %, 0,4 0,8 %.
Than bn c phn ng chua: pH 4,0 4,8.
S chnh lch pH gia than bn ti v than bn kh khng ln (than bn ti pH =
4,5. Kh pH = 4,0).
Tng sinh phn (Cp) nm di tng than bn, c chnh lch pH gia t ti v t
kh tng i nhiu.
Hm lng SO3 % tng s 0,70 %, tng Cp hm lng SO3 % 1,4.
Hm lng SO4= % ho tan tng i cao 0,11 0,25 %, do trong l cy trm c nhiu
lu hunh S.
Hm lng cation trao i kh cao 16 23 ll/100g t.
bo ho baz t mc trung bnh (45 58 %).
c bit t than bn phn tim tng khng xut hin tng Bj c mu vng rm ca
khong jarosite trong phu din t.
3.2.4. Nhm t vng
Nhm t vng c din tch 14.808.319 ha, y l nhm t c din tch ln nht
trong c nc, chim ti 61 % din tch t nhin min i ni, n c hnh thnh trong
iu kin kh hu sinh vt nhit i m nm cao t 50 800 m (1000 m) trn mt bin,
bao gm cc n v t sau y:
53

t nu v nu vng trn mc ma baz v trung tnh.

t vng trn st v bin cht.

t vng trn mc ma chua.

t vng nht trn ct

t nu vng trn ph sa c

t xm (bao gm c t xm bc mu)

t nu trn vi

t vng bin i do trng la nc

c im chung ca nhm t vng (t Feralt Ferralsols)

t c mu hoc ln .
Tng tch lu cht hu c (tng A) mng, hm lng cht hu c trong t thp, trong
thnh phn ca mn, axt fulvnic chim u th.
Thng c tng tch t Fe v Al (tng B) trong phu din.
Hm lng cc khong vt nguyn sinh rt thp, tr cc khong vt rt bn.
Trong thnh phn keo st ca t, ch yu l khong st Kaolint, bn cnh cn c mt
s keo dng: hydrxt Fe, Al v Titan.
Kh nng trao i ca khong st thp.
on lp ca t c tnh bn tng i cao.
(1) t nu trn mc ma baz v trung tnh (Rhodic Ferralsols)
y l loi t in hnh trong nhm t vng, c tng din tch: 2.587.485 ha v
c phn b theo cc vng nh sau:
-

Ty Nguyn:

1.311.416 ha

Min ng Nam b:

598.417 ha

Trung du v min ni Bc b:

410.599 ha

Khu IV c:

143.205 ha

Duyn hi Nam Trung b:

106.422 ha

ng bng sng Hng:

46.685 ha

ng bng sng Cu Long:

1.478 ha

(Vin QHTKNN 1982).

54

Sau y l mt s tnh c din tch t nu trn bazan kh rng:

-

Tnh Sng B:

385.990 ha

Tnh Lm ng:

237.328 ha

Tnh c L c:

221.875 ha

Tnh ng Nai:

207.403 ha

Cc c im ca nu trn mc ma baz v trung tnh

t c mu nu hoc .
t dc thoi 15 , chim 84,3 % din tch t nu .
Tng t dy > 100 cm, chim 96,8 % din tch t nu .
Hm lng st trong t cao, cp ht st (<0,001 mm) chim 40 60 %.
t xp hoc rt xp, xp bin ng t 60 65 %.
t c cu tng vin tt, c bn trong nc cao (35 50 %).
t c phn ng chua, vi bo ho baz thp (< 50 %).
Hm lng mn tng t mt, nhn trung kh: 4 8 %.
Hm lng N v P tng s trong t thuc loi kh hoc giu.
T l

SiO2
= 1,1 1,8, kh thp, biu hin cng Feralt din ra trong t tng
R2O3

i mnh.
(2) t vng trn st v bin cht (bin hnh)
C din tch: 6.091.004 ha.
y l loi t c din tch ln nht trong nhm v phn b theo cc vng nh sau:
-

Trung du v min ni Bc b:

2.990.701 ha.

Khu IV c:

1.607.267 ha.

Duyn hi Nam Trung b:

537.072 ha.

Ty Nguyn:

647.454 ha.

ng Nam b:

193.718 ha.

ng bng sng Cu Long:

114.792 ha.

t c mu vng, so vi t nu trn bazan, th dy ca t vng km hn

nhiu v tu thuc vo loi m.
t vng trn bin hnh chua: t c dy > 150 cm, chim 63 %, dy 50

55

150 cm chim 23,5 % v dy < 50 cm chim 13,5 %.

t vng trn phin thch st: t c dy > 150 cm, ch c 11 %; dy 50
150 cm, chim 43,5 % v dy < 50 cm, chim 45,5 %.
t thng c dc t 15 20 .
(3) t vng trn mc ma chua (Granite, Riolite) [Ferric Acrisols]
C din tch: 4.037.829 ha. Phn b theo cc vng nh sau:
-

Trung du v min ni Bc b:

553.732 ha.

Khu IV c:

709.372 ha.

Ty Nguyn:

991.981 ha.

Min ng Nam b:

18.033 ha.

ng bng sng Hng:

5.306 ha.

ng bng sng Cu Long:

5.044 ha.

t vng trn mc ma chua, thng mng lp, nhiu ln v l u, thnh

phn c gii nh (giu ht ct) n trung bnh. PH(KCl) = 4,0 5,0, ngho mn v cc cht
khong dinh dng. Kh nng trao i cation thp. bo ho baz thp, hoc rt thp.
(4) t vng nht trn ct (Ferralic Acrisols)
C din tch: 2.190.278 ha.
y l loi t c ph thp nht trong nhm t vng v phn b theo cc vng
nh sau:
-

Trung du v min ni Bc b:

1.234.190 ha.

Khu IV c:

363.170 ha.

Duyn hi Nam Trung b:

380.118 ha.

ng bng sng Hng:

98.867 ha.

Ty Nguyn:

92.133 ha.

ng bng sng Cu Long:

23.694 ha.

Min ng Nam b:

18.106 ha.

t c mu vng nht (mu ca tng tm B), do hm lng SiO2 trong thnh phn c
gii t c thnh phn c gii nh, giu ht ct, qu trnh ra tri ht st xung su trong
phu din kh r nt.
Hm lng mn tng t mt thp v gim nhanh khi xung su.
56

S ra tri cc cht khong dinh dng v keo st xung su, din ra mnh v d tr
thnh t bc mu.
(5) t nu vng trn ph sa c (Ferric Acrisols)
C din tch: 407.071 ha. Phn b theo cc vng nh sau:
-

Trung du v vng ni Bc b:

106.613 ha.

Min ng Nam b:

88.470 ha.

Duyn hi Nam Trung b:

76.666 ha.

Khu IV c:

69.106 ha.

Ty Nguyn:

48.066 ha.

ng bng sng Hng:

17.935 ha.

ng bng sng Cu Long:

168 ha.

(Vin QHTKNN 1992)

Cc tnh c din tch t nu vng trn ph sa c tng i nhiu l: ng Nai: 48.552
.ha, Sng B: 35.206 ha, Vnh Phc v Ph Th: 25.180 ha, Ninh Thun v Bnh Thun:
31.886 ha.
y l loi t c hnh thnh trn sn phm ph sa c c tui nin i a cht
pleitocence (Q1 Q3). Cc loi rng nhit i nguyn sinh thng gp trn loi t ny l:
Rng du, rng trc, rng g, rng kin kin v rng lim.
t c dng a hnh i thp ( cao trn mt bin < 200 m).
Dc thoi, trn 90 % t nu vng trn ph sa c c dc < 8.
C t 70 80 % din tch c tng t dy > 100 cm.
Loi t ny thng c nh hng ca nc ngm, nn d hnh thnh tng kt von Fe,
Al v ong, sau khi b mt rng.
(6) t xm trn ph sa c (Orthic Acrisols)
C din tch: 1.045.184 ha.
Phn b theo cc vng nh sau:
-

Min ng Nam b:

781.646 ha.

Duyn hi Nam Trung B:

137.807 ha.

ng bng sng Cu Long:

64.705 ha.

(Vin QHTKNN 1982).

57

t xm trn ph sa c, c tui hnh thnh cch y 670.000 700.000 nm (thuc nin

i a cht: Neogen 2 n pleitocence Q1 Q3).
t xm trn ph sa c c dng a hnh gn sng, vi dc thoi:
-

dc < 3 , chim 68,3 % tng din tch t xm.

dc t 3 8 , chim 28,1 % tng din tch t xm.

T 8 15 , chim 3,6 % din tch (rt t).

t c dy 100 cm chim 87,5 % tng din tch t xm.

t mng 50 cm chim 8,6 % tng din tch t xm.

T l

SiO2
trong keo st = 1,87 2,28 biu hin qu trnh Feralt din ra cha
Al2O3

mnh (v phong ho Sialit Feralt).

-

t ngho mn, (< 2 %) t l C/N thp = 8 9.

t c phn ng chua hoc chua mnh, bo ho baz rt thp.

Hm lng cc cht khong dinh dng N,P,K u ngho.

Cc rng nhit i nguyn sinh chim u th trn loi t xm ny l rng du nc

(Dipterocarpus alatus) rng du chai (Shorea vulgaris), rng Sao en (Hopea odorata) v cc
rng g qu h u, nh rng g (Pahudia cochinchinensis), rng dng hng (Pterocapus
indicatus) v.v.
Khi rng b tn ph, t xm trn ph sa c, nhanh chng chuyn sang dng t xm
bc mu, hin nay loi t ny c ti 183.960 ha, cho nn c nhiu nh th nhng t tn
t xm trn ph sa c l t xm bc mu.
cc ni a hnh thp v trng cn hnh thnh loi t xm ng mn, gly (Humic
Gleyic Acrisols), hin nay c din tch 88.527 ha, tp trung ch yu min ng Nam b v
ng bng sng Cu Long.
(7) t nu trn vi
C din tch: 545.300 ha.
Phn b tp trung vng Ty Bc, Vit Bc, ng Giao (Ninh Bnh) v Ngha n
(Ngh An).
t c thnh phn c gii nng, cu tng tt, ti xp. t c pH thp (chua), hm
lng Al+++ di ng cao, cc cation kim v kim th b ra tri mnh, no baz thp. Hin
ang c s dng ch yu trong sn xut nng nghip.
3.2.5. Nhm t nu nhit i bn kh hn (Lixisols)
58

Ch thch: Cng c tc gi t tn l t , xm nu nhit i bn kh hn (Nguyn

T Sim Thi Phin 1999).
Trn bn t ca tnh Ninh Thun, vi t l 1/50.000 phn loi t theo phng php
nh lng ca FAO UNESCO (2000), li t tn l nhm t xm vng bn kh hn.
y l mt trong nhng nhm t Vit Nam cn nhiu tn ti nht, u tin l tn
nhm t, hu nh cha thng nht gia cc nh khoa hc, nh trn trnh by.
Th hai l vng phn b ca t nu nhit i bn kh hn, nhiu nh th nhng nng
nghip cho rng: Nhm t ny tp trung ch yu 2 tnh Ninh Thun v Bnh Thun v 1
din tch nh phn b Ty Nguyn (khu vc Cheo Reo Ph Bn c 1.861 ha).
Tuy nhin khi nghin cu cc loi t rng Vit Nam, chng ta cn pht hin loi t
ny phn b khu vc Mng Xn (tnh Ngh An), ni c nhit trung bnh nm 23,8C ,
c ma ng vi lng ma rt thp: 625 mm/nm v lng bc hi nc > 1000 mm/nm,
c ma kh di v su sc (9 thng, t thng 10 n thng 6 nm sau), vi loi rng nhit i
nguyn sinh, tha, rng l: Rng sng l (Lagerstroemia tomentosa).
Ngoi ra cn c khu vc thng ngun sng M (tnh Sn La), c nhit trung bnh
nm 21,8C, vi lng ma thp hn lng bc hi, lng ma trung bnh c nm 1.050 mm.
Rng kh hu y l rng nhit i tha rng l (rng sng l), sinh trng xu. Khu vc
ny cng c nhiu cy ch th cnh kin , cho nng xut v cht lng cao, nh cy c
phn (Protium serratum) v cy c khit (Dalbergia hupeana). Loi t xm nu nhit i bn
kh hn cng phn b y (Nguyn Ngc Bnh, 1996).
Vn tn ti cui cng l din tch t nu nhit i bn kh hn Vit Nam, theo
Hi Khoa Hc t Vit Nam, vin QHTKNN, v Tng Cc a Chnh (nm 2000) th din
tch t nu nhit i bn kh hn Vit Nam ch c: 42.330 ha, bao gm 2 n v:
t vng bn kh hn (Chromic Lixisols): 2.230 ha. (hnh thnh trn m mc ma
trung tnh v kim, bazan v Andesite).
t nu vng nhit i bn kh hn, c din tch: 40.100 ha (hnh thnh trn ph sa c
v Granite).
Nm 2000, mt bn t ca tnh Ninh Thun xy dng trn h thng phn loi
nh lng ca FAO UNESCO, vi t l 1/50.000, gm 9 nhm t vi 75 n v t c
phn loi, do S NN v PTNT ch tr, th nhm t xm vng bn kh hn tnh Ninh Thun
rng ti 232.015 ha (chim 69 % din tch t t nhin ca tnh) ln hn gp 5 ln din tch
nhm t ny trong ton quc.
Nhm t xm vng bn kh hn tnh Ninh Thun ch gm 2 n v:
-

t xm vng bn kh hn trn Granite giu thch anh (din tch rng nht).
59

t xm nu vng bn kh hn trn ph sa c (din tch t hn).

Nh vy din tch nhm t nu nhit i bn kh hn chc chn khng th qu nh b,

nh trn bn t ton quc, 1996 xc nh.
c im chung ca nhm t nu nhit i bn kh hn
c im quan trng u tin l t nu nhit i bn kh hn l t c phn ng t chua v
trung tnh pH (H2O) = 5,8 6,8.
Hm lng cation Ca++,Mg++ trao i trong t tng i cao: T 5,5 20 ll/100g
t.
bo ho baz ca t cng cao: 50 80 % (do qu trnh ra tri, trong t yu).
Hm lng mn trong t rt thp, hoc thp (1,67 3,68 %).
T l C/N cng rt thp (6 10), biu hin cng phn gii cht hu c din ra
nhanh v kh nng tch lu mn trong t thp.
T l

SiO2
trong keo st kh cao: 2,12 2,50.
Al2O3

T l

SiO2
trong keo st = 1,63 1,97.
R2O3

T l keo dng so vi keo m

AFC
CEC

= 0,40 0,60.

(PTS Hong Vn Huy 1979).

Nh vy t nu nhit i bn kh hn c cng Feralt yu v Fe2O3 c tch lu
dng it ngm nc, nn t c mu ln nu.
Theo Nguyn Ngc Bnh (1995) th t nu nhit i bn kh hn mang c im ca
v phong ho: Fersialit.
c im cc n v t trong nhm t nu nhit i bn kh hn
(1) t hoc nu nhit i bn kh hn (Chromic Lixisols)
C din tch: 2.230 ha, phn b ch yu ven th x Phan Rang thuc tnh Ninh Thun.
t c hnh thnh trn mc ma trung tnh Andesite. t c mu hoc nu.
(2) t xm nu nhit i bn kh hn
C din tch: 40.100 ha, phn b hai tnh Ninh Thun v Bnh Thun.
t c hnh thnh trn sn phm ph sa c, giu SiO2.
t c mu xm nu, thnh phn c gii nh, c phn ng trung tnh v t chua.
bo ho baz cao, t ngho mn v d hnh thnh tng kt von Fe, Al trong phu
60

din.
(3) t xm nhit i bn kh hn
y l n v t nu nhit i bn kh hn c din tch ln nht, nhng hin cha xc
nh c chnh xc v din tch.
t c hnh thnh trn Granite, giu thch anh v trn ct v.v
t xm nhit i bn kh hn c hm lng ct tng i cao 65 75 %, hm lng
st: 10 15 %, t t chua hoc trung tnh pH(KCl) = 5,5 7,1.
bo ho baz kh cao: 70 %.
Trong phu din, tng t mt (A) b chai cng, kh; tng B c tch t st (Argic) v kt
von Fe, Al.
Ngoi cc n v chnh trong nhm t nu nhit i bn kh hn trn, chng ta cn
gp cc n v t sau, nhng cha c nghin cu su v c th:
t nu vng trn phin thch st vng bn kh hn (Ngh An).
t ct vng bn kh hn (ven bin Nam Trung B).
t ph sa mn kim (t C rang Solonetz). t c pH (KCL) = 8 hm lng mui
Na2CO3 rt cao > 9 %, c din tch hp 202 ha, phn b Ninh Thun v Bnh Thun vv
3.2.6. Nhm t en nhit i (Rendzinas, Luvisols)
C din tch: 167.600 ha (cha tnh t trn ni vi).
t c mu en, hoc nu thm, c hnh thnh trn cc loi m mc ma baz
trung tnh v trn vi.
Hm lng st trong t cao, d b trng n khi m t v co li khi b kh.
t c cu tng ht, bn.
Khong st Montmorilonit chim u th trong thnh phn khong st ca t.
t c phn ng t chua hoc trung tnh.
bo ho baz ca t tng i cao.
Hm lng cc cht khong dinh dng N, P, K c trong t kh cao. Nhn chung,
nhm t en nhit i l mt loi t tt, thch hp vi nhiu loi cy nng nghip nh ng,
u, . N thuc loi t khng mang tnh a i.
c im cc n v t trong nhm t en nhit i
Trn quan im sn xut lm nghip, chng ta cn ch n cc n v t hnh thnh
trn ni vi, c lin quan n cc loi rng g ln v qu phn b trn ni vi (cc loi
61

cy a can xi).
Vit Nam c din tch ni vi kh rng: 1.471.600 ha, phn b sut t Bc vo Nam.
Hin nay trn cc ni vi ny ang cn rng che ph l 442.200 ha (1980 Vin TQH
Rng B LN).
V trn ni vi c cc n v t sau y:
(1) t en trn ni vi (Orthic Rendzinas)
t en nhit i trn ni vi, phn b cc nh ni v phn sn gn nh ni.
y c cc loi rng nguyn sinh l kim g ln v qu him, phn b nh:
-

Rng hong n (Cupresus terulsus).

Rng kim giao (Podocarpus fleuryi).

t mng lp, c mu en (c ni l mu ht d sm).

t rt giu mn (15,65 %), giu m N = 0,65 %.

T l C/N tng i cao: 14,0. Biu hin tc phn gii cht hu c din ra trong
t chm, do m ca t thp.

Hm lng Ca++, Mg++ trao i trong t rt cao 91 ll/100g (hm lng Ca++ trao
i chim ti 94 % tng hm lng cation trao i).

t giu ht st, c cu tng vin, bn trong nc.

t gn nh bo ho baz: (98 %).

t c pH(KCl) = 6,8 (trung tnh).

t en trn ni vi, khng to thnh mt din tch t lin tc m ch l cc mnh

t nh hp, nm trong cc khe , t l din tch c t khng vt qu 15 % din tch ni
vi.
(2) t nu v trn ni vi (Chromic Luvisols)
Loi t ny thng phn b sn ni vi. y rng t nhin nguyn thu l cc
rng g ln v qu, l rng thng xanh, nh:
-

Rng nghin (Parapentace tonkinensis).

Rng nghin + trai (Garcinia fagracoides).

Rng nghin + lt hoa (Chukrassia tabularis).

Rng inh (Markhamia stipulata).

Lp t c mu nu hoc , mng lp c tch t trong cc hc v khe .

t c hm lng mn tng i cao 9 10 %.

62

Hm lng cation Ca++ Mg++ trao i cao 27 42 ll/100g.

bo ho baz thp hn t en, nhng vn cao t 70 93 %, thuc t chua hoc

trung tnh.

t giu st, c cu tng vin bn, xp kh 51 60 %.

(3) t en cacbonat (Calcic Luvisols)

C din tch: 20.943 ha.
t en cacbonat c phn b chn cc ni vi, a hnh thp, tp trung nc,
nn CaCO3 c tch lu trong t, ngi ta cn gi l loi t en cacbonat thu thnh
(V.M.Fridland, 1964).
t c mu en, giu ht st, thnh phn c gii nng, cu tng vin bn.
Hm lng mn kh cao.
t c phn ng trung tnh n kim yu.
tng B, c ni xut hin cc kt von CaCO3.
Mt s ni t en cacbonat b gly do nh hng ca nc ngm, hoc ng nc.
Loi t ny phn ln c khai hoang sn xut nng nghip.
(4) t en trn tro ni la v bt bazan (Haplic Andosols)
t en trn tro ni la (tuf) hay bt bazan, c din tch 39.035 ha, tp trung nhiu
min ng Nam b, mt din tch hp Plyku (tnh Gia Rai) v Ph Qu (tnh Ngh An).
t c mu en, nhng khc vi t en trn ni vi, mu en ca t trn ni
vi lun gn vi hm lng mn cao, do humat canxi to thnh, cn mu en ca t trn tro
ni la v bt bazan l do cha nhiu khong manhtt (Castagnol, H c Vy 1934).
Trong t khng c khong Montmorilonit m l khong st metahaluzit.
(5) t nu thm trn bt bazan
C din tch: 86.199 ha.
Phn b nhiu nht Ty Nguyn: 57.727 ha, sau n Duyn hi Nam Trung b:
16.408 ha v ng Nam b: 12.064 ha.
t c mu nu thm, thnh phn c gii nng, t chua, bo ho baz kh cao (60
70%). t c cu tng vin bn trong nc, xp kh, thm nc nhanh, kh nng gi
nc ca t cao. Hm lng N, P, K kh, thuc loi t tt, thch hp cho sn xut nng
nghip, c bit l cc cy cng nghip lu nm, nh c ph, cao su.
(6) t en trn sn phn bi t ca bazan
63

C din tch: 86.055 ha.

Loi t ny tp trung ch yu 2 vng c din tch t trn bazan rng nht c
nc l Ty Nguyn (57.727 ha), ng Nam b (12.064 ha).
t en trn sn phm bi t ca bazan c a hnh thp, trng, thng ngp nc trong
ma ma. t c qu trnh gly cc tng t su.
3.2.7. Nhm t vng alt vng ni (nhm t mn vng trn ni Alisols)
C din tch: 3.239.717 ha n 3.503.024 ha.
t vng alt vng ni phn b trn cao:
-

Min Bc: 600 (700) 1.600 m trn mt bin

Min Trung: 800 (900) 1.800 m.

Min Nam: 1.000 2.000 m trn mt bin.

c im chung ca nhm t vng alt trn ni

y l vng mang c im kh hu nhit i m vng ni cn nhit i Vit Nam.
Rng t nhin phn b y l ai rng nhit i, gi ma, l rng thng xanh,
khp vi iu kin kh hu nhit i m vng ni (cn nhit i), gm cc kiu rng nhit
i:
- Kiu rng nhit i l rng thng xanh, vi cc loi rng nguyn sinh, rng d,
nh:
-

Rng d tribuloides (Castsnopsis tribuloides).

Rng d fleuryi (Castsnopsis fleuryi).

Rng d ferox (Castsnopsis ferox).

Rng si (Pasania pinetti).

Kiu rng nhit i l kim, vi cc loi rng nguyn sinh sau y:

Rng Pmu (Fokienia hodginsii).

Rng thng 3 l (Pinus kesiya).

Rng thng (Taxus chinensis) vv

c im t
Hnh thi phu din (t di rng nguyn sinh)
Trn mt t lun xut hin tng thm mc A0 ph kn mt t, dy ca tng thm
mc ph thuc vo ch nhit - m a phng.
Di tng thm mc l tng tch lu mn, thng c mu xm do tch lu mn vi
64

hm lng tng i cao, tng ny cc r cy sng an vo nhau chng cht.

Tng tm (tng B) chu nh hng mnh ca 2 yu t kh hu, sinh vt thng c mu
vng, mu c trng ca loi t nhit i m, c quan h cht ch vi khong gtt
(Fe2O3.3H2O). i khi tng B c mu vng .
S chuyn tip gia cc tng t trong phu din v mu sc kh r rt.
c im t
Hm lng mn tng t mt tng i cao 8 15%.
T l C/N: (12 15).
t c phn ng chua mnh, bo ho baz rt thp.
Trong thnh phn c gii, t l cc cp ht trung gian thng cao.
S bt ng ho v thnh phn c gii gia cc tng t trong phu din kh r nt.
t thng m quanh nm (tr trng hp t b thoi ho do rng t nhin b tn
ph).
T l

SiO2
trong keo st tng B v tng C: 1,47 1,84 (tng i thp). Biu hin
Al2O3

mc alitc tng i mnh, do c m cao, ngoi yu t v nhit .

Cc loi khong st ch yu l kaolint, haluzt v gtt. Hm lng Al2O3 tng i
cao v c mt s lng nm dng khong oxt nhm t do (gipxt).
Trong thnh phn mn hm lng axt fulvnic chim u th (tr cc loi t hnh
thnh trn vi).
Hm lng cc khong nguyn sinh cn li trong t tng i cao (khng tnh cc
khong vt bn).
Cc n v t trong nhm t vng alt vng ni Vit Nam (Humic Chromic
Luvisols)
(1) t mn nu trn mc ma baz v trung tnh (Humic Rhodic Ferralsols)
C din tch 90.437 ha.
Phn b nhiu cc huyn Kon Plong, acley, c T, An Kh (thuc tnh Kon Tum
v Gia Lai).
(2) t mn vng hay vng trn cc loi trm tch, bin hnh v mc ma chua
Loi t ny c din tch tng i rng 2.483.000 ha. Gm: t mn trn st v
bin hnh chua, 1.288.500 ha. t mn vng trn mc ma chua, 1.194.500 ha.
65

Phn b nhiu dy Hong Lin Sn, min Trung v Ty Nguyn.

Nu loi t ny hnh thnh trn granite giu thch anh th t c mu vng xm,
thnh phn c gii nh, t l ht ct cao, qu trnh ra tri trong phu din r nt (bt ng
ha trong phu din).
(3) t mn vng nht trn ct
C din tch: 600.000 ha.
Phn b tp trung cc huyn vng cao Ty Bc v min Trung.
t c thnh phn c gii nh, giu ht ct.
3.2.8. Nhm t vng alt nhiu mn ni cao (t mn alt v mn th than bn ni
cao Humic Alisols)
C din tch t: 193.570 ha 280.714 ha.
Nhm t vng alt nhiu mn ni cao phn b cao:
-

Min Bc t 1.600 3.142 m.

Min Trung > 1.800 m.

Min Nam > 2.000 m.

Phn b theo cc vng nh sau:

Trung du v min ni Bc b: 223.628 ha (79,6 %).

Khu IV c: 55.995 ha (20 %).

Ty nguyn: 1.091 ha (0,4 %).

c im chung
t c hnh thnh trong iu kin kh hu: n i ni cao, c nhit trung bnh nm
< 12 C, vi tng tch n 1.700 4.500 C. Quanh nm gi lnh, c bng gi v tuyt ri trong
ma ng, lng ma cao 2.500 3.500 mm/nm. y l ni phn b ca ai rng nhit
i ma m ni cao, vi cc kiu rng nhit i ma m, l kim.
Trn mt t lun c tng thm mc dy (tng A0) t 2 5 cm.
t c hm lng mn rt cao: t 19 59 %, t l C/N = 15 17.
Tng tch lu cht hu c trong t kh dy 30 cm.
Tng t thng mng hoc dy trung bnh.
Tng Tm (tng B) c mu vng.
t c phn ng chua rt mnh v bo ho baz rt thp < 5 %.
66

T l

SiO2
trong keo st phn ha rt ln t tng t mt n tng t su (tng
Al2O3

phong ho C) bin ng t 8,55 n 1,20.

Fe2O3 di ng mnh theo chiu su ca phu din t.
c im ca cc n v t trong nhm:
(1) t mn alt ni cao (t vng alt nhiu mn ni cao Humic Alisols)
t mn alt ni cao l n v t c din tch rng nht trong nhm 280.075 ha (chim
99,7 % din tch ton nhm). N c tt c cc c im chung ca nhm trnh by trn.
(2) t mn alt b gly trn ni cao (Humic Gleyic Alisols)
Loi t ny c din tch hp: 639 ha, phn b tp trung vng trung du v min ni
Bc b.
Xut hin qu trnh gly tng t mt, ngay trn a hnh dc > 35 l do tng thm
mc rt dy: 5 cm. Hm lng mn rt cao 47 % (0 10 cm) kh nng thm nc v gi
nc tng t mt rt ln, nn tng t di tng tch lu mn b gly (vng ny ma
nhiu v m khng kh cao) t c mu xm tro, xanh thp ngui, xen ln nhng vt mu
vng khng u. t lun lun t.
Tng C c mu vng ti hoc vng nht.
t c hnh thnh di rng d + si, cy thp ch cao 12 m , thn cy cong queo.
Tng di rng l tre st, ng knh nh (Phyllostrachys). Tng thm ti l quyt: ru v
a y bm y trn thn, cnh v l cy.
(3) t vng alt ptzn ho trn ni cao (Dystric Podzolic Alisols)
Loi t ny c pht hin vo nm 1968 (Nguyn Ngc Bnh - Vin Khoa Hc Lm
Nghip 1968), din tch hp v phn tn, n c ngha v khoa hc nhiu hn l v tm
quan trng trong sn xut.
Loi t ny phn b cc nh ni cao t 1.400 2.600 m trn mt bin hoc cao hn
na - nm ch yu trong ai kh hu n i ni cao, nhiu my m, m ln vi kiu rng
nhit i ma m ni cao, l kim: Rng Pmu (Fokienia hodginsii) + hi ni (Illicium
griffithii).
Trong phu din t, xut hin tng A2, c mu xm tro bn rt r nm di tng
tch lu mn mu en.
Tng thm mc dy ti 6 10 cm.
Hm lng tng A (tng tch lu mn) 7 17 %.
Trong thc t cng c th cn xut hin mt loi t ph na ca t vng alt ptzn
67

ho trn ni cao l t vng alt trn ni cao b gly.

(4) t mn th than bn ni cao (Histric Alisols)
Khi leo gn nh ni Fanxifng (cao 3.143 m), cc nh th nhng pht hin mt
loi t mn th, than bn, di rng cy thp b v cong queo, ru v a y bm y trn
cnh, thn v l cy. Qu trnh phong ho rt yu. Tng hu c, mn th, than bn nm
ngay trn tng m. (Cha xut hin tng phong ho - tng C).
Mn th, than bn c phn ng chua.
3.2.9. t trn ni vi (Luvisols, Rendzinas)
(1) t mn nu trn ni vi
C din tch 66.148 ha.
Phn b cao nguyn vi ng Vn (tnh H Giang) c cao trn mt bin
1.000m.
Rng kh hu nguyn sinh y, l cc rng d (Pasania sp?), rng si (Quercus sp),
a canxi
(2) t mn th, than bn trn ni vi (Histric Rendzinas)
Loi t ny c din tch khng ln, phn b nh cc dy ni vi vng cao
nguyn ng Vn, c cao trn mt bin 1.000 m. Rng nguyn sinh y l rng l
kim, a canxi: Rng du xam vi (Keteleeria calcarea).
Tng t mng, t c mu en, hm lng mn v cht hu c trong t rt cao > 68
%, t l C/N = 16 17, dng mn th v than bn.
3.2.10. Nhm t xi mn tr si (Leptosols)
C din tch: 495.727 ha, tp trung vung i ni trc, t trung du n vng ni.
t mng lp, nhiu ln v kt von st nhm.
xp ca t rt km, thm v gi nc cng km.
Do , tuy nm vng c lng ma > 1.500 mm/nm, nhng t vn thiu nc quan
trng cho cy trng.
y l loi t c hnh thnh do nhn tc, n khng mang tnh a i.
Din tch t xi mn tr si phn b tt c 7 vng kinh t trong c nc, nhng
tp trung vo 3 vng quan trng:
-

Khu IV c:

194.198 ha.

Ty Nguyn:

172.602 ha.
68

V Duyn hi Nam b:

72.673 ha.

3.3. ph ca t rng
3.3.1. Khi nim v ph ca t
Ngay t thi xa xa, khi con ngi bit s dng t trng trt, nhm to ra ngun
lng thc, thc phm phc v i sng, h bit nh gi t tt hay xu i vi mt loi
cy trng no v y cng l khi nim s khai n gin ban u v ph ca t.
Cc ngi dn tc Jarai, , Bana sng Ty Nguyn khi chn t lm nng ry, h
bit da vo mu sc ca t nh gi t tt hay xu, ngha l t c ph cao hay
thp, nh:
-

t mu en, hoc nu en: t tt, cc cy trng trn ry cho nng sut cao (t c
ph cao).

t mu : t c ph trung bnh, cc cy trng trn ry cho nng sut khng cao.

t mu vng: t xu, rt t khi c chn pht rng lm nng ry (t c ph

thp).

t mu vng, li nhiu ct: t rt xu, khng s dng canh tc nng ry (t c

ph rt thp).

Theo V.R.Viliam (nh khoa hc th nhng Nga) th ph ca t l kh nng ca t

c th cung cp cho nhng nhu cu ca thc vt v cc cht dinh dng khong, nc v
khng kh to ra mt nng sut sinh hc nht nh no v g, l, qu, ht, v c, nhm
phc v cho cc nhu cu ca cuc sng con ngi.
3.3.2. ph ca t gm c cc loi khc nhau nh sau
ph t nhin ( ph vn c ca t trong t nhin).
ph nhn to ( ph ca t do con ngi to ra, nh ti nc, bn phn).
ph hiu dng (hay ph kinh t: l ph t nhin ca t kt hp vi ph
nhn to, c th hin qua cc nng sut ca cy trng hin ti).
ph tim nng: l ph ca t trong tng lai.
3.3.3. ph t rng
ph t rng l ph t nhin ca t l c bn, khc vi ph ca t nng
nghip, y ph nhn to l c bn kt hp vi ph t nhin ca t. ph t rng
c lin quan cht ch vi thm thc vt rng thng qua vng tiu tun hon sinh hc.
3.3.4. Vng tiu tun hon sinh hc ca rng, lin quan n ph ca t rng
Theo cc kt qu nghin cu ca Bazilivich v Rodin (1967) th vng tun hon sinh
hc v cc cht khong dinh dng ca rng ma nhit i th hin nh sau:
69

- Tng hm lng cc cht khong dinh dng c ht ln t t qua rng nhit i

l:
-

N = 425 kg/ha (100 %).

Ca = 260 kg/ha ( 100 %).

K = 205 kg/ha ( 100 %).

P = 30 kg/ha (100 %).

- Hm lng cc cht khong dinh dng c rng ht ln v tch lu li, trong cc b

phn sng ca cc cy trong rng (l, cnh, thn, r cy) l:
-

N = 165 kg/ha (38,8 %).

Ca = 80 kg/ha (30,8 %).

K = 160 kg/ha (78,0 %).

P = 15 kg/ha (50 %).

Hm lng cc cht khong dinh dng c rng ma nhit i tr li cho t qua

cnh, l rng v r cy cht hng nm, to thnh tng thm mc trn mt t qua rng l:
-

N = 260 kg/ha (61,2 %).

Ca = 180 kg/ha (69,2 %).

K = 55 kg/ha (22 %).

P = 15 kg/ha (50 %).

Cc kt qu nghin cu v vng tiu tun hon sinh hc cc cht khong dinh dng
ca rng b trng (Styrax tonkinensis) ca PGS TS. Hong Xun T - Vin KHLNVN
1980, cho thy:
Bng 13: Sinh khi v hm lng cc cht khong dinh dng tch lu cui lun k
rng b 10 tui, c tr lng g 120 m/ha
Cc b phn
ca sinh khi

Sinh khi
kh (kg/ha)

Cc cht dinh dng khong (kg/ha)

N

Ca

Mg

Cng

2.100

42,2

3,8

27,7

10,7

9,7

94,0

Cnh (<5cm)

4.740

16,6

3,8

3,8

8,5

7,1

59,0

4.700

27,7

3,3

30,5

33,8

9,4

105,0

70

Cc b phn
ca sinh khi

Sinh khi
kh (kg/ha)

G (>5cm)

Cc cht dinh dng khong (kg/ha)

N

Ca

Mg

Cng

43.300

95,3

21,6

90,9

52,0

17,3

277,0

Cng

54.840

181,8

32,5

171,8

105,0

43,5

535

R (> 3cm)

6.490

23,4

4,5

30,5

10,4

9,1

78,0

R (< 3cm)

4.550

28,7

4,6

22,7

8,6

7,7

72,0

Tng cng

65.880

234,0

41,0

225,0

124,0

60,3

685,0

Ngun: Hong Xun T, 1980

Qua bng trn cho ta thy, lng tng trng v sinh khi ca rng b hng nm l
6.588 kg/nm hay 6, 588 tn cht kh/nm.
Lng thm mc c to thnh do cnh l kh ri rng hng nm ca rng b l:
5,240 tn kh/ha/nm.
Nh vy lng tng trng thc v sinh khi ca rng b ch c: 1.164 kg sinh khi
kh/ha/nm (1,164 tn/ha/nm).
Lng thm mc c to thnh do cnh l kh ri rng ca rng b + na (tng 2),
6 tui: l 6,5 tn kh/ha/nm v hng nm rng ny tr li cho t cc cht khong dinh
dng qua cnh ri, l rng l:
-

N = 64 kg; K2O = 101 kg, P2O5 = 26,6 kg; CaO = 99 kg v MgO = 15,5 kg.

Tng cng l: 306 kg/ha/nm cc cht khong dinh dng tr li cho t.

i vi rng g t nhin, l rng thng xanh, c lim phn b vng i Ph Th

(rng hn loi c kt cu nhiu tng cy) c lng cht hu c ri rng hng nm l: 11,5 tn
ha/nm (trng lng kh). Trong c cha hm lng cc cht khong dinh dng
(kg/ha/nm) l:
-

N = 195 kg; P2O5 = 24 kg; K2O = 25 kg; CaO = 211 kg; MgO = 87 kg v SiO2= 50 kg.

Tng cng: 592 kg/ha/nm cc cht khong dinh dng c tr li cho t hng nm

Theo kt qu nghin cu ni y ca TS. Nguyn Huy Sn - Vin KHLN 1998) th

rng keo tai tng 7 tui, trng Ty Nguyn, c lng ri rng hng nm t l, cnh kh l:
10,857 tn/ha/nm (theo trng lng kh), hng nm tr li cho t 148,75 kg N; 8,69 kg P
v 13,03 kg K. Tng cng l 170,47 cc cht khong dinh dng N,P,K c tr li cho t
hng nm.
71

iu ng ch l, trong 148,75 kg N tr li cho t hng nm ca rng keo tai tng

(Acacia mangium) th c ti 120 kg N c ly t khng kh (80 %) do hot ng ca vi sinh
vt nt sn c nh N, cng sinh r.
Nh vy, qua tc dng ca vng tiu tun hon sinh hc cc cht khong dinh dng v
phn phi nc ca rng, chng ta nhn thy, h sinh thi rng khc vi h sinh thi nng
nghip; n c tc dng quan trng v bo v, phc hi v pht trin ph ca t rng.
3.3.5. ph nhiu v cc ch tiu nh gi ph ca cc nhm t chnh trong lm nghip
(1) ph ca nhm t ct ven bin v cc ch tiu nh gi ph ca t
ph ca nhm t ct ven bin
Nhm t ct ven bin l nhm t c ph t nhin thp nht Vit Nam. Bi v t
ct ven bin c t l cp ht ct rt cao.
t ct c m rt thp. Hm lng cht hu c trong t ct rt thp. Hm lng cc
cht khong dinh dng N,P,K li rt ngho, nhng li rt d b ra tri xung su; theo nc
trng lc trong ma ma.
t ct c phn ng t chua, gn trung tnh, hoc trung tnh (pH (H2O) = 6 7).
Mt c im quan trng l t ct vng ven bin, di tc ng ca gi, dng v bo,
lun xut hin nn ct bay, lm dp nt l, ngn non cc cy trng trn t ct. cng l
hin tng xi mn do gi, n lm gim nhanh ph ca lp t ct trn mt, thm ch cn
lm trc c cc r cy trng trn t ct.
Cc ch tiu nh gi ph ca t ct ven bin
xc nh cc ch tiu nh gi ph ca t ct ven bin, chng ta c th la chn
cc c im ca t ct c nh hng n s sinh trng tt hay xu ca cy phi lao
(Casuarina equisetifolia Forst), mt loi cy trng thnh rng chng ct bay ven bin Vit
Nam.
Cc ch tiu nh gi ph ca t ct:
ph ca t ct c s khc nhau gia cc n v t ct trong nhm, c lin quan n
s khc nhau v mc sinh trng ca cy phi lao, nh: t ct v cn ct trng < t ct
v cn ct vng < t ct v cn ct < t ct mi bi ven bin < t ct bin ln ph sa <
t ct bin c ln nhiu v s v san h.
Mc di ng ca t ct: S sinh trng ca cy phi lao ph thuc rt r vo mc
di ng ca ct v c sp xp t tt n xu nh sau: t ct v cn ct c nh > Cn ct
bn di ng > Cn ct di ng.
Kh nng thot nc ca t ct, c lin quan cht ch n a hnh, mc nc ngm
gn hay xa mt t v c sp xp t tt n xu nh sau: t ct thot nc tt > t ct
72

thot nc km > t ct thot nc rt km, trong ma ma c thi gian b ngp nc.

Khong cch gn hay xa bin ca cc n v t ct cng c nh hng n sinh trng
ca rng phi lao v c xp theo th t t tt n xu nh sau: t ct mi bi nm st ngay
b bin > t ct nm trung gian > t ct nm xa b bin, st ni ng.
(2) ph ca nhm t ngp mn ven bin v cc ch tiu nh gi ph ca t
ph ca t ngp mn
Nhn khi qut nu da vo mc tng trng sinh khi hng nm ca rng ngp
mn, ni sinh trng tt nht ca cc vng t ngp mn Vit Nam, th chng ta c th sp
xp nh sau:
-

t ngp mn c ph thp: Vng ng Bc (ven bin Qung Ninh) rng ngp mn

tng trng v sinh khi t 3 5 tn/kh/ha/nm.

t ngp mn c ph trung bnh: Vng ng bng Bc b v ven bin min Trung,

rng ngp mn tng trng v sinh khi t 6 10 tn kh/ha/nm.

t ngp mn c ph cao: vng ng bng Nam b rng ngp mn tng trng t

20 27 tn sinh khi/ha/nm (theo trng lng kh).
Cc ch tiu nh gi ph ca t ngp mn
c im ca nc bin ven b
Nhit ca nc bin

Nu nc bin, nhiu thi gian trong nm c nhit nh hn 16C th khng xut hin
rng ngp mn.
Nu nhit ca nc bin t 16 18 C, th ch c rng mm bin (Avicennia marina)
phn b, rng sinh trng xu.
Nu nhit nc bin t 18 20C xut hin rng Trang (Kandelia candel), rng
sinh trng v sinh khi trung bnh.
Nu nhit nc bin cao hn 20C, bt u xut hin rng c (Rhizophora
apiculata) rng tng trng v sinh khi tng i cao (Francois Blasco, 1983).
mn ca nc bin c quan h hu c vi mn ca t
Nc bin c mn rt thp 4 , hoc mn rt cao > 90 , u khng xut hin
cc rng ngp mn.
Nc bin c mn cao, t 40 80 th ch c rng mm tn ti v sinh trng rt
xu.
Nu nc bin c mn t 20 30 , rng mm trng (Avicennia alba) sinh trng
73

tt, lng tng trng sinh khi hng nm mc trung bnh.

Nu nc bin c mn t 10 20 th rng c sinh trng tt v lng tng
trng sinh khi hng nm mc cao.
nh hng ngp ca nc bin khi triu cng (c quan h cht ch vi thnh
thc ca t ngp mn)

Bin triu:
-

Bin triu chnh lch thp 1 m th rng ngp mn sinh trng xu.

Bin triu chnh lch cao t 2 4 m th rng ngp mn sinh trng tt.

Thi gian ngp triu:

-

Nu t ngp nc triu lu hn 8 gi/ngy th khng xut hin rng ngp mn.

Nu t c ngp nc triu t 3 n 4 gi/ngy, th rng ngp mn sinh trng

tt.

Nu t c ngp triu t hn 2,5 gi/ngy th rng ngp mn li sinh trng xu.

Cc c im ca t ngp mn

Thnh phn cc cp ht ca t:
-

t ct khng c rng ngp mn phn b (t l ct chim > 90 %).

t ct dnh v ct pha (t l ct t 60 90 %), rng ngp mn sinh trng xu.

t tht pha st (hm lng st trong t t 30 50 %), rng ngp mn sinh trng
tt.

thnh thc ca t:
-

Nu t mn ven bin c thnh thc rt thp: n > 4 (dng bn rt long) th cha

xut hin rng ngp mn.
Nu t ngp mn c thnh thc thp n = 4 2,5 (dng bn long) th bt u
xut hin rng mm trng tin phong c nh bi bi, rng cho tng trng sinh
khi hng nm, trung bnh.

Nu t ngp mn c thnh thc n = 1,4 1 (dng st mm) th rng sinh trng

rt tt, cho lng tng trng sinh khi hng nm cao.

Nu t c thnh thc tng i cao n < 0,4 (dng st rn chc) th cc rng

ngp mn u sinh trng xu, cho lng tng trng sinh khi thp.

Hm lng cht hu c trong t:

-

t c hm lng cht hu c qu thp < 1% th rng ngp mn sinh trng xu.

74

t c hm lng cht hu c t 1 4 %, rng ngp mn sinh trng trung bnh.

t c hm lng cht hu c t 5 15 %, rng ngp mn sinh trng tt.

t c hm lng cht hu c qu cao 50 % th rng ngp mn li sinh trng

xu.

Cc n v t ngp mn:

t ngp mn (khng c phn tim tng), rng ngp mn sinh trng tng i tt.

t ngp mn phn tim tng, rng ngp mn sinh trng trung bnh, hoc kh.

t than bn ngp mn phn tim tng, rng ngp mn sinh trng xu.

(3) ph ca nhm t phn v cc ch tiu nh gi ph ca t

ph ca t phn
t phn trong t nhien c rt nhiu yu t hn ch sinh trng cy trng c bit l
chua thp, c nhm, st cao.
Nhng trong t nhin xut hin cc loi rng trm phn b trn t phn ng
bng sng Cu Long, bi v cy trm l mt loi cy chu c phn v chu c ngp ng.
Nhng nu trng rng trm trn t phn hot ng mnh b nhim mn, th do nh
hng ca d mn mc sinh trng ca rng trm b gim i ng k v nu nc c
mn > 20 th rng trm non (4 tui) s b cht.
Cc ch tiu nh gi ph ca t phn s dng trong Lm nghip
Da vo cc n v t
t than bn phn tim tng (ch yu trong cc khu c dng).
t phn hot ng mnh ( ph t nhin mc trung bnh kh).
t phn hot ng mnh b nhim mn ( ph t nhin mc thp do b hn ch bi
nhim mn)
Hm lng cht hu c trong t phn
Thun li: t c hm lng hu c 8 15 %.
B hn ch: t c hm lng hu c > 15 %
(Do gy ra cc tc hi xu trong thi gian t b ngp nc).
Thi gian t b ngp nc
Ngp nc t hn 3 thng: Rt thch hp.
Ngp nc t 3 4 thng: thch hp.
75

Ngp nc > 4 thng: Hn ch

su ngp nc
Ngp nc nng < 60 cm: Rt thun li.
Ngp nc su trung bnh 60 100 cm: Thun li
Ngp nc su > 100 cm: Hn ch.
Kh nng cp nc ngt ra phn
Nc ti t chy 9 thng trong 1 nm. Ngun nc ti phong ph trong knh rch:
Thun li.
C nc ti, nhng thiu cc knh trc chnh v knh rch ni ng dn nc: C
kh khn.
Rt kh dn nc ti v qu xa ngun nc ngt: Rt kh khn.
(4) ph ca t min i ni (t dc) v cc ch tiu nh gi ph ca t
ph ca t
ph ca t min i ni tuy rt khc nhau, nhng n khc vi t ngp mn v t
phn l ph t nhin ca t c th hin tng i y v r nt qua lng tng
trng sinh khi hng nm ca cc h sinh thi rng. Do chng ta c th da vo c im
ny sp xp mc cao thp v ph ca tng nhm t khc nhau v s khc nhau v
ph gia cc n v t trong mi nhm t.
Mc cao, thp khc nhau v ph ca cc nhm t phn b vng kh hu nhit
i, c sp xp nh sau: Nhm t vng > nhm t en nhit i > nhm t nu nhit
i bn kh hn.
Mc cao thp khc nhau v ph ca cc nhm t phn b theo cao nm trong
cc i kh hu khc nhau, c sp xp theo th t nh sau: Nhm t vng > nhm t
mn vng trn ni > nhm t mn alt v mn th than bn ni cao.
Nhm t c ph thp nht min i ni l nhm t xi mn tr si .
Cui cng nh gi mc cao thp khc nhau v ph ca cc n v t trong
mi nhm t, v i th chng ta c th da vo c im ca m v mu cht hnh thnh
t khc nhau sp xp theo th t t cao n thp, nh sau:
V d: Trong nhm t vng th cc n v t c sp xp ph t cao n thp,
nh sau: (cc n v t s dng trong lm nghip).
t nu v nu vng trn mc ma baz v trung tnh > t vng trn st v
bin cht > t nu vng trn ph sa c > t vng trn mc ma chua (grant) > t
76

xm trn ph sa c > t vng nht trn ct.

Cc ch tiu nh gi ph ca t min i ni
dc:
C th chia thnh cc cp dc khc nhau, nh sau:
-

Cp I: dc < 15. t dc nh.

Cp II: dc t 15 25. t dc trung bnh v hi mnh.

Cp III: T 25 35. t dc mnh.

Cp IV: > 35. t dc mnh.

dy tng t
C th chia dy ca tng t thnh 3 cp sau y:
-

Cp I: > 100 cm, t dy.

Cp II: 50 100 cm, t c dy trung bnh.

Cp III: < 50 cm, t mng lp.

Thnh phn c gii ca t:

Chng ta c th chia thnh phn c gii ca t, thnh 3 cp sau y:
-

Cp I: t nng (t st), hm lng st > 45 %.

Cp II: t trung bnh (t tht), hm lng st 15 25 %.

Cp III: t nh (t ct v ct pha), hm lng st < 15 %.

xp ca t
nh gi xp % ca t (theo S.V.Astapp).
-

Cp I: xp > 65 %, t rt xp.

Cp II: xp t 55 65 %, t pha xp (t xp).

Cp III: xp t 50 55 %, t xp trung bnh.

Cp IV: xp < 50 %, t cht ( xp km).

Kh nng thm nc ca t (mm/pht)

Cp I: > 8 mm/pht, (thm nc rt nhanh).
Cp II: 2 8 mm/pht, (thm nc nhanh).
Cp III: 0,5 2 mm/pht, (thm nc trung bnh).
Cp IV: 0,5 mm/pht, (thm nc km).
77

Kh nng cha nc ca t (% trng lng t kh)

Cp I: > 40 %, rt tt.
Cp II: 30 40 %, tt.
Cp III: 2 30 %, trung bnh.
Cp IV: < 20 %, km.
Hm lng mn trong t (% theo trng lng kh kit)
Hm lng mn trong t l mt ch tiu nh gi ph ca t i ni kh quan
trng.
Bng 14: nh gi hm lng mn trong t lm nghip

(% theo trng lng kh kit)

Cc loi t
Cp

Mc

t mn vng
trn ni

t vng trn
mc ma kim
v trung tnh

Cc loi t khc

> 10 %

>8%

>5%

Rt giu mn

II

Giu mn

5 10 %

58%

35%

III

Hm lng mn trung bnh

35%

35%

23%

IV

Ngho mn

<3%

<3%

<2%

Ngun: nh Sm - Nguyn Ngc Bnh. Vin KHLN 2000

Hm lng cc cht khong dinh dng
Hm lng m trong t:
Bng 15: Hm lng N tng s v N thu phn
N tng s (%)

N thu phn (Mg/100 g)

Cp

Mc

Phng php phn tch

Kjeldahl

Phng php phn tch

Kononooa Tiurin

Giu

> 0,20

>8

II

Kh

0,15 0,20

68

III

Trung bnh

0,10 0,15

46
78

N tng s (%)

N thu phn (Mg/100 g)

Cp

Mc

Phng php phn tch

Kjeldahl

Phng php phn tch

Kononooa Tiurin

IV

Ngho

0,05 0,10

2,5 4

Rt ngho

< 0,05

< 2,5

Ngun: nh Sm, Nguyn Ngc Bnh, 2000

Hm lng m d tiu (p.p.m)
m NO3- (ppm)

m NH4+ (ppm)

Cp I: > 20 giu.

Cp I: > 12 giu.

Cp II: 10 20 kh.

Cp II: 9 12 trung bnh.

Cp III: 5 10 trung bnh.

Cp III: < 9 Ngho.

Cp IV: < 5 ngho.

Hm lng P2O5 trong t
Hm lng P2O5 tng s trong t %
[Phng php Lorentz]

Hm lng P2O5 d tiu trong t

(mg/100g)
[Phng php Kirsanp]

Cp I: > 0,15 %, giu

Cp I: > 5,0, rt giu.

Cp II: 0,10 15 %, kh.

Cp II: 4,0 5,0 giu.

Cp III: 0,05 1,10 %, trung bnh.

Cp III: 3,0 4,0 trung bnh.

Cp IV: < 0,05 %, ngho

Cp IV: 1,5 3,0 ngho.

Cp V: < 1,5 rt ngho.

Hm lng K2O trong t

Hm lng K2O tng s (%) trong
t
(phng php Barbier Morgan)

Hm lng K2O d tiu trong t

(mg/100g)
[Phng php Kirsanp]
79

Cp I: > 0,25 %, giu

Cp I: > 14, rt giu.

Cp II: 0,15 0,25 %, kh.

Cp II: 8 14, giu.

Cp III: 0,10 1,15 %, trung bnh.

Cp III: 4 8, trung bnh.

Cp IV: < 0,10 %, ngho

Cp IV: < 4, ngho.

chua ca t pH(KCL)
Sau y l cc tr s pH biu th cc c im phn ng ca t:
pH < 3:

t chua mnh.

pH = 3 4,5:

t chua mnh.

pH = 4,5 5,5: t chua.

pH = 5,5 6,5: t t chua.
pH = 6,5 7,0: t trung tnh.
pH = 7,0 7,5: t kim yu.
pH = 7,5 8,0: t kim.
pH > 8,0:

t kim mnh.

Hu ht cc cy trng trong lm nghip v nng nghip u sinh trng tt mi

trng t c pH = 5,5 6,5 (t t chua).
Nhn tng qut cc ch tiu nh gi ph ca t i ni:
Chng ta thy quan trng nht l cc c im ca t c quan h n kh nng thm
nc v gi nc, to ra m cn thit trong t, cung cp cho thc vt, nh cc ch
tiu:
1. dc.
2. dy tng t.
3. Thnh phn c gii.
4. xp.
5. Hm lng mn trong t.
6. pH ca t.
Trong thi gian t 1971 n 2005, nh gi tng hp ph t nhin ca t rng
min i ni, chng ta ly cc qun lc thc vt t nhin ch th mc ph khc nhau
ca t rng lm c s a ra cc bin php s dng t trong lm nghip 1 cch hp l, nh
80

sau:
t loi I

IA: t cc trng c chu hn:

t rt xu.

t khng c rng

IB: t cc trng cy bi chu hn

(t trng rng)

IC: t trng cy bi, c cc cy g ti

sinh t nhin, mt < 1000 cy/ha

t xu

t loi II

IIA: t trng c cy bi c nhiu cy g

ti sinh t nhin > 1.000 cy/ha.

t tng i
xu

IIB: Rng non phc hi trn trng cy bi.

t trung bnh.

(t khong nui ti
sinh phc hi rng t
nhin)

IIIA1: Rng t nhin phc hi sau nng

ry.
t loi III
(t c rng t nhin
b tc ng)

IIIA2: Rng t nhin ngho kit (b tc

ng mnh)
IIIB: Rng t nhin t b tc ng, c tr
lng g 200 300 m/ha

t c ph
kh

t tt (c
ph cao)

t loi IV
(Rng t nhin giu
c tr lng g > 400
m/ha) hu nh cha
b tc ng

t rt tt
Rng giu

(c ph rt
cao)

3.3.6. Thoi ho v phc hi ph ca t rng

(1) S thoi ho ph ca t rng
A - Min i ni
Sau khi rng b tc ng mc nng nh khc nhau u c nh hng r rt n s suy
gim ph ca t.
Khi rng t nhin b tc ng t rng giu bin thnh rng ngho kit s lm suy gim
kh nng phng h ca rng. Dng chy kit ngy cng t i.
S tun hon sinh hc v cc cht khong dinh dng din ra gia rng v t ngy
cng ngho nn hn.
c bit nghim trng nu rng b mt i v tr thnh t trng i ni trc, th s thi
81

ho ph ca t s din ra c lit v trm trng hn, biu hin:

Cng xi mn t tr nn gay gt hn. Lng t b ra tri c th ln ti 115 170 tn/ha/nm, vi b dy lp t mt b bo mn mt t 1 1,5 cm/nm.
Hm lng mn v cc cht dinh dng trong t cng mt i mi nm khong 15 20
% khi lng vn c trong t.
L tnh t b thoi ha mnh. Dung trng, xp gim, t mt cu tng, cht, km
thot nc. m ca t tui trng thi quanh nm y cho cy rng tn ti, n trng
thi b kh hn gay gt, thiu nc trm trng cho cy rng, nht l trong ma kh.
Qu trnh ra tri cc cht khong dinh dng v ko st theo dng chy ngy cng
mnh v dng chy trn mt t khong 802 m3 nc/ha/nm khi cn c rng t nhin che
ph, tng ln 4.680 m3 nc/ha/nm, khi mt rng.
Qu trnh hnh thnh tng kt von Fe2O3 + Al2O3 v tng ong, din ra mnh hn, do
t bc hi nc vo khng kh qu mnh v Fe++ v Al+++ t nc ngm a ln, tch t
tng B, to thnh kt von Fe, Al v ong, lm t thoi ho.
B Vng t ngp mn ven bin
S tn ph rng ngp mn ven bin v ang din ra rt gay gt trong nhng nm gn
y, ch yu l ly t lm cc m nui tm nc l. Hu qu l:
Qu trnh phn ho din ra d di trn t ngp mn phn tim tng.
Gim tc trm tch ph sa vng ven bin.
Gim ng k kh nng c nh cc bi bi, kh nng nng cao thnh thc cn thit
ca t.
Quy lut ngp nc triu ven bin trn t ngp mn b o ln.
C Vng t phn
Sau khi rng trm b tn ph s thoi ho ca t phn din ra:
t than bn phn tim tng, tr thnh t phn hot ng mnh v khng cn tng
than bn.
Cng phn ca t tng ln r rt.
Mui phn khng nhng lm nhim mi trng t m cn lm nhim c ngun
nc trong vng.
Hm lng cc c t trong t tng ln ng k vvv
(2) Phc hi ph ca t rng
phc hi v nng cao ph ca t rng, con ng duy nht l cn phi phc hi
82

li cc h sinh thi rng trn 10.602.728 ha t trng i ni trc (Vin QHTKNN 1997) v
ngay trn cc trng thi rng t nhin b tc ng nhiu tr thnh trng thi rng ngho kit,
chng ta cng cn phi p dng cc bin php lm sinh lm giu cc rng t nhin ngho kit
ny.
Sau y l cc bin php phc hi v nng cao ph ca t rng.
A. t min i ni
Khoanh nui ti sinh, phc hi li rng trn cc trng thi t trng sau nng ry v
t trng cy bi, c cao trn t trng i ni trc (y l bin php d lm, u t t, nhng
hiu qu cao).
Lm giu cc trng thi rng t nhin, tr thnh cc trng thi rng c cu trc nhiu
hn v s loi v tng tn (ch : s dng cc loi cy bn a, c gi tr kinh t cao v cho
nhiu sn phm c gi tr kinh t ngoi g).
Trng rng: Trng li rng trn cc i tng rng t nhin ngho kit, cn phi ci
to.
Trng rng trn t trng i ni trc.
Trong cng tc trng rng, c gng trng rng hn loi, ch n cc cy g h u
c kh nng c inh N, nh keo l trm, keo tai tng v keo lai v.v.v u tin p dng
phng thc trng rng theo phng thc Lm Nng kt hp.
B - t ngp mn
m bo ti sinh t nhin ca cc loi rng ngp mn tin phong c nh cc bi bi,
nh rng mm trng, rng mm bin, rng mm en v rng bn chua c thun li nh
nghim cm vic co s, ngao trn cc bi bn long, bt u c rng ngp mn tin phong c
nh bi bi.
Quy hoch khu phng h nghim ngt trn t ngp mn ven bin c b rng t 500
1000 m, nm ngoi cng, tip gip vi bin, bo v din tch rng ngp mn c v trng
thm cc din tch rng ngp mn mi nhm:
-

M rng nhanh din tch t ngp mn ra bin.

Nng cao thnh thc ca t c nh bi bi.

Nng cao hm lng cht hu c v cc cht khong dinh dng cho t ngp mn.

Trng li rng ngp mn theo phng thc Lm Ng kt hp, 60 % din tch m l

rng ngp mn 40 % din tch l xy dng knh, mng b bao nui tm, cua, c vng
t ngp mn ven bin.
C - t phn
83

Nghim cm vic cht ph rng trm v t tng than bn di rng trm ly t

sn xut nng nghip.
Trng li rng trm trn t phn hot ng mnh, theo cc phng thc sau y:
Trng rng trm qung canh.
Trng rng trm thm canh.
Trng rng trm theo phng thc Lm, Nng, Ng kt hp (Rng trm + la nc +
c nc ngt).
4. Dinh dng t v cy trng
4.1. c im cc cht dinh dng a lng v vi lng
4.1.1. Khi nim chung
Cy trng sinh trng v pht trin da vo 3 yu t c bn ; nc, dinh dng khong,
nh sng v thnh phn ccbonic trong khng kh.
Dinh dng khong cho cy trng c phn chia thnh 3 dng: cc cht dinh dng
c bn cy trng s dng vi lng ln v t thng thiu ht. l cc cht m (N) ln
(P) v kali (K);
Cc cht dinh dng th cp m cy trng yu cu vi lng t hn, khng thiu ht
thng xuyn gm c Canxi (Ca), Manh (Mg), lu hunh (S); cc cht vi lng cy trng s
dng vi lng rt t nh Bor (B), ng (Cu),km (Zn), mang-gan (Mn), Molipen
(Mo)Dinh dng khong trong t tn ti di cc dng d tiu, r cy trng c th hp
ph c; dng d tr trong cc khong t c gii phng dn cung cp cho cy trng;
dng kh tiu b c nh li r cy khng c kh nng hp th.
Nhu cu dinh dng khong ca cy trng rt phc tp, ph thuc vo nhiu yu t nh
kh hu, c im t, cc loi cy c th, nhu cu sinh hc ca chng. S cung cp dinh
dng cho cy trng cn ph thuc vo nguyn tc cc yu t hn ch v d trong nhiu
trng hp l nc, khng phi l yu t dinh dng v vo cn bng dinh dng trong t.
Trong mt s trng hp t c no ba-d cao (hm lng Ca ln) s dn ti s thiu ht
kali, hoc to ra bnh a vng do thiu st.
Cc nghin cu cn cho thy cung cp cc cht dinh dng c bn cho cy trng ch c
mt loi nng sut s thp hn nhiu so vi cung cp kt hp 3 loi NPK. Cung cp dinh
dng cho cy trng cn phi ht sc ch ti cc nhn t sinh thi khc c bit thi v,
thi im gy trng ph hp.
Cc s liu phn tch dinh dng trong t nhiu hay t hon ton cha phn nh c
mc y hoc thiu ht cht no i vi cy trng. i vi cy lm nghip mi
quan h gia dinh dng t v sinh trng ca cy cn phc tp hn v c im ca vng
tiu tun hon sinh hc cung cp dinh dng t cc vt ri rng (cnh , l ). Nhiu din
84

tch t mng lp, ngho dinh dng nhng vn gp nhng rng t nhin pht trin tt hoc
cc rng trng khc (thng nha , bch n).
4.1.2. Cc cht dinh dng a lng ch yu
m (N): m trong t ch yu l m hu c hnh thnh t qu trnh tng hp cht
mn t thm ri ca rng (cnh, l ).m tng hp c t khng kh l rt nh. m hu
c qua qu trnh khong ho s cung cp cho cy trng di dng amn (NH4), nitrit (NO2 ),
nitrat (NO3) Nitrat l dng m khong cy trng s dng ch yu.Trong t nhit i m
lun l yu t thiu ht. i vi t rng hm lng m trong t ph thuc rt nhiu vo
cc kiu thm thc vt ngoi cc yu t khc nh loi t, cao so mt binCc kiu thm
thc vt, iu kin kh hu khc nhau.dn n qu trnh tch lu, phn gii hu c, cht
mn khc nhau, do vy lng m tng s, d tiu trong t cng khc bit. Di y gii
thiu s liu trung bnh v hm lng hu c v m tng s trong t rng trong cc iu
kin khc nhau: (Ngun: nh Sm,1990 ).
Bng 16. Hm lng hu c v m tng s trong t
T MN TRN NI (T VNG ALT :1800-1900m )
RNG L RNG THNG XANH.
dy tng t

0-10 cm

10-30 cm

30-50 cm

50-100cm

Hm lng hu c (%)

24

10.5

1.91

D tr hu c (T/ha ).

504

220.5

124.1

Hm lng m tng s (% )

0.66

0.29

0.1

D tr m TS (T/ha )

13.86

6.09

6.5

RNG L KIM
Hm lng hu c (%)

9.0

2.2

0.57

0.42

D tr hu c (T/ha)

63

41.4

12.0

27.3

m tng s (% )

0.28

0.07

0.03

D tr m TS (T/ha)

1.96

1.31

0.63

t mn vng trn phn xut chua (1000-1700m)

Rng l kim
Hm lng hu c (%)

9.1

4.59

2.08

0.96

D tr hu c (T/ha)

63.1

86.3

43.7

62.4

m tng s (% )

0.258

0.15

0.083

0.049
85

D tr m TS (T/ha)

1.81

2.82

1.74

3.18

Rng l rng thng xanh .

Hm lng hu c (%)

8.5

5.5

3.05

2.8

D tr hu c (T/ha)

59.7

92.4

51.2

182.0

m tng s (% )

0.407

0.31

0.166

D tr m TS (T/ha)

2.86

5.21

2.79

1.39

C v cy bi
Hm lng hu c (%)

8.56

4.15

2.75

m tng s (% )

0.284

0.149

0.086

t vng trn phn xut chua (500-1000m)

Rng l rng thng xanh
Hm lng hu c (%)

5.9

3.7

2.02

1.23

m tng s (% )

0.281

0.184

0.123

0.111

i trc, c
Hm lng hu c (%)

2.86

1.5

1.1

0.79

m tng s (% )

0.143

0.104

0.07

0.06

1.24

0.83

Rng l kim
Hm lng hu c (%)
m tng s (% )

4.6

1.75

0.198

0.132

t trn Ba dan

0.08

0.07

(500-1000m)

Rng l rng thng xanh

Hm lng hu c (%)
m tng s (%)

7.9

4.2

2.73

1.82

0.336

0.182

0.118

0.092

Rng l kim
Hm lng hu c (%)

5.79

2.49

1.50

1.07

m tng s (%)

0.22

0.116

0.077

0.053

t trng, c
Hm lng hu c (%)
m tng s (%)

4.16

2,52

1.82

1.3

0.167

0.122

0.102

86

t vng trn bin cht (< 500m )

Rng l rng thng xanh .
Hm lng hu c (%)

4.43

2.23

1.61

1.11

m tng s (%)

0.232

0.138

0.106

0.087

i trc, c
Hm lng hu c (%)

2.47

1.08

0.86

0.86

m tng s (%)

0.126

0.108

0.100

0.090

t trn mc ma kim (Ba dan) < 500m

Rng l rng thng xanh
Hm lng hu c (%)

5.71

2.99

1.86

1.32

m tng s (%)

0.292

0.158

0.111

0.103

t vng trn mc ma axit ( <500m)

Rng l rng thng xanh.
Hm lng hu c (%)
m tng s (%)

3.06

1.84

1.37

1.1

0.162

0.102

0.087

0.06

t trng, c
Hm lng h u c (%)
m tng s (%)

1.43

0.83

0.086

0.066

0.72

0.06

0.06

0.043

t trn vi (<500m)
Rng l rng
Hm lng hu c (%)

4.95

3.29

1.88

0.81

m tng s (%)

0.32

0.228

0.173

0.116

t xm trn ph sa c v granit ( <500m )

Rng th sinh v rng khp
Hm lng hu c (%)
m tng s (%)

1.63

0.84

0.52

0.35

0.076

0.045

0.042

0.038

(Ngun: nh Sm, 1990)

T cc bng trn c th rt ra nhng nhn xt ch yu sau: Dinh dng m trong t
ph thuc vo hm lng tich lu hu c. Lng hu c trong t li ph thuc vo nhiu
87

yu t trc ht vo c im kh hu (ai cao), m hnh thnh t, thm thc vt che ph.

Mi quan h gia dinh dng m v rng l mi tng tc 2 chiu da trn chu trnh ca
vng tiu tun hc sinh hc. m c hnh thnh t sn phm tng hp ,phn gii cht cht
hu c t rng v ngc li li trc tip cung cp cho cy rng.
cc ai cao lng tch lu hu c kh ln nn lng m kh cao, tng mt c th t
ti 9-24% tng ng lng m l 0.3-0.66%. nhng tng su 30-50 cm lng hu c vn
cn t ti 2-3%. Cc ai thp hn (500-1000m), lng hu c di rng tng mt t 4.56% vi hm lng m 0.22-0.33%, di 500m lng hu c gim xung cn 3-4%,
lng m tng s l 0.16-0.23%.
Trong cng mt ai cao, lng h c, lng m tch lu tng mt (khng k thm
mc) di rng l rng cao hn di rng l kim. Cng cng iu kin nh vy tch lu hu
c v m di rng trrn t pht trin trn kim, bad, vi, bin cht .. . thng cao
hn trn phn xut chua,v ct. ng ch l t di rng t nhin pht trin trn Ba
dan c hm lng hu c v m kh cao: Di ai cao 400-500m hm lng hu c, m
trung bnh t tng ng 5.7 % v 0.292 %, c nhng phu din t ti 8-9% hm lng mn
v 0.35 % hm lng m.
Mt iu ng ch l t trng c c, cy bi phn b trn cc ai cao (trn 1000m)
hm lng hu c v m trong t vn cn cao , t ti 4-8% hu c, 0.167-0.284% m.
cc ai thp (<500m), lng hu c v m gim r rt trong t khng c rng vi 1.4-2.4
% hu c v 0.083 -0.126% m.
Lng m d tiu cung cp cho cy trng c biu hin qua hm lng m thu
phn, qu trnh amn ho, nitrat ho. Nghin cu ca nh Sm (1990) cho kt qu nh
sau (Bng 17).

Bng 17: Hm lng m thu phn trong t di rng t nhin

Loi t

su (cm)

m tng s
(% )

t trn ba
dan

t vng
trn granit

m thu phn % so m tng

(mg/100 g t)
s

0-10

0.37

31.8

10-20

0.19

23.1

12

45-55

0.11

14.9

13

0-10

0.15

18.8

12

10-20

0.10

15.0

15
88

Loi t

su (cm)

m tng s
(% )

t vng
trn g-nai
t nu tm
trn phin st

t nu tm
trn sa thch

m thu phn % so m tng

(mg/100 g t)
s

0-10

0.32

28.0

10-20

0.19

22.6

12

0-10

0.40

11.0

2.7

10-20

0.21

7.5

3.6

30-40

0.18

6.3

3.5

0-10

0.15

9.4

6.0

20-30

0.06

6.0

10.0

Ngun: nh Sm, 1990

T bng trn cho thy lng m thu phn ph thuc vo cc loi t. Hm lng
bin ng t 6 ti 31 mg /100 g t. So vi t vng n i lng m thu phn cao hn rt
nhiu ( Lin x c theo Chi-u-rin nu lng m thu phn t trn 6 mg/100g t l t
m cung cp cho cy trng), trung bnh chim 8-12% lng m tng s. iu kin nhit
i nh nc ta t lun thiu m nn tiu chun khng ph hp.
Nghin cu qu trnh amn ho v nitrat ho cho thy:
.- Qa trnh amn ho din ra u th t rng trong iu kin t hu ht l chua,qu
trnh nitrat ho din ra trn t c phn ng trung tnh ch yu trn t en, mt s t vi,
t nu tm, t bn kh hn.
- Cng amn ho hay nitrat ho c tnh bng hiu s gia lng amn hay nitrat
chuyn ho ra trong iu kin gi t ti u v nhit v m (27-30o, t m) khong
15, 30 ,45 ngy vi hm lng ca chng c ban u. Cng amn ho t pht trin
trn ba dan di rng t nhin c th t 20.7 mg/100g t vi hm lng m tng s
0.36%, gim mnh trn t vng trn g- nai di rng trng 8mg /100g t (m tng s
:0.16%), thp hn na trn t xm thoi ho ch c 1.2-1.6 mg/100g t v t rt ngho m
(0.077%).Trn ai cao ( 1500-1700m) t di rng thng 3 l cng amn ho b km
hm ,ch t 3.6 mg/100g vi hm lng m kh cao (0.316 %) trong khi di rng l rng
u th h gi cng amn t ti 25.2 mg (hm lng m rt cao :0.81%)
Qu trnh amn ho din ra rt nhanh, sau 15 ngy cng t cao nht, gim nhanh
sau 30 ngy. Do vy u ma ma cn trng rng sm c th hp ph m chuyn ho
dng d tiu. Lng amn gii phng chim 4-10%.
89

Qa trnh nitrat ho trn t c phn ng trung tnh din ra kh chm.Cng nitrat

ho t 20.6 mg/100g t sau 15 ngy, sau 30 ngy t 30.8 mg vi hm lng m tng s l
0.38% di rng trng. Mt th nghim khc thu c kt qu sau 15 ngy cng nitrat
t 5.3 mg/100g t nhng sau 45 ngy t ti 13.9 mg .
Tm li i vi t rng dinh dng m ch yu di dng m amn. Cng
amn ho din ra kh nhanh.Cng nitrat din ra chm v t t.
Xem xt qa trnh amn ho di cc trng thi bin i thc vt khc nhau cho ta mt
kt qu rt ng ch . V d t di rng t nhin cha tc ng trn t ba dan cng
amn ho t 20.7 mg/100g t, sau khi khai thc chn gim xung cn 12-13 mg, trn t
trng i trc qu trnh amn ho b km hm mnh, cng gim ti khng hoc khng
ng k (0-2.4 mg /100g) mc d hm lng m trong t vn cn cao (0.20-0.32%). Nh
vy ngay trong iu kin ti u v nhit v m t qu trnh amn ho hu nh khng
thay i. Lng amn ban u khi th nghim ch t 6-7 mg/100g t. R rng l s thoi
hoi t cng km theo s km hm qu trnh amon ho cung cp m d tiu cho cy trng.
Phospho (P): Trong t ln tn ti di dng khong v hu c. Hm lng ln tng
s cao trong mt s t pht trin trn vi (0.10-0.20 %), trn ba dan (0.20-0.40 %), t
en nhit i, cc nhm khc bin ng 0.03-0.08%. Tuy hm lng P trong t t hn
nhiu so vi m nhng vn l yu t dinh dng c bn v thiu ln s nh hng ti pht
trin h r cy trng, nh hng trc tip ti sinh trng ca cy.
t nhit i lun thiu ln mnh v b gi cht do ion nhm, st v trong mi trng
axit. Ln khong cung cp hu ch t phong ho gc apatit. Cn li a s ln cung cp cho
cy t khong ho cht hu c v mn. Gii quyt vn c nh ln trong iu kin t nhit
i giu st, nhm, t chua mnh l mt vic nan gin, khng d dng.
Bn vi l mt bin php t hu hiu v lu di cn dn ti ra tri dinh dng. Do vy
to cho t c ngun hu c tt s m bo cung cp ln iu ho cho cy trng v 3 l do
sau: ln d tiu c gii phng trong qu trnh khong ho mn, ln hu c t b c nh, axit
hu c c kh nng ho tan mt s ln c nh. Do vy trong t rng ln d tiu ch yu gi
tng mt c cha lp hu c v mn. Cc phng php phn tch ln d tiu trong t ch
yu cho ta mt khi nim so snh, nh gi hm lng tng i ca chng. Cc kt qu phn
tch thu c khc nhau cho mi phng php. Ba phng php thng dng l phng php
Bray, Olsen, Troyg. Trong lm nghip cn dng phng php Onien (dung dch chit 0.1 N
H2SO4).
Cc cy g mm nh cc loi thng nhit i sinh trng km do t thiu ln.To cy
con trong vn m lm nghip lun phi bn thm super ln to iu kin cho h r pht
trin.Trn t nu badan, ln b gi cht rt mnh, nu bn phn ho hc ch c th nng
ln d tiu ln tm thi trong khi bn phn xanh c th duy tr mc ln cn thit cho c nm
90

(Nguyn T Sim, Lng c Loan 1987).

Kali (K): Kali trong t cha lng ln hn ln. S phn b kali trong t ph thuc
vo c im keo khong v hm lng st. t tng i giu kali l t pht trin trn
thch anh, granit,ryolit, lng kali tng s t 1,82 %.
t trn badan, t bc mu, t ct , t phn kh ngho kali. t trn ba dan giu st
nhng lng kali ch t 0,38%. t bc mu, t ct mc d lng kali trong st cao nhng
lng kali tng s thp (0,26-0,28% ) v ion kali b nht trong mng li tinh th ca keo st,
hn na cc t ny hm lng st cng thp. Kali cung cp cho cy trng di dng trao i
K+, d tiu. N c gii phng ra t phong ho khong fenpat, mica, mt phn t khong
ho cht hu c hay t tro t.
Nhn chung t Vit nam a s c qu trnh phong ho mnh, silicat b ph hu nn
lng kali cung cp dinh dng cho cy trng tng i thp. Kali cn cho s pht trin b
r, cy cng cp, c bit rt cn cho cc cy cho qu, ht trong lm nghip nh trm, gi n
qu, tru , tho qu, hi
Canxi (Ca)v manh (Mg) .Cc t Vit nam u c hm lng CaO khng cao
loi tr t cacbonat. Do qu trnh ra tri mnh m kim nn ngay c t pht trin trn
vi t vn chua, hm lng canxi vn thp. Cc t chua c t l CaO thng < 0,5%. t
bc mu t l canxi rt thp (0,04%).
Canxi v manh cy trng hp th di dng cation. Nhn chung hm lng Ca, Mg
trao i t vng i ni thp hn t ng bng. Lng Ca trao i thng cao hn lng
Mg trao i. t cn rng Ca, Mg trao i t 5-6 ll/100gt, t b xi mn ch cn 1-2
ll/100g. Hm lng Ca, Mg cao hn trn t phin thch tm, t nu vng bn kh hn, t
en, t ngp mn.
Lu hunh (S). Tr t mn, t phn, cc loi t khc u thiu lu hunh. S tng
s thng di 0,01 % tc l di ngng ngho. t phn, t dc t trn vi giu lu
hunh (0,14-0,17%), t ct bin, t nu trn badan, vng trn phin st, t trn
vi, nu vng trn ph sa c u rt ngho S (di 0,05%). Du hiu thiu S thng pht hin
thy nhm cy h u v vn l cy ly i nhiu S (Thi Phin 1992 ). Bn phn c cha S
(sunfat m, sunfat ln) lm tng nng sut lc, tng, ng trn t ct, bc mu. Nhiu tc
gi cn cho rng bn nh k sunfat m thay sunfat ln, ur, tecmo photphat s khc phc
hin tng thiu S i vi c ph trng trn t badan.
4.1.3. Cc cht vi lng
Cc nghin cu v vi lng trong t cn rt hn ch, c bit trong lnh vc lm
nghip. Cc tc gi c nhiu nghin cu ni dung ny l Fridland V.M (1962),V Cao Thi
(1977), Phm nh Thi (1983 ) Kt qu cho thy :
91

-Mangan (Mn): T l Mn bin ng 0.01-0.03%,c tr s cao t feralit mn trn ni,

t nu trn vi, badan. Hm lng mangan d tiu Mn+2 trong khong < 1mg/100g t
(t bc mu, t phn) ti 4mg/100g (t pht trin trn vi, badan).
- Coban (Co) rt thiu trong t Vit nam (0,001-0,01%).
- Km (Zn): Kh cao trong t (0,01-0,03%) c bit tng t mt. Tuy nhin km d
tiu kh thp, trung bnh 0,8 ppm tr t ph sa nn hiu lc bn km r v ph bin vi
nhiu cy nng nghip.V d bn kt hp km v Bo c tc dng tng nng sut i vi ch
Ph h.
- ng c mt trong tt c cc t, t l trung bnh 0,002%. t xm bc mu, t phn
c t l ng thp nht. Ni c thm thc vt tt ng tng s c xu hng cao hn. ng
diu tiu bin ng rt mnh.
- Bo c hm lng rt thp trong cc loi t. Hm lng Bo d tiu ch khong 0,1 0,5ppm. Hiu lc Bo i vi cy h u, cy n qu (vi thiu) biu hin r nht..
- Molipen (Mo): l nguyn t rt t trong t Vit nam, bin ng t 1-4ppm. Hm
lng tng s ln nht pht hin t phn, thp nht t bc mu. Mo d tiu li thp hn
ti 10 ln Mo tng s. Do vy bn b sung Mo cho cy trng nng nghip l cn thit (cc
cy cy h u).
4.2. Dinh dng khong i vi mt s cy trng rng ch yu
Vic nghin cu nhu cu dinh dng khong v nc cho cc cy trng rng rt hn
ch v khng ng b, mi thc hin mt s cy con vn m, ch yu l thng nha.
Xc nh nhu cu dinh dng khong c th thng qua phn tch chn on l nhng cc
nghin cu ny cng cn rt t i. Cch tip cn ph bin xc nh nhu cu dinh dng
khong l nghin cu c im t di cc rng t nhin, rng trng tt, xu khc nhau
phn tch, so snh. Ngoi ra c th d p dng trong thc tin thng s dng cc trng
thi thc vt lm ch th ph t.
Di y gii thiu mt s kt qu nghin cu v lnh vc ny.
a. Cy B (Styrax tonkinensis ).
Hong Xun T l tc gi i su nghin cu c im t di rng t nhin v rng
trng B . Bng sau gii thiu kt qu phn tch t vi cc cht dinh dng ch yu N,
P,K. Ca, Mg.
Bng 18: Cc cht dinh dng ch yu di rng B

Phu din

su
(cm )

Mn
(% )

m
(% )

Ca + Mg
P205 d
K20 d
trao i
tiu
tiu
(ldl/100g ) (mg/100g) (mg/100g)
92

Phu din

B t nhin 12 tui
xen na (phin mica )
B t nhin 12 tui
xen na (cui kt)
B t nhin 14 tui
xen vu ( gnai )
B t nhin 12 tui
xen giang, na (Ph sa
c )
B trng 2 tui, tt
(cui kt )

P205 d
Ca + Mg
K20 d
trao i
tiu
tiu
(ldl/100g ) (mg/100g) (mg/100g)

su
(cm )

Mn
(% )

0-5

4.9

0.260

0.86

0.73

23.8

20-25

2.8

0.103

0.39

0.31

17.5

0-5

4.7

0.198

0.54

0.30

19.9

15-20

2.6

0.106

0.39

0.10

13.6

0-5

4.5

0.160

1.50

0.50

26.5

15-20

1.9

0.110

1.20

0.10

21.1

0-5

5.8

0.210

0.85

0.60

12.5

10-15

3.3

0.170

0.36

0.10

11.5

0-5

4.7

0.240

1.70

0.40

12.5

15-20

2.6

0.150

0.60

0.30

11.5

(% )

Ngun: Hong Xun T, 1979

Ln d tiu phn tch theo Kicxanov

Qua bng trn c th nhn thy b c nhu cu dinh dng v m l kh vi hm
lng trong t tng mt a phn l t 0,200 % tr ln (0,260%) ngha l t giu m vi
hm lng hu c trong t kh giu bin ng 4,5-5,8%. Lng kali d tiu cng kh ln
tu loi t,nhm t trn phin mica , gnai hm lng khong 20-26 mg/100g t, nhm
t trn ph sa c, cui kt l 12,5 mg/100g t. Lng Ca, Mg trao i khng ln, bin ng
1.0-1.5 ldl/100g t nhng cng xp vo loi t rng c lng Ca, Mg trao i trung bnh.
Lng ln d tiu thp v t ngho ln. Da vo cc yu cu ca rng B U ban khoa
hc v k thut nh nc (1979) hnh thnh tiu chun nh nc TCVN-3131-79 v iu
kin t ai v kh hu trng rng B da trn dy tng t v thoi ca t ly
thc vt lm ch th.
Kt qu nghin cu cho thy B d c th trng trn nhiu loi t feralit vng i v
ni thp min Bc tr t trn vi, t thot nc km hoc mng lp, xng xu.Tuy
nhin B l cy a m, tng t dy. t trn ct ,granit th cho t nh u t thch hp
b. Thng nha (Pinus Merkusii)
Trng Th Tho 1989 nghin cu nh hng ca dinh dng NPK n cht lng
93

cy con thng nha. Tc gi th nghim trong mi trng ct tinh cho thy cy m thiu
bt k mt trong ba nguyn t N, P, K u b cht 100% vo cui thng tui th 6. giai
on t 6- 12 thng tui cy m vn c nhu cu v N, P nhng liu lng ch bng mt na
so vi 6 thng u v khng c nhu cu v K.
Cc nghin cu nhu cu dinh dng khong cu cy thng nha th nghim trong ct
tinh, trng cy trong chu v vn m c kt lun nh sau:

Nhu cu dinh dng N, P, K ca cy m 1 nm tui

- Qu tnh sinh trng ca cy m tri qua 2 giai on:
1. Xut hin l tht, r bc hai cng vi nm cng sinh r t thng tui th 3, tng
trng nhanh tch lu cht hu c ca c quan mi ny vo thng tui th 5.
2. Tng nhanh sinh khi r, thn, l v pht trin mnh ng knh thn bt u
t thng tui th 6
- Cy m thng nha c nhu cu dinh dng
1.

Kali vo thng tui th 3

2.

Photpho vo thng tui th 3 v th 8

3.

Nit vo thng tui th 5 v th 8

Bn phn khong t l N: P: K l 40: 80: 40 kg/ha thch hp vi cy m thng nha

1 nm tui (vi t c thnh phn l ho tnh ph hp)
Thng nha m c nhu cu dinh dng NPK trong liu lng rt thp:
- th nghim ng rung l 1(NPK) = N40P80K40 kg/ha (tng ng
o,006%(NH4)2SO4; 0,018% supe ln v 0,0025 K2SO4 tnh theo trng lng rut bu m
hoc vi 0,05%N; 0,1% P2O5 v 0,05% K2O dung dch ti theo 4l/m2 din tch bu cy xp
xt nhau) trn nn t bu m ph hp.
- th nghim trong chu tu theo cc loi t 1/2 n 4 (NPK).
- mi trng ct tinh l 1/4- 1/2 (NPK) (dung dch dinh dng Prienit nikov =
1(NPK).

Cc nhn t dinh dng N, P, K ca mi trng c quan h tc ng n cy m nh

sau:
1. giai on di 8 thng tui c hin tng i khng ion gia N v P, gia P
v N (tng dn liu lng N trong phn khong t 0- 20- 60k/ha t l % P trong l gim
dn t 31, 21- 22, 55- 9, 28%; tng dn liu lng P trong phn khong t 0- 80120kg/ha t l % N trong l gim dn t 78, 54- 73, 86- 70, 14%).
2.

Trong quan h ngc chiu nhau: T l 5N trong l tng khi t l K2O trong l
94

gim v ngc li.

3. Khi liu lng phn khong t 1- 16 (NPK) mc pht trin nm cng sinh
gim dn t rt nhiu n trung bnh, t.
Nguyn Xun Qut v cng tc vin nm 1985 nghin cu yu cu cht lng cy
con v hn hp rut bu ng cy thng nha trng rng.
- Tc gi a ra 4 c im v mi trng v yu cu dinh dng ca cy con thng
nha tui vn m l: thnh phnc c gii, mn, chua v ln ca hn hp rut bu
c nghin cu, trong chua v ln l hai ch tiu quan trng nht quyt nh cht
lng cy con vi gi tr pHKCl= 4- 4,5 v P2O5 d tiu = 1,5- 1,8mg/100g t l thch hp
nht. Hm lng st vt l t 25- 35% v mn 1,5- 3,5% cng l ch tiu quan trng v c
quan h cht ch vi nhau, nu nh st vt l thp hoc cao qu th ch phi tng hm lng
mn to c mi trng thch hp cho cy con pht trin.
Bng 19: Tm tt tiu chun yu cu cht lng rut bu
Cc ch tiu

Tr s

St vt l (% kh kit)

25- 35

pHKCl

4- 4,5

Ln d tiu (mgP2O5/100g t)

1,5- 1,8

Mn

1,5- 3,5

Ghi ch
Ht b hn 0,01mm

Ngun: Nguyn Xun Qut, 1985

- Tiu chun yu cu cht lng ca hn hp rut bu cng c B Lm nghip
ban hnh vi nhng quy nh v iu kin p dng, mc ch v phm vi p dng tiu chun,
nhng ch tiu nh lng v phm cht v yu cu cht lng, kch c v cht liu v bu.
Ng nh Qu 1987 tin hnh nghin cu c im ca t di rng thng nha t
nhin cho thy, thng nha phn b tp trung trn hai nhm t phong ho t hai loi m:
-

Nhm macma kim: Bazan

Nhm chua: + Macma chua, granit, riolit, axit

+ Trm tch chua: sa thch, phin thch st, phn sa thch

* c im t rng thng nha pht trin tt:

Thng k nhiu lm phn thng 5 vng khc nhau (Mc Chu, Qung Ninh, Qung
Bnh, Ngh Tnh v Lm ng) c cao 800m vng xa bin v 100m vng ven bin vi cc
95

c tui 20- 30, thy rng tng trng hng nm trung bnh t v ng knh 0,7- 1cm, chiu
cao 0,5- 0,8m. Qua m t hnh thi v kt qu phn tch bng cho thy:
- t c dy trn 80cm c th thy tng kt cng su, t l kt von 5- 20%,
dung trng di 1 v xp tng 0- 40cm t 55- 65%.
- Thnh phn c gii vi m chua, t l cp ht st (< 0,001mm hay 0,002mm)
khng cao tng mt, trung bnh t 10- 15%, tng di 20-30%. Trn t granit ht mn
hay phin thch st cp ht (0,05- 0,02mm) chim 30- 40%.
- V ch nc: m t tng i kh, cao hn m cy ho ngay trong ma kh
hn.
- chua t: t di dng ny u c phn ng chua pHKCl = 4 - 4,5, chua thu
phn kh do mn cao, hm lng Al3+ thp.
- Ch dinh dng trong t: ch yu l mn m. Lng mn t trung bnh n kh
(3- 4%), N thp do ph hp t l C/N= 10- 15. iu chng minh trong vng sinh
trng ca thng nha kh hu nng m v ma nhiu nn qu trnh khong ho nhanh. Hm
lng CaMg2+ thp dn n bo ho baz khng cao, hm lng P2O5 trung bnh v K2O
kh trn 10mg/100g t.
- Tm li t rng thng sinh trng tt c c tnh chung l t chua nh n trung
bnh, thot nc tt, mn v K2O d tiu kh. S thiu ht v CaMg v P2O5 s c b p
bng lng thm mc trong t.
- Nm cng sinh xut hin nhiu tng t 0- 20. Mc d hm lng st ln nhng t
khng b v c cu trc v thot nc tt. Do c hm lng st cao nn m cy ho ln v
mc nc ngm thp nn d gy ra hin tng thiu nc vo ma kh nhng vi lng ma
cao, t m nn mu thun khng tr nn gay gt. Quan st thm thc b pht trin di
rng mang mt s tnh cht ch th kh r nt l lp t gut, sim mua, thu tu sinh trng tt

* c im t rng thng nha sinh trng km:

Qua cc o m tng trng loi rng 20- 30 tui, bnh qun nm v ng knh ch
t 0,3- 0,4cm, v chiu cao 0,3- 0,4m. l nhng lm phn sinh trng pht trin trn t
bazan nng cn v m chua, c tng t mt b thoi ho mnh ch c lp t mt t 05cm l xp n hi xp, k tip l hi cht v cht. c bit c tng kt cng su 2040cm, t l kt von cao 40- 70%. Mt s phu din gp ngay hin tng gly gn mt t,
mn t, cht dinh dng ngho (Tn Rai, Bo Lc trn bazan). Yn Chu (Sn La), rng
merkusii rt xu trn m Riolit mu xm nu, t c t l ln cao trn 40%. Kt qu
phn tch cho thy t c pHKCl= 5- 6 trong sut cc tng ca phu din. Ngoi ra hm lng
Ca v Mg rt cao. iu ny chng t yu t pH lin quan n hm lng Ca v Mg, c quan
h cht ch vi dinh trng ca rng thng.
96

Bng 20: Cc cht dinh dng ch yu trong t di rng thng nha t nhin tt v xu
a im
m

su

PHKCl

(cm)

Mn

Ca2+, Mg2+

P2O5

K2O

(%)

(%)

(me/100g t)

(mg/100g t)

(mg/100g t)

cao (m)
Sinh trng
Di Linh

0- 20

5,00

7,10

0,25

3,85

27,3

Bazan

20- 40

4,30

4,24,

0,20

1,02

23,8

850

40- 60

4,30

1,04

0,12

0,62

11,9

Bo Lc

0- 20

4,00

4,98

0,17

< 0,10

11,4

Bazan

20- 40

4,20

1,49

0,07

< 0,10

9,4

Mc Chu

0- 10

4,03

2,61

0,08

2,19

0,80

15,5

Sa thch

10- 20

4,05

0,33

0,04

1,37

0,40

14,5

800

20- 40

4,00

0,30

0,03

1,03

0,10

11,2

0- 10

5,60

3,60

0,13

19,80

0,40

12,6

Tt

800
TB

TB
Yn Chu

97

Rhiolit

10- 20

5,60

2,50

0,11

18,73

0,20

10,4

700

20- 40

5,50

1,30

0,07

14,79

0,10

9,6

Xu
Ngun: Ng nh Qu, 1990

98

c. Thng ba l (Pinus Kesiya)

Ng nh Qu 1990 nghin cu cc c im t di rng thng ba l t nhin
cho thy rng thng ba l t nhin thun loi phn b ch yu trn cc loi t feralit yu mu
vng hay vng trn macma axit (granit, axit), bin cht (phin thch mica),
macma kim (bazan) v mt phn trn sa thch, phn sa
-

c trng ch yu ni thng ba l sinh trng trung bnh v tt l:

1. t c dy khng ln (thng < 2m) tr bazan.

2. t c mu vng hay vng trn macma axit hay nu hoch nu vng trn
nn baz.
3. t kh xp > 60%, dung trng 0,7- 0,9%, kh nng thot hi nc kh (trn
30- 40%).
4. Mt t thng tn ti lp thm mc dy trung bnh (2- 5cm) lp mn dy (1020cm) chng t qu trnh khong ho yu v ngho m trong mn.
5. Cc cht dinh dng khc (Ca2+, Mg2+, P2O5) nhn chung ngho v thiu ht
vi cy.
- Ni thng ba l sinh trng km ch yu trn vng t phin thch st vi c tnh
thot nc km (kh nng thot nc 10- 20%), hoc phin thch mica nm trong vng tng
i m t (Ty, Ty Bc Lt). Trn t bazan b thoi ho c tng t sn xut di
50cm sinh trng thng ba l b hn ch nhiu.
- Kt qu phn tch l, ho hc bng 21 cho thy.
Bng 21: Cc cht dinh dng ch yu trong t di rng thng ba l t nhin
a im
m
cao (m)

su
(cm)

PHKCl

Mn

Ca2+, Mg2+

P2O5

(%)

(%)

(me/100g t)

(mg/100g t)

Cha Tu

0- 20

3,8

14,8

0,30

0,8

1,5

Granit

20- 40

4,0

6,5

0,16

0,4

1,0

1.500

40- 60

3,8

1,0

0,03

0,2

Bo Sn T

0- 20

4,3

11,0

0,29

0,8

axit

20- 30

4,6

4,4

0,14

0,2

1.400

40- 60

4,7

1,2

0,03

0,1

119

a im
m
cao (m)

su
(cm)

PHKCl

Mn

Ca2+, Mg2+

P2O5

(%)

(%)

(me/100g t)

(mg/100g t)

H Tin

0- 10

4,0

7,0

0,33

0,9

2,7

Basalt

10- 20

4,0

5,0

0,22

1,3

2,1

1.400

20- 30

4,0

2,4

0,12

0,6

1,4

40- 60

4,1

2,0

0,11

0,5

1,4

Xun Th

0- 20

3,8

5,7

0,10

1,2

1,5

Schiste

20- 20

3,6

1,3

0,06

0,7

1,0

1.450

40- 60

3,7

1,3

0,06

0,9

0,5

Ngun: Ng nh Qu, 1990

120

d. Tre lung
Kt qu nghin cu ca Nguyn Ngc Bnh v t trng rng tre lung 1985 cho thy:
- Tre lung c yu cu cao v iu kin t ai, trng rng tre lung cn t tt, tng i
giu mn, m v kali. t c thnh phn c gii t st pha trung bnh n st. t c xp
tt (50%), kh nng thm nc ca t cao, thot nc nhanh, khng b ng nc. Tng t
dy khng c hoc t ln v kt von.
- t thuc loi feralit vng i, c cao trn mt bin 300m, vi dc 10- 200.
t di rng g + tre na t nhin ngho kit, cn ci to rng bng trng rng tre lung l
thch hp.
- Trn t xu, cng c th trng tre lung, nhng phi u t khu lm t v bn y
phn hu c phn khong hng nm vi khi lng tng i ln.
Tuy nhin phng thc trng rng khc nhau nh hng r rt n tnh cht v ph
t. Vic trng rng tre lung thun loi sau 5 nm trn t c s thay i nh sau.
Bng 22: Cc c im ca t di rng trng tre lung thun loi
Hng mc
theo di

su
ly mu

Trc khi
trng rng

Rng 1
tui (1976)

Rng 2
tui (1977)

Rng 4
tui (1979)

Rng 5
tui (1980)

0- 10

4,60

5,40

5,20

4,50

4,25

10- 20

5,20

5,20

5,60

4,50

4,60

Mn

0- 10

5,78

4,54

4,41

3,24

4,48

(%)

10- 20

2,80

2,94

3,29

2,29

2,94

N tng s
(%)

0- 10

0,31

0,27

0,26

0,24

0,22

10- 20

0,17

0,19

0,18

0,16

0,17

PHH2O

K2O d
tiu (mg/
100g t)

0- 10

8,40

11,00

9,50

8,00

8,50

10- 20

5,50

4,60

5,90

5,00

5,50

St vt l

0- 10

75,50

73,50

72,40

67,20

66,80

<0,01mm

10- 20

84,30

76,60

78,40

77,50

78,00

Ngun: Nguyn Ngc Bnh, 1985

121

 lm gim s suy gim ph t ngi ta tin hnh trng rng tre lung hn loi
vi cc cy g, c bit l cc cy g h u c kh nng c nh m. Kt qu to ra rng
c kt cu hai tng cy:
- Tng 1 (tng cao) l cc loi cy g c tn che 0,3- 0,4.
- Tng 2 (tng cao) l tre lung c tn che 0,8.
Sau nhiu nm kinh doanh to ra rng hn giao tre lung c nng sut n inh v t
b su bnh.
e. Cy bch n Urophylla
T nhng kt qu th nghim ca Nguyn c Minh v Nguyn Thu Hng xc nh
nhu cu dinh dng khong (NPK) v ch nc ca mt s dng keo lai v bch n giai
on vn m v rng non (2000- 2003) cho thy:
- Tt c cc cng thc th nghim N l yu t rt cn cho cy giai on non.
- Trong cc cng thc c s tham gia ca N, cng thc c y c ba nhn t N, P, K
c mc sinh trng cao nht, ri n cng thc NK, NP v N theo th t nh sau: NPK > NK
~ NP > N > P ~ K.
- Bch n Urophylla giai on vn m cc cng thc bn phn ln 2,5% supe ln
c hiu lc tt nht.
- Th nghim v chn on nhu cu dinh dng qua hnh thi cy a ra dc mt s
triu chng bnh thiu dinh dng ca cy biu hin qua hnh thi v mu sc nh sau.
Bng 23: Kt qu quan st hnh thi bch n Urophylla
Cng thc

Hnh thi, mu sc

NP (thiu K)

L xanh non v to, hi xanh thm v hi cng hn so vi cng

thc NPK. Thn mp v nu xanh.

NK (thiu P)

L non c mu ta sm, c m mt trn ca l. L gi th c

mu xanh sm, sau l chuyn sang mu ta sm v cui
cng l chuyn thnh mu vng, l cng, gn l mu ta

PK (thiu N)

L mu ssau chuyn sang mu vng hn hn cc cng thc

khc. L vng t ngoi vo, c m mt trn. Mt s ngn
cng c mu vng. Vo gia thng th hai, l trng thnh c
mu hi vng, l non mu , c m trn l gi, l rt cng.
Cy rt km pht trin.

122

Cng thc

Hnh thi, mu sc

NPK

L to, xanh non, mm, sng mu. Thn to, mp, rt tt

i chng (thiu N,
P, K)

L non m, m mt trn l trng thnh v l gi. Gn

l cng c mu . Mi l dn chuyn thnh mu tm sm, gn l
v thn u chuyn thnh mu . L rt cng, cy ci cc.

Ngun: Nguyn c Minh, Nguyn Thu Hng (2000-2003)

f. Keo lai
Kt qu th nghim trn ct sch cho thy sinh trng chiu cao v ng knh ca keo
lai vi cng thc c d c 3 nguyn t NPK sinh trng vt trI c ng knh v chiu cao,
hnh thi v sinh lc tt hn cc cng thc cn li.
Cy keo lai giai on vn m th hn hp phn bnN1P2K1 1% c hiu lc tt nht.
- Vic bn phn trn tng cng thc bn thc 200g NPK (1:2:1) t phi trn vo u
cc nm th 2 v 3 c hiu qu, s dng phn bn NPK Lm Thao c t l 5: 10: 3 c
ngha kinh t hn v vn m bo cho cy sinh trng tt.
- Th nghim v chn on nhu cu dinh dng qua hnh thi cy th hin bng sau:
g. Cy qu
Kt qu nghin cu v tnh cht t trng cy qu ca nh Sm v Ng nh Qu
1985 thy qu a t pht trin ti ch, thnh phn c gii t tht n tht nh, pHKCl= 4- 4,5.
t pht trin trn cc loi m giu kali nh granit, paragnai, micasittng t dy,
nhiu mn (trn 20mg/100g t). Qu a ni t m v c kh nng thot nc tt. Qu
khng sng c trn t kh, cng, ngho dinh dng, tng t mng, t ngp nc v t
vi.
Bng 24: c im ho tnh t di cc lm phn qu trng tt cc a phng
a im
m
Tui (nm)

su
(cm)

pHKCl

Mn

(%)

(%)

D tiu

Ca2+Mg2+

(mg/100g t)

(me/100g
t)

P2O5

K2O

Tr My 1

0- 10

4,10

3,18

0,19

3,13

17,7

2,99

Paragnai

10- 20

4,30

1,60

0,13

1,80

9,7

2,56

30- 40

4,50

1,06

0,18

1,56

16,5

2,44

123

a im
m
Tui (nm)

su
(cm)

pHKCl

Mn

(%)

(%)

D tiu

Ca2+Mg2+

(mg/100g t)

(me/100g
t)

P2O5

K2O

Tr My 3

0- 10

4,00

6,79

0,40

3,45

18,2

1,58

Granit

10- 20

4,00

3,18

0,26

2,18

26,7

1,23

40

30- 40

3,60

1,58

0,19

1,58

13,7

1,27

Tr ThuTr Bng

0- 10

4,30

2,42

0,17

0,94

13,7

1,05

10- 20

4,30

1,41

0,10

0,63

13,3

0,80

30- 40

3,90

0,89

0,92

0,18

12,3

0,86

0- 10

4,30

2,96

0,32

4,72

19,0

3,17

20- 30

4,20

2,04

0,16

1,96

17,0

3,20

0- 10

4,30

3,79

0,27

1,05

17,8

0,78

10- 20

4,40

1,99

0,18

0,50

16,9

0,63

0- 10

4,20

4,22

0,30

3,12

27,0

1,20

10- 20

4,10

2,31

0,22

1,00

18,9

0,63

Granit
10
Qu Chu 2
Phin st
12
Vn Yn 1
Micasit
Qu 10t+ sn
Vn Yn 2
Micasit
16

Ngun: nh Sm, Ng nh Qu, 1985

h. Cy Hi (Illicium verum)
-Nhu cu dinh dng khong cy con vn m: Kt qu th nghim (Bi Ngnh,Trn
Quang Vit, 1976) cho thy bn phn m cho cy Hi (N0,55) c tc dng thc y y sinh
trng r nt, (sinh trng chiu cao gp 1., ln, ng knh 1,9 ln so i chng). Hm
lng dip lc trong l tng 1,7 ln, cng quang hp tng1,1 ln. Bn kt hp kali N1K1
t hiu qu cao, to ra s phn ho r rt so i chng.
Cc dng phn m c th s dng NH4N03,(NH4)2SO4,KNO3 trong phn KNO3 l
tt nht v c kt hp kali. Phn kali c th s dng l K2SO4,K2HPO4.Vic bn lt super ln
khng c tc dng, ngc li cn km hm s pht trin cy con so i chng. Bn ln cn
124

lm gim tc dng ca phn m v kali. Cc bn phn NPK cy sinh trng xu hn nu

ch bn NK. Phn tch hm lng NPK trong l hi ca cy sinh trng tt, sai qu cng cho
thy: Lng m trong l Hi vo thng 5 cy pht trin mnh l cao (2,16-3,16%), lng K
cng ln (1,28-2,93%) trong khi hm lng ln trong l rt thp (0,08-0,22 %).
Th nghim trng cy trong chu trong 2 nm trn 4 loi t; t vng trn phin
thch st, trn Ryolit: t ph sa mi sng K cng; t trn ni vi nhn thy Hi sinh
trng tt nht trn phin thch st, sau trn m Ryolit, t ph sa sng K cng, cui
cng t trn vi. t trn vi giu NPK nhng bo ho bad cao, pH trung tnh
khng thch hp vi Hi. Th nghim tip theo trng cy trong chu vi cng loi t Ryolit,
cng su 0-20 cm nhng khc nhau v cc trng thi thc b gm c :trng t gut, cy bi
(sim, hc quang ..), rng t nhin ngho kit. Hm lng cc cht NPK khc nhau r rt di
cc trng thi thc b.trong cao nht l t di trng t gut, thp nht t di trng cy
bi. Kt qu cho thy cy trng trn t t gut cho sinh trng tt nht, sau ti t rng
th sinh ngho kit, xu nht l t di trng cy bi ph hp vi cc hm lng NPK khc
nhau trong t.
- Yu cu t ai gy trng rng Hi. Da trn c im t cc rng trng Hi khc
nhau Nguyn Ngc Bnh xut yu cu t ai gy trng rng Hi nh sau:
- Hm lng m trong t lun c mi quan h khng kht vi sinh trng v mc
sai qu. Trong nhiu trng hp nu hm lng m tng s ch t < 0,20% th khng p
ng c nhu cu ca cy Hi, t l rng qu rt cao 70-80%. Hm lng m vo khong
0.25% vi lng mn trn 4% l ph hp.
- Sau m l Kali cng c mi quan h cht ch vi sinh trng ca Hi. Nhng ni
Hi sinh trng tt, nng sut qu cao, hm lng K20 d tiu trong t kh cao, bin
ng13-21mg/100g t.ngha l t kh v giu kali.
- Hm lng P205 d tiu trong t trng Hi rt thp v khng c quan h r nt vi
sinh trng rng Hi. Trong mt s trung hp nu bn thm ln sinh trng cy Hi con b
km hm.
- Hi l cy sinh trng trong mi trng t c phn ng chua. Cc loi t c phn
ng gn trung tnh (t ph sa), trung tnh ( vi) u t ra khng thch hp, t trng Hi
tt cn c thnh phn c gii nng, giu ht st, giu mn. Hi tng i a m.
Bng 25: Kt qu quan st hnh thi keo lai
Cng thc
NP (thiu K)

Hnh thi, mu sc
L xanh non, hi sm hn cng thc NPK, l v thn hi cng hn
cng thc NPK, sinh trng tt

125

Cng thc

Hnh thi, mu sc

NK (thiu P)

L c mu xanh thm v cng

PK (thiu N)

L vng t mi l nht dn vo trong, cng; thn mu , cng; cy

pht trin km

NPK

L non xanh, mu sng, l v thn to mp sinh lc tt nht

i chng (thiu N, P, K)

Thn mu m; l nh, nm u l non mu vng, su hu ht

cc l vng nh a v cng; cy ci cc, rt km pht trin.

Ngun: Bi Ngnh, Trn Quang Vit, 1976

4.3. Bn phn trong lm nghip
Trc1980 phn bn trong lm nghip s dng rt t ch yu mi p dng cho cy con
vn m, c bit l thng. Sau 1980 ti nay vi s pht trin rng trng cy mc nhanh,
k thut thm canh rng c p dng ph bin nn bn phn cho rng trng c ch .
Cc cng thc bn phn cho rng trng ch yu da trn c s kinh nghim v thc nghim,
rt t c nghin cu v nhu cu dinh dng khong ca cy v rng trng. Bn phn cho rng
trng thc hin khu bn lt l ch yu .
Cc loi cy trng p dng bn phn cho rng l bch n, keo, thng, lung, b .
Cc nghin cu v bn phn rng trng thc hin ch yu Vin khoa hc lm nghip, Trung
tm nghin cu lm nghip Ph Ninh,Trng i hc Lm nghip Loi phn bn s dng
l phn khong NPK kt hp phn chung, gn y l phn vi sinh. Sau y gii thiu mt s
hng dn v bn phn rng trng :
Nhm thng:
Theo qui trnh k thut trng rng thm canh cho cc loi thng (thng Carib, thng 3
l), bch n, keo phc v nguyn liu giy (QTN 27-87 ) th bn lt l 75g super ln cho mt
h i vi thng. Khng c dng phn ln thu tinh, phn ln nung chy (phn ln
canxi,manh), pht pht ni a v gy ra phn ng kim trong t.
Bn thc 2 ln vo u v xun nm th 2 v 3 vi liu lng 75g phn NPK /1 h
(phn nitrophotka nhp ni hoc phn ni i, t l 5:3:2) mt ln.
Thng nha: Theo qui phm k thut trng thng nha (QPN-18-96), nu trng rng
ly g khng cp ti vic bn phn. Trng rng chch nha cn bn lt 1-2 kg phn
chung hoai cho mt h. Hng nm bn thc mt ln kt hp vi chm sc. Lng bn 100g
phn NP (1N-1P) cho mt cy, D n Vit-c hng dn p dng Bc Giang, Lng Sn
bn NPK 5:10:3 v hu c vi sinh 360 kg/ha. Bn lt 1/2, bn thc nm th hai phn cn li;

126

 H Tnh, Qung Bnh, Qung Tr bn hn hp NPK 5:10:3 dng ht 300kg /ha. Bn lt

50g/1 h. Bn thc 100g/h vo nm th hai.
Thng 3 l: Theo qui nh trn. Cha c qui phm ring.
Thng m v: p dng cho d n Vit-c Bc giang, Lng sn : 200kg/ha (100g /1
h), chia 2 ln vo nm th nht .
Thng Carib: p dng cho trng rng PAM, phn chung 0.5-1kg /1 h., hn hp
NPK (2/3 l ln) 100g/h. Bn lt trc khi trng 5-7 ngy.
Nhm Bch n
Vi Bch n trng thm canh phc v nguyn liu giy qui nh chung l: bn lt
trc khi trng 1 tun 1kg phn chung /1 h hoc super ln 75g /1 h. Bn thc 2 ln phn
NPK 100g/1 cy mt ln .
Quy phm trng Bch n Camal cho 4 tnh d n PAM (1989) xut bn lt trc
khi trng 7 ngy phn chung hoai 1 kg /1 h, phn khong NPK 50-70g /1 h.
Vi Bch n Urophylla trng bng m-hom, qui trnh k thut xc nh bn lt phn
vi sinh 300g/1 h v phn NPK (25;58;17) 200g/1 cy.Bn thc vo thi k chm sc nm
th hai vi 200g NPK /1h.
Nhm keo
Hai loi keo c xut liu lng bn phn l keo Mangium, qui trnh k thut trng
rng cung cp nguyn liu giy hng dn bn lt 1kg phn chung/1 h hoc 100g/1h
super ln,bn thc 100g/1 cy phn NPK. D n Vitc (1998) qui nh bn NPK theo t
l 5:10:3 cng vi phn hu c vi sinh 360kg/ha. Qui trnh trng keo l trm khng qui nh
c th bn phn, nu c iu kin bn lt bng phn chung 0.5-1kg/1h hoc phn NPK
0.05-0.07 kg /1 h. Bn thc vo v xun nm th hai vi cng liu lng. Nu khng bn lt
bn thc sau khi trng 2-3 thng.
Nhm cc cy bn a khc
Quy phm gy trng mt s loi cy bn a c qui nh bn lt v bn thc cho rng
trng.
Lung: Bn lt 8-10 kg phn chung hoai hoc 1-2 kg phn vi sinh, hoc 0.5-1kg phn
NPK/1 h. Bn thc vo thng 2-3, bn 0.5-1kg NPK i vi lung, 0.05-0.1 kg i vi cy
bn a trn 1 khm trng.
Go trm: Bn lt 0.25-0.3 kg cho 1 cy.Thnh phn 2 m , 1 ln , 1 kali.
Bn thc 50g NPK cho 1 cy (2 m, 1 ln, 1 kali). Mi nm bn 1 ln, bn trong 3
nm.
Qu: Bn thc cho qu 50g/1 cy trong 3 nm, mi nm mt ln.
127

5. K thut qun l t
K thut qun l t c xem xt vi cc nhm t chnh trong lm nghip :nhm t
vng i ni, nhm t ct ven bin, nhm t ngp mn, nhm t chua phn.
5.1. Nhm t i ni
y l nhm t chim din tch ln nht trong gm t c rng v khng c rng
(rng t nhin v rng trng). Qun l t tp trung vo t khng c rng thng gi l t
trng i ni trc v t d dng b thoi ho. Nhng c im c bn ca nhm t vng i
ni cn quan tm trong k thut qun l t l:
- t dc nn nguy c xi mn ra tri cao.
.

- t b thoi ho v l tnh, t thng cht, xp thp. t thng b kh hn v

ma kh.
- t d b kt von v ong cc ai thp do qu trnh tch t tng i st nhm.
- t ngho dinh dng, hm lng cc cht m, ln thp, tip theo l kali.
V vy k thut qun l t ch ti cc vn sau.

5.1.1. Canh tc trn t dc: Cc k thut ch yu

K thut canh tc trn t dc ph bin c p dng Vit nam v nhiu nc l m
hnh SALT-1 v SALT-2 (K thut canh tc t dc). Nhng k thut ch yu t n gin ti
phc tp c th tm tt sau y:
a) Cc bin php canh tc thng thng

- Bin php canh tc theo ng ng mc: y l bin php rt c bn trong canh tc

t dc, hn ch xi mn t. n gin nht trong trng rng l o h theo nanh su hoc
vy c. Trng theo h hng ngn cy trn mt ha s hn ch ng k xi mn nht l khi lp
t hai bn b v pha di h. i vi mt s cy trng nng nghip trn t dc qu ln,
cu trc km, cy trng d b vi lp, kh pht trin, ngi dn phi trng cy dc dc th cn
cc bin php khc chng xi mn.
- To bn: Thng p dng khi trng cc cy cng nghip (c ph), cy n qu. Bn l
b nh dng vnh khn bao quanh gc ng vi mp tn cy c to ra khi lm c, bn phn.
- Ph t: y l bin php chng xi mn rt hu hiu, thng p dng khi trng cy
nng nghip, c bit l ch. Nng sut ch s tng, tuy nhin cn c vt liu c v cng lao
ng. V d ph dy 15-20cm cn dng 800-100m3 c v 200-300 cng lao ng.
- T gc: Khi vt liu ph t v cng lao ng khng th thng p dng phng
php t gc, va hn ch xi mn, gi m cho t, va nng cao hiu qu ca phn bn.
b) Cc bin php cng trnh :

128

Bin php ph bin l to cc thm bc thang, gim dc. M hnh in hnh l cc

rung bc thang ca ng bo dn tc thiu s min ni, ni ting l cc rung bc thang
Sapa (Lo Cai). Bin php ny thng p dng trong lm nghip vi phng thc Nng lm
kt hp c bit cc m hnh rng-cy n qu trong cc trang tri lm nghip. Theo kinh
nghim ca ngi dn v thc tin c hai kiu rung bc thang: rung bc thang san ngay v
rung bc thang san dn K thut xc nh cc ng ng mc lm rung bc thang,
trng cy l s dng thc ch A Thc gm ba thanh c th bng tre, g hoc kim loi m
nng dn c th t to v mt dy di. Chiu cao ca thc 140cm, khong cch hai chn ch
A 200cm.

- Rung bc thang san ngay: Rung bc thang san ngay i hi phi c k thut tt v
cn thi gian lu di mi n nh t, bo v ph. Khi to rung bc thang san ngay, t b
xo trn, ph v cu trc t, bc u lm gim ph t. Nng dn c nhng kinh
nghim tt trong vic to rung bc thang ni ting Lai Chu, Lo Cai, Ph Th (theo C
xun ng 1985, Nguyn T Sim,1997). Bc thang c lm t nh i trc, chn i
sau. Sau khi t nng (thng 2-3) t dc c cy lt p v di dc, phi i. Cy theo
ng ng mc cha li b 0.50m.Thng 4-5 bt u san t. Dng tru ko bn trang kt
hp vi cy Mo gt t 2/3 din tch m trn xung 1/3 m di, c v gt lun phin cho
n khi tng i bng ri lm b. Nu tng canh tc mng 50-60 cm th cn gom lp mt
sang 2 bn trc khi san, san xong th tr tr li. nhng ch t yu d st l cn gia c
bng cc tre cnh cy ,xp Lm rung bc thang san ngay tn kh nhiu cng. Mt ha
rung bc thang san ngay bng tru mt 400-500 cng, bng tay mt ti 1000 cng. phc
nhanh ph t c th gieo i tr cy phn xanh nm u ri cy vi. Tng cng bn phn
hu c nh phn xanh, phn chung. Ni chung rung bc thang san ngay ch nn p dng
ni t cn tt, su dy, t kt von, khng c ong.
- Rung bc thang dn: y l cch lm tt nht v p dng ph bin nhiu vng (Lai
Chu, Sn La, Lo Cai ,Yn Bi,Ty Nguyn). c im chung ca phng php l kt hp
san i nh vi vic to ra cc bng chn t tch lu pha di. Thng thng cy su kt
hp vi cuc o cc mng rng 0,50m chy theo ng ng mc su tu dy
tng t nhng khng vt qu 2/3 tng tch lu mn. t c ht ln pha trn (b trn,
mng di).Trn b gieo cy phn xanh gi t. t di mng san dn v pha di.
Lm nh vy sau vi v mng s nng dn, mt rung tng s ngang vi y mng. Nu
rung hy cn dc th tip tc vt mng su hn.v san tip. Vi cch lm ny nm u
khng tn qu 100 cng /ha.
Nhiu ni san rung bc thang dn cn tin hnh chm hn v ko di hn nh
Qung B, Mo Vc, Hong Su Ph, Qung Uyn, Trng Khnh.
to b ngi ta xp theo ng ng mc, ln pha di, nh chn vo
k pha trn. Cnh cy c gom li dc theo b . Nu khng vng chc gia c thm

129

bng cc. . Sau mi v ma t tri s b chn li v bi t nn rung tng. Trng cy g v

cy phn xanh thnh bng chn cng c tc dng tng t .

- Rung bc thang la nc: Rung bc thang la nc l mt kiu canh tc trn t

dc lu i v bn vng. Lai Chu, Lo Cai iu tra rung bc thang cho thy kch thc
thay i tu theo d dc v dy tng t .V d dc 11 , b rng mt rung sau khi
san l 1.8m, chnh cao gia hai mt rung l 60cm, dc 9 , b rng l 2.5m, chnh cao
l 60cm. (C Xun ng 1985). t lm bc thang la nc khng i hi tng dy nh
rung bc thang cn nhng phi c ngun nc dn nc vo rung.
c) Bin php sinh hc
Bin php p dng ph bin l trng cc bng cy xanh c nh m (h u) theo
ng ng mc (Hedgerow). Cc loi c nh m s dng ph bin l ct kh (Tephrosia
candida ), keo u (Leucaena glauca), u triu n (Cajanus Cajan), Mung hoa pho
(Calliandra calothyrsus) trong ct kh l cy s dng ph bin nht. Ngoi cc cy thn g
trn, mt s loi c cng c s dng nh c voi (Elephant grass), c s , c vertiver. Cc
loi cy c nh m lm bng cy xanh ngoi tc dng bo v t, nng cao ph t cn
c nhiu tc dng khc nh l lm thc n chn nui, l c tinh du, cy cho qu n c.
Nhc im ca bng cy xanh l chim din tch t canh tc nn ngi dn thng khng
mun p dng v li ch trc mt. Ngoi ra bng cy xanh c khi l ni c tr ca mt s
loi su bnh. Sau y gii thiu tm tt mt s loi cy c nh m lm bng xanh.

Ct kh: Cy thn g cao 2-3 m, nhiu cnh l, c th sng trn nhiu iu kin t ai
khc nhau, cy rt chi hn nhng km chu ng, chu lnh. Do vy min ni pha Bc cy
km pht trin. Cy c kh nng phn cnh, ti sinh tt, c th trng mt ln, duy tr ti 4-5
nm. Mt cy 3 tui c th ph 1.2-1.5 m2. Nng sut xanh kh cao, c th t 25-30 T/ha,
trung bnh 15-20 tn. L cha 3.5-4% m, 0.3% ln, v 1% kali. Ct kh l cy phn xanh
p dng thnh cng c bit i vi vn ch min Bc (Ph Th, H Ty,Thanh Ho,
Ngh An. Nu lm bng chng xi mn lun phin nn trng hng cch hng 5-10m, cy cch
cy 0.5-1.0 m tu dc. K thut trng rt n gin. Ht ngm 4-5 gi ny mm, mi h
b 4-5 ht, lp t mng 2-3 cm.
Cy keo du: (Leucaena glauca hoc L.leucocephala) cn c tn khc l bnh linh, to
nhn me di. Cy thn g cao 3-4 m, qu di ti 20cm, hoa trng hoc vng. Keo du c
ngun gc t Trung M, nhp ni vo Vit Nam t lu. Nng sut l v cnh c th t 5-10
tn kh/ha .. Hm lng m trong l cao, c th b sung cho thc n gia sc. Keo du c th
chu c t chua (pHKCL 4-5) mc d bn cht ca n thch hp t trung tnh hn. Trn t
ba dan Ph qu (pH = 4) cy mc rt tt v sai qu. Ma kh lnh cy sinh trng km hn.
Ht c v cng nn c th gi c 2 nm . Khi gieo cn x l nc si 5 pht, gieo thng
nu t m, ni kho cho nt nanh. C th m cy vo bu, cy con t chiu cao 10-15
cm c th em trng. Thi v trng thng 3-4 pha Bc, thng 4-5 pha Nam. Keo du

130

trng lm cy phn xanh cy bng mt cho ch, c ph vi khong cch 5x5m hoc 6 6m.
C th trng dy ta tha lm ci .Cy cn c trng lm cy ch th cnh kin.

Cy u triu: L cy thn g lu nin, ging c cao 4-6m, tn ti ti 10 nm. c

im u triu c th chu hn tt nht trong cc cy h u, thi gian sinh trng ngn (100110 ngy c th cho thu hoch). Nng sut thn, l kh cao lm ci phn xanh, ht giu
m c th lm thc n gia sc hoc cho ngi.Trc khi gieo ht x l nc si hoc ngm
nc m 4-5 gi. Thng gieo ht thng l ch yu.C th m cy vo bu. Khong cch
trng 1 x m.Lm phn xanh hoc ly ci sau 1 nm ct cch gc 1m ti sinh chi.
Mung hoa pho: L cy c ngun gc Chu M, c nhp vo Indonexia che bng
cho c ph. Vit nam mi th nghim trong nhng nm 1991-1995 trong khun kh ti
ca chng trnh cp nh nc do VKHLN ch tr v nhn thy cy c trin vng pht trin
Vit Nam (Hong Xun T 1996). Cy mung hoa pho l cy a mc ch, mc nhanh, c
chm hoa . Cy cao 4-6 m, ni tt c th cao 12m, ph hp vi nhiu loi t, k c t
chua. Cy c sinh khi l xanh ln, hm lng m cao (4.5%), thn v cnh lm ci v than
hm, vi cht lng cao 4500-4750 Kcalo/kg g kh. Cy c th cht v ti sinh chi lin tip
20 nm. Cy c dng ci to t b ho trong canh tc nng ry, trng xen vi ch. Hoa
c nhiu mt, n quanh nm thu ht rt nhiu ong ti ht mt. Mung hoa pho c th trng
trc tip bng ht, hu nh khng cn x l, nu x l bng nc nng s thc y nhanh s
ny mm. Cy cng c th trng bng thn ct .
5.1.2. Cc m hnh s dng bng cy xanh canh tc trn t dc

S dng bng cy xanh ct kh bo v t, cung cp cht xanh nng cao ph t

trong trng ch vng i. y l m hnh rt ph bin p dng vng i trung du trng
ch. Bng ct kh cn c tc dng thu ht cn trng, su bnh c tr nn d c iu kin tiu
dit chng.
S dng bng cy xanh thm canh sn i. M hnh in hnh c thc hin
Cao Phong - Lp Thch Vnh Phc (Nguyn Ngc Bnh). X c 450 ha t i trc ph sa
c to thnh rung bc thang trng sn. trng sn c hiu qu v bn vng cn mt
lng phn bn rt ln, to rung bc thang rng. Ngoi ra trong ch bin sn kh cn mt
lng ci ng k. V vy ngi dn ngoi dng phn chung bn kt hp trng cc
bng xanh (cy mung, ct kh) trn cc b rung bc thang ly l lm phn xanh, thn cy
lm ci. Nhng ni c cc hng cy g ly ci v phn xanh c trng tng i dy, cy
kh cao che bng sn, lm gim nng sut. Dn a phng s dng mt s ging sn
chu bng kt hp iu tit chiu cao bng cy xanh hp l m bo nng sut sn.
M hnh qu - ct kh lm bng chn: Thc B (Yn bi) c th gp cc m hnh
trng qu c bng chn l ct kh. Ct kh che bng cho qu non v c n pht 4 ln
trong nm lm phn xanh. Sau 3 nm ct kh n lm ci v uc trng li. Mt gia nh
thc hin kiu canh tc ny chm dt du canh la nng trn 7 ha.

131

S dng bng cy xanh canh tc la ry: D n CIDSE v LINDP (1998)

hng dn dn tc Ty x Ngc phi (ch n-Bc Kn) c tp qun canh tc nng ry
s dng cy ct kh to thnh bng xanh theo ng ng mc thm canh la nng trn
t dc. Sau 4 nm canh tc la nng, nng sut la tng i n nh nn t mt s h
bn Cui p dng lan ra ton bn v mt s bn khc trong x.
S dng bng cy xanh trn vng nhit i bn kh hn: iu ng ch t y
c phn ng trung tnh v rt kh hn. Nhn dn a phng xy dng cc rung bc thang
b rng 5-10m trn sn dc trng cc cy hoa mu: u , lc, c u Trn cc b rung
bc thang ngi dn trng cc cy keo du to thnh cc bng cy xanh chy theo ng
ng mc. Cc cy keo du c n hng nm d ly phn xanh, thm canh cc cy hoa
mu nng nghip. Thn keo du dng lm ci un. Phn xanh y c vai tr rt quan trng
v t y c thnh phn c gii nh, nhiu ct.
M hnh trng cy c nh m trn t nng ry b ho: Trung tm nghin cu Sinh
thi mi trng rng th nghim m hnh ny Ho Bnh trn t pht trin trn vi.
Bn loi cy c trng l: u triu, ct kh, keo du, keo Philippin (Desmodium rensonii).
m bo che ph t nn mt trng cc cy rt dy (10.000 cy /ha ). Kt qu
nghin cu (Ng nh Qu 2001) cho thy: keo Philippin cho khi lng cht hu c cao
nht 41tn /ha/18 thng, thp nht l keo du 20 tn/ha/18 thng ..., cung cp mt lng m
ng k (40-100 kg N /ha/18 thng ). Kt qu l rt c 1/2 thi gian b ho (khong 4-5
nm, nng sut la nng t 910-960 kg/ha/v tng ng vi t b ho c rng t nhin
phc hi li sau 6 nm.
5.1.3. Mt s m hnh NLKH trn t dc
C rt nhiu m hnh NLKH trn thc tin. Chi tit c th tham kho trong 2 xut bn
phm ca tc gi Nguyn Ngc Bnh (V Bit Linh - Nguyn Ngc Bnh. Cc h thng
NLKH VN 1995. Nguyn Ngc Bnh-Phm c Tun. K thut canh tc NLKH 2005).
Di y gii thiu mt s m hnh tiu biu:

M hnh B hoc M kt hp la nng,ng. B (Styrax tonkinensis) l mt

trong nhng cy nguyn liu giy mc nhanh trn t cn tnh cht t rng v c trng
ph bin vng Trung tm c bit vo nhng nm 1960-1970. B li l cy rng l vo
ma ng nn c nhiu iu kin thc hin cc bin php NLKH.Trong nhng nm lng
thc cn l vn cn quan tm c min ni v trung du. Do vy cc m hnh NLKH gia
B + la cn hoc ng rt ph bin vng Trung tm. La cn c th canh tc di rng
B ti 3-4 nm.Trong qu trnh chm sc la li c th kt hp chm sc B , hn ch
rt nhiu c di cht, ch v, na ti sinhto iu kin cho rng B pht trin tt.
M hnh Lim xanh -Da. Lim xanh (Erythrophloeum fordii) l cy h u, tn ln cng
c gy trng mt s vng Trung tm, Thanh Ho, Ngh An. Da ta thuc nhm da
Ty Ban Nha (Red Spansh) l loi cy cao, to hn d thng, qu kh ln, nhiu nc,

132

nng trung bnh 800g, c khi ti 1500g. c im quan trng ca da ta l thuc loi a
bng, cn tn che 0.5-0.7, ni c tn che thp hn 0.4 cy b vng l, qu nh. Nhng
ni tn che qu cao th da li sinh trng xu. M hnh trng xen di ta di tn rng
Lim xanh p dng trn 50 nm vi din tch 1100ha (1990) tp trung huyn Tam Dng
(Vnh Phc, huyn Yn Thnh (Ngh An). Ngi dn pht quang ton b cy bi, thm ti
di tn rng. Trng da theo ng ng mc, hng cch hng 1.5m, cy cch cy 0.3m,
hoc 0.6 m, mt 15.000-20.000 cy. Da trng bng chi, r trn trong cc rnh o theo
ng ng mc. Sau 30 nm kinh doanh da cho nng sut trung bnh hng nm 3-4 tn qu
/ha/nm.Trng da ta di tn gim c 238 cng lm c /ha/nm so vi da trng ngoi
trng.

M hnh trng Bi li kt hp cy nng nghip ngn ngy v cy cng nghip. Bi li

(Litsea glutinosa) l cy g nh c gi tr kinh t c bit v c tinh du dng lm nhang
t, keo dn v dc liu. G lm mc, nguyn liu giy. ng bo dn tc Ty Nguyn
trong nhng nm 1990 trng kh nhiu bi li . c bit trong vn h Aps dng phng
thc NLKH bi li c trng vi mt dy 5000 cy /ha, nm u c th trng xen ng,
u, v nm th 2 trng xen sn, u ..Sn khng trng xen trong nm u. Nng sut
cy trng nng nghip trng xen nh sau: 1800kg ht /nm (4 tn bp), sn 4500kg sn kh
/ha, u trng xen 150-300kg/ha. T nm th 4,5 bt u ta cnh cho rng. Theo thi gi
nm 200 mi ha c th thu c 600-700 kg v kh /ha .gi 3-3.5 triu /ha. n nm th 6 bt
u ta tha rng. Mi ha ta tha 1000 cy thu c 15 triu ng tin v. Cy sau khi ta
tha, bc v bn c 2000/cy. Nu trng bi li tha hn (2500 cy /ha) trng xen cy
nng nghip c th ti nm th 3. Bi li c th trng hn giao vi c ph vi mt bi li
700cy /ha v 300cy /ha c ph mt. Gia 2 hng bi li trng 1 hng c ph. Tui
khai thc bi li 7 nm sau kinh doanh rng chi.
M hnh NLKH di rng lung, tre trc.
+ Lung Thanh Ho c gy trng ph bin khng ch Thanh Ho m l nhiu
tnh trung du min Bc, c bit Ph Th,Vnh Phc, Ho Bnh. M hnh NLKH vi rng
lung ch yu l trng xen la nng, ng, lc, t xu trng xen sn trong thi gian rng
cha khp tn, khong 2 nm u. Lm trng Thch Thnh (Thanh Ho) thc hin m hnh
NLKH trong cc nm 1980-1982.
- Nm u t tt trng la nng. Nng sut t 1.5-2 tn /ha/v.
- Nm th hai trng sn nng sut 3-5 tn sn ti /ha/v.
Mt m hnh NLKH khc ng ch l trng xen thin nin kin di tn rng tre
lung hn loi vi cy g thc hin x Xun Cao (Thng Xun Thanh Ho). Rng c 3
tng:
- Tng cao gm cy g h u nh Lim xanh, Lim xt, Rng rng (Tt c 100 cy /ha).

133

- Tng II: Tre lung (200-250 bi tre/ha) .

- Tng III : Thin nin kin.
Thin nin kin l cy thuc di tn rng, c th khai thc hng nm, thn , r c tinh
du .Khi trng ct thn ngm gi vi 1m2 trng 4 gc. n khi thu hoch 1 gc c th cho 1-2
kg c ti (thn ngm).
+ M hnh NLKH di rng Vu: Tuyn Quang, Yn Bi ngi dn thit lp rng
Vu xen cy g trm trng, rng rng chim tng 1, (50-100 cy) khng lin tc; tng II :
Vu; tng III trng gng, ging, ngh , hoc sa nhn.

Trng rng keo l trm theo phng thc NLKH. Cc m hnh ch yu l:- Keo l trm + lc trong 2 nm u. C bn vi v phn ln cho t trng lc. Kt qu:
Lc v xun nm th nht 800kg c +8 tn phn xanh tr li cho t.
- M hnh rng keo l trm xen c styl hoc da Victoria.

M hnh NLKH trng rng keo lai ti Xuyn mc (B ra Vng tu). Lm trng c
ti 5000 ha rng keo lai p dng phng thc NLKH trng xen ng lai, u tng trong 2
nm u. Lm trng giao khon cho cc h a phng theo hnh thc hp ng.
Cc m hnh trng rng c sn (Qu ,Hi ) theo phng thc NLKH .
+ Phng thc trng Qu xen cy nng nghip c ng bo dn tc Dao (Yn Bi
Vn Yn; Qung Ninh Tin Yn, Qung H ) thc hin t lu. Do cy qu cn che bng
trong 3 nm u, tn che thch hp 0.7 -0.5 nn ngi dn trng xen la nng, sn che
bng cho qu. Qu trng rt dy ,mt d 10.000-20.000 cy/ha. Sn trng tha 6500 gc/ha l
ph hp.Cc cy qu sinh trng di tn sn tt hn di tn la. Nm th 4 qu vn cn
tn che nn ngi dn thng sn lu 2 nm.
ng bo dn tc C dong (Tr mi,Tr bng) trng qu trn t dc mnh, nhiu l
u nn ngi trng chui che cho qu cng t kt qu kh quan .
Dn tc Dao huyn Ba Ch (Qung Ninh) c tp qun trng xen da ta, cy a
bng, di rng qu khp tn (5 tui). Mt trng qu tha hn (5000 cy /ha). Da ta
trng di tn c mt 16.666cy/ha (2 x 0.30m). Gia 2 hng qu trng xen 1 hng da ta.
Trong qu trnh chm sc rng qu nu tn che qu cao ngi dn ta bt cnh qu.
+ Phng thc trng Hi theo phng thc NLKH .
- M hnh trng Hi + Trm kt hp cy nng nghip: Ti Lng sn cc h dn
thc hin m hnh trng hn giao Hi + Trm trng vi 300 cy Hi v 50-70 cy trm trng
v giai on u cn trng xen cy nng nghip ngn ngy. Ngi dn thng chn cy sn
trng xen vi cy Hi khong 8000-10.000cy /ha. Cn lu khi thu hoch sn nn thc hin

134

lc thi tit rm mt t nng gt (thng 12 v thng 1) v thu hoch dn dn, trnh m sng
t ngt cho Hi .
- Trng rng Hi + Ch Shan: Cc h dn tc Ty c kinh nghim trng xen ch vi
Hi vo nm th 3. n nm th 4 v 5 tr i ch cn ch trng xen di tn cy Hi.
kinh doanh ch v Hi c nng sut cao v bn vng ngi dn cn trng xen ct kh v da.
Nh vy m hnh c 4 cy: Hi +Ch +Ct kh +Da .
- Trng rng Hi xen tre vu. ng bo dn tc Ty Bnh gia (Lng Sn), Tr Lnh
(Cao Bng), Na r (Bc Kn ) c tp qun trng rng hn loi Hi + tre vu. Ba nm u
tin cng trng xen cy nng nghip. Ngi dn ch chn t trng Hi cc rng t nhin
ngho kit c vu ng phn b v bo v cc mng vu ti sinh. Sau 8 nm s c rng Hi
xen vu trong Hi chim tng trn .
5.2. Nhm t ct ven bin
i vi t ct ven bin c 2 vn cn ch trong qun l t l phi hn ch qu
trnh di ng ct (ct bay) v nng cao ph t v t ct rt ngho dinh dng. M hnh
ni ting trng rng phng h chng ct bay l phi lao c trnh by chi tit trong chng
phng h u ngun v ven bin (chng ct bay v chng sng) ca cm nang.
Ngi dn vng ct ven bin c rt nhiu kinh nghim thc hin cc m hnh NLKH
trn t ct. Cc m hnh in hnh l xy dng cc gii rng phi lao theo c trn, di
trng la, ngoi ra nhng ni c mc nc ngm cao hn, ngi dn ln lung trng phi lao
ri trng xen cc cy nng nghip nh khoai lang, c u, hnh, t, k, vng, da hu
Phi lao l cy c nh m nn l phn gii s cung cp nhiu cht dinh dng cho t.
Ngoi phi lao ci to t trn t ct ven bin cn c th trng keo l trm, keo li lim
(Acacia crassicarpa). vng kh hn tuyn chn mt s loi keo chu hn nh A.terulosa,
A.tumida, A.difficilis. l nhng cy c nh m ph hp trn t ct c tc dng ci to
t, nng cao ph t.
5.3. Nhm t ngp mn s vt
t ngp mn ven bin ch yu l t mn ph hp vi cc loi cy ngp mn nh
mm, s, vt, c, trang, bn chua v t ngp mn phn tim tng di rng ngp mn.
Qun l t ngp mn cn ch ti chng xm nhp mn vo ni a nh hng ti sn xut
nng nghip v ngun nc ngt, hn ch qu trnh phn ho c th xy ra khi rng ngp mn
b cht ph c bit trong qu trnh nui trng thu sn. Ngoi ra chng xi l b bin, sng
bin cng l ni dung rt quan trng trong qun l t mn ven bin .
H thng bin c bit min Bc ng vai tr cc k quan trng trong phng
chng lt bo, ngn mn. Di ngp mn ven bin min Bc nh s, bn chua, trang, min
Nam l Mm, c, bn chuac tc dng rt ln chng sng bin, xi l b bin. iu
c th hin r trong cn bo s 7 va qua b vo min Bc (10/2005). K thut trng

135

rng ngp mn vi trang, bn chua mm, c... c xc nh v c hng dn k thut.

Cm nang lm nghip chng phng h ven bin cp chi tit k thut gy trng chng .
ngn nga, hn ch qu trnh phn ho cn phi gi rng ngp mn trong hoc
ngoi vung tm vi t l ph hp 40-70% tu iu kin. Cc vung tm b hoang cn sm
c bin php khi phc li rng ngp mn.
5.4. Nhm dt chua phn
Qun l t chua phn phi tp trung hn ch qu trnh phn ho. i vi lm nghip
cn ch bo v rng trm.v p dng cc phng thc NLKH trong s dng t, lm t
ph hp, Ngi dn c rt nhiu kinh nghim trong s dng t phn. Cy trm va cho g,
va cho tinh du. Him c cy no c gi tr a tc dng nh cy trm mc d thi im hin
nay trm ang rt gi, nhiu h nng dn cht trm trng cy khc. V mt bo v t
rng trm c tc dng rt ln. Chng hn ch qu trnh phn ho. Cc cht c trong t phn
nh st, nhm kt hp cc cht hu c to thnh phc hp hu c khong. Do vy nc
di rng phn c mu , khng c cho cy v c. C th dng nc di rng trm s
phn v ti cho rung la v giu cht hu c. Vo ma kh, nc cn tn ti trong cc
mng c tc dng m phn. Cy trm c kh nng chu phn mc nht nh.Trong diu
kin phn mnh thng gp cc loi trm gi, trm bi cy thp b hn nh cy bi.
c th s dng c t phn bin php ch yu l ln lip. Chiu cao v chiu rng
ca lp ph thuc vo c im t phn.v iu kin nhn lc, my mc lm t. i vi
trm lp thng thp hn. Nhn chung chiu cao ca lip bin ng t 30cm ti 50cm. Chiu
rng lp t 3m ti 4.5m. Sau khi ln lp cn c thi gian ra phn nh nc ma.Trn lp
trng ph bin trm, bch n, iu, chui u , so a. Trong canh tc ngi dn rt ch
ti vic ra phn v m phn, h o thm cc rnh thot phn trong rung la (rnh rng
40cm, su 40cm bng chiu cao b r la). Khong cch cc rnh cch nhau 10-20m o 1
rnh thot phn. t o rnh c san u trn mt rung. Ngi dn a phng gi l
phng php k t. Trong nhiu rng trm cc lm ng trng v c h gia nh cng o
thm cc mng nh gp phn thun li ra phn, m phn, chng chy rng.
C rt nhiu m hnh NLKH trn t chua phn p dng BSCL nh:
- Trng rng trm xen la nc khi rng trm cha khp tn bng phng php s ht.
- M hnh nng lm ng kt hp (trm +la nc +c+ong ) thc hin lm ng
trng U Minh I ( C Mau).Din tch cho mi h gia nh 7 ha trong : chuyn canh la
nc 7%, trng trm 60.3%, mng m phn v nui c 7%, b bao 8.5%, t th c VAC
2.6%.
- M hnh trng trm qung canh kt hp nui c trn t phn mnh, ngp su tnh
ng Thp. Rng trm trng 300ha, o mng bao quanh khu vc ra phn, m phn,
nui c, rng 10m, su 1.2m. B bao di 4.5 km, cao 1.5m, mt b rng 4m. B bao trng

136

30.000 cy bch n trng .C rt nhiu m hnh phong ph khc trn thc tin nhng cc
bin php, k thut qun l t l ging nhau.
6. iu tra t lm nghip
6.1. iu tra lp a phc v cng tc trng rng v nh gi t ai
Ton b ni dung ny xin xem cun sch H thng nh gi t ai lm nghip Vit
Nam ( nh Sm - Ng Qu - V Tn Phng). Nh xut bn KHKT, 2005. Ni dung
ch yu cp ti phng php phn chia lp a v m v vi m i vi t i ni, t vng
rng ngp mn, t phn.
6.2. Xy dng bn t
Bn t (hay bn th nhng) l bn th hin s phn b cc loi t theo mt
h thng phn loi nht nh. Bi vy, trc ht phi phn loi t, sau th hin s phn b
cc n v t trn bn vi t l xc nh.
Ngi ta phn bit hai nhm bn : t l nh v t l ln. Cc bn t t l nh
thng gp l bn c t l 1/50.000 n 1/1.000.000. Nhng bn t ny c xy
dng cho ton lnh th v cc vng ln; chng cho nhng khi nim v tim nng ti nguyn
t. Tuy nhin, do chnh xc v ranh gii v din tch t khng cao chng phc v cho
vic qui hoch i th hn l lp k hoch pht trin. Khi c cc bn t l ln hn, ngi ta
d dng tng hp thnh cc bn t l nh hn; nhng khng bao gi c php lm ngc
li.
Bn t t l ln c hiu l cc bn c t l t 1/25.000 tr ln, thng dng
1/10.000 v 1/5.000; chng cho php th hin mc chnh xc cao v n v t, ranh gii
v din tch. Bn t l 1/5.000 l bn gii tha, s dng cho vic lp cc k hoch s
dng t v pht trin nng lm nghip, bao gm vic trng rng.
iu tra lp bn t gm cc cng vic sau:
Thu thp t liu, thng tin v cc bn lin quan:
T l bn t mong mun phi c xc nh trc tu theo nhu cu s dng kt
qu kho st v bn . Cn thu thp ti a cc thng tin, c s d liu ca vng t c
iu tra v iu kin vt l-sinh hc, kinh t - x hi v a l - nhn vn. iu kin bt buc
lm bn t l phi c bn a hnh. Bn a hnh cng t l s lm nn v bn
t; trong khi bn a hnh t l ln hn dng iu tra d ngoi v kim tra s rp
khp cc ranh gii. Cc bn tham kho cn c gm cc loi bn : a cht; a mo; thu
vn; thc vt v a l c dn c cng t l hoc t l ln hn bn t.

137

Bng 26: Cc bn a hnh t l khc nhau cn c kho st t v lp bn th nhng

Mc ch kho st t

Loi a hnh
T l bn t

Bng phng

Phc tp

Rt phc
tp

Qui hoch s dng t mt khu vc

1/100.000

1/50.000

1/25.000

Thit k khu trng rng

1/50.000

1/25.000

1/10.000

Thit k trang tri cy ngn ngy

1/25.000

1/10.000

1/5.000

Thit k trang tri n cy qu, cy cng nghip

1/10.000

1/5.000

1/2.500

Thit k vn m, vn rau, tri th nghim

1/5.000

1/2.500

1/1.000

Ngun: nh Sm, Ng nh Qu, V Tn Phng, 2005

Xc nh tuyn kho st
Vng kho st c chia thnh cc phn khu cho mi t kho st. Cc tuyn kho st
c xc nh trn c s tham kho cc t liu v bn , c th: (i) ly c cc phu
din chnh i din cho tng n v t phi phn nh (thng l loi & loi ph); (i) ly
c cc phu din ph xc nh ranh gii gia cc n v t; v hnh thnh lt ct nhiu
chiu qua vng kho st. Sau khi chn, phi kim tra li trn thc a trc khi giao nhim v
v ranh gii gia cc t. Tuyn iu tra c th l ng thng, ng dch dc v ng cnh
qut (phng x) tip cn nhng a hnh phc tp. Khong cch gia cc tuyn tu thuc t
l bn v dao ng trong khong trung bnh nh sau:
Bng 27: Khong cch trung bnh gia cc tuyn iu tra t
T l bn
t
Khong
cch tuyn
(m)

1/2000

1/5000

1/10000

1/25000

1/50000

1/100000

1/200000

175

315

500

900

1250

2500

3800

Ngun: nh Sm, Ng nh Qu, V Tn Phng, 2005

Ly phu din
Phu din t l mt mt ct t nhin ca mt thc th t (pedon) i din cho mt
n v phn loi t. Phu din l mt tp hp cc tng t c quan h v pht sinh hc v

138

phn nh s bin i c qui lut ca qu trnh hnh thnh t. Nh vy, phu din t cng l
mt mnh mu t c ly ra xem xt nhn din c n v t m n i din.
Mng li phu din c b tr theo cc tuyn nhiu chiu, thng da vo: (i) nhng
bin i r rng ca cc nhn t hnh thnh t (nh m, thc b, dc, hng dc,);
v (ii) nhng bin i c trng ca mt s yu t quan trng ni bt (kiu thc b, cc nh
cao, cc im trng, ranh gii t,).
Phu din chnh c ly vi s kho st ton din v hnh thi hc, phn tch y
cc ch s v vt l - nc, ho hc v sinh vt theo sut chiu su phu din. Mt phu
din c qui nh tu theo loi bn , t l v tnh phc tp ca s phn b t. T l bn
cng ln v a hnh cng phc tp th mt phu din cng cao. S ha m mt phu din
t c th i din nh sau:
Bng 28: Tnh i din ca phu din t theo a hnh v t l bn
Loi a hnh
Bng phng

Tng i phc tp

Phc tp

1/2000

1/5000

10

1/10000

25

18

10

11/25000

80

50

25

1/50000

50

110

50

1/100000

600

400

150

1/200000

1500

900

400

T l bn t

Ngun: F.A. Gavriluc, 1965

Phu din ph c ly b sung cho phu din chnh, xc nh s bin i trung
gian gia cc n v phn loi t. Phu din nh gii (hay phu din kim tra) ly vi mc
ch lm chnh xc cc ranh gii gia 2 n v t.

M t phu din
Phu din c o t t nhin, phn trn dc, cha b cc tc nhn lm bin dng.
Mt ct ca phu din dng quan trc c hng v pha di dc v c chiu sng tt
nht d quan st, trng thi t nhin c tn trng ti a. Kch thc mt h c phu din
139

chnh l rng 70-90 cm x di 120-150 cm; su t n tng m; nu l mu cht dy th

su ti thiu l 150-200 cm. Phu din ph v phu din nh gii c kch thc nh hn
v nng hn. t o ln c sang hai bn h, trnh ln pha mt ct quan trc.
Phu din c m t theo 3 phn: Tnh hnh ni nghin cu; m t c trng v nhn
xt phu din, s b xc nh loi v tn t. in vo biu mu c sn (thi gian, a im,
k hiu, a hnh, gin ni o,). Mt quan trc ca phu din c chia thnh cc tng
theo hnh thi v lch s pht sinh hc, mi tng c nh du v o dy.
Cc tng pht sinh hc c trng nht gm:

Tng O: Tng hu c - gm cc tn tch hu c (cha phn gii hoc bn phn gii,

nm tng trn cng). Tng ny c trung cho t rng.
Tng A: Tng ra tri giu mn v cht dinh dng, song mt phn b ra tri theo
chiu su. Trong c cc lp A1 - giu mn nht nn sm mu nht; v A2 b ra tri
mnh nht, sng mu nht.
Tng B: Tng tch t - ni tch t cc cht oxit Fe, oxit Al, khong st b ra tri t trn
xung, hay i khi dng t di ln.
Tng C: Tng mu cht cc sn phm phong ho to nn t.
Tng D: Tng m gm cc gc.
Vic m t ch trng vo nhng im ni bt ca cc c trng hnh thi v qu trnh
hnh thnh t (nh mu sc, m, cht, thnh phn c gii, mn, r cy, vt ln, kt
von, ong, v.v.). c im chuyn lp (r, t ngt hay t t), mc thm nhp ca mn,
dng nc ngm, khng, cho bit nhng tin trnh thnh th, l nhng ch tiu b
sung trong phn nh loi t.
Mu sc t: s dng thang mu tiu chun (Munsell Soil Color Chart) vi 3 thuc tnh:
mu u th (hue), m nht ca mu (value) v sng ca mu (chroma). Mu sc t
Vit Nam to nn bi 3 mu c bn: trng, en, . Cc lin h sau y l ph bin: mu
trng c th do nhiu khong st (loi kaolinit), silic, CaCO3 trong khi mn t. Mu en do
mn, MnO, hay vn than. Mu ch yu do oxit Fe v oxit Al khan; khi ngm nc cc oxit
ny c mu vng. Hn hp cc hydroxit st v hydroxit nhm (sesquioxit) cho mu loang l
vng rt in hnh ca t nhit i m. Trong iu kin tha nc cc oxit Fe ho tr 3 b
kh thnh Fe2O3.nH2O lm cho tng t c mu xanh xm, biu th ca qu trnh gly ho.
m t: ngoi thc a ch c th phn bit 3 trng thi: kh (t ri rc); m (t
nm li c nhng bung ra th v), v t (nm c thnh cc).
R cy: cn nh gi ng knh v su r xm nhp. Cht mi sinh: gm cc thc
th hnh thnh sau nhng bin i nh kt von, ong, phn giun, t mi, mui, cacbonat,

140

v.v. Cc vt ln: gm cc mnh , cui, than, vn ci, v s, c ghi nhn v lin h vi

lch s qu trnh hnh thnh t.
Ngoi ra, cng cn ch n cc mt khc nh: thm rng, tnh cht chuyn lp, mc
gly, mc xi mn, mc nc ngm, hot ng ca ng vt t, v.v.

Phn tch t
Mu t c ly theo mi tng pht sinh, ly t tng di cng tr ln. Mu ly cho 3
nhm ch tiu phn tch: vt l - nc, ho hc v vi sinh vt. phn tch cc ch s vt l nc ch yu, dng cc xi lanh ng dung trng ng vo mt phu din ly mt th tch t
nguyn dng phc v cho vic xc nh: t trng, dung trng, xp, m t nhin, m
cc i ng rung. phn tch cc ch s ho hc, ngi ta ly 1 kg t t mi tng. Cc
phn tch ho hc gm 3 nhm ch s: tng s nguyn t; cc cation v anion v cc dng d
tiu ca chng. Mu t xc nh cc c tnh vi sinh vt c cha ring vo ng nha
en, kn tuyt i.
Hin thi Vit Nam s dng cc phng php phn tch t c tiu chun ho
(xem: Vin Th nhng Nng ho, 1998. S tay phn tch t, nc, phn bn v cy trng).
Tng hp kt qu kho st v phn tch phn loi t:
Phn loi t: trc y phn loi t Vit Nam tin hnh da vo hc thuyt pht
sinh hc t trng phi Lin X. Nguyn tc phn loi theo trng phi ny l da vo
nguyn l pht sinh hc t, s dng cc du hiu hnh thi phu din kt hp vi phn tch
nh lng cc yu t theo tng chn on.
H thng phn v: tu theo t l bn c th s dng h thng c cp khc nhau t
nhm t n loi, loi ph, chng v bin chng (chng ph). n v cui cng ca h thng
cng l n v s dng khoanh ranh gii trn bn t.
Tiu ch phn loi t l mt tp hp cc nhm ch tiu ng vi mi n v t trong h
thng. Vit Nam, i vi Nhm t thng s dng cc ch tiu: cao so vi mt bin; v
tr a hnh (nhm t ng bng, nhm t i, nhm t ni); nhm t thung lng; nhm
t ti ch; nhm t bi t; i vi Loi t, cc ch tiu thng dng l m; mu sc;
thc b; qu trnh th nhng ch o (v d: loi t nu feralit trn bazan; t ph sa
khng c bi hng nm;). ivi Loi Ph, thng dng cc ch s mc : dy
tng t; t l kt von; i vi Chng, s dng cc ch s: hm lng mn; mc xi
mn; gly;i vi Bin Chng, c th s dng: thnh phn c gii; chua; mn;
dc; kt cu; Trong mi trng hp v mi cp phn v, chuyn gia th nhng cn phi
a ra c nhng ch s c th c tnh quyt nh s khc nhau khng th bc b c gia
n v phn loi.
nh tn t

141

Tng hp cc kt qu kho st thc a v kt qu phn tch t cho php nhn din cc

n v phn loi t; mi n v c cho mt tn gi duy nht. Trong h thng phn loi t
ca mnh, mi quc gia qui nh nhng qui tc nh danh t ph hp. Trong Bng phn loi
t Vit Nam do Ban Bin tp Bn t xy dng, cc tn t tch hp qu trnh hnh thnh
t ch o, hnh thi c trng v m (hoc mu cht).
T u nhng nm 1990 phng php phn loi t theo FAO-UNESCO bt u
c vn dng xy dng mt s bn t t l nh v va cho ton quc v mt s tnh.
Cho n nay cha c mt qui phm chnh thng no c ban hnh, song c th tham kho
cc ti liu nghip v (chng hn, ca Hi Khoa hc t Vit Nam, 1998 v Vin Th
nhng Nng ho, 1997). Trong phng php ny cc tiu chun chn on c phn thnh
4 bc: (i) Tng chn on (Diagnotic Horizons); (ii) c tnh chn on (Diagnotic
Properties); Vt liu chn on (Diagnotic Materials); v (iv) Tng chn on (Diagnotic
Phases). Cn c vo cc ch tiu ny, t c phn lm cc cp: (1) Nhm t chnh (Major
Soil Groups ); (2) n v t (Soil Units); v (3) n v ph (Soil Subunits).
Xc nh ranh gii, xy dng bn t
Ranh gii mi n v t c xc nh ti im chuyn cu cc du hiu v qu trnh
qui nh s khc bit ca 2 n v t lin k. Thc b v a hnh gip ch rt ln cho vic
vch ranh gii t. Thng thng ranh gii t i theo bnh a hnh; song i khi ranh
gii t c th xuyn ct qua mt vi bnh do nhng bt thng v m. Ranh gii ca
mt n v t l khp kn v gia 2 n v lun c mt ng ranh gii. Khi khoanh c
ranh gii cc n v t trn bn nn cng c ngha ta hon thnh mt bn t.

142

Ti liu tham kho

1.Nguyn Ngc Bnh: t rng Vit Nam. NXBNN, 1996
2. Nguyn Ngc Bnh, Phm c Tun: K thut canh tc Nng Lm kt hp Vit Nam.
NXBNN 2005.
3. B NN & PTNT. 2001. Vn bn tiu chun k thut lm sinh tp I, Nxb Nng nghip,
H Ni.
4. t Vit Nam. Hi khoa hc t. NXBNN 2000.
5. iu tra nh gi ti nguyn t ai theo phng php FAO- UNESCO. Vin Th
nhng Nng ho, 1998.
6. Khi phc rng v pht trin Lm nghip. Vin Khoa hc L m nghip. NXBNN 1996.
7. Kt qu nghin cu khoa hc ca nghin cu sinh. Tp 1 (1987 - 1992). Vin KHLN.
NXBNN 1993.
8. Ng nh Qu. Phn hng t rng thng ba l Lm ng. Tp ch Lm nghip, s 1 1988. Vin KHLN.
9. Ng nh Qu v cc cng s. 2003. Khi phc v pht trin rng ngp mn v trm
Vit Nam. NXBNN.
10. Nguyn T Sim v Thi Phin. t i ni Vit Nam - Thoi ho v phc hi.
NXBNN. 1999.
11. nh Sm, Nguyn Ngc Bnh. nh gi tim nng sn xut t Lm nghip Vit
Nam. NXBNN. 2000.
12. nh Sm, Ng nh Qu, V Tn Phng. Cm nang nh gi t phc v trng
rng. NXBKHKT. 2005.
13. nh Sm, Ng nh Qu, V Tn Phng. H thng nh gi t Lm nghip.
NXBKHKT. 2005.
14. Hong Xun T. Kt qu nghin cu t trng rng B lm nguyn liu giy si
(trong nghin cu t phn tp V). NXBNN. 1998.
15. Vin iu tra quy hoch rng. Ti liu iu tra v bn lp a. NXBNN. 2000.
16. Vin iu tra quy hoch rng. Quy trnh iu tra lp a cp I, 1984.

143