You are on page 1of 11

MT S QUAN NIM V KHP CN

MC TIU 1. Nu c c im ca khp cn l tng. 2. Nu c tnh cht v ng dng thc hnh ca khi nim khp cn chc nng. 3. Tho lun c v khp cn sinh l v khi nim khp cn khng sinh l. 4. Nu c s pht trin dn ti quan nim khp cn thng bng v ng dng ca n. M U Trong lch s, c nhiu thi k v cho ti ngy nay, nhiu tc gi nhn mnh yu t hnh thi hc v c hc ca khp cn, tp trung ch vo rng v s n khp gia cc rng, a n vic to ra cc dng c c kh chnh xc, t m m phng hat ng ca khp thi dng hm v quan h gia hai hm. Theo , l s p dng mt kiu t duy c kh trong nhn thc v hnh thi-chc nng h thng nhai, xu hng n gin ha, ton hc ha cc qu trnh sinh hc vn uyn chuyn, thnh nhng qu trnh cng nhc, theo qui lut ca nhng cng thc ton hc, c hc. Hot ng ca h thng nhai con ngi khng ch tun theo nhng qui lut sinh hc-sinh l, hnh thi-chc nng m cn l s an xen phc tp v nhy cm vi trng thi tinh thn-tm l, cc yu t cm xc-tm linh ca mi ngi trong mi trng x hi. Ngy nay, quan nim cn khp khng ch gii hn vo vic nghin cu cc rng n khp vi nhau nh th no m phi bao gm ton b cc yu t thuc v cu trc v chc nng ca h thng nhai. V mc ch ny, khp cn (thc cht l cn khp) c chia thnh 3 nhm: khp cn l tng, khp cn sinh l, khp cn khng sinh l.
S phn bit v mt lm sng ca ba nhm ny cn c hiu r lm c s cho vic nhn xt, pht hin cc thay i, bt thng v bnh l.

1. KHP CN L TNG 1.1. nh ngha Khp cn l tng l khp cn c tng quan rng-rng ng theo m t l thuyt, b rng c quan h gii phu v chc nng hi ha vi cc cu trc khc ca h thng nhai, tt c trong tnh trng l tng.
Trc y, khp cn thng c gi l l l tng khi v mt gii phu, n c tng quan rng-rng, mi trng ng theo m t l tng (xem c im s n khp l tng ca b rng sa - trang 40 v b rng vnh vin - trang 48) (Hnh 3-17). Nhng nh vy, mi ch da trn nhng quan nim nh hng theo rng m khng quan tm n cc thnh phn khc ca h thng nhai. V mt thc hnh, khp cn l tng l mc tiu l thuyt mong mun t n, khng tnh n kh nng iu tr thc t.

hoangtuhung.com

Hnh 3-17. Khp cn l tng.

1.2. c im ca khp cn l tng 1.2.1. Khp thi dng hm c chc nng ti u Mt khp cn l tng phi cho thy khp thi dng hm v tr chc nng ti u khi cc rng lng mi ti a: V tr li cu ti u (trng hoc gn trng vi v tr tng quan trung tm) vi cc li cu bnh thng v cu trc, ta vo a khp c cu trc v v tr bnh thng, a khp ta mt lm vo li khp theo hng trc trn v vi hot ng c ti u cng nh vi s n nh ti a v cn khp (Mc. Neil). 1.2.2. Khp cn trung tm trng vi lng mi ti a Khp cn trung tm (CO = Centric Occlusion) c nh ngha l S n khp ca cc rng khi hm di tng quan trung tm; trn i a s ngi bnh thng, khp cn trung tm thng khng trng vi v tr lng mi ti a. mt khp cn l tng, khp cn trung tm trng vi v tr lng mi ti a; ni cch khc, khp cn l tng, lng mi ti a din ra khi hm di tng quan trung tm.
y l nh ngha bnh thng theo trng phi hm hc, trong trng hp c tng quan ti u gia hai hm. Cn ch khp cn trung tm l v tr rng hng dn, li cu khng quyt nh v tr cc rng (xem chng 4 v chng 6). Khp cn l tng l mt khp cn n nh, khng c biu hin no v s thay i v tr ca rng hay m nha chu. Rng c sp xp trn cung hm sao cho lc nhai c hng theo trc ca rng cng nhiu cng tt, khng c chuyn ng sang bn do lc xon. S sp xp ca cung rng l kt qu ca cc lc t cc c quan xung quanh, c bit l h thng mi-m-li, tc ng ln b rng t mi hng.

khp cn trung tm, cc rng sau phi c s tip xc ng thi v cn bng hai bn, cc rng trc ch tip xc nh. Tng quan ny cho php s n nh ti a i vi khp thi dng hm v gim ti a lc nhai ln mi rng. Nh vy, khp cn trung tm, rng sau gi n nh cc tip xc rng v hm. 1.2.3. C s bo v ln nhau gia rng trc v rng sau Cc rng sau c sp xp sao cho n chu c lc nhai theo chiu dc. Ngc li, cc rng trc nghing v pha mi, khng thch ng chu lc theo chiu thng ng. Nh vy cc rng sau gip bo v cc rng trc trnh c cc lc chc nng qu mc theo chiu thng ng khi nhai, ngc li, cc rng trc duy tr s tip xc nh khp cn trung tm. Trong vn ng tip xc ra trc v trc bn, cc rng sau nh khp do hng dn ca cc rng trc. Cc rng trc hng dn hm di trong vn ng ra trc v trc bn: trong vn ng ra trc, cc rng ca tip xc v hng dn (hng dn rng ca), cc rng sau nh khp (Hnh 3-18). Trong chuyn ng trc bn, rng nanh gy nh khp tt c cc rng sau (hng dn rng nanh) (Hnh 3-19). Hng dn rng nanh v rng ca c hoangtuhung.com 2

gi chung l hng dn trc. Nh vy, khi thc hin vn ng ra trc v trc bn, cc rng trc hng dn hm di lm nh khp v bo v cc rng sau khi cc lc tc ng theo chiu ngang.

Hnh 3-18. Hng dn rng ca gy nh khp cc rng sau trong vn ng ra trc.

Hnh 3-19. Hng dn rng nanh gy nh khp cc rng sau trong vn ng sang bn.

Do cc rng trc xa cc c nng hm hn cc rng sau nn p lc t ln vng rng trc t hn. Nh vy cc rng trc th cm nhng lc ngang trong cc chuyn ng lch tm ca hm di tt hn, nhng lc ny tc ng c hi cho cc rng sau. c bit rng nanh c cu trc xng v t l thn/chn rng thch hp nht chu nhng lc ngang. Qua nghin cu Williamson, cc c nhai c gim hot ng khi cc rng sau nh khp trong chuyn ng ra trc v sang bn. Rugh v cng s cng ghi nhn iu ny cng din ra vi hng dn rng ci. Dng nh s tip xc trn mt rng l mt thun li, nh mt hng dn cho c ng sang bn (ngc vi s tip xc trn nhiu rng ).

Mt khp cn l tng l khp cn c c s bo v ln nhau ca cc rng trc v rng sau.

hoangtuhung.com

1.2.4. Chc nng h thng nhai ti u Mt i hi i vi khp cn l tng l t c chc nng ti u. H thng nhai gn lin vi cc chc nng pht m, nhai, nut V tr cc rng phi m bo cho cc chc nng ny. Th d: cc rng ca trn phi cho php s tip xc b cn vi ng kh t ca mi di pht m r cc m /f/ hay /v/; cc rng ca trn v di phi c tng quan tip xc i u nhau ct thc n tt. Lc tc ng trn cc rng sau c hng theo trc rng vic nhai nghin thc n c hiu qu. Ngi c khp cn l tng phi cm thy mt s n nh, hon ton thoi mi, khng au, khng kh chu do tnh trng hot ng ca h thng nhai v trong giao tip (yu t thm m).
Trn c s cc nghin cu v lm sng v in c , c th kt lun rng nhng iu tin quyt cho mt khp cn l tng l: 1. Tng quan cn khp hi ha v n nh tng quan trung tm cng nh trong on gia tng quan trung tm v khp cn trung tm. 2. Thun li trong cc vn ng trt sang bn v ra trc. 3. Cc lc nhai thun li nht i vi s n nh rng. 4. Khng c nhng yu t c khuynh hng gy mt n nh. Mc d quan nim v khp cn nh trn lm cho nh lm sng c th gip nhng bnh nhn c mc chu ng thp i vi s khng hon ho ca khp cn hay nhng ngi b vim nha chu tin trin; nhng khng c ngha mt l tng nh th phi c p t ln bt k bnh nhn no c khp cn chc nng v m nha chu lnh mnh (Ash).

2. KHP CN SINH L 2.1. Khng c mi lin h trc tip gia tnh trng khp cn v chc nng Trn thc t, ch mt s rt t ngi c khp cn l tng, hu ht u c mt khp cn xu (malocclusion) v mt phng din no , nhng c chc nng tt. Kh nng thch ng a s ngi nhng lch lc so vi l tng vn c th l bnh thng, n nh v hi ha.
Pullinger v cng s nghin cu trn 120 nam v 102 n khe mnh, tui trung bnh l 29. Lng mi ti a v tip xc lui sau trng nhau chim 29%. Trong s , 60% c tip xc rng ci mt bn v tr tip xc lui sau. Khng c s lin quan c ngha gia nhng ngi c s trt trung tm vi c ting ku khp thi dng hm. Tng t, khng c s lin quan gia ting ku khp thi dng hm v s tip xc rng ci 1 bn hm v tr tip xc lui sau.

Khp cn ca mt ngi c th lch lc so vi nhng tiu chun bnh thng nhng c chc nng tt, trong khi mt s ngi c khp cn vi nhng tng quan hnh thi hc ti u nhng li b nhng vn lon nng hm di. Khng c bng chng xc nh nh hng ca s n khp gia cc rng i vi hm di v lon nng khp thi dng hm l do kh nng thch ng nhng mc khc nhau ca h thng nhai ca mi ngi v c im bnh cn a yu t ca ri lon thi dng hm (Carlsson).
Nghin cu trn bnh nhn lon chc nng hm di khng th xc nh nhng ri lon tip xc mt nhai a n lon chc nng khp thi dng hm.

hoangtuhung.com

2.2. Tiu chun ca khp cn sinh l chc nng Khp cn sinh l chc nng c cc c im sau: - Cc thnh phn ca h thng nhai hi ha v hnh thi v chc nng, gp phn n nh khp cn; hm di thc hin chc nng mt cch thoi mi, khng au, khng kh chu (au v/hoc kh chu l du hiu ca lon chc nng). - Khng c nhng du hiu thay i ca h thng nhai (do hot ng cn chc nng) mang tnh ang b ph hy: khng c s di lch hoc tri rng, khng c lung lay rng, khng c s dy khong dy chng nha chu, rng khng mn bt thng hay b nhy cm ng. - Hm di vn ng d dng, trn tru, ngha l khng c cn tr cn khp trong cc vn ng trt ca hm di. - trung tm, hm di c t do tm n hoc c hng dn n lng mi ti a. - Khng c than phin v thiu sc nhai (do mt rng); khng b mi c, khng au khp thi dng hm. - Khp cn sinh l cng tha ng v mt thm m i vi bnh nhn. Nh vy, ngi c khp cn sinh l chc nng khng c nhu cu iu tr. 2.3. S n nh khp cn Trn b rng t nhin, s n nh khp cn ph thuc vo tt c cc lc tc ng ln rng. C th nu tm tt cc lc, bao gm cc lc do thc hin chc nng, gm: - Lc ca h thng mi-m-li, - Cc thi quen chc nng v cn chc nng, - S ton vn ca rng v nha chu v mt hnh thi theo ngha rng ca t ny, - Tnh trng v s phi hp hot ng ca cc c hm, - Tnh trng khp thi dng hm. Khng th m t mt cch chnh xc cc lc gy mt n nh khp cn: cc rng thc hin vic iu chnh v tr trong sut i sng p ng vi nhng thay i t nhin ca lc nhai lin quan n mn rng; p ng vi nhng thay i bnh l nha chu hoc trng lc c, cng nh cc phc hi, phc hnh v cc th thut nha khoa khc. Hnh mu lc tc ng ln rng phc tp hn nhiu so vi cc cch phn tch lc thng c s dng trong vt l hc. Tuy nhin, trong kh nng thch ng ca h thng nhai, s cn bng lc vn c duy tr. (Cc lc va c nu trn hoc s c cp trong nhng bi chuyn bit) 3. KHP CN KHNG SINH L Hu ht mi ngi u c khp cn lch lc so vi khp cn l tng. Tuy vy, a s cng u c kh nng thch ng vi s lch lc v thc hin chc nng tt m khng b nhng du hiu hay triu chng no ca lon chc nng. Nhng du hiu v triu chng ca lan nng h thng nhai ch yu th hin trn ba thnh phn: h thng c-thn kinh, cc khp thi dng hm, rng v cu trc nng . Lon chc nng rng v nha chu th hin kh phong ph, ty thuc vo nguyn nhn gy ra, s c cp trong mt tp sch khc. Vn hat ng cn chc nng s c trnh by trong mt bi ring. V mt khp cn theo ngha i chiu vi b rng v hnh thi n khp l tng, biu hin ca tnh trng lon chc nng rng v nha chu nh rng lung lay, di

hoangtuhung.com

lch, mn mt nhai, nt gy, nhy cm phn nh tnh trng ri lon chc nng do vt qu kh nng thch ng ca rng v m nha chu. Nhng du hiu v triu chng nh vy khng bt ngun t c im cu trc ca b rng m l do vic s dng khp cn nh th no mi ngi, thng l do cc thi quen cn chc nng: nghin, sit cht rng vn kh ph bin trong cng ng (Mohl). Do , thut ng khp cn khng sinh l khng ng ch nguyn nhn v kt qu, cng khng phi l mt bnh. Khp cn khng sinh l l tnh trng c vn v quan h gia hai hm hoc c chc nng khng c m bo v cn c iu tr. 4. KHP CN THNG BNG
Khp cn thng bng, c v s pht trin quan nim ln ng dng thc hnh c l l mt trang bi trng nht trong lch s cn khp hc ni ring v nha khoa phc hi ni chung. Quan nim v khp cn thng bng, v vy, s c trnh by theo lch s pht trin ca vn .

4.1. nh ngha Khp cn thng bng l khp cn c s tip xc u v ng thi tt c mt chc nng ca hai hm v trong mi vn ng trt ca hm di. Trong khp cn thng bng, c s tip xc ng thi bn lm vic v bn khng lm vic trong cc vn ng sang bn v ra trc.
Nhng hnh thc thng thng, t nhin ca khp cn l khp cn bo v ln nhau, c nh ngha l c s nh khp ca cc rng bn khng lm vic trong cc chuyn ng lch tm ca hm di. S nh khp ca cc rng bn khng lm vic trong chuyn ng sang bn v ca cc rng sau trong chuyn ng tip xc ra trc gip bo v cc rng bn khng lm vic.

4.2. Lch s
Nm 1855 Bonwill, nh ton hc v nha s, trnh by nhng quy lun hnh hc v c hc ca s n khp cc rng. L thuyt ca Bonwill to ra mt khung nhn thc v tnh cht thng bng ca khp cn.
Bonwill phn tch v m t hm di nh mt tam gic u 10cm vi 3 nh l 2 li cu v gc cn gn ca rng ca gia di (Hnh 3-20). Quan nim hnh hc l tng ny nhm mc ch t c s tip xc nhiu nht trn cc rng ci nh v rng ci ln v cng lc c s tham gia ca cc rng ca trong chuyn ng sang bn. Kt qu ca khp cn thng bng l s cn bng hot ng ca cc c hai bn mt cch ng thi v t c s tip xc nhai ln nht mi chuyn ng, hn na, c s cn bng v p lc v lc trn ton b cung rng. Vic p dng nhng quan nim ny c l gip gim bt s nghing v lt ca hm gi ton b khi thc hin chc nng trong ming. Theo sau l thuyt ny, gi khp Bonwill ra i l dng c u tin ng dng nhng nguyn tc ton hc vo gi khp (Hnh 3-21 A ,B).

hoangtuhung.com

Bn knh 4 inches

Tam gic Bonwill

Tam gic Balkwill

Hnh 3-20.

A. William G. A. Bonwill (1838-1899); B. Tam gic Bonwill (tam gic ABC).

Hnh 3-21. Ga khp Bonwill (1858). Theo mt bn v ca Bonwill c copy li.

Nm 1883, Walker ghi nhn ng i ca li cu l nghing v pha di do dc ca li khp. ng thit k mt kiu gi khp c ng i ca li cu iu chnh c v mt dng c ghi ngoi mt phc tp ghi nghing ca ng chuyn ng ca li cu mi ngi (1896) (Hnh 3-22, 3-23).

hoangtuhung.com

Hnh 3-22. Ga khp sinh l ca Walker, b phn iu chnh li cu c th iu chnh c theo tng ngi.

Hnh 3-23. Dng c o gc ca ng i li cu ca Walker.

Nm 1890, quan nim khp cn thng bng c F. G. Spee cng b. Spee trnh by nhn xt v chc nng ca b rng t nhin ngi, trong , theo Spee, (1) mt nhai ca cc rng hm di trt trn mt nhai cc rng trn; (2) cc vng tip xc ny nm trn cng mt mt cong v (3), trc ngang ca mt cong ny i xuyn qua mt im pha sau ng l. T nhn xt ny, dn n khi nim m sau ny c gi l ng cong Spee (Hnh 3-24).

hoangtuhung.com

Cng thi gian ny, E. H. Angle cng xy dng bng phn loi v khp cn (h thng phn loi Angle, 1887).

Hnh 3-24.

A. Ferdinand Graf von Spee (1855-1937). B. Hnh chp s (t pha bn) ca von Spee.

u th k XX, A. Gysi (1910) ph phn vic s dng cc gi khp bn l ng m n gin kh ph bin hi , nhng cng nhn thy s phc tp ca vic p dng cc k thut Walker ghi cc nghing ca ng i li cu v xy dng cc phng php n gin hn ghi nhn chnh xc hn cc ng i ca li cu. Gysi a ra nhiu loi gi khp mi trong giai on ny (Hnh 3-25).

hoangtuhung.com

Hnh 3-25. A. Ga khp thch ng ca Gysi (1912), B. Ga khp iu chnh c cong ca hng dn li cu, C. Ga khp Wippunktarticulator (1908) (mt trong nhng ga khp iu chnh c u tin ca Gysi), D. Afred Gysi (1865-1958)

Phng php n gin nht c lng dc li cu ca bnh nhn l ghi du bng sp trong ming, k thut ny (Christensen, 1902) vn c p dng rng ri n ngy nay trong nha khoa phc hi. Pht trin cc quan nim ca Bonwill v Spee, G. S. Monson (1920, 1922, 1932) trnh by quy lut hnh cu gii quyt cc vn khp cn (Hnh 3-26).

Hnh 3-26. A. Ga khp ca Monson ng dng l thuyt chm cu, B. George S. Monson (1869-1933)

Nm 1955, Mc Collum ci tin cung mt ca Snow (G. B. Snow pht minh ra cung mt 1907), gn cung mt vi hm di v nh , to ra cung mt xc nh c trc bn l. Mt cp cung mt trn v di c dng hnh thnh mt my v truyn

hoangtuhung.com

10

(pantograph), c th ghi chuyn ng ca li cu trong khng gian ba chiu trong cc vn ng ra trc v sang bn. McCollum v cc cng s (1962) s dng thut ng Hm Hc (Gnathology) ch mn hc nghin cu v chuyn ng ca khp thi dng hm, o c cc yu t c bn ti lp v s dng trong chn on v iu tr khp cn.
Ngi ta tin rng nu 1 gi khp c th bt chc ng tng quan ca hm v chuyn ng ca li cu th c th to c cc rng n khp nhau mt cch l tng.

Cc loi gi khp iu chnh c cng pht trin mnh trong thi k ny, cho php vic ghi li v ti lp ng i ca li cu. Ngy nay, ngi ta nhn thc r rng rng i vi b rng t nhin, cc tip xc bn khng lm vic th khng c gi tr tht s, v n khng gip lm gim bt lc stress ln cc rng bn lm vic, m (ngc li), chng c th l nhng yu t gp phn gy tn thng do chn thng (khp cn) Schuyler (1953) Khp cn thng bng l mt bin php c gi tr trong phc hnh, ch yu gip hm gi ton b c n nh. Trong thc hnh phc hnh, t c khp cn thng bng, cn xem xt mi quan h gia nm yu t (b nm Hanau hay cng thc Thielemann), th hin nh sau: dc li cu x dc rng ca Khp cn thng bng = nghing Mt phng cn x di tn trng cung x cao ca mi ng cong Spee

Th d: Nu dc li cu tng th phi gim dc rng ca; Nu dc mt phng cn tng th cn gim ng cong Spee hoc tng cao ca mi. Cn ch y khng phi l mt cng thc ton hc, m vn l ch yu t ang c xem xt nm tng trn hay tng di ch khng phi l t s hay mu s. Tm tt Khp cn l mt phn ca h thng nhai. Ton b h thng thc hin chc nng nh mt th thng nht v b nh hng khng ch bi rng m bi s tc ng qua li ca tt c cc thnh phn ca h thng nhai. Mi tng quan khng r rng gia nhng ri lon khp cn v tnh trng lon nng hm di c trnh by trong cc nghin cu gn y ch ra tm quan trng v tnh cht bnh cn a yu t ca ri lon thi dng hm. Vai tr ca khp cn trong vic gy ra ri lon chc nng ca h thng nhai vn cn ang bn ci, nhng nhng nh hng v mt sinh c hc ca phc hp s mt a n lon nng hm di c khng nh. Ch duy nht mt yu t khp cn th khng th a n lon nng hm di. Tuy nhin bnh l v khp cn kt hp vi cc yu t khc nh thi , thi quen, tm l, sinh l s tr thnh c ngha. Tnh cht a yu t ca lon nng thi dng hm kt hp vi kh nng thch ng a dng phong ph ca tng c th lm cho vic nh gi vai tr c th ca khp cn trong vic gy ra lon nng hm di tr nn phc tp.

hoangtuhung.com

11

You might also like