You are on page 1of 275

TRNG I HC Y KHOA THI NGUYN B MN GII PHU HC

BI GING

GII PHU HC
Tp 2
Ch bin: TS. Trnh Xun n

NH XUT BN Y HC H NI - 2008

Ch bin: TS. Trnh Xun n Ban bin son: TS. Hong Dng TS. Trnh Xun n ThS. inh Th Hng ThS. Trng ng Tm BS. Trn Ngc Bo Th k Bin son: Nguyn c Vinh

LI NI U
Cun Bi ging Gii phu hc l ti liu dy v hc chnh cho sinh vin theo hc chng trnh o to bc s a khoa c B Gio dc v o to ban hnh nm 2001 vi 5 n v hc trnh l thuyt (75 tit) v 3 n v hc trnh thc hnh (45 tit), vi 2 hc phn c b tr hc vo nm hc th nht. Vi khun kh thi gian v khung chng trnh trn, vi mc tiu chung v mc tiu c th mn hc cng chnh l mc tiu ca cun sch ny, c xc nh l: (1) M t c nhng nt c bn v v tr, hnh th, lin quan v cu to ca cc b phn, c quan, h c quan cng nh h thng mch, thn kinh ca c quan trong c th ngi. (2) Nu c nhng lin h v chc nng v lm sng thch hp ng dng cc kin thc mn hc vo cc mn y hc khc trong thc t lm sng. t c 2 mc tiu trn, cun sch ny c trnh by theo quan im kt hp gia: - M t gii phu nh khu theo tng vng c th m t chi tit nhng lin quan su, nhm cung cp cho sinh vin v cn b Y t c th vn dng vo thc hnh trong lm sng. - M t gii phu i cng v h thng theo tng phn c th sinh vin d dng tng hp cng nh nhng gi lin quan n cc mn hc khc ca Y hc v mt s p dng thc tin lm sng cn thit. Sch c bin son theo 2 tp: Tp 1 : i cng v gii phu hc cc h xng, khp, c. Gii phu nh khu chi trn, chi di, (sau mi phn c h thng ha). Gii phu u mt c v gic quan. Tp 2: Gii phu ngc, bng, thn kinh (thnh ngc, bng: xng, khp, c ca thn mnh. Cc c quan trong lng ngc v trong bng: phi v h h hp, tim v h tun hon, trung tht, h tiu ha, h tit niu - sinh dc v h thn kinh trung ng). y l cun sch nng v m t da trn cc hnh v nn vic m t ngn gn nhng y v chnh xc l rt kh. Tp th ging vin ca b mn Gii phu hc c nhiu c gng trong vic bin son tp bi ging ny, cng vi vic chn lc tranh, s v thit thit yu gip ngi hc d hiu, d hc v d nh. ng thi a vo nhng danh t gii phu quc t vit ho ca trnh Vn Minh (Nh xut bn Y hc 1999) gip cho sinh vin v c nhng bc s khi c cc ti liu tham kho trong nghin cu khoa hc, cng nh vic i chiu vi ti liu nc ngoi. Trong khun kh cn hn hp v nhiu mt cng nh kinh nghim cn t i, cun sch khng th trnh khi thiu st v khim khuyt. Chng ti rt mong bn c gp ph bnh v mi phng din cun sch c hon thin hn trong ln ti bn sau. Xin trn trng cm n v gii thiu cng bn c. Ch bin TS. Trnh Xun n

MC LC
LI NI U............................................................................................................................ 1 Chng 1 GII PHU NGC .................................................................................................. 3 XNG THN MNH.......................................................................................................... 3 H THNG C THN MNH............................................................................................ 14 NG BN ............................................................................................................................ 25 I CNG H TUN HON......................................................................................... 30 TIM TRNG THNH ...................................................................................................... 37 PHI..................................................................................................................................... 47 TRUNG THT..................................................................................................................... 55 Chng 2 GII PHU H TIU HA................................................................................... 63 PHC MC ......................................................................................................................... 63 D DY............................................................................................................................... 76 LCH (T) .......................................................................................................................... 81 KHI T - TY .................................................................................................................. 85 GAN ..................................................................................................................................... 93 RUT NON........................................................................................................................ 104 RUT GI ......................................................................................................................... 109 Chng 3 GII PHU H TIT NIU SINH DC............................................................. 117 PHI THAI H TIT NIU - SINH DC........................................................................ 117 A - GII PHU H TIT NIU ....................................................................................... 129 THN ................................................................................................................................. 130 TUYN THNG THN ................................................................................................ 143 NIU QUN ...................................................................................................................... 146 BNG QUANG ................................................................................................................. 149 NIU O ......................................................................................................................... 155 B - GII PHU H SINH DC........................................................................................ 159 H SINH DC NAM......................................................................................................... 159 H SINH DC N ............................................................................................................ 168 Y CHU ....................................................................................................................... 182 Chng 4 GII PHU H THN KINH ............................................................................. 192 I CNG THN KINH .............................................................................................. 192 TY SNG (TY GAI) .................................................................................................... 198 THN NO ....................................................................................................................... 205 TIU NO ......................................................................................................................... 214 NO THT IV................................................................................................................... 217 GIAN NO ........................................................................................................................ 220 OAN NO ....................................................................................................................... 225 CC DY THN KINH S NO ................................................................................... 236 CC NG DN TRUYN THN KINH .................................................................. 249 MNG NO TY V MCH NO TY ...................................................................... 256 H THN KINH THC VT .......................................................................................... 265 TI LIU THAM KHO ...................................................................................................... 272

Chng 1 GII PHU NGC


XNG THN MNH
1. CT SNG 1.1. I CNG Ct sng (columna vertebralis) l tr Ct ca thn ngi, nm chnh gia thnh sau thn ngi, chy di t mt di xng chm n ht xng ct. Ct sng bao bc v bo v ty sng. Nhn nghing ct sng c 4 on cong, t trn xung di gm c: on c cong lm ra sau; on ngc cong lm ra trc; on tht lng cong lm ra sau v on cng ct cong lm ra trc. Cu trc cc on cong ca ct sng thch nghi vi t th ng thng ca c th ngi.

A. Nhn pha sau

B. Nhn nghing

C. Nhn pha trc

Hnh 1.1. Ct sng Ct sng c t 33 - 35 t sng xp chng ln nhau. 24 t sng trn ri nhau to thnh 7 t sng c (vertebra ecervicales) k hiu t CI - CVII; 12 t sng lng (vertebrae thoracicae) k hiu t ThI - ThXII; 5 t sng tht lng (vertebrae lumbales) k hiu t LI - LV. Xng cng (os sacrum) gm 5 t sng di dnh li thnh mt tm k hiu t SI - SV. Xng ct (os coccygae) c 4 hoc 6 t cui cng rt nh, cn ci cng dnh li lm mt to thnh k hiu t CoI - CoVI v c dnh vo nh xng cng. 1.2. c im chung ca cc t sng
3

Mi t sng gm 4 phn: 1.2.1. Thn t sng (corpus vertebroe) Hnh tr, c 2 mt (trn, di) u lm tip khp vi t sng bn trn v di, qua a sn gian t. 1.2.2. Cung t sng (arcus vertebroe) L phn xng i t 2 bn ra mt sau thn, vng ra pha sau, quy ly l t sng, chia 2 phn: Phn trc dnh vo thn gi l cung (radix arcus vertebroe) ni t mm ngang vo thn. B trn v b di lm vo gi l khuyt ca t sng. Khuyt ca t sng trn v di hp thnh l gian t (foramen intervertebrale) cho cc dy thn kinh sng chui qua. Phn sau l mnh ni t cung n gai t sng to nn thnh sau ca l t sng. 1.2.3. Cc mm t sng Mi t sng c 3 loi mm: - Mm ngang (processus transversus): c 2 mm ngang t cung t sng chy ngang ra 2 bn. - Mm gai (processus spinosus): c 1 mm gai hay gai sng sau dnh vo cung t sng. - Mm khp (processus artcularis): c 4 mm khp, hai mm khp trn v 2 mm khp di, nm im ni gia cung, mm ngang v mnh (cc mm khp s khp vi cc mm khp trn v di n). 1.2.4. L t sng (foramen vertebrale) L nm gia thn t sng trc v cung t sng sau. Cc l ca cc t sng khi chng ln nhau to nn ng sng. Trong ng sng cha ty sng.

1. Mn gai 2. Mn ngang 4. Mnh cung sng 5. Mn khp trn

6. Cung cung sng 7. Thn t sng 8. Din khp vi chm sn trn 9. L t sng

10. Mn khp di 11. Din khp vi chm xng sn di 13. Khuyt sng trn

Hnh 1.2. t sng ngc (A. Nhn pha trn; B. Nhn pha bn)
4

1.3. c im ring ca tng loi t sng 1.3.1. on sng c a. c im chung ca cc t sng c - Thn t sng: ng knh ngang di hn ng knh trc sau. - Cung t sng: khng dnh vo mt sau m dnh vo phn sau ca mt bn thn t sng. - Mnh: rng b ngang hn b cao. - Mm ngang: dnh vo thn v cung bi 2 r, do gii hn ln 1 l gi l l mm ngang cho ng mch t sng chui qua. - Mm gai: nh mm gai tch i. - L t sng: to hn cc t khc.
1. Thn t sng c 2. C trc mn ngang 3. L mn ngang 4. C sau mn ngang 5. Mn khp trn 6. Mnh t sng 7. Mn gai 8. L t sng 9. Mc thn t sng

Hnh 1.3. t sng c b. c im ring - t sng c I (atlas): cn gi l t i. Khng c mm gai v thn t sng. Ch c 2 cung trc v sau. Mt sau cung trc c din khp vi mm rng t sng c 2. Hai khi bn, mt trn lm tip khp vi li cu xng chm, mt di trn tip khp vi t c II. - t sng c II (i trc): c 2 cung, trn cung trc c mm rng (Apex dentis) Cao 1,5 cm. C tc dng lm cho t i quay theo 1 trc ng thng. - t sng c VI: trc mm ngang c 1 mu xng gi l c cnh (c Chassaignac), l mc quan trng tm ng mch cnh chung, ng mch gip di, ng mch t sng. N cn l ni nh ranh gii gia hu v thc qun, gia thanh qun v kh qun. - t sng c VII: c mm gai di nht, li v pha sau, nht l khi ta ci u Nn cn gi l t li. t CVII khng c l mm ngang. 1.3.2. on sng ngc a. c im chung ca cc t sng ngc:
5

- Thn t sng dy hn thn cc t sng c, ng knh ngang gn bng ng knh trc sau. mt bn thn t c 4 din khp, hai trn, hai di tip khp vi chm ca xng sn (mi chm sn tip khp vi din trn v di). - Mm gai to chc xung di, chng ln nhau ging nh lp ngi nh. Mm ngang c din khp vi li c sn.
1. Mn gai 2. Mnh t sng 3. L t sng 4. Cung t sng 5. Thn t sng 6. Din khp chm sn 7. Din khp trn 8. Mn ngang 9. Din khp c sn

Hnh 1.4. t sng ngc b. c im ring ca cc t sng ngc - t sng ngc I: din khp sn trn tip khp vi ton b chm xng sn mt. Din khp sn di tip khp vi na chm xng sn II. - t sng ngc X: khng c din khp sn di. - t sng ngc XI v XII: cc din khp sn vi ton b chm xng sn tng ng. 1.3.3. on tht lng a. c im chung ca cc t sng tht lng - Thn t sng rt to v rng chiu ngang. - Mm gai hnh ch nht, chy ngang ra sau. - Mm ngang di v hp c coi nh xng sn thoi ho. b. c im ring ca cc t sng tht lng - t sng tht lng I: mm ngang ngn nht. - t sng tht lng V: chiu cao ca thn t sng pha trc dy hn

1. Mn gai 2. Mnh t sng 3. Din khp trn 4. Li c nm v 5. Mn khp di 6. Mn ngang 7. Cung t sng 8. Thn t sng 9. L t sng

Hnh 1.5. t sng tht lng 1.3.4. on sng cng - Nm t sng cng hp vi nhau to thnh 1 tm, tm xng cng cong lm v trc. - Mt nc: c 2 dy l cng trc cho cc r trc ca cc dy thn kinh sng cng chui ra. - Mt sau: gia c mo cng do cc mm gai ca cc t sng cng dnh vi nhau to nn. u di ca mo cng c khuyt cng, 2 bn c 2 dy l cng sau. - Mt bn: phn trn l din nh tip khp vi xng chu. - Nn: nga ln trn v ra trc, gia c din khp tip khp vi t sng LY, sau din khp c l cng. Hai bn din khp l 2 cnh xng cng. - nh: khp vi t sng ct.

1. Din khp tht lng V 2. Cnh xng cng 3. G ngang 4. nh xng cng 5. nh xng ct 6. Xng ct 7. L cng trc 8. Mm khp trn Hn1.6. Tm xng cng ct (m trc) 1.3.5. on sng ct C 4 hoc 6 t sng, cc t sng ct nh, cn ci v hp vi nhau thnh mt
7

khi v coi nh di tch ui ca loi vt b thoi ho. 1.4. Khp ca cc t sng 1.4.1. Din khp - L mt trn v mt di ca thn t sng. - Sn gian t: hnh thu knh li hai mt, gm nhiu cc vng sn ng tm, gia l nhn keo c. Sn gian t rt n hi. 1.4.2. Ni khp - Dy chng dc trc: i dc pha trc ct sng t c hm ( mm nn xng chm) cho ti xng cng (cng I hay II). - Dy chng dc sau: i dc pha sau t xng chm ti mt trc xng ct. - Dy chng lin mnh (dy chng vng) c 2 dy bm vo mt trc ca mnh trn ti b trn mnh di. Dy chng ny c tnh cht n hi. - Dy chng lin gai v trn gai i t mm gai trn ti mm gai di. - Dy chng lin mm ngang t mm ngang trn ti mm ngang di. 1.4.3. ng tc ca khp Gia hai t sng th ng tc rt hn ch, nhng c ct sng th ng tc rt linh hot. Ct sng c th vn ng theo trc ngang, trc dc v trc thng ng. 2. XNG LNG NGC Lng ngc (cavum thoracis) c to bi khung xng do 12 t sng ngc, cc xng sn v xng c quy thnh mt khoang cha ng cc tng quan trng nh tim, phi. Lng ngc ging nh mt ci thng rng phnh gia, c ng knh ngang ln hn ng knh trc sau. - L trn lng ngc c gii hn bi t sng ngc I, xng sn I v b trn cn c to nn chy chch xung di v ra trc. - L di lng ngc ln hn c gii hn bi t sng ngc XII, xng sn XII pha sau v sn sn VII ni vi xng c pha trc. - Hai bn lng ngc l cung sn. Gia 2 xng sn l khoang gian sn. - Trong lng ngc, dc 2 bn ct sng l rnh phi cha phn sau phi.

1. a c 2. Chm xng sn 3. Cn c 4. Thn c 5. Mi c 6. Mm ngang L1 7. Xng sn XII 8. Khp c sn sn 9. Khp sn sn 10. Vm cng va n 11. Khp c n 12. C sn

Hnh 1.7. Khung xng lng ngc (nhn mt trc) 2.1. Xng c (sternum) L 1 xng dt, nm gia thnh ngc trc t trn xung di c 3 phn. Cn c (hay on trn c) thn c, mi c. Xng c c 2 mt 2 b, nn trn, nh di.
1. a c 2. Thn c 3. Mi c 4. Cc khuyt sn 5. Can c 6.7. Din khp vi xng n 8. Din khp sn sn I 9. Din khp sn sn II 10. Din khp sn sn III, IV, V 11. Din khp sn sn VI, VII 12. Mi c

Hnh 1.8. Xng c (A. Nhn thng; B. Nhn nghing) 1.2.1. Cn c (manubrium) mt trn cn c lm gia gi l a c, hai bn c din khp vi xng n (khuyt n). 1.2.2. Thn xng c (mesoternum) hai bn thn xng c c din khp vi u trong ca cc sn sn. 1.2.3. Mi c (xiphisternum)
9

Mi c cn c gi l mm mi kim, cu to bng sn, c khi c l thng, trong cha mu ty xng. 2.2. Cc xng sn 2.2.1. Hnh th C 12 i xng sn, c nh s t I-XII tnh t trn xung di. Mi xng sn c 1 thn v 2 u:
1. Chm sn 3. C sn 5. u trc 6. Rnh di sn 2. C sn 4. Mt trong 7. Mt ngoi 8. B trn

Hnh 1.9. Xng sn V - Thn xng: c, c 2 mt (trong, ngoi). Mt ngoi li, c 2 b trn di cho cc c lin sn bm, b di c rnh, trong rnh c b mch thn kinh lin sn. - Hai u xng: u trc khp vi u ngoi ca sn sn tng ng. u sau c: chm khp vi ct sng ti cc din khp sn tng ng ca 2 t sng. Cc c sn, khp vi cc mm ngang ca cc t sng tng ng. 2.2.2. Phn chia 12 i xng sn chia thnh 3 nhm: - Xng sn tht l cc xng sn tip khp trc tip vi xng c qua cc sn sn ring gm 7 i xng sn trn t xng sn I n xng sn VII. - Xng sn gi l cc xng sn tip khp gin tip vi xng c thng qua sn sn VII gm 3 i xng sn t xng sn VIII n xng sn X. - Xng sn ct l cc xng sn khng tip khp vi xng c gm hai i xng sn cui t xng sn XI n xng sn XII. 2.2.3. c im ca mt vi xng sn - Xng sn I: c 2 mt trn v di. + Mt trn c li c c bc thang trc (c Lisfranc). + Mt di khng c rnh di sn. - Xng sn II: mt di khng c rnh di sn. - Xng sn XI v XII: khng c c sn. 3. KHUNG CHU HAY CHU HNG Chu hng do 2 xng cnh chu hai bn, hp vi tm xng cng ct sau to thnh mt khung xng hay khung chu (pelvis). Cc xng ca khung chu khp
10

li vi nhau bi cc khp: khp mu trc, 2 bn l 2 khp cng chu, sau l khp cng ct, l cc khp bn ng nn khung chu c th gin n ra c cht t trong khi chuyn d. Khung chu c chia ra lm 2 phn do g v danh hay mo eo trn ca xng chu hp vi b trc cnh xng cng tht hp li gia gi l eo trn. Phn trn gi l chu hng ln (pelvis major), phn di gi l chu hng b (pelvis minor). Vnh di ca chu hng b cng tht hp gi l eo di. 3.1. Chu hng ln (i khung) Ngng ra pha trc v trng ra bng, y l phn di ca bng hng sc nng ca cc tng trong bng ln. Chu hng ln c to nn h chu trong v cnh xng cng, vnh di l eo trn, vnh trn l b trc b trn xng chu v khp cng chu. Chu hng ln t c gi tr trong sn khoa nhng nu qu nh cng c nh hng. Ngi ta thng o ng knh ca vnh chu hng ln on ng knh ca eo trn, d bo xem u tr c i qua eo trn c hay khng. Khi ng knh ngoi gim nhiu th cc ng knh trong cng gim theo. ng knh chu hng ca ph n Vit Nam l:
Cc ng knh khung chu ng knh lin gai chu trc trn ng knh lin mo chu ng knh lin mu chuyn ng knh Baudelocque Vit Nam 22,63 25,52 25,60 17,45 23,51 25,54 28,33 18,33 Ngi Php 24 27 31 19 o trn xng o trn ngi o trn ngi

Ngoi ra, trong sn khoa ngi ta cn o v xc nh hnh trm Michaelis ni lin 4 im pha sau (gai t sng tht lng V trn, 2 gai chu sau trn 2 bn, nh ca rnh trn mng di) ng knh dc ca hnh trm ny bnh thng l 11 cm, ng knh ngang l 10 cm v ct ngang ng knh dc thnh 2 on: on trn 4 cm, on di 7 ci. Khi hnh trm khng cn i th chc chn khung chu b mo. 3.2. Chu hng b (tiu khung) Rt quan trng trong sn khoa, thai nhi c lt c hay khng l do cc ng knh ca tiu khung quyt nh. Chu hng b c cu to do mt trc ca tm xng cng - ct sau, din vung ca xng chu bn v xng mu, ngnh ngi mu trc. C dy chng cng hng i t xng cng ct ti xng ngi nn chu hng b trng nh mt ng trn rng v cong, mt lm nhn v pha trc. Thnh sau ca ng cao 12 cm, thnh trc cao 4 cm. L trn ca ng l eo trn, l di l eo di. 3.3. Eo trn L 1 vng kn gii hn nh v cnh xng cng sau, g v danh 2 bn, b trc xng hng trc. Eo trn c hnh qu tim c cu to hon ton bng xng
11

nn cc ng knh khng thay i. Mt s ng knh ca eo trn: + ng knh trc sau b nht: + ng knh ngang ln nht: + ng knh ngang chnh gia: + ng knh cho : 10,58 cm 11,98 cm 11,70 cm 11,66 cm

Trong ng knh ngang ln nht l v dng trong sn khoa v gn mm nh qu, ng knh ngang chnh gia c tc dng nhng ngi t lt theo ng knh ny. Ngi thai thng lt theo ng knh cho tri, ng knh ny c th ln hn ng knh cho phi vi milimet. ng knh trc sau nh hu mu (gc nh mt sau xng mu) l ng knh hu dng v khi qua eo trn thai bt buc phi qua ng ny, y l ng knh nh hu mu. Trn khung xng ta cn c th o ng knh nh thng mu (gc nh b trn xng mu): 11 cm; hoc o ng knh nh h mu (gc nh b di xng mu). 12 cm. Trn lm sng ngi ta c th o c ng knh nh h mu qua m o, t c th xc nh c ng knh nh hu mu. ng knh nh hu mu = ng knh nh h mu - 1,5 cm. Din ca eo trn l mt phng i qua mm nh v b trn khp mu, n to vi ng thng ngang 1 gc 600. Trc ca eo trn l ng thng gc vi trc chu hng, trn lm sng ng trc i qua rn v t sng C0I,II.

1. ng knh thng 2. ng knh ngang 3. ng lin mo chu 4. ng lin gai chu trc trn 5. ng knh cho 6. ng lin mu chuyn

Hnh 1.10. Cc kch thc chu hng to v eo trn 3.4. Cc kch thc chu hng b v eo di Eo di l l di ca khung chu, l hnh t gic ghnh c ng knh to nht l ng knh trc sau. Eo di c gii hn: trc l khp mu, sau l nh xng ct; 2 bn l 2 ngi v dy chng cng hng: Eo di gm na trc l xng, na sau l dy chng nn ng knh c th thay i c Cc ng kch ca eo di:
12

- ng knh nh ct - h mu: - ng knh nh cng - h mu: - ng knh ngang (lng ngi):

9 cm. 11 cm. 11 cm

Trong ng knh nh cng - h mu l ng knh hu dng v khi ngi thai vo eo di khp cng - ct di ng v xng ct b y ra sau nn ng knh nh ct - h mu c thay th bng ng knh nh cng h mu.

1. nh (gc nh) 2. ng knh nh-thng v 3. ng knh nh-hu v 4. ng knh nh-h v 5. ng knh ct-h v 6. ng knh trc sau eo gia A.Trc ca chu hng b B. Gc nghing ca chu hng

Hnh 1.11. Cc ng knh v trc ca chu hng b 3.5. Cc khp ca khung chu C 4 khp u l khp bn ng, khi c thai cc khp tr ln di ng hn lm cho cc ng knh khung chu c th to ln c cht t. - Khi c thai c hin tng ngm nc cc khp lm cho din cc khp v dy chng gin rng hn. - Khi ngi vo khung chu lm cho xng ct b y ra sau, ng thi t th nm ca sn ph cng co ko cc xng lm thay i ng knh. + Khp cng ct di ng, xng ct b y ra sau ng knh cng h v thay th cho ng knh ct h v lm cho ngi c th s c. + Khp mu c th gin ra v di ng c. + Khp cng chu cng gin ra ni rng cc ng knh to iu kin cho ngi s d dng hn. Trn thc t sn ph nhiu tui con so thng kh v cc khp cc khp mt c ng v phn mm cng km gin n.

13

H THNG C THN MNH


1. CC C THNH SAU THN Nu ly cc mm ngang lm mc c thnh sau thn ngi c th chia lm 3 nhm. 1.1. Nhm c sau cc mm ngang T nng vo su xp lm 4 lp: 1.1.1. Lp nng C 2 c: - C thang: l mt c rng, dt, mng ph pha trn ca lng v gy. Bm t chm ngoi, ng cong chm trn, cc mm gai ca 7 t sng c v 12 t sng ngc, ri ti bm vo 1/3 ngoi b sau xng n, vo sng vai, mm cng vai. Tc dng: keo xng b vai vo gn ct sng. Nu t xng vai th lm nghing v xoay u sang bn i din. - C lng to (c lng rng): l mt c rng, dt, ph gn ht phn di ca lng. Bm t mm gai ca 9 t sng ngc di (ThIV ThXII) 5 t sng tht lng, 1/3 sau mo chu. Kn cc th c chy chch ln trn ti gc di xng b vai tm li i ra pha trc v bm vo mp trong rnh nh u ca xng cnh tay. Tc dng: khp v xoay cnh tay vo trong l c th vo.
1. C trm 2. C rng b sau trn 3. C trn sng 4. C delta 5. C tam u cnh tay 6. C rng b sau di 7. C rng ngoi 8. C mng ln 9. Mo chu 10. Tam gic tht lng 11. C lng rng 12. Khi c dng sng 13.C trn to 14. C thang

Hnh 1.12. Cc c thnh sau thn 1.1.2. Lp gia C 2 c: - C gc (c nng vai): i t 4 mm ngang t sng c ti gc trn xng vai.
14

- C trm.(c thoi): l 1 c dt, hnh thoi, bm t mm gai 2 t sng c cui v 4 t sng ngc trn (t ThI - ThIV), ti mp sau b trong xng vai (keo xng b vai vo trong). 1.1.3. Lp c su Cng c 2 c nm st xng sn: - C rng b sau trn: bm t mm gai t sng c VII v 3 t sng ngc (I III) ti bm vo b trn, u sau ca 4 xng sn trn (I - IV). Khi c co c tc dng nng xng sn l c th vo. - C rng b sau di: bm t mm gai ca 2 t sng ngc (XI - XII), 3 t sng tht lng (I - III), ti bm vo b di ca 4 xng sn cui (IX, X, XI XII), c tc dng keo 4 xng sn cui xung di l c

1. C rng b sau trn 2. C gai gai 3,10. C lng di 4,9,11. C chu sn 5. C rng b sau di 6. C ngang gai 7, 8. Khi c chung

Hnh 1.13. Cc c gai 1.1.4. Lp c su nht Gm cc c nm trong rnh sng (gia cc mm ngang v cc mm gai) chy dc t vng c n xng cng gm c c cng tht lng, c lng di, ngang gai, c lin gai, c gai gai, v.v... Ring 3 c: cng tht lng, c lng di, ngang gai hp li vi nhau thnh 1 khi kh tch c gi l khi c chung nm trong rnh ct sng ko di t xng cng n tn nn s. Tc dng lm dui cc t sng khi ci u. Nu co qu mnh lm n ngi ra sau. 1.2. Nhm c cng bnh din vi mm ngang - Cc c lin mm ngang nm gia cc mm ngang. - C vung tht lng c tc dng lm nghing ct sng.
15

1.3. Nhm c trc bnh din cc mm ngang Ch thy thnh bng sau, c 1 c l c tht lng chu. C c 2 phn: - Phn tht lng c 2 c: + C tht lng ln bm vo mt bn thn, mm ngang v sn gian t ca 4 t sng tht lng trn. + C tht lng b l c nh bm vo mt bn thn v mm ngang Li tng cng cho c tht lng ln. - Phn chu nm v bm vo h chu trong, mp trong mo chu. C 2 phn hp thnh c tht lng chu xung tm li ri chui di dy chng bn xung i bm vo mu chuyn nh xng i.

1. C honh 2. C ngang bng 3. Mo chu 4. C tht lng b 5. C tht lng ln 6. Dy chng bn 7. C chu 8. C cho bng trong 9. C cho bng ngoi 10. C vung tht lng 11. L phi tm honh

Hnh 1.14. Cc c trc bnh din mm ngang 2. CC C THNH NGC TRC BN Nu ly cc xng sn lm mc cng chia lm 3 nhm: 2.1. Nhm nng ngoi bnh din cc xng sn gm c 9 c: c ngc.to, c ngc b, c di n, c rng trc (rng to), c trn sng, c di sng, c trn b, c trn to, c di vai... (hc chi trn).

16

1. C di dn 4.C gian sn 2. Dy chng sn qu 5. C ngc ln 3. C ngc b 6. C rng to

Hnh 1.15. Cc c thnh ngc trc 2.2. Nhm gia Cng bnh din vi cc xng sn c 3 c lin sn (trong, gia, ngoi) 3 c ny bm t b di ca xng sn trn n b trn xng sn di, gia cc c lin sn c b mch thn kinh lin sn. 2.3. Nhm su C 2 c: - C tam gic c (c ngang ngc) bm t phn di, mt sau xng c, ti bm vo mt sau ca 4 sn sn (III, IV, V, VI); - C di sn (s lng thay i) thng c phn di sn, i t b di cc xng sn n b trn ca xng sn th 2 hoc th 3 pha di. Nhm c ny tr gip cho ng tc ht vo. 3. C HONH 3.1. I CNG C honh (diaphragma) l mt c rng, dt, nm ngn cch gia lng ngc v bng, ging nh mt ci vung p ln bng hnh vng cung gi l vm honh, gia lm do n tim to nn, bn phi ngang vi khoang lin sn 4, bn tri ngang vi khoang lin sn 5. - V cu to: c honh c coi nh nhiu c nh thn hp li, 2 u l c, bm vo l di ca lng ngc, cn gia l gn to nn tm honh. - C honh c nhiu l cho cc tng v mch mu, thn kinh t ngc xung bng hoc t bng ln ngc l ni c th xy ra thot v honh.

17

1. Mm mi kim 2. Phn c 3. Trung tm gn 4. L thc qun 5. Dy chng cung gia 6. Dy chng cung trong 7. Dy chng cung ngoi 8. Tr tri 9. Tr phi 10. C tht lng ln 11. C vung tht lng 12. Tam gic tht lng sn 13. L tnh mch ch di 14. Tam gic c sn

Hnh 1.16. C honh (mt di) 3.2. Cch bm ca c honh (chu vi honh) Chia 3 on: 3.2.1. on ct sng Gm c cc th c bm vo ct sng to nn 2 ct tr chnh v 2 ct tr ph. Ct tr chnh bn phi l mt bn gn c dt bm vo mt trc thn t sng tht lng II, III. Ct tr chnh bn tri l 1 bn gn dy bm vo mt trc thn t sng tht lng II (LII). C 2 ct tr chnh trn cng vi ct sng gii hn nn mt l, l ny c cc si bt cho bn n sang bn kia chia lm 2 l nh: l ng mch ch sau, l thc qun trc. Hai ct tr ph mnh hn, nm ngoi ct tr chnh ti bm vo mt bn t sng LII. 3.2.2. on sn Gm cc th c bm vo cc sn sn to thnh cc cung si c 4 cung chnh. - Cung tht lng sn trong (cung c tht lng) bm t mt bn t sng tht lng II ti mm ngang ca t sng tht lng I. - Cung tht lng sn ngoi (cung c vung tht lng) bm t mm ngang t sng tht lng I ti xng sn XII. - Hai cung lin sn: t xng sn XII n xng sn XI v t xng sn XI n xng sn X. Ngoi ra cn c cc th c bm thng vo 6 xng sn cui bi 6 b. 3.2.3. on c Gm cc th c bm vo mt sau xng c. 3.3. Tm honh
18

L phn gn nm gia c honh, c 3 l: l trc rng hi lch sang tri, cn 2 l bn th di. 3.4. Cc l c honh C honh gm c cc l chnh sau. - L tnh mch ch di: nm gia l phi v l trc cu to bi nhng th si khng co gin c ng knh 3 cm. - L ng mch ch: nm trc ct sng, do 2 ct tr chnh to thnh, cu to bi cc si khng co gin, ng knh 4 - 5 cm, rng 1,5 cm chui qua l ng mch ch cn c ng ngc (l mt ng bch huyt). - L thc qun: nm trc l ng mch ch, cu to bi cc si c nn co dn c, ng knh di 3 cm, ng knh ngn 1 cm, chui qua l thc qun cn c 2 dy thn kinh X, cc ng mch honh cc nhnh ni ca tnh mch ca vi tnh mch ch di. - Ngoi cc l chnh, c honh cn c cc khe nh. + Mi tr tri v phi ca c honh thng tch thnh 3 phn 2 khe dc, qua khe pha trong c thn kinh tng ln v b cn qua khe pha ngoi c chui hch giao cm v tnh mch n ln (bn phi), tnh mch bn n (bn tri). + Qua khe c sn c b mch thng v trn. 4. CC C THNH BNG TRC BN Nhn chung cc c thnh bng trc bn gm c cc c, cn, mc ngang bng to thnh 1 vnh ai quy lay mt trc bn bng, mi bn c 2 c thng, 3 c rng.

1. Xng sn V 2. Gn ngang 3. C thng bng 4. L trc bao c thng bng 5. C thp

Hnh 1.17. C thng bng (mt trc) 4.1. C thng bng (m. rectus abdomins) C thng bng (m. rectus abdomins) gia, gm c 2 c:
19

4.1.1. C thng to (m.rectus abdominis) v bao c thng to (vagina m.recti abdominis) C v bao c thng to bm t xng c, 3 sn sn (V, VI, VII) ri i thng xung dc hai bn ng trng gia ti bm vo xng mu bi 2 b: b trong an cho vi b trong c bn i din; b ngoi tch ra 1 ch to thnh dy chng Halles ti bm vo gai hng. mt trc c thng to, c 3 n 5 di ngang, chia c thnh nhiu mi. Mi c thng c bc trong 1 bao, bao ny dy mng khc nhau. na trn v pha trc gm c c cc cn c cho to, l trc cn c cho b; pha sau ch c l sau ca cn c cho b v cn c ngang bng. Cn na di tt c cn c cho v cn c ngang bng u chy ra mt trc, nn gii hn gia hai vng , to nn 1 vng cung lm xung di gi l cung Douglase. 4.1.2. C thp (m.pyramidalis) C thp l 1 c nh nm p vo mt trc v pha di c thng to, tng cng cho c ny, c khi c khi khng. 4.2. Cc c rng bng T nng vo su gm c 3 c: 4.2.1. C cho to hay c cho bng ngoi (m. obliquus externus abdominis) Bm vo mt ngoi u trc 7 xng sn cui to thnh mt hnh qut xo ra t trn xung di, t ngoi vo trong, pha sau l c, pha trc l cn to ra bm vo ng trng gia, vo mo chu, cung i.

1. Xng sn VI 2. Mo chu 3. Dy chng bn 4. Vng bn nng 5. Xng mu

Hnh 1.18. C cho bng ngoi (nhn pha trn) Khi ti cung i, cn c cho bng ngoi vng xung di cung i ri qut ngc ln to thnh gii chu mu tng cng cho mc ngang, cn ch bm vo gai mu th chia thnh 3 ct tr: ct tr ngoi bm vo gai hng cng bn, ct tr trong v sau th bm vo gai hng bn i din; 3 ct tr ny gii hn nn l bn nng ca ng bn.
20

Hnh 1.19. Bm tn ca c cho bng ngoi 4.2.2. C cho b hay c cho bng trong (m. obliquus internus abdominis) Nm trong c cho to, bm t 1/3 ngoi cung i; 3/4 trc mo chu v t sng LV, ri cc th c chy chch ln trn ra trc ngc vi c cho to ri bm vo b di ca cc xng sn X, XI, XII v vo ng trng gia. Cc th di cng gn c ngang bng to thnh gn kt hp.
1. 2. 3. 4. 5. 6. Xng sn X Mo chu Dy chng bn Xng mu C bu (b ngoi) C bu (b trong)

Hnh 1.20. C cho bng trong (nhn pha bn) 4.2.3. C ngang bng (m. transversus abdominis) su nht bm t cung i, mo chu, mm ngang ca cc t sng tht lng, 6 xng sn cui. Cc th c chy chch t sau ra trc ti bm vo ng trng gia. Cc th t cung i cng bm vo gn c cho b to thnh gn kt hp bm vo mo lc v xng mu. Tc dng chung: khi co lm tng p lc bng, y c honh ln trn, u l c th ra.

21

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Xng sn VII C thng bng Bao c thng bng Dy chng bn Xng mu Mo chu Mc ngc tht lng

Hnh 1.21. C ngang bng (nhn pha bn) 4.3. Tc dng ca cc c thnh bng - Gi cho cc tng trong bng. C thng to l phng tin chnh chng v dng thnh bng. Cc c thng c coi nh cc di dc, ai ngang l cc c rng. Nu cc c thnh bng yu, bng s ph. - Khi cc c u co th ai bng b tht li lm tng p lc bng, nh khi ta rn trong lc i i, tiu tin, khi nn, ho, ht hi hoc th mnh. - Cc c thnh bng trc cn ng vai tr quan trng trong thai nghn v sinh . Cc c kho s gip ch nhiu cho lc rn , nu c yu ngi thai c th xoay thnh nhng ngi khng thun tin. Ngoi ra cn phi luyn tp thnh bng khi s v trnh rut khng b thot v cc im yu ca thnh bng. 4.4. Mch mu, thn kinh ca thnh bng trc bn 4.4.1. Thn kinh Chi phi cho thnh bng gm c 6 i thn kinh gian sn di (t dy gian sn VII n dy gian sn XII) v 2 i dy thn kinh chu h v, chu bn. - Cc dy thn kinh gian sn: i chch theo mt ng vch t b di xng sn n gai chu trc trn bn i din. Cc dy lch gia c ngang bng v c cho b. ng rch lm t nhiu dy thn kinh xe lm thnh bng yu. Phn ln thnh bng do c dy thn kinh gian sn chi phi. - Cc dy thn kinh chu h v v chu bn l cc ngnh ca m ri thn kinh tht lng, dy lch gia cc c rng bng chy song song trn cung i 1 cm, chi phi vng bn bng v thng tinh. M thot v bn d ct t cc si thn kinh ny. 4.4.2. Mch mu Gm 3 lp: - Lp nng. trong lp t chc lin kt di da c cc ngnh ng mch nh. pha trn l cc ngnh nng ca cc ng mch gian sn v ng mch tht lng, vng bn bng c cc ngnh ca ng mch di da bng v ng mch m chu
22

nng, c cc tnh mch i km theo ng mch. - Lp gia: gia lp c c cc ng mch gian sn XI, XII v cc ng mch tht lng, cc tnh mch km theo ng mch. - Lp su: gm c 2 ng mch v trong, 2 ng mch trn v. Cc ng mch i mc ngang, ng mch trn v i phc mc ln thnh mt g gia 2 h bn ngoi v h bn gia. Cc ng mch phn nhnh ni vi nhau rn, c cc tnh mch cng tn i km theo ng mch. vng quanh rn c vng tnh mch do tnh mch v trong ni vi tnh mch trn v v tnh mch rn. Vng tnh mch ny ni r trong bnh l s gan (vng tun hon bng h). 4.5. Cc im yu ca thnh bng v ng trng 4.5.1. Cc ng trng thnh bng trc bn c 3 ng trng. Cc ng trng ch l cc t chc si, khi ta rch t gy chy mu, khng lm yu thnh bng. ng trng c to nn do cn ca cc c rng bng to nn bao c thng bng. - ng trng gia: gia 2 c thng to, i t xng c n xng mu, do cn c cho, mc ngang bng to thnh, t mch mu thn kinh. Gia ng trng c rn. Hai ng trng bn: nm b ngoi 2 c thng to:

Hnh 1.22. Cch bm tn ca cc c rng ng trng


(A. Ct ngang trn rn B. Ct ngang di rn)

4.5.2. Cc im yu y l nhng im yu c th xy ra thot v. - Hai bch huyt nn tam gic i l khe gia cung i, b trc xng chu v b trong c tht lng chu ch c vch phn i che y. - Phn trn rn ca ng trng gia rng t 1,5 - 2cm. - Tam gic tht lng gia mo chu, b trc c tht lng v b sau c cho bng ngoi v b trn mo chu to nn. - Rn: l mt hm so ca thnh bng. bo thai rn l ni cc thnh phn ca cung rn i qua vo bng. tr s sinh cung rn rng i, da bng lm thnh so.
23

rn da bng dnh lin vi phc mc. Gia da p rn v phc mc c mc rn vi 3 thng: thng tnh mch rn vi 2 thng ng mch rn dnh vo. - ng bn cng l mt im yu ca thnh bng nht l nam gii. 4.6. Cung i L mt thng hi chch xung di, cng t gai chu trc trn ti gai mu. Cung to nn bi 2 loi th si: th ca cn c cho to v th ring. - Th ring gm cc th cng t gai chu n gai mu. Cn gi l dy chng bn Halle. - Th ca cn c cho to vng quanh pha di cc th ring to nn di chu mu. Mt s th si ca cn c cho to qut xung di ra sau bm vo mo lc gi l dy chng Gimbernat. Ch bm ca cung ny vo mo lc dy ln gi l dy chng Cooper. Dy Gimbernat, dy Cooper v cung i Falow vin quanh mt l, y hay xy ra thot v i, 3 dy ny kh gin nn lm thot v i d b nght.

24

NG BN
1. I CNG 1.1. nh ngha ng bn l 1 khe x gia cc lp c ca thnh bng trc bn. C thng tinh ca nam gii hay dy chng trn ca n gii i qua. 1.2. V tr gii hn ng bn nm trong vng bn bng gii hn: trn l ng k lin gai chu trc trn, di ng vi np ln bn, trong l b ngoi c thng to. Di t 4 - 6 ci v chim na trong ca ng k t gai hng n pha trong gai chu trc trn 1 cm. V ng bn l mt ng x chch t su ra nng, t trn xung di v t ngoi vo trong. Do chiu i ca ng bn khng tng xng vi chiu dy ca thnh bng. ng bn l im yu ca thnh bng trc bn, ni hay gy ra thot v bn. Hay gp nam gii. 2. M T 2.1. Cc lp thnh bng Mun hiu c cu to ca ng bn cn phi nm c cu to cc lp thnh bng, trn thit ct nm ngang qua ng bn song song vi dy chng bn t nng vo su gm c: - Da. - T chc t bo di da (trong lp ny c cc nhnh mch mu v thn kinh nng). - Cn c cho bng ngoi ch bm vo cung i to di chu mu, phn bm vo gai hng to nn 3 ct tr gii hn nn l bn nng. - Gn kt hp: do cn c cho bng trong v c ngang bng to thnh. - Mc ngang bng: trn mng, di dy, l mt tm cn ph pha sau cc c rng bng. Khi n chui vo l su ca ng bn bc quanh thng tinh, to nn bao th thng tinh trong ng bn. Mc ngang bng chu p lc ln ca bng do cn c tng cng bi 3 dy chng: + Di chu mu do cc th gn c cho bng ngoi vin quanh dy chng bn. + Dy chng Helles l mt ch si ca c thng to, chy xung bm vo mo lc vo xng mu. + Dy chng Hessellbach: gm cc th si i t cung Douglass ti l su ca ng bn qut ngc ln trn t trong ra ngoi ly thng tinh (hay dy chng trn t cung). Phc mc l mt mng mng lt mt trong cc lp ca thnh bng. Khi ti cung
25

i th n qut ln ra sau ph ln h chu, ch qut ln ny phc mc gii hn vi mc ngang bng trc, cn chu sau di 1 khoang cha m gi l khoang Bogros. Trong t chc ngoi phc mc c 3 thng lt qua, t gia ra ngoi gm c: - Dy treo bng quang. - Thng ng mch rn. - Thng ng mch thng v ngoi. Gia 3 thng trn, phc mc b lm xung to nn cc h bn v t trong ra ngoi c 3 h bn. - H bn trong (h trn bng quang): nm gia dy treo bng quang v thng ng mch rn. L ni t xy ra thot v. - H bn gia: nm gia thng ng mch rn v thng ng mch thng v, l ni yu nht ca thnh bng, ni hay gy ra thot v trc tip. - H bn ngoi: nm pha ngoi dy chng Hessellbach tng ng vi l bn su, ni xy ra thot v ni th.

1. Dy chng Hell 2. Dy treo bng quang 3. C thng to 4. T chc m di da 5. Cn kt hp 6 Thng ng mch rn

7. Dy chng Hessellbach 8. B mch thng v 9. Phc mc 10. Mc ngang bng 11. C ngang bng 12. C cho b

13. Gn c cho to 14. Mc nng 15. C bu ngoi 16. Bao th thng tinh 17. Cn rn trc bng quang 18. C bu trong

Hnh 1.23. Thit ct dc ng bn (song song vi dy chng bn) 2.2. Cc thnh ca ng bn Trn thit ct ngang qua ng bn song song vi tnh mch i, ng bn c 4 thnh. - Thnh trc: da, t chc t bo di da, cn c cho to. - Thnh trn: l b di c cho b, c ngang bng v gn kt hp. - Thnh di: l rnh cung i Fallow. - Thnh sau: l thnh quan trng nht, n phi chu phn ln p lc trong bng.
26

Ngoi mc ngang ra, n cn c tng cng bi cc dy chng. Dy chng Hessellbach (dy chng gian h) ngoi, dy chng Halles trong, gii chu mu di.
1. Mc ngang 2. C ngang bng 3. Dy chng lin h 4. Phc mc 5. Cn chu 6. Khoang Bogros 7. Can sang 8. Tnh mch i 9. Tnh mch hin ln 10. Hch bch huyt 11. Cung i 12. Di chu mu 13. Thng tinh 14. Cn nng 15. C cho b 16. C cho to

Hnh 1.24. Thit ct ngang ng bn (song song vi tnh mch i) 2.3. Hai l bn 2.3.1. L bn nng (anulus inguinalis supericialis) Do 3 ct tr ca c cho to to nn, ct tr ngoi bm vo gai hng cng bn, ct tr trong v sau bm vo gai hng bn i din. Ring ct tr ngoi v trong gii hn nn 1 khoang tam gic v c cc vng si bin thnh 1 l gn trn c ng knh 1,5 cm x 3 cm hay c th t va u ngn tay tr, n nm cch pha trn gai hng 0,5 cm.

2.3.2. L bn su (anulus inguinalis profundus)


27

Ni thng tinh hay dy chng trn bt du t trong bng chui ra, nm pha ngoi dy chng Hessellbach, cch pha trn im gia cung i 18 mm.
1. C ngang bng 2. Mc ngang bng 3. L bn Su 4. B mch tinh hon 5. B mch chu ngoi 6. C tht lng chu 7. Bao th thng tinh 8. B mch bt 9. Dy chng bn 10. C thng to 11. B mch trn v 12. Cung Douglas

Hnh 1.26. L bn su ( nam gii) 2.4. C quan ng trong ng bn - n c dy chng trn i t sng t cung qua ng bn ti t chc di da mu. - nam gii c thng tinh (bao gm ng tinh, ng mch, tnh mch tinh, ng mch tinh qun, dy chng Cloquet, t chc bch huyt thn kinh, tt c s c bc trong bao th thng tinh do mc ngang bng to thnh). 2.5. Cc kiu thot v v p dng Trn thit ct dc theo ng bn v song song vi cung i, ng vi 3 h bn, cng c 3 kiu thot v: - Thot v h bn ngoi gi l thot v chch ngoi, c 2 trng hp: nu do thnh bng yu gy ra gi l thot v mc phi; nu do cn ng phc tinh mc gi l thot v bm sinh, c hai loi ny u gi l thot v ni th. - Thot v h bn trong gi l thot v chch trong, t gp hn c, thuc loi thot v ngoi th. Do c c thng to, dy chng Halles tng cng nn tng i chc. - Thot v h bn gia: loi hay gp trc tip do thnh bng yu, cng thuc loi thot v ngoi th. D thot v kiu no u phi c cc yu t. c s ri lon co bp ca rut, cc t chc ca thnh bng b yu, phi thnh lp c ti mc ngang v ti phc mc (ti thot v). Tt c cc loi thot v ni th hay ngoi th chch trong, chch ngoi hay trc tip, cui cng rut phi chui ra l bn nng. Do vy cch iu tr l khu gn kt hp vi cung i bt im yu li.

28

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Phc mc Mc ngang C ngang bng C cho b Cn c cho to Khi thot b Dy treo bng quang Thng M rn B mch trn v

Hnh 1.27. Thot v h bn ngoi

29

I CNG H TUN HON


1. TUN HON MU NI CHUNG 1.1. H mu - Tim l mt tng c nhim v co bp va y mu vo cc ng mch v ht mu t cc tnh mch tr v. - H ng mch: dn mu t tim n cc c quan v t chc. Gm c ng mch ch, ng mch phi, ng mch vnh, chng c c im nh sau: + Thnh rt dy. + C nhiu t chc chun. + Mu mu ti, nhiu O2 (tr ng mch phi). - H tnh mch: dn mu t c quan v t chc v tim. Gm c tnh mch ch trn, tnh mch ch di, tnh mch vnh, tnh mch phi, tnh mch gnh, chng c cc c im nh sau: + Thnh mch rt mng. + Trong lng tnh mch c cc van (tr tnh mch gnh). + Mu mu tm c nhiu CO2 (tr tnh mch phi). - H mao mch: l nhng mch mu rt nh, nm trong t chc ca cc c quan, l cu ni gia h ng mch v h tnh mch. Thnh ca mao mch rt mng cho cc cht i vo cc c quan, ng thi cc cht thi b t c quan i vo lng mch.
1. ng thu bch huyt 2. Tnh mch ch trn 3. Tnh mch ch di 4. ng ngc 5. Gan 6. Tnh mnh ca 7. Lch 8. Tuyn ty 9. Mch bch huyt 10. Rut 11. Mch bch huyt

Hnh 1.18. Tun hon tnh mch ch v h bch huyt 1.2. H bch huyt (mu trng) Gm cc hch bch huyt, cc ng dn bch huyt (hay mch bch huyt). H bch huyt c chc nng tng cng cho h tnh mch cng mang dng chp v tim,
30

ng thi cn l ni sn xut ra cc tn bo. 2. KHI NIM V VNG TUN HON V chc nng trong c th c 2 vng tun hon chnh: - Mu t tm tht tri y qua h thng ng mch ch i nui dng cho cc t chc c quan; ri c dn v tim theo h thng tnh mch ch trn, h thng tnh mch ch di, v tm nh phi gi l vng i tun hon. - Mu t tm tht phi c y qua ng mch phi, ln phi trao i kh ri theo cc tnh mch phi v tm nh tri gi l vng tiu tun hon. Ngoi 2 vng tun hon trn, ring h mch mu nui dng cho qu tim c cu to c bit gi l vng tun hon vnh ca tim hay vng tun hon th ba ca c th. V c h mao mch nn thc cht tun hon ch c mt vng khp kn. 3. QU TRNH PHT TRIN TIM PHI THAI V CC MCH MU LN Tim lc nguyn thu bao gm c 2 mm ng dc pha trc c ca bo thai (c l thanh mc bc xung quanh ni n vi ng tiu ho, sau ny to thnh mt mc treo). Trong qu trnh tr thnh qu tim hon chnh c 3 hin tng ln xy ra. - S gp khc ca ng tim nguyn thy. - S chia i ca ng tim nguyn thy. - S hnh thnh cc bung tim v cc van tim. 3.1. S gp khc ca ng tim nguyn thy ng tim nguyn thy pht trin tr thnh tim, qu trnh ny xy ra trong mt xoang ngn cho nn n c hin tng gp khc, thay i v kch thc v phn on, c cc ch phnh v cc ch hp. 3.1.1. Cc ch phnh Ln lt t trn xung gm c: - Hnh ng mch l phn u ca cc thn ng mch ln i t tim ra, sau ny pht trin thnh ng mch ch v ng mch phi. - Tm tht nguyn thy, sau ny pht trin thnh tm tht. - Tm nh nguyn thy, sau ny pht trin thnh cc tm nh. - Xoang tnh mch sau ny pht trin cc tnh mch ln. 3.1.2. Cc ch hp Cng ln lt t trn xung c: - Eo Hale (Haller), nm gia hnh ng mch v tm tht nguyn thy. - L nh tht nguyn thu nm gia tm tht nguyn thu v tm nh nguyn thy.
31

- Ch tht gia tm nh nguyn thy v xoang tnh mch. Tim v pht trin trong mt xoang ngn, nn phi gp khc li. Khi gp khc th phn di ca ng tim (bao gm xoang tnh mch v tm nh nguyn thy) b y ln trn ra sau, cn phn trn (gm hnh ng mch v tm tht nguyn thy) b y ra trc v xung di. Do vy khi tim hon chnh, pha trc gm c tm tht di, cc ng mch ln trn, pha sau gm c cc thn tnh mch ln v cc tm nh, ng thi cc tm nh c mt phn pht trin nh ra trc to thnh 2 tiu nh hai bn hnh ng mch. 3.2. S chia i ng tim nguyn thy Tim Phi thai ch l mt ng. ng ny c chia lm 2 na, do s chia i ca l nh tht, s hnh thnh cc vch lin nh, lin tht v vch lin ch phi. 3.2.1. S chia i ca l nh tht L nh tht nguyn thy lc u ch l mt khe hp ko di, c 2 b trn di, n tun th 3 hay th 4 ca bo thai th phn gia ca khe ny bt u tht hp li, 2 b ca khe pht trin xch li gn nhau ri dnh cht vo nhau to thnh mt vch trung gian v chia l nh tht nguyn thy thnh 2 l phi v tri.
1. N ng mch 2. Tm tht 3. Tm nh 4. Thn ng mch 5. Hnh ng mch 6. Xoang tnh mch 7. Tnh mch ch trn 8. Tnh mch ch di 9. Thn ng mch phi 10. ng mch ch A. Cc ng ni tim B. ng tim nguyn thy C. S gp khc ca ng tim nguyn thu D. E. S hnh thnh v phn chia hnh ng mch F. Tim trng thnh

Hnh 1.29. S pht trin phi thai ca tim 3.2.2. S to thnh vch lin nh thnh tm nh nguyn thy c 2 vch ng dc. - Vch tin pht ( bn tri) c tch ra t thnh sau trn ca tm nh ri pht trin ra trc v xung di. pha di ti dnh vo vch trung gian, cn pha trc th tin ti gn thnh trc ca tm nh th dng li khng dnh vo thnh ny. - Vch th pht ( bn phi) tch ra t thnh trc trn ca tm nh, i din vi
32

vch tin pht. C 2 vch trn pht trin tin li gn nhau nhng khng dnh hn vo nhau m ch p vo nhau li mt khe. V vy trong thi k bo thai mu ca tm nh phi c p lc cao hn lch qua khe gia 2 vch ny sang tm nh tri. Khi thai nhi ra i phi bt u th, mu tm nh tri c p lc bng tm nh phi v hai vch trn p st nhau, dnh cht vo nhau. Lc 2 tm nh mi c ngn cch nhau hon ton v ch li mt di tch l h bu dc. 3.2.3. S hnh thnh vch lin tht Phn ln vch lin tht c to nn bi mt vch tch thnh sau di ca tm tht nguyn thy gi l vch di. Vch di bt u t mm tim tin dn ln trn dnh vo vch trung gian nhng ng dnh hi lch sang phi so vi ng dnh ca vch tin pht, cho nn c mt phn vch trung gian nm gia tm nh phi v tm tht tri. Vch di dng li gn l thng ca tm tht vi hnh ng mch, nn hai tm tht pha trn s c vch lin ch phi ngn cch v b xung cho vch di. 3.2.4. S hnh thnh vch lin ch phi v cc cung ng mch ln Hnh ng mch t tm tht nguyn thy i ra c mt on th chia lm 2 na bi vch lin ch phi, vch ny xut pht t trn pht trin xung di ri dnh vo b trn ca vch di. V vy vch lin tht bao gm c 2 phn: phn trn l mng, phn di l c. Vch lin ch phi chia hnh ng mch lm 2 na: na trc l ng mch phi, na sau l ng mch ch. T hai h thng ng mch ch v ng mch phi c hnh thnh. Nhng trong thi k bo thai do phi cha hot ng nn phn ln mu vn t h thng ng mch phi qua mt ng thng ng mch (ng Btal) sang ng mch ch. Sau khi thai nhi ra i ng thng ng mch teo i li mt dy chng ng mch. Nu cn ng Btal s sinh ra bnh thng ng mch. 3.3. S hnh thnh cc bung tim v cc van tim 3.3.1. S hnh thnh cc tm nh Sau khi vch lin nh c hnh thnh th tm nh phi v tm nh tri c ngn cch nhau v pht trin phnh to ra, cc xoang tnh mch cng phnh to ra to nn mt phn thnh ca cc tm nh. Cc thn tnh mch ln lc u chung vo mt xoang tnh mch th by gi c thng vo cc tm nh bi cc l ring bit. Hai tnh mch ch trn, ch di vo tm nh phi, cn bn tnh mch phi s vo tm nh tri. 3.3.2. S hnh thnh cc tm tht Lc u cc tm tht c cu to bi cc si c ni vi nhau mt cch tha tht, nn trong ton b tm tht nh mt th xp gm nhiu hc, khoang tm tht thng vi cc hc nn lp ni tm mc ph xoang tim cng ph lun c cc hc . Trong qu trnh pht trin cc si c pha ngoi pht trin tng ln nhanh chng, dy
33

xt li vi nhau, to nn cc thnh ca tm tht. Cn cc si c pha trong th teo i to nn cc tr c, cu c, g c v cc dy chng van tim. 3.3.3. S hnh thnh cc van tim C hai loi van tim: - Cc van nh tht: l nh tht bn phi c van 3 l, l nh tht bn tri c van 2 l. Cc l van pha trong c to nn mt phn bi vch trung gian, cn cc l van khc do lp c tim trong cng b thoi ho to nn, b mt cc l van tim u c bao ph mt lp ni mc v c cc dy chng van tim bm vo. - Cc van ng mch: lc u hnh ng mch c 4 l van hnh t chim (mt l trc, 2 l bn v mt l sau). Khi vch lin ch phi pht trin chia i hnh ng mch th n chia i lun c 2 l bn to thnh 6 l van, do mi l ng mch u c 3 l van hnh t chim hay van (sigma) ging nhau. L ng mch phi c 3 l van, mt l van trc, 2 l sau bn. L ng mch ch c mt l sau, hai l trc bn ging nhau. 4. VNG TUN HON THAI NHI 4.1. Tun hon thai nhi Trong sut thi gian trong bng m, s dinh dng ca thai nhi u do cc cht ly t mu ca ngi m. Ni mt cch khc: tun hon thai nhi gn cht vi tun hon ca rau thai. K t cui thng th 2 mu trong h thng mao mch ca cc tua rau cha dy mu cht dinh dng v xy tr v thai nhi theo tnh mch rn ca thai (mu ) khi tnh mch rn ti gn tnh mch ch di mu c mt phn qua ng tnh mch (ng Arantius), mt phn qua tnh mch ca vo gan ri qua cc tnh mch trn gan cng vo tnh mch ch di. T mu ca tnh mch rn b trn ln vi mu en ca h tnh mch ch di ri vo tm nh phi. y mu t tm nh phi phn ln lch qua l Btal sang tm nh tri, ri xung tm tht tri, ri y vo h thng ng mch ch i nui dng cho c th thai nhi. Cn mt phn mu t tm nh phi xung tm tht phi ri y ln qua phi qua ng mch phi. Nhng do phi cha hot ng nn ch c mt phn nh mu ln nui dng cho phi. Cn phn ln mu qua ng thng ng mch sang h ng mch ch cng i nui dng cho cc c quan ca thai nhi. Cui cng theo 2 ng mch rn ca thai nhi ti trao i cht rau thai, ri li c theo tnh mch rn tr v thai nhi. Qu trnh trn lp i lp li nhiu ln gi l vng tun hon thai nhi hay tun hon rau thai. Qua ta thy tun hon thai nhi c 3 c im: phn ln mu pha trn, vng tiu tun hon cha hot ng do mt s cu to ca tim cha hon chnh, tun hon thai nhi gn cht vi rau thai.
34

1. ng thng ng mch 2. ng mch ch trong 3. ng mch ch ngoi 4. Dy rn 5. Tnh mch gnh 6. ng TM Arantius 7. Tnh mch trn gan 8. L tnh mch ch di 9. L tnh mch ch trn 10. L tnh mch phi 11. Tnh mch ch trn 12. ng mch phi

Hnh 1.30. S vng tun hon thai nhi 4.2. S bin i ca tun hon thai nhi Khi thai nhi ra i l mt bc nhy vt, thay i hn mi trng v ting khc u tin ca a tr chnh l c quan h hp hot ng, cc mch mu phi c dn ra v cha y mu, tun hon rau thai c chm dt (ct rn) chuyn sang tun hon vnh vin. Sau mt thi gian, ng thng ng mch xp xung v tt li (8-10 ngy) 2 ng mch rn teo sm hn (sau 2-3 ngy), tnh mch rn teo sau 7-8 ngy. ng thi mu t cc tnh mch phi c v tm nh tri lm cn bng p lc 2 tm nh 2 vch tin pht, vch th pht p dnh cht vo nhau, bt kn hn l thng Btal. (Chm hn so vi ng thng ng mch). Hai tm nh mi c ngn cch nhau hon ton. 4.3. Gii thch mt s bnh tim bm sinh Nu qu trnh bin i trn xy ra khng bnh thng s li cc di chng: - Bnh thng lin nh (bnh Btal): khi 2 vch tin pht v th pht khng pht trin ti st nhau v khng dnh vo nhau th khi a tr ra i cn mt l thng gia 2 tm nh. - Bnh hp ng mch phi: do vch lin ch phi chia hnh ng mch khng u. Thng ng mch phi b hp. - Bnh thng lin tht (bnh Roger): do vch di khng pht trin ti st vch trung gian hay do vch lin ch phi khng pht trin xung ti tn b trn vch di,
35

nn li mt l thng gia 2 tm tht (l thng phn mng). - Bnh cn ng ng mch: ng Botal teo i sau khi tr ra i 8-10 ngy, nhng v l do no ng khng teo li mt ng thng gia 2 ng mch ch v ng mch phi. - Cc bnh phi hp: + Tam chng Fallot: gm thng lin nh, hp ng mch phi, tm tht phi to. + T chng Fallot: gm 3 d dng trn cng thm ng mch ch nm gia vch lin tht.

36

TIM TRNG THNH


1. V TR V CHIU HNG Tim nm trong lng ngc, trung tht gia, gia hai l phi, trn c honh, sau xng c v xng sn, hi lch sang tri. Tim hnh thp 3 mt mt nh mt nn. nh hng ra trc sang tri. Nn hng ra sau sang phi nn trc ca tim l mt ng chch xung di, sang tri v ra trc. Nu lng ngc cng rng ngang th trc ca tim cng chch xa ng thng ng. Do vy v tr ca tim c th thay i theo cu to lng ngc v t th khi ngi, khi nm lc th ra hay ht vo. 2. HNH TH NGOI V LIN QUAN Tim hnh thp 3 mt, 1 nh, 1 nn. Tim lc sng mu hng rn chc, trng lng tim ngi ln l 270 gam (nam) v 260 gam (n). 2.1. Mt trc (facies anterior) Gm 2 phn, ngn cch nhau bi 1 rnh nm ngang gi l rnh nh tht hay rnh vnh (sulcus coronarius).
1. ng mch di trn tri 2. Cung ng mch ch 3. Thn ng mch phi 4. Tiu nh tri 5. Tm tht tri 6. Rnh lin tht trc 7. nh tim 8. Tnh mch ch di 9. Tm tht phi 10. Rnh vnh 11. Tiu nh phi 12. Tnh mch ch trn 13. Thn ng mch cnh tay u 14. ng mch cnh chung tri

Hnh 1.31. Tim (nhn pha trc) - Phn trn (phn tm nh): ng vi cc tm nh bn trong, cc tm nh b che lp ht bi cc mch mu ln. hai bn ca n c 2 tiu nh cha ra trc (tiu nh phi ngn v rng, tiu nh tri di v hp) gia 2 tiu nh c ng mch ch bn phi v ng mch phi bn tri. -Phn di (phn tm tht): c rnh dc trc hay rnh lin tht trc, trong rnh c ng mch vnh tri v tnh mch vnh ln (v. cordis magna). Rnh lin tht trc chia mt trc thnh 2 na, tm tht phi chim 3/4 cn tm tri ch chim 1/4.
37

Mt trc lin quan vi phi, mng phi, ng mch v trong, c tam gic c, tm c sn. tr em di 3 tui cn c tuyn c nm ngay st trc cc thn mch mu ln. 2.2. Mt di (facies inferior) hay mt honh C rnh vnh chia thnh 2 phn: - Phn trn thuc cc tm nh. vo tm nh phi c tnh mch ch trn v tnh mch ch di. Tm nh tri quay hn ra sau, vo tm nh tri c 4 tnh mch phi. - Phn di thuc tm tht c rnh dc di hay rnh lin tht di, rnh chia mt di thnh 2 na. Na bn phi chim 1/4 tng ng tm tht phi, na bn tri chim 3/4 tng ng tm tht tri. Trong rnh lin tht di c ng mch vnh phi v mt nhnh ca tnh mch vnh. Mt di lin quan vi c honh, qua c honh lin quan vi thu tri ca gan, vi phnh v ln ca d dy.
1. Tnh mch ch trn 2. ng mch phi tri 3. Tnh mch phi 4. Tm nh tri 5. Xoang tnh mch vnh 6. Tnh mch ch di 7. Tm tht phi 8. Rnh gian tht sau 9. Tm tht tri 10. Tnh mch phi tri 11. ng mch phi phi 12. Cung ng mch ch

Hnh 1.32. Tim (nhn pha sau) 2.3. Mt tri Cng c 2 phn do rnh vnh chia: (trong rnh vnh c ng mch m). - Phn trn: thuc tm nh tri, c tiu nh tri un cong hnh ch S, m ly ng mch phi. - Phn di thuc tm tht tri lin quan vi phi v mng phi. Mt tri nm gn trong h tim ca phi tri c dy thn kinh honh tri, lch gia mt ny vi phi v mng phi tri. 2.4. y tim (basis cordis) Cn gi l nn, trng ra sau, sang phi, ng vi cc tm nh bn trong. Bn phi l tm nh phi (atrium dextrum) quay sang phi c tnh mch ch trn,
38

ch di vo tm nh phi. Bn tri l tm nh tri (atnum sinistrum) quay hn ra sau c 4 tnh mch phi vo. Gia 2 tm nh ngn cch nhau bi mt rnh dc hay lin nh. - Bn phi l tm nh phi lin quan vi thn kinh honh phi, phi v mng phi phi. - Bn tri l tm nh tri, c thc qun nm st ngay sau tm nh tri nn khi tm nh tri phnh to ra vo thc qun gy kh nut (gp trong bnh hp van 2 l).

Hnh 1.33. y tim 2.5. nh tim (apex cordis) Cn gi l mm tim. Hng ra trc v sang tri nm trong khoang lin sn V (bn tri) trn ng gia n tri. 3. HNH TH TRONG CC BUNG TIM 3.1. Vch lin nh (septum atriorum) L 1 vch gia 2 tm nh, tng ng vi rnh lin nh bn ngoi. Mt phi ca vch c 1 ch lm gi l h bu dc, di tch ca l Btal. Mt tri ca vch c np van bn nguyt. 3.2. Vch nh tht (septum atrioventriculorum) Rt mng, l mt mng ngn gia tm nh phi v tm tht tri. 3.3. Vch lin tht (septum ventriculorum) L 1 vch gia 2 tm tht, vch tng ng vi rnh lin tht trc. Vch gm phn mng trn dy 2 mm, phn dy di (phn c) dy 10 mm. 3.4. Cc tm tht V tnh cht thnh tm tht dy, tm tht tri dy hn c cc ct c, cu c, g c v cc dy chng van tim. tm tht tri c l thng vi ng mch ch qua van 3 l hay van t chim. tm tht phi c l thng vi ng mch phi qua van 3 l hay van
39

t chim. 3.4.1. Tm tht phi: (ventriculus dextrum) Hnh thp 3 thnh. Thnh trc tng ng vi mt trc ca tim; thnh di tng ng vi mt di ca tim; thnh trong l vch lin tht; nh tng ng mm tim; y c 2 l: l nh tht phi v l ng mch phi. 3.4.2. Tm tht tri: (ventriculus sinister) Hnh nn dt c 2 thnh. Thnh tri hay thnh ngoi, tng ng vi mt tri ca tim; thnh phi hay thnh trong l vch lin tht; nh ng vi nh tim; y c hai l: l nh tht tri v l van ng mch ch.
1. Tm nh tri 2. Vch nh tht 3. Van hai l (m ni) 4. Tm tht tri 5. Thng gn 6. Vch lin tht 7. Ct c 8. Tm tht phi 9. Van ba l 10. Vch lin nh 11. Tm nh phi

Hnh 1.34. S hnh th trong ca cc bung tim 3.5. Cc tm nh (atrium) Thnh tm nh mng, ch c mt s t g c. Tm nh phi c tnh mch ch trn, tnh mch ch di v tnh mch vnh vo. Tm nh tri c 4 l tnh mch phi vo. 3.5.1. Tm nh hi (atrium dextrum) C 6 thnh: - Thnh ngoi: lin quan vi phi phi v dy honh phi. - Thnh trong: l vch lin nh. - Thnh trn: c l tnh mch ch trn. - Thnh di: c l tnh mch ch di. - Thnh sau: nm gia 2 l tnh mch ch trn v di. - Thnh trc: thng vi tiu nh phi. 3.5.2. Tm nh tri (atrium sinistrum) C 6 thnh: - Thnh ngoi lin quan vi phi tri v dy honh tri. - Thnh trong: l vch lin nh. - Thnh trn v di lin tip vi thnh ngoi. - Thnh sau: c 4 l vo ca tnh mch phi.
40

- Thnh trc: thng vi tiu nh tri. 3.6. Cc l van tim L nh tht phi (ostium atrioventriculare dextrum) chu vi l van 120 mm, hng sang phi ra sau, c van 3 l (van tng mo), cc l van tng ng vi

1. Vng si van ng mch ch 2. Vng si van ng mch phi 3 Vng si van nh tht tri 4. Si ring tm tht 5. Si chung tm tht 6. Vng si van nh tht phi 7. Si co tm nh

Hnh 1.35. S cc si c co bp ca tim v cc l van tim L ng mch phi: (ostium arteriosum) chu vi l van 65 - 70 mm, bn tri pha trn v trc l nh tht phi, c 3 l van. L nh tht tri: (ostium atrioventriculare) hnh bu dc c chu vi 110 mm, l c 2 l van (van tng mo hay van m ni) tng ng vi hai thnh ca tm tht. L van ng mch ch (ostium aortae): nm bn phi v trc l nh tht tri, chu vi l van 65 - 70 mm, c 3 l van. 4. CU TO CA TIM 4.1. C tim (myocardium) C 2 loi c. - Loi c co bp: to nn thnh tm nh, tm tht, mt phn cc van tim, dy chng van tim v vch tim. - Loi c c tnh cht thn kinh: gm cc si c cha bit ho, to nn mt h thng dn truyn t ng ca tim. Gm c 4 im: + Nt Keith-Flack hay nt xoang nh (nodus Sinuatrialis) nm cnh l tnh mch ch trn. + Nt Aschoff - Tawara hay nt nh tht (nodus atrio - ventricularis), nm cnh l xoang tnh mch vnh. + B His hay b nh tht (fasciculus atrioventricularis) nm gn vch nh tht, gm 2 b His phi v tri.
41

+ Mng li Purkinje: nm di lp ni tm mc ca 2 bung tm tht.


1. Tnh mch phi 2. Tm nh tri 3. Van hai l 4. B nh tht 5. Phn phi v tri b nh tht 6. Tam tht tri 7. Li Purkinje 8. Vch lin tht 9. Tnh mch ch di 10. Tm tht phi 11. Tm nh phi 12. Nt nh tht 13. Nt xoang nh 14. Tnh mch ch trn

Hnh 1.36. S h thn kinh t ng ca tim 4.2. Lp ni tm mc (endocardium) L 1 mng ph mt trong cc bung tim v lin tip vi lp ni mc ca cc mch mu v cc van tim. 4.3. Ngoi tm mc (pericardium) Gm c 2 bao: - Bao ngoi l bao si, lin tip vi bao ngoi (v) cc mch mu ln. - Bao trong l bao thanh mc, bao ny c 2 l: l thnh, l tng, bnh thng gia 2 l l 1 khoang o ch cha mt t dch nhn cho tim c bp, nhng khi b bnh c th cha hng lt cht dch (trn dch mng ngoi tim). 5. MCH MU THN KINH CA TIM 5.1. ng mch Tim c nui dng bi hai ng mch vnh. 5.1.1. ng mch vnh tri (a. coronaria sinistra) Xut pht t mt l pha trn l van tri ca ng mch ch, ri chy gia khe tiu nh tri v ng mch phi vo rnh lin tht trc ti nh tim chia thnh cc ngnh nh ni vi ng mch vnh phi, trn ng i ng mch vnh tri tch 1 nhnh i sang tri trong rnh vnh ri vng ra sau ni vi ng mch phi.

42

Hnh 1.37. S ng mch vnh ca tim 5.1.2. ng mch vnh phi (a. coronaria dextra) Xut pht t mt l pha trn l van phi ca ng mch ch, ri chy gia khe tiu nh phi v ng mch phi vo rnh vnh sang phi ra sau ri xung rnh lin tht di ti nh tim chia thnh cc ngnh nh ni vi ng mch vnh tri. Hai ng mch vnh vi cc nhnh ca n ni vi nhau to nn hai vng ng mch quanh tim: vng ngang trong rnh nh tht; vng dc trong rnh lin tht. T hai vng mch ny tch ra cc nhnh i nui dng cho cc phn ca qu tim. ng mch vnh phi cp mu ch yu cho na phi ca tim. ng mch vnh tri cp mu ch yu cho na tri, v t ni vi vng tun hon ln nh. Nn khi ng mch vnh b chn p hay b tc, c th gy thiu mu c tim, dn n cht t ngt. 5.2. Tnh mch 5.2.1. Tnh mch vnh ln hay tim ln (v. cordis mung) Tnh mch vnh ln bt u t nh tim chy trong rnh lin tht trc ri vng sang tri vo rnh nh tht v tn ht mt di ca tim. Trc khi tn cng tnh mch vnh ln phnh rng khong 3 ci to nn xoang tnh mch vnh. Tnh mch vnh ln v xoang tnh mch vnh nhn mu hu ht ca tim do cc tnh mch tim nh, tnh mch tim gia v tnh mch chch ca tm nh tri a ti ri vo tm nh phi.

43

Hnh 1.38. S cc tnh mch ca tim 5.2.2. Tnh mch tim trc (v. cordis anteriores) Gm rt nhiu nhnh nh mt trc tm tht phi v thng trc tip vo tm nh phi. 5.2.3. Tnh mch tim cc nh (vv. cordis minimae) hay tnh mch Thbsius. L cc tnh mch nh ca thnh tim thng vo cc bung tim gn nht bng cc l tnh mch cc nh. 5.3. Thn kinh Thn kinh chi phi cho tim gm c 2 h. 5.3.1. H thn kinh t ng (xem cu to c tim) 5.3.2. H thn kinh thc vt Gm cc si thn kinh giao cm tch t 3 hch giao cm c lm cho tim p nhanh v cc si thn kinh ph giao cm tch t dy thn kinh X lm cho tim p chm. Cc dy tim chy vo ngc tm li thnh 2 m ri: m ri sau quai ng mch ch v m ri di quai ng mch ch. Trong m ri tim c l hch Wrisberg l hch to nht, nm di quai ng mch ch.

44

1. Hch giao cm c trn 2. Thn kinh X tri 3,14. Hch giao cm c gia 4. ng mch cnh gc tri 5. Thng trung gian giao cm 6. Hch giao cm c di 7. Quai ng mch ch 8. Hch Wrisberg 9. ng mch phi 10. ng mch ch 11. Tnh mch ch trn 12. Kh qun 13. Hch sao 15 Thn kinh X phi 16. ng mch cnh trong

Hnh 1.39. S h thn kinh ca tim 6. TRC CHIU CA TIM V CC VAN TIM TRN LNG NGC 6.1. Hnh chiu ca tim i chiu tim trn lng ngc l hnh t gic c 4 gc: - Gc trn tri: khoang lin sn II bn tri, cch b tri xng c 1 cm. - Gc trn phi: khoang lin sn II bn phi, cch b phi xng c 1 cm. - Gc di tri: khoang lin sn V trn ng gia n tri v cch b tri xng c 8 cm. - Gc di phi: khoang lin sn V, st b phi xng c hoc u trong sn sn VI. 6.2. Hnh chiu cc l van tim - L nh tht tri (van 2 l): chiu ln thnh ngc l 1 hnh gn trn khoang lin sn III-IV, bn tri xng c tng ng vi u trong sn sn V bn tri. - L nh tht phi (van 3 l): chiu ln thnh ngc l 1 hnh bu dc, tng ng vi 1/3 di ca xng c. - L ng mch phi: ng vi u trong sn sn III bn tri xng c. - L ng mch ch: l hnh bu dc khoang lin sn 3 gn b phi xng c hoc c th nghe khoang lin sn III, gn b tri xng c l ni tip gip gia quai ng mch ch v ng mch ch xung.

45

1. ng mch ch 2. ng mch phi 3,12. L ng mch phi 4,11. L ng mch ch 5,10. L nh tht tri 6,8. L nh tht phi 7. im nghe ca l nh tht phi 9. im nghe ca l nh tht tri 13. im nghe ca l ng mch phi 14. im nghe ca l dng mch ch

Hnh 1.40. S trc chiu tim v l van tim ln trn lng ngc 6.3. p dng - Ting van ng mch ch nghe gc trn phi. - Ting van ng mch phi nghe gc trn tri. - Ting van 2 l nghe khoang lin sn 5 (nh tim). - Ting van 3 l c th nghe mi c hoc 1/3 di xng c.

46

PHI
1. I CNG Phi (lungs) l c quan ch yu ca h h hp, l ni xy ra qu trnh trao i o XI ca kh tri v carbonic (CO2) ca mu. Mu sc ca phi thay i theo tui: thai nhi mu nu, tr em mu hng, ngi ln, ngi gi mu xanh bic v c nhiu chm en do hc t ng li. T trng: lc cha th nng hn nc, lc th ri nh hn nc. Dung tch cha 4,5 - 5 lt. Phi phi nng 700 g phi tri nng 600 g, nam nng hn n. Phi c tnh cht n hi, mm, nn khi cho ra khi lng ngc th khng gi c nguyn hnh m xp xung. 2. HNH TH NGOI V LIN QUAN Mi phi coi nh na hnh nn, c 2 mt, 1 nn di v 1 nh trn. 2.1. Mt ngoi hay mt sn (facies costalis) Li p vo mt trong ca lng ngc. gia xng c ca lng ngc v mng phi c 1 lp cn mng gi l cn ni ngc. phi tri c 1 khe lin thy ln chia phi tri lm 2 thy trn v di. phi phi c 2 khe lin thy ln v nh, chia phi lm 3 thy trn, gia, di. Mt ny c cc n sn.

Hnh 1.41. Mt ngoi phi tri 2.2. Mt trong hay mt trung tht (facies mediastinalis) Hi phng, gn gia c rn phi hnh 1 ci vt, cn quay xung di. Trong rn phi c cc phn ca cung phi. Nu ly ph qun gc lm mc th trc c ng mch phi, 2 tnh mch phi trc di, ng - tnh mch ph qun c th pha trc hoc pha sau, cc si thn kinh ca m ri phi v cc hch bch huyt.
47

Nu ly rn phi lm mc: pha trc di c h tim. Pha trc trn bn phi c rnh tnh mch ch trn, bn tri c rnh ln ca quai ng mch ch. Pha trn rn bn phi c rnh ng thng ca thn ng mch cnh tay u v rnh quai tnh mch n ln, bn tri c rnh ngang ca quai ng mch ch. Sau rn c rnh tnh mch n ln bn phi, rnh ng mch ch ngc bn tri.
1. Tnh mch n ln 2. Ph qun gc 3. Hch bch huyt 4,9. Tnh mch phi 5. n thc qun 6. Dy chng phi 7.Khe lin thu ln 8. H tim 10. ng mch phi 11. Rnh ng mch di n 12 Rnh tnh mch tay u phi 13 Rnh ng mch ch ngc 14. Rnh quai ng mch ch 15. Rnh tnh mch tay u tri

Hnh 1.42. Mt trong phi (A; phi phi; B: phi tri) 2.3. Mt di hay mt honh (facies diaphragmatica) Lm p ln 2 vm honh, qua c honh, y phi phi lin quan vi mt trn ca gan, bn tri lin quan vi phnh v ln d dy. 2.4. nh phi (apex pulmonis) L phn cao nht ca phi, nh ln pha trn lng ngc, c ng mch di n i st mt trc ngoi nh phi, c hch sao st pha sau nh phi. 2.5. Cc b C 3 b: - B trc (margo antenor): l gianh gii gia mt ngoi v mt trung tht pha trc. - B sau (margo posterior): l gianh gii gia mt ngoi v mt trung tht pha sau. - B di (margo inferior): c 2 on, on thng l gianh gii gia mt trung tht v mt y. on cong l gianh gii gia mt ngoi v mt y. 2.6. Cc khe trn thy phi Phi phi c chia lm ba thy: thy trn, thy gia v thy di bi hai khe l khe chch v khe ngang. Cc khe t b mt ca phi n su vo n tn rn phi. Khe chch i qua c ba mt ca phi; n ngn cch thy di vi thy gia v trn. Khe ngang ngn hn, ch thy mt sn v mt trung tht, ngn cch thy trn vi thy
48

gia. Phi tri c chia lm hai thy: thy trn v thy di bi khe chch. Thy trn phi c hai vng l vng nh v vng li. 3. CU TO CA PHI Phi c cu to nn t ton b cc nhnh phn chia trong phi ca ph qun chnh, ng mch v tnh mch phi, ng mch v tnh mch ph qun, bch huyt v cc si thn kinh ca m ri phi; m lin kt xen gia cc thnh phn trn v bao quanh phi. 3.1. S phn chia ca cy ph qun Hai ph qun chnh phi v tri (bronchi principales dexter et sinister) tch ra t kh qun ngang mc t sng ngc IV to thnh vi nhau mt gc khong 700. So vi ph qun chnh tri th ph qun chnh phi ngn hn, to hn v chch hn, v vy d vt ri vo ng th thng vo bn ph qun chnh phi. Mi ph qun chnh khi vo phi s phn chia nh dn ti cc ph nang. Ton b cc nhnh phn chia ca ph qun gi l cy ph qun (arbor bronchialis). Sau khi qua rn phi, mi ph qun chnh i trong phi theo hng mt trc gi l thn chnh, t thn chnh tch ra cc ph qun phn thy. S phn chia ny khc nhau gia hai ph qun chnh. Tip , cc ph qun phn thy li phn chia thnh cc nhnh, ri cc nhnh ny li phn chia nhiu ln thnh cc ph qun nh dn, cc sn cng tha dn ri n khi khng cn v tr thnh cc tiu ph qun trn tiu thy ri cc tiu ph qun tiu thy. Tiu thy l n v c s ca phi, c y l hnh a gic hin ln b mt phi. Vo trong tiu thy, cc tiu ph qun tn s chia thnh cc tiu ph qun h hp (bronchioli respiratorii) ri cc ng ph nang (ductuli alveolares) v tn ht l cc ti ph nang (sacculi alveolares), cui cng l cc ph nang (alveoli pulmonis). Bao quanh cc ph nang l mng li mao mch. Cc kh trong mu v ph nang c th khuch tn qua thnh cc mao mch v ph nang.

Hnh 1.43. S cu to cy ph qun

49

Ph qun chnh phi chia lm ba ph qun thy (bronchi lobarres) trn, gia v di. Ph qun thy trn phi di 1 ci, tch vung gc vi thn chnh v chia lm 3 ph qun phn thy: ph qun phn thy nh [PQ1] (bronchus segmentalis apicalis) [B1], ph qun phn thy sau [PQ2] (bronchus segmentalis posterior) [B2] v ph qun phn thy trc [PQ3] (bronchus segmentalis anterior) [B3]. Ph qun phn thy gia phi tch t thn chnh di ph qun thy trn khong 2 cm v chia thnh hai ph qun phn thy: ph qun phn thu bn [PQ4] (bronchus segmentalis lateralis) [B4] v ph qun phn thy gia. Ph qun phn thy di phi bt u ngay di ch tch ph qun thy gia v tn ht khi n tch phn thy trn ca thy di. N tch ra 5 ph qun phn thy: ph qun phn thu trn, ph qun phn thy y gia, y trc, y bn v y sau. Ph qun chnh tri di khong 5 cm, chia lm hai ph qun thy: - Ph qun thy trn tri di 1,5 - 2 cm, tch ra t mt trc ph qun chnh tri, to thnh mt gc nhn vi thn chnh v chia thnh hai ph qun: + Ph qun i vo nh phi tri v tch thnh ph qun phn thy nh sau [PQl+2] v ph qun phn thy trc [PQ3]. + Ph qun i vo li phi tri (lingula pulmoms sinistri) tch thnh hai ph qun: ph qun li trn [PQ4] (bronchus lingularis superior) [B4] v ph qun li di [PQ5] (bronchus lingularis superior) [B5]. - Ngay di ch tch ta ph qun thy trn, ph qun chnh tri tr thnh ph qun thy di tri. Ph qun thy di tri tch ra lm 5 ph qun phn thy v cng mang tn nh 5 ph qun phn thy ca ph qun thy di phi. Da vo s phn chia cy ph qun trong phi ngi ta chia phi thnh cc phn thy, gi l phn thy ph qun trong phi (segmenta bronchopuimoha). Nh vy phi phi c 3 thy, trong thy trn c 3 phn thy, thy gia c 2 phn thy v thy di c 5 phn thy. Phi tri c hai thy, trong thy trn c 4 phn thy, thy di c 5 phn thy vi tn gi v cch nh s ging tn gi l cch nh s ca ph qun phn thy. V cu to, ph qun c cu to bi 4 lp: lp sn si, khng c cc tiu ph qun h hp; lp c trn xp thnh th ngang khi co tht t ngt gy kh th; lp di nim mc v lp nim mc c cc tuyn ph qun. 3.2. S phn nhnh ca ng mch phi C hai ng mch phi phi v tri tch ra t thn ng mch phi. ng mch phi phi chy ngang sang phi, qua rn phi, bt cho trc ph qun chnh phi ngay di ph qun thy trn. ng mch phi tri nh hn v ngn hn chy chch ln trn sang tri bt cho mt trc ph qun chnh tri pha trn ph qun thy trn. Vo trong phi, c hai ng mch chy xon quanh thn ph qun chnh v cng phn
50

chia thnh cc nhnh thy, cc nhnh cho phn thy ri li tip tc phn chia nh dn cho ti mng mao mch quanh ph nang. 3.3 Tnh mch phi (venae pulmonales) Cc li mao mch quanh ph nang tp trung dn vo cc tnh mch quanh tiu thu, cc tnh mch nh hp ln thnh cc tnh mch ln dn, cui cng to thnh hai tnh mch phi trn v di mi bn v vo tm nh tri. 3.4. ng mch v tnh mch ph qun ng mch nui dng cho cy ph qun v m phi l cc nhnh ph qun (ra mia bronchiales), nhnh ca ng mch ch ngc. Tnh mch ph qun (vv. bronchiales). Cc tnh mch su dn mu t trong phi vo tnh mch phi, cn cc tnh mch nng dn mu t ph qun ngoi phi v mng phi tng vo tnh mch n v bn n ph. 3.5. Bch huyt ca phi Cc mch bch huyt trong nhu m phi vo cc hch bch huyt phi nm gn nhng ch chia nhnh ca ph qun, ri t vo cc hch ph qun phi nm rn phi. 3.6. Thn kinh ca phi Gm nhng nhnh ca m ri phi (plexus pulmonalis) chy theo ph qun chnh, to thnh mt mng li quy xung quanh ph qun, qua rn phi vo phi chi phi cho cc c, nim mc ca ph qun v cho cc ph nang. 4. CUNG PHI (PEDICULUS PULMONIS) Cung phi bao gm cc thnh phn t ngoi i vo phi (ph qun chnh, ng mch phi, ng mch ph qun, thn kinh) hoc t trong phi i ra qua rn phi (tnh mch phi, tnh mch ph qun, bch mch). Ph qun chnh, ng mch phi v tnh mch phi l nhng thnh phn trc tip tham gia vo chc nng h hp nn c gi l cung phi chc phn. Cc thnh phn cn li c vai tr nui dng cho phi to nn cung phi dinh dng.

51

1,4. Ph qun gc tri 2. ng mch phi tri 3. Rn phi tri 5,7. Tnh mch phi tri 6. Thn ng mch phi 8,9. Tnh mch phi phi 10. ng mch phi phi 11. Rn phi phi 12. Ph qun gc phi 13. Quai ng mch ch 14. Kh qun

Hnh 1.44. Cung phi v lin quan ca cc thnh phn cung phi 5. MNG PHI Mng phi l bao thanh mc bc mt ngoi phi, gm c 2 l: l thnh lt mt trong thnh ngc. L tng bc st mt ngoi phi. 2 l lin tip vi nhau rn phi, bnh thng gia 2 l l mt khoang o (khoang ph mc) nhng khi bnh l th tr thnh 1 ti cha kh hoc dch, p vo phi, gy ri lon chc nng ca phi. Mng phi cng nh phi c 3 mt (ph mc sn; ph mc honh; ph mc trung tht). ng vi cc b phi l cc gc ph mc, c 4 gc ph mc: gc sn honh; gc sn trung tht trcl gc sn trung tht sau; gc honh trung tht. Trong gc sn honh c nhiu ng dng hn c v l ni thp nht ca khoang ph mc. 6. I CHIU CA PHI V MNG PHI LN LNG NGC 6.1. i chiu ca phi 6.1.1. im cao nht ca nh phi sau ngang vi u sau xng sn I, trc th ln pha trn xng sn mt 5 ci, trn xng n 3 ch, cch ng gia 4 ci. 6.1.2. B trc Bn phi: t im cao nht ca nh phi, chy chch xung di vo trong bt cho pha trong khp c sn I, ri xung ngang khp c sn sn II t thng xung u trong sn sn VI th ni vi b di. Bn tri: tng t nh bn phi, t im cao nht ca nh phi xung ti u trong sn sn IV, ri chy vng ra pha ngoi ti gn u ngoi ca sn sn VI v tip ni vi b di. 6.1.3. B di Bt u t ch ht ca b trc, t chy ngang ra ngoi bt cho khoang lin sn Vi trn ng gia n, khoang lin sn VII trn ng nch, khoang lin sn
52

IX ng vai, tn ht u sau xng sn XI st ct sng lng. 6.1.4. B sau Chy dc 2 bn ct sng lng, t mm ngang t sng ThII ti t sng ThXI.

1. B di phi tri 4. B di phi phi 7. Gc sn honh phi

2. Gc sn honh tri 5. Khe chch phi 8. B sau phi tri

3. Gc sn honh phi 6. B di phi phi 9. Khe chch tri

Hnh 1.45. i chiu phi v mng phi ln lng ngc


(A. nhn mt trc; B. nhn mt sau)

6.2. i chiu ca mng phi 6.2.1. Dim cao nht ca nh mng phi Ging i chiu ca nh phi. 6.2.3. Gc sn honh Trc tip theo gc sn trung tht trc, ri chy ngang ra ngoi v ra sau bt cho xng sn X ng nch gia, bt cho xng sn XI cch ng gia sau 10 cm v tn ht khoang gia t sng ngc XII v t sng tht lng I. 6.2.4. Gc sn trung tht sau i chiu ln lng ngc ging b sau ca phi, nhng u di xung thp hn phi tn ht ngang khp gia t sng ngc XII v tht lng I. 6.3. p dng pha trn, mng phi st nh phi, b trc, b sau ca phi,. mng phi tng t nhau, cn pha di th mng phi xung thp hn b phi khong mt khoang gian sn v thp nht ng nch sau. Ti y, phi bt cho xng sn 9, mng phi bt cho xng sn 10 nn thng p dng chc thm d mng phi xem c trn dch ph mc khoang gian sn 8 - 9 ng nch sau; chc ht kh th thng chc khoang lin sn 1 - 2 ng gia n. Hin nay, trn thc t lm sng khi m mng phi ti thiu t dn lu dch, ngi ta thng m khoang lin sn 5 - 6 ng nch gia hoc ng nch sau ri ty theo hnh nh trn dch
53

lun u sonde xung dn lu.

A. Trn kh mng phi;

B. Trn dch mng phi;

C. Trn mu mng phi

Hnh 1.46. Hnh nh trn kh, trn dch mng phi v biu hin bnh l

54

TRUNG THT
Trung tht l mt khoang trong lng ngc gia 2 mng phi, l ni cha hu ht cc thnh phn quan trng ca ngc. 1. GII HN V PHN CHIA 1.1. Gii hn Trung tht c gii hn pha trc bi mt sau xng c v cc sn sn; pha sau l bi mt trc ct sng ngc; trn l l trn ca lng ngc, ni trung tht thng vi nn c; pha di l c honh, ni cc thnh phn i t ngc xung bng v ngc li; 2 bn l l thnh trung tht ca mng phi.

1.2. Phn khu Theo quy c, d m t, ngi ta phn chia trung tht thnh nhiu khu nh. C 2 cch phn chia khc nhau. 1.2.1. Quan nim c in Chia trung tht thnh 2 phn: mt mt phng ng ngang i qua kh ph qun gc chia trung tht thnh 2 phn l trung tht trc v trung tht sau. 1.2.2. Quan nim hin nay Chia trung tht thnh 4 khu. - Trung tht trn (mediastinum superius) nm pha trn mt phng i ngang qua ngay pha trn mng ngoi tim tc pha sau ngang mc khe t sng ngc IV v V pha trc ngang mc gia cn c v thn c. - Trung tht trc (mediasttnum anterisus): l mt khoang hp nm ngay trc mng ngoi tim v xng c. - Trung tht gia (mediastinum medinum): l ni cha tim v mng ngoi tim.
55

- Trung tht sau (mediastinum posterius): nm sau tim v mng ngoi tim. 2. TRUNG THT TRN Trung tht trn cha tuyn c (thymus); kh qun (trachea); cc mch mu ln ca tim nh cung ng mch ch v cc nhnh ca n; thn ng mch phi; tnh mch ch trn v cc dy thn kinh lang thang v dy thn kinh honh. a phn cc thnh phn c m t theo cc bi tng ng. 2.1. Kh qun (tracha) L mt ng dn kh tip theo thanh qun ngang t sng c VI v tn ht ngang t sng ngc IV bng cch chia ra lm 2 ph qun gc phi v tri. Kh qun l mt ng hnh tr dt pha sau, phng trn pha trc. Gm c 16 n 20 na vng sn. sau mi na vng sn l t chc si. Kh qun di 10 cm. ng knh 10 - 15 mm. Trong lng kh qun c ph mt lp nim mc c nhiu nhung mao. Kh qun chy chch t trn xung di, cng xung di cng chui vo su v chia lm hai on lin quan.
1. Sn nhn 2. Kh qun 3. Ph qun chung tri 4. Ph qun thy trn tri 5. PQ thy di tri 6. PQ thy di phi 7. PQ thy gia phi 8. Ph qun trung gian 9. Ph qun thy trn 10. Ph qun chung phi

Hnh 1.48. S kh ph qun 2.1.1. on c (portio cervicalis) K t t sng c VI n t sng ngc II. - trc t nng vo su c: da, t chc t bo di da, cn c nng, cn c gia vi cc c di mng. Tuyn c ( tr di 3 tui), eo tuyn gip ph pha trc cc vng sn kh qun 2, 3, 4. - mt sau: c thc qun nm hi lch sang tri. - hai mt bn: lin quan vi thu bn tuyn gip trng, ng mch gip di v dy thn kinh qut ngc X. 2.1.2. on ngc (portio thoracalis) T t sng ngc II n t sng ngc IV:
56

- trc t nng vo su c: da, t chc t bo di da, n xng c, xng sn, xng n, thn tnh mch cnh tay u tri, thn ng mch cnh tay u v ng mch cnh gc tri pha di 2 ng mch ny, ch chia lm 2 ph qun, l quai ng mch ch v ngnh phi ca thn ng mch phi. - Mt sau vn lin quan vi thc qun. - Bn phi lin quan vi quai tnh mch n ln, thn ng mch cnh tay u phi, dy thn kinh X phi. - Bn tri lin quan vi phn ngang ca quai ng mch ch, ng mch cnh gc tri, thn kinh X tri v dy qut ngc tri. 3. TRUNG THT TRC Ch cha mt t t chc lin kt v mt vi hch bch huyt nh. 4. TRUNG THT GIA Cha tim v mng ngoi tim ( hc trong bi tim). 5. TRUNG THT SAU L mt ng di hp, cha nhiu thnh phn quan trng ni lin 3 phn c ngc bng nh thc qun, ng mch ch ngc, h tnh mch n, ng ngc, dy thn kinh lang thang phi v tri (thn kinh X), dy thn kinh honh, hch thn kinh giao cm.
1. Thn giao cm tri 2. t sng ngc VIII 3. Tnh mch bn n 4. ng mch ch ngc 5. Thc qun 6. Mng phi 7. Cn ni ngc 8. Thn kinh honh 9. ng mch honh 10. ng mch phi 11. Xoang chch 12. Tnh mch n ln

Hnh 1.49. Thit ct ngang t sng ngc VIII (qua trung tht) 5.1. Cc thnh phn ca trung tht sau 5.1.1. Thc qun (sophagus) L mt ng c dt, tip theo hu, ngang t sng c 6 n t sng ngc XI Thc qun t ngc chui qua l thc qun ca c honh xung bng tip ni vi d dy bi l tm v. Na trn thc qun dt theo chiu trc sau, na di hi trn. Di 25 cm, ng knh 2,2 cm t c xung bng c 3 ch hp ln lt t trn xung. trn
57

ng vi sn nhn, gia ng vi quai ng mch ch, di ng vi l thc qun ca c honh. Mt trong thc qun, nhn mu hng nht, ch ni d dy c van tm v thc qun. Thc qun chia lm 4 on lin quan: on c. Thc qun lin quan vi: - pha trc: trn lin quan vi kh qun (kh qun hi lch sang phi so vi thc qun) v dy thn kinh qut ngc X tri, c bc trong bao cn gi l bao tng c. - sau l cn c su. - hai bn lin quan vi thy bn tuyn gip, b mch cnh, ring bn phi lin quan vi dy thn kinh qut ngc X phi (i pha trc thc qun). on ngc: - trc lin quan vi kh qun, ch chia i ca kh qun, ph qun gc tri, vi cc ng mch ph qun v ng mch phi tri. Di ph qun gc tri, thc qun tip gip vi ti cng Haller ca mng ngoi tim qua ti cng ny lin quan vi tm nh tri. - sau: thc qun chy st mt trc ct sng, khi ti t sng ngc IV lin quan (t phi sang tri) tnh mch n ln, ng ngc, ng mch ch ngc. - Hai bn t t sng Truy tr xung, thc qun tip gip vi phi, mng phi v 2 dy thn kinh X, lc u 2 dy X i dc 2 bn, xung di dy X phi i ra sau, dy X tri i ra mt trc thc qun. on c honh: Thc qun cng vi hai dy thn kinh lang thang (dy XI chui qua l thc qun ca c honh xung bng. on bng: on ny di 2 cm, trc qua phc mc lin quan vi mt sau gan, mt sau p st vo ct tr tri ca c honh v lin quan vi ng mnh ch bng. 5.1.2. H tnh mch n Gm c mt thn chung l tnh mch n ln hai tnh mch n nh. H tnh mch n c th coi l cu ni gia h tnh mch ch trn v h tnh mch ch di.
58

Tnh mch n ln (v. azygos) c cu to bi 2 r: - R ngoi do tnh mch lin sn XII v tnh mch tht lng bn phi. - R trong l mt nhnh tch t mt sau tnh mch ch di hoc mt sau tnh mch thn phi. C 2 r trn hp thnh tnh mch n ln, i dc theo b phi thc qun, khi ti ngang t sng ngc IV th cong ra trc thnh quai tnh mch n ln, ti vo mt sau tnh mch ch trn. Trn ng i ca tnh mch n ln n nhn mu ca cc tnh mch lin sn bn phi, tnh mch thc qun tnh mch mng ngoi tim v 2 tnh mch bn n (hay tnh mch n nh). Tnh mch n nh trn hay bn n trn (v. hemiazygos superior) Do 6 hoc 7 tnh mch lin sn tri trn to thnh, chy t trn xung di ngang t sng ngc 6, th cong sang phi vo tnh mch n ln.

1. Tnh mch di n phi 2. Tnh mch cnh trong 3. Tnh mch cnh tay u 4. Tnh mch ch trn 5. Tnh mch n nh trn 6. Cc tnh mch gian sn 7. Tnh mch n nh di 8. Tnh mch tht lng 9. Tnh mch sinh dc 10. Tnh mch thn phi 11. Tnh mch ch di 12. Tnh mch n ln

Hnh 1.51. S h tnh mch n Tnh mch n nh di hay bn n di (v. hemiazygos inferior) Do 2 r ging nh tnh mch n ln, nhn 5 - 6 tnh mch lin sn tri di, ln trn n xng sn 7, cong sang phi vo tnh mch n ln. 5.1.3. ng ngc (ductus thoracalis) L ng bch huyt to nht c th, thu nhn hu ht bch huyt ca c th, tr na phi ca u, c, ngc, chi trn bn phi (do ng BH phi v TM di n phi. ng ngc di khong 20 cm, ng knh 3 mm, bt u t ch phnh ngang mc t sng tht lng I hay t sng ngc XII. Nu bt ngun t vng bng th on
59

u phnh to gi l b bch huyt Pecquet b ny do 2 thn bch huyt vo; 2 thn tht lng nhn bch huyt ton b cc tng tiu ho nm trong bng. Lin quan on bng ng ngc nm bn phi ng mch ch ngc v trc tr phi c honh. Lin quan on ngc ng ngc i sn phi ca ng mch ch i chch ln trn hi sang tri. nm hon ton bn tri tnh mch n ln, nm trc cc tnh mch lin sn phi v 2 tnh mch bn n. Lin quan on c ng ngc qut ra trc thnh 1 quai. Quai ny i trn nh phi t sau ra trc vng ln trn quai ng mch di n tri ti vo tnh mch di n tri hoc vo ng 3 tnh mch Pirogoff nn c.
1. Thn bch huyt phi 2. TM cnh tay u phi 3. TM cnh tay u tri 4. TM cnh trong 5. TM di n tri 6. Ct sng 7. ng ngc 8. TM bn n 9. Thn tht lng tri 10. TM chi di 11. Thn tht lng phi 12. B bch huyt Pecquet 13. Xng sn 14. TM ch trn 15. TM di n

Hnh 1.52. S ng ngc 5.1.4. Hai dy thn kinh lang thang (dy thn kinh X) Dy thn kinh lang thang phi hay dy X phi (n. vngus dexter) T vng c xung dy X phi bt cho pha trc ng mch di n phi ri i bn phi kh qun, pha trong quai tnh mch n ln, pha sau cung phi phi, thn kinh i dc b phi thc qun ri chy ra sau. Dy thn kinh lang thang tri hay dy X tri (n. vagus sinister) T vng c xung dy X tri bt cho pha trc ngoi quai ng mch ch trung tht trc, i vo trung tht sau sau cung phi tri, chy theo b tri thc qun ri chy ra trc.
60

5.1.5. Chui hch giao cm cnh sng trung tht sau cn c cc hch giao cm, chng xp thnh 2 chui hch nm dc 2 bn ct sng.
1. Xng sn VI 2. Xng sn VII 3. Xng sn VIII 4. B mch thn kinh honh 5. Xng sn IX 6. Xng sn X 7. Dy tng b 8. C honh 9. Thn 10. ng mch thn 11. Hch ch thn 12. Hch m ri thn tng 13. Dy tng ln 14. Thc qun 15. ng mch ch ngc

Hnh 1.53. S cu to cc dy thn kinh tng 5.1.6. Quai ng mch ch v ng mch ch ngc T trung tht, cong ln trn sang tri v ra sau, ti sn tri Truy. Trn ng i ng mch tch cc nhnh: ng mch vnh, thn tay u, cnh chung tri, di n tri.

1. ng mch di n tri 2. ng mch cnh gc tri 3. Than ng mch cnh tay u 4. Quai ng mch ch 5. ng mch ph qun 6. ng mch lin sn

Hnh 1.54. Cc nhnh ngc ca ng mch ch ngc ng mch ch ngc t DIV ti c honh, dc sn tri ct sng v tch ra: ng
61

mch ph qun, ng mch trung tht, cc nhnh thc qun v cc ng mch lin sn (4 - 12). Qua c honh, ng mch ch ngc i tn thnh ng mch ch bng tip tc i xung. 5.2. Lin quan cc thnh phn trong trung tht sau V trung tht sau l mt ng hp nn cc thnh phn nm trong trung tht sau c mi lin quan mt thit vi nhau. Mt khi u ca trung tht sau c th chn p vo tt c cc thnh phn ny gy ra cc ri lon chc nng do chn p. Nu ly thc qun lm mc th lin quan cc thnh phn trong trung tht sau gm c: - Pha trc trn thc qun l kh ph qun, trc di thc qun l tm nh tri v xoang chch mng ngoi tim. Khi tm nh tri ph i (gin) vo mt trc thc qun gy kh nut v c th pht hin bng chp X-quang ngc t pha bn sau khi cho bnh nhn ung thuc cn quang. - Pha sau thc qun: gia l ng ngc, bn tri l ng mch ch ngc v cc tnh mch bn n; bn phi l tnh mch n. Sau na v xa 2 bn sn ct sng l chui hch giao cm ngc. - Hai bn thc qun l 2 dy thn kinh lang thang nhng xung di th dy tri ln ra trc, dy phi i ra sau thc qun. Tt c cc hnh phn trn c bao bc bi mt t chc t bo lin kt m dy mng tu ch. T chc ny lin tip vi t chc lin kt nn c, trung tht trc v t chc di phc mc, cc p xe trung tht sau c th lan ti cc vng ln cn . Ngoi ra cn c cc hch bch huyt nm ri rc trong trung tht sau, khi cc hch vim sng to hoc mt khi u trong trung tht c th gy chn p vo cc thnh phn trong trung tht sau gy hi chng trung tht (kh nut, kh th, ph nn c v phn trn ngc...).

62

Chng 2 GII PHU H TIU HA


PHC MC
1. I CNG 1.1. nh ngha Phc mc hay mng bng (peritoneum) l mt thanh mc ph tt c cc thnh ca bng, bao bc cc tng thuc b my tiu ho (k c cc b mch thn kinh ca tng ) v che ph pha trc, hoc pha trn cc tng tit niu v sinh dc. 1.2. Hnh tng v phc mc Ta xem phc mc nh mt lp sn qut khng h mt ch no trong bng, cc tng, cc mch, thn kinh chy vo cc tng hay t tng n n tng kia. 1.3. Mt s khi nim - bng (cavum abdominis) l khoang kn gii hn xung quanh l thnh bng, trn l c honh, di l y chu. Trong bng cha tt c cc tng v cha phc mc. - phc mc (cavum pentonei) l mt khoang kn (tr n) nm trong bng gii hn bi phc mc tng v phc mc thnh. phc mc l mt khoang o v cc thnh ca n p st vo nhau v p st vo thnh bng. - Phc mc thnh (pentoneum parietale): l phn phc mc lt mt trong thnh bng. - Phc mc tng (peritoneum visceralis): l phn phc mc bc mt ngoi cc tng. Lin tip gia phc mc thnh v phc mc tng l cc np phc mc gm: + Mc treo (me so): treo cc tng thuc ng tiu ho vo thnh bng, c nhiu mch mu i km. + Mc chng hay dy chng (ligamentum): buc vo thnh bng, cc tng khng thuc ng tiu ho c t mch thn kinh. + Mc ni (omentum): ni tng n vn tng kia v cng c mch mu, thn anh i km. - Tng trong phc mc l tng nm hon ton trong phc mc, khng c phc mc tng bao ph, bung trng l tng duy nht nm trong phc mc. - Tng trong phc mc l tng c phc mc che ph, mt ngoi ca cc tng c mc treo hoc mc chng. - Tng ngoi phc mc l tng ch c mt phn phc mc che ph, mt ngoi ca tng khng c mc treo hoc mc chng. Ngi ta chia ra lm 2 loi:
63

+ Tng sau phc mc nh thn, niu qun. + Tng di phc mc gm cc tng niu dc trong chu hng b nh bng quang ti tinh, t cung...
1. Dy chng gan 2. Gan v phc mc gan 3. Mch ni nh 4. D dy 5. Mc ni ln 6. Thnh bng trc 7. phc mc ln 8. Tng trong phc mc t do 9. Phc mc tng (o thanh mc) 10. Phc mc thnh 11. Tng ngoi (di), thanh mc 12. ng mch ch bng 13. Mc treo v cc ng mch ti tng 14. Mc nh 15. Tng trong phc mc dnh vo thnh bng sau 16. Tng ngoi (sau) phc mc 17. Thnh bng sau

Hnh 2.1. Hnh tng v cc thnh phn ca phc mc Tng b thnh ho l tng lc u c phc mc che ph nhng sau c mc treo v phc mc tng dnh vo phc mc thnh ca thnh bng sau trong nh trt ra ngoi phc mc nh t trng, kt trng ln v xung. Tng di thanh mc l tng nm trong phc mc nhng phc mc che ph tng ny rt d bc tch ra khi tng nht l khi vim phc mc dy ln. ng dng trong phu thut ct tng di thanh mc.
1. Dy chng trn v cc tnh mch cnh rn 2. Phc mc thnh 3. Np rn ngoi (thng M trn v) 4. Np rn trong (thng M rn) 5. Hn ngoi 6. H bn gia 7. H bn trong 8. Ti tinh v ng tinh 9. Dy treo bang quang (dy chng rn gia, 10. ng, tnh mch ch ngoi 11.B mch trn v 12. ng cung (cung Douglase) 13. Rn 14. Mc ngang bng 15. Dy chng lim

Hnh 2.2. Cc np v cc h ca phc mc - Cc cu trc khc:


64

+ Ti cng (excavatio): l do cc l phc mc lc gia cc tng chu hng to nn l ni thp nht ca phc mc m dch trong bng khi c bnh l thng ng li nh ti cng bng quang - sinh dc, ti cng sinh dc - trc trng. + H (fossa): l do phc mc thnh lt vo ch lm ca thnh bng nh h trn bng quang, h bn... + Ngch (recessus): do l phc mc lch gia cc tng hay thnh bng to nn mt rnh hay mt hc nhng khng phi l ch thp nht trong bng nh ngch t trng, ngch sau manh trng... + Np (plica): l ni phc mc b i ln y li vo trong nh np t trng, np rn... 2. CU TO V CHC NNG CA PHC MC 2.1. Cu to ca phc mc Phc mc gm c 2 lp: - Lp thanh mc l lp t bo thng m trn lng ng nh v tit ra mt lp dch mng lm thm t phc mc trt ln nhau d dng. Khi b vim hay try st th cc tng rt d dnh vo nhau hoc dnh vo thnh bng. - Lp di thanh mc l t chc si lin kt c n hi cao, nh m phc mc c chc chn v n hi, gip ta khu ni cc tng c phc mc rt d dng. 2.2. kch thc ca phc mc Phc mc gp thnh np trong bng nn din tch rt rng, tng ng vi din tch da c th. 2.3. Mch, thn kinh ca phc mc Phc mc khng c mch mu ring m do cc nhnh ln cn tch t thnh bng hoc cc tng m n bao bc. Thn kinh ca phc mc l cc si cm gic v vn mch, tch t thn kinh honh, thn kinh gian sn XI, XII v cc nhnh ca m ri tht lng - cng. Phc mc thnh rt nhy cm vi cm gic au cn phc mc tng th khng c cm gic. 2.4. Vai tr v chc nng ca phc mc - Phc mc lt mt trong bng v bao bc cc tng che ch v lm cho thnh cc tng vng chc thm. - Nh tnh trn lng gip cho cc tng di ng d dng - C vai tr khng vi s nhim trng. Khi b chn thng hay nhim trng phc mc tit dch. Khi c nhim trng phc mc n quy c lp tng vim. Khi phc mc b vim, tnh trn lng mt gy dnh phc mc. - Phc mc c kh nng hp th rt nhanh nh c din tch b mt rng nn khi tim dch vo phc mc s c hp th ngay.
65

- Chc nng ph ca phc mc l d tr m. 3. PHI THAI CA PHC MC Lc phi thai phc mc bc mt ng thng gia bng (ng tiu ho) nhng v sau, do bng ngn v hp nn c on phi quay, phi cun phi lt sang bn. Mun hiu phc mc phi hiu phi thai ng tiu ho. 3.1. ng tiu ho phi thai Lc phi thai ng tiu ho l mt ng thng ng gia bng v c treo vo thnh bng bi mc treo v sau v d dy cn c treo vo thnh bng trc bi mc treo v trc (c tnh mch rn chy theo b di mc ny). 3.1.1. ng tiu ho c 4 on - Quai d dy: b trc lm, b sau li. - Quai t trng. - Quai rut (hay quai rn) c hai ngnh trn v di: hai ngnh ni vi nhau bi ng non hong (vitellin) chy vo thng rn. + Ngnh trn: pht trin thnh hng trng. + Ngnh di: trc ngnh di c n manh trng s thnh rut tt; on trn n manh trng s thnh hi trng, on di s thnh kt trng ln v kt trng ngang. - Rut cui i n hu mn s thnh kt trng xung v trc trng. on ny cng nang niu chy vo nhp (cloaca). Sau khi rng rn ng non hong bt li, di tch l ti Meckel - Khi vim c hi chng ging rut tha, thai nhi c mt phn ng non hong trong thng rn, cn phi buc cch xa rn 8 - 10 cm khng buc phi ng ny. Nang niu t rn ti nhp, phn gia thng bng quang, di hp thnh niu o v trn thnh dy treo bng quang.
1. Mc treo v trc 2. C honh 3. Gan 4. Mc chng lim 5. Quai rut 6. Dy chng trn 7. ng non hoang 8. N manh trng 9. Nang niu mc 10. ng mch rn 11. nhp 12. Rut cui 13. ng mch mc treo trng di 14. Quai t trng 15. ng mch mc treo trng trn 16. N ty lng 17. ng mch gan 18. ng mch lch 19. ng mch v tri 20. Quai d dy 21. ng mch ch lng

Hnh 2.3. S ng tiu ho lc phi thai


66

3.1.2. ng tiu ho c treo vo thnh bng sau nh c mc treo Mc treo nm chnh gia, gm 4 on tng ng 4 on ng tiu ho ( l mc treo v sau, mc treo t trng, mc treo rut chung v mc treo rut cui). Ring d dy v na trn quai t trng cn c treo vo thnh bng trc cho ti rn bi mc treo v trc. 3.1.3. ng tiu ho c cp mu bi 3 ng mch ng mch thn tng (acoeliacus): chia lm 3 nhnh: + ng mch gan nh (nhnh trn) ti tm v. + ng mch gan ln (nhnh di) ti mn v. + ng mch t (nhnh gia) ti b cong ln d dy cp mu cho d dy, t trng, gan, t v ty. - ng mch mc treo trng trn (a. mesenterica supenor) chy ti ng non hong cp mu cho hng, hi trng, kt trng ln v kt trng ngang. - ng mch mc treo trng di (a.mesenterica infenor): Chy xung dc trc trng cp mu cho kt trng xung, kt trng chu hng v trc trng. 3.2. S pht trin ca ng tiu ho di c honh ng tiu ho pht trin nhanh trong bng hp v ngn v vy phi quay, cun, lt cng mt lc c 3 on: - D dy quay trong khu mch tng - Quai rut chung cun v quay quanh ng mch mc treo trng trn. - Rut cui lt sang bn quanh ng mch mc treo trng di. 3.2.1. S quay ca d dy Mc treo v sau do s gin mng ca ngch gan rut thnh hu cung mc ni nn c gin mng v th d dy c th quay c v quay theo hai trc: - Theo trc dc d dy lt sang bn, mt tri tr thnh mt trc. - Theo trc ngang (trc sau) tm v ng sang tri, mn v ng sang phi.

1. ng mch v tri 2. ng mch gan chung A, B. Quay theo trc ng (b cong ln sang tri; mt tri ra trc) C. Quay theo trc nm ngang trc sau (mn v sang phi; tam v sang tri)

Hnh 2.4. S quay ca d dy


67

3.2.2. S xut hin ca ngch gan rut Mt phi mc treo v sau tch ra 1 tr to nn ngch gan rut, ngch ny thc ln mi c honh thnh tin nh hu cung mc ni. C hai ngch hai bn: - Mc treo gan ch: t gan ti tnh mch ch di - Mc treo v: t d dy ti ng mch ch. Ngch gan rut pht trin theo 2 b to thnh hu cung mc ni. - B ngang lch sau d dy ti thnh bng tri. - B dc thc sng tn xng mu (ti mc ni). Hai ng mch v gan nh v ln cng quay theo to ln hai lim ng mch gii hn l ti mc ni l ranh gii gia tin nh v hu cung chnh. Gan pht sinh trong mc treo v trc v pht trin sang phi v mc treo v trc s thnh: mc chng lim, phc mc, gan v mc ni v gan (mc ni nh). T trc ra sau:

7. L thnh phc mc 12. Mc treo gan ch 1. ng mch ch 13. Ngch gan rut 8. Khoang phc mc 2. ng mch lch 14. Tnh mch ch di 9. ng mch gan 3. D dy 15. ng mch tri 10. Mc treo v gan 4.Gan 16. Ngch gan rut pht trin 11. Phc mc gan 5. Mc chng lim 6. L tng phc mc A. V tr d dy v gan lc cha quay v lt B. S hnh thnh ngch gan rut C. Ngch gan rut pht trin D. Ngch gan rut pht trin sang tri

Hnh 2.5. S pht trin ca ngch gan rut


68

- Ty c sinh ra t 2 n: n lng thnh thn ty, n bng thnh u ty u ty trong mc treo t trng, thn ty trong mc treo v sau, v vy c hai ng dn ty, ng ty chnh thn, ng ty ph u ty. - T pht sinh chm, gia thnh tri ca hu cung v th mc ni v - t b chia thnh 2 phn: mc ni v - t ( trc), mc ni ty - t ( sau).
1. D dy 2. N ty bng 3. N ty lng 4. T trng 5. Ti mt 6. Gan 7. ng mt ch A. Khi cha quay B. Khi quay v lt sang phi

Hnh 2.6. S pht trin ca t trng, ty, gan v mt 3.2.3. S quay cun ca rut Quai rut (hay quai rn) rt di nn phi quay theo trc trc sau (theo ng mch mc treo trng trn) c nm trong bng v quay 2700 (3/4 vng) ngc chiu kim ng h. Khi quay c na vng trn th ngnh trn (quai tiu trng) chy sang phi v ngnh di (kt trng) chy sang tri.

9. M mc treo trng trn 5. Ti Meckel 1. Mc ni nh 10. Mc treo t trng 6. N manh trng 2. Quai t trng 11. Ti mc ni 7. Mc treo rut cui 3. M treo trng 12. D dy 8. Quai rut cui 4. Quai hng trng A. Quai rut cha quay B, C. Quai rut ang quay

Hnh 2.7. S quay ca quai rut Khi quay ti 2/3 vng trn th hai ngnh chng nn nhau ngha l quai tiu trng
69

ln trc quai t trng (v pha sau b mc treo buc cht v cc ng mch trn v di). V th sau khi quay xong u trn t trng b mn v ko sang phi, u di sang tri. T trng b p ra sau. Cn rut non th cun thnh khc. Rut gi c phn bn phi thnh kt trng ln, mt phn chng ln trc t trng (kt trng ngang) nu quai rut khng quay ht 2700 th rut tha s lc ch (manh trng trng s khng nm h chu phi).
1. Mc ni nh 2. T trng 3. Manh trng 4. Ti rut Meckel 5. Rut non 6. Mc treo rutt non 7. Mc dnh kt trng tri 8. Kt trng xung 9. Ti mc ni 10. D dy 11. Lch 12. Ty 13. Mc treo kt trng ngang 14. M mc treo trng trn 15. Kt trang ln 16.Rut tha 17. Trc trng

Hnh 2.8. S quay cun ca cc quai rut (D. ang quay; E. quay xong) 3.2.4. Rut cui - u trn b quai rn ko ln trn v sang tri. - u di lt sang tri, tc phn cui khng ng gia (trc trng).
1. u di quai t trng 2. M mc treo trng trn 3. Manh trng 4. M mc treo trng trn 5. u di quai t trng A. V tr ban u B. Khi quay xong

Hnh 2.9. S s quay ca quai rut 3.3. Cc hin tng xy ra phc mc - Gc t hng trng cng vi t trng v u ty dnh vo thnh bng sau bi mc treitz. - Hng trng di ng trong mc treo tiu trng.
70

- Kt trng phi dnh vo thnh bng sau bi mc told phi. - Phn ln kt trng ngang di ng trong mc treo cng tn. - Kt trng xung dnh vo thnh bng sau bi mc tolld tri. - Kt trng chu hng di ng trong mc treo kt trng chu hng. - Trc trng c nh. 4. MC NI NH (OMENTUM MINUS) L mt phn ca mc treo v trc ni d dy vo gan, bc cc thnh phn cung gan. Lc u ng dc, sau v c s quay ca d dy tr thnh ng ngang. 4.1. M t Mc ni nh c 2 mt, 4 b. - B gan dnh vo gan theo mt gc vung gm hai on: + on ngang mt di gan bm theo rnh ngang dc hai b nm gan. + on thng mt sau gan chy dc theo ng tnh mch arantius. - B v dnh vo thc qun, b cong v nh v t trng - B honh ngn. - B phi: t do i t rn gan ti t trng; gii hn nn pha trc ca khe Winslow. - Mt trc b gan trm ln. - Mt sau l thnh trc ca tin nh hu cung mc ni. 4.2. Cu to C 3 phn: - Phn trn rt dy v c mch thn kinh vo gan. - Phn gia mng. - Phn phi ng cung gan nn rt dy.
1. Dy chng trn 2. Thy gan tri 3. Mc ni nh 4. B cong v b 5. Lch 6. D dy 7. Gc kt trng tri 8. Mc ni ln 9. Gc kt trng phi 10. Thn phi 11. Phn trn t trng 12. Thy gan phi 13. Ti mt 14. Thy vung ca gan

Hnh 2.10. Mc ni ln v mc ni nh
71

4.3. p dng Mc ni nh cng vi d dy to mt vch ng ngang tng trn ca phc mc, chia phc mc thnh 2 khoang. Khoang trc l phc mc ln, khoang sau l tin nh hu cung mc ni. Mun vo ti mc ni c th lm sp phn mng ca mc ni nh, phn ny c t mch mu. p xe gan mt trc mc ni xe v chy vo phc mc ln cn p xe pha sau s t li hu cung. b phi ca mc ni nh c ng mt, c th ly b ny lm ch t ngn tay vo khe Winslow thm d ng mt. Khi khe ny b bt c th rch phn mng mc ni nh chc ngn tay sang phi tch v m li khe ny. 5. MC NI LN (OMENTUM MAJUS) Mc ni ln l mt phn ca mc treo v sau b tru do s pht trin ca ngch gan rut. Mc ni ln i t b cong ln d dy ti kt trng ngang nn c gi l dy chng v kt trng. Mc ni ln ging nh mt tm khn ph ln cc tng trong bng, nm pha sau thnh bng trc. 5.1. Cu to Hai l ca mc treo v sau dnh vo nhau dc b cong v ln, chy xung di ri li qut ln n kt trng ngang v mc treo kt trng ngang th hai l li tch ra bc t trng v ty tng ri tip tc chy ln n c honh v dnh vo nhau to thnh mc treo v honh hay dy chng v honh. 4 l (2 l trc v 2 l sau) ca ti mc ni dnh vo nhau thnh mc ni ln v thng dnh nhiu bn phi hn bn tri, v vy khi rch vo ti nn rch bn tri. Gia cc l c t chc lin kt m. Gia 2 l trc v dc theo b cong v ln c ng mch v mc ni phi. Gia 2 l sau c ng mch v mc ni tri. 2 ng mch ni tip nhau to nn cung mch b cong v ln. 5.2. Tnh cht sinh l Mc ni ln l mt hng ro chng nhim trng. - C lp cc tng vim. - Hp th thuc.
1. Dy chng lim 2. D dy 3. B cong ln 4. Mc ni ln 5. Cc khc rut 6. Kt trng ngang 7. Ti mt 8. B sn

Hnh 2.11. Mc ni ln
72

6. HU CUNG MC NI (BURSA OMENTALIS) L mt ngch ca bng c cc mc ni quy pha trc, bn tri v pha sau. Ch thng bn phi vi phc mc ln bi khe Winslow. Hu cung mc ni gm c tin nh v hu cung chnh, cch nhau bi l ti mc ni. Hu cung mc ni thng ra bng ln bi khe Winslow 6.1. Khe Winslow (foramen epiploicum) L mt khe dc t gan ti t trng gii hn: - Trc l b phi mc ni nh. - Sau l tnh mch ch di. 6.2. Tin nh hu cung mc ni (vestibulum bursa omentalis) L mt khoang t khe Winslow ti l ti mc ni. - Trc l phn mng mc ni nh. - Sau l khoang gia tnh mch ch di v ng mch ch. - Trn l thy gan Spiegec. - Di (hp) lin quan b trn mc Treitz v lim ng mch gan. 6.3. L ti mc ni (foramen bursa omentalis) L mt khe chch xung di v sang phi gii hn: - Trc l b cong v b. - Sau trn: l lim ng mch vnh v. - Sau di: l lim ng mch gan.
1. ng mch ch 2. Thn tri 3. Ty 4. Mc ni ty - t 5. T 6. Mc ni v - t 7.D dy 8. Mc chng lim 9. Mc ni nh 10. Tin nh hu cung 11. Gan 12. Tnh mch ch di 13. Thn phi

Hnh 2.12. S ct ngang qua hu cung mc ni 6.4. Hu cung chnh hay ti mc ni chnh (bursa omentalis proper) i t l ti mc ni ti nm t, sau d dy: - Thnh trc l mt sau d dy v phn trn 2 l trc mc ni ln. - Thnh sau lin quan vi thn v ui ty v qua l thnh sau phc mc, lin
73

quan vi thn, tuyn thng thn tri v c honh. - Thnh di l kt trng ngang v mc treo kt trng ngang. - Thnh trn l hai l phc mc tm vo nhau dnh vo c honh (dy chng v honh). - Thnh tri l mc ni v t, t v mc ni t ty. 6.5. Cc ng vo hu cung C 5 ng - i qua khe Winslow thm khm cc thnh phn ca cung gan. - Lm sp phn mng ca mc ni nh thm khm phn trn v sau ca d dy. - Rch mc ni ln dc b cong v ln (trn hay di cung mch) thm khm mt sau d dy. - Bc mc dnh gia mc ni ln v mc treo kt trng ngang (thm d, hoc phu thut d dy). - Lm mt l thng mc treo kt trng ngang v 2 l sau mc ni ln (th thut ni v trng)

1. Hu cung mc ni 2. L thnh phc mc 3. Thn tri 4. Mc dnh 5. Ty 6. Kt trng ngang 7. Mc ni ln 8. ng mch v mc ni 9. Phc mc (l trc) 10. Phc mc (l sau) 11. D dy

Hnh 2.13. Ct ng dc qua hu cung mc ni (1*, 2*, 3* 4* l cc ng vo hu cung mc ni) 7. PHN KHU PHC MC Cc np phc mc phn chia bng ra tng khu lm cho m ng li trong khu hay lm c lp mt vng phc mc b vim. Mc ni, mc treo v cc np phc mc phn bng thnh 5 khu: - Mc ni ln v cc mc mc ni khc quy trong phc mc ln mt l hu cung mc ni.
74

- Mc treo kt trng ngang chia phc mc ln ra lm hai tng. Hai tng ny c cu to v tnh cht bnh l khc hn nhau. + Tng trn c gan, v, t, t, ty quy quanh hu cung. C dy chng treo gan phn chia mt di c honh thnh 2 . Hai ny u b gii hn mt sau gan bi l trn ca mc chng vnh. di honh phi thng xung di theo rnh thnh kt trng phi. di hnh tri m thng vo d dy v t. + Tng di mc treo kt trng li b mc treo tiu trng (chy t tri sang phi, trn xung di. T lin t LI - L ti khp cng chu phi) chia thnh hai khu bn phi v tri r mc treo tiu trng. - Kt trng ln v xung to vi thnh bng bn rnh thnh kt trng phi v tri. Rnh phi thng gan vi h chu phi. Rnh tri ni d dy, t vi h chu tri. - Mc treo kt trng chu hng y nh mt ci np trn chu hng b to thnh chu hng b tch ring cc tng y khi phc mc ln.
1. Lch 2. D dy 3. Kt trng ngang 4. Rnh kt trng tri 5. H chu tri 6. chu hng b 7. H chu phi 8. Rnh kt trng phi 9. Hi trng 10. Kt trng ln 11. R mc treo tiu trng 12. Tng trn mc treo kt trng ngang

Hnh 2.14. S phn khu bng


(Cc mi tn ch hng di chuyn ca dch trong cc ca bng)

75

D DY
1. I CNG D dy (Ventriculus) cn gi l v, l ch phnh ca ng tiu ho, ni gia thc qun v t trng. D dy nm tng trn mc treo i trng ngang, trong di honh tri. D dy l ni nhn thc n, nho trn thc n vi dch v thnh nh trp ri y xung t trng. 2. HNH TH NGOI Hnh th ngoi d dy thay i tu theo tui, gii, t th v cch quan st. Bnh thng trn hnh chp X-quang d dy c hnh ch J hay hnh t v, gm hai phn:
1. Khuyt tm v 2. y v 2. Thn v 3. Hang v 4. Phn ng ca d dy 5. B cong v ln 6. Hang v 7. Phn ngang ca d dy 8. T trng 9. ng mn v 10. L mn v 11. Khuyt gc 12. B cong nh 13. Phn tm v 14. Tm v

Hnh 2.15. Hnh th ngoi ca d dy 2.1. Phn ng Chim 2/3 trn, nm dc sn tri ct sng gm c: - y v (fundus ventriculi) hay phnh v ln: l phn cao nht ca d dy, ln ti khoang lin sn V bn tri, phn ny thng cha kh, nn khi g vo vng ny c ting vang (gi l khoang trng Trau be). - Thn v (corpus ventriculi) di y v, nm bn tri ct sng. 2.2. Phn ngang Nm vt ngang trc ct sng tht lng, di mi c, trong trn on u ca phn ny phnh to gi l hang v (antrum pyloricum). Phn tip theo thu nh dn v chy chch ln trn sang phi to thnh ng mn v (canalis pyloricus), thng vi mn v qua l mn v 2.3. Kch thc Kch thc d dy thay i nhiu, bnh thng d dy di 25 cm, rng 12 cm, th tch trung bnh 1-2 lt. 3. CU TO K t nng vo su d dy c 4 lp.
76

3.1. Lp thanh mc Chnh l phn phc mc bc d dy. 3.2. Lp c Dy v chc: gm 3 loi th (th dc nng, th vng gia, th cho trong), c bit cc th c vng pht trin nhiu v tp trung mn v to nn c tht mn v.
1. Lp c dc thc qun 2. Lp c dc 3.5. Lp c vng 4. C dc ca t trng 6. Lp c cho 7. C vng t trng 8. C tht mn v A. Lp c nng v gia

B. Lp c gia v su C. Ct dc mn v

Hnh 2.16. Cu to lp c ca d dy (nhn mt trc) 3.3. Lp di nim mc L t chc lin kt lng lo, d x y, c nhiu mch thn kinh. 3.4. Lp nim mc C cc tuyn tit dch v. Khi d dy rng nim mc gp thnh nhiu np, khi d dy cng nim mc dn phng. 4. LIN QUAN 4.1. Mt trc C 2 phn lin quan - Phn trn lin quan vi ngc trn 1 din v chiu cao t lin sn V bn tri ti b di lng ngc, v chiu ngang t b tri xng c ti ng nch trc, y c gan lch vo gia tm sp sn tri vi mt trc ca d dy, c bit phnh v ln ca d dy ch cch thnh ngc bi c honh v ti bt mng phi, nn bnh thng g vo vng di honh tri thy ting vang gi l vng g vang ca phnh v ln (hay khoang trng Traubes). - Phn di: lin quan vi thnh bng trc, trn mt din hnh tam gic gi l tam gic Labb. c gii hn: bn phi ng vi b trc ca gan, bn tri ng vi b sn tri, di l ng ni gia hai sn sn 9 vi nhau. 4.2. Mt sau Mt sau ca y v dnh st vo c honh, qua lin quan vi tim v mng ngoi tim. Mt sau thn v chnh l thnh trc ca hu cung mc ni, qua lin quan vi
77

thn, tuyn thng thn tri, vi thn v ui ty. Mt sau phn ngang d dy nm trn mc treo kt trng ngang, qua lin quan vi u ty, gc t hng trng v cc quai rut non.

Hnh 2.17. i chiu d dy ln lng ngc 4.3. Hai b cong - B cong nh c hai phn ng v ngang, gia hai phn ny l khuyt gc. trc c gan che ph, mc ni nh ni t b cong nh n rn gan, sau mc ni nh lin quan vi tin nh hu cung mc ni, cc nhnh ca ng mch thn tng, ng mch ch bng, m ri tng (m ri dng). Dc b ny c cung mch b cong v b. - B cong ln lin quan ln lt: trn xung c mc treo v honh, gia c mc ni v t, di c mc ni ln bm dc theo b cong ln. Dc theo b cong ln c vng mch b cong v ln. 4.4. Hai u 4.4.1. u trn C tm v l l thng thc qun vi d dy, tng ng vi khp c sn VII. Pha trc tm v lin quan vi thu tri ca gan, sau lin quan vi ng mch ch bng v vi ct tr ca c honh. Dy thn kinh X tri i st mt trc ca tm v ri phn nhnh vo mt trc d dy, dy thn kinh X phi i mt sau ri phn nhnh vo mt sau d dy v nhnh ti hch bn nguyt ca m ri tng, tm v su st mt bn tri ca t sng ThX-XI. 4.4.2. u di C l mn v thng xung t trng. Pha trc lin quan vi thu vung ca gan, pha sau vi tin nh ca hu cung mc ni, b trn v di c mc ni nh v mc ni ln bm (mn v di ng trong hai l ca mc ni ln v nh). Ngoi ra cn c cc ng mch quy xung quanh: trn c ng mch mn v; di c ng mch v mc
78

ni phi; pha sau bn phi l ng mch v t trng. Mn v nm sn phi t sng LI . 5. MCH MU V THN KINH 5.1. ng mch D dy c nui dng bi cc nhnh ca ng mch thn tng, cc nhnh ny ni vi nhau to thnh cc vng mch ca d dy.

1. M v sau 2. M thc qun phnh v 3. ng mch vnh v 4. ng mch v mc ni tri 5. ng mch mn v 6. ng mch v t trng 7. ng mch v mc ni phi

Hnh 2.18. S ng mch cp mu cho d dy 5.1.1. Vng mch b cong v b Do 2 ng mch to nn: - ng mch v tri (a. gastrica sinistra) hay ng mch vnh v: l 1 nhnh ca ng mch thn tng chy chch ln trn, sang tri ti 1/3 trn v 2/3 di b cong nh d dy th tch ra lm 2 nhnh cng trc v sau, chy vo 2 mt ca d dy ni vi cc nhnh ca ng mch v phi. Ngoi ra cn tch ra ng mch thc qun, tm phnh v (nhnh thc qun - rami esophagei) cp mu cho phn ng tiu ho st di c honh, ng mch v gan ph (nu c) chy vo thu tri ca gan. - ng mch v phi (a. gastrica dextra) hay ng mch mn v: l 1 nhnh tch t ng mch gan ring ri chy xung dc theo b trn mn v t phi sang tri, tip ni vi ngnh cng ca ng mch v tri. 5.1.2. Vng mch b cong v ln Cng do 2 ng mch to nn: - ng mch v mc ni phi (a. gastroepiloica dextra): l 1 nhnh ca ng mch v t trng chy dc theo b di mn v v b cong ln, nm trong 2 l ca mc ni ln, hng sang phi tip ni vi ng mch v mc ni tri. - ng mch v mc ni tri (a. gastroepiloica sinistra): l mt nhnh ca ng
79

mch t, i trong 2 l ca mc ni v - t, chy sang phi vo mc ni ln ni vi ng mch v mc ni phi, t phn cc nhnh vo d dy v mc ni ln. Vng mch b cong nh nm st d dy cn vng mch b cong ln nm cch d dy khong 1,5 cm. 5.1.3. Cung mch phnh v ln Ngoi hai vng mch chnh trn, d dy cn c cp mu bi ng mch v ngn (a. gastricae breves) v ng mch phnh v sau (ng mch y v) tch ra t ng mch t. Hai ng mch ny ni vi nhau to nn vng mch th 3 ca d dy (cung mch phnh v ln). 5.2. Tnh mch Cc tnh mch i km ng mch v cng tn vi cc ng mch, cui cng u vo tnh mch gnh. c bit tnh mch v tri ni vi tnh mch thc qun di nim mc thc qun ni d xy ra v mch trong trng hp b tng p lc tnh mch ca. 5.3. Bch huyt Tt c cc bch huyt ca d dy u bt ngun t lp c ca d dy v vo cc chui hch ln nm dc theo cc ng mch ln, gm: chui vnh v, chui t v chui gan v. Khu bch huyt ca d dy ring bit vi khu bch huyt t trng nn khi ung th d dy thng khng lan xung t trng.
1. Nhm tm v 2. Vng v mch vnh v 3. Nhm t 4. Vng v nhm t 5. Vng v nhm gan 6. Nhm mc ni phi 7. Hch di mn v 8. Hch sau mn v 9. Hch sau t trng 10. Nhm gan chung 11. Nhm gan ring 12. Nhm vnh v

Hnh 2.19. Bch huyt ca d dy 5.4. Thn kinh Thn kinh chi phi cho d dy thuc h thn kinh thc vt, c hai h: - H ph giao cm: gm 2 dy thn kinh X phi v tri + Dy X tri tch 4 - 6 nhnh chi phi cho mt trc d dy. + Dy X phi tch 4 - 6 nhnh chi phi cho mt sau d dy. - H giao cm do cc dy thn kinh giao cm n t m ri dng.
80

LCH (T)
1. I CNG T (lien) hay lch l mt tng huyt pht trin trn ng i ca ng mch t l ni sinh t bo lim pho, l ch cha v chn cc hng cu gi. Ngoi ra t cn tham gia chuyn ho mt s cht st, lu hunh, cholesterol. T c mu thm lc sng v nu thm lc cht. V bnh l: t l mt tng d b dp v khi chn thng v d c phn ng phnh to trong 1 s bnh v mu, st rt, leucose... V kch thc: bnh thng t c chiu di 12 cm, chiu ngang 8 cm, chiu dy 4 cm. Trung bnh t nng khong 200 gram. 2. V TR V TRC CHIU - T nm rt su trong h sn tri, sau d dy, ta ln thn tri v tuyn thng thn tri, ngi trn gc i trng v dy chng honh i trng tri. Bnh thng khng s thy t. - i chiu ln lng ngc t hnh bu dc v c 2 trc: + Trc ln: chy dc theo xng sn X. + Trc nh: u sau trn ng vi khoang lin sn VIII, cch ng gai sng 4 - 6 cm. u trc di ng vi khoang lin sn X ng nch trc.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Khe chch phi tri B di ca phi tri Xng sn IX B di mng phi tri Xng sn X Xng sn XI Din t

Hnh 2.20. i chiu cu t trn khung xng (nhn nghing) 3. HNH TH NGOI V LIN QUAN 3.1. Hnh th ngoi T ging ht c ph hay hnh thp c 3 mt (ngoi, sau trong, trc trong); 3 b
81

(trc, sau, trong), c bit b trc sc hnh rng ca, nh sau trn, y trc di. 3.2. Lin quan 3.2.1. Mt ngoi hay mt honh (facies diaphramgmatica) Li, p vo c honh, qua c honh lin quan vi gc sn honh ca mng phi. Mng phi che ph hon ton mt sau ngoi ca t, phi ch che ph 1 phn pha trn ca t ( ng vai), v ch xung n xng sn VIII ( ng nch gia), do phi pha trn gii hn ca t. 3.2.2. Mt trc trong hay mt d dy (facies gastrica) Lm, np sau phnh v ln ca d dy v ni vi d dy bi mc ni v t, ni vi ty bi mc ni ty - t. Hai mc ni ny quy ly thnh bn tri ca hu cung mc ni. Mt ny cn c rn t, ni cc thnh phn ca cung t i vo v i ra.
1. nh (u sau) 2. Mt trc trong (mt d dy) 3. B trc 4. Mt kt trng 5. y (u trc) 6. Mt thn 7. B di 8. B mch t 9. Rn t 10. Mt honh

Hnh 2.21. Hnh th ngoi ca t 3.2.3. Mt sau trong hay mt thn (facies renalis) Lin quan vi thn v tuyn thng thn tri. 3.2.4. y hay u trc hoc mt kt trng (facies colica) Nm trn gc i trng tri v dy chng honh i trng. 3.2.5. nh hay u sau (extremitas posterior) Lch gia d dy v c honh, l tng ca phc mc sau khi bc cc mt ca t n nh t th c hai kh nng: - Hoc 2 l phc mc chp vo nhau v dnh vo c honh to thnh dy chng honh t. - Hoc 2 l phc mc tch xa nhau th nh t dnh trc tip vo c honh. 4. CUNG T (LCH) Bao gm mch mu thn kinh chy trong 2 l ca mc ni ty t. 4.1. ng mch tch (a. lienalis)
82

- L mt nhnh ca ng mch thn tng, t nguyn y chy chch sang tri, dc theo pha sau, b trn ca thn ty cng vi thn ty, ng mch t b dnh vo thnh bng sau v nm p pha trc thn tri. n ui ty, ng mch t tro ln b trn ty ra mt trc ui ty v i trong mc ni t ty (nh ui ty), n gn rn t th phn ra hai nhnh cng. - Ngnh bn: gm cc ngnh nui dng cho ty, cc ngnh nui dng cho d dy (ng mch v sau, ng mch v ngn, ng mch v mc ni tri) v cc ngnh nui dng cc trn ca t. - Ngnh cng: gm 2 ngnh chy qua rn t, ri mi ngnh li chia nh dn i vo gia cc thy, cc tiu thy to thnh nhng ng mch bt lng vo cc mao mch trong cht ty ca t. 4.2. Tnh mch tch (v. lienalis) Bt u t rn lch i ra, lun i theo ng mch t khi ti sau u c ty th ni vi tnh mch mc treo trng trn to thnh tnh mch gnh. Tnh mch t chy pha trc tnh mch thn tri, trong mt s trng hp c th ni tnh mch t vo tnh mch thn trong phu thut iu tr bnh tng p lc tnh mch ca.
1. Cc bt lng ng mch 2. Cc tiu ng mch 3. Cc nang bch huyt t 4. B t 5. Cc ng mch bt lng 6. Tiu th t 7. Tiu ng mch trung tam 8. Xoang tnh mch t 9. Bt lng ng mch 10. Ty 11. Cc nhnh t 12. T 13. Tnh mch t 14. ng mch t 15. ng, tnh mch trong b t 16. Cc xoang (tnh mch) t 17. Cc M nang bch huyt t 18. o x

Hnh 2.22. S cu to vi th ca t v mch mu 4.3. Bch huyt C hai h: - H nng: nm di phc mc ca t vo cc hch rn t. - H su: nm trong t chc ca t v cng vo cc hch rn t. T rn t c
83

2 h trn vo cc hch nm dc theo ng mch t. 4.4. Thn kinh Chi phi cho t thuc h thn kinh thc vt gm cc si thn kinh tch ra t m ri dng i theo ng mch t ti. 4.5. ngha ca cung t Lin quan cht ch ui ty vi ng mch v mc ni tri. Nu cung t di th ct b t d. Nu cung t ngn th ngc li.

84

KHI T - TY
T trng (duodenum) v ty (pancreas) c s lin h cht ch vi nhau v c 3 mt: gii phu, sinh l v bnh l nn c gi chung l khi t ty (duodeno pancreas). V phi thai, ty c pht sinh t mt n ca t trng sau khi pht trin t trng m bc u ty. Cc ng tit ca ty thng vo vo t trng. C 2 tng u nm st mt trc ct sng tht lng, sau phc mc, phn ln c nh vo thnh bng sau v nm tng trn mc treo kt trng ngang. 1. T TRNG T trng (duodenum), cn gi l rut t hay thp nh ch trng, l khc u ca rut non i t mn v n gc t hng trng. Lc phi thai t trng di ng nh mc treo nhng v sau mc treo dnh vo l phc mc thnh bng sau nn t trng c nh nhn nh b trt ra sau phc mc. 1.1. V tr v kch thc T trng nm st thnh bng sau, trc ct sng v cc mch mu ln, mt phn tng trn, mt phn tng di mc treo kt trng ngang. T trng di 25 - 30 cm (trung bnh 25,62 cm), ng knh khong 3 - 4 cm (trung bnh l 3,47 cm). 1.2. Hnh th ngoi v phn chia T trng un cong hnh ch C, ch O hoc ch V, c gc m ln trn, sang tri v c phn chia thnh cc phn: V gii phu: t trng c chia lm 4 phn (khc): - Phn trn (khc 1 - khc ngang trn): tip theo mn v, nm ngang mc t sng tht lng I, ngay di gan hi chch ln trn, ra sau v sang phi. 2/3 u phnh to thnh hnh t trng. - Phn xung (khc 2 - khc xung): chy thng xung, dc b phi cc t sng tht lng I n t sng tht lng III, trc thn phi. Gia phn trn v phn xung l gc (gi) t trng trn. - Phn ngang (khc 3 - khc ngang di): vt ngang qua ct sng tht lng t phi sang tri, ngang mc sn gian t sng tht lng III - IV, nm ln ng mch ch bng v tnh mch ch di, pha trc c b mch mc treo trng trn. y l phn d b tn thng khi va chm bng. Gia phn xung v phn ngang l gc (gi) t trng di. - Phn ln (khc 4 - khc ln): chy ln trn, hi chch sang tri ti gc t
85

hng trng (ngang t sng tht lng II) nm bn tri ct sng, cnh ng mch ch bng. Mc treo tiu trng bm vo gc t hng trng, khi khng bm ng gc th t trng b rt ngn li hoc di ra. V mt bnh l cng nh phu thut: t trng c th chia lm 2 on: - T trng di ng: Chim 2/3 ca khc I (hnh t trng), cng vi mn v nm gia hai l ca mc ni ln v mc ni nh nn ging nhau v mt gii phu, bnh l v phu thut. - T trng c nh: l phn cn li ca t trng, n cng vi u ty c bc trong 2 l mc treo t ty v dnh cht vo thnh bng sau bi mc dnh t ty (hay mc treitz). Ring gc t hng trng cn c c nh vo thnh bng sau bi cc si c tch t ct tr tri ca c honh ti gi l c Treitz.
1. D dy 2. T 3. Thn ty 4. Gc kt trng tri 5. Thn tri 6. Gc t hng trng 7. B mch mc treo trng trn 8. Khc ln t trng 9. R mc treo rut non 10. Khc ngang di t trng 11.Gc di t trng 12. Gc kt trng phi 13. R mc treo kt trng ngang 14. Khc xung t trng 15. Khc ngang trn t trng 16. Thn, tuyn thng thn phi 17. Gc trn t trng

Hnh 2.23. V tr, hnh th ca t trng 1.3. Hnh nh X-quang Chp X-quang t trng c bm thuc cn quang th ng vin t trng c tua nh mt vng hoa cn hnh t trng c hnh tam gic y quay v pha mn v. Khi b lot hnh t trng th bin dng khng cn hnh tam gic na. Trong u u ty, khung t trng b gin to. 1.4. Hnh th trong v cu to T trng cng nh cc on khc ca ng tiu ho gm c 4 lp, ln lt t nng vo su c: lp thanh mc, lp c, lp di nim mc v lp nim mc. Lp nim mc c mu hng, mn, gm c cc nhung mao, cc van rut, cc tuyn rut, cc nang bch huyt, c bit mt trong khc II t trng c 2 l cc rut (nh t): - Nh t ln (l cc rut to) hnh nn mt trong phn xung (ch ni 1/3 di vi 2/3 trn). Trong 50% trng hp rng gia thnh bng gan ty c ng ty chnh v ng mt ch vo. - Nh t b (l cc rut b) nm trn nh t ln 3 ch c ng ty ph vo.
86

2. TY Ty (pancreas): l mt tuyn thuc b my tiu ho va ngoi tit, tit ra dch ty vo rut gip cho s tiu ho cc cht ng, m, m, va ni tit ra Insuline vo mu c tc dng iu ho ng huyt. 2.1. V tr, kch thc Ty tng i t khc II t trng chy chch ln trn v sang tri ti gn rn t, nm vt ngang st mt trc ct sng tht lng, phn ln tng trn, phn nh tng di r mc treo kt trng ngang. Ty nng khong 80 gr v c kch thc: chiu di 15 cm, chiu cao 6 cm, chiu dy 3 cm. 2.2. Hnh th ngoi v phn chia Ty tng lc cn ti mu trng hng, hnh ging ci mc hay ci ba, dt theo chiu trc sau v c 3 phn: 2.2.1. u ty u ty: dt, hnh gn vung, c t trng quy quanh. Pha di u ty tch ra mt mc gi l mm mc (tiu ty Winslow) qup ly b mch mc treo trng trn. Gia u v thn ty c khuyt ty go b mch mc treo trng trn n ln to thnh. 2.2.2. Thn ty Nm trong 2 l ca mc treo v sau, i t khuyt ty chy chch ln trn sang tri p st vo thnh bng sau vi hai cong: lm ra trc m ly mt sau d dy, lm ra sau m ly ct sng. c ng mch lch chy dc b trn mt sau thn ty. 2.2.3. ui ty Tip theo thn ty, nm trong 2 l mc ni ty t, di ng v lin quan cht ch ti cung t. ui ty c th di hoc ngn, trn hay dt v pha trc trn c ng mch lch lt qua i vo rn lch (t).
1. Khc I t trng 2. ng ty ph 3. ui ty 4. Thn ty 5. ng ty chnh 6. Nh t ln 7. M mc treo trng trn 8. Khc III t trng 9. u ty

Hnh 2.24. T trng v ty (mt trc)


87

2.3. Cc ng tit ca ty - Phn ni tit: tit insuline thng vo mu qua cc mao mch trong tuyn. - Phn ngoi tit cc ng tit trn tiu thy vo cc ng tit ln. 2.3.1. ng ty chnh (ductus pancreaticus) hay ng Wirsung Chy theo trc ca thn, ui ty n khuyt ty th b gp cong xung di ri chy qua u ty ti vo bng gan ty. Trn ng i nhn cc nhnh bn nn ton b ng ty chnh nhn nh mt gn l cy. 2.3.2. ng ty ph (ductus pancreaticus accessorius) hay ng Santorini Tch ra t ng ty chnh khuyt ty, chy chch ln trn ti nh t b. 3. LIN QUAN CA T TRNG V TY T trng ng khung u ty nn lin quan mt thit, cn thn v ui ty chy sang bn tri bng rt xa t trng. Do , khi t - ty c on lin quan chung v c on lin quan ring cho mt s phn. 3.1. Lin quan gia t trng vi ty Ty: ch c u ty lin quan mt thit vi t trng, cn thn v ui ty chy sang tri bng nn xa t trng. T trng: quy xung quanh u ty: - Phn trn t trng on di ng v mn v nm trc ty; on c nh ca phn trn x thnh rnh trc u ty, trc rnh l c trc, sau rnh l c mc ni nm pha sau mc ni nh. - Phn xung x vo u ty mt rnh dc v dnh cht vo u ty bi cc ng tit ca ty vo t trng - Phn ngang m ly mm mc nhng khng dnh vo nhau. - Phn ln t trng chy chch ln trn sang tri nn cch xa dn u ty. Nh vy t. trng quy ly u ty v x thnh rnh ging nh lp xe p vo vnh xe, v ngc li cc ng dn ty vo t trng coi nh khu cht u ty vo khung ca t trng. Chng c bc chung trong 2 l mc treo t ty v sau dnh vo thnh bng sau thnh mc dnh t ty. 3.2. Lin quan ca t trng di ng (hnh t trng) Nhn chung lin quan ging mn v ca d dy. Nm gia 2 l ca mc ni nh v mc ni ln. - pha trn: lin quan vi gan v ti mt. - pha sau t trng nm gi ln c ty, cch ty bi tin nh hu cung mc ni v lin quan vi cc thnh phn cung gan tch xa nhau (tnh mch ca, ng mch v t trng, ng mt ch).
88

1. ng mch gan ring 2. ng mch v t trng 3. Thn ty 4. ng ty 5. Gc t hng trng 6. ng mch mc treo trng trn 7. Tnh mch mc treo trng trn 8. ng ty chnh 9. ng mch t ty phi trn 10. Nh t ln 11. Nh t b 12. ng mt ch 13. Khc I t trng 14. Ti mt 15. C ti mt

Hnh 2.25. Lin quan ca ng mt, ng ty vi t trng 3.3. Lin quan ca t trng c nh v u ty vi cc thnh phn khc Lin quan vi phc mc v cc tng xung quanh. 3.3.1. Vi phc mc - Mt sau t ty cng c bc chung trong mc treo t ty, mc ny dnh vo thnh bng sau, to thnh mc dnh t ty (mc dnh Treitz). - mt trc c r mc treo kt trng ngang bm vo mt trc u ty chy chch ln trn sang tri ri i dc b di thn ty nn khi t ty c mt phn tng trn, mt phn tng di mc treo kt trng ngang. + Tng trn mc treo kt trng c l sau ti mc ni ph mt trc u ty nhng h b trong phn xung t trng. + Tng di mc treo kt trng ngang c r mc treo tiu trng t gc t hng trng chy chch xung di sang phi bt cho trc phn ngang t trng. Mc treo tiu trng thng bm khng ng vo gc m ly sang pha trong trng nn gii hn vi phc mc sau mt ngch (ngch t trng sau) c th xy ra thot v. 3.3.2. Lin quan vi cc tng Lin quan gn: - Pha sau c ng mch t ty phi trn ng mch t ty tri v ng mt ch t cung gan xung bt cho khc I t trng v x thnh rnh sau u ty. - Pha trc c ng mch t ty phi di. Lin quan xa: - Pha sau qua mc dnh t ty v l phc mc thnh bng sau, lin quan vi cc tng sau phc mc nh: thn, tuyn thng thn, niu qun bn phi v tnh mch
89

ch di. - Pha trc: + Tng trn r mc treo kt trng ngang: lin quan vi thy gan phi v ti mt. + Tng di r mc treo kt trng ngang: lin quan vi cc quai rut, mc treo rut v cc mch mu trong mc treo. * Bn phi r mc treo tiu trng c ng mch mc treo trng trn t sau ra trc mc ty v phn ngang t trng. N cng vi ng mch ch bng pha sau to thnh gng km kp ly mc ty v phn ngang t trng c th gy tc rut c nng hoc trng din. * Bn tri r mc treo tiu trng lin quan ti gc t hng trng v tnh mch mc treo trng di. 3.4. Lin quan ca khuyt ty, thn v ui ty 3.4.1. Khuyt ty Lin quan sau vi ng mch ch bng, tnh mch ca. trn vi ng mch thn tng. di vi ng mch mc treo trng trn. C 3 ng mch quy quanh vng ni gia u v thn ty.
1. T 2. Ty 3. Gc kt trng tri 4. R mc treo kt trng ngang 5. Hng trng 6. Niu qun phi 7. Gc kt trng phi 8. Thn phi 9. Tuyn thng thn phi 10. Tnh mch ch di

Hnh 2.26. Lin quan ca t trng v ty 3.4.2. Lin quan ca thn ty Nm trong 2 l ca mc treo v sau v dnh vo thnh bng sau: - sau vi tuyn thng thn, thn v cung thn tri. - trc vi hu cung mc ni v mt sau d dy. - trn vi b mch lch (chy dc theo b trn mt sau ca ty). - di thn ty c r mc treo kt trng ngang bm vo. 3.4.3. ui ty L phn di ng, nm trong 2 l mc ni ty t, lin quan vi hu cung mc ni trc v thn tri sau. ui ty nm trn mc treo kt trng ngang v lin quan cht ch vi cung lch, nu ui ty di th cung lch ngn v ngc li c nh hng ti
90

th thut ct b lch.
1. M gan ring 2. M mn v 3. M v t trng 4. ng mt ch 5. M ty ln Halle 6. M t ty phi trn 7. M t ty tri 8. M mc treo trng trn 9. M ty di 10. M t

Hnh 2.27. Khi t ty nhn mt sau 4. MCH MU V THN KINH 4.1. ng mch T ty c cp mu bi 2 ngun mch bao gm cc nhnh ca ng mch thn tng v ng mch mc treo trng trn.

1. ng mch thn tng 2. ng mch vnh v 3. ng - tnh mch t 4. ng mch ty ln 5. ng mch ty di 6. TM mc treo trng di

7. Gc t hng trng 8. ng mch t ty tri 9. M - TM mc treo trng trn 10. ng mch mc ni phi 11. ng mch t ty phi di 12. ng mch v t trng

13. ng mch t ty phi trn 14. ng mch gan ring 15. ng mt ch 16. Tnh mch ca 17. ng mch gan chung 18. ng mch ch bng

Hnh 2.28. S ng mch cp mu cho khi t tu 4.1.1. T ng mch thn tng Gm c cc ng mch sau: - ng mch t ty phi trn (a. retroduodenalis): L ngnh bn ca ng mch
91

v t trng chy sang phi i sau t trng, un vng quanh ng mt ch. Tch cc nhnh ni vi ng mch t ty tri sau u ty. - ng mch t ty phi di (a. supraduodenalis superior): L ngnh cng ca ng mch v t trng chy mt trc u ty t b di khc I t trng, chch xung di v sang phi hng ti nh t ln th lch gia u ty v t trng ra pha sau ni vi ng mch t ty tri. - ng mch ty ln Haller (a. pancreatica magna): Tch t ng mch thn tng hay ng mch t chy sau ty hng ti khuyt ty qut ln trn, ra trc ni vi nhnh ca ng mch v t trng. - Cc nhnh ty ca ng mch t: Trn ng i ca ng mch t, n tch ra nhiu nhnh ngn chy thng vo thn v ui ty cp mu cho ty. Gm c ng mch ty lng, ng mch ty di v ng mch ui ty 4.1.2. T ng mch mc treo trng trn ng mch t ty tri (a. pancreaticoduodenalis inferior) + Tch ra b di c ty i sang phi v ra sau ri chia ra 2 nhnh trc v sau i vo 2 mt cp mu cho phn di u ty. - ng mch ty di (a. pancreatica inferior) + Khi c khi khng, nu c th n c tch ra ngay ch ng mch mc treo trng trn va thot ra khi khuyt ty ri chy chch sang tri dc theo b di ca thn v ui ty v n tch ra cc nhnh nui thn v ui ty v c ni vi ng mch ty di ca ng mch lch. 4.2. Tnh mch Gm cc tnh mch cng tn i km theo ng mch v trc tip hay gin tip vo tnh mch ca. - Tnh mch t ty phi trn v tnh mch t ty phi di vo tnh mch ca - Tnh mch t ty tri di vo tnh mch mc treo trng trn. - Cc tnh mch khc vo tnh mch t. 4.3. Bch huyt Thu nhn bch huyt ca khi t ty gm c 4 nhm bch huyt vo cc chui hch nm dc theo cc ng mch lch, ng mch gan, ng mch mc treo trng trn. 4.4. Thn kinh Chi phi cho khi t ty thuc h thn kinh thc vt gm cc si tch t m ri tng (m ri dng) v m ri mc treo trng trn i ti.

92

GAN
Gan (hepar) l tng thuc h tiu ho, l tng to nht trong c th, chim khong 2% trng lng c th ngi ln v 5% tr em. Gan nm trong di honh phi ca bng nhng li c bo v bi khung xng ca lng ngc v lin quan vi ngc nhiu hn vi bng. Gan l tuyn ngoi tit, tit ra mt vo t trng nhng li tham gia vo nhiu chc nng quan trng ca c th nh chuyn ho glucid, protid, lipoprotein, c bit d tr ng, iu ho ng huyt o thi cc cht c v thuc d tha ra ngoi c th theo ng mt... 1. V TR V HNH TH NGOI Gan nm trong bng, di vm honh phi nhng c mt phn ln sang tri nm di vm honh tri v vng thng v. ngi sng gan c mu nht, trn lng, mt chc, cn nng khong 2 - 3 kg (trong c khong 800 - 900 ml mu); b ngang, gan di khong 28 cm, b trc sau 18 cm v cao trung bnh 8 cm. B di gan chy dc theo cung sn phi, bt cho qua vng thng v v cung sn tri. im cao nht ca gan sau cung sn th V bn phi, ngay di nm v. Gan di ng theo nhp th, theo s di chuyn ca c honh. Gan gn c hnh mt na qu da hu ct chch gm c hai mt: mt honh li, mt tng phng v mt b chu vi quy quanh mt tng l b di. 2. LIN QUAN 2.1. Mt trn hay mt honh (facies diaphragmatica) Mt honh ca gan c hnh vm, nhn, p st vo c honh v c chia thnh 4 phn: trn, trc, phi, v sau. Dy chng lim chia mt honh thnh hai thy, thy phi v thy tri. Qua c honh mt honh lin quan vi mng phi v ngoi tm mc. Phn trn nm p st di vm honh, qua c honh lin quan vi mng phi v y phi phi ngang mc khoang lin sn IV, vi tim v mng tim ngang mc khoang lin sn V bn tri. Phn trc c dy chng lim chia thnh 2 thy phi v tri. Phn phi qua c honh lin quan mng phi v b trc y phi phi, cc xng sn v sn sn t VI n X. gia lin quan n mi c v gc di sn thnh bng trc. bn tri vi cc sn sn VII-VIII. Phn phi lin quan n phn phi c honh, qua vi phi, mng phi v cc xng sn VII-XI. Phn sau ca mt honh c mt vng nm gia hai l ca dy chng vnh; ni
93

khng c phc mc che ph v c gi l vng trn ca gan.


1. Mc chng tam gic tri 2. Thu gan tri 3. Thu gan phi 4. Mc chng lim 5. Mc chng tam gic phi 6. Dy chng trn 7. B di gan 8. Dy ti mt

Hnh 2.29. Mt trn gan 2.2. Mt di hay mt tng (facies visceralis) Mt tng hay mt sau di lin quan vi cc tng bng. Mt ny c hai rnh dc v mt rnh ngang hnh ch H chia mt di gan thnh cc thy. - Rnh dc phi (fossa sagittalis dextra): na trc l rnh ti mt (fossa vesicae felleae), na sau l rnh tnh mch ch di (sulcus vena cavae). - Rnh dc tri (fossa sngittalis sinistra): na trc l rnh dy chng trn (incisura ligamenti teretis) - di tch ca tnh mch rn b tc li, na sau l khe ca dy chng tnh mch (fissura ligamenti venosi) di tch ca ng tnh mch hay ng Arantius. - Rnh ngang hay rn gan, hoc ca gan (porta hepatis): hi li ra pha sau, di khong 6 cm. L ni cc thnh phn ca cung gan i vo v ra khi gan. Cc rnh trn chia mt di gan lm 4 thy: - Thy phi (lobus hepatis dexter): nm bn phi rnh dc phi. C 3 n lm lin quan: n thn, tuyn thng thn phi sau; n i trng trc; n mn v t trng trong. - Thy tri (lobus hepatis s1nister): mng, p ln y v. - Thy vung (lobus quadrratus): nhn trc rnh ngang cng vi ti mt p ln phn ngang ca d dy v t trng. Thy ui (lobus caudatus): nm Sau rnh ngang lin quan vi tin nh ca hu cung mc ni. Thy ny ch c mt phn nh nm mt di, cn phn ln ln ra sau vo ngch ti mc ni. Thy ny c hai c l c ui v c gai.

94

1. Dy chng ph ca gan 2. n d dy 3. Thy gan tri 4. Dy chng tnh mch 5. ng mch gan 6. Tnh mch ca 7. Dy chng trn 8. ng ti mt

9. Thy vung 10. Ti mt 11. n kt trng 12. n hnh t trng 13. n thn 14. n t trng 15. ng gan 16. ng mt ch

17. Dy chng tam gic tri 18. Dy chng vnh 19. Vng trn ca gan 20. n thung thn 21. Tnh mch ch di 22. Thy ui 23. n thc qun 24. Dy chng tam gic tri

Hnh 2.30. Mt di gan 2.3. B di B di gan l phn quy quanh mt tng nn c th chia ra thnh 3 phn: phn sau ngn cch phn sau mt honh v mt tng, ty v trn nn khng r; phn phi ngn cch mt tng vi phn phi mt honh dy nhng r nt nn cn gi l b phi ca gan; phn trc ngn cch mt tng vi mt honh, chy dc theo cung sn phi, bt cho qua vng thng v v cung sn tri. B ny sc, c hai khuyt, khuyt ti mt bn phi, khuyt dy chng trn bn tri i t u trong sn sn IX bn phi ti u trong sn sn VIII bn tri. 3. CC PHNG TIN C NH GAN 3.1. Tnh mch ch di (vena cava inferior) mt sau gan, dnh cht vo c honh, ng thi li ct cht vo t chc ca gan bi 3 tnh mch gan (hay tnh mch trn gan). 3.2. Dy chng honh gan Gm cc th si ring bit, c nh vng trn ca gan vo c honh. 3.3. Dy chng vnh (ligamentum coronarum hepatis) c to nn do s qut ln v xung ca phc mc ph mt trn v di ca gan ri dnh vo c honh. Dy chng vnh trn lin tip vi mc chng lim, dy
95

chng vnh di lin tip vi mc ni nh. 3.4. Dy chng tam gic phi v tri (ligamentum triangular dextrum, sinistrum) Dy chng vnh trn v di ti hai u gan th chp li ri dnh vo c honh to thnh dy chng tam gic. Mi dy chng tam gic c mt cnh dnh vo c honh, mt cnh dnh vo gan v mt cnh t do. 3.5. Dy chng lim (ligamenutm falcioprme hepatis) L np phc mc treo mt trn gan vo c honh v thnh bng trc, ko di t dy chng vnh cho ti rn. Dy chng lim c 3 b: - Mt b dnh t rn dc theo mt sau thnh bng trc, ti mt di c honh ri lin tip vi dy chng vnh l trn. - Mt b dnh vo mt trn ca gan. - Mt b t do cng t rn ti b trc ca gan, trong hai l ca b ny c dy chng trn ca gan (lig. teres hepatis). 3.6. Mc ni nh (xem li bi phc mc) 4. MCH MU, THN KINH 4.1. ng mch Cp mu cho gan l cc nhnh ca ng mch thn tng. ng mch thn tng l 1 nhnh ca ng mch ch bng tch ngang ThXII hng chy chch xung di sang phi di lu ri tch thnh 3 nhnh cng l ng mch vnh v, ng mch gan chung v ng mch t. 4.1.1. ng mch v tri (ng mch vnh v) Chy chch ln trn, sang tri ti 1/3 trn v 2/3 gia d dy th tch ra lm 2 nhnh cng trc v sau, chy vo 2 mt ca d dy ni vi cc nhnh ca ng mch v phi. Ngoi ra cn tch nhnh thc qun, tm phnh v cp mu cho phn trn ng tiu ho di c honh, ng mch gan ph (nu c) chy vo thy tri ca gan. 4.1.2. ng mch t Chy chch sang tri dc b sau trn thn ty n ui ty, ng mch ln b trn ra mt trc ui ty, n gn rn t th phn cc nhnh. - Ngnh bn: gm cc ngnh nui dng cho ty, cc ngnh nui dng d dy (ng mch phnh v sau, ng mch v ngn, ng mch Haller, ng mch v mc ni tri) v cc ngnh nui dng cc trn ca t. - Ngnh cng: c 2 ngnh qua rn t ri li chia nh dn i vo t.

96

1. M vnh v 2. M gan ring 3. M thn tng 4. M t 5. M gan chung 6. M v t trng 7. M mch treo trng trn

Hnh 2.31. ng mch thn tng v cc nhnh 4.1.3. ng mch gan chung (a. heptica communis) Tip tc i theo hng ca ng mch thn tng xung di sang phi chui vo 2 l ca mc ni nh, khi ti b tri tnh mch ca th chia ra lm 2 ngnh: - Ngnh xung l ng mch v t trng (a. gastroduodenalis) i xung cp mu cho t ty v mt phn cho d dy. - ng mch gan ring (arteria heptica propria), i dc theo trc b tri tnh mch gnh, trong cung gan, khi ti gn rn gan chia lm 2 ngnh chui vo gan v phn chia nh dn theo tnh mch gnh nm trong khoang ca. ng mch gan ring cn tch ng mch ti mt v ng mch v phi. 4.2. Tnh mch 4.2.1. Tnh mch gan (vena hepaticae): hay cn gi l tnh mch trn gan C 3 tnh mch gan phi, tri v gia nhn mu t cc thy gan vo tnh mch ch di. 4.2.2. Tnh mch ca (vena portae) L 1 tnh mch chc phn mang mu cha cc cht thu c t ng tiu ho v gan. Trong lng tnh mch ca khng c van. * Cu to: tnh mch ca c cu to bi 3 tnh mch chnh: tnh mch t ni vi tnh mch mc treo trng di thnh thn tnh mch t - mc treo trng. Thn ny ni vi tnh mch mc treo trng trn to thnh tnh mch ca. Ngoi ra tnh mch ca cn nhn mu t cc tnh mch ti mt, cc tnh mch cnh rn, tnh mch v tri v phi,... * ng i; lin quan: tnh mch ca c thnh lp sau u c ty ri i ln trn chch sang phi vo trong hai l ca mc ni nh, ti gn rn gan chia lm hai ngnh phi v tri. C 2 ngnh ny chui vo trong gan phn chia thnh cc nhnh nh ging nh ng mch gan.
97

Tnh mch ca chia lm 3 on lin quan: on sau u c ty, on trong mc ni nh, on trong nm gan (xem phn lin quan ca ng dn mt ngoi gan)
1. Thc qun 2. Tnh mch vnh v 3. Tnh mch mn v 4. Tnh mch mc ni phi 5. Tnh mch t 6. Tnh mch mc treo trng di 7. Tnh mch trc trng gia 8. Tnh mch trc trng di 9. Tnh mch mc treo trng trn 10. Tnh mch t tu phi trn 11. Tnh mch ca

Hnh 2.32. S cu to tnh mch ca * Nhn mu: tnh mch ca nhn hu ht mu cc tng tiu ho nm trong bng v mt phn ca gan, ca ty, ca t, thc qun, ti mt, vv... *Vng ni: tnh mch ca v h tnh mch ch ni vi nhau bi cc vng ni: - Vng ni di nim mc thc qun: do tnh mch vnh v ca h ca ni vi tnh mch thc qun ca tnh mch n ln thuc h ch. - Vng ni quanh rn: do tnh mch rn ca tnh mch gnh ni vi tnh mch v trong, tnh mch thng v ca h thng tnh mch ch trn, ch di. - Vng ni di nim mc trc trng: do tnh mch trc trng trn ca h ca ni vi tnh mch trc trng gia v di ca h ch di (tnh mch h v). Tnh mch ca nhn mu ca gn ht cc tng thuc h tiu ho ri a v gan. mt nguyn nhn no gy cn tr mu v gan qua tnh mch ca s gy ra dn cc mao mch ti cc ch ni, mu li nhiu s gy bin chng v cc mao mch ny, tu theo v tr m c cc triu chng lm sng khc nhau nh nn ra mu, i ngoi ra mu, tun hon bng h di da bng.

98

1. Tnh mch n 2. Vng ni di nim mc thc qun 3. Tnh mch vnh v 4. Tnh mch t 5. Tnh mch mc treo trng di 6. Tnh mch dy chng trn 7. Vng ni quanh rn 8. Tnh mch thng v 9. Tnh mch trc trng trn 10. Tnh mch trc trng gia 11. Tnh mch thn trong 12. Vng ni di nim mc trc trng

Hnh 2.33. Vng ni gnh ch 4.3. Bch huyt C 3 nhm hch: nhm nm quanh rn gan, nhm nm cnh tnh mch ch di v nhm nm sau mi c. 4.4. Thn kinh Chi phi cho gan thuc h thn kinh thc vt, gm cc si ca dy X tri v tch t m ri dng ti. 5. CU TO V PHN CHIA GAN Gan c ph bi phc mc, tr vng trn. Di phc mc l o x. ca gan, o x i vo cng cc mch to nn bao x quanh mch hay l bao Glisson. Gan c phn chia thnh cc n v cu trc gi l tiu thy. Mi tiu thy l mt khi nhu m gan m mt ct ngang c hnh 5 hoc 6 cnh. mi gc ca tiu thy c mt khong m lin kt gi l khong ca, ni cha mt nhnh tnh mch ca, nhnh ng mch gan v mt ng dn mt. trung tm mi tiu thy gan c mt tnh mch trung tm. T tnh mch trung tm c nhng i dy t bo gan hnh lp phng to ra ngoi vi. Gia hai i dy t bo lin nhau l nhng mao mch dng xoang dn mu t nhnh tnh mch ca v nhnh ng mch gan khong ca ti tnh mch trung tm. Thnh ca cc mao mch dng xoang c to nn bi cc t bo ni m, trong c mt s i thc bo (t bo Kupffer). Cc tnh mch trung tm hp li to nn tnh mch ln hn, v cui cng to thnh cc tnh mch gan chy ra khi gan vo tnh mch ch di. gia cc i dy t bo gan l cc vi qun mt, c u ngoi vi vo ng mt khong ca (ng gan tiu thy). Cc ng mt khong ca hp nn nhng ng mt ln dn, cui cng thnh cc ng gan phi v tri i ra khi gan.
99

V phn chia thy gan theo quan im kinh in th mt trn gan c dy chng lim chia ra hai thy (phi v tri), mt di gan chia lm 4 thy (phi, tri, vung, ui). Chia nh vy s c mu thun mt trn v mt di, ng thi khng phc v c cho phu thut gan hin i. Hin nay theo Tn Tht Tng v Trnh Vn Minh, cn c vo s phn b ng mch mt, gan c phn chia bi cc khe o nh sau:

1. Khe bn tri 2. Khe gia 3. Khe bn phi A. Mt trn gan B. Mt di gan Hnh 2.34. Phn chia gan theo quan im hin i - Khe gia gan hay khe chnh: c xc nh mt trn gan bng ng k ni t b tri tnh mch ch di ti gia khuyt ti mt. mt di l ng ni t gia h ti mt n b tri tnh mch ch di. Khe chia gan thnh hai na phi v tri. - Khe bn phi hay khe lin phn thy phi: i t b phi ca tnh mch ch di, dc theo l trn ca dy chng vnh, ri vng xung song song vi b gan phi v cch b ny ba thot ngn tay. Khe ny chia na gan phi thnh hai phn thy: phn thy sau v phn thy trc. - Khe bn tri hay khe lin phn thy tri: mt trn gan khe l ch bm ca dy chng lim, mt di khe tng ng vi rnh dc tri. Khe ny chia gan tri thnh hai phn thy gia v phn thy bn. Nh vy theo cch phn chia ny gan gm hai na gan phi v tri, gan phi gm hai phn thy trc v sau, gan tri gm hai phn thy gia v bn, ngoi ra cn mt phn thy th nm l phn thy ui. Cc phn thy ny li c chia thnh s h phn thy (bi cc ng k o ngang qua cc phn thy gan), c nh s th t bng ch s La m t I n VIII, theo chiu kim ng h, bt u t phn thy ui. + Phn thy ui (segmentum caudatus) l h phn thy I. + Phn thy bn (segmentum laterale) c h phn thy II, III. + Phn thy gia (segmentum mediale) c h phn thy IV. + Phn thy trc (segmentum anterius) gm h phn thy V, VIII.
100

+ Phn thy sau (segmentum posterius) gm h phn thy VI, VII. 6. NG DN MT NGOI GAN 6.1. Cu to Gm ng gan, ng mt ch, ng ti mt v ti mt. ng gan v ng mt ch gi l ng dn mt chnh, ti mt v ng ti mt gi l ng dn mt ph. 6.1.1. ng gan Mt t trong gan chy ra ngoi qua ng gan phi v tri (ductus hepaticus dexter, sinister). Hai ng ny hp li to nn ng gan chung (ductus hepaticus communis), ng gan chung nm trong cung gan, di 2 - 4 cm, xung ti b trn khc I t trng hp vi ng ti mt to thnh ng mt ch. 6.1.2. ng mt ch (ductus choledochus) Sau khi c thnh lp b trn khc I t trng, ng mt ch chy theo hng ca ng gan ti l cc rut to (papilla duodeni major) cng vi ng ty chnh vo t trng. ng mt ch di 5 - 6 cm, ng knh 5 - 6 rm. c bit ch vo l cc rut to l ni hp nht ca ng mt ch v c c trn Oddi (m. sphincter ampullae hepatopancreaticae). 6.1.3. Ti mt (vesica fellea) Ging hnh qu l di 8 - 10 cm, rng 3 ch nm trong rnh ti mt mt di gan. Ti mt gm c 3 phn: - y ti mt (fundus vesica fellea): ng vi khuyt ti mt b trc ca gan, i chiu ra ngoi thnh bng trc l giao im ca b ngoi c thng to gp b sn bn phi. - Thn ti mt (corpus vesica fellea): nm trong rnh ti mt mt di gan, c phc mc che ph. - C ti mt (collum ves1ca fellea): nm cch gan 0,5 cm, c ti mt phnh to gia cn hai u thu nh li, u trn gp vo thn ti mt, u di gp vo ng ti mt. c treo vo gan bi mc treo ti mt, trong mc treo ny c ng mch ti mt i vo cp mu cho ti mt. 6.1.4. ng ti mt (ductus cysticus) Tip theo c ti mt, chy xung di, chch sang tri ti b trn khc I t trng th hp vi ng gan thnh ng mt ch. Trc khi ng ti mt hp li vi ng gan, hai ng ny chy song song vi nhau mt on di 2 - 3 mm. ng ti mt di 3 - 4 cm, rng 2,5 mm. Trong lng ng ti mt nim m to thnh np hnh xon c.

101

1. ng gan tri 2. ng gan phi 3. ng c ti mt 4. ng ti mt 5. ng mt ch 6. y ti mt 7. ng tu chnh 8. Nh t ln 9. Khc II t trng

Hnh 3.25. S ng dn mt ngoi gan 6.2. Lin quan Ch yu ni v lin quan ca ng dn mt chnh vi cc thnh phn cung gan. ng gan v ng mt ch chy chch t trn xung, chy sang phi, v c th chia lm 4 on lin quan. * on trong rn gan: ln lt cc thnh phn cung gan sp xp thnh 3 lp t sau ra trc: 2 ngnh ca tnh mch gnh, 2 ngnh ca ng mch gan, 2 ngnh ca ng gan. Tt c c bc trong mc ni nh. * on trong b t do ca mc ni nh: cung gan on ny di khong 4cm, l gii hn trc ca khe Winslow. Cc thnh phn cung gan sp xp lm 2 lp : - Lp su l tnh mch ca chy chch ln trn v sang phi. - Lp nng ln tnh mch ca, c ng mch gan b bn tri, c ng gan b phi. Xung pha di th ng mt ch chy tch xa tnh mch to thnh tam gic Ca - mt Ch.
1. ng mch gan tri 2. ng gan tri 3. ng ti mt 4. ng mch gan ring 5. ng mch gan chung 6. ng mch t trng 7. Tnh mch mch treo trng di 8. ng mt ch 9. ng mch mch treo trng trn 10. Tnh mch mch treo trng trn 11. Ti mt

Hnh 2.36. S lin quan cc thnh phn cung gan


102

* on sau khai t ty : n y cc thnh phn cung gan bt u tch xa nhau, ng mch gan c thay th bi ng mch v t trng. Tnh mch gnh chy chch sang tri. ng mt ch chy chch sang phi, nm su trong rnh u ty v khi ti b trong khc II t trng th cng ng ty chnh vo l cc rut to. * on trong thnh t trng : y ng mt ch v ng ty chnh lin quan vi nhau, c 2 trng hp: - Hai ng chp li vi nhau to nn bng gan ty hoc chp vo nhau nhng khng hnh thnh bng gan ty ri mi vo l cc rut to. - Hai ng tch xa nhau, ring bit vo l cc rut to.

103

RUT NON
Rut non hy tiu trng (intestinum tenue) i t l mn v n l hi manh trng. Rut non bao gm: t trng, hng trng v hi trng. Chiu di t 5 - 9 m, trung bnh 6,5 m, ring on hi trng ch di 70 - 80 cm. ng knh trung bnh khong 2 - 3 cm (thay i tng on). ngi ln, hng trng v hi trng khng c ranh gii r rt, tr mt s ngi (khong 2%) th gii hn gia hai phn ny c nhn bit qua ti rut Meckel. 1. HNH TH NGOI V S XP XP Tiu trng c c nh vo thnh bng sau bi mc treo trng trn nn c 2 b, 1 b chnh l ch mc treo bm, cn 1 b t do (hay b rut). Bnh thng tiu trng c mu hng, c lc mu sm hoc mu xanh (ty giai on tiu ho). Nhn chung tiu trng cun li thnh cc quai tiu trng, c t 14 - 16 quai, cc quai pha trn nm ngang, cc quai pha di nm dc, on cui nm ngang v vo manh trng, on ny ch di 10 - 15 cm. Mi quai tiu trng c th di 20 - 25 cm, ring quai th 3 - 7 c th di 30 - 40 cm.
1. Mc treo kt trng ngang 2. Gc t hng trng 3. Cc quai hng trng 4. Kt trng chu hng 5. Bng quang 6. Manh trng 7. Cc quai hi trng 8. Kt trng ln 9. Kt trng ngang 10.Mc ni ln

Hnh 2.37. V tr, hnh th v cch sp xp ca rut non 2. LIN QUAN Hang hi trng nm trong bng, tng di mc treo i trng ngang, ln nhiu sang bn tri bng. - Pha trc qua mc ni ln, lin quan vi cc lp ca thnh bng trc. - Pha sau bn tri lin quan vi i trng xung, vi cc tng sau phc mc; bn phi lin quan vi manh trng trng, vi i trng ln. - Pha trn lin quan vi i trng ngang, mc treo i trng ngang v mt phn nh ca khi t ty.
104

- Pha di lin quan vi cc tng nm trong chu hng b (bng quang, sinh dc, trc trng). 3. CU TO Cng nh t trng, trong - hi trng cng c 4 lp: Lp thanh mc: chnh l phn phc mc sau khi bc quanh tiu trng ri lin tip vi hai l mc treo ca n. Nn c mt phn rut khng c phc mc che ph. - Lp c: gm hai loi th: th dc ngoi, th vng trong, cc th dc ch b mc treo rt tha v mng. - Lp di nim mc: rt chc v c nhiu huyt qun. - Lp nim mc: gm c nhng nhung mao, cc van rut, cc tuyn, cc nang bch huyt. c bit l cc nang bch huyt tp trung nhiu on cui ca rut to thnh tng mng gi l mng Payer.
1. Mc treo 2. Thanh mc 3. Quai ng mch 4. Lp c dc 5. Lp c vng 6. Lp di nim mc 7. Lp nim mc 8. Hnh chp c cn quang ca hng trng

Hnh 2.38. Cu to cc lp ca hng trng 4. TI RUT MECKEL (TI THA HI TRNG) L di tch ca ng non hong thi k bo thai. L 1 ti nh v dnh vo b t do ca rut cch gc hi manh trng t 70 - 80 cm. Khi b vim cng c nhng triu chng v bin chng ging.vim rut tha. 5. MC TREO TIU TRNG (MESENTERIUM) L mt np phc mc treo tiu trng vo thnh bng sau, gia hai l mc treo tiu trng c nhiu t chc m, mch mu, thn kinh i t thnh bng sau ti nui dng, chi phi cho rut non. Mc treo tiu trng c 2 mt: Mt phi (trc), mt tri (sau) v c 2 b: 1 b bm vo rut, di theo chiu di ca rut, gp li tng khc ging nh rut, cn 1 b bm theo thnh bng sau gi l r mc treo (radix mesenterii), r C hnh ch S ch di 15 - 18 cm, bt u bn tri cch sn gian t LI-II khong 2 - 3 cm, tn ht trc khp cng chu bn phi. Hai b ca mc treo gn nhau 2 u, nhng xa nhau dn on gia, do
105

chiu cao ca mc treo ngn hai u v phn cao nht qung gia (nhn ton b ging nh mt xe). V b dy ca mc treo: r rt dy, cn b rut th mng, lp m nm gia 2 l mc treo nhiu t ty tng khc (on trn c nhiu r, on gia c nhiu gia, on cui c nhiu b rut). Tc dng ca mc treo c nh tiu trng vo thnh bng, dinh dng cho rut v n cn to ra 1 vch ngn (chia tng di i trng ngang lm 2 : bn phi v bn tri bng).
1. 2. 3. 4. 5. 6. Xng sn XI Xng sn XII R mc treo Xng cnh chu tri Khp cng chu phi Xng cng

Hnh 2.39. R mc treo tiu trng 6. MCH THN KINH 6.1. ng mch mc treo trng trn (a. mesenterrica superior) 6.1.1. Nguyn y Tch ra t ng mch ch bng, pha di ng mch thn tng 1 cm, trn ng mch thn, tng ng vi t sng LI. 6.1.2. ng i T nguyn y ng mch mc treo trng trn chy chch xung v sang phi, i t sau c ty, lt qua mc ty ra mt trc khc III t trng ri chui vo r mc treo v nm trong 2 l ca mc treo tiu trng, n cch gc hi manh trng 70 - 80 cm th phn ra hai nhnh cng. 6.1.3. Din cp mu

106

1. Kt trng ngang 2. Kt trng xung 3. M mc kt trng trn 4. Cc quai hng trng 5. Hi trng 6. Rut tha 7. Cung mch 8. M kt trng phi di 9. M kt trng phi gia 10. i trng ln 1 1.M kt trng phi trn 12. Di c dc kt trng

Hnh 2.40. S ng mch mc treo kt trng ln v vng cp mu ng mch mc treo trng trn cp mu cho 3 vng: - Mt phn ca khi t ty: bi ng mch t ty tri, ng mch ty di. - Cho i trng phi bi cc nhnh: + ng mch i trng phi trn (ng mch gc phi i trng - a. flexura dextra): tch thnh hai nhnh ln v xung. Nhnh ln i vo hai l mc treo i trng ngang ni vi nhnh i din to thnh cung Rioland nui dng cho i trng ngang; nhnh xung ni vi nhnh ln ca ng mch i trng phi gia. + ng mch i trng phi gia (ng mch i trng phi - a. colica dextra): tch hai nhnh ln v xung ni vi cc nhnh ca ng mch i trng phi trn v di to thnh cc cung mch nm dc theo i trng phi (cung vin) ri t cung mi tch ra cc nhnh thng i vo cp mu cho mt trc, mt sau i trng. + ng mch i trng phi di (ng mch hi i trng - a. ileocolica): tch 5 nhnh: nhnh ln (ni vi nhnh xung ca ng mch i trng phi gia); nhnh rut tha i vo mc treo rut tha; nhnh manh trng trc, nhnh manh trng sau i vo mt trc v mt sau ca manh trng, ngoi ra cn c nhnh hi trng cn tch ra cc nhnh qut ngc cho mc treo. - Cho tiu trng (cc nhnh trong trng - tra. jejunales; cc nhnh hi trng tra. ileales): gm c t 12 - 15 ngnh u tch t bn tri ca ng mch. Khong 4 5 nhnh pha trn to chy vo cc quai rut nm ngang, cn 4 - 7 nhnh pha di th b cp mu cho cc quai rut nm dc. Mi ngnh tch ra lm hai nhnh ln v xung, ri ni vi nhau to thnh cc cung mch, t cc cung ny tch ra cc nhnh thng, cc nhnh thng li tch ra nhnh ln v xung ni vi nhau to thnh cc cung mch tip theo, c t cung 1 n cung 7. T cung mch cui cng tch ra cc nhnh thng, khi ti b rut ca mc treo th tch
107

ra hai nhnh i vo cp mu cho hai mt ca rut, t nhnh thng cui cng cn tch ra cc nhnh qut ngc cho mc treo. 6.2. Tnh mch mc treo trng trn (v. mesenterrica superior) i km theo bn phi ng mch, ln ti pha sau u c ty th hp vi tnh mch t, tnh mch mc treo trng di to thnh tnh mch gnh. 6.3. Bch huyt Gm 3 chui hch: mt chui nm dc theo b rut, mt chui dc theo cung mch th nht, mt chui nm dc theo tnh mch mc treo trng trn. Tt c bch huyt ca rut u vo thn chnh (thn rut) chy theo tnh mch mc treo trng trn ti vo m hch nm quanh nguyn y ca ng mch thn tng. 6.4. Thn kinh Chi phi cho tiu trng thuc h thn kinh thc vt v cc si tch t m ri mc treo trng trn (mt phn ca m ri dng) i ti thnh rut to thnh m ri Auerback v m ri Meissner.

108

RUT GI
1. I CNG Rut gi (intestinum crassum) cn c gi l rut kt, kt trng (colon) hay i trng. Rut gi, theo ng t Long gi l rut dy, l phn cui ca ng tiu ho, tip theo rut non t gc hi manh trng n hu mn v gm c 4 phn chnh: manh trng (cecum), kt trng (colon), trc trng (rectum) v ng hu mn (canalis analis). Rut gi c hnh ch u ln ngc, xp xung quanh bng, quy ly cc quai tiu trng t phi sang tri. Nhn chung, rut gi c ng knh gim dn t manh trng n hu mn, trung bnh t 3 - 7 ci. Chiu di ca rut gi t 1,4 - 1,8 m (l/4 kch thc tiu trng) v c c im khc vi tiu trng: - Hnh th: to hn, c 3 di c dc, c bu rut, c cc bm m (trong bm m c ng mch). - Mu xm, t mch mu nui dng, cha ng cc cht cn b nn d hoi t v nhim trng.
1. Mc ni ln 2. Hng trng ( ct) 3. Mc treo rut non ( ct) 4. Kt trng xung 5. Mc treo kt trng chu hng 6. Kt trng chu hng 7. Trc trng 8. Khi manh trng trng 9. Gc hi manh trng 10. Kt trng ln 11. Mc treo kt trng ngang 12. Kt trng ngang

Hnh 2.41. V tr, hnh th kt trng V phn chia rut gi c 2 cch: - Theo v tr rut gi phn chia tng on, c 1 on di ng li c 1 on c nh ln lt: + Manh trng v rut tha (khi manh trng trng) l phn di ng nm h chu phi. + Kt trng ln l phn c nh nm dc mng sn phi. + Kt trng ngang l phn di ng i t gc gan n gc t. + Kt trng xung l phn c nh nm dc mng sn tri. + Kt trng chu hng hay sigma l phn di ng nm trong chu hng. + Trc trng l on cui ca kt trng, nm trong chu hng b.
109

- Theo sinh l, bnh l cng nh mch mu v thn kinh: rut gi c chia lm 2 on ln, ranh gii gia 2 on tng ng vi b trong khc II t trng. + Kt trng phi: gm manh trng, kt trng ln, gc gan, v mt phn c nh ca kt trng ngang. + Kt trng tri: gm 2/3 di ng ca kt trng ngang, gc t, kt trng xung, kt trng chu hng v trc trng. - V cu to: rut gi cng c 4 lp nh cc on khc ca ng tiu ho. 2. KT TRNG PHI 2.1. Khi manh trng trng 2.1.1.V tr v hnh th ngoi - Manh trng (cecum) hay rut tt l phn kt trng di gc hi manh trng, hnh ti phng c chiu cao 6 ch, chiu rng 6 - 8 cm. - Trng trng hay rut tha (appendix vermiformis) l mt phn ca manh trng cn ci bm vo mt sau trong y manh trng, di gc hi manh trng khong 2 cm, ni tm li ca 3 di c dc (mc tm rut tha). Trng trng hnh ng, di 2 - 20 cm (trung bnh khong 8 cm). Bnh thng manh trng nm trong h chu phi, nhng c th v tr khc ( di gan, vng rn, hoc h chu tri, vv...) do s quay cun pht trin ca quai rut lc phi thai khng hon chnh. V vy im Mc. Burney ch c gi tr khi rut tha v tr bnh thng.

Hnh 2.42. i chiu khi manh trng trng ln thnh bng 2.1.2. Cu to Cng c 4 lp nh kt trng v cn lu : a) Lp phc mc Thng thng lp phc mc ph manh trng to thnh lp thanh mc v di ng, nhng c trng hp thanh mc dnh cht vo thnh bng sau. Trng hp khng dnh
110

vo thnh bng (manh trng di ng) th phu thut tm, m rut tha d. Nhng khi n dnh li th cch tm, ct b rut tha kh. Trng trng cng c phc mc bc v c treo vo manh trng v hi trng bi mc treo rut tha. Gia 2 l mc treo rut tha c ng mch i vo nui dng cho rut tha. Nu mc treo di th vic ct b rut tha d, t b chy mu v ngc li. b) Lp nim mc manh trng ch hi trng vo c mt lp nim mc hnh van gi l van hi manh trng (van Bauhin) ging nh hom gi, lng hng v pha hi trng. Van gm 2 l trn v di, c tc dng ch cho cc cht i theo 1 chiu (vch ngn ca cc nh dc hc) t hi trng sang manh trng rp dng cho bnh nhn n, tht tho, chp Xquang). Tuy nhin, manh trng to, hi trng b nn tr nh c th xy ra lng rut. l thng rut tha vo manh trng i khi c np van gerlach y. Lp di nim mc rut tha c rt nhiu nang bch huyt tp trung li lm cho lng rut tha rt hp, rut tha d b vim, nhim trng. 2.1.3. Lin quan C 6 mt: - Mt trc: l mt phu thut. Manh trng trng nm p st ngay sau cc lp ca thnh bng trc, c im i chiu rut tha ln thnh bng trc l im gia ng k t gai chu trc trn n rn (im Mc. Burney). - Mt sau: nm p vo thnh bng sau lin quan vi ng mch sinh dc, niu qun phi, cc nhnh ca m ri thn kinh tht lng, c tht lng chu. Cn chn on phn bit gia vim rut tha cp vi si niu qun hoc vim c tht lng chu. - Mt ngoi: lin quan vi hnh lang kt trng phi v h chu phi. - Mt trong: c gc hi manh trng, lin quan vi cc quai tiu trng. - Mt trn: thng vi kt trng ln. - Mt di: nm trong gc nh din gia h chu phi v thnh bng trc. di y gc v ngoi phc mc c khoang Brogos bn trong cha nhiu t chc lin kt m. 2.2. Kt trng ln, gc gan v phn dnh kt trng ngang 2.2.1. V tr - Kt trng ln (colon ascendens): l phn tip theo manh trng ti mt di gan, di 22 ch nm trong mng sn phi, p st v c dnh vo thnh bng sau bi mc dnh kt trng ln hay mc Ton phi. Cng i ln trn, cng i vo su. - Gc gan (gc kt trng phi - flexura con dextra): l phn tip ni gia kt trng ln v kt trng ngang nm mt di gan. - Phn dnh ca kt trng ngang (colon transversum): t gc gan n b ngoi khc II t trng.
111

2.2.2. Lin quan chung cho c 3 phn - Mt nc: lin quan vi thnh bng trc bn, mt di thy gan phi v cc quai tiu trng. - Mt sau: lin quan vi c tht lng chu, c vung tht lng v thn phi. - Mt trong: lin quan vi cc quai tiu trng, vi khc II t trng. - Mt ngoi: cng vi thnh bng trc bn to thnh rnh hnh lang kt trng phi. 2.3. Mch mu chung cho i trng phi i trng phi c nui dng bi cc ngnh ca ng mch mc treo trng trn (xem li trong hi trng).
1. Cung mch kt trng (cung vin) 2. Nhnh ng mch kt trng ln 3. Nhnh ng mch hi trng 4. Nhnh ng mch hi - kt trng 5. ng mch mc treo trng trn 6. Np hi manh trng 7. Ngach hi manh trng di 8. Mc treo rut tha 9. ng mch rut tha 10. Ngch sau manh trng 11. Hnh lang kt trng phi

Hnh 2.43. Mch mu nui khi manh trng trng 3. KT TRNG TRI 3.1. Phn di ng kt trng ngang v gc t T b trong phn xung t trng ti gc t, chy chch ln trn sang tri v ra sau. Kch thc di t 30 - 50 ci. Kt trng ngang (colon transversum) c treo vo thnh bng sau bi mc treo kt trng ngang cn gc t (gc kt trng tri - flexra con sinistra) c nh vo c honh bi dy chng honh kt trng nn kt trng ngang trng nh b vng xung di. - Lin quan: + mt trc nm st ngay sau thnh bng trc, c mc ni ln che ph. + mt sau kt trng ngang v mc treo ca n chia bng lm 2 phn: trn v di mc treo kt trng ngang, lin quan vi khi t tu v thn tri. + mt trn lin quan vi b cong ln ca d dy v t. + mt di lin quan vi cc quai tiu trng. 3.2. Kt trng xung
112

Kt trng xung (colon descendens) i t gc t n h chu tri. Di 22 cm, nhng ng knh nh hn kt trng ln v nm su hn. Hnh th ngoi ch c 2 di c dc khng c cc bm m, c nui dng bi cc nhnh ca ng mch mc treo trng di. Kt trng tri cng c c nh vo thnh bng sau bi mc dnh kt trng tri (mc Ton tri). - Lin quan: + pha trc v pha trong lin quan vi cc quai rut non. + pha sau lin quan vi thn tri v niu qun tri. + pha ngoi l hnh lang kt trng tri v thnh bng bn. 3.3. Kt trng chu hng hay kt trng sigma Kt trng chu hng (colon sigoideum) l phn tip theo kt trng xung t b trong c tht lng chu n t sng cng III, di 30 - 50 cm. Kt trng chu hng rt di ng v c treo vo thnh bng sau bi mc treo kt trng chu hng, gia 2 l ca mc treo c ng mch mc treo trng di. Hnh th ngoi cng ch c 2 di c dc nhng c nhiu bm m, khng c bu rut v ng knh ch khong 3 cm - Lin quan: trn lin quan vi cc quai rut non, di lin quan vi cc tng trong chu hng b (cc tng niu dc). 3.4. Trc trng 3.4.1. V tr, hnh th Trc trng (rectum) l phn cui ca kt trng nm trong chu hng b t t sng cng 3 ti hu mn, di 12 - 15 cm. Nu nhn pha trc ti trc trng thng, nhn nghing lc u trc trng cong lm theo mt trc ca tm xng cng ct, sau b qut ra sau to thnh 1 gc vung (900) c tc dng gi cho trc trng khi tt ra sau v gm c 2 phn: - Phn trn phnh to gi l bng trc trng, di 10 - 12 cm cong theo tm xng cng. - Phn di tht hp gi l ng hu mn, di 2 cm chy qut ra sau. Hnh th ngoi ca trc trng khng c cc bu rut v 3 di c dc ta ra tri u trn b mt trc trng.

113

1. M mc treo trng di 2. ng mch h v 3. Phc mc 4. Bng trc trng 5. M trc trng gia 6. C nng hu mn 7. C bt trong 8. M trc trng di 9. ngi

Hnh 2.44. Thit ct ng ngang qua chu hng b 3.4.2. Lin quan Phn bng Phc mc sau khi ph kt trng chu hng xung ph trc trng ti 2/3 trn, 1/3 di phn bng trc trng th qut ln ph cc tng sinh dc v bng quang to nn ti cng sinh dc - trc trng. qua phc mc bng trc trng lin quan vi: - Trc lin quan vi bng quang, vi ti tinh ( nam) v t cung ( n). - sau lin quan vi tm xng cng ct. - Hai bn lin quan vi b mch chu Phn ng Xung quanh c c tht vn (tht ngoi) hu mn, qua lin quan vi: - Trc vi niu o nam v m o n. - Hai bn vi h ngi trc trng, h ny d nhim trng v cha nhiu t chc lin kt m, t mch mu. 3.5. Mch mu kt trng tri Cp mu cho kt trng tri l ng mch mc treo trng di.

1. 2. 3. 4. 5.

ng mch mch treo trng trn ng mch mch treo trng di ng mch chu gc tri ng mch chu gc phi ng mch chu trong

Hnh 2.45. S ng mch mc treo trng trn v di


114

3.5.1. Nguyn y ng i tn cng Tch ra t ng mch ch bng sau phn ngang t trng (trn ch chia i ca ng mch ch bng 5 cm). T nguyn y, ng mch chy chch xung di, sang tri nm trong 2 l mc tot tri ri chui vo r mc treo kt trng chu hng ti u trn trc trng th chia thnh 2 ngnh cng. 3.5.2. Ngnh bn Trn ng i ng mch mc treo trng di tch ra 2 nhnh bn: ng mch kt trng tri trn cho nhnh ln ni vi ng mch kt trng phi trn to cung mch Rioland nm trong 2 l ca mc treo kt trng ngang, cho nhnh xung ni vi ng mch Sigma to nn cung vin. - ng mch kt trng tri di (thn ng mch Sigma) cho 3 ng mch Sigma trn, gia, di. Mi ng mch Sigma li cho nhnh ln, xung ni vi nhau to thnh cc cung vin. Cung ny rt rng nn s ti lp tun hon kh khn. 3.5.3. Ngnh cng Hai ngnh cng l ng mch trc trng trn phi v tri cp mu cho phn trn bng trc trng. ng mch trc trng tri trn cho nhnh ni vi nhnh xung ng mch Sigma di to nn cung mch Sudeck. Ngoi ra, trc trng cn c nui dng bi nhnh ca ng mch chu trong (ng mch trc trng gia) v nhnh ca ng mch thn trong (ng mch trc trng di).

1. M cng gia 2. M chu ngoi 3. M mng trn 4. M mng dui 5. M thn trong 6. M trc trng di 7. M trc trng gia 8. ng mch bt 9. M trc trng trn 10. Cc M xch-ma 11. M kt trng tri 12. M mc treo trng di

Hnh 2.46. Mch mu nui trc trng v ng hu mn

115

c bit cc b mch thn kinh ca trc trng ring bit nhau. Mch TK ng mch B trc trng trn B trc trng gia B trc trng di Ngnh cng ca M Nhnh ca M chu Nhnh ca M thn mc treo trng di trong (M h v). trong (thuc M h v). vo tnh mch mc vo tnh mch chu vo tnh mch chu treo trng di. trong trong. Cc tnh mch trc trng ni vi nhau lp di nim mc trc trng. Tham gia vng ni gnh ch. vo cc hch mc vo cc chui hch vo cc hch bch treo trng di. h v. huyt bn. Tch t m ri mc Tch t m ri h v Tch t m ri cng treo trng di. (thuc (thuc TK T.V) (dy TK hu mn, thuc TK T.V) TKV)

Tnh mch

Bch huyt Thn kinh

116

Chng 3 GII PHU H TIT NIU SINH DC


PHI THAI H TIT NIU - SINH DC
1. KHI QUT CHUNG phi v thai nhi, phn ln cc b phn ca b my sinh dc v tit niu c ngun gc chung. Chng ny sinh t mm sinh thn v sinh dc thuc trung b (l phi gia). Vo tun th ba ca qu trnh pht trin phi, trung b c bit ha thnh 3 phn khc nhau. - Phn trong: st hai bn trc dc gia lng l trung b lng to ln cc khc nguyn thy (xomite) - Phn ngoi hay tm bn: l trung b bn phn thnh l thnh v l tng. - Phn gia hay trung b trung gian to ln cc ng thn. Phn ny ni trung b lng vi trung b bn v c gi l gii sinh thn. Cc ngnh nh ca ng mch ch lng xm nhp vo trong gii sinh thn to ln cc tiu cu mch. Thng sinh thn c phn ngoi khng phn t (lin) v phn trong th phn thnh tng on. Tng phn, tng on b y li vo khoang phi v to ln cc ng thn cong queo c u loe hnh phu c lng chuyn m vo khoang c th gi l phi thn (nephros).
1. Ngoi b 2. Trung b bn trc 3. Trung b trung gian 4. Trung b thnh 5. Trung b tng 6. Ni b 7. Khoang phi trong 8.Tiu cu thn ngoi 9. ng thn kinh 10. ng sinh niu 11. Tiu cu thn ngoi

Hnh 3.1. S ct ngang qua vng c phi ch giai on pht trin ca ng bi tit ca h thng tin thn; A: Phi 21 ngy; B: Phi 25 ngy Trong qu trnh pht trin chng loi v c th c quan tit niu xut hin di 3 hnh thc ni tip nhau v thi gian v t trc ra sau theo th t: Tin thn, trung thn v hu thn. Tin thn hnh thnh sm nht n gin nht v ch l cu trc vt tch vng c ca phi thai v sau, tin thn thoi ha v c thay th bi trung thn. Khc thn ny ko di t vng c di n vng tht lng trn. Vo giai on mun hn, khi trung thn bt u thoi ha th c quan sinh thn mi c hnh thnh l mm sinh
117

hu thn. Mm sinh hu thn l phn gii sinh thn sau xoang niu dc. 1.1. Tin thn (pronephros) phi ngi, tin thn gm 7-10 ng thn nh th s nm ngang v mt ng tin thn dc - l ng Wolff to ra t phn ngoi gii sinh thn. ng ny di ra pha ui v vo nhp. Cc ng thn nm ngang c mt u vo ng Wolff cn u kia qua thn khu vo khoang c th. Cc nhnh t ng mch ch lng n tip xc vi ng tin thn v to ln cc cun mch kiu manpighi. ng vt c mng i, tin thn khng hot ng. ngi, vo tun th 4 ca qu trnh pht trin phi cc ng tin thn mt i hon ton v ch ?
1. Tin thn 2. Trung thn 3. ng Wolff 4. Hu thn 5. N niu qun 6. nhp 7. ng nang niu mc 8. ng WtelIine A. Tin thn, trung thn v hu thn trong trung b trung gian B. ng Wolff lc u c tin thn to thnh, nhng sau l trung thn to thnh

Hnh 3.2. S h tit niu sinh dc trn phi 5 tun 1.2. Trung thn (mesonephros) Khi cc ng tin thn thoi ha th cc ng nh trung thn xut hin v sau cc ng tin thn. Cc ng trung thn c th c hnh thnh t trung b trung gian (cch trc tip) hoc sau khi cc t gii sinh thn phn tn thnh trung m ri sau tp trung li to nn (cch gin tip). Mt phn ng sinh thn vo ng Wolff, u kia vn c thn khu thng vo xoang c th ( loi b st v loi chim) hoc l u tt ( ng vt c v).
1. Mc treo rut 2. Rut 3. sinh dc 4. Bao Bawman 5. Tiu cu thn 6. ng trung thn dc 7. ng tit trung thn A. Ct ngang vng ngc di phi 5 tun B. Mi lin quan gia sinh dc v trung thn

Hnh 3.2. S tit niu sinh dc trn phi 5 tun


118

Cc ng trung thn c th chia thnh cc nhnh v cc nhnh ny khng khc g ng chnh. Mi on gii sinh thn c th c nhiu ng trung thn (c bit l cc khc ngc di v tht lng). Mi ng trung thn c th c nhiu cun mao mch. Vo cui thng th 2 phn ln cc ng trung thn v tiu cu thn bin i thay th bng hu thn. Mt s t cc ng trung thn v cc tiu cu thn gn sinh dc vn tn ti v nhp vo sinh dc. Ty thuc vo s pht trin ca gii m quyt nh s phn ca ng Wolff v mt s ng trung thn k trn. phi mang tnh nam th sinh dc tr thnh tinh hon; cc ng trung thn (ng Wolff v cc ng nh nm ngang nhp vo sinh dc, tr thnh ng dn tinh trong v ngoi tinh hon. phi mang tnh n th cc ng ny thoi ha hon ton. 1.3. Hu thn (metanephros) Khi trung thn thoi ha th hu thn xut hin, n c hnh thnh t gii sinh thn sau khoang mu dc tc vng tht lng di v vng chu hng phi. ng thi, t ng Wolff ny ra mm niu qun pht trin vo mm
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Rut cui ng niu mc Vch niu dc nhp Tm hu thn Mm niu qun ng trung thn dc T chc trung thn

Hnh 3.4. S lin quan rut cui v nhp vo cui tun th 5 Mm niu dc bt u thm nhp tm hu thn 2. S HNH THNH B MY TIT NIU B my tit niu gm c: h thng dn niu v h thng sinh niu 2.1. H thng dn niu. S hnh thnh v pht trin ca h thng dn niu bt u vo tun th 4 ca phi v thai nhi. Thot tin mm niu qun (mt ngch ca ng Wolff, pht trin t thnh lng ca ng ny gn ch vo nhp) pht trin ra sau v ln trn (theo hng lng u) chui su vo hu thn. Hu thn hnh thnh mt ci chp bao ly u xa ca mm ny. trong hu thn u xa ca mm ny phn i thnh 2 cnh, sau ny s l cc i ln tng lai. Sau mi cnh li i su v pht trin rng ra trong hu thn theo cch phn i v c lin tip nh vy cc cnh tip tc pht trin v phn chia trong hu thn to nn cc ng dn niu trong thn t ng cp 2, cp 3, cp 4... cho n cc ng cp 13 hoc hn na. Nhnh cp 1 n to thnh i ln, nhnh cp 2 n cp 4 hp li thnh cc i nh. T cc ng cp 5 n cp 12 tr thnh cc ng gp (ng
119

Bellini) ca thn vnh vin. Cc phn cn li ca mm niu qun, ngoi hu thn, to nn cc ng dn niu ngoi thn (b thn, niu qun).

1.6. Niu qun 4. u xa ng thu nhp 9. i nh B. Phi cui tun th 6

2.5. B thn 7. M trung thn C. Phi 7 tun

3.10. i ln 8. ng thu nhp A. phi 6 tun D. Mi sinh

Hnh 3.5. S s pht trin b thn, i thn v ng thn 2.2. H thng sinh niu Trong khi h thng dn niu i su vo hu thn, th u xa cua mi ng dn niu mi ny sinh ln cui c mt ci chp do mm hu thn t phn chia to thnh cc chp ny. Khi ng dn niu pht trin v phn i, th cc chp hu thn tch ri khi khi m hu thn chnh sinh ra n v phn thnh nhng m t bo nh nm hai bn sn ng dn niu mi to thnh. Mi mt m t bo bin thnh mt bng thn nh, bng ny li pht trin v to nn mt ng sinh niu hay l nephron. u gn ca ng sinh niu ln vo trong lng ng, to nn ti Bowman ca tiu cu thn u xa ca ng m vo trong ng gp v nh vy ng sinh niu thng vo ng dn niu.
1. Ti thn 2. Ti m hu thn 3. Bng ng thu niu 4.8. ng gp 5.13. ng ln xa 6. Quai Henlos 7. Bao Bawman 9. ng ln gn 10. Tiu cu thn 11. Ngnh ln quai Henles 12. Ngnh xung quai Henles

Hnh 3.6. S pht trin c quan ch tit hu mn ng sinh niu pht trin di ra tng dn cong ban u cui cng to thnh ng ln gn, quai Henles, ng ln xa. Cc bng thn bm vo hai bn sn cc ng dn niu cp 2, 3 ch tr thnh cc vt tch. Khi cc ng ny st nhp vo i ln hoc nhp
120

vo cc i con th cc vt tch bng thn bin i. Thn vnh vin khi mi hnh thnh, nm vng tht lng di v vng xng cng ca thai nhi mi c tr hu thn, sau thn di chuyn theo chiu ngc li dn ln pha trn. Cui cng thn dng li vng tht lng trn (t sn 11 n tht lng 3). Thn di chuyn ln trn l do s gim i ca cong thn mnh thai nhi v do s pht trin ca chiu di mm niu qun. Vo thi k cui ca i thai nhi, hu thn bt u hot ng. 2.3. S hnh thnh bng quang v niu o nhp do phn cui nang niu mc ha nhp vi u di ca rut cui to thnh. T tun th 4 (phi 28 ngy) n tun th 7 (phi 49 ngy), nhp pht trin v phn chia, vch ca ny sinh t gc gia nang niu mc v rut cui, nm trn mt phng ng ngang v tin dn theo hng ui ca phi cho n khi st nhp vo mng nhp. Nh vy nhp c ngn thnh 2 phn: phn sau l ng hu mn trc trng v phn trc l xoang mu dc nguyn thy. Mng nhp cng c phn chia thnh 2 phn, mng hu mn sau v mng niu dc pha trc. Sau ny ty thuc s pht trin gii tnh ca phi v thai nhi, cc g sinh dc ca mng niu dc pht trin thnh c quan sinh dc ngoi ca n (cc mi ln b, tin nh, m vt) hoc ca nam (dng vt), ty thuc s pht trin gii tnh ca phi v thai nhi, xoang niu dc s pht trin khc nhau. phi n, on cui ca cc ng Muller pht trin trong vch cc tr thnh t cung v m o tip lin vi m mn ca c quan sinh dc ngoi, ngn cch hn ng hu mn trc trng vi xoang niu dc. Xoang niu dc to nn phn di ca bng quang v niu o n nm trc t cung va m o. phi nam, trung thn trong c ng Wolff pht trin thnh cc on ca ng dn tinh, xoang niu sinh dc pht trin cng vi nang niu mc thnh bng quang, niu o. Ngi ta chia xoang niu dc nguyn thy thnh 2 phn: ng bng quang niu o trn ch cc ng Wolff vo nang niu mc; xoang niu dc vnh vin di ch vo cc ng Wolff. Sau 1 on ca ng Wolff, k t l vo ca ng ti l ca mm niu qun ha nhp v pht triu nn thnh sau bng quang. Do , cc mm niu qun trc y c coi l cc mm ca ng Wolff th nay trc tip vo bng quang. Sau , do s pht trin mmh ca thnh sau bng quang v niu o, cc l niu qun di chuyn ln trn ra ngoi v thnh sau bng quang. Cc on cui ca ng Wolff tr thnh ng phng tinh vo niu o tin lit 2 bn ni. c th trng thnh phn ny tng ng vi tam gic bng quang vi 2 l niu qun 2 gc trn v l niu o c bng quang, cng vi on niu o tin lit pha trn ni. c th trng thnh ng bng quang, niu o ca xoang niu dc trn l vo cc ng Wolff s tr thnh 1 phn bng quang v niu o nh ni trn, phn cn li cng vi u di ca nang niu mc to nn bng quang. on trn cn li ca nang mu mc tc li thnh dy chng rn gia hay dy treo bng quang
121

ni nh bng quang vi rn. Tm li s pht trin ca xoang niu dc vnh vin hai gii khc nhau: nam gii xoang gm hai phn 1 phn ngn y chu to nn phn di ca niu o tin lit v niu o mng, on cn li tr thnh niu o xp. n xoang niu dc vnh vin hnh thnh niu o 1/5 di ca m o tin nh. 3. S PHT TRIN CA TUYN SINH DC ng vt c v, tuyn xut hin mt trong th Wolff (khi cc ng trung thn kt hp vi t chc lin kt to thnh) y mt trong th Wolff, trung m dy ln thnh khi li trn mt th Wolff. Tuyn sinh dc ( sinh dc) trung tnh pht trin thnh tinh hon hay bung trng. Tinh hon di chuyn v pha ui xa hn bung trng. Khi th Wolff teo i th u dy chng bn dnh vo th Wolff nay dnh vo cc di ca tinh hon. u kia ca dy chng bn dnh vo da vng bn. Dy chng ny ko tinh hon xung bu v khong thng th 7 n thng th 9. Bung trng khng thay i v tr m n ch ng cc trn ra pha ngoi mc treo th Wolff l dy chng rng; mc treo sinh dc l cnh sau dy chng rng; dy chng bn tng ng vi ng phc tinh mc nam gii th c h on bin thnh dy chng t cung bung trng v dy chng trn n.
1. sinh dc 2. Thnh bng 3. ng Muller 4. Dy chng bn 5. ng t, cung-m o 6. ng Wolff 7. Vt Wolff 8. ng tinh 9. ng bn 10. Mo tinh 11. Di tch ng Muller 12. Tinh hon 13. ng mo tinh 14. Ti tinh 15. Vt Rosenmuller 16. Bung trng 17. Dy chng trn 18. Dy chng rng 19. T cung 20. ng Malpighi-Garner 21. ng vi trng A. Tuyn sinh dc cha di chuyn xung B. ang di chuyn xung C. hnh thnh tinh hon, mo tinh v ng tinh D. hnh thnh bung trng, vi trng v t cung

Hnh 3.7. S pht trin ca h sinh dc nam v n


122

3.1. S phn ca ng Wolff v cc ng trung thn nam, ng Wolff tr thnh ng mo tinh, ng tinh v ng phng tinh. u trn ng Wolff teo i to thnh hyratit c cung; cc ng trung thn to nn ng thng, li tinh, nn xut. ng Muller teo i to nn mm tha tinh hon. n, ng Wolff teo i li di tch l c quan Rosenmuller dnh vo loa vi trng. on di ng Wolff cn st li trong thnh trc v bn t cung hoc m o di dng nhng ti (kystes) nh. 3.2. ng cnh trung thn (ductus paramesonephricus) hay ng Muller Vo cui tun th 4 ca qu trnh pht trin phi, biu m phc mc dc theo pha ngoi phn trn trung thn lm li thnh mng ri thnh ng. u trc 2 ng cch xa nhau v m thng vo xoang c th. on di 2 ng chp li thnh ng chung (ng t cung m o) thc vo thnh sau xoang niu dc. Phn trn ng Muller thnh vi trng, loa ca ng c lng chuyn thnh loa vi. Phn ng t cung m o s c phn trn to nn t cung, phn di to nn m o. Trung m quanh phn trn to nn c t cung. Nam, ng Muller bin i ch li vt tch l Hydratid c cung dnh 3.3. S pht trin thnh xoang niu dc ng vt c v, nhp c ca niu nang phn thnh 2 phn thai ngi t 1314mm. Phn sau l trc trng v phn trc l xoang mu dc c y pha trc.
1. ng Ouraque 2. Thnh bng trc 3. Mc treo bng quang 4. Bng quang 5. Trc trng 6. Thnh bng sau 7. Ti cng sau bng quang 8. Vt Wolff 9. ng Muller 10. ng Wolff 11. Niu qun 12. Niu nang 13. Xoang niu dc 14. nhp A. Thit ct ng dc bng quang lc phi thai B. S c quan niu dc phi thai

Hnh 3.8. S hnh thnh bng quang v xoang niu dc Vy vo nhp c ng tit niu, sinh dc v rut cui. nhp b bt kn bi mng nhp. ng Wolff m vo hai bn xoang niu dc v u trc xoang ny tip vo ng niu nang. ng niu nang sau ny bin thnh dy chng rn gia, xoang niu dc pht trin
123

thnh bng quang, phn trn niu o v 1 phn c quan sinh dc ngoi. 4. GII PHU H THNG NG DNG 4.1. S pht trin bnh thng phi v thai nhi h tit niu sinh dc c ngun gc chung khng phn bit gii tnh. n do yu cu ca chc nng sinh sn, c quan Muller pht trin song song vi sinh dc tr thnh bung trng v b my sinh dc n tch ring khi b my tit niu. C quan trung thn v cc ng Wolff thoi ha v tiu i Ring mm niu sinh dc st nhp vi hu thn to thnh b my tit niu. nam c quan trung thn pht trin thnh tinh hon v ng dn tinh. Mm sinh dc cng vi hu thn tr thnh b my tit niu. H tit iu sinh dc c on niu o t ni ti l so l ng chung. B my tit niu c hai phn, c ngun gc phi thai, c chc nng khc nhau. Khi nhim bnh 2 phn c biu hin bnh l lm sng khc nhau v i hi cch iu tri khc nhau. C quan sinh niu hay l nhu m chc nng ca thn bao gm rt nhiu n v thn (nephron), k t tiu cu thn n cc ng ln gn, quai Henlles v ng ln xa. Mi n v thn l mt b my sinh niu lc nc tiu v hp th cc cht cn thit t nc tiu. Nephron c ngun gc t hu thn. Hai thn cha khong 2 triu nephron. B phn cn li ca b my tit niu hnh thnh h thng dn niu, bao gm: - Cc on dn niu trong thn nh: ng gp, i nh, i ln, b thn. - Cc on dn niu ngoi thn: b thn, niu qun, bng quang, niu o. trong thn cc tiu cu thn nm m o thuc vng v thn. Nhiu on c quan sinh niu: ng ln gn, ng ln xa, quai Henlles to ln thp Ferrein vng v. Cc ng gp thuc ng dn niu v mt phn nh ca ng sinh niu (cc phn ca ng ln vo trong thp) to ln thp. 4.2. Cc d tt bm sinh ca h tit niu S pht trin khng bnh thng trong thi k phi thai v thai nhi dn n cc d tt bm sinh ca b my tit niu. - D tt khng c thn: c trng hp khng c thn c 2 bn hoc mt bn. D tt bm sinh ny c l l c s ngng pht trin ca ng Wolff on cng vi ni ny sinh mm niu qun, hoc l do s thoi bin sm ca chnh mm niu qun. Nu trng hp v thn sy ra thai nhi n th s pht trin ca cc ng Muller cng chu nh hng. Do thai nhi v thn thng km theo d tt khng c t cung v phn ln m o. Tr s sinh khng c thn hon ton cht rt sm. - Thn a nang: trong trng hp pht trin bnh thng, ng sinh niu vo cc ng gp thuc h thng dn niu, gip cho nc tiu t cc tiu cu thn chy vo b thn.
124

1. Tuyn thng thn 2. Tnh mch ch bng 3. Thn lc ch 4,7. Niu qun 5,6. ng mch ch bng

Hnh 3.9. Thn lc ch v thn hnh mng nga Trong khi cc thnh phn sinh niu pht trin bnh thng v to nn cc tiu cu chc nng ca nhu m thn, th trong mt s trng hp mt s ng sinh niu khng ni lin v thng vo cc ng gp. S ng nc tiu trong cc ng ln dn n s n gin cc ng ny v dn dn to thnh cc nang c lt bi 1 lp mng biu m lt vi cc t bo biu m hnh khi. Cc nang ny thng khu tr vng v thn, c th nhiu n ni lm cho phn nhu m chc nng ca thn cn li khng cho thn hot ng. i khi mt hay nhiu nang c th khu tr vng gn b thn. C th cho rng cc nang ny l di tch ca cc n v thn cp 2, cp 3. Thng thng cc di tch ny bin i rt nhanh. - Thn lc ch: bnh thng thn di chuyn t vng chu hng ti vng tht lng trn. Trong qu trnh ny thn phi i qua chc ca ng mch rn. C th mt trong hai thn dng li trng chu hng gn ng mch chu gc to nn d tt thn lc ch. - i khi hai thn b p vo nhau khi chui qua chc ng mch do hai cc di ca hai thn dnh vo nhau to nn d tt thn mng nga. Thn mng nga nm p vo mt trc ct sng, cc mch mu ln khu tr vng tht lng di v vng r ca ng mch mng treo trng di v cc ng gp. - D tt lc ch ca niu qun: Do s pht trin khng bnh thng ca xoang niu dc vnh vin nn c th sy ra trng hp mt niu qun vo bng quang. Niu qun cn li c th vo niu o hoc l niu qun c th vo m o hay vo tin nh. - Tt tha thn: do trong trng hp mm niu qun nhn i, c th sinh ra tt tha thn - Hai thn chung nhau 1 niu qun: tt ny do mm sinh hu thn b chia i. - Thn kp: tt ny thng gp v kt hp vi tt niu qun kp. - Thn khng pht trin (him gp), ch thy thai cn ang trong bng m.
125

Thn khng pht trin l do s ngng pht trin ca on cui ng trung thn dc, ni pht sinh ra mm niu qun hay do s thoi ho sm ca mm niu qun. C th thy mt bn hay 2 bn. - D tt ca bng quang: + Li bng quang (thnh trong bng quang l ra ngoi): nhn thy nim mc bng quang, l niu o, niu qun v bi tit nc tiu t l mu qun vo bng quang. Nguyn nhn do s khng di chuyn ca ca cc t bo trung m chen vo gia ngoi b ph thnh bng trc vi ni b ca xoang niu dc trong tun th 4 ca i sng trong bng m. Kt qu l cc c thnh bng di khng c to ra, thnh bng v thnh bng quang rch ra. + R bng quang trc trng: tt ny thng thy nam gii. Phn c thi ra qua bng quang v niu o + R rn bng quang: tt ny do on niu nang nm trong dy rn- bng quang khng b lp kn v lm thng bng quang vi rn. Nc tiu c th thi ra ngoi rn. + U nang niu rn: do mt on niu nang nm trong dy chng rn bng quang khng b lp kn v thnh ca on ny dn to. + Xoang niu rn: khi on niu nang st rn khng b lp kn, n s gy ra tt xoang niu rn.
1. Dy chng tng gia 2. Bng quang 3. Khp mu 4. Niu o 5. R rn bng quang 6. Xoang niu rn

Hnh 3.11. D tt bng quang 4.3. Mt s d tt bm sinh ca b my sinh dc nam - Tinh hon lc ch do s di chuyn khng hon ton ca tinh hon, c th nm trong bng, trong ng bn, i, mt lng dng vt, vv... Thiu tinh hon c th thiu mt hoc hai tinh hon do mt hay hai mm tuyn sinh dc khng pht trin. Tha tinh hon do s phn i ca mt hay hai mm tuyn sinh dc. Dnh tinh hon do hai mm tuyn sinh dc st nhp vi nhau. - ng dn tinh m vo niu o: do on cui ng trung thn dc khng st nhp vo thnh sau bng quang.

126

1. L i bnh thng 2, 3. L i mt di dng vt 4. L i mt sau bu

Hnh 3.12. L i lch thp


1. Dy rn 3. Np nhp 5. Mu ui 7. Np sinh dc dc 9. Np hu mn 2. C nhp 4. Mng nhp 6. C sinh dc 8. Mng niu sinh

Hnh 3.13. Nhng v tr ca l i di Thiu ti tinh hay ti tinh nm v tr bt thng: do mm ca ti tinh khng pht sinh t biu m ng dn tinh hay mm pht trin lc ch - Thiu ng phng tinh hay cc ng phng tinh st nhp vi nhau hoc ng phng tinh m vo niu o tin lit cc ch khc nhau. - L i di: 0,3% tr s sinh, l i m ra mt di bao quy u hoc mt di dng vt hay mt di bu (do thiu androgen) - L i trn: t gp, l i m ra mt trn dng vt. Thng kt hp vi tt li bng quang. Do mng niu sinh dc khng nm li v pha y chu v c sinh dc dnh vo khoang gia mng niu dc v mng hu mn. - Cc d tt khc nh hp bao qui u, tt niu o, dng vt kp, dng vt nh, km pht trin 4.4. Mt s d tt bm sinh ca b my sinh dc n - D tt bung trng: bung trng lc ch do s bin i ca dy chng trn. bung trng c th b ko xung bn hoc xung ti mi ln, thng gy thot v bn bm sinh. Thiu bung trng do c 2 mm sinh dc khng pht trin. Tha bung trng do mm tuyn sinh dc tuyn sinh dc b x i. Dnh hai bung trng do 2 mm tuyn sinh dc t nhp st nhp vi nhau. - D tt vi trng: thiu vi trng v tt vi trng do ng cn trung thn khng pht trin (thiu vi trng) hay ch pht trin mt phn (tt vi trng).
127

- D tt t cung: t cung hon ton khng pht trin teo t cung, t cung v m o khng pht trin, teo t cung km theo m o khng pht trin - Hi chng Rokitansky - Kuster-Hauser. Nhng hi chng ny do s pht trin ca ng cn trung thn t ngt b dng li trong thnh th hai ca qu trnh pht trin thai. Trong hi chng Rokitansky - Kuster-Hauser, t cung ch l hai khi nh, c v m o t nhiu b bt kn. T cung hnh kp, t cung hai sng, t cung v m o u kp. Trong nhng trng hp ny, on di ca hai ng cn trung thn khng st nhp vi nhau mt phn hay ton phn to ra ng t cung m o. - D tt m o: bt sn m o, hp m o do thnh m o thiu pht trin. Tt m o do l biu m m o khng b x ra to thnh khoang m o. U nang thnh m o cn gi u nang Wolff l di tch ca ng trung thn dc. - D tt c quan sinh dc ngoi: hp m h, mng trinh qu dy, mng trinh khng thng, cc ng niu v sinh dc thng ra ngoi bi l chung, trc trng m vo ng sinh dc. - i nam i n do c hai t ny mm ca biu m mm (biu m sinh dc) do s phn i ca mt hay hai mm sinh dc gy nn tha mt hay hai tinh hon, tha mt hay hai bung trng.
A. T cung khng pht trin B. Dy t cung phn i C. T cung 2 sng hai c D. T cung 2 sng mt c E. T cung mt sng F. T cung ngn i km theo m o ngn i G. T cung ngn i hon ton vi m o khng ngn i H. T cung 2 sng trong 1 sng b teo v tch ri I. Tt c t cung K. T cung hnh cung L. Tt m o

Hnh 3.14. Nhng d tt bm sinh ca t cung v m o

128

A - GII PHU H TIT NIU


B my tit niu c nhim v lc cc cht c ca mu, trong c cht m bi tit ra ngoi bng nc tiu. B my tit niu gm c: - Hai qu thn l hai tng bi tit nm hai bn ct sng tht lng. - ng dn mu t thn xung 1 ti cha nc tiu l bng quang gm: i thn, b thn, niu qun. - ng dn niu t bng quang ra ngoi l niu o.
1. Tnh mch ch di 2. ng mch ch bng 3. ng mch thn tng 4. ng mch mc treo trng trn 5. ng mch thn 6. Thn tri 7. Niu qun tri 8. B mch sinh dc 9. ng mch mc treo trng di 10. Bng quang 11. B mch chu 12. Niu qun phi 13. Thn phi 14. Tuyn thng thn phi

Hnh 3.15. S h thng tit niu

129

THN
Thn (ren) l c quan chn c vai tr quan trng trong vic duy tr thng bng nc, in gii trong c th v o thi mt s cht c ra ngoi qua s thnh lp v bi tit nc tiu. Do , thn c xem nh mt tuyn ngoi tit. Tuy nhin thn cn c vai tr nh mt tuyn ni tit c nh hng n s iu chnh huyt p v to hng cu. 1. HNH TH NGOI Thn hnh ht u hay hnh bu dc, mu nu , b mt trn lng nh c bc trong mt bao x m bnh thng c th bc ra d dng. Mi thn gm: - Hai mt: mt trc li, mt sau phng. - Hai b: b ngoi cong li, b trong gia lm su c nm (rn) thn. - Hai u l hai cc: cc trn v cc di thn. Thn thai nhi c mi, ngi trng thnh i khi thn cng c mi do km pht trin. Mt s rt t trng hp, c th ch c mt thn hoc hai thn dnh vo nhau cc di (thn hnh mng nga) nm vt ngang trc ct sng.
1. ng mch ch bng 2. ng mch cc trn tri 3. ng mch thn tri 4. B thn tri 5. Tnh mch sinh dc 6. ng mch cc di phi 7. ng mch ch bng 8. ng mch thn phi 9. Tnh mch thn phi 10. Tnh mch ch di

Hnh 3.16. Thn hn mng nga 2. KCH THC V CN NNG Thn c chiu di 12 cm, chiu rng 6 cm, chiu dy 3 cm. Cn nng t 90 - 180 g, trung bnh khong 140 g. Thn nam hi nng hn thn n mt cht. Bnh thng, khi khm lm sng ngi ta khng th s c thn, ch s c thn khi thn to (du hiu chm thn, bp bnh thn). 3. V TR Thn nm su phc mc, trong gi hp bi xng sn XI v ct sng tht lng. ng pha trc c tht lng. Trc ln ca thn chy chch xung di, ra ngoi v ra
130

sau. Do , u trn - thn gn nhau, cnh dng gia 3 - 4 cm. u di 2 thn xa nhau, cch ng gia 5 - 6 cm (c th do c tht lng y ra). Mt trc thn ngng ra trc ngoi, mt sau nhn ra sau v vo trong. Thn phi xung thp hn thn tri khong gn 2 cm (mt chiu ngang xng sn) c th do gan ln. V tr thn c th hi thay i theo nhp th v t th. u trn thn tri ngang mc b trn xng sn Xi, u di ngang mc mm ngang t sng tht lng III. cch im cao nht ca mo chu 3 cm (thn phi) v 5 cm (thn tri).

1. 2. 3. 4.

Dy chng sn tht lng Thn tri Thn phi Mng phi

Hnh 3.17. V tr ca thn trn khung xng (nhn pha sau) 4. MC THN Thn v tuyn thng thn cng bn c bao bc bi mt mc gi l mc thn. Gia thn v tuyn thng thn, mc thn c mt tr ngang ngn cch nn khi thn sa xung v mt l do no th tuyn thng thn vn c gi nguyn ti ch. Mc thn gm 2 l, mt l trc, mt l sau v c sp xp nh sau: pha trn tuyn thng thn, 2 l mc thn chp vo nhau v dnh vo l mc mt di c honh. di 2 l mc thn tin li gn nhau ri ho hp vo t chc mc chu. pha trong, l sau ho ln vo mc c tht lng v qua n bm vo thn cc t sng tht lng. L trc ph mt trc thn ri i trc b mch thn v ng mch ch v lin tip vi l trc bn i din. Tuy nhin 2 l thi v tri u dnh c vo cung thn v cc t chc lin kt quanh mch mu rn thn nn 2 thn khng thng nhau, p xe mt bn thn khng lan sang bn kia c. pha ngoi 2 l trc v sau ca mc thn chp vo nhau ri hin vo t chc lin kt di phc mc. Mc thn ngn cch vi bao x ca thn bi mt lp m hai bo m gi l lp m quanh thn. Trong bao m quanh thn c nhau mch. thn kinh nn khi phng b phi bm thuc ta vo lp m ny. Khi m lp ny gi l vim ty vng quanh thn. Cn phn bit lp m quanh thn vi lp m cnh thn l t chc m nm ngoi mc thn (gia l sau mc thn v thnh bng sau).
131

1. Phi 2. C honh 3. Tuyn thng thn 4. Gan 5. L trc mc thn 6. L sau mc thn 7. Cn c chu 8. Phc mc 9. Xng cnh chu 10. C vung tht lng 11. Mc ngang bng 12. Cc dy thn kinh chuu bn, chu h v 13. Dy chng sn tht lng 14. Cn nng 15. C gian sn 16. Xng sn 17. C chu

Hnh 3.18. Thit ct ng dc qua thn phi 5. LIN QUAN 5.1. Mt sau L mt phu thut ch yu ca thn, xng sn XII bt cho ngang qua mt sau thn v chia mt sau thn lm 2 phn lin quan: 5.1.1. Phn trn xng sn 12 (tng ngc) T su ra nng lin quan vi c honh, gc ph mc sn honh ca mng phi, vi tm xng sn Xi - XII v 2 dy chng sn tht lng (dy chng Haller). T mm ngang cc t LI v LII ti xng sn c 2 trng hp: - Nu xng sn XII ngn th 2 dy chng sn tht lng c mt dy bm vo xng sn XI, mt dy bm vo xng sn XII. Trng hp ny mng phi xung thp hn xng sn XII khong 1 cm. Nn khi phu thut thn phi ct xng sn XII th d chm thng vo mng phi. - Nu xng sn XII di: th c 2 dy chng sn tht lng u bm vo xng sn XII. Trng hp ny mng phi bt cho xng sn XII cch ct sng lng 6 cm.

132

1. Thn tri 2. Bao thn 3. Lp m quanh thn 4. Phc mc 5. ng mch thn tri 6. Tnh mch thn tri 7. ng mch ch bng 8. Tnh mch ch di 9. C tht lng 10. C vung tht lng 11. Khi c chung 12. Da 13. Lp m cnh thn

Hnh 3.19. Thit ct nm ngang qua hai thn 5.1.2. Phn di xng sn 12 (tng bng) Phn ny ch yu lin quan vi 2 khi c: - Khi c dng sng (c tht lng, c vung tht lng, c mm ngang, cc t sng tht lng v khi c rnh sng). - Khi c rng bng t su ra nng: mc ngang bng v cc c rng bng (c cho bng trong v ngoi, c rng b sau di v phn cui c lng to). Trong phu thut, ngi ta thng rch qua khi c rng bng vo thn. ng rch theo mt ng k t gc gia xng sn XII vi khi c dng sng ti trn gai chu trc trn 1 ci i vo mt sau ca thn. 5.2. Mt trc - thn phi v thn tri c s lin quan khc nhau: - thn phi t trn xung di lin quan vi gan, gc i trng phi, khc II ca t trng. - thn tri: cng t trn xung di lin quan vi d dy, ui ty, i trng ngang, mc treo i trng ngang, gc i trng tri v cc quai rut non. 5.3. Hai b bn phi v bn tri cng c s lin quan khc nhau: 5.3.1. B ngoi - bn phi lin quan vi b trc ca gan. - bn tri lin quan vi b di t, vi i trng xung. 5.3.2. B trong T sau ra trc mi thn lin quan vi: - C tht lng. - B mch tuyn thng thn, b mch thn, b thn, phn trn niu qun v b
133

mch tinh hon (hay bung trng). Lin quan vi tnh mch ch di (i vi thn phi) v ng mch ch bng (i vi thn tri). 6. HNH TH TRONG V CU TO 6.1. i th Thn c bc trong mt bao si, khi b i thn thy c 2 phn: - gia l xoang thn. - Bao quanh xoang thn l khi nhu m thn hnh bn nguyt. 6.1.1. Xoang thn Xoang thn thng ra ngoi rn thn, thnh xoang c nhiu ch li lm. Ch li hnh nn gi l nh thn. Nh thn cao khong 4 - 10 mm. u nh c nhiu l ca cc ng sinh niu nc tiu vo b thn. Ch lm p vo cc nh thn gi l cc i nh. Cc i nh, hp li thnh 2 i ln. Cc i ln hp li thnh b thn. B thn thng vi niu quan. 6.1.2. H thng i - b thn Hnh thi, cch sp xp h thng i b thn thay i theo mi c th. Thn c 10 - 13, hn hu 14 - 15 i nh sp xp t 3 - 6 (in hnh l 4) nhm ch yu vo 2 i ln trn v di, i khi vo c phn gia b thn. in hnh c 4 nhm i nh dn lu 4 phn tng ng ca 2 na thn: - Nhm i cc trn (I) dn lu 1/4 - 1/3 trn thn, gm 3 - 5 i nh. i khi mt s i trn hoc c nhm i ho thnh mt khi. Khi nhm i trn phn i th mt ngoi phu ng vi khe lin i, c 1 nhnh ng mch t rn thn i ln lch qua. - Nhm gia trn (II) dn lu 1/6 - 1/5 gia trn thn, gm 1 - 2 i nh vo gia cung i ln trn hoc vo gia b thn hay lch ln trn st nhp vi nhm i I v c b tr bi s c mt ca 1 - 2 i trung gian vo phn gia b thn.

134

a. Loi c 4 nhm i in hnh b. Loi c 5 nhm i c thm nhm i trung gian c. Loi c 6 nhm i do tch i nhm i I v IV d. Loi c 3 nhm i do thiu hon ton nhm i II

Hnh 3.21. Xp loi cc dng bin i h thng i b thn - Nhm gia di (III) dn lu nh hn 1/5 - 1/4 gia di thn, thng gm 2 i nh vo i ln di hay vo phn gia di b thn. i khi, n pht trin tri gm 2 i i nh cng vo i ln di hoc 1 i lch vo gia b thn. - Nhm cc di (IV) dn lu khong 1/4 di thn, thng gm 3 i nh. i khi 1 i nh trn cng ca nhm c th tch ri khi phn cn li ca nhm. * Xp loi cc dng v bin i gii phu ca h thng b i thn - Loi c 4 nhm i nh r rt vo cc i ln hay c b thn tu thuc vo b thn hnh ch Y hay b thn to v i ln di ngn. - Loi c 5 nhm i nh khng in hnh do c thm 1 nhm trung gian tng cng cho nhm II hoc nhm III lch vo gia b thn. - Loi c 6 nhm i do phn i nhm i I v IV, mi i ln c 3 nhm i nh. - Loi c 3 nhm i nh: do thiu ht hon ton nhm II v n c b tr bi
135

s pht trin tri ca nhm I v cc nhm cc di. 6.1.3. Nhu m thn Nhu m thn gm c 2 vng: vng trung tm (vng ty thn) v vng ngoi bin (vng v thn). - Ty thn: mu sm, c cu to gm nhiu khi hnh nn gi l thp thn hay thp Malpighi. y thp quay v pha bao thn, nh hng v pha xoang thn to nn nh thn. Thp thn thng nhiu hn nh thn, phn gia thn 2 - 3 thp chung nhau 1 nh thn, cn 2 cc thn c khi 6 - 7 thp chung nhau 1 nh thn. Cc thp sp xp thnh 2 hng dc theo 2 mt trc v sau thn. Mi thn thng c t 8 - 12 thp Malpighi. V thn l vng c mu vng nht. V thn gm c: + Ct thn l phn nhu m xen gia cc thp thn gi l ct Bertin. + Tiu thy v l phn nhu m t y thp thn ti bao si. Tiu thy v li c chia lm 2 phn: * Phn tia gm cc khi hnh thp nh (thp Ferrein), c y nm trn y thp thn nh hng ra bao thn. Mi thp Malpighi cha t 300 - 500 thp Ferrein. * Phn ln hay m o thn l phn nhu m xen gia phn tia. 6.2. Vi th Nhu m thn c cu to ch yu bi nhng n v chc nng gi l nephron. Mi nephron gm c: 1 tiu th thn v 1 h thng ng sinh niu. Tiu th thn gm c 1 bao ngoi v bn trong l 1 cun mao mch. H thng ng sinh niu gm: cc tiu qun ln, ng ln gn, quai Hlle, ng ln xa, cc tiu qun thng v ng thu nhp. Tiu th thn, ng ln gn, ng ln xa nm trong phn ln ca v thn. Quai Helle, ng thng, ng thu nhp nm trong phn tia ca v thn v ty thn. Mi phn ca nephron c mt vai tr ring trong vic bi tit v hp thu nc v mt s cht trong qu trnh thnh lp nc tiu. 6.3. Cc thy thn C in: ngi ta chia thn ngi ra nhiu thy (8-12 thy) dnh lin vo nhau, mi thy gm 1 thp Malpighi v 1 vng cht v bao quanh c ko di ti mt ngoi ca thn. Mi thp Ferrein c coi nh 1 tiu thy thn. Hin nay: s phn chia thn thnh cc phn thy da vo s phn b ca h thng b - i thn phi hp vi s phn chia cc nhnh ng mch thn p dng ct thn bn phn.

136

1.Bao s 2. Lp m quanh thn 3. V thn 4. ng ln 5. Tiu th Malpighi 6. ng mch lin tiu thu 7. Quai Hehl (ngnh ln) 8. Quai Hehl (ngnh xung) 9. ng mch cung 10. Tnh mch thng 11.ng mch thng 12. Tu thn 13. ng gai thn 14. L vo ca ng gai 15. ng mch thn 16. Tnh mch thn 17. Niuqun 18. Thn 19. i thn 20. Gai thn 21. DM lin thy 22. TM lin thy 23. ng mch cung 24. DM lin tiu thy 25. Tiu cu thn 26. Tnh mch sao

Hnh 3.22. Cu to vi th ca thn 7. MCH THN KINH 7.1. ng mch thn (arteriae renis) Thng ch c 1 ng mch cho mi thn, song cng c trng hp c 2 - 3 ng mch. ng mch thn xut pht t ng mch ch bng, ngang mc t sng tht lng I hoc khe lin t sng tht lng I - II, di nguyn y ng mch mc treo trng trn khong 1 cm. ng mch thn phi di hn v hi thp hn ng mch thn tri. T nguyn y, ng mch thn chy ngang ra ngoi, ra sau hng ti rn thn v nm sau tnh mch thn tng ng. Khi ti gn rn thn, mi ng mch thn thng chia lm 2 ngnh cng: - Ngnh trc: thng chia 4 nhnh ng mch to rng trc b thn. - Ngnh sau rt c bit: tro ln b trn b thn ri vng ra sau, i dc mp sau rn thn h mt phn mt sau b thn (thng rch mt sau b thn, khi phi ly si i b thn).

137

Hnh 3.23. ng mch thn v s phn nhnh trong thn Trn ng i ng mch thn tch nhnh nh cp mu cho tuyn thng thn (ng mch thng thn di); cc nhnh cho m m quanh thn, bao thn, b thn v nhnh cho phn trn niu qun on bng. Cc nhnh ny ni tip ngoi thn vi cc ng mch ln cn (ng mch honh, ng mch sinh dc, ng mch i trng) v ni tip vi nhau trong lp m quanh thn to thnh vng mch ngoi thn rt phong ph. i khi c ng mch cc vo nhu m qua cc cc, khng qua rn thn. ng mch cc di i khi i bt cho pha trc niu qun, c th lm gp khc niu qun - b thn gy b i. Cc nhnh ng mch thn khi vo thn s cung cp mu cho tng vng nhu m thn ring bit gi l phn thy thn (phn thy thn ng mch). Tuy nhin, cng c nhng quan im khc trong phn thy thn nhng nhn chng cc phn thy ny khng tng ng vi cc phn thy thn c in. Cc nhnh ca ngnh ng mch trc b thn cung cp mu cho mt vng rng hn cc nhnh pha sau. Gia hai khu c mt vng t mch gi l ng Hyrtl c in. ng ny l mt ng cong queo cch b ngoi thn v pha sau 1 ci. Thng rch thn ng ny ly si nhu m thn. Trong thn, cc nhnh tip tc phn chia nhiu ln trong t chc thn ti tn tiu cu. 7.2. Cc ng mch phn thy trn quan vi h thng b i thn 7.2.1. ng mch phn thy trn (S1) L 1 ng mch phn thy nh nht, rt thay i v nguyn y c th tch ra t ngnh trc ng mch thn, t 1 thn chung vi S2 hoc nhnh ca S2 hoc t ngnh sau ng mch thn. V lin quan v phm vi cp mu cng rt thay i c th i qua b trong nhm di I hay i gia khi trong nhm i I hoc i rnh gia 2 khi trong, ngoi nhm i I. Nh vy din tch phn thy S thay i trung bnh hoc nh, dc b trong cc trn.
138

7.2.2. ng mch phn thy trc trn (S2) Thng tch ngoi rn thn t ngnh trc, ngnh sau hoc t 1 tn cng ng mch thn chia 3 bt thng. ng mch S2 ny thng chia sm thnh 2 hoc 3 nhnh bt cho trc cung i ln trn i theo khe gia cc nhm i nh I - II, II III v/hoc rnh gia 2 khi trong v ngoi nhm i I. Phm vi cp mu mt trc thn tng ng vi nhm i II, mt phn nhm i I v mt phn nhm trung gian (nu c) hay phn trn khong trng gia 2 nhm II - III. Phn thy S2 chim khong 1/3 gia trn thn. 7.2.3. ng mch phn thy trc di (S3) Thng xut pht sm ngoi rn thn, t ngnh trc chung thn vi ng mch S2 hay ng mch S4 hoc t ng mch thn chung thn vi S4 hay t mt tn cng ng mch thn chia 4. ng mch S3 i vo thn trong khe gia 2 nhm i II III hoc mt i trung gian v nhm III, hn hu i di nhm i III. ng mch S3 cp mu cho mt phn mt trc di thn (nh hn l/4) tng ng vi nhm i III v mt phn trung gian gia 2 na thn. 7.2.4. ng mch phn thy di (S4) Nguyn y rt a dng v c th tch c lp hay chung thn vi ng mch S3 t: thn ng mch thn, ngnh trc, ngnh sau ng mch thn hoc t ng mch ch bng. Vo xoang thn ng mch S4 thng chia sm thnh 1, i khi 2 - 3 nhnh trc v 1 nhnh sau. - Nhnh hay cc nhnh trc thng i trc v di nhm i IV, i khi c th qua khe gia 2 nhm i III - IV tu theo s pht trin cn bng b tr vi ng mch S3 - Nhnh sau: i di b di ca b thn v i ln di vng ra sau ti mt vng rng hp t nhiu thay i mt sau cc di thn ng mch S4 cp huyt ch yu cho nhm i IV, khong 1/4 di thn v din tch mt trc ln hn mt sau thn.

139

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Phn thy nh Phn thy trc trn Phn thy trc di Phn thy cc di H phn thy sau trn H phn thy sau di

A. Mt trc thn B. Mt sau thn C. Mt trong thn

Hnh 3.24. Phn thy thn theo ng mch phi hp vi phn thu i b thn 7.2.5. ng mch phn thy sau (S5+S6) L ngnh sau ng mch thn nhng cng c nguyn y lun thay i ty thuc vo s phn chia tn cng dng bt thng, in hnh hay khng in hnh ca ng mch thn. Theo st b trn mp sau rn thn ti sau gc trn b thn, bt cho mt sau b thn xung di v phn nhnh bn theo kiu trc chnh v i khi theo kiu phn i. Cc nhnh bn ngnh ng mch sau b thng tch ra thnh 2 nhm. V vy, phn thy sau c th chia thnh 2 h phn thy sau trn (S5) v sau di (S6) tng ng vi cc phn thy trc trn (S2) v trc di (S3): - Nhm sau trn cho h phn thy sau trn (S5): thng gm 1-2 nhnh tch t gc qut xung ca ngnh ng mch sau b, chy theo khe gia 2 nhm i I - II. Nhm ny gn tng ng vi hng i ca ng mch S2. - Nhm sau di cho h phn thy sau di (S6): gm 1 nhnh bn chy ngang gia b thn i qua khe 2 nhm i II - III v nhnh tn qua khe gia nhm i III IV. Nhm sau di chy theo hng tng t hng ca ng mch S3 v mt phn ng mch S4 trc. 7.2.6. Lin quan gia ng mch phn thy vi h thng i b thn Do cc nhnh ng mch thng i gia cc khe gian i nn cc ng ranh gii gia cc phn thy i thn cng khng trng lp m xen k vi cc khe phn thy ng mch. Mi phn thy i thn thng nhn 1 ng mch cp huyt chnh ca n.
140

- Phn thy i trn (I) c ng mch Sl, 1 phn ng mch S2 cp huyt (h phn thy trn trong I1 thng tng ng vi ng mch Sl, h phn thy trn ngoi I2 c cp huyt 1 cch b tr bi cc nhnh ca ng mch S1+S2 mt trc v S5 mt sau). - Phn thy i gia trn (II) c cp huyt ch yu bi ng mch S2 hoc S2 + S3 mt trc v ng mch S5 mt sau. v nhm i II thng nm kp gia 2 nhnh chnh ca ng mch S2 v i khi gia ng mch S2 v 1 nhnh ca ng mch S3 Nhm i trung gian khi c cng thng nm ng gia 2 ngun ng mch S2 v S3 - Phn thy i gia di (III) c cp huyt ch yu bi ng mch S3 1 phn bi S4 pha trc v bi cc ng mch S6 pha sau. - Phn thy i di (IV) c cp huyt pha trc bi ng mch S4 (t nhiu cn bng b tr vi ng mch S3) v pha sau cng bi S4 cn bng b tr vi S6 song h phn thy di trong hay di cng (IV1) th hon ton do 1 phn ca ng mch S4 Ngoi ra thn cn c mt vng mch ngoi thn do cc nhnh nh ca ng mch sinh dc, ng mch honh, ng mch i trng v ng mch tuyn thng thn i vo lp m quanh thn nui bao thn.
1. Nhnh bao m M thn 2. M tht lng 3. M mc treo trng di 4. Nhnh bao m M kt trng tri 5. M kt trng tri 6. M kt trng phi 7. M sinh dc 8. M niu qun 9. Vng M ngoi thn 10. M mc treo trng trn 11. M thn 12. M thng thn di 13. Nhnh xin 14. Vng ni ngoi thn 15. Tuyn thng thn 16. M honh di

Hnh 3.25. Cc nhnh ni ca ng mch ngoi thn 7.3. Tnh mch thn (vena renalis) Cc mao tnh mch thn bt ngun t cc tnh mch sao vng v v t cc tnh mch cung vng ty. Cc tnh mch tp trung ln dn, i trc v sau b thn ri tp trung li rn thn thnh thn tnh mch thn, nm pha trc ca ng mch thn tng ng ti vo tnh mch ch di. Tnh mch thn tri di hn tnh mch thn phi.
141

7.4. Bch huyt (lymphaticae renalis) Cc mch bch huyt ca thn i theo mch thn v vo cc hch bch huyt quanh cung thn. Cui cng vo chui hch nm cnh ng mch ch bng v tnh mch ch di. 7.5. Thn kinh(nervus renalis) Thn c chi phi bi cc nhnh thn kinh tch ra t m ri thn thuc h thn kinh thc vt i dc theo ng mch thn, hu ht l cc si thn kinh vn mch. Ngoi ra, thn cn c cc si thn kinh cm gic nm ch yu thnh b mang cm gic au, cm gic cng y ca i b thn i vo ty gai qua cc dy thn kinh tng.

142

TUYN THNG THN


1. V TR, CHC NNG Tuyn thng thn (glandula suprarenalis) gm hai tuyn nh mu vng nht, dt theo chiu trc sau, nm p ln mt trc trong cc trn mi thn, c bao quanh bi m m quanh thn cng vi thn trong mc thn, song c ngn cch vi thn bi mt ch mng mc thn. Tuyn gm 2 phn v v ty, thc ra l 2 tuyn ni tit khc nhau bi ngun gc pht trin v chc nng. - V thng thn giu lipid, khng cha m i crm, tit cc ni tit t loi steroid. C chc nng duy tr nc - in gii trong c th v lin quan n chuyn ho carbohydrat; ng vai tr quan trng trong cc phn ng bnh thng ca c th vi stress. - Ty thng thn ngm nhiu mui crm, pht trin t cng nhng t bo sinh ra h thn kinh giao cm, c coi nh mt c quan hu hch giao cm, v ch nhn cc si chi phi thn kinh trc hch. N tit ra epinephrin v norepinephrin, a vo mu c tc dng ging nh cc cht sinh ra do hot ho phn thn kinh giao cm. 2. HNH TH, KCH THC Tuyn c hnh gn ging tam gic hay hnh du phy, u tuyn gn cung thn, ui th m ly cc trn ca thn. Tuyn cao 3-5 cm, rng 2-3 cm, v dy ti 1 ci. Nng khong 5g; (trong tu thng thn chim 1/10 tng trng lng tuyn).

1. TM thng thn 2. Vng gan 3. Vng TMCD

4. Vng tu 5. Vng d dy 6. Vng c honh 7. Vng thn A. Mt trc B. Mt a1. Tuyn thng thn phi a2. Tuyn thng thn tri

Hnh 3.26. Tuyn thng thn Thc t knh thc tuyn kh thay i theo cc thi k pht trin. Khi mi sinh kch thc thng thn bng khong 1/3 kch thc thn, cn ngi ln ch bng
143

khong 1/30. Tuyn ngi ln, ln hn mi mt t. S thay i v t l khng ch do s pht trin ca thn m cn v tuyn thng thn sau khi sinh bt u gim kch thc, do s pht trin ca v lc phi thai. n cui thng th hai trng lng ch bng khong 1/2 lc mi sinh. n na sau ca nm th hai tuyn mi li tng kch thc v dn dn ly li trng lng lc mi sinh vo tui dy th hoc trc mt t. Sau n ch tng rt nh tui trng thnh. 3. LIN QUAN Mi tuyn c 3 mt: mt trc, mt sau, mt thn, v 2 b: trn, trong. 3.1. Tuyn thng thn phi Nm sau tnh mch ch di v thy phi gan, trc c honh v cc trn thn phi. Tuyn c hnh gn tam gic, y di p ln phn trn b trong thn hn l cc trn ca thn phi. Mt trc hi hng ra ngoi, c mt din hp thng ng trong nm sau tnh mch ch di v mt din ngoi gn tam gic gip vi gan, phn trn p trc tip vo vng trn ca gan, phn di c phc mc ph lt xung t l di dy chng vnh. Gia 2 din c rn tuyn, t thot ra tnh mch thng thn phi, vo tnh mch ch di. Mt sau: rng hi li p vo c honh. Mt thn: hp, p ln cc trn v mt phn mt trc thn phi. B trong mng, lin quan ti tnh mch ch di v hch bng phi, nm trong v di n. B trn p vo din trn ca gan v lin quan vi ng mch honh di phi chy ln trn, ra ngoi trc tr phi c honh. 3.2. Tuyn thng thn tri Hnh bn nguyt, chiu lm p vo b trong cc trn thn tri. Mt trc c hai din: din trn c ph bi phc mc ca ti mc ni, ngn cch n vi u tm v d dy; din di khng c phc mc ph dnh trc tip vi tu v ng mch t. Rn tuyn quay v pha trc di, nm gn phn di ca mt trc; t thot ra tnh mch thng thn tri vo tnh mch thn tri. Mt sau gip vi tr tri c honh. Mt thn p vo thn tri. B trong li, lin quan vi hch bng tri nm di v trong n. B trn l mt ng cong lin tip vi b trong, lin quan trn vi cc ng mch di honh di tri v vi tri i ln trc tr tri c honh. 4. CU TRC CA TUYN THNG THN Ct ngang tuyn bng mt thng nhn thy tuyn bao gm: ngoi l v, mu vng to nn khi chnh ca tuyn, trong mng l tu, gm khong 1/10 tuyn, mu xm hoc xm ngc tu theo lng mu cha bn trong. Tu c bc kn trong v
144

tr rn tuyn, t c tnh mch thng thn thot ra. Tuyn c bc trong mt bao collagen dy, t c nhng b n su vo trong v su thay i. Bao cha ng m ri ng mch phong ph phn nhnh vo trong tuyn. 5. MCH V THN KINH 5.1. ng mch L tuyn ni tit nn c cp mch rt phong ph. So vi kch thc tuyn lng mu tng i nhiu hn cc c quan khc trong c th (tr tuyn gip). C 3 loi ng mch thng thn cp huyt cho tuyn. - ng mch thng thn trn gm 6-8 nhnh tch t ng mch honh di, ch yu t cc ngnh sau ca n i thng xung b trn tuyn nh hnh rng lc, c mt s nhnh phn trc khi chui vo tuyn. Mt hoc vi nhnh ngoi cng tn ht m cnh thn. - ng mch thng thn gia tch t ng mch ch bng chy ngang ti pha trong tuyn chia thnh nhiu nhnh ti mt trc trong tuyn v ni tip vi cc ng mch thng thn trn v di. - ng mch thng thn di tch ra t ng mch thn, i ln trn ngoi dc b thn ca tuyn v cho nhiu nhnh chui vo mt di tuyn. Ba ng mch trn cho nhiu nhnh vo tuyn. ng mch thng thn trn tng ng vi s ng gp phi hp ca c hai ng mch thng thn gia v di. C nhiu nhnh nh cho bao m quanh thn, m ri thn kinh v cc hch ln cn. Thng c mt vng mch quanh thn-thng thn, to nn bi s tip ni gia cc nhnh bn ca cc ng mch thng thn trn vi cc ng mch thn, gian sn, tht lng v cc ng mch khc di. 5.2. Tnh mch Cc tnh mch thng thn nh tng ng vi cc ng mch i theo cc nhnh ng mch tuyn. Trong , tnh mch trung tm ln nht thot ra t rn tuyn, c ng knh khong 5mm. bn tri tnh mch trung tm thng hp vi tnh mch honh di vo tnh mch thn. Cn bn phi n thng trc tip vo tnh mch ch di (hoc i khi vo mt tnh gan phi ph gia, trc khi tnh mch ny vo tnh mch ch di). 5.3. Bch huyt Cc bch huyt ca tuyn xut pht t m ri di bao x v trong tu thng thn, chng i theo cc mch ca tuyn, ch yu theo tnh mch thng thn v tn ht cc hch trn ca chui tht lng (hch bn ng mch ch). 5.4. Thn kinh L cc nhnh thn kinh nh i t m ri bng v t dy thn kinh tng ln. Ch yu l cc si giao cm tin hch t dy tng ln v tn ht cc t bo ch tit ca tu thng thn. Ch c mt thn kinh vn mch cung cp cho v thng thn.
145

NIU QUN
1. I CNG Niu qun (ureter) l mt ng dn nc tiu t b thn xung bng quang. Niu qun nm sau phc mc, dc hai bn ct sng tht lng v p st vo thnh bng sau. ng knh khi cng khong 5 mm, u t trn xung di tr 3 ch hp: mt ch ni niu qun - b thn, mt ni niu qun bt cho b mch chu (ni niu qun i ngang qua eo trn) v mt trong thnh bng quang. Do nhng ch hp ny m trong cc trng hp c si thn hay si b thn khi ri xung niu qun c th b kt gy nn cn au qun thn. Trn lm sng khi khm c th tm thy cc im au niu qun trn, gia v di ng vi cc ch hp ny. Chiu di ca niu qun thay i theo chiu cao c th, gii tnh, v tr ca thn v bng quang. Trung bnh niu qun di 25 - 28 cm, tip theo t b thn i chch xung di, vo trong v ra trc ti vo mt sau di ca bng quang. Nh vy, trn 2 niu qun cch xa nhau (khong 5 - 7 cm). di 2 niu qun gn nhau (cch nhau 2 - 3 cm). 2. PHN ON, LIN QUAN Niu qun i t b thn, qua chu hng ti bng quang nn c th chia ra lm 2 on lin quan. Mi on di 12,5 - 14 cm, niu qun tri di hn niu qun phi, nam di hn n v c th thy c trn phim chp X-quang chp b thn - niu qun c bm thuc cn quang. 2.1. on bng i t b thn ti cung xng chu (mo eo trn). Niu qun on ny i chch xung di, vo trong v c lin quan: - pha sau lin quan vi c tht lng, mm ngang ca 3 t sng tht lng cui. Niu qun cn bt cho trc thn kinh sinh dc i v di bt cho trc vi ng mch chu ngoi (bn phi) hay ng mch chu chung (bn tri), cch ni phn chia ca ng mch chu 1,5 cm. Ch bt cho cch gc nh khong 4,5 cm. Mun tm niu qun th tm ch niu qun bt cho ng mch. - pha trc niu qun c phc mc ph, c ng mch sinh dc bt cho trc. Bn phi, phn trn niu qun v b thn cn lin quan vi khc II t trng, r mc treo kt trng ngang v cc nhnh ca ng mch kt trng phi. Bn tri, phn trn niu qun cng lin quan vi r mc treo kt trng ngang v ng mch kt trng tri. - pha trong: niu qun phi lin quan vi tnh mch ch di, mu qun tri
146

lin quan vi ng mch ch bng. - pha ngoi: mu qun phi lin quan vi i trng ln, niu qun tri lin quan vi i trng xung v mc nh ca n. 2.2. on chu hng Tip theo on chu t eo trn ti bng quang, mu qun on ny i cnh ng mch chu trong ri chy chch ra ngoi v ra sau, dc theo thnh bn chu hng. Khi ti nn chu hng, ch gai ngi niu qun vng ra trc v vo trong ti bng quang. on chy dc ng mch chu trong, niu qun phi i trc ng mch, niu qun tri i pha trong v sau ng mch. Ngoi ra c 2 niu qun cn lin quan: - Pha sau l khp cng chu, c bt trong, b mch thn kinh bt bt cho pha sau niu qun. - Pha trc lin quan khc nhau nam v n: + nam: niu qun ri thnh bn chu hng, chy ra trc v vo trong ri lch gia mt sau bng quang v ti tinh xuyn vo thnh bng quang. y niu qun b ng tinh bt cho pha trc. + n: khi ri thnh chu hng, niu qun chui vo y dy chng rng, khi ti phn gia dy chng ny th niu qun bt cho pha sau ng mch t cung, cch c t cung t 8 - 15 mm (rt quan trng trong phu thut). Khi hai niu qun ti cm vo bng quang, chng cch nhau 5 cm (khi bng quang rng). Sau , n chy chch xung di, ra trc v vo trong nn on ni thnh ny di khong 2 cm v hai l niu qun cch nhau 2,5 cm khi bng quang rng v 5 cm khi y. Nc tiu chy vo bng quang khng thnh dng lin tc m thnh nhng dng ngn, thi gian ko di t 1 - 30 giy do tc ng ca sng nhu ng t b thn i xung. Khi nc tiu chy vo bng quang l niu qun s m ra trong khong 2 - 3 giy ri khp li cho n khi c ln sng nhu ng k tip. L niu qun khng c van nhng do niu qun on ni thnh di, chch v kt hp vi s co tht ca c bng quang nn nc tiu khng th tro ngc t bng quang nn niu qun c. 3. MCH MU V THN KINH 3.1. ng mch Do nhiu ngun mch n cp mu:
147

- Nhnh ng mch thn cp mu cho b thn v phn trn niu qun. Nhnh ng mch sinh dc cp mu cho phn trn niu qun bng. Nhnh ng mch chu chung cp mu cho on di niu qun bng. - Nhnh ng mch bng quang di hoc trc trng gia cp mu cho niu qun on chu. 3.2. Tnh mch Thu nhn mu tr v theo cc tnh mch tng ng i km theo ng mch cng tn. 3.3. Bch huyt vo cc hch bch huyt dc theo ng mch chu trong v hch bch huyt tht lng. 3.4. Thn kinh L cc si thn kinh tch ra t m ri thn v m ri h v. Gm cc si vn ng chi Phi c trn thnh niu qun v cc si cm gic au khi c s cng t ngt thnh niu qun.
1. M mc treo trng trn 2. Nhnh niu qun ca M thn 3. M mc treo trng di 4. Nhnh niu qun ca M tht lng 5. M chu trong 6. Nhnh niu qun ca M t cung 7. Nhnh niu qun ca M bng quang di 8. B mch thng v di 9. M t cung 10. Niu qun on chu hng 11. Nhnh niu qun ca M chu chung 12. Nhnh niu qun ca M sinh dc 13. B mch sinh dc 14. Niu qun on bng 15. M thn

Hnh 3.28. Cc mch mu ca niu qun

148

BNG QUANG
Bng quang (vesica urinaria) l mt tng rng m hnh dng kch thc v v tr thay i theo s lng nc tiu cha bn trong. Bng quang nhn nc tiu t hai thn qua niu qun ri thi ra ngoi qua niu o. Trung bnh bng quang c th cha c 500 ml nc tiu m khng qu cng. Bnh thng, khi bng quang c t 250 - 350 ml nc tiu th c cm gic mun i tiu, nu c nn tiu th dung tch bng quang c th tng ln nhiu. Trong trng hp b tiu bng quang cng to, c th cha ti vi lt nc tiu. 1. HNH TH, V TR Bng quang l mt tng nm di phc mc. ngi trng thnh v khi rng bng quang nm hon ton trong chu hng b, ngay sau khp hng, trn c nng hu mn v trc cc tng sinh dc v trc trng. Khi y, n vt ln trn khp hng v to thnh cu bng quang nm trong bng. tr nh, bng quang c hnh qu l m cung l ng niu rn v phn ln bng quang nm trong bng. Khi tr ln bng quang tt dn xung vng chu, phn ng niu rn hp dn v bt li thnh dy chng rn gia hay dy trn bng quang (lia umbilicale medianum). ngi gi bng quang hi nh ln trn v pha bng do trng lc ca cc c thnh bng yu.
1. Xng cng 2. Trc trng 3. Ti cng t cung - trc trng 4. m o 5. Niu o 6. Mi b 7. Mi ln 8. Xng mu 9. Bng quang 10. Phc mc 11. T cung 12. Bung trng 13. Vi trng

Hnh 3.29. Thit b dc qua chu hng n Ngi trng thnh, khi bng quang rng c th v nh mt hnh t gic vi 4 mt: mt bn, mt sau di (y bng quang) v 2 mt di bn. Mt trn v 2 mt di bn gp nhau pha trc gi l nh bng quang (apex vesicae) c dy chng rn gia treo bng quang vo rn. Phn gia nh v y l thn bng quang (corpus vesicae). pha di, ti gc hp bi y v 2 mt di bn bng quang l l niu o trong (ostium urethrae intemum), qua bng quang thng vi niu o; phn bng quang quy xung quanh l niu o trong gi l c bng quang (cervix vesicae). Khi
149

bng quang y cc b trn li v bin mt, bng quang c hnh trng. Phc mc ca thnh bng trc b y ln theo, phn trc cc mt di bn tr thnh mt trc p vo thnh bng trc vng h v, trn g mu v khng c phc mc che ph.

Hnh 3.30. Thit ct ng dc qua chu hng nam


1. ng niu rn 2. Bng quang 3. Xng mu 4. m ri tnh mch Santorini 5. Dy chng treo dng vt 6. Tuyn tin lit 7. Vt hang 8. Vt xp 9. Vch bu 10. Quy u 11. H thuyn 12. Tuyn hnh niu o 13. C hnh xp 14. Hu mn 15. Trung tm gn y chu 16. Honh niu dc 17. Trc trng 18. Ti tinh 19. Xng cng 20. Ti cng bng quang trc trng 21. Phc mc

Trn thit ng dc, bng quang c hnh ch Y. Hai thnh trc, sau chch xung di, c bng quang di thng vi niu o. Mt trn bng quang trng xung hnh tam gic, nn sau v hai gc c hai niu qun thng vo nh trn c dy treo bng quang dnh ti rn. Khi bng quang y, mt trn vng ln, mt trc bng quang p vo vng h v trn g mu. 2. LIN QUAN Ni chung, bng quang nm trong chu. hng b, trong bng quang ging nh bnh nc t trong mt chic st v c gii hn: y st l honh chu hng ca y chu, np l phc mc, thnh trc bn l cn rn trc bng quang v thnh sau l cn sinh dc phc mc (cn Dnonvillier). 2.1. Lin quan hai mt di bn Khi bng quang rng, lin quan vi xng mu, khp mu v m ri tnh mch bng quang nm trong khoang m sau mu (c th thng bng quang khi gy xng mu). Khi bng quang y, 2 mt di bn tr thnh mt trc, lin quan n thnh
150

bng trc nn mt ny l mt phu thut ca bng quang.


1. Dy treo bng quang 2. Cc ng mch rn 3. Cn rn trc bng quang 4. ng mch chu trong 5. Niu o 6. Dy chng mu - bng quang 7. Xng mu 8. Khoang trc bng quang 9. Mc ngang 10. C thng bng

Hnh 3.31. Cn rn trc bng quang T nng vo su gm c: - Da, t chc di da. - Cc c thnh bng trc bn, ch ng trng gia y rt hp. - Mc ngang bng. - Khoang trc bng quang (khoang Retzius) trong khoang cha y t chc m v t chc lin kt lng lo, y khoang lin quan vi m ri tnh mch Santorini (khi phu thut bng quang phi nht y gc vo khoang ny trnh nc tiu trn vo khoang gy nhim trng). - Cn rn trc bng quang l mt mng cn mng, m st mt trc bn bng quang. Cn c hnh tam gic m nh dnh vo rn, 2 cnh bn m ly dy chng rn trong (thng ng mch rn). - Dy treo bng quang: i t nh bng quang ti rn. - Phc mc trong cng v c 2 trng hp cn ch : + Nu bng quang rng th phc mc sau khi ph thnh bng lt ln ph bng quang bnh thng. + Nu bng quang y v c cu bng quang vt trn khp mu th phc mc sau khi ph thnh bng, lt ln ph bng quang to thnh ti bt lch gia bng quang v thnh bng trc (p dng nguyn tc m bng quang ngoi phc mc). Trong khi phu thut ngi ta c th da vo mt s c im nhn ra mt trc bng quang: c hai tnh mch i song song hai bn ng gia, phn c mt trc bng quang rt dy. 2.2. Mt trn Qua phc mc lin quan vi cc quai rut non, n cn lin quan vi t cung v
151

dy chng rng. 2.3. Mt sau di Cn gi l y bng quang v c hai lin quan chnh: - Vi cc tng sinh dc v trc trng, nam gii mt sau bng quang c bng tinh, ng tinh, niu qun (on chu) xa hn l trc trng; cn n gii, lin quan 1/3 trn vi c t cung, 2/3 di vi m o, xa hn l trc trng. - Vi phc mc: sau khi bc mt sau di bng quang, lt ln ph cc tng sinh dc - trc trng, to thnh cc ti cng. c bit ti cng su nht l ti cng lch gia tng sinh dc v trc trng gi l ti cng Douglase. - Ring nam gii, y ti cng Douglase dnh chp li to thnh cn gi l cn nhip h - phc mc, nm ngn cch gia trc trng v cc tng sinh dc.

Hnh 3.32. Bng quang mt sau, ng tinh, ti tinh v tuyn tin lit 3. HNH TH V CU TO Cu to thnh bng quang t nng vo su: - Lp t chc lin kt bc ngoi cng tr phn c phc mc che ph. - Lp c gia c 3 lp t bo c trn: 2 lp c dc trong v ngoi, 1 lp vng gia nhng cc th c giao nhau gia cc lp nn khng th tch ring r cc lp ny. - Lp di nim mc khng c vng tam gic bng quang. - Lp nim mc trong cng: bnh thng mt trong bng quang mu hng, nhn bng ngi tr, s s khi ln, c nhiu np li khi gi. * Ch : 2 l niu qun vo bng quang cng vi l niu o to thnh 1 tam gic cn nm mt sau di ca bng quang gi l tam gic bng quang (tam gic Lieutaud nam v tam gic Pawllix n).

152

4. MCH MU V THN KINH 4.1. ng mch Cc ng mch ti nui dng cho bng quang u l nhng nhnh tch ra t ng mch chu trong hoc t cc nhnh ca ng mch chu trong gm: ng mch bng quang trn (a. vesicales superior) l phn khng b s ho ca ng mch rn, cung cp mu cho mt trn v mt phn mt di - bn ca bng quang. - ng mch bng quang di (a. vesicales inferior) tch ra t ng mch bng quang - sinh dc vi 4 nhnh cung cp mu cho ti tinh, ng tinh, mt di - bn ca bng quang v tuyn tin lit. - Nhnh ca ng mch trc trng gia (a. rectalis media) cung cp mu cho phn y bng quang. n, phn ny cn c nui dng bi nhnh ca ng mch t cung (a. uterina) v ng mch m o (a. vnginalis). - Nhnh ca ng mch thn trong (a. pudenta interna) v ng mch bt ra. obturutona) cung cp mu cho mt trc - di ca bng quang. 4.2. Tnh mch Cc tnh mch to nn m ri tnh mch (plexus venosus Vesicalis). 2 bn bng quang ri t v tnh mch chu trong (v. iliaca interna). c bit c 2 tnh mch chy song song mt trc - trn bng quang v vo m ri tnh mch Santorini l mc nhn nh bng quang khi rng.
1. ng mch chu ngoi 2. B mch bt 3. Thng ng mch rn 4. ng mch bng quang trn 5. m ri tnh mch bng quang trc 6. ng mch trc trng gia 7. B mch thn trng 8. ng mch bng quang di 9. ng mch rn 10. Thn trc ng mch chu trong 11. Niu qun

Hnh 3.33. Mch mu ni dng cho bng quang 4.3. Thn kinh Chi phi cho bng quang thuc h thn kinh thc vt, gm cc si tch t m ri h v v cc si tch t dy thn kinh sng SII, SIII ti vn ng cho cc c bng quang v nhn cm gic t bng quang, ch yu l cm gic cng y, cm gic au v rt bng.

153

1. Bng quang 2. m ri bng quang 3. m ri tin lit 4. C hnh xp 5. Cc TK tng chu hng 6. m ri cng 7. Cc TK tng cng

8. Niu qun 9. Thn giao cm 10. Cc nhnh thng xm 11. Hch gai 12. R lng 13. R bng 14. Cc nhnh thng trng

15. Cc nhnh thng xm 16. Hch thn 17. Hch ch thn 18. Cc hch tng 19. Hch mc treo trng trn 20. ng mch thn v m ri 21. Hch mc treo trng di

Hnh 3.34. Thn kinh chi phi cho bng quang

154

NIU O
Niu o (uretha) l on cui ca ng dn niu i t bng quang ra ngoi. Niu o nam v n khc nhau: n: niu o ngn (3 - 4 cm), thng, i t c bng quang n m mn. nam: niu o di (18 - 20 cm), gp khc v cn l ng dn tinh. 1. NIU O NAM 1.1. ng i Bt u t c bng quang (cch g mu 3 cm v pha sau) i thng xung di xuyn qua tuyn tin lit sau i qua honh chu hng ri cong ra trc, ln trn m ly b di xng mu v cch b ny 1,5 cm ri qut cong li i vo gc v thn dng vt ti nh qui u. Ch cong ny sau mt phng ng dc b trc xng mu nn khi ng sp, niu o khng b tn thng. 1.2. Phn on, lin quan 1.2.1. Theo gii phu Chia lm 4 on: - on trc tin lit: di 1 - l,5cm nm trong c bng quang, i t l niu o trong n y tuyn tin lit, ch tn ti khi bng quang y. Cn khi bng quang rng, c bng quang m ra thnh hnh phu nn l niu p trong i xung n tn y tuyn tin lit. C c tht trong niu o bao trong c bng quang c vai tr kim sot tiu tin v ngn cn s tro ngc ca tinh trng vo bng quang khi phng tnh. - on niu o tin lit: di 2,5 - 3 cm xuyn qua tuyn tin lit t y n nh nhng khng theo trc ca tuyn m bt cho trc ca tuyn gn nh tuyn (trc tuyn chy chch xung di ra trc, niu o chy thng) nn trc niu o ch c mt phn nh ca tuyn cn phn ln tuyn sau. - on niu o mng: di 1,2 cm chc qua cn y chu gia c c tht vn niu o bc xung quanh. Lin quan pha trc vi m ri tnh mch Santorini v b di xng mu, pha sau qua cn nhip h phc mc lin quan vi trc trng. Niu o on ny nm ngay di xng mu nn khi ng theo t th ngi nga niu o d b p, t hoc khi v xng chu cn y chu gia ging, ca t niu o on ny. - on niu o xp: di 12 - 15 cm, nm trong vt xp dng vt v lin quan ti 2 vt hang, mch mu, thn kinh ca dng vt, pha sau trn ca niu niu o xp rt gn vi t chc di da. Nu b vim mn tnh (nh trong bnh lu) on ny d b thng gy thnh l d. y l on niu o di ng nn t b tn thng. 1.2.2. Theo phu thut
155

Chia lm 2 on: - Niu o sau (niu o c nh) gm niu o trc tin lit, niu o tin lit v niu o mng ca gii phu. - Niu o trc (niu o di ng) tng ng vi on niu o xp ca gii phu. 1.3. Hnh th trong v cu to 1.3.1. Hnh th trong Bnh thng niu o l mt khe hp nhng khi i tiu trong lng niu o c 3 ch phnh v 4 ch hp xen k nhau: - 3 ch phnh: xoang nhip h, ti bt hnh ( sau vt xp) v h thuyn (gn l so). - 4 ch hp: c bng quang, niu o mng, niu o xp v l so. Khi c si thng b ng li cc ch ny. Khi thng niu o bng thng st phi da vo b trn niu o trnh lm thng cc ti cng.
1. C tht trc niu o 2. Ti tinh 3. Tuyn tin lit 4. Niu o on tin lit 5. Cn tin lit - phc mc 6. L cn trc tin lit 7. C ngang su 8. C tht van niu o 9. Hnh sp 10. H thuyn 11. Vt xp 12. Ti bt hnh 13. Dy chng ngang 14. Vt hang 15. Tnh mch mu su 16. m ri tnh mch santorini 17. Dy chng mu - bng quang 18. Xng mu

Hnh 3.35. S niu o nam v lin quan 1.3.2. Hnh soi niu o - on niu o tin lit: c ni (g tinh) nm gia mt sau niu o nhip h, nh ca ni c l tit ca tuyn tin lit vo niu o, hai bn ni c 2 l pht tinh. Xung quanh c nhiu l tit ca tuyn tin lit tit dch nhn lm trn, nong niu o v tham gia to thnh tinh dch. - on niu o mng: lp nim mc c nhiu np dc, khi i tiu np ny c san phng. - on niu o xp: ngoi nhng np dc cn c nhiu l tit ca cc tuyn nh
156

vo (tuyn Cowper niu o xp, cc tuyn Li tre rt nh nm su trong y cc hc Moocganhi). 1.3.3. Cu to T nng vo su gm 3 lp: - Lp c: gm cc th dc trong, th vng ngoi, c bit th vng dy ln c bng quang to thnh c tht trn niu o. - Lp mch: l lp di nim mc bin i thnh c c im nhiu th trin v hang tnh mch. dng vt lp ny rt pht trin, to thnh vt xp. - Lp nim mc: rt hun gin nn d nong rng. Tuy nhin, khi t niu o th 2 u niu o cch xa nhau, rt kh tm kim khu ni.
1. Tam gic bng quang 2. Li bng quang 3. Tuyn tin lit 4. Ti bu dc tuyn tin lit 5. Tuyn hnh niu o 6. Tr ca dng vt 7. Vt hang 8. Cc hc(Morgagni) v cc tuyn niu o (Littre) 9. Quy u 10. L niu o ngoi 11. H thuyn 12. Niu o xp 13. Vt xp 14. Niu o mng 15. Niu o tin lit

Hnh 3.36. Hnh th trong ca bng quang v niu o nam 1.3.4. Mch v thn kinh - ng mch: l nhng nhnh nh xut pht t ng mch bng quang di, ng mch trc trng gia (on tin lit); ng mch hnh dng vt (on mng) v nhnh niu o ca ng mch mu su v nng dng vt (on xp). - Tnh mch: vo m ri tin lit v tnh mch thn trong. - Bch huyt: vo cc hch dc ng mch thn trong ri v chui hch chu trong (on tin lit v on mng). on xp bch mch chy vo hch bn su. - Thn kinh: l do cc nhnh tch t m ri tin lit v thn kinh thn trong.

157

2. NIU O N 2.1. Dng i v kch thc T c bng quang ti m mn y chu v i theo 1 ng hi chch xung di, ra trc. Nhn chung niu o ca n chy song song vi m o, di 3 - 4 cm. Ni hp nht l i.

1. Vi trng 2. T cung 3. Bng quang

4. Xng mu 5. m vt 6. Mi ln

7. Mi b 8. Hu mn 9. Niu o

10. m d 11. Ti bt trc 12. L ngoi t cung 13. Ti bt sau

Hnh 3.37. S niu o n trn thit dc chu hng 2.2. Phn on v lin quan Niu o n ch tng ng vi cc on c nh ca niu o nam gii v gm c: on chu hng v y chu. 2.2.1. on chu hng ng vi on tin lit nam c c tht trn niu o v dnh vo m o bi t chc lin kt v di ng theo m o. Trong kh u thai nhi c th x rch thnh ny gy d bng quang - m o. 2.2.2. on y chu Chy xuyn qua cn y chu gia cng c c tht vn bc xung quanh ging nh on mng niu o nam. L i l ni hp nht ca niu o n, l nm sau m vt 20 - 25 tm v trc m o. 2.3. Hnh th trong v cu to - Hnh th trong: lc khng c nc tiu qua, thnh niu o p st nhau v cng c cc np nim mc dc. gn l niu o ngoi c 2 l thng ca tuyn Skene. - Cu to thnh niu o cng c 3 lp c nh nam gii. 2.4. Mch v thn kinh Mch mu v thn kinh tng t nh nam gii.
158

B - GII PHU H SINH DC H SINH DC NAM


H Sinh dc nam bao gm: tinh hon v bu, ng dn tinh, dng vt v cc tuyn ph thuc. 1. TINH HON (TESTIS) c coi nh l mt tuyn ni ngoi tit, n sn xut ra tinh trng v cc ni tit t nam gii. - Hnh th ngoi: tinh hon nm trong h nang, bn tri thng xung thp hn bn phi. Tinh hon thng pht trin nhanh vo tui dy th, nng 15 g, di 4,5 cm, rng 2,5 cm v c bc trong 1 v th dy gi l v trng. Tinh hon c hnh xoan dt, mt ngoi thng nhn, c mt rn chc, c cm gic au c bit khi nn. Tinh hon c 2 mt: mt ngoi li, mt trong phng; 2 cc (u) trn v di v c 2 b trc v sau. b sau trn ca tinh hon c mo thu tinh ging nh vnh li trai. u trn c 1 li con gi l mu ph tinh hon (di tch ca ng cn trung thn). u di c dy chng bu ct tinh hon vo bu. - Hnh th trong: trn thit b dc tinh hon c chia thnh nhiu tiu thy (khong 300 tiu thy) bi cc vch tch ra t mt trong lp v trng v hi t v gc sau trn ca tinh hon to nn 1 ch dy gi l trung tht ca tinh hon (mediastinum testis). Mi tiu thy c t 2 - 4 ng sinh tinh xon (tubuli seminiferi contorti), mi ng di khong 0,7 m; ng knh khong 0,2 mm v l ni sn sinh ra tinh trng. Gia cc ng sinh tinh xon l m lin kt trong c cc t bo k cha cc ht sc t mu vng (t bo Leydig) tit ni tit t thng vo mng li mao mch bao quanh tiu thy. Cc ng sinh tinh xon tm li thnh 20 - 30 ng sinh tinh thng, l nhng ng ln nhng ngn i vo m si ca trung tht tinh hon. Cc ng ny tip ni vi nhau trong trung tht tinh hon to thnh mng li tinh hon. ng thng v mng li tinh hon nm trong trung tht tinh hon nn thnh ch c mt lp ni m. T mng tinh u trn ca trung tht tinh hon tch ra 12 - 15 ng nh, mi ng cun li thnh 1 nn gi l nn xut, ng n sp xp sau ng kia v vo u mo tinh, ng pha trc nht ni vi ng tinh. 2. NG DN TINH ng tinh i t ng sinh tinh ti niu o. ng tinh trong tinh hon gm: ng thng, mng tinh, nn xut (thuc v hnh th trong ca tinh hon). ng dn tinh ngoi tinh hon gm c: mo tinh, ng tinh, ti tinh v ng phng tinh.

159

1, 4. ng tinh 2. ng mo tinh 3. Vch th 5. ng sinh tinh 6. V th 7. T chc k 8. ng thng 9. Mng tinh 10. Hydratid khng cung 11. Hydratid c cung 12. Nn xut

Hnh 3.38. Hnh th trong ca tinh hon v mo tinh 2.1. Mo tinh (epididymis) L 1 ng di 6 m cun li chp ln u sau trn ca tinh hon, gi l mo g. Mo g c 3 phn: - u mo g dnh vo tinh hon v lin tip vi nn xut bn trong tinh hon. - Thn gia khng dnh vo tinh hon. - ui mo dnh vo tinh hon bi cc th si v lin tip vi ng tinh.
1. Trc trng 2. Niu qun 3. Ti tinh 4. ng dn tinh 5. Tuyn tin Lit 6. Mo tinh 7. Tinh hon 8. Bu 9. Quy u 10. Da 11. Vt xp 12. Vt hang 13. m ri TM Santorini 14. D/c treo dng vt 15. C thng bng

Hnh 3.40. S ng dn tinh 2.2. ng tinh (ductuc deferens) ng tinh i t ui mo tinh, ng tinh qut ngc ln chy vo thng tinh chui qua ng bn vo chu hng v ti ng pht tinh sau bng quang. Di 45 cm, rng 2 mm, nhng trong lng ng rt hp, ng knh 0,5 mm. Da vo ng i chia thnh 5 on lin quan:
160

2.2.1. on mo thu tinh ng tinh chy pha trong mo thu tinh v dc theo b sau trn ca tinh hon. on ny Pha ngoi tinh mc.
1. Mch bch huyt 2. m ri tinh mch tinh trc 3. C bu trong 4. ng mch tinh 5. ng tinh 6. ng mch ng tinh 7. ng mch thng tinh 8. Tnh mch tinh sau 9. Dy chng cloquet 10. Bao s thng tinh 11. C bu ngoi 12. Cn nng 13. T chc di da 14. C trn bm da 15. Da

Hnh 3.39. Thit ct ngang qua thng tinh 2.2.2. on trong thng tinh Khi ti u trn ca tinh hon, gp li lt thng ln, chy vo thng tinh. Trong thng tinh c cc thnh phn sau: - gia: l ng tinh, ng mch ng tinh v dy chng Cloquet. - trc: c m ri tnh mch tinh trc, ng mch tinh (ng mch sinh dc) v thn kinh. - sau: c m ri tnh mch tinh sau. Tt c cc thnh phn trn gi l thng tinh v c bc trong 1 bao th gi l bao th thng tinh (do mc ngang bng to nn). i km theo thng tinh v ngoi bao th cn c c bu ngoi v trong, cc dy thn kinh sinh dc ca thn kinh sinh dc bng v sinh dc i v ng mch nui cho bao th. 2.2.3. on ng bn Sau khi thng tinh i qua ng bn ti l bn su cc thnh phn ca thng tinh phn tn ti: - Thnh bng sau: gm ng mch tinh v m ri tnh mch tinh trc, cng vi bch mch thn kinh chy ra pha ngoi tn ht thnh bng sau. - L bn su: dy chng Cloquet. - B mch thng v: ng mch bao th v m ri tnh mch tinh sau. - Chu hng: ng tinh chy vng pha trn ca quai tnh. mch thng v ri chy vo chu hng, ng tinh chy di phc mc v dnh vo phc mc. 2.2.4. on chu hng
161

thnh chu hng, ng tinh bt cho b mch chu ngoi, ri qut vo trong xung ti mt sau bng quang. 2.2.5. on sau bng quang y ng tinh phnh to thnh bng ng tinh v trc khi ti mt sau bng quang n bt cho pha trc trn niu qun. 2.3. Ti tinh (seminal vesicle) L 2 ti tch ra phn cui ca ng tinh d tr tinh dch, ging hnh qu l con, di 5 - 6 cm, rng 1,5 cm, dy 0,5 cm. Mt ngoi hnh x s v nm dc theo b ngoi ca ng tinh. Nn gia 2 ti tinh mt sau bng quang to thnh 1 tam gic lin ti tinh, trong c tam gic lin ng tinh. Hai ti tinh v 2 ng tinh trn quan pha trc vi bng quang v pha sau vi trc trng. 2.4. ng phng tinh (eiaculatory ducts) c to nn do ng tinh v ti tinh chm li, nm trong tuyn nhip h, chy chch xung di v ra trc vo triu o 2 bn ni bi 2 l nh, mi l mt bn ni. 3. MCH MU V THN KINH CHUNG CA B TINH 3.1. ng mch C 2 ng mch chnh: 3.1.1. ng mch tinh Tch t ng mch ch bng, ngang mc t sng LII-III. Chy thnh bng bn, di phc mc. Khi ti l bn su, chui vo thng tinh v cng vi thng tinh qua ng bn ti bu, ti u trn tinh hon chia lm 2 nhnh: nhnh mo tinh v nhnh tinh hon. 3.1.2. ng mch ti tinh, ng tinh L 1 nhnh ca ng mch sinh dc - bng quang (thuc h chu trong) ng mch ny t pha trn niu qun ra pha sau niu qun ri chia thnh 2 nhnh l ng mch ti tinh v ng mch ng tinh. 3.2. Tnh mch - m ri tnh mch tinh trc vo tnh mch tinh. - m ri tnh mch tinh sau vo tnh mch thng v 3.3. Thn kinh Gm cc si tch t m ri thn, m ri lin mc treo v m ri h v n chi phi cho tinh hon v ng tinh.

162

1. Tinh qun 2. Ti tinh 3. Bng quang 4. ng mch tinh qun 5. m ri tinh mch tinh sau 6. ng mch ti thng tinh 7. Tinh hon 8. Mo tinh 9. ng mch tinh 10. Tinh qun 11. m ri tinh mch tinh trc 12. ng mch thng v 13. ng mch tinh qun 14. Tnh mch tinh 15. ng mch tinh

Hnh 3.41. Mch mu ca tinh hon v mo tinh 4. BU (SCROTUM) 4.1. Cu to Bu l mt ti ng tinh hon c 1 vch ngn gia chia bu ra lm 2 ti bn phi v bn tri mi ti ng 1 tinh hon. Tinh hon khi di chuyn xung bu, lch gia cc lp c thnh bng, qua ng bn v y cc c tru xung nn cc lp ca bu ging nh cc lp thnh bng. C 7 lp: - Da: mng, mu hng tm, d trun dn, c nhiu np ngang. - C trn (dartos): l mt lp c to nn bi si c trn, si n hi v si lin kt, nh mt c bm da v lin tip vi c trn ca dng vt. - T chc t bo di da: thng vi lp t bo di da ca y chu, ca dng vt v ca thnh bng trc. - Cn nng: lin tip vi cn c cho to v cn nng ca dng vt. - C bu: gm cc c bu trong v c bu ngoi do cc si c cho b, v c ngang bng b ko xung bu, trong qu trnh di di chuyn tinh hon. - Cn su: l mt phn ca mc ngang chui qua l su ca ng bn, to nn mt ci ti bc thng tinh, mo tinh v tinh hon. - Tinh mc: l phn phc mc thc xung bu thnh ng phc tinh mc, phn trn tt li to thnh dy chng cloquet; phn di bc tinh hon v to thnh bao tinh mc ca tinh hon, bao ny c 2 l: + L thnh p vo lp cn su. + L tng bc mt ngoi tinh hon.
163

Gia 2 l l mt khoang o khi b vim hay b thng th trong khoang s c cht dch v mu t.

1. Thng ng mch rn 2. Dy chng Hell 3. Gn kt hkp 4. C thng to 5. Dy treo bng quang 6. ng trng gia 7. Cn c cho to 8. Cn dng vt 9. C bu trong

10. Mo tinh 11. Tinh hon 12. Tinh mc 13. Cn su 14. C bu ngoi 15. Cn nng 16. Lp m di da bu 17. C bm da bu 18. Da bu

19. ng phc tinh mc 20. Lp m di da bng 21. Cn co cho to 22. C cho b 23. C ngang bng 24. Mc ngang bng 25. Phc mc 26. ng mch trn

Hnh 3.42. Thit ct ng ngang qua bu (h nang) 4.2. Mch v thn kinh 4.2.1. ng mch - ng mch nng: l ng mch thn ngoi (mt nhnh ca ng mch i) v ng mch y chu nng (mt nhnh ca thn trong). 4.2.2. Tnh mch Chy km theo ng mch. 4.2.3. Bch huyt vo cc hch bn nng. 4.2.4. Thn kinh Gm cc si dy y chu nng (dy thn trong) v cc si bng sinh dc ln b v sinh dc i.
164

5. DNG VT (PENIS) Dng vt l c quan niu, sinh dc. Trong dng vt c niu o. Niu o va l ng i, va l ng dn tinh trong lc giao hp. 5.1. Hnh th ngoi Dng vt c 2 phn: phn sau c nh, phn trc di ng, di 10 - 15 cm. Dng vt gm c 1 thn v 2 u: - u sau dnh vo xng mu, ngnh ngi mu bi dy treo dng vt v vt hang. - u trc cn gi l bao qui u, c bc nhiu hoc t trong mt np na da, na nim mc gi l bao qui u. Bao qui u ngn v ch h mt l rt hp nn quy u khng th trt ra ngoi c gi l hp bao qui u hay Phimosis. - Thn: hnh tr hi dt. Khi cng niu o trng thy li mt di. 5.2. Cu to trong Gm c cc tng cng v cc lp bc cc vt . 5.2.1. Tng cng Gm c 2 vt hang v 1 vt xp, tt c c bc trong 1 v th trng, ct ngang qua thy vt hang v vt xp c nhiu l nh t ong cha mu trn vo khi cng. Hai vt hang pha sau dnh vo 2 ngnh ngi hng. Vt xp pha sau phnh to to thnh hnh xp, pha trc n lin tip vi t chc xp ca qui u. 5.2.2. Cc lp bc dng vt - Da: lin tip vi da ca bao quy u v nim mc ca qui u. - C Dartos. - Lp t chc t bo nho. - Lp cn dng vt: bc quanh vt hang v vt xp. Cc mch v thn kinh su cng nm trong bao.
1. Tnh mch mu nng 2. ng mch mu 3. Da 4. Lp t bo di da 5. ng mch hang 6. Cn dng vt 7. Niu o 8. Vt xp 9. Vch ngn vt hang 10. Tnh mch mu su 11. Vt hang 12. Thn kinh mu

Hnh 3.43. Ct ngang dng vt

165

6. CC TUYN PH THUC 6.1. Tuyn tin lit (prostate) 6.1.1. V tr L 1 tuyn di bng quang, sau xng mu v trc trc trng, trn honh chu hng, gia 2 c nng hu mn v bc quanh niu o sau. Tuyn tit ra 1 cht nhn vo niu o.
1. Bng ng tinh 2. Ti tinh 3. Mp trc sinh dc 4. Mp sau sinh dc 5. ng phng tinh 6. Tuyn tin lit 7. Niu o 8. Mp trc niu o 9. Bng quang

Hnh 3.44. Tuyn tin lit nhn nghing 6.1.2. Hnh th ngoi v kch thc Tuyn ging nh mt hnh nn hay hnh ht d, c 2 mi. Tuyn nh ty ngi v tui. Pht trin nhanh khi trng thnh, nng 15 - 20 gr, chiu cao 3 ch, rng 4 cm, dy 2,5 cm. c bit tri vi cc tuyn khc, khi v gi tuyn nhip h pht trin to gp i, gy ra bnh u tin lit tuyn. 6.1.3. Lin quan Tuyn c 4 mt, mt nn v mt nh. - Mt trc: lin quan vi m ri tnh mch Santorini. - Mt sau: lin quan qua cn tin lit phc mc vi trc trng. - Hai mt bn: lin quan vi ngch trc ca h ngi trc trng. - Nn: c 1 rnh ngang chia nn lm 2 phn, chia thnh 2 phn + Phn trc: lin quan vi bng quang, cc th dc ca bng quang u to xung tuyn tin lit. + Phn sau: lin quan vi bng ng tinh. - nh: nm cch hu mn 3 - 4 cm v tip gip vi niu o mng. 6.1.4. Hnh th trong v lin quan ni tuyn - Niu o xuyn qua tuyn tin lit. Trc ca niu o gn thng ng, cn trc ca tuyn chy chch xung di v ra trc, nn tuyn rt dy sau niu o, tri li di, rt dy trc niu o.
166

- C c tht trn bc quanh niu o. - C 2 m tuyn di nim mc trong tuyn tin lit: mt m sau c bng quang, d b phng to lc v gi. Mt m sau niu o tin lit, to nn mt , gi l ni. - mt bn ni, c l ca ng phng tinh. 6.2. Tuyn Cowper (tuyn hnh niu o) C 2 tuyn nh ging nh 2 ht ng nm pha trong c ngang su, pha sau niu o v c tht vn niu o. Mi tuyn c mt ng tit dch, ng ny chy chch ra trc v vo trong xuyn qua hnh xp, vo mt di ca niu o.

167

H SINH DC N
H sinh dc n nm su trong chu hng, h sinh dc n gm c: bung trng ng dn trng - t cung - m o - m h - cc tuyn ph thuc v tuyn v.
1. Thn phi 2. Bung t cung 3. Eo vi 4. Bng vi 5. Vt tch vt Wolff 6. Tua vi 7. Hydatid c cung 8. Bung trng ( ct) 9. Dy chng trn 10. Eo t cung 11. Lp c t cung 12. Lp ngoi c t cung 14. Niu o 15. Thnh sau m o 16. Thnh trc m o 17. Vt hang 18. Hnh m o (vt xp) 19. Tuyn Bartholin 20. ng mch thn 21. Tnh mch thn 22. B thn 23. Niu qun 24. Bng vi 25.Thnh t cung 26. Mc chng rng 27,28. Bng quang 29. L niu qun 30. m vt 31. L niu o 32. Mi b 33. L m o 34. Mng trinh

Hnh 3.45. S h sinh dc n 1. BUNG TRNG 1.1. i cng Bung trng (ovary) l tng va ngoi tit sinh ra trng va ni tit, c nh hng rt quan trng trng vic th thai v gii tnh ca ph n. 1.2. Hnh th ngoi kch thc Bung trng ging hnh ht th, hi dt, c 2 mt trong v mt ngoi ngn cch nhau bi 2 b trc v sau v c 2 cc trn v di. Bung trng di 3,5 cm, rng 2 cm, dy 1 cm. Bnh thng bung trng c mu
168

hng, khi c kinh c mu tm. Trc tui dy th bung trng trng nhn v u. Sau tui dy th s s. Khi mn kinh bung trng trng li nhn tr li nh c. 1.3. V tr v lin quan 1.3.1. V tr C 2 bung trng, mt bn phi v mt bn tri, nm p st vo thnh bn chu hng, sau dy chng rng, di eo trn 1 cm. C th n bung trng im gia ng vch t gai chu trc trn ti khp mu. Bung trng ch nm trong h bung trng nhng ngi tr, cha . Cn nhng ngi nhiu bung trng c th ri xung di, thng dng sau niu qun, c khi xung tn ti cng Douglase.

1. Mc treo vi 2. Th Rossenmuller 3. Bng vi 4. Loa vi 5. Tua vi 6. Dy chng vi - bung trng

7. Mch bung trng 8. Hydatid c cung 9. Bung trng 10. Dy chng trn 11. L sau mc chng rng 12 Np trc trng t cung

13. m o 14. Phc mc 15. C t cung 16. Thn t cung 17. Dy t cung 18. Vi trng 19. Dy chng t cung bung trng

Hnh 3.46. T cung, vi-bung trng v mc chng rng (nhn t pha sau) 1.3.2. Lin quan a. Mt ngoi Lin quan vi thnh bn chu hng b, , c mt h nhn bung trng gi l h bung trng. H gia cc trc ca ng mch chu: - trn l ng mch chu ngoi. - sau l ng mch chu trong. - di l 1 nhnh ng mch chu trong, thng l ng mch t cung. - trc l ch bm ca dy chng rng vo thnh bn chu hng.
169

b. Mt trong Lin quan vi vi trng, mc treo vi trng, cc quai rut non, bn tri vi i trng chu hng, bn phi vi manh trng v trng trng. c. B sau L b t do khng c g c bit. d. B trc C mc treo ca bung trng bm, mc ny lin tip vi l sau ca dy chng rng. C cc nhnh mch thn kinh chui qua b trc i vo bung trng. 1.4. Phng tin gi bung trng Bung trng c gi ti ch bi cc dy chng: 1.4.1. Mc treo bung trng L mt np phc mc ni bung trng vo mt sau dy chng rng. c im mc treo ny ngn v phn ln bung trng khng c phc mc che ph nn khi c trng rng ri vo bng v lc n c loa vi hng ly dn v t cung. 1.4.2. Dy chng tht lng bung trng Cn gi l dy treo bung trng l di tch ca dy chng honh lc cn phi thai. Trong 2 l ca dy chng ny c ng mch bung trng (ng mch sinh dc). 1.4.3. Dy chng vi bung trng L mt dy i t loa vi trng ti cc trn bung trng, c mt tua ca loa vi trng dnh vo dy chng, gi l tua bung trng. 1.4.4. Dy chng t cung bung trng L mt thng trn ni sng t cung vi cc di ca bung trng. Tm li: tuy bung trng c 4 dy chng nhng thc s bung trng ch c dnh b trc vo dy chng rng (mc treo) cn th c th lt t trn xung di hoc t di ln trn. 1.5. ng mch bung trng (ng mch sinh dc) L 1 nhnh tch t ng mch ch bng v sau khi bt cho ng mch chu ngoi i theo dy chng tht lng bung trng, ti u trn bung trng th chia thnh 2 ngnh l ng mch vi trng ngoi v ng mch bung trng ngoi, cp mu cho vi trng v bung trng. 2. VI TRNG 2.1. i cng Vi trng (uterine tube) cn gi l ng dn trng i t bung trng ti t cung, mt u h, m vo bng, mt u thng vi t cung. 2.2. Kch thc v phn on
170

Di t 10 - 12 cm; ng knh khng u nhau, cnh sng t cung 3 mm, cng ra pha ngoi cng rng 7 - 8 mm. Chia lm 4 on lin quan: 2.2.1. on thnh Chch ln trn v ra ngoi, nm x trong thnh t cung di 1 cm. 2.2.2. on eo Chy ngang ra pha ngoi, eo vi l ch cao nht ca dy chng rng, kch thc di t 3 - 4 cm. 2.2.3. on bng i t di ln chy dc theo b trc ca bung trng ti cc trn ca bung trng, di 7 cm. Bng vi l ni din ra s th tinh nn thng p dng ct v tht vi trng on ny trong th thut trit sn. 2.2.4. on loa vi To hnh phu, c t 10 - 12 tua, mi tua di 1 cm, trong c 1 tua di nht (tua Richard) dnh vo dy chng vi bung trng, tua ny hng trng chy vo vi. Vi trng khng chy thng m gp 2 ln, mt ln gia eo v bng, mt ln gia bng v loa. 2.3. Mc treo vi trng L 1 np phc mc rt mng, hnh tam gic. nh t cung, nn l dy chng vi bung trng, cnh trn l vi, cnh di l ng bm ca mc treo bung trng. Gia 2 l ca mc treo vi trng c cc nhnh ng mch vi trng v 2 di tch ca vt Wolff (vt Rosenmuller v Paroophose). 3. T CUNG 3.1. i cng T cung (Uterus) cn gi l d con, ni hng thng sinh ra kinh nguyt, v l ni nng nu v pht trin thai nhi 9 thng 10 ngy thai s c a ra ngoi. 3.2. V tr v t th 3.2.1. V tr T cung nm chnh gia chu hng b, sau bng quang, trc trc trng, trn m o, di cc quai rut v i trng chu hng. 3.2.2. Hng Hng ca t cung rt c bit, va ng ra trc va gp ra trc. y l t th l tng ca trc t cung trng tm ca t cung ri ra trc m o. V vy mt trong cc nguyn tc cha sa t cung l lm t cung gp v ng ra trc. - Thn gp vo c to thnh 1 gc 1200. - Thn vi m o to thnh 1 gc vung (900).
171

Nhng hng ca t cung c th lt ra sau hoc lt sang bn.

1. on thnh 2. on eo 3. on bng 4. D/c treo bung trng 5. on phu 6. Tua vi 7. Mu thu bo bung trng

8. Bung trng 9. D/c t cung bung trng 10. D/c rng 11. Thn t cung 12. C t cung. 13. Ti bt 14.m o

15. L ngoi t cung 16. ng c t cung 17. L trong tcung 18. Eo t cung 19. Bung t cung 20. y t cung

Hnh 3.47. T cung v cc thnh phn ph


A. T cung ng ra trc xy: trc ca chu hng b B. T cung gp ra trc a: Trc thn t cung b: Trc c t cung c: Trc m o

Hnh 3.48. S chiu, hng ca t cung 3.3. Hnh th ngoi v kch thc T cung ging nh hnh nn ct, dt, rng trn, trn, hp di v gm c 3 phn: 3.3.1. Thn t cung (corpus uteri) Hnh thang, rng trn gi l y c 2 sng lin tip vi 2 vi trng, Thn di 4 cm, rng 4,5 cm khi cha cha ln no. 3.3.2. Eo t cung (isthmus uteri) L phn tht nh gia thn v c, di c 0,5 cm. 3.3.3. Cm cung (cervix uteri) Di v rng 2,5 cm, khi nhiu ln c t cung ngn li. 3.4. Lin quan
172

3.4.1. Thn t cung a. Mt trc di Lin quan vi ti cng bng quang t cung, qua lin quan vi bng quang. b. Mt sau trn Lin quan vi ti cng Douglase, trc trng, v cc quai rut. c. Hai bn Lin quan vi dy chng rng v ng mch t cung chy dc theo b bn t cung. 2 gc trn l sng t cung, lin tip vi vi trng, lin quan vi dy chng trn, dy chng t cung bung trng. 3.4.2. Eo t cung - trc: lin quan vi y ti cng bng quang t cung, c th tch d dng khi m. on ny di chng 1,5 cm. - sau: lin quan vi y ti cng Douglase v trc trng. 3.4.3. Cm cung C t cung dnh cht vo m o, m o chp ly c t cung, mt sau, m o dnh vo 1/3 trn, cn mt trc, m o dnh vo 1/3 di. Do vy phn trong m o ca c t cung mt sau cao hn mt trc v c t cung chia lm 2 phn: a. Phn trn m o - pha trc, pha sau lin quan ging eo t cung. - hai bn cch eo t cung khong 1,5 cm c ng mch t cung bt cho pha trc niu qun. b. Phn trong m o Phn ny gi l mm c m, mn li vo trong m o, nh mm l l ngoi c t cung. L ngoi c t cung v mn c m thay i ty ngi. Bnh thng lc cha c t cung trn, trn u, rn; khi nhiu ln c t cung dt, rt ngn li, mm v l ngoi rng n 1,5 cm. Mm c m c ngn cch bi thnh m o bi 1 ti bt, ti ny l ng vng chch xung di, v ra trc nn phn sau ti bt su ti 18 tm v qua ti bt pha sau c t cung lin quan vi y ti cng Douglase vi trc trng, cn pha trc ti bt m o - t cung ch su 7 8 tm lin quan vi y bng quang. 3.5. Hnh th trong v cu to L mt khi c trn, rng gia gi l bung t cung, di khong 5,5 cm khi cha cha . Bnh thng bung t cung v bung c t cung l mt o. Bung t cung thng vi c t cung bi l thng trong, cn l ngoi t cung thng vi m o. T cung c cu to bi 3 lp t ngoi vo trong: 3.5.1. Lp phc mc pha trc trn phc mc dnh cht vo t cung cn di khng dnh.
173

3.5.2. Lp c - thn t cung lp c rt dy v c 3 loi th. Th dc nng, th vng su, th an cho gia v bc ly cc nhnh mch mu. Khi cc th c co c tc dng kp mu, cm mu sau khi . - c t cung c lp c vng trong, lp c dc ngoi. 3.5.3. Lp nim mc Lp trong cng, lp ny pht trin v bin i theo cc giai on sinh dc ca ngi ph n. 3.6. Phng tin gi t cung ti ch Gm cc dy chng, t th ca t cung v cc t chc di phc mc u c tc dng gi t cung ti ch. 3.6.1. Dy chng rng L 1 np phc mc chm ln t cung, c mt trc, mt sau ri vt qua 2 vi trng ko di ti thnh bn ca chu hng to thnh 2 dy chng rng 2 bn t cung. Trn thit ct ng ngang mc chng rng: mc chng rng gm c 2 vng l vng cnh v vng nn (y). a. Vng cnh Mng, phn ln cun li v p vo thnh bn chu hng v bao bc cc phn ph ca t cung v c 3 cnh: - Cnh trc l dy chng trn i phc mc ln v mc treo ca n. - Cnh trn l vi trng v mc treo ca vi trng. - Cnh sau l bung trng v mc treo bung trng. b. Vng nn (y) Dy, lin quan cht ch vi t cung. Trong vng nn c b mch t cung, c bit c niu qun bt cho ng mch t cung sau.
1. ng mch vi trng 2. Bung trng 3. Th Rossenmuller 4. Cnh sau 5. Niu o 6. ng mch t cung 7. Dy chng trn 8. Cnh trc 9. Mc treo vi 10. Vi trng

Hnh 3.49. Thit ct ng dc qua dy chng rng


174

3.6.2. Dy chng trn L mt thng na si na c, i t phn trc ca sng t cung ti l bn su Trong ng bn i cng vi cc nhnh sinh dc ca dy bng sinh dc, sinh dc i, ti l bn nng to thnh cc b si chy vo cc t chc lin kt m ca mi ln v mu. 3.6.3. Dy chng t cung cng L 1 phng tin chng, buc t cung tng i chc, ch khi ct b dy chng ny mi ct b c t cung. N l 1 t chc di phc mc, kt cht li, c cc si c trn, si lin kt n hi dnh t cung vo xng cng. i km theo cc phn trn cn c cc si thn kinh ca m ri h v, cc mch mu (tnh mch t cung sau, tnh mch trc trng di; i khi c ng mch m o di, v.v..) Khi ct b dy chng ny phi phong b bng Novocain. 3.6.4. Dy chng t cung bng quang xng mu c to nn bi cc si c trn v trong xen ln cc si thn kinh tch ra t m ri h v chy vo bng quang. 3.6.5. Dy chng Mackenrodt (dy chng ngang c) Nm 2 bn c t cung. c gn t bn c t cung cho ti nh v bn ca m o v lin tip vi cc si m, cc si m bao bc cc mch mu chu hng, cc thnh phn ny c th cng ng mt vai tr quan trng trong vic c nh v tr ca t cung. 3.7. Mch thn kinh 3.7.1. ng mch t cung a. Nguyn y v ng i L mt nhnh ca ng mch chu trong, di 13 - 15 cm, i t thnh bn chu hng chui vo y mc chng rng ti eo t cung qut ngc ln chy dc theo b bn t cung ti sng t cung th bt cho dy chng trn, qut ngang ra ngoi v chy di vi trng, ri chia lm 2 ngnh cng. b. Lin quan ng mch t cung chy theo mt ng ngon ngho, chia lm 2 on lin quan: - on thnh v sau dy chng rng: y ng mch t cung nm trn c bt trong v i phc mc chu hng pha trc to nn lim ng mch gii hn pha di h bung trng. - on di dy chng rng: ng mch t cung bt cho mt trc niu qun v cch c t cung 1,5 cm. c. Phn nhnh: * Ngnh bn: c 4 nhnh - ng mch niu qun
175

- ng mch bng quang - ng mch c t cung: c t 5 - 6 nhnh mi nhnh tch ra lm 2, ri i vo mt trc v mt sau c t cung, cc nhnh bn phi bn tri rt t ni vi nhau v ng thi rt t ni vi cc nhnh ng mch thn, to nn 1 ng t mch (p dng phu thut). - Cc nhnh cho thn t cung: cc nhnh ny chy xuyn theo hnh xoy c i vo lp c ri ca t cung. * Ngnh cng: 4 nhnh - Nhnh trong: ng mch y t cung, nhnh ny pht trin mnh khi c thai, rau thai bm vo y t cung. - Nhnh trc: nhnh vi trng trong ni vi ng mch vi trng ngoi. - Nhnh sau: nhnh bung trng trong ni vi ng mch bung trng ngoi (nhnh ca ng mch sinh dc). - Nhnh ni.

1. Bung trng 2. M bung trng trong 3. ng mch y 4. M y chng trn 5. Nhnh ni M t cung 6. Thn t cung 7. M c t cung

8. C t cung ( ct) 9. ng mch m o 10. Thnh m o 11. M bng quang 13. C nng hu mn 14. Ngnh ngi mu

15. C bt trong 16. Dy chng trn 17. ng mch t cung 18. Niu qun 19. M bung trng 20. M vi trng 21. Vi trng

Hnh 3.50. ng mch t cung v ng mch bung trng (nhn pha trc)

176

3.7.2. Tnh mch Cc tnh mch u chy theo ng mch, c 2 h: - H nng: i cng vi ng mch t cung, bt cho mt trc niu qun. - H su: i sau niu qun, h ny cn nhn mu ca bng quang, m o v m ri tnh mch Santorimi. Tt c 2 h trn u vo tnh mch chu trong. 4. M O 4.1. i cng m o (vagina) l 1 ng i t c t cung ti m h, di 8 cm, nm sau bng quang v niu o, nm trc trc trng. Hng chy chch xung di v ra trc nn thnh trc, thnh sau m o nm p ln nhau (tr 2 u) v dt theo chiu trc sau, c bit m o rt co gin, c th nong to d dng. 4.2. Hnh th ngoi v lin quan m o gm c 2 mt, 2 u: 4.2.1. Mt trc - Na trn lin quan vi bng quang v on cui ca niu qun. - Na di lin quan vi niu o. 4.2.2. Mt sau C 3 on lin quan - 1/4 trn lin quan vi ti cng Douglase. - gia m o chy qua c honh chu hng v qua vch trc trng, sau m o dnh vo trc trng - di m o i ra pha trc, ng trc trng i ra pha sau. 4.2.3. B bn - Trn: lin quan vi y dy chng rng - Gia: m o qua honh c nng hu mn. - Di: m o vo vng y chu, lin quan vi c kht m h, vi hnh m o v vi tuyn Bartholine. 4.2.4. u trn Ging nh 1 ci i p ly c t cung, to thnh cc ti cng trc - sau - bn, ng ng chy chch ra trc, nn ti cng sau su hn. 4.2.5. u di Thng vi tin nh ca m mn, l 1 khe dc v ngi cha c mng trinh y di.
177

5. B PHN SINH DC NGOI CA N 5.1. m h m h (pudendum) l phn ngoi ca b my sinh dc n, gia lm gi l tin nh, y tin nh c l niu o v c l m o, hai bn c 2 np da gi l mi b ( trong) v mi ln ( ngoi) ngoi ra cn c cc tng cng (hnh m o v m vt) cc tuyn tit nhy. 5.1.1. Mi to (labia majora) L 2 np da di 8 cm. Mt ngoi c lng v cch hng bi rnh ln sinh dc sinh dc i. Mt trong trn v hng. 5.1.2. Mi b (labia minora) L 2 np da pha trong ca mi ln, di 3 cm. u trc, mi mi tch ra 2 np da. Hai np trc, ni lin vi nhau to nn hnh 1 ci m chp ln m vt. Cn 2 np sau ni lin di m vt thnh hm m vt. 5.1.3. Tin nh (vestibula) Tin nh l mt hm gia m mn, qua tin nh mi vo m o. C mng trinh chia cch m o v tin nh - Mng trinh (hymen): l 1 np gm 2 l nim mc, gia c si n hi. L hay khe ca mng trinh c th u trn, hoc nh hnh rng ca. - L niu o: trc l m o, sau m vt, xung quanh l niu o c cc l tit ca tuyn Sken. - L m o: l mt khe dc hnh bu dc, pha trc c c niu o v pha sau c h thuyn. H thuyn gia l m o v mp sau ca 2 mi b. 5.2. m vt (clitoris) c to nn bi hai vt hang v dnh vo ngnh ngi hng, c c ngi hang bc xung quanh (tr phn dnh vo xng). 5.3. Hnh m o (vestibule) Hnh m o cn c gi l hnh niu o c 2 hnh m o ni thng vi nhau pha trc l niu o bi cc tnh mch. Mi hnh m o c 1 c hnh hang bc quanh v c kht m mn (c kht m o) coi nh mt c trn quanh m o tch ra t c hnh hang. 5.4. Tuyn Bartholine (greater vestibular glands) Hay l tuyn m o m mn, to bng ht u, di 15 mm, dy 5 mm, nng 8 g v nm hai bn m o, l tit ca tuyn vo rnh gia mi b v mng trinh, tuyn tit ra mt cht dch nhn lm trn trong qu trnh giao hp, tng ng vi tuyn hnh niu o ca nam gii. 5.5. Tuyn Sken (lesser vestibular glands) c hai bn ca l niu o u c cc l ca cc ng tit ca tuyn Sken.
178

Nhng tuyn Sken ny cng tit ra dch nhy v tng ng vi tuyn tin lit nam gii.
1. Khp mu 2. Mi ln 3. L tit ca tuyn Sken 4. Mi b 5. Bao qui u m vt 6. m vt 7. L niu o 8. L m o 9. Mng trinh 10. L tuyn bartholin 11. Hu mn

Hnh 3.51. m h 5.6.1. ng mch trc tch t ng mch thn ngoi. sau tch t ng mch thn trong (hay ng mch y chu nng, ng mch mu m vt). 5.6.2.Tnh mch Chy theo ng mch. 5.6.3. Bch huyt Tt c bch huyt vo cc hch bch huyt bn nng v bn su. 5.6.4. Thn kinh Do cc nhnh ca dy thn kinh sinh dc, sinh dc i, sinh dc bng v nhnh y chu, cn vn mch do h giao cm chi phi. 6. TUYN V 6.1. i cng Tuyn v (mamma muliebris) l mt tuyn tit sa nm ngc, i t t nch ti b c v t sn III n sn VII. 6.2. Hnh th ngoi v kch thc B hnh mm xi hay na di trn v li hn na trn khi v cn cng. u nm v ni ln 1 cm, c t 15 - 20 l ca tit sa, quanh nm v c cc tuyn b ni ln thnh nhng c (c Morgani). con gi nm v mu hng , khi c thai, nhiu mu thm li.

179

1. Xng n 2. C di n 3. C ngc to 4. C ngc b 5. Cn c ngc to 6. Khoang m di da 7. Cn nng 8. Lp m sau v 9. Tuyn sa 10. Rnh di v 11. Xoang nh qun 12. Nh qun 13. Nm v 14.Lp c trn 15,18. T chc lin kt 16.H m 17. Mo x 19. Da

Hnh 3.52. Thit ct ng dc qua tuyn v 6.3. Cu to T nng vo su c: 6.3.1. Da Mm mi, u v c cc si c trn i t nm v to ra ngoi. 6.3.2. T chc t bo di da Nhiu t chc m tm li thnh tng hc m cch nhau bi cc mo si. 6.3.3. Hnh th t chc tuyn Thuc loi tuyn hnh chm, c t 15 - 20 tuyn nh, mi tuyn c mt ng tit tp trung u v (theo hnh xp nan hoa xe p). 6.3.4. Lp m sau tuyn To nn mt lp lin kt lng sau tuyn d gy p xe su. 6.3.5. Lp cn nng v cc c thnh ngc 6.4. Mch thn kinh 6.4.1. ng mch Cp mu cho tuyn v u tch t ng mch ngc trong, ng mch ngc ngoi. 6.4.2. Tnh mch Chy theo cc ng mch trn. 6.4.3. Bch huyt Tt c cc bch huyt ca v vo 3 chui hch ln:
180

- Hch nch trc nm dc theo ng mch ngoi. Bch huyt ca 2 v c th thng nhau, qua ng ngc, qua c ngc to chy vo cc hch di n. - vo cc hch nm dc theo ng mch v trong, qua cc hch ngc (khoang lin sn 4) cng ti vo cc hch di n. - vo cc hch nm dc ng mch cng vai ngc v vo cc hch vng trn n. 6.4.4. Thn kinh Tch t m ri c nng v cc dy thn kinh lin sn.

181

Y CHU
1. i cng - y Chu (perineum) l tt c phn mm gm cc cn c v cc dy chng y chu hng pha di, c niu o, hu mn v nu l n c m o chc qua. - y chu c cu to bi khung xng v mt vch honh c. 1.1. Khung xng L 1 hnh trm, gm c: - trc l khp mu. - sau l xng cng ct. - hai bn l ngi, ngnh ngi mu v cc dy chng cng hng. Mt ng ngang ni lin 2 ngi, chia y chu ra lm 2 tam gic: tam gic trc l y chu trc (y chu niu c) v tam gic sau gi l y chu sau (y chu tit phn).
1. Bu 2. y chu niu dc 3. Ngnh ngi mu 4. ngi 5. y chu tit phn 6. L hu mn 7. Xng ct

Hnh 3.53. Cu to y chu nam 1.2. Vch honh c Gm c nng hu mn v c ngi ct to nn vch honh c v c 1 cn ph ln trn cc c ri lt ln cc thnh ca chu hng, cn ny c gi l cn y chu su. 1.2.1. C nng hu mn (m. 1evator ani) L mt c ging nh mt ci qut xe t xng chu ti hu mn v xng cng gm c 3 phn: - C mu ct (m. pubococcygeus) bm mt sau thn xng mu v cung gn c nng hu mn, t chy dc ra sau n xng ct. C bm tn nhiu ni: + Cc si trong cng bm tn: tuyn tin lit (nam) to nn c nng tuyn tin lit. Niu o v m o (n) to nn c mu m o. + Mt s si khc bm vo trung tm gn y chu v thnh ca ng hu mn.
182

+ Cc si ngoi cng bm vo dy chng hu mn ct. - C mu trc trng (m. puborectalis) bm vo mt sau thn xng mu t cc th chy dc ra sau v ni vi c bn i din, to nn mt vng c pha sau, ch ni ng hu mn trc trng. Mt s si khc ha vo c tht ngoi hu mn v lp c dc ca thnh trc trng. - C chu ct (m. illiococcygeus) thng t pht trin c khi ch yu l cn bm t gai ngi v cung gn ca c nng hu mn n bm tn vo xng ct v dy chng hu mn ct.
1. Khp mu 2. L cho niu o 3. C nng hu mn (Phn mu ct) 4.L hu mn trc trng 5. C nng hu mn (Phn chu ct) 6. C ct 7. C hnh l 8. Xng ct 9. Xng chu 10. Cung gn ca c nng hu mn 11. L bt

Hnh 3.54. Honh chu hng (nhn trn) 1.2.2. C ngi ct hay c ct (m. coccygeus) L mt c tng cng cho c nng hu mn pha sau, mt phn hay ton b c c th l mt tm cn. Nguyn y bm t gai ngi ri chy vo trong v ra sau bm tn vo 2 t sng cng IV, V v t sng ct I. * Ni chung honh chu hng c tc dng quan trng l to tm honh bt y chu. Nng cc tng trong bng v vng chu di p lc bn trong bng. Cng vi cc c thnh bng lm tng p lc trong bng. Kim sot s i tiu (phn c nng tuyn tin lit nam hay c mu m o n). Phn c mu trc trng c vai tr lm gp ch ni ng hu mn trc trng. Lc i tin c ny dn lm ch gp thng ra khin phn d thot ra ngoi. n c ny c vai tr hng dn u thai nhi i thng ra ngoi lc sinh.

183

1. C hnh l 2. C bt trong 3. C ct 4. Trc trng 5. C nng hu mn 6. m o 7. Niu o 8. Rnh bt

Hnh 3.55. Honh chu hng (nhn trong) 1.2.3. Cn chu hng (fascia pelvis) Cn gi l cn y chu su l mt cn ph trn cc c ca chu hng b trng nh mt ci phu dnh ngay di eo trn, gia c thp v cn c m ri thn kinh cng. Gia cn v phc mc c nhnh ca ng mch h v. Nh vy thn kinh no chy vo tng th phi chc qua cn, ng mch no chy ra nng cng phi chc qua cn. 2. M T CC LP Y CHU Nhn chung y chu trc hay y chu sau u c 3 lp nhng cn ch hai im: - Cc lp ca y chu trc v y chu sau khng u nhau. - nam v n ging nhau y chu sau, khc nhau y chu trc. 2.1. y chu trc NAM GII y chu trc l vng niu dc c niu o xuyn qua. T nng vo su gm c cc lp: da, mc y chu nng, khoang y chu nng, mc honh niu dc di, khoang y chu su, mc honh niu dc trn v honh chu hng. 2.1.1. Lp nng - Da, t chc t bo di da: da y c nhiu lng v t chc t bo di da lin tip vi t chc t bo di da bu, dng vt v bng. - Mc y chu nng: ngay di da v ph mt di cc c nng: + Trc: lin tip vi lp th trun ca dng vt. + Hai bn: dnh vo ngnh ngi mu. + Sau: lt ln c ngang nng tip ni vi l di ca cn y chu gia.
184

- Cc c cng: + C ngi hang: l mt c bm ngi v ngnh ngi mu, m quanh 3 mt ca vt hang v dnh vo mng trng ca vt . Tc dng lm cng dng vt do p ln vt hang lm lng mu try v t vt hang chm li. + C hnh hang: t trung tm gn y chu v ng gia hp thnh mt mng cho phn u ca vt xp nm trn. Mt s si n bm vo mc honh niu dc di, mt s si n bm vo vt sp v mt s si vng mi ln mt trn ca dng vt dnh vo cc th ca c bn i din v mc su ca dng vt, b ny gi l c Houston. C Houston c tc dng lm cng dng vt, tng nhng git nc tiu hay tinh dch cui cng ra khi niu o. + C ngang nng: cng nh c ngang su l mt c i t ngnh ngi mu ti ng gia bm vo trung tm gn y chu. Ba c trn to nn tam gic ngi hnh, trong c cc b mch thn kinh y chu nng: - Cc tng cng: gm c vt xp v vt hang.
1. Khp mu 2. TM mu su dng vt 3. Mc bc 4. Mc kt hp sau honh niu dc 5. Trung tm gn y chu 6. C tht ngoi hu mn 7. C ngang y chu nng 8. Mc di honh niu dc 9. Niu o

Hnh 3.56. Honh niu dc - khoang y chu nng nam 2.1.2. Lp gia Gm c cn y chu gia v cc c nm trong cn : - Cn y chu gia gm 2 l dnh vo nhau trc v sau, hnh tam gic: + Hai cnh bn dnh vo xng mu v ngnh ngi mu. + Cnh sau i theo ng lin ngi, lin quan vi cc c ngang v dnh gia vo nt th trung tm y chu. Cn y chu gia ch c y chu trc. C niu o on mng i qua. Gia 2 l cn ny c: - C tht ngoi niu o (c tht vn): t mt trong ngnh di xng mu cc th c chy ra trc v sau niu o, ri an ln vo cc th si bn i din. C tht ngoi niu o c tc dng tng cc git nc tiu hay tinh dch cui cng ra khi niu o. trc cc th dnh vo mt trn cc mnh ngang, sau cc th i ti hu mn
185

v to nn c trc trng niu o. - C ngang su: bm vo mt trong ngnh xng ngi ti bm vo trung tm gn y chu. Trong c c cc tuyn hnh niu o. Chc nng gip c nh trung tm gn y chu, co tht niu o mng v co bp tuyn hnh niu o.

1. C tht hu mn 2. C ngang su 3. C tht van niu o 4. Dy chng ngang 5. Dy chng cung 6. Tnh mch mu su

Hnh 3.57. Honh niu dc - khoang y chu gia nam 2:l.3. Lp su (chung cho c y chu trc v y chu sau) - Honh chu hng: do c nng hu mn v c ngi ct to nn. - Cn y chu su: l 1 cn dy ph trn honh c chu hng. - Khoang chu hng di phc mc: nm gia honh c vi cn su v phc mc, trong khoang c 2 mnh cng hng chia lm 3 khu: + Khu gia l khu tng: gm c bng quang, sinh dc, trc trng. + Hai khu bn l 2 khu mch thn kinh chu hng, ring khu tng li c cc vch ngang chia khu tng lm cc nh ln lt t trc ra sau: khoang trc bng quang (khoang Reitzius) - khoang bng quang - khoang sau bng quang - khoang trc trng v khoang sau trc trng. Trong khoang trc bng quang v khoang sau trc trng ni hay xy ra nhiu bnh l.
1. Bng quang 2. C nng hu mn 3. C bt trong 4. Tuyn tin lit 5. Vt hang 6.Vt xp 7. C hnh xp 8. C ngi hang 9. Nghnh ngi mu

Hnh 3.58. Thit ct ng ngang qua honh niu dc nam


186

N GII y chu trc t nng vo su cng tng t cc lp nh nam. Tuy nhin v c cha phn di m o v c quan sinh dc ngoi nn mt s cu trc c khc vi nam, c bit l cc c. - Lp nng: + Cng c cc tng cng v c cng nhng nh hn nam, hnh xp v c hnh hang b tch lm i bi m o. Hnh xp c gi l hnh tin nh. + C hnh hang hay c kht m mn t trung tm gn y chu chy dc ra trc vng quanh phn di m o, bao quanh hnh tin nh ri bm tn 1 phn vo xng mu, 1 phn vo gc v lng m vt c tc dng lm kht m o. - Lp gia: + C ngang su km pht trin so vi nam v b chia i bi m o. Gm cc si bm vo mt trong ngnh ngi mu, mt s si vng pha sau bm vo trung tm gn y chu; mt s si vng pha trc bm vo thnh bn m o gip c nh trung tm gn y chu + C tht niu o t mt trong ngnh di xng mu a s si ti bm vo thnh bn m o, ch c mt s t si i ra trc niu o v i gia niu o - m o
1. C ngi hang 2. Hnh tin nh 3. Mc di honh niu dc 4. C ngang y chu nng 5. Hu mn 6. C tht ngoi hu mn 7. C nng hu mn 8. C mng to 9. H ngi trc trng 10. Khoang y chu nng

Hnh 3.59. Honh niu dc - khoang y chu nng n

187

1. C t cung 2. m o 3. M then trong 4. C ngang su 5. C kht m mn 6. Mng trinh 7. Mi b 8. Mi ln 9. Tuyn bartholin 10. C hnh hang 11. C ngi hang 12. Vt hang 13. C bt ngoi 14. C bt trong 15. C nng hu mn 16. Rnh bt 17. Mnh cng mu

Hnh 3.60. Honh niu dc - khoang y chu gia n 2.2. y chu sau y chu sau hay vng hu mn gm phn cui trc trng, ng hu mn, co tht ngoi hu mn, c nng hu mn, c ct. L mt vng kn v chc. 2.2.1. Lp nng - Da v hu mn. Da dy ngoi ra xung quanh, nhng mng dn khi ti gn hu mn. - T chc di da: c nhiu mch thn kinh thuc h thng y chu nng. T chc di da lin tip vi t chc t bo m ca trc trng. - C tht ngoi hu mn: l mt c vn vng xung quanh ng hu mn c chia lm 3 phn c chc phn co tht ng hu mn. + Phn di da vng quanh phn thp nht ca ng hu mn, cc si ca phn ny an ln vo nhau pha trc v pha sau ng hu mn. + Phn nng su hn phn di da, pha sau bm vo nh xng ct, pha trc bm vo trung tm gn y chu. + Phn su bao quanh phn trn ng hu mn, pha sau cc si an ln vo c mu trc trng, pha trc c mt s si bm vo trung tm gn y chu.

188

1. C ngi hang 2. m o 3. C ngang dy chu nng 4. C nng hu mn (phn mu ct) 5. Hu mn 6. C nng hu mn (phn chu ct) 7. C mng to 8. Dy chng hu mn cng ct

Hnh 3.61. C tht ngoi hu mn 2.2.2. Lp gia C hai h ngi trc trng: l hai h hai bn trc trng v di c nng hu mn. Gii hn h ngi trc trng: - Thnh trong: c to nn bi c nng hu mn, c ngi ct v c tht ngoi hu mn. - Thnh ngoi: l mt trong ca ngi, c cn c bt trong ph ln trn nhu mt ci m. - Thnh di: l da, v khng c cn phn cch gia h v da. - u trc (ngch trc): rt hp, di c nng, trn tng gia ca y chu trc ti tn xng mu. Trong ngch c mch thn trong v dy thn kinh mu ca dng vt hay m vt. - u sau (ngch sau) lch di c mng to, u sau ca hai h ngn cch nhau bi ng th hu mn ct - Cc thnh phn ng trong h ngi trc trng: cha nhiu t chc m nho, d b ph hu, nn mt khi vim m, h lu y v d d. Trong h c dy thn kinh hu mn v b mch trc trng di.

189

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Honh niu dc Ngch trc h ngi trc trng C ngang y chu nng M trong h ngi trc trng Dy chng cng ngi C mng ln Ngch sau h ngi trc trng

Hnh 3.62. H ngi trc trng 3. NT Y CHU y chu trc v y chu sau c chung nhiu im nh c nng v h ngi trc trng v cng chung mt h thng mch thn kinh. y chu trc v sau li cn xt cht vo nhau bi cc nt: nt nng v nt su. 3.1. Nt y chu nng c to nn bi 2 c ngang nng, c tht vn hu mn v ng th hnh hu mn tm li (do 2 c hnh hang khi dnh vo nhau to nn).

1. C tht van niu o. 2. C ngang su 3. Hu mn 4. C tht hu mn 5. Nt th trung tm 6. Niu o

Hnh 3.63. Nt th trung tm y chu 3.2. Nt y chu su Do mnh treo, c trc trng niu o, c ngang su v b trc ca c nng hu mn to nn.
190

Nhng thc t 2 nt trn rt kh tch ra. V vy gi l nt th trung tm y chu. Cc c hu mn to nn ng th hu mn ct. Cc c hnh hang to nn ng th hu mn hnh nam gii v ng th hu mn m o n gii. Nt th trung tm ca y chu l im ta ca cc c cng v c tht, khi cc c ny co lm cho nt rn li v vng ln c nh hng ti tng cc vt cng. 3.3. p dng Ct nt th trung tm y chu i vo cc tng sau bng quang v ti cng Douglase. c bit p dng ct tng sinh mn trong sn khoa mt s trng hp kh.

191

Chng 4 GII PHU H THN KINH


I CNG THN KINH
Tnh chu kch thch v p ng cc kch thch l mt trong nhng c tnh c bn ca cht sng. Nhn kch thch t mi trng v p li bng nhng phn ng thch hp. Mi lin h ng vt a bo cao cp v ngi c thc hin nh h thn kinh. H thn kinh cai qun mi hot ng, mt mt lm cho cc b phn bn trong hot ng thng nht v hp tc cht ch. Mt khc lm cho c th lin h v ng nht c vi mi trng, m c th sng v pht trin. Thn kinh tip thu cc kch thch v c cc phn ng thch nghi. 1. CU TO V HOT NG CA H THN KINH Thn kinh hot ng do s ni tip gia neuron ny vi neuron khc, lp thnh cc cung phn x. 1.1 Neuron thn kinh

1. Bao Schwann 2. Tht Ran vier 3. Si trc 4. Cc tn cng 5. Si thn kinh 6. Nhnh bn ca si trc 7. Nhnh gai 8. Th Nissi 9. T bo TK m

Hnh 4.1. Neuron chnh thc Mi neuron gm mt thn t bo v cc si thn kinh. - Thn neuron thn kinh: To ln nhng thnh phn c bn ca cht xm, thn kinh trung ng ni tip nhn v pht ra cc xung ng thn kinh. - Si thn kinh: gm cc nhnh cnh (th gic) v mt nhnh trc (trc gic) dn truyn cc xung ng thn kinh. Nhnh cnh c nhiu tua gai; nhnh trc khng c tua
192

gai. Tt c nhng si c cng chc phn to thnh cc b dn truyn. 1.2. Cung phn x Theo Setchenov v paplov: c s hot ng ca h thn kinh l cung phn x, mi hng phn thn kinh xut hin mt ni no , truyn theo cc ui neuron lin tip t neuron ny n neuron khc. Trong s tip ni , mi neuron l mt chng dn truyn, cc chng tip nhau to nn cc cung phn x, c hai loi cung phn x thn kinh. - Cung phn x n gin: t nht c hai neuron. Mt neuron nhn kch thch truyn v trung ng phn tch v mt neuron hiu ng, truyn phn ng thch hp ti c quan ngoi vi. - Cung phn x phc tp: trong i sng con ngi, thng l nhng phn x phc tp, cung ny t nht c ba neuron. Mt neuron cm th nhn cm gic t ngoi vi v theo ng hng tm (ng cm gic), mt neuron lin hp v mt neuron hiu ng theo ng li tm (ng vn ng) cho con ngi nhng phn ng thch hp trc cc kch thch ca mi trng sng.

Hnh 4.2. Cung phn x ca ty 2. PHI THAI CA H THN KINH 2.l. S pht trin chng loi - Sinh vt n bo: amibe cha c h thn kinh. - Xoang trng: sa c thn kinh hnh mng li. - Giun sn: c hch thn kinh. - C: c ng thn kinh. - ng vt c xng sng c thm bng th gic (loi lng th). - ng vt c xng sng cao cp: thm bng khu gic pht trin. - ngi: thi k phi thai cng c thn kinh hnh ng, c ba bng no, nhng phn pht trin mi nht l v no. 2.2. Phi thai thn kinh ngi 2.2.1. S hnh thnh ng thn kinh V phi thai hc, cc c quan trong c th c hnh thnh t ba l thai: ni b,
193

trung b v ngoi b. H thn kinh c pht trin t lp m ngoi b pha lng ca bo thai. trn ng dc gia c mt ch dy trng nh mt gii, gii ny lm xung thnh rnh (hay mng) ri hai mp ca rnh ny khp li thnh mt ng (ng ty) ng ty tch khi lp m ngoi b v chui vo su sau cung ca cc t sng, khi cung qup li th ty sng nm trong ng sng.
1. Tm thn kinh 2. Tm sng lng 3. L thn kinh s 4. L thn kinh di 5. Rnh thn kinh 6. Cnh thn kinh 7. B mt ngoi b 8. Trung b 9. Thnh ti no 10. L thn kinh 11. ng thn kinh 12. Thnh bn tri ca non

Hnh 4.3. Si pht trin phi thai h thn kinh (ct ngang phi: a. phi 18 ngy; b. phi 22 ngy) 2.2.2. c im ca ng ty * Hnh th ng ty c hnh tr dt v c 4 thnh: - 2 thnh bn dy. - 1 thnh lng mng gi l tm lng. - 1 thnh bng gi l tm bng. Mi thnh bn c mt rnh chia lm 2 phn: phn trc thuc thnh bng, phn sau thuc thnh lng. * Chc nng - Cht xm thnh lng l phn cm gic. - Cht xm thnh bng l phn vn ng. Gia 2 thnh l phn thc vt v ng tm ty cha dch no ty. * Kch thc: ng tm ty khng u nhau. Phn di nm trong ng sng to thnh ty sng
194

Phn trn nm trong hp s pht trin thnh no b c 3 ch phnh gi l 3 bng no (bng no trc, bng no gia v bng no sau). Nh vy h thn kinh trung ng gm hai phn: - No pht sinh t cc bng no. - Ty sng l phn cn li ca ng ty pha sau cc bng no. Ba bng no pht trin khng u v ngay trong mt bng th thnh lng cng pht trin nhanh hn thnh bng. Hn na cc bng no phi b gp thch ng vi xng s, c 3 ch b gp ( vng chm, hu no v trung no). Hu no (bng no sau) to ra hnh no, cu no v tiu no, ng thi xut hin cc c quan thnh gic, thng bng v cc trung khu ph trch cc tng, cc trung khu chuyn ho. Trung no pht trin tng i t hn, do c c quan th gic Tin no pht trin nhanh v mnh hn tt c cc b phn khc ca no tr thnh gian no v oan no, v i no l sn phm mi nht v l phn cao cp nht ca h thn kinh. ng tm tu gia hnh, cu v tiu no to thnh no tht IV. Phn trong trung no l cng Sylvius, phn nm trong gian no l no tht III v trong hai bn cu i no to thnh hai no tht bn. 2.3. Cc mng thn kinh No v ty sng l h thng thn kinh trung ng khng nhng c mt c cu cao nht v mt chc phn phc tp, m mc phn ho ca cc t bo cng t ti mc cao v th n c bo v hn c mi c quan. Ngoi ng sng v hp s ty c bao bc bi 3 lp mng (mng cng, mng nhn, mng mm). Gia xng vi mng cng v gia cc mng vi nhau, cn c cc khoang lm gim nh cc va chm. c bit khoang di nhn (gia mng nhn v mng mm) c dch no ty khoang ny thng vi cc no tht thnh sau no tht IV, nu cc l ny b tc s gy dch no ty lm tng p lc ni s.

195

1. Thnh ca bng no nguyn thu 2. Khoang ca bng no nguyn thu 3. Bng no trc 4. Bng no sau 5. oan no 6. Gian no 7. Bng no gia 8. No sau 9. No di 10. Bn cu i no (bung NT bn) 11. i th 12. Vng di i th (bung NT ba) 13. Trung no (cng syvius) 14. Cu no 15. Tiu no (bung NT bn) 16. Hnh no 17. Tu sng

Hnh 4.4. S pht trin phi thai ca no v cc no tht 3. S PHN CHIA H THN KINH 3.1. V phng din chc nng H thn kinh c chia lm hai phn. 3.1.1. Phn c tnh ng vt Thn kinh trung ng (no ty) v thn kinh ngoi bin (cc dy thn kinh s v cc dy thn kinh sng) cai qun cc c vn u, mt, thn, t chi v mt vi ph tng (li, hu, thanh qun). Nh c phn ny mi c cc c ng, cm gic v c th mi lin h c vi th gii bn ngoi. 3.1.2. Phn c tnh thc vt Giao cm v ph giao cm cai qun cc ni tng (tun hon, tiu ho, h hp, tit niu, sinh dc v cc tuyn) v cc c trn, hot ng ngoi mun. Cch phn loi ch l gi thit, hp hi v hai phn khng th tch ri nhau c v hnh thi v chc phn v u chu nh hng ca v no. Da trn c s hc thuyt duy vt ca Setcherov v Pavlov c th ni rng v i no l c s vt cht cho s hot ng ca thn kinh cao cp thc v t tng con ngi u l sn phm ca no Setchenov l ngi u tin ni rng: Mi hnh vi c thc hay v thc u l phn x, cho nn hot ng ca i no cng l phn x, n khng c g huyn b v c th phn tch ng theo cc phng php sinh l hc c. Khi Paclov pht hin c phn x c iu kin, th c c s khoa hc chnh xc nghin cu bng cc th nghim phn ln hoc ton b hot ng ca thn kinh cao cp.
196

3.2. V phng din phn b Cng c th chia h thn kinh lm 2 phn: 3.2.1. Phn nm trong hp s v ng sng L phn thn kinh trung ng (no v ty sng). 3.2.2. Phn to nn bi cc dy thn kinh Ni thn kinh trung ng vi cc phn c th gi l thn kinh ngoi bin v c cc hch thn kinh nm trn ng i ca cc dy thn kinh. Thn kinh ngoi bin gm 12 i dy s no v 32 i dy thn kinh sng tch ra hai bn.

197

TY SNG (TY GAI)


1. I CNG Ty Sng l mt phn ca thn kinh trung ng, nm trong ng sng (ty sng ch chim 3/5 thit din ca ng sng) cho nn gia ng sng v ty sng cn cch nhau 1 khoang trong khoang ny c cha dch no ty, cc t chc m v cc bi tnh mch. 2. GII HN V KCH THC Trn ty sng lin tip vi hnh no ngang cung t i. Di tn ht bng nn cng ngang t sng tht lng II. nh nn cng c dy thn kinh cng gia (di tch ca ty b cn ci), dy ny ko di ti tn xng ct. T t sng tht lng 2 tr xung ch c mng ty cng v mt b thn kinh gi l ui nga nm trong nc no ty. V vy ngi ta thng chc d nc no ty gia khoang lin t LIII-LIV. Hoc gia khoang LIV-LV. V kch thc: ty sng di 42 - 45 cm (nam di hn n 2 - 3 cm), rng khong 1 cm, trng lng khong 26 - 28 gr.
1. No b 2. Hnh ty 3. Phnh c 4. ng sng 5. Phnh tht lng 6. B si thn kinh ui nga 7. Bung no tht IV 8. Rnh gia sau 9. Si thn kinh tn cng 10.Nn ty cng A. Nhn nghing B. Nhn thng

Hnh 4.5. Tu sng Nu nhn nghing: ty sng nh mt thn cy, cong theo chiu cong ca ng sng, c mu trng xm, ty sng dt theo chiu trc sau. Ty sng c nhiu on khng nm ng gia ng sng. Ngha l khng chy ng theo cc on cong ca ng sng m chy theo ng ngn nht theo cc dy cung ca cc on cong. Nu
198

nhn thng t trn xung ty sng c hai ch phnh: mt ch phnh vng c tng ng vi m ri thn kinh cnh tay. Mt ch phnh tht lng ng vi m ri thn kinh tht lng. Ty c 4 mt: trc, sau v 2 bn. 3.1. Mt trc - Rnh gia trc: rnh ny su rng c mng nui lch vo. Tuy vy rnh khng ti cht xm, m cch chng bi mp trng trc. - Hai rnh bn trc: cch rnh gia 2 - 3 mm l ni c cc r trc (vn ng) ca dy thn kinh sng thot ra. - Phn ty nm gia hai rnh trn gi l ct trc. 3.2. Mt sau - Rnh gia sau: rnh ny nng, n ch l mt vt hn v qua mt vch gia lin quan vi cht xm. - Hai rnh bn sau: c cc r sau (r cm gic) ca dy thn kinh sng thot ra. - Phn nm gia hai rnh trn gi l ct sau. Ngoi ra, phn ty c v ngc trn cn c rnh trung gian sau chia ct sau ra lm 2 b: b thon (b goll) trong v b chim (b burdach) ngoi. 3.3. Hai mt bn Cn gi l ct bn c gii hn bi rnh bn trc v bn sau.

Hnh 4.6. Mt sau ty sng 4. HNH TH TRONG V CU TRC 4.1. Hnh th trong Trn thit ct ngang ty sng ta thy 4.1.1. Hai rnh gia trc v sau cng vi vch gia chia ty lm i T y rnh trc ti u vch c mt mnh gi l mp. Mp ch cht trng
199

gi l mp trng, mp ch cht xm gi l mp xm. 4.1.2. ng tm ty (canalis centralis) L mt ng nh (khu knh 2/10 mm, cc di nn cng ng tm ty phnh ra cn gi l tht cng ca ty). i t no tht IV xung tn na trn dy cng. ng gia ty, cha dch no ty. 4.2. Cu trc Ty c cu to bi cht xm v cht trng, ng vi hai chc nng dn truyn v phn x tt c cc on ca ty, hai cht ny c phn phi kh u n, t c thay i. 4.2.1. Cht xm (substantia grisea) Bn cht l nhng thn neuron v nhng si thn kinh khng c m Myelin bao bc. Trn thit ngang, cht xm c hnh ch H (hay con bm). Gm c mt mp xm v 3 sng mi bn: a. Mp xm: L phn nm ngang gia, cch y rnh gia trc bi mp trng trc v chm vo vch gia pha sau. Gia mp xm c ng tm ty, ng ny chia mp xm lm 2 phn: - Phn trc l mp xm trc. - Phn sau l mp xm sau. Phn cht xm xung quanh ng ty c tnh cht trong c bit v c gi l cht keo trung tm. b. Sng trc (cornu anterius) L sng vn ng to v ngn, sng ny c 2 nhn: nhn trc trong v nhn trc ngoi, t tch ra cc r trc ca dy thn kinh sng. - Nhn trc ngoi: ti cc c vn c, ngc, bng, t chi. - Nhn trc trong: ti cc c vn bao quanh ct sng Ngoi ra ty cn c mt nhn ca dy s XI - dy gai. c. Sng sau (cornu posterius): Sng sau hay sng cm gic hp v di, u sng c lp xp Waldayer v cht keo Rolando. C ct nhn keo v ct bng chch (thy r on ty CIII - LII-III). T cc ct nhn trn, cc r sau ca dy thn kinh sng thot ra. R ny lc ra khi ty th qua mt mnh cht trng vin quanh sng, gi l vng vin (vng Lissauer). d. Sng bn (cornu laterale): L sng thc vt, ch thy r phn trn ca ty sng lng. Sng bn c ct nhn bn. pha sau sng bn c cc si tch ra t cht xm ni vi nhau thnh mng gi l cht li (sng bn c coi nh 1 phn sng trc). e. V chc phn:
200

Khu trc (sng trc) hay sng vn ng. Khu gia (mp xm) gm cc nhn bn to nn khu giao cm (c ty sng ngc): - Nhn trc bn vn ng c trn (vn tng). - Nhn sau bn cm gic (khu cm tng). - Khu sau (sng sau) hay sng cm gic: - Cht keo cm gic da v lng. - Ct Clacrke cm gic bn th khng thc thn (cn chi do nhn Bechterew on c v on cng ca ty). 4.2.2. Cht trng (substantia thoa) Do cc si dn truyn c bao myclin to thnh cc b thn kinh bao quanh cht xm gm hai na, mi na c 3 ct. Cht trng c cc b vn ng hay cm gic (ly tm theo ct trc, hng tm theo ct sau v ct bn va hng tm va ly tm). a. Ct trc: - B thp thng: dc ra rnh gia trc l b vn ng c thc. - B tin nh gai v b trm gai, b mi gai l cc b vn ng khng c thc (thuc h ngoi thp trong cc trng thi ng v thng bng khi c ng). - Mt phn b cung trc: cm gic nng. b. Ct bn: - B thp cho, vn ng c thc, nm cnh sng sau.. - B hng gai, vn ng khng c thc nm gia b thp cho v b cung sau. - Cc b gai li th (b cung trc v cung sau) cho cm gic xc gic th s v au, nng lnh. Hai b dn truyn cm gic su khng c thc: - B tiu no cho (tiu no trc - b Gower) - B tiu no thng (tiu no sau - b Flechsig) c. Ct sau: c 2 b: - B Goll (b thon) cnh vch sau, cm gic su c thc chi di. - B Burdach (b chm) ngoi b Goll, cm gic su c thc chi trn.

201

1. Rnh gia sau 2. B Goll 3. Vch gia 4. B Burdach 5. Vng vin Lissauer 6. Cht keo Rolando 7. B tiu no sau 8. B hng gai 9. Ct nhn trc ngoi

10. B mi gai 11. B trm gai 12. B cung trc 13. B thp thng 14. Rnh gia trc 15. B tin nh gai 16. Ct nhn trc trong 17. B tiu no trc 18. B cung sau

19. Mp trng trac 20. B cn bn bn 21. L ng tm ty 22. Mp xm sau 23. B thp cho 24. Lp xp Waldayer 25. Ct nhn Clacke 26. Rnh trung gian

Hnh 4.7. Cu trc ca ty sng 5. CC DY THN KINH SNG, S TNG QUAN CA TY VI CT SNG 5.1. Cc dy thn kinh sng C 31 i dy thn kinh sng mi dy c cu to bi 2 r tch ra t 2 sng trc c sau ca ty. R trc vn ng, r sau cm gic (r sau c ch phnh hnh xoan nm ngang gi l hch gai). Hai r chp li ( ngoi hch gai) ri chui qua l ghp gia cc t sng tng ng ra ngoi. Mi dy li chia lm hai ngnh: - Ngnh sau chi phi c v da lng. - Ngnh trc to nn cc m ri thn kinh (m ri c, cnh tay, tht lng, cng v m ri thn) v 12 i dy thn kinh lin sn, chi phi cho da v c trc c, ngc, bng v t chi.

202

Hnh 4.8. S tng quang gia ty sng v ct sng 5.2. S tng quan ca ty ng sng v dy thn kinh sng ng sng do cc l t sng ghp li m thnh. Ty sng l phn thn kinh trung ng nm trong ng sng. thi k bo thai, ty sng ti ht chiu di ca ng sng v sau ty pht trin ngn hn nn cc dy thn kinh sng tch ra on ty cao hn l ghp tng ng. Nn mi dy sng mun thot ra l ghp tng ng th phi chy chch mt on trong ng sng, dy no cng di on chy chch cng di. V vy tn thng ca ty khng tng xng vi tn thng ng sng. u on ty ngc lin quan vi mm gai t CVII. u on tht lng lin quan vi mm gai t ThX u on ty cng lin quan vi mm gai t ThXII Tu sng tn ht ngang t tht lng LII. vng c khi s thy mm gai t sng, mun bit khoanh ty ngang mc th cng thm 1. Vng ngc trn (ThI-V) th cng thm 2. Vng ngc di (ThVI-X) th cng thm 3.
203

t ThXI v khong lin gai ngay di lin quan vi on ty ca 3 i tht lng III,IV,V. Mm gai t ThXII v khong lin gai ngay di lin quan vi nguyn y cc i dy sng cng. Bit c lin quan ny v cc tn thng lm sng ct sng, c th nhn nh c on ty b tn thng.

204

THN NO
Thn no l phn thn kinh trung ng tip theo ty sng, cha nhng trung khu thn kinh quan trng v l ni thot ra ca cc dy thn kinh s no. Thn no bao gm: hnh no, cu no, trung no.
1. C nm v 2. Dy thn kinh III 3. Cung i no 4. Dy thn kinh V 5. Rnh nn 6. Dy thn kinh VI 7. Dy thn kinh VII VII 8. Dy thn kinh VIII 9. Dy thn kinh X 10. Dy thn kinh XI 11. Thp trc 12. Dy thn kinh XII 13. Ct trng bn 14. Dy TK s IX

Hnh 4.9. Hnh no, c no, trung no (nhn trc)

1. HNH NO Hnh no (meducla oblongata) hay hnh ty do bng no sau to thnh, l phn thp nht ca thn no l ni qua li ca cc si thn kinh t no b xung v ty sng ln. Hnh no cha nhiu trung khu thn kinh quan trng (h hp, nhp tim, bi tit, ho, nn, ma, ht hi, chp mt). L trung tm ca vn mch v chuyn ho v c cu trc phc tp. 1.1. Hnh th ngoi - Pha di tip vi ty sng. - Pha trn cch cu no bi rnh hnh cu. Di 3 cm, ng knh trc sau 12 - 15 mm, ngang rng 22 - 25 mm u trn v 10 - 12 mm u di. Trng lng ca hnh no chim 0,5% trng lng ca no (6 - 7 gr). Nhn chung hnh no chy t di ln v khi qua l chm th gp ra trc thnh mt gc 1600 nm rnh nn xng chm. Nhng ti l chm hnh no ch chim 1/3 -1/2 din tch l ny. Hnh no c 4 mt:

205

1.1.1. Mt trc Ging mt trc ca ty sng nhng rnh gia trc nng hn u rnh c l manh (foramen coceum) hai bn rnh c thp trc (lin tip vi 2 ct trc ty sng). 1.1.2. Mt bn Tip vi ct bn ca ty, ln trn phnh to to thnh trm hnh (oliva) trm hnh cng tiu no tham gia vic gi thng bng cho c th. Rnh bn trc tr thnh rnh trc trm, c cc r ca dy thn kinh XII thot ra. Rnh bn sau thnh rnh sau trm c cc r ca 3 dy thn kinh IX, X, XI (t trn xung) thot ra. 1.1.3. Mt sau Pha di ging ty sng. Pha trn v c s to thnh no tht IV nn hai ct sau toc rng bin thnh i cung tiu no di v tm lng dn mng thnh mng mi y no tht pha sau. Cung tiu no di c mt rnh chia lm hai phn. - Phn trong l thp sau. - Phn ngoi l th thng.
1. No tht III 2. Tuyn tng 3. C no sinh t trn 4. C no sinh t di 5. Hm van vieussens 6. Mn ty 7. Cn bt lng 8. B chm 9. B thon 10. Cht no 11. Van thnh gic 12. Cung tiu no di 13. Cung tiu no gia 14. Cung tiu no trn 15. Thn kinh rng rc (IV) 16. Th gi trong 17. Th gi ngoi

Hnh 4.10. Mt sau thn no 1.1.4. nh di tip vi ty sng ngang cung t c 1. 1.1.5. Nn trn tip vi cu no bi rnh hnh cu trong rnh ny c cc dy thn kinh VI,
206

VII, VII v VIII thot ra. 1.2. Hnh th trong Hnh no c cu trc rt phc tp do nhiu nguyn nhn: - Do mt dn ca ct sau. - Do s bt cho vn ng v cm gic. - Do s hnh thnh no tht IV. - V do nhiu nhn mi pht sinh thm. 1.2.1. Cht xm a. Nhng thay i so vi ty sng - sng trc: b thp t trn i xung ti 1/3 di hnh no th chia hai phn, phn ln s si bt cho sang bn i din, nn sng trc b cht lm i. - Nhn trc ngoi, phn ln tch khi cht xm tr thnh nhn hoi nghi (nucleus) l nhn vn ng ca cc dy IX, X v XI, phn khng b tch ri s tr thnh nhn vn ng ca dy VII v dy V. - Nhn trc trong ln vo gia khi sng sau toc rng ra hai bn v to thnh nhn vn ng dy XII hnh no; dy VI cu no, v dy IV, dy III trung no. - Sng sau: toc rng ra, phn cht xm cn li dn thnh hng ngang nn no tht IV. Dn phn cn li ca sng trc vo gia. Do t gia ra 2 bn c: - Nhn vn ng dy XII. - Nhn bn to thnh nhn thc vt ca dy X (nhn tm ph v trng), dy IX (nhn nc bt di), nhn nc bt trn ca dy VII, nhn l t ca dy VII v nhn ng t ca dy III. - Nhn sau trong: to ln b n c cm gic ca dy IX, dy X hnh no v dy VII cu no ngoi ra cn to thnh nhn tin nh v nhn c tai. - Nhn sau ngoi (nhn keo) ngoi cng l r cm gic y thn kinh V.

207

1. Nhn dy thn kinh XII 2. Nhn cm tng (dy X) 3. Nhn lng (dy X) 4. Nhn b n c 5. B vn tng 6. Nhn hoi nghi (dy X)i 7. Dy X

8. Nhn trm ph ngoi 9. Nhn trm hnh 10. Nhn trm hnh ph trong 11. Dy XII 12. Nhn cung 13. B thp 14. Di ReiI gia

15. B gai th (b cung sau) 16. B hng gai 17. B tiu no trc 18. B dc sau 19. Nhn cm gic dy V 20. Cht xm 21. Dm ri nhn

Hnh 4.11. Thit ct ngang hnh no (qua nhn dy XII) b. Nhng nhn mi ca hnh no - Nhn cung nm trc b thp. - Nhn trm chnh. - Nhn trm ph trong - Nhn trm ph ngoi. 1.2.2. Cht trng a. B thp: 2/3 trn ca hnh no, ch c b thp chung, khi ti c hnh no th chia lm 2 b: - Phn ln (9/10 s si) chy sang ct bn i din to thnh b thp cho nm cnh sng sau ty. - Phn cn li (1/10 s si) chy thng xung 2 ra rnh gia trc to thnh b thp thng. b. b Goll v b Burdach: T ty i ln hnh no ti dng nhn Goll, cc nhn Burdach v Fonmonacov, ri t cc si bt cho ng gia ln ti pha trn hnh no th chp li thnh di Reil gia i ln cu no v trung no.... c. Cc b cn li
208

ct bn th b trm hnh y li ra sau. B tiu no cho vn nm mp ngoi pha sau trm hnh, pha trong l b hng gai v b cung sau. 1.2.3. Cht li L phn cn li, xen gia cht trng v cht xm xung quanh vng gia hnh no (cha nhng trung khu iu ho chuyn ho ca c th). 2. CU NO Cu no (pons) hay no l phn gia ca thn no v l mt phn ca bng no sau pht trin thnh. Cu no nm gia hnh no v trung no: - Pha di cch hnh no bi rnh hnh cu. - Pha trn cch trung no bi rnh cu chng. - Pha trc nm rnh nn xng chm. - Pha sau b tiu no che ph hon ton. 2.1. Hnh th ngoi Cu no c bn mt: 2.1.1. Mt trc Cao 3 cm rng 4 cm c nhiu kha ngang, li hai bn v lm gia thnh rnh, trong rnh c ng mch thn nn chy qua. 2.1.2. Mt bn L phn tip tc ca mt trc nhng hp dn t trc ra sau ri vo tiu no (to thnh cung tiu no gia) gianh gii gia mt ny vi mt trc c r thn kinh V thot ra. 2.1.3. Mt sau L phn trn no tht IV. c ba i cung tiu no: i cung tiu no trn; gia v di (b tiu no che ph). 2.2. Hnh th trong 2.2.1. Phn trc - Cc si ring bit (si ngang) chy t cc nhn ca cu no, phn chia b thp thnh nhiu b nh ri qut ra sau, qua cung tiu no gia vo tiu no. - Cc nhn ring. - B thp t v no i xung ti y b cc si ngang chia lm nhiu b nh. - B v cu: t v no xung.

209

1. B trung ng chm 2. Nhn dy VIII 3. Nhn Deiteur dy VIII 4. Cung tiu no 5. Nhn dy V 6. B gai th (b cung 7. B hng gai)

8. Cc si cu tiu no 9. Dy thn kinh VII 10. B tiu no cho 11. B dc sau 12. Ch bt cho b cu tiu no 13. Nhn cu 14. Cc b thp

15. Di Reill gia 1. Dy thn kinh VIII 17. Nhn dy thn kinh VII 18. Nhn l t dy VII 19. Nhn cm gic dy VII 20. Nhn bt trn 21. Nhn dy VI

Hnh 4.12. Thit ct ngang qua dy VII cu no 2.2.2. Phn sau a. Cht xm - Nhn vn ng: nhn dy VII v nhn dy V. - Nhn dy VI. - Nhn cm gic: tip theo ct nhn n c hnh no l nhn cm gic ca dy VII. - Nhn cm gic dy V ko di t hnh no ln. - Nhn ca dy VIII: dy tin nh c nhn lng trong, nhn Deiters v nhn Bechterew. Dy c tai gm c nhn lng v nhn bng. - Nhn thc vt c nhn l t ca dy VII v nhn nc bt trn ca dy VII. - Ngoi ra cu no cn c nhn ring nh: nhn ca cu no; trm cu hay trm trn; th thang v nhn bn.

210

1. Bung no tht IV 2. B dc sau 3. Nhn cm gic dy V 4. Nhn nhai 5. Nhn cu

6. Di reill gia 7. B thp (b phn tn) 8. B gai th 9. Si vn ng dy V

10. Di rell bn 11. B tiu no cho 12. B hng gai 13. Nhn thn kinh VII & b trung ng chm

Hnh 4.13. Cu no (ct ngang qua dy V) b. Cht trng Gm c: - Gii Reill gia v b cung nm ngay sau si ngang. - B hng gai v tiu no trc sau 2 b trn. - B thnh gic (di Reill bn) nm ngoi b cung. 3. TRUNG NO Trung no (mesencephalon) hay cn gi l eo no, l phn do bng no gia to thnh. di cch cu no bi rnh cu cung. trn trung no lin tip vi i th hay i no (thalamus). V phng din pht sinh chng h, trung no pht trin l do s pht sinh ca c quan th gic (cng nh c quan thnh gic l nhn t pht sinh hu no v khu gic l nhn t pht sinh tiu no; vi sinh vt di nc th trung no l trung ng ch o, nhng vi ng vt trn cn th no phc tp hn v pht trin thm tiu no. Lc trung no li xung v tr trung gian). 3.1. Hnh th ngoi Trung no c 4 mt: 3.1.1. Mt trc C cung i no l hai ct cht trng cu no i ln v chui vo gian no (di rng 15 mm) gia hai cung c mt mnh cht xm c nhiu l thng gi l
211

khoang thng sau. Dy thn kinh III pht nguyn dc b trong ca khoang ny. 3.1.2. Mt sau C bn c no sinh t : - Hai c no sinh t sau di (b hn). - Hai c no sinh t trc trn (to hn). Mi c no ni vi mt th gi ca i th bi cnh tay lin hp. Cnh trc ni c trc trn vi th gi ngoi v cnh sau ni c sau vi th gi trong. Bn c no sinh t cch nhau bi hai rnh ngang v dc. u trn rnh dc c tuyn tng, u di l hm van Vieussent. Hai bn hm ny c hai dy thn kinh IV. y l i thn kinh s duy nht thot ra mt sau thn no. 3.1.3. Mt bn C rnh bn chy dc theo mt ngoi ca cung i no. 3.2. Hnh th trong v cu trc Trn thit ct ngang qua cng Suyvius trung no chia lm 2 khu: Khu cung no trc. - Khu c no sinh t sau. - Trung no gm cht xm, cht trng v cng Suylvius.

1. B dc sau 2. B cung tiu no 3. B thnh gic 4. B cung 5. Di Reill gia

6. B v cu 7. B thp 8. B gi 9. Dy thn kinh III

10. Cht en 11. Nhn 12. Nhn vn ng dy III 13. Cng no 14. C no sinh t trc trn

Hnh 4.14. Ct ngang trung no (qua nhn dy III) 3.2.1. Cht xm - C cc nhn vn ng ca cc dy thn kinh s s III, s IV (tip ct nhn trc trong ca ty, trn nhn dy VI cu no). - Lim en: hnh bn nguyt chia cung lm hai phn, phn trc l chn cung
212

(c cc b vn ng), phn sau l chm cung (c cc b cm gic). Lim en c tc dng gi cng ca c, phi hp cc c ng. - Nhn : l ni dng ca cc ng ngoi thp, iu ho cc c ng t ng, na t ng. - C no sinh t: c 4 c no sinh t, mi c l mt nhn xm ln c mt lp cht trng mng bao quanh. Hai c trn tip nhn th gic, hai c di tip nhn thnh gic. 3.2.2. Cht trng Cc b vn ng: + B thp 3/5 gia chn cung i no. + B gi 1/5 trong chn cung i no. + B v cu 1/5 ngoi chn cung i no. - Cc b cm gic chm cung i no gm c di Reil gia, b cung v di Reil bn. - B lin hp: b dc sau. 3.2.3. Cng Sylvius Cng Sylvius l ng tm tu tip tc i ln bng no gia to thnh. y l mt ng nh, di chng 1,5 - 2 cm, ni thng bung no tht IV ca thn no vi bung no tht III ca gian no.

213

TIU NO
1. V TR Tiu no (cerebellum) nm trong tng sau ca s, pha sau cu no v hnh no. Hnh no, cu no v tiu no hp thnh trm no (rhombencephalon) quy quanh no tht IV. Kch thc: tiu no cao 5 cm, ngang 10 cm v trc sau 6 cm. ngi trng thnh tiu no nng 140 - 150 gr, tiu no nam nng hn n. Chc nng: iu ho nhng ng tc c thc hay khng c thc, gi thng bng v nh hng cc c ng. 2. HNH TH NGOI Tiu no c 3 mt. 2.1. Mt trn gia c mt khi li gi l thy giun trn, 2 bn l 2 bn cu tiu no. 2.2. Mt di C thu giun di gia, 2 bn cng l 2 bn cu tiu no p vo nn s. 2.3. Mt trc C hai phn p ln mt sau no tht IV. 2.3.1. Phn trn C hai cung tiu no hai bn: 2 cung tiu no trn dnh vo trung no, 2 cung tiu no gia dnh vo cu no, 2 cung tiu no di dnh vo hnh no. Van vieussent l mt mnh cht trng ni hai cung trn v ni vi li no (u trc thy un trn) thy dn di p vo mng mi bi cc no (u trc thy ny) v hai bn l van ton hay mn sau ty) cng ngay t cc no ti nhung no. Trn lc ng dc ca tiu no, c mt ngch ca no tht IV n vo. Ngch c gii hn trn l li no v van vieussent, di l cc no v van tarin cn hai bn l hai cm cung tiu no. 2.3.2. Phn di
214

Lin quan vi mng mi, y na di no tht IV, lch gia mng mi v mng mi c tm mch mc di (do mng nui to thnh). 3. THY TIU NO Trn b mt tiu no c nhiu rnh nng su khc nhau. Rnh su chia thnh cc thy, rnh nng chia thnh cc l. Cc khe tiu no gm: khe ngang, khe chnh, khe ph v khe sau bn. Trong khe ngang (tissura horizontalis) hay rnh chu vi l ln nht. Cc khe chia mt ngoi tiu no ra nhiu hi hay tiu thy. Thy nhng (thy un) tiu no gm: li no, tiu thy trung tm, nh, chch, l thy nhng, thp thy nhng, li g thy nhng v cc no (tnh t trn xung). Bn cu tiu no c chia lm: + mt trn c cnh tiu thy trung tm, tiu thy vung, tiu thy n v tiu thy bn nguyt. + mt di c tiu thy bn nguyt di, tiu thy 2 thn, hnh nhn tiu no v nhung no. Nhung no v cc no ca thy nhng ni vi nhau qua cung nhung no (van Tarin). c bit lu nhung no v hnh nhn no nht l hnh nhn no nm st sau bn hnh no, cnh l chm ln. Khi chc d dch no ty pha di thy ny c th tt vo l chm p hnh no v gy t t.
1. Thy dun di 2. Cung tiu no gia 3. Hnh nhn no 4. Nhung no 5. Rnh chu vi 6. Van Tarin 7. Ngch ca no tht IV 8. Van Vieussens 9. Li no

Hnh 4.16. Mt trc tiu no 4. CU TRC Cng nh i no, cht xm ngoi, cht trng trong, c nhng di xen vo cht xm nh nhng cnh cy. Cy i hay cy sng. 4.1. Cht xm Gm hai phn: - Phn v tiu no: l lp cht xm bn ngoi. - Cc nhn xm tiu no nm chm trong th ty gm c: nhn rng, nhn mi,
215

nhn cu v nhn nt. 4.2. Cht trng bn trong gi l th ty ta ra cc l trng i vo v tiu no ging nh cnh cy. Cht trng gm c: - B tiu no thng v b tiu no cho i ti v tiu no ri ti nhn rng, nhn mi. - Hai cung tiu no trn v gia: cung gia ti v tiu no, ri cc th ny li t v ti cc nhn. Cung trn mang cc th t cc nhn ln trung no.

1. Cung i no 2. B dc trong 3. Cung tiu no trn 4. Li no 5. Nhn rng

6. Nhn nt 7. Nhn cu 8. Nhn mi 9. No tht IV

Hnh 4.17. Thit ct ngang tiu no

216

NO THT IV
No tht IV l ch phnh ca ng tm ty, sau hnh cu v cu no, trc tiu no, hnh trm c mt thnh trc di gi l nn (hay sn). Mt thnh sau (hay mi) bn b, bn gc: - Gc trn thng vi no tht III qua cng Sylvius. - Gc di thng vi ng tm ty. - Hai gc bn thng vi khoang di nhn bi 2 l Luska, l Magenie gc di mng mi. 1. CC B CA NO THT IV - Hai b trn l 2 cung tiu no trn. - Hai b di l 2 cung tiu no di.
1. Nhn dy TK III 2. Nhn dy IV 3. Cn bt lng 4. H trn 5. Vn thnh gic 6. H cnh xm 7. Nhn hoi nghi 8. Nhn dyXl 9. Cnh trng ngoi 10. Cnh trng trong 11. Din tin nh 12. Li trn 13. Nhn dy TK V 14. Hm van Vieussens

Hnh 4.18. S nn no tht IV (nhn mt sau thn no) 2. NN NO THT Hnh trm na trn lin quan vi cu no, na di lin quan vi hnh no. Gia nn no tht c mt danh dc, trng nh mt bt lng, qun bt trn, ngi bt di v lng to ra t gia ti hai gc bn l cc vn thnh gic mi bn cn bt lng c hai ch li chy dc v mt rnh gia. - Li trong (eminentiamedialis) hay b trn (funiculus teres) pha di l cnh trng trong lin quan vi nhn dy thn kinh XII, li trn trn lin quan vi nhn ca dy thn kinh VI.
217

- Rnh gia pha trn l h trn lin quan vi nhn thn kinh V; pha di l h cnh xm lin quan vi nhn dy thn kinh X. - Li ngoi: pha trn l din tin nh, pha di l cnh trng ngoi lin quan vi nhn dy thn kinh VIII.
1. Mp xm 2. Th chai 3. Tuyn tng 4. C no sinh t 5. Mn ty trn 6. Mn ty di 7. Tiu no 8. Hnh no 9. C no 10. Tuyn yn 11. Thn vm no

Hnh 4.19. Thit b dc thn no (qua no tht III) 3. MI NO THT IV Chia lm 3 phn: 3.1. Phn trn L van Vieussens hay mn trc ty, hnh tam gic (van l mt mnh cht trng), ni hai cung tiu no trn. nh trn dnh vo hm van Vieussens. Nn di dnh vo li no. 3.2. Phn di Do mng mi hay mng ty sau l mt mng mng cng gia hai cung tiu no di v lin tip vi cc no (u trc thy giun di) v van Tarin. Mng mi c tng cng bi: mt mu cht xm gc di gi l cht no; hai bn l di sn no. l hai di cht trng chy t di ln, ra ngoi ri xon li thnh sng phong ph, gii hn l bn, thng no tht IV vi khoang di nhn (l Luschka). Mng mi cn c mt l gia (l Magendie). Gia mng mi v tiu no c tm mch mc di. 3.3. Phn gia L mt ngch no tht IV. Ngch ny c gii hn bi: - Thnh trn: l van Vieussens. - Thnh di: l van Tarin. Di mnh cng c giao thoa th gic ca dy th gic.
218

4. GC NO THT IV No tht IV c 4 gc: - Gc trn thng vi no tht III qua cng Sylvius. - Gc di thng vi ng tm ty. - Hai gc bn thng vi khoang di nhn bi l Luska.

219

GIAN NO
Gian no (diencephalon) c hnh thnh do bng no trc pht trin rt phc tp: - Lc u tch ra mi bn mt bng th gic, tr thnh dy thn kinh th gic. - V sau bng no trc li tch ra 2 bng con, bng sau l gian no v bng trc l oan no. Nh vy, lc phi thai gian no l phn sau ca bng no, trc v trong qu trnh pht trin gian no thc vo oan no v b vi su gia hai bn cu. Gia gian no c no tht III. Gian no gm c i th (hay i no) no tht III v vng quanh i. 1. I TH (THALAMUS) L mt th hnh xoan u to sau gi l i chm, ln c no sinh t trc. u nh trc c l Monro thng no tht III vi no tht bn. 1.1. Hnh th ngoi, lin quan i th l 1 khi cht xm hnh xoan ging qu trng chim b cu, di 20 - 40 mm, rng 18 - 20 mm v cao 20 - 22 mm. Trc i th hng ra trc v vo trong, i th c 4 mt v hai u: 1.1.1. Mt trong Gm c: - 1/3 sau lin quan vi c no sinh t. - 2/3 trc l thnh bn no tht III. - C mp xm ni lin mt trong 2 i th. - Di l rnh Monro ngn cch i th vi vng di i (i t l Monro ti cng Sylvius). 1.1.2. Mt ngoi Dnh vo bn cu i no cng bn, lin quan vi nhn ui ( trn) v bao trong ( di). 1.1.3. Mt di Lin quan vi vng h i pha trc trong v vi vng di i pha sau ngoi. 1.1.4. Mt trn Hnh tam gic, nh pha trc, c rnh th vn (ngn cch i th vi nhn ui) v rnh cho c m ri mch mc ca no tht bn nm. Mt trn c chia lm 2 phn: phn trong rng l 1 din t do gi l tng vng; phn ngoi hp gp phn to nn sn no tht bn. Ni tip gip gia nhn ui v i th c 2 b cht trng gm vn tn ngoi v vn ty i th trong. Vn ty i th i n tn nhn cung
220

tuyn tng. 1.2. Cu to v tc dng i th l mt khi cht xm tp hp nhiu nhn nhng cng c 1 s l cht trng. - Cht trng bao gm cc l ty i th, cc di v cc b ca i th. L ty ngoi l lp cht trng nm mt ngoi i th, ngn cch i th vi bao trong. L ty trong hnh ch Y nm bn trong i th gm 1 l sau v 2 l trc chia i th thnh 3 phn trc, trong v ngoi. - Cht xm ca i th bao gm nhiu nhn nm trong 3 phn ca i th. Cc nhn ny gm cc nhn tn cng ca tt c cc ng cm gic trc khi ln v no, cc nhn thuc cu to li v cc nhn lin hp chc nng vn ng. - Cc nhn trung gian (gm c th gi) l ni dng ca cc ng cm gic v gic quan. - Cc nhn phi hp th vn vi v i no. - Cc nhn thuc cht li, vng cha xc nh c r rng c tc dng tng cng hng phn cc nhn trn. i th l trung khu thu nhn mi cm gic (chng dng ca mi ng cm gic trc khi ln no). i th lm gim cng cc kch thch c hi v tng cng cc kch thch c li cho v no. Ngoi ra cn l ni tn ht ca cc si thuc h c no sinh t (ngoi thp).
1. Nhn ui 2. Tr trc th tam gic 3. i th 4. Mp xm 5. No tht III 6. Cung tuyn tng 7. C no sinh t trn 8. Tr sau th tam gic

Hnh 4.20. i th v mt sau trung no 2. VNG QUANH I 2.1. Vng trn th (epithalamus) C tuyn tng v hai cung tuyn. Tuyn tng hay mu no hnh nn nh nh ht xanh di 7 - 8 mm, rng 3 - 6 mm v nng 0,15 - 0,20 gr, l mt tuyn ca trung no nm trong rnh gia hai c no sinh t trc, u trc lm thnh ngch tng ca no tht III. L tuyn thuc loi thn kinh ch tit c lin quan ti s pht trin sinh dc (c ch sinh dc). Cung tyn tng: cung tuyn c hnh tam gic nn c gi l
221

tam gic cung tng. 2 bn l 2 cung, gia l mng mng gi l mp cung. Pha sau c 2 nhn cung tuyn tng trong v ngoi. 2.2. Vng sau th (methathalamus) Vng ny lin quan cht ch vng mi ca trung no, c 4 th gi tip ni vi cc c no sinh t (trung khu nhn v nghe di v no). 3. Vng di th (subthalamus) ln cung i no v nm sau ngoi i th, ngn cch vi vng h i bi ct vm. Cu to gm: - Cht trng l cc b hnh quai (quai bo, quai cung) i xung t bo nht, qua cung i th di n i th. - Cht xm tp trung ch yu vng bt nh v nhn di i l mt trong nhng trm dng ca ng ngoi thp di v, c tc dng trong cc c ng ung a lc vn ng di chuyn. 2.4. Vng h i (hypothalamus) L phn trc nht ca gian no, nm 2 bn thnh no tht III, di rnh Monro v lin tip vi nhau ngang qua sn no tht III, i t b sau c nm v ti giao thoa th gic v c gii hn 2 bn bi di th gic. y l vng tip gip vi i th trn, vng di i th sau ngoi v trc l vng trc th, cc thnh phn ca vng h i t trc ra sau bao gm: giao thoa th gic, c xm, phu v tuyn yn (thy sau). Phu (cung tuyn yn) bm vo c xm. Vng trc th cng c coi nh 1 phn ca vng h i. - Cu to: vng h i c chia thnh cc vng: trc, lng, trung gian, bn v sau (theo hng trc sau) hoc c chia thnh vng quanh no tht, vng gia v vng bn (theo hng trong ngoi). Mi vng theo cch chia trn ca h i u bao gm c rt nhiu nhn (nhn trn th, nhn cnh no tht, nhn trc th...). Cht trng ca vng h i bao gm nhiu b n v i lin h gia vng h i vi cc vng no khc. - Chc nng: vng h i nm trn tuyn yn, lin h vi thy sau tuyn yn bng cc b si thn kinh v vi thy trc tuyn yn bng h mch ca. H i l ni iu khin s sn xut hormon ca tuyn yn, iu ho h thn kinh t ch, iu ho vic n ung v chyn ho, iu ho nhp sinh hc ngy m, kim sot thn nhit, iu ho cc hnh vi v cm xc cng h vin.

222

1. Th trai 2. Vm no 3. Mp xm 4. i th 5.6.7.8. Cc nhn vng di i th 9. Tuyn yn 10. Giao thoa th gic 11. Mp trc 12. Rnh di i 13. Vch trong sut

Hnh 4.21. Vng di i th v cc nhn vng di i th 3. NO THT III (VENTRICULUS TERTIUS) Ging nh no tht IV, no tht III cng l ch phnh ca ng tm ty, l mt khoang n trng nh mt khe hp, nm ng dc chnh gia gian no. Di t 2,5 - 4 cm, rng 0,5 - 1 cm, cao 2,5 - 3 cm. No tht III C dng hnh thp 4 cnh, 5 thnh, mi trn v nh di. 3.1. Thnh bn L mt trong i th v vng di th (c rnh Monro ngn cch hai vng). Ngoi ra cn c tc dng n hot ng ca cc tuyn sinh dc. 3.2. Thnh trn hay mi Hnh tam gic c 3 phn: - Phn gia rt mng l mng mi cng gia hai b trong cung tuyn tng. - Hai phn bn l hai tam gic cung Habenula c: + B ngoi l rnh cung x bn cnh i th. + B trong l cung trc ca tuyn tng. + B sau lin tip vi c no sinh t. 3.3. Thnh di sau hay nn Trn lc ng dc nhn t sau ra trc c: - Mt mnh cht trng ni lin hai cung i no. - Mt mnh cht xm to thnh khoang thng sau. - Hai c nm v (nhn xm thc vt lin quan n ng khu gic). - C phu: u lm thnh ngch phu ca no tht III, u c cung tuyn yn (gi l cnh khu) ri n tuyn yn. Tuyn yn l mt thy ca gian no, nm trong yn xng bm (di lu ca tuyn, cng 4 gc yn bm, c l gia cho cung tuyn chui qua).
223

Tuyn rng 15 mm, cao 6 mm, gm c 2 thy: - Thy trc to (phi thai thuc v hu). - Thy sau nh hn (thuc gian no). L mt tuyn ni tit quan trng, iu ho cc tuyn ni tit khc ca c th v s pht trin ca sc ln. 3.4. Thnh trc Phn ng thng c 3 phn: - Gia l mnh cng hay mnh trn th gic (ch tn cng ca ng no ty bo thai). - Trn mnh cng l mp trng trc. - Di mnh cng c giao thoa th gic ca dy th gic. Gia giao thoa v mnh cng c ngch giao thoa. 3.5. Cc sau Gia hai cung i no ng vi l trn ca cng no (cng Sylvius). 3.6. Cc ngch ca no tht III C nhiu ngch nh: - Ngch tng. - Ngch phu. - Ngch giao thoa th gic. 3.7. i chiu no tht III ln hp s - Nu nhn trn xung th chnh gia vm s. - Nu nhn t pha trc th trn trn gia. ng ng thng dc gia v ng lin tai s gp nhau gn im trung tm ca no tht III.

1. No tht bn 4. ng tm ty 2. No tht III 5. L Monro 3. No tht IV 6. Cng Sylvius A. Nhn trc din t trc ti B. Nhn nghing t bn tri

Hnh 4.22. i chiu cc bung no tht ra bn ngoi


224

OAN NO
1. I CNG oan no gm hai bn cu i no v cc mp lin bn cu. V gian no thc su vo no trc, nn oan no phi cong li ln gian no v qup hai u. Hai bn cu no c dnh vo nhau bi cc mp lin bn cu. Bn cu i no l phn to nht ca no di 16 cm, rng 14 cm cao 12 cm, nng 1000 - 2000 gr (chim ti trn 85% trng lng ca ton th no b). oan no nm trong hp s tng trc v tng gia cn tng s sau th ln lu tiu no. Gia hai bn cu c khe lin bn cu m y khe l th trai, di c khe bichat ngn cch vi trung no. oan no ngi c bit l v no pht trin hn hn cc phn no khc. 2. HNH TH NGOI Mi bn cu no c 3 mt (ngoi - trong - di). mi mt c cc khe, phn chia ra thnh nhiu thy, mi thy li chia ra nhiu hi no bi cc rnh.
1. Hi nh ln 2. Thy nh 3. Khe Sylvius 4. Khe thng gc ngoi 5. Thu chm 6. Cc chm 7. Hi thi dng I 8. Hi thi duong II 9. Cc thi dng 10. C trn 11. Thu trn 12. Khe Rolando 13. Hi trn ln

Hnh 4.23. Bn cu i no v cc khe (mt ngoi) 2.1. Mt ngoi Lin quan vi vm s c 3 khe: - Khe bn hay khe Syivius: t mt di ca bn cu no chy ra mt ngoi, chch ln trn v ra sau. on u khe rt su gi l thung lng Sylvius - Khe trung tm hay khe Rolando: t gn gia b trn ca bn cu, chy chch xung v ra trc. - Khe thng gc ngoi hay khe nh chm: rt ngn, trc cc sau bn cu 5 cm tip khe thng gc trong. Ba khe ny chia mt ngoi bn cu i no thnh 3 thy: thy nh, thy thi
225

dng, thy chm. 2.2. Mt trong. Gm c 2 phn: - Phn dnh gia (do cc mp lin bn cu), phn khng dnh cun xung quanh c lim no lch gia 2 bn cu. - Phn khng dnh c 3 khe: + Khe di trn hay khe khuy cch u th trai v b trn bn cu t gi th trai vng ra sau n li trai. Khe ny gm 2 on: rnh ai trc v rnh nh chm sau. + Khe thng gc trong tip khe thng gc ngoi cch u sau 5 cm chy ra trc v xung di. + Khe ca t cc sau ca bn cu no ti li sau th trai.
1. Rnh trc trung tm 2. Th chai 3. Rnh di trn 4. Thu vin(thy khuy) 5. Khe vin chai 6. Thu trn 7. Thu thi dng 8. Vng di i th 9. Khe ca 10. Hi chm 11. Khe thng gc trong 12. Thu nh 13. Rnh sau trung tm 14. Khe Rolando

Hnh 4.24. Mt trong bn cu i no bn phi 2.3. Mt di 1/3 pha trc v 1/3 pha sau c khe lin bn cu, 1/3 gia lin quan vi cung no bi khe no ngang hay khe Bichat hnh mng nga m quanh trung no c mng mch lch vo ti mi no tht III. Thung lng Sylvius chia mt di thnh 2 phn: - 1/4 pha trc l phn mt nm trn trn hc mt. - 3/4 sau l phn thi dng chm nm trn tng s gia v trn mi nn tiu no tng sau.

226

1. Khe lin bn cu trc 2. Hnh khu 3. Thy trn 4. Thn kinh th gic( II) 5. Tuyn yn 6. Cht thng trc 7. Th v 8. Cung i no 9. Khe lin bn cu sau 10. Thu chm 11. Thy thi dng 12. Lim en 13. Thung lng Sylvius 14. Thy trn

Hnh 4.25. Bn cu i no (mt di) 3. THY NO Mi bn cu i no c 6 thy chnh, mi thy li chia thnh cc hi no. 3.1. Thy trn (lobus frontalis) L phn trc bn cu c gii hn : - mt ngoi: bi khe Rolando sau, khe Sylvius di. - mt di : bi thung lng Sylvus. - mt trong: bi khe khuy. - mt di: bi thung lng Sylvius. Thy trn chia lm 4 hi: hi trn ln (gyrus precentralis): nm trc khe Rolado l trung khu phn tch vn ng v cc hi trn 1, 2, 3. 3.2. Thy nh (lobus parietalis) mt ngoi bn cu, c gii hn gia 3 khe: Rolando ( trc) khe thng gc ngoi ( sau) v khe Sylvius ( di). C rnh lin nh hnh ch T chia thy nh lm 3 hi: - Hi nh ln nm ngay sau khe Rolando l trung khu phn tch v cm gic. Hai hi trn ln v nh ln gp nhau v thng vi nhau u rnh Rolando to ln np Rolando. Pha trn c h thy ny ln vo trong to ln tiu thy 4 cnh trung ng (Lobus Paracentralis). - Hi nh trn v hi nh di nm sau hi nh ln.

227

1. Hi trn ln 2. Hi trn 1 3. Hi trn 2 4. Hi trn 3 5. Hi thi dng 1 6. Hi thai dng 2 7. Hi thi dng 3 8. Hi chm 2 9. Hi chm 1 10. Hi chm 3 11. Hi nh di 12. Hi nh trn 13. Hi nh ln

Hnh 4.26. S cc hi no (mt ngoi) 3.3. Thy chm (lobus occipitalis) Nm pha sau bn cu i no, v chia thnh 6 hi: - mt ngoi thu chm c gii hn bi khe thng gc ngoi ( pha trc) v c 3 hi chm 1, 2, 3. - mt di: danh gii khng r rt gia thu chm v thy thi dng v c 2 hi: hi chm 4 gi l hi thoi, hi chm 5 l hi li. - mt trong: l phn nm gia khe thng gc trong v khe ca, c hi chm 6 (hi chm) l trung khu phn tch v th gic. 3.4. Thu thi dng (lobus temporalis) Chim khu gia v khu di ca bn cu no. - mt ngoi: k t trn xung c 3 hi thi dng 1, 2, 3. Ring hi thi dng 3 c mt phn ln xung mt di bn cu (cc hi thi dng c ngn cch nhau bi cc rnh thi dng). - mt di: chia lm 2 hi: + Hi thi dng 4 lin tip vi hi chm 4 to nn hi thi dng - chm 1. + Hi thi dng 5 lin tip vi hi chm 5 to nn hi thi dng - chm 2. * Ring hi thi dng 5 cn gi l hi hi m (gyrus hippolumpi). * u trc hi hi m cun li thnh mc gi l mc hi m (tiu thy hi m), pha trong hi hi m c mt rnh su ln vo lng no tht bn, phn ln ny gi l sng A-mng (hippocampus: lorned A mon) c gi tr trong chn on bnh siu vi trng di vi nhng tn thng c hiu - tiu th negrie. 3.5. Thy o (insula) Nm su trong y thung lng Sylvius v chia lm 5 hi: o, 2, 3, 4, 5. Hi o 5 cn gi l hi o i, cc hi khc l hi o ngn.
228

1. Np trn 2. Cc trn 3. Np mt 4. Cc hi o ngn 5. Hi o di 6. Np thi dng 7. Rnh vng 8. Np nh 9. Khe trung tm

Hnh 4.27. Thu o 3.6. Thy khuy hay thy trai (gyrus cinguli) Thy mt trong bn cu, c gii hn pha trn bi khe di trn, pha di bi th trai. Thy khuy lin tip vi hi hi m to nn hi vin v chy vng quanh cc mp hen bn cu, hi vin cng vi cung khu to thnh mt vng trn l thy vin Brca. Gia hi vin v th trai c mt hi no b cn ci nm lch vo gia gi l hi ni vin. 3.7. Khu no (rhin enccephalon) Mt di oan no pht trin km loi ngi. Gm hai phn: - Phn chu vi: Gi l thy khu nn no v cung khu nm trn mnh ngang xng sng. u trc cung khu phnh rng ra gi l hnh khu, u sau gi l tam gic khu v tch lm 3 r: + R xm gia. + R trng ngoi chy vo hi hi m. + R trng trong chy vo thy khuy. Hai r trng ny gii hn cng vi di th gic v u trong thung lng Sylvius to thnh khoang 4 cnh gi l khoang thng trc. - Phn trung ng gm c: + Mc hi m. + Hi hi m. + Hi ni vin (hi rng). 4. CU TRC CA BN CU I NO V cu to mi bn cu i no gm c cht trng, cht xm v no tht bn.
229

4.1. Cht xm C hai ni trong bn cu, nm bao quanh phn cht trng phn ngoi cht xm to nn v no; phn su bn trong l khi nhn xm di v (khi th vn) bao gm:
1. Khe lin bn cu 2. Th chai 3. u nhn di 4. Bao ngoi 5. Bao ngoi cng 6. Nhn bo sm 7. Nhn bo nht 8. Nhn vch 9. ui nhn ui 10. No tht bn sng chm 11. Tm mch mc 12. i th 13. Bung no tht III 14. V thu o 15. Gi bao trong 16. Th vm 17. Vch thng sut 18. No tht bn sng trn

Hnh 4.28. Hnh ct ngang qua 2 bn cu i no (thit Flechsig) 4.1.1. Khi nhn xm di v no * Nhn ui (n.caudatus) ging hnh du phy un cong di no tht bn gm mt u, mt thn, mt ui. u trn, ui di u quay ra trc. * Nhn bo (n.lentiformis) ngoi nhn ui. Trn thit ct ng ngang, nhn c hnh tam gic. - Mt ngoi: lin quan vi bao ngoi, nhn trc tng v bao ngoi cng. - Mt di: lin quan vi bao trong, v ui nhn ui. - Mt trong: lin quan vi bao trong, v u nhn ui. Nhn bo chia lm 3 khi, bi 2 mnh cht trng. Khi ngoi to, sm gi l bo sm, khi trong nht gi l bo nht. * Nhn trc tng (claustrum): nm gia bao ngoi v bao ngoi cng. * Th hnh nhn (corpus amygdaloideum): nm trong mc hi m, gm nhiu nhn c chc nng thuc v ng khu gic. * Tc dng ca th vn: l trung khu vn ng di v gm: - Cu th vn (poleo-striatum): gm bo nht, c tc dng kim sot s cng c v phi hp cc c ng t ng. Khi tn thng, c b co cng (bnh parkinson) gy bt ng hoc khng phi hp c cc c ng. - Tn th vn (neo-striatum): gm nhn ui v bo xm. Tn th vn kim sot cu th vn, khi tn thng cng c b gim, c ng ri lon (ma git, ma
230

rn).
1. V no 2. Cht trng 3. Tht no bn sng trn 4. Thy o 5. No tht III 6. Bo nht 7. Bo sm 8. Nhn vch 9. u nhn ui 10. Th chai 11. Khe lin bn cu

Hnh 4.29. Thit ct ngang qua bn cu i no (thit Charcot) 4.1.2. V i no L b phn quan trng nht ca no, c s vt cht cao cp ca h thn kinh. iu ho ti cao cc c nng sinh hot, phn tch v tng hp cc kch thch ngoi vi hay ni cnh bin thnh thc. V no gm 14 t t bo xp thnh 6 lp. Din tch v no ca hai bn cu l 2200 cm2. Nhng ch c 1/3 l ra pha ngoi, cn 2/3 n su vo trong cc khe, cc rnh ca bn cu v c chia lm nhiu khu chc nng trong : - Trung khu phn tch vn ng hi trn ln. - Trung khu phn tch cm gic hi nh ln. - Trung khu phn tch thnh gic hi thi dng 1. - Trung khu phn tch th gic hi chm 6.

231

1. Rnh trc trung tm di 2. Rnh trn trn 3. Rnh trc trung tm trn 4. Trung khu phn tch vn ng 5. Khe trung tm 6. Trung khu cm gic 7. Rnh ni nh

8. Trung khu vn ng phc tp c mc ch 9. Trung khu c 10. Trung khu th gic 11. Rnh thi dng trn 12. Rnh sau trung tm 13. Trung khu nghe hiu 14. Trung khu thnh gic

15. Khe no bn 16. Tr ln khe no bn 17. Tr trc khe bn 18. Trung khu ni 19. Rnh trn di 20. Trung khu vn ng quay mt, quay u 21. Trung khu vit

Hnh 4.30. Cc trung khu phn tch ca v no 4.2. Cht trng Gm c tt c phn cn li ca hai bn cu cc b i t di ln hoc t trn xung hoc t vng n sang vng kia ca hai bn cu gm c: bao trong, bao ngoi, bao ngoi cng v trung tm bu dc. 4.2.1. Bao trong Trn thit Charcot (ct ng ngang qua c nm v) bao trong nghing t trn xung v vo trong, v trn thit Flechsig (ct nm ngang qua li v gi th trai) bao trong c ba on: bo vn, bo th, v on sau bo. Gia hai on bo vn v bo th l gi bao trong. on sau bo gm nhng si to ra t th gi ti thy chm, to nn tia th Gratiolet. 4.2.2. Bao ngoi v bao ngoi cng trong v ngoi nhn trc tng. 4.2.3. Trung tm bu dc L cc si ca th trai to ra khp b mt 2 bn cu i no. Trn thit ct ngang qua lng th trai, trung tm bu dc l hai khi cht trng hnh bn son nm 2 bn bn cu v dnh vo nhau gia bi th trai.
232

1. Khe trung tm 2. Trung khu phn tch cm gic A. Vng cm gic

3. Thu trn 4. Thu chm B. Vng vn ng

2. Trung khu phn tch vn ng 6. Khe trung tm C. i chiu ln v no

Hnh 4.31. Trung khu phn tch vn ng v cm gic nh chiu trn v no 5. CC MP LIN BN CU Gm c th trai, th tam gic, mp trng trc, mp trng sau, tt c u l cht trng ni hai bn cu i no vi nhau. 5.1. Th trai (corpus callosum) L mt mnh cht trng di 8 cm, dy 1 cm, trc rng 1 cm, sau rng 2 cm. - Trn lin quan vi hi khuy v hi ni vin. - Di dnh gia vo vch thng sut hai bn bin thnh mi no tht bn. - u trc: cch cc trc bn cu no 3 cm qup thnh mt m di vch thng sut v trn mp trng trc ri qut ln to thnh gi (genu). - u sau: l ch dy nht ca th trai nn gi l li trai (splenium) pha trn c no sinh t. Th trai gm cc si ngang to ra khp v no. 5.2. Th tam gic (pornix) Th tam gic hay th vm l mt vm cht trng hnh tam gic, c 4 tr: - Hai tr trc: l gii hn trc ca l Monro (sau mp trng trc). - Hai tr sau: vng sau i th ri to xung di, ra ngoi, v ra trc to nn nn sng thi dng no tht bn 5.3. Mp trng trc (commissura anterior) L 1 cu cht trng thnh trc bung no tht III ni lin 2 bn cu i no vi nhau.
233

5.4. Mp trng sau (commussura posterior) L mt thng cht trng ngay pha sau no tht III, gia tuyn tng v cng Sylvius ni hai bn cu no vi nhau. 5.5. Vch trong sut (septum pellucidum) Gm 2 l v 1 , nm trn mt phng dc gia ni t bng th trai n lng th vm v to nn thnh trong ca 2 no tht bn.
1. Th trai 2. Vch thng sut 3. Nhn ui 4. Th tam gic 5. L monro 6. Mp trng trc 7. Nhn xm ui i th 8. Giao thoa th gic 9. Tuyn yn 10. Vng di i 11. Rnh monro 12. Cng sylvius 13. Tuyn tng 14. Cung tuyn tng 15. m ri mch mc 16. Mp xm

Hnh 4.32. Cc mp lin bn cu 6. NO THT BN (VENTRICULUS LATERALIS) C hai no tht bn hai bn cu i no thng vi no tht III qua l Monro mi no tht c 3 sng: trn, thi dng, chm. 6.1. Sng trn Cch u trc bn cu 3cm. Trn thit Charcot sng trn c 3 thnh: - Thnh trn: l cc si ca th trai to ra 2 bn bn cu to nn. - Thnh di ngoi: do cc nhn xm to nn; ngoi l u nhn ui, trong l i th; gia nhn ui v i th l rnh th vn. - Thnh trong: l vch thng sut cng t bng th trai ti lng th vm. 6.2. Sng thi dng Nhn trn mt thit ng ngang, sng thi dng hnh bn nguyt gm c 2 thnh: - Thnh trn ngoi trn quan vi ui ca nhn ui. - Thnh di trong l sng Ammon b rnh hi m x y vo no tht v c tm mn mch lch vo. 6.3. Sng chm L mt ngch ca no tht bn, chy ra sau, t ng ba tht no bn ti 3 ci cch
234

u sau bn cu. Sng chm c 2 thnh: - Thnh trn ngoi c to nn bi cc si sau ca th trai to vo thy chm. - Thnh di trong b li nn bi 2 th: th hnh do cc si ca th trai to nn v th b (ca Morand) to nn v khe ca x y vo trong lng no tht. 6.4. Ng ba no tht bn Ni gp nhau ca ba ngch (sng) ca no tht bn nm sau i th v thn ca nhn ui, di th trai.
Sng trn tht no bn L monro Mp sm i th Bung no tht III Sng thi dng no tht bn 6. Bung no tht IV 7. ng tm tu 8. Cng Sylvius 9. Sng chm tht no bn 10. Ng ba tht no bn 1. 2. 3. 4. 5.

Hnh 4.33. Cc bung no tht (nhn bng t bn tri) 6.5 nh khu no tht bn i chiu no tht bn ln s l mt din 4 cnh. di l ng ngang vch 2 cm trn mm tip. trn l ng song song v cch 4 cm vi ng trn. trc, l ng thng vch u trc ca phn ngang ca mm tip. B sau l 1 ng thng vch 4 cm trc bnh din ng thng, tip gip vi xng chm. Ng ba tht no bn l mt im nm cch u 3 cm sau, v 3 cm trn ng tai ngoi (ch gp nhau ca ng thng vch b sau xng chm v ng ngang vch mm mt ngoi).

235

CC DY THN KINH S NO
Cc dy thn kinh s l mt phn ca thn kinh ngoi vi, tch ra t no gm 12 i (nh s t I-XII) v chia lm 3 loi: vn ng, cm gic v hn hp. 1. CC DY S VN NG 1.1. Cc dy vn nhn 1.1.1. Dy vn nhn chung (dy S III- nervus ocuslomotorius) T mt nhn trung no di 1 cm cnh cng Sylvius ngang cc c no sinh t trc (qua b dc sau, nhn , lim en ra ngoi) thot ra hai b khoang thng sau, ra trc trong thnh ngoi xoang tnh mch hang ti khe bm ri chia lm hai nhnh chui qua vng zinn vo mt. - Nhnh trn vn ng c thng trn v c ko mi trn. - Nhnh di (to hn) vn ng c thng trong, thng di v c cho b. Ngoi ra cn tch mt r cho hch mt (ph giao cm) lm hp ng t. 1.1.2. Dy cm l (dy s IV- nervus trochlearis) T mt nhn trung no, gn nhn dy V v bt cho hon ton no. L dy c nht thot ra mt sau thn no hai bn hm van Vieussen. T cc si vng quanh cung i no, ri qua thnh ngoi xoang tnh mch hang ti khe bm, chy ngoi vng zinn vo mt phn nhnh vo c cho to.
1. Thn kinh rng rc 2. Thn kinh th gic 3. Thn kinh vn nhn (III) 4. Thn kinh vn nhn ngoi (VI) 5. Thn kinh hm di 6. Thn kinh hm trn 7. Than kinh mt 8. Thn kinh l 9. Thn kinh trn mt

Hnh 4.34. Cc dy thn kinh vn nhn 1.1.3. Dy vn nhn ngoi (dy s VI - nervus abducens) T mt nhn cu no (nn no tht IV) thot ra rnh hnh cu, ra trc, cng ng mch cnh trong chui qua xoang tnh mch hang ti khe bm, chui qua vng zinn vo mt, vn ng c thng ngoi.
236

1.2. Dy gai hay dy ph willis (dy s XI - nervus accessorius) Phn nhnh vo c thang v c c n chm v mt phn qua dy X vo thanh qun. Dy XI c hai r: - R hnh: di nhn hoi nghi (ch l mt nhnh ca dy X). - R ty: t on ty c 4 - 5. Thot ra rnh sau trm hnh (di dy X v IX). K ty t di ln qua l chm vo s (ni vi r hnh) thnh dy XI qua l trch sau ra ngoi s v chia lm hai nhnh: - Nhnh ngoi (r ty) chy xung ra ngoi v ra sau, bt cho tnh mch cnh trong ( pha trc hoc pha sau) ti c thang v c c n chm. - Nhnh trong (r hnh) coi nh mt nhnh dy X tch u hch ri, ni vi dy Xi, qua dy thanh qun trn ti thanh qun.

1. Nhn hoi nghi 2. Thn kinh lang thang 3. R s thn kinh ph 4. R ty gai thn kinh ph 5. Thn kinh gai sng C1 6. Nhnh ngoi thn kinh ph 7. C c n chm 8. C thang

Hnh 4.35. Dy thn kinh ph (thn kinh s XI) 1.3. Dy thn kinh di ri hay dy h thit (dy XII - n. hypoglossus) - T mt nhn xm hnh no (nn no tht IV), thot ra bi 10 - 12 si rnh trc trm hnh. - Qua l li cu trc cng ng mch mng no sau ri qua vng hm hu. vng trn mng vo li, vn ng li v c trn mng. Ngoi ra cn c 4 c im sau: - Cng tnh mch cnh trong v tnh mch gip - li - mt, to ln tam gic Farabeuff vng cnh. - Mc tm ng mch li khu trn mng. - di li, dy XII i di ng Wharton.
237

- C mt nhnh ni vi nhnh xung ca m ri c (ngang gn trung gian c vai mng) to thnh quai XII vn ng cc c di mng.
1. Nhnh ni vi hch giao cm 2. Hch gia cm c trn 3. Hch trn ca thn kinh X 4. M cnh trong 5. C trm li 6. C thng ng li 7. C dc trn ca li 8. C ngang li 9. C dc di ca li 10. C cm li 11. C cm mng 12. C mng li 13. C gip mng 14. C c mng 15. C c gip 16. C vai mng 17. Quai c 18. Nhnh trong ca quai c 19. Nhnh ngoi ca quai c 20. Tnh mch cnh trong 21. Nhn TK h thit 22. ng thn kinh h thit

Hnh 4.36. S dy thn kinh XII (thn kinh h thit) 2. CC DY S CM GIC (THN KINH GIC QUAN) Gm 3 dy I, II, VIII. Dy I v II thc s khng phi l mt dy thn kinh m l mt phn ca no. Dy VIII thc cht l 2 dy (c tai v tin nh) khc nhau v gii phu, sinh l v c lm sng. 2.1. Dy khu gic (dy I - nervus olfactorius) T cc si nim mc mi (tng trn). Qua cc l mnh sng vo hnh khu, qua cung khu v chy bi 3 r vo cc nhn khu ri lin h vi th v, i th v thy khuy ti hi hi m.

Hnh 4.37. Dy thn kinh khu gic (dy thn kinh I)


238

2.2. Dy th gic (dy s II - neurvus optieus) T cc t bo vng mc nhn cu tm li thnh dy II qua l th gic vo s Cc si t na trong vng mc bt cho nhau ti rnh giao thoa th gic, cn cc si na ngoi th i thng to nn di th gic vng quanh cung i no vo th gi ngoi, c no sinh t trc
1. Hch mi 2. Dy thn kinh s II 3. Si bt ch 4. Th gi ngoi 5. Nhn thn kinh s III 6. Nhn ph dy III 7. C no sinh t trn 8. Si tia th 9. Si di thi 10. Si giao thoa th gic 11. Si dy thn kinh II

Hnh 4.38. Dy thn kinh th gic (dy II) 2.3. Dy thnh gic v thng bng (dy VIII - n. stato. acusticus) Gm c hai dy hp thnh: 2.3.1. Dy c tai (thnh gic) T nhng t bo thnh gic mng nn ca c tai mng n hch cortinm trong mnh xon c. T cc si to thnh dy c tai qua ng tai trong vo s. Dy c tai chy vo no rnh hnh cu ri dng cc nhn c bng v lng cu no. T c: - Mt s si chy thng trong hnh no. - Mt s ln bt cho ng gia to nn th thang cu no, cc si nng nn no tht IV thnh vn thnh gic v dng nhn trm cu. Cc si t trm cu cng cc si i thng (khng bt cho) to thnh di Reil bn ti th gi trong v c no sinh t di. T ti hi thi dng 1 - 2.

239

1. Cc nhn tin nh 2. Nhn c tai lng 3. Nhn c tai bng 4. TK c tai 5. TK mt

6. Hch gi 7. Cc hch tin nh 8. Bng ng bn khuyn trc 9. Bng ng bn khuyn ngoi 10. Bng ng bn khuyn sau

11. ng c tai 12. L ng tai trong 13. TK tin nh 14. Trm hnh

Hnh 5.39. Dy thn kinh thch gic v thng bng 2.3.2. Dy tin nh Gm cc si t cc t bo th cm thng bng trong ng bn khuyn (cc phnh) v tin nh ti hch Scarpar y ng tai trong cng dy c tai chui vo rnh hnh cu. Dy tin nh nn no tht IV chy ti 3 nhn: nhn trong (Schwalbe) hay nhn tam gic; nhn ngoi (betechrew); nhn gia (Deiters). - T nhn trong (nhn tam gic) cc si ln v no. - T nhn ngoi ln cc nhn tiu no qua cung tiu no trn. - T nhn gia (Deiters) cc si chia hai ng: + ng xung to ln b tin nh gai, tip xc vi nhn dy XI (nhn thc v t th ca u) + ng ln dng cc nhn vn nhn (III, IV, VI). V vy khi tn thng ng tin nh, c th gy nh hng hot ng nhn cu, hoc ngoo c.

240

1. C no sinh t di 2. ng ti cc dy TK vn nhn 3. Nhn bng 4. Nhn lng 5. Vn thnh gic 6. ng ti nhn cc dy TK lm quay u v c 7. Nhn tam gic 8. Nhn Deiters 9. Hch Scarpa

Hnh 4.40. ng dn truyn thnh gic v ng tin nh 3. CC DY S HN HP 3.1. Dy tam thoa hay dy sinh ba (dy V - nervus trigeminus) L mt dy hn hp. - Nhn cm gic mt, mt, mi v ming. - Vn ng c nhai. C hai r nh dy thn kinh sng. + R vn ng tch hai nhn: * Nhn chnh (nhn nhai) cu no. * Nhn ph t trung no xung (coi nh mt nhn thc vt, tit dch cc tuyn nim mc). + R cm gic: t hch Gasser (l mt m ri thn kinh rt st hnh bn nguyt nm trong h Meckel mt trc trn xng ) t hch tch ra 3 nhnh: nhnh mt, nhnh hm trn, nhnh hm di. - Hai r u tch ra mt bn cu no ri cng chui vo h Meckel, r cm gic vo hch Gasser, cn r vn ng lun di hch (vo dy hm di). 3.1.1. Dy mt (nervus ophtalmicus wills) T hch Grasser qua thnh ngoi xoang tnh mch hang ti khe bm vo mt chia lm 3: - Nhnh l: chi phi trong mi trn v thnh ngoi mt. - Nhnh trn: chy st trn mt, nhn cm gic trn, mi v mi trn. - Nhnh mi: cm gic hch mt, nhn cu, xoang sng, xoang bm, ng l v da sng mi.
241

1. Hch sinh ba 2. Thn kinh hm trn 3. Thn kinh mt 4. Thn kinh trn 5. Hch mi 6. Hch chn bm khu ci 7. Thn kinh hm di

Hnh 4.41. S dy thn kinh tam thoa (dy V) 3.1.2. Dy hm trn (nervus maxillaris) Hon ton cm gic t hch Grasser chy ra trc qua thnh ngoi xoang tnh mch hang, qua l trn to ra ngoi s, qua h chn bm hm, qua ng di mt ri tn ht l di mt bi mt cm nhnh tn (cho mi trn, m, v mi di). Dy hm trn cm gic vng thi dng gia, di mt ti mi trn, cho nim mc mi, ming, mn hu, ton b rng hm trn. - Tch mt nhnh mng no cho vng thi dng nh. - Mang cc si thc vt ca dy VII (tit nc mt v nc mi). 3.1.3. Dy hm di (nervus mandibulars) C hai r: - R vn ng (ca dy VI). - R cm gic t hch Gasser. Hai r ti l bu dc th tm li ra ngoi s, vo khu chn bm hm v phn nhnh: - Nhnh qut ngc chy vo mng no qua l trn b. - Nhnh tn vn ng c nhai, mn hu, c ba. - Cm gic 2/3 trc li nim mc m, da, t cm, mi di ti thi dng v rng hm di. Nhn cc si v gic ca dy VII ti 2/3 trc li. Mang si tit dch ca dy VII vo tuyn nc bt di li, di hm v si tit dch ca dy IX ti tuyn mang tai. - Khi nh rng hm di, phi gy t l ng rng di (cnh gai spix) ni dy rng di (nhnh tn ca dy hm di) cng ng mch chui vo. 3.2. Dy mt (dy VII - nervus facialis) v dy trung gian (dy VII - Wrisberg nervus intermedius)
242

3.2.1. Nguyn y C 3 phn. - Si vn ng t mt nhn xm cu no. - Si cm gic VII t hch gi ti 1/3 trn b n c. - Si thc vt ca dy VII tch nhn l ty v cc si dy VII tch nhn bt trn. Cc si (VII, VII) thot ra rnh hnh cu (gia dy VIII v dy VI). 3.2.2. ng i v lin quan T no chui vo l ng tai trong, chy qua cng Fallope, ti l chm chm ra ngoi s, chui vo nm trong tuyn nc bt mang tai, nn c 3 on: - on trong s: t rnh hnh cu chui vo l ng tai trong vo xng . - on trong xng : dy thn kinh VII, VII nm trn dy VIII, cng Fallope c 3 on: + on u: di 14 mm thng gc vi trc xng , gia c tai v tin nh (on m nh). + on hai: di 10 mm song song vi trc xng , trn trn hm nh (on mng nh) gia khc mt v khc hai c hch gi. + on ba: di 5 mm chy thng ti l chm chm (on chm) cch l tai ngoi 2 mm v su 15 mm. Gia on 1 v on 2 c hch gi, t dy VII v VII khng cn phn bit c na. - on ngoi s: chui qua l chm chm ra ngoi s ri vo gia cc thy tuyn mang tai, ti y lin quan vi ng mch v tnh mch cnh ngoi. 3.2.3. Phn nhnh a. Ngnh bn: c 3 ngnh chnh: - Dy nng ln ni vi dy su ln ca dy IX to thnh dy thn kinh Vidien ti hch bm khu ci, mang s tit dch cho tuyn l v cc tuyn nim mc mi, ming v hu. - Dy nng b ni vi dy su b ca dy IX chy vo hch tai, tit dch tuyn mang tai. - Dy thng nh: tch dy VII (trc khi ra ngoi s) vo hm tai (ch ranh gii mng nh v mng Schrapnel) ri qua ng tip Glassel ra ngoi, ni vi dy li (ca dy hm di) mang si v gic (VII) cho 2/3 trc li v tit dch tuyn di li, di hm. Ngoi ra cn c nhnh ni vi dy IX thnh quai haller, nhnh tai sau v nhnh c bn p v.v

243

1. Gi trong 2. Nhn vn ng 3. Nhn bt trn 4. Nhn b n c 5. Gi ngoi

6. Thn kinh gi nh 7. C bn p 8. m ri nh 9. Thn kinh IX 10. L trm chm

11. Hch di hm 12. C hai bng 13. C trm mng 14. Tuyn nc bt di hm di li 15. Nhnh c

16. Nhnh cm gic v gic 17. Hch tai 19. Hch chn bm khu ci 20. TK trung gian

Hnh 4.42. S cu to dy thn kinh mt (Dy VII) b. Ngnh tn: c hai ngnh chia ti tuyn mang tai: - Ngnh trn (ngnh thi dng mt) chi phi cc c bm da trn ng ngang qua mp, (trong c c trn, c my, c vng mi). Ngnh ny b lit, mt khng nhm c v du hiu Sachlebel (+) - Ngnh di (hay ngnh c mt) chi phi cho cc c bm da t di ng ngang mp ti cc c bm da c. 3.3. Dy thit hu hay dy s IX (n. glosso - pharyngeus) L dy hn hp vn ng cc c hu v mt vi c ca li, tit dch ca tuyn mang tai, cm gic cho hu v cm gic v gic 2/3 sau ca li. 3.3.1. Nguyn y C 3 phn: - Si vn ng: t phn trn nhn hoi nghi hnh no. - Si cm gic t hch trn (Andersch) v hch di (Ehrenritts) ngoi s ngay l rch sau nh mt hch gai) tn ht b n c. - Thot ra rnh sau trm (trn dy X v XI). 3.3.2. ng i v lin quan T hnh no cng dy X v dy XI qua l rch sau ra ngoi s, qua khoang sau trm, khoang hu ln, vo y li. 3.3.3. Nhnh bn
244

- Dy mng nh Jacobson tch hch trn, qua xng vo hm tai ri chia: + Hai nhnh sau ca ca s trn v ca s bu dc. + Hai nhnh trc vo vi tai v m ri cnh. + Hai nhnh trn (hai nhnh su ln v b) ni vi hai nhnh nng ca dy VII ti tuyn mang tai v dy Vidien vo hch bm khu ci chi phi tuyn l. - Nhnh huyt qun vo m ri cnh v tiu cu cnh. Do dy IX c tc dng iu ho huyt p. - Nhnh hu chy vo m ri hu. - Nhnh c (c trm hu, trm li) v nhnh hnh nhn. 3.34. Nhanh tn Vo 1/3 li
1. Dy mt 2. Dy hm trn 3. Hch bm khu ci 4. Dy hm di 5. Hch tai 6. Vi nh (eustachi) 7. ng mch cnh trong 8. Hm nh 9. Dy thn kinh Jacobson 10. Nhnh lii dy mt 11. Li 12. Hnh nhn khu ci 13. m ri hu v cc nhnh 14. Xng chm 15. Nhnh ni vil TK giao cm 16. Nhnh ni vi dyX 17. Nhn hoi nghi 18. Nhn b n c 19. Nhn lng (thn kinh XII) 20. Cnh xm 21. Nn n tht IV 22. Hch trn 23. Hch di

Hnh 4.43. S dy thn kinh thit hu v vng chi phi

245

1. Thn kinh V 2. Hch thn kinh V 3. Thn kinh III 4. Nhnh mt thn kinh V

5. Hch mt 6. Tuyn l 7. Hch bm hm 8. Li

9. Hch di li 10. Hch di hm 11. Hch di hm 12. Thn kinh hm trn

13. Thn kinh hm di 14. Thn kinh thit hu 15,18. Thn kinh mt 16. Nhnh tai thi dng 17. Hch tai

Hnh 4.44. S cc nhnh ni ca thn kinh thit hu vi dy tam thoa 3.4. Dy ph v hay dy X (nervus vagus pnemo - gastrique) Cn gi l dy m h hay dy lang thang, l mt dy hn hp c tc dng rng ri, ph giao cm cho ni tng. 3.4.1. Nguyn y C 3 phn. - Si vn ng t gia nhn hoi nghi hnh no. - Si cm gic t 2 hch: + Hch trn (hch tnh mch cnh) di l rch sau. + Hch di (hch ri) to hn, nh mt hch gai kch thc 2 cm v tn ht di b n c. - Si thc vt: si vn tng, t na trn nhn tm ph v trng, si cm tng tn ht mt nhn ngay cnh pha ngoi nhn trn. Cc si thot ra rnh sau trm hnh (gia dy IX v dy XI). 3.4.2. ng i T hnh no qua l rch sau ra ngoi s, chy xung dc ng mch cnh chung v tnh mch cnh trong c (trong bao cnh) ri vo ngc theo hai bn thc qun chui qua c honh xung bng. 3.4.3. Lin quan a. c
246

Dy X nm trong bao cnh (trong bao c ng mch cnh gc trong, tnh mch cnh trong ngoi m ra sau mt gc nh din m dy X nm ). Bao cnh nm trong rnh cnh. Rnh cnh l mt hnh lng tr tam gic c 3 thnh: - Thnh sau: c mm ngang ca cc t sng c, cc c trc sng, c bc thang v chui hch giao cm c. - Thnh trong: pha trn l hu, thanh qun; pha di l kh qun v thc qun cng vi tuyn gip. Tt c cng c trong mt bao: bao tng. Trong bao cn c hai dy thn kinh qut ngc hai bn thc qun. - Thnh trc ngoi c c c n chm (trong cn c nng) v cc c di mng (c vai mng v c c n mng) trong cn c gia. Sau qua vng trn n vo ngc. vng trn n dy X phi bt cho trc ng mch di n phi (sau tnh mch) v tch dy qut ngc phi. bn tri dy X tri bt cho quai ng mch ch (gia ng mch cnh gc tri v ng mch di n tri) vo ngc v ti y dy X tri tch nhnh qut ngc tri.
1. Nhnh ti loa tai v ng tai ngoi 2. m ri hu 3. Hch c trn 4. Thn kinh thanh qun trn 5. C kht hu di 6. C nhn gip 7. Thn kinh thanh qun qut ngc 8. Thn kinh X tri 9. Cung M ch 10. m ri phi 11. D dy 12. m ri tng 13. T 14. Thn 15. Ty 16. Rut non 17. y ti mt 18. Gan 19. m ri thc qun 20. M di n phi 21. Cc c ca thanh qun 22. C thang 23. C n chm 24. Nhn lng thn kinh X 26. Nhn tu thn kinh V 27. Nhn b n c

Hnh 4.45. S dy thn kinh lang thang v phm v chi phi b. ngc Dy X i sau ph qun vo trung tht sau dc hai bn thc qun, cng xung di dy X phi cng ra sau, dy X tri cng ln ra trc. Ti y tch cc nhnh nh cho m ri phi v m ri thc qun. Ri theo thc qun qua c honh xung bng.
247

c. trung - Dy X tri ti mt trc d dy v gan. - Dv X phi ti mt sau d dy v hch bn nguyt. 3.4.4. Phn nhnh Dy X c chc nng sinh l rng, qua vng no cng tch cc nhnh cho cc tng vng , hoc ni vi cc dy thn kinh khc, to nn cc m ri. - c v ngc: + Nhnh hu ni vi dy IX thnh m ri hu. + Nhnh thanh qun trn vn ng c nhn gip. + Nhnh thanh qun di (thn kinh thanh qun qut ngc) vn ng cho cc c cn li ca thanh qun. + Cc dy tim (trn, gia, di) ti m ri tim di quai ng mch ch. + Cc nhnh phi trc v sau (tham gia m ri phi) + Nhnh thc qun. - bng: dy thn kinh X tri cho 5 - 6 nhnh vo mt trc d dy v qua mc ni nh vo gan. Dy X phi sau khi tch nhiu nhnh v sau th chia hai nhnh tn vo hai hch bn nguyt, tham gia to thnh m ri ng, chi phi hu ht cc tng trong bng.
1. Dy thn kinh gai (XI,) 2. Nhnh trong dy XI 3. Nhnh ngoi dy XI 4. Cc nhnh hu 5. Dy TK thanh qun trn 6, 10. Dy TK tim trn 7. Quai Galien 8. Dy TKph v 9. Dy TK qut ngc 10. Dy thn kinh tim trn

Hnh 4.46. S cu to dy X

248

CC NG DN TRUYN THN KINH


Chc phn v cu to ca h thn kinh da trn c s cung phn x, hng phn t c quan nhn cm truyn vo trung ng ri li t trung ng truyn ra n cc c quan tc ng bn ngoi. Trong khi hot ng, ty v no quan h rt mt thit. Do mi tng ca ty v no, cc neuron nhiu ln v hnh thnh tng chui, cc chui thc hin vic truyn ln hoc truyn xung ti cc tng ca ty, ca no v tr thnh cc ng dn truyn. C 3 loi dn truyn: ng dn truyn cm gic ; ng dn truyn vn ng v ng dn truyn lin hp. 1. CC NG CM GIC Con ngi c nhiu loi cm gic: cm gic nng ngoi da, cm gic su trong c th. C loi cm gic c thc, c loi cm gic khng c thc. ng cm gic gm cc ng cm gic chung v cc ng gic quan. y ch ni n ng cm gic chung, ng ny gm 3 chng: - C 3 loi neuron ( hch gai, tu hay hnh no v nhn i th) tip xc vi nhau. + Chng u t hch gai ti dng ty (hay hnh no). + Chng hai t ty sng hay t hnh no ti i th. + Chng ba t i th ti v i no. 1.1. ng cm gic nng ngoi da 1.1.1. ng au nng lnh (thng nhit) Gm cc si ngn t hch gai qua r sau thn kinh ty vo vng keo Rolando ca sng sau. T cc si bt cho ng gia mp xm sau sang ct trng bn to nn b cung sau ri t ln i th v ln v no. 1.1.2. ng xc gic th s Gm cc si nh i t hch gai theo r sau vo tu qua vng vin Lisseuer vo ct keo Rolando tng tu cao hn, ri bt cho ng gia, qua mp xm trc sang ct trng bn to ln b cung trc. Ri t qua thn no ln i th v ln v no. ng ny cho nhng cm gic th s, tn mn, khng chuyn bit. C hai ng cm gic nng ny c gi chung l b Dejerine hay l b gai i. 1.1.3. ng xc gic tinh t Gip nhn bit bng s m: gm cc si di hn, c nhiu myeline bao bc v dn truyn nhanh hn. Cc si ny i theo ng cm gic su c thc, khng i theo ng thng nhit, nn trong hi chng phn ly cm gic, c biu hin mt cm gic nng lnh, au n, m cm gic s m tinh t vn cn.
249

1.2. ng cm gic su ng cm gic su c, xng v khp, c v khng c thc. 1.2.1. ng cm gic su c thc Gm cc si di t hch gai qua r sau vo ty ct trng sau to nn hai b: - B Goll hay b thon dn cm gic su chi di. - B Burdach hay b chm ngoi b thon dn cm gic su chi trn. Hai b i ln v dng hnh no trong cc nhn Goll, nhn Burdach v nhn fonMonakov. T cc nhn ny cc si bt cho ng gia to nn b cm gic trong hay di Ren gia qua cu no, trung no ti i th ri t i th ln v no.
1. i th gian no 2. Cung i no 3. Trung no 4. Cung tiu no trn 5. Cung tiu no gia 6. Nhn xm tiu no 7. Cung tiu no di 8. Hnh no 9. Bt cho cm gic 10. B Goll Burdach 11. B cung trc 12. B cung sau 13. Hch gai 14. R sau thn kinh sng 15. Ct trng sau tu sng 16. Cht xm ty sng 17. Cu no 18. Dy thn kinh V 19. Nhn xm di v no

Hnh 4.47. Cc ng dn truyn cm gic nng v su c thc 1.2.2. ng cm gic su khng thc Dn truyn cm gic v cng ca gn c, dy chng, khp trong vic gi t th v cc phn x gi t th. ng ny phi qua tiu no, gm hai b: a. B tiu no trc (b tiu no cho hay b Gower) Gm cc si t hch gai theo r sau dy thn kinh sng vo phn nn sng sau ty. T cc si bt cho ng gia ra ra ct trng bn to nn b tiu no trc ri i ln qua hnh no, cu no, vng quanh cung tiu no trn, chy vo tiu no qua van Vieussens ti v thy giun. Sau i vo nhn ( trung no) ri ln i th
250

v ln v no. b. B tiu no sau (b tiu no thng hay b Flechsig) T hch gai theo r sau dy thn kinh sng vo dng ct Clake. T c cc si chy thng ra ct trng bn ( cng pha) to thnh b tiu no sau ti hnh no b ny chy chch ra ngoi to nn th thng v cung tiu no di chy vo tiu no v dng v thy giun. T v thy giun, cc si ti nhn trm, nhn mi, ri qua cung tiu no trn, bt cho ng gia vo trung no (ch bt cho gi l mp Wernekink) ti dng nhn bn i din, sau i ln i th v ln v no.
1. i th gian no 2. Chng 4 (neuron trm i th) 3. Nhn trung no 4. Chng 4 (neuron trm i th) 5. Cung tiu no trn 6. Chng 3 (neuron v trm tiu no) 7. V tiu no 8. B tiu no sau (b Flechsig) 9. B tiu no trc (b Gower) 10. Chng 2 (ct nhn sng sau) 11. Chng 1 b tiu no sau (hch gai) 12. Chng 1 b tiu no trc (hch gai) 13. Chng 2 (nhn sng sau ty,) 14. B tiu no trc ty 15. Van Vieuusseny 1. Nhn xm tiu no 17. Va thy gia trn 18. Chng 5 (neuron i th v no)

Hnh 4.48. ng dn truyn cm gic su khng c thc 2. CC NG VN NG ng vt khc thc vt l c th di chuyn ti ni thch hp sinh tn v di truyn ni ging... c hai loi vn ng: - Vn ng c vn theo mun l do h thp. - Vn ng c trn ngoi mun do h ngoi thp. C hai h u t trung tm vn ng hi trn ln, cc mp ln cn ca khe Rolando v phn trc ca tiu thy 4 cnh trung ng i xung. 2.1. H thp Gm nhng t bo thp t trung khu phn tch vn ng v no (hi trn ln v phn sau ca hi trn 1 - 2) i xung ty sng (ng i no ty sng). Phn di hi
251

trn ln phn tch v vn ng c u mt c, phn trn thn v chi di. H thp gm 2 b: 2.1.1. B thp (tractus pyramidalis) hay b v gai Vn ng c thn v t chi, gm cc si t v no qua bao trong ti trung no, b thp chim 3/5 gia chn cung i no (trc lim en) qua cu no, b thp b cc si ngang chia lm nhiu b nh. Xung n hnh no, b thp to thnh thp trc v khi ti c hnh no th chia lm hai b: - B ln: gm 9/10 s si bt cho ng gia sang bn i din to thnh b thp cho, nm cnh sng sau ty, cng xung di b thp cng nh i v tch dn cc si ti cc nhn vn ng sng trc ty sng cng bn (n t sng cng 4 th tn ht). - B nh: chim 1/10 s si v chy thng xung hai ra rnh gia trc to thnh b thp thng, ri tch dn cc si bt cho ng gia trong mp trng trc ti cc nhn vn ng sng trc bn i din. T cc nhn ny cc si theo r trc ca dy thn kinh sng n cc c vn c, thn v t chi. 2.1.2. B gi (tractus Cortico nuclearis) hay b v nhn Vn ng cc c u v c. T v no i xung qua gi ca bao trong (xen ln vi cc si b thp) xung trung no v chim 1/5 trong chn cung i no. Ri tch dn cc si bt cho ng gia, chy vo cc nhn vn ng ca cc dy thn kinh s: III, IV ( trung no) cc dy V, VI, VII, IX, X, XI, XII ( cu no v hnh no). T cc nhn ny, theo cc dy vn ng hoc hn hp ti cc c vn u, mt v mt phn c. Tm li: ng dn truyn vn ng thuc h thp gm hai chng: - Chng I: t cc t bo thp v no, sau khi bt cho ng gia, n dng cc nhn vn ng ca cc dy thn kinh s thn no, hoc cc ct nhn sng trc ty. - Chng II: t cc nhn ny, cc nhnh trc thot ra khi ty chy vo r trc ca cc dy sng hay r vn ng ca dy thn kinh s, ti cc c vn u, c, thn v t chi. H thp chi phi nhng c ng ty nn cc tn thng h ny u gy lit. Tn thng chng I gy ht trung ng cng bn hay i bn tu thng tn di hay trn ch bt cho. Tn thng chng II gy lit ngoi vi cng bn. Cn c vo ni b lit, c th xc nh c ni tn thng ( ty hay no).

252

1. B thp 2. B gi v b v cu 3. i th 4. Bao trong 5. Dy thn kinh III 6. B gi 7. Dy thn kinh V 8. Dy thn kinh VII 9. Dy thn kinh X 10. Bt cho thp 11. R trc dy TK sng 12. Hch gai 13, 14. B thp bt cho 15. B thp thng 16. Hnh ty 17. Trm hnh 18. Cu no 19. Cung i no

Hnh 4.49. ng vn ng c thc (b thp v b gi) 2.2. H ngoi thp ng vn ng ph ngoi mun, vn ng c trn, dn truyn cc c ng n gin, t ng, na t ng, iu ho trng lc c v ng tc. H ngoi thp gm 2 ng: - ng vn ng ph (ng v i no - tiu no - tu sng): t v no, hi trn 2 cng i xung vi b thp (si trc); t hi thi dng 2 - 3 xung 1/5 ngoi chn cung i no to nn b thi dng cu (si sau). Cc si trc v sau ti tip xc vi cc nhn cu (si v cu). T y phn ln cc si bt cho ng gia qua cung tiu no gia ti v tiu no (si cu - tiu no) ri ti nhn trm tiu no ca bn (si trm - hng) hoc i xung cc nhn cu no (nhn tin nh hay cht li xm (si trm - tin nh; trm mi; trm lm ri t tip rc xung tu to nn cc b ca tu (hng gai, trm gai, mi gai, tin nh gai...). - ng vn ng di v: i t th vn c bit, t bo nht, qua i th v cc nhn di i (nhn , lim en, th luys...) xung cc nhn vn ng hnh no v tu sng. Cc b ngoi thp xut pht t cc nhn di v, c lin h mt thit vi tiu no nhng chu s kim sot ca v no bng cc ng lin hp (b v no - th vn, v no - i th...). Cc b ngoi thp tu sng gm:
253

2.2.1. B hng gai (tractus rubro spinalis) T nhn trung no bt cho ng gia qua cu - hnh no xung ty Dn truyn trng lc c v cc phn x thng bng.

1. Nhn 2. Neuron trm - nhn 3. Neuron cu - v tiu no 4. Neuron v tiu no - trm 5. Nhn trm tiu no 6. B hng gai 7. R trc dy TK sng 8. Neuron nhn - hnh no 9. Nhn cu 10. B v cu 11. Neuron v no

Hnh 4.50. ng vn ng ph (h ngoi thp) 2.2.2. B mi gai (tractus tecto spinalis) Tip nhng si t c no sinh t i xung sng trc ty, dn truyn cc sung ng v phn x nhn v nghe. 2.2.3. B tin nh gai (trac tus vestibulo spinalis) T nhn tin nh (ca dy thn kinh VIII) xung ty dn truyn sung ng, thng bng. 2.2.4. B trm gai (tractus olivo spinalis) T trm hnh xung ty sng trc (lin h vi th vn, lim en, th Luys) kim sot tiu no v ty sng. 2.2.5. B li gai T nhn li ti sng trc tu sng, c 2 b: b li gai ngoi cnh b thp cho, i t cc nhn li trn dn truyn cc xung ng lm d dng cc c ng ca sng trc tu sng bn i din; b li gai trong cnh b thp thng, i t nhn li di, c ch hot ng sng trc tu sng cng bn. 2.2.6. B cnh thp T v no, theo b thp thng xung tu dng sng trc. m bo s phi hp cc c ng na t ng v na theo mun.

254

3. CC NG DN TRUYN LIN HP Gm cc b, si, ni cc b phn thn kinh trung ng vi nhau, cc tng ty v no c s lin h cht ch v h thng, gm c:

1. 2. 3. 4. 5. 6.

B cung Th chai B trai B dc di B mc B dc trn

Hnh 4.51. Cc ng lin hp bn cu i no 3.1. ng lin hp tu sng Truyn xung ng t tng ny n tng khc ca ty. Bao gm b cn bn trc bn v b cnh gia m nhim. 3.2. ng lin hp thn no Lin hp cc nhn xm hoc cc dy thn kinh s vn ng vi cc nhn xm khc. Do c hot ng thng nht do b dc sau m nhim. B ny i dc thn no trc nn no tht n tn ct trng trc ca ty. Ngoi ra cn c b dc lng, b v mi v b trung ng chm phi hp. 3.3. ng lin hp tiu no Lin h gia v tiu no v cc nhn hoc gia cc vng ca tiu no. 3.4. ng lin hp 2 bn cu i no - Loi si di ni 2 bn cu i no m bo thng nht hot ng gia 2 bn cu do cc mp lin bn cu m nhn. - Loi si ngn ni 2 vng ca cng 1 bn cu vi nhau m bo thng nht hot ng ca cc vng trong bn cu do cc b dc trn, dc di, b cung, b mc, b khuy m nhn.

255

MNG NO TY V MCH NO TY
1. MNG NO TY No l mt b phn trong c th c bo v hn c mi c quan. Ngoi ng sng v hp s, ty sng v no cn c bao bc bi 3 lp mng (lin tc t di ln). - Mng cng (duramater). - Mng nhn (arachnoidea). - Mng nui (piamater). Gia xng vi cc mng v gia cc mng vi nhau cn c cc khoang lm gim nh cc va chm. 1.1. Mng cng (dura mater) 1.1.1. Mng ty cng Ph mt trong ng sng, trn tip vi mng no cng ngang l chm, di (sau khi bc dy cng) ko di ti tn xng ct. ng mng cng to hn ty nhng b hn ng sng nn c khoang ngoi cng cha t chc lin kt m nho v cc m ri tnh mch. Khoang ny rng sau v hai bn, hp pha trc. Mng cng bc hai r ca dy thn kinh sng v ti l ghp cc t sng th dnh vo ct mc.

1. m ri tnh mch 2. Ty sng 3. Mng cng 4. Hch gai 5. Tnh mch t sng 6. Hch giao cm 7. L t sng

Hnh 4.52. Ty sng c (cc lp mng no ty) 1.1.2. Mng no cng Ph mt trong hp s, dnh lin vo ct mc, nht l cc ng khp. Tuy vy c mt vng r bc, l khu bc Grard marchan thi dng nh. Khi s v ng mch mng no gia b rch, gy t mu ngoi mng cng gy chn p no.
256

Mng cng tch ra 5 vch: lu tiu no, lim i no, hm tiu no, lu tuyn yn v lu hnh khu (khi lch vo cc khe hoc cc phn no to thnh).

1.Da u 2. Xng s 3. Mng cng 4. Mng nhn 5. Xoang tnh mch 6. Mng nui 7. Nhu m no

Hnh 4.53. Thit cc lp ca mng no 1.2. Mng nhn (arach noidea) C hai l gia hai l c khoang nhn (l mt khoang o) gia mng nhn v mng cng, c khoang di cng. Tuy nhin mng ny no cn c cc ht Pacchioni t thnh tng m, nht l hai bn xoang tnh mch dc trn. Ht ny o vo xng thnh cc nh. 1.3. Mng nui hay mng mm (pia mater) 1.3.1. Mng ty mm C nhiu mch mu, dnh st vo ty, lch v rnh gia trc. C nhiu th dnh mng nhn vo mng cng (sau khi bc qua mng nhn v qua khoang di nhn) trc v sau. Cc si rt mnh, nhng hai bn cc th to thnh hai dy chng gi l dy chng rng, lch gia 2 r trc v sau ca thn kinh sng. Gia mng nhn v mng nui c khoang di nhn cha dch no ty, khoang ny thng trn vi cc no tht bi l Magendie v 2 l Luschka ( mi no tht IV), di tn ht t sng cng II. Mng ty mm kh bc. 1.3.2. Mng no mm C nhiu mch mu hn ty, nn khng dnh bng ty, d bc hn. Mng no mm cn chui vo khe Bichat v vo gia hnh no v tiu no to nn cc tm mch mc trn v di. 1.3.3. Khoang di nhn no phc tp v rng hn ty, do bn cu no c nhiu khe v rnh. C 3 khoang ln, trng nh cc b cha dch no ty. - B Sylvius thung lng Sylvius (hi lu trc bn). - Hi lu trc gia nn no (t cu no ti giao thoa th gic). - B hnh - tiu no hay hp lu sau (gia hnh v tiu no).
257

1.4. Mch mu v thn kinh 1.4.1. ng mch ng mch mng cng gm 3 loi. a. ng mch mng no trc L mt nhnh ca ng mch sng sau (tch t ng mch mt thuc ng mch cnh trong). b. ng mch mng no gia L mt nhnh ca ng mch hm trong (thuc ng mch cnh ngoi) qua l trn b vo s v chia hai ngnh chnh: - Ngnh sau ti khu trai - nh. - Ngnh trc ln trn theo khp trn - nh cc nhnh o lm vo xng thnh rnh. Khi xng v hay rn; ng mch ny r b t, gy chy mu, gy t mu ngoi mng cng, chn p no. c. ng mch mng no sau L nhnh ca ng mch t sng. d. ng mch mng nhn v mng mm Tch ng mch no. 1.4.2. Tnh mch Chy vo cc xoang tnh mch s hay cc tnh mch mng cng. 1.4.3. Thn hnh - mng cng l cc nhnh ca dy mi (dy V), dy qut ngc (dy X), dy XII. - mng nhn, mng mm l cc nhnh tch ra t cc m ri quanh cc mch mu. 2. MCH NO TY 2.1. Mch ca ty 2.1.1. ng mch C 3 ngun: - ng mch gai sng trc: tch thn nn, xung di v vo trong, ti khe gia ty th 2 bn chp li thnh mt thn ri chy theo khe n tn cng. - ng mch gai sng sau: tch ng mch t sng, xung di tch nhnh bc quanh cc r sau thn kinh sng. - Nhnh gai sng bn: tch t ng mch lin sn hoc ng mch tht lng, hay ng mch cng qua l ghp vo ng sng chia 2 theo 2 r thn kinh sng. Cc ng mch gai sng, tch nhnh vo mng mm to thnh mt mng quanh ty, ri t
258

chy vo ty sng. 2.1.2. Tnh mch Theo cc ng mch cng tn. 2.1.3. Bch mch Chy trong cc bao mch, thng vi khoang di nhn. 2.2. Mch ca no 2.2.1. ng mch no c cp mu t hai ngun a. T ng mch t sng (a. vertebralis) Mt nhnh ca ng mch h n, sau khi qua l chm vo s th hai ng mch chp li thnh thn nn (abasilaris) nm rnh nn xng chm trc cu no, tch cc nhnh bn cho cu no v tiu no ri chia hai nhnh cng l 2 ng mch i no sau. b. T ng mch cnh trong (a. carotis interna) Sau khi tch ra ng mch mt, chy ti mm yn trc th chia 4 ngnh cng: ng mch i no trc; ng mch i no gia; ng mch thng sau v ng mch mng mch. ng mch no trc, ng mch thng sau, hai ng mch i no sau to nn a gic hnh 6 cnh (a gic Willis) quy quanh yn bm. i khi c thm ng mch thng trc ni hai ng mch no trc th a gic Willis c hnh a gic 7 cnh.
1,3. M i no trc 2. M thng trc 4. M cnh trong 5. M i no gia 6. M thng sau 7. M i no sau 8. M thn nn 9. M t sng 10. M tiu no di 11. M tiu no trn

Hnh 4.54. S cu to a gic Willis nn no c. Phn nhnh cp mu T hai ngun trn c ba loi ng mch: ng mch i no, ng mch trung ng v ng mch mch mc. ng mch i no
259

L cc nhnh cng ca 3 ng mch no. - ng mch no trc (a. cerebri anterior): ng mch no trc ra trc v vo trong ti mt trong bn cu no, quanh gi th trai ri chia thnh 3 nhnh (trc, gia, sau) cp mu cho mt ny (t u trc bn cu ti khe thng gc trong).
1. M quanh th trai 2. M vin th trali 3. M cc trn 4. M mt 5. M i no trc 6. M i no sau 7. M t sng 8. M tiu no trn 9. M khe ca 10. M nh chm

Hnh 4.55. ng mch nui mt trong bn cu i no - ng mch i no gia (a. cerebri media): ng mch i no gia hay cn gi l ng mch Sylvius chy vo thung lng Sylvius, b trn th o ri chia mt ngoi bn cu no thnh hai nhnh ti vng trn - thi dng v vng nh - chm thi dng.
1. M trung tm 2. M nh trc 3. M nh sau 4. M hi gc 5. M i no gia 6. M t sng 7. M trc trung tm

Hnh 4.56. ng mch nui mt ngoi bn cu i no - ng mch i no sau (a. cerebri posterior) qua mt di cung i no, phn nhnh di thy thi dng v thy chm. ng mch trung ng (a. centrales) Chy vo cc nhn xm ca no v gm 3 ton: - Ton trung ng trc hay ng mch vn (a. striati) tch t ng mch no trc v gia, qua khoang thng sau vo cc nhn xm. Ton ny c ng mch bo vn (chy ngoi nhn bo) hay b chy mu (ng mch chy mu no charcot).
260

- Ton trung ng gia: tch t ng mch thng sau, cp mu cho thnh di no tht III. - Ton trung ng sau: tch t ng mch no sau qua khoang thng sau cp mu cho i th. Cc ng mch trung ng t tip ni vi nhau, cc ng mch v no th tip ni vi nhau. Gia khu cc ng mch v no v khu ng mch trung ng no khng c cp mu y , d b nhuyn, lc tui gi.

1. 2. 3. 4. 5.

Khe Sylivius M th vn M no gia M cnh trong M no trc

Hnh 4.57. ng mch no gia ng mch mn mch (a. choroidae): vo cc mn mch, Ngoi ra: - ng mch hnh no tch t ng mch t sng. - ng mch cu no v tiu no tch t thn nn. - ng mch trung no t thn nn hay ng mch no sau.

1. M thng trc 2. M i no trc 3. M i no gia 4. M i no sau 5. M thn nn 6. M t sng

Hnh 4.58. S ng mch thn nn v vng ng mch su cnh Willis 2.2.2. Tnh mch Sau khi nui no, mu tnh mch qua cc xoang v tnh mch cnh trong (
261

di l rch sau). Cc xoang ny gi l xoang tnh mch s, c cu to do xng s vjhoc tr ca mng no cng to ln. Cu to bn trong ch c lt bi 1 lp ni mc, khng c lp o c, nn khi tn thng hay b toc rng chy mu rt nhiu; ch c th cm mu bng nhi cht vi gc hay ch catgut. Cc xoang tnh mch s vo 2 xoang chnh l xoang hang nn s v hi lu hrophille vm s ( chm trong). a. Xoang tnh mch hang - tng s gia, nm 2 bn yn bm i t nh xng ti khe bm v c 4 thnh: + Thnh trn l mng no cng. + Thnh di l ni cnh bm ln dnh vo thn bm. + Thnh trong: Na di l mt bn thn bm; na trn l mt tr mng no cng. + Thnh ngoi l mt vch mng cng, trong vch c: * Vi tnh mch nh ngoi. * Pha trong c cc y thn kinh III, IV, nhnh mt v nhnh hm trn (dy V) t trn xung. ng trong xoang hang c ng mch cnh trong v dy thn kinh VI chy gia cc mng th chng cht trong xoang. + Thnh trn l mng cng. - Cc xoang ti: + Gm c cc xoang tnh mch dn mu vo xoang hang. * Cc tnh mch mt. * Cc xoang bm nh t xoang dc trn theo b sau cnh nh xng bm chy vo. * Xoang vnh vng quanh tuyn yn (ni hai xoang hang vi nhau; xoang lin hang). * Xoang chm ngang ni hai xoang hang vi nhau nm ngang trn mm nn xng chm nn cn gi l xoang nn. - Cc xoang ra: + Ni xoang hang ti xoang khc ti tnh mch cnh trong ri v tim. * Xoang trn ti xoang tnh mch bn (t u sau xoang hang). * Xoang di t sau xoang hang theo ch hp ca l rch sau vo vnh tnh mch cnh. * Xoang thm ngoi s (tch t xoang hang l rch trc) vi vnh tnh mch cnh.

262

1. Xoang TM hang 2. Tuyn yn 3. M cnh trong 4. Xoang bm 5. Dy TK hm trn (V2)

6. Thn kinh mt (V) 7. TK vn nhn ngoi (VI) 8. Thn kinh rng rc (IV) 9. TK vn nhn(III,) 10. TK th gic (II)

Hnh 4.59. Thit ct ngang xoang hang b. Hp lu tnh mch s (hi lu Herophill) chm trong: Cc xoang ti hp lu - Xoang dc trn: theo ng gia vm s (gia hai tr lim i no) t trc ra sau ti chm trong. - Xoang dc di: theo b t do ca lim i no ri qua xoang thng ti chm trong. - Xoang thng: theo ch bm ca lim i no vo lu tiu no, nhn mu ca xoang dc di v chm trong. T hi lu ra - C hai xoang tnh mch bn ti vnh tnh mch cnh mi xoang c 3 on: + on ngang hay on chm. + on xung (sau chm) cong ra sau v xung di. + on cui (vng quanh mm cnh) cong ra trc v ngoi. - Ngoi ra cn h thng ni gia cc xoang, hoc xoang trong s vi tnh mch ngoi s, v cc tnh mch lin lc, mu v tim c d dng.

263

1. Xoang TM dc trn 2. Xoang TM dc di 3. Xoang thng 4. Hi lu Herophine 5. Xoang TM bn

Hnh 4.60. Mng no cng v cc xoang tnh mch s c. thn no - Tnh mch hnh no: sau vo m ri tnh mch sng v tnh mch cnh trong. - Tnh mch cu no: vo tnh mch thng sau, tnh mch tiu no hay vo cc xoang tnh mch , v xoang chm ngang. - Tnh mch tiu no: vo xoang tnh mch bn v hi lu Herophill.

264

H THN KINH THC VT


L thn kinh ca cc ni tng, ca cc c trn cc mch mu v cc tuyn. Bao gm hai h giao cm v ph giao cm cn thn kinh ca c vn, c xng ni chung thuc h thn kinh ng vt (tuy nhin thc vt khng c thn kinh. Cn nu gi thn kinh t ch, thn kinh tng hay thn knh hnh hch cng khng thch hp v thn kinh khng t ch hon ton, m chiu nh hng ca v no. Do , trong mt mc no , n c kh nng t ng). 1. S KHC NHAU GIA THN KINH THC VT V THN KINH NG VT 1.1. V sinh l - Thn kinh ng vt chi phi i sng ngoi tip, vn ng cho cc c vn (c xng) tr c tim. - Thn kinh thc vt chi phi i sng ni tng dinh dng, vn ng cho cc c trn v cc tuyn (k c c tim). - Thn kinh thc vt hot ng khng ty , khng hon ton t ch m vn b kim sot bi v no. - Giao cm v ph giao cm thot nhn nh mu thun nhng c th mi to c s cn bng trong qu trnh chuyn ho ca cc c quan. 1.2. V gii phu Cc dy thn kinh ng vt xut pht c thn no v ty. Cc dy thn kinh thc vt ch xut pht vi ni (no v ty). Cc si thn kinh crng vt c bao m Mycline bao bc (dy 12 - 14 cm) mu trng, cc dy thc vt khng c, hoc c rt mng (5 - 6 cm) Thn kinh thc vt khng chy thng ti c quan m phi qua mt hay nhiu hch, hoc mn ng cc dy thn kinh ng vt ti c quan chi phi. Thn kinh ng vt ti thng c quan chi phi. 2. CU TRC CA H THN KINH THC VT H thn knh thc vt c 3 phn. 2.1. Trung khu thc vt Nm mt s ni ca thn kinh trung ng. - ty trung khu giao cm c t CIII - LIII. - thn no v on cng ca ty: trung khu ph giao cm t thn no mn ng ca dy thn kinh s III, VII, VII IX, v X. Cc si ph giao cm t ty mn ng cc dy sng cng ti cc hch.
265

- i no: cc nhn di v v c v no (tuy cha c nh r) c cc si lin lc vi cc trung khu di (t vng Hypothalamus). 2.2. Hch thc vt - Hch cnh sng. - Hch trc sng, trc tang v hch gn tng hay ni thnh.

1. Nhn thc vt (ph giao cm) ca dy X 2. Dy thn kinh lang thang (dy X) 3. Hch sao 4. Trung khu giao cm 5. Hch giao cm 6. m ri mc treo trng di 7. Trung khu ph giao cm 8. m ri h v

Hnh 4.61. H thn kinh thc vt 2.3. Si thc vt v cc m ri - Cc si giao cm dng hch cnh sng hay hch trc tng. - Cc si ph giao cm ti cc hch gn tng hay ni thnh. Do : - Si sau hch giao cm di hn si trc hch. - Si trc hch ph giao cm di hn si sau hch. 3. H GIAO CM 3.1 Trung khu giao cm C cht xm sng bn ca ty t CIII - LIII ri t cc si mn ng cc r trc thn kinh sng ti cc hch cnh sng. 3.2. Hch giao cm cnh sng 3.2.1. C hai chui hch Mi chui c 22 - 23 hch v chia lm 4 tng:
266

- Tng c trung tht trc: C 3 hch c (trn, gia, di) hch c di hp vi hch c ngc I to thnh hch sao. - Tng ngc trung tht sau c 5 hch ngc trn. - Tng ngc bng c 6 hch ngc cui. - Tng tht lng chu hng gm 4 - 5 hch tht lng 4 hch cng v 1 hch ct.
1. Dy thn kinh thit hu 2. Dy thn kinh lang thang 3. Hch giao cm c trn 4. Hch giao cm c gia 5. Hch t sng 6. Hch c ngc (hch sao) 7. Thn giao cm 8. m ri thc qun 9. m ri tim 10. Hch di hm 11. Hch tai 12. Hch chn bm khu ci 13. Hch mi

Hnh 4.62. Chui hch giao cm vm cc m ri c 3.2.2. Thng trung gian C hai thng phi v tri ni hai chui hch to thnh mt quai, u quai c hch ct. 3.2.3. Hch Cnh sng Mi hch cnh sng tch ra 4 nhnh: - Nhnh trc to thnh bao mch giao cm cun quanh ng mch. - Nhnh sau chy vo ct sng v cc c (nhnh xng c). - Nhnh trong chy vo cc tng (dy tng) hoc cng si ph giao cm to thnh m ri, chi phi cc c quan. - Nhnh ngoi (nhnh thng) ni thn kinh s v thn kinh sng vi h giao cm gm hai loi: + Nhnh thng trng (c Myelin) gn lin hch cnh sng vi r trc hn kinh sng. + Nhnh thng xm (khng c Myelin) t hch cnh sng, mn ng thn kinh sng ti ni chi phi (l si vn mch hay tit dch). 3.3. Cc dy v m ri giao cm 3.3.1. Hch v m ri trc sng Si sau hch 3 hch c gm c:
267

- Dy cnh theo hai ng mch cnh trong, cnh ngoi v 3 dy tim giao cm v cc dy tim ph giao cm (t thn kinh X) ti m ri tim, phi. - Si sau hch t 5 hch ngc trn chy thng vo thc qun. - Cc si tch cc hch ngc di l nhng nhnh trc gm c dy tng ln, b cng vi dy X ti m ri dng (trong c 2 hch bn nguyt si giao cm dng hai hch ny). 3.3.2. Hch v m ri gn tng (hay ni thnh) T cc m ri v hch trc tng, chy vo cc tng.

1. Rnh gia trc 2. Sng trc 3. Sng bn 4. Sng sau 5. R trc 6. R sau 7. Hch gai 8. Si i 9, 15. Da

10.14. C 11. Nhnh sau thn kinh sng 12. Si cm gic ca sng sau ty 13. Nhnh trc TK ty sng 16. Nhnh thng xm 17. Si i 18. Nhnh ni lin hch giao cm 19. Hch giao cm thn 20. Thn kinh sng

21. 22. Nhnh thng trng (si trc hch) 23. Si hu hch giao cm 24. Si ti hch trc sng 25. Hch trc sng (cnh tng) 26. Si sau hch 27. Rut non 28. ng tm ty 29. Rnh gia sau ty sng

Hnh 4.623. Cc hch giao cm cnh sng v cc nhnh thng 4. H PH GIAO CM 4.1. Trung khu - thn no trung khu ph giao cm c trong cc nhn thc vt ca cc dy III, VII, VII, IX, X. - tu c trn on ty cng S3 - S5 4.2. Hch ph giao cm Hch ph giao cm ch c ngoi vi, trc tng hoc trong thnh ca tng.

268

1. Hch mi 2. Hch chn bm khu ci 3. Hch giao cm c 4. Hch tai 5. Hch di hm 6. m ri phi 7. m ri tim 8. Cc hch giao cm ngc 9. Hch tng 10. Hch ch thn 11. Hch mc treo trng trn 12. Cc thn kinh tng tht lng 13. Hch mc treo trng di 14. m ri h v trn 15. m ri h v di 16. Nang lng v tuyn b 17. Mch ngoi bin 18. Tuyn m hi

Hnh 4.624. Cc hch giao cm v cc m ri thn kinh thc vt 4.3. Cc si ph giao cm T trung khu ph giao cm i theo cc dy thn kinh s hoc dy thn kinh sng ti cc hch. 4.3.1. u mt - T nhnh ng t theo dy III n hch mt. - T nhnh l t theo dy VII n hch bm khu ci. - T nhnh bt trn theo dy VII n hch di li, di hm. - T nhnh bt di theo dy IX n hch tai. 4.3.2. co, ngc v bng - T nhn tm ph v trng theo dy X ti cc hch hu, tim v cc hch ni tng. - T trung ng ph giao cm ty cng ti cc hch chu hng. 5. CC M RI THC VT 5.1 c im Mi m ri c hch thc vt ngoi bin v cc si thc vt (giao cm v ph giao cm) t cc trung khu i ti v t chi phi cho cc tng.
269

Do khng c m ri giao cm hoc ph giao cm thun ty (k c ci gi l cc m ri giao cm phn trn). Hch no c si giao cm dng li th khng c si ph giao cm v ngc li (hch cnh sng l ca giao cm cn hch ngoi bin l ph giao cm). 5.2. Cc m ri thc vt 5.2.1. u mt Khng c m ri r rt, m ch thy c cc hch ph giao cm: - Hch mt trong hc mt (ngoi dy thn kinh II). - Hch bm khu ci h chn bm hm. - Hch tai di l bu dc. - Hch di hm, di li. Cc si ph giao cm t trung khu theo cc dy thn kinh s i ti cn cc si giao cm th t cc hch c trung tht trc. 5.2.2. Vng c C m ri hu: - Hch m ri hu (ph giao cm). - Si n: cc dy X v dy IX (ph giao cm). - Si giao cm t hch c. 5.2.3. ngc C 2 m ri: - m ri phi: cc nhnh ca dy X v t hch giao cm c. - m ri tim: gm cc si tim (dy XI v cc si tim ca cc hch giao cm co ti hch Wrisberg di quai ng mch ch. 5.2.4. bng c m ri dng: m ri ny c tm quan trng c bit thng qua cc m ri trung gian khc chi phi hu ht cc tng trong bng gm c: - Ba i hch ngoi bin. - Hai hch bn nguyt ( hai bn gc ng mch thn tng). - Hai hch mc treo trng trn. - Hai hch thn nm trc gc cc ng mch ny. - Si n ph giao cm l hai nhnh tn ca dy X phi. - Si n giao cm l hai dy tng ln cng vi hai nhnh tn dy X phi v hch bn nguyt, to nn quai thn kinh ng nh Wrisberg. T m ri ny, c cc si ngoi vi to thnh m ri theo cc ng mch (ng mch honh, thn tng, mch mc treo trng trn...) ti cc tng. Mt chn thng vo
270

vng thng v l rt nguy him. m ri h v: gm c - Hai hch h v hai bn khu mch chu hng b. - Si ph giao cm t on tu cng. - on giao cm t hch chu hng. Chi phi cho cc tng trong chu hng (bng quang, sinh dc, trc trng). 6. SO SNH HAI H GIAO CM V PH GIAO CM 6.1. V nguyn y - Trung khu giao cm ch c ty (CIII - LIII) - Trung khu ph giao cm c c thn no v ty sng. 6.2. Phn phi 6.2.1. Cc hch Si giao cm dng hch cnh sng (gn trung khu). Si ph giao cm dng hch ngoi bin (gn tng hay trong thnh ca tng) do si trc hch giao cm bao gi cng ngn hn si trc hch ph giao cm. 6.2.2. Khu vc - Thn kinh giao cm phn b rng - Ph giao cm phn b hp hn. 6.2.3. V tc dng - Ph giao cm dn truyn nhanh hn, nhng sau khi ngng kch thch th giao cm duy tr hng phn lu hn. - Giao cm v ph giao cm c tc dng i lp: + Kch thch giao cm gy dn ng t, gin ph qun. + Kch thch ph giao cm th ngc li Nhng thc t, hai h ny hot ng thng nht, c th mi hot ng thng bng.

271

TI LIU THAM KHO


1. xun Hp. Gii phu hc (sch dng cho Qun Y s). Nh xut bn Y hc v Th dc th thao, H Ni 1962. 2. Xun Hp. Gii phu i cng, gii phu u mt c. Nh xut bn Y hc, H Ni 1973 3. xun Hp. Gii phu thc dng ngoi khoa t chi. Nh xut bn Y hc, H Ni 1977. 4. Xun Hp. Gii phu ngc, bng. Nh xut bn Y hc v Th dc th thao, H Ni 1965. 5. Trng i hc Y khoa Thi nguyn. Bi ging Triu chng ni khoa. 6. Trng i hc Y khoa Thi nguyn. Bi ging Sinh l hc. i hc Y khoa Thi nguyn. 7. Trng i hc Y khoa Thi nguyn. Bi ging M hc. 8. Trnh Vn Minh. Gii phu ngi tp 1, tp 2. Nh xut bn Y hc, H Ni 2005 9. Nguyn Quang Quyn. Bi ging gii phu hc tp 1, tp 2. Nh xut bn Y hc, thnh ph H Ch Minh 1993. 10. Trng i hc Y H Ni - B mn Gii phu. Gii phu ngi (sch dng cho sinh vin h bc s a khoa). Nh xut bn Y hc, H Ni 2006. 11. Gray JAnatomy descriptive and applied. Thirtyfiveth Edition, 1987; Longmans, Geen and Co. Lon don Newyork Toronto 12. Testut L. & Latarjet A. Traite DAnatomie humain; To me I; II; III; IV; V; G: Don & CIE, Paris 1949. 13. Kimber - Gray Stackpoles. Anatomy and physiology; Seventeenth Edition. W.B Saundrers company 1993. 14. Pansky B.; Hous E.L. Review of gross Anatomy. Second Edition. The Macmillan company 1971. 15. Barbara R. Landau. Essential Human anatomy and Physiology.Cott, Fresman Company 1976. 16. Gerard J. Toratora. Principles of human anatomy. Publish Inc; 10 East 53d Stresst, New York, NY 10022; Coppyright @ 1986. 17. Kem M. Van de graff. Human anatomy. Fifth edition WCB Mc Graw - Hiu 1998.

272

NH XUT BN Y HC

BI GING

GII PHU HC TP 2

Chu trch nhim xut bn HONG TRNG QUANG

Bin tp v sa bn can: Trnh by ba: K thut vi tnh:

BS. NGUYN TIN DNG CHU HNG NGUYN TIN DNG

In 3.000 cun, kh 19 x 27, ti Nh xut bn Y hc. Giy php xut bn s: 763 - 2008/CXB/24 - 102/YH. In xong v np lu chiu Qu III nm 2008.
273

You might also like