AI HOC QUC GIA HA NI TRNG AI HOC KHOA HOC T NHIN KHOA SINH HOC ______ ______ LP K12 CNKHTN

N SINH HOC TIU LUN MN NG VT HOC CO XNG SNG

TIN HOA VA NHNG BIN I THICH NGHI CUA H TUN HOAN NG VT CO DY SNG

Ha Ni, 4/2010

AI HOC QUC GIA HA NI TRNG AI HOC KHOA HOC T NHIN KHOA SINH HOC ____________ LP K12 CNKHTN SINH HOC TIU LUN MN NG VT HOC CO XNG SNG

TIN HOA VA NHNG BIN I THICH NGHI CUA H TUN HOAN NG VT CO DY SNG

GV hng dn: PGS.TS Nguyn Xun Hun Sinh vin thc hin: H Trung Hiu Nguyn Cm Linh

Ha Ni, 4/2010

MUC LUC

A. GII THIU CHUNG .

2 I. Khai nim v h tun hoan .2 II. Cu tao cua h tun hoan 2 III. Ngun gc cua h tun hoan .. 3 IV. Vai tro cua h tun hoan i vi c th ...3
B. TIN HOA VA THICH NGHI CUA H TUN HOAN CAC

NHOM SINH VT CO DY SNG 4 I. Phn nganh ui sng Co bao 4 II. Phn nganh u sng . 4 III. Phn nganh ng vt co xng sng Gii thiu chung .. 5 IV. Lp Ca ming tron .. 6 V. Lp Ca Sun . 7 VI. Lp Ca xng . 8 VII. Lp Lng c . 10 VIII. Lp Bo sat ... 13 IX. Lp Chim 15 X. Lp Thu .. 17 C. KT LUN 19 I. Tng kt cac c im cua h tun hoan ng vt co dy sng ..19 II. Kt lun ... 21 TAI LIU THAM KHAO

A GII THIU CHUNG

I. KHAI NIM V H TUN HOAN H tun hoan la h c quan trong c th co chc nng vn chuyn cac cht t b phn nay n b phn khac ap ng nhu cu trao i cht cua c th. cac ng vt n bao va a bao bc thp cha xut hin h tun hoan, nhng n cac nhom ng vt a bao bc cao hn, h tun hoan xut hin nh mt h qua tt yu, do cac li do sau y: 1. Din tich b mt c th la nho so vi th tich c th, vi th, s khuych tan cac cht qua b mt c th khng ap ng c nhu cu trao i cht cua c th 2. i vi cac ng vt sng trn can, b mt c th phai la khng thm nc am bao gi c lng nc cn thit trong c th. Vi vy, s thai va ly cac cht trc tip qua b mt c th la rt kho xay ra.. 3. Cac khoang cach bn trong rt ln, gy kho khn cho vic khuych tan. Nhng vn trn co th khc phu c trc tin nh s xut hin cac h c quan chuyn bit co chc nng nh trao i khi, tiu hoa, bai tit va sau o la s lin kt cac c quan nay vi nhau thng qua h thng tun hoan. H thng nay co th vn chuyn nhanh chong cac cht t ni nay sang ni khac, do o mi c quan chuyn bit kia co th thc hin tt chc nng cua minh. II. CU TAO CUA H TUN HOAN Mt h tun hoan cu tao hoan chinh bao gm cac thanh phn sau: 1. Dich tun hoan Dich tun hoan: la cht giup vn chuyn cac cht khi, cac hormone, khang th, thc n va cac san phm thai d tha. nhiu loai ng vt, dich tun hoan con co cac sc t c bit, giup tng kha nng vn chuyn oxy cua mau. VD: hemoglobin Dich tun hoan co th la mau hoc hn hp mau dich m 2. Bm mau La c ch tao ra s chnh lch v ap lc, giup dich tun hoan co th lu thng trong c th. Co nhiu c ch giup dich tun hoan co th chay trong c th. Nhiu loai ng vt mt phng tin hoa cao a hinh thanh tim co kha nng co bop tao ap lc y mau i trong mach. Tuy nhin, i vi nhiu loai ng vt bc thp, tim cha hinh thanh hoc cha phat trin hoan thin, chi la cac mach co bop, thi tao ap lc u ln giup dich tun hoan lu thng thi phai co s phi hp vi hoat ng vn ng c tng ap lc dong chay. 3. Mach mau La cu truc ng, giup vn chuyn dich tun hoan trong c th, t tim n cac m c quan ri lai tr v tim. cac nhom ng vt bc cao, trong mach mau co th hinh thanh cac van, am bao cho mau chi lu thng theo mt chiu.

Trong h thng tun hoan, cac thanh phn trn c b tri sao cho s trao i cht gia mau va cac t bao cua m din ra mt cach co hiu qua. III. NGUN GC CUA H TUN HOAN H tun hoan ng vt xut hin gn nh ng thi vi s xut hin la phi th 3 Giun voi: h tun hoan hinh thanh do s hinh thanh va phat trin nhu m m gia th xoang nguyn sinh, phn con lai cua th xoang nguyn sinh tao thanh h tun hoan T Giun t: h tun hoan hinh thanh do s phat trin th xoang th sinh. Th xoang th sinh khi hinh thanh va phat trin se chen ep th xoang nguyn sinh co t trc o, phn con lai cua th xoang nguyn sinh se hinh thanh h tun hoan. IV. VAI TRO CUA H TUN HOAN H tun hoan cha dich tun hoan, am bao mi lin h gia cac phn cua c th. Vn chuyn cht trong c th - Vn chuyn cac cht khi: vn chuyn O2 t c quan h hp n cac t bao va CO2 t cac t bao n c quan h hp bai tit ra ngoai. - Vn chuyn cac cht dinh dng hp thu c t cac c quan tiu hoa n cac m va t bao cua c th, vn chuyn cac cht thai t t bao n cac c quan bai tit. - Vn chuyn cac hormone t tuyn tit n cac c quan ich. iu chinh s cn bng cua mi trng trong c th: - Do mau co ti l H2O cao, giup iu hoa thn nhit n inh. - Cac thanh phn mau giup n inh cn bng cac yu t cua mi trng trong c th: Hemoglobin va h m giup n inh pH; n inh ap sut thm thu, Bao v c th: - Cac t bao mau ong vai tro bao v c th giup chng lai cac vt la xm nhp: ai thc bao, cac t bao limpho B va limpho T. - Do s lu thng lin tuc cua dich tun hoan trong h mach ma cac t bao va cac khang th co th di chuyn n vi tri bi nhim mt cach nhanh chong, bao v c th khoi cac tac nhn trn iu hoa hoat ng c th: - Dich tun hoan con giup vn chuyn cac hormone t c quan tit n cac c quan ich, gop phn iu hoa cac hoat ng cua c th.

B. TIN HOA VA BIN I THICH NGHI CUA H TUN HOAN NHOM NG VT CO DY SNG
I. PHN NGANH UI SNG CO BAO ai din : Hai tiu 1. Cu tao h tun hoan cua Hai tiu H tun hoan cua Hai tiu la h h, co cu tao n gian. Gm Tim gn d dy Hai mch mu: Mch mang i v pha ming, phn nhnh ti cc khe mang; mch rut i v pha cc ph tng Cc nhnh mch mu thng vo khe ni quan Mu gm huyt tng v bch huyt cu Con ng vn chuyn trong mach: Tim co bop dn mu vo mt mch, sau mu i ngc li vo mch khc. Hin tng nh trn goi la hin tng o ln dng mu trong mch 2. im hoa thich tiu a co s phn hoa chuyn hoa thanh mach mang va mach rut, dn mau n hai phn c th khac nhau. Y nghia cua hin tng ao ln dong mau trong mach: Khi co hin tng ao ln dong mau, trong mt chu ki co bop cua tim mi c quan nhn mau i qua hai ln. C ch nay giup lam tng hiu qua trao i cht. Hai tiu la ng vt sng bam ay la mi trng co lng oxy thp, bn canh o, Hai tiu lai sng c inh nn khng co iu kin thay i lng oxy vung nc quanh c th. Vi th, hin tng ao ln dong mau trong mach giup cho Hai tiu co th hp thu mt cach trit lng oxy trong mau, tng hiu qua trao i cht. c tin va nghi Hai II. PHN NGANH U SNG ai din : Ca lng tim 1. Cu tao h tun hoan cua Ca lng tim: L h kn, mang nhiu nt nguyn thy, c tnh cht in hnh ca ngnh dy sng Gm: Cha c tim chnh thc H ng mch: ng mch ch bng, ng mch ti mang, ng mch ri mang, ng mch ch lng, cc ng mch phn nhnh ti cc ni quan

 H tnh mch: tnh mch ui, tnh mch di rut, tnh mch gnh gan, xoang tnh mch , tnh mch chnh trc, tnh mch chnh sau, ng Cuvier, tnh mch bao mang

2. Cac c im tin hoa va thich nghi: a co h tun hoan kin: Mu vn chuyn trong mt h thng kn. Tim co bp to p sut ln v y mu vo cc mch Cac mach xut pht t tim c ni vi cc mch a mu tr v tim bng cc mao mch len li gia cc m, c quan; mu khng tip xc trc tip vi cc t bo m thng qua dch m. H tun hoan kin giup lam tng hiu qua trao i khi va cac cht dinh dng, ap ng c nhu cu hoat ng cua c th. Ca lng tim tuy c th sng cm minh trong cat, it vn ng nhng hoat ng c th cung it nhiu co s a dang hn so vi Hai tiu, vi th nhu cu trao i cht cao hn. Ca lng tim a co s phn bit h ng mach va h Tinh mach, gop phn lam tng hiu qua trao i cht. III. PHN NGANH NG VT CO XNG SNG 1. Cu tao h tun hoan cua ng vt co xng sng Gm h mau kin va h bach huyt h. a. Mau Mau gm huyt tng va cac t bao mau, trong o, hng cu co cha cac sc t hemoglobin lam chung co mau o. H mach mau gm tim va cac mach mau Tim: la phn phinh cua M chu bng, co cu tao c vn va cac ngn tim: tm tht, tm nhi. Mach mau gm co ng mach va tinh mach. Tuy theo hng vn chuyn ma chia mach mau lam hai loai: ng mach dn mau t tim i ni khac, tinh mach dn mau v tim. b. H bach huyt Gm mach bach huyt thng vi tinh mach, th xoang va tuyn bach huyt. Mach bach huyt ln co thanh mach ro rang, con cac mach nho i ti cac c quan khng co thanh nn trc tip vao khe cac t bao.
5

Mach bach huyt co ch phinh rng thanh xoang bach huyt, tich tr bach huyt. Tuyn bach huyt la ni san sinh ra bach cu. Tuyn nay co th lin h trc tip vi mach bach huyt nh hach bach huyt; hoc co th lin h gian tip vi mach thng qua ty hay la lach. Bach huyt c vn chuyn i khp c th nh vao: - S co bop cua cac tim bach huyt - Do sc ep cua cac ni quan 2. Cac c im tin hoa va thich nghi * V h tun hoan mau i vi cac loai ng vt co xng sng hoan toan nc: - Tim chi co mt tm nhi va mt tm tht - Mau khng pha trn - Con ng vn chuyn mau: Tim M bung Mang M Cac ni quan TM Tim i vi cac loai ng vt co xng sng can: - Tim gm hai tm nhi va hai tm tht. - Co hai vong tun hoan - Mau khng pha trn - Vong tun hoan ln : Tm tht trai ng mach chu Cac ng mach Cac c quan Cac tinh mach Tinh mach chu Tm nhi phai Tm tht phai - Vong tun hoan nho: Tm tht phai ng mach phi Phi Tinh mach phi Tm nhi trai Tm tht trai Co cac dang tun hoan trung gian : Tim co hai tm nhi nhng chi co mt tm tht, mau pha trn, hai vong tun hoan khng tach bit ro rang. Xut hin h bach huyt la c quan phi hp vi h tun hoan, am bao s lun chuyn lin tuc cua mi trng trong c th, tham gia bao v c th. IV. LP CA MING TRON 1. Cu tao h tun hoan cua Ca ming tron. H tun hoan cua Ca ming tron co cu tao in hinh cua cac loai co xng sng nc, bao gm: - Tim: gm 2 ngn: mt tm tht va mt tm nhi. Ngoai ra con co thm xoang tinh mach. - H ng mach: ng mach bung, co bu chu M, mi bn mang co 8 ng mach phnh nhanh n mang, 8 M ri mang, M chu lng phn nhanh ti cac ni quan. - Tinh mach: Tinh mach ui, hai tinh mach chinh sau, xoang tinh mach, hai tinh mach chinh trc, tinh mach ganh gan, tinh mach gan, xoang tinh mach. H tun hoan cha co ng Cuvier va h ganh thn nh cac nhom ca khac.

Chu thich :
1. ng mach ti mang 2. ng mach ri mang 3. ng mach ri mang cua na mang th nht 4. ng mach ui 5. ng mach canh ngoai 6. ng mach canh trong 7. ng mach bung 8. ng mach mac treo 9. ng lin h gia tinh mach chinh trc va sau 10. ng mach chu lng 11. ng mach chu bung 12. ng mach phn tit 13. ng mach mang 14. Tm tht 15. Bu chu ng mach 16. Xoang tinh mach 17. Tm nhi 18. Tinh mach chinh trc 19. Tinh mach chinh sau 20. Tinh mach ui 21. H ganh gan 22. Tinh mach gan 23. Tinh mach canh di 24. Tinh mach di rut

2. Cac c im tin hoa va bin i thich nghi. - Xut hin thm xoang tinh mach la ni tp trung mau t cac tinh mach trc khi mau vao tm nhi. S xut hin xoang tinh mach nay gop phn am bao cho mau lu thng lin tuc trong vong tun hoan theo cac nhip u n nhau. - Xut hin bu chu ng mach la ni cha mau trc khi mau c y vao cac ng mach ri tim - Xut hin tinh mach ganh gan (TM ca gan) va tinh mach gan: co th thy, co s chuyn hoa ro rang hn - Xut hin h thng cac ng mach canh co nhim vu dn mau i nui phn u va tinh mach canh dn mau a trao i khi t phn u tr v tim. Tnh mch ganh gan dn lu mu t lch, ty v rut non nh m gan c th tip cn c ngun dinh dng cng nh cc sn phm ph ca qu trnh tiu ha thc n. Tinh mach gan la tinh mach dn mau t gan, trc tip vao tinh mach chu di, la mach dn mau t gan sau khi a thc hin trao i cht. ca ming tron, ta thy a bt u co s phn hoa cua h mach thanh cac mach n cac phn ring bit, lam tng hiu qua trao i cht. V. LP CA SUN 1. Cu tao h tun hoan cua Ca sun
7

- Tim: Gm 4 phn: xoang tinh mach, tm nhi, tm tht va cn chu ng mach. - H ng mach: ng mach chu bung, cac M ti mang va ri mang, r ng mach chu lng, ng mach chu lng, ng mach canh. - H tinh mach: Tinh mach chinh sau, Tinh mach canh, H tinh mach ganh thn, ng Cuvier, H tinh mach ganh gan va tinh mach gan, cac tinh mach bn.

2. Cac c im tin hoa va bin i thich nghi. - Xut hin cn chu ng mach thay th cho Bu chu ng mach. Cn chu ng mach c xem la mt b phn cua tm tht vi co c vn, co th co bop t ng va c bit la co van giup mau di chuyn theo mt chiu. - Xut hin h tinh mach ganh thn. - Xut hin h tinh mach bn dn mau t cac chi chn v ng Cuvier, trong o, t chi trc co cac ng mach va tinh mach di on. - Xut hin ng Cuvier la ni cac tinh mach t cac phn c th vao trc khi mau vao xoang tinh mach. Co 2 ng Cuvier nhn mau t tinh mach hai bn c th. T Ca sun, ta a thy h mach co s phn hoa ro rang thanh cac mach ring bit dn mau n va i t cac phn ring bit cua c th. iu nay se lam tng hiu qua trao i cht va khi cac c quan. Cac c im trn giup Ca sun co th thich nghi vi i sng di chuyn nhanh nhen, sn bt mi ng vt, kich thc c th ln. VI. LP CA XNG 1. Cu tao h tun hoan Ca xng H tun hoan cua ca co 3 kiu cu tao c ban : Kiu ca sun, kiu ca xng va kiu ca phi a. Kiu ca xng: Tim co 3 ngn: Mt tm tht, mt tm nhi va xoang tinh mach. h tun hoan kiu ca xng khng co cn chu ng mach. H ng mach: Co bu chu ng mach, ng mach bung, cac ng mach ti mang va ri mang, cac r chu ng mach nhp thanh ng mach lng phn nhanh ti cac ni quan, vong ng mach u phat v phia trc, co ng mach canh trong va ng mach canh ngoai. H tinh mach:
8

- Mau phn ui tp trung vao tinh mach ui, sau o phn thanh hai nhanh: mt nhanh mang mau vao tinh mach di rut, qua thn vao tinh mach chinh sau. ca xng, cac mach mau bn trai lam thanh ganh thn, con bn phai cac tinh mach chinh sau i qua thn lin tuc, khng phn nhanh lam thanh h ganh thn, ri ti ng Cuvier. - Tinh mach canh trn a mau phn trn cua u ri tp trung vao tinh mach chinh sau. - TInh mach canh di mang mau phn bung cua mang hp vi tinh mach gan ri vao ng Cuvier. Mau t ng Cuvier mi bn i vao xoang tinh mach, vao tm nhi.
1. Tm nhi 2.Tm tht 3.Bu ng mach chu 4. ng mach chu bung 5. ng mach ti mang 6. ng mach ri mang 7. Vong ng mach u 8. ng mach chu lng 9. ng mach canh 10. ng mach on 11. Tinh mach chinh trc 12. Tinh mach chinh sau 13. Tinh mach on 14. Tinh mach gan 15. H ganh gan 16. Tinh mach ui vao h ganh gan 17. H ganh thn trai 18. Tinh mach ui 19. ng Cuvier

b. Kiu ca phi ca phi, ngoai mang con co phi thng vi mt bung thc quan va co vach ngn trong, tao thanh t ong. Ca phi khng co bong bi nh loai ca xng khac H tun hoan ca phi co cac c im sau - Tm nhi co vach ngn khng hoan toan lam thanh hai na trai phai, co cn chu ng mach, co van doc chia lam hai phn. - Co i ng mach phi xut phat t i ng mach mang ri mang gn tim va i tinh mach phi i t phi, a mau t phi v na trai tm nhi. Khi mang hoat ng, ng mach phi cung mang mau ng mach, nhng khi mang khng hoat ng, ng mach phi cung mang mau co khi cacbonic t tim ti phi. - Ngoai tinh mach chinh sau, ca phi con co tinh mach chu sau, nhn mau cua tinh mach thn. 2. Cac c im tin hoa va thich nghi. a. Kiu ca xng: So vi Ca sun, ca xng co bu chu ng mach ch khng co cn chu ng mach.
9

- Ca sun la loai ng vt thng co kich thc ln, di chuyn nhanh nhen va thng sn bt mi la cac ng vt co kich thc tng i ln, cn nhu cu trao i cht nhiu, vi th cu tao h tun hoan co cn chu ng mach la phn co van va co th co bop c mi am bao ap ng u nhu cu trao i cht cua c th. - Ca xng, kich thc c th thng nho hn, it co hoat ng sn bt mi. Mt khac, h thng trao i khi cua Ca xng hiu qua hn so vi Ca sun.Vi vy, h tun hoan vi bu ng mach chu co th ap ng c nhu cu trao i cht cua c th. - Do cu truc tim a phat trin hoan thin hn, vi th khng cn thit phai co thm mt b phn h tr cho hoat ng cua no nh cn chu ng mach Ca sun. Ca xng co vong ng mach u c trng cho lp. y la mach mau ong vai tro dn mau i nui vung u va nao b, giup s trao i khi nao din ra tt hn, nao hoat ng co hiu qua hn. ca xng, vai tro cua nao b, c bit la tiu nao rt quan trong trong vic gi thng bng va di chuyn cua ca. b. Kiu ca phi H tun hoan cua ca phi co vi tri trung gian gia h tun hoan cua cac loai V co xng sng nc va can. VII. LP LNG C 1. Cu tao h tun hoan Lng c Do co phi, bn canh vong tun hoan ln co thm vong tun hoan phi. Tim co 3 ngn: 2 tm nhi va mt tm tht. Tm tht cha co vach ngn nn mau co s pha trn, tuy nhin s pha trn nay khng nhiu do co dy c ay tm tht hay h thng van phc tap. nhng nhom Lng c bc thp, tm nhi cha co vach ngn hoan toan Vn con xoang tinh mach cha mau trc khi vao tm nhi phai. H ng mach: Co non ng mach vi van xon dn ti thn ng mach chung, phat ra ba i cung ng mach: - i cung th nht: la ng mach canh chung, phn chia thanh ng mach canh trong va ng mach canh ngoai, dn mau ln u. - i cung th hai: lam thanh i cung ng mach chu, sau khi phat ra hai ng mach di on mang mau ti chi trc, quay ra sau ri hp lai thanh ng mach chu lng. - i cung th ba: la mt i ng mach phi da gn tim, trowcs khi ti phi thi phat ra ng mach da ln, dn mau n da trao i khi. S h ng mach cua Lng c
A.Lng c khng ui: 1. Tm nhi 2. Tm tht 3. ng mach phi da 4. ng mach canh 5. Cn ng mach chu 6. Cung ng mach th nht 7. ng mach di on 8. ng mach lng 9. ng mach thn tang: a- m gan; b- m da day; c- m rut 10. Tinh hoan 11. Thn 12. ng mach chu B. Lng c co ui 1. Tm nhi 2. Tm tht 3. ng mach phi da 10 4. ng mach phi 5. Phi 6. ng mach canh 7. ng mach chu th nht 8. ng mach th hai 9. ng Botan 10. ng Cuvier 11. Xoang tinh mach 12. ng mach di on 13. ng mach thn tang

14. ng mach mac treo 15. ng mach mac treo 16. ng mach chu rut trc rut sau 17. ng mach ui

H tinh mach: noi chung ging nh Ca phi, nhng tinh mach chinh sau chi con thy Lng c co ui, tiu giam lng c khng ui. Mau tinh mach t hai chi sau va phn thn sau tp trung vao i tinh mach ganh thn va tinh mach bung. Vao thn, mach mau phn thanh nhiu mao mach, tao h ganh thn ri tp trung vao tinh mach chu sau. Mau phn rut qua gan, tao thanh tinh mach ganh gan ri tp trung thanh tinh mach gan, i vao tinh mach chu sau. Tinh mach chu sau sau khi nhn thm mau t tinh mach bung thi vao xoang tinh mach. Tinh mach bung la c trng cho long c. Mau tinh mach t u, chi trc tp trung vao tinh mach canh va di on ri vao tinh mach chu trc. Mau tinh mach da ln vao tinh mach chu trc, sau o vao xoang tinh mach. Mau t phi tp trung vao hai tinh mach phi chung, ri trc tip vao tm nhi trai. S h tinh mach cua Lng c:
A. Lng c co ui 1. Xoang tinh mach 2. Tinh mach canh trong 3. Tinh mach rut 4. Tinh mach di on 5. Tinh mach da 6. Tinh mach phi 7. Tinh mach chinh sau phai 8. Tinh mach chinh sau trai 9. Tinh mach trn gan 10. TM. tim hi quy 11. Tinh mach chu sau 12. Tinh mach ganh gan 13. Tinh mach bung 14. Tinh mach chu 15. Tinh mach ngi 16. Tinh mach ganh thn 17. Tinh mach ui 18. Thn 19. Rut 11 B. Lng c khng ui 1. Tinh mach phi 2. Tinh mach chu trc 3. Xoang tinh mach 4. Tinh mach canh ngoai 5. Tinh mach di on 6. Tinh mach chu sau 7. Tinh mach da 8. Tinh mach ganh gan 9. Tinh mach chu

10. Tinh mach ui 11. Tinh mach ngi

12. Thn 13. Rut

14. Gan 15. Phi

Bang: Mau trong tim va cac h mach STT Vi tri c im mau 1 Tinh mach chu trc La mau pha gia mau a c oxy hoa da va mau tinh mach t tinh mach canh. 2 Tinh mach chu sau La mau tinh mach a trao i cac ni quan phn thn di 3. Xoang tinh mach La mau pha trn do 2 tinh mach chu trn va di cung vao y 4. Tm nhi trai La mau ng mach, a c oxy hoa t phi, vao y qua hai tinh mach phi 5. Tm nhi phai La mau pha trn c vao t xoang tinh mach 6. Tm tht La mau pha trn c vao t hai tm nhi 7 Non ng mach chu va La mau pha trn t tm tht thn ng mach chung H bach huyt: H bach huyt phat trin manh, gm mach, tim bach huyt va cac tui bach huyt di da. Co hai i tim bach huyt ln: mt i bn t sng th ba va mt i gn l huyt La lach co dang tron, mau o, nm trn mang bung u rut thng. Cac tui bach huyt nm sat di da, cha y bach huyt, am bao s trao i khi qua da din ra d dang. 2. Cac c im tin hoa va thich nghi
12

Lng c la ng vt co xng sng u tin chuyn ln i sng trn can, co c quan h hp la phi, tuy nhin, phi cua Lng c cha am bao u nhu cu trao i khi cua no nn vn phai co thm c quan h hp la da. Do xut hin thm c quan h hp la phi, nn h tun hoan Lng c co thm mt vong tun hoan qua trao i khi phi, goi la vong tun hoan nho. Tim Lng c a co 3 ngn, co vach ngn gia 2 tm nhi la ni nhn mau t hai vong tun hoan ln va nho. Cha co vach ngn tm tht, vi th mau trong mach la mau pha. Trong tim cua lng c cha co s bit lp ra hai na: na tinh mach va na ng mach. Chi tm nhi trai mang mau ng mach con tm nhi phai va tm tht mang mau pha trn. H mach mau cua Lng c co s phn hoa phc tap hn so vi cac lp Ca: - Do co c quan h hp thm la da, nn Lng c h mach co s phn hoa thanh cac ng mach va tinh mach n da co kich thc ln, phuc vu cho vic trao i khi da din ra hiu qua hn. - Co s phn chia ra 3 i cung ng mach t thn ng mach chung, am nhn s trao i khi cac phn khac nhau, han ch s pha trn cua mau. - Lng c co thm tinh mach bung. y la c im c trng cho lp. H bach huyt phat trin manh do s h hp co lin quan n da. VIII. LP BO SAT 1. Cu tao h tun hoan cua Bo sat Tim co ba ngn: Hai tm nh va mt tm tht, tm tht co vach ngn khng hoan toan, ring ca su a co vach ngn y u. H ng mach: Thn ng mach xut phat t tim chia ra lam ba nhanh: - Nhanh th nht: i t na phai tm tht, mang mau tinh mach, tach ra hai ng mach i ti phi - Nhanh th hai: i t na phai tm tht, mang mau tinh mach, un sang bn trai, phat ra cung ng mach chu trai - Nhanh th ba: i t na trai tm tht, mang mau ng mach, un sang bn phai, phat ra cung chu ng mach phai va ng mach canh. Cung chu ng mach trai va phai un ra sau, hp lai thanh ng mach chu lng. ng mach chu lng chay v phia sau phat ra nhiu ng mach ln ti cac ni quan va ng mach nho ti thanh c th. Sau cung, ng mach chu lng chia ra thanh hai ng mach chu i ti chi sau va tip tuc chay v ui thanh mt ng mach ui. H tinh mach: Mau t sau c th v tim ln lt theo cac tinh mach sau y: - Tinh mach chu nhn mau tinh mach t tinh mach ui, tinh mach chn sau, tinh mach ganh thn, tp trung vao thanh tinh mach bung. - Tinh mach bung nhn mau t nhiu tinh mach ni quan, tr thanh tinh mach ganh gan, phn mao quan thanh h ganh gan, tp trung lai thanh tinh mach gan, vao tinh mach chu sau. - Tinh mach chu sau vao xoang tinh mach ri vao tm nhi phai Tinh mach bung Bo sat chi la phn mach mau tp trung mau t cac mach ni quan vao, khng phn bit vi tinh mach gan nh Lng c.
13

Mau t trc c th v tim ln lt theo cac tinh mach sau y: - Mau tinh mach u vao hai tinh mach canh - Mau tinh mach hai chi trc tp trung vao tinh mach di on - Mau cua tinh mach canh va tinh mach di on tp trung vao tinh mach chu trc, ri i vao xoang tinh mach - Hai tinh mach phi a mau a c oxy hoa t phi v tm nhi trai.

STT 1 2 3 4.

Bang: Mau trong tim va cac h mach chinh. Vi tri c im mau Xoang tinh mach Mau tinh mach t cac phn c th vao qua tinh mach chu trc va tinh mach chu sau. Tm nhi trai Mau ng mach t tinh mach phi Tm nhi phai Mau tinh mach c vao t xoang tinh mach Tm tht Mau khng co s pha trn do khi co bop, vach ngn hut cua tm tht c nng ln cham ti noc tm tht. Mau na trai: mau ng mach t tm nhi trai Mau na phai: mau tinh mach t tm nhi phai
14

5. 6 7 8 9

10 11

ng mach phi Mau tinh mach t na phai cua tm tht Cung ng mach chu Mang mau tinh mach t na phai cua tm tht trai Cung ng mach chu Mang mau ng mach t na trai cua tm tht phai ng mach canh Mang mau ng mach ln nui dng phn u c th ng mach chu lng Mau pha trn gia mau tinh mach t cung ng mach chu trai va mau ng mach t cung ng mach chu phai. Lng mau ng mach nhiu hn do co ng panitza ni t cung ng mach chu phai sang cung ng mach chu trai Tinh mach phi Mau ng mach sau khi a trao i khi phi Tinh mach chu trc Mau tinh mach sau khi a i nui cac phn c th va tinh mach chu sau

2. Cac c im tin hoa va bin i thich nghi Bo sat Bo sat la lp ng vt co xng sng u tin sng hoan toan can. Chung thich ng vi i sng can, chuyn vn nhanh, hoat ng manh, c quan h hp hoan toan la phi. So vi Lng c, tim cua Bo sat a co thm vach ngn khng hoan toan tm tht. S xut hin cua vach ngn nay a lam giam s pha trn mau trong mach i mt cach ang k. Khi tim co bop, vach ngn nay c nng ln cham vao noc cua tm tht, phn chia ro rang mau trong tim thanh hai na trai va phai. y la mt c im tin hoa chuyn tip quan trong, giup h tun hoan c hoan thin hn Bo sat va tip tuc bin i thich nghi cac nhom ng vt sau. Bo sat a co hai vong tun hoan, nhng cung nh Lng c, hai vong tun hoan cua Bo sat cha bit lp vi nhau. Mau nui dng phn nao b cua Bo sat hoan toan la mau ng mach, c bm vao mach t na trai cua tm tht, am bao cho hiu qua trao i khi phn u cao, nao c nui dng y u. Do bo sat chi co mt c quan h hp la phi nn mau cua tinh mach chu trn, xoang tinh mach va tm nhi phai hoan toan la mau tinh mach, khac vi Lng c. Tim bo sat vn con xoang tinh mach, tuy nhin, so vi Lng c, xoang tinh mach phat trin yu, gn vi tm nhi phai. Bo sat, h ng mach co c im c trng la co hai cung chu ng mach trai va phai i t hai na cua tm tht, cung ng mach chu phai sau khi phat ra ng mach canh thi cung vi cung ng mach chu trai chung vao ng mach chu lng. S phn ra hai nhanh ri chp lai nay lam giam s pha trn mau trong cac ng mach. Tinh mach bung Bo sat chi la phn mach mau tp trung mau t cac mach ni quan vao, khng phn bit vi tinh mach gan nh Lng c. IX. LP CHIM 1. Cu tao h tun hoan chim. Tim ln, hai vong tun hoan hoan toan bit lp vi nhau.
15

Tim: So vi c th, tim cua chim tng i ln, khng con xoang tinh mach, gm 4 phn: hai tm tht va hai tm nhi ring bit, lam tim phn ra hai na, na bn phai cha mau tinh mach va na bn trai cha mau ng mach. Tim chim p rt nhanh, nhip tim ti l nghich vi khi lng c th, nh o mau lu thng nhanh trong h mach, am bao cung cp oxy cho c th. H ng mach: - Chi co mt cung chu ng mach phai, i t tm nhi trai dn ti ng mach chu lng. - gc cung chu ng mach phat ra mt i ng mach khng tn, mi ng mach khng tn phn ra thanh 3 ng mach: ng mach canh, ng mach di on, ng mach ngc. Thn chinh cua cung ng mach chu i vong qua ph quan phai, keo dai doc ct sng thanh ng mach chu lng, t o phat ra cac ng mach ti cac ni quan. Ti vung chu, sau khi phat ra i ng mach ui va i ng mach ngi, ng mach chu lng tr thanh ng mach ui. - Tm tht phai phat ra thn chung, ri tach ra hai ng mach phi.
3. ng mach phi trai 4. ng mach phi phai 5. Tm nhi trai 6. Tm tht trai 7. Cung ng mach chu 8. M khng tn trai 9. M khng tn phai 10. ng mach canh chung 11. ng mach canh ngoai 12. ng mach canh trong 13. ng mach di on 14. ng mach ngc trai 15. ng mach chu lng 16. ng mach ui phai 17. ng mach thn 18. ng mach ngi trai 19. ng mach hng 20. ng mach mac treo rut 21. ng mach ui 22. Tinh mach ui 23. Tinh mach ca thn 24. Tinh mach ui 25. Tinh mach hng 26. Tinh mach chu sau 27. Tinh mach mac treo rut 28. Tinh mach trn thn 29. Tinh mach thn 30. Tinh mach canh trai 31. Tinh mach di on trai 32. Tinh mach chu trc phai

1. Tm nhi phai

2. Tm tht phai

H tinh mach: T tinh mach ui phn hai tinh mach ganh thn. Tinh mach qua thn con tip nhn thm tinh mach ui mang mau t chi sau v, tao thanh i tinh mach hng. i nay gn vi nhau lam thanh tinh mach chu sau.
16

Gc tinh mach ui co mt tinh mach mac treo rut cung vao tinh mach gan. Tinh mach nay c trng cho Lp chim. Tinh mach trn rut mang mau t mac treo vao tinh mach ganh gan, tng ng vi tinh mach bung bo sat va long c. Mau phn u vao i tinh mach chu trc, ri cung vi tinh mach chu sau i vao tm nhi phai. Mau phi vao bn tinh mach phi, ri vao tm nhi trai. Mau: Hng cu nhiu, li hai mt, co nhn, hemoglobin lin kt yu vi oxy. 2. Cac c im tin hoa va bin i thich nghi Chim. Chim la lp ng vt khng xng sng co s lng loai ln, phn b khp moi ni trn trai t. C th chim tin hoa theo hng thich nghi vi chuyn vn bay. Chim hoat ng manh, cn nhiu nng lng va nhu cu oxy cao. - Tim cua Chim a co 4 ngn hoan chinh, khng co xoang tinh mach. y la c im tin hoa ni tri so vi Bo sat. Mau t h tinh mach thng vao tm nhi, ap lc mau ln, gop phn giup cho tc lu thng mau nhanh hn. - Do co cu truc 4 ngn hoan chinh, hai vong tun hoan bit lp ma mau cua Chim khng bi pha trn, tng hiu qua trao i khi n cac c quan. - Tim co bop nhanh, nhip tim ti l nghich vi khi lng c th. - Hng cu nhiu, li hai mt, co nhn, ai lc cua hemoglobin vi oxy yu hn so vi Thu. Nh cac c im trn, mau trong h mach cua Chim lu thng nhanh, s trao i khi din ra hiu qua, cng vi hoat ng trao i khi tich cc nh c ch h hp kep a am bao cung cp u oxy cho cac hoat ng cua c th. H mach gan thn cua chim tiu giam: y la c im thich nghi, n gian hoa h thng lam giam trong lng c th cua Chim, giup thich nghi vi i sng bay ln. X. LP THU 1. Cu tao h tun hoan cua Thu Tim co bn ngn: hai tm nhi va hai tm tht. Tm tht trai y mau vao vong tun hoan ln, thanh day hn tm tht phai y mau vao vong tun hoan nho. Mau cua Thu co cac t bao hng cu khng nhn, hinh lom hai mt. H ng mach: - Co ng mach chu xut phat t tm tht trai, tuy nhin, cung ng mach chu lai vong sang bn trai, khac so vi chim la cung ng mach chu vong sang bn phai. - T cung ng mach chu phat ra ng mach khng tn, ng mach canh ln trai va ng mach di on trai. T ng mach khng tn phat ra ng mach di on phai va ng mach canh ln phai. - Cung ng mach chu vao ng mach chu lng, chay doc ct sng va phat ra cac ng mach ti cac ni quan, sau o chay v ui va phn ra thanh hai ng mach chu. H tinh mach: H tinh mach cua thu tng t nh h tinh mach cua Chim, tuy nhin co mt vai sai khac c trng: - Khng co tinh mach ganh thn
17

- Co tinh mach le phai va tinh mach le trai la di tich cua tinh mach chinh sau.
1. Tm nhi phai 2. Tm nhi trai 3. Tm tht phai 4. Tm tht trai 5. ng mach phi trai 6. Cung ng mach chu trai 7. ng mach khng tn 8. ng mach di on phai 9. ng mach canh ln phai 10. ng mach canh ln trai 11. ng mach di on trai 12. ng mach chu lng 13. ng mach thn 14. ng mach chu trai 15. Tinh mach chu phai 16. Tinh mach ca gan 17. Tinh mach gan 18. Tinh mach chu di 19. Tinh mach chu trn phai 20. Tinh mach di on phai 21. Tinh mach canh phai 22. Tinh mach canh trai 23. Tinh mach di on trai 24. Tinh mach gian sn trn 25. Tinh mach khng tn trai 26. Tinh mach le trai 27. Tinh mach le phai

2. Cac c im tin hoa va bin i thich nghi Thu. Thu la lp ng vt co t chc cao nht trong cac lp ng vt Co xng sng. Thu a dang v mt hinh thai va cu tao c th, dang in hinh la dang chay trn mt t, co cac dang bin i phu hp vi iu kin sng va cach sng.Tuy nhin, dang nao thi Thu cung co cac hoat ng sng rt a dang va phong phu. Thu hoat ng manh, cn nhiu nng lng, nhu cu oxy cao. Tim cua Thu a co cu tao 4 ngn hoan chinh, mau khng pha trn nn hiu qua trao i khi cao. tim thu, tm tht trai y mau vao vong tun hoan ln co thanh day hn tm tht phai co th y mau i quang ng xa hn. Mau cua Thu co cac t bao hng cu khng nhn, hinh lom hai mt giam th tich, tng din tich tip xuc vi oxy va CO2, tng hiu qua vn chuyn khi trong mach va giup t bao hng cu co th lach qua cac mao mach nho. Thu, cung ng mach chu un sang bn trai ch khng sang phai nh Chim, y la c im c trng Thu. Nh vy, ta thy Thu, h tun hoan a phat trin hoan thin, am bao trao i khi va cht dinh dng y u phuc vu cho cac hoat ng sng a dang.

18

C. KT LUN
I. TNG KT CAC C IM CUA H TUN HOAN NG VT CO DY SNG.
C IM SO SANH UI SNG U SNG CA MING TRON H kin 1 CA SUN CA XNG LNG C BO SAT CHIM THU

c im chung cua h
H TH S vong TH mau La h h 1 H kin 1 H kin 1 H kin 1 H kin 2 (cha hoan toan bit lp) Mau i trong mach theo mt chiu H kin 2 (cha hoan toan bit lp) Mau i trong mach theo mt chiu Phn thanh tinh mach va ng mach Co s pha trn nhng it hn H kin 2 (bit lp) Mau i trong mach theo mt chiu Phn thanh tinh mach va ng mach Khng H kin 2 (bit lp) Mau i trong mach theo mt chiu Phn thanh tinh mach va ng mach Khng

Chiu vn chuyn mau trong mach

Co hin tng ao ln dong mau trong mach Phn bit thanh mach mang va mach rut Co do h mach la h h; co hin tng ao ln dong mau Cha co 1

Mau i trong mach theo mt chiu

Mau i trong mach theo mt chiu

Mau i trong mach theo mt chiu Phn thanh tinh mach va ng mach

Mau i trong mach theo mt chiu

Phn bit cac mach

Phn thanh tinh mach va ng mach

Phn thanh tinh mach va ng mach

Phn thanh tinh mach va ng mach

Phn thanh tinh mach va ng mach

S pha trn mau trong mach

Khng co Khng co Khng co

Khng co Co s pha trn mau

Tim
Tim chinh thc S ngn tim Cha co 1 Co 2 Co 2 Co 2 Co 3 Mt tm nhi va hai tm tht + Co 3 Co vach ngn hut tm tht + (phat trin yu) Co 4 Co 4

Xoang tinh mach Cn chu ng mach

19

H ng mach
Bu chu ng mach Vong ng mach u ng mach canh ng mach chu lng va ng mach chu bung Co ng mach chu lng va bung + Co ng mach chu lng va bung, do c im c quan h hp la mang + Co ng mach chu lng va bung, do c im c quan h hp la mang M chu bung phn nhanh thanh cac M ti mang + + (c trng) + Co ng mach chu lng va bung, do c im c quan h hp la mang + + Khng con ng mach chu bung, chi co ng mach chu lng + + Chi co ng mach chu lng + + Chi co ng mach chu lng + + Chi co ng mach chu lng

ng mach ti c quan h hp

M chu bung phn nhanh thanh cac M ti mang -

M chu bung phn nhanh thanh cac M ti mang -

M chu bung phn nhanh thanh cac M ti mang -

Co M phi da, phat nhanh thanh M phi va M da ln Co 2 cung M chu, chp lai thanh M chu lng. Mau 2 cung M chu ging nhau

M phi

M phi

M phi

Cung M chu

Co 2 cung M chu trai va phai mang mau khac nhau, chp lai thanh M chu lng Tinh mach phi

Co cung M chu phai

Co cung M chu trai

H tinh mach
Mach ri c quan h hp Cac M ri mang tp hp thanh M chu lng Cac M ri mang tp hp thanh M chu lng + Cac M ri mang tp hp thanh M chu lng + + + Cac M ri mang tp hp thanh M chu lng + + + Tinh mach phi va da dn mau t c quan h hp + + + Tinh mach phi Tinh mach phi

Tinh mach canh Tinh mach ganh gan Tinh mach ganh thn

+ + +

+ + + Khng

+ + -

20

Tinh mach bung

+ (c trng lng c, bit lp vi TM gan Tinh mach bung

+ (chi la phn ng chung cua TM chi sau vao)

hoan thin -

Cac mach c trng

Vong ng mach u

TM mac treo rut cung

TM le trai va TM le phai la di tich cua TM chinh sau

II. KT LUN S tin hoa va bin i thich nghi cua H tun hoan ng vt co dy sng din ra theo cac hng sau: 1. T h tun hoan h thanh h tun hoan kin: H tun hoan h chi co Hai tiu, bt u t Ca lng tim, h tun hoan a la h kin. H tun hoan kin co ap lc mau trong mach ln, tc lu thng mau trong mach giup lam tng hiu qua trao i khi va cac cht dinh dng, ap ng c nhu cu hoat ng cua c th. 2. Chiu chuyn vn mau trong mach: Hai tiu co cu tao c th n gian, cha phn hoa ro rang, nn hin tng ao ln dong mau trong mach giup chung thich nghi vi c im sng c inh, co th hp thu trit lng cht dinh dng cn thit, c bit la lng oxy co trong nc. cac nhom tin hoa cao hn, mau trong mach chi di chuyn theo mt chiu, do s co bop nhip nhang cua cac phn cua tim va vai tro cua cac van trong h mach. 3. Cu tao cua tim ngay cang phc tap T tim cha chinh thc, chi la mt tui tim nh Hai tiu, Ca lng tim n tim hai ngn Ca, tim 3 ngn Long c, tim 3 ngn vi vach ngn tm tht khng hoan toan Bo sat va cui cung la tim co cu tao 4 ngn hoan thin Chim va Thu. Trong o, cu tao tim co th co thm xoang tinh mach, co th co bu chu ng mach hay cn chu ng mach tuy theo tng lp ng vt thich nghi vi iu kin va hoat ng sng . Xoang tinh mach: La ni tp trung mau t cac tinh mach trc khi mau vao tm nhi phai, gop phn giup mau c lu thng lin tuc, u n theo nhip co bop cua tim Bu chu ng mach: Ni mau c bm vao ng mach t tm tht trai khi tim co bop, han ch ap lc mau qua ln co th lam tn thng ng mach chu
21

Cn chu ng mach: La cu truc c xem la mt b phn cua tm tht vi co c vn, co th co bop t ng va c bit la co van giup mau di chuyn theo mt chiu. 4. H mach ngay cang phn hoa ro rt va cu th thanh cac mach ring, tng ng vi vic dn mau n tng phn ring bit cua c th: - Hai tiu: Chi phn bit thanh mach mang va mach bung - T Ca lng tim: a co s phn bit tinh mach va ng mach - T Ca ming tron: xut hin tinh mach gan va h ganh gan. - T Ca sun: Xut hin h ganh thn; xut hin ng mach canh va tinh mach canh ring bit dn mau i nui phn u c th. Cang v sau, s phn hoa h mach cua ng vt ngay cang phc tap. S phn hoa trn giup tng hiu qua trao i cht va khi cac c quan cua c th. 5. Do cu tao cua tim va h mach ma dn n co s pha trn gia mau tinh mach va ng mach hay khng. Co s pha trn gia mau giau oxy va mau giau cacbonic trong mach h tun hoan Lng c va Bo sat. Tuy nhin, co th thy, h mach a bin i thich nghi theo hng lam giam s pha trn cua mau, nhm tng hiu qua trao i khi va cac cht dinh dng ti cac phn c th. T nhng kt lun trn, co th thy, c im cu tao cua h tun hoan tng nhom ng vt th hin rt ro mc tin hoa cua nhom ng vt o, ng thi cung phan anh s thich nghi hp ly cua chung vi mi trng sng c trng. Da vao xem xet, nghin cu c im cu tao h tun hoan cung nhng bin i cua h tng nhom ng vt, ta co th xac inh c vi tri phn loai, phan oan c mi trng va cac iu kin sng cua nhom ng vt o va hn na, co th xac inh c mi quan h gia cac nhom ng vt va qua trinh phat sinh chung loai.

22

TAI LIU THAM KHAO 1. GS. L Vu Khi, 2009. ng vt hoc co xng sng . NXB Giao duc. 2. W.D.Phillips T.J.Chilton, 1991. Sinh hoc . NXB Giao duc Ngi dich: Nguyn Ba - Nguyn Mng Hung Trinh Hu Hng Hoang c C Pham Vn Lp Nguyn Xun Hun Mai inh Yn. 3. http://vi.wikipedia.org 4. http://google.vn

23