LUT HC I CNG

Son Gi: HT. THANH KIM Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 12-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
KHI QUT V LUT HC I. T LUN II. GII LUT III. PHN LOI LUT IN IV. TIU THA LUT B V. I THA LUT B VI. LUT TNG (VINAYA-PITAKA) GIO NGHA CA TIU THA - LUT B V I THA LUT B I. GIO NGHA TIU THA LUT B II. GIO NGHA CA I THA LUT B GIO ON PHT GIO I. NGHA GIO ON II. THNH PHN CA GIO ON III. SINH HOT CA GIO ON IV. QUY NH CA GIO ON V. S BIN THIN CA GIO ON VI. S MNH CA GIO ON LUT TN I. TN TN II. GIO NGHA III. TRUYN THA IV. NI DUNG T PHN LUT TNG V. NI DUNG GII BN VI. NI DUNG YT-MA VII. CC PHP YT-MA VIII. PHN LOI V GII PHP IX. BN KHOA CA GII

---o0o---

KHI QUT V LUT HC

I. T LUN Ba mn hc, Gii hc, nh hc v Tu hc, c gi l Tam v lu hc. Lu ngha l phin no, nng vo Tam hc m on tr c phin no, siu phm nhp thnh, nn gi l Tam v lu hc. Diu qu i gic ca Pht y vo Tu m thnh, nn c th ni, tr tu pht sinh t thin nh, thin nh pht sinh t gii lut. Mun cu c tr tu, tt phi tu thin nh, mun c thin nh, trc ht phi gi gii lut. Nu gii lut m khuyt, thin nh s kh thnh, thin nh khng thnh tu, tr tu cng khng th do u m pht sinh. Bi th, ngi hc Pht chn chnh cn phi tu tp Tam v lu hc. Ba hc Gii, nh, Tu l nhng nhn t then cht nht ca ngi hc Pht, nh chic nh ba chn, thiu mt tt khng th ng vng. Nhng gii hc, hay l gii lut hc, li l cn bn nht.

---o0o--II. GII LUT Gii lut, ting Phn l Vinaya (T-ni), dch l Lut, c ngha l php lut, php cm ch. Lut c 3 tn: 1.- T-ni tc T -ni-da (Vinaya), dch l Lut, hay iu phc. 2.- Mc-xoa tc Ba-la--mc-xoa (Prtimoksa), dch l Bit gii thot. 3.- Thi-la (Sila) dch l Gii lut, iu phc, hay Gii, tn c khc nhau, nhng cng chung mt th, v th nn c tn ghp l Gii lut. Lut cng ging nh php lut hin nay l nhng quy gii cng ch, nng vo ch phm gii nng hay nh m tr pht. Vy ch kt hp gia gii v lut l thuyt minh v lp trng gio l v Lut tn.

---o0o---

III. PHN LOI LUT IN Lut in trong Tam tng gm c cc b v Tiu tha lut v i tha lut. Cc b lut nh Thp tng, Tng k, T phn, Ng phn thuc Tiu tha lut; nh Du Gi, Phm Vng thuc i tha lut. Li lut in cng c chia ra hai th, gii lut xut gia v gii lut ti gia. Nh cc b lut thuc lut in Tiu tha, phn nhiu thuc v gii lut xut gia. Nh u-b-tc gii kinh, l gii lut ti gia. Gii lut xut gia l nhng gii lut ca T-kheo, T-kheo-ni, Sa-di, Sa-di-ni phi tun tr, tc l gii C tc, ri n Thp gii. Gii lut ti gia l nhng gii lut, nam n ti gia th tr, nh Ng gii, Bt gii, Thp thin gii. Thng thng, ngi ti gia khng c xem lut in ca ngi xut gia, v cha th gii xut gia, khng c nghe php cm ch ca Tng Ni.

---o0o--IV. TIU THA LUT B Tiu tha lut l cc b lut hng Tiu tha th tr. Nhng lut in ny u thuc trong Thanh Vn tng, gi l Tiu tha lut. Tiu tha lut c truyn tr gm c 5 b: 1.- m V c b truyn lut T phn. 2.- Tt B a b truyn lut Thp tng. 3.- Di Sa Tc b truyn lut Ng phn. 4.- Ca Dip Di b truyn Gii thot gii. 5.- Ma Ha Tng K b truyn lut Tng k. l 5 b lut ca Tiu tha. Khi Pht cn ti th, Ngi i hong ha khp ni ch ra th quy gii c thc cc hng t, ty ch phm li m ch nh, l khi nguyn ca lut. Sau khi Pht dit , khi cc t Pht kt tp ln th nht, ngi u Ba

Ly Tn gi, 80 lt c ra tng Lut, do nn c tn gi l Lut Bt Thp Tng. T v sau khong 100 nm, qua s truyn tr ca 5 v: Ca Dip (Mahksyapa), t Nan (Ananda), Mt in a (Madhyntika), Thng Na Ha Tu (Sna vsa), u B Cc a (Upagupta) u thun nht mt v, cha phn d kin v gii lut. Ti ngi u B Cc a c 5 ngi t: 1. m V c, 2. Tt B a, 3. Di Sa Tc, 4. Ca Dip Di, 5. B Ta Ph La, u truyn tr lut tng ring m pht sinh thnh 5 b nh trn. Lut in v Tiu tha hin cn c chp trong Tn Gi tng gm c 71 b, 496 quyn, lut in ch yu l cc b T phn lut, Thp tng lut, Ng phn lut, Tng k lut v Gii thot gii tc Gii thot gii kinh; Qung lut cha truyn ti. Ngoi ra cn c Tt B a b, sau dch l Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b T ni da, nay cng nm trong tng Tiu tha. (1) - m V c b Qung lut (Dharmaguptalka) - T phn lut 60 quyn. Diu Tn Pht Da X v Trc Pht Nim cng dch. (2) - Tt B a b Qung lut (Sarvasti-vada) - Thp tng lut 61 quyn. Hu Tn Pht Nh a La v La Thp cng dch. (3) - Di Sa Tc b Qung lut (Mahis-saka) - Ng phn lut 30 quyn. Lu Tng Pht Thp v o Sinh cng dch. (4) - Ma Ha Tng K b Qung lut (Mah-sanghika) 40 quyn. ng Tn Pht Bt La v Php Hin cng dch. (5) - Ca Dip Di b gii bn (Ksyapiya) - Bit gii thot kinh 1 quyn. Nguyn Ngy C m Bt Nh Lu Chi dch. (6) Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b T ni da (Mulasarvtivda-vinaya) 50 quyn. ng Ngha Tnh dch. Ngoi T phn lut, Qung lut ra, cn lu truyn gii bn ca Tng Ni v Yt-ma gm 6 b nh sau: - T phn lut T-kheo gii bn. 1 quyn. Hu Tn Pht Da X dch. - (Bit hnh bn) T phn Tng gii bn. 1 quyn. Hu Tn Pht Da X dch. - T phn lut T-kheo-ni gii bn. 1 quyn. Hu Tn Pht Da X dch. - m V c lut b Tp Yt-ma. 1 quyn. To Ngy Khang Tng Khi dch.

- (D dch bn) Yt-ma. 1 quyn. To Ngy m dch. - T phn T-kheo-ni Yt-ma php. 1 quyn. Tng Cu Na Bt Ma dch. Ngoi Thp tng lut, Qung lut ra cng c quyn gii bn ca Tng Ni v Yt-ma gm 3 b: - Thp tng T-kheo Ba-la--mc-xoa gii bn. 1 quyn. Diu Tn Cu Ma La Thp dch. - Thp tng T-kheo-ni Ba-la--mc-xoa gii bn. 1 quyn. Tng Php Hin tp. - i Sa-mn Bch Nht Yt-ma php. 1 quyn. Mt tn ngi dch. Ngoi Ng phn lut, Qung lut ra cng c truyn v gii ca Tng Ni v Yt-ma gm 3 b: - Di Sa Tc Ng phn gii bn. 1 quyn. Tng Pht Thp v o Sinh dch. - Ng phn T-kheo-ni gii bn. 1 quyn. Lng Minh Huy tp. - Di Sa Tc Yt-ma bn. 1 quyn. ng i ng lc. Ngoi Tng k lut, Qung lut ra cng c truyn v gii bn ca Tng Ni gm 2 b: - Ma Ha Tng K i T-kheo gii bn. 1 quyn. ng Tn Pht Bt La dch. - Ma Ha Tng K T-kheo-ni gii bn. 1 quyn. ng Tn Php Hin v Gic Hin cng dch. Duy c Gii thot lut ch truyn c Gii thot gii kinh 1 quyn, cn Qung lut v Yt-ma u cha truyn ti. Ngoi Thuyt Nht Thit Hu b T-ni-da Qung lut ra cng cn truyn cc b v gii bn ca Tng Ni v Yt-ma nh sau:

- Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b B-s-ni T-ni-da (Ni qung lut). 20 quyn. ng Ngha Tnh dch. - Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b gii kinh (Tng gii bn). 1 quyn. ng Ngha Tnh dch. - Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b B-s-ni gii kinh (Ni gii bn). 1 quyn. ng Ngha Tnh dch. - Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b Bch nht Yt-ma (Yt-ma). 10 quyn. ng Ngha Tnh dch. - Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b T-ni-da tp s (Yt-ma). 40 quyn. ng Ngha Tnh dch. Ngoi cc b Qung lut k trn, cc T y vo lut to lun, cn c 5 b lun nh sau: 1- T-ni mu lun kinh, 8 quyn. (Tht dch). 2- Ma c Lc Gi lun, gi y l Tt B a b T-ni Ma c Lc Gi, 10 quyn. Lu Tng Tng Gi Bt Ma dch, 2 b lun nay y lut b Tt B a. 3- Thin kin lun, vn gi l Thin kin lut T B Sa 18 quyn. Tiu T Tng Gi Bt Ma dch. 4- Tt B a lun, vn gi l Tt B a T-ni T-b-sa, 9 quyn, mt tn ngi dch. Lun ny gii thch lut Thp tng. 5- Minh Liu lun, vn gi l Lut Nh Thp Nh Minh Liu lun, 1 quyn, Tn Chn dch. Lun ny gii thch gii - lut thuc Chnh lng b. Trong cc b lut, lut in c lu hnh rng ri nht l T phn lut do Pht Da X v Trc Pht Nim phin dch, t i ng Tn. Hong truyn v ging tp lut ny u tin l Php Thng lut s (Bc Ngy Hiu Vn , 471-499). Php Thng truyn cho t l o Ph lut s. o Ph truyn cho Tu Quang lut s, ri n Tr Th lut s, u son ch s hong truyn T phn lut. Tip n Nam Sn o Tuyn lut s (596-666),

Ngi cn c vo ngha i tha gii thch lut T phn trc tc cc phn s, thch thnh lp T phn lut tn gi l Nam Sn Tn. Li cng thi y cn c Php L lut s, sng lp Tng B Tn v Hoi T lut s (625698) sng lp ng Thp Tn. Cc lut s ny u y c vo T phn lut lm cc s thch, cng vi Nam Sn o Tuyn lut s, u hong truyn 3 tng lut. Ba tng ny, ch c Nam Sn Tn l i i hong truyn khng dt, vn thnh hnh mi ti hin nay. V s hong truyn T phn lut rt rng, nn cc ch s v lut T phn t xa ti nay, cng rt nhiu. Nay tm lc nhng ch s ch yu nh sau: - T phn lut s, 6 quyn. o Ph son. - T phn lut s, 4 quyn. Tu Quang son. - T phn lut s, 20 quyn (hin cn quyn 9). ng Tr Th son. - T phn lut Ng i B s sao (Hnh s sao, Gii s, Nghip s, Thp T-ni ngha sao, T-kheo-ni sao), 38 quyn. ng o Tuyn son. - T phn lut s, 20 quyn. ng Php L son.

---o0o--V. I THA LUT B i tha lut, v l lut ca hng i tha th tr thuc B-tt tng, nn gi l i tha lut b. Gii lut ch yu trong i tha lut l Phm Vng gii v Du Gi gii. Thng thng ngy nay gi l B-tt Tng gii. Gii Phm Vng, y vo kinh Phm Vng m lp thnh 10 gii trng v 48 gii khinh. Gii Du Gi, y vo B-tt gii bn, thnh lp 4 gii trng v 41 gii khinh. Li kinh Phm Vng thuc Tnh Tn, nn li gi l i tha Tnh Tn gii. B-tt gii bn thuc Tng Tn, nn li gi l i tha Tng Tn gii. Hai th gii lut i tha ny hong truyn rt thnh hnh Trung Quc. Kinh Phm Vng gi y c tn l Phm Vng Kinh L X Na Pht Thuyt B Tt Tm a Gii Phm. Cc ch s c 4 b trng yu nh sau: - Phm Vng kinh bn s, 6 quyn. ng Php Tng son.

- Phm Vng kinh c tch k, 6 quyn. ng Thi Hin tp. - Phm Vng kinh ngha s pht n, 5 quyn. Ty Tr Gi s. Minh Chu Hong pht n. - Phm Vng kinh hp ch, 7 quyn. Minh Tr Hc ch. B-tt gii bn l phn lu hnh ring bit ca B-tt a gii phm trong Du-gi-s-a lun. B-tt a tr kinh v B-tt thin gii kinh li u l nhng bn dch ring ca B-tt a. Nn trong 2 kinh ny u c mt phm ca gii phm ny. Nay ch c lu hnh ring r gii phm trong a tr kinh v Du-gi lun tc l B-tt gii bn kinh v B-tt gii bn. Nay tm lc nhng ch s lu hnh ch yu nh sau: - B-tt gii bn kinh (mt phn trong a tr kinh), 1 quyn. Bc Lng m V Sm dch. - B-tt gii bn kinh tin yu, 1 quyn. Minh Tr Hc tin yu. - B-tt gii bn (mt phn trong Du-gi lun), 1 quyn. ng Huyn Trang dch. - B-tt gii bn k, 1 quyn. ng o Lun k. - B-tt gii Yt-ma vn, 1 quyn. ng Huyn Trang dch. - B-tt gii Yt-ma vn thch, 1 quyn. Minh Tr Hc thut. Ngoi ra cn c u-b-tc gii v Thp thin gii, l gii i tha ca chng ti gia th tr, c cc lut in nh sau: - u-b-tc gii kinh, 7 quyn. Bc Lng m V Sm dch. - Thp thin nghip o kinh, 1 kinh. ng Thc Xoa Nan dch. - Th Thp thin gii kinh, 1 quyn. Mt tn ngi dch.

---o0o---

VI. LUT TNG (VINAYA-PITAKA) (Trong kinh in ting Pli). Lut tng Pli chia thnh 3 b phn: 1. Kinh Phn bit (Suttavibhanga) gii thch v cc gii iu ca Tkheo v T-kheo-ni, chia thnh 2 b phn l i phn bit v T-kheo-ni phn bit. 1- i phn bit (Bhikkhu-vibhanga). - Ch thch T-kheo gii kinh, tc gii thch v 227 gii iu ca T-kheo. 2- T-kheo-ni phn bit (Bhikkhuni-vibhanga). - Ch thch T-kheo-ni gii kinh, tc gii thch v 311 gii iu ca T-kheo-ni. 2. Kin- (Khandhaka). - Phn b khuyt ca kinh Phn bit, bao qut cc iu hn quyt nh v sinh hot ca Tng gi, li chia thnh 2 b phn: A. I PHM (Mahavagga), gm 10 thin, tc 10 Kin-: 1- i Kin- (Mahakhandhaka) (th gii) 2- B-tt Kin- (Uposatha - K.) 3- Nhp v an c Kin- (Vassupanayika - K.) 4- T t Kin- (Pavarana - K.) 5- B cch Kin- (Camma - K.) 6- Dc Kin- (Bhasajja - K.) 7- Ca-hi-na-y Kin- (Kathina - K.) 8- Y Kin- (Cirara - K.) 9- Chim-ba Kin- (Campeyya - K.) 10- Cu-thim-di Kin- (Kosamba - K.) B. TIU PHM (Cullavagga), gm 12 thin, tc 12 Kin-:

1- Yt-ma Kin- (Kamma-khandhaka) 2- Bit tr Kin- (Psivsika - K.) 3- Ph tng Kin- (Samuccaya - K.) 4- Dit trnh Kin- (Samatha - K.) 5- Tp s Kin- (Khuddavatthu - K.) 6- Phng x Kin- (Sensana - K.) 7- Ph Tng Kin- (Samghabhedaka - K.) 8- Oai nghi Kin- (Vatta - K.) 9- Gi B-tt Kin- (Patimakhathapana - K.) 10- T-kheo-ni Kin- (Bhikkani - K.) 11- Ng bch nhn Kin- (Pancasatika - K.) 12- Tht bch nhn Kin- (Sattasatika - K.) C. PH TY (Parivara), gm c 19 chng, l nhng iu vn hun gii c quan h v gii lut 2 b phn trn. VII. BNG SO SNH Cc gii iu (Ba-la--mc-xoa) T-kheo gii v T -kheo-ni gii kinh trong cc b lut Pli, T phn, Thp tng, Ng phn, Tng k v Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b nh sau: (Coi tip biu trang sau)

---o0o---

GIO NGHA CA TIU THA - LUT B V I THA LUT B

I. GIO NGHA TIU THA LUT B Lut b ly Lut tng lm s y, nn gi l Lut. Khi c Pht cn ti th, nhn nhng s vic xy ra m ch gii, ty c duyn m ging dy. Sau khi Pht dit , ngi u Ba Ly kt tp Lut tng. Sau 100 nm, lut li ln lt chia ra nhiu b. Cc b lut truyn ti Trung Quc gm c 4 b: 1.- Tt B a b tc lut Thp tng 2.- m V c b tc lut T phn 3.- Ma Ha Tng K b tc lut Tng k 4.- Di Sa Tc b tc lut Ng phn. Gio ngha ca gii lut khng ngoi iu Ch c v Tu thin, hoc gi l Ch tr v Tc tr. Ch tr l mn ch c, tc tr l mn tu thin. Trong mn ch tr li chia ra Tng Ni 2 gii. Hai th Ch tr v Tc tr ny bao trm ht thy gii lut ca 4 b k trn. Nay em phn loi theo ni dung nh sau: Ngoi ra cn cc b i trc tc ca o Tuyn lut s khai trin v lut hc cng nm trong 2 mn Ch tr v Tc tr ny. V Ngi nng theo gio ngha ca T phn lut lm cn bn. Trong lut T phn c chia ra 4 b phn: Phn u ni v gii php ca T-kheo, phn 2 ni v gii php ca Tkheo-ni, 2 phn ny thuc v Ch tr mn. Phn 3 v phn 4 ni v cc php an c, t t, gm 20 Kin- (thin), 2 phn ny thuc v Tc tr mn. Nn: 1.- T Phn lut hnh s sao, 3 quyn, thuyt minh v php hnh tr gii lut hng ngy ca Tng gi, th quyn thng, quyn h thuc Tc tr mn, quyn trung thuc Ch tr mn. 2.- T Phn lut Yt-ma s, 4 quyn, gii thch v nghi thc tc php th gii, kt gii v.v... thuc Tc tr mn.

3.- T Phn lut gii bn s, 4 quyn, gii r v bn th ca gii, thuc Ch tr mn. 4.- Thp T-ni ngha sao, 3 quyn, u nng vo Ch tr mn m son ra. 5.- T-kheo-ni sao, 3 quyn, gii thuyt v c hai mn Ch tr v Tc tr.

---o0o--II. GIO NGHA CA I THA LUT B 1.- Khi thuyt v gio ngha ca Phm Vng B-tt gii kinh". Kinh Phm Vng ni l Phm Vng kinh L-x-na Pht thuyt B-tt tm a gii phm thp. Kinh ny chia thnh 2 quyn, thng v h. Ngi Tng Triu php s, trong T Thnh (o Sinh, Tng Triu, o Dong, Tng Du), mn h ca La Thp Tam Tng, c vit li ta kinh Phm Vng. Nu y vo li ta ny th Phn bn ca kinh Phm Vng, nguyn lai gm c 120 quyn, trong c 61 phm, ngi La Thp ch mi phin dch mt phm Tm a gii phm li chia ra 2 quyn, thng v h. Quyn thng thuyt minh v hng v ca cc B-tt: Thp Pht Th (Thp tr), Thp Trng Dng (Thp hnh), Thp Kim Cng (Thp hi hng) v Thp a. Quyn h ni r v 10 gii trng v 48 gii khinh. Nng vo kinh Phm Vng ca La Thp Tam Tng dch, cc ngi o Dong, o nh gm 300 ngi u y vo La Thp Tam Tng th gii B-tt ca Phm Vng. l gii php ca Phm Vng c truyn th u tin Trung Quc. Nhng ngi c th gii, hng ngy thng c tng cc gii Thp trng v T thp bt kinh gii, thc hnh rt nghim khc, nn mi rt ra nhng b phn ni v Thp trng gii v T thp bt khinh gii, t phn k tng ca Pht L X Na ni cho ti cui bi k quyn h, bin thnh mt quyn ring, gi l B-tt gii kinh hay B-tt gii bn. Cn c theo B-tt gii kinh ngha l 2 quyn ca Thin Thai Tr Gi i s, thi kinh Phm Vng thuc Nht tha gio theo gio phn v l phn gii th tr cng thng cho c hai hng xut gia v ti gia.

Gio ngha cng khc nhau gia Tiu tha Thanh vn gii v Phm Vng B-tt gii. C my iu ch yu: Th nht, Tiu tha gii l Ng thin tht t, Phm Vng gii l Nh thin tam t. Biu khi yu nh sau: 1. TIU THA 5 THIN 7 T: GHI CH: Nm Thin l nng ch nng nh ca ti qu. By T l nhng loi t cn c ti tnh v nguyn nhn ca ti. Thu-lan-gi gi l Phng tin ti (tc nhn ti) ca Ba-la-di v Tng tn. c tc l ti phm v thn. c thuyt l ti phm v khu. 2. I THA 2 THIN 3 T: Lit k cc tn gii ca 10 gii trng v 48 gii khinh nh sau: - 10 GII TRNG: 1.- Gii st sinh. 2.- Gii trm cp. 3.- Gii dm. 4.- Gii vng ng. 5.- Gii bn ru. 6.- Gii ni li t chng. 7.- Gii khen mnh ch ngi. 8.- Gii sn tic mng ui. 9.- Gii tm sn khng nhn hi li. 10.- Gii hy bng Tam bo. - 48 GII KHINH:

1.- Gii khng knh thy bn. 2.- Gii ung ru. 3.- Gii n tht. 4.- Gii n ng tn. 5.- Gii khng dy ngi sm hi. 6.- Gii khng cung cp thnh php. 7.- Gii li khng nghe php. 8.- Gii tri i tha hng Tiu tha. 9.- Gii khng chn bnh. 10.- Gii cha dng c st sinh. 11.- Gii i s. A-12.- Gii bun bn. 13.- Gii hy bng. 14.- Gii phng ha. 15.- Gii dy gio l cn hp. 16.- Gii v li ni php khng th lp. 17.- Gii cy th cu xin. 0-18.- Gii khng hiu lm thy. 19.- Gii ni li hai chiu. 20.- Gii khng phng sinh cu sinh. 21.- Gii sn nh tr th.

22.- Gii kiu mn khng thnh php. 23.- Gii kiu mn sn php. 24.- Gii khng tp hc i tha. 25.- Gii khng kho ha chng. 0-26.- Gii th li dng ring. A-27.- Gii th bit thnh. 28.- Gii bit thnh Tng. 29.- Gii t mnh t sng. 30.- Gii khng knh thi tt. 31.- Gii khng cu chuc. 32.- Gii tn hi chng sinh. A-33.- Gii t nghip nghe xem. 34.- Gii tm ngh Tiu tha. 35.- Gii khng pht nguyn. 36.- Gii khng pht th. 37.- Gii vo ch him nn. 38.- Gii tri tn ti th t. 39.- Gii khng tu phc tu. 0-40.- Gii la chn th gii. 0-41.- Gii v li lm thy. 42.- Gii v ngi c thuyt gii.

A-43.- Gii khng thn nhn th. 44.- Gii khng cng dng kinh in. 45.- Gii khng gio ha chng sinh. 46.- Gii thuyt php khng nh php. 47.- Gii ch hn phi php. A-48.- Gii ph php. GHI CH: Tam t tnh gii v 10 gii trng l gii php cng thng cho c hai hng ti gia v xut gia. Trong 48 gii khinh, 5 gii c ph thm 0 l nhng gii ch cho T-kheo v T-kheo-ni. 5 gii c ph thm A l nhng gii ch ch i vi ngi xut gia. Th hai, trn thut v Tim ch v n ch ca hai gii i tha, Tiu tha cng tri nhau. 250 gii ca Tiu tha c ch nh theo th lp ni phm li ca cc t Pht, t lc Pht s chuyn php lun Lc D Uyn cho ti khi Pht nhp Nit bn ni Sa la Song th. Gii Phm Vng, Pht L X Na v Bin Hi Vng v Vng t m kt thnh lun 58 gii. Nn gii Tiu tha l Tim ch, cn gii i tha thuc n ch. Tiu tha gii 4 Ba-la-di, Phm Vng gii li ni 10 Ba-la-di. Li, gii Tiu tha ni Dm, o, St, Vng theo th lp, gii Phm Vng ni St, o, Dm, Vng theo th lp. Tiu tha, gii Dm th nht, v vic dm dc ngi no cng kh gi v d phm, phm thi khng thot khi sinh t, nn gii Dm u l trng ch. Nhng gii Phm Vng, gii st sinh tr nn Tnh ti, nn trng ch hng u. Li, ch ch ca Tiu tha gii ch hn ch hai nghip thn, khu; Phm Vng gii th thng c ba nghip thn, khu, . Li, gii Tiu tha phn ti khinh, gii Phm Vng li phn ti trng. Nh ly trm ca Pht ni cha thp, Tiu tha cho l ti khinh nhng i tha li l trng ti.

---o0o---

GIO ON PHT GIO

I. NGHA GIO ON Thut ng ca Gio on Pht gio gi l Tng-gi (Sangha), dch l ha hp chng. Chng c ngha l on th ha hp, on th t tr. Nn Tng-gi c ngha on th t tr. Ti thiu t 4 ngi tr ln u l ha hp chng mi gi l Tng-gi, gi tt l Tng. T 3 ngi tr xung khng c gi l Tng m gi l Qun (Gana). c Thch Tn sau khi thnh o, S chuyn php lun, Ngi ni php T vn Lc D (Mgadeva) thuc nc Ba La Ni T (Vrnas) 5 ngi t u tin l A Nh Kiu Trn Nh (Ajnata-Kaudinya), A Thp B (Asvajit), Bt (Bhadrika), Ma Ha Nam (Mhnman) v Thp Lc Ca Dip (Dshada-Ksypa). Ngi Tam Bo bt u c t y. Cng Lc D Uyn, c Pht cn cho Da X (Yassa) v song thn ca ng lm ti gia Pht t. Bn nam gi l u-b-tc, bn n gi l u-b-di, hai chng ti gia Pht t c t y. Pht cng cn cho thn hu ca Da X lm t gm 50 ngi. c Pht v 5 T-kheo i ha cc ni. Ngi i v pha nc Ma Kit (Magadha), cho 3 anh em Ca Dip, trng huynh l u Lu Tn Loa Ca Dip (Uruvilv-Ksyapa), th huynh, Na Ca Dip (Nani-K.), em t, Gi Da Ca Dip (Gig-Ksyapa), u thuc B La Mn gio, theo Pht lm t. Cc ng ny cn c 1000 ngi cng u c Pht ha . Gio on ca c Pht ngy mt ln mnh. Khi Vng X thnh (Rlagaha), th ph nc Ma Kit ni Trc Lm tinh x (Venuvana-Vihra) do vua Tn T Xa La (Bimbisra) sai trng gi Ca Lan (Karanda) xy ct, c Pht cho 3 ng cng thuc B La Mn gio l X Li Pht (Sriputra), Mc Kin Lin (Mauralyyana) v i Ca Dip (Mahkasyapa). X Li Pht v Mc Kin Lin c 250 t cng u xin theo Pht lm t. n lc ny t ca c Pht c 1.250 ngi, thng thng i theo Pht gio ha. Trong kinh in thng ni: i T kheo chng thin nh bch ng thp nhn. Khi tr v thm bnh ph vng, c Pht cn gio ha cho c vua Tnh Phn v cc hng vng t. Trong cc hng vng t, c chnh con ca Ngi l La Hu La (Rahula), ngi em khc m l Nan (Nanda), em h l A Nan (nanda), B t a (Devadatta), A Nu Lu (Anurudha), u c

Pht lm t. Pht thnh o c 5 nm th ph vng mt, k mu ca Pht l Ba X Ba (Pralpati) v cng cha Da Du La (Yasoddhar) cng c Pht cho xut gia lm T-kheo-ni. l ln u tin m bn n gii c Pht vo hng t xut gia. n y, gio on ca Pht gm t chng, hai chng xut gia: T-kheo (Tng on) v T-kheo-ni (Ni on), hai chng ti gia l u-b-tc (nam gii) v u-b-di (n gii).

---o0o--II. THNH PHN CA GIO ON Gio on ca Pht gio gi l Tng-gi, thnh phn t chc ca Tng-gi l on th tn gio. c Thch Tn cn ti th, phng thc on th tn gio cng c ch nh. Nhng php quy ca on th Tng-gi gi l Lut tng, quy nh v cch t chc v sinh hot. Thnh phn ca on th Tng-gi gm c 7 chng xut gia v ti gia: 1. T-kheo (Bhiksu). - Phi nam xut gia t 20 tui tr ln th gii C tc. 2. T-kheo-ni (Bhiksuni). - Phi n xut gia t 20 tui tr ln th gii C tc. 3. Sa-di (Srmanera). - Phi nam xut gia th 10 gii. 4. Sa-di-ni (Srmaneri). - Phi n xut gia th 10 gii. 5. Thc-xoa-ma-na (Sikkhamna). - Phi n xut gia phi 2 nm hc lc php th v hc gii chun b th gii T-kheo-ni. 6. u-b-tc (Upsaka). - Pht gio phi nam. 7. u-b-di (Upsika). - Pht gio phi n. Trong 7 chng, 5 chng trn thuc chng xut gia, 2 chng sau thuc chng ti gia. V on th Tng-gi c ngha rng v ngha hp, nn Tng-gi c khu phn thnh 3 loi:

1. L tng Tng-gi: L tng Tng-gi th khng phn bit ti gia hay xut gia, v ai ny u l Pht t, u l Pht gio , nu quyt tm tu hnh cng u c th chng ng, gii thot. V l tng Tng-gi c th kho st theo 2 phng din: kho st theo phn lng v ngha rng ca Tng-gi, th ht thy chng sinh u bao hm trong ngha Tng-gi; kho st v phn cht, ht thy chng sinh u c th chng ng. 2. Xut gia Tng-gi: Tc T-kheo Tng-gi v T-kheo-ni Tng-gi. Sadi thuc T-kheo Tng-gi, Sa-di-ni v Thc-xoa-ma-na thuc T-kheo-ni Tng-gi. 3. Hi ngh Tng-gi: T-kheo Tng-gi v T-kheo-ni Tng-gi, cn c vo nhn s trong cc cuc tp hp m thnh lp. Nghi thc hi ngh ca Tnggi, cn phi c t 4 ngi tr ln mi c gi l Tng-gi, t 3 ngi tr xung th khng gi l Tng-gi m gi l Qun (Gana). Hi ngh Tng-gi chia lm 5 loi: (1) Hi ngh Tng-gi gm 4 ngi. (2) Hi ngh Tng-gi gm 5 ngi. (3) Hi ngh Tng-gi gm 10 ngi. (4) Hi ngh Tng-gi gm 20 ngi. (5) Hi ngh Tng-gi gm 20 ngi tr ln. Nghi thc hi ngh chia nhiu th nh vy, l v da vo tng cng vic m x s.

---o0o--III. SINH HOT CA GIO ON c Thch Tn khi cn ti th, Ngi ch nh ra gii lut lm tiu chun cho vic tu hnh v sinh hot ca cc t. Sau khi Pht dit , cc bc K tc Trng lo li theo m gii thch v quy nh li, bin thnh T-kheo gii bn v T-kheo-ni gii bn. Y vo lut T Phn, kinh gii bn ca Tkheo c 250 gii, T-kheo-ni c 348 gii. Theo Nam truyn lut tng, T-kheo c 227 iu, T-kheo-ni c 311 iu. Cc gii iu tuy c khc, nhng ch khc phn chi tit, cn phn ni dung cn bn vn ging nhau. Ngi xut gia, sau khi c th C tc gii, cn phi nng theo vo cc iu gii lut nh trong gii bn lm mc thc sinh hot hng ngy. V sinh hot ca ngi xut gia, phi nng vo T Y php: 1.- Y vo kht thc sinh sng. 2.- Y vo o vi th che thn.

3.- Y vo di gc cy ng ngh. 4.- Y vo thuc h nt cha bnh. Ngha l s sinh hot hng ngy ca ngi xut gia, khng ch trng cc vt xa hoa, cc mn n ngon, ch ly thanh m lm mn nguyn. Tuy nng vo T Y php lm tiu chun cho sinh hot, nhng ty tng a phng, tng trng hp, cc hng ti gia Pht t, n vit lm tinh x, ging ng, o mc, n em cng dng, b th vn c th dng m khng tri vi tinh thn T Y php. Vt s hu ca T-kheo, chia ra c nhn s hu v Tng-gi s hu. Vt c nhn s hu, nu y vo ch nh Nam phng Pht gio l 3 tm c-sa: An-hi (Antarivsaka), Ut-a-la-tng (Uttarsasangha) v Tng-gi-l (Samhli), bnh bt, khn lc nc, dao th pht, kim khu v ti, gm 8 vt. Nu y vo ch nh ca Bc phng Pht gio l 3 tm c-sa, bnh bt, khn lc nc v ta c gi l 6 vt. Ngoi ra l nhng dng c nh giy dp, khn mt, khn lau tay v.v... Vt s hu ca Tng-gi nh: t vin, gi lam, ging ng, phng x, vn rng, cy qu, chn mn, ging gi v.v... u l vt cng cng ca ton th ch Tng, ai cng c quyn c s dng. Cng vic hng ngy ca cc T-kheo: bui sng sm th tng kinh, ta thin, trc gi Ng phi i kht thc, mang v phng n ng gi Ng, xong, c gi ch tnh, ri li chuyn vic tu hnh, ging o, bui ti t tp ti Thin ng cng cng cng nhau bn v php thoi, v c gi nghin cu cng cng, mi ti m khuya mi i ngh. Tm li, v sinh hot hng ngy ca Tkheo ly s tu luyn lm ct yu.

---o0o--IV. QUY NH CA GIO ON Mt b phn ca Lut tng l gii bn thuc phn Ch-tr, ngoi ra cn c mt b phn gi l Kin-, tc l Tc-tr l nhng quy nh v cc php th gii, b-tt, an-c, t-t v.v... ca on th Tng-gi. Ni dung ca Kin- phn th rt phc tp, phn phc tp ny l do cc bc K tc, Trng lo ca Gio on ch nh thm, cn y vo quy nh thi c Thch Tn cn ti th th n gin hn.

Cng vic quan trng nht ca Gio on l vic tc php tin c (Upasampad). - Nghi thc cng nhn ngi gia nhp on th. Trc ht, nu ai tin theo Pht, c Pht ha kh, tc l nghi thc tc php cng nhn ngi gia nhp on th Pht gio . Nh ngi c trao truyn cho gii Tam quy y: quy y Pht, quy y Php, quy y Tng, tc l nghi thc ha kh cho ngi gia nhp on th Pht t. Ngi c trao truyn cho 10 gii, tc l nghi thc ha kh cho gia nhp on th Sa-di. Ngi c s tc php trao truyn cho gii C tc, tc l nghi thc ha kh cho gia nhp on th T-kheo, Tkheo-ni. Ngi c nhn vo on th T-kheo hay T-kheo-ni, phi l ngi 20 tui tr ln, v lc cn c tc. V pha ngi ha kh cho gia nhp on th T-kheo, lc u th duy c t thn c Pht, l trng hp c bit, nhng v sau phi c 10 v Trng lo T-kheo lm thy gii s trao truyn gii php. Sau khi c nhn vo on th T-kheo, ai ny u phi cn c vo gii lut tu tr, vo kinh in hc tp. Quy nh v nghi thc B-tt (Upavasatha). - B-tt mi thng c 2 k, ngha l cc T-kheo hoc T-kheo-ni cng mt gi lam hay trong mt phm vi kit gii no, mi thng vo ngy 15 v 30 u phi tn tp, bch yt-ma lm l b-tt, c mt T-kheo tng gii bn, i chng u ngi nghe, ai ny u t phn tnh v nu phm vo iu gii lut no, phi ra trc i chng sm hi, hoc t pht l. Quy nh v nghi thc An-c (Varsavasana). - V mi nm c vo ma ma, nc l dng ln trn ngp c ng li, s i li gio ha, truyn o v kht thc khng thun tin, hn na li l ma cn trng sinh n y ng, i li s tn hi n sinh mng cc loi cn trng, nn Pht cng cc t phi t tp li mt ni no thun tin chuyn vic tu hnh trong 3 thng, k t ngy 16 thng 4 n 15 thng 7, gi l V-k an-c. Quy nh v nghi thc T-t (Pavarana). Ngy 15 thng 7, ngy cui cng ca kha an-c l ngy lm l T-t. T-t c ngha l trong 3 thng tu tr, nu trong i chng c ai phm vo ti li m i chng ng vc, th c t do c ti. Php an-c, t-t c t ngy c Thch Tn cn ti th. Ngha l c Thch Tn thnh o sau mt nm, cho ti khi Ngi nhp dit, Ngi khng thiu mt kha an-c, t-t no.

---o0o---

V. S BIN THIN CA GIO ON Khi c Thch Tn cn ti th, Tng-gi c s bao dung nhn cch v i ca Ngi, nn t xy ra vi phm ti li. Nhng nu c ch vi phm l do ni qun chng khng tt ca Lc-qun T-kheo tr trn, nn c Thch Tn ch nh ra t nhiu v gii lut. Sau khi c Thch Tn nhp dit, ngi i Ca Dip c gi cho gii lut ca Pht ch nh, khng tht thot, quyt tm tun th v truyn tr. Nhng sau khi c Thch Tn nhp dit 100 nm, th Gio on ca Pht gio cng khng nm trong Chnh php nht v, m phn lit thnh 2 phi t tng c mi i lp, nn pht sinh ra phi truyn tha v hnh thc ca gii lut thnh Thng Ta b (Sthavirh), sau gi l Tuyt Sn b (Haimavth), v nm bt v tinh thn ca gii lut m hnh thnh i Chng b (Mahsamghikh). Th ri sau ,2 b ny c nhng bt ng t tng, li ln lt phn lit thnh cc b nh khc. Nh i Chng b chia thnh 8 b: 1. Nht Thuyt b (Ekavyavahrihh) 2. Thuyt Xut Th b (Lokottaravadinh) 3. K Dn b (Kaukktikh) 4. a Vn b (Bhusrutiyh) 5. Thuyt Gi b (Prajnptivadinh) 6. Ch a Sn b (Caityasailh) 7. Ty Sn Tr b (Aparasailh) 8. Bc Sn Tr b (Uttarassailh). V Thng Ta b cng chia thnh 10 b: 1. Thuyt Nht Thit Hu b (Saivstivdh) cn gi l Thuyt Nhn b (Hatuvdh) 2. c T b (Vtsiputriyh) 3. Php Thng b (Dharmattariyh)

4. Hin Tr b (Bhadraynihh) 5. Chnh Lng b (Smmitiyh) 6. Mt Lm Sn b (Sandagirikh) 7. Ha a b (Mahssakh) 8. Php Tng b (Dharmaguptakh) 9. m Quang b (Ksyapiyh) 10. Kinh Lng b (Sautrntikh). Nh vy, 2 b phn lit thnh 18 b, cng thm 2 b cn bn, gi l Tiu tha nh thp b. Trong cc b phi k trn, cc b u c nhng b lut ring cho b mnh. Trong Lut tng Hn dch, T Phn lut thuc Php Tng b, Ng Phn lut thuc Ha a b, Thp Tng lut thuc Hu b, Ma Ha Tng K lut thuc i Chng b, Cn bn Thuyt Nht Thit Hu b T-ni-da d nhin l lut s truyn ca Hu b. Lut Pli s thuc h Thng Ta b, gi l Phn Bit Thuyt b, do Gio on Pht gio Tch Lan l i Tnh x T phi (Mhvihara) truyn tr. i Tnh x T phi: gi tt l i T phi thuc Thng Ta b (Theriya-Nikya). Nghi thc th gii nng vo gii lut c thc hnh u tin Trung Quc l Thi i Tam quc, thi i Qung lut th cha hon ton truyn ti nn cha nht tr v gio ngha Gii th v Gii hnh, ngay khi Qung lut truyn ti, vn cng vn cha c gii quyt. Mi n thi Php Thng lut s i Bc Ngy, ngi chuyn nghin cu v T phn lut, do mi gii quyt nht tr c vn gia Gii th v Gii hnh. t ca Php Thng l o Ph lut s, c trao truyn t tng ca thy, trc tc b T Phn lut s 6 quyn. Sau , Tu Quang lut s (468-537) c truyn tha khoa vn trn, nghin cu tinh tng lut T phn, thnh lp ra h thng c s cho tng ny. Ti o Tuyn lut s (596-667) th ngi hon thnh c h thng T Phn lut tn, gi l Nam Sn Tn. Lut tn trong i ng c tt c 3 tng phi, nhng duy c Nam Sn Tn l c thnh hnh v hin cn truyn tha ti

nay. H thng Lut tn ny cn c thnh hnh Nht Bn, Cao Ly v c Vit Nam. Gii lut ca tn ny thuc Tiu tha, nhng phn gii thch c khuynh hng i tha. i tha gii c ni n cc kinh Phm Vng kinh, Anh Lc kinh v Thin Gii kinh. Ni dung ca Phm Vng kinh ni v 10 cm gii trng v 48 gii khinh. Gii i tha ny thng cho c 2 hng Tng v tc. V i tha gii th tng ng vi 2 b phn Ch c tc thin, nhng phn quy tc (tc tr) th khng nht nh. Do , nhng nghi thc, tc php, hnh s thuc mn Tc thin trong Tng-gi, khng tn ti. Phng hnh gii i tha, nhng li phi tun theo Tiu tha lut. Mn Tc thin d c nm trong Tiu tha gii, nhng v cha mn tc v c bit mn Tc thin trong i tha gii khng tn ti, nn cc tng phi thuc i tha ng nhin phi n lc ch nh. Trong cc tng phi duy c Thin tn ch tc c Thanh quy, quy nh v tp on sinh hot ca ha hp chng. T thi T t Ma n Lc T Hu Nng, cc ngi u c tr trong cc cha Lut Ch. Nhng T T o Tn v Ng T Hong Nhn u tr cha Chnh Gic thuc ni Song Phong Ty Bc huyn Hong Mai tnh H Bc, trc sau hn 60 nm. chng t cc ni quy t v tu hc khng phi l 500 ngi m l hng ngn ngi, lm thay i np Thin phong c t trc. Sinh hot ca i chng ly vic t cp, t tc lm ct yu, khng phi ch ring ta thin, m ht thy vic canh tc, nu cm, qut nh, lm vic cng cng v.v... cng u bao qut trong vic tu hnh, mi mi vic u coi l gi tr tuyt i. ch tn ca T Hu Nng l M T, c 800 ngi trong hi h v cng xy dng thnh o trng ring bit ca Thin. Bch Trng Hoi Hi (720-814), ngi c truyn php ca M T, son ra b Thanh Quy u tin, lm quy c cho Thin mn, i gi l Bch Trng Thanh Quy. Thanh Quy l di sn c bit ca vn ha Trung Quc trng vng v l tc. B Bch Trng Thanh Quy ng thi lc b tht lc khng cn lu truyn ti hin nay, nhng xem trong cc b Thin Mn Quy Thc, Thin Uyn Thanh Quy, Bch Trng Quy Thng Tng, trong Cnh c Truyn ng Lc cng c th bit mng tng c ni dung ca Bch Trng Thanh Quy. Ngi Bch Trng cn kin lp thin vin c lp, khng ph thuc vo cc cha lut. Trn ni Bch Trng, ngi khng dng Pht in, m ch kin lp Php ng. V tr tr gi l Trng lo. Ni tr tr gi

l nh Phng trng. Trng lo l v Ha ch, ngi thay mt Pht, T ni Php ng thng ng, thng ta ni php. i chng khi vo Tng ng, theo th t nm kt h an c m nh trt t. Trong ni tham thin c t ra Trng lin sng (ging di ngi lin nhau) lm gi treo treo cc o c. Ngi thin lu mun ngh, gi ln thnh ging, t sn bn phi xung m ng. Cch ng ny gi l i ao thy. i chng ca ton Vin thi chiu tham m t, nu khi Trng lo thng ng, ht thy u tp hp nghe php v trao i vn p. Ngoi ra cn c phn c tham th gio. Trong lc chiu tham m thnh, i chng u tin thoi theo nhp m c, khnh , oai nghi chnh t khng ri lon. V vic n dng c 2 ba cho sng, trai tra trong ngy, gi gn tit kim, trong lc lm vic, i chng trn di u phi tn tm kit lc. Trong ni Tng ng t ra 10 v, gi l Liu x, mi cc Liu x c mt th lnh, gi l Liu ty, di Liu ty li c nhiu ngi qun l cng vic. Di quyn ch o ca th lnh (Liu ty) cn c 10 chc nh Duy na, Phn u, Thi u, cn 7 chc na khng ghi r tn. Nu l ngi mn hnh tng tr trn vo hng Thanh chng, hoc lm huyn no trong chng, v Duy na phi kim c, b ht nhng bin o xung ri ui ra khi Thin vin. Nu l ngi phm ti, hoc b nh n, hoc sm hi trc i chng, hoc b t y bt ri ui ra khi ca, u c quy nh trong Thanh quy. Cc Thin vin trong thin h u phng theo bn Thanh quy ny m ch tc. Nh vy, gii lut ca Thin tn, theo cc quy tc nh trn, thuc phn Tc thin mn. Bch Trng Thanh Quy c lu truyn rt su rng i, nhng do s bin thin ca thi i, tnh th ca a phng, phong tp ca t vin, tnh cch ca gia s, nn b ci bin dn dn. Tip sau c b Thin Uyn Thanh Quy 10 quyn ca Tn Gi (1103), Hiu nh Thanh Quy 2 quyn ca Duy Min (1274), Sc T Bch Trng Thanh Quy 2 quyn ca c Huy (1336), u l nhng b Thanh quy ch yu ca Pht gio Trung Quc. Trong cc b Thanh quy v phn ni dung l phn sinh mnh mi ca gii lut, nhng ng thi cng l phn sa a vo hnh thc, v c cha ng phong ph phn tc l. Cho nn, Trnh Minh o, mt Nho s khen: Tam i l nhc, ti chuy y trung, ngha l l nhc ca 3 i H, Thng, Chu u c tn ti ni Thin ng.

---o0o---

VI. S MNH CA GIO ON c Thch Tn thuyt gio, Ngi ph nhn ch giai cp, nu ai l ngi quyt ch xut gia u c d vo Thanh tnh i hi chng, u l chng phm hnh thanh tnh. Nn ngi xut gia c th gii cn phi gi gii thanh tnh. V l, c mi mi gii c Pht ch nh u c ci cng nng on tr phin no, gii thot sinh t, c 10 cng c ln, m trong lut T phn gi l Thp c ngha, lut tng Pli (Dasa Atthavase) gi l Thp li. THP C NGHA TRONG T PHN LUT: 1.- Nhip th Tng. - V kin ton Tng-gi thnh thanh tnh chng. 2.- Linh Tng hoan h. - V tu phm hnh, mm thin tng trng, nn tm hoan h. 3.- Linh Tng an lc. - V hoan h c an lc ni thin nh. 4.- Linh v tn gi tn. - V ngi cha tin phm hnh thanh tnh m sinh lng tin. 5.- D tn gi linh tng trng. - V ngi tin ri khin lng tin tng trng. 6.- Nan iu gi linh iu thun. - V ngi kh iu phc khin c iu thun. 7.- Tm qu gi c an lc. - V ngi bit h thn c an vui. 8.- on hin ti hu lu. - V on ht c phin no hin ti. 9.- on v lai hu lu. - V on dit c phin no v lai. 10.- Chnh php c cu tr. - V do tr phm hnh m chnh php c cu tr. THP LI TRONG LUT TNG PLI: 1.- Samghasutthutya. - V tnh kin ton ca Tng-gi.

2.- Samghaph-sutya. - V an tr ca Tng-gi. 3.- Dummankuman puggalnam-niggahya. - V c ch k c. 4.- Pesalnam bikknam phsuvihraya. - V an tr ca thin T-kheo. 5.- Ditthadhammiknam savnam samvarya. - V on phin no hin th. 6.- Samparyikanam savnam patightya. - V on dit phin no v lai. 7.- Appasannnam pasdaya. - V khin ngi cha tin sinh tin. 8.- Pasannnam bhiyyobhvya. - V ngi tin, lng tin thm kin c. 9.- Saddhammatthiliy. - V chnh php cu tr. 10.- Vinay nuggahya. - V yu chung knh trng lut. "Thp c ngha" trong T Phn lut v "Thp li" trong Lut tng Pli u gm 10 hng mc, cc hng mc u tng t nhau. u l nhng hng mc ch ch khin cho thanh tnh v trang nghim Gio on, khin cc Tkheo thanh chng tu hnh phm hnh, on phin no, chng Nit-bn. Nit-bn c ngha l ph nhn c ng, cch c nh tn, t ti nhn cch hon ton, quyt khng phi ni an lc ca t k. Th nn, trong lnh vc Tng-gi, ngoi vic tu tp phm hnh cho phn t li cn phi tch cc ngha v gio ha kin ton phn li tha. V tu tp phm hnh l phng din t gic hng thng, vic hong duyn l phng din hng h gic tha, nn s mnh ca Tng-gi phi chu ton gm c Bi, Tr. Ngha l mt mt phi noi theo nhn cch v i ca c Thch Tn, y theo gii lut, tht tin tu hnh, pht huy trit tinh thn ha hp chng, bo tr k cng trt t, trang nghim Tng-on; mt khc phi nng theo i tha gii; Nhip lut nghi gii, Nhip thin php gii v Nhip chng sinh gii, Thng l i chng, nht thit v ngi.

---o0o---

LUT TN
I. TN TN Tn ny y c vo lut T Phn, nn gi l T Phn Lut Tn.

---o0o--II. GIO NGHA Cn c vo gio phn ca o Tuyn lut s theo Lut Tn, em tng qut mt i thuyt gio ca c Pht m chia ra Ha gio v Hnh gio. Hnh gio cn gi l Ch gio. Ha gio ch cho nhng gio php gio ha cng thng cho c hai hng ti gia v xut gia. Ch gio l nhng gio php c Pht ni ra chuyn cho hng t xut gia, ch trng phng din tu tr, thanh tnh Tng on, mi t phi noi theo tu tp bit th no l tu tr, th no l hy phm cc t phi y gii phng hnh, lm vng chc Tng on khin chnh php cu tr. Trong ch quy nh v gii, cc bc c c, y theo vo tnh cht ca gii nn chia gii lm 2 phn, Ch tr gii v Tc tr gii. Ch tr gii l khng lm cc iu c, tc ch c mc tc theo ngha tiu cc. Tc tr gii l vng lm cc iu thin, tc chng thin phng hnh theo ngha tch cc. Cn c trong T Phn Lut tng th cc b phn ca T-kheo gii, T-kheo-ni gii l ni v phn Ch tr, cc b phn Kin- ni v phn Tc tr.

---o0o--III. TRUYN THA Gio hc ca Pht gio c cu thnh bi ba mn hc l Gii hc, nh hc v Tu hc. Pht gio Trung Quc v nghin cu v Tu hc, nn Tam Lun Tn, Thin Thai Tn, Hoa Nghim Tn c thnh lp. V tu tp v nh hc nn c Thin Tn ra i, v nng theo vo Gii hc tu tr nn c Lut Tn xut hin. V Gii hc n th nng vo 5 b lut khc nhau l m V c b, Tt B a b, Di Sa Tc b, Ca Dip Di b v Ma Ha Tng K b. Trong 5 b ny, c 4 b c truyn ti Trung Quc, tc Qung lut ca m V c b l T Phn lut (60 quyn) do ngi Pht Da X i Diu Tn dch. Tt

B a b tc Thp Tng lut (61 quyn) do ngi Pht Nh a La dch. Di Sa Tc b tc Ng Phn lut (30 quyn) do ngi Pht Thp dch. Ma Ha Tng K lut b (40 quyn) do ngi Pht Bt La v Php Hin cng dch. Cn Ca Dip Di b tc Gii Thot lut th cha truyn ti. Trong cc b lut k trn, sau khi c dch ra, Tng-on ca Trung Quc nng vo m t chc Gio on. Trong i Ngy v i Tn th lut Tng-k c thnh hnh vng Giang Bc, lut Thp Tng c pht trin vng Giang Nam. S th gii ca Gio on, nng vo lut T Phn, nhng sinh hot ca Gio on li nng vo lut Tng-k v lut Thp Tng. T Phn lut tuy c ngi Pht Da X dch, nhng v cha c hon b, nn ngi Php Thng i Bc Ngy nhit tm nghin cu v ging gii b lut . Mn ca ngi l o Ph li nng vo li thy ging m son thnh b T Phn Lut S. Sau, mn ca o Ph l Tu Quang (468537) tn lc hong truyn, nn mn hc lut T phn bt hng. Mn ca Tu Quang l o Vn, o Huy, v mn ca o Vn l Tr Th, mn ca o Huy l Hng Tun k tha, u l nhng nhn vt hot ng v Lut hc i Ty. Ti i ng th T Phn Lut Tn c hon ton thnh lp. Cng trong i ng, nghin cu v hong dng v Lut hc gm c 3 tn: Nam Sn Tn, Tng B Tn v ng Thp Tn. - NAM SN TN o Tuyn (596-667), ngi sng lp ra Nam Sn Lut Tn. Ngi ngi huyn an , tnh Giang T, sinh nm Khai Hong th 16 (569) i Ty, y ngi Tr Th (567-635) Trng An th gii C tc, chuyn hc v Lut. V lc u ngi tr tr cha Phong c ni Chung Nam nn c tn l Nam Sn lut s. Sau, ngi vng sc nhm chc Thng ta cha Ty Minh Trng An truyn b Lut hc. Ti nm Cn Phong th 2 (667), ngi th tch, th 72 tui. Ngi l ngi hon thnh v gio ngha ca Lut tn, v h thng Lut hc ca ngi gi l Nam Sn Tn. V trc tc ca ngi gm c T Phn Lut Hnh S Sao (3 quyn), T Phn Lut Yt-Ma S (4 quyn), T Phn Lut Gii Bn S (94 quyn), Thp T-Ni Ngha Sao (4 quyn), T-Kheo-Ni Sao (3 quyn) l cc b thuc Lut hc. Ngoi ra, ngi cn son cc b i ng Ni in Lc (10 quyn) chnh l kinh in, C Kim Pht o Lun Hnh (4 quyn) v

Qung Hong Minh Tp (30 quyn), Thch Th Lc Ph (1 quyn), Thch Ca Phng Ch (5 quyn), Tam Bo Cm Thng Lc (3 quyn), u l nhng b rt c gi tr trn phng din s hc Pht gio. t thng tc ca o Tuyn l i T, Vn Cng, Chu T, Dong T v.v... u tn lc hong truyn v Lut. Ngoi ra, em ng mn ca ngi l o Th, t ngi Tr Th, trc tc b T Phn Lut Tho Yu v T Phn Ni Sao cng b Php Uyn Chu Lm (100 quyn) lu truyn i. - TNG B TN S t ca Tng B Tn l Php L lut s (569-635), tr tr cha Nht Quang thuc Tng Chu (tnh H Nam) bit lp thnh mt phi Lut hc, nn c tn l Tng Bo Tn. Ngi l php tn ca Hng Tun, hn o Tuyn 27 tui. V trc tc ca ngi c T Phn Lut S. Mn ca ngi l Mn , Hoi T v.v... Sau Hoi T li l Khai t ca ng Thp Tn. - NG THP TN Khai t ca ng Thp Tn l Hoi T (624-697). Lc u Hoi T theo hc ngi Huyn Trang, sau theo Php L hc v Lut, nhng khng va vi hc thuyt ca thy, ngi lin trc tc T Phn Lut Khai Tn K pht biu hc thuyt mi, ly cha Sng Phc ng Thp lm cn c a hong truyn Lut hc, lp thnh mt phi ring gi l ng Thp Tn. Mn ca ngi l Php Thun k tha. Nhng ng Thp tn cng nh Tng B Tn, lu truyn khng c bao lu ri u b suy tn, duy c Nam Sn Tn cn lu truyn i cho ti hin nay. (Trch trong cun Lch s Pht gio Trung Quc ca Thch Thanh Kim). Tip sau, ngi hong truyn Lut c lc nht l Nguyn Chiu lut s (tn ch l Linh Chi, tn hm (thy) l i Tr, 1048-1116). Ngi trc tc cc b Hnh S Sao T Tr K, Gii Bn S Hnh Tn K, Yt-Ma S T Lc K. T i ng n i Tng, gii thch v Hnh S Sao c hn 60 nh nhng cng khng vt ngoi khun kh ca Nguyn Chiu lut s.

Ti i Nguyn. Thi k Lt Ma gio v Thin Tng rt thnh hnh, Lut hc ch duy c Php Vn lut s cha i Ph Khnh kinh thnh l ngi hong Lut ni ting, hc ti hng ngn ngi. Sang i Minh. Thi k Thin Tn cng vn thnh hnh. Lut Tn cng rt c pht trin; v c Tri Huyn o Ph lut s, tr tr cha Gii i Ty Sn yn , trong khong nin hiu Chnh Thng (1436-1449) c t chc i gii n vo thng 4 trong mi nm, Tng chng khp ni v th gii rt ng o. n cui i Minh, Giang Nam c Vn Th Chu Hong v Linh Phong Tr Hc, hai i s ny cng ni tip hong truyn gii lut. Ngi Vn Th son cc b B-Tt Gii S Pht n (5 quyn), Sa-Di Lut Nghi Yu Lc v.v... Ngi Linh Phong son cc b Phm Vng Kinh Hp Ch (7 quyn), B-Tt Gii Bn Tin Yu (1 quyn), B-Tt Gii Yt-Ma Vn Thch (1 quyn), T-Ni S Ngha Tp Yu (17 quyn), Sa-Di Oai Nghi Lc Yu, T Phn Kin- Lc Thch v.v... Lnh Nam thi c Hong Tn Ti Tham lut s, ni nh H, khi ngi 34 tui, c mun ti Thin Trc cu thnh Phm Tng ti Trung Quc trao truyn gii php li nhng khng toi nguyn. V trc tc ca ngi gm c Phm Vng Lc S (8 quyn), T Phn Lut Nh Thch (12 quyn), T Phn Danh Ngha Tiu Thch (40 quyn), T-Kheo Th Gii Lc, TKheo-Ni Th Gii Lc (u 1 quyn), Sa-Di Lut Nghi Yu Lc Tng Ch (2 quyn). Ti Vit Nam, v nh hng Pht gio i Minh, nn Pht gio Vit Nam kim c Thin, Tnh, Lut. Cc trc tc v lut i tha, v T Phn Lut Tn ca cc ngi Vn Th Chu Hong, Linh Phong Tr Hc v Hong Tn Ti Tham u c truyn ti Vit Nam. Pht gio Vit Nam cng cho khc vn lu hnh cc b lut nh B-Tt Gii S Pht n (5 quyn), Sa-Di Lut Nghi Yu Lc ca T Vn Th; Phm Vng Hp Ch (7 quyn), B-Tt Gii Bn Tin Yu (1 quyn, Sa--Di Oai Nghi Lc Yu ca T Linh Phong; Phm Vng Lc S (8 quyn), T Phn Lut Nh Thch (12 quyn), T Phn Danh Ngha Tiu Thch (40 quyn), T-Kheo Th Gii Lc v T-Kheo-Ni Th Gii Lc (u 1 quyn), Sa-Di Lut Nghi Yu Lc Tng Ch (2 quyn) ca T Hong Tn Ti Tham. Cc b sch ny u

 c khc vn v n hnh ti Vit Nam bng nguyn vn ch Hn. Ha thng Thch Hnh Tr ti Si Gn, thnh ph H Ch Minh, ngi dch sang ting Vit gm cc b T Phn Lut Nh Thch, n hnh nm 1959 v SaDi Lut Nghi Yu Lc Tng Ch n hnh nm 1964.

---o0o--IV. NI DUNG T PHN LUT TNG

Ni dung lut T Phn cng nh cc lut khc, cng nht tr v i th, u do 5 b phn t chc thnh. B phn u tin, b phn trung tm ca Lut tng l b phn Ba-la--mc-xoa, tc b phn T-kheo gii v T-kheo-ni gii. Th na l b phn Kin-, gm 20 Kin- l cc php th gii, php b-tt, ri n tp php v.v... ch ca Gio on, ni v cc nghi thc v gii thuyt b khuyt Ba-la--mc-xoa. B phn th 3, Tp php T-ni, gii thuyt v kt tp Pht in ln th 2 sau khi Pht dit . B phn th 4 l iu b T-ni, gii thch cc nghi vn nhng trng hp c th trong Lut. B phn th 5 l T-ni Tng nht, b phn lit k ngha cc vn trn phm vi gii lut c tng thm mt tng. Nh 5 b phn trn, 2 b phn u l b phn thnh lp u tin, 3 b phn sau l nhng b phn ph thm. Lut T Phn cng t 5 b phn ny em chia thnh 4 on, nn c tn gi l T Phn lut. Bn phn c chia thnh trong T Phn lut khng mang ngha quan trng no, m ch theo 4 kp sch trong Phn bn, chia thnh 4 phn on cho tin li. Bn phn on l: Phn th nht, phn T-kheo gii. Phn th hai, t T-kheo-ni gii n Thuyt gii Kin-. Phn th ba, t An c Kin- n Kin- th 18 l Php Kin. Phn th t, t Phng x Kin- n T-ni Tng nht Kin-.

---o0o--V. NI DUNG GII BN Ni dung ca T phn Lut tng chia thnh 4 b phn: 1. T-kheo-gii, T-kheo-ni gii: Do tng nhn duyn m pht sinh thnh mt iu gii, ni v cch ch nh ra sao v gii thch v gii vn, a ra thc l bin son. l phn trung tm ca c nhn tu tr trong Lut tng. 2. Phn Kin-, l nhng phn hnh s ch yu, quy nh v ch y, thc, tr cc cch sinh hot ca

T-kheo trong Tng-on. l nhng phn trng im v t chc. 3. Ng bch kt tp v tht bch kt tp, phn trn thut v cng vic ch yu bin chp Thnh in Pht gio. 4. iu b T-ni v Tng nht T-ni, phn thut li c th v tnh hnh phm gii, so snh t m hn. Nay thuyt minh tm tt v ni dung 250 gii ca T-kheo trong T Phn Lut tng, c chia thnh 8 loi nh sau: 1. BA-LA-DI (PRJIKA) Ba-la-di dch ngha thch ng, tng ng vi ngha cc c, phn ni v ti ca T-kheo phm cc hnh, phm 1 iu trong 4 iu Ba-la-di, lin mt t cch ca T-kheo, b x pht Bt cng tr ui ra khi Tng-on, ging nh ti t hnh ca hnh php. Cho nn ngi phm ti Ba-la-di v nh ngi on u (t u) khng th sng li c. Li gi l kh, b ra ngoi chng. Cng gi l T on ph x, t mnh sa ng chn thua km v.v... v nh l vng la khi cnh, khng th xanh li, nh du cy b cht ri, tt s kh cht. 2. TNG-GI-B-THI-SA (SAMGHVASESA) Dch l Tng tn, nh ngi b chm, cn li cung hng, tt phi cp cu. T kheo phm 1 gii no trong 13 php Tng tn, u c th tip nhn ni cu cha ca Tng on, lin khng mt t cch lm Tng. Phm ti ny gn vi trng ti Ba-la-di. Nu T-kheo phm trng ti Ba-la-di, v d c thnh tm sm hi cng khng th c t cch Thanh tnh tng. Nhng phm ti Tng tn v cc thin sau, u trc tip sm hi bn ti, phm vo ti g, sm hi ti . Duy php sm hi thin Tng tn ny, khc vi cc thin khc, php sm hi ch yu chia lm 4 giai on: 1). Tr li tm ph tng (che giu) tc Ba-l -b-sa (Parivsa). - TRONG GII BN, DCH L PH TNG HOC BIT TR. THEO CH TKHEO PHM GII, KHNG C DNG KH CHE GIU LI LM TRONG TM, TRC KHI SM TNG TNG BN TI, TY THEO S NGY PH TNG NHIU T M TR PHT BIT TR, RING MT PHNG, KHNG C CNG VI TNG. TUY T-KHEO PHM TI D C VO TRONG CHNG, CNG KHNG C PHT BIU M LUN, C HI HAN CHI, I CHNG CNG KHNG TR LI, V OT MT 35 TH QUYN LI C HNG

TRONG TNG-ON. PHI CHP LAO PHC DCH TRONG I CHNG, CUNG PHNG CC THANH TNH T-KHEO NH HA THNG CA MNH. C KHCH T-KHEO TI, PHI THA CHO BIT MNH L T-KHEO ANG HNH BIT TR. NU RA KHI NGOI GII T VIN, THY T-KHEO KHC CNG PHI BIU BCH MNH L NGI SM LI TM PH TNG. GI S, TRONG K GIAN HNH BIT TR, NU TRI PHM MT VIC TRONG CC VIC K TRN, LIN B TH TIU MT CC S NGY HNH BIT TR, LI PHI LM LI T U THEO S NGY GC NH. 2). Tr ti ph tng. - Xt s ngy che giu phm ti Tng tn m tr ti ph tng. Ti ph tng l ti t-ct-la. Gi s khng hay ghi nh r phm ti Tng tn vo thi gian no, khi tnh s ngy khng th chnh xc c nn theo php tnh phi k t ngy th i gii. 3) Tr li tm Tng-tn, tc Ma-na-a (Mnatva), dch l h. Tkheo sm Tng-tn, t mnh vui mng, nhn v s ngy hnh ph tng sp mn hn, ch cn c 6 m na l xong (lc d h). i chng cng hoan h, Tkheo sm Tng-tn ny, c th sa li thnh ngi thanh tnh. Nu l phm ti Tng-tn ri m pht l sm hi ngay, thi khng phi qua 2 giai on (1) v (2) trn m ch trc tip sm tr li tm phm Tng-tn ny, gi l Bn nht tr. 4). Tr ti Tng-tn. - Tc php xut ti trong gii bn. Xut ti ngha l tc php phc quyn T-kheo. Ngi phm thin ti ny phi cn c 20 v Tng c hnh xut ti yt-ma. 3. NH BT NH PHP l 2 th gii hy cha th quyt nh c ti trng. Tc T-kheo cng vi ph n ngi ni c bnh phong che kn, hoc ni trng tri, c ni chuyn tr, ngi khc mc kch thy cho l phm ti Ba-la-di, ti Tng-tn, hoc ti Ba-dt-, do ni T-kheo t mnh tha nhn l phm ti g ri mi quyt nh, nn gi l Bt nh php. Lun v tnh cht ca ti, thin ny khng th thnh gii iu c lp (Ni gii khng c nh bt nh php), bi v bn v ti phm, nu l Ba-la-di thi quy vo ti Ba-la-di, nu l Tng-tn, quy

vo ti Tng-tn, nu ch khin ngi mc kch sinh ng thi, th ch phm ti t-ct-la. 4. NI-TT-K-BA-DT- (NISSAGIYAPCITIYA) Dch l X a ngha l, cc vt s hu ca T-kheo, nh o, bt, ta c v.v... li khng lm th tc tc php, thi khin T-kheo phi x vt, x ti, tr b tm l cha chp, tng tr ti vt, khi ti a lc. Cng c 30 gii ngi phm ti ny, nn a ra nhng phm vt trong Tng, t 4 v tr ln, tin hnh sm hi. 5. BA-DT- (PCITTIYA) Dch l an ta. Lin quan ti cc ti tiu vng ng, c st hi cn trng, cng vi ph n i cng ng v.v... gm c 90 gii, phm 1 gii trong cc gii ny, phi ti trc mt v T-kheo ni ti sm hi. 6. BA-LA--X-NI (PTIDESANNIYA) Dch l Hng b hi. Phm ti ny ch hng vi ngi khc, ni r li lm phm, tc l ngha sm hi. Gm c 4 gii nh: theo T-kheo-ni khng phi l thn thch xin n v.v... Ngi phm ti phi i vi 1 v T-kheo sm hi. 7. THC-XOA-CA-LA-NI (SIKKH-KARANIYA) Dch l Chng hc. - T-kheo phi ch n cc tc php oai nghi nh cc vic mc o, i ng, thuyt php, vo nh bch y v.v... gm c 100 iu, gi l Bch chng hc. Thc ra, ch nhc 100 hng mc ny lm i biu m thi, cn cc vic nn hc khc do y m suy bit. Trong thin ny, li l nhng cng vic sinh hot hng ngy ca cc T-kheo, nhng hnh vi oai nghi nh nhim ny, phm phi, tuy l ti nh, nhng li l b phn rt kh gi gn. Nu mt khi c phm, phi i mt Thng ta T-kheo sm hi, gi l i th sm. Nu khng c m ng phm tc v tm phm, thi t trch tm, bo chng tuyt i khng ti phm. Phng php sm hi ny gi l Trch tm sm. 8. DIT TRNH PHP (ADHIKARAMSAMATHADHARMH)

NGHA L PHNG PHP TR TI. L GP KHI KHI S PHN TRANH GIA C NHN HOC TRONG TNG ON, DNG PHNG PHP THCH NG, TRN TNH KHNG CHO XY RA, GM C 7 HNG MC. NU KHNG LY PHNG PHP THCH NG TR PHT, V THNG TA TRONG CHNG PHI TI TCT-LA. THEO TNH CHT CA 7 PHP TRONG THIN U KHNG K L GII IU C LP. Tm loi k trn, gm c 250 gii iu, l nhng iu kin cn bn T-kheo tnh ha thn tm ni t mnh v Tng-on c an lc. Cc T-kheo th T-kheo gii, tt phi thn trng y vo kim tra 3 nghip thn, khu, ca mnh, mi ngi mi ngi, trc ht phi t mnh thanh tnh, Tng-on t nhin c ha knh an vui, chnh php c trng tn vnh cu.

---o0o--VI. NI DUNG YT-MA Yt-ma (Karman), dch l Nghip, c ngha l bin s, cng vic x l trong Tng-on, u ly li ch tp th lm tiu chun. Trn phng php x l cng c bit tn trng kin ca Tng chng. Mi hi ngh ca mt s kin, u dng kin tp trung ca Tng chng, v tn trng bin php ch trng ca Trng lo thng nht s vic. Khi c Pht cn ti th, Ngi xt s vic triu tp Tng chng, ty thi ty vic m c hnh yt-ma. Do c nhng yt ma ny, khi kt tp Tam tng, mi bin son thnh 20 thin, gi l 20 Kin- (Khandhaka), dch l Php t, xt v tnh cht ca tc php m quy t thnh thin, chng. Yu kin c hnh yt-ma (hi ngh) gm c: Th nht, xt v ni dung hi ngh nn triu tp ngi (nhn) th no? Th hai, c hnh ni chn (x) no? Th ba, gii quyt v cng vic (s) g? Th t, dng phng php (php) g? trc khi c hnh mt th yt-ma, tt phi xem xt tr b nhng iu kin thch hp xong ri mi bt u c hnh. Theo lut ch, yt ma c c hnh vin mn nh php, yt-ma mi thnh tu. Gi s na vi pht sinh s kin g chng nh php, th yt-ma ny khng thnh tu, phi c hnh li.

Php yt-ma. - Nng vo tng s vic trng yu hay khng, yt-ma c tin hnh theo 3 phng thc: (1) C 1 ngi hay lm yt-ma. (2) C 2 ngi, 3 ngi cng lm yt-ma. (3) C Tng chng t 4 ngi tr ln mi c th lm yt-ma. V nh, T-kheo sm hi ti nh t-ct-la v tm m ng phm, l mt ngi tng nim t bn thn mnh, trch pht iu li lm g mnh phm, ng thi bo chng t nay v sau khng ti phm, th ny gi l pht l sm hi. Th tc php ny l php tm nim yt-ma. Php tm nim yt-ma, ch mt ngi c th lm, l ty thi ty ni chn, nh mt T-kheo mt mnh, hoc du hnh, gia ng, ty thi ty ni chn u khng thot ly Tng gi i chng, u khng tri vi Pht php. Li nh T-kheo th 3 y, th bt, th ni-s-n v.v... nhn v T-kheo khng c php c nhiu ca vt ring, cc th nhu phm sinh hot tt yu ny, lc ly dng trc ht, phi tri qua phn chng minh ca T-kheo khc, hng v T-kheo th tr y bt. T-kheo sm hi ti Ba-dt-, cho n sm hi ti trng t-ct-la, u l i din vi mt v T-kheo m tc php, nh th gi php i th yt-ma. Nu l s vic trng yu trong Tng-on, cn phi c t 4 v T-kheo tr ln mi c hnh hi ngh gi l php Tng php yt-ma. Php Tng php yt-ma li xt s vic ln nh m chia thnh 3 th: (1) n bch yt-ma, l x l vic nh, do trong Tng c ra ngi ch tr yt-ma, ngi ny hng i chng mt ln co bch ch ca hi ngh v ng thi tc php ton th thng qua. V nh vic thuyt gii, t-t v.v... tuyn co trc hi ngh u l n bch yt-ma. Theo T Phn Lut, loi yt-ma ny c tt c 40 th, theo Yt-ma ch nam nu chung l 44 th. (2) Bch nh yt-ma, l s vic ln, ngi ch tr yt-ma hng i chng, mt ln co bch ch , mt ln tuyn c quyt ngh, mt bch, mt ln yt-ma ny gi l Bch nh yt-ma. Nh php kit gii, sai ngi t-t v.v... u dng php Bch nh yt-ma. Theo T Phn Lut, loi ny gm c 67 th, Yt-ma ch nam gm c 78 th. (3) Bch t yt-ma, l x l s vic ti trng yu trong Tng-on, nh vic tc php th C tc gii v.v... ngi ch tr yt-ma, mt ln co bch, 3 ln ytma. trc phn cha ni xong ln yt-ma th 3, ngi trong hi ngh li c th a ra d ngh. Php Bch t yt-ma ny, bch v yt-ma gm c 4 ln, gi l Bch t yt-ma. Trong T Phn Lut, loi ny gm c 38 th,Yt-ma ch

nam nu 39 th. n bch, Bch nh, Bch t trong Tng php yt-ma, theo T Phn Lut cng chung c 145 th, theo Yt-ma ch nam, cng chung c 165 php. Ngoi ra, nh cc php Thuyt gii, T-t, Sm ti x a v.v... trn nguyn tc, phi l phm vi Tng php yt-ma, nhng v nhn s trong Tng gii khng , cng c ngoi l dng php i th yt-ma. Trong i th yt-ma c 2 th: (1) Php n i th l bn php, theo Yt-ma ch nam nu c 31 php. (2) Php Chng php i th l bng php, theo Yt-ma ch nam gm c 6 php, cng chung l 37 php. Nh php 2, 3 ngi thuyt gii, v php T-t, u khng nn lm bit chng. Tm nim yt-ma cng c 3 loi: (1) Php n tm nim l bn php, nh trc mt ni sm ti khinh t-ct-la v.v... theo Yt-ma ch nam gm c 4 php. (2) Php i th tm nim, l yt-ma phi i th tc php nhng v trong gii khng c ngi i th, nn khai cho tm nim, gi l Php i th tm nim. Theo Yt-ma ch nam, php ny gm c 15 php. (3)Php Chng php tm nim, theo Yt-ma ch nam, php ny gm c 6 php, cng chung l 25 php. Cng chung 3 php Tm nim v 2 php i th l 62 php. Phn bit cc th yt-ma gm c: Tam php v Bt phm. Trong 3 php yt ma: Tng php yt-ma, i th yt-ma vTm nim yt-ma gi l Tam php. Trong Tng php yt-ma c 3 phm (l n bch, Bch nh v Bch t). Trong i th c 2 phm (n i th v Chng php i th). Trong Tm nim c 3 phm (n tm nim, i th tm nim v Chng php tm nim). Ba php Tm phm ny c th bao qut ht thy s vic ln nh trong Tng-on. Tt c yt-ma trong Tng-on c an bi v x s rt c iu l. Cng mt vic c nguyn tc tc php, cng c tc php theo ngoi l, li c ngoi l ca ngoi l, cch vn dng yt ma rt linh ng. V nh Tkheo an c, nu c t 4 ngi tr ln, thi theo Tng php yt-ma tp tng, nu khi c 3 ngi hoc 2 ngi, lin dng bn php n i th an c, nu ch c mt ngi mt mnh, lin dng php Tm nim an c. S vic g, dng php yt-ma g, l mi thnh vin trong Tng-on cn phi hc tp cho k. Lut ch, ngi c th gii ri, phi 5 nm hc gii,

khng c xa thy y ch, l khin cho mi Tng, Ni ai ny u bit x l ht thy s vic trong Tng-on. Nu 5 nm hc gii m vn khng th ch tr c yt-ma, thi c quy nh sut i chng c xa thy y ch. Tc php yt-ma, gi s lm khng ng php, thi sinh hot ca Tng, Ni thiu phn vin mn. Trc tin, Tng, Ni s d c thnh T-kheo tng, T-kheo-ni, tt phi th gii C tc. Trong ton b tc php th gii C tc, phi tri qua 3 n bch, 1 Bch t yt ma (n bch sai Gio th, n bch gi vo chng, n bch Gii s vn ha v Bch t yt-ma chnh th gii th). Nu khng thng t yt ma, thi lm th no m tip nhn c Tng, Ni mi. bi th, nu ngi khng hc tp tt yt-ma thi php truyn gii khng nh php, vic th gii khng thnh tu. T-kheo gii bn c 250 iu gii kt hp vi 20 Kin- trong T Phn Lut tng tm tt nh sau: 1. Th gii kin-. - Thuyt minh vic th gii. 2. Thuyt gii kin . - Thuyt minh v nghi thc thuyt gii. 3. An c kin-. - Thuyt minh ngha v s vic an c. 4. T t kin-. - Ni v ngha tc php t t. 5. B cch kin-. - Khai cho cc T kheo gp hon cnh c bit c dng cc loi da thuc. 6. Y kin-. - Thuyt minh cch may o v cch mc dng. 7. Dc kin-. - Thuyt minh vn cha bnh, dng cc th thuc. 8. Ca-hi-la y kin-. - Ni v cch th v x cng c y. 9. Cu-thim-di kin-. - Cu-thim-di l tn nc. Trn thut T-kheo cng u tranh ln nhau v tam c yt-ma: c ti khng b c kin, khng thy ti, v khng sm hi. 10. Chim-ba kin-. - Thuyt minh v nh php, phi php yt-ma.

11. Ha trch kin-. - Ch nh 7 th ha trch v.v... (7 x 5 = 35 vic). 12. Nhn kin-. - Thuyt minh phm Tng-tn, Lc d bit tr, php bn nht tr v cch sm hi tr nghip qu, sm dit phi php. 13. Ph tng kin-. - Thuyt minh cc th tng ca ti ph tng v cch tr dit ti. 14. Gi kin-. - Ni v ngn ngi c ti ngi khc, nu c ti ngi phi 5 php: (1) Tri thi, (2) Chn tht, (3) Li ch, (4) Nhu nhuyn, (5) T tm. 15. Ph Tng kin-. - Thuyt minh vic ph hoi Tng on. 16. Dit trnh kin-. - Thuyt minh v php Tht dit trnh. 17. Ni kin-. - Thuyt minh v cc vic Ni chng th gii v.v..., thuyt gii. 18. Php kin-. - Thuyt minh v ht thy oai nghi php thc, i li tin ch ca T-kheo. 19. Phng kin-. - Thuyt minh vic sa sang tu b phng x. 20. Tp kin-. - Thuyt minh xen ln ht thy kin-, cui cng ni r v cch tr gii ln nh. Trong San b ty c yt ma ca o Tuyn lut s, trn thut li chia thnh 10 thin thu tm 20 kin-, lit k thin mc di y: 1. Thin tp php duyn thnh (ni tng qut v s duyn thnh hay khng ca tc php yt-ma). 2. Thin kt gii mi gii. 3. Thin ni php th cc gii. 4. Thin o, thuc, th tr thuyt tnh. 5. Thin cc php thuyt gii.

6. Thin cc chng an c. 7. Thin cc php t-t. 8. Thin cc php chia o (vn x l o vt ca vong tng). 9. Thin php sm cc ti. 10. Thin tp php tr tr (cc vic ct yu v tr tr Pht php. San b ty c yt ma l tc phm vn hc c in, cn phi nghin cu hc tp nhiu mi thu sut c tinh ngha.

---o0o--VII. CC PHP YT-MA Theo Yt-ma ch nam ca Sa-mn Chiu Minh bin son, yt-ma sai bit c 3 loi: 1. Tng php yt-ma. 2. i th yt-ma. 3. Tm nim yt-ma. Tng php yt-ma li c 4 loi: 1. Cu thnh yt-ma. 2. n bch yt-ma. 3. Bch nh yt-ma. 4. Bch t yt-ma. i th yt-ma cng c 2 loi: 1. n i th. 2. Chng php i th. Tm nim yt-ma li c 3 loi: 1. n tm nim. 2. i th tm nim. 3. Chng php tm nim. Cu thnh c 2 php, n bch c 44 php, Bch nh c 78 php, Bch t c 39 php, cng l 163 php. n i th c 31 php, Chng php i th c 6 php, n tm nim c 4 php, i th tm nim c 15 php, Chng php tm nim c 6 php, cng l 62 php. Cng chung 9 loi thnh 225 php. Cu thnh yt-ma. - Lc c 2 php. - Hai php ny rt ra lut Tng K: 1. Php tm ra ngoi gii gip vic xong. 2. Php cho la y mt thng.

Php 1). Trn mt ln bch l xong vic. Cn Php 2). Trc phi cu thnh, sau phi tc php Bch t yt-ma mi thnh. n bch yt-ma. - Tm lc c 44 php. Hai php ra lut Cn Bn. Hai php ra lut Tng K. Cn u ra lut T Phn. Php ny ch c 1 ln bch, khng 2 ln, nn gi l n bch. Vn n bch ha Tng thuyt gii nh sau: i c Tng thnh, Kim bch nguyt thp ng nht, chng Tng thuyt gii. Nhc Tng thi o, Tng nhn thnh. Ha hp thuyt gii. Bch nh th (Tc bch thnh ph ? p: Thnh) - (Bch Yt ma xong). 1. Php kt tiu gii sm ti x a (ra lut Tng K). 2. Php gii tiu gii sm ti x a (ra lut Tng K). 3. Php cho co tc. 4. Php cho xut gia. 5. Php sai Gio th vn nn ni khut. 6. Php bch gi Sa-di nhp chng. 7. Php i chng vn nn. 8. Php bch sm hi chng Tng cng phm bit r ti. 9. Php pht l chng Tng cng phm ti cn ng. 10. Php bch hnh X-la (Salk) - (X-la dch l tr, ci th lm bng cy, ngn v nh. - Php ny do T o Tuyn thm vo). 11. Php ha Tng thuyt gii. 12. Php phi thi ha hp. 13. Php trnh dit thuyt gii.

14. Php lui thuyt gii ln th nht. 15. Php lui thuyt gii ln th hai. 16. Php d k nhn th (ra lut Tng K). - (Php hnh tr d nh trc ngy an c). 17. Php ha Tng t-t. 18. Php gp nn lc t-t. 19. Php tu o Tng ngy t-t. 20. Php tranh ci Tng ngy t-t. 21. Php Tng ngy t-t ln th hai. 22. Php th Cng c y ha Tng. 23. Php x Cng c y ha Tng. 24. Php bch th sm hi trong Tng. 25. Php bch Tng hnh bt. 26. Php tr ti ngi ni d ng (ni quanh co khng chu th nhn ti). 27. Php tr ti ngi xc no lng thinh (khi gi khng li, khi khng gi lin li, lm xc no Tng). 28. Php la chn ngi tr tu tp hp. 29. Php khin ngi khng tng gii khng bit gii T-ni ra ngoi. 30. Php khin ngi tng gii, khng tng gii T-ni, b chnh ngha, ni cht t vn ra ngoi. 31. Php khin ngi b chnh ngha ly sc ngn t gng p ni, ra ngoi.

32. Php dit tranh ci nh c ph t (cc T-kheo cng tranh ci phm nhiu ti, khng phi trng ti, Pht cho lm php sm hi nh tho ph a dit tr tranh ci ny). 33. Php bch Tng thuyt ti (ra lut Cn Bn). 34. Php sai ti thnh Vng X kt tp bch (t php ny tr xung gm 11 php do Tng ch). 35. Php Tng hp bn php T-ni bch. 36. Php u Ba Ly php T-ni bch. 37. Php hi u Ba Ly tr li cu hi bch. 38. Php hi A Nan php T-ni bch. 39. Php A Nan tr li cu hi bch. 40. Php 700 A-la-hn bn php T-ni bch. 41. Php c cc Thng ta hp ni ring bn php T-ni bch. 42. Php hp ring bn php T-ni bch. 43. Php hi Nht Thit Kh Thng ta v php T-ni bch. 44. Php Thng ta tr li v php T-ni bch. Bch nh yt-ma. - Lc c 78 php: 2 php ra lut Thp Tng, 2 php lut Cn Bn, 2 php lut Tng K, 3 php lut Ng Phn, cn u lut T Phn. Yt-ma gm c 2 phn, 1 ln bch, mt ln yt-ma, nn gi l Bch nh. Nh vn yt-ma sai ngi th t-t: i c Tng thnh: Nhc Tng thi o, Tng nhn thnh, Tng sai T-kheo (m) tc th t-t nhn, bch nh th (lin nn hi rng) Tc bch thnh ph ? (Chng u p) Thnh. (Li ni) i c Tng thnh. Tng sai T-kheo (m) tc th t t nhn. Thy ch Trng lo nhn. Tng sai T-kheo (m), tc th t t nhn gi mc nhin. Thy bt nhn gi thuyt. (Ri nn hi rng) Yt ma thnh ph ? (Chng u p) Thnh. Tng d nhn sai, T-kheo (m) tc th t t nhn knh. Tng nhn mc nhin c. Th s nh th tr.

1. Php kt i gii khng gii trng. 2. Php gii i gii. 3. Php kt gii trng gm i gii. 4. Php gii gii trng (T o Tuyn thm php ny). 5. Php kt gii php v li chung. 6. Php gii gii php v li chung. 7. Php kt gii php chung li ring. 8. Php gii gii php chung li ring. 9. Php cng gii i gii hai ni. 10. Php kt gii php ring li chung. 11. Php gii gii php ring li chung. 12. Php kt gii khng mt o. 13. Php gii gii khng mt o. 14. Php 2 ni cng kt khng ly y (ra lut Tng K). 15. Php kt gii tnh tr. 16. Php gii gii tnh tr (T o Tuyn thm) 17. Php kt gii tnh kh (ra lut Ng Phn) 18. Php kt gii kho tng. 19. Php gii gii kho tng. 20. Php kt gii nh thuyt gii. 21. Php gii gii nh thuyt gii.

22. Php kt tiu gii thuyt gii. 23. Php gii tiu gii thuyt gii. 24. Php kt tiu gii th gii. 25. Php gii tiu gii th gii. 26. Php kt tiu gii t-t. 27. Php gii tiu gii t-t. 28. Php cho nui chng. 29. Php cho ngoi o chung. 30. Php Ni sai s th gii C tc. 31. Php ngn Ni nui chng (ra lut Thp Tng). 32. Php Ni sai ngi cu thy Gio th. 33. Php sai ngi Gio th Ni. 34. Php sai ngi hnh X-la. 35. Php cho cung si. 36. Php gii cung si. 37. Php sai ngi chia phng x, nm. 38. Php th na thng, mt thng tm ra ngoi gii. 39. Php th 39 m tm ra ngoi gii (ra lut Thp Tng). 40. Php th 40 m tm ra ngoi gii (ra lut Cn Bn). 41. Php Ni sai ngi t-t n trong i Tng. 42. Php sai ngi th t-t.

43. Php t-t Tng th vi may o phi thi (ra lut Tng K). 44. Php sai ngi may o cng c. 45. Php sai ngi gi o cng c. 46. Php trao o cng c. 47. Php sai ngi chia cho Tng c vt b th. 48. Php giao th vt chia. 49. Php trc tip chia cho Tng c o, vt b th (ch c 4 T-kheo hin tin). 50. Php thng ngi coi bnh. 51. Php tr vt ca ngi mt cho ngi khc (ra lut Ng Phn). 52. Php sai ngi chia vt khinh, trng ca ngi mt. 53. Php giao vt ca ngi mt chia. 54. Php em vt ca ngi mt cho T-kheo khng c y (ra lut Ng Phn). 55. Php trc tip chia vt khinh ca ngi mt. 56. Php gin tip (trin chuyn) hon li vt. 57. Php trc tip giao li vt. 58. Php sai ngi hnh bt. 59. Php khin gi gn bt khng c c hy hoi. 60. Php sai ngi sm t bch y (c s). 61. Php cho p bt (ph bt). 62. Php sai s bo nh ph bt.

63. Php gii ph bt. 64. Php Ni cng T-kheo lm php khng l. 65. Php gii khng l. 66. Php cho lm phng nh. 67. Php cho lm phng ln. 68. Php sai ngi ni ngi phm th ti. 69. Php cho ly y. 70. Php km 6 nm cho may ngoi c. 71. Php ngn khng n hc gia (Hc gia, ngha l ngi c s ti gia m chng qu, s qu, nh qu, tam qu). 72. Php gii khng n hc gia. 73. Php cho cha gy v ti ng bt. 74. Php cho Ni mt mnh n nh h hng thn (ra lut Cn Bn). 75. Php sai ngi chia cho Tng ngoi c, v khin lt sai th thnh. 76. Php sai ngi gi kho tng. 77. Php sai T-kheo sp t phng. 78. Php giao phng c cho o tc sa li (C s sa cha, T-kheo kinh doanh). Bch t yt-ma. - Lc c 39 php. Mt php ra lut Tng K, cn u lut T Phn. Php ny mt ln tc bch, ba ln yt-ma nn gi l Bch t. Vn Bch t yt-ma trao gii C tc nh sau: i c Tng nghe, Sa-di (M A, B, C) ny, theo Ha thng (thng M h M) cu th gii C tc. Sa di (A, B, C) ny, nay theo chng Tng xin th gii C tc (thng M h M) lm Ha thng, (A, B, C) t ni mnh

thanh tnh, khng c cc chng nn, tui va 20, ba y, bt u . Nu Tng thi n, Tng thun nghe, Tng trao gii C tc cho (A, B, C), (thng M h M) lm Ha thng. Bch nh th (ri hi): Tc bch c thnh khng? (Thy Tn chng chp tay p): Thnh ( l mt ln bch). (Li bch rng): i c Tng nghe, Sa-di (A, B, C) ny, theo Ha thng (thng M h M) cu th gii C tc. Sa di (A, B, C) ny, nay theo chng Tng xin th gii C tc, (thng M h M) lm Ha thng. (A, B, C) t ni mnh thanh tnh, khng c cc chng nn, tui va 20, 3 y, bt u . Tng trao gii C tc cho (A, B, C), (thng M h M) lm Ha thng. Cc trng lo no bng lng Tng trao gii C tc cho (A, B, C) (thng M h M) lm Ha thng th im lng, ai khng bng lng th ni. (Lin hi): y l yt-ma th nht c thnh khng? (p rng) Thnh (yt-ma th nht). (Li c nh trn: i c Tng nghe v.v... Xong li hi rng): y l yt-ma th 2 c thnh khng? (p rng): Thnh. y l yt-ma th 3 c thnh khng? (p rng): Thnh. (Ri li ni): Tng bng lng trao gii C tc cho (A, B, C) xong, (thng M h M) lm Ha thng. V Tng bng lng im lng, nn gi vic y nh th. Sau y l 39 php: 1. Php trao gii C tc. 2. Php trao gii Thc-xoa-ma-na. 3. Php dit tn (ui ra khi hng T-kheo). 4. Php cho hc hi (phm trng gii, tm bit hi hn). 5. Php cho ph tng (che giu). 6. Php cho ma-na-a ( h) 7. Php cho xut ti.

8. Php bn nht tr. 9. Php can ph Tng. 10. Php can gip ph Tng. 11. Php tn xut (ui ra). 12. Php gii tn xut. 13. Php mng trch can ngn b ui ri ch gim. 14. Php can c tnh. 15. Php can c t. 16. Php c ti khng b c kin. 17. Php gii c ti khng b c kin. 18. Php mng trch can ngn Sa-di c t. 19. Php dit tn Sa-di c t. 20. Php ha trch (mng trch). 21. Php gii ha trch. 22. Php cho y ch. 23. Php gii y ch. 24. Php ngn khng n nh bch y. 25. Php gii ngn khng n nh bch y. 26. Php c ti khng thy ti. 27. Php gii c ti khng thy ti.

28. Php c ti khng sm hi. 29. Php gii c ti khng sm hi. 30. Php Ni can ty thun T-kheo b c ti. 31. Php Ni can tp cn tr. 32. Php Ni can khuyn tp cn tr. 33. Php Ni can gin b Tam bo. 34. Php Ni can gy tranh ci. 35. Php Ni can tp gn con c s. 36. Php cho nh ngh. 37. Php cho khng cung si. 38. Php cho tm tng ti. 39. Php cho la o mt thng (ra lut Tng K). n i th yt-ma. - Lc c 31 php. Vn ny thng c cc b lut, php ny 2 ngi ni khut cng i nhau m lm, nn gi l n i th. 1. Php thnh thy y ch. 2. Php bit ti pht l. 3. Php ng ti pht l. 4. Php gi dc. 5. Php Ni bch vo cha Tng. 6. Php Ni dn thnh Gio th. 7. Php an c.

8. Php th 7 ngy ra ngoi gii. 9. Php th m cn tha ra ngoi gii. 10. Php th 3 y. 11. Php x 3 y. 12. Php th 101 y vt (nhiu vt ch th 1 cn thuyt tnh). 13. Php x 101 y vt. 14. Php th bt. 15. Php x bt. 16. Php th ni-s-n (ta c). 17. Php x ni-s-n. 18. Php th dc (cc th thuc). 19. Php vt tha thuyt tnh. 20. Php bch ngng lm ph tng. 21. Php bch li lm ph tng. 22. Php ngi i thay bch ngng lm ph tng. 23. Php sm ti thu lan gi nh. 24. Php sm Ba-dt-. 25. Php sm Ba-la---x-ni. 26. Php sm ti t-ct-la nng. 27. Php lm php d thc (n no ri mun n na phi lm php d thc).

28. Php dn bo vo thnh. 29. Php bch phi thi vo t lc. 30. Php x thnh (b ni nhn mi). 31. Php x gii. Chng php i th yt-ma. - Lc c 6 php. Su php ny khng nn bit chng lm, nn gi l Chng php i th. 1. Php 3 hoc 2 ngi thuyt gii. 2. Php t-t. 3. Php 3 hoc 2 ngi chia Tng c th vt. 4. Php 3 hoc 2 ngi chia vt khinh trng ca ngi mt. 5. Php sm ti Thu-lan-gi nng. 6. Php sm ti x a. n tm nim yt-ma. - Lc c 4 php. Nhng php ny, ni c ngi, khng ngi u nn tm nim lm, nn gi l n tm nim. 1. Php bit ti pht l trong ta thuyt gii. 2. Php ng ti pht l trong ta thuyt gii. 3. Php sm ti t-ct-la nh. 4. Php lc nim: (1) Ngh s ngy thng. (2) Ngh bit ni n. (3) Ngh bit ngy th gii v tui h. (4) Ngh bit y, bt th tr v thuyt tnh.

(5) Ngh khng bit chng thc. i th tm nim yt- ma. - Lc c 15 php. Nhng php ny t trong php n i th m ra, bi khng c ngi i th, mi khai cho tm nim, nn gi l i th tm nim. 1. Php bit ti pht l. 2. Php ng ti pht l. 3. Php an c. 4. Php th 7 ngy ra ngoi gii. 5. Php th m cn tha ra ngoi gii. 6. Php th 3 y. 7. Php x 3 y. 8. Php th 101 vt. 9. Php x 101 vt. 10. Php th bt. 11. Php x bt. 12. Php th ni-s-n. 13. Php x ni-s-n. 14. Php th dc (cc th thuc). 15. Php vt tha thuyt tnh. Chng php tm nim yt-ma. - Lc c 6 php. Nhng php ny u t trong Chng php pht sinh. Bi mt mnh khng c chng cng tc php mi khai cho tm nim, lm c vic chng php, nn gi l Chng php tm nim. 1. Php thuyt gii.

2. Php t-t. 3. Php th cng c y. 4. Php x cng c y. 5. Php th Tng c th vt. 6. Php th vt khinh trng ca ngi mt.

---o0o--VIII. PHN LOI V GII PHP V gii php ca Tng, Ni tu hnh c v lng v bin, nn cc bc c c tm chia ra lm 2 th: Thng gii v Bit gii. Thng gii l Tam t tnh gii (Nhip lut nghi gii, Nhip thin php gii, Nhip chng sinh gii) ca i tha B-tt gii. Nhip lut nghi gii l ch ng mi iu c. Nhip thin php gii, khuyn lm cc iu thin. Nhip chng sinh gii l li ch ht thy chng sinh. Ngi t Pht th tr 3 gii ny, khng gii hn trong hng xut gia m thng c xut gia v ti gia. Bit gii l nhng gii iu dnh ring cho chng T-kheo thuc Thanh vn Tiu tha gii. Nu ni tng qut, gii ca T-kheo tng v phn rng th v lng, phn trung c 8 vn oai nghi, 12 vn t hnh, v phn lc c 250 gii. V gii ca T-kheo-ni cng c 3 phn, phn rng th v lng, phn trung bnh, 8 vn oai nghi, 12 vn t hnh, phn lc c 348 gii. Theo T Phn lut phn loi v gii, c Lc gii v C tc gii. Trong phn Lc gii li c 4 loi: Ng gii, Bt gii, Thp gii v Lc php. Ng gii: 1. Gii khng st sinh. 2. Gii khng trm cp. 3. Gii khng t dm. 4. Gii khng vng ng. 5. Gii khng ung ru. Bt gii: 1. Gii khng st sinh. 2. Gii khng trm cp. 3. Gii khng dm dc. 4. Gii khng vng ng. 5. Gii khng ung ru. 6. Gii khng eo trng anh lc, hoa thm, xoa du thm vo mnh. 7. Gii khng ngi trn ging cao p, v lm tr nhc, ca, ma, c i xem nghe. 8. Gii khng n phi thi.

Thp gii: 1. Gii khng st sinh. 2. Gii khng trm cp. 3. Gii khng dm dc. 4. Gii khng vng ng. 5. Gii khng ung ru. 6. Gii khng eo trng hoa thm, xoa du thm vo mnh. 7. Gii khng c ca ma ht xng, c i xem nghe. 8. Gii khng c ngi trn ging cao rng ln. 9. Gii khng n phi thi. 10. Gii khng c cm gi vng bc ca bu. Lc php (6 gii php): 1. Tm nhim ng chm. 2. Trm ca ngi 4 tin. 3. on mnh chng sinh. 4. Tiu vng ng. 5. n phi thi. 6. Ung ru. C tc gii: C tc gii ca bn Tng gm 250 gii, Ni gm 348 gii, u c ghi r trong gii bn ca T-kheo tng v gii bn ca T-kheo-ni. Danh mc 250 gii ca T-kheo c tm li thnh 8 phn hay 8 on nh sau: 1. Ba-la-di.... c 4 gii 2. Tng-tn. c 13 gii 3. Bt nh... c 2 gii 4. X a. c 30 gii 5. n a.. c 90 gii 6. -x-ni.... c 4 gii 7. Chng hc. c 100 gii 8. Dit trnh. 7 gii 1. Ba-la-di: 4 gii 1. Gii i dm (dm dc). 2. Gii i st (git hi). 3. Gii trm cp. 4. Gii i vng ng (ni cn).

2. Tng-tn: 12 gii 1. Gii c xut bt tnh. 2. Gii ng chm ngi n. 3. Gii ni li th kch cng ngi n. 4. Gii khen mnh i ngi n cung dng. 5. Gii lm ngi mai mi. 6. Gii t lm nh khng ch x phn qu lng. 7. Gii lm nh c ch v mnh khng ngi x phn ni chn. 8. Gii vu bng ti Ba-la-di khng cn c. 9. Gii vu bng ti Ba-la-di mn cn c. 10. Gii can ngn ph ha hp Tng. 11. Gii can ngn gip ph ha hp Tng. 12. Gii can ngn nh nh ngi, b ui ri bng Tng. 13. Gii can ngn c tnh chng Tng. 3. Bt nh: 2 gii 1. Gii bt nh cng ngi n chn che khut. 2. Gii bt nh cng ngi n chn quang ng. 4. X a: 30 gii 1. Gii cha trng y qu hn 10 ngy. 2. Gii la y cch m ng.

3. Gii cha y mong cu qu hn 1 thng. 4. Gii ly y ca T-kheo-ni khng phi b con. 5. Gii khin T-kheo-ni khng phi b con git, nhum y. 6. Gii theo c s khng phi b con xin y. 7. Gii ly o qu phn. 8. Gii khuyn c s tng gi y. 9. Gii khuyn 2 c s tng gi y. 10. Gii i y gp qu hn 6 ln. 11. Gii may nga c bng t tm. 12. Gii may nga c bng lng th en. 13. Gii may nga c bng lng th trng. 14. Gii dng nga c cha 6 nm. 15. Gii may nga c khng khu ming vi c. 16. Gii mang lng d qu 3 do tun. 17. Gii khin Ni khng phi b con nhum lng d. 18. Gii cha tin vng bc. 19. Gii i chc tin bc. 20. Gii i chc cc th. 21. Gii cha bt qu hn 10 ngy. 22. Gii dng bt km 5 vt rn khng d, cu bt mi.

23. Gii xin si khin th dt khng phi b con dt y. 24. Gii khuyn th dt dt y tt p. 25. Gii cho T-kheo y sau li i li. 26. Gii cha thuc qu hn 7 ngy. 27. Gii qua trc hn cu o tm ma, qua trc hn dng o tm ma. 28. Gii nhn cp th y qua trc thi hn, cha cp th y qua sau thi hn. 29. Gii chn A-lan-nh nu c ng (ng c gic cp) la y ng qu hn 6 m. 30. Gii xin ca Tng v nh mnh. 5. n a: 90 gii 1. Gii c vng ng. 2. Gii ch mng kiu. 3. Gii ni li i chiu. 4. Gii cng ph n cng nh ng. 5. Gii cng ngi cha th i gii ng qu hn 2 m. 6. Gii cng ngi cha th i gii cng tng kinh. 7. Gii trc ngi cha th i gii ni ti th (Ba-la-di, Tng-tn) 8. Gii hng ngi bch y ni php t chng. 9. Gii mt mnh cng ngi n ni php. 10. Gii o t.

11. Gii ph hoi ch ca qu thn. 12. Gii d ng (ni quanh) v xc no Tng. 13. Gii him mng ngi. 14. Gii tri nm ngi ca Tng ni t trng khng t ct. 15. Gii tri nm ca Tng trong phng khng ct. 16. Gii tri nm cng ot ch ng. 17. Gii ui T-kheo khi phng. 18. Gii trn tng gc, nm ging st chn. 19. Gii dng nc c trng, xi trn bn, c. 20. Gii lp nh qu 3 lp. 21. Gii t i gio th Ni. 22. Gii v Ni thuyt php n chiu ti. 23. Gii ch bn ngi gio th Ni. 24. Gii cho y T-kheo-ni khng phi b con. 25. Gii may y v T-kheo-ni khng phi b con. 26. Gii cng vi Ni ngi ch khut. 27. Gii hn vi Ni cng i mt ng. 28. Gii hn vi Ni cng i mt thuyn. 29. Gii do Ni khen ngi c thc n. 30. Gii cng ph n hn cng i mt ng.

31. Gii nhn qu mc cng mt ba n. 32. Gii ln lt n (bi thnh). 33. Gii n bit chng. 34. Gii th thnh qu hn 3 bt. 35. Gii chng lm php d thc m n. 36. Gii khin T-kheo phm d thc. 37. Gii xin n phi thi. 38. Gii n thc n cch m. 39. Gii khng thnh m th thc n. 40. Gii khng bnh i thc n ngon. 41. Gii t tay cho ngoi o thc n. 42. Gii n nh khc khng dn bo. 43. Gii trong thc gia gng ngi. 44. Gii trong thc gia ngi ch khut. 45. Gii mt mnh cng ngi vi ngi n. 46. Gii khin T-kheo khng c thc n. 47. Gii th dc qu hn. 48. Gii i theo qun trn. 49. Gii n trong qun trn qu hn 3 m. 50. Gii xem th lc qun trn.

51. Gii ung ru. 52. Gii tm sng a gin. 53. Gii c nn nhau. 54. Gii khng nhn li can gin. 55. Gii khng b T-kheo. 56. Gii qu hn na thng tm ra mt ln. 57. Gii t trng t la. 58. Gii giu y, vt ca T-kheo. 59. Gii cho y ri t ly mc khng ni vi ch. 60. Gii mc o mi khng lm phai mu. 61. Gii c git sc sinh. 62. Gii ung, dng nc c trng. 63. Gii c xc no T-kheo. 64. Gii che giu ti th ca T-kheo khc. 65. Gii km tui cho th i gii. 66. Gii khi li vic tranh ci. 67. Gii hn vi gic cng i mt ng. 68. Gii khng b c kin. 69. Gii lm b ng vi ngi khng b c kin. 70. Gii cha nui Sa-di b ui.

71. Gii tri li can gin, li nn vn T-kheo. 72. Gii khinh mng ngi thuyt gii. 73. Gii ni di mi bit gii php. 74. Gii phn li Yt-ma. 75. Gii khng gi dc. 76. Gii gi dc sau n nn. 77. Gii nghe lm T-kheo cng T-kheo tranh ci ri truyn cho ngi khc. 78. Gii gin nh T-kheo. 79. Gii gin tt T-kheo. 80. Gii hy bng phm ti Tng tn khng cn c. 81. Gii vo ca cung vua. 82. Gii mang cm ca bu. 83. Gii vo lng xm tri thi. 84. Gii lm ging qu hn lng. 85. Gii nhi bng hoa lm ging nm. 86. Gii lm ng ng kim bng xng, nanh, sng. 87. Gii may ta c qu lng. 88. Gii may o che ph qu lng. 89. Gii may o tm ma qu lng. 90. Gii bng lng y ca Pht.

6. -x-ni: 4 gii 1.Gii th thc n ca Ni khng phi b con. 2. Gii th Ni ch bo thc n. 3. Gii nh hc gia th thc n. 4. Gii chn s hi th thc n. 7. Chng hc: 100 gii 1. Gii mc qun o phi t chnh. 2. Gii mc 3 y phi t chnh. 3. Gii khng c vt tri o vo nh c s. 4. Gii khng c vt tri o vo nh c s ngi. 5. Gii khng c o qun c vo nh c s. 6. Gii khng c o qun c vo nh c s ngi. 7. Gii khng c trm o ln u vo nh c s. 8. Gii khng c trm o ln u vo nh c s ngi. 9. Gii khng c va i va nhy vo nh c s. 10. Gii khng c va i va nhy vo nh c s ngi. 11. Gii khng c ngi xm vo nh c s. 12. Gii khng c ly tay chng nnh vo nh c s. 13. Gii khng c ly tay chng nnh vo nh c s ngi. 14. Gii khng c rng mnh i vo nh c s.

15. Gii khng c rng mnh i vo ngi nh c s. 16. Gii khng c vung cnh tay i vo nh c s. 17. Gii khng c vung cnh tay i vo nh c s ngi. 18. Gii kho che thn i vo nh c s. 19. Gii kho che thn vo ngi nh c s. 20. Gii khng c ng nhn hai bn i vo nh c s. 21. Gii khng c ng nhn hai bn ngi trong nh c s. 22. Gii im lng vo nh c s. 23. Gii im lng vo ngi nh c s. 24. Gii khng c ci a i vo nh c s. 25. Gii khng c ci a ngi trong nh c s. 26. Gii nn dng khi th thc. 27. Gii ly thc n va ngang ming bt. 28. Gii ly canh ngang ming bt. 29. Gii cm canh cn bng m n. 30. Gii ly thc n theo th lp. 31. Gii khng c khu gia bt m n. 32. Gii nu T-kheo khng bnh khng c t v mnh xin cm canh. 33. Gii khng c ly cm y canh li mong c na. 34. Gii khng c nhn trong bt ngi ngi gn khi n. 35. Gii nn vo bt qun tng thc n m n.

36. Gii khng c nm cm nm m n. 37. Gii khng c h ming ln i cm m n. 38. Gii khng c ngm cm ni chuyn. 39. Gii khng c nm cm t xa nm vo ming. 40. Gii khng c nm cm cn li m n. 41. Gii khng c phng m m n. 42. Gii khng c nhai n ra ting m n. 43. Gii khng c hp thc n ra ting m n. 44. Gii khng c l li lim thc n. 45. Gii khng c vung tay m n. 46. Gii khng c tay nht cm m n. 47. Gii khng c tay nh cm bt ng thc n. 48. Gii khng c nc ra bt vo nh c s. 49. Gii khng c i tiu tin, h nh trn rau c ti, tr bnh. 50. Gii khng c i tiu tin, h nh trong dng nc, tr bnh. 51. Gii khng c ng i tiu tin, tr bnh. 52. Gii khng c thuyt php cho ngi vt tri o trn vai khng cung knh, tr bnh. 53. Gii khng c v ngi vn o trn c m thuyt php, tr bnh. 54. Gii khng c v ngi che u m thuyt php, tr bnh. 55. Gii khng c v ngi trm u m thuyt php, tr bnh.

56. Gii khng c v ngi tay chng nnh m thuyt php, tr bnh. 57. Gii khng c v ngi i dp da m thuyt php, tr bnh. 58. Gii khng c v ngi mang guc g m thuyt php, tr bnh. 59. Gii khng c v ngi ci nga m thuyt php, tr bnh. 60. Gii khng c ng ngh trong thp Pht, tr v gi gn. 61. Gii khng c ct giu ca ci trong thp, tr v bn chc. 62. Gii khng c mang dp da vo trong thp Pht. 63. Gii khng c cm dp da vo trong thp Pht. 64. Gii khng c mang dp da i nhiu thp Pht. 65. Gii khng c i giy b bt gt vo thp Pht. 66. Gii khng c cm giy b bt gt vo thp Pht. 67. Gii ngi n di thp, khng c c v thc n nh t. 68. Gii khng c khing thy cht i ngang qua di thp. 69. Gii khng c di thp chn thy cht. 70. Gii khng c di thp t thy cht. 71. Gii khng c trc thp t thy cht. 72. Gii khng c bn pha thp Pht t thy cht. 73. Gii khng c mang o v ging ngi cht t di thp i ngang qua, tr khi git nhum, xng hng. 74. Gii khng c di thp Pht i tiu tin. 75. Gii khng c trc thp Pht i tiu tin.

76. Gii khng c quanh thp Pht i tiu tin. 77. Gii khng c mang nh Pht n ch i tiu tin. 78. Gii khng c di thp Pht nhm cnh dng. 79. Gii khng c trc thp Pht nhm cnh dng. 80. Gii khng c bn pha thp Pht nhm cnh dng. 81. Gii khng c di thp Pht h mi, khc nh. 82. Gii khng c trc thp Pht h mi, khc nh. 83. Gii khng c bn pha thp h mi, khc nh. 84. Gii khng c ngi dui chn trc thp. 85. Gii khng c thp phng thp xu, mnh phng cao p. 86. Gii khng c v ngi ngi, mnh ng m thuyt php, tr bnh. 87. Gii khng c v ngi nm, mnh ngi m thuyt php, tr bnh. 88. Gii khng c v ngi ngi chnh gia, mnh ngi bn m thuyt php, tr bnh. 89. Gii khng c v ngi ngi ch cao, mnh ngi ch thp m thuyt php, tr bnh. 90. Gii khng c v ngi i trc, mnh i sau m thuyt php, tr bnh. 91. Gii khng c v ngi i kinh hnh ch cao, mnh i kinh hnh ch thp m thuyt php, tr bnh. 92. Gii khng c v ngi gia ng, mnh bn l ng m thuyt php, tr bnh. 93. Gii khng c nm tay nhau i ng.

94. Gii khng c trn cy cao qu u ngi, tr khi c nhn duyn. 95. Gii khng c dng ti an ng bt, xu u gy vc trn vai m i. 96. Gii khng c v ngi cm gy khng cung knh m thuyt php, tr bnh. 97. Gii khng c v ngi cm gm m thuyt php, tr bnh. 98. Gii khng c v ngi cm gio m thuyt php, tr bnh. 99. Gii khng c v ngi cm dao m thuyt php, tr bnh. 100. Gii khng c v ngi cm d m thuyt php, tr bnh. 8. Dit trnh: 7 gii 1. Gii lm php hin tin dt s tranh ci. 2. Gii lm php nh ngh dt s tranh ci. 3. Gii lm php bt si dt s tranh ci. 4. Gii lm php t ni ti dt s tranh ci. 5. Gii lm php tm ti tng dt s tranh ci. 6. Gii lm php nhiu ngi ni dt s tranh ci. 7. Gii lm php c che t dt s tranh ci.

---o0o--IX. BN KHOA CA GII Phn tch v gii, cc bc c c thng chia lm bn khoa l gii php, gii th, gii hnh v gii tng thuyt minh.

1. Gii php. - Gii l thnh php ca Pht ch nh. Gii php l thng gii ca ht thy phm, thnh. Bi k: Ch c mc tc, Chng thin phng hnh, T tnh k , Th ch Pht gio. l thng gii ca Tht Pht Th Tn trong 3 i qu kh, hin ti, v lai, v cng l thng gii cho ht thy phm, thnh tu tr bc ln thnh qu. Nhng gii php y ch ni v ngha hp l nhng gii php m c Pht ch nh ra cho cc t c th, v y vo tu hnh thnh c thnh qu lm chun tc. Th d gii khng st sinh, gii khng trm cp v.v... cho n 250 gii. gi l gii php. Vy ta phi ch trng n gii php ca t mnh c th, phi gi gn cho thanh tnh, sng sut nh ngc minh chu, phi lun lun nh ngh, gii php l thnh php. Khng d g c gp. 2. Gii th. - Do t ni tc php yt-ma trao gii v tm ngi nhn gii, m lnh hi c gii php trn phm vi t tng, tim tng trong tm m sinh khi ci cng nng phng phi ch c n lun lun ny sinh ra mm thin, nn gi l gii th. Lin quan n gii th trong Yt-ma s c ring mt chng, ni r v gii th. Gii th l b phn c bn trong gii lut cn phi c bit ch nghin cu. Trong kinh Nit Bn ni: Gii c 2 th, mt l Tc gii (chuyn ng), hai l V tc gii (mt ln pht khi thi trc sau thng lin tc). Tc gii dng thn, khu nghip t lm th. V tc gii th ly phi sc phi tm lm th.

- Tt-B-a tng ch trng, tc gii th v v tc gii th, hai gii ny u l Sc php. - Thnh-Tht tng ch trng Tc gii th ly sc tm lm th, V tc gii th ly phi sc phi tm lm th. Theo T o Tuyn y c vo T Phn lut cng ly chng t lm th, nhng l Thin chng lm th nn trong s chp Thnh Thin chng t, l gii th. V l Tt-B-a tng ni gii th l T chng, Thnh-Tht tng ni gii th l Hun chng, nn T v Hun l Tc gii th, cn Chng thuc V tc gii th. Ni n chng t l cp n c chng t thin v chng t c. Nn T o Tuyn ly chng t thin lm gii th, phn bit vi 2 tng trn. V thin l php th, chng l th d. Ngha l trn sa gii php u thu np trong bn tng thc, n lin tc sinh khi, lin tc ty tng a n kt qu thanh tnh gii thot. Vy nn ngi hc Lut cn phi hiu r rng v gii th ri mi bit c V tc gii th, mi c th tng trng c thin php, h tr gii lut, sinh nh, pht Tu, tr tr chnh php. 3. Gii hnh. - Gii hnh l ty thun gii th m cc hnh vi ca 3 nghip thn, khu, u hnh ng nh Php. Tng, Ni th gii ri, tt phi nng vo gii y m tu hnh. Trn phng din gio l, phi y s hc tp v l lun v quy lut hnh s ca Lut tng. Trn phng din thc hnh, ch yu l i tr phin no, kim tra t tng, ngn ng, hnh vi khin cho thch hp vi gii lut v oai nghi. Phi bn ch xa la ht thy nhng s vic ch phm v tc phm v phi tch cc ht thy nhng vic lm ch tr, khin cho 3 nghip u hp vi lut nghi, l gii hnh. 4. Gii tng. - Xem xt ch sai bit ca gii hnh nh Ng gii, Bt gii, Thp gii, cho n 250 gii u l gii tng. Bi nguyn nhn gi gn gii lut m khin cho oai nghi c thnh tu, bt c c ch hnh ng g cng u tng xng vi gii lut, c nhng c tnh tt ca tr gii, n th hin qua b ngoi, gi l gii tng.

HT

--- o0o ---