PHT GIO C CN TR S PHT TRIN KINH T? Hu Lu ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

org Chuyn sang ebook 10 8 - 2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Phn pht o Php Phn pht ca ci Lm giu chnh ng Vn dit dc Ca ci, li nhun v tiu th

---o0o--Th nhn mt nh s i thm lng trn cc con ng ngon ngho trong thnh ph, khng d to nn c s ch nh nhng hot ng kinh t si ng din ra hng ngy, iu ny cng hin ra mt cch r rng hn khi mt nh s hin din ngay gia khu trung tm ti chnh, trong cc ta nh chc tri, cc khu mua sm, hay cc siu th. Nhng mt nh s vi trang phc y hu vng v li kinh c tng vang ln trong cc tang gia tip dn nhng hng linh qu vng l iu khng my l lm. Cng mt hnh nh nhng hin din trong hai hon cnh khc nhau, d to cho ngi ta cm gic rng Pht sng t ra yu th hn Pht cht, v kh trnh khi mt s lin tng n mt nh Pht siu hnh, nhng hnh nh bun, ngi ta ch tm n cha khi c tang s, khi u c cng thng, khi cn ni th than, khi cn n tm s yn tnh, ht th khng kh trong lnh nh mt liu php an thn v cn ni gii khuy khi b tc. Cn cc vn sng thng ngy ngoi x hi, nh: bin ng gi c th trng, khng hong ti chnh, khng hong lng thc, gio dc, y t, bt bnh ng trong phn phi, thu nhp, chi tiu, tit kim, tng trng, pht trin, gim ngho v cc ngho l chuyn ca th gian nn nh cha chng mn quan tm?

Nguyn l ca o Pht: Pht php bt ly th gian, Pht khng ni iu g khc ngoi nhng iu m th gian bit, nhng mi lo ca th gian cng l ni lo chung ca o Pht. Trn nn tng , hn phi c mt o Pht vi y yu tnh mang mt gi tr ph qut, c th gip kin to mt x hi sng ng v pht trin bn vng, ch khng phi ch lo vic cng kin, tang ma, an thn v cc sinh hot khp kn trong phm vi cha chin. C th dn ra y hai l tng B-tt hnh o trong kinh Duy-ma-ct thy r rng hn, l: Tnh Pht quc v thnh tu chng sanh. * B-tt hnh o trc ht phi nhn ra mt thc t gn nht, mt quc thanh tnh ca Pht th khng th l mt nc ngho, mt nc km pht trin, lc hu, dn tr thp... V vy, hnh o l phi sng ha nhp v ng hnh cng x hi. * Khi mt quc c thanh tnh, l khng cn phi lo chuyn i ngho, tht hc... th mi c th hnh o trn l tng thnh tu chng sanh. Khng th no ngi ni php cho mt ngi n xin ang i, bi vy trc khi t c ngha thnh tu chng sanh th phi lo cho h c ming n. Cc nh Mac-xt cho rng, o Pht ch lo cho con ngi c nhn trn phng din tinh thn v lo cho kip sau m khng hng n vic sn xut to ra ca ci vt cht v ci to x hi hin thc trc mt. Nhng tinh thn B-tt hnh o hon ton c th bc b iu , B-tt u ch n ri nhng git l cng chng sanh ang i, m cn gip chng sanh bit cch gt git l v cng hnh ng to nn mt x hi bn vng, mt x hi l n nh khi t c s tng trng v pht trin cn thit, yu t pht trin trong n hm cha vic tng kh nng hnh o. Vi cch nhn hi ht qua mt hnh nh lc ban u, ngi ta s ngh rng o Pht ng ngoi cuc chi ca cc nh kinh t. ng ngoi cuc ngha l khng tham gia lao ng sn xut nhng vn th hng nhng thnh qu ca lao ng x hi, nh vy s l mt cn tr cho kinh t pht trin? cn tr x hi pht trin?Vy phi chng ngi ta lun xp nh s vo i qun nhn ri, tht nghip? Th cng cn tr lun kh nng tnh Pht quc ? Trong sch Kinh t hc ca David Begg vit: Lc lng lao ng bao gm nhng ngi ang lm vic hoc ang tm vic. N khng bao gm nhng ngi khng lm vic, m cng khng tm vic. T l tht nghip l phn

trm ca lc lng lao ng khng c vic lm. Vy c phi cc nh s l phn trm trong nhng ngi khng lm vic m cng khng tm vic? T thi c i, Aristole cho rng kinh t l mt ngh thut to ra ca ci mang li s giu c, do vy bnh thng ngi ta ngh rng ch c nhng doanh nghip ch to, sn xut cc sn phm vt cht c hnh thi c th nh xi mng, t lnh, v.v... mi gi l cc n v sn xut. Mi n th k 19, khi kinh t pht trin thnh mt ngnh chuyn bit th quan nim nh vy khng cn ph hp na, ngi ta bt u hiu rng sn phm ca sn xut khng ch l sn phm vt cht m cn l dch v. Thc cht ca sn xut chnh l qu trnh chuyn ha cc yu t u vo bin chng thnh cc sn phm hoc dch v u ra. Theo ngha rng, sn xut bao hm bt k hot ng no nhm tha mn nhu cu chung ca con ngi, nhu cu chung l bao gm nhu cu vt cht v tinh thn ca con ngi. Khi mt sn phm ca dch v c to ra l ngi tiu dng tiu th ngay lc , khi bn ang im A v bn ang cn n mt ni B no , bn gi anh xe m v anh ta s ch bn i t A n B, l mt sn phm dch v, v l phi vt cht nn khng thy c. Khi bn i xem ua nga, bn ngi xa v dng ng nhm, nhng chi tit th bn s thy rt r, nhng bc tranh tng th tng tc ca nhng phn khc nhau th bn khng th thy c. Vy hy th qun st bc tranh tng th qua ng knh ca tng quan duyn khi, nh trong kinh t bng ng knh v m nhn xem mt s cc hnh vi thng ngy trong Pht gio c to ra cc sn phm kinh t, gp phn vo n nh x hi hay khng? ---o0o---

Phn pht o Php

Cc T-kheo, c hai loi b th: ti th v php th; cc T-kheo, trong hai loi b th ny, php th l cao nht. Cc T-kheo, c hai s phn pht: phn pht ca ci v phn pht o php; cc T-kheo, trong hai s phn pht ny, phn pht o php l cao nht. Cc T-kheo, c hai cch gip (nhiu ch - anuggaha): gip ca ci v gip o php; trong hai cch gip ny, gip o php l cao nht. (Kinh B Th, Thch Thin Chu dch)

Khi mt nh s thuyt ging php l tuyn li nhng chn l m Pht dy, cung cp cho ngi Pht t mt khung l thuyt sng ng vi nhng iu hay, l phi, phng php tu dng ph hp vi chn l nhm mc ch gip ngi pht trin tr tu v t c an vui lu di. Khi ngi nghe cm th c v tc ng n vic iu chnh nhng hnh vi thng ngy, gim nhng iu bt thin v tng trng iu thin, th l nh s to ra mt sn phm dch v gip ch cho x hi. Khi mt nh s i tng kinh, cng l mt cch b th Php, v tng l c li li Pht dy. Ch xt n mc tha mn khi mt ngi nghe li kinh, h cm thy nh nhng trong mt khung cnh trang nghim, th cng l mt sn phm dch v theo cch hiu ca kinh t. Nu h khng c nhu cu nghe kinh, th h s khng mi nh s n tng kinh cu nguyn lm g. ---o0o---

Phn pht ca ci
Khi mt ngi Pht t i b th, l phn pht ca ci nh n, thc ung, o qun, thuc men, nh , xy bnh x, trng hc, tin bc hay phc v bng cng sc, v.v... vi mc ch gip ngi khi thiu thn vt cht. l mt trong nhng hnh vi ti phn phi li tc x hi, gip cho chnh ph trong vic gim tnh trng bt cn i trong phn b thu nhp ca mt quc gia. Khi mt ngi Pht t em ca ci i b th, cng l hnh thc mang tin i u t d cho l u t v v li nhng li gip cho vng quay ng tin khng b li nhp trong lu thng, trnh tnh trng thiu ht thanh khon cho th trng. Hin nay, cc nc giu cng dng hnh thc ny di danh ngha vin tr ODA cho nhng nc ang v km pht trin, gip ti phn phi li ca ci cho th gii. L thuyt bn tay v hnh, Adam Smith vit trong The weath of Nations c on: Trong trng hp ny cng nh trong nhiu trng hp khc, nh u t c dn dt bi mt bn tay v hnh thc hin mc ch m thc ra anh ta khng h ngh n [..] khi theo ui li ch ring, anh ta thc ra thc y li ch chung ca ton x hi nhiu hn l khi thc s c nh lm vy. Khi mt ngi Pht t dng tr thng minh ca mnh phc v cho li ch ca mnh, th d l li ch bn thn ngi Pht t cng gp phn vo li ch ca

t nc. iu tt p ny r rng khng phi l ch ban u ca ngi thng minh n, m l kt qu c nhn thy qua tng quan duyn khi. Mt ngi Pht t b ra vi ngn ng b th cho mt ngi n xin, c hai c s tha mn, ngi Pht t thy vui v lm mt vic thin, ngi c cho c th lo c cho mnh mt ba n, th ng thi gp phn lm tng li ch tp th, iu ny cng gip tng kh nng tiu th cho mt sn phm sn xut. Mt ngi Pht t d khng thc rng vic b th l mt hnh vi to tt n ni c th gip ti phn phi li tc, h ch tin rng l mt hnh vi phc thin m bn phn l ngi Pht t phi lm. Nhng trong tng quan duyn khi, hay l bn tay v hnh, d khng thc nhng vi hnh vi h tr thnh mt nh u t ti chnh lm tng kh nng lu thng ca tin t. V cho d h tin vic b th ca h ch to phc cho c nhn, gia nh, nhng thc ra cng l to iu kin cho x hi n nh, pht trin mi ngi c cuc sng tt hn, gp phn lm tng trng s t do, cng bng v mi c nhn c th thc hin iu mnh mong mun. ---o0o---

Lm giu chnh ng
Nhng c tin ca mang i b th, mt hnh vi m h xem l tt lnh th trc tin ngi Pht t phi bit cch lm giu mt cch chnh ng, bit kim ra ng tin trong sch; ng tin trong sch khng phi c c t nhng thng v gian ln hay bun lu. Khi mt c nhn kim ra nhng ng tin mt cch chn chnh th x hi cng trong sch hn. Mt ngi Pht t bit lm giu mt cch chn chnh l khng phi h buc phi kim tin bng mi gi. Nh trng hp kinh doanh chng hn, s hp tc vi nhau sn xut ra chic bnh, s c s cnh tranh khi phi chia chic bnh y ra lm nhiu phn. Nu cnh tranh to ng lc cho pht trin l mt iu tt p, cn c dm p ln nhau dnh ht phn bnh ca k khc v mnh th x hi s khn cng nh trong Chin tranh v ha bnh ca Lev Tolstoi. Nn kinh t nh th l mt s bt n. Ngi Pht t nhn ra v s bit mnh phi lm g.

Kinh t gia John Keynes ni v cch thc t c mc ch ti u trong kinh t: Ly thu hoch ht l cy trn cnh n cao nht c th c lm mc ch cuc sng, th cch thc kh d nht c th t n mc ch ny l lm cht i nhng con vt ngn c cho nhng con hu cao c sng cn. Mt ngi Pht t th ng gii, lun thc rng ng c c nhn hng u ca ngi lm kinh t l tm kim li nhun, nhng ng thi h c thc y trch nhim ca cu ni: cng bng l ngu di v manh mn l cng bng , chuyn dng manh mn ot ht phn l khin nhng con vt ngn c b cht i, ci gi phi tr th no khng phi khng l vn ca h. V gio l v nghip gip h nhn ra iu . Gio l v nghip ca Pht gio c trin khai nh l mt c s cho cng l, hnh thnh trong thc ca ngi Pht t rng, thng qua mi ngi s phi nhn li nhng g ng c nhn trong cuc sng hin ti da trn nhng g m h lm trong qu kh. iu ny gip h nhn ra iu khon c mt cuc sng tt p v cho mt x hi pht trin l kt qu nm ngay nhng hnh vi kinh t hin ti ca h. ---o0o---

Vn dit dc
Nhng mc tiu nn tng ca kinh t l ti u ha v mt li ch, ti u t l thun vi s lng hng ha hay tin ca m mi c nhn s hu c, l thc o v s tha mn ham mun v cng ca con ngi theo kinh t. Nh th, vn dit dc ca o Pht phi chng mu thun vi mc tiu ti u ca kinh t? Nguyn tc ca kinh t l gi tr ca hng ha c xc nh bi nhu cu, iu ny c minh ha bng chuyn hai ngi n ng mc kt trn hoang o, c mt bao go v v s dy chuyn ngc c gi tr, bnh thng mt dy ngc c th i mt tn go, nhng by gi hai ngi n ng thy mnh b kt v khng c phng tin thot ra. Gi tr ca hai mn hng lp tc thay i, ng vng ngc bng khng cn gi tr hu dng, gi tr thc s li nm bao go. Trong khi o Pht nhn mnh vn dit dc, ngi ta lin ngh nh th l dit nhu cu, lm cho gi tr hng ha b o ln, gy tr ngi cho pht trin kinh t v hon ton khng ph hp vi nhu cu i ln ca x hi. Phn

ng ngi ta ch ng xa nhn o Pht qua ng nhm nh khi i xem mt trn cu, s thy nh khng c lin h no gia o Pht tng chng gi ci vi cc tham vng kinh t. S tht, vn dit dc trong o Pht khng phi l bp cht mi tia hy vng, bp cht mi c m, mi tham vng cho s thnh vng ca mt x hi, s thng hoa ca mt nn kinh t. Dit khng phi l hy hoi tt c s ham mun m ch l hy hoi ci qu m ui ng dc, v nh Hitle v qu tham vng quyn lc nn coi quyn lc l cu cnh n mc si m, khng cn nhn ra hnh vi ti c ca mnh na. Ngi nng lng i dc th khng thy c o, v nh nc lng ly tay quy ln, ngi n khng trng thy bng. (Kinh T Thp Nh Chng) S ham mun trong kinh Pht c hai loi: Mt l ham mun cc khoi lc nhm p ng nhu cu i dc mt cch m qung ca con ngi. Trong cu chuyn trn: nu mt ngi qu tham lam, theo phng trnh ti u kinh t, anh ta git cht ngi cn li chim trn phn go, th l mt hnh ng b dn dt bi v minh, loi ham mun nh vy cn phi tiu dit. Loi ham mun th hai c c t s phn xt l tr, l ham mun t c mt nim vui tht s, cng trong cu chuyn trn: nu hai ngi n ng thng tin cho nhau nh ca mnh, cng mun tr thnh bn b san s go cho nhau, cng mong mun hp tc nhau tm ra li thot. Ham mun nh th l mt s tt p, l ham mun c dn n bi nhng n lc v hnh ng da trn nn tng ca tr tu v t duy sng sut. C hai hnh vi ny cng c thc y bi chung mt ng c l ham mun, nhng h qu t c l hon ton khc nhau. Vic nh gi l tt hay xu phi xem xut pht t ng c thc y ca v minh hay tr tu. Vi loi ham mun th hai, o Pht dy cn phi tng trng hn, l ham mun ch thc ca B-tt hnh o, ham mun hay s tha mn tht s v mt li ch x hi, l kin to mt x hi hi ha vi thc trch nhim cng ng c nng cao, cc c nhn, mi trng, x hi tng tr ln nhau. Bi vy, gio l ca o Pht va dy dit dc va dy tng trng dc, nu ch nhn mt cch hi ht s thy iu ny l mu thun, v bt c mt hnh ng no cng u xut pht t ng c l ham mun, nn phi phn bit

vn dit dc v tng trng dc trong o Pht thy o Pht gp phn to nn mt loi hnh l tng. N khng phi l s kh hnh ti t ca Max Weber trong o c Tin Lnh, m l dit ci m m mt cch m qung, v tng vic ham mun khai sng tr tu. ---o0o---

Ca ci, li nhun v tiu th

c Pht dy, cn phi p ng nhng nhu cu c bn v vt cht trc sau mi c th pht trin tinh thn, v mi chng sanh u cn 4 loi lng thc duy tr s sng: lng thc vt cht, lng thc tip xc, lng thc tinh thn, lng thc nhn thc. Trc ht vi t cch l mt sinh vt, n cn c thc n nui sng c th vt l. Khi lng thc vt cht c bn c p ng n th cn c nhng va chm, tip xc hay chim nghim, khm ph vi th gii bn ngoi pht trin mnh. Khi tip xc vi th gii ngoi cnh th ny sinh nhn thc v i tng thc ti, v con ngi v th gii xung quanh n, khi con ngi tri gic v v tr v vn ha loi ngi th thc n tinh thn nh l mt mn thc n cn thit cho t tng pht trin, v duy tr s pht trin th n cn c mt li thc n nhn thc, y l loi thc n cao nht c th ti cu trc li ton b c s pht trin mt cch h thng m khng b sai lc. Mt khi bn nghi ng rng thc n tinh thn, mt loi ca dch v cho s pht trin trn vn l khng cn thit cho cuc sng ca bn, th bn s mi m ui theo cu cnh duy nht v l mc tiu tha mn nhu cu tiu th vt cht m ch n l v hn. Khi mt thng gia nghe c tin rc rch sp n ra mt cuc chin, anh ta thu hi vn v chi tiu cho vic thu mua v kh, i n khi tung ra v k vng cho mt ma bi thu, bong bng duy l ny thc s c tc ng n kinh t thc t, th nhng bong bng nhn loi s n v tang thng cht chc. V thng gia ny ang theo ui phng trnh hnh phc m kinh t gia Paul Samuelson a ra: Hiu Qu/ Dc vng = Hnh Phc. Theo phng trnh ny, hnh phc l t l gia hiu qu ca vic phn b ngun lc khan him vi s ham mun. T l ny cng thp th hnh phc cng gim theo. Nhng ai cng bit, tham vng ca con ngi l tin ti im v hn, v hn l tp hp cc tham vng m ta khng th tnh c trong thi gian hu hn. Vy hnh phc nh th cng l s v hn, khng th c c. Trong phng trnh ny, cng khng th tnh c tc hi m thng v ca ngi thng

gia kia gy ra cho x hi, v n khng c b khuyt cc phn t nhn thc tinh thn. Xt yu t li nhun m Pht gio mang li theo ngha kinh t l loi sn phm dch v c chuyn ha cho hai mn n tinh thn v nhn thc, hay gi l vn ha pht trin ni chung, l loi li nhun khng phi c mang li t nhng chi ph u t bng ti sn hu hnh, m l loi li nhun bi dng cho hai mn thc n tinh thn v nhn th c xy dng t c s mn n vt cht v tr tu, s sing nng. T n quay tr li lm cu cnh cho vic iu chnh hnh vi x hi trong vic tm kim thc n vt cht v tip xc theo tinh thn ca chnh nghip v chnh mng, c th thu c nhng mn lng thc vt cht mt cch chn chnh, v vic tiu th cng theo nhng ng c chn chnh. Chn chnh y l g? Pht dy: S giu c thu c t s n lc v sing nng lao ng ca mnh, thng qua nhng k nng v m hi trn bn tay lao ng, l lao ng chn chnh nh vic lm tun theo chnh nghip, li nhun chn chnh l thnh qu thu c, ngi Pht t s chi tiu cho 5 vic: cho sinh hot gia nh, bn thn; cho u t sinh li; cho ng b t tin; thu cho nh nc v cc cng trnh phc li x hi; h tr cho tn gio thng qua cc dch v cng ch m tn gio mang li cho mnh v x hi. S giu c nh vy l s giu c chnh ng, n m bo cho cc k hoch chi tiu hay tiu dng ca cc h gia nh. Khi chi tiu nh th l ngi Pht t phn phi li ti sn, iu lm cho hm tit kim gim xung v lm cho hm u t tng ln, ngha l ngi Pht t cng ang lm mt ng tc l nhch ng tng cu tin v im cn bng, cu tiu dng tng ng ngha vi vic mc gim tit kim theo k hoch tng ln tng ng vi mc tng ca tng cu, l mt tn hiu tt p cho nn kinh t. Gi s mt ngi Pht t c s v k ch dng tin thu c chi tiu cho bn thn m khng dnh chi tiu cho nm vic va k th bc tranh kinh t s khc i, ngi Pht t dng tin i du lch hay mua sm nhng t tin tha mn nhu cu ca mnh, xt theo quyn t do c nhn th ngi Pht t hon ton c quyn lm iu , nhng nh th l ngi Pht t ang n l cho loi lng thc ban u, o Pht khng khuyn khch v l hnh vi ch k theo hng t li khng tt, iu cng khng tt cho kinh t, v u t kiu l hon ton khng sinh li m c hi cho mc u t ton dng cng gim i, v khi tng chi tiu cho c nhn th bn yu t kia s b

mt i mt khon vn kch cu u t, sn lng cn bng chung khng c li. Theo o Pht, li nhun, ca ci v tiu th l mt nn tng cho s giu c ca mt quc gia, trong hng cc hnh vi chi tiu cho ng vi chnh nghip v chnh mng, l bit lao ng chnh ng san s cht ti sn ca mnh cho ngi cha c h m bo nhu cu c bn cho tiu dng hng ngy. N l nn mng nng cao cht lng i sng v pht trin con ngi ch khng phi ci ch cui cng m o Pht hng n. Khi nhu cu vt cht c bn c tha mn th con ngi cn nhng mn n tinh thn, nh trong kinh c dy, mt ngi nng dn ang i, anh ta tm n Pht v xin Pht thuyt Php, Pht bo t Ngi hy kim g cho anh ta n, sau Pht mi thuyt php v sau ngi nng dn n gic ng. Mt v tng thng khi nhm chc phi m bo 3 iu: l an ninh quc gia, pht trin kinh t v pht trin vn ha, tinh thn, khoa hc gio dc. Cng vy, o Pht xem s sng to, pht trin v giu c s dn ti mt x hi m trong mi c nhn c pht huy ht kh nng ca mnh v lm gia tng s tt p cho x hi, nng cao cht lng cuc sng ni chung. Trong gii hn mt bi vit ngn, ngi vit ch phc ha c mt phn no cc hot ng ca Pht gio nhn theo con mt kinh t, thy rng o Pht cha bao gi ng ngoi l hay cn tr cc hot ng kinh t - x hi, m ngc li cn gp phn gip cho kinh t tng trng, x hi pht trin n nh. Hu Lu (TS Php lun 60) ---o0o--Ht