VN TM TH TRONG TM L HC PHT GIO Thch Tm Huyn ---o0o--Ngun http://www.thuvienhoasen.

.org Chuyn sang ebook 25-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
I. Cc hc phi ng thi vi Pht v vn Tm th II. Vn Tm th trong Pht gio Nguyn thy III. T V ng n Hu ng IV. C gii V ng lun V. Sinh c Hu ng lun VI. c t b v Hu ng lun VII. Kinh lng b v Hu ng lun VIII. Tng kt

---o0o---

I. Cc hc phi ng thi vi Pht v vn Tm th

Chng ta c th phn chia cc hc phi n ng thi vi c Pht i vi vn Tm th ra lm hai ng hng chnh yu: - Ch trng v linh hn thng tr bt bin, tt l ch trng hu ng, hay ni cch khc l khuynh hng Tm l hc v Duy tm lun. - Ch trng tc dng ca tm l ch nhng biu th ca vt cht, tc l khuynh hng Duy vt lun, Ch trng ny, thi by gi, c Pht gio mnh danh l Thun th ngoi o. V pha Pht gio, trn i th m ni, ch trng ca c Pht c mnh danh l thuyt Trung o. Thi ca c Pht l va khng chp nhn thuyt linh hn thng tr ca khuynh hng Duy tm lun, va bc b ch trng Duy vt lun, a n ch trng iu ha c hai. Coi ch th sinh hot ca con ngi nh mt linh hn c nh bt bin ch l mt th m tn, v sinh hot tm linh con ngi lun bin i trong tng st na. l c cht V ng lun ca Pht gio. N phn i ch trng ca trit hc

Upanishad v nhng hc phi c cng ch trng tng t. V pha Duy vt lun nu coi vt cht nh l mt th phi tinh thn nhng t m sn xut tinh thn li l iu phi l, bc b c hai ch trng, coi nh l hai thi cc y, c Pht nu ln con ng gia. i vi con ng thuyt gio ca c Pht, theo cc sinh hot tm l l do nhng mi quan h gia cc yu t, khng phi ch l t trn nn tng duy nht ca tm hay vt. ng trn lp trng sinh hot hin thc, ngi ta c th phn bit nhng yu t ring bit tm v vt, nhng phn bit y phi c nhn theo tnh cch quan h ln nhau. c Pht khng ch trng n vn gii thch tm v vt l hai hay l mt. Nhng nu chng ta mun bit s quan h gia yu t tm l v yu t vt cht, th chng ta c tm gi l chng khng phi mt m cng khng phi l hai, hay ni cch khc, khng ng nht cng khng d bit. Bi v, c theo nhng li thuyt gio ca Pht, cc yu t y, khng mt yu t no c nh. Nh vy ni tm hay ni vt ch l ni theo c l, ni theo mt giai on sinh hot no ca tm l. ---o0o---

II. Vn Tm th trong Pht gio Nguyn thy

nhng iu va ni trn, chng ta c th nu ra y my im nhn nh: 1. c Pht bc b nhng quan nim cho rng Linh hn l c nh ca cc dng t tng v trc. 2. Sinh hot ca tm l l mt trng thi phc hp. 3. Tc dng ca sinh l v tm l khng phi ng nht cng khng phi l d bit. 4. Tm l lun lun lu ng trong st na sinh dit v bin i. Tm l hc Pht gio cng khng phi ch dng li . S tin b ca n dn dn dn n nhng vn tm s. iu nn y Tm l hc Pht gio khng ch hn cuc vo nhng sinh hot tm l hin ti m cn cp n nhng quan h gia cc tnh trng tm l hin ti i vi nhng sinh hot tm l trong qu kh v c n v lai na. Chui thi gian ny s ko

di bt tn trong quan im v lun hi lu chuyn. ng khc, li cn c s quan h gia nhng sinh hot i vi th gii ca nhng sinh hot , v th gii cng khng ch gii hn vo th gii kh gic hin ti ca nhn gian m cn l nhng th gii bn trn sinh hot tm thng ca th gian, ngha l c: Dc gii (Kamavacana), Sc gii (Rpavacana) v V sc gii (Arpavacana). Pht gio ch trng V ng (Anatta), khng c mt thc th linh hn thc ti bt bin, nhng li ch trng lun hi, vy ci g lun hi? l vn cn phi gii quyt. y, chng ta c th trch dn mt on vn trong kinh A Hm (Agama), coi nh l gii thch vn : C nghip bo, khng c tc gi; khi ng m (skandha) ny dit, ng m khc tng tc sinh khi. iu ny i hi mt trnh kinh nghim tp Thin kh cao, mi c th nhn thy c nhng tng tc tip ni ca nhng t hp tm l, tc ng un hay ng m, v ngay c nhng ngi theo Pht gio thi by gi vn c coi Thc (Citta) nh mt thc th tng tc sau khi cht nhng bt bin. Do , c Pht mi thuyt gio v o l Duyn khi (Pratityasamutpda), theo , thc cng ch l mt th do duyn sinh: c ci ny l v c ci kia, khng c mt thc th c lp. Thm na, theo mt ngha khc, Pht nh tha nhn Tm l mt yu t chnh yu, gi l V thc, c coi nh quan nim v v minh (avidya) v nghip (karma). Nghip, c th ni l tnh cch v thc. V minh, gn ging nh kiu ch sinh tn ca Schopenhauer. ---o0o---

III. T V ng n Hu ng
t c s trn bi cnh tm l hc nh vy, i vi s pht trin v t chc ca n thi Pht gio Nguyn thy, ngi ta phi cn n mt gii thch xc nh no? l mc v Tm l hc ca thi i b phi Pht gio. V b phi m c th biu trng cho tinh thn chnh thng Pht gio, ta c th ni n Thng ta b Tch Lan (Theravda), hoc l Thuyt Nht thit hu b (Sarvstvda) vng Kasmir. Nhng b phi ny thy chung ch trng V ng. Tuy vy, trong nhng chi phi ca cc b phi ln ny cng c ny sinh ch trng Hu ng. V pha i chng b, c thi Quan nim lun, v l cao t tng Khng, cho nn hn l phn i ch trng hu ng, nhng trong s pht

trin li cng pht sinh mt vi hng nh mun tin gn n Hu ng lun. Nh vy, bn cht tm l, tc l vn sinh mng, t tng ca Tiu tha Pht gio khng ngng pht trin, v tr thnh vn si ni. i vi lch s Pht gio, n l vn quan trng nht. Theo mt b lun Hn dch, mang tn l Tam di b lun (Samityasastra), tng truyn l thuc Chnh lng b (Samitya), c ghi nhng kin bt ng gia cc b phi nh sau: 1. Ch trng v ng 2. Ch trng bt kh thuyt hu ng, v ng 3. Ch trng hu ng 4. Ng un lun 5. Con ngi (Pudgala) v ng un khc nhau 6. Con ngi l v thng 7. Con ngi l hu thng. Ch trng th ba l lp lun ng va c va khng. Th t v th nm l lp lun v tm th v ng un ng nht hay d bit. Th su l lp lun v tm thng v v thng. Nh vy, trong by im trn, khng hn l nhng im chng i nhau. Tm li lin quan n vn ch th ca tm l, c rt nhiu kin khc nhau. Nhng, lp trng chnh yu ca Pht gio l V ng lun, m ni dung ca n, nh chng ta thy trn, c th l ng v pha v ng hoc v pha hu ng khc nhau; tt c l khng c ai sai lm i vi lp trng v ng chnh yu ca Pht gio. ---o0o---

IV. C gii V ng lun

Ch trng ca cc lun s A t m (Abhidharma) l mi sinh hot tm l u t trn quan h ca hin tng tm l, gi l ch trng c gii v ng. V phng din gio chng, ngha l dn dng nhng li thuyt gio ca Pht chng minh cho lp lun v ch trng ca mnh, cc lun s A t m hay nhn mnh n ch trng v ng ca Pht. c Pht cn c vo tm l m ging thuyt v ng, c khi gii phu cc hin tng tm l, c khi ging thuyt nhng trng thi sinh hot ca tm l. Nhng yu t cu thnh l sc, th, tng, hnh, thc (ng un), v nhng sinh hot tm l ca

chng ta khng ngoi nm yu t y. Nh vy, tuy ni tm hay ni ng, cng nh nhiu chi tit, b phn cu thnh mt chic xe, nhng ngoi nhng yu t y ra, khng cn ci xe no khc. Thm na, tnh trng sinh hot m tm l tri qua, l i t cm gic n hin tng phc tp ca tm l. on vn c trch dn di y l mt chng minh cho iu : Nhn, sc duyn nhn thc, c ba ha hp pht sinh xc, xc cng pht sinh vi th, tng, t, bn v sc m... (Lun Cu x Abhidharmakosasstra, quyn 13). Nh vy gi l phng din v ng, thy chung coi tm l nh l hin tng. nhn ra chn tng ca tm, c bit thuyt minh nhng hin tng cu thnh tm l v thuyt minh s quan h ca cc hin tng y. Th d: phn tch tm l thnh nhng hin tng phc tp l tm vng v tm s, ri quy nh cc lut tc nhn duyn sinh khi ca chng, cho n thuyt minh cc th tc dng ca tm l cng tng ng ng thi sinh khi nh th no, v thc ti l kt qu pht sinh t . Cc lun s Abhidharma, i vi nhim v ca tm l hc, phn tch rt t m nhng tc dng ca tm l v em s lin lc quan h ca chng thuyt minh tnh c gii ca chng. Tnh cch phc tp ca tm l hc cc nh Nht thit hu b (Sarvstivda) v phi Thng ta b Tch Lan (Theravda) pht sinh t . Ngoi ra, chng minh cho ch trng V ng lun, trong nhiu kinh in cng ni n, v cc lun s A t m cng da vo lm cn c cho ch trng ca mnh. V phng din tiu cc, h cc lc ph xch ch trng Hu ng lun. Nh phi Thng ta b Tch Lan, tuy bi xch cc ch trng ca c t b v Kinh lng b, nhng v phng din tch cc, cng cha c t r cho lm. Tm li, V ng lun l cn bn ca trit hc Pht gio, ch nhm vo ch ph xch ch trng hu ng. C nhin, s ph xch ca cc nh Tiu tha c tng hp vi nhng li thuyt gio ca c Pht. Nhng ng thi, nhng ngi ch trng Hu ng lun cng t ra nhiu vn cho cc nh ch trng V ng lun, v ti liu y cng khng phi l t. Do , nhim v ca cc lun s A t m l tr li cho nhng nn vn . Ti liu ph xch ch trng hu ng ca nhng nh V ng lun phong ph v tin li cho hiu bit nht, c l l Ph ng phm ca Cu X (nhiu

ngi cho rng phm ny ch l mt s thm tht ca nhng ngi i sau Th Thn (Vasubhandu) iu ny c l ng). i tng ch yu ca phm ph ng ny l c t b. V pha nhng ngi khng phi l Pht gio, th phm ny nhm vo Vedanta v Vaisesika. ng thi, v pha ch trng ca nhng nh V ng lun Pht gio, nhiu nn vn cng c t ra. Nhng nn vn ch yu: Nu ng l v ng, th: 1. Lu chuyn trong vng sinh t l ai? 2. K c lm th no m sinh khi? 3. Ch th ca nhn thc l th no? 4. S lin tc tn ti ca t ng nh th no? 5. Con ngi tc nghip nh th no? 6. Ai l k lnh th qu bo ca cc nghip y? Lun ch, tuy phn chia thnh ba phng din gii thch, nhng nhng nghi vn y i ng tiu d , nu nm c ci nht qun ca vn , th nhng vn y s c gii quyt. Ngoi ra, chng minh cho ch trng V ng lun, trong nhiu kinh in cng ni n, v cc lun s A t m cng da vo lm cn c cho ch trng ca mnh. V phng din tiu cc, h cc lc ph xch ch trng Hu ng lun. Nh phi Thng ta b Tch Lan, tuy bi xch cc ch trng ca c t b v Kinh lng b, nhng v phng din tch cc, cng cha c t r cho lm. Tm li, V ng lun l cn bn ca trit hc Pht gio, ch nhm vo ch ph xch ch trng hu ng. C nhin, s ph xch ca cc nh Tiu tha c tng hp vi nhng li thuyt gio ca c Pht. Nhng ng thi, nhng ngi ch trng Hu ng lun cng t ra nhiu vn cho cc nh ch trng V ng lun, v ti liu y cng khng phi l t. Do , nhim v ca cc lun s A t m l tr li cho nhng nn vn . Ti liu ph xch ch trng hu ng ca nhng nh V ng lun phong ph v tin li cho hiu bit nht, c l l Ph ng phm ca Cu X (nhiu ngi cho rng phm ny ch l mt s thm tht ca nhng ngi i sau Th Thn (Vasubhandu) iu ny c l ng). i tng ch yu ca phm ph ng ny l c t b. V pha nhng ngi khng phi l Pht gio, th

phm ny nhm vo Vedanta v Vaisesika. ng thi, v pha ch trng ca nhng nh V ng lun Pht gio, nhiu nn vn cng c t ra. Nhng nn vn ch yu: Nu ng l v ng, th: 1. Lu chuyn trong vng sinh t l ai? 2. K c lm th no m sinh khi? 3. Ch th ca nhn thc l th no? 4. S lin tc tn ti ca t ng nh th no? 5. Con ngi tc nghip nh th no? 6. Ai l k lnh th qu bo ca cc nghip y? Lun ch, tuy phn chia thnh ba phng din gii thch, nhng nhng nghi vn y i ng tiu d, nu nm c ci nht qun ca vn , th nhng vn y s c gii quyt. Trc ht, i t phng din thp m ni, nhn thc ca chng ta khng ra ngoi s gi nh c mt t ng nhn thc nhng cng c th thnh lp l do v ng. Bi v nhn thc ch l tc dng ca nguyn l nhn duyn, do s phi hp gia cn v cnh. Nhn thc nh vy, khng cn thit phi thit lp mt t ng c nh no , bi l, nhn thc ch l tc dng ca nhng din tin tm l. V bi v nhn thc l sinh dit trong tng giy pht, khi phi ni, hn nhin l tnh cch tng t v tng tc tri chy trong tng st na, gi n l tm m cng gi n l thc. S tn ti lin tc ca mt t th, gi nh ngi ta c th cm thy, cng khng ngoi s tng tc y m thi. trong dng tng tc , nim trc va chm xung, nim sau tip tc sinh khi, v tt l ng nht vi nhau. Nu ng v phng din k c m thuyt minh, ngi ta c th c quyt phi c mt t ng hay khng? Nhng nh Hu ng lun ni: Nu nh khng c t ng lm ch th cho k c, khi m thc nim nim sinh dit th lm th no k c c th nh li nhng g xy ra?. K c ca chng ta l tc dng hi tng, n nh li nhng g xy ra, v nhng g xy ra c xut hin li vi k c, nh tng ca n nh l tng ng vi thc ti qu kh. Mc d tm th lun lun sinh dit bin chuyn, nhng nim trc dit nim sau sinh khng phi khng c mt mi lin lc no c. V vn lun hi lu chuyn phng din th ba c t ra: s quan h gia tc nghip, ch th tc nghip v ch th th bo nh th no, t khc c gii quyt. Nh lun ch ni, lun hi khng c t ng, ngha l khng

cn phi c mt t ng bt bin mi lun hi; chng qua ch l s bin thin bt tuyt, tri chy khng ngng ca dng sinh mng m thi. Th d, nh quay vng m la, do s tng tc m ngi ta thy c mt vng la. Nhng vng la y nht nh khng c mt t ng no c. Nh vy, do tu tp cc un (skandha) m gi thuyt c hu tnh, ri do s i th m lu chuyn sinh t. ---o0o---

V. Sinh c Hu ng lun
Trong cc hc phi thuc Pht gio Nguyn thy, phn ln c nhin l ch trng v ng, nhng mt phn khc i gn n kt lun hu ng khng phi l t. Nhng lun s Hu b c tranh ci vi nhng nh mnh danh l B c gi la lun s (Pudgala: nhn th). Pudgala, khng r ch vo nhng b phi no, nhng chc chn l nhng ngi theo Pht gio. V Nam phng Thng ta b (Theravda), tc phm "Lun s ca h, chng th nht, nhm vo ch trng ca nhng B c gi la lun s kch, v nhng B c gi la lun s ny c ch l c t b (Vajjiputtaka Vatsputriya) v Chnh lng b (Samatya). V cn c theo D b tng tn lun ca Th Hu (Vasumitra) th i chng b (Mahsanghika) tuy mang khuynh hng Khng lun, nhng mt phn nh hnh nh i n ch trng hu ng theo kiu K Na gio. B phi ny ch trng: Tm bao khp chu thn, tm ty theo cnh m c th co gin. V nhng nh c t b (Vatsiputriya), h ch trng c mt th ng Phi tc un phi ly un. Kinh lng b (Sautrantika) chia lm hai th un: ng un thng thng th gi l Cn bin un v thm mt th un mnh danh l Nht v un, ngm cha ng c mt ch th ca tm l l Nht v un. Ngoi ra, nh Xch ng b (hay ng dip b) ch trng Hu phn thc, i chng b ni n Cn bn thc; Ha a b ni n Cng sinh t un. Nh vy, nhng b phi Tiu tha ny cng cha ng mm mng ca thuyt A li da thc. Chng ta lm mt bng lit k nhng phi ch trng Hu ng lun, gm: 1. c t b (Vatsiputriya) 2. i chng b (Mahasanghika) 3. Chnh lng b (Sammatiya) 4. Ha a b (Mahisasiha) 5. Kinh lng b (Sautrantika)

6. ng dip b (mt chi phi nh Tch Lan) 7. Php thng b 8. Hin tr b 9. Mt lm sn b. Ngi ta cng c th thm vo ch trng ca i tha l Du gi phi (Yogacara) tc l Duy thc hc. V khi im khuynh hng hu ng ny, ngi ta khng bit r. C nh truyn thuyt, B Thit Ma l nhn vt sinh vo khong sau Pht Nit bn 100 nm, m c ni n B c gi la lun s. Tuy nhin, nin i ca B Thit Ma khng chc chn. Vy, trn i th, sau khi Pht Nit bn khong 200 nm, cc tro lu theo ch trng hu ng xut hin kh nhiu.

---o0o---

VI. c t b v Hu ng lun
c t b l mt chi phi pht xut t h phi Thng ta b (Sthavira), tt nhin l nhng gii thch v lp trng v ng ca h phi ny gp nhiu kh khn, v nhng ngi mun i tm li gii thch khc pht xut c t b. Nhng vn kh khn, nh ni: Ch th lun hi nh th no? Ch th ca k c nh th no? Trung tm ca nhn thc l g? Chng ta c th khi lc v cn c ca ch trng Hu ng lun nhng B c gi la lun s nh sau, theo Thc thn tc lun ca B Thit Ma. 1. Cn c vo ch th ca tc nghip v cm th ca n, v 2. Cn c vo ch th ca tri gic, phn on. T nhng cn c , hnh thnh lp trng hu ng. Hoc gi, theo nh lun i t b sa, c t b thuyt minh hu ng l cn c trn lp trng v ch th ca nhn thc; hay, do tm kim ch th ca k c m thit lp Hu ng lun. Cu xa, phm Ph ng, cho rng Hu ng lun c thnh lp do s tm kim ch th ca k c. Thm na, l do thnh lp Hu ng lun ca nhng nh Sammatya (Chnh lng b) l i vi trch nhim v thin v c, t thuyt minh ch th th bo lun hi. Nhng lun Tam di ca

phi Chnh lng b (Sammatya) khng ni n ch trng hu ng ca nhng nh c t b. V theo nh trnh by ca D b tng tn lun, c t b chuyn mn da trn gii thch lun hi m thnh lp ch trng hu ng. im kh khn cho c t b trong cng trnh thnh lp Hu ng lun l nh th ny: ngun gc, cn c theo nhng li thuyt gio ca c Pht, th sinh mng, tm l ca con ngi do s tch t nm un; ngoi nm un ra, khng c mt t ng c nh no c. Cn i vi c t b th ngoi nm un, cc lun s cn thnh lp thm mt ng th na, nh vy ging vi ch trng ca nhng ngi bi xch Pht gio, c nhin l kh ng vng vi truyn thng. iu nan gii l mi bn tm ln lao ca nhng nh c t b. Cui cng, h thnh lp mt th ng mnh danh l khng phi un cng khng phi phi un (phi tc un phi ly un ng). Nh vy c mt t th bt kh thuyt l t th trung tm cho cc sinh hot ca con ngi. Theo nhng nh c t b, s quan h gia un v ng cng ging nh s quan h gia la v nhin liu. Ngoi nhin liu ra khng c la v ngoi la ra cng c nhin liu. Nh vy, s quan h gia un v ng l bt nht, bt d, bt tc, bt ly. Vt ngoi hai kin chp on v thng, ngi ta mi c th tm thy bn cht chn tht ca sinh mng. Vi ngha , nhng nh c t b thnh lp c B c gi la (Pudgala) n khng phi thc hu cng khng phi gi hu. Pudgala, khng phi bit lp vi un, cng khng phi ch l gi danh do nhng tch tp, m l ni b ca thn tm tn ti do cc yu t cm gic, v lm trung tm cho chng. Tin thm, bn th ca cc t ng phi tc un phi ly un nh th no? y l iu khng th ni c, v nhng nh c t b mi ni rng Bt kh thuyt, v h thnh lp Bt kh thuyt tng ch cho t ng y. Li gii thch ca nhng nh c t b tuy l rt l th, nhng nu h khng ng lp vi nhng hu b, l v c hai khng nhn ng un di mt ci nhn nh nhau. Mt ng, nhng nh c t b, ly v minh hoc nghip lm trung tm ca ng un. ng khc, nhng nh Hu b coi ng un nh l c gii. C th ni, h cng ng trc mt ci hn nhin nht th m li khng nhn nh nhau. Ci hn nhin nht th , khi phn tch, tuy l ng un nhng khng phi l tch t theo kiu c gii, cho nn khng th ni nm un chnh l ng, v ng thi, phn tch cc yu t ca ci hn nhin nht th , th ci hn nhin nht th y li cng khng ngoi ng un, cho nn khng th ni n tn ti ngoi ng un. l ngha cn bn ca ch thuyt phi tc un

phi ly un ng. Song, ch trng c mt t ng khng phi un cng khng phi ngoi un ca nhng nh c t b khng ging nh ch trng ca nhng hc thuyt bn ngoi truyn thng Pht gio; t ng c lu ng, mc d c s nht qun ca mt ci nht th hn nhin tip ni t trc v sau. Pudgala ca h c thnh lp bn ngoi hai kin chp on thng. N gn ging, v c th l tin phong, cho ch thuyt A li da sau ny ca nhng nh Duy thc. Mc d c t b b cc nh Pht hc kch kch lit, cho rng l ch trng ca nhng ngi ngoi o bm vo Pht gio, nhng nh hng ca n khng phi l khng c. Nh Duy thc hc, mc d cng kch c t b, vn c quan h vi c t b, ch thuyt A li da thc. C nhin, nh nhng iu trnh by, c t b khng phi hon ton ngoi truyn thng ca Pht gio, khi m h c gng vt khi hai thi cc thin chp l on kin v thng kin. ---o0o---

VII. Kinh lng b v Hu ng lun

Kinh lng b (Sautrantika) l mt b phi pht xut t Nht thit hu b, khng ng nh nhng nh Hu b l ly Lun tng (Abhidharmapitaka) lm cn bn m tr v vi ngun gc ly Kinh tng (Sutrapitaka) lm cn bn, thm mt phn nh hng ca c t b. i khi v ch trng ca nhng nh Kinh b ny theo D b tng tn lun ca Th Hu (Vasumitra), nh sau: H bo rng cc un t tin th chuyn bin n hu th, do cng c tn l Thuyt chuyn b. H ch trng c Cn bin un v Nht v un...; chp c Thng ngha B c gi la. V sch i tha php uyn ngha lm ca Khuy C vit: Kinh b ch trng c Thng ngha B c gi la. trong cp bc di sinh (chng sinh) cng c thnh php. C Cn bin un, c Nht v un. Nht v un tc l t thc ( thc vi t). Ngoi ra, phn ln ch trng ng vi Nht thit hu b. Nhng nh Hu b ch trng st na tng tc, khng c mt php no lu chuyn t tin th n hu th, nhng cng c s tng tc ca thc cht. Do c mnh danh l Thuyt chuyn b.

Theo truyn thuyt Nam phng Thng ta b, b phi Sambauntika tc Thuyt chuyn b khc vi Kinh lng b. C l c hai ch l s pht trin giai on trc v giai on sau ca Kinh b. Un c Cn bin un v Nht v un: Cn bin un tuy nim nim sinh dit, nhng Nht v un cng gi l Thng ngha B c gi la li l ch th cho s tng tc t tin th n hu th. Un hay ng ny cng gi l t thc. Ch trng ny khng khc vi ch trng Hu ng lun ca nhng nh c t b. V Kinh b cho rng ngoi ng un ph thng (Cn bin un) cn c cn bn un (Thng ngha). Cn c trn lp trng ny, Kinh b thnh lp nhng chng t, hun tp, v c th l tin phong cho Duy thc hc trong cc th ti ny. ---o0o---

VIII. Tng kt
Pht gio Nguyn thy chi b quan im c mt linh hn nh l t th bt bin ng thi cng chi b lun c ch trng Duy vt Tm l hc, v tha nhn hot ng ca tm l l mt qu trnh phc tp. iu ny ng k l mt thnh tch quan trng v vn Tm l hc c i n . Tuy nhin, khng phi l Tm l hc thun ty, m cn l sinh mng quan theo kiu Pht gio na; n khng phi dng li Tm l hc thuc phm vi kinh nghim thng thng m li c xy trn mt qu trnh lin tc v thy v chung ca con ngi. Nhng, mi lin lc cho mt qu trnh lin tc v thy v chung nh vy l g? c Pht ch tr li rng: Nghip, v Ngi khng quy nh r. iu ny pht sinh nhiu gii thch khc nhau ca nhng nh Pht hc v sau. Tu trung li, hc chia nhau lm hai khuynh hng. 1. Ch trng C gii lun vi lp trng v ng. Phi ny thng hay ly th d vng la ct ngha s lin tc, hay nh mt th d khc: la bn chy t cy ci ny sang cy ci khc, tng tc v cng, v c nhin khng c ci th cng khng c la tn ti, nn la khng phi tn ti nh l t th bt bin. 2. Phi th hai, nh nhng nh c t b chng hn, da trn ch thuyt sinh c, ct ngha s tng tc phng din lu ng. V n ch ny, Pht gio c v nh tin gn n ch tha nhn c linh hn theo kiu nhn thc ph thng, m thc cht ca n Pht gio li khng phi l c nh theo kiu ph thng y.

Thch Tm Huyn ---o0o--Ht