You are on page 1of 228

A DC VNG (ASOKA) CUC I V S NGHIP

TK.THCH TM MINH ---o0o-----o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc ---o0o--THNH KNH NH L C BN S THCH CA MU NI PHT Knh dng Ha thng Bn s thng Minh h Chu Bc Thy tn knh ca chng con Knh nim n ch v Gio th s Bng ch vit tt AIU The Age of Imperial Unity

ARBRIMA A Record of the Buddhist Religion as practiced in India and the Malay Archipelago. CHI CMT DHB Cambridge History of India. Chandra Gupta Maurya and his Times. The Dating of the Historical Buddha.

DV DVY EB EHI GEB GM

Dpavamsa. Divyvadna. Encyclopaedia of Buddhism. The Early History of India. Geography of Early Buddhism. Gilgit Manuscripts.

HFRAI The History of Foreign Rule in Ancient India IA Indian Antiquary.

JASB Journal of Asiatic Society of Bengal. JEFA Jainism or the Early Faith of Asoka. JNI Jainism in North India.

JBORSJournal of the Royal Asiatic Society JRAS Journal of the Royal Asiatic Society ( New series) KA Kautilyas Arthasstra.

LIEA La Legende de IEmperur Asoka. MBV Mahbodhivamsa. MCCV MV MVT OYC Mahabodhi Centenary Commemorative Volume. Mahvamsa. Mahvamsa Tika. On Yuan Chwangs Travels in India.

PHAI Political History of Ancient India. PSP Parisishta Parvan.

QJMS Quarterly Journal of Mythical Society. RBK A Reacord of Buddhistic Kingdoms.

RPBAI Royal Patronage of Buddhism in Ancient India. SP Samantapsdik.

STGB Schiefner, Taranathas Ges-chichte des Buddhismus. VNP Vishu Pura.

---o0o---

Li ni u
Asoka, v hong th ba ca vng triu Maurya n , l mt nhn vt lch s li cho nhn loi nhiu bi hc ln. Cuc i v s nghip ca ng mang m nhng du n c bit khin tn tui ca ng tr thnh huyn thoi v i vo lch s. Nhng hnh vi kht ting tn bo trc lc quy ngng Pht gio khin ng c bit danh Cadoka (Asoka tn bo), trong khi nhng vic lm nhn bn ng dc tm thc hin sau khi tr thnh mt Pht t khin ng xng ng vi danh hiu Dhammoka (Asoka nhn t). Cng mt con ngi, mt cuc i y nhng Asoka mang hai tn gi khc nhau. Tt c u l phn ng tnh cm qun chng dnh cho ng. H r tai nhau ng l k st nhn tn bo nhng ri h li ca tng ng l ngi c nhn t. Nh lnh o c th khng quan tm n suy ngh ca qun chng, nhng qun chng th lun t ra cng bng i vi nh lnh o. Asoka c bit n bi trc ht ng l hong ca mt triu i hng mnh v cc thnh trong lch s n c i. ng tha k vng triu Maurya ni ting ho hng do ng ni ng,Chandragupta, sng lp v do cha ng, Bindusra, tip tc cng c v m rng. Nhng Asoka ni ting

khng phi bi ng l hong ca mt triu i ln v hng mnh m bi ng li lnh o y nhn bn ca ng. Nu nh Chandragupta ni danh nh cng lao nh ui qun ngoi xm, thng nht n , Bindusra gp phn n nh v m rng bin cng Maurya, th Asoka rc sng do t b chin tranh, quyt tm theo ui ha bnh v n lc xy dng mt vng quc thnh thin nht trong lch s. Cc ti liu v truyn thuyt cn lu li ngy nay cho thy Asoka xng ng c lu danh mun thu bi tnh cch c bit ca ng v bi nhng g m ng lm cho cuc i: Asoka l v hong u tin trong lch s nhn loi ch trng t thng mnh hn chin thng ngui khc, mt ch trng bin ng t mt con ngi cc c thnh mt con ngi cc thin v m ra nhiu vin cnh an lc ln cho cuc i. ng cng l v hong u tin trong lch s quyt nh dng Php m thay cho ting trng trn khi ang nh cao ca danh vng v quyn lc, mt ng thi khin ng ni ting l bao dung, ha bnh, rt ng cho hu th noi gng. Asoka cng c nhng ng gp rt ln v quan nim o php v dn tc c th hin r nt qua chnh sch tn trng t do tn ngng v ch trng c lp dn tc ca ng. Ngoi ra, Asoka cn ni bt trong vai tr s gi vn ha v ha bnh do ch trng t b chin tranh, kin quyt theo ui ha bnh v bang giao quc t trn c s hp tc v gip cc quc gia khc trn nhiu lnh vc. C l do nhng ng thi tch cc v nhn bn nh th m tn tui ca Asoka i vo huyn thoi lch s v gi tr m ng li vn cn, d rng ng ra i cch y hn 20 th k. ng li cho hu th mt bi hc ln, bi hc ca s n lc, lng nhit thnh, s tn ty, tnh thng v lng bao dung, bi hc ca lng tin chnh mnh v tin ngi khc trong tt c vic lm v trong mi quan h. ng dng tnh thng xa hn th, dng thin nhn thng hung tn, ly th x thng xan tham, dng chn tht thng h ngy. Cuc i v s nghip ca Asoka gip ta hiu r gi tr tch cc ca mt con ngi chuyn t cc c sang cc thin, nim tin vng chc ca mt con ngi quyt tm b c lm lnh, s nhit tm v lng, tn ty ca mt con ngi trong mi n lc hng thin, s tin tng chnh mnh v ngi khc

trong quan h ng x, trch nhim, tnh thng v lng bao dung ca mt nh lnh o i vi ng bo, ng loi. Asoka xy dng c mt vng quc thi bnh thnh tr trong lch s nh nhng n lc c nhn v ng li lnh o sng sut, y nhn bn ca ng. ng tic, cc th h con chu ca Asoka khng gi c nhng phm cht nh ng v khng theo ng li ca ng nn khng bao lu vng triu Maurya khng cn thi bnh thnh tr na m chuyn sang chin tranh bin lon v ri i n tan r. Bo lon bt ngun t ngho i v bt mn. Chin tranh pht xut bi tham vng v hn th. Nu khng thu hiu lng dn, khng quan tm chm lo cho dn th bo lon ny sinh. Nu khng km ch lng tham , khng nui dng tnh thng khng c lng cm thng v bao dung rng ln th chin tranh bng n. Th gii hin ti ca chng ta vn khng thot khi cc thm cnh bo ng, chin tranh bi ngho i v bt cng cha c khc phc, nim tin khng c nui dng, s cm thng v lng bao dung t c vn dng. Xem ra tm gng Asoka vn chi sng v hu ch cho nhn loi ngy nay trong vic tm ra li gii cho mt th gii ha bnh, cm thng, khng th hn.N lc ghi li cuc i v s nghip ca Asoka chng ti hng mong ch c th. Nghin cu v Asoka, chng ti phn ln da vo ngun ti liu bia k v tr do ng li xem xt v cuc i v s nghip ca ng. Chng ti cng khng b qua cc ti liu Nam truyn v Bc truyn lu gi trong cc tc phm Dpavamsa, Mahvamsa, Divydna hay Aokvadna khi ni v nhn vt Asoka bi, mc d c xem mang nhiu yu t truyn thuyt, cc ti liu ny cung cp mt s thng tin c th b sung cho ngun ti liu bia k v tr ca ng. Chng ti cng ch ti mt s thng tin kho c hc khc c lin quan gip cho vic nghin cu c hon b hn. Ngoi ra mt vi ghi chp ca cc nh chim bi v hc gi Trung Hoa lin quan n Asoka v cc hot ng ca ng cng c nu ra v xem xt. Chng ti cng s dng nhiu ti liu nghin cu v dch thut ca nhiu hc gi v dch gi trong khi thc hin cng trnh ny, c bit cc bn kinh Pli do Thy chng ti phin dch c s dng v trch dn rt nhiu trong cc chng vit v phn ph lc. C th ni rng nh nhng n lc

tin phong y m chng ti c c nhiu thun li trong cng vic nghin cu, v v iu ny chng ti rt mang n. Do bc u tm hiu v Asoka, chng ti khng hy vng g hn l cung cp mt s thng tin lin quan n cuc i v s nghip ca v hong tn tui ny nhng ai quan tm c th xem xt v nghin cu vn k hn. Vi suy ngh nh vy, chng ti chuyn dch cc ti liu bia k v tr Asoka ra ting Vit v bc u tm hiu v dn ra cc bn kinh Pht thuc kinh tng Pli m Asoka nu tn trong bia k Bhabr ca ng. Nhng d n lc rt ln, chng ti hiu rng sai st l iu kh trnh trong mi cng vic. Rt mong s lng th ca qu c gi cho nhng li lm khng sao trnh khi trong tc phm ny. Vn Hnh, ma An c 2546 THCH TM MINH Knh

---o0o---

Dn nhp
nh vit v Asoka ny sinh trong lc ti ang theo hc cc chng trnh hu i hc ti i hc Delhi, n . Nhng ri do phi tp trung bi v cho cc k thi M.A,M.Phil v lm lun n Ph.D i hc, ti khng th thc hin c nh ca mnh. Thi gian qua ri khng tr li. V th m mi cho ti khi hon tt vic hc n, tr v nc, ti mi c dp tip cn vi Asoka, con ngi tr danh m t lu ti rt ngng m. c tip cn vi Asoka ngay chnh trn qu hng ca ng chc chn l mt iu l th. ng tic ti khng c ci dim phc y. Thi biu hc tp i hc khng cho php ti c th gi ghi li cm xc ca mnh v mt con ngi m cuc i v s nghip i hi phi dnh nhiu thi gian v n lc ln mi mong nhn hiu c i cht. D sao ti cng thy mnh may mn hn nhiu ngi khc v c dp tip xc vi x s sn sinh ra Asoka m s knh trng v lng t ho v ng vn khng phai nht trong s ng qun chng sau khi ng ra i hn 20 th k. V vy, d cm

xc c ghi li c hi mun, ti c mong c chia s i iu cm nhn ca mnh vi nhng Pht t Vit Nam m thm noi gng Asoka trong s mng phng s o php v Dn tc. T thu nh ti qu Anh Ch k cho nghe v gng sng Asoka. Asoka l v hong th ba thuc triu i Maurya, tr v n t 270-232 trc Ty lch. Cuc i v s nghip ca ng l tm gng ln v phng din n lc xy dng o c hnh phc cho con ngi v thit lp nn tng ha bnh th gii. ng l mt v vua nhn t, ht lng thng yu v chm lo hnh phc cho dn, ng thi l mt hong ti ba, c kh nng t ch thng tr ln nhiu lnh th khc. Nhng Asoka khc t mi tham vng xm lng, t b bo ng chin tranh, ch trng ha ng bt bo ng.R.C.Mazumdar ni rng Asoka v i khng phi v ti nng m rng quc to ln ca mnh m v tnh cch ca mt con ngi, nhng l tng m ng i din v nhng nguyn tc tr v m ng theo ui .[1] T c bit ch n nhn xt ny ca Mazumdar bi hai l. Th nht, khng c g ng ni v Asoka nu nh ng ch l mt hong c bit ti v qun s v thnh cng ln trong lnh vc bnh trng quc gia. Bi c g ng ni khi chng ta hiu rng chinh phc ngi khc bng sc mnh qun s hay xm lng n l ha ngi khc l hnh ng in cung ca nhng k v lng ? Lch s loi ngi y mu v nc mt bi nhng hnh vi tham lam v th hn ca con ngi ri, khng cn thm mt Asoka anh hng no trn chin trn mt lc vung tn git cht hng ngn qun ch v chim c nhiu x s mi l. Th hai, Asoka xng ng c nu gng mun thu bi nhng g m Mazumdar gi l tnh cch ca mt con ngi, nhng l tng m ng i din v nhng nguyn tc tr v m ng theo ui. Tnh cch y l g, theo ti, l t thng mnh hn chin thng ngi khc. Sau chin thng Kalinga, mt chin cng qun s ly lng m Asoka ginh c vo nm 262 trc Ty lch khi ng tin hnh chnh sch xm lng m rng quc Maurya, Asoka biu l tnh cch l thng ca mt hong thng trn m s gia Will Durant gi l v tin khong hu trong lch s .[2] ng tuyn b chm dt hon ton mi xm lng, t b bo ng chin tranh, ch trng ha bnh bt bo ng. ng cng khai by t s hi tic v vic xm lng Kalinga bi gy ra cnh tn st cht choc y tang thng cho dn chng mt x s c lp, [3] tuyn b theo ui Chnh php (Dharma ) v khuyn khch Chnh php, [4] quyt nh dng Php m (Dharma-ghoa) thay ting trng trn (bler-ghoa), [5] ch trng thu phc lng ngi bng

o c nhn i (Dharma-vijava), [6] n lc gii quyt vic nc vic dn, [7] bin nhng cuc do chi sn bn hng lc ca hong gia (vihra-ytr) thnh nhng cuc du hnh thuyt php v khuyn khch iu thin (Dharmayr ). [8] C th ni rng tnh cch c bit ny ca Asoka m ra mt trang s mi khng ch trong lch s triu i Maurya m cn trong lch s loi ngi, trang s t thng mnh hn chin thng ngi khc [9]c thc hin bng cch ly tnh thng xa hn th, dng thin nhn thng hung tn, ly th x thng xam tham, dng chn tht thng h ngy. [10] Tn tui Asoka bt u ta sng k t khi ng quyt nh chuyn i tm tnh t c sang thin. Trong cc ti liu lin quan, Asoka mang hai bit danh tiu biu cho hai qung i khc nhau ca ng.Candsoka (Asoka tn bo) l c danh m qun chng gn cho ng khi ng p dng cc chnh sach tn bo v Dharmsoka ( Asoka nhn t ) l thin danh m qun chng dng tn vinh ng sau khi ng thay i cc chnh sch tn c bng cc chnh sch nhn t. Kinh Php c dy rng: [11] Ai dng cc hnh lnh lm xa m nghip c, ngi y chi sng ci i ny, nh nh trng thot khi ng my che. Asoka chi sng ci nhn sinh nh quyt tm b c lm lnh. S nghip ca Asoka c phn nh kh y trong cc ti liu bia k v tr ca ng. S nghip y trc ht l s nghip ca mt ng vua thng dn nh con ci v n lc lm vic ht mnh v hnh phc ca nhn dn.Trong bia k I v II , Asoka by t tm lng thng dn nhcha m thng yu con ci v mong mun ht thy mi ngi c hnh phc yn vui. Pht xut t tm lng thng dn v lo lng cho hnh phc ca nhn dn, Asoka t b cc th vui c nhn tp trung gii quyt vic nc vic dn v lm cc thin s. [12] ng n lc lm vic ht mnh, khng k gi gic v ni chn, nhm mc ch em li hnh phc v an lc cho mi ngi. Bia k VI ghi nhn s kin Asoka h lnh cho cc quan chc c trch nhim phi mi lc mi ni thng bo ngay cho ng tt c mi vn lin quan n i sng nhn dn. Chng nhng th, Asoka cn thng xuyn du hnh nhm nm bt tnh hnh t nc v xem xt hin tnh i sng nhn dn. [13] . ng t nhn c trch nhim thc y li ch ca dn v xem n lc phc v nhn dn l cch duy nht tr tr n cho dn. [14] Trong cng tc qun l v iu hnh quc gia, Asoka thnh lp i ng quan chc chnh ph cc cp c trch nhim chm lo li ch v hnh phc cho dn. [15] ng hun luyn rt k i ng cc quan chc nh nc, gio dc h phi nu gng cho mi ngi v np sng cn kim lim chnh v thi lm vic ch cng v t; [16] cc quan li phi nm bt nguyn nhn hnh phc v kh au ca dn v phi ht lng phc v nhn dn.[17]

Ti liu bia k v tr cng phn nh mi quan tm to ln ca ng i vi s sng v hnh phc ca mun loi [18]: c Thnh thng Priyadar mong mun tt c chng sanh thot khi b hi, c i x cng bng v sng hnh phc. [19] Trong cc ch d ghi bia k I v tr V, Asoka ngn cm vic hy sinh sc vt cho cc mc ch t l v ku gi mi ngi trnh lm tn thng s sng ca mun loi. ng cao ch n chay[20] v ban lnh cm cht cy t rng.[21] C th ni rng Asoka l ngi u tin ph b tc l hin t v hy sinh th vt ht sc nhn tm ca truyn thng B-la-mn gio v l ngi tin phong trong cng tc bo v mi trng thin nhin thot khi bn tay tn ph ca con ngi. ng cng l ngi to tin cho ch n chay v truyn thng yu qu thin nhin rt ng t ho ca ngi dn n . Ti tin rng cc o d ca ng ni v cm st sanh, cao ch n chay, trnh cht cy ph rng c tun th trit v lu bn bi nhiu th h dn chng n , bi li sng v tp qun suy ngh ca ngi dn n hin ti c th chng minh iu . Mt quan im hay ng li c vn dng lu ngy th thnh ra truyn thng. Ngy nay du khch n tham quan n c th thng thc cc mn n chay by bn khp ni v chim ngng v p gn nh nguyn vn ca mi trng cnh quan t nhin y m truyn thng yu chung v bo v vn c thit lp rt lu t ngn xa. V phng din chm lo hnh phc cho dn Asoka rt quan tm pht trin cc ch an sinh v phc li x hi.[22] ng cho lp nhiu vn cy n qu (xoi) mt mt m rng mt bng cy xanh v mt khc phc v tri ngt cho mi ngi. ng thnh lp i ng y bc s v cho xy dng h thng trm x v bnh vin khp ni lo vic chm sc y t cho dn v cha tr cho th vt, sai nhn ging v m trng cc loi cy lm thuc gip cho vic iu tr bnh nhn v gia sc. Khp ni trn cc no ng, ng cho trng cc loi cy xanh to bng mt, sai o cc ging nc khong cch hai ba dm ng phc v tin ch cho ngi v sc vt. cho xy dng cc nh ngh hai bn v ng khch b hnh c ch ngh chn hay qua m. Cc trm cung cp nc sch cng c xy dng nhng ni cng cng phc v cho ngi v th vt. Asoka lm rt tt v phng din ny v chnh ng t tin cho cc ch an sinh phc li x hi c duy tr cho n ngy nay ti n . Ngoi cc ch an sinh phc li x hi m mi cng dn Maurya u c hng, Asoka cn c cc ch u tin dnh cho cc i tng x hi gp cnh ng kh khn hay b t y. C nhi qu ph, ngi ngho kh, gi c

c hng ch chm sc c bit ca nh nc.[23] Ph n lm ng lc li c gio dc v c to cng n vic lm thch hp. Phm nhn c quyn khng n trong trng hp b x oan, c bo v khi tnh trng b ngc i, c phng thch trong trng hp phi nui con di hay gp qu nhiu bt hnh ri ro hoc b kh au bi tui gi.[24] Mt c im khc ca Asoka l lun lun cao o c nhn i v vn dng trit chnh sch c tr ( Dharma-vijaya) trong sut thi gian ng tr v. Khp ni trong cc bia k v tr ca ng, yu t o c nhn i hay ng li c tr c nhn mnh vt tri. Asoka rt quan tm xy dng mt t nc thi bnh thnh tr trn c s pht huy np sng o c ca qun chng v t r bin php c tr. ng khuyn dy tt c con ci, chu cht v thn dn ca mnh phi mun i sng o c Chnh php (Dharma) v phi c trch nhim khuyn khch np sng o c Chnh php.[25] Asoka cng rt cng bng v bao dung trong chnh sch i vi k lm ng lc li. ng tuyn b sn sng tha th cho nhng ai vi phm phi sai lm nhng bit n nn hi li. ng ch trng khng truy qut cc ti phm nhng ra sc thuyt phc h tr v con ng lng thin hng lng khoan hng ca php lut.[26]Cc iu khon ghi bia k Kalinga I, bia k V, XIII, tr IV, V cho thy Asoka rt cng bng trong xt x v bao dung lng trong x pht. Sau cng, Asoka cng ta sng nh mt v sao khi ng quyt tm theo ui ng li ha bnh v ch trng bang giao quc t trn c s hiu bit v gip ln nhau gia cc dn tc. Bia k Kalinga II xc nhn lp trng ha bnh, khng tn cng xm lng cc nc khc ca Asoka. Bia k ny cn ni r ch, quyt tm v li ha ca ng v ha bnh l khng bao gi thay i. Song song vi li cam kt ca ng v ha bnh, tn trng ch quyn c lp dn tc, Asoka m rng quan h vi nhiu quc gia khc trn c s to iu kin v gip cc quc gia ny v phng din chm sc y t v m rng mng li an sinh phc li x hi. Ngun thng tin bia k II cho hay Asoka cho thit lp hai loi hnh chm sc y t (dve chikchha ), mt dnh cho ngi v mt dnh cho th vt, khng nhng khp ni trong vng quc ca ng m cn nhiu quc gia khc. Cc loi cy n qu v cy lm thuc cng c cho nhn ging v gieo trng khp ni trong vng quc ca ng v ti cc quc gia lng ging. Trn cc tuyn ng cc ging nc c

xy dng v cc loi cy xanh to bng mt c gieo trng phc v tin ch cho ngi v th vt. Bia k ny ni n mt s quc gia tha hng ch i ng ca nh nc Maurya gm Chola, Pndya, Satiyaputra, Keralaputra, Tmraparn, x s Yona do vua Hy Lp Antiocho tr v v bn quc gia Hy Lp khc do cc v vua Ptolemy, Antigona, Maga v Alexander cai qun. Nh vy, t th k th ba trc Cng nguyn y hc v vn minh ng phng c gii thiu v m rng sang th gii phng Ty, d nhin bng con ng ha bnh hu ngh ch khng phi c i km vi chnh sch xm lng. V vn ny ti t hi phi chng i ng chuyn gia y khoa ng nht nh th gii hin nay ca n v s lng dc phm to ln do t nc ny sn xut v c tiu th nhiu ni trn th gii ngy nay l thnh qu lu di ca truyn thng, y hc ng phng c khuyn khch v m rng t thi Asoka ? R rng ng thi ha bnh v thin ch ca Asoka m ra mt bu khng kh ha bnh v hu ngh rng ln cha tng c trong lch s. Nhiu quc gia chu v chu u cho n thng ip ha bnh hp tc ca ng. Bia k XIII cho hay Asoka thnh cng ln trong lnh vc thu phc nhn tm ca nhiu quc gia nh ng li ha bnh c tr (Dharma-vijya ). Mt vn quan trng khc khng th b qua trong khi nghin cu v Asoka v s nghip ca ng l n lc v ng gp rt ln ca ng dnh cho tn gio ni chung v Pht gio ni ring. Bn cnh cc chnh sch tr quc v ngoi giao y tnh nhn bn khin tn tui v s nghip ca ng i vo lch s, Asoka cn ni danh v cc hot ng v sc ch tn gio, c bit cng tc truyn b Pht php do ng ch trng v hu thun khin cho o Pht nhanh chng ph bin khp ni trn ton ci n v lan truyn ra cc quc gia khc. Ngy nay khng t ngi ngc nhin khi c cc ch d ni v chnh sch tn trng t do tn ngng v bnh ng tn gio m Asoka tng p dng cch nay gn 25 th k. Ngun ti liu bia k v cc truyn thuyt ni nhiu v cc hot ng tn gio ca Asoka. Theo cc thng tin bia k th mc d rt sng tn o Pht, Asoka tn trng t do tn ngng ca mi ngi v i x bnh ng vi cc tn gio khc . ng thm ving v tng qu cho cc c s tn gio thnh lp i ng cc quan chc Dharma-mahmtra c trch nhim trng coi cc vn tn gio nh lo phn phi cc phm vt cng dng ca hong gia dnh cho cc gio phi, ph bin ch d ca nh vua i vi hot ng ca cc tn gio. Ti liu Mahvamsa cp s kin kit tp kinh in Pht gio ln th ba v cc hot ng truyn gio c tin hnh di thi Asoka. Theo thng

tin ny th sau hi ngh kit tp kinh in do Asoka bo tr, chn on truyn gio ln lt c gi i chn x s khc nhau bao gm chu , chu u, chu Phi [27] nhm truyn b gio l ca c Pht. Do , nu ngy nay du tch Pht gio c tm thy khp ni trn t nc n cng nh ti cc quc gia ln bang v o Pht c ph bin rng ri trn ton ci chu v ri tr thnh mt tn gio th gii th phn ln l do cng ca Asoka. C th ni rng tn tui ca Asoka gn lin vi lch s pht trin Pht gio ni ring v vn ha n ni chung khi ng ng h cuc hi ngh kit tp kinh in ln th ba v cng tc truyn b Pht php c tin hnh tip sau . T th k th ba trc Cng nguyn, Asoka m ra nhiu chn tri mi trong lch s loi ngi. Tinh thn Asoka c chp nhn v cho n khp ni, ha hn nhiu vin cnh tt p. ---o0o---

Chng I - ASOKA- NHN VT LCH S


Asoka ( 304-232 TTL), ngi k v ngai vng vng triu Maurya n sau Chandragupta v Bindusra, c xem l v hong v i nht trong s cc hong tn tui ca th gii. Cc s gia khng ngt li ca tng con ngi v i ny. R. Mookerji dn li cc hc gi nu nhn xt v Asoka : Asoka ging David v Solomon ca Isael v phng din n lc xy dng mt vng quc thnh thin. V phng din ng h v m rng Pht gio thnh mt tn gio th gii, Asoka c v vi Constantine trong lch s Thin cha gio. V t tng v ha hiu, Asoka khin ngi ta nh n Marcus v Aurelius. Asoka cng khin gi nh mt Charlemagne trong vic bnh trng quc gia, trong khi nhng bin php cai tr ca ng khin ngi ta lin tng ti nhng bi din thuyt ca Oliver Cromwell. Cc truyn thng gn vi tn tui ca Asoka nhc ngi ta v vua Arthus v cc hip s bn trn ca ng, thin vng Alfred hay vua St.Louis ca Php . 1 Trong tc phm The Discovery of India, Jawaharlal Nehru trch li pht biu ca H.G.Wells : Trong hng chc ngn tn tui ca cc v vua cha t tp chung quanh cc ct tr ca lch s, s tn nghim cng s lng ca h, s trm lng thanh thn cng s cao qu vng gi ca h, tn tui ca Ashoka ta nh ho quang m hu nh mt mnh ta nh ho quang, - l mt v sao. T Volga n Nht bn, tn tui ca ng vn cn c trng vng.

Trung Hoa, Ty Tng v ngay c n , tuy t b hc thuyt ca ng, vn gi truyn thng v s v i ca ng. Ngy nay, nhng ngi ang sng nng niu k nim v ng nhiu hn nhng tn tui tng ni ting nh Constantine hoc Charle-magne. 2 Asoka l tn cha sinh m , cn trong cc ch d bia k v tr ca ng, Asoka dng hai danh hiu khc nhau, Devnampiya v Piyadasi ( hay Priyadar ) , ch v mnh. Devnampiya ngha l Ngi con yu qu ca cc thn linh v Piyadasi hay Priyadar c ngha l Ngi nhn cuc i vi lng t i. V cuc i v s nghip ca ng, cc hc gi thng nhn mnh hai giai on khc nhau. Giai on trc v sau khi Asoka ln ngi khong tm nm v giai on sau chin thng Kalinga tr i, tc tm nm sau khi ng ln ngi cho n cui cuc i. S d c s phn bit nh vy l bi c nhng chuyn bin quan trng trong cuc i v s nghip chnh tr ca ng. V mt phng din no , cc ti liu lin quan khng thng nht trong vic m t nhn vt Asoka. Asoka nh c cp trong cc tc phm Mahvamsa, Divyvadna hay Aokvadna l mt con ngi hon ton khc vi Asoka nh c thy trong cc ti liu bia k v tr ca ng. Nu nh trong cc tc phm Nam truyn Mahvamsa, Asoka ni danh vi tn gi Candsoka ( Asoka tn bo) th qua cc ti liu kia k v tr ca ng, Asoka xng ng c tn xng l Dhammsoka (Asoka Chnh php hay nhn t). Cng mt con ngi, mt s nghip y nhng Asoka mang hai bit danh khc nhau. y l c im ca nhn vt lch s Asoka m tc phm nghin cu ny s c gng lm sng t. ---o0o--I.Dng di Asoka thuc th h th ba vng triu Maurya do ng ni ng, Chandragupta, sng lp. Theo cc s gia, s xut hin ca Chandragupta th k th t trc Cng nguyn ng du mt s kin quan trng trong lch s chnh tr n c i R.C.Mazumdar cho rng s nghip ca Chandragupta, ngi sng lp triu i Maurya, ta sng trong lch s n c i, v n gii phng t nc ny khi ch thng tr ca ngi Macedonia v xy dng s thng nht chnh tr u tin ca n di quyn mt v vua. y l mt thnh cng ng k, c bit khi chng ta bit rng Chandra-gupta khng phi l ngi tha k ngai vng m c sinh ra trong mt hon cnh khim tn. S thng tin a v ti cao ca Chandragupta ch thc l mt thin anh hng ca trong lch s. 3. Cc s

liu sm nht ca n c lu gi trong cc Prna khng ng g n gia th ca Chandragupta. Truyn thng K Na gio ( Jainism) xem ng l chu ngoi ca mt v thn trng ng u cc gia nh lm ngh hun luyn chim cng ( mayura-poshaka ). [4] Truyn thng B-la-mn ( Brahminism) gn dng di Chandragupta vi triu i Nanda x Magadha. [5] Kath-Sarit-Sgara bo ng l con trai ca dng h Nanda.[6] Tc phm Mahvamsa ni n ng nh mt thnh vin ca dng St l Moriya ( hay Maurya) c tr vng Hy M Lp sn ( Himlaya ).[7] Divyvadna cp Bindusra, con trai Chandragupta, l mt St l lm l ng quang ( mrdhbhishikta ) [8] v Asoka, con trai ca Bindusra, l mt St l,[9] Trong bi kinh i bt Nit bn ( Mahparinibbna Suttanta ) , Trng B ( Dgha Nikya ), nhng ngi Moriya c m t l thuc giai cp St l tr v x Pipphalivana, cnh bin gii Nepal ngy nay,tng c i din n Kusinra xin chia phn x li Pht em v th nhng do n mun nn ch nhn ly phn tro cn li sau l ha tng v phn chia x li .B.C.Law dn ngun tin t Mahvamsa-Tka ni rng mt s ngi Skya b vua Viddabha n p trong v tr th dng hc Skya b trn n tn Himlaya v ti y h lp nn thnh ph gi l Moriya (Moriyanagara ). Theo ng, Chandra-gupta thuc dng h Moriya tr v x Pipphalivana.[10] Tp hp cc ngun tin trn y chng ta c th i n nhn xt rng Chandragupta thuc dng St l Moriya v nh vy Asoka, con trai Bindusra v chu ni Chandragupta, mang huyt thng dng di St l. Vo t k th su trc Cng nguyn, Moriya l dng vng tc tr v tiu quc cng ha Pipphalivana. Theo H.C.Raychaudhuri, di triu vua Agrammes, v hong cui cng ca triu i Nanda, dn chng t ra bt mn vi triu nh v nhng ngi Moriya nh ti lnh o ca Chandragupta tr nn hng mnh vt bc. Vi s tr gip ca Kautilya, con trai mt B-la-mn x Taxil, Chandragupta tin hnh lt vng triu Nanda n hi ln bi.[11] Chandragupta ln ngi tr v n t nm 324 n nm 300 trc Cng nguyn th nhng ngi cho con trai Bindusra v xut gia tr thnh mt tu s K Na gio. Truyn thng K Na gio ni n ng nh mt n s, t ca Bhadrabhu, v cc bia k khc vo u th k th 10 c pht hin gn Seringapatam cp tn mt nh ni gi l Chandragiri, tng truyn l ch n c tu hnh ca Chandragupta. [12] Trong khong thi gian 24 nm tr v, Chandragupta m rng lnh th ca mnh, pha nam n tn Mysore v pha ty-bc ti cc bin gii Persia. Cc lnh a nh Punjab,

Sind, Beluchistan, Afghanistan, Himavatkta, Nepal v Kashmir u thuc quyn cai tr ca ng. [13] Bindusra tip ni cha mnh cai qun vng triu Maurya t 300 n 273 trc Cng nguyn. Mc d l mt hong ln ca triu i Maurya, Bindusra khng c cc s gia ni n nhiu nh i vi cha ng, Chandragupta v con trai ng Asoka. ng ng gia hai v hong ln Chandragupta v Asoka. V y c l l l do khin ng khng thu ht c s ch ca cc s gia, nhng ngi lun lun t ra knh trng, cao cc hnh ng anh hng cng nh nhng cng hin i vi lnh vc tn gio ca Chandragupta v Asoka. Theo K. Hazra, di ho quang ca hai v hong ny, cc s gia xem ng nh mt nhn vt m o v l i nhng ng gp ca ng cho mc tiu tn gio. [14] II. S ra i v thi gian trc khi ln ngi : Asoka ra i vo nm 304 trc Cng nguyn. Theo Dpavamsa, Bindusra l ngi chng ca 16 b v v l cha ca 101 con trai trong ch c ba ngi c bit tn l Sumana ( hay Susma, gi theo Bc truyn), con trai c, Asoka, con trai th ba, v ngi con trai t c tn l Tisya. Tc phm Aokvadna [15] ni n Subha-drng ( hay Dhamm, gi theo Nam truyn), con gi mt gia nh B-la-mn x Camp, l ngi sinh Asoka. B ny, sau khi sinh Asoka, ni : Nay ta khng cn su mun (Asoka ). a tr mang tn Asoka t . Tc phm Vamsatthappa-ksin, [16] s gii cun Mahvamsa, c cp n Sbhadrng, ni rng con trai b mang tn Asoka bi a b ny khng lm cho b au n cht no khi ra i. a tr c ln da x x v do vy Binduxra khng yu mn n. C mt cu chuyn k rng m a tr tng c trnh cho con trai b khi gp cha n nhm bo v tnh mng ca a tr. B Subha-drng cn sinh thm mt a con trai khc c tn l Tissa hay Tisya, gi theo Mahvamsa, Vitsoka,gi theo Aokvadna, [17], hay Vigatsoka, gi theo Divyvadna.[18] Xt theo cc truyn thuyt ni trn th c l thu u thi Asoka khng c may mn cho lm bi ln da d tt bm sinh. Tuy vy n khi trng thnh Asoka hon ton chim trn nim tin ca Bindusra bi ti thao lc qun s ca mnh. iu ny c th c thy r qua vic ng c Bindusra phi ti Takkasil hay Taxil nhm dp tt nhng cuc ni lon y.. Theo Divyvadna, trong thi gian Asoka c c lm Ph vng ti vng lnh th Ty n gi l Avantirattham hay Avant vi Ujjain l th ph,

bo lon xy ra Taxil m hong t Sumana, anh trai ng, khng th gii quyt, v vy ng c phi ti Taxil thay hong t Sumana dp tt cuc ni lon.[19]Sumana t ra bt lc trong nhng cuc ni lon Taxil v Bindusra buc phi gi Asoka n dp lon. Tt c cc ti liu u khng cp ch hc vn ca Asoka. Bn s gii Theragth c ni n trng hp Vitsoka, em trai Asoka, rt gii kin thc ( vidy ) cng cc b mn khoa hc v ngh thut khc m cc hong t St l ( ksatriyaKumra ) ng thi phi hc tp v nm bt. [20] Ta c th ni rng Asoka cng tha hng ch gio dc nh cc anh em trai mnh, bi ngoi ti thao lt qun s, Asoka cn t ra rt xut chng trong vai tr tr v, ti ngoi giao, cng tc qun tr, ban hnh cc iu lut, c bit l chnh sch c tr ( Dharma-vijiya ) m ng ra v hnh phc v an lc cho tt c mi ngi c i ny v i sau, nh cc bia k ca ng ni r. Ta cng khng bit ch xc cc cuc hn nhn ca Asoka din ra nh th no. Cc truyn thuyt v bia k ch thng bo cho chng ta Asoka l ngi lm v ( polygamist) . Cc ti liu Tch Lan ghi nhn ngi v u tin ca ng l b Dev hay Vedisa-Mahdev, con gi mt gia nh thng gia giu c vng Vedisa. Asoka ci b ny khi ang lm Ph vng x Ujjain. Cuc hn nhn u tin ny cho ra i hai ngi con, Mahendra v Sanghamitr, m v sau tr thnh nhng ngi m ng cho s xut hin ca Pht gio v gio hi Tch Lan ( SriLanka ) . Mahendra l trng phi on truyn gio c cng truyn b Pht gio vo Tch Lan, trong khi Sanghamitr m ng cho s ra i ca gio hi T-kheo ni ( bhikkunsangha ) ti y. Mc d l ngi v u tin nhng b Dev khng theo Asoka v kinh Ptaliputra m vn li qu hng Ujjain ca mnh, thm ch c sau ngy Asoka ln nm vng quyn Maurya. Tng truyn b Dev cho xy dng mt ngi tinh x ln ( Mahvihra ) ti vng ni Vedisa ( Vedisagiri ) .Tc phm Samantapsdik thut s kin rng sau khi nhn trch nhim gii thiu Pht gio sang Tch Lan , Mahinda khi hnh t Ptaliputra n Ujjain thm m mnh v li ti Mahvihra mt thi gian ri t i tip sang Tch Lan. a danh Ujjain c bo thp Sch rt ni ting, lu li nhiu truyn tch ni v lng mn m Pht php ca Asoka, rt c th c khi dng t thi Asoka hoc sau khng lu nh du tm lng m o ca ng vi b Dev x Vedisa. Ngi v th hai ca Asoka c ghi nhn l b Kruvk, sinh h hong t Tvara. [21] Tc phm Divyvadna ni n b Padmvat, m ca hong t Dharmavivardhana hay cn gi l Kunla, nh l ngi v th ba ca Asoka. B Asandhimitr c xem l ngi th t trong s cc b v ca

Asoka. C Mahvamsa ln Divyvadna u thng nht b Tissarakkh hay Tisyaraksit l ngi v cui cng ca Asoka.[22] Bin nin s Kashmir c ni n mt hong t tn Jalauka, con trai Asoka, nhng khng cho bit tn ngi m. V pha con gi, ngoi Sanghamitr, con b Vedisa- Mahdev, Asoka cng c xem l cha ca cng cha Crumat, ngi c g sang x Nepal.Truyn thng Nepal [23] cp Crumat l con gi Asoka, tng theo vua cha chim bi thnh tch Lumbin, v sau kt hn vi hong t Devapla x Nepal. Tng truyn b v chng b lp nn thnh ph Deopatan hay Devapatana gn Pasupati v xy dng mt ngi cha pha bc thnh ph ny. Cc ti liu Nam truyn v Bc truyn khng thng nht vi nhau v mi quan h gia Asoka v Mahendra. Theo cc ti liu Nam truyn lu gi trong cc tc phm Dpavamsa v Mahvamsa th Mahendra ( hay Mahinda) l con trai Asoka, nhng theo cc ti liu Bc truyn ghi trong tc phm Aokvadna v Divy-vadna th Mahendra khng phi con trai m l em trai Asoka. III. Cc truyn thuyt xoay quanh vic ng quang ca Asoka : Asoka tha k ngai vng Maurya vo nm 273 trc Cng nguyn nhng chnh thc ng quang ba hay bn nm sau , ngha l 270 hay 269 trc Cng nguyn. Cc truyn thuyt, truyn thng, s liu v cc s gia nu nhiu kin khc nhau xoay quanh vic ln ngi ca Asoka. iu ny cng d hiu bi th nht, xt truyn thuyt Tch Lan th Bindusra c rt nhiu con, vic chn Asoka ln nm vng v l tt nhin khin ny sinh khng t bt mn trong s cc con ci v m qun thn lun tip tay cho cc ng hong b cha. Th hai, tm nm au khi ln ngi, tc 262 trc Cng nguyn , Asoka t mt con ngi kht ting tn bo ( Candsoka ) chuyn hn sang mt ngi y nhn t ( Dhammsoka ), s kin ny hn to ra khng t cc truyn thuyt v huyn thoi v mt ng vua y quyn lc nhng giu lng nhn i nh Asoka. Theo cc thng tin ghi chp trong cc tc phm Dpavamsa v Mahvamsa th vic ln ngi ca Asoka gn lin vi nhng cuc chin tng tn xy ra gia cc anh em ng. Mahvamsa m t Asoka l k git hi 99 anh em trai mnh, tr Tisya, ngi em cng m, v mc ch chim ot ngai vng. Bi s kin ny Asoka c tn gi l Candsoka. Tuy nhin, theo Divyvadna th s tranh ginh vng v ch xy ra gia Asoka v Sumana, anh trai ng, trong Sumana b st hi. Trnath, s gia ngi Ty Tng cho rng Asoka ch st hi su anh em trai. [24] Theo cc ti liu Tch Lan th trong thi gian lm Ph vng ti Ujjain hay Avant, Asoka hay tin Bindusra

lmbnh nng, ng lin tc tc quay tr v kinh Ptaliputra , git cht tt c cc anh em trai mnh, tr Tisya, chim ot ngai vng. Nhng theo Divyvadna th lc Bindusra lm chung, ngai vng Ptaliputra b b trng,by gi Asoka tin hnh chim ot vng v. Trong cuc chin chng li anh trai mnh , Asoka c t tng Khalltaka v 500 triu thn hu thun. Tc phm Mah-bodhivamsa thut rng trong cuc chin ginh ngi v, Asoka ng ring mt trn tuyn chng li Sumana, ngi tha k hp php ngai vng x Magadha v c tt c anh em ng ng h . Trong trn chin ny tt c 99 anh em trai ng u b git. [25] Nh vy, c theo cc ti liu Tch Lan th Asoka git hi tt c 99 ngi anh em cng cha khc m vi mnh trc khi ln nm vng quyn Maurya. V.A. Smith khng ng tnh vi cc truyn thuyt Tch Lan cho rng Asoka git cht tt c anh em trai mnh, tr Tisya. Theo Smith, chc chn cc anh ch em ng vn cn sng mi by hoc mi tm nm sau khi Asoka ln ngi. [26]D.R.Bhandarkar cng thy r s mu thun gia ti liu Tch Lan ni rng Asoka git cht 99 anh em trai v thng tin cc bia k Asoka cho hay khng ch mt m nhiu anh em trai ca Asoka vn cn sng khng nhng kinh Ptaliputra m cn cc thnh ph khc ca quc ng. [27]R.Mookerji xem ra cng khng my ng tnh vi cc ti liu Tch Lan khi ni rng mt con ngi c lng mong c cho tt c anh em v b con mnh c hnh phc an lc y cm ng nh vy khng th l mt con ngi tn bo, nh cc truyn thuyt gin cho ng .[28] Sau khi a ra nhiu c liu khc nhau v Asoka, n lt K.Hazra i n nhn xt rng cc tc gi Pht gio chnh thng mun dt nn mt bc tranh tuyt p v Pht gio , nhng gio l cao c v tnh cht v i ca n, ni n Asoka nh mt k tn bo ( Candsoka ) v ri mun gii thiu vi chng ta rng chnh nh nh hng to ln ca Pht gio m con ngi kht ting tn bo ny tr thnh mt con ngi cao c, mt con ngi y t tm v thnh thin nht.[29] Qu thc chng ta kh bit ch xc vic Asoka ln ngi th no v cc tc gi Tch Lan c dng t hng cu chuyn hay khng, nh K.Hazra nhn xt. C iu l l cc ti liu Tch Lan bo Bindusra c tt c 101 ngi con , m ton l con trai. iu ny hon ton tri vi quan im ca Asoka khi ng ni v cc anh em trai , cc ch em gi v cc b con ng, nh c ghi trong cc bia k. Nh vy phi chng Bindusra ch c ton con trai hay ngoi 101 con trai ra Bindusra cn c nhng ngi con gi khc m cc ti liu Tch Lan khng ni n ? Li na, trong s 101 con trai ca Bindusra ch c ba ngi c bit tn l Sumana, Asoka v Tisya. Theo cc ti liu

Mahvamsa, Divyvadna v Aokvadna th tn tui Sumana, Asoka v Tisya gn lin vi vic chim ot ngai vng ca Asoka, nhng ngi con khc ca Bindusra ch l con s c nu ra. Sumana b st hi trong lc tranh chp vng v, Asoka ln nm ngai vng cn Tisya c sng st v v sau c Asoka b lm ph vng ( uparja ) [30] Nh vy con s 101 con trai do ti liu Tch Lan cung cp l ng hay thc s Bindusra ch c ba ngi con nh c k tn trong cc ti liu Nam v Bc truyn ? T nhng iu va nu ta kh tin cc truyn thuyt Tch Lan l hon ton xc thc. Bi vy, nhn xt ca K.Hazra v cc tc gi Tch Lan mun thi phng cu chuyn Asoka khng phi khng c c s. Hazra khin chng ta nh ti cu chuyn Angulimla st hi 999 mng sng trc khi c c Th Tn cm ha, nh c ghi li trong tp Theragth v cc s gii. Chng ta c hai ti liu kinh tng ni v Angulimla, mt c chp trong Majjhima Nikya v mt c ghi trong tp Theragth thuc Khuddaka Nikya. Chng ta khng c g phi ni v ti liu th nht c cp trong bi kinh s 86, Majjhima Nikya, ngoi vic thn phc sc cm ha ca c Pht i vi tn cp hung bo Angulimla v vic Angulimla t mt tn cp kht ting hung tn chuyn thnh mt tu s y t tm v kham nhn. Tuy nhin ta khng th khng git mnh khi c sang ti liu th hai c lu gi trong Theragth, y Angulimla hin r l tn cp tn c. Con s 999 mng sng b Angulimla tc ot c ghi nhn bi cc s gii Majjhim Nakya v Theragth khin chng ta c cm gic rng cc nh s gii kinh tng Pli y cu chuyn i qu xa thc t. Cc quan im bnh vc do vic ln ngi ca Asoka bao gm cc truyn thuyt, nhng li tin tri cng nh lp trng ng h Asoka ca cc triu thn ng thi, nh c thy phn ln trong tc phm Divyvadna. Trong tc phm Du Thin Trc s,Php Hin ( Fa-hsien ) ghi li cu chuyn tin thn ca Asoka, k rng trong i qu kh, khi cn l mt cu b con ang nghch ct trn ng, Asoka gp c Pht Ca Dip ( Hayapa ) ang i kht thc. Cu b hoan h nht mt nm y t cng dng cho Ngi. c Pht tip nhn nm t cng dng ca cu b. Do nhn duyn ny, cu b c phc bo tr thnh mt v vua Chuyn lun vng tr v ci Dim Ph ( Jambudvpa ).[31] Trong hi k ca mnh, Ngha Tnh ( I-sting ) c ni n trng hp c Pht bo trc s xut hin ca Asoka v vng quc to ln ca ng. Theo Ngha tnh, trong khi gii thch gic mng ca vua Bimbisra v mu vi v chic gy vng bin thnh 18 mnh, c Pht dy gio l ca Ngi s c chia lm 18 trng phi sau hn 100 nm Ngi nhp Nit bn v by gi s xut hin mt v vua tn Asoka, tr v

ton ci Dim Ph ( Jambudvpa ).[32] Trong thi gian Bindusra cn ti v, v thy ca ng, mt tu s phi jvika, tin on Asoka s l ngi tha k ngai vng Maurya.[33] Divyvadna thut rng c Pht on trc Asoka l mt v vua chn chnh s xy dng 84.000 bo thp tn th x li ca Ngi .[34]Tc phm ny cn ni thm rng Asoka l mt v vua s tr v mt vng quc rng ln bng Chnh php, v sau ( nh vua) s t b vng quc, co ru tc, p o c sa, xut gia t b gia nh sng khng gia nh v s thnh mt v Pht c gic ( Pratyeka-Buddha ).[35] Cc truyn thuyt v li tin tri ch ni Asoka s lm vua v l v vua xng ng nhng khng ni Asoka s ln ngi vua bng cch no. V.A.smith dn c liu t cc bia k Asoka v cho rng Asoka ln ngi mt cch m thm, ph hp vi nguyn vng ca t tin.[36] Tuy nhin, theo K. Hazra, vic ng quang ca Asoka din ra khng my m i bi n c tin hnh bn nm sau khi Bindusra qua i, ngha l mt khong thi gian kh di lm m phai nhng tranh lun lin quan n quyn nm ngai vng Ptaliputra.[37] Theo Divyva-dna th trc khi lm chung, Bindusra bo anh trai Asoka l Sumana nhn trch nhim trng coi vng quc v v vy sai cc triu thn khng nghe v gic Asoka chim ot ngai vng. Asoka chp nhn li ngh ny .[38] Cng theo Divyvadna, khi c tin mt cuc ni lon khc xy ra Taxil, Bindusra mun c Asoka n Taxil dp lon bi ng tng dp lon thnh cng y mt ln, nhng cc triu thn vn khng a Sumana, anh trai Asoka, v mun y ng ny ri xa kinh nn dn xp vic c Sumana i Taxil thay v Asoka.[39] Ti liu ny ghi nhn rng trong khi hong t Sumana tht bi trong vic dp lon Taxil, ngai vng Pataliputra b b trng, Asoka lin chim ot ngai vng vi s gip sc ca cc triu thn v sau tm cch chng li anh trai mnh, ngi b st hi trong lc c ph trut k cp ngi.[40] Nh vy, theo c hai ngun ti liu Nam truyn v Bc truyn th Asoka l ngi chim ot ngai vng vng quc Magadha. C iu ti liu Tch Lan nu con s ngi b st hi lin quan n vic chim ngi ca Asoka ln n 99, trong khi ti liu Bc truyn ch ni mt mnh Sumana b git. Cng c nhng tc gi khc khng gn cho Asoka bt k hnh vi git hi no i vi anh em ng nhng cp ng p dng nhng chnh sch tn bo. Tc phm Aokvadna, chng hn, m t Asoka l k git hi cc thuc h ca mnh, thiu sng nhiu ph n trong hong cung, thit lp mt ngc t hnh hnh nhng ngi v ti.[41]Cng theo Aokvadna, Asokatreo gi cho nhng chic u ca cc tu s B-la-mn c tnh s nhc cc tng Pht, s vic ch chm dt khi Vitsoka, em trai ng ,can thip. [42] Nhng vic

nh th ny chc chn ch c th xy ra trc khi Asoka chnh thc tr thnh mt Pht t. Cng v sau, nh cc bia k ca ng ni r, Asoka cng t r l ng vua hin thin v m o. Truyn thuyt Tch Lan k rng Asoka qu chm cht cy B n ni b v Tishyarkshita tr p ca ng tr nn ghen ty mun trit h cy ny. Huyn Trang ( Yuan Chwang ) , nh chim bi v hc gi Trung Hoa du hc n khong th k th by, ghi nhn cu chuyn v ni thm rng bo v , Asoka cho xy mt bc tng bao bc cy B .[43] Theo Php Hin ( Fa-hsien ) , mt tu s Pht gio Trung Hoa n n khong u th k th nm, th b hong ny mun trit h cy B v thng xuyn thy Asoka l bi di gc cy.[44] Ngy nay a s cc hc gi u cho rng Asoka tr nn thnh thin nh nhng nh hng Pht gio. Ta s tm hiu k vn ny cc chng tip theo. D sao, nhng vic m Asoka lm trc khi tr thnh mt Pht t chn chnh cng kh trnh c ci tn Candsoka m ngi ta gn cho ng. Ch mt vic ng nh chim x Kalinga trong hng trm ngn ngi b git cht v hng trm ngi khc b bt t y v lm n l cng cho ngi i ban tng ng danh hiu Candsoka. Khng him cc v vua trong lch s mang tn nh ng Candsoka. Nhng him c v vua no li c th thay i tm tnh mt cch trit nh Asoka t mt ngi c bit danh Candsoka ngi ta li tn xng ng l Dhammsoka. Cc nin i v cuc i Asoka v nhng nhn vt cng nhng s kin lin quan n Asoka c rt ra t ngun ti liu bia k ca ng i chiu vi cc ti liu Nam v Bc truyn c lu gi trong cc tc phm Mahvamsa v Divy-vadna, nh sau : . 304 trc Cng nguyn Asoka ra i. . 286 trc Cng nguyn- Asoka c b lm Ph vng Ujjain; cng nm y ng ci b Dev, con gi mt thng gia dng h Skya. . 284 trc Cng nguyn- Mahendra, con trai ln ca Asoka, ra i. . 282 trc Cng nguyn- Sanghamitr, con gi ln ca Asoka, ra i.

. 274 trc Cng nguyn- Cuc chin tranh ginh vng v xy ra; hong thi t Sumana b git hi; Asoka chim ngai vng; Nigrodha, con trai hong thi t Sumanra, ra i. . 270 trc Cng nguyn- Asoka chnh thc ng quang. . 270-266 trc Cng nguyn- Tissa, em trai Asoka c b lm Ph vng ( Uparja ). . 268 trc Cng nguyn- Sanghamitr, con gi Asoka ci chu trai ca ng l Agnibrahm. . 267 trc Cng nguyn- Sumana, con trai Sanghamitr v l chu ngoi Asoka, ra i. . 266 trc Cng nguyn- Asoka ci gio, chuyn sang tn ngng Pht gio do cng Nigrodha; Asoka chuyn ha em trai mnh l Tissa thnh Pht t; Tissa xut gia th i gii di s dn dt ca Mahdhammarakkhita; Aghibrahm, con r v l chu trai Asoka, xut gia th i gii. . 264 trc Cng nguyn- Mahendra, con trai Asoka, xut gia th i gii; Sanghamitr, con gi Asoka, xut gia th i gii. . 263 trc Cng nguyn- Kunla, con trai Asoka v Padmvat, ra i. . 262 trc Cng nguyn- Chinh phc Kalinga. . 262-254 trc Cng nguyn- S kin thanh lc Tng gi do Asoka v Moggaliputt Tissa tin hnh. . 253 trc Cng nguyn- Hi ngh kit tp kinh tng ln th ba c t chc Ptaliputra di s ch tr ca Moggaliputta Tissa v do Asoka chnh thc bo tr; cc on truyn gio c gi i nhiu quc gia khc nhau nhm ph bin gio l ca c Pht. . 252 trc Cng nguyn- Mahendra a Pht gio vo Tch Lan. . 240 trc Cng nguyn- Hong hu Asandhimitr qua i. . 236 trc Cng nguyn- Tisyaraksit c ct ln lm chnh hu.

. 235 trc Cng nguyn- Kunla c b lm Ph vng Taxil. . 233 trc Cng nguyn- Tisyaraksit ganh t mun trit h cy B v thng xuyn thy Asoka l bi di gc cy. . 232 trc Cng nguyn- Asoka qua i sau khi tr v c 38 nm. [1] R.Mookerji,Asoka,tr.1-2 [2] Pht hin n , tp I,tr.217. [3] AIU,tr,54. [4] PSP,VIII,229f. [5] MR,Act IV;VNP,IV,24. [6] HFRAI,tr.45. [7] MV,tr,27-30. [8] DVY,tr.370. [9] Nh trn, tr,409. [10] GBE, tr.29. [11] PHAI,tr.268-69. [12] CMT,tr.65. [13] JBORS, II, 1916,tr.81. [14] RPBAI,tr.58. [15] LLEA,tr.320 [16] MVT,IV,125.

[17] MV,tr,28. [18] DVY,tr.233. [19] Nh trn,tr,234. [20] Theragtha Commentary, Colombo, 1918,tr,295. [21] Tr Allahabad. [22] R.Mookerji, Asoka,tr.8. [23] EB,II,Fascile 2,tr.185. [24] R.Mookerij, Asoka,tr, 4; B.M Barua, Asoka and his Inscriptions,tr.36. [25] MBV,tr.99. [26] EHI,tr.163. [27] D.R.Bhandarkar, Asoka,tr.8. [28] R.Mookerji, Asoka,tr.6. [29] RPBAI.tr.68. [30] R.Mookerji, Asoka,tr.7. [31] RBK,tr.90. [32] ARBRIMA,tr,14. [33] DVY,tr.234-35. [34] DVY,tr.368. [35] EB,II,Fascile,2,tr.190. [36] EHI,tr.163-64.

[37] RPBAI,tr.63. [38] DVY,tr.372-73. [39] DVY,tr.371. [40] R.Mookerji, Asoka,tr.3. [41] R.Mookerji,Asoka,tr,4. [42] V.A.Smith,Asoka,tr.229-30. [43] R.Mookerji,Asoka,tr.5-6. [44] Nh trn,tr.6.

---o0o--Chng II VNG QUC MAURYA DI THI Asoka Asoka ln ngi tha hng mt vng quc to ln do ng ni ng, Chandragupta, sng lp v do cha ng, Bindusra, tip tc cng c v m rng. Trong khong thi gian tm nm u mi ln ngi, ging nh Chandragupta v Bindusra, Asoka p dng chnh sch xm lng nhm m rng quc Maurya. Trn nh chim x Kalinga thuc vng Orissa ngy nay l mt bng chng v chnh sch xm lng ca Asoka. Nhng chin thng Kalinga cng nh du mt bc ngot quan trng tronglch s triu i Asoka: chm dt chnh sch xm lc, m ra mt k nguyn mi v ha bnh tin b x hi, pht trin tn gio, n nh chnh tr, quan h ngoi giao v nhiu lnh vc khc ca vng triu Maurya. K t sau trn Kalinga, ngha l t 262 trc Cng nguyn tr i, Asoka t b mi xm lng v p dng mt chnh sch ha bnh trit . Trong cc bia k ca

mnh, Asoka t ra hi tic v vic xm lng Kalinga v xc nhn : Ting trng thc qun ( bheri-ghosa ) ngy no nay c thay th bi ting gi Chnh php ( Dharma-ghosa ).[45] Vic Asoka p dng chnh sch nh th no mang li thi bnh cho x s ng v gi vng quan h ha hiu vi cc ln bang l vn s c bn n cc chng tip theo. Trong phm vi chng ny; chng ta s tp trung xem xt hai vn chnh, phm vi lnh th v c cu t chc- qun l nh nc di triu Asoka. I.Phm vi lnh th: V phm vi lnh th do Asoka cai qun, ngun ti liu bia k v tr ca ng cung cp cho chng ta kh nhiu thng tin. Cc bia k v tr ca ng c tm thy ti nhiu ni khc nhau thuc n ngy nay v ti cc quc gia ln cn ni r phm vi rng ln ca vng quc Maurya di thi Asoka. Trc ht, chuyn t ng sang ty, chng ta c hai vn bn, bn bc v bn nam, v 14 bia k Asoka c tm thy ti vng ng nam, gn vnh Bengal. Trong s ny, bn bc c khc gn ngi lng Dhauli, thuc qun Pur, vng Orissa. Bn nam c ghi ti th trn Jaugad, thuc qun Ganjm, bang Madra. Tt c cc bia k ny c dng ti vng Kalinga va mi chim c, thuc ng nam n . Chuyn v pha bc, chng ta c vn bn th ba v cc bia k ca Asoka c khc trn mt tng gn ngi lng Kls , thuc qun Dehr Dun. Hng v pha ty, ta c hai vn bn, mt c khc ti Manser, qun Hazr v mt ti Shhbzgarh, thuc th ph Peshwar, Pakistan. Chuyn sang b bin pha ty, chng ta ch ti mt vn bia c pht hin gn Jungarh thuc Kthiwr v mt vn bia khc ti Sopr thuc qun Thn, cch Bombay 37 dm v hng bc. Gn y ngi ta li pht hin mt lot 14 bia k ti cc bin gii pha nam lnh th Asoka, tc YerragudI, thuc qun Kurnool, bang Madras. Vo nm 1903, Levis Rice tm thy ba vn bia nm gn nhau ti qun Chitaldrug thuc Bc Mysore. Tt c nhng bia k ny v nhng a im chng c pht hin gip chng ta hiu r phm vi rng ln ca vng quc Aka. Ni dung cc bia k Asoka cung cp thm cho chng ta nhng a danh hay vng lnh th thuc vng quc Maurya. Trong cc bia k II v XIII, Asoka thng bo cho chng ta v cc v vua tr v bn ngoi n nh Yavana, Amtiyoka, Turumya, Amtekina, Maga v Alikasumdara. V pha nam quc Asoka, nm trong v ngoi n , c cc x s nh Chola, Pndya, Keralaputra, Stiyaphutra v Tambapamn. Cc bia k V v XIII ni n cc a danh xa xi nh Yona, Kamboja, Gamdhra, Rstika-Petenika, BhojaPetenika, Nbhaka- Nbhapamti, Amdhra, v Primda. Theo cng trnh

nghin cu v kho st ca D.R.Bhanarkar, tr cc x s nh Chola, Pndya, Stiyaputra v Keralaputra, tt c cc x s cn li u thuc quyn cai qun ca Asoka. [46] Mt ngun thng tin khc c th gip thm c s cho vic xc nh bin gii vng quc Maurya di thi Asoka l cc tr v bo thp ( Stpa ) ca ng c tm thy ti nhiu ni khc nhau ca n v cc ln bang. Cc tr Asoka dc pht hin Punjab, Kaumbi, Sachi, Srnth, ti Rumminde v Nigliva thuc Tari, Nepal. Huyn trang ( Yuan Chwang ) ni n cc bo thp Asoka c xy dng Kapis ( Kafiristan), Nagar ( Jalalabad) v Udyna thuc vng bin gii ty bc, tc ng Afghanistan. [47] Ngoi ra, cc ti liu Hy Lp ni v cc thuc a ca triu i Chandragupta cng gip chng ta hnh dung phm vi rng ln ca vng quc Maurya di thi Asoka. Theo cc ti liu ny th khng bao lu sau khi Alexander qua i, nhng cuc xm lng n ca ng pha ng Indus, vt Punjab tri rng cho n sng Hyphasis hay Bias u nhanh chng ri vo tay Chandragupta. Bn chc ph vng cc lnh a Aria, Arachosia, Gedrosia v Paropanisadai cng c Seleukos Nikator nhng li cho Chandragupta vo nm 305 trc Ty lch. Nh vy bin gii Maurya di thi Chandragupta c m rng cho ti dy Hindu Kush v cc quc gia rng ln ngy nay nh Afghanistan, Baluchistan v Makra, cng vi vng bin gii ty bc u c sp nhp vo quc Maurya. n lc by gi bao gm cc thnh tr ni ting nh Kabul, Zabul, Kandahar v Heart. B.M. Barua ng nht cc x s Kashmir, Nepal, Butan v Sikkim ngy nay vi cc s Yona, Kmboja, Gndhra v Nbhaka c ni n trong bia k Asoka .[48] Theo V.A Smith th Bindusra tip tc gi vng lnh th Maurya rng ln do Chandragupta li. [49] n thi Asoka, vng quc Maurya li tip tc c m rng ra pha ng nam, sau chin thng Kalinga. Cn c cc ti liu nu trn th Maurya di thi Asoka l mt vng quc rng ln, bao gm cc quc gia ngy nay nh Pakistan, Afghanistan, Butan, Sikkim, Nepal v ton b n hin ti. B.M.Barua m t quc Asoka theo cc hng a l nh sau : pha bc c gii hn bi dy Himalaya; pha nam tip gip vi lnh th c lp Chola, Pndya, Stiyaputra, Keralaputra v Tmraparnya; pha ng tri rng cho n tn vnh Bengal; pha ty tip gip vi lnh th Ty Antiyoka.[50]

Theo Will Durant, x l mt tam gic mnh mng , y pha Bc , tc dy Himalaya quanh nm tuyt ph, nh pha Nam, tc u o Tch Lan, quanh nm nng nh thiu. Pha Ty l Ba T m dn chng, ngn ng, thn thnh u rt gn gi vi n thi Veda, c h hai x l b con ch bc vi nhau. Nu chng ta theo bin gii pha Bc Ba T m tin v phng ng th s gp Afghanistan, ni m ngh thut iu khc Hy Lp v n dung ha vi nhau trong mt thi gian ri tch bit nhau ra khng cn bao gi gp li nhau na; tin ln pha Bc cht na, y l Kaboul ni xut pht nhng cuc xm lng m mu Hi v Mng C, v hai dn tc lm ch n trong ngn nm. pha trong bin gii, y l Peshawer ch cch Kaboul mt ngy nga. Bn nhn thy t Nga x Kashmir tht st n , thng vi n bng nhng o Hindoukouch. pha cc Bc n l tnh Cachenire. pha Nam Cahenire l min Pendjap vi chu thnh Lahore v kinh ma h ca n , tc Simla. Tin v pha ng th ti x Min in vi nhng ngi cha git vng Rangoon v con ng Mandalay chi chang nh nng. Pha Ty l tnh Bombay vi nhng chu thnh dn c ng nh kin. pha ng v pha Nam l tiu quc Hyderabad v Mysore m cc vua cha u c c duy tn tin b. Dc theo b vnh Bengale l tnh Madras. Sau cng l chic cu Adam- mt hng mm l mt na ln khi mt nc- a ta ti o Tch Lan. [51] Bn n m s gia Will Durant va m t ch c thc hin khng lu trc hoc sau ngy n c lp nhng cng gip chng ta hnh dung s sng ln ca lc a ny di thi Asoka nh th no bi nhng a danh c cp xa kia tng l t ca n . R rng vi mt lnh th rng ln nh vy vic iu hnh v cai qun chc chn s gp phi khng t kh khn. Tip theo chng ta s xem Asoka thit lp h thng t chc v qun tr nh th no iu hnh v qun l quc gia to ln ca mnh. II.T chc nh nc v h thng qun l : V phng din t chc v qun l, b lun Arthastra tng truyn do Kautilya, mt i thn thuc vng triu Chandragupta, bin son v ti liu do Mgasthnes, s thn ca nah2 vua Syrie Seleukos Nikator, li cung cp cho chng ta t nhiu hiu bit v h thng iu hnh nh nc v thut qun l ca triu i Maurya u tin. Tuy nhin hiu r c cu t chc v qun l nh nc di thi Asoka, cc bia k ca ng l ngun thng tin chnh xc v ng tin cy. Vng quc Maurya l mt nh nc theo ch qun ch trung ng tp quyn, ng u l quc vng, k n l hi ng triu thn gm cc quan li ph gip quc vng trng coi vic triu chnh .

[52] Cc bia k cng ni n cc phn ban hay b thuc gung my nh nc trung ng nh phn ban trng coi v php lut, phn ban trng coi v o c x hi, phn ban trng coi v bin cng hay quc phng, phn ban trng coi cc th, phn ban trng coi cc vn v ph n, phn ban trng coi vic chn nui. Xt ti liu bia k cp vic Asoka cho thit lp h thng chm sc y t khp ni trong nc v nc ngoi, B.M.Barua cho rng hn phi c mt phn ban hay b nhm trng coi cng tc ny. [53] Ta cng c th k thm mt phn ban chm lo cc vn an sinh phc li x hi, bi cc hot ng ny rt c ch trng v m rng di thi Asoka, nh ti liu bia k ca ng ni r. Bia k Asoka cng nhc n cc quan chc gi l dta ( s gi hay i s ) m nhim cng tc i ngoi. ng u cc phn ban hay b c cc quan chc gi l Mahmtra. Vng quc Maurya m Ptaliputra ( Patna ngy nay) l kinh c chia lm nhiu a ht khc nhau; mi i ht li c chia thnh nhiu trn hay qun huyn v do mt v ph vng ( uparja ) hay ngi i din trng coi. Chc v ph vng hay i din do nh vua ct c. Di thi Bindusra, Asoka tng gi chc ph vng vng Ujjain hay Avant. Lng x la n v hnh chnh nh nht ca t chc nh nc di thi Asoka. Ta c c thng tin ny nh tr Rumminde, ghi s kin 20 nm sau khi ln ngi, Asoka ng gi chim bi thnh tch Lumbin v ban lnh gim t thu cho dn lng Lumbin bi c Th Tn ra i ti y . V Ptaliputra, c khi dng t thi Udaya, chu ni vua Ajtasatru, [54] s thn Syrie l Mgas-thnes, n n di thi Chandragupta, m t nh sau: Kinh di khong mi lm cy s, rng ba cy s, c hnh dng mt hnh bnh hnh, c tng thnh bng g bao bc chung quanh v cc l chu mai bn cung tn t bn trong ra. Thnh gm 570 vng thp v 64 cng ln, mt trc c ho su phng th v cng dng lm cng thot nc cho c thnh ph. Cung in nh vua tuy ct bng g nhng p hn cc cung in Suse v Ecbatane, ch km cc cung in Perepalis. Cc ct tr trong cung in u bc vng, v nhng hnh chim v l cy, trong cung by c vng son rc r, bn ngoi cung c nhiu h dng nui c king. [55] V c cu t chc, b lun Arthastra cho bit Ptaliputra gm mt hi ng ba mi nhn vin chia lm su y ban. Mt y ban iu khin k ngh; mt y ban lo v ngoi kiu, kim ch cho h, hng dn h m cng d xt s di chuyn ca h; mt y ban gi s sinh s t; mt y ban co giy php cho thng nhn, quy nh vic bn cc sn phm t nhin,

kim sot cc o lng; mt y ban na kim sot vic bn cc ha phm; v mt y ban khc lo vic nh thu 10% vo mi vic giao dch. Will Durant dn li Havell tha nhn; Tm li, th k th IV trc Cng nguyn, Ptaliputra c v l mt th t chc v cai tr rt hon ho theo nhng quy tc tt nht ca mn x hi hc. S gia ny cng trch li V.A.Smith khen ngi c cu hnh chnh ca Ptali-putra : S tuyt ho ca cc bin php ng lm cho ta ngc nhin d ta ch mi xt cc i cng m thi, nu i su vo chi tit ta cng thn phc rng hn ba trm nm trc Cng nguyn, lm sao n sng lp v thc hnh c mt nn hnh chnh nh vy. [56] Sang thi Asoka, Ptaliputra dng nh c m rng ra v cc cng trnh kin trc g c thay th bng cc kin trc sa thch. Php Hin ( Fashien ), mt tng s Pht gio Trung Hoa n n u th k th nm , m t cung in ca Asoka nh sau; Cung in v cc snh ng nm trung tm thnh ph n nay ( ngha l khong 650 nm sau ) vn cn nh xa, c xy dng theo li xp chng cc khi vi cc tng thnh v cc cng bao quanh v c trang tr vi ngh thut khc chm duyn dng cng cc cng trnh iu khc lp ghp tinh xo. [57] Tng thut ny ca Php Hin t cho thy Asoka dng xy ct cung in thay cho vt liu bng g ca thi Chandragupta. Cng cuc khai qut c thnh Ptaliputra c tin hnh bi P.C. Mukharji v sau bi tin s D.B.Spooner pht hin mt s du vt cn li ca cung in Asoka,nhng mnh v ca cc ct tr bng bng nhn m ngi ta cho l thuc kin trc cung in ca ng. Hn th, ngi ta cn pht hin mt sn g nm su khong nm mt di lng t bn trn ph mt lp t dy ba mt tip theo l mt lp tro trong cc mnh v ca nhng chic ct c tm thy. Cc chng c kho c ny c th gii thch s kin Asoka dng thay th cc kin trc bng g nh Php Hin m t. Chng ta khng c bit ch xc c bao nhiu i ht trong quc rng ln ca Asoka. Ngoi Ptaliputra, cc bia k ca ng ch thng bo cho chng ta v bn lnh th quan trng do cc thnh vin hong gia cai qun. l Ganghra pha ty bc vi trung tm Taxil, Kalinga, pha ng nam vi th ph l Tosal, Ujjain pha ty v Suvarnagiri pha nam. [58] Mahvamsa thng bo Asoka tng c Tisya, em trai ng,lm ph vng ( uparja ) nhng khng cho bit thuc a ht no. Php Hin ( F-hsien ) ni n vic hong t Dharmavivardana gi chc v ph vng vng Gandhra. [59] Theo Divyvadna, Dharmavivardana l tn gi khc ca hong t Kunla c Asoka c lm ph vng Taxil, th ph Gandhra.[60]Bia

k Rudradman cp mt v ph vng ngi a phng c tn l Pusyagupta trn nhm lnh a pha ty vi trung tm l Girnar, di thi Chandragupta, trong khi di triu i Asoka, Raja Tuspha c c trng coi lnh a ny. [61]T nhng thng tin do cc bia k cung cp, chng ta c th ni rng di thi Asoka c hai loi ph vng c c nhm cai qun cc a ht ca vng quc Maurya.Th nht l hng ph vng thuc hong gia gi l Kumra hay ryaputra va th hai l hng ph vng khng thuc hong gia, nh trng hp Raja Tuspha c c trn nhm lnh a pha ty vi Girnar l th ph. Li na, ti mi lnh a c h thng cc quan li ph gip vic qun tr cho v ph vng. Tc phm Divyvadna ni n trng hp dn chng x Taxil di thi Bindusra ni ln chng i cc quan li n p nhng khng chng li v hong t ph vng hay mnh lnh triu nh.[62] Trong truyn thuyt ni v hong t Kunla trn nhm lnh th Gandhra, ngi ta k rng ng hong ny tng b mt phen khn n bi k khc mo danh ng gi mt lnh gi cho cc quan li di quyn ng .[63] Bia k Kalinga II ni r s kin cc ph vng c quyn c cc thuc h ca mnh vo chc v Mahmtra nhm kim tra v gim sat nh k vic thc thi php lut. Theo bia k Kalinga I, vn bn Dhauli, v Tiu bia k I, vn bn Brahmagiri, th cc ph vng v cc v Mahmtra cng lm vic vi nhau. Vo thi gian u, v Hong t ph vng (ryaputra ) c trch nhim gi thnh ch ca nh vua n cc quan li a phng, nhng v sau trch nhim ny cng c giao cho cc v Mahmtra. Bia k Kalinga II, vn bn Jaugada, ni n mt hng Mahmtra khc c bit bi tn gi l Ljavachanika, ngi trc tip nhn ch th ca nh vua m khng thng qua v hong t ph vng. Nh vy Mahmtra y c th c xem l chc v tng c bi cc Mahmtra ny c giao trch nhim cai qun c lp cc tng trn. Prdeika. Rjka v Yukta l tn gi ca cc loi quan chc khc c ni n trong bia k Asoka.B.M.Barua xem Rjka l ngi i din chnh quyn trung ng c trch nhim i vi nh vua trong vic chuyn cc mt lnh v cc ch d ca nh vua n cc quan tng c ( Mahmtra ) cc th trn hay qun huyn thuc phm vi qun l ca mnh. Nh vy Rjka ng vai tr nh mt s gi mang cc mt lnh v ch d ca nh vua cho cc quan li a phng. Rjka nhn cc ch d t b phn th k ring ca nh vua v chuyn giao cho cc quan li a phng c trch nhim thi hnh.[64] Tuy nhin theo D.R.Bhandarkar v R.Mookerji th Rjka l mt quan chc c trch nhim v mt php lut, c quyn thng pht i vi

ngi c cng hay k phm ti.[65] Cng c kin cho rng cng vic ca Rjka l thng k t d0ai, thu thu m, trng coi cc cng vic v nng nghip, nh c m t trong Kurudhamma-Jtaka. Mgasthnes thng bo cho chng ta rng Rjka c trch nhim trng coi cc vic cng ch nh bo v sng rnh, o ging, p , lm ng Rjka cng c quyn ban thng cho ngi c cng v trng pht k phm ti.[66] T cc thng tin trn ta c th hiu rng Rjka l mt chc v kh cao trong c cu t chc nh nc ca vng triu Asoka, mi Rjka ng u mt ban ngnh chuyn trch khc nhau trong h thng qun l nh nc. V chc v Prdeika, Thomas ng ha Prdeika vi Pradeshtri c ni n trong b lun Arthastra, ngha l mt quan chc c trch nhim thc hin vic thu thu v ngn bt k trn thu.[67]B lun Arthastra ca Kautilya cng cho chng ta bit v chc nng ca v quan chc gi l Yukta. Theo Kautilya, Yukata l chc danh dnh cho cc quan li ngn kh a phng c trch nhim qun l ti sn ca nh vua, tin hnh vic thu thu v kt ton cc khon thu nhp. [68] Nh vy c hai loi quan chc Prdeika v yukta xem ra c chung mt trch nhim l thc hin vic thu thu cho ngn kh quc gia. Tuy nhin, theo bia k III th nm nm mt ln, cng vi cc Rjka, cc Prdeika v Ykta c trch nhim tun du a bn qun l ca mnh nhm gim st v n c mi ngi thc thi php lut. Theo kin ca Kern th Prdeika l chc quan ngang hng vi tng c , [69] trong khi theo ti liu ca Kautlya c ni trn th Yukta ch l mt quan li a phng. Nh vy ta c th hiu rng Yukta l mt chc quan c l thuc cp qun huyn v Prdeika cng l mt chc quan nhng cp cao hn. Ngoi ra, bia k Asoka cn ni n mt s quan chc ng u cc b nh Dharma-Mahmtra, quan trng coi v o c x hi; IthijhakhaMahmtra hay Stryadhyaksha-Mahmtra, trng coi cc vn v ph n; Anta-Mahmtra, trng coi cc bin gii; Mahmtra-Ngaraka, trng coi v th; Vachabhmika, lo v chn nui. [70] . Sau cng ta phi k n mt lot cc quan chc trng coi cc cng trnh v phc li x hi, nhng vic m Asoka rt quan tm v c lm rt tt di triu i ca ng. Ri rc trong cc bia k ca ng ngi ta c thy chc danh cc vin chc trng coi cc cng trnh cng ch v an sinh x hi nh Vraija-bhmika, [71] trng coi cc cng vin cng cng, cc vn xoi, cc ging nc, cc nh ngh dc theo cc ng l dnh cho khch hnh hng. Li c mt b phn cng nhn vin chc khc chm nom cc vn cy thuc v cc vin chc y s chm lo vic cha tr cho ngi v th vt.

Trn y l cc thng tin v c cu t chc v h thng qun l nh nc di thi Asoka. Tip theo chng ta s th xem nhng ng c no thc s khin cho gung my nh nc ny vn hnh tt v c hiu qu. Mc d c vi kin xem ng l mt trit gia hn l mt quc vng, mt nh o c hn mt nh qun l,[72] a s cc hc gi u cng nhn ti lnh o v nng lc qun l quc gia ca Asoka.K.Hazra cho rng cc h thng qun l v ci cch ca ng c l do chng minh rng Asoka khng ch l mt nh qun tr ti ba ca thi i ng m cn l mt hong ln ca mi thi i. Trc v sau ng, kh c ai t c v tr m Asoka t c trong lch s chnh tr v tn gio ca n c i. T b mi chin tranh v xm lng, Asoka gi vng mt quc to ln v duy tr quan h thn thin vi cc th lc nc ngoi.[73] Theo B.M.Barua, vic thnh lp cc phi on thanh tra nh nc nm nm v ba nm mt ln (i thanh tra cc ni trn ton quc), vic b nhim cc quan chc Dharmamahmtra trng coi v o c x hi, chun b nhng phng n t m cho vic gio dc, cng dn, ci tin v qun l ti phm, nhn tnh ha cc iu lut hnh s , nhn mnh cc quan nim hiu tho, khuyn khch cc l nghi v v.vl nhng sng kin b sung trch nhim cho mt nh nc l tng m Asoka cu mang v p .[74] C th ni rng ng c mnh m nht khin gung my qun l nh nc di thi Asoka vn hnh tt v c hiu qu trc ht v trn ht l nguyn l v con ngi v hnh phc ca con ngi m chnh Asoka n lc thc hin . Asoka i din cho nguyn tc sng lm vic v li ch v hnh phc ca nhn dn. Nh nc Asoka tiu biu cho mt m hnh nh nc ca dn, do dn v v dn m hn 20 th k sau cc quc gia dn ch phng Ty mi ni n. B lun Arthastra cp s kin Chandragupta thit lp iu l ln ngi ca cc quc vng Maurya, ni rng c vua phi tuyn th sut i phng s nhn dn vo dp l ng quang. Cc li th nh sau; Xin hy bt ta t b thin ng, t b cuc sng v tr thnh mt k tuyt t nu ta p bc thn dn. Nim hnh phc ca Ngi(vua) l nim hnh phc ca thn dn.Ngi coi nhng g lm cho Ngi vui thch u khng tt, m coi bt c th g lm cho thn dn vui thch u l tt. Ngoi ra, lun Arthastra cn nhn mnh c vua phi lun lun sn sng gnh vc vic cng , khng n h hay than th. Nu nh vua hnh ng sai tri th dn chng c quyn ph trut ng v thay th mt v vua khc.[75]Nh vy c theo b lun Arthastra th mi v vua Maurya u phi l mt hong chn chnh, c lng thng dn v lun lun lo lng cho dn, ly hnh phc

ca dn lm nim vui ca mnh v khng c i ngc ch ca ton dn. Asoka k tha truyn thng ny v chng t l mt hong xng ng vi nim tin ca nhn dn. Trc ht, Asoka l v hong rt mc thng dn. Tt c thn dn l con ci ta; bi ta c lng mong mun cho cc con ta c hnh phc v an lc i ny v i sau, ta cng mong mun cho tt c thn dn ca ta c nh vy.[76] T quan im ly dn lm gc, v hnh phc nhn dn m phc v, Asoka t b nhng cuc do chi sn bn v nhiu th vui khc ca hong gia ( vihr-ytra ) tp trung vo cng vic chm lo i sng v gio dc nhn dn ( Dharma-ytra ). Theo ng,[77]n lc qun l v iu hnh quc gia khng ch l ngha v m cn l mn n m mt v vua phi lm i vi nhn dn. R.Mookerji cho rng him c v vua no li nhn mnh cc ngha v v bn phn ca mnh i vi dn nh Asoka.[78] Bia k VI ni r Asoka ch tm gii quyt cng vic mi lc v mi ni; ng lnh cho cc quan chc phi bo co ngay cho ng nhng vn lin quan n i sng nhn dn,ngay c khi ng ang n, ang hu cung, ang ng, ang ti cc tri chn nui, ang ch thuyt gio hay khi ng ang vui chi. Asoka cn ni thm trong bia k rng ng khng bao gi bng lng v cc n lc gii quyt cng vic ca mnh, bi ng cho rng lm vic l phc v hnh phc ca dn trong n lc gii quyt cc cng vic l cn bn. Asoka cng thc rt r rng vic qun l v iu hnh mt quc gia rng ln nh Maurya khng th ch hon ton da vo nhng bo co m cn phi thng xuyn theo di v gim st thc t. l l do v sao ng thng xuyn du hnh vi mc ch xem xt tnh hnh t nc v hin tnh i sng nhn dn.[79]R rng nh ch phc v khng mt mi v ti nng lnh o a dng ca Asoka m gung my nh nc Maurya di s iu khin ca ng c vn hnh tt v c hiu qu. Mt yu t quan trng khc gp phn lm cho gung my nh nc ca Asoka vn hnh c hiu qu l i ng cc nh qun l cc cp do ng thit lp v c t ra xut sc trong cc nhim v c giao. Mc d rt nng ng trong cung cch iu hnh v gii quyt cc cng vic, Asoka khng th mt mnh qun l ht mi vic ca mt quc gia rng ln nh Maurya. K. Hazra cho rng nh ti lnh o sng sut v qun l gii v vi s tr gip ca i ng quan chc chnh ph cc cp. Asoka qun l ht sc thnh cng ton b quc to ln ca mnh v thu phc lng ngi mt cch d dng.[80]

H thng t chc v qun l nh nc ca ng kh quy m v vn hnh c hiu qu. Asoka t ra rt sc so trong khoa hc qun tr khi thit lp h thng qun l nh nc vi nhiu ban ngnh chuyn trch v c nhiu chc v qun tr tng ng. Danh sch cc quan chc ng u cc b hay ban ngnh chuyn trch thuc nh nc trung ng, h thng cc quan li a phng vi cc nhim v v chc nng c quy nh r t cho thy Asoka thc rt r vic qun l nh nc rng ln bng phng tin thng tin, bng chng l ng cho dng cc bia k v tr khp ni nhm ph bin chnh sch nh nc v hng dn np sng nhn dn. ng tng phn nn vic mt s cc ch d ca ng b thng tin thiu chnh xc.[81]Trong cc ch d ca mnh, Asoka thng xuyn nhc nh quan chc cc cp sng ng php lut v lm vic theo php lut nu gng cho mi ngi.[82] Bia k Kalinga ghi r nhng li rn ca ng dnh cho cc quan li a phng, nhc nh h v bn phn v ngha v ca k lm quan. Theo Asoka,[83]mc ch ca k lm quan l chm lo hnh phc cho dn, v vy k lm quan phi tuyt i cn mn v phi hiu r nim vui v ni kh ca dn. Trong cch ni ca mnh, Asoka v dn nh tr th, quan li nh ngi v. Dn cn phi c chm sc bi quan li cn mn, ging nh a tr cn phi c chm sc bi ngi v n cn. C th cn nhiu yu t khc na khin b my nh nc ca Asoka c cng c vng chc v vn hnh c hiu qu. Chng hn, chnh sch c tr v chm lo hnh phc cho dn, phn nh ca qun chng nhn dn i vi chnh sch nh nc v thi ca cc quan chc chnh ph m h c quyn ni ln vo dp cc phi on thanh tra nh nc n lm vic ti cc i phng. Bia k VIII ghi nhn s kin rng mi nm sau khi ln ngi, Asoka chim bi thnh tch Bodhgaya, ch c Pht gic ng, v t tr i ng thng thc hin nhng chuyn du hnh gi l Dharma-ytr nhm ph bin chnh sch c tr bng cch thm ving cc t chc tn gio, tip xc vi qun chng nhm khuyn khch np sng o c v tho lun vi nhn dn v ng li c tr, K . Hazra cho rng Asoka thit lp mt nh nc l tng da trn tnh thng v s cm thng.[84] Qu thc, vi mt ng vua ht lng thng dn nh th v vi mt i ng cc quan chc chnh ph c gio dc thng yu v chm lo hnh phc cho dn nh th th khng c g qu ng khi ni rng nh nc ca Asoka l mt nh nc l tng ca mi thi i. [45] Bia k IV. [46] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.42.

[47] OYC,II, tr.184. [48] B.M.Barua,Asoka and his Inscription,tr.104. [49] V.A.Smith,Asoka,tr.76. [50] B.M.Barua, Asoka and hia Inscriptions,tr.69. [51] Nguyn Hin L, lch s vn minh n ,tr.30. [52] B.M.Barua, Asoka and his Inscription,tr.146. [53] B.M.Barua, Asoka and his Inscription, tr.186. [54] Theo ti liu Vya Putrna. [55] R.Mookerji, Asoka, tr.94-95. [56] Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n , tr.98. [57] RBK,tr.77. [58] Kalinga Edict I; Kalinga II, vn bn Dhauli; Minor Rock Edict I, vn bn Brahmagiri. [59] R.Mookerji, Asoka,tr.8,51. [60] R.Mookerji,Asoka,tr.51. [61] R.Mookerji, Asoka,tr.51. [62] R.Mookerji, Asoka,tr.52;B.M.Barua, Asoka and his Inscription,tr.34. [63] R.Mookerji, Asoka,tr.52. [64] B.M.Barua, Asoka and his Incription,tr.151. [65] D.R.Bhandarkar, Asoka,tr.53;R.Mookerji,Asoka,tr.53.

[66] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.53. [67] D.R.Brandarkar,Asoka,tr.52. [68] D.R.Bhandarkar, Asoka,tr.51. [69] D.R.Brandarkar,Asoka,tr.52. [70] D.R.Brandarkar, Asoka,tr.54-56;R.Mookerji, Asoka,tr.56. [71] Bia k XII.R.Mookerji, sau khi so snh vi ti liu Arthastra ca Kautilya, cho rng vraja-bhmika l mt quan chc trch nhim xy dng cc ging nc, h nc, cc vn hoa, vn cy n tri, cc nh ngh dnh cho khch b hnh , bo v an ton cho nhn dn v sc vt trn cc tuyn ng. (Xem R.Mookerji, Asoka,tr.160-61, phn ch thch cui trang.) [72] Heras cho rng Asoka l mt trit gia hn l mt quc vng, mt bc thy v o c hn l mt nh qun tr. ( Xem QJMS, XVII, tr.276).C.J.Shah nu quan im tng t: V phng din chnh tr, Asoka l mt tn phi Quaker v l ngi xng ng vi v tr mt o s hn l mt hong . ( Xem C.J.Shah,Jainism in North India,tr.133 ) [73] RPBAI,tr.64-65. [74] B.M.Barua,Asoka and his Inscriptions,tr.221-22. [75] Pht hin n , tp I,tr.201. [76] Bia k Kalinga II. [77] Bia k VI. [78] R.Mookerji,Asoka,tr.50. [79] R.Mookerji,Asoka,tr.50. [80] RPBAI,tr.64. [81] Bia k Kalsi.

[82] Tr I. [83] Tr IV. [84] RPBAI,tr.64.

---o0o--Chng III CHNH SCH CA Asoka J. Jolly v R.Schmidt nu nhn xt rng ngi ta c th nh gi ti nng lnh o v qun l quc gia ca mt ng vua qua hai c im ni tri, kh nng iu hnh nh nc v ti ng dng ng lc v c hiu qu cc nguyn tc nhm bo m cho t thn, quc gia, dn chng v nhiu yu t khc ca quc gia c an ton v hn th c li ch v hnh phc. [85] Nhn xt ny xem ra hon ton tha ng i vi trng hp Asoka, mt hong khng nhng gii v mt lnh o v iu hnh quc gia m cn rt xut sc trong vic ng dng ng lc cc nguyn tc tr quc khin cho nc nh ngy cng hng thnh v dn chng c an c lc nghip . V kh nng th nht ca Asoka, ngha l ti lnh o v iu hnh quc gia ca ng, chng ta c dp ni n chng trc y. Trong chng ny chng ta s tp trung xem xt kh nng th hai ca Asoka, tc l kh nng ng dng ng lc v c hiu qu cc nguyn tc iu hnh quc gia hay cn gi l chnh sch tr quc ca ng. V chnh sch tr quc ca Asoka,cc bia k v tr ca ng cung cp cho chng ta mt s lng thng tin rt ln. Chnh cc bia k v tr ca ng l cc vn kin lch s ht sc quan trng v tuyt i cn thit cho cng tc nghin cu v nh gi v con ngi Asoka cng nh s nghip ca ng, v c cu t chc v qun l nh nc di triu i ng, c bit l v cc chnh sch m Asoka ra mi lc khc nhau nhm cng c v pht trin quc gia. Ti liu bia k v tr ca ng cng phn nh rt r l tng ha bnh m Asoka n lc theo ui nhm mang li thi bnh cho t nc v thit lp quan h ha hiu vi cc quc gia trong khu vc. V vy, hiu r cc chnh sch ca Asoka chng ta s tp trung xem xt hai ng li chnh ca nh nc Maurya di hai hnh thc gi l i ni v i ngoi.

I. ng li i ni: V phng din i ni, nh nc Asoka tiu biu cho mt nh nc v dn, c c th ha qua cc chnh sch sau y : 1.Chnh sch ly dn lm gc : Nh nc Asoka khng phi l nh nc do dn bu nhng ly dn lm gc. Cc quan chc nh nc Asoka cng khng do dn bu nhng phc v v li ch ca nhn dn. Quan im ly dn lm gc, v hnh phc nhn dn m phc v l c im ni bt ca nh nc Asoka. Quan im hay chnh sch y trc ht c th hin mt cch c th v sinh ng qua cch ni ca Asoka cng nh qua tm gng phc v khng mt mi ca ng v li ch v hnh phc ca nhn dn. Trong bia k Kalinga, vn bn Dhauli, Asoka tuyn b: Tt c mi ngi l con ci ca ta. Bi t among mun cho cc con ta c hnh phc v an lc i ny v i sau, ta cng mong cho tt c mi ngi c nh vy. Asoka l mt hong rt mc thng dn , xem dn nh con ci ca mnh, lo lng cho hnh phc ca nhn dn. Cch ngh v cch ni ny ca Asoka l mt bng chng ca quan im ly dn lm gc. Mt bng chng khc ca chnh sch ly dn lm gc ca Asoka l ng t xem mnh khng ch l mt v vua phi c trch nhim chm lo hnh phc cho dn m cn l mt ngi mc n nhn dn, cn phi n lc lm vic nhiu hn thanh ton mn n y. [86]Bia k VIII xc nhn Asoka t b nhiu th vui ca c nhn tp trung vo cng vic chm lo hnh phc v gio dc nhn dn. ng xem trng vic nc hn vic nh, ly hnh phc ca dn lm th vui cho chnh mnh. Asoka lm vic khng mt mi, ch tm gii quyt vic nc vic dn mi lc mi ni. Trong bia k VI, Asoka ra lnh cho cc quan chc c trch nhim phi bo co ngay cho ng mi cng vic lin quan n i sng nhn dn, thm ch khi ng ang n, ang hu cung, ang ng, ang ti cc tri chn nui, ang ch thuyt gio hay khi ng ang vui chi. Nhng d lm vic ht mnh, Asoka vn khng hi lng v kh nng gii quyt cng vic ca mnh. Bia k VI ghi nhn s kin rng Asoka phn nn v nng lc lm vic ca mnh. ng t nhn c trch nhim thc y li ch ca nhn dn m theo ng cn bn ca vic lm y chnh l n lc gii quyt cng vic. Nhng Asoka khng ch quyt nh vic nc vic dn da trn bo co, ng cn ch thn th st v gii quyt cng vic ti cc a phng. Tiu bia k I, vn bn Brahmgiri, v bia k VIII xc nhn Asoka thc

hin nhiu cuc tun du cc a phng nhm xem xt tnh hnh t nc v i sng nhn dn. T cc thng tin bia k v tr trn y ta c th khng nh rng quan im hay chnh sch ly dn lm gc c thc hin mt cch trit bi hong Asoka. Cc quan nim nh i su i st qun chng , lnh o l y t ca dn , xem ra c vn dng trit v c hiu qu bi Asoka cch nay hn 20 th k ! Mt bng chng khc v chnh sch ly dn lm gc ca Asoka l i ng cc quan chc nh nc Maurya thng xuyn c gio dc v l tng phc v nhn dn v v thc trch nhim lnh o. Asoka t ra rt quan tm vic hun luyn i ng cc quan chc i din nh nc chm lo vic dn, v chnh ng l tm gng sng cho vic hun luyn . Theo cc thng tin bia k th i ng quan chc cc cp ca nh nc Asoka c hun luyn tt v lm vic kh thng minh v c hiu qu. Trong cc ch d ca mnh, Asoka thng xuyn nhc nh quan chc cc cp ca ng sng ng php ( Dharma ) v thc thi cng vic ng php lut nu gng cho mi ngi .[87] ng quy nh cc quan chc c phm hm khc nhau c ba hay nm nm mt ln phi c trch nhim tun du a bn qun l ca mnh nhm ph bin, hng dn v khuyn khch mi ngi sng theo php lut. Cc quan chc phi lm vic cn mn v phi hiu r bn phn v trch nhim ca mnh. [88] Asoka cho rng mc ch ca k lm quan l phi chm lo hnh phc ca nhn dn. V vy , theo ng, k lm quan cn phi hiu r nim vui v ni kh ca dn v phi lm vic ht mnh v li ch ca nhn dn .[89] Quan li phi ht lng chm lo cho dn, ta nh v em ht lng chm lo cho con tr. ng pht biu; Ging nh mt ngi giao ph a con thn yu ca mnh cho ngi v chm bm, ngh rng: B v n cn ny s chm sc chu o cho a con ca ta ; cng vy, ta thit lp i ng cc quan chc Rjjka vi ngh rng h s lm vic cn mn v li ch v hnh phc ca nhn dn.[90] Nh vy, song song vi cch sng v lm vic tch cc ca mnh, li gio dc v rn luyn cn b nh nc trn y ca Asoka chc chn mang li nhng kt qu nht nh cho ng li lnh o ca ng. Ti liu Aokvadna thut cu chuyn rng Mahendra, em trai Asoka, l mt k bng bnh lm nhiu vic phi php khin qun chng on hn. Cc quan chc ca Asoka bit c lin nhc nh Mahendra: Chng ti mong rng ngi s tun th cc nguyn tc m quc gia ra cho chng ta v t r cng l i vi nhng ai tm cch ph v cc nguyn tc y, bi l nh nc

c cng minh th dn mi tn nhim; khi nh nc c dn tn nhim th quc gia s thi bnh, [91] Nhng li l c tht ra nh th ny chng t i ng cc quan chc nh nc Asoka c gio dc rt tt v chnh sch ly dn lm gc v cc quyn tc tr quc da trn chnh sch y. 2.Chnh sch c tr : Mt c im khc ca Asoka l lun lun cao o c nhn i v vn dng trit chnh sch c tr ( Dharma-vijava ) trong sut thi gian ng tr v. Khp ni trong cc bia k v tr ca ng, yu t o c nhn i hay ng li c tr c nhn mnh vt tri. Divyvadna ni rng Asoka tr v mt vng quc rng ln m khng c n p, khng bt p ngi v ti, khng dng v lc m dng c tr.[92] Mc d l truyn thuyt, nhn nh ny ng rng nh nc Asoka l mt nh nc c tr. Di thi Asoka, khng mt cuc bo lon no c ghi nhn xy ra trong vng quc Maurya nh tng xy ra trc nhiu ln di thi Bindusra. Phi chng y l bng chng ca mt t nc thi bnh thnh tr? Bia k V cho chng ta hay mi ba nm sau khi ln ngi, Asoka thnh lp mt i ng quan chc cc cp c trch nhim trng coi v k cng v o c x hi gi l Dharma-mahmtra v Dharma-yukta. Nhim v ca cc quan chc ny l thc y k cng o c hay cn gi l chnh sch c tr nhm bo m li ch v hnh phc cho tt c mi ngi, c bit l qun chng cc vng xa xi nh Yavana, Kamboja, Gandhra, c dn cc vng bin gii, cc i tng gi yu, lm thu lm mn, b t ti hay b lu y kh sai.[93] Mi ba nm sau, tc 26 nm sau khi ln ngi, Asoka thnh lp thm i ng cc quan chc c trch nhim trng coi v php lut gi l Rjka . Cng ging nh i ng cc Dharma-mahmtra v Dharma-yukta, nhim v ca cc quan chc Rjka cng c trch nhim xem xt cc trng hp t nhn xin khng n v gip cc t nhn b x ti cht c lm vic thin trong ba ngy vi hy vng i sau s c may mn.[94]Cc ch d ghi trong tr I v VII quy nh quan chc cc cp ca chnh ph phi sng k cng v nu cao o c, ng thi phi ph bin chnh sch c tr ca nh nc nhm dn dt cuc sng hnh phc nhn dn. lm tt vic ny, cc quan chc phi iu hnh vic nc theo php lut, x l cng vic theo php lut, phi lm cho dn c hnh phc nh php lut v bo v dn bng php lut. Quan chc cc cp cng c trch nhim tun du theo nh k ba nm hay nm mt ln ty theo phm hm nhm ph bin, khuyn khch v nhc nh nhn dn sng ng php lut. Vi Asoka, php lut ng ngha vi k cng o c. Ngi sng ng php lut do l ngi tn trng k cng v nu cao o c. Hai yu t k cng v o c khng tch

ri nhau trong quan nim khng tch ri nhau trong quan nim php lut ca Asoka. Asoka xem k cng o c l nhn t ca hnh phc. Bi vy theo ng, sng v lm vic theo php lut tc l sng to hnh phc cho mnh v em hnh phc cho ngi. Asoka rt quan tm xy dng mt t nc thi bnh thnh tr trn c s pht huy np sng o c ca qun chng v t r bin php c tr. ng khuyn dy tt c con ci, chu cht v thn dn ca mnh phi mun i sng trong o c Chnh php ( Dharma ) v phi c trch nhim khuyn khch np sng o c Chnh php .[95]Asoka quan nim Chnh php (Dharma ) l thin hay tt lnh ( sdhu ) c th hin qua vic trnh xa iu c hay ti li, lm cc vic lnh, sng vi tm lng thin, ho phng, chn tht v trong sch.[96] ng nhc nh mi ngi sng ng Chnh php bi nhng ai theo ng Chnh php s c hnh phc i ny v i sau. [97]ng ku gi mi ngi trnh xa st sanh hay lm hi; hiu knh cha m; tn trng thy c gio; i x tt vi b con, bn b cung knh cng dng cc Sa-mn, B-la-m; x s ho phng vi k lm cng, ngi gip vic; gip ngi ngho kh, k bt hnh.[98] ng khuyn mi ngi sng t ha, chn tht, trong sch, thanh cao, trng l phi, t ch, bit , bit n v tit kim.[99] ng khuyn khch mi ngi nn tin hnh cc l hi ci g, sinh nht hay tin ngi i xa bng nhng vic lm thit thc ph hp Chnh php m ng gi l vn may Chnh php ( Dharmamangala ) nh b th, khng st sanh, tn trng thy c gio, cung knh cng dng cc bc hin thnh, i x nhn hu vi k n ngi .[100] Asoka cao o c bng cch cao Php th ( Dharma-dna) , ni rng tt c mi ngi nn t b st sanh, hiu knh cha m, cung knh cng dng cc Sa-mn v B-la-mn, gip b con bn b, i x nhn hu vi k n ngi v khuyn khch ngi khc lm iu tng t .[101] Trong chnh sch i vi k lm ng lc li, Asoka t r tm olng khoan dung trong cc trng hp li lm v cng bng trong xt x. ng tuyn b sn sng tha th cho nhng ai phm phi sai lm nhng bit n nn hi li. ng ch trng khng truy qut cc ti phm nhng ra sc thuyt phc h tr v con ng lng thin hng lng khoan hng ca php lut. [102] Trong cc ch d ghi bia k V v tr IV, Asoka quy nh cc quan chc Dharma-mahmtra v Rjka phi c trch nhim xem xt n khng n ca cc phm nhn php lut lun i i vi cng l[103] v khng mt ai phi chu cnh t ti hay kh au m khng c l do.[104]Cc quan chc phi tun th con ng trung o ( majham patipda ) , ngha l phi t ra cng bng v khng thin v trong cng tc

iu hnh v x l cng vic.[105] H phi qun l theo Chnh php hay php lut ( Dharma) , gii quyt cng vic theo php lut, khin cho dn c hnh phc nh php lut v bo v dn bng php lut.[106] Cc phm nhn phi c i x cng bng, c quyn khng n trong trng hp b x oan, c n gim hnh pht trong trng hp phi nui con di, gp bt hnh ri ro hay b kh au bi tui gi.[107] Tr V ghi nhn s kin rng 26 nm k t khi ln ngi, Asoka 25 ln n x cho cc phm nhn. 3.Chnh sch chm lo hnh phc cho dn : C th ni rng chm lo hnh phc cho dn l chnh sch ln v l chnh sch hng u ca nh nc Asoka. Chnh sch ny bt ngun t chnh sch ly dn lm gc ca nh nc Maurya v l c th ha cu ni ca Asoka xem dn nh con ci mnh, mong mun cho dn c hnh phc an lc, ging nh cc con mnh. l gc th vic chm bn cho gc c vng chc, xanh ti l bn phn ca nh lnh o. l con ci th vic chm lo hnh phc cho con ci l trch nhim ca bc lm cha m, Asoka xem ra va l vua va l cha m ca dn. V phng din chm lo hnh phc cho dn, Asoka t r tm lng ca mt hong thng dn, lo lng cho hnh phc ca dn hn bt k v hong no trong lch s. Tm lng ca ng dnh cho dn c th snh vi tm lng ca bc lm cha m dnh cho con ci mnh v c th hin qua hai vic lm c th: chm lo i sng vt cht cho dn v gio dc nhn dn tr thnh nhng cng dn tt. Mt bc cha m ht lng yu thng con mnh hn s lm hai cng vic nh Asoka lm, ngha l nui dng con khn ln v gio dc con nn ngi. Asoka cng t ra l mt hong thng dn, lo lng cho hnh phc ca nhn dn khi ng thit lp i ng quan chc nh nc cc cp sn sng lo cho dn vi nim tin rng cc quan chc ca mnh s ht lng chm lo hnh phc cho dn, ging nh nhng ngi v n cn chm bm nhng a con thn yu m ng tin tng gi gm. Nh vy, i ng lnh o ca nh nc Asoka,t vua ch quan, u mt lng mt d phc v li ch v hnh phc ca nhn dn. Chnh sch chm lo hnh phc cho dn ca nh nc Asoka th hin r nt cc im sau y: a.Tm gng lm vic v phc v khng mt mi ca Asoka v li ch v hnh phc ca nhn dn : Asoka thng dn, lo lng cho hnh phc ca dn khng ch li ni hay tm lng m cn nhng hnh ng v vic lm c th. Vic ng t b nhiu th vui c nhn tp trung gii quyt vic nc vic dn nh c ghi nhn trong bia k VIII l biu hin c th tm lng

thng dn, lo lng cho hnh phc nhn dn ca mt v vua. Thi tch cc gii quyt vic nc vic dn khng k gi gic v ni chn ca ng cng ni r tm lng thng yu v lo lng ca ng i vi nhn dn v hnh phc ca nhn dn.[108] Ngoi ra, vic ng thng xuyn du hnh nhm thc y li ch v hnh phc ca nhn dn nh c ghi trong bia k I l bng chng sng ng ca chnh sch quan tm chm lo cho dn ca nh nc Asoka. Nhng d lm vic ht mnh nh th, Asoka vn khng hi lng v kh nng gii quyt cng vic ca mnh. Bia k VI ghi nhn s kin rng Asoka t nhn c trch nhim thc y li ch chung ca cng ng, mt vic lm cao c i hi nng lc gii quyt rt ln, v ng tng phn nn v kh nng lm vic yu km ca mnh. b.Thit lp i ng quan chc nh nc cc cp thuc cc ban ngnh khc nhau nhm mc ch phc v hnh phc ca nhn dn : Mt c im khc ca chnh sch chm lo hnh phc cho dn ca nh nc Asoka l vic thit lp i ng quan chc cc cp thuc ban ngnh khc nhau ca chnh ph nhm mc ch phc v li ch ca nhn dn.Asoka rt quan tm chnh sch chm lo hnh phc v gio dc nhn dn. ng thnh lp nhiu ban ngnh nh nc cc cp chuyn lo li ch cho cng ng nh ban chuyn trch v php lut, ban chuyn trch v k cng v o c x hi, ban chuyn trch v nng nghip, ban chuyn trch v chn nui, ban chuyn trch v ph n, ban chuyn trch v cc vn an sinh v phc li x hi.Cc quan chc ca nh nc Asoka c hun luyn rt k v l tng phc v nhn dn v thc trch nhim lnh o. Bia k VI nu r s kin nm th mi ba sau khi ln ngi Asoka thnh lp i ng cc quan chc Dharmamahmta v Dharma-yukta vi mc ch thc y k cng v o c x hi. Tr IV ghi nhn thm rng 26 nm sau khi ln ngi. Asoka thnh lp i ng cc quan chc Rjka c trch nhim trng coi v php lut nhm mc ch bo m li ch v hnh phc ca nhn dn. Cc Rjka ny c hun luyn nm bt nguyn nhn hnh phc cng nh kh au ca dn v c trch nhim khuyn rn qun chng cc a phng sng k cng o c c li ch i ny v i sau. Cc Rjka cng c gio dc xem xt cc trng hp xin khng n ca thn nhn cc phm nhn hay gip cho cc t nhn b x ti cht c hng li ch i sau bng cch to cho h c hi b th trong ba ngy c gia hn ( thi gian thn nhn hoc xin khng n hoc khng xin khng n) .Asoka tuyn b trong bia k rng ng thit lp i ng cc Rjka vi mc ch phc v li ch v hnh phc ca nhn dn v ng tin cc quan chc ny s ht lng chm lo cho dn.

c. y mnh ng li c tr hay k cng o c nhm a t nc tin n thi bnh, ton dn an c lc nghip : Asoka thc rt r th no l li ch ca ng li c tr trong mt quc gia c lp hon ton v chnh tr v quan h ha hiu vi cc nc lng ging. Cc ti liu bia k ghi nhn rng sau chin thng Kalinga, Asoka t b mi chin tranh v theo ui chnh sch ha bnh, ng thi y mnh ng li c tr nhm xy dng t nc thi bnh, nhn dn an c lc nghip. Bia k XIII xc nhn tm nm sau khi ln ngi, Asoka bt u thc hnh Chnh php (Dharma), yu mn Chnh php v ph bin Chnh php. ng tuyn b p dng nguyn l c tr ( Dharma-vijava chinh phc bng Chnh php hay o c ) trong tt c ng li tr quc cng nh trong chnh sch bang giao vi cc quc gia lng ging. Mc ch ng li c tr ca Asoka l thc y np sng o c ca ton dn nhm xy dng t nc thi bnh, ton dn an c lc nghip, ng thi t r thi ha bnh, ha hiu ca nh nc Maurya i vi cc quc gia khc. Bia k IV, dng vo nm th mi sau ngy Asoka ln ngi, ni r quan im c tr ca Asoka. Sc d chp : Hng trm nm trc y, vic git hi th vt t l, i x khng thng tm vi sinh linh, x s khng ng vi cc thn nhn, vi cc Sa-mn, Bla-mn khng ngng gia tng. Nay, do kt qu thc hnh Chnh php, c Thnh thng Priyadar ban chiu ch rng ting trng trn (bherghosa) nm xa nay bin thnh ting gi ca Chnh php ( Dharma-ghosa). Nh cc iu l tn gio do c Thnh thng Priyadar ban b, vic t b git hi th vt, khng lm hi sinh linh, i x tt vi b con, vi cc Samn, B-la-m, hiu tho vi cha m v cc bc trng thng ngy cng c gia tng. c Thnh thng Priyadar s thc y hn na s thc hnh ny. Tt c con chu ca c Thnh thng Priyadar s y mnh vic thc hnh o c v Chnh php cho n mun i, s sng trong o c v Chnh php v s truyn dy o c v Chnh php. Bia k VIII ghi nhn thm rng cng nm y, Asoka cng du chim bi thnh tch Bodhgay, ch c Pht gic ng, thm ving v tng qu cho cc hng Samn, B-la-mn, tip xc vi qun chng trong nc, ging dy o c cho dn v tho lun vi nhn dn v ng li c tr. Nm th mi ba sau khi ln ngi, Asoka thnh lp i ng cc quan chc Dharma-mahmtra v Dharma-yukta nhm mc ch ph bin v thc y chnh sch c tr , bo m li ch v hnh phc ca ton dn, c bit i vi dn chng cc vng xa xi nh Yavana,Kamboja, Gandhra, c dn cc vng bin gii, cc i tng gi yu, lm thu lm mn, b t y hay kh sai.[109] 26 nm sau khi ln ngi. Asoka tip tc y mnh ng li c tr bng cch thnh lp thm i ng cc quan chc Rjka c nhim v thc y k cng v o c cc tnh thnh a phng, xem xt cc trng hp phm php xin

khng n v to iu kin cho cc phm nhn c lm vic thin.[110] Ngoi ra, chnh sch n x cho phm nhn trc thi hn t y ca Asoka cng ni r mc ch ca ng li c tr m nh nc Asoka n lc theo ui. Tr V ghi li Asoka xc nhn rng ng 25 ln n x cho cc phm nhn. d.Tng cng u t cho chnh sch an sinh, phc li x hi : C l nt ni bt nht trong chnh sch chm lo hnh phc cho dn ca nh nc Asoka l tng cng u t cho chnh sch an sinh v phc li x hi. Asoka rt quan tm chnh sch ny v chnh ng t tin cho nhiu ch an sinh , phc li x hi c duy tr n cho n ngy nay. Cc ch phc li x hi hin hu trong x hi n hin i nh chm sc cc vn cy cnh, cc cng vin cng cng to cnh tr v bng mt cho qun chng c ch th gin hay ngh ngi, xy cc ging nc dc hai bn ng hay ti nhng ni c ng ngi qua li phc v tin ch cho dn, hn c mt v c lm rt tt di thi Asoka. R rng khng ch n thi Asoka chnh sch an sinh, phc li x hi mi c vn dng. Sch Arthastra v nhng ghi chp ca Mgasthnes cho chng ta bit nh nc Maurya di thi Chandragupta rt quan tm chnh sch an sinh, phc li x hi. Asoka cng xc nhn trong bia k rng nhn dn ca ng hng c hnh phc nh cc iu kin phc li x hi m cc v vua tin nhim v chnh ng to ra .[111]Tuy nhin ch di thi Asoka chnh sch ny mi c vn dng trit v t hiu qu cao. L do cng d hiu.Nh nc Asoka theo ui chnh sch ha bnh, khng chin tranh, ch trng chinh phc lng ngi bng o c nhn i, khng dng v lc hay qun s. Trong mt quc gia yu chung ha bnh v cao o c, khng ch trng chin tranh hay dng v lc qun s nh th th cc chnh sch an sinh, phc li x hi c iu kin , c pht trin mnh m. Bia k v tr Asoka thng bo cho chng ta kh chi tit v cc chnh sch an sinh, phc li x hi ca nh nc Maurya. Ti liu ca Mgasthnes ni n s kin cc quan chc Rjka di thi Asoka c trch nhim trng coi cc cng trnh cng ch nh bo v v no vt sng rnh, o ging, p , lm ng . [112] Bia k XII ni n mt loi quan chc gi l vraja-bhmika chuyn lo cc cng vin cng cng, cc vn xoi, cc ging nc, cc nh ngh dnh cho khch b hnh .[113] Trong ch d ghi tr VII , Asoka ra lnh cho trng dc theo cc ng l cc loi cy a to bng mt cho ngi v th vt, thnh lp cc vn xoi, o cc ging nc cch nhau hai ba dm ng, xy dng cc nh ngh dnh cho khch b hnh, lp cc trm cung cp nc ti nhiu ni khc nhau phc v cho ngi v sc vt. Bia k II ghi sc ch ca Asoka cho thnh lp khp ni, trong vng quc Maurya

cng nh ti cc quc gia ln cn nh Chola, Pndya, Stiyaputra, Keralaputra, cc x s Ty do ngi Hy lp cai tr, hai loi hnh tr liu gi l chi kchha,mt dnh cho ngi v mt dnh cho th vt. Cc loi cy thuc cn cho vic iu tr ngi v th vt cng c cho nhp khu m trng khp ni trong nc v xut sang trng nc ngoi.R.Mookerji cho rng thut ng chikchha c cp trong bia k II ng y cc iu kin chm sc y t nh (a) i ng cc y bc s, (b) thuc men v (c) bnh vin.[114] Nh vy, di thi Asoka h thng chm sc sc khe cho dn cng nh iu tr cho th vt c thit lp khp ni trong vng quc Maurya. iu ng ghi nhn thm trong bia k ny l Asoka khng ch thnh lp h thng chm sc y t khp ni trong nc, ng cn m rng h thng cha tr sang cc nc lng ging. iu ny chng t rng Maurya khng ch l mt t nc thi bnh thnh tr m cn l b bn tt ca cc quc gia khc. e.Ch c bit dnh cho cc i tng x hi gp cnh ng kh khn : Ngoi cc ch phc li x hi m mi cng dn Maurya u c hng, nh nc Asoka cn c chnh sch c bit dnh cho mt s i tng gp cnh ng kh khn trong cuc sng nh ngi gi c, k khng ni nng ta , ph n bt hnh, ngi b t y hay kh sai. Chnh sch chm lo hnh phc cho dn ca nh nc Asoka vn ti tn mi ng ngch ca x hi. Bia k V quy nh cc quan chc Dharma-mahmtra c trch nhim xem xt n khng n ca phm nhn, tr cp tin bc trong trng hp t nhn c gia nh qu ng ngi [115] hay phi lo cho con di, nh ch kh sai trong trng hp t nhn b ngc i, phng thch t nhn trong trng hp tui gi . Tr IV quy nh cc quan chc Rjka phi xem xt n khng n ca thn nhn cc phm nhn, to iu kin cc t nhn b x ti cht c lm vic thin trong ba ngy vi hy vng hng c li ch i sau. Cc i tng gi yu khng ni nng ta cng c quan tm c bit bi nh nc Asoka, nh c ghi trongbia k V . Trong chnh sch i vi ph n, cc quan chc Stryadhyaksha-mahmtra c trch nhim bo v li ch cho n gii, c bit i vi cc ph n lm ngh ma ht, bn thn hay k n .[116] B.M.Banrua cho rng nhim v ca cc quan chc Stryadhyakshamahmtra l ngn chn, khng cc hng ph n ny lm hoen o c x hi, c bit i vi cc Sa-mn, B-la-mn.[117]. Nh vy nu quan im ca Barua l xc thc th iu cng c ngha l nh nc Asoka hn c chnh sch c bit dnh cho mt s i tng ph n gp cnh ng bt hnh, t nht phi to cng n vic lm mi cho h. 4.Chnh sch tn gio :

Nh phn ln cc v vua n , Asoka rt quan tm tn gio v lun t ra c trch nhim i vi cc t chc tn gio nm trong phm vi cai qun ca mnh. ng xem tn gio l ting ni ca o c v tm linh, do vic chm sc v i x ng n vi ti gio cng ng ngha vi vic chm sc v cao np sng o c v tm linh ca quc gia. Asoka t ho v mt quc gia c nhiu t chc tn gio. Bia k XII ghi r lp trng tn trng v ng h tt c mi on th v t chc tn gio ca Asoka. Ch d vit: c Thnh thng Priyadar tn trng tt c mi gio phi, tu s cng nh c s, v ban qu tng cng phm vt cng dng by t tm lng tn trng ca ngi. c Thnh thng ban chiu ch rng ngi ta khng nn ch tn trng gio phi ca mnh v bi xch gio phi ca ngi khc v l do ny hay v l do khc. V lm nh th ngi ta chng nhng lm tn thng gio phi ca mnh m cn lm thng tn gio phi ca ngi khc. V nhiu phng din khc nhau, tt c mi gio phi u xng ng c tn trng. Nhng ai tn trng gio phi ca mnh v bi xch gio phi ca ngi khc, ngh rng nh vy ta s lm rng danh gio phi ca ta, th ngc li nhng ngi y ch lm tn thng gio phi ca chnh mnh. Do vy , tt c mi gio phi nn ha thun vi nhau bng cch lng nghe v sn sng lng nghe gio l ca nhau. Ch d trn y c th c xem l chnh sch c bn ca nh nc Asoka i vi tn gio. Ch d y khng nh r chnh sch tn trng t do tn ngng v bnh ng tn gio ca nh nc Asoka. Mc d l mt Pht t, Asoka tn trng t do tn ngng ca mi ngi v x s bnh ng i vi cc tn gio khc. [118] ng khng nh nim tin i vi Pht, Php, Tng [119] nhng khng p buc hay li ko ngi khc theo tn ngng ca mnh. ng li c tr ca Asoka in m gio php ca c Pht nhng khng v th m khin nh hng n nim tin ca ngi khc. Ishwar Topa ghi nhn rng mc d c th lc ln v l ch da vng chc ca Pht gio Asoka t ra v i hn trong vic khuyn khch s pht trin chung ca cc tn gio v cc nn vn ha.Chnh l tng to ln rng m ca o Pht khin Asoka tr thnh v i nht trong s cc hong v i ca th gii.[120] Cc ti liu lin quan khng thng nht v thi ca Asoka i vi cc tn gio. Ti liu Tch Lan lu gi trong cc tc phm Dpavamsa v Mahvamsa cp n s kin Asoka k tc cc hong tin nhim tht i 60.000 B-la-mn mi ngy. S vic ko di c ba nm , sau cc tu s Pht gio vi s lng tng t thay chn cc B-la-mn tip nhn khon

tht i ny. Ngi ta ni rng mi ngy Asoka chi ti 40.000 tin vng cho vic tht i cc tu s Pht gio.[121] Truyn thng K Na gio gn Asoka vi vic truyn b tn ngng ny vo lnh th Kashmir.[122] Abul Fazl,mt i thn ca hong Akbar, vit trong tc phm in-i-Akbar ca mnh rng khi Asoka ln ngi, ng ngc i B-la-mn gio v ng h vic thit lp K Na gio ti Kashmir. Truyn thng K Na gio thng bo vi chng ta di triu i Asoka, cc Nigantha ( tu s K Na gio ) rt ni ting v quan h mt thit vi Asoka.[123] Tuy nhin nhn nh ny l hon ton tri vi nhng g c cp trong tc phm Aokvadna rng Asoka st hi nhiu tu s K Na gio. Ti liu Vitok-vadna thuc Aok-vadna k rng sau khi chuyn sang tn ngng Pht gio, Asoka tr thnh mt tn qu trung thnh vi tn gio ny n ng ra lnh git hi hng chc ngn tu s K Na gio [124] C theo cc ti liu trn y th ngoi tn ngng ca mnh l Pht gio, Asoka ngc i cc tn gio khc m r nt nht l B-la-mn v K Na gio. iu ny hon ton tri vi ch trng v ng li lnh o ca Asoka xem dn nh con ci va n lc lm vic ht mnh v hnh phc ca nhn dn, nh c thy trong cc ti liu bia k v tr ca ng. K.Hazra cho rng tht kh tin mt hong t r tm lng thng yu v lo lng cho hnh phc ca tt c thn dn nh Asoka li mc phi nhng sai lm nghim trng nh cc truyn thuyt m t.[125]Cng theo K.Hazra th khng c mt chng c no trn th gii cho thy mt v vua Pht gio v l do xy dng v pht trin tn gio ca mnh li ch trng trit tiu cc tn gio khc. [126] R rng nhng g cc truyn thuyt ni v Asoka l hon ton tri ngc vi nhng g m chnh Asoka pht biu trong cc ch d ca ng. T bia k XII, ta thy rng Asoka khng nhng tn trng v ng h tt c cc tn gio, ng cn khuyn tn cc tn gio tn trng nhau v khng nn bi xch ln nhau v bt k l do g, bi tt c mi tn gio u xng ng c tn trng v bi s bi xch tn gio ngi khc s khin thanh danh tn gio mnh b thng tn. y qu l li ni tm huyt ca mt hong y nhn t v bao dung, hiu r c tin ca chnh mnh v v th khng mun lm tn thng c tin ca chnh mnh v v th khng mun lm tn thng c tin ca ngi khc. T y chng ta c th nu nhn xt rng nu Asoka l mt tn ht lng ht d vi tn ngng ca mnh th chc chn ng khng lm nhng g khin tn thng thanh danh tn gio ca ng. Hn th, l mt hong , Asoka khng th ch v tn ngng ca mnh m ph v nim tin ca i a s qun chng bi nhng hnh vi ngc i tn gio th thin. Chc chn t c nh lnh o no li khng hiu r

sc mnh ca khi i on kt dn tc trong c cc t chc tn gio thng ng vai tr rt quan trng, c bit l trong mt x s rng ln v c s lng tn gio phong ph nh n . Thi ny c th c tm thy mt s cc v vua n nh Bimbisra, Pasenadi, c bit l Ajtasuttu m tn tui ca h c lu li trong cc vn bn tn gio, khng ch o Pht m c n gio v K Na gio, nh l nhng tn m o v ng h vin tch cc. S kin cc v quc vng ny c lu danh v c cao trong cc kinh sch tn gio chng t h c nhng ng gp hay nh hng no i vi cc tn gio ng thi hoc ch t h khng ch trng bi xch hay ngc i tn gio ni chung. Xt trng hp Ajtasattu c cp trong bn kinh Sa-mn qu ( Smaaphala Suttanta ). Trng B, ta c th hiu c bin php tr quc v thi ca v vua ny i vi cc tn gio nm di quyn cai qun ca ng. Bn kinh cho chng ta hay Ajtasattu tng n tham vn hu ht cc nh lnh o tn gio ng thi k c c Pht d hi v ch trng v ng li ca cc tn gio ny. S kin ny cho thy Ajtasattu rt khn kho trong lnh vc ngoi giao v nm bt ch trng ca cc tn gio thng l b phn sinh hot c nh hng rt ln i vi i a s qun chng. Trong vn bn, Ajtasattu biu l thi khng hi lng i vi cc hc thuyt tn gio ng thi v ch chp nhn gio php ca c Pht sau khi m o vi ngi. Nhng d khng hi lng vi ch trng ca mt s nh lnh o tn gio lc by gi, Ajtasattu hon ton khng ch trch hay bi xch quan im ca h , bi theo li ng th ng khng th lm cho mt v Sa-mn hay B-la-mn trong nc ng khng c vui lng.[127] Thi tng t nh vy c thy r hn Asoka. Bia k XII xc nhn rng Asoka tn trng v khuyn khch s pht trin ca tt c mi on th hay t chc x hi, c tu s ln c s, c bit khuyn co mi t chc tn gio khng nn chia r m nn ha thun vi nhau. iu ny chng t Asoka thc rt r vai tr ca cc on th x hi hay t chc tn gio nm di quyn cai qun ca ng. Tiu bia k I , vn bn Brahmagiri, cp s pht trin ca tn ngng a thn khp ni trn t nc n . Bia k ny chp: Thi gian ny dn chng Jambudvpa (n ) cha gn gi vi thn thnh tr nn gn gi vi thn thnh. F.W.Thomas cho rng cu ni ny ng vic Asoka m rng tn ngng thn linh ca B-la-mn gio cho c dn cc b lc vng ni cha tng bit ti tn ngng ny.[128] Theo R.Mookerji, cu ni trn mang hai ngha, th nht, vo thi gian ny Jambudvpa, nhng ngi cha tn ngng thn thnh tr nn tin tng v tn th thn thnh v th hai, vo thi gian ny, xung t v thn thnh

v cc tn tn th thn thnh lng du ng k Jambudvva.[129] Bia k IV ghi nhn nhng biu hin tin b v o c trong i sng nhn dn n nh cc iu rn tn gio do Asoka cng b. Ti liu Divyvadna cng cho chng ta bit di thi Asoka n l mt t nc thi bnh thnh tr. Nh vy, t cc thng tin trn chng ta c bng chng khng nh rng Asoka khng h mc sai lm trong chnh sch tn gio ni ring v trong cc chnh sch tr quc ca ng ni chung. Ta khng th ph nhn mt s tnh cm u i m Asoka c bit dnh ring cho tn gio ca mnh l Pht gio. Chng hn, vic ng thm ving cc thnh tch v thit lp cc bia k v tr ti cc a danh Pht gio, xy dng cc bo thp tn th x li Pht, ng h hi ngh kit tp kinh in Pht gio ln th ba, v.v Tuy nhin nhng vic lm nh th khng c ngha l Asoka qu thin v tn gio ca mnh m khng mng ti cc tn gio khc.Bia k Nigliva ghi s kin rng mi bn nm sau khi ln ngi, Thnh thng Priyadar cho m rng gp i ngi bo thp tn th x li c Pht qu kh Konkamana ( Cu Na Hm Mu Ni ) ; hai mi nm sau khi ln ngi, c Thnh thng ng gi nh l ngi bo thp v cho xy dng mt tr ti y. Cc bia k hang ng i Barabar chp rng mi hai nm sau khi ln ngi, Thnh thng Priyadar ban hang ng Nigrodha cho cc tu s jvika. Bia k VIII bo mi nm sau khi ln ngi, Asoka cng du chim bi thnh tch Bodhgay, thm ving v tng qu cho cc Samn (ramana) v B-la-mn ( brahmana) . Danh t ramana-brhmana ng cc tu s B-la-mn gio v cc tu s thuc nhiu tn gio khc khng chp nhn truyn thng kinh in V (Veda) ca B-la-mn gio thng c gi chung l Sa-mn (ramana). Cc tu s Pht gio cng c gi l ramana. Nh vy, c theo thng tin bia k trn th Asoka khng ch thm ving thnh tch v cc tu s Pht gio, ng cn ving thm v tng qu cho cc tu s B-la-mn cng nh cc tu s thuc nhiu tn gio khc m ni tri trong thi i ng l cc tu s K Na gio v cc tu s phi jvika. Trong cc ch d ca ng , Asoka by t s knh trng i vi cc tn gio [130] v khuyn tt c thn dn ca mnh knh trng v i x ng n vi cc Samn v B-la-mn.[131] iu ny t cho thy Asoka p dng chnh sch bnh ng i vi cc tn gio v thnh vin ca cc t chc tn gio. Trong c cu t chc nh nc, Asoka thit lp i ng cc quan chc Aharmamahmtra c trch nhim phc v cc mc ch tn gio v lo phn phi cc phm vt cng dng ca hong gia cho cc t chc tn gio .[132]Tr VII ni n bn tn gio tiu biu ng thi gm Pht gio, B-la-mn gio, K Na gio v gio phi jvika.

II. ng li i ngoi : V phng din i ngoi, nh nc Asoka tiu biu cho mt nh nc ch trng ha bnh c lp dn tc v hp tc quc t, c th hin qua cc chnh sch sau y: 1.Chnh sch ha bnh, c lp dn tc : Nh nc Asoka ch trng ha bnh v c lp dn tc trn c s khng tin hnh chin tranh v khng xm lng cc quc gia khc. Asoka c l l v hong u tin trong lch s loi ngi t b tham vng chin tranh v c xm lng ngay sau khi bc ln nh cao ca quyn lc. t c v hong no li t ra xu h v chin tranh v n hn cng cuc xm lng ngay sau ngy chin thng nh Asoka. Kht vng chin thng v tham vng chim hu thng lm cho con ngi tr nn m mt trc mi lm than v ti nhc ca k khc. Asoka l mt trong s rt t nh lnh o thy r nguy c ca chin tranh v hu qu en ti ca xm lng. ng khng ngi din t cho mi ngi cnh tng xu xa v tn khc ca nn xm lng Kalinga m chnh ng l tc nhn. Bia k Kalinga ca ng c l l bn co trng u tin v hay nht v ti c chin tranh v chnh sch xm lng; 100.000 ngi b git cht, 150.000 ngi b bt lm t binh v hng trm ngn ngi khc b mng ti chin trng Kalinga. Thnh thng Priyadar v cng hi hn vic xm lng Kalinga bi gy ra cnh tn st, cht choc v t y y tan thng cho dn chng ca mt x s c lp. Bia k Kalinga ni tip rng Asoka rt ra bi hc ln t cnh tng tang thng ca chin trn Kalinga v bt u th hin tm lng khoan dung lng ca mnh i vi cc trng hp li lm. ng bt u thc hnh Chnh php ( Dharma), yu mn Chnh php v truyn b Chnh php , [133] tuyn b thay trng trn ( Bher-ghosa ) bng Chnh php ( Dharmaghosa), [134]ch trng chinh phc lng ngi bng o c nhn i hay c tr ( Dharma- vijaya ) . [135] K t sau chin thng Kalinga, Asoka t b mi chin tranh xm lng v theo ui chnh sch ha bnh c tr. Bia k Kalinga II , vn bn Jaugada, nu r lp trng ha bnh v thi thn thin ca Asoka i vi cc quc gia lng ging. ch d vit : Cc quc gia bin gii cha b chinh phc c th ngh nh th ny : Nh vua ny mun g chng ta ? Mong mun duy nht ca ta i vi cc quc gia ny l h hy hiu rng h khng nn lo s m hy tin tng ta, rng h s nhn c hnh phc t ta ch khng phi kh au, v h cn hiu thm rng ta s khoan dung tt c v s

gip h thc hnh Chnh php ( Dharma ) c li ch i ny v i sau. Asoka cn khng nh trong ch d ca mnh rng ng lm nh th l tr n cho tt c chng sanh v ng mun mi ngi hiu rng ch, quyt tm v li ha ca ng v ha bnh s khng thay i. ng ra lnh cho cc quan chc cao cp phi lm vic tht tt mi ngi hiu ra rng i vi qun chng c vua nh mt ngi cha lun lun mong c iu tt lnh cho cc con mnh. Khng mt cuc chin tranh hay xm lng no c ghi nhn n ra hay c tin hnh bi nh nc Maurya k t sau ngy Asoka chinh phc x s Kalinga. Asoka thc hin trn vn li cam kt ca mnh v kin quyt theo ui ng li ha bnh cho n cui cuc i. 2.Chnh sch trao i v hp tc quc t v li ch ca cc dn tc: Sau mt thi gian thc hin ng li c tr v chm lo hnh phc cho dn, nh nc Asoka gt hi c nhng thnh qu ng khch l. Asoka xc nhn trong cc bia k ca mnh v nhng kt qu m quc gia ca ng t c nh theo ui ng li c tr. Tiu bia k I , vn bn Brahmagiri, ghi nhn s pht trin ca tn ngng a thn khp ni trong x s Jambudvpa. Thng tin ny, mt mt ni r s kin Asoka khng h ngc i B-la-mn gio khi ng chuyn sang tn ngng Pht gio, nhng mt khc t cho thy rng lc ny dn chng n ang sng trong nim tin tn gio v ang thin v i sng o c. Bia k IV cp s kin nhn dn n t ra tin b r rt trong tt c cc mi quan h: hiu phng cha m; vng li thy c gio; thun tho vi anh ch em; x s ng n vi b con, bn b; cung knh cng dng cc Sa-mn, B-la-mn; thng yu v bo v mun th. Ta c th ni rng t nhng thnh qu m Asoka t c trong ng li lnh o ca ng khin v vua ny ngh n vic m rng chnh sch c tr sang cc nc lng ging trn c s trao i v hp tc quc t v li ch v hnh phc ca cc dn tc. Bia k II, vn bn Jaugada, ni r nguyn vng ca Asoka mun gii thiu Chnh php ( Dharma) hay ng li c tr ( Dharma-vijaya) cho nhn dn cc quc gia khc v li ch i ny v i sau. Theo s liu Dpavamsa v Mah-vamsa th vua Tch Lan Devnampiya Tissa l mt ngi bn tt v l ng minh ng tin cy ca Asoka mc d c hai cha h gp mt; trong mt vn th gi cho Devnampiya Tissa, Asoka thng bo ng quy y Pht, Php, Tng v khuyn Devnampiya nn tn ngng Tam bo.[136] Mi quan h gia n v Tch Lan cng gn b cht ch sau s kin Mahendra, con trai Asoka, nhn trch nhim gii thiu Pht gio vo Tch Lan. Bin nin s Tch Lan [137]ni n vic s gi hai nc lin tc qua li

vi nhau nhm chuyn t thng ip hp tc ca hai hong v li ch ca hai dn tc. Ti liu ny ni rng vua Devnampiya Tissa ca Tch Lan v 50.000 thn dn ca ng tr thnh nhng ngi Pht t u tin ngay sau khi Trng lo Mahendra va t chn ln t nc ny v thuyt ging bi php th nht. Ti liu k tip rng sau khi nghe Mahendra thuyt ging , hong hu Anula ( c ni bo l cng cha) v 500 th t ca b t mun xut gia nhng khng th thc hin nguyn bi gio hi y ang thiu cc th tc cn thit cho n gii xut gia. Vua Devnampiy sau khi xem xt s vic phi s gi sang n , trnh Asoka nguyn ca mnh mun mi T-kheo ni Samgha-mitra, con gi Asoka, sang Tch Lan tin hnh cc th tc xut gia cho ph n ng thi xin mt nhnh cy B em v trng Tch Lan cho qun chng knh ngng. Ti liu thut rng mc d rt bun lng phi xa cch ngi con gi yu qu ca mnh, Asoka p ng yu cu ca nh vua Devnampiya, gi Samgha-mitra sang o S t v chit tng nhnh cy B sang Tch Lan c m t kh sinh ng bc tranh ph iu trn cng pha ng i bo thp Sch. Ti liu Tch Lan cn ni rng trong khi Asoka ang tham d l tin chn s gi mang nhnh cy B v Tch Lan th mt phi b ngoi giao Tch Lan khc do tng s Sumana, ngi cng i trong phi on truyn gio ca Mahendra v l chu ngoi Asoka, dn u, n n truyn t nguyn ca nh vua Tch Lan xin thnh cu x li Pht cho x s mnh. Asoka p ng nguyn vng ca nh vua Tch Lan bng cch gi tng nhn dn Tch Lan mt da y x li m sau c tn th ti bo thp Thuparama Colombo. Cc chuyn gia v Pht gio Tch Lan s khi li n tng su sc v tip tc nh thc lng nhit thnh m o ca hng triu tn Pht gio x s ny. Th nht l nhnh cy B thing ling do Asoka gi tng v th hai l chic rng Pht c mang t n v Tch Lan khong 500 nm sau . [138] Nhng quan h ca nh nc Asoka vi cc quc gia khc khng ch v phng din tn ngng v vn ha. Song song vi cc phi on truyn gio c gi i khp ni trong v ngoi nc nhm mc ch ph bin Chnh php ( Dharma ) v gii thiu ng li c tr ( Dharma-vijaya ) , Asoka cn y mnh quan h hp tc v trao i vi cc nc v cc lnh vc khc nh y hc v trng trt. Bia k II, vn bn Girnar, cp vic Asoka cho m rng mng li y t chm sc sc khe cho dn v iu tr cho th vt khng ch trong nc m cn vn sang cc nc lng ging. Bia k ny ni n mt s quc gia c hng ch chm sc y t ca nh nc Asoka gm Chola, Pndya, Stiyaputra, Keralaputra v

Tmraparn phng nam, Antiocho ty bc v cc quc gia lng ging vi Antiocho. Ti liu ny cng ni r vic Asoka cho xut v nhp khu cc loi cy lm thuc v cy n qu trng trong nc v nc ngoi. Nh vy quan h gia nh nc Maurya vi cc quc gia khc tr nn thn thin v gn b khng ch trn phng din trao i vn ha v tn ngng m cn th hin s chm sc ln nhau c v phng din i sng vt cht ln sc khe tinh thn. Nhn nh v ng li lnh o ca Asoka, K.Hazra ni rng Asoka gi vng quc rng ln ca mnh v thit lp quan h thn thin vi cc th lc nc ngoi m khng dng n v lc chin tranh hay chnh sch xm lc.[139] Theo W.Rahula, Asoka l v hong li lc, c can m, c tin v kin gii p dng nhng li dy ca c Pht v ha bnh, bt bo ng v yu thng trong vic cai tr mt quc rng ln v c ni b ln ngoi giao. ng cng khai quay lng li vi chin tranh, bo ng v n nhn thng ip ca bt bo v ha bnh. Khng c bng chng lch s no ni rng c vua lng ging no li dng s sng o ca Asoka tn cng ng v qun s, hay c mt cuc ni lon no trong quc ng lc sinh thi .Tri li ha bnh ng tr khp trn lnh th, v ngay c nhng x bn ngoi vng quc ng cng dng nh chp nhn s lnh o nhn t ca ng.[140] Quan im ca hai hc gi ny l hon ton chnh xc bi theo thng tin ghi bia k XIII th Asoka khng ch thu phc nhn tm qun chng trong nc m cn t c thnh cng ln trong ng li ngoi giao da trn c s c tr ( Dharma-vijay ). Ngun tin ny cho hay cc quc gia v dn tc ng thi chp nhn ng li c tr ca Asoka gm Chola, Pndya, Tmraparn phng Nam, cc lnh a v dn tc Kamboja, Nabhaka, Nabhiti, Pitinika, Andhra v Palida pha Bc v ng Bc, cc quc gia Ty Bc nh vng quc vua Anitocho, vng quc vua Ptolemy, x s vua Antigocho , vng quc vua Maga v vng quc vua Alexander. Theo kho cu ca P.H.L.Eggermont [141] th Antiochus II, tr v Babylon v Persia khong 261-247 trc Cng nguyn; Ptlemy tc Ptolemaseus II, tr v Ai Cp t 285-247 trc Cng nguyn; Antigono hay Antigonus Gonatas tr v Macedonia t 277-240 trc Cng nguyn; Maga hay Maka lm vua Xy ri 50 nm, qua i trong khong thi gian 253-250 trc Cng nguyn; Alexander l hong x Epirus, ln ngi vo nm 272 trc Cng nguyn v mt vo nm 255 trc Ty lch. [85] J.Jolly & R.Schmidt, Kautilyas Arthatra,I,tr.5. [86] Bia k Kainga II,vn bn Jaugda;bia k VI, vn bn Girnar.

[87] Tr I. [88] Bia k Kalinga. [89] Tr IV. [90] Tr IV. [91] V.A.Smith,Asoka,tr.232. [92] EB,II, fascile,2tr.190. [93] Bia k V. [94] Tr IV. [95] Bia k IV,V,IX,XI,XIII. [96] Tr II. [97] Tr VII. [98] Tiu bia k II; Bia k III,IV,VII,VIII, IX,XI,XIII;tr V, VII. [99] Tiu bia k II; bia k III ,XIII;tr II, VII. [100] Bia k IX. [101] Bia k XI. [102] Bia k XIII. [103] Tr IV. [104] Bia k Kalinga I. [105] Bia k Kalinga I. [106] Tr I.

[107] Bia k V. [108] Bia k VI. [109] Bia k VI. [110] Tr IV. [111] Tr VII. [112] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.52. [113] R. Mookerji, Asoka,tr,58. [114] R.Mookerji,Asoka,tr.132,phn ch thch cui trang. [115] D.R.Brhandarkar, Asoka,tr.63. [116] B.M.Barua,Asoka and hia Inscriptions,tr.183. [117] Nh trn. [118] Tr VI;biak XII. [119] Bia k Bhabr hay Bairat. [120] B.M.Barua, Asoka and his Inscriptions,tr.358. [121] V.A.Smith, Asoka,tr.208. [122] JEFA,tr.30-31. [123] JNI,tr.139. [124] Nguyn bn dng ch jvikas, ng ra l ch Niganthas bi ton b cu chuyn cp v cc tu s K Na gio b st hi . C l tc gi ca cu chuyn c s nhm ln gia cc v jvika, cc tu s tun th np sng kh hnh do gio ch Makhali Gosla xut, v cc v Nigantha, tc cc tu

s K Na gio chp nhn np sng khc k kh hnh do Nigantha Ntaputta hay Mahvra ch trng. [125] RPBAI,tr.67. [126] Nh trn. [127] Kinh Sa mn qu, Trng b. [128] R. Mookerji, Asoka,tr.111,phn ch thch cui trang. [129] R.Mookerji, Asoka,tr.111,phn ch thch cui trang. [130] Bia k XII, tr VI. [131] Bia k III, IX,XI,XIII. [132] Tr VII. [133] Bia k XIII. [134] Bia k IV. [135] Bia k XIII. [136] V.A.Smith, Asoka,tr.212. [137] V.A.Smith, Asoka,tr.213-15; R.Mookerji, Asoka,tr.35-36. [138] P.V.Bapat, 2500 of Buddhism,tr.75. [139] RPBAI,tr.64. [140] Thch n Tr Hi, c Pht dy nhng g ,tr.204-06. [141] DHB, phn I, tr.142.

---o0o--Chng IV Asoka - V HONG PHT T Trong cc chng trc chng ta m t kh y v Asoka, vng quc Maurya ca ng cng nh cc chnh sch m v vua ny ra nhm iu hnh quc gia to ln ca mnh v thit lp quan h ha hiu vi cc nc lng ging. Tip theo chng ta s xem xt v hong ny trong vai tr mt Pht t, nhng cng hin ca ng i vi Pht gio; Asoka trong vai tr mt Php vng (Dharmarja) , theo ui l tng Chnh php (Dharma) v cai tr bng Chnh php; Gio php ca Asoka ; v c bit nh hng Pht gio trong ng li tr quc ca ng. C mt thi cc hc gi t ra lng tng khng bit Asoka l ai v tn ngng hay tn gio m ng theo ui l g. [142] Ngy nay vi s lng thng tin thu nhp c t cc ngun s liu vn hc v c bit l t khoa kho c hc, vic xc nh thn th v s nghip ca v hong ny khng cn l vn kh khn. Cc truyn thuyt v s liu khc nhau u thng nht Asoka l mt Pht t, mc d c vi sai khc nh v v thy u tin nh hng n vic ci gio ca ng. Edward Thomas cho rng Asoka tng l tn K Na gio trc khi tr thnh mt Pht t, [143] nhng theo s liu Tch Lan th trc khi quy y Tam bo, Asoka, ging nh cha mnh, theo tn ngng B-la-mn. Trong ch d ghi tiu bia k I, Asoka thng bo vi chng ta cc giai on tip cn Pht gio ca ng v t nhn l t Pht (upsika).trong bia k Bhabr, Asoka khng nh nim tin i vi Pht, Php, Tng, tuyn b gio php ca c Pht l kho thuyt, ng thi nu r by bi kinh trong s cc kinh in Pht gio m ng cho l quan trng v khuyn tt c Tng, Ni, nam n Pht t cn phi thng xuyn c tng v thc hnh. bia k VIII v tr Rumminde, Asoka l nh chim bi Pht tch. Tr Nigliva nh du tm lng ngng m Pht php ca Asoka qua vic trng tu bo thp c Pht Cu Na Hm Mu Ni (Kanakamana) .Asoka hin r trong cc tr Srnth, Kaumb v Sch l ngi bo v Pht php bi li tuyn b tn xut nhng ai gy chia r Tng gi. Truyn thuyt n v k s ca cc nh chim bi Trung Hoa xem Asoka l ngi xy dng nhiu cha thp Pht gio v l nh bo tr chnh ca phi Nht thit hu b (Sarvtisvda). Truyn thng Tch Lan gn Asoka vi hi ngh kit

tp ln th ba v cng tc truyn b Pht php nh du s pht trin ca o Pht bn trong v bn ngoi lc a n . I.Cc truyn thuyt v s ci gio ca Asoka : Cc ti liu v truyn thuyt lin quan khng thng nht vi nhau v bc u Asoka tip cn Pht gio. Theo ti liu Mahvamsa th Nigrodha l v tu s Pht gio u tin cm ha Asoka t tn ngng B-la-mn sang c tin Pht gio. Truyn thuyt ny ni rng Nigrodha l con trai Sumana, anh trai Asoka, ngi b Asoka st hi trong cuc chin tranh ginh ngi v vng triu Maurya. Khi Sumana b st hi, m ca Nigrodha khi y ang mang thai ng b buc phi ri hong cung sinh sng trong mt ngi lng dnh cho c dn giai cp h lu. Vo ngy ri hong cung, b h sinh Nigrodha, a b c nhiu du hin c bit lc cho i v by nm sau xut gia thnh mt tu s Pht gio. Mt hm, sa-di tr Nigrodha i ngang qua hong cung v lt vo tm mt ca Asoka bi dng v thnh thot v trm tnh l thng. Asoka cm thy hoan h, cho mi v sa-di nh tui vo hong cung v bo : Con thn, hy chn ch ngi m con ngh l thch hp. Nigrodha lic nhn ngai vng ang b trng v Asoka hiu ra rng v sa-di tr ny c mun tr thnh ch nhn ca hong cung. ng dt tay Nigrodha v t cu b ngi ln ngai vng, sau tht i v sa-di cc mn n c bit dnh ring cho ng. Sau bui tip i trang trng, Asoka hi v sa-di tr v gio l ca c Pht v Nigrodha ni cho ng v Appamda, nu r lng nhit thnh mn o a n kt qu bt t v thi xem thng o l dn n kh au sinh t. Cm kch bi li dy ny, Asoka tuyn b t b tn ngng B-la-mn v chp nhn gio l ca c Pht. S kin xy ra vo nm th t k t khi Asoka chim ngai vng Ptaliputra, tc vo nm Asoka ng quang , khong 270 hay 269 trc Ty lch. Nhng trong khi truyn thuyt Mahvamsa xem Nigrodha l ngi u tin chuyn ha Asoka thnh mt Pht t v Moggaliputta Tissa c xem l v thy th hai ca ng, th ti liu do Huyn Trang (Yuan Chwang) cung cp cho rng, chnh trng lo Upagupta l ngi chuyn ha tn ngng ca Asoka. Theo Huyn Trang, Asoka gp Upaguta sau s kin ng ph b ch ngc t d man do ng lp ra Ujjain. Ti liu Aokvadna cp vic Asoka cho thit lp h thng lao t Ptaliputra (Huyn Trang bo l Ujjain) c mnh danh l a ngc trn gian bi nhng ai ri vo y th khng cn c may sng st. Mt hm , c v tu s tn Balapandita v tnh bc vo ca nh lao th lin b cc cai t tng giam vo ngc. My ngy sau Balapandita b nm vo vc du ang chy si sc nhng khng h b

thng tn. S vic n tai Asoka, ng lin n hin trng xem xt v b cm kch bi cnh tng phi thng v li khuyn gio ca tu s Balapandita. ng bt u theo ui tn gio chn chnh v t b con ng ti c. Ngc t c ph b v cc cai t hung c b thiu sng .[144] Nh vy, c theo li Huyn Trang th Asoka gp Upagupta sau khi ch ngc t c ph b, ngha l sau khi Asoka c Balapandita cm ha. Do , nu bo Upagupta l ngi u tin chuyn ha Asoka th iu hon ton tri vi nhng g c m t trong truyn thuyt Aokvadna. Li na, theo kho cu ca Waddell th Upagupta ca Huyn Trang khng ai khc chnh l Moggaliputta Tissa ca ti liu Mahvamsa ,[145] Bi vy nu cho rng Upagupta hay Moggaliputta l ngi u tin chuyn ha tn ngng ca Asoka th nhn nh nh vy khng ph hp vi ti liu Mahvamsa xem Nigrodha l ngi thy u tin ca Asoka. Ti liu do Huyn Trang cung cp cng khng thng nht vi Mahvamsa v s kin Asoka cho xy dng bo thp tn th x li Pht khp ni trong vng quc ca ng. Theo Huyn Trang th do li khuyn ca Upagupta, Asoka cho triu tp cc th gii trong nc v ra lnh cho xy dng cc bo thp khp ni trong x s ca mnh nhm tn th x li c Pht. Cc x li ny c ly ra t tm ngi bo thp gc v c phn ra tn th ti cc bo thp mi c xy dng. Tuy nhin theo ti liu Mahvamsa [146] th sau khi c Nigrodha cm ha, Asoka nhn mt bui tht i ch tng ti hong cung hi xem gio l ca c Pht c bao nhiu php mn. Khi bit rng gio l bc o s gm 84.000 php mn, Asoka quyt nh c mi php mn ca bc o s s c cng dng bng mt bo thp. ng h ch cho quan li cc a phng lo vic xy dng 84.000 bo thp ti nhiu thnh ph khc nhau ca n , ring ng chu trch nhim xy dng tinh x Asoka (Aokrma) ti kinh Ptaliputra. Ti liu bia k v tr khng h cho chng ta bt k thng tin no v cc o s u tin nh hng n vic ci gio ca Asoka. Cc bia k v tr ca ng ch thng bo vic Asoka tn ngng Tam Bo, t nhn l t Pht cng mt s Pht s m ng lm vi t cch l mt hong Pht t. Theo cc truyn thuyt n , Tch Lan v ti liu ca Huyn Trang c nu trn th ba nhn vt quan trng nh hng n cuc i v s nghip ca Asoka l Nigrodha, balapandita v Moggaliputta Tissa hay Upagupta, gi theo truyn thuyt n v ti liu ca Huyn Trang. Ti liu Tch Lan lu gi trong tc phm Mahvamsa xem Nigrodha l ngi u tin cm ha c tin ca Asoka, tuy nhin cng v sau vai tr Nigrodha cng m dn v nhng ch cho Moggaliputta Tissa trong v tr bc thy

tinh thn ca Asoka. Ti liu Bc truyn chp trong tc phm Aokvadna cng cho thy Moggaliputta Tissa hay Upagupta l nhn vt quan trng i vi Asoka. Mahvamsa ni n vic hai ngi con Asoka, Mahendra v Sanghamitra, xut gia tr thnh hai tu s ti c nh nh hng ca Moggaliputta Tissa .[147] Truyn thuyt n ghi nhn rng sau khi thc hin xong cng trnh xy dng cc bo thp, Asoka t mun du hnh chim bi cc thnh tch Pht gio v ng cho mi Upagupta ang sng n c ti ni Urumunda gn Mathura thc hin nh ca mnh.Upagupta do tr thnh ngi hng dn ca nh vua trong cuc hnh trnh ny. [148] Trong s liu Tch Lan , tn tui Moggaliputta Tissa gn lin vi nhiu Pht s quan trng c tin hnh di s bo tr ca Asoka. Trc ht l cng tc thanh tnh ha t chc Tng gi ang trong thi k phn ha v chia r trm trng bi danh vng v li dng. Mahvamsa thut rng vi s quy ngng Pht gio ca Asoka, cha chin c xy dng khp ni v tng s Pht gio c cung phng y cc tin nghi vt cht. Nhng ngi ngoi o b tn tht danh li lin tm cch xm nhp Tng gi. S lng ngoi o xut gia tu Pht ngy cng ln, tp qun v kin gii c ca h khin nh hng n thanh danh v uy tn ca gio hi. Cc bc chn tu khng chp nhn sinh hot chung vi cc tng s gc ngoi o. Tranh chp n ra ngy cng gay gt trong t chc Tng gi n cc l B tt (Uposatha) v T t (Pavran) khng c tin hnh trong vng by nm. Ti liu ny ni rng Asoka ht sc lo lng cho hin trng ca gio hi nn ng cho triu hi Moggaliputta Tissa v kinh Ptaliputra nhm tm gii php cho vn . c Moggaliputta gi , Asoka cho triu tp tng chng ti tinh x Asoka (Aokrma) tin hnh thanh lc Tng gi. Bin php thanh lc c thc hin bng cch cht vn cc tu s Pht gio v gio l ca bc o s. Nhng ai cho rng Pht gio ch trng l thuyt linh hn bt t hay cc vn tng t th lin b trc xut khi Tng gi. Ch nhng ai ni rng bc o s ch trng gio l phn tch (vibhajjavda) th mi c gi li trong gio hi. Truyn thuyt ny ni rng 60.000 tng s gc ngoi o b buc phi hon tc sau s kin thanh lc Tng gi v gio hi tr li cc sinh hot thanh tnh. Ti liu Mahvamsa ghi nhn thm rng sau khi gio hi tr li thanh tnh, Moggaliputta chn 1000 T-kheo thng sut gio l nhm c tng v kit tp tam tng, cng vic c hon tt sau chn thng, ring Moggaliputta, cho ra i tp Kathvatthu nh cc quan im sai quy ca ngoi o. Thnh cng ca hi ngh kit tp kinh

tng ln ny c nh du bi s kin cc phi on truyn gio sau ln lt c gi i nhiu quc gia nhm mc ch ph bin Chnh php. Theo B.Jinananda, cc on truyn gio c gi sang cc quc gia, xa xi chu , chu Phi v chu u.[149] N vy, t cc thng tin trn ta c th ni rng mc d Nigrodha (hay Balapandita) l ngi u tin cm ha c tin ca ng, chnh Moggaliputta Tissa ng vai tr quan trng trong cuc i v s nghip ca Asoka. Asoka tr nn ni ting vi nhiu hot ng tn gio v vn ha mt phn nh cng lao ca Moggaliputta Tissa. II. S ngng m Pht gio ca Asoka : Cc bia k va truyn thuyt ni rt nhiu v tm lng nhit thnh ca Asoka i vi tn gio m ng va mi quy ngng. Theo cc ti liu ny th sau khi quy y Tam bo, Asoka dnh nhiu tnh cm u i cho tn gio ca mnh. Trc ht , trong cc bia k, Asoka t nhn l t Pht (upsika), [150] khng nh nim tin v by t lng tn knh ca mnh i vi Tam bo, Pht, Php, Tng.[151] ng i i nng hu vi ch tng v khuyn thn dn c thi tng t i vi hng xut gia. Truyn thuyt Tch Lan thut rng sau khi c Nigrodha cm ha, mi ngy Asoka n tip hng vn tu s Pht gio n th trai v ni php ti hong cung. Theo ti liu ny th mi ngy Asoka phi chi ht 40.000 tin vng cho vic tht i 60.000 tu s Pht gio. Tc phm Samantapsdika [152] nu con s Asoka dnh ng h cho gio hi Pht gio mi ngy ln ti 500.000 tin vng, c chia nh sau: 100.000 dnh cho Nigrodha chi tiu cc Pht s; 100.000 dnh cho vic mua sm hng hoa cng dng cc in Pht; 100.000 dnh cho vic hong php li sanh; 100.000 dng cung cp cc tin nghi vt cht cho cc tng s; 100.000 dnh cho vic iu tr cc tu s au m. Ti liu Bc truyn cn i xa hn trong vic m t tm lng ngng m Pht gio ca Asoka bng cch thut cu chuyn rng sau khi hon tt cng trnh xy dng cc bo thp, Asoka hin tng ton b vng quc ca mnh cho Tng gi v ri ng ba ln mua li n t gio hi. Trong k s ca mnh, Php Hin (Fahsien) nhc li chuyn ny v ni thm rng Asoka cho xy mt ta thp ln Ptaliputra v mt tr gn bn cnh trn ghi rng Asoka hin tng ton ci Dim Ph (Jambudvpa) cho gio hi Tng gi v ri xin chuc li bng tin. ng tng i v chuc li vng quc ca mnh trong ba ln. [153]

Asoka cng biu l tm lng ngng m Tam bo ca mnh bng cch t thn chim bi cc thnh tch, lp cc bia k v tr ti cc a danh Pht gio v cho xy dng nhiu bo thp nhm tn th x li v xin dng Pht php. Bia k VIII ghi rng mi nm sau khi ln ngi, Asoka hnh hng chim bi thnh tch Bodhgay, ch c Pht gic ng, thm ving v tng qu cho cc Sa-di v B-la-mn. Mt s tranh iu khc tm thy cc cng i bo thp Sch xc nhn cc s kin c nu trong ti liu bia k Asoka v cc truyn thuyt Tch Lan v n . Bc tranh trn cng pha ng i bo thp Sch v cy B v ngi bo thp Bodh-Gay chnh gia. Bn tri l mt m ng cc nhc cng v cc tn mang cc bnh nc. Bn phi v cnh nh vua Asoka v hong hi Tisyaraksit ang ri kiu voi v nh l c B . Bc tranh iu khc trn cng pha nam i bo thp m t cuc ving thm bo thp Rmagrama ca Asoka. Bn phi bc tranh v cnh vua Asoka ang trn mt c xe nga theo sau l mt on ty tng, bn tri l cnh cc loi rng (nga) ang l bi ngi bo thp. Tr Nigliva thng bo mi bn nm k t lc ng quang, Asoka cho xy rng gp i ngi bo thp tn th c Pht qu kh Kanakamuni v su nm sau, tc hai mi nm sau khi ln ngi, nh vua ng gi l bi ngi bo thp v cho dng mt tr ti y. Tr Rumminde cho hay hai mi nm sau khi ng quang, hong Priyadar ng gi chim bi ch c Pht n sanh, cho dng mt tr v gim t thut cho dn lng Lumbin bi c Th Tn ra i ti y. Theo ti liu Bc truyn [154] th sau khi cho xy dng cc bo thp tn th x li Pht khp ni trong nc, Asoka thc hin chuyn hnh hng chim bi cc thnh tch Pht gio di s hng dn trc tip ca Upagupta. Ti liu ny m t kh chi tit v cuc hnh trnh ca Asoka: Trc tin, on n thm vn Lumbin, ch c Pht n sanh. Nh vua tng 100.000 tin vng cho dn chng vng ny v cho xy dng mt bo thp (Stpa) ti y. Sau on ving thm Kapilavastu, qu hng ca c Pht. Tip theo phi on n Bodhay, chim bi gc cy B , ch c Pht gic ng, ti y nh vua trao tng s tin hn 100.000 tin vng v cho xy dng mt in Pht (Chaitya) Cc a danh tip theo m on hnh hng n chim bi gm Rishipatana hay Ispatana gn Banares, ch c Pht thuyt bi php u tin gi l Chuyn vn bnh xe Chnh php (Dhammacakkappavattana) , v kusinagana, ni bc o s trt hi th cui cng hay nhp nit bn. Ti hai im ny Asoka cng biu l s tn knh ca mnh bng cch cng dng tin vng v xy dng cc bo thp

nh ng lm i vi hai thnh tch trc. Sravasti, on ving thm tnh x Jetavana, ni c Pht tng sng v thuyt ging Chnh php trong mt thi gian di, chim bi bo thp ba v i t ca c Pht l X Li Pht (Sriputra) Mc Kin Lin (Maudgalyana) v i Ca Dip (Maha Kasyapa). Chuyn k rng khi nh vua ving thm bo thp tn gi Vakkula, ng ch cng mt tin ng bi nghe u lc sinh thi v tn gi ny gp nhiu trc tr trn con ng tu tp v khng lm nhiu vic cng c, trong ti bo thp tn gi nanda, qu tng ca hong gia ln ti 6.000 tin vng. Truyn thng Nepal cp s kin Asoka hnh hng x Nepal di s hn dn ca Upagupta v ni rng ng cho xy dng mt bo thp (stupa) ti trung tm thnh ph Patan, cch Katmandu hai dm v hng ng nam, v bn bo thp khc ti bn a im chnh ca thnh ph m nay cn du vt.[155] Trong khi ti liu bia k ch cp vic Asoka cho xy rng gp i ngi bo thp tn th c Pht qu kh Cu Na Hm Mu Ni (Kanakamana) c t trc v chng c kho c hc xc nhn i bo thp Sch v bo thp Bharhut thuc thi i ca ng, [156] cc truyn thuyt ni rng Asoka cho xy dng khp ni trong vng quc ca mnh 84.000 bo thp nhm tn th x li Pht. D con s rt ln v mang tnh rt tng trng, cc truyn thuyt cp cc bo thp do Asoka cho xy dng khng phi khng c c s. Trong k s ca mnh, Php Hin dnh nhiu trang vit m t tp tc tn th bo thp x li n , Tch Lan v ni n nhiu bo thp do Asoka xy ct nhiu ni khc nhau ca n . Huyn Trang, nh chim bi v hc gi Trung Hoa n n D vo cc thp nin u th k th by, bo rng ng trng thy nhiu bo thp c ca Asoka n v bn ngoi cc bin gii pha bc n . [157] Theo ti liu Mahvamsa th sau khi c Nigrodha cm ha, Asoka sai xy dng 84.000 bo thp ti nhiu thnh ph v a phng khc nhau, ring ng chu trch nhim xy dng tinh x Asoka (Aokrma) ti kinh Ptaliputra. Tt c cng trnh ny c hon tt trong thi gian ba nm. [158] Theo Huyn Trang th do li khuyn ca Upagupta, Asoka cho triu tp cc ngh nhn trong nc v ra lnh cho xy dng cc bo thp khp ni trong vng quc ca mnh nhm tn th x li Pht .[159] Truyn thuyt Avadna ni rng Asoka mun phn x li ca c Pht thnh 84.000 ngi bo thp va mi xy xong nn cho khai qut ngi bo thp m vua A X Th (Ajtasatru) dng tn th x li Pht c hom gp li t by bo thp gc. Bo thp th tm ti Rmagrama do cc loi rng (naga) canh gi khng th khai

qut. Cc x li ly ra t by ngi thp ny c chia u v tn th ti 84.000 bo thp va mi xy dng. [160] Truyn thuyt Avadna bng vn k nu con s bo thp do Asoka xy dng cn ln hn nhiu so vi truyn thuyt Avadna vit theo th loi vn xui. Theo ti liu ny th 3.510 triu bo thp c xy ct do yu cu ca dn chng Taxila v 10.000.000 bo thp khc c xy cc b bin bi cc loi d xoa (yaksha). [161] Mt bng chng khc ni r tm lng ngng m Pht php ca Asoka l vic ng sn sng cho b con v con chu mnh xut gia phc v o php v ring ng cng tng sng vi Tng gi. Ti liu Tch Lan thut rng bn nm sau khi ln ngi, em trai Asoka l Tisya, ph vng x Ujjain, chu trai v l con r Agni-Brahm v chu ngoi ng Sumana u xut gia u Pht. Sau khi Tisya xut gia, chc ph vng Ujjain b b trng, by gi Asoka nh c con trai Ujjain nhng Mahendra v c Sanghamitra na u t xut gia di s dn dt ca Moggaliputta Tissa. [162] Tn tui ca Mahendra. Sanghamitra v Sumana gn lin vi lch s Pht gio Tch Lan . Mahendra v Sumana c cng rt ln trong vic gii thiu Pht gio vo Tch Lan, trong khi Sanghamitra m ng cho s ra i ca gio hi Tkheo ni ti y. Cc hc gi nu nhiu kin khc nhau xoay quanh li tuyn b ca Asoka v vic hn mt nm ng gn gi Tng gi. Trong tiu bia k I, Asoka bo rng hn hai nm ri lm mt t c s (upsika) ng khng c gng nhiu, nhng hn mt nm gn gi Tng gi ng n lc rt ln. Theo K.Hazra, cu ni ny ng rng khi Asoka tr thnh mt Pht t ng khng tha thit i vi Pht gio v khng n lc lm bt c iu g cho tn gio ny. Nhng khi gn gi vi Tng gi ng lm mi th cho s pht trin ca Pht gio. [163] B.M. Barua cho rng s chuyn sang tn ngng Pht gio ca Asoka c bt u k t khi ng tip cn hay gn gi Tng gi .[164] Ni khc i, Barua cho rng ch sau khi Asoka tip xc v gn gi Tng gi nh bia k ca ng ni th lng tin Pht ca ng mi bt u ln mnh. R.Mookerji nu nhn xt tng t : Trc trn chin Kalinga, ngha l khong 265 trc Cng nguyn, Asoka l mt c s Pht t. ng duy tr tn ngng ny t 265 n 262, khi lng tin Pht ca ng tr nn mnh m hn do kt qu s hi hn v nhng thm cnh ng gy ra trong trn chin Kalinga v chnh iu ny khin ng tr nn gn gi Tng gi. [165] kin ca ba hc gi ny ch ng mt phn, tc l sau hn mt nm gn gi Tng gi c tin Pht gio ca Asoka cng tr nn mnh m. tuy nhin

nu cho rng, nh quan im ca K. Hazra, Asoka khng tha thit i vi Pht gio v khng n lc lm bt c iu g th cho tn gio ny khi tr thnh mt c s Pht t th mt nhn nh nh vy khng hon ton hp l. Xt v mt tm l, Asoka l mt ngi rt nhy cm v nng ng. Bng chng l ngay sau chin thng Kalinga ng nhn ra ni bt hnh ca nhng k chin bi v t hi tic v vic xm lng ca mnh. V ng lm ngay nhng g c th lm b p phn no s tn tht khng th b p i vi mt x s b chin bi. Cc ti liu lin quan cng cho thy Asoka tng l mt k hiu chin v theo tn ngng B-la-mn. Nh vy vic ng tr thnh tn Pht gio chc chn khng phi l chuyn ngu nhin m phi v mt l do no y. a s hc gi ngy nay u tin rng vic hi hn v thm cnh chin trn Kalinga l ng c khin Asoka quy ngng Pht gio v n lc lm iu thin. Nh vy ta c th ni rng Asoka tr thnh Pht t l do ng c ni tm. Mt ngi do hi tic vic qua v mong mun lm cho tm hn mnh c thanh thn nh Asoka th khng th khng n lc lm ngay iu g xa i k c c. Ti liu Mahvamsa cng thng bo cho chng ta ngay sau khi c Nigrodha cm ha (vo nm 270 hay 269 trc Cng nguy6en theo ti liu ny),Asoka th hin mnh m lng tin ca mnh i vi Tam bo. ng tip i nng hu tng s Pht gio mi ngy ti hong cung, lng nghe ch tng thuyt php v t xy dng nhiu bo thp tn th x li Pht .D.R .Bhandarkar cng khng ng tnh vi quan im trn khi cho rng rt lu trc khi Asoka chnh thc ving thm Tng gi (nh bia k ca ng cp), ng tip i 60.000 tng s Pht gio mi ngy ti hong cung v xy dng 84.000 tinh x (vihra) . Bhandarkar bo lu quan im ca Mahvamsa cho rng ngay sau khi c Nigrodha cm ha, Asoka tip xc vi Tng gi, bi vy, theo ng, chng ta khng th ni rng nh vua hn mt nm thm ving Tng gi m ng hn l hn mt nm sng vi Tng gi. [166] Li tuyn b ca Asoka trong tiu bia k I cng gy khng t tranh lun xoay quanh vic ng c xut gia tr thnh mt tu s hay khng. Theo mt s hc gi th Asoka tng xut gia lm mt tu s Pht gio. [167] Cc hc gi ny cho rng li tuyn b tip cn Tng gi ca ng trong bia k c ngha l Asoka nhp Tng gi lm tu s vo mt giai on no trong cuc i ca ng.[168] Nhn nh ny c cng c bi truyn thuyt Divyva-dna ni rng lc v gi Asoka xut gia v tr thnh mt v Bch Chi Pht (Pratyeka Buddha) [169] Ngha Tnh (I-tsing) cng ni n vic ng tng thy mt pho tng Asoka mc o c sa khi ng ving thm thnh tch Pht

gio n .[170] Tuy nhin khng mt chng c no trong cc bia k cho thy Asoka ri b vng v v theo ti liu Tch Lan [171] th Asoka mt sau khi tr v c 37 nm. Theo cc thng tin Mahvamsa v Divyvadna th Asoka ln ngi nm 270 hay 269 v mt vo nm 232 trc Cng nguyn. Nh vy con s 37 hay 38 nm Asoka tr v m ti liu Tch Lan cp l khp vi cc nin i nu trn v chng t Asoka khng ri b ngai vng cho n lc qua i. ti liu Aokvadna cng ni n s kin Asoka khng ngng cng dng ch tng cho n giy pht cui cng, mc d b chu trai l hong thi t Sampadi hay Samprati nhiu phen ngn cn .[172] B.M.Barua cho rng trong bia k Bhabr, tr Kaumb v tr Lumbin, Asoka lun t r l mt v vua v l mt c s t c Pht. Theo ng khng mt ni no trong cc ti liu y cho hay Asoka rt lui khi cuc i.[173] Nhng nu Asoka khng tr thnh tu s th li tuyn b hn mt nm gn gi hay tip cn Tng gi ca ng cn phi c hiu nh th no ? K.Hazra cho rng ngha cu ni ny c th c gii thch bi mt on vn trong Lut tng (Vinaya Pitaka) cp trng hp mt ngi i v gia c s (upsika) v mt T -kheo (bhikkhu) c gi l Bhikkhugatika, Buddhaghosa gii thch rng Bhikkhugatika dng ch mt ngi cng sng trong mt tinh x (vihra) vi cc T-kheo nhng cha th gii y nh v T-kheo m ang hng n a v T-kheo.[174] Nh vy theo quan im ca Hazra th mc d khng chnh thc tr thnh mt tu s, Asoka tng c mt thi gian sng vi Tng gi. S gia R.C.Mazumdar nu kin rng Asoka khng tr thnh mt tu s Pht gio nhng ng tng sng vi Tng gi hn mt nm.[175] Hc gi N.Dutt cng ng tnh vi quan im trn khi ni rng khng c mt gi no trong cc bia k ca ng v truyn thng Pht gio t cho thy Asoka tr thnh mt T -kheo. Theo ng, Asoka l mt c s tn tm v c l tng sng mt thi gian trong tu vin Pht gio.[176] Theo D.R.Bhandarkar, Asoka tip xc vi Tng gi ngay sau khi c Nigrodha cm ha, do cu ni ca ng trong tiu bia k I khng c ngha l Asoka ving thm m ng sng vi Tng gi trong thi gian hn mt nm. [177] Kt qu , theo Bhandarkar, c nh du bi bia k VIII nu r s kin rng bt u t nm th mi tr i k t khi ln ngi Asoka thay th cc cuc du hnh hng lc (vihra-ytr) bng cc chuyn du hnh thuyt php hay khuyn khch np sng o c (Dharma-ytr). [178] III.Nhng cng hin ca Asoka i vi Pht gio :

Tm lng ngng m Pht php thi thc Asoka lm nhiu vic cho tn gio ny m chng ta c dp nu trn y. Tip theo chng ta s xem xt mt s cng hin quan trng khc ng dnh cho Pht gio vi tu cch la mt hong Pht t. Trong cc tr srnth, Kaumb v Sch, Asoka t r l mt hong Pht t lun lo lng cho s thnh suy ca o php c th hin bi li cnh bo tn xut nhng ai gy chia r Tng gi (Sangha). Ch d nhn mnh: Khng mt tng ni no c php gy chia r Tng gi . Bt c ai, d l tng hay ni, c tnh to ly gin hay gy chia r Tng gi, s b buc mc o trng v b trc xut khi Tng gi. Theo quan im ca o Pht, Tng gi l mt thc th sng ng ca Pht php, Tng gi cn l Pht php cn. Ni khc i, Tng gi tiu biu cho ting ni ca Chnh php, ng vai tr quan trng trong vic gn gi v pht huy Chnh php, do s thnh suy ca Chnh php ty thuc rt ln vo s thnh suy ca Tng gi. Gy chia r hay to ly gin l mt trong nhng nguyn nhn dn n s suy tn ca Tng gi, cng c ngha l suy tn ca Pht php. Bi vy, vic gy chia r hay ph ha hp Tng c xem l mt trng ti trong gii lut Pht gio. o Pht ni n ng nghch (pacaparikupp) tc nm ti ln [179] m bt c ai vi phm th khng trnh c qu bo phi a a ngc, rt him c may c tr li lm ngi. Trong s nm trng ti ny, gy chia r hay ph ha hp Tng c xp v tr cui cng. Tc ohm Cullavagga thuc lut tng Pli (Pli Vinaya Pitaka) cp trng hp B t a (Devadatta) vi phm trng ti gy chia r Tng gi phi chu qu bo sanh vo a ngc (niraya) trong mt kip (kalpa). [180] Trong b lut Pti-mokkha dnh cho tu s Pht gio, ti danh g chia r Tng gi c xp vo nhm trng ti th hai gi l Sanghdises. Sanghdises bao gm 13 iu lut quy nh mt v T -kheo khng c sng chung vi tng chng nu vi phm mt trong s 13 iu lut ny. Trong 13 iu lut y, iu th mi v mi mt ngn cm mi hnh vi gy chia r hay ph ha hp Tng gi. Nh vy ta c th ni rng nhng g c ghi trong cc tr Srnth, Kaumb v Sch l hon ton ph hp vi tinh thn gii lut Pht gio. Cc ch d Srnth,Kaumb v Sch mt mt ni r mi quan tm ca Asoka i vi tin Pht php nhng mt khc cng gin tip phn nh mt thc t c l khng my sng sa ca sinh hot Tng gi vo thi k ny. Ti liu Tch Lan ni n s kin phn ha trm trng xy ra trong Tng gi v Asoka vi t cch l mt hong Pht t n lc rt ln trong vic cu vn tnh th. Theo ti liu bin nin s Tch Lan th vo nhng nm u triu i Asoka Pht gio b bin nhim rt nng mt mt bi s tip tc ra i ca nhiu chi

phi Pht gio khc nhau v mt khc bi s lng tu s ngoi o gia nhp Tng gi ngy cng ng dn n tnh trng gio l c Pht b hiu nhm v hnh tr sai lc. Vic Asoka quy ngng Pht gio v c bit s sng i ca ng dnh cho tn gio ny hp dn cc tu s ngoi o vi s lng rt ln n vi t chc Pht gio. Tuy nhin mt khi gia nhp Tng gi, cc tu s ny vn duy tr np sng c v dn gii li Pht dy theo quan im ngoi o. Uy tn v thanh danh ca gio hi b st gim. Cc bc chn tu khng chp nhn sinh hot chung vi cc tu s gc ngoi o. Tranh chp n ra ngy cng gay gt trong ni b Tng gi n cc l B tt (Uposatha) v T t (Pavran) khng c tin hnh trong sut thi gian by nm. Ti liu Mahvamsa thut rng mc d Asoka n lc rt ln nhm cu vn tnh trng bt ng, Tng gi khng th ha hp v thanh tnh. Sau cng Asoka buc phi triu hi trng lo Moggaliputta Tissa v kinh thnh Ptlaputra tin hnh vic thanh lc Tng gi. Theo ngun tin Mahvamsa th 60.000 tng s gc ngoi o b Asoka trc xut khi Tng gi trong dp ny v gio hi tr li cc sinh hot thanh tnh. S kin ny khng nh quyt tm ca Asoka trong vic lnh mnh ha t chc Pht gio. Tuy nhin, t nhng s kin trn ta khng th khng thc mc phi chng vic Asoka dnh nhiu tnh cm u i cho Pht gio t nhiu khin cho tn gio ny lm vo cnh phn ha? Con s 60.000 tu s ngoi o b tn xut khi gio hi nh ti liu Mahvamsa m t phi chng ch ni ln s quan tm ca Asoka i vi tin Pht php hay cn phn nh mt s thc rng Asoka nhn ra sai st ca mnh i vi t chc Pht gio v n lc chn chnh ? Rhys Davids cho rng s quy ngng Pht gio ca Asoka v s ho phng ca ng i vi Tng gi l bc th nht trn con ng tt dc ca Pht gio v cng l bc u tin dn n vic Pht gio bin mt khi n . Phn bc quan im quy kt nng n ny ca Rhys Davids c D.R.Bhandarkar . [181] Tuy th ta vn phi thy rng vic Asoka dnh qu nhiu n in cho Tng gi t nhiu khin cho Pht gio ri vo cnh phn ha ri sau ng n lc chn chnh. Theo cc ti liu Tch Lan th sau khi quy ngng Tam bo, Asoka dnh cho tng s Pht gio qu nhiu n sng n cc tu s ngoi o tm cch xm nhp Tng gi mong tha mn danh li. S lng cc tu s ngoi o gia nhp gio hi ngy cng ng vt qu s lng cc tng s Pht gio chn chnh. S kin ny dn n tnh trng gio l ca c Pht b hiu nhm v hnh tr sai lc v Tng gi tr nn phn ha trm trng. Bi s kin phn phi vn ny sinh rt lu trc thi Asoka v cho n thi Asoka th s vic cng tr nn phc tp, ta khng th quy kt ton b trch

nhim phn ha Tng gi cho Asoka. Tuy nhin vic Asoka qu sng tn i vi tn gio ca mnh khin ng kh trnh c sai lm. Asoka khng sai lm khi tn ngng Pht gio, nhng ng sai lm khi khng lng c mc lm pht trong t chc Tng gi do tm lng sng tn thi qu ca ng. Vic mt nh vua dnh qu nhiu n sng cho tng s l c duyn khng hay lm cho sinh hot Tng gi bi t y nhng biu hin tiu cc c th ny sinh trong tng chng. Asoka dnh qu nhiu n in cho tng s Pht gio n nhiu ngi nhm tng Pht gio l con ng mu sinh v gio hi l ni ngi ta d dng tm kim danh li. V nh vy ta c th kt lun rng s ra i ca cc tr Srnth, Kaumb v Sch cng nh s kin thanh lc Tng gi c ni n trong tc phm Mahvamsa l kt qu n lc m Asoka lm nhm bo v s trong sng ca Pht php v nhm iu chnh phn no s sai st ca ng trong vai tr mt hong c trch nhim bo m s pht trin n nh ca cc t chc tn gio v x hi nm di quyn qun l ca ng. Thng tin t cc tr cho hay gi cho Tng gi v cc on th x hi khi tnh trng phn ha, Asoka ch th mi quan chc Mahm tra kinh Ptaliputra v cc ni khc trong quc gia phi c trch nhim hng dn v thc thi cc iu khon c ghi trong cc ch d. Sau cng Asoka cng ni bt trong vai tr mt hong Pht t bi hai s kin tn gio quan trng m ng trc tip bo tr v thc hin lin quan n lch s pht trin Pht gio. Hi ngh kit tp kinh tng ln th ba c t chc di s bo tr ca ng ni r quyt tm ca Asoka trong vic gn gi v bo v s trong sng ca Chnh php, trong khi vic cc phi on truyn gio i khp ni trong nc v sang cc quc gia lng ging phn nh c mun m rng c tin Pht php ca ng. S liu Tch Lan thut rng sau khi Tng gi tr li ha hp v thanh tnh, trng lo Moggaliputta Tissa tuyn chn 1.000 T -kheo tinh thng gio l tin hnh hi ngh kit tp tam tng. Hi ngh c t chc kinh Ptaliputra, t di s ch ta ca Moggaliputta Tissa v do Asoka chnh thc bo tr. Hi ngh ko di trong chn thng, tho lun y tam tng (tipitaka) gm kinh tng (suttapitaka), lut tng (vinaya-pitaka) v lun tng (abhidhammapitaka), ring trng lo Moggaliputta cho ra i tp Kath-vatthu nh mi quan im sai quy ca ngoi o. Kt thc hi ngh, Asoka gi cc phi on truyn gio sang nhiu quc gia khc nhau nhm ph bin gio l ca c Pht. Ngy nay phn ln cc hc gi u cho rng s hin din hu nh nguyn vn ca tng Pli v s kin quc t ha Pht gio l thnh qu ni bt ca hi ngh kit tp ln ny.

Truyn thng Tch Lang hi nhn s kin rng chnh trng lo Mahinda l ngi a Pht gio vo Tch Lan v mang theo mnh cc bi kinh c su tp trong thi gian hi ngh kit tp ln th ba c triu tp di thi i Asoka. Nhng bi kinh ny u tin c truyn khu t i ny sang i khc cho n di thi vua Vattagmani (29-17 trc Cng nguy6en) chng mi c vit ra thnh vn bn. theo M. Winternitz th chnhtng kinh c su tp trong thi k kit tp ln th do Mahinda mang n Tch Lan v c ghi chp di thi vua Vattagmani l khp vi tam tng Pli m hin chng ta ang c .[182] R.F.Gombrich nu nhn xt tng t, cho rng tng Pli m t nhiu chng ta c ngy nay hn c mt trong thi Asoka v do Mahinda mang n Tch Lan. Ging nh M.Winternitz [183] v W.Geiger,[184] Gombrich rt ra kt lun ny trn c s cc vn bn ging nhau c tm thy gia tng Pli hin c v bia k Bhabr ca Asoka. Vic Asoka gi cc phi on truyn gio i nhiu ni trong nc v sang cc nc khc c ni n kh y trong cc tc phm Mahvamsa, Samantapsdik v c cng c bi ngun ti liu bia k lin quan cng nh k s ca cc nh chim bi Trung Hoa. Theo ti liu Mahvamsa th chn phi on truyn gio c gi i chn x s sau y: 1.Phi on do Majjhantika dn u c gi i Kashmir v Gandhra. 2.Phi on do Mhraksita dn u i Yavana hay x s Hy Lp. 3.Phi on do Majjhima dn u n vng Himlaya. 4.Phi on do Dharmaraksita dn u sang Aparntaka. 5.Phi on do Mahdharmaksita dn u n Mahrstra. 6.Phi on do Mahdeva dn u sang Mahisamandala hay Mysore. 7.Phi on do Raksita dn u i Vanavsi. 8.Phi on do Sona v Uttra dn u sang Suvarnabhmi. 9.Phi on do Mahendra dn u sang Srilanka. Tc phm Samantapsdik ca Buddha-ghosa nhc li danh sch cc on truyn gio ny v thm bt mt vi chi tit nh sau ; Majjhantika n x s Kashmir v Ganghra, thuyt bi kinh Asvispam v chuyn ha 80.000

ngi theo Pht php. Mahraksita thuyt bi php Kla-krma ti x s Yanarattham, ha cho 73.000 ngi. Majjhima n Hima-vantapradea, ging kinh Dhammaraksita n Aparnta, ging kinh Aggikkhandopam v quy y Tam bo cho 37.000 ngi. Mahdeva thuyt kinh Devadta Mahim-sakamandala, 40.000 ngi. Raksita ging php thoi Mahnradakassapajtaka ti Vanavsi, chuyn ha 84.000 tn . Sona v Uttara thuyt kinh Brahmajl Suvarnabhmi, cm ha 60.000 ngi theo c tin Pht gio. Ti liu Dpavamsa cho hay khng ch mt mnh Majjhima n Himlaya hay Himavanta m cng i vi ng cn c Kassapagotta, Dundu-bhissara, Sahadeva v Mlakadeva. Mt s ti liu vit bng ting Brhmi c th k th nht hay th hai trc Cng nguyn c tm thy ti cc bo thp Sach c ni n tn tui cc v ny. Mt vn bn nm bn cnh mt bnh ng x li c pht hin bo thp s 2 ghi rng : y l x li ca cc o s, trc ht l A la hn Kassapagotta v A la hn Vchhi Suvijayata. [185] Ngoi ra, ngi ta cn pht hin thm bn bnh x li khc co cha cc vn bn bn trong . Cc vn bn ny ni n danh tnh mt s o s m x li ca h c lu gi trong nhng chic bnh ny, l Kassapagotta (Sava-hemavata-criya-do s ca dn chng Hemavata), Majjhima, Hritputra, Vchhi Suvijayata,Mahavnaya, pagiva, Kodiniputa, (Kaundiniputra), Kosikiputa, Gotiputa (Gauptiputra) v Mogaliputta (Maudgaliputra).[186]Nh vy, t ngun thng tin trn chng ta c th ni rng Kasapagotta v Majjhima l nhng nh truyn gio c phi n cc quc gia vng Himlaya v nhng v khc c l l nhng trng lo tng tham gia hi ngh kit tp ln th ba c t chc di thi Asoka. Theo mt s hc gi th Mogaliputta (Maudgaliputra) c ni n trong cc vn bn Brhmi pht hin Sch chnh l Mogaliputta Tissa, ch tch hi ngh kit tp kinh in ln th ba, ca s liu Tch Lan. Tn tui ca Majjhima cng c tm thy trn hng ch ghi bn ngoi mt chic bnh x li c tm thy ti bo thp s 11 Sonari [187] v Kassapagotta c ni n trong mt vn bn khc pht hin a im tng t di tn gi Kotiputa.[188] Trong mt vn bn khc ngi ta cng tm thy danh tnh Gotiputa v Dadabhisra. Tt c cc ti liu ny xc nhn tn tui ca cc nh truyn gio thi Asoka, ngha l Kassapagotta, Majjhima v Dundudhissara nh c ni n trong cc bin nin s Tch Lan. iu ng ch l tc phm Mahvamsa cp Majjhima l trng phi on truyn gio c gi ti vng Himlaya, trong khi cc vn bn pht hin

Sch xem Kassapagotta l o s ca tt c dn chng Himavanta (Savahemavata-criya). Phi Pht gio Hemavata, mt chi phi ca Pht gio Thng ta b (Theravda) , c xem l ra i Himlaya v Kassapagotta c th l v o s chuyn ha dn chng x s ny theo Pht gio. D.R.Bhandarkar ni rng Asoka gi hai phi on truyn gio, mt n vng Himlaya bao gm Kashmir v Gandhra v mt sang cc quc gia pha ty. Hc gi ny cho rng dn u phi on truyn gio, mt n vng Himlaya l Kassapagotta ch khng phi Majjhima v ng xem Majjhantika, ngi m s liu Tch Lan bo l dn u on truyn gio n Kashmir v Gandhra, khng ai khc chnh l Majjhima. Theo Bhandarkar, Kassapagotta ,trng on truyn gio c phi i Kiklya trong Majjhima l mt thnh vin, yu cu Majjhima lnh trch nhim truyn b Pht php ti x s Kashmir v Gandhra.[189]Bhandarkar cng cho rng Rakkhita, Dhammarakkita, Mah-dhammarakkhita v Mahrakkhita m ti liu bin nin s Tch Lan xem l dn u cc on truyn gio i cc x s Vannavsi, Aparntaka, Mah-rattha v quc gia Yavana thc ra khng phi l bn nhn vt i ring r m cng nm trong mt phi on truyn gio c gi sang cc quc gia pha ty n bao gm Vanavsi, Aparnta, Mahrattha v Yonaloka.[190] Ngoi cc ti liu ch vit c pht hin Sch, ngi ta khng tm thy vn bn no khc ni n cc nh truyn gio di thi Asoka v s kin ph bin Chnh php ca ng nh c ghi li trong cc bin nin s Tch Lan. Mc d khng lp y cc chi tit ca ngun s liu Tch Lan, cc vn bn ny chng minh rng ngun thng tin s liu Tch Lan cp s mng truyn gio ca Asoka sau s kin kit tp kinh in Pht gio ln th ba l hon ton xc thc.T.W.Rhys Davids [191] cng cho rng cc bin nin s Tch Lan khng nhng xc nhn m cn b sung cho ngun thng tin v cc on truyn gio ca Asoka. Theo s liu Tch Lan th sau khi Mahendra n Anurdhapura, ton b o quc ny dn dn chuyn sang tn ngng Pht gio v sau cng c mnh danh l Dhammdpa- o quc Chnh php. Thnh cng ln nht ca phi on truyn gio do Mahinda dn u Tch Lan l bin t nc ny thnh cn c a vng chc ca Pht gio Thng ta b, ni lu gi kh chn xc cc truyn thng v kinh vn ca o Pht nguyn thy cho n ngy nay. Ngoi ra, theo W.Rahula th bc chn truyn gio ca Mahinda khng ch mang n cho Tch Lan mt tn gio mi m cn c mt nn vn minh rc r ang nh cao ca n. Mahinda gii thiu ngh thut v kin trc n vo Tch Lan cng vi cc m hnh cha thp Pht gio.

ng cng c xem l cha ca nn vn hc Tch Lan.[192] Trong bn s gii kinh Trung b (Papacasdan) ca mnh, Buddhaghosa ni rng Mahinda mang sang Tch Lan cc s gii tam tng kinh, lut,lun Pht gio v chuyn dch ra ting Tch Lan v li ch ca dn chng o quc ny. T cc ti liu Trung Hoa chng ta bit rng Asoka ng vai tr quan trng trong vic a Pht gio vo Kashmir. Trong k s vit v Asoka, Huyn Trang ni rng Asoka gi cc tu s Pht gio n Kashmir nhm mc ch ph bin o Pht y. Cng theo Huyn Trang, Asoka cho xy dng nhiu cha thp Kashmir v hin tng ton b x s ny cho gio hi. [193] Cc ti liu Bc truyn xem Asoka l ng h vin c lc ca phi Nht thit hu b (Sarvstivda) c trung tm sinh hot Kashmir. Theo s gia Ty Tng Trantha, Asoka h tr cho cc tu s Nht thit hu b Aparntaka, Kashmir v Tukhara.[194] Ngun ti liu bia k v tr Asoka khng nhc n hot ng ca cc on truyn gio nhng ni r vic Asoka gi nhiu s gi i khp ni trong nc v sang nc ngoi nhm ph bin ng li c tr (Dharmavijava) ca ng . Bia k XIII ghi ch d nhn mnh nguyn l c tr hay s chinh phc o c (Dharma-vijaya) m Asoka mun gii thiu v m rng cho qun chng khng ch trong nc m cn cc quc gia v dn tc khc nh Yona, Kamboja, Nabhaka, Pitimika, Andhra,Palida, quc gia Antiocho pha tn bc do ngi Hy Lp cai qun v mt s quc gia Hy Lp khc k cn Antiocho, cng cc quc gia Chola, Pndya, Satiyaputra, Keralaputra, Tmpraparn phng nam. Bia k ny cn ni thm rng nhng noi no cc s gi khng n c th qun chng nhng ni y sau khi nghe ch d ca hong Devnampiya Priyada hy theo ui v thc hnh Chnh php (Dharma). D.R.Bhandarkar cho rng bia k XIII ni r cc hot ng truyn gio m Asoka tin hnh khng ch khp ni trong vng quc ca ng v Tch Lan m cn nhiu ni khc ca Syria, Ai Cp, Macedonia, Epirus v Cyrene. Bhandarkar cng xem Trung Quc v Min in l cc quc gia t nhiu chu nh hng ng li c tr ca Asoka bi cu ni nhng ni cc s gi khng n c ghi trong bia k XIII.[195] So snh hai ngun ti liu, cc ti liu Tch Lan cp tn cc quc gia m Moggaliputta Tissa gi cc on truyn gio n truyn b Pht php (Buddhavacana) v ti liu bia k Asoka ghi nhn tn cc dn tc m ng gi cc s gi n gii thiu ng li c tr (Dharmavijava) ,

E.Frauwaller cho rng hai ti liu ny cp nhng vn ging nhau t nhng cch nhn khc nhau. Cc ti liu Tch Lan ni n cc quc gia trong khi cc bia k Asoka cp cc dn tc. Do , theo Frauwallner, cc quc gia c cp bi cc ti liu Tch Lan ph kn cc x s tng t c ni n trong cc bia k Asoka.[196] Li na, tt c cc ti liu ny u ni n cng tc truyn b Chnh php (Dharma) c khuyn khch v hu thun bi Asoka. Cc ti liu Tch Lan xc nhn s kin cc on truyn b Pht php (Buha-dhamma) do Asoka bo tr, trong khi ti liu bia k Asoka nu r cng tc truyn b ng li c tr (Dharmavijava) do Asoka ch trng. Nh vy phi chng hai ngun ti liu cng m ch mt s kin nhng c m t di hai lng knh khc nhau ? Vn y l tm xem ti sao mt hot ng truyn gio quan trng nh vy li khng c Asoka cho ghi vo bia k hay ch c cp t nh di hnh thc cc s gi Dhammavijava ? Nghi vn ny c hc gi K. Hazra gii p y hn nu chng ta chng minh c gio php m Asoka mun truyn b v m rng l Pht php. Theo K. Hazra, [197] vic Asoka gi cc s gi i nhiu ni trong nc v sang nc ngoi nhm mc ch khuyn khch Chnh php l mt s kin quan trng ca lch s Pht gio th k th ba trc Cng nguyn. c mun m rng Pht php ca Asoka ln n cc hot ng truyn gio ca ng khng ch gii hn n m cn m rng sang cc quc gia lng ging. Nh cc n lc ny ca Asoka m Pht gio c thit lp vng chc nhiu ni trn t nc n v mt s quc gia khc. Asoka l v hong n u tin c tm nhn v t tng m rng gio l do Pht sang cc quc gia khc v ng thnh cng. y qu l mt s kin y ngha trong lch s Pht gio. Tuy nhin Asoka ht sc thn trng trong cng vic ghi li nhng g ng lm cho s pht trin Chnh php. Mc d cc bia k ca ng cha ng nhiu thng tin lin quan n s cng hin ca ng i vi Pht gio, nhng l thay chng khng h ni n s kin truyn gio vn c xem l mt trong s cc s kin quan trng nht ca lch s Pht gio n c i. Chng ta c cm tng rng hoc l Asoka quyt nh khng cho ghi li s kin hoc l ng ngi lu li tn tui ca mnh nh mt nh truyn b Pht php cho hu th. C l Asoka ngh rng nhng g ng lm i vi Pht gio l bnh thng, khng phi l nhng g qu c bit nn khng gngh n vic cho ghi li trong cc bia k ca ng. Nhng d khng c ni n trong cc bia k, chng ta khng c g nghi ng v tnh xc thc ca ton b cu chuyn lin quan n cc phi on truyn gio m cc tc phm Dpavamsa v Mahvamsa ni n. Cc bin nin s ny cung ng cho chng ta nhng thng tin gi tr lin

quan n lch s vn ha v tn gio Tch Lan cng nh cc quc gia lng ging. Nhng g cc tc phm ny cp thng c chng thc bi cc bia k v v th chng l ngun thng tin trung thc v ng tin cy. Do thng tin bin nin s Tch Lan ni v cc on truyn gio ca Asoka c gi i nhiu ni khc nhau ca n v sang nc ngoi hn l c gi tr v mt lch s, d rng chng khng c ni n trong cc bia k ca ng. S gia Will Durant cho rng [198] v phng din tn gio Asoka thc hin c mt nhim v ln nht trong lch s. trong khong hai trm nm sau khi ng mt, o Pht lan trn khp n v bt u xm chim chu mt cch ha bnh. Theo Durant, nu cho ti ngy ny, t Kandy o Tch Lan ti Kamakura Nht bn, nt , mt an tnh ca c Thch Ca cn gi cho ngi ta khoan hng vi ngi ng loi v yu mn ha bnh, th mt phn l nh cng lao ca mt con ngi y m mng- c th mt v thnh, cha bit chng- c thi lm vua n . Cng theo Durant th cng cuc truyn b Chnh php sang th gii Hy Lp do cc tu s Pht gio thc hin di s hu thun ca Asoka gip cho dn chng phng Ty sau ny d chp nhn lun l Ki T gio.[199] Ring i vi chu , o Pht ng vai tr rt ln trong vic lm giu thm vn vn ha ca cc dn tc y n cc quc gia Pht gio chu khng ngng tm kim v thng ly lm t ho nu h pht hin cht du vt no , d rt nh v khng bo m cho lm v mt lch s, cho thy quc gia ca h c c duyn tip thu Chnh php t thi Asoka.

[142] James Prinsep t ra lng tng vi tc hiu Priyadar ca Asoka khi ng nghin cu v cc bn ch Brhm. Hc gi ny khng bit Priyadar l ai, thuc triu i no. Ch n lc Turnour pht hin t bin nin s Tch Lan Piyadasi l tc hiu hay tn gi khc ca Asoka, chu ni Chadragupta, thuc vng triu Maurya th nhn vt Asoka mi bt u l dng (Xem D.R.Brandarkar, Asoka,tr.3) [143] D.R.Brandarkar, Asoka,tr.69. [144] V.A.Smith, Asoka,tr.224-25. [145] JASB,1897,tr.76-84. [146] V.A.Smith, Asoka, tr.208.

[147] V.A.Smith,Asoka,tr.210. [148] V.A.Smith,Asoka,tr.226. [149] P.V.Bapat,2500 years of Buddhism,tr.42. [150] Tiu bia k I. [151] Bia k Bhabr. [152] SP,I,tr.52. [153] RBK,tr.80. [154] V.A.Smith, Asoka,tr.226-28. [155] EB,II, Fasciscle 2,tr.185. [156] R.Mookerji, Asoka,tr.81. [157] EB,II, Fascicle 2,tr.189. [158] V.A.Smith, Asoka,tr.208. [159] V.A.Smith ,Asoka,tr.225. [160] V.A.Smith, Asoka,tr.225-26. [161] V.A.Smith, Asoka,tr.226. [162] V.A.Smith,Asoka,tr.210. [163] RPBAI,tr71. [164] B.M.Barua ang his Insciptions,tr.215-16. [165] R.Mkerji, Asoka,tr.23-24. [166] D.R.Bhandarkar, Asoka,tr.73-74.

[167] Will Durant chng hn cho rng Asoka tng mc o c sa trong mt thi gian. Xem Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n ,tr.100. [168] RPBAI,tr.72-73. [169] DVY,tr.140-44. [170] ARBRIMA,tr.73. [171] V.A.Smith, Asoka,tr.220. [172] RPBAI,tr.82-83. [173] B.M.Barua, Asoka and his Inscriptions, tr.262-64. [174] RPBAI,tr.72. [175] AIU,tr.75. [176] N.Dutt,Early Monastic Buddhism,tr.262-64. [177] D.R.Bhandarkar, Asoka,tr.74. [178] Nh trn, tr.74-75. [179] Tc git cha, git m, git A la hn, st thng c Pht v ph ha hp Tng. (Xem Kinh B Tng Chi, tp II, tr.546-47, vin NCPHVN, 1996.) [180] Rhys Davids & H.Oldenberg, Vinaya Texts,part III, tr.254. [181] D.R.Bhandarkar, Asoka,tr.207-08. [182] M.Winternitz.AHistory of Indian Literature, tp II,tr.40. [183] M.Winternitz,A History of Indian Literature,tr.16. [184] W,Geiger,Pli Literature and Language,tr.10-11. [185] AR,tr.34.

[186] AR,tr.35. [187] AR,tr.35. [188] AR,tr.35. [189] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.150. [190] D.R>Bhandarkar,Asoka,tr.150. [191] T.W.Rhys Davis,Buddhist India,tr.301. [192] W.Rahula, History of Buddhism in Ceylon,tr.59. [193] DVY,I,tr.269,BSI,tr.138. [194] STGB,tr.38.GM.I,tr.9. [195] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.139-40. [196] E.Frauwallner, The earliest Vinaya and the Beginnings of Buddhist Literature,tr.16-17. [197] RPBAI,tr.88. [198] Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n ,tr.103. [199] Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n ,tr.102.

---o0o---

Chng V Asoka - V VUA CHNH PHP

Trong chng trc chng ta cp Asoka trong vai tr mt hong Pht t c th hin r nt qua tm lng ngng m Pht php ca ng v qua nhng g ng lm cho tn gio ny. Trong chng ny chng ta s xem xt Asoka trong vai tr mt Php vng (Dhammarja) hay v vua Chnh php, theo ui l tng Chnh php v cai tr bng Chnh php. Nn vn ha Aryan n [200] lu truyn thuyt i nhn tng (Mahpurisa-lakkhana) hay 32 tng tt c tm thy cc bc v nhn v hai l tng cao c thng c theo ui bi cc v ny : hoc l xut gia thnh bc Chnh gic hoc l tr thnh v vua cai tr thin h bng Chnh php. Tng truyn khi thi t Siddhattha va mi ra i, n s Asita pht hin ngi c y 32 m tng ca bc i trng phu v tin on ngi hoc s tr thnh mt bc Chnh ng gic, nu xut gia, hoc s tr thnh mt minh qun cai tr thin h bng Chnh php, nu lu li th gian. [201] Kinh in Pht gio nguyn thy cng duy tr truyn thuyt ny v xem con ng xut gia hay lm vua cai tr bng Chnh php l hai l tng cao c m con ngi c th k vng v theo ui. Hai bi kinh, Kinh Tng (Lakkhana Suttanta) v Kinh Chuyn lun Thnh vng S t hng (Cakkavatt Shanda Suttanta) , lu gi trong tuyn tp Trng B (Dgha Nikya) c th xem l tiu biu cho truyn thuyt ny. Bi kinh th nht cp 32 tng tt ca bc i nhn v hai l tng cao c c theo ui bi nhng ai c y 32 m tng ny. Bi kinh th hai nu r php tr nc (Dhamma) ca v vua gi l Chuyn lun Thnh vng (Cakkavatt) .Tng hp c hai bi kinh ny s cho thy y chn dung mt Php vng hay v vua cai tr bng Chnh phap theo quan im Pht gio. Trc ht, bi kinh Lakkana xc nh: Nhng ai , ny cc T-kheo, c y 32 tng i trng phu ny, nhng v y s chn hai con ng ny thi, khng c con ng no khc. Nu sng ti gia s lm v Chuyn lun Thnh vng dng Chnh php tr nc, bnh nh bn phng em li an ton cho quc , y by mn bu (Rj hoti cakkavatti dhammiko dhamma-rjcturanto vijitv janapada-tthvarija-ppatto satta-ratanasamann-gato). V ny chinh phc qu t ny cho n hi bin v tr nc vi Chnh php, khng dng trng, khng dng ao (So imampathavim sgara-pariyantam adandena asatthena dhammena abhivijiya ajjhvasati). Nu t b gia nh, xut gia sng khng gia nh, v ny s thnh bc A la hn, Chnh ng gic, vn lui mn v minh che i. [202]

c im chung ca hai v ny l s xut hin ca h i mang li li ch, hnh phc v an lc cho s ng, bi c hai u ly Chnh php lm thy, tn trng Chnh php, n lc truyn b Chnh php v bi s xut hin ca h khin cho s ng xa la c php, an tr vo thin php, nh cng lao ging dy v ph bin Chnh php. V php tr nc ca v vua Chuyn lun Thnh vng, bi kinh Cakkavatt Shanda ghi li vua Chuyn lun Thnh vng Dalhanemi dy con trai mnh nh sau: Ny thi t thn yu, con y c vo Php (dhammam nissay), knh trng Php (dhammam sakkaronto), knh trng Php (dhammam sakkaronto), cung knh Php (dhammam garukaronto), nh l Php (dhammam mnento), cng dng Php (dhammam pjento). Tn trng Php (dhammam apacyamno), t con tr thnh Php trng dhammam-ddhajo), Php k (dhamma-ketu), xem Php l thy (dhhamm-dhipateyyo), t tr thnh ngi bo v hp php cho th dn, cho qun i, cho St l, cho qun thn, cho B-la-mn, cho gia ch, cho th dn, thn dn, cho Sa-mn, B-la-mn, cho cc loi th v loi chim (dhammikam rakkvarana-guttim samvidahassu anto-janasmimbala-kyasmim khattiyesu anuyuttesu brhmanagahapatikesu negama-jnapadesu Samana-Brhmanesumigapakkhsu). Ch c lm g phi php trong quc ca con. Ny con thn yu, nu trong quc ca con, c ngi khng c tin ca, hy em tin ca cho ngi y. Ny con thn yu, nu trong quc ca con, c nhng Samn, B-la-mn t b dc vng, khng phng dt, thc hnh nhn nhc t i, nhip phc t k, an ch t k, gii thot t k, thnh thong s n vi con v hi con; Tha tn gi, th no l thin, th no l bt thin, th no l c ti, th no l khng c ti, nh th no nn thc hnh, nh th no khng nn thc hnh, hnh ng nh th no em li bt hnh v au kh cho ti lu ngy, hnh ng nh th no em li li ch v hnh phc cho ti lu ngy? Con hy nghe h v ngn chn h khi s bt thin v khuyn khch h Lm iu thin. Ny con thn yu h vy l Thnh vng Chnh php. [203] Bi kinh ni tip rng vua Chuyn lun Thnh vng tun gi cc ngy trai gii v nhip phc bn phng bng Chnh php. i n u nh vua u khuyn khch mi ngi, t quan ch dn, tun gi nm gii cm-khng st sanh, khng ly ca khng cho, khng t hnh trong cc dc, khng ni lo, khng ung ru-v sng tri tc. Tt c cc quc vng ch hu u tn knh vua Chuyn lun Thnh vng v tun phc Chnh php ca ngi.

Khng c ti liu hay truyn thuyt no ni rng Asoka c ho tng ca bc i trng phu, nhng nhng g ng lm cho t nc v nhn dn ng cng nh chnh sch ha hiu ca ng i vi cc ln bang c th snh vi vic lm ca v vua Chuyn lun Thnh vng, nh c m t trong cc truyn thuyt. Tc phm Divyvadna gn Asoka vi danh hiu Chakravart Dhrmiko Dharmarjo. D.R.Bhandarkar cho rng bt c ai c on kinh Pht ni v php tr nc ca v vua Chuyn lun Thnh vng s khng khi git mnh bi s trng hp k l gia truyn thuyt v vic lm ca Asoka.[204] Theo Bhandarkar, Asoka theo ui ng li c tr hay s chinh phc o c (Dharma-vjava) da theo cc bn kinh Pht.[205] Vic Asoka c ng dng li dy ca c Pht vo ng li tr quc ca ng hay khng hay nh hng Pht gio trong chnh sch tr quc ca ng nh th no ta s tm hiu cc chng tip theo. y chng ta s xem cc ti liu lin quan m t th no v Asoka trong vai tr mt Php vng hay v vua cai tr bng Chnh php. Trc ht, Asoka hin r trong cc ch d ca ng l mt v vua Chnh php bi khng mt ni no trong cc bia k v tr ca ng khng nhc n Chnh php v hot ng ca ng lin quan n vic ph bin Chnh php (Dharma). C th ni rng Dharma l danh t c dng nhiu nht v lp i lp li nhiu ln trong cc ch d ca Asoka. Trong bia k XIII, Asoka tuyn b rng ng thc hnh Chnh php (Dharma), yu mn Chnh php v ging dy Chnh php. T li tuyn b ny, ta c th xt vai tr Php vng ca Asoka qua ba phng din : s thc hnh Chnh php, tm lng yu mn v tn trng Chnh php ca ng v cng tc truyn b Chnh php m Asoka n lc tin hnh nhm mang li hnh phc cho nhn dn v thi bnh cho x s. I.S thc hnh Chnh php: Vai tr Php vng ca Asoka c th hin trc ht bi s kin ng l ngi sng v lm vic theo tinh thn Chnh php. Asoka thc hnh Chnh php bng chp nhn Chnh php lm thy dng Chnh php lm kim ch nam cho mi hot ng ca mnh. Trong bia k Bhabr, Asoka xc nhn nng ta Tam bo, Pht , Php, Tng. ng tuyn b dng Chnh php (Dharma) thay trng trn (bher), [206] xem vic chinh phc bng Chnh php hay o c (Dharma-vijaya) l chin thng ti hu.[207] Trong np sng hng ngy, Asoka t t mnh trong cc iu l o c tn gio v n lc lm iu thin. ng hn ch vic n tht trnh gy thng tn cho cc

sinh vt,[208] thc hnh cc ngy trai gii, thay th cc cuc do chi sn bn v hng lc ca hong gia (vihra-ytr) bng cc cuc du hnh truyn b Chnh php hay lm cc thin s (Dharma-ytr). [209] Trong tiu bia k I, Asoka thng bo ng sng vi ch tng hn mt nm m ta c th tin chc l hc hi v trau di Pht php. Trong ch d ghi tr II, Asoka khi qut ha s thc hnh Chnh php nh sau: Trnh xa iu c hay ti li, n lc lm cc vic lnh, gi tm trong sch, chn tht, nui dng thin tm v b th, Asoka thc hnh Chnh php bng cch t b chnh sch n p xm lng v theo ui ng li ha bnh c tr. ng kin quyt t b iu c v n lc lm vic lnh v hnh phc i ny v i sau ca tt c chng sinh. Bia k VI cho hay Asoka h lnh cho cc quan li c trch nhim phi thng bo ngay cho ng nhng vn lin quan n i sng nhn dn, d ng ang u v lm g. Asoka khng nh trong bia k rng trch him cao c nht ca ng l thc y li ch ca nhn dn m cn bn l phi n lc gii quyt mi cng vic. ng xem mnh l ngi mc n chng sinh v do ng phi n lc thanh ton mn n y bng cch phc v li ch v hnh phc i ny v i sau ca tt c chng sinh. D.R.Bhandarkar cho rng bia k VI ni r mi quan tm ca Asoka i vi ton b cuc i v l tng ca ng l phc v li ch vt cht v tm linh ca cuc i bao gm khng ch con ngi m cn cc loi th vt v cc sinh linh khc.[210] V phng din chm lo li ch vt cht ca qun chng, tr VII thng bo vi chng ta Asoka cho trng dc the oven l cc loi cy to bng mt cho ngi v th vt, thnh lp cc vn xoi, o cc ging nc hai bn v ng, dng cc nh ngh dc ng dnh cho khch b hnh lp cc trm cung cp nc cng cng phc v tin ch cho ngi v sc vt. Bia k II ghi nhn thm mt s cng trnh phc li x hi khc m Asoka thc hin nhm bo m hnh phc cho ngi v sc vt nh cho xy dng h thng chm sc y t khp ni trong nc cha tr cho ngi v th vt , lp cc vn cy lm thuc v cy n qu. iu ng ch trong bia k ny l Asoka khng ch tp trung chm lo li ch vt cht cho dn chng ca ng m cn m rng chnh sch chm lo hnh phc cho dn chng cc quc gia khc. Bia k ghi r : Hong Priyadar cho thit lp hai loi hnh chm sc y t dnh cho ngi v th vt ti cc khu vc nh Chola, Pndya, Satiyaputra, Keralaputra, Tmrparn, quc gia Antiocho do ngi Hy Lp tr v v cc ln bang ca Antiocho. Cc loi cy dng lm thuc v cy n qu cng c nhp khu v m trng nhng ni cha c. Trn cc tuyn ng, cc ging nc c xy dng v cc loi cy c gieo trng to bng mt cho ngi v th vt.

V phng din gio dc, tr VII nu r mi quan tm ca Asoka v mt np sng pht trin o c v tm linh ca tt c mi ngi, khng phn bit quc gia, vn ha hay dn tc. Ch d ghi : Hong Pryadar ngh nh th ny: Bng cch no qun chng c th t c tin b v li ch trong Chnh php? Bng cch no ta c th nn cao i sng tm linh ca qun chng ? V vn ny, Hong Priyadar suy ngh nh sau: Ta s ban b cc ch d v hun th o c, v qun chng sau khi nghe cc ch d v hun th ca ta s theo ui o c, t thng tin v s t c li ch ng k trong Chnh php. Ch d ni tip rng Asoka ch th cho cc quan chc Purusa, Rjuka v Dharma-mahmtra c trch nhim gii thch v ph bin cc hun ch o c ca ng cho mi tn lp nhn dn. H phi khuyn khch qun chng lm cc iu lnh, ph hp Chnh php (Dharma) nh t r lng t bi, sng vi tm ho phng, thnh tht, trong sch, c thi nh nhn lch thip v thin tm.Asoka cn nu r trong ch d cc c tnh cn thit cho vic to dng hnh phc i ny v i sau ca qun chng nh c hiu sinh, lng hiu tho, tnh khim nhng, thi trung thc, chn thnh v khng lm hi. Mi ba nm sau khi ln ngi, Asoka cho thnh lp i ng cc quan chc Dharma-mahmtra c trch nhim ph bin Chnh php v khuyn khch o c khng ch trong nc m cn cc x s xa xi nh Yona, Kamboja, Gandhra, Rtrika, Pitinika, Aparnta v cc vng bin gii pha ty.[211] Bia k XIII ni r s kin Asoka m rng Chnh php hay ng li c tr ca ng sang cc quc gia c lp nh Chola, Pndya, Tmraparn, vng quc Antiocho do ngi Hy Lp cai qun v cc quc gia lng ging ca Antiocho. Thm ch ng cn mong mun ng li c tr (Dharma-vijava) c ng dng rng ri nhng ni m cc s gi Chnh php ca ng khng n c.[212] Nhng Asoka khng ch gio dc o c qun chng thng qua cc ch d v i ng cc quan li, ng cn trc tip hng dn v tho lun vi nhn dn v c tr, Asoka t b cc th vui ca hong gia (vihra-ytr) thc hin nhng cuc du hnh ph bin Chnh php (Dharma-ytr) ng thm ving v tng qu cho cc Sa-mn, B-la-mn v cc bc trng lo; thm ving qun chng nhn dn, ging dy o c v tho lun vi qun chng v chnh sch c tr. R rng n lc ca Asoka khng ung ph. Tr I ghi nhn rng nh cc hun ch o c ca ng m s knh trng v lng yu mn Chnh php ca qun chng nhn dn ngy cng c pht trin. Bia k IV xc nhn thm rng a s qun chng trnh xa st sanh, khng lm hi sinh linh, x s ng n vi b con, vi cc Sa-mn, B-la-mn, hiu knh i vi cha m v cc bc trng thng, nh cc thng ip o c ca Hong Priyadar.

II.Tm lng yu qu Chnh php: Mt bng chng khc ni r vai tr Php vng (Dhammarja) ca Asoka l tm lng yu mn v tn trng Chnh php ca ng c tm thy nhiu ni trong cc ti liu lin quan v c th hin di nhiu hnh thc khc nhau. Theo s liu Tch Lan th Asoka bt u t r tm lng yu mn Chnh php ngay sau khi ng gp Nigrodha, tc vo nm ng ng quang khong 270 hay 269 trc k nguyn Ty lch. Ti liu ny ni rng sau khi nghe Nigrodha ging gii v Appamda, Asoka quyt nh t b tn ngng B-la-mn v chp nhn nng ta gio php ca c Pht. Nhng ngy tip theo ng cho mi Nigrodha v cc tu s Pht gio n hong cung th trai v thuyt ging Chnh php. Chnh t nhng bui nghe php ny m Asoka bit c gio l ca c Pht gm 84.000 php mn v quyt nh cho xy dng 84.000 bo thp by t tm lng mn m Pht php ca ng.[213] Cng theo ti liu Tch Lan th khi Asoka nhn ra s kin mt on kt v bt tnh trong gio hi do cc tu s ngoi o gy ra, ng quyt nh triu hi trng lo Moggaliputta Tissa v kinh Ptaliputra tin hnh chn chnh Tng gi. Ti liu cho hay sau khi Moggaliputta n kinh , Asoka yu cu v trng lo ny ging php cho ng trong thi gian mt tun, sau ch thn ng thm tra cc tu s Pht gio v gio l ca c Pht.[214] S kin Asoka ch thn cht vn tu s Pht gio v gio l ca bc o s chng t ng rt t tin v am tng v Pht php, v chng ta hiu rng y khng phi l kt qu ca mt tun l nghe php m l kt qu ca mt thi gian di mit mi hc hi v nghin cu Chnh php ca Asoka c phn nh kh r trong cc ti liu bia k v truyn thuyt lin quan. Trn y chng ta xt ti liu Mahvamsa cp s kin Asoka cho mi cc tu s Pht gio n hong cung th trai v thuyt php mi ngy. S kin ny t cho thy Asoka rt mn mt Pht php v mong mun nm bt cc trit l su xa ca bc o s. Trong tiu bia k I, Asoka thng bo vi chng ta ng tng sng vi Tng gi hn mt nm m kt qu l sau ng n lc rt ln (trong vic truyn b Chnh php). Mc d bia k ny khng cho hay ng lm g trong thi gian hn mt nm sng vi Tng gi, chng ta tin rng Asoka dnh trn thi gian nghin cu v hc hi Pht php. Ni dung bia k Bhabr sau y cho thy Asoka rt gii Pht php v rt tha thit i vi li Pht dy. Ch d vit: Hong Priyadar, quc vng Magadha, nh l ch Tng, knh mong ch Tng c sc khe, h lc v xin c li co bch nh sau: Tha ch Tn c, ch Tn c bit rng ti c lng knh tn Tam bo- Pht, Php,

Tng. Tha ch Tn c, nhng g c Pht ni, tt c l kho thuyt. Nhng ti xin c php chn ra cc on kinh sau y vi c mong Chnh php c trng tn: 1.Lun v tm quan trng ca Gii lut (Vinaya-Samukasa). 2.Thnh c hay np sng phm hnh cao c (Aliya-vasni). 3.Cc lo lng v tng lai (Angata-bhayni). 4.Cc vn th ni v i sng n s (Muni-gth). 5.Bi kinh cp s Tch tnh (Mauneya-ste). 6.Nhng cu hi ca x li Pht (Upatisa-pasine). 7.Php thoi gio gii Rhula.(Lghulovde). Tha ch Tn c, ti mong tt c ch Tn c Tng, Ni, cng nh ch v nam n c s s thng xuyn tho lun v xem xt cc im gio l ny. T thng tin bia k trch dn trn y chng ta c c s khng nh rng Asoka rt gii Pht php v l kt qu ca lng am m hc hi v nghin cu Pht php lu di ca ng, thng qua vic tip xc vi Tng gi v kinh in Pht gio. Vic chn ra by bi kinh m ng xem l cn bn cho i sng Tng, Ni, nam c s v n c s nh c ni n trong bia k chng t kh nng nghin cu Pht hc ht sc su rng ca Asoka v cng khng nh tm lng yu qu v trn trng Chnh php ca ng. Asoka thy r li ch ca Chnh php v do mong mun Chnh php c trng tn bng cch khuyn mi ngi nn thc hnh v ph bin Chnh php v li ch v hnh phc lu di ca tt c. Trong bia k IV, Asoka nu r li ch ca vic hnh tr Chnh php v khuyn tt c con chu ca mnh tip tc pht huy np sng o c v n lc truyn b Chnh php cho n mun i. Ch d ghi : Np sng o c c tng trng v Hong Priyadar s thc y hn na np sng o c ny. Cc con ci v chu cht ca Hong s pht huy np sng o c cho n mun i, s sng trong Chnh php v s ph bin Chnh php, bi ph bin Chnh php l vic lm ti thng.

Asoka quan nim o c hay np sng theo Chnh php l cn bn ca hnh phc v do khuyn khch o c hay truyn b Chnh php c ngha l m li i hnh phc cho tt c mi ngi, mi loi. Theo ng, o c hay Chnh php l mt thi sng c kh nng mang li hnh phc v an lc cho mnh, cho ngi v cho mi loi. Chnh php ng ngha vi hnh phc nn Asoka n lc ph bin o c hay truyn b Chnh php v xem y l bn phn thing ling v l mn qu tng qu gi ng dnh cho tt c chng sinh. Vi Asoka, khng c mn qu no cao qu hn Chnh php, ngha l gip cho mi ngi hiu r li ch ca np sng t b st sanh, phng dng cha m, tn trng thy c, cc hng Sa-mn, B-la-mn, i x tt vi b con, bn b, ngi lm cng , k gip vic.[215] Asoka theo ng Chnh php v n lc ht mnh nhm trao tn tay mi ngi mn qu Chnh php, bi theo ng [216] nhng ai sng ng Chnh php s hng hnh phc i ny v i sau. ng thit lp i ng cc quan chc Dharma-mahmtra nhm mc ch ph bin Chnh php, khin cho mi ngi c nui dng bi Chnh php, c tin b bi Chnh php, c hnh phc bi Chnh php v c bo v bi Chnh php.[217] ng mong mun tt c con ci chu cht ca mnh s mun i tha k np sng o c v pht huy s nghip truyn b Chnh php ca ng ha bnh v hnh phc lun hin hu trn th gian. y tm lng mong mun Chnh php c trng tn ca ng ng ngha vi tm lng mong mun cho tt c chng sinh c hnh phc v an lc lu di, c i ny v i sau. Cng pht xut t tm lng yu qu v mong mun Chnh php c tn ti lu di, Asoka ng h hi ngh kit tp ln th b do trng lo Moggaliputta Tissa ch tr nhm phc hi s trong sng ca gio l gii thot ang b dn gii sai lc v s dng sai mc ch bi cc tng s Pht gio gc ngoi o. c bit ng ng sau lng cc tu s Pht gio trong cng tc truyn gio c tin hnh ngay sau k hi ngh. Ti liu Mahvamsa thng bo rng hi ngh lm vic trong chn thng, tp trung c tng v bin tp y kinh, lut, lun, ring trng lo Moggaliputta Tissa, ch tch hi ngh, cho ra i tc phm Kathvatthu nh mi quan im sai quy ca ngoi o. Thnh qu ng k ca cuc kit tp ln ny l gio l Thng ta b (Theravda) sau c truyn sang Tch Lan v c lu gi hu nh nguyn vn bi nhng ngi con Pht o quc Chnh php ny, trong khi ti n ngun gio l ny gn nh bin mt hon ton. Cc phi on truyn gio lin tip c gi i nhiu ni khc nhau ca n v sang nc ngoi nh du cng lao m rng Pht php ca Asoka cng c xem l bt ngun t thnh cng ca cuc hi ngh ln ny. Ti liu Mahvamsa thut rng sau khi kt thc hi ngh, trng lo

Moggaliputta ngh n vic m rng gio l ca bc o s sang cc nc v gi cc on truyn gio n cc x s Kashmir, Gandhra, Mahisamandala, Varanasi, Aparantaka, Yavana, Himlaya, Suvarnabhmi v Sri Lanka.[218] Mc d ti liu Tch Lan xem Moggaliputta l ngi quyt nh gi cc phi on truyn gio i nhiu ni khc nhau, ta khng th b qun vai tr to ln v ht sc quan trng ca Asoka trong cng tc ny. C ba l do sau y chng t Asoka khng th thiu vng trong cng tc truyn b Pht php. Th nht, Asoka l mt Pht t rt qu trng Chnh php v hiu rt r li ch ca Chnh php. Bng chng l ng n lc rt ln bo v, duy tr v ph bin Chnh php. Cc tr Srnth, Kaumb v Sch ni r quyt tm bo v Chnh php ca Asoka thng qua vic bo v Tng gi khi s phn tn hay chia r. S kin ng h hi ngh kit tp kinh in ln th ba t chc Ptaliputra phn nh tm lng mong mun gn gi Chnh php ca Asoka, trong vic gi cc phi on truyn gio i khp ni trong nc v sang nc ngoi chng t tm nguyn ph bin Chnh php ca ng. i vi mt v hong lun t r tm lng yu qu Chnh php i vi hnh phc ca mi loi nh Asoka th vic cho m rng hay ng h s nghip truyn b Chnh php l iu hin nhin. Th hai, Asoka l hc tr ca Moggaliputta Tissa, chu nh hng Moggaliputta rt ln v phng din o c v tm linh. Theo s liu Tch Lan th Moggaliputta l ngi gip gii ta ni m nh ti li ca Asoka sau khi v s thn ca ng do hiu lm mnh lnh ca ng git cht mt s tu s Pht gio khng chp hnh vic ng yu cu tin hnh l B tt (Uposatha). [219] Cng theo ti liu Tch Lan th Moggaliputta l ngi ging dy Chnh php cho Asoka v dn dt hai ngi con ca ng l Mahendra v Sanghamitra vo chnh o [220] Ti liu Mahvamsa ca Tch Lan cng gn tn tui Moggaliputta bn cnh tn tui Asoka trong cng tc thanh tnh ha t chc Tng gi v Pht s kit tp kinh in.Divyvadna m t Upagupta tc Moggaliputta l ngi trc tip hng dn cho Asoka trong chuyn hnh hng chim bi cc thnh tch Pht gio ca hong gia, v theo k s ca Huyn Trang th chnh Upagupta hay Moggaliputta gi cho Asoka v vic xy dng 84.000 bo thp tn th x li Pht. Xt theo cc ti liu ni trn th nh hng ca Moggaliputta i vi Asoka l rt ln. Chng ta c th ni rng nhng g Moggaliputta ngh n cng chnh l nhng g Asoka quan tm. Bi vy nu ti liu Mahvamsa bo rng Moggaliputta quyt nh gi cc on truyn gio sang cc nc th iu cng c ngha l Asoka hon ton ng tnh vi

quyt nh ca Moggaliputta v sn sng ng sau lng v trng lo ny trong cng tc truyn b Chnh php. Sau cng , mt l do quan trng khc i hi s hin din v ng h mnh m ca Asoka trong cng tc truyn gio l chnh sch bang giao hay i ngoi ca nh nc Maurya. Chng ta bit rng cc on truyn gio c gi i nhiu ni, khng ch trong nc m cn sang nhiu quc gia khc v iu ny i hi phi c s can thip v mt ngoi giao ca nh nc Asoka. R rng Moggaliputta khng th thc hin c nguyn truyn b Chnh php sang quc gia khc nu nh khng c s hu thun ca Asoka trong chnh sch i ngoi. V mt ny, cc tng s Pht gio hng c nhiu li th bi mi quan h thn thin gia nh nc Asoka v nhiu quc gia trong khu vc. Ti liu Tch Lan ni n mi quan h thn hu gia Asoka v quc vng Devnampiya Tissa x Tch Lan. Theo ti liu ny th Devnampiya tng l bn thn v l ng minh ca Asoka. Tc phm Dpavamsa cho hay trc khi Mahinda chnh thc gii thiu Pht gio vo Tch Lan, Asoka tng gi th cho Devnampiya Tissa, xc nhn mnh quy y Tam Bo v mong quc vng Devnampiya cng s lm h vy. Bn s gii Lut tng, Samantapsdik, ca Buddha-ghosa ghi nhn s kin rng sau khi nhn s mng truyn b Pht php sang Tch Lan, Mahinda khi hnh t kinh Ptaliputra n Vedisa thm m mnh v li mt thi gian ti tinh x Mahvihra, c ch Asoka gi s thn sang Tch Lan thc hin cc th tc ngoi giao sau ng mi p thuyn i Tch Lan, chng ta tin rng Asoka cng c cng hm ngoi giao tng t i vi cc quc gia khc, ni m cc tng s Pht gio c c i truyn b Chnh php, bi vic lm nh vy l cn thit v hon ton nm trong kh nng ca ng. Theo cc ti liu bia k v tr th Asoka c chnh sch quan h ha hiu vi nhiu quc gia trong khu vc v m rng mng li chm sc y t v ch phc li x hi sang cc quc gia ny. Nh vy v phng din chng tr v ngoi giao, Asoka m ng cho cc tu s Pht gio trong cng tc truyn gio, v chng ta c th ni rng cc tng s Pht gio khng gp phi nhiu kh khn trong cng tc m rng Chnh php mt khi chnh sch ha bnh hp tc ca Asoka c cho n bi cc quc gia v mt khi ch thn Asoka l ngi hu thun cho cng tc ny. III.Cng tc ging dy Chnh php: Theo truyn thng Pht gio, mt trong nhng vic lm c ngha quan trng ca mt Php vng hay v vua Chnh php l cng tc hng dn v gio dc qun chng theo Chnh php. Asoka l v vua Chnh php v v

phng din ny ng l v hong tiu biu. Cc ch d ghi trong bia k v tr ca ng phn ln l nhng bi hc o c c vit ra cho qun chng vi mc ch dn dt mi ngi sng theo Chnh php. Asoka cho rng c hai cch khin qun chng t c tin b trong Chnh php l nghe thuyt ging hay t mnh vo Chnh php (Dharma-niyamana) v xem xt hi tm hay thin nh (nijhatiy) .Nghe thuyt ging, theo Asoka, ngha l lng nghe cc hun ch o c ca ng, trong khi xem xt ni tm c ngha l thc hnh cc hun ch .[221] Asoka thc rt r s kh khn ca vic gio dc o c qun chng trong mt x s rng ln nh vng quc Maurya nn cho dng cc bia khp ni ng hu dn dt np sng o c ca mi ngi. ng cho khc cc hun ch ca mnh ln bia vi hy vng chng s bn lu nh mt trng mt tri, cho con ci, chu cht v tt c thn dn ca ng s ni di ng theo ng Chnh php.[222] Asoka mong mun tt c mi ngi s mun i sng theo Chnh php v theo ng Chnh php l con ng a n hnh phc v v nhng ai theo ng Chnh php s hng hnh phc i ny v i sau. Sau chin thng Kalinga, tc tm nm sau khi ln ngi, Asoka bt u y mnh cng tc ging dy Chnh php. Trc ht, Asoka nh ngha rt r v Chnh php (Dharma) v li ch ca Chnh php m ng mong mun trao truyn cho mi ngi. Theo ng, Chnh php (Dharma) l thin hay tt lnh (sdhu) c th hin qua cc hnh ng c th nh trnh xa iu c hay ti li, lm cc vic lnh, c lng tt hay ho tm, sng vi tm ho phng, chn tht, trong sch [223],thanh cao, tit , t iu phc,[224] bt hi, v v vy bt c ai theo ng Chnh php s hng hnh phc i ny v i sau.[225] Asoka mong mun tt c chng sinh c yn n, ch ng lng tham, c i x cng bng v sng hnh phc.[226] Bi vy ng xut nhiu bin php khc nhau nhm bo m hnh phc v an lc cho cc loi hai chn (ngi) , bn chn (th vt), cc loi chim mun v cc loi vt sng di nc.[227] V phng din o c cuc sng , Asoka nhn mnh nguyn l bt hi (ahims) v tn trng s sng ca tt c mi loi. Trong bia k I, Asoka ngn cm vic git hi th vt cho cc mc ch t l v ra lnh gim dn ch n tht ca mnh cho n khi khng cn bt k sinh vt no b hy sinh bi cc ba n ca ng. Bia k VIII m t vic Asoka t b th vui sn bn tp trung vo cng vic ph bin Chnh php. Trong ch d ghi tr V, Asoka quy nh iu lut nghim cm st hi v n tht cc loi vt nh vt, c, ngng, loi chim sng nc, loi su, cc loi di,ong, kin, ba ba, tm, ln, c gangpuputaka, c skate, ra, nhm,sc,b, tru, cc loi vt

sng trong nh nh ch,mo,chut,cc loi t gic, b cu trng, b cu ni a, v tt c loi th bn chn. Con ngi cng khng c git hi, cc loi d ci, cu ci v ln ci ang c con nh, khng c thin g, khng c thiu hy cc loi v tri cy c mm sng bn trong, khng c t rng, khng c dng sinh vt nui sinh vt.C khng c git v khng c by bn vo cc ngy mi bn, ngy rm v ngy mng mt, cng nh vo cc l hy tn gio. Cng vy, cc loi tru c, d c, cu c, ln c, cng cc loi sc vt khc khng c thin vo ngy mng tm, ngy mi bn, ngy rm, cc ngy Tisy v Punarvasu, cc ngy trng trn trong nm v cc ngy l tn gio. Vo cc ngy Tisy v Punarvasu cng nh vo cc ngy trng trn trong nm, vic ng mng nga v mng b khng c tin hnh. Xt nhng vic lm v cc sc ch trn y th Asoka l ngi yu qu v tn trng s sng ca ht thy mi loi , thm ch cc loi cn trng v tho mc. y tnh thng v lng t bi ca ng ta rng mun phng ha nhp vi sc sng ca vn vt v tr. Theo nhng g c ni n trong cc bia k th Asoka l ngi u tin ph b tc l hin t th vt ht sc nhn tm ca truyn thng tn ngng B-la-mn v l ngi tin phong trong cng tc bo v mi trng thin nhin thot khi bn tay tn ph ca con ngi. ng cng l ngi to tin cho ch n chay v truyn thng yu qu thin nhin rt ng t ho ca ngi dn n . Ngi vit tin rng cc o d ny ca ng c tun th trit v lu di bi nhiu th h dn chng n , bi l nhng g Asoka cp trong cc bia k cng chnh l nhng g m s ng qun chng y v ang theo ui. a s ngi dn n ngy nay u n chay v c thi quen khng hi hoa b cnh. Cc nh hnh, qun n n chuyn phc v chay v lun lun cht kn khch hng. Cc ngi ch n cht y cc mt hng thc vt v rau tri, khng c nhiu quy hnh bn tht c. n c nhiu cng vin cy xanh v n ma xun th cc loi hoa ph kn cc thm c cc cng vin trong rt p. Rt nhiu thanh nin thiu n n thng ngm v tnh t hng gi gia cc thm hoa nhng tuyt nhin khng li dng hoa hng tranh th hoa lng. Hoa hng cng c trao tng nhau vo cc ngy l k nim hay sinh nht nhng phi t mua ngoi ch. Ta c th ni rng hn 2.000 nm trc Asoka thc tm quan trng ca ch n chay v s cn thit ca th gii t nhin v nu gng ln trong lnh vc ny. D nhin nhng g Asoka lm u pht xut t tnh thng v s hiu bit ca ng hn l bi tnh th bt buc nh hin tnh ca chng ta ngy nay. Ngy nay chng ta ni n n chay v nhc nh nhau

trnh cht cy ph rng bi chng ta khng cn s la chn no khc ngoi vic phi tun th mt s nguyn tc nht nh trnh cho cuc sng khi b tiu dit. Thng thng chng ta ch n lc gii quyt mt vn mt khi kt qu ca n r rng, nhng mt ngi hiu bit Pht php nh Asoka th lun thy r v quan tm gii quyt nguyn nhn hn l kt qu ca mi vn . Mt kha cnh gio dc khc m Asoka t ra rt quan tm l gio dc cch thi o c ca qun chng ph hp vi o l truyn thng. V phng din ny, Asoka nhn mnh cc c tnh nh hiu knh cha m, tn trng s sng, chn tht, vng li thy c gio, ho phng i vi bn b, b con, tn trng cc bc hin thnh v cc bc trng thng, i x tt vi ngi lm cng, k gip vic. Asoka xem cc c tnh trn y l o l truyn thng c kh nng gip con ngi sng th [228] v l nhng c tnh a n hnh phc i ny v i sau. [229] Asoka xem ra rt quan tm vic un nn cch thi o c ca qun chng bi trong cc bia k ca ng Asoka ni rt nhiu v vn ny. Trong bia k III, Asoka pht biu : Lnh thay phng s cha m. Lnh thay ho phng i vi bn b, thn bng quyn thuc, cc Sa-mn, B-la-mn. Lnh thay trnh st sanh. Lnh thay sng tit . Bia k IX cp vic Asoka khuyn mi ngi nn tin hnh cc l hi ci g, sinh nht, tin ngi i xabng nhng vic lm thit thc, ph hp Chnh php, gi l Dharma-mangala, nh i x tt vi k lm cng, ngi gip vic, tn trng thy c gio, trnh st hi sinh vt, cng dng cc bc Samn, B la-mn. Trong bia k XI, Asoka nhn mnh ngha v tm quan trng ca Php th (Dharma-dna) hay qu tng Chnh php v khuyn tt c mi ngi nn dnh cho nhau mn qu ny. Ch d vit: Khng c mn qu no cao qu hn Chnh php, ngha l hiu bit Chnh php, ban pht Chnh php v sng theo Chnh php. Tt c cc bc cha m, con ci, anh ch em, thy c gio, bn b, hay k lng ging nn trao cho nhau mn qu ny, tc l nhc nh nhau i x tt vi k lm cng, ngi gip vic, hiu tho vi cha m , ho phng i vi bn b, thn bng quyn thuc, cng dng cc Sa-mn,B-la-mn,trnh st hi sinh vt. y l Php th hay qu tng Chnh php (Dharma-dna) ng c tn thn, ng c lm bi tt c mi ngi v li ch i ny v i sau. Trong bia k XIII pht hin Shahbazgarhi, Asoka by t s hi tic v vic xm lng Kalinga, tuyn b theo ui v ph bin Chnh php, ng thi mong mun dn chng x s Kalinga c hnh phc thng qua vic vng tin iu lnh v n lc lm lnh. Tr VII ghi s kin Asoka nng lng tm kim bin php khin cho mi ngi dn u c tin b v li ch trong Chnh php bng cch ban b cc hun ch o c, ng thi c cc quan chc Purusa, Rjka,

Dharma-mahytra c trch nhim ph bin v gii thch cho mi tng lp nhn dn hiu r cc ch d o c ca ng. Mt on trong ch d ny vit: Hong Priyadar cng b nh sau: Tt c nhng g tt lnh m Hong lm u c qun chng hng ng theo ui v nh mi ngi khc s theo gng, c tin b v s c tin b trong vic hiu tho i vi cha m, thy c gio, tn trng cc bc trng thng, x s ng n vi cc Sa-mn, B-la-mn, vi nhng ngi ngho kh, k lm cng, ngi gip vic. on vn trn cho thy Asoka nu gng ln trong vic gio dc o c qun chng v mong mun y mnh np sng o l truyn thng trong i sng nhn dn. Bia k III xc nhn mi hai nm su khi ln ngi, Asoka quy nh cc quan chc Yukta, Rjka, Prdeika c nm nm mt ln c trch nhim tun du a bn qun l ca mnh nhm khuyn khch dn chng theo ui np sng o c Chnh php. Thng tin bia k V cho hay mi ba nm sau khi ln ngi, Asoka cho thnh lp i ng cc quan chc Dharma-mahmtra c trch nhim thc y np sng o c hay thc hnh Chnh php trong cc tng lp nhn dn v hnh phc v li ch ca mi ngi. Cc quan chc Dharma-mahmtra cng c b nhim ti cc x s xa xi nh Yona, Kamboja, Ganghra, Rstrika, Pitinika, Aparnta v ti cc quc gia nm bin gii pha ty n nhm mc ch khuyn khch np sng o c ca qun chng. Bia k XIII ni n thnh qu m Asoka t c nh thc hin chnh sch o c hay ng li c tr (dharma-vijaya). Thng tin bia k ny cho hay o c hay Chnh php c thit lp khp ni khng nhng trong vng quc Maurya m cn m rng sang cc quc gia v dn tc khc nh Yona hay Antiocho do ngi Hy Lp tr v, cc vng quc lng ging ca Antiocho do cc quc vng Ptolemy, Antigono, Maga v Alexander cai qun, cc quc gia tn pha nam nh Chola, Pndya, cc x s Kamboja v Gandhra pha bc v cc dn tc Nabhaka, Nabhiti, Pitinika, Andhra v Palida. R rng n lc ca Asoka v phng din gio dc o c qun chng chng t thnh cng ln v Asoka cng nhn ra kt qu n lc ca mnh. Trong bia k IV, Asoka xc nhn: Hng trm nm trc y, vic git hi sc vt cng t, i x tn c vi sinh linh, x s khng ng vi b con, vi cc Sa-mn v B-la-mn khng ngng gia tng. Nhng ngy nay, do Hong Priyadar thc hnh Chnh php, ting trng thc qun ngy no bin thnh ting gi ca Chnh php i vi tt c mi ngi. Nay phn ln qun chng t b git hi sc vt, khng tn st sinh linh, x s ng n vi b con, vi cc Sa-

mn v B-la-mn, hiu knh i vi cha m v cc bc trng thng. Np sng o c c gia tng v Hong Priyadar s thc y hn na np sng o c ny. Cc con ci v chu cht ca Hong s pht huy np sng o c cho n mun i, s sng trong Chnh php v s ph bin Chnh php, bi ph bin Chnh php l vic lm ti thng, [230] Sau cng chng ta ch ti mt vic lm c ngha quan trng khc ca Asoka trong vai tr mt Php vng theo ui l tng Chnh php. l vic ng mong mun xy dng mt th gii thot khi mi m nh v s hi v chin tranh, bo ng, tin tng vo lng nhn i, o c v bt hi ca con ngi. Vic Asoka t b chin tranh v mng xm lng c th hin r nt qua li tuyn b thay trng trn bng Chnh php ca ng cng nh qua chnh sch bang giao ha hiu ca nh nc Maurya vi cc quc gia lng ging. Asoka l v hong u tin trong lch s tuyn b khc t mi danh vng v s hu th gian c bn do chin tranh v xm lng mang li. ng xem thng danh vng c xy dng bng bo lc, chin tranh v mong mun lu danh bng o c v lng nhn i. Ti liu Aokvadna thut li Asoka ni vi t tng Rdhagupta trc lc lm chung rng ng khng lo lng v xa la ti sn ca ci, nh ca, thm ch c vng quc ca mnh, nhng ng cm thy bun v phi ri xa cc bc thnh.[231] Cu ni ny chng t Asoka xem nh danh li th gian v ch mun c gn gi v sng lu hn vi ch tng v Chnh php. Trong bia k X, ng nu r : Hong Priyadar khng xem danh vng l nhhng th mang li nhiu li ch tr phi n c xy dng nh ngi mong mun ngha l tt c mi ngi trong hin ti cng nh tng lai s theo ui Chnh php v thc hnh Chnh php. V mc ch ny, Hong Priyadar c mun c lu danh. V ngi mong rng mi n lc ca ngi, d ln hay nh, u nhm li ch tong lai ca mi ngi v khin cho tt c u c t do. Trong bia k II, Asoka ct b gnh nng lo lng ca cc quc gia v dn tc khc bi li tuyn b ha bnh, bt bo ng. Ch d vit : Cc dn tc cha b chinh phc c th ngh nh th ny: Nh vua ny mun g chng ta? iu mong mun duy nht ca ta i vi cc dn tc ny l h hy hiu rng h khng nn lo s ta m hy tin tng ta, rng t ni ta h s nhn c hnh phc ch khng phi kh au, h cng nn hiu thm rng i vi tt c ta s bao dung lng v s khch l mi ngi thc hnh Chnh php (Dharma) v li ch i ny v i sau. C th ni rng t do v v y l hai th m Asoka mong mun kin to cho tt c mi ngi v mi dn tc trn th gii. to dng t do, Asoka

tuyn b quay lng vi chin tranh , xm lng v ch trng ha bnh, c lp dn tc. thit lp v y, Asoka t r thi thn thin, bao dung v ha bnh i vi tt c mi ngi v mi dn tc, ng thi to iu kin tt c u c tin b trong Chnh php v hng c li ch ca Chnh php. y chnh l thng ip ha bnh v hnh phc m Asoka vn dng trit v hu hiu trong sut thi gian gn 40 nm tr v ca ng. Kinh Chuyn lun Thnh vng S t hng (Cakkavatt Shanda Suttanta) cp s kin tt c cc quc vng ch hu u tn knh vua Chuyn lun Thnh vng v tun phc Chnh php ca ngi. Trong thc t, Asoka l mt hong ln ca triu i Maurya nhng tt c nhng g ng lm chc chn thu phc nhn tm ca nhiu quc gia v chng ta c th ni rng cuc i v s nghip ca ng xng ng c lu danh nh mt v vua Chuyn lun Thnh vng, nhng khng phi trong huyn thoi m trong hin thc.

[200] Vn ha Ariyan c ni y ng nn vn ha n bt ngun t lc nhng ngi Aryan xm nhp n t khong 2000-1500 trc Cng nguyn m cc kinh sch V c xem l sn phm vn hc u tin . Trong bi kinh Ambattha (Ambattha Sutanta) , Trng b (Dgha Nikya) v kinh Phm Ma (Bhahmyu Sutta), Trung b (Majjhima Nikya) cc Bla-mn Pokkharasdi v Bhamyu bo hc tr ca mnh l Ambattha v Uttara n xem xt v con ngi Sa mn Gotama bi theo Thnh in (kinh V ) ca chng ta truyn li v 32 i nhn tng, nhng ai c 32 tng y s chn mt trong hai con ng, khng c con ng no khc. Nu l ti gia, s thnh v Chuyn lun Thnh vng chinh phc mi quc , y by bu vt. V ny sng thng lnh qu t cng tn cho n i dng v tri v vi Chnh php, khng dng gy ,khng dng ao.Nu v ny xut gia t b gia nh sng khng gia nh, v ny s chng qu A la hn, Chnh ng gic, qut sch m lm i, (Xem Thch Minh Chu, Trung B Kinh II,tr.135, Tu th i hc Vn Hnh, 1974.) Bi kinh Sela, s 7 , i phm (Mahvagga) thuc Kinh tp (Sutta Nipta) ghi nhn cu chuyn rng v B-la-mn Sela sau khi pht hin 32 tng tt c Pht xc nhn ngi xng ng l v vua cai tr bn phng thin h v yu cu ngi chp nhn a v ca mt v vua ti thng, nhng c Pht bo rng ngi l mt v Php vng (Dhammarja) chuyn vn bnh xe Chnh php. [201] Xem Kinh Nlaka, s 11, i phm, Kinh Tp (Sutta Nipta) .

[202] Kinh Trng B, tp II, tr.480. [203] Kinh Trng B ,tp II, tr.358-59. [204] D.R.Bhandarkar, Asoka,tr.204. [205] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.206. [206] Bia k IV. [207] Bia k XIII. [208] Bia k I. [209] Bia k VIII. [210] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.199-203. [211] Bia k V. [212] Bia k XIII. [213] V.A.Smith,Asoka,tr.207-08. [214] P.V.Bapat,2500 years of Buddhism,tr.41. [215] Bia k XI. [216] Tr VII. [217] Tr I. [218] V.A.Smith, Asoka,tr.212. [219] V.A.Smith, Asoka,tr,216-17. [220] V.A.Smith, Asoka,tr.210. [221] Tr VIII.

[222] Tr VII. [223] Tr II. [224] Bia k III. [225] Tr VII. [226] Bia k XIII. [227] Tr II. [228] Tiu bia k II. [229] Bia k IX,XI. [230] Bia k IV. [231] DVY,tr.279.

---o0o---

Chng VI GIO PHP ASOKA Sau khi xem xt Asoka trong vai tr mt hong Pht t v trong vai tr mt v vua Chnh php, by gi chng ta s th xem Asoka tm thy iu g Pht gio l kh d cho s nghip tr quc ca ng .A.J.Toynbee nu quan im rng mi th ch chnh tr u bt ngun t tn gio. Ni khc i, Tonynbee cho rng c tin v t tng tn gio ng ng sau v chi phi cc th ch chnh tr. Nhn xt ca nh s hc kim trit gia ngi Anh ny c th gy nhiu tranh lun trong s nhng ngi theo quan im chnh tr hc hin i, nhng Toynbee khng phi khng c l khi nhn mnh vai tr v nh hng tn gio trong i sng chnh tr, c bit l trong bi cnh cc

th ch chnh tr c i. Chng phi tm u xa, cc nh nc chu u trong c l mt in hnh v nh hng tn gio trong sinh hot chnh tr .Asoka khng nh c tin Pht gio, tr v vng quc Maurya da trn Chnh php (Dharma) v nh vy vn chng ta cn xem xt y l php tr quc m Asoka ni n trong cc ch d ca ng phi chng l Pht php (Buddha-dharma) . Cc hc gi nu nhiu kin khc nhau xoay quanh vn ny .J.F.Fleet cho rng Php (Dharma) c ni n trong cc bia k v tr Asoka khng phi l Pht php (Buddha-dharma) m ch l vng php (rajadharma) , ngha l cc bn phn c k ra cho hng vua cha v quan li. [1] D.R. Bhandarkar khng ng tnh vi quan im trn ca Fleet bi ng cho rng Php ca Asoka khng phi ch cho hng vua quan theo ui nhm nng cao hiu qu qun l m ng hn l cho qun chng thc hnh nhm mc ch dn dt np sng chn thin ca tt c mi ngi.[2] J.M.Macphail cng cho rng gio php ca Asoka khng tiu biu cho Pht gio m tiu biu cho hiu o gin d m Asoka mong mun ht thy thn dn ca ng , khng phn bit tn gio v tn ngng, s theo ui.[3] V.A.Smith nu quan im rng Php hay cc nguyn l o c m Asoka mun truyn t c tm thy trong mi tn gio v khng tiu biu cho mt tn gio no.[4] Nhng mt ni khc hc gi ny li bo Php ca cc bia k Asoka l php n gio (Hinduism) vi mt t sai khc v mun mu Pht gio hn l mang m t tng o c cn bn ca Pht gio.[5] R.Mookerji cng theo chn cc hc gi trn khi ni rng chng ta cn phi phn bit r gia tn gio m Asoka theo ui vi t cch c nhn v tn gio m ng n lc truyn t v gii thiu cho dn chng ca ng. [6].Mookerji cho rng Asoka tn ngng Pht gio, v nu vy th nhng g Asoka mun truyn t cho ngi khc , theo Mookerji, ch thc khng phi l Pht gio.F.W.Thomas cng nghi ng Php ca Asoka l Pht php bi theo ng cc bia k v tr Asoka khng h ni n cc gio l Pht gio nh T diu , Bt thnh o, Thp nh nhn duyn, cng khng c t ng hay nim ni v Nit bn.[7] Tri vi quan im ca cc hc gi trn, senart cho rng cc bia k Asoka tiu biu cho bc tranh y v trn vn v Pht gio.[8] D.R.Bhandarkar cng thin v quan im xem Php ca Asoka l cc gio l c bn ca Pht gio dnh cho c s.Theo Bhandarkar,[9] gio l Pht gio gm hai phn: th nht l gio l dnh cho cc tu s, tc l cc tng ni,v th hai l gio l dnh cho nhng ngi ti gia c s. Bhandarkar cho rng Asoka l mt c s qun chng m ng ging dy Chnh php cng l nhng ngi ti gia c s,

v vy, theo ng , mun bit r Php ca Asoka c phi l Pht php hay khng th cn phi hiu r nhng bi kinh m Pht gio dnh ring cho nhng ngi c s c tng, suy gm v thc hnh. Hc gi ny dn chng nhiu bn kinh Pht so snh vi cc bia k ca Asoka v i n kt lun rng trong cc bia k ca ng Asoka vay mn cc gio l ca Pht gio. Trn y l hai lot kin khc nhau v ngun gio l cha ng trong cc ti liu bia k v tr Asoka. c c mt nh gi chc chn hn v gio php ca Asoka, chng ta s tp trung kho st vn ny qua ba phng din: Nim am m hc tp v kh nng nm bt Pht php ca Asoka, Pht php v bia k Asoka, t tng Pht hc trong bia k Asoka. I.Nim am m hc tp v kh nng nm bt Pht php ca Asoka: L do th nht khin chng ta c c s tin rng Asoka vn dng gio l Pht gio vo ng li tr quc thng qua cc ch d ca ng l s kin ng rt thch th hc hi v nghin cu Pht php v, nh l kt qu, rt gii v Pht hc. C theo truyn thuyt Tch Lan th ngay ln u gp tu s tr Nigrodha, tc vo nm ng ln ngi, khong 270 hay 269 trc Cng nguyn, Asoka t r tm lng yu qu Pht php. ng c cm ha bi bi php do Nigrodha v cc tu s Pht gio vo hong cung th trai v ging dy Chnh php. Cng theo ti liu Tch Lan th Asoka tng hc Pht php vi Moggalaputta Tissa, mt trong nhng v tu s Pht gio c nh hng rt ln i vi s nghip ca ng. Chuyn k rng di thi Asoka Pht gio b bin nhim na75ng bi cc tp qun v kin gii sai lc do cc tng s gc ngoi o gy ra trong gio hi. Asoka rt lo lng cho tng lai ca o php v hin trng ca gio hi nn cho triu hi Moggaliputta Tissa v kinh Ptaliputra tm gii php cho vn . Khi Moggaliphutta v n kinh thnh, Asoka yu cu v trng lo ny ging php cho ng trong sut thi gian mt tun l, sau ch thn ng cht vn cc tu s Pht gio v gio l ca bc o s. Ti liu Mahvamsa thut rng Asoka yu cu cc tu s Pht gio ln lt trnh by kin gii ca mnh v li dy ca c Pht. Nhng ai cho rng Pht gio ch trng linh hn bt t hay nhng l thuyt lin quan th b buc ri khi Tng gi. Ch nhng ai bo c Pht ch trng gio l hay phng php phn tch (vibhajjavda) th mi c lu li trong gio hi. Ti liu ny cho hay 60.000 tu s Pht gio gc ngoi o b Asoka trc xut hi gio hi trong t thm tra ny. S kin Asoka ch thn thm vn cc tu s Pht gio v gio l ca c Pht chng t ng rt gii v Pht php lu ngy ca ng. Ti liu bia k [10] cng thng bo cho chng ta Asoka tng sng vi Tng gi hn mt nm m kt qu l

sau ng n lc rt ln trong cng tc truyn b Chnh php. Mc d bia k ny khng cho bit ch xc Asoka lm g trong sut hn mt nm sng vi Tng gi, chng ta tin rng ng dnh trn thi gian nghin cu v thc hnh Chnh php. S d chng ta c nim tin nh vy l bi trong mt bia k khc [11] Asoka cho chng ta thy kh nng nghin cu su rng v ti nm bt Pht php rt tinh t ca ng. Bia k Bhabr cp s kin Asoka tn dng gio l c Pht l kho thuyt, iu ny chng t rng ng c rt k cc bn kinh Pht, bi l ch c nhng ai c k nhng li dy ca c Pht c lu gi trong kinh tng mi thy ht ti nng thuyt php ca ngi. Hn th, bia k ny cn ni n s kin Asoka chn ra by bi kinh trong s cc bn kinh Pht v khuyn tt c tng ni v Pht t nn ch tm nghin cu v thc hnh. iu cng chng minh Asoka khng nhng nghin cu su rng v gio l ca c Pht m cn thy r nhng gio l no cn thit v thit thc cho i sng ca tng ni v tn . T thng tin bia k Bhabr chng ta thy rng Asoka khng nhng nh gi cao li dy ca c Pht m cn mong mun gio l ca ngi c nghin cu v thc hnh rng ri bi tt c tng ni v pht t. Thng tin ny tht cn thit bi n gip ph tan s nghi ng ca nhiu ngi v Php ca Asoka l Pht php. Cng t thng tin ny chng ta thy rng R.Mookerji khng hon ton chnh xc khi cho rng c s khc bit gia tn ngng m Asoka theo ui vi t cch c nhn v tn ngng m ng mun gii thiu cho dn chng ca ng. t nht bia k Bhabr cho thy Asoka tn ngng Pht gio v mong mun m rng tn ngng y cho nhiu ngi khc. Ta cng kh tin rng mt ngi am tng v thy r hiu nng ca Pht php nh Asoka li khng vn dng ngun gio l y vo ng li tr quc ca mnh, c bit khi ng li tr quc y hon ton da trn Chnh php v nht mc cao o c. C nhiu l do tin rng Php m Asoka ni n trong cc bia k v tr ca ng u c khc dng sau ngy Asoka quy ngng Pht gio, ngha l sau khi ng t b tn ngng B-la-mn v chuyn sang c tin Pht gio. Nh vy ta c th ni rng tt c nhng hun ch mang tnh tn gio v o c m Asoka cho khc ln bia k v tr chc chn l cc hun ch Pht gio hoc t ra cng ly cm hng t c tin Pht php m ng va mi quy ngng. Gi thit ny c cng c mt phn bi c tin Pht php rt vng mnh ca ng v phn khc quan trng hn bi Asoka rt gii Pht php.Li na, trong bia k XIII, Asoka tuyn b thc hnh Chnh php, yu qu Chnh php v ph bin Chnh php. Asoka l mt Pht t v nh vy li tuyn b ny ca ng khng g khc l li xc nhn v gi tr Pht php m ng thc hnh v mong mun m rng cho mi ngi.Asoka cng nhn ra rng k t khi ng quy ngng Pht gio v

thc hnh li Pht dy, ng to ra c mt chuyn bin mnh m trong i sng qun chng nhn dn. Dn chng ca ng c tin b ng k v phng din o c v tm linh nh cc hun ch tn gio ca ng.[12] Bia k IV cho hay tnh trng git hi sc vt t l, i x tn c vi sinh linh, khng hiu knh cha m, x s khng ng vi b con, vi Sa-mn, B-la-mn c khc phc ng k nh tm gng thc hnh v ph bin Chnh php ca Asoka. T thng tin bia k ny, chng ta c th ni rng o c hay Chnh php m Asoka theo ui v n lc truyn b thng qua cc bia k v tr ca ng khng g khc l o c Pht gio bi Pht gio ngn cm mi hnh thc st sanh. Bia k IV xc nhn tnh trng git hi sc vt cng t c khc phc nh cc hun ch o c ca Asoka. Xem ra nhng g Asoka lm l hon ton i ngc vi tn ngng n gio bi l tn gio ny ch trng hy sinh th vt cho cc mc ch t l. Trong bia k I, Asoka tuyn b ngn cm vic git hi sc vt cho mc ch cng t, o d ny chc chn gy khng y bt bnh cho gii tu s B-lamn ng thi nhng qua s vic ny ta thy rng Asoka thnh cng trong vic bi b tc git hi sc vt ht sc nhn tm ca tn n gio trong cc l hi tn gio. S kin ny cng khin chng ta tin rng Chnh php hay cc nguyn l o c m Asoka ni n trong cc bia k v tr ca ng l Pht php, ch khng phi php n gio nh hc gi V.A.Smith quan nim. Sau cng, Asoka thch th hc hi v nghin cu Pht php chc chn khng phi ch tha mn tn ngng v tri thc c nhn m cn tm ra nhng p n thit thc cho s nghip tr quc ca ng, v v phng din ny ng thnh cng, Asoka l mt ng vua hin trit nhng ng thi cng l nh qun tr xut sc. Vic ng vn dng li dy ca c Pht vo ng li tr quc v bin gio l y thnh cc o d c tnh cch php l chng minh Asoka l mt con ngi c u c thc t. S gia Will Durant ni rng cc sc lnh ca Asoka t cho thy ng hon ton tin li dy ca o Pht v rn p dng n vo vic tr quc, ngha l vo khu vc hot ng kh em n vo vic tr quc, ngha l vo khu vc hot ng kh em n ra thc hnh nht.[13] Asoka c c tinh thn mi li dy ca c Pht v vn dng tinh thn y vo ng li tr quc ca ng. Thomas bo rng bia k Asoka khng cp cc gio l T (Cattra Ariyasaccni), Bt thnh o (Ariyaatthan-gikamagga), Thp nh nhn duyn (Paticca-samuppda), Nit bn (Nibbna), y l s tht, nhng phi chng y chnh l dng ca Asoka mong mun bin Nit bn Pht gio thnh hin thc thng qua mt np sng o c gin d m ai cng c th theo ui? Asoka khng ni n cc khi nim Pht gio nh T , Bt thnh o, Duyn sinh, Nit bn

nhng cc o l ca ng phn nh tinh thn T , Bt thnh o, Nit bn. Hn na, ng nh D.R.Bhandarkar nhn xt, Asoka l mt c s v qun chng m ng mn truyn t Chnh php cng l nhng ngi ti gia c s, bi vy chc chn Asoka c s cn nhc k lng v gio l no ca c Pht l thch hp cho qun chng s ng. S kin bia k IV cho hay dn chng n t c tin b ng k trong np sng o c Chnh php chng t Asoka thnh cng trong vic ng dng o c Pht gio vo chnh sch tr quc ca ng. Mt bng chng khc ni r ti nng ng dng Pht php vo ng li tr quc ca Asoka l vic ng chn ra by bi kinh trong s cc bn kinh Pht gio cho hng tu s xut gia cng nh hng c s ti gia chuyn tm hc hi v thc hnh. Ni dung cc bi kinh ny ni g ta s xem xt sau, [14] tuy nhin vic tuyn chn by bi kinh trong s hng ngn hng vn bi kinh Pht cho cc tu s v c s ng dng chng t Asoka khng nhng gii Pht php m cn thy r li ch thit thc ca gio l c Pht i vi mi i tng c th. Asoka cng chng t l ngi am tng gii lut Pht gio khi ng cng b mnh lnh tn xut cc tng ni c gy chia r Tng gi. Cc tr Srnth, Kaumb v Sch ni n trng hp Asoka ban hnh iu lut buc cc tng ni c tnh gy chia r trong Tng gi phi mc o trng v ri khi gio hi. R rng y l iu l c ni n trong gii lut Pht gio v c ng dng trong t chc gio hi nhng Asoka vn dng iu l y v bin n thnh php lnh nh nc. Tng hp cc thng tin trn ta c th i n nhn xt rng Asoka mit mi hc tp v nghin cu Pht php v vn dng ngun gio l y vo ng li tr quc ca ng. iu ng ch y l ng vn dng nhng li dy ca c Pht mt cch kho lo v ti tnh, em li nhng kt qu thit thc cho t nc v nhn dn ng m khng cn tuyn b y l gio l ca ai v do ai dy. Chn l khng cn nhn hiu. Asoka t nhn l t Pht nhng khng h bt p ai theo tn ngng ca mnh. ng ht lng ca ngi gio l ca c Pht v thc s vn dng gio l y vo s nghip tr quc nhng trong cc ch d ca ng, Asoka khng h nhn danh c Pht hay gio php ca ngi. Dng nh rng Asoka thc rt r s phin toi v gii hn ca bin php tr quc nhn danh tn gio v ng c gng khng cho tnh cm tn gio xen vo cng vic triu chnh. V phng din ny Asoka t ra sc so v t nh hn cc bc tin bi ca mnh. Chng hn, Bimbisra tng nhn danh mt Pht t a 80.000 dn ca ng n quy y c Pht v lng nghe gio php ca ngi [15] v ra iu lnh khng cho php bt k ai ng n cc Sa-mn Thch t (Sakyaputtiya Samana). [16] Asoka khng c nhng biu hin nh th, nhng nhng g

ng lm chc chn mang lo nhiu li ch khng nhng cho nhng ngi cng tn gio vi ng m cn cho ht thy mi ngi d thuc bt k tn gio hay tn ngng no. ng khin tt c mi ngi sng vi nhng li dy ca c Pht m khng h b mc cm l k bi gio hay b ngn cn bi p lc tnh cm tn gio. Mt ngi hy c sng thin i th l Pht t ri, khng cn phi khoe khoan mnh l t ai hay gio l no anh ta theo ui. II.Pht php v bia k Asoka: Sau mt thi gian hc hi v thc hnh gio l ca c Pht Asoka nhn ra s tin b ca bn thn c v sc khe ln tinh thn. ng cm thy phn chn hn ln , sc khe di do v nng lc lm vic tng ln r rt. So vi thi gian trc ng tng phn nn v nng lc yu km ca mnh [17] th gi y Asoka cm thy tinh tn vt tri, thch th gii quyt vic nc vic dn v hng hi lm nhiu vic thin [18] Pht php tip sc cho ng. Cm nghim s tin b ca t thn nh thc hnh li dy ca c Pht, Asoka ngh ngay n bin php khin cho ht thy mi ngi u c tin b v li ch bi Chnh php. ng cho khc cc hun ch ca mnh ln vch ni v tr vi hy vng qun chng sau khi nghe c s theo ui v s t c tin b v li ch trong Chnh php.[19] l l do ra i ca cc bia k v tr Asoka. Do , nu xem xt k cc s kin lin quan n cuc i ca Asoka ta c th thy c mi lin h mt thit gia Pht php v cc bia k ca ng. Asoka thc hnh Pht php, nhn ra li ch ca li Pht dy v ng cho khc cc ch d ca mnh ln cc bia vi hy vng truyn t cho mi ngi li ch ca Pht php m chnh ng gt hi c. Ni khc i, cc bia k v tr ca ng chnh l h qu ca s thc hnh Pht php m Asoka mong mun chia s vi ht thy mi ngi. Do tnh ph thng ca ngun gio l c tm thy trong cc bia k v tr nn nhiu ngi ngh rng Php ca Asoka khng phi l Pht php. Tuy nhin t c s cc c liu ni t trc n nay ta c th hon ton an tm vi kt lun v Php ca Asoka. Vn cn li l chng ta s xem Asoka vn dng gio l no ca Pht gio vo ng li tr quc ca ng, v c c li gii p ny chng ta phi xem Asoka ni g trong cc bia k ca ng, song song vi vic dn chng nhng li dy ca c Pht trong kinh tng m t Asoka rt ra. hiu c Php ca Asoka, chng ta cn phi hiu i tng m Asoka mun truyn t l ai song song vi vic tm xem nhng gio l no trong

Pht gio m Asoka vay mn. V phng din ny, D.R.Bhandarkar hon ton c k khi ni rng Asoka l mt c s v i tng m ng mun ging dy Chnh php cng l nhng ngi c s. Hc gi ny cng t ra xut sc khi phn bit hai ngun gio l m Pht gio dnh cho hai i tng khc nhau gia tu s v c s v cho rng php ca bia k Asoka l cc gio l Pht gio dnh cho hng ti gia c s. Chng ta khng ngh rng Asoka ch cp nhng vn lin quan n i sng c s, bi mt vi ni trong cc bia k v tr ca ng Asoka cng biu l mi quan tm i vi i sng tu s. Bia k Bhabr, chng hn, cp cc bn kinh Pht bi v phm hnh ca cc bc thnh (Aliya-vasni), v i sng n s (Muni-gth), v c c thin tnh (Mauneya-ste), v s tinh tn ca ngi xut gia trc l v thng (Angat-bhayni); hay trong cc tr Snrth, Kaumb v Sch, Asoka by t mi lo ngi v tnh trng chia r trong Tng gi v ra iu l khc phc.Tuy nhin nhn chung th i tng m cc ch d Asoka mun nhn n l nhng ngi c s v Php m Asoka mong mun truyn t cng l Php dnh cho c s. iu ny c th c thy r qua vic Asoka lun nhn mnh n hnh phc i ny v i sau ca qun chng thng qua np sng o c nhn i m ng lp i lp li nhiu ln trong cc bia k v tr ca ng. Asoka cao np sng khng st sanh,[20], hiu knh cha m [21] v cc bc trng thng,[22], tn trng thy c gio,[23] cung knh cng dng cc Sa-mn, B-la-mn,[24] s s tt i vi thn bng quyn thuc, [25]chia s vi bn b,[26] i i nhn hu vi k lm cng, ngi gip vic,[27] gip ngi gi, ngi ngho kh, k kh au.[28] Ngoi ra bia k Asoka cn nhn mnh cc c tnh nh thin tm (day), [29] b th (dnam), [30] thnh tht (satyam), [31]trong sch (aucham), [32] lch thip (mrdavam),[33] thnh thin (sdhut), [34] tit kim (apa-vyayat), [35] t ch (samyama), [36]tnh tm (bhva-uddhi),[37] bit n (kritajat), bt hi (avihs), [38] tn tm (dridha-bhaktin), [39] yu mn s tht (dharmarati). [40] c bit Asoka cao nguyn l chin thng bng Chnh php hay o c (Dharma-vijaya) c n lc lm vic lnh, t r thin tm, sng vi tm ho phng, chn tht v trong sch. Tng hp cc c tnh v ngun gio l bia k trn y chng ta thy rng Asoka c rt k cc bn kinh Pht rt ra cc nguyn lo c cn thit cho cuc sng con ngi, c bit l i sng Pht t c cc bn phn v trch nhim i vi gia nh v nhiu mi tng giao vi x hi. Khng st sanh l nguyn l o c u tin m mt ngi Pht t phi tuyt i tun th nhm bo m hnh phc cho t thn v cho mi loi. Chng ta

khng c g nghi ng v nguyn l khng st sanh c ni n trong cc bia k Asoka bi y l gii cm th nht trong s nm gii cm (pacasla) ca Pht gio m mt ngi Pht t phi tun gi. V phng din ng x o c trong i sng gia nh v tng giao x hi, Asoka hn ch rt nhiu n bi kinh Gio th Thi Ca La Vit (Sunglovda Suttanta) c lu gi trong tuyn tp Trng B (Dgha Nikya). Bi kinh ny, th 31 trong s 34 bi kinh thuc tuyn tp Trng B, cp chi tit v np sng o c ca ngi Pht t c th hin c th qua vic bit cn nhc chn la gia nhng g nn v khng nn lm, song song vi vic thc thi cc bn phn v trch nhim ca ngi gia ch i vi (a) cha m, (b) thy c gio, (c) v con,(d) bn b v thn bng quyn thuc, (e) ngi lm cng, k n bc, v (f) cc Sa-mn, B-la-mn. Do tnh cht quan trng ca n i vi i sng ngi c s, bi kinh c mnh danh l gii lut ca ngi gia ch (gihi-vinaya). Theo ng, bt c ai lng nghe bi kinh ny th v y nht nh s tt hn, khng xu.[41]Bi kinh do c Pht thuyt ging cho mt thanh nin c tn l Singla, ngi m ngi gp trong lc i kht thc thnh Vng X (Rjagaha). V thanh nin ny tun th li di hun ca ph thn trc lc lm chung bo chng l bi su phng vo mi bui sng sm. Hm y, bt gp Singla ang hnh l bn ngoi cng thnh, c Pht hi l do v ri dy cho chng hnh l su phng ph hp vi php lut ca bc thnh. c Pht dy Singla rng theo gio php ca ngi, su phng tiu biu cho su mi quan h m mt ngi gia ch cn phi kho thit lp v c x. Phng ng tiu biu cho cha m; phng Nam l s trng; phng Ty l v con; phng Bc l bn b; phng Di l lao cng, ti t; phng Trn l Sa-mn, B-la-mn. Ngi dy Sing la rng thay v l su phng, mt ngi nn lm tt cc trch nhim i vi gia nh v x hi nh hiu tho i vi cha m, tn trng s trng, yu thng v con, chia s vi bn b, hu i ngi lm cng v k n bc, cung knh cng dng cc Sa-mn v B-la-mn. Bi kinh dnh phn ln mt dung m t su mi tng giao, cc trch nhim v bn phn m ngi ta cn thc hin trong cc tng giao v kt qu m i bn cng c hng nh thc hin tt cc mi giao ho. Chng hn, con ci ht lng phng dng cha m th p li cha m s thng yu con ci v s lm mi iu tt lnh cho con. Mt hc tr bit tn trng v vng li thy th p li ngi thy s ht lng dy d hc tr v s to iu kin cho hc tr thnh t. Mt ngi chng nht mc thng yu v thy chung vi v th ngi v s m ang chu tt mi vic trong gia nh. Mt ngi sn sng chia s v chn thnh vi bn th p li s c bn b qu mn v tm cch bo v. Mt ngi ch lun quan tm v hu i ngi n k th p li s nhn c s phc dch tn tm ca ngi lm cng, k ti t. Mt c s bit

cung knh cng dng cc Sa-mn, B-la-mn th p li v y s nhn c nhng li khuyn dy b ch t nhng con ngi thnh thin ny. Cc bia k Asoka khng m t cn k su mi tng giao ging nh bi kinh nhng chc chn Asoka mong mun tt c thn dn ca mnh s sng ng nh nhng g c m t trong bi kinh, bi l y chnh l cc nguyn l gip xy dng i sng hnh phc gia nh v tin b x hi. R rng Asoka khng phi bn tm nhiu cho vic tm ra cc nguyn tc tr quc bi ngun gio l Pht gio m ng t ra quan tm v thch th nghin cu v hc hi gip ng rt ln. ng nhn mnh vic hiu tho cha m, tn trng thy c gio, x s tt i vi bn b, thn bng quyn thuc, cung knh cng dng cc Sa-mn, B-la-mn, hu i ngi lm cng, k gip vic, xem ra tt c iu ny c c Pht chi 3 dy cn k cho thanh nin Singla trong bi kinh Singlovda. i vi mt s c tnh m cc bia k Asoka nhn mnh nh thin tm (day), b th (dna), chn thc (sacha), trong sch (sochaya), thnh thin (sdhut), t ch (samyama), nh nhn (mdava), tn tm (drdhabhaktit), bt hi (avihs), chng ta c bi k, ghi trong bi kinh Tng (Lakkhana Suttanta) thuc Trng B (Dgha Nikya), cp cc c tnh tng ng .Bi k ny, nu r mt s c tnh m nu chuyn tm thc hnh th hnh phc v an lc ci tri s c thnh tu, chp nh sau: Sacce ca dhamme ca dame ca samyame soceyya-sllay-uposathesu ca, Dne ahimsya ashase rato dalham samdya samattam cari. Sng chn thc, ng php, iu phc v t ch, Sng vi hnh thanh tnh, Ngy trai gii, B tt. B th, khng bo ng, Khng lm hi mt ai, Tm kin c hnh tr,

Sng tht s ton din.[42] So snh cc bia k Asoka v bi k trch dn trn y chng ta thy rng cc c tnh nh chn tht (sacha), trong sch (sochaya), b th (dna), bt hi (ahims), t ch (samyama), tn tm hay tm kin c (dridhabhaktit) l hon ton ging hau gia hai ngun ti liu D.R.Bhandarkar cho rng c tnh bt hi (ahims/ashasa) v t ch (dama/samyama) c nu trong bi k l tng ng vi c tnh thin tm (day) v nh nhn (mdava) ca bia k Asoka. Bhandarkar cng xem vic tr gii (sla) c ghi trong bi k l tiu biu cho c tnh thnh thin (sdhut) m bia k Asoka ni n.[43] Thng tin t bi kinh cho chng ta hay nhng c tnh c cp trong bi k vn l s hnh ca Nh Lai trong nhiu tin kip nn hin to ngi c sinh ra vi y ho tng ca bc i trng phu, quyt chc thnh tu hai ngi v cao thng, hoc tr thnh bc Chnh gic thuyt php sanh hoc lm v vua Chuyn lun Thnh vng chinh phc thin h bng Chnh php. R rng Asoka c rt k bi kinh ny v tm thy cc c tnh trn y l kh d b sung cho ngun gio php ca ng. ng vn dng ngun gio l ny th nht bi ng tin tng vo kt qu hin ti v tng lai ca cc c tnh c nu trong bi k v th hai bi ngun cm hng rt ra t bi kinh, c bit l v gng sng ca ng minh qun chinh phc thin h bng Chnh php c m t trong bi kinh m chnh Asoka v ang n lc theo ui. Mt ngun gio l khc m Asoka vn dng v a vo vn bn bia k ca ng l bi kinh im lnh ln hay Vn may ti thng (Mahmangala Sutta) c lu gi trong Kinh Tp (Sutta Nipta). Bi kinh ny cp mt lot cc c tnh v bn phn ca ngi c s sng i sng gia nh m s thc hnh chng s mang li cho v y vn may ti thng (mahmangala). Bi kinh c tn Mahmangala, , nu tr cc l do thnh tu vn may ti thng, khin chng ta lin tng n bia k s IX trong Asoka khuyn thn dn ca mnh nn nh du nhng ngy k nim bng nhng vic lm c th, ph hp vi Chnh php gi l vn may Chnh php (Dharmamangala). Cc c tnh v bn phn c nu trong bi kinh gm : (1) khng thn cn k ngu nhng gn gi bc tr; (2) c tr ni thch hp v thng xuyn t thm xt chnh mnh (atta-sammpanidhi); (3) sing nng hc tp, gii tay ngh, kho hun luyn v kho n ni (subhsit-vc); (4) chm sc m cha (mtpitu-upatthna), nui dng v con, yu mn an tnh; (5) b th (dna), sng chn chnh (dhamma-cariy), gip cc b con (taknam sangaha), hnh ng khng li lm (anavajjni Kammni); (6) t b iu c (ppaprati), ch ng am m ru, nhit tm trong Chnh

php (dhammesu appamda), (7) knh l v h mnh, bit v bit n (kataut), ng thi nghe Chnh php (dhammasavanam); (8) nhn nhc, ni li ha nh (sovacassat), giao thip vi bc chn nhn, m lun Chnh php (dhamma-skacch); (9) sng phm hnh trong sch (brahmacariy), hiu r bn Thnh , chng ng qu Nit bn; (10) tm khng ng, khng su mun, khng vng ly khi xc phm vi mi th i. So snh ngun gio l trong cc bia k Asoka v ni dung bi kinh trn chng ta thy rng Asoka hu nh vay mn ton b bi kinh Mahmangala xy dng gio php ca ng. Cc ng thi m bia k Asoka nhn mnh nh hiu knh cha m, b th, chm sc gip b con, trnh xa ti li, cung knh cc Sa-mn, B-la-mn u c tm thy trong bi kinh . Hn th, cc c tnh khc m Asoka cao nh thin tm, nh nhn, chn tht, trong sch, thnh thin , t ch, bit n, yu mn s tht, thm xt t thn, v.v,cng c bi kinh ni n nh l cc iu kin thc hin vn may ti thng. Nhng Asoka khng ch khuyn khch iu thin, ng cn ch r iu c (sinava/papa) [44] v khuyn co mi ngi nn lnh xa.[45] V mt ny, Asoka cng vay mn nhng li dy ca c Pht trong kinh tng. Trong cc bia k ca ng, Asoka xem cc hnh vi nh st sanh, tn bo, sn hn,kiu cng, ganh t,[46] tham lam, ua nnh, d cu gt, thiu kham nhn, li bing, th ,[47] khng hiu knh cha m, di gt v con, khng chn thc vi bn b, khng chia s vi b con, khng b th [48] l nhng iu c khng nn lm. Trong s cc cnh bo ca c Pht v iu c, phi php, nhng li khuyn co ca ngi lu trong bi kinh Bi vong (Parbhava Sutta) thuc Kinh Tp (Sutta Nipta) c th c xem l ngun ti liu m Asoka s9 vay mn s dng trong cc ch d ca ng.Bi kinh ghi li c Pht ni v cc iu c, phi php nh sau: (1) Thng xuyn giao du vi k c v thc hnh php ca k c: (2) Li bing , khng n lc, d cu gt v thch m ng; (3) Giu c nhng khng phng dng m cha; (4) Di tr, la gt k ngho kh, bc Sa-mn, B-la-mn. (5) C ti sn ln nhng khng san s vi mt ai;

(6) T ho v dng di, ti sn, gia nh, khinh th cc b con; (7) m say tu sc, tiu xi hoang ph. (8) Quan h bt chnh vi v ngi; (9) Ghen t v mnh; (11)Tiu xi lng ph khi ti chc v; (12)Tham lam v . C hai ngun ti liu ni trn kh thng nht trong vic nu tr mt s iu c, phi php v u xc nhn chng l nguyn nhn ca mi tht bi. Trong bi kinh Parbhava, c Pht gi chng l nguyn nhn dn n bi vong; trong bia k ca mnh Asoka xem chng l nhng l do tht bi.[49] Sau cng, chng ta ch ti quan nim chinh phc lng ngi bng Chnh php hay o c (Dharma-vijaya) m Asoka xem nh l nguyn l cn bn cho ng li cai tr ca ng. Asoka p dng chnh sch c tr v trong chng mc no thnh cng trong vic a t nc n ch thi bnh, ton dn an c lc nghip, ng thi thit lp quan h ha hiu vi cc nc trong khu vc. V phng din ny,Asoka r rng chu nh hng t tng Pht gio, c bit l ngun cm hng rt ra t hai bi kinh Trng B, kinh Chuyn lun Thnh vng S t hng (Cakkavatt Shanda Suttanta) v kinh Tng (Lakkhana Suttanta). Hn l hnh nh v vua Chuyn lun Thnh vng cai tr bng Chnh php c m t trong hai bi kinh to n tng ln i vi Asoka v nh hng mnh m n ng li tr quc ca ng: V ny (Chuyn lun Thnh vng) dng Chnh php tr nc, l v Php vng , bnh nh bn phng, em li an ton cho quc , y by bu. V ny chinh phc qu t ny cho n hi bin v tr nc vi Chnh php, khng dng trng , khng dng ao. Trong bia k IV, Asoka tuyn b dng Php m (Dharma-ghosa) thay th ting trng trn (Bher-ghosa), ngha l t b chin tranh xm lng v ch trng chinh phc lng ngi bng o c hay Chnh php (Dharmavijaya). Trong bia k Kalinga II, Asoka khin cho cc quc gia khc yn tm v thot khi lo lng v mi e da xm lng bi li tuyn b bao dung v t b chin tranh ca ng: Cc quc gia bin gii cha b chinh phc c th ngh nh th ny : Nh vua ny mun g chng ta? Mong mun duy nht ca ta i vi cc quc gia ny l h hy hiu rng h khng nn lo s

m hy tin tng ta, rng h s nhn c hnh phc t ta ch khng phi kh au, v h cn hiu thm rng ta s khoan dung tt c v s gip h thc hnh Chnh php (Dharma) cli ch i ny v i sau. Bia k XIII nu s kin Asoka mong mun tt c chng sinh khng b tn hi, ch ng tham dc, c i x cngbng v sng hnh phc. Bia k ny nhn mnh nguyn l c tr hay chinh phc o c (Dharma-vijaya) m Asoka xem l cn bn cho ng li i ni v i ngoi ca ng. ng cng ku gi tt c con ci v chu cht ng ch c tm kim s chinh phc no khc ngoi vic chinh phc mt lnh th mi bng chin tranh xm lng dn n cc ni kh ng cay v gy him ha cho vn ha, ng thi bo m thin ch ca cc ln bang v tn trng cc hip c v ton vn lnh th, song song vi vic chim trn tnh cm v lng bit n ca cc quc gia ny ngang qua cc hot ng , vn ha v t thin.[50] III.T tng Pht hc trong cc bia k Asoka: Ti liu bia k v tr Asoka mang m hng t tng tn gio v trit l su sc n nhiu ngi ngh rng Asoka l mt nh hin trit hay mt gio ch tn gio hn l mt hong . Thc ra Asoka ch l ngi ham thch hc hi tn gio, nhin cu trit l v kho vn dng cc t tng tn gio v trit l y vo ng li tr quc ca ng. S khn ngoan ca mt nh lnh o l bit tp hp chung quanh mnh nhiu b c gii v tn dng ti a kh nng bin ha ca nhng b c cho mc ch ca mnh. Asoka t trang b cho mnh nhng kin thc v kinh nghim Pht gio dng vo vic tr quc ca ng. Cc bia k v tr ca ng phn nh su sc t tng v trit l Pht gio m ng thai nghn lu ngy v mong mun c chia s vi mi ngi. Will Durant ni rng cc sc lnh ca Asoka r rng chu nh hng Pht gio, trong s cc sc lnh y c ch ni ti mt i sng v lai y, v ch im cng cho ta thy rng t tng, tn ngng ca Pht t khc xa ch trng hoi nghi ca Pht t ri. Nhng khng c on no trong cc sc lnh bo dn phi th phng mt v thn no c, chng nhng vy , ngay n Pht t, cng khng bt dn th na.[51] Nhn nh ny ca Will Durant khng hon ton chnh xc cho lm,nht l on ni v s khc bit gia tn ngng ca Pht t v ch trng ca Pht t, tuy nhin Durant hon ton ng khi cho rng cc sc lnh Asoka chu nh hng Pht gio v khng bt dn ph3i tn th thn linh, ngay c Pht t. y qu l mt trong s cc c im ca t tng Pht hc c tm thy trong bia k Asoka m tip theo chng ta s kho st.

Nhng trc khi xem xt ni dung cc t tng Pht hc c phn nh trong bia k Asoka, ta cng nn nhc li y quan im ca D.R.Bhandarkar rng Asoka l mt c s v i tng m ng mun truyn dy Chnh php cng l nhng ngi ti gia c s. Bi vy khng phi tt c t tng trit l ca Pht gio u bao hm trong bia k ca ng. Asoka l mt Pht t ng thi l mt v vua, do nhng g ng ni v lm chc chn khng vt ra ngoi cng v mt Pht t v hn th mt hong c trch nhim chm lo li ch chung ca cng ng. Bia k Asoka phn nh cc t tng sau y: 1,T tng tn trng s sng hay bt hi (Ahims): Cc bia k Asoka nhn mnh nguyn l khng st sanh hay bt hi (bia k III, IV, IX, XI, XIII; tr V, VII) ng xy dng mt i sng o c thnh thin trn c s tn trng s sng ca tt c mi loi. Khng st sanh tc khng c git hi hay gy thng tn i vi mi loi hu tnh v bt hi (ahims) cng c ngha l chm dt mi tng v hnh ng st hi hay gy thng tn i vi s sng (Ca kyena vcya manas ca (bhtnam) nahimsati). [52] y l c im ni bt trong cc bia k Asoka, phn nh su sc t tng t bi, tn trng s sng v bt bo ng ca Pht gio. Asoka khuyn tt c thn dn ca mnh trnh xa st sanh, khng lm tn hi n mi loi bi ng mong mun tt c chng sinh thot khi b hi, c i x cng bng v sng hnh phc (bia k XIII). ng tuyn b t b mi xm lng bi ng tng chng kin cnh tng tn khc ca chin tranh v cht choc. y Asoka nh c thy t tng ht sc nhn bn ca c Pht khi ngi ni n mt tm l rt chung ca chng sanh l lo s hnh pht, s t vong v u yu qu mng sng. Kinh Php c dy nh th ny: Tt c mi ngi u s hnh pht, s t vong v u yu qu mng sng; hy ly mnh lm v d khng git hi v khng khin ngi khc git hi.[53] Asoka ngn cm nn git hi sc vt t l, mt hnh vi tm kim an lc cho mnh qua vic gy kh au cho k khc khng cht thng tm v khng my cng bng ca cc tn n gio. Vic lm ny cho thy Asoka theo gng c Pht khi ngi phn i thi sai lm ca con ngi dng s sng ca k khc mu cu hnh phc cho chnh mnh. ng thi ngi ta thy c Pht ln n mnh m tc hin t sc vt ca cc B-la-mn, cho rng l hnh vi ca nhng ngi t hnh kh mnh v hnh kh ngi. ng thi ny ca Asoka cng phn nh mt t tng rt ngi v rt mc cng bng ca Pht gio rng tt c chng sanh u mong mun c an lc, bi vy khng th dng kh au ca k khc i ly

an lc cho chnh mnh. c Pht dy: Chng sanh cu mong c an lc.Ai dng roi trng hi k khc tm an lc cho mnh, ngi y khng t c an lc i sau.[54] 2.T tng thit thc hin ti hay tinh thn thc tin: iu ny ng nhng vic lm thit thc hu ch m con ngi cn t r trong cuc sng ca mnh. Chng hn , trong bia k XI, Asoka cao Php th hay qu tng Chnh php (Dharma-dna) v lin ch r l nhng ng thi thit thc m con ngi cn phi lm v khuyn khch ngi khc cng lm nh hiu knh cha m; cng dng cc Sa-mn, B-la-mn; chia s vi b con, bn b; i x nhn hu vi k lm cng, ngi gip vic, Ni khc i, khi mt ngi thc hin v khuyn khch ngi khc lm nhng vic nh trn th c gi l Php th hay ban b Chnh php cho k khc. Nh vy Php th y c ngha l hnh ng hay vic lm thit thc hu ch m mt ngi c th lm cho ngi khc. y l mt trong nhng c im ca gio l Pht gio m c l Asoka c c khi tip cn vi nhng li dy ca c Pht. Chng ta thy trong bi kinh Singlovda (Gio th Thi CaLaVit) rng c Pht dy cho thanh nin Singla th no l ngha thit thc ca lng tn knh su phng. Ngi c th ha su phng thnh su mi tng h trong cuc sn v khuyn Singla nn x s ng php trong tt c cc mi tng h . Chng hn, t r tm lng tn knh i vi phng ng th thay v hng v phng ng l ly, ngi ta nn hiu knh v phng dng cha m hin tin. i vi phng Nam tiu biu cho s trng hay thy c gio th vic knh l nn c tin hnh bng cch tn trng v lng nghe li dy bo ca thy. Phng Ty tiu biu cho v con, do vic chm lo hnh phc cho v con l ng ngha vi lng tn trng phng Ty. c Pht gi phng Bc l bn b v khuyn Singla nn tn knh phng Bc bng cch lun lun sng chn thnh v ht lng vi bn. Phng Di c xem l tiu biu cho k n ngi , bi vy, t lng tn trng phng Di, ngi ta nn i i nhn hu vi k n ngi ca mnh. Phng Trn ng cc Sa-mn v B-la-mn m ngha c tn knh v cng dng cho cc bc thnh nhn ny c xem l ng ngha vi vic nh l phng y. Asoka thm nhun su sc t tng thc tin ca Pht gio khi ng ban b ch d ku gi mi ngi nn tin hnh cc l hi ci g, sinh nht, tin ngi i xa bng nhng vic lm thit thc v hu ch h i x nhn hu vi k n ngi , tn trng thy c gio, khng st hi sinh linh, b th cho cc Sa-mn, B-la-mn (bia k IX). y bia k Asoka khin chng ta nh

ti li dy ca c Pht trong bi kinh Ktadanta, Trng B, khi ngi ni n vic thay th cc l t n git hi sc vt v hao tn tin ca bng nhng vic lm thit thc v hu ch nh b th, tr gii, lm cc iu thin. Asoka c xy dng truyn thng l hi theo tinh thn ny bi theo ng l nhng ngha c cao p, thit thc, hp vi o l m ng gi l vn may Chnh php (Dharma-mangala). ng cng mun n gin ha cc cuc l hi dn gian thng c t chc rt linh nh v tn km bi ng cho rng y l cch hay nht tit kim sc ngi v sc ca (apa-vyayat-apabhndat).[55] Lin quan n tinh thn thc tin trong cc bia k Asoka, ti ch n cu chuyn ng ngn c ghi trong bi kinh Ktadanta m ti tin Asoka tng c qua. Chuyn k nh th ny : Thu xa, c mt v vua tn l Mahvijita rt giu c, ti sn ca ci cht thnh ng , s hu v s vng bc v chu bu. Mt hm, ang ngi ni nhn tnh, nh vua suy ngh: Ta s hu nhiu ti sn, chim c mt vng t ai rng ln. Nu nay ta t chc mt t n ln, nh vy phi chng ta s c li ch v an lc lu di? Nh vua lin cho gi ngi ch t v thng bo cho ng ta v suy ngh ca mnh. V ch t lin tu: Nay vng quc ca B h ang gp tai ng bi nn cp bc, lng mc v thnh th b tn ph, nng thn nhan nhn k cp. Nu B h cho nh thu cc vng ny th l vic lm sai lm. Nu B h ngh rng: Ta s tiu dit dch cp bng cch hnh hnh, tng t, tch thu, e da trc xut, nh vy nn cp ny s khng hon ton chm dt. Nhng k sng st s tip tc nhiu lon vng quc ca B h. Tuy nhin, bng cch ny, B h c th loi sch nn cp, tc l, nhng ai trong vng quc ca B h chuyn vic canh tc v chn nui, B h hy cung cp ht ging v thc phm gia sc cho h; nhng ai chuyn vic kinh doanh, B h hy u t tin vn; nhng ai phc v triu chnh, B h hy tr tin lng cho h sinh sng. Nhng ngi ny, so mi m lm cng vic ca mnh, s khng nhiu lon vng quc ca B h. Thu nhp ca B h ngy cng tng, x s c thanh bnh, khng cn tai ng cp bc, dn chng hn hoan, vui a vi con ci v sng vi ca nh rng m.[56] So snh on vn trn vi cc bia k Asoka, chng ta c c s tin rng Asoka rt ra nhng bi hc b ch cho vic tr quc ca ng t nhng bn kinh nh th ny. Cc chnh sch c ni ti trong cc bia k ca ng nh cao o c, chm lo hnh phc cho dn, tng cng u t cho cc cng trnh cng ch v phc li x hi, u i i vi ngi gi c, k ngho kh, ph n lm ng lc li, khoan dung v gim n cho cc phm nhn, v.v

hn l nhng chnh sch thit thc hu ch m Asoka hc c t Pht gio v ng dng thnh cng trong lnh vc tr quc ca ng. 3.T tng ha bnh- V y th (Abhaya-dna): Asoka thm nhun gio l t bi, tn trng s sng ca Pht gio nn bia k ca ng phn nh su sc t tng ha bnh, bt bo ng. ng tuyn b dng Chnh php thay trng trn,[57] ch trng thu phc lng ngi bng o c nhn i,[58] biu l tm lng bao dung v lng i vi li lm ca mi ngi.[59] Asoka nhn r thm cnh ca chin tranh v en ti ca mng xm lng ngay sau khi ng va chinh phc x s Kalinga. ng t ra n hn v cng cuc xm lng ca mnh bi gy ra cnh cht choc y tang thng cho dn chng mt x s c lp.[60] K t sau chin thng Kalinga tr i, Asoka t b chin tranh, xm lng v theo ui ng li ha bnh, bt bo ng. Trong bia k Jaugada, ng khng nh khng dng v lc qun s xm lng cc quc gia khc m dng iu thin phc v li ch ca mi dn tc. Asoka xc nhn trong bia k rng ng lm nh vy l tr n cho tt c chng sinh , rng ch, quyt tm ca ng l khng bao gi thay i, y ch trng ha bnh ca Asoka l ng ngha vi v y th (abhaya-dna) hay ban pht khng s hi cho loi hu tnh c ni n trong Pht gio. Bi bo ng, chin tranh mang n kh au v s hi cho chng sinh, ch trng ha bnh, bt bo ng ca Asoka c ngha l gii phng chng sinh khi kh au v s hi. y ta li thy Asoka nh c c li dy v y th ca c Pht : Ny cc T -kheo, Thnh t t b st sanh, ban b khng s hi cho v lng chng sanh, ban b khng hn th cho v lng chng sinh, ban b khng hi cho v lng chng sinh; sau khi ban b cho v lng chng sinh khng s hi, khng hn th, khng hi, v y c san s v lng khng s hi, khng hn th, khng hi. Ny cc T-kheo, y l i b th.[61] Pht gio ni n ba loi b th-ti th (misa-dna), php th (dharma-dna) v v y th (abhaya-dna). Ti th l cung cp vt dng hay to phng tin sinh sng cho ngi khc. Php th l khuyn khch hay dy ngi hng thin, tu nhn tch c. V y th l t r tm lng t bi bng cch gii phng mi ngi khi lo u v s hi. Asoka xem ra thc hin y cc hnh b th c ni n trong Pht gio. ng lnh o t nc giu mnh,ban b cc chnh sch thit thc khin dn chng an c lc nghip tc l lm trn hnh nguyn ti th hay bo m sinh k cho tt c mi ngi. T thn ng cng thm ving, tng qu v h tr tin ti cho cc Sa-mn, B-la-mn v cc bc cao nin trng lo.[62]Ngoi ra , hnh b th ti vt

ca ng cng c nh du bi chnh sch bang giao gip cc quc gia khc v phng din y t v cc ch an sinh phc li x hi. Asoka cao php th bng cch n lc truyn b Chnh php v y mnh ng li gio dc o c cho mi tng lp ca x hi, ng cng t r l ngi thc hin hnh Php th khi ng h cng cuc truyn b Pht php do cc tng s Pht gio thc hin khp ni trong nc v ngoi nc. c bit , vi chnh sch ha bnh v vi tm lng y bao dung lng, Asoka thit lp c vy, khin cho ht thy mi ngi khng cn lo s bi chin tranh kh au m hon ton tin tng ng, bi c vua ging nh ngi cha, thngyu ht thy mi ngi, xem mi ngi nh con ci, v bi c vua s khoan dung tt c v s gip mi ngi thc hnh Chnh php c li ch i ny v i sau.[63] 4.T tng bao dung hay h tr chn l (Sacc-nurakkhana) : Bia k Asoka cng phn nh t tng bao dung hay tinh thn h tr chn l c ni n trong Pht gio. Theo quan im ca c Pht, bao dung hay h tr chn l c ngha l khng quyt c tin ca chnh mnh nhng khng v th m bi xch nim tin ca ngi khc. y l sc thi t tng rt c bit ca c Pht, t nn tng cho thi tn trng t do tn ngng ca ngi khc rt sng sut v rt tr thc ca Pht gio. Trong bi kinh Thng Gi (Cank Sutta), s 95, Trung B (Majjhima Nikya), c Pht nu r thi bao dung v h tr chn l nh sau: Ny Bhradvja, nu c ngi c lng tin v bo : y l lng tin ca ti, ngi y h tr chn l ; nhng ngi y khng i n kt lun mt chiu: Ch y l s tht, ngoi ra u l sai lm.[64] Ngi ni thm vi Bhradvja rng h tr chn l khng mt ngi c tr i n kt lun mt chiu rng ch y l s tht, ngoi ra u l sai lm. Nh vy, theo Pht gio, mt ngi c c tin v kin quyt theo ui c tin ca mnh th c gi l h tr chn l, nhng ngi y khng nn qu cc oan cho rng ch nhng g mnh tin l ng, ngoi ra la h vng. Ni khc i, ngi ta c quyn theo ui v bo v c tin ca ring mnh nhng khng phi v th m bi xch tn ngng ca ngi khc. y qu l t tng c o ca c Pht khin cho tn gio ca ngi ni ting l bao dung v ha bnh. Ngi ta ni rng bc o s tng khuyn Sha, v tng qun ngi Licchav, v Upli, ngi gia ch giu c danh ting x s Nalanda, tip tc ng h cho cc tu s K Na gio sau khi hai v cu tn K Na ny tuyn b quy y Tam Bo, bi theo li ngi th t lu gia nh ca h l ging nc ma ngun ca cc tu s phi K na (Jainism).[65]

Asoka biu l thi tng t i vi tn ngng c ca mnh l B-la-mn gio v cc gio phi ng thi sau khi ng chnh thc quy ngng Pht gio. ng thm ving, tng qu v cng dng ti vt cho cc Sa-mn, Bla-mn,[66] ban tng hang ng Nigrodha v Khalatika cho cc tu s jvka.[67] Thng tin tr VII cho hay Asoka b nhim cc quan chc Dharma-mahmtra v nhiu loi quan chc khc kinh Ptaliputra v ti cc tnh thnh trong nc nhm phc v cc mc ch tn gio. Cc quan chc ny c nhim v chm nom, to iu lin cho cc tu s xut gia cng nh nhng ngi c s tu ti gia ca mi gio phi thc hnh Chnh php nhm thc y lng nhn t, tnhtrung thc, lng rng lng, trong sch, t ha v thin tm trong i sng qun chng nhn dn. H cng c giao trch nhim phn phi cc phm vt cng dng ca hong gia dnh cho Tng gi, cc tu s B-la-mn, cc nh tu kh hnh K Na gio v cc tu s gio pho jvika. C th ni rng chnh tm lng bao dung ca c Pht m ng cho chnh sch tn trng t do tn ngng v bnh ng tn gio ca nh nc Maurya. Trong ch d ghi bia k Girnar, Asoka c th ha tinh thn h tr chn l ca c Pht bng nhng li l nh sau: Ngi ta khng nn ch tn trng gio phi ca mnh v bi xch gio phi ca ngi v l do ny hay l do khc. V lm nh th ngi ta chng nhng lm tn thng gio phi ca mnh m cn lm thng tn gio phi ca ngi khc. V nhiu phng din khc nhau, tt c mi gio phi u xng ng c tn trng. Nhng ai tn trng gio phi ca mnh v bi xch gio phi ca ngi khc, ngh rng nh vy ta s lm rng danh gio phi ca ta, th ngc li nhng ngi y ch lm tn thng gio phi ca chnh mnh. 5.T tng sng o c trong sch hng hnh phc i ny v i sau: Bia k Asoka nhn mnh n hnh phc i ny v i sau thng qua np sng o c, trong sch v hng thin. Asoka cao np sng o c nhn i c th hin qua vic t b st sanh, trnh cc iu c, lm cc vic lnh, gi tm trong sch, chn thc, thanh cao [68] vn c cPht khi qut ha qua bi k s 138 ghi trong bn kinh Php c: Khng lm cc iu c, Thnh tu cc hnh lnh, Gi tm trong sch,

Chnh li ch Pht dy. Asoka mong mun ht thy mi ngi c hnh phc an lc i ny v i sau v ng tin ch c np sng o c tn gio mi gip mi ngi thc hin mc ch y.[69] ng cao np sng khng st sanh; hiu knh cha m; tn trng thy c gio; cung knh cng dng cc Sa-mn, B-la-mn; gip b con , bn b; i x nhn hu vi k lm cng, ngi gip vic. ng gi nhng vic lm ny l vn may Chnh php (Dharma-mangala) bi chng a n hnh phc i ny v i sau.[70] Ngoi ra, bia k ca ng cn nhn mnh n mt s cc c tnh khc nh thin tm, bt hi, b th, chn tht, trong sch, t ha, thnh thin, t ch, thanh tnh tm, bit n, tn tm, yu mn s tht, tit kim. Asoka tin rng nh nui dng v pht trin cc c tnh nh th m con ngi c th t c hnh phc i ny v i sau. Asoka rt tin tng l thuyt nhn qu nghip bo v do bia k ca ng phn nh su sc t tng o c lun l. ng ku gi mi ngi sng lng thin, trong sch, chn thc, t ha, ho phng; ng nh thc mi ngi v lng hiu tho, thi tn knh, lng bit n, tinh thn trch nhim, lng nhn hu. ng tin tng kt qu tt lnh ca hnh vi khng st sanh, ch n chay, cng c ca b th. Tr V nh du s kin Asoka ngn cm vic st sanh v lm tn thng cc loi sinh vt. Ch d ghi tr IV cp s kin Asoka ra iu l cho php cc t nhn b x ti cht c gia hn thi gian chp hnh n trong ba ngy xem thn nhn ca h c xin khng n hay khng v cho cc ti nhn c c hi b th v n chay trong thi gian vi hy vng hng c li ch i sau. C th ni rng tt c nhng hnh vi o c lun l c cp trong cc bia k v tr Asoka phn nh kh y v su sc t tng o c Pht gio. Trc y chng ta c dp im qua mt s bi kinh tiu biu cho kha cnh o c lun l Pht gio m r nt nht l hai bi kinh Gio th Thi Ca La Vit (Singlovda Suttanta) thuc Trng B v kinh im lnh ln hay Vn may ti thng (Mah-mangala Sutta) thuc Tiu B. trong hai bn kinh ny, c s o c Pht gio c nu tr kh y . Bi kinh Gio th Thi Ca La Vit nu r np sng khng st sanh, khng trm cp, khng t dm, khng ni lo, khng lm cc c nghip, khng phung ph ti sn hay tit kim, phng dng cha m, tn trng thy c gio, thng mn v con, gip bn b, i x nhn hu vi k n ngi , cung knh cng dng cc Samn, B-la-mn l cn bn hnh phc cho i ny v i sau.[71] Bi kinh im lnh ln hay Vn may ti thng cp mt s cc c tnh cn thit cho vic xy dng hnh phc hin ti v tng lai nh hiu knh cha m,

nui dng v con, b th, sng chn chnh, gip cc b con, hnh ng khng li lm, t b iu c, ch ng ru ch, thc hnh Chnh php, cung knh v h mnh, bit v bit n, nhn nhc, ni li ha nh, gn gi bc chn nhn,yu mn an tnh, t thm st bn thn, sng trong sch , thanh co, tm khng su mun, khng giao ng v khng vng ly. Nh vy, so snh hai ngun ti liu, bia k -tr Asoka v kinh in Pht gio, chng ta c th i n kt kun rng t tng o c c cp trong cc bia k v tr Asoka khng khc g l t tng o c Pht gio, Asoka khng ph cng nghin cu o Pht bi cc t tng thit thc c tm thy trong bia k v tr ca ng phn nh su sc t tng thit thc ca Pht gio. [1] JRAS, 1908,tr.491-97. [2] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.105. [3] J.M.Macphail,Asoka,tr.48. [4] V.A.Smith,Asoka,tr.59-60. [5] V.A.Smith,Asoka,tr.29-30. [6] R.Mookerji,Asoka,tr.60. [7] CHI,tp I ,tr.505. [8] IA, 1891,tr.264-65. [9] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.107-13. [10] Tiu bia k I. [11] Bia k Bhabr hay Bairat. [12] Bia k IV. [13] Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n , tr.100. [14] Xem Ph lc II.

[15] Rhys Davids & H.Oldenberg, Vinaya Texts,phn II,tr.2-5. [16] Rhys Davids & H.Oldenberg, Vinaya Texts, phn I,tr.197. [17] Bia k VI. [18] Tiu bia k I. [19] Tr VII. [20] Bia k III, IV,XI; tr VII. [21] Cc bia k III, IV,XI,XIII; tr VII. [22] Bia k IV;tr VII. [23] Tiu bia k II, Bia k IX. [24] Bia k III, IV,VII, IX,XI. [25] Bia k III, XI. [26] Bia k III,XI,XIII. [27] Bia k IX,XI,XIII; tr VII. [28] Bia k VIII; tr VII. [29] Tr II, VII. [30] Bia k VII, tr II, VII. [31] Tiu bia k II ;tr II, VII. [32] Tr II, VII. [33] Bia k XIII; tr VII. [34] Tr VII.

[35] Bia k III. [36] Bia k VIII. [37] Bia k VII. [38] Bia k VII. [39] Bia k IV;tr VII. [40] Bia k VII,XIII. [41] JRAS, 1915,tr.809. [42] Kinh Trng B, tp II,tr.486. [43] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.110. [44] Tr II, III. [45] Tr II. [46] Tr III. [47] Bia k Kalinga I. [48] Bia k IV. [49] Bia k KalingaI, Tr III. [50] B.M. Barua, Asoka and his Inscriptions,tr.235-36. [51] Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n ,tr.100. [52] Samyutta Nikya,tpI,tr.165. [53] Php c, k s 129-130. [54] Php c, k s 131.

[55] Bia k III. [56] M.Waldhe,The long Discourses of the Buddha,tr.135-36. [57] Bia k IV. [58] Bia k XIII. [59] Bia k XIII. [60] Bia k XIII. [61] Kinh Ngun nc cng c, Tng chi. [62] Bia k VIII. [63] Bia k Jaugada. [64] Thch Minh Chu, Trung B Kinh tp II, tr.172,Tu th i hc Vn Hnh, 1974. [65] Xem Kinh Upli, s 56, Trung B; E.M.Hare, The Book of the Gradual Saying ,tp IV,tr.126-27. [66] Bia k VIII. [67] Bia k hang ng Nigrodha v i Khalatika. [68] Tr II. [69] Bia k Jaugada. [70] Bia k IX. [71] Kinh Trng B, tp II, tr.531-45.

---o0o---

Chng VII NH HNG PHT GIO TRONG NG LI TR QUC V NGOI GIAO CA ASOKA Asoka chnh thc nm gi vng quyn Maurya t nm 270 n nm 232 trc Cng nuyn. Trong khong thi gian 38 nm y, ng a t nc n t n ch phn vinh, thi bnh thnh tr nh vo ti nng v ng li lnh o sng sut ca ng. Ngoi ra, Asoka l v hong u tin trong lch s n ch trng ng li ha bnh trit v ra cc chnh sch bang giao ha bnh trit v ra cc chnh sch bang giao ha hiu vi cc quc gia lng ging trong khu vc. Tc phm Divyvadna ghi nhn s kin rng Asoka tr v mt vng quc rng ln m khng c n p, khng bt p ngi v ti, khng dng v lc m dng c tr.[72] Thng tin bia k IV cng cho hay nh cc hun ch tn gio do c Thnh thng Priyadar ban b, dn chng n tin b ng k v phng din o c . Trong tiu bia k I Asoka thng bo vi chng ta ng tng sng vi Tng gi hn mt nm, thng tin ny mt mt ni r tm lng ngng m Pht php ca ng nhng mt khc gin tip phn nh s kin rng vng quc Maurya ca ng t n thi bnh thnh tr n Asoka c th hon ton an tm tnh tu trong tu vin mt thi gian kh lu. Bia k XIII cp s kin Asoka thu phc nhn tm khng nhng khp ni trong nc m cn nc ngoi nh theo ui ng li c tr (Dharma-vijava). Nhn xt v thnh qu ca ng, K.Hazra ni rng nh ti lnh o sng sut v qun l gii v vi s tr gip ca i ng quan chc chnh ph cc cp, Asoka qun l ht sc thnh cng ton b quc to ln ca mnh v thu phc lng ngi mt cch d dng.[73] Cng theo hc gi ny, Asoka gi vng quc rng ln ca mnh v thit lp quan h thn thin vi cc th lc nc ngoi m khng dng n chin tranh hay chnh sch xm lng. [74] W.Rahula cho rng Asoka l v hong li lc, c can m, c tin v kin gii p dng nhng li dy ca c Pht v ha bnh, bt bo ng v yu thng trong vic cai tr mt quc rng ln c v ni b ln ngoi giao. ng cng khai quay lng li vi chin tranh, bo ng v n

nhn thng ip ca bt bo v ha bnh.Khng c bng chng lch s no ni rng c vua lng ging no li dng s sng o ca Asoka tn cng ng v qun s, hay c mt cuc ni lon no trong quc ng lc sinh thi. Tri li ha bnh ng tr khp ni trn lnh th, v ngay c nhng x bn ngoi vng quc ng cng dng nh chp nhn s lnh o nhn t ca ng.[75] Tng hp cc thng tin, nhn xt v nh gi trn v thnh qu ca ng, chng ta thy rng Asoka thnh cng ln trong s nghip chnh tr nh ti nng lnh o v c bit l ng li tr quc v ngoi giao sng sut ca ng. Trong cc chng trc chng ta ni n ti lnh o v cc chnh sch i ni v i ngoi ca nh nc Maurya u nm gn trong cc tiliu bia k v tr ca ng m trong chng va qua chng ta c dp xem xt y v chng minh chng mang m t tng v tinh thn Pht hc.Cc bia k v tr Asoka phn nh su sc gio l ca c Pht. Bi vy trong chng ny chng ta s tip tc tm xem Pht gio ng vai tr nh th no trong s nghip chnh tr ca Asoka hay ni cch khc, Pht gio c nhng nh hng nh th no i vi chnh sch tr quc v ngoi giao ca nh nc Maurya. I.Pht gio ha Asoka: S l mt thiu st ln khi ni n nh hng Pht gio trong ng li tr quc v ngoi giao ca Asoka m b qun s kin Pht gio ha Asoka hay nh hng Pht gio trong cuc i ca ng. Khng th c s kin Pht gio ha ng li Asoka nu khng c s kin Pht gio ha con ngi Asoka. Mi th ch nh nc u bt ngun t con ngi v nu n mang sc thi o c hay tn gio no th iu c ngha l nhng ngi lm ra n chu nh hng bi c s o c Maurya mang sc thi Pht gio bi trc ht Asoka l mt Pht t. o Pht khng ch trng o to nhng nh lnh o t nc nhng quan tm xy dng nhng con ngi hon thin, c kh nng lm ch chnh mnh v m ang nhiu vic ln, k c vic quc gia i s. c Pht khng ch trng lun bn chnh tr v trnh cc vn th s. Ngi trnh bn th s v khuyn cc mn ca mnh khng nn tham gia th s bi y khng phi l phn s ca k xut gia. Tuy nhin, l mt bc o s c trch nhim hng dn np sng o c v hnh phc ca qun chng, ngi khng th hon ton b qua mi din bin ca thi th nht l khi vn y lin quan trc tip n con ngi v an nguy ca con ngi. Bn

s gii kinh Php c (Dharma-pada Atthakath) ni rng ngi tng ng trc ln tn mi n ca hai b tc Skya v Koliya ang chun b nh nhau ni li ha gii. Cng vy, khi Ajtasattu phi i thn Vassakara n thnh vn ngi v nh ca ng mun chinh phc x Vajj, c Pht gin tip can ngn cng cuc xm lng ca v vua ny bng cch ni n by yu t hng mnh ca dn tc Vajj.[76]Lut tng ghi nhn s kin rng trong thi gian n ra cc cuc chin tranh chp bin gii, mt s qun lnh ca vua Bimbisra trn khi qun i ln trn trong Tng gi. Nh vua trnh s vic ln c Pht v ngay lp tc ngi ban hnh iu l khng chp nhn vic xut gia cho nhng ai ang trong thi k phc v quc gia.[77] V phng din gio dc, c Pht ch xy dng nhng mu ngi hon thin tng ng vi v tr ca h trong i sng x hi. Ngi chp nhn yu t tch cc ca vn ha Aryan khi ngi xy dng nhn vt Chuyn lun Thnh vng lnh o t nc da trn Chnh php. Tuyn tp Trng B (Dgha Nikya) lu gi hai bi kinh, Cakka-vattshanda v Lakkhana, trong c Pht ni v v vua Chuyn lun Thnh vng (Dharmma) ca v vua ny. Vn hc Jtaka thuc Pht gio Thng ta b thut cu chuyn c Pht ni v Thp vng php (Dasarjadhamma) hay mi c tnh cn thit ca mt minh qun. Trong bi kinh Ktadanta, Trng B , ngi k cho v B-la-mn Ktadanta cu chuyn ng ngn ni v bin php tr nc thit thc v hu hiu ca v vua tn Mahvijita. Nh vy, tt c nhng cu chuyn lin quan n cuc i c Pht v nhng bn kinh ca ngi uc lu gi trong kinh tng m Asoka c dp c hay nghe qua chc chn tc ng mnh m v nh hng su sc n cuc i v s nghip ca ng. Chng ta c th ni rng chnh nhn cch v i v thnh thin ca c Pht cng nhng li dy sng sut v nhn i ca ngi thnh ha con ngi Asoka. S nghip chnh tr ca Asoka m tiu biu l cc chnh sch tr quc v ngoi giao ca ng phn nh su sc t tng Pht gio v in m tinh thn Pht hc. Tt c cc ch d v sc lnh do ng ban b u khng ngoi mc ch dn dt np sng o c tn gio ca qun chng v thit lp tnh huynh bng hu vi cc quc gia lng ging. Asoka l v hong u tin trong lch s n nhn r vai tr to ln v l tng cao c ca v vua Chuyn lun Thnh vng (Cakkavatt) c ni n trong kinh in Pht gio v n lc theo ui l tng y. ng thc s l mt v vua Chnh php , dng Chnh php tr nc, chinh phc bn phng bng o c nhn i, mang li thi bnh cho t nc, tr v mt quc gia rng ln m khng dng trng hay dng ao. ng cao o c nhn i, t b chin

tranh xm lng, ch trng ha bnh hu ngh. Nh vy, v vai tr v ng li tr quc, Pht gio m ng cho Asoka trong vai tr mt v vua Chnh php v l tng tr quc c theo ui bi v vua ny. c li cc bn kinh Pht ni v v hong Chuyn lun Thnh vng v s nghip ca ng nh kinh Cakkavattshanda v kinh Lakkhana ri so snh cuc i v s nghip ca Asoka, chng ta khng khi ngc nhin nhn ra rng Asoka ch thc l bn sao ca kinh in Pht gio. Pht gio thnh ha con ngi bng da bng tht ca Asoka ri chnh con ngi y s dn dn thnh ha cuc i. Theo Will Durant, Asoka hon ton tin li dy ca o Pht v rn p dng n vo vic tr quc.[78] Ni khc i, Pht gio chuyn ha mnh m con ngi Asoka v do nh hng su sc n s nghip chnh tr hay ng li tr quc v ngoi giao ca ng. V con ngi c nhn, Asoka r rng chu nh hng t tng Thp vng php (Dasarja-dhamma) c chp trong tuyn tp Jtak. Thp vng php hay mi c tnh ca mt v vua gm (1) b th (dna), (2) gii hnh (sla), (3) bin x (pariccga), (4) chn trc (ajjava), (5) kh hnh (tapa), (6) nhu ha (maddava), (7) khng sn hn (akkodha), (8) bt hi (ahmas), (9) nhn nhc (khanti), (10) khng i lp hay thun theo ch ca ton dn (avirodha).C th ni rng cuc i Asoka phn nh kh y ni dung Thp vng php. ng thc hin y hnh b th (dna), [79] sng mt cuc i o c thanh cao v tun th cc gii hnh (sla). [80] ng thc hnh hnh bin x (pariccga), t b cc th vui v hnh phc c nhn tp trung cc cng tc phc v li ch v hnh phc ca nhn dn.[81] Asoka biu l thi chn trc (ajjava), khng thin v ngi thn k s, x l cng vic rt nghim minh. Truyn thuyt Divyvadna cho hay Asoka tng giam em trai mnh l Mahendra vo ngc ti khi v cng t ny cy quyn th lm nhng vic xng by khin cng chng on hn.[82] ng cng khai by t sai lm ca mnh v vic xm lng Kalinga[83] v thng xuyn tho lun vi qun chng nhn dn v ng li c tr.[84] V c tnh kh hnh hay khc kh (tapa) , Asoka thc hnh np sng gin d, gim thiu ti a ch n tht,[85] t b cc cuc vui chi sn bn v nhiu th vui khc ca hong gia.[86] ng thm ch tng sng np sng phm hnh kham kh ca tng s trong thi gian hn mt nm.[87] ng sng nhu ha (maddava) vi mi ngi v cao c tnh khim tn nhu ha.[88] ng khng c tm th hn hay c c (akkodha), ngc li ng lun t r t tm i vi tt c mi ngi. Bia k XIII ghi li Asoka khng nh rng ng thm ch sn sng bao dung v tha th cho nhng ngi mc phi sai lm. Cuc i v s nghip ca ng phn nh su sc tinh thn bt hi (ahims). Asoka khng nhng khng st sanh, lm hi, ng cn khuyn rn mi ngi

khng c st sanh v lm hi. c bit, ng thi bt bo ng v ha bnh ca ng l tm gng sng v c tnh bt hi. ng c c tin v tnh kham nhn (khanti) l thng. Truyn thng Tch Lan lu truyn cu chuyn rng Asoka rt sng tn cy B n b v ng, hong hu Tishyarakshita, tr nn ghen t mun trit h cy ny v thng xuyn thy Asoka l bi di gc cy. Trong k s ca mnh, Huyn Trang c thut li cu chuyn ny v ni thm rng Asoka lng l cho xy mt bc tng bao bc chung quanh bo v cy B .[89]Truyn thuyt Aokvadna thut rng lc v gi Asoka b chu trai mnh l hong thi t Sampadi v m qun thn rt ln ht quyn hnh v i x t bc. Chng ngn cn ng lm iu lnh v rt dn phn n ca ng cho n khi ch cn na tri malaka cho mi ba n. Mc d b ngc i, ng tip tc hnh b th cng dng ca mnh, chia s vt thc vi ch tng cc phn n sau cng v kham nhn sng vi nim vui Chnh php cho n lc qua i. Trong sut 38 nm tr v, Asoka chng t l nh lnh o thun dn (avirodha). ng thng xuyn tho lun v ly kin ca dn trc khi xut cc chnh sch.[90] ng ra lng cho cc quan chc chnh ph phi theo hn k tun du nhm ph bin chnh sch nh nc v xem xt hin tnh i sng nhn dn v chnh ng cng thng xuyn du hnh nhm nm bt tnh th v gio dc nhn dn. Khng mt cuc bo lon no c ghi nhn n ra trong sut thi gian tr v ca ng v i sng qun chng c tin b ng k v o c v hnh phc.[91] II.Pht gio ha ng li Asoka: Asoka c k cc bn kinh Pht, thy r gi tr thc tin ca gio l o Pht i vi cuc sng o c v hnh phc ca con ngi ni chung nn khng b qua c hi vn dng ngun gio l ny vo ng li tr quc ca ng. Ngoi ra, ng cng nhn ra gi tr to ln ca tinh thn t bi bt bo ng v l tng ha bnh m Pht gio lun cao v n lc theo ui cc l tng y thng qua ng li i ngoi. A. ng li tr quc: V ng li tr quc, cc bia k ca ng cho thy Asoka chu nh hng t tng c tr c cp trong cc kinh in Pht gio. Kinh Chuyn lun Thnh vng S t hng , s 26, Trng B, m t vai tr tr quc ca mt minh qun nh sau; Vua l ngi yu qu s tht (dharma) v tn trng s tht, t tr thnh ngi bo v hp php cho th dn, cho qun i, cho St l, cho qun thn, cho B-la-mn, cho gia ch, cho th dn, thn dn, cho

Sa-mn, B-la-mn, cho cc loi th v loi chim. Trong quc , nh vua l ngi sng chn chnh, ng php; bo m i sng cho mun dn; tn trng cc bc c hnh; khuyn khch mi ngi lm lnh v ngn chn mi ngi lm c. Kinh Ktadanta, s 5, Trng B, ni n cnh mt t nc thi bnh thnh tr trong cc vua quan ht lng thng yu chm lo cho dn, khng dng chnh sch n p, khng nh su cao thu nng, bit vn dng cc chnh sch tha ng, to cng n vic lm thch hp cho dn, khin dn c yn n, chm lo lm n, mi ngi c an vui, nh nh c an vui, sng vi ca nh rng m: Thu xa, ny Ktadana, c mt v vua tn l Mahvijita rt giu c, ti sn ca ci cht ng, s hu v s vng bc v chu bu. Mt hm, ang ngi ni nhn tnh, nh vua suy ngh: Ta s hu nhiu ti sn, chim c mt vng t ai rng ln. Nu nay ta t chc mt t n ln, nh vy phi chng ta s c li ch v an lc lu di? Nh vua lin cho gi ngi ch t v bo cho ng ta hay v suy ngh ca mnh. V ch t lin tu: Nay vng quc ca B h ang gp tai ng bi nn cp bc, lng mc v thnh th b tn ph, nng thn nhan nhn k cp. Nu B h cho nh thu cc vng ny th l vic lm sai lm. Nu B h ngh rng : Ta s tiu dit dch cp bng cch hnh hnh, tng t, tch thu, e da trc xut, nh vy nn cp ny s khng hon ton chm dt. Nhng k sng st s tip tc nhiu lon vng quc ca B h. Tuy nhin, bng cch ny, B h c th loi sch nn cp, tc l, nhng ai trong vng quc ca B h chuyn vic canh tc v chn nui, B h hy cung cp ht ging v thc phm gia sc cho h; nhng ai chuyn vic kinh doanh, B h hy u t tin vn; nhng ai phc v triu chnh, B h hy tr tin lng cho h sinh sng. Nhng ngi ny, do mi m lm cng vic ca mnh, s khng nhiu lon vng quc ca B h. thu nhp ca B h ngy cng tng, x s c thanh bnh, khng cn tai ng cp bc, dn chng hn hoan vui a vi con ci v sng vi ca nh rng m.[92] Asoka mong mun xy dng mt vng quc thnh thin da trn o c v Chnh php (Dharma). ng ch trng ng li c tr hay chinh phc lng ngi bng o c nhn i (Dharma-vijava) c th hin qua vic n lc truyn b v nu cao o c, ht lng chm lo hnh phc cho dn, khng dng hnh pht, iu chnh su thu, to cng n vic lm cho dn, tng cng ch phc li x hi, c ch u tin tr gip cho ngi ngho kh, gi c, k lm ng lc li, n gim hnh pht cho cc phm nhn. Trc ht v l tng phc v , nh nc Asoka l mt nh nc v dn. Asoka thng dn nh con ci [93] v n lc lm vic ht mnh v hnh

phc ca nhn dn.[94] ng lm vic khng k gi gic v ni chn. ng bo cc quan chc c trch nhim phi bo co ngay cho ng nhng vn lin quan n i sng nhn dn.[95]Chng nhng th, Asoka cn thng xuyn du hnh nhm nm bt tnh th v xem xt hin tnh i sng nhn dn. Bia k VIII ghi nhn s kin Asoka thay th cc cuc do chi sn bn ca hong gia (vihra-ytr) bng nhng cuc du hnh (Dharma-ytr) thm ving, tng qu, tho lun v gio dc qun chng nhn dn. Tiu bia k I cho hay Asoka thc hin nhiu cuc du hnh khuyn gio nhn dn vi kt qu l dn chng n (Jambudvpa) ngy cng t ra yu mn o c v sng tn tn gio. Trong cng tc qun l v iu hnh quc gia, Asoka thnh lp i ng quan chc chnh ph cc cp c trch nhim chm lo v sn sng phc v li ch ca nhn dn. ng hun luyn rt k i ng quan li cc cp, gio dc h phi nu gng cho mi ngi; h phi lm vic chuyn cn, ch cng v t, phi tn ty vi dn, khng c cy quyn th lm iu xng by v hch sch nhn dn. Vi Asoka, ngi lnh o phi c lng thng dn nh cha m thng yu con ci v phi tn ty chm lo cho dn nh ngi v n cn chm lo cho con tr.[96]C th ni rng v phng din phc v nhn dn, Asoka chu nh hng su sc l tng phng s chng sinh ca c Pht v Tng on ca ngi. Cuc i c Pht l tm gng ln v l tng phng s chng sinh v ngi thnh lp Tng on cng nhm mc ch phc v li ch v an lc cho mi ngi. Nalinaksha Dutt cho rng chnh l tng phng s chng sinh ca c Pht khin Jvaka mang ton b vn ling y hc ca mnh phc v tng ni, Anthapindika v Visakh dc ti sn ra v li lc ca cc tu s, Asoka ban b cc tin nghi vt cht v gio dc o c v li ch ca thn dn ng v cc dn tc lng ging.[97] Asoka thng dn nh cha m thng yu con ci v n lc lm vic ht mnh v li ch ca nhn dn tc l ng noi theo c hnh t bi ca c Pht v cc thnh Tng lun lun thng yu ht thy mi loi v n lc ht mnh vi hnh phc ca chng sinh. Kinh T bi (Mettasutta) nhn mnh: Nh tm lng ngi m i vi ngi con mt ca mnh, trn i lo che ch cho con. Cng vy, i vi tt c cc loi hu tnh, hy nui dng tm khng hn lng, rng ln: Mong mi loi chng sanh , c an lc an n; mong chng chng t c, hnh phc v an lc.[98] Trong cc ch d ca mnh, Asoka xc nhn mi n lc ca ng u nhm mc ch phc v li ch v hnh phc ca tt c chng sinh.[99] Xem ra cu ni ny ca ng c phn no ging vi li tuyn b ca c Pht trong cc bn kinh Pli: Nh Lai ra i v hnh phc v an lc cho s ng, v lng thng tng cho i, v li ch, hnh phc v an lc cho ch thin v loi ngi. Asoka n lc phc v

nhn dn gn 40 nm. c Pht chng minh li tuyn b phng s chng sinh bng 45 nm thuyt php sinh ca ngi. Asoka khng ngng tng cng i ng quan chc cc cp nhm mc ch m rng mng li chm lo li ch v hnh phc cho dn. S kin ny thm mt bng chng cho thy Asoka theo gng c Pht khi ngi quyt nh thnh lp Tng gi vi mc ch m rng cng tc phng s chng sinh thng qua i ng cc tu s Pht gio. Lut tng Pli (Pli Vinaya Pitaka) ghi nhn s kin rng khi s thnh vin ca Tng gi ln ti 61 v, c Pht lin khuyn cc t mnh i khp mi ni nhm ph bin gio l ca ngi v hnh phc v an lc cho s ng, v lng thng tng cho i, v li ch hnh phc v an lc cho ch thin v loi ngi.Ti liu ny cn ni rng c Pht cn dn cc hc tr mnh khng nn i hai ngi mt hng m nn i mi ngi mt ng cho vic truyn b Chnh php c ph bin rng ri.[100] V phng din xy dng o c c nhn v o c x hi, Asoka k tha y t tng o c Pht gio. ng cao np sng khng st sanh, hiu knh cha m, tn trng thy c gio, gip b con bn b, i x nhn hu vi ngi n k , cung knh cng dng cc Sa-mn, B-la-mn, nhng vic lm m kinh Pht gi l cn bn v cn thit chin thng hai i, i ny v i sau.[101] ng nhn mnh tnh chn thc, trong sch, thnh thin, b th, tn tm, bt hi, t ha, t ch, yu mn s tht, tit kim, nhng c tnh m o Pht xem l c kh nng mang li hnh phc (sukha) hay vn may ti thng (mahmangala) cho nhng ai kho nui dng.[102]Asoka quan nim mt i sng hnh phc phi l mt i sng o c c th hin bi mi c nhn trong tt c cc mi quan h vi t nhin, gia nh v x hi. Trc y chng ta cp mt s bn kinh Pht nhn mnh np sng o c v hnh phc ca ngi c s v ch r ni dung ging nhau gia cc bn kinh ny v bia k Asoka.Ta c th ni rng Asoka xy dng t tng oc ca mnh da trn cc bn kinh Pht, c bit l hai bi kinh Gio th Thi Ca La Vit (Singlovda Suttanta) v Vn may ti thng (Mahmangala Sutta). Tt c cc c tnh, bn phn v trch nhim o c m bia k Asoka nhn mnh u c cp y v dn gii chi tit trong hai bi kinh ny. Asoka xem trng o c, co o c v n lc truyn b o c. ng sng cuc i o c v n lc ht mnh v s nghip truyn b o c. ng khuyn rn con ci, chu cht v tt c thn dn ca mnh phi mun i sng trong o c v phi c trch nhim ph bin o c. Vi Asoka, o c l nn tng ca hnh phc; do theo ng, sng o c v khuyn khch o c phi l trch nhim ca mi ngi v mi ngi. ng cao

o c bng cch cao Php th (Dhrama-dna), cho rng khng c loi b th no cao qu hn Php th.[103] Quan im ny ca Asoka l hon ton ph hp vi quan nim Php th (Dharmma-dna) c ni n trong Pht gio. Trong bi k 354 thuc tuyn tp Php c, chng ta tm thy cu Sabbadnam dhammadnam c ngha l, trong tt c cc loi b th, b th php l b th ti thng. Php th (Dharmma-dna) tc l ban b s tht cho ngi khc hay gip ngi khc nhn ra iu hay l phi. Chng hn, trong mi quan h gia cha m v con ci th ngoi vic chm sc nui dng con ci, cha m cn c trch nhim khuyn ngn con lm iu c v khuyn khch con lm iu lnh. y gi l Php th, tckhuyn ngn ngi khc lm c v khuyn khch ngi khc lm lnh. p li, ngi con c bn phn khng nhng lo phng dng cha m bng ca ci vt cht lm ra ng php m cn khuyn khch, hng dn v an tr cha m bng ca ci vt cht lm ra ng php m cn khuyn khch, hng dn v an tr cha m vo Chnh php. Mt on trong Tng Chi B Kinh (Anguttara Nikya) nu r quan nim bo hiu ca o Pht trong Php th (Dhamma-dna) c nhn mnh v c xem l vic lm duy nht n p cng n tri bin ca cha m. on kinh chp nh sau : Ny cc T -kheo, nhng ai n n bng cch nui dng, cng dng cha m vi ca ci, vt cht, tin bc thi khng bao gi tr n cha m. Nhng ny cc T-kheo, ai i vi cha m khng c lng tin, khuyn khch, hng dn, an tr vo thin gii; i vi cha m xan tham, khuyn khch , hng dn,an tr vo b th; i vi cha m theo c tu, khuyn khch, hng dn, an tr vo tr tu. Cho n nh vy, ny cc T-kheo, l lm v tr n m v cha. Phn tch on kinh trn, T-kheo Thch Minh Chu ni rng : Khi im l xy dng lng tin ni cha m nu cha m cha c lng tin. Lng tin y l lng tin Chnh php, v Chnh php khng c ngha l li Pht dy m Php cn c ngha l chn tht, l quyt nh tnh hin thin. Php l nhng g chn tht, khng c h vng, khng c gi di; Php l nhng g hin thin tt p, khng phi c c bt thin. V xy dng lng tin cho cha m l xy dng tnh cht chn thc, tnh cht hin thin ni cha m. Li khuyn th hai l mt thng ip b c lm lnh. Nu cha m theo c gii, tc l sng mt np sng khng lnh mnh, nhiu bt thin, thi khuyn cha m lm cc thin hnh v thn, v li, v ngh, sng mt i sng trong sch v hin thin. Th ba l mt li khuyn nhn o, li tha, khuyn cha m ngh n s au kh ca ngi khc m b th, lm vi nh nhng kh au chung quanh, ngh n tnh nhn loi. Li khuyn th t khng theo c

tu, l mt li khuyn chnh kin, t b cc c tri kin, pht trin nhng tri kin chn tht, xy dng mt ci nhn lnh mnh v hng thin cho cuc i.[104] Nh vy, Php th c bn l khuyn khch ngi khc b c lm lnh, mt hnh thc gio dc o c rt n gin nhng thit thc m mi ngi u c th thc hin thng qua np sng ca chnh mnh. T mnh b c lm lnh ri khuyn khch ngi khc b c lm lnh, y l Php th. Asoka ch vn dng tinh thn Php th ny ca Pht gio bi n gip ng rt ln v phng din nng cao o c c nhn v o c x hi m khng phi tn km nhiu cho chi ph gio dc. Ta c th ni rng chnh tinh thn Php th ny - t mnh sng o c, sng theo l phi v khuyn khch ngi khc sng o c, sng theo l phi- m Asoka hc c t Pht gio v vn dng trit vo ng li tr quc ca ng gp phn to nn mt b mt hon ton mi m ca i sng con ngi v x hi n lc by gi. o c c nhn, o c gia nh v o c x hi c tng trng ng k so vi cc thi i trc . Thng tin bia k IV cho hay hnh trm nm trc , vic git hi sc vt t l, i x tn c vi sinh linh, x s khng ng vi thn bng quyn thuc, vi cc Sa-mn, B-la-mn khng ngng gia tng. Nhng k t nm th mi hai triu i Asoka, nh cc hun ch ca ng, dn chng n tin b ng k v phng din o c. Chng ta cng ng qun tn gio ng vai tr quan trng trong chnh sch ca Asoka v trong i sng x hi. Chnh cc tn gio m Asoka xem trng v i x bnh ng gip ng rt ln v phng din gio dc o c qun chng v nng cao i sng tm linh ca x hi. Asoka hc c tinh thn h tr chn l (saccnurakkhana) ca c Pht-mt ngi c quyn theo ui c tin hay quan im ca ngi khc- v bin n thnh o d tn trng t do tn ngng v thi bao dung tn gio trong ng li tr quc ca ng. Trong bia k XII, Asoka s dng tinh thn h tr chn l ca Pht gio ban b chnh sch tn gio vi li l nh sau; Ngi ta khng nn ch knh trng tn gio ca mnh v bi xch tn gio ca ngi v l do ny hay v l do khc. V lm nh th ngi ta chng nhng t lm tn thng tn gio ca mnh m cn lm thng tn tn gio ca ngi khc, ngh rng Nh th ta s lm rng danh tn gio ca ta, th tri li ngi y t lm tn thng tn gio ca chnh mnh. S c ngi bo ha ng tn gio l sch lc ca cc nh lm chnh tr v l c im chung ca mi nh nc chuyn ch. Qu ng nh vy, nhng

trong mi trng hp ny ta khng loi tr kh nng cch thi bao dung ca c Pht v nhng li dy ch tnh ch l ca ngi v c tin v lng bao dung tn gio tc ng mnh m n Asoka v nh hng su sc n chnh sch tn gio ca ng. V phng din chm lo i sng cho dn, Asoka vn dng cc chnh sch thit thc v hp l c ni n trong kinh in Pht gio. ng theo ui ng li ca v vua Chuyn lun Thnh vng (Cakkavatt), dng Php tr nc, t b gm ao v hnh pht, bo m i sng vt cht v hnh phc cho mun dn. ng thc hin chnh sch khng nh su cao thu nng khin dn chng lm than, on hn. Bn kinh Ktadana lu chnh sch su cao thu nng s khin lng dn on hn ni ln chng i, nn i lan trn dn n cp bc v nh vy quc gia s lm vo cnh tai ng. Khi quc gia lm cnh tai ng, nu dng chnh sch n p, bt b, tra tn, giam cm th lon lc cng gia tng, lng dn cng thm on hn. Bin php v yn lng dn v dit tr lon lc do phi l bin php khoan dung v to cng n vic lm ph hp cho dn: Nhng v no trong quc nh vua n lc v nng nghip v mc sc, Tn vng hy cung cp cho nhng v y ht ging v thc vt; nhng v no trong quc nh vua n lc v thng nghip, Tn vng hy cung cp cho nhng v y vn u t; nhng v no trong quc nh vua n lc v quan chc, Tn vng hy cp cho nhng v y vt thc v lng bng. V nhng v ny chuyn tm vo ngh ring ca mnh s khng nhiu hi quc s c an c lc nghip, khng c tai ng, ch nn v dn chng hoan h vui v, cho con nhy trn ngc, sng vi nh ca m rng.[105] Chng ta thiu cc ti liu ni v chnh sch su thu di triu i Asoka, tr tr Rummide ghi s kin Asoka ban lnh min cc loi thu tn gio cho dn lng Lumbin v h ch phi ng mt phn tm li tc sn xut. Mc d rt tin b v ng li tr quc, ta khng nn qu l tng ha cc chnh sch ca Asoka m cho rng nh nc ca ng l hon ho v mi mt, nht l ch su thu, bi nh nc no cng vy u phi trng cy rt ln vo su thu mi ng vng. V mt ny nh nc Asoka chc chn cng khng ngoi l. Ti liu Arthastra v nhng ghi chp ca Mgasthnes cho chng ta bit c i sng kinh t quc Maurya th k th t trc Cng nguyn. Theo cc ti liu ny th thng mi pht trin trong ton quc, cc tuyn ng ln ni lin cc vng cch xa nhau hng nghn dm. Hng hi c m rng v thng thuyn cc nc cp bn ti hi cng. Quan h bun bn vi cc nc ngoi c khuyn khch. Thng nhn nc ngoi c bit i v c khuyn khch. Thng nhn

nc ngoi c bit i v c hng c quyn ngoi giao. Ngi ta bo nhng ngi c Ai Cp dng the n bc cc xc p v dng loi chm t n nhum vi vc.Ngi ta cng ni n chinapatta, tn mt loi la sn xut Trung Quc. S kin hng to la c nhp t Tu chng t n c quanh bun bn vi Trung Quc t ra l t th k th t trc Cng nguyn. Ti cc thnh ph ln v th, cuc sng xa hoa pht trin , cc hot ng tr nn phc tp hn, chuyn mn ha v c t chc tt hn. Cc qun hng, l im, hiu n, nh khch, sng bc mc ln rt nhiu. Cc phng hi thu ht cc hi vin, ngh chi bi du h to cng n vic lm cho nhiu lp ngi nh v n, ca s, k n. Bun bn v cc ngnh ngh khc u b nh thu v v mt phong din no , vic hng ngh tn gio cng vy. Nng nghip c pht trin v chnh n v nhiu mt k c t thu. Ngi ta iu chnh v tng thi k kim tra lng thc, th trng, cc nh sn xut, cc l m, vic nui tru b, quyn s dng nc. Nh vy ngay trc thi Asoka, i sng kinht n pht trin mnh v nh nc bit cc t chc v qun l tt tng ngn sch quc gia t ngun thu thu. Asoka ln ngi tha hng cc iu kin x hi c t chc tt v pht trin trc nn hnh nh khng gp nhiu kh khn trong vic iu hnh v qun l quc gia. Chc chn ng duy tr c cu t chc v qun l kinht c t trc bi iu ny s khin ng thu c ngun li nhun ng k. iu khin chng ta c th tin l Asoka khng qu khc khe trong ch su thu bi th nht ng l ngi chi b chin tranh, kin quyt theo ui ng li ha bnh v v th khng phi lo chi tiu nhiu cho qun i v binh b, nhng th vn ngn rt nhiu kinh sch quc gia .Th hai, nh nc ca ng cng khng phi l loi nh nc tiu xi v bi l Asoka chnh l tm gng sng v li sng gin d, cn kim, lim chnh; cc quan li ca ng cng c gio dc tt v l tng phc v li ch cng ng v np sng lim khit, cn kim. C th ni rng dn chng n di thi Asoka c c mt cuc sng yn n v hnh phc nh chnh sch theo ui ha bnh v ch trng cn km lim chnh ca nh nc Maurya. Chnh hai yu t ny, ngha l ha bnh v cn kim lim chnh, m ht thy vua quan nh nc Asoka u nht mc theo ui, mt mt khin cho dn chng trnh c can qua bi chin tranh v nn su thu v mt khc c th hng cc ch phc li x hi do vic nh nc bit s dng hp l ngun li tc quc gia cho cc cng trnh cng ch trong iu kin t nc thi bnh, khng c chin tranh. Thng tin bia k[106] cho hay Asoka cho xy dng khp ni trong vng quc ca ng hailoi hnh chm sc y t, mt dnh cho ngi v mt dnh cho th vt. Cc loi

cy dng lm thuc v cy n qu c nhp khu v cho trng khp ni nhm p ng cng tc cha tr v tiu dng. Dc theo cc l gii, cc ging nc c xy dng v cc loi cy to bng mt c gieo trng nhm to iu kin thun li cho ngi v th vt. Mt thng tin khc [107] cho bit Asoka cho dng cc nh ngh dc hai bn ng dnh cho khch b hnh, lp cc trm cung cp nc ti nhng ni cng cng li phc v tin ch cho ngi v th. R rng nhng cng trnh phc li x hi trn y ch c th c lm tt v c hiu qu trong iu kin t nc ha bnh, khng c chin tranh; cc quan chc chnh ph sng lim khit, khng tham nhng. Mt l do khc khin chng ta tin rng Asoka p dng chnh sch su thu hp l y l bi hu nh khng c cuc bo lon no xy ra trong vng quc ca ng sut thi gian ng tr v.bo lon bt ngun t ngho i v bt mn, nhng c hai yu t ny xem ra c khc phc tt di thi Asoka. Chc chn Asoka thng xuyn iu chnh cc chnh sch ca ng v c ch min gim t thu cho dn cy vo nhng lc dn chng gp cnh khn kh hay trong trng hp b thin tai l lt. Ta c th hon ton tin tng iu ny bi trong ch d ca ng Asoka lun hc nh cc quan chc chnh ph phi thng xuyn nm bt nguyn nhn hnh phc v kh au ca qun chng v phi lm vic ht mnh v hnh phc ca nhn dn.[108] Nm bt nguyn nhn hnh phc v kh au ca dn tc l i su i st qun chng nhn dn, hiu r nim vui v ni kh ca dn kp thi chia s v gip . Mt khc, Asoka ra lnh tt c mi s kin lin quan n i sng nhn dn u phi c thng bo ngay cho ng vo lc mi ni ng kp thi gii quyt.[109]R rng quan im v cch lm vic ny ca vua quan nh nc Maurya khin chng ta c l do tin rng dn chng n di thi Asoka khng nhng thot khi cnh h khc v su thu m cn hng c cc ch tr gip c bit v kp thi ca nh nc trong trng hp gp nguy kh. Mgasthnes ni rng cu i l mi quan tm hng u ca nh nc Maurya, v phn na s hng trong cc kho hng ca nh nc c d tr phng khan him v i. Do tm lng thng dn v nh bin php qun l kinh t kh hiu qu, chnh sch chm lo hnh phc cho dn ca nh nc Asoka vn khp mi ng ngch v n tn y x hi. V sinh v bnh vin c phc v min ph v cn b y t c ct c lm vic ti cc trung tm. C nhi qu ph, ngi gi c, m au, tn tt c hng ch tr cp ca nh nc. Ph n lm ng lc li c chm lo gio dc v c to cng n vic lm thch hp. T nhn c n x v c quyn khng n trong trng hp b x oan. Bia k V cho hay cc quan chc Dharma-mahmtra c trch nhim

xem xt n khng n ca phm nhn, tr cp tin bc trong trng hp t nhn c gia nh qu ng ngi [110] hay phi lo cho con di, nh ch kh sai trong trng hp t nhn b ngc i, phng thch t nhn trong trng hp tui gi. Tr IV quy nh cc quan chc Rjka phi c trch nhim xem xt n khng n ca thn nhn cc phm nhn, to iu kin cc t nhn b x ti cht c lm vic thin trong ba ngy vi hy vng hng c li ch i sau. Cc i tng gi yu, khng ni nng ta cng c quan tm c bit bi nh nc Asoka, nh c ghi trong bia k V. Trong chnh sch i vi ph n, cc quan chc Strydhyaksha-mahmtra c trch nhim bo v li ch cho n gii, c bit i vi cc ph n lm ngh ma ht, bn thn hay k n .[111] B.M.Barua cho rng nhim v ca cc quan chc Stryadhyaksha-mahmtra l ngn chn, khng cc hng ph n ny lm hoen o c x hi, c bit i vi cc Sa-mn, B-la-mn.[112] Do , nu kin ca Barua l ng th iu c ngha l nh nc Asoka hn c chnh sch c bit dnh cho nhng ph n gp cnh ng bt hnh, t nht phi to cng n vic lm mi cho h. B. ng li i ngoi: Ngoi chnh sch ni v ng c lit vo hng nh nc ht lng v dn, nt ni bt v ng trn trng ca nh nc Asoka c l l chnh sch bang giao quc t c tin hnh trn c s theo ui ng li ha bnh hp tc, t b chin tranh xm lng, tn trng ch quyn c lp dn tc. Ngay sau ngy chin thng Kalinga, tc khong nm 262 trc Cng nguyn tr i, Asoka biu l mt ng thi cha tng c trong lch s. ng cng khai by t mi n hn v cng cuc xm lng Kalinga, tuyn b t b chin tranh, ch trng ng li ha bnh trit . t c v hong no li t ra hi tic v hnh vi xm lng ca mnh ngay sau khi va ginh chin cng vang di v xem vic chinh phc qun s chng ly g lm vinh quang nh Asoka. Hong thng Priyadar cm thy v cng n hn v gy ra cnh cht chc y tang thng cho dn chng mt x s c lp. Ngi xem vic chinh phc bng o c nhn i (Dharma-vijava) l chin thng cao c. [113] Asoka hi tic v chin cng qun s ca mnh bi ng hiu ra iu m c Pht gi l quy lut mun thu: Hn th khng bao gi dp tt c hn th, ch c tnh thng mi dp tt hn th.[114] Chin thng gy thm th on, bi trn nui on hn kh au; ch c t b thng bi mi khin con ngi c an lc.[115] ng t b dng sc mnh qun s v ch trng thu phc lng ngi bng o c nhn i tc l ng tun theo iu m Pht gio gi l t chin thng mnh hn chin thng ngi khc;

Du chin thng hng vn ngi trn chin trng cng khng bng t chin thng mnh. T thng mnh l chin thng oanh lit nht.[116] T thng mnh ngha l lm ch c bn tn mnh, khng cho tham lam, gin d v si m chi phi, thot khi mi m nh bi dc vng, mi cm d bi uy quyn, mi toan tnh bi ham mun, mi mu toan bi s hi. Ni khc i, t thng mnh tc l thot khi n l ca bn thn, khng cn lm nhng vic in r bi ng c dc vng, bi lng khao kht quyn lc hay s toan tnh s dng uy quyn. o Pht khng xem chin thng ngi khc bng v lc l vinh quang bi n bt ngun t nhng ng c thp hn nh tham lam, tt , ch k, th hn. Ngc li, o Pht nh gi cao t thng mnh bi y l kh nng chin thng bn thn, s kim sot v iu phc thn tm thot khi cc ng c hn h va vic lm ti li bt ngun t tham, sn, si. Mi din bin tt hay xu ca cuc i ty thuc vo quan im v hnh ng ca chng ta. c Pht gi th gii ny l kh au y l bi con ngi khng km nn c ham mun ca chnh mnh. Ngi dy th gii l thiu thn, khao kht, n l cho dc vng bi v con ngi qu tham lam ch k.[117] Bo ng, chin tranh v nhiu nguy c khc e da s sinh tn ca loi ngi u c gc r t lng tham khng y ca con ngi chng ta. Chng khng ngng thiu chy chng ta v thiu chy c th gii bao lu chng ta chin thng c cc ham mun ca mnh. V l ny Pht gia v cuc i nh ngi nh ang bc chy; th gii ca chng ta ang thiu chy ngy m bi chin tranh v bo ng, bi hn th v si m. Chng ta tht xu h v kh au khi phi sng trong mt th gii nh vy, ci th gii m l ra ngi ta c th lm cho n p ra bi tnh thng v s cm thng th ngc li lun lun b con ngi lm cho xu i bi hn th v lng ch k! Asoka tuyn b t b chin tranh xm lng ngha l ng t chin thng chnh mnh, chin thng cc ham mun ca bn thn khng cn xc tin cc hnh vi xm lng hay chinh phc ngi khc bng v lc qun s khng g khc l hnh vi n l ha ngi khc bt ngun t s n l ha bn thn. Mt ngi khng km nn tham lam v th hn mi tin hnh chin tranh xm lng hay lm nhng vic khin ngi khc kh au. S kin Asoka t b chin tranh xm lng, theo ui ng li ha bnh chng t ng nhn ra gi tr to ln ca t tng t chin thng mnh v thy r li ch ca t tng ny trong ng li xy dng t nc thi bnh.Dn chng ca ng khng cn lo s b iu vo qun i, c t do lm n sinh sng; tin bc lng thc khng b v vt cho chin dch qun s, thay vo c th dng vo cc mc ch an sinh x hi. C th ni rng Asoka lm mt vic ht

sc c ngha cho dn chng ca ng v dn chng cc nc khc khi quyt nh t b chin tranh xm lng v theo ui ng li ha bnh. y ng theo gng c Pht thit lp c v y (abhaya) cho mi ngi. ng khin cho dn chng ca ng khng cn lo lng bi nn iu binh v v vt lng thc. ng gii phng dn chng cc nc khc khi tm l lo s b tn cng v n l bi li tuyn b bao dung v ha bnh. Ch d ca ng ghi tiu bia k II ni r Asoka thc hin tinh thn v y th (abhaya-dna) ca Pht gio i vi cc quc gia v dn tc khc: Cc quc gia bin gii cha b chinh phc c th ngh nh th ny: Nh vua ny mun g chng ta? Mong mun duy nht ca ta i vi cc quc gia ny l h hy hiu rng h khng nn lo s m hy tin tng ta, rng h s nhn c hnh phc t ta ch khng phi kh au, v h cn hiu thm rng ta s khoan dung tt c v s gip h thc hnh Chnh php (Dharma) c li ch i ny v i sau. Tht l mt thng ip ha bnh ng lu truyn cho mun thu! Will Durant cho rng nu cho ti ngy nay, t Kandy o Tch Lan ti Kamakura Nht Bn, nt mt an tnh ca c Thch Ca cn gi cho ngi ta khoan hng vi ngi ng loi v yu mn ha bnh th mt phn l nh mt ngi m mng-c th mt v thnh,cha bit chng c thi lm vua n .[118] R l tnh thng chng sinh ca c Pht ph kn cc chnh sch ca Asoka. Ngi ta bo tnh thng ca c Pht rt rng ln, khng th dng tm thi thng thng ca con ngi m o lng c; tnh thng y vt ra ngoi mi bin gii chng tc v vn ha, tm n vi ht thy mi ngi mi loi, khng mt my may phn bit. Ti cho rng chnh tnh thng chng sinh ca c Pht m Asoka t nhiu cm nhn c m ng cho chnh sch ha bnh v bang giao hp tc quc t ca ng. Chnh tnh thng y l ng lc khin Asoka em ht tm sc ca mnh phng s chng sinh, khng phn bit quc gia hay dn tc. Bia k II, vn bn Jaugada, ni r nguyn vng ca Asoka mun gii thiu Chnh php (Dharma) v ng li c tr (Dharma-vijaya) cho nhn dn cc quc gia khc v li ch i ny v i sau. Theo ti liu Dpavamsa v Mahvamsa th vua Tch Lan Devnampiya Tissa tng l bn tt v l ng minh ca Asoka; trong mt vn th gi cho Devnampita Tissa, Asoka thng bo ng quy y Pht, Php, Tng v khuyn Tissa nn tn ngng Tam Bo.[119] Mi qian h gia n v Tch Lan cng gn b cht ch sau s kin Mahendra, con trai Asoka, nhn trch nhim gii thiu Pht gio vo Tch Lan. Bin nin s Tch Lan[120] ni n vic s gi hai nc lin tc qua li

vi nhau nhm chuyn t thng ip hp tc ca hai hong v li ch ca hai dn tc. Theo s liu ny th vua Tch Lan Devnampiya Tissa v 50.000 thn dn ca ng tr thnh nhng ngi Pht t u tin ngay sau khi Trng lo Mahendra va t chn ln t nc ny v thuyt ging bi php th nht. Ti liu ny cng ni rng sau khi nghe Mahendra thuyt ging, hong hu Anula v 500 th t ca b t mun xut gia nhng khng th thc hin nguyn bi gio hi y ang thiu cc th tc cn thit cho n gii xut gia. Vua Tissa sau khi xem xt s vic phi s gi sang n , trnh Asoka nguyn ca mnh mun mi T -kheo ni Samghamitra, con gi Asoka, sang Tch Lan tin hnh cc th tc xut gia cho ph n ng thi xin mt nhnh cy B em v trng Tch Lan cho qun chng knh ngng. Ti liu thut rng mc d rt bun lng phi xa cch ngi con gi yu qu ca mnh, Asoka p ng yu cu ca nh vua Devnampiya Tissa, gi Samghamitra sang o S t v chit tng nhnh cy B cho s gi mang nhnh cy B v Tch Lan th mt phi b ngoi giao Tch Lan khc do tng s Sumana dn u n n truyn t nguyn ca nh vua Tch Lan xin thnh cu x li Pht cho x s mnh. Asoka p ng nguyn vng ca vua Tissa bng cch gi tng nhn dn Tch Lan mt a y x li m sau c tn th ti bo thp Thuparama Comlombo. Nhng quan h i ngoi ca nh nc Maurya vi cc quc gia khc khng ch gii hn phng din tn ngng v vn ha m cn m rng sang cc lnh vc khc. Theo bia k II, vn bn Girnar, th Asoka cho m rng mng li y t chm sc sc khe cho dn v iu tr cho th vt sang mt s quc gia khc nh Chola, Pndya, stiyaputra, Keralaputra v Tmraparn phng nam, Antiocho ty bc v cc quc gia lng ging vi Antincho. ng cng cho m trng cc loi cy lm thuc v cy n qu cc quc gia ny, cho xy dng h thng ging nc v trng cy dc theo hai bn v ng phc v tin ch cho ngi v sc vt. Nh vy quan h gia nh nc Maurya v cc quc gia khc tr nn thn thin v gn b khng ch trn phng din trao i tn ngng v vn ha m cn th hin s chm sc ln nhau c v phng din i sng vt cht ln sc khe tinh thn. Asoka m rng tm thi t bi ca ngi Pht t lm li ch cho ht thy mi ngi, khng phn bit chng tc hay vn ha, khng t him quc gia hay dn tc. Ngi ta c th thc mc ng c no khin Asoka dc ht tm lc ca mnh phng s nhn dn cc nc khc, trong khi bn thn ng khng h nui mng xm lng hay mu toan chnh tr. Qu thc, chng ta quen ngh

v cuc i ny theo li khng ai cho khng ai iu g v do kh c th chp nhn s kin mt hnh ng tr v cuc i qu hp l n chng ta khng cn tin mt ngi c th lm iu tt cho ngi khc m khng v ng c t li hay toan tnh c nhn. Tht kh tin mt ng vua gii chnh tr nh Asoka lo d dng lm nhiu vic tt cho cc quc gia khc m khng h mu tnh chuyn ny chuyn kia, nhng iu l thc, Asoka lm li ch cho nhiu quc gia v dn tc khc nhng khng h c bt k mu toan no v kinh t hay chnh tr cho t nc ca ng. ng cm nhn tnh thng chng sinh v b bn ca c Pht qua tm gng thuyt php sinh y nhn ni ca ngi nn sn sng lm tt c mi vic tt lnh cho ngi khc m khng h mu tnh chuyn c nhn hay mong ch p tr. Kinh in Pht gio lu mi ngi v bn tm thi rng m v bin (catuappama) hay bn Phm tr (catu-Brahmavihr) m ngi ta cn nui dng i vi mi loi chng sinh gm t (mett), bi (karun),h (mudit) v x (upekh).T (mett) ngha l ban pht tnh thng cho chng sinh, bi (karun) l xt thng ni bt hnh kh au ca loi hu tnh, h (mudit) l hn hoan chia s nim vui vi k khc, x (upekh) l gi tm bnh ng i vi mi loi. Tt c mi ngi con Pht u c khuyn nui dng v pht huy bn tm thi t, bi, h, x ny phi c tu tp v nui dng thng xuyn cho nng lc cm tc ca chng thm thu khp mi ni, tr thnh rng ln, khng b gii hn, m ra cho n v tn (appamna). Chng hn, chng ta thy th no l tm t rng ln ca mt ngi Pht t qua li m t sau y v mett: V y an tr, bin mn mt phng vi tm cu hu vi t, cng vy phng th hai, cng vy phng th ba, cng vy phng th t. Nh vy cng khp th gii, trn,di,b ngang,ht thy phng x, cng khp v bin gii, v y an tr, bin mn vi tm cu hu vi t, qung i, v bin, khng hn, khng sn. V tm bi (karun), tm h (mudit) v tm x (upekh), ngi Pht t cng c khuyn vn dng v pht trin theo cch tng t. Nh vy,Pht t l ngi m rng tm thi t, bi,h,x n vi ht thy mi ngi v mi loi, khng phn bit sc thi chng tc hay vn ha, khng b gii hn bi cc bin gii quc gia hay ho ly dn tc. Mi chng sanh u bnh ng v s sng v s cht, hnh phc v kh au. Asoka l mt Pht t, cm nhn su sc gio l t,bi,h,x ca o Pht v vn dng gio l y vo cc chnh sch tr quc ln ngoi giao ca ng. ng tuyn b chm dt bo ng chin tranh v theo ui ha bnh bt bo ng bi tt c chng sinh u lo s s cht v yu qu mng sng.[121] ng ch trng

ng li hp tc v gip ln nhau gia cc dn tc bi ht thy mi ngi u mong mun hnh phc v chn ght kh au.[122] Ch trng t b chin tranh xm lng, theo ui ha bnh thin ch ca Asoka cng phn nh mt quan im ht sc minh trit ca o Pht; Cuc i mong manh v thng, hy sng t b iu c, gp tm lm iu lnh. [123] Kinh Nht d hin gi (Bhaddekaratta Sutta), Trung b, khuyn th ny : Hm nay hy nhit tm lm; ai bit cht ngy mai? Khng ai iu nh c vi i qun thn cht. (Ajji eva kiccam tappam; ko ja maranam suve? Na hi no samgaran tena mah-senera maccun). Quc vng Pasenadi nc Kosala, t c Pht, tng c nhng cuc m o vi bc o s, cho rng cc trn chin chnh tr, kinh t, qun s khng em n mt hng i (gati), mt im ta cho con ngi khi b gi cht chinh phc. Theo Pasenadi, trong cc din con ngi lun b gi cht chi phi , th sng chn chnh ng php, lm cc vic lnh, lm cc cng c l c ngha nht.[124] Asoka t bn v l v thng (aniccam), nhng tt c vic lm y thin ch ca ng t cho thy ng thc rt r li dy ca c Pht v gii hn ca cuc i v n lc rt ln lm cho n c ngha bng cch sng ha bnh vi mi ngi v mong mun chia s vi ngi khc nim vui ca cuc sng hnh phc v ha bnh. Pht gio gip Asoka hiu ra s tht bnh ng gia mi loi chng sanh v ch cho ng nhng cch thi ng x ht sc sng sut v nhn bn trong tt c cc mi quan h gn xa. Tr tu Pht gio soi ng cho chnh sch Asoka. Lng t bi ca c Pht m li cho thi ha bnh, tinh thn bao dung v mi quan h hp tc thn thin m nh nc Asoka thit lp vi nhiu quc gia v nhiu dn tc khc trong khu vc v trn th gii.

[72] EB,II, Fascile,2,tr.190. [73] RPBAI,tr.64. [74] RPBAI,tr.64. [75] Thch N Tr Hi, c Pht dy nhng g,tr.204.

[76] 7 yu t khin dn tc Vajji hng mnh gm:1.Thng xuyn hi hp vi nhau; 2.Hi hp trong nim on kt, gii tn trong nim on kt, lm vic trong nim on kt;3.khng ban hnh nhng lut l khng c ban hnh, khng hy b nhng lut l c ban hnh, sng ng vi truyn thng lu i;4.tn trng v lng nghe li khuyn ca cc bc trng thng;5.khng cng p bt cc ph n v thiu n; 6. tn trng gi gn cc t miu v tin hnh cc l hi c t lu i;7.bo h, che ch v h tr cc bc tu hnh chn chnh khin cho cuc sng o c tm linh ngy cng c nng cao.(Xem Kinh i bt Nit bn (Mahparinibbna Suttanta). Trng B,I,tr.541-44) [77] Rhys Davids & H.Oldenberg, Vinaya Texts, phn I,tr.194-96. [78] Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n , tr.100. [79] Bia k VIII. [80] Bia k I; tr V. [81] Bia k V,VI. [82] V.A.Smith, Asoka,tr.231-32 [83] Bia k XIII. [84] Bia k VIII. [85] Bia k I. [86] Bia k VIII. [87] Tiu bia k I. [88] Bia k XIII; tr VII. [89] R.Mookerji,tr.4-5. [90] Bia k VIII. [91] Bia k IV.

[92] M.Walshe, The long Discourses of the Buddha,tr.135-36. [93] Bia k KalingaI, II. [94] Bia k VI. [95] Bia k VI. [96] Tr IV. [97] MCCV,tp I,tr.12. [98] Kinh Tiu B ,tp I, tr.508-09. [99] Bia k VI,X. [100] Rhy Davids & H.Oldenberg,Vinaya Texts, phn I, tr.112-13. [101] Kinh Gio th Thi Ca La Vit , s 31, Trng B. [102] Kinh Gio th Thi Ca La Vit, Trng B v Kinh im lnh ln, Kinh Tp. [103] Bia k VI,X. [104] Thch Thin Siu & Thch Minh Chu, Ch Hiu trong o Pht, tr,81-82. [105] Kinh Trng B tp I,tr.242. [106] Bia k II. [107] Tr VII. [108] Tr IV. [109] Bia k VI. [110] D.R.Bhandarkar,Asoka,tr.63.

[111] B.M.Barua, Asoka and his Inscription,tr.183. [112] Nh trn. [113] Bia k XIII. [114] Php c, k s 5. [115] Php c , k s 201. [116] Php c, k s 103. [117] Thch Minh Chu, Trung B Kinh ,tr.73. [118] Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n , tr.103. [119] V.A.Smith, Asoka,tr.212. [120] V.A.Smith, Asoka,tr.212. [121] Kinh Php c, k s 129 v 130, ni nh th ny; Tt c mi ngi u s hnh pht, s t vong v u yu qu mng sng, hy ly mnh lm v d m khng git hi hay khin ngi khc git hi. [122] Kinh Php c,k s 131, bo: Tt c chng sanh u mong mun c hnh phc; do ngi no xy dng hnh phc ca mnh trn s kh au ca ngi khc th nht nh s gp bt hnh i sau. [123] Kinh Nht d hin gi. Trung b; Kinh Cc s hi v tng lai. Tng chi b; Kinh V d hn ni, Tng ng b; Php c, k s 116. [124] Kinh V d hn ni, Tng ng b.

---o0o---

Chng VIII LI KT Chng ta ni li tm bit Asoka vi lng knh trng v khm phc mt con ngi v i, mt danh nhn lch s, c nhng cng hin v cng to ln cho cuc i ny, c bit v phng din xy dng o c v hnh phc cho con ngi v thit lp nn tng ha bnh th gii. Cuc i v s nghip ca Asoka xng ng l tm gng cho mi nh lnh o chn chnh trn th gii. Cc truyn thuyt ni v cuc i v s nghip ca ng cng nh cc ch d bia k v tr do ng li mi mi l nhng bi hc ln v b ch cho mi con ngi trong mi thi i, bi n gi cho ngi ta v tnh cch ca mt con ngi, v s n lc, lng tn ty, tnh thng v lng bao dung ca mt nh lnh o, ti ba c kh nng chinh phc qun s v t ch thng tr ln nhiu vng lnh th khc nhau nhng tuyn b khc t mi tham vng xm lng, t b bo ng, chin tranh v ch trng ha bnh, bt bo ng. Chng nhng th, Asoka cn c di ngn li cho con ci, chu cht v ht thy thn dn ca mnh phi mun i sng trong o c ,ha bnh v khng c tm kim bt k cuc chinh phc qun s no khc, ngoi vic thu phc lng ngi bng o c nhn i (Dharma-vijava). ng tic th gii ca chng ta khng sn sinh nhiu con ngi nh Asoka o c, nhn i v ha bnh lun ng tr trn ci i ny thay v hn th, bo ng v chin tranh. Trc khi tip xc vi Pht gio, cuc i v s nghip ca Asoka khng ta sng; tri li cn c phn m m v ng ph phn bi tham vng v quyn lc. Nhng k t khi gp o Pht, Asoka bt u sng ln nh tr c vn c ca mt con ngi c Pht gio nh thc v c v. Ai dng cc hnh lnh lm xa m nghip c, ngi y chi sng ci i ny, ging nh nh trng thot khi m my che ph.[125]Pht gio nh thc lng nhit thnh, tnh thng v lng bao dung trong con ngi Asoka v ng vin ng dng tm thnh i x vi mi ngi, ly tnh thng xa hn th, dng hiu bit bao dung tt c. Ly khng gin thng gin,ly thin thng khng thin, ly th thng xan tham, ly chn thng h ngy.[126] Asoka dc tm theo ui ng li Pht gio, ly tnh thng xa hn th, dng thin nhn thng hung tn, ly th x thng xan tham, dng chn tht thng gian t. Cuc i v s nghip ca ng ng k ngi ta tin rng mt ngi c th mc phi sai lm v hung c trong qu

kh nhng nu bit chuyn i tm tnh v quyt tm theo ui iu thin th s khng mc sai lm v tr thnh mt ngi tt, mt con ngi hin thin. o Pht m ca cho nhng con ngi nh Agulimla v Asoka v gip h tr nn thnh thin. Qu vy, vi s quy ngng Pht gio, Asoka thay i chnh mnh t mt con ngi kht ting tn bo (Candsoka) ng c tn xng l con ngi nhn t (Dharmsoka). V ng li lnh o ca Asoka, chng ta khng thy c l do g ph phn ngoi vic nhc li quan im ca Walpola Rahula rng ng c can m, c tin v kin gii o dng li dy ca c Pht v bt bo ng ,ha bnh v yu thng trong vic cai tr mt quc rng ln c v ni b ln ngoi giao.[127] Kt qu ca ung li tr quc v ngoi giao y l th no, ai cng thy r . iu ng ni y l Asoka kin quyt theo ui chnh sch bt bo ng v ha bnh v chng minh vi th gii rng bo lc v chin tranh ch gy thm kh au v hnth, trong khi bt bo ng v ha bnh mang li hnh phc v yu thng cho tt c. ng li tr quc bng o c nhn i v chnh sch bang giao quc t da trn c s hiu bit v tn trng ln nhau gia cc dn tc m Asoka p ng cng khin em li hnh phc v cm thng ln cho v s ngi. Will Durant ni rng Asoka tht bi v phng din chnh tr, [128]nhn nh ny xem ra khng hon ton chnh xc bi theo ngun tin bia k XIII th Asoka khng ch thu phc nhn tm trong nc m cn t c thnh cng ln nc ngoi nh theo ui ng li tr quc ha bnh c tr. Tht kh tin mt ng li tr quc v ngoi giao y tnh ngi v nhn bn nh th li khng nhn c kt qu kh quan v khng thu phc lng ngi, d bt k thi i no. Nhng ngi con Pht v dn chng chu ni chung mang n Asoka rt ln bi nh ng m giol ca c Pht c m rng v lan truyn khp ni, em li li ch cho nhiu quc gia l lm giu thm vn vn ha ca dn tc. Cng cuc truyn b Pht php do Asoka ch trng v hu thun khin cho nhiu vng t chu tr nn xanh ti ph nhiu, nhiu dn tc tr nn hin ha v cao thng, c tm hn thanh thn, hoan h, d tip thu ci mi, c tr c tnh tnh hiu c ht thy, tha th cho ht thy v sau cng c tm lng nhn t bao dung lun m ra cho mi loi. C ngi s hi Asoka l nh lnh o lm nhiu iu tt nh th cho nhn loi, c bit l ng li ha bnh m ng c cng m ra, nhng ti sao khng my ai noi theo tm gng ca ng? y l thc mc ln t ra khng nhng cho cc nh lnh o trn th gii m con cho tt c mi ngi

chng ta, nhng ngi ang sng trong mt th gii m khong cch a l c thu hp rt nhiu nhng khong cch gia con ngi v con ngi th hu nh ngy cng b y xa. Mc d rt d gp g v trao i vi nhau mi lc v mi ni, chng ta phi nhn ra rng con ngi ngy nay thiu hn s cm thng ln nhau;[129]v mc d sng trong iu kin ti u ca nn vn minh vt cht, chng ta phi tha nhn rng chng ta lun cm thy thiu thn bi kht vng chim hu v th gii ca chng ta b t chy ngy m bi hn th, bo ng v chin tranh. Phi nhn r s tht v mnh nh th mi hiu c v sao th gii khng i n ha bnh, v khng ai chu nhng nhn ai gia cc dn tc, v phi nhn r v mnh nh th th mi hiu c ti sao Asoka to c bu khng kh ha bnh v cm thng ln gia cc dn tc, trong khi chng ta th khng. Bi l khng ai khc chnh mi con ngi chng ta ang to ra cc tng ro ngn cch gia mnh v ngi khc v chnh mi ngi chng ta ang trc tip thiu chy hay d phn thiu chy cuc i ny bi tham lam, sn hn v si m. Mu thun trong mi con ngi chng ta gp phn y cuc i lm vo cnh tr tru. Hn 25 th k trc, c Gotama v cuc i ny nh ngi nh ang chy, ni rng baolu con ngi cha dp tt la tham, la hn, la si trong lng mnh th th gii ny khng trnh khi b thiu chy hay i n hy dit. o Pht xem tham lam (lobha), th hn (dosa) v si m (moha) l gc r ca mi tranh chp, xung t v chin tranh. Chnh tham, sn, si- ngun nhin liu vn c sn trong mi con ngi chng ta, khng th o lng v dng nh khng h vi cn, ch ch c c hi l bc pht thiu chy tt c-l nguyn nhn khin con ngi khng xch li gn nhau v khin cho th gii lun chm trong khi la bo ng v chin tranh. Nhng con ngi sinh ra khng phi thiu chy chnh mnh v thiu chy cuc i ny. Chnh v th m mi ngi cn phi nhn thc v cc mi la tham, sn, si chnh mnh v ra sc dp tt chng. Pht gio quan nim ha bnh th gii bt ngun t ha bnh trong lng mi ngi m vic khut phc gc r tham, sn, si l cn bn. Tuyn b UNESCO ngy nay cng nu r: Chin tranh bt ngun trong tm thc con ngi, do chnh trong tm thc con ngi thc ha bnh phi c xy dng. Xem ra gc r ca chin tranh v ha bnh c cu tr li kh thng nht gia truyn thng tm linh v t duy hin i. Vn cn li ch l s n lc ca con ngi v mi ngi, bi khng ai dm chc s dp tt cc mi la chin tranh trong lng ngi khc, tr phi chnh ngi y phi bt u lm iu .

Asoka tun theo li dy ca o Pht, quyt tm thoe ui ng li ha bnh, bt bo ng v thnh cng nh ch kin cng v thi dt khot i vi chin tranh v mi tng lin quan n chin tranh. ng t b xm lng qun s, dp tt mi tng chin tranh khin cho cc quc gia v dn tc khc khng cn lo s b tn cng hay lo lng phng th. ng theo ui ha bnh, ch trng bang giao gip cc dn tc khc trn nhiu lnh vc khin cho mi quc gia u c thi bnh thnh vng. y ch thc l ng thi ha bnh, ng thi l bin php duy nht v trit nht thit lp ha bnh v cm thng ln gia cc dn tc. Cch thi ny ca Asoka nhc nh chng ta v cc gii php gii hn v km hiu qu ca chng ta cho ha bnh th gii, cnh tnh chng ta v nguy c gc r ca chin tranh,soi sng cho chng ta v con ng tht s i n ha bnh. Asoka ch ra i mt ln v nhng vic ng lm cng ch gii hn trong mt phm vi v thi gian nht nh, trong khi cuc i th din tin khng ngng. Tuy vy ng li cho cuc i mt bi hc ln, bi hc ca lng nhit thnh, s tn ty, tnh thng v lng bao dung, bi hc ca lng tin chnh mnh v tin ngi khc trong tt c vic lm v trong mi quan h. ng dng tnh thng xa hn th, dng thin nhn thng hung tn, ly th x thng xan tham, dng chn tht thng gian t. Asoka nu mt tm gng ln cho cuc i. D din tin ca cuc i khng ging nh ng mong mun, cch thi v di ngn ng li vn lun lun l cc chun mc v kim ch nam cho nhng ai yu mn o c, trn trng nhn i, khao kht ha bnh, thng yu ng loi.

PH LC I BN DCH CC BIA K V TR ASOKA A.Cc tiu bia k Bia k I,(Brahmagiri)

Phng mnh Hong t Ph vng (ryaputra) v cc i quan (Mahmtra) x Suvarnagiri, chng ti xin gi n cc quan chc Isila li cu chc sc khe v thnh ch sau y: c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Hn hai nm ri lm mt c s (upsika), ta khng n lc nhiu, nhng sau hn mt nm gn gi (chung sng vi) Tng gi (Sangha),ta n lc rt ln. Trong thi gian ny, nhng ngi dn n (Jambudvpa) cha tn th thn linh tn th thn linh. y chnh l kt qu ca s n lc. Kt qu ny l kh d, khng ch i vi k thng quan, m k h quan cng c th t c hnh phc ci tri nu y n lc. V l , ta ban b ch d ny cc quan chc ln nh s ch n lc nhiu hn, ngay c nhng ngi lng ging ca ta cng c bit, v s n lc c duy tr lu di. Hn th, s n lc cn c pht trin, pht trin rng ri, t nht mt ln ri. c Thnh thng cho cng b o d ny trong chuyn du hnh ca ngi. Bia k II c Thnh thng, ngi con yu qu ca cc thn lonh, dy nh sau: Tt c mi ngi phi ht lng phng dng cha m, phi tn trng s sng, phi ni li chn tht. Ht thy mi ngi cn phi thc hnh v khuyn khch cc c hnh cao qu ny. Cng vy, hc tr cn phi tn knh thy v phi x s ng n vi thn bng quyn thuc. y l o l truyn thng khin c sng lu. V vy, ht thy mi ngi cn phi thc hnh o l ny. Ch d ny c vit bi Chapada. B.Bia k bhabruhay bairat s 2 Hong Priyadar, quc vng Magadha, nh l ch Tng, knh mong ch Tng c sc khe, h lc v xin c li co bch nh sau: Tha ch Tn c, ch Tn c bit rng ti c lng knh tn Tam boPht,Php,Tng. Tha ch Tn c, nhng g c Pht ni ,tt c l kho thuyt. Nhng ti xin mn php chn ra cc on kinh sau y vi c mong Chnh php c trng tn: 1.Lun v tm quan trng ca Gii lut (Vinaya-samukasa). 2.Thnh c hay np sng phm hnh cao c (Aliya-vasni). 3.Cc lo lng v tng lai (Angata-bhayni).

4.Cc bi k ni v i sng n s (Muni-gth). 5.Bi kinh cp s tch tnh (Mauneya-ste). 6.Nhng cu hi ca X Li Pht (Upatisa-pasine). 7.Gio gii Rhula.(L ghulovde). Tha ch Tn c , ti mong tt c ch Tn c Tng, Ni, cng nh ch v nam n c s s thng xuyn tho lun v xem xt cc im gio l ny. Th nn, tha ch Tn c, ti cho khc bia k ny mi ngi hiu r nh ca ti. C.Cc bia k Kalinga Bia k I,(Dhauli) c Thnh thng, ngi con yu qu ca cc thn linh, ban chiu ch cho cc i quan (Mahmtra) c trch nhim cai qun thnh ph Tosal nh sau: Bt c iu g ta xem l ng, ta mong mun thy iu c thc thi v hon thnh bng bin php ng n. V ta ngh y l cch tt nht thc hin mc tiu y, ngha l nhc nh cc ngi. Cc ngi c ct nhc trng coi hng ngn ngi vi mc ch thu phc tnh cm qun chng. Ht thy thn dn u l con ci ca ta. V ta c lng mong cho cc con ta c hng trn li ch v hnh phc c i ny v i sau, nhn danh chng, ta mong tt c thn dn ca ta cng c nh vy. Tuy nhin cc ngi c th khng hiu c tm mc quan trng ca vn . Ai trong cc ngi c th nm bt c vn ny nhng cng ch nm bt c mt phn, khng phi ton b. V vy cn phi ch hn vn ny, d cho cc ngi kho nm bt n. Trong phm vi cai qun ca cc ngi, s kin c th xy ra l ngi no phi chu cnh t ti hay kh au v v l do ny c th i n t vong khin cho nhiu ngi khc phi kh au, su mun. Do , cc ngi cn phi thc hnh con ng trung o (majham patipda), ngha l phi t ra cng bng v khng thin v. Khng ai c th hnh ng ng n hay x l cng vic thnh cng vi cc khuynh hng tm l khng n nh nh ganh t, thay lng i d, tn c, thiu kin nhn, thiu cn nhc, li bing,mt mi. Bi vy cc ngi cn phi hiu l mnh s khng c nhng xu hng tm l bt n nh th. Ci r ca ton b vn nm ch nh tm v lng kin nhn. k no t ra mt mi trong cng tc qun l th s khng thnh cng. Nhng con ngi ta cn phi tho vt,

tin b v pht trin. y l iu cc ngi cn phi cn nhc. V vy ta nhc nh cc ngi: Cc ngi cn hiu rng cc ngi phi hon thnh cc ngha v i vi ta, rng ta rn dy nh vy nh vy. Nu cc ngi lm tt nhng iu ta dy th kt qu cc ngi nhn c s rt ln, nhng nu cc ngi khng thc thi li ta dy th hu qu s rt xu. Nhng ai khng hon thnh vic ta giao ph , nhng ngi y khng hng c hnh phc thin gii cng khng nhn c n in ca hong gia. Bi ta ngh n hai kt qu ca s ch tm hon thnh bn phn; do , nu cc ngi lm tt iu ta dy, cc ngi s t c hnh phc ci tri v hon thnh cc ngha v i vi ta. o d ny phi c c vo cc ngy Tisya, trong khong thi gian gia cc ngy Tisya v vo cc dp thun li cho mi ngi cng nghe, thm ch cho mt ngi nghe. Lm nh th tc l cc ngi thc hin y li ta dy. V l do , o d ny c vit ra cc phn quan ca thnh ph khng ngng n lc khin cho khng mt cng dn no ca thnh ph chu cnh t ti hay kh au m khng c l do. Cng v l do , ta s phi cc quan chc cao cp (Mahmtra), nhng ngi khng khc khe cng khng bo ng nhng chu o trong mi cng vic, c nm nm tun du mt ln xem cc phn quan c lm ng nh iu ta dy hay khng. Ti Ujjayin, Hong t ph vng s phi mt on quan chc cc cp tun du ba nm mt ln thc hin mc ch tng t. Tng t, ti Takhasil, v Hong t ph vng cng lm nh th. Khi cc quan chc tin hnh tun du th khng c l l nhim v m phi c trch nhim xem xt cc phn quan c lm ng iu ta dy hay khng. Bia k II (Jaugada) c Thnh thng, ngi con yu qu ca cc thn linh, ban sc ch: Cc i quan x Samp c quyn tip ch ca Hong thng c thng bo nh sau: Bt c iu g ta xem l ng , ta mong mun thy iu y c thc thi v hon thnh bng bin php ng n. V ta ngh y l cch tt nht thc hin mc tiu y, ngha l nhc nh cc ngi: Ht thy thn dn, u l con ci ca ta. Bi ta c lng mong mun cho cc con ta c hng trn li ch v hnh phc i ny v i sau, nhn danh chng , ta mong tt c thn dn ca ta cng c nh vy. Cc quc gia bin gii cha b chinh phc c th ngh nh th ny: Nh vua ny mun g chng ta? Mong mun duy nht ca ta i vi cc quc gia ny l h hy hiu rng h khng nn lo s m hy tin tng ta, rng h

s nhn c hnh phc t ta ch khng phi kh au, v h cn hiu thm rng ta s khoan dung tt c v s gip h thc hnh Chnh php (Dharma) c li ch i ny v i sau. V vy ta tuyn b vi cc ngi, do lm nh th ta tr xong mn n cho cc chng sinh, v ta nhc nh v bo cho cc ngi rng nh, quyt tm v li ha ca ta l khng bao gi thay i. Do cc ngi cn lm tt cc bn phn ca mnh mi ngi hiu rng c vua l cha ca chng ta; chng ta l con ci ca ngi; ngi hiu chng ta nh hiu chnh mnh. Cng lc nhc nh v bo cho cc ngi bit r ch, quyt tm v li hc khng vi phm ca ta, ta cng c ch th gi n cc quan chc khp cc tnh thnh h thc hin mc ch ny. V cc ngi l nhng ngi c trch nhim lm cho dn tin, mang li li ch v hnh phc i ny v i sau cho dn; do , nu cc ngi s t c hnh phc ci tri v hon thnh cc ngha v i vi ta. V l y, ta cho khc bia k ny ti y cc quan chc cao cp khng ngng n lc lm vic khin cho cc dn tc cc vng bin gii t c tin tng v thc hnh o c tn gio. Ch d ny phi c cng b vo cc ngy Tisya trong nm, trong khong thi gian gia cc ngy Tisya v vo cc dp thun li cho mi ngi cng nghe, thm ch cho mt ngi nghe. Lm nh th tc l cc ngi thc hin y li ta dy. D.Mi bn bia k Bia k I,(Shahbazgarhi) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, cho khc o d ny: Tt c mi ngi khng c git hi sinh vt v dng sinh vt t l. Khng c tin hnh l hi Samja. V l c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, thy r nhiu bt cng trong l hi Samja. Tuy nhin c Thnh thng cng nhn thy l hi c nhng th ng ca ngi. Trc y, trong nh tr ca Hong gia, hng trm ngn sinhvt b git mi ngy cho mc ch m thc. Nhng nay, khi o d ny c ban ra, ch c ba sinh vt b git tht, hai con cng v mt con nai, nhng nai th khng thng xuyn. Ngay c ba sinh vt ny v sau s khng cn b git tht na. Bia k II, (Girnar)

Khp ni trong vng quc ca c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, v ti cc lnh a nh Chola, Pndya, Satiyaputra, Keralaputra, Tmraparn, ti x s vua Hy Lp Antiocho v ti cc x s cc v vua lng ging ca vua Hy Lp Antiocho- khp cc ni y, c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, cho xy dng hai loi hnh tr liu-chm sc y t cho ngi v tr liu cho th vt. Cc loi cy lm thuc cn cho vic iu tr ngi v th c php nhp khu v cho trng ti nhng ni cha c. Cc loi cy ly r v cy n qu cng c php nhp khu v cho trng khp ni. Trn cc trc l, cc ging nc c xy dng v cc loi cy c gieo trng phc v tin ch cho ngi v th vt. Bia k III,(Girnar) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh th ny: Mi hai nm sau khi ln ngi, ta ban lnh nh sau: Khp ni trong vng quc ca ta, cc quan chc Yukta, Rjka v cc quan chc Prdeika phi thc hin tun du nm nm mt ln nhm ph bin Chnh php (Dharma) v thc y cc cng vic khc. H cn phi ging dy cho qun chng nh sau; Phng dng cha m l cao qu; chia s vi bn b, gip b con, thn bng quyn thuc,cng dng cc Sa-mn, B-la-mn l cao qu; khng st hi sinh vt l cao qu; khng tiu xi phung ph hay tit kim l cao qu. Hi ng b trng cn phi ch th cc quan chc Yukta kt ton cc khon cng tc ph ca cc quan chc tun du theo tinh thn lut nh ca Hong gia. Bia k IV,(Girnar) Hng trm nm trc y, vic git hi th vt t l, i x tn c vi sinh linh, x s khng ng vi b con, vi cc Sa-mn v B-la-mn khng ngng gia tng. Nhng ngy nay, do c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, thc hnh Chnh php (Dharma), ting trng trn (bher-ghosa) m ra cho mi ngi quang cnh cc th gii thn tin,cc loi voi, cc khi la v nhiu cnh gii ch thin khc. Ngy nay, nh cc hun ch tn gio do c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, ban b, vic t b st hi sc vt,khng gy tn hi cho sinh linh, x s ng n vi b con, vi cc Sa-mn, v B-la-

mn, hiu knh cha m v tn trng cc bc trng thng c gia tng, nh cha tng thy my trm nm trc y. o c c pht trin v c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, s thc y hn na s thc hnh o c ny. Cc con ci v chu cht ca c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, s thc y s thc hnh o c ny cho n mn i, s sng trong Chnh php (Dharma) v s truyn dy Chnh php, bi y l vic lm cao c, ngha l, ging dy Chnh php. Thc hnh o c khng thuc v ngi khng c c hnh. V vy s pht trin o c l ng ca ngi. V l do ny, ch d ny c vit ra cc con ci v chu cht ca ta lun lun thc y o c v khng o c bin mt. Ch d ny c c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, cho khc khi ngi ng quang c mi hai nm. Bia k V,(Mnsehr) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: iu thin tht kh lm. Ngi no lm iu thin, ngi y thnh tu c iu kh lm. Cho n nay ta lm c nhiu iu thin. Do , t among cc con ci v chu cht nhiu i ca ta s noi gng ta lm nhiu iu thin. Nhng ngi no t ra l l hay b qua mt phn lm thin tc ngi y s lm c . iu c hay ti li cn phi c tiu dit. Trc y, cc quan chc Dharma-Mahmtra cha tng c bit ti. Nhng nay, mi ba nm sau khi ln ngi, ta thnh lp cc quan chc Dharma-Mahmtra, ta dng cc quan chc ny trong mi gio phi nhm xy dng v pht trin Chnh php v li ch v hnh phc cho nhng ai tn trung vi tn gio. Cc quan chc ny cng c ct c phc v ti cc x s v dn tc nh Yona, Kamboja,Gandhra, Rstrika, Pitinika v cc dn tc Aparnta hay cc b tc bin gii pha ty. H c c phc v trong qun i, trong cc hi chng n s B-la-mn, hi chng gia ch, gia nhng ngi ngho kh v ngi gi yu nhm mc ch mang li li ch v hnh phc cho h v gip nhng ngi thc hnh Chnh php thot khi phin toi. H cng c c nhm xem xt n khng n ca cc phm nhn, gip phm nhn khi b ngc i, gii phng phm nhn trong trng hp phm nhn phi nui con di hay gp qu nhiu bt hnh hoc b kh s bi tui gi. H cng c b lm vic ti Ptaliputra v ti cc tnh

thnh bn ngoi, trong cc hu cung ca cc anh ch em ta v bt c ni no c thn nhn ca ta sinh sng. Ta dng cc quan chc Dharma-Mahmtra ny khp ni trong vng quc ca ta h gip mi ngi thc hnh Chnh php, tn trung vi Chnh php v lm cc vic thin. V vy, ta cho khc o d ny Chnh php c trng tn v cho cc t h con chu ca ta mun i sng trong Chnh php. Bia k VI,(Girnar) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, ban chiu ch nh sau: Trong cc triu i trc y, cng tc qun tr hay tip thu cc trnh bo khng c tin hnh vo mi lc. V vy nay ta sp xp li nh sau: vo mi lc, khi ta ang n, ang ng, ang hu cung, ang cc tri chn nui, ang ch thuyt gio, ang vui chi hay bt k u, cc quan li c trch nhim khu trnh (Prativedaka) phi trnh bo cho ta mi vic lin quan n nhn dn. Ta phi gii quyt mi vn ca dn bt c ni u. V nu ta ra lnh bng ming cho mt ngi no hin tng tin bc hay cng b nh ca ta th cc ngi phi ghi l lnh cho hin tng tin bc hay cng b thnh ch , hoc gi khi tar a lnh cho cc quan chc cao cp ca nh nc (Mah-mtra) v mt vn no khn cp m theo tranh lun hay bn ci xy ra ti Hi ng cc quan li (Parisat) th ngay lp tc cc ngi phi trnh bo s vic cho ta vo mi lc v mi ni. y l thnh ch ca ta. Bi ta khng thy hi lng v mnh trong s n lc gii quyt cng vic. Trch nhim thing ling ca ta l thc y li ch cho tt c mi ngi, trong cn bn l n lc gii quyt cng vic.Khng c vic lm no cao c hn l thc y li ch cng ng. V nu nh ta c n lc lm iu g th iu c ngha l ta tr xong mn n cho tt c chng sinh, khin cho chng sinh c hnh phc i ny v hng c thin gii i sau. V l do ny,ta cho khc o d ny cho li ta c bn lu, ng hu cc con ci v chu cht nhiu i ca ta s vng theo v li ch ca tt c chng. Nhng li ch v hnh phc rt kh thnh tu tr phi phi n lc v bn b. Bia k VII,(Shahbazgarhi) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, mong mun qun chng mi gio phi sng khp mi ni. V tt c h u c mun ch ng tham dc v sng thanh tnh . Tuy nhin qun chng th c

nhiu khuynh hng v ham mun khc nhau. H c th thc hin ton b hay mt phn cc bn phn ca mnh. Nhng d cho ngi no c t b th, t ch ng tham dc, t ni tm thanh tnh, t lng bit n v t kin tr lng tin i na th cng cn thit v ng c ca ngi. Bia k VIII,(Shahbazgarhi) Trong cc thi qu kh, ch v Hong tng thc hin nhng cuc du hnh hng lc gi l Vihraytr, trong gm vic sn bn v cc tr tiu khin khc tng t. Nhng khi ln ngi mi nm, c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, ng gi chim ngng ch c Pht gic ng (Sambodhi), k t ngi thc hin nhng cuc du hnh Chnh php (Dharma-ytra) trong ngi thm v tng qu cho cc Sa-mn v B-la-mn, thm ving dn chng trong nc, hng dn v tholun vi h v o c. Vic lm ny khin c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, c thm nim vui ln. Bia k IX,(Kalsi) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Qun chng thng t chc nhiu l lc khc nhau. Lc gp ng cnh bt trc, ci v g chng cho con, sinh nht con ci, tin ngi i xavo nhng lc y qun chng thng tin hnh cc l hi khc nhau. Nhng trong nhng trng hp nh vy, nhng ngi m v nhng ngi v thng by ra nhng bui l ng c ,linh tinh, tm thng, khng li ch. Nay cc l hi cn c xem xt li v tin hnh c hiu qu hn. Cc l hi trc y ch mang li kt qu nh. Tuy nhin chng s mang li qu li ch ln nu c tin hnh hp vi Chnh php. Ngha l cc l hi trong ngi ta i x nhn hu vi k n ngi , tn knh thy c gio,trnh gy tn hi cho cc sinhvt, b th cng dng cho cc Sa-mn,B-la-mn. Nhng l hi nh th c gi l vn may Chnh php (Dharma-mangala). Do , tt c mi ngi-cha m, con ci, anh ch em, thy c gio, bn b, ngi ng nghip hay thm ch k hng xm-nn khuyn bo nhau nh th ny: Vic ny ng ca ngi; l hi ny ng c tin hnh cho n khi t c mc ch; l hi nh vy ti s thc hin. Bi ccl hi kia khc nhng l hi ny chng khng c kt qu chc chn. Chng c th a n kt qu hoc khng , v nu c cng ch gii hn i ny. Nhng l hi Chnh php th vt ra ngoi thi gian. Gi s ngi ta khng t kt qu

ngay i ny th i sau s c phc c v tn. Nhng nu ngi ta t kt qu ngy i ny th c hai ng u gp vn may, ngha l, kt qu ngay trong i ny v phc c v tn i sau nh nui dng vn may Chnh php (Dharma-mangala). Bia k X,(Kalsi) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, khng xem danh ting l th mang li nhiu li ch, tr phi n c xy dng nh ngi mong mun, tc l , tt c mi ngi trong hin ti v trong tng lai s lng nghe Chnh php v thc hnh Chnh php. V l m c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, c mun c danh ting. V bt c n lc no ca ngi, tt c u v li ch i sau v u khin cho mi ngi thot khi tri buc hay kh au. Tri buc hay kh au tc l iu c hay ti li. Qu l nhng ngi c a v danh gi hay a v thp hn u kh thnh tu mc ch ny tr phi phi n lc ht mnh v x ly tt c. tuy nhin trong hai hng ngi ny, hng c i v danh gi kh t mc ch hn. Bia k XI,(Shahbazgarhi) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, dy nh sau: Khng c b th no bng Php th (Dharma-dna), ngha l hiu r Chnh php, ban b Chnh php v x s bng Chnh php. B th Chnh php c lm nh sau: i x nhn hu vi ngi ti t, k gip vic hiu knh cha m; chia s v gip bn b, b con; b th cng dng cc Samn, B-la-mn; khng st hi sinh vt hay dng sinh vt cho mc ch t l. Tt c cha m, con ci, anh ch em, thy c gio, bn b, ngi ng nghip, hay k lng ging cn phi ph bin Php th ny, ni nh sau: Vic lm ny ng ca ngi, vic lm ny ng c xem l bn phn. Lm nh th, ngi ta t c li ch i ny v hng phc bu v tn i sau nh cng c Php th (Dharma-dna). Bia k XII,(Girnar) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tn trng ht thy mi gio phi, d l hng tu s xut gia hay ti gia c s; ngi by t lng tn trng bng cch tng qu v cng dng cc vt dng cho

thnh vin cc gio phi. Nhng c Thnh thng khng xem cc tng vt v lng knh trng b ngoi y l quan trng bng s pht huy ci bn cht ch yu ca mi gio phi. S pht huy ci bn cht ch yu ca mi gio phi c th lm bng nhiu cch, nhng gc r l ch ng li ni, ngha l, khng nn tn trng gio phi ca mnh v t iu ni xu gio phi ca ngi khc. Tri li, ngi ta nn tn trng gio phi ca ngi khc v l do ny hay v l do khc. Lm nh th, ngi ta va pht huy gio phi ca mnh va gip pht huy gio phi ca ngi khc.Bng ngc li, ngi ta s lm tn thng gio phi ca chnh mnh v lm thng tn gio phi ca ngi khc. Nhng ai tn trng gio phi ca mnh v bi xch gio phi ca ngi khc, ngh rng; nh vy ta s lm rng danh gio phi ca ta, th ngc li ngi y ch lm tn thng ngim trng gio phi ca chnh mnh. Do , ho hp tn gio l iu ng ca ngi. Trong ngha nh vy, tt c mi gio phi cn lng nghe v sn sng lng nghe gio l ca ngi khc. y chnh l c mun ca c Thnh thng, tc l, tt c mi gio phi cn c s hiu bit rng ri v ngun gio l thm hu. V nhng ai t bng lng vi nim tin ca mnh, nhng ngi y cn phi c bo l c Thnh thng khng xem tng vt v lng knh trng b ngoi l quan trng bng s pht huy ci bn cht ch yu ca mi gio phi. V l , ta b nhim cc quan chc Dharma-mahmtra (trng coi v o c x hi), cc quan chc Str-adhyaksa-mahmtra (trng coi cc vn ph n), cc quan chc c trch nhim v chn nui mc sc v cc b phn quan li khc nhm mc ch khuyn khch cc gio phi pht trin v lm rng danh Chnh php. Bia k XIII,(Shahbazgarhi) Tm nm sau khi ln ngi, c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, chinh phc x Kalinga. 15.000 ngi b bt lm t binh, 100.000 ngi b git cht v hng trm ngn ngi khc b mng trn chin trng ny. Sauk hi chinh phc x Kalinga, c Thnh thng Priyadar, ngui con yu qu ca cc thn linh, thc hnh Chnh php, yu qu Chnh php v ging dy Chnh php. c Thnh thng cm thy hi tic vic chinh phc Kalinga v gy ra cnh tn st, cht chc v y i kh au v ng thng tm cho dn chng mt x s clp. Nhng c Thnh thng cng thy au n hn nu cht chc, thng tt hay y i li xy ra cho thn nhn cc Sa-mn v B-la-mn hay tn cc gio phi hay nhng

ngi gia ch sng vi o tm kin c v c c hnh nh hiu knh cha m v cc bc trng thng, tn trng thy c gio, x s tt i vi bn b, ng nghip, n nhn b con quyn thuc, ngi lm cng, k n bc.Li na, ngi ht sc au bun nu thin tai bt hnh p n cho bn b, ngi quen, ng nghip v thn bng quyn thuc ca nhng ngi c cm tnh thy chung, v iu ny gy tai ch cho h d rng h c cuc sng n nh. Tt c tai ng ny mi ngi phi gnh chu nh nhau nhng c Thnh thng l ngi au kh nht. Ngoi tr x Yona,khng c quc gia no khng c cc hi chng Sa-mn v B-la-mn c tr. Cng vy, khng ni no trong mt quc gia li khng c nhng ngi tin theo gio phi ny hay tn gio n. Do , ngy nay, d vic cht chc c con s ch bng mt phn trm hay mt phn ngn s ngi b cht, b thng v b bt Kalinga, c Thnh thng cng xem iu y l nghim trng. Chng nhng th,ngi sn sng tha th cho nhng ai phm sai lm trong trng hp ng tha th. Ngay c m lc lm tho khu nm trong vng quc ca ngi, c Thnh thng cng ra sc thuyt phc chng tr v con ng lng thin, chng thy r sc mnh n nn ca ngi m thy xu h v cc hnh vi phm php ca mnh v trnh c s trng pht ca php lut. Qu vy, c Thnh thng mong mun tt c chng sanh thot khi b hi, ch ng tham dc, c i x cng bng v sng hnh phc. c Thnh thng cho rng chin thng cao c nht l chin thng lng ngi bng o c nhn i (Dharma-vijava).V ngi thc hin thnh cng mc tiu chin thng ny trong vng quc ca ngi v trong s cc dn tc vng bin gii, thm ch vn xa 600 do do tun, n x Yona do c vua Antiocho tr v v xa hn l x s ca bn v vua Ptolemy, Antigono, Maga v Alexander; cng vy ti cc x s Chola, Pndya v Tmrapan phng nam. Khp ni trong lnh th v cc dn tc nm di quyn cai qun ca ngi nh Yona,Kampoja,Nabhaka,Nabhiti,Pitinika,Andhra v Palida, dn chng u tun theo hun ch o c ca ngi. Thm ch c Thnh thng mong rng ti nhng x s m cc s gi ca ngi cha n c, qun chng nhng ni y sau khi nghe c cc hun ch ca ngi s thc hnh Chnh php. Chin thng bng o c y, tnh thng c m ra. D tnh thng y cha bc l mnh m, c Thnh thng xem y l nhn t a n kt qu ln trong tng lai.

V l , o d ny c vit ra cc con ci v chu cht ca ta khng cn ngh n s chinh phc no khc ngoi vic chinh phc lng ngi bng o c nhn i. V chng cn hiu rng ch c thu phc lng ngi bng o c nhn i mi l chin thng thc s. S chinh phc nh vy a n li ch i ny v i sau. Mong rng tt c chng c hnh phc trong s n lc thc hnh Chnh php. Mong tt c chng c li ch i ny v i sau. Bia k XIV,(Girnar) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, cho khc cc o d di nhiu hnh thc khc nhau; tm tt, trung bnh hay gii thch rng ri. Nhng thng th cc o tu y khng c vit ng mi ni. Vng quc ca c Thnh thng rt rng ln nn ngi cho khc nhiu o d v s cho khc nhiu o d hn na khin dn chng nghe c iu hay l phi m hnh theo. Tuy nhin, c i khi v l do a phng hay v l do ct xn cc tng hay do li ca ngi khc bia m cc o d c vit ra khng y . E.Cc o d khc trn by tr Tr I c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Hai mi su nm sau khi ln ngi, ta cho khc o d ny. hnh phc i ny v i sau tht kh t, tr phi phi ht lng yu qu Chnh php, ht lng xem xt chnh mnh, ht lng vng theo Chnh php, ht lng lo s iu c v ht lng n lc lm iu thin. Qu vy, nh hun ch o c ca ta m cng ngy qun chng cng yu qu Chnh php v sng theo Chnh php. Tt c cc quan chc Purusa ca ta, d l cp cao, cp thp hay bc trung, u phi lm ng nh iu ta dy v phi thc thi ng n cc bn phn ca mnh, ngha l phi c trch nhim nhc nh nhng ngi c tm l hay thay i hon thnh cc bn phn ca h. Cc quan chc Anta-mahmtra ca ta cng phi lm nh th. Sau y l hun ch ca ta cho cc ngi: qun l theo Chnh php (hay php lut), gii quyt cng vic theo Chnh php, khin cho dn c hnh phc nh Chnh php v bo v dn bng Chnh php.

Tr II c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh , tuyn co nh sau: Chnh php l thin. Nhng th no l Chnh php? y l trnh xa iu c hay ti li, lm cc vic lnh, c t tm, sng vi tm ho phng, chn tht v trong sch. Ta gip cho mi ngi hiu bit tm linh bng nhiu cch khc nhau. i vi loi hai chn v bn chn, cc loi chim v cc loi sng di nc, ta ra lng i x t tm, thm ch cho ti n hu, v s sng ca chng. Tng t, ta lm nhiu iu thin khc. V l , ta cho khc o d ny n c bn lu v mi ngi nng theo m sng .Ngi no thc hnh theo o d ny tc l ngi y lm mt vic tt. Tr III c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, ni nh sau: Con ngi ta ch thy vic tt ca mnh, cho rng : iu thin ny ta lm. Nhng con ngi thng m qung i vi ti li ca mnh, khng ngh rng : Ta phm ti c ny hay ta ri vo sai lm. Qu vy, iu c tht kh thy. Nhng mi ngi cn phi hiu nh sau: Nhng th ny thi thc ti c, tc l, hung bo, c c, gin d, kiu cng, ganh t. Mong rng ta s khng b sp bi nhng th ny. c bit, mi ngi cn phi lu mnh nh sau: iu ny gip ch cho ta i ny, iu kia gip ch cho ta i sau. Tr IV c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Hai mi su nm sau khi ln ngi, ta cho khc o d ny. Ta b nhim cc quan chc Rjka c trch nhim qun l hnh trm ngn dn. Ta cng ban b lut cai qun ty thuc thm quyn ca cc quan chc Rjka h nm vng m khng ngi thc hin cc nhim v mang hnh phc cho dn v phn phi cc tng phm ca hong gia. Cc quan chc Rjka cn nm bt nguyn nhn hnh phc hay kh au ca dn

v cng vi s gip sc ca cc tn ngoan o khch l dn chng cc tnh thnh rng h s nhn c hnh phc i ny v i sau. Nh vy cc quan chc Rjka cn phi tun th Thnh ch ca ta. H cng phi nghe li cc quan chc Purusa, nhng ngi hiu r cc mong mun ca ta; cc quan chc Purusa phi c trch nhim khuyn nhc cc quan chc Rjka lm vic tt ta c vui lng. Nh vy mt ngi giao ph a con ca mnh cho mt ngi v chm sc, an tm ngh rng; Ngi v n cn ny s chm sc chu o cho a con ca ta, cng vy , ta thnh lp cc quan chc Rjka vi ngh rng h s ht lng chm lo li ch v hnh phc cho dn. cc quan chc Rjka an tm thc hin cc nhim v ca mnh, ta cho h c quyn t do quyt nh v x l mi cng vic theo lut nh. V ta mong php lut lun i i vi cng l, ta ch th rng i vi nhng phm nhn c tuyn n t hnh, h c nhn ba ngy n hu. Trong thi gian nhn n hu ny, d thn nhn cc phm nhn hoc yu cu cc quan chc Rjka xem xt mc n ca h hoc khng yu cu, cc phm nhn s c to iu kin thc hnh b th hay n chay c hng li ch i sau ngay sau khi kt thc ba ngy n hu, cuc sng o c c pht trin, song song vi s t ch v b th cho mi ngi. Tr V c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Hai mi su nm sau khi ln ngi, ta ban iu lut ngn cm st hi cc loi vt nh vt,c,ngng,loi chim sng nc,loi su, cc loi di,ong,kin,ba ba,tm ln,c gangpuputaka, c skate,ra,nhm,sc,b,tru,cc loi vt sng trong nh nh ch,mo,chut,cc loi t gic,b cu trng,b cu ni a, v tt c loi th bn chn. Con ngi cng khng c git hi cc loi d ci, cu ci v ln ci ang mang thai hay c con nh, khng c thin g, khng c thiu hy cc loi v tri cy c mm sng bn trong, khng c t rng, khng c dng sinhvt nui sinhvt. C khng c git v khng c by bn vo cc ngy mi bn, ngy rm v ngy mng mt, cng nh vo cc l hy tn gio. Cng vy, cc loi tru c, d c ,cu c, cng cc loi sc vt khc khng c thin vo cc ngy mng tm, mi bn, ngy rm, cc ngy Tisy v Punarvasu, cc ngy trng trn trong nm

v cc ngy l tn gio. Vo cc ngy Tisy v Punarvasu cng nh vo cc ngy trng trn trong nm,vic ng mng nga v mng b khng c tin hnh. Cho n nay, 26 nm k t khi ln ngi, ta 25 ln n x cho cc phm nhn. Tr VI c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn co nh sau: Hai mi su nm sau khi ln ngi, v li ch v hnh phc ca qun chng, ta cho khc mt lot cc o d mi ngi t b li sng sai lm v pht huy np sng chn chnh. Ngh rng: li ch v hnh phc ca mi ngi s c bo m, ta khng ch ngh n b con ca ta m cn quan tm n ht thy mi ngi gn xa v theo sp xp mi vic cho mi ngi c sng hnh phc. Ta lm nh th i vi mi tng lp x hi. Ta tn trng tt c mi gio phi v by t lng tn trng ca ta bng nhiu hnh thc tn knh v cng dng khc nhau. Ta cng tn trng s la chn tn ngng ca mi ngi. Sau khi ln ngi c 26 nm, ta cho khc o d ny. Tr VII c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Cc hong trong qu kh tng mong nh th ny: Lm sao qun chng khng c tin b trong Chnh php. V vn ny, ta suy ngh nh sau: Cc hong trong qu kh tng mong qun chng c tin b trong Chnh php nhng h khng t c mong c. Vy th bng cch no qun chng c tin b trong Chnh php. Bng cch no ta c th nng cao o c ca qun chng? V vn ny, c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, suy ngh nh sau: Ta s cho cng b cc o d, ta s ban b cc hun ch o c, v qun chng sau khi nghe cc hun d ca ta s theo ui o c, t thng tin v s t c tin b ng k trong Chnh php. V l , ta cho cng b cc o d v ban b nhiu hun ch o c cc quan chc Purusa c trch nhim chm lo cho dn s ging gii v ph

bin chng. Cng vy, ta ch th cc quan chc Rjka c trch nhim trng nom hng trm ngn dn phi ging gii v khuyn khch qun chng thc hnh Chnh php. c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, ni nh sau: Sauk hi xem xt vn ny, ta cho dng cc tr ghi cc o d, b nhim cc quan chc Dharma-mahmtra v cho cng b cc ch d. c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, ban lnh nh sau: Dc theo cc ng ln, cc loi cy a phi c trng to bng mt cho ngi v sc vt, cc vn xoi phi c thnh lp, cc ging nc phi c o cch nhau vi ba dm, cc nh ngh phi c xy dng; cc trm cung cp nc phi c thnh lp ch ny ch kia phc v tin ch cho ngi v gia sc. Tuy nhin y ch l cc li ch nh nht m ch v hong tin nhim v chnh ta lm v hnh phc ca nhn dn. Li ch ln lao hn m ta lm y l gip cho qun chng thc hnh Chnh php. c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Ta b nhim cc quan chc Dharma-mahmtra lo cc cng vic; h c b nhim phc v trong mi gio phi, lo phn phi cc tng phm ca hong gia cho cc tu s xut gia v cho nhng ngi c s tu ti gia. Ta cng b nhim cc quan chc ny lo cng vic ca Tng ga, tng t h c giao trch nhim lo cc vn lin quan n cc tu s Bla-mn, cc tu s phi jvika v cc tu s phi K Na. Trc y cc quan chc cao cp (Mah-mtra) c bit phi phc v cc gio phi. Nay ta b nhim cc quan chc Dharma-mahmtra h phc v tt c mi gio phi. c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Cc quan chc Dharma-mahmtra v cc quan chc Mukh ng u cc b c trch nhim phn phi cc tng phm ca ta v ca hong hu. H thc hin nhiu bin php khc nhau khin mang li an lc trong cc hu cung ca ta kinh v cc tnh khc. Ngoi vic lo phn phi cc vt phm cng dng ca ta v cc hong hu, h cng s lo phn phi cc vt phm cng dng ca cc hong t con ta nhm thc y cc hnh lnh v s hc hnh Chnh php khin cho mi ngi m rng lng t bi, sng vi tm ho phng, chn thc, trong sch, thanh cao v chn thin.

c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Tt c cc thin nghip ta lm u c qun chng noi theo v lm theo, nh mi ngi t c tin b v s c tin b trongnp sng hiu knh cha m, vng li thy c gio, tn trng cc bc trng thng, x s ng n vi cc Sa-mn, B-la-mn, vi ngi ngho kh k bt hnh, thm ch vi k n ngi . c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, ni nh sau: C hai cnh khin qun chng c tin b trong Chnh php, th nht l nghe thuyt ging hay theo ui Chnh php v th hai l thin nh hay xem xt ni tm l quan trng nht. Theo ui Chnh php ngha l tun theo nhng iu ta dy nh khng st sanh v nhiu s thc hnh khc, trong khi thin nh hay xem xt ni tm l t c tin b trong Chnh php bng cch khng st sanh hay lm tn hi sinh vt. Chnh v mc ch y, ta cho ghi li li gio hun ny, bn lu nh mt trng mt tri, con ci, chu cht v tt c thn dn ca ta s mun i sng theo Chnh php. Bi l nhng ai theo ui Chnh php s t hnh phc i ny v i sau. Hai mi nm sau khi ln ngi, ta cho khc o d ny. c Thnh thng, ngi con yu qu ca cc thn linh, ban lnh h sau: Hun d v Chnh php ny phi c khc ln cc tr v cc bia n c bn lu. F.Cc o d ngn khc trn bn tr Tr I,(Sarnath) c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, tuyn b nh sau: Ptali-putra khng mt ai c php gy chia r Tng gi. Bt c ai, d l tng hay ni, gy chia r Tng gi, u phi b buc mc o trng v b trc xut khi tu vin. h vy o d ny phi c thng bo n Tng gi bao gm T-kheo cng nh cc T-kheo ni. c Thnh thng, ngi con yu qu ca cc thn linh, khuyn co nh sau: o d ny phi c t trong phm vi tu vin. Mt o d tng t khc cng c b co cho cc v c s tu ti (upsaka) gia c bit. i vi cc c s tu ti gia, o d ny phi c cng b vo mi ngy trai gii.

Vo cc ngy trai gii, mi quan chc Mahmtra phi tham gia phc v ngy trai gii t mnh nm bt o d ny v hiu r n hn. Cc quan chc Mahmtra phi phi cc thuc h ca mnh i khp ni trong phm vi cai qun ca mnh thng bo o d ny. Tng t, o d ny phi c gi n mi thnh ly v qun huyn. Tr II,(Kaumb) c Thnh thng ban lnh nh sau: Cc quan chc Mahmtra Kaumbi Bt c ai,tng hay ni, ph ha hp Tng gi, s b buc mc o trng v b trc xut khi tu vin. Tr III (Sch) Tng gi (Gio hi) T-kheo v T-kheo ni phi ha hp nht tr bao lu cc con ci v chu cht nhiu i ca ta tr v v baolu mt trng mt tri cn chiu sng. Nhng v tng hay ni no gy chia r Tng gi s b buc mc o trng v b buc sng ti mt ni bn ngoi tu vin. Ti sao ta ban lnh nh th? y l v ta mun Tng gi c ha hp v tn ti lu di. Tr IV c Thnh thng h ch cho cc quan chc Mahmtra mi ni bit nh sau: Bt c qu tng no thuc nh Hong hu, d l cc vn xoi hay cc cng vin hay cc cng vin hay cc nh t bn hay bt c th g khc, nhng th ny phi c xem l thuc hong hu y. y l yu cu ca nh Hong hu,m ca hong t Tvara, Kruvki. G.Cc o d k nim khc trn cc tr Tr I (Rummidei) Mi hai nm sau khi ln ngi, c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, ng gi chim bi ni ny v c Pht Thch Ca Mu Ni (Skyamuni) ra i ti y. c Thnh thng ban cho chm mt vt biu trng bng v cho dng mt tr ti y ng du ch c Th Tn ra i. Dn lng Limbin c min cc loi thu tn gio v ch ng mt phn tm li tc sn xut.

Tr II (Nigliva) Mi bn nm sau khi ln ngi, c Thnh thng Priyadar, ngi con yu qu ca cc thn linh, cho m rng gp i ngi bo thp tn th c Pht Cu Na Hm Mu Ni (Konkamana) v hai mi nm sau khi ng quang, c Thnh thng ng gi chim bi ngi bo thp v cho dng mt tr ti y. H.Cc bia k hang ng Bia k I (Hang ng Nigrodha) Mi hai nm sau khi ln ngi , c Thnh thng Priyadar ban hang ng Nigrodha ny cho cc tu s phi jvika. Bia k II,(Hang ng i Khalatika) Mi hai nm sau khi ln ngi, c Thnh thng Priyadar ban hang ng i Khalatika ny cho cc tu s phi jvika. Bia k III,(Hang ng s 2 i Khalatika) Mi chn nm sau khi ln ngi, c Thnh thng Priyadar ban hang ng trn i Khalatika hu tnh ny (cc tu s) tr ma.

PH LC II 7 BN KINH PHT C CP TRONG BIA K BHABR(hay BAIRAT 2) V by bn kinh Pht c ni n trong bia k Brah bay Bairat s 2, cc hc gi nu nhiu quan im v nhn xt khc nhau. Trc ht, v bn kinh th nht, Vinaya-samukasa, A.J.Edmunds cho rng chnh l bi kinh s 49 thuc tuyn tp Pht T Thuyt (Udna), Tiu B (Khuddaka Nikya). Kinh ny nu r phng php thun th thuyt php ca c Pht, bt u bng vic Th Tn gii thch v li ch ca b th (dna), tr gii (sla),v ch thin (saggaldeva), s nguy him ca cc dc (kmnam dnava) ,v

li ch ca vic t b (kmnam nissarana), sau cng Ngi ni n bn s tht cao c hay t thnh (cattriariyasaccni) gm kh (dukkha), tp (samudaya), dit (nirodha), o (magga) m theo Edmunds, Asoka hn rt ch .[130] Tuy nhin, theo S.N.Mitra th bi kinh Chn nhn (Sappurisa-sutta),s 113, Trung B (Majjihima Nikya), trong c s dng cc t ng nh Vinaydhra v attnukkamseti=smukkamso, ng c xem l bn kinh th nht m Asoka nu trong bia k Bhabr ca ng. [131]B.M.Barua ng ha bn kinh th nht ca bia k vi bi kinh Gio th Thi Ca La Vit (Singlovda Suttanata) lu gi trong tuyn tp Trng B (Dgha Nikya), Bi theo ng kinh Gio th Thi Ca La Vit cp np sng k cng o c ca nhng ngi ti gia c s m Budhaghosa gi l Gii lut dnh cho ngi gia ch (Gihivinaya) v c p dng khng nhng cho cc c s m cn cho c tng ni.[132] Xt ni dung ba bi kinh c xut bi ba hc gi ny th kin ca B.M.Barua ng c chp nhn hn c bi bi kinh Gio th Thi Ca La Vit (Singlovda Suttata) nhn mnh vai tr k cng v o c theo lut php ca bc Thnh (Ariyaninaya), tc nhng vn m Asoka ht sc quan tm v c cp rt nhiu trong cc bia k v tr ca ng. V bn kinh th hai, AliyavasnI, Rhys Davids xem l ng nht vi bi kinh Sangti, s 33, Trng b.[133] Tuy nhin, nhn xt ny khng hon ton ng bi ta c bi kinh mang tn tng t c tm thy Tng Chi B (Anguttara Nikya), s 20, tp V, kinh Thnh c (Ariyavs).Ni dung bi kinh ny nu r quan im ca c Pht v mi Thnh c hay np sng phm hnh ca bc thnh (Ariyavs),rt ging tiu bn kinh ghi trong bia k Bhabr. Bn kinh th ba ca bia k, Angatabhayni, c th c xem l ng nht vi bi kinh c tn tng t c tm thy trong Tng Chi B (Anguttara Nikya) c th c xem l ng nht vi bn kinh Muni-gth, bn kinh th t ghi trong bia k Bhabr.R.Mookerji xem bn kinh th nm ca bia k Bhabr,Mauneya-ste, l tng t vi bi kinh Nlaka (Nalkasutta) lu trong Kinh Tp (Sutta Nipta) thuc Tiu B (Khuddaka Nikya).Mc d Rhys Daviads ng nht n vi cc on vn thuc Lut tng (Vinaya Pitaka),tht hon ton chnh xc ni rng bn kinh th su nu trong bia k, Upatisa-pasine, khng g khc l bi kinh Sriputta (Sriputtasutta) c tm thy trong tuyn tp Kinh Tp (Sutta Nipta) Upatisa l tn gi khc ca Tn gi Sriputta, v ni dung ca bi kinh gm cc cu hi v gii p gia Tn gi Sriputta v c Pht. Ta cng hon ton yn tm khi ni rng bn kinh th by nu trong bia k Bhabr, Lghulovde musvdam adhigichya, chnh l bi kinh Gio gii Rhula ti rng Am B La (Amba-latthika Rhulovdasutta) c lu gi trongtuyn tp Trung B (Majjhima

Nikya),bi l khng ch tn kinh m ni dung bi kinh cng hon ton ph hp vi tiu bn kinh nu trong bia k. T cc thng tin trn , by bi kinh sau y c th c chn ra v c xem l tng ng vi by bn kinh m Asoka nu trong bia k Bhabr: 1.Kinh Gio th Thi Ca La Vit (Singlovda Suttanta)= Vinaya-samukasa. 2.Kinh Thnh c (Ariyavs)=Aliya-vasni. 3.Kinh Cc lo s v tng lai (Angata-bhayni)=Angatabhayni. 4.Kinh n s (Munisutta)=Muni-gth. 5.Kinh Nlaka (Nlakasutta)=Mauneya-ste. 6.Kinh Sriputta (Sriputtasutta)=upatisa-pasine. 7.Kinh Gio gii Rhula ti rng Am B La (Ambalatthika Rhulovdasutta)= L ghulo-vde mus vdam adhigicvhya. Cc trch dn di y v by bi kinh ni trn c rt ra t cc bn dch kinh tng Pli do T-kheo Thch Minh Chu thc hin. 1.Kinh Gio th Thi Ca La Vit (Singlovda Suttanta), s 31, Trng B (Dgha Nikya) Nh vy ti nghe. Mt thi Th Tn sng Rjagaha (Vng X thnh), ti Velunava (Trc Lm), Kalandakani-vpa (ch tm n ca loi sc). Lc by gi, Singlaka (Thi ca-La-Vit),gia ch t, dy sm ra khi, ra khi thnh Vng X, vi o thm nc , vi tc thm nc, chp tay nh l cc phng hng, hng ng, hng Nam , hng Ty, hng Bc, hng H, hng Thng. Ri Th Tn bui sng p y, cm y bt vo thnh Vng X kht thc. Th Tn thy Singlaka, gia ch t, dy sm, ra khi thnh Vng X, vi o thm nc, vi tc thm nc , chp tay nh l cc phng hng, hng

ng, hng Nam, hng Ty, hng Bc, hng H, hng Thng. Thy vy Ngi ni vi Singlaka, gia ch t: -Ny Gia ch t, v sao Ngi dy sm, ra khi thnh Vng X, vi o thm t, vi tc thm t, chp tay nh l cc phng hng, hng ng hng Thng? -Bch Th Tn, thn ph con khi gn cht c dn con: Ny con thn yu, hy nh l cc phng hng. Bch Th Tn, con knh tn, cung knh, tn trng, nh l li ni ca thn ph con, bui sng dy sm, ra khi thnh Vng X, vi o thm t, vi tc thm t, chp tay nh l cc phng hng, hng nghng Thng. -Ny Gia ch t, trong lut php ca bc Thnh , l bi su phng khng phi nh vy. -Bch Th Tn, trong lut php ca bc Thnh, th no l l bi su phng? Bch Th Tn, trong lut php ca bc Thnh, nh l su phng phi nh th no? Lnh thay! Th Tn hy ging php y cho con! -Ny Gia ch t, hy nghe v suy nghim k, Ta s ging. -Tha vng, bch Th Tn. Singlaka, gia ch t, vng li Th Tn. Th Tn ging nh sau: -Ny Gia ch t, i vi v Thnh t, bn nghip phin no c dit tr, khng lm c nghip theo bn l do, khng theo su nguyn nhn phung ph ti sn. V ny, nh t b mi bn c php, tr thnh v che ch su phng; v ny thc hnh chin thng hai i, v ny chin thng i ny v i sau. Sau khi thn hoi mng chung, v ny sanh thin th, Thin gii. Th no l bn nghip phin no c dit tr? Ny Gia ch t, l nghip phin no st sanh, nghip phin no trm cp, nhip phin no t dm, nghip phin no ni lo. Bn nghip phin no ny c tr dit. Th Tn thuyt ging xong , bc o S li ging thm: St sanh v trm cp,

Ni lo, ly v ngi. K tr khng tn thn, Nhng hnh nghip nh vy. Th no l khng lm c ghip theo bn l do? c nghip lm do tham dc, c nghip lm do sn hn, c nghip lm do ngu si, c nghip lm do s hi. Ny Gia ch t, v th Thnh t khng tham dc, khng sn hn, khng ngu si, khng s hi, nn khng lm c nghip theo bn l do. Th Tn thuyt ging nh vy. Thin Th thuyt ging xong, bc o S li ging thm: Ai phn li Chnh php, V,tham,sn,b,si, Thanh danh b st m, Nh mt trng m khuyt. Ai khng phn Chnh php, V tham, sn,bsi, Thanh danh c trn , Nh mt trng m y. Th no l khng theo su nguyn nhn phung ph ti sn? Ny Gia ch, am m cc loi ru l nguyn nhn phung ph ti sn. Du hnh ng ph phi thi l nguyn nhn phung ph ti sn. La c nh m h vin l nguyn nhn phung ph ti sn. am m c bc l nguyn nhn phung ph ti sn. Giao du c hu l nguyn nhn phung ph ti sn. Quen thi li bing l nguyn nhn phung ph ti sn.

Ny Gia ch t, am m cc loi ru c su nguy him: Ti sn hin ti b tn tht, u tranh tng trng, bnh tt d xm nhp, thng tn danh d, l m tng, v th sau l tr lc tn hi. Ny Gia ch t, am m cc loi ru c su nguy him nh vy. Ny Gia ch t, du hnh ng ph phi thi c su nguy him: T mnh khng che ch h tr, v con khng che ch h tr, ti sn khng c che ch h tr, b tnh nghi l tc gi cc c s, nn nhn cc tin n tht thit, t rc vo thn nhiu kh no. Ny Gia ch t, du hnh ng ph phi thi c su nguy him nh vy. Ny Gia ch t, la c nh m h vin c su nguy him: Lun lun tm xem ch no c ma, ch no c ca, ch no c nhc, ch no c tn tng, ch no c nhc tay, ch no c trng. Ny Gia ch t, la c nh m h vin c su nguy him nh vy. Ny Gia ch t, am m c bc c su nguy him: Nu thng th sanh on th, nu thua th tm sanh su mun, ti sn hin ti b tn tht, ti hi trng (php nh) li ni khng hiu lc, bng hu ng liu khinh mit, vn ci g khng c tn nhim v ngi am m c bc khng xng c v. Ny Gia ch t, am m c bc c su nguy him nh vy. Ny Gia ch t, thn cn cc c hu c su nguy him: Nhng k c bc, lon hnh, nghin ru, nhng k tr ngy, lng gt, bo ng l nhng ngi bn, l nhng thn hu ca ngi y. Ny Gia ch t, thn cn c hu c su nguy him nh vy. Ny Gia ch t, quen thi li bing c su nguy him: Qu lnh, khng lm vic;qu tr,khng lm vic;qu sm,khng lm vic; ti i qu, khng lm vic; ti no qu, khng lm vic. Trong khi nhng cng vic phi lm li khng lm. Ti sn cha c khng xy dng ln, ti sn c ri b tiu tht. Ny Gia ch t, quen thi li bing c su nguy him nh vy. Th Tn thuyt ging nh vy. Thin Th thuyt ging xong, bc o S li ging thm: C bn gi bn ru. C bn, bn bng mm,

Bn lc tht hu s, Mi xng danh bn b. Ng ngy ,thng v ngi a u tranh ,lm hi, Thn c hu, xan tham, Su s no hi ngui. c hu, c bn l, c hnh,hnh c x, i ny c i sau, Hai i, ngui b hi. C bc v n b, Ru ch, ma v ht Ng ngy, i phi thi, Thn c hu,xan tham, Su s no hi ngi. Chi xc xc, ung ru, Theo ui n b ngui, L sng ca ngi khc, Thn cn k h tin, Khng thn cn bc tr,

Ngui y t ho mn, Nh trng trong ma khuyt. Ru ch khng tin ca, Khao kht, tm tu im, B chm trong n nn, Nh chm trong bn nc. Mau chng t hi mnh, Nh k mt gia nh, Ai quen thi ng ngy, Thc trn sut m trng, Lun lun say st mt, Khng th sng gia nh. y ai hay than: i qu lnh, qu nng, Qu chiu, qu tr gi, S b b cng vic, Li ch iu tt lnh, B tri dt mt bn. Ai xem lnh v nng, Nh nhng hn c lau,

Lm mi cng chuyn mnh, Hnh phc khng t b. Ny Gia ch t, c bn hng ngi phi xem khng phi bn, du t cho l bn: Ngi vt g cng ly phi c xem khng phi bn, du t cho l bn; ngi ch bit ni gii phi c xem khng phi bn, du t cho l bn; ngi kho nnh ht phi c xem khng phi bn, du t cho l bn; ngi tiu pha xa x phi c xem khng phi l bn, du t cho l bn. Ny Gia ch t, c bn trng hp ngi vt g cng ly phi c xem khng phi bn, du t cho l bn: Ngi vt g cng ly, cho t xin nhiu, v s m lm, lm v mu li cho mnh. Ny Gia ch t, nh vy l bn trng hp ngi vt g cng ly phi c xem khng phi bn, du t cho l bn. Ny Gia ch t, c bn trng hp, ngi ch bit ni gii phi c xem khng phi bn, du t cho l bn: T l thn tnh vic qua, t l thn tnh vic cha n, mua chuc cm tnh bng so ng; khi c cng vic, t t s bt lc ca mnh. Ny Gia ch t, nh vy l bn trng hp, ngi ch bit ni gii phi c xem khng phi bn, du t cho l bn. Ny Gia ch t, c bn trng hp , k nnh ht phi c xem khng phi bn, du t cho l bn; ng cc vic c; khng ng cc vic thin; trc mt tn thn, sau lng ch trch. Ny Gia ch t, nh vy l bn trng hp k nnh ht phi c xem khng phi bn, du t cho l bn. Ny Gia ch t, c bn trng hp, ngi tiu pha xa x phi c xem khng phi bn, du t cho l bn; L bn khi mnh am m cc loi ru; l bn khi mnh du hnh ng ph phi thi; l bn khi mnh la c nh m h vin; l bn khi mnh am m c bc. Ny Gia ch t, nh vy c bn trng hp, ngi tiu pha xa x phi c xem khng phi bn, du t cho l bn. Th Tn thuyt ging nh vy. Thin th thuyt ging xong, bc o s li ging thm: Ngi bn g cng ly,

Ngi bn ch ni gii, Ngi ni li nnh ht, Ngi tiu pha xa x; C bn, khng phi bn, Bit vy, ngi tr trnh, Nh ng y s hi. Ny Gia ch t, bn loi bn ny phi c xem l bn chn tht; Ngi bn gip phi c xem l bn chn tht; ngi bn chung thy trong kh cng nh trong vui phi c xem l bn chn tht; ngi bn khuyn iu li ch phi c xem l chn tht; ngi bn c lng thng tng phi c xem l bn chn tht. Ny Gia ch t, c bn trng hp, ngi bn gip phi c xem l bn chn tht: Che ch cho bn khi bn v phng dt; che ch ca ci ca bn khi bn v phng dt; l ch nng ta cho bn khi bn s hi; khi bn c cng vic s gip cho bn ca ci gp hai ln nhng g bn thiu. Ny Gia ch t, nh vy c bn trng hp, ngi bn gip phi c xem l ngi bn chn tht. Ny Gia ch t, c bn trng hp, ngi chung thy trong kh cng nh trong vui phi c xem l ngi bn tht: Ni cho bn bit iu b mt ca mnh; gi gn kn iu b mt ca bn; khng b bn khi bn gp kh khn; dm hy sinh thn mng v bn.Ny Gia ch t, nh vy c bn trng hp, ngi bn chung thy trong kh cng nh trong vui phi c xem l ngi bn chn tht. Ny Gia ch t, c bn trng hp, ngi bn khuyn iu li ch phi c xem l ngi bn chn tht: Ngn chn bn lm iu c; khuyn khch bn lm iu thin; ni cho bn nghe iu bn cha nghe; cho bn bit con ng ln ci ch Thin. Ny Gia ch t, nh vy c bn trng hp, ngi bn khuyn iu li ch phi c xem l ngi bn chn tht. Ny Gia ch t, c bn trng hp, ngi bn thng tng phi c xem l ngi bn chn tht: Khng hoan h khi bn gp hon nn, hoan h khi

bn gp may mn; ngn chn nhng ai ni xu bn; khuyn khch nhng ai tn thn bn. Ny Gia ch t, c bn trng hp, ngi bn thng tng phi c xem l ngi bn chn tht. Th Tn thuyt ging nh vy. Thin Th thuyt ging xong, bc o S li ging thm: Bn sn sng gip , Bn chung thy kh vui, Bn khuyn khch li ch, Bn c lng thng tng; Bit r bn bn ny, Ngi tr phc v h, Nh m i con rut. Ngi tr gi gii lut, Sng nh la i cao. Ngi tch tr ti sn, Nh c ch con ong. Ti sn c chng cht, Nh mi n cao, Ngi c x nh vy, Cht cha cc ti sn, Va li ch,

Cho chnh gia nh mnh. Ti sn cn chia bn kt hp bn b: Mt phn mnh am hng, Hai phn dnh cng vic, Phn t, phn dnh, Phng kh khn hon nn. Ny Gia ch t, v Thnh t h tr su phng nh th no? Ny Gia ch t, su phng ny cn c hiu nh sau: Phng ng cn c hiu l cha m. Phng Nam vn c hiu l s trng. Phng Ty cn c hiu l v con. Phng Bc cn c hiu l bn b.Phng Di cn c hiu l ti t, lao cng. Phng Trn cn c hiu l Sa-mn, B-l-mn. Ny Gia Ch t, c bn trng hp, ngi con phi phng dng cha m nh phng ng: c nui dng, ti s nui dng li cha m; ti s lm bn phn i vi cha m; ti s gn gi gia nh v truyn thng; ti s bo v ti sn tha t; ti s lm tang l khi cha m qua i. Ny Gia ch t, c con phng dng nh phng Dng, theo nm cch nh vy, cha m c lng thng tng n con theo nm cch: Ngn chn con lm iu c; khuyn khch con lm iu thin; dy con ngh nghip, ci v xng ng cho con; ng thi trao ca tha t cho con. Ny Gia ch t, nh vy l cha m c con phng dng nh phng ng theo nm cch v cha m c lng thng tng con theo nm cch . Nh vy phng ng c che ch, c tr thnh an n v thot khi cc s s hi. Ny Gia ch t , c nm cch, t phng dng cc bc s trng nh phng Nam; ng dy cho, hu h thy, hng hi hc tp, t phc v thy, ch tm hc hi ngh nghip. Ny Gia ch t, c t phng dng nh phng Nam theo nm cch nh vy, cc bc s trng c lng thng tng n cc t theo nm cch: Hun luyn t nhng g mnh c kho hun luyn; dy cho bo tr nhng g mnh c kho bo tr; dy cho thun thc cc ngh nghip; khen t vi cc bn b quen thuc; bo m ngh nghip cho t v mi mt. Ny Gia ch t, nh vy l bc s

trng c t phng dng nh phng Nam theo nm cch. Nh vy phng Nam c che ch, c tr thnh an n v thot khi cc s s hi. Ny Gia ch t, c nm cch, ngi chng phi i x vi v nh phng Ty: Knh trng v, khng bt knh i vi v; trung thnh vi v; giao quyn hnh cho v; sm n trang cho v. Ny Gia ch t, c chng i x nh phng Ty theo nm cch nh vy, ngi v c lng thng tng chng theo nm cch: Thi hnh tt p bn phn ca mnh; kho tip n b con; trung thnh vi chng; kho gn gi ti sn ca chng; kho lo v nhanh nhn lm mi cng vic. Ny Gia ch t, nh vy l ngi v c ngi chng i x nh phng Ty theo nm cch v ngi v c lng thng tng chng theo nm cch. Nh vy phng Ty c che ch, c tr thnh an n v thot khi cc s s hi. Nay Gia ch t, c nm cch v thin nam t i x vi bn b nh phng Bc: B th, i ng,li hnh, ng s, khng lng gt. Ny Gia ch t, c v thin nam t i x nh phng Bc theo nm cch nh vy, bn b c lng thng knh v thin nam t theo nm cch: Che ch nu v thin nam t phng tng; bo tr ti sn ca v thin nam t nu v ny phng tng; tr thnh ch nng ta khi v thin nam t go nguy him; khng trnh xa khi v thin nam t gp kh khn; knh trng gia nh ca v thin nam t. Nh vy cc bn b c v thin nam t i x nh phng Bc theo nm cch v bn b c lng thng v thin nam t theo nm cch. Nh vy phng Bc c che ch, c tr thnh an n v thot khi cc s s hi. Ny Gia ch t, c nm cch mt v Thnh ch nhn i x vi hng n bc nh phng Di: Giao vic ng theo sc lc ca h; lo cho h n ung v tin lng; iu tr cho h khi bnh hon; chia x cc m v c bit cho h; thnh thong cho h ngh php. Ny Gia ch t, cc hng n bc c Thnh ch nhn i x nh phng Di theo nm cch nh vy, c lng thng i vi v ch nhn theo nm cch nh sau: Dy trc khi ch dy; i ng sau ch; t bng lng vi cc vt cho; kho lm cc cng vic; em danh ting tt p cho ch. Ny Gia ch t, cc hng n bc c v Thnh ch nhn i x nh phng Di theo nm cch , c lng thng i vi Thnh ch nhn theo nm cch. Nh vy phng Di c che ch, c tr thnh an n v thot khi cc s s hi. Ny Gia ch t, c nm cch v thin nam t i x vi cc v Sa-mn, Bla-mn nh phng Trn: C lng t trong hnh ng v thn; c lng t

trong hnh ng v li; c lng t trong hnh ng v ; m rng ca n cc v y; cng dng cc v y cc vt dng cn thit. Ny Gia ch t, cc v Sa-mn, B-la-mn c v thin nam t i x nh phng Trn theo nm cch nh vy, c lng thng tng v thin nam t y theo nm cch sau y; Ngn h khng lm iu c; khuyn khch h lm iu thin; thng xt h vi tm t bi; dy h nhng iu cha nghe; lm cho thanh tnh iu c nghe; ch by con ng a n ci Tri. Ny Gia ch t, cc v Sa-mn, B-la-mn c thin nam t i x nh phng Trn theo nm cch.Nh vy phng Trn c che ch, c tr thnh an n v thot khi cc s s hi. Th Tn thuyt ging nh vy. Thin Th thuyt ging xong, bc o S li ging thm: Cha m l phng ng, S trng l phng Nam, V chng l phng Ty, Bn b l phng Bc. N bc l phng Di, Sa-mn , B-la-mn, C ngha l phng Trn. C s v gia nh, nh l phng hng y. K tr gi Gii, Lut, T tn v bin ti, Khim nhng v nhu thun, Nh vy c danh xng.

Dy sm khng bing nhc, Bt ng gia him nguy, Ngi hin, khng phm gii, Nh vy c danh xng. Nhip chng ,to nn bn, T i, tm bao dung, Dn o, khuyn ha o, Nh vy c danh xng. B th v i ng, Li hnh bt c ai, ng s trong mi vic, Theo trng hp x s. Chnh nhng nhip s ny, Khin th gii xoay quanh, Nh bnh xe quay ln, Vng theo trc xe chnh. Nhip s ny vng mt, Khng c m hng th, Hay khng cha hng th, S hiu knh ca con.

Do vy bc c tr, i vi nhip php ny, Nh quan st chp tr, Nh vy thnh v i, c tn thnh, danh xng. Khi c nghe vy, Singlaka, gia ch t bch Th Tn: Tht vi diu thay, bch Th Tn! Nh ngi dng ng li nhng g b qung xung, phi by ra nhng g b che kn, ch ng cho ngi b lc hng, em n sng vo trong bng ti nhng ai c mt c th thy sc. Cng vy, Chnh php c Th Tn dng nhiu phng tin trnh by, gii thch. Bch Th Tn, nay con xin quy y Th Tn, quy y Php v chng T -kheo. Mong Th Tn nhn con lm t, t nay tr i cho n mng chung, con trn i quy ngng. 2.Kinh Thnh c (Ariyavs), Tng Chi B Kinh, tp V, chng Mi php, s 20 Mt thi, Th Tn tr gia dn chng Kura ti mt th trn ca dn tc Kuru gi l Kammsa-dhama. y, Th Tn gi cc T -kheoTh Tn ni nh sau: Ny cc T-kheo, c mi Thnh c ny, vi nhng Thnh c ny, cc v Thnh sng, ang sng v s sng. Th no l mi? y, ny cc T-kheo, T-kheo on tn nm chi phn, thnh tu su chi phn, h tr mt chi phn, y bn y c, tr kh s tht c nhn, on tn hon ton cc tm cu, cc t duy khng c u trc, thn hnh c khinh an, tm c kho gii thot, tu c kho gii thot. V ny cc T-kheo, th no l T -kheo on tn nm chi phn? y, ny cc T-kheo, T-kheo on tn dc tham, on tn sn, on tn hm trm thy min on tn tro hi, on tn nghi. Nh vy, ny cc Tkheo, T-kheo on tn nm chi phn.

V ny cc T-kheo, th no l T-kheo thnh tu su chi phn? y, ny cc T-kheo, T-kheo khi mt thy sc, khng c hn hoan, khng c tht vng, tr x, chnh nim tnh gic; khi tai nghe tingkhi mi ngi hngkhi li nm v khi thn cm xckhi bit php, khng c hn hoan, khng c tht vng, tr x, chnh nim tnh gic. Nh vy, ny cc T-kheo, l T-kheo thnh tu su chi phn. V ny cc T -kheo, th no l T-kheo y bn y c? y, ny cc T-kheo, T-kheo c n o thn cn mt s, c n o kham nhn mt s, c n o trnh n mt s, c n o tr kh mt s. Nh vy, ny cc T-kheo, l T-kheo y bn y c. V ny cc T-kheo, th no l T -kheo tr kh s tht c nhn? y, ny cc T-kheo, i vi nhng s tht sai bit ph thng c cc Sa-mn, B-la-mn ph thng chp nhn nh: Th gii l thng cn, th gii l khng thng cn, th gii c gii hn, th gii khng c gii hn, sinh mng vi thn th l mt, sinh mng vi thn th l khc, Nh Lai c tn ti sau khi cht, NhLai khng tn ti sau khi cht, Nh Lai tn ti v khng tn ti sau khi cht, Nh Lai khng tn ti v khng tn ti sau khi cht, tt c nhng tin tng y c tr dit, tr b, x b, qung b, gii thot, on tn, t b. Nh vy, ny cc T-kheo, l T-kheo tr kh nhng s tht c nhn. V ny cc T -kheo, th no l T-kheo on tn hon ton cc tm cu? y, ny cc T-kheo, T-kheo on tn hi t duy. Nh vy, ny cc T-kheo, l T-kheo on tn tm cu. V ny cc T-kheo, th no l T-kheo tm hnh c khinh an? y, ny cc T-kheo, T-kheo on kh, on lc, chm dt h u cm th trc, chng t v an tr thin th t, khng kh, khng lc, x nim thanh tnh. Nh vy, ny cc T-kheo, l T-kheo tm hnh c khinh an. V ny cc T-kheo, th no l T-kheo tm c kho gii thot?

y, ny cc T-kheo, T-kheo tm c gii thot khi tham, tm, c gii thot khi sn, tm c gii thot kh si. Nh vy, ny cc T-kheo, l T-kheo tm c kho gii thot. V ny cc T-kheo, th no l T-kheo tu c kho gii thot? y, ny cc T-kheo, T-kheo bit rng; Tham i c on tn ni ta, c cht t t gc r, lm cho nh thn cy tala, khng th ti sanh, khng th sanh khi trong tng lai, bit rng: Sn c on tn ni tatrong tng lai,bit rng: Si c on tn ni ta, c cht t t gc r, lm cho nh cy tala, khng th ti sanh, khng th sanh khi trong tng lai. Nh vy, ny cc T-kheo, l T-kheo tu c kho gii thot. Ny cc T-kheo, tt c nhng v Thnh no trong qu kh sng theo Thnh c, tt c nhng v y sng theo mi Thnh c ny. Ny cc Tkheo, tt c nhng v Thnh no trong tng lai s sng theo Thnh c, tt c nhng v y s sng theo mi Thnh c ny. Ny cc T-kheo, tt c nhng v Thnh no trong hin ti sng theo Thnh c, tt c nhng v y ang sng theo mi Thnh c ny. Ny cc T-kheo, y l mi Thnh c m cc v Thnh sng, ang sng v s sng. 3.Kinh Cc s hi v tng lai (Angata-bhyni), Tng Chi B Kinh, tp III, chng Nm php ,kinh s 78. Ny cc T-kheo, do qun thy nm s s hi v tng lai ny, tht l va T-kheo sng khng phng dt, nhit tm, tinh cn, chng t nhng g cha chng t, chng c nhng g cha chng c, chng ng nhng g cha chng ng.Th no l nm? y, ny cc T-kheo, T-kheo qun st nh sau: Nay ta cn tr, nin thiu, cn thanh nin, tc en nhnh, trong tui thanh xun, trong s k tui i. Khi gi yu, v b gi chinh phc, tht khng d dng g tc n gio php ca cc c Pht, tht khng d dng g sng ti cc tr x rng ni cao nguyn xa vng. Trc khi trng thi y n vi ta, khng ng a, khng ng thch, khng kh , ta hy hng hi tinh cn trc khi thi y n, chng t nhng g cha chng t, chng c nhng g cha chng

c, chng ng nhng g cha chng ng. V nu thnh tu trng thi y, c b ga, ta s sng c thoi mi. Ny cc T-kheo, do qun thy s hi th nht ny v tng lai, nh vy l va T-kheo sng khng phng dt, nhit tm, tinh cn, chng t nhng g cha chng tchng ng nhng g cha chng ng. Li na, ny cc T-kheo, T-kheo quan st nh sau: Nay ta t bnh, t no, s tiu ha c iu ha, khng lnh qu, khng nng qu, trung bnh, hp vi tinh tn. Nhng ri n thi bnh s xc chm thn ny.Khi gi yu, v b gi chinh phc, tht khng d dng g tc n gio php ca cc c Pht, tht khng d dng g sng ti cc tr x rng ni cao nguyn xa vng. Trc khi trng thi y n vi ta,,khng ng a, khng ng thch, khng kh , ta hy hng hi tinh cn trc khi thi y n, chng t nhng g cha chng t, chng c nhng g cha chng c, chng ng nhng g cha chng ng. V nu thnh tu trng thi y, du c b bnh, ta s sng c thoi mi. Ny cc T-kheo, do qun thy s hi th hai ny v tng lai, nh vy l va T-kheo sng khng phng dt, nhit tm, tinh cn, chng t nhng g cha chng t,chng ng nhng g cha chng ng. Li na, ny cc T-kheo, T-kheo, T-kheo quan st nh sau: Ny khng c i km, c ma, n kht thc d kim c, tht d dng nui sng bng kht thc n lc. Nhng ri n thi c nn i, mt ma, n kht thc kh kim c, khng d dng g nui sng bng kht thc n lc. V nhng ngi b nn i s di n ch no c nhiu n; ti y, phi sng vi qun chng, phi sng vi hn tp. Khi phi sng vi qun chng, phi sng vi hn tp, tht khng d dng g tc n gio php ca cc c Pht, tht khng d dng g sng ti cc c tr x rng ni cao nguyn xa vng. Trc khi trng thi y n vi ta, khng ng a, khng ng thch, khng kh , ta hy hng hi tinh cn trc khi thi y n, chng t nhng g cha chng t, chng c nhng g cha chng c, chng ng nhng g cha chng ng. V nu thnh tu trng thi y, c b i km, ta s sng c thoi mi. Ny cc T-kheo, do qun thy s hi th ba ny v tng lai,nh vy l va T -kheo sng khng phng dt, nhit tm, tinh cn, chng t nhng g cha chng tchng ng nhng g cha chng ng.

Li na, ny cc T-kheo, T-kheo quan st nh sau: Ny loi ngi sng vi nhau thun ha, hoan h vi nhau, khng ci ln nhau, ha hp nh nc vi sa, sng nhn nhau vi cp mt i knh. Nhng ri n thi c s s hi v nn cp rng, dn chng trong nc leo ln xe i trn ti ch no khng c s s hi, dn chng i n ch no c s an n; ti y, phi sng vi qun chng, phi sng vi hn tp, tht khng d g tc n gio php ca cc c Pht, tht khng d g sng ti cc tr x rng ni cao nguyn xa vng. Trc khi trng thi y n vi ngi ta, khng ng a, khng ng thch, khng kh , ta hy hng hi tinh cn trc khi thi y n, chng t nhng g cha chng t, chng c nhng g cha chng c, chng ng nhng g cha chng ng, v nu thnh tu trng thi y, c gp s s hi, ta s sng c thoi mi. Ny cc T-kheo, do qun thy s hi th t ny v tng lai, nh vy l va T-kheo sng khng phng dt, nhit tm, tinh cn, chng t nhng g cha chng tchng ng nhng g cha chng ng. Li na, ny cc T-kheo, T-kheo quan st nh sau: Nay chng Tng ha hp, cng nhau hoan h, khng tranh lun nhau, sng thoi mi, cung chung mt li dy. Nhng ri n thi chng Tng chia r. Khi chng Tng chia r, tht khng d g tc n gio php ca cc c Pht, tht khng d g sng ti cc tr x rng ni cao nguyn xa vng. Trc khi trng thi y n vi ta, khng ng a, khng ng thch, khng kh , ta hy hng hi tinh cn trc khi thi y n, chng t nhng g cha chng t, chng c nhng g cha chng c, chng ng nhng g cha chng ng. V nu thnh tu trng thi y, chng Tng c chia r, ta s sng c thoi mi. Ny cc T-kheo, do qun thy s hi th nm ny v tng lai, nh vy tht l va T-kheo sng khng phng dt, nhit tm, tinh cn, chng t nhng g cha chng tchng ng nhng g cha chng ng. Ny cc T-kheo, do qun thy nm s hi ny v tng lai, tht l va v T-kheo sng khng phng dt, nhit tm, tinh cn, chng dt nhng g cha chng t, chng c nhng g cha chng c, chng ng nhng g cha chng ng. 4.Kinh n s (Musisutta), s 12, Phm Rn, Kinh Tp (Sutta Nipta) Thn mt,sanh s hi,

Khng tr x, khng thn, Ai cht sanh hu, Sanh hu on tn, c gi l n s, Bc i s thy, Sau khi c lng t,, Khng cn mun tham i, V y chn n s, on tn mi l lun, r mi tr x, V y chn n s, Khng cn phi ra sc, Bc chin thng ton din, i vi tt c php, Bc t b tt c, Cc bc tr nhn thc. V c tr tu lc, nh tnh, thch thin nh, Gii thot cc tri buc, Cc bc tr nhn thc,

B hnh, ring mt mnh, Trc ch bai ,tn thn, Nh s t, khng s, Nh gi khng vng li, Bc lnh o mi ngi. Cc bc tr nhn thc, V no bit x s, Khi ngi khc ni li, V khng c tham i, Cc bc tr nhn thc, Ai tht t mnh ng, Nhm chn cc nghip c, Cc bc tr nhn thc, Ai bit t ch ng, Tr v hnh trung nin, V khng nn chc gin, Cc bc tr nhn thc, Ai sng nh ngi cho, Nhn t trn, t gia, Khng tn thn,

Cc bc tr nhn thc, R bit c th gii, Vt khi c bc lu, V cht t tri buc, Cc bc tr nhn thc, Hai np sng khng ging, Gia ch v v con, Gia ch khng ch ng, Bc n s lun lun, Ging nh loi chim cng, Khng bao gi snh bng, Cng vy , ngi gia ch, Bc n s vin ly,

Tr x, sanh bi bm, Hnh nh bc n s. Khng cn gieo ging thm, Khng mun n ty sanh, Mt mnh i im lng,

Con ng tch mch y. Tm hiu c ht ging, c tip tc ty sanh, Thy sanh dit chm dt, Khng ri vo tnh ton. Khng ham tr x no, Khng tham, khng say m, t n b bn kia. Bc ton tri, thin tu, Khng cn b nhim. i on dit, gii thot, V y tht n s. Gii cm c y , Gn gi tr chnh nim, Khng hoang vu, lu tn, V y tht n s. n s, khng phng dt, Khng c b giao ng, Gia cc ting vang ng, Nh son khng dnh nc,

Ngi khng ai lnh o, V y tht n s. Nh ct tr h tm, Li khen ch cc oan, Vi cn kho nh tnh, V y tht n s. Thng nh cy thoi a, Qun st chnh bt chnh, V y tht n s. Khng lm cc iu c, Bc n s ch ng, V khng lm ai gin, V y tht n s. Nhn lnh kht thc, Hay t ch cn li, Khng ni li h mnh, V y tht n s. Thy c l chn , Vt bin ln nh vy, Khng li, v lu.

V y tht n s. An tr, tht xa nhau, Khng ng s, kho nhip, Ngn chn hu tnh khc, Che ch loi hu tnh. Loi chim c c xanh, Chim thin nga nhanh nhn, Khng snh bng T-kheo, Sng thin nh trong rng. 5.Kinh Nlka (Nlakasutta),s 11, i Phm, Kinh Tp (Sutta Nipta) n s Asita, Thy chng cc ch Thin, Chng hoan h vui v, Chng cung knh In-a, Vi nhit tnh ni ln, Thy ch Thin hoan h, Vi tm t cung knh, Asita: V sao chng ch Thin, Chng cm o, vui ma[134]

Trong thi gian chin trn, Dng s c thng trn, Thi gian y chng khng, Chng thy g hy hu, Chng la ln[135] ca ht, Chng ma tay[136], v tay, Ny ta hi cc ngi, Cc ngi hy mau chng, Ch Thin: Ti x Lumbin, C sanh v B tt, Ngi sanh, em an lc, Do vy chng ti mng, Ngi,chng sanh ti thng, Bc Ngu vng loi ngi, Ngi s chuyn php lun, Rng ting rng s t, Sau khi nghe li y, Lin vi vng bc xung, Ca vua Tnh Phn vng,

Ni vi cc Thch Ca:

Thy Thi t chi sng, Trong l c nu vng, Bng sng v rc r, H Thch trnh Thi t, Sau khi thy Thi t, Thanh tnh nh sao ngu, Sng chiu nh mt tri, n s tm hn hoan, Ch Thin cm ngi lng, Cy lng c nhiu cnh, Chng qut vi pht trn, Nhng khng ai thy c, Bc n s bn tc, Thy Thi t (nm di), Nh ng tin bng vng, C lng trng a ln, p , lng hn hoan, Sau khi m bng ln,

Bc cu o tm hiu, Tm t c hoan h, V ny bc v thng, Khi v y ngh n, S mnh khng tt p, Thy vy, cc Thch ca, C s g chng ngi, Thy h Thch lo lng, Ta khng thy bt hnh, i vi (Thi t) y, V ny khng h lit[137] Thi t ny s chng, S chuyn bnh xe php, V lng t thng xt, V i sng Phm hnh, Th mnh Ta i, n gia i sng Ngi, Ta s khng nghe php, Do vy Ta su no,[138] Sau khi khin h Thch,

Bc sng theo phm hnh, V y v lng t, Khch l n hc php, Khi ngi nghe ting Pht , Bc t B , Hy i n ch y, V sng i Phm hnh, Nh vy, c khuyn bo, V y tng lai, Do vy N-la-ka, Sng vi cn h tr, Khi nghe tin php lun, n thy c hoan h, Hi Mu ni ti thng, Nh A-xi-ta khuyn, (K m u xong) Li A-xi-ta ny, Con hi G-ta-ma, Khng nh, con i n, Con hi bc n s,

Con ng o ti thng, Th Tn p nh sau: L o hnh mu ni, Hy n lng tai nghe, Hy vng tr, an thn, Hy tu hnh Sa-mn, Gia khen ch trong lng, Sng hnh tht an tnh, Ting cao thp pht ra, N nhn hay cm d, Hy t b dm dc, i hu tnh yu mnh[139] Ta th no, chng vy, Ly ng lm v d, Hy b dc, b tham, Bc c mt hnh o, Bng i, n chng mc, V y khng ham dc[140] Sau khi i kht thc. i n di gc cy,

Bc hin tr hnh thin, Hnh thin di gc cy, Khi m ht, sng n, Ch hn hoan kht thc, n s khng i gp, Tm n[141]ct ni chuyn, Nu c, tht l tt, Ngh vy, c hai mt, i vi bt cm tay, Ch khinh cho t, Bc Sa-mn thuyt ging, Nhng n b bn kia, Tuy vy ch ngh rng, Vi ai khng c tham, on tn hnh thin c,[142] Th Tn li ni thm Thc tri hnh n s, Vi li n nc hng, Tm ch c th ng, Khng hi hm, c lp,[143]

Hy tp ngi mt mnh, Sng mt mnh c gi, Nu t mnh tm c, Hy chi sng mi phng, Ca cc bc hin s, Mong t ca Ta, Hy c cc dng nc, Nc khe ni chy n, Ci g trng[144] ku to, Ngu nh gh vi nc, Khi Sa-mn ni nhiu, T bit, nn thuyt php, Ai bit, bit t ch, V y l n s, V y l n s,

Trong lc gia ban ngy, Ci Tri Ba Mi Ba, Vi y o, thanh tnh, Cc v y cm o, Nhng li khen tn thn. Dng dc v phn chn, y v y ni.

Li nhit tnh hoan h? L do nhn duyn g? Vi cc Asura, Asura bi trn, Lng tc dng ngc dy, Ch Thin[145]hoan h vy. V chng tu nhc tri[146],

Chng ma nhy v iu, Tr nh ni Meru[147] Gii ta iu ta nghi!

Trong lng cc Thch Ca, Bu ti thng, v t, Hnh phc choloi ngi, Tm v cng hoan h. Ngi,loi ngi ti thng; Thng th mi sanh loi, Trong khu rng , n s, Hng mnh nhip loi th . n s Asita V i n lu i, n ni Ngi ngi xung, Hong t nay u, Ta nay mun thy Ngi. Rc r nh vng chi, c th kho luyn thnh, Vi dung sc tuyt m

Cho n s T .[148] Chi sng nh la ngn, Vn hnh gia h khng, Gia tri thu, my tnh, c h lc rng ln. a ln gia h khng, C hng ngn vng chuyn, C tn vng, lng th, K cm lng, pht trn. Tn Kn-ha-xi-ri, Trn tm chn mu vng, Li trn u Thi t, Tm n s phn khi, (a tay) bng Thi t. Con trai dng h Thch, Vt kh, nh tng, ch, Tht ln li nh sau: Ti thng loi hai chn. S mnh ca t mnh, V y ri [149]nc mt,

H n s ang khc: S xy cho Thi t? V n s tr li: Xy n cho Thi t, Chng ngi s khng c, Ch c g lo lng.[150] Ti thng qu B , Thy thanh tnh ti thng, V hnh phc nhiu ngi, c truyn b rng ri. Cn li khng bao nhiu, Ta s b mnh chung, Bc tinh cn v t, Bt hnh[151]v kh au.[152] Sanh hoan h rng ln, Bc ra khi ni thnh, Thng con trai ca ch, Bc tinh cn v t. T ngi khc [153]ni ln, i con ng php,

Hi k v o php[154], Di bc Th Tn y. Bi v ngh hnh phc, ng ti thng thanh tnh, Vi phc c cht cha, Ch i bc chin thng. c bc chin thng chuyn, Bc n s Ngu vng, Php Mu ni ti thng, Trong bui gp g trc.

Con bit l nh tht, ng gii thot mi php. Tin hnh ngi kht s, Hy ni ln cho con, a n Mu ni hnh. Kh hnh, kh thc hin, Ta s cho ngi bit, Ta s ni cho ngi, Hy kin tr bn ch!

Khng b giao ng, Hy ch ng tm sn, Khng cng cao kiu mn.[155] Nh ngn la trong vn, Ch cm d n s! X mi dc cao thp,[156] Khng i nghch, tham m.[157] Chng th no, Ta vy, Ch git, ch bo git. y phm phu b nm, Vt i ngc loi ngi.[158] t dc, khng tham lam, Khng dc ,tht tch tnh. n s vo rng su, Sa son ngi (an tnh). Hoan h trong rng su, Tha mn s thch mnh.[159] Cn phi i n lng, mang[160]t lng i. n lng, gia gia nh,

Khng ni chuyn lin h.[161] Khng c, cng l tt, V y tr v[162]cy ! Khng cm[163]dng nh cm, Khng ch[164]ngi em cho. Con ng cao v thp, Khng c hai con ng,[165] (?) ng ny ch l mt (?) T-kheo, ct ging nc, V y khng su no. Ta dy cho cc ngi, Hy tu nh li dao, Hy hn ch bao t! Nhng ch ngh qu nhiu, Sng cu cnh Phm hnh. Sng ng hnh[166]Sa-mn, L hnh bc n s, Thoi mi trong c c. Sau khi nghe ting ni, Hy hnh thin , b dc,

Tng trng tm v tn. T khe ni[167]vc su,[168] Bin ln ng im lng. Ci g y yn lng, Bc tr nh ao y. Ni lin h n ch, T bit, nn ni nhiu. Ai bit,khng ni nhiu, Xng ng hnh n s, t c hnh n s.

6.Kinh Sriputta(Sriputtasutta), s 16,Phm Tm,Kinh Tp (Sutta Nipta) Sriputta Trc con cha tng thy, Ting ni tht ngt ngo, T ci u xut n, Bc c mt xut hin,

Qut sch mi u m, Bc gic ng, c lp, Ngi n i ny, T nhiu ngi tri buc, Ai T-kheo nhm chn, Ti gc cy, ngha a, Ti ch co thp y, Trong hng i bt t, Bao nguy him i, Khin T-kheo khng run, Ngn ng v hnh x[169] C bao nhiu gii cm, Chp nhn hc tp g, Thng minh, gi chnh nim, Trn t ng ca mnh, Th Tn : Ny Sriputta Vi ngi bit nhm chn, Khi s dng sng ta, Vi ai mun gic ng,

Ta s ni ngi y, V T-kheo c tr, Khng c s nm iu, Cc loi rui mi bay[170] Xc chm ca loi ngi, V y khng nn s, Khi c thy bit, Bc tm n ch thin, Cn phi lo khc phc,[171] Khi th lnh bin hon, Vi lnh v cc nng, B chng cm xc nhiu, Cn tinh tn cn mn, Ch n trm n cp, Hy cm xc t tm, Khi r bit tm t, Hy gt sch , ty sch, Ch b chi phi, Hy o chng tn gc, i nhng g kh i,

Hy hon ton nhip phc, Thin trng v tr tu, Hy chn ng loi b, Hy khc phc bt lc, Hy khc phc bn php, Ta s n nhng g, Tht kh khn ta ng, Vi nhng t tng y, Bc hu hc, khng nh, Vi n, vi mc, Cn c lng va , Ch ng i vi chng, Du phn ut, khng ni, Vi mt cui nhn xung, Ch tm vo thin nh, C gng tu tp x, Hy ct t tr kh, B buc ti bng li, Ph hoi s cng rn[172] Ni ln nhng li ni,

Khng tm suy t, Li na, nm loi vua, Hy hc nhip phc chng, i vi sc v ting, Cng i cc cm xc, Hy ch ng c mun, V T-kheo chnh nim, Ri ng thi v y, Vi chuyn tm nht tr,

Cha ai tng c nghe, Nh ting bc o S, X Li Pht ni vy. i ny v Thin gii, c c, chng an lc. Nh tht, khng man tr, Lnh o cc chng, Con n vi cu hi. Sng an ta, trng khng, Hay ni rng hang su.

Bao iu cn chinh phc[173] Ti tr x vng lng. T-kheo cn chinh phc Ti tr x vng v. Ca v y l g? T-kheo cn tinhtn? V T-kheo nht tm, Ty sch cc cu u, Nh th lc vng bc.

Th Tn bn tr li: C g l khoan khoi? Ti ch tnh trng khng, Sng ng vi ty php, Nh ta qun tri[174] Chnh nim sng bin a,[175] ng s hi i: Cng cc loi b st, Cng cc loi bn chn. Tri kin ca ngi khc,

Nhiu s hi ca chng, Thy c cc nguy him,[176] Tt c nguy him khc. Khi cm xc i kh, Cn phi nhip phc chng, K khng b nh ca,[177] Lng ht sc kin tr. Ch ni li ni lo, i k yu[178]k mnh,[179] Trong tnh trnh dao ng,[180] Phn hc m en ti. Bi phn n , qu mn, V an tr nh vy, Hay i khng kh i, Ch b chi phi. Hoan h trong ch thin, Nguy him ch nn y,[181] i tr x vng lng, Khin su mun khc than. V c n ti u?

Nay ta ng ti u? V y c th than, Hy nhip phc tr chng. ng thi, thu hoch c, Vi mc ch tha mn,[182] Sng nhip phc trong lng, Nhng li c th c, Chn khng i lang thang, Vi rt nhiu tnh gic, T ng kho nh tnh, Cc nghi ng hi tic.[183] Chnh nim, tm hoan h, Gia cc ngPhm hnh, Hin thin v ng thi, Cc ch thuyt ngi khc. Hin c trn i, Lun lun gi chnh nim, i vi v v hng, Hy ch ng tham i. i vi nhng php y,

Tm t kho gii thot, Chn chnh suy t php, Hy on tn hc m. Th Tn ni nh vy.

7.Kinh gio gii La Hu La rng Am B La (Ambalatthik Rhulovdasutta), s 61, Trung B (Majjhima Nikya) Nh vy ti nghe. Mt thi, Th Tn tr Rjagaha (Vng X), Veluvana (Trc Lm), ti Kalandakanivapa (ch nui dng sc). Lc by gi, Tn gi Rhula (La hu-la) ti Ambalatthika. Ri Th Tn, vo bui chiu, t Thin tnh ng dy, i n Amba-latthika, ch Tn gi Rhula . Tn gi Rhula thy Th Tn t xa i n, sau khi thy, lin sa son ch ngi v nc ra chn. Th Tn ngi xung trn ch son sn, v sau khi ngi, Ngi ra chn. Tn gi Rhula nh l Th Tn v ngi xung mt bn. Ri Th Tn, sau khi mt t nc cn li trong chu nc, bo Tn gi Rhula: -Ny Rhula, ng c thy mt t nc cn li ny trong chu nc khng? -Tha vng, bch Th Tn. -Cng t vy, ny Rhula, l Sa-mn hnh ca nhng ngi no bit m ni lo, khng c tm qu. Ri Th Tn, sau khi i cht t nc cn li y ri bo Rhula: -Ny Rhula, ng c thy cht t nc cn li y b i khng? -Tha vng, bch Th Tn.

Cng i vy, ny Rhula, l Sa-mn hnh ca nhng ngi no bit m ni lo, khng c tm qu. Ri Th Tn lt p chu nc y v bo Tn gi Rhula. -Ny Rhula, ng c thy chu nc b lt p y khng? -Tha vng, bch Th Tn. Cng lt p vy, ny Rhula, l Sa-mn hnh ca nhng ngi no bit m ni lo, khng c tm qu. Ri Th Tn lt nga tr li chu nc y v bo Tn gi Rhula: -Ny Rhula, ng c thy chu nc ny trng khng khng? -Tha vng, bch Th Tn. Cng trng khng vy, ny Rhula, l Sa-mn hnh ca nhng ngi no bit m ni lo, khng c tm qu. Ny Rhula, v nh mt con voi ca vua, c ng di nh mt cn cy, to ln, kho luyn, thng c mt chin trng. Khi lm trn, con voi ny dng hai chn trc, dng hai chn sau, dng phn thn trc, dng phn thn sau, dng u, dng tai, dng ng, dng ui, nhng bo v ci vi. y, ngi ni ngh rng: Con voi ca vua ny c ng di nh mt cn cy, to ln, kho luyn, thng hay c mt chin trng. Khi lm trn con voi ny thng dng hai chn trc, dng hai chn sau, dng phn thn trc, dng phn thn sau, dng u, dng tai, dng ng, dng ui, nhng bo v ci vi. Con voi ca vua (nh vy) khng qung b mng sng (ca mnh). Ny Rhula, nhng khi con voi ca vua, c ng di nh mt cn cy, to ln, kho luyn, thng hay cmt chin trng, khi lm trn, con voi ny dng hai chn trc, dng hai chn sau, dng phn thn trc, dng phn thn sau, dng u, dng tai, dng ng, dng ui, dng vi. y , ngi ni ngh rng: Con voi ca vua ny, c ng di nh mt cn cy, to ln, kho luyn, thng hay c mt chin trng(nh trn)dng ui, dng vi. Con voi ca vua (nh vy) qung b mnh sng (ca mnh), v nay con voi ca vua khng c vic g m khng lm. Cng vy, ny Rhula, i vi ai bit m ni lo, khng c tm qu, thi Ta ni rng ngi

y khng c vic c g m khng lm. Do vy, ny Rhula, Ta quyt khng ni lo, du ni m chi ny Rhula, ng phi hc tp nh vy. -Ny Rhula, ng ngh th no? Mc ch ca ci gng l g? -Bch Th Tn, mc ch l phn tnh. Cng vy, ny Rhula, sau khi phn tnh nhiu ln, hy hnh thn nghip. Sau khi phn tnh nhiu ln, hy hnh khu nghip. Sau khi phn tnh nhiu ln, hy hnh nghip. Ny Rhula, khi ng mun lm mt thn nghip g, hy phn tnh thn nghip y nh sau: Thn nghip ny ca ta c th a n hi ngi, c th a n hi c hai; thi thn nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh. Ny Rhula, nu trong khi phn tnh, ng bit: Thn nghip ny ta mun lm. Thn nghip ny ca ta c th a n hi c hai; thi thn nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh. Mt thn nghip nh vy, ny Rhula, ng nht nh ch c lm.Ny Rhula,nu sau khi phn tnh, ngbit: Thn nghip ny ta mun lm. Thn nghip ny ca ta khng c th a n t hi, khng c th a n hi ngi, khng c th a n hi c hai; thi thn nghip ny l thin, a n an lc, em n qu bo an lc. Mt thn nghip nh vy, ny Rhula, ng nn lm. Ny Rhula, khi ng ang lm mt thn nghip, ng cn phi phn tnh thn nghip y nh sau: Thn nghip ny ta ang lm. Thn nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi thn nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh. Ny Rhula, nu trong khi phn tnh, ng bit: Thn nghip ny ta ang lm. Thn nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi thn nghip ny l bt thin, a n au kh, a n qu bo au kh. Ny Rhula, ng hy t b mt thn ngip nh vy. Nhng nu, ny Rhula, trong khi phn tnh ng bit nh sau: Thn nghip ny ta ang lm. Thn nghip ny ca ta khng a n hi c hai; thi thn nghip ny l thin, a n an lc, em n qu bo an lc. Thn nghip nh vy, ny Rhula, ng cn phi tip tc lm. Sau khi ng lm xong mt thn nghip, ny Rhula, ng cn phn tnh thn nghip y nh sau: Thn nghip ny ta lm. Thn nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi thn nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh. Nu trong khi phn tnh, ny Rhula, ng bit nh sau: Thn nghip ny ta lm. Thn nghip ny a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi thn nghip ny l bt thin a

n au kh, em n qu bo au kh . Mt thn nghip nh vy, ny Rhula, ng cn phi tha ln, cn phi t l, cn phi trnh by trc cc v o s, hay trc cc v ng Phm hnh c tr. Sau khi tha ln, t l, trnh by, cn phi phng h trong tng lai. Nu trong khi phn tnh, ny Rhula, ng bit nh sau: Thn nghip ny ta lm.Thn nghip ny khng a n t hi,khng a n hi ngi, khng a n hi c hai;thi thn nghip ny l thin, a n an lc, em n qu bo an lc.Do vy, ny Rluha, ng phi an tr trong nim hoan h, t mnh tip tc tu hc ngy m trong cc thin php.Ny Rhula, khi ng mun lm mt khu nghip g , hy phn tnh khu nghip y nh sau: Khu nghip ny ca ta c th a n t hi, c th a n hi ngi, c th a n hi c hai; thi khu nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh. Ny Rhula, nu trong khi phn tnh, ng bit: Khu nghip ny ta mun lm. Khu nghip ny ca ta c th a n t hi, c th a n hi ngi, c th a n hi c hai; thi khu ngip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh.Mt khu nghip nh vy, ny Rhula, nht nh ch c lm. Ny Rhula, nu trong khi phn tnh, ng bit: Khu nghip ny ta mun lm. Khu nghip ny ca ta khng c th a n t hi, khng c th a n hi ngi, khng c th a n hi c hai; thi khu nghip ny l thin, a n an lc, m n qu bo an lc. Mt khu nghip nh vy, ny Rhula, ng nn lm. Ny Rhula, khi ng ang lm mt khu nghip, ng cn phi phn tnh khu nghip y nh sau: Khu nghip ny ta ang lm. Khu nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi khu nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh. Ny Rhula, nu trong khi phn tnh, ng bit: Khu nghip ny ta ang lm. Khu nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi khu nghip ny l bt thin, a n au kh, a n qu bo au kh. Ny Rhula, ng hy t b mt khu nghip nh vy. Nhng nu Rhula, khi phn tnh, ng bit nh sau: Khu nghip ny ta ang lm, .Khu nghip ny ca ta khng a n t hi, khng a n hi ngi, khng a n hi c hai; thi khu nghip ny l thin, a n an lc, em n qu bo an lc. Khu nghip nh vy ny Rhula, ng cn phi tip tc lm. Sau khi ng lm cong mt khu nghip, ny Rhula, ng cn phi phn tnh khu nghip y nh sau: Khu nghip ny ta lm. Khu nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi khu nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh: Nu trong khi phn tnh, ny Rhula, ng bit nh sau: Khu nghip ny ta lm. Khu nghip ny a n t hi, a n hi ngi,

a n hi c hai; thi khu nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh.Mt khu nghip nh vy, ny Rhula, ng cn phi tha ln, cn phi t l, cn phi trnh by trc v o s hay trc cc v ng Phm hnh c tr. Sau khi tha ln, t l , trnh by,cn phi phng h trong tng lai. Nu trong khi phn tnh, ny Rhula, ng bit nh sau: Khu nghip ny ta lm. Khu nghip ny khng a n t hi, khng a n hi ngi, khng a n hi c hai; thi khu nghip ny l thin, a n an lc, a n qu bo an lc. Do vy, ny Rhula, ng phi tr trong nim hoan h, t mnh tip tc tu hc ngy m trong cc thin php. Ny Rhula, khi ng mun lm mt nghip g, hy phn tnh nghip y nh sau: nghip ny ca ta c th a n t hi, c th a n hi ngi, c th a n hi c hai; thi nghip ny l bt thin, a n au kh, em n qu bo au kh. Ny Rhula, nu trong khi phn tnh, ng bit : nghip ny ta mun lm. nghip ny ca ta c th a n t hi, c th a n t hi, c th a n hi ngi, c th a n hi c hai; thi nghip ny l bt thin, a n au kh, a n qu bo au kh. Mt nghip nh vy, ny Rhula, ng nht nh ch c lm. Ny Rhula, nu trong khi phn tnh, ng bit : nghip ny ta mun lm. nghip ny ca ta khng c th a n t hi, khng c th a n hi ngi, khng c th a n hi c hai; thi nghip ny l thin, a n an lc, em n qu bo an lc. nghip nh vy, ny Rhula, ng nn lm. Ny rhula, khi ng ang lm mt nghip, ng cn phn tnh nghip y nh sau: nghip ny ta ang lm. nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi nghip ny l bt thin, a n au kh, a n qu bo au kh.Ny Rhula, nu trong khi phn tnh, ng bit: nghip ny ta ang lm. nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi nghip ny l bt thin, a n au kh, em li qu bo au kh. Ny Rhula, ng hy t b mt nghip nh vy. Nhng nu, ny Rhula, khi phn tnh ng bit nh sau: nghip ny ta ang lm. nghip ny ca ta khng a n hi c hai; thi nghip ny l thin, a n an lc, em n qu bo an lc. nghip nh vy, ny Rhula, ng phi tip tc lm. Sau khi ng lm xong mt nghip, ny Rhula, ng cn phi phn tnh nghip y nh sau: nghip ny ta lm. nghip ny ca ta a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai; thi nghip ny l bt thin, a n au kh, em li qu bo au kh, em n qu bo au kh.Nu trong khi phn tnh, ny Rhula, ng bit nh sau: nghip ny ta lm. nghip ny a n t hi, a n hi ngi, a n hi c hai;thi nghip ny l bt thin, a n au kh, a n qu bo au kh. Mt nghip nh vy, ny Rhula, ng cn

phi lo u, cn phi tm qu, cn phi nhm chn, cn phi phng h trong tng lai. Cn nu trong khi phn tnh, ny Rhula, ng bit: nghip ny ta lm. nghip ny khng a n t hi, khng a n hi ngi, khng a n hi c hai; thi nghip ny l thin, a n an lc, em n qu bo an lc. Do vy, ny Rhula, ng phi an tr trong nim hoan h, t mnh tip tc tu hc ngy m trong cc thin php. Ny Rhula, trong thi qu kh, nhng Sa-mn hay B-la-mn no tnh ha thn nghip, tnh ha khu nghip, tnh ha nghip, tt c nhng v y, sau khi phn tnh nhvy nhiu ln, tnh ha thn nghip, sau khi phn tnh nh vy nhiu ln, tnh ha khu nghip, sau khi phn tnh nh vy nhiu ln, tnh ha nghip. Ny Rhula, trong thi v lai, nhng Samn hay B-la-mn no s tnh ha thn nghip, s tnh ha khu nghip, s tnh ha nghip, tt c nhng v y, sau khi phn tnh nh vy nhiu ln, s tnh ha thn nghip, sau khi phn tnh nhiu ln, s tnh ha khu nghip, sau khi phn tnh nhiu ln, s tnh ha nghip. Ny Rhula, trong thi hin ti, nhng Sa-mn hay B-la-mn no tnh ha thn nghip, tnh ha khu nghip, tnh ha nghip, tt c nhng v y, sau khi phn tnh nh vy nhiu ln, tnh ha thn nghip, sau khi phn tnh nh vy nhiu ln, tnh ha nghip. Do vy, ny Rhula: Sau khi phn tnh nhiu ln, ti s tnh ha khu nghip; sau khi phn tnh nhiu ln, ti s tnh ha nghip. Nh vy, ny Rhula, ng cn phi tu hc. Th Tn thuyt ging nh vy. Tn gi Rhula, hoan h tn th li Th Tn dy.

TH MC I.Ngun ti liu Pli -Kinh Trng B, II, Vin Nghin cu Pht hc Vit Nam, 1991. -Kinh Trng B, II, Vin Nghin cu Pht hc Vit Nam, 1991. -Kinh B Tng Chi, II, Vin Nghin cu Pht hc Vit Nam, 1996. -Kinh B Tng Chi, IV, Vin Nghin cu Pht hc Vit Nam, 1996.

-Kinh Tiu B, I, Vin Nghin cu Pht hc Vit Nam, 1999. -Thch Minh Chu, Trung B Kinh II, Tu Th i hc Vn Hnh, 1974. -E.Hare, The Book of Gradual Saving, IV, Pali Text Society, London, 19551992. -M.Walshe, The Long Discourses of the Buddha, Wisdom Publication, London,1987. -Rhys Davids & H.Oldenberg, Vinaya Texts,I,Motilal Banarsidass Publishers, Pvt,Ltd,Delhi,1965-1998. -Rhys Davids & H.Oldenberg, Vinaya Texts,II, Motiala Banarsidass Publishers, Pvt, Delhi, 1965-1998. -Rhys Davids & H.Oldenberg, Vinaya Texts, III, Motilal Banarsidass Publishers,Pvt,Ltd,Delhi,1965-1998. II. Cc ti liu n v Tch Lan -Divyvadna. -Dpavamsa. -Indian Antiquary. -Journal of Asiatic Society of Bengal. -Journal of the Royal Asiatic Society (New Series). -Kautilyas Arthastra. -Mahbodhivamsa. -Mahbodhi Centenary Commemorative Volume. -Mahvamsa. -Mahvamsa Tika.

-Parisishta Parvan. -Samantapsdik. -Vishnu Purna. III. Cc tc phm nghin cu v dch thut -B.C.Law, Geography of Early Buddhism, London,1932. -B.M.Barua, Asoka Ltd,Calcutta,1955. and his Inscriptions, New age Publishers

-C.J.Shah, Jainism in North India, London, 1932. -D.R.Bhandarkar, Asoka,University of Calcutta,1955. -H.C.Raychaudhuri, Political History of Ancient India, Calcutta,1938. -Heinz Bechert, The Dating of the Historical Buddha, Vandenhoeck & Ruprecht,-Gottingen,1991. -E.Thomas, Jainism or the Early Faith of Asoka, London,1877. -F.A.Schiefner, Taranathas Geschichte des Buddhismus,St.Peterburg,1869. -J.Legge,A Record of Buddhistic Kingdoms,Oxford,1886. -J.Przyluski,La Legende de IEmperur Asoka, Paris,1923. -J.Takakusu, Archipelago A Record of the Buddhist Religion as practiced in India and the Malay Archipelago Oxford,1896. -K.C.Ojha,The Rule History of Foreign in Ancient India,? -K.Hazra, Royal Patronage of Buddhism in Ancient India, Delhi, 1984. -M.Winternizt, A History of Indian Literature, Motilal Banarsidass Publishers Pvt,Ltd,Delhi,1993.

-N.Dutt,Gilgit Manuscripts,Srinagar,1939. -N.Dutt,Early Monastic Buddhism, Calcutta,1941-1945. -P.V.Bapat,2500 Years of Buddhism, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India,1997. -R.Basak,Asokan Inscriptions, Calcutta,1959. -R.C.Mazumdar,The Age of Imperial Unity,Bombay,1951. -R.K.Mookerji, Chandra Gupta Maurya and his Times, University of Madras, 1943. -R.Mookerji, Asoka, Motilal Banarsidass Publishers,Pvt,Ltd,Delhi,1989. -V.A.Smith,The Early History of India, Oxford,1924. -V.A.Smith, Asoka,S.Chand & Co,Delhi,1964. -T.Watters,On Tuan Chwangs Travels in India,London, 1904. -W.Geiger.Pli Literature and Language, Munshiram Manharlal Publishers Pvt,Ltd.Delhi,1996. -Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n , i hc S phm TP.H Ch Minh, 1992. -Phm Thy Ba cng cc dch gi khc, Pht hin n D, tp I, Nh xut bn Vn hc, H Ni, 1990. -Thch Minh Chu, Nhng li c Pht dy v Ha bnh v Gi tr con ngi, Vin Nghin cu Pht hc Vit Nam, 1995. -Thch Thin Siu & Thch Minh Chu, Ch Hiu trong o Pht, Nh xut bn TP.H Ch Minh, 1998. -Thch N Tr Hi, c Pht dy nhng g, Nh xut bn Tn gio, 2000.

[125] Php c, k s 137. [126] Php c, k s 223. [127] Thch n Tr Hi, c Pht dy nhng g, tr.204. [128] Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n , tr.103. [129] Xem A.Peccei & D.Ikeda, Before it is too late, tr.92-94, on ni v lin lc tng, cm thng gim (More communi cation, less communion). [130] JRAS,1913,tr.378. [131] IA,Xlvii,1919,tr.8-11 [132] JRAS,1915,tr.809. [133] Rhys Diavids, Dialogues of the Buddha,part I,tr.xiii. [134] Bhamayatha [135] Mar [136] Selenti. [137] Orak [138] Atto. [139] Tasathvare [140] Nicchto. [141] Ghsesanam. [142] Kicckicc. [143] Asito

[144] Unakam [145] Vadayyanti. [146] Bunjni. [147] Meru: Tu-di. [148] Asita [149] Galayti [150] Adhimadas. [151] Vyasanagate [152] Aghvi. [153] Parato. [154] Samayam. [155] Anunnate. [156] Parovara. [157] Aviruddho asratto. [158] Narakamimam. [159] Abhitosayam. [160] Abhihram. [161] Payutam. [162] Upanivattati. [163] Amgo.

[164] Nvajniya. [165] Digunam. [166] Samanopsanassa. [167] Sobbhesu. [168] Padaresu. [169] Gocara. [170] Damsdhiptnam. [171] Parisayhi. [172] Khila:nm trin ci ca thin. [173] Abhisambhavati. [174] Tajnam. [175] Pariyantacv. [176] Abhisambhavati. [177] Anoko. [178] Tasa. [179] Thvar. [180] Avilattam. [181] Tosana. [182] Rusito. [183] Takksayam.

---o0o--Ht

. AIUtr .71.

2 3

Nguyn Hin L, Lch s Vn minh n ,tr.99-100 . Bia k XIII


.

You might also like