You are on page 1of 257

C PHT LCH S The Historical Buddha H.W. Schumann (1982) M. O' C.

Walshe dch sang Anh ng (1989) Nguyn Tm Trn Phng Lan Dch Vit (1997) Vin Nghin Cu Pht Hc Vit Nam Xut Bn ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Li Gii Thiu Li Ta Ca Tc Gi Ch Thch V Bn Nin i Chng I - 563 - 528 trc CN - Thi Nin Thiu - Cuc Tm Cu - Gic Ng KINH THNH KAPILAVATTHU V V QUC VNG THI T SIDDHATTHA, V HONG NAM MT KINH THNH N C I T L THEO KINH IN V- PHONG TRO I TM GII THOT TRONG O GIO CON NG XUT GIA CA THI T SIDDHATTHA NH KH HNH SIDDHATTHA THI T SIDDHATTHA GOTAMA THNH PHT LINH TH B- Chng II - 528 trc CN - Thnh lp Gio Hi v khi u Hong Php NHNG BI THUYT PHP U TIN SRNTH, A IM KHO C PHT TRIN GIO HI CHNH THNG GIO BENARES I LP PHONG TRO SA-MN KHT S AN C MA MA U TIN ISIPATANA TR LI URUVEL Chng III - 28 - 508 trc CN - Hai mi nm u tin CNG CUC GIO HA VUA BIMBISRA TN GI SRIPUTTA V MOGGALLNA TR THNH CC T MA MA TI RJAGAHA C PHT V THM QU HNG TR LI RJAGAHA VUA PASENADI TR THNH T TI GIA VUA PASENADI V VNG QUC KOSALA CC V K AN C TI RJAGAHA V VESLI

THNH LP GIO HI T-KHEO-NI NHNG VN LIN H N KOSAMB THP NIN HONG PHP TH HAI Chng IV - Gio l - Tng chng v gii C s GIO L TNG CHNG GIO HI V GII T TI GIA XT V PHNG DIN X HI HC C PHT V H THNG GIAI CP Chng V - c Pht Gotama v cc phng din tm l NHN DNG CA NGI S PHT TRIN NHN CCH CA NGI CCH C PHT T NHN XT MNH TNH TNH CCH C PHT C X VI T TI GIA BC O S Chng VI - Cc Nm Sau CC TRIT L I LP C PHT GOTAMA, NH DU HNH Chng VII - 485 trc CN - Cuc hi hng v i NHNG HNH TRNH CUI CNG I DIT L TR-T (HA TNG) KUSINR - A IM KHO C Chng VIII - Phn Cui CC HI NGH KIT TP V KINH IN TH MC TI LIU THAM KHO

---o0o---

Li Gii Thiu
i nt v tc gi quyn c Pht Lch S H. W. Schumann l hc gi ngi c sinh nm 1928. ng nghin cu ngnh n hc, cc tn gio i chiu v nhn chng x hi hc ti i hc Bonn (c). ng nhn rng tin s nm 1957 vi lun n Trit hc pht gio. T 1960 n 1963 ng l ging s i hc n Benares, n . Nm 1963 ng tham gia cng tc B Ngoi giao v lnh s Cng ha lin bang c, phc v ngnh ngoi giao v lnh s ca Ty c ti Calcutta (n), Rangoon (Min), Chicago (M) v Colombo (Srilanka). Trong nhiu nm, ng m trch vn phng n ti B Ngoi giao c quc. Hin nay (1989), ng l Tng lnh s ca CHLB c ti Bombay (n).

Trong sut mi by nm Chu, Tin s Schumann ving thm tt c mi ni chn lin h n cuc i c Pht v thuyt ging o Pht ti i hc Bonn. Cc tc phm gn y nht ca ng l: "Buddhism: An Outline of Its Teachings and Schools" (o Pht: S Lc Cc Gio L v Tng Phi, 1973), quyn ny trong bn dch ting c c in nm ln, v mt quyn sch hng dn v tranh tng Pht Gio i Tha v Mt Tng l quyn "Buddhist Imagery" (Tranh Tng Pht Gio, 1986). Quyn "c Pht Lch S" ny phi hp mt cng trnh nghin cu uyn thm v Kinh Tng Pli cng nh lch s n v tnh cch quen thuc thn thit vi mi trng n ca v hc gi ny. Nh xut bn Arkana (1989) ---o0o--Li Gii Thiu Tc phm "c Pht lch s" l mt cng trnh nghin cu uyn thm do tin s H. W. Schumann, mt nh n hc ngi c bin son v xut bn u thp nin 90, sau 17 nm sng ti n nghin cu o Pht v du hnh khp vng in du chn hong ha ca c Pht cch y 2500 nm. Tc phm ny gii thiu bc o s nh mt v nhn trong lch s t tng nhn loi em nim li nim t ho cho t nc n trc lng ngng m ca th gii ng Phng cng nh Ty Phng trong bao th k qua. l hnh nh ca bc o s gin d nhng tr tu siu vit, thuyt ging gio l Trung o c thit lp trn nn tng vng chc ca Bn Chn L Vi Diu v Mi Hai Nhn Duyn, a ra mt nhn sinh quan v v tr quan mi cho x hi n mang c i truyn thng V- hng ngn nm trc gy bao ni chn nn tht vng cho nhng ngi mong cu cc kinh nghim tm linh nh tht em li nh sng Gic Ng Chn L. Bc ng hnh o ca c Pht tht sinh ng trong khung cnh n c i c minh ha bng cc trch on kinh k t Tam Tng Pli nguyn thy y thin v ha ln thi v, cng mt s a y chi tit cc vng t xa tng ghi du chn c Pht Th Tn, t vn hoa Lumbini, ni ngi n sanh cho n rng Sli Kusinr, ni ngi vin tch trong Nit-bn ti hu.

Pht gii hc xa nay quen thuc vi hnh nh c Bn s qua bao kinh in cng cc tc phm nghin cu bnh lun ca nhiu hc gi khp th gii, nhng phn ln cc hnh nh y c t nhiu thn thoi ha hay tiu thuyt ha theo quan im ca mi son gi. Cn c im ca tin s H. W. Schumann l dy cng nghin cu v xy dng hnh nh ca ng Gic Ng nh mt ngi sng tht ca n , vi nhng nhn xt khch quan ca mt hc gi nghin cu c h thng r rng theo phng php khoa hc. Ci nhn ca hc gi H. W. Schumann v c Pht c v khc l vi quan nim v c Pht ca Pht t Vit Nam, nhng chnh l iu b ch lm tng gi tr ca quyn sch trong s ng gp vo kin thc Pht hc ca tn gi cng Pht t Vit Nam. Ring ti c c sch ny qua bn dch ting Anh ca ng M.O'C. Walshe, ngi m ti gp v lm vic chung ti Lun n trong Gio Hi Tng Gi Anh Quc (English Sangha Trust) nhiu nm qua. ng Maurice Walshe l ngi Anh gc c, mt nh Pht hc ni ting, dch quyn "c Pht Lch S" ny; v vy quyn sch khng nhng c gi tr v phng din ngn ng do s hp tc ca son gi v dch gi trong s hiu bit thu o v Pht gio nguyn thy cng ngn ng c-Anh. Nhn thy tc phm ny c cng dng thc tin phng din nghin cu Pht hc rt cn thit cho Vin Nghin Cu Pht Hc Vit Nam v gii Pht t Vit Nam trong giai on hin ti, ti giao ph vic phin dch tc phm sang ting Vit cho c s Nguyn Tm Trn Phng Lan, gio s ph trch mn Anh Vn Thut Ng Pht hc ti Hc Vin Pht Gio Vit Nam, Thnh Ph HCM, cng l mt dch gi ca B Jtaka (Kinh Bn Sanh hay Chuyn Tin Thn c Pht) thuc Tiu B Kinh, tng Pli, mt tc phm c sc thm m truyn thng phong tc x hi i thng c n t thi c Pht ti th cng Thnh chng ca ngi cho n vi th k sau qua nhng cu chuyn y tnh ngi ha ln hng o. Vi nim mong mun cc gii nghin cu Pht hc Vit Nam n nhn mt quyn sch c gi tr mi ra i, cng cng hin cho Pht t v c gi Vit Nam mt cng trnh nghin cu thu o. Chng ti xin trn trng gii thiu dch phm "c Pht Lch S". Xun inh Su, 1997 Ph Vin Trng Vin Nghin Cu Pht Hc Vit Nam T-kheo Thch Thin Chu

Li Ta Ca Tc Gi
Tht him nhn vt trong lch s t tng nhn loi tng c nh hng rng ln v lu di nh c Pht Siddhattha Gotama, v cng khng ai tng li du n su m trn ton Chu nh ngi. o gio do ngi sng lp khng ch em li ngun an i cho v s ngi m cn cung cp nn tng hc thuyt nhn bn cao thng v mt di sn vn ha v cng t nh. Bi thuyt php u tin do c Pht dy ti Lc Uyn (Srnth) gn Benares nm 528 trc CN l mt s kin ln em li nhng kt qu y li lc lin tc mi n thi i ny. Nhan "c Pht Lch S" ni ln c ch im ca quyn sch cng cc gii hn phm vi ca n. Sch ny khng cp cc c Pht phi lch s trong qu kh v tng lai vn thng c nhc n qua Kinh in Pht gio; n cng loi b cc truyn thuyt hoang ng bao ph quanh c nhn ca c Pht lch s, ngoi tr nhng im c th tm thy tnh cht lch s trong . Sch ny bn n con ngi vi nhng c tnh phi thn thoi ca mt bc o Hin Tr, cng vi thi i ngi sinh trng v hon cnh chnh tr x hi to iu kin cho ngi thc hin s mng cao c a n thnh cng nh vy. V trc y c nhiu s sch v cuc i c Pht, nn mt quyn lch s mi ra i cn c s minh chng r rng. iu ny nm trong s tht l ngnh n hc cng v mt khoa hc cui cng chu bc ra khi thp ng t hai thp nin va qua v gi y chuyn hng nhn theo cch quan st k cc i t tng gia n trong bi cnh cc bin c ca thi i cng mi trng xung quanh cc ngi. Thi i c Pht, khong th k th su n th k th nm trc CN, c soi ri trong mt ln nh sng mi m, kt qu ca nhiu cuc nghin cu y cng phu va qua. Gi y c Pht khng cn c nhn nh mt thnh nhn ang du hnh trn h khng, ta c th ni nh vy, m l mt nh sng lp y tr tu v mi vn th gian, hiu bit cch tn dng cc han cnh chnh tr vi ti nng lng o c k hoch tinh xo, qu tht, ging nh mt nhn vt c th snh vi nht v nhn trong thi hin i l Mahtma Gandhi (bc i tr Gandhi), mt ngi hon thnh x mng ca mnh khng ch v l mt ngi n c c thnh tn m cn l mt lut s xut chng v l mt t tng gia c mt u c thc tin.

Khng c thi k no trong lch s thc s l thi i "c s hon ho" c, v thi c Pht cng khng phi l ngoi l nh c chng t qua s quan tm ca dn chng n cc tn hc thuyt v gii thot mi xut hin. Chng ta mun cng bng nhn xt thu nh mt thi i con ngi khng khc chng ta v tr thng minh cng nh v tiu chun o c, nhng ch c mt th gii quan khc ta, v t c quyn nng k thut i vi cc sc mnh thin nhin m thi. Cn con ngi thi y cng b cc dc vng chi phi ging ht nh chng ta ngy nay vy. Nhiu ngi theo o Pht i khi ch trng rng c nhn c Pht khng quan trng, v rng khng phi cc s kin thong qua trong qung i ngi, m chnh ton th gio l vt thi gian ca ngi mi ng cho chng ta ch tm. Cng c vi iu cn bn v quan im ny, v qu thc chng ta t c Pht ra ngoi h thng gio l ca ngi m khng loi tr mt yu t cn bn no trong . Song v phng din khc, mi quan im trit l l mt cch gii thch chng minh hp l thi tinh thn ca t tng gia sng to ra n. Mt ngi khc hay mt ngi cng trong cc hon cnh khc nhau c th pht trin thi tm l khc v do vy c th l lun cch khc, ngha l ngi y c th suy t cch khc. Nh th, ngi sng lp h thng gio l xng ng c quan tm nh mt c nhn trong bi cnh thi i ca v y, nht l i vi con ngi Phng Ty vn thng suy ngh theo tng quan lch s; i vi h. Phng php t mt tri kin ton din cng ng ch nh Thc cht ca n vy. H thng tn gio trit l hng n gii thot m c Pht thuyt ging cho ngi n ng thi trong vng 45 nm hnh o ca ngi c pht ha y trong hnh thi c s nht tng c bit n. Cn cc c gi no mun tm hiu nhng s pht trin v sau ca gio l c Pht cn tham kho mt sch khc ca ti: "Buddhism, An Outline of Its Teachings and Schools" (o Pht: S Lc Cc Gio L v Tng Phi), NXB Rider, London. V trong sch bin kho ny chng ti khng quan tm n cc chi tit trit l, m ch ch trng cc mi tng quan hoc s kin lch s ca c nhn, nn kh d chp nhn vic nu ra cc li dy ca bc o S trong hnh thc gin lc hoc din dch cho d hiu. Nh th li dy c th sinh ng hn l c trnh by theo li vn thnh in thng trng lp, l sn phm ca nhiu i hi Tng chng duyt Kinh Tng Pli.

Kinh in bng ngn ng Pli ngun quan trng nht i vi ngi vit lch s c Pht, nh vy cc danh t ring v thut ng Pht hc y u theo ting Pli. V d: Nibbna (Pli) thay v Nirvana (Sanskrit). Nhng danh t hay thut ng khc u theo hnh thc no thng dng nht: Sanskrit, Prakrit Hind. L ra c th minh ha sch ny vi nhiu tranh nh hnh tng Pht. Nhng ti trnh lm iu ny v cc nh tng ca c Pht qua ngh thut n ch xut hin khong bn th k ri sau khi bc o S tch dit, khng lu trc CN v chng tiu biu, khng phi c Pht Gotama lch s m l bc i Siu Nhn (Mahpurisa) c bin thnh huyn thoi thn k. Nh vy vic a nhng tranh nh ngh thut Pht gio vo y c th to nn nhng yu t huyn thoi c gn lc ra t u. c Pht lch s l c Pht khng c hnh tng no c. Ti chn thnh cm t tt c nhng v gip ti thc hin quyn sch ny. Trc tin l hin ph ca ti trong sut nm nm lin dnh mi bui chiu ti yn lng lm vic, trc Bonn v v sau Colombo, v vy phi hy sinh nhiu d n cng tc khc. Ti cng ht lng cm n Thng Ta i Trng Lo ngi c, tn gi Nynaponika, Sn Lm Tho ng (the Forest Hermitage), Kandy, Tch Lan, v s h tr rt ho hip v n lc kin tr ngi dnh cho ti. Mc d bn rn cc tc phm vn hc ca ngi cng cc nhu cu bin tp ca Hi Xut Bn Pht Hc, ngi cng tm c thi gi c bn tho ca ti tht cn thn. Nhng kin bnh lun ca ngi ng gp rt ln vo vic ci thin tnh cch chnh xc trong vi phn ca sch ny. Cui cng nhng khng km quan trng, ti xin t by lng bit n i vi ng M. O'C. Walshe, ngi dch sch ny sang ting Anh. Dch gi nguyn l ging s i hc mn Vn Chng c Ng, Ph Ch Tch Hi Pht hc Lun n, tng dch b Dgha Nikya (Trng B Kinh) sang ting Anh, v l tc gi nhiu sch khc na, qu tht khng c ai y kh nng hn m trch cng tc phin dch ny. H. W. Schumann -ooOoo-

Ch Thch V Bn Nin i
i li gii thch v nin i ca c Pht lch s ghi trong sch ny, theo bn nin i c hiu nh ca Tch Lan v a s chp nhn, c Pht sng trong khong t 563 n 483 trc CN. Khuyt im r rng ca bn nin i ny c nhiu nh n hc trc kia cng nhn khin Gio s P.H L. Eggermont t li vn y trong bn bi bo trn tp ch Persica gia nm 1965 v 1979, t , ng c Gio s Heinz Bechert ng h (trong tp ch Indoldgia Taurinensia X, 1982). C hai hc gi u tin rng cc s gia vit ting Sinhala (Sri-lanka) u sai v hai v ghi nin i ca c Pht vo khong 115 nm sau . L lun ca cc v y cng ng ch nhng cn phi trin khai thm trc khi chng c xem l cung cp chng c cui cng v a n mt bn mi c th chp nhn c c thay vo bn nin i c chp nhn trc kia. Do , ti cha chp nhn chng, nhng sn sng c gi rt bt 115 nm t cc nin i ghi nhng s kin trong cuc i c Pht lch s. ---o0o---

Chng I - 563 - 528 trc CN - Thi Nin Thiu - Cuc Tm Cu - Gic Ng


*Tnh Phn: Ngi trng la sch. *Siddhattha: Ngi tai nguyn (d.g) *Trng B s 29: Kinh Thanh Tnh **s 33: Kinh Phng Tng *** Trung B s 104: Kinh Lng Sama (dg). ---o0o--KINH THNH KAPILAVATTHU V V QUC VNG Nu thi nin thiu, hong t Siddhattha nhn ra phng bc, chng thng thy rng ni trng ip nhp nh n tn chn tri. Theo chng bit, ni ny ch xa khong tm yojana: do-tun (80km) nhng rt kh n, v thnh Kapilavatthu b ngn cch rng ni bng mt di lau sy v rng rm y h bo, voi, t gic lai vng v nhiu ngi liu lnh bng qua rng rm ny u cht v st rt. Song nu ta vt qua chng ngi ny th mt t li bng phng ln cao dn v ta n vng i c cy tha tht. Pha sau cc chn i (nay l Sivalik hay Churia) l mt thung lng xanh ti v tip na li l rng ni Mahbhrata, t thnh Kapilavatthu ta c th thy c vi nh ni ny. Sau rng ni tc truyn cn nhiu ni cao hn na, l dy Himavat hay Himlayas (Tuyt Sn) vi cc nh tuyt hng v cao ngt tn

tri xanh, l ni tn cng x Jambudpa (Dim-ph-) hay lc a Hng o ny vy. Quang cnh hng v ng t tr ngi hn. Pha y c thn lng Lumbini l ni chnh thi t Siddhattha ra i di mt gc cy v xa hn na l Devadaha, ni mu hu My m chng cha tng bit v k mu Pajpati sinh trng, v cng l ni ngoi t Anjana sng. T Devadaha ta c th i vi ngy ng v hng mt tri mc, song ri li gp rng rm v hon cnh tr nn nguy him. Ti cc th dn da en lai vng sn bn v ni th ngn ng khng ai hiu c. Cnh v pha ty li hon ton khc. Pha y c con ng ci a n cc thnh Setavy v Svatthi v min xa hn na, ti Svatthi c v i vng m ph vng Suddhodana thng ni n, khi yt kin v i vng ny, ta phi chp hai tay li, ci u nh l (ajali) tht cung knh. i vng y c qun hng tng mnh, i khi vi i binh chng ca h ko n thnh Kapilavatthu u c tip n trng th. Ta c th du hnh bnh an n thnh Svatthi: qun i nh vua canh phng cn mt cc on l hnh bng xe b mang loi hng ha qua li khng b bn o tc quy ph. Thng cc on xe t Svatthi i qua t khi dng li Kapilavatthu, m tip tc i v hng ng nam n Kusinr v Vesli, cui cng vt qua sng Hng n Pataligma v tip tc i n Rjagaha, ni li c mt i vng khc ng tr. Thi t tng nghe ni nu ai mun, c th ln thuyn Ptaligma v dong bum i vi ngy na ln thng lu sng Hng n Vrnasi (Benares) v Payga (Allhabad). Khi ln khn, chng s du ngon cc ni y v nhiu thnh ph khc na v k chuyn cho dn chng nghe. Nhng h khi no chng pht ha cc chng trnh ny vi Ph vng, vua Suddhodana u ci xo v lc u, bo rng mt v Thch-ca khng c php phiu bt giang h nh mt kht s xut gia (paribbjaka), mt k chn b hoc thng nhn, m v tr mt nng gia St--l, chng phi canh tc rung t, luyn tp ngh binh kh, mt ngy kia c bu ln lm vua cai tr nh chnh ph vng vy. Ri Ph vng chng thng ch ra cc ng rung chung quanh vi cc bi cy Sla sng sng, v pha kinh thnh Kapilavatthu vn ln di nh mt tri vi hong cung cng cc ngi nh tranh vch t hay cc chi tre na trong ln khng kh lung linh nng nht.

-Khung cnh ngy nay tng ng vi thnh Kapilavatthu ngy xa ra sao vn cn l vn c cc nh kho c hc bn lun. Nh chim bi Trung hoa Fa-hsien (Php Hin) n hnh hng cc Pht tch n khong gia nm 399 v 414 CN, pht biu nhng li dng nh mun ch r cc di tch cnh vng Piprv ngy nay trn t n, cch pha nam Lumbini 12 km. V ng hng ca ngi l Hsuan-tsang (Huyn Trang) i chim bi Pht quc vi th k sau (629 - 645) tm hiu Thnh in, cng cho bit cc khong cch v li hng dn ch ng n di tch Tilaurakot trong vng quc Nepal, cch ty bc Lumbini 24 km. Bin gii n -- Nepal nm gia hai a im ny, chng cch nhau 16km nhng phong cnh ging nhau. Cuc tranh lun v qu hng c Pht khng hon ton thot khi nhng thnh kin ca mi dn tc. Cc hc gi Nepal bnh vc vng Tilaurakot nhn mnh phm vi ca di tch ny, v s hin din ca mt bc thnh c vi ho ly bao bc Tilaurakot: l nhng c im m ch kinh thnh vua cha ngy xa mi c c. H nu ln rng Tilaurakot, cng nh Kapilavatthu trong Kinh in Pht gio, nm trn b sng m lng sng ny chuyn i 400m v pha ty bc. nhn mnh li tuyn b h lm ch vng Kapilavatthu lch s ny, nm 1961 chnh ph Nepal i tn Tilaurakot v ton th vng ln cn thnh Kapilavastu (tn ch Sanskrit ca Kapilavatthu), cho vng ny mang tn y trn cc bn gn y. Mt khc cc nh kho c n ch trng rng Kapilavatthu ging ht vng Piprv ca n, t li cng b ch quyn da trn cc khm ph sau y. -Nm 1898, trong mt ngi thp bng gch gn Piprv, nm ci bnh c pht hin, mt ci c miu t theo li ghi bng th ch Brhm trong ngn ng Mgadh l chic bnh ng x li c Pht Th Tn ca b tc Sakiya. Chic bnh ny ng tro v mt s vt cng dng rt nh. -- Nm 1972, di thp ny, li tm thy mt ngi thp cn c hn na, c nh gi vo th k th nm trc CN, cng vi hai chic bnh cha khong mi hay mi hai khc xng (ca c Pht?). -- Nm 1973, thng 4, trong mt di tch tu vin xy khong th k 1 hoc 2 CN, ti Piprv, li tm thy nhiu tm bia bng gch nung mang nhiu li

ghi ch khc nhau ni n ngi tinh x Kapilavatthu hoc i Kapilavatthu v mt chic np bnh ti cng mang nhng li tng t. -- Nm 1976, thng 6, cui cng, cch ty nam Piprv khong mt ki-lmt ti mt ni tn l Ganwaria, li khm ph ra di tch ca mt qun th kin trc thi xa c suy din ra l hong cung ca vua b tc Sakiya. Mc d chic bnh c ghi ch Piprv c tm thy nm 1898 l mt chic bnh bng lng Steatite cao 153mm vi chic np cng c khc ch, qu tht ra v ng tro x li Pht, cc khm ph khc Piprv v Ganwaria li r rng khng chng minh c Piprv chnh l qu hng c Pht. C l chng ta cn phn bit c thnh Kapilavatthu, bi cnh thiu thi ca thi t Siddhattha v tn thnh Kapilavatthu. V xa kia vua Viddabha nc Kosala chin thng b tc Sakiya thi c Pht ti th v tiu dit c thnh Kapilavatthu (tc Tilaurakot), nn c l m ngi Sakiya sng st di tn t c thnh v sau lp nghip ti vng Piprv ngy nay v xy dng Tn thnh Kapilavatthu (hay i Kapilavatthu), ni y h tn th x li Pht sau khi ngi dit .a im chnh xc v qu hng thi t Siddhattha ch cn cch phi ch i t cc cuc khai qut tng lai. c bit l vng Tilaurakot cn c iu tra thu o hn na -- ngnh kho c bng my bay c th s cung cp nhiu di ch quan trng, song ngnh ny t trc n nay vn cha th nghim vic y. Chng ta bit r v c cu chnh tr ca -cng ha Sakiya c ban ra t thnh Kapilavatthu. Khi hai hong t Siddhattha v Nanda ra i, ph vng Suddhodana nh ni trn, l v quc trng c bu ln ang cai tr lnh th ny. Ngi cm quyn bao lu th khng c bit, nhng r rng ngi gi chc v y trong hng chc nm. Khi thi t Siddhattha tr v thm qu hng vo tui ba mi su, ph vng ngi vn cm quyn. V quc trng c bu ln t gii qu tc v tng hay triu thn, c th nhng cuc bu c y khng din ra cc khong thi gian c nh, m do nhu cu, hoc l v quc vng gi yu khng m trch nhim v y , hoc v i vng Kosala, v cha t ca cng ha Sakiya mun a ngi mi ln thay. Hin nhin l v quc vng mt khi c bu c ri, ch c th cm quyn nu c i vng Kosala chp thun. Nh vy quc vng Sakiya bao gi cng l ngi thn tn ca i vng Kosala -- l mt yu t m ra

nhiu ca thun li cho cc hong t v v sau cn gi v tr quan trng trong s nghip hong Php vin mn ca thi t Siddhattha. Khc vi cng ha Licchavi c c ba quc vng cng cai tr, vua Suddhodana cai tr ch mt mnh, nhng khng gi c quyn quyt nh, v mi vn quan trng u c bn lun hi ng ca nc cng ha. Cc k hp trong phng hi ng vn c m ra mi pha nn mi tng lp x hi u c th nghe c, mc d ch cc nam nhn qu tc c quyn pht biu v gi vai tr tch cc trong vic quyt nh quc s. Do vy cc v y c gi l cc nh cai tr (rjana). n c i khng c vic bu phiu v dn chng cha h ngh n vic mt nhm a s vi quyn u tin do ng ngi c th bt buc mt nhm thiu s gm nhiu kin khc nhau phi tun theo mt quyt nh no . Cuc hp ch ko di cho n khi no phe i lp c thuyt phc hoc do qu mt mi nn nhng b v i n tha hip. t c s thng nht kin nh vy, v quc vng ch ta hi ng phi c kh nng m lun v ti thuyt phc hng -hn. l cc c tnh m chc hn vua -Suddhodana t n cao v thi t Siddhattha tha hng v sau. Ta c th hnh dung c vng t do vua Suddhodana cai tr theo li nh chim bi Trung Hoa Huyn Trang. Ngi cho ta bit vng lnh th Sakiya c chu vi 4.000 l (khong 1880 km) v gm mi thnh ph m nh du hnh th k th by ny thy nt hoang tn. Ngi bo kinh thnh Kapilavatthu c mt bc thnh bo v, vn cn thy r cc nn bng gch ca n di khong 15 l ( by ki-l-mt). R rng mi thnh ph ny phn ln trng hp vi chn thnh ph c m t trong Kinh in Pht gio nh cc th b tc Sakiya: Ngoi kinh thnh Kapilavatthu, l Devadaha, Ctum, Smagma, Khomadussa, Silvati, Medatalumpa, Ulumpa v Sakkra. C l l cc th ph a phng, mi ni l mt th trn, trung tm thng mi ca nhiu lng x. Nhng li xc nhn ca ngi Huyn Trang t ra cng khin ta c th kt lun mt cch khi qut v lnh th v dn chng ca cng ha Sakiya. Vng t ny c l rng khong 2000km2, phn ln gm rng rm v khng c canh tc. Nu ta gi thit i vi vng t ph nhiu trung ng bnh nguyn Tarai v tnh thp hn so vi con s kh cao hin nay, mt trung bnh 90 ngi trn 1km2, ta s c tng s 180.000 dn trong 8000 ngi sng thnh Kapilavatthu v 4000 ngi sng mt trong tm hay chn th trn kia. Nh vy, khong 40.000 c dn cng ha Sakiya l dn thnh- th,

v phn cn li 140.000 l dn thn qu. Gii qu tc- v tng c l khong 10.000 ngi hu ht sng th, nhng cng nh a s dn chng, h u lm ngh nng. Trong cc phn s ca quc vng th vic thu thu l vic khng c dn chng a thch cht no v mc thu thu cng khng c bit r. Dn qu thng trao i hng ha ln nhau, hu nh khng bit n tin, nn phi ng gp bng sn phm, phn ln l la, cho nhng ngi thu thu c bit phi c sn kho cha v em ln thnh th bn li. Thu nh vo nng dn ty thuc kt qu thu hoch, vic y do ngi nh thu qui nh. Thi y cha c nguyn tc thu thu nh n sau ny, theo mi t ai u thuc vo nh vua, vua thu tin thu rung t t ngi s dng chng. Khi hon cnh cho php, thu c thu bng tin ch khng phi nng sn. V thi y cha c th ng tin nh du nh nc nn h -thng tin t gm cc thi ng hay bc hnh vung tr gi theo cch chia nh ng tin Kahpana. Mt con b sa gi t 8 n 12 ng Kahpana. ng tin Kahpana c chia ra 4 pda = 20 mssakas. Cc s tin nh hn c tnh bng v c nh bng rc r. Nhng ng tin ny mang du hiu ca mt v ch ngn kh t nhn pht hnh, bo m ng cn nng v cam kt tr li theo gi tr tht bng hng ha. V ny cng lm thm vic ca ngi cho vay. Nn khng l g cc nh ti ph tch tr tin bc tr thnh nhng ngi th lc nht trong x hi. Ta khng bit r vua Suddhodana phi tr phn thu bao nhiu cho v cha t Svatthi l i vng Kosala. V thu li tc thay i theo ma gt, nn c l khng phi l s tin c nh. Cng c th i vng Kosala hi lng vi nhng mn cng vt m thnh thong cng ha Sakiya gi tng nh mt du hiu phc tng. Cc phn s khc ca quc vng gm cc vic cng cng nh xy ng s, trm xe, lm thng ng nc p p v o ging. V khng ai xung phong lm nhng cng tc ny, nn nhng ngi c th lc cng trng, nht l cc tay th lnh ngh y k nng b buc phi cng hin sc lao ng cho vua (Rjakariya). Nhng cng tc ny c cc k s t k hoch v iu khin, h c vua tr lng ly t tin thu. Nhng cng vic xy dng cng vin, p p, lm thng ng nc... c c Pht lit

k- vo danh sch cc cng c thin s a n ti sanh vo ci lnh. (SN1. 5. 7)* -Ngoi cc cng vic ni b, vua Suddhodana cn bn rn trong lnh vc ngoi giao hai mt. c bit ngi phi duy tr mi quan h vi i vng nc Kosala Svatthi, v cha t ca ton cng ha Sakiya. Ngi cn phi gi gn thin v s tn nhim ca v i vng ny i vi mt tiu quc cng ha, ng thi phi gi mt khong cch va bo tn mt phn c lp cho nc cng ha an hng. Vua Suddhodana hn thng i cng du n Svatthi d cc phin hp gia cc quc vng. Trong khi chnh sch quc gia ca nc Kosala, vic chm dt cc lin minh v gy chin u trong tay v i vng ny, cc quc vng cng ha v b tc ch cn trng cy vo chnh sch lng ging tt. y l ngnh hot ng ngoi giao th hai ca vua Suddhodana. Mc ch l i n cc tha hip vi cc ln bang k cn m khng phi hy sinh cc quyn li cn bn quc gia. Cc vn thng thng nht l vic iu hnh cnh ng chn nui v dn thy nhp in dc theo cc bin gii. Ti ngh ca v quc vng c thi th qua kh nng em li nhng gii php tha ng cho c i bn. Chin s khng phi l phn s ca quc vng. Ngi phi duy tr ha bnh, nhng nu ngi tht bi trong vic ny, v chin tranh bng n th vic binh ao s do v i tng qun s (senpati) iu khin, v ny gi chc v c lp i vi quc vng. Trong quc Kosala, tt c tng lnh iu khin cc lc lng trng tm cng nh cc tng lnh ca cc cng ha v b tc u t di quyn iu khin trc tip ca i vng. Nh cch ny, i vng ngn cn cc vua ch hu phi hp vi cc i tng ca h cm quyn chnh tr bng v lc trong nc mnh. i vi cc quc vng, s phn quyn chnh tr v qun s c hai mt. V mt mt, h bit rng v i vng, qua c nhn v i tng, c sn sng phng tin khng ch h buc h tun theo lnh trn. Mt khc, h cng c bo v khi b m mu ni lon t pha v i tng, bi v i vng khng bao gi dung th s ph trut quc vng m ngi b nhim v s tim quyn chnh tr ca i tng. Mt lnh vc hot ng khc ca vua Suddhodana l lnh vc cng l, bao gm cc hnh vi dn s quan trng v cc ti phm. Chng ta khng bit chnh xc bao nhiu phm nhn b bt gi v ta n din ra theo hnh thc g

b tc Sakiya, nhng c th rt ra kt lun t cc cng ha Koliya, Malla tip gip cng ha Sakiya pha ng nam. Cc x ny c lc lng tr an vi cc nhn vin canh phng va ni bt qua cch ru tc t bit va kht ting tn bo c ti v tham nhng. Tin trnh php lut gia b tc Sakiya c l hi khc th tc ca lin bang Vajji. Ti y, cn bn quyn phn xt l mt b lut (thnh vn?), c l bao gm cc phng chm hoc quyt nh v cc v t tng in hnh. Cc chuyn gia lut php tham d mi phin x v bo m vic xt x theo ng b lut ny. Quyn li ca hai phe hoc ca b co c cc lut s bin h hoc hi ng bo v chm lo, v v n c mt hay nhiu phn quan quyt nh. n khng n c giao cho quc hi, i tng, ph vng (v ny hnh nh khng c mt trong b tc Sakiya) v quc vng. Ta c th phng on l mi vic din tin trong mt k hp duy nht, v quc vng vi v tr lnh o ti cao quc ni, tuyn b phn quyt ti hu. Song quc vng khng c quyn tuyn n t hnh: vic ny ch dnh ring cho i vng thnh Savatthi m thi. ---o0o--THI T SIDDHATTHA, V HONG NAM Chuyn cc vng t ca vua Suddhodana tha hng a v c bit trong thnh Kapilavatthu nh vng quyn thn ph l iu hin nhin khng cn bn n. Trong khi a s qun chng sng trong nh tranh vch t hay lu tre na lau sy, cn cc vng thp ca kinh thnh, nh dng trn cc tre trnh nn l lt theo gi ma v chut rn b cp xm nhp, th cc vng t sng trong nh ca vua cha, m v nh gm c nhiu tng nn gi l Hong cung. -Cung vua hn c xy bng gch trn mt khong t hi cao v c tng t bao quanh chng t y l vng cm a c phng v ca ring quc vng. Gn l ao sen mu xanh trng. -Trong t tht ca vua Suddhodana, s thay i thi tit theo ba ma ng, h, ma n u c p ng bng cch i ch ng: ma h thng ng trn sn thng c mi che. Ngay c s cung nhn th n cng sng kh sung tc. Thay v n cm tm hay cho go nh gia nhn thng thng, h c dng go nguyn v c tht na (A.N. 3.38)* . Gia m thanh thiu nin thnh Kapilavatthu, hong t Siddhattha trng ni bt v chng c chm sc chu o hn v n mc sang trng chnh t hn cc tr khc. Y phc ca thi t ton bng t la Ba-la-ni v t ra l

trong thu th u lc no chng cng c mt nh mu v m cung nhn vy quanh hu h. Theo li thi t, chng rt mc c nung chu, ht sc c nung chu. Kinh in Pli (D.N. 1.14)* lit k c lot tr chi ca tr con c n . Chng ta c th hnh dung c thi t thiu nin Siddhattha cng chi vi hong Nanda tr u trn tm vn chia tm hay mi vung (c tng? c vua?) hoc cng m tr khc nhy qua cc vung v trn mt t. Cc tr chi khc thng c a chung l: ngi b nhn, u gy, v chi cc loi cy cuc, xe nga, cung tn t hon. m tr ln hn c th thch th on tng ngi khc v nhn ra cc ch vit tay qu co trn khng hoc ngay trn lng ngi phng on: d nhin iu ny c ngha l ngi chi tr ny phi bit c. Thi t Siddhattha c bit c hay khng, iu ny khng c chc chn. Mt truyn thuyt v sau qu c k chuyn thi t lm kinh ngc thy gio ca mnh v cch thi t hc thng tho cc mu t n rt d dng, nhng thc ra trong Kinh in Pli khng c du hiu no cho thy c Pht tng bit c bit vit c. Vo thi ngi, bit c c xem l mt k nng hu ch, nhng khng phi l mt thnh phn ca nn gio dc s ng. c bit iu y chnh l trng hp ny v l ngy xa thiu vt liu vit v cng khng c sch c vit sn, cc ti liu c vit duy nht l cc co th hay bn tha hip khc ln g, . Vit ch, hay ng hn l khc hay v ch (lekh) c xem l mt ngh thut hu nh bao gi cng phi thc hnh vi tnh cch chuyn nghip. Thi ca thi t Siddhattha lc trng thnh biu l r rng qua li tuyn b (Ud 3.9) rng thnh t cc k nng nh vit ch khng ph hp vi mt k xut gia phi hon ton chuyn tm vo vic gii thot. Da trn cn bn thi t Siddhattha sut i quan tm n cc vn tr tu tinh thn, chng ta c th phng on rng vic thu thp kin thc cn thit cho mt thiu nin qu tc i vi chng thc d dng. Vic gio dc ca chng c h tr phn ln nh chng thng xuyn tham d cc bui hp hi ng v phin ta x n, do ph vng chng ch ta. Phng hi ng gip rn luyn tr thng minh ca chng cng dy chng ti nng pht biu chnh xc. Tuy nhin, tr thng minh ca chng li pht trin km theo mt s c tnh c l lm lo ngi v ph vng c c thc tin v ngi xem l cc

du hiu biu l nhc im. Nhng c tnh ny bao gm s nhy cm v khuynh hng thin v suy tng c l l c trm t na. Nhn thc rng cuc i khng phi lc no cng em n lc th v ng sau mi hnh phc (Sukha) u sn c kh au v thng (dukkha) rnh rp khng phi ch p mnh vo tr thi t Siddhattha ln u tin ngay trc khi ngi xut gia nh truyn thuyt vn thng k li, m nhn thc y n vi thi t t thi thiu nin khi chng cn gia lng gia nh m cng xa hn mi kh au bn ngoi: Ny cc T-kheo, ta sng cuc i rt c nung chu trong cung ph vng. v ny cc T-kheo, gia cuc i y hnh phc y t tng ny thng ny ln trong tr ta: Qu tht mt k ch bit sng i th tc hon ton, chnh k y b tui gi chi phi, li rt chn ngn khi thy mt ngi gi nua. Song phn ta cng b tui gi chi phi v khng th thot c chuyn y. Ngh nh th, ny cc T-kheo, mi lc th v tui tr u ri b ta. Qu tht, mt k ch bit sng i th tc hon ton, chnh k y phi b bnh tt chi phi, li rt chn ngn khi thy mt ngi bnh hon. Song phn ta cng phi b bnh tt chi phi v khng th thot khi chuyn y. Ngh nh th, ny cc T-kheo, mi lc th v th lc u ri b ta. Qu tht, mt k ch bit sng i th tc hon ton, chnh k y phi chu ci cht chi phi, li rt chn ngn khi thy mt t thi. Song ta cng phi b ci cht chi phi v khng th thot c chuyn y. Ngh nh th, ny cc T-kheo, mi lc th v i sng u ri b ta. (AN 3.38)* Ngay trong ngn ng trnh trng ca Kinh in, ta cng nhn thy tc ng ca kinh nghim u i ngi rt chn tht su sc. Trong mt x cn nhit i, ngi bn thn ta va vui v chuyn tr hm no bng thnh lnh b cn st rt cp mt mng hay b rn c cn cht, hoc b h d v tan xc, cc t tng nh th ca thi t Siddhattha khng phi l xa l cht no. Trn nguyn tc chng bao gi cng hp l v rt ph bin. Mt c tnh khc ca thi t c ghi li trong s sch l thiu quan tm n lnh vc qun s -- mi thiu nin St--l u c mong l phi tinh nhanh v ti ci nga, li xe, bn cung, u kim, u vt v iu khin voi, vy chc chn thi t cng phi c tp luyn nhiu v cc mn ny. Song trc s tht vng ca c gia tc Gotama, hnh nh thi t ch kha kh cc hot ng y, l iu ng h thn i vi mt vng t. Ph vng

Suddhodana chc hn phi rt lo u trc thi khng mng n i th tc v vic qun s ca con ngi. Khi thi t c mi su tui (547 trc CN), ph vng quyt nh rng buc v vng t hay trm ngm ny vo i th tc bng cch kt duyn cho chng. D nhin l mt cuc hn nhn c sp t m i bn nam n khng c hi kin, song cc Kinh in vn cho ta thy khng phi hai v khng quyn luyn nhau. Theo cc tp qun hn nhn ni tc v ngoi tc, mt thiu n trong gia tc ln hn c tuyn chn, l chu gi ca thn mu v di mu chng, con gi vua Suppabuddha (hay theo cc ngun ti liu v sau, vua ny tn Dandapni), cu ca thi t, ni cch khc, l c em h ca chng. Nng tn l Bhaddakaccn, nhng trong Kinh in Pli, nng cn c tn Bimbadev, Yasodhar, (ging nh tn b ngoi ca thi t) v Gop. Mt s kinh ch gi nng l Rhulamt (mu thn Rhula), nng cng tui vi thi t. Nhc ph tng lai ca chng lm kh d, v khng mun con gi yu ca mnh kt duyn vi mt thanh nin hay suy t li khng ham vic qun s nh chng. Vy thi t phi lm sao chng t chng c y ti nng cung kim thao lc trc khi chng c y thc vic cp dng gia nh. Truyn thuyt k li mt cuc so ti c t chc thi t Siddhattha chng minh ti qun s ca mnh. Chng thng cuc v c xem l vt xa cc i th ca chng. Do vua Suppabuddha hay Danapni dp tan mi nghi k v chp thun cuc hn nhn ny. Ta khng nn ngh rng c tn lang tr tui ny khng xc ng trc v kiu dim hp dn ca tn giai nhn ny: thi t ni mt cch rt thnh tho khi cho rng trn i khng c g tri buc tm hn ngi n ng bng ngi n b! (AN 1.1)* . Song sau thi t khng cho php dc lc li ko i qu xa khi np suy t ca chng. Du sao i na, cuc hn nhn y cng khng sinh sn con ci g trong sut mi ba nm. Theo phong tc n , i v chng tr y -hn sng trong cung in vua cha Suddhodana. Cc ngun kinh sch khng cho ta bit thi t dng thi gi nh th no trong thi k ny. C l thi t ph t vua cha trong vic tr nc v thay phin vi hong Nanda trng nom vic canh tc rung t ca hong gia hay c l c rung t ca ring mnh v sai khin

gia nhn lm vic. n c i 75% dn s sng v ngh nng bao gm c gii qu tc v a s B-la-mn na. ---o0o--MT KINH THNH N C I C l thi t Siddhattha khng ham thch cng vic ng ng v bn cht thin v suy t. i thi t c nhiu thi k n c xen ln nhng thi k tip xc vi qun chng. V thi t tr tui ny t hn nhiu phen i quanh qun khp kinh thnh Kapilavatthu vi i mt m to quan st vic i: hoc trao i vi cu chuyn vi ngi th nhum, hoc nu vi nhn xt vi ngi luyn voi, hoc cho hi ngi cho vay no . Cc chuyn ng ngn t d v ngnh ngh m ta thy trong kinh ngi thuyt ging chng t ngi hn quan st mi hot ng khc nhau trong kinh thnh mt cch tinh t v y hiu bit. D ta bit rt t v thnh Kapilavatthu, ta vn c th dng nn phn no hnh nh kinh thnh y. Cc ngun vn hc, cc tc phm ngh thut, nht l tranh tng ca thp Bharahat (hay Bhrhut) em li cho ta mt n tng r rt v cc c thnh n vo th k th su trc CN. Cc thnh ph thi y thng nm ven sng v nu vng t y cho php, chng c xy hnh ch nht, cn cch thit k th hnh trn l iu bt thng c n . th c ho vy quanh thng rt su v rng do dn nc sng vo m thanh nin vui a bi li. Bn trong ho, t c o ln xy dng thnh ly, pha trn ro cc nhn hay tng c li i b. Mi pho i ng cch khong 50 m hay mt tm cung bn tn ca pho i k tip, v vy mt pho i ln cn c th di tn khi b x th ca m qun th leo thang ln bn ph. bn gc thnh c c thng c cng xy kin c. trung tm ca khu vc c tng bao bc y, trn nguyn tc, c phn chia thnh mng li ng s thng gc, l cung in ca vua. Cung in ca mt s quc vng -- mc d hnh nh khng phi l cung vua Suddhodana -- thng gm nm ngi nh ring bit, ba ngi ng song song vi nhau v hai dy nh cng cng cc gc phi, ng kn pha cui v th c khi nh to thnh hnh ch nht h. V hai sn bn trong, mt sn lm nh hi hp, mt sn vui chi gii tr. Sn ny thng trng nhiu cy c mt ci u vi ch ngi rng ri treo

vo bn si dy xch bng ng, v nh u l mt th tiu khin c cc b qu phi n a chung. Ngi nh chnh l kin trc quan trng nm gia hai sn. Nh ny thng c hai ba tng, mi tng trn thng nh hn tng di c cc sn thng l thin. Mi thng c hnh ng trn. i din cung vua l hi trng m thng ra mi pha, thc ra ch l mt mi nh da trn cc ct tr v nh ca v th trng. K l nh cc quan chc tc gii qu tc phc v triu nh, hu nh gm c bn ta hnh vung sn trong. Pha trc dng lm phng khch v phng ng, cn cc phn kia l nh bp, khu vc gia nhn v chung tri. Mi nh ny trng tht ging nh nng trang c ngn cch vi nh ln cn bng mt li i. Do cch sp t ny cc quan chc hu ht thuc giai cp v tng sng gn nhau, to nn mt khu vc St--l d nhin l c c m gia nhn t cc giai cp khc a vo. Khu vc t l -- mt ng c cnh h nc ca kinh thnh vi mt n dng cao lm ni dng l t thn v ba l la -- nm bn trong bc tng thnh, cng nh nh ca cc v B-la-mn sng mt phn nh l t n, nhng phn ln nh nng nghip. vng Trung Nguyn ny, h cha c hng uy quyn thi qu no nh cc thi i v sau, v h l giai cp xp hng th hai di cc v tng qu tc. iu ny khc vi min Ty xa xi, c l n tn- min ty x Payga (Allhabd), ni y cc B-la-mn t c uy th ca giai cp nht. Quanh khu vc tp ha, khng xa khu vc c ng kh gi, l cc ca tim v xng ch to ca cc nghip on thng mi sang trng v phn thnh hn, mi nghip on c mt khu ph ring: khu vc ch ngn kh v tim vng, tim khc ng voi, o qun, hng liu, nh bun ng st, bun la go, gia v v bnh ko. Mi ngnh k ngh hay thng mi hp thnh mt nghip on (Seni) lm nhng chc v iu hnh bao qut. Nghip on quyt nh vn sn xut v bn s, quy nh gi c m ngay cc quc vng cng u chp nhn; h cng tham gia vic hun luyn th th cng v can thip vo nhiu vic gia nh ca cc thnh vin, nu cn nghip on cn chm sc cc qu ph ca cc thnh vin qu c na. Nim t ho ca h biu l qua tm huy hiu nghip on mang trn mnh vo cc l hi cng cng v cng do vic nghip on cm nhng thnh vin khng xng ng hnh ngh -- iu cng tng ng vi bn n lm st

nghip khnh tn. Mi quyt nh u do hi ng ca nghip on thng qua, ng u l v ch ta nghip on- (Jetthaka hay pamukha). Trn na l v thng c nghip on (setthi) i in ngoi giao cho cc quyn li ca mt ngnh thng mi ring bit. V ny cung cp hng ha cho triu nh v thng lui ti cung vua. Nghip on ch ngn kh l m ngi giu nht. Ngun li chnh ca h pht xut t s cho vay tin vi s li c nh. Mt mn cho vay c bo m hon ton nh vay lm m ci hay hi mn cho con gi, tnh li 15%, cn mt mn n ch bo m mt phn tnh li 60% mi nm. Nhng mn cho vay thng mi cng ht sc cao gi do tnh cch bp bnh liu lnh trong . Tin li phi tr lm mt v i bun ng trng ln n 120% mi nm, v i bun ng bin l 240%. Ngi ch n hu ht thuc giai cp thng nhn (Vessa, V-x) khng c a v cao qu trong x hi, nhng v phng din th lc h l gii cm u. V thng c ca h thng ng vai tr th trng (mahsetthi) cc ch nghip on a phng, nh vy l ngi quan trng nht trong gii thng mi a phng y. Mi kinh thnh thng c mt ph n sang trng ng trong mt ngi nh rng ln, ngi ny vn c kinh in nhc n tn tui. Cc c gi ng ng rt thng thy c n nn cng c mi ngi r rng bung tha. Nhng mt k n thng lu c ti nng kinh thnh (ganik) li c xem l ng t ho. Nng kiu qu phi y khng ch c dung sc m miu, thanh lch, sang trng m cn l mt ph n thng minh vi ti ng i linh li, a mu tc k quyn r bn my ru phn ln nh kin thc vn chng m thut ca nng. Thng mt nng kiu nh vy c mt tay ho hoa phong nh bo tr, i khi ngi ny tr nn sa st v ht giu sang th nng li n mi cc vng tn cng t khc n d cc hi ca v ca nng, ni y c c mt ban nhc chuyn tu n m, hay cc bui ta m v thi ti vn th. Gii thanh nin giu tin thng hc tp mi phong cch ho hoa lch s v li sng sang trng ti ngi nh ny. Khng mt ph n c hc vn theo kiu thng thng no thi y am hiu nhiu th loi m nhc nh nng, cng khng ai c th m lun bng ngn ng lch s nh nng c. S xut hin ca nng ti cc m ci v l hi thng lm cho kinh thnh mang mt dng dp vn ha cao. Cc iu v n c in danh ting ngy nay mt phn c pht trin t m k n sang trng kinh thnh ny.

Ta khng bit r thnh Kapilavatthu c k n sang trng no khng, nhng rt c th c. Danh ting mt s k n sang trng cc kinh thnh Bc n u c bit n cng vi truyn thuyt v cc cuc phiu lu tnh i cng nh cc c s hot ng tn gio ca h. Mt k n sang trng bao gi cng c th sng i ph qu nh gp mi lng duyn. Nh ca vng trung tm thnh ph thng xy vng chc v c chm sc chu o vi nhiu tranh v v vt trang hong, nhng cng xa trung tm cnh tng cng i khc. vng ph cn, gii th thuyn v n l sng trong nh tranh vch t hoc lu tre dng trn cc chng kiu nh sn. H cng quy t thnh nhm theo tng ngh. C nhng dy ph th mc, rp ca, ng xe, khc g, lm dng c, c kim kh, th n, th dt, th nhum, th may, th gm, thuc da, th v, bn hoa, lm vng hoa, bn gia sc, t, nh c, u bp, th ct tc, tm ra, git gi v gia nhn i hu h thnh ph. Mi ngh trong s cc ngh c qu trng hn hp thnh mt tiu giai cp (jti) trong h thng bn giai cp (vanna). Ngoi h thng giai cp l bn v loi m cc giai cp trn khng c lin h g trong x hi. Nhng tngkhng c tip xc vi bn ngi y cha pht sinh. Chuyn ny ch mi c ni n vi th k sau trong B Chuyn Tin Thn c Pht (Jtaka) v d Tin Thn s 377)*Ta s phm mt sai lm v phng din lch s nu ta gii thch h thng ng cp vo th k th su trc CN theo nhng cch khc nghit ca n gio v sau. Nhng ngi ng thi vi c Pht, nht l vng Trung Nguyn, ni m tin trnh B-la-mn ha khng nhanh bng min Ty, thng xem h thng giai cp nh mt tn ti trt t trong i sng gia cc ngh nghip, chc v, ngnh chuyn mn, v v trnh hc vn, m trt t ny c th ph b c. Nh vic i ngh chuyn mn, bao gm c vic chuyn t mt tiu giai cp ny sang mt tiu giai cp khc l chuyn kh nhng cng c th lm c, v ngay c vic leo ln mt giai cp cao hn cng khng phi l nan gii, v d nu quc vng chn mt ngi c ti thuc ngun gc h ng vo phng s nh vua hay tuyn mt ch ngn kh i ph ln lm i thn lo vic ti chnh cho triu nh. Nu ta ri kinh thnh bng mt cng thng c ng kn v canh gi ban m, ta vt qua bn kia b ho n cc dy hang hc che l l ni c tr dnh cho hng cng inh c l ch kim c vi ng xu khng n 1 masaka mi ngy, l m ngi kim ci hay lm thng ng phn, hoc i khi tm c vic ct c trong cc hoa vin nh giu. Hoa vin loi ny

thng thy vng ln cn mi thnh ph n , v mt trong cc th gii tr ca ngi giu l i du ngon hoa vin cng hng ln kh mt bui chiu v ma h. i vi thi t Siddhattha tr tui, cc hoa vin ny c sc thu ht c bit v chnh ni y di bng mt ca cc cy a, m du s hnh kht thng n tr ng vi dng iu xc xch d bn v tc bn li tng cun, m ngi ny l cc tay phiu bt giang h thng c tr thng minh tinh t mo him i tm gi tr tinh thn, li khinh ch cc thnh ca V- v cch th cng t l ca B-la-mn, nn chp nhn i sng khng nh ca tm cu nh sng gic ng. Chnh v vy thi t Siddhattha thch nghe m ngi ny bn lun trit l, m Sa-mn, kht s xut gia (paribbjakas), khng tin theo o gio no c, m li i tm kim kinh nghim tm linh ngoi khun kh truyn thng. Nhng gia tc Gotama lo ngi khi thy thi khng mng n i sng th tc cng s hiu k mong tm hiu vn siu th ca chng, nn c tm mi cch ngn cn vic ny. Truyn thuyt k rng vua Suddhodana canh gi thi t cho khi tip xc vi th gii bn ngoi chng khng thy cnh kh, song l do chnh c th l c gi cho thi t khi c nh ri b th tc. *Tng ng B I, Chng I Phm V, 7 - Trng Rng (tc gi ghi nhm 47) (dg) *Tng Chi B, Chng Ba Php, 38, c Nui Dng T Nh (tc gi ghi nhm: 39) *Trng B I Kinh Phm Vng (dg) *(xem trc) *Tng Chi B I, Chng Mt Php 1. Sc (dg) * Jtaka III, s 377: Setaketu (dg) ---o0o--T L THEO KINH IN V- Hin nhin o gio chuyn t l thn linh ca th k th su trc CN lm tht vng bt c ngi no c tm nguyn ng n v o gio. Nim say m tin tri l iu mt ngn nm trc khin cho nhng nh hin trit n gc Ariyan nghe c tri thc (Veda) ca thn linh t trong tm v chuyn nhng g nghe (Sruti) thnh cc khc o ca, v nim t ho v th vn thc y h thu thp cc khc o ca to thnh b sch V-, tri

kin thn linh, ri tn tng chng theo nhng nhp iu trang nghim trong l t n, tt c nhng th y khng cn na. Cc khc o ca vn cn c tn tng trong l t n nh trc, nhng vo thi c Pht, chng ch c xem nh cc loi thn ch tr thnh my mc. Cc t l ngy cng tr nn phc tp v ko di, cc phm vt v ph tn dnh cho cc B-la-mn ngy cng qu t gi i vi ngi mun t l. Gnh nng cc cng c qu my mc y hu nh bp nght tnh cch thing ling ca thn thnh. S pht trin t cc cch th cng do thn khi thi c s thnh h thng tn gio y l nghi t t ca th k th su ny c th c thy r rng qua cc kinh in. Ngoi s 1028 khc Thnh ca ca kinh Rg Veda l ti liu ti c ca vn ha n , (khong 1500 trc CN) chng ta cn thy kinh Yajurveda, Smaveda v kinh Atharvaveda c xem l Thnh in v sau, li c kinh vn Brhmanas (khong 1000 trc CN) gii thch r cc l nghi, kinh ranyakas v cc b Upanisads ti c (khong 700 trc CN). Cc sch Upanisads (o Ngha Th) ta ra tinh thn ci cch v tm linh v c th c xem nh mt phn ca phong tro i tm t do tn gio m Thi t Siddhattha Gotama, ngi sau ny tr thnh c Pht, cng b li cun vo. i vi thi i chng ta, nhiu hnh nh thn linh trong Thin gii V- tht kh tng tng ra, bi v chng kt hp nhng c im thn linh vi quan nim v cc hin tng thin nhin theo mt cch bt chp tnh hp l. Thng thng, cc c tnh gn cho mt v thn no li tng phn nhau khng th no kt hp chung c trong t tng. Do vy phn ln cc thn V- vt ra ngoi nh ngha trong mt cnh tranh ti tranh sng, hay ba phn t bng ti khng th no quan nim c. Ngi v ti cao trong n th V- do Indra Thin Ch ng tr, v thn c ngn lc v l thn h mnh ca dn tc n gc Ariyan t hng Ty n chim thung lng sng Hng khong 1200 trc CN. Ngi l v anh hng c thi dng gy thn git Vrtra, con qu gy hn hn v nh vy gii phng cc dng sng c qun cht trong thn rn ca n. Ngi vung vy chic cu vng chnh l cy cung ca ngi, pht ra sm chp bng chic kim cang chy (vajra), ngi lao vn vt trn chic thin xa t trn chin ny n trn chin khc dit by qu c tm cch ngn cn ngi ban b nhng cn ma thun gi ha em li s phong ph cho qu t ang khao kht nc ngt.

Thc ung ca ngi l ru soma, mt th tin tu trn vi mt ong v sa b, m cc tn dng ln ngi trong nhng l cng ru tht trn tr mong ngi tai v ban phc lc. Thn Indra khng ch l hin thn ca dng lc v nam tnh, khuyn khch t tng v hnh ng pht trin, m cn l thn to s phong ph cho m gia sc v ban trn c nguyn v vt cht cho con ngi. K no c thn Indra bn mnh th khng thiu mn g c. Mt k tn th v Thin Ch ny cu xin ngi ban phc theo cch khng bit ngng ngng ca ngi bn x: Indra hi, nu ta l Thin Ch, ng pht ban mi phm vt trn trn, Th k no ca tng vi tn xng, S chng hng n tru b p nht! Ta s gip ngi, tu Tri i Lc, V knh ngi, nn ta s pht ban Cho nhng ai ca tng hoc tri n Nu ta c lm Cha n sc vt! (Rv. 8 . 14 . 1 - 2) K tip thn Indra l thn Varuna v Mitra. Varuna l hin thn bu tri trm ln vn vt, c tn th nh v thn bo v chn l (rta) v trt t v tr. Phn s thn ny l bo tn s iu ha trong hng i ca mt tri, s thay i ngy v m, cc tun trng v cc ma. V ny cng chng gim cc li cam kt v th c, v khng gi li th c l ni di, v vi phm tnh thing ling ca chn l m thn Varuna c phn s bo v. V sau theo kinh V-, Varuna cn c xem l thn i dng v sng nc, nn thn trng pht nhng k nut li th bng cc cn bnh ph thng v giun ch l nhng bnh rt thng thng n . Mt bnh nhn nh vy thng van xin thn Varuna: Cho con ng ti nh m, Va-ru-na hi, th cho li lm, Va-run phc c thi n, Con nh bong bng n bng lng l; Thn y n c, th tha, V con ngu xun ha ra chng ngi, Th tha con, i n tri, ng trong dng nc, ti i kht khao! Th tha con, hi tri cao, D loi ngi phm bao li lm Chng b ti ca ch thn,

Nu v ngu xun khng tun lnh ngi, Chng con xin tu ly tri Xin ng thnh n dit ni ging con. (Rv 7 . 89) Varuna thng song hnh vi Mitra v theo cch phi hp ny, Varuna ch bu tri ban m, cn Mitra ch bu tri ban ngy v vng nht. ni khc Varuna li c gi l thn ui bt rt gt gao nhng k phm php v Mitra (Bn) l ngi on kt nhn loi. Cc thin th v hin tng t nhin ng vai tr ni bt trong n th V. Usas, thn Bnh minh, c th hin qua hnh mt thiu n du dng. Thn mt tri c gi l Savitar hay Srya, c th nh v thn pht sinh cy c v sc vt, v cng l v thn xua ui s ngu si. Cc thn Maruts l thn Bo t mang li gi ma v ma ln, bn ca thn Indra. Vyu l tn thn gi, c xem l c nng lc lm trong sch con ngi v thi tan tai ha. Parjanya l thn ma to mm sng trong cy c v mi loi khc. Prthiv l n thn t c bng b, hng rng v sinh sn nhiu. Nhng ta khng lm sao dng l t thn nu thiu thn la Agni, thn ny dng cc chic li ton bng khi la mang l vt ln trn tri v thnh cu ch Thin xung trn gian d l t n: Agni cun quanh mnh Phm vt t thn linh Ch ring mnh thn la Ln n ci Thin nh. Agni y uy lc, y vinh hin, tn thnh Xin nguyn cu Thin chng a xung vi qun sanh! (Rv I . 4 - 5) Agni l thn ca cc B-la-mn t t, v cng l t s ca ch Thin. Vi sc nng, thn la to iu kin cho i sng, nhng thn la cng l thn ph hoi. T l cui cng con ngi t trn bn th thn Agni chnh l ngn la trn n t. Sau Yama, thn cht hung c s khing xc cht ln ci tri. Trong thi k V- s khai, t l c xem nh yn tic mi thn linh. T rya m dn n gc Aryan dng miu t bn cht ca h, c ngha l hiu khch v v Thin thn cng c bao gm trong c tnh hiu khch y, nn t ny cng ch tn gio ca h. Mt phm tc khng th thy

c ch Thin thn khi ch v xung d l t n v an ta trn n t l thin. Thin thn c v ch t dng thc phm, ru soma bn by t lng hoan h bit n qua cc cch p l nh cho mt tri mc mi ngy, lm ma ri xung v em thng li, an c lc nghip, thnh cng, con n chu ng, gia sc tng trng, trng th, cng trng. Vic p l ca ch Thin ny c th xem l ng tin cy c, min l ng phm li lm g trong lc cu nguyn v dng yn tic ln ch Thin, ngha l nhng v c ho quang. Chnh nim lo s phm li lm khi t l a n s thay i cn bn trong thi i vi t n. V nu vic y khng cn ty nguyn ca ngi ch t, m phi tun theo ng mi l nghi chun mc l iu ti quan trng, th ngi ch t cn phi giao ph vic dng yn tic ln ch Thin cho mt v chuyn mn. Nhng ngi ny da trn s thng tho cc l nghi v am hiu thn ch (brahman), m trch t l theo s y thc ca ngi khc. Vi thi gian dn dn c xem l nhng v chuyn mn t n v thng tho l nghi th cng, h nhn c danh hiu, trc tin l t ch ngh nghip, sau dn tr thnh t ch giai cp B-la-mn (Brahmanas) v cng v qun chng tin rng v t s B-la-mn c th lm hi ngi ch nh bng cch hnh l khng ng nghi thc hoc c sai Thnh ca, nn ngi no mun dng t u rt thn trng chu o lm cho v B-la-mn t t c vui v bng cch ha hn mt mn tin hu t v i mt ba n thnh son. Cng v cc l nghi t t ngy cng phc tp, cc t s B-la-mn tr nn kiu ngo khng nhng i vi cc gia ch hin t m c vi thn linh na. Nhng li ni nh Thin thn nh cy t l (SBr 14. 6, 8, 9) rt thng thy trong cc kinh B-la-mn, qu tht ci t tng cho rng ch Thin thn trng cy vo ti nng ca v B-la-mn t t v khng th lm g c nu khng c sc mnh to ra do t n xuyn sut nn vn hc Bla-mn. R rng: T l bo tn tri t, t l dnh cho ch Thin, t l ng tr trn ch Thin (TBr 6, 51, 8). Thn ch t l (Brahman) l mt loi thn ch c tnh t ng bt buc ch thn linh phi lm theo mun ca v B-la-mn t t. Thn ch c tnh vn nng, ngi no hiu ch v tng ch chnh xc l ngi cao trng hn tt c mi loi. iu ng khen cc B-la-mn l, mc d h sinh thi kiu cng cha tng c trc kia v s thng tho thn ch linh hiu, chnh h cng n lc tm ra nhng l l bin minh thn lc ny. Theo h nhn thy, chnh chn l ni ti (rta, satya) to nn nng lc hiu nghim ca thn ch. Rta hay

chn l y khng c ngha l s tht ph hp l lun nh chn l tuyt i, chn l nh tht. Nhng v thn ch chn chnh (Brahman) cha ng mi thc ti trong bn cht n, v n bao gm mi s hin hu hoc bt c iu g c th quan nim c, nn n c kh nng lm bt c chuyn g. D nhin, trung tm t l ca Kapilavatthu c b tr ph hp vi kinh in B-la-mn. V pha ty ca sn n t xy cao dng lm ni cng l vt ln ch Thin thn, ni c ph c mi ct trc khi t l, cng vi mt ngn la chun b cho cc mn phm vt. La tng trng mt tri em li s sng, sinh hoa kt tri cho mun loi, nn c t trong ha l hnh trn. V pha ng bn th ch thin thn l mt ha l hnh vung theo hnh th gii c tng tng nh chic da phng ch nht:Phm vt cng t c vo ngn la chy ti thn la Agni mang ln tri. Cui cng v pha nam l ngn la th ba tng trng mt trng nn c hnh bn cu. Ngn la ny c dng xua ui ma qu khi n ph t l. Mt t l y cn c ba t s v mt v s qun t. Vo lc kt thc bui t l h thng h to: svh (cung nghnh!). Ngoi cc i t n theo yu cu ca gia ch, cn c cc tiu t v loi l nghi khng c xem l t n, v d nhng php o thut nh lm ma bng cch ry nc, n tim la h c can m, hoc nhng l hi lin quan n ngy thng trong nm, hoc cc l hi gia nh nh kt hn, sinh con, t tn, mai tng v.v... Cc l hi ny cng c linh nghim nh thn ch (Brahman) m ch ring v t s chuyn nghip mi c th tn tng ng m lut. Mt ngi ch t n chc v t s B-la-mn sau khi lm mn ti nh mt v t s B-la-mn sut mi hai nm, hng ngy chm sc ngn la, hc thuc Thnh ca, thn ch, l nghi v sng i king sc dc pht trin u th i vi mi ngi. Ch khi no vic hc tp ny kt thc, v Bla-mn tr tui y mi c php mang kiu tc c bit ca v B-la-mn chuyn nghip, gm mt chm tc kt bn phi u, v ba chm na cc ni khc. Nu ta xt k khong thi gian hun luyn lu di v kh khn cn thit tr thnh mt t s B-la-mn th ta c th hiu ti sao ch mt phn nh trong nhng ngi thuc giai cp B-la-mn theo huyt thng tr thnh t s chuyn nghip.

---o0o--PHONG TRO I TM GII THOT TRONG O GIO Vi mt dn tc mang m mu sc tn gio nh ngi n , v li hng say i tm kinh nghim tm linh, th phn ng chng i cch t l ca Bla-mn theo kinh V- trong hnh thc suy tn my mc nh vy l iu khng th no trnh khi. Vic ny bt u vo th k th by trc CN, c thy ph bin trong cc m thanh nin v n th k th su, pht trin thnh mt phong tro t tng mnh m. khng phi l mt cuc cch mng, v n vn gi tnh khoan dung, ch chng i o gio y t l y qua cc cuc tranh lun cng khai. l mt phong tro t tng khng c t chc, t ri b tn gio truyn thng v i tm nhng cu cnh tm linh mi, nn n chp nhn nhng con ng mi. Mt s con ng y sau mt thi gian tr thnh t o khng a n u c, cn mt s khc li a n nhng nh cao cha tng c m tng trc kia. Vo th k th 6 trc CN, tr tu ngi n t cc nh cao trit l v o gio vn cn gi tr cho n ngy nay. Nhiu nhm ngi t gii phng y c th c chia thnh bn loi ngi tm cu cu : 1.Nhm Aupanisadas (o Ngha Th) 2.Nhm Duy vt lun 3.Nhm Kh hnh hnh xc. 4.Nhm du s hnh kht. Thi t Gotama n tip xc vi tt c mi nhm ny trong mt thi gian di hay ngn ty trng hp, v mi nhm khng nhiu th t u ng gp phn no vo h thng gio l ca ngi. 1)Nhm i st vi truyn thng V- nht l cc v Aupanisadas, mn phi o Ngha Th, xut hin t khong nm 700 trc CN cho n mi v sau. Gio l ny xut pht t kinh V- v B-la-mn nhng biu hin mt s pht trin c tnh sng to m cc v t tng gia khai sinh chng mong mun i lp vi phi chnh thng. V vy cc mn o Ngha Th gi b mt cc gio iu h mi khm ph, ng nh tn cc b kinh vn ca h nu ln: Upa-ni-sad ngha l ngi vi ai b truyn gio l cho k y.

Tuy nhin cc kinh vn ny khng gi b mt c lu. Thng ip chnh yu ca chng n tai cc t s B-la-mn, cc v ny chp nhn mt chin thut rt khn kho: khi thy rng tro lu t tng thnh hnh khng cn n p c na, h lin mnh dn s dng cc o Ngha Th lm chng tr thnh thng tng kin trc trong trit l t l ca h, ri li thm cc sch mt gio vo kinh in V- nh mt ph lc (Vednta ngha l phn kt thc V-, Vin Thnh V-). Bng cch ny gio l o Ngha Th v vn php nht th tr thnh mt phn truyn thng B-lamn. Ch nm quyn o Ngha Th c ngun gc trc thi c Pht: quyn u tin l Brhadranyaka v quyn Chndogya cng xa gn nh vy. Tip theo l cc quyn xut hin v sau nh Taittirya, Aitareya v Kaustaki. Phn ln cc sch ny ghi chp cc truyn thuyt da theo kinh nghim v cha ng nhiu on l lun di dng v tnh nht th theo kiu kinh B-lamn nn chng hon ton khng em li nh sng tr tu no c. Nhng nhiu ch, nht l trong cc on truyn k, bng nhin c nhng tia sng nhn thc bng ln gy nim hoan h, l nhng trc gic ca tr tu soi sng vn . Khng ring mt quyn o Ngha Th no trnh by mt trit l ton vn c: mi quyn ch ng gp mt phn. Chnh s phi hp cc l lun xc ng ca ton b o Ngha Th mi to thnh h thng mang danh hiu Vednta (Vin thnh V-) l nh cao ca t tng n gio. H thng y c t tng gia Sankara trin khai thnh mt trit l chnh xc vo khong nm 800 sau CN ri li c mt trit gia khc l Rmniya ci cch khong nm 1100 sau CN. T kinh Rg Veda n b o Ngha Th Upanisads, ta c th ln lt thy spht trin dn theo lch s ca t brahman v s bin i ngha ca t ny. Trong kinh V-, t Brahman ch thn ch t l c cng hiu do chn l ni ti ca n. Trong b o Ngha Th, n tr thnh hin thn hon ton ca chn l, ng ngha vi chn l Danh hay bn th ca Brahman ny l Chn l (Ch. U 8.3,4) Brahman (Thn ng hay Phm th) l Chn l (BAU 5.5). Hn th na, trong b Upanisads, Brahman tr thnh ci Tuyt i, Chn , v cc nh o Ngha Th n lc lm cho ci Tuyt i ny bao hm ci tng th v t ti trong vn vt tr nn d hiu qua ngn ng. H dng phng php in hnh ca thuyt thn b, k hiu tng trng, v tnh ng nht ca mi s i nghch, cng cch miu t ph nh.

Brahman l nguyn nhn ca vn vt (BAU 1.4.21), ging nh vn vt trong th gii c bao gm trong khng gian, khng gian li c bao gm trong ci Bt Dit l Brahman (BAU 3.8.8). V Brahman thm nhun vn vt nh ci tinh thn ca vn vt, nn n cng cng con ngi: thn xc l ta nh ca Brahman. N trong tng khong nh nht ca tm ta, cc tiu, tuy nhin n cng v i nh v tr. Tt c u trong n, gm c vn vt ang hin hu v mi kh nng tim n. Khi thn xc gi v cht, Brahman vn khng gi v cht (Ch U 8.1,1.5). Ngi no bit Brahman bt dit chc chn s c gii thot sau khi cht (BAU 3.8.11). Phn s ca ngi i tm gii thot l tr thnh ngi hiu bit Brahman. Ch th hiu bit l tman, bn ng, chnh ng ny thi hnh cc phn s thy, nghe, suy t v hiu bit (BAU 3.5.1). tman ny to nn cc th gii, cc thn linh, v nhn loi (BAU 2.1.23) v ng tr trn vn vt (BAU 4.4.24). N tr trong tm ta, nh hn ht la m, nhng li to hn qu t, v i hn c bu tri v cc th gii ny (Ch.U 3.14.2.2-3). Thn ny l ni tr n ca tman, bn ng trng tn, phi vt cht (Ch.U 8.12.1) v thn ny cht ngay khi tman la b n (Ch.U 6.11.3). Nhng tman li khng sanh (v n trng cu), khng gi, khng cht, khng h hoi, bt dit (BAU 4.4.30). Bn ng ny ch c th ni n bng ngn t ph nh (BAU 4.4.27). Qu tht, tman l bn ng, linh hn, nhng n khng b gii hn vo c th, m li ng nht vi mi tman: tman ny ca ngi l tman thng tr trong tt c. (BAU 3.4.1). Khng c s sai bit gia cc linh hn ca mi chng sanh, v chng u l mt. Mi tha nhn, trong bn cht, chnh l t ng ca ta. Nhng li khng nh Brahman v tman i song song vi nhau tht hin nhin, cho ta thy Brahman, ci Tuyt i, Linh Hn ca th gii, v tman, linh hn ca c nhn c xem l ng nht. Qu thc y l s cng nhn rt quan trng v l thng ip chnh yu ca cc b o Ngha Th Upanisad, nh vy, chng to thnh nhng kinh vn cn bn trong gio l nht th ca n . S tng quan gia tnh a nguyn ca th gii thc nghim v s ng nht ca ci Tuyt i l vn m tt c trit l n tip theo sau , vn cn quan tm cho n nay. Trong cc b o Ngha Th, s ng nht gia Brahman v tman vn c nhn mnh rt nhiu ln: Thc vy, tman v i bt sanh, bt lo, bt t, bt hoi, bt dit ny chnh l Brahman. V nh lp da rn tn t b qung b, c

th nm trn t kin, cng vy thn ny nm xung sau khi cht. Nhng tman, bn ng phi vt cht, phi sc thn ny, gm ton tri thc, l Brahman vn tn ti. (BAU 4.4.7) tman ny l Brahman. (Ch.U 3-14.4). S ng nht giatman v Brahman hu nh rt d nhn ra trong lc ng say khng mng m. Khi n mnh vo trong gic ng nh vy, khi tman tm ngh ngi, khng hot ng, n tr nn r rng trong Brahman: chnh l tman, l ci bt t, ci bt hoi, l Brahman (Ch.U 8.11.1). Nu thuyt nht nguyn b nhim ny l mt khm ph quan trng ca cc t tng gia o Ngha Th (Aupanisadas), th gio l v lun hi li l mt khm ph quan trng khc na. T tng cho rng c th tn ti sau khi cht di hnh thc ny hay hnh thc khc xut hin trong kinh Rg Veda v kinh Brahmanas. Nhng chnh cc nh o Ngha Th cng nhn tnh thit yu v thng xuyn ca s ti sinh cng vai tr quyt nh ca hnh nghip trong s to thnh kt qu. Mt ngi cha cgii thot phi i quanh qun trong vng lun hi sanh t (BAU 6. 2. 16) do ng lc ca dc tham (kmayamana) v do v minh (avidy) ngha l s v minh ca tman (BAU 4.4.10-13) thc y. Nu k y thc hnh thin nghip (Karma), s c ti sanh ci tt lnh, nu hnh c nghip, s ti sanh ci kh au. Con ngi hnh ng c x th no th s c ti sinh nh th. Ngi hnh thin s ti sinh thnh ngi thin, ngi hnh c s ti sinh thnh ngi c ... Do , c th ni: Con ngi hon ton do dc tham (Kma) to thnh. Tham dc ca ngi y nh th no th s hiu bit ca ngi y cng nh vy. Ngi y hiu th no th hnh nh vy. V ngi y s lun hi sinh t theo nghip ca mnh (BAU 4.4.5). Nhng k i ny c thi sng tt p mi c th mong nhp thai tt p: nh nhp mu thai B-la-mn, St--l hoc V-x. Cn nhng k c x xu xa c th phi nhp thai xu xa nh nhp thai b ci, ln ni hay mt ph n v loi (khn cng, khng thuc giai cp no c). (Ch. U 5.10.7). S gii thot vng lun hi khng khip ny, ci vng lun hi c quyt nh theo lut t nhin hot ng rt my mc da trn hnh nghip mi ngi, l vic ch thc hin c do chnh ngi y tn dit c tham dc (Kma) v v minh (avidy). Mt ngi c hon thin nh vy th nhp vo Brahman, v tman ca ngi y ha ln vi Brahman. Do s on tn ny v th nhp vo Brahman, ngi y c gii thot.

R rng s nhn nhn tnh vn vt nht th v quan nim ti sinh nh hu qu tt nhin do hnh nghip gy nn, l hai trong nhng khm php v o gio uyn thm nht ca nhn loi, nhng chng li ny sinh cc vn trit l mi. Thuyt nht th khc phc c s phn chia cc c nhn, nhng n li vch mt ln ranh mi gia Brahman / tman trng cu, t ti vi bn cht ca thc ti (prakrti). S phn chia theo ng thng c thay th bng s phn chia theo ng ngang. Ngay lp tc vn thc t xut hin: Th gii thc ti c xem nh i lp vi Phm th (Brahman), ci Tuyt i, th th gii ny c tht hay ch l tr huyn o (my)? Ri cn thm nhiu vn pht sinh i vi tng quan gia Brahman v prakrti: Ci g khin Brahman t ti tr thnh hin thc nhp th trong th gii lun hi sanh t ny? V lm th no cc hnh nghip ca mt con ngi c th tri buc linh hn hay bn ng (tman) vo mt thn xc trong khi chnh tman c y t do ni ti? Nhng h t tng hu o Ngha Th ca n u c th gii p cc vn nn trn. 2)Cc nh Duy vt lun khinh khi bi bc mi gio l gii thot, h xem mi vt ngoi th gii hu hnh u do tr tng tng. Danh hiu ca h l Thun th lun:Lokayata (hng n th gii hu hnh) biu l thi ny. Mt danh hiu na dnh cho h l Crvaka do tn mt trit gia phi ny. Phi i lp vi h nho bng gi h l cc nh ph nh lun (nstika). V cch t duy n thng c khuynh hng h thng ha phn ni dung tng, nn c loi sch hng dn mi vic trn i, cc nh Duy vt lun cng cho h thng ha l thuyt phn bin ca h vo mt sch th k th su gi l Barhaspatistra. Tc phm ny ch cn c bit qua vi on trch dn, nhng ta c th c vi nim v quan im ca cc nh Duy vt lun nh nhng l l ca nhng nhm i lp c ra sc bi bc h. on vn s lc sau y v cc quan im ca phi Lokyata ny da trn quyn Lc Phi Lc Kho (Saddarsana-samuccay) vo th k 8 CN, v Nht Thit B Phi Tot Yu (Sarvadarsanasamgraha) ca Mdhava, th k th 14. Phi ny tin rng nhn thc trc tip qua gic quan l ngun kin thc duy nht ca ta, nh vy khng th c kin thc da trn suy lun, trc gic, kinh nghim, gio dc hay thn khi cho nn cc nh t tng Lokyata ph nhn s hin hu ca linh hn. Bt c vt g khng do cc gic quan nhn thc u khng hin hu, khng c Thng , khng c cu , khng c linh hn (tman). Php v Phi Php (Dhamma, Adhamma) u khng hin hu v

thin nghip ln c nghip u khng a li qu bo trong i sau. Mt khi thn xc c thiu ri trn dn ha, k y khng cn ti sinh na. Ta cng khng th suy din s hin hu ca linh hn t nhng chc nng hot ng ca loi hu tnh. Mi vt i k c thn ta, u l cc tng th gm t i: t nc, la, gi, kt hp ng theo bn cht ca chng l nhng khuynh hng ni ti, to thnh tng hnh thi ring bit. Mi sinh hot tm l ch l kt qu nhng tc ng h tng gia t i, v c th pht trin dn, ging nh ru nng pht sinh do qu trnh ln men t hn hp cm v mt ma. Bt c ai t chi cc dc lc v chng i km vi kh au th k cng hnh ng nh ngi in ngu ngc. Bi ta c qung b ht thc ch v nb v tru bao bc chng? Vy ch c mt ng li sng hp l l: Hy sng hnh phc bao lu ta cn sng, v c n sa lc (loi sa ng chua) tha thch cho d ta c v n i na! iu duy nht c gi tr trn i l lm bt c vic g tng thm hnh phc: Hng v ci v hnh Bc b ci hu hnh, Phi Cr-va-ka bit: Chuyn in khng chng sinh! (Saddarsanasamuccaya 9.6) Trong nhng cuc lun chin chng ch ngha Duy vt ca nn trit hc n , r rng phi Lokyatas khng h b xem l phi o c hay i khng x hi. Tnh bt tun truyn thng o gio ca h ch gii hn trong cc vn tm linh. H l nhng k hoi nghi, theo ch ngha th tc v khoi lc i, nhng h thch ng vi x hi th thnh hay thn qu tht d dng. V i khi, nhng v B-la-mn ra v qu nghim khc th ngay nhng tn ngoan o cng by t cm tng ca mnh bng cch c ln vi cu pht biu y phm thng ca phi Lokyatas ny. nh hng ca phi Lokyatas v phng din trit l cng ng k. H s dng li ph phn vi ging li sc bn v thi hoi nghi kiu th tc nho bng mi yu cu ca cc phi theo thuyt l tng, h chng i cc cuc tm kim trit l vin vng do tr tng tng v li c tc dng nh liu thuc cha cng hiu iu chnh cc quan im trn. 3) Nhm kh hnh: Ch Phn tapasvin, kh hnh thng c dch l n nn hi ci mt cch sai lm. S n nn hi ci l mt c gng b

p ti li phm, cn kh hnh theo ngha n l mt c gng to dng tng lai. N da trn nim tin rng s hnh xc (tapas l phngtin) to ra nhit lng (tapas l kt qu) ngha l mt thn lc tm linh c th c tch tr s dng vo mc ch gii thot. iu kin tin quyt thnh cng l tuyt i tit dc. Nu ngi theo kh hnh b nhc dc li cun, thn lc tapas c tch tr kia lp tc bin mt hon ton. Theo nim tin c ph bin gia nhiu ngi, nh tu kh hnh chng c thn thng do tch ly ngy cng nhiu thn lc tapas. Trong kinh Rg Veda ta bit rng thn Indra, Thin Ch, t ngi cao trn thin nh nh c tapas, nhng mi n cc th k th by, th su trc CN, thuyt thn lc tapas mi tr nn thc s thnh hnh. Trong vn hc n hu Pht gio, thuyt ny ng mt vai tr quan trng v chng ta thng nghe ni nhiu v cc nh tu kh hnh tr thnh nhng ch th nguy him ca thn linh nh nng lc tapasc tch tr. Cc Thin thn, tm cch i ph, lin phi mt tin n dim l xung trn quyn r v kh hnh v do ph hy ht cng lc ca v ny. Vic cc t s B-la-mn phn i phong tro kh hnh l iu d hiu. Khng ch ngi kh hnh ri b gia nh, lng xm lm gim s khch cng t, m v kh hnh cn thay th cchdng hin l vt bng cch hy sinh mi lc th ca ring mnh, do chng minh rng c mt con ng t gii thot cho mi ngi, nn lm gim gi tr ca l gio c truyn. Theo quan im cc B-la-mn vic chp nhn i kh hnh hoc lm du s kht thc ch hp l trong trng hp mt ngi n lo nin, hon thnh vic chm sc gia nh, thc hin cc phn s ca giai cp mnh, v c con trai thay th chc v y trong i sng gia nh v x hi. Nhng du hiu b ngoi ca mt v kh hnh l t b ti sn, gia nh, tc ru xm xom v thng thng l hon ton la th. H sng n dt trong rng rm, hoc thnh tng nhm nh trong cc khm rng kh hnh, trong c hai trng hp u xa lng xm th thnh khi b cc gia ch quy ry hay by con gi h khiu khch dc tnh. Nu mt v kh hnh hnh tr gii lut khc khe trong mt thi gian di, v y c xem l thnh thin v lng xm ln cn s t ho n cung cp cho v y vi nhu cu ti thiu.

Mc ch ca mt s v hnh tr kh hnh khc nghit i khi li khng cao thng lm u. V tc ng c cu Ci g ta khng cn thit hin nay s c n b gp mi lnnn cng khng t v kh hnh nhm trc tip n lc th i sau nh mc ch ti hu ca cc n lc c nhn m t b lc th hin ti. i vi mt s khc li ly mc ch na vi lm ng c pht trin cc thn thng do tch tr cng nng kh hnh, v d bay nh chim, i trn nc, bng qua tng, bit cc vt xa hoc du kn, on qu kh, tng lai. Nhng nng lc vt cc quy lut t nhin hay gii hn vt cht y vn thng c qun chng gn cho nhng nh kh hnh tu tp lu nm v c h ngng m d khng c bng c. Song i vi nhng v c tr tu cao thm th mc ch duy nht xng ng tu tp kh hnh l s gii thot, cho d gii thot c quan nim nh s cng tr vi ch Thin, hay hp nht vi mt v thn no , hoc liu tri ci Tuyt i v th nhp vo trong y. Mc ch ca cc nh kh hnh u t nhiu theo l li c, nhng phng php th khng. Trnh cao t nhng cch hnh thin tinh t qua cc php thc hin c bit k d xung tn cc kiu t hnh xc tht khng khip gh tm, trong s y c hnh thc ph trng la th l r rng nht. Gia cc hnh thc k qui hn na l v kh hnh kiu con b v ch nh trong Trung B Kinh s 37* . Theo bn s gii, v kh hnh kiu con b mang sng trn u v ct ui b vo mnh, ri thch sng gia n gia sc, cn v la th theo hnh con ch thng ngi: n di t, sa v ng cun mnh li nh con ch! Hnh thc kh hnh s ng nht l nhn n, i khi n cht. Mt s v kh hnh ch n tri cy hoc nhng th mc di t, mt s khc ch n cht lng. Mt kin c o hn l nhn n theo tun trng: v kh hnh khng n g c vo tun trng non, sau cho n tun trng trn h c n mt mung v tng dn ln mi ngy, cui cng li gim n nh vy cho n tun trng mi. Cc t th nm ngi cng tr thnh php kh hnh. Mt s v ng sut ngy di nc n tn hng, mt s v kh hnh kiu con di thch treo ngi trn cy ngang qua u gi vi gi mi ngy. C v lun ngi, c v khc lun cong ngi li, khng bao gi thng ra, c v lun ng thng trn mt chn cho n khi cy leo mc quanh mnh. Mt s khc

khng h ng, hoc ch nmtrn ging inh v ng gai. Thnh thong li c cc v kh hnh th nm ngn la ngi theo th hoa sen gia bn ngn la vi mt v i mt m t lu hng v ngn la th nm l mt tri. S ngi t hy hoi thn xc rt nhiu: c k ct mt tay hay chn, k khc li b gy n ri cho n mc ra mt gc k qui. Rt thng thy cc ngi c cho cnh tay h nt bng cch treo ngc ln, hoc cc php kh hnh i km vi li nguyn im lng, i khi rt nghim khc n ngi y khng th p li d ch bng dng iu hay gt u. Tuy nhin, quan trng hn cc php kh luyn thn xc ny l nhng php tu tp tinh thn t ch. Nhiu v thc hnh cc php luyn hi th theo nhp vo ra iu ha v do to nn tm trng an lc. V y chuyn ch su vo ni tm trong trng thi thin nh. Giai on trm t mc tng su nht l mt trng thi tm nhp nh c xem nh gii thot nht thi. 4) Nhm Du s kht thc: Nhm th t ng hn cc v Aupanisadas, Lokyatas v kh hnh k trn l s ngi du s kht thc i tm s cu . Cc ngun kinh Pht thng gi h l paribbjakas (du s kht thc) v Samanas (Samn, o s, n s). Paribbjakas l cc du s kht thc gc B-la-mn d h c theo truyn thng B-la-mn hay khng, cn t Samanas dnh cho nhng v giai cp khc theo nhiu gio php khc nhau. Khong cui i ngi, c Pht c thu hp ngha t Sa-mn vo cc v du s kht thc theo gio l bao gm Bt Thnh o* (D.N, 16.5,27) hay ni cch khc l dnh ring cho ch T-kheo trong Php-Lut ca ngi (Dhamma-Vinaya). Ngy nay ta kh hiu c iu g lm i sng xut gia c v hp dn i vi dn n c i, v iu g khin cho i sng cc v du s kht thc y tr thnh mt phong tro rm r nh vy. Nhng ta cn phi hiu r l vo khong 600 trc CN trong x hi nng nghip Bc n vi th tn gio t l a thn kia ni ln mt phong tro tm ng li thot ra khi ci khun kh cht hp ca o gio l nghi v x hi. Trng thi tm l i tm t do v kin thc, nhu cu hng n s trng thnh tm tr licun th nhn, thc gic hng ngn ngi thuc mi tng lp b ht cng vic, giao ph v con cho i gia nh, t gi tp

lu tre, thn lng, thnh th chp nhn i sng tu tp c c, du hnh y vi k vng t tr tu gii thot. S ph v truyn thng, v i du hnh kht thc l nhng im duy nht tng ng gia cc v kh hnh ny: cn v tinh thn, ch v theo cc ng li rt khc nhau. Mt s l nhng k ngy bin chuyn thi bi bc m khng truyn b mt gio l c tinh thn xy dng no ca ring h c. Mt s theo thuyt nh mnh (jvikas) ch trng mi s, bao gm lun c s gii thot ca mi ngi, u do tin nh khng th bin ci c. Nhng phn ng cc du s l nhng nh th nghim gio l: lc th gia nhp gio phi ny, lc th i theo o s n (guru). H c th gia nhp cc v o Ngha Th tm o trong mt thi gian, hoc hnh tr kh hnh, hoc c lc li th nghim mt phng php ring ca h t tr tu. Nhng cuc tranh lun ca h vi nhng ngi khc quan im thng din ra ti cc lm vin hoc ven cc lng x, l cch gii tr ca thi y, v thu ht nhiu ngi,trong c c Thi t ca quc vng Sakiya thnh Kapilavatthu. *Kinh Hnh Con Ch (dg) *Ch trong Php-Lut ny c nht, nh, tam, t Sa-mn... (Trng B s 16, kinh i Bt Nit-bn) (d.g). ---o0o--CON NG XUT GIA CA THI T SIDDHATTHA Nhng cuc bn lun trit l kia hn gy n tng su sc vo tm tr v thi t tr tui Siddhattha. Chng nhn thy s li cun mnh lit ca phong tro chng thn gio V- v vic gia nhp cc on Sa-mn c sc hp dn c bit. Nh thi t hn mt ln khng nh: i sng ti gia y bt tnh tht l cht hp _ cn i Sa-mn t do nh bu tri khong t. Ta thy on vn miu t vic thi t xut gia trong Nidnakath(Duyn Khi Lun), quyn lun xut hinvo khong th k th nm CN l sm nht. Mc d c tnh cch huyn thoi, sch ny vn cha ng nhng cu pht biu rt c th xut pht t mt truyn thng ch thc. Nu ta t bn vn ny bn cnh nhng li t thut rt him hoi nhng ng tin cy ca thi t Siddhattha sau khi ngi thnh Pht, ta c th c vi nim v cch ngi t gi i th tc nh th no.

Quyn lun Nidnakatha s dng mt on vn tng thut trch t Kinh Trng B (DN. 14.2)* k li bn cuc du hnh ca c Pht (phi lch s) Vipassi (T-b-thi), mt v c Pht, ri gn cc vic kia cho c Pht lch s Siddhattha Gotama. Chuyn k cch thi t Siddhattha, thu y ang sng i xa hoa ti thnh Kapilavatthu, c mun i ngon cnh cng vin ngoi thnh. Khi ng trn vng xa do bn nga ko v mt qun xa a ng, thi t thy mt lo gi bn v ng, lng cng run ry, tc bc, rng long. Hong s trc cnh ny, chng hi v qun xa ng gi y l ngi no v c bit l ngi sp mng chung. Lng chng xc ng su sc v nhn ra rng mt ngy kia chng cng s gi, thi t lin tr v cung. Cu chuyn k trong ba cuc du hnh tip theo, thi t thy mt ngi bnh, mt ngi cht v mt kht s. Cuc gp g cui cng ny khin thi t c mong tr thnh mt kht s, v th chng quyt nh t gi th tc ngay m y. Chnh vo m y, v chng, cng cha Bhaddakaccn hay Yasodhar, sinh mt nam t c t tn Rhula. Khi thi im gi t th tc n, thi t bo ngi qun xa Channa (Xa-nc) t yn cng vo nga, nhng chnh chng li mun thy mt hi nhi trc khi xut hnh. Khi chng bc vo phng cng cha Bhaddakaccn ang ng, ngn n du tt v v b m tr y m ly u con th trong dng iu che ch, nn thi t khng th no nhn mt con mnh c. Th l sau , chng nhn c mt con, chng ri thnh Kapilavatthu lc na m ci nga Kanthaka (Kin-trc) cng vi Channa, n ng mn ca kinh thnh c ng cht v canh gt nghim ngt li nh thn lc ca ch Thin m ra cho chng. i qua lnh th ca ba quc vng, thi t Siddhattha n dng sng Anom cng m y, v sang b kia, chng ct b ru tc theo kiu kht s v khoc o Sa-mn. Ri chng giao nga v vng ngc trang im cho Channa em v thnh Kapilavatthu. Thi t sng tun u tin ca cuc i mi trong khu vn xoi gn lng Anupiy, ri tin ln v pha Rjagaha. Nh vy cu chuyn trn c k khng mang tnh cch thn thoi my. Nhng c im lch s ni bt c l l i S Xut Th ca thi t Siddhattha din ra ngay sau khi Rhula, con trai chng, ra i, v chng sng nhng ngy u tin ca i xut gia gn lng Anupiy. Sng Anom c l l sng Aum hin nay, mt ph lu ca sng Gandak trn nc cng ha Malla thu y, nhng lng Anupiy ca b tc Malla vn cha c tm

ra tung tch. Vic chng i qua cc lnh th ca ba v quc vng n lng ny l ng s tht, v mun n cng ha Malla v pha ng nam ca cng ha Sakya, chng phi bng ngang lnh th b tc Koliyas. Vic xut hnh na m cng ct b ru tc bn b sng Anom l nhng c im ca truyn thuyt thn k, ch khng phi theo li t thut ca c Pht. Chnh iu ny lm sng t vic ph vng Suddhodana v dng mu Pajpat t ra cng hiu v cc nh xut gia ca ngi nhng khng th no ngn cn ngi c: Khi ta cn l B-tt (v n lc hng n qu Gic Ng), tng ny khi ln trong tr ta: i sng ti gia, ni cha y bt tnh, tht l cht hp. Cn i sng Sa-mn th t do nh bu tri khong t. Tht khng d g cho ngi gia ch sng i Phm hnh hon ton thanh tnh v thnh thin vin mn. Gi s ta nay ct b ru tc, khoc o Sa-mn, xut gia t gi gia nh sng khng gia nh? Khi ta ang tr, l trang nam t tc cn en nhnh, ngay gia tui xun xanh, trong khong u thi hoa nin, ta ct b ru tc, mc d cha m ta phn i vic ny vi mt y nc mt, ta vn khoc o c-sa xut gia t gi gia nh, sng khng gia nh. (MN 26.16, MN 36.10)* Nu ta t cu chuyn k n gin ny bn cnh li xc nhn trong Nidnakath vic thi t xut gia (pabbaj) tip din ngay sau khi Rhula ra i, ta c th gi thit rng t lu thi t thc gic song thn chp thun bc ra i ny, v hai v phi chp thun vi iu kin c c chu ch tn! iu ny thm ch cn gii thch vic thi t Siddhattha lm cha kh mun mng: sau mi ba nm hn phi, khi c thi t ln cng cha Bhaddakaccn u n tui hai mi chn, nh vy c th l t lu cng cha khng mun sinh con sm khi xa la c phu qun! Du sao i na, mt khi chu ch tn m ph vng Suddhodana v mu hu Pajpati i hi ra i, th thi t khng cn tr hon vic thc hin nh xut th ca chng. Nh vy trang nam nhi c nung chu ny l thi t ca quc vng Sakiya, l ra s cm quyn tr nc vi vng nghip trong tng lai, li chp nhn cuc i gian kh ca mt du s hnh kht vo nm hai mi chn tui, tc nm 534 trc CN. Mc d cc ngun kinh in khng c iu g mu thun nhau v vic thi t i n u trc tin, chng cng khng gii thch g r rng c. Theo li tng thut ca ngi nhiu nm sau (MN 26 v 36), khi ri Kapilavatthu,

ngi i ngay n am tht o s lra Klma, nhng theo Nidnakath, ngi sng tun u tin lng Anupiy ri i n thnh Vng X. Cuc ving thnh Vng X nhn ngi gp i vng Bimbisra cn tr tui ca nc Magadha c xc nhn trong Kinh Tp (Sutta Nipta) (SNip. 3.1)*. Thi y nh vua mi hai mi bn tui v tr nc chn nm. Chuyn k rng trong lc nh kh hnh Gotama i kht thc trong vng Giribbaja, mt trng im trong thnh ly c quanh Vng X, i vng Bimbisra t trn lu thng ca hong cung nhn xung thy ngi. ng lng hiu k trc dng iu cao sang ca v kht s, nh vua cho ngi i iu tra ri n gp ngi ti i Pandava, mt ngn i hng ng bc trong s nm i bao bc Vng X thnh. Khi c hi v ngun gc sinh trng, thi t Siddhattha p ngi n y t quc Kosala di chn dy Tuyt Sn, v thuc b tc Sakiya. Ngi khc t mi dc lc th gian v tr thnh du s kht thc mu cu s iu phc bn thn tc t thng mnh. n y, cu chuyn t on. R rng ni dung t i ny nu ln mt s kin lch s, v him khi cuc i cho ta bit trn vn mt cu chuyn t u ch cui. S kin v i vng phi i tm gp mt Sa-mn tr ch khng phi v ny n yt kin nh vua cng c v hp l. Lc nhn ri nhiu ngi xa vn thng tham vn cc bc tu hnh, nht l v thi thng tin tng rng s hi kin cc bc tr tu cao thm s ta phn no thn lc vo tm ngi phm tc. Tuy nhin chng ta khng tm ra du hiu no v tnh bng hu c pht trin sau gia vua Bimbisra v thi t Siddhattha. Thi t hnh nh cng khng lu ti thnh Vng X. V nng lng tm gii thot gic ng, ngi ri kinh thnh v t mnh di s hng dn ca mt o s mnh danh lra Klma. o s lra khng thuc v hng lnh o thi danh, v ta ch nghe tn v ny qua cc ngun kinh Pht v lin h n vic tm cu gic ng ca thi t Siddhattha m thi. Thi t miu t vic hc tp di s hng dn ca o s lra nh sau: Sau khi xut gia tm cu ci thnh thin ti thng an tnh, ta n lra Klma v ni: Bch tn gi Klma, vn sinh c mong sng i Phm hnh theo gio php v gii lut ca tn gi. V y p: Ny hin gi, hy li y. Gio php ny l nh vy, khin cho ngi c tr chng bao lu c th chng t tri kin bng o s ca mnh v an tr trong y. Qu tht, ta hc tp thng gio l y mt cch nhanh chng.

Nhng ta cng ch pht biu sung v c tng gio l m ta hc c t cc t trng lo, v ri cng ging nh cc v kia, ta cho rng ta bit, hiu gio l ny. Ri t tng ny khi ln trong tr ta: Chc hn o s lra Klma tuyn thuyt gio l ny khng phi ch v lng tin, m v chnh v y thc s chng c bng tri kin trc gic. Ta lin bo ngi: Bch Tn gi Klma, ngi t chng c gio l ny bng trc gic cho n mc no? v ngi tuyn b V S Hu X vi ta. Ta li suy ngh: Khng phi ch lra c lng tin, c tinh tn, c nim, c nh, c tu. Ta cng c tt c nhng iu kin ny. V chng bao lu ta cng chng c gio l cng an trtrong y. Ta ni chuyn ny vi lra Klma v v y bo: Tht l ch li cho chng ta, tht l an lc cho chng ta khi c c tn gi ny lm v ng Phm hnh ca chng ta. Gio php ny ta chng c, tn gi cng chng c. Ta nh th no, tn gi cng vy, tn gi th no, ta cng nh vy. Ny tn gi, chng ta s cng hng dn hi chng t ny!. Nh vy v o s ny xem ta nh ngi ng ng v rt tn trng ta. Song ta suy ngh: Gio php ny khng a n ym ly, ly tham, on dit, an tnh, thng tr, gic ng, Nit-bn m ch a n V S Hu X. V th ta chnngn, khng mun chp nhn gio php ny na, ta bc b n v ra i. (MN 26.16, gin lc) Lng hiu k ca chng ta v nhng g tn gi lra thc s thuyt ging vn cha c tha mn v thi t Siddhattha xem iu y khng ng k. T ng V S Hu X ch mt trng thi thin nh trong v hnh gi tnh thc nhng hng su vo ni tm. Phng php thin nh ny l mt im c bit ca o s lra. Mt t ca ngi l Pukkusa v sau tr thnh t ca c Pht (DN 16.2.27)* k li c mt ln o s lra ngi di gc cy, hon ton tnh thc m khng h ch n nm trm c xe b chy ngang qua cnh ngi v ngi n lc ch tm thin nh hng ni rt su. Nhng du hiu t i ny cho ta thy h thng tu thin ca o s lra c th l mt hnh thi Yoga thu ban u. Cn kh nng hot ng ngh nghip ca o s lra th d nhn r hn. Vic v o s ny ngh thi t Siddhattha cng iu khin gio phi ca mnh ch c th gii thch c l o s xt rng v vng t ny va mi m lun vi i vng Bimbisra trc y, chc hn c lin h mt thit vi triu nh nc Magadha, nn cng hy vng nh c th

c quc vng bo tr gio phi v s thu nhn c nhiu t hn na. Thi t Siddhattha phn ng li ph hp vi tnh tnh chnh trc v n lc mong tm gii thot thc s ca ngi: ngi t chi li ngh y. Ngi xut gia sng i kht s khng phi ri b mt gio ch tm thng ph hy i s ca ngi nh vy. Chc chn ngi xem vic li vi o s lra l ph th gi nu ngi khng thu nhn c t o s ny mt s ch dn v phng php hnh thin v v cch t chc mt hi chng Sa-mn. c l l l do khin ngi ngh n o s lra vi nm sau. Mc d kinh nghim sng vi o s lra gy nim tht vng, lng ngng m ca thi t Siddhattha i vi cc bc o s vn cha b lay chuyn. Tin chc ln ny gp c minh s, ngi n mt v gio ch khc l Uddaka Rmaputta. Trong Trung B Kinh s 26 v 36 (MN 26 &36) ngi miu t kinh nghim sng vi o s Uddaka bng nhng li cng gn tng t nh ln trc vi o s lra. Chng ta c bit rng gio l ca o s Uddaka Rmaputta khng phi do v y khm ph, m hc c t s ph Rma, l gio l a n Phi Tng Phi Phi Tng X. Tuy th, ta c th suy din i iu v ni dung gio l ny t nhn xt ca c Pht dy v Sa-di Cunda vi thp nin sau (Mah Cunda, DN 29.16)* cho bit rng theo li o s Uddaka, ngi phm phu thy m khng thy, v d mt dao co sc bn, ta c th thy li dao nhng khng thy kha cnh sc bn ca dao v n qu tinh vi. Nhng ngi c o Ngha Th s lin tng n s trng hp vi kinh Chndogya Upanisad (6.12) k chuyn Uddlaka runi bo con trai l Svetaketu ch i mt ht sung ri by t cho con bit phn tinh hoa ca V Tr v Bn Ng nm trong ci t nh khng th thy c kia. Do vy c th chng minh gi thit rng o s Uddaka ging dy t tng o Ngha Th, l gio l v Phm th (Brahman) l ci Tuyt i thng tr trong vn php. Bt c t tng o Ngha Th no m c Pht hiu bit v tip nhn vo gio l ca ngi, d c phn ginguyn vn khng thay i hay c phn ngi bi bc phn bin, c l ngi hc c t o s Uddaka. Khi thi t Siddhattha chng c tri kin m s ph Rma ca Uddaka chng c trc kia, o s Uddaka lin ngh ngi, khng phi ng lnh o m l chc v lnh o c nht ca hi chng. V o s ny

nhn nhn t mnh c y kh nng tu chng cao hn thy. Song thi t li t chi li ngh y mc d nghe tht hp dn. Ngi mong cu gii thot kh au, ch khng phi lnh o mt gio phi. Do vy, khi gio l ca o s Uddaka khng lm ngi tha mn v ngi li chn ngn thi t kiu ca o s Uddaka (SN 35. 103)* , ngi lin ri b v ny v tip tc du hnh. Vic hc tp ca ngi vi hai o s kia ko di khng y mt nm, c l chng su thng m thi. ---o0o--NH KH HNH SIDDHATTHA Khi ri am tht v hi chng o s Uddaka Rmaputta c l gn thnh Rjagaha, thi t Siddhattha du hnh v hng ty nam cho n gn Uruvel (u-lu-tn-loa), mt th trn c thnh ly ca qun i thuc i Vng Magadha, ngi thy mt vng t ti p vi khu rng kh i v dng sng trong vt rt thch hp tm mt v ngh ngi, li c lng xm chung quanh kht thc. (MN 26). Ti a im ny trn b sng Neranjar (ngy nay l Nlajan) hp vi sng Mohan to thnh sng Phalgu, ngi nh tr chn v hnh tr kh hnh. Trc kia, cc gio l Upanisad v Yoga chng t khng thch hp ngi t tri kin gii thot, nn c l kh hnh l phng php ng n. V sau, ngi din t cho hi chng T-kheo nghe y chi tit v nhng cuc phiu lu mo him trong sut su nm rng ny. on trn miu t khu rng thi t Siddhattha chn l kh i _ tuy nhin, nu tng tng ra mt khung cnh m m th mng trong rng n th thc sai lm. Vo thi c Pht, cc cy rng bao ph phn ln ca tiu lc a ny thay i ty theo min. vng thuc Bihr ngy nay t trng loi rng cy hng nm rng l, kh cn tha tht vo ma h v ch xanh ti vo ma ma. Loi cy ni bt sng sng l cy Sla (Shorea robusta), vi loi cao n 30m. Cn cc rng tha ph y thm cy con v cc khm tre trc mc ven cc b sng. ng vt rt phong ph a dng. Cc loi di v chn bay u lng lng hng chc con thnh tng m nh nhng chic ti nhung en mm mi trn cc cy cao c chng a thch. By kh en v nu sm chuyn cnh ui bt nhau, hay mt gia nh linh dng mu nu nht uyn chuyn bc i nh nhng. Cc loi th d t hn ngi ta tng, nhng cng lm ngi ta lo ngi.

Khng phi khng duyn c m nng dn n ht sc nghi ngi rng gi, l ni m h xem c y ma qu n nu v ci v tranh ti tranh sng khin h ch i vo su kim ci hoc b d i lc. Thi gian u tin rng qu tht rt kh khn i vi v thi t St--l ba mi tui t thnh Kapilavatthu n. ...S qunh hiu ca rng gi qu tht kh chu ng, tht kh tm an lc trong i c c. Ban m khi ta li nhng ni ng khip m kia, ch mt con vt i ngang qua, hay mt con cng lm gy cnh cy hoc gi thi xo xc gia m l, ta cng y kinh hong ht hong. Nh ngi k cho B-la-mn Jnussoni sau ny, phi cn nhiu thi gian ngi mi c th khc phc c ni s hi kia bng tinh thn t ch. (MN 4)* . Chng ta c th nhn ra nhiu giai on khc nhau trong qu trnh hnh tr kh hnh ca thi t. Ngi thc hin nhiu bc khi u khc nhau v khng phi khi no ngi cng sng n c. Cc on vn miu t thi k ny c c Pht trnh by cho Saccaka Aggivessana, v c s theo o Kna v Sriputta, i t ca ngi, trong Trung B Kinh (MN 36 v 12)** . Nh kh hnh tr Siddhattha bt u tm cu chn l bng cch gng sc buc tm mnh phi t tri kin: Ta nghin rng, chn li trn nc hng, nhip phc tm ta, ta n lc hng phc tm, ch ng tm ... Kt qu l m hi ra t nch v ngi nhn thy rng tm l mt phng tin c th lm cho thun thc, nhng cu cnh v gic ng th khng th t c bng cch p buc v thiu tr tu. Hnh thin nn th cng khng em li kt qu g, l cch kim ch hi th li cng lu cng tt. Kt qu l khng t c thin nh hay thng tr no c, m ch nghe ting go tht qua l tai cng nhng cn au nhc khng khip trong u, nhng cn co tht d dy v cm gic nng bng t chy ton thn. Hai ln tht bi v cc phng php hng ni k trn khin thi t Siddhattha tm n cc phng php hng ngoi. Nu ta phi tin theo kinh sch (MN 12) th thy ngi th nghim tt c mi phng php hnh h thn xc ca i kh hnh. Ngi sng la th v khng nhn cc loi thc n em n, nhng phi i kht thc cc th rau qu ng cc ca ring ngi. Ti mi nh, ngi ch n chng mt nm tay, c khi li hn ch n ung ch mt ln trong by ngy. Nhng khi khc ngi li n th cy mc hoang.

Vo ma lnh, ngi mc o qun ton gi rch, vi lim t thi, da sc vt kh, rm c hoc v cy. Ngi khng ct ru tc m ch nh chng ra. Ngi khng ngi, m ch ng, da lng hoc chm hm trn gt chn. Nu cn nm th ch nm trn gai nhn. Ngi b tm ra, c mc lp t bi bm dy t rng ra. ng thi ngi li thc hnh t bi cc , khng lm hi sinh vt no v thng xt lun c git nc: Mong rng ta khng lm hi cc sinh vt nh trong y. Ngi chy trn m ngi chn b, ct c v kim ci lc h vo rng v n mnh tht k. V chn , ngi sng sut ma ng n t thng mi hai n thng ging trong rng tha v ban m, khi nhit ch gn im 0, ngi sng ngoi tri, cn ma h vo thng nm, su ngi lm ngc li l sng ban m trong rng rm gia ln khng kh ngt ngt oi bc, v ban ngy li sng ngoi tri di nh nng gay gt. y, ngi thng sng trong cc ngha a thiu xc, bn tr chn b khc nh, tiu tin trn mnh ngi, nm t vo ngi hoc ly cng c ngoy l tai ngi. i khi ngi cn n c nhng th khng phi l thc n thng thng ca ngi kh hnh. Khi bn mc ng n b li mt mnh, ngi n kim n phn b con v c lc li n ngay c phn ca chnh mnh nu n khng tiu ha ht. Chng ta khng chc chn c c cc on ny ng nguyn vn n mc no, nhng chng khng th l hon ton do ba t. Nht l vic ngi tp nhn n c th xem l ng s thc. Ngi nhn n n ch cn dng mt nm go hay mt tri cy mi ngy. V vy ngi c v sp cht v i. Ngi m t tnh trng ny rt sinh ng nh sau: V ta n qu t mi ngy, nn c th ta tr nn ht sc gy yu. Tay chn ta nh cc lng tre kh y khc khu. Hai bn ta ca ta tr thnh ging nh mng tru, xng sng vi ct ty li ra trng ging chui ht. Xng sn ta l r nh rui ct ca ngi nh nt. ng t ca ta nm su trong h mt thm thm long lanh ging nh nh nc long lanh t di ging su. Da u ta kh ho nhn nheo nh tri mp ng c ct em phi nng kh ho nhn nheo. Nu ta mun s da bng th ta ng nhm xng sng v hai th dnh st vo nhau. Nu ta mun i i tin hay tiu tin th ta ng p mt xung t. Nu ta ch xt tay chn th m lng h mc rng xung trong tay ta. (MN 12.52 _ MN 36.21) L c nhin vic hnh tr kh hnh khc nghit n nh vy khin nhiu ngi thn phc. Ngoi m gia ch Uruvel ng h, thi t cn c nhm nm nh kh hnh ngng m, nhng v n y t qu nh ngi di

chn ni Tuyt sn. Konda (Kiu-trn-nh) t vng Donavatthu, cch ba mi nm l mt trong tm v B-la-mn c hnh l t tn cho thi t hi nhi Siddhattha Gotama: nh vy, t nht v ny cng ln hn thi t mi lm tui. Cn cc v Bhaddiya (Bt-), Vappa (B-ph), Mahnma (Ma-ha-nam) v Assaji (t-b hay M Thng), l con ca bn v B-la-mn trong nhm y. Cng vi Konda, ch v theo gt thi t Gotama sng i kht s sau khi ngi xut gia v tnh cch khc nghit cc trong cc n lc ca ngi li cun ch v gia nhp phng php hnh tr ny. Ch v ng ngi no trong nhm t Gic Ng Chn L (Dhamma) trc tin s bo cho cc ngi kia bit. Khng mt ai trong nhm y hoi nghi g v kh nng thi t Siddhattha s l ngi u tin chng o. ---o0o--THI T SIDDHATTHA GOTAMA THNH PHT Song c nm v kh hnh kia u mt ht o vng, v cng dao ng v phn n v thi t Siddhattha, ngi anh hng gng mu ca nhm, khng cn theo ui cuc tm cu, ph b vic hnh tr kh hnh v chp nhn cch nui sng ng n thch hp, l chn cm y sa! C l vng t ny mun sng li i sung tc chng? Bt mn, cc v xa lnh ngi, b mc ngi li mt mnh. Thi t Siddhattha khng cn l ngi hng o, v cng khng phi l bn ng tu hnh vi ch v na. Th vic g xy ra vy? Chng ta nghe c li gii thch t chnh ming ngi: Bngphng php ny, theo o l ny, vi kh hnh khc nghit ny, ta khng chng c ti thng cu cnh ca n lc trng phu, l tri kin th thng ca bc Thnh. Ti sao li khng? l v ta khng t tr tu (paa), l php cao thng c kh nng hng dn ngi thc hnh on tn kh au (gii thot lun hi sanh t). (MN 12.56) Bt c Sa-mn B-la-mn no tng c nhng cm th au n, khc lit, khng khip, cng khng th vt qua kh th ny ca ta. Tuy th vi kh hnh v cng khc nghit ny, ta vn khng t c ti thng cu cnh ca n lc trng phu, l tri kin th thng, tr tu ca bc Thnh. Vy c th c o l no khc a n gic ng hay chng?. (MN 36.22) Trong khi suy ngh su xa v ng li khc ny, ngi nh li mt s kin thu u th. Nhiu nm trc kia, khi ph vng ngi thn hnh bc xung cy rung, chnh ngi, thi t Siddhattha, ang ngi bn b rung di bng cy o* v t nhin nhp vo mt trng thi ly dc ly bt thin php, mt

trng thi thin nh (jhna) i km vi tm, t, h, lc. C th no cch qun tng ny chnh l con ng a n gic ng chng? V bi v mt thn th gy g bc nhc ph by mi du hiu kit qu khng th l phng tin ti u mu cu gii thot tm linh, nn chng bao lu sau khi nh li kinh nghim u thi y, thi t Siddhattha t b kh hnh, nhn n v tr v mt li sng qun bnh hn. Song nhm nm v kh hnh kia ch c th thy vic ngi dt b phng php kh hnh c, ch khng thy vic ngi chp nhn mt phng php tm cu mi, nn t xa lnh ngi. Cn li mt mnh trong rng Uruvel, thi t Siddhattha, nay khng cn l nh kh hnh na, m l mt Sa-mn, khi u mt o l mi. Trong ng li mi ny, ngi c h tr bng kinh nghim thin nh m ngi chng c di s hng dn ca o s lra Klma. Phng php hnh thin chun b cn bn cho bc t ph a n gic ng gm bn giai on nhp nh (jhna) thng c cp trong Kinh in. Php hnh thin ny khng nht thit a n gic ng, song cng nh mi phng php hnh thin khc, ch l phn thc hnh chun b. N khin cho tm tr c kh nng t gic ng, song gic ng chnh l mt s kin him thy, ty thuc vo nhiu nghip duyn thun li v mt n lc rt kin nh hng n tr tu. Bn giai on nhp nh y c miu t nh sau trong Trung B Kinh (MN 36,25): Giai on 1: S thin l bc u dit dc v bt thin php, i km vi tm v t, mt trng thi h lc do ly dc sanh. Giai on 2: Nh thin: dit tm v t, pht trin ni tnh v nht tm, l mt trng thi h lc do nh sanh. Giai on 3: Tam thin l dit h trnh mi tc ng, tr x, chnh nim tnh gic vi mt lc th v thn. Giai on 4: T thin l dit cc cm th lc v kh, ly h v u, pht trin x v nim thanh tnh. Khi thi t Siddhattha lm cho tm ngi (citta) tr thnh nh tnh v thanh tnh nh vy, l khng cn cu u, thot ly mi lu hoc, nhu nhuyn, d s dng, kin c, bt ng, (MN 36,26) ngi hng tm hi tng cc tin kip (tc mng tr).

Ta nh li nhiu kip qu kh m ta tri qua: mt i, hai i, ba, bn, nm, hai mi, ba mi, bn mi, mt trm, mt ngn, mt vn trong nhiu thnh kip hoi kip ca th gii ... Ta bit: Ta ni kia, tn h nh vy, gia tc nh vy, ng cp nh vy, li sng nh vy. Ta tri qua cc s ri may ca s phn nh vy v mnh chung nh vy. Sau khi thn hoi, ta li ti sanh ni khc, vi tn h nh vy ... v ri mnh chung nh vy. Bng cch ny, ta nh li cc i sng qu kh vi nhiu c im trong nhiu hon cnh. Ta t c minh tr (vijj) ny trong canh u m. (Khong 9 gi ti n na m) (MN 36.26) Vo canh gia, Sa-mn Siddhattha t c minh tr th hai: l lut nhn qu v nghip (karma) theo thin nghip a n ti sanh ci thin v c nghip a n ti sanh ci c: Vi thin nhn thanh tnh, siu nhn, vt tri kin phm tc, ta thy cch chng hu tnh sanh t nh th no. Ta thy r cao sang hay h lit, thng minh hay ngu n, mi ngi u c ti sanh ci lnh hay ci d ty theo hnh nghip ca mnh v ta bit r: Nhng k no to c nghip v thn, khu, , sau khi thn hoi mng chung s ti sanh vo kh cnh, chng s vo a x, a ngc. Song nhng k no to thin nghip v thn, khu, s c ti sanh ci lnh, s ln thin gii. (MN 36.27) Sau cng, vo canh cui, khi chn tri bt u hin r phng ng thnh mt ln nh sng trng, Sa-mn Siddhattha t nhp vo tri kin th ba, l tri kin v Kh v T Thnh , to thnh cn bn gio l ca ngi: Ta hng tm n Lu Tn Tr, on tn lu hoc(sav) v bit nh tht: y l Kh (Dukkha), y l Kh tp, y l Kh dit v y l con ng a n Kh dit v khi ta nhn chn iu ny, tr ta c gii thot khi dc lu, hu lu v v minh lu. Ri tri kin khi sanh trong ta: Sanh on tn trong ta. Ta hon thnh i Phm hnh, nhng g cn lm c lm xong, ta khng cn ti sanh na. (MN 36.28) Ngi lin ct ting reo vang by t nim cc lc: Gii thot t vn ton y l i cui cng, Khng cn ti sanh na. (MN 36.21)

m y nm 528 trc CN, thi t Siddhattha Gotama ba mi lm tui, con ca quc vng thnh Kapilavatthu chng qu Gic Ng (bodhi). Ngi tr thnh c Pht, mt ng Gic Ng, tnh thc, v nh vy l c gii thot khi vng lun hi sanh t (Samsra). Truyn thng Kinh in ghi s kin ny cng nh s kin n sanh ca ngi, vo ngy rm trng trn thng Vesakha (khong thng 4-5) v nu a im y gn Uruvel (nay l Bodhi-gaya: B- o trng) di mt gc cy c bit l assatha (tn khoa hc: Ficus religiosa). Do vy, ngy rm thng Vesakha l l hi quan trng nht ca gii Pht t v cy assatha l linh th b-. y l s kin bt ngun cho mt trng phi t tng mi v tn gio mi, nn o qu Gic Ng ca c Pht ng c phn tch v phng din tm l. Do nh hng ca Thin phi Pht gio (Zen), cc tc gi hin i thng sai lm miu t s Gic Ng ny nh mt tia chp cht lo bng ln. Theo li tng thut ca c Pht Gotama trong kinh Trung b (MN 26), ta bit rng s kin Gic Ng ko di sut ba canh (khong 9 gi), do vy, l mt tin trnh tun t. iu ny ph hp vi li ngi tuyn b khng nh: Gio l ca ngi theo tin trnh tun t, khng c s th nhp t ngt t pht ca tri kin (a); v nh b bin khng t ngt su xung, m c tun t xui dn (Ud 5.5)* . Hn na, tin trnh Gic Ng cn c chnh tr tu hng dn nh th hin r rng t nhng li c ngi lp li ba ln: Ta hng tm n tc mng tr ... Ta hng tm n thin nhn tr ... Ta hng tm n lu tn tr.... V vy ta c th hnh dung ra s Gic Ng ca c Pht Gotama nh l mt trng thi hnh phc ti cao ko di trong nhiu gi khc, vi tm tr cc k minh mn, iu ng mi kh nng tr tu ca ngi v tp trung chng li vo cng mt thi im, ging nh mt tm knh nng bng. Khng c g gi l xut thn trong s Gic Ng (bodhi) ny c, v khng phi l mt trng thi ngoi t thn hay m mn tm tr. Cch tm cu trng thi ny ca c Pht cng khng phi l s m mn m qung trong m ti. Ngi bit tht chnh xc nhng i tng no cn hng tm n. V ngi tng quen thuc vi cc t tng v ti sanh ca o Ngha Th (Upanisad) t thi ngi cn li vi o s Uddaka, nn ngi c kh nng hng tm tht su vo ch ny. iu y cng ph hp vi s chng c T Thnh m ngi bit r t l thuyt y hc c pht trin cao v lu hnh n vo th k th 6 trc CN. Theo , trc tin ta hi v bnh, ri nguyn do ca bnh, k tip v kh nng tiu dit cn bnh v cui cng l thuc cha bnh. Vy s chng c

gic ng ca c Pht Gotama phn ln bao gm tri kin phn gii li t duy c t trc. Song s Gic Ng y cn i xa hn, v cng l tri kin tng hp, ngha l tri kin m rng ra nhiu lnh vc nhn thc mi. T thn chng ng tri kin phn tch khin ngi tht ting reo chin thng ng thi xut hin trc quan sng to hi hu k diu em li cho ngi nim cc lc, trong y cc t tng c truyn cng tu gic tinh anh phi hp ni tm ngi nh nhng khi pha l c kt thnh mt Gio Php mi (Dhamma). Trong nh ho quang chi li ca s Gic Ng (Bodhi), mt h t tng mi c to nn t nhng yu t mi v c ha ng, gii thch th gii nh tht (yathbhtam), nu r con ng t kh au n gii thot, v cui cng vt hn ln mi tri kin c tr thnh Chn L ph qut bao trm vn vt. Chnh yu t Gic Ng siu vit ny ph by nhng iu vt th gii hu hnh khin cho gio l c Pht c nng lc thn k iu ng nhn loi, hng dn con ngi n ci thin. Do vy khng c g mu thun trong khi mt mt c Pht tuyn b gio l ngi nh mt con ng xa c y cy c mc trn, nay ngi khm ph li ln na, con ng y xuyn sut qua rng rm a n mt kinh thnh b lng qun t lu (SN 12. 65)*, v mt khc ngi nhn mnh rng l iu mi l cha tng c nghe trc kia. (Mv 1.6.23) Ta cn phn bit yu t hp l ca s Gic Ng to thnh ni dung Gio Php (Dhamma) vi nh hng tm l ca n i vi bn thn ngi. Cc tn gio n xa nay vn c nim tin vng chc rng tri kin hay tu gic c kh nng loi tr nhng yu t tri buc ngi ta vo au kh v ti sinh. c Pht cng chng bao gi hoi nghi iu ny. Vy bng cch no ngi c th chng minh c vic ngi ph b mi hnh tr kh hnh? Bi v, ngi bo, Chng khng a n tu gic, m tu gic ny, khi chng c, s a ngi thc hnh n on tn kh au. (MN 12.56) V minh (Avijj) tri buc ta vo vng sanh t, trong khi tri kin (na), minh (vijj ) hay tr tu (pa ) s gii thot ta khi vng vy y: chng chnh l cc phng tin gii thot. Nh vy r rng i vi c Pht, s Gic Ng nht nh gii thot ngi khi gnh nng sanh t lun hi, lm cho ngi c t do: S khng cn phi ti sanh na i vi ta!, l ting reo mng ca ngi sau khi t qu Chnh Gic.

Hn na, kinh nghim chng ng em li cho ngi cm tng nay thnh mt v Pht, ngi thuc v mt hng ngi khc, v ch c hnh dng bn ngoi ging nh nhng k cha c gii thot m thi. Ti thng tri kin cho ngi hiu rng t nay kh au ch xc chm ngi trn thn th ch khng th tc ng ln tm tr ngi na, v khng iu g c th o ngc li s gii thot ca ngi, tu gic y to nn mt thi x ly vt ln trn cuc i m ngi lun biu l sut bn mi lm nm hnh o khi tip xc vi mi gii: vua cha, hnh kht, bng hu hay nhng k i nghch ngi. Truyn thng nguyn thy xem s Gic Ng (Bodhi) nh mt kinh nghim tr tu hin l trc c Pht tt c mi yu t cn bn ca Gio Php ngi di hnh thc trn vn tt cng. Ni cch khc, truyn thng nguyn thy cho rng s c qu V Thng Gic Ng bin ngi t mt t tng gia tr thnh ngi chng t chn l. iu hy hu l dng t tng sng to ca c Pht chng t vn tip din ngay c sau khi ngi gic ng. i vi c nhn ngi, Gic Ng l cu cnh ca s mu cu gii thot, song i vi Gio Php ngi, ch l khi u cho mt tin trnh pht trin lin tc. iu ny c th c thy r t s kin l ton th Gio Php biu hin qua nhng bi thuyt ging ca bc o S cha ng nhiu yu t cha c mt trong bui u Gic Ng. R rng im c sc nht trong ton h thng t tng ca ngi, v cng l im i nghch vi gio l Upanisads l gio l V Ng (an-att), theo khng th tm thy mt linh hn trng cu (att hay tman), mt bn ng tn ti mt thc th c nhn no sau khi thn hoi mng chung, v ti sanh l mt qu trnh din tin do duyn sinh kt hp m khng cn c mt linh hn lun chuyn u thai. Hin nhin gio l ny thuc v thi k Hu Gic Ng, khi c Pht cn tr tui ny ang thit lp tht chnh xc cc tri kin bao la va mi chng t v b sung nhiu chi tit thuyt ging gio l v sau. ---o0o--LINH TH B- Trong nhng bi c Pht tng thut v s Gic Ng ca ngi (MN 26 v 36), khng thy on no ni n s kin Gic Ng din tin di mt gc cy c. Do vy nhiu hc gi xem gc cy nh du ni ngi gic ng ch l chuyn huyn thoi phi lch s, v nu kin rng phong tc th cy trc thi c Pht tm cch len li vo o Pht im ny. Song xt k, mt kht s khng nh ca th d i u, cng vn thng ngi di gc cy che ch sng gi ban m v nng gt ban ngy, h chng l chuyn t nhin

hay sao? Ta c th xem chuyn Sa-mn Siddhattha ngi nhp nh a n Gic Ng di mt gc cy l l d nhin. Trn thc t l cy assatha, rt d nhn ra nh chic l hnh qu tim vi u ngn cong, m thnh thong c Pht c th thng nhc n vi chng t, nn ta cng sn sng chp nhn l mt s kin lch s. Cy b- (bodhi) ng sau thp i B- cao 51 m ti B- o trng (vng c Uruvel) c dng khong th k th I CN, hng ngy vn c hng chc khch hnh hng chim bi. Song ch nhng ngi thc d tin mi tng rng y l cy c th assatha nguyn thy m c Pht ngi di gc t o cch y 2500 nm. Ta c th chng minh rng cy ny c thay th nhiu ln theo thi gian, mc d n vn l hu du ca cy nguyn thy. Nh vy cy hin nay pht sinh chnh tng t cy ngy xa. Cy b- xa c t di s bo tr c bit ca v Hong Pht t Asoka tr v n vi t cch mt v vua yu chung ha bnh t nm 265 n 232 trc CN. Khng nhng ngi truyn xy mt tng quanh cy y (nay khng cn na) v nh du vng linh a ny vi mt tr ghi sc d trn u c hnh s t (nay cng bin mt); ngi cn ban cho vua Devnampiya-tissa ca Ceylon (Tch lan), ngi c ci ha theo o Pht vo nm 242, mt nhnh cy b- trng ti kinh Anurdhapura. Cy pht sinh t nhnh ny cng m hu du lin tc cung cp cc cy con hay ht ging thay th cy b- n sau nhiu ln b hy hoi. Vic ph hy cy b- nguyn thy ti B- o trng c xem l do Qu phi dim l Tissarakkh ca vua Asoka gy nn, ngi m ngi tuyn vo cung bn nm trc khi bng h. V hong dnh nhiu th gi quan tm n cy ny hn l chm sc b, nn chuyn k rng (Mhv. 20. 4f) qu phi ly th gai nhn mandu m vo cy m b tng c mt tin n bn trong! y l th gai m dn n tin c kh nng hy dit ngun sng ca cy ci lm chng phi ho kh. Cu chuyn ny r rng nhm gii thch vic cy cht vo cui triu vua Asoka. Vic ph hy cy thay th ln th nht c gn cho vua Sasnka x Ganda (Bengal) v l do tn gio. Vua Sasnka, mt ngi theo n gio cung tn v th ght Pht gio, c ln i qua B- o trng vo u th k th by trong mt chin dch chng Knya-Kubja (Kanauj). Theo ngi Huyn Trang k li, vua ny y cm hn khng nhng truyn n cy thing y m cn bo o gc r ln em t cho tuyt ging. Cy thay th

ln th hai li c vua Prnavarman trng, l v vua cui cng k ngi dng Asoka nc Magadha. Nm 1876, cy b- B- o trng b cn bo lm bt gc. y c phi l cy ca vua Prnavarman hay mt cy thay th khc, iu khng ai bit. C nhiu bn tng thut tri ngc nhau v cc ngun gc ca cy hin nay mc B- o trng. Mt s cho rng cy mc t mt nhnh chit ca cy Anurdhapura, mt s khc bo n mc ln t r ca cy trc b nh bt gc. D th no i na, cy hin nay vn l chu cht ba i hoc c l ng hn l ng i tng huyn ca cy assatha nguyn thy m vo mt m nm 528 trc CN, di gc cy y nh tu kh hnh Siddhattha Gotama thnh Pht. *s 14, Kinh i Bn (dg) *Trung B s 26: Kinh Thnh Cu (dg) *Kinh Tp Chng III (1) Xut Gia: K 405 - 424 (dg) *Trng B s 16: Kinh i-Bt-nit-bn (dg) *Trng B s 29: Kinh Thanh Tnh (dg) * Tng ng B IV, Chng I, Phm V: (103) Uddaka (dg) *Trung B s 4: Kinh S Hi v Khip m. **s 36: i Kinh Saccaka; s 12: i Kinh S T Hng (dg) *tc cy Jambu (Dim ph) tng trng t nc n (dg) * Cm Hng Ng Chng V,V; hay Tng Chi B, Chng Tm Php: i Phm (dg) *Tng ng B II, Chng I, VII i Phm, V Thnh p (dg) ---o0o---

Chng II - 528 trc CN - Thnh lp Gio Hi v khi u Hong Php


-oOoNHNG BI THUYT PHP U TIN Theo truyn thng, ng Gic Ng tr tui sng by ngy u tin sau khi thnh o di ci b- hng "gii thot lc" (Mv1.1.1). Ta c th

nhn iu ny ng s thc, v nn tng gio l ang cn b sung nhiu c im chi tit, ng thi mt tm trng va hn hoan, va lu luyn thn tnh c l gi bc Gic Ng nn li a im y ngha nh vy i vi ngi. Ta t tin hn vo cu ni rng sau by ngy di ci b , ngi li sng thm by ngy na di mt s gc cy khc Uruvel. Di gc a Mc T (Ficus Indica) ngi gii thch cho mt B-la-mn hi ngi v bn cht thc s ca o B-la-mn, gio l bao gm trong mt i sng o c thanh tnh v tinh thng kinh V- (Mv1.2). Cng c v huyn thoi hn na l s kin c xem nh xy ra vo tun th ba sau khi Gic Ng, di gc cy mucalinda (Barringtonia acutangula). Theo i Phm (Mv 1. 3), khi mt cn bo bo hiu gi ma ni ln, con rn h mang sng di gc cy cun mnh qun quanh ngi v che ngi khi b ma bng chic mo m rng. Ngun gc chuyn ny c th l con rn y b nc ma trn vo l phi b ra nm st trc v Sa-mn ny, nhng khng lm hi ngi. T cy mucalinda c Pht i n cy rjyatana (Buchanania latifolia) v cng li di gc cy y mt tun. Chnh ti y, hai thng nhn Tapussa v Bhallika ang du hnh t Ukkal (thuc Orissa?) c l n Rjagaha, cng dng ngi cho mch v mt ong "to thm an lc v phc c". Ngi dng thc phm cng dng y v hai v thng nhn kia "quy y bc Gic Ng cng Gio Php ca ngi" - Gio Php m lc y ngi cha tuyn b - v nh vy tr thnh cc t ti gia u tin ca ngi (Mv. 1.4). Tun th nm sau khi Gic Ng, ngi li n mt ln na di bng mt cy a Mc T. C th do li thnh cu gio ha ca Tapussa v Bhallika gi , ngi suy xt xem c nn gi gio l cho ring ngi hay tuyn thuyt cho ngi i v "gio l y tht thm o, kh thy, kh hiu, da trn thc nghim, tuyt diu, khng phi do l lun, t nh, ch ngi c tr thu trit c m thi". Kinh in Pli (Mv1.5 v MN 26) ghi li cc mi hoi nghi ny theo hnh thc mt cuc i thoi vi Phm Thin Sahampati (T Ti Thin, Ta-b Ch). R rng c Pht mun lm cho s xung t gia cc t tng ni tm ngi tr thnh d hiu, nn s dng hnh nh v Phm Thin lng danh ny trnh by nhng tranh lun i lp nhau khi ngi do d thuyt Php. D nhin, ngi cng nh a s cc ngi ng thi, vn tin c cc thn linh (cc v ny cng phi chu sanh t lun hi theo lut t nhin ca mi loi). Song vic chnh ngi thy r tn mt v Phm Thin y mt cch

linh ng nh cc kinh in tuyn b, c l do s din gii ca ch T-kheo v sau. Trong cuc "i thoi" tip theo y c rt gn vo cc im chnh yu, cc l lun thin v i sng an tnh c nhn i lp vi l lun v tha qun mnh, v cc l lun sau thng cc l lun trc. c Pht bo: "Th gii ny thch th dc lc, song Gio Php (Dhamma) ca ta hng n vin ly, ly tham, i dit. Gi s ta thuyt ging Gio Php ny, tc phi i ngc dng, v ngi i khng hiu c ta, iu y s gy nhc lng cho ta". Phm Thin p: "Th gii s hy dit nu ng Ton Gic khng quyt nh thuyt Php. Do vy, cu xin c Th Tn hy thuyt Php. C nhng ngi t nhim bi trong mt, nu khng c nghe Php, chng s sa a. Song nu chng nghe Php, chng s t gii thot". L lun ca Phm Thin gi ln lng bi mn ca c Pht i vi chng sanh v cng vi ting gi ln: "Cc ca Bt t u rng m cho nhng ai mun nghe", ngi ng thuyt Php. V Phm Thin hn hoan nh l c Pht, i vng quanh ngi vi thn hng v pha hu theo nghi thc n , ri bin mt. Nh th cc Thin thn cng bit cch gi l i vi mt bc Gic Ng. Khi ang suy xt xem ngi nn ging Php u tin cho ngi no, c Pht ngh ngay n nhng v c thi tng l o S ca ngi: lra Klma v Uddaka Rmaputta. Khi bit rng c hai u t trn, ngi lin ngh n nm v ng tu kh hnh vi ngi thu trc, m ngi bit by gi ch v ang tr ti Lc Uyn (Vn Nai) Isipatana (Ch Tin a X) gn Benares (Ba-la-ni) hay Vrnasi. Ngi bit ch v y s nhanh chng thng hiu gio l. Trong nim hn hoan chin thng v c sn phng tin sanh trong tay, cng quyt nh dng trn i mnh cho s mng cao c ny, ngi khi hnh n Benares. Nu ta xt rng ngi phi kht thc mi bui sng v ci nng gt bui tra tht bt tin cho vic i b, th ta phng on ngi phi cn t nht l mi bn ngy cho cuc hnh trnh di 210 km ny (theo ng chim bay). Khong gia Uruvel v Gay, ngay sau khi ngi khi hnh, ngi gp mt du s la th tn Upaka no thuc phi jivika, l ngi ch trng thuyt nh mnh cc oan. V hn hoan ni tm ta ra trn khun mt sng chi ca ngi khin v ny ch v hi ai l o S ca ngi v Gio Php

ngi nh th no. c Pht y t tin tuyn b ngi c gii thot nh i dit, ngi l v thng gi chin trng, v vy ngi khng c o S, m chnh ngi l bc o S. Nghe iu ny, Upaka cng khng cm phc v ni: "C th l nh vy, tha hin gi" ri lc u r vo mt con ng khc bn cnh. (Mv1.6; MN 26, MN 85). Cc nh kit tp Kinh Tng Pli c th d dng ct b tiu on ny v n lm hng phn no hnh nh ca c Pht. Song ch v khng lm nh vy chng t lng tn trng s tht lch s. Cn cc v Kondaa, Bhaddiya, Vappa, Mahnma v Assaji tht bt mn khi thy Sa-mn Gotama, ngi bn ng tu c trc kia ri b ch v, nay li i n gn Vn Nai Isipatana. Qu tht ch v ng lng khng cho hi cng khng ng ln nh l ngi. Song khi ngi n gn, ch v b chinh phc trc v cao qu ca mt bc gii thot khin ch v u c x vi ngi v cng knh cn. Ch v cm ly bnh bt v thng y ca ngi, sa son ch ngi cho ngi, ra chn ngi v xng h "Hin gi" (vuso) vi ngi theo thi quen. Song c Pht bc b cch xng h ny: "Ny cc T-kheo, ng gi Nh Lai (Tathgata: Bc n Nh Vy) l "Hin gi" (nh mt trong cc v). Ny cc T-kheo, Nh Lai l bc A-lahn, Chnh ng Gic". (Mv1.6.12 ; MN 26) Mt bc Gic Ng tng trng mt hng ngi c nht, trn thc t vn c hnh dng b ngoi nh mi ngi, cng phi chu bin hoi v th cht (do kt qu ca tin nghip cha tiu tr), song v y khng cn b tri buc vo vng lun hi sanh t. Bao lu ngi cha c Nit-bn v d y ti hu (i dit ), ngi vn sng nh mt bc gii thot i, song ni tm khng cn tham luyn i, bung x i vi i. Mi kit s rng buc t gia nh n x hi, u b ngi ct t. Li tuyn b khm ph con ng a n Bt T tc con ng Gii thot, Gic Ng Chn L v chng c Php (Dhamma) ca ngi lc y c nm nh tu kh hnh, bn ng tu c, p li vi v hoi nghi. Ch v hi, lm th no mt ngi t b kh hnh chn i sng sung tc li c th chng c Chn L? c Pht gii thch rng ngi chng h tham m i sng sung tc, v lm sng t mi vic, ngi thuyt ging mt bi kinh (sutta) cho ch v, bi kinh danh ting Chuyn Php Lun, khi u s nghip hong Php ca ngi. Bi kinh trnh by Php (Dhamma) l Trung o, v nu ln h thng Bn Chn L: l mt cn bn hp l cha ng y cc li dy tinh vi:

"C hai cc oan, ny cc T-kheo, m ngi xut gia khng nn hnh tr. l hai cc oan no? (Mt mt) m mnh vo dc lc, thp km, tm thng, h lit, khng xng ng bc Thnh, khng ch li. (Mt khc) chuyn tm kh hnh p xc, gy kh au, khng xng ng bc Thnh, v cng khng ch li. Ny cc T-kheo, Nh Lai trnh xa hai cc oan ny, v tm ra Trung o chnh l con ng khin cho ta thy v bit (tc thnh nhn v tr), con ng a n an tnh, thng tr, Gic Ng, Nit-bn. 1. Ny cc T-kheo, y l Thnh v Kh (Dukkha): sanh l kh, gi l kh, bnh l kh, cht l kh, su, bi, kh, u, no l kh; thn cn nhng g ta khng thch l kh, xa la nhng g ta thch l kh, cu khng c l kh; tm li, ng th un (to thnh mt c nhn sng thc) l kh. 2. Ny cc T-kheo, y l Thnh v Ngun gc ca Kh (Samudaya): chnh l kht i (tanh) a n ti sanh, cu hu vi h v tham, tm thy lc th ch ny ch kia: l Dc i (Kmatanh), Hu i (bhavatanh) v Phi hu i (Vibhavatanh). 3. Ny cc T-kheo, y l Thnh v Kh Dit (Nirodha) chnh l s on tr, dit tn hon ton kht i , qung b n, chm dt n, x ly n, khng chp th n. 4. Ny cc T-kheo, y l Thnh v Con ng a n Kh Dit (Magga). l Thnh o Tm Ngnh tc l: Chnh Kin (Samm-Ditthi) Chnh T duy (Samm-Sankappa) Chnh Ng (Samm-Vc) Chnh Nghip (Samm-Kammanta) Chnh Mng (Samm-jva) Chnh Tinh tn (Samm-Vyma) Chnh Nim (Samm-Sati) Chnh nh (Samm-Samdhi) (Mv1.6.17, 19, 22 = SN 56. 11. 5 - 8) Nm v tn gi ht sc ch tm lng nghe li ngi, v ngay khi ngi thuyt ging, tn gi Kondaa qun trit Gio Php: "nhng g chu qui lut sinh khi u phi chu qui lut hoi dit". (Mv. 1. 6. 29) Sau , tn gi lin xin c Pht nhn lm t v c Pht ly phng ngn: "n y, ny T-kheo, Gio Php c kho ging, hy sng i Phm hnh

(thanh tnh) on tn kh au" nhn tn gi lm mt T-kheo (Bhikkhu) (Mv 1. 6 . 32). Nh vy tn gi Konda a l v T-kheo u tin trong lch s Pht gio, v s th gii ca tn gi nh du khi im ca Tng on (Sangha) tn ti cho n ngy nay. Trong cc nc Chu theo o Pht, l "Chuyn Php Lun" c c hnh hng nm vo ngy rm thng slh (thng 5-6) nh vy khong hai thng m lch (56 ngy) c xem l tri qua gia thi c Pht Thnh o thng Veskha v thi thuyt Php ti Isipatana. Chng bao lu li dy ca c Pht khin cho tn gi Vappa v Bhaddiya hiu Php (Dhamma) v hai v cng c nhn lm T-kheo. Trong lc ch T-kheo (ngha en l Kht s) Konda a, Vappa v Bhaddiya i kht thc cung cp thc n cho c nhm, bc o S thuyt ging ring cho tn gi Mahnma v Assaji. Trong chc lt, ch v cng c tri kin cn thit (ca bc Nhp lu) v xin th gii (Mv1. 6.33-7). nh vy c su T-kheo trn th gian - c Pht v nm t ca ngi. Vi ngy sau l th gii ca nm v t, c Pht dy ch v bi Php v V Ng (Mv1.6.38-46; SN 22.59). iu ng ch l bi Php ny nu ln mt tng cha h c gi ln vo thi Gic Ng hoc thi Php Isipatana, v tng ny thc s gy kinh ngc trong mt h thng gio l hng v tinh thn: ph nhn s hin hu ca linh hn. iu ny chng t c Pht pht trin phng din trit l trong Php ca ngi t khi Thnh o. Kinh V Ng Tng bt u t s tha nhn rng mi c th thc s gm c nm un - ch c nm - (khandha) thnh t, tc l sc, th, tng, hnh (sankhra) v thc. V n , bn ng, linh hn (atta hay tman) lun m ch mt ci g thng hng, vnh cu tn ti sau khi cht, cn ng un th khng c g thng hng vnh cu cho nn phi kt lun l khng c un no cha ng mt linh hn c. Trong ng un kt hp thnh mt c nhn ton vn c i sng tm l hay tinh thn, song khng c mt linh hn theo ngha mt thc th trng cu: c nhn l v ng (anatta), khng c linh hn. Mt l lun th hai h tr l lun u tin. Tnh cht bin i v hoi dit ca ng un khin chng gy kh au (dukkha) v mt vt gy kh au, (v khng lm tha mn) khng th l mt linh hn trng cu.

Khi nm T-kheo nghe li thuyt ging ny ca c Pht, tm ca ch v thot khi mi lu hoc (sava) a n ti sanh, v do vy, ch v tr thnh cc bc Thnh (A-la-hn) (Mv1.6.47). Tri kin ca ch v v Gio Php cu kh by gi cng tr thnh mnh mng, su thm nh tri kin c Pht, ch khc ngi im ngun gc tri kin y m thi. V phng din gio l, mt c Pht c nh ngha l v t tm ra con ng gii thot cho mnh, trong khi mt bc A-la-hn c gii thot nh nghe Php thuyt ging. (SN 22. 58) S c qu tng i d dng ca nm v u tin cng nh nhiu v Tkheo v c s v sau khin cho nhiu ngi c Kinh in ngh rng qun chng thi c Pht c sn cn c hng n tu gic nhiu hn chng ta thi nay. iu ny cng c th xy ra, v trong lch s th gii c th thy nhiu thi k tinh thn thng tin hay suy gim. Mt l do khc gii thch s kin thng tuyn b c qu A-la-hn l ngi n c i vn c nim tin chc rng nhn thc v chng c l mt: Bt c ai qun trit T Thnh v theo Thnh th hai, ai nhn thc chnh tham i (tanh) l nguyn nhn ti sanh v au kh, lin on tn tham i nh tri kin y v nh vy l tr thnh mt bc A-la-hn. Ngy nay, chng ta t lc quan hn v hiu nng ca nhn thc y. ---o0o--SRNTH, A IM KHO C Sarnth ging nh mt c o thanh bnh nm k cn ting ci xe in n o v ting chung xe ko leng keng Benares. Thnh ph tp np ny ca n gio ch cch 8km vi cnh yn tnh ca Lc Uyn (Migadya) Isipatana, nay tn l Srnth (Sanskrit: Srangantha: Lc Vng), song y, phong cnh trng tht khc hn - trt t v trang nghim. on cui con ng nha c vin vi nhng hng cy xoi rm rp v cy me hng v. Khun vin c tng bao quanh c Ban Kho C n chm sc cn thn. Gia cc qun th di tch l cc sn c im lm tm nhng chm hoa giy tm khp ni. Ngi n ni bt nht Srnth l i Thp Dhamekh cao 44m, mt thp trn, ng knh 27m dng trn mt b , xy bng gch vi nhiu ni c hnh chm tr trang hong, khong gia hp dn ln n 2/3 ng knh y. Tt c thp ny gm nhiu mi che v hnh thng m rng ra t mt thp nh bng gch v t st thi vua Asoka (th k th ba trc CN).

Ngun gc danh t Dhamekh c tranh lun mi cho n khi khm ph ra mt tm bia k bng gch nung ca ngi m o mi n nh vn ny. Ch khc trn bia ghi tn thp l Dhamka (Skt: dhammacakra), ngha l n nh du ni c Pht thuyt ging cho nm T-kheo u tin: Chuyn Php Lun (Pli: Dhamma-cakka). Nhng ngi hnh hng chim bi thp ny, cng nh mi thp khc u c xy c bn trong, v vy khng vo c, ch cn cch i vng quanh v pha hu, mt phong tc n by t lng tn knh cc bc cao trng. Vt qua cc di tch n thp c, khch hnh hng i t i Thp Dhamekh n ngi n chnh Srnth, c cc tng gch dy 2m, cao 5m. Nhn xt theo v xy dng kin c v li tng thut ca Php s Huyn Trang, ngi c thp hn cao chng 60m. Di tch cc bc tng bao quanh mt vng rng 13m x 13m. y l nn trong ca chnh in m theo li ngi Huyn Trang miu t vo th k th by, bi tr mt tng Pht bng kim loi. C l ngi n xut hin khong th k th hai hay th k th ba (sau CN) ngay trn v tr ngy xa. Nm v T-kheo dng mt am tht bng l dnh cho bc o S, ni y ngi an c ma ma nm 528 trc CN. a im ny l ni hnh thin thun li i vi cc khch chim bi t Sri Lanka, Min in, Thi Lan. Thng cc s Ty-Tng mang y ta cng n y hnh l Pja hoc tng nim bc o S vi 108 ln khu u nh l v thp n du cng Pht. V pha ty chnh in, du khch thy mt tr thng ghi sc d ca i Asoka (th k th ba trc CN). Tr c y dy 70cm v phn trn dy 55cm, xa cao 16m, nay v thnh nhiu mnh v hu qu cuc tn ph Benares v Srnth ca tng Qutb-ud-Din nm 1194. Phn u tr ny trong bo tng a phng, l mt c vt danh ting, c hnh tng bn con s t iu khc tinh xo ngi i lng nhau, v cng nh s t c ting rng ln nht gia mun loi, vang dy t phng, c Pht l bc o S vang danh nht trong thi ngi v ngi hong Php khp mi hng. u tr hnh s t ngy nay l quc huy ca Cng ha n , v bnh xe 24 nan hoa hin din bn pha ca u tr - l biu tng ca Pht Php v ca nn cai tr cng chnh - ngy nay hin din trn quc k n . Sc d ca hong ghi bng ch Brhm trn mt phn tr cn tn ti tht ra khng thch hp vi v tn nghim ca thnh a ny. Sc d y cnh bo Tng chng v Ni chng phng s chia r Gio hi cng ra lnh cho

nhng k gy bt ha phi mc bch y thay v hong y ca Gio hi v phi ri Gio hi. t c s phi tun gii lut vo cc ngy trai gii (B-tt: Uposatha) tc cc ngy mng mt, mng tm (trng non), ngy rm trng trn v ngy hai mi ba gia na thng sau (23). V sc d khng cp cc s kin thuyt php u tin Isipatana, nn ngi ta kt lun rng ct c mang n Sarnth t mt ni no . Ni dung sc d ph hp vi vic thi xa n c em n t Kosamb. Cch pha nam ngi n v tr Asoka vi mt, du khch thy mt nn cao hnh trn. y l nn Bo Thp Dharmarjika, xa cao 30m vi mt lan can bng . Bo thp ny cng do vua Asoka dng ln, nay ch cn st mt vi lp gch. Phn kia b Jagat Singh, i thn ca tiu vng Chet Singh Benares ph hy ly gch nm 1794. Trong lc trit h ngi thp, h tm c mt bnh trn khong 9m di nh thp, ng mt hp thnh tch bng cm thch, hp ny gi mt phn tro x-li Pht m vua Asoka rc v t ni ha tng nguyn thy n Srnth vi mc ch l ni c Pht S Chuyn Php Lun v thnh lp Tng on cng hng phn x-li. Cn i thn Jagat Singh li gii quyt phn x-li theo kiu n gio: ng truyn lnh lm l ri tro trn sng Hng. Tuy nhin vic ph hy Bo Thp Dharma-rjika v khm ph x-li Pht cng c mt thun li. Bn tng thut v Bo Thp ca Anh kiu ti a phng ny khin cng chng quan tm vng Srnth a n vic iu tra di tch kho c y. ---o0o--PHT TRIN GIO HI T Lc Uyn Isipatana (Srnth ngy nay), c Pht t thch n ving thnh ph Benares. Ngoi khong cch chng mt gi ri i b, cn phi bng qua sng Varun, (nay l Barn) v phi di chuyn bng ph c tr tin l th m mt kht s khng ct gi! Nht l dn Benares thng chng i m du s hnh kht nn kh kim c thc phm b th . Tuy nhin, mi lin lc vi Benares c thit lp sn dnh cho c Pht m khng cn ngi phi lm g c. Vic l do thanh nin Yasa (Da-x), nam t ca mt thng nhn ho ph, ch tch mt nghip on Benares, c l l ch ngn kh hoc thng nhn t la bn s. Yasa l mt thanh nin c nung chu mi mt qu tha mn vi cuc sng truy hoan lm cho

ni tm chng trng rng. Kinh in Pli (Mv1.7) nhc n ba ngi nh chng theo tng ma, m n v cng bao vy chng, song chng vn h hng dng dng, cng i hi bng vng - c l c thu ch bng vng m chng mang thu . Do vy chng Yasa chn ngn i sng gia nh y xa hoa, vi tm trng bt mn, mt sng sm kia n ving Vn Nai Isipatana, nh l c Pht v knh cn ngi xung cch ngi mt khong. c Pht nhn ra v chn chng cuc sng th tc thanh nin ny, bn thuyt ging cho chng mt bi Php "thun th". Phng php ny chng t ti nng ging dy ca ngi, ln u tin ngi ng dng vi Yasa, gm cch trnh by trc ht cc vn d hiu nh b th, tr gii, ci Thin v s bt li ca dc lc. Nu ngi nghe c kh nng th gio thm, ngi s tip tc thuyt ging T Thnh , l chn l v kh, kh tp, kh dit v con ng chm dt kh. Phng php s phm ny chng t hiu qu tc thi i vi Yasa. Chng c "Php nhn v trn ly cu" tc l thy "bt c vt g chu quy lut sanh khi u phi chu quy lut hoi dit". (Mv1.7.6) Trong lc y, mu thn chng Yasa ang lo u v con trai b nn xin chng b i tm con. V th ph thn chng cng n Vn Nai v hi c Pht v con trai mnh. Thay v p thng, c Pht bo ng ngi xung, ri cng thuyt ging "bi Php thun th" ca ngi va chng t thnh cng vi chng Yasa. Song v ph thn chng Yasa qu lo u nn khng th th gio thm na, ngi ch ging cho ng nghe phn u d hiu trong Gio Php. Lp tc ph thn chng Yasa xin quy y Pht, Php, Tng v xng mnh l cn s nam c s (Upsaka). Nh vy, sau Tapussa v Bhallika, ng l tam c s ti gia ca Gio hi Pht gio, mc d ng l ngi u tin c gio ha vi phng thc Tam Quy Pht, Php, Tng vn cn tn ti n ngy nay. Cui cng, thn ph chng Yasa mi nhn thy con trai ng ang ngi trong hi chng vy quanh c Pht, v ng van xin chng tr li nh v m gi ang u phin v chng. Song chng Yasa nhn c Pht vi v khn cu tha thit khin ngi bo rng mt ngi khinh ch cuc sng th gian nh Yasa khng th tip tc sng i c na. Thn ph Yasa nh chp nhn l lun ca ngi, song ng thnh Pht n th thc ngy hm sau c Yasa theo hu. c Pht im lng nhn li, l cch by t ng thng thng trong o Pht - c l i km vi mt du

hiu chp nhn vn thnh hnh n nay, l v hnh s 8 nm ngang vi chic cm. Ngay sau khi ph thn ra v, thanh nin Yasa xin th gii T-kheo. c Pht nhn li thnh cu ca chng v chng bao lu T-kheo Yasa c Thnh qu A-la-hn, "Gi y c by v A-la-hn trn th gian". (Mv1.7) Mc d chuyn ny mang tnh khch l o c, cng l mt truyn thuyt cm ng ca thi y. Khng nhng n nu r c vng tm linh tha thit xm chim tm hn dn n th k th su trc CN khin cho v s ngi ri b nh ca trang tri phiu lu trn ng i kht s v nh, n cn cho ta thy ni au lng m cha m, i khi c v con na, phi chu ng trc cnh chia ly vi con, chng, cha h. Bui cm cng dng m thn ph chng Yasa thnh mi c Pht, o S ca ng v chnh c con trai ng na, din ra sng hm sau. "c tn gi T-kheo Yasa theo hu", bc o S ln ng tin v nh song thn tn gi , v c mu thn v "nguyn hin ph" ca tn gi nghnh tip. Sau khi hai b ny th gio bi Php thun th vi y chi tit ca c Pht, hai b lin quy y Tam bo, nh vy tr thnh cc n t c s u tin, cc cn s n (Upsik) ca c Pht. K , cng vi ph thn tn gi, hai b phc v ch Tng sut bui th thc (Mv1.8) Vic tn gi Yasa xut gia u Pht gy nhiu ting vang ln. S kin mt gio l hng ni thc gic mt chng thanh nin chn hng th ri b i sng y lc th tr thnh mt Sa-mn kht s l bng c hng hn cho thn hu chng thy gio l ny hn phi phi thng xut chng, khin thm bn ngi trong m y cng lm theo chng: Vimala, Subhu, Punnaji v Gavampati, tt c cng nh tn gi Yasa, u l nam t ca cc thng nhn thuc giai cp V-x, c nhn lm T-kheo theo li tin c ca tn gi, v sau u tr thnh A-la-hn (Mv1.9) Chng bao lu sau, thm 50 thn hu ca tn gi t cc vng ln cn Benares cng gia nhp Gio on v u c qu A-la-hn. Nh vy, ch v A-la-hn ln n s 61 ngi (Mv1.10) ---o0o---

CHNH THNG GIO BENARES I LP PHONG TRO SAMN KHT S Ngay thi c Pht ti th, Benares lng danh l ni c bit nhiu n sng cho nhng ai i tm cu ri d khng bng vi mc nh sau ny thi n gio. Nhiu ngi tin rng l tm sng Hng ti Benares c bit mang tnh cu linh thing, v cc ngi cht c ha thiu trn cc bn sng (ghats) trong thnh ph s i thng ln thin gii to cho ni ny mt bu khng kh thn thnh. Danh t Vrnas hay Brnas, t pht xut tn Banras hay Benares ngy nay, l do tn hai con sng Varun (Barn) v Asi, v ma kh, sng Asi ch l mt dng nc nh. Thnh ph Benares nm gia hai ming sng trn t ngn (b ty) sng Hng. Hu ngn (b ng) sng Hng Benares trc tin chy t nam ra bc, ri r hng ng bc, l vng khng trng trt, ch l mt di t rng en xm b nc vi su vo thi gi ma. Ngi ta tin l ai cht trn b ng con sng i din thnh ph ny s ti sanh lm con la! Truyn thng cho rng Benares xa l kinh tht t mang tnh thuyt phc. Thnh ph ny c v pht trin t mt giang cng chuyn tu thuyn mc ln gc sng Varun v sng Hng giao lu, pha ng bc cu Malavya ngy nay, ni hng ha c tho ra t cc ghe xung nh trn sng Varun a n cc thuyn ln trn sng Hng. Ti y v Bn Hong Gia (Rj Ght) k cn, cc nh kho c khm ph di tch nhiu ta nh ti c ca thnh ph, t th k th su trc CN, ng vo thi c Pht. Trung tm thng mi ca thnh ph nm khong 2km pha ty nam trn mt ngn i, tng ng vi vng Chauk (Chowk) ngy nay. i ny cao khong 40km trn mc nc sng v bo v dn chng khi b nn lt m phn ln thnh ph dc cc b sng phi chu ng hng nm. Ngay t thi c i, Benares ni ting v cc loi g tt. Vi vc, t la tinh xo v hng thu gm dy thng dt chen si vng rt lng danh v c khch hng a chung khp tiu lc a ny. Ngi no c sng kin cn thit trong thng mi v mt s vn u t, ng tin trc mua vi si v cung cp mu thi trang cho m th dt lm ra hng mi ri lo vic xut cng bn sn phm c th lm giu to. iu ny chc hn l cch ph thn chng Yasa tr thnh v ph thng xa kia.

Mt vi ngnh k ngh v kinh doanh c lin h n vai tr tn gio ca thnh ph ny l vic sn xut cc th bnh bng t v ng dnh cho l ry nc thnh, vic bun hng trm v nhin liu dnh cho l t thn la, l ha thiu, cng cc sc vt hin t v lm trng hoa. Mt s ln dn chng Benares (c l khong 120.000 ngi thi y) sinh sng bng cch cung cp cc dch v lin h vic hnh hng nh lm t s cc t n hay ha tng, hng o ca on l hnh, gia nhn qun tr, hoc bn la o chuyn rnh rp m ngi hnh hng. Quanh thnh ph trong mt a bn rng ln li c nhng "nhn vin qung co" loi lun ming hng hn tuyn b cc c tnh ca thnh ph thing ling ny v gi tr ca n trong s cu ri linh hn. Mc d Benares vi np sinh hot nhn nhp bn b sng l mt thnh ph phn thnh thi c Pht, chng ta cng phi hnh dung l mt thnh ph kh khim tn v phng din kin trc. Nhng hnh dng m chng ta thng ngh ti ngy nay khi ni v Benares tht s vo thi y cha c. Ngy xa khng c nhiu nh tng hay n i v cc t l V- ch din ra ngoi tri. Khng c cc bc a xung sng, m ch c cc b t st, v cng khng c quang cnh thnh ph nguy nga trng l, m ch c cc dy nh gch hoc t st, v thm ch chng cng khng mang c sc thi in hnh ca n nh ta thng thy ngy nay. Lnh vc vn ha li cng ngho nn hn na: ta phi hnh dung mt nc n cha c cc thin anh hng ca nh Rmyana, Mahbhrata, Bhagavadgt, cc truyn thn thoi c in ch mi thi k non tr, v thn Siva, m kinh thnh Benares tr thnh ni th thn sau ny, thi y ch l mt tiu thn th yu, cn phong tc th b thing cng cha pht trin. V cng nh by gi, thi y khng c mt gii thm quyn no iu hnh vn t l: mi vic cng t khng do mt nhm ngi hay cng ng no thc hin, m ch do c nhn. Mi ngi t thi hnh, hoc nh ngi khc thi hnh cc th tc l nghi m v y xt cn thit cho mnh. Vy th Benares nh th no thi c Pht? Qu thc l linh a ca tri thc Upanisad, ni m nhng t tng v ti sanh cn mi m v quy lut thng pht t nhin ang c tho lun ri thng qua; nhng cn hn th na, l trung tm t n theo kinh V- vn nm trong tay mt tp on B-la-mn chuyn nghip v cng l trung tm ha tng, mt thnh ph mi mc mua bn mt i sau trn thin ng! R rng l nhng k ang kim nhiu li nhun bo b nh cc dch v ny khng th no thn thin c

vi phong tro Sa-mn tm cu gii thot li khinh thng mi tp qun t l t xa y. Do vy a s dn thnh Benares u t ra lnh nht v th ght i vi cc du s kht thc cm lu ngoi thnh vi s lng nhiu ng lo ngi nh th v li thuyt ging cc t tng phi truyn thng. Nu c v no liu lnh vo trung tm thnh ph th bnh bt kht thc ca v y c th chng nhn c g m bn thn v y cn b nhc m na. V th a s Sa-mn ch ngoi thnh v trnh tip xc vi dn ni thnh. c Pht cng lm nh vy. Trong bn mi lm nm hnh o, ngi ch an c ma ma mt ln duy nht gn Benares, l vo nm 528 trc CN, nm ngi thnh o v thit lp Tng on, ma an c y ti Lc Uyn Isipatana (Ch Thin a X), tc Srnth. Sau , ngi li Isipatana hai ba ln na, c l trn ng v Kosamb, song ngi gii hn vic du hnh vo trung tm Benares n mc ti thiu. Nu ngi khng c gia nh tn gi Yasa cng dng thc phm, ngi cng khng i kht thc trong thnh ph, m ch n ch gia sc ngoi (AN 3. 126). Ngi rt t lin h vi dn chng theo chnh thng V- v tp tc t l ca h. Thc ra, c Pht ng h mi quan im b m tn B-la-mn theo kinh V- th ght: ngi xem (1) vic ry nc ra ti v (2) t thn la u l v ch; (3) ngi cng khai ch trch vic hin t sc vt v (4) i vi l t n theo kinh V-, ngi nu quan im l mi t l u c th c loi b v khng cn thit. 1) L tm nc: Nim tin tng nc c th ra sch cho con ngi khng ch cc cht d bn m cn ty sch hu qu cc ti li nh ph b l nghi, vi phm lut giao t gia cc giai cp x hi v.v... l nim tin tng thng thng Benares cng nh cc ni khc. Ngoi sng Hng cn c nhiu sng thing khc na. Dng nc sng c xem l c kh nng thanh tnh ln hn nc ao h. Nc bin c cho l khng ch v hiu qu trong vic thanh tnh tm linh m cn rt nguy him v n lm hi phn tinh hoa con ngi. Nhng B-la-mn thng thi hn khng hon ton tin tng ngy ng nh vy v tnh cch thanh tnh ha ca nc sng. i vi h, nc ch tiu hy ti li ca con ngi khi k y khng nhng tm y mnh bng nc ra ti, m cn thc r rt v tnh cch thing ling ca l "ty trn" ny, va phi hp l nghi vi mt thi tinh thn ng n. Chnh thi tm linh

ny mi phn bit c thnh l ra ti vi vic tm ra ch nhm ty sch cht bn. Tuy nhin, yu cu ny thng b b qua, cho nn vic ra ti i vi a s dn chng ch l nhng hnh thc b ngoi hon ton trng rng. Mt tn in hnh ca vic tn th nc thnh l B-la-mn SundarikaBhradvja: khi c Pht ving thnh Svatthi, B-la-mn ny bt cht hi ngi khng tm sng Bhul gn sao, v sng y em li gii thot, l ngun cng c c th thanh tnh ha con ngi khi c nghip (MN 7.39). c Pht bc b kin sai lm y, v khng mt cch tm ra no c th ty sch cc hu qu ca c nghip do ngi phm ti gy nn. Con ngi ch c th thanh tnh bn thn bng cc nghip thanh tnh em li an bnh cho mi loi. Ngi cng thuyt ging nh vy vi B-la-mn Sangrava, v ny tm ra sng chiu vi nh r rng l ty sch mi ti li phm sut m ngy (SN 7.21). c Pht ging cho v y hiu: Gio Php ngi l ci ao, Gii Lut l bn tm, v bt c ai n tm mnh ti y u c th qua b bn kia, l gii thot. Ngi cng pht biu tng t nhn dp l Astaka Gay Sis (Tng u Sn) khi ngi thy mt nhm du s kh hnh bn tc (jatila) ang hnh l ra ti bng nc: "Nhng ngi tm ra ti dng sng Khng ty sch mnh bi nc trong, Chn chnh, cng bng: thanh tnh , Ngi ny ch thc B-la-mn." (Ud 1. 9) Gii ti gia v T-kheo i khi cng biu ng tnh vi thi c Pht khinh ch l ra ti bng nc y. Khi c ngi n nhc nh v i thn Nandaka i tm l chiu ang lc v ny, l ngi ca b tc Licchavi, t Vesali n nghe c Pht thuyt Php, v y p: "Thi ri, ny hin hu! ng lo tm ra b ngoi - tm ra ni tm l cho ta ri, l vic ta lm t bc Gic Ng". (SN 55. 11.3)* ti ny cng c nhc n nhiu ln trong cc vn k ca Punna (Punnik) con gi ca mt n t ti nh trng gi Anthapindika (Cp C c), mt th ch ho phng h tr c Pht, v ny tr t do cho nng v nng thuyt phc B-la-mn Sotthiya quy y Pht Php. Sau khi tr thnh mt T-kheo-ni, Punn lin ngm bi k nu nhng l lun nng dng cm ha Sotthiya:

Ta nay gnh nc lm cng, D ng hn phi xung sng hng ngy, Hi kinh v ch a y, S nhiu hnh pht lng ny bt an. S g hi v La mn, Chu bao gi lnh tay chn run hoi? - Nng i, bit rch ri, Nng cn mun hi y ngi thin chn, Tr gi lm vic bt lng, Mun tm gii thot: tm trng giang y. - K no bo tht ngu thay, Ngm mnh xung nc sch ngay ti ngi! Vy l ch nhi, i mi, Bao loi thy tc ln tri c ru? K lm c nghip nh to: By mi, sn bn, m b, ng ng, Cng phng trm cp, st nhn, Mun tiu tr nghip tm dng nc sng! V dng nc ra ti xong, Th dng nc cng cun cng c ngi. Th l mt ht c hai, Ch cn li mnh ngi trng trn! (Thg. 236-243) L lun ny cng d hiu, nhng ch ng dng cho nhng ai tin tng mt cch my mc vo vic ty sch ti li bng nc sng thing. 2) Tc th la: V vic th la, thi c Pht vn khng biu l qu r rng nh vy. i vi B-la-mn Sundarika - Bhradvja ni trn l ngi tin tng vo vic thanh tnh bn thn nh la cng nh nh nc, ngi tuyn b: B-la-mn, ng tin nh t la S t nim thanh tnh gia trn ai, K no tm cc phng tin bn ngoi, Ngi tr bo khng th no thanh tnh. Ta bc b ci dng bn thn thnh, Ngn la ta nhen nhm trong tm, Ngn la ta lun chy, mi sng bng, A-la-hn, ta theo i thanh tnh. (SN 7.1.9)

Vic thi ha cc vn k thuc v i sau, nhng chc chn cng phn nh trung thc ngha li ngi dy. Tc th la c nhiu hnh thc n c i. Hnh thc quan trng nht l t n la thing ca B-la-mn theo kinh V- do cc B-la-mn chuyn nghip thc hin, tun hnh nhng l nghi th cng tht cng phu cho thn la Agni mang l vt ln Thin chng. Mt s ngi khc th thn la n lc thanh tnh tm hn h bng cch t chy cc ti li qua ngn la thing. Trong m y c cc v kh hnh bn tc (jatila), mt s theo c Pht nh tn gi Nadikassapa (Ca-dip bn Dng Sng) l mt v lnh o cc nh kh hnh Jatila, sau khi tr thnh mt T-kheo, t trch mnh trc kia tin tng vo hiu lc ca vic th ngn la thing: Bao l vt xa ta cng dng vo trong ngn la thin ng. "Th l thanh tnh!" ta thm ngh, Tc t phm phu tht r rng. (Thag 341) 3) Hin t sc vt: Mc d l ra ti bng nc v th la khng c gi tr o c di mt c Pht, t ra chng cng khng lm hi ai. Cn cc t l bng mu li khc hn. n c i mi nm cc t l ny lm thit mng vi ngi cng vi ngn sc vt. Ta phi cng nhn mt thnh tu vn ha ca o Pht l nh s git ngi sng t l khng cn nm trong cc phong tc thng thng n v t l bng sc vt ngy nay ch cn thy Bengal, ni n thn Kli (n Hc thn) ca n gio c xem l i hi vic y. i vi c Pht, sc vt l mi loi chng sanh c ton quyn sng v lng t bi (mett-karun) ca ngi tri rng n chng khng km g i vi loi ngi. Ngi khng thch vic git chng lm thc n cho ngi, mc d ngi l ngi c y c thc tin thy rng ch dinh dng ton rau qu l iu khng th p t chung cho mi ngi. Song ngi xem vic git sc vt t l l iu sai lm, nht l v nhiu ngi tin tng rng vic git l vt sng din ra cng chm li cng tng hiu qu t n. Thng thng by sc vt - tru b, nga d - u b bp c. Mi cho n nay vn cn mt ni trn b sng Hng ti Benares c gi l Dassvamedhaght, Bn T Mi Nga, k nim mt l t n ca hong gia. S kin cc sc vt v ti phi hin mng sng cho cc mc ch tn ngng ca loi ngi khng nhng lm ng lng trc n ca ngi m cn xc

phm c thc v cng bng ca ngi na. Ngi tin rng mi loi u phi tr nghip ca chnh mnh, khng th hi l mua chuc thn linh cng nh khng th chuyn hu qu c nghip (kamma) ca mnh cho ai khc - nh vic n ti thay bng con vt hin t. Bt c khi no c dp thun tin a n, ngi u chng i cc t tng y, d nhin khng phi trn cng v mt nh tin tri e da hnh pht thch ng, m l mt bc hin nhn vi tm bnh ng ging gii v gi ch khng c tnh bt buc ngi khc chp nhn Gio L ca ngi. Nh ngi t nhn xt ngi khng tranh chp vi i (SN 22-94). Tnh hp l ca t tng ngi v v k diu ca nhn cch ngi l tt c nhng g ngi mun by t trc cng lun. Ngi phn i cc i t l bng mu theo kinh V- bng cch nu r s v dng ca chng. Khi vua Pasenadi nc Kosala chun b i t n gm 500 b mng, 500 b c, 500 b ci, 500 d v 500 cu cng bt buc m n t i thu gp m sc vt ny t cc ch bun, c l l khng tr tin, c Pht bnh lun rng khng c t l bng ngi hay vt no em li kt qu g c. Bc tr trnh xa cc i t n c by d, b tru, v.v... b git. Tri li, cc t n khng m mu v khng hao tn nhiu s gip ngi cng t v lm vui lng ch Thin. (SN 3.1.9) B-la-mn Ktadanta, mt ph gia Khnumata d nh m mt t l cn trng i hn vi 700 sc vt mi loi, nhng c Pht can gin v ny khi lm vic y. Bng cch k mt cu chuyn theo kiu chuyn Tin Thn c Pht (Jtaka) ngi thuyt phc B-la-mn Ktadanta rng thng xuyn cng dng cc Sa-mn, xy tinh x, quy ngng Pht Php v gi ng gii (king st sanh, trm cp, t hnh trong cc dc, ni lo v ung ru) cng hnh thin l nhng cch t l khng nhng d thc hin hn m cn c nhiu cng hiu, thc s em li nhiu li ch nht trong cc loi t n. (DN 5.22.7) Ngi dng thm nhiu l lun bi bc t l bng mu khi c mt s B-lamn chuyn nghip hi ngi thi ny - (tc th k th su trc CN) cn c cc B-la-mn sng theo gii lut c s chng. Ngi ph nhn iu ny, v m t cc B-la-mn thi thng c l nhng v c c khng c ti sn g, ch sng hon ton bng cch kht thc, khng cho php git tru b, m xem chng nh nhng thn hu ti u cung cp ch v hng liu, du xoa, thc phm, dng lc, ho tng v an lc (SNip 295). V sau cc B-lamn lc t o v theo gng cc vua cha sng xa hoa nn xi gic vua

cha t l b nga v c ngi sng na, nh h c th i l ph hnh l. Th ri vua cha truyn git hng trm ngn gia sc vi ao kim, ngay c thn linh cng xem vic ny l ti li. Do vic git hi cc sinh linh v ti, cc t s a lc xa ri chnh o v ngi c tr cng qun chng c l do ng n khin trch cc gia ch dng t l qu hao ti tn mng n nh vy. (SNip 299 - 313) 4)Mt vic na khin phe chnh thng B-la-mn chng li c Pht l thi i lp l nghi ca ngi. Khng phi ngi phn bc mi gii lut tp qun, v trong Gio hi Pht gio cng c nhiu gii lut tp qun. Nhng iu ngi bi bc chnh l t tng cho rng l nghi lut l rt quan trng i vi vic gii thot - thm ch ta c th i hi s gii thot nh nghi l. Ngi cng khai xem gii cm th (tun hnh mt s nghi l gii lut) l mt trong mi kit s (samyojana) phi c ph b, v l mt trong bn s chp th (updna) theo Gio L ca ngi. Ngy nay ta cng d hnh dung c cm tng ca cc B-la-mn chuyn nghip sinh sng bng cch lm cc v t s tinh thng cc nghi thc hnh l v php thut t n thi y, khi nghe ni n cc iu l trong Gii Lut ca o Pht i ngc li vi quyn li ca hi chng h nh vy. ---o0o--AN C MA MA U TIN ISIPATANA Bit rng dn chng Benares khng a thch ngi, du cho h c ch n ngi i na, cng khng mong tm c nhiu ngi cng nhn Gio Php ngi Benares ngoi tr nhng thn bng quyn thuc ca tn gi Yasa, c Pht cng hi chng T-kheo t i ca ngi an c ma ma nm 528 trc CN ti Vn Nai Isipatana (Ch Tin a X) (nay l Srnth). Lc y cha c mt tinh x thch hp. Ni c ng duy nht gm vi tho am hoc kh quan hn c l cc lu tre mi sy m cc T-kheo dng ln bc o S v ch v tm. Thi k gi ma khng ch c ma ln. l c s bin i ngi ta thng ch i t thng T - Nm tr i nh mt cch xoa du kh hu c din tin chm chm tng bc mt. Hin tng thin nhin bo trc thi gi ma l cy c n r hoa, mc d c nhiu loi hoa t im thm phong cnh n ngy nay do cc nh hng hi ngi Au mang n. V phng din sinh thi, nc n thi c Pht khng phong ph nh thi ny. Nhng cc chm hoa mu cam ngh rc r ca cy Kadamba (Nauclea cordifolia), cy Campaka (Michelia Champaka) n hoa vng thm ngt, cy hoa phng v

(Butea frondosa) i trong rng, cy hong hu (Lagerstroemia flosreginae) vi cc hoa hnh lng n xanh nht, cy kim ip (Cassia fistula) vi nhng chui hoa vng lng ly, cy hoa san h chiu lp lnh (Erythrina indica) v cy Asoka (V u: Saraca indica) vi nhng hoa hnh cu i mu t cam n . Tt c phong cnh ny hn lm thch th ngi n vo th k th su trc CN. Tip theo sau cnh sc rc r ca thi n hoa l thi rng l ngn ngi, cc cnh cy chng ln tri khao kht nh nhng b xng kh. T trc n gi sng ri xung ban sng lm cho cy c thm t phn no nay khng cn na. ng rung xm ngt di mt tri gay gt oi nng. Mt t ging nh vng ly kh cn l ra nhng ng nt n tht su. Nhiu ni kh nng cun ln thnh hnh xon c nh ci phu ht bi t ng rung tung ln khng. Vi ngy sau, c by chim ng v qu bay i trn bo hiu, mt cn bo bng ra - lu tranh mt mi, cy ci gy nhng cn bo cng qua i tht nhanh nh lc n. Ri cui cng, khong gia thng su, cn ma thi gi ma c mong i t lu bt u. T cc m my khng l tng git nc ri xung cng lc cng u dn hn ri bng nhin cng vi sm chp vang di, trn ma nh thc dn dn tr thnh ma lin tc. m tr con trn trung thch th chy quanh cc vng nc ma ng v ngay c ngi ln cng vui v chng mt ra ngoi chc lt hng bu khng kh mt ri lm ti tnh. Sau thi k ma lin tc, cc m my tha hip vi mt tri, mi th ln lt thay phin nhau thng tr giang sn vi gi. Trong cc khong thi gian gia nhng cn ma ro, phong cnh c cy y hi nc, ri ln khng kh oi bc li n thay th ci nng nc trc khng lu. Phong cnh i thay tht ln lao mau chng l thng. Cc dng sng l trc kia bng tr nn cc ngun nc l rng ln mu nu chy t e da cc vng trn b vi ln nc dng cao rt nhanh, ng s chm ngp bn ly kh i li. Nhiu nh bng t tan r khin cho cc mi (cng khng phi l khng thm nc) p xung m ngi trong nh. Th gii loi vt cng ph by mt cnh tng khc thng: rn rt, b cp b ra khi l v ngp nc, nhng con nhi bn t ti nhy ra ng v ting cc m p ku to. Trong nh, tc k chy quanh tng, trn trn tm n mui mng, su mt n cng phng c bng.

Bu khng kh ca thi k gi ma n cng mi v bin i do n mang li gy nhiu cm hng sau ny cho bit bao thi s theo o Pht, th d nhin bc o S v cc t ngi cng nhn thy quang cnh thin nhin ny trong Vn Nai ti Isipatana y. Song ma an c u tin nm 528 ny phn ln dnh vo vic tu hc ca chng T-kheo. Ngoi cc bi thuyt ging "Chuyn Php Lun" (Dhammacakka-ppattana) v V Ng Tng (Anatta Lakkhana) (Mv1.6), cn ba bi khc na dnh cho cc tun l ny u c bo tn trong Kinh Tng. Qua mt bi Php (Mv1.13; SN 4.1.4, ngi khuyn gio ch T-kheo - mc d ch v u c ngi xem l c qu A-la-hn - cn phi suy t ng nh thc hay nh l tc (yoniso manasikara), l iu kin ngi tuyn b a ngi n Gic Ng. Trong bi th hai (Mv1.11; SN 4.1.5) ngi tuyn b ngi cng ch T-kheo u thot khi mi kit s ca nhn gii cng nh thin gii; v trong bi th ba (AN 3.15) ngi dy ch v bi kinh D Ngi ng Xe phi lm hai bnh xe cho vua Pacetana - mt v vua trong thn thoi c. Mt bnh xe c lm cn thn trong gn su thng rng, nn ng vng vng sau khi chy th v sc y ht, cn bnh kia ch c lm trong su ngy, nn lo o ri ng nho v c nhiu khuyt im trong vnh xe, nan hoa v trc. Cng vy, ch Tkheo phi on tr cc khuyt im v li lm trong thn nghip, khu nghip v nghip trnh ng nho ra khi Php - Lut ca ngi. Kinh Tng Pli cn c thm bn bi kinh do c Pht thuyt ti Isipatana, tt c u ghi du vi ba cuc du hnh ca ngi n ni y v sau. iu ny c th c thy r qua s kin thnh gi y gm nhng ngi ch gia nhp hi chng ca ngi sau nm 528. Khong cui ma ma, c Pht thuyt hai bi Php rt quan trng i vi vic pht trin Gio hi tng lai. Ngi quyt nh khng gii hn vic truyn b Chnh Php cho ring ngi, m a c ch T-kheo vo trng trch ny na. Do vy, ngi gi cc t t hp li v dy bo ch v i lm s gi truyn Php: "Ny cc T-kheo, hy ra i, v li ch v an lc ca qun sanh, v lng thng tng i vi i, v li ch, an lc v hnh phc ca ch Thin v nhn loi. ng i chung hai ngi cng ng. Ny cc T-kheo, hy thuyt Php (Dhamma) hon thin phn u (s thin), hon thin phn gia (trung thin), hon thin phn cui (hu thin), c v ngha ln vn c, hy truyn b i Phm hnh hon ton y thanh tnh. C nhng ngi nhim bi t trong mt s a lc nu khng nghe Php. Song nu ch v y nghe Php, ch v s c gii thot. Cn chnh ta, ny cc T-kheo,

ta s i n thnh ly Uruvel (u-lu-tn-loa) thuyt Php". (Mv 1.11.1) Ch T-kheo ra i nh c hun th, v chng bao lu s mng ca ch v t nhiu thnh qu tt p. Ch v a nhiu ngi t bn phng v Isipatana xin th gii. Tuy nhin, ch v cha hoan h v im c Pht dnh quyn truyn gii cho ring ngi, v ch v cng thnh cu ngi cho php ch v c quyn y. Bc o S khng d g ban ngay c nguyn y cho ch v. Trc tin ngi xem xt ring vn y, ri ngi tho lun vi chng Tng cui cng ngi quyt nh: "Ny ch T-kheo, ta cho php ch v khi trong nhng x s, thn lng xa xi c quyn truyn tiu gii xut gia (pabbaj) (lm Sa di) v i gii xut gia (upasampad) (lm T-kheo). Vic y phi thc hin theo cch ny: Trc tin hy cho gii t co sch ru tc, p cc y vng v ph vai bn tri vi thng y; ri khi v y n nh l chn v T-kheo truyn gii (nh mt du hiu ca bn phn t), hy cho php v y qu xung cung knh nghing mnh trc gii s vi hai tay chp li. Sau v y phi c dy bo lp li cu: " t xin quy y Pht, t xin quy y Php, t xin quy y Tng". Cu ny phi c lp li ba ln. Ny ch T-kheo, ta cho php ch v truyn tiu gii xut gia v i gii ca mt tn th T-kheo bng cch nhn Tam Quy ny". (Mv 1.12.3-4) Bng cch cho php ch Tng truyn gii xut gia, c Pht ct cung nhau lin kt Tng chng v v sng lp o Php, khin cho Tng chng c th sng i c lp ca mnh. V sau, vic truyn gii c t chc thnh nghi l (Mv1.28.3-5) v b sung nhiu tit mc c bit lin h n gii t v gii s. Nm 528 trc CN l mt nm y kt qu m mn i vi c Pht v ngi tr thnh v lnh o mt trng phi trong phong tro Sa-mn kht s. By gi ma ma cng thi k ngng hot ng trong nm tri qua. Rng ni, ng rung u xanh ti mn mn v la m c trng t gia thng su nay nh ln vi tc trn mt nc ng. Mi ging v ao h trn y nc, ng s i li c nh c, v ln khng kh oi bc ngt ngt ca thi gi ma nhng ch cho nhng ngy m p v m mt du. Nh ngi tuyn b, c Pht cn tr tui ri Vn Nai Isipatana v ln ng i Uruvel. ---o0o---

TR LI URUVEL L do c Pht mun ving thm ni ngi thnh o mt ln na l n thuyt Php cho nhng gia ch c lng cng dng ngi thc phm khi ngi cn l nh tu kh hnh. Kinh Tng Pli (Mv 1.14) tng thut mt cuc hnh trnh tuyt p ca ngi trn ng tr li ni y, chuyn ny c xem l din tin trong khu rng Kappsiya. Trong khi c Pht ngi ngh di mt gc cy, mt m thanh nin nhn nho, r rng thuc giai cp sang trng, chy n hi ngi xem ngi c nhn thy mt n nhn chy ngang qua chng. m y gii thch rng h gm ba mi ngi n khu rng ny cng cc c v vui chi. Mt ngi trong bn cn c thn, mang theo mt k n. Bn h ui theo tm nng y v nng trm ti vt ca h v chy trn mt. c Pht hi: "Ny cc nam t, ch v ngh th no? i tm n nhn y v i tm chnh mnh, vic g tt hn? Cc nam t p: Bch Th Tn, i tm chnh mnh tt hn. c Pht bo: Vy ny cc nam t, hy ngi xung y v ta s thuyt Php cho ch v". Sau ngi thuyt Php thun th v ging by T Thnh cho ch v. c Pht Php cm ha, ba mi thanh nin y thnh cu c th gii Tkheo v c Pht lp tc nhn li. Cu chuyn ly k ny c l mang tnh lch s; ch ring phn cui hnh nh c cc v kit tp Kinh Tng Pli "t im" thm cho hon mn. V c ba mi thanh nin y mi lc th i li tr thnh - khng phi c s ti gia - m l T-kheo, cho hai mi chn c v tr trung phi tr v lng lm cc "sng ph ca ch Tng" l chuyn kh tin vy. Ngoi tnh cch lch s ca cu chuyn trn, phng thc truyn gii m bc o S s dng cng cn c lu . khng phi l Tam Quy nh c Pht ch dy, m l cu " Hy n y, T-kheo!" (Ehi, Bhikkhu!) nh ngi dng khi ngi nhn tn gi Konda a (Kiu-trn-nh) lm v Tkheo u tin th gian (Mv1.6.32). Hnh nh cch truyn gii ny ch c v Gio ch ti cao s dng m thi.

i Phm (Lut Tng) cn k nhiu s kin xy ra trn ng c Pht tr li Uruvel vi tnh cch gio dc kh cng v c bin mi vic thnh cc php thn thng c. Chng ta cn theo st cc cu chuyn ly k ny c th tm ra vi chi tit lch s trong y. Gn Uruvel c ba anh em dng h Kassapa sng i o s kh hnh bn tc (jatila) th la v nc. Mi v lnh o mt gio phi. o s UruvelaKassapa (Ca-dip u-lu -tn-loa) c nm trm t, o s NadKassapa (Ca-dip Bn Dng Sng) c ba trm t v o s GayKassapa (Ca-Dip Tng u Sn) c hai trm t, d cc con s ny cng khng c xem l chnh xc. V ma ng n bt u v nhit ban m khng qu m im, c Pht n am tht ca o s Uruvela-Kassapa v xin ngh qua m trong am tht th la m cc v o s jatilas ang t chy. V t tin v nhn cch ca ngi khch l chinh phc gio ch Uruvela-Kassapa khin v ny khng dm chi t, song bo rng cn lu th la c mt con rn c khng l. Tuy nhin c Pht cng khng cm thy hi kinh m rt lui, v ngi ngh qua m bnh an trong cn lu "nh thn lc ca ngi". (Mv1.15) Ngi li thm vi m na trong khu rng gn am tht o s UruvelaKassapa v khu rng quanh ngi chiu sng rc ln ba ln. o s Kassapa mi c Pht n th thc bui sng trong am tht mnh v ht sc cm phc khi nghe c Pht c ch Thin y ho quang n thm ving cc m trc: m u tin ngi c T i Thin Vng ving, m th hai c Sakka (Indra) Thin Ch ving v m th ba c Brahm Sahampati (Phm Thin Ta-b Ch) ving (Mv1.16.18). c im lch s ca cu chuyn ny c th l c Pht t la ban m chng lnh v cc loi d th. Trong lc y, mt i t n sp c t chc hng nm ti am tht o s Uruvela -Kassapa, mong i khch hnh hng n chim bi t khp quc Magadha v t nc Anga pha ng. S rng c Pht c th li cun m ngi ng h phi du s jatilas v pha ngi, o s Kassapa thm cu nguyn c Pht ng n d l t n. Bit c tm t ca o s Kassapa, c Pht kho lo trnh xa tho am ca v ny vo ngy t l. V ny kinh ngc v c Pht Gotama c th c c t tng ngi khc nh tha tm thng. (Mv 1. 19)

Sau khi c Pht quan st gio ch Uruvela-Kassapa v m mn mt thi gian, ngi tha c hi v o s gi nua ny tuyn b khoc lc h v ny xung t. Ni thng vo lng tm v ny, ngi bo: "Ny hin gi Kassapa, hin gi khng phi l mt v A-la-hn v cng khng phi l v ang i trn con ng a n A-la-hn qu. Li sng ca hin gi khng phi l cch a hin gi n chng c A-la-hn, thm ch cng khng th nhp A-la-hn o!". Gio ch Kassapa, ngi m trc kia cha mt ai tng ni nh vy thng mt, by gi hon ton thm bi. Vi qu xung chn c Pht, v y xin c gia nhp Gio on ca ngi (Mv 1. 20. 17). c Pht t ra rt cng bng khi ngi khng chp nhn ngay lp tc s quy phc ca o s Kassapa, m ngi bo v y phi xt k hu qu ca bc tin ny vi m mn : "Ny hin gi Kassapa, hin gi l v lnh o trng phi 500 v kh hnh jatilas. Hy tho lun vi c hi chng ch v c th lm vic g thch hp!". o s Kassapa nghe li khuyn ny, vi kt qu l tt c mn u cng v y quy thun gia nhp trng phi ca c Pht. Ch v u ct b sch cc cun tc bn kia, nm b cc n gnh v dng c th la xung sng Nerajar. Ri c Pht truyn gii T-kheo cho ch v gia nhp Gio hi ngi. (Mv 1. 20. 17) Khi cc cun tc bn v cc dng c bng g tri bng bnh xui dng Nera jar ngang qua am tht ca Nad-Kassapa, v ny lo s c tai nn g xy ra cho trng huynh mnh. V ny n tho am v kia v UruvelaKassapa gii thch cho bo mi li ch khi gia nhp Gio on c Pht, v v ny cng xin gia nhp Hi chng T-kheo cng vi tt c ba trm mn . (Mv 1. 20. 20f) Vic trn cng xy ra vi o s Gay-Kassapa, v ny cng i xem th bo huynh c bnh an chng khi thy cc vt th tri bng bnh ngang qua tho am. Ri v ny cng gia nhp gio on T-kheo vi tt c hai trm mn (Mv 1. 20. 22f) Cng vi m mn mi thu nhn ng o nh vy (cho d c th khng n con s mt ngn v) gm ton cc v kh hnh bn tc jatilas trc kia, gi y ngi truyn gii lm T-kheo ti Uruvel, c Pht tin v Gay khng xa l bao, ni c on dng lu trn mt ngn i cch hng ty nam thnh ph khong gn mt dm, tn gi l Gayssa (Tng u Sn, nay l Brahmayoni). Ti y c Pht thuyt bi Php vi ti m ch tp

tc th la ca nhm kh hnh jatilas. l bi Thuyt Ging V La (dittapariyya Sutta, Mv1.21; SN 35.28) bt u bng nhng li ni lng danh: "Tt c u ang bc chy!". Bi kinh ny da trn l thuyt ca c Pht v nhn thc, theo khng ch c nm m l su gic quan: ngoi mt, tai, mi, li v thn l xc gic, cn c tm (Manas) hay ng hn, l c quan suy tng. Tng ng su gic quan ny l su ngoi x i vi con ngi: sc, thanh, hng, v, xc, php (dhamma) hay i tng ca t tng. Ngay khi mt gic quan nhn thc (v d: mt) v ngoi x tng ng (vd: cc sc) tip xc vi nhau, th nhn thc (vd nhn thc) sanh khi. Bng cch ny mt i tng c a vo thc v c ngi ta nhn thc. Mi thc ti bn ngoi u do su gic quan a n cho ta: chnh su gic quan ny to nn th gii ring t ca mi ngi. Tip theo l cch chng ta nhn i ty thuc vo bn cht cc gic quan ca ta, v ty thuc vo cch chng mang hnh nh ca i tng vo thc ca ta m khng lm sai lc mu sc chn tht ca i tng. Nu gic quan ca ngi no b tham sn si chi phi th tt c nhn thc ca ngi y s bc chy v chng lm sanh khi thm nhiu tham dc v sn hn trong tm ngi y: i vi ngi y ton th gii ang bc chy. Song nu ngi no ch ng c lc cn th s gii thot khi tham dc, cu u v s c gii thot sanh t lun hi. Nghe ni v la trong ngha trit l thm o nh vy chc hn gy n tng su sc trong tm ch T-kheo trc y l cc o s th la theo cch c truyn. ---o0o---

Chng III - 28 - 508 trc CN - Hai mi nm u tin


-oOoCNG CUC GIO HA VUA BIMBISRA c Pht nhn thc rt r rng thi ca vua cha i vi ngi s ng vai tr quan trng quyt nh trong vic truyn b o Php ca ngi. V th ngi chn Rjagaha (Vng X), kinh va l hong cung ca vua Bimbisra nc Magadha, ni ngi va n, lm mc tiu k tip ca cuc du hnh.

C mt s vn quan trng trong vic tip xc. Ngi khng ch suy xt li cuc gp g u tin cha nng nhit my vi nh vua ngay khi ngi mi khi hnh cuc tm cu chn l (nm 536 trc CN), ngi cn quan tm n s kin vua Bimbisra s xem v lnh o mt gio phi nh mt ngi sng lp mt s quan im v v vy l mt ngi c tim nng gy nh hng n vic tr quc m nh vua bit c s c nhiu li ch v sau. Rjagaha cch Patna 70km v pha ty nam gn mt th trn nh hin nay Rjgir, xa kia l kinh hng mnh nht bc n sau Svatthi, kinh ca nc Kosala. Tm quan trng ca n ch mi ni bt ln vo thi chnh l nh vua Bimbisra m rng c thnh Giribbaja (a Sn) v nng n ln v tr kinh Rjagaha (Vng X). Hai iu l yu t quyt nh trong vic la chn a im ny lm th nc Magadha d v tr y khng thun li v phng din giao thng. pha nam Rjagaha c mt qung st c khai thc theo dng oxt st nh cch o bi gn mt t, m phn ln c lm thnh v kh v dng c trong th . Cn v hng ng nam cng c mt m ng. Tt c s ph cng ca t nc Magadha u ty thuc vo cc ngun li khong sn ny cng cc tiu cng nghip lin quan n vic ch to chng. Yu t th hai l v mt chin lc. Th ny nm gia hai dy ni di to thnh mt thung lng hnh ch Z c kh nng bo v vng mnh. Gi tr phng th ca a th ny cng c tng cng nh mt bc thnh khng l chy dc theo cc rng ni, ang c xy dng vo thi y v khi hon tt, bc thnh di n 40km. Trung tm kinh Rjagaha l c thnh Giribbaja li c thm mt c ly bao bc. Cc rng ni bao quanh chn gi t mi pha thnh, nn ma h kh tri bn trong thung lng v cng oi bc. C bn ng giao thng dn ra ngoi thnh, mi ng thu ban u c mt cng phng v, cng ny ng v ban m. Vng trung tm th Rjagaha khng chim ton b thung lng, m ch nm trn thanh ngang ca hnh ch Z y, y l khu c thnh Giribbaja, bn trong c ly y. y chnh l hong cung vua Bimbisra, v y cng l dinh c ca giai cp qu tc v tng v m th dn giu c cng cc tim tp ha v cc xng rn c ca hong gia. Cung vua c xy trn cc nn trn (cc nn ny c nhiu nh kho c pht hin v trng by ngy nay), song chnh ta nh li c lm bng g.

Vng thung lng tri rng gia ni thnh v ngoi thnh gm nhiu nh bng t st nm ri rc gia cc m rung la, vn xoi, v ng c. Ngay khi c Pht v Tng chng ca ngi, trong y c ba anh em tn gi Kassapa cng cc v kh hnh bn tc trc kia l mn ch v, va n Rjagaha v ngh ngi ti Latthivana (Trng Lm) pha ty nam kinh thnh, vua Bimbisra c trnh tu: "Sa-mn Gotama, nam t ca dng Thch-ca" n, lin lp tc khi hnh cng i chng qun thn, B-lamn, gia ch, ty tng v v binh v pha khu rng cho mng v quc khch. c n , c phong tc l vua cha cng nh thng dn thng i tham kin cc bc tu hnh ch khng mi ch v n yt kin. Bng cch ny vua cha t lng knh trng i vi ch v gi t th tc v c trnh xm phm t do ca ch v y. m qun thn ca nh vua khng bit chc ai l o S ca on, Sa-mn Gotama hay Uruvela Kassapa, nn c Pht t ra mt cch vn p vi tn gi Kassapa. C l cuc i thoi gia hai v c d tr trc; song du sao i na, n cng gy n tng mnh em li ch cho nh vua v c t vo Kinh Tng Pli theo th thi k: c Pht: Mi y hin gi Kassapa Th la ti rng u-tn-loa, V l do g t b la, Xin hin gi ni r cho ta? Tn gi Kassapa: Phn thng c do cc t n u l dc lc vi giai nhn, Th gian php thy no thanh tnh, Con b lng ham thch t n. c Pht: Nu tm hin gi chng cn ham Tm th vui trong l t n, Gi y lc th tm u t Hin gi ni ra tht r rng. Tn gi Kassapa: Con t an lc Nit-bn, Khng g chp th gia trn gian, Mi ngi t chng trong tm tr,

V th con nay b t n. (Mv 1.22.4-5) Sau khi ni xong nhng li ny, tn gi Uruvel Kassapa lin qu xung nh l c Pht v tuyn b: "c Th Tn l o S ca con! Con l t ca ngi! c Th Tn l o S ca con! Con l t ca ngi!". (Mv 1.22.6) S nh l quy ngng ca i trng lo Kassapa i vi v tr lnh o tinh thn ca Sa-mn Gotama thi im y vn cha c ni danh my hn gy nhiu n tng mnh i vi nh vua. Am hng ca vic ny cng tng thm v tn gi Kassapa cng b cc li y hai ln, lm cho chng c hiu lc ca mt li tuyn th. c Pht nm ngay c hi thun li gio ha v gi y mi s ch u dn v pha ngi. Ngi thuyt bi Php thun th cho c hi chng, sau tt c nhng ngi hin din gm lun nh vua u t nguyn lm t ti gia ca ngi (Mv 1. 22. 8). Bn vn cn ghi li mt on khc na ni ring v vic gio ha nh vua. Chuyn k rng, khi Seniya Bimbisra, vua nc Magadha, thng hiu Gio Php, th nhp Gio Php v c lng tin i vi Gio Php, nh vua lin ni vi c Pht Gotama: "Trc lm mt vng t, t c nm iu nguyn c nay tt c u thnh tu. t c c ln lm vua, v c mt bc Chnh ng Gic n ving thm trong chnh quc mnh. t cng nguyn cu t thn hnh tip kin bc Chnh ng Gic vi tt c lng tn knh quy ngng, ri bc Chnh Gic y s thuyt Php cho t v t c th thng hiu Gio Php. Nay tt c mi nguyn c kia u thnh tu. V nh mt ngi dng ln mt vt b qung ng xung hay ch ng cho k lc li, hay em n vo ni ti tm nhng ai c mt c th trng thy hnh sc mi vt; cng vy, c Th Tn thuyt ging Chnh Php vi nhiu phng tin, nh d. Bch Th Tn, nay t xin quy y Th Tn, quy y Php, quy y Tng. c mong Th Tn nhn t lm c s ti gia t nay cho n trn i". (Mv 1. 22. 9-11, gin lc). Sau nh vua thnh cu c Pht cng chng Tng th trai ngy hm sau v bc o S chng t ngi nhn li bng cch im lng. Sng hm sau, vua Bimbisra t thn phc v c Pht v Tng chng _ mt vinh d ln lao him khi c dnh cho ai. Song nh vua cn dnh mt

ngc nhin y k th hn na: nh vua tuyn b cng dng mt tng vt ln "Tng chng vi c Pht l bc thng th", l ng vin Veluvana (Trc Lm), nm ngay trc Bc mn thnh Rjagaha, bc o S c th an c ti cng gn kinh thnh, nhng li trong mt vng yn tnh, d ra vo cho khch vng lai, m cng tin n dt. S cng dng c cng b c hiu lc php l theo nghi l thng thng: th ch nc trn tay ngi nhn vo trong mt bnh bt (d nhin trong trng hp ny l bt vng). c Pht khng pht biu li t n long trng no c, v vic ny s c gi tr ngang bng vic cng dng kia, nh vy s tiu hy phc c m phn th ch nhn c cho mnh. Thay vo , ngi by t nim hoan h bng cch thuyt mt bi Php cho vua Bimbisra. (Mv 1.22.15-18) Vic gio ha quc vng Magadha c th din ra vo thng cui nm 528 hay hai thng u nm 527 trc CN. Nin i sau c l ng hn. Vua Bimbisra tr hn c Pht nm tui v vo nm ba mi mt tui ln ngi tr v mi su nm ri. Thi y khng c vn vua Bimbisra quy y Pht Php gy nn lng ganh t ca nhng ngoi o s. Ngy xa cng nh nay, ngi n gi tinh thn khoan dung nhn lm tn mt trng phi m vn khng bi bc cc trng phi khc. Khng c mt gio l n no i hi a v c tn c. Trc kia vn c tranh chp gia cc gio phi nhng khng c giao chin v Pht Gio cng t nn tng trn s sng chung ha bnh. Nhiu ln chng ta nghe cch c Pht Gotama dy cc tn tn tip tc cng dng o s cc gio phi m ch v y va ri b. (Mv 6. 31. 10 f) C nhiu du hiu v khng km phn quan trng l lng tn thnh ca nh vua i vi c Pht trong hng chc nm cho n ngy nh vua b mu st, chng t i Vng Bimbisra c cm ha su sc nh Gio Php c Thch-ca. Tnh cch k diu ca c Pht, nim tin vng chc do s din kin ngi em li, dng qu tc v ti hng bin ca ngi cng nh bn cht trung dung trong cc quan im ca ngi c biu l qua "Trung o", c cao thng v c bit l sc hp dn huyn b ca mc ch gii thot ngi xng _ tt c nhng iu ny lm nh vua nng nhit m o: nh vua cm nhn mt sc thing ling khin cho con ngi trn y h lc v bn trong nh vua bng ln mt tia sng ni tm ri vo cuc sng. tui ba mi mt, vua Bimbisra vn cn tr trung c o Pht gy

nim hng th, tuy nhin cng gi dn khng mt t ch hp l i vi nhit tnh. Tm quan trng ca vic cm ha vua Bimbisra i vi s nghip hong Php thnh cng ca c Pht khng cn phi phng i cht no. Hng ngn th dn Magadha noi gng nh vua v cng nhn Pht Php lm thy dn ng. Mt s ngi thi y c l lm th c vua Bimbisra n sng, nhng phn ln l v tn thnh m o. Tht vy, gio l mi xut hin ny em li iu mi l cho mi ngi mi giai cp. o Php thu ht gii qu tc v tng v tnh cch cao thng v thch hp vi cc phn s phc v quc gia; li cng thu ht gii B-la-mn v tnh cch hp l v minh bch chnh xc v ni dung t tng trit hc. o Php cng gy nh hng mnh i vi giai cp thng nhn (V-x) bng cch bi bc nhng t l tn km trc kia vn c cho l nhm em li ti li trong thng mi, v cng bng s cm thng cch suy t ca gii kinh doanh na. i vi giai cp th thuyn v v loi cng inh, o Php hp dn h v s nh gi thp mi c quyn u i v huyt thng ca cc giai cp trn. Mc d c phn phn xt tiu cc v cuc i th gian, o Pht vn c cm nhn l mt tn ngng ca hy vng, trnh by r cho mi ngi bit cch s dng quy lut Nghip Bo (Nhn Qu) n lc tin ln trong ci tn ti trt t ca x hi v sau cng s t gii thot. Nh vic ci ha i Vng Bimbisra, o Pht c x hi cng nhn v tr thnh ti bnh lun trn ca ming mi ngi. Con ng m rng dnh cho o Pht truyn b khp nc n. ---o0o--TN GI SRIPUTTA V MOGGALLNA TR THNH CC T D nhin c Pht Gotama khng phi l v o S phi truyn thng duy nht thnh Rjagaha. Mt v lnh o gio phi lng danh khc kinh ca vua Bimbisra l Sa jaya. Gia m mn ca v ny, tng truyn ln n hai trm nm mi v (Mv 1. 23.1), c hai v cao c bit ti gii l i thn hu Sriputta (X-li-pht), v Moggallna (Mc-kin-lin). Nh tn gi Sriputta lng Nlaka (nay l Sarichak) gn Rjagaha, thuc gia tc B-la-mn Upatissa. Ngi c ba anh em trai Cunda, Upasena v Revata v ba ch em gi. Thn ph ngi l Vanganta v thn mu l Rpasr. Ngi c gi theo tn m, Sriputta (X-li T).

Cn tn gi Moggallna thng c gi l Kolita v ngi sinh trng lng Kolitagma (nay l Kul?) cnh lng Nlaka, li ng tui vi tn gi Sriputta nn hai v vn chi chung vi nhau t thu th u. Thn mu ngi l Moggalln nn ngi c t tn theo m, thuc giai cp B-la-mn, trong khi thn ph ngi l l trng lng Kolitagma thuc giai cp v tng (St--l) vo thi y c xem l gii thng lu. Truyn k rng i bn ny quyt nh n d i l hi hng nm trn nh ni - c l l mt loi hi ch - tr thnh cc Sa-mn kht s theo o s Sa jaya v sau hai v lin thc hin ngay vic ny. Hai v ha hn rng nu ai trong hai v t tu gic trc th s dy cho ngi kia. Chnh trong thi gian lm ca o s Sa jaya, tn gi Sriputta i kht thc thnh Rjagaha, gp g T-kheo Assaji (M Thng). V ny trc kia tng l bn ng tu ca o s Gotama trong thi cn hnh tr kh hnh v sau c th gii ti Vn Nai Isipatana lm mt trong nm v T-kheo u tin i ny. Tn gi Sriputta ch ngay dng iu cao qu v an tnh ca v T-kheo l mt ny, nn tn gi i cho n khi Tkheo Assaji i kht thc xong ri mi thm hi ai l bc o S ca v y. V T-kheo p mnh chnh l mn ca v Sa-mn thuc b tc Sakiya, v tn gi Sriputta li hi v Gio Php ca bc o S. Mc d c Ala-hn (theo Mv 1. 6. 47), T-kheo Assaji vn khng th trnh by y Gio Php. Tn gi bo mnh mi th gii, ch va tun hnh Gio Php c Pht mt thi gian ngn, nhng cng c th trnh by s lc ni dung. Ri tn gi pht biu vn thi k lng danh t y v sau, c mi tng phi Pht gio cng nhn lm gio l cn bn: Cc php sinh ra t mt nhn, c Nh Lai ging ngun cn, Cch no cc php dn tiu dit, Bc i Sa-mn cng gii phn. (Mv 1.23.5) Tn gi Sriputta, vi ti tr thng minh phn tch v l lun trit hc vn thng c tn dng t lu nay, lp tc thu hiu ngha cu ni ny: "Bt c vt g chu quy lut sinh khi (v d: con ngi hin hu vi ni kh au) u phi chu quy lut on dit". iu ny c ngha l nu khng to nguyn nhn ti sanh i sau, th ngi y c th thng tin n trng thi on dit, tc Nit-bn. Tm bng ng nh tu gic ny, tn gi vi vng i n thn hu Moggallna truyn cho bn chn l mi ny (Mv 1. 23. 56).

Tn gi Moggallna, mt thin gi c bit c ti nng, cng qun trit ngha tinh nhanh khng km bn, nn tn gi ngh c hai nn i ngay n gp c Pht v xin lm t ngi. Tuy nhin, tn gi Sriputta t chi v trc tin hai v phi cng i hi kin o s Sa jaya v cc Sa-mn ng bn. Th ri hai v u lm nh d nh v cc v Sa-mn ng tu lin tuyn b sn sng i n yt kin c Pht. Mt khc, o s Sa jaya, cam kt l nu hai v li , hai v s c phn quyn lnh o gio phi y. Khi hai v Sriputta v Moggallna t chi li ngh trn v ra i cng tt c hai trm nm mi mn n Trc Lm Tinh x thnh cu c Pht nhn vo Tng on, o s Sa jaya tht vng n hc mu mm. Trong thi gian ny i thn hu c c Pht truyn gii T-kheo (Mv 1. 24) v chng bao lu u c qu A-la-hn: tn gi Moggallna ch trong mt tun v tn gi Sriputta vo tun sau. C hai v u tr thnh hai i t ca c Pht Gotama, v vn gi a v y sut hn bn mi nm. Khng lu sau khi hai tn gi ny tr thnh T-kheo trong Tng chng, c Pht tip mt ngi khch t qu nh Kapilavatthu. y l tn gi Kludyin, tc Hc Nhn Udyin (u--di), nh vn thng c gi v mu da en ca v y. Tn gi l bn t thi thanh nin ca c Pht, c quc vng Suddhodana phi i tm vng t ca ngi v thuyt phc c Pht v thm kinh thnh Kapilavatthu. Kludyin thi hnh s mng vi ti kho lo c bit. Tn gi gia nhp Tng chng v do vy d tip cn c Pht bt c lc no. Sau dng nhiu li l miu t linh ng, tn gi c gi ln trong lng c Pht ni nh qu hng ca b tc Thch-ca. Bng mt ging ni nng nhit cha chan tnh cm, tn gi minh ha v dim l ca ngn cy ang r n hoa, nh mt k l hnh dng li bn v ng ngm cnh sc ca vn vt: Bch Th Tn, nay hng cy lp lnh thm v tng c th bung thng i tm tri, cn hoa bao chm Treo lng lng, mu mu o rc r. y l lc xin Th Tn v V mun hoa r n khin tm hoan. Khp c vng hng ngt tuyt trn gian, Hoa rng cnh bo tin lnh kt tri, Nay ng thi xin Th Tn tr li, Ma ny i bao h lc ngp trn:

Kh tri khng nng gt, chng ng hn. Tc Thch-ca, Cu-ly cng chim bi Khi Th Tn hng v ty i ti Vt qua dng sng bic L - hi - ni. (Thag 527 - 9) Qu tht c Pht ng cho tn gi thuyt phc. Ngi ha vi tn gi rng ngi s ving kinh thnh Kapilavatthu, khng phi ngay lc y, m sau ma ma k l thi gian ngi d nh an c ti Rjagaha. Tn gi Kludyin v cng hoan h, vi vng tr v Kapilavatthu mang tin lnh trnh Quc vng Suddhodana. C l tn gi cng dng ngn t vn hoa bng by miu t mi vic, v tn gi vn l ngi tinh thng ngh thut tn tng, iu ny c chng t qua cc vn th trong Trng Lo Tng K (Thag 533-5), khi tn gi ca ngi Quc vng Suddhodana l thn ph ca c Pht Th Tn, v lm vinh danh c c mu thn ca ngi na: Bc anh hng qu l ngi i tu Lm by i gia h c vinh quang, Thch-ca, ngi l Thin Ch trn gian V sinh c bc Thnh hin ch tht. Tnh Phn Vng, ph thn ngi i Gic, Mu thn ngi l chnh hu Ma-gia Dng thai nhi, B-tt, trn tm b. Lc thn hoi ti sanh tri u-sut, c b hng trn y nm Thin lc c tng on thin n ng vy quanh. ---o0o--MA MA TI RJAGAHA Theo d nh, c Pht an c ma ma 527 trc CN ti Rjagaha (Vng X) ng thi cc tho am dnh cho Tng chng c dng ln Trc Lm, l bc u ca mt tinh x. y l ma ma th hai k t khi ngi bt u truyn b Gio Php v khng phi l khng gp vn rc ri. S pht trin Tng on ngy cng ng gy nn nhiu kh khn bt ng cho bc gio ch. Vic tp hp qu nhiu Sa-mn kht s du hnh quanh ni thnh Rjagaha mi bui sng sm v ng yn lng trc ca nh dn chng vi nhng bnh bt ln - ch khng phi ch l chn nh - ch i thc phm ca th ch a n kt qu l nhiu ngi trong s khong 60.000 th dn tr thnh

chn ngn v cnh tng Sa-mn kht thc v xem cc "kht s u trc" l mi phin nhiu quy ry h, d ch v y thuc gio phi no i na. Ngoi ra, li cn c hu qu tiu cc v mt x hi ca vic du hnh kht thc. Nhiu ngi trc kia kim ngh nghip v sng i bnh thng vi v con bng nhin nay m ra thch i Sa-mn, gia nhp Gio on mc gia nh b v tng thiu. Dn chng ku ca: "Sa-mn Gotama ang sng bng cch lm cho ngi ta tuyt t, v ga con ci, gia nh ly tn. V ny ci ha c ngn o s kh hnh bn tc v hai trm nm mi ca o s Sa jaya, thm ch cc thin gia nam t cao sang nht trong nc Magadha cng theo i Phm hnh di s hng dn ca Sa-mn ny". V th cc T-kheo thng b tru gho, nht l bi m tr con hc lm c my cu th t ngi ln: Ngi n t a Sn Bc o S trn ng Dn theo on kht s Ca Sa -jay o nhn, S cn ai th gii Quy phc lc Sa-mn? c Pht nghe c cu th ph bng ny t cc T-kheo nhng ngi khng h bn lng nao nng. Ngi bo li ong ting ve khng ko di lu c, nhng ngi l mt nh thao lc i ti, tinh thng bn cht con ngi, ngi lin tm bin php i ph. Ngi p li bng mt vn thi k c ch Tkheo nhanh chng truyn ra ngoi i rt hu hiu: Cc bc i anh hng, ng hin l Tht Chn, Ch ng theo Chnh Php, Chn tht qu v cng. L no ai ganh t Cc kht s hin nhn Dn a ngi tin bc Bng Gio Php Nh Chn? ng nh bc o S tin on, sau vi ngy li ch trch khng cn na (Mv 1. 24. 5-7). C th chnh vua Bimbisra cng dng vi bin php ngn chn s bt mn ca cng chng i vi cc Sa-mn khot y vng.

Song song vi nhng n lc lm cho qun chng tn trng Tng on l nhng n lc ca c Pht hng v ni b rn luyn cc T-kheo gi ng gii lut. R rng l qua vic gio ha tp th o s kh hnh bn tc ca ba tn gi Kassapa v cc mn ca o s Sa jaya, mt s ngi gia nhp Tng chng thiu trnh gio dc s ng, vi t cch x s khim nh v i hi kht thc th bo vi phm gii lut gy nim bt mn. Bc o S a ra mt lot hun th dy ch v y bit gi php x giao nh nhn. Ngi truyn ch T-kheo phi p y ng lut Sa-mn, c x khim tn trc cc th ch v th thc trong im lng (Mv 1. 25. 5). Nhng trng hp bt knh i vi cc v thy gio hun lp tn T-kheo cng khin ngi ban hnh cc gii lut v vn ny na. Ngi truyn lnh cc T-kheo phi vng li dy ca v gio th (Mv 1. 25. 8), phi chm sc y phc ca thy gio (Mv 1. 25. 10 + 23), phi ra sch bnh bt (Mv 1. 25. 11) v lau chi sng ta ca thy na (Mv 1. 25. 19). Nh chng ta bit c qua phn duyn khi ca nhiu kinh, c Pht cng mun c t phc v ngi nh vy. Hu nh lc no ngi cng c mt th gi (upatthka) theo hu cn, phn s ca v ny l, ngoi mi vic khc, cn phi qut hu bc o S trong lc ngi thuyt Php di tri nng nc (MN 12. 1). Nu khng c T-kheo tr no hin din th cc i t xut chng nh tn gi Sriputta cng khng ngn ngi lm vic ny. Cc th gi hu cn vn thng thay i lun cho n nm th hai mi trong qung i hong Php ca c Pht, tn gi nanda, em h ngi, mi gi chc v ny v tn ty ht lng hu h bc o S cho n lc ngi mnh chung. ---o0o--C PHT V THM QU HNG Gi ng li ha vi tn gi Kludyin, c Pht khi hnh tr v Kapilavatthu ngay khi ma ma gi chm dt. Ngi khng du hnh mt mnh: tn gi Sriputta v mt s T-kheo khc theo hu ngi. L trnh di 60 do-tun. Mt do-tun (yojana): l mt on ng m mt con b ko cy c th i c, chng 10 km. c Pht Gotama phi dnh su mi ngy i khong ng 600 km gia Rjagaha v Kapilavatthu. Sau khi i c mt phn t l trnh ln pha ty bc, ngi phi vt qua sng Hng. Ngy nay ta c th tm ra vi khi nim v cc cuc hnh trnh y nh th no nu ta ngh n nhng cuc trng chinh do nh lnh t v i Gndhi

v Vinobha Bhve thc hin. Theo l thng bc o S c tip tc c hnh hoc thnh thong m o vi mt vi t. Cch ngi nm by bc pha trc l mt s mn trung kin tin phong m ng v bo v ngi khi b m ngi bng quan quy nhiu, v pha sau ngi l m T-kheo cn li, mt s vi dng iu chuyn ch gi chnh nim v tm thin nh, mt s khc mt mi bn rt lui b cuc. Ch c ba du hiu bn ngoi phn bit c Pht vi bc i Hin Tr (Mahtma: danh hiu ca Gndhi) v Vinobha: y phc ca ngi khng phi mu trng m l mu vng nu pha t st (ksya), ngi i chn trn v khng chng gy. c n , gy c xem l kh gii nn c Pht khng dng chng. Cc din bin tip theo sau thi gian ngi n thnh Kapilavatthu ch c ghi li tng on ri rc trong Kinh Tng Pli theo th t nin i v nhiu ch thiu ng nht, tuy th, chng ta cng c th hnh dung c nhng chuyn xy ra. Theo phong tc, c Pht nay l mt Sa-mn kht s nn khng th n ving Quc Vng Suddhodana nu cha c thnh cu. Ngi lin tm tr ti Nigrodhrma (Ni-cu-lut Vin: Rng Cy a), mt ni pha trc kinh thnh thng c cc Sa-mn kh hnh vng lai, vn c nhiu gc a c th (nigrodha: Ficus Bengalensis) vi nhng chm r di lng lng trn khng to thnh mt khu rng nhiu cy cao bng mt n mi du khch. Ngay lc y quc vng cha c tu trnh vic hong t ca ngi va n ni. Ch va tng sng hm sau, khi dn chng thy v thi t Siddattha trc kia mang bnh bt i kht thc trn cc ng ph trong kinh thnh, Quc Vng Tnh Phn mi c cp bo vic ny. Cuc ni chuyn u tin gia hai cha con khng din ra m thm my. Vua Suddhodana khin trch con mnh t lm mt danh gi khi i kht thc trong qu hng mnh trc mt mi ngi. Vng t Siddhattha nay l bc Gic Ng, li b qu mng nh mt tr th, lin t bin h bng cch bo rng truyn thng Sa-mn l sng nh kht thc v ch Pht qu kh cng lm nh vy. Phn Bhaddakaccn tc Yasodhar, b v trc kia ca c Pht, ngi sng i "sng ph ca T-kheo" sut tm nm rng, vn cn au xt v vic ny nn tm cch by t ni hn gin ca b. Khi c Pht n thm hong cung ca vua cha ln th hai, b truyn a con trai ca hai v l Rhula (La-hu-la) by gi ln tm, n v dn: "Ny Rhula, ngi l cha ca con y. Con hy n xin ngi cho con phn ti sn ca con". Cu b Rhula lm theo li m dy. Cu n cung knh nh l c Pht v i cho n khi ngi ri cung. Ri cu i theo ngi v

tha: "Bch Sa-mn, xin cho con phn ti sn ca con". Phn ng ca c Pht va uy nghim cao thng va cng hiu bit bao. Ngi ra lnh cho tn gi Sriputta nhn cu b lm Sa-di ngay lp tc ti ch. Nh vy tn gi Sriputta tr thnh v gio th ca vng tn Rhula. Quc Vng Suddhodana khng th no ngui lng khi nghe tin nay vng tn ca ngi cng b a ra khi gia nh, vi van xin bc o S ng bao gi truyn cho ai gii xut gia lm Sa-di (pabbaj) m khng c cha m chp thun. V th lc y quc vng hy vng c Pht s hy b gii Sa-di ca vng tn Rhula th ngi chuc ly tht vng m thi. Bc o S ch ha lm theo li thnh cu y trong cc trng hp v sau! (Mv 1. 54) Mc d Kinh in n lc trnh by cuc ving thm thnh Kapilavatthu ln u ca c Pht nh mt chuyn hong Php thnh cng, r rng s thnh cng y cng l hn hp. Ch mt s t ngi tin theo Gio Php ngi. Dn chng thnh Kapilavatthu vn cn ghi trong tr nhng hnh nh qu sinh ng ca v vng t c nung chiu thu trc nn khng th no tin tng vo v tr ca c Pht, mt bc "Gic Ng" ngy nay. H li cn c mt s thn trng v chnh tr i ngoi na. Lc y h vn cha bit chc i Vng Pasenadi nc Kosala ng ti thnh Svatthi va l cha t ti cao ca cng ha Sakiya, s nhn gio phi mi ny ra sao. Mt v trong dng Sakiya c th gii T-kheo c l cn trc c vic vng tn Rhula th Sa-di gii, l Nanda Gotama (Nan-), em khc m ca thi t Siddhattha, tc con trai vua Suddhodana v b k mu Mahpajpat. Theo Kinh in, thi t thuyt phc hong Nanda tr thnh T-kheo v v ny min cng nhn li do lng knh trng v hong huynh ch ln hn mnh chng vi ngy! Hin nhin (theo Jataka 182) vng t Nanda, t ra l thi gian u, khng hon ton ph hp vi i kht s. C l i tr vi nhng mi hoi nghi do cc v ng Phm hnh thng by t v quyt tm sng i c c ca tn gi Nanda, nn khi c Pht ca ngi cc c tnh ca tn gi, nhng li theo mt phng thc ngoi giao kho lo l trong lc va tn thn, ngi va vch ra mt ng li tu tp cho tn gi Nanda: nh phng h cc cn (gic quan), tit trong m thc, ch tm cnh gic i vi thn tm v t b mi xc ng trong tm t tnh cm (A.N 8.9). S gio gii y tht cn thit v tn gi Nanda c din mo khi ng tun t, li thng mang nng nhng m tng i tnh v cn toan tnh chuyn ci b y vng ri hon tc na. Mi n khi bc o S ch r cho tn gi thy dung sc xong xnh

ca c v c yu qu l Janapadakalyn, tn gi mi bt u nghim chnh tu tp bn thn theo lut Sa-mn. Ngay c v ny v sau cng c qu A-lahn. (Ud 3.2) c Pht cn truyn gii thm by v Thch-ca na, khng phi qu nh Kapilavatthu m Anupiy, mt ni trong cng ha Malla, t nc ngi gh ngang qua trn ng v t Kapilavatthu. By v ny trc kia ri kinh ca b tc Thch-ca tr thnh nhm Sa-mn kht s sng ring l. Nhng khi ch v gp c Pht Anupiy, ch v cm thy chp nhn s hng dn ca ngi th hp l hn l t mnh i tm chn l cho mnh. Ngi u tin trong nhm ny c c Pht thu nhn l Upli (u-ba-li), trc y lm ngh ct tc (Cv.7.1.1-4), mt ngi tm thng a v thp km m khng ai ng li c th tr thnh mt chuyn gia xut sc v gii lut v qui tc x s trong Tng chng. Hai v na l Anuruddha (A-na-lut) v nanda (A-nan), em h ca c Pht, cc nam t cng cha khc m ca hong thn Amitodana, em trai ph vng ngi. C hai v u ni ting v lng tn ty trung thnh c bit i vi c Pht. Cc v cn li l Bhagu (Bt-c), Kimbila (Kim-t-la) v Devadatta (-b-t-a). V sau cng cng l em h ca c Pht, hong t ca vua Suppabuddha (Thin Gic), em trai mu hu ngi v l anh ca cng cha Bhaddakaccn tc b v c ca ngi. Nhn vt danh ting nht trong by v ny l Bhaddiya, con trai ca b Kligodh, "Hc n Godh", v n tc trng ca cc phu nhn dng Thchca gi a v qu ph tha k. C l b l qu ph ca mt quc vng mt thi cai tr cng ha Sakiya trc vua Suddhodana, hoc lm v nhip chnh ca ngi. iu ny gii thch l do tn gi Bhaddhiya c miu t l quc vng cai tr dng Thch-ca (Cv 7.1.3) do nhm ln vi thn ph tn gi. T Anupiy, chuyn k rng cuc hnh trnh tip tc n Kosamb, th nc Vams (Cv 7.2.1), ni bc o S cng ch v h tng c tr ti vn ca triu ph thng Ghosita (C-s-la). Khu vn ny m rng n cc du s ca mi tng phi. Mt thi gian sau, v ny cung tng ngi khu vn y, vo dp n thnh Svatthi bun bn cng nghe c Pht thuyt Php v tr thnh t ngi. -oOo-

TR LI RJAGAHA Nm 526 trc CN chng kin c Pht tr v thnh Vng X ln na, ni ngi an c ma ma ti Vehuvana (Trc Lm) "tinh x" nh trc. Mt trong nhng ni ngi thng n thm nhiu nht l Gijjhakta (Linh Thu Sn), mt cao nguyn sn i pha nam nh Chatha nhn xung pha nam cnh thung lng Rjagaha tht ngon mc cho ta hng c ln gi nh nh him c vng thung lng pha di. Chng bao lu Linh Thu Sn tr thnh a im c bc o S a chung v i khi ngi ln ngay c trong ma ma hoc m ti. Ti y ngi c th ch tr cc Php thoi m khng b quy nhiu v dnh ht th gi gio gii ch T-kheo, nn hng chc bi kinh c ngi thuyt ging ti y. C hai hang ng thin nhin sn bc ni ny, ng ln c gi l ng Ln Rng, cc hang ny che ch ch v nhng lc bo t v c th tm ban m lc khn thit. Trong ma an c th hai ti Rjagaha, c Pht c hai mi k ng chng t tm quan trng v gi tr i vi ngi cng Tng chng. l cuc gp g y s Jvaka (K-bt) v trng gi Anthapindika (Cp C c). Cuc tip xc vi y s Jvaka din ra nh sau: khi mt nhc v cc chuyn du hnh xa, c Pht ri ni thnh Rjagaha v Linh Thu Sn v ngi ngh bn ngoi ng mn ca ni thnh di bng mt ca mt vn xoi. Vn ny thuc v v ng y Jvaka Komrabhacca, m theo li n i, v ny l con ca mt k n giu sang trong thnh Vng X b ri con mnh sau khi sinh. Cng theo li n, mt vng t tm thy hi nhi v nui n trng thnh (Mv 8. 1. 3-4). D sao i na, s tht l v ny hc y khoa by nm ti i hc lng danh Takkasla (Skt: Taksasla) (Mv 8.1.6) v tr thnh ni ting nh nhiu cch iu tr thn k. V ny va mi cha cho vua Bimbisra khi bnh m sang, sau nh vua b nhim chc ng y thng trc ca mnh kim thi y chnh thc ca cc vng phi v c Tng chng ca c Pht (Mv 8. 1. 13-15). Y s Jvaka lin nm ly c hi c Pht n thm vn xoi ny m lun i iu vi "bc i Sa-mn" m theo lnh vua, v y c trch nhim chm sc sc khe. Do ngh nghip c giao c lin quan n s bo v sinh mng, v y s hi c Pht v thi ca ngi i vi vic st sinh v cch dng thc phm ton rau qu (trng trai):

"Bch Th Tn, con nghe ni rng nhiu sc vt b git v ngi, v ngi dng mn tht c bit dnh cng dng ngi. C ng vy chng? -- Ny Jvaka, bt c ai ni nh vy l khng ni s tht. ng ra, ta ni rng tht khng c nhn lm mn kht thc trong ba trng hp: nu ta thy, nghe v nghi (con vt y b git v v T-kheo ny) song nu khng phi cc trng hp trn, th v T-kheo c th th dng mn tht. Nu mt T-kheo i kht thc trong thn lng hay th trn vi tm t (mett) bin mn khp mi chng sanh, v mt gia ch mi v y th thc ngy mai, v y c th nhn li. Nhng trong lc v y ang th thc ngy hm sau ti nh kia, v y khng nn ngh l vn c mong c mi mt ba cao lng m v nh vy thm ln na. V y nn th dng mn kht thc m khng tham m lc th m thc. Ny Jvaka, ng c ngh rng mt T-kheo lm nh vy l t hi mnh v hi ngi khc khng?
--

Tha khng, bch Th Tn.

--

Ny Jvaka, nu ng ni n s c dit tn ca ta th iu ch ng theo ngha duy nht ny: "Ta on dit tham, sn, si trong ta khin cho chng khng th sanh khi c na trong tng lai. Bt c k no st sanh v ta hay mt t ca ta s phm mt c nghip gm c nm phn, l, dn con vt i, hnh h n (lc li ko), git cht n, v do vy hnh h n thm ln na v cui cng l cng dng ta v t ta khng ng Chnh Php". (MN 55, lc thut) Cm phc v li dy ca c Pht, y s Jvaka tuyn th xin gia nhp hi chng t ti gia. V vo mt dp khc, khi c Pht n an tr trong vn xoi ny, v y s li tm cch hc tp cc bn phn ca mt c s. (AN 8.26) T y s Jvaka hoan h m trch nhim v chm sc sc khe cho Tng chng mc d vic lm v y s bn rn rt nhiu m khng nhn th lao g c. C ln c Pht hi kin v "kh huyt c th thiu lu thng", y s Jvaka lin cha khi vi du xoa bp, thuc nhun trng, cch tm nc m ( cc sui nc nng gn Rjagaha) v nc ct tri cy (Mv 8.1.30-33). i vi cc T-kheo xanh xao bc nhc, v y khuyn tp th dc v tm trong lu c si m (Cv 5. 14. 1), r rng l cch iu tr k n tht hp l.

Vic b nhim Jvaka lm y s ca Tng chng ch c mt hu qu ph khng my ai a thch, khi nhiu ngi c th tt bnh khc nhau xin gia nhp Gio hi lm T-kheo vi mc ch c v danh y ny cha tr min ph! V vy y s Jvaka thnh cu c Pht khng chp thun cc ngi bnh c th gii. Bc o S nhn li ngh ny v a ra nhng hun th thch hp. (Mv 1. 39. 5-7) V thy c Pht thng n ving Vn Xoi trn, v y s suy on l c Pht c bit thch cnh ny nn dng cng bc o S Vn Xoi Jvaka. Phn nn tng ca tinh x ngy xa y nay cn thy c bn bc tng di vi cc dy nh ph nh hn, tt c u c che mi hnh vng cung thu y. Mt t ti gia xut sc th hai t tuyn th lm ngi h php va l thn hu ca c Pht cng trong nm 526 trc CN y l Sudatta Anthapindika, Tu-t Cp C c, nh ng thng c gi v tnh ng b th ho phng. ng sinh trng Svatthi v kt hn vi em gi ca mt thng gia thnh Rjagaha. L ngi bun bn vng tr thnh i ph nh ngh ny, ng thuc thnh phn lnh o ngnh ny Svatthi, l ch tch nghip on, n thnh Rjagaha lo cng vic vi ngi em v. ng rt kinh ngc nhn thy mi s chun b long trng linh nh trong nh em v cng dng c Pht v Tng chng ngy hm sau. Lng y hiu k v ngi mang danh hiu c tn vinh l mt c Pht, mt bc Gic Ng, ng khng ng c m y v thc dy trc lc tinh sng i tm c Pht. Lc y bc o S tm tr trn vng ngha a ha tng Stavana (Thanh Lm: Rng Mt) v thc dy. Ngi ang i kinh hnh hng kh mt lnh ban mai, chng bao lu cuc m o cng thm hng khi, qua c Pht thuyt cho ng Anthapindika nghe bi Php thun th. Bng cch pht nguyn Tam quy, ng tuyn th xin lm c s ti gia v cung thnh c Pht n th thc ngy hm sau (Cv 6. 4. 1-5). Bui cng dng ny cng din ra ti nh em v ng Rjagaha v chm dt vi li ng cung tng c Pht cng Tng chng mt ni an c ma ma Svatthi. iu kin duy nht c Pht yu cu l mt ni an c nh vy phi trong mt vng bit lp (Cv 6. 4. 7) Khi tr v Svatthi, ng Anthpindika lp tc i tm mt khu t thch hp. ng tm c ng vin ca vng t Jeta, hong nam ca i Vng Pasenadi Kosala. Tuy nhin, vng t Jeta khng mun nhng bt ti sn.

Vng t tuyn b chng mun bn ng vin ny d vi gi mt trm ngn ng tin kahpanas. Li ni y c ng Anthapindika, mt ngi thng tho lut php, lp tc trnh ln php nh hong gia lm trng ti phn x. Ta n quyt nh rng vic nu gi tin y, cho d ch l mt cch t chi, cng to nn li cam kt mun bn (v h ai khng mun bn s khng nu gi c!) v th l ng vin ny c chuyn qua tay ng Anthapindika, v ho ph m qun chng tin rng thc s phi lt khp b mt ng vin ny vi s ng tin vng theo gi mua (Cv 6. 4. 9-10). ---o0o--VUA PASENADI TR THNH T TI GIA Vic ng Anthapindika pht nguyn cng dng Tng chng mt tinh x Svatthi (khong 110 km ng bc Lucknow) khin c Pht phi khi hnh ln kinh nc Kosala khng lu sau cuc m o vi nh i ph ny. Cuc b hnh ca ngi theo l trnh xe nga thng thng ngang qua Vesli (Cv 6. 5. 1), th ca cng ha Licchav v c l cng qua kinh thnh Kapilavatthu na, tuy th bit rng "Bt nh khng thing", ln ny ngi khng dng li ni y na. Khi n Svatthi, ngi an tr ti Jetavana (K Vin hay Thng Lm), ni m ng Anthapindika va mi tu c, v khu vn y hin nhin m rng n ch v i din tt c mi gio phi. Sng hm sau, chng Tng th thc ti nh ng Cp C c v cu chuyn sau y din ra: ng Cp C c: Bch Th Tn, chng con s phi sp t mi vic K Vin nh th no? c Pht: Hy sp t ni y cho Tng chng t bn phng tri, c hin ti ln tng lai na. ng Cp C c: Lnh thay, bch Th Tn. (Cv 6. 9) Lc y ng khng lm l rt nc ln tay chnh thc chuyn nhng quyn s hu ch, m ch c l trao quyn s dng K Vin cho Tng chng, nhng nh cu i p khn kho ca c Pht, ni ny tip tc tn ti tht lu di sau khi ngi dit . ng Cp C c vn l s hu ch hp php

ca K Vin, ni m ng trao quyn ty nghi s dng vo tay Gio on c Pht nh mt vt cho mn vnh vin. Mc d chuyn k ng Cp C c xy dng ngay mt tinh x trong K Vin sau khi mua (Cv 6. 4. 10), v mc d ta c nghe ni n vic xy dng ln th hai sau khi ng Cp C c trao quyn s dng vo tay Tng chng (Cv 6. 9. 1), hnh nh cc ngi nh kin c khng thm nc ch c xy rt lu sau nhiu nm. Mi n mi mt nm sau (515 trc CN) c Pht mi an c ma ma ti K Vin, tr vi ln tm tr ngn hn trong cc ma khc. T nm 508 tr i, ngi dng Svatthi lm ni an tr ma ma hng nm v tri qua mi tm thi k gi ma tip ti K Vin Tinh X. Su ma ma khc ngi an tr ti ng Vin Tinh X (Pubbrma) cng Svatthi, mt ngi nh do n c s ho phng Viskh Migramt (T-xkh Lc Mu) cng dng. K Vin khong 500 m pha ty nam thnh Svatthi (Maheth ngy nay), hin c gi l Saheth. Cc sch c miu t l vng trng nhiu cy rm rp che bng mt, mt phn l xoi. Tr con xa thng chi a gn cng vin ny, i khi vo li nc trong ci ao c Pht vn dng tm ra. Ci ao nay h hng, nm bn ngoi v pha ng vng ny l r cho du khch bit ng n Saheth tc K Vin thu xa. Ngoi ra khng cn di tch g v cc ngi tinh x thi c Pht. Trong m dn chng Svatthi khng lng trnh con ng ti K Vin nghe c Pht thuyt Php v thch th din kin ngi (darsana) l i Vng Pasenadi nc Kosala, ngi vo tui bng c Pht. V vua ny n gn c Pht vi tm trng hoi nghi: Vua Pasenadi: Tha Sa-mn Gotama, c phi tn gi tuyn b chng c V Thng Gic Ng nh mt c Pht Chnh ng Chnh Gic chng? c Pht: Qu tht ta tuyn b nh vy. Vua Pasenadi: Trm bit cc Sa-mn thng th ca cc gio phi, khi tr li cu hi ca trm, tt c u bo ch v khng t v thng Gic Ng. Nay lm th no tn gi c th tr thnh mt bc i Gic nh th, khi tn gi cn qu tr tui v xut gia cha c bao lu?

c Pht: Tha i Vng, c bn loi ngi v vt khng c khinh thng v tr tui: l: mt v qu tc (St--l), mt con rn, mt ngn la v mt v T-kheo. (SN 3.1 lc thut) Nh vua hiu li ni trn m ch lun n tui tr ca chnh mnh, nn rt cm phc trc cu i p linh li hot bt ny v tuyn th lm t ti gia ca c Pht bng cch pht nguyn Tam Quy. D nay ta c tin vic vua Pasenadi quy y Pht din ra ngay sau bui m thoi u tin hay khng, th s tht l nim tin cn v thin cm thn hu pht sinh rt nhanh gia v i Vng ny v bc i Sa-mn. Ch ring Tng ng B Kinh (SN 3) c khng t hn hai mi lm Php thoi ri rc trong nhiu nm gia hai v, qua vua Pasenadi pht biu cc t tng, nhn xt v kinh nghim ca mnh, ri c Pht nu ra quan im ca ngi. Mt vi Php thoi mang tnh gio dc ca o S i vi t, nh trng hp c Pht xoa du ni tht vng ca nh vua khi chnh hu Mallik (Mtli)ca ng va h sinh mt cng cha thay v mt hong nam m ng hng mong c (SN 3.16), hoc ngi an i nh vua v vic t mu qua i (SN 3.22), v gip ng nhip phc su bi v s t trn ca i hu Mallik bng cch suy t n tnh bt kh khng ca mng chung (AN 5.49). Trong cc trng hp khc, c Pht khuyn nh vua vi tnh thn hu. Do vy c chuyn ghi li rng vua Pasenadi l ngi thch hng cao lng m v pht trin mt ci bng ph, c ln n yt kin c Pht vi dng th hn hn mt nhc khin c Pht cnh gic v vua ny: Ngi no lun sng ch tm, T ra tit , h phng lc n, Dc tham ngi y gim dn, Gi gn sc khe, chm tng tui gi. Lp tc nh vua ra lnh cho v thanh nin ang qut hu phi nhc nh mnh vn k ny trc mi bui n (SN3.13). Cng ging nh vic vua Bimbisra cng nhn Gio Php khi u s thnh tu t ph trong vic truyn o quc Magadha, nay vic gio ha vua Pasenadi cng bo m cho s thnh tu tt p ng ng quc Kosala. Tin "i Vng quy y Gio Php ca Sa-mn Gotama" lan rng nhanh nh ngn la rng, chng bao lu n tn cc nc cng ha ch hu, gm c x s ca b tc Sakiya na.

---o0o--VUA PASENADI V VNG QUC KOSALA i Vng Kosala vi dng y xut hin theo li m t trong Kinh Tng Pli nh mt mu ngi rt sng ng phi hp cuc i xa hoa, thi n cn thn thin vi cch suy t y trit l v ti chnh tr tinh khn y mu lc. Vua ny l con ca i Vng Mahkosala. Ph vng trao quyn cai tr cho ng ngay sau khi ng du hc tr v t Takkasla, v sau khi ng chng t ti cai tr trong chc v thng c thnh Ksi (Benares). Vin i hc Takkasla, th Gandhra, l c quan gio dc cao trng nht Nam , vi mt chng trnh hc y hp dn. Ngoi cc mn trit l v thn hc (nghin cu trit l V-, cc k nng t l, ch thut, vn phm kinh V) v cc mn th hc v lut php v chnh tr, cn dy nhiu ngh thc tin (nh y khoa, luyn voi, u kim v bn cung). i hc ny m ra cho bt c ngi no thuc giai cp qu tc St--l v B-la-mn c cc iu kin cn thit. Hc ph rt cao, nhng cc sinh vin ngho thi y c th phc v cc gio s thay vo mn hc ph phi tr (Jt.252). Mi sinh vin u sng trong khu i hc theo k lut nghim khc. Hnh pht i vi cc v vi phm trt t thng l cch trng tr bng roi gy. C vic vua Pasenadi tham m lc th m thc ln kht vng n b khong thi gian mt y bng nhng cuc tnh i c th pht sinh t li sng khc kh thi sinh vin Takkasla. Kinh sch vn thng ni n nhiu v vng phi ca ng. Gt b qua mt bn mi thng l ca x hi v giai cp, ng chn nng t yu kiu Mallik lm chnh hu, l con gi ca mt nh lm vng hoa, ngi bit dng mi v dim l an i khn kho cho ng ngui su sau mt trn chin bi. Nh vua rt qu trng tr thng minh x s ca b, v thng tham kho kin b trc khi quyt nh vic cai tr. Ta cn bit c tn ca bn vng phi khc na: l ch em vng phi Som v Sakul, vng phi Ubbr v vng phi Vsabhakkhattiy thuc dng Thch-ca. Khi vua Pasenadi mun ci mt ngi v t b tc Thch-ca, nng c rc v t kinh Kapilavatthu theo li cu hn ca ng. Sau ny nng tr thnh mu hu ca thi t Viddabha. Vic hc tp ca vua Takkasla lm cho tr tu ng thm sc bn, nhng kh lm cho ng thch hp vic tr nc. i khi cc t duy trit l ngn cn ng quyt nh v thnh thong cc tng y li khi ln gia cng vic

triu chnh khin cho ng chn nn. ng tng ni vi c Pht l ng qu bc mnh v nhiu iu di tr m ng phi nghe khi lm ch ta php nh n ng giao quyn x n cho mt v phn quan khc (SN 3. 7. 2). Lm phen ng dng cu ni ny vi c Pht: "Khi con lng tm suy ngh, t tng ny ny ra trong tr con..."(SN 3. 4. 2), mt cch pht ngn r rng biu l bn tnh hay suy t ca ng. Nu quc s cho php, vua Pasenadi hn dnh nhiu th gi hn cho cc mi quan tm v trit l v o gio ca ng. Tuy nhin, nhng suy t v chnh tr buc ng phi bit hn ch v phn pht n hu ng u gia cc gio phi c th nh hng n d lun qun chng. ng lm cn xng vi cc tng vt dnh cho hi chng c Pht -- trong ni bt nht l ngi ging ng ca tinh x qun th K Vin v Vng Lm Tinh X (Rjakrama) -- bng cch ban li tc thu thu ba ngi lng cho ba v B-lamn chuyn nghip lng danh v tri thc V-. Thc ra ng khng bao gi t b o t thn theo V-, v c ln chng ch g n s khinh b ca c Pht, ng t chc mt i t l bng mu (SN 3.9). Vic ng h tn gio i hi rt nhiu tin bc. C mt ln, khi nh vua mun o su vo trong cng kh lm li cho Tng chng c Pht, v triu thn Kla c can ngn ng. S can m ny phi tr gi t. c Pht by t thi bt bnh i vi Kla, ngay sau vua Pasenadi bi chc vin quan ny. Trng hp trn nu r nh hng ca c Pht i vi nh vua, ng thi chng minh rng ngi bit cch bo v quyn li ca ngi na. Quc Kosala ca vua Pasenadi di 350 km t ty sang ng v rng 270 km t bc xung nam. im cc ty ca n nm khong 70 km pha ty vng Lucknow ngy nay. T y bin gii quay ngc ln pha bc v ng bc, i vo vng trung tm cao nguyn Tarai ri cong dn v hng ng n sng Gandak (tc Sadnra), n i dc sng ny mt on na v pha nam, tip tc xui v nam n tn sng Hng, chy song song vi thng lu sng ny cho n khi n ri con sng pha ng bc thnh Benares, sau li tip tc theo hng ty bc tr v khi im. Mt phn ba a hnh bu dc m t theo ng bin gii ny, ton th pha bc v ng bc khng phi l vng trung tm ca Kosala, m bao gm cc lnh th do cc quc vng c a phng y bu ln cai tr. y l cc nc cng ha v a phn cc b tc m i Vng Pasenadi lm cha t. C cu hnh chnh m vua Pasenadi nhn c t ph vng cai tr c lnh th rng ln ny khng c hu hiu lm, khin cho trch nhim lnh

o khng d dng g. Ngoi hai v i thn ng tn nhim l Ugga v rohanta, nu khng c hai v ny c vn th nh vua t khi quyt nh c mt vn chnh tr, ni chung vn c mi bt ha gia m qun thn v s tranh chp ca h nhiu ln lm kinh thnh bn tn xn xao. Cng chnh v cc triu thn ny ni bng gi vi nh vua rng i tng Bandhula ang nhm n ngai vng m nh vua tin theo, ri sai ngi git v i tng, mang li nhng hu qu s c bn n sau ny. Nhng him khch gia m qun thn v mi nghi hoc thng xuyn m nh vua v lng trung thnh ca h khin cho ta d hiu vic ng dnh cho mnh mi s bang giao thng ngh vi cc nc cng ha v b tc di quyn thng tr ti cao ca ng. Trong cc vn lin quan cc nc ch hu, m qun thn khng c xen vo. i Vng bn lun trc tip vi tng v tiu vng v buc h phi tun theo v ng t cc i tng "ca h di mnh lnh ring ca ng. Thnh thong cc tiu vng n bo co ti hi ngh tiu vng din ra thnh Savatthi di quyn ch ta ca i Vng Pasenadi. Mt bi kinh trong Tng ng B (3.12)k li mt cuc hi ngh gm nm vua, song khng ni tn bn v vua vy quanh i Vng Pasenadi l ai. C l l quc trng b tc Sakiya t Kapilavatthu, quc trng b tc Koliya t Rmagma, quc trng b tc Moriya t Pipphalivana, v mt trong hai quc trng ca cng ha Malla, hoc t Kusinr hoc t Pav ti. Thay vo mt trong hai v ny, quc trng Klma t Kesaputta cng c th hin din. Bi kinh khng ni cho ta bit mc ch chnh tr ca hi ngh ny, m ch cho ta thy thnh thong cc quc vng cng bn lun trit l -- trong dp ny l vn gic quan no -- mt, tai, mi, li, thn -- em li lc th ti cao. Theo ngh ca vua Pasenadi, vn c a n c Pht, ngi p rng mi gic quan u mang li lc th ln kh th. Khng gic quan no c th c nh gi cao hn ci khc, nhng trong trng hp so snh cc dc lc, th gic quan no em lc th ti cao phi c xem l thng ng, bt k gic quan no c. Nay chng ta c th gi thit rng vic tham vn ny theo li ngh ca i Vng Pasenadi lm tng thm uy tn ca c Pht trong cc x s chnh gc ca cc quc vng kia v m ng cho vic tip nhn Gio Php ngi. Chng ta cng khng nn nh gi qu cao tm c th nc Kosala. Bc tng bao quanh thnh Svatthi (tc l Mabeth) vn cn c pht hin

ngy nay. N mang hnh ch nht gip gii pha bc vi sng Acirvati (hay Rpt) v chim khong 3 km2. Mt ch trng di trn mt t pha nam thnh, hnh nh m ch rng Svatthi ngy xa c ho ly bao bc. Kinh thnh c phn thnh nh cc phng tin giao thng thun li hn l nh v tr th . Sng Acirvat ni th nc Kosala vi h thng thy l trn sng Hng. ng xe nga t Takkasla pha ty chia ra hai nhnh ti Svatthi, nhnh ng nam a n Rjagaha v nhnh nam xui v Kosamb. Nh vy Svatthi nm trn mt trong nhng tuyn ng thng mi quan trng nht c n . S kin ny em li nhiu tin bc, nhng cng tng thm vn canh phng an ninh. Vua Pasenadi phi chin u khng ngng chng bn o tc tho khu trong nc. V i khi li cn ra lnh bt "mt s ng thng dn" (SN 3. 10). Nguy him nht l Rng Ngi M (andhavana) tri di t Svatthi v hng nam, ni bn cp c ln lm m mt mt T-kheo. Ngay c nh vua cng khng c an ton . C ln vua Pasenadi sp du hnh ngang qua rng y vi mt m hu cn t i, cc thm t cp bo tin rng bn sn tc ang mai phc ng. Lp tc ng ra lnh qun i bao vy khu rng. Bn cp lin b bt v b m bng cc xuyn qua ngi. ---o0o--CC V K AN C TI RJAGAHA V VESLI Vic n gin nht i vi c Pht c l l an c ma ma 525 trc CN ti Svatthi, ni y K Vin ca ng Cp C c hn sn sng cho ngi s dng. Tuy nhin, hoc l vn nh ca ti K Vin hnh nh cn qu s si tm b i vi ngi, hoc l v ngi ha vi i Vng Bimbisra n an c thi k gi ma nm y ti Rjagaha, du trong trng hp no, mi ngun kinh in u ng rng ngi tri qua nhng thng ma nm 525 ti Rjagaha thm mt ln na. y l ma ma gi th ba ngi an c kinh nc Magadha. c Pht li sng qua thi k gi ma nm sau ti Rjagaha, mc d ngi gp nhiu hon cnh bt ng lm xo trn. Nm y, 524 trc CN, nhng cn ma ln xung pha nam sng Hng, v c Pht ang chun b sng ba thng an tnh ti Veluvana hnh thin v gio gii ch Tng, th c mt s thn n Rjagaha t Vesli, th cng ha Licchavi. l Mahli, mt thn hu ca i Vng Bimbisra, ng trnh tu rng ang c i nn Vesli (Vaisli ngy nay): hin vn cha c du hiu ma n v ngi ta s rng ma s b mc lm ng nc cng ha Licchavi. Nn i

km bng ra, nhiu ngi cht, v thm vo , hin ang c bnh bao t v ng rut honh hnh (dch t do cc ging nc b nhim) i mng thm nhiu nn nhn na. Do vy s thn Mahli xin vua Bimbisra thuyt phc c Pht n Vesli cu kh cho kinh thnh v c nc cng ha ny. Nu bn tng trnh (ghi trong Lun tng) nu ra chnh xc cc l lun ca Mahli, th n trnh by mt cch nhn mi v c Pht. y ngi khng c nhn theo v tr mt bc o S thuyt ging con ng gii thot vng sinh t lun hi, m nh mt ngi c kh nng gy nh hng n thin nhin khin cho ma ri xung. Nm nm sau ngy thnh o, c Pht tr thnh mt v i Siu Nhn (Mahpurisa) trong mt qun chng. Kinh in khng ni r c Pht Gotama c khoan dung chp nhn hay bi bc quan im ny v ngi. Ngi ng vi li thnh cu ca s thn Mahli theo ngh ca vua Bimbisra, ra i cng vi t n thnh Vesli, v vt qua sng Hng nm ngy sau. Ngay khi ngi t chn ln b pha bc trong cng ha Licchav th ngun nc l t cng tri m ra, trn ma c ch i t lu cng xung khp x s ny! c Pht giao nhim v chng bnh dch t cho t ngi, tn gi nanda, ngi m theo chuyn k li, c ngi dy kinh Bo Chu (Ratana Sutta) v mc ch ny. Nhiu nh n hc c th khng tin rng kinh ny (SNip 222-38) thc s ca chnh c Pht, nhng iu quan trng l chnh kinh ny c gn cho tc dng cha bnh. l mt trong nhng kinh Pht da trn mt t tng tin Pht gio c cp phn trc, tc l mi s tht d c tm quan trng v ni dung t tng ra sao i na, cng cha ng thn lc, v qua li pht biu s tht y, do "tc ng ca chn l" (saccakiriy) y, ta c th t c bt k mt kt qu no mong mun -- thm ch s tht, "chn l" c ni n ch l mt nim tin: Du chu bu i ny hay i k, Bo vt no trn thin gii huy hong, Khng mt th g c th snh ngang Vi ti thng bo chu l c Pht, c Nh Lai l bo chu nht, Nh Chn l ny hnh phc ngp trn! (Kinh Bo Chu, k 224)

Ch trong mt thi gian ngn, tn gi nanda trn p thnh cng bnh dch t nh thn ch ni ln chn l ny. Cc nh bnh gii ngy nay d nhin s gn s thnh cng ny cho s lng nc mt trn y li sn sng s dng nh thi k gi ma n. Cng ha Licchavi (vi Vesli l th ) kt hp vi cng ha Videha (th l Mithil) cng mt s b tc c gi l Lin bang Vajji vn c miu t vi nhiu thin cm trong Kinh Tng Pli. S qu tc v tng khong 14.000 ngi Licchavi iu hnh cng vic ca chng 250.000 c dn ca nc ny, v c cc quc vng, nhiu ln c tn dng v thc trch nhim tr nc. Cc k hp hi ng nhn dn Vesli c triu tp bng mt hi trng, c mt trong ba quc vng Licchavi ch ta v t chc chu o, cn cc bin php c chp thun thng qua u c hi ngh cng quyt bin thnh hnh ng. Cng l c thc hin nhanh chng v khch quan. Mc d t nc tng i phn thnh, cc v qu tc Licchavi vn sng khim tn. Nhiu v v tng tr tui ch ng trn nm rm v thc hnh nhiu k nng qun s (SN 20.8) . H cng luyn ch d nh trn v c king n v ti thin x. Tuy nhin thnh thong cao hng qu , h u v ginh git cc thc n nh ma, ko, bnh, mt t m hng ha cung cp cho thnh ph. i khi -- c l th lng can m -- h cn nh vo mng n b con gi. (AN 5.58) Mc d dn chng Vesli n lc lm nh tht khang trang dnh cho c Pht trong kinh thnh v mc d ngi c cung cp y tin nghi ti Snh ng C Nc Nhn i Lm (Mahvana), ngi cng khng cm thy hon ton thoi mi trong chuyn du hnh n Vesli ny. Chng ta khng hiu r l do, song chng ta c bit l, mc d ngi c thnh cu v nghnh tip nh mt v cu kh cu nn, ngi vn ri kinh thnh ny by ngy sau (hoc theo mt bn s gii khc th na thng sau) v tr v Rjagaha, ni ngi an c phn ma ma cn li. ---o0o--THNH LP GIO HI T-KHEO-NI Ngi ta phng on l trong lc c Pht vn cn Vesli, ngi nghe tin ph vng Suddhodana sp lm chung ti Kapilavatthu. kp gp vua cha trc khi t trn, bc o S du hnh qua khng gian n kinh thnh ny va kp thuyt ging mt bi kinh cho ph vng Suddhodana, nh

nh vua c qu Gic Ng v c th nhp Nit-bn lc mnh chung. l cu chuyn thn thoi theo mt lun s. S tht trong s k l vua Suddhodana t trn vo cui nm 524 trc CN, cn c Pht v thm qu hng ln na vo nm 523, lc y vua Suddhodana c ha tng t lu, v mt v quc vng mi c bu ln cai tr. Ta khng c c ni no trong Kinh Tng bo v tn vng ny thuc v dng h Gotama c. C l vo dp ving thnh Kapilavatthu ln th hai ny c Pht lm ngi trung gian ha gii cuc xung t v vic s dng ngun nc sng Rohin. Sng Rohin (nay l Rowai) lm bin gii gia cng ha Sakya v lnh th b tc Koliya, c ngn bng con p do hai b tc ny cng xy t h ko nc vo ng rung. Vo khong thng Nm - Su nm 523, mc nc thp n ch a vo mt bn b ny hoc b kia, nn cuc tranh ci bng ra gia nng dn hai b tc Sakiya v Koliya. Nhng li l m l c hai bn tung vo nhau v mt cuc xung t - Kinh in gi l mt chin tranh - hnh nh khng trnh khi. Lc y c Pht ng gia hai trn tuyn nh ngi trung gian ha gii. Uy danh ca ngi l bc Gic Ng, a v ngi l ngi thn tn ca vua Pasenadi, v i Vng m c hai b tc u lm ch hu, cng bin ti ca ngi to nn php thn k hy hu t ai ng c. Bng cch nu l lun rng nc sng khng gi tr bng nhn mng, ngi ngn chn thnh cng s mu v xoa du nhng ngi tranh ci y cung n y (Jt 536). Trong dp c Pht v thm Kapilavatthu ln ny, k mu ca ngi l b Mahpajpati n gn ngi vi mt ngh m ngi thy khng th chp nhn c v ht sc phin toi. Do vic xut gia ca thi t Siddhattha, vng tn Rhula v vng t Nanda, b khng cn ai sn sc tr cng cha Sundarnanda, con gi b; hn na, sau khi vua Suddhodana t trn b khng cn phn s gia nh, v vy tui hc cao, b tr v vi o gio. Mt hm b tm thy c Pht Nigrodhrma (Ni-cu-lut Vin: Rng Cy a) ngoi kinh thnh, b lin tha: "Nu n gii cng c xut gia sng khng gia nh (lm T-kheo-ni) trong Gio Php ca Th Tn th tht hnh phc thay!". c Pht trnh n v ph nhn, thm ch gi nguyn li chi t khi b Mahpajpati lp li li

thnh cu n ba ln. Bt khc khi nghe li chi t ny, m b tng l vong n bc ngha, b quay tr v thnh Kapilavatthu (Cv 10. 1. 1). t lu sau, c Pht ri qu nh v dn dn n th Vesali ca ngi Licchavi, ni y ngi c an c trong Snh ng C Nc Nhn nh nm trc. Cng lc y, b Mahpajpati li c thu ht can m mt ln na, ct tc v p y vng nh mt T-kheo, ri c mt s n nhn dng Sakiya h tng, b i theo c Pht sut cuc du hnh ny. Vi i chn sng phng v t bi bm y, b n Vesli, ti , tn gi nanda thy b ang tin li gn Snh ng C Nc Nhn. B va khc va k cho tn gi nghe nguyn ca b l xin bc o S cho php thnh lp Gio hi Tkheo-ni (Cv 10. 1. 2) C l b khng th no tm c mt nh bin lun no ti tnh hn na. Tn gi nanda ng lng chuyn nguyn tha thit nht ca b Mahpajpati ln c Pht, ngi li t chi. V vy tn gi nanda bt u bin h cho trng hp ny: -- "Bch Th Tn, n gii xut gia sng khng gia nh trong Php v Lut ca Th Tn, c kh nng chng c qu v Gic Ng c chng? -- Ny nanda, c th c. -- Bch Th Tn, v n gii c kh nng v vic ny, v v hong hu Mahpajpati Gotam c cng ln i vi Th Tn, va l di mu ca Th Tn, va l k mu, nh mu bo v Th Tn, v chnh l do ny nn Th Tn cho php n gii xut gia sng khng gia nh trong Php v Lut ca Th Tn tht hnh phc thay! -- Ny nanda, nu mu hu Mahpajpati cam kt tun theo Tm Trng Gii ny th hy xem y l l th gii ca b". (Cv 10. 1. 3-4, gin lc) Ri ngi nu Tm Trng Gii , tt c u nhm mc ch lm cho Ni chng (Bhikkhun) phc tng Tng chng. Ngay c mt T-kheo-ni i trng lo cng a v thp hn mt tiu tng mi th gii v phi cung knh nh l v y. Khi nghe tn gi nanda ni Tm Trng Gii ny, b Mahpajpati chp nhn mi iu kin trn (Cv 10. 1. 2-5) v nh vy b c th gii lm T-kheo-ni u tin ca Gio hi Pht gio (Cv 10. 2. 2) c Pht khng ng thnh lp Gio Hi T-kheo-ni; cng ch v bn phn o l buc ngi hon thnh c nguyn ca b k mu m b qua li

chi t ban u. Nhng iu ngi suy ngh v Gio Hi T-kheo-ni biu l qua li ngi ni vi tn gi nanda khi v ny trnh ngi vic b Mahpajpati chp nhn Bt Knh Php: "Ny nanda, nu n gii khng c php xut gia sng khng gia nh trong Php v Lut ny, i Phm hnh c th tn ti lu di, Chnh Php c th tn ti mt ngn nm. Nhng nay v n gii c xut gia, i Phm hnh s khng tn ti lu di, v Chnh Php s ch tn ti nm trm nm. Ging nh nhng gia nh no c nhiu ph n v t nam nhn d tr thnh mi ngon cho bn o tc cp ti sn, cng vy l Gio hi c n gii c php xut gia. Ging nh mt rung la chn c bnh dch trng nh xng v rung ma chn b bnh r st phi tn t, cng vy l Gio hi c n gii c php xut gia. Ging nh mt ngi xy con lm h cha nc, cho nc khng trn qua b c, cng vy, ny nanda, ta ban hnh Bt Knh Php ny cho cc T-kheo-ni". (Cv 10.1.6, gin lc, hoc AN. 4.-6.51) Song mi vic ha ra tt p hn bc o S tin on. Qu tht Hi chng T-kheo-ni suy tn vo th k mi hai, cn Gio Php v Hi chng T-kheo sng lu hn nhiu ln khong thi gian nm trm nm c tin on y v vn tn ti vng mnh n ngy nay. -oOoNHNG VN LIN H N KOSAMB Cc i Vng nc Magadha v Kosala, nhng nh cai tr hng cng nht ng thi, u l thn hu ca c Pht Gotama v con s tn ca ngi ln n vi ngn ngi. Ngi cm thy thi c thun li thit lp quan h vi vua Udena ng ti Kosamb (Kiu-thng-di) ang cai tr vng quc Vams gia sng Hng v sng Yamun (Dim-mu-na). c Pht nghe nhiu ngi ni nn bit r v vua ny: ngi an c ma ma 521 trc CN ti Sumsumragiri (Ni C Su), qu hng ca b tc Bhagga thuc vng quc vua Udena v ngi bit th ca Vams Kosamb (khong 55km v pha ty nam Allahabd ngy nay) do nhiu

chuyn du hnh. Nh s ho hip ca mt s thng nhn t Kosamb i nghe bc o S thuyt Php ti Svatthi v dnh cc lm vin ngi s dng tnh nh, nn Tng chng c ni c tr n nh v s mn ng o Kosamb. c bit nht l tinh x Lm Vin ca trng gi Ghosita (C-s-la), v nht ph gia Kosamb va l ch tch nghip on va l ch ngn kh hong gia, by gi pht trin thnh mt trung tm tu hc rt hot ng. Nh vy a th c v sn sng vic truyn gio m rng v v vy c Pht li n Kosamb mt ln na vo nm 520 gio gii ch Tng sut ma ma y v cng thuyt phc vua Udena theo Gio Php. Ln th nghim y tht bi. Nh vua Vams l ngi c u c th tc nn khng bun cht vn v nhng g xy ra sau thi hin ti ny v nh vua trnh gp bc i o S. Nh vua chn ngn nhng tranh lun v tn gio gia cc vng hu ca ng l Smvati v Mgandiy, mt qu phi ng va mi rc v. Vng hu Samvati l mt tn n ca c Pht, trong lc Mgandiya li chng i ngi. Nng khng t b mt vic g nhm bi nh danh d ca ngi tnh ch sng o Pht ny vi nh vua. Bng cch phao tin l vng hu Smvat thng ngm nhn c Pht qua ca s cung tht b khi ngi i kht thc ngang qua , nng khi dy lng ghen tc trong tr vua Udena khin ng ra lnh ly gch bt kn ca s ca b. Sau nng li c dng nhiu k hoch m ch vng hu Smvat l k cu ch ang b mt lp mu st hi mng vua. Mc d vua khng tin nng hn, ng vn a nghi, nn hnh nh ng bt vng hu Smvat phi chu mt hnh pht th thch. ng nhm mt mi tn bn vo b, nhng mi tn ht mt. Mt thi gian sau b cht trong mt trn ha hon khu hu cung ca phi tn. Nh vua pht gic rng nng Mgandiy gy ra m chy nn trc tin ng bt ti cc quyn thuc ng mu ca nng v sau chnh nng Mgandiy phi chu cht thm. c cm ca nh vua i vi vn tn gio khng ngn cn c cc hu phi quan tm vo o. C ln, khi vua Udena i ng sau mt chuyn du ngon n rng Udaka gn Kosamb, cc phi tn nm ly c hi ny i nghe Php do T-kheo Pindola (Tn-u-l) thuyt ging. Khi vua thc dy, ng ni trn li nh v e da cho nm v T-kheo y vo kin la (Jt 497), mt li e da m ng c th thi hnh nu khng v s thc tn gi Pindola l nam t ca v B-la-mn triu nh, quc s Bhradvja thn tn m ng khng mun lm mt lng.

Khi tui cng cao, vua Udena cng tr nn khoan dung hn i vi o Pht, c l v l do chnh tr, bi Gio Php n thi ny bin thnh mt yu t chnh tr ngay trong vng quc Vams, v c l v chnh B Vng t (Bodhi raj) con rut ng cng tr thnh ngi h tr c Pht. Vn ng lc no c th khin cho mt nam nhn cng trng phi chu khp mnh vo s rn luyn bn thn c ln thc gic ng i tm cho ra T-kheo Pindola v v ny gii thch cho nh vua nghe s nhim ca tham dc, ca sc thn v ca cc nhn thc gic quan, cng ch li ca s t iu phc bn thn (S. 35. 127). Rt lu v sau, khi c Pht dit , vua Udena cho php cc phi tn c nghe Gio Php do Trng lo nanda thuyt ging ti ng vin Udaka. Nhng khi h tu trnh ng s y phc m h cng dng v tn gi ny, ng li bc mnh. ng bn khon t hi phi chng tn gi nanda c mun bt u toan tnh vic hng vt cht, v mc d cao tui, ng cng khng qun ngi ni nhc nhn phi ng ra khi cung i cht vi v T-kheo ny (Cv 11. 1. 12-14). Khi c Pht Gotama n Kosamb nm 520 trc CN, mi vic k trn u nm trong tng lai. Tuy th, s th ca nh vua i vi Tng chng tht r rng v ng t ra thiu tin tng v o hnh thp km ca s T-kheo a phng y. c Pht phi ngng mt bit bao khi thy T-kheo Sgata nm say b t trc cng thnh Kosamb! Lc i kht thc, v ny ung mi nh mt chn nh ru da. Qu tht cnh tng chng vinh quang cht no khi cc T-kheo phi khing bn ng o say mm tr v tinh x, v chc chn l km theo nhng li bnh phm chm bim t m th dn. S kin ny to c hi cho c Pht ban hnh lnh cm Tng chng ung ru (Sv 51.1). Sau ngi ra iu lut h Sa-di no b pht gic ung ru s b bc b quyn th c tc gii. (Mv 1.60) Nu ngy nay ta phi tin theo Lun tng, th c bit chnh ci gh nc ra ti nh v sinh - Chu, nc c dng vo mc ch ging nh ta dng giy ngy nay - sut gy chia r trong Gio hi. Mt T-kheo tinh x Ghosita ti Kosamb li ci gh bn ngoi nh v sinh tp th m khng ht phn nc cn st trong gh, l mt li lm vi phm php v sinh chung. Lut tng (Mv.10) k tip phn sau ca cu chuyn ny. V T-kheo s y, khi b mt v ng Phm hnh khin trch, tuyn b rng v y khng xem vic bt cn ca mnh l phm gii. Hi ng Tng chng hp li gii quyt vn ny nhn thy v y can ti bt cn v tm nh ch vic tu tp. Nhng v T-kheo b x k lut kia li c nhiu thn

hu v trong m Tng chng a phng ng h - v th l c hai nhm T-kheo ch trng hai quan im khc nhau v tnh cch hp php ca lnh tm nh ch tu tp kia. S vic n tnh trng ny c trnh ln bc o S. Trong lc y, hai nhm T-kheo cng khai xung t nhau v thm ch nh nhau trc mt m c s ti gia. c Pht phi khn thit ku gi Tng chng: "Ny cc T-kheo, nu mt Gio Hi chia r (trong quan im) nu Gio Hi y khng c x ng theo gii lut, nu c chuyn bt ha, ch v phi ngi xung hp li v cng suy xt: du sao ti thiu chng ta cng cng quyt khng i x bt xng vi nhau trong hnh ng v ngn ng Chng ta cng quyt khng gy s nh nhau!". (Mv 10. 2.1) Li khuyn co ny ch cng hiu vic m th bo chm dt, song nhng li tranh ci vn tip tc khng ngng. Mt thi gian sau, c Pht c mt trong cc v T-kheo n ha thnh cu xoa du nhm T-kheo ang tranh ci v vn gii lut y thm mt ln na. Thy rng khng th no thuyt phc cho m ny bit c x hp l phi, c Pht ct ngang mi ngi: "Thi ri, ny cc T-kheo, khng c u tranh, khng khu tranh, khng cnh tranh, khng lun tranh g na c!". Song cc T-kheo y ang cung n n ni lnh ca c Pht cng thnh v hiu lc. Mt v trong m n cn la to ln mt cch hn xc: "Xin bc o S hy kham nhn v ngi xung y an nhin t ti. Cn cuc u tranh, khu tranh, cnh tranh, lun tranh ny l vic ca chng t!" (Mv 10. 2. 2) C lm ng trc s v l ny, c Pht k cho cc T-kheo mt cu chuyn di c tnh cch cnh gic, song vic ny cng khng c kt qu g. Qu chn nn v bun ru, c Pht ri b hi chng y ra i. (Mv 10. 2. 20) Vo khong cui ma ma (520 trc CN) c Pht li du hnh, vt qua lng Blakalonakra, ng Trc Lm, ngi gp cc T-kheo Anuruddha, Kimbila v Nandiya, nhng v th hin mt bc tranh thn hu ha hp tuyt diu: "Con t b mun ring ca mnh sng ty thun mun ca hai v kia. Chng con c thn khc nhau nhng cng chung mt tm".

Tn gi Anuruddha tuyn b vi bc o S v hai v kia ng . (Mv 10.4 = MN 128) c Pht tri qua ma ma gi th mi ca s nghip gio ha (519) ti rng Prileyya gn Kosamb, ni c nhiu n voi hoang d. c vi thn tn h tng, ngi chuyn tm vo thin nh. Ngi cn c c mt ln na (Mv 10.4-6) tm trong an tnh mt gii php cho cuc xung t Kosamb, mt cuc xung t e da lun c s ha hp ca Tng chng. Gii php y cht n nh mt kt qu ca nhiu hon cnh mi, trong khi c Pht ang c tr vo khong cui nm 519 sang nm 518 ti K Vin Svatthi. Cc T-kheo Kosamb gy chuyn bt ha tranh ci d di trong sut mi tm thng t khi ngi ri kinh thnh y n cc c s ti gia cung cp lng thc cho Tng chng cng mt ht kin nhn. H quyt nh khng nh l v h tr cc T-kheo na, khin cho Tng chng thnh Kosamb phi i u vi cc vn lng thc rt gay gt. Do c hai nhm T-kheo phi vi v gi cc phi on i din n yt kin bc o S Svatthi, thnh cu ngi ha gii mi tranh chp theo quyt nh ca ngi. Phng php tin hnh cng vic ca c Pht chng t tr thng minh v ti kho lo ca ngi. Khi m bn ca v T-kheo b nh ch tu tp gii thch rng nay v y nhn thy li ca mnh, c Pht bo ch v phc hi chc v ca v y. Khi vic ny lm xong, ngi m o vi m Tkheo trc y a ra lnh nh ch. Ngi gii thch cho ch v bit l do phc hi chc v trn, v ging r rng vic v T-kheo nhn li trong qu kh chng t tnh cch hp php ca hnh ng nh ch kia. Ri ngi bo ch v t nay nhn nhn s phc hi chc v va nu. iu ny cng c thc hin: bng cch im lng (ngha l: khng nu kin phn i) hi chng cng nhn v T-kheo gia nhp Gio on li nh c. S ha hp b ngoi c ti lp (Mv 10. 5. 11- 14). Mi phe u c thng im m h xem l quan trng nht -- khng c phe no mt th din c! Tuy nhin, cc T-kheo Kosamb vn tip tc sinh s tranh chp mi. Sut ba mi lm nm cn li trong i ngi, c Pht khng bao gi n an c ma ma Kosamb hay bt c ni no trong vng quc Vams ca vua Udena ln no na. ---o0o---

THP NIN HONG PHP TH HAI Sau thp nin u tin c Pht hong Php, ti liu lch s trong Kinh Tng Pli tr nn ri rc t i, khng phi v thiu thng tin tng qut - tt c hn ba mi tp trong Kinh tng v Lut tng v Lun tng cha y ti liu. Song Tam Tng gm phn ln cc cu chuyn v bi kinh mang tnh c dc tr dc gii thch cc quan im gio l, m hu nh khng c mt chi tit lch s no c. Ngoi ra, thp nin u tin nh du r rng a im hot ng ca c Pht. T v sau nhng ni chn y c ti din trng lp, khin cho du tch ca bc o S b ln ln nn kh phn bit. Mt v d v cu chuyn khng c hiu qu v phng din lch s tuy nhin li minh ha i sng ca c Pht cng s t tin ca ngi, l cu chuyn sau y c th ghi vo nm th mi mt ngi hong Php: Trong lc i kht thc, c Pht n vng ln cn lng Ekanla pha nam Rjagaha, va ng lc B-la-mn ho ph Bhradvja ang phn pht cm sa cho nng dn n sng. c Pht lng l nhp bn v i xem th ngi c c chia phn cm khng. Bhradvja: Ti cy v gieo, ri sau khi xong vic, ti mi n. Ny Sa-mn, ngi cng phi cy v gieo, ri ngi mi c nhn phn cm. c Pht: Ny B-la-mn, ta cng cy v gieo, ri khi ta lm xong, ta mi n. Bhradvja: Chng ti khng thy o S Gotama dng ci ch hay ci cy, tuy nhin ngi li bo nh th? c Pht: Ta gieo ht ging chnh tn, cy cy l tr tu, tinh tn l i b ko cy, thnh qu lao ng ca ta l trng thi Bt T . Bt c ai lm xong vic y, s c gii thot kh au. Nhng n khi B-la-mn Bhradvja cng dng c Pht mt chn cm sa, c Pht li chi t. Mt tng vt nhn c do ti hng bin hoa m khng phi l mn kht thc chn chnh v khng em li phc c g cho th ch. Tuy nhin, v B-la-mn khng ly chn cm li, v khng xng ng vi phm cch ca v y nu phi n mt mn b chi t hoc em cho cc nng dn, nn v y xung con sui gn .

Cch dng nh d ngi gieo ht rt thch hp vi hon cnh B-la-mn Bhradvja tht c hiu qu tc th. Nhng ht ging bng li m c Pht gieo vo tm v B-la-mn n lc chn mui, v y c Gio Php cm ha v tr thnh T-kheo (SN 7.2.1) Nm 517 l mt nm i km. Theo li mi ca mt B-la-mn c s, c Pht cng vi t h tng n an c ma ma gn Vera j, mt ni gn pha nam thnh Svatthi (Sv Par 1. 1. 9) Hi ng x pht phiu khu phn cho dn chng ang b nn i, nn mn kht thc kh kim n ni nhiu khi cc T-kheo phi mang bt khng tr v. May mn thay vi nh bun nga t Bc n cng va n ti Vera ja vi by nga nn h cho cc T-kheo mt t cm bt m. Khi tn gi nanda em n mi c Pht mn n ny, ngi bnh thn tuyn b mt ngy kia tnh th s tr li tt p hn (Sv Par 1. 2. 1). Nm 515 trc CN, Rhula, con trai ca bc o S, c hai mi tui (k t lc th thai) v n tui ti thiu mt Sa-di c th i gii T-kheo. Sau khi c Pht an c ma ma tinh x Jetavana gn Svatthi, mt hm ngi bo Sa-di Rhula cng i vi ngi vo trong Rng Ngi M v Rhula sn sng ng . (MN 147) Cng nh l thng trong trng hp con ca cc ngi cha v i, Rhula l ngi c c tnh khng r rt. Cc khuynh hng hi thin v ni phng i v thu dt theo tng tng, mt c im c th biu l nng khiu tng thut truyn vn chng, b trc xut ra khi tr chng thiu nin tui mi lm, nh mt "hnh thc ni di" (MN 61), v ngay c cm tng t tin do nim thch th v v mt khi ng ca mnh cng b ty sch lun (MN 62). Rhula khng c c mt cht phong cch thanh lch, ti nng ngoi giao v uy lc thuyt phc nh thn ph, ch ng ni g n v mt rc sng y k diu ca ngi. Nhng qu tht, lm th no chng c th pht trin c nhng c tnh nh vy, nhng c tnh ch c th tng trng khi phi ng u vi cuc sng th gian? c dng dc t tui ln chn trong mt cng ng Tng chng ch ton nam gii, li c trng lo Sriputta v c Pht hun luyn chuyn tm thin qun v gii thot v tun th l tng tu tp bn thn ca mt Tkheo, nn chng khng th hng thi k u th theo thi vui chi. Khng c php pht trin cc nng khiu v ch c dng dc theo mt ng li pht trin hn hp, chng tr thnh mt ngi y tr tu kin thc, nhng sn sng chp nhn gio hun v chu phc tng: nhng c

tnh duy nht chng c php pht trin l tinh cn v tun th gii lut tu hnh tht nghim khc. Nh mi ngi u ng , chng l mt thanh nin thng minh kh i, nhng khng c g khc hn th na. Mi tng quan gia c Pht v Sa-di Rhula y tin cn v thin cm, song khng thn i hoc mt thit, v iu ny theo quan im c Pht c ngha l to nn mt mi rng buc ni tm c th gy kh au. V vy cng d hiu, Kinh in qu thc khng tng thut nhng cuc ni chuyn ring t gia hai cha con: cc kinh Gio Gii Rhula cng khng khc g v hnh thc vi nhng kinh bc o S ging cho chng T-kheo c. V d sau y l li ngi dy Sa-di Rhula khi hai v cng ngi di gc cy trong Rng Ngi M. Bi kinh lin h n phng php phng h bn thn khi b xc ng do cc nhn thc gic quan: -- Ny Rhula, con ngh th no? Con mt, hnh sc, nhn thc l thng hng hay v thng? -- Bch Th Tn, v thng. -- Th tai, mi, li, thn (xc gic) v tm hay (c quan t duy) cng cc php v thc tng ng vi chng l thng hng hay v thng? -- Bch Th Tn, v thng. -- Ci g v thng th kh hay lc? -- Bch Th Tn, kh. -- Vy c hp l chng khi ngh n nhng g v thng, kh au, chu bin hoi nh sau: "Ci ny l ca ta, ci ny l ta, ci ny l t ng ca ta?". -- Tha khng, bch Th Tn. -- Ny Rhula, khi mt v a vn t nhn thc iu ny, v y ym ly cc cn, cc php v cc thc tng ng (ngha l v y khng cho mnh tham m chng). Do vy, v y ly tham v gii thot cng chm dt ti sanh. (MN 147, gin lc)

Ngay khi ph thn thuyt ging, Sa-di Rhula lnh hi ngha uyn thm ca gio l v cc lu hoc (sava) a n ti sanh au kh u tan bin dn khi tm v y. Nh vy, v y cng tr thnh mt bc A-la-hn na. C l cng chinh nm 515, trong lc c Pht ang an c ma ma ti Jetavana gn Svatthi, hoc c l vo mt dp no ngi n ving th nc Kosala, c Pht to mi giao hu thn tn vi n t i ph gia Viskh (T-x-kh). Hn mt thp nin trc, tiu th Viskh mi ln by hi ng c Pht khi cn sng cng cha m Bhaddiya (trong nc Anga). Sut thi gian y, nhiu s kin xy ra n vi i nng. ng Dhana jaya, ph thn nng cng gia nh di n Sketa v ti y, c con gi xinh p ca ng lt mt xanh ca m ngi mai mi cho gia nh ph thng Migra, ngi ang tm mt tn nng cho cu qu t Punnavaddhana. Cuc hn nhn thnh tu, t Viskh sng ti Svatthi vi chng, v nng sinh c nhiu con. Gia cc n th ch ca Tng chng, Viskh chim a v nht. B cng dng ch T-kheo o ma, thc phm dnh cho nhng v sp i xa hoc mi n, chm sc ngi bnh, cng cc th thc phm dc liu (Mv 8.15.7). Tinh x quan trng do b cng hin ho phng l ni thnh lp "ng Vin Trng Cc" (pubbrma) sau ny ni ting ngoi ng mn kinh thnh Svatthi. Khi c Pht an tr trong tinh x ny, b Viskh thng yt kin nhiu ln c ngi an i sau nhng chuyn au bun. C mt ln b thua kin: Vua Pasenadi Kosala lm chnh n x thit hi v phn b. ang gia tra nng bc, mt thi im khng thch hp xin yt kin, b i tm cho ra c Pht v k ht mi vic vi ngi. c Pht y tr tu khng bnh b phe no c, ch khuyn b nhng li l y trit l ny: Buc rng au kh bit chng no! iu phc t thn: lc ti cao Rng buc l gy nhiu kh no, Thot ly trin phc kh lm sao! (Ud 2.9) Mt ln khc nhiu nm sau, b li n phi thi xin yt kin c Pht, c ngi v tc u t m. B tha vi ngi rng mt chu gi yu qu ca b va mt, v v th b t m c ngi (do l ty trn sau khi d m tng). Bc o S p:

-- Ny Viskh, b c mun sinh nhiu con chu bng dn s Svatthi chng? -- Tha vng, bch Th Tn.
--

Th c bao nhiu ngi cht mi ngy Svatthi?

-- Bch Th Tn, c l mi ngi hoc tm chn ngi -- t nht cng mi ngi mt ngy. Chng thiu g ngi cht ti Svatthi. -- Ny Viskh, b ngh th no, vy c bao gi b khi b t tc tai o qun chng? -- Bch Th Tn, chc chn l khng. Con qu nhiu kh au vi by con chu ng c ny ri. -- Ny Viskh, ta ni cho b r, bt c ai c mt trm vt yu qu s c mt trm mi kh su, ai c chn mi, tm mi, nm mi, hai mi, mi, nm, hai vt yu qu s c chng y mi kh su. Nhng h ai khng c vt g yu qu th khng c kh su. Ta ni cho b r, nhng ngi y thot su no, ly tham dc: Tt c ni su kh, khc than Thin hnh vn trng gia trn gian Pht sinh t vt mnh yu qu, Khng c g thn, kh chng mang. Vy ngi hnh phc, thot u bi, Sng gia trn khng luyn i g, Nu c mong mnh khng kh no, i khng c vt yu v. (Ud 8. 8, gin lc) Trong thi k tip theo sau , c Pht an c ma ma Kapilavatthu (514 trc CN), ti lavi pha bc Benares (513), ti Rjagaha (512 v 509) v vng ni Clika (cha xc nh c v tr) (511, 510), khng c iu g quan trng v phng din lch s c ghi li. Ch trong nm 508, tr v sau, c Pht chn nhiu tinh x Svatthi tr ma thng xuyn, l nm li c vi vic ng ghi nh. Mt s kin ng ch ca nm y l vic gio ha tng cp gy kinh hong Angulimla (Ngi eo Vng Ngn Tay), s d c gi nh vy v tng cp y lm cho mnh mt xu chui eo c bng cc lng tay ca

nhng ngi b y git. Y l con ca B-la-mn Gagga gi mt chc v ti triu nh vua nc Kosala v tip thu mt nn hc vn uyn bc ti i hc Takkasla. Vi tr thng minh iu luyn, y trnh n mi cuc sn lng nn mi qun tun tra mt thm m vua Pasenadi truyn theo di y u tr v tay khng. Angulimla c b m ng tnh bo cho y bit mi hot ng ca qun i cnh v. Lm mt o tc trn xa l, c l lnh t ca mt bn cp rnh rp khch l hnh v cc on xe ch hng, Angulimla l mt phn t trong nhm ti phm nghim trng nht c n . Trong cc thn lng vo th k th su trc CN, qun chng sng an n, "mi nh u m ca" nh tc ng thng ni, ti phm rt him hoi. Song thnh th, ti phm li nhiu hn. Cc v cp ph khng xy ra thng xuyn v cc nh giu c ti sn ng cp bc lun c m gia nhn canh gi sut ngy m. Thng thng hn l chuyn mt gia nhn bin mt cng vi vt qu gi ca ch nhng vic ny cng ch c gii hn nh v a s ti t sng vi gia nh h ngay trong nh ch hay gn nh ch khin cho vic o tu kh thc hin. nh cp bng v kh l cch c trin vng kim nhiu tin mau nht, do vy l cch thng thng nht, mc d ti phm ny e da c ngnh thng mi ln ti sn quc gia nn b e da li bng cc hnh pht nng nh cht tay chn, lm m mt, m cc qua ngi, bp c hoc chm u. c Pht lm ng trc mi li cnh gic khi ngi khi hnh t Svatthi tin vo khu vc bt an v Angulimla tr n. Chng my chc ngi gp tng cp, y y kinh ngc v s can m ca v kht s lang thang n c ny. Mu i thoi gia hai ngi nh c lu truyn trong Kinh Tng (MN 86)c l l chuyn sng tc v sau, li cng c v nh vy v c k theo th k. Song s tht vn c chuyn Angulimla sau cng xin c Pht nhn y vo Gio on v c Pht lp tc nhn li. C hai v tr v Svatthi vi t cch o S v t, ri cng an tr trong tinh x K Vin ca ng Cp C c. Du ta ht lng ngng m uy lc thuyt phc ca c Pht, th s chuyn tm hi ci ca Angulimla cng c v hi qu t ngt nn kh tin c l mt s cm ha thun ty tn gio. S chuyn hng vi v ci t quy chnh ny c v hp l hn nu ta gi s rng tng cp Angulimla mun trnh hnh pht bng cch gia nhp Tng on, v mi gio phi u khi chu l thuc vo quyn xt x ca php lut th gian. i Vng Pasenadi cng hiu k mun thy tn ti phm trc kia ng truy lng sut mt

thi gian rt di m khng t kt qu g. Trong mt chuyn chim bi tinh x K Vin, nh vua m o vi T-kheo Angulimla nay co trc u, p y vng lm mt Sa-mn Thch t. Nu vua Pasenadi c th tha th cho tng cp c hng phc cch ny th dn chng Svatthi mun bo th, li suy ngh cch khc. Trong khi Tkheo Angulimla i kht thc trong kinh thnh, h nm vo v y, gy thng tch trm trng. Mnh y mu, y b rch v bnh bt b v, v y n yt kin c Pht tinh x Jetavana v c ngi khuyn nh: "Hy kham nhn, ny B-la-mn! Con ang th lnh ngay trong i hin ti qu bo ca cc c nghip, bng khng con s phi chu nhiu kh au rt lu di trong a ngc"(MN 86). Song T-kheo Angulimla cng khng sng c lu trong Gio hi. V y t trn sm, c l l do kt qu ca mt v dn chng tn cng ln th hai. Vic gio ha tng cp Angulimla gy ting vang ln ra ngoi v cng tng uy tn ca c Pht. iu ny khi dy lng ganh t ca cc nhm Sa-mn khc b gim st phn tng vt cng dng, nn h xem xt nhiu mu k h uy tn c Pht. H tm c mt cng c li hi n kht s Sundar, h thuyt phc c y thng xuyn lai vng tinh x Jetavana cng nhiu cng tt v l din cho cng nhiu ngi thy cng hay. C y lm nh li h bo, ri sau mt thi gian, c y b m ngi ng h kia git cht v chn vi xc vo tinh x Jetavana. Ngay lin sau v ny, cc Sa-mn c hnh loan tin Sundar tht lc v c l c tm ra xc cht trong tinh x K Vin. Ch chc lt t thi c pht hin trong mt h K Vin v c mang v Svatthi, ti y bn st nhn ln ting la : "Ny mi ngi hy nhn xem hnh ng ca m Sa-mn Thch T! Bn chng tht v tm v qu, ph gii, c c, di tr, bt tnh. Lm sao mt ngi n ng li c th git n b sau khi hnh lc!". Li vu co ny khng phi l khng c kt qu, v n c lp li nhiu ln v cc T-kheo phi chu mt thi gian kh khn lc i kht thc. c Pht phn ng li ging nh ngi lm ti Rjagaha, khi ngi b gi l "ngi gy cnh ga ba cho ph n" v "bt cc nam nhi". Ngi dy cho cc T-kheo mt on k phn cng li m ngi lng m: a ngc cho phn k di gian V ngi khng nhn vic mnh lm,

C hai, khi cht u ng ng Hnh nghip i sau h lit trn. (Ud 4.8 - Dhp.306) V vic ny, khng c bng chng v ti v phc hi danh d ch Tng trc qun chng, song chng my chc nim tin tng rng Gio hi c Pht khng lin h g n v mu st ny lan truyn rt nhanh. Nm th hai mi mt (508 trc CN) trong cuc i hong Php em li cho c Pht nhiu nim an vui v em h ngi, tn gi nanda, nhn chc v ph t thng trc kim th gi (upatthka) hu cn ring ca ngi. Bc o S, lc ny nm mi su tui, mi mt v nhng thay i thng xuyn m nhn s hu cn quanh ngi, c bit l gia nhiu T-kheo v Sa-di phc v ngi theo mi kh nng ring bit nh ch v Ngasamla, Ngita, Upavna, Sunakkhatta, Cunda, Sgata, Rdha, v Meghiya..., m khng c ai thc hnh nhim v hon ton cn trng c. Khi ngi hi cc Trng lo xem th ai mun m trch phn s ny, chnh tn gi nanda y thin sn sng cng hin phn mnh. trnh mi iu nghi k l tn gi m trch cng vic ny v li ch c nhn, tn gi nanda thnh cu c Pht ng bao gi ban cho tn gi thc phm hay y phc cng dng ngi, bc thng th Tng chng, cng khng em tn gi theo ngi khi c thnh mi th trai, song phi thuyt ging cho tn gi ni dung cc bi kinh c Pht ging trong lc v ny vng mt. c Pht ng mi im nu trn. Sut hai mi lm nm, tn gi nanda cnh bc o S, trung thnh tn ty nh hnh vi bng (Thag 1039-45). Tn gi chun b ch nm ngh ban m cho ngi, mang nc hu ngi, ra bnh bt, bo v cho ngi khi b m ngi t m t nhp quy ry, hoc a nhng khch qu vo trnh din ngi, v thng bo cho ngi cc s kin hng ngy, c th mi cho n khi bc o S dit (483 trc CN), cc cng vic y khng cn cn thit na. ---o0o---

Chng IV - Gio l - Tng chng v gii C s


-oOo-

GIO L Gi s ta tr li thi k hai ngn nm trm nm trc v m thoi vi c Pht, chng ta gi ngi l "trit gia", chc ngi s ch chp nhn danh hiu ny vi nhiu s d dt. Ngi s ng v t ny trong mc "mt trit gia" theo nguyn ngha l mt "ngi bn ca tr tu", song ngi s xc nh tnh cht ca t ny bng cch ni rng ngi l mt ngi c ch trng thc tin nn ch nh gi cao th tr tu no lin h n gii thot kh au. Ngi cng s tn thnh danh hiu "trit gia" trong ngha ngi tm cu bn cht nh tht ca th gii vn vt v nguyn tc iu khin n. Song nu qua t "trit gia", chng ta mun ch ngi sng to mt h thng t tng th ngi s bc b danh hiu i vi ngi khng ph hp. Ngi khng t xem mnh nh nh pht minh mt cng trnh t duy, m l ngi khm ph nhng quy lut t nhin c hin by. Ngi cng quyt ph nhn li ch trch nng n do Sunakkhatta, mt v qu tc Licchav, ln ting ru rao sau khi ri b Tng chng (MN 12) rng ngi sng to ra mt l thuyt hoc tuyn b mt gio iu do ngi t suy lun. Ngi vng tin rng trong quy lut Nghip Bo (ngha l ti sinh ty theo tnh cht ca hnh ng), ngi din t chn l khch quan, v vi Bt Chnh o ngi rt ra kt lun thch ng bng th ngn t c bit lin h tin trnh gii thot t quy lut ny. Theo c Pht, mi ngi u phi chu quy lut t nhin v ti sanh ty hnh nghip ca mnh, cho d k y bi bc gio l ny i na. S thc c vi phng din ri rc trong chn l do ngi khm ph c mt s ngi khc cng nhn trc kia khng lm c Pht bn tm cht no: bt c tri kin g phc v mc ch gii thot u c ngi truyn th v hoan nghnh c. Tuy th, cc t tng gia ng thi vi ngi u nhn thy gio l ca ngi tht tn k. Trc kia cha ai tng kt hp s ph nhn mt bn ng vi nim ti sanh c v i nghch nhau, cng khng ai din t tht minh bch chnh xc tnh trng kh au ca mi s hin hu v thuyt ging vi ti hng bin hy hu nh vy. Trong Gio Php ca c Pht Gotama, cc tri kin tn c c kt hp to thnh mt h thng hi ha, tht d hiu i vi ngi c tr tu, tuy nhin, tht thm o v k diu v n hng n nhng g vt ln th gii cm quan. Nhng nguyn l Pht Php c th c trnh by trong mt s mnh nh sau:

- Hin hu trong mi hnh thi u l kh (dukkha) v bt c vt g c i sng u phi chu cc hin tng kh au, v thng, tiu dit, bit ly v bt c. - Tt c chng sanh cha c gii thot u phi b ti sinh: ni kh ca chng sanh khng chm dt vi ci cht, m vn cn lin tc mi trong nhng hnh thi hin hu k tip. - Ti sanh c chi phi bi quy lut t nhin v l duyn khi hp o c, theo thin nghip (kamma), hay ni r hn, cc hnh ng do ch (sankhra) to iu kin ti sanh vo hon cnh tt p hn v c nghip a n ti sanh vo ci xu c hn. Thin nghip mang li li ch, an lc, c nghip mang n tai hi, kh au. - V khng c linh hn trng tn sau khi thn hoi, nn ti sanh khng din tin theo hnh thc linh hn lun chuyn u thai vo mt thn xc mi, m do mt chui lin tip cc nhn duyn to iu kin sanh khi. - Cc ng lc vn hnh vng lun hi sanh t l kht i (tanh) v v minh (avijj), nhng ng lc m mi ngi c th thc hin s on tr trong chnh mnh nh t iu phc bn thn. - Gii thot ct yu l ch chm dt vng sanh t lun hi v tn dit (nibbna) hu th. Cng vi nhng nhn thc ny, nim xc tn rng ngi tm ra cha kha m ng gii thot kh au l l do khin c Pht t tin (v y), v tinh thn lc quan ca mn ngi pht xut t nim tin vng chc rng mi ngi n lc v mc ch gii thot s thnh t gii thot ngy sau. Mc d xem i sng l kh au, o Pht vn khng bi quan; tri li, o Pht thit lp nim tin vng chc v tm trng th thi trong ngi m o. Mt ngi hnh tr Gio Php cng ging nh ngi c y s gii thch cn bnh, nhng vi s bo m rng c th iu tr bnh m khng cn bt c mt hot ng no bn ngoi, ch hon ton do n lc ca chnh ngi bnh y thi. ---o0o--I. KH (DUKKHA):

S kin thi t Siddhattha sinh trng trong a v cao sang v hon cnh u i, li pht trin mt c tnh nhy cm i vi kh au nh l hu qu ca a v x hi vng chc y cng c th hiu c v mt tm l. Song chng ta c th hi: tt c phc phn m ngi hng th khng lm ngi tha nguyn l ngha th no? Tht ng ngn nu ta ngh rng v thi t ca quc vng Suddhodana thnh Kapilavatthu khng thc c hon cnh hnh phc ca mnh. Vy iu duy nht y l ngi nhn thy su xa hn v i hi nhiu hn na. Ngi c mt t duy y trit l v "hnh phc" (sukha), iu m ngi khng thy c thc hin trong i ngi, v qu thc iu ny cng khng c thc hin u c. ng l ngi gp nhiu may mn trn th gian, nhng hon cnh lin tc b e da ny c thc s l hnh phc chng? V u l gi tr ca nhng nim hnh phc nh nhoi? Mt vi giy pht lc th v thnh cng do ti hng bin, nhng thong bay bng theo tr tng tng lc m o vi thn bng, ni am m trong vng tay n nhn, th hng cao lng m v, no c xng ng g, tt c cc nim vui din ra trong chc lt nh vy ch nhng ch li ln na ngay lp tc cho tnh trng thng xuyn y chn nn, bt mn v kinh hi v tng lai - ni cch khc, l nhng ch cho kh au (dukkha)? Chng qua chng ch l nhng tnh tit vn vt, nhng phng tin lc th thot ly thc t, ch khng phi l hnh phc ca cuc i. Bt c hnh phc no xng ng vi danh t ny phi l nim hnh phc vng bn vt ln tt c mi th g e da n, phi l s t do vnh vin thot kh au, chnh l nim tin tng ca thi t Siddhattha khi ngi t gi gia nh, hong cung, ti sn cng hin cuc i mnh cho vic tm cu th hnh phc ny tui hai mi chn. Trc tin, tr ngi phi nhn thc r rng bn cht ca kh au m ngi ang tm cch gii thot. V do vy, trong T Thnh ngi dng pht ha Gio Php ca ngi nm 528 trc CN ti Lc Uyn Isipatana, Thnh u tin nu r nh ngha ca kh au (dukkha): "Ny cc T kheo, y l Kh Thnh : Sanh, lo, bnh, t l kh, Su, bi, kh, u, no l kh, On tng hi, i bit ly l kh, Cu bt c l kh,

Tm li, Ng Th Un l kh". (Mv 1.6.19) Phn ct ty ca nh ngha kh au ny khng nhng ch c trnh by m cn phi c suy din bng cch phn tch nhiu li cng b khc v rt ra nhng kt lun cn thit:

Sanh, lo, bnh, t l cc phng din ca i sng v bt kh ly i vi s hin hu ca mi c nhn. Trong khi xc nhn bn cht chng l kh, c Pht Gotama gii thch r rng rng khng c hnh thi hin hu no thot khi kh au. Su, bi, kh, u, no l phn ng trc s tn tht ti sn hay sinh mng ngi thn. Cui cng mi th g lng ta yu thch u a n ni kh chia ly y cay ng: mi luyn i rng buc ni tm u to nn kh au. Ngoi cc hnh thi kh au thuc v phm tr Thi Gian (v thng), cn c nhng hnh thi thuc v phm tr Khng Gian (thn cn hay ly bit) l gp g nhng g ta ght b (on tng hi) v chia la nhng g ta yu thch (i bit ly) Ni kh au ca ta li tng thm v cc c vng ca ta thng thng ch c thnh tu mt phn no. Nhng iu mong cu nhng khng t c thng a n kh au: mong cu khng thnh tu, d l mong cu tn ti, mong cu thc hin mt iu g hoc s hu mt vt g, rt cuc u bin thnh kh au. Nm Th Un (panc updna - kkhandh ) m ch cc yu t to thnh mt c nhn hin hu. Mi c nhn gm Nm Un ny v ch c th, l trung tm im ca mi cm gic kh au, do vy chnh n cng c xem l kh.

Nm Un l: - Sc / Thn (rpa) vi lc cn: mt, tai, mi, li, thn (xc gic) v (c quan suy tng: Manas). Do cc gic quan tip xc vi s vt ca ngoi gii nn khi sanh: - Th (vedan): l cc cm gic, chng tr thnh. - Tng (sa) l cc nhn thc t i tng c chiu vo tm ca ngi quan st. Nhng nhn thc ny pht sinh. - Hnh (sankhr), l cc quan nim, mong cu, t nim, hnh ng theo mun hay d nh.

- Thc (vina) sau cng pht sinh t cc tng trong hnh thi thc ngoi vt hay i tng ca t tng, cc php (dhamma) Nh ta thy Ng Un khng ch l thnh t ca con ngi sng thc, m chng cn gii thch tin trnh nhn thc theo cc chc nng lin tip ca chng. Chng c gi "Ng Th Un" v trong tin trnh ti sanh, chng c chp th to thnh mt c nhn mi do nghip quyt nh. Tm li: ngha trng yu trong Kh Thnh ca c Pht l g? T khi im cho thy mi hin hu c nhn u mang kh au trong , bi v (a) mt vi hnh thi kh au lin kt cht ch vi cuc sng th cht, (b) mt s khc khi sinh do ta luyn i nhng vt v thng, chu bin hoi, hoc (c) xa cch chia ly, hoc (d) do cc c mong ca ta khng t, n a n kt lun rng (e) i sng c nhn l kh. Kh, dukkha, trong Gio Php c Pht l mt t ng trit l ch bn cht ca cuc sng, trng thi cha c gii thot th gian. thy iu ny ng nh vy i hi phi c s trng thnh v tr tu. Mt ngi bnh thng t nh la mnh bng nhng trng thi hnh phc tm thi hay nhng lc th thong qua chc lt, do vy khng thy c mi s u l kh. "Nu sc thn (v cc un khc to thnh con ngi) l hon ton kh, tuyt i lin h vi kh, ch khng lin h vi lc, th chng sanh s khng tham m i vi sc thn (tc i sng th cht) nhiu nh vy". c Pht tuyn b vi Mahli, trong mt chuyn du hnh n Vesli (SN 22. 60). Ni theo ngn ng hin i: nhng giy lt hnh phc ca ta l nhng ng xu m chic my nh bc trao li cho ta. Chng khin cho ngi nh bc tip tc tr tiu khin mc d k y bit rng cui cng mnh s l k thua cuc. ---o0o--II. SAMSRA: VNG LUAN HI SANH T V QUY LUT CA N. S v thng ca vn vt, nguyn nhn ca bao nhiu kh su th gian, nu em ra phn tch, cui cng s tr thnh hnh phc gi nh su kh phi c chm dt vi t vong. Song nu ci cht c xem l gii thot mi bt hnh ca cuc sng th i vi c Pht, gii php ca vn kh au khng n gin nh vy! Ngi thy s vic khc hn: mi loi hu tnh u

b rng buc vo vng lun hi sanh t (Samsra) nn chng phi ti sanh sau khi cht ty theo nghip. Ti sanh, iu tt yu phi chu ng au kh trin min, phi hng ly mi tai ha ca sanh sn, bnh tt, kh au, tn tht, phn ly, tht vng, ri mng chung c ti din mi mi, l iu m ngi n cm thy hi hng cc . Qu thc ti sanh to c hi n lc tin ln mt hnh thi hin hu tt p hn, song d trong hnh thi ti u nh ca Thin thn cng khng thot khi kh au v thng v nh vy l khng thc s gii thot. c Pht Gotama phn bit (MN 12.1.73; AN 9.68) nm cp bc hin hu hay nm sanh th (gati) trong ta c th ti sanh:
1. Thin gii c nhng v an tr l ch Thin (dev) hng cuc i

2. 3.
4.

5.

trng th v hnh phc nhng khng phi vnh vin, v cng nh mi loi chng sanh, u phi chu s bin hoi trong vng lun hi sanh t. Nhn gii l ni em li c hi tt p nht gii thot v con ngi c th hc Gio l ca c Pht d dng nht v c th tr thnh T-kheo. Th gii sc sanh. Th gii ng qu (peta) v sau cng a ngc, trong chng sanh phi chu nhng s hnh h cho n lc tiu tr ht c nghip v cc ti li khng th n b cu chuc c cc cnh gii khc.

Trong cc th gii y khng ni no c cuc sng vnh cu c. Khi cc hnh nghip cn ht hiu lc, mt v hu tnh lm Thin thn trn tri hay ti nhn trong a ngc u phi ri cnh gii y ti sanh vo mt hnh thc hin hu khc. Ch Thin c th than tic iu ny, song i vi cc sinh linh trong a ngc, thi hn ny l c mt nim an i qu bu cho chui ngy di bt hnh. Nhn v qu kh ta li thy hin l ra ton nhng vin nh hi hng. Mi loi hu tnh phi tri qua v lng kip sng trong v s hnh thi hin hu, t i n sang i kia, m khng h thc c rng nim an lc ch l ph du tm b, cn au kh th trin min khng dt, cho nn vn mi mi c mong ti sanh. Tuy nhin, ch ring nhng v no pht trin nhng kh nng tinh thn tr tu cao siu mi c th nh li cc i sng qu kh y chi tit.

V mi i sng u do i trc to iu kin, cho nn c vn ny sanh lin h n ngun gc ca vng lun hi sanh t ny. Trong mt cuc Php thoi vi cc T-kheo Svatthi, c Pht gt b vn ny ra nh mt iu khng th bn lun gii p: "Ny cc T-kheo, v th l vng lun hi sanh t ny. Khi im khng th nu r t u chng sanh b v minh bao ph, b tham i tri buc lu chuyn trong sanh t l ny. Ch v ngh th no, ny cc T-kheo, ci g nhiu hn, nc trong bn i dng hay nhng dng l tun chy khi ch v lu chuyn lang thang trong sanh t l ny, ku go than khc v gp g nhng g mnh ght b, chia la nhng g mnh yu thng v khng t c nhng iu mong mun?" (SN 15. 1. 3)* Ri t qu kh, ta nhn v tng lai: c th no trnh c nhng cuc ti sanh i sau chng? C c hi gii thot mnh ra khi bnh xe lun hi tn nhn khng chu bung tha c ko di ni kh au ca ta n v tn chng? c Pht p l c - v y chnh l im khi u Gio L gii thot ca ngi- bi v tin trnh ti sanh tun theo mt quy lut m ta cn phi tm hiu v tn dng n ri, nu ta b bt buc phi ti sanh, th t ra cng c ti sinh vo cc cnh gii an lc hn - d cha phi l thot kh hon ton. Quy lut t nhin v L Duyn Khi ph hp o c, hay Lut Nghip Bo (Kamma) l l do gii thch thin nghip a n ti sanh vo hon cnh tt p hn, cn c nghip a n ti sanh vo hon cnh ti t hn. Thin nghip to nn phc c tt lnh (pu, kusala), c nghip to nn tai hi, tn c (apu, akusala ). Bt k ai cng ch c th t trch mnh v tnh trng hin hu ca mnh. Bt c nhng g k y lm by gi, theo hng thin nghip hay c nghip, k y u s gt hi trong tng lai di hnh thc ti sanh cao hay thp tng ng vi nghip to. "Nghip phn bit cc loi hu tnh thnh cc hng h lit hay u thng" (MN 135; III 203) Nh i cu k vn thng c truyn tng nu r: Mt ngi l khch tha phng An ton lui gt c hng tr v, Thn nhn, quyn thuc, bn b Thnh tm cho n trn tr hn hoan. Cng nh thin nghip lm,

S lun cho n sn sng thin nhn, Mt khi t gi ci trn, Khc g quyn thuc n mng i sau. (Dhp 219 - 220) Ti sanh trong hon cnh tt hay xu khng phi l phn thng hay hnh pht dnh cho thin nghip hoc c nghip, m l hu qu tt yu t nhin. Khng cn c v phn quan xem xt cng l c thc hin hay chia phn thng pht - v quy lut nghip bo din tin t ng v bt kh khng. Ta khng th trnh nghip qu ca ta (AN 10. 206). Cng nh tt c mi quy lut t nhin, nh l ny c th tr thnh ch dng di vi ta nu ta bit thch nghi mnh vo . S cng nhn c ti sanh v chc nng ch ng iu khin ca nghip trong vng lun hi sanh t y, c Pht thy c ni n trong cc kinh in B-la-mn, cc kinh sch Upanisads (o Ngha Th) v r rng nht l trong cc o Ngha Th c tn Brhadranyaka (4. 4. 5) v Chandogya (5.10 .7). Song vic lm cho thm diu v pht trin quy lut nghip bo l cng trnh ca ring ngi, chng t ngi l mt t tng gia y sng to tn k v mt nh tm l tinh t. Ngi suy xt: nu mi hnh ng u phi gp phn to nn s hin hu trong mt kip lai sanh bao gi cng y kh su, th s khng th no thot khi hin hu v kh su. V khng mt ai trnh khi hnh ng: mi li tht ra, mi c ch tay chn u l hnh ng. Do vy yu t quyt nh cuc i tng lai ca c nhn cng c tnh ca n khng th tm c trong chnh hnh vi y, m phi nm trong ng lc thc y hnh vi y. Nghip qu c to nn do cc t nim hay t tm s (cetan) thin c, cc hnh vi ca tham dc (chanda), hay cc nh nm sau hnh vi (sankhra). Nu k no c nh xu v ch v hon cnh bn ngoi ngn cn s thc hin nh kia, th ring d nh ?y, mun hnh ng y m thi cng gy ra cc nghip qu tng ng vi n. V th, i vi mi c nhn yu t quyt nh tng lai mnh chnh l thi tinh thn ca mnh. y l mt s cng nhn c ngha v cng trng i. Trc tin, n chuyn nghip qu t hnh ng bn ngoi vo trong tm ngi lm, v nh vy c th cho ta thu hiu qu trnh ti sanh v phng din tm l. K n ch r cch no ta c th hnh ng m khng to nghip qu.

Nh c Pht tuyn b, mi hnh ng do tham (lobha), sn (dosa) v si (moha) thc y u tri buc ngi lm v phng din nghip lc. Song bt c ngi no hnh ng khng do s kch thch ca ba c php ny v gii thot khi tham i ni tm th trnh c cc nghip qu: "Ny cc T- kheo, bt c nghip no c lm khng do tham, sn, si (khi ngi ta on tn cc cn nguyn ny) th hnh nghip y c tr dit, c ct t tn gc r, c lm cho ging nh khc thn cy Tla, khng cn c th hin hu (ngha l khng c d thc qu), khng cn chu sanh khi trong tng lai na". (AN 3. 33) Cng vi li tuyn b trn, con ng gii thot ca c Pht c pht ha trn nguyn tc: hnh ng khng v c mun thnh cng, hnh ng v thin ch i vi mun loi v lun chnh nim tnh gic. Trong lc rn luyn tm tr nh vy, mi ngi u to c mt phng tin t n mt cuc sng i sau an lc hn v cui cng gii thot khi vng sanh t cng bch. ? Au chu, i khi qui lut nghip bo ny c suy din theo tnh cch tin nh, v nh mt ngi c cuc sng do nghip qu kh quyt nh ri th cch suy t cng do tin nh, cho nn khng c t do trong ch v hnh ng na. Nhng rt nhiu li tuyn b ca c Pht chng t rng cch suy din ny l sai lm. Hnh nghip hay ni r hn, cc d tnh hnh ng quyt nh cnh gii ti sinh, hon cnh sng, nhn dng din mo v c tnh tinh thn ca ngi c ti sanh, nhng khng quyt nh phn t tng v hnh ng ca ngi y. Trong khun kh tnh tnh c im ca mnh, mi ngi c t do la chn cc d tnh hnh ng, cc d tnh ny s quyt nh tng lai ca k y ty theo nghip lc. Mi ngi u c quyn iu khin tng lai ca mnh, mc d mc iu khin kia ty thuc vo hon cnh hin hu m k y sng. Gia mi loi hu tnh, con ngi c nhiu c hi tt p nht chuyn tm thc n ci tch cc, theo chiu hng gii thot, v v l do ny, ti sanh lm ngi c xem l thun li nht. i vi c Pht, ch Thin c nh gi l qu tham m hnh phc ci tri nn khng th thy r nhu cu gii thot. ---o0o---

III. ANATTA: V NG D nhin l thuyt ti sanh nu ln vn ch th ti sanh: ai hay vt g c ti sanh? Phn no trong c nhn vn trng tn trong vng sanh t lun hi ta c th thc s ni n ti sanh? Nhng v i tm linh hn theo truyn thng Upanisad (o Ngha Th) xut u l din ngay im ny, v mun c Pht Gotama cho bit linh hn hay bn ng (Skt: tman) gm nhng g, ci no mang ly cc hnh thc hin hu ti sanh khc nhau nh con ngi mc o qun mi. Cu gii p ca ngi khin ch v y kinh ngc. Ngi tuyn b, gio l o Ngha Th v bn ng l mt gio l ngu xun. Bn ng phi c nh ngha l mt ci g vnh cu. Nhng khng c mt nhm no trong nm un (khandha) to thnh mt con ngi sng thc l thng hng c. Khng c th no trong tip tc tn ti sau khi mng chung, v v th khng c vt g ca ng un c th c xem l thc th chuyn tip qua mt hnh thc hin hu mi nh "linh hn hay "bn ng" c. C ti sanh nhng khng c mt linh hn lun chuyn u thai. Do , ngi dy cc t: "Ch v ngh th no, ny cc T-kheo, sc (thn: nhm th nht trong ng un) l thng hng hay v thng? - V thng, bch Th Tn. - Vy cc th, tng, hnh, thc (bn nhm kia) l thng hng hay v thng? - V thng, bch Th Tn. - Nhng ci g v thng th to kh hay lc? - To kh, bch Th Tn. - Th nhng g v thng, kh au, chu bin hoi, th c hp l chng khi suy ngh nh vy: "Ci ny l ca ta, ci ny l ta, ci ny l t ng ca ta"? - Qu thc khng, bch Th Tn". (MN 22; 1.138)

Ti sanh m li khng c linh hn chuyn tip u thai hnh nh l iu mu thun, song c Pht gii thch ch c mu thun bao lu ta cn suy ngh theo cch thng thng din t ci thc th. i vi ai cho rng phi c mt ngi gnh chu ti sanh mi mi, hoc i vi k no gi thit rng ti sanh phi c ngha l s ng nht ton din v bn cht ca ngi c ti sanh qua cc hnh thc hin hu khc nhau, th cc gio l v Nghip (Kamma) v V Ng (anatta) hn c v khng ph hp vi quan nim y. Tuy nhin, nu ta thay th cch t duy lin h n thc th bng cch t duy lin h n chc nng, th ti sanh khng c linh hn chuyn tip u thai s tr nn d hiu. Cc i sng lin tc trong vng lun hi sanh t khng ging nh cc ht ngc trong xu chui eo c, c ni vi nhau bng mt si dy, tc l "linh hn", xuyn sut qua mi ht ngc; m ng hn, chng ging nh nhng con sc sc chng cht ln nhau. Mi con sc sc l mt thnh phn ring bit, nhng n nng con pha trn m n c lin h v mt chc nng. Gia cc con sc sc khng c tnh ng nht m ch c tnh duyn khi hay sanh khi ty iu kin. Nu vn tnh ng nht ca bn ng trong ti sanh gy lng tng cho chnh cc t c Pht, th n li cng huyn b hn nhiu i vi mn cc gio phi khc. Trong mt chuyn i kht thc Rjagaha, du s la th Kassapa n ng c Pht vi cu hi v vn ny: "Tha tn gi Gotama, kh do t mnh lm ra hay do ngi khc lm ra?" (ngha l ngi to nghip v ngi v sau chu nghip qu to y l mt hay khc nhau?). c Pht ph nhn c hai quan im trn v gii thch: "Nu ta bo: "Mt ngi hnh ng v chnh ngi y hng th nghip qu", tc l ta xem con ngi thng hng (v nh vy l gi thit c mt linh hn bt t lm mi lin kt). Nu ta bo "mt ngi hnh ng, mt ngi khc hng th nghip qu, tc l ta xem con ngi on dit (v nh vy l gi thit c nhn hon ton hoi dit khi mng chung). Trnh c hai cc oan ny, Nh Lai thuyt Php theo Trung o" (tc l L Duyn Khi). (SN 12. 17. 14) Chn l nm gia hai cc oan, mt pha ng nht ton din hai con ngi lin h ti sanh v pha kia cch ly hon ton hai ngi y: mi ngi u t to iu kin cho s ti sanh "ca mnh" bng cc hnh ng c , c d tnh, nhng khng phi hon ton ng nht vi v hu tnh s ti sanh theo nghip y. Chng ta khng nn suy tng: "Ta s ti sanh", nhng ng hn, phi t duy: "Vng sanh t ny din tin ty theo nghip

(kamma). Tt c mi c th hin hu trong vng ny s cm th v ng tnh, song ci ng sng thc ny khng phi l vt thng hng, mt linh hn bt dit, n khng ng nht vi cc i sng qu kh v hu lai". Ci ng ch l mt hin tng cm th sng ng, khng c cn bn ni ti, khng phi l mt thc th bt bin. Qu trnh ti sinh khng c linh hn din tin ra sao c c Pht gii thch tht chnh xc vi y chi tit. Nh chng ta thy, khng phi cc hnh ng thc s (kamma) m chnh l cc t nim, d nh (cetan) lm nhn duyn cho ti sanh: "Ny cc T-kheo, nu mt ngi cn v minh d nh lm mt thin hnh (sankhar) th thc (vi na) ca ngi y s i n hng thin. Nu ngi y d nh mt c hnh, thc ca ngi y s i n hng c: Nu ngi y d nh mt bt ng hnh, thc ca ngi y s i n hng bt ng".(SN 12. 51. 12) Cc d nh hnh ng chuyn c tnh o c qua thc. Thc c t im c tnh nh vy gi y l yu t thnh lp mi lin lc lm iu kin cho mt i sng mi: n to nn trong lng ngi m s pht trin mt bo thai, tc mt v hu tnh mi, tuy th, li khng phi lun chuyn vo bo thai ny. Thut ng dnh cho v hu tnh mi ny l "nmarpa", danh-sc, trong "danh" ch phng din tinh thn, v "sc" ch cc thnh phn vt cht. "Ta bo: "Thc to iu kin cho danh-sc" (ngha l mt con ngi mi sng thc). iu ny phi c hiu nh vy: "Nu thc ca ngi va cht khng i vo lng m th danh-sc (mt ngi mi) c thnh hnh c chng? - Qu thc khng, bch Th Tn", (Tn gi nanda p). (DN 15.21) Tt nhin, thc khng phi l yu t duy nht to iu kin pht trin mt v hu tnh mi. c mt hi nhi ra i, ngoi thc i tm bng m - m trong Kinh in i khi gi l hng m (gandhabba) - cn phi c ngi n b trong thi k th thai v mt ngi n ng truyn ging. Ch khi no c ba iu kin ny gp g: ngi m, ngi truyn ging v hng m (= kit sanh thc) th mt i sng mi xut hin (MN, 38. 26)

Thc ca ngi cht hot ng trong lng ngi m tng lai nh mt tia la chm ngi cho s sng. N kch ng cc yu t ca ngi m v ngi cha tr thnh mt ngn la (l thai nhi), song tia la hin din trong ngn la kia do n to iu kin sanh khi khng phi l mt th c thc th, m ch l mt iu kin ti thit yu (sine qua non). Trong tin trnh tng trng, thai nhi pht trin thc ca ring n, thc ny khng ng nht vi thc khi sinh ra n. Khi T-kheo Sti pht biu quan im rng thc tn ti mi qua vng lun hi sanh t (ngha l mt loi linh hn bt dit), c Pht khin trch v ny tht nghim khc (MN 38. 6). Tin trnh "ti sanh khng c linh hn" c th c trnh by qua biu nh sau: Cha Hnh ( nh) --> Thc ---+ M ---> Thai nhi S ny khng ch gii thch phng thc ti sanh, m cn cho thy nghip gy tc ng nh th no trn thai nhi mi thnh hnh ny. Thc i tm bng m khng th la chn bt k bng m no, m phi l bng m tng ng vi cc c tnh nghip lc ca n. Mt thc "c phc" v phng din nghip lc s thc y s pht trin mt bo thai trong ngi m bo m cung cp nhng c tnh di truyn tt p cng nhng hon cnh x hi thun li cho con mnh. Nghip lc gy tc ng khng phi i vi v hu tnh mi m l chc nng ca v hu tnh mi y: "Thn ny l nghip ca qu kh, do cc hnh ng c , cc d nh, cc cm th to nn". (SN 12. 37) Nhiu nhu cu thc tin i hi phi trnh by s "ti sanh khng c linh hn" ny trong mt hnh thi tht d hiu v d hc thuc lng. V th, nguyn l duyn khi (paticca-samuppda) do c Pht khm ph c bin i thnh cng thc duyn khi. Khng chc l chnh c Pht Gotama thc s pht biu r rng c chui iu kin gm mi hai chi phn lin kt ny, m c l l tc phm ca cc v T-kheo trong thi nguyn thy. V cht liu, cc v ny s dng ba chui ngn gn ring bit v tnh ty iu kin m bc o S dng lc thuyt Php, ri ni chng li vi nhau, bt k s thc l chui lin kt gm mi hai chi phn c sng to theo cch y bao gm c ba i sng ring bit trong mt lot ti sanh,

nhng li dng cc t ng khc nhau din t mi i sng ny. Du sao i na, ch v T-kheo thi nguyn thy xem cng thc ny l mt s tha nhn rt quan trng n khi kit tp Kinh Tng Pli ch v t cho l li c Pht dy. hiu r chui lin kt theo iu kin ny ta cn phi thng sut cc tng quan ni ti ca n. khng phi l mt chui nhn duyn, v trong trit hc, mt "nhn duyn" c nh ngha l mt vt to nn mt kt qu m khng cn s h tr ca bt k yu t no khc gp sc vo. Vy ng hn, mi chi phn trong chui ny c chc nng nh mt "iu kin": n l yu t chnh (nidna) gia cc thnh t khc khng c nu tn cn thit cho s pht sinh chi phn k tip trong vng chui. Chui lin kt theo iu kin ny (trong kinh Trung B s 38 v nhiu ni khc) bt u vi: V MINH (avijja) l khng thc r s thc: mi hin hu u kh au (dukkha) v v vy khng ng i tm. Do v minh ny, con ngi pht trin HNH (sankhra): ngi y to nghip phi nhn qu bo ti sanh v ti hu. Nh gii thch trn, c tnh cc hnh vi c ny t im THC (vina): thc ny sau khi thn hoi a n s pht trin mt v hu tnh mi trong lng ngi m c c tnh ph hp vi n, l DANH-SC (nma-rpa): tc mt con ngi mi sng thc (nhng n khng lun chuyn vo con ngi ny). Vi danh-sc, con ngi th hai xut hin trong chui lin kt theo iu kin. Bi v v hu tnh mi ny c ti sanh, cng nh mi v hu tnh khc, c y su cn (gic quan) - nhn, nh, t, thit, thn, - nn n nhn thc th gii chung quanh trong tng quan lc cn y l LC X (salyatana): cng vi su x ny, qua su cn, n thnh lp XC (phassa): tip xc vi mi vt trong th gii. Trn cn bn ny, trong con ngi pht sinh TH (vedan): theo khuynh hng (v v minh cn tn ti) dit tr cc kh th v tham m cc lc th, con ngi pht trin I (Tanh), tc l ham mun s c, hng th, hin hu. y l l do con ngi khng t gii thot m mi mi tip tc tri ln trong vng lun hi sanh t qua TH (updna) l nm gi mt con ngi mi khc na. Nh vy ngi y i vo mt cuc i ti sanh th ba trong khun kh ca chui lin kt theo iu kin trn.

Cuc i th ba ny cng ch c nu ln mt cch s lc trong chui lin kt. N bt u vi HU (bhava) l s pht trin mt v hu tnh mi trong bng m, chng bao lu phi c tip theo bi SANH (jti), v chm dt ca sanh, bao gi cng l: LO T (jar-marana). V nh vy l tin trnh ti sanh tip tc: chnh mt chu k na ti din ch v mi loi hu tnh v minh v thc cht ca hin hu nn mi khao kht hin hu tip tc. Th l ni nhiu v chui lin kt ty iu kin ny. Tuy cha phi l hon ton sng t, n cng trnh by y nguyn l ty iu kin sanh khi do c Pht khm ph. -oOoIV.- BNH LUN THM V TH GII QUAN CA C PHT c Pht Gotama thy nguyn l duyn khi, theo vn vt hin hu ty nhiu yu t to iu kin, nh mt nguyn l ph qut khng cha mt k h no cho gi thit v mt ci Tuyt i bt bin. Ph hp vi nguyn l ny, ngi i n quan im a nguyn v th gii, quan im nh vy hon ton i nghch vi trit l Upanisads (o Ngha Th). Cc o s Aupanisadas khng nh c mt linh hn bt t (tman) trong mi v hu tnh, h tin tng rng tt c cc linh hn ny ng nht vi nhau, v cng ng nht vi linh hn v tr (Phm th: Brahman). Cc v ny ging dy thuyt nht nguyn, ngha l c s ng nht vn php theo cn bn ca th gii l "ci bt nh, v phn bit". Bt k k no cng nhn rng "nhn" v "ng" l mt trong bn th, tt c chng ta u ng nht vi ci Tuyt i trong bn th, bt k ai nhn thc rng tt c mi s sai bit bn ngoi gia mi ngi ch l huyn o (my), k y s t gii thot. c Pht phn bc nhng li xc nhn ny trong mi im. Ngi tuyn b khng c mt linh hn bt t tn ti sau khi thn hoi, cng khng c ci Tuyt i nm bn trong v ng sau vn vt. Do vy chng ta khng th chng minh ngun gc tnh a dng ca th gii t mt ci Tuyt i, v chng ta cng khng th t gii thot bng cch ha nhp vo ci Tuyt i kia. Gi thit c s lng phn gia cc hin tng to thnh th gii v ci Tuyt i l iu sai lm. Khng c BN TH ng sau cc c th,

khng c "thc th t ti" (ding an sich) ng sau vn vt. Ch c cc hin tng to thnh mi loi hu tnh ln v tnh, v cc hin tng ny khng c thc th. Chng hin hu nh ta cm nhn chng hng ngy v ta phi xem chng l nhng thc ti. Tin trnh ti sanh kh au ch din ra trong th gii hin hu ny, l th gii gm cc hin tng lun bin dch. Chnh tin trnh bin dch ny l cuc sng, v i sng khng phi l mt hnh thi tnh m l mt s lin tc bin thnh mt hnh thi khc. Do khng c ci Tuyt i ng sau cc hin tng, nn khng c si dy lin kt hp nht xuyn sut vn vt. Hng h sa s hin tng "v ng, khng linh hn" ng thi sanh khi, bin i ln nhau khi chng tip xc nhau, phi hp vi nhau v do vy to iu kin cho cc hin tng mi thay th cc hin tng c. Th gii ny a dng, ch mt yu t duy nht thng hng trong dng bin dch ca hin tng l quy lut quyt nh cch hot ng ca dng bin dch ny: nguyn l sinh khi ty iu kin (paticca-samuppda). c Pht Gotama hnh nh khng pht biu li no m t bn cht cc yu t nm sau cc hin tng b ngoi v to nn cc thnh phn ca chng. Ngi gi chng l "cc php" (dhammas), mt t m y ta c th din dch kho nht bng t ng "cc thnh t ca s sng"; nhng v ngi l mt bc o S thc tin v con ng gii thot, ngi khng trnh by mt l thuyt y chi tit v vn php. Tuy th, sau khi ngi vin tch, mt s T-kheo li ht sc quan tm nghin cu vn ny, xem xt cc php (dhammas) theo cch hc thut kinh vin, ri lp thnh cc danh sch v cung cp chi tit cho mt l thuyt v vn php. Theo cch ny, ch v sng to mt o Pht trong con ngi xut hin khng phi nh mt c th c cm gic v kh au, m n thun nh mt tng th cc php. Nu ta c th dng mt v d hin i, th cng nh cc v y khng ni ci ao nc, nhng li ni mt tp hp bao nhiu mt khi H2O m thi. Hc gi lng danh Buddhaghosa (Pht m: th k th 5 sau CN) gii thch quan im v ng tnh ny trong my vn k: C au kh nhng khng ngi chu kh; C vic lm d chng c ngi lm; Khng k dit vong d c Nit-bn; C o l song c u hnh gi. (VM 16. 90)

Khng ngi to nghip nhn, Khng ai nhn nghip qu: Ch hin tng tri ln Khng c g khc na, Ngoi tri kin chnh chn Khng kin no ng c. (VM 19. 20) ---o0o--V.- CI G KHIN VNG LUAN HI SANH T (SAMSRA) TIP DIN? Trc phn bnh lun trn, ta ni v ti sanh khng c linh hn chuyn tip v cch thc nghip (kamma) quyt nh i sng k . iu ny a n vn cc ng lc chuyn vn vng sanh t lun hi l g. Hin nhin chng phi l nhng nng lc rt mnh lit. Trong Thnh Th Hai, c Pht gii p: "Ny cc T-kheo, y l Thnh v Ngun Gc ca Kh: chnh kht i ny a n ti sanh, kt hp vi dc tham, tm thy lc th khi th ch ny, khi th ch kia, l dc i, hu i v phi hu i". (Mv 1. 6. 20) Nh vy, chnh Kht i (tanh) hay ni r hn qu thc l dc tham li cun chng ta li trong vng lun hi. Kht i l l do khin chng sanh, mc d c mi kh nng l lun, vn chp nhn ni au kh trin min bt tn ny tr gi cho nhng nim hoan lc ph phim tm thi. Li dy ny chng t tri kin uyn thm ca c Pht v bn cht nhn loi: ngoi kht vng v dc lc (nh hng th ti sn, nhc dc), v kht vng hin hu (tc l c ti sanh), con ngi cn c kht vng phi hu (tc l tiu dit t ng, khng ti sanh). Ngay c c mun khng tip tc hin hu cng l mt hnh thc kht i tri cht ta vo vng lun hi. Mt ngi cha c gii thot t hy hoi mnh vn b rng buc vo vng sanh t, v chng gy tc ng g ngoi tr thay i hnh thi hin hu m thi. Song kht i ch hon thnh chc nng li cun chng ta mi trong vng lun hi sanh t bao lu con ngi cha thc c bn cht kh au ca mi hin hu, ngha l bn cht ni ti kh au cho d l bn cht ca lc th i na.

Tri kin, thng tr v tu gic l ch th trng i nht ca kht i. Theo c Pht, ngoi kht i (tanh) cn c th nu ra v minh (avijj), ngha l khng liu tri thc cht ca vn vt, nh mt trong nhng ng lc thc y vng lun hi. Rt nhiu bi kinh ca ngi cp kht i v v minh nh cc nguyn nhn kt hp to nn kh au. V sau, ngi h thng ha cc yu t to kh vo mt nhm ba php: Tham (Lobha), Sn (Dosa) v Si (Moha). Ngi vn thng dng cc danh t tp hp ch chng nh cc "lu hoc" (sav) v "cu u, phin no" (kiles). Thnh Th Ba, ch nu ln s dit tn kht i l cn thit gii thot: "Ny cc T-kheo, y l Thnh v Kh Dit: l s on tn hon ton kht i ny, tiu dit n, t b n, x ly n, gii thot khi n, khng chp th n". (Mv 1. 6. 21) V li tuyn b ny thuc v phn ct ty ti c s ca Kinh in Pli, nn n cha ni n s on tn cc yu t v minh v sn hn cng khng km cn thit. ---o0o--VI.- CON NG GII THOT Sau khi i vng quanh cc nh cao trit l trong Ba Thnh u tin, gi y ta bc vo bnh nguyn o c m rng n ta trong Thnh Th T. Chn l vi diu ny din t nhng phng cch thc hnh a n on tn phin no cu u tc l on tn kh au do chng gy ra cho mi c nhn. Chn l ny pht ha nhng kt qu thc tin do liu tri thc tnh ca th gii hin tng. "Ny cc T-kheo, y l Thnh V Con ng a n Kh Dit. chnh l Thnh o Tm Ngnh: Chnh Kin Chnh T duy Chnh Ng Chnh Nghip Chnh Mng Chnh Tinh tn Chnh Nim Chnh nh. (Mv 1. 6. 22)

Gii Lut (Sla) khng phi l "lnh tri ban", m ng hn l nhng li khuyn gio mt np sng lnh mnh. V mt ngi tu tp s iu phc thn tm hp o c bng cch thc hnh Gii Lut, v y s ci thin s phn mnh trong mi kip ti sanh. ng thi v y gim dn tham i v v minh trong bn cht mnh cho n khi thnh tu s on tn chng v nh vy l t gii thot khi vng lun hi. V y c tun th Gii Lut hay khng v thc hnh n mc no l phn s ring ca v y. Quy lut t nhin v nghip bo hot ng khch quan v v t cng bng bo m cho mi ngi nhn lnh nghip qu ph hp vi s gi gii hay ph gii ca mnh. Cc Gii Lut ny c tc ng hng ni vo mi c nhn, ng thi cng hng ngoi na, v khi tt c mi ngi u thc hnh t iu thn th c x hi cng hng nhiu li ch. Mi tng quan h tr ln nhau y cng ging nh s lin h gia hai ngi leo dy nh u, mt ngi gi thng bng si dy trn vai mnh trong khi ngi kia din tr cui dy. Trong khi mi ngi t chm sc mnh, ngi y cng chm sc k kia, v khi y chm sc k kia, y cng bo v chnh mnh (SN 48. 19). iu ng ch l khng mt gii iu no trong cc lut y a ra nhng nhu cu c tnh cch t l c. c Pht bi bc nhng s tun hnh l nghi th cng; ngi xem chng ch mun tri buc ta tht cht hn na vo vng lun hi (Samsra). V trong Pht gio nguyn thy, s tn th ng l phi hng v ai? Theo Chnh Php, s on tn kh u khng phi l vic ca thn linh. Tt c tm chi phn ca Thnh o u lin h ht sc r rng n mc ch ti hu, l gii thot kh u. Trong hn bn thp nin truyn o, c Pht a ra rt nhiu cch gii thch Thnh o Tm Ngnh, nhng li l y nu bt nhng g cn c xem l "chn chnh" trong mi quy lut. Khi ni vi hi chng c s, ngi thng khi u t ngh nghip ca ngi tham vn, gii thch nhng quy lut lin h n phng tin sinh sng v a v x hi ca k y. Khi ni vi ch Tng Kammsadhamma (Kim-ma-st-m), th ph ca b tc Kuru (Cu-lu) (DN 22. 11), ngi nh ngha Bt Chi Thnh o nh sau: Chnh Tri kin (Samm-dithi) l tri kin v Kh, tri kin v Kh Tp, Kh Dit v Con ng a n Kh Dit. l s hiu bit thu o v Thnh o Tm Ngnh. Chnh T Duy (Samm-sankappa): l quyt nh X ly (tc t b tham m dc lc thi qu), t duy v T tm i vi mi hu tnh v t duy v Bt hi.

Chnh Ng (Samm-vc): t b ni lo, ni hai li, c khu v ni ph phim. Chnh Nghip (Samm-kammanta): t b st sanh, ly ca khng cho (tc trm cp), t dc (hay dm dc qu ). Chnh Mng (Samm-jva): v t Pht phi t b t mng, tc l nhng cch sinh sng bt chnh do nhng cng vic lm hi hoc hnh h cc sinh vt khc. Chnh Tinh Tn (Samm-vyma) hng v ni tm ( y c Pht ni r mt T-kheo). V T-kheo n lc phng h cho cc c php (cc trng thi tm bt thin) khng sanh khi, v n lc ch ng cc c php khi sanh. Cng vy v y n lc lm pht sinh cc thin php v duy tr pht trin cc thin php khi sanh. Chnh Nim (Samm-sati) rt quan trng, nhng khng phi hon ton dnh cho T-kheo. y v T-kheo nhip phc tham u i vi i, an tr qun st thn, th, tm, php. Mc ch ca php thc hnh ny l lun tnh gic phng h mi c quan v tin trnh hot ng ca mnh. Chnh nh (Samm-samdhi): (qui lut ny pht xut t thi c Pht cn thc hnh kh hnh) gm c T Thin (4 Jhnas) trc y lm cho tm tr v Sa-mn tr tui y c kh nng c qu Gic Ng. Mc ch ca T Thin l lm cho v hnh gi x ly i vi i, mang li cm gic an tnh ni tm v chun b cho v y hng n cc Tu Gic Cao Thng. Do vy, y chnh l Bt Chi Thnh o a n Gii Thot Kh u. Ch t nguyn thy thi c Pht xem y l php quan trng nht, tc l phn thc hnh Chnh Php, cn quan trng hn c phn trit l... Chng cn bn lun n cc tri kin qung i ca c Pht, ch v nh ngha gio l ca ngi nh sau: Khng lm mi iu c, Tu tp cc hnh lnh, Gi tm thanh tnh, L li ch Pht dy. (Dhp 183) Bt c ngi no bit t iu thn th sm mun g cng t gii thot, cho d kin thc ca v y v gio l c Pht c th cn t i. Nhu cu ca Tng chng bui s khai i hi phi b sung Bt Chi Thnh o vi mt s iu cn trnh xa. Mt bn iu l pht xut t lit k cc hnh ng a n suy thoi nghip lc gm mi iu cm k, nm iu u tin dnh cho gii ti gia v tt c mi iu y u ng dng cho cc Sa-di v T-kheo.

Khng st sanh hi mng. Khng ly ca khng cho (trm cp) Khng t hnh trong cc dc (theo gii iu ny, ngi ti gia phi tun hnh cc qui nh v nhc dc, cn T-kheo phi hon ton c c thanh tnh). Khng ni lo. Khng ung cc th ru men say. Nhng gii iu cn li dnh cho Sa-di v T-kheo c tnh cht k lut, ct bo m cho ch Tng trnh xa cc thi ph phim th tc v gi tnh khim tn cng chnh nim: Khng th thc sau gi ng. Khng tham d nhng bui din ca v, nhc kch. Khng dng trng hoa, hng liu, son phn, vng ngc trang sc. Khng dng sng ta cao sang rng ln. Khng nhn tin, vng, bc. ---o0o--VII.- NIT BN Mc ch gii thot m c Pht ha kh vi cc mn ca ngi nh l kt qu ca s on dit tham sn si c lin kt cht ch vi gio l v ng (anatta). Mi tn gio thuyt ging s hin hu ca mt linh hn bt t u phi gi thit rng linh hn ny tip tc tn ti sau khi c cu v do vy phi cung cp ni c tr cho n trong mt th gii gii thot, mt x s cu . Linh hn (Skt: atman) hay tiu ng c th ha nhp vo i ng (Brahman) nh trong gio l Upanisad, hoc c th hp nht vi Thng nh trong n thn gio, hoc c th ln Thin ng nh trong Thin Cha gio v Hi gio. Do bc b s hin hu ca mt linh hn bt t, c Pht khng cn tha nhn bt k gii php no trong s cc gii php kh hp l ny. Ngi khng cn phi bn tm g n s phn ca mt linh hn c; i vi ngi, gii thot ct yu l s tn dit c th hin hu y kh au v hy hoi vng lun hi sanh t: thc s l on dit, Nit-bn (nibbna) ca hu th. Ngi bi bc li co buc ca mt s B-la-mn cho rng ngi l ngi ch trng thuyt h v (venayika), ngi p rng ngi ch tiu dit mt iu duy nht: kh au i. (MN 22; 140). V ci c gi l c nhn y ch l mt tp hp cc hin tng v ng v v s hin hu ca n b bt buc phi km theo kh au, nn chm dt n

cng khng thit hi g. Tri li, s on dit n, khi khng cn ti sanh tip din na, cn phi c hoan nghnh nh l nim an lc gii thot. Khi xt n s thc Nit-bn l gii thot, chng ta khng nn ngc nhin v thy nhiu on trong Kinh Tng Pli nh ngha n bng cc t ph nh: Nit-bn l s dit tr tham i a n ti sanh (DN 14.3.1), gii thot tham sn si (DN 16. 4. 43), l s tnh ch ti hu ca cc hnh (sankhra) (DN 14. 3.1), tc l cc nh lun to nghip (kamma) v do vy t nn tng cho ti sanh lin tc. Trong khi tt c mi hnh thi hin hu trong vng lun hi u do cc hnh to iu kin sanh khi, l php hu vi (sankhata), th Nit-bn khng do duyn sanh hay v vi (asankhata) (AN 3. 47) . Nit-bn khng th t c bng cch ch to cc thin nghip m thi, n khng phi l trm cui cng ca sanh t l, m vt ln tt c mi iu kin sanh khi. Nit-bn nm bn ngoi vng lun hi (Samsra), tuy th n khng phi l mt ci Tuyt i. S tht Nit-bn ch c th t c bng cch on tn mi tham i dc vng gy hu qu l ngay chnh dc vng c Nit-bn cng lm tr ngi cho s chng t Nit-bn. Chnh s nng nhit mong cu gii thot t cn bc tin ca mnh vy. Khi c Pht c hi lm th no ngi thnh tu s vt qua bc lu ca kh hi, ngi p: "Khng tr hon (appatittham) v cng khng vi vng (anyuham), ta vt qua bc lu... Khi ta tr hon th ta chm xung, khi ta vi vng th ta b cun tri. Ch khi no ta khng tr hon m cng khng vi vng th ta vt qua bc lu". (SN 1.1) thnh t gii thot, ta cn gi tm an tnh khng bao gi qun mt tm nhn v cu cnh m phi tin dn n mc ch khng vi vng hay cung nhit. Thi thch hp l thi khng hy cu. Ngoi cc nh ngha mang tnh ph nhn, Kinh in cn hm sc nhiu cch din t tch cc v Nit-bn. l hnh phc ti cao hay cc lc, tch tnh, ti thng an n (thot kh ch), n phc, bt t gii, thanh tnh, chn l, iu ti thng, iu thng hng, iu khng do tc thnh, iu v cng v tn... Mt vi t ng ny c tnh cht cm th nhng phi c hiu theo cch din t y nhit tnh ca hi chng c Pht thi nguyn thy

mun lin h tng Nit-bn vi nhng g thing ling thn thnh v by t lng hoan h hng khi trong lc t ht nim tin vo gii thot. C chuyn k T-kheo Udyi ngc nhin khi nghe t ng "lc" (sukha) mang tnh cm th m tn gi Sriputta dng ni n Nit-bn v hi lm th no Nit-bn khng c cm th li c th c gi l "lc", trng lo Sriputta p: "y chnh l lc, tc l trng thi khng cn cm th" (AN 9.34)* Nhiu on trong Kinh Tng Pli lin h Nit-bn ni n iu ny theo hai cch khc nhau. Trong mt s on kinh, Nit-bn c xem nh trng thi khi ln trong tm ca ngi c gii thot khi cc yu t gy kh au c on tn. Theo cch ny, Nit-bn l mt trng thi tm khi ln trong ngi y, nhng trng thi ny khng th o ngc li, tc l bt thi chuyn, do vy c gi l an n (dhura), thng hng (nicca), trng cu (accuta). Chnh t Nit-bn, theo nguyn ngha m t tin trnh tiu dit ngn la v trng thi tiu dit pht sinh t h tr quan im ny. Cch th hai cp Nit-bn xem nh l ci g khng sanh (ajta), khng tr thnh (abhta), v v vy l mt vt c cho, vn hin hu t lu trc thi im gii thot ca hnh gi, v y nh gii thot th nhp vo . Theo cch ny, Nit-bn cn thit phi mang tnh cht ca mt "ni chn": "Ny cc T-kheo, c mt tr x (yatana) khng c t, cng khng c nc, cng khng c la, cng khng c gi. y chnh l kh dit" (Udna 8.1). S chng t Nit-bn y c din dch l s th nhp vo Nitbn. Ta c th tm hiu thm v trng thi gii thot t nhng on kinh lin h n ngi c gii thot. V Nit-bn khng nht thit phi trng hp vi s mng chung ca ngi c gii thot, qu thc v y, cng nh trng hp c Pht Gotama, c th tip tc sng nhiu nm hoc thm ch hng chc nm, cho nn ta cn phn bit Nit-bn trc khi thn hoi v Nit-bn sau khi thn hoi (Itiv 44). Trong Nit-bn trc khi thn hoi, con ngi c gii thot vn cn y Ng Un (khandh) hp thnh c th sng thc ca v y, ni cch khc, v y vn tip tc sng nh mt hu tnh trc mt mi ngi. V y cha vt qua cc ni kh nhc ca th xc nh gi yu, bnh tt, tai nn, au nhc ... cc th ny c xem l phn cn li ca nghip (kamma) m v y

phi tiu tr. Tuy nhin, nh c gii thot khi cc lu hoc gy nghip chng, v y khng cn tim nng to nghip mi. Ni tm trn y t bi (mett-karun / anukamp) i vi mun loi, nhng li bung x i vi bt c vt g tc ng n bn thn, v y ch cn ch i Nit-bn v d y xut hin. Trong Nit-bn sau khi thn hoi vi ng un tan r , ngi gii thot khng cn "c th c nhn thc" nh mt c nhn na, Nit-bn ny thng thng c gi l Parinibbna, "hon ton dit tn", hay vin tch. Trong Kinh in nhiu ln vn c nu ln l mt v gii thot c tn ti hay khng tn ti sau khi cht. Cu gii p l "khng c cng khng khng": mt v i vo trng thi vt ra khi vng lun hi (Samsra) l trng thi m mi phm tr t duy v kh nng miu t ca ta u khng th t n. Trong mt cuc tho lun vi mt du s kht thc ca b tc Vaccha (Vacchagotta), c Pht bo s kin y i vi mt ngi hon ton c gii thot cng ging nh i vi mt ngn la. Bao lu la cn chy, ta bit n tiu th nhin liu g, nhng khi la tt, khng ai c th bo ngn la bin i v hng no. Cng vy, i vi ngi t "hon ton tch dit", th nhin liu (tc Ng Un) c tiu hy ht, v th nn v y "tht thm o, v lng, khng th d tn y nh i dng". (MN 72 18) Kinh Udna (Cm Hng Ng) xem vn k sau y l do c Pht thuyt: Trn, di, chung quanh, c t do, Khng cn thy "ng chnh l ta", Trc cha vt bc lu, nay vt chng ti sanh t by gi. (Ud 7. 1) V trong Sutta Nipta (Kinh Tp) c Pht dy Upasva: Nh ngn la li tn v sc gi n tn cng. Vt hn mi ngn t, Bc hin nhn an tnh c t do Thot Danh-Sc v tin v mc ch, t trng thi khng li no gii thch. (S.Nip 1074) n b kia, ngi uyn thm v lng, Khng li no miu t v ny,

Khi cc Hnh on tn t y Mi ng li ngn t nh chm dt. (S.Nip 1076) ---o0o--TNG CHNG I.- CN BN PHP L: L con vua, thi t Siddhattha sinh trng trong mt gia nh m vn chnh tr v lut php l cc ti tranh lun hng ngy. Ngi tham d hng chc k hp hi ng b tc v hin din ti nhiu phin x n. Do vy ngi thu thp kin thc rng ln v cc vn lut php. Mc d chnh tr v php l khng phi l trng tm i vi t duy ca ngi, li t duy ct yu lin h n cc vn trit hc, tuy nhin ngi vn thng hiu lut php hn bt c o s th lnh cc gio phi khc thi by gi, v kin thc ny h tr ngi rt nhiu trong vic cng c Gio hi thm vng mnh. C hai phng din lut php cn thit lp quy ch iu hnh: l tng quan gia Tng chng vi quc gia, x hi, v ni quy ca Tng chng, ni quy ny to thnh mt b lut v nghi thc x th dnh cho Tng Ni v yu cu trng pht i vi cc s vi phm. Cc quc vng thi y tn trng cc Gio hi (Gana hay Sangha) nh nhng on th t tr c b lut ring bit nm bn ngoi cng l th gian. Vua Bimbisra Magadha ban hnh nhng hun th cng khai cho m qun thn khng c thi hnh s g chng li cc T-kheo trong Gio hi c Pht khi ch v vi phm li lm (Mv 1.42. 1). Hai v n c ghi li trong Kinh Tng Pli chng minh s min tr xt x theo php lut th gian ny. Mt ph n b tc Liccavi can ti ngoi tnh v khi chng b pht gic s vic th c hi ng b tc cho php git b ta, v th b vi chy trn n Svatthi, em theo vi mn vt c gi tr v tm cch mua chuc c nhn vo Gio hi T-kheo-ni ca c Pht. Ngay sau chng b ta khng co ln vua Pasenadi, song nh vua quyt nh rng nay b ta tr thnh T-kheo-ni, th khng cn bin php no c th truy t b ta c na (Sv Vin IV p.225).

V n th hai l T-kheo Dhaniya mun xy cho mnh mt am tht nn ly vi tm vn trong kho g ca vua Bimbisra v bo ngi th kho rng mnh c php c bit ca vua. V ny c a ra trc triu vua Bimbisra Rjagaha. Nh vua tuyn b rng lnh vua trc kia cho php ch Tng nu r rng i vi loi g cha cht khc cn nm trong rng, T-kheo Dhaniya hon ton thc vic ny v v ti la di y ng b nh n, giam t hay tng xut khi x. Tuy nhin, xt hon cnh tu hnh ca v y, vua Bimbisra quyt khng p dng hnh pht no c v ch cho b can vi li cnh co nghim khc m thi. Khng bao lu sau , v ny li c c Pht ti xt x, ngi kt n Tkheo Dhaniya vo ti dnh cho trm cp - tc l khai tr khi Gio hi. (Sv Vin III pp. 42.) Vic min cho Tng chng khi b lut php th gian xt x phi chm dt khi n va chm n vn an ninh quc gia. Cc quc vng khng cho php cc Gio hi tr thnh ni tr n i vi nhng ai cn c bn phn phi phc v t quc. Do vy vua Bimbisra thnh cu c Pht cm truyn gii cho binh s, bi v bn h trn i tm s che ch ca Gio hi khi nh vua mun a h i tc chin do tranh chp bin gii. Nh vua a ra li yu cu theo cch thn hu nhng khng phi l khng nhn mnh v c Pht chp thun ngay lp tc. Cc v c vn lut php ca vua khuyn co ngi rng ch mt T-kheo duy nht hoc mt nhm T-kheo no truyn gii xut gia cho cc nam nhn ang phi phc v qun i vi mc ch ko h ra khi phn s hin hnh s b hnh pht cht u, ct li hoc nh gy sn. (Mv 1.40) Lm suy yu lc lng qun s c xem l mt trng ti m ngi t chc vic y khng th no thot khi hnh pht cho d ang a v T-kheo i na. Cc Gio hi cng c canh phong cht ch bo m s tun hnh ch chnh tr ca h. Bt k hnh thc tranh lun no, ch cha ni n hnh ng, chng i quc gia l iu m cc i vng v quc trng quyt khng dung th. Vua cha duy tr nhiu mng li mt thm v tnh bo bao trm khp ni xm nhp vo cc Gio hi v nhanh chng bo co bt c vic g c th hi n quc gia. Vua Pasenadi c ln miu t cho c Pht thy mng li mt v ny hot ng nh th no (SN 3. 2. 1). Ai cng bit khng c g cch bit gia nh nc v Gio hi c Pht c.

Tri li, c Pht p ng trn vn mi c mong ca cc i vng Magadha v Kosala hon ton khng phi v quyn li giai cp v ngun gc sinh trng ca ngi cht no. Ngi ch th ch Tng tun lnh cc v vua (Mv 3. 4. 3) v trnh chuyn chnh tr. Cho d ch v no c ngun gc qu tc cng khng c php pht biu trc hi chng. Ngi cn dy gii c s ti gia thi hnh nhim v i vi quc gia, x hi v sng ha hp cng nhau. Vic nng cao mc sng ca dn chng l vn ca quc vng v chnh quyn a phng; cn phn s ca T-kheo l n lc tu tp t gii thot cho mnh. Hot ng x hi, tc tham gia vo vic th tc, l mt tr ngi cho nhim v ca v y. Nh c Pht nh r gii hn cc phm vi hot ng nn mi tng quan tam gic sm c thit lp gia nh vua, Tng on v gii ti gia: qun chng ng h Tng on bng cch b th cng dng, v ng h quc vng bng cch tr th thu. c Pht v Gio hi khuyn nh vua tr dn cng bng v khuyn nh dn chng sng ha hp trt t. Nh vua bo tn an ninh cho x s, cai tr cng bng v t v cung cp cc iu kin vt cht cho dn chng y tt c mi ngi u c kh nng b th cng dng. Nh vua c c hi c bit phi thng to nhiu phc c hn qun chng bng cch xy dng cc cng vin, p nc, h cha nc, ging nc v nh (SN 1. 5. 7). Mc d s lm quyn ca vua quan thng xy ra v mt s T-kheo qu yu sch lc i kht thc, phn ng qun chng cng kh hi lng vi nhng cng vic m i vng v Tng chng thc hin, cho nn h khng ni dy chng li nh nc hay Gio hi. Ta c th ni l qun chng khng cm thy b bc lt hay lm nn nhn ca mt ch bt cng. Qu thc thnh thong ngi ta nghe c nhng ting ni ct ln phn i cc "kht s li bing", cc "Sa-mn nhn c", song nhng vic ny ch l kt qu ca ni bc bi chc lt ch khng phi do lng on ght chung i vi i sng tu hnh. Khun mu c c Pht chp nhn lm c cu t chc Gio hi l khun mu cc nc cng ha pha Bc sng Hng. Sau khi c nui dng ln khn chnh trung tm quyn lc ca mt nn cng ha nh vy, ngi tng quen thuc vi h thng tho lun trong phng hi ng t thu th u, v xem y l vic ng nhin i vi ch Tng. Chnh ngi, nh lp php v lnh o Gio hi, cng ging nh quc vng mt nc cng ha, tuy ch c im khc bit l ngi khng cn phi c bu c, m v ngi l ngi sng lp Gio hi, tt nhin ngi ng vo v th lnh o.

K cn bc o S, cc chc v th lnh Gio hi c hai v i t ca ngi m trch, l tn gi Sriputta v Moggallna. Hai v ny c nh hng ln i vi Tng chng khng phi v c ch nh chnh thc vo cc chc v trn m nh cc kh nng tr tu. Hai v khng c quyn ban lnh cho ch Tng, nhng Kinh in khng ghi li trng hp mt T-kheo no khng tun hnh cc ngh ca hai v c. Theo thi gian, mt ban lnh o pht trin trong Tng chng, gm ch v trng lo c h lp cao v nhng v c xem l c qu A-la-hn. Giai on chng c vin mn ny bao gi cng phi do nhiu ngi khc cng nhn, v mt T-kheo khng c php ni v cc s chng qu ca chnh mnh. Ch trong thi k ch v mi c php ca tng nhng ni hn hoan an lc nh gii thot. Ban u, nhng quyt nh quan trng u do ton th hi chng thng qua; nhng v sau, khi Gio hi qu rng ln khng th cng lm vic ny c, th mi vic phi do Tng chng a phng quyt nh. Trong khi cc phng hi ng ca cc nc cng ha ch c nhng v thuc giai cp qu tc v tng (St--l) c php pht biu, th trong cc cuc hp Tng chng, bt c T-kheo hay Sa-di no cng c quyn trnh by kin mnh. Thi y khng c bu phiu; vn c tho lun cho ti khi mi ngi t mt tha hip. Bt c khi no do phe i lp thay i kin hoc ch v qu mt nhc, khng cn ai a ra kin phn i g thm na, th vn y c xem l n nh. S im lng ca ton th c xem l ng . Tuy nhin, nguyn tc tha hip ny khng phi khi no cng c hiu lc, nh ta thy trong trng hp tranh ci ca Tng chng Kosamb, Gio hi lin tc chia hai phe m khng t c tha hip no c. Ta c th thy tm quan trng ca cc cuc hi hp Tng chng cng vai tr lnh o ca ch T-kheo trng thng nh th no i vi s trng tn ca Gio hi di mt c Pht qua nhng li ngi dy Tng chng Rjagaha. Khi tn gi nanda triu tp T-kheo li theo li ngi hun th, ngi bo ch v nh sau: "Ny cc T-kheo, ta s ging cho ch v By iu Kin An Lc ca Tng chng. Hy lng nghe v kho tc . Bao lu ch T-kheo thng xuyn hi hp ng , Tng chng s hng thnh ch khng suy thoi.

Bao lu ch v hi hp trong ha hp, quyt nh trong ha hp v thc hnh phn s trong ha hp, ... Bao lu ch v khng thit lp nhng iu l mi v khng hy b nhng iu l c ban hnh, m tun th ng theo Gii Lut,... Bao lu ch v tn sng, qu trng v lng nghe nhng bc trng lo y kinh nghim th gii t lu, cc v cha gio hun ca Tng chng,... Bao lu ch v khng chu tc ng ca tham i a n ti sanh ... Bao lu ch v chuyn tm thch th c c thin tnh, ... Bao lu ch v tu tp chnh nim khin nhng bn ng ch hng mun n vi ch v, v nhng bn n s thy an lc, ... Bao lu ch T-kheo duy tr By Php ny, th Gio hi s hng thnh, ch khng suy thoi". (DN 16. 1. 6 gin lc) B lut thit lp cc gii iu ca Gio hi v cch x pht khi c vi phm gi l Lut Tng (Vinaya Pitaka) tc l "Gi Gii Lut". Hnh thc hin nay ca b lut ny gm nm quyn l sn phm ca thi k v sau, song hu nh chc chn l ni dung b lut rt c v a s cc gii iu v quyt nh u pht xut t chnh c Pht. Mi iu lut th hin mt kt lun ca c Pht Gotama v mt v x kin c bit no . Do vy, Lut Tng khng phi l mt b lut c thit lp theo h thng, m l kt qu ca phn quyt da trn cc v x l c thu thp li. Upli l v i t ca c Pht chuyn trch ghi nh cc quyt nh v Gii Lut ca bc o S, mc d khi lm nh vy, v y bin mt s s vic ch c ngha tm thi tr thnh vnh vin bt di bt dch. Ngun gc Gii Lut khng theo h thng ny c th d dng nhn thy ngay trong Lut Tng. Gii Bn Ba-la--mc-xoa (Ptimokkha) c trch ra t phm Kinh Phn Bit (Suttavibhanga) trnh by b lut x th cng cc s phm gii ca Tng chng, gm c bn lnh vc: cc s phm gii ca T-kheo hay T-kheo-ni i vi ngi, vt, Gio hi v Gio Php. Tuy nhin, cc s phm gii y c sp t khng theo h thng trn, m ty theo mc trm trng ca hnh pht hay khin trch dnh cho s bt tun lut l. Do vy pht sinh by loi gii iu hn hp rt a dng trong khi loi th tm li a ra phng php dn xp cc tranh chp. Cc gii Prjika (Ba-la-di) l nhng iu l m nu vi phm s b x pht bng cch tn xut khi Gio hi. i vi T-kheo, c bn ti phm gii Prjika: (1) hnh dm, (2) o tc, (3) st nhn, (4) i vng ng (t xng chng c cc qu v hoc thn thng).

i vi T-kheo-ni, c tm (8) s phm gii y. Prjika c ngha l "tht bi", v phm ti Ba-la-di chng t rng T-kheo hay T-kheo-ni y tht bi trong s nghip tu tp ca mnh. Sanghdisesa (Tng-gi b-thi-sa) (ngha l: "yu cu hi hp Tng chng"): s vi phm cc gii ny khin ngi c ti phi th nhn trc mt cuc hp Tng chng, v hnh pht dnh cho vic ny, nu a ra thi hnh, phi c hi ngh xc nhn. Hnh pht thng thng l tm nh ch cc quyn li ca ngi c ti. i vi T-kheo c mi ba (13) gii iu v T-kheo-ni c mi by (17) gii u loi ny. Aniyat (ngha l: "bt nh, phi c quyt nh") nhng s vi phm gii ny l nhng trng hp cn phi c iu tra quyt nh xem chng thuc loi 1, 2 hay 5, v cch x pht khc nhau ty theo . C hai (2) trng hp vi phm i vi T-kheo. Nissaggiya-Pcittiya (Ni-tt-k-ba-dt-) (ngha l: cn phi chuc ti bng cch n b li): s phm gii ny l mt ti cn phi c th nhn trc i hi, trc Tng chng a phng hoc vi mt v T-kheo. y l cch chuc ti. Cc gii thuc loi ny lin h n vt s hu ca mt T-kheo hay T-kheo-ni (y, bt v.v...) m ngi phm ti phi n b li, c ba mi (30) gii cho c Tng chng ln Ni chng. Pcittiya (Ba-dt-) ("cn phi chuc ti"): y l cc Gii Lut ca Tng gi, nu vi phm chng l bt tnh, cn phi chuc ti bng cch th nhn trc hi chng hay trc mt T-kheo. C chn mi hai (92) gii dnh cho T-kheo v mt trm su mi su (166) gii cho T-kheo-ni. Ptidesaniya (Ba-la--x-ni) ("cn phi th nhn") y l nhng gii m nu vi phm th phi n nn sm hi th nhn trc Tng chng. C bn gii (4) loi ny dnh cho ch Tng v tm (8) gii dnh cho ch Ni. Sekhiy ("cc quy tc x th")* : y ch l cc php c x lch s ca ch Tng Ni v y phc, thi lc i kht thc, m thc, v sinh c nhn. Khng c hnh pht chnh thc no dnh cho vic vi phm. C by mi lm (75) gii nh vy dnh cho c Tng Ni. Adhikarana ("n nh tranh chp": dit trnh) l cc gii lin h n cch n nh cc mi tranh chp v loi tr cc s sai bit v kin. C by (7) hnh thc n nh c a ra. Mt s kho cu k lng cc Gii Lut ny chng t rng a s u thng thng i vi B-la-mn gio cng nh phong tro Sa-mn v sau c Gio hi c Pht chp nhn m thi. Truyn thng kh hnh c n v cc mc tiu ca Gio hi khin ta d hiu cc Gii Lut lin h hnh vi thi v tnh dc. Tuy nhin s gii iu v tnh cch chi tit ca k lut tnh dc tht ni bt khc thng, cng nh tnh cch nghim khc ca cc hnh

pht dnh cho s vi phm. Chng ta cn c bit quan tm n s Gii Lut bao qut nhiu phm vi x th lch s nh nhn trong x hi. iu y chng t rng c Pht khng ch ch trng lm cho Gio hi ca ngi c cng chng chp nhn nh cch c x tt p ca mi thnh vin trong , m cn cho thy mt s T-kheo cn phi c hun luyn cn bn v hnh vi c ch thng thng. Vic ngh p dng hai trm hai mi by (227) gii cho T-kheo v ba trm mi mt (311) gii cho T-kheo-ni trch t Phm Kinh Phn Bit Suttavibhanga ca Lut Tng (Vinaya) lm nghi thc sm hi li lm thi y gin tip do i vng Bimbisra Magadha yu cu c Pht. Nh vua nhn thy gii Sa-mn kht s khng thuc Pht gio vn thng xuyn tp hp truyn tng gio l ca h v nhng cuc hp nh vy thu ht mt s ng qun chng hiu k. Nh vua bn khuyn khch c Pht t chc tp hp nh k tng t v bc o S lp tc ch th vic ny cho Tng chng (Mv 2. 1). T v sau, ch Tng hi hp vo ngy mi bn hoc mi lm m lch (lc trng trn), cng nh vo ngy th tm thng tun (trng non) v hai mi ba h tun (trng khuyt), ch v tnh ta tht yn lng. Tuy th dn a phng li ch ngo hi chng ngi nh "ln cm". Do c Pht ra lnh cho ch v m lun Gio Php lc hi hp (Mv 2.2). V sau ngi nu r iu l l ch Tng phi tng Gii Bn (Mv 2. 3) nhng khng qu hai ln mi thng. C l b Lut Tng thi y cha hon tt, do ngn gn hn by gi. c Pht ban hun th chnh xc v cch tng Gii Bn ny phi c thc hin nh th no: Gio hi phi c mt v T-kheo trng lo nhiu kinh nghim, a vn, c tr tu thng bo: "Bch ch tn gi, xin hy lng nghe ti. Hm nay l ngy mi lm (rm m lch), vy l ngy Trai Gii (Uposatha: B-tt). Nu hi chng ng th hy thc hnh Gii Lut v tng Gii Bn Ptimokkha. Bn phn u tin ca Tng chng l g? l phi xc nh chc chn rng Hi chng hon ton thanh tnh (ngha l khng ai ngoi hi chng lt vo ). By gi ti xin c Gii Bn Ptimokkha, trong khi ch v hin din lng nghe k lng v kho tc . Nu v no vi phm mt li lm, xin v y phi

lp tc (ngay khi li lm y c nu ra) pht l n. V no khng phm li g phi gi im lng. Qua s im lng y ti s bit ch tn gi u thanh tnh (= khng li lm). Ngay khi c nhn no c hi, v y s tr li, vy bt c T-kheo no phm li u phi tr li khi Gii Bn c c ln trong hi chng ny ba ln. Bt c v no trnh n pht l mt li lm do mnh vi phm s mang ti c ni di. Bch ch tn gi, c ni di c c Th Tn gi l mt chng ngi cho s gii thot, vy bt c v no phm li m cha pht l, nhng li mun ty sch ti li, th cn phi pht l n ngay. Pht l ti li s l mt nim an i cho v y". (Mv 2. 3. 3) Sau phn gii thiu ny, cch th nhn ti li (sm hi) c nu ra v ai hin din u c c hi nhn li lm. Tp qun tng Gii Bn vn c duy tr trong cc tu vin Pht gio cho n nay. Vic tng nghi thc sm hi ti li nh k ny khng ging nh cc cuc hp Tng chng, v cc cuc hp ny nhm mc ch xem xt cc bin php cn ng dng. Cc cuc hp y c triu tp khi cn thit v hon ton c tnh cch qun tr hnh chnh. Cn v phng din khc, cc nghi thc hnh tr Gii Bn vo ngy B-tt (Trai Gii) l nhng bui l gii ti trang nghim v tnh ha bn thn theo Gii Lut. II.- I SNG CA T-KHEO V Tng chng ca c Pht thuc v phong tro Sa-mn thnh lp vo th k th su trc CN nh mt hnh thc thay th t l ca B-la-mn gio, nn hin nhin l hi chng ny mang nhng c tnh ca np sng Sa-mn: c c (khng kt hn), khng ti sn, du hnh khng nh ca, sng nh kht thc. Tuy nhin, cc Gii Lut cn phi c thit lp lin h n cc vn trn, hoc trc kia cha c n nh r rng trong cc gio phi Sa-mn c, hoc i vi cc vn trn, Gio hi c Pht theo mt ng li khc bit. Nhng li gio hun ca c Pht v hnh vi thi ca ch Tng khng ch cha ng trong Lut Tng (Vinaya Pitaka), m xuyn sut Kinh Tng Pli. Ngay khi v gi, c Pht cng khng ngng quan tm hun luyn ch T-kheo v T-kheo-ni n lc on tr tham i l nguyn nhn kh au v gio ha ch v trong cch x th chn chnh gia i. V tin rng d lun c thin cm thun li ca qun chng l iu quan trng i vi vic truyn b Gio Php, nn ngi lun sn sng thay i hoc hy b nhng quy lut gy nn nhng ph bnh bt li.

Mt v d in hnh l li ngi dy v php lch s lc ht hi. C ln, ang lc ngi thuyt ging, ngi ht hi v b quy ri v ch Tng lm gin on bi Php ca ngi vi li chc lnh: "Knh chc Th Tn trng th!". Do ngi bo v sau ch v ng dng cu ni ny hoc p li n na. Tuy th, chng bao lu, li ha ra l gii c s ti gia tht li chc lnh mt v T-kheo ht hi tng rng v y bt lch s khng bit p l. V vy c Pht rt lui lnh y v cho php ch Tng p li li chc lnh vi cu ty h thng l: "Chc qu v trng th!. (Cv 5. 33. 3) Lc no ngi cng sn sng nhn nhng li ngh t cc iu lut mi d chng pht xut t pha no i na. Qu tht, ngoi ch Tng, cn nhiu c s ti gia, bao gm vua Bimbisra, y s Jvaka, ng Anthapindika, v b Viskh gip ngi thnh lp Gii Lut ca Gio hi bng cch a ra nhng ngh hp l. Theo li ngh ca y s Jvaka, ngi c vua Bimbisra ch nh lm y s chnh thc ca Tng chng, nhng ai b bnh phong ci, mt nht, chc l, lao phi v ng kinh u khng c php gia nhp Gio hi (Mv 1. 39). Bng cch ny nhng ngi mc bnh trn b ngn cm xut gia vi mc ch c y s Jvaka cha tr min ph! Cc nguyn nhn khc khng c chp nhn xut gia l trng hp nhng ngi thiu nam cn (Mv 1. 61), ngi lng tnh (Mv 1. 68), ngi qu chn, ct tay, mt my mo m, lng g, ln hoc c bu c, chn khp khnh, gi yu, m, ic hay ngi b bnh ph voi, giun ch do mui truyn bnh c bit cc vng trng la (Mv 1. 71). Cc lut l ny nhm bo m Gio hi khi tr thnh nh dng bnh cho nhng ngi mt kh nng ngoi x hi. Cng b ngn cm xut gia l m binh s hin ang phc v nh vua, m t nhn trn tri hoc b i cnh v truy n, nhng k b trng pht bng roi gy, b ng du st nung v m n l (Mv 1. 40. 7). Ngoi ra lut khng cm hn, song khng xem ngi ln tui gia nhp Gio hi l thun li v ngi gi him khi c cc c tnh cn thit cho mt T-kheo (AN 5. 59. 60) . Khi truyn gii xut gia, c Pht cng khng quan tm n s phn ca gia nh h, cho d v gii t l ngi ang cp dng gia nh. Ngi xem chuyn tt nhin l i gia nh s chm sc ngi "sng ph ca T-kheo" v by con tr. Nu khng, gia nh y cng phi chu ng ni kh khn. Theo s nh gi ca ngi, nhng ni gian lao vt v thong qua trong gia nh chng ng k g so vi gi tr gii thot vnh cu.

in hnh cho thi khng khoan nhng ca ngi l li ngi tn thn Tkheo Sangmaji (m sau ny ch Tng ph thnh thi k). T-kheo Sangmaji n Svatthi yt kin c Th Tn, v khi nghe c tin ny, v c ca v ny cng vi v n Svatthi vi a con th ca h. Trong khi v T-kheo ang ngi ngh tra di gc cy Jetavana, b v i n gn bo: "Ny Sa-mn, hy sn sc thip v con th ca hai ta!". Nhng Tkheo Sangmaji khng nhc nhch! Ln th hai, ri th ba, b v ni vi v y cng khng kt qu g. Gin d, b v t a con xung chn v ny v bo, "Ny Sa-mn, con trai ca ngi y, t ra cng phi sn sc ly n ch!". Ri nng b i, nhng sau khi bc ra c mt khong ng, nng quay tr li v thy v T-kheo khng nhn n con cng khng ni g vi n c, nng lin n tm con v bun b lui v. c Pht nghe k "thi khng thch hp y" ca ngi v, lin nhn xt: Khi nng n, chng thy hn hoan, Nng b i, ngi chng thy bun, Thng gi l ngi dt h ly, Ngi ny ta gi B-la-mn (Ud 1. 8) Ngi gia nhp Gio hi phi quan tm n cha m mnh nhiu hn i vi v con. y l mt s nhng b m vua Suddhodana nhn c t con ngi, v lnh o mi ca mt Gio hi, sau khi vng tn Rhula xut gia lm Sa-di, theo khng ai c gia nhp Gio hi m khng c cha m tha thun (Mv 1. 54. 6). Lut ny p dng cho c nam ln n (Mv 1. 76. 1). Nu ph n c chng, th phi c s ng ca chng (Cv 10. 17. 1). Trong lc ban u, c Pht truyn gii cho mt ngi xin xut gia lm Tkheo vi cu: "Ny T-kheo, n y, Php c kho ging, hy sng i Phm hnh (thanh tnh) t s dit kh" (v d trng hp cc tn gi Sriputta v Moggallna trong i Phm: Mv 1. 24. 5); v sau ngi ra lnh cho cch gia nhp Tng chng phi theo hai giai on: trc tin bng l xut gia, th tiu gii (pabbajj) ngha l gi t th tc, v y c nhn vo hng ng Sa-mn, v tr thnh Sa-di (Smanera) trong Gio hi c Pht, ri sau bng l th c tc gii (upasampad), v y c cc quyn li ca mt T-kheo trn vn (Bhikkhu). Tui ti thiu xut gia (lm Sa-di) l mi lm (Mv 150), v tui ti thiu th c tc gii (lm T-kheo) l hai mi (Mv 1. 49. 6); tui c tnh t lc th thai. (Mv 1. 75) Khng c mt khong cch c bit no c ch nh gia s th gii Sa-di hay th c tc gii theo cc ngun Kinh in, tr im ngi xin xut gia trc kia thuc mt gio phi khc. V c Pht cho rng ngi nh vy s

cn mt thi gian dt b mi tn ngng v tp qun tu hnh c, nn ngi bt buc mt thi gian th thch bn thng i vi trng hp y (Mv 1. 38), sut thi gian ny, v y c Tng chng quan st xem c thch hp hay khng. Nhng khng c thi gian th thch nu v xin xut gia trc kia l du s kh hnh bn tc (jatila) hay nu v y thuc b tc Thch-ca (Sakiya) (Mv 1. 38. 11). Vic u i cc v kh hnh jatila c l l do trc kia c Pht tng lm v khch c bit ca h, v ngi nh n v lnh o gio phi jatila ny l Uruvela-kassapa. Cch tin hnh l th gii Sa-di cng n gin, c miu t trong Lut Tng nh sau (Mv 1. 54 .3): Gii t co sch ru tc v p y vng, thng cc y ny c cng dng. Va qu xung di chn mt T-kheo gii s, v y chp tay nh l v c cu: t quy y Pht, t quy y Php, t quy y Tng. Cu ny c lp li ba ln. V trng lo khng cn p li, v im lng ngha l bng lng. Nguyn tc o c dnh cho Sa-di bao gm khng phi tt c bn lit k hai trm hai mi by (227) gii theo Ptimokkha, m ch mi (10) gii cm. Chng bao lu vic Sa-di chnh thc nhn mi iu lut ny trc mt hi chng tr thnh thng l. Cch thc tin hnh l c tc gii (upasampad) trnh trng hn nhiu. Vic y i hi s hin din ca t nht l mi T-kheo (Mv 1. 31. 2), tt c u l cc trng lo thng ta (Thera) mi tui h an c. Bn ngoi vng "Trung Nguyn", kh tm hi chng mi T-kheo hnh l, nn ch cn nm v l lm cc chng minh s. iu kin th c tc gii l v Sa-di tm c mt v Trng lo lm gim h hay gio th (upajjhya) (Mv 1. 25. 7) ngh vi Tng chng cho Sa-di y th c tc gii. Nu hi chng by t s ng bng cch im lng, v gii t bc n trc hi chng qu gi, hai tay chp li v tha: "Bch ch tn gi, t thnh cu ch tn gi cho php th c tc gii, c mong ch Tn gi t bi nng t ln". Nu cu y c lp li ln th ba m khng ai a ra phn i g, th mt v trong s cc trng lo hin din pht biu:

"Bch ch Tn gi, xin ch v nghe ti. Sa-di ny (nu tn) thnh cu th c tc gii t Tn gi (nu tn), ch ta hi chng, Sa-di y xin th gii qua Tn gi gim h (nu tn). Nu hi chng thy vic ny l phi, xin hi chng truyn gii cho v y qua Tn gi gim h trn. y l ngh chnh thc ca ti". (Mv 1. 29. 2f) Trong bui s khai ca Tng Gi, hnh nh nu li ngh ny c lp li ba ln m khng ai phn i th l th c tc gii hon tt. V sau bui l th gii ko di thm theo th tc l v Sa-di trc kia c cht vn ring (Mv 1. 76. 3), nay li phi xc nhn tnh cht ca mnh ph hp vi s th c tc gii bng cch cng khai p li cc cu hi. V ch ta hi chng T-kheo hi v Sa-di: "- Gii t c mc cc bnh nh phong, mt nht, chc l, lao phi, ng kinh khng? - Gii t c phi l nam nhn khng? (Ngha l khng phi loi ngi thiu nam cn, v l ngi, ch khng phi loi Nga - rn thn - i lt ngi) - Gii t c phi l ngi c t do khng? - Gii t khng mc n nn g ch? - Gii t khng phi ang phc v c vua ch? - Gii t c trn hai mi tui ri? - Gii t c bnh bt kht thc v cc y c-sa ri? - Gii t tn h g? - V trng lo tn h g?" Nu Sa-di p li mi cu hi trn mt cch tha ng, vic th c tc gii lm T-kheo ca v ny c chp nhn ng php. Cho n ngy nay, Tng chng c Pht u c th gii theo th thc trn. i vi mt T-kheo tr, vic tm c mt v Trng lo gim h tt thc l quan trng v v y phi ty thuc vo s hng dn tu tp ca thy mnh t nht trong nm nm (Mv 1. 53. 4), nhng theo l thng phi mi nm (Mv 1. 53. 3). Cn nhng T-kheo km tr tu phi c thy gim h

hng dn sut i (Mv 15. 3. 4 ff). Mi tng quan gia bn s gim h v t cng nh quan h cha con, h phi i i nh nhn v chm sc ln nhau (Mv 1. 32. 1). Bao lu cn sng trong mt tinh x, T-kheo tr phi chung mt tnh tht vi bn s gim h v lm phn s nh mt T-kheo th gi i vi thy. (Mv 1. 25. 8-24) Mi nm sau khi th gii T-kheo, v y thnh mt trng lo (Thera) v t mnh c kh nng hun luyn cc T-kheo tr vi t cch gim h (Mv 1. 32. 1), va l thnh vin ca hi ng Tng chng. Sau hai mi nm khoc y c-sa, v y tr thnh mt i trng lo (Mahthera). Tri vi vic gia nhp Gio hi din ra y cc hnh thc va trnh by nh trn, vic t gi Gio hi din ra khng kn khng trng g c. Ch cn ci b chic y vng l . Mt vi v xem bin php ny nh mt s chng i, l trng hp T-kheo Sarabha, bt mn vi Php (Dhamma) (AN 3. 64) v T-kheo Sunakkhatta tuyn b rng c Pht khng c tri kin th thng ca bc siu nhn v Gio Php ngi khng phi l s khm ph chn l thc ti, m ch l iu do suy lun tc thnh, v t sng to. (MN 12. 2) Tuy nhin, thng thng, vic hon tc l v l do c nhn. V phng din x hi, khng c g s nhc lin h n vic ri b Gio hi, v mt T-kheo hon tc c php ti gia nhp Tng chng, song i vi v ny, cn phi lm l th gii ln na theo ng nguyn tc. Chuyn k rng T-kheo Citta gia nhp Gio hi bn ln, sau khi ri b hi chng ba ln nh vy nhng v y vn tr thnh bc A-la-hn v chng c cu cnh Nit-bn (AN 6. 60 & DN 9. 56) . Tuy th, i vi nhng v chuyn t Gio hi c Pht qua mt gio phi khc th khng th c quyn i v ti gia nhp Tng gi ln na. (Mv 1. 25. 3) Sau khi xut gia, ngun gc giai cp gia tc ca v T-kheo khng cn quan trng na: qu thc ging nh cc sng ln Gang, Yamun, Acirvati, Sarabh v Mah u mt danh tnh khi chng vo bin c, cng vy, mi ngi trong bn giai cp u mt danh tnh trong Gio hi c Pht v t v sau c gi l Sa-mn Thch t (AN 8. 19). T-kheo l mt thnh vin ca mt hi chng Sa-mn khng giai cp. Du sao i na, ngun gc x hi ca v y cng khng phi hon ton b qun lng. Kinh in Pli nhc n tn ca nhiu T-kheo km theo ngh nghip ca cha v y hoc ca chnh v y trc kia: v d Citta, con ngi

qun tng; Sti, con ngi nh c; Tissa, con ngi gi ca; Dhaniya, ngi th gm; Arittha, ngi hun luyn chim ng; Suppiya, ngi khing xc; Sunita, ngi qut ng v.v..., ta c th lp mt danh sch di nhng tn nh trn. Thng thng, ch khng phi bao gi cng vy, nhng bit hiu thm vo dng phn bit ngi mang tn h ny vi nhng v khc trng tn. Nhng khng c trng hp no cc ngun gc sinh trng hn km ngn cn v T-kheo tr thnh xut sc trong Gio hi; v d nh chuyn mn Gii Lut Upli tng l th ct tc. Cc T-kheo thuc cc giai cp t u i cng c Thnh qu A-la-hn d dng hoc kh khn khng khc g cc v xut thn t gia nh trng gi qu tc. S nhip phc tham, sn, si i hi nhiu c tnh khc vi nhng c tnh ngi ta t c trng hc v trng i. Thm nin (h lp) hp vi nghi l c nh bng nm thng xut gia, iu ny c tnh theo s ma an c (vassa) m v T-kheo sng trong Gio hi. Mt T-kheo t tui h phi nh l cc v nin trng v dnh cho cc v y nhng ch ngi tt nht cng mn kht thc ngon nht (Cv 6. 6. 4). Tuy th, th t theo thm nin c b qua trong trng hp xp hng i trc nh v sinh cng cng sau v mt T-kheo, v nhng ch cho cc v trng lo, ngt xu do kt qu s dn nn nhu cu bc bch ca mnh (Cv 8. 10. 1). Thm nin cng khng quan trng g i vi gii ti gia - tt c mi T-kheo u bnh ng b ngoi. Mt gii cn bn ca mi Sa-mn l sng ngho kh, khng ti sn, nhng theo thi gian, c Pht nhiu ln nhng b v phng din ny i vi chng t. V s hu c nhn, lc u v T-kheo ch c php c tm mn: ba y, mt bnh bt kht thc, mt dao co, mt cy kim, mt dy ai v ci lc nc. Ba y ny gm y trong hay y di, y trn v y ngoi, thu ban s y phi c lm bng cc tm gi rch do cc T-kheo thu lm c t cc ng rc hay ngha a thiu xc, v th thnh thong pht sinh chng bnh ngoi da (Thag 207). V sau, c Pht cho php ch Tng mc cc y c cng dng (Mv 8. 1. 35). Mi n ngy nay, Tng chng p y c chp li bng nhng ming vi vung gim gi tr loi vi y. Giy dp khng phi l vt dng ca mt T-kheo thi nguyn thy, v t nht trong cc nm u tin hnh o, c Pht i chn trn. V sau, Tng chng c php mang loi dp n gin (Mv 5. 1. 30). Ngoi ra, ch v cng c php mang khn len qung vai v mn p (Mv 8. 1. 36), cui cng li c dng c ci qut mui v d che ma nng khi trong khun vin ca tinh x (Cv 5. 23).

c Pht cng ban hnh cc lut l v v sinh c nhn. Cc T-kheo c thch th v i thay np sng t nhng m tu kh hnh c c im l cht d bn bm quanh mnh v king k mi hnh thc ch trng n thn xc, xem y l cch gi gii tu tp chng t s khinh thng ca h i vi th gian. Cn ch Tng c php tm ra nh ngi i bng cch di nc ln mnh hng ngy. Ch v c php tm ao h t hn, c l v s thiu t ch d dng pht sinh khi cc T-kheo tr tm chung vi nhau. Mt cng cy nimba (Azadirachta indica, Margosa) c dng chi rng cho sch. u cng c nhai nt lm thnh mt bn chi nh ch xt vo rng (CV 5. 31). G nimba mi v ng cht c cng hiu cm mu. Cc Gii Lut v vic i kht thc v tiu th cc mn kht thc c rt nhiu chi tit, nhng cng phng khong trn cn bn. Chuyn i kht thc bao gi cng din ra bui sng. Cc T-kheo i mt mnh hay tng nhm t nh ny sang nh khc, mt nhn xung v yn lng ng i trc mi ca nh xem thc n c c t vo bnh bt khng. Ch nhng thc n c nu sn mi c th nhn, ch khng phi l cc vt liu lm thnh mn n. Nu cha dng, ch v tip tc i theo hng dc n nh bn cnh. Ch v khng c php b st nh no, hoc dnh u tin cho ph x cc th trn phn thnh: cc gia ch giu hay ngho u phi c to c hi ng ng t cng c phc nghip v ch T-kheo cng khng mun gy cm tng l ch v ham thch nhng khu ph giu c v thc n ngon hn. Quan nim ny chng bao lu to li th l khng phi ch ring v Tkheo, ngi nhn thc phm, c li ch v mn cng dng m th ch cng c hng cng c (pu a) t , nn em li kt qu tt bo m s cung cp thc phm y , v th Tng chng t khi b i. Quan nim ny cng cho cc T-kheo c dp by t s bt bnh trc mt t ti gia c x khim nh i vi Tng chng bng cch "p ngc bnh bt", ngha l khng nhn vt b th kia. Bng cch ny Tng chng tc khi ngi b pht y c hi lm thin nghip (kamma) cho mnh qua vic b th. Mt du hiu cho thy c Pht c tr tu sng sut thc tin l ngi khng cng quyt i ch T-kheo n ton rau qu mt cch nghim khc. Ch v ch phi t chi cc mn c tht khi ch v c l do ngh rng con vt y b st hi hay nh bt dnh ring cho ch v. (Mv 6. 31. 14) Lng t bi m mi ngi t Pht u phi by t i vi mun loi i hi v y gim s tiu th mn tht n mc ti thiu. V phng din khc,

tht kh cho v T-kheo gi gii cm hon ton king tht, v Tng chng khng t nu cho mnh n v cc tinh x cng khng c nh bp, nn ch v sng nh vo cc thc phm cng dng. Mt T-kheo phi n bt c th g c t vo bnh bt. C cu chuyn trong Kinh in ni v T-kheo Mahkassapa n c lng tay thi ca mt ngi phong ci rt vo bnh bt ca ngi! (Thag 1054-56). Du cho nhiu th ch cng dng nhiu loi thc n khc nhau, mt T-kheo cng t bt buc phi nhn tt c. Do khng l g bnh au bao t v tiu chy hay huyt l l cc chng thng thng trong Tng chng, qu thc l cn bnh ngh nghip. Hoc bt ng nhi nht nhiu th vo bao t cng chng ch li g cho sc khe c. Mt cch th gin khin i sng T-kheo c thoi mi d chu l c Pht chp nhn li mi ca cc gia ch bo tr v cho php ch Tng cng lm nh vy. Ti nh th ch, ch v cng th dng thc n trong bnh bt. Bui n phi c dng trc ng, bi v Tng chng khng c php n sau bui tra, v bui th trai thng chm dt bng mt bi thuyt ging cho gia ch. Nhng thc g cn li trong bnh bt c t ra ngoi ch t ct cho sc vt n v bnh bt c ra sch vi nc di ln. Np sng hng ngy ca ch Tng khng c php i thay nhiu. Tip theo sau vic v sinh bui sng l i kht thc, thng thng bao gm lun c vic thm ving mt s gia nh c bit no do cc c s sp t. Cc chuyn i kht thc i lc cng gy nn nhng xo trn tnh cm cho cc T-kheo tr v a s th ch l n b con gi. Do , vic t iu phc thn tm phi c tng cng l iu rt cn thit trong lc kht thc, nh bc o S nhn mnh: " y vo bui sng v T-kheo p y, mang thng y v bnh bt i vo lng kht thc. Nhng thn, khu, ca v y khng c ch ng. V y thy mt ph n trong lng kia n mc h hang, khng kn o, nn tm v y b tham dc lm u nhim. Do , ny cc T-kheo, ch v phi tu tp nh vy: ch khi no thn c iu phc, thc hnh chnh nim v phng h cc cn th ta mi i vo lng kht thc". (SN 20. 10, gin lc) Khi i kht thc v, ch Tng dng ba cui lng di bng cy. l ba n duy nht trong ngy. Sau , ch v li i n mt ni khc, v Tng chng thi nguyn thy rt xem trng truyn thng du hnh ca i Sa-mn. Khi sc nng bui tra qu gay gt khin ch v khng th no tip tc di chuyn c th thi gian ngh ngi mt lt tip sau c th dng hnh thin hay ng tra. V bui chiu, chuyn du hnh tip tc n mt ni gn

thn xm nh c v nhm T-kheo li ban m. Bui x chiu l thi k m lun Chnh Php cng gio gii T-kheo v bui ti dnh cho thin nh. Sut thi k gi ma t thng su n thng chn ch Tng sng mt ni c nh. Theo lut ca c Pht, lut ny xc nhn mt tp tc c s ca i Sa-mn, ch v phi tr ma (vassa) trong nh (Mv 3. 12. 6). Ch v c th la chn cch t mnh xy mt am tht tr ma hay trong mt tinh x sn c. V k an c ko di ba thng trong thi gian bn thng gi ma, bt u t ngy rm thng slha (khong thng su - by), song cng cho php bt k mt T-kheo no khi s chm hn mt thng vo ngy rm khong thng by - tm (Mv 3. 2. 2). Vic nh ch du hnh chm dt vo ngy rm thng th ba tc thng ssina (thng chn - mi), hoc nhng v no khi s chm hn mt thng, th chm dt vo thng Kattik (thng mi - mi mt). Cc i hi t chc l sm hi B-tt (Uposatha) c bit trng th, tc l T T (Pavran) kt thc v k an c. Lp tc ngay sau , cc Tkheo c cng b hon tt cc phn s trong Gii Lut, li khi hnh cc cuc du ha nh c. D nhin tp tc an c ma ma khng ch c l do c truyn m cn c l do thc tin na. Khi tri ma o t v cc con sng trn b nhp vo nhng dng nc mu nu tun rc rch, khi ng s chm trong bn ly v nhng mnh t khng ngp nc lm thnh ni tr n cho rn rt, b cp, th vic du hnh v cm lu ngoi tri hu nh khng th thc hin c. Hn na, kh m bc hi trong thi gi ma to nn nhng tai hi khc cho sc khe, v nu mt T-kheo b bnh, th d sn sc v y ti mt tinh x hn l lc di chuyn. Tc l an c ma ma cn c li cho Tng chng theo nhiu cch. Trong sut nhng thng du hnh theo ring ca mi ngi, c th l mt vi Tkheo no tr thnh bung lung trong np sinh hot. V k an c din ra di cp mt canh phng ca cc bn ng Phm hnh khc buc cc Tkheo phi ch tm n quy lut x th v theo ng nguyn tc. Ma an c cn tng cng mi tnh cm gia Tng chng thuc v mt cng ng ln. Cuc sng chung mt ni v cng hc tp li dy ca bc o S, s trao i kinh nghim v kin thc a n s thit lp cc mi quan h thn hu c gi tr gio dc c c Pht nh gi cao:

"Qu tht tt c i sng ng Phm hnh ca Tng chng ct yu tnh thn hu gia nhng ngi thch th iu thin, tnh ng bn, ng ch hng. Mt T-kheo lm bn vi iu thin, l ngi bn giao du, ngi ng ch hng, c trin vng tu tp v lm sung mn Bt Chi Thnh o gii thot cho ng bn cng nh bn thn v y". (SN 3. 18) Khng phi ch mt na, m l ton th i sng Gii Lut ca v T-kheo nm trong mi thn thin vi mt bn ng tu ang n lc hng v cu cnh chung. Du l dt b mi dy rng buc vi th gian, cc T-kheo khng phi l khng c nhng lin h gia ngi v ngi: th gii ca ch v l Gio hi, cc ngi lng ging l cc bn ng Phm hnh. C ln c Pht thy mt T-kheo b bnh huyt l, nm b v gia ng phn d khng ai chm sc, ngi v trng lo nanda cng n bo dng v y. Ri ngi gi Tng chng vng y n v khuyn gio: "Ny cc T-kheo, ch v khng c cha m chm sc mnh. Vy nu ch v khng chm sc nhau, th ta th hi, ai s lm vic y? Ny cc T-kheo, bt c ai trong ch v mun chm sc ta (nu ta b bnh), th v y phi chm sc ngi bn ng Phm hnh b bnh". (Mv 8. 26. 3) Vic an c ma ma cng quan trng i vi kin thc v Gio Php ca ch Tng. Gia hi chng T-kheo, ch v c li cc kinh (sutta: bi thuyt ging) ca c Pht v hc hi nhng li dy mi ca ngi. Vic trao i kin thc bng cch "nghe kinh" khng ch gii hn vo ma an c, nhng n c thun li hn nh vic chung sng mt thi gian ngn ca mt hi chng T-kheo ng o hn ti mt a im. Chc hn Gio Php (Dhamma) s khng c truyn tng n thi i chng ta trong hnh thc chnh xc nh ngy nay nu Tng chng thi xa khng c c hi duyt li ton th li gio hun ca c Pht v chuyn t n cc T-kheo tr hn qua cc ma an c (vassa) hng nm y. Tt nhin chnh c Pht cng gi tc l v k an c ny. Mt Tp S (Manorathaprani, 2. 4. 5 II) lm bn lit k cc a im ngi an c ma ma gi trong sut c qung i hnh o ca ngi. Bn ny c th khng hon ton trung thc, v trong mt trng hp (nm th by), mt mu chuyn thn k c a vo lp y mt k h trong kin thc. Tuy th, i vi mt ngi vit lch s cuc i s nghip c Pht, n tht s ch li nh mt vt hng dn khin v y c th lp bn th t nin i cho vi s kin khc khng c ghi nm thng.

Nm trc CN 528 527-525 524 523 522 521

Nm An c ma ma ti truyn o 1 2-4 5 6 7 8 Isipatana Rjagaha (Veluvana) Vesli (ch 8 ngy, s cn li Rjagaha). Ni Mankula

Ghi ch

Snth gn Benares.

a im khng r. thoi

Ci Tri 33 (Tam Huyn Thp Tam Thin) Sumsumragiri (Ni C Su)

520 519 518 517 516 515 514 513 512 511-510

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18-19

Kosamb Prileyya Nl Veranja Ni Clika Svatthi (Jetavana) Kapilavatthu lav Rjagaha Ni Clika

Thnh ph ca b tc Bhaggas vng quc Vamsa Lng gn Kosamb Lng Magadha, gn Gay. Pha nam Svatthi. a im khng r.

85 km pha bc Benares (cha c xc nhn) (xem 516)

509 508-485 484

20 21-44 45

Rjagaha Svatthi Vesli

---o0o--III.- CC TINH X Trong bui s khai Gio hi, ta c th phn bit hai loi tinh x: cc khu nh l do chnh cc T-kheo thnh lp (vsa) l loi nh phi hy b sau ma ma, v cc tinh x c cng dng (rma) sn sng ch Tng s dng quanh nm. Cc khu vc nh l vsa c dng ln vo u ma ma gi. Vic ny c thc hin bng cch nh du vi a im c bit trong vng nh i ni, cc cy k d, ng s, sng lch v.v... v ni lin nhau theo mt hng di tng tng. Cc T-kheo thi y ng xem khu vc nm trong ranh gii ny (sm) l tr x tm thi ca mnh (Mv 2. 6). Chu vi ca vng ny khng c qu ba do tun (yojanas: 30 km) (Mv 2. 7. 1). Tng chng xy tho am trong mi vng cng thnh lp mt Gio hi (sangha) cho ma an c tr ma, v c hnh l B-tt cng cc hi ngh tham lun khc. Khun vin ca mt tinh x ma ma nh th phi l mt a im khng b nh hng l lt, cng khng qu xa thn lng l ni c th n kht thc. Cc am tht do chnh cc T-kheo xy ch cao va ngi xm, v di va nm xung. Vi cy so d un c b cong hai u c th ng xung t thnh mt hng. Cc vng cung y c kt lin bng cc cy so nm ngang v mi vm thnh hnh t c che ph bng l, c hay ci, th l xong. Khi T-kheo Dhaniya vn quen ngh lm gm bng t st trc kia, t xy cho mnh mt cn lu hnh bn cu bng t st ri nung la bn trong, to nn mt kiu lu gch vng chc, c Pht khng ng v ra lnh hy b n i (Sv 2. 1-2). Ngi khng ch mun cm tc l t la git

hi nhiu sinh vt nh trong tng lai, m c l ngi cn mun ngn cn Tkheo Dhaniya bin ni y thnh mt tr x vnh vin, v v y gn mt nm rng. Mt s v T-kheo khn ngoan hn Dhaniya xy lu trn sn ni Isigili (Thnh Sn, gn Rjagaha) v h chng xung sau ma ma (Sv 2. 1). Ngy nay chng ta kh ngn ngi khi dng t "tinh x" (vihra) dnh cho loi lu l, ci, qu s si, d h hi y, song chnh l t c dng trong Kinh Tng Pli. Danh t "tinh x" hnh nh p dng thch hp hn vi loi lm vin (rma) m cc nh bo tr giu sang tng cho Gio hi bng cch cng khai hin chng lm tr x ca ch Tng. Ranh gii ca mt lm vin tinh x nh vy i khi trng hoa, song thng l xoi, c nh du bng mt hng ro tre, bi gai hay ci ho nh. Trc tin, cc v th ch hnh nh ch cng dng t ri cho ch Tng t xy dng cc lu tr ma. V sau cc th ch cng cho ngi xy tinh x v cc ging ng, phng hp. c bit l cc ging ng y theo thi gian tin trin dn thnh nhng kiu kin trc vng chc hn vi cc ko ct g thay so tre, song vn gi mi vng cung nh c. Ngy nay chng ta bit c hnh dng chng ra sao do cc hang ng Ajanta, Nsik, Kanheri, Junnar, Krla, v Bhaja v pha Ty n, cc hang ng ny bt chc mi vng cung ca thi nguyn thy v lm sn rt tinh xo ging ht sn cc nh g ngy nay b h hoi. Cc hang ng Nsik v Krla thm ch cn ti to cc ni kiu ni t m ngi xa dng cc ct g vo trong trnh s tn ph ca mi mt. Vic xy dng cc kiu nh vng chc nh vy c tng dn, c kt qu l mt s T-kheo vn li trong tinh x sau khi ma ma chm dt. c Pht khng cm iu ny, mc d ngi khng hi lng vi nhng cch t tch ri ra khi np sng ca Sa-mn nh vy. Song chnh ngi cng chp nhn mt tc l khc c len li vo, l thng an c ma ma cng mt a im v u tin chn cng mt tinh x nh c. Ngoi tr nm 484, ngi an c ma ma ti Vesli, cn t nm 508 trc CN tr v sau, ngi lun lun tr ma trong cc tinh x (vihra) Svatthi. Cc tinh x c cng dng ny nu ra mt vn v ch Tng v Gio hi tuyn th sng ngho kh. Tinh x u tin m Gio hi nhn l Veluvana (Trc Lm) gn Rjagaha, c i vng Bimbisra cng

dng vi mt nghi l trng th dng ln "Hi chng T-kheo c c Pht dn u" (Mv 1. 22. 18). Song i vi c Pht, vic gi gn ti sn tht gy lm phin nhiu, ngi bit r qua kinh nghim, cho nn trong trng hp tinh x Jetavana (K Vin) Svatthi, ngi mun rng ng Anthapindika phi tng n cho Gio hi trong bn phng tri, hin ti v tng lai na, m khng cn nghi l chuyn giao ti sn (Cv 6. 9). Nh vy, Jetavana v cc tinh x khc u l nhng vt cho mn vnh vin, Gio hi c quyn s dng, trong lc th ch chu cc ph tn bo tr. Mt s th ch thu nhiu ngi lm vn v ngh nhn c bit bo tn vng t v nh ca trong y. (Mv 6. 15. 4) Mt s th ch c l hy vng ch Tng t ra cng gip vo vic thnh lp v chm sc lm vin tinh x, song c Pht khng cho php iu ny. Mt ngi lm vn phi ph b cc loi cy khng cn thit, song mt T-kheo li khng thch hp vi vic n cy, tn hi cy c. Hn na vic lm vn bao hm nim hy vng c ma gt hi, iu y tri buc tinh thn vo th tc. Tuy nhin, phn s ca T-kheo l chuyn tm gii thot kh au v khng th xao lng v bt c vic g, cho du ch l nim vui khi nhn thy cng vic pht trin do i tay mnh. V vn c bao nhiu tinh x trong thi c Pht, chng ta ch c th a ra cu gii p phng chng. Li pht biu ca mt v lun s cho rng cui i bc o S, ch ring ti Rjagaha c mi tm tinh x (vihra), khng c kim chng. vng "Trung Nguyn", chc chn c mi tinh x vnh vin c cng dng. Tt c u gn hoc trong cc thnh th quan trng v hu nh u c bit qua tn v th ch: * vng quc Magadha: Ti Rjagaha: 1) Tinh x Veluvana (Trc Lm) do vua Bimbisra tng. 2) Jivakmbavana (Vn Xoi Jvaka) do Jvaka, ng y thng trc ca nh vua va l y s chnh thc ca Gio hi c Pht cng dng. * vng quc Kosala: Ti Svatthi: 3) Jetavana ([ Vng t ] K--Lm) hay nathapindik-rma ([Trng gi] Cp C c Vin): c v i ph thng nathapin-dika mua t Vng t Jeta v dnh cho Gio hi s dng. l tinh x c c Pht a thch.

4) Pubbrma (ng Vin Tinh X) do n th ch thnh tn Viskh cng dng. 5) Rjakrma (Vng Lm hay Ng Vin) mt tinh x ca T-kheo-ni do vua Pasenadi thit lp dnh cho cng cha Sumana, em gi vua tr thnh T-kheo-ni. * vng quc Vams: 6) Ghositrma (Lm Vin Ghosita) do v ph thng c tn y cng dng. 7) Kukkutrma (Lm Vin Kukkutrma: K Vin) do v ph thng c tn y cng dng, t khi c c Pht thm ving, nhng thng c T-kheo nanda n. 8) Pavrikambavana (Vn Xoi ca Pvrika): v th ch ny cng l ph thng, bn ca Ghosita v Kukkuta. 9) Badarikrma (Lm Vin Badarika) cch Kosamb khong 5km, c l ch c c Pht n ving mt ln. * cc nc Cng ha: 10) Ambaplivana (Vn Xoi ca Ambapli): tng vt do ngi k n sang trng c tn y cng dng ch mt thi gian ngn trc khi c Pht vin tch. Vesli l th ca nc cng ha duy nht c th t ho xy c mt tinh x thng tr dnh cho Gio hi. Nh s ch dn ca dn chng a phng (t lu theo n gio) v cng trnh ca cc nh kho c hc, nhng tinh x quan trng nht trong s ny c xc nh v tr. Ti Rjagaha (Rjgir) chng ta c th n ving tinh x Veluvana, cc nn nh ca tinh x Jvaka; gn Svatthi (Maheth) ta c th ving tinh x Jetavana; v gn Kosamb (Kosam), ta c th ving lm vin Ghosita - tht l mt kinh nghim gy xc ng v s v thng ca vn vt. Nhng ni ngy xa c Pht tng c tr, thuyt Php v tip kin cc quc vng, nhng ni tip din cuc sng ca ch Tng qua hng th k, ngy nay chng cn g ngoi s im lng v ni qunh hiu. c ban quan st kho c ca Cng ha n chm sc, song thiu vng i sng tu tp, cc khun vin tinh x thi c Pht nm tr tri hoang ph v tiu iu di nng ma. -ooOoo-

IV.- TINH THN CA GIO HI Theo ng bn cht Gio Php ca c Pht, phng din trc gic da trn tr tu ca Tng chng phi c pht trin. Mt gio l nhn nhn mt trong cc nguyn nhn kh au nm trong v minh (avijj) tt nhin phi khuyn co dng minh tr v tu gic lm cc phng thuc tr liu hp l. V th khng c g ng ngc nhin khi cc T-kheo c tr tu cao u chuyn tm tu tp chng c tri kin v tu gic (pa), v hn ht l tm cch t cu cnh ti thng y bng cc phng tin da trn tr tu. V phng din khc, c Pht dy cc t l kh au pht xut t tham i, v khuyn gio ch v i tr n bng cch t iu phc bn thn, Gii Lut (sla), v thin nh. Do vy, nhiu T-kheo v T-kheo-ni chuyn tm tu tp iu thn v thin nh. Cc v ny khng cm thy c nhu cu suy t l lun v Php cho mnh na, bi v c Pht hin l mi s cn thit a n gii thot, cho nn iu ct yu l theo ng li gio hun ca ngi. S cch bit gia hai thi ny cha bao gi ln e da s on kt ca Gio hi, tuy nhin n cng lm bn lng T-kheo Mah Cunda, hin ca tn gi Sriputta, khin cho v y phi quan tm suy ngh. Trong thi k ti Sahajti, v y bo rng iu ng tic l c mt s T-kheo chuyn tm v Php (Dhamma), ngha l nhm t tri kin tu gic (Dhammayog bhikkh) ch nho cc v chuyn tm thin nh (jhyanti). ng ra, cc v "chuyn tu tr tu" phi tn thn cc v "chuyn tm thin nh", l "nhng v c an tr v t n Bt T Gii vi t thn" (ngha l thc chng Nit-bn trc, trong lc nhp nh). Cng vy, ch v "chuyn thin nh" phi tn thn ch v "chuyn tu qun" l nhng ngi " tr tu th nhp v thy r con ng thm diu a n cu cnh". (AN 6. 46) Nh vy Tn gi Cunda xc nhn, cc v tu qun v cc v hnh thin h tr ln nhau, khng ai c l do g t cao hn v kia c. Gio hi cng pht trin ng c, s ngi gia nhp v l tng tu tp ni tm cng t hn s ngi xem l mt cch sinh nhai v bo tr mnh. Nhng s tai hi do cc T-kheo hiu sai lc Gio Php nh T-kheo Arittha (MN 22. 1) v Sti (MN 38. 2) cn tng i nh. Ch cn bc o S cho ch v vi li khin trch, hoc trong cc trng hp nh T-kheo Arittha bng bnh kh dy, th Tng chng x pht h.

Vn kh gii quyt hn i vi cc nhn vt c bit nh T-kheo Ujjhnasa in, ngi lin tc ch trch cc v ng Phm hnh, hoc Tkheo Udyin phm Gii Lut v t khoe mnh t tri kin m chnh v y cha chng c, hoc T-kheo-ni Candakl hay gy s. T-kheo-ni Thullanand cng ng c nu ra y. T-kheo-ni ny l v thuyt Php c bin ti, nhng tnh phng dt v hay by mu tnh k, t cao t i v cng a chung c nam gii na. Cc c tnh tch cc ca v ny khin i vng Pasenadi cng nh mt s T-kheo-ni tr hn cm phc, li cng lm cho v y ni bt ln nh mt tm gng xu v Gii Lut. Mi e da thc s i vi s on kt Gio hi pht xut t cc Tng chng a phng, nh Tng chng Kosamb, b cc tranh chp chia r, hay do cc T-kheo t tp vi nhau thnh lp cc tiu ging ng vi nh hun luyn cc T-kheo tr theo quan im ring ca mnh. Ti Ktgiri (gia Svatthi v lavi), chnh cc T-kheo Assaji v Punabbasu, ti Svatthi, chnh cc v Panduka v Lohitaka, v ti Rjagaha, chnh cc v Mettiya v Bhumaja c ngm lm hi Gii Lut (Vinaya) theo cch ny. V lo s s b trng tr theo Gii Lut, cui cng hai phn t ly khai tch cc nht l Assaji v Punabbasu ri b Gio hi mi lm du c tnh hnh cng thng y. Vic thuyt Php cho cc T-kheo tr vi cc quan nim sai lc cng l phng php ca T-kheo Devadatta, ngi mun chia r Gio hi v t mnh vo v tr lnh o mt phn Tng chng. C trng hp mt nhm T-kheo t gy tai ha cho mnh do phn ng qu v tm thn tn lon. c Pht dy ch T-kheo ti Vesli v s bt tnh ca thn cng khuyn gio ch v qun thn v thng v bt tnh. Sau ngi nhp tht c c thin nh. Khi ngi tr li, ngi kinh ngc khi thy s Tng chng a phng y gim st. T-kheo nanda gii thch: nhiu T-kheo qu chn ngn bn thn sau khi c Pht ging Php, nn t kt liu i mnh! c Pht lp tc triu tp mt bui hp ch Tng v ngh ch v thay i phng php bng cch thc hnh nim hi th (SN 54. 9). Mt cu chuyn tng t (Sv 3. 1) thm ch cn ni n mt "gi Sa-mn" tn l Migalandika c bit ti cht t u nhng k mun t st! T st i ngc li gio l c Pht trong hai phng din. Ngi tin chc rng c vng t hy dit tim n di hnh vi t st tt yu cn tr ngi

y t n gii thot, v gii thot tc l ly dc. Hn na, t st l b mt mt c hi may mn v ti sanh lm ngi tht him c (MN 129. 19); v ch loi ngi mi c y sc mnh tinh thn v o c nhanh chng thnh tu gii thot kh au. Mt kiu t st duy nht c th bin minh c l trng hp mt v A-la-hn, ngi nhip phc tham, sn, si v s khng cn ti sanh, v v y ang phi chu ng mt cn bnh nan y. Kinh in Pli nhc n ba trng hp nh vy ca cc T-kheo Godhika, Vakkali v Channa. Phng cch c Pht kho lo hng phc cc mu toan ni lon v i lc vo t o chng t ti nng tuyt diu ca ngi trong vic hng dn nhn loi. ng thi, chng ta cng phi cng nhn thc chn chnh ca Gio hi, trong y a s u thnh tm tm cu gii thot kh au v khng cho php mnh i lch khi Trung o v mt vi phn t bt thin lc lng. Ta c th tm c vi n tng su sc v bu khng kh trong lnh bui s khai Gio hi qua Trng Lo Tng K (Theragth) v Trng Lo Ni K (Therigth). Nhit tnh tu tp m c Pht khi dy trong lng cc t, nim lc quan v Gio hi nguyn thy trn con ng cu kh, nim hn hoan v thc chng tm linh v nim duyt h v gii thot - tt c mi tm trng y u c ghi li rt linh ng y. C 264 bi thi k vi 1279 vn th, do Tng chng sng tc v 73 bi k vi 522 vn th ca cc T-kheo-ni, mi bi u c xem l do mt v c nu danh tnh trong Gio hi t lm. Khng ai c th xc nhn tt c thi k y u thc s thuc v tc gi m cc bi k mang tn, hoc tt c u pht xut t thi c Pht. Tuy nhin, chng chng t rng cc Tng Ni y trn y h lc n ch v cm thy cn phi din t tm trng chng c thng tr (a) qua cc giai iu tr tnh y thi v kia. Cc bn dch Anh ng ny khng c gng ph thnh th theo hnh thc thi k Pli, m ch din t ni dung theo tng dng ch. Ngi b dn vt gia cuc sng gia nh v i sng du hnh kht s l Tkheo Jenta, mt vng t. Chnh nhn thc c tnh v thng ca vn vt cui cng gip v y quyt nh chn i T-kheo: Kh thay i xut gia, Kh thay sng khng nh, Uyn thm l Pht Php, Ti sn kh tm ra.

Chn mt trong hai li, Tht nan gii cho ta, Vy phi lun ghi nh: Tnh v thng u xa! (Thag 111) L nhng ngi chuyn tm tm cu gii thot, mt s T kheo khinh thng nhng t ti gia m ch v cho l b dc tham rng buc vo i th tc. iu ny biu l qua hai vn th ca T-kheo Isidinna: Ta bit r mt s ngi th tc Vn tn dng Pht Php, ni ln rng: "Cc nim vui th tc tht v thng". Song lng m m ngc vng chu bu, Tr rng buc v th nhi ng o. H bit u thm diu Php v lng, Khi bo rng mi h lc v thng, H vn thiu trong tm ngun ngh lc cht t hon ton bao tham dc, Nn v con, vng bc buc rng thn. (Thag 187-8) Cc khc o ca ca ch v T-kheo v T-kheo-ni dnh tht nhiu vn th din t ch "s i thay t i sng th tc n i sng trong Gio hi". l s t gi c hai phng din ngoi gii ln ni tm: thot ly i sng ngh nghip v gia nh, ng thi ph nhn lun th gii trong lun hi sanh t (Samsra). T-kheo Sumangala gc Svatthi thy c ch li ln nht ca i T-kheo l gii thot khi cng vic ng ng nhc nhn au lng mi c. V y khng t xng mnh n gn cu cnh gii thot kh au, m ch thc gic mnh n lc tinh cn nhiu hn na: T do, ta c thot ra, T do, gii thot khi ba vt ny: Cong cong, li hi, cn cy, Bao phen xi t c ngy cng lng! Lao cng n dch nhc nhn, Du ang cn , ta lun nh li: "Thi thi, th ri! T nay thin nh c i Su-mn! Chuyn tm, tnh gic, tinh cn, Chuyn tm, tnh gic, tinh cn, Su-mn! (Thag 43) Cng c gii thot khi ba "vt cong cong" khc nh gia nhp Gio on l T-kheo-ni Mutt, mt thiu n b em g cho mt B-la-mn g lng.

Ngoi s gii thot khi cuc hn nhn v vic ni tr t gia, c bit l vic gi t thnh bt, nng cn c gii thot sanh t: T do, ta c thot ra, T do, gii thot khi ba vt ny: Cong cong, ci ci, ci chy, Cng phu qun ca ta y lng g! Thot ly sanh t, t do, X bung bao mi buc ta vo i. (Thg 11) Vn k ca T-kheo-ni Sangh l mt khc hoan ca chin thng v c gii thot khi tham i v v minh. Bi thi k nh ny l mt bng c na cho thy cc Tng Ni c php din t nim gii thot qua thi k: Ta gi t nh, sng xut gia, B con, thn thuc, m tru b, Ta gii thot tham, sn hn, Cng vi v minh cng qung xa.| Khi nh dc tham cho tn gc, Nit-bn an tnh n tm ta. (Thg 18) T-kheo Surdha cng din t nim vui gii thot ca mnh: on tn t nay gc ti sanh, Li khuyn Thng Gi vin thnh. Ta nm b xa "mng li", Tr dit sanh y i vi mnh. Cu cnh lm ta phi bc ra, Xut gia, theo np sng khng nh, Cui cng mc ch ta thnh t, Trin phc ta tiu hy by gi. (Thag 135-6) Chng ta bt gp m iu chin thng tng t trong hng chc bi k v cm hng ng khc ca Kinh Tng Pli. iu ny tht d hiu, v ci g cn c th nng ln mt ngi ct b mi mi rng buc trong x hi v tm tr, ngi khng thiu thn g c v khng mong cu g c, ngi tin tng rng d vic g xy ra chng na cng khng nh hng n "mnh"? Bt c k no gi quan im nh vy cng khng th b vic g lm xc ng v c l do chnh ng xem cnh sng y ca mnh l hnh phc. S tng phn gia cuc sng trong Gio hi v "mt thi vang bng" xa xa thng thng lm s T-kheo v T-kheo-ni nh li qung i trc kia gia th tc. V vy nhm k "trc v sau" khi xut gia trong hai tuyn

tp thi k ny ca Tng chng v Ni chng tht c bit phong ph. Trong v d in hnh sau y, c gi lu xanh Vimala nh li i qu kh ca mnh. Theo cch nng din t, c l nng khng phi l mt trong nhng k n giu sang, c hc thc kinh , m ch l mt gi giang h tm thng gia ng ph: Ngy xa, kiu mn bi da ng, Dung sc dim kiu, danh ting ta, Tng tui xun khng h gim st, Tht ta m mui, qu ngy th. Chu bu trang hong c tm thn, im t, m hoc m nam nhn, i ch bn ca lu xanh y, t by tm mi, ging th sn. Ta khoe mnh git ngc, ci vng, Tr trn ph by thn h hang, Lm mi mu toan quyn r, Ta thng ci nho lm ngu nhn! Nay trc u, y ph tm thn, Sng nh kht thc, bc ln ng, Khi ngi di mt gc cy n, Ta t nh tm, th tng ngng. Mi dy rng buc c thin, nhn, Ta cht t xong, gii thot thn, Lu hoc nhim u dit tn, Tm ta an tnh, t thanh lng. (Thg 72-6) T-kheo-ni Vimal nh li qung i ng ng c vi ni thch th nh vy khin ngi nghe cc vn k ca v ny c th hoi nghi v s on tn lu hoc (sava) y. C l tng c bo m cho tui gi t ra cng chim mt phn no trong c nguyn xut gia ca v ny. Song gy xc ng hn v c v ng tin hn l li t thut ca chnh chng trai qut ng Sunta thnh Rjagaha trc kia, ngi c c Pht gii thot ra khi cuc i khn cng bng cch thu nhn vo Tng on. Cng nh nhiu ngi ng thi, Sunta cm phc su sc trc nhn cch v lng t bi ca c Pht, nn xem ngi nh mt v cu tinh nhn loi: Vn sinh gia tc tht bn hn, Khn kh, ta thng chng n,

S phn dnh cho ngh h tin, Nn ta phi qut m hoa tn. Ta thng b k khc khinh khi, i x t tn, vi chn ch, Ta mt ht lun lng t tn, Ci u tun lnh mi ngi kia. Ri mt ngy, ta gp Pht-, Vy quanh h tng bi Tng-gi, i Hng lc y ang i n Vng X, th Ma-kit-. n gnh vi qung, tin li gn, Ci u nh l tht nghim trang. Bng nhin ng li v t mn, i vi ta, ngi Ti Thng Nhn. Qu di i chn bc o S, Bn ngi, ta ng, khn cu tha: "Xin Ngi Ti Thng trn trn th Chp nhn con ry c xut gia". o S t mn bao trm Thng xt ta, cng khp th gian, "Hy n, T-kheo!" ngi dy bo, Th l th gii, nhp Tng on. T c c, gia rng, Khng h gii i, tht tinh cn, Chuyn tm tu tp li S ph, Bc Thng Gi khuyn nh phi lm. Ri vo canh nht mt m qua, Ta nh nhiu i sng thu xa, Canh gia dn tri, Thin nhn tr Ta thanh tnh ha t bao gi, V vo canh cui m hm y Ta x mn si m thot ra. (Thag 620-27) Trong bn on k na (c l khng ch thc ca Sunta), v y t cnh khi mt tri l dng, Thin Ch Indra v Phm Thin n nh l v y, nay l bc A-la-hn, v c Pht tuyn b chnh nh gi gii hnh nghim minh v iu phc thn tm m con ngi tr thnh mt B-la-mn chn chnh, ch khng phi do ngun gc sinh trng: Lc m va ht, mt tri ln, Thin ch Indra vi Phm Thin,

Cng n bn ta, v nh l Tn vinh ta, vi chp tay tin: "Chc mng ngi, hi bc Cao Tng, Knh l ngi, y bc tuyt trn, Lu hoc ca ngi u on tn, Cng dng xng ng vi tn nhn". Khi nhn Thin chng n bn ta, nh l tn vinh, bc o S Lin mm ming ci v dy bo: "iu thn, Phm hnh, vi u Nh y, ngi tr thnh thanh tnh, Ti thng La-mn qu tht l !" (Thag 628-31) T-kheo Ngasamla din t s Gic Ng qua mt bi thi k. Mt c hi gp g tnh c lm ng lc khin v y tr thnh mt bc A-la-hn: Rc r xim y, ngc im trang, Vng hoa sc nc phn chin-n, ng kia, ng ci trong lng n, V n ma theo khc nhc vang. Kht thc ta i tn xm lng, Bc qua, cht thy bng c nng, Xim y lng ly ang ging by, Nh ca Ma vng, chnh t thn. Thy vy, sanh khi trong ta Qun st thm trm bn cht kia, Him ha dc tham va hin l, Ta lin chn ngn ci Ta-b. Do vy, ly tham, gii thot tm, Hy nhn chn l Php cao thm! Tam Minh lc y ta va t, Thnh tu vung trn Php thng nhn. (Thag 267-70) V Trng Lo Tng K v Trng Lo Ni K l nhng bi o ca c mc ch gi cm xc cho ngi nghe tm Chnh o a n on tn kh au, cho nn ch y l chnh con ngi v t nhc n thin nhin. Tuy th, ta cng thng nghe ni v cc cn ma ln hng nm buc cc Tkheo phi dng lu cho mnh hoc n dt trong mt tinh x c nh an c ma ma. Ni lng mong i ma ma bt u c T-kheo Subhti nu ln thnh thi k, v ny l em trai i ph thng nathapindika. Tp lu nh v y dng xong sn sng v chnh ni tm v y tht kin c. V y

bn bo dn thch thc thn ma Parjanya (trong V-) m cc cng nh tri trt nc xung: Lu ta be b, vui thay, Mi lu kho lp, ma ngay, xin ngi, Tm ta nh tnh, thnh thi, Tinh cn gi vng, nh tri ma cho ! (Thag 1) Tt c cc bi k c trch dn trn u ngi "ta", ch khng c bi no ngi "chng ta" c, y chnh l c im trong thi cn bn ca Gio hi c Pht. V mi ngi phi n lc gii thot t thn, nn o Pht ct yu dnh cho c nhn mi ngi. Tng chng khng phi l mt cng ng sng bi thn linh hay mt gio on chuyn mn t l, m l mt tp hp cc c nhn trong mi ngi t i tm cho phn mnh cu cnh gii thot chung ca mi ngi bng nhng phng php ging nhau. Khi c Pht nhn mnh nhiu nh trn v tnh thn hu gia cc T-kheo (SN 3. 08) , chc chn l do l ngn cn ch v khi c lp mnh v qu hng ni. Nh vy, tinh thn tp th chim a v th yu trong Gio hi, sau ch trng t lc c nhn. Tuy nhin, tinh thn y t trc n nay vn hin hu. N c biu l qua bi k sau y ca T-kheo Kimbila. Vn sinh trng trong b tc Sakiya ti qu nh ca c Pht Kapilavatthu, Tkheo Kimbila dng t ng "cc Thch t" ch tt c cc t c th gii ca c Pht, theo hai ngha: ng Trc Lm, y chng ta an tr, Cc Sa-mn Thch t sng tng thn, Xa gi t bao ca ci kim ngn, Nay tri tc phn n bnh kht thc. Vi kin tm, tinh cn, y ngh lc, ng tin ln mc ch quyt khng li, ng knh yu Gio Php, chnh nim vui, Bao lc th trn gian nguyn dt b. (Thag 155-56) Mc d mi T-kheo phi t chng t cho phn mnh s iu phc tham, sn, si, mi T-kheo u l huynh , l "Sa-mn Thch t". Cc n lc k vai st cnh ca ch v kt hp thnh mi dy thn hu v tin cy ln nhau trong Gio hi. ---o0o---

GIO HI V GII T TI GIA XT V PHNG DIN X HI HC i vi mt T-kheo, s gia nhp Tng on hy b mi phn bit giai cp cng nh mi con sng mt ht danh tnh khi vo bin c (AN 8. 19)* . V vy, ta c th ngh rng c bit cc giai cp tin dn v v loi khn cng s li dng vic th gii xut gia thot khi hon cnh hn hp ca mnh v Gio hi s tr thnh ngi nh cu t cho nhng ngi c v tr hn km trong x hi. Song chuyn y li khng xy ra trng hp ny: Gio hi c Pht thu ht nhng giai cp cao trong x hi hn l cc giai cp thp. Kinh in Pli nu danh tnh 457 nhn vt lch s, nhng ngi ng thi c Pht, t xng mnh l tn Pht Php: 291 T-kheo, 61 T-kheo-ni, 74 nam c s v 31 n c s. Chng ta khng th xc nh c giai cp ca tt c cc trng hp y. Trng hp 92 T-kheo v 22 T-kheo-ni c ngun gc x hi khng r rng, do vy h khng th c a ra phn tch v phng din x hi hc. S tu s cn li c phn theo cc giai cp khc nhau nh c nu trong Bn s 2. V ty thuc vo nhiu hon cnh tnh c khc nhau m danh tnh mt v no c c lu tr trong Kinh Tng Pli hay khng, nn ta khng th qu xem trng con s tuyt i chnh xc v cc T-kheo v T-kheo-ni thi y. Nhng t l cc giai cp ca c Tng chng v Ni chng li rt c ngha, cho thy giai cp B-la-mn chim a s. Giai cp ca nhng ngi tng c dy d theo mt mi quan tm c bit v cc vn tn gio cng chim phn ln nht trong s cng nhn Pht Php, d gio l ny i ngc quyn li ca cc B-la-mn chuyn nghip t l sinh sng. Gii B-la-mn l nhng ngi c chun b y kin thc nht tn thn tnh cch tn k ca Pht Php v sn sng nht t gi gia nh xut gia theo Pht Php. Mt danh sch trong Kinh in lit k "Cc T Xut Chng" (AN 1. 14) ni n 41 v T-kheo li lc; 17 v trong (tc 41,5%) c gc B-la-mn. Mt kt qu tng t cng tm c t 259 T-kheo c thi k ghi li trong Theragth (Trng Lo Tng K), 113 v trong y (tc 44%) c gc B-la-mn. Tuy nhin, t l s T-kheo-ni gc B-la-mn li kh thp. T-KHEO TKHEO-NI

s B-la-mn St--l V-x Chin-la Th- Tng cng: 199 96 57 27 13 6

% 48,2 28,6 13,5 6,6 3,1 100

s 15 13 10 12 39

% 38,4 33,2 25,8 2,6 0 100

Trong khi cc Khattiyas (St--l: v tng, qu tc) v Vessas (V-x: thng nhn, i ph) chim a v th hai v th ba trong Gio hi nh vn c mong i, ta li ngc nhin v thy s ngi Candlas (Chin--la: v loi, khn cng) vt hn s Suddas (Th-: th thuyn, n l). R rng mt s ngi Chin--la thc s mun tm cch thot cnh bn hn bt li v phng din x hi qua vic xut gia. Thnh phn ny gia nhp Gio on khng nhiu hn c l v hai l do: c bit hng ngi y thng hay b nhng cn bnh ngn cn h xut gia v li c ni lo ngi phi n lc tu tp tm tr gn lin vi i T-kheo l vic xa l i vi h. Nhng ngi Chin--la gia nhp Tng chng thng gp kh khn khi tm hiu Pht Php v h thiu hc vn s ng. ng ch l chnh cc T-kheo thuc ngun gc khn cng lun lun b c Pht khin trch v hiu sai lc gio l. D nhin iu ny khng c ngha l cc ngun gc khim tn thit yu gy tr ngi cho gii thot, v vic tu tp bn thn khng i hi cc kh nng hc vn theo hnh thc b ngoi. Nhm ngi t nht trong s cc v xut gia l gii Suddas (Th-). iu ny c cc l do c bit. Cc v Th- c ti ngh tay chn kho lo, nn thng c ku gi i lao ng cng bch cho nh vua (rjakariya) v cho x hi nhiu hn cc hng kia trong cc cng tc chuyn nghip nh o ging, xy p v dng cc cng th. duy tr cng vic lao ng chuyn nghip ny, quan chc nh vua thng cn tr cc v Th- gia nhp Gio hi v i khi c l ngn nga vic h "xut gia" bng nhng li "e da tr th" gia nh h.

V phn m ngi Th- lm n l sinh sng th h c nhng phn s theo hp ng c nh rt kh thot ra. Hn na, h cn mc n ch nhn v nhng s tin lng tr trc, v ngi mc n thuc v hng ngi b cm gia nhp Gio hi. Cc thng k v mt x hi ca gii ti gia t trn mt cn bn rt hn hp. Tt nhin danh tnh cc t ti gia t c ghi vo Kinh Tng hn cc v xut gia, v vy ta c cc con s qu nh khng th nh gi chnh xc c. Trong s by mi bn (74) nam v ba mi mt (31) n c s, nhng ngi ng thi c Pht c nhc n trong Kinh in, ta khng bit r giai cp ca hai mi hai (22) nam v mi lm (15) n. T l cc giai cp ca phn cn li [nm mi hai (52) nam v mi su (16) n] cng khc nhau, v vy ta cn c hai bn ring bit (Bn 3 v 4). NAM C S s B-la-mn V-x St--l Th- Chin--la Tng cng: 18 15 11 5 3 52 % 34,5 29 21 9,6 5,9 100 St--l V-x B-la-mn N C S s 8 3 2 % 50 18,8 12,5 12,5 6,2 100

Chin--la 2 Th- 1 16

iu duy nht l r t cc bn thng k c cn c nh hp ny l gii Vessa (thng nhn) c nhiu i din vng mnh gia cc c s hn trong Gio hi, va chim v tr , khng phi th ba m l th hai. T ngn xa, gii thng gia quen tm cch bo m cng vic bun bn thnh cng pht t qua hnh thc yu cu c hnh cc t l theo V- rt tn km, v cc B-la-mn chuyn nghip, cc t s thng tho, thng ra tay bc lt khai thc ngun li tc ny. Nay Gio l c Pht lm cho h c th cu mong pht t theo cch r tin hn. Cc thng gia suy xt, nu phm vt cng dng cc T-kheo ca c Pht em li cng c phc nghip, th chng cng c th em li s "mua may bn t".

Tng lp Vessa vn l cc tri ch, do vy h c nhng s tin cho vay khng l, nn cng thy gio l mi ny hp dn v n khng cho php m ngi mc n c th gii xut gia (Mv 1. 46). Khng ging cc on th Sa-mn khc, Tng on ca c Pht khng cung cp ni tr n cho m ngi tm cch trn ch n! Gii thng gia cng hi lng v c Pht c thin cm i vi cc hot ng kinh t, ngoi tr cc ngh bun bn v kh, n l, sc vt, tht sng, ru nng v thuc c (AN 5. 177). Ngi khng truyn b vic t chi tiu dng hng ha v mc ch kh hnh c hi cho kinh doanh, nhng ch dy gi tit v t iu thn. Ngi a ra nhng ngh hp l i vi ngi thng gia thc tin v o c thng mi. Trong mt s bi thuyt ging, ngi gii thch cho cc T-kheo bng hnh thc nh d rng ch c ngi thng gia chuyn cn lm vic sng, chiu, ti mi c th tr nn pht t (AN 3. 19). Mt thng gia cn c con mt tinh t, ngha l kin thc v hng ha v th trng, tr thng minh lc mua bn v nng lc gy nim tin vng chc, v vy cc nh ti chnh s sn sng cho vay tin ly li c vn u t thm na (AN 3. 20). Cch s dng ti sn hp l nht l chia lm bn, dng mt phn t sinh sng, mt na u t kinh doanh v mt phn t dnh (DN 31. 26). Vai tr gii thng nhn trong s cng nhn v truyn b o Pht t trc n nay cha c xt n. Hn ai ht, cc thng gia l gii t giu tin, c kh nng cng dng cc tinh x, ng thi h l s ngi du hnh nhiu, nn chnh h truyn b kin thc Pht Php vo cc min xa xi. Chnh nh phng tin vn chuyn bng xe b th s ca cc on thng mi l hnh xa xa m gio l c Pht tm ng i khp bn phng tri. Cc thng gia l nhm c th lc nht trong cc t c s ng h o Pht, nhng khng phi l ng nht. Gii ti gia pht xut t mi tng lp x hi, v tt c u rt cm phc bc o S c bit ti hng bin va l bc Hin trit su sc. Cch thuyt ging ca ngi cn li cun h v n khng em li cm tng gii ti gia l cc Pht t th yu. Do cc mi lin h x hi, ngi t ti gia (upsaka) thy kh t s bung x ni tm v Gii thot kh au hn ngi xut gia, nhng v y vn c th thc hin c iu ny. Kinh in Pli (AN 6. 19-39) lit k danh sch hai mi mt (21) v gia ch tr thnh A-la-hn m cha h lm T-kheo bao gi c. Danh sch y khng y cc v nam A-la-hn cng khng bao gm cc n c s thnh tu cu cnh ny. Trong gio l c Pht, ph n c xem c cng

kh nng gii thot nh nam gii. V th khng c g ng ngc nhin khi Gio hi nhn c s ng h nhit tnh nh vy t cc n t. Tht cng ng cho ta iu tra s phn trm dn chng vng "Trung Nguyn" c cm ha theo o Pht trong thi ngi ti th. ng tic l Kinh in Pli khng cung cp chng c gii p vn ny. Ch do c Kinh in, ta c cm tng l gii Pht t gm khong t 15 n 20% dn chng trong nc v vo khong 2 n 3% ca s y l T-kheo v Tkheo-ni, ch khng r s thc ch xc. ---o0o--C PHT V H THNG GIAI CP Mt s sch trc y ca ngi c Pht nh mt nh ci cch x hi chng li h thng giai cp cng vi cc bt cng ca n. Song cch din t ngi nh vy c c chng minh khng? c Pht chc chn khng chp nhn li xc nh ca cc B-la-mn rng h c sinh ra t ming ca Phm Thin (Rv 10. 91. 12). Ngi nu cho Sadi Vasettha bit, khp ni ai cng thy ph n B-la-mn c thai hoc cho con b, do vy r rng nhng ngi thuc giai cp ny c sinh ra i theo cch bnh thng (DN 27. 3-4) . Trong lc ni iu y, d nhin ngi l i s tht l huyn thoi kia nhm gii thch ngun gc ca giai cp B-la-mn, ch khng phi ch tng a tr B-la-mn ring bit. Song cho d ngi bc b ngun gc thing ling ca ngi B-la-mn, v nh th tc l bc b lun ton b h thng giai cp, ngi vn tin rng h thng giai cp y pht xut t c ch hot ng ca ton th gii ny. Cc giai cp c to iu kin thnh hnh do quy lut t nhin v ti sanh v hnh nghip, theo quy lut y cc hnh ng c quyt nh tnh cht ca i sng trong kip sau: "Cc loi hu tnh va l ch nhn ca nghip (kamma), va tha k nghip, nghip l thai tng t h sinh ra, h l quyn thuc ca nghip, va c tr trong nghip ca mnh. Nghip phn chia cc loi hu tnh thnh cc hng h lit v u thng" (tc l cc hnh thi ti sinh v cc giai cp cao thp). (MN 135. 3)

S bt bnh ng giai cp l kt qu nghip qu kh; mi ngi u to c v tr x hi ring do nghip. Theo quan im ca c Pht v th gii, ni dy chng li h thng giai cp l iu v ngha cng nh v ch. Ngoi ra, dn chng vng "Trung Nguyn" khng cm thy h thng giai cp qu nng ln cuc sng. Cc giai cp chnh (vanna) v cc tiu giai cp (jti) hp thnh mt tn ti trt t v a v v ngh nghip pht xut t s phn chia sc lao ng trong gii tr thc - v l do lch s phn ln u l lp hu sinh ca nhng m ngoi xm gc Indo-Aryan da trng chim cc a v cao. H thng giai cp tp hp qun chng li theo cch sinh nhai v gio dc, v d mt b trai c mong ch s ni nghip cha v v sau s kt hn vi ngi trong giai cp mnh. Song khng ai b bt buc phi ni nghip cha hoc chp nhn mi hn nhn cng b tc c. Nhng thnh phn trong hai giai cp thp km (V-x v Th-) cng khng phi l khng th vn cao trong x hi. Bt k ai to c ti sn hay th lc chnh tr u c th vt ln khi ngun gc ca mnh v c cng nhn, nu khng phi cho mnh th t ra cng cho con chu mnh, lm thnh phn ca giai cp hoc tiu giai cp cao hn. Thi c Pht cn qu xa s kht khe m h thng giai cp mang nng vo thi Trung C ca n gio, v cng cn xa cch i x c c tn nhn vi nhng ngi lm cng vic d bn b ui ra khi x hi nh nhng k "khng th tip xc c". Gia bn giai cp, cc St--l (v tng, qu tc) thuc giai cp cao nht, cn cao hn cc B-la-mn, s kin y c c Pht v hu ht dn chng vng "Trung Nguyn" xem l vn d nhin. Thm ch nhiu B-la-mn cng khng ngn ngi tha nhn cc St--l l tng lp cao nht, mc d cuc tranh chp dnh u th ti cao gia cc tng lp ny bt u v tin v min Ty vi thng li ca cc B-la-mn. Mt c im trong thi k chuyn tip l thanh nin B-la-mn Ambattha, khi ni vi c Pht, cp tn ti trt t cc giai cp t trn xung di l: St--l, B-la-mn, V-x, Th-, nhng ri ngay sau , li xc nhn rng c ba giai cp kia ra i ct phc v cc B-la-mn (DN 3. 1. 15).. Cch ngi B-la-mn nhn mnh ra sao xut hin r rng trong li ni ca Sa-di Vsettha gc B-la-mn, v ny k li vi c Pht v nhng li lng m m v y phi chu ng khi gia nhp Tng-gi: "Cc B-la-mn bo: Giai cp B-la-mn l cao nht ... ch ring B-la-mn l da trng, mi ngi khc u da en. Ch mt B-la-mn c th thnh thanh tnh, cc

ngi khc khng th. Ch cc B-la-mn l con ca Phm Thin...".(DN 27. 3) Mt trong cc l lun m cc B-la-mn c dng to thnh kin cho cc ngi ng ng cp chng i Sa-mn Gotama l ngi cng nhn s thanh tnh ca c bn giai cp. (MN 93. 2) c Pht phn bc khng phi chnh h thng giai cp trong bn cht ca n, m l thi gi to trong tm con ngi trc nhng thnh phn thuc giai cp khc. Ngi chng i s kiu mn ca cc B-la-mn v quan nim cho rng s ty thuc vo giai cp c lin h vi gi tr nhn cch ca mi ngi. Hng chc ln ngi nhn mnh l nhng s phn bit gia mi ngi trong x hi khng pht xut t s khc nhau no trn cn bn nhn cch. Tt c bn giai cp u c kh nng gii thot kh au, cng nh t bn ngn la c cc loi nhin liu ci g khc nhau vn bng ln bn ngn la ging nhau (MN 90. 24). Bt k giai cp no, tt c mi ngi u phi a a ngc v c nghip ca mnh. Cng vy, tt c u c kh nng pht trin phc nghip v t tm (MN 93. 10). Mt bin php khn ngoan ca c Pht l chng i s kiu mn v ngun gc sinh trng ca giai cp B-la-mn, ng thi li t ra knh trng tinh thn cao qu ca giai cp B-la-mn bng cch chuyn ngha t "B-lamn" thnh mt quan nim o c. Ngi tuyn b rng mt con ngi l B-la-mn khng phi do ngun gc sinh trng, m do cch x th ng knh v phm hnh o c. D con ngi thuc giai cp no i na, bt c ai tu tp s iu thn cn thit u xng danh B-la-mn. C ln ngi thy mt s T-kheo trng thng xut thn t giai cp St-l n gn, ngi gi: "Hy n y, cc B-la-mn!" v khi nghe mt Tkheo ng c gc B-la-mn hi ngha, ngi p: Dit tr mi c php, Thnh o bc tinh cn, Tnh gic, ly trin phc, y chnh B-la-mn. (Ud 1. 5) ---o0o---

Chng V - c Pht Gotama v cc phng din tm l


-oOoNHN DNG CA NGI Kinh in Pli c nhiu on miu t c Pht do B-la-mn Sonadanta pht ha. Qu tht, trc kia v B-la-mn cha gp bc o S vo thi im miu t ny, v y ch lp li nhng g c nghe, nhng sau v y din kin ngi v nhn ra rng iu ny tht chnh xc: "Qu tht Sa-mn Gotama din mo tun t, kh i, gi nim tin tng, c bit c ln da nh mu hoa sen, mu da tng t nh Phm thin, rc r nh Phm thin. Din mo ngi tht cao sang. Ging ni ngi thanh lch, ngn t ngi din t cng vy, tao nh, t nh, hng hn, trong sng v chnh xc". (DN 4.6) Ln da ti sng ca c Pht c nhiu ngi ng thi ch . Ngi thng c miu t "c mu da sng nh vng" v sau cuc tranh lun si ni vi v c s Ni-kin-t Saccaka Aggivessana, v y nhn xt rng "mu da ca Tn gi Gotama vn gi nguyn v trong sng" (MN 36. 49). Trong mt x nh n , ni ngi ta ch trng n mu da v da c mu "la vng" c xem l du hiu ca c giai cp thng lu (vanna: ngha en: mu da) cng vi gia tc cao sang, nhn xt ny c ngha khng ch l ca ngi din mo c Pht m cn tn tng cc t tin ca ngi na. Tuy nhin khng th kt lun v ngun gc gia tc ca c Pht do mu da ca ngi. Dn chng cng ha Sakiya mt phn gc n, a s gc IndoAriyan. H nhp c t min Ty v Nam, v mt phn gc Mng C t Bc trn xung dc theo cc thung lng bn b sng. Thi c Pht c hai sc tc, dn n mu nu v dn Mng C vng nu, ng ha vi nhau trong lnh th b tc Sakiya ny, v th c nhiu mu ngi tp chng v nhiu dn tc c mu da phi hp. Mt du hiu cho thy c Pht c l thuc v sc tc n hn l sc tc Mng C vng Tuyt Sn l chiu cao ca ngi. Dn tc Mng C thng mp ln, th kch, thp hn dn n , cn kinh sch ghi chp rng c Pht Gotama, ngay c khi ang du hnh gia m dn chng n min Nam sng Hng, cng vn hin r dng iu oai nghi cao c.

---o0o--S PHT TRIN NHN CCH CA NGI Nu quc vng Suddhodana Kapilavatthu tng nui hy vng rng Thi t ca ngi s tr thnh mt ngi cng trng y nng ng, quan tm n th s v c tham vng tr nc, th ngi tht vng. V nam t ny chng h b li cun vo cc tr tiu khin tp th hay cc bui hun luyn qun s, m li tr thnh mt ngi thch c c, vi nhiu khuynh hng v suy lun trit l v trm t mc tng. Thay v hng th mi lc th ng vi v tr mt hong t, chng li pht trin cc tiu chun ca ring mnh v bt mn vi th gian v phi chu ng nhng s bt ton ho i. ng thi, chng li trm t v cch lm th no chng c th vt ln cnh i y theo mnh. Tm li, theo ngn t tm l hc, chng l mu ngi tr thc nhy cm, thng xuyn hng ni. Chng c g ng ngc nhin khi i sng gia nh v hn nhn khng lm chng tha mn v chng nm ly c hi t gi th tc thnh Sa-mn kht s. Chng ta cn phi nhn thy trong kinh nghim Gic Ng (bodhi) ca c Pht vo nm 528 trc CN c mt bin c trng i khng ch em li o Php cho th gii, m cn chuyn bin Thi t Siddhattha Gotama vi khuynh hng ni tm ni bt y thnh c Pht hng ngoi theo nh k. Kinh nghim Gic Ng y x v hng biu l tm t qua ngn ng vi mt sc mnh v i bit chng no! N khin c Pht i tm nhiu ngi ngi c th khai th cc khm ph ca ngi v truyn th kho tng tm linh m ngi va tm c. Sut bn mi lm nm hot ng hong Php ny, ta c th quan st c Pht chuyn dch gia khuynh hng thin v ni tm v khuynh hng ngoi gii. Cc thi k thuyt Php thnh cng rc r khin ngi du hnh t vng dn c ng c ny n vng khc, c th c phn bit r rng vi nhng thi k ngi mt mi v qun chng v tm cch c c an tnh. Ngi thch du hnh mt mnh (AN 6. 42 & SN 22. 81) "nh ty ngu". Gio Php ca ngi hp vi ngi thch c c, ch khng phi vi nhng ngi ham qun chng, ngi tuyn b nh vy (AN 8. 30). Tuy th, ngi ch dnh cho khuynh hng c c trong mt s gii hn, bi v d ngi truyn b mt gio l hng ni n dt, ngi cng phi hng ngoi v du hnh gia qun chng nu ngi mun c nhiu ngi c cm ha vo o. V sau, c s phn bit gia mt v c Gic Pht (PaccekaBuddha), mt v Gic Ng ring mnh, xem cc khm ph ca mnh l s

hu ring, nn gi im lng v vic y, v mt v Ton Gic hay Chnh ng Gic (Samm- Sambuddha) l v Pht tuyn b s khm ph ca mnh v con ng cu kh cho i. L tng ca v Pht Ton Gic cao thng hn v mt bc i tu hin tr c tri kin ti thng khng ch ngh n t li m cn ngh n li tha (AN 4. 186) . Khi tui cng cao, cc giai on hng ni tm ca c Pht cng ko di. V phng din truyn b Gio Php, ngi hi lng vi s mng thnh cng ca ngi v khng cn cm thy ni phn khi ca ngi din thuyt khi thnh chng bm st tng li ni ca mnh v ngi chn ngn danh vng (AN 5. 30) . Mc d tui tm mi ngi vn cn y tr lc (MN 12. 62) v din thuyt hng bin, cc nh d ca ngi thiu v tn k v mu sc linh ng, cn cc bi ging Php ca ngi c phn no lp li theo khun mu c. Nh vy, cng ngy ngi cng cm thy vic gio hun ch Tng l va cho ngi, nn ch khuyn rn gii c s khi c yu cu. V phn cn li, th t nay Gio hi pht trin thnh mt c cu c a bn rng ln vi nhiu t truyn b Gio Php danh ting ly lng, cn phi m nhn chc v thuyt ging ny (DN 29. 15). Trong cc l do khin c Pht gim bt hot ng thuyt Php, cn phi thm mt im quan trng na: khong t tui su mi, sc khe khng cho php ngi tiu hao nng lc nhiu. Trc kia, c Pht vn lun lun nhn thc r vn sc khe, v ngi cng tun hnh cc gii lut ca i Sa-mn. Trong nhng thng nng nht cui ma h n , ngi cho php mnh ng tra sau bui th thc (MN 36. 46) v king n bui ti "gi gn sc khe, ti vui, khinh an, dng lc v sng d chu". (MN. 70) Ngoi chng bao t i khi gy xo trn, l iu khng th trnh c trong i kht s m ngi cha khi bng cch xoa du v dng thuc nhun trng (Mv 8. 1. 30), ung mt ma vi nc nng (SN 7. 2. 3) hoc cho lng c ba dc liu (Mv 6. 17. 1), ngi cn mc chng au lng lc v gi, c l v mt t xng sng b trc. ng lu khin ngi au lng (AN 9. 4) v mc d lc ngi n ving Kapilavatthu, ngi ngi trong hi trng mi xy, da lng vo ct, xng sng cng lm ngi au nn ngi phi nm xung v bo T-kheo nanda ging tip Php thoi (MN 53) . Hi m tht tt lnh cho chng au lng y, c l iu ny khin bc o S thng xuyn tm cc sui nng khi tr ti Rjagaha. Mt bi kinh (SN

48. 5. 1) t cnh c Pht v gi thng ngi tinh x ng Vin si m lng trn di nng chiu t trong lc th gi nanda va xoa bp i chn gy yu ca ngi va mi m bn lun v s suy tn ca thn th lc tui gi. Chng bao lu, trc khi vin tch, bc o S nhn xt rng thn ngi ch c duy tr sc sng nh chng bng dy ai chng cht (DN 16. 2. 25). ---o0o--CCH C PHT T NHN XT MNH Nh ni trn, s Gic Ng bng ln trong tm v vng t Thch-ca ba mi lm tui ny khng ch l mt hot ng ca tri thc, m cn l mt chuyn bin v nhn cch na. Do Gic Ng, ngi cm nhn v cng su sc rng mt bc Gic Ng khng cn thuc vo mt hng ngi no trn th gian ny na, m ng hn, ngi tng trng cho mt loi hu tnh c bit (AN 4. 36): "ng xng h vi ta (theo cch thn mt c) l hin gi", ngi bo cc bn ng tu kh hnh ngy trc ca ngi, khi ngi gp ch v sau thi k Gic Ng, "nay ta l bc A-la-hn, Chnh ng Gic" (Mv 1. 6. 12). c bit phi thng do qu Gic Ng, li c ngun gc qu tc, hc vn xut sc v tr tu u vit, c Pht thy khng c l do g phi e ngi bt k ai c. Vi cc i vng v tiu vng vng "Trung Nguyn", ngi ni chuyn thng thn, khng c g d dt, v m o bnh ng vi cc B-lamn thng thi nht thi ngi. i tr vi s kiu mn ca mt s B-la-mn c ln by t v khinh b mt cch th l (DN 3), ngi cng quyt khng chu cho h xem ngi thp km hn h. Khi mt trong s y trch ngi khng nh l cc v B-la-mn chuyn nghip cao sang, khng ng dy cho h hoc mi h ngi, bc o S p li rng ngi khng thy c ai trn i xng ng ngi t ra tn trng nh vy (AN 8, 11) . Ngi ch mun phn bc li nhng iu tng t nh th, ch khng c g hn. Ngi tng tuyn b, "Mt v A-la-hn khng cm thy hn hay km bt c ai khc". (AN 6. 49) Ngnh tn gio i chiu thng phn bit cc v sng lp tn gio thnh nhng nh tin tri v nhng nh huyn b. Nh tin tri l mt ngi hng ngoi qu nhit tnh, tm tr b m nh bi kinh nghim thn linh nn c thuyt phc ngi ng loi tun lnh Thng

, v tm cch ci to th gii theo Thng . V y to c s tn bng nhng li ha hn hnh phc v e da trng pht a y, v v khng trnh n tranh chp i, nn khi v y gp xung t vi nhng k theo truyn thng c, th thng thng phi chu mng vong do bo lc. Trn phng din khc, nh huyn b khi u t quan im rng gii thot kh au khng th c chng c ngoi gii hay qua s can thip ca mt v thn linh no, m n ch c th tm thy ni tm - qua s thm nhp vo bn trong ca mi ngi. Bc hin tr nh vy sng ha hp vi th gii. Thi cn bn ca v y l thi thanh thn, bung x ni tm, an nhin t ti. c Pht tng trng mu ngi huyn b ny. V ngi ph nhn s hin hu ca mt bn ng, mt ci Tuyt i, nn kinh nghim Gic Ng ca ngi mang hnh thc mt s t ph trong tri kin, ch khng phi s ha nhp vo ci huyn b (unio mystica). chnh l tu gic thy rng th gii vi tt c kh au (dukkha) c th c nhip phc, v nh n lc mi ngi, ta c th cht t vng lun hi sanh t (Samsra). Kinh nghim ca ngi v ci siu nhin, do ngi t a v cao qu i, l s chng c gii thot bng cch "dp tt", tch dit, Nit-bn. Bt c ai gp ngi u cm thy rng ngi ny vn trong th gii, nhng khng cn thuc v th gii ny na, v chnh tu gic siu phm y khin ngi khng b nhim gia th gii hin tng lun bin chuyn. "Ny cc T-kheo, Nh Lai (tc chnh c Pht) liu ng th gii v gii thot khi th gii. Nh Lai liu ng ngun gc ca th gii (v ca kh au) v gii thot khi th gii. Nh Lai liu ng s on tn th gii v t mnh chng c s on tn y. Nh Lai liu ng v thuyt ging con ng a n s on tn th gii. Bt c nhng th g trong th gii tng c (do tri kin gii thot) thy, nghe, cm nhn, thc tri, chng c, tm cu, suy t, tt c nhng th y u c Nh Lai liu ng. Chnh v l do ny, ngi c gi l Nh Lai". (AN 4. 23, gin lc) "Ny cc T-kheo, ta khng tranh chp vi i, chnh i tranh chp vi ta. Ngi Thuyt Php khng tranh chp vi bt c ai gia i. Bt c iu (kin) g c ngi hin tr bc b, ta cng u bc b. Bt c iu (kin) g c ngi hin tr chp nhn, ta cng u chp nhn ...

Ging nh mt hoa sen xanh hay trng sinh ra trong nc, ln ln trong nc (v v c lp mng ph bn ngoi) nn khng b nc lm nhim. Cng vy, Nh Lai sinh trng trong i, vn ln khi i v an tr khng b i lm nhim ". (SN 22. 94, gin lc) Tht khng c mt nh huyn b no t miu t c tnh ca mnh chnh xc hn th na. Li c Pht khng nh rng ngi ch cng nhn nhng quan im (kin) no c ngi hin tr cng nhn ng cho ta quan st k lng. Li y da trn nim tin vng chc rng Gio Php ca ngi khng phi l th trit l do suy t to thnh, m pht xut t tu gic thc chng v tng trng chn l khch quan. Ngi chc chn l bt c ai th nhp vo tri kin uyn thm v th gii cng s xc nhn Php chnh l thc ti n thun, khng g khc. Vi nim xc tn nh vy, tht khng l g khi ngi xem cc quan im khc ch l t kin, h lun vng tng v nhn nh v cn c (DN 1. 1. 29). Cc vn l lun siu hnh nh l th gii thng hng hay v thng (DN 1. 2), bn ng (m ngi bc b s hin hu) l g v c tn ti sau khi cht khng (DN 1. 2. 38) v tng lai s ra sao..., tt c nhng vn ngi u bi bc nh nhng iu v ch. Ch mt th tri kin cn thit: l gii thot tri kin (DN 1. 3. 30). Nhng k khc c th cng kch nhng l thuyt m h xem l sai lm, v tranh lun vi nhng ai gi quan im y, song c Pht khng lm nh vy, ngi c thi in hnh ca nh huyn b khng "tranh chp vi ai i": C ngi thng ni vi tm sn, Mt s ni tm hng tht chn, mc cho ngi i mun ni, Bc hin tr tnh chng quan tm. (SNip 780) Bc tr tnh tm thy khp ni Khng cn thnh kin vi ngi i T sinh, ngi on tr si, mn, Khng chp th g, ai. Lm k bn tm chuyn th gian Ngi khng vng bn, bit sao bn?

Ngi khng chp nhn, khng bi bc, R sch mi thin kin, chng mng. (SNip 780-7) Cc t "kin", "quan im", dch t "ditthi" (Pli) ch tt c cc quan im l lun i khng c thc chng. Kinh in Pli ghi li nhiu trng hp h c Pht thy mt cuc tranh lun no thin v l thuyt, th ngi lin tm cch a ti y tr li con ng thc tin i n gii thot. Trong cc vn tn ngng, ngi l mt ngi ch trng thc tin, nh ngi gii thch cho T-kheo Mlunkyaputta vi nh d mi tn c. Mlunkya-putta suy t nhiu v mi vn l lun siu hnh m v y a ra tham vn c Pht. Bc o S p: "Ny Mlunkyaputta, hi th ny cng ging nh trng hp mt ngi b bn mt mi tn tm thuc c rt nng. Bng hu ngi y mi mt y s, song ngi b thng y bo: "Ta khng mun nh nh mi tn ny ra cho n khi ta bit r tn h, gia tc ngi bn cung, k y cao hay thp, da en, nu, hay vng, sng u, cy cung v dy cung ra sao, mi tn c lm bng g v loi lng chim no kt vo mi tn. Ny, Mlunkyaputta, ngi kia c th cht trc khi tm c mi cu gii p y". (MN 63, gin lc) Li khuyn nh tin hnh theo cch thc tin, tiu chun lm phng tin li ch cho gii thot, c c Pht a ra cho dn chng thuc b tc Klmas Kesaputta, mt th trn nh vng quc Kosala. Nhng ngi y hi ngi lm th no phn bit gi chn khi cc Sa-mn, B-la-mn ni nhng iu tng phn nhau. c Pht bo h: "Ny cc v Klmas, ng tin theo truyn thuyt, truyn thng, cng ng tin theo nhng g ngi ta thng ni hay uy quyn ca kinh in, cng ng theo cc l lun siu hnh hay cc li suy din, hoc do thch th mt s hc thuyt quan im, hoc v cm phc ti c mt bc o s. Nhng ng hn, khi no chnh ch v nhn xt: "Cc php ny l bt thin, ng ch trch, b ngi tr ch trch v nu c thc hin s a n bt hnh kh au", th ny cc v Klmas, ch v hy bc b chng. ... V khi chnh ch v nhn xt: "Cc php ny thun thin ng c chp nhn, c ngi hin tr tn thn v nu c thc hin, s a n li lc

hnh phc", th ny cc v Klmas, ch v hy chp nhn chng". (AN 3. 65, gin lc) Tiu chun duy nht nh gi mt l thuyt l tnh cch hu hiu ca n a n gii thot: gi tr ca n nm trong kt qu n t c. Nu gi tr gii thot ca n c xc lp, th ngi ta phi tun th n. c Pht cng thc tin khi trnh by cc khm ph mi ca ngi, v ch gii hn nhng iu ngi khai th cho ph hp vi cu cnh gii thot. C ln ang lc ngi ngi ngh gn Kosamb di mt khm cy rng Simsap, tc cy Asoka (Saraca indica) vi cc chm hoa n tuyt p, ngi nm mt t l rng trong bn tay v hi: "- Ny cc T-kheo, ci no nhiu hn, nm l Simsapa trong tay ta, hay m l trn cc cy kia? - Bch Th tn, ch c mt t l trong tay Th tn, cn trn cy kia tht nhiu l. - Cng vy, ny cc T-kheo, c rt nhiu iu ta khm ph, nhiu hn hn nhng g ta khai th. Ch c mt t iu ta khai th m thi. V ti sao ta li khng khai th cc iu kia? Bi v chng khng c li ch, khng phc v i Phm hnh, khng a n ym ly, ly tham, an tnh, thng tr, Gic Ng, Nit- bn". (SN 56.12. 4 , gin lc) Trong khi mt s o s n t xng l c kh nng gii thot c th gii ny, c Pht Gotama ni r l ch nhng ngi no "bit lng tai nghe" do c cn tnh nghip lc thun li, mi c th c gii thot. Ngi thy ngi chnh l ngi hng dn con ng a n gii thot, song ngi khng th bt buc nhng ngi c ngi ch ng phi i con ng y. "Ch mt s t t c ta thuyt ging, chng c cu cnh ti thng, Nit-bn. Nhng k khc khng chng c cu cnh y... C Nit-bn, c con ng a Nit-bn v c ta l ngi ch ng. Nhng trong cc t c ta thuyt ging ch mt s chng c cu cnh, mt s khc th khng. Ta bit lm g c? Ta ch l ngi ch ng". (MN 107 , gin lc) ---o0o---

TNH TNH * C TNH TM L: T, Bi, H, X c Pht bi bc nim tin ca giai cp St--l (v tng) khi ngi dy rng cc v tng chin s ng xung ngoi mt trn s phi chu mt ti sanh bt hnh v nghip lc. Do cc hn sn ca v y tng trng i vi k th, mt chin s cht trn c th ti sanh vo a ngc Sarjit, ngi tuyn b nh vy (SN 42. 3). Mc d s trn vong ca ngi anh hng c ch li cho t quc, n li em n mt ti sanh kh au cho ngi t s. Ch trng ha bnh v iu kin ca c Pht biu l r rng trong ba vn k ca Php C, ngi din t bt bo ng l phng tin chm dt th nghch hn sn: "N lm nhc ti, tn cng ti! N chin thng ti, cp ca ti!" Ai cha trong lng t tng y, Hn th nh vy chng h ngui. "N lm nhc ti, tn cng ti! N chin thng ti, cp ca ti!" Khng cha trong lng t tng y, Hn th nh vy s dn ngui. Cc mi hn th gia th gian Chng h tiu dit bi lng sn, V sn tr kh nim sn hn, nh lut mun i ca c nhn. (Dhp 3-5) Khi cc tn gio ca dn bn x n b ngi Hi gio n p vo th k th mi mt v mi hai, hng ngn T-kheo chu cho h git m khng khng c. Cc ngun kinh in Ty Tng ghi nhn hnh ng t iu phc bn thn anh dng y. V sn l mt l tng cao thng nhng lnh lng, n cn c lng t (mett) b sung. D cho cc tn trm cp st nhn c cht tay chn ca mt T-kheo bng ci ca, cc T-kheo cng khng c cho th hn khi ln trong lng. Thm ch trong hon cnh nh vy, ch v cng phi t kim ch, v t nh: "Tm ta s khng dao ng, nhim v ta s khng tht ra mt c ngn no. Chng ta s an tr vi t tm, khng sn hn. Sau khi lm thm

nhun khp ngi kia vi t tm, chng ta s an tr trong trng thi y bin mn cng khp th gian..." (MN 21. 1, gin lc). c Pht cha chan lng t hng n mi cnh gii c s sng trn th gian. Cc ngh nghip to kh au cho ngi hay vt, nhng "ngh c c" nh: t, by chim, bt th, th sn, chi li, trm cp, ao ph, cai ngc (MN 51), ngi xem l ng bi bc v khng ph hp vi chnh mng. Ngi chn ngn trnh xa vic t l bng sc vt v cn cm thy thng xt lun c loi cy c, nh khi ngi ph nhn vic ph hi ht ging v c cy (DN 1. 1). T tm l c im chnh yu trong tnh cch ca c Pht, y s Jvaka tuyn b nh vy vi ngi trong mt cuc m thoi (MN 55), song chnh im ny c Pht cng ch ng, khng cho php n vt qu mt gii hn no : Ngi khng cho mnh nhng su vo lng bi mn. S thng bng trong tm tr v n nh mi tnh cm l iu quan trng nht i vi ngi, v tr thnh mt phn bn tnh ca ngi do tu tp iu thn. V th, nhng cuc tn cng ti tp cha thng vo ngi m vn khng lm ngi nao nng. Ngay c cc trit gia i th vi ngi cng cng nhn Samn Gotama khng th b khiu khch v cng khng dao ng. Ngi c s Ni-kin-t nh ni trn y, Saccaka Aggivessana, tuyn b khi cuc tho lun c chm dt (MN 36), rng "mu da Tn gi Gotama vn gi nguyn v trong sng", ngha l ngi khng bng mt; cn cc o s khc, trong nhng lc tranh lun, thng trnh n cc cu cht vn bng cch ni lc hng v ni gin. Tm bnh thn hay x (upekkh) phi hp vi tr thng minh lanh li biu hin trong cch c Pht i x vi B-la-mn Bhravadja Rjagaha. Bt mn v mt ngi trong gia tc quy y Pht Php, v ny ph bng c Pht vi cc t ng nh " n trm, lc , la...". c Pht bnh thn cho v y nguyn ra, ri bng nhin ngi hi v y thnh thong c mi bn b v nh n cm khng. Khi c tr li l c, ngi hi tip v y phi lm sao nu khch khng dng cc mn n. V B-la-mn p cc mn y s dnh cho phn mnh. c Pht tuyn b: "Th cng ging ht nh li ph bng kia, ta khng nhn n, vy n tr li vi ng!"(SN 7. 1. 2). Trong mt Php thoi vi cc T-kheo Jetavana ti Svatthi, bc o S din t tnh cch an nhin t ti ca ngi v khch l ch Tng n lc tu tp tm bnh ng tng t:

"Ny cc T-kheo, nu ngi khc m l, ph bng, phin nhiu Nh Lai, trong tm Nh Lai cng khng on hn, phn n hay bt mn... V nu ngi khc knh l, tn trng, sng bi Nh Lai, trong tm Nh Lai cng khng hoan h, thch th hay phn khi". (MN 22) Hng chc mu chuyn ghi li cc s kin trong Kinh Tng Pli xc nhn cch biu l c tnh ca ngi nh trn. Tuy nhin c nhng trng hp c Pht khng n gin chp nhn nhng li ngi khc ni, m ngi bc ra khi thnh tr kin c ca tm x v chuyn sang th cng. l trng hp c vn bo v Gio Php chng li s xuyn tc v din dch sai lc do cc t ngi xng. Gio Php l mt khm ph v i ca ngi, l cng trnh v tng vt ca ngi dnh cho th gian; ngi khng chp nhn s c mt ca cc T- kheo xuyn tc Gio l do v tnh hoc c trong Gio on ca ngi, m phn s Gio on l truyn t li gio hun ca ngi cho cc th h sau. Khi T-kheo Sti din t Gio Php theo ngha rng thc (vi ana) tn ti mi sau khi thn hoi v mang mt hnh thi sng mi, nh vy l to nn mt linh hn bt t, bc o S cho gi v y n v hi xem c phi y l kin ca v y khng. Khi T-kheo Sti xc nhn l phi, c Pht cao ging bo: "Ny k ngu si kia (moghapurisa), do ai m ng nghe rng ta thuyt ging Gio Php nh vy? Ny k ngu si kia, ta chng tng dng nhiu php mn ni rng thc do duyn khi (v v th khng th tn ti mi sau khi cht) hay sao? Ny k ngu si kia, ng khng ch xuyn tc ta v chp th sai lc, m t cn lm hi mnh v to nhiu iu tn c a n bt hnh lu di!" (MN 38) Sau ngi tip tc hi cc T-kheo hin din ch v xc nhn rng Tkheo Sti, con ngi nh c, khng c mt cht nh sng kin thc no v Gio Php c. Chng ta ch cn bit thng hi v T-kheo ti nghip y, theo nh bi kinh miu t, ngi im lng, h thn, lo u, rt vai li, khng ni nn li. T-kheo Arittha, trc kia l ngi hun luyn chim ng, cng khng tin b g hn. V ny hiu Gio Php theo ngha l cc hnh ng c c Pht xem l chng ngi php chng bao gi a n kh u c. V ny cng b bc o S khin trch l "k ngu si" (MN 22). iu ng ch l trong c hai trng hp ny Kinh in nhc n ngun gc hn km ca cc T-kheo b qu mng nh vy. Hnh nh l c Pht ch mong nhng ngi

thiu hc vn c rn luyn cc c tnh theo gii hnh, ch khng mong c nhiu kh nng tr tu. -oOo* I VI NGH THUT Thot nhn, thi ph nhn ca c Pht i vi ngh thut l iu ng ngc nhin. C l, trc kia l mt vng t, ngi chn ngn m nhc v ca ma. Tuy nhin c l ng hn, ngi phn i tnh cch hp dn ca mi hnh thi ngh thut. Nhim v ca ngh thut l gy cm xc v a cm xc i xa, gi ln mt s p ng ha iu, lm xao lng tm tr khi s qun st hng ni. N c khuynh hng khi dy cc mi dc vng am m trong khi Gio Php lm cho lng du dc vng. Ngh s to nn mt th gii tng tng y quyn r, cn Gio Php tm cch thm nhp th gii thc ti. L ngi cm u mt Gio on, nn c Pht c khuynh hng i lp ngh thut: "Ny cc T-kheo, ca ngm c xem l khc than trong gii lut cc bc Thnh, nhy ma c xem l in lon, ci ln l c rng l tr con trong gii lut ca bc Thnh..." (AN 3. 103) Tuy ngi bc b m nhc theo l tr, vic ngi c cm tnh i vi tnh cht ngh thut ny l ra trong mt bi kinh ca Trng B, du ch l mt huyn thoi. Sau khi nghe mt khc tnh ca do nhc thn Cn-thc-b (gandhabba) tn Pa casikha (Ng-K) biu din, ngi khen ngi chng nhc s y v s ha iu gia ging ca v m thanh trnh tu qua dy n bng g vng Beluva v cng v bi ca ca chng c nhc n Pht, Php, Tng cng cc A-la-hn na. (DN 21.1) . Ngoi ra, c Pht cn bi bc nhng mn din kch. c n , kch l s phi hp gia v iu khng li v ngm khc hi hc hay trang nghim. Gn thnh Rjagaha c mt ng bu ca v kch tn l Talaputa iu khin mt on ht rong vi mt s ngh s v ph t ng o. Khi n yt kin c Pht, Talaputa hi bc o S c tht l cc din vin lm tr cho khn gi vui ci thch th vi m thanh nh n sn khu v.v... s c ti sanh vo ci H Tiu Thin (Ch Thin vui ci). c Pht t nh gi im lng, trnh cho Talaputa khi lo ngi v nghe cu tr li bt li. Nhng khi Talaputa ni n, ngi gii thch rng nhng k no to ra vng tng in o cho ngi khc bng cc tr o thut s b ti sanh vo a ngc* hay loi bng sanh. (SN 42.2)

c Pht ging cho chng thanh nin Sigla rng ta nn trnh ca v nhc kch v i xem chng khng ch hao tn tin bc m chng cn rng buc tm tr ta vo c vng trin min, i hi xem thm nhiu v kch, nghe thm nhiu bi ca, iu nhc, khc ngm, ting trng, ting kn v.v... (DN 31. 10)*. Tham m cc hnh thc ngh thut l mt chng ngi cho gic ng gii thot. ---o0o--CCH C PHT C X VI T TI GIA * I VI NAM GII Trong vng vi nm khi u s nghip hong ha, c Pht ni danh l mt o s thuyt ging vng "Trung Nguyn" v bt k ai c iu kin cng tm c hi nghe ngi. Ngi ni rt d nghe, trm tnh, vi ging iu thanh tao, lch s v ngn t phong ph. Thng thng ngi thm mt vi ting ng ngha vo mt ng t hay tnh t t n c l qu n s t nht, iu ny khng lm cho tng cu ni r rng hn my t, nhng khin ngi nghe c th gi tip thu ngha. Ngi li cn minh ha cc ti ca ngi bng hnh nh ly t cuc sng. Hn tm trm (800) v d m c trong Kinh in Pli, rt ra t mi phng din trong i sng n v t thin nhin. Ta c th thy ngi th vng lm vic, th chm ng voi, th lm tn, lm gm, ngi t x tht b ci, b ci cha c xem l linh thing thi c Pht, ngi bun bn cm ci cn tht nh tay c li cho mnh, khng c mt ngh no ngi khng s dng lm v d. Ngi cng ly cc hnh nh ngoi thin nhin: s t (thng vng Ty n) v voi, tnh tham n nn nng ca con kh, v nht nht d thng ca con linh dng, v qu quyt ca con c su - tt c mi con vt ny thng c cp cng nh th gii thc vt: hoa sen, cy chui, cy xoi, cy tala (h da). Cc nh d ca c Pht phn chiu c mt th gii vng gn nhit i. Mt s nh Pht hc thy vi bng c v tnh hi hc trong cch thuyt ging ca c Pht, song kh ni iu ny ng hay sai. Cc cch ngi din t cn c trn thn thoi n (DN 11.81; SN 11. 3. 2), v d cu chuyn ng ngn v b ch nh Vedehik chu ng lu ngy v b th thch, cui cng ni gin v p ln u c n t vi ci then ca khin c chy mu

(MN 21), c th l chuyn ny cng nh vi chuyn khc tng t, khng c ngha hi hc theo c Pht v cng khng c xem l hi hc trong bi cnh vn ha n . c Pht khng xem ting ci l ch li cho gii thot. C l ngi nhn nhn ting ci ha gii con ngi vi cuc sng, trong khi , theo quan im ca ngi, tt c vn then cht l phi gii thot ra khi th gii ny. c Pht Gotama khng phi l v o s thuyt ging vi v hng bin nng nhit si ni. ng hn, ngi khi u bng cch bnh thn trnh by mt s l lun v nhn thc. Ngi hnh ng theo nguyn tc khng chiu d thnh gi, m to nim tin cho h. Ngi khng bao gi thc gic bt c ai chp nhn Gio Php v ngi hiu r l "tu gic khng t ngt xut hin m phi thnh thc dn dn - cng ging nh bin c tun t xui dn, ch khng dc ng thnh lnh nh vc thm" (AN 8. 19). Qu tht nu ai tuyn b c cm ha vo o mt cch vi vng, ngi cng cnh bo v y khng nn chuyn hng qu nhanh chng, nh trong trng hp ngi t ti gia ca phi Ni-kin-t, i tng Sha thuc b tc Licchavi Vesli. V khi tng Sha, mc d c c Pht bo phi suy ngh tht k v vic quy y vo o mi ca mnh, vn cng quyt xin theo Pht Php, bc o S bo v y phi tip tc cng dng l vt cho cc v o s Ni-kin-t (Mv 6. 31). Mt trong nhng bit ti ca c Pht l khi dy nim tin vng chc trong lng qun chng. i vng Bimbisra gi lng tn thnh vi ngi sut ba mi by nm cho n lc bng h, v thi t ca vua l Ajtasattu, chng h l ngi knh m c Pht cht no, cng chu kh ng xa gi i mt khong ng tht xa n th nhn vi ngi cch mnh git hi ph vng nh th no (DN 2.99) . Thn thit nht gia m c s l mi quan h ca vua Pasenadi vi c Pht, vua ny cao ngi nh mt thn hu cng bn lun trit l, va tm c ngi ngun an i sau cc n au ca s phn. Tuy nhin, ngi khng t v cho mi vic tt p hn thc t. Ngi ni li an i bng cch nu ln s thc, cho d s thc y c v tn nhn i na. Khi v gia ch gi nua Nakulapit thnh cu: "Mong Th Tn lm cho t hoan h v phn khi", bc o S p: "Ny gia ch, qu tht l thn ng gi yu v b hao tn tn t. Bt k ai mang tm thn ny m t cho l khe mnh d ch trong giy lt, cng tht

l ngu si! Vy ny gia ch, ng cn phi hc tp nh sau: "Du thn ta b bnh, tm ta cng s khng b bnh!" (SN 22. 1). Vi T-kheo Vakkali ang bnh nng, c Pht cng khng c gi ln nhng hy vng ho huyn v khng ph nhn v y sp lm chung. Ngi chun b tinh thn Vakkali vo gi pht hp hi. Ngi thuyt ging cho v y nghe tnh v thng ca sc thn v khi tnh trng ca v y cng trm trng hn na, ngi gi li nhn nh v y l "V y s c mt ci cht an lnh". (SN 22. 87)*. Tuy nhin, ngi li khng tin on vic v y t st sau . * I VI N GII Mi quan h ca c Pht i vi n gii va ha hp va xung khc. Ph n nhiu ln c lm hi uy tn thanh danh ca ngi v Gio hi, v d nng Sundar b mt s Sa-mn ngoi o ganh t thc gic, ng vai ngi tn n ngng m Sa-mn Gotama (Ud 4. 8), hoc Cinc gi v mang thai t cao ngi trc mt hi chng ng o v khng chun b g cho nng sinh con ng bn phn ca ngi cha tng lai c (Thag Commentary: Lun Trng Lo K). Trc kia cng c nhiu vn kh gii quyt vi mt s ph n trong gia tc Gotama, nh b vng phi, v c ca ngi v b dng mu Mahpajpati, ngi c thuyt phc ngi lp Gio hi T-kheo-ni. Tt c cc kinh nghim y cng c Pht trnh xa ph n. Cng cn c nhiu l do khc na, v s thn cn n nhn l mi e da thng xuyn i vi gii lut T-kheo. Tham, sn, si l cc ng lc to nn ti sanh, do vy, cn phi nhip phc chng thnh tu gii thot. Thm ch vic gp g giy lt vi mt n nhn cng c th gi ln dc vng trong tm mt T-kheo cha chng c vin mn, Nit-bn, v c th lm v y thi tht trn ng gii thot. V th, iu bt kh khng l c Pht, v lnh o mt Gio on sng i c c, cn phi cnh bo phng trc nhng con ngi c kh nng quyn r v hay quy nhiu y: "Ny cc T-kheo, ta khng thy mt hnh sc no lm say m tm tr ca n ng nh hnh sc ca n b. Ta khng thy mt m thanh, mt mi hng, mt v, mt xc no lm say m tm tr n ng nh m thanh, mi hng, v, xc ca n b".(AN 1. 1 , gin lc) Ph n c th khi dy dc vng trong lng mt v hin tr (muni), mt bi kinh ni iu ny (SNip 703). Nht l trong cc chuyn i kht thc, v

T-kheo thng gp n b con gi n mc h hang, nn phi lun phng h mnh. (SN 20. 10) Khi tn gi nanda hi c Pht lc y tm mi tui v cch mt Tkheo phi c x vi n gii nh th no, bc o S p: "Ny nanda, khng nn nhn h. - Song nu chng con thy h, th phi lm th no? - Ny nanda, ng ni chuyn vi h. - Song nu h ni vi chng con th phi lm th no? - Ny nanda, hy tnh gic phng h". (DN 16. 5) S thc l c nhiu ngi ri b nh ca gia nh lm T-kheo tri vi nguyn ca v con h, i khi khin cho cc "sng ph T-kheo" y tm cch li cun chng h tr li i th tc bng cc tr tinh ma la di, mu mo hay quyn r. l l do khin c Pht i khi ni nhng li gay gt v ph n: "Ny cc T-kheo, c ba php ny hnh ng c che du ch khng hin l: l s hnh ca n nhn, ch thut ca B-la-mn v t kin". (AN 3. 129, gin lc). n b xo tr, di la, che du, thch lp mu mo, khng trung thnh ..., trong Kinh Tng Pli, chng ta c c li phn xt in hnh trong B Chuyn Tin Thn c Pht (Jtakas) qua cc chuyn kinh hong rn tc gy (nh Chuyn Tin Thn 62 v 192) . Tuy nhin, ch v nhng iu trn m tng rng c Pht l ngi ght n gii th hon ton sai lm. Gi s ngi suy xt n gii tuyt i yu km v phng din o c, th ngi ph nhn vic h c th chng c gii thot ngay i hin ti ny. Tri li, ngi cng khai xc nhn h c kh nng chng Nit-bn (Cv 10. 1. 3). Kinh in cha y cc bi ni v cc T-kheo-ni v n t ti gia thnh t cu cnh. Qu v A-la-hn sn sng ch n n nhn cng nh nam nhn, nhng khng phi l V Thng Gic Ng, v Pht qu ch c th c mt nam nhn chng c (AN 1. 15) . c th thy c cch xt on ph n ca c Pht trn mt bnh din chnh xc, ta cn phi cn nhc cc li tuyn b ph nh v xc nh ca ngi. Ngi ni n c hnh ca n gii trong mt cuc m thoi vi

i Vng Pasenadi, khi vua ny tht vng v Hong hu Mallik sinh cho ng mt cng cha thay v mt hong t m ng hng mong c (SN 3. 16). c Pht an i nh vua bng cch ni rng mt n nhn, nu thng minh v c hnh, tn knh m chng v trung thnh tn ty vi chng, th cn ng qu hn mt nam nhi. Ngi li khen ngi gia ch Nakulapit vng Sumsumragiri (Ni C Su) c c ngi v hin nh b m Nakula, khi ng lm chung v trng bnh, b ha vi ng rng b s nui nng gia nh, gio dc cc con v sng hp o c (AN 6. 16). Tng Chi B Kinh nu mt bn lit k (1. 24) cc t xut chng ca c hai gii. Ngoi bn mi mt (41) T-kheo v mi mt (11) nam c s, cn c tn hai mi ba (23) ph n : mi ba (13) Tkheo-ni v mi (10) n c s. mt ni khc (8. 91) cng b kinh y lit k danh tnh hai mi by (27) n c s (upsiks) xut chng. Trong Kinh Tng Pli, tt c cc cu chuyn k nhng cuc hi kin gia c Pht v ph n u chng t ngi xem h bnh ng vi nam gii. S kin mt s n nhn c hnh, hay tranh ci v mt s n nhn c th li cun cc T-kheo ra khi chnh o, vn khng cn tr ngi cng nhn rng n gii c kh nng t kin thc cao v nhiu n nhn cn vt hn nam nhi v lng nhn t v tn ty hy sinh. Ngi cng bit rng thng thng chnh ph n quyt nh bu khng kh m o trong gia nh v dy bo con chu cc nguyn tc o c. Thc t cho thy c nhiu ph n trong s ngi h tr Pht Php phn ln l do c Pht - khc vi cc ngoi o s ng thi - cng nhn n gii c thc trch nhim v y kh nng t gii thot. V l do ny, n gii rt xc ng v hoan h by t nim tri n su xa i vi ngi. ---o0o--BC O S * I VI T R rng c Pht khng thch bn rn nhiu vi cc T-kheo trong bc u mi tu tp, nht l nu h khng bit cc c x. Mt nhm T-kheo tr tui lm n o nh "m dn chi ko li" khin ngi truyn lnh phi i ra ngay (MN 67) v ch cho php ch v n gn khi hc cch c x ng lut T-kheo v thm ch c qu A-la-hn na (Ud 3. 3). Ngi thch m o vi cc t thun thc hn m ngi c th truyn t mt s kin thc v tp trung vo mt s c im ca gio l. Mt t cng hon ho v

kin thc v tu tp bn thn bao nhiu li cng thn cn vi bc o S by nhiu. tn tai nghe c mt bi thuyt Php do chnh c Pht dy l iu khin cc T-kheo phi t sp xp nhng chuyn b hnh tht xa. Nu cuc hi kin khng din ra mt cch t nhin, th bnh thng chnh T-kheo nanda, th gi v ph t ca bc o S, nh liu cuc tip xc y v i khi v ny c lm sao tht kho lo c Pht khng nhn thy bn tay iu khin ca mnh (v d trong kinh MN 26) . Mt cng thc mu mc (song thng li c din dch qu s si) trong Kinh Tng Pli din t hiu nng ton din m c Pht em li cho thnh chng: "Ngi thuyt ging Php thoi cho cc t, khch l cho ch v phn khi v hoan h". (DN 4. 27). Cu ny nu r rng c Pht khng ch truyn t ngha ni dung m cn hp dn tnh cm ca ngi nghe. Tch cch thn diu ca ngi khin cho mi li ngi ni mang mt nt c bit v bt k cuc hi kin no vi ngi cng tr thnh mt kinh nghim gy n tng su sc. Ngoi ra, ngi cn dy cho t php mn iu phc tm nh ch v c th t to nh tnh (samdhi). Hai hnh thc thin nh cn c phn bit (AN 3. 32) ty thun vi Gio Php nhm mc ch lm lng du dc vng v em li gii thot tri kin. Cc php Thin nh hng n an tm hay tnh ch (samatha) l cc trng thi thin lm cho hnh gi a dn tm tr v cc gic quan ra khi ngoi gii v cm th nim an tnh d bo tch dit, Nit-bn. Chng c khuynh hng on tr dc vng v lm tm tr d tip nhn cc tu qun cao hn. Cch pht trin tm tr th hai, phng php tm hiu bn cht hay qun st (vipassan) nhm tiu dit vng tng v v minh. Cch ny lun hng n mt i tng: t thn, cc hot ng tm l, mt t tng, mt vt th hay mt c im trong gio l. Mc ch ca thin qun l nhn su vo bn cht ca i tng m phn tch, ngha l tin n nhn thc s vt ngoi gii bng trc quan ch khng nh gi hay lin h vi ch th, thy chng l v thng, kh v v ng, do tu tri tng quan ca chng cng s hin hu ty duyn ca vn vt. Bng cch ny, tri kin ( na) v tu gic (pa a) khi ln. Nu i tng thin qun l mt phng din c bit ca Pht Php, th mc ch l chuyn bin ci thc cht thun ty tri thc y thnh mt kinh nghim chng o linh ng, lm cho n thc s ha nhp vi mnh.

Song thin nh t n khng phi l cu cnh. Thanh nin Mahli hi c Pht trong chuyn ving Vesli rng c phi v mc ch an tr trong thin nh m v T-kheo sng i Phm hnh chng? Bc o S p: "Ny Mahli, khng phi v mun an tr thin nh, m ch Tng sng i Phm hnh v mun chng c cc php cao thng hn, th diu hn, l s on tn tham, sn, si (DN 6. 12) . Thin nh l phng php h tr gii thot, ch khng g hn. Thin to iu kin thun li tm t tri kin, nhng n khng th cng bch tin trnh gii thot phi xy ra v n cng khng phi hon ton thit yu. Kinh Tng Pli c nhiu v d v nhng ngi khng bao gi hnh thin, tuy nhin vn c gic ng gii thot. Thn Phm Thin ca n gio, v thn nhn khp bn phng vi bn b mt, t tn mnh cho bn Trng Thi Tm An Tr l "Bn Phm Tr" (Brahma-vihra) . Nu nh cc phng php thin c nu trn hng tm vo bn trong hoc mt ti c bit no , th Bn Phm Tr hng ra ngoi, v th gii v x hi. T ng "Thin nh" do vy c v ch thch hp mt phn no vi chng; ng hn, chng phi c din t nh l nhng "phng php phng quang". Cch thc hnh chng c c Pht gii thch r cho thanh nin B-la-mn Vsettha. V T-kheo ngi theo t th thin nh (kit gi) mt ni vng lng v an tnh tm hnh tm khng cn b cc nh hng ngoi gii tc ng. Theo cch ny, v y c cm th an lc v nh tnh. Khi c chun b thch hp nh vy, v y bn "phng quang" vi t tm trn ngp, "t" (mett), trc tin hng v mt phng, k phng th hai, phng th ba, phng th t, ri pha trn, pha di. V y chiu sng cng khp th gii vi t tm qung bc, i hnh, v bin, khng hn, khng sn (DN 13. 76). Cng theo cch ny v y chiu sng khp th gii vi bi tm (karun), h tm (mudit) v x tm (upekkh). Cc phng php phng quang y khng ch c nh gi l c li ch cho v hnh gi m cn to mt hiu qu r rng trn th gii ny. C ln c Pht b voi c tn cng, chuyn k rng ngi phng t tm v pha con vt khng l ny v nhip phc n theo cch y (Cv 7. 3. 12). ---o0o--* VN THN THNG

n l mt t nc tin tng vo cc php thn thng, nn ngay chnh lc c Pht tr th, nhiu chuyn c phng i lan truyn v "Sa-mn Gotama". Do vy khng g ng ngc nhin khi nhiu ngi xem ngi l "bc Ton Tri Kin, Nht Thit Tr". V ngi l bc Gic Ng, dit tn si m, quan nim v nht thit tr ca ngi l mt kt lun c th hp l. Khi c hi v iu ny, bc o S p: "Bt c ai ni: "Sa-mn Gotama bit v thy mi s, tuyn b chng c ton tri ton kin, d lc ang i, ng, nm, ngi", k no ni nh vy l xuyn tc ta. Song nu bt c ai ni: "Sa-mn Gotama chng c Tam Minh (ngha l Tri Kin v i qu kh, v tc ng ca Nghip (Kamma) v v s on tn lu hoc (asav), hay l Tc Mng Tr, Sanh T Tr v Lu Tn Tr), ngi y ni iu ny mt cch chn chnh". (MN 71, gin lc) Ngi khng t xng mnh c tri kin t nhin v mi s xy ra trn th gii, m ngi ch bit nhng g quan trng i vi gii thot kh au. Ch trong cc vn lin h n gii thot ngi mi l bc Nht Thit Tr. c Pht khng ph nhn vic ngi c thn thng (iddhi), m theo tn ngng n , thn thng pht trin t ng nh kt qu ca s iu thn mt v chn tu. Tng ng B Kinh (Samyutta Nikaya 51. 7. 2) lit k cc thn thng sau y: mt thn bin ha nhiu hnh dng, i xuyn qua tng, ni, n th (nh th ln xung nc), i trn nc, ngi kit gi phi hnh qua h khng, s mt trng, mt tri vi tay mnh, nghe ting ca ch thin v loi ngi xa, nh li cc i qu kh, vi thin nhn thanh tnh, siu phm thy c s sanh t ca mi hu tnh ty theo Nghip. C ln Tkheo nanda hi bc o S ngi c th dng thn thng bay n Phm Thin chng. Bc o S p: "Khi Nh Lai nh thn trong tm v nh tm trong thn, Nh Lai an tr lc th v khinh an tng. Khng cn n lc, thn ca Nh Lai bay bng ln h khng. Ri Nh Lai th hin nhiu loi thn thng". (SN 51. 73. 2) Chng ta ngc nhin khi thy tn gi nanda hi cu y, v theo nhiu on kinh khc, tn gi hin din trong lc bc o S khai trin cc Thn thng (v d UD 7. 9). T iu ny ta c th kt lun rng chuyn cc Thn thng trong Kinh in l do ch v trong Hi ng kit tp thm vo v sau.

iu ny li cng c v ng hn v c Pht, trong khi mt mt, khng ph nhn ngi c kh nng thc hin thn thng i vi qun chng lun tm kim php l, tuy th, mt khc ngi li nh gi thp km cc kh nng y v khng dnh mt a v no cho chng trong gio l ca ngi c. Ngi xem chng l nhng kt qu th yu trong qu trnh tm cu Gic Ng, chng khng chng minh c g v tnh cht chn chnh ca mt gio l c, v li cn c th hng dn con ngi i lc vo t o v nhiu ngi c th lm tng chng l cu cnh ca n lc tu tp. Do vy, ngi cng khai nu r chng l nguy him, ng chn ch, cn phi c bc b. (DN 11. 3) Ch T-kheo b cm biu din thn thng trc cc gia ch (tc m ngi th tc), thm ch l cm ha h vo o, v ngi cn t ra hnh pht dnh cho ti vi phm lnh cm ny. (Cv 5. 8. 2) ---o0o--* CC T I VI NGI: Mi quan h gia ch T-kheo v c Pht ra sao? Tnh cm ca ch v i vi ngi th no? Ta kh c th ni rng ch v "thng yu" ngi theo ngha thng thng. Mt bc o S thuyt ging khng h mi mt rng su kh pht sinh t mi ni nim luyn i, v ngi c cch nhn thot tc thn nhin nh gi thp mi dy rng buc thit thn, th kh c th tr thnh i tng thng yu thm thit v chc hn ngi cng ngn cn iu ny na. i vi T-kheo Vakkali lm trng bnh sp lm chung c tm nguyn c yt kin bc o S, ngi bo: "Thi va ri, ny Vakkali, nhn thy ci thn y cu u ny no c ch li g? Ny Vakkali, ai thy Php, tc l thy ta. Ai thy ta, tc l thy Php". (SN 22. 87. 13)* Ngi yu cu s tn trng thch hp vi mt bc Gic Ng, nhng li t chi nhng cch by t tnh cm qu nng nhit. Tnh cm qu nng nhit nh th i ngc vi Gio Php, y l iu duy nht ngi xem l quan trng, cn ngi ch l mt c nhn ng li li ng sau Gio Php. Ngoi ra, tr tu siu vit v ni tm x ly ca ngi to nn nim tn knh nhng kh c th gi ln mi thn tnh. Ch nhng ngi c c tnh mnh dn nh vua Bimbisra v vua Pasenadi, hoc y tri kin v Gio Php nh ch Tn gi Sriputta v Moggallna, hoc c tnh tnh hn nhin nh tn gi nanda v n c s Viskh mi c th tip xc thn mt vi ngi.

Cn i chng T-kheo v gii c s u trn trng gi mt khong cch xa xa. H cm thy lng t ca ngi ta rng, nhng li thc r rng lng t y hng v mi chng sanh ch khng u i ring c nhn no. Qu thc ngi l bc o S (Satthar), mt danh t din t tnh cch v i ca ngi c tn xng nh vy v nim knh trng xng ng dnh cho ngi, song ng thi n chng t s cch bit gia ngi v ngi t bnh thng nh h. ---o0o---

Chng VI - Cc Nm Sau
-oOoCC TRIT L I LP Khong gia nm 515 v 500 trc CN, ti vng "Trung Nguyn", xut hin by v o S trong s cc Sa-mn c nh hng ln c bit. Ngoi c Pht, cc ngun Kinh in Pht Gio nu ln danh sch cc v ny (DN 2.2) 1. Prana kassapa (Ph-lan-na Ca-dip) 2. Makkahi Gosala (Mt-gi-l C-x-li). 3. Ajita Kesakambilin (A-k-a K-x-khm-b-la). 4. Pakkuda Kaccyana (B-ph- Ca-chin-din). 5. Sanjaya Belatthiputta (Tn-nh-di T-la-ph-pht). 6. Nigantha Ntaputta (Ni-kin- Nh--t). Cc v ny u l bc trng thng, ng tn trng (DN 2.2) - nhng chng ta phi lun nh rng th mng trung bnh ca ngi n vo th k th su - th nm trc CN c d tr vo khong hai mi hai tui, v vy mt ngi trn nm mi tui c xem l gi lm ri. 1) Prana Kassapa: Prana kassapa t xng l Ton tri kin (AN 9.39) v th tn v ny c l phi c gii thch l Purananna: c ton tri kin, nht tri kin.

Chng ta ch c bit v ngun gc v ny l ngi thuc gia tc thp hn, v theo hnh du s la th - "mc b y c hnh", tnh trng la th ny c gi nh th. Cc Kinh in K-na gio nhc n mt "k kh hnh ngu si" tn l Prana c gc t Bebhela, chc hn l v Purana ny. Mt gi thuyt cho rng v y nhn i n cht sau mi hai nm kh hnh v cht Svittha. Nhng theo mt bi Kinh Pht v sau ca tng Sanskrit (Divyvadna), v y buc mt bnh y t vo c ri trm mnh. Mt s li thuyt ging ca Prana cn c lu li va ta c th thy s lc ni dung trit l ny. Vua Ajtasattu, ngi lm o vi du s Prana, tng thut chuyn ny vi c Pht nh sau: "o s Prana Kassapa ni: "Tha i Vng, khng c c nghip do ngi lm hay ngi xi gc k khc lm, nh chm git, t chy, gy phin mun, kh no, kch ng, st sanh hay cp bc. Thm ch ngi no dng mt bnh xe sc nh dao git cht ht mi chng sanh trn qu t ny thnh mt ng tht cng khng c ti c do kt qu vic lm kia, v ti c cng khng tng trng. Hoc nu k no b th, t l, cng khng c phc c do kt qu vic lm y, v lm phc cng khng tng trng. B th, tu tp thn tm, ni li chn tht ... cng khng c phc bo g". (DN 2.17, gin lc) Ph hp vi iu trn, mt t ca Prana tm tt Gio l ca thy mnh bng nhng li ny: "o s Kassapa khng thy ti c g trong vic chm git, la o, di gian c. V y cng khng tin c phc bo g cho mi ngi" (SN 2.3.10), v Mahli ngi Licchav, tng thut vi c Pht li tuyn b ca Prana: "khng c nhn duyn (iu kin) i vi s nhim ca chng sanh. Khng c nhn duyn, chng sanh b nhim . Khng c nhn duyn, chng sanh tr thnh thanh tnh". (SN 22.60) Nh vy Prana ch trng rng thin hnh hay c hnh u khng c hu qu g i vi ngi to nghip, tc l v y ph nhn qui lut nghip bo. V gii thot khng cn iu kin tin quyt nn n khng th c thc hin nh hnh ng ca chnh mnh. Ni cch khc, chng sanh khng th gp phn g vo s gii thot ca mnh c, m phi chp nhn s phn v ch i c gii thot mt cch th ng. Thuyt nh mnh ca Prana tng t vi thuyt ca ngi gi vng lp trng Ajivika, l Makkhali Gosala. ---o0o---

2) Makkhali Gosala: Bn Kinh Bhagavatstra ca K-na gio nu tn ca Makkhali theo li ch Ardha-Mgadh l Makhaliputta Gosal. Do vy, v ny l con trai ca ngi ht do (mankha), ci ngh m c l chnh v ny ni tip cha ng. a b thu y c sinh ra trong mt chung b (gosla) Saravana, v th c tn ny. Makkhali gp Nigantha Nataputta (tc Mahvra), v k tha t s sng lp K-na gio, khi v ny ang tu tp kh hnh vo nm th ba (524 trc CN). B li cun theo cch ny, Makkhali cu xin Mahvra nhn mnh lm t, nhng Mahvra im lng bc i. Mt thi gian sau, Makkhali quyt nh vt b ht y phc ging nh Mahvra v t sng sut i lm mt Samn la th. Ti Paniyabhmi, mt ni khng xa Nland, v y gp li Mahvra, v thnh cu ln na c nhn lm t. Ln ny Mahvra nhn li, v sut su nm rng, hai ngi sng cng nhau chia x mi ni kh khn ca i du s v gia nh. Chnh trong thi gian ny, Makkhali pht trin nim tin vo tnh cht tin nh ca mi vic din tin. V ny ht sc thn phc v thy thng thi ca mnh tin an nhiu s kin khng th no ngn cn c. V d, c ln Mahvra tin on rng vo mt ngy nht nh no , Makkhali s c cho mt ng tin gi lc i kht thc, v mc d Makkhali tm ht mi cch ngn cn vic ny, n vn xy ra chnh xc nh Mahvra tin on. V th Makkhali kt lun "Vic g phi xy ra th s phi xy ra nh vy, ch khng th khc c". Chnh mt phn do trit l ny v mt phn do tnh khoe khoang khoc lc m Makkhali lin tc t mnh v v thy minh tr ca mnh vo cc cnh khn n ngt ngho. Hn mt ln v y b m ng nh p t ti. Thnh thong hnh nh v y ngm tr th nhng k t chi b th cho v y th nh ca h v c lng h c th b ha hon, v chuyn y cng xy ra thc! V c ln Mahvra khng gip sc chng li nhng k tn cng nn Makkhali ri b v thy dn dy kinh nghim y ra i, ri chng my chc lin nhn ra rng khng c thy bo v, v y cng gp nhiu gian lao vt v mi sng m chng h hn g. Su thng sau, v y tm li thy, nhng chng hc hi c g v kinh nghim sng ca thy v vn tip tc li c x y khiu khch v tinh qui. Vo mt dp c mt m ci i qua, v y bnh lun l c c du ln ch r u xu x l lng. Sau khi b m ci cho

mt trn n ch t, v y nhn ra rng li ni ca mnh chng khn kho g c. S v sau cng vi o s Mahvra l do mt trong cc tr la gt khc ca v t ny. Trn con ng i qua Magadha, Makkhali ch mt cy m v hi thy xem th ring cy m ny s c qu no khng. Mahvra bo c nhiu lm. Khi h tip tc du hnh, Makkhali i li ra sau mt cht v i lc Mahvra khng , bn nh cy m ln. Mt thi gian sau, c hai cng n li ch y v thy cy m kia, d b nh ln, vn khng cht. Mt trn ma lm cho cy bn r li v n cn sinh ra tri m na! Do vy, mc d Mahvra c chng t l tin on ng, tr a tinh qui ca Makkhali th ti thy cng l l do lm cho v o s tng c v t k quc ny. B b li theo ng li ring ca mnh, Makkhali n lc rn luyn mong t thn thng v tri kin, nhng mc ch m theo li n v y chng c trong vng su thng. Vic ny c l c ghi li vo nm 517 trc CN. T n lc mng chung, Makkhali sng i Sa-mn du s, nhng bao gi cng an c ma ma trong nh mt ngi n b lm gm. Theo thi gian, v y dn to c mt s t xut gia ln ti gia. Chc hn v y cng c vi c im k diu no nn gy c s cm phc ngay c i Vng Pasensdi nc kosala, v thn hu ca c Pht. Cc Kinh in K-na gio ghi y chi tit v cuc i ca Makkhali mt ln na vo nm du hnh th hai mi bn ca v y, tc l nm v y t trn (501 trc CN). Nm y Makkhali hp su t quanh mnh kt tp gio l theo h thng. Khi Mahvra, o s thng thi c ca v y, nghe tin v cuc hp ny, lin nh li cc tr in khng ca Makkhali t thi hai v cn sng chung vi nhau, v ni toang mi vic cho m chng nghe. Chuyn ny lan truyn nhanh nh chy rng, gy bit bao phin mun cho Makkhali. Phn n v b lm tr ci nh vy, v y lin n trc mt Mahvra, tuyn b rng mnh khng cn l chng Makkhali Gosala c k trong thi qu kh xa xa: nhiu ln tm tr c ti sanh bin ci v y thnh mt ngi mi hon ton. Khi Mahvra khinh b ph nhn lun iu ny, Makkhali mt ht bnh tnh v tht ln vo mt Mahvra: "Ngi s b thn thng ca ta c thng! Trong su thng ngi s cht v st!". Tuy nhin Mahvra chng h dao ng: php mu khng c tc ng g i vi v ny c m s

tr v vi k s dng n: "Trong by m k t nay, chnh ngi s cht v st". V qu thc, cc Kinh in K-na gio ni tip, Makkhali tr v l gm Svittha, v bt u lm bnh. V y ln cn st m sng, nhy ma, ca ht v trt t st ngui ca l gm ln khp mnh my. i vi nhng ngi hm m n thm v y trong tnh trng ny, v y cng ni ton nhng li l ln do lon tr. t lu sau v y ra hun th cho m t v vic ha tng ca mnh, v l ha tng y phi c c hnh linh nh trng th. Nu ngy nay ta c th tin tng c cc Kinh in K-na gio (chc chn c nhiu thnh kin), th Makkhali, vo m th by sau cuc so ti nguyn ra kia, th nhn vic phm gii kh hnh ca mnh vi cc t rng v y khng phi l mt A-la-hn chng c thng tr m ch l mt k la o, do vy cht v li nguyn ca chnh mnh. Vi rt lui li hun th v vic t chc ha tng trc kia ca mnh, v y truyn lnh rng cn phi lm nhc thn xc mnh, cc Sa-mn phi ph nh ba ln vo mt thy, ri buc mt dy thng vo chn tri thi th v ko i khp thnh Svitthi ri qung thy u . Cc mn ch lm chuyn xc phm thnh th y mt cch tng trng m thi. H v bn thnh Svatthi trn sn tp lu ca l gm ri ko di hi ln, sau lm l ha tng v cng long trng! Trong m ngoi o s ng thi, c Pht khinh b Makkhali. Ngi tuyn b: "Ta khng thy ai em li nhiu tai ha v bt hnh cho nhiu ngi bng Makkhali Gosala, k in khng y". (AN 1.17) Trong tt c gio l ca Sa-mn B-la-mn ngoi o, ch thuyt ca Makkhali l h lit nht. V Makkhali ngu si ny tuyn b ch trng khng c (qui lut) nghip nhn, khng c nghip qu, khng c tinh tn (nng lc t gii thot)." (AN 3.135) V trong mt cuc i thoi vi du s B-la-mn Vacchagotta, ngi tuyn b khng mt ngi no thuc phi Ajvika tng t gii thot kh au, ch tr c mt ngi ti sanh Thin gii, nhng v ny khng hn l mt v Ajvika ch thc v v y khng tin vo nghip (do vy to c mt s cng c cho mnh).

Kinh Tng Pli ghi li s lc l thuyt ca Makkhali Gosala t ming v ny tht ra. Vua Ajtasattu tng thut vi c Pht nhng li ca v y, c xem l y nguyn vn: "Khng c nhn duyn i vi s nhim ca chng sanh. Khng c nhn duyn, chng sanh b nhim. Khng c nhn duyn i vi s nhim ca chng sanh. Khng c nhn duyn, chng sanh c thanh tnh. S thnh t hnh thi hin hu no cng khng ty thuc vo t lc, tha lc hay tinh tn... .Tt c mi hu tnh, mi sinh vt, mi sinh loi, mi sinh mng (Jva) t n hnh thi hin hu ca chng u khng do tinh tn hay t lc, nhng thnh thc nh l kt qu ca nh mnh (niyati), cha m sinh sn (sangati) v hin hu (bhva) i trong su loi ti sanh, ni m gi y chng hng th kh hay lc. Sau 8.400.000 kip (trong vng lun hi sanh t), ngi hin tr cng nh k ngu si nhiu on tn kh u. Ta khng nn suy ngh: "nh k lut ny, gii hnh ny, kh hnh ny hay Phm hnh ny ta s lm thnh thc cc nghip cha chn mui, v s on tr cc nghip thnh thc". Nhng vic y khng th xy ra, kh hay lc u c nh phn v khng th tng hay gim vng lun hi sanh t. Ging nh mt cun dy c tung ra s ko di mi cho n khi tho ht, cng vy, c k ngu ln ngi tr u chm dt kh au khi no h lu chuyn trn vng lun hi sanh t." (DN 2.20, gin lc). Quan im chnh ca trit l ny l s mnh (niyati) quyt nh con ng ca mi chng sanh qua vng lun hi . N khng chu tc ng ca bt c iu g, do vy thin nghip hay c nghip u khng gy hu qu i vi tnh cht cc cuc ti sanh. Cng vy, Gii Lut tu tp cng khng c gi tr g, v thm ch mt v Ajvika cng khng th thc y tin trnh gii thot. Cc Sa-mn Ajvika lm o s v s phn nh phn cho h nh vy, ch khng phi v h c hy vng ci thin s phn tng lai. Tuy nhin, mt ng lc chung ca h l hc ngh thut tin on. Nu s phn mi ngi c tin nh, theo h suy ngh, t ra h c th tm cch bit vic tng lai gn xy ra. V con ng ca mi ngi qua vng lun hi c hoch nh sn, nn phi phn lng hnh phc hay kh u m h th hng u c s phn ban b trc. Do vy, thi hp l duy nht l chp nhn mi s xy ra v chu ng m khng than phin. Gii thot s t ng din tin ngay khi mi ngi tri qua 8.400.000 kip. C mt tc ng ca phi Ajvika nh sau:

Khng ng ln thin gii, C sng ht phn mnh, Mi bun vui xy ti u do s phn dnh. Vng lun hi chung cuc Khin mi ngi tnh thanh. ng nng lng mun bit Nhng vic sp thnh hnh. (Jkata VI 544) Gii chin s c bit b thuyt nh mnh ny li cun nhng rt nhiu ngi khc na thng thch nh li mt tc ng no ca phi Ajivika mi khi c chuyn khng may xy ra. Cng vi s bin mt ca phi Ajvika vo th k th hai trc CN bc n v th k th mi bn sau CN Nam n, tt c kinh sch ca h cng tht lc lun; cho nn mi iu chng ta hiu bit v trit l ca phi ny u pht xut t cc trch on trong thi vn ca cc phi i lp. Mt s vn ct yu nh bn cht ca linh hn hay sinh mng (Jva) to nn mi lin lc gia cc i sng vi nhau, v bn cht ca gii thot chng cui cng ca sinh t l di dng dt y u c s phn pht ha sn, do vy, khng c cu gii p chnh xc no c. ---o0o--3) Ajita Kesakambalin: Khng c cc chi tit no c lu truyn v tiu s ca Ajita Kesakambalin (ngoi tr s kin l v ny gi hn c Pht nhiu. Bit hiu trn chng t l v y mang o khoc (kambala) bng tc (kase) mt loi y m nh c Pht nhn xt (AN 1.135), ht sc bt tin: lnh lo v ma lnh, v nng nc v ma nng, li hi hm v nga ngy. Khng ai hiu c ti sao v y mc y ny quanh nm, bi v v y ph nhn gi tr ca kh hnh , nn v y cng khng hy vng ci ny lm g c cho vic gii thot. L thuyt duy vt- h v ca Ajita tng t vi l thuyt ca cc phi Lokyatas, Crvkas hoc Nstikas v theo li vua Ajtasattu, c tm tt nh sau: " Khng c b th, hy sinh hay t l, (nhng vic c th em gi tr cho gii thot). Khng c kt qu ca cc nghip thin c (kamma), khng c i ny hay i sau (m ch c s gp g cc gic quan). Khng c m, khng c

cha, v cng khng c cc loi ha sanh. trn i ny khng c cc Samn hay B-la-mn thnh tu cu cnh ti thng, nhng v t gic ng vin mn, tuyn thuyt th gii ny v th gii khc, sau khi chng tri chng bng thng tr ca mnh. ng ra, con ngi ny do t i hp thnh. Khi mng chung, a i tr v vi t, thy i tr v vi nc, ha i tr v vi la, phong i tr v vi khng kh v cc cn tan bin vo ci h v. C nm, ngha l bn k gnh quan ti v thi th trong quan ti l nm, cng i n ni ha tng. Bn ngi king xc c ca ngi tn dng cho n tn ni kia, ni ng xng ha ra mu trng xa v l vt tr thnh tro bi. Ch c ngi ngu si truyn b cc s b th t l. Khi chng bo c ch li cho vic kia, ch l li di tr trng rng. K ngu cng nh ngi tr, khi thn hoi mng chung u hy dit, tiu vong, khng cn tn ti sau khi cht". (DN 2.23) Tht kh tng tng rng Ajita, ngi khng a ra mt tia hy vng no v i sau hay con ng gii thot, li c th c Sa-mn no theo lm . Hnh nh v y xut hin nh mt din gi n c v ch c m t ti gia m thi. ---o0o--4) Pakudha Kaccyana: Mt l thuyt v nguyn t ca vt cht c Pakudha Kaccyana xng, t v ny rt ra nhng kt lun th thin h lit. Ta ch y l mt ngi thuc giai cp B-la-mn qua danh tnh y. V ny cng nhn c by yu t cn bn hay thn (kya) thuc v by loi hon ton khc bit do mi vt c cu thnh. Chng khng c sng to, thng hin hu v bt bin. By yu t cn bn y l: t, nc, la, gi, lc, kh v linh hn hay mng cn (Jva). "Khng c ngi b git hay ngi cht, khng c ngi nghe hay ngi ni, cng khng c ngi bit hay ngi cho bit. Bt k ai cht u ngi khc vi kim sc bn cng khng ot mng sng ca ai c. K y ch xuyn li kim vo khong h khng nm gia by yu t kia (ch khng lm hi vt g c). (DN 2.26) S tht l by yu t cn bn kia, nu c phi hp thnh mt tng th c sc sng, kh d bao hm mt hin tng cao qu hn, v i hn con s cng n gin tt c yu t li, r rng iu ny khng soi sng vo l lun

ca Pakudha. Tuy nhin ,v phng din lch s, o s ny cng c a v quan trng nh mt ngi ch trng thuyt nguyn t vt cht u tin ca n . By yu t cn bn ca v ny v sau c phi Ajivika phng nam tip nhn, v vy i khi v y cng c gi l mt v Ajivita. ---o0o--5) Sanojaya Belatthipputta: Kinh in Pht gio a ra mt hnh nh kh m nht v v ny, c l y chnh l v Sanojaya Rjagaha c thi l o s ca hai tn gi Sriputta v Moggallna. Trong cuc m lun vi vua Ajtasattu, v ny t xem mnh l mt ngi theo thuyt hoi nghi v bt kh tri, bi bc mi l thuyt khng c thit lp trn quan st v kinh nghim. C l trit l ny cng c mt ngha ni dung tch cc no , song nu vy th ni dung y khng tn ti qua hai ngn nm trm nm k t thi s khai. ---o0o--6) Nigantha Ntaputta (nam t ca gia tc Ntha theo phi Ly H Phc), c tn ring l Vardhamna, v l con trai ca v v tng qu tc nhiu quyn lc Siddhattha cng phu nhn Trisal. V y sinh nm 557 trc CN ti Kundagrma (nay l Basukund) gn Vesli, v sau ni ting hn vi cc danh hiu tn qu nh Mahvra (i Hng) v Jina (Thng Gi). Tn gi tn gio ca o s ny, K-na gio, pht xut t bit hiu th hai. Vardhamna ln ln trong hon cnh gia nh hng thnh, tip nhn mt nn gio dc thng thng ca mt v St--l. Khi n tui trng thnh, v y kt hn v c mt con gi. Cha m v ny theo gio l ca Prsva (Ntha), c l l mt o s c tht trong lch s, tng truyn xut thn t Benares, sng vo th k th tm trc CN v m mn c gi l Nigantha (Ni-kin-t: Ly h phc). H theo gio phi kh hnh tht nghim khc n , mun t thanh tnh bn thn tiu tr nghip qu kh (kamma), h nhn i cho n cht. Theo bc chn cha m, ngoi Vardhamna, v huynh trng Nandivardhana cng l mt Ni-kin-t. Sau khi cha mt, Nandivardhana lnh nhim v chnh tr ca cha v dng th lc Vesli truyn b o Ni-kin-t. Hai nm sau khi cha m nhn i n cht, vo dp u ma ng, Vardhamna t gi gia nh theo i Sa-mn. Thi y, (527 trc CN) v ny c ba mi tui. V tun th li dy ca s t Prsva, v y khng cn

tm mt o s mi m ch sng theo Gii Lut ca s t. Trc tin, v y lm du s kh hnh, ch p mt y, nhng sau mi ba thng v y b y ny v t "mc y khng kh:, tc l la th, mt tp tc m mt thi ca v ny l Makkhali Gosala, mt du s Ajivika, chp nhn. Vardhamna t buc mnh theo nhng iu lut khc nghit, tng truyn l dng mt bc tng cao quanh mnh hnh thin bn trong. Sut hai nm hai thng v y vn ch c theo cch ny, v sau bt u du hnh, dn dn tin v hng ng t vng "Trung Nguyn" vo pha Ty vnh Bengal ngy nay, v c l ra tn bin. Vic tip xc ca v y vi qun chng min ng n khng c hon ton tt p, v dn chng xem hnh thc la th l v lim s v khng hiu c li sng kht s. i khi h cn th ch ra v c Sa-mn la th kia na! Vardhamna sng i kh hnh cng cc, d v y cha theo ui mt kiu hnh h xc thn no. S kin Gic Ng ca v ny c xem l khin v ny thnh bc Ton Tri Kin xut hin sau mi hai nm sng i du s khng nh, ngha l nm 515 trc CN. Khung cnh gic ng l mt cy Sla gn Jrimbhikagrma. Do gic ng, o s Vardhamna tr thnh Thng Gi (jina) cng vi danh hiu ny, thi k b qun chng bi xch cng qua i: v Thng Gi c thin h i x tn knh. Sau ba mi nm hnh o v to nn s nghip thnh cng vi a v gio ch, Mahvra t trn ti Pv (nay l Pvapur) gn Patna vo nm 485 trc CN tui by mi hai. Cng ging nh cha m o s ny nhn i cho n cht. V y cho hu th mt hi chng Sa-mn v t ti gia, c nam ln n, t hn s tng chng Pht gio hay phi Ajivika, nhng cng kho t chc theo on th. Gio l Nigantha c v ny phc hng, dn dn theo thi gian c gi l K-na gio, tn ti n cho n nay v c khong hai triu mn , phn ln Bombay. i cng gio l K-na m chng ta thy c trong Kinh Tng Pli (DN 2.29) thiu mt im trng yu ca h thng ny. May mn l chng ta khng cn phi theo ngun Kinh in y, v chnh mn K-na gio c ngun thnh in bao qut y c chp thnh vn vo th k th nm sau CN v lu truyn theo ngn ng Ardhamagdh (ngn ng ca s t Mahvra), Apadhramsa v Sanskirt. Ngoi ra, vn hc ca dn chng n chu nhiu nh hng ca o Kna. Gio phi ny xem vic bo tn cc kinh sch c in quan trng l cng

c to phc nghip bng cch chp tay hay in li cc sch ny h nt sau khong chng mt trm ri nm. Cng nh Pht gio, o K-na khng tin vo s tng hay gim theo nh k ca th gii. Th gii xa nay vn tn ti nh vy v khng hoi dit, mc d mi hnh thc thay i c tip din trong v mi hon cnh lun bin dch. Vn php din ra theo qui lut nhn qu t nhin v khng c mt v thn linh no kim tra c ch ca th gii c. Mi s can thip t bn ngoi vo qui lut t nhin l iu khng th c c. Ton th th gii gm cc yu t phi sinh mng v sinh mng, iu ny c phi K-na phn bit rt r rng. Lnh vc phi sinh mng (ajva) bao gm nm th loi, hnh thi, v thc ti, l: khng gian, chuyn ng, nh ch, thi gian v vt cht (pudgala). Vt cht (tc l t, nc, la, khng kh) do cc nguyn t (anu) to thnh, cc nguyn t ny khng th phn chia nh hn na. Cc nguyn t kt hp cng vi nhiu nguyn t khc, v t s ha ng ny pht sinh nhiu biu hin vt cht a dng m ta c th thy c. Bng ti, nh sng, m thanh v ting ng cng u c xem l vt cht. Tri vi lnh vc phi sinh mng y l lnh vc sinh mng (jva). V s linh hn hay t ng ring bit (tman) thuc v lnh vc ny, chng trng tn, c thc, ton tri kin, v u v hon ho, bao lu chng cha b suy thoi thnh cc "sinh mng" (jva) hay "linh hn nhp th" do s nhim t bn ngoi. C hai t tman v jva u ch chung linh hn, theo cch n hin hu trong trng thi thanh tnh hay trng thi nhp th. Tt c mi atmans u ging nhau, trong khi cc jvas li khc nhau do qu trnh hin thn nhp th y. S suy thoi ca tman thnh mt jva do s lng ng mt cht bt tnh tinh t to nn, mt thng khng thy c, n dnh vo tman nh th cc ht bi dnh vo mt b mt trn lng. Theo cch ny, tman trc ht to ra mt thc th tm linh, sau l mt thc th vt cht. Thc th ny ban u che du v cui cng bao ph ln mi tnh cht cn bn tman. Nh th tman tr thnh mt jva, l mt hu tnh sng thc b tri buc vo vng lun hi sanh t (samsra), v vy phi chu ng kh au trin min ti din. Mi kh au pht xut t s tri buc linh hn vo th cht. Cc jvas khng ch l loi ngi, sinh vt, m cn l c, cy, t, nc, la, gi, cho n , si na. Cc loi vt ny c mt linh hn tp th. Theo quan im K-na

gio nh th, phn ln cc phm vi hin hu u sng ng, trong khi cc trng phi t duy khc thng xem chng l v tri, bt ng. Nim tin ny gii thch s quan tm c bit ca ngi theo o K-na trnh lm hi mi trng xung quanh. S tri buc (yoga) cc linh hn vo th gii vt cht v vng lun hi sanh t xut hin t thi v thy. N c to ra bi cc nghip (karman) t , khu, thn ca mi v hu tnh. Mi hnh ng d thin hay c, u cun ln nhng ht bi ca nghip lc -c gi l nhng karman trong thut ng K-na gio - chng lm cu u sinh mng tc l ngi hnh ng: nhng karman ny c xem l cc "cht ti li" tinh t. Cc hnh ng c c v ch k to nhiu bi bm nhim nghip lc hn cc hnh ng khc, v cng tri cht loi hu tnh vo vng lun hi hn na. Cu cnh ca K-na gio l gii thot linh hn khi vng ti sanh. Gii thot, ngha l bin i sinh mng (jva) tr v trng thi linh hn (tman) thanh tnh, c thc hin bng cch sng cho ht mi nghip qu kh (karman), nh vy chng c tn dit, ng thi bng cch khng to thm cc nghip mi. Phng php i n cu cnh ny qua nhiu kip ti sanh tht trng k v kh au. Phi K-na do vy nhn nh rng ch c mt s t hu tnh i con ng y cho n ch, cn a s phi chu ti sanh vnh vin. hy dit cc nghip c cng nhanh cng tt, nhiu ngi theo o K-na thc hnh nhiu gii kh hnh khc nghit gm c nhn n n cht. Cht do kh hnh th c chp nhn, mc d t st thng thng c xem l du hiu ca hn nht. Nhm mc ch phng cc nghip mi sanh khi, h thng theo np sng v cng nghim ngt. Tt c mi t K-na gio, tu s cng nh ti gia, c nm iu lut cn bn (vrata), c suy din l kh ni lng i vi c s, nhng cc k nghim khc i vi tu s, l: khng hi bt c jva no (ahims), khng trm cp hoc ni di, sng tit ch nhc dc v khng to qu nhiu ti sn. Con ng i n gii thot dnh cho c s c chia lm mi mt giai on (pratim). V khng th no trnh lm hi cc sinh vt b nh trong t, nn gia cc ngh, ngi th tc b cm lm ngh nng. Th l cng ng c s o K-na a s gm thng gia, nhiu ngi tr thnh giu c nh bun bn vng ngc. Vng ngc l vt v tri, do vy s dng chng khng lm hi jva no c.

Chng c vin mn (siddhi) v gii thot (moksa) ch c th do gii tu s thnh tu. iu ny ct yu l gii thot linh hn, phc hi s thanh tnh ca tman. Nhng ai c gii thot (kevalin) sau khi cht s c tr trn ci tri cao hn v tr ny. Ti h tn ti nh nhng linh hn phi th cht trong mt trng thi cc lc ton tri kin, bt ng, ly h, v u. Trn y l s lc gio l K-na, mc d mt vi im c th c phn loi v sau, tuy nhin, iu chc chn l cc t tng tinh ty u c t thi t s Mahvra, thm ch c t Prsva na. Kinh in Pli khng c du hiu no cho thy c Pht tng ch thn hi kin bt k ai trong s lc s ngoi o danh ting thi ngi c. Theo nguyn tc ngi trnh cc cuc gp mt nh vy (Snip 828, 912) mc d rt c th l ngi s thng trong bt k cuc tranh lun no vi ch v y. Ngi c xem l mt i th ng knh n, kh thng c. "Sa-mn Gotama y mu lc, v y bit nhiu xo thut m hoc li cun (tc l cm ha) cc t ngoi o". V t K-na gio Dhatapassin (Trng Kh Hnh Gi) tng trnh vi o s Mahvra ca mnh nh vy, sau khi tranh lun vi c Pht (MN 56). T Mahvra c l cng d dng to c mt s kin c nhn nh gi "Sa-mn Gotama", v c hai v u gn nhau ti Nland (MN 56). V phng din khc, c Pht cng khng quan tm n vic kt giao vi t Mahvra. Trong hai thp nin hong php u tin, vic ha o ca c Pht thnh cng tng i d dng. Nhit tnh ca ngi cn tinh nguyn v truyn cm, trong khi cc gio l i lp li yu hn. m ngi cnh tranh gay gt chim u th gia qun chng v cc o s i lp iu luyn ch xut hin dn theo thi gian, trc tin t phi jvikas, v sau t phi K-na. Trong thp nin cui cng ca i ngi, hu nh ch cn phi K-na l nhm trit gia i lp vi ngi. Mc d c Pht cha bao gi ch thn gp mt bt c v lnh o no ca cc gio phi khc, thng thng t ca cc o s y, nht l ca t Mahvna, vn n yt kin ngi. Kinh in Pli tng thut nhiu cuc ving thm kia, v d nh sau: "Mt thi, Th Tn tr ti Nland, tinh x trong Vn Xoi Pvrika. Ri thn trng Asibandhakaputta, t ca o s La th Mahvra n yt kin Th Tn. Khi v y ngi xung bn t Th Tn, Th Tn hi:

-Ny thn trng, gio php ca Nigantha Ntaputta dy t th no? -Bch Th Tn, Nigantha Ntaputta dy nh vy: " Bt c ai st hi sinh mng, tt c chng u phi vo a x, a ngc. Bt c ai ly ca khng cho, sng theo t hnh trong cc dc, ni lo, tt c chng u phi vo a x, a ngc. Theo cch mt ngi c thi thng sng nh th no, k y i v hng sanh th y". Bch Th Tn, nh vy l gio php m Nigantha Ntaputta dy t". -Ny thn trng, ng ni: "Theo cch mt ngi c thi thng sng th no th k y i v hng sanh th y". Song nu s tnh l nh vy, th khng ai vo a x, a ngc c. V ng ngh th no, ny thn trng? Nu mt ngi thnh thong c st sanh, th thi no l thng thng hn (= nhiu hn) i vi k y: thi gian k y st sanh hay thi gian k y khng st sanh? -Bch Th Tn, d nhin thi gian k y khng st sanh l thng hn. -Nhng ng ni: "Theo cch mt ngi c thi thng sng nh th no, th k y i v hng sanh th y". Do vy, theo gio php ca Ntaputta, khng ai c a x, a ngc c. (iu ny cng ph hp vi cc c nghip c t Mahvra bc b). Ny thn trng, mt o s khc thuyt ging (iu tri ngc hn vi nhng g Mahvra tuyn b) v t t lng tin vo thy mnh. K y ngh: "Thy tuyn b rng bt c ai st sanh - tt c chng u vo a x, a ngc. Nay ta cng st sanh, vy ta s phi vo o x, a ngc". V bi v k y chp cht t kin kia, khng bung b t kin kia, chc chn k y phi vo a ngc, a x. * Nhng y, ny thn trng, Nh Lai xut hin i, bc A-la-hn Cnh ng Gic. Nh Lai kch lit ch trch st sanh, ly ca khng cho, t hnh trong cc dc, v ni lo. V t t lng tin vo o s, bn suy ngh: "Nay ta st sanh. Vic y l khng ng, nh vy l khng tt. Phi lun ghi nh rng hnh ng c kia ta l lm, nay ta hy n nn hi ci". V do suy ngh nh vy, v y t b st sanh v bng cch ny v y vut qua c nghip (kamma)... v ng thi tu tp chnh kin, h tr cc cn, pht trin thin nh, qun t m...

Cng ging nh chic t v bng v c vang di bn phng, v y bin mn khp bn phng vi tm t, bi, h, x, v lng, v bin, ny thn trng, nh t tm gii thot v x tm gii thot c tu tp nh vy, phm vic g c hn lng s khng c d tn, s khng cn tn ti". Khi nghe nhng li ny, thn trng Asibandhakaputta tha vi Th Tn: " Tht vi diu thay, Bch Th Tn, tht hy hu thay, bch Th Tn, c mong Th Tn nhn con lm c s ti gia quy ngng Th Tn t nay cho n trn i". (SN 42.2,8 gin lc) Bi kinh ny tht th v, khng ch v miu t mt cuc tho lun gia cc gio phi, m cn v k thut bin lun c c Pht dng y, k thut ny c th c gi l "phng php hn ch". Sau khi nu r l thuyt v nghip (kamma) ca Mahvra l cc oan A (cc hnh ng c thnh thong xy ra khng a n nghip qu), v ca mt o s khc l cc oan Z (tt c cc hnh ng c u a n nghip qu), ngi trnh by l thuyt v nghip ca ngi l Trung o M hp l phi: " Nghip qu ca mt hnh ng c c th c khc phc nh n nn hi ci v tu tp pht trin cng c gii hnh". C trong thc cht ca vn cng nh phng php l lun, y c Pht u chng minh Trung o ca ngi. c Pht khng nh gi cao kh nng thuyt ging cng gio l ca t Mahvra. Ngi bo ch T-kheo, cc gio l K-na khng tha ng t bt c quan im no. Bi v nu kh lc ca chng sanh u do nghip qu kh quyt nh th mi t phi K-na, nhng k sng theo Gii Lut khc nghit, phi chu ng qu nhiu kh au nh vy, chc hn phi l nhng k to nhiu c nghip trong kip qu kh. Hoc nu ta gi thit kh lc u do mt ng sng to no , hoc do ngu nhin, th hn mi t K-na phi do mt ng Sng To c c tc thnh, hoc l kt qu ca tai ha ngu nhin y bt hnh. (MN 107) Tr tu linh hot mn tip ca c Pht khin ngi d dng phn bc cc trit l i lp bng cch nu ra cc im mu thun ni ti ca h. Mt v d l cuc i thoi vi v thn trng phi K-na va nu trn, mt v d khc l cuc m lun ca ngi i vi du s ngoi o Dghanakha Aggivessana, con trai ca b ch tn gi Sriputta (MN 74). Dghanakha (Trng Tro) n yt kin c Pht trn ni Linh Thu (Gijjhakuta) gn Rjagaha, v nu quan im: "Tt c u khng lm ti thch th". c Pht p rng nu tt c (sabbam) u khng lm v y thch th, th iu ny phi bao gm lun

c trit l vi v y na. Tng th, Dghanakha buc phi tha nhn iu ny chnh l vy. Sau c Pht thuyt ging rng nhng quan nim y mu thun ni ti nh vy lm chng ngi s an tnh ca tm. Cu cnh gii thot ch c th t c bng cch t b mi h lun trit l, nh tu gic thu trit bn cht nh tht ca hin hu, sc thn l v thng, kh, v ng (tc l khng c bn ng tn ti sau khi cht). Nhn thc ny s a n ym ly mi cm th (kh, lc, bt kh bt lc), ly tham, gii thot v on tn ti sanh. Dghanakha cm phc khi nghe li thuyt ging ny, lin xin gia nhp hi chng c s ti gia ca c Pht. -oOoC PHT GOTAMA, NH DU HNH Mc d Kinh Tng Pli vn thng ni rng i sng ca ngi ti gia y chng ngi, v trn phng din khc, i Sa-mn nh bu tri rng bao la, tuy th, cuc sng ca mt kht s du hnh cng khng phi l khng c vn kh khn. Nhng m ng t thng Mi hai n thng Ging tht lnh lng tn nhn i vi mt Sa-mn khng nh, v ma h khong thng Nm-Su vi nhit ln n 40oC, khin con ngi hon ton kit sc. Thm ch khi cn sng tinh sng, mt tri nh vng la, ln khng kh lung linh trong nh nng oi bc v ng rung phi mnh xm ngt di bu tri sng trng l , con ng trc mt ngi b hnh dng nh bt tn. i mt c au nht nhi v m hi t trng xung thm vo khng ngt. Vo thi c Pht, c dn vn cn tha tht trn tiu lc a ny, cc thnh th, lng x u cch xa nhau nhiu hn ngy nay, v th cc chuyn hnh trnh bng qua x s ca ch T-kheo khng phi l khng nguy him. Thu y c rt t cng vin kh i, khu rng im mt, hay ng rung, ao h, nhng li rt nhiu vch ni, vc su, nhng con sng hu nh khng i qua c, hoc cc vng tho nguyn cy c dy rm v cc ni cao kh tro, m c Pht nu ln trong mt nh d (AN 1.33). cn sc vt cng th, gm c loi h bo, khng phi lc no cng thn thin cho n cc T-kheo khoc y vng! Ngay ti thnh th, ngi b hnh cng khng c an ton v m ru b in: bn trng hp t vong v b in c ghi li trong Kinh Tng Pli. Mt khi v T-kheo i n ch trong ngy gn mt khu nh c, v y phi tm hiu thi dn chng i vi chuyn kht thc sng hm sau.

Nhiu ni khng tn thnh i sng kht s. V d dn chng thnh Thna Cng ha Malla, thm ch cn ly rm lp ging ngn cn "Sa-mn Gotama v nhm Sa-mn trc u gii thot ri ngh ti " (Ud 7.9) - tht l mt bin php gy kinh hong v mt phn trong qui lut x th lch thip ca ngi Chu l khng bao gi t chi nc ung cho ngi kht. Cn thn ph ca tn n Rohni Vesli li khng th no hiu c nhit tnh ca con gi ng h Tng chng, tm tt kin ca ng v cc T-kheo trong vn k ny: Mt by lm bing, chng sing nng, Kht thc mi ngi kim n, Sng bm nh vy, cn ho ngt, Lm sao con thch bn Sa-mn? (Thg 273) Nhiu ngi thi y ng quan im vi ng, nn h mc cc T-kheo hoi cng ng trc ca nh h ch i thc phm b th. Cng may ch l thiu s. Cc ngun Kinh in ca chng ta khng ni n trng hp T-kheo no cht i c. S mnh hong php thnh cng m mn ca c Pht din ra vng "Trung Nguyn", vng ny ch c phng nh mt cch m h cn c theo a danh mt s ni chn m ngy nay khng phi tt c u c xc nhn (Mv 5.13.12). Ta phng on trc kia cha bao gi, ngay c thi c Pht, vng y c miu t chnh xc v phng din a l c. C l t ng ny ch bao hm vng thnh th c vn ha c mi ngi cm nhn l gi vai tr lnh o v phng din tr thc. Sng Hng (Gang) gia vng Knpur ngy nay v pha ty v Shibganj v pha ng to thnh ci trc chnh ca vng y. Cc "sng ln" c Bc o S bit theo cch quan st ring ca ngi l: dng Yamuna, Aciravat (Rpti), Sarabh (Ghgara) v Mah, mt ph lu ca sng Gandak (Cv 9.1.3). Tht l k l sng ci Sona hng v li khng c ni n. Sng ny pht xut t min Nam v thi y giao lu vi sng Hng Pataligma (Patna), song t i hng giang khu xa hn v pha ty. Nhn s lc bn hnh n cho thy lnh vc hot ng ca c Pht c gii hn vo cc phn ghi mu lc ngha l vng ng bng v chm dt min bc v min nam ti ni c mu nu dnh cho ni rng. Cc dy ni cao nht c ngi tro qua thi y hnh nh l nhng dy bao quanh thnh Rjagaha.

V cc v lnh o tn gio khc cng hn ch hot ng vo vng ng bng, nn l do vic ny phi c tm kim trong hon cnh chnh tr. Mt du s kht thc cn phi c t do di chuyn, iu ny vo thi c ch c bo m nhng ni c i vng v cc tiu vng cai tr gi gn an ninh trt t. Quyn lc ca vua cha chm dt vng ni rng min Bc n, ni cc b tc a phng sng c lp rt hung hn. Mt Sa-mn no liu lnh i vo rng ni khng ch b cc him ha t nhin e da bn thn, m cn c th b xem l mt thm v b i x tn bo. Ni v cc vng bin gii c c Pht i ngang, th Kosamb bn sng Yamun ( 25km pha ty nam ca Allhabd) l nc cc ty, Camp ( 40km pha ng Bhgalpur) l nc cc ng ca cc cuc du hnh y. T bc xung nam, kin thc ca ngi v cc lnh th tri di t qu hng ngi Kapilavatthu ( 95km pha ty bc Gorakhpur) n Uruvel ( pha nam Gya) l khung cnh ngi hnh tr kh hnh. Nh vy, thnh a Pht gio chim mt phm vi 300km x 600km. Nhng trung tm hot ng quan trng ca c Pht l cc th, c bit nhng ni ny ngi tm c s ngi c hc thc m ngi mun cm ha, v ngi suy xt Php ca ngi "ch c ngi c tr tu (pandita) thu hiu". (MN 26). Cng v Gio on c s h tr ca c i Vng Kosala v Magadha, nn khng l g c Pht du hnh n hai kinh Svatth v Rjagaha c bit thng xuyn hn c. Hu ht nhng ni nh hn m ngi thuyt php u trn hoc gn cc giao l thng mi ni lin vi cc th ny. Ngi chng bao gi thc hin nhng chuyn du hnh xuyn thng t ty sang ng l v thiu cc xa l giao thng tng ng. S vn chuyn hng ha gia ty v ng u do thuyn bum trn sng Hng: xa l song hnh vi dng sng ny ch c gia vng Pyaga (Allhabad) v Benares. i vi nhng chuyn hnh trnh ng-ty di hn th ch sng ny cung cp phng tin giao thng duy nht m thi. Nhng ta chng h nghe ni n chuyn c Pht tng thc hin cuc hnh trnh vo bng ng thy bao gi c. V bc o S v cc t ngi cng dng cc xa l nh cc on l hnh thng nhn trn xe b cc cch, nn cc du hiu ch ng s trong Kinh Tng Pli tht ng quan tm i vi c tnh a l kinh t vng ny. i l thng mi ni lin bc-ty-nam pht xut t pha bc qua Takkasla, n vng "Trung Nguyn" gn Svatthi, ti y xa l cha ba nhnh, ri tip tc i vo nam n Sketa (Ayojjha) v Kosamb, thnh ny nm gia sng

Hng v sng Yamun. Ti n i theo hng ty nam qua Vedisa ( 30km ng bc Bhopl) v Gonaddha n Ujjen (nay l Ujjain), mt trong hai kinh ca vng quc Avanti. T y c ng i n sng Narmada v ngang qua sng ny n cng Bharukaccha (nay l Broach) trn vnh Cambai bin -rp. Xa l t bc xung ng nam tch khi xa l ty nam svatthi, tin v hng ng n Setavy v Kapilavatthu, ni n quay hng ng nam xuyn qua Kusinr, Pv, Hatthigma v Bhandagma v pha Vesli. Ti Ptaligma (Panta), phi vt qua sng Hng, ri con ng tip tc v pha Nland v Rjagaha. D nhin c giao thng theo hng khc na. Vic xut cng quan trng t Rjagaha gm cc hng st. c Pht t khi du hnh vi vng. Ngi tng i khong 600km trong 60 ngy t Rjagaha n Kapilavatthu. Gi thit rng ngi khng dng li ni no qu mt m, ta i n con s 10km/ngy, hay l cha c ba gi i b thong th. ---o0o--MT THP NIN NHIU KHNG HONG Trc 493 trc CN, c Pht c by mi tui. Ngi mt mi v dn dn, ngi hay bo cc t Sriputta, Moggallna v Mahkassapa thuyt ging cc bi php l ra c ngi ging. Danh vng ca ngi khin ngi thng xuyn c thnh cu i thuyt Php ti cc l hi khai mc - nh khi b tc Mallas Pv (DN 33) v Sakiyas Kapilavatthu (DN 53) khnh thnh cc hi trng mi, hoc Vng T Bodh, hong nam ca Vua Udena Vams khnh thnh cung in mi Sumsumrigiri (MN 85), vic y tr thnh gnh nng cho ngi. R rng bnh tt v tui gi lm suy nhc c th bc o S, d tr tu ngi vn gi tnh nng ng v din t t tng chnh xc (MN 12) V gi, c Pht bun ru nhn xt thy nh hng ca ngi gim dn i vi Tng chng, nht l m T-kheo tr. Ngy trc ngi khng cn phi ban hun th, ngi bo ch Tng Svatthi, rng ngi cn chng t thi x s ca ngi trc cc T-kheo thi y, th l lp tc ch v chp nhn tun hnh ngay (MN 21). Ngi cng lu n im l nhng php hnh tr nghim khc trong bui s khai Gio hi dn dn tr nn v dng. Trong mt cuc m o vi tn

gi Mahkassapa, ngi nhn xt rng ngy trc nhiu trng lo T-kheo chp nhn i sng n s rng, t nui sng hon ton bng cch kht thc (ch khng nhn li mi th trai), ch v y mc y phn to (gi rch) cng thc hnh tit dc v c c, nhng vic ny gi cho hng th cho cc T-kheo tr noi gng. Nhng ngy nay cc T-kheo tr ch knh trng cc bc trng lo theo mc ch v y c danh vng v s phm vt cng dng m ch v nhn c (SN 16.8). Ri ngi ng vi tn gi Mahkassapa rng th h T-kheo tr thiu nim tnh tn, thiu tu tp iu thn, nhit tnh tinh tn v tr tu, ng thi biu l cc du hiu suy thoi (SN 16.7). Cch ngi iu khin Tng on ngy cng yu dn khng nhng ch c ngay chnh bc o S nhn thy, m c T-kheo Devadatta, em h va l em r ngi, ngi c ngi truyn gii cng vi su v Thch-ca vo nm 527, cng thy vy. T-kheo Devadatta thn trng quan st tin trnh lo ha ca bc o S v quyt ginh quyn iu khin Gio hi vi cng v ngi tha k ngi. Nhm mc ch thc hin tham vng ny cng bo m cho mnh mt lin minh y th lc, v y n gp Vng t Ajtasattu (A-x-th), hong nam ca vua Bimbisra Mahadha, v chinh phc vng t ny bng cch thi trin thn thng lc (Cv 7.2.1). lin minh gia v T-kheo y tham vng v vng t nng lng cai tr to nn mt sc mnh kt hp y nguy him. Chnh th gi Kakudha ca tn gi Moggallna nhn thy iu ny trc tin. Tn gi ny tng trnh vn ln c Pht, tuy nhin ngi xem nh vic y (Vc 7. 2. 2. 4). Ngi cng khinh thng li cnh bo ca cc Tkheo khc rng Vng t Ajtasattu hin thi ang chm lo phc v Trng Lo Denadatta mt cch qu ho phng v biu l ht lng tn knh trng vng i vi v ny, ng thi ngi bo rng T-kheo Denadatta s dit vong v kt qu tham vng ca ring mnh cng ging nh cy chui phi cht v chnh chm qu ca n (Cv 7. 2. 5). T-kheo Devadatta c can m khng ch theo ui mc ch bng d mu, m cn cng khai tuyn b mc ch y. Mt ln, khi c Pht ang thuyt Php trc mt hi chng ng o c c nh vua tham d, T-kheo y ng ln nh l bc Lnh o Tng chng v ni: "Bch Th Tn, nay Th Tn gi c, kit sc, l bc trng thng, Th Tn sng y th mng cho n sp mn i. Bch Th Tn, mong Th Tn hy vui lng sng trn th gian ny t nay khng phi vng bn tm tr gi na. Th Tn hy giao ph cho con. Con nguyn lnh o Gio hi!".

c Pht t chi, song T-kheo Denadatta lp li li thnh cu ln th hai ri th ba. S bng bnh ny khin cho c Pht phi khin trch nng li: "Ta cn cha mun giao ph Gio hi cho Sriputta v Moggallna, hung h l cho ng, ny Devadatta, mt k xu nnh tm thng!". B tn thng n tn tm can v li nhc m ngay trc nhiu ngi chng kin, li cn m ch n vai tr ca v ny i vi vng t kia. T-kheo Devadatta lin b i. Do phn ng gay gt ca ngi, c Pht lm ngi tr thnh cu ch vi ngi m ngi s phi tnh ton nhiu vic v sau (Cv 7. 3. 1). Ngi vn cha hi lng vi vic nhc m T-kheo Devadatta. Suy xt theo Gii Lut, ngi triu tp hi ng Tng chng Rjagaha thng qua phiu bt tn nhim T-kheo Devadatta v ch th tn gi Sriputta cng nhiu Tkheo khc cng b quyt nh ny trong kinh thnh. Nhim v ny khin tn gi rt bi ri, v c ln chnh tn gi cng khai tn tng T-kheo Devadatta v thn thng lc. Tuy nhin c Pht nhn mnh, tn gi Sriputta chng lm g v vic ny ngoi tr cng b khp ni rng Gio hi bt tn nhim T-kheo Devadatta, t nay v y c lm hay ni bt c iu g, cng khng hnh ng nhn danh c Pht, Php v Tng, m ch hon ton vi t cch c nhn mnh (Cv 7. 3. 2 - 3). Cn i vi c Trng Lo Devadatta ln Vng t Ajtasattu, th l c mt ngi ng cn con ng tham vng lnh o ca h, nn tnh bn ca h nhanh chng mang ly tnh cch mt m mu. Kinh Tng Pli tuyn b rng T-kheo Devadatta xi gic vng t git vua cha, nhng trn thc t, tng ny cha c hoch nh chc chn, du sao i na th mt m kia, Vng t Ajtasattu cng trang b mt con dao gm v, y run s nhng li quyt tm mt cch bo tn, i ln vo cung tht vua Bimbisra vi mc ch m cht cha trong lc ang ng. Qun cn v nghi ng bt ly vng t v buc phi cung khai, qua vng t li cho T-kheo Devadatta l k ch mu. Hi ngh cc i thn hot ng nh mt phin ta x n, li qu kinh hi nn khng dm tuyn n vng t, m a vn trnh ln vua cha. ng quyt nh rng xt v vic bu phiu bt tn nhim do hi ngh Tng chng thng qua i vi T-kheo Devadatta, th khng mt ti g c th gn cho c Pht v Tng chng c. Tuy nhin, nh vua cng t chi trng pht Tkheo Devadatta v vng t Ajtasattu. Qu mt mi v vic cai tr v lng y nhng mi nghi hoc en ti rng s c nhiu mu st c th xy ra

trong tng lai, nn nh vua c phn ng gy kinh ngc bt ng. ng lin tuyn b rng nu vng t Ajtasattu qu nn nng cai tr vng quc Magadha nh vy, th s c toi - ri ng thoi v (Cv 7.3.4 - 5). Nm Vng t Ajtasattu ng quang c l l 492 trc CN. Ngay khi Ajtasattu tr thnh i Vng ca Magadha, ng lin tr kh ngay ph vng, l ngi ban n cu mng ln ngai vng cho mnh, theo cch rt tn bo. ng truyn th ph vng vo ngc ti v khng cho n g c. Trong ba b vng hu chnh thc ca vua Bimbisra, ch c mt b, tc m ca vua Ajtasattu, tn l Kosaladev, hong mui ca i Vng Panesnadi Kosala, c can m ngm em thc n vo ngc giam chng b, song cc cuc ving thm ca b chng bao lu cng b nh ch. i Vng Bimbisra cht v i nm 491 trc CN, v b Kosaladev, vi thng sau, cng cht v phin no khin v hong huynh ca b Svitta v cng thng tic khc than. Vua Ajtasattu t c mi iu mong mun, nhng T-kheo Desatatta th khng. V th v ny thuyt phc nh vua tr tui lp mu c git c Pht. Mc d vua Ajsatattu khng c thin cm vi v o S gi c tuyn truyn ha bnh gy tr ngi cho cc d nh chinh phc ngoi bang ca mnh, ng cng khng mun liu lnh lm mt vic nh vy. V th, ng ch ra lnh mt m binh s tun theo ch th ca T-kheo Devadatta, cho Tkheo Devadatta s b pht gic l ngi phm ti nu k xi gic mu st c b truy tm v sau. K hoch ca T-kheo Devadatta nghe nh chuyn gi tng. Nhng li c truyn tng nh mt s kin lch s trong Kinh in. V y ra lnh cho mt binh s i rnh rp c Pht, git ngi xong tr v bng mt con ng no . Trn ng ny, v y t thm hai binh s na v ra lnh phi git ngi lnh sp i n. Hai k st nhn ny li b bn ngi khc git cht, bn ngi y li b tm ngi khc git, cho nguyn nhn ton th v tm mu ny s b qun lng trong c lot git ngi dn dp ny. Am mu y tht bi, bi v khi ngi lnh u tin n gn c Pht vi cung kim trong tay li cht ing v qu kinh hong. "n gn y, ny hin hu, ng s", bc o S bo k y, ngay ngi lnh qu xung chn ngi lp tc v trnh by k hoch st nhn. c Pht khuyn k y i v bng mt con ng khc vi ng c ra lnh phi i. Nh vy mi ngi u cu mt sinh mng ngi khc. (Cv 7.3.6-7)

Lut Tng(Vinaya Pitaka) cn gn hai d mu khc na cho T-kheo Devadatta c st hi bc o S. Chng ta phi l cc s kin lch s hay l cc v n c dnh cho phn T-kheo Devadatta, th cha c th xc nh c. Mt trong hai mu st ny din ra trn ng i ln Linh Thu Sn. Theo vn bn, T-kheo Devadatta lm mt tng khng l ln xung sn ni, vi nh dng n git c Pht, song trn thc t, n ch lm chn ngi b thng (Cv 7.3.9). Thng tch y c th l chuyn lch s v lm ny sinh cu chuyn mu st ny. ln l chuyn thng xuyn xy ra trn nh Chatha, ngn ni m ngi ta phi tro sn pha nam n tn Linh Thu Sn. V mu st c Pht ln th ba - nu qu thc y l mt mu st - din ra trong kinh thnh Rjagaha. Kinh Tng Pli tng thut rng T-kheo Decadatta dng li ha hn mua chuc mt s ngi qun tng th con voi Nlgiri ra tn cng c Pht. Con voi c khng l ny, c l git mt ngi, o c xng ra cc ng ph theo ng l trnh c Pht sp n kht thc. Vi vi gng cao, tai vnh rng v ui tri di ng sau, con vt hung hn lao vo v Sa-mn khoc y vng ang im nhin phng lng t (mett) v pha n. Bng nhin con vt khng l ny dng li, h vi xung v cho c Pht v v n. Ri n ht bi di t thi ln u ngi v li dn ra sau, i mt c nhn thng vo c Pht v cui cng t t i v pha chung ca n (Cv 7.3.11 12). t ra th cu chuyn con voi vng ra e da tnh mng c Pht cng c vi nt lch s trong . Cc ln tn cng tht bi y khin T-kheo Devadatta xem xt cc phng tin khc. Nu v y khng chim c quyn iu khin ton th Gio hi, th v y s chia r n v tr thnh v lnh o mt na phn. V y bit r c Pht bc b kh hnh khc nghit, nhng trong Tng chng li c nhiu ngi khc a chung cc Gii Lut nghim ngt hn. v y mun chinh phc m ngi ny ng h k hach ca mnh. Mc d tt c mi bin c xy ra gia hai v nh th no, T-kheo Devadatta vn xut hin trc bc o S gi c v ngh ngi phi lm cho gii iu cht ch hn nm im: 1. Trong tng lai cc T-kheo s phi sng trong rng m thi.

2. Ch Tng ch c n mn kht thc (ngha l khng nhn li mi th trai). 3. Ch Tng phi mc y phn to (gi rch do mnh t thu nht ly). 4. Ch Tng khng c ng di mi nh (d trong ma ma gi) m phi ng di gc cy. 5. Ch Tng phi dng ton rau qu sng. c Pht p rng mi T-kheo c t do gia ba im u tin, song ngi thy khng c l do g lm thnh nhng iu l cng bch c. V im 4 v 5, th vn nh c l ch Tng c th ng di gc cy ch trong tm thng mi nm, nhng phi an c ma ma ti mt tnh x (vihra); cn c tht th khng cm dng, min l cc th vt y khng b git dnh ring cho ch v (Cv 7.3.14-15). y l cu tr li m T-kheo Devadatta ch i, n khin cho v y c th nh mt n chia r Gio hi. v y cng khai tuyn b rng c Pht bc b c nm im, song chnh v y, Devadatta, li xem chng rt cn thit. V y to c cm tng mt vi tr x l c Pht a chung np sng d di v khng xem trng s rn luyn bn thn ca Sa-mn. Mc d c Pht cnh bo v y rng ly gio (ph ha hp Tng) l ti to nn c nghip (kamma) v bt hnh lu di, v y vn tip tc cc cuc tranh lun gay gt (Cv 7. 3. 16). mt bui sng, khi gp tn gi Ananda trn ng kht thc, T-kheo Devadatta bo cho bit trong tng lai s t c hnh cc ngy trai gii (Uposatha: l B Tt lc trng trn) m khng cn n c Pht v Tng chng (ngha l theo cch ring ca mnh) v vi mt hi chng T-kheo ring, v y s iu khin cc Tng s theo Gii Lut (Sanghakamma: Tng-gi-yt-ma). c Pht t ra bt bnh khi tn gi Ananda thut li tin ny vi ngi (CV 7. 3.17; Ud 5. 8). T-kheo Devadatta lm nh li ni. Mt s tn th T-kheo t Vesli n, cha n nh t tng theo Gii Lut (Vinaya), theo s hng dn ca v y v ng h nm im trn m khng nhn thc c rng y l s vi phm Gii Lut ca c Pht. Cng vi nhng v ny, nay l chng T-kheo "ca mnh", Trng Lo Devadatta i v Tng u Sn (Gay Sisa) Gay, ni v y chn lm trung tm hot ng ca tn Gio hi ly khai.

Tin tng Trng lo Devadatta chia r Gio hi thnh cng n tai c Pht qua hai trng lo Sriputta v Moggallna. Lp tc ngi ra lnh hai v ny theo di li i ca trng lo Devadatta v tm cch a cc T-kheo tr tr v. Hai v ln ng v c T-kheo Devadatta ra cho n v cho rng hai v ny mun gia nhp hi chng "ca mnh" l l tt nhin. Khi m bt u v T-kheo Devadatta i ng, hai tn gi Sriputta v Moggallna lin ni chuyn vi m T-kheo tr. Vi li gio hun theo Chnh Php ca c Pht, hai v to nim tin cc T-kheo tr v khi hai v t ny tuyn b by gi hai v sp tr v vi bc o S, a s lin i theo hai v. Khi T-kheo Devadatta thc dy v nhn ra mnh b a s Tkheo "ca mnh" b ri, v y b kch ng mnh n "hc mu nng trong ming" (Cv 4.1-3). Tng truyn v y pht bnh sut chn thng sau. Tuy nhin, Gio hi ca Trng lo Devadatta khng ngng tn ti do s lc o ca mt s tn T-kheo tr. Tng u Sn (Gay Sra, nay l Brahmayoni) gn thnh Gay, vn l tr x chnh ca Trng lo Devadatta, v i Vng Ajtasattu lp mt tinh x ti cho v y (Jt 150), ni m nhm ngi ly khai khng bao gi ri b. V tinh x y c cng qu nh vua cung cp l vt di do, nn c ln xy ra v mt trong cc T-kheo trung thnh vi c Pht ln vo chia phn thc phm - mt hnh ng m tt nhin c Pht khin trch tht nghim khc (Jt 26). T-kheo Devadatta khng sng c lu hn na: chng my chc v y " b qu t nut sng" (nm 490 trc CN?). Gio hi ca v y vn tip tc tn ti sau rt lu. Nh chim bi Php Hin ca Trung Hoa n n khong mt ngn nm sau vo th k th nm sau CN, tng thut rng v y c gp cc T-kheo t xng l t ca Trng lo Devadatta. Cng vi vic vua Ajtasattu ln ngi, mt chnh sch mi pht trin vng quc Magadha. Trc kia ngay c i Vng Bimbisra l ngi khng theo ui mc ch bnh trng quc, cng thit lp mt qun i lnh ngh tuyn th trung thnh vi chnh ng. Nay vua Ajtasattu cn tng cng qun i v luyn tp binh s gt gao lm h tr thnh cng c chinh phc ngoi bang. Vic ny hao tn nhiu tin bt buc v vua tr tui ny phi tm ngun li tc mi. ng tng thu v lm cho h thng ghi s sch v thu tin thu hu hiu hn. Bng cch ny xut hin mt h thng hnh chnh th li vi rt nhiu quan chc loi.

Ngay nm 490 trc CN, qun i nc Magadha c a ra th nghim. Lc y ch va ng mt nm sau ngy i Vng Bimbisra cht i trong ngc tht v hong hu Kosaladev, v ga ca ng, cht v u phin. i Vng Pansenadi nc Kosala, hong huynh ca b, au bun v s t trn ca em gi v em r, nn quyt nh dy ngi chu v lun ca mnh mt bi hc. ng nh li rng em gi ng, khi kt hn vi vua Bimbisra, em v lm ca hi mn s li tc do thu thu mt lng gn Benares (Ksi) (Jt 329). Nay vua Pansenadi i li s hi mn y t vua Ajtasattu v em qun chim ngi lng. Lp tc vua Ajtasattu iu ng binh m tinh nhu ca mnh v chin trn din ra gn ngi lng ang c tranh chp. Tn vng Ajtasattu chin thng v i Vng Pasenadi gi c ph nn phi chy tr v thnh ly Svatthi kin c. c Pht nghe tin ly lm tic rng k bt chnh c hnh chin thng ngi chnh chn thin hnh. Hai trn chin na tip din, nhng vua Ajtasattu u thng c hai. Trong trn th t, vua Pansenadi nghe li qun s ti gii, by mu k d vua Ajtasattu vo ch mai phc (Jt 282), khng nhng chin thng vua ny m cn bt sng lm t binh. Mt ln na, vua Ajtasattu mang n cu mng nh thin ca ngi khc. Vua Pansenadi thu ht m, tng, xa, pho ca vua Ajtasattu lm chin li phm, nhng khng lm hi chu trai mnh (SN 3.2.4 & 5). Ri vua Ajtasattu phi tuyn th vi nhng li nguyn thing ling nht trong tng lai khng bao gi cn gy chin vi vng quc Kosala, v k kt hip c ny, vua Pansenadi g con gi, cng cha Vajir, cho chu trai. V phn hi mn, nng nhn c tin thu ca chnh ngi lng m hai phe tranh chp gy chin va qua. Mi thn hu c thit lp tht nhanh chng gia hai vua ny. Thm ch ta cn nghe ni n chuyn tm o chong sang trng m vua Ajtasattu gi cu, nay l nhc ph, lm qu tng! (MN 88). Ln hi kin duy nht ca vua Ajtasattu vi c Pht din ra do mt tm trng y tnh cm lng mn ca vua ny. Mt m rm trng sng rc r vo thng Kattika (Mi - Mi mt) khi dy trong lng ng vua tr c mun i nghe thuyt ging a l cao siu (DN 2.1). Nhiu v Sa-mn c nhc n, v cui cng Jvaka, v ng y gi cng l t c Pht, ngh nh vua nn i tham kin c Pht hin ang c tr ti tinh x trong Vn Xoi Rjagaha do chnh y s ny thit lp. Ng ln vng tng, nh vua khi hnh (DN 2.8), trong lng khng khi b ni kinh hi xm chim trn ng i v ngh rng y s Jvaka c th a ng vo by giao ng vo tay m th ch .(DN 2.10)

Nh vua nh l c Pht ri ngi xung mt bn i din ch T-kheo, trong lc c Pht ang ngi da thng vo ct chnh gia ging ng trong tinh x khi au lng. Sau nh vua hi c Pht: "c th t qu thit thc ca hnh Sa-mn kht s ngay i hin ti ny chng?". c pht xc nhn l c v ging gii nhng li ch ca i Phm hnh cho vua nghe vi nhiu nh d khc nhau (DN2). Php thoi chm dt vi ni n nn hi ci ca vua Ajtasattu v git ph vng mnh. Nm 484 trc CN, vua Ajtasattu d nh gy chin vi tm nc cng ha v cc b tc hp thnh lin bang Vajji - trong s , hai nc quan trng nht l cng ha Licchavi, vi th Vesal v cng ha Videha vi th Mithil. ng bo rng h cng ngy cng hng cng (DN 16); chc hn l ng ch mun sp nhp lnh th ca h vo vng quc ca ng. a s vng xem chuyn hin nhin l lm cho nc mnh ph cng bng s thit hi ca nc ln bang! (MN 82). Bit rng c Pht quen thuc lnh th Vajj v thn thit vi c dn y, nh vua sai i thn, B-la-mn Vassakara, n hi kin ngi. c Pht ging gii cho v i thn bit c by iu kin mt nc cng ha n nh: l thng xuyn hp hi ng v tham d ng , thng qua quyt nh bng cch tn ng kin, gi vng cc truyn thng lut l chm sc ngi gi c, bo v ph n, duy tr cc n i thnh tch v cung cp ng php cho cc v A-la-hn t cc ni n c tr ti . Bao lu cc iu kin trn cn tn ti i vi Vajj - nh chng thc s tn ti - th nc h khng th suy thoi c. i thn Vassakra tn thn cc li dy ca c Pht v ni rng nu dn Vajj khng th b nh bi bng chin trn cng khai th cn phi chin thng h bng cch tuyn truyn khn kho v gieo mm chia r gia dn chng (DN 16). V qu thc v sau vua Ajtasattu sai thm t v nhng k gy ri chnh tr n cc nc cng ha kia. Cng trong thi gian ny, vua Ajtasattu nhn thy nn di kinh t Rjagaha ln pha bc tn sng Hng. Kh nng phng th thun li m thnh Rjagaha em li cho cc rng ni bao quanh v bc tng thnh khng l hnh nh i vi ng khng cn thit na, v nay ng c qun i hng cng bo v chu o hn. C thnh ny khng ch c v tr bt li v phng din giao thng v thng mi, m n cn c kh hu khng lnh mnh v sc cn gi (ca ni i); hn na, cc iu kin v sinh tht khng khip: mi hi thi ca kinh thnh Rjagaha ni ting qua ca dao tc ng.

V th, vua Ajtasattu ra lnh cho lng Pataligma, nm trong gc gia sng Sona v sng Hng phi c pht trin thnh tn th Ptaliputta (nay l Patna) v phi xy ho ly chng dn Vajj. ng giao vic thit k v gim st cng trnh y cho cc i thn Vassakra v Sundha (DN 16). Vo khong 481 trc CN, khi kinh thnh mi c phn thnh sung tc v lc lng ca lin bang Vajj v cc m ngi to phn ca vua Ajtasattu ph hoi ngm ngm n mc va , nh vua lin em qun i vt sng Hng chinh phc vng y. Vo thi ny c Pht dit . Chc hn ngi t trch mnh gi nh ngi cn tr th thy hu qu ca cc li ngi ni trc kia vi i thn Vassakra, nhng li m ngi ng hon ton khc hn, ng thi thy s sp ca cc cng ha cng b tc Vajj v vic h b sp nhp vo vng quc Magadha. Nh trn ni nhiu bin c vng quc Magadha. Trong lc y, thi gian cng khng lng ng vng quc Kosala. Ba nm sau khi vua Pasenadi nh bi vua Ajtasattu v nhip phc chu trai, chnh ng cng b con trai mnh, Vng t Vidudabha, lt khi ngai vng. Mu cht quan trng trong v o chnh ny do i tng Dgha Kryana (Trng Nhn Kryana) iu ng . Mi th ght ca tng ny i vi vua Pasenadi c nhiu nguyn nhn su xa. Cu ca tng Kryana l Bandhula vn l bn hc vi vua Paseanadi i Hc Takkasla v khi ln ngi , vua Pasenadi c ng ra ch huy qun i. Mt thi, khi tng Bandhula cng cc con trai vin chinh dp lon bin thy, cc i thn ca vua Pasenadi gi cho nh vua bit rng tng Bandhula cng cc con trai ng m khng cn xt x , nhng chng bao lu sau nh vua nhn ra rng nhng li t co v i tng ny l v cn c. ng hi hn v hnh ng trn , v t du hiu n nn bng cch ch nh chu trai ca tng Bandhula l Kryana lm tn i tng. Tuy th, tng Kryana khng b qua vic git cu mnh (Jt 465). C hi bo th n nm 487 trc CN , khi vua Pasenadi du hnh qua cng ha Sakiya, l nc ch hu ca ng. Nangaraka, nh vua nghe tin c Pht ang tr ti Medalumpa, ng mun ti ng v thn hu ngy xa, lin khi hnh n ni y cng vi m cn v di quyn ch huy ca tng Kryana. Khi va n tinh x m c Pht n an tr, vua Pasenadi tho g cc du hiu vng quyn, l bo kim v vng min, trao cho

tng Kryana gi h. Ri c Pht ra m ca, nh vua bc vo v sau nhng li cho hi thn thit, hai v lo nhn tn qu cng nhau m o tht lu.(MN 89) Khi tng Kryana i bn ngoi tinh x, thy mnh ang nm gi hai vt quan trng nht trong s nm du hiu vng quyn, lin tha c hi tr th vua Pasenadi. Ch li mt con nga v mt n t, v tng ci nga i ngay cng m v s n gp thi t Viddabha v gn cc du hiu vng quyn ln ngi thi t . Nh c m qun tinh nhu xut sc o ng v phe mnh v nm c cc du hiu vng quyn, thi t Viddabha vo thnh Svatthi vi t th ca mt tn vng Ngay khi vua Pasenadi kt thc cuc m o vi c Pht , ng khm ph ra rng ng b b ri v khi c n t xc nhn s phn bi ca tng Kryana, ng vua gi c phc phch y ln nga i v thnh Rjagaha vi mc ch thuyt phc chu trai Ajtasattu i chinh pht Viddabha. Khi ng va n thnh Rjagaha th tri ti, cc cng thnh u ng c. Mt l ngi sau mt cuc hnh trnh di trn lng nga, li chu di du nng gi sut ngy, v vua by mi su tui y nh nm ngh trong tp lu ngoi ly thnh. m y vua bng h v kit sc. Vua Ajtasattu bn c hnh tang l tht linh nh (Jt 465). Vic chim c vng quyn nc Kosala cng qun i bng cch qu d dng nh vy to cho vua Viddabha phng tin thc k hoch tr th m p t lu. y l vic chng li cng ha Sakiya, nc ny c ln lp mu k la phnh vua cha Pansenadi. Nhiu nm trc kia, vua Pansenadi bo cho b tc Sakiya Kapilavatthu bit ng mun chn mt thiu n dng h ny v lm vng hu, thit lp lin h huyt thng gia hai bn. ng l h phi gi sang cho ng mt thiu n chnh thng St--l, h li gi nng Vsabha-khattiy, mt thiu n lai huyt thng ca hai giai cp, l cng nng dim kiu ca vng t Mahnma, mt v hong thn ca c Pht, ly mt n t. Hon ton khng bit g v vic ny, vua Pansenadi lm l ci nng rt linh nh v phong ngi chnh hu. Trong vng mt nm, nng sinh h hong t Viddabha. Khi Viddabha ln by th nhn thy cc tr con khc nhn qu tng ca b ngoi chng, cn cu th khng. Vo nm mi su tui, hong t thiu nin ny du hnh tn Kapilavatthu tm hiu l do. B tc Sakiya tip n cu

lnh nht v ni nhng cu bnh phm ch bai sau lng cu. Cui cng, do tnh c, hong t bit c s tht v mu hu, lin th khi c c hi s ly mu ra hn vi dng h Sakiya v la gt ph vng mnh mt cch tn nhn nh vy (Jt 465). Thi c nay n. Vua Viddabha cm u qun i khi hnh tin v hng ng, nhng nh hon tn cng Kapilavatthu khi c Pht xin vua ny dung tha mng dn chng. Ngi ta phng on bc o S lo thnh c ngn chn vua Viddabha ln th hai, ln th ba, nhng ri nh vua khng b kim ch mi c na. Nh vua chim ly Kapilavatthu, v ra lnh x t hnh mi cng dn n tui qun dch. Cui cng ng phng ha kinh thnh, ni c Pht tng sng thi hoa nin (nay l Tilaurakot Nepal). Vic tiu dit thnh Kapilavatthu c l xy ra nm 485 hoc 4845 trc CN, khng lu trc khi c Pht dit . D nhin nhiu ngi dng h Sakiya chy trn trc khi qun ca vua Viddabha tin n v h tm ni n nu vi cc b tc lng ging thuc dng Moriya v Malla. Khi h nghe tin vua Viddabha chm dt chin dch tn ph v xem vic tr th trn vn, h tr v t ni lu vong. V nay khng cn g st li c thnh Kapilavatthu (Tilaurakot hin nay Nepal tc l Kapilavatthu I), h bn nh c lp nghip mt ni khc (Piprv hin nay n l Kapilavatthu II). H gi ni ny l MahKapilavatthu (i-ca-t-la-v) v chnh ni y, sau l tr-t (ha tng) c Pht, h t phn x-li ca ngi m h c hng vo mt bo thp. ---o0o---

Chng VII - 485 trc CN - Cuc hi hng v i


-oOoNHNG HNH TRNH CUI CNG Theo thng l trong hn hai mi nm qua, c Pht an c ma ma nm 485 trc CN ti Svatthi. Ngi khng xem cn cung n ca i Vng Viddabha tn ph b tc Sakiya va qua c lin h n ngi. Trong lc tr ti tinh x K vin ca ng Cp C c, bc o S hay tin rng i t Sriputta ca ngi mnh chung v bnh lng Nlagmaka, khng xa Rjagaha. Chnh Sa-di Cunda (ka), bo ca tn gi Sriputta

em tin n cng cc di vt ca v T-kheo qu c: bnh bt, ngoi y v x li ca tn gi c buc li trong tm vi dng lm khn lc nc (SN 47. 3. 2. 3). Khi ma ma chm dt, c Pht li bt u du hnh, ln ny v hng nam. Khi ngi dng ti lng Ukhcel (hay Ukhvel) trn sng Hng, hnh nh hung tin tn gi Moggallna, i t th hai ca ngi, mnh chung n tai ngi. Xc ng, ngi tuyn b vi ch T-kheo rng "Gio hi nay thiu vng hai v y. Ging nh mt cy hng v y sc sng c cc nhnh ln b h hoi, cng vy l Sriputta v Moggallna t Gio hi mnh chung. Nhng lm sao c vt g sanh khi li khng on dit?" (SN 47. 3. 2. 4). Chuyn Tin Thn s 522 (Jt 522) nu chi tit v s t trn ca tn gi Moggallna. Theo chuyn ny, v i t y b st hi gn Rjagaha, vng Hc Thch trn nh Isigili (Thnh Sn nay l Ni Udaya?) v tn gi ny li cun c qu nhiu mn t cc gio phi Sa-mn khc nn h thu mt tn cp git ngi. Ngy tn gi Sriputta mnh chung c ghi nh l ngy rm thng Kattik (thng Mi - Mi mt), cn ngy tch dit ca tn gi Moggallna vo thng tun thng k tip (Jt 95). Theo y, c hai v i t u tch dit nm 486 trc CN. Nhng thng cui ma ma nm 485 cn thy c Pht cao nin Rjagaha, ti y v i thn Vassakra tm c hi tham vn ngi v dn Vajj. Chng bao lu sau, ngi ri i ln min bc, c th gi nanda v hi chng T-kheo h tng. Cu chuyn trong Dgha Nikya (Trng B Kinh s 16. 1) k rng ngi gp tn gi Sriputta gn Nland chc hn c a vo vn cnh ny do nhm ln, bi v ng thi im y, tn gi Sriputta tch dit mt nm trn. Trm dng chn k tip l Ptaligma, ni bc o S quan st tin trnh xy dng th mi ca Magadha v thnh ly Ptaliputta. Trong s cc chuyn khc xy ra, c chuyn ngi lm thng khch ca cc i thn Sundha v Vassakra, nhng ngi ang gim st cng tc xy dng. H t tn chic cng ngi i qua khi ri thnh l "Cng Gotama" tn vinh ngi. Sng Hng vng Patna ny c th rng n 2,5 km v ang ma l lt, song c Pht qua sng chng kh khn g c (DN 161. 19). Nm 484 bt u t lu th ch T-kheo khoc y vng ny n Vesli (nay l Vaishli), sau khi Tng chng i qua lng Kotigma v Ndika.

Thnh Vesli l th ca cng ha Licchavi, ti y ch v c tr trong vn xoi ca Ambapli (C Gi Vn Xoi), ngi k n sang trng ca kinh thnh qu xun nhng vn cn dim l. Trc kia Ambapli c mt con trai vi c i Vng Bimbisra, t tn l Vimalakondaa, v ny sau tr thnh T-kheo. Ngay khi b nghe tin bc o S ca con trai b ang dng lu trong vn xoi ca b, b lin vi v n ni thnh cu ngi th thc ngy hm sau. c Pht nhn li bng cch im lng. Cc th dn khc ca thnh Vesli cng mun thit i bc o S v v cng tht vng khi nghe tin Ambapli ngm i nc cao hn h. Ngi k n t chi li h ngh tng b nhiu tin nhng cho h ba tic i v khch danh d y. Sng hm sau, b cng dng c Pht v Tng chng mt ba cm thnh son, ri sau li cung tng vn xoi ca b (Ambaplivana) bc o S v Gio hi lm tinh x (DN 16. 2. 11) chc chn mt phn l vi hy vng con trai b c dp an c ma ma ti . Trong thi xun sc, b ra gi 50 kahpanas, gi tin nm con b sa, c mt m n i vi b, v th b c tha kh nng cung cp nhng tng vt t gi. Ngay sau , b gia nhp hi chng T-kheo-ni v cn c xem l c thnh qu A-la-hn (Thg 252 -70). Bc o S du hnh n tn Vesli vi hi chng T-kheo, nhng ma ma nm , 484 trc CN, ngi mun c c v ch c nanda, th gi trung thnh theo hu, ngi chuyn tm thin nh. T y khi ma bt u ri, ngi yu cu ch Tng t tm cc tinh x (Vihra) cho mnh vng ngoi thnh Vesli, trong khi chnh ngi s an c ma ma ti Beluva (nay l Basarh), mt vng ngoi min nam kinh thnh (DN 16. 2. 22). l mt thi k bt an. Bc o S gi c lm trng bnh v chu nhiu au n. Tuy nhin, ngi vn duy tr tm tr minh mn v nhip phc cn bnh bng sc mnh ca ch. Khi ngi c th ng dy v ngi di bng mt ca am tht, tn gi nanda by t ni lo bun ca mnh v cn trng bnh va qua y. Tn gi ni thc l mt nim an i cho tn gi khi ngh rng c Nh Lai s khng nhp Nit-bn v d y trc khi chun b hnh trang cho Tng chng. Tuy nhin, c Pht li khng mun lm g v vic ny c: "Ny nanda, ti sao chng T-kheo li ch i iu ny ta? Ta thuyt ging Chnh Php m khng h phn bit "mt gio" hay "hin gio" v Nh Lai khng c "bn tay nm cht ca v o S" cn gi li i phn chn l no . Nu c ai suy ngh: "Ta s lnh o Gio hi" hoc: "Gio

hi phi chu s hng dn ca ta", th chnh ngi y phi hun th mi vn lin h Gio hi. Phn Nh Lai khng ngh theo cch y. Th th ti sao Nh Lai (tc l ta) li phi di hun cho Tng on? Nay ta gi c, suy yu, n hn k cui cuc i, ta va trn tm mi tui. Ny nanda, ging nh c xe c k c lm cho chy nh m dy da chng cht nng , cng vy, thn Nh lai c duy tr hot ng nh nng bng dy ai ... V vy, ny nanda, phi t lm hn o cho chnh mnh, hy t lm ni an tr cho chnh mnh, khng tm ni an tr no khc, ly Chnh Php lm hn o, ly Chnh Php lm ni an tr, khng tm ni an tr no khc ... Ny nanda, nhng T-kheo no hin nay hay ngy sau t mnh lm hn o cho chnh mnh, ly Chnh Php lm ni an tr, ch khng tm ni an tr no khc, nhng v nhit tm tu tp nh vy l cc T-kheo chn chnh ca ta v s nhip phc bng ti ca v minh, ca lun hi sanh t". (DN 16. 2. 25, gin lc) Nh vy, c Pht ch nh, khng phi mt o S, m l o Php (Dhamma) lm v lnh o tng lai ca Gio hi. Vi ngy sau khi ni cc li ny vi tn gi nanda, ngi bnh phc sc i kht thc trong thnh Vesli (DN 16.3.1). Ging nh mi ngi mi tr li vi i sng sau mt cn bnh him ngho, c Pht gi c nhn ngoi cnh vi i mt ti sng. Trong chuyn du hnh n n th Cpla, ngi ni v v p kh i ca thnh Vesli cng cc n th chung quanh bng nhng ngn t hu nh rt ro tnh cm (DN 16. 3. 2) v t lu sau , khi ngi ri Vesli vi tin liu l ngi s chng bao gi trng thy kinh thnh ny na, ngi quay li nhn n t xa vi v trm t (DN 16. 4. 1). Cuc hnh trnh tip din chm chm qua cc thn lng Bhandagma, Hatthigma, Ambagma, Jambugma, ri Bhoganagara, v lun tin mi v hng ty bc. R rng ngi mun i gi pht mnh chung m ngi cm thy ang n gn, ti mt trong cc tinh x kinh thnh Svatthi. Sau khi ngi khng ch nh T-kheo no lm v k tha ngi lnh o Gio hi, v tuyn b Gio Php l uy quyn ti thng i vi Tng chng, ngi dng mt t thi gian cn li trn ng i suy xt Tng chng phi c thi ra sao i vi bt c T-kheo no c th t xng mnh nghe c Gio l ny hay Gio l n t chnh ming bc o S. Trong trng hp

nh th, ngi dy ch Tng Bhoganagara rng nhng li ca T-kheo y phi c cn nhc k v chng c th c chng thc l tng ng vi mt bi kinh (sutta) v ph hp vi Lut (Vinaya). Ch khi no iu ny c xc nh chc chn, cc li y mi c th c cng nhn l li dy ca c Nh Lai (DN 16 . 4. 8). S tuyn b khng nh trn y chng t c Pht chc chn cc Php thoi ca ngi s c ghi nh trong tm tr ch T-kheo v c truyn tng mi cho cc th h sau. ---o0o--I DIT Ti Pv, (c l l Fazilnagar hin nay, khong 16 km v pha ng nam Kasia), bc o S v hi chng ca ngi c ngi th rn Cunda (Thun-) mi th thc ngy hm sau. dnh mn c bit dng ln v khch tn qu, ngoi cc mn khc, th rn Cunda dn mn Skaramaddava. Mn ny ch xc l th g vn cha chc chn. Mt vi hc gi ngh rng l tht heo, mt s khc cho l mng tre mm mc gn cc tri heo, s khc na li cho l mt loi nm, c th l nm mo. Nhng d l th g i na, c Pht cng nhn mn n ny vi v nghi ng, v bo th rn Cunda ng mi Tng chng mn y. Tuy th, chnh ngi li th dng mn kia vi mc ch khng lm bun lng ngi th rn c thin (DN 16. 4. 13). Mi quan tm ny i vi v th ch l mt s sai lm. c Pht lin mc bnh huyt l v chu nhiu cn au bng dn vt. D yu ui v kit sc nh vy, ngi vn ri Pv v tin v Kusinr. Nhiu ln ngi b bt buc phi r sang mt bn tho d v ngh ngi v ng. Chng au bng v huyt l lm mt nhiu nc y i km vi cn kht. Khi ngi i ung nc, th gi nanda ch tay v pha con sui b m xe b i qua lm vn c nn ch c nc d bn khng th ung c - tt hn l nn tip tc i n sng Kakutth (nay l Bdhi hay Barhi) khng xa my. Song bc o S cng quyt yu cu, ri ngi ung nc t dng sui y m ngay lc ny tr li lng yn v trong tro nh c (DN 16. 4. 20). Va lc y c mt nam t t b tc Malla i n. Tn ngi y l Pukkusa. ng ni chuyn vi c Pht th ha ra l Pukkusa, mt ca o s

lra Klma l ngi xa kia c Pht hc tp trc thi Gic Ng. Khi thin nam Pukkusa thy cc tm y ca bc i o S ang bnh v th gi ngi u vy bn, ng lin bo ngi hu em li hai tm y vng kim sc dng cng c Pht v tn gi nanda. (DN 16. 4. 26) Ngay khi thin nam Pukkusa va khut dng, hi chng li tip tc ln ng v n sng Kakutth, ni bc o S ung nc, tm ra cng ngh ngi b bn kia, ri ngi dn Sa-di Cundaka tri ngoi y ln mt t di cc cy xoi. S hin din ca Sa-di Cundaka khin c Pht nh li ngi th rn Cunda, ti nh v ny ngi phi b ng c v thc n kia, nn ngi nhn mnh cho tn gi nanda hiu l Tng chng khng nn khin trch ngi th rn c thin ti thng (DN 16. 4. 37). Ngay khi ngi ly li sc kho i cht, cuc hnh trnh li tip tc nh trc. Bc o S kit lc nh vy vn cng Tng chng li qua sng Hira avati (nay l sng B Gandak), n tn Kusinr, th th hai ca b tc Malla, ni ngi bit v nhiu ln du hnh trc kia (MN 103; AN 10. 44). Khi ngi bo ngi mi mt v mun nm xung, tn gi nanda sp t ch ngh ngi cho ngi di i Sla trong rng Upavattana ven pha nam thnh ph. Cc cy Sla (Shorea robusta) ang n r hoa, iu ch r cc thng ba v t, tri vi truyn thng ghi bc o S dit vo thng Vesakha (t-nm). Ngi c gng ngh ngi, nm nghing v pha hu, c l hi co li v au nhc. Do m hi tit ra km vi chng au bng v xo trn ng rut lm ngi cm thy lnh, ngi bo T-kheo Upavna ang qut hu ngi, i lui ra. (DN 16. 5. 1) Nay ngi chc chn rng t ni y trong rng Sla song th gn Kusinr ngi s khng bao gi tr dy na. Tm tr thanh thn, ngi dn tn gi nanda v nhng g phi lm vi thn ngi. Ch Tng khng cn phi quan tm v vic tang l ca ngi, m ch nn tinh tn n lc gii thot. C nhiu ngi y tn tm i vi c Nh Lai s lm mi s cn thit. (DN 16. 5. 10) Tn gi nanda va khc va bc ra ngoi bc l ni u phin: "i, ta vn cn l k hu hc, ta cn phi tu tp nhiu (v phn ta). Th m nay bc o S, ngi thng tng ta, li sp dit !". Khi c Pht nhn thy th gi trung thnh ca ngi khng , ngi cho gi v y vo v an i:

"Thi ri, ny nanda, ng phin mun khc than. Ta chng thng bo ng rng chng ta phi chia la mi vt thn thit, kh i i vi chng ta, chng ta phi t gi chng v khng c vt g tn ti mi mi hay sao? Phm vt g c sanh khi, c thnh hnh, c to tc (do nghip (kamma) ca cc i trc) tt phi chu bin hoi. Khng th no c mt vt nh vy li khng tiu dit. Ny nanda, t lu nay ng bn cnh ta v chm sc ta vi lng nhn ni, t i, n cn tn ty em li v lng an lc cho ta. ng to c nhiu phc c nh vic y. Hy tinh tn n lc, chng bao lu ng s on tr cc lu hoc". (DN 16. 5. 14, gin lc) C l nhn chuyn kht thc sng hm sau, v chc hn theo li dn ca c Pht, tn gi nanda bo tin bc o S b bnh trong thnh Kusinra. Ngay sau , v s th dn i n rng Sla song th hi kin bc thng th tn qu ca Gio on, ngi m h tng nghe nhiu iu k diu trong vng bn mi lm nm qua. Tn gi nanda c ht sc ngn nga cho bc o S ang qu mt nhc khi b phin nhiu. Subhaddha, mt Sa-mn ngoi o, ti hm y n yt kin bc o S lin b a ra ngoi, song c Pht nghe c cu chuyn, bn bo tn gi nanda cho v khch y vo. Khi kt thc m o vi c Pht, du s Subhaddha thnh cu bc o S nhn v y vo Tng on, v tn gi nanda lm l xut gia (pabbajj) cho v y. Du s Subhaddha l ngi cui cng c nhn lm Sa-di trong Gio hi lc c Pht vn cn ti th. V sau, khi mn hn k th thch dnh cho cc Sa-mn ngoi o, v y cng c th i gii T-kheo (upasampad) (DN 16. 5. 19). Vic phng bt c T-kheo no i quyn lnh o Gio hi l chuyn quan trng i vi c Pht n ngay trc khi vin tch, ngi cn nhn mnh ln na chc nng hng dn ca Gio Php i vi Tng chng: "Ny nanda, c th mt s trong ch v suy ngh: li dy ca bc o S mt, nay chng ta khng cn bc o S! Ny nanda, khng nn ngh nh vy. Php v Lut m ta thuyt ging cho ch v, sau khi ta dit , s l o S ca ch v". (DN 16. 6. 1) iu ny gi nh trc l khng c im no cha sng t c th a n cc kin gii khc nhau v sau. V vy, c Pht cho cc T-kheo c hi cui cng cht vn ngi:

"Ny cc T-kheo, c th l mt vi T-kheo nghi ng hay phn vn g v Pht, Php, Tng, hay (Bt Chnh) o, hay phng php thc hnh ( gii thot). Vy cc T-kheo, hy hi i, ko ngy sau ch v cm thy hi tic v ngh: "Chng ta din kin bc o S, tuy th chng ta khng t mnh hi Ngi". (DN 16. 6. 5) Song ch T-kheo gi im lng. Sau c Pht li cho ch v mt dp may cui cng: nu ch v khng dm hi v knh trng ngi, th ch v hy hi qua mt bn ng tu. Mt ln na ch v T-kheo li gi im lng. Khng c im g khng sng t bt c ni no c. m khuya lm ri. Cnh vt hon ton tnh mch trong rng Sla khi bc o S sp mnh chung nhn nh ch T-kheo mt ln na: "Ny cc T-kheo, ta khuyn bo ch v: Cc php hu vi (cc hnh: sankhra) u v thng, chu bin hoi. Hy n lc tinh tn ( t gii thot)!". (DN 16. 6. 7) y l nhng li cui cng ca c Pht. Sau ngi lm dn vo trng thi bt ng m tn gi Anuruddha tuyn b vi cc T-kheo l thin nh, v ri khng cn hi tnh na, bc o S tm mi tui c Nit-bn v d y, mt trng thi gii thot kh au sau khi x bo thn (DN 16. 6. 8). a s s gia n ghi s kin ny vo nm 483 trc CN. ---o0o--L TR-T (HA TNG) Gia mi ngi, bnh tnh nht l tn gi Anuruddha, em h ca c Pht v l anh khc m vi tn gi nanda, v y va an i ch T-kheo, trong c mt s v khc than, va nhc li nhng li dy ca bc o S dit v tnh cht v thng ca vn php. n gn sng, v y bo tn gi nanda i vo thnh Kusinr bo tin c Nh Lai dit cho th dn. Trng lo nanda bao gi cng sn sng thi hnh s mng ny. Tn gi tng thut s kin bc o S dit trong hi trng, ni b tc Malla ang tp hp. Lp tc hi chng ra lnh c hnh l ha tng. (DN 16. 6. 11) on vn miu t trong Kinh in v l ha tng mang y n tng mt quang cnh hon ton hn n. Trong khi nhm Tng chng t i ch gm c cc T-kheo nanda, Cundaka, Anuruddha, Upavna, v c th thm mt

vi ngi na, nhn c hun th ca c Pht mi vic t chc tang l cho cc t ti gia, tuy nhin, m c s ny r rng khng ng lm ti Kusinr, v khng ai cm thy thc s c trch nhim c. Cc du hiu thng tic theo hnh thc vng hoa v hng liu qu thc rt di do, nhng hnh nh khng ngi no sn sng chu ph tn v s ci dng cho gin ha tng. L ha tng phi c nh hon li t mt ngy n ngy hm sau, chuyn k n cn ko di sut c tun. Hn na, li c s bt ng v hnh thc tang l phi c hnh ra sao. Bc v nhn va mnh chung l mt ngi ca b tc Sakiya, mt v Hong t St-l, nhng cn l mt Sa-mn i lp vi nghi l B-la-mn gio. Vy hnh thc tang l no mi thch hp vi ngi? Ngi phi c ha tng v hng nam hay hng ng ca kinh thnh? Cui cng h quyt nh v hng ng, v khing di hi c Pht c qun vi kn i vo thnh bng Bc Mn, ri i ra bng ng Mn n n Makuta -bandhana, c l ni c xem l hi trng lm tang l, m thng ra mi pha, ti a im ha tng. (DN 16. 6. 13) Trong lc y Trng lo Mahkassapa (i-Ca-dip) ang trn ng i n Kusinr vi mt hi chng T-kheo, chc hn vi nh an c ma ma sp ti Svatthi. Sau khi hai tn gi Sriputta v Moggallna tch dit, tn gi Mahkassapa l v T-kheo xut sc nht trong Gio hi, v nu trc kia c Pht ch nh ngi tha k, c l ngi la chn v ny. l mt v B-la-mn gc lng Mahtittha trong quc Magadha. Nhiu nm trc kia, c Pht ch thn mi v y gia nhp Tng on khi hai v hi ng khong ng gia Rjagaha v Nlan. Trong vng mt tun sau , T-kheo Kassapa c ti thng tr (SN 16. 11) v nh vy tr thnh mt v A-la-hn. Tn gi Mahkassapa t ho c mang ngoi y (Tng-gi-l) bng gai th rch nt ca bc o S. Tht ra vinh d ny ca v y ch do tnh c. Mt hm bc Gic Ng mun ngi ngh di gc cy sau chuyn du hnh, tn gi Kassapa xp tm ngoi y ca mnh v mi bc o S ngi ln. c Pht chp thun, v ang lc ngi cm thy au lng nn nhn ra rng chic y ny c bit m du. V th tn gi Kassapa dng ngi tm y y v i li, nhn chic phn to y rch nt khng cn mc c ca bc o S. Cn c vo vic ny, v y t xng mnh l "con ch thc ca c Th Tn, c sinh ra t ming ngi", tc l ngi xng ng vi nhng nhim v c bit (SN 16. 11).

c Pht lc no cng ht sc tn nhim tn gi Kassapa, ngi n thm khi v y mc bnh nng (SN 46. 2. 4), v trc cc T-kheo tr hn, ngi vn ca ngi tn gi l mt T-kheo sng i gng mu v thiu dc tri tc (SN 16. 1). Tuy nhin ng thi, khng phi ngi khng hiu r tnh tnh kh khn ca tn gi Kassapa, v cch tn gi ny yu cu s rn luyn bn thn ti a t pha cc T-kheo tr m khng phi bao gi cng t ra thng cm y hoc chiu c khoan dung. C mt Sa-di, b dn vo ch tuyt vng m liu lnh n t tho am ca tn gi va mi dng an c ma ma (Jt 321), vic y chng lm c g tng thm cc mi thin cm ca Trng lo Kassapa i vi th h T-kheo tr! Hn mt ln tn gi t chi thng ngay li c Pht yu cu tn gi gio gii m T-kheo tr (SN 16. 6, 7, 8). Gi y, chnh tn gi Mahkassapa ny cng vi mt s T-kheo ang i trn ng t Pv n Kusinr v ang ngi ngh di mt gc cy th mt du s phi jvika va i ti. Cuc m thoi sau y din ra: T-kheo Mahkassapa: Ny hin gi, hin gi c bit bc o S ca chng ti khng? Du s jvika: D nhin ti bit. Sa-mn Gotama c Nit-bn ti hu cch y mt tun. (DN 16. 6. 19) y l mt tin bun m ch nhng T-kheo t tr tu cao thm mi c th chp nhn mt cch bnh thn, cn li tt c u khc than. Ngoi tr Tkheo Subhadda - ta khng nn ln ln vi Sa-di Subhadda trng tn, ngi va c c Pht cho php xut gia ngay m ngi sp tch dit - T-kheo Subhadda ny, trc kia l th ht tc lng tum, ch va mi xut gia lc tui cao, lin tuyn b: "Thi ri, cc hin gi, ng than khc bi ai. Chng ta c hon ton thot khi v i Sa-mn. Trc kia chng ta lun b phin nhiu v li ni ca ngi: "Ch v c php lm vic ny. Ch v khng c php lm vic kia!". Nay chng ta c th lm g chng ta thch v khng lm nhng g chng ta khng thch!" (DN 16. 6. 20). Tn gi Mahkassapa khng p li nhng li ny, song chng bao lu c l do nh li chng. Lp tc tn gi vi vng i ngay cng ch Tng n Kusinr tn a im ha tng va kp nhn thy gin ha thiu di hi c Pht cha c chm la. S lng ci g c thu gp v y r rng qu t i v s tht cho thy l i chn di hi c qun vi kn vn cn l ra.

Sau khi tn gi Mahkassapa cng cc T-kheo kia i nhiu quanh di hi ba ln v pha hu (theo hng kim ng h) v chp tay ci u nh l xong, gin ha bt u c chm la. Khi gin ha chy ht hon ton, m tro c dp tt vi nc lnh. Di hi ca c Pht ch cn li mt t xng x-li, xng c t vo mt bnh t ti a im ha tng v cc ngi Malla nh du ch ny bng cch cm cc cy thng (do) xung mt t chung quanh. (DN 16. 6. 22) Hnh nh b tc Malla Kusinr khng h ngh rng cc b tc khc c th i quyn hng x-li ca c Pht. V th h rt kinh ngc khi s gi t khp mi phng dn dp n Kusinr yu cu c chia mt phn x-li Pht. Ban u h khng mun nhng bt i bt c phn no x-li, nhng cui cng phi nghe theo li khuyn nh ca v B-la-mn Dona m trch l ha tng, v ny nu r mt thi ch k hp hi i vi x-li s dn n tranh chp bt n, ngoi vic tri vi li dy ca bc o S va qu c, ngi trc kia bao gi cng ng h ha bnh (DN 16. 6. 25). V vy, B-la-mn Dona chia x-li thnh tm phn u nhau, mi phn a v: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. i Vng Ajtasattu nc Magadha Rjagaha. B tc Licchav Vesli. B tc Sakiya (Tn) Kapilavatthu. B tc Bul Allakappa. B tc Koliya Rmagma. Mt B-la-mn Vethadpa. B tc Malla Pava. B tc Malla Kusinr gi phn th tm.

Khi x-li c chia nh vy xong th mt s gi t b tc Moriya Pipphalivana n i chia phn. V y nh phi chu nhn mt t tro gin ha. Cn B-la-mn Dona gi ly cho mnh ci bnh t ng x-li sau khi ha thiu v c dng chia phn (DN 16. 6. 24). Tt c mi bnh x-li hay k vt y u c tn th trong mi ngi thp (DN 16. 6. 27). Cho n nay, hai bnh trong s y c khm ph v c cc nh kho c quan st. Chic bnh nh hnh cu vi li ghi ch ca ngi m o trn np m ngy xa b tc Sakiya lm l nhp thp a im nay l vng Piprv (Kapilavatthu II) c t trong Bo tng Quc gia n

Calcutta, nhng khng c tro, v tro ny c em tng nh vua Xim (Thi Lan) nhiu thp nin trc. Cn chic bnh y kn m ngi Licchav bo tn phn x-li dnh cho h c o ln ti Vesli nm 1958. Bnh ny cha phn di ct tro cng nhiu vt khc v ngy nay thuc quyn gim h ca Ban Kho c v Bo tng Chnh ph Quc gia Bihr Patna. ---o0o--KUSINR - A IM KHO C Theo Tn gi nanda, thnh Kusinr ca ngi Malla l mt "th trn nh ngho kh ton nh tranh vch t nm li su vo pha trong rng rm" (DN 16. 517). Ngy nay khng cn tm thy du vt no ca thnh ny na. Danh t Kusinr ch xc nh cc n i k nim a im i Dit , ni ngy nay ta c th n rt thun tin t Gorakhpur bng xe hng. Khong cch y chng 55km i v hng ng. Trc khi n lng Kasia chng 2km, ta r v Nam v n tn a im c Pht vin tch, rng Sla song th sau 500 m na. N lc ca chnh ph n c trng li rng cy Sla vng ny hin cn ang thi s khai, song ha hn nhiu thnh cng tt p. Ni bt nht a im ny l Thp Nit-bn (Nibbna Stupa), cao chng 20m, phn ct nguyn thy ca thp ny c bc trong nhiu lp t st nung, c l hin din t th k th 3 sau CN. Thp c phc ch li hnh bn cu thng ng vo nm 1927. Chiu cao ngy xa ca thp c phng tnh vo khong 45 m. Ngay trc thp v trong cng mt khun vin hnh ch nht l n Nit-bn, c trng tu 1956, l mt hi trng c mi hnh lng tr theo kiu cc tinh x (vihra) c sn tre vng cung thi nguyn thy. n th mt bc tng c Pht Nhp Nit-bn, nm nghing v pha hu, tng iu khc bng sa thch di 6,2m, xut hin t th k th nm. V pha ty, bc v ng bc hai n th ny cn nhiu di tch cc tinh x, ngi c nht khong th k th ba sau CN v ngi mi nht vo th k mi hai. Cc tng nh cn c bo tn li mt phn cao n b vai, cho ta nhn ra khong sn nh bn trong v cc am tht ca ch Tng xung quanh sn y. S kin c ca phn cng trnh bng gch trong cc tinh x ny em li cm tng hnh nh ngy xa chng c nhiu tng.

Ngnh nghin cu kho c hc chng minh rng qun th ny b ha hon thiu hy vo khong th k th t hoc th nm sau CN. Nh chim bi Php Hin ca Trung Quc vn cn thy c vi T-kheo c tr ti y vo th k th nm, nhng Huyn Trang, mt nh du hnh khc ca Trung Quc qua y vo th k th by li miu t vng ny b ph hoi iu tn. V sau n hi sinh, vo khong gia th k th chn v mi hai c vi tinh x mi c dng ln. Nhng vo th k th mi ba, mi hot ng tn gio hnh nh chm dt. Ngi thp nh du a im hnh l tr-t v phn chia x-li Pht vo khong 1,5km pha ng Thp Nit-bn v ngy nay c dn a phng gi bng tn Sanskrit l Angarastupa (Thp Di Ct) hoc trong ting Hind gi l Rmabhr-tila (nh Rmabhr) theo tn H Rmabhr pha ng. Thp dng trn mt phng v c ng knh 34 m. Nay khng th on c chiu cao ngy xa, bi v m ngi sn lng bo vt v n trm gch ly i dn dn phn trn thp qua bao th k nay. V phng din kho c hc, thp khng cn gi tr quan trng na, song i vi bt k mt du khch hnh hng chim bi no quen thuc vi lch s cuc i c Pht th y qu l mt thnh tch y k nim thing ling gy bao cm xc bi hi. ---o0o---

Chng VIII - Phn Cui


-oOoCC HI NGH KIT TP V KINH IN Gin ha tng c Pht va c dp tt th ch T-kheo bt u t hi: lm g by gi? Trng lo Mahkassapa c bit quan tm vic ny, v li nhn xt ca T-kheo Subhadda hnh nh c vng vng bn tai tn gi rng sau khi bc i Sa-mn dit , ch Tng c th lm g ty thch. V vy, tn gi lin triu tp Tng chng li v bo "Ch Tn gi, chng ta hy cng c li Php v Lut vi mc ch khng cho t gio no hay t gii no lt vo, v khng mt nhm ngi t kin no ln mnh trong khi cc bc a vn thng tu li suy yu". (Cv 11. 1. 1, gin lc). tng tp hp mt hi ng (sangiti) v cch trnh by phng php lm vic c chnh c Pht ban b khi ngi c ln din t cho Sa-di Cunda bit phng php t tr tp th ca Gio hi.

"Ny Cunda, ch v c ta thuyt ging Gio Php m ta chng ng, ch v phi tp hp nhau li v cng nhau tng c Gio Php m khng tranh ci, hy so snh tng ngha v tng vn c vi nhau cho Gio Php thanh tnh ny c tn ti lu di v li ch v an lc ca qun sanh, v lng t mn i vi i, v li ch, an lc v hnh phc ca ch Thin v nhn loi".(DN 29. 17) Ch Tng lp tc ng vi ngh ca Trng lo Mahkassapa triu tp mt hi ng. Ch v thnh cu tn gi chn cc thnh vin tham d nhng khng c b st tn gi nanda. D vn cn l v hu hc, tn gi chng nhp lu o, do v y khng th a lc v trc kia t tri kin uyn thm v Php v Lut di s hng dn ca c Pht. Vic c u tin T-kheo nanda lm thnh vin hi ng c mt l do c bit. Trong Gio hi s kin ai cng bit l c nhiu ln bt ng kin gia Trng lo Mahkassapa khng khoan nhng v Trng lo nanda nhiu t tm. Bi v Trng lo nanda thnh thong c gio gii cc T-kheo-ni, nn Tn gi Mahkassapa hoi nghi v y lin h n tnh cm v c ln e da v y ng Tng chng iu tra theo Gii lut (SN 16. 10) . Vo mt dp khc, v mt s Sa-di di s hng dn ca tn gi nanda ri b Gio hi nn Trng lo Mahkassapa gi tn gi nanda lc y cao nin l "con nt" (kumraka), chuyn y c mt vi T-kheo-ni nghe lt (SN 16. 11). Nhng v phng din khc, tn gi Mahkassapa khng th ph nhn rng tn gi nanda lng nghe v ghi nh nhiu Php thoi ca c Pht hn bt c T-kheo no khc. Do vy, v quyn li Chnh Php, tn gi a v y vo danh sch cc thnh vin ca hi ng. Danh sch ny c xem l bao gm 500 T-kheo, tt c ch Thng ta trng lo (Thera) (Cv 11. 1. 2), ngha l T-kheo c t nht mi tui h. C l khi cn Kusinr, Gio hi ng vi danh sch ca tn gi Mahkassapa v quyt nh chn Rjagaha lm a im ca hi ngh. Thi im c quy nh l ma ma sp ti (483 trc CN). Khng mt T-kheo no, ngoi nm trm v ny, c php vo thnh Rjagaha trong sut ma ma y, cho hi ng c th tp hp m khng b phin nhiu. Khi n kinh nc Magadha, ch Tng dnh mt thng dng am tht tr ma cho mnh v sa cha cc tinh x c h nt. S thc sau chuyn hnh trnh di t Kusinr n Rjagaha, ch Tng vn cn nhiu th gi

nh vy trc khi tri ma (thng vo gia thng Nm) l mt bng chng na cho thy i Bt Nit-bn phi c phng nh xy ra vo thng ba hay t nm 483 trc CN. Cui cng mi ngi v mi vt u sn sng hi ngh bt u hp, tt c tr tn gi nanda, ngi vn cha tr thnh mt v A-la-hn. Ti h, tn gi chuyn tm hnh thin hu nh sut m y cho n khi tng sng trc gi pht hi ngh khai mc, tn gi mun ngh ngi i cht, bng nhin "gia lc nhc bn chn ln khi sn nh v t u xung ging", v y t thnh s on tn lu hoc (sava) v gii thot sanh t" (Cv 11.1. 3). Gi y tn gi tr thnh mt bc Thnh, mt A-la-hn, s kin y tt nhin tng thm th lc ca hi ng. C l chnh v mun lm cho hi ng c uy tn cao hn m ngay trc khi hi ngh bt u, cc thnh vin quyt nh ban o qu A-la-hn cho v T-kheo lo thnh ny, ngi mang y bt sut bn mi nm m cha c gii thot. Theo cc b Lun th, hi ngh kit tp Kinh in ca nm trm T-kheo din ra ti ng Sattapanni di nh Vebhra (nay l Vaibhar) ngn ni cc ty bc ca dy ni i bao quanh Rjagaha. Li trn thut ny khng c ghi li u trong Kinh Tng c. Nu iu y ng s thc, th n li lm pht sinh cc mi hoi nghi v s lng thnh phn tham d (con s y du sao vn khng c xem l chnh xc), bi v nm trm T-kheo khng th no c ch c tr d trong ng hay pha trc ng cng vy. Sut thi gian by thng tip theo sau , tn gi Mahkassapa cht vn Tkheo Upli v Lut ca Gio hi (Vinaya) v T-kheo nanda v Kinh hay Php thoi ca c Pht (sutta) (Cv 11. 1. 7). Nu hi ng gi im lng, li dy ca bc o S do T-kheo Upli hay nanda truyn t u c xem l c tng thut chnh xc v nh vy l c cng nhn lm thnh in. Mi T-kheo hin din u c khuyn khch nu cc im vn nn hay b sung, hoc tuyn b nhng li pht biu ca c Pht m v y nh r, ghi thm vo. Thnh in c thit lp nh vy khng phi vit thnh vn m l ghi vo tm tr. c n , vit vn bn ch c dng cho cc kh c hay hp ng trc lut php, ngha l cc ti liu tng i ngn hn khng c xem l ng ghi nh trong tm tr. Cn nhng kinh vn c mc ch thnh t s thng hiu am tng i sng u c hc thuc lng c th tng

nim bt c lc no. Chng c lu truyn mi cho cc th h T-kheo tr hn bng cch truyn tng v lp li thng xuyn. Cc im bt ng gia hai tn gi Mahkassapa v nanda li c nguy c bng ra mt ln na trong sut thi k hp hi ng, khi tn gi nanda nu li c Pht dy (DN 16. 6. 3) i l sau khi c Pht dit , nu ch Tng mun, c th hy b cc gii iu nh (sikkhpadani). Lp tc tn gi Kassapa cht vn: "Hin gi nanda, hin gi c hi l cc gii iu no khng?". "Tha tn gi, ti khng hi". Tn gi nanda b buc phi tha nhn iu ny. Sau mt cuc tho lun khi ln v nhng g c xem l tiu gii iu. Cui cng tn gi Kassapa ngh vi hi ng rng Tng chng nn duy tr tt c gii lut, cho cc t ti gia khng ngh rng Gio hi tr thnh lng lo sau khi c Pht T dit . Hi ng chp nhn li ngh ny bng cch im lng (Cv 11. 1. 9). D nhin, im s st ca tn gi nanda gy nn nhiu bn tn trong mt thi gian, v cng ging cc trng hp tng t, n a n vic nhc li mt s li lm khc ca v T-kheo trng lo ny. V l do ha hp Tng chng, tn gi nanda chnh thc lm l sm hi li lm (Cv 11. 1. 10). Ngn ng c hi ng kit tp Rjagaha s dng ghi li thuyt ging ca c Pht thnh Thnh in l ting Pli, mt hnh thc cao cp tin b ca ngn ng Magadh, va trnh dng cc th ng a phng, v c phn t vng c lm cho phong ph nh cc cch din t vay mn t cc ngn ng n c lin h. Pli c cng nhn l ngn ng chung (lingua franca) vt ln mi a phng, ch c gii tr thc ni thi y, song gii bnh dn cng hiu bit. Cc quc vng Bc n s dng Pli lm ngn ng trong gii chnh quyn gia cc triu nh, v th, thi t Siddhattha Gotama quen thuc ngn ng ny t thi nin thiu, cn hai tn gi Upli v nanda cng c th ni th ting ny lu lot. Hi ng kit tp va kt thc v hnh thc nguyn thy ca Kinh in Pli va c thit lp th T-kheo Purna cng mt nhm T-kheo thn hu n Rjagaha kht thc. y t ho v nhim v va hon thnh, cc Tkheo trong hi ng yu cu v y chp thun Thnh in m ch v h thng ha. T-kheo Purna p: "Ch v Thng ta trong Gio hi kho

hp tng v son tho Kinh Lut thnh Thnh in. Song ti thch ghi nh Php theo cch chnh ti lng nghe v th gio t c Th Tn". (Cv 11. 1. 11) iu ny khng nht thit m ch rng c nhng d bit c th gia quan nim v Php ca v ny v quan nim ca hi ng. C l li ni ca Tkheo Purna ch ng : "Ti sao ti l ngi tng nghe bc o S thuyt ging v vn con mang nhiu n tng su sc trc tip v nhn cch ca ngi m ti li phi chp nhn vic xc lp li ngi dy thnh Kinh in do ngi khc lm ch?". Mt trm nm sau Hi ng Kit Tp u Tin, vo nm 383 trc CN, Hi ng Kit Tp Th Hai lnh trng trch xt duyt Kinh in nguyn thy. Nguyn nhn hp hi ng ny l s bt ha hp kin v Gii lut (Vinaya). Sau nhiu hot ng lin tc, mt y ban quyt nh chng i vic chp nhn mi im canh tn c ngh, v nhm mc ch xc nhn quyt nh ny, mt ln na, Kinh in li c hp tng trong vng tm thng do mt Gio hi gm by trm v Thng ta Vesli di s ch tr ca Trng lo T-kheo Revata (Cv 12. 2. 8). chng minh s tun th truyn thng ca ch Tng, cc thnh vin trong hi ng t xng mnh l Thng Ta B (Theravdin) ngha l "nhng v h tr Gio L ca ch Thng ta". Cn nhng v canh tn li cho mnh l chim a s, t xng l i Chng B (Mahsanghika), ngha l cc thnh vin ca i chng". T i Chng B, pht trin vo khong u Cng nguyn, thnh tng phi i tha (Mahyna: c xe ln). Nu Hi ng Kit Tp u Tin thy phn s ca mnh l thit lp Gio Php ca c Pht mt cch trung thc v h thng ha Kinh in cho Gio hi tng lai, th Hi ng Th Hai gn lc - hay ng hn " lng nghe" khi lng Kinh in v i ny theo ng mt s nguyn tc bin tp. Mc d c li c Pht khng nh: "Khng ai bit mi vic" (MN 90), hi ng vn quan tm mong mun chng minh Nht Thit Tr ca c Pht, s ton tri kin m theo quan im ca ch v, ngi t c ngay lc Gic Ng (Bodhi) khin ngi tr thnh c Pht. Bi th, ch v n lc ct b t tng Kinh in nguyn thy mi s lin quan n bt c kt lun v s cng nhn no thuc v thi k sau ca bc o S; ng thi c tm cch lm cho nhng li ngi xc nhn cc giai on u tin v cc giai on v sau ca i ngi ph hp nhau.

iu may mn l ch v khng phi bao gi cng ch tm thn trng lc lm vic ny, v vy cc nh n hc ngy nay vn tm c vi du hiu chng t s tin b trong qu trnh pht trin tr tu ca c Pht. Nhm mc ch lm cho tr tu ton tri kin ca c Pht tr nn r rng hn, ch v b sung vi im kh th s vo bi kinh chng t bc o S bit nhng vic ngi sp c trnh bo. V d, khi y s Jvaka k n thuc cho ngi, c Pht bit s l thuc g, song vn ch i n thuc y. Hn na, Hi ng Vesli di quyn ch ta ca Trng lo Revata phi chu trch nhim v s gia tng s kinh in. Do c trm nm ghi vo k c v khu truyn, nhiu on kinh vn ng cng thnh cc "khi ngn t". Khi Kinh in c duyt li, cc khi ngn t ny c xen ln vo bt c ni no c v thch hp vi ti, thm ch c ni lm cho dng t tng mt c ngha. Sau cng, Hi ng Th Hai ny cng khuych trng Kinh in bng cch a vo s ti liu c gt b ra ngoi khi lng Kinh in nguyn thy. Hi ng Kit Tp Th Ba c t chc ti Ptaliputta (nay l Patna) vo nm 253 trc CN di s bo tr ca v i Pht t ca n , Asoka Moriya (Skt. Asoka Maurya). Hi ng ny gm c ngn T-kheo do Trng lo Moggaliputta Tissa ch ta. Trong chn thng lm vic, hi ng mt ln na li tng duyt Kinh in ca Thng Ta B v thm vo hai tng Kinh v Lut hin hnh mt tc phm th ba c tnh cht l lun hc thut. Cng vi s b sung mt s tc phm mang tnh hc thut khc na trong vng hai th k k tip , cui cng xut hin mt b sch th ba c mnh danh Lun A-t-m hay Thng Php (Abhdhamma). Ba b thnh in c t tn l "tng" hay gi (pitaka), v v th Kinh in Pli thng c gi l Tam Tng (Tipitaka). Chnh nh s nghip hong Php thnh cng vin mn ca i Asoka (v vua ng tr c tn t 269 - 232 trc CN), m Tam Tng Pli c bo tn cho n thi i chng ta. Chnh i Asoka phi hong t Mahinda i gio ha o quc Ceylon (Sri Lanka) theo o Pht, nn ngi bo m cho Pht Php an tr trong ngi nh tip tc tn ti vt qua bao cn khng hong lch s. Ti cc tinh x trn o quc ny, Kinh Tng Pli c bo tr trong tm tr ch T-kheo cho n th k th nht trc CN, ch v vit Kinh in ln cc l bi-a kh, talipot (Corypha umbraculifera) (Dv 20. 20f; Mhv 33. 100f).

Ngi tinh x xy bng tng Aluvihra (P. lokavihra), ni cng trnh bi bin ny c hon thnh, hin nm cch Matale 3km v pha bc. Ngi du khch n Sri Lanka bng xe hi t Kandy ln pha bc, sau khi i ngang qua Matale, s khng khi a mt sang bn tri nhn v nhng tng v i ca tinh x Aluvihra vi nim thnh knh tri n ngi c t, ni m Gio Php c gi tr bt bin vt thi gian ca ng Gic Ng c ghi chp thnh vn cch y hai ngn nm trc. Dch gi cn bt Trng Xun inh Su 1997 -ooOoo-

TH MC TI LIU THAM KHO


I. TAM TNG PLI: Tt c nhng dch phm TAM TNG ca Hi Kinh Tng Pli Lun n: Pli Text Society, London. Ngoi ra cn c: Dgha Nikya bn dch ca M. OC Walshe xut bn vi nhan : Thus have I heard - The Long Discourses of the Buddha (Nh vy ti nghe - Kinh Trng B ca c Pht) London 1987. Majjhima Nikya (Trung B Kinh) bn dch ca c Thng Ta Nnamoli. An Analysis of The Pli Canon (Phn tch Kinh in Pli): Russell Webb, BPS, 1975. II. S K C I V C PHT Ngoi cc s k v c Pht trong Kinh Tng Pli, cn c bn c s n . Nidnakatth (Duyn Khi Chuyn Tin Thn c Pht) do T.W. Rhys Davids dch t Pli sang Anh ng, PTS, 1925. Mahavastu do J.J. Jones dch t Sanskrit sang Anh ng, London, 1949-56. Lalita Vistara do P.E. Foucaux dch t Sankscrit sang Php ng (Paris 1884) v R. L. Mitra dch sang Anh ng, Calcutta, 1881.

Buddhacarita ca Asvaghosa, do E.B Cowell dch t Sanskrit sang Anh ng, Oxford, 1894. III. S K HIN I Le Buddha (c Pht) ca A. Bareau, Paris, 1962. The Life of Gotama The Buddha (Cuc i c Pht Gotama), E.E Brewster, London, 1956. The Buddha (c Pht), M. Carrithers, London, 1983. The Life of the Buddha (Cuc i c Pht), A. Foucher lc dch t Php ng, Conn, 1963. The Living Buddha (c Pht Tr Th), D. Ikeda, New York, Tokyo, 1976. The Life of the Buddha As It Appears in The Pli Canon (Cuc i c Pht xut hin qua Kinh Tng Pli), Thng Ta Nnamoli, BPS, 1972. The Buddha (c Pht), M. Pye, London 1979. The Life of the Buddha (Cuc i c Pht) H. Saddhatissa, London, 1976. The Life of the Buddha As Legend and History (Cuc i c Pht: Huyn Thoi v Lch S), E.J. Thomas, London, 1960. The Biography of the Buddha (Tiu S c Pht) K.D.P. Wickremesinghe, Colombo, 1972. IV. A L Geography of Early Buddhism (a L Thi Pht Gio Nguyn Thy) B.C. Law, Varanasi 1973. Cities of Ancient India (Kinh Thnh C n ), B.N. Puri, Meerut. Delhi - Calcutta 1966. V. HON CNH X HI V I THNG C N

Daily Life in Ancient India from 200 BC to 700 AD (i Thng C n t 200 trc CN n 700 sau CN), J. Auboyer, London, 1965. The Wonder That Was India. A Survey of the Culture of the India Sub-Continent before the Coming of the Muslims (K Diu Thay C n . Kho St Vn Ha Tiu Lc a n trc thi HI GIO Xm Nhp), A.L Basham, London, 1967. Indian Culture in the Days of the Buddha (Vn Ha n Thi c Pht) A.P de Zoysa, Colombo, 1955. Everyday Life in Early India, (Cuc Sng Thng Ngy C n ), M. Edwardes, London, 1969. Ancient India: A History of its Culture and Civilization (C n : Lch S Vn Ha v Vn Minh) D.P. Kosembu, New York, 1965. The Age of Vinaya: A Historical and Culture Study (Thi i Lut Tng: Nghin Cu Lch S v Vn Ha), G.S.P Misra, New Delhi, 1972. Buddhist India (n Theo o Pht), T.W. Rhys Davids, London 1903, Calcutta 1957. Society at the Time of the Buddha (X Hi Thi c Pht) N. Wagle, Bombay 1963. VI. CHNH TR THI C PHT The Magadhas in Ancient India (Cc Vng Quc Magadha C n ), B.C Law, Delhi, 1976. An Early History of Vaisl (Lch S C i Vaisl), Y. Mishra, Delhi, 1962. History of Kosala up to the Rise of the Mauryas (Lch S Kosala cho n Thi Hng Thnh ca Triu i Mauryas), V. Pathak, Delhi, 1963. Studies in the Buddhist Jtakas (Nghin Cu B Chuyn Tin Thn c Pht), B.C. Sen, Calcutta, 1974.

Republics in Ancient India 1500 BC - 500 AD (Cc Nn Cng Ha C n t 1500 trc CN - 500 sau CN), JP. Sharma, Leiden, 1968. VII. GIO HI - NH HNG VN HA CA O PHT - CC HI NG KIT TP KINH TNG Vihras in Ancient India (Cc Tinh X C n ) D.K. Barua, Calcutta, 1969. The World of Buddhism (Th Gii Pht Gio), H. Bechert & R. Gombrich, London, 1984. Buddhist Centres in Ancient India (Cc Trung Tm Pht Gio C n ), B.N. Chaudhury, Calcutta, 1969. Buddhist Sects in India (Cc Tng Phi Pht Gio n ), N. Dutt, Calcutta, 1970. Early Monastic Buddhism (o Pht Trong Gio Hi Nguyn Thy), N. Dutt, Calcutta, 1960. Buddhist Monks and Monasteries of India (Gio Hi v Tinh X Pht Gio n ), S. Dutt, London, 1964. In the Blowing Out of a Flame (V S Tt La). M. Edwardes, London, 1976. Women under Primitive Buddhism (Ph N thi Pht Gio Nguyn Thy), I.B Horner, Delhi, 1975. The Buddha - Buddhist Civilization in India and Ceylon (c Pht - Vn Minh Pht Gio n v Tch Lan), T. Ling, London, 1973. The Origin and The Early Development of Buddhist Monachism (Ngun Gc v S Pht Trin S Khi Np Sng Trong Tinh X Pht Gio), P. Olivelle, Colombo, 1974. The Buddhist Councils (Cc Hi ng Pht Gio), L. de La Valle Poussin, Calcutta, 1976.

VIII. PHP V LUT PHT GIO Early Buddhist Jurisprudence - Theravada Vinaya (Lut Php thi Pht Gio Nguyn Thy - Lut Thng Ta B) D.N Bhagvat, Bombay, 1939. Early Buddhist Monachism (Np Sng Tinh X thi Pht Gio Nguyn Thy), S. Dutt, Bombay, 1960. The Patimokkha: 227 Fundamental Rules of A Bhikkhu (Gii Bn: 227 Gii Cn Bn ca T-kheo), Thng Ta namoli dch, Bangkok, 1966. IX. SCH C NG A Dictionary of Buddhism (T in Pht Hc), T.O. Ling, New York, 1972. Dictionary of Pli Proper Names (T in Danh T Ring Pli), G.P. Malalasekera, London, 1960. Encyclopaedia of Buddhism (Bch Khoa T in Pht Hc), G.P. Malalasekera, Colombo, 1961. Buddhist Dictionary (T in Pht Hc), Nynatiloka Thera, Colombo, 1972. Dictionary of Early Buddhist Monastic Terms (T in T Ng Pht Gio Nguyn Thy), C.S. Upasak, Varanasi, 1975. X. GIO L Selfless Persons Imagery and Thought in Theravada Buddhism (Nhng V Hu Tnh V Ng - nh Tng v T Tng Pht Gio Thng Ta B), S. Collins, Cambridge, 1982. Buddhist Thought in India (T Tng Pht Gio n ), E. Conze, London, 1962. Buddhism (o Pht), R.A. Gard, New York & London, 1961. Buddhism - A Non - Theistic Religion (o Pht - Mt Tn Gio V Thn), H.Von Glasenapp, London, 1970.

The Psychological Attitude of Early Buddhist Philosophy (Thi Tm L ca Trit L Pht Gio Nguyn Thy), Lama A. Govinda, London, 1961. The Early Buddhist Theory of Knowledge (L Thuyt V Tri Kin Trong Pht Gio Nguyn Thy), K.N. Jayatileke, Delhi, 1980. Buddhist Images of Human Perfection (Tranh Tng Pht Gio v S Hon Thin Nhn Cch), N. Katz, Delhi, 1982. History of Indian Buddhism (Lch S Pht Gio n ), E. Lamotte (bn Anh dch), London, 1987. What the Buddha taught (Nhng G c Pht Dy), W. Rahula, Bedford, 1959. Buddhism, an Outline of its Teachings and Schools (o Pht: S Lc cc Gio L v Tng Phi), H.W. Schumann, London, 1973. Indian Buddhism (o Pht n ), A.k Warcler, Delhi, 1980. XI. SCH CHUYN KHO V CC TN GIO KHC THI C PHT The jivikas: A Vanished Indian Religion (nh Mnh Phi: Mt o Gio Bin Mt n ), A. L. Basham, London, 1978. Early Jainism (K-na Gio Nguyn Thy), 1951 K.K. Dixit, Ahmedabad, 1978. A Classical Dictionary of Hindu Mythology & Religion (T in Thn Thoi v n Gio), J. Dowson, London, 1953. The Jain Path of Purification (Con ng Thanh Tnh ca o Kna), P.S. Jaini, Delhi - Varanasi - Ptna 1979. Iconographic Dictionary of the Indian Religions (T in Tranh Tng Cc Tn Gio n ), G. Liebert, Leiden, 1976. The Doctrine of the Jainas (Gio L o K-na) W. Schubring, Delhi, 1978.

A Dictionary of Hinduism: Its Mythology, Folklore and Development (T in n Gio: Thn Thoi, Vn Ho Nhn Gian v s Pht Trin), M & J. Stutley, Bombay - Delhi, 1977. Hndu World - An Encyclopaedic Survey of Hinduism (Th Gii n Gio - Kho St Tng Qut v n Gio), B. Walker, London, 1968. XII. KHO C HC PHT GIO Buddhist Monuments (n i Pht Gio), D. Mitra, Calcutta, 1971. Archaeological Remains of Kapilavastu, Lumbini & Devadaha (Di Tch Kho C Kapilavastu, Lumbini & Devadaha), B.K. Rijal, Kathmandu, 1979. Buddhist Shrines in India (T Vin Pht Gio n ), D. Valisinha, Colombo, 1948. XIII. THO MC V TH VT N The Book of Indian Birds (Cc loi Chim n ), S. Ali, Bombay, 1961. Some Beautiful Indian Trees (Mt S Cy p n), E. Blatter & W.S Millard, Bombay, 1977. Flowering Trees and Shrubs of India (Cc Loi Cy Hoa n ), D.V. Cowen, Bombay, 1970. 100 Beautiful Trees of India (100 Loi Cy p n ), C. Mc Cann, Bombay, 1966. The Book of Indian Animals (ng Vt n ), S.H. Prater, Bombay, 1971.

---o0o--HT

You might also like