CHA BO THIN V THP I THNG T THIN Nguyn Quc Tun ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
1. V vua L Thnh Tng, ngi ch tr xy dng thp 2. S liu trong cc th tch c 3. Mt s ti liu lin quan trong bia k v sch c

---o0o--Cha Bo Thin v thp i Thng T Thin l do vua L Thnh Tng ng ra ch tr vic xy dng. Ni cch khc l do nh nc ng ra lm ch u t theo cch ni hin nay. Cha v thp l hai biu tng ca Pht gio, nhng do l mt ngi theo Pht, vua cho xy cha nm 1056 v dng thp nm 1057. ---o0o---

1. V vua L Thnh Tng, ngi ch tr xy dng thp

Thp i Thng T Thin - Bo Thin do vua L Thnh Tng (1023-1072), v vua th ba ca triu L ch tr xy dng. Vua L Thnh Tng l ngi nh th no, xin c trch on trong i Vit S K Ton Th: S thn Ng S Lin bn: Thng xt hnh ngc, yu thng nhn dn, l vic u tin ca vng chnh. Thnh Tn lo rng t giam trong ngc, hoc c k khng c ti, nhn i rt m n cht, th cp cho chiu chn n ung nui cho sng; lo rng quan li gi vic hnh ngc hoc c k v nh ngho m nhn tin t lt, th cp thm cho tin bng v thc n, nh c giu ; lo rng nhn dn thiu n th xung chiu khuyn nng; lo rng nm i hn i km th ban lnh chn cp ngi ngho; trc sau mt lng, u l thnh thc. Hung chi li tn sng o hc, nh r php , vn s bn trong tin mau chng; pha Nam bnh nc Chim; pha Bc nh nc Tng, uy v bn ngoi hin hch r rng. Tuy c vic lm li nh

khc, cng vn l bc vua hin. Hoc c ngi bo l vua nhn nhu c tha m cng on khng , ng cha cho l phi (tr. 234). Li bn ca s quan Ng S Lin vo th k 15 l kt qu ca nhng s kin m nh lm s trc ng ghi trong mt s b s t thi Trn s cng dn trong bi ny, cho thy vua l ngi t cn bn cai tr trn lng t bi ca gio php c Pht. C ba s kin quan trng nht ng thi vua thc hin l: - nh sang Khm Chu (nay thuc tnh Qung Ty, Trung Quc) ca triu Tng nm 1059; - nh Chim Thnh, bt vua Ch C v 5 vn ngi Chim nm 1069, t ai nc ta m xung n a phn tnh Qung Nam ngy nay; - Lp Vn Miu, Hong thi t n y hc nm 1070. (Hnh ng ny chng t vua L Thnh Tng d l mt Pht t thun thnh, nhng l ngi c thc cao v vic o to ngi ti v ngi c nng lc qun tr cho nh nc v quc gia, iu chng minh cho mt nn Pht gio khai phng trong thi L v c tip ni trong thi Trn). L mt Pht t thun thnh: nh vua l truyn phi th h th nht ca dng Pht Tho ng, cng vi nh s Bt Nh ni ting v c s Ng X, v nh th, nh vua cng ng thi l mt v qun vng sng sut, nhng y lng t bi ca Pht gio. Hy xem s chp: Ma h, thng 4, vua ng in Thin Khnh x kin. Khi y cng cha ng Thin hu bn cnh, vua ch vo cng cha bo ngc li rng: Ta yu con ta, cng nh lng ta lm cha m dn, nhn dn khng bit m mc vo hnh php, ta rt ly lm thng. T nay v sau, khng c g ti nng hay nh, u nht lut khoan gim (tr. 232) Mt v vua y lng t bi song cng ng thi l ngi c v cng sng chi, sau chin dch nh Chim nm 1069, cng gii ca i Vit m xung n tn a phn tnh Qung Nam ngy nay. Vic nh vua cho xy thp i Thng T Thin l mt ghi nhn t nc thnh tr, pht trin v an bnh v cng l thun lng tri v thun lng dn. ---o0o---

2. S liu trong cc th tch c

Vua L Thnh Tng cho xy dng thp v cha ra sao, v sau i vua th cha v thp c s phn nh th no sau y xin c mt tp hp cc thng tin lch s nh sau: Sm nht ni v cy thp ny thuc v cc b s: a. i Vit S Lc (Vit S Lc): Thp dng nm 1057 (inh Du), cao 30 tng, c tn l i Thng T Thin; b. i Vit S K Ton Th: Lm cha Sng Khnh Bo Thin nm 1056 (Bnh Thn), pht 1 vn 2 nghn cn ng c chung (tnh ra kilgram = 9.600 kg). Vua L Thnh Tng t tay vit bi minh vn. Nm 1057 (inh Du, ma Xun, thng Ging) xy bo thp i Thng T Thin, cao vi chc trng, 12 tng (tc thp Bo Thin); Trong i Vit S K Ton Th, cha Bo Thin v thp i Thng T Thin c kh nhiu ln c cp. Ngoi phn dn trn, c th k thm: V cha: - inh T, nm th 5 [1137] Thng 3, Vua ng n cha Bo Thin, lm l Pht Php Vn cu ma. m hm y ma to (tr. 272) . - Mu Ng, nm th 6 [1138] Ma thu, thng 7, khng ma. Vua sai Hu ty lm l cu Vu n v cha Bo Thin (tr. 273) . - Mu Thn, nm th 3 [1188], Ma h, thng 5, vua thn ng n cha Php Vn Dunh B o v, nhn rc tng Pht Php Vn v cha Bo Thin (triu L khi mi dng nc cn theo tc c ny) (tr. 296) . - t Du, nm th 7 [1285]

Ma thu, Thng 9,... Bia cha Bo Thin gy lm i, (tr. 56-63) . - Gip Dn, Thiu Bnh nm th 1 [1434] Thng 5, Ngy 24, gi thn, Chm ngi th ca cc T ban tt tc l Cao S ng. By gi iu ng th cc cc tt tc lm cha Bo Thin. Cng vic th mc nng n, S ng phi lm kh nhc, ni vng rng: Thin t th khng c c, n hn hn, i thn th n ca t, c dng ngi v cng, c g l thin u m lm cha to th?. B ngi co gic. i t L St gin lm (tr. 79-89) - Mu Thn, nm th 6 [1448] Ma h, thng 6, Xung chiu cho cc quan vn v phi trai gii n cha Bo n cung Cnh Linh o v. Vua thn n ly. Sai thi y L Kh n x C Chu tc tng Pht Php Vn v cha Bo Thin Kinh thnh. Xung chiu cho cc nh s tng kinh cu o, vua v hong hu n lm l. Cho bn nh s 10 tm lnh v vc, 20 quan tin mi. Ngy hm y tha cho 24 ngi ti cn ng ng (tr. 137-143) . V thp: - Mu Ng, nm th 8 [1258] Ma thu, thng 8, gi to, nh thp Bao Thin gy ri xung (tr. 30-31) . - Nhm Tut, nm th 9 [1322] Thng 3, st nh thp Bo Thin, l mt gc bn ng tng th hai (tr. 124) . - Bnh Tut [1406]

Thng 6, chm thp Bo Thin gy ri xung. An ph s ng l L Khi khng bo tin y phi bim 1 t (tr. 244-246) . - Nm inh Mi [1427]... Ma xun, thng ging, vua (L Thi T-NQT) tin qun n b bc sng L (tc l sng Ci, Nh H, sng Hng, khng phi sng L Vit Bc nc ta-NQT), i din vi thnh ng Quan Ly Hn lm vin tha ch hc s l Nguyn Tri lm triu lit i phu nhp ni hnh khin Li b thng th kim hnh Khu mt vin s. By gi vua lu nhiu tng dinh B , trn b sng L (by gi c hai cy b gia nn gi l dinh B ), cao bng thp Bo Thin (NQT nhn mnh), hng ngy ng trn lu trng vo trong thnh xem gic lm g, cho Tri ngi hu tng th hai vng ch tho cc th i li (tr. 29-30) . - inh Mi nm th 15 [1547] Thp Bo Thin b sp (tr. 136) . c. An Nam Ch Lc: Thp xy nm 1057, cao 13 tng, nhng c tn l Bo Thin T Thp; d. Vit S Tiu n: Thp xy 1057, cao 12 tng, c tn l Bo Thin, i Thng T Thin Bo Thp; e. Khm nh Vit S Thng Gim Cng Mc: Thp cao 12 tng, cp 1 vn 2 nghn cn ng, thp thuc thn Tin Th, huyn Th Xng; f. i Nam Nht Thng Ch: Trong ny, cun ch ca triu Nguyn cho bit trong Thng Long Bt Cnh (tc l cc bi th vnh tm cnh Thng Long ca ngi Thanh sang nc ta c bi Bo Thin Hiu Chung (Chung sm cha Bo Thin) (tr. 196). Trong mc ph ca sch, c on: Ph Bo Thin: bn vi thm v d xanh (tr. 198) . Bnh lun 1: Cc s liu, c bit l i Vit S K Ton Th, va dn ra trn y cho thy:

Th nht, cha Bo Thin v thp i Thng T Thin l do vua L Thnh Tng ng ra ch tr vic xy dng. Ni cch khc l do nh nc ng ra lm ch u t theo cch ni hin nay. Cha v thp l hai biu tng ca Pht gio, nhng do l mt ngi theo Pht, vua cho xy cha nm 1056 v dng thp nm 1057. Th hai, thp i Thng T Thin l rt cao so vi ng thi, c kh nhiu ln b st nh. S lng tng trong cc b s hu ht thng nht, u l 12 tng, tr i Vit S Lc v An Nam Ch Lc l 30 tng v 13 tng. Theo thin ngh, hai con s ny l mt khc nhm v 12 vi 13 t dng gn nhau, v 30 tng c th l 30 trng song b c khc thnh 30 tng, v hai ch tng () v trng () c t dng khc hn nhau. S khc nhm ny c th l mt nhn mnh v cao thc t ca thp i Thng T Thin m ngi ng thi v i sau rt thn phc. Chi tit vua L Li cho lm mt thp g cao bng thp Bo Thin v ngi trn quan st qun Minh trong thnh ng li cng khng nh thp c chiu cao cao nht. ---o0o---

3. Mt s ti liu lin quan trong bia k v sch c

a. Nh th Phm S Mnh Phin m: Trn p ng ty cng k Quy nhin nht thp c nguy nguy Sn h bt ng knh thin tr thi Trn c bi Bo Thin Thp:

Kim c nan ma lp a chy Phong bi chung linh thi ng hp Tinh di ng chc d quang huy Ng lai dc th thi bt Qun lnh xun giang tc nghin tr Dch: Trn p ng ty gi k Mt thp cao ngt cao ngt ng t nhin Non sng vng chi ct chng tri Xa nay lp nn khng mn Gi qua chung ro th ng hp Sao m chiu sng khng m ti Ta n ti y mun lm th Sng xun mi thnh mc th Cho d th no, qua bi th ca Phm S Mnh, ta nhn thy ra phn quan trng nht trong chc nng ca thp: trn p ng ty cng k. Ngn thp c lm ra nhn ly mt s mnh bo tr cho v vng quc. Do vy, d khng miu t l bao nhiu tng, nhng chc chn l thp i Thng T Thin mt ln na li c khng nh v chiu cao ca n. b.Tang Thng Ngu Lc: S tch thp Bo Thin c hai danh s Phm nh H, Nguyn n vit nh sau: Cy Thp i Thng T Thin ti cha Bo Thin dng t i vua L Thi Tng (1054-1072). Thp ny xy 12 tng, cao my chc trng Khong nm Tuyn c nh Minh, c Thi T Hong tin triu [L Li] tin binh vy ng . Vin quan gi thnh l Thnh Sn hu Vng Thng ph hy cy thp [ly vt liu] ch ra sung ng gi thnh [1414]. Tin triu nhn nn c, p cc ni t ph ln trn Nm Gip dn [1791] li cho o ly nhng gch nn thp c tu b thnh ly Thng Long. Khi ph nn thp thy c tm pho tng Kim Cng chia ra ng bn ca, ngoi ra cn c tng ngi tin, chim mung, c n nhng ging gh, chn bt, cc th lt vt khc khng k xit, ton bng

Nhng hn gch hoa, hn no cng thy khc nhng ch L gia tam , Long thy Thi Bnh [1054-1058], t nin to, tc l c trong nm th t nin hiu Long thy Thi Bnh i vua th ba triu nh L . c. Trong bia k Trng Tu Tin Th T K th Minh Khng Quc s, khc nm 1885, T c nm th 8, c on: Pha bn phi n, xa c thp Bo Thin . Bnh lun 2: Cc chng c trng dn v thp trn y cho thy con s 12 tng l ng tin cy v n tn th k 18, Phm nh H v Nguyn n cn da theo sch c m chp li, chng minh rng ng thi, sch m cc ng c cng vn ghi con s 12 tng. Xin ni rng mc du cc sch nu con s 12 tng, mt con s khng h ngu nhin, nhng ti cha c c li gii v con s ny nhng ngi i trc. Vy ti sao li l 12 tng? Sau y tm gii: Thp c 12 tng l bi th hin cho thp nh thin () - 12 ci tri. 12 ci tri y gm: - Phm Thin (), cn c l Phn Thin = Brahmadeva. Ci ny li gm ba ci: nht: Phm Chng Thin; nh: Phm Ph Thin; tam: i Phm Thin. Ly ngha l Phm Thin ging xung bo h thnh linh. - a Thin ( ) = Prthivi, mt trong bn v Chp Kim Cng Thn Kim Cng Gii. V thn ny cai qun a i (a l mt trong bn T i to nn v tr, ngi), hnh nh trong mn la l hoa sen. - Nguyt Thin () = Candra, Soma, Somadeva, Nisakara, - Nht Thin (), cng l Nht Thin T () = Srya l bin ha thn ca Quan m B Tt tr trong mt tri. Mt tri l cung in ca v ny. - Thch Thin (), Thch () = Sakra Devnm Indra. y l v ch ca ci tri ao L (), l ci tri cao nht ca Trung gii,

cao hn tri T Thin Vng, thp hn tri D Ma (Yma) nguyn thng xuyn h tr cho Tam Bo. - Ha Thin (), mt hng chng ca Thp Nh Ngoi Kim Cng trong mn la ca Thai Tng Gii ( = Gaibhakoa Dhatu) - Dim Ma Thin, cn c Dim Ma Thin () = Suymadeva, ci ct t tt c nghip thin c ca chng sinh. - La St Thin (), mt trong 12 ci tri ng thi cng l mt trong tm phng tri. Vua ca cc La St l thn trn gi gc Ty Nam. - Thy Thin (). - Phong Thin ( ), mt trong T Chp Kim Cng Thn trong Kim Cng Gii Mn la, v tr gc Ty Nam Mn la. - T Sa Mn ( ) = Vaisravana, cn gi l a Vn Thin, l mt trong bn v Thin Vng h th, cng l v thin thn h php kim b th phc trong Pht gio. V tr trong Thai Tng Gii Mn la bn ca Bc ca Ngoi Kim Cng B Vin. - i T Ti Thin () = Mahesvara, trn nh ca Sc Gii, l cha t ca Tam Thin Th Gii. Mt Tng cho y l i Nht Nh Lai ng hin, hin mi hnh, c rt nhiu tn Phi v ca 12 ci tri trong Mn la l nh sau : Phong thin a thin Thy thin Nguyt thin Dim ma thin La st thin Ha thin T t bt ng thin Nht thin i t ti thin Phm thin thch thin

T sa mn thin

Nhn vo danh v v phi tr ca 12 ci tri, chng ta thy r y l ngn thp ca Mt Tng Pht gio. Phi trnh by ngay mt im l cc vua u nh L (L Thi T, L Thi Tng, L Thnh Tng, L Nhn Tng) rt a chung cc nghi l Mt gio v kinh Mt gio. Bng chng cho s a chung l bia vn ti thp Sng Thin Din Linh m gio s H Vn Tn dch li v ng ti tp ch Nghin cu Pht gio, s 2 nm 2001 v hi n Qung Chiu, thc cht l mt l hi Mt gio. Chnh ngi vit bi ny cng tng cp n s a chung khi vit bi Quy hoch tm linh - tn gio ca kinh thnh Thng Long (nhn cuc khai qut kho c hc 18 Hong Diu) ng trong tp ch Nghin cu Tn gio nm 2005. Nh vy, ngn thp i Thng T Thin m ngha ca n l: Nhn c suy t ln ca ch Thin v ngi cha mang tn Bo Thin vi ngha: bo p n ca ch Thin, chnh l biu tng cho kht vng c Tri - Pht bo h v gia h cho t nc phn vinh v ha bnh, vnh cu. Nguyn Quc Tun - Vin nghin cu Tn gio (Vin KHXH v NV) Ti liu tham kho: - i Vit s k ton th, NXB KHXH 1972 - i Nam nht thng ch, NXB Thun Ha, 1992 - Di tch lch s vn ha Vit Nam Bng tra cu cc ti liu th tch Hn Nm, Nxb. Khoa hc X hi, H., 1991 - Tuyn tp vn bia H Ni, Nxb, Khoa hc X hi, H., 1978, - giaodiemonline.com - T in Pht hc Hn Vit, Nxb. Khoa hc X hi ---o0o--HT