You are on page 1of 33

O PHT I L Hong Xun Hn 1 ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.

.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc


1. Tn-ngng Giao-chu 2. o Pht ti Vit Nam 3. o Pht bnh-trng 4. Ch- Tng v cha 5. Tng v chnh-tr 6. o Pht v phong-ha 7. o Pht v vn-ha

---o0o---

1. Tn-ngng Giao-chu
Trc khi cc tng-gio trn vo, ngi Vit chc tn-sng nhng mnhlc thin-nhin, nh ni sng, sm chp. Nhng di-tch cn li khng nhng trong tp-tc ca dn-gian, m trong in-l t-t, nay cn nhng v thn, c th ti rt nhiu ni, m khng ai bit r gc-tch t u ti. Thn Caosnchc cng l c-thnh Tn-vin, thn Long-thy c l gc thc B. Li nh cc n hay "cha" Php-Vn, Php-V, Php-Li, Php-inhn l di-tch cc thn my, ma, sm, chp. n hi Bc-thuc, o Nho v o Lo c em vo. Nht l trong i lon-li sau khi Hn mt, S-Nhip l thi-th Giao-chu, gi mt vng yn n, th nhiu nh tr-thc Trung-hoa t tp Luy-lu, tr-s Giao-chu. Nh Nho-hc v o-hc li cng bnh-trng. Trong hai o mi, o Lo l thch-hp vi tn-ngng gc ca dn Vit, cho nn n lan trn chng v ha ln vi nhng tp-tc dn-gian. Cn nh Nho-gio, tuy c da th nhng k cm-quyn, phn ng l nho-s, nhng n cng ch gi tnh-cch thng ch khng thnh mt tn-ngng mi.

Sau , o Pht t n- mi lan n gc ng-nam lc a. Vi tnh-cch n-ha, thn-b, Pht-gio chng n su vo lng tn-ngng ngi Vit. N dung-ha d-dng vi s sng-bi thng, v n d i i vi o-gio n y t trc. Ba tng-gio Nho, Lo, Pht sm thnh c-bn ca tn-ngng dn Vit, v ng thi tin-trin. Cho nn thng gi l Tam-gio. Tuy ni l tamgio tnh hnh, nhng theo thi-i, mt hay hai gio vn c chung hn. Ta s thy trong thi nh L, Pht-gio chim bc nht. Nhng ta cng phi nhn rng Pht-gio hnh x ta, cng nh Trung-quc by gi, dungha vi o-gio v nhng tn-ngng gc dn-gian. N bin thnh mt tng-gio ly Pht lm gc, nhng li ghp vo cc v thn-linh, m xa ch l mt mnh-lc thin-nhin. V n dng nhng k-thut, theo-ui nhng mc-ch thch-hp vi o-gio hn l Pht-gio. a-v cc tng-gia, trong sut i L, vn l trng; nhng nh-hng v chnh-tr hnh nh khng c bao nhiu. V phng-din tinh-thn v lun-l, th hn rng Pht-gio c nh hng ln. N i ci triu-nh v-phu v mc-mc ca cc i inh, L, ng ch u ngn cui sng, ra mt triunh c qui-m, c l-, gia bnh-nguyn, c th so-b vi cc nc khc min bc. ---o0o---

2. o Pht ti Vit Nam


Nh mt cu chuyn gia thi-hu Linh-nhn, tc l -lan, m L Nhntng, vi mt nh s c hc uyn-bc, m ta cn bit gc-tch o Pht nc ta. Sch TUTA 2 cn ghi chuyn y rt r-rng trong chuyn Thngbin quc-s (TUTA 19a). Ngy rm thng 2 nm Hi-phong th 5 (1096), thi-hu t tic chay cha Khai-quc, tht cc tng. Tic xong, thi-hu k-cu o Pht vi cc v s gi hc rng. Thi-hu hi: " Ngha hai ch Pht v Tth no? Bn no hn? o ti x ta i no? Truyn-th o y, ai trc ai sau? M s nim tn Pht, hiu tm t l do t ai? "

Cc s u im-lng. Ch c v Tr-khngtr li rt tng-tn tng khon. V , thi-hu ban cho s hiu Thng-bin quc-s. V on truyn gio vo x ta, li s i-khi nh sau: " Pht v T l mt. Pht truyn o cho Ca-dip. V i Hn c Ma-ng em o vo Trung-quc, t-mali truyn vo nc Lng v nc Ngy. o rt thnh khi dng Thin-thai thnh-lp. Dng y gi l Gio-tng. Sau li c thm dng To-kh, tc l dng Thin-tng. Hai dng y vo nc ta lu nm. V dng Gio, c Mu Bc v Khang-tng-hi l u. V dng Thin, trc nht c T-ni-a-lu-chi ; sau , V-ngn-thng li lp ra mt dng Thin khc na. " Tr-khng tr li nh th kh r-rng. Nhng thi-hu c c phn-on, li hi thm chng nhng iu ni trn. S tr li rnh-mch, dn nhng sch c, nhng li ca cc ngi xa, m nay ta cn tm li c mt phn, n c th khin ta tin rng nhng chng Tr-khng em ra u l ch-xc. Tr-khng vin li ca hai ngi xa bn Trung-quc, mt ngi ni n s truyn dng Gio-tng, mt ngi chng vic truyn dng Thin-tng vo nc Vit. Chng u l li php-s m-thin k li mt cu chuyn m s ny ni vi vuaT Cao (479-483). Vua T khoe vi s rng mnh xy-dng cha thp khp mi ni, k cGiao-chu ; ri vua ni thm rng: "X Giaochu tuy ni-thuc, nhng ch l mt x b rng-buc m thi. Vy ta nn chn cc sa-mn c danh-c, sai sang ging-ha. May chi s lm cho tt-c nhn-dn c php B-. " Vua T tng rng nc ta cn km v o Pht cho nn mi c y. Nhng s m-thin bit r rng s tht l tri ngc: nc ta c Pht-ha t lu, trc c nc T vng Sn-ng na. S tr li rng: " X Giao-chu ng thng vi Thin-trc (n-). Khi Pht, Php cha ti Giang-ng (nc T), th Luy-lu (kinh Giao-ch, nay l lng Lng-kh ph Thun-thnh tnh Bc-ninh), c xy hn hai mi ngi cha, chn hn nm trm v tng v tng mi lm quyn kinh ri. V , m ngi ta ni rng Giao-chu theo Pht trc chng ta. Lc y, c nhng v s Ma-la-k-vc ,Khang-tng-hi , Ch-cng-lu-ch v Mu Bc . "

Sau dn li m-thin trn, s Tr-khng cn ni thm mt chng ca s, l: "Sau li c s Php-c-hin c T-ni-a-lu-chi truyn tng phi ca t th ba l b-tt t-ma cho. S y cha Chng-thin v dy hn 300 -t. " Chng th hai l thuc v dng Thin-tng. S Tr-khng vin li Quyn c-D , l vin t-tng i ng, v cui th-k th tm. c-D vit trong ta sch Truyn-php rng: " Sau khi To-khmt, php Thin rt thnh, v dng Thin ni-di khng dt. C thin-s Chng Knh-Huy l hc tr M-t i truyn gio cc x Ng Vit v c i-s V-ngn-thng i truyn phi Bch-trng v ging php x Giao-chu ". l hai chng m s Tr-khng by trc thi-hu. Ta c th tin vo chng? ng Trn Vn-Gip trong sch BA (3) kho-cu cc sch Pht, v thy rng, tuy nhng li ca m-thin k li trn khng cn thy trong nhng sch cn li, nhng nhng nhn-vt k trong u c tht, v cn c chuyn hp vi li trn. V sch TUTA cng chp li gc-tch cc dng Thin, n chng tht li Quyn c-D, m nay vn thy trong sch Tu cn li. Trong nhng nhn-vt k trong li Tr-Khng, th Mu Bc l xa nht. Bc nguyn ngi Thng-ng, sang Giao-chu vi m, vo khong cui i Hn Linh- (nm cui l 189). By gi S Nhip coi qun Giao-chu. t Giao-chu c yn-tnh, trong khi nc Hn b lon; cho nn nhiu ngi hc gii chy sang . S hc cng bnh-trng Giao-chu. Mu Bc ban u theo hc o-gio v php thn-tin. Nhng vo khong nm 194195, Bc li theo o Pht. (BA) Xem vy th trc Mu Bc, Pht-gio c hnh Giao-chu ri. o Pht t u vo t Vit? C th t t Hn, v o vo Hn chng mt trm nm trc. Nhng o cng rt c th t n- c theo ng b em vo, theo cc thuyn bun i dc b bin n-, sang bin Trunghoa. Khi s m-thin ni x Giao-chu ng thng vi Thin-trc, c l s mun ni ng thy. Nhng ngi Ty-vc, tc l vng ty-bc n, sang bun-bn dc b bin. Nhng ng tin bc, tm thy ni-a trong Nam, chng t rng ng-thi vi cc hong- Rome, x Ty-vc c lin-lc vi t ng-dng. Trong chuyn pht cha Php-vn Luy-lu, c ni rng i S Nhip, c hai v s n-, l K-vc v Khu-a-la qua . Nhng chuyn k sau s lm ta tin thm vo thuyt y.

---o0o---

3. o Pht bnh-trng
Ba v s, m m-thin k tn trn kia, u l ngi n- hay Ty-vc ( x Sogdiane) gn pha ty-bc n-. Ma-la-k-vc, tn ch Phn l Marajivaka, l ngi n-, n Giao-chu, ri qua Qung-chu. Ti Lc-dng i Tn Hu-, nm 294. ng gii ph-php. Sau gp lon Trung-quc, ng li tr v n-. Khang-tng-hi vn ngi Ty-vc, theo cha bun Giao-chu ri hc o Pht . Nguyn ngi Ty-vc m x Vit, cho nn ng hc gii hai th ting Phn v Vit. Nh , ng dch nhiu sch Pht ra Hn-vn. Sau , ng sang nc Ng, ging o cho Ng Tn-Quyn, ri mt ti nc Ng vo nm 280. Cn nh Chi-cng-lng, th Trn Vn-Gip cho l Cng-lng-lu-chi chp trong sch Thp-nh-du-kinh. Tn Phn ca s l Kalaruci theo Pelliot, hay l Kalganaruci theo Trn Vn-Gip. V s ny ti Giao-chu vo khong nm 255-256, v c dch kinh Php-hoa Tam-mui. (BA) Xem my th-d trn, ta thy rng nhiu v tng dch kinh Pht l ngi n hay ngi Ty-vc. Ngoi s nhng v do ng b ti Trung-quc, mt s i ng b. Nhng v ny tt-nhin phi hc Hn-t. Cc v y chc phn ln qua v t Giao. V th, o Pht rt c th ti nc ta trc khi n nc Trung-quc. Cho n s m-thin, cng l ngi Indoscythe, pha ty-bc n-. S rt gii Hn-vn. S-d s li r tnh-hnh Pht-gio Giao-chu, chc v cng c thi-k qua . Lch-s Pht-gio nc ta, t ban u n lc phi Thin-tng xut-hin, khng c bit r na, v khng ai bin-chp li. V Thin-tng, th sch TUTA cn chp kh k-cng. Dng Thin-tng li c hai phi: phi Nam-phng v phi Quan-bch. Phi Nam-phng vo trc, phi Quan-bch vo sau. Nhng t i inh, hai phi u pht-trin mt cch thnh-vng.

T phi NAM-PHNG l T-ni a-lu-chi, tn Phn l Vinitaruci, nguyn ngi Thin-trc, hoc o B-la-mn (Braman). Sau theo Pht-gio, ri sang cc x ng-nam ti Trng-an, kinh- nc Trn bn Trung-quc (573). Sau, s ti Qung-chu; su nm dch cc kinh Pht. Thng ba nm Canh-t 580, s sang Giao-chu, ti tr-tr cha Php-vn ti Luychu. - c mi lm nm. n nm Gip-dn 594, i Ty Khaihong, mi mt. t Vinitaruci c s Php-hin, m sch TUTA chp ra Php-c-hin, trong chuyn quc s Thng-bin. V ny c coi nh l t th nht ca dng Nam-phng. S ngi Chu-din, h ; cha Chng-thin, ti ni Thin-phc, ht Tin-du. S c rt nhiu hc-tr. Th-s Lu Phng mi ti Luy-lu, cha Php-vn. Ri i ging o, dng cha khp mi ni Phong-chu (Sn-ty), Hoan-chu (Ngh-an) Trng-chu (Ninh-bnh) v ichu (Thanh-ha). n nm Bnh-tut 626, i ng V-c, mi mt. (TUTA 44a). Nh , phi Nam-phng rt c pht t, v bnh-trng nht trong vng ph T-sn. C s nh-khng, l t th tm, lp cha lng Dchbng, l qu nh L v sau (trc 808). Sau phi Nam-phng c nhiu can-h vi cc triu-i c-lp nc ta. S Php-thun gip L i-hnh, s Vn-hnh gip L Thi-t, s o-hnh m tc-truyn l tin-thn ca L Thn-tng, s Minh-khng gip L Thn-tng, u thuc phi ny c. Phi QUAN-BCH th n i ng Nguyn-ha mi vo nc ta, do v s ngi ng l V-ngn-thng em ti. S ngi Qung-chu, h Trnh. Sau khi i hc vi M-t Giang-ty, s v Qung-chu. S sang Giaochu, nm canh-t 820; cha Kin-s, ti Ph-ng (TUTA 4a). Phi ny pht-t cng chng v pht ra nhiu v cao-tng cn ting v sau. S Khung-vit gip inh Tin-hong, s Tr-khng tc l Thng-bin qucs, s Khng-l , s Gic-hi u thuc phi ny c. Khng nhng chung-quanh kinh-k o Pht thnh-hnh, m n nhng chn xa, nh i-chu, Pht-gio trong i ng cng pht t. Trong cc v tng qu nc ta tng i Thin-trc cu o 3, c hai v ngi ichu, l Tr-hnh v i-thng-ng. (BA). V bia HN 4 cng cho ta bit rng v i thuc Hu-ng (923-937), chu-mc L Lng i-chu c dng ba cha trong ht y.

Tuy o c thnh-hnh, nhng nc ta by gi vn cn b ngi Tu thng-tr. Cho nn Pht-gio, cng nh cc ngnh t-tng khc, hnh nh cng ch t n mt hng ngi quyn-qu, hay gn-gi ngi ngoi-quc cm quyn, ch khng ph cp n dn-gian. Phi i n thi-k c-lp, mi bt u c nhng chng rng Pht-gio c t-chc v n su vo dnchng. ---o0o---

4. Ch- Tng v cha


Trong khi cc nc Trung-quc phi ng u vi Tng trong cuc chin-tranh thng-nht, th nc Giao-ch, tng-gio cng nh hnh-chnh, dn dn t ci dy rng-buc, v tr nn t-tr. Cc phi Thin-tng phtt, v tng- cng bnh-trng nh-hng trong x-hi. K cm quyn khng nhng cn n thin-s v phng-din tn-ngng m ti, m c v phng-din chnh-tr, cng cn na. Nht l trong i inh L, cc vua u l nhng bc v-bin, nhn lon m nm c chnhquyn. Hc-thc vua t; m k nho-hc cng cha ng, v phn nhiu chc c lng trung-thnh vi triu-i b tim, nn khng c tin dng. Ch c k tng- c th-gi, phng-tin sinh-sng c nhiu, hiu rng. V nh tu-hnh li t c thnh-kin thin-v v chnh-tr, cho nn d c vua mi tin-dng. Lc nh inh mi lp nc, lin trng-i cc nh s. Nm u sau khi ln ni, inh Tin-hong nh phm-hm v giai-cp cho cc nh tng v o. Tng v o cng c coi nh l nhng cng-chc vn v (TT 961) 5. Tuy i L, cng c t li phm-hm v giai-cp cho tng-o, nhng vn theo qui-ch i inh. u hng Tng, c chc Quc-s. Sau, theo th-t trn di, c nhng chc tng-thng, tng-lc, tng-chnh, i-hin-quan. Quc-s ch c ngha l ngi s ca nc, ch khng phi l chc t-tng nh v thi-s. Cng nh cc chc kia, quc-s coi vic gi cc cha trong nc, ging o, lp n, v gip vua trong nhng vic cu may, cu phc. Ngoi nhng chc phm trn, ta cn nhn thy nhng hiu nh i-s, trng-lo, c-s (Bia LX, TUTA). C l ch l huy-hiu m thi.

Cha th do vua, quan hay dn lng xy dng ln. Nhng ch danh-lam th chc thuc nh vua v c vua cp tin ca, rung t, phu-hu. Nm 1088, L Nhn-tng nh chia cha lm ba hng, i, trung v tiu-danhlam, do cc quan vn v qu-chc -c. Sch TT chp vic y, v thm rng: " y v by gi, cc cha c in-n v ca kho ". in-n l phu cy rung cho cha. cc trn, cng c tng-quan coi cc cha v pht-gio. S Hi-chiu c ni trong bia LX rng s " kim coi cng-s Thanh-ha ", v l " thuc h " ca L Thng-Kit. c lm s khng nhng l mt vinh-hnh. S c chc-phn nh, m v phn vt-cht, li khi bt lm xu, lm lnh; cha li c bng-lc dn chng cng v vua ban. V th mun c lm s, phi c bng ca nh nc cp cho. Nh th, gi l c . S-sch ta cn chp mt vi nm, vua chn dn cho lm s. Nm 1014, tng-thng Thm Vn-Uyn xin lp gii-trng cha Vn-th trong thnh Thng-long cho tng- th gii. Nm 1016, vua chn hn nghn ngi Kinh-s cho lm tng v o-s. Nm 1019, L Thi-t li dn khp nc lm tng. Sau mi n nm 1134, L Thn-tng mi sai hi dn i Nghinh-tin tng mt ln na. (TT). l nhng c-hi ln chn tng mt cch tp-on. Cn hng ngy, vn cp bng cho nhng trai-trng c rt tn ra ngoi s b (Bia LX). ngthi Tng, bng-cp tng li l mt li-kh lm tin cho cng-qu. Sch TB 6 thng chp rng vua Tng cp cho cc l mt s ln bng-cp y, hng-cng xy thnh, o sng. Khng bit triu L c li-dng s tng nh th khng. Nhng ta bit rng nh-nc c dng cch y thng mt hng ngi c cng. Nh nm 1128, L Thn-tng sai chn bn ngi lnh gi, cho lm tng (TT). Con chu nhng nh quyn-qu cng khng ngn-ngi b nh theo Phtgio, nh cc chu h L Thng-Kit (bia LX), s Mn-gic con L HoiT, Diu-nhn ni-s con nui L Thnh-tng v s Vin-chiu chu thi-hu Linh-nhn. Xem chuyn cc cao-tng trong sch TUTA, ta thy phn nhiu cc v ny gii nho-hc, hay khi b thng hc Nho ri sau mi theo Pht. Nhng trong khong u i L, cha m khoa thi nho. Sau, dn-dn nho-hc tinmnh. Tam-gio tnh-hnh. Cc khoa thi nho c m u, v cc khoa thi

tam-gio cng c lp vo cui i L Cao-tng (nm 1179 v 1194, TT). Cc nho-thn nh m D-mng bt u kim-ch tng-, kim-im kho-hch tng-chng. Nm 1179, L Cao-tng sai thi cc -t tng-quan tng kinh Bt-nh (TT). Nhn cc vua trc, nh Thn-tng, Anh-tng m o nhiu dn-inh xin lm tng trn khi lao-dch. Li c nhng c-tng lm iu phm-php. Cho nn nm 1198, m D-Mng ni vi vua rng: " By gi, tng- gn bng s dch-phu. Chng t kt b, bu ch, hp nhau thnh tng by. Chng lm nhiu vic bn-thu. Hoc ni gii-trng, tnh-x, m cngnhin ru tht; hoc trong trai-phng tnh-vin, m m-thm gian-dm. Ngy n, ti ra, tht nh n co chut. Chng lm bi tc, thng gio; dn-dn thnh thi quen. Nu m khng cm, th lu thnh qu lm. " Vua Cao-tng cho li D-Mng ni l phi. Sai D-Mng triu-tp tng- trong x li cc ni cc-x; chn tng mi ngi c ting, lu li lm tng. Cn d, th nh du vo tay m bt hon tc. Chc rng li D-Mng qu ng, v s sa-thi trit- tng- l mt phn do nho-gia bi-xch d-oan. Tuy vy, o Pht khng phi v m suy. Trng-nguyn L Qut, l dng-di L Vn-Thnh, phi phn-nn, trong bia cha Thiu-phc dng i Trn, rng: " Lng xm no cng c cha, m khng u thy th Khng-thnh. " ( Ch thch: Chuyn Nguyn Bng-Chuyn Gic-hong-Chuyn T oHnh- Chuyn L Vn-Thnh- Chuyn tru tro mum- Chuyn S Ging H-Chuyn Thy-Cung-Chuyn gi nc) ---o0o---

5. Tng v chnh-tr
Lc nc ta va c c lp, vua u l nhng k v-bin. S-d cc vua y trng tng-, mt phn chc v l-do chnh tr. Tuy khng c chng g t rng cc vua inh v L m Pht, nhng dn-gian by gi chc theo o Pht nhiu. Tri li nhiu vic, cn chp trong s, t rng cc vua y hnhng thng tri vi iu dy phi t-bi ca Pht, v nh nhng cc-hnh dng i y: ct ng t nng, vc du un si, chung h bo, ci ngm sng.

Cc vua li nhn thy rng cc tng c hc rng hn mnh v hn cc tng. Tuy bn cnh v-tng cn c nho-thn, nhng nhng ngi ny thng hay c chp trong nhng thuyt trung-qun, cho nn khng th trung-thnh vi mt ng vua mi, cp quyn ca cha mnh. V nhng l y, cc vua inh, L li dng hc-vn ca tng- tr dn v i ngoi. Cng nh i-a-s ngi ng-thi, cc vua rt tin rng cc tng v o-s c nhng thut lm cho h bit trc nhng s hay d tng-lai, hay l c th cu cho h c phc v trnh ha. V s u-tin c tham-gia chnh-s l i-s Khung-Vit, gip inh Tin-hong v L i-hnh. S tn Ng Chn-Lu, dng-di vua Ng. B hc nho, ln theo Pht. inh Tin-hong ban cho chc tng-thng v hiu Khung-Vit i-s, ngha l v s ln gip nc Vit (TT 971 v TUTA 8a) (2). Sau khi L Hon ln ngi, "phm s qun-quc, u giao cho s ht". l li sch TUTA, cn sch TT ch chp vic Khung-Vit gip vua L n s Tng m thi (XIV 7). Lc L mi lp c-nghip, s Vn-hnh c nh hng nhiu. T i L, s c ting l mt k tin-chi cho nn L i-hnh tng hi -kin, trong khi nh Tng v nh Chim. Sch TUTA chp rng: v vic chng Tng, s on ni trong ba by ngy gic s tan, cn v vic nh Chim, th s khuyn nn nh chng (TUTA 52a). Cc sch s ta u k chuyn Vnhnh on c cu sm, m su n thnh ra trn cy vong-go; v s bit trc rng nh L sp mt v nh L s ln. S bn ni vi L CngUn chuyn y v qu-quyt rng h L l h ca ng. Bit u rng chuyn sm y li ng phi l mu ca Vn-hnh. V sau, cc vua L c hc hnh. Tuy vn thch Pht, nhng mt cch cao hn. Triu-thn c nhiu ngi hc uyn-bc. Cho nn nh-hng v chnh-tr ca cc v s b gim dn. Cui cng, cc tng ch gi nhng vic ging kinh hay gio-ha. Trong phm-vi tn-ngng v k-thut, a-v cc tng-gi vn rt trng. Cc vua v thi-hu thng mi nhng v s c ting vo gi cha trong thnh ni, ging kinh. Cc v Hu-sinh v Vin-chiu tng c L Thit mi vo cung. Nht l trong i L Nhn-tng, vua v thi-hu Linh-nhn rt m Pht, thng sai cc s, c danh nht, vo ni bn o. Nhng v nh Thng-bin, Mn-gic, Chn-khng,Gic-hi, Khng-l u c mi v trng-i. Cng nh m ta mi c cu chuyn Thng-bin bn ngun gc o Pht, cn chp li n ngy nay.

Cc cng, vng, tng cng thng hay che-ch tng ni, v tn-trng h vo bc thy. Lng Nhm-Vn, L Thng-Kit, Vng Ti, on VnLim, Phng-cn-vng, cng cha Thin-cc u c giao-thip mt-thit vi cc cao-tng (TUTA). V chng nhiu v thin-s l con chu vua, hong-hu hay cc i-thn. Chc v s lin-quan bng gia-nh, nh hng nhng v y i vi chnh-tr cng khng t. V mt k-thut, tng- thng li c ting l c php thn-thng, hay bit cha-bnh mt cch thn-diu. V vy m nhiu v c vua dng nh Minh-khng cha bnh cho Thn-tng. o-tu c Anh-tng n vo cung-cm cha cho cc cung-phi. Nguyn-hc c ting cu ma v cha bnh rt hay, cng c Anh-tng mi ti. Trong i Thnh-tng v Nhn-tng, v vua chm c hong-tr, cho nn cc v c ting bit php cu-t, u-thai, li rt c qu-trng: Nhng chuyn i-in, o-hnh cn c n ngy nay. Ni tm li, nh-hng cc nh s lc ban u trc-tip vi chnh-tr. Nhng sau, dn-dn nh-hng ch cn kp ti c-nhn vua quan. V m gy ra nhng phong-tro t trn lan xung di. Ri phong-ha chung c nc cng chu nhiu nh-hng ca hnh-thc Pht-gio hin-hnh. ---o0o---

6. o Pht v phong-ha
T i L Nhn-tng v sau, cc vua thng cht yu, t-qun thng tr tui, cho nn cc thi-hu c nhiu quyn. S sng Pht dn-dn chuyn sang thnh mt mi d-oan, n n nhp vi o-gio hin-hnh v nhng tn-ngng c-truyn cn st li. Nhng k tm-thng ua nhau li-dng lng m-tn ca vng hu, n ni gy ra mt phong-tro lon-tri trong cung. Nhng chuyn huyn-b nh Nguyn Bng u-thai thnh Cn-c,Gic-hong mun u-thai nhng b o-hnh ngn cn, ri n chuyn o-hnh ha kip ra L Thn-tng, lm ngi nc ta i by gi rt tin vo thuyt lun hi v vo b-thut ca cc nh s.7 Ai cng tin rng, nu tm c thin-tng hay o-s dy cho, th mnh c th bin-i c sc mnh thin-nhin, ha hnh, n thn, rt t phc h, cu ma, lm nng. V th, mt v thi-s c danh-vng nh L Vn-Thnh

m phi cch chc v toan b git, ch v vua Nhn-tng nghi ng ha h v mnh; mt tn dn thng mng thy tru tro ln ngn cy mum, m on rng mnh sp c lm vua, bn ni lon.8 trong triu th t cng-hu, hon-u, cho n nhng tng-gi, cng ua nhau hin vt l, cho l im tt: no ra su chn ba mt, mang tng hng ch chc vua trn mai, no hu trng hu en, s vng c trng, no cau chn bung, la chn bng, c rut c ngc, nga chn c ca. Nhng im lnh nh my ng sc, rng vng hin, th cc chnh-s TT v VSL cn chp rt nhiu. Tuy nhng s m-tn ny khng c nh-hng trc-tip n chnh-tr, nhng n chng rng tm-thn nhn-dn ri-lon, thi-gi ca nh chc-trch b ph vo vic ho-huyn, v s thng-pht ca nh vua thng cn-c vo nhng iu khng chnh-ng. n cui i L, nho-hc bnh-trng. Nhng t-thuyt dn-dn b phtgic; nhng o-thut ca k bp i b bc-l. S cn chp nhng chuyn bun ci nh v s Ty-vc khoe mnh bit phc-h, nhng n khi lm th th cht khip ri b h v. Li nh chuyn tn hu-cn ni mnh c php lm im sm, nhng sau khi c thn ch, sm vn m-m, lm cho L Caotng s kinh. 9 Trn y l ni ring v nh-hng khng tt ca s m-tn da theo o Pht. Cn nh nhng t-tng siu-vit, nhng gio-d t-bi ca c Pht, th hn c nh-hng rt hay i vi phong-tc v vn-ha nc ta v triu L. So snh vi hai triu inh, L, ta nghim thy rng trong i L, phong-tc triu-nh thun-hu hn nhiu. Cc vua v-bin cc i trc em nhng thi git-chc thi lon ra thi-hnh thi bnh. Nhng cc-hnh dng hng ngy, chng t rng cc vua y cn gi tp-tnh ca ngi rng-r. Nhng vic Thch git cha con vua inh, Nga-triu git em l L Trung-tng, tiu-biu lng tn nhn, tnh phm-phu v s ch c t-li iu-khin nhng hnh-vi ca k cm quyn. Sang i L, th khc hn. Tuy rng trong cc v hnh-qun Chim hay nh Tng, c git hi nhiu ngi, tuy rng khi c lon trong nc, vn c gia ti t-hnh, nhng ta phi nhn rng cha c i no, nh i L, m vua c -lng khoan-hng i vi dn hay l i vi k ch. L Thitng tha ti cho Nng Tr-Cao. L Thnh-tng tha cht cho vua Chm

l Ch-c. Tuy rng l c li cho ng chnh-tr, nhng nu khng c sn t-tm, th t khng ngh n khoan-hng lm li cho chnh-tr mnh. Nh sn t-tm nh vy, cho nn cc vua L c nhng c ch ng knh, tuy vn-vt, nhng cn c ghi li trong s-sch. Ma ng nm t-mi 1055, tri gi rt, L Thnh-tng ni vi cc quan rng: "Ta trong cung kn, si l than, khoc o lng, m cn rt nh th ny. Ta ngh n tnhn b nht trong lao-t, chu tri-buc kh-s, m cha bit phi tri ra sao. n khng y bng, mc chng che thn. V gi rt, nn c k cht khng ni nng-ta. Ta tht ly lm thng." Ri vua sai pht chn chiu cho t, v cp cho mt ngy hai ba cm. (TT) Li c lc, Thnh-tng ch con gi mnh l cng-cha ng-thin, m ni vi cc quan coi vic kin-tng rng: "Ta yu con ta nh ta l cha m dn yu dn. V dn khng hiu lut-l, nn mc ti. Ta ly lm thng. Vy t ry v sau, khng k ti nng hay nh, cc ngi phi x mt cch khoanhng c." (TT 1065) Lng thng ngi nh vy ca Thnh-tng khng phi l mt s gi-di ca nh chnh-tr, m chnh l phn biu-din ca lng t-bi, do Pht-gio gy nn. Chnh L Thnh-tng l t th nht mt dng Thin-tng nc ta l dng Tho-ng, lp ra ti cha Khai-quc Thng-long (TUTA 71 b). Cho n Thi-hu -lan, tuy c ghen-tung, cho nn bc-st thi-hu Thng-dng v cc cung-n, nhng sau , b bit hi v lun lun tm chuc ti mnh. B xut-thn l mt gi thn-qu, bit r ni gian-lao ca nng-dn phi cy su cuc bm. Cho nn b c lc khuyn L Nhntng pht ti nng nhng k trm v git tru. Thng hai nm inh-du 1117, thi-hu ni cng vua: "Gn y ngi kinh-thnh v lng-p c k trn i chuyn ngh trm tru. Nng-dn cng-qun. My nh phi cy chung mt tru. Trc y ta tng mch vic y, v nh-nc ra lnh cm. Nhng nay vic git tru li c nhiu hn trc." Nhn-tng bn h lnh pht rt nng nhng ngi trm v git tru, pht c v con v hngxm, v ti khng t-gic. (TT) Thi-hu chm con him chu, cho nn thng nhng n b con gi, v ngho, phi em thn th n, khng th ly chng. Ma xun nm Qu-mi 1103, thi-hu ly ca kho chuc chng v, v g cho nhng k ga v. (TT)

Tuy nhng hnh-ng t-bi ca thi-hu khng phi t-nhin m c, tuy v mt phn mun chuc ti v cu phc cho con, nhng chc nh nhhng Pht mi c nhng hnh-ng bc-i y. V chng, triu L, t c nhng cuc tn-st v nhng chuyn mu tim-v cp quyn. Tuy c hai ln, vo i Thi-tng v Cao-tng, nhng kt-cc, cng khng khc-hi nh cc triu khc. Cc i-thn cng t ngi b nghi-k v tn-st nh cc i sau. Ni tm li, sau cc i vua hung-hn h inh, L, ta thy xut-hin ra nhng k cm quyn c -lng khoan-hng, nhng ngi gip vic t tham-lam phn-bn. i L c th gi l i thun-t nht trong s nc ta. chnh l nh nh-hng o Pht. M thc vy, mi lc ta thy c nho-gia bi-xch Pht-gio, th ta bit rng trong nc s c cuc tranh quyn-li m git ln nhau. Sau khi m DMng sa-thi tng-gi, th c Trn Th- lin sau tn st h L. Cui i Trn, nho-hc nn thnh. C Trng Hn-Siu, L Qut ch-trch o Pht, th sau li c H Qu-Ly st-hi h Trn. Trn Th- v H Qu-Ly lm nhng vic kia, y cng v mun thi-hnh chnh-tr v-danh, xa hn lng bci t-bi ca Pht. M trong khi D-Mng ph-nhc tng-, th li c mt v tng gim can L Cao-tng ng ht-xng chi-bi, xa-hoa qu . Li can y li vin sch nh Nho! S l tng-ph Nguyn Thng. Li s ni vi Cao-tng rng: "Ti nghe ta kinh Thi c ni: m-nhc lm lon nc th nghe nh on, nh gin. Nay dn th lon, nc th khn. Cha-thng rong chi v-. Triu-chnh ri lon, dn-tm la-tan. l triu-chng nc mt ." Li can y cng t gi-tr ca ngi i tu v nh-hng ca h i vi chnh-tr, vi phong-ha. M li can y li l mt li on vn-mnh nh L rt hay, ch cn l-lun m tm ra, ch chng phi mn k-thut g c. ---o0o---

7. o Pht v vn-ha
Li s Nguyn Thng can vua li chng-t mt s m ta bit ri, l i L, phn ln cc tng hc nho rt rng. Vy nn tng- c nh hng ln n vn-ha ng-thi. Vn th i L li cn nhiu, nh sch

TUTA (2) v mt s bia nh L. Ta thy cc s tht l nhng ngi hay ch. M nhng nho-gia khc cng chu nh-hng t-tng ca nh cha. Cu chuyn lm th u tin trong lch-s c-lp nc ta l thuc v hai v s. Tng Thi-tng sai nh vn-ho L-Gic sang phong cho L Hon lm Tnh-hi tit--s. Nm 987, Gic ti ni. Chc trong triu by gi t ngi hay ch. Vua phi nh n s Thun tip. Cc sch TT3 v TUTA chp rng s gi lm li cho thuyn cho Gic. Tnh Gic thch lm th. By gi c hai con ngng cng bi trn mt nc. Gic ngm: Nguyn vn: Nga nga, lng nga nga. Ngng din hng thin-nha. Ngha l: Ngng ka! Ngng mt i! Nghnh c nhn gc tri. S Thun nghe, ng-khu c tip: Bch-mao ph lc-thy. Hng tro bi thanh-ba. ngha l: Nc xanh lng trng ph. Sng bic chn hng bi. Gic khen s hay th v c ti mn-tip. Ri Gic lm th t vnh, nhng t knh-trng vua ta. Cho nn lc Gic ra v, Vua L nh s Khung Vit lm bi ca tng. Bi ca y nay cn chp (TT v TUTA) Khung Vit son ra bi ca chc s ln ng, lc cng nhau ung chn tin-bit. Sau y l bi dch theo ng iu v nguyn-vn. "Tri lnh, gi thun, bum gm trng, Thn tin v -hng. Ngn trng vt sng b mnh-mang, ng xa my dm trng. Cn tnh thm-thit chn li-xng. Cm tay s, lng cng . . Nh em thm- ngi nam-cng, Phn minh tu Thng-hong." l li tu-chc-t thn-thin u-tin trong lch-s ngoi-giao ca nc Vit. M li l ca mt v s!

Bc sang triu L, nho-thn ngi sung vo vic ngoi-giao. Ta khng thy nhng v s tip s na. Nhng s vn c nhiu ngi hay ch. Ngun th l o-l uyn-nguyn. Sut quyn TUTA, trong chuyn tt c cc v s, u c mt vi cu k bng vn vn. Trong khi cc s ni chuyn v o-l cng nhau, h u c thnh nhng cu k, -t mng-lung, nhng i vi s hiu thng ca ta, th thng khng r . V nh chuyn c tng ti hi s Vin-chiu, l con anh thi-hu -lan, rng: "Pht v Thnh ngha l th no?" S tr li Cc trng-dng di giu, Oanh thc-kh u cnh. Tng kia khng hiu, nh s ging. S li ni: Ngy th c vng chiu Ti li th ngc soi. Tng bn ni hiu chn- ca s. Tht ra, ta khng bit y ra sao. Phi chng s mun ni rng Pht v Thnh ngha l tt c nhng bin-tng hin ra trong tri t? Tri li, c mt vi bi th -t gn ta hn, nhng li-l rt thanh-tao, c ln cm thy i sng mc-tnh, -ngh thm-trm ca nhng nh cao-n. V-d nh bi k ca s Mn-gic (XV/3), l mt v tng con mt i-thn, v c vua Nhn-tng v thi-hu Linh-nhn rt trng. S mt khi mi 45 tui, nm Hi-phong th 5 (1096). Trc khi mt, s c bi k sau ny: Nguyn-vn: Xun kh bch hoa lc, Xun o bch hoa khai. S trc nhn-tin qu, Lo tng u thng lai. Mc v xun tn hoa tn lc, nh-tin tc-d nht chi mai. Ngha l: Xun qua trm hoa rng, Xun li n trm hoa. Trc mt s i thong, Trn u hin tui gi.

Ch bo xun tn hoa rng ht, Ngoi sn m trc mt cnh m. Tm-tt trong su cu trn, c v-tr tun-hon tri vi i ngi ngnngi, ngi ta khng nn ly s y lm phn-nn, v tuy mt ri, nhng vn cn tinh-hoa li cng v-tr. Cho n phi nho, v hng ngy giao-thip vi cc tng, nn cng chu nhhng nhiu ca Pht-gio. Thi-vn ca phi nho nay khng cn g na, ngoi mt vi bi, gi c nh sch TUTA. V nh hai bi th ca v cngb thng-th on Vn-Lim tng v iu thin-s Qung tr (TUTA 18a), mt vo khong i Qung-hu (1085-1092). Bi th iu nh sau: Lm man bch th n kinh-thnh, Pht t cao-sn vin cnh hinh. K nguyn tnh-cn xu trng-tch, Ht vn di l ym thin-quinh. Trai-nh u-iu khng nguyt, M thp thy nhn v tc minh. o l bt tu thng vnh-bit Vin tin sn thy th chn-hinh. Phng-dch nh sau: Rng xanh u bc lnh kinh-thnh, R o ln non ry ni danh. Toan i khn sng ln ca Pht, Thot nghe ting dp ng ngoi sanh. Sn cha chim r go sung nguyt, M thp ai cn gip vit minh. Bn o xin ng than vnh-bit, Trc am, sng ni y chn-hinh. Vn i L nay ch cn mt t vn bia, do tng hay nho vit. Nhng bia y l bia cha. Vn rt c-knh. Trong chng sau, ta c nhp dch mt vi on vn ca Hi-chiu i-s. V kho-cu, ta thy rng quc-s Thng-bin tht l mt nh kho-c uyn-bc. Ch tic nay khng cn trc-tc g khin ta bit r hn.

Ni tm li, vn-hc i L thnh, v chu nh-hng o Pht nhiu. V nh o Pht m cc bia cha, v sch Thuyn-uyn-tp-anh cn gi c mt phn tc-phm. Xem vy Pht-gio c cng to i vi s pht-trin cng nh s bo-tn vn-hc nc nh. i vi cc ngnh m-thut, nh kin-trc, iu-khc v hi-ha, o Pht l mt c lm tin trin rt to. Trong triu L, rt nhiu cha thp c xy dng vi qui-m rng ln. Hu ht nhng danh lam cn li, l do t i L lp ra. Nhng thng-tch H ni, nh qun Trn-v (tn tc l cha Quan-thnh, tn i L l Bc-, 1102). Din hu (tn tc l cha Mt ct, 1049), n Nh n (tc gi l n Hai B, nguyn phng B-ci tc l bi ng-nhn, 1160), n Linhlng(tn tc l n Voi-phc), u khi-to t i nh L. Sch TUTA v cc s cn chp nhiu tn cha dng Thng-long, nhng nay b hy mt, hay b i tn. Cn nh nhng danh-sn nh ni Long-i huyn Duy-tin, ni Pht-tch huyn An-sn, ni Tin-du huyn Tin-du, ni Lm-sn huyn Qudng, ni Tiu-sn huyn Yn-phong, ni -sn huyn Nghi-dng, u c dng cha v thp. Ngoi nhng t miu, cc vua L cn dng v sa cha nhiu cung-in Thng-long v nhng ni vua thng i chi, hay i lm l xem gt, xem cy. Tuy l cc to-tc ny khng c tnh-cch tng-gio nhng chc n cng chu nhiu nh-hng ca s dng cha. Trong chng sau, ta s thy t mt vi cha c lm trong hi L ThngKit vo trn Thanh-ha. Sau y l t qui-m cha Mt-ct, theo bia STDL v sch TT. Thng 9 nm t-du 1105, L Nhn-tng dng hai thp mi bng s trng cha Din-hu. By gi vua cha li cha (TT). "- vn Ty cm, dng cha Din-hu. Theo giu ch c, thm mu mi ca nh vua. Tc h Linh-chiu. Trn h dng ln mt ct . Trn ct n mt hoa sen nghn cnh. Trn hoa li gc mt ta in. Trong in t tng pht vng. Chung-quanh h c hnh-lang bao vy, tng v. Ngoi hnhlang li c h Khang-bch bc bn b. Mi b c cu thng ra ngoi sn. Trong sn, k u cu trc cha, c dng hai thp lp ngi s." (Bia STDL). Tuy nhng cung in, cha miu c nay khng cn, nhng mt vi ni, cn c vi ta thp, hay mt tm bia, hay vi b , hay t nhiu tng

chm c. Nhng di-vt y cng t cho ta thy rng ngh kin-trc, cng nh ngh iu-khc i L, rt tinh-vi v hng-v, cc triu-i sau khng snh kp. Mt nh-hng bt-ng ca o Pht l: nh cc vua L mun t-chc nhng hi long-trng, cho nn khuyn-khch sng-ch ra nhiu my tng. S v nht l bia STDL cn t r nhng my c thc-hin trong i Nhn-tng. y l my kim-ngao. Ngy trung-thu v ngy tt, Nhn-tng ng in Linh-quang trn b sng L. Di sng, hng nghn thuyn ging trng ua bi. - gia sng, mt con ra vng ni, lng i ba hn ni. Ra li r-r trn mt nc, l vn trn v v r bn chn. Chuyn mt nhn ln b, ming th phun nc ln bn. Quay u hng ti ngai vua, m ci u cho. (STDL) y l my n quay v ngi nm nh chung. y l lc vua kn honghu. Nhn-tng t hi n Qung-chiu. "Dng i Qung-chiu, ngnh ra ca oan-mn. Gia nu mt ct, ngoi t by tng. Rng cun m ta kim-lin, rm lng m che n sng rc. C my giu kn di t, lm i quay nh bnh xe. Li c hai ta hoa-lu. Treo qu chung ng. Tc ch tiu mc o c sa, vn my kn th gi di nh. Nghe ting so, lin quay mt li. Thy bng vua, li bit ci u. Ta-h nh c tr-khn, bit khi ng, khi tnh." (STDL) Ni tm li, sut trong triu L, o Pht c vua quan trng, tng-gi nhiu k gii-giang. Cho nn nh-hng Pht-gio n su vo tt-c cc ngnh hot-ng ca ngi trong nc, v phng-din tinh-thn cng nh vt-cht. ---o0o--Ht

Trch t: "L Thng-Kit" ca Hong Xun-Hn, nh xut-bn Sng-Nh, Hni, 1949. 2 . TUTA : Thin-uyn tp-anh ng-lc (Trn) 3 . Theo T.V.Gip, cc v tng qua n- l: Vn-k, ngi Giao-chu, Mcsoa--ba (Moksadeva) ngi Giao-chu, Khuy-xung ngi Giao-chu (mt Thin-trc), Tu-dim ngi i-chu ( li Thin--trc), Tr-hnh ngi i-chu (mt bc-ngn sng Hng-h), i-thng-ng ngi i-chu (mt n).3.
1

HN Bia cha Hng-nghim (L) 5 . TT i-vit s-k ton-th. Ng S-Lin (L) 6 . TB Tc-t-tr thng gim trng-bin. L o (Tng) TT : i-vit s-k ton-th. Ng S-Lin (L) VSL : Vit-s-lc (Trn) TS : Tng-s (Nguyn) VUL : Vit-in u-linh L T-xuyn (Trn) VSL : Vit-s-lc (Trn) TUTA : Thin-uyn tp-anh ng-lc (Trn) ; TT: i-Vit s-k ton-th. Ng S-Lin (L) 7 . Theo TV. Gip, cc v tng qua n l: Vn-k ngi Giao-chu, Mcsoa-d-ba (Moksadeva) ngi Giao-chu, Khy-xung ngi Giao-chu (mt Thin trc), Tu-dim ngi i-chu ( li Thin-trc), Tr-hnh, ngi i-chu (mt bc-ngn sng Hng-h), i-thng-ng ngi i-chu (mt n-). 3. 8 . Chuyn Nguyn Bng. - V chuyn Nguyn Bng, sch TT chp: "Nm Qumo 1063, L Thnh tng bn mi tui, nhng cha c con. Vua sai vin ch hu Nguyn Bng ti cu-t cha Thnh-cha. Sau , -lan phu-nhn c mang, sinh Cn-c, tc l L Nhn-tng." Sch y li ch-thch rng: S cha Thnh-cha by cho Bng php u thai vo lm con vua. S bi-l, nn Bng b chm trc cha, ti ch m nay vn gi l Cnh-ng Bng. Cha ny, nay lng Dch-vng, huyn T-lim, gn pha ty th-trn H-ni. Cnhng Bng pha ty, trc ca cha.
4

D-s v thn tch lan thi-hu (Xem sch Chuyn -lan, nh Minh-tm xutbn) c k r nhiu chi-tit, v chp tn s cha Thnh cha l i-in. iin bo Bng v np trong bung tm -lan. Mt hm -lan tm th bt c Bng cn n trong bung. Vua Thnh-tng sai em Bng i chm. Khi qua cha Thnh-cha, Bng xin vo cha trch s. S ci v tr li: "Nu khng hy thn ny, th sao u-thai c." Bng mi hiu mu su ca i-in v chu cht. Sch VSL khng h chp n vic Nguyn Bng.

Chuyn Gic-hong. - V chuyn Gic-hong th c hai sch TUTA v VSL, son i Trn, u c chp. Sau y, l dch nguyn-vn trong VSL5. "Thng 2 nm Nhm-thn 1112, ngi Thanh-ha ni b b c mt a b l. Tui mi ln ba, m ngi ta ni g, n cng hiu. N t xng l con u-lng vua, v t gi l Gic-hong (ngha l Pht). Phm vua Nhn tng lm vic g, n cng bit trc. Vua sai s ti hi, th qu ng nh li n. S bn rc Gic-hong v Thng-long, cha Bo-thin ( ch nh th ln C c cnh h Gm). Vua thy Gic-hong linh d, cng yu-du; v mun lp lm thi t. Triu-nh cho l khng nn, vua bn thi. "Vua mi sai t trai-n trong cung, mun sai Gic-hong u thai lm con mnh. C v s ni Pht-tch, tn T-L, hiu o-hnh, nghe tin y, ly lm lo. S bn giao cho em gi vi ht chu c lm php, v dn rng: "n xem hi, hy git chu vo mi nh, ng ai thy." T-th lm ng nh li. Bng-nhin, Gic-hong pht cn st m m. Y bn ni vi ngi ta rng: "Ta thy trong nc li st by la-lit khp; khng c li no vo cung thc sinh." "Vua sai lc tm khp trong chn trai-n, th thy my ht chu m T-th giu. Vua sai bt T L tri hnh lang Hng thnh, ri toan kt ti cht. Nhn lc y, em vua, Sng hin hu, vo chu vua. T L thy, ku-van thm thit rng: "Mong Hin-hu cu bn-tng. Nu bn-tng c thot, th s vo lm con Hu bo c" Sng-hin-hu nhn li. Vo thm vua, hu tm mi cch cu o-hnh. Hu ni: "Nu Gic-hong qu c thn-lc m li b T L lm php ym c, th L ch gii hn Gic-hong hay sao? S y r. Ti ngh rng: chi bng Vua cho php L vo thc-sinh." Vua bn tha cho s. Cn Gichong, th bnh thnh nguy-ngp. Y dn ngi chung quanh rng: "Sau khi ta mt, hy dng thp Tin-du tng ta." Li vn dch trn y gn ging y nh vn trong sch TUTA. C l c hai sch u ly gc mt ni. Nhng trong TUTA, chuyn T o-hnh (53b), c ni r v c g m o-hnh li khng mun Gic-hong u-thai lm con vua Nhn-tng. Nhn-tin y, ti s k li chuyn T o-hnh, theo sch TUTA, ta thy di triu L i sng y chuyn huyn-o, v ta c th so-snh vi c thc-t ca L Thng-Kit. Chuyn T o-Hnh. - o-hnh h T. B tn Vinh, lm chc tng-quan -st.Vinh tng du-hc lng Yn-lng (lng Lng gn pha ty th trn Hni), ly v h Tng , v li lng y. B sinh o-hnh. Lc b o-hnh tnh thch-thng, c ch ln. C-ng th no, khng ai lng c. Ngy

thng, ng kt bn cng nho-gi Ph Sinh, o s L Ton-Ngha, v con ht Vi t. Ti th chu kh c sch. Ngy th thi so, nh cu, nh bc lm vui. Cha thng trch ng l li bing. Mt m, cha ln vo phng ng, dm trm, th thy n chong sut m, sch-v chng ng. ng th ta n ng, tay khng bung sch. T y, cha khng lo na. Sau, ng d k thi tng-quan, bn . T Vinh thng dng t-thut quy Din thnh-hu (c l l con vua L Thnhtng). Hu nh php-s i-in dng php nh cht. V on ny, thn-tch cha Lng, cha Thy v cc ni th T o-hnh, c ni rng T Vinh dng php tng-hnh, lt vo trong hu-cung ca Din-thnh-hu gho k cungnhn. Hu nh i-in bt. Mt hm, i-in ly tro rc trc ca phng cung-nhn, ri c ch, v ba v trao cho cung-nhn mt cun ch ng-sc. i-in dn cung nhn rng nu Vinh ti th ly ch buc mnh y. m y, T Vinh qu ti. Cung-nhn buc ch vo lng, ri h-hon ln. Vinh tng th, nhng khng chy c; bn bin hnh lm con dn v trn vo vch. i-in ti tm mi khng thy. Sau thy c ru dn trong vch li ra. i-in cm ru ko ra, t thy mt con dn trng. i-in nh cht. Li hin ra thy T Vinh. TUTA khng chp chuyn con dn y, m ch ni i-in nh cht T Vinh m thi. Sau , TUTA chp ni rng i-in vt thy Vinh xung sng Tlch. Thy tri n cu Vu-quyt (c l Yn-quyt, gn gc ty-nam thnh Thng-long), trc nh Din-thnh-hu, th thnh-lnh ng dng ln, m tr tay vo nh hu. Hu s, chy mch i-in. Php-s ti c mt cu k. Thy bn tri i. o-hnh mun tr th cha, nhng kng c k. Mt hm, ng rnh i-in. Lc Php-s i ra, ng toan gi gy nh, th nghe trn khng c ting mng, bo: "ch, ch!". ng s, bn b gy m chy. ng mun sang n- hc d-thut chng vi i-in. Nhng khi i n x mn Kim-x (Mn rng vng, c l vng Thng-Lo hay Vn-nam), th ng-x him tr qu, nn ng nh tr v. ng bn ln ni T-sn m n. Ngy ngy, nim kinh i-bi-tm--la-ni, nim mt vn tm nghn ln. Mt hm,ng thy thn-nhn ti ni rng: "-t l T-trn-thin-vng. Cm cngc s tng kinh, cho nn li hu, s sai-khin." o-hnh t bit rng mnh hc c o-php v th cha s tr xong. ng bn ti cu Vu-quyt, cm gy th, nm xung sng. Gy bn tri ngc dng nh rng li, n cu Ty-dng mi dng. ng mng v ngh thm rng php mnh s thng i-in. ng bn i thng n nh i-in. i-in thy ng,

lin ni: "My khng nh chuyn ngy trc sao?" ng ngng mt ln tri, th khng thy c g l. ng bn ly gy nh i-in. i-in pht bnh m cht. Sau khi th cha ra sch, ng bn i thm cc tng-lm, bn o vi cc s Tr-huyn Thi-bnh v Sng-phm cha Php-vn. Ri n nm Hi-tng-i-khnh th ba 1112, xy ra chuyn Gic-hong k trn. Sau , o-hnh c tha. ng xin n nh Sng-hin-hu, dng php iin by cho Nguyn Bng trc, u thai. ng cng np bung tm phunhn. Phu-nhn gin, mch. Hu bit chuyn, nn khng ni g. Phu-nhn bn c mng. Ngy chuyn d, phu-nhn theo li o-hnh dn trc, sai ngi ln cha Thin-phc (cha Thy) bo tin cho ng. o-hnh bn tm ra, thay qun-o, ri vo trong hang ni m cht. y l ngy Dng-hon sinh, tc l L Thn-tng. Sch TT chp vo thng su nm Bnh-thn 1126. Xc o-hnh khng hhng. Dn lng gi th. n i Minh Vnh-lc, qun Minh sang nh H Qu-li, mi t mt. 6.
9

. Chuyn L Vn-Thnh. - L Vn-Thnh u khoa nho u tin nc ta, m

nm 1075; ri c vo dy vua Nhn-tng (1112). Nm 1084, Vn-Thnh c sai ti tri Vnh-bnh chia a-gii vi Thnh Trc l quan Tng. Nm sau, c ct ln chc thi-s. Y gi chc t-tng trong mi hai nm. Nm 1096, y b cch chc v y i ni nc c. Nguyn-do ch v mt vic tin d-oan rt thng thy ng-thi. Cc sch TT, VSL, VUL6, u c chp chuyn y. Vn-Thnh nui c tn hu, ngi i-l (Vn-nam), bit lm php th hi m v bin thn thnh h bo. Vn-Thnh hc li c php y. Y bn lp k git tn hu, v nh dng thut y cp ngi vua. By gi vo thng 11 (theo VSL, cn TT ni thng ba, v VUL, ni ma thu), vua L Nhn-tng do chi h Dm-m (H-Ty) xem nh c. Vua ci mt chic thuyn chi, c tn Mc Thn ngi phng Ty-h ( trn b bc h), ng u mi, ba li. Lc thuyn ra n gia h, thnh lnh m ln en ti. Nhn chung quanh khng thy r. Bng nghe ting thuyn cho vt-vt, lt qua m ti thuyn vua. Qua m, ai cng nhn thy trong thuyn y c mt con h ln ang nhe rng nh mun cn. Vua s lm. Mc Thn thy vy cng ku nguy-cp. Sn li tay, Thn nm vo thuyn kia, bt c h. Th li ha ra

L Vn-Thnh! Vua sai ly dy st tri vo ci m giam. Nhng ngh rng Vn-Thnh l mt ithn, tng c cng to, vua khng n git (TT). Bn sai y ln mt tri thng-lu sng Lng (theo VSL, cn TT v VUL, u ni sng Thao.) Chuyn trn ny tiu-biu cho s m-tn c nh-hng ln n chnh-tr triu L. S cn cho bit nhiu chuyn chng rng Nhn-tng, cng nh cc vua L v sau, rt tin o-thut, v c thn-kinh d cm-xc. Cho nn, ch v mt vic xy ra rt thng, m Vn-Thnh xut b cht. V thng mi mt, trn m thnh-lnh ti trn h, l mt s thng c. Nhng vi tm-thn hay b xccm ca vua L, khi thy tri ti m mnh cn trn mt nc, th vua m ra hong-ht. C l Vn-Thnh, cng v thy tri ti, m vi-v sai cho thuyn gp ti h vua v. Ngi trong thuyn b trng-tring khng vng. Vn-Thnh phi ngi khom mnh, tay chng vo thuyn cho vng. Hnh-dng trng nh con h. Mt mt khc, c l Vn-Thnh cng tin vo cc thut, v c ting sn l hc c php ha h. Cho nn, k trng thy hnh con h trong thuyn li cng nghi cho y mun hi vua. Cng may cho y. Tuy vua tin d-oan, nhng o Pht gieo mi t-tm, cho nn Vn-Thnh khng b tru di tam tc nh Nguyn Tri i sau. Cc nh bnh lun phi nho i sau, nh Ng S-Lin, cn trch rng: "Nhn-thn m mu git vua cp ngi, th m cn tha ti. Lm sai hnh chnh nh vy; y bi v li vua qu sng Pht." Sau , Mc Thn c ban chc -y-tng-qun, v t Ty-h lm thcp (TT). Mc Thn lm quan n chc ph-quc tng-qun. Sau khi mt, c tng hm thi-y, v c vua sai lp n phng nh. n y nay vn cn. Sch VUL cn chp thm rng cnh n c mt c-th rt to, hnh dng cong queo, nh thn con rn ln. Cnh l tha-tht, trong thn c l. Trong l c con trn lm t. Ngy sc vng, trn vo n, khoanh thnh my vng, nm chu. Chuyn tru tro mum. - L Vn l mt tn lnh gip C-hong (thuc huyn Hong-ha, tnh Thanh-ha ngy nay). Ngi gip y c k thy du-tch mt con tru tro ln mt cy mum. Xem ra, th l tru trng. Kh lu sau, tru li xung bng mt li khc. L Vn bn on rng: "Tru trng l mt vt thp. Nay n li tro ln cao. l im k di c ln trn." Tuy cc sch s khng ni, nhng c l Vn l tui Su (cm tinh con tru), v t cho rng im m-ch mnh. Y bn t qun lm lon (TT). By gi vo nm 1192, i L Caotng. Vua sai m D-Mng em qun Thanh-ha dp. D-Mng sai n chui

b sng, ngn cn thuyn ca Vn khng by thnh trn uc. Qun D-Mng thnh-lnh tin ti nh gp. Qun Vn lin tan. 6. Chuyn S Ging H.- Ma thu nm inh-mi 1187, i L Cao-tng, c mt s ngi Ty-vc (pha ty-bc n-) ti Thng-long. Cao-tng hi: "S bit php g khng?" S tr li: "Bit ging h." Vua sai tn ch-hu-phng-ng L Nng-Trng em s v cng-qun , v sai ngi bt h th. Hn mt tun sau, s ni vi Nng-Trng rng h y c th phc c. Nng-Trng tu vua. Vua sai dng chung trong cc Vnh-bnh. Ri bo s vo chung th h. S i ren-rn bc mt, ming c ch, tay cm gy. n trc h, s ly gy nh vo u h. H v ly gy. S lui ra, tu vua: "C ngi no c, gii mt php ch ca ti." Mt hm khc, vua li sai th li. S xin lm n cu Pht trc. Vua bng lng. Nhng s lm l lu khng chu vo th. Vua mun th cho n cng. Mt hm khc, vua p s vo chung h. H nhy lng ln rng nh, co, tht. S s qu, li, khng bit lm g na. Bn ta chung m cht. Chuyn Thy-Cung. - L Cao-tng thng say m chi bi. Thng ly vi la bc sp chung-quanh, ri vt xung h trong Thng-uyn, v sai k hu ln xung m ln, gi lm nh Thy-cung em hin. Sau, c tn hu l V Cao, s phi ln m. Y bn ba t k li chuyn sau: "Cao qua chi trn b h. Thy mt ngi l, cm ly tay m dt i. n gc cy mum trn b h, ngi kia ko Cao bo i xung nc. Cao s cht ui, khng gim tin. Mt lt, thy nc r ra. Cao bn i vo. n mt ni, thy cung-in nguy-nga, th-v nghim-chnh. Cao hi ai . Ngi kia tr li: ta qun h ny. Ri ngi kia sai gin mm-c, cng Cao ung ru. Ru xong, Cao xin v. Ngi kia a cho cau cm tay, ri dn ra. n gc cy mum, th khng thy ngi kia u na, m trong tay, cau ha ra my vin . By gi Cao mi bit h c thn." Cao-tng nghe chuyn, khng s-hi g c, m cn sai chn st ym thn. (VSL 1206) Chuyn gi nc. - n ma ng, nc h cn. Cao-tng khng th dong thuyn chi trn h c. Vua bo k hu chung-quanh: "C ai lm php cho nc sng ln y h c, th ta s hu-thng." C tn Trn Tc tr li: "Ti lm c." Khng phi nh ta tng; Tc khng lm my tt nc u. Y nh lm php ch. Vua sai lm, nhng nc khng ln. (VSL 1206) Chuyn ging sm. - Tnh Cao-tng s sm. Mi lc nghe sm ng th run s. C tn cn-thn Nguyn D khoe rng mnh c php ging sm. Gp khi c

ting sm ku, Cao-tng bo n lm php. D ngng mt ln tri c ch. Sm li cng ku ln. Vua hi ti sao, D tr li: "Ti rn n t lu, m n cn cng-bo nh th !" (VSL 1206).6 (11) - Sau y, k nhng vic cc vua L lm, c lin quan vi o Pht, Lo v Nho. Bng k theo hai sch TT3 v VSL4. Khi no c hai sch cng chp mt vic, th sau vic y, c nh du (C). Khi no ch mt sch chp chuyn y m thi, th ch nh mt du (T) hay (V). Cn v cch chp nm, th trong khong t nm 1133 n 1155, hai sch y chp lch nm nhau. Trong khong 11331139, cng cng mt chuyn, sch TT chp chm li mt nm i vi VSL. Trong khong 1140-1155, sch TT chp chm n hai nm i vi VSL. Mun bit u l h thc, ta phi so snh vi nhng ti-liu th ba. Trong khong u, TS5 v bia Anh-V u cho ta bit rng L Thn-tng mt nm . T 1137, y nh trong VSL. Th m TT li chp chuyn y vo nm sau. Ta phi nhn rng TT sai, m VSL ng. V u c s sai y? Xt k, ta tht TT b st mt -mc nm Q. Su 1133, cho nn chp chuyn nm y vo nm sau: ri s sai y ko truyn n nm Canh-thn 1140, m ta phi cha ra K. Vi 1139. Trong khong th hai, TS cho ta bit rng thng 4 nm A. Su 1145, c sao Chi hin. Th m sch TT li chp vo nm 1146, v VSL li chp vo nm 1144. V chng, TT cn cho bit rng nm y c thng 6 nhun; m theo lch Tng th chnh nm A. Su c thng nhun. Vy nhng vic chp vo nm c sao Chi u thuc v nm A. Su 1145. Trong khong ni y, 1140-1145, TT vn chp chm mt nm, m VSL li chp sm mt nm. Trong bng k sau y, ti s theo nguyn-tc trn m cha nin-k ca hai sch. i L Thi-T. - Nm: 1010, dng cha ring Hng-thin-ng-t v lu Ng-phng-tinh-lu trong thnh ni. Dng cha Thng-nghim phng nam thnh Thng-long (C). Pht 2 vn quan tin dng 8 cha ph Thin-c, u c dng bia ghi cng. Sc cho cc lng phi trng-tu cha-chin. Pht 1.680 lng bc c chung cha i-gio . Chn dn lm tng. (T) 1011, trong thnh, dng cung Thi-thanh bn t, cha Vn-th bn hu. Dng nh tng-kinh Trn-phc. Ngoi thnh, dng cha T-d-thin-vng (T). Dng cha Cm-y v Long-hng-thanh-th (C).

1014, tng-thng Thm Vn-Uyn xin lp gii-trng cha Vn-th cho tng- th-gii (xem 1011). Pht 310 lng vng c chung cha Hngthin, v 800 lng bc c chung cha Thng-nghim v lu Ng-phng (xem 1010). (T) 1016, dng cc cha Thin-quang, Thin-c, v t tng T-thin- (C). Dng n L Phc-Man. Chn hn 1.000 ngi kinh-s, cho lm tng v o. (T) 1018, sai Nguyn o-Thanh v Phm Hc i Tng xin kinh Tam-tng (C). Nm 1020 mi v. Vua L sai s Phi Tr ti Qung-chu n. (T) 1019, dn lm tng. (T) 1021, dng ni Nam-sn chc th (C). Dng nh tng-kinh Bt-gic (T). 1023, sai vit li kinh Tam-tng, ri tr ti tng-kinh i-hng. (T) 1024, dng cha Chn-gio trong thnh ni, tin vic tng kinh. (T) 1027, sai vit kinh Tam-tng. i L Thi-Tng. - Nm: 1028, dng ni Nam-sn chc th. Dng miu thn ng-c pha hu thnh i-la, cnh sau cha Thnh-th. t cc giai-cp cho tng v o. (T) 1031, sai cha v dng nhiu cha v qun; sch VSL chp 150 ni, sch TT chp 950 ni. Lp php-hi. t chc k-lc coi cung Thi-thanh (xem 1011) v giao cho o-s. (T) 1034, vua thm cha Trng-quang ni Tin-du. Dng nh tng-th Trnghng. Sai H Th v Khoang i s Tng. Vua Tng tng cho kinh Tam-tng. Hai v tng Nghim Bo-Tnh v Phm Minh-Tm t thiu; sai x-l cha Trng-thnh (T). o c hm x-l cha Php-vn ti C-Php (C). 1035, cp 6 nghn cn ng c chung cha Trng-quang (xem 1034); chung "t di n cha". (T) 1036, khnh-thnh pht-hi i-nguyn Long-tr. Sai vit kinh i-tng tr tng-th Trng-hng (xem 1034). (T) 1037, tng Pht c di t mc ra mt vn du ti -l. (T)

1038, dng bia cha Trng-quang (xem 1034) (T) 1040 t hi La-hn. Khnh-thnh mt nghn pho tng Pht bng g, mt nghn bc tranh v mt vn c phn. (T) 1041, xy vin Thin-phc ni Tin-du; cp 7.560 cn ng c tng Dilc v chung, t ti vin y (T) 1043, vua i thm cha c ni Tng-sn ti chu V-ninh. Cha . C mt ct t nhin dng li. (T) 1048, dng n X-tc ngoi ca Trng-qung, cu c ma (C). t l rc tru t u ma xun (V). 1049, dng cha Din-hu, tc cha Mt-ct (C). Nguyn vua mng thy Phtb Quan-m ngi trn i hoa sen, n dn vua ln trn i. Lc tnh, vua k chuyn li Triu-thn cho l im g (im vua cht). S Thin-tu khuyn nn xy cha, dng ct gia h, t i hoa sen c tng Quan-m trn, nh thy trong mng. Tng- i vng quanh i, tng kinh cu cho vua sng lu (T). i L Thnh-Tng. - Nm: 1055, dng cha ng-lm (TUTA ni in-lnh) v cha Tnh-l, ngcu. (V) 1056, lp hi La-hn in Thin-an (V). Dng cha Sng-khnh-bo-thin; pht 12.000 cn ng c chung cha. Vua t lm bi minh khc vo chung. Cha ny thng gi l cha Bo thin, ch nh th ln C-c ti H-ni ngy-nay. (C) 1057, xy thp i-thng-t-thin, tc thp cha Bo-thin (xem 1056). Thp cao vi mi trng. TT chp thp c 12 tng, VSL chp 30 tng chc sai. Dng cc cha Thin-phc v Thin-th ; c tng Phn-vng v -thch th . (C) 1058, vua i xem ch xy thp -sn ( ni khch-sn ln ti mm ni sn ngy nay). (V) 1059, dng cha Sng-nghim-bo-c chu V-ninh. Vua t tn cho thp -sn l Tng long, v "c rng vng hin in Vnh-th". (V)

1063, dng cha ni Ba-sn cu-t. (V) 1066, sai lang-tng Quch Mn dng thp ni Tin-du. (C) 1070, dng cha Nh-thin-vng ng-nam thnh Thng-long (V). Thng 8, dng (hay cha, TT chp tu) vn-miu; t tng Khng-t, Chu-cng, t-phi, tht-thp-nh-hin th. Cho hong thi-t ra hc (T). 1071, vua vit ch Pht, cao mt trng 6 thc (C); khc vo bia ti cha ni Tin-du. (T) i L Nhn-Tng. - Nm: 1072, ngy Pht-n, vua ti xem lm l tm Pht. (C) 1073, rc pht Php-vn v kinh cu tnh. Lp n th ni Tn-vin (VSL chp vo nm trc). 1075, thi minh kinh bc-s. (T) 1077, t hi Nhn-vng in Thin-an. (V) 1080, c chung cha Din-hu (xem 1049), chung khng ku, bn vt xung rung Qui-in, cnh cha. i sau, tng Minh l Vng Thng b L Li vy Thng Long, bn ph chung c sng. (T) 1081, sai Lng Dng-Lut sang Tng xin kinh i-tng. (V) 1085, thi-hu i chi khp sng ni, c dng cha. (T; nhng chp lm ra hong-hu). 1086, thi chn nhng k c vn-hc, b vo Hn-lm. Dng cha ni ilm. (C) 1087, khnh-thnh cha y. t d-yn. Vua lm hai bi th. (C) 1088, phong s Kh-u lm quc-s. Chia cha lm ba hng, thng, trung, h. Dng thp cha Lm-sn (xem 1086). (C) 1094, thp cha Lm-sn (xem 1088) xong. Vua t tn cha l Cnh-longng-khnh, v tn bng ch trin vo trn bia. (V) 1097, c ma, thi-hu dng nhiu cha .(T)

1098, lp ni Ngao trn t. Sai Nguyn Vn-Tn i s Tng, xin kinh Tam-tng. (V) 1099, dng cha ni An-lo. (V) 1100, dng cha Vnh phc ni Tin-du. (V) 1101, dng qun Khai-nguyn (V). Cha cha Din-hu (xem 1080). (C) 1102, dng qun Thi-dng, Bc- v Khai-nguyn (xem 1101), cu-t. (V) 1105, xy hai thp lp bng ngi s trng cha Din-hu v cha cha y (xem 1101, cn chi tit th xel XIV/7). Dng ba thp bng cha Lm-sn (xem 1094). (C) 1108, xy thp ni Chng-sn. (V) 1109, xy i ng-linh. (V) 1110, m hi n Qung-chiu ngoi ca i-hng. (V) 1112, xy ra chuyn Gic Hong (XIV cth 2) 1114, cha cha Thng-nghim (xem 1014). t Thin-php-ng. Dng lu Thin-pht t mt nghn pho tng Pht (V) 1115, khnh-thnh cha Sng-phc lng Siu-loi, l qu thi hu -lan (V). Trc sau, thi hu dng hn trm ngi cha. Th truyn rng thi-hu hi vic p Thng-dng v cc cung-n cht, cho nn dng nhiu cha sm-hi. (T) 1116, m hi n Qung-chiu. T o-hnh mt v u-thai (xem XIV/cth 2). (C) 1117, khnh-thnh thp Vn-phong-thnh-thin ni Chng-sn (xem 1108). Thi-hu -lan mt. Ha tng, v ba cung-n cht theo. (C) 1118, khnh-thnh thp Tht-bo. Khnh thnh hi Thin-pht cc cha Thng-nghim (xem 1114) v Thnh-th (xem 1028); c dn s Chim-thnh i xem. Cu c ma. Vua vit vo bia tm ch: Thin-h thi-bnh, Thnh-cung vn-phc. (T)

1119, khnh-thnh hi cha Tnh-l (xem 1055). (C) 1120, t hi n Qung-chiu (T). Dng i Chng-tin. (C) 1121, dng cha Qung-gio ni Tin-du (C). Khnh thnh in Trng-minh cha Bo-thin (xem 1057) .(T) 1122, khnh-thnh thp Sng-thin-din linh ni i-sn (C). 1123, khnh-thnh cha Qung-gio (xem 1121) v cha Phng-t. Dng i T-liu. (T) 1124, dng cha H-thnh (T). Cu ma v xy i Ut-la. (C) 1126, m hi n Qung-chiu, hi Nhn-vng Long-tr, hi khnh-h Ngkinh cha Th-thnh (hay Thnh th xem 1118). (T) 1127, khnh thnh cha Trng-hng-din-th. Vua mt. Cung-n ln ha-n cht theo vua. (T) i L Thn-Tng. - Nm: 1128, vua ti cha Thin-long v Thin-sng t s c phn t-nhin bay. Vua li ti hai cung Thi-thanh (xem 1011), Cnh-linh v cc cha qun khc t n Pht. Cu ma c. (T) 1129, t hi khnh-thnh tm vn bn nghn bo-thp cc Thin-ph (c l thp bng t nn, nay cn thy nhiu i t thnh Thng-Long). (C) 1130, khnh-thnh cha Qung-nghim-t-thnh. (T) 1132, lm l nghinh-xun nh Qung-vn, trc ca i-hng, nay l ca Nam. (T) 1133, dng cc qun Din-sinh v Ng-nhc (C). Dng hai ha Thin-ninh v Thin-thnh. T tng -thch. Vua ti xem. (T) 1134, khnh-thnh ba tng Tam-tn bng vng qun Ng-nhc (xem 1133). Khnh-thnh qun Din-sinh (xem 1133). (T) 1135, chung c di t l ra (C). Vua m nng, s Minh-khng cha lnh. (T)

1136, rc Pht Php-vn v cha Bo-thin cu ma. Khnh-thnh cha Linh-cm. (T) i L Anh-Tng. - Nm: 1142, vua cu ma. (T) 1144, vua cu tnh. Dng n thn Tn-vin (xem 1073), v n ng Nghim, ng Mu phng B-ci. Dng cha Vnh-long v Phc-thnh. (T) 1148, t hi Nhn-vng Long-tr. (T) 1154, p n Vin-khu pha nam thnh Thng-long t l Nam-giao. (V) 1156, dng miu Khng-t (xem 1070). (C) 1160, dng n Nh-n (Hai b) v X y-vu phng B-ci (V). Dng cha Chn-gio. Ly vng c tng Phn-vng v -thch, t hai cha Thinph v Thin-hu. (V) 1161, dng li cha Php-vn chu C-php. (C) 1162, dng i Chng-tin, trn lp ngi bng vng, di lp ngi bng bc. (V) 1165, m hi n Quang-chiu-din-mnh. (V) 1166, bt u lm l tm o. n nm 1171 th b l y. (V) 1169, cha cha Chn-gio (xem 1160). Rm thng ba, c nguyt-thc, c cc ca sng, ca b cht ni. Vua sai cc tng, ni, o-s tng kinh cu o. (T) 1171, cha miu Khng-t (xem 1156) v miu Hu-th. (C) i L Cao-Tng. - Nm: 1179, cha thm cha Chn-gio (xem 1169). Thi cc t- tng v tng-quan. (V) 1180, sai Tam-gio lm bia i-ni. (V) 1187, chuyn s ging h (XIV cth 4)

1188, vua i cu ma cha Php-vn, ri rc tng Pht v ti cha Bo-thin. (T) Dng cung Thnh-nghi. (V) 1189, vua i chi khp mi ni; n u cng c phong thn v lp miu. (T) 1194, ly vng sai thp tng Phn-vng v -thch, t ti cc cha y. (V) 1195, thi Tam-gio. M hi n Qung-chiu. (V) 1198, sa thi tng, theo li m D-mng (XIV 4) 1206, dng cha Thnh hun. Cha cha Chn gio (xem 1179). (V) Chuyn vua s sm (XIV 4) i L Hu-Tng. - Nm: 1224, vua nhng ngi cho cng cha Chiu thnh, v ra cha Chn-gio (xem 1206) 1226, vua L t tht c cht cha y. (T)
U

You might also like